site vklu~eni!

Konvencija na Obedineti nacii KONVENCIJA

za pravata na licata so popre~enost na Obedineti nacii za pravata
na licata so popre~enost

Republi~ki centar za poddr{ka na lica

so intelektualna popre~enost - PORAKA

tel.: 02/3296-961, faks: 02/3296-960

^ovekovi prava za `eni,
ul. Orce Nikolov br. 122, 1000 Skopje
e-mail: poraka@t-home.mk ma`i i deca so popre~enost
web: www.poraka.org.mk
nasekade vo svetot

Poddr`ano od:

National Endowement
NED for Democracy
Supporting freedom around the world

* Iznesenite gledi{ta vo promotivniot materijal

ne zna~i deka gi izrazuvaat i onie na NED Lesno ~itliva verzija nameneta za
lica so intelektualna popre~enost
Site lu|e imaat ~ovekovi prava.
Licata so popre~enost imaat isti prava
kako i drugite lu|e.
Nasekade vo svetot.

Licata so popre~enost naj~esto `iveat

vo mnogu pote{ki uslovi vo sporedba so drugite gra|ani.
Pove}eto lica so popre~enost `iveat vo siroma{ni zemji.
Vo mnogu dr`avi, licata so popre~enost imaat pomalku prava.
Mnogu ~esto se soo~uvaat so lo{ tretman.

Toa ne e pravedno.
Toa treba da se promeni.
Poradi toa, Obedinetite nacii
izgotvija pismen dogovor - Konvencija.
Dogovorot treba da bide potpi{an od mnogu zemji vo svetot.
Ovie zemji treba i da go po~ituvaat dogovorot.

Obedinetite nacii se edna golema grupa.

Ja sozdavaat politikata vo svetot.
Re~isi site dr`avi se ~lenki na Obedinetite nacii.

Obedinetite nacii dolgo i to~no razmisluvale.

Za dogovorot bile pra{ani licata so popre~enost.
Mnogu lica so popre~enost od site strani na
svetot dadoa pridones vo sozdavaweto na konvencijata.
Vie znaete najdobro:
Koi prava ni se potrebni?
Kade postapuvaat lo{o so nas?
[to mora da se podobri?

[to sodr`i dogovorot?

Licata so popre~enost imaat isti prava kako i site drugi gra|ani.

Tie ne treba da bidat tretirani lo{o.
Tie treba da odlu~uvaat za nivnite `ivoti.
Tie treba da ja dobijat poddr{kata i pomo{ta koja im e potrebna.

Licata so popre~enost se va`ni.

Kon nivnite potrebi treba da se pristapi seriozno.
Tie imaat pravo na glas.
Kako i site drugi lu|e.
Dogovorot naglasuva:
Dr`avite treba osobeno da gi po~ituvaat
pravata na `enite so popre~enost.
Kon `enite so popre~enost mnogu ~esto lo{o se postapuva:
- zatoa {to imaat popre~enost,
- i zatoa {to se `eni.
Mnogu ~esto se soo~uvaat so nasilstvo.
Zatoa ovie `eni imaat potreba od posebna pomo{ i poddr{ka.

Vo dogovorot se zastapeni i pravata na decata so popre~enost.

Tie treba da gi imaat istite prava kako site drugi deca.

Mnogu lu|e imaat lo{a slika za licata so popre~enost.

Dr`avite treba da go promenat toa.
Televizijata i vesnicite treba da izvestuvaat
pove}e za licata so popre~enost.
Site treba da znaat:
Kako `iveat licata so popre~enost?

[to e va`no za licata so popre~enost?

Bez barieri:

Licata so popre~enost treba da se vklu~eni nasekade.

No tie se soo~uvaat so mnogu pre~ki.

Postojat pre~ki za licata vo invalidska koli~ka:

- skali
- mnogu mali toaleti
- nepristapni priodi na stanicite
- nepristapni vozovi, avtobusi i avioni

Za licata so intelektualna popre~enost barierite se:

- Na~in na komunikacija – te{ko razbirlivi jazici

Za gluvite lica barierite se:

- Nema dovolno tolkuva~i na znakoven govor

Site ovie pre~ki pretstavuvaat pote{kotija za licata so popre~enost.

Zatoa, tie ~esto ne mo`at da u~estvuvaat vo sekojdnevniot `ivot.
Mnogu od ovie barieri mora da bidat otstraneti.
Na primer:
Lu|eto vo invalidska koli~ka imaat potreba od
posebni priodni rampi ili liftovi.
Pogolemi toaleti.

Za licata so intelekutalna popre~enost:

Potreben e lesno razbirliv govor ili slikoviti prikazi.
Najpotrebni se natpisi na javnite mesta i zgradi.

Gluvite lica imaat potreba od tolkuva~i na znakoven govor.

Site dr`avi treba da gi eliminiraat ovie pre~ki.

Toa }e ovozmo`i site da imaat pravo da go ka`at
svoeto mislewe.
I }e obezbedi deka site lu|e }e u~estvuvaat vo
`ivotot vo zaednicata.

Ednakvi prava

Licata so popre~enost imaat isti prava

kako site drugi lu|e.
Tie mo`at kako site ostanati lu|e da odat vo sud.
Sudiite treba seriozno da pristapat kon licata so popre~enost.
Licata so popre~enost treba da dobijat poddr{ka
vo ostvaruvawe na nivnite prava koga toa im e potrebno.

Na primer:
Da im se objasnat potrebnite zakoni.
Da im se obezbedi potrebnata pomo{.
No nikoj ne mo`e da odlu~uva
vo ime na licata so popre~enost.
Nitu za licata so intelektualna popre~enost.
Ili za lica so mentalna bolest.
Ili za lica koi ne mo`at da zboruvaat.

Potrebata i `elbata na licata so popre~enost e va`na.

Tie treba da odlu~at.
Domuvawe i `iveewe

Licata so popre~enost sami treba da odlu~at:

Kade sakaat da `iveat.
So kogo sakaat da `iveat.

Licata so popre~enost imaat pravo na izbor.

Tie treba da odlu~at za vidot na `iveali{te.
Dali }e `iveat vo svojot dom ili vo rezidenciski dom.
Da `iveat sami ili vo zaednica.
So ili bez partner/ka.
Vo grad ili na selo.

Bez razlika kade }e odlu~at da `iveat,

treba da dobijat soodvetna poddr{ka.
Nikoj ne mora da bide preselen vo rezidenciski dom
samo zatoa {to mu e potrebna pomo{.
Pomo{ i poddr{ka treba da im se obezbedi
tamu kade {to se nao|aat.

Site lu|e imaat pravo na privaten `ivot.

I licata so popre~enost - bez razlika kade tie `iveat.
Toa zna~i:
Nikoj ne smee da im vleze vo apartmanot
ili vo sobata bez dozvola.
Nikoj ne smee da im ja ~ita po{tata, bez odobrenie i bez da pra{a.

Rabota

Licata so popre~enost treba da rabotat sekade

kade {to rabotat i drugite lu|e.
Na primer:
Vo fabrika vo nivniot grad.
Ili vo supermarket.
Ili na univerzitet.
Ili vo bolnica.

Tie treba da dobijat poddr{ka na rabotnoto mesto.

Licata so popre~enost treba da dobijat dobra obuka.
Tie treba da ja odberat svojata profesija, kako i drugite lu|e.
Firmite i fabrikite treba da vrabotuvaat lica so popre~enost.
U~ili{te

Site deca treba da odat vo isti u~ili{ta.

I decata so popre~enost treba da u~at zaedno so drugite deca.
Ne treba da ima specijalni u~ili{ta.

Nastavnicite treba da bidat dostapni za site deca.

Potrebno e da se znaat potrebite na sekoe dete.

Zatoa e potrebno dobro obrazovanie za nastavnicite.

Nekoi deca imaat potreba od pogolema poddr{ka.
U~ili{tata treba da bidat isti za site deca.
Nastavnik za poddr{ka vo toj slu~aj treba da doa|a vo oddelenijata.

Partnerstva

Licata so popre~enost treba samite da si gi

odbiraat partnerite kako i site drugi lu|e.
Tie treba da imaat mo`nost da stapat vo brak
kako i site drugi lu|e.
Da imaat deca, dokolku toa go sakaat.

Nikoj ne smee ednostavno da im gi odzeme decata.

Dokolku im e potrebno, treba da im se obezbedi
pomo{ i poddr{ka vo semejstvoto.

Zdravje

Mora da se obezbedi dobra lekarska gri`a i za licata so popre~enost.

Lekarite i bolnicite mora da bidat dostapni
i za licata so popre~enost.

Toa zna~i:
Za licata vo invalidska koli~ka potrebno e da ima lift.
Adaptiran toalet za vlez so koli~ka.
Za slepite lica da se ovozmo`i lesno da go najdat
patot do bolnicata.
Lekarite treba so lesno razbirliv govor da objasnat
na {to se odnesuva bolesta.
Kon licata so popre~enost treba da se odnesuvaat
isto kako i kon drugite lu|e.
Site treba da dobijat medicinska i drug vid na pomo{
koja im e potrebna.
Zatoa pomo{ta i lekovite ne treba da bidat mnogu skapi.

Licata so popre~enost treba da bidat zapra{ani.

Tie ne smeat da bidat operirani, ispituvani ili
pregledani protiv nivna volja.

Informacii

Licata so popre~enost treba da go ka`at svoeto mislewe.

Na niv im e potrebna soodvetna informacija.
Potrebno e da znaat {to e va`no i {to se slu~uva.
Na primer: vo politikata.

Site lu|e imaat potreba da dobijat informacija koja }e ja razberat.

Na primer:
Slepite lica treba da mo`at da ~itaat od kompjuter.
Gluvite lica imaat potreba od znakoven govor na televizija.
Licata so intelektualna popre~enost imaat potreba
od knigi i vesnici vo lesno razbirliva forma.

Vo Konvencijata na Obedineti nacii

ima u{te mnogu va`ni raboti

Na primer:
Site lu|e imaat pravo na `ivot.
Site lu|e treba da bidat za{titeni od nasilstvo.
Vklu~uvaj}i gi licata so popre~enost.

Potrebno e dr`avite sega:

Da gi promenat zakonite ili da donesat novi zakoni.
I da obezbedat po~ituvawe na zakonite.
Licata so popre~enost treba da bidat konsultirani
koga se donesuvaat novi zakoni.
 site vklu~eni!
Konvencija na Obedineti nacii KONVENCIJA
za pravata na licata so popre~enost na Obedineti nacii za pravata
na licata so popre~enost

Republi~ki centar za poddr{ka na lica

so intelektualna popre~enost - PORAKA

tel.: 02/3296-961, faks: 02/3296-960

^ovekovi prava za `eni,
ul. Orce Nikolov br. 122, 1000 Skopje
e-mail: poraka@t-home.mk ma`i i deca so popre~enost
web: www.poraka.org.mk
nasekade vo svetot

Poddr`ano od:

National Endowement
NED for Democracy
Supporting freedom around the world

* Iznesenite gledi{ta vo promotivniot materijal

ne zna~i deka gi izrazuvaat i onie na NED Lesno ~itliva verzija nameneta za
lica so intelektualna popre~enost