Preferova te zgjedh Depresionin e madh ne SHBA per te pare me nga afer efektet e

nje krize ekonomike dhe pasojat e saj.Me shtoi interesin per te diskutuar mbi kete
teme kriza aktuale e cila merr shembull nga kriza e meparshme e shekullit te 20.

(fig)Niveli i papunesise ne SHBA 1920-1940 duke perjashtuaR fermat dhe

bujqesine.

Depresioni I madh ne SHBA filloi ne nje te marte te zeze me kolapsin e Wall

Street ne tetor,1929 dhe shume shpejt u perhap ne gjithe boten.Ndryshimet ne treg
shenuan fillimet e nje papunesie te larte,perfitime te uleta,varferie,deflacion,ulje e
te ardhurave ne bujqesi si dhe humbje te mundesise per rritje ekonomike dhe
avancime personale,edhe pse faktoret e kesaj krize jane akoma te paqarta efekti
neto i kesaj krize ishte humbja e besimit ne nje rritje ekonomike ne te
ardhmen,Shpejgimet me siperfaqesore perfshijne nje numer te madh faktresh ku
perfshihet borxhi konsumator,tregjet e crregullta qe lejuan “keqtrajtim” nga ana e
bankave dhe investitoreve,shkurtime ne tregjet e huaja,mungesa e rritjes se
industrive te reja,si dhe rritja pasurore jo e njejte,te gjitha bashkevepruan per nje
renie ekonomike duke reduktuar keshtu shpenzimet,duke ulur besimin dhe
prodhimin.

Pergjigja fillestare e qeverise rendoi situaten,linja veprimi proteksioniste si psh

Smoot-Hawley Tariff Act,ne 1930,shtrengoi tregun global ashut sic kundervepruan
dhe shtetet e tjera me vone, ne industrine amerikane kryesisht ne
agrikulture,germime minierash,lundrim si dhe ne te mirat eqendrueshme sic jane
ndertimi dhe automobilat blerja e te cilave u shty nga konsumatoret.

Ekonomia filloi te merte veten nga dimri i 1932-33,me perparime deri ne 1937,kur
recesioni i 1937 solli serish nivelet e papunesise se vitit 1934.

Pasojat politike te krizes

Depresioni i Madh shkaktoi ndryshime te medha ne SHBA.Deshtimi i Herbert

Huver ne parandalimin e krizes i shkaktoi atij humbje e zgjedhjeve presidenciale
ne 1932 perballe Frenkilin Delano Ruzvelt.Shteti amerikan po hynte ne nje ere te
re ekonomike dhe ndryshimesh politike.Ne 1933,presidenti i ri solli nje atmosfere
te re besimi dhe optimizmi dhe shume shpejt beri qe popullesia te rimerrte veten
gje qe ishte ne banderolen e programit te tij.Plani ekonomik per permiresim te
situates,marreveshja e re,themeloi programe te pashembullta te asistences me
qellim ndihmen ne agrikulture dhe sindikatave te punes.Ajo per te cilen duhet
pergezuar “marreveshja e re” eshte fakti se ajo realizoi shume shpejt qellimet e
pikave te planit te saj per te cilat ishin dashur vite.kjo marreveshje ringjalli
interesin mbi qeverine dhe politiken ne pergjithesi.

Kur Ruzvelti beri betimin per president sistemi bankar dhe i kredive ishte ne
gjendje paralize.me nje shpejtesi marramendese ne fillim bankat e shtetit u mbyllen
dhe me pas u haper vetem nese ishin te afta per te paguar.Administrata ndoqi nje
politike te zbutur te qarkullimit te inflacionit per te filluar nje levizje ne cmimet e
artikujve dhe per te perballuar nje lehtesim ndaj kredimarresve.A gjensite e reja
qeveritare sollen lehtesi te medha ne kredi per industrite dhe agrikulturen.
Papunesia

Qe prej 1933 miliona amerikane mbeten te papune.Radhet e bukes ishin nje shenje
e zakonte ne shumicen e qyteteve.me qindra e mijera njerez endeshin neper qytete
ne kerkim te ushqimit,punes dhe strehimit.Shprehja “vella te ka tepruar ndonje
monedhe”,ishte refreni i dites.

Nje hap i shpejte per te papunet u krye nga shoqata e mbrojtjes se konsumatorit,nje
program ky i miratuar nga kongresi per ti ardhur ne ndihme meshkujve te rinj nga
18-25 vjec.Ata moren pjese ne nje numer te madh aktivitetesh si:mbjellja e pemeve
per te lufutar erozionin nga dielli dhe mirembajtur pyjet e shtetit,me qellim
pastrimin e ajrit si dhe peshkim.ndertuan fole zogjsh dhe streha per kafshet e
egra,mblodhen qymyrguri,nafte,argjile shisti,gaz dhe depozita heliumi.

Ky program u krijua ne 1933 dhe u braktis ne pranveren e vitit 1934.Ruzvelti dhe

zyrtaret kryesore prane tij,sidoqofte vazhduan te perkrahin programe te tilla qe
kishin te benin me asistencen ne pune dhe jo me ndihmen sociale.

Agrikultura

Vitet e marreveshjes se re u karakterizuan nga nje besim se rregullime me te mira

do te zgjidhnin shume ceshtje te lena pezull.Ne vitin 1933 per shembull Kongersi
miratoi Aktin e rregullimit bujqesor(AAA)per te siguruar ndihme ekonomike per
fermeret. AAA kishte në thelbin e vet një plan për të rritur çmimet e prodhimit
duke paguar fermerëve një subvencion për të kompensuar për shkurtimet vullnetar
në prodhim. Fondet për pagesat do të jenë prodhuar nga një taksat e vëna në
industritë që të lashtat procesohen. Nga koha akt ishte ligji bëhet, megjithatë, ishte
edhe sezonin e në rritje duke u zhvilluar, dhe AAA inkurajuar fermerët që të çan
me prodhimet e tyre të bollshme. Sekretari i Bujqësisë, Henry A. Wallace quajtur
këtë aktivitet një "koment tronditëse të qytetërimit tonë." Megjithatë, përmes AAA
dhe Korporata Kredi Mallrave, një programi që zgjeruar kredi për prodhimet e
mbajtur në ruajtje dhe jashtë tregut, prodhimi ka rënë. Midis 1932 dhe 1935, të
ardhurat e fermës ishin rritur më shumë se 50 për qind, por vetëm pjesërisht për
shkak të programeve federale. Gjatë viteve të njëjta, të cilat ishin duke u inkurajuar
fermerët që të marrin tokën nga e prodhimit - qiraxhinjve - një thatësirë të madhe
goditi shtetet e medha dhe coi në mënyrë të konsiderueshme reduktimin e
prodhimit të fermës. Era e dhunshme dhe stuhitë pluhur shkaterruan pjesen jugore
te te mbjellave në atë që u bë i njohur si tas "Pluhuri," gjatë 1930, por veçanërisht
1935-1938. Te Lashtat ishin shkatërruar, makina dhe makineri ishinshkatërruar,
njerëzit dhe kafshët ishin dëmtuar. Rreth 800.000 njerëz,te quajtur shpesh "Okies,"
braktisen Arkansas, Texas, Misuri dhe Oklahoma gjatë viteve 1930 dhe 1940.
Shumica e drejtuar më larg në perëndim të tokës se mitit dhe premtimit, Kaliforni.
Emigrantët nuk ishin vetem fermerë, por edhe profesionistë, shitës me pakicë dhe
të tjerët të cilët ishin të lidhur me shëndetin e komuniteteve fermë. Kalifornia nuk
ishte vendi i ëndrrave të tyre, të paktën fillimisht. Shumica e emigrantëve
perfunduan dukekonkuruar për punë sezonale mbledhje të lashtash në paga
jashtëzakonisht të ulëta.

Industria dhe Puna

Administrate Rimëkëmbjes Kombëtare (NRA), themeluar në vitin 1933 me Aktin

Kombëtar Industriale Recovery (NIRA), u përpoq për t'i dhënë fund konkurseve te
shkurtuara deri ne fyt duke vene ne praktike kodet e etikes së drejtë konkurruese
për të gjeneruar më shumë vende pune dhe duke blerë në këtë mënyrë më shumë.
Edhe pse NRA fillimisht u mirëpritën, bizneset u ankuan per ashpersine e mbi-
rregullimit te kesaj administrate.NRA u shpall jokushtetuese në 1935. Në këtë kohë
politikave të tjera ishin ato të nxitjes së rimëkëmbjes, dhe së shpejti qeveria mori
qëndrimin se çmimeve të administruara në vija të caktuara të biznesit ishin një
shterim I rende për ekonominë kombëtare dhe një pengesë per rimekembje.

Ishte gjithashtu gjatë marrëveshjes se re që puna e organizuar solli fitimet më të

mëdha se sa në çdo kohë të mëparshme në historinë amerikane. NIRA kishte
garantuar të drejtën e punës e bisedimeve kolektive (bisedime si një njësi që
përfaqësojnë punëtorët individuale me industri). Pastaj në 1935 Kongresi miratoi
Aktin Marrëdhënieve Kombëtare të Punës, ku përcaktohen praktikat e padrejta të
punës, i dha të drejtën punëtorëve nëpërmjet sindikatave te benin zgjedhje e
volitshme per ta dhe u ndaloi punëdhënësve të ndërhyjnë ne veprimtari sindikale.
Ai gjithashtu krijoi Bordin Kombëtar të Punës për të mbikëqyrur negociatave
kolektive, administrimin e zgjedhjeve dhe për tu siguruar punëtorëve të drejtën për
të zgjedhur organizatën që duhet të përfaqësonin ata në raportet që kishin të bënin
me punëdhënësit.

U be përparim i madh në organizimin e punës .Puna I solli popullit një ndjenjë në

rritje të interesit të përbashkët, dhe fuqi punëtore nuk u rrit vetëm në industri, por
edhe në politikë. Ky pushtet u ushtrua kryesisht brenda kuadrit të dy partive të
mëdha, megjithatë, Partia Demokratike përgjithësisht ka marrë mbështetjen e
sindikatës më shumë se republikanët.

MARREVESHJA E DYTE

Në vitet e para, marrëveshja e re sponsorizoi një seri të jashtëzakonshme të

iniciativave legjislative dhe arriti nje rritje të ndjeshme në prodhimin dhe çmimet -
por kjo nuk ka sjellë një fund për të Depresionit. Dhe si shnje e lehtesimit te
shpejte te krizes, kërkesat e reja u shfaqen. Biznesmenët pane fundin e "laissez-
faire" dhe filluan te punonin nën rregullat e NIRA. Protestat e ngritura edhe nga
enderrimtaret e te djathtes dhe te majtes politike , tërhoqen audiencë të gjerë e të
pakënaqur me ritmin e shërimit. Ketu u perfishine edhe sugjerime inflacioniste të
Atit Coughlin, prifti I radios i cili fajësoi bankierët ndërkombëtarë në fjalimet e tij
gjithnjë te mbushur me imazhe kundershtuese "Çdo njeri eshte mbret" plan I Huey
P. Long, senator dhe ish guvernator i Luiziana, zëdhënësi i fuqishëm dhe I
pamëshirshem që e drejtoi shtetin si nje prone personale. (Në qoftë se ai nuk do
ishte vrarë, Long shumë do të kishte gjasa te kishte nisur një sfidë presidenciale
kundrejt Franklin Roosevelt në 1936.)

Perballe këtyre presioneve nga e majta dhe e djathta , Presidenti Roosevelt

mbështeti një seri të re të masave ekonomike dhe sociale. Këto ishin masa për të
luftuar varfërinë, për të luftuar papunësinë me punën dhe për të siguruar një rrjet
sigurie sociale.

Works Progress Administration ,agjensia e progresit ne punesim (WPA), ishte një

përpjekje për të ofruar vend pune ne vend të mirëqenies. Sipas WPA, ndërtesat,
rrugët, aeroportet dhe shkolla u ndërtuan. Aktorë, piktorë, muzikantë dhe
shkrimtarët ishin të punësuar përmes Projektit Teatri Federal, Arti Federal Përveç
kësaj, Rinisë Administrata Kombëtare i dha me kohë të pjesshme pune për
studentët, duke themeluar programet e trajnimit dhe ofruar ndihmë të rinjve të
papunë. WPA pershiu vetem rreth tre milionë të papunë, në momentin, kur ajo u
braktis në vitin 1943 kishte ndihmuar një total prej 9 milion njerëz.

Por themeli I marrëveshjes se re, sipas Roosevelt, ishte Akti iSigurimit Social
ne1935. Sigurimet shoqërore krijuan një sistem të sigurimeve për të moshuarit, të
papunët dhe invalidët bazuar në kontributet e punëdhënësit dhe punëmarrësit.
Shumë vende të tjera të industrializuara kane miratuar tashmë programe të tilla,
pornje inciative e tille ne vitet 1900 ne SHBA kishte shkuar pa u vene re.
Megjithëse konservatorët u ankuan se sistemi i Sigurimit Social doli kundër
traditave amerikane, ajo ishte në të vërtetë relativisht konservative. Sigurimeve
shoqërore ishin financuar në pjesë të mëdha nga taksat në të ardhurat e punonjësve
të tanishëm, me një normë të vetme të caktuar për të gjithë, pavarësisht nga të
ardhurat. Për Roosevelt, këto kufizime mbi programet ishin kompromiset për të
siguruar kalimin e krizes. Megjithëse origjina e saj ishte në fillim mjaft modeste,
Aktii sigurimit social sot është një nga programet më të mëdha vendore qe
administrohen nga qeveria e SHBA.

PERFUNDIME:

Depresioni i Madh ishte i depresioni botëror ekonomiki rende në dekadën

paraprirese te Luftës së Dytë Botërore. Koha e Depresionit të Madh ishte e
ndryshme në të gjithë kombet, por në shumicën e vendeve filloi ne 1929 dhe zgjati
deri në fund të 1930 apo 1940. Ai ishte i gjatë, më I përhapur, dhe depresioni I
thellë e shekullit 20, është përdorur në shekullin e 21 si një shembull se sa shume
mund te pesoje renie ekonomia boterore.D epresioni e pati origjinën në Shtetet e
Bashkuara, duke filluar me rrëzimin e tregut të aksioneve të 29 tetor 1929 (të
njohura si e marta e zeze), por u përhap shpejt në pothuajse çdo vend në botë.

Referencat:
http://www.indianchild.com/the_great_depression.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Depression_in_the_United_States

http://www.english.illinois.edu/maps/depression/overview.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Depression

DETYRE KURSI

TEMA:”DEPRESIONI I MADH NE SHBA.”

PUNOI:AISELA ALIAJ
PRANOI:MATLDA TOLA