‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‬

‫ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺳﻨﺎد‬

‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ‪ -‬ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮي‬

‫ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ ‪ :‬ﻣﻬﺪي اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻮ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر ‪ 14 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪87‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‬

‫‪Engelab Eslami Zeitung‬‬
‫‪Postfach : 11 11 18‬‬
‫‪D – 60046 Frankfurt‬‬
‫‪Germany‬‬

‫ﺷﻤﺎره ﺣﺴﺎب اﻧﺘﺸﺎرات‬

‫‪Fraspa – Germany‬‬
‫‪Konto no . 12 30 26‬‬
‫‪BLZ. 500 502 01‬‬

‫ارﺗﺒﺎط از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬

‫‪E-Mail.: EEZ5760GOF@AOL.com‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﺪﺧﻞ ‪7 :‬‬
‫‪ – 1‬ﻧﻔﻲ ﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﺳﺖ ‪26 :‬‬
‫‪ -‬ﺧﺎﻃﺮات ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ‪26 ....................................................... :‬‬
‫‪ -‬ﺑﻴﻞ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳـﺎﻟﻬﺎي )‪-2000‬‬
‫‪ :(1992‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس دﻣﻜﺮاﺳـﻲ ﭘﺎرﻟﻤـﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮد ‪42 ...................... :‬‬

‫‪ - 2‬زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻴﻨﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و در ﺑﺎر ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﺎﻧﺪن‬

‫ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ‪ :‬ﺧﻂ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء و ﺧﻂ ﻣﺼﺪق روﻳﺎرو ‪44 .......................... :‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎه راه ﺣﻞ را ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺪ ‪52 ............ :‬‬

‫‪ - 3‬ﺷﺎه ﺑﺪون اﺟﺎزه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻗﺪام ﻧﻴﺴﺖ و از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ اﻳﺮان را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﺪ‪54 ......................... :‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎه از ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫اﻳﺮان رأي ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪55 .................................................................‬‬
‫‪ -‬زﻣﻴﻨﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء و ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮ اﻳﻨﺴﺎن‪ ،‬آﻣﺎده ﺷﺪ‪62:‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻛﻨـﺎر‬
‫ﺑﺮود ‪64 ..................................................................................... :‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪ - 4‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﻮام را ﻧﺎﻣﺰد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ﺳﻲ ﺗﻴﺮ‬
‫ﭼﺎره آن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﺷﻮد ‪66 .....‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻘﺸﺶ درروي آوردن ﺑﻪ ﻗﻮام ورﻓﺘﺎرش در‬
‫ﻗﺒﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪75 ......................... :‬‬
‫‪ -‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻣﻴﺪ ﺟﺪﻳﺪي‬
‫ﻣﻴﺪﻫﺪ ‪98 ................................................................................ :‬‬

‫‪ - 5‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد و اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪107 ..............................................................................:‬‬
‫‪ -‬اﺛﺮ آﮔﺎﻫﻲ از اﺧﺘﻼف داﺧﻠﻲ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺮﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪107 ......... :‬‬

‫‪ - 6‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ‬

‫ﻧﻔﺖ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﻗﺪام ﻛﻨﺪ ‪137 ........................................... :‬‬
‫‪ -‬وزارت دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮد و ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔـﺖ را ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ‪144 ........................................................ :‬‬

‫‪ - 7‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺷﺘﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫ﭼﺮﭼﻴﻞ‪ ،‬وﻗﺖ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﺎن ﺑﺮﺳﺪ ‪163 .....:‬‬

‫‪ - 8‬ﭘﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺰ ﺳﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪180 .. :‬‬

‫‪ - 9‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ‪206 .............. :‬‬

‫‪٣‬‬
‫‪ - 10‬اﺛﺮﮔﺬاري ﺑﺮﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور از راه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق! ‪232 .............................................................. :‬‬

‫‪ - 11‬ﺷﺎه و وزﻳﺮدرﺑﺎرش‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﻣﺮ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫ﮔﺰارش ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺎﺗﻔﺎق‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪251 : .‬‬

‫‪ - 12‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق ؟‪277 ... :.‬‬

‫‪ - 13‬در ﭘﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ‬

‫ﻛﺎر ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻴﺒﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪308 :‬‬

‫‪ - 14‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق ﭘﻬﻠﻮﻳﻬﺎ و ﺟﺪا ﺷﺪﮔﺎن از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬

‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻮ را آﻣﺎده ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪313 .... :.‬‬

‫‪ - 15‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻤﻜﺎر درﺑﺎر‪ ،‬در ﭘﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺷﻮد و‬

‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را آﻣﺎده ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪337 ............................ :.‬‬

‫‪ - 16‬ﺑﺎﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس و ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﺎ ﻣﻮﻓﻖ دوﻣﻲ اﻧﺠﺎم‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪361 ............................................................................... :.‬‬

‫‪ - 17‬ﺷﺎه از ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻘﺘﺪر ﺑﮕﺮدد !‪383 ..................................................... :.‬‬

‫‪ - 18‬ﻧﻘﺸﻪ آژاﻛﺲ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﻲ آﻳﺪ‪411 ....................................... :.‬‬

‫‪ - 19‬اﮔﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺒﻮد‪435 :.‬‬

‫‬
‫‪ -‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻘﺼﺪ اﻟﻘﺎي اﻳﻦ دروغ ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻛﺮد‪440 ........................................................... :‬‬
‫‪ -‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ﻳﺎﺧﺮوج از ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ– زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ‪443 ....... :‬‬
‫‪ -‬داﺧﻠﻲ ﻛﺮدن ﺑﻮدﺟﻪ اي ﻛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪447 ....................... :‬‬
‫‪ -‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در دوران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪453 .................................. :‬‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ‪455 ............................ :‬‬

‫‪ - 20‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ را ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ در‬

‫ﺗﺪارك ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪459 ............................................ :.‬‬

‫‪ - 21‬ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻀﺎد رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده از ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪484 ............ :.32‬‬

‫‪ - 22‬ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ‪ .‬ﭼﺮا ؟‪511 ............. :.‬‬

‫‪ - 23‬ﻧﻘﺶ روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪527 ................... :.‬‬

‫‪ -‬آﻣﺮ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬آﻳﺰﻧﻬﺎور در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪552 ........... :‬‬

‫‪ - 24‬راﺑﻄﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ) آﻣﺮ (‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎه و زاﻫﺪي )ﻣﺄﻣﻮر (‪555 ................. :.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎه و زاﻫﺪي‪ ،‬ﻧﻘﺶ دو دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از او » رﻫﻨﻤﻮد « ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ! ‪556 ............ :‬‬
‫‪ » -‬ﺷﺎه« اﻳﺮان از اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان را‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ !‪563 ........................................................................... :‬‬

‫‪ - 25‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه و زاﻫﺪي ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ و‬

‫آﻧﮕﺎه ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ را اﻣﻀﺎء ﻛﻨﻴﺪ!‪573 ............................................. :.‬‬

‫‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﭙﺲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و ﺑﻲ ﻓﻮت وﻗﺖ‪،‬‬
‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ را اﻣﻀﺎء ﻛﻨﻴﺪ ! ‪575 .....................................................:‬‬
‫‪ -‬ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻬﻢ از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪579 .......... :‬‬

‫‪ - 26‬ﺷﺎه اﺟﺎزه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ‬

‫ﺷﻮد‪ :‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و‪588 ......................................... :...‬‬

‫‪ -27‬ﺗﻘﻼ ﻫﺎي ﺷﺎه ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎزه ﺑﺮﻛﻨﺎرﻛﺮدن زاﻫﺪي از اﻣﺮﻳﻜﺎ اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪593 ............................................................................... :.‬‬

‫‪ -28‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺷﺎه از ﻧﻴﻜﺴﻮن ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪،‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ واﻳﻦ دو ﻗﺪرت وﻇﺎﻳﻒ‬
‫آن را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎه را ﻣﺤﻮ ر ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪598 ......................... :.‬‬

‫‪ -29‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﺟﺎزه ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮود و ﻗﺮارداد ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "‬

‫اﻣﻴﻨﻲ – ﭘﻴﭻ" اﻣﻀﺎء ﻣﻲ ﺷﻮد‪607 .................................................. : .‬‬

‫‪ - 30‬ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻫﺎ‪613 ................................................................... : .‬‬

‫‪ -‬ﺳﻨﺪي ﺳﺮي‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻛﺸﻮر و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ او و ﺟﺪي ﻧﺒﻮدن ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده ‪613 ............ :‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮزش ﺧﻮاﻫﻰ ﺧﺎﻧﻢ آﻟﺒﺮاﻳﺖ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن ‪623 ................................................................................ :‬‬

‫‬
 ‫ﻣﺪﺧﻞ و ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﺪ ‪:‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﺎ ﺳﻨﺪﻫﺎ و ﻳﺎ ﻗﻮﻟﻬﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻞ ﻫﺎ‬
‫و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎ و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ را‪ ،‬از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد‪،‬‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫آﻣﻮزد اﺻﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎي آزادي ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮداري ﺧﺎﻟﻲ از ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫و ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻖ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﺻﻞ راﻫﻨﻤﺎي ﺑﻴﺎن ﻗﺪرت‪ ،‬ﭘﻨﺪار و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار زورﻣﺪاراﻧﻪ را اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﻠﻬﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ‬
‫ﭼﺴﺎن ﻗﺪرت ﺑﺎوري ﻣﺠﺎزﻫﺎ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ و ﺣﻖ ﺳﺘﻴﺰي را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺣﻖ ﻣﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺑﻴﺎن آزادي‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ ‪ .‬و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎﻟﻲ از ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﺠﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺑﻴﺎن ﻗﺪرت ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻗﺪرت ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺑﺎ آرﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آن ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﻗﺪرت ﺧﻄﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﺼﺪق را ﻧﺪﻳﺪن دوﮔﺎﻧﮕﻲ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ و آرﻣﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ :‬ﻣﺼﺪق درﭘﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ و آرﻣﺎن ﺷﺪ و از واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫و ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮآن ﺑﻮدﻳﻢ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي‬
‫ﻣﻬﻢ را ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ‪ :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از دو واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻓﺮآورده ﺣﻖ و دﻳﮕﺮي‬
‫ﻓﺮآورده ﻗﺪرت ﻣﻼك ﮔﺰﻳﻨﺶ روش ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺳﻮي رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫‪٧‬‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ آﻳﺎ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﻣﻠﻲ ) ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪه ( اﻣﻜﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ آﻳﺎ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎي در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ و ﻳﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎري را ﺗﺼﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم اﻳﺮان و رﻫﺒﺮي‬
‫ﻧﻬﻀﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ اﻳﺠﺎد آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ روي ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ آوردﻧﺪ وﻟﻮ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻬﻀﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟ ﺳﻨﺪﻫﺎ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﺷﻔﺎف و دﻗﻴﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ درس رﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎي اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫● اﺳﻨﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺼﺪق دو واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ و‬
‫دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دوﻣﻲ را ﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺗﻦ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪن در ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺴﻠﻂ ) اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ( و زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫) اﻳﺮان ( ﻧﺪاده اﺳﺖ ‪ .‬در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ او ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻴﺰ‪ ،‬واﻛﻨﺶ‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﻓﺮآورده ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺰاﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫او‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬وارد ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ زور ﺷﻨﻴﺪن و‬
‫زور ﮔﻔﺘﻦ ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻗﺪﻏﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺒﺎدا روزﻧﺎﻣﻪ اي را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﺳﺰا ﺑﻪ او ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در دﻳﺪارﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺎﺳﺰاﻫﺎ‬
‫ﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎ » ﺗﻮﻟﻴﺪ « ﻣﻲ ﻛﺮد و در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ و در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪه اﻳﺮان درج ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻨﮓ‬
‫آور ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﭘﺎي ﻓﺸﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺒﺎرزه ﺣﻴﺎﺗﻲ او‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺮك اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪن‬
‫ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ) ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ( و واﻗﻌﻴﺖ )‬
‫ﻧﺎﺳﺰاﻫﺎ (‪ ،‬اﻣﻀﺎي ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ او را ﺑﺮ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻪ‬

‫‪٨‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺴﺎزد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬از آﻣﻮزﺷﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ره‬
‫آورد ﺑﻴﺎن آزادي اﺳﺖ ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻧﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺑﻘﺼﺪ‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺶ از ﻫﺪف ﻛﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻓﺮآورده ﺣﻖ‬
‫‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﺑﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮد را زﻧﺪاﻧﻲ واﻗﻌﻴﺘﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ درس در اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﺑﻜﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ) = زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪن در ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ اي ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ( و ﻧﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻪ ﺟﻨﮓ روي ﻣﻲ دادﻧﺪ و ﻧﻪ اﺳﺘﺒﺪاد در‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻣﻲ ﺷﺪ ) ‪ . ( 1‬از اﻳﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮ ﻟﻐﻮ‬
‫ﮔﺬر ﻛﺮدي از آن در ﮔﺬر ) ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ .( 72‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺪق آرﻣﺎن ﺧﻮاه ﺑﻮد و واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﻧﺒﻮد ‪ .‬اﮔﺮ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺟﻬﺎن در اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ را در اﻳﺮان‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺎر ﻣﻲ آﻣﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻜﺸﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻛﺪام واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را از دﻳﺪ ﻋﻘﻞ ﻫﺎ ﭘﻨﻬﺎن و ﺑﺎ‬
‫ﻛﺪام ﻣﺠﺎزﻫﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ) = آرﻣﺎن = اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ و اﺳﺘﻘﻼل (‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎي در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻣﺼﺪق ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ادﻋﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻘﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد!‬
‫ﺣﻖ ﻣﻠﻲ از ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ دارد ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﻔﺖ » ﻧﻔﻊ « اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ‬
‫ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ اﻳﻦ » واﻗﻌﻴﺖ « ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺟﺎ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫زوري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ‬

‫‪٩‬‬
‫ﺣﻘﺎرت ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ زور و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪن از ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻧﻔﺖ وﻗﺘﻲ ﻧﻔﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﺣﻖ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ را ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﻖ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﻧﻔﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و روﺳﻴﻪ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﺳﺮﺑﺎز زدن از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﺑﺮاﻳﺶ رﻗﻢ ﻣﻲ زد ‪.‬‬
‫‪ - 2‬واﻗﻌﻴﺖ دوم اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد و ﺑﺮدن و ﺧﻮردن ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ را ﺷﺮﻳﻚ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻌﻠﻲ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫ﻧﻤﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮﻳﺢ ﺗﺮﻳﻦ و روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎزان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺣﺰب ﺗﻮده واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ » روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي « ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﻧﻤﻲ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و داوﻃﻠﺐ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد ﻣﻲ ﮔﺸﺖ و ﻣﺮدم اﻳﺮان دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﻲ و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ و ﻧﻘﺶ آن را ﻧﺪﻳﺪن و ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد را ﺣﺎﺻﻞ آرﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺼﺪق ﺟﻠﻮه دادن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﺑﺲ ﻧﺎﺷﻴﺎﻧﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ » اﮔﺮ « ﺗﺮﺟﻤﺎن واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺎ » اﮔﺮ« ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺠﺎز ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ﻧﺒﻮد و ﻗﻮام ﺑﺮﻛﺎر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﻤﻲ ﻛﺸﻴﺪ! آﻳﺎ ﻗﻮام‬
‫اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻮد ؟ ﺑﻴﺮون از آن اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ داﺷﺖ ؟ ﻗﻴﺎم ﻣﺮدم در ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬او ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻨﺘﺸﺮه ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ او ﻃﻮﻣﺎر ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﺑﺮ ﻣﻲ ﭼﻴﻨﺪ و ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ را در‬
‫ﻣﺤﺪوده ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬درس ﺑﺰرگ دوم ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻋﻤﻠﻜﺮد رﻫﺒﺮي آن اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻠﺘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎ‬

‫‪١٠‬‬
‫را در ﻧﻴﻤﻪ رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﭘﻲ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻗﻠﻴﺘﻲ را ﺑﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﻢ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﭼﺎره‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺟﻮي ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬او را از اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎز ﻣﻲ دارد و در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻛﺸﻮر ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬آن » اﮔﺮ « ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ در ﺧﻮر اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺠﻮﻳﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را از وﺟﻮدش آﮔﺎه ﻛﻨﺪ‪ » ،‬اﮔﺮ اﻗﻠﻴﺖ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﺠﺪ ﺑﻪ ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن آن ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﭘﻴﺮوز ﻣﻲ ﺷﺪ « اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻨﻮز‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺮان اﺳﺘﻘﻼل و اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫آزادي ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻲ ﺗﺤﻘﻖ وﻻﻳﺖ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺮدم و ﺑﻲ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺷﺪن ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻗﺪرﺗﻤﺪاري ﺷﺪ ﻛﻪ از راه ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﺧﻔﺖ ﺑﻴﮕﺎري ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻖ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻴﻤﺎري ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻤﺎري و درﻣﺎن آﻧﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬واﻗﻌﻴﺖ ﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ از دﻳﺪ ﻋﻘﻮل ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﺴﺖ ‪ 30 :‬ﺗﻴﺮ ﭘﻴﺮوزي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ از آن درس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ‪ 28‬ﻣﺮداد ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻞ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را ﻗﻴﺎم ﻣﺮدم ﻧﺎ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻛﺮد ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﺑﺪﻳﻞ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را‬
‫دﻋﻮت ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎ دراﻳﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را‬
‫درﻳﺎﻓﺖ و » ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت « او اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫زاﻫﺪي ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ از رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫زاﻫﺪي را ﻧﺎﻣﺰد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ﺻﻔﺤﻪ ‪: ( 217‬‬
‫» ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ‪:‬‬

‫‪١١‬‬
‫اﻟﻒ– ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻤﻠﻜﺖ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ آﻧﻬﺎ را از ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻨﻤﻮد و ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ در‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ب– ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ آزادي و اﺳﺘﻘﻼل را وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻏﺮاض و ﻣﻘﺎم‬
‫ﻗﺮارداده و از ﻫﻤﺎن ﻣﺎه ﻫﺎي اول ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬
‫زاﻫﺪي‪ ،‬وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر را ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻏﺎﺋﻠﻪ ‪ 23‬ﺗﻴﺮ‬
‫از آن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪم و از ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ و ﻛﻢ ﻓﻜﺮي ﺑﻌﻀﻲ از ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدم ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻟﺸﮕﺮ‬
‫ﺑﺎ رأي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺸﻮد و ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺮات ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﭼﻄﻮر ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎز ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻣﺘﺼﺪي ﻛﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺿﺮر آن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ رﻫﺒﺮي ﻛﻨﺪ ؟ « ) ﺧﻂ ﻛﺸﻲ زﻳﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎ از ﻣﺎ اﺳﺖ (‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از » ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن « ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز و دﺳﺖ ﻳﺎر ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ‪ » ،‬ﭼﻮب دﺳﺖ « آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺧﻮد در اﻳﺠﺎد آن آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه رﻫﺒﺮي‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻳﻦ آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﻻﻗﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ و از راه ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫دادن ﻣﺮدم و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﺷﺮﻛﺖ‬
‫در رﻫﺒﺮي‪ ،‬اﻗﻠﻴﺖ دﺳﺘﻴﺎر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ را ﺑﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در‬
‫روزﻫﺎي ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺮدم را در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ‬
‫داد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده در ‪ 25‬و ‪ 26‬ﻣﺮداد‪ ،‬در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪ .‬اﺳﻨﺎد‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ :‬ﺿﻌﻒ ﺑﺰرگ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﻳﻦ ﺿﻌﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺿﻌﻒ دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﺿﻌﻒ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬در ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آن ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ درس ﺗﺠﺮﺑﻪ ‪ 30‬ﺗﻴﺮ را ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان ﻛﻮﺷﻴﺪ‬
‫و ﻧﮕﺬاﺷﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﺑﺴﺎزد و ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورد ‪.‬‬
‫ﻓﺮدا و ﻓﺮداﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪ - 4‬واﻗﻌﻴﺖ ﭼﻬﺎرم ﻛﻪ ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺠﺎز ) = واﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ (‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‬
‫و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل » ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در‬
‫اﻳﺮان «‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ » ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن « ﺑﺎ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ؟‬
‫آﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﺟﺎزه ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﺮﻳﻒ و‬
‫ﻣﻴﺰاﻧﺶ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ؟ ﻗﺮار داد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻧﻪ اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﺷﺎه و زاﻫﺪي را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎزي‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮار داد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺎه و زاﻫﺪي دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺪون ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ و اﻓﺰودن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮد ‪ .‬زاﻫﺪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺷﺪ ﻗﺮار داد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺒﺮد و ﻗﺮار داد ﺑﺪون ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺮار داد اﻟﺤﺎﻗﻲ را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﻋﺪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻧﻔﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﻲ در ﻣﻌﺮض رد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رزم آراء ﻗﺮارداد را از ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ رزم آراء‬
‫ﻗﺮارداد ‪ 50 – 50‬را در ﺟﻴﺐ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻔﺖ‪ ،‬دو ﻗﺪرت اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫ﻗﺮاردادي را اﻣﻀﺎء ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻋﺎﻳﺪ اﻳﺮان ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در‬
‫ﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ را ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ‬
‫اﻳﻨﻚ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دﺑﻪ‬
‫ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫ﺟﻮﺋﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ و در‬

‫‪١٣‬‬
‫ﺗﺪارك اﺳﺒﺎب ﺑﺮ ﻛﻨﺎري ﻣﻦ از ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ) از‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎي ‪ 281‬ﺑﺒﻌﺪ (‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ دﺑﻪ درآوردن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺗﻦ داد ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﺪت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻗﺮارداد ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ‪ 1933‬ﻧﻴﺰ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺼﺪق ﺷﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺒﻬﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ –‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در اﻳﺮان‪ ،‬درﺑﺎر دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﺷﺪ ‪ .‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮدرﺑﺎر ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان رﻓﺖ ﺗﺎ در ﺑﺎره ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪ .‬در » ﺧﺎﻃﺮات و‬
‫ﺗﺄﻟﻤﺎت «‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪرﺳﻮن را در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ -5‬ﺟﻬﺎن در ﺗﺤﻮل ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺖ ‪ .‬در اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﻜﺮر ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪:‬‬
‫‪ - 6‬ﺑﺮﻓﺮض ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﺪن ﭘﻴﺎم ﻧﻤﻲ‬
‫داد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺑﺴﻮد ﺷﻤﺎ ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ) ﺧﺎﻃﺮات اﻳﺪن (‪ ،‬ﺷﺮاﺋﻂ و اﺳﺒﺎب ﭘﻴﺮوزي‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬در آن روز‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري در اﻳﺮان ﺑﻮد ‪.‬‬
‫زﻳﺮا آن ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري را ﺳﺒﺐ ﺗﺰﻟﺰل و ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻘﻮط رژﻳﻤﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن » ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد « ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺮدم‬
‫ﺳﺎﻻري‪ ،‬روﺳﻴﻪ آن روز ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﻛﻪ‬
‫راﻫﻨﻤﺎي اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از رواﺑﻂ ﻣﺴﻠﻂ – زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬

‫‪١‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺸﻮر‪ ،‬وارد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم وارد‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬در آن اﻳﺎم‪ ،‬از ﺳﻮﺋﻲ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺟﺎﻧﺒﺪار دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ از‬
‫ﻧﻮع اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻲ آن ﺑﻮد ‪ .‬اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز در ﭘﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎ‬
‫ﺧﺎن ﺑﻮد ‪ .‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺑﻨﺪ ﻧﺨﻮت و ﻣﺠﺎز‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻮب را ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮕﺬارد ﻫﻤﺎن ﻛﺎر را ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺎن آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﻮازﻧﻪ ﻋﺪﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮕﺮدد ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ وارد ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در روزﻫﺎي ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر را از آن ﺧﻮد ﻛﺮدﻧﺪ ؟‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﺪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ‪ .‬و رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﻜﺎران او در رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﻧﻘﺪ ﺟﺪي وارد اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻛﺮدن واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ و‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دروغ‪ ،‬آرﻣﺎن ) = ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﺑﻮد ( را از واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﺟﺪا ﻛﺮدن و ﻣﺼﺪق را آرﻣﺎن ﺧﻮاه ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫و ﻓﺮﻳﺐ ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻘﺪ ﻧﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ ﺑﻘﺼﺪ ﭘﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ از راه ﺟﺒﺮان ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫● اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺪون آرﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ – 1‬اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺪون آرﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺪون ﻫﺪف‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ را ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺪف و ﺑﺴﺎ ﻫﺪﻓﻬﺎي دور و ﻧﺰدﻳﻚ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ‪ .‬آﻧﮕﺎه وﺳﻴﻠﻪ و ﻳﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬دوﮔﺎﻧﻪ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺸﺎﻧﺪن واﻗﻌﻴﺖ و آرﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﻋﺮﺻﻪ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺠﺎز‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪ از ﺳﺨﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺠﺎز‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﻴﺎن واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺑﺎ آرﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻲ راﺑﻄﻪ ﺗﻀﺎد ﺑﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؟ ﻧﻪ ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ دروغ ﺳﺎزي ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﺎز ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ ‪ .‬و دروغ ﺳﺎزان ﻧﺎداﻧﺴﺘﻪ واﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻗﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻔﺎف ﺗﺮ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ » - 2‬واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮاﻫﺎ «ي ﺑﺪون آرﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ آرﻣﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ‪ .‬آرﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻤﻞ ﮔﺮا ﺑﻮد ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪون‬
‫ﻫﺪف ﺑﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ﭼﻪ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﻋﺰم و اﺟﺮا ﺷﻮد‬
‫‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي او‪ ،‬ﮔﺰارش ﺑﺲ ﺷﻔﺎﻓﻲ از‬
‫ﻗﺪرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﻳﺶ آرﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ‪ ،‬در دوران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻛﻪ رﻫﺎ ﻛﺮدن اﻳﺮان از‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و اﺳﺘﺒﺪاد زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻲ داد ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ درﺳﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در‬
‫رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻢ آرﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻗﺪرت را ﻫﺪف ) =‬
‫آرﻣﺎن ( ﺧﻮد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ را ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ داراي وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ‪،‬‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﭘﻲ آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﺠﺎزي ) = ﻗﺪرت ( ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ‬
‫ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﺪف‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺪف‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ در راﺑﻄﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ را‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺪف ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﻌﺪاد داﻧﺸﺠﻮﺋﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻜﺎر اﻓﺘﺪ ‪ :‬ﺑﺪون ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﺪف‪،‬‬
‫ﻋﻘﻞ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬آرﻣﺎن از واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺪا‬

‫‪١‬‬
‫ﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ آزاد ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮآورده ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻋﻘﻞ ﻗﺪرﺗﻤﺪار ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻗﺪرت اﺳﺖ ‪ .‬اوﻟﻲ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي را ﻫﺪف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دوﻣﻲ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ و اﺳﺘﺒﺪاد را ‪:‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬دو ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﺪرت ﻫﺪف اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ وﻗﺘﻲ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻫﺪف‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻫﺪف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دروغ و ﻣﺠﺎز ﺑﻲ ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻋﻘﻞ واﻗﻌﻴﺖ را ﻫﻤﺎن ﺳﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻗﺪرت ﻫﺪف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻞ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ را آن ﺳﺎن ﻛﻪ ﺑﻜﺎر ﻗﺪرت ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ‪ .‬زﻳﺮا از رﻫﮕﺬر‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺪون دروغ و ﻣﺠﺎز‪،‬‬
‫ﻗﺪرت وﺟﻮد ﻧﻤﻲ ﺟﻮﻳﺪ و ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از وﺟﻮدش ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎزي اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﺪرت ﻫﺪف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬
‫ﺑﻮد و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻴﺘﻠﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ و‪...‬‬
‫و اﻳﻨﻚ ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن رژﻳﻢ ﻣﺎﻓﻴﺎﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ – ﻣﺎﻟﻲ ﻫﺮ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ از روز‬
‫ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺎن واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮﻳﺰي ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻗﺪرت‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺠﺎزﻫﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ‪ .‬ﺗﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮﻳﺰي ﻗﺪرت ﻣﺪارﻫﺎ را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻟﻘﺐ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان و اﺳﺘﻘﻼل و آزادي‬
‫اﻧﺴﺎن اﻳﺮاﻧﻲ و ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ را آرﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻗﺪرت را ﻫﺪف ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و از راه ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ از اﻳﻦ دو واﻗﻌﻴﺖ ‪:‬‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺶ ﻧﻤﻲ آوردﻧﺪ و ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ ‪ .‬از ﻓﻀﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺿﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺪرت ) = زور (‬
‫آزاد ﺷﻮد‪ ،‬وﻻﻳﺖ را از آن ﺧﻮد ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و اﺳﺘﺒﺪاد‬
‫ﻫﻤﺰاد آن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم آن روز اﻳﺮان ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺳﻨﺪﻫﺎ‬
‫ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬

‫● اﺳﻨﺎد ﮔﺰارش روﺷﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻧﮕﺮش ﺑﻪ زﻣﺎن ‪ ،‬از دو دﻳﺪﮔﺎه ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬

‫دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و دﻳﮕﺮي دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﺒﺪاد و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮي ﻳﺎ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮي ‪:‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﻘﻼل و آزادي‪ ،‬زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ در ﺑﺮدار ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﺎردار‬
‫آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﺒﺪادﻳﺎن ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص وﻗﺘﻲ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرﺗﻲ‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش و‬
‫ﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ‪ ،‬زﻣﺎن ﺣﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و ﻳﺎ در ﻣﺮام راﻫﻨﻤﺎ‬
‫‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﺪرﺗﻬﺎي اﺳﺘﺒﺪادي و ﻫﻤﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﮔﺮ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮآن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زور‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ آن را ﺑﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮي ﻫﺎ و ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ را ﺑﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺮان دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ‪ ،‬دورن آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ‪ .‬آﻧﺎن ‪ 14‬ﻗﺮن دوران اﺳﻼﻣﻲ را ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﻮر ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎوراﻧﺪﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻣﻲ ﺑﺎوراﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺑﺘﻜﺎر را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب را ‪ ،‬ﺑﻲ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ‪ » ،‬ﻋﻈﻤﺖ دوران‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ « را ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ‪ .‬دوران ﭘﻬﻠﻮي ﻫﺎ و ﺑﺴﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﺪي ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ آﻳﻨﺪه اي را‬
‫در ﺗﺼﻮر داﺷﺖ ؟ در دوران اﻧﻘﻼب ‪ ،‬دوران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ) ص ( و ﻋﻠﻲ ) ع ( را‬
‫آرﻣﺎن ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺤﻮر ﻗﺪرت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎدي از آن‬
‫دوران ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺮد ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ دوﻟﺖ او ﺑﻜﺎري ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎيآن دو ﺑﺪان ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ) ص ( ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﺮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺧﻮد را دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻳﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻗﺎي‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب ‪ 1357‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻔﻲ و آﻳﻨﺪه ﻣﺒﻬﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ دوران اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او در روﺳﻴﻪ و دوران ﻣﺎﺋﻮ در ﭼﻴﻦ و دوران آﺗﺎﺗﻮرك در ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫و‪...‬‬
‫ﭼﺮا ﻫﺮ ﻗﺪرت ﺑﻬﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺿﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ و ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و آﻳﻨﺪه را ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻘﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﺮدن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫رﻫﮕﺬر دو ﺟﺮﻳﺎن آزاد اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و اﻃﻼع ﻫﺎ ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ؟ زﻳﺮا ﻧﻴﻚ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻳﻨﺪه اي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد دارد ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻛﺎر ﺟﻤﻌﻲ رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻲ داﻧﺪ آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺎﻓﻲ‬
‫ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮي و ﺳﻠﻄﻪ ﭘﺬﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬و ﺑﺎز ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻘﻞ ﻫﺎ از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آن ﺳﺎن ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه را‬
‫ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺗﻌﻘﻞ و اﺑﺘﻜﺎر و ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد از دﺳﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﻓﺮﻋﻮن‬
‫ﻛﺠﺎ ﺧﺪاﺋﻲ ﻣﻲ ﺟﺴﺖ اﮔﺮ ﻋﻘﻮل ﻣﺼﺮﻳﺎن از ﮔﺬﺷﺘﻪ واﻗﻌﻲ ﺧﺎﻟﻲ و از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻌﻠﻲ ﭘﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺸﺖ ؟ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﻄﻮره ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ و ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻄﻮره ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻘﻠﻬﺎي ﺗﻚ ﺗﻚ ﻣﺮدﻣﺎن و‬
‫ﻋﻘﻞ ﺟﻤﻌﻲ آﻧﻬﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪ واﻗﻌﻲ ﺧﺎﻟﻲ و از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻌﻠﻲ ﭘﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و‬

‫‪١٩‬‬
‫اﺳﻴﺮ زﻣﺎن و دﻧﻴﺎﺋﻲ ﻣﺠﺎزي ﻧﻤﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻗﺪرت را ﻣﻌﺠﺰه ﮔﺮ ﺑﺎور ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬اﻳﻦ ﻋﻴﺐ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ را در ﻧﻴﻤﻪ رﻫﺎ ﻛﺮدن اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﮔﺰارﺷﮕﺮ زﻳﺴﺖ در اﺳﺘﺒﺪاد اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﻧﻴﻤﻪ رﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫زﻳﺮا از زﻣﺎن روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺪي‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﻴﺶ ﻛﺮد ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ را ﻃﺮح و اﺟﺮا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻴﺐ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫اﻣﻴﺪوار و ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻬﻀﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻫﻢ ﺗﻮﺳﻂ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﻧﻔﻲ ﺷﺪ و ﻫﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ از ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺼﺪق و ﻫﻢ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﺎل ﺟﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‪ ،‬رﻫﺎ ﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﻮد و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را دﻧﺒﺎﻟﻪ‬
‫آن ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و » اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ را آﻧﻘﺪر اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ « ‪.‬‬
‫در ﭘﻨﺪار و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان از ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1357‬ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻋﻘﻞ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺲ ﺷﮕﻔﺘﻲ آور ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ‪ :‬ﺣﻴﺎت ﻣﺼﺪق زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬راﺳﺖ‬
‫راﻫﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻋﻮض‪ » ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ « ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻗﺪرت را ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻴﺎﺗﺸﺎن‬
‫زﻣﺎن ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اي ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺪه و ﻧﺎ ﻫﻤﺴﻮ اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻳﺮان زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ و ﻣﺤﺮوم از رﺷﺪ و ﻣﺼﺪق ﻣﻈﻬﺮ اﻳﺮان اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫آزادي ﺟﻮي و رﺷﺪ ﻃﻠﺐ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺟﺎﻋﻼن ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﻢ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‬
‫آﻟﺘﻬﺎي ﻓﻌﻞ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز اﻳﺮان ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺨﺼﻮص ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺮن را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﻛﺎر‬
‫را از ﺳﺮ ﮔﻴﺮد و ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ از دو ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺪام را او ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ ؟ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎزان اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ را ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫را‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ‪ 1357‬را ‪ .‬ﭼﺮا ؟ زﻳﺮا ﻣﺮدم و رﻫﺒﺮان اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮا ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﻧﺴﻠﻬﺎي اﻣﺮوز و ﻓﺮدا‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻛﻪ ﻗﻮام ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎه ‪ ،‬ﻛﻪ زاﻫﺪي ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ ‪ ...‬را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ !‬
‫اﻣﺎ ﺑﻴﺎن آزادي را ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻋﻘﻠﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد را آزاد ﻧﻜﻨﻴﻢ و اﺳﺘﻌﺪاد اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻠﻖ را ﺑﻜﺎر ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ ‪ ،‬اﺳﺐ ﺳﺮﻛﺶ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ را رام ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻳﻢ ‪ ،‬در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻟﻒ – ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اداﻣﻪ داد و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر از ﻋﻴﺐ‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ آﺳﻮد ‪ .‬ب – ﻫﻴﭻ ﺑﺨﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ را ‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اي را ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻧﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اي ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎ و اﺳﺘﺒﺪادﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮان و ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﻫﺮ دو ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺪ ﻛﺮد و‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و رﺷﺪ در اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫آزادي و ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬آن درس ﻛﻪ اﺳﻨﺎد‬
‫ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ اﻳﻦ درس اﺳﺖ ‪ :‬در رﻓﻊ ﻋﻴﺐ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ را در ﻧﻴﻤﻪ‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮدن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ و ﺑﻪ رﻓﻊ اﻳﻦ ﻋﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰد‪ .‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﺎل ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻛﺎر در اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬

‫● ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻧﻴﺰ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺪون وﺟﻮد اﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﺿﺮور دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫زده اﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ از ﭘﺎ در ﻣﻲ آﻳﺪ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻬﻀﺖ‬

‫‪٢١‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﺳﭙﺮﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﺑﺮﻓﺮض ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺠﺎ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ‪:‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد اﻣﻜﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را‬
‫از ﭘﺎ در ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ را اﻳﺠﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬از درﺳﻬﺎي ﺳﺨﺖ ﮔﺮان ﻗﺪر ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻳﻜﻲ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻘﺪان اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻣﺠﻮز ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬زﻳﺮا رﺷﺪ از راه اﻳﺠﺎد‬
‫اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻛﻢ ‪ 30‬درﺻﺪ ﻛﺴﺮ داﺷﺖ ‪ .‬در ﺑﺨﺸﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش دوﻟﺖ اﻓﺘﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد اﻣﻜﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدي ﻧﻴﺰ روﺑﺮو ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻳﺮان را ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻊ‬
‫از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺷﺪ و ﻛﺸﻮر ﻣﺎ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار داد ‪ .‬روﺳﻴﻪ‬
‫» ﺷﻮروي « ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻳﺮان را ﭘﺮداﺧﺖ و ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ از اﻳﺮان ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺨﺮد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺖ ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻮر اﻗﺘﺼﺎد را ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب و ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و ﺗﻮﻟﻴﺪ را‬
‫ﻣﺤﻮر اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ را ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺖ و‬
‫ﺣﻘﻮق ﮔﻤﺮﻛﻲ و ﻣﺴﺎﻋﺪه ﺳﺘﺎﻧﻲ از ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دو ﺳﻨﺪ از ﺳﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان‬
‫در روزﻫﺎي ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬از راه اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺴﺎ اﮔﺮ از روز ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻃﺮح » اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ « ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺟﺒﻬﻪ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان دﭼﺎر ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺷﻮد و اﻗﻠﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز دﺳﺘﻴﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺮان اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺘﻘﻞ و رﺷﺪ ﻳﺎب ﻣﻲ‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻏﺮب ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻨﺪ‬
‫ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺎﻧﻊ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﺮان ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﻣﻠﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ آن ﻛﺸﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن از اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﺧﻔﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺮاﺋﻲ ﻧﻤﻲ آﺳﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺼﺪق‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از ﻫﻤﻜﺎران و ﻫﻤﻘﺪﻣﺎن او ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﻲ در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮاﺋﻲ و‬
‫دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺸﺘﺎز ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان روي داد ‪ :‬در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﻓﺮاوان رخ داده اﻧﺪ ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ رخ داده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫اول ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ روز در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻣﺮدم را در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﮕﺎه دارد و ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ در واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻣﻬﺎر آورد ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﺻﺤﻨﻪ در ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺮا اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﻜﺎر‬
‫ﻧﺮﻓﺖ ؟ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻛﻮدﺗﺎ را ﻣﻲ ﺷﺪ در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬دوﻟﺘﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺪون‬
‫اﻣﻜﺎن ﻣﺎﻟﻲ ﺿﺮور ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻜﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و روس و ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺣﺰب ﺗﻮده از ﺳﻮﺋﻲ و ارﺗﺶ ﻧﺎ ﻣﻨﺴﺠﻢ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬
‫اﻳﻠﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﻴﺎن و‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر ﻧﻘﺸﻲ در‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻧﺎﻛﺎم ﻛﺮدن ﻛﻮدﺗﺎ داده ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺧﻮن رﻳﺰي‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻛﺸﻮر ﺗﺤﻮﻳﻞ روﺳﻴﻪ ﻧﻤﻲ ﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ اﺳﻨﺎد ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻦ‬
‫ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﭼﺎره ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﺣﻀﻮر ﻣﺪاوﻣﺸﺎن در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ره آورد ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻮد و اﻧﻘﻼﺑﻲ را ﻣﻴﺴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﮔﻞ ﺑﺮ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﭘﻴﺮوز‬
‫ﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻀﻮر ﻣﺪاوم ﻛﺎر رﻫﺒﺮي ﻗﺪرت ﻃﻠﺐ را ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪ 35 :‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﻧﻪ‪ ،‬دﺳﺖ آورد ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺴﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺮدن‬
‫ﻣﺮدم از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺴﻲ دﺷﻮار ﺗﺮ ﺷﺪ ) روي آوردن ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬
‫زورﻣﺪار ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي و ﺟﻨﮓ و ﺑﻜﺎر‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﻋﺪام و ﺑﺤﺮان ﺳﺎزﻳﻬﺎي ﻣﺪاوم در اﻳﺮان و اﻧﻴﺮان (‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺤﺮ اﺳﺘﺒﺪاد ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺴﺘﺒﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬در وﺣﺸﺖ‬
‫از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺻﺒﺢ را ﺑﻪ ﺷﺐ و ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﻣﻲ آورﻧﺪ ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﺒﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان را ﺑﻄﻮر ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در راﺳﺖ‬
‫راه رﺷﺪ در اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﻓﺮﻫﻨﮓ آزادي ﺣﻀﻮر ﻣﺪاوم ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر را در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺣﻀﻮر ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺘﻘﺮار و اﺳﺘﻤﺮار ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫اي ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮدم در رﻫﺒﺮي اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬از ﻓﺴﺎد‬
‫ﻣﺼﻮن ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ آرﻣﺎن ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از او‪،‬‬
‫راﺳﺖ راه اﺳﺘﻘﻼل و آزادي را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ آرﻣﺎن‬
‫در ﺣﺎل ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪ – 1‬در ‪ 13‬آﺑﺎن ‪ » ، 1358‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﭘﻴﺮو ﺧﻂ اﻣﺎم « ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎرﻛﻨﺎن آن را ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره رﺟﻮع‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ » ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ‪ ،‬ﻛﺘﺎب دوم در ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫‪Trick or‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫از‬ ‫‪Treason , The October Surpirse Mystery‬‬
‫روﺑﺮت ﭘﺎري و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ » ﺗﺤﻘﻴﻘﻬﺎ و ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن » اﻛﺘﺒﺮ‬
‫ﺳﻮرﭘﺮاﻳﺰ « و » اﻳﺮان ﮔﻴﺖ « از روﺑﺮت ﭘﺎري ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ‬
‫ﺻﺪر و » ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن اﻧﻘﻼب « از ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮي ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫‪1‬‬
‫ﻧﻔﻲ و ﻳﺎ ﻓﺮﻣﻮش ﻛﺮدن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي) ﺑﺎ ﻛﻼه و ﻋﻴﻨﻚ( در روز ‪ 8‬ﻣﺮداد‪ 1332‬در ﺣﺎل ﺑﺪرﻗﻪ‬

‫اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﻴﺎ و اﻳﻨﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ﻻزم دﻳﺪه اﺳﺖ ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ راﺳﺖ ﻛﻢ و دروغ ﺑﺴـﻴﺎر دارﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﺎﻗﻀـﻬﺎي دروﻏﻬـﺎي ﻛﺘـﺎب‬
‫آﺷﻜﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺣﻘـﺎﻳﻖ آﺷـﻜﺎر ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬وازﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﻦ درس‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ راﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ ׃ ﻧﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ آن را ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻛﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن را ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﺑـﺰرگ ﺗـﺮ ﺑـﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺳـﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و درﺳﺶ را ﺑﻜﺎر ﻧﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻨـﺎي ﺣـﺎل و آﻳﻨـﺪه را‬
‫از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد و در ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – زﻣﺎن‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺪرت ﻧﻴﺎز دارد ﺑﻪ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ اﻧﺴﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﻣﺠﺒـﻮر ﻛـﺮدﻧﺶ از‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ و درس ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎﻳﺶ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء و رﺿﺎﺧﺎن‪ ،‬در ‪ 3‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،1299‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻣﺸـﺮوﻃﻴﺖ ﻧﻴﻤـﻪ ﺗﻤـﺎم رﻫـﺎ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎز ﺳﺎزي ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺘﺒﺪادي را ﻣﺮدم اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﮔﺬﺷـﺘﻪ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﻢ و از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ ،1299‬اﻳﻦ درس را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ آزادي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻬﺎي اداري و ﻧﻈـﺎﻣﻲ را ﻣـﺮدم ﺳـﺎﻻر‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮ ﻋﺬر‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﻋﺬر » اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﻣﺘﺮﻗﻲ« را ﻣﺠﺎز ﻧﻤﻲ ﺷﻤﺮدﻳﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻻﻗﻴـﺪ ﻧﻤـﻲ ﻣﺎﻧـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻرﭘﻴﺪا ﻣـﻲ ﻛـﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ‪ ، ......‬ﻛﻮدﺗـﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬آﻧﻬﻢ در دﻣﺎدم ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان روي ﻧﻤﻲ داد‪ .‬ﺑﺎز اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ ﻛـﺮدﻳﻢ و ﻣﺤـﺾ ﺧـﺎﻃﺮ ﺳـﻠﻄﻪ ﮔـﺮي ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از ‪ 50‬ﺳـﺎل‪ ،‬ﺑﺎﺑـﺖ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﻮزش ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ) ﺧـﺎﻧﻢ ﻣـﺎدﻟﻴﻦ آﻟﺒﺮاﻳـﺖ وزﻳـﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‪،‬ﻃﻲ ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ در ‪ 17‬ﻣـﺎرس ‪ 2000‬از اﻧﺠـﺎم ﻛﻮدﺗـﺎي ‪ 28‬ﻣـﺮداد ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺖ(‪ ،‬آزادي را ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻘﺪم ﻧﻤﻲ ﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺠﺎي اﻳﺠـﺎد ﺳـﺘﻮن ﭘﺎﻳـﻪ ﻫـﺎي اﺳـﺘﺒﺪاد و ﻓـﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺎزﺳﺎزي اﺳﺘﺒﺪاد و ﺑﺮﻗﺮار‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺷﺪن » ﺳﻠﺴـﻠﻪ روﺣﺎﻧﻴـﺖ « ﺑﮕـﺮدد‪ ،‬ﻛﻮدﺗـﺎي ﺧـﺮداد ‪ 60‬روي ﻧﻤـﻲ داد و‪ ،‬اﻣـﺮوز‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻃﻠﺒﻜﺎر ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻟﺖ ﻓﻌـﻞ اﻣﺮﻳﻜـﺎ و اﻧﮕﻠـﻴﺲ در ﻛﻮدﺗـﺎ و ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ارﺑﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬در زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺾ ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻜﺎﺗﻲ را از ﺧﺎﻃﺮات ﻏﻼﻣﺮﺿـﺎ ﭘﻬﻠـﻮي و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻜﺎﺗﻲ را از اﺳﻨﺎد دوران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﺘـﺎزﮔﻲ ﻣﻨﺘﺸـﺮ و‬
‫ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن اﻧﺼﺎري و ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ ژرﻣﻦ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‪:‬‬
‫‪Mon père , mon frère Les Shahs d’Iran‬‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺘﺎب را ‪ Editions Normant‬در ﭘﺎﺋﻴﺰ ‪ 2004‬اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳـﺖ ‪ .‬ﻧﻜـﺎت‬
‫ﻋﺒﺮت آﻣﻮز ﻛﺘﺎب اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ) ﻳﺎد آور ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ از ﻗﺴـﻤﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﭽﻨﺪ از دروﻏﻬﺎ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ (׃‬
‫◄ » ﭘﺪر ﻣﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻛﺸﻮرش از ﻏﺮﻗـﺎب‪ ،‬ﺑـﺎ ﺷـﻴﻄﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﺘﻜـﻲ ﺷـﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﻫـﺎ ﻛـﻪ از ﺧﻄـﺮ ﻧﻔـﻮذ‬
‫ﺑﻠﺸﻮﻳﻜﻬﺎ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ژﻧﺮال‬
‫آﻳﺮوﻧﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻟﻨﺪن ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻤﺎﻳﺖ از او ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺬوب او ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮ او ﻳﻚ اﻳﺮاﻧﻲ ﺻـﺎﺣﺐ ﻋـﺰم را ﻣـﻲ دﻳـﺪ ‪ .‬او ﺣﺘـﻲ ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤـﺎت‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﻗﺰاﻗﻬﺎي ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﭘﺪر ﻣﻦ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻻزم را داد ﺗﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ از)دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ( ﺑﺒﺮد و ﺑﻪ ﻟﻨﺪن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺪر ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳـﺮان را ﻧﺠـﺎت دﻫـﺪ ‪ .‬وزﻳـﺮ ﺗـﺎم اﻻﺧﺘﻴـﺎر ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﺮﺳﻲ ﻟﻮرن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻟـﺮد ﻛـﺮزن‪ ،‬وزﻳـﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت را ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد ׃ » رﺿﺎ ﺧﺎن ﻗﻮي و رو راﺳﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬دو ﺻـﻔﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ) ،‬اﻳﺮان ( داﺷﺘﻨﺸﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺑﺠـﺎ‬
‫اﺳﺖ دﺳﺖ او ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد زﻳﺮا ﺑﺎ او ﻧﻈﻤﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻓﺌﻮداﻟﻬﺎ ﻫﻴﭻ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﺷـﻮد« ‪ ... » .‬اﻧﮕﻠﻴﺴـﻴﻬﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ راه رﺳﻴﺪن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ دروازه ﻫﺎي ﻫﻨﺪ ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﭘﺪر ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛـﺮدن ﻳـﻚ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﻮي در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ راه ﻫﻨﺪ را ﺑﺮ روﺳـﻬﺎ ﺑـﺮ ﺑﻨـﺪد‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ را ﺑﺎز ﻣﻲ ﺗﺎﺑﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻗﺼﺪ او‬
‫آزاد ﻛﺮدن ﻛﺸﻮرش از ﺑﺮدﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻟﻨـﺪن ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﺑـﻮد ‪...‬‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ از ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر ﻣﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺸـﻴﻤﺎن ﺷـﺪﻧﺪ ‪« ...‬‬
‫ﻛﺮده )ﺻﻔﺤﺎت ‪ 45‬و ‪ 46‬ﻛﺘﺎب (‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ادﻋﺎي ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﭘﻮل و ﺗﺠﻬﻴﺰات را ﺑﻪ ﭘﺪر او‬
‫داده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ژﻧﺮال‬
‫آﻳﺮوﻧﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻮل را ﺑﻪ او داده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺎ او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺬرﻛﻪ »ﻫﺪف وﺳﻴﻠﻪ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ «‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻗﺪرت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ آن ﻛﻮدﺗﺎﭼﻲ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺪرش را اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻧﺎﻣﺰد ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻫﺪف ﭘﺪر او‪،‬‬
‫آزاد ﻛﺮدن ﻛﺸﻮر از ﺑﺮدﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ !‪ .‬آﻳﺎ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺮدن اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﺮدن اﻳﺮان از ﺑﺮدﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﻮد ؟ آﻳﺎ اﻣﻀﺎي ﻗﺮار داد اﺳﺎرت ﺑﺎر و ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 1933‬رﻫﺎ ﻛﺮدن اﻳﺮان از اﺳﺎرت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد؟ ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﻬﺎدت اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻃﺮح ﺗﻤﺪﻳﺪ آن ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ﺷﺼﺖ ﺳﺎل‪ ،‬از آﭘﺮﻳﻞ ‪ 1933‬ﺗﺎ دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،1993‬اﻣﻀﺎء ﺷﺪ ‪ -‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه از ﻃﺮف وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ درﺑﺎره ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان واﻧﮕﻠﻴﺲ از ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1929‬ﺗﺎ‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ 1932‬در ﮔﺰارش دور اول ﻣﺬاﻛﺮات ﺗﻬﺮان در اول ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1929‬آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ » :‬درﻋﺮض ﻣﺪت اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻬﺎي زﻳﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺟﻨﺎب اﺷﺮف ﺗﻴﻤﻮر ﺗﺎش و ﻫﻴﺌﺖ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ« و‬
‫درﺑﻨﺪ ﻳﻚ آن ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﺎﻛﻴﺪﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ ‪ :‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫اﻣﺘﻴﺎز دارﺳﻲ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺪت آن ازﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﺪ‬
‫ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ‪ )،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ (1929‬ﺷﺼﺖ ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از‪ 1929‬ﺗﺎ ‪)1989‬از ﻛﺘﺎب‬
‫ﺻﻌﻮد وﺳﻘﻮط ﺗﻴﻤﻮر ﺗﺎش ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ ﺟﻮاد ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‬
‫‪ 1379‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،23‬ص ‪ .(156‬ﺗﻴﻤﻮرﺗﺎش ﻛﻪ رﺿﺎ ﺧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻚ ﺗﺎج و‬
‫ﺗﺨﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي در او داﺷﺖ ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ رﺿﺎ ﺧﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ » :‬ﻗﻮل ﺗﻴﻤﻮرﺗﺎش ﻗﻮل ﻣﻦ اﺳﺖ«‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻫﺎ ﻣﻮرد ﻏﻀﺐ رﺿﺎ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺪﺳﺘﻮر وي در زﻧﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬او ﺑﺎ آﻧﻜﻪ از ﻃﺮح ﺗﻤﺪﻳﺪ‬
‫ﻗﺮارداد دارﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 60‬ﺳﺎل‪ ،‬از ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1929‬ﻳﻌﻨﻲ از ‪ 4‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﻤﺪﻳﺪ آن ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻘﻲ زاده درﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎﻳﺶ‪،‬‬
‫ﻣﻲ آورد‪ »:‬رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﻓﺮوﻏﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از وزراء‬
‫و رﺟﺎل ﻣﻤﻠﻜﺖ آن ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻓﻜﺎر و ﻧﻴﺎت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺮﺣﻮم در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻗﻀﻴﻪ ﻟﻐﻮ اﻣﺘﻴﺎز دارﺳﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺗﻮي ﺑﺨﺎري ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﻓﺮوﻏﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺮوز ﻣﻲ‬
‫آﻳﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ و ﻳﻚ ﺗﺸﺪدي ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وزراء ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻫﻢ ﺑﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ وﻟﻲ آن را ﺑﺪل ﻧﮕﻴﺮ !‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺧﻮدت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻲ زاده ﻫﻢ‬
‫ﺑﮕﻮ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻏﻴﺮاز ﺷﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ازاﻳﻦ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻓﺮوﻏﻲ ﻣﺮﺧﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ازاﻃﺎق ﺑﻴﺮون‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺻﺪا ﻣﻲ زﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﻲ زاده ﻫﻢ ﻧﮕﻮ‪ » ،«.‬رﺿﺎﺷﺎه‬
‫ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ وزراء‪ ،‬روﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ "ﻣﺨﺒﺮاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ" و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻛﺎراﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ رﻓﺖ؟ ﺗﺎ دﻳﺮوز ﻋﺬرﺗﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ دﺳﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺖ ﺗﺎ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ از آﻧﻜﺎرا ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬وزﻳﺮﺧﺎرﺟﻪ "ﻓﺮوﻏﻲ" داﺧﻞ ﭼﻪ آدﻣﻲ اﺳﺖ؟‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﺧﻮدم ﻫﺴﺘﻢ‬
‫اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮراﻳﻦ وزﻳﺮ و ﻳﺎ آن وزﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎ ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺑﺮداﺷﺖ و ﭘﺮت ﻛﺮد ﺗﻮي آﺗﺶ ﺑﺨﺎري و ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺑﻪ وزراء دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ وﺗﺮﺗﻴﺐ ااﻟﻐﺎء اﻣﺘﻴﺎز دارﺳﻲ راﺑﺪﻫﻴﺪ!!« )آﺋﻴﻨﻪ ﻋﺒﺮت‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم – ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪:‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻧﺼﺮاﷲ ﺳﻴﻒ ﭘﻮر ﻓﺎﻃﻤﻲ – ص ‪ 958‬ﺗﺎ ‪ -959‬وﻳﺮاﺳﺘﺎر اﺣﻤﺪ اﻧﻮاري‪-‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻴﻮن اﻳﺮان( ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره دوﻣﻴﻦ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬آﻟﺖ‬
‫ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺑﺮادر او‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ׃‬
‫» ﻫﻢ از اﺑﺘﺪاي ‪ ، 1948‬ﺷﺎه ﺑﺮآن ﺷﺪ در ﻛﺎﻟﺒﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬دم‬
‫ﺗﺎزه اي ﺑﺪﻣﺪ ‪ .‬از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲرا ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﺋﻂ ﺟﺪ ﻳﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻮد ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮات در اﻳﻦ ﺑـﺎره اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1948‬اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺎﻻرﻳﻬﺎي ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠـﺲ را ﺑﺪﺳـﺖ آورد « )ص‬
‫‪ 141‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﺑـﺪﻳﻦ ﻗـﺮار‪ ،‬در ﻣﻨﻄـﻖ زورﭘﺮﺳـﺘﻲ ﻓﺮزﻧـﺪ زورﭘﺮﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﺮ ﺿـﺪ‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‪ ،‬از راه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﻼﺑﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻛـﻪ ﻧﻴﻤـﻲ از‬
‫اﻋﻀﺎي آن را ﺷﺎه ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻧﻴﻤﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺪﺳـﺘﻮر او ﺳـﺮ از ﺻـﻨﺪوﻗﻬﺎ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ ،‬دم ﺗﺎزه دﻣﻴﺪن در ﻛﺎﻟﺒﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد! ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫در ﺑﺎره ﻣﺼﺪق و ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ وﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪1332‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ׃‬

‫‪٣١‬‬
‫» ‪ ...‬از ﻳﺎد ﻧﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ او )ﻣﺼﺪق ( ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ‪ ، 1923‬ﺑﻪ رودﻫﻦ‬
‫آﻣﺪ ﺗﺎ رﺿﺎ ﺧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻗﻬﺮ ﺑﻪ رودﻫﻦ رﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬در‬
‫‪ ،1949‬ﻣﺼﺪق ‪ 69‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.( 144‬‬
‫در آﻏﺎز ﺳﺎل ‪ ، 1951‬ژﻧﺮال رزم آرا از ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻳـﺮان ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ اﻳﺮان از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪ 50 ،‬درﺻﺪ ﺷـﻮد‪ .‬ﺗـﺎ آن زﻣـﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ از درآﻣﺪ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد ‪ .‬او در ﻣﺴﺠﺪي در ﺗﻬـﺮان‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ او ﺷﻠﻴﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ...‬ﻋﻼء ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬او ﻧﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﺋﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮدم را آرام ﻛﻨﺪ‪ .‬در ‪ 19‬ﻣﺎرس ) ‪ 29‬اﺳﻔﻨﺪ‬
‫( ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آراء اﺻﻞ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻛـﺮد‪ ...‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺗﻬﺪﻳﺪ آﻣﻴﺰ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺷﺎه ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﻧﻴـﺰ ﺟﺎﻧﺒـﺪار ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﮔﻔـﺖ ׃ » ﻣـﺎ ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﺘﺮﺑﺎزان ﺷﻤﺎ آﻣﺎده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺮس ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴـﺪ در ﺻـﻮرت‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻗﻮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﻣﺴـﻠﺢ را ﺑـﺮاي دﻓـﺎع از‬
‫اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮﻓﺖ « ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 151‬و ‪( 152‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ اﻳﻦ ادﻋﺎ را ﻛﻪ رزم آرا ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺗﺴﻬﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﺪن درآﻣـﺪ ﻧﻔـﺖ را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ׃ ﻋﻼء ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﺋﻲ‬
‫را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺴﻬﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ آن را ﺑﻪ اﻃـﻼع ﻣﺠﻠـﺲ و ﻣـﺮدم ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از او‪ ،‬رزم آرا ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺸـﻮر را ﻫـﺪف‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و اﻣﺘﻴﺎزي از اﻳﻦ ﻧﻮع‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ را ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻛﺮد ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻨﺎد ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻔﺘـﻲ را ﻫـﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ آراﻣﻜﻮ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻌﻤﻞ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻀﺤﻚ ﺗﺮ‬
‫از آن‪ ،‬دروﻏﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻃﺮﻓﺪاري ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ از ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﻧﻔـﺖ و ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬دروﺗﺮ از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪن ﻣﻠﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ذاﺋﻘﻪ او ﺳﺨﺖ ﺗﻠﺦ آﻣﺪه اﺳﺖ و او و وزﻳﺮ درﺑﺎرش‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﻪ ﺧﻮدداري از ﺣﻞ » ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ « ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠـﻲ ﻣﺼـﺪق و ﺳـﭙﺲ‪،‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫◄ در ﺑﺎره ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي اﻳﻦ دروﻏﻬﺎ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ׃‬
‫» ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺮاﻧﺪوم )رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاي اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ( ﺑﺴـﻮد ﻣﺼـﺪق ﺷـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬او در ﭘﻲ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮد و آن را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻘﻠـﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮادر ﻣﻦ در ﻣﻘﺎم ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ زﻣـﺎن‬
‫اﻗﺪام را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازد‪ .‬در ‪ 13‬اوت‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ ﺑـﻪ او‬
‫اﺧﺘﻴﺎر داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﻲ دو ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪق را از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻋﺰل وژﻧـﺮال‬
‫زاﻫﺪي راﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد ‪ .‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔـﺎرد‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﺮد‪ .‬اﻣـﺎ » ﺷـﻴﺮ ﭘﻴـﺮ «‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدي ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﺸﺮوﻋﻴﺘﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد ‪ .‬دﺳﺘﻮر‬
‫داد ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮي را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻟﻐﺎي دﺳﺘﻮر ﻋﺰل ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎه و ﻣﻠﻜﻪ ﺛﺮﻳﺎ در ﺧﻄﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﺗـﺮك اﻳـﺮان‬
‫ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ « ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 161‬و ‪. ( 162‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ اﮔﺮ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﻘﻠﺐ روي داده و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬از‬
‫دﻳﺪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮد و در ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮ را‬
‫ﻋﺰل ﻛﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ درآوردن ﻟﺸـﮕﺮ ﮔـﺎرد و‬
‫ﺗﻮﻗﻴﻒ وزﻳﺮان و‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر اﺑﻼغ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد رﻓﺘﻦ ﺑﺮادرش از اﻳﺮان‪ ،‬اوﺿﺎع را ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ׃‬

‫‪٣٣‬‬
‫» ژﻧﺮال زاﻫﺪي اﻳﻦ ﻛﺎرآﻣﺪي را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﻳـﻚ روزﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ دو ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮادرم ﺻﺎدر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر داد ﺗﺎ ﻣﺮدم آﮔـﺎه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﻛﺪام اﺳﺖ ׃ ﺷﺎه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫را ﻋﺰل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 163‬‬
‫» روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﺑﺎزار و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ارﺗﺶ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﺼﺪق از ﺗﻬﺮان دور ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺷﺎه ﺧﻮد ﻓﺮﻣـﺎن ﻳﺎﻓـﺖ وارد ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺷﻮد و ﻣﻬﺎر ﺷﻬﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮ ﺟﺪﻳـﺪ ﻣـﺮدم را‪ ،‬ﺑـﺎ دادن‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬دﻋـﻮت ﺑـﻪ آراﻣـﺶ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد ‪.‬‬
‫در ‪ 22‬اوت‪ ،‬ﺷﺎه در ﻓﺮودﮔﺎه ﻣﻬﺮآﺑﺎد‪ ،‬ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺑـﺮادران ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ژﻧﺮال زاﻫﺪي و اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان او و آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫‪ ) «...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 165‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﺑﺪﻳﻦ ﺳـﺎن‪ ،‬زﺑـﺎن زورﭘﺮﺳـﺘﻬﺎ ﻳﻜـﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﻏﻼﻣﺮﺿـﺎ ﭘﻬﻠـﻮي‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد !‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﻣﻼﺗﺎرﻳـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻣـﺪﻋﻲ ﺷـﺪ اﻳـﻦ ﺑﻨـﻲ‬
‫ﺻﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﺪ و ﻛﻮدﺗﺎي او ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد !‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از او ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ ׃" ﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺷـﺎه‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺳﺎزﻣﺎن داده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﭼﻴﺴﺖ ؟" و او ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ׃‬
‫» اﻳﻦ ﻳﻚ دروغ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﺮادر ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر را‪ ،‬از ﺳـﻮﺋﻲ‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮي و ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﺗـﺪارك ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺷـﺎه را در‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم را از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﺎه آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺪارك ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎي اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫دﻳﻨﻲ آن زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺷﺎه ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑـﻴﻢ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺘﻬﺎ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﺻـﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫‪٣‬‬
‫اﻳﺮان آن روز‪ ،‬ﺑﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸـﻜﺪه اﻓﺴـﺮي ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮدم رﻓﺘﻨﺪ و وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ‪ 50 .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺮادر ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺛﻤﺮه اراده واﻗﻌﻲ ﻣﺮدم ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎه ذﻳﻌﻼﻗﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺼـﺪق‬
‫اﻋﻀﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده را واردﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺧـﻮد ﻛـﺮده ﺑـﻮد ‪ .‬ﺑﻘـﺎي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﻤﻌﻨﺎي ﻧﻔﻮذ روز اﻓﺰون ﻣﺴﻜﻮ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻮد ‪ ...‬ﺳﻴﺎ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﻮد ﺷﺎه‪ ،‬اﺧﺘﺼـﺎص‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﻤﻪ آن ﻧﺸﺪ زﻳﺮا ﻻزم ﻧﺒـﻮد ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﭘـﻮل‬
‫داده ﺷﻮد ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎه ﺧﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را رﺋـﻴﺲ‬
‫ﺳﻴﺎ‪ ،‬روزوﻟﺖ اﻓﺸﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ اي‬
‫ﻛﻪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﺳﻴﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺳـﻴﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﺪ ‪ .‬ﺑﻤﺪت ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 30‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﻴﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را زﻫـﺮ‬
‫آﻟﻮد ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎي دروغ‪ ،‬ﺳﻴﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻳـﺮان و ﺷـﺎﻫﺶ ﻓﺸـﺎر‬
‫ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻮن او ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺬاق ﻣﺼﺪق و ﻃﺮﻓﺪاران او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮش ﻣﻲ آﻣـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻮل ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وارد ﻛﺮدﻧـﺪ ‪ .‬ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ دادﻧـﺪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺪرت را ﺑﺨﺎﻃﺮ آن از دﺳﺖ دادﻧﺪ ﻛـﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬـﺎ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺷﺎه را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎز ﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ...‬اﻳﻦ روﻳﻪ ﻣﺼﺪق و ﻫﻮاداران او‬
‫ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺳﻴﺎ‪ ،‬در اﺷﺎﻋﻪ ﺿﺪ اﻃﻼﻋﺎت آﺳﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻣـﺪارك در اﺧﺘﻴـﺎر ﺳـﻴﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻓﻮق ﺳﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻣـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ واﻗﻌﻴـﺖ را‬
‫آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﺎزﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻳﻢ‪ ،‬در آﺗﺶ ﺳﻮزي ﮔـﻢ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ! « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 167‬ﺗﺎ ‪( 169‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃‬

‫‪٣‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺼﺪق ﺗﻮده اي ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده را وارد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﻧﻜﺮده‬
‫ﺑﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 2‬روزوﻟﺖ رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺄﻣﻮر آن ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد ﭼﻮن‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ دﻻر ﺑﻪ رﻳﺎل ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اوﺑﺎش دﻻر و ﭼﻤﺎق ﻣﻲ دادﻧﺪ‬
‫و وارد ﻋﻤﻞ ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬در اول ﺷﻬﺮﻳﻮر ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ‬
‫رود و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺰاري ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ اﺷﺎره ﻛﺮد و اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﺤﻦ رﺳﻤﻲ ادا ﻛﺮد اﻳﻦ ﺑﻮد ‪ »:‬ﻣﻦ ﺗﺨﺘﻢ را ﻣﺪﻳﻮن ﺧﺪا و ﻣﻠﺘﻢ و‬
‫ارﺗﺸﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ «‬
‫‪ - 4‬در ﻛﺘﺎب ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺷﺎدروان ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ﺳﻨﺪي را ﺑﺎﺑﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ واﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬
‫درج ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ اﺧﻴﺮا‬
‫از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺳﺮي ﺧﺎرج ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺨﻠﻮع‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده و‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر )ﭘﻮل( درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 14‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪) 1979‬‬
‫‪ 25‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،( 1357‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺳﻨﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ رؤﺳﺎي‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﺎي دﻓﺎع – و ﺧﺎرﺟﻪ و دادﮔﺴﺘﺮي و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫دﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻬﺎي ﻗﻀﺎﺋﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن وزارت‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اوﺿﺎع اﻳﺮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺸﺘﻪ و در ﺑﺎره‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ازﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﺑﺸﺮح زﻳﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻗﺎي ﺟﻮزف‪.‬پ‬
‫‪.‬آداﻳﻮ ‪ Joseph P. Addabo‬رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻓﺮﻋﻲ دﻓﺎع ازآﻗﺎي ﻫﻮن ‪ .‬دﻳﻮﻳﺪ ‪-‬‬
‫ﻧﻴﻮ ﺳﺎم ‪ Han David Newsom‬ﻣﻌﺎون وزارت ﺧﺎرﺟﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺳﺌﻮال ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎ آراﻣﻲ ﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬آﻳﺎ در ﺑﺎره اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺣﻘﻮق‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﮕﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ او ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮو‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ از ﺳﻮي ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﺷﻨﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در‬
‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻧﻴﻮﺳﺎم‪ ،‬ﻣﻌﺎون وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﻣﺎ را ﺣﺎﻣﻲ اﺻﻠﻲ ﺷﺎه ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺎ از‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ...‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ درآن روزﻫﺎي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻳﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ را ﺑﺮاي ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن‬
‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻠﻂ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺿﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ درﺣﺎل‬
‫ﻏﻠﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ‪ )«.‬ص ‪ 484‬ﺗﺎ ‪ 485‬و اﺻﻞ ﺳﻨﺪ در ص ‪ ،(615‬زﻧﺪه ﻳﺎد‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺠﺎﺗﻲ در ﺣﺎﺷﻴﻪ آن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ» ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺮاي او‪ ،‬ﭘﻮل ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎل ﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ در آﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺎرﺗﮕﺮي او‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮان‪ ،‬ﺑﺮادران و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻄﻮر ﺳﺮي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب او رﻳﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه‪ ،‬آن را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪«.‬‬
‫‪ - 5‬دروﻏﮕﻮ ﻛﻢ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ׃‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮﺗـﺐ ﺧـﻮاﻫﺮش اﺷـﺮف را ﻣﻼﻗـﺎت ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻗﺮار‪ ،‬ﻳﺎدش ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮ او ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻃﺮات ﻧﻮﺷﺘﻪ و در آن ﻓﺎش ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دو‬
‫ﻣﺄﻣﻮر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻴﺎ و دﻳﮕﺮي از اﻧﺘﻠﻴﺠﻨـﺖ ﺳـﺮوﻳﺲ ﺑـﺎ او دﻳـﺪار ﻛـﺮده و او را ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ را از ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﻛﻨـﺪ و ﻓﺮاﻣـﻮش ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺮف ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﺖ درروز ‪ 3‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل او رﻓﺖ‪).‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑـﻪ‬
‫دوﭼﻬﺮه در آﺋﻴﻨﻪ – ﺧﺎﻃﺮاﺗﻲ در ﺗﺒﻌﻴﺪ اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴـﻴﻦ اﺑﻮﺗﺮاﺑﻴـﺎن‪-‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ص ‪ 252‬ﺗﺎ ‪ - 263‬ﻧﺸﺮ ﺣﻜﺎﺗﺖ ‪ ( 1381‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﺳﻴﺎ ‪ -‬اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ از راه آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﻛﺮدن ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺑﻲ اﻃﻼع ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻨﺎد را ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن دﺳﺘﻮرداد ﺳﻴﺎ اﻧﺘﺸﺎر دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﮔﻮﻳﺎي ﺑﻲ ﻧﻘـﺶ ﺑـﻮدن‬
‫ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎي آﻟﺖ دﺳﺖ ﺳﻴﺎ ﺑﻮدن ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎد ﮔﻮﻳﺎي ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ اﻳﻦ دو ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻧﺘﺸﺎر دو ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﻛﺎر زاﻫﺪي ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎي دو ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ ﺳـﻨﺪ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﮔﺰارش ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد و دﻳﮕﺮي ﮔﺰارﺷﻲ ﻛـﻪ ‪ 5‬روز ﭘـﻴﺶ از ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اراﺋﻪ ﺷﺪه و ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﻬﻀـﺖ ﻣﻠـﻲ و‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺼـﺪق‬
‫اﺳــﺖ ‪ ،‬در اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﻲ ﻣﻨﺘﺸــﺮ ﺷــﺪه اﻧــﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤــﻪ ﻫــﺎي اﻳــﻦ دو ﺳــﻨﺪ در‬
‫ﺑﺨﺶ»ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻫﺎ«ي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬آورده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ از اﻳـﻦ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد دﻳﮕـﺮي اﻧﺘﺸـﺎر‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ در دو ﺟﻠـﺪ اﻧﺘﺸـﺎر ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از آن‪،‬‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺘـﺎب را ﺑﺨﻮاﻧﻴـﺪ ﻛـﻪ ﮔﺰارﺷـﮕﺮ زورﻣـﺪاري ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧـﻪ اﻋﻀـﺎي‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻬﻠﻮي و اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ׃‬
‫◄ » ﺑﻪ ذاﺋﻘﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺑﺨﺸـﻨﺪﮔﻲ رﻓﺘـﺎر ﺷـﺪ‪ .‬در ‪ 27‬اوت‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ژﻧﺮال زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺘﻬﺎي ادب ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪ ‪ -‬ﺧـﻮد او ﻧﻴـﺰ ﻳﻜـﻲ از وزراي‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ‪ . -‬ﻣﺼﺪق زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪ و در ‪ 24‬ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪،1953‬‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﻛﻤـﻪ او ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻛﻤـﺪي واﻗﻌـﻲ ﺑـﺪل ﺷـﺪ‪ .‬او ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ دادﮔﺎه را رد ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺼـﻔﺖ ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮ و ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬داوري ﺷﻮد ‪ .‬ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪...‬ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻛﻤﺪي ﻛﻪ او ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻨﺮ ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ‪ .‬دادﮔﺎه ﺗﻤﺎﺷﺎﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬او ﻫﻢ ﻣـﻲ ﺧﻨﺪاﻧـﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻫﻢ ﺗﻠﺨﻜﺎم‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﺗﻤـﺎم‪ .‬او ﻛـﻪ‬

‫‪٣٨‬‬
‫روي ﺳﺨﻨﺶ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺎ ﺧﺎرج ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪ ﺧـﻮد را ﺷـﻬﻴﺪ راه ﻣـﺮدم‬
‫ﺳﺎﻻري ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮداﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎي ﺿﺪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري‪ ،‬ﺿـﺪ ﻣﺸـﺮوﻃﻴﺖ و‬
‫ﺿﺪ وﻃﻦ دوﺳﺘﻲ را از ﻳﺎدﻫﺎ ﺑﺒﺮد ‪ ...‬او ﻳﻚ وﻃﻦ دوﺳﺖ ﺑـﺰرگ ﺑـﻮد اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر ﺧﻮﻳﺶ را‪ ،‬در ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﺑﺲ ﻣﻬﻢ‪ ،‬از ﻳﺎد ﺑﺮد ‪« ...‬‬
‫)ﺻﻔﺤﺎت ‪ 165‬و ‪ 166‬و ‪ 167‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي وﻃﻦ دوﺳﺖ و آزادي ﺧـﻮاه ﺷـﺪه اﺳـﺖ و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﺼﺪق را ﺿﺪ وﻃﻦ دوﺳﺘﻲ و ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ! ﭘﻴﺶ از اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﻗﻮل او را ﭘﻴﺮاﻣﻮن دادن اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺷﺎه و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ آوردﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻧﻈﺮ او در ﺑﺎره ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري ﭼﻴﺴﺖ ؟‬
‫» ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮدن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻠﺖ در دﺳﺖ ﺷﺎه ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﺗﻤﺎم اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس وﻇﻴﻔﻪ و ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ )«...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 172‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻣـﺮدم ﺳـﺎﻻري ﻛـﻪ ﻣﺼـﺪق ﺑـﺮ ﺿـﺪ آن ﺑـﻮد‪ ،‬ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر و ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻳـﻚ ﻣﻠـﺖ در دﺳـﺖ ﻳـﻚ ﺷـﺨﺺ ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺮوز‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاران ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻓﻴﺎﺋﻲ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴـﻪ‪ ،‬ﻧﻈـﺎم را » ﻣـﺮدم ﺳـﺎﻻري دﻳﻨـﻲ « ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﻃـﻲ رﺑـﻊ ﻗـﺮن‪ ،‬ﻧﺴـﻞ‬
‫ﺟﻮان ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻐﺰﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫* »‪ ….‬دﻳﮕﺮان‪ ،‬و ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه اﻋﻀﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷـﺪﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ آزاد ﺷﺪﻧﺪ « )ﺻﻔﺤﻪ ‪ 166‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ׃ آﺗﺶ زدن ﻛـﺮﻳﻢ ﭘـﻮر ﺷـﻴﺮازي و اﻋـﺪام ﺑﺴـﻴﺎري از اﻓﺴـﺮان و اﻋﻀـﺎي‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده را » ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آزاد ﺷﺪﻧﺪ « ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫* » ﺷﻤﺎر ﻣﺤﻜﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣـﺮگ ﻛـﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ ‪ .‬ﺑﺨﺼـﻮص ﻣﺤﻜﻮﻣﻴـﺖ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 166‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 169‬ﻛﺘﺎب‪ ،‬او دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ را ﻛﺴـﻲ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮاﻫﻲ را ﺑﺮ اﻓﺮاﺷﺖ اﻣﺎ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر و ﻧـﺰد ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن‬
‫اﺛﺮي ﺑﺒﺎر ﻧﻴﺎورد‪ .‬و از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺮادر او را ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ׃‬
‫» ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻤﻌﻨﺎي ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻳﻚ رژﻳﻢ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮادر ﻣـﻦ‪ ،‬ﺷـﺎه‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد و ﻣﻠﺘﻬﺎي دﻧﻴﺎ او را ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺟﻤﻬﻮري را اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم و دوﻟﺘﻬـﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎه از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻠﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر رود ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺤﻖ ﺑﺎ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﭘﺴﻴﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮد‪ ) « .‬ص ‪ 169‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻛﺘﺎب از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﺷﺎر از دروغ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺰارﺷﮕﺮ اﻳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳـﻦ زﻣـﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺧﻴﺎﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر اﺣﺴـﺎس ﺷـﺮم ﻧﻤـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻃﻠﺒﻜﺎر اﺳﺖ ! از ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺮدن ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣﺠـﻮز آن ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻈﺎﻣﻲ رژﻳـﻢ ﺻـﺪام ﺑـﻪ اﻳـﺮان ﻛـﻪ ﻓـﺮآورده » وﺣـﺪت ﺑـﺎ ﺷـﻴﻄﺎن « ) ﻗـﻮل‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ در ﺑﺎره ﻛﻮدﺗﺎي رﺿﺎ ﺧﺎن و ﻗﻮل ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺑﻬﻨﮕﺎم وﺣﺪت ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺻـﺪام در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان ( و از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻣﻊ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ 28 ،‬ﻣـﺮداد ‪32‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﻫﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪﻧﻲ ﻧﺒﻮد ‪ .‬زﻳـﺮا ﺟـﺰ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻬﻠﻮي ﻃﻠﺒﻬﺎ ﻧﻴﺴـﺖ ‪ -‬آﻧﻬـﻢ ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻠﺘﻲ‪ ،‬از ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮد ﭘﻮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد‬

‫‪٠‬‬
‫را ﺧﺎدم و ﻣﺼﺪق را ﺧﺎﺋﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺮ ﺧﻴـﺎﻧﺘﻲ ﭼﺸـﻢ ﭘﻮﺷـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ درآﻣﺪن را ﻧﻴـﺰ ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﺗﻤـﺎﻣﻲ رﻫﺒـﺮي ﻫـﺎ‪ ،‬در ﻳـﻚ رﻫﺒـﺮي ﻛـﻪ رﻫﺒـﺮي‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻣﺮدم اﺳﺖ ﻧﻴﺰﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫﻤﺪﺳـﺖ ﭘﻬﻠﻮﻳﻬـﺎ و ﭘﻬﻠـﻮي‬
‫ﻃﻠﺒﻬﺎ ﺷـﺪن‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ» ‪ 28‬ﻣـﺮداد را ﻋﺎﺷـﻮرا «ﻛـﺮده اﻧـﺪ ‪ 28 .‬ﻣـﺮداد را وﺟـﺪان‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻮراي دﻳﮕﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻧﺴﻠﻬﺎ ﻛﻪ از ﭘـﻲ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺘﻲ اﺟﺎزه داد ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺮف ﻗﺪرت ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ درآﻳﺪ و اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ او‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي او ﺗﻀﻴﻴﻊ‬
‫و ﺛﺮوﺗﻬﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد را از رژﻳـﻢ اﺳـﺘﺒﺪاد واﺑﺴـﺘﻪ آزاد ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﻏـﺎرت‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﻗﻊ ﺳﻮاد داﺷﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ اﻧـﺪازه ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺗﻮﻗـﻊ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ او ﺑﺪاﻧﺪ ׃‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬دوﻟﺘﻬﺎي دﻧﻴﺎ ﻳﻚ رژﻳﻢ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ وﻗﺘﻲ او ﻣﺴﻠﻂ ﺑـﺮ ﻛﺸـﻮر‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﺛﺒﺎت‪ ،‬وﻟﻮ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻮردار ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻦ ﺑﻤﻌﻨـﺎي‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷﺨﺺ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬ﺑﺮﻫﻢ زدن ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ اداره ﻛﺸـﻮر ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ ﺗـﻮأم ﺑـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﻣﺪاﺧﻠـﻪ از‬
‫ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻗﺪام ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮري ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﻧﺎم دارد‪ .‬از اﺗﻔﺎق‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺑـﺎر‪،‬‬
‫از راه ﺣـﻞ ﻛﻮدﺗــﺎ ﺳــﺨﻦ ﺑﻤﻴــﺎن ﻣــﻲ آورد‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ ﭘــﻮزش ﭼﻨــﺪ ﺑــﺎره ﻛﻠﻴﻨﺘــﻮن را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ׃‬

‫‪١‬‬
‫*ﺑﻴﻞ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‪ :‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣﺼـﺪق را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮد‬

‫◄ ﺑﻴﻞ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن)رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻣﺮﻳﻜـﺎ ‪ (1992 -2000‬در‬

‫‪Executive‬‬ ‫ﻣﺼــﺎﺣﺒﻪ ﺑــﺎ ﭼــﺎرﻟﻲ رز‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕــﺎر ﻣﺠﻠــﻪ اي اﻣﺮﻳﻜــﺎﺋﻲ‬
‫‪ ) Intelligence Review‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺑﻲ ﺑـﻲ ﺳـﻲ ‪ 19‬ﻓﻮرﻳـﻪ ‪ ،( 2005‬ﭘـﺲ از‬
‫اراﺋﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ درﺑﺎره اوﺿﺎع ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان رﺳـﻴﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﺮان‬
‫ﻣﻮردي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت دارد‪ .‬داﺳﺘﺎن اﻧﺪوﻫﺒﺎر اﻳﻦ ﻛﺸـﻮر در واﻗـﻊ از دﻫـﻪ‬
‫‪ 1950‬آﻏﺎز ﺷﺪﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس دﻣﻜﺮاﺳـﻲ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﺳـﺮﻧﮕﻮن ﻛـﺮد و ﺷـﺎه‬
‫)ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي( را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮔﺸﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻏﻮش ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬اﻛﺜـﺮ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻓﺠﻴﻊ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ در دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﺮان را از دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ در دﻫﻪ ‪ 1950‬ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫»ﺣﺪاﻗﻞ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻳﻚ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻣﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧـﺎﺗﻤﻲ ﺑـﻪ رﻳﺎﺳـﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬دراﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﻋـﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛـﺮدم و ﻋﻠﻨـﺎ اذﻋـﺎن‬
‫داﺷﺘﻢ ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ و از ﺑﺎﺑﺖ‬
‫آن ﭘﻮزش ﻃﻠﺒﻴﺪم‪«.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺎ از اﺳﻨﺎد ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﺋﻲ را و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﻀﺖ‬

‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬راﺑﻄﻪ درﺑﺎر ﭘﻬﻠﻮي و ﻧﻮﻛﺮان ﺑﺎ ﻏﻴﺮت اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را ‪ ،‬از ﺳﻮﺋﻲ و‬
‫ﻣﺼﺪق را از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺳﻨﺎد ﺗﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻔﺎف ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﺎي ﺟﺎي‬
‫ﮔﺰارش اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺷﺎﻣﻞ‪ 508‬ﺳﻨﺪ ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1951‬ﺗﺎ ‪،1954‬‬
‫زﻳﺮﻋﻨﻮان»ﭘﻨﺞ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ« در دو ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫دﻛﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ رﺟﺎﺋﻲ ‪ -‬ﻣﻬﻴﻦ ﺳﺮوري‬
‫) رﺟﺎﻧﻲ ( ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻠﻢ در ﺳﺎل ‪ 1383‬آن را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫‪2‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻴﻨﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و در ﺑﺎر ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﺎﻧﺪن ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ‪ :‬ﺧﻂ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء‬
‫و ﺧﻂ ﻣﺼﺪق روﻳﺎرو‬

‫ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‬

‫◄ ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ 2553 . 888 AIOC /4 - 175) 12‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ 17 ،‬آورﻳـﻞ‬
‫‪( 1951‬‬
‫ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ راﻧﺘـﺮي رﺋـﻴﺲ اداره اﻣـﻮر‬
‫ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان » آﻗﺎي ﻣﻚ ﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﻌﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ در ﺻﺪد ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﻋﻼء و اﻧﺘﺼﺎب ﺳـﻴﺪ ﺿـﻴﺎء ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ارزﺷـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در واﻗﻊ‪ ،‬وﺟـﻮد اﻳـﻦ‬

‫‬
‫ﺷﺎﻳﻌﺎت وﺿﻌﻴﺖ دﺷﻮاري را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑـﻮد ‪ .‬ﻫـﺮ دو دوﻟـﺖ اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﺎه ﺑﻄﻮر ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻋـﻼء‬
‫در رأس دوﻟﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬از ﻋﻼء ﻧﻴﺰ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ « ) ص ‪ 147‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﭘﻴﻮﺳﺖ ﮔﺰارش ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه در وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ‪:‬‬
‫‪ » - 3‬ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ راه ﺣﻠـﻲ رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬در ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮي » زورﻣﻨﺪ« از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ در اﻧﺘﺼﺎب ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل زور ﻳﺎ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل زور اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺳﺮﮔﺮم ﻃﺮح رﻳﺰي ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 148‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻛﻪ در ﻛﺎخ ﺷـﺎه‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎررأي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺎخ را ﺗﺮك ﮔﻔﺖ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 15‬ﻳﺎدداﺷﺖ دﺑﻴﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪:‬‬
‫» در ‪ 26‬آورﻳﻞ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن وﻳـﮋه ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔـﺎق آراء‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪ ‪ 9‬ﻣـﺎده اي‬
‫اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ و ﺧﻠﻊ ﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ و ﺳـﻨﺎ را ﺑـﺮاي اداره ﺻـﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد ‪ ) « .‬ص ‪ 158‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 18‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ( 788 - 00 / 5 - 751 :‬ﺗﻬـﺮان ‪ 7‬ﻣـﻪ ‪ 1951‬از‬
‫ﺳﻮي ﮔﺮﻳﺪي ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ داراي اﻳﻦ ﻧﻜﺎت اﺳﺖ‬
‫‪:‬‬
‫* » روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻫﺎر را ﺑﺎ ﺷﺎه ﺻﺮف ﻛﺮدم ‪ .‬ﺣـﺎل وي ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ‪ .‬وﻟـﻲ‬
‫ﻫﻨﻮز ﻧﮕﺮان ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬وي از ﺑﺎﺑﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب در ﺑﺎره ﻧﻔﺖ و‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟـﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس روﺷـﻬﺎي ﻣﻌﻤـﻮل‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي اﻋﻼم‬
‫ﻛﺮد اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺪارد ﻣﺼﺪق ﻣﺪت زﻳﺎدي ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺣـﻞ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ ﺑﺪﺑﻴﻦ اﺳﺖ‪ ) «.‬ص ‪ 160‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‬
‫* » ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺼـﺪق ﺗﻤـﺎﻳﻠﻲ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از وام‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺎدرات و واردات ﻣﺎ ﻧﺪارد ‪ .‬آن را ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ و دﻳﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ اﺻﺮار ﻛﺮد در ﺑﺎره وام ﻓﺸﺎر زﻳﺎدي ﻧﻴـﺎورم ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺗﺮ و دﻟﺴﻮزﺗﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫـﺮ زﻣـﺎن دﻳﮕـﺮي ﻣﺠـﺎب‬
‫ﺷﺪه ام ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ وام ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﻪ رزم آرا ﻣﻲ دادﻳﻢ ﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫رخ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻧﻤـﻮدم ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﻣـﺎ را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ) «.‬ص ‪ 161‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺷﺎه از ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن ﻧﻔـﺖ » ﺑﺴـﻴﺎر اﻧـﺪوﻫﮕﻴﻦ «‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﻛﻨﺪ » ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﺗﺮ و دﻟﺴﻮز ﺗﺮ «‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳﺪ! ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دروﻏﻬﺎي ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺲ ﻓﺎﺣﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ !‪.‬‬
‫◄ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد )ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪، 20‬‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788. 13/5 - 1051 :‬از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت‬
‫در اﻳﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 10 ،‬ﻣﻪ ‪ ، 1951‬ﻇﻬﺮ ( ‪:‬‬
‫» اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و‬
‫ﻧﮕﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻫﻴﺄﺗﻬﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﺮان را‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺪي ﺗﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬وي ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ دﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﺟﺪي اﻣﻨﻴﺖ اﻳﺮان را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ و ﺗﺤﻘﻖ ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه را در اﻳـﺮان ﻣﺸـﻜﻞ ﻳـﺎ ﻧـﺎﻣﻤﻜﻦ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺗـﺎزه ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده از ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي اﺧﺮاج ﻫﻴـﺄت ﻣﺴﺘﺸـﺎران‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬
‫ب ‪ -‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸـﺪه ﻣـﻨﻌﻜﺲ در ﺗﻠﮕـﺮاف ﺷـﻤﺎره ‪ 2714‬ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ارﺗﺶ‪،‬‬
‫ج ‪ -‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺰب ﺗـﻮده را‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭘﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ آﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﻔﻆ و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈـﻢ را ﭘـﺲ از اﻏﺘﺸﺎﺷـﻬﺎي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده داﺧﻠﻲ ) ﻛﻪ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد( از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳـﻴﺪن ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪« .‬‬
‫) ص ‪ 165‬ﻛﺘﺎب(‬
‫* » وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺨﺎﻃﺮات وﺧﻴﻢ ﻧﻬﻔﺘﻪ‪،‬‬
‫از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ آﮔﺎه ﺷﻮد و ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﺪم‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن و آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ وي در اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺘﺎب زده و ﻏﻴﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﺼﺪق در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﮔﺮدد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻـﻒ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ اﻗـﺪام‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اي از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آن و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔـﺖ‪ ،‬وي را ﺑﺮﻛﻨـﺎر و‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن وي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺼـﻮب‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 166‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳــﻨﺪ ﺷــﻤﺎره ‪ ) 24‬ﺗﻠﮕــﺮاف ‪ ،888 . 2553/5 - 1351‬ﺻــﻮرت ﺟﻠﺴــﻪ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دﺑﻴﺮ دوم ﺳﻔﺎرت در اﻳﺮان اﺳﺘﺎﺗﺴﻤﻦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪ 31‬ﻣﻪ ‪( 1951‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴـﻴﺲ‬
‫ﺷﭙﺮد ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻫﻨﺮي ﮔﺮﻳـﺪي ‪ .‬دﺑﻴـﺮ دوم ﺳـﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﺎن اﺳﺘﺎﺗﺴﻤﻦ ‪.‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﺳﺎس ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﻣﻴﺎن دوﻣﻠﺖ داراي ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و اﻳـﺮان‪،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﻮرﻳﺴﻮن‪ ،‬وزﻳـﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻣﺴﻴﺮي ﮔﺎم ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬

‫‪٧‬‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ اي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﺘﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻴﻨﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﺎري ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ‪ .‬ﻫﺮ دو ﺳﻔﻴﺮ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺧﺎرج ﻛـﺮدن ﻧﻔـﺖ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻤﺒﻪ از زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎﻻﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓـﺮوش ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬آﻳﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ اﻳـﻦ ﻛﺎرﻫـﺎ را اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ ؟‬
‫)ﺻﻔﺤﺎت ‪ 175‬و ‪( 176‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻮل ﺳﭙﻬﺒﺪ رزم آرا ﻛﻪ‪ ،‬در ﻣﻘـﺎم ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ ‪ ":‬اﻳﺮاﻧـﻲ ﻟﻮﻟـﻪ ﻫﻨـﮓ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺎزد ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اداره ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ !" ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻫﻤـﻪ زورﻣـﺪارﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻨﺎي رﻓﺘﺎر زﺑﻮﻧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺣﻜﻢ ذﻫﻨﻲ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫» ﻣﺮدم ﻧﺎداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ « ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 32‬ﭘﺮوﻧﺪه ﻫﺎي ﺷﻮراي اﻣﻨﻴـﺖ ﻣﻠـﻲ‪ ،‬ﺳـﺮي ‪ ،107‬ﺑﻴﺎﻧﻴـﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷـﻮراي اﻣﻨﻴـﺖ ﻣﻠـﻲ‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ 27 ،‬ژوﺋـﻦ‬
‫‪ ،1951‬ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺮي (‬
‫» ه ‪ -‬اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ از زﻣﺮه ﺗﺤﻮﻻت ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ آن ﺑﻄﻮر ﺟﺪي ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻲ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻋﺪم ﺳﻘﻮط اﻳﺮان ﺑﻪ زﻳﺮ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اداﻣﻪ دﻫﺪ ‪ ...‬ﻣﻬﻢ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻫﻮادار ﺟﻬﺎن آزاد‬
‫در اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﻔﻆ ﻧﻈـﻢ داﺧﻠـﻲ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺠﺎوز ﺷﻮروي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را در درﺟـﻪ اول از ﺷـﺎه‪ ،‬ﺑﻌﻨـﻮان ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار رﻫﺒﺮي ﻛﻨﻮﻧﻲ اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﺑﺸﻜﻠﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺟﺬب اﻳﺮان‪،‬‬

‫‪٨‬‬
‫ﺳﻌﻲ در ﺗﺴﺮﻳﻊ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﻳـﺪ‪« .. .‬‬
‫)ﺻﻔﺤﻪ ‪ 192‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺷﺎه و درﺑﺎر او‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻋﻤﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫◄ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺗﺪارك ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر و ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 93‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ،888 . 2553/9 - 2751‬از ﺳـﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻮن‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼ ﺳـﺮي‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪27 ،‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 10 ، 1951‬ﺻﺒﺢ (‬
‫» ﻋﻼء درﺳﺖ ﭘﻴﺶ از دﻳﺪارﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ را ﺑﺎ ﺷـﺎه‬
‫ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺷﺪت ﮔﻴﺞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻼ ءﻛﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق رو ﺑﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺼﺪق زﻳﺮك‪ ،‬ﻛـﺎردان و ﻏﻮﻏـﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴـﺰ ورزﻳـﺪه اﻳﺴـﺖ‪ .‬وي‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﺸـﻚ ﻣﻠـﻲ و ﺗﻌﺼـﺒﺎت ﻣـﺬﻫﺒﻲ و ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ آﺷﻜﺎر ﺷﺎه ‪ -‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﺪ ‪ -‬ﭼﻨـﺎن ﺟـﻮي‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺮﻋﻮب ﺷﻮد و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻄﻮر ﺟﺒﺮان‬
‫ﻧﺎﭘــﺬﻳﺮي ﻣﺘﺰﻟــﺰل ﮔــﺮدد‪ .‬ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ وي اﺟــﺮاي دﺳــﺘﻮر اﺧــﺮاج )اﺧــﺮاج‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ( اﺳﻒ اﻧﮕﻴﺰ و ﻧﺎﮔﻮار اﺳـﺖ ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺣﺬف ﺷﺎه ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺛﺒﺎت در اﻳﺮان اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺎل‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎر ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻗﺒﻼ آﻣﺎدﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺎه ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺑﻮد ‪ .‬وي اﺧﻴﺮا ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و در آن‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺪﺧﺖ‬
‫اﺷﺮف را ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن او در ﻣﺠﻠـﺲ ﺗـﻼش‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪...‬‬
‫د ‪ -‬ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﻼل روز ﺑـﺎ ﻋـﻼ‬
‫ء‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻋﻼ ءﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ‬

‫‪٩‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬او) ﺳﻴﺪ ﺿـﻴﺎء( ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬وﻟـﻲ از ﻗـﻮام ﻳـﺎ ﻫـﺮ ﻛـﺲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺰد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد ‪) « .‬ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫‪ 323‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 98‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888. 2551/9 - 3051 :‬از ﺳـﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳـﺮي‪ ،‬ﻓـﻮري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان ‪ 30‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ 5 ، 1951‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‬
‫» ‪ - 2‬ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻳﺮوز ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺳـﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﻄﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎري ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺑﺤـﺮان ﻧﻔـﺖ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺗﻼش ﻧﻤﻲ ﻛﺮد اﺿـﻄﺮاب و اﻧـﺪوه ﺧـﻮد را از آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮش ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ وي در ﺑﺮاﺑﺮ اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن ﺳـﺎزد‪ .‬وي ﺑﺎرﻫـﺎ و‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي ﺣﺎﻛﻲ از ﻳﺄس و ﻧﺎاﻣﻴﺪي اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ » :‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ؟ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴـﺘﻢ«‪ .‬وي ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ ‪ :‬اﮔـﺮ ﺟﻨـﺎح ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺼﺪق وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﻇﺎﻫﺮا ﺟﺮأت اﺑﺮاز وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮ اﻳﺮاﻧـﻲ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻮام‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎل‪ ،‬ﺧﻮدﺷـﺎن از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ و‬
‫روﻳﺎروﺋﻲ آﺷﻜﺎر ﺑﺎ ﻣﺼﺪق اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎه‬
‫در ﻋﺰل ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ اﻗﺪام ﺷﺎه ﺑـﺎ ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫روﺑﺮو ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻲ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ داد‪ .‬ﺷـﺎه ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﺑﻌﻨـﻮان ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ ﺷﺠﺎع ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ رواج ﺷـﺎﻳﻌﺎت‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ در ﺟﻨـﻮب اﻳـﺮان ﻧﻴـﺮو ﭘﻴـﺎده ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪ .‬اﻣـﺮوز ﺑﻌـﺪ از ﻇﻬـﺮ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي‪ ،‬ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺗﺮﻳﻦ روﺣﺎﻧﻲ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﺳﻮي‬

‫‪٠‬‬
‫وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﺎم آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﻬﻪ اي ﻣﺘﺤﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳـﻦ ﭘﻴـﺎم از ﺳـﻮي ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫آن ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻨﺠﺎل آﻓﺮﻳﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﻻاﻗﻞ در ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم در ﺣﻀـﻮر اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﺑﺎزار اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪...‬‬
‫اﻋﻼم اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ اﺧﺘﻼف ﺧﻮد را در ﺷﻮراي اﻣﻨﻴـﺖ ﻣﻄـﺮح ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق را ‪ -‬ﻛﻪ اﻋـﻼم داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ اﮔـﺮ ﺳـﻼﻣﺖ وي‬
‫اﺟﺎزه دﻫﺪ ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺮاي دﻓﺎع از اﻳﺮان در ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺣﺎﺿـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ دﺷﻮار ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه اﻛﻨﻮن ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨـﺎر ﺳـﺎزد‪،‬‬
‫دوﺳﺘﺎن ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان او ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺷﺎه اﺟـﺎزه‬
‫ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻠـﻲ در ﺷـﻮراي اﻣﻨﻴـﺖ از ﻛﺸـﻮر دﻓـﺎع ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻣﺮد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑـﻪ اﻗـﺪاﻣﻲ ﻗـﺎﻃﻊ‬
‫ﻣﺒﺎردت ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ...‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺼﺪق اﻳﺮان را ﺑﺴﻮي ﻧـﺎﺑﻮدي‬
‫ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از ﻣﺎ ﻳﺎ‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دوﺳﺘﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﺻﻠﻲ ﺛﺒﺎت در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ ؟ ‪ ...‬ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻴﺪ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﻣﺼﺪق ﺳﺮ ﻋﻘﻞ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ آﻧﻘﺪر اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮل اﻳﺮان وي را‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎل‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ اي ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ وي‬

‫‪١‬‬
‫درﻳﺎﺑﺪ ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن ﻣﺼـﺪق را ﺑﺮﻛﻨـﺎر ﻛـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و دوﻟﺖ وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﺎه ﺑﺒﻴﻨﺪ ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺠﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺮدد ‪ ). «.‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 338‬ﺗﺎ ‪( 340‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻧﻮﻛﺮي ﻛﻪ ﻏﻴﺮﺗﺶ ﺑﻪ ارﺑﺎب از ارﺑﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﺑﺮﻏﻢ ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ و در ﻣﻮاردي ﺧﻴﺎﻧـﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺣﻤـﺎﻳﺘﺶ را ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﭘﻲ آن ﺗﺮس ﺧﻮﻳﺶ را از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺑﺮاز ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺳـﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺣﻤﺎﻳﺖ‪ ،‬او ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﺴﺎ ﺧﻴﺎﻧﺘﺶ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻴﺎم آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮي ﺑﻪ ﺷﺎه و ﺗﺄﺳـﻔﻲ ﻛـﻪ از اﻧﺘﺸـﺎر ﻣﺤﺘـﻮاي ﭘﻴـﺎم اﺑـﺮاز ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻗﻮل ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي اﺳﺖ در ﺑﺎره ﻫﻤﻜﺎري روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘـﺎم ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ و ﭘﻴﻐﺎم ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ادﻋﺎي او اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳـﺪ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد اﮔﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ در اﻳﺮان ﻗﻮا ﭘﻴـﺎده ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ‬
‫ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ را در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻗﻮاي اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫* ﺷﺎه راه ﺣﻞ را ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺪ‪:‬‬

‫) ﺳـــﻨﺪ ﺷـــﻤﺎره ‪ ) 138‬ﺗﻠﮕـــﺮاف ‪ ، 888 - 2553 / 12 - 2651 :‬از ﺳـــﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان ‪26‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1951‬ﻇﻬﺮ ( ‪:‬‬
‫» ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ﺑﺎره ﺑﺮﻛﻨـﺎري ﻣﺼـﺪق و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ او ﺑـﺎ ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻓﻜﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﺮده وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎررا ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻴﭻ ﮔﺮوه ﻣﺘﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣـﺆﺛﺮ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎﺷﺪ در ﻛﺸﻮر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وي ﻧﻤﻲ داﻧﺴـﺖ ﺟـﺰ از راه ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻮﺟﻮد آورد ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ‪،‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻳﻚ رژﻳﻢ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳـﺪ و‬
‫وي ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﺮاي رﻫﺒـﺮي ﭼﻨـﻴﻦ رژﻳﻤـﻲ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻫﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮي ﻛـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺮد اﻫﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺠﺎع‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮان ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و وﻓﺎدار ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان و رﻓﺎه آﻧﺎن ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬وي اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻳـﺎد‬
‫ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ اﻳﺮان ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد و ﻧﻤﻲ ﺷﺪ از آن اﻧﺘﻈﺎر داﺷـﺖ ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺻـﺒﺮ داﺷـﺘﻪ و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻻزم را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 485‬و ‪ 486‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻓﻜﺮ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻮدﺗﺎ و اﻳﺠﺎد » رژﻳﻢ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري« ﻧﻪ از ﺳـﻴﺎ و‬
‫اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﻛﻪ از ﻧﻮﻛﺮي ﺑﺎ ﻏﻴﺮت ﺗﺮ از ارﺑـﺎب ﺑـﻪ ارﺑـﺎب‪ ،‬ﺷـﺎه ﺳـﺎﺑﻖ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﻢ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1951‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 20‬ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣـﺮداد ‪ . 32‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻘﺮار » رژﻳـﻢ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري «‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي درﺑـﺎره ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬دروغ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳـﻦ اول ﺑـﺎر اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻨﺪي از اﺳـﻨﺎد ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫روﺷﻨﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮدﺗﺎ و ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد آن از ﺷـﺎه ﺳـﺎﺑﻖ ﺑـﻮده اﺳـﺖ و‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و » ﺷﺎه « اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻴﻤﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ زﻳﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ » ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ « ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ دﺳﺖ زده اﻧﺪ !‪.‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫‪3‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﺪون اﺟﺎزه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻗﺪام ﻧﻴﺴﺖ و از‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ‬
‫اﻳﺮان را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﺪ‬

‫آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﭘﺮوﻓﺴﻮر روﻟﻦ‬

‫) ﺳﻨﺪ ‪ 176‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 005 - 2852‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان‬

‫ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 28 ،‬ﻣﻪ ‪ 4 ،1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ(‬
‫» ‪ - 1‬دﻳﺸﺐ ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪن ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬وي ﮔﻔـﺖ ‪ :‬ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺻﺒﺢ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻴﺶ از دو ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻄﻮر‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﻪ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ :‬درﺑﺎر و ارﺗﺶ‬
‫ﺑﻲ ﺷﺮﻣﺎﻧﻪ و وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ - 4‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪ :‬دﻳﺮوز ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺷﺎه ﺑﺎ وي در ﺑﺎره ﮔﻔﺖ و ﺷـﻨﻮدش ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﺮاي‬
‫‬
‫ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼـﺪق‬
‫اﻳﻨﻚ ﭼﻨﺎن ﻗﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑـﻴﺶ از اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﻴﺎﻧﺪازد ‪ .‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﺷﺎه از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﺑﻌﻘﻴﺪه ﻣﻦ آﻳﺎ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ آن ﻃـﻮر ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد واﻗﻌﺎ ﺧﻮاﻫﺎن آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ؟‬
‫‪...‬‬
‫ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه از وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ وي اﻳـﺮان را در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷـﺪه‬
‫ام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻳﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺷﻴﻮه ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد‪...‬‬
‫‪ - 6‬ﻋﻼء‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺤﺴﻴﻦ از »ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻦ «‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ‪ :‬ﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ ﻧﺰدﻳـﻚ اﺳـﺖ وﻟـﻲ او ﻣﺎﻳـﻞ ﻧﺒـﻮد‬
‫ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪...‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 598‬و ‪ 599‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬

‫◄ ﺷﺎه از ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دادﮔـﺎه‬

‫ﻻﻫﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﺮان رأي ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫)ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪181‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،788 .13/6 - 1352‬از ﺳـﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ﺳـﻔﻴﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 13‬ژوﺋﻦ ‪3 ، 1952‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‬
‫» ‪ - 1‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ 12 ،‬ژوﺋﻦ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي دﻳـﺪار ﺑـﺎ ﺷـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎخ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻋﻼء را در اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻮد ﻳﺎﻓﺘﻢ )ﺗﻠﮕـﺮاف ﺳـﻔﺎرت ﻣـﻮرخ ‪12‬‬
‫ژوﺋﻦ ( ‪ .‬او اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﻣﻦ در ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟـﻪ و ﻧﻈـﺮ ﺷـﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﺿﺮورت اﻗﺪام ﻓﻮري‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬وي اﺑﺮاز ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺎ‬

‫‬
‫وﺟﻮد آﻧﻜﻪ دو روز ﻗﺒﻞ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ دوﺑﺎره ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ و دو دﻟﻲ ﺑﺸﻮد‪ .‬وي ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از اﻧﺠﺎم ﻛـﺎري ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮدداري‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدم ‪ .‬ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬وي ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎه را ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﻧﻘﺶ و روﻳﻪ ﻗﺎﻃﻊ ﺗﺮي در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺴﺎس ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻢ‪)«.‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 614‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻮن )‪ ( Loy Henderson‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫اﻳﺮان ) ‪ 22‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ( 1951‬ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ و آﻓﺮﻳﻘـﺎ‬
‫در وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ) ‪ ( 1948- 1945‬و ﺳﻔﻴﺮآن ﻛﺸـﻮردر ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن ) ‪– 1948‬‬
‫‪ ( 1951‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر اﻳﺮان آﻣـﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ او ﻃﺮﻓﺪار اﺗﺤﺎد ﻋﻤﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد و از ﻣﻮﺿـﻊ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﻼء ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﺪاﺧﻠﻪ را ﺑﻜﻨـﺪ‬
‫و او ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫‪ » - 2‬درآﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ وي ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻼء‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ درك ﻛـﻨﻢ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺷـﺎه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﺎ ﻣـﻦ از‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ؟‪ ...‬در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﺷـﺎه‪ ،‬ﻣـﻦ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﺮاي وي ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ام ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه دوﻟـﺖ اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و ﺧﻮدم‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺼﺪق اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺮاﺑـﻲ و زوال ﺳـﻮق‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪...‬‬
‫ﺷﺎه درك ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ وي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫دادرﺳﻲ و ﺻﺪور رأي دﻳﻮان ﻻﻫﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻄﺮح و در ﺟﺮﻳﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬دﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺰﻧﺪ؟‪ .‬اﮔﺮ دادﮔﺎه رأي ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴـﺖ روﻳـﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺼﺪق آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎء ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﺎ‬

‫‬
‫اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ از دﺳﺖ وي ﺧﻼص ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دادﮔﺎه ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑـﻪ ﻋـﺪم‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد دوﺑﺎره ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺸﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد‬
‫وي اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ آزادي اﻳﺮان را ﺑﺪﺳﺖ آورده و اﻳﺮان ﺣﺎﻻ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻌﻀﻼت ﻣﺎﻟﻲ رﻓﻊ ﻣﻲ ﮔـﺮدد‬
‫‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺗﺼﻤﻴﻤﺶ را اﺗﺨﺎذ ﻧﻨﻤـﻮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛـﺎري‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد و اﮔﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻛﺎري اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﻣﻦ وﺧﺎﻣﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر را ﻧﺰد ﺷـﺎه ﻣـﻮرد ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻗـﺮار دادم و‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ‪ ... :‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬وﺟﻬﻪ و ﻧﻔﻮذ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎﻻ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎه اﺟﺎزه داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﺴـﺘﻤﺮا ﺑﺴـﻮي زوال ﻛﺸـﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﻪ ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸـﺘﺎﻗﺎﻧﻪ‬
‫از وي اﻧﺘﻈﺎر ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻤﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ وي ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻘﺪر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮ ﺷﻮد ﺑﺘﻮان ﺑﻌﺪا ﻣـﺮدم را‬
‫در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﻛﺸﻮر ﮔﺮد آورد‪...‬‬
‫‪ - 6‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛـﺎران اﻳﺮاﻧـﻲ او را ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق‪ ،‬آﻧﻬﻢ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺼـﺪق دوﺑـﺎره ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠﻲ ﺑﺸـﻮد‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﻲ ﻧﻨﻤـﻮد‪ ...‬ﺷـﺎه در ﺣﻤﺎﻳـﺖ از ﺑﺮﻛﻨـﺎري‬
‫ﻣﺼﺪق ﺧﻄﺮ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ وي اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫـﺎﺋﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤﻚ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻳﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪...‬‬
‫‪ - 7‬ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎرداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺳـﺮﻳﻌﺎ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎﺋﻲ از ﭘﻴﺶ در ﺑﺎره ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ او ﺑﺪﻫـﺪ ‪ ...‬ﺑـﻪ ﺑـﺎورﻣﻦ‪،‬‬
‫اﮔﺮﻣﺮدم اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﻨﮕﺮه ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟـﺖ اﻳـﺮان ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺰم و اراده و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﻔـﺖ را ﺣـﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬

‫‪٧‬‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺷﺎﻫﺪ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺗﺼﻤﻴﻢ دوﻟـﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دادن ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬ﻧﮕﺮش دوﻟـﺖ و ﻣـﺮدم‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺸﻢ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻠﻴـﻪ اﻳـﺮان ﮔـﺮدد و در ﻋـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺰﻧﺪ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 614‬ﺗـﺎ ‪616‬‬
‫داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1:‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ! ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ رأي دادﮔـﺎه ﻻﻫـﻪ‬
‫ﺑﻪ زﻳﺎن اﻳﺮان ﺷﺮط ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪ »،‬ﺷـﺎه« اﻳـﺮان اﺳـﺖ! دﻛﺘـﺮ‬
‫ﻣﺼــﺪق و ﻫﻤــﺮا ﻫــﺎﻧﺶ‪ ،‬آن زﻣــﺎن ﺑــﺮاي دﻓــﺎع از ﺣﻘــﻮق ﻣﻠــﻲ اﻳــﺮان در ﻻﻫــﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ)ﺟﻠﺴﻪ رﺳـﻴﺪﮔﻲ دﻳـﻮان ﻻﻫـﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ ‪ 19‬ﺧـﺮداد ‪ 1331‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ 9‬ژوﺋـﻦ‬
‫‪ 1952‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ در ‪ 2‬ﺗﻴﺮ‪ 1331‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 23‬ژوﺋﻦ ‪ 1952‬ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺖ( و ﺷـﺎه آرزو‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻠﺖ اﻳﺮان در ﺑﺮاﺑﺮدوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫ﺑﺨﻮرد و رأي دﻳﻮان دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻻﻫﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺻـﺎدر ﺷـﻮد ﺗـﺎ او‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر اﻳﺮان ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻮﺟﻮدي ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻴـﺮ وﺧـﺎﻧﻮاده او را‬
‫از ﻛﺸﻮر ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺴﻠﻬﺎي اﻳﺮاﻧﻲ از ﭘﺲ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﻘـﻼب اﻳـﺮان‬
‫را ﺧﻠﻖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻏﺮور و ﻛﺮاﻣﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎي اﻳﺮان ﮔﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧﺼـﻒ اﻳـﺮان‬
‫ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮاز آﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗـﺎ ﻛـﺮد و‬
‫ﺟﻨﮓ را درﺳﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻤﺪت ‪ 8‬ﺳﺎل اداﻣـﻪ داد و‪ ،‬ﺳـﺮ اﻧﺠـﺎم‪،‬‬
‫آن را در ﺷﻜﺴﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮ ﻛﺸﻴﺪن"ﺟﺎم زﻫﺮ" ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ازﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻛﻮدﺗـﺎي‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،32‬درس ﻻزم را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺎﻫﻴـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﻣﺎﻫﻴـﺖ‬

‫‪٨‬‬
‫زورﭘﺮﺳﺖ ﭘﻬﻠﻮﻳﻬﺎ را داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻬﻤﺎن اﻧﺪازه ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻨﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﺑـﺮاﻳﻦ ﻛـﻪ»‬
‫ﻧﺼﻒ اﻳﺮان ﺑﺮود ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺒﺪان ﻓﺴﺎدﮔﺴﺘﺮ اﻳﺮان‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎه‪ ،‬درﺑﺎر و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﮕﺮان ﭘﻴﺮوزي او و ﻣﻠـﺖ اﻳـﺮان در‬
‫دﻳﻮان ﻻﻫﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻤﺎل اﺟﺎﻧـﺐ و دﺳـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠـﻴﺲ در ﻣﺠﻠـﺲ ﻧﻴـﺰ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺷﻜﺴﺖ اﻳﺮان و ﭘﻴﺮوزي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﻓﺎل )‪Samuel Falle‬‬
‫( ﻣﺴﺘﺸﺎر ﺷـﺮﻗﻲ ﺳـﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ در ﺗﻬـﺮان ﻣـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ »:‬اﻧﺘﻈـﺎر و ﺗﺼـﻮرﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ رأي دﻳﻮان دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻗـﺮار ﺑـﻮد ﺑـﺰودي ﺻـﺎدر‬
‫ﺷﻮد ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت ﺿـﺪ ﻣﺼـﺪق ﻛﻤـﻚ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﺑﺮﻛﻨﺎري او را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﺪﻫـﺪ و ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي ﭘﻴﺎم ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ و ﺣﻜﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ رأي دادﮔـﺎه ﻻﻫـﻪ اﻋـﻼم ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪق رأي اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﻧﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫) ﮔﺰارش ﻓﺎل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ا ﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ( ‪ 12 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ FO2481513،1952‬؛ ﮔﺰارش‬
‫ﻓﺎل) ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ(‪ 12 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ . 1952‬ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻛﺘـﺎب ﺑﺤـﺮان دﻣﻜﺮاﺳـﻲ در‬
‫اﻳﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻫﻮﺷـﻨﮓ ﻣﻬـﺪوي و ﻣﻨـﻮﭼﻬﺮ‬
‫ﻧﻮذري‪ -‬ص ‪ 390‬ﺗﺎ ‪ .( 391‬ﻳﻚ روز ﺑﻌﺪ از آن ﺳﺎم ﻓﺎل ﮔﺰارش داد ‪:‬‬
‫» ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺨﺼﻮص اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ از ﻣﺎ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ دﺳـﺘﻪ ﻫـﺎﻳﻲ از)‬
‫اوﺑﺎش( را ﻣﺘﺸﻜﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻣـﻦ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﻳﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺗﻤـﺎم اﺷـﺨﺎص ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ و ﺑـﺎ ﻧﻔـﻮذ اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔـﺮ ذره اي دل و ﺟـﺮأت و اﺣﺴـﺎس ﻣـﻴﻬﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﻮل ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻪ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻧﻈــﺮ ﻣــﻲ رﺳــﺪ ﻛــﻪ ﺷــﻤﺎرﻧﺎﭼﻴﺰي از ﻣﺨﺎﻟﻔــﺎن ﺣﺎﺿــﺮﻧﺪ ﺑــﺮاي ﻧﺠــﺎت ﻛﺸﻮرﺷــﺎن‬
‫ﻓﺪاﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ« ) ﮔﺰارش ﻓﺎل ‪ 13‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،1952‬ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ(‪ .‬ﺗﻮﺿـﻴﺢ اﻳﻨﻜـﻪ » ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫در‪ 25‬آذر ‪1330‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق درﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻧﺠﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت دوره‬
‫ي ﻫﻔﺪ ﻫﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪون ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ و اﻋﻤـﺎل ﻧﻔـﻮذ و ﺗﻮﺻـﻴﻪ را اﻋـﻼم‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ‪ -‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﻪ ي ﻧﻔﺖ – دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻛﺮد«‬
‫اﻳﺮان‪ -‬ﺟﻠﺪ دو‪ -‬ص‪ ، (1009‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﻣﺤﺎﻓﻞ درﺑﺎر‪ ،‬ارﺗﺶ و ﺗﺤﺮﻳﻜـﺎت‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻃﺮﻓﺪار درﺑﺎر و ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ در‬
‫اﻳﺮان از ﺟﻤﻠﻪ آﻗﺎي ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ ﺑـﻪ ﻣﺠﻠـﺲ راه ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻀـﺤﻚ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﻴﺪ‬
‫ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ» اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﺷـﻴﻌﻪ ﺗﻬـﺮان« از ﺷـﻬﺮﻣﻬﺎﺑﺎد ﻛـﻪ ﺳـﻨﻲ ﻧﺸـﻴﻦ اﺳـﺖ وﻛﻴـﻞ‬
‫ﺷﺪ!!«‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬آﻗﺎ اﮔﺮ ﻛﺴـﻲ ﺑـﻪ ﺑـﺖ ﻫـﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪ .‬دوره ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻳـﺎ ﻫﻔـﺪﻫﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻮدم‪ .‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ از ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻳﻦ ﮔـﺮزن)ﺳﺮﻟﺸـﻜﺮ( او را‬
‫وﻛﻴﻞ در آورده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدم‪ .‬از ﻣﺤﻞ ﺳﻨﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌـﻪ ي ﺷـﻴﻌﻪ را وﻛﻴـﻞ‬
‫ﺑﻜﻨﻨﺪ؟ ﻳﻜﺒﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﻠـﺲ رﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﻠﻔـﻦ ﻛـﺮدم‪ ،‬ﺧـﻮاﻫﺶ ﻛـﺮدم ﺑﻴﺎﻳـﺪ‪ ،‬آﻣـﺪ‬
‫اﺣﻮاﻟﭙﺮﺳﻲ )ﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻤﻢ ﻋﻤﻪ ي اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻗﺎ ﺷﻨﻴﺪم از ﻣﻬﺎﺑـﺎد‬
‫وﻛﻴﻞ ﺷﺪه اﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ» ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﻴﻠﻲ« ﮔﻔﺘﻢ آﻗﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸـﺎت ﭼﻴﺴـﺖ؟‬
‫از ﻃﺮف اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﺑﻜﻨﻴﺪ‪) 0 «.‬ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از رﻧﺠﻬـﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼـﺪق‪ -‬ﻳﺎدداﺷـﺘﻬﺎي ﺟﻠﻴـﻞ ﺑﺰرﮔﻤﻬـﺮ ﺻـﻔﺤﺎت ‪ 53‬ﺗـﺎ ‪،(54‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺎﻣﻪ وي ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ روﺑـﺮو ﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ » اﻛﺜﺮﻳـﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜـﻪ او را ﺑﺪﺳـﺘﻮر ﺷـﺎه‪،‬‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻬﺒﻮدي و ﻫﻮﻣﻦ‪ ،‬رﺋـﻴﺲ ﻣﺠﻠـﺲ ﮔﺮداﻧﺪﻧـﺪ‪ ) «.‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻛﺘـﺎب ﺑﺤـﺮان‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬـﺪوي‬

‫‪٠‬‬
‫و ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻧﻮذري‪ -‬ص ‪ 384‬ﺗﺎ ‪ ( 385‬ﺷﺎدروان ﺣﺴﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮي ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻣـﺎم ﺟﻤﻌـﻪ‬
‫آﺷﻨﺎﺋﻲ داﺷﺖ‪»،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪن« او را‪ ،‬ﺑـﻪ وي ﮔﻮﺷـﺰد ﻧﻤـﻮد‪) .‬ﺷـﺎه‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻲ رواﻳﺘﻲ از ﻗﻴﺎم ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻛﺘـﺎب ﻣﺼـﺪق‪ ،‬دوﻟـﺖ ﻣﻠـﻲ و ﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻬﻨﺪس ﺳﺤﺎﺑﻲ– ص ‪ ،(82‬وي ﭘﺲ از ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﺎرج رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه » اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ« دوره دوم ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺷـﺎه‪ ،‬درﺑـﺎر وﮔﺮوﻫﻬـﺎي ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﻧﺘﻈـﺎر ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫اﻳـﺮان را دردادﮔـﺎه ﻻﻫـﻪ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﻓﺴـﻮر ﻫﻨـﺮي روﻟـﻦ)‪ (Henri Rolin‬اﺳـﺘﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎه و رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻨﺎي ﺑﻠﮋﻳﻚ ﺑﺎ دﺳـﺘﻤﺰد ﻧـﺎﭼﻴﺰ وﻛﺎﻟـﺖ اﻳـﺮان را دردادﮔـﺎه‬
‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﻌﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭘﺴﺮش دﻛﺘﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻲ روﻟﻦ ﭼﻪ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔـﻲ اﻧﺠـﺎم داده اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺷـﺮﻳﻌﺖ زاده )از وﻛـﻼي‬
‫ﻣﺒﺮزو ﻣﺸﻬﻮر اﻳﺮان ﺑﻮد ( را از اﻳﺮان آورده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در دادﮔـﺎه از‬
‫ﻣﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﻗﺎﻟﻴﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ اﻟﻮﻛﺎﻟﻪ ﺑﻪ او ﻣﻲ دادﻳﻢ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺮد‪ 1500‬ﭘﻮﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬درﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻣﻔـﺖ و ﻣﺠـﺎﻧﻲ از ﻣـﺎ دﻓـﺎع ﻣﻴﻜﻨـﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﺪي دﻳﮕﺮان ﭼﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ؟ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﻫﺰار ﻓﺮاﻧﻚ! ﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﺶ ﺗﺨﺘـﻪ‬
‫ﻗﺎﻟﻴﭽﻪ را ﭘﺎﻧﺰده ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﻳﺪه اﻳﻢ« و در اداﻣـﻪ آن دﻛﺘـﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴـﻴﻦ ﻣﺼـﺪق‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬روﻟﻦ ﺑﺎ ﭘﺪرم ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮد‪ .‬دردادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺑﺎ دﻓـﺎع ﻣﺴـﺘﺪل‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺮوزي اﻳﺮان ﮔﺸـﺖ‪ )، «.‬ﺧـﺎﻃﺮات‬
‫دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق‪ -‬در ﻛﻨﺎر ﭘﺪرم؛ ﻣﺼﺪق‪ -‬ص ‪ 105‬ﺗﺎ ‪(108‬‬
‫‪ –4‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺷـﺮط درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ رأي دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺻﺪور رأي‪ ،‬ﻣﺼﺪق را‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗـﻮام اﻟﺴـﻄﻨﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺗﻌﻬـﺪ ﻛﺘﺒـﻲ ﺳـﭙﺮد و‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ در ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1331‬ﭘﻴﺮوز ﺷـﺪ‪ .‬و در‪31‬‬

‫‪١‬‬
‫ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬رأي دﻳﻮان ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دادﮔﺴﺘﺮي ﻻﻫﻪ ) دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ( ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان ﻣﺒﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﻮان ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺻﺎدر ﺷﺪ و ﺑـﺎ ﺻـﺪور اﻳـﻦ رأي‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌـﺎت ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ ودوﻟـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﻪ ارﻛـﺎن ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‬
‫ﻳﻜﺒﺎره ﻣﻨﺘﻔﻲ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫◄ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء و ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ اﻳﻨﺴـﺎن‪،‬‬

‫آﻣﺎده ﺷﺪ‪:‬‬
‫) ﺳــﻨﺪ ﺷــﻤﺎره ‪ ، 183‬ﺗﻠﮕــﺮاف ‪ 788,00/6 - 2752‬از ﺳــﻮي ﻫﻨﺪرﺳــﻮن‬
‫ﺳﻔﻴﺮاﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 27‬ژوﺋﻦ ‪ 3 ،1952‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري(‬
‫»‪ - 4‬ﺑﺮﻃﺒﻖ اﻇﻬﺎر ﻋﻼء‪ ... ،‬ﺷﺎه ) ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ( ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاي وي ﻓﻜﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وي رﻫﺒﺮان ﻛﺸـﻮر را ﻓﺮاﺑﺨﻮاﻧـﺪ و وﺿـﻊ را‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ و از آﻧﺎن رﻫﻨﻤﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺳﺌﻮال ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﺎه ﻛﺪام رﻫﺒﺮان را در ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﺎم ﭼﻨﺪ ﺗـﻦ از ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ و رؤﺳﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻣـﻲ ﺑـﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻓﺪاران اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻠﻖ و ﺧـﻮي ﻣـﺮدم ﻛﺸـﻮر را درك‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه اﮔﺮ رﻫﻨﻤﻮد ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎه از ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدش‪،‬‬
‫ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮده و اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬آن را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد و ﺳـﻨﺎﺗﻮرﻫﺎ و ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ را ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 625‬ﻛﺘﺎب(‬
‫‪ - 5‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺷـﺎه ﻫﻨـﻮز ﻋﻘﻴـﺪه دارد ﻛـﻪ زﻣـﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮ دوﻟـﺖ‬
‫ﻓﺮارﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در ﺑﺎره ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ )ﻣﺼﺪق( ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ...‬ﺷـﺎه‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ و ﻣﺴـﺎﺑﻘﻪ ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﻗـﻮام‪ ،‬ﺣﻜﻴﻤـﻲ و‬

‫‪٢‬‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺖ‪ ...‬وﻟﻲ ﻣﻨﺼـﻮر در ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺳﻨﺎ ﻃﺮﻓﺪاران ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﻲ دارد ‪ ...‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪا ﺑﻮدن اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻔـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ) ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ ( ﺑﻪ ﺷﺎه اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ او‪ ،‬ﺻـﺎﻟﺢ ﻓﻌـﻼ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮﭼﻪ وي ﺑﺎ ﺑﻮﺷﻬﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻤﻌﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻴﻤﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺻﺒﺢ روز ‪ 26‬ژوﺋﻦ‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑـﻪ دﻳـﺪار وي‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭘﺲ از اﺑﺮاز ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻤﺮﻧـﮓ و ﻣﻼﻳﻤـﻲ از ﻣﺼـﺪق و ﭘـﺲ از‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﺑﻮﺷﻬﺮي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 7‬ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺘﻲ ﺷﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ زﻣـﺎن دﺳـﺖ زدن ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ از ﺳﻮي وي ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻫﻨﻮز در ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺟﺴـﺎرت او‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻳﻚ اﻗﺪام واﻗﻌﺎ ﺳﺎزﻧﺪه ﺗﺮدﻳﺪ زﻳﺎدي دارم ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪ 626‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻮاد ﺑﻮﺷـﻬﺮي وزﻳـﺮ راه ﻛﺎﺑﻴﻨـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻧﺎﻣﺰد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ! داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎه ﺑـﺮاي ﻓـﺮو‬
‫ﭘﺎﺷﺎﻧﺪن ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺮاد آن‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣـﻲ ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺷـﻬﻴﺪ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻈﻔـﺮ ﺑﻘـﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ ﻣﻜـﻲ‬
‫وﻋﺪه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻲ داد و ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وﻋﺪه ﻣﻲ داد ﻫـﺮ ﻛـﺲ را او‬
‫ﻧﺎﻣﺰد ﻛﻨﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﺧـﻮد او وﻋـﺪه ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮي را داد‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در اﺳﻨﺎد ﺳـﻴﺎ ﺧﻮاﻧـﺪﻳﻢ‪ ،‬در ﺟﺮﻳـﺎن ﺗـﺪارك ﻛﻮدﺗـﺎ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از زاﻫـﺪي‪،‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ و ﻓﺎﻃﻤﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﻧﺸﺪﻧﺪ و آن ﺳﻪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫در ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻧﺎﻣﻪ راﻧﺘﻲ رﺋﻴﺲ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬درﺑﺎره ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» :‬درﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﺮدي‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬ﺑﻲ رﺣﻢ و ﺟﺎه ﻃﻠﺐ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﻋﻤﺪه او اﻳﺮاد ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎي آﺗﺸﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬او اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺮات ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ او ﭘﻮل ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺮك ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ ....‬او در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻃﺮح‬
‫اﺗﺤﺎد رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮده ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎح اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داده‬
‫ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬ﻓﻘﺪان ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ و‬
‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻜﻲ را ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« )ژاﻧﻮﻳﻪ ‪1953‬‬
‫‪ ) ( FO371 EP 104 561 ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﺑﺤﺮان دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي و ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻧﻮذري‪-‬‬
‫ص‪(417‬‬

‫◄ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ وﻗـﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼـﺪق ﻛﺴـﻲ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر ﺑﺮود ‪:‬‬
‫) ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 184‬ﭘﺮوﻧﺪه ﻫﺎي ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ‪ -‬ﺑﺨﺶ ‪ 59‬د ‪ - 95‬ﺳﻲ اف ‪،111‬‬
‫ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮي وزﻳـﺮان اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ 28 ،‬ژوﺋـﻦ ‪30 -12: 30 ، 1952‬‬
‫‪ 1:‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي (‬
‫» ‪ ...‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﺮان ﻛﻨﺎر ﮔﺬارده ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫درآﻣﺪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪ .‬او ﮔﻔـﺖ ‪ :‬وزارت اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ در‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دادن ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮا ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ‪ .‬وﻟـﻲ‬
‫ﻣﻴﻞ داﺷﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺮان اﺣﺘﻤﺎﻻ آن را از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬

‫‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺎره ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻳﺪن ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛـﻪ او‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺎ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي و وﻗﺎر‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‪) «.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 630‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪4‬‬

‫‬
 ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﻮام را ﻧﺎﻣﺰد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﭼﺎره آن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﻼﻗﺎت ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬

‫◄ ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ) :‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،185‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪13/7 - 752‬‬

‫‪ ، 788.‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان ‪7‬‬
‫ژوﺋﻴﻪ ‪ 5 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‬
‫‪ - 1‬ﻣﻦ ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﻣﺘﻀﺎدي در ﺑﺎره روﻳﺪادﻫﺎي دوروز ﮔﺬﺷـﺘﻪ در ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻛﺮده ام و ﻓﺸﺮده داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻦ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣﺤـﻴﻂ ﻛﻨـﻮﻧﻲ اﻳﻨﺠـﺎ را درك ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪:‬‬
‫‪ - 2‬اﻣﺮوز‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻋﻼء ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﭘﻨﺠﻢ ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺷﺨﺼﺎ از ﺷﺎه دﻳﺪار ﻧﻤﻮد ﺗـﺎ اﺳـﺘﻌﻔﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺣﺪود ﭼﻬﺎر ﺳـﺎﻋﺖ ﻃـﻮل ﻛﺸـﻴﺪ ‪.‬‬
‫‬
‫ﻣﺼﺪق روﻳﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻣﺰاح داﺷﺖ‪ .‬و از ﺷﺎه ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺻـﺎدﻗﺎﻧﻪ‬
‫اي ﻛﻪ از وي ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻔﺎﻫﺎ ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮد و ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺎه ﺳـﻬﻢ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ دوﻟﺖ وي ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬دارا‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬و اﻇﻬﺎر اﻣﻴﺪواري ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺎه درآﻳﻨﺪه ﻧﻴـﺰ ﻣﺜـﻞ ﻳـﻚ ﭘﺎدﺷـﺎه‬
‫ﻣﻴﻬﻦ دوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه از ﻣﺼﺪق ﺳﺌﻮال‬
‫ﻛﺮد ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻇﻬﺎر ﻛﻨﺪ؟ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ‪ :‬ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺸﻮر را در آﻳﻨﺪه ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ‪...‬‬
‫ب ‪ -‬اواﺋﻞ ﺻﺒﺢ روز ﺷﺸﻢ ژوﺋﻴﻪ ﺷﺎه ﺳـﻪ ﺗـﻦ از ﻣﺸـﺎوران ﻣـﻮرد اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮدرﺑﺎر‪ ،‬ﻳﺰدان ﭘﻨﺎه وزﻳﺮﺟﻨﮓ و ﺳﻨﺎﺗﻮر دﺷﺘﻲ ﺳـﻔﻴﺮ ﭘﻴﺸـﻴﻦ‬
‫در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي اﻧﺘﺼـﺎﺑﻲ و دوﺳـﺖ دﻳـﺮﻳﻦ ﺧـﻮد ‪ ،‬را اﺣﻀـﺎر‬
‫ﻧﻤﻮد ‪ ...‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﺗﻦ ﻣﺆﻛﺪا ﺑﻪ ﺷﺎه رﻫﻨﻤﻮد دادﻧﺪ ﻛﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﺸـﻮر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺑﺤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎه ﻫﻨﮕـﺎم ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﺎ ﻫﻴﺄﺗﻬـﺎي‬ ‫راه ﮔﺸﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫رﺋﻴﺴﻪ دو ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن روﺷﻦ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﺑﻪ ﻣﺼـﻠﺤﺖ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﻮد ‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺸﺎور ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ ﺳـﻨﺎ اﻛﺜﺮﻳـﺖ دارد ؟ آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻃﻤﻴﻨﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ وي در ﻫﻴﭽﻚ از دو ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ آراء را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازه‬
‫اي اﺑﺮاز ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮد و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻫﻨـﻮزاز ﻫﻤـﺪﻟﻲ و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ...‬وي ﻧﻤـﻲ داﻧﺴـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي اﻣﻀﺎء ﻛﺮده و از اﻧﺘﺼﺎب‬
‫ﻣﺠﺪد ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬وﻟـﻲ ﻓﻜـﺮ ﻣﻴﻜـﺮد اﺣﺘﻤـﺎﻻ درﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ وي ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻲ اﻳـﺮاد ﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﺗﻤﺎﻳـﻞ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺪم اﻧﺘﺼﺎب ﻣﺠﺪد ﻣﺼـﺪق اﺑـﺮاز ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻣﻮﺟـﺐ‬

‫‪٧‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم ﻋﻠﻴـﻪ ﺧـﻮد وي ﮔﺸـﺘﻪ و ﺣﺘـﻲ اﻣﻜـﺎن داﺷـﺖ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺠﻠﺲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰد‪...‬‬
‫پ ‪ -‬ﺷﺎه ﺳﻨﺎﺗﻮر دﺷﺘﻲ را ﻣﺮﺧﺺ ﻧﻤﻮد و از ﻋﻼء و ﻳـﺰدان ﭘﻨـﺎه ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﺄﺗﻬﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬ﻧﺰد وي ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ...‬ﺷﺎه‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮد ﺳﻨﺎ و ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫـﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛـﺮد‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﺷﻮاري‬
‫ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮدو ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ و ﻗﺒﻞ از اﺗﺨﺎذ ﺗﺼـﻤﻴﻢ در ﺑـﺎره ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎوره ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬دو ﻫﻴﺄت رﺋﻴﺴﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛـﻪ در ﻛـﺎخ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ روز ﻫﻔﺘﻢ ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻏﻴﺮ رﺳـﻤﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﻨﻈـﻴﻢ و ﺗﻬﻴـﻪ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ت ‪ -‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ و‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺼﻮرﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫زودﺗﺮ از ﺳﻨﺎ ﻣﻲ ﺟﻨﺒﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ‪ ،‬ﺷـﺎه ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ در اواﺧﺮ وﻗﺖ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺷﻨﻴﺪ ﻣﺠﻠﺲ در ﻳﻚ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫ﻣﺸﺎوره ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎ ﺳﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ‪ 52‬رأي از ﻣﺠﻤـﻮع ‪ 65‬رأي ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ زده ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼء ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎه ﺑﻮﻳﮋه اﻋﻼم داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﻢ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻣﺠﻠﺲ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﻨﺎ ﻧﻴـﺰ از رﻫﺒـﺮي‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ ... - 3‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﺣـﺎل آﻣـﺎده ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﺳﻨﺪي اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﻨﺎ را ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﺎه ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ...‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ آن اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪٨‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﻨﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻼء از اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ ،‬دﭼﺎر ﻧﺎراﺣﺘﻲ و اﻧﺪوه ﮔﺮدﻳﺪ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻛـﺮد‬
‫ﻧﮕﺮان آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺷﺪﻳﺪا ﻣﻮرد ﻋﻴﺐ ﺟﻮﺋﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎد از وﺟﻬﻪ اش ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﻨﺪﻳﺪم و ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎﻻ دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ :‬ﻣـﻦ و او ‪.‬‬
‫وي ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺷﺎه ﺑﻪ دﺳـﺖ زدن ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺷﺎه ﺑﺮاي اﻗـﺪام ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﺷﻮم‪ .‬ﻣﻦ از ﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻬـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﺤـﺖ ﻓﺸـﺎر ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﺗﺎ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮم و او را وادار ﻛﻨﻢ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﻦ در ﭘﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﺷﺎه ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از ﺳﻮي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺣﻤﺎﻳـﺖ از ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼء ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠـﺪدا ﺑـﺎ ﻣﺼـﺪق‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم‪ :‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨـﻮط ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﺼـﺪق‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد را در ﺑـﺎره ﺷـﺮاﻳﻂ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﺳـﺎزش ﺗﻐﻴﻴـﺮ داده‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺮوزي ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﺑﺪﺳـﺖ آورده‪ ،‬او‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺼﺪق را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزد ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﺗـﺮ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم ‪ :‬ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻫـﻴﭻ اﻧـﺪازه اي از ﮔﻔﺘﮕـﻮ و‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﺼﻮرات ﻣﺼـﺪق در ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ و‬
‫ﺳﺎزش ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﺴﺘﺎ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻋﻼء‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن)ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ( دﻳـﺪار‬
‫ﻧﻤﻮدم‪ .‬وي ﭼﻨﺪ ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در دو روز ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻟﻨـﺪن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﻇـﺎﻫﺮا از ﻣﻨﺒـﻊ رﺋـﻴﺲ‬

‫‪٩‬‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ) ﺣﺴـﻦ اﻣـﺎﻣﻲ ( ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪،‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد وي ﻃﺮﻓﺪار ﻗﻮام اﺳـﺖ و‬
‫ﺷﺎه اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻗﻮام ﺑﺮاي وي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪...‬‬
‫ب ‪ -‬ﺷﺎه ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻴﺰ اﻃﻼع داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻴـﺮ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﻫﺮ دو واﻗﻌﺎ ﺧﻮاﻫﺎن اﻧﺘﺼﺎب ﻣﺠﺪد ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬درﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ در ﺑﺎره ﻧﻈﺮ و روﻳـﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﻫـﺎ‪ ،‬او )‬
‫ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن( ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد وي را ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫پ ‪ -‬در ﺷﺐ ﺷﺸﻢ ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻃﻼع رﺳﻴﺪه از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﻀﻮر ﻫﻮﻣﻦ ﻣﻌـﺎون وزﻳـﺮ درﺑـﺎر ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻮﻣﻦ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي اﻧـﺪوﻫﮕﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺷﺎه از وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ از ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛـﻨﻢ‬
‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آراء ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ اﻧﺘﺼﺎب ﻣﺼﺪق اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪...‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ - 8‬ﮔﺮﭼﻪ دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ از وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﻢ رﻳﺨﺘـﻪ و آﺷـﻔﺘﻪ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺋﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻛﺮاه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ﻛـﻪ ﺷـﺎه ﻧﮕـﺮش ﻫـﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ از ﻣﺼﺪق‬
‫راﺿﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮام ﻫﻢ ﺳﻮء ﻇﻦ دارد ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻮام ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ داراي ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ ﺑـﺎ ﻗـﻮام‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﻧﻤﻲ ﺗـﻮاﻧﻢ ﺑﻔﻬﻤـﻢ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﭘـﺲ از آﻧﻬﻤـﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬او ﻫﻨﻮز ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺑـﺎ ﻛﻨﺎﻳـﻪ اﻇﻬـﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ) و ﺣﺎﻻ ﺣﺘﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ( ﺑﻄﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ و در ﭘﺸـﺖ‬
‫ﭘﺮده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ ﻳـﻚ دﻟﻴـﻞ آن‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن و ﻣﻦ در دادن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎﺋﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼـﺪق ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺠﺎت از ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن آن دوﻟﺖ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﻜـﺎن ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﻛﻮﺷـﺪ ﮔﻨـﺎه ﺑﺨﺸـﻲ از ﺑـﻲ ﺗﺤﺮﻛـﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ دوش‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ - 9‬ﻣﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ درﺟﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻠﻜﻪ ﻣﺎدر از ﭘﺴﺮش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺿﻌﻒ او‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪ اﺷﺒﺎع رﺳﻴﺪه و واﻻﺣﻀﺮت اﺷﺮف ﻧﻴﺰ ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑـﻪ ﺗﻬـﺮان‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﮔﺸﺘﻪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺧـﻮش‬
‫ﻳﻚ » ﺳﻜﺘﻪ ﻗﻠﺒﻲ « ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 630‬ﺗﺎ ‪ 636‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1 :‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋـﺎت را ﺟﺎﺳـﻮس ﻫـﺎي ﺳـﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨـﺖ ﺳـﺮوﻳﺲ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎورده و در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﻧﺪاده اﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ را‬
‫وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺷﺪه و رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻋﺮض آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ - 2 .‬ﺑﺎز‪ ،‬اﻳﻦ »ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ« ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺮآن واﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه را ﺑﻪ ﻋﺰل ﻣﺼﺪق‬
‫وادارد‪ .‬و‬
‫‪ - 3‬در رواﺑﻂ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺪرت‪ ،‬از وﺟﻮد دو ﻗﺪرت اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﺴﻮد ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ و» ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ «‬
‫ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي‪ ،‬ﭘﺎي ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻤﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻗﺪرت‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ را ﻣﺤﻮر رواﺑﻂ ﻗﻮا در داﺧﻞ ﻛﺮدن‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻠﺚ زورﭘﺮﺳﺖ)دوﺟﻨﺎح آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ ‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫رﺟﻮي ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺴﺘﻬﺎ و ﭘﻬﻠﻮي ﭼﻲ ﻫﺎ(‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫◄ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻣﺼـﺪق ﻋﻤـﻞ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ او‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻧﻴﺰ اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺑﺴـﻮد اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن رأي‬

‫‪٧١‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ دوﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻧﺼﺮاف از ﻗﺒﻮل ﻣﻘـﺎم ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫وزﻳﺮي‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫)ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 186‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788. 13/7 - 952‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ 9 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 7 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‬
‫(‬
‫» ‪ - 1‬در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي اﻣﺮوز‪ ،‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از روﻳـﺪادﻫﺎي‬
‫اﺧﻴﺮاﻳﺮان ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ را اﺑﺮاز ﻛﺮد‪ .‬وﻟـﻲ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﺧﺒﺮﮔﺰارﻳﻬﺎ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎ از‬
‫اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ) ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ( ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازه اي اﺑـﺮاز رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪...‬‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺳﻔﺎرت ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ) ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 8‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷـﻤﺎره ‪98‬‬
‫ﺳﻔﺎرت از ﺗﻬﺮان( راﺟﻊ ﺑـﻪ ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ وي و ﻣﻴـﺪﻟﺘﻮن در دادن اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻬـﺎي‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﺷﺎه در ﺑﺎره ﻧﻴﺎت ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮد و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﺮﻧﮕﺮش و روﻳﻪ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺷـﺎه‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺳﻔﺎرت ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣـﺎ در ﻣﻮﺿـﻌﻲ‬
‫ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد او را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ را ﻧﺪارد‪ ...‬ﻛﺎرﻣﻨـﺪ وزارت اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ اﻧﮕﻠـﻴﺲ اﻇﻬـﺎر ﻧﻤـﻮد ‪:‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺰودي ﺧﻮد را در وﺿﻌﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮار دﻫـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪ اي اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑـﺮاي ﻳـﻚ راه ﺣـﻞ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮح ﺑﻌﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻳـﻚ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻛﺎرﮔﺰار ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺳﻔﺎرت ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه و ﺗﺸﻮﻳﻖ وي ﺑﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎري‬
‫ﻣﺼﺪق را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ؟‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺳﻔﺎرت ﺑﻪ وي ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬اﻟﺒﺘـﻪ او ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ واﻛـﻨﺶ وزارت‬
‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻨـﺪ و در ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ... - 2‬وي در ﻣﻮرد دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺧﻮش ﺑﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻳـﺎ دارا ﺑـﻮدن‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﻛـﻪ اول دﻻﺋـﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻃﺮح دﻋﻮا را ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻇﻬـﺎر ﻧﻈـﺮ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻤﺎع ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳـﻚ از دو‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻧﮕﻠـﻴﺲ‪ ،‬در ﺣﻜـﻢ ﭘﻴـﺮوزي اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫)ﺻﻔﺤﺎت ‪ 637‬و ‪ 638‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ دو وﻋﺪه‪ ،‬ﺷﺎه ﺟﺮﺋﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد زﻳﺮ ﺑﺎر ﺗﺼﺪي وزارت دﻓﺎع ﻣﻠـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻧﺮود‪ .‬ﻣﺼﺪق از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪ .‬ﻗﻮام ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﮕﺮدد و ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫◄ در ‪ 22‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻗﻴﺎم ﻣـﺮدم اﻳـﺮان در ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ‪ ،‬دﻳـﻮان‬
‫داوري ﻻﻫﻪ‪ ،‬در ‪ 31‬ﺗﻴﺮ رأي ﺑﻪ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮد داد‪ ) :‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪187‬‬
‫‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖ دﺑﻴﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ (‬
‫» در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 22‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،1952‬دﻳـﻮان دادرﺳـﻲ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ در ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫اﻳﺮان را ﺑﻪ ‪ 9‬رأي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 5‬رأي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻗﺮار داد و اﻋﻼم‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دادﮔﺎه در ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﻲ ﺷـﺪن ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان داراي‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪« .‬‬
‫◄ آﭼﺴﻦ ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺛﺮات ﻗﻴـﺎم ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان و‬
‫رأي دادﮔﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻻﻫﻪ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﻴﺎن ﻣﻴﮕﺬارد )ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 188‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪. 2553/7 - 2652‬‬
‫‪ ، 888‬از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت در ﻟﻨـﺪن‪ ،‬ﺳـﺮي‪،‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 26 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 6 : 07 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﺑﺮ اﺛﺮ روﻳﺪادﻫﺎي ﻫﻔﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ) ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي و رأي دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ (‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬

‫‪٧٣‬‬
‫وﺿﻮح ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ و ﺗﻮده ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣـﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان‪ ،‬در آورﻳـﻞ ‪ ، 1951‬ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪ ﺗﺮﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رأي دادﮔﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬اﻋـﻼم ﮔﺸـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺮدﻣﻲ وي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ وي‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺮاﻃﻲ ﺗﺮ داﺧﻞ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮان ﺗﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ دﻟﻬﺮه ﻫﺎي ﻣﺎ در ﺑﺎره ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺷﺎه ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺷﺎه ﺳﻠﺐ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮام آﻣﺪ‪ ،‬ﺳـﻌﻲ‬
‫در اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت در اﻳﺮان ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪...‬‬
‫در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨـﻚ ﺳـﻪ روﻧـﺪ‬
‫ﺗﺤﻮل اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ در اﻳﺮان وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در اﻧﺘﻈﺎر آن ﺑﺎﺷـﻴﻢ‬
‫‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ راه ﺣﻞ ﻋﺒﺎرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ از ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﺣـﺪودي در‬
‫راﺳﺘﺎي ﻣﺴﻴﺮي ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺎت آن از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق در آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻟﻐﻮ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺟﻬﺎن ‪...‬‬
‫پ ‪ -‬اداﻣﻪ روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺪون ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻫﺮ ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ در ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻧﻔﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑـﻪ ﻛﺠـﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ اداﻣﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﭗ و ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛﻪ رد ﻧﻤﻮدن ﭘـﻴﺶ درآﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﺼﺪق اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫) اﻟﻒ ( در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻴﺮ‬

‫‪٧‬‬
 ‫) پ ( ﺑﺮاي ﻏﺮب ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫) اﻟﻒ ( را ﻧﺘﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ وﻃﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺒـﻮل ﻣﺴـﻴﺮ ) ب ( ﻋﻠـﻲ رﻏـﻢ ﻋـﺪم‬
‫ﻣﺰﻳﺖ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ در آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب اﺳﺖ‪) «.‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 939‬و ‪ 640‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 6‬روز ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺮوزي ﻗﻴـﺎم ﻣـﺮدم اﻳـﺮان و ﺻـﺪور رأي‬
‫دﻳﻮان ﻻﻫﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ راه ﺣﻞ را ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺪ و‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻞ ﻧﺸﺪ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ؟ ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺳـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺳـﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌـﺪي ﮔـﺰارش ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﭘﻴـﺮوزي را‬
‫اﺳﺘﺒﺪادﻳﺎن واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻛﺮدن ﺷﺎه ﻧﺎﺗﻮان و زورﭘﺮﺳﺖ و ﻧﻮﻛﺮ ﺻﻔﺖ‪ ،‬از دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﺪر ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫◄ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻘﺸﺶ درروي آوردن ﺑـﻪ‬

‫ﻗﻮام ورﻓﺘﺎرش در ﻗﺒـﺎل ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﻬﻀـﺖ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 189‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 . 13/7 - 2852‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻮن ﺳـﻔﻴﺮ‬

‫در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان ‪ 27‬ژوﺋﻴـﻪ ‪2 ،1952‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‬
‫» ‪...‬‬
‫‪ - 3‬وي ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻴﻮه دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺧـﻮد ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻣـﻦ ﺑﺨـﺶ اﺻـﻠﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ روز اﺧﻴﺮ‪ ،‬آﻧﻘـﺪر اﻓﺴـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي زﻧﻨـﺪه و‬
‫ﻣﻮﻫﻦ در ﺑﺎره ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه رواﺑـﻂ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺑـﺎ‬

‫‪٧‬‬
‫ﻗﻮام ﺷﺎﻳﻊ ﮔﺸﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻦ در اﻧﻜﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻬـﻮده اﺳـﺖ‪ ...‬ﺑـﻪ وي ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻗﻮام را دوﺑﺎر ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم ‪ .‬ﻳـﻚ ﺑـﺎر در‬
‫ﺷﺎم ﻣﻨﺰل ﺳﻔﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ در ﺷﺎم ﻣﻨﺰل ﻳـﻚ دوﺳـﺖ ﻣﺸـﺘﺮك‪...‬‬
‫وي درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از دوﺳﺘﺎن او‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳـﻔﺎرت ﻧﻔـﻮذش را‬
‫در ﺣﻤﺎﻳﺖ از او ﺑﻜﺎر ﺑﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي در دﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺣﺎﻛﻲ‬
‫از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﻮام از اﻳـﻦ ﺗﻤﺎﺳـﻬﺎ ﺑـﺎ ﺳـﻔﺎرت‪ ،‬آﮔـﺎﻫﻲ داﺷـﺖ‪ ...‬داﺳـﺘﺎﻧﻬﺎ و‬
‫ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺎ از راه ﻧﻮﻋﻲ دﺳﻴﺴﻪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎي ﻣﺼﺪق و اﻧﺘﺼﺎب ﻗﻮام ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮي را ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﻬﻤﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻔﻬﻤﻢ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻫﻮﺷـﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ در دوران ﭘﺮ ﻫﻴﺠﺎن‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺟﺪي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪«...‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺻﺮﻳﺢ اﻳـﻦ دروغ او اﺳـﺖ‪ .‬او ﺑـﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼـﻮن او و ﻛـﺎردار اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﺎه‬
‫وﻋﺪه ﺣﻞ ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ و ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ او ﺷـﻮر ﻣـﻲ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ و‪ ...‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ‪:‬‬
‫» ﻣﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدم ﻛﻪ روز ﺑﻌﺪاز اﻧﺘﺼﺎب ﻗﻮام‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘـﺎم ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳـﺮي‬
‫وي ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد دوﻟـﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺗﻌﻬــﺪات ﺿــﺮور و ﺑــﺪﻫﻲ ﻫــﺎي ﻣﺎﻧــﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠــﻪ ﺣﻘــﻮق و دﺳــﺘﻤﺰدﻫﺎي‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻗـﻮام‪ ،‬در اﻳـﻦ ﭘﻴـﺎم از ﻣـﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 19‬ژوﺋﻴـﻪ‪ ،‬وي را ﻣﻼﻗـﺎت ﻛـﻨﻢ‪ .‬ﺑﻬﻨﮕـﺎم دﻳـﺪار‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻗﻮام ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ‬
‫را در آﻳﻨﺪه اي ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻳـﺮان ﮔـﺮدد‬
‫‪ ...‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم از ﺳﺮﮔﻴﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و درﻳﺎﻓﺖ درآﻣﺪ از آن‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﮔـﺬار از دوران ﺑﺤـﺮان ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫‪٧‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮام اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮدم ﻛﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ وﺟﻮﻫﻲ ﻛـﻪ‬
‫از آن ﺑﺮاي دادن ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻳﺎ ﻧﻪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ وﺟﻮﻫﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬دادن ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺮاي ﻣـﺪﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫دﺷﻮار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻨﮕـﺮه اﻳﻨـﻚ در دوران ﺗﻌﻄﻴـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻦ اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدم ‪ :‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ وﺟﻮه ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد و در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه ﻣـﻦ‪،‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺗﻨﻬﺎ در اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ دادن ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻗﺪام ﺑﺮاي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻳـﺮان‬
‫زﻧﻨﺪه و ﺑﺮﺧﻮردﻛﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻗﻮام را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ ﻛﻪ وي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬
‫درك ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﺟﻬـﺎن آزاد و از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ دادن ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آﻳﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎن ﮔﺮدد‪«.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺨﺎﻃﺐ واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اﻇﻬﺎرات ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻪ ﻗﻮام ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ او اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑـﻪ ﻗـﻮام ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ دادن‬
‫وﻋﺪه ﻛﻤﻚ ﺷﺮط ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻗﻮام ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﻗـﻮام‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﻬـﺮان‪ ،‬ﺗﻌﻬـﺪ ﻛﺘﺒـﻲ‬
‫ﺳﭙﺮد‪ .‬زﻳﺮا ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ي ‪ 3‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1299‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻛﺮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد » ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از روي ﻛﺎر آوردن ﻗﻮام‪،‬‬
‫ﻗﻮل و ﻗﺮار ﺧﻮد را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ و ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎﻓﻲ از او ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪ «.....‬و » ﺳﻔﺎرت‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از ﻗﻮام ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﻛﺎر ﺧﻮد را اراﺋﻪ دﻫﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ در ﺑﺎره ي ﻧﻔﺖ‬
‫ﺳﻔﺎرت‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ‪ .‬ﻗﻮام ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﻛﺎر دوﻟﺖ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪)«....‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﻪ ي ﻧﻔﺖ‪ -‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ -‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ – ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ – ﺟﻠﺪ اول – ص ‪(437‬‬

‫‪٧٧‬‬
‫‪ - 2‬ﺣﺴﻦ ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎون ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺣﻤﺪ ﻗﻮام و ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺖ اداره ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬در‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ‪ 27‬ﺗﻴﺮ را ﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻗﻮام در ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ » :‬از ﻟﺤﺎظ ﺑﺤﺮان ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﺪارم ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده ام‪ .‬ﻓﺮدا‬
‫ﻫﻢ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ دﻳﺪن ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ را ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻃﻤﻴﻨﺎن داده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪﻛﺮد‪«.‬‬
‫) ﺣﺴﻦ ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ‪،‬ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ( ﺗﻬﺮان_ آﺗﺶ ‪ -1335 ،‬ص‪( 43‬‬
‫‪ - 3‬ﺣﺴﻦ ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎز ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ 28 :‬ﺗﻴﺮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻗﻮام آﻣﺪ‬
‫و ﻗﻮام در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ » :‬روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﻮده‬
‫و ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن داده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻤﻚ ﺑﻼﻋﻮض در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻗﻮام ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻛﺎر ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ« )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪43‬‬
‫(‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﺼﺪق ﭼﮕﻮﻧﻪ دروﻏﻬﺎي او را ﻛﻒ دﺳﺘﺶ ﻣـﻲ ﮔـﺬارد‬
‫‪:‬‬
‫» ﻣﺼﺪق ﺳﺌﻮال ﻧﻤﻮد ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮام ﮔﻔﺘﻪ ام ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ وي ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮام ﮔﻔﺘـﻪ ام ‪ :‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ وي در ﻣﻮرد اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﺷﻜﻨﻨﺪه و ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻴﻜﻨﻢ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺤـﺪودي ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬
‫داده ﺷﻮد‪...‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺼﺪق از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دادن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ وي ﺗﺸـﻜﺮ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫او اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از آن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٧٨‬‬
‫* اوﻟﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻗﻮام ﻓﺸﺎر آورده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد و اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺳﻠﻄﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﺠـﺪدا ﺑـﺮ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ دادم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﻜﻠﻲ ﻏﻴـﺮ ﻣﻮﺟـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻴﭻ ﮔﺎه و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻮام‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻳﺮان را در راﺳﺘﺎي راﻫﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ اﺳﺘﻘﻼل و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ آن ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎم ﺑﺮدارد‪« ...‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﺳﻨﺎد ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺼـﺪق از‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ اﺳﻨﺎد ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪ ،‬روي‬
‫ﻛﺎر آوردن ﻗﻮام ﺳﺎزﻣﺎن داده ﺷﺪه ﺑـﻮد ‪ .‬ﻗـﻮام ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ او ﭼﻴﺴـﺖ ‪.‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ ﻗﻮام ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ام‪ ،‬ﻣﺼﺪق را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻴﻜﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ از در ﺳﺎزش در ﻧﻴﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﺮان ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ آﭼﺴﻦ آﻧﻬـﺎ را از ﻃﺮﻳـﻖ ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﮕﻠﻴﺲ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ‬
‫وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺳﻨﺎد ﮔﺰارش ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﺧﺪﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫* ‪ - 5‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ‪ :‬دوﻣﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﻣﻴﻜﻨﺪ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻮام ﺑﺮاي دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ او ﺗﻤﺎﻳـﻞ ﻧﺸـﺎن‬
‫داده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه رﻓﺘﺎر و ﻧﮕﺮش دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮام‪ ،‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻗﻮام روﻳﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﻳﮕـﺮ در اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال ﻣﺸـﺎﺑﻪ در ﭘـﻴﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ‪...‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫* ‪ - 6‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪ :‬ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻮﻣﻲ از آﻧﭽﻪ ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮدم‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺘﺎج‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ ﻧﺸـﺎن دادن روﻳـﻪ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗـﻮام را‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻦ ﺑﺎ ﻗﻮام ‪ ،‬او ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺮ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دوﺳﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﻗـﺮاري‬
‫رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ رواﺑﻄﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ داد‪...‬‬
‫‪ - 7‬ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻼت ﺷﺪﻳﺪي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻏﺎز ﻛﺮد و‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ‪ :‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻓﺎﻗﺪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﻛﺎرﮔﺰار اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﺑﻴﺎﻧﺎت ﺿﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻛـﻪ در‬
‫روزﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪه ﺷﻜﺴـﺖ ﺑـﺰرگ ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ دﻻر ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ داده اﺳـﺖ‬
‫وﻟﻲ اﻳﻨﻚ ﻛﻪ اﻳﺮان درآﻣﺪ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ و در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳﻘﻮط‬
‫ﺑﻪ داﻣﺎن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آن ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اوﻻ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اداره ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺨﻮرد و‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬از رﻧﺠﺶ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﺮس دارد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﻴﺖ ﻗـﺮار داﺷـﺖ و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎ در اﻳﺮان ﻧﺒﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻳـﻦ اﺗﻬـﺎم را وارد ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﺮس از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﺑﺮ اﻣﺘﻴﺎزات ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ اﻳـﺮان‪ ،‬از در‬
‫ﺳﺎزش درآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺠﺪدا ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدم ﻛﻪ آﺛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺳﺎزش در ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺮ اﻣﺘﻴﺎزات ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤـﻲ در‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺎ در اﻳﺮان اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدم ‪ :‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻣﺘﻴﺎزات ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎ وﺟـﻮد‬

‫‪٨٠‬‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه وﺿﻊ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺮان‪ ،‬دﭼﺎر ﺣﺴﺮت ﺷﺪه و ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ روي از آن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪه ام ﺑﺮاي او‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺟﻬﺎن آزاد ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳـﺮان در اوﺿـﺎع و‬
‫اﺣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد اﻓﻜﺎر ﻋﻤـﻮﻣﻲ در اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑﺎ دادن ﻳﺎراﻧـﻪ‪ ،‬از ﻣﻮﺿـﻊ اﻳـﺮان در اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻧﻔﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ...‬اﺻﺮار ورزﻳﺪم ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻮء ﺗﻔـﺎﻫﻢ ﻫـﺎي ﺟـﺪي‪ ،‬در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ‪ ،‬اﻳـﺮان ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻲ آﻳﺪ‪«.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻏﻴﺮ از اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدن اﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫در ﻣﻄﺎﻣﻌﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪن اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻛﻤـﻲ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬در ﻣـﺎﺟﺮاي ﻣﻠـﻲ‬
‫ﺷﺪن ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﺻﺮ و ﺣﻤﻠﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﺼـﺮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺧﻄﺎر ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸـﻮر ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫از ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺧﺮوج از ﻣﺼﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ادﻋـﺎي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ) اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ ‪ ،‬اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﺗﺴـﻠﻂ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ( ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص رﻓﺘـﺎر ﺷـﺨﺺ ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬رﺑﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜـﺎﺋﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫* ‪ - 8‬ﻣﺼﺪق ﻣﺠﺪدا ﺗﻤﺴﺨﺮ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ را از ﺳﺮﮔﻔﺖ و اﻇﻬﺎر ﻛـﺮد ‪:‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﺿﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎﺋﻲ در ﻻﻫـﻪ ﻛـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻣﻬـﻢ ﺗﺸـﺪﻳﺪ اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﺿـﺪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ در اﻳﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻣﻦ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺑـﻮدم ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻌﻲ در ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ وي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﻀﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه اي اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﻦ اﻃﻼع داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺧﻮد‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ اﻳﺮان را از ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ دوﻟﺖ‬

‫‪٨١‬‬
‫ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وي ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در ﺳـﺎﻟﻴﺎن‬
‫آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎور ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ رﻫﻨﻤـﻮد‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪...‬‬
‫* ﻣﺼﺪق ﺗﺄﻛﻴﺪ زﻳﺎدي ﺑﺮ روي ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ ﻛـﻪ اﻳـﺮان ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮد و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ارﺗﺶ اﻳﺮان دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﺛﺒـﺎت‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﻮرد ﺗﻨﻔﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻗﻮام‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺮ روي ﻣـﺮدم آﺗـﺶ ﮔﺸـﻮده و ﺻـﺪﻫﺎ ﻧﻔـﺮ از‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ارﺗﺶ را ﻳﻚ آﻟـﺖ و اﺑـﺰار‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬از ﻣﺼﺪق ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳـﺮ دﻓـﺎع ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮي‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و وﺟﻬـﻪ ارﺗـﺶ را ﺑـﻪ آن ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪ ؟ وي‬
‫اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻫﺒﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺶ را ﻧﺠﺎت دﻫـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ارﺗـﺶ ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﺸﻮر ﺧﻄﺮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺴﺮان و اﻓﺮاد آن ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮد ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻟﺤﻈـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺮدم ﺳﺎزد‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻳـﻚ ﻃﻐﻴـﺎن و‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳـﻦ اﻧﻘـﻼب ﻻزم ﻧﻴﺴـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻟﺤﻈـﻪ و ﺑـﻪ ﻧﺎﮔﻬـﺎن روي‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫* ‪ ... - 10‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي ﺧﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ واﻗﻌﺎ ﺑﺮاي ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬روش دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻟﻐﺎت ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎ در‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪﻣﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﻳﻢ «) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 637‬ﺗﺎ ‪( 648‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﻚ ﺷﻤﺎ‪ ،‬در ﺣﺮف زدن از ﻛﻤﻚ ﺧﻼﺻـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬واﻧﮕﻬـﻲ‬
‫" ﻛﻤـﻚ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎري و دراﻳﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ اﻳﻦ‬

‫‪٨٢‬‬
‫ﻣﺎﻟﻲ " را ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ " ﻧﺘﻴﺠﺔ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ" ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠـﻲ ﻣﻠـﺖ اﻳـﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارد‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼـﺪق در )‪ 11‬ﻓﻮرﻳـﻪ ‪ ،1952‬ﺳـﻨﺪ ‪ –157‬ﺻـﻔﺤﺎت‬
‫‪ 550‬ﺗﺎ ‪ ( 553‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ » :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﭼﻨﺎن رﺳﻴﺪ ﻛـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ‬
‫ﺷﺪه اي ) اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ( در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ وﺟـﻮد داﺷـﺖ ﻛـﻪ وي را در ﻣـﻮ ﻗﻌﻴﺘـﻲ‬
‫ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ وي ﻫﻴﭻ ﭼﺎره و ﮔﺰﻳﻨﻪ اي ﺟﺰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛـﻪ ﺑﺎﻧـﻚ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ اراﺋﻪ دﻫﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺷﺎﻫﺪ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ« ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳـﺪ ‪»:‬‬
‫اﻣﺎ وي ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻛﺎﻣﻼ آﮔﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎل ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ را ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺎﻧـﻚ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻗﺎﻧﻊ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬وي‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎز ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ اﻇﻬﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻛﺸـﻮرش‬
‫را ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 22‬اوت ‪ ،1952‬ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪206‬‬
‫از ﺳﻮي» ﺑﺮوس ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان « ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪» :‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري درﻛﺴـﺐ »ﻧﺘﻴﺠـﺔ رﺿـﺎﻳﺘﺒﺨﺶ « از ﻣـﺬاﻛﺮات ﻧﻔـﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد ‪ .‬وﻟﻲ ﻗﺮار دادن ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي وﺟﻮه از ﻣﺤﻞ ﻛﻤـﻚ ﺑﻼﻋـﻮض‬
‫) ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﻮرا ﻫـﻢ در دﺳـﺘﺮس ﺑﺎﺷـﺪ( دردﺳـﺘﺮس ﻣﺼـﺪق ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ وي‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻧﺸﺎن دادن ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و اﺗﺨﺎذ روش واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اي درﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻔـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دردﺳﺮﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﺋﻲ در ﺑﺮدارد«) ص ‪ 693‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ( و در ‪ 24‬اوت‬
‫‪ 1952‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 207‬در ﺗﻠﮕﺮاﻓﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي» روس ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳـﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن « ارﺳﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻜﺎﺗﻲ از ﻧﺎﻣﻪ ﭼﺮﭼﻴـﻞ ﺑـﻪ ﺗـﺮوﻣﻦ را ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ‬

‫‪٨٣‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد » ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ « ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ...»:‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ راه ﭼـﺎره‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ ي ﺑﺎج ﺳﺒﻴﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺗﺮﻳﻦ رﻓﺘﺎر را دارﻧـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺛـﺮ ﺧـﻮﺑﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﮔﺴـﺘﺮده ا ي ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ و‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎ در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و ﻋﺮاق در آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪«...‬‬
‫) ص ‪ 695‬ﺗﺎ ‪ 696‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ (‪ ،‬ﻗﺒﻼ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 181‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫» ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺷـﺎه ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﺷـﺮط درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫اﺳﺖ« و در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره‪ 211‬ﻛﻪ آن را دور ﺗﺮ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ آورد ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ﮔـﺰارش‬
‫ﻣـﻲ ﻛﻨــﺪ‪ »:‬ﻧﺨﺴـﺖ وزﻳــﺮ ﭼﻨــﺪﻳﻦ ﺑـﺎر ﭘﻴــﺎم را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻧﻤــﻮد و ﺳــﭙﺲ آن را روي‬
‫ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﮔﺬاﺷﺖ ) ﭘﻴﺎم ﺗﺮوﻣﻦ و ﭼﺮﭼﻴـﻞ( و ﮔﻔـﺖ ‪ :‬آن را ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑـﻪ ﻫﻴـﺄت‬
‫دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫـﺪ داد ‪ ...‬ﻣﺼـﺪق‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬ﭼﺮا اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ دﻫﺪ ؟ و آﻳـﺎ ﻫﻤـﺮاه اﻳـﻦ ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﺷﺮﻃﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط اﺳﺖ ؟ ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫داد‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺷﺮﻃﻲ وﺟﻮد دارد و آن ﭘﺬﻳﺮش دو ﺑﻨﺪ‬
‫اول اﺳﺖ‪ «....‬در اداﻣﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ ‪ »:‬آﻳﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪا‬
‫از وي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺧﻮد ﮔﺰارش ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺎر اﻟﻴـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻫـﻴﭻ ﻧـﻮع‬
‫ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺴﺖ ؟ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داد ‪.‬‬
‫وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﺮان دور ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﺳﻪ ﮔﺪاﺋﻲ ﺑﻪ دﺳـﺖ‪ ،‬راه ﻧﻴﻔﺘـﺎده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ دادن ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻳـﻚ اﻗـﺪام ﺧﻴﺮﻳـﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺒﻠﻎ ﻧﺎﭼﻴﺰ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر از ﺳـﻮي‬
‫دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺰه و ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﺧﻴﺮﻳﻪ دارد ‪ ...‬ﻣﺼـﺪق ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻛﺮد‪ :‬اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻫﻴﭻ ﻫﺪﻳﻪ و ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻲ ﺑﺪان ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
‫وي اﺻﺮار ورزﻳـﺪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻫﻤـﺎن ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻟﻴـﺮه ﻣـﺬﻛﻮر در ﺗﺮازﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ‪ «...‬و‪......‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬از دﻳﺪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮدن او ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ و روي ﻛـﺎر آوردن ﻗـﻮام‪،‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﻜﺎري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و درﺑـﺎر ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻧﻮﻛﺮان ﺑﺎ "ﻏﻴﺮت" اﻳﻦ دو ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﺗﻮﻃﺌـﻪ ﻫـﺎ از ﭘـﻲ‬
‫ﻫﻢ ﭼﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 32‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷـﺎه‬
‫و درﺑﺎر‪ ،‬ﻧﻮﻛﺮان ﺑﺎ "ﻏﻴﺮت" و » آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﻫـﺎ«ي اﻳـﻦ دو ﻗـﺪرت ﺧـﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻓـﺮاوان‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ و ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺋـﻲ را اﻧـﺪرز ﻣـﻲ دادﻧـﺪ و‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ راه ﺣﻞ ﻛﻮدﺗﺎ را ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺳـﺘﻨﺎد ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ) 138‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪- 2553 / 12 - 2651 :‬‬
‫‪ ،888‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺳـﻔﻴﺮ در اﻳـﺮان ﺑـﻪ وزارت اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﺳـﺮي‪ ،‬ﻓـﻮري‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ 26‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1951‬ﻇﻬﺮ ( آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎه راه ﺣـﻞ را ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣـﻲ داﻧـﺪ و در آن‬
‫ﺳﻨﺪ ﺗ‪Ĥ‬ﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮدﻛﻪ » ﺷـﺎه ﮔﻔـﺖ ‪ :‬در ﺑـﺎره ﺑﺮﻛﻨـﺎري ﻣﺼـﺪق و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ او ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻓﻜﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﺮده وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺷـﺨﺺ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛﺎر را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﭼﻮن ﻫـﻴﭻ ﮔـﺮوه ﻣﺘﺸـﻜﻠﻲ ﻛـﻪ ﺑﻄـﻮر ﻣـﺆﺛﺮي‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺑﺎﺷﺪ در ﻛﺸﻮر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وي ﻧﻤـﻲ داﻧﺴـﺖ ﺟـﺰ از راه ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻮﺟﻮد آورد ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎي ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ آﻣﻴـﺰ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻳﻚ رژﻳﻢ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳﺪ و‪«...‬‬
‫‪ - 2‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ » در ﺗﻴـﺮ ‪ 1330‬اﻣﻴـﺮ اﻣﻴﺮﻛﻴـﻮان ﻳﻜـﻲ از ﻓﻌـﺎﻻن‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮد اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮد) ﺗﻮﺿـﻴﺢ ‪:‬ﻳﻜـﻲ از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ اﻓـﺮاد‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ( ﻛﻪ ﻃﺮح ﻣﻔﺼـﻠﻲ در ﺧﺼـﻮص ﺑﺮﻛﻨـﺎري ﻣﺼـﺪق ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻛﻮدﺗـﺎ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻛﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻓﺴـﺮي ﻛـﻪ او ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﻃـﺮح ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮد‬

‫‪٨‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻤﺖ وزارت ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷـﺖ« )‬
‫ﮔﺰارش ﺑﺎوﻛﺮ‪ 3 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ FO371EP91461 ،1951‬اﻣﻴﺮﻛﻴﻮان ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮدرﻳﻚ ﻟﻲ وزﻳﺮ ﻛﺎر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎر‬
‫در ژﻧﻮ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﻳﺶ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛـﺮد) ﺑـﺎوﻛﺮ ﺑـﻪ ﺷـﭙﺮد‪ 5 ،‬ژوﺋﻴـﻪ‬
‫‪، 1951‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ(‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻛﺘـﺎب ﺑﺤـﺮان دﻣﻜﺮاﺳـﻲ در اﻳـﺮان ‪– 1332- 1320-‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻫﻮﺷـﻨﮓ ﻣﻬـﺪوي‪ -‬ﺑﻴـﮋن ﻧـﻮذري –‬
‫ص ‪ 403‬ﺗﺎ ‪(404‬‬
‫‪ - 3‬اﻳــﺪن در ﺻــﻔﺤﻪ ‪ 213‬ﺧــﺎﻃﺮات ﺧــﻮد ‪The Memoirs of Sir‬‬
‫‪ ، Anthony Eden full Circle‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺳـﻬﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺮ اﻳـﺮان در‬
‫ﻟﻨﺪن ) ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮن و از ﻋﻤﺎل اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﻣﺼﺪق ﺑﺮﺿﺪ او اﻋﻼم ﺟﺮم ﻛﺮده ﺑﻮد و‬
‫ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﺠﺪدا ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در ﻟﻨـﺪن ﮔﺸـﺖ ( ﻣﺸـﻮرت ﻛـﺮده و ﺳـﻔﻴﺮ اﻳـﺮان‬
‫روﻳﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را داﻳﺮ ﺑﺮ ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ ﺗﺎ از ﭘﺎ درآﻣﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻦ» اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ « ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ اﻧﺪرز ﻣـﻲ دادﻧـﺪ ﺻـﺒﺮ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزﻧﺪ وﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ ﺑﺴـﻮد اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺣـﻞ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﻧﮕـﺎه ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ ‪Victor Marchetti and John D. Marks : The Cult‬‬
‫‪ of intelligence‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 28‬و ‪. 29‬‬
‫‪ - 4‬دﻛﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜـﺎت اﺷـﺎره ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ »:‬ﺷﭙﺮد ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻮدﺗﺎ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮد؛ او ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﺧﺎص ﺧـﻮد در‬
‫ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه )‪ ( 1330‬ﻧﻮﺷﺖ‪ »:‬در واﻗﻊ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ ﻛـﻪ در ﺧﺼـﻠﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ﻛـﺎر ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد« ) ﺷﭙﺮد ﺑﻪ اﺳـﺘﺮاﻧﮓ‪ 11 ،‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪، 1951‬‬
‫‪ ،(FO371EP91463‬در دي ﻣــﺎه ‪ 1330‬ﺳــﻴﺪ ﺿــﻴﺎء اﺑــﺮاز ﻧﮕﺮاﻧــﻲ ﻛــﺮد ﻛــﻪ »‬

‫‪٨‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ راه ﺣﻠﻲ ﺟﺰ ﻛﻮدﺗﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ) ﮔﺰارش ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ‪ 10‬ژاﻧﻮﻳـﻪ‬
‫‪ (FO248 EP91463 ، 1952‬و‪ »....‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻴـﺪ ﻓـﺮاوان‬
‫) زاﻫﺪي ( ﻣﻴﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وي در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺑﻌﻀـﻲ ﭼﻬـﺮه ﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ از‬ ‫ﺑﻪ او‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤـﺖ ﺑـﻮد« )ﮔـﺰارش ﻓـﺎل ‪ 7‬اوت ‪ »....( 1952‬زاﻫـﺪي ﻃﺒﻌـﺎ‬
‫رﻗﻴﺒﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف اﻣﺮاي ارﺗﺶ داﺷﺖ و ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻴـﺮ‬
‫اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎس اﺳﻜﻨﺪري و ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻧﻴﺰ ﻫـﺮ ﻳـﻚ ﺧﻮدﺷـﺎن را رﻫﺒـﺮ ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷــﺘﻨﺪ« ) ﮔــﺰارش ﻓــﺎل ‪ 28‬ژوﺋﻴــﻪ ‪ ( 1352‬و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴــﻴﻦ ﺣﻤــﺰاوي واﺑﺴــﺘﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻔﺎرت اﻳﺮان در ﻟﻨﺪن در ﺗﻴﺮ ﻣـﺎه ‪ 1331‬ﺑـﺎ راس در وزارت اﻣـﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و ﺿـﻤﻦ ﺑـﺮدن ﻧـﺎم زاﻫـﺪي او را » ﻣـﺮدي ﺟـﻮان و‬
‫ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺧﻮش ﻗﻴﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻲ رﺣـﻢ و ﺑﻬﺘـﺮ از ﻫﺮﭼﻴـﺰ ﻣﺸـﻬﻮر ﺑـﻪ دﺷـﻤﻨﻲ ﺑـﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻴﻬﺎ «‬
‫ﺗﻮﺻـــﻴﻒ ﻛـــﺮد ) ﮔـــﺰارش راس ‪ 29‬ژوﺋﻴـــﻪ ‪( FO371EP98603 ، 1952‬‬
‫ﺣﻤﺰاوي ﺑﻌـﺪ از ﻛﻮدﺗـﺎ ﺳـﻔﻴﺮ اﻳـﺮان در ﺑﺮزﻳـﻞ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻠﻨـﺪ و ژاﭘـﻦ ‪ ...‬ﺑـﻮده اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻼﺧﺮه ﻓﺎل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ زاﻫﺪي ﻫﺸﺪار دادم ﻛﻪ ﻧﮕﺬارد ﻫﻴﭻ ﻛـﺲ ﺑـﻪ ارﺗﺒـﺎﻃﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد و ﺗﺼﻮر ﻣـﻲ ﻛـﻨﻢ او ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻛـﺮد ﻛـﻪ در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺿـﺪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ او وﺛﻴﻘــﻪ ﺑﺴــﻴﺎر ﻣﻬــﻢ ﺗــﺮي از وﻋــﺪه ﭘﺸــﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴــﻴﻬﺎ ﺑــﺮاي اوﺳــﺖ«)‬
‫‪ .( FO248 1513‬ﺑــﻪ ﻧﻘــﻞ از ﻛﺘــﺎب ﺑﺤــﺮان‬ ‫ﮔــﺰارش ﻓــﺎل ‪ 7‬اوت ‪1952‬‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ‪ – 1332- 1320-‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي‪ -‬ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري – ص ‪ 404‬ﺗﺎ ‪. ( 405‬‬
‫◄ ﺣﺰب ﺗﻮده دﺳﺖ آوﻳﺰ ﺗﻬﺪﻳﺪ از دو ﺳـﻮ ) ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 190‬ﺗﻠﮕـﺮاف‬
‫‪ ، 788. 13 /7 – 3052‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳـﻔﻴﺮ در ﺗﻬـﺮان ﺑـﻪ وزارت اﻣـﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 30‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 4 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري (‪:‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫‪ – 1‬دﻳﺮوز ﺻﺒﺢ ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ در زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي او‪،‬‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ دﻳﺪار و ﮔﻔﺘﮕﻮي دوﺑﺎره ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻟﺬا دﻳﺸﺖ ﮔﻔﺘﮕـﻮي ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎ او اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻋـﺪم ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﻲ از ﺑـﺪﺑﻴﻨﻲ ﻛـﻪ وي در ﻃـﻮل‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻗﺒﻠﻲ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد آﻏﺎز ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﺨﺼـﺎ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدم ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدم اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻛﻪ وي در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻗﺒﻠﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان » ﻛﺎرش ﺗﻤﺎم اﺳـﺖ « و‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ اﺟﺘﻨـﺎﺑﻲ‬
‫ﺑﺴﻮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬واﻗﻌﺎ ﻣﺒﻴﻦ ﻧﻈﺮات ﺟﺪي و ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ وي‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ واﻗﻌﺎ و ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻧﮕﺮان وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺗﺶ ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬وي درﺟﺴﺘﺠﻮي ﻳﻚ رﺋـﻴﺲ‬
‫ﺳﺘﺎد ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﺰدان ﭘﻨﺎه ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﺎ ﻛﻨـﻮن ﻛﺴـﻲ را‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻻﻳﻖ و ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻛﺜﺮ ژﻧﺮاﻟﻬﺎي اﻳﺮان رﺷﻮه ﺧﻮار‬
‫و ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻧﺪ ‪ ...‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ زﻳـﺎده روي ﺑﻨﻈـﺮ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ وي‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺨﺺ او ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺸﻤﺎر اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از رﻫﺒـﺮان ﺟﺒﻬـﻪ ﻣﻠـﻲ ﻫـﻮادار ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن ﭼﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻬﻢ ﺣﺴﺎدت ﻣﻲ ورزﻧﺪ ﻛﻪ وي ﻧﻤﻲ داﻧﺪ اﮔﺮ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﻬﺎ را در دﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑـﺎ ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي او را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ وﻟـﻲ زﻳـﺮ ﺑـﺎر‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ روﻧﺪ ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 649‬ﺗﺎ ‪( 651‬‬
‫◄ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي از ﺳﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫـﺎ و ﺣـﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫‪ - 7‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده ام ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺷﺎﻧﺴـﻲ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق در ﺟﻬﺖ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺟﺰ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮاﺋﻂ زﻳﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮدارد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – دوﻟﺖ اﻳﺮان اداره ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري و وﺳـﺎﺋﻞ اﺳـﺘﺨﺮاج در‬
‫اﻳﺮان را‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ و ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ از ﺧﺎرج‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد ‪.‬‬
‫ب – اﻳﺮان اﻧﺘﻈﺎر دارد دوﻟﺘﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﺳﺘﺨﺪام اﻧﻔﺮادي اﻓﺮاد و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻓﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﺨﺪام آﻧﻬﺎ را ﻻزم ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫پ – اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻜـﻲ از ﺷـﺮﻛﺘﻬﺎي ﺗﺎﺑﻌـﻪ آن ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺿـﻮاﺑﻂ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ ﻓـﺮوش ﻣﺠﻤـﻮع ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﺧﻮدﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺮﻳﺪار ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ت – اﻳﺮان درﺻﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را از ﻓﺮوش‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﺗﺎ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫وارﻳﺰ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ج – ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان و اﻧﮕﻠـﻴﺲ از ﻛﻠﻴـﻪ‬
‫دﻋﺎوي ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﺮان‪ ،‬ﺻـﺮف‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫چ – ﺑﺎ اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ را ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗـﺮاري‬
‫رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 8‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﺠﺪد ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﻜﺎت ﻓﻮق را ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي از ﺳﻮي ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻬﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤـﻮد ‪.‬اﻳـﻦ ﻧﻜـﺎت ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺒـﻴﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎره ﺷﺮاﻃﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫آن اﺳﺎس ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ ﺧﺎص زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده ام ‪) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 653‬و ‪( 654‬‬

‫‪٨٩‬‬
‫◄ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺷﺮاﺋﻂ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ را ﺣـﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ ) ﺳﻨﺪ ‪ ، 191‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ 788. 13/ 7 – 3152‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ﺳـﻔﻴﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 31‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 2 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠـﻲ‬
‫ﺳﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻮرا ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪:‬‬
‫‪ – 4‬اﻳﻦ ﺳﻔﺎرت ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﺋﻂ ﺑﻬﺘﺮي از ﺷـﺮاﺋﻂ ﻣـﻮرد اﺷـﺎره‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪي در اﻳﺮان‪ ،‬در ﻳﻚ اﻗـﺪام ﺷـﮕﻔﺖ آور‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪرت دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﺪت زﻣـﺎن ﻧﺎﻣﺤـﺪودي‬
‫ﺷﺮاﺋﻂ ﺑﻬﺘﺮي را ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ ﺣـﻞ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺷﻜﺎف و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺠﺪ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮاﺋﻂ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ اي ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ - 5‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺮوع ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﻛـﻪ در ﺑـﺎﻻ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻄـﻮر ﻣﻮﻗـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﺮان داده ﺷـﻮد ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪( 657‬‬
‫◄ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﭼﺮا ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ و ﭼـﺮا راه ﺣـﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻂ ﺑﺎﻻ اﺳـﺖ ) از ﺳـﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ ﺳـﻔﻴﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 192‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪.13/7 – 3152‬‬
‫‪ ، 788‬ﺗﻬﺮان ‪ 31‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 2 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳـﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎر‪ ،‬در ﺑﺎره ﺗﻠﮕﺮاف ﺷـﻤﺎره ‪ 255‬وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺿﻤﻦ ﺷﻤﺎره ‪ ، 648‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 29‬ژوﺋﻴﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت در ﻟﻨـﺪن ﻣﺨـﺎﺑﺮه ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮدم ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ) اﻟﻒ ( در ﺧﻮاﺳـﺖ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫در ﺑﺎره ) ب (‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮدو ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ دﺳـﺖ ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﻃﺮﻳﻖ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ در ﺑـﺎره رﻫﺒـﺮان ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ اي ﻛـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﺋﻲ و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻻزم را ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ اﻃﻤﻴﻨـﺎن از ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻛﻮدﺗـﺎ و‬
‫اداره ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬دارا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴـﺮان ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﻴﺪ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از ژﻧـﺮال‬
‫زاﻫﺪي و ژﻧﺮال ﺣﺠﺎزي‪ .‬و اﻳﻦ دو ژﻧﺮال از ﻧﻘﻄـﻪ ﻧﻈـﺮ دﻳـﺪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫اﻧﺪازه اي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا زاﻫﺪي ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي ﺟﺒﻬـﻪ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ داﺷﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﺣﺠـﺎزي در درﺟـﻪ‬
‫اول ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑـﺎزوي ﺷـﺎه را‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎزد و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ) پ ( ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﻗـﺪام ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻛـﺎﻣﻼ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫رﻫﺒﺮان ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎه و ﺑﺪون اﻃﻼع ﺷﺎه ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﺎه‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻮان و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن را ﻧـﺪارد و ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ و رﻫﺒﺮان آن را ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ و ﺗﻘﺒـﻴﺢ‬
‫ﻗﺮارداده و آﻧﻬﺎ را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻻزم اﺳﺖ ﻻ اﻗـﻞ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﻟﺸﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺗﻬﺮان ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﻴﺎﻧﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺎرد ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد ‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ ارﺗﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻬﺮان را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮد و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔـﺮان ﺑﻨـﺎم‬
‫ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻛﺜﺮ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷـﺎﻳﺪ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي‬
‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ‪ .‬ﻗﺒﺎﺋـﻞ ﻗﺸـﻘﺎﺋﻲ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ درد ﺳﺮ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ‪...‬‬

‫‪٩١‬‬
‫در ﺑﺎره ﺑﻨﺪ ) ث ( ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن و ﻣﻦ ﺗﻮاﻓﻖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﻧـﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻴﭽﻴﻚ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ را ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﻳـﺎ از آن‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻬﻴﭻ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در آن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻳـﻚ ﻛﻮدﺗـﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ را ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻛﻮدﺗـﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي در ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻛﺸﻮر و در اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه روﺑﺮو ﮔﺮدد‬
‫‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 658‬و ‪( 659‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﺪ و‪ ،‬در آن‪ ،‬زاﻫﺪي آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨـﺖ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ، 1331‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﻨﺴﺖ‬
‫ﻛـﻪ ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳــﻦ ﻛـﻪ‪ ،‬در ﻣـﺮداد ‪ ، 32‬درﻛﻮدﺗـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻓﻌــﺎل‬
‫ﺟﺴﺖ‪ ،‬در ﻣﺮداد ‪ ،31‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺷـﺮاﺋﻄﻲ‬
‫ﻛﻪ او ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺣـﻞ ﺷـﻮد‪ .‬و ﻧﻴـﺰ‪ ،‬او‬
‫اﺻﺮار ﻛﺮده ﺑﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻛﻤﻚ ﺑﻼﻋﻮض ﻓﻮري ﺑﻌﻤﻞ آورد ‪:‬‬
‫◄ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﺋﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻫﻨﺪرﺳﻮن و دادن ﻛﻤﻚ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ) ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 193‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪، 888 . 2553/7 – 3152‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﺗﻠﻔﻨﻲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬و رﻳﺎﺳـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‪.‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 31 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ، 1952‬ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺮي(‪:‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬آﻗﺎﻳﺎن آﭼﺴـﻦ وزﻳـﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ و ﻫـﺮي ﺗـﺮوﻣﻦ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ‪ 10:30 .‬دﻗﻴﻘﻪ ﺻﺒﺢ اﻣﺮوز‪ ،‬در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﻠﻔﻦ ﻧﻤﻮدم ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻦ وﺿـﻌﻴﺖ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس و ﺑﺤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻧﺠـﺎت‬
‫ازآن وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﻣﻮرد اﺟﺮاي ﻓﻮري ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي‬

‫‪٩٢‬‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻢ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮاي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻓﻮرا ﻣﺒﻠﻎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻤﻚ ﺑﻼﻋـﻮض در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در اﻧﺒﺎر اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن داوري ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫و ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫـﺎ را ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار دﻫـﺪ ‪.‬‬
‫)ﺻﻔﺤﺎت ‪ 659‬و ‪( 660‬‬
‫◄ آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺷﺎه را ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎرج ﻛـﺮدن ﺣﻜﻮﻣـﺖ از‬
‫) ﺳـﻨﺪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﭼﺎره را ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ، 194‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888 .10 /7 – 3152‬از ﺳـﻮي آﭼﺴـﻦ وزﻳـﺮ اﻣـﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 31 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 11:53 ،1952‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري (‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ در اﻳﺮان‪ ، ... ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺿـﻌﻴﻔﻲ وﺟـﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎه ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت و ﻧﻔـﻮذ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را‬
‫از دوﻟﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﺼﺪق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‪ ،‬ﺧﻄـﺮ ﺗﺼـﺮف‬
‫ﻗﺪرت از ﺳﻮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺎﺧﻮش آﻳﻨﺪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳـﺪ ﻫـﻴﭻ ﮔﺰﻳﻨـﻪ و ﭼـﺎره‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺣﻤﺎﻳﺖ از دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ...‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم در ﻣـﻮرد ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﭘﻮل ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻴﺶ از ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬
‫ﻗﺮارداد ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻧﻬﺎﺋﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ دوﻟﺘﻬـﺎي‬
‫اﻧﮕﻠﺴــﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜــﺎ ﻣﺸــﺘﺮﻛﺎ ﭘﻴﺸــﻨﻬﺎدي ﺑــﺮ اﺳــﺎس ﺧــﻂ ﻣﺸــﻲ زﻳــﺮﻳﻦ ﺑــﻪ‬
‫دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪٩٣‬‬
‫‪ – 1‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻓﻮرا ﻣﺒﻠﻎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺼـﻮرت ﺑﻼﻋـﻮض ﺑـﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻳﺎ ﻣﺆﺳﺴﻪ دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ از ﺳـﻮي دوﻟـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻛﻠﻴـﻪ ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در اﻧﺒﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس‪ ،‬ﻣﻨﻬـﺎي ﺗﺨﻔﻴـﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪاري ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠـﻴﺲ در‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ‪ 25‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آﻳـﺪ‬
‫ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن داوري‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻓﻮرا ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد و ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ .‬ﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻤﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑﻼﻋـﻮض ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬
‫دﻻري اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻪ آﻏﺎز ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ ﻣﻨـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮوع ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺷﺮوع ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دادن ﺗﺮﺗﻴﺐ داﺋﻤـﻲ ﺗـﺮ ﺑـﺮاي ﺗﻮزﻳـﻊ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻮرا آﻏﺎز ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﺌﻮاﻟﻲ در ﺑﺎره ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺑﻴﺸـﺘﺮ از آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬
‫اﻃﻼع داده ﺷﻮد ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮوﺷﻬﺎﺋﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮدد‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 660‬و ‪( 661‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬دو دوﻟﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﻣـﺎﻧﻊ ﻓـﺮوش‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮد اﮔﺮ‪ ،‬از درون ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم و اﻳـﺮان ﺧﻴﺎﻧـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪:‬‬
‫◄ دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺰب ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻣﺪه اﺳـﺖ و‬
‫اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ دﻳﮕـﺮي از وﺿـﻌﻴﺖ اﻳـﺮان‬
‫ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ را‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان اﺳﺎس ﻣـﺬاﻛﺮه ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‪) .‬‬
‫‪٩‬‬
‫ﺳــﻨﺪ ﺷــﻤﺎره ‪ ، 197‬ﺗﻠﮕــﺮاف ‪ ، 888 . 2553/8 – 952‬از ﺳــﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴــﺎ در‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 9،‬اوت‪، 952‬ﺳﺮي ( ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎم زﻳﺮﻳﻦ از ﻃﺮف آﻗﺎي اﻳﺪن ﺑﺮاي آﻗﺎي آﭼﺴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬از درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻈﺮات ﺷﻤﺎ‪ ... ،‬ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﮔﺸﺘﻢ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان و ﺑﻮﻳﮋه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑـﺮاي اراﺋـﻪ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﻳﻚ ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ و ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺑـﻪ ﻧﻜـﺎت زﻳـﺮ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از اﺟﺎزه دادن ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻫﺮج و ﻣﺮج در اﻳﺮان ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻮذ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد و ﻣﻮﺟـﺐ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﻳـﻚ ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﺟﺪي ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮع وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ب – ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ دوﻟـﺖ ﻛﻨـﻮﻧﻲ اﻳـﺮان را ﻣـﺎﻧﻌﻲ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫ج – اﺛﺮاﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴـﺪ‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮري ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺴﺘﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻜﻴﻪ ﻓﺮاوان دارد‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﻦ درك ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ‪ ،‬ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼـﺪق از ﺳـﻤﺖ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‪ )،‬ﻣﮕـﺮ ﺷـﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻫﻮاداران ﺣﺰب ﺗﻮده (‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻈﺮ آﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ او در ﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ در اﻳـﺮان ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺳـﺪ دﻓـﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻـﻒ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺗـﻮان دﻓـﺎﻋﻲ او را اﺣﺘﻤـﺎﻻ‬
‫ﭼﻨﺪان ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در ﺗﻬـﺮان ‪ ،‬در ﺑـﺎره‬
‫ارزش ﻣﺼﺪق ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺎﻧﻌﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ ﺗﺮدﻳـﺪﻫﺎي ﺟـﺪي اﺑـﺮاز‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺳﻔﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ او در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﺋﻲ ﺣـﺰب ﺗـﻮده در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪق‪ ،‬از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻛﺎر آﻣﺪه اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻨﻚ وي ﭘﺲ از آﺷـﻔﺘﮕﻴﻬﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده در اﻧﺠﺎم آن ﺑﺎ ﻃﺮﻓﺪاران وي ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬ﺣﺘﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن وي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎ‪ ،‬از ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ‬
‫او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﮕﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اول اﻇﻬﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ‬
‫‪ ...‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎﻳـﺪ داده‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ وي ﻧﺸﺎن دﻫﺪ آﻣﺎده ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻛﺸﻴﺪه ﺷـﺪن‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺴﻮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ ... - 4‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ روﺣﻴﻪ ارﺗﺶ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺗﺎ ارﺗﺶ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ از ﺻﺤﻨﻪ و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣـﺬف ﮔـﺮدد ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ آﺧﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت درﻳﺎﻓﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎ وﺿﻊ ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻧﺘﻘﺎد از ﻣﺼﺪق در ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ رو‬
‫ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻜﺮ اﻣﻴﺮان ارﺗﺶ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻴﺪان داد ﺗﺎ اﻳﺮان را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫روﺣﻴﻪ ارﺗﺶ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارﺷﻬﺎي واﺻﻠﻪ رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻮده و ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑـﻪ ﺷـﺎه‬
‫وﻓﺎدار اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ در اوﺿﺎع ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪﻳـﺪار ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺮار ﺷﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ روي دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺼـﺪق ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺑﻪ ارﺗﺶ ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧـﺪ ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﺠﺎت‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻓﻜﺮﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔـﺰ دوﻟـﺖ ﺑﻬﺘـﺮي ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺷﺘﺎب ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪... - 5‬‬
‫‪ - 6‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﻜﻤﻴـﺖ ﻣـﻮرخ ‪ 25‬ژوﺋﻴـﻪ ﺧـﻮد را اراﺋـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﻨﻈﻮرش ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ داوري در ﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻮد ‪ ...‬ﺗﺎ‬
‫آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ داوري ﻓﻘـﻂ در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده‪ ،‬اﺟـﺎزه‬
‫دﻫﺪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺠﺎم داوري ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻌﺎرض آن ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد ‪...‬‬
‫‪ – 7‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار و ﻣﺪار رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم داوري ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ آﻣﺎده ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻢ ﺗـﺎ از‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي راه اﻧـﺪازي‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ‪ ...‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ از ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﻣﻴﺪوار ﺷﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در ﺣﺼﻮل ﺳﺎزش روي‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪ اي ﺣﻜﻤﻴـﺖ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬در ﻫـﺮ ﺻـﻮرت‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ از ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺗﺎ از ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻗـﺪام ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﺋﻲ در اﺧـﺘﻼف ﻧﻔـﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 8‬ﻣﻦ ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻃﺮح ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣﺸـﺘﺮك ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ داوري در ﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ‪ ...‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﭼﻨﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﻬﻴـﻪ آن ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮاﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دوﻟﺖ اﻳﺮان در ﭘﺬﻳﺮش‬
‫داوري ﺑﺎ ﺷﺮاﺋﻂ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺟﻬﺖ ﺣﻤﻞ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﭼـﺎرﭼﻮب و‬
‫ﺷﺮاﺋﻂ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ واﻗﻊ ﻧﺸـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٩٧‬‬
‫‪ – 3‬از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﺋﻲ از ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان دﺳﺖ ﺑﺮدارد ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 666‬ﺗﺎ ‪( 669‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻨﺎد ﮔـﺮاﻳﺶ ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او و ﻃﺮزﻓﻜﺮي ﻛﻪ در‬
‫اﻣﺮاي ارﺗﺶ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎي آن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼـﺪق ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑﭙـﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫ﻇﺮف ‪ 12‬روز‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﺑﻬﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪:‬‬

‫◄ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻣﻴﺪ ﺟﺪﻳﺪي‬

‫ﻣﻲ دﻫﺪ‬

‫) ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 198‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 . 00 / 8 – 1152‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬

‫در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ 11 ،‬اوت ‪ 1 ، 1952‬ﺑﻌـﺪ از ﻇﻬـﺮ‪،‬‬
‫ﺳﺮي – ﻓﻮري ( ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻨﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺪﻳﺪي از‬
‫اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ را در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬وﻳﮋﮔﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ روﻳﺪاد ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺧﻴﺮ در اﻳﺮان ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬
‫ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ و ﻣﺘﺤﺪان آﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻛﺎﻣﻞ اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﻣﺼـﺪق ﻣﺸـﺨﺺ ﮔﺸـﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮﻟﻬـﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ و رﻫﺒﺮان ﺟﺎه ﻃﻠﺐ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠـﻲ‬
‫ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎرﺗﺮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ‪ .‬ﺷﻜﺎف و ﻓﺎﺻـﻠﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﺎﻧﺪة ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠـﺲ‪ ،‬روش ﺟﺪﻳـﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﺑـﺮداري از اﺧﺘﻼﻓـﺎت داﺧﻠـﻲ ﺟﺒﻬـﻪ ﻣﻠـﻲ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ روش ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺗﺨﺎذ ﻣﻮاﺿﻊ اﻓﺮاﻃﻲ ﺗﺮي در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫روش در ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – در ﻣﻮاردي ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻓﺮاﻃﻴﻮن و اﻓﺮاط ﮔﺮاﺋﻲ را ﻣﺒﺘﺬل و‬
‫ﻣﻬﻤﻞ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ و‬
‫ب – در ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﮔﺴﺘﺮش ﺷـﻜﺎف ﻣﻴـﺎن رﻫﺒـﺮان‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜـﺎل در اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان رﺋـﻴﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روي دادي ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ و آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎزي ﻣﺼﺪق‬
‫و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﺧﺘﻼف و ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎن ﻣﺼـﺪق و ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ‪ ،‬در درﺟـﻪ‬
‫اول‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻓﺸﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق وارد آﻣﺪه ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﺪون ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮات‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﻤﻜﻴﻦ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ب – ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻣﺼﺪق ﻫﺮ دو ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﻘـﺪه ﺧـﻮد ﺑـﺰرگ ﺑﻴﻨـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺟﺪاﺋﻲ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﻼش آﺷـﻜﺎر ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﭼﻨـﮓ‬
‫آوردن ﻗﺪرت و اﺣﺮاز رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸـﻮر اﺳـﺖ ‪ .‬ﻋـﻼء‪ ،‬وزﻳـﺮ درﺑـﺎر‪،‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق اﻳﻨﻚ ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛـﺮدن ﺟـﺎه ﻃﻠﺒـﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﻋﻤﻞ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ژرف ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎه‪ ،‬ارﺗﺶ و ﺣﺰب ﺗـﻮده‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ...‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد از ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧـﻮد‬

‫‪٩٩‬‬
‫از ﻣﺼﺪق ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺼـﺪق ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺧـﻮد را در اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻴﺎﺑﺪ ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﺒﺎرزان ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ دﻫﻨـﺪه‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻣﻮﻗﺘـﺎ‬
‫ﺑﻪ آن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻫـﺪف ﺧـﻮد در ﺣـﺬف ﺷـﺎه و ﻧـﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ارﺗﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 670‬ﺗﺎ ‪( 672‬‬
‫ﺗﻮﺿــﻴﺢ ‪ :‬ﺑــﺪﻳﻦ ﻗــﺮار‪ ،‬از ‪ 31‬ژوﺋﻴــﻪ ﺗــﺎ ‪ 11‬اوت‪ ،‬ﻇــﺮف ‪ 11‬روز‪ ،‬ارزﻳــﺎﺑﻲ دو‬
‫ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ در ﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان دﻳﮕﺮ ﮔﻮن ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در ‪ 31‬ژوﺋﻴـﻪ‪ ،‬ﭼـﺎره‬
‫اي ﺟﺰ ﺣﻞ ﻛﺮدن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺴـﺖ ‪ .‬اﻣـﺎ در ‪ 7‬اوت‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑـﻪ وزارات اﻣﻮرﺧﺎرﺟـﻪ و‬
‫در ‪ 11‬اوت‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش از ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﺳـﺮﻧﮕﻮن ﻛـﺮدن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻛـﺮد ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي زاده و ﻣﻜﻲ و‪ ...‬اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 1‬در ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛـﻪ دو ﻫﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ﻣﻠﻲ ‪ 30‬ﺗﻴﺮ و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺮدم اﻳﺮان داده ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫)اف ‪ -‬او ‪ - 9 8 602/ 371‬اي ‪ .‬ﭘﻲ ‪ 7 – 250/ 1015‬اوت ‪-( 31/ 5 /16 )1952‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ – از ﺗﻬﺮان ﺑـﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟـﻪ‪ -‬ﻛﺸـﻒ ﺗﻠﮕـﺮاف رﻣـﺰ‪ ،‬ﺗﻮزﻳـﻊ اداري‬
‫آﻗﺎي ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪ -‬ﺷﻤﺎره ‪ 7 – 561‬اوت ‪ 16) 1952‬ﻣﺮداد ‪ – (1331‬ﻓـﻮري‪ ،‬ﺳـﺮي –‬
‫ﭘﻴﺮو ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 559‬ﻣﻦ( ‪ » :‬ﺧﻮد ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﻣﺮا آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﻜـﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻘــﺎﻳﻲ و ﺣــﺎﺋﺮي زاده و ﻓﺮﺳــﺘﺎده اي از ﻛﺎﺷــﺎﻧﻲ ﺑــﺎ او ﺗﻤﺎﺳــﻬﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘــﻪ و ﻫﻤــﻪ‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮد را از ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دﻻﺋﻞ زﻳﺮ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬او ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫ب ‪ -‬او ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎم ﺳﺎزﻧﺪه اي ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫ج ‪ -‬او ﻧﻪ آﻣﺎده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺿﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 2‬زاﻫﺪي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻋﻀﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻛﻬـﻦ ﺗﻤـﺎس دارد و ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ در‬
‫ﻣﻴﺎن ارﺗﺶ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﻦ ﺷﺎﻧﺲ ﻓﻮري زﻳﺎدي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻢ‪ .‬اﻣـﺎ ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻮد وﺿﻊ او ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﻮي ﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬او ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻤﻜﻨـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺿﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ او ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي او ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﻤﻜـﻲ از ﺧـﺎرج درﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ام در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘـﻪ ام‪ .‬زاﻫـﺪي ﺷﺨﺼـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺗﻤﺎس ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻴﻞ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪ ﺑﻪ‪ :‬اداره ﺷﺮق‪ ،‬ﺳﻜﺮﺗﺎرﻳﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬اداره رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي – روﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻪ ‪ :‬ﺳﺮ داﺑﻠﻴﻮ اﺳـﺘﺮاﻧﮓ‪ ،‬ﺳـﻜﺮﻧﺎدﻧﺎي ﺧﺼﻮﺻـﻲ‪ ،‬ﺳـﺮ آر ﻣﻜﻴـﻨﺲ‪ ،‬ﺳـﺮ‬
‫ﺟﻲ ‪ .‬ﺑﻮﻛﺮ‪ ،‬رﺋﻴﺲ اداره ﺷﺮق« ) ﻗﻴﺎم ﺳﻲ ﺗﻴﺮ و ‪ 3‬ﺳـﻨﺪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ – ﺑـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ‬
‫اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ‪» -‬ﻣﺼﺪق و دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ و ﻛﻮدﺗـﺎ « زﻳـﺮ ﻧﻈـﺮ ﻣﻬﻨـﺪس‬
‫ﺳﺤﺎﺑﻲ – ص ‪ 96‬ﺗﺎ ‪ ( 97‬و اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪ اي در ﺑﺎره ي اﻳﻦ ﺳـﻨﺪ ﻣـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ »:‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اوﻻ‪ ،‬زاﻫﺪي ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻳﻊ ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳـﺪاي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي اﻧﮕﻠﻴﺴـﻬﺎ ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﺣﺘـﻲ آن را از اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﻫـﺎ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ دو ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺲ از ﻗﻴﺎم ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻗﺪام ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﻦ اﺷـﺨﺎص‬

‫‪١٠١‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ازﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺷﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ در ﻗﻴـﺎم‬
‫ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﻮام ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻃﺮﻓـﺪاري از ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﻐﻀﺎ ﻟﻠﻤﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺒﺎ ﻟﻌﻠﻲ !« ‪ ) -‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ص ‪(97‬‬
‫‪ - 2‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد در ﺑﺎره اﻳﻦ » اﺷﺨﺎص« ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫» اﻏﺮاض و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬـﺎي ﺑـﻲ اﺳـﺎس ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ روز ﻧـﻪ اﺳـﻔﻨﺪ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻫﻤﻜﺎران) ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ( در ﺧﺎرج ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ اﻗﺪام ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻫـﻢ در ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻧﺘﻈﺎر ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﻣﻦ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻤﺼﺪا ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺮدم در روز ‪ 30‬ام ﺗﻴﺮ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري و ﻧﻴﻞ ﺑﻬﺪف ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ از ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻗـﻮام اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤـﺎت ﻣﺼـﺪق‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻚ ﺧﻮردﻧﺪ و ﻧﻤﻜﺪان راﺷﻜﺴﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫– ص‪( 251 -‬‬
‫‪ - 3‬در ﮔﺰارش ‪ 26‬ژوﺋﻴـﻪ ‪ 1952‬ﺳـﻔﺎرت اﻧﮕﻠـﻴﺲ در اﻳـﺮان آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ‪» :‬‬
‫زاﻫﺪي ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺖ و ادﻋﺎ ﻣـﻲ ﻛـﺮد ﻣﻮاﻓﻘـﺖ آﻳـﺖ اﷲ را ﺑـﺎ‬
‫) ﮔـﺰارش‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد » ﺣﻖ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ« در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ اش ﺟﻠﺐ ﻛﺮده اﺳـﺖ«‬
‫ﺳﻔﺎرت‪ 26 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ (FO248 15 31 ، 1952‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﺑﺤـﺮان دﻣﻜﺮاﺳـﻲ‬
‫در اﻳﺮان ‪ – 1332- 1320-‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻫﻮﺷـﻨﮓ‬
‫ﻣﻬﺪوي‪ -‬ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري – ص ‪(404‬‬
‫‪ - 4‬در ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳﻨﺎد ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ... » :‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪا ﺟـﺎه‬
‫ﻃﻠﺐ اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮان آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ او‪ ،‬از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻓﺮﺻـﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮ ﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ او ﻣـﻲ‬
‫ﭼﺮﺑﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ )«...‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳـﺮان‪ ،‬اﺳـﻨﺎد ﺳـﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜـﺎ)ﻻﻧـﻪ‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ( ‪ ،‬ﺑﺨـﺶ دوم‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ﺳـﻮم‪ ،‬ﺻـﻔﺤﺎت ‪ – 126 – 124‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‬

‫‪١٠٢‬‬
‫ﻛﺘﺎب »ﻣﺼﺪق؛ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠـﺎﺗﻲ – ص‬
‫– ‪(454‬‬
‫‪ » - 5‬در دﻳﺪار ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 15‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 24) 1951‬آذر ‪ (1330‬ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺳﻲ ‪ .‬ﻓﻴﻨﭻ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻋﻴﺴﻲ ﺳﭙﻬﺒﺪي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از راﺑﻄﻴﻦ او ﺑﺎ ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻤﻜـﺎر‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ در ﺣﺰب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آورد‪ ،‬ﺳـﭙﻬﺒﺪي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ‪»:‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺿﺮور ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر و ﻋﻠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ )‪ (...‬و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ اﻳﺮان و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺖ ﻛـﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﻫﺪف ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ اﻣﻜـﺎن اﻳﻨﻜـﻪ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﺑـﺎور ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺣﺰب ﻛﺎرﮔﺮان ) زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن( اﺳﺖ رد ﺷـﻮد‪) « «...‬‬
‫ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ از ﺳﻲ‪ .‬ﺳـﻲ ‪ .‬ﻓﻴـﻨﭻ ﺑـﻪ ‪ :‬آر‪.‬ام ﻣﻠﺒـﻮرن‪ 15 ،‬دﺳـﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1951‬ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ – 151‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ( ‪ -‬و زﻧﺪه ﻳـﺎد ﺟـﻼل آل اﺣﻤـﺪ در ﺑـﺎره ﺑﻘـﺎﻳﻲ و ﻋﻴﺴـﻲ‬
‫ﺳﭙﻬﺒﺪي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫» ﻳﺎدم ﻧﻤﻲ رود ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ دو روز ﭘـﺲ از ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ ‪ 1331‬ﺟﻠﺴـﺔ ﻋﻤـﻮﻣﻲ رﻫﺒـﺮي‬
‫ﺣﺰب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪي ‪ .‬ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ دﻛﺘـﺮ ﻋﻴﺴـﻲ ﺳـﭙﻬﺒﺪي‬
‫ﺻﺒﺢ آن روز ﺑﻠﻮا‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪار ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺮ رﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ؛ ﻛﻪ رﻫﺒـﺮ ﺣـﺰب ﺑـﻮد و ﻣﻠﻜـﻲ در ﺳـﺎﻳﻪ اش ﻣـﻲ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﻻري ﺑﻮد از ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ و رﻫﺒـﺮان آن ﺑـﺎﻻ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻃﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎدم ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻃﺮح ﻛﺮد اﻣﺎ ﻳﺎدم اﺳﺖ ﭼﻄـﻮر‪ :‬ﺳـﺌﻮال‪-‬‬
‫آﻳﺎ ﺷﺨﺺ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺷﻤﺎ – آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ – ﺻﺒﺢ آن روز ﺑﻪ دﻳﺪار ﻗـﻮام‬
‫اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﺟﻮاب ‪ - :‬ﺳـﻜﻮت‪ ) «.‬ﺟـﻼل آل اﺣﻤـﺪ »در ﺧـﺪﻣﺖ و ﺧﻴﺎﻧـﺖ‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان«‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪( 199‬‬

‫‪١٠٣‬‬
‫‪ - 6‬ﺣﺴﻦ ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ در » ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ « ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺷﺎره ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻮام ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در روز ‪ 27‬ﺗﻴـﺮ ﻛـﺎﻇﻤﻲ و ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻗﻮام ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﻣﺴﺘﺨﺪم وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﻗﺮﺑﺎن ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ آﻣـﺪه‪ .‬ﻗـﻮام اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‬
‫دﺳﺘﻮرداد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ...‬ﻛﺎﻇﻤﻲ و رﻓﻴﻘﺶ از ﻃﺮف ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ آﻣﺪﻧـﺪ و ﻣـﺎ‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﻢ در ﻣﺬاﻛﺮاﺗﺸﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ...‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ اﻇﻬﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ رﻓﻊ ﻛﺪورت ﺑﺸﻮد ﺗﺎ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ از دوﻟﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨـﺪ«‪ ،‬ﻗـﻮام اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ ...»:‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻫـﺎي ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ ﭘﻴﻐـﺎم دادم ﻛـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫اﻳﺸﺎن را ﮔﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﻢ وﻟﻲ ﻣﺪاﺧﻠﻪ او را در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺨـﻮاﻫﻢ ﻛـﺮد‪...‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺬﻛﺮ دادم ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻣﺪاﺧﻠـﻪ او در‬
‫اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬او ﻫﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﻻﺑـﺪ دوﻟـﺖ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻔــﻲ ﺧﻮاﻫــﺪ داﺷــﺖ‪ «..‬و ﮔﻔــﺘﻢ‪ » :‬ﻛﺎﺷــﺎﻧﻲ در دوره زﻣﺎﻣــﺪاري ﮔﺬﺷــﺘﻪ آﻗــﺎ‬
‫دﻟﺨﻮري داﺷﺖ و اﮔﺮاز او اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ ﺑﺸـﻮد‪ ،‬ﭼـﻮن ﺑـﺎ ﻣﺼـﺪق ﺑﺎﻃﻨـﺎ ﺧـﻮب ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،«..‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪ ..»:‬آن دﻓﻌﻪ ﻫـﻢ ﻣﺜـﻞ اﻣـﺮوز ﭘﻴﻐـﺎم داد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺷﺮﻃﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوازده ﻧﻔـﺮ وﻛـﻼي‬
‫ﺗﻬﺮان را ﺻﻮرت ﺑﺪﻫﺪ‪ ...‬ﺟﻮاب دادم ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻢ‪ ...‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻫﻤﻜﺎري او ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮد و اﮔﺮدوﻟﺖ ﻣﺼـﺪق دوام ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲ دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭼﻪ ﺑﻼﻳﻲ ﺑﻪ روزﮔﺎراو ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺑﺮاي‬
‫اﻃﻼع ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺻﻮرت اﻋﻼﻣﻴﻪ اي را ﻛـﻪ در ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او در ﺗﺄﻳﻴﺪ دوﻟﺖ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺻﺎدر ﺷﻮد آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺷﺮاﻳﻂ او را ﺑﭙﺬﻳﺮم و ﮔﻔﺘﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴـﺪ‪ ) «.‬ﺣﺴـﻦ ارﺳـﻨﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ – ص ‪ 44 ، 30‬و ‪( 46‬‬

‫‪١٠‬‬
‫‪ - 7‬وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ) اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن( اﻳﻨﻚ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ازراه‬
‫اﻗﺪام ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻴﺴﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﺷﺎه اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﺟﻮاب ﻧﻤﻲ داد‪ .‬درﻇﺮف ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺮادران‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮران اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﺎرﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ دﻳﭙﻠﻤﺎت اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ از ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ي‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ » دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻧﺪ آن را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻧﻜﺮده ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ «.‬ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﺑﺎ زاﻫﺪي ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫را رﻫﺒﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ )«.‬از آرﺷﻴﻮ دوﻟﺘﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪< 8 July 1952,FO‬‬
‫‪284,1531/287;28 July 1952,FO 371,EP15314/189; 7‬‬
‫>‪ August 1952,FO371 , 98602/EP1015/198‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺮان در ﺳﺎﻳﻪ ﻣﺼﺪق – ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺟﻤﻴﺰ اف‪ .‬ﮔﻮد ‪( James F.‬‬
‫)‪ Goode‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮاه – ص ‪ -110‬ﺗﻬﺮان – ﻗﻘﻨﻮس‪( 1382 -‬‬
‫‪ – 8‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻴـﺪﻟﺘﻮن ﺗﻠﮕﺮاﻓـﻲ ﺑﻌـﺪ از ﻗﻴـﺎم ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﻪ وزارت‬
‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ارﺳﺎل ﻧﻤﻮد ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ روﺣـﻲ او و دﻳﮕـﺮ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﻦ ﺳـﻔﺎرت‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﺨـﻮﺑﻲ ﻧﺸـﺎن ﻣﻴﺪﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻀـﻤﻮن » ﺣـﺲ ﺧـﻮد ﺑـﺰرگ ﭘﻨـﺪاري‬
‫ﻣﺼﺪق ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﺮز ﺟﻨﻮن رﺳﻴﺪه و اﻳﻨﻄﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫اﻓﺘﺎدن اﻳﺮان ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺖ ﻫـﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ ﻳـﻚ ﻛﻮدﺗـﺎ اﺳـﺖ« ‪End of‬‬
‫‪ - Empire. P.215‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ -‬ﻛﺘﺎب زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺼـﺪق‪ -‬ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪه ﻓـﻮاد‬
‫روﺣﺎﻧﻲ– ص‪( 339‬‬
‫و اﻓﺮاﻃﻲ ﮔﺮي را روﻳﻪ ﻛﺮدن‪ ،‬روش دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻛﺎر ﮔﺰاران‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد در دوران ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﺣﺴﻦ آﻳﺖ ﭼﻨﺎن‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺗﻌﺼﺒﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ‪ ،‬در آن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺴﺮي ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﻋﻤﻞ ﮔﺮا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺼﺮف ﻗﺪرت از راه ﺳﺎزش ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫رﻳﮕﺎن – ﺑﻮش ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮدﺳﺘﻪ » ﺣﺰب اﷲ « و ﻃﺮﻓﺪار راه ﺣﻠﻬﺎي » ﺣﺰب اﻟﻠﻬﻲ «‬
‫ﮔﺸﺖ ‪ .‬ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﺻﻠﻲ ﻛﻮدﺗﺎي ﺧﺮداد ‪ 60‬ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮد او در ﻋﺒﻮر از ﺑﺤﺮان‬
‫) ﺷﻨﺒﻪ ‪ 4‬ﻣﻬﺮ (‪ »:‬ﻧﺎﻫﺎر را در ﻣﻨﺰل آﻗﺎي ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻬﺪوي‬
‫)ﻛﻨﻲ(‪ ،‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي و اﺣﻤﺪ آﻗﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﻬﺪوي )ﻛﻨﻲ( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داﺷﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬
‫اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻣﻼﻳﻤﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺸﺪ« ) ﻫﺎﺷﻤﻲ‬
‫رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ – ﻛﺘﺎب ﻋﺒﻮر از ﺑﺤﺮان ‪ -‬ص ‪ . ( 302‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدن‬
‫اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮد و ﻋﺎﻣﻞ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﺟﻨﮓ ﺑﻤﺪت ‪ 8‬ﺳﺎل ﺷﺪ و ﺧﺎﻣﻨﻪ اي را‬
‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮي رﺳﺎﻧﺪ و در ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ و ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻛﺮدن وﻻﻳﺖ‬
‫ﻓﻘﻴﻪ و ﺗﺮورﻫﺎ و ﻓﺴﺎدﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻘﺶ اول را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد و اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‬

‫اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﻳﺎن در ﻛﻨﺎر اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي‬

‫◄ اﺛﺮ آﮔﺎﻫﻲ از اﺧﺘﻼف داﺧﻠـﻲ و ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺮﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪:‬‬
‫* ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 199‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 10/8 – 1352‬از ﺳﻮي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘـﺎم‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳـﻔﺎرت در ﻟﻨـﺪن‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ 13 ،‬اوت ‪11 :05 ، 1952‬‬
‫ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺮي‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺎم اﻳﺪن ﺑﻪ آﻗﺎي آﭼﺴﻦ ﻣﻮرخ ‪ 9‬اوت ‪ ، 1952‬ﺑﻨﺪ‬
‫‪ 3‬و ‪ 4‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺼﺪق و درﺟﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ وي را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ در ﻗﺒﺎل ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و اﻣﻜﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن وي ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻗـﺪرت را ﻣـﻮرد‬

‫‪١٠٧‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ وي ﻳﻚ ﻧﻬﺎل و ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﺿﻌﻴﻔﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻮده و اداﻣﻪ ﺑﻘﺎي او ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﻗـﺪرت‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫اﻗﺪام اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ارﺗﺶ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺳﻘﻮط ﻗﻮام ﻓﻜﺮﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫـﻴﭻ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در دادن ﻳﺎري‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺷﺘﺎب زده ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ « ‪.‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ اﻳﻨﺴـﺖ‪ ... » :‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫ﺑﺎوردارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻨﻚ آﺷﻔﺘﻪ ﺗﺮو ﺑﻲ ﺛﺒـﺎت‬
‫ﺗﺮاز اﻳﺎم ﭘﺲ ازﺳﻘﻮط ﻗﻮام ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻳﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﮕﺮي روي دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺠـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ دوﻟﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﺗـﺮ و ﺷـﺪﻳﺪ ﺗـﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺒﻴﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻳﺎدداﺷﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 9‬اوت ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه ﺑـﻮد‬
‫را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 674‬‬
‫* ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) :‬ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 200‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888. 2553/8 – 1452‬از‬
‫ﺳﻮي ﺑﺮوس‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮاﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت درﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪14 ،‬‬
‫اوت ‪ 5 :32 ،1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‬
‫» ﻧﻈﺮ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﻔﺘﮕـﻮي ﻏﻴـﺮ رﺳـﻤﻲ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠـﻴﺲ ارزﺷـﻤﻨﺪ اﺳـﺖ و‬
‫ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻫﺮﮔﺎه دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﭙﺬﻳﺮد « ) ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪ .( 678‬و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي ﭼﺮﭼﻴﻞ و ﺗﺮوﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﺸـﺎورت ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫* ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 201‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553/8 – 1552‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﺎﻳﺮود‪ ،‬ﻣﻌﺎون‬
‫وزﻳــﺮ اﻣــﻮر ﺧﺎرﺟــﻪ در اﻣــﻮر ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧــﻪ و آﻓﺮﻳﻘــﺎ ﺑــﺮاي ﻗــﺎﺋﻢ ﻣﻘــﺎم‬

‫‪١٠٨‬‬
‫وزﻳﺮاﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 15 ،‬اوت ‪ ، 1952‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي(‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ » ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬دو دوﻟﺖ از دﻳﻮان ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دادﮔﺴﺘﺮي درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ را ﺣـﻞ و ﻓﺼـﻞ ﻛﻨـﺪ ‪ ...‬اﻣـﺎ در ﻫـﺮ ﺻـﻮرت ﺑـﻪ دﻳـﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺟﺎزه داده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔـﺖ‬
‫‪ 1933‬ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد و ﻗﺒﻼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪان ﻗﻀﺎوت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 2‬دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﻮرﻳﺖ درﺑﺎره اﻣﻜﺎن ﻗﺮاردادن ﭘﻮل در دﺳـﺘﺮس‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑـﺎ ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮن ﻓـﺮوش ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از ﻫﻤـﻪ ﻟﺤـﻦ ﭘﻴـﺎم‬
‫روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﺑﺴﻴﺎر دﻟﮕـﺮم و اﻣﻴـﺪوار ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣﺼـﺪق‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮﻧﻤﻴ‪Ĥ‬ورم ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ‪)«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 679‬و ‪( 680‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑـﺮ ﮔـﺰارش ﻣﻌـﺎون ﺑـﻪ ﻗـﺎﺋﻢ ﻣﻘـﺎم وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ دﻟﮕﺮم و اﻣﻴﺪوار ﺑﻮده اﺳﺖ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣﺼـﺪق‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼـﺪق را ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺸﺎده ﻧﻈﺮي و روﺣﻴﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﻟﺤـﻦ ﺗﻬﺪﻳـﺪ آﻣﻴـﺰ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪ ،202‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553/8 – 1852‬از ﺳﻮي ﺑـﺮوس‪ ،‬ﻗـﺎﺋﻢ ﻣﻘـﺎم‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 18 ،‬اوت ‪ 7 :47 ،1952‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي ‪ :‬ﭘﻴﺎم ﺗﺮوﻣﻦ ﺑﻪ ﭼﺮﭼﻴﻞ ‪:‬‬
‫» در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﺴـﺘﺮده ﺗـﺮ‪ ،‬ﻣـﻦ اﻣﻴـﺪوارم ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق را ﺑﺎ ﮔﺸﺎده ﻧﻈﺮي و روﺣﻴﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺟﻮﻳﺎﻧـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ و‬
‫‪١٠٩‬‬
‫آن را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ ‪ .‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را در ﻣﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺷﺎﻧﺴﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﻫﺮ دوﻟﺖ دﻳﮕـﺮي در اﻳـﺮان ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ و ﺧﻄﺮي ﻛﻪ ﺑـﺮ اﺛـﺮ از دﺳـﺖ دادن اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺰرگ ﺗـﺮ از آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮان آن را ﻧﺎدﻳـﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ زﻣﺎن دارد از دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣﻲ رود‪... .‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ درآﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻫﻴﭽﻴـﻚ از ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﺒﻲ ﺑﺮاي اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻛﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈـﻪ از ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺎن دﻓﺎع ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬وﺟـﻮد ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﻋﻮاﻗـﺐ اﺳـﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ‬
‫ازدﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻏﺮب و اﻣﻜﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﺑﺨـﺶ ﺑﺰرﮔـﻲ از‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻔﺘﻲ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻮروي ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﺗﺮازآﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﺑﺮوز ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﺎﺟﻌـﻪ اي ﺑـﺮاي ﺟﻬـﺎن آزاد‪ ،‬ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻓﺸﺎري و آﺳﻴﺐ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺗﻔﻜﺮ در ﺑﺎره آن ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺒﻮع ﻧﻴﺴﺖ « ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 682‬و ‪.( 683‬‬
‫* ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺮوﻣﻦ اﺻﺮارﻣﻲ ورزد‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻔـﺎق‪ ،‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدي را ﺗﺴـﻠﻴﻢ اﻳـﺮان‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻨﺪ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻨﺪي اوﻟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻣﻜﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻬﺮه ﺑـﺮداري ﻧﻜـﺮدن ﺗـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻣﺪت ﻗﺮاردادي ﻛﻪ از راه ﻛﻮدﺗﺎي رﺿﺎ ﺧﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫از اﻳﺮان ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ ‪ ) :‬ﺳﻨﺪ ‪ ،203‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪، 888. 2553/8 – 2252‬‬
‫از ﺳﻮي ﺑﺮوس‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪،‬‬
‫‪ 22‬اوت ‪ 5 :01 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ﭘﻴﺎم ﭼﺮﭼﻴـﻞ ﺑـﻪ ﺗـﺮوﻣﻦ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪:‬‬
‫» ‪ – 1‬ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻠـﻲ ﻧﻤـﻮدن ﻛﺴـﺐ و ﻛـﺎر ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان و ﭘﺎﻳـﺎن دادن ﺑـﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣـﻪ ‪، 1933‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴـﻪ دﻋـﺎوي و دﻋـﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ واﮔﺬار ﺷﻮد ‪ ...‬ﻣـﻦ ﻓﻜـﺮ ﻧﻤـﻲ ﻛـﻨﻢ‬

‫‪١١٠‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺷﻜﺎﻟﻲ در ﻗﺒﻮل ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺷﺮاﺋﻂ و ﭼﺎرﭼﻮب ﻛﻠﻲ ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ از ادﻋﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑـﻮدن اﻣﺘﻴـﺎز ﺳـﺎل ‪ 1933‬و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي اﻟﻐﺎي ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 684‬و‬
‫‪( 685‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 204‬ﻣـﻮرخ ‪ 21‬اوت ‪ ،1952‬ﺗـﺮوﻣﻦ از ﭼﺮﭼﻴـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ‪ :‬در ﻣﺎده ﻳﻚ‪ » ،‬از ﺗﺼﺮﻳﺢ ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﻗـﺮارداد اﻣﺘﻴـﺎز ‪« 1993‬‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ » ﻻ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﻪ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻠﻲ ﺷﺪن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ « را ﻗـﺮار دﻫـﺪ ) ﺻـﻔﺤﻪ ‪. ( 687‬‬
‫ﺑﻬﺮرو‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دو دوﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ) .‬ﺳﻨﺪ‬
‫‪ ، 205‬ﻣﻮرخ ‪ 22‬اوت ‪ ، 1952‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ . ( 691‬در ‪ 25‬اوت‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‬
‫را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ‪:‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ 208‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888 .2553/8 – 2552‬از ﺳـﻮي ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮدرﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 25،‬اوت ‪ 2 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬـﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫» ‪ - 1‬ﻣﻦ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ وي دﻳﺪار ﻛﺮدم ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﺸﺎراﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ از آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ روي ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻲ و‬
‫از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲ رود ‪ ...‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﻓـﻮرا در دﺳـﺘﺮس وي‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬وي ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﺰﻧﺪ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﻞ دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﺪه در ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻧﻔﺮات ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ ...‬وي ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺻـﺎﺣﺐ ﻧﻔـﻮذ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ اﻇﻬـﺎر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺮان وﺟﻮد دارد ‪ .‬اﻳـﺮان ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ از ﻫﺮ ﻧـﻮع‪ ،‬ﺑـﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ ‪ .‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ اﺻﺮار ورزد اﺧﺘﻼف اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬

‫‪١١١‬‬
‫ﺳﺮﻳﻌﺎ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان و ﻣﺴﺎﺋﻞ آن آﺷـﻨﺎ ﻧﻴﺴـﺖ ‪ .‬وي‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻛﻪ روش ﺗﺄﻧﻲ و ﺗﻔﻨﻦ را ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ اﻣﻴﺪوار و ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻮدﺗﺎ و از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻼت وﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻃﻐﻴﺎن ﺗﻮده اﻳﻬـﺎ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل داﺷـﺖ‬
‫ﻛﺸﻮر را آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻛﻨـﻮﻧﻲ‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﻲ آن ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ وي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 27‬اوت ﭘﺎﺳـﺨﻲ از دوﻟـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻨﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺟﻮ ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺸﺎﻳﺸـﻲ‬
‫در ﺷﺮاﺋﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر را ﻓـﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﻳﺎدداﺷـﺘﻲ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‬
‫ارﺳﺎل و رواﺑﻂ دو ﻛﺸﻮر را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﺑﺮ اﺳﺎ س ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ او واﻗﻌـﺎ در اﻧﺠـﺎم دادن‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺟﺪي اﺳﺖ ‪) «...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 699‬ﺗﺎ ‪( 701‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻤﺎﻫﺎﺋﻲ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻜﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ او را ﺳـﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺼـﺪق ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﺬاﺷـﺖ ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺧﻮد را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻲ دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن را از اﺑـﺰار ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺗﺼﻔﻴﻪ ارﺗﺶ و ﺟﺪا ﻛـﺮدن ﺣـﻞ و ﻓﺼـﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻓـﻲ‬
‫ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬روﺷﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آورﻧﺪ ‪ .‬وﻗﻮع ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬درﺳﺖ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺘﺨﺬ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ‪ .‬اﺧﺘﻼف در درون ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ و ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗـﻮده‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺗـﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺼـﺪق ﺷـﺪه اﻧـﺪ ‪ .‬اﻣﻴـﺪوارﻳﻢ‬

‫‪١١٢‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﻳﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬دﻻﻳـﻞ ﻧﺎﻛـﺎﻣﻲ ﻣﺼـﺪق را‬
‫دﻗﻴﻖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻬﻴﻪ و از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻮن و ﻣﻴـﺪﻟﺘﻮن ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪) :‬ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 210‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888 .2553/8 – 2552‬از‬
‫ﺳﻮي ﺑﺮوس‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪25 ،‬‬
‫اوت ‪ 10 /54 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳـﺮي – ﻓـﻮري‪ ،‬ﭘـﺲ از درﻳﺎﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻮري ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫‪...‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن ﻛﺴـﺐ و‬
‫ﻛﺎر ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان ﺑﻪ آن ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻗﺒـﻞ از ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ دﻋﺎوي و دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﻪ دﻳﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ واﮔﺬارﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ‪ 6‬ﺑﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن» ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ « ﻛﻪ دو‬
‫ﻃﺮف ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨـﺪ ) ﺑﻨـﺪ ‪ ( 2‬و ﻛﻤـﻚ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻري‬
‫ﺑﻼﻋﻮض اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺑﻨﺪ‪ ( 3‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ازﺳﻮي ﻣﺼـﺪق و ﺗﺨﻔﻴـﻒ‬
‫در ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮده ﺑﻮد ) ﺑﻨﺪ‪ ( 4‬و ﺗﻮﻗﻒ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬
‫ﺿﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﺿﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ) ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 5‬و ‪ ( 6‬و آﻧﭽـﻪ ﻣﻴـﺪﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻛـﺎردار‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻄﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان ﺑﮕﻮﻳﺪ ) ﺑﻨـﺪ ‪7‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 704‬و ‪( 705‬‬ ‫(‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﻤﻴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* واﻛﻨﺶ ﻣﺼـﺪق‪ ،‬واﻛـﻨﺶ ﻛﺴـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﻛﺮاﻣـﺖ و ﺷـﺌﻮن ﻣﻠﺘـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 211‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪888. 2553/8 -2752‬‬
‫‪ ،‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪27 ،‬‬
‫اوت ‪ 7 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي – ﻓﻮري ) ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫» ‪ – 1‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬اﻣﺮوز ﻣﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪...‬‬

‫‪١١٣‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻛﻨﻢ واﻛﻨﺶ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﻫﻢ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻃﻲ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ‬
‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﭘﻴـﺎم را درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر اﺳـﺖ آن را ﻓـﻮرا‬
‫آﺷﻜﺎر و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ و اﻧﺘﺸﺎر آن ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻳﺮان ﺑـﺎ اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭘﻴـﺎم را‬
‫ﺑﻪ او ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﺶ را ﺑﻪ دوﻟﺘﻬﺎﻳﻤﺎن ﮔﺰارش ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪...‬‬
‫‪ – 4‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑـﺎر ﭘﻴـﺎم را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻧﻤـﻮد و ﺳـﭙﺲ آن را روي‬
‫ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬آن را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎ‬
‫اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪ ...‬ﻣﺼـﺪق ﭘﺮﺳـﻴﺪ ‪ :‬ﭼـﺮا‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣـﻲ دﻫـﺪ ؟ و آﻳـﺎ ﻫﻤـﺮاه اﻳـﻦ ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﺷﺮﻃﻲ ﻧﻴﺰ وﺟـﻮد دارد؟ آﻳـﺎ اﻳـﻦ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺑـﺪون ﻗﻴـﺪ و ﺷـﺮط اﺳـﺖ ؟‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺷـﺮﻃﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد و آن ﭘﺬﻳﺮش دو ﺑﻨﺪ اول اﺳﺖ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺸﺪاري ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ﻧﻤﻮد ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺧﻮدداري از دادن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري‪،‬‬
‫ﺧﻮد را از اﺣﺴﺎس ﺗﺄﺳﻒ و دﻟﺴﺮدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺠﺎت و ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻧﮕﻬﺪارد ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﭘـﺎراﮔﺮاف ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدي اﺷـﺎره و اﻧﺘﻘـﺎد ﺗﻠـﺦ و‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد ‪ .‬ﻟﺤﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ آن ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﺪاف اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ﻋﻼﻣﺖ و ﻣﻌﺮف ﻳﻚ دام و ﺗﻠﻪ ﺷﺮوراﻧﻪ اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﺠﺪد ﻗﺮارداد ‪ 1933‬ﺑﺮ اﻳﺮان و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﺪن اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ ... :‬اﮔـﺮ وي اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪ از ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد را ﺑﭙـﺬﻳﺮد‪،‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ‪ 1933‬را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻤـﻞ ﻋﻤـﻞ ﻣﻮﺟـﺐ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷـﺪن ﻣﻴﺸـﻮد ‪ ...‬ﻣـﻦ‬

‫‪١١‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺣﻖ ﺑﺪﻫﺪ ﻫﺮﻧـﻮع ادﻋـﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ ... – 8‬وي اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ درك و‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺧﺎﻣﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دارد ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﭼﻨـﺪان ﻗﺮﻳـﺐ اﻟﻮﻗـﻮع و ﻧﺰدﻳـﻚ ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻘﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﺪﻳﻮن اﺳﺖ ﻧﭙﺮدازد‪ ،‬در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺮ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﺮاي ﻛﺸـﻮرش روي دﻫـﺪ‬
‫‪...‬وي ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻫﺪﻳﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﺎ ﻫـﺮ ﻧـﻮع ﻛﻤـﻚ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪا از وي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎر اﻟﻴﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳـﺎ ﻏﻴـﺮ‬
‫آن از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺴﺖ ؟ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﺜﺒـﺖ داد ‪ .‬وي ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﻳﺮان دور ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﺳﻪ ﮔﺪاﺋﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ،‬راه ﻧﻴﻔﺘﺎده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻳﻚ‬
‫اﻗﺪام ﺧﻴﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺒﻠـﻎ ﻧـﺎﭼﻴﺰ‬
‫‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺰه و ﻧﺸـﺎﻧﻪ اي‬
‫از ﺧﻴﺮﻳﻪ دارد ‪ ...‬ﻣﺼﺪق ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ :‬اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻫـﻴﭻ ﻫﺪﻳـﻪ و ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻲ ﺑﺪان ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ ‪ .‬وي اﺻـﺮار ورزﻳـﺪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﺎن ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﺮازﻧﺎﻣـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ ... - 12‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤـﻮد ﻓـﺮدا ﻳـﺎ ‪ 30‬اوت‪ ،‬ﻳﺎدداﺷـﺖ‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ‪ .‬اﺷﺎره ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﻛـﺮد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻳﻚ روز ﻳﺎ دو روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫اﮔﺮ وي ﭘﻮل ) ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ( را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷـﺖ دﻳﮕـﺮي ﻣـﻲ‬

‫‪١١‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ و در اﻛﺘﺒﺮ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ رود ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪ را‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 706‬ﺗﺎ ‪( 712‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ‪« .‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺼﺪق ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳـﺎ اﻃـﻼع ﻣـﻲ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ روﺳـﻬﺎ ﻋﻤﻠـﻲ در ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ ﻏـﺮب‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ؟ ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺧﺎﻃﺮات اﻳـﺪن‪ ،‬او ﺑـﻪ روﺳـﻬﺎ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ ‪ » ،‬ﺑـﺪون ﻧﻔـﺖ‬
‫ﺣﻴﺎت ﻏﺮب ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و اﮔـﺮ از روﺳـﻴﻪ ﻋﻤﻠـﻲ در ﺟﻬـﺖ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﻏـﺮب‬
‫ﺳﺮزﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن وارد ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ «.‬و ﺑـﺎز ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻳـﺪن ‪ »،‬روﺳـﻴﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﺧﻄــﺎر را ﺟــﺪي ﮔﺮﻓــﺖ« و »وﻗﺘــﻲ اﺧـﺘﻼﻻت رخ ﻧﻤﻮدﻧــﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎﺗﺸــﺎن آﺷــﻜﺎرا‬
‫ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﺑﻮد« ) ﺧﺎﻃﺮات آﻧﺘﻮﻧﻲ اﻳـﺪن) ‪The MermoirS of Sir Anthony‬‬
‫‪ - Eden Full Circle‬ﺻﻔﺤﻪ ‪،( 358‬‬
‫* ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ 28 ) 212‬اوت ‪ ( 1952‬ﺗﺮوﻣﻦ از ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺪ ‪ 1‬را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ . ( 714‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ، 213‬ﻣﺘﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻴﻢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺻـﻮرت ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺟﺪﻳﺪ و اﻻ ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻛﺎردار ﺳـﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن در‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد ‪ ) :‬ﺳﻨﺪ ‪ ،213‬ﺗﻠﮕـﺮاف‬
‫‪ ، 888 . 2553/8 – 2852‬از ﺳﻮي ﺑﺮوس ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 28 ،‬اوت ‪ 7 : 37 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‬
‫– ﻓﻮري‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷـﻮد ( ‪ ... :‬ﻣـﺘﻦ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ زﻳـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪:‬‬
‫» ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻮان دادرﺳـﻲ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ‬
‫واﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن از ﺳﻮي ﻫﻴﭻ ﻳـﻚ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد ﺳﺌﻮال و ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬دﻳﻮان در اﺗﺨـﺎذ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬دﻋﺎوي و دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺮﺑـﻮط ﻃـﺮﻓﻴﻦ را در‬

‫‪١١‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﻛـﻪ ﻃـﺮﻓﻴﻦ در ﺗﻬﻴـﻪ دﻋـﺎوي و‬
‫دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن دارﻧﺪ‪ ،‬دﻳﻮان در اﺗﺨﺎذ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﺑﺎره‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ وﺟﻮدداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آزاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ‪)« .‬ﺻـﻔﺤﺎت ‪ 715‬و‬
‫‪( 716‬‬
‫* در ‪ 29‬اوت‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺼﺪق ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫* ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ، 214‬ﻣﻮرخ ‪ 30‬اوت ‪ ،1952‬واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺪق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» اﮔﺮ ﭘﻴﺎم ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎم ‪ 27‬اوت اﺳﺖ‪ ،‬وي ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ ﻛﻤـﺎل ﺻـﺪاﻗﺖ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‬
‫داراي اﺛﺮ زﻳﺎن ﺑﺎري اﺳﺖ «‪ .‬او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻻغ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ و ادﻋﺎﻫﺎي دوﺳﺘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸـﻲ و ﺣﺮﻓـﻪ اي‬
‫ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرﻧﺪ « ‪) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 719‬‬
‫◄ ﻋﻼء وارد ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧـﻮﺑﺘﻲ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻣﺼـﺪق ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) :‬ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ،215‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪. 2553/9 –2052‬‬
‫‪ ، 888‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮدر ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪20 ،‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي(‬
‫» ‪ – 1‬ﺳﻔﺎرت ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻨﻈﻴﻢ ﭘﺎﺳﺦ رﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم ﻣﺸﺘﺮك‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺑﺎره ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﻼء در ‪ 18‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻻﺧﺮه راﺿﻲ و‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻴﺴﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺼﺪق اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﻛﻪ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻧﺎﻳﺐ رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ و ﻋﻀﻮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‬
‫‪ 19‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ ...‬ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬

‫‪١١٧‬‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه در ﺑﺎره ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴـﺮه ﺑﺎﺷـﺪ وﻟـﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻓﻮرﻣﻮﻟﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺣﻖ دﻫﺪ ﺗﺎ دﻋﺎوي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﺗـﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ دﻳـﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪...‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﻴﺎت ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤﻲ رود ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﭼﻨﺎن اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ را داده و ﺑﻪ آن ﺷﺮﻛﺖ ﺣﻖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ دﻋﺎوي و ﺧﺴﺎرات ﺑﺰرﮔﻲ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان ﻣﻨـﺎﻓﻊ آﺗـﻲ از دﺳـﺖ‬
‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ ... - 4‬ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﻗﻄﻊ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ آن‪ ،‬از ﻣﺴﺘﺸـﺎران ﻧﻈـﺎﻣﻲ اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮﻳﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻳﻚ رﻫﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺑﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي ﻗﺒﻠـﻲ ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺮوز ﺑﺎ ﻣﻦ دﻳﺪارﻛﺮد‪.‬اﻳﻦ رﻫﺒﺮﻛﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ رواﺑـﻂ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﺮان ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰ اﺑﺮاز ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬وي ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد ‪ .‬وي ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻧﺎاﻣﻴﺪاﻧﻪ اي اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ زﻣـﺎن و‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ » دوﻟﺖ اﻳـﺮان در ﺗﺒﻌﻴـﺪ «‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در آﻳﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ داد‬
‫‪ .‬او اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺎدﺗﺮي ﻋﻠﻴﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ‪ .‬وي دﻳﮕﺮ ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺸـﻮر‬
‫را از ﻟﻐﺰﻳﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ‪ .‬اﻳـﻦ رﻫﺒـﺮ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ از ﻣﻮﺿـﻊ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺧـﻮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬

‫‪١١٨‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﻔﺖ ﻋﻘﺐ ﺑﺮود ‪ .‬وي اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪ روﺑﺮو اﺳﺖ‪«.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 719‬ﺗﺎ ‪( 721‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ » -1:‬رﻫﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ « ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ وزﻳـﺮ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺼـﺪق ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي و ﻳﺎ ﺟﻮاد ﺑﻮﺷﻬﺮي ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ زاﻫﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ) ﻣﻮﺿـﻮع ﮔـﺰارش ‪ 7‬اوت ﻣﻴـﺪﻟﺘﻮن ﺑـﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ( و ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دو ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﻧﻴـﺰ زﻣﻴﻨـﻪ ﺳـﺎزي ﺑـﺮاي ﺟﻠـﺐ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗـﺎ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل آﻧﻜـﻪ ﻣﻼﻗـﺎت ﻛﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﺑﻮﺷـﻬﺮي ﺑـﻮده و ﻫﻤـﺎن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫زاﻫﺪي را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬـﺎ اﻟﻘـﺎء ﻣـﻲ ﻛـﺮده‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻗـﺮار‪ ،‬ﺗـﺪارك‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را دﺳﺖ آوﻳﺰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﻣـﺎ ﻃﺮزﻓﻜـﺮي ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ در ﺳﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻧﺴﻠﻬﺎي اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫» رﻫﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ «‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﺼﺪق را ﻣﺮدي ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزش ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ب – ﻓﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ او و اﻣﺜﺎل او اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑـﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫راه ﺣﻞ ﻳﻜﻲ و آﻧﻬﻢ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑـﻪ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﻨﺎد‪ ،‬اﮔـﺮ » رﻫﺒـﺮان ﺳﻴﺎﺳـﻲ « ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮاغ ارﺑﺎب ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻤﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳـﺮان ﺗﻤﻜـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻤﺎﻫﺎﺋﻲ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم اﺑﺮاز ﻏﻴﺮت وﺳـﺮ‬
‫ﺳﭙﺮدﮔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺑﺎب ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ » اﻧﺪرز « ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎري روﺑـﻴﻦ)‪ (Barry Rubin‬ﻣـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ » :‬رﻓـﺖ و آﻣـﺪ‬

‫‪١١٩‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﻳﺮاﻧﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ در ﺑﺎرة ﺧﻄﺮات اداﻣﺔ ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻫﺸـﺪار داده و‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ را ﺑﻪ اﻗﺪام ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ وي ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻘﺸﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺮان ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻜﻤـﻚ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت درﺑﺎر و ﺣﺴﺎدت ﻫـﺎ و رﻗﺎﺑﺘﻬـﺎي ﺷﺨﺼـﻲ ﻫـﻢ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﮔﻴﺞ ﻛﻨﻨـﺪه و ﺳﺮﺳـﺎم آوري در ﺗﻬـﺮان ﺑﻮﺟـﻮد آورده ﺑـﻮد‪) «.‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﻗﺪرﺗﻬﺎ در اﻳﺮان – ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎري روﺑﻴﻦ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺸـﺮﻗﻲ ‪ -‬ص ‪72‬‬
‫(‬
‫‪ – 3‬زﻧﺪه ﻳﺎد ﺳـﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿـﺎ ﻧﺠـﺎﺗﻲ در ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﭘـﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫ﻣﺎرك ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ )‪ (Mark J. Gasiorowski‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬
‫‪ 1332‬ﻛﻪ‪ ،‬در ﺷﻤﺎره ‪19‬ﺳﺎل ‪ 1978‬ﻣﺠﻠـﻪ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ ﭼـﺎپ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻳﻦ اﺳـﻨﺎد ﺑـﻪ اﺳـﺮار ﺗـﺎزه و ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﺗﻜـﺎن دﻫﻨـﺪه اي ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮرد ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ اي وﺳﻴﻊ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ‪C.I.A- M1-‬‬
‫‪.6‬و‪ Bedmann‬ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺎ دﻻر و ﻟﻴﺮه اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺟﻨـﺒﺶ ﺿـﺪ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﻠﻊ ﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ و اﺧﺮاج اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ‪،‬‬
‫در ﻣﺴﻴﺮ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب ﻛﻨﺪ و در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬از ﻫﻤـﺔ اﻣﻜﺎﻧـﺎت ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷـﺒﻜﻪ ﺑـﺮادران رﺷـﻴﺪﻳﺎن‪ ،‬ﺳـﻨﮓ زﻳـﺮ ﺑﻨـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن ﺟﺎﺳﻮﺳـﻲ ‪M1-6‬‬
‫»وود–‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ازﻃﺮﻳﻖ » ارﻧﺴﺖ ﭘﺮون« ﺑـﺎ ﺷـﺎه ﻣﺮﺑـﻮط اﻧـﺪ‪ .‬ﺑﮕﻔﺘـﻪ‬
‫ﻫﺎوس«)‪ ،(Wood House(C.M‬رﺷﻴﺪﻳﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﺎزار ﻧﻔﻮذ دارﻧﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ راه ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٠‬‬
‫اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه اﻳﺮان‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺮاي دﻓـﺎع از‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر و ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳـﺎد ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬دﺳـﺘﻮرات ﻟﻨـﺪن و‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ را ﺑﺪون ﭼﻮن ﭼﺮا‪ ،‬اﺟﺮاء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮان ﻣﻤﻠﻜـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ) ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺷﺮف( ﺑﺮاي ﺗﺪارك ﺻﺪارت ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬در ﻟﻨـﺪن و ﭘـﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﻬﺎ را ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ » ﺗﺠﺪﻳـﺪ رواﺑـﻂ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺳـﺎﺑﻖ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻨـﻮان ﺷـﺮﻳﻚ در‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان« اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺳﺮﻟﺸﻜﺮﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬دردﻓﺘﺮﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ‬
‫داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮاﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺣﻀـﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه اﻳﻨﺘﻠﻴﺠﻨـﺖ ﺳـﺮوﻳﺲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﻲ ﺧـﻮﺋﻲ‪ ،‬در ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ و اﺑﻮاﻟﺤﺴـﻦ ﺣـﺎﺋﺮي‬
‫زاده در ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬در ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮان اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﻴﻒ دوﻟﺘـﻲ‬
‫ﻛــﻪ در ﮔﻴــﺮ ﻳﻜــﻲ از دﺷــﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒــﺎرزات ﺿــﺪ اﺳــﺘﻌﻤﺎري اﺳــﺖ‪ ،‬ﻛــﺎر ﻣﺠﻠــﺲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري را ﻣﺨﺘـﻞ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤـﺎي درﺑـﺎري‪ ،‬در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم و روﺣـﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻔـﺎق‬
‫اﻓﻜﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧـﺎن ﺑﺨﺘﻴـﺎري‪ ،‬ﭘـﻮل و اﺳـﻠﺤﻪ داده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ در‬
‫ﺟﻨﻮب اﻳﺮان اﻏﺘﺸﺎش و ﻧﺎ اﻣﻨـﻲ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از ﻣـﺪﻳﺮان روزﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ارﮔﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي‪ M1-6‬و ‪ Bedmann‬در ﻣﻲ آﻳﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺸﺮﺳﺨﻨﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻗﻠﻴﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮراي ﻣﻠـﻲ‬
‫و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﭘﺨﺶ اﺧﺒﺎر و ﺷﺎﻳﻌﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬وﻋﺪه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي داده‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻧﻘﺶ ﻳﻚ‬

‫‪١٢١‬‬
‫» ﮔﺎﻧﮕﺴﺘﺮ«‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻓﺴﺮان ارﺗـﺶ‪ ،‬رﻫﺒـﺮي رﺑـﻮدن و ﻗﺘـﻞ ﺳـﺮﺗﻴﭗ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮررا ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد ‪ .‬در ﻣﺠﻠـﺲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ و وزﻳـﺮان ﻫﺘـﺎﻛﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و در ازاي ﺧـﺪﻣﺎﺗﺶ از دﺷـﻤﻦ ﭘـﻮل‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﻳﺎدار دﻓﺘﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺧﻠﻊ ﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎوﮔﺎن ارﺗـﺶ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ در ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس ﻗﺼـﺪ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك اﻳﺮان را دارد‪ ،‬ﺑﻪ دﺷﻤﻦ وﻋﺪه ﻳﺎري ﻣﻲ دﻫﺪ‪) «.‬ﻛﻮدﺗـﺎي ‪ 28‬ﻣـﺮداد‬
‫‪ – 1332‬ﻣﺎرك – ج – ﮔﺎزﻳﻮروﺳـﮕﻲ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺳـﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿـﺎ ﻧﺠـﺎﺗﻲ ﻧﺎﺷـﺮ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪-‬ص‪10‬ﺗﺎ ‪(12‬‬
‫‪ » – 4‬ﻋﺼـﺮ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ دﻛﺘـﺮ ﻣﺼـﺪق را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﻋﺼـﺮ آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت‬
‫داﻧﺴﺖ « و ﺟﺮاﻳـﺪ و ﻧﺸـﺮﻳﺎت ﭼـﭗ و راﺳـﺖ ﺳـﺮ ﺳـﭙﺮده و واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻗـﺪرﺗﻬﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ و درﺑﺎر ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ درﺧﺸﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺪف اﻳـﻦ ﺟﺮاﻳـﺪ و ﻧﺸـﺮﻳﺎت واﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼـﺪق ﺑـﻮد‪ .‬از اﻳﻨـﺮو‪ ،‬ﻣـﺎ اﺳـﺎﻣﻲ‬
‫روزﻧﺎﻣــﻪ ﻫــﺎ و ﻧﺸــﺮﻳﺎﺗﻲ را ﻛــﻪ ﻧﻘــﺶ ﺳﺮﺳــﭙﺮدﮔﻲ ﺧــﻮد را ﺑــﻪ ﻗــﺪرﺗﻬﺎي ﻏــﺮب و‬
‫درﺑﺎر»ﺑﻨﺤﻮ اﺣﺴﻦ« اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ آورﻳـﻢ ‪ .‬ﻳـﺎد آورﻣـﻲ ﺷـﻮﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺸﺮﻳﺎت واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ روﺳـﻴﻪ ﺷـﻮروي و ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﻧﻴـﺰ ﻧﻘـﺶ ﻓﻌـﺎﻟﻲ در ﺗﻀـﻌﻴﻒ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ » اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺪﻳﺮان روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي در ﺧﺪﻣﺖ ارﺑﺎب اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ و درﺑـﺎر‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي » ﻧﻔﺘﻲ« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﺮح ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ :‬روزﻧﺎﻣـﻪ داد ) ﻣـﺪﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻴﺪي ﻧﻮري ‪ -‬ﺳﺮ دﺑﻴﺮ ﻣﺼﻄﻔﻲ اﻟﻤﻮﺗﻲ (‪ ،‬آﺗﺶ ) ﻣﺪﻳﺮ ﻣﻬﺪي اﺷﺮاﻓﻲ– ﺳﺮ دﺑﻴﺮ‬
‫ﻧﺼﺮت اﷲ ﻣﻌﻴﻨﻴﺎن(‪ ،‬ﺻﺪاي وﻃﻦ )ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺳـﻴﺪﻋﻠﻲ ﺑﺸـﺎرت – ﺳـﺮ دﺑﻴـﺮ روزﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺟﻮاﻫﺮﻛﻼم(‪ ،‬ﻃﻠﻮع ) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺣـﺎﺋﺮي ( ‪،‬ﺻـﺪاي ﻣـﺮدم ) ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻓـﺮي‬
‫ﭘﻮر(‪ ،‬ﺑﺨﺘﻴﺎر) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺗﺮاب ﺳﻠﻄﺎن ﭘـﻮر(‪ ،‬ﺳـﺘﺎره) ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬اﺣﻤـﺪ ﻣﻠﻜـﻲ (‪ ،‬ﻓﺮﻣـﺎن )‬

‫‪١٢٢‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺷﺎﻫﻨﺪه(‪ ،‬ﻛﻲ ﺑﻪ ﻛﻴﻪ ) ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻴـﻮك ﺻـﺎﺑﺮ(‪ ،‬آﺳـﻴﺎي ﺷـﺮق ) ﻣـﺪﻳﺮ‪،‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺻﻴﺮﻓﻲ(‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪) ،‬ﻣﺪﻳﺮ‪،‬ﺣﺴﻦ ﻋﺮب(‪ ،‬ﻧﻮر ﻇﻠﻤﺖ) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺳـﻠﻄﺎﻧﻲ(‪،‬‬
‫ﻣﻠﻴﻮن‬
‫) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺻﺒﻮري (‪ ،‬اراده آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬رﺣﻴﻢ زﻫﺘﺎب(‪ ،‬ﺳﺤﺮ ) ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺳـﻠﻴﻤﺎن‬
‫اﻧﻮﺷﻴﺮواﻧﻲ(‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻤﺮدان )ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺷـﺎﻫﻴﺪ(‪ ،‬ﭘﺴـﺖ ﺗﻬـﺮان)ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺴﻌﻮدي(‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻣﺼـﻮر)ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ واﻻ(‪ ،‬ﭘـﺎرس ) ﻣـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻓﻀـﻞ اﷲ ﺷـﺮﻗﻲ (‪،‬‬
‫ﺧﺮاﺳــﺎن ) ﻣــﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮاﻧﻴــﺎن(‪ ،‬ﻣــﺮد ﻣﺒــﺎرز ) ﻣــﺪﻳﺮ‪،‬ﺧﻠﻴﻞ رزم آرا(‪ ،‬آژﻧــﮓ ) ﻣــﺪﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮدي( و روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ‪ :‬ﻣﻬﺮ ﻣﻠﺖ‪ ،‬آﺗﺸﺒﺎر ﺷﺮق‪ ،‬ﺷﻼق‪ ،‬ﻧﺒﺮد ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻋﻘـﺎب آﺳـﻴﺎ‬
‫و ﻣﺠﻠﻪ آﺳﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ در زﻣـﺮه ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت » ﻧﻔﺘـﻲ «‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪( 11‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ دو روزﻧﺎﻣﻪ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻪ ﺻـﺎﺣﺐ آن ﻋﺒـﺎس ﻣﺴـﻌﻮدي‬
‫ﺑﻮد و دﻳﮕﺮي ﻛﻴﻬﺎن ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻣﺼﺒﺎح زاده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺗﺮي ﺑﺮ ﺿـﺪ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :2‬ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔـﺰارش ﺳـﻴﺎ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻛﻮدﺗـﺎي ‪ 28‬ﻣـﺮداد‪،‬‬
‫اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﻳﺎن در ﺧﺮداد ‪ 1332‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎ اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و اﺷـﺮف‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺷـﺎه درﻛﻮدﺗـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﺮان رﻓـﺖ ‪ .‬از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن ﺑﻌﻨﻮان ﻋﺎﻣـﻞ و ﻣﻌﺘﻤـﺪ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﺎ ﺷـﺎه در ﺗﻤـﺎس ﺑـﻮد و ﻧﻈـﺮ او را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﺮد‬
‫◄ ﻣﺼﺪق دﻻﺋﻞ رد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك را ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ .‬ﻛﺎر او ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ آن ﺷﻮد ﻣﺴـﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان و دادن ﻛﻤﻚ و وام ﺑﻪ اﻳﺮان وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮد ‪:‬‬

‫‪١٢٣‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ) 216‬ﺗﻠﮕـﺮاف ‪ ، 888 . 2554/ 9 – 2652‬ﻳﺎدداﺷـﺖ آﭼﺴـﻦ‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑـﺮاي رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ 26 ،‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪، 1952‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق (‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬روﻧﻮﺷﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷـﻤﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 24‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪: ...‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ – اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺳﻮي ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از ﺗﻬﻴـﻪ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻮﺿﻊ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎم ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻐﺎﻳﺮ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻠﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﻳﺮان ﻫﻤﻮاره آﻣﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻣﺤﺪوده اﺻﻮل ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻋﺪم ﺗﻮﻓﻴﻖ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﺗﺎ ﻛﻨـﻮن » ﻣﻌﻠـﻮل اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻔـﻮذ ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ و ﻣﺎﻫﻴـﺖ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن و ﺣﻘﻮق و آرزوﻫﺎي ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫‪ – 5‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﻫﺎ » ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﭘﻴﺸـﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪«.‬‬
‫‪ – 6‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ از ﺻﻮرت‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ داﺧﻠﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 7‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺎده ‪ 1‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ » ﻗﺮارداد ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ‪ 1933‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫‪ – 8‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺎده ‪ 2‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ » اﻧﺤﺼﺎر ﺧﺮﻳﺪي ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺸﺨﺺ داده ﺷﻮد ‪ ...‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻫﺮﮔـﺰ از ﺳـﻮي ﻣـﺮدم اﻳـﺮان‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﻣﺎده ‪ 3‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ از اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ و اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻣﻠـﺖ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﻃـﺮح‬
‫رﻳﺰي ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان را ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺮاﺋﻂ ﻏﻴـﺮ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫و‪...‬‬
‫دادﮔﺎﻫﻬﺎي اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺟﻊ ذﻳﺼﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫دﻋﺎوي ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮده و آﻣﺎده اﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره داوري و ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﻋﺎوي ﺧﻮد را ﻧﺰد ﻣﺮاﺟـﻊ و ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫ذﻳﺼﻼﺣﻴﺖ ﻓﻮق ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳـﻮان دادرﺳـﻲ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ در‬
‫ﻻﻫﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷـﺮﻛﺖ ﺳـﺎﺑﻖ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﻫـﺮ ﮔـﺎه‬
‫ﻫﻴﭻ اﺑﻬﺎﻣﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ اﻗـﺪام وﺟـﻮد و‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺑـﺮاز‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ در ﺑﺎره ﭼﻬﺎر ﻣﺎده زﻳﺮﻳﻦ‪ ،‬آﻣﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻗﻀـﺎوت از‬
‫ﺳﻮي دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ‪ .‬از دﻳـﻮان در ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ رأي ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺧﻮد را ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﺤـﺪوده‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ‪ 6‬ﻣﺎه ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺎده اول‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺮ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻠـﻲ ﻛﺮدﻧـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‪ ،‬ﺑـﺮ ﮔﺰﻳﻨـﺪ و در ﻣـﺎده دوم‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪ روش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﻮان ﻳﻜﻲ را ﻣﺒﻨﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ :‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﻗﺮارداد دارﺳﻲ ﻳﺎ ‪ ...‬و در ﻣﺎده ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﺴـﺎرت ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ‬
‫اﻳﺮان و در ﻣﺎده ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ ‪ 49‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻟﻴـﺮه‬
‫ﻃﻠﺐ اﻳﺮان از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 711‬ﺗﺎ ‪( 725‬‬

‫‪١٢‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪ ) 217‬ﻧﺎﻣﻪ آﭼﺴﻦ وزﻳـﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت در ﺗﻬـﺮان‪29 ،‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،( 1952‬ﺗﻠﮕﺮاف وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن در‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺳﻔﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﺪن‪ ،‬وزﻳـﺮ‬
‫وﻗﺖ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪،‬‬
‫اﻟﻒ – ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق را ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد و‬
‫ب – اﻳﺪن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ » ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ «‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ داده‬
‫ﺷﻮد و ﻫﻤﺮاه آن » ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﺳـﻮي ﻣﺼـﺪق داده ﺷـﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ « ‪ .‬و‬
‫ج – ﺑﺎز اﻳﺪن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ اﻳـﺮان ﺑﺎﺑـﺖ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ رﺷﻮه داد ‪ .‬و‬
‫د – ﻣﺘﻨﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻌﻨـﻮان ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﺸـﺘﺮك داده ﺷـﻮد ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 725‬ﺗﺎ ‪( 727‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 2 ) 218‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﻧﺎﻣﻪ آﭼﺴﻦ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان اﺳـﺖ‬
‫و در آن‪ ،‬ﺳﻔﺎرت را از ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮوﻣﻦ‪ ،‬رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﻪ ﭼﺮﭼﻴـﻞ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮوﻣﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﭼﺮا ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ در ﭘﻴﺎم ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳـﺦ داده ﺷـﻮد ‪ .‬و ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ ﺑـﺎور دارم ﻛـﻪ اﻋﻤـﺎل ﻓﺸـﺎر ﻣﻮﺟـﺐ ﻧﺠـﺎت آن ﻛﺸـﻮر و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻮدن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺧﺮد ورزي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻮﺟﺒـﺎت از ﻫـﻢ‬
‫ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ و از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ آن ﻛﺸﻮر را ﺗﺴـﺮﻳﻊ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد ‪ « .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮوﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺒﻮل‪،‬‬
‫اﻟﻒ – واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﻼل ﻛﺎﻣـﻞ اﻳـﺮان در اداره‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد و‬
‫ج – آزاد ﺑﻮدن اﻳﺮان در ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 727‬ﺗﺎ ‪. ( 829‬‬

‫‪١٢‬‬
‫* ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 219‬از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳـﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫ﺗﻬﺮان‪ 3 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﻗﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد دو دوﻟﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻳـﻚ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﭘﻴـﺎم‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬آﭼﺴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺎم‬
‫زﻳﺮ را ارﺳﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﻦ از ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮر ﭘﻴﺎم ﻣـﻮرخ ‪ 27‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1952‬ﺷـﻤﺎ را‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺒﺮده در ﺗﻤﺎس ﺑﻮده ام ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه داده اﻧﺪ وﺻﻮل ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎ را اﻋﻼم ﻧﻤـﺎﻳﻢ ‪ .‬ﻧـﺎﻣﺒﺮده‬
‫از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺳـﻮم اوت ‪ 1952‬را ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻒ و ﻣﻠﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ «‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ‪. ( 730‬‬
‫ﺳﻨﺪ ‪ ) 220‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553/10 – 452‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد ﺳﻔﻴﺮ اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻬـﺎرم اﻛﺘﺒـﺮ‬
‫‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫ﺣﺎوي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺳﭙﺲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺪق دادﻧﺪ ‪:‬‬
‫» آﻗﺎي ﭼﺮﭼﻴﻞ و ﻣﻦ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ در ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‪ ،‬از ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﭘﻴـﺎم‬
‫ﺷﻤﺎ و اﻳﻨﻜﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺎ را‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳـﻒ ﺷـﺪﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻴﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون اﺳـﺎس اﺳـﺖ ‪ .‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدات ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ در ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﺣﻖ اﻳﺮان در ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﻧﺎرﺳـﺎﺋﻲ‬
‫ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪ ﺳـﺎل ‪ 1933‬را اﺣﻴـﺎء ﻛﻨـﺪ ‪ .‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اداره ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑـﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ از آﻧﻬﻢ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻚ ﺷﺮط ﻧﻴﺰ ﻗﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ ﻓﻜﺮ اﻳﺠـﺎد اﻧﺤﺼـﺎر در ﺧﺮﻳـﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻳﻚ روش ﻋﺎدﻻﻧﻪ ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﻟﺰوﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ روش را ﺑﺮاي ﻓﻴﺼـﻠﻪ دادن ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ دﻋـﺎوي و دﻋـﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻀﺎوت و داوري ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴـﺰ در‬
‫ﺑﺎره ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ اﻇﻬﺎر ﻧﻜﺮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮوﺷـﻨﺪﮔﺎن‬
‫و ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻔﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻧﻪ ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ و ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﺸﻮرﺗﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ از ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ آﮔﺎه ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 732‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﻣﺮﻳﻜﺎ را وادار ﻛﻨﺪ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد و‬
‫ب – دو ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و‬
‫ج – ﻫﺮ دو دوﻟﺖ در ﻣﻮﺿﻊ دﻓـﺎﻋﻲ ﻗـﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ و ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ در اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻊ‪،‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را وادار ﺑﻪ دو ﻛﺎر ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻓﺸﺎر وارد ﻛﺮدن ﺑﻪ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﺮاي ﻛﺎﺳـﺘﻦ از‬
‫ﻃﻤﻊ ﺧـﻮﻳﺶ و اﻋﺘـﺮاف ﺑـﻪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺷﻜﺴـﺖ ﺧـﻮرده اﺳـﺖ و‬
‫دﻳﮕﺮي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ‪ ،‬ﺟﺒﻬـﻪ ﮔﺸـﻮدن ﻳـﺎ‬
‫ﻧﮕﺸﻮدن در داﺧﻞ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫* در ﺳـــﻨﺪ ﺷـــﻤﺎره ‪ ) 221‬ﺗﻠﮕـــﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 10 – 525‬از ﺳـــﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان ‪5‬‬
‫اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 1‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳـﺮي‪ ،‬ﭘـﺲ از درﻳﺎﻓـﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪق را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫‪ :‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ :‬ﻣﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ را ﻛﻪ در ﭘﻴﺎم دوﻟـﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺿﻮع داده ﺷﺪه‪ ،‬درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﺑﺪي ﻛﻪ ارﺳﺎل ﭘﻴـﺎم ﻣﺸـﺘﺮك در اﻳـﺮان ﭘﺪﻳـﺪ‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ و ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬آﻧﭽﻪ ﻫﻢ اﻛﻨـﻮن‬
‫ﺑﺪان ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ‪ 49‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه اﺳﺖ ‪ .‬وي ﺑﺎ اﺷﺎره ﻳﻚ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﺸﻜﻞ‬

‫‪١٢٨‬‬
‫ﭼﺸﻤﻚ‪ ،‬اﻓﺰود‪:‬ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ را اﻏﻮا وﻗﺎﻧﻊ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل را ﻧﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ ...‬وي ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ در ﺳﺮ ﭼﻪ دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈـﺮ او‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴـﻬﺎ ﻫﻨـﻮز‬
‫اﻣﻴﺪوارﻧﺪ اﻳﺮان را ﺑﻪ آن ﺳﻄﺤﻲ از آﺷﻔﺘﮕﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣـﺖ را از دﺳـﺖ ﺑﺪﻫـﺪ و دوﺑـﺎره‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﺴﻠﻂ و اراده اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑﮕﺮدد ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺮأت دادم ﺑﺎ ﻋﻘﻴـﺪه وي‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه وي اﺷﺘﻴﺎق‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺳﺎزﺷﻲ را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃـﺮﻓﻴﻦ درﮔﻴـﺮ ﻣﻨﺼـﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﺷﻮاري اﻳﺮان اﺳﺖ ‪).‬ﺻﻔﺤﺎت ‪733‬‬
‫و ‪( 734‬‬
‫* ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) ،222‬ﺗﻬـﺮان ﻫﻔـﺘﻢ اﻛﺘﺒـﺮ ‪ ، 1952‬ﺳـﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺷـﺐ (‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﮔـﺰارش ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق در ﭘﻴﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪ ،‬از ﭘﺎﺳـﺦ دو‬
‫دوﻟﺖ در آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﺗﺨﺎذ ﺳﻨﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬اﻛﻨﻮن ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﻫﺪف‪ ،‬آﻣﺎدﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣـﺬاﻛﺮه و ﺣـﻞ و ﻓﺼـﻞ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻋﻼم ﻣﻲ دارم ‪ .‬ﺑﻤﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻗﻄﻌﺎ‬
‫و ﺑﻄﻮر روﺷﻦ و ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔـﺖ‬
‫ﻛﻪ داراي اﺧﺘﻴﺎرات ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻚ ﻫﻔﺘـﻪ‬
‫از اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻻزم در ﻣﺤﺪوده ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دوﻟـﺖ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ...‬ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﺳـﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ دﻻر از ﻣﺠﻤﻮع ‪49‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻛﻪ در ﻣﺎده ‪ 4‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣـﻮرخ ‪ 2‬ﻣﻬـﺮ ‪24 ) 1331‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1952‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر وزارت داراﺋﻲ اﻳـﺮان ﺑﮕـﺬارد‬
‫‪) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 736‬و ‪ 737‬ﻛﺘﺎب( ‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ‪ 10 ) 223‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،( 1952‬آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳـﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺼﺪق را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‬
‫و » ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪا اﻣﻜﺎن ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ را از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪت ‪ 7‬روز‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ « ‪ .‬آﭼﺴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ ﮔـﺰارش ‪ 11‬اﻛﺘﺒـﺮ ‪ 1952‬ﻛﻴﻔـﻮرد‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ آن را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻣﺮﻳﻜـﺎ » ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﻳﻚ رﻗﻢ ﻛﻠﻲ و ﻳﻜﺠﺎ ‪ ...‬ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣﺖ اﺳﺖ « ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ دوﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻞ ﻛﻨﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ » ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﺒﻠﻐـﻲ ﭘـﻮل ﺗﻬﻴـﻪ و ﺳـﺮﻳﻌﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﻣﺼﺪق ﮔﺬارد « ‪ .‬ﭼﻮن ﺑـﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴـﻬﺎ دﺷـﻮار اﺳـﺖ ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﻣﺼـﺪق را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ‪ 49‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ » ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻣﺼـﺪق ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻮل ﻋﺒﺎرت از درﻳﺎﻓﺖ وام ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ در آﻳﻨﺪه ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ « ‪» .‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮارداد ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ وام داده ﺷﻮد « ‪.‬‬
‫و ﺳﺨﻦ آﭼﺴﻦ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺎن اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪق‬
‫اﺷﺎره و اﻃﻼﻋﻲ ﭘﻴﺶ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻬﺎ داده‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮات و اﻓﻜﺎر ﺗﺎزه اي دﻳﮕﺮي ﺑـﺮاي ﮔﻔﺘﮕـﻮ وﺟـﻮد دارد ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻣﺼﺪق در ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺑﺸﻮد ‪ ) « .‬ﺻـﻔﺤﺎت ‪737‬‬
‫و ‪ 738‬و ‪740‬ﻛﺘﺎب‬
‫◄ اﻣﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ راه و روش ﺧﻮد را دارﻧﺪ ‪ :‬از راه رواﺑﻂ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺪرت ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺮﺳﻨﺪ ‪:‬‬
‫در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 224‬ﻣﻮرخ ‪ 12‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،( 1952‬اﻳـﺪن ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠـﻴﺲ در‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ ﻳﻚ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻦ ﺑﺴـﺖ را )‬
‫ﺑﺪون ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺸﺘﺮك ( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ روش ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﮕﺸـﺎﺋﻴﻢ ‪ .‬ﻣـﺎ‬

‫‪١٣٠‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﺗﻤﺎس ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺼﺪق ﻧﻔﻮذ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﻣﻌﻤﻮل‬
‫دارد « ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺪن ﺑﻪ آﭼﺴﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ ﺗﺮدﻳـﺪ دارم‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻼم ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺼـﺮاف‬
‫ﻣﺼﺪق از اﻧﺠﺎم ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬اﮔﺮ وي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻮد ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻢ ﺧﻄﺮ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮم ﺗﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻳﻘﻴﻦ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺧﻮد ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎﻻ آن را رد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد « ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 741‬ﻛﺘﺎب (‬
‫در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 226‬ﻣـﻮرخ ‪ 13‬اﻛﺘﺒـﺮ‪ ( 1952‬اﻳـﺪن ﺷـﺨﺺ ﻣﻨﺎﺳـﺐ را‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴـﻞ ﮔـﻮت ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ « ‪ .‬اﻣـﺎ ﻛﺎﻣﻴـﻞ ﮔـﻮت‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻫﻴﺄﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬از ﺳـﻮي ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺎﻫﻬﺎي اﻛﺘﺒﺮ و ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻣﺸﺎور ﻣـﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ را ﺑﺮ رﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﮔﻮت ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ راه آﻣـﺪن ﺑـﺎ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺰد ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 745‬ئ ‪ 746‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 12 ) 225‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﭼﺴﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را از ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ آﮔﺎه ﻛﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻨﻚ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل دارد ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را آﻣﺎده ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬در ﺣـﺪود‬
‫‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان وام در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧﺮﻳـﺪ ﻧﻔـﺖ دراﺧﺘﻴـﺎر اﻳـﺮان‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﻢ «‪) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 742‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪226‬ﺷﻤﺎره ) ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 10 – 1352‬از ﺳـﻮي ﮔﻴﻔـﻮرد‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪ 13‬اﻛﺘﺒـﺮ‬
‫‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬

‫‪١٣١‬‬
‫ﻣﺎ از اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﺼﺪق ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻤﻲ اﻓﺘﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي و ﺟﻨﮓ ‪ 8‬ﺳﺎﻟﻪ و‪ ...‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮذﻳﺎﻧﻪ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫روﺷﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ در اﻳﺮان ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ را آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻨﺪ ‪ 225‬را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﺪن‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﻼع وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ رﺳـﺎﻧﺪ ‪ » :‬اﮔـﺮ ﻳﻜـﻲ از‬
‫اﻳﺮادات اﺻﻠﻲ وي ﺑﻪ ﻃﺮح ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﺣﺴﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق آن را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان وﺳﺎﺋﻠﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺳﺮ و ﺻﺪا‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﻣﺼﺪق‬
‫را از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ وي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را راﺳﺎ از ﻃـﺮف ﺧـﻮد‬
‫اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺎم ﮔﻮت را در اﻳﻦ ﻣـﻮرد ﻧـﺰد اﻳـﺪن ذﻛـﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدم وﻟﻲ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارزش‬
‫آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺨﺺ ﮔﻮت ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻳﺎ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ را ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد ‪) «.‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 744‬و ‪( 745‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ -1 :‬ﻛﺎﻣﻴﻞ ﮔﻮت )‪ ( Camill Gutt‬ﻣﺸﺎور ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎر در اواﺋﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﺑﺎر دوم در آﺑﺎن ﻣـﺎه ‪ 1331‬ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎوره ﺑـﻪ ﺗﻬـﺮان‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ) ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ – دﻛﺘﺮ ﻣﺼـﺪق و ﻧﻬﻀـﺖ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان – ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ – ﺟﻠﺪ دوم ص ‪. (985‬‬
‫در ‪ 30‬ﻣﻬﺮ ‪ 1331‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 22‬اﻛﺘﺒﺮ رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎد ﺑﻌﺪي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻘﺎﺋﺎت در دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ‬
‫ﺑﻲ ﺧﺪﺷﻪ او ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻻوت وزﻳﺮ دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ در ‪ 24‬اﻛﺘﺒﺮ ﻃـﻲ ﻧﺎﻣـﻪ اي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي وزﻳﺮﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ اﺿﻬﺎر ﻧﻈـﺮ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ‪ » :‬اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﻓـﻮرا در‬
‫ﻣﻘﺎم ﻧﺠﺎت اﻳﺮان از اﻓﺘﺎدن در ﭼﻨﮕﺎل ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ اﺑﺘﻜـﺎرات اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﻫـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺻﻠﻲ را در ﻣﻮرد اﻳﺮان ﺑﺮ ﻋﻬﺪة اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده‬
‫‪١٣٢‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺑﺮ ﺧﻴـﺰد و‬
‫ﺑﻪ اﺣﻴﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ آن ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﭘـﺮ زﺣﻤـﺖ و ﭘـﺮ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﮔﺮ وﺿﻊ ﻃـﻮري ﺷـﻮد ﻛـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺿﺮورت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﺻﺮف ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﺒﻠـﻎ ﭘـﻮل‪ ،‬آدم و ﻛـﺎﻻ‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻘﺪار زﻳـﺎدي دﻟﻬـﺮه و ا ﺿـﻄﺮاب‪ ،‬ﻻزم ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺑﺘـﻮان اﻳـﺮان را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ دارد از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎه داﺷﺖ‪«.‬‬
‫‪»...‬وﺳﭙﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ در ﺟﻮاب ﺑﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮ "ﻻوت " از ﺑﻦ ﺑﺴﺘﻲ ﻛـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫آن ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺧﺎرج‬
‫از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﺔ ﻗﻮت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و ﻣﺮدم اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﻋﻤﻴﻘـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻗﺪام ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺗﺤﺎد ﻏﺮب‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ و در ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﻀﻮ ﻧـﺎﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﺮاﻧﺴـﻪ و ﺗﺮﻛﻴـﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ اﺛﺮ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ ﺗﻨﻬـﺎ ﺷـﺮﻛﺘﻲ ﻛـﻪ در ﺧـﺎرج از‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﺑﮕﻴـﺮد ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ ﻫـﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻞ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷـﺖ ﺣﺠـﻢ‬
‫ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻧﻔﺖ را ﻛﻪ ﺑﻪ درد اﻳﺮان ﺑﺨﻮرد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ ﻫـﺎي ﺑـﺰرگ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺿﺪ ﺗﺮاﺳﺖ را دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ورود در اﻳﻦ ﻣﻴـﺪان ﻣﻤﻨـﻮع‬
‫ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ).‬ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ‪ -‬ص ‪ 624‬ﺗـﺎ ‪ - 625‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از ‪The Secretary of‬‬
‫‪State to the President, Top Secret, Washingon , November‬‬
‫‪(7, 1952‬‬
‫‪ – 2‬ﺗﺎ اواﺧﺮ اﻛﺘﺒﺮ در درون وزارت دﻓـﺎع و ﺣﺘـﻲ وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﻃﺮﻓـﺪاري از‬
‫اﻗﺪام ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻮد‪. .‬ﻫﻨﺮي ﺑﺎﻳﺮود‪ ،‬ﻣﻌﺎون ﺟﺪﻳﺪ وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ در‬
‫اﻣﻮرﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﻻوت ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل آﭼﺴﻦ اﻗـﺪام ﻳـﻚ ﺟﺎﻧﺒـﻪ را رد‬

‫‪١٣٣‬‬
‫ﻣـﻲ ﻛــﺮد؛ او ﻧﻤـﻲ ﺧﻮاﺳــﺖ ﺧﻄـﺮ دور ﺳــﺎﺧﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﻫــﺎ را از اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤــﺪه‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ) «.‬اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻳـﺮان در ﺳـﺎﻳﻪ ﻣﺼـﺪق – ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪه ﺟﻤﻴـﺰ اف‪.‬ﮔـﻮد (‬
‫)‪James F. Goode‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮاه – ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑـﻪ ص ‪ 120‬ﺗـﺎ‬
‫‪ - 123‬ﺗﻬﺮان – ﻗﻘﻨﻮس‪( 1382 -‬‬
‫‪ -3‬و از ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1952‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻄﻮر ﻓﻌﺎل ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻬﻴـﻪ‬
‫ﻃﺮح آژاﻛﺲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ‪ » .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺗﻮأﻣـﺎن‬
‫ﺑﺮ دوش ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﻫـﺎي او ﺑـﻪ واﺷـﻨﮕﺘﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت‬
‫داﺧﻠﻲ اﻳﺮان را در اﺧﺘﻴﺎر وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪ ،‬و ﻟﻨﺪن ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داد‬
‫ﻛﻪ دﻳﭙﻠﻤﺎت ﻫﺎﻳﺶ ﻫﻔﺘﻪ اي دوﺑﺎر در وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﮔـﺰارش ﻫـﺎي او را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ )«.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ -‬ص ‪( 119‬‬
‫اﻳﺪن در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد در ﺑﺎره ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬رواﺑﻂ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﺛﺮ اﻧﺘﺼﺎب آﻗﺎي» ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ« ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻛﺒﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮔﺸﺖ‬
‫‪ » .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ« دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﭘﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻣﺄﻣﻮري ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬او ﻫﺮﮔـﺰ اﺟـﺎزه‬
‫ﻧﺪاد ﻣﺼﺪق او را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ وارد ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر و روش او را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣـﻲ ﻛـﺮدﻳﻢ‬
‫و ﺑﺪون او ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺮار داد ‪) 1954‬ﻗﺮار داد ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم( ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ و‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﻳﺮد‪«.‬‬
‫) ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﻧﻔـﺖ و ﻛﻮدﺗـﺎ – ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤﻤـﻮد ﺗﻔﻀـﻠﻲ– ص ‪ ( 31‬در روز ‪ 1‬آﺑـﺎن‬
‫‪ 1331‬ﻳﺎدداﺷﺘﻲ از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻳﺮان) وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺰرگ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺷﺎدروان دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﺑﻮد( در ﻟﻨـﺪن و واﺷـﻨﮕﺘﻦ در اﻋﺘـﺮاض ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬اﻟﻘﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻓﻜﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺒﺎري ﻛﻪ اﺣﺪي ﺗﻮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن را‬
‫ﻧﻜﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ را از ﻃﺮﻳﻖ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ اﻗﺪام اﻧﻘﻼﺑﻲ‬

‫‪١٣‬‬
‫درآوردن و ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫اﻳﺮان ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ) ﻛﻪ از زﺑﺎن ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺖ اﻧﻘﻼب‬
‫دوم و ﺑﺰرگ ﺗﺮ از اﻧﻘﻼب اول را ﻳﺎﻓﺖ ( و وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ) ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ اﻟﻘﺎء ﻛﺮد (‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮارد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮﺑﻪ ﻳﻚ» ﻃﺮح‬
‫اﻧﻘﻼﺑﻲ « و اﻟﻘﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي و اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬دو ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻧﺴﻠﻲ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺪﻳﺪروﺑﺮوت ﭘﺎري‪ ،‬اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ راﻛﻔﻠﺮ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ او ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺎه را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي و روزوﻟﺖ‬
‫ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را داﺷﺖ‪ ،‬در ﻃﺮح و اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي‬
‫ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي اﻋﻀﺎي‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪ در ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاه‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن راﻛﻔﻠﺮ و ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ و از راه اﻟﻘﺎء‪ » ،‬ﻃﺮﺣﻲ‬
‫اﻧﻘﻼﺑﻲ « ﮔﺸﺖ و اﺟﺮا ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ آن را » اﻧﻘﻼب دوم « ﺧﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻘﺶ روﺷﻨﻔﻜﺮ در ﺧﻮر اﻳﻦ ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺟﻮ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻓﻜﺮي ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺒﺎر ﺑﮕﺮدد‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪا ﺑﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺸﺪار دﻫﺪ ‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎ اﮔﺮ ﺑﻴﺎن آزادي ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺒﺎر ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ آورد ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را اﺑﺮاز ﻛﺮدن ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﺟﺒﺎر ﺷﺪ و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ را از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و زﺑﺎﻧﻬﺎ از اﻇﻬﺎر ﻛﺮدن ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬دروغ و ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ‪..‬‬

‫‪١٣‬‬
6

١٣
 ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‬

‫ﻣﺼﺪق و ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬

‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 227‬ﺗﻬﺮان‪ 16 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،( 1952‬ﻳﺎدداﺷﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﻪ‬

‫دوﻟﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺮاي وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‬
‫‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد واﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻋﻴـﺎن ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺷﻜﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻠﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‬
‫‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎﺑـﺖ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه ﻣـﺪت‬
‫ﻗﺮارداد ‪ ، 1933‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ‪ ،‬در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد ! ‪» :‬‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻨﮕﺎم اراﺋﻪ دﻋﺎوي از ﻃﺮف ﺷـﺮﻛﺖ از دﻳـﻮان درﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺷـﻮد ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫‪١٣٧‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﺑﺮاي ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺷﺮﻛﺖ دراﻳﺮان اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن دادن ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز ﺳﺎل ‪ ، 1933‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺮارداد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﭘﺎﻳﺎن داد «‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 747‬و ‪( 748‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 228‬ﺗﻬﺮان‪ 18 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،( 1952‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺼﺪق رﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ﺗـﺎ از او ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازد ‪ » :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻼﺧـﺮه ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ‪ 4‬ﺷﻨﺒﻪ ‪ 22‬اﻛﺘﺒﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 750‬ﻛﺘﺎب‬
‫(‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 229‬ﻟﻨﺪن ‪ 20‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1952‬و ﺳﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ) 230‬ﻟﻨـﺪن ‪20‬‬
‫اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1952‬و ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 231‬ﺗﻬﺮان‪ 21 ،‬اﻛﺘﺒـﺮ ‪ ( 1952‬ﻛﻮﺷﺸـﻬﺎﺋﻲ را‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮﻟﻲ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪق از ﺳـﻮي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪه اﻧـﺪ ‪ .‬در ﺳـﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ،230‬ﮔﻴﻔـﻮرد‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧـﻮدداري اﻧﮕﻠﻴﺴـﻴﻬﺎ از‬
‫ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ‪ » :‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻧﮕـﺮان اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺣﻞ ﺷﻮد و ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫« ! ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 756‬ﻛﺘﺎب (‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻏﺮاﻣـﺖ ﻗـﺎﻧﻊ‬
‫ﻧﺒﻮده اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﭼﻨﮓ اﻧﺪازﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،231‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ دﻟﻴﻞ ﻗﻄـﻊ راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن را‪ ،‬از ﻗـﻮل‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺑـﻪ ﻗﻄـﻊ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻢ رواﺑﻂ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت داﺧﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺪون ﺣـﻞ ﮔﺸـﺘﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻧﻔـﺖ و‬
‫ﻋﺪم درﻳﺎﻓﺖ وﺟﻮه ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‪} ،‬ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ { ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه داده ﺷﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﺧـﻮد در‬

‫‪١٣٨‬‬
‫اﻳﺮان اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺎرب ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎور‬
‫ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻗـﺪرت و ﺷـﺪت در ﺻـﺪد ﺑـﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﻨﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 757‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﺑﺖ » ﻋﺪم اﻟﻨﻔﻊ «‪ ،‬دﺳﺖ آوﻳـﺰي ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان را از ﭼﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﺑﺪر ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬و ﭼﻮن دﻳﺪﻧﺪ از ﺗﺼﺮف دوﺑـﺎره ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و ﺷﺮﻳﻚ ﻛـﺮدن اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬـﺎ را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ‪:‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 232‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ 888 . 2553 /10 – 2452‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔـﻮرد‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ 24‬اﻛﺘﺒـﺮ ‪، 1952‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 7‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در ﻟﻨـﺪن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ارﺟﺎع ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻲ ﻃﺮف ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از دادن ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮدن ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻧﻈﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﻣـﺎ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ اﻳـﺮان را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ و از ﻋﻮاﻗﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻌﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن اﻓﺘﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻈﺮ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ ...‬روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي وارد ﻛﺮدن ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ اﻳـﻦ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﺮﻛـﺐ از‬

‫‪١٣٩‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 759‬و ‪ 760‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬در ‪ 22‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1952‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 30‬ﻣﻬﺮ ‪ ،1331‬اﻳﺮان رواﺑﻂ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻴﻜـﺎر ﻧﻤـﻲ ﻧﺸـﻴﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻓﻜﺮ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ درآﻣﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﻮدﺗـﺎ ﺷـﺮاﺋﻄﻲ را‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺼﺮف اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ درآﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﺮ آن ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑـﺪون ﻋﻀـﻮﻳﺖ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻳـﺮان‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ‪ :‬زﻳﺮا‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﭘﻞ ﻧﻴﺘﺰ)‪ ( Paul Nitze‬ﻛﻪ در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣﺼـﺪق رﺋـﻴﺲ ادارة‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺳﻴﺎﺳﻲ در وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮد و در ﻣـﺬاﻛﺮات ﻧﻔـﺖ ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ » :‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻛـﻪ در‬
‫ﺳﻔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻟﻨﺪن در ﻓﻮرﻳﺔ ‪ 1952‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ در‬
‫ﺑﺎرة ﻳﻚ اﺑﺘﻜﺎر ﺟﺪﻳﺪ و ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺎر ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ روﺷـﻦ ﺑـﻮد ﻣﺼـﺪق ﺑـﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺸﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻌﻨﻮان ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز اﺻـﻠﻲ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ راه ﻋﻤﻠـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻳـﻚ ﻛﻨﺴﺮﺳـﻴﻮم ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ از‬
‫ﻛﻤﭙﺎﻧﻴﻬﺎي ﻧﻔﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ واروﭘـﺎﻳﻲ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺑﻬـﺎر آن ﺳـﺎل ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﻣـﺬاﻛﺮات‬
‫ﻣﻘــﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑــﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪﮔﺎن ﻛﻤﭙﺎﻧﻴﻬــﺎي ﻧﻔﺘــﻲ ﻛــﺮدم و در ﺗﺎﺑﺴــﺘﺎن در ﺑــﺎرة ﺑﺴــﻴﺎري از‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻳﻢ در ﭘﺎﺋﻴﺰ ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ام را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدم ﻛﻪ روي ﻣﻴـﺰ‬
‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺗﺮوﻣﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪) «.‬اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق – ﻧﻮﺷـﺘﺔ ﭘـﻞ ﻧﻴﺘـﺰ – ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺮﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﭼﻪ ﮔﺬﺷﺖ؟)ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت( – ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻫﻮﺷـﻨﮓ ﻣﻬـﺪوي‬
‫– ص ‪ 79‬ﺗﺎ ‪( 95‬‬

‫‪١٠‬‬
‫‪ -2‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻤﻴﺰ اف ﮔﻮد اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ‪»:‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻏﺮاﻣﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﭙﺮدازد ﺗﺎ رﻫﺒﺮان ﺳﺎﻳﺮدوﻟﺘﻬﺎي ﻃﺮف اﻣﻴﺘﺎز از اﻳﺮان ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺷﺮﻛﺖ ﮔﺰارش دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد دارد ﻣﺸﻜﻞ‬
‫آﻓﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺰارش اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ »،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻣﺮوز ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮدا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻮد‪) «.‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ازﻛﺘﺎب اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻳﺮان درﺳﺎﻳﻪ ﻣﺼﺪق‪ -‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺟﻤﻴﺰ‬
‫اف‪.‬ﮔﻮد )‪ ( James F. Goode‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮاه – ص‪-119‬‬
‫ﺗﻬﺮان – ﻗﻘﻨﻮس‪( 1382 -‬‬
‫‪ - 3‬ﺟﻤﻴﺰ اف ﮔﻮد )‪ ( James F. Goode‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ روﻳﻜﺮد ﺗﺎزه اي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻮاﻓﻖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﻣﺪ‬
‫ﻧﻈﺮداﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻚ آﭼﺴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪة ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ ي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‬
‫وﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪة آن را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ص‪(121‬‬
‫‪ – 4‬ﺟﺎ دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻣﻠﻲﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺒﻼ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﺮارداد ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪاي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻣﺎﻧﺪن اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ ﺟﻨﻮب ﺑﺪﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل را در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻮروي‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ اي روي ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در دوره ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻃﺮح ﭼﻬﺎر ﻣﺎدهاى ﻣﻨﻊ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎى اﻳﺮان از ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ‬

‫‪١١‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻴﺎن در ﺑﺎره واﮔﺬارى اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ را داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ دو ﻓﻮرﻳﺖ در روز ‪11‬‬
‫آذر از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراى ﻣﻠﻰ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 233‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 00 / 10 – 3152‬از ﺳﻮي ﺑﺮوس‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 31 ،‬اﻛﺘﺒﺮ‬
‫‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 7 :34‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري ( وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد ‪ .‬ﻧﻜﺎت ﻋﻤﺪه ﺳﻨﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﻴﻮن و ﺣﺰب ﺗﻮده در اﻳﺮان ﻣﻮازي اﺳﺖ ‪ .‬وﻟـﻲ ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﻋﻤﺪه و ﻣﻬﻢ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻣﻠﻴﻮن ﺗﺴﻠﻂ اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروي را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫و ﻳﺎ ﻋﺮوﺳﻚ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه او اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺎﻳـﻞ و ﻗـﺎدر ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ از ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روﻧﺪ روﻳﺪادﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در راﺳﺘﺎي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري از‬
‫ﻧﻮع ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪...‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 5‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣﻮاﻓـﻖ ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﻓﻮري ﺧﻮد ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ اﻣﻜـﺎن وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﻛﻪ وي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧـﻮد را ﺑـﺪون ﻛﻤـﻚ ﺣـﺰب‬
‫ﺗﻮده ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ ؟‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻤﺪه از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻴﻮن ﺑﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺨﺼﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺮ ﻧﻔﻮذ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ از‬

‫‪١٢‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻔﻆ ﺑﺮﺧﻲ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﻮدن ﻓﺸﺎر ﺷﻮروي آﮔـﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺻﻞ ﭼﻬﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺸـﻜﻞ ﻓﺰاﻳﻨـﺪه اي‬
‫ﻣﺤﺪود ﺷﻮد و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑﺴـﺒﺐ ﻣﺸـﻜﻼت داﺧﻠـﻲ اﻳـﺮان ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه اﮔـﺮ‬
‫وي در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و اﻧﺠـﺎم ﻫـﺮ‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻏﺮب را دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪...‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ از اﻃﻼﻋﺎت درﻳﺎﻓﺖ ﺷـﺪه‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺘﺎج ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺟﺪا از روﻳﺪادﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻞ دﺧﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ اﺗﺤـﺎد‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬دوﻟﺖ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠـﻲ ) اﮔـﺮ ﻧـﻪ ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﺣـﺪ اﻗـﻞ ﻳﻜـﻲ از‬
‫رﻫﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ( ﻃﻲ ﺳﺎل ‪ ، 1953‬ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻄﻮر‬
‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻬﻤﻲ در‬
‫اداره اﻣﻮر اﻳﺮان ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫ج – روﻧﺪ روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و اداﻣﻪ آن‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻏﺮب‬
‫را ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ‪ .‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﺻـﻠﻲ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪ ،‬در روﻳـﺎروﺋﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از دوﻟﺖ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﺗـﺎ اﻳـﻦ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اداره اﻣﻮر اﻳﺮان را در دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪارد ‪ ) .‬ﺻـﻔﺤﺎت ‪762‬‬
‫ﺗﺎ ‪( 766‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺗـﺮوﻣﻦ از ﺧـﻮد ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪي از ﺳﻮي آن ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫◄ وزارت دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد وزارت ﺧﺎرﺟـﻪ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻜﺴـﺖ ﺧـﻮرده اﺳـﺖ و ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬

‫‪١٣‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬وارد ﻋﻤﻞ ﺷـﻮد و ﻣﺸـﻜﻞ ﻧﻔـﺖ را ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬

‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 234‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 00 / 10 – 2452‬از آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳـﺮ اﻣـﻮر‬

‫ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ آﻗﺎي ﻻوت‪ ،‬وزﻳﺮ دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 4 ،‬ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﺳﺮي (‬
‫آﻗﺎي وزﻳﺮ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 24‬اﻛﺘﺒﺮ ﺷﻤﺎ ) در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻻوت ‪،Lovett‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ رو ﺑﻪ آﺷﻔﺘﮕﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﻘﻮط اﻳﺮان ﺑﻪ داﻣﻦ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻗـﺪام ﻓـﻮري‬
‫ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ ...‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻮرا ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﺪ و ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‬
‫اﻳﺮان را اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ...‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻳﺮان از ﺳﻘﻮط ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪... ،‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﻓﺮض وارد ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻳﺎن ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬اﻗﺪام ﻓﻮري‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮕﻲ ﻳـﺎ ﺑـﺪون ﺗﺼـﻮﻳﺐ و رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﺿﺮور اﺳﺖ ‪ (...‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻦ‪ ،‬در ﺑﺎره اﻳﺮان‪ ،‬واﺟﺪ داﻧﺴﺘﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻮد ‪...‬‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﺑﻮده و ﺑﺮاﺳـﺎس اﻳـﻦ ﻓـﺮض ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺗﻼش ﺑﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺠـﺎت داده ﺷـﻮد‪ ،‬اﺑﺘﻜـﺎر و در آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ از ﻃـﺮف اﻧﮕﻠﻴﺴـﻴﻬﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ از‬
‫ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ اﻳﺮان رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺧﻮد را ﺑـﺎ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‬
‫ﻗﻄﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع روﺷﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻜﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪،‬‬
‫ﺳﺮﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي و اﺗﺤﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮب‪ ،‬در ﺧﺎرج از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫ﻫﺪف ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﺑﺪون وارد ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﺻـﺪﻣﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﺿﺮور ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 767‬ﺗﺎ ‪ 770‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 235‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 00 / 11 – 552‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪5 ،‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻓﻮري ‪ ،‬ﺳﺮي ( ﺣﺎوي ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺳﻨﺠﻲ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﻗﺘﺪار ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺮ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﻬﻤﺮاﻫـﻲ ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫ﻣﻘﺎم دوم‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻧﺎﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻃﻠﺒﻴـﺪه ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬وي ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻮده و ﻳﺎ در ﻋﺪاد ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻓﻌﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣـﺎه ژوﺋﻴـﻪ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﺳﻨﺎ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد ﺑﻴـﺎورد و‬
‫ﻳﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﻣﺼـﺪق از ﺻـﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻋﺪم ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬
‫داراي آن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﻳﻬﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﻜﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺪق اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺪارد ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻗﺪام ﻗﺎﻃﻌﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ آورد ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ اﺗﺨـﺎذ روﻳـﻪ ﻣﻼﻳﻤـﺖ و‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ و دادن اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺣـﺰب را آرام ﻛـﺮده و آن را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﮕﺎه دارد ‪...‬‬
‫ب – ﻃﻲ ‪ 12‬ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ و آﺷـﻔﺘﮕﻲ ﺑـﺎرزي در ﺗـﻮان و ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اداري و ﺛﺒﺎت ﻛﺸﻮر ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬اﻓﺮاط ﮔﺮاﺋﻴﻬﺎ در ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻗﻄـﻊ رواﺑـﻂ ﺑـﺎ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻧﺤـﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت اﻓﺮاﻃﻲ ‪ ...‬ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣـﺎ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻗﻄﻌﻲ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺮوج اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ از اﻳﺮان‪،‬‬

‫‪١‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دراﻳـﺮان ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﺮان در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻳﻚ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﺪﻓﺶ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل و »‬
‫ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ « اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻛﺮدن ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻫﺪف ﻻزم ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻨﻈـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در اﻳﺮان در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﺑﻪ ﺗﻼش ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮ از ﻧﻴﺮوﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻏـﺮب ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ج ‪ ... -‬ﮔﺮﭼﻪ در ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻴﭻ وزﻳﺮ ﺗﻮده اي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻀـﻮﻳﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻫﻤﻔﻜﺮي ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮده اﻳﻬﺎ ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‪ ،‬وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي و ﻣﻌﺎوﻧﺶ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﺎوﻧﺎن وزارت ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﺎر و ﻛﺸﻮر‪ ،‬وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬در ﻣﻈﺎن آﻟـﺖ‬
‫ﺗﻮده اﻳﻬﺎ ﺑﻮدن ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪...‬‬
‫د ‪ ... -‬در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ دوم‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ دوﻟﺖ ﻗﻮي ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رژﻳﻢ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري و ﺿﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‬
‫‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣﺼـﺪق ﺻـﺤﻨﻪ رﻫﺒـﺮي ﺳﻴﺎﺳـﻲ را در آﻳﻨـﺪه‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮك ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎرت از‬
‫ﺳﻮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮد و داراي روﺣﻴﻪ و وﻳﮋﮔﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮي ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺴـﺘﺮده اي‪ ،‬ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﻣﺼﺪق را ﻧﺪارد ‪...‬‬
‫در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺎﻟﻜﺎن اراﺿﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧـﺎن از‬
‫ﻣﻠﻴﻮن ‪ ... :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻜﺎف و ﺟﺪاﺋﻲ در ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ و ﺑﻴﺎن ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻠﻴﻮن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺣـﺰب‬
‫ﺗﻮده ﺑﻪ آﻧﺎن اراﺋﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣـﺮ ﺑﺸـﻜﻞ اﻧﺘﺨـﺎب و ﭘﻴـﺮوي از‬
‫ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ رﻫﺒﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈـﻮر ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺣـﺪ اﻛﺜـﺮ اﻣﺘﻴـﺎزات‬

‫‪١‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺪاﺋﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت و ﻏﻴـﺮ ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﺑﻮدن وﺿﻊ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺧﻨﺜﻲ و ﺑﺪون اﺛﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش اﺻـﻼﺣﺎت ارﺿـﻲ از ﺳـﻮي ﻛﺸـﺎورزان ‪... :‬‬
‫ﺗﻠﮕﺮاﻓﻬﺎي ﺳﻔﺎرت در ﻣﻮاﻋﻴﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده )‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻠﮕﺮاف ﺳﻔﺎرت ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1407‬ﻣﻮرخ ﻫﻔﺘﻢ اﻛﺘﺒﺮ ( ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺎط‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻛﻤﻚ از ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫‪ :‬در ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻊ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وي را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت در ﺑـﺎره‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دوم‪ ،‬در ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﻢ ‪ .‬در آﻧﺠـﺎ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻧﻤـﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ دوﻟﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﺳﻮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد‪ ،‬از دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧـﺎﺗﻮان ﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ دوﻟﺘﻲ ﺑـﺎ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﺟﻠـﺐ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺰب ﺗﻮده روي آورد ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺸﻢ و روﻳﻪ ﻋﺸﺎﻳﺮ ‪ :‬ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮي در ﺗﺒﺮﻳﺰ وﺟﻮد ﻋﺪم رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اي را ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ اﻛﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺰارش داده اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻣﻲ رﺳـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﻛﻲ از وﺟـﻮد‬
‫ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻊ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮي ﺳﺎﻳﺮ اﻳـﻼت و ﻋﺸـﺎﻳﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ﺑﻮده و وﺿﻊ ﻣﻴﺎن ﺑﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺗﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺸﻘﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﻻﻳﻠﻲ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از دوﻟﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‬
‫‪...‬‬
‫در ﺑﺎره ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮآورد اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮازﻧﻪ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان ‪ :‬ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﻮاﺿـﻊ اﺗﺨـﺎذي‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻣﻮازﻧﻪ دﻫﻨﺪه اي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳـﺪ ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻣﺴﻴﺮي را ﻧﻤﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻋﻮاﻗﺐ آن‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را ﺑﻪ ﺑﺎد اﻳـﺮاد و‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﺳـﻮي رﻫﺒـﺮان‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﺗﺮازو ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﻧﮕﺮش و روﻳﻪ آﻧﺎن اﻳﺴﺘﺎ و‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه زﻣـﺎن ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﻓﺮﺻـﺖ داده ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ‪ ،‬در آن‪ ،‬دﻻﺋﻞ و ﻗﺮاﺋﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي داﺋﺮ ﺑﺮ داﺷﺘﻦ ﻋﻼﺋﻖ ﻣﺎدي‬
‫و ﻣﻠﻤﻮس ﺑﻪ اﻳﺮان اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﻦ و دﻻﻳﻞ اراﺋﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺣﺰب ﺗـﻮده ﺗﻌﻤـﺪا‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه را ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﭼﻴﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺎ ﺑﺎ وزارت ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ) ج ( ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﻣﺸـﻜﻞ اﺻـﻠﻲ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻧﺘﻴﺠﻪ ) اﻟﻒ ( ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﺮاوان دارﻳﻢ ‪ ...‬ﻣﺎ ﺟﺪا ﺗﺮدﻳﺪ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﺋﺘﻼف ﻏﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺷﻜﻨﻨﺪه اي ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ داراي دوام ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ روﺷﻨﻲ ﺑﺎ اﻫـﺪاف و اراده‬
‫اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻤﺮار و ﭘﺎﻳﺪاري ﺳﺎﻟﻢ و دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده آن ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 771‬ﺗﺎ ‪( 777‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1 :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺳﻨﺎد ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺟﻬﺖ ﺟـﺪا‬
‫ﺷﺪن از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﻴﺮ ﻣـﻲ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﺳـﻨﺎد ﺑﻌـﺪي‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﺷﻔﺎف ﺗﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او از اﻳـﻦ ﺗﻐﻴﻴـﺮ آﮔـﺎه‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ؟ آﻳﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و آن دﺳﺘﻪ از اﻋﻀﺎي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺑﻴﺮاﻫـﻪ اﺧـﺘﻼف‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻈﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ او و‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺶ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬آﮔـﺎه ﺑـﻮده اﻧـﺪ؟ ﭘﺎﺳـﺦ ﭘﺮﺳـﺶ ﻣﻨﻔـﻲ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻛﻪ در رﻫﺒﺮي ﻣﺒﺎرزه ﺑﻮده‪ ،‬از ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ در ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ دﺷـﻤﻦ ﻗـﺮار‬

‫‪١٨‬‬
‫دادﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‪ ،‬از راه ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﺮاﻧﻲ ﺧـﻮد و ﻧﻴـﺰ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﺷﻤﻦ ﺑـﺮ ﺷﻜﺴـﺖ ﻧﻬﻀـﺖ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان اﺻـﺮار داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت رواﺑﻂ در درون ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و در ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠـﻲ آﮔـﺎه ﺑـﻮده اﻧـﺪ ‪ .‬ﺣـﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ اﮔﺮ اﻳﻨﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺎده ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‪ ...‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ وﻋﺪه ﻫﺎ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬دروغ و‬
‫ﻓﺮﻳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳـﻦ دو ﻗـﺪرت ﺑﻬﻴﭽـﺮو ﻛﺎﺷـﺎﻧﻲ و ‪ ...‬را ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻛﺎرآﻣـﺪي ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻳﻜﻲ از دو اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ -‬ﭼﻮن ﻣﻼﺗﺎرﻳـﺎ‪ ،‬در ﻣـﻮرد ﺟﻨـﮓ ﻋـﺮاق ﺑـﺎ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺼﻒ ﻛﺸـﻮر ﺑـﺮود ﺑﻬﺘـﺮ از آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻨـﻲ ﺻـﺪر ﭘﻴـﺮوز ﺷـﻮد – ﻣﺼـﺪق‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرد و ﻧﻔﺖ را ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺒﺮد و‬
‫ب ‪ -‬دردام ﻧﻤﻲ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان ﭘﻴـﺮوز ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬
‫ﮔﺰارش اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻗﻮاﻋـﺪي ﻛـﻪ ﻗـﺪرت ﻣﺴـﻠﻂ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﻤﻞ از ﻣﻮﺿﻊ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺴـﻴﺎري ﺗﻮﻃﺌـﻪ ﻫـﺎ آﮔـﺎه‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻋﻤﻠﻜﺮدش‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮر را در ﺟﻬﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﺎزي‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﺰب واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮد و روﺷﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑـﺎ اﺻـﻞ اﺳـﺘﻘﻼل اﺗﺨـﺎذ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ و ﻳﺄس دو ﻗﺪرت اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ راه ﺣﻠـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ در ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ ، 32‬ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪،‬‬
‫‪ - 3‬در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪ - ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺳﻨﺎد ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜـﺎ در ﺑـﺎره راه و‬
‫روش ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻬﺎر اﻳﺮان ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﮔـﺰارش ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ ،-‬اﻣﻴـﺪ‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﻛﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻛـﺮد‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬داﺋﻢ آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﺪن‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﻨﺎم ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻫﻔـﺖ‬
‫ﻗﻮم ﺑﺎﻧﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ از ﻋﺼﺮ ﻣﺎد ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳـﺪ درس ﻋﺒـﺮت‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ‪ ) 236‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 /11 – 752‬ﻳﺎدداﺷﺖ آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳـﺮ‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮي ﺗﺮوﻣﻦ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري‪ ،‬واﺷـﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻔـﺘﻢ‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﻛﺎﻣﻼ ﺳـﺮي (‪ ،‬از » ﺗﺼـﻤﻴﻤﻬﺎي ﺿـﺮور ﻫﺮﮔـﺎه ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﻳﺮان ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ «‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ‪ .‬آﭼﺴـﻦ ﺑـﻪ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻫﺮﮔﺎه اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺪان ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻓﺎﻋﻲ ﺳﺎل ‪ 1950‬و اﺻﻼﺣﻴﻪ آن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ، ...‬ﺷﻤﺎ آﻣﺎده ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد آن اﺧﺘﻴﺎرات را ﺑﻜﺎر ﺑﺮﻳﺪ‬
‫‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻛﻪ واﻣﻲ ﺗﺎ ﻣﺒﻠـﻎ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر از ﺳـﻮي ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﺧﺮﻳــﺪ ﻣــﻮاد دﻓــﺎﻋﻲ ) ‪ ،( DMPA‬در ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﺧﺮﻳــﺪﻫﺎي آﺗــﻲ ﻧﻔــﺖ و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان داده ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ب – اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ ) 708‬اﻟـﻒ ( و ) ب (‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ و ﻳﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان و در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻳـﻚ ﻳـﺎ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي » ﻋﻤﺪه « ﻧﻔﺘـﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ و ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﻧﻔﺘـﻲ‬
‫اﻳﺮان را ﺧﺮﻳﺪاري و ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﺎر و در‬
‫ﺻﻮرت ﺿﺮورت‪ ،‬ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان اﻋﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ‪.‬‬
‫در ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ راه ﺣﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪١٠‬‬
‫‪ – 1‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ دﺳﺖ ﻧـﺰﻧﻴﻢ ﺑـﻪ اﻣﻴـﺪ اﻳﻨﻜـﻪ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮازات ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪن وﺿﻌﻴﺖ داﺧﻠﻴﺸﺎن ﺳﺮ ﺑﺮاه ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬دوم اﻳﻨﻜﻪ از دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻮدﺟﻪ اي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﻴـﺎس‬
‫ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ و‬
‫‪ – 3‬ﺳﻮم‪ ،‬راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﻴـﺎﺑﻴﻢ و از آن راه وﺟـﻮﻫﻲ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫آﻳﺪ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد آﻧﺎن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ راه اول ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار داﺧﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺎه ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷـﺮاﺋﻂ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫زﻣﺎن و ﻣﻬﻠﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺑﻄـﻮر ﺿـﻤﻨﻲ ﻣﻔﻬـﻮم آن دﺳـﺖ زدن ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﺪون وﺟﻮد ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺰﻳﻨـﻪ‬
‫ﺳﻮم ﻫﻤﻮاره‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬راه ﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻣﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد را در ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان ﻣﺼﺮوف داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ » ﭘﻴﻮﺳﺖ «‪ ،‬ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴـﻠﺢ‬
‫اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﻧﺪ آﻧﻬﺎ آﻣﺎدﮔﻲ دارﻧـﺪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻋﻤـﺪه اي ﺑﻨـﺰﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎ و‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ و ﺑﻨﺰﻳﻦ و روﻏﻦ ﻣﻮﺗﻮر و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﺋﻲ از ﺳﻮي اﻳﺮان‪ ،‬در دﺳﺘﺮس آﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ وام‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل وارﻳﺰ ﺷﻮد ‪ .‬اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ در ﺑﺎره اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ‬
‫دادن وام از ﻧﻈﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺣﻔﻆ و ﻧﺠﺎت اﻳﺮان و اﻳﻨﻜﻪ از ﺳﺮﮔﻴﺮي و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ﺑﻪ دﻓﺎع ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺎ و ﻫـﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧـﺎن ﻣـﺎ در ﭘﻴﻤـﺎن دﻓـﺎﻋﻲ ﻧـﺎﺗﻮ‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 777‬ﺗﺎ ‪( 780‬‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺿﺮور اﺳﺖ‪.‬‬
‫* ﺳــﻨﺪ ﺷــﻤﺎره ‪ ) 237‬ﻟﻨــﺪن‪ 18 ،‬ﻧــﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﮔــﺰارش وزارت ﺧﺎرﺟــﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن » ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان « اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻴﻔـﻮرد‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﺮاي وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ‪ .‬ﮔﺰارش ﺷـﺎﻣﻞ راه‬

‫‪١١‬‬
‫ﺣﻠﻲ ﻣﻮاﻓﻖ دﻟﺨﻮاه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳـﺖ ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔـﺰارش و ﺑﻄـﻮر ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺗـﺮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و روﻳﻪ اي ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﺤـﺚ‬
‫در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 238‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺗﺮوﻣﻦ – اﺳﻨﺎد ﺗﺮوﻣﻦ ‪،Psf.subject file‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﺮاي رﻳﺎﺳـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري در ﺑـﺎره ﮔﻔﺘﮕـﻮ در ﻳﻜﺼـﺪ و ﺑﻴﺴـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 19‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺮي (‪،‬‬
‫در ﺑﺎب ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ ... -‬ﻣﻌﺎون وزارت دﻓﺎع اداﻣﻪ داد ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺠﻲ ﻛـﻪ از ﭘـﻲ ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻫﻤﻜﺎري اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﻼ ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ ﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺟﺮﻳـﺎن ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان را ﺑﻄـﻮر ﻳـﻚ‬
‫ﻃﺮﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ و اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺎ ﺑﺎز آورد ‪.‬‬
‫وي‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي اﺑﺮاز اﻣﻴﺪواري ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان ﺑﺸﻮد وﻟﻲ اﻓﺰود‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﺳﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وزارت دﻓﺎع‬
‫ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻮﻗﺖ و اوﻟﻴﻪ اي ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره اﻣﻜـﺎن ﻋﻤﻠـﻲ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ و در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬رﺳـﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮوس‪ ،‬ﻣﻌﺎون وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ از آﻗﺎي اﻳﻤﺮﮔﻠﻴﻚ ﺳـﺌﻮاﻟﻲ در ﺑـﺎره‬
‫روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑـﺮاي ﺷـﺮوع ﻣـﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺘﻬﺎي‬
‫ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﻮرد ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪد ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻛﺮد ‪ .‬آﻗﺎي اﻳﻤﺮﮔﻠﻴـﻚ ﭘﺎﺳـﺦ داد ﻛـﻪ در اﺻـﻞ ﺑـﺎ ﺷـﺮوع ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻧﻲ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 788‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪ ، 239‬ﺑﻬﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﺳﺮرﺑﻴﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﺷﺎﻣﻞ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬دو‬
‫ﻧﻜﺘﻪ در ﺑﺎره ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -‬ژﻧﺮال ﻟﻲ ﻳﺎدداﺷﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ژﻧﺮال ﺑﺮادﻟﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮد ‪ .‬در آن ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺳـﺘﺎد ﻣﺸـﺘﺮك‬

‫‪١٢‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ روي ﺑﻨﺪ ب – ‪ ، 5‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﺳـﺘﺎره ﮔـﺬارده و ﻳـﻚ‬
‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮآورده ﺷﻮد ‪ » :‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﭼﺸﻢ ﮔﻴـﺮ و ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده‬
‫ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻻزم ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﻧﻴـﺮوي ﻧﻈـﺎﻣﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻣﺴـﺘﻠﺰم آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺠﻤـﻮع‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي اﻓﺰوده ﺷﻮد و ﻳﺎ از‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد ‪« .‬‬
‫‪ -‬ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮك ارﺗﺶ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ ﻧـﻮﻳﺲ ﺑﻴﺎﻧﻴـﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ذﻛﺮي از ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ دوﺳﺘﻲ ﻣﻴـﺎن اﻳـﺮان و‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ 21‬ﻓﻮرﻳـﻪ ‪ ، 1921‬ﻧﺸـﺪه و‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻫﻨﮕﺎم اﻗـﺪام ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 136‬آن ﺷﻮرا ﻧﺎدﻳﺪه ﻧﮕﻴﺮد ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 791‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1 :‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒـﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻨﺪ آﺷـﻜﺎر ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﻄـﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ را اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﺑﺪاﻧﺤﺪ ﺟﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ آﻣﺎده ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪ .‬اﻣـﺎ ژﻧـﺮال‬
‫ﺑﺮادﻟﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮك ارﺗﺶ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺰرگ راه ﺣـﻞ ﻧﻈـﺎﻣﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وزارت دﻓﺎع ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺪا ﻛﺮدن ﺣﺴﺎب اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺣﺴﺎب اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را روﺷﻦ ﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺎده ‪ 6‬ﻗﺮارداد ‪ ، 1921‬در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬روﺳـﻴﻪ ﺣـﻖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﻴﺮو وارد اﻳﺮان ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫» اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺛﺎﻟﺜﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻣﺪاﺧﻼت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ را در‬
‫اﻳﺮان اﺟﺮا و ﻳﺎ ﺧﺎك اﻳﺮان را ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺿﺪ روﺳﻴﻪ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺨﺎﻃﺮاﺗﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺪود روﺳﻴﻪ و دول ﻣﺘﺤﺪة آن ﺑﺸﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻛﻪ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان اﺧﻄﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺮ رﻓﻊ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻘﺘﺪر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ ﺣﻖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺸﻮن ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎك اﻳﺮان وارد ﻛﺮده و ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺧﻮد اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻌﻤﻞ آورد‪«.‬‬
‫) ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان دردوران ﭘﻬﻠﻮي ) ‪ (1300-1357‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي ﻧﺸﺮ ﭘﻴﻜﺎن – ص ‪ (11‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﺷﺠﻴﻌﻲ در ﺑﺎرة ﻋﻠﻞ‬
‫اﺻﻠﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺎده ‪ 6‬ﻗﺮار داد از ﺳﻮي اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮار‬
‫داد ‪ 26‬ﻣﺎده اي ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷﻮروي ﻣﺼﻮب ‪ 23‬آذر ‪ 1300‬ﺷﻤﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺷﻮروي در ﻗﺒﺎل ﭘﺬﻳﺮش ﻟﻐﻮ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮن و ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدن‬
‫از ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد از دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻖ ورود ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ ﺷﻮروي را ﺑﻪ اﻳﺮان‪،‬‬
‫در ﺻﻮرت دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻛﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻪ ﺧﺎك اﻳﺮان و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ‪ ) «.‬ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ) -‬از اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ (‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم – ﺗﺄﻟﻴﻒ زﻫﺮا ﺷﺠﻴﻌﻲ – ص ‪ ( 136‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد و‬
‫ﻗﺮار داد ‪ 5‬ﻣﺎرس ‪ 1959‬و ﻗﺮادادﻫﺎي ﺳﺮي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﻣﻴﺎن رژﻳﻢ ﺷﺎه واﻣﺮﻳﻜﺎ را‪ ،‬ﺑﻨﻲ‬
‫ﺻﺪر ﺑﻬﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﻛﺮد و ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ »ﺧﻄﺮات و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي«‪ » ،‬در ﻣﺎه ﻣﺎرس ‪ 1959‬ﺑﻴﻦ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان ﻳﻚ ﻗﺮار داد دﻓﺎﻋﻲ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻤﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮار‬
‫دادﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ آن ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺿﻤﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻜﻬﺎي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺠﺎوز ﺧﺎرﺟﻲ از اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ‬
‫ارﺿﻲ اﻳﺮان دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪ ) «.‬زﻫﺮا ﺷﺠﻴﻌﻲ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪ 299‬ﺗﺎ ‪ - 301‬ﺟﻨﮓ ﻗﺪرﺗﻬﺎ‬
‫در اﻳﺮان – اﺛﺮ ﺑﺎري روﺑﻴﻦ – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺸﺮﻗﻲ ‪ -‬ص ‪ (91‬ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻨﺪ‬
‫ﻟﻐﻮ ﻗﺮاردادﻫﺎ را در ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪:‬‬

‫‪١‬‬
 ‫* ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪58/8 / 16 – 346 59‬‬
‫ﺷﻮراي ﻣﺤﺘﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻟﻐﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻮرخ ‪ 58 / 8 / 12‬ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻫﻴﺌﺖ وزﻳﺮان دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮراي اﻧﻘﻼب‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ارﺳﺎل ﻣﻴﮕﺮدد‪ /.‬ب‬
‫از ﻃﺮف ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﺑﺎﺗﻔﺎق آراء ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‬
‫وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد و داراﺋﻲ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر‬
‫‪ 19‬آﺑﺎﻧﻤﺎه ‪58‬‬
‫* ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻟﻐﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﺎده واﺣﺪه‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﻮرخ ‪ 14‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 5 ) 1337‬ﻣﺎرس ‪ ( 1959‬ﻟﻐﻮ و ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺟﺎزه داده ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺴﺦ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ /.‬ب‬

‫‪١‬‬
 ‫از ﻃﺮف ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ – وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫* ﺷﻤﺎره‪ – 59344 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ‪58 / 8 / 15‬‬
‫ﺷﻮراي ﻣﺤﺘﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﺴﺦ ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻋﻬﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮدت ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﺮان و‬
‫روﺳﻴﻪ ﻛﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ي ﻣﻮرخ ‪ 58 / 8 / 12‬ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻫﻴﺎت وزﻳﺮان دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮراي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪/.‬ب‬
‫از ﻃﺮف ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﺑﺎﺗﻔﺎق آراء ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‬
‫وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد و داراﺋﻲ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر‬
‫‪ 19‬آﺑﺎن ﻣﺎه ‪1358‬‬
‫* ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﺴﺦ ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮدت ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ‬
‫ﻣﺎده واﺣﺪه ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮدت ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ در ﻣﺴﻜﻮ ﻣﻮرخ‬
‫ﻫﺸﺘﻢ ﺣﻮت ‪ 1299‬ﻫﺠﺮي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 26‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1921‬ﻣﻴﻼدي ﻓﺴﺦ و ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺟﺎزه‬
‫داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻼﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮدن و ﻓﺴﺦ ﻓﺼﻮل ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ را اﻋﻼم دارد‪.‬‬
‫‪/‬ب‬
‫از ﻃﺮف ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ – وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫) ﻧﻘﻞ ازروزﻧﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ‪ 20‬آﺑﺎﻧﻤﺎه ‪( 1358‬‬
‫ﺑﻨﻲ ﺻﺪر در ﺳﺮ ﻣﻘﺎﻟﻪ روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ‪ 20‬آﺑﺎن ﻣﺎه ‪ 1358‬ﺑﻨﺎم "رﻣﺰ اﺳﺘﻘﻼل" ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪١‬‬
‫» ﺷﻮراي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان در ﺟﻠﺴـﺔ دﻳﺸـﺐ ﺧـﻮد ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق آراء ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻮرخ ‪ 5‬ﻣﺎرس ‪ 1959‬و ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺞ و‬
‫ﺷﺸﻢ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮدت ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ ﻣﻮرخ ‪ 26‬ﻓﻮرﻳـﻪ ‪ 1921‬را ﻟﻐـﻮ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻗﺪام ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻮراي اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ‪ 170‬ﺳـﺎﻟﻪ ﭘﺎﻳـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﺎره آن ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و ﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﺤﻤﻴﻞ آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ‬
‫ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻌﺎدل ﻗﻮا در اﻳﺮان ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑـﻪ ﺳـﻮد اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﺮﻓﺖ و ﻫﻤﻮاره وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﺠﺎوز و اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ دﻳﮕﺮان در اﻣﻮر اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻗﺮار داد ‪ 1921‬ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروي آﺧـﺮﻳﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻗﺮار داد ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري ﺑﻪ اﻳﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫آن دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﺣﻖ اﻳﻦ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻧﻴـﺮوي ﺛـﺎﻟﺜﻲ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬
‫ﻧﻴﺮو وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ و ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻮل ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1320‬ﺷـﻮروي‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ﻣﺘﻔـﻖ دﻳﮕـﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﺧـﺎك ﻣـﺎ را اﺷـﻐﺎل ﻧﻤـﻮد‪ .‬و ﻗـﺮار داد ‪ 1959‬ﺑـﺎ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻗﺮار دادي ﺑﻮد ﻛﻪ‪ ،‬در آن ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺮار داد اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﻴﻄﻪ ﻧﻔﻮذ ﺧـﻮد ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﻧﻤـﻮد و در ﺻـﻮرت ﻇـﺎﻫﺮ اﻣﺮﻳﻜـﺎ را‬
‫ﻣﺘﺤﺪي ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺧﺎك اﻳـﺮان از آن دﻓـﺎع ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و‬
‫درواﻗﻊ ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﻳـﺮان را در ﺑﺴـﺖ در اﺧﺘﻴـﺎر اﻳـﻦ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﺳـﻠﻄﻪ ﺟـﻮي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﺟﻴﺮ و ﻛﻬﻨﻪ ﻛﺎر اﻳﺮان ﻛـﻪ ﺧـﻮد اﺗﻜـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﻣﻴﺪي ﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ دﻓـﺎع از ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴـﺖ ارﺿـﻲ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ دو ﻗﺮن اﺧﻴﺮاﻳﺮان ﻣﺒﻨـﺎ را ﺑـﺮاﻳﻦ ﮔـﺬارده ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻔﻮذ ﻗﺪرﺗﻲ در ﻛﺸـﻮر‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ رﻗﻴـﺐ او ﻣﺘﻮﺳـﻞ ﮔﺸـﺖ و‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ رﻗﻴﺐ اﺟﺒﺎرا ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻛﻪ ﺣﻔﺎﻇﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ وﺟـﻮد آورد‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر اوﻟﻲ و ﺗﺴﻠﻴﻢ و رﺿﺎي اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺘﻤﺪاران در دادن اﻣﺘﻴـﺎزات و ﺣﻘـﻮق‬

‫‪١٧‬‬
‫ﺑﻪ وي و اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ دادن اﻣﺘﻴـﺎز ﻣﺸـﺎﺑﻬﻲ ﺑـﻪ رﻗﻴـﺐ او ﻣـﻲ ﺷـﺪ ‪ .‬اﻳـﻦ روﻳـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ داﻳﺮه ﺗﻌﺎدل را ﺗﻨﮓ ﺗﺮ ﻣـﻲ ﻧﻤـﻮد و ﭼﻴـﺰي از اﺳـﺘﻘﻼل و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﻛﺸـﻮر‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻮدﻧﺪ دوﻟﺖ ﻣﺮداﻧﻲ ﭼﻮن ﻣﺪرس و ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻄﺮات‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻌﺎر ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ را ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺑﺠﺎي اﻳﺠﺎد‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻤﻨﺎي زﺷﺖ اﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎ‪ ،‬اﻳﺴـﺘﺎدﮔﻲ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻳﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻮد رﺳـﻤﺎ‬
‫ﺧﻮد را از ﻗﻴﺪ و ﺑﻨﺪ ﻫﻤﺔ ﻗﺮار دادﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﺸﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﺛﺎر ﻧﺎﺷـﻲ از‬
‫ﺷﻜﺴﺖ اوﻟﻴﻦ ﺟﻨﮕﻬـﺎي اﻳـﺮان و روس را ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺧـﻮد ﻳـﻚ ﺳﻠﺴـﻠﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎ از اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﺳﺘﻘﺮار ﺳﻠﻄﻪ او و ﺳﭙﺲ ﺳـﻠﻄﻪ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻣﺮﻳﻜـﺎ را‬
‫داﺷﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪«.‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷـﻤﺎره ‪ ) 240‬ﭘﺮوﻧـﺪه ﺷـﻤﺎره ‪ ، s/s - NSC‬ﺑﺨـﺶ ‪ ، 63‬د ‪» 351‬‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ‪ ،« 136‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد از ﺳـﻮي‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪1952‬‬
‫ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ) ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ‪ ،( 136 / 1‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ را ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗـﺮوﻣﻦ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و داراي ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﺑـﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧـﺪ و ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻠﻴﺪي اﺳـﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﺳﻴﺐ ﭘـﺬﻳﺮي آن در ﻗﺒـﺎل ﻣﺪاﺧﻠـﻪ و ﻳـﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﺗﺤﺎد ﺷـﻮروي و ﺷـﻜﻨﻨﺪﮔﻲ آن در ﻗﺒـﺎل ﺑﺮاﻧـﺪازي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻫﺪﻓﻬﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﻲ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ‪...‬‬

‫‪١٨‬‬
‫‪ – 2‬ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎ و روﻧﺪﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺘـﺮل آن ﻛﺸـﻮر از‬
‫ﺳﻮي ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺘﻜﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻛﻒ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﺎن ارﺿـﻲ و ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﻗﺪرت ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣـﺪ‬
‫اﻗﻞ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ ﻫﺮ راه و ﮔﺰﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺧـﻮد را‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻟﻴﺎﻗـﺖ ﺟﺒﻬـﻪ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻏﻴﺮ ﻣﺸـﺨﺺ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ...‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﻠﻴﻮن از ﺑﻜﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻣﻮﺟـﺐ ﺗـﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪن ذﺧﺎﺋﺮ ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻞ دوﻟﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫـﺎي ﺟـﺎري ﺷـﺪه اﺳـﺖ و اﺣﺘﻤـﺎل دارد ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪه در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺠﻤﻮع اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺑﮕﺮدد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮآورد ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻣﺎم اﻣﻮر دوﻟﺖ اﻳﺮان را در ﻃـﻮل ﺳـﺎل ‪ ، 1953‬ﺑﺪﺳـﺖ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻞ اﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﺟﺰاء و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻤﻲ ﺑـﺮاي اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻋﺪم ﺛﺒﺎت ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ روش ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪ ،‬در‬
‫ﻗﺒﺎل اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴـﺮد ﻛـﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺘﻬﺎ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪ ...‬زﻣﺎم اﻣﻮر ﻛﺸﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دﻳﮕﺮ داراي ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺛﺒﺎت ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬
‫را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﮔﺮ روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻤﻴﺰي اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ‪ ،‬از ﻛﻒ ﺟﻬﺎن آزاد ﺑﺪر رود ‪ ...‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺳﻴﺎﺳـﺘﻬﺎي ذﻳـﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه و آن را ﭘـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻼش ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اداﻣﻪ دﻫﺪ ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
‫ب – آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺿﺮور در دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ آن ﻛﺸﻮر و در ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﺎزارﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ آن ﻛﺸﻮر‪،‬‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﺮان از درآﻣﺪﻫﺎي ﺳﺮﺷﺎر ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ج – آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻮدﺟﻪ اي ﻓﻮري از ﺳﻮي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﺮﮔﻴﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ آن ﻛﺸـﻮر و ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫آوردن ﺑﺎزارﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬دادن اﻳـﻦ ﻛﻤـﻚ ﺑـﺮاي ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﺳـﺎﺧﺘﻦ روﻧـﺪ‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲ ﻫﺎ و وﺧﺎﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺿـﺮورت‬
‫دارد ‪.‬‬
‫در اﻧﺠﺎم ﺑﻨﺪﻫﺎي اﻟﻒ و ب و ج‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺸﺎوره ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬از ﻓﺪا ﻧﻤﻮدن و ﮔﺬﺷﺖ ﻏﻴﺮ ﻻزم از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺮوع اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻳﺎ آﺳـﻴﺐ‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﻏﻴﺮ ﺿﺮور ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬وﺗـﻮ ﻧﻤـﻮده و از اﻧﺠـﺎم آن‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺗﻮاﻓﻘﻬـﺎي‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ‪ ) 708‬ﺗﺒﺼـﺮه ﻫـﺎي اﻟـﻒ و ب( ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪ 1950‬و اﺻﻼﺣﻴﻪ آن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬‬
‫د – ﺗﻮان اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ‪ .‬ﺳـﻌﻲ ﻛﻨـﺪ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪ ،‬از ﻫـﺮ‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴـﺖ ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪي و اراده ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﻫﻤﻮاره در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ - 5‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻂ و ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﻳﻚ و‬
‫ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻳـﺮان و ﻳـﺎ ﺑﺮﺗﻬـﺮان‪ ،‬اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻳـﺮان‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺖ اﻳﺮاﻧـﻲ ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﺑﻌـﻼوه در‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ از آن دوﻟﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺿﺮور و ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 6‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﻛﺎﻣـﻞ ﺑـﺮ اﻳـﺮان را‬
‫آﻧﻘﺪر ﺳﺮﻳﻊ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دوﻟﺖ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫‪ – 7‬در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺷـﻮروي ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻓـﺮض ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﺷﺮف وﻗﻮع اﺳـﺖ ﺣﺮﻛـﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﻮﺟـﻮد در آن زﻣـﺎن ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴـﺮد و‬
‫ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ روﻳﺪاد ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪...‬‬
‫)‪ – ( 3‬ﺗﺤﺼﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎر و ﻣﺠﻮز از ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاي ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﻀـﻮ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﻨﺎﺳﺐ و دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻨـﺎم ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‬
‫ﻣﺘﺤﺪ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪( 792 – 796‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬در ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،1952‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ را اﺗﺨﺎذ‬
‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﭘﻴﺮوزي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬آﻳﺰﻧﻬﺎور‬
‫ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و او از ‪ 20‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﻣﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺗﺼﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﺠﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ در ﻧﻴﺎﻣﺪن اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺗﺪارك ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬در اﻳﺮان و از ﺳﻮي » اﻳﺮاﻧﻴﺎن « ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﻳﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري رﺳﻴﺪن ﻧﺎﻣﺰد ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫‪١١‬‬
 ‫‪7‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺷﺘﺎب ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﺳﺪ‬
‫‪١٢‬‬
 ‫وﻗﺖ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري‬

‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ :‬ﻧﺸﺴﺘﻪ از راﺳﺖ‪ :‬دﻛﺘﺮ اﺧﻮي وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد‪ -‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻲ وزﻳﺮ ﻛﺎر‪ -‬ﻟﻄﻔﻲ وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي – ﻣﻬﻨﺪس ﺳﻴﻒ اﷲ ﻣﻌﻈﻤﻲ‬
‫وزﻳﺮﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف و ﺗﻠﻔﻦ ‪ -‬ﻣﻬﻨﺪس زﻧﮕﻨﻪ ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪-‬‬
‫دﻛﺘﺮ آذر وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ – اﻳﺴﺘﺎده از راﺳﺖ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻣﻠﻚ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﻣﻌﺎون‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ -‬ﻣﻬﻨﺪس ﺣﻘﺸﻨﺎس وزﻳﺮ راه ‪ -‬دﻛﺘﺮﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﻳﻘﻲ‬
‫وزﻳﺮﻛﺸﻮرو ﻧﺎﻳﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ– دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ– ﻣﻬﻨﺪس‬
‫رﺟﺒﻲ وزﻳﺮﻣﺸﺎور– دﻛﺘﺮﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ وزﻳﺮﺧﺎرﺟﻪ ‪ -‬دﻛﺘﺮﺻﺒﺎر‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺎن وزﻳﺮﺑﻬﺪاري‪ -‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻣﻬﻨﺎ ﻣﻌﺎون وزارت دﻓﺎع‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 241‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 11 – 2252‬از ﺳﻮي ﺑﺮوس‪،‬‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪،‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 22 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 4 : 12‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي (‪ ،‬ﺿﺮورت‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ » -‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﻳﺮان ﻧﻮﻋﻲ اﺣﺴﺎس اﻣﻴﺪ و اﻧﺘﻈﺎري وﺟﻮد دارد‬
‫داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺣﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ و اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻳﺄس و ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻮﺗﺎه اﻳﺮان ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ ... -‬ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻳﺎ‬
‫دادن اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﺟﺰ وﺧﻴﻢ ﺗﺮ ﺷﺪن‬
‫اوﺿﺎع در ﺑﺮ ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ و اﺣﺴﺎس ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ اﻗﺪاﻣﺎت از ﺳﻮي ﻏﺮب در ﻣﻮرد‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺿﺮورت دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ ذﻳﻨﻔﻊ‬
‫و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﺋﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ از زﻣﺎن ﻣﺮاﺟﻌﺖ و ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﻮد ‪...‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮاي اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ را ﻛﻪ آﻗﺎي ﻧﻴﺘﺰه در ﻟﻨﺪن ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﮕﺬارد ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع ﺻﺪور ﻳﻚ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻳﺎ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺪن اﻃﻼع داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه از ﺳﻮي آﻧﺎن را ﻗﺒﻮل و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫اﻳﺮادات اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ ‪ .‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺪن اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻠﻴﻢ ﻣﺘﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ را در ﺗﺎرﻳﺦ زودﺗﺮي ﺻﺎدر‬

‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ‬
‫روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬در واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 798‬ﺗﺎ ‪( 801‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 245‬از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻬﺎرم دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 6 :22‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‬
‫ﻓﻮري (‪ ،‬اﻃﻼع ﻣﻴﺪﻫﺪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪:‬‬
‫» در ﺑﺎره ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻣﻌﻮق ﻣﺎﻧﺪه ) ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪3511‬‬
‫وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 1357‬ﮔﺰارش ﺷﺪه از ﺗﻬﺮان( راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻳﺎ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻳﻨﻚ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 12‬روز ﺷﻨﺒﻪ ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﺖ واﺷﻨﮕﺘﻦ‪،‬‬
‫ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‬
‫) ﻧﺸﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ( ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي روﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ از ﺳﻮي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺳﺖ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 808‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) ،246‬ﺗﻬﺮان ﺷﺸﻢ دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﮔﺰارش ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن‪ ،‬ﻛﺎردار‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﻣﺼﺪق ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ وي اﻣﻴﺪوار ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ ‪ .‬ﻣﻦ دﺷﻮارﻳﻬﺎي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدم ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ وي از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ دﺷﻮاري روﺑﺮو‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻫﻨﻮز ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﻮده و در ﻧﮕﺮش‬
‫ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻄﻮر‬

‫‪١‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﻛﻪ وي‬
‫ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻛﺮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 811‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻣﺼﺪق از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان‪ ،‬آﮔﺎه ﻧﺒﻮده و ﻛﺎردار ﻧﻴﺰ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ اي ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 247‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 10 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،( 1952‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻟﻴﻨﺪر‪ ،‬ﻣﻌﺎون‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻨﺪرﺳﻦ را ﮔﺎﺳﺘﻮن‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺄت ﻣﺪﻳﺮه ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺻﺎدرات و واردات اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﭘﻴﺮاﻣﻮن دادن وام ﺑﻪ اﻳﺮان ﮔﺰارش ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺮض ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎ دادن وام ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺎه از ﭘﻮل ﺧﺒﺮي‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﭘﺮداﺧﺖ وام‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﺎﻧﻚ و دوﻟﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 812‬و ‪ 813‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 248‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 12 – 1152‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ﻳﺎزدﻫﻢ دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ،1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي (‪ ،‬ﺣﺎوي ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﺘﻴﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬در ﻟﻨﺪن اﺳﺖ ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﻟﺰوم ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ ...‬دﻳﺮوز ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﺎ دﻳﻜﺴﻮن‪ ،‬ﺑﻮﻛﺮ‪ ،‬ﻣﺎد و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮدم ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻴﻤﺎن را در ﺑﺎره ﺳﻬﻤﻴﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ و اﺛﺮ ﮔﺬاري آن را ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدم ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﻧﮕﻴﺰه ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﺑﻪ اﺧﺘﻼف در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‬
‫) ب ( ﻛﻔﺎﻳﺖ آن در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان و‬
‫)ج( ﺷﺮاﺋﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان در ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آزاد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‬

‫‪١‬‬
‫راﺳﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ اي در ﺣﺪود ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺮداﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ اي ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻻزم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺌﻮاﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻓﻌﺎل در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ‪...‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد اداﻣﻪ دادم و ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫راﻫﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻣﺎ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮأﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ دﻳﺪار و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد وﻗﺖ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺪودي ﻛﻤﻚ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺪون ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﺑﮕﺬارﻳﻢ ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﻲ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺳﻮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﺗﺨﺎذ ﻧﺸﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ } ،‬در اﻇﻬﺎر ﺑﻪ ﻣﺼﺪق { ﭼﻘﺪر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﺮود و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻴﺎن آﭼﺴﻦ و اﻳﺪن در ﭘﺎرﻳﺲ ﺷﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 814‬ﺗﺎ ‪ 816‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* در ﺳﻨﺪ ‪ ) 249‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 12 – 1452‬از ﺳﻮي دان ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ ‪ 14‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ، 1952‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺷﺐ ‪ .‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺨﻦ از ﻣﻘﺪاري ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﺮان ﺧﺮﻳﺪ و ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﺮد و روﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد ‪:‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ زﻳﺮ اﻣﺮوز از ﺳﻮي ﻧﻴﺘﺰه ﺑﻪ دﻳﻜﺴﻮن‪ ،‬در وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ اﻳﺪن در ﺑﺎره اﻳﺮان ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪١٧‬‬
‫‪ – 1‬ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ آن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻌﻨﻮان اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ و‬
‫ب – از ﻧﻈﺮ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان و‬
‫ج – از ﺟﻬﺖ اﺟﺎزه اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮاﺋﻂ و‬
‫ﻣﻮادي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻓﺮوش ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورد ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻳﻚ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ در ﺣﺪود ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺑﺮاي ﻳﻚ راه ﺣﻞ در‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻲ را رأﺳﺎ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ؟ ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻌﻤﻮﻟﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻋﻤﺪه‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻣﺆﻳﺪ آﻧﺴﺖ ‪ ...‬ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺿﺮور‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﻞ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ‬
‫از ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد را در ﻗﺒﺎل ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻔﺘﻲ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻤﻞ ﺑﺸﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺣﻤﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ را ﺑﺸﻮد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬

‫‪١٨‬‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ داد ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ را ﺑﺘﻮان از ﺳﺮ راه‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دو ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – دادن ﻳﻚ وام ﺑﺰرگ و ﻓﻮري ﺑﻪ اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ در‬
‫آﻳﻨﺪه ‪...‬‬
‫ب – ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﺣﻤﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﻳﺮان از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﺻﺮار ﺑﻮرزد ﻛﻪ اﺻﻞ‬
‫داوري ﺗﻮﺳﻂ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪ ...‬وي ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ را اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﺋﻂ ﺣﻜﻤﻴﺖ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ وي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﺻﻞ ﺣﻜﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﺪون ﺷﺮاﺋﻂ را ﺑﭙﺬﻳﺮد اﻣﺎ آﻣﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ را } ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق { روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ‬
‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع راه ﺣﻞ اﺑﺮاز ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق ﺧﻮد رأﺳﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺎﻓﻲ دراﻳﻦ ﻣﻮرد اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫آﻣﺎده اﻳﻢ آن را ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﻣﻜﺎن دادن ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ اﻳﺮان ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در‬
‫ﺧﻼل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻏﺮاﻣﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻓﺮﻫﻢ آﻳﺪ و ﺳﻌﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫آب و ﻫﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﺋﻲ از ﻃﺮﻳﻖ دادن‬
‫ﻛﻤﻚ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺎده ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻗﺎي ﮔﻮت ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي‪،‬‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎ و ﺑﻬﺒﻮد ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت‬
‫ارزي‪ ،‬را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻗﺎي ﮔﻮت‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارد ﺑﺎ دادن واﻣﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪،‬‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﻣﺎه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 250‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ 16 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1952‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ ...‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮﭼﻴﺰ ﺑﻠﺤﺎظ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در ﺑﺎره ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻓﻴﺼﻠﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﺮاﻣﺖ را‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺪرز و ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﺸﺪت ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫اﻟﻒ – ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻌﻲ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ از ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻣﻘﻄﻮع را‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ب – ﻣﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﻮدﻣﺎن و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﻌﻲ‬
‫آﻧﺎن در ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن ﻣﺎ از ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻢ ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ج – وي روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻢ دﺳﺘﻮر دﻫﻴﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻞ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع‪ ،‬را ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ و ﻳﺎ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻋﺘﺮاض آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫دﻫﻴﻢ ‪....‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن ﻛﻠﻴﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﻣﺼﺪق را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮد اﺻﻞ ﺣﻜﻤﻴﺖ را‬
‫ﺑﺪون ﺷﺮاﺋﻂ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از دﺳﺖ زدن ﺑﻪ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻋﻘﻴﺪه دارد‪ ...‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر دﻫﺪ از ﻣﺼﺪق ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣﺖ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻤﺰاج ﻛﻨﺪ ‪...‬‬

‫‪١٧٠‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬اﻟﻒ – ﺗﺎ ‪ 14‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان و دادن‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ دو وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ روﻳﻪ اي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻗﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫در ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آن را در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد ‪.‬‬
‫ب – ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ روﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻤﻘﺪار ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﮔﺮو ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫ج – ﺷﺮﻛﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ ‪.‬‬
‫د ‪ » -‬آﻣﺎده ﻛﺮدن آب و ﻫﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان «‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻛﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬روز اول ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 10) 1952‬آﺑﺎن ‪ ( 1331‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﻴﺮوت ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻳﻚ دوره ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺳﻴﻄﺮه ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن و ﺗﻌﺪادي از ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ از ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻄﻤﺌﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﻳﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو » ﻛﺮﻳﺴﺘﻮﻓﺮ ﻣﻮﻧﺘﺎگ )‪ (Christofer Montag‬و وودﻫﺎوس‬
‫)‪ ، (Woodhouse‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﺎزﻣﺎن ‪ M16‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺎ و ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮح دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮح » وودﻫﺎوس« ﺑﺎ ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺷﺎه‪ ،‬اﻏﺘﺸﺎش ﻫﺎي زﻣﺎن ﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﺪه اي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ و ﭘﺎره اي از ﺳﺮان ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬از ﻣﺎه اوت ﺑﺎ زاﻫﺪي ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭼﻴﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‬

‫‪١٧١‬‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮان اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮدﺗﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وودﻫﺎس در ﺳﻔﺮ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ » ﺳﻴﺎ« اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬آﻟﻦ داﻟﺲ ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ و ﻓﺮاﻧﻚ‬
‫‪(Allen‬‬ ‫واﻳﺰﻧﺮ )‪ (Frank Wisner‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ » ﺳﻴﺎ«‬
‫) ‪ Dulles‬و ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ )‪ (Kermit Roosvelt‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﺨﺶ‬
‫اداره ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻮاﻓﻖ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫اﻣﻮر اﻳﺮان‪ ،‬رده ﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ » ﺳﻴﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﭘﺎﻳﮕﺎه »‬
‫ﺳﻴﺎ« در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در اذﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺟﺎي ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ » وودﻫﺎوس« ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺮوﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪﻛﺮد وﻟﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﻼل اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺧﺮوج اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ او را ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭼﻴﻨﻲ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻮل و اﺳﻠﺤﻪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ زاﻫﺪي ﻗﻮل داده اﺳﺖ‬
‫ﻳﻚ » ﺟﻨﻮب آزاد« ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ ﻛﻪ در آن » ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ) 1953‬دي ﻣﺎه ‪( 1331‬‬
‫ﻫﻮاداران زاﻫﺪي ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﺘﺸﻨﺞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬در ‪19‬‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ ) ‪ 30‬دي ( ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻛﺴﺐ رأي اﻋﺘﻤﺎد )‪ 59‬رأي ﻣﻮاﻓﻖ در ﺑﺮاﺑﺮﻳﻚ رأي‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ( ﺗﻼش ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﻛﺮد« ) ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪– 1332‬‬

‫‪١٧٢‬‬
‫ﻣﺎرك‪ -‬ج – ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ -‬ص ‪29‬‬
‫ﺗﺎ ‪(30‬‬
‫‪ -- 2‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﺮح» ﺑﺪاﻣﻦ « و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي درﺑﺎر و ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻫﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﺮﺿﺪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻏﺮب و روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ در‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻳﻦ اﻫﺪاف ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺳﺮ ﺳﭙﺮده ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎف در داﺧﻞ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ » ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ آﻣﺎج ﺣﻤﻼت ﻋﺪه اي از اﻋﻀﺎي ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد « و ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ ،‬ﻣﻜﻲ و‪ ...‬اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﺑﺨﻮﺑﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫و اﻟﺦ‪ ) (....‬ﻗﻠﻢ وﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺎدروان ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي – ﻓﺼﻞ‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ – ص ‪ 665‬ﺗﺎ ‪( 28‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺠﺎي ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮو‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﺪ ؟ در ﻋﻮض‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ » ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ‪ » :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ آزادي و‬
‫اﺳﺘﻘﻼل را وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻏﺮاض و ﻣﻘﺎم ﻗﺮارداده و از ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻬﺎي اول ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دوﻟﺖ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر را ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻏﺎﺋﻠﻪ ‪ 23‬ﺗﻴﺮ ‪ 30‬از آن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪم و از ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ و ﻛﻢ ﻓﻜﺮي ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدم ‪ .‬ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺑﺎ رأي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺸﻮد و ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﭼﻄﻮر ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎز‬
‫ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻣﺘﺼﺪي ﻛﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﺑﻀﺮر آن ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻛﺎري ﺑﻮد ﺑﺪون ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺪﻣﻪ اي‬

‫‪١٧٣‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﺎ اﻳﺮان ﺑﻪ آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎري اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻞ ‪ ) «.‬ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪-‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ( 247‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻫﻢ در روزﻫﺎي اول ﻛﺎر‪ » ،‬ﺧﻮدﻳﻬﺎ «‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﻧﺎﻣﺰد‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫و ﺷﺪ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬در ‪ 21‬ﻣﻬﺮ ‪ ،1331‬دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﭘﺲ از ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ و ﺳﺨﻨﮕﻮي دوﻟﺖ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ ..... » :‬ﭼﻮن‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎﺋﻲ ازﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺣﺠﺎزي و ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﻳﺎن‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺖ آﻗﺎي ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي و ﺑﻌﻀﻲ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﻛﻪ داراي‬
‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﻚ ﺳﻔﺎرت اﺟﻨﺒﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن ﻛﻪ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ از ﻃﺮف ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪...‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ دارﻧﺪ دوﻟﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪﻛﺮد ﺗﺎ اﻗﺪام ﻻزم ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدد «‪.‬‬
‫) ﻗﻠﻢ وﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺎدروان ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي – ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ –‬
‫ص ‪ . (668‬و‬
‫‪ – 2‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻲ ﻫﺎ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ ﺣﻞ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آﻣﺎده ﺷﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪،‬‬
‫در درون ﻛﺸﻮر‪ » ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﺿﺪ اﺳﺘﻘﻼل « ﻣﺮﻛﺐ از ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﻃﺮﻓﺪار اﺳﺘﺒﺪاد‬
‫واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ » ﺧﻂ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء « ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء‬
‫ﺑﺎﺗﻔﺎق ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن اﺳﺪاﷲ ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻓﻌﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺮور ﺷﻬﻴﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻧﺪ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء داد‪ .‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ از آﻗﺎي ﻣﻬﻨﺪس ﺳﺤﺎﺑﻲ در» ﻛﺘﺎب ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ -1332‬ص ‪ « 91‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻬﺪي ﻋﺮاﻗﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1329‬ﺗﺎ ‪ 1332‬از ﺟﻮاﻧﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم و از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺮﺣﻮم‬
‫ﻧﻮاب ﺻﻔﻮي ﺑﻮد و ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1343‬ﺗﺎ ‪ 1357‬ﺑﻪ اﺗﻬﺎم رﻫﺒﺮي ﮔﺮوه ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﻣﻮﺗﻠﻔﻪ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﺮور ﺣﺴﻨﻌﻠﻲ ﻣﻨﺼﻮر در زﻧﺪان ﺑﺴﺮ ﺑﺮد و در ﺳﺎل ‪1358‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺷﺮح ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺪاﺋﻴﺎن‬
‫اﺳﻼم در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ »:‬در زﻣﺎن ﺗﺮور ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬ﻧﻮاب ﺻﻔﻮي در زﻧﺪان ﺑﻮد و اﻣﻮر ﻓﺪاﺋﻴﺎن در ﺧﺎرج از زﻧﺪان را ﻣﺮﺣﻮم‬
‫ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ واﺣﺪي رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺻﺮاﻓﺎن روي‬
‫واﺣﺪي ﻧﻔﻮذ ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺖ و ﻃﺮح ﺗﺮور دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ را وي ﺑﻪ واﺣﺪي اﻟﻘﺎء‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎﻳﻌﺎت زﻳﺎدي در ﺑﺎره واﺑﺴﺘﮕﻲ وي ﺷﻨﻴﺪه و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻣﺸﻜﻮك‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬وي را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻗﺮار دادﻳﻢ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ او ازاﻓﺮاد ﺣﺰب‬
‫اراده ي ﻣﻠﻲ و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬وي ﺣﺘﻲ اﺳﻠﺤﻪ ﻫﻢ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر واﺣﺪي ﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻮد‪. «.‬‬
‫ﻟﮋ ﻣﺎﺳﻮﻧﻲ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮل ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﻴﻚ ﻧﻈﺮﻛﺮدﭘﺮﺧﻮﻳﺶ درآن دﻳﺪ‪/‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎ زﻛﻪ ﻧﺎﻟﻴﻢ ﻛﻪ از ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫◄ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺮوﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫او ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ در اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻛﺮدن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ و ﻳﺎ از ﺳﻮﺋﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﻣﺎﻧﻊ دادن وام ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺷﻜﺎل ﺗﺮاﺷﻲ‪ ،‬دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺪ و‬

‫‪١٧‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور زﻣﺎم اﻣﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ را در دﺳﺖ ﮔﻴﺮد ؟ اﺳﻨﺎد ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻨﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪:‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 251‬ﻣﻮرخ ‪ 18‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ »وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺎدرات و واردات ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺖ ‪ 25‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام‬
‫اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ « ‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ » ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻧﺘﻈﺎر واﻛﻨﺶ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﺮدم اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫« را ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام دارد ‪ .‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬اﻣﻴﺪوار‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ » ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻗﺪام ﻻزم را ﺑﺮاي روﻳﺎروﺋﻲ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺮدم اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد و اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ » :‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ اﺛﺮ اﻳﻦ اﻗﺪام‬
‫روي اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﻮب اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻗﺪام ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ روﻳﻪ ﻏﻴﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 923‬و ‪ 924‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ، 252‬ﻣﻮرخ ‪ 19‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1952‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ :‬ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻮراي ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ‪ 42‬ﺳﺎل‬
‫ﻋﺪم اﻟﻨﻔﻊ ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ » :‬اﮔﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در رأي ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ آزاد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ در ﻣﻮرد آن ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻘﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺗﻌﻬﺪي ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ روﻧﻖ و رواج ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺷﻮد « ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 925‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫* ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 253‬ﻣﻮرخ ‪ 19‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1952‬دن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﭘﺎرﻳﺲ‪،‬‬
‫ﻧﺰد او رﻓﺘﻪ و » ﺑﺎ ﺟﺪي ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻦ‪ ،‬اﺻﺮار ﻛﺮده اﺳﺖ ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪١٧‬‬
‫اﻳﻦ وام‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺪ ‪ ...‬وام ﺟﺪﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﺗﺮ ﺷﻮد « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 927‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،254‬ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ 22‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1952‬ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺷﻮد و‬
‫» اﻟﻒ – ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻫﻴﺄت ﻣﺪﻳﺮه ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺎدرات و واردات اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮار ﺑﻮد روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﻐﻮ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮع وام اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻮﻛﻮل ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ب – ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻳﻢ ﻫﺮﭼﻪ زود ﺗﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻧﻈﺮات اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در‬
‫ﺑﺎره ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ‪ ...‬ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ « ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻨﺴﺖ ‪ »:‬ﻫﺮ ﻧﻮع دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﻓﺎﺻﻠﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻔﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺮوﻣﻦ – ﭼﺮﭼﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ « ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺘﺰه ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﻣﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻗﺒﻮل ﻫﺮ رﻗﻢ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ را‬
‫درك ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻜﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﺣﻞ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 929‬ﻛﺘﺎب ( ‪ .‬در ‪ 24‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ‬
‫رﻗﻢ ﻣﻘﻄﻮع‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 930‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ‪ ، 255‬ﻣﻮرخ ‪ 27‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1952‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬وام ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺎدرات و‬
‫واردات داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 931‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪» -1 :‬اﻳﺪن ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻟﻨﺪن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻛﻪ اﭼﺴﻦ ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﮔﺰارش ﻛﺮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺴﺘﺸﺎر ﺳﻔﺎرت‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ) ﺑﺎروز( در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻧﻴﺘﺰ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﺔ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻘﻄﻮع ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬دوم آن ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻘﻄﻮع‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در ﻣﺬاﻛﺮه ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد واﻳﺮان دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﺰاﻓﻪ آﻣﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺳﻮم آن ﻛﻪ دراﺻﻞ رﺟﻮع ﺑﻪ داوري ﺑﻲ‬
‫ﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﻫﻢ زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺴﺎﻋﺪي در اﻓﻜﺎرﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دارد و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫اﻣﺘﻴﺎزات درﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج ﻣﻔﻴﺪ وﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ« )ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ‪-‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ -‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ -‬ص‪ 633‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬

‫‪(Memorandum by the Director of the policy planning‬‬

‫‪staff (Nitze) to the Secretary of State.‬‬
‫)‪Secret ,Washington , December 22 , 1952‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻊ دادن وام ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻧﺒﺮدن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻤﺪت ‪42‬‬
‫ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻋﻤﺮ ﻗﺮارداد ﻗﻼﺑﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻛﻮدﺗﺎ در اﻳﺮان و اﺳﺘﻘﺮار رژﻳﻢ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﭘﻬﻠﻮﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺑﺖ ﻗﺮاردادي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺎ روز آﺧﺮ آن‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 253‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ زورﮔﻮﺋﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ در ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻬﺎ در اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻨﺪ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ، 256‬ورود ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪي را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻨﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪١٧٨‬‬
8

١٧٩
‫ﭘﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺰ ﺳﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫را در ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻮض‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫ﻣﻬﻨﺪس ﻛﺎﻇﻢ ﺣﺴﻴﺒﻲ از رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬

‫◄ ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻌﺎدل ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻧﻔﺖ از‬
‫اﻳﺮان و ﺣﻜﻤﻴﺖ ‪ * :‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 256‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪، 888 . 2553 / 12 – 2952‬‬
‫از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‬
‫‪ 29‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 6 :27 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ از ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ و دﺷﻮار ﺑﺎ ﻣﺼﺪق در ‪ 25‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ اوﻟﻴﻪ ﻣﺼﺪق را در ﺑﺎره داوري ﺑﺪون ﻗﻴﺪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي‬
‫ﻗﺒﻠﻲ در ﻣﻮرد داﻣﻨﻪ و ﺷﺮاﺋﻂ اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه روش دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي ﺗﺴﻮﻳﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻨﻤﻮد ‪...‬‬

‫‪١٨٠‬‬
‫وي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﻗﺘﻲ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي دادن وام ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ اي و ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻓﻌﻠﻲ دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ در ﺑﺎره‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬را ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮار داد و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﻌﻼ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺘﻲ آﻣﺎده ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ارزش ﻳﻚ ﺻﺪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﺳﺖ« ‪.‬‬
‫» ‪...‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزش و ﺗﺮاﺿﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻌﺎذﻳﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ‬
‫اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ او‪ ،‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺣﺎل ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻓﻮرا ﻣﺮدم اﻳﺮان را آﮔﺎه ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﻧﺘﻈﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤﻚ از ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﺮوز ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ وﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪« .‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ » :‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ‬
‫ﺣﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻛﺮدن اﺳﺎس اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد « ‪ .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 932‬و ‪ 933‬ﻛﺘﺎب ( ‪...‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ » :‬آﻳﺎ در اراﺋﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﺎﻳﻊ ذﻏﺎل اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﺎره از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻮظ ﻛﻨﺪ ؟ « ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬اﮔﺮ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ دادن ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه‪،‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ آن ﻗﺎﻧﻮن‬
‫را ﺑﻌﻨﻮان اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮاردﻫﺪ‪ ،‬وي اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫» ‪ ...‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻋﺒﺎرت از ‪:‬‬

‫‪١٨١‬‬
‫‪ – 1‬ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻈﺮش را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺎ‬
‫دادن ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان واﻧﮕﻠﻴﺲ ﻳﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﭘﺲ از‬
‫اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ وي ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺑﺮاز ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 4‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام ﻓﻮري از دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻮاﻓﻖ روي داوري‪ ،‬اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ‪ .‬و ﻣﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ وي‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬آن وام ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻳﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻧﻌﻘﺎد‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺮ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﻮل را ﻓﻮرا در دﺳﺘﺮس )اﻳﺮان ( ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ‪) «.‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 934‬و ‪ 935‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 259‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 27‬و ‪ 30‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎم‬
‫وارن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎرﻳﻬﺎي ﻓﻨﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در اﻳﺮان و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫اﻳﺮان دﻛﺘﺮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎﺋﻲ را ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻫﻴﺄت ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه – اﻳﺮان‪ ،‬در‬
‫اول ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺮاﺋﻂ و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﺬﻛﻮردر‬
‫اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻤﻜﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻃﻲ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ در‪30‬‬
‫ژوﺋﻦ ‪ 1953‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ... ،‬در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﮕﺬارد ‪« .‬‬
‫* از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺎده ‪ 34‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دﻳﻮان داوري ﻻﻫﻪ » ﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا ﻧﺰد دادﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ » ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 260‬ﺗﻠﮕﺮاف‬
‫‪ ، 888. 2553 / 12 – 3152‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر‬

‫‪١٨٢‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 31 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 6 ، 1952‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري (‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻓﻨﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﺮاد‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ ﻗﻀﺎت اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ و ﺳﻤﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﻚ ﻧﺮ‪ ،Mc Nair‬ﻗﺎﺿﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و آﻗﺎي‬
‫ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ﻗﺎﺿﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﻳﻚ ﻫﻴﺄت داوري ﺳﻪ ﻧﻔﺮي‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ و روي ﻋﻀﻮ ﺳﻮم ﻫﻴﺄت داوري ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ ‪« .‬‬
‫» ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ وي روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ را در ذﻫﻦ دارد روي‬
‫ﻛﺎﻏﺬ آورد‪ ،‬وي ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ﺟﻤﻼﺗﻲ را در دﻓﺘﺮ ﭼﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و اﺟﺎزه داد ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬دﺳﺘﻴﺎر اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻦ‪ ،‬از روي آن ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ وي ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﻳﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﻗﻀﺎت دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻋﻀﻮ دادﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان داورﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻗﺎﺿﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﺮح ﻣﻮﺿﻮع اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻋﻀﻮ دادﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻚ ﻧﺮ‬
‫ودﻛﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ از ﺳﻮي دو ﻃﺮف ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داور ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دو داور داور ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺰﻳﺪ ‪« .‬‬
‫‪...‬‬
‫» ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻌﺪا‪ ،‬ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪«...‬‬
‫‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ »:‬ازوي ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ و ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺑﺎ ﺷﺮاط داوري ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي وي‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻧﮕﺮش وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬
‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﻨﺪ؟ وي اﻇﻬﺎرداﺷﺖ ‪ :‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ‬

‫‪١٨٣‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻗﻮﻟﻲ ﺑﺪﻫﻢ ‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺒﻴﻨﻢ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري‬
‫ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ...‬در ﻫﺮﺻﻮرت‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن‪ ،‬وي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺪﻣﻲ ﺑﺮدارد ﻳﺎ وﻋﺪه اي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻤﺘﺎزي ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 941‬و ‪ 942‬و‬
‫‪ 944‬و ‪ 945‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 261‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 1 – 153‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ ،‬اول ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪11‬‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( واﻛﻨﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺷﺪن ﻫﻤﺎن‬
‫داوري از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق ﺑﺎز ﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ادﻋﺎي اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮد‬
‫‪:‬‬
‫‪ – 1‬داوري‪ :‬ﻣﺸﺎوران ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﺎت دﻳﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻫﻴﺄت داوري‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع داوري ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات در داوري‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺷﺨﺼﺎ ﭼﻪ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮ وي‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺒﻨﺎي ) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ( ﺷﻮد‪ ... ،‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ دﻳﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن روﺷﻦ و ﺷﺴﺘﻪ و رﻓﺘﻪ اي‪ ،‬ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺼﺎدره‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪق اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ و ﻗﺒﻮل دوﻟﺘﻴﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﺑﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﺎذﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ‪« .‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻫﻴﺄت داوري ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن را ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫‪١٨‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎري را ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮاﻓﻖ دو دوﻟﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺷﻮد‪ ،‬را داراي ﺟﺎذﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ !‬
‫در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻴﺄت داوري را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﺻﺮار ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻧﺨﺮد ‪ » :‬ﺑﻨﻈﺮ آﻧﻬﺎ ) اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ (‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪،‬‬
‫وي ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺣﺴﺎب ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داوري و اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ در ﺑﺎره‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ اﻧﺠﺎم داوري ﺑﻬﺎي ﻧﺎزﻟﻲ‬
‫ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ وام ﺟﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻜﺼﺪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻردر دﺳﺘﺮس وي ﮔﺬارده ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ رود ‪« .‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻂ اول ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺸﻮد و ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺴﻄﻬﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺸﻮد ‪ .‬و ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪ از دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ‪ ،‬ﺷﻮد ﺗﺎ » ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ « ﺑﺮﻫﻢ ﻧﺨﻮرد‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ »واﻗﻌﺎ روﺷﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬در‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪947 – 950‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 262‬ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ 2‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،1953‬آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻳﺮادﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﻲ وﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﺼﺪق ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻛﺎﻣﻼ اﺑﺮاز آﻣﺎدﮔﻲ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪﻧﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آن ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ را ﺑﺮاي آن دارد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‬
‫‪«.‬‬
‫و در ﺑﺎره وام‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮﺧﻮد در ﻟﻨﺪن‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﻨﻈﻮر وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﻃﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 4337‬ﻣﻮرخ ‪31‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ اﻗﺴﺎط ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ وام ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫دﻻري ﻣﻨﻮط و ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺗﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺸﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬

‫‪١٨‬‬
‫وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر وزارت ﺧﺎﻧﻪ از ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وام ‪،DMPA‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه در ﺑﺎره‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﻴﺪوار ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻓﻮرا ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫«‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬آن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖ در ﻣﻮرد داوري‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮان آزاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪاران ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ و ﻧﻪ اﻳﺮان ﺗﻌﻬﺪي ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ وارد ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮش‬
‫ﻛﻠﻲ داوري ﺑﺪون ﺷﺮاﺋﻂ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻗﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﻄﻌﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬وي ﻳﻜﺼﺪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام از ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫درك ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه وام را ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 951‬و ‪ 952‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،263‬ﻣﻮرخ ‪ 2‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ » ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﺎي‬
‫ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻪ و دﺷﻮار و ﻓﺮﺳﻮده ﺳﺎز ﺑﺎ ﻣﺼﺪق « را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬وي آﻣﺎده اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ در آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮوش ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻔﺖ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ...‬در ﭘﺎﻳﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﺟﺰوه ﻛﻮﭼﻚ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮد ‪ » :‬ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮوش‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن و ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺎ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪« .‬‬
‫در ﻣﻮﺿﻮع داوري در ﺟﺰوه ﻛﻮﭼﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ »:‬دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ را ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ از ﻃﺮﻳﻖ داوري‪،‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺻﻨﻌﺘﻲ را ﻣﻠﻲ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 25‬و ‪ 31‬دﺳﺎﻣﺒﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ دﻫﺪ ‪« .‬‬
‫» وي دوﺑﺎره اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﭘﺮداﺧﺖ و وارﻳﺰ ﻏﺮاﻣﺖ ﻧﻤﻮد و ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫زﻳﺮﻳﻦ را در دﻓﺘﺮ ﭼﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ ‪ » :‬ﭘﺲ از اﻣﻀﺎي‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ 25 ،‬درﺻﺪ از درآﻣﺪﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و‬
‫ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬در ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺳﭙﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪« .‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺰارش‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻣﻴﺪوار‬
‫ﺑﻮد اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﻞ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻧﻘﺪ ‪ ،‬در‬
‫ﺷﺮوع ﻛﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 954‬و ‪ 955‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 264‬ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺑﺮاز اﻣﻴﺪواري ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ اﺷﻜﺎل ﺗﺮاﺷﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫» در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻳﺮوز ﻣﻦ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن در اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ واﮔﺬار ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر از وي ﺳﺌﻮال ﻛﺮدم ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻦ ﻧﻈﺮ وي‬
‫را در اﻳﻦ ﻣﻮرد درﺳﺖ درك ﻛﺮده ام و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺷﻨﻴﺪم ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ را ﻛﻪ وي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻗﺎي ﺻﺎﻟﺢ راﻳﺰن اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻦ دﻳﻜﺘﻪ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫روي ﻛﺎﻏﺬ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮدم‪« .‬‬
‫» ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺻﺮار ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ‪ DMPA‬ﻫﻤﭽﻨﺎن رﻫﺎ و ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﻗﺮارداد‬

‫‪١٨٧‬‬
‫ﻓﺮوش ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺸﻮد ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داد ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﻌﻲ در ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻛﺮدن ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪا ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه و ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺠﺪدا ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد ﺳﻮء ﻇﻦ ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪« .‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ) اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ( ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫دﻻر ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق ﺟﺬﺑﻪ و وﺳﻮﺳﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دارد ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫اﻣﻴﺪوارم وﺟﻮداﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ ﻧﺰد اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻜﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﺎاﻣﻴﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﻫﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻣﺼﺪق ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﺑﺎ ﺳﻮء ﻇﻦ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎﺗﻼﻗﻲ ﻓﺮو روﻳﻢ ﻛﻪ از آن اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ راه ﺧﺮوج و ﻧﺠﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﺮﺳﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ وي را ﺗﺮك ﻛﺮدم ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر وي ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺣﻞ‬
‫ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد دارد ‪.‬‬
‫ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ روﻳﺪادﻫﺎ ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﺑﻄﺌﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ وي‬
‫دوﺑﺎره دﻟﺴﺮد و ﻣﺄﻳﻮس ﺷﻮد و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﺳﺎزش‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﻓﻜﺮي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدد ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ وي از ﻫﺮ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﺷﻮد‪ ،‬آﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﺎ وي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﺮﻳﻌﺎ اﻗﺪام ﻛﻨﻴﻢ «‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬اﺑﺮاز اﻣﻴﺪواري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در‬
‫روﻳﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﻀﺎت دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻻﻫﻪ‪ ،‬در‬
‫ﻳﻚ ﻫﻴﺄت داوري‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد از او‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ و » اﮔﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻚ ﻧﺮ و ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﻫﻴﺄت داوري ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ‪ ...‬و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق در ﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده از‬

‫‪١٨٨‬‬
‫ﻗﻀﺎت دادﮔﺎه در ﻣﻮرد داوري‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪد ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻋﻤﺪا ﻣﻌﻄﻞ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ وﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ واﻗﻌﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﺳﺮﻳﻊ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻮارﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ « * در ﺳﻨﺪ ‪ ، 265‬ﻣﻮرخ ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،1953‬آﭼﺴﻦ‪،‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﻮر زﻳﺮا ﺑﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ – 1‬داوري ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮات ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪2518‬‬
‫ﺳﻔﺎرت از ﺗﻬﺮان ) ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 788‬ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ( ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴﻢ ‪...‬‬
‫‪ 2‬ﻗﻴﻤﺖ ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻠﮕﺮاف ﻫﻨﺪرﺳﻦ ‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ‪ 35‬درﺻﺪ‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ در ﻗﺮارداد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه از ﺳﻮي » ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت «‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ آن را‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق‬
‫) ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 2506‬از ﺗﻬﺮان و ﮔﺰارش ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ( 783‬راﺣﻞ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎره ﻗﺮارداد‬
‫ﻓﺮوش اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 960‬و ‪ 961‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺼﺪق اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻳﺎ اﻳﻦ و آن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪،‬از ﺟﺰﺋﻴﺎت وﺗﺎرﻳﺦ واﻗﻌﻲ ﺑﻲ‬
‫اﻃﻼع ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ‬
‫»ﺷﺮاﻳﻂ دوم و ﭘﻨﺠﻢ اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان « ﻣﻨﺎﻓﺎت داﺷﺖ‬
‫و ﺑﺎﻻﺧﺺ »ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر ﺑﻮد « ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻗﻒ‬
‫دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق و ﻫﻤﺮاﻫﺎن اﻳﺮاﻧﻲ دراﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ اﻳﺮان و روﺷﻦ‬

‫‪١٨٩‬‬
‫ﻛﺮدن »ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ اي از ﺗﻌﺪﻳﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ‪،‬‬
‫در رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ «‪ ،‬در اواﻳﻞ ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪ »1951‬رﺋﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ‪ ....‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻃﺮح ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺤﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آن ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻧﻚ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان را اداره ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از در آﻣﺪ ﻓﺮوش را ﺑﺮاي ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﮕﺎه ﻣﻲ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﭘﺲ از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﻤﻨﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﺨﺪام ﭘﺮﺳﻨﻞ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻊ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ) «.‬ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرز و ﻣﻘﺎوﻣﺖ –‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ – ﺟﻠﺪ اول – ص ‪ 381‬و ‪ – 382‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از »‬
‫ﻓﺮاﻧﻜﺰ ﺳﻔﻴﺮ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ – ﻣﺘﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫‪ 17‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ .( «Fo 371/91612 ، 1951‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ‪ 134‬ﺗﺎ ‪-169‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 469‬ﺗﺎ ‪ ،581‬از اواﺧﺮ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1951‬ﺗﺎ اواﺳﻂ آورﻳﻞ ‪ 1952‬راﺟﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻲ ﻃﺮف ﻧﺒﻮدن ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ را‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن و آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ادﻋﺎي ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ » ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺳﻄﺔ‬
‫ﺑﻲ ﻃﺮف و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس در ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ اﺟﺎزة ﻃﺮﻓﻴﻦ ذي ﻧﻔﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ) «.‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎرة ‪ 17 – 159‬ﻓﻮرﻳﺔ ‪ ،1952‬ﻣﻔﺎد ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﺧﻼﺻﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺎرﻧﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮد ‪ (.‬ﺑﺎﻧﻚ در ﭘﻲ ﺧﺪﺷﻪ وارد آوردن ﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎم‬
‫ﺑﻲ ﻃﺮف ﺑﻮدن » ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ‪ .‬اﻳﺎﻻت‬

‫‪١٩٠‬‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪن » واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ« اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺪار اداره ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺮان را در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ داد‪ ،‬از دادن وام و‪ ...‬ﺧﻮداري و اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲ ﻛﺮد و‪ ،...‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ –156‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 9 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ - 1952‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺎﺳﺦ رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 29‬ژاﻧﻮﻳﻪ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﻜﻪ آﮔﺎﻫﻴﺪ آﻗﺎي راﺑﺮت ﮔﺎرﻧﺮ ﻣﻌﺎون ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺮﻣﻴﻢ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن آن ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫و اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺮ ﮔﻴﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﻋﺎزم ﺗﻬﺮان اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ آﻗﺎي ﮔﺎرﻧﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﺔ اﻫﻤﻴﺖ را‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻢ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ و ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻓﺮﻣﻮل‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰه اش‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻫﻤﺎن ﻛﻤﻚ‪ ،‬در ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺿﺮوري ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻨﻮﻧﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫دارم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻗﻮة ﻣﺠﺮﻳﺔ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻨﮕﺮه و ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻋﻄﺎي ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ واﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻛﺮده اﻳﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻓﺮﺻﺖ آن را دارد ﻛﻪ در آﻣﺪ‬
‫ﻛﻼﻧﻲ را از ﻧﻔﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد«‬
‫‪ - 2‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 11 – 157‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪» ، 1952‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ« اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد »واﻗﻊ‬
‫ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ« ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬در دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ‬

‫‪١٩١‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ »:‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﺪه اي در‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ وي را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ وي ﻫﻴﭻ ﭼﺎره و ﮔﺰﻳﻨﻪ‬
‫اي ﺟﺰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي از روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﮔﺰﻳﻨﺔ اﺧﻴﺮ زﻳﺎد ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻛﺎرﮔﺰار ﻋﺎﻣﻞ) ﻛﻠﻤﺔ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ( ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺻﺮﻓﺎ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺰاﻳﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ آن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ وي ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻛﺎﻣﻼ آﮔﺎه ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ را ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ و ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وي ﻣﻲ‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪ از ﻣﻮﺿﻊ اﺻﻠﻲ ﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻨﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫رﺳﻴﺪ داده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ وارد آوردن ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻼت آﻧﻬﺎ ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻗﺎﻧﻊ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬وي ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ اﻇﻬﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ وي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ‪ ،‬اﻳﺮان را ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫* و ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ - 167‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ –‬
‫ﺗﻬﺮان‪ 13 ،‬ﻣﺎرس ‪: 1952‬‬
‫اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق در ﺑﺎرة ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫وي اﻇﻬﺎرداﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ دوﺑﺎره ﺑﺎ ﻣﻦ درﺑﺎرة ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ ﭼﻮن‬
‫وي از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻄﻤﺌﻦ آﮔﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ( ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده‬
‫و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٢‬‬
‫ب ( دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ واﻗﻌﺎ ﻋﻼﻗﻪ اي ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و روش ﻫﺎﻳﻲ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ آن ﺑﺸﻮد‪..‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬درﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬
‫اﻳﺮان در ﺣﺎل ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اداره آن دردﺳﺖ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و اﻣﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺑﻮدم آن ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد واﭘﺴﮕﺮا و ﺳﺨﺖ در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮده و ﻧﻔﻮذي در‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬
‫در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ » ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻋﻤﻠﻲ در ﻃﺮز ﻓﻜﺮ‬
‫و ﻧﮕﺮش ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻓﻨﻲ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي در زﻣﻴﻨﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺘﻲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ادارة ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻋﻈﻴﻢ و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه اي ﻣﺜﻞ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻴﺖ آﻧﺎن آزاداﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ – 142‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮاﻧﻜﺰ ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺠﺪدا‬
‫ﺧﻂ و ﻣﺸﻲ ﻛﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻨﻮز در اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺴﺖ! از اﻳﻦ رو‪:‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 9-142‬ژ اﻧﻮﻳﻪ‪ 4 ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪ -‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪TCT Conv - 10 ،‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻼﻗﺎت وزﻳﺮان اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در‬
‫وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ -:‬از ﻃﺮف اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ) آﭼﺴﻦ وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪،‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺎﺗﻴﻮز‪ ،‬ﮔﻴﻔﻮرد ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬آﻗﺎي ﭘﺮﻛﻴﻨﺰ‪ ،‬آﻗﺎي ﻧﻴﺘﺰه‪ ،‬آﻗﺎي ﺑﺮي‬

‫‪١٩٣‬‬
‫و آﻗﺎي راﻧﺘﺮي( و از ﻃﺮف ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ) اﻳﺪن وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻜﺰﺳﻔﻴﺮ در‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺳﺮ راﺟﺮﻣﺎﻛﻴﻨﺰ‪ -‬ﺳﺮﻟﺴﻠﻲ روآن‪ ،‬آﻗﺎي ﺑﻮروز و آﻗﺎي ﻻﻳﺶ وان(‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺪن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﻮرد ) وام ﺻﺎدرات و‬
‫واردات ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر( و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ درك‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫درﻧﻈﺮ دارد ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺮان در ﺟﺮﻳﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ دادﮔﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺑﺮود‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪام اﺣﺘﻤﺎﻻ ازﺣﻤﻠﺔ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻪ وي ﺗﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺘﺶ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﻻﻫﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮﺣﻀﻮرش در ﺷﻮراي‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺮاي وي ﻛﺎرﺳﺎز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ درﺗﻬﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺳﺖ زدن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام آن ﻫﻢ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وي در ﺗﻬﺮان ﺟﺎن ﺗﺎزه اي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﻴﻨﺪازد‪ .‬وي در اداﻣﻪ‬
‫اﻇﻬﺎرات ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﺮان ﻛﻼ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ راه‬
‫ﺣﻞ ﺳﺮﻳﻌﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫‪...‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اداﻣﺔ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻃﺮﺣﺶ را ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﺎم ﺑﻌﺪي را ﺑﺮدارﻳﻢ‪ .‬ﮔﺎرﻧﺮ ﺑﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ از ﻣﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻜﻨﺪ ‪ .‬وي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻃﺮﺣﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺒﺮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮد‬
‫آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ وﻗﺖ ﻧﺎﻣﺤﺪودي ﺑﺮاي آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻳﻚ راه ﺣﻞ‬
‫دﻳﮕﺮي وﺟﻮد داﺷﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ او را دراﻧﺠﺎم آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل وﻗﺖ‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮدﻧﺪارد ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻣﺤﺪود و ﺑﺪون‬
‫ﺑﺮوز ﻳﻚ ﺧﻄﺮ ﻛﺎﻣﻼ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي آن ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪ .‬ﮔﺎرﻧﺮ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ از وﺟﻮد اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد آﮔﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﻜﺰ اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ اﺧﺘﻼف در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻗﺪم ﻫﺎي دﻗﻴﻖ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺎ دﺷﻮار ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻋﻢ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد ﻧﺘﻴﺠﺔ آن اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ در ﺟﻬﺖ ﺧﺮاﺑﻲ واز ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﺧﻄﺮاﺗﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ دارد و اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻄﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻣﻌﻠﻮل اﺧﺘﻼف‬
‫روش ﻣﺎ در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺎﺳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﺑﺎرة ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را دراﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺟﻮد داراﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮوش دارﻧﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺴﻬﻴﻼت‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده اي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮط اﺻﻠﻲ ﻫﺮ راه ﺣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه از ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان در دﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‬

‫‪١٩‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ رﺿﺎﻳﺘﺒﺨﺶ اﺳﺖ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻬﺎي آن را ﺑﻪ ﻟﻴﺮه ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ دﻻر ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد و ﺗﺤﻤﻴﻞ دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻠﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺻﺮار در ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ داده ﺷﻮد‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ رﺿﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪...‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺮط اول ﻫﺮ راه ﺣﻠﻲ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺖ‬
‫را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از اﻳﻦ » ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﻚ ﺑﭙﺮدازد زﻳﺮا ﺗﻌﻬﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ دﻻر ﻓﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺮﺷﺎري‬
‫ﻋﺎﻳﺪ آن ﻛﺸﻮر ﮔﺮداﻧﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﺤﺚ از ﻏﺮاﻣﺖ در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ :‬ﻫﺮ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را‬
‫ﺑﺮآورد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺪة ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﻳﺎ‬
‫ﻧﻪ؟ اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪) .‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ‬
‫ﻧﻔﺖ‪،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪،‬‬
‫ص‪( 385‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ‪ 12‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﮔﺰارش داد ﻛﻪ ‪ » :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻧﻚ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺟﻨﻮب ﺑﺮ ﮔﺸﺘﻪ وﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ او درﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ –1‬ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ در اﻳﺮان ﻳﻚ اﻣﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻪ ﻣﺼﺪق و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي او ﺑﻴﺎﻳﺪ اﺟﺎزه ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‬
‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻳﺎ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺗﺄ ﺳﻴﺴﺎت آﺑﺎدان و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻋﻤﻠﻴﺎت را در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﭘﻴﺶ‬
‫از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آن اداره ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ --4‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون ﻛﻤﻚ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ‪ 25‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ در ﺳﺎل ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ادارة ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺼﻔﻴﻪ را ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ در‬
‫ﺳﺎل ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ص ‪ (359 -‬و ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪12 -144‬‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،1952‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرج اﻣﺮﻳﻜﺎ( ‪-‬‬
‫از اﻳﻨﺮو‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺎرﻧﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻫﺎ ﻛﻨﻜﺎش ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮﺑﻞ ﮔﺲ و اﺳﻨﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان در ﻧﻴﻮﻳﻮرك و‬
‫ﻓﺮاﻧﻜﺲ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت ﺧﺎرﺟﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1330‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آورد‪.‬‬
‫) ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص‪( 369-‬‬
‫در ﮔﺰارش دﻳﮕﺮي از ﻫﻨﺪرﺳﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ :‬اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﺤﻮر ﺣﺴﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع را واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ 1 / 40 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻠﻴﺞ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ‪25‬‬
‫در ﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﻴﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻠﻴﺞ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻗﺒﻮل دارد ﻛﻪ ﺣﺴﻴﺒﻲ ﻧﻔﻮذ ﻣﺨﺮﺑﻲ در ﺗﻤﺎم ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ را ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻇﺎﻫﺮا ﻋﻤﻴﻖ ﻛﻪ از ارﻗﺎم و‬

‫‪١٩٧‬‬
‫آﻣﺎر ﻧﻔﺖ دارد ﮔﻴﺞ و ﺳﺮ در ﮔﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺳﻔﺎرت اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺣﺴﻴﺒﻲ از ﺻﺤﻨﻪ ﻛﻨﺎر ﺑﺮود ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ در ﻣﻮرد ﻗﻴﻤﺖ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪«.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﮔﺮدد و ﻣﺼﺪق ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎ را در ﻣﺬاﻛﺮات ﺷﺮﻛﺖ‬
‫داده اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺎر ﺧﻮد در ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬ﮔﺎرﻧﺮ اﮔﺮ ﭼﻪ در‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻌﻄﺎﻓﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده ﺑﻮد در ﺧﻠﻮت ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﻣﻲ ﻛﺮد ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲ رود و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮي ﺑﻪ اﻳﺮان داده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮ را ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮدﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان درﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﺒﻲ در ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﻮرخ ‪ 21‬ﺑﻬﻤﻦ‬
‫‪ 1330‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮﻛﻨﺎري دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را راه ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ«‬
‫)ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ -‬ص ‪ (373‬و ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 19 ،162 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1952‬ﮔﺰارش‬
‫از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ (‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ »ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ روز ‪ 18‬اﺳﻔﻨﺪ در ﻣﻨﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﮔﺰارش " ﭘﺮدوم" ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» در ﺑﺎرة ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻔﺼﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﺬاﻛﺮات ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﻦ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ راه ﺣﻠﻲ دارﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻨﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﻀﻴﻪ را ﺣﻞ ﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﻌﺪا ﺑﺎ ﺧﻮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ‪ .‬ﺷﻖ‬
‫ﺳﻮم ﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻴﻢ ‪ .‬ﭼﻮن در ﻇﺮف ده ﻣﺎه ﺣﺘﻲ‬
‫ﻳﻚ ﻗﻄﺮه ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺻﺎدر ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در آﺗﻴﻪ ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ وﺿﻊ ﺑﻲ ﭘﻮﻟﻲ و ﺑﻴﻜﺎري اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻴﻢ ﺧﻄﺮ‬

‫‪١٩٨‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻲ رود‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﻲ راﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭼﻮن‬
‫اﻳﺸﺎن ﺳﺎﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات را ﻧﻤﻮده و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪن ﻣﺬاﻛﺮات در ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫دوﻟﺖ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .«.‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺳﻮﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﭼﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎﻧﻚ را ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﻮﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻗﺒﻮل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ را ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ ) .‬ﻓﻮاد روﺣﺎﻧﻲ‪ -‬زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺼﺪق – ﺗﻬﺮان‪ ،‬زوار‪ – 1381 ،‬ص‬
‫‪(261‬‬
‫ﻓﻮاد روﺣﺎﻧﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﻣﺸﺎور ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در آن زﻣﺎن در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ درﺟﻮاب ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺪم اﻃﻼع‬
‫از ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎﻧﻚ‪ » ،‬اﻗﺪام ﻣﺼﺪق در رد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ« را‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ را ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﺑﺎرة وﻗﺎﻳﻊ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﺼﺪق را در رد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ و‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻮد و ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ رد ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ و ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم اﻃﻼع از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎﻧﻚ اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫او ﻋﻠﻞ اﺧﺘﻼف اﻳﺮان ﺑﺎ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را در ﻧﻜﺎت زﻳﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻧﻚ اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻌﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻧﻔﺘﻲ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن‪ ،‬از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺗﺒﺎع ﻳﻜﻲ ازﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ را از ﺷﺮﻛﺖ در ﻋﻤﻞ آن‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن در ﺣﻴﻄﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ‬

‫‪١٩٩‬‬
‫داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﻣﻨﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﺮان ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن اﺳﺘﺨﺪام در ﺣﺪود ‪ 200‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬از اﺗﺒﺎع اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺔ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ در اﻳﺮان ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﻋﻤﺪه ‪ :‬در واﻗﻊ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻮم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و اﻳﺮان ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫دﻫﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ را‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺮﺧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪار ﻋﻤﺪه ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻨﺮخ‬
‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺗﺨﻔﻴﻒ و‪...‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ – ﺑﺎﻧﻚ ﻧﺮخ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻳﻌﻨﻲ ‪ 175‬ﺳﻨﺖ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ را ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻴﺪاد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﺮان اﺻﻮﻻ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪار ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﻴﻢ درآﻣﺪ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮوش ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ 20‬در ﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 120‬ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 58‬ﺳﻨﺖ) ‪ 33‬در ﺻﺪ( ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 117‬ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار‬
‫ﻋﻤﺪه از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت درآﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ دوﻟﺖ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 87‬ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ا ز ارز اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 37‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﺎون ﺳﭙﺮدة ﻏﺮاﻣﺖ ﻧﮕﺎه دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ در آﻣﺪ اﻳﺮان ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 50‬ﺳﻨﺖ ﺗﻨﺰل‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﻧﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﻨﺼﻨﻴﻒ در آﻣﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 33‬در ﺻﺪ درﻗﻴﻤﺖ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ دوﻟﺖ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد آن را ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ ‪2‬ﻳﺎ ‪ 5‬در ﺻﺪ از ﻧﺮخ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 206‬ﺳﻨﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺎي ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﺑﺸﻜﻪ اي‪ 50‬ﺳﻨﺖ از ﺑﺎﺑﺖ‬

‫‪٢٠٠‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺼﻔﻴﻪ و ‪ 3‬ﺳﻨﺖ ﺣﻖ اﻟﻌﻤﻞ ﺣﺴﺎب ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺑﺸﻜﻪ اي ‪ 170‬ﺳﻨﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ)‪ ( 3 + 50 + 117‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ ‪ 275‬ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 40‬در ﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﺧﻮد را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و » در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺑﻲ‬
‫ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎﻧﻚ وﻓﻖ ﻧﻤﻲ داد ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺮات اﻳﺮان را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ص ‪ 262‬ﺗﺎ ‪(263‬‬
‫ﻓﻮاد روﺣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎﻧﻚ وﻋﻠﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .... » :‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل رﻓﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﻜﺎ ﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺑﺎﻧﻚ رﻓﻊ ﻣﻲ ﺷﺪ؟ )‪ (...‬واﺿﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان –‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﻧﺪ – اﺷﻜﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻧﻚ‬
‫را ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﺖ رد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻋﻴﺐ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎﻧﻚ وﻓﻖ ﻧﻤﻲ داد‪ .‬ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻳﺮان را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮد را ﺷﺮط ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻗﺮار داده ﺑﻮد و ﺑﺎﻧﻚ ﻋﻤﻼ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را‪ ،‬داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻧﺮﺧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد )‪ (...‬واﺿﺤﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻮدن ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎﻧﻚ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺗﻤﺎم ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 322‬و ‪(323‬‬

‫‪٢٠١‬‬
‫» درﺗﺎرﻳﺦ ‪ 15‬ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺎه ‪ 1331‬ﻛﻪ ﻣﻮﻋﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان و از ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻮد ﺗﻠﮕﺮاﻓﻲ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﺑﻼك رﺋﻴﺲ‬
‫ﺑﺎﻧﻚ رﺳﻴﺪ‪... .‬در اﻳﻦ ﺗﻠﮕﺮاف آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫» اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺳﻒ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ دﻫﻢ‬
‫ﻫﺮ وﻗﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰي داﺷﺖ ﻣﺎ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻫﺮ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ) آن را( ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮاردﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺗﻠﮕﺮاف‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 18‬ﻓﺮوردﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ را ﻣﻮﻛﻮل‬
‫ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ دو اﻣﺮ اﺳﺎﺳﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫» ﻳﻜﻲ آن ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ادارة ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻲ ﻃﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دو اﻣﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﭙﺬﻳﺮد دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ) - «.‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 382‬ﺗﺎ‬
‫‪( 383‬‬
‫ﺷﺎدروان دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق رﻫﺒﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ در ﺑﺎره ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻤﻠﻜﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ و دﻳﮕﺮ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻔﺖ را از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬
‫ﻣﻌﺎدن و از ﻃﺮف ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺖ اداره ﻛﻨﺪ و ﻛﺎر‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺖ ﺗﺒﻌﺔ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻢ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺧﻠﻊ ﻳﺪاز اﻳﺮان رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و‬

‫‪٢٠٢‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺷﺮط اﺻﻠﻲ ﺣﻞ ﻗﻀﻴﻪ از ﻃﺮف ﺑﺎﻧﻚ ﻳﻜﻲ اداره ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ از ﻃﺮف دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﺮ دو ﺑﻮد دﻳﮕﺮي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ آﺑﺎدان‪ .‬آﻳﺎ اﻣﻀﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار دادي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻟﻐﻮ ﺷﻮد و ﺑﻬﺮ ﺑﺮداري از ﻣﻌﺎدن ﻛﻤﺎﻛﺎن دردﺳﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻗﺮارﮔﻴﺮد؟ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرش ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎﺑﻖ را در آﺑﺎدان ﺑﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻛﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﻓﺪا ﻛﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﺑﻲ اﺛﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﺮ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ روي ﻛﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻴﭽﻜﺎري ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﺪت دوﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲ زد ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻓﻌﺔ دﻳﮕﺮي ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﻮد و اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ راﺧﻠﻊ ﻳﺪﻛﻨﺪ«‬
‫)ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ -‬ص ‪(285‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ زﻧﺪه ﻳﺎد ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ‪ » :‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ دوم و ﭘﻨﺠﻢ‬
‫) ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاي ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ ‪ - 2‬در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از ﻃﺮف دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻋﻬﺪه‬
‫دار اداره ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﻮد و ﻫﻴﭻ ﻗﺴﻤﺖ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ‬
‫ﻣﺠﺮي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬واﮔﺬار ﻧﮕﺮدد‪ .‬و ‪- 5‬‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﻛﻠﻴﻪ در آﻣﺪ ﻧﻔﺖ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ‬
‫از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺣﻖ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ( ﻣﻨﺎﻓﺎت داﺷﺖ « ) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﺔ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪ 28‬و ‪(29‬‬
‫اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي در ﺑﺎره ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬در ﻣﻴﺎن ﭘﻨﺞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺪت دوﺳﺎل ﻛﺸﻤﺶ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼف اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫‪٢٠٣‬‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ را رﺳﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺷﺪن را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﻓﻮاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻓﺼﻞ ‪ ( 23‬آﻳﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را رد ﻛﻨﺪ؟ و آﻳﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار دادي و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ در آﻣﺪ آن ﻣﻲ ﺷﺪ » اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻴﺎري در اﻳﺮان اﻧﺠﺎم داد و» اﺳﺘﺒﺪاد اﻳﺮاﻧﻲ را رﻳﺸﻪ ﻛﻦ « ﺳﺎﺧﺖ؟!« ) اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ‪ -‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي‪ ،‬ص ‪( 192‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از آن داده ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺴﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﻨﺎد‬
‫دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﻧﻴﺰ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺼﺮف ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺒﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮد ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻢ از ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﻜﺎﻳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺧﺴﺎرت ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﺮ زﻣﺎن دوﻟﺘﻲ ﻣﻌﺮف آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲ زﻧﺪ‬
‫و ﻫﻢ ﻣﻠﺘﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ راه و روﺷﻲ ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲ اﻧﺪازد ﻛﻪ اﮔﺮ در ﭘﻴﺶ‬
‫ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺎري‪ ،‬در ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،1953‬از دﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺼﺪق ﻣﻘﺒﻮل‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﻞ ﺷﻮد ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺮا ﻣﻌﺎدل ‪100‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﭼﺮا اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ در ﻧﻤﻲ‬
‫آﻳﻨﺪ ؟ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺳﻨﺎد ﻣﻲ روﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ ﺟﻮاب روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺠﻮﺋﻴﻢ‪:‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪9‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫آﻳﺰﻧﻬﺎور‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي ﻣﺪﻳﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮرش‬

‫◄ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﺗﺮاﺷﻲ‪ ،‬وﻗﺖ را ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ ‪:‬‬

‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 266‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 /1 – 653‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد‪،‬‬
‫ﺳﻔﻲ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 11 ،1953‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ را ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺷﻜﻞ داوري ‪ :‬اﻳﺪن اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻣﺎ در ﺑﺎره اﺻﻞ ارﺟﺎع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ داوري دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻮاﻓﻖ دارﻳﻢ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﻓﻨﻲ آن اﺳﺖ ‪ .‬وي ﻣﻔﺎد ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻣﺸﺎوره ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﺑﺎ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ داد ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،3695‬ﻣﻮرخ ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪ » ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف زﻳﺎدي ﻣﻴﺎن ﻧﮕﺮش آﻧﻬﺎ و روﻳﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺑﺎره ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ دﻳﻮان‬
‫‪٢٠‬‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬از راه داوري ﺑﻲ‬
‫ﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﺗﻤﺎس ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﺑﺎ دﻳﻮان در‬
‫ﺑﺎره ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺮاﻣﻮن روش داوري اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد ﺑﺎ دﻳﻮان‬
‫ﺗﻤﺎس ﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﻧﻈﺮش آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ « ‪.‬‬
‫» ‪ – 2‬ﺷﺮاﻳﻂ و ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات در داوري ‪ :‬اﻳﺪن اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ذﻏﺎل‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬وي اﻇﻬﺎرات دﻳﺮوز دﻳﻜﺴﻮن را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ‪ :‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺸﺘﺮي‬
‫اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ » ﺑﺎ اﻛﺮاه ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ « ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻳﻚ آن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ دارﻧﺪه اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺳﻬﺎم آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ در‬
‫ﺧﺎرج از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺪ ‪.‬‬
‫» وي ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﻌﺎل ﺷﻮد ‪...‬‬
‫ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻨﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺸﻜﻞ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﺻﺮار ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻛﺎر ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 4‬در ﺑﺎره وام » ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ«‪ ،‬اﻳﺪن اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع وام اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد وﻟﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ اﻗﺴﺎط وام ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ‬
‫» ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ « ﺑﺮاي آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻧﺠﺎم داوري ﺑﻜﺎر ﺑﺮده‬
‫ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﮔﺮ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وام ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ و اﻣﻜﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺮآب ﺷﺪن اﺻﻞ‬

‫‪٢٠٧‬‬
‫ﺳﺎزش و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ‪ .‬ﻣﺎ از ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺧﻴﺮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه از اﺑﺘﻜﺎر اﺧﻴﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮده در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﻧﻘﺪر ﺳﺮﻳﻊ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺑﺎره ﺿﺮورت اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮوش ﺗﺸﻮﻳﻖ و دﻟﮕﺮم ﺷﺪه اﻳﻢ‬
‫‪ ...‬اﻳﺪن ﻧﮕﺮان اﻗﺴﺎط ﺑﻌﺪي وام‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺨﺶ وام‪ ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫اﮔﺮ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫آن را ﺑﻪ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ ؟ ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 963‬ﺗﺎ ‪ 965‬ﻛﺘﺎب (‬
‫‪.‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 267‬ﻣﻮرخ ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1963‬ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف‬ ‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬از روش » ﻃﻌﻤﻪ و داﻧﻪ « اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﺗﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫را ﺑﺮﻫﻢ ﻧﺰﻧﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪ اداره ﺣﺴﺎب ﺳﭙﺮده ﻫﺎي‬
‫اﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﺎ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﻠﻎ وام ) ﻳﻌﻨﻲ ‪ 133‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ( ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮار و ﻣﺪار اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ‪ 25‬درﺻﺪ آن را ﻛﺴﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺳﭙﺮده اﻣﺎﻧﻲ وارﻳﺰ ﻛﻨﻴﻢ ‪...‬‬
‫در ﺑﺎره ﻗﺮارداد ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﮕﺮان آﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ واﻗﻌﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ وام ﻫﺎﺋﻲ از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﺑﺴﺘﻦ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬اﻳﺪن ﺑﺎ اﺑﺘﻜﺎر ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ داﺷﺖ و‪ ...‬آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪ اول ﺗﻠﮕﺮاف واﺻﻠﻪ از ﺳﻔﺎرت‬
‫در ﺗﻬﺮان ‪ ...‬را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻇﻬﺎرات ﻣﺼﺪق داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ او ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫اﻣﻀﺎي ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻣﻘﺪاري ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﻛﺖ‬

‫‪٢٠٨‬‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮداﺷﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﺪن ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﺼﺪق ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻬﻨﮕﺎم اﻣﻀﺎي‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري و ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ رﺳﻤﻲ درآورد ؟ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪« ...‬‬
‫درﭘﺎﻳﺎن ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬
‫دﻫﺪ در ﺳﻪ ﻣﻮرد زﻳﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﺋﻲ را ﺑﺎ ﻣﺼﺪق در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد ‪:‬‬
‫» ‪ – 1‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪،‬‬
‫‪ – 2‬ﺷﺮاﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎ » ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ‬
‫« ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺟﺪول ﭘﺮداﺧﺖ وام ﻫﺎ ‪ .‬و‬
‫‪ – 3‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﺗﻌﻬﺪ او در زﻣﺎن اﻣﻀﺎء‪ ،‬در ﺑﺎره اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد‬
‫ﻓﺮوش دراز ﻣﺪت ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ « ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 967‬و ‪ 968‬و ‪ 969‬و ‪( 971‬‬
‫* در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،268‬ﻣﻮرخ ﻫﻔﺘﻢ ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬آﭼﺴﻦ‪ ،‬از ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫‪ –1‬ﻫﺪف از ﭘﻴﺶ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ » ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫اﺳﺖ « ‪ .‬و‬
‫‪ – 2‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻳﺪن از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻣﻀﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﻏﺮاﻣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺘﻲ‬
‫اﮔﺮﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬از ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ» ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت‬
‫دﻓﺎﻋﻲ « ﻣﻲ ﺧﺮد‪ 25 ،‬درﺻﺪ ﺑﻪ » ﺣﺴﺎب ﺳﭙﺮده اﻣﺎﻧﻲ « ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬از ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ از ﺑﻴﺎﻧﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺑﺎره اﻣﻀﺎي‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ رود ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ » ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ‬

‫‪٢٠٩‬‬
‫و ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ « ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﻔﻬﻤﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮﺿﻌﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺬاﻛﺮات را ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق آﻣﺎده اﻧﺠﺎم آن ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻣﺎ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﻜﻞ اﻳﺪن را در ﻣﻮرد ﻧﻜﺘﻪ دوم ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻎ وام اوﻟﻴﻪ را ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ از ﺧﻮد ﺳﻠﺐ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺼﺪق را در ﺑﺎره دﻳﮕﺮ ﻧﻜﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮ روي رﻗﻢ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﻢ و ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ را ﺑﻪ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫دﻻر اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺗﺮ از ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﺳﺖ « ‪ ).‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 973‬و ‪ 974‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) ،270‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 1 – 853‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪ 8‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 11 ،1953‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ 12 ،‬روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دوره رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺮوﻣﻦ‪ ،‬دﺑﻪ و ﺳﻨﮓ اﻧﺪازي ﺟﺪﻳﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ را آﮔﺎه ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﺗﻠﮕﺮاف‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 2569‬ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان را ﻛﻪ ﻃﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 816‬ﺑﻪ اﻃﻼع‬
‫ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻻﻳﻨﺤﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ‬
‫در ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﮔﺮدد ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻈﺮات ﻫﻨﺪرﺳﻦ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ و ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات واﮔﺬاري را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ در آن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ دﻳﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﺮان ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺑﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭙﺮدازد ‪.‬‬

‫‪٢١٠‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻃﺮزﻛﺎر و ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات دﻳﻮان‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﺋﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داوري از ﺳﻮي دادﮔﺎه در‬
‫ﺑﺎره ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ذﻏﺎل ﺻﻮرﺗﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺘﻦ آن ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ از‬
‫دﺳﺖ دادن اﻣﻮال‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻮرخ ﻣﺎرس و ﻣﻪ ‪ ، 1951‬داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ...‬اﻳﻦ ﺑﺮآورد ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻼﺣﻈﺎت زﻳﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – درآﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻤﺮار‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻘﻮل اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺤﺼﻴﻞ آن را ازﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد در اﻳﺮان‪ ،‬در آﻳﻨﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در اﻳﺮان‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ب – ﺗﻌﺪاد ﺳﺎﻟﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع درآﻣﺪﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻔﺼﻠﻲ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻳﻚ ﻓﺮﻣﻮل اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻮﺿﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺿﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ذﻏﺎل ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺎس داراﺋﻴﻬﺎي اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻣﻌﺎدن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﻣﻮرد ذﻏﺎل‬
‫ﺳﻨﮓ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻴﺎزي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﻫﻢ در ﻋﺪاد داراﺋﻴﻬﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزي‬
‫ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰد دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﻧﻴﺰ‬

‫‪٢١١‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ را اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮا‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﻮال ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪ اي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺷﺮاﺋﻂ و‬
‫ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﺎده اي را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ذﻏﺎل‬
‫ﺳﻨﮓ اﺷﺎره ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ ‪... ،‬‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻳﻢ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫» ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي از دﺳﺖ دادن اﻣﻮال‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎرس و ﻣﻪ ‪ 1951‬در اﻳﺮان‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ‪ .‬دﻳﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‬
‫ذﻏﺎل ﺳﺎل ‪ ،1946‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ‪« .‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻦ زﻳﺮ را اراﺋﻪ و اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ‪ - 1‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻻزم ﺟﻬﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي از دﺳﺖ دادن اﻣﻮال‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻣﻮرخ ﻣﺎرس و ﻣﻪ ‪ 1951‬در اﻳﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ و اﻣﻮال‪ ،‬ﺣﻘﻮق و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺎزار آزاد‪،‬‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﺎل ) از ﺳﻮي ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ( ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ) ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ (‪،‬‬ ‫ﺧﺮﻳﺪار ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ذﻏﺎل‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1946‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪.‬‬

‫‪٢١٢‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮﻳﻚ از دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي وارﻳﺰ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ « ‪.‬‬
‫اﻳﺪن درﺧﻮاﺳﺖ داﺷﺖ ﻣﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ را ﻛﻪ در درﺟﻪ اول ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻢ اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺮدﻳﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از ﻗﺪري ﺗﺮدﻳﺪ و دو دﻟﻲ‪،‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﻫﺮ دو ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ را‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ‬
‫ﻧﻈﺮ از وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫دو ﻣﺘﻦ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﺷﺪه از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ زﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻲ را ﻣﻲ زﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻤﻞ آورده‬
‫ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺻﻮرت‪ » ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻣﻌﺎدن ذﻏﺎل« را‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او را از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫» ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺼﻲ «‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ آن ﻣﺒﻨﺎ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد و ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮدن‬
‫ﺑﻤﺪت ‪ 42‬ﺳﺎل‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ! ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮاﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن » ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ « ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﺎ! ﻫﻤﻴﻦ روش‪ ،‬در‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺮوﮔﺎﻧﻬﺎ ﺑﻜﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ زﻳﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﺟﻨﮓ ﺑﻤﺪت ‪ 8‬ﺳﺎل و‪...‬‬
‫‪ ،‬ﮔﺮوﮔﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﻧﺸﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪٢١٣‬‬
‫ﺳﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻗﺮاردادي ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ارزش‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد و ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ‬
‫درﺻﺪ ارزش ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ آن ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد‪ ،‬در ﻳﻚ ﺣﺴﺎب اﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫رأي داوري ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﭙﺮد ‪ ◄ .‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪﻫﺎي ‪8 ) 271‬‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﺗﺎ ‪ 12 ) 277‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،( 1953‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ اﺷﻜﺎل ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻨﺪ و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ رﻓﻊ اﺷﻜﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﭽﻨﺪ از‬
‫ﻧﻈﺮﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ، 277‬دو ﻃﺮف ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻧﻬﺎﺋﻲ در دو ﺳﻨﺪ ‪ 278‬و ‪ 279‬آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 278‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 1 – 1453‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪ 14‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪3‬‬
‫ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫» ﭘﺲ از ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﺮوز ‪ :‬ﻣﺆس‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻂ‬
‫زﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ داد « ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﺮط اول‪ 50 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر از وام ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻪ اﻗﺴﺎط ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ‪10‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﺮط دوم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ داراي وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻗﺮارداد‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮوش » ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ« ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‪ ،‬وارد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﺮط ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫‪٢١‬‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ اﻋﻼن ﺷﺪه ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﺑﺎ ‪ 35‬درﺻﺪ‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﺮط ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه وام‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮه اي ﻣﻌﺎدل ‪ 4/5‬درﺻﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 999‬ﺗﺎ ‪1001‬‬
‫ﻛﺘﺎب(‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪ ) 279‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 1 – 1453‬از ﺳﻮي ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪ 14‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪، 1953‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اي را در ﺑﺮدارد ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺑﺎره داوري ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻠﺤﺎظ دﺑﻪ ﻫﺎ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ زده اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺟﺰ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺮﺳﺮش ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ » .‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﺨﺶ دارد ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻫﻴﺄت داوري را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺨﺶ دوم ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎر دادﮔﺎه و ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎر آن ) ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﻋﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻳﺮان ( را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣﺖ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻳﺮان در ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺐ از ﺳﻮي ﻫﻴﺄت داوري را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫‪.‬و‬
‫‪ -‬در ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﻣﻘﺮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ » ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﺗﺒﺎدل اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻴﻦ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ دﻳﻮان‬
‫دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ « ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1002‬ﺗﺎ ‪ 1007‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪﻫﺎي ‪ 14 ) 280‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬و ‪ 14 ) 281‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اي از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺮاي اﻣﻀﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻴﺪﻫﺪ ) ﺳﻨﺪ ‪ ( 280‬و واﺟﺪ ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻃﺮف ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1007‬ﺗﺎ ‪( 1009‬‬

‫‪٢١‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 14 ) 282‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،( 1953‬دﺑﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ را ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ ... -‬ﺗﻌﺪادي ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺴﻬﺎي ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ روي آن‬
‫ﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ و ﺑﺎ اوراﻗﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﺎرﺗﻬﺎﺋﻲ در ﺑﺎره ‪5‬‬
‫روش ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ روي ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪق از ﺳﻮي ﻗﻀﺎت دﻳﻮان‬
‫دادرﺳﻲ در ﺑﺎره ﺷﻜﻞ داوري را ﻋﻤﻼ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ‪...‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ و اﺷﻜﺎﻻت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻋﺪم ﺗﻮﻓﻴﻖ در ﻛﺴﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻣﻀﺎي اﺳﻨﺎد از ﻃﺮف ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ .‬ﺑﺎورﻧﺪارد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻋﺘﺮاض واﻗﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻔﻆ وﺟﻬﻪ و اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫و‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻛﺸﺘﻴﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﻛﺶ و ﻏﻴﺮه ‪...‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮدم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ) ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺲ از اﻣﻀﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻊ ورود‬
‫ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮدن ﻧﻔﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ( ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب در ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان اﻫﺎﻧﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد در‬
‫ﻣﺤﺪوده ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪...‬‬
‫اﻳﺪن ﺑﻮﺿﻮح از اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺒﻠﻎ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ اﻗﺴﺎط دو ﻣﺎﻫﻪ ﺑﺠﺎي ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬وي ﻧﮕﺮان وام‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻣﺸﻜﻞ رواﺑﻂ و اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ) اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ( ﺑﻮد ‪...‬‬

‫‪٢١‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﮕﺮان ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺤﺮاﻓﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮي در رﻗﻢ ‪ 35‬درﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ در‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﻗﺮارداد ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ آﻧﺎن را ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪون اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎوره ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت‬
‫‪ 1009‬ﺗﺎ ‪ 1012‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺑﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎ در ﻣﺘﻦ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎ در ﺳﻨﺪ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 14 ) 283‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬آﻣﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1013‬و ‪ 1014‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 284‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 1 – 1753‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 17‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪، 1953‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺪق را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻧﻲ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ و ﻟﻨﺪن‬
‫ﺑﺮﺳﺮﺷﺎن ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺼﺪق ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اراﺋﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻛﺮد ‪ .‬او‪ ،‬ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺑﺎ‬
‫آﻫﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﻨﺎد را آﻏﺎز ﻛﺮد و‬
‫از اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻴﻦ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺑﺮاز ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻛﺮده و‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ او ﻓﻜﺮ وي از ﺑﺪو اﻣﺮ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري را ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻣﻀﺎء ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪...‬‬
‫‪ - 4‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ درك ﺷﻮد ﻛﻪ وي ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادي ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻳﺮان آن ﺷﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد ‪ ...‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮔﻔﺖ ‪ :‬وي ﻣﺎﻳﻞ‬
‫اﺳﺖ در ﻫﺮ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ را ﻫﻨﮕﺎم ذﻛﺮ ﻋﺒﺎرت ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ » ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود « ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﺧﺎرج از اﻳﺮان ﻛﻪ از آن ﭘﺲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد «‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪٢١٧‬‬
‫‪ – 5‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ داوري و ﻗﺴﻤﺖ اول ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‬
‫داوري اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد و اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻳﻜﻲ از ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺎ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ ، 1‬ﺑﻨﺪ اول و ﻧﻴﻢ ﺑﻨﺪ ) اﻟﻒ ( ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ ‪ .‬وي اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺻﻮرت ﻣﺮگ‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻳﺎ ﻛﻨﺎره ﺟﻮﻳﻲ ﻫﺮﻳﻚ از اﻋﻀﺎي دادﮔﺎه‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ رأي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ و ﺑﺎﻻﺗﻔﺎق ﺑﻘﻴﻪ اﻋﻀﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫وي اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮداﺧﺖ رﺷﻮه‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت‬
‫داوري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻨﺎره ﺟﻮﺋﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و آﻧﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن آﻧﻘﺪر ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﭘﻮل ﺧﺮﻳﺪ ‪...‬‬
‫…‬
‫‪ ... - 9‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪم ﻛﻪ در ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻛﻠﻤﺎت وي ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﺪون اﻧﻌﻄﺎف‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻛﺎرﺑﺮد و اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﺷﻮاري روﺑﺮو ﮔﺮدد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ در اﻳﺮان را » ﺑﺮ ﻃﺒﻖ « ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ذﻏﺎل و‬
‫ﻓﻮﻻد در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم داد ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻋﺪم اﻧﻌﻄﺎف‬
‫دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺧﻮاﺳﺘﺎر آﻧﺴﺖ ‪ .‬وي ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻛﻼي زﻳﺮك از اﻧﻌﻄﺎف ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 14‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ‪ ...‬ﭘﺲ از ﻃﺮح ﻛﺮدن ﭼﻨﺪ ﺳﺌﻮال در ﺑﺎره ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪،‬‬
‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﭙﺬﻳﺮد اﻣﺎ ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ‪ .‬وي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻔﺮوﺷﺪ و‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪...‬‬

‫‪٢١٨‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺣﺬف ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫دادم ‪ :‬اﻳﻦ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ دﻻﺋﻠﻲ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه در آﻳﻨﺪه از‬
‫ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﺪ و اﻳﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ را ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت‬
‫دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻗﺒﺎل وام ﭘﺮداﺧﺘﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ اﻇﻬﺎرﻛﺮد ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺎ » دور رﻳﺨﺘﻦ و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم اﻳﺮان «‪ ،‬از راه دادن ‪ 35‬درﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ از ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪،‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪...‬‬
‫‪ – 15‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 4/5‬درﺻﺪ ﮔﺰاف اﺳﺖ‬
‫‪ ...‬ﻣﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﺑﻬﺮه ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي آن ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺪﻫﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 2‬درﺻﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي‬
‫اﻳﺮان ﻧﺰد آن ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻳﺮان ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ‬
‫‪ 4/5‬درﺻﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ آن اﻇﻬﺎر‬
‫ﻛﺮد ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد را ﺑﭙﺬﻳﺮم ‪ .‬ﻣﻦ رﺑﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﺮدازم و ﻫﺪﻳﻪ اي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ دﻫﻢ ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 114‬ﺗﺎ ‪ 121‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدي را ﻋﺎﻣﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮد‪ ،‬ﻟﺒﻪ‬
‫ﺗﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺘﻮﺟﻪ او و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ او ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ» ﺷﻮروي « ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از اﻳﺮان رﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﻮﻃﺌﺔ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎ از دو ﻃﺮﻳﻖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﺎل ﺑﺎ ﻧﻘﺎب و ﺑﻲ ﻧﻘﺎب آﻧﻬﺎ در ﻫﻴﺌﺖ ﺣﺎﻛﻤﻪ و‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و دﻳﮕﺮي ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ .‬اﮔﺮﻧﻔﺘﻲ ﻫﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري‬
‫اﻳﺮان را از راﺳﺖ ﻣﻴﻜﻮﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده آن را از ﭼﭗ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮارﻣﻴﺪاد‪.‬‬

‫‪٢١٩‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮا اﻳﻦ دو ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺘﻀﺎد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻣﻜﻤﻞ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ واﺣﺪي را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻄﻮر ﻗﺎﻃﻊ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺧﻼل ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬زد وﺧﻮرد ﺑﺮاه ﻣﻲ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺖ وﻛﺸﺘﺎر ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد وآﺷﻮب ﻣﻲ آﻓﺮﻳﺪ و ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺎ در ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫درﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺣﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬در ﺑﺎزار و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن‬
‫را ﺑﺰرگ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻏﺮاق ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺟﻠﻮه ﻣﻴﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﺗﺮس و ﻫﺮاس‬
‫در دﻟﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق و ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ را ﻣﺴﺌﻮل آن ﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن دوﺟﻨﺎح ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺘﻀﺎد دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﺿﺪ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎري وﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮآن ﺑﻮد ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﻘﻮط‬
‫و ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ ) «.‬اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي‪ ،‬از اﻧﺸﻌﺎب ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ص ‪(348‬‬
‫در اﻳﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﺪﺗﺮ از ﻣﻮﺿﻊ درﺑﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫»ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه«‪ ،‬ﻫﻤﻪ روزه دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪ ق و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ او را‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎي درﺑﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﻴﻒ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﺑﺎد ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ » ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻣﺤﺾ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ« ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﻧﺎﺷﺮ اﻓﻜﺎر ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده و ﻧﻮﻛﺮان ﺑﺎﻏﻴﺮت ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ ... » :‬دوﻟﺖ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي ﻣﺤﺾ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ راه ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺳﺎزش ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺟﻨﻮب را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود ؟ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﭼﺮا ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎزش‬
‫ﻧﻨﮕﻴﻦ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺮاﻗﺐ و ﺑﺎ ﻫﻮش اﻳﺮان ﻛﺎﻣﻼ واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪٢٢٠‬‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ و ﺑﺎ ﻧﺎم ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﻧﻔﻮذ اﺳﺘﻌﻤﺎري را در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻧﮕﺎه دارد‪...‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻧﻘﺶ دﻻل ﻧﻔﺖ را ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ....‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻋﻠﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲ ورزد و ﺑﺮاي ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻔﻮذ ارﺗﺠﺎﻋﻲ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‬
‫از ﭘﺸﺖ ﺧﻨﺠﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ ) «....‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻚ ‪ ،‬ص ‪(503‬‬
‫* در ‪ 16‬ﺑﻬﻤﻦ روز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ» ﻣﺼﺪق و دارو دﺳﺘﻪ اش‪،‬‬
‫ﻫﺮروز ﺳﻨﺪ ﺗﺎزه اي از ﭼﺎﻛﺮي ﺧﻮد در آﺳﺘﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎر آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪)«...‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪( 582‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق و در ﺑﺎر ﭘﺴﺮ رﺿﺎ ﺧﺎن ﻳﻜﻲ‬
‫از دﻳﮕﺮي ﺑﺪﺗﺮﻧﺪ‪ .‬زد و ﺧﻮرد آﻧﻬﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﺒﺎرزة ﻣﺘﺤﺪ ﺧﻠﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎر درﺑﺎر و دوﻟﺖ را واژﮔﻮن ﻛﻨﺪ‪) «.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻤﺎة ‪ ، 174‬ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ ( 31 /12 / 6‬و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن »ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه« ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ ‪» :‬‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق روز ﺑﻪ روز رﺳﻮاﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ » .‬ﭘﻴﺸﻮا « درﻣﻴﺎن ﺣﺼﺎري از ﺳﺮﻧﻴﺰه‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎي ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻦ ﻣﻠﺖ را ﻧﺎﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ...‬اﻳﻦ ﭼﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺮس ﻣﻠﺖ ﺧﺮوج از ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮده و در‬
‫ﺳﺎﻳﺔ ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد!« ) ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪه ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ ( 31 /11 / 27‬ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﭼﻠﻨﮕﺮ در ﻟﻮاي ﺷﻌﺮ و ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺳﺨﻴﻒ و زﻧﻨﺪه در ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﺋﻲ و ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﮔﻮي ﺳﺒﻘﺖ را رﺑﻮده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮري ﻛﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻨﺘﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻃﻨﺎب اﻣﺮﻳﻜﺎ اورا ﻣﻲ رﻗﺼﺎﻧﺪ‪ .‬و‬
‫زﻳﺮ اﻳﻦ ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر آﻣﺪه ﺑﻮد ؛ » "ﻟﻮﻃﻲ ﻋﻨﺘﺮي" ؛ ﻣﺮﺣﺒﺎ آﻗﺎي ﻟﻮﻃﻲ ﻋﻨﺘﺮي ‪ /‬از‬
‫ﺗﻤﺎم ﻟﻮﻃﻴﺎن ﻟﻮﻃﻲ ﺗﺮي !‪ /‬ﺳﻔﺖ ﻛﻦ ﺷﻞ ﻛﻦ ﺳﺮ زﻧﺠﻴﺮ را ‪ /‬ﻫﻲ ﺑﻜﺶ اﻳﻦ ﻋﻨﺘﺮ‬

‫‪٢٢١‬‬
‫ﭘﻴﺮ را‪ /‬ﮔﺎﻫﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺒﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻠﻨﺪ‪ /‬ﺳﺮ ﻧﻪ ﭘﻴﭽﺪ اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﺴﺘﻪ زﺑﻨﺪ!‪ /‬او ﺳﺮ ﭘﺎ‬
‫ﮔﻮش ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﺴﺖ ‪ /‬ﭼﺸﻢ او ﺳﻔﺮه اﺣﺴﺎن ﺗﺴﺖ!‪ /‬ﻫﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺘﺮ از آن‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان !‪ /‬ﺧﻮب ﻣﻲ رﻗﺼﺪ ﺑﺴﺎز دﻳﮕﺮان!‪ ) «...‬ﭼﻠﻨﮕﺮ‪ -‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪( 1331‬‬
‫ﻓﺮﻳﺪون ﻛﺸﺎورز ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬ﺑﻴﺎد دارم ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ ﭼﻠﻨﮕﺮ ﻛﻪ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻓﻜﺎﻫﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﻮش ﻗﺮﻳﺤﻪ ﮔﻴﻼن اﻓﺮاﺷﺘﻪ اداره‬
‫ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻫﺒﺮي ) ﺣﺰب ﺗﻮده (‪ ،‬ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮري از دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻟﺒﺎس‬
‫زﻧﺎﻧﻪ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل رﻗﺼﻴﺪن اﺳﺖ و ﻫﺎرﻳﻤﻦ ارﻛﺴﺘﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻳﻦ‬

‫رﻗﺺ را اداره ﻣﻲ ﻛﺮد « ) دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻳﺪون ﻛﺸﺎورز ‪» ،‬ﻣﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ « ‪ ،‬ص ‪( 77‬‬

‫اﻣﺎ درﺑﺮاﺑﺮﻣﺠﻴﺰﮔﻮﻳﺎن ﻗﺪرت و ﻗﻠﻢ ﻓﺮوﺷﺎن ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺑﻪ درﺑﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ‬

‫از اﻫﻞ ﻗﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ و ﻗﺪﻣﺎ‪ ،‬در ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي‬

‫‪٢٢٢‬‬
‫اﻳﺮان و ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺠﺎﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬از آن‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران ﻓﺪاﻛﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ زﻧﺪه ﻳﺎد ﺷﻬﻴﺪ اﻣﻴﺮ ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي‬
‫ﻳﻜﻲ از روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران ﺑﻨﺎم دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ روزﻧﺎﻣﻪ »‬
‫ﺷﻮرش« اﺳﺖ ﻛﻪ در راه اﺳﺘﻘﻼل و آزادي اﻳﺮان ﺑﺸﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ » .‬اﻣﻴﺮ ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮﻳﻢ‬
‫ﭘﻮر ﻛﻪ در ﺷﻌﺮ » ﺷﻮرش« ﺗﺨﻠﺺ ﻛﺮده‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﻴﺮ ﻗﺪم ﻋﻠﻲ و از دودﻣﺎن ﻛﺮﻳﻢ‬
‫ﺧﺎن زﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 300‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ در ﺷﻬﺮ ﻓﺴﺎ در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ي روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر در ﺳﺎل ‪ ،1329‬اﻣﺘﻴﺎز روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮرش را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﺸﺮ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻮن در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ ﻓﻘﺮ و ﺳﺘﻢ را ﭼﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ وارد‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎري ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺶ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻫﻮاداران ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ درﺑﺎر ﻣﻘﺎﻻت ﺗﻨﺪ و‬
‫ﻣﻬﻴﺠﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ ‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ ، 1332 – 329‬او از ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ي ﻣﺮد اﻣﺮوز‪ ،‬ﻃﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻗﻠﻤﺶ رﺳﻮا ﻛﻨﻨﺪه‬
‫و اﻓﺸﺎﮔﺮاﻧﻪ و ﺳﻨﮕﺮش ﻧﻴﺰ روزﻧﺎﻣﻪ اش ﺑﻮد‪ ).‬از ﻛﺘﺎب ﺳﺨﻨﻮران ﻧﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان‬
‫ﺗ‪Ĥ‬ﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﺮﻗﻌﻲ ﻗﻤﻲ (‬
‫و ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻳﺪون ﻛﺸﺎورز‪ ،‬از رﻫﺒﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺣﺰب ﺗﻮده‪،‬‬
‫در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﺑﻨﺎم » ﻣﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ « در ﺑﺎرة ﺗﺮور ﺷﺎدروان ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺧﺴﺮو روزﺑﻪ و ﻛﻴﺎﻧﻮري و ‪ 6‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از اﻋﻀﺎي ﺣﺰب در ﺗﺮور‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ« )ﻣﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ص ‪ ، 53‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪(1357‬‬
‫»ﻣﺮگ ﻓﺠﻴﻊ ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر از ﻟﻜﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎه ﺑﺮ داﻣﻦ رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي‪-‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﻼت ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ اش ﺑﻪ درﺑﺎرداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬

‫‪٢٢٣‬‬
‫از ﻣﺪﺗﻬﺎ آوارﮔﻲ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ رژﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اش ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬او را‬
‫زﻧﺪه زﻧﺪه در آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺮگ ﻓﺠﻴﻊ او را ﺧﻮد ﻛﺸﻲ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ«‬
‫ﺑﻬﺮام اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ در ﺑﺎره ي ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ »:‬ﻏﺮوب روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ‬
‫‪ 23‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1332‬در ﻣﻴﺪان ﭘﺎدﮔﺎن ﻟﺸﻜﺮ ‪ 2‬زرﻫﻲ ﻛﻪ اﺳﺎرﺗﮕﺎه دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي و ﺑﻘﻴﺔ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ اﺷﺮف ) ﭘﻬﻠﻮي( و ﻋﻠﻲ رﺿﺎ )ﭘﻬﻠﻮي( اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺎن ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر را از ﺳﻠﻮل ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺮش را آﻟﻮده ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﻣﻨﺤﻮس ﺷﺎن را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد‪ ،‬درﻣﻴﺎن ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺳﻮ‬
‫ﻣﻲ دوﻳﺪ و ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران‪ ...‬ﻣﻲ ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ...‬ﻓﺮداي آن روز او را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫اﻣﻴﺪي ﺑﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪش ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ارﺗﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬درآن ﺟﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮان‬
‫ﺧﻮد را در ﮔﻠﻮ ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬واﻻﺣﻀﺮت اﺷﺮف ﻣﺮا ﻛﺸﺖ! اﻣﺎ دﻛﺘﺮ‬
‫اﻳﺎدي – ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺨﺼﻮص – ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭘﻴﻜﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ اش را ﻛﻪ ﺟﺎي ﻫﻔﺖ زﺧﻢ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﺮ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﮕﺮ‬
‫آﺑﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ) «.‬ﺑﻬﺮام اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ ‪» -‬ﻣﺼﺪق و ﺗﺎرﻳﺦ«‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪ -‬ص ‪(358‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ ‪ -‬ﻛﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه و درﺑﺎر راﺑﻄﻪ داﺷﺖ – ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺎ ﺷﺎه در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬وي ﺑﻪ دﻳﺪاري ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻧﻮروز ﺳﺎل‬
‫‪ 1334‬ﺑﺎ ﺷﺎه داﺷﺖ اﺷﺎره ﻛﺮده و در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 419‬ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﮔﻔﺘﻢ ﺷﻬﺮت دارد ﻛﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي ﻣﺪﻳﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮرش را ﻛﻪ در‬
‫ﻟﺸﻜﺮ دو زرﻫﻲ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮده ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻮﺑﻪ اي ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻠﻤﺒﻪ اﻣﺸﻲ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺑﺮ‬
‫او ﭘﺎﺷﻴﺪه و آﺗﺶ زده اﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺷﻠﻴﻚ ﮔﻠﻮﻟﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻐﺰش او را ﻛﺸﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺎ‬

‫‪٢٢‬‬
‫آﻧﻜﻪ ﻣﺮدم دل ﺧﻮﺷﻲ از او ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻌﻬﺬا ﻃﺮز ﻗﺘﻞ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭼﻨﺪش آورآن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﺗﻨﻔﺮﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ از او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮد!‪«...‬‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ‪ ،‬ص‪( 171‬‬
‫ﺷﺎدروان اﻣﻴﺮ ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر در زﻧﺪان ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮي ﺳﺮود و در آن از ﻗﻠﻢ ﺗﻴﺰ »‬
‫ﺷﻮرش« در دل ﺧﺼﻢ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻛﻠﻚ » ﺷﻮرش« ﺑﺪل ﺧﺼﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﻮه ﻛﺮان ﺗﻴﺸﻪ ي ﻓﺮﻫﺎد ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻮرش در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در واﻗﻊ اﻓﺸﺎﮔﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺿﺪ ﻣﺮدﻣﻲ درﺑﺎرﻳﺎن و ﻛﺎرﺷﻜﻨﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺟﺎن‬
‫ﺧﻮدش را ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﺸﺎي ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﺧﻮدش در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده ام ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎﻧﻢ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺴﺘﻪ ام‪ ...‬ﭼﻮن‬
‫ﻣﻦ ﭘﺮده ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺎﻻ ﻣﻲ زﻧﻢ ﻛﻪ در زﻳﺮ آن ﻫﺰار ﻫﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻫﺰارﻫﺎ ﻓﺴﺎد و ﻫﺰارﻫﺎ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﻦ ﺟﺪا ﻣﺼﻤﻢ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺳﺮ ﺳﺨﺖ و‬
‫آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﺮگ ﺷﺮﻓﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺮخ ﻛﻪ اﻳﺪه آل و آرزوي دﻳﺮﻳﻦ ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪ وار دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼ در ﻃﻲ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﻤﺎره ي‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮرش ﺧﻄﺮ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و ﻧﺎﭼﺎر در ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد را ادا ﻛﺮده‪ ) «...‬ﺑﻬﺮام اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ ‪» -‬ﻣﺼﺪق و ﺗﺎرﻳﺦ«‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪-‬‬
‫ص‪(359‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 285‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 888 . 2553/1 – 1753‬از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 17‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬

‫‪٢٢‬‬
‫‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻓﻮرا ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﺣﺎوي‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬از‬
‫ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺎت را ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎي ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روزﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻣﻦ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن از ﻳﻚ دﻳﺪار ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻛﻮﺗﺎه ) ‪ 90‬دﻗﻴﻘﻪ اي ( ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮدم ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺗﻌﺎرﻓﺎت ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﭘﺎﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ داد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮل داده ﺑﻮدم ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ ... :‬وﻟﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درك‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﭼﺮا اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ دﻻر ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺪﻫﺪ‬
‫وﻟﻲ اﻳﻨﻚ ‪ 4/5‬درﺻﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع وام ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬از اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺎ‪ ،‬وي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ از ﺳﻮي اﻳﺮان از ﻣﺒﻠﻎ ‪ 133‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫دﻻر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام ﻧﻘﺪي ﻓﻮرا ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد ‪ ...‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﻬﺮه اي ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬زﻳﺮا واﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ارزش ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺤﻮﻳﻞ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ وﺟﻮد دارد ﻧﺎم ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وارد اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﺎت‬
‫دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺸﻮد ‪ .‬از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺎﻓﻞ در اﻳﺮان دوﻟﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫وارد ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻴﻤﺎن دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ - 5‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻪ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻛﺎﻫﺶ‬
‫داده ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬وي ﻫﻤﻮاره اﺻﺮار ﻣﻲ ﻛﺮد اﻳﺮان ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫دﻻر ﻧﻘﺪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬اﻳﺮان ﺑﺸﺪت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﻧﻴﺎز دارد وﻟﻲ ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺪﺳﺖ آورم ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺑﻬﺮه‪ ،‬از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ !‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ ... :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﺟﺰﺋﻲ از وزارت دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺰار اﺟﺮاﺋﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد ‪ .‬وارد ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻳﺎ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ‪ ...‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ رد اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺳﻤﺞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1022‬ﺗﺎ ‪( 1026‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 206‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 /1 – 1753‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 16 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪11‬‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ از آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻴﻬﺎي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ را از ﺳﻮﺋﻲ و ﺗﻘﻼي آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻫﻴﺄت داوري ﻳﻚ‬
‫ﻃﺮﻓﻪ اي از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻲ اﺛﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ‬
‫آورد ‪:‬‬
‫در ﺑﺎره ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺴﻬﺎي ﺳﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان در ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول ‪:‬‬
‫‪ ... - 1‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آﻣﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﺎوي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ و دﻋﺎوي دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻗﻀﺎوت اﻳﻦ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮاردي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﺨﻮرد‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺮاي از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫‪٢٢٧‬‬
‫دﻋﺎوي ﻣﺰﺑﻮر از ﺳﻮي دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫دوﻟﺘﻴﻦ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم ‪ :‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‬
‫‪ ...‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎرج از‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻤﺪه و ﺑﺮاي ﻣﺪت‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ در ﺧﺎرج از اﻳﺮان ﻗﺮارداد دارد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 287‬ﺗﻬﺮان‪ 17 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬و ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 288‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪1853‬‬
‫– ‪ ، 888 . 2553 / 1‬از ﺳﻮي آﭼﺴﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 18 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 4 :39‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﺣﺎوي ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ و آﭼﺴﻦ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻧﻜﺎﺗﻲ از ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫آﭼﺴﻦ را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫* در ﺑﺎره ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري ) ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮد‬
‫(‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﺎ ﮔﺎم ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه وﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ﻃﺮح ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدي ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﺳﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬

‫‪٢٢٨‬‬
‫* ‪ ...‬ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪق در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺦ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن در اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ و ﺑﻬﺮﺣﺎل ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫* ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ دراﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﺒﻴﺮﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ وي‬
‫ﺑﻪ آﻏﺎز ﻣﺬاﻛﺮه ﺟﻬﺖ اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪،‬از ﻗﺮارداد ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﺧﺎرج و ﺟﺪا ﺷﺪه و ﻫﻴﭻ ﺗﻌﻬﺪي در ﺑﺎره زﻣﺎن اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع اﻗﺴﺎط ﺑﻌﺪي و اﻫﺮم و اﻧﮕﻴﺰه ﻻزم در آن‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﻜﺒﺎره وام از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪...‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻣﺼﺪق‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ اوﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻗﺼﺪ دارد از اﻗﺴﺎط وام‪ ،‬ﺑﺮاي وارد ﻛﺮدن ﻓﺸﺎر ﺑﻪ او اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫او ) ﻓﺮوش ﻣﻌﺎدل ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرﻧﻔﺖ(‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ رﻫﺎ ﻛﺮدن ﺧﻮد از ﻓﺸﺎر ﺑﻌﺪي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻜﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺎس‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻜﺎر ﺑﺮﻳﻢ ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮات‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ واﻗﻌﻲ در ﻧﻴﺎت ﻣﺬاﻛﺮات‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي واﻗﻌﻲ اﻳﺮان ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد ‪.‬‬
‫* در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﺎ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺪوده ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﻣﺮي ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪) ...‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1033‬ﺗﺎ ‪ 1035‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٢٢٩‬‬
‫◄ دو ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 289‬و ﺷﻤﺎره ‪ ) 290‬ﻟﻨﺪن‪ 18 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﺣﺎﻛﻲ از‬
‫آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﻗﺖ ﮔﺬراﻧﺪن دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﻮد ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ » ‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬رﮔﻪ ﻫﺎﺋﻲ‬
‫از ﻧﻈﺮات ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق در ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﺟﻮد دارد ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺼﻮص ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ وي ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام را ﺑﺪﺳﺖ آورد و‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺮاﺋﻄﻲ را در اﺳﻨﺎد ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻠﻪ اﻧﻔﺠﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻨﺪ و اﻓﺮاﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪق دارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺐ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪...‬‬
‫در ﺳﻨﺪ ‪ ،290‬ﮔﻴﻔﻮرد ﺑﻪ آﭼﺴﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ » اﻣﺮوز دو ﻧﺸﺴﺖ در‬
‫وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ در‬
‫ﺑﺎره ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 2762‬ﺳﻔﺎرت از ﺗﻬﺮان داﺷﺖ ‪ .‬ﺑﺮداﺷﺖ اوﻟﻴﻪ دو ﺗﻦ از‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻن وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻧﺸﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫) ﻣﺼﺪق( ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ ﻧﺒﻮد ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ وﺟﻮد ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﻜﻼت روﺷﻦ اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺰاﻧﻪ داري‪ ،‬وزﻳﺮ ﺳﻮﺧﺖ و ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫آن وزارت ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﻄﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي ﻋﻤﺪه اي اﺑﺮاز ﺷﺪ ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1039‬و ‪ 1041‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٢٣٠‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ‪ 291‬ﻣﻮرخ ‪ 19‬ژاﻧﻮﻳﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﻳﻚ روز ﺑﻪ آﻏﺎز‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وزﻳﺮي ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎرش ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬داﻟﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺼﺪق را‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻛﺎر در دوره دﻣﻮﻛﺮاﺗﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫»‬ ‫ﺗﺮاﺷﻲ ﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬در‬
‫ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق « ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ » : ( 180‬وﻟﻲ ﺗﻮﻓﻴﻖ رﻓﻴﻘﻢ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ .‬و ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺣﺰب ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر روي‬
‫ﻛﺎر آﻣﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻬﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻤﺎﻛﺎن از ﻣﻠﺖ ﺑﻴﭽﺎره و‬
‫ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ اﻳﺮان ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻘﺼﻮد زﺣﻤﺖ زﻳﺎدي ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻮد «‬

‫‪10‬‬
‫‪٢٣١‬‬
‫اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺑﺮﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور از راه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ؟‬

‫در ﻛﻨﺎر دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ اﻣﻴﺮ ﻋﻼﺋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻳﮕﺎن‬
‫و اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ 19 ) 291‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬

‫ﺧﻮد ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻨﺪ دﻗﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ وﺳﻮاس ﻣﺼﺪق را‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮرد و ﺑﺮد ﺣﻘﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺪرس ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺻﺮار وي ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺑﻴﺎن و ﻣﻘﺮر ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻏﺮاﻣﺖ را » ﻃﺒﻖ « ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي » ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻮل «‬
‫ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ‬
‫روي آن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﻋﺒﺎراﺗﻲ را از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻛﺮدن ذﻏﺎل را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮده و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮدم ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ‬

‫‪٢٣٢‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آن را‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا و ﺑﻄﻮر دﻗﻴﻖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد ‪ .‬وي‪ ،‬ﺑﺎ اﻛﺮاه و ﺑﻲ ﻣﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﻄﺒﺎق و اﻋﻤﺎل‬
‫دﻗﻴﻖ ﻋﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ وي ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻟﻐﺖ » اﺻﻞ « اﻋﺘﺮاض دارد ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد دادﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺮان ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 1047‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ روﻳﻪ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ روﻳﻪ دوﻟﺖ ﺷﺎه ‪ -‬زاﻫﺪي ﻛﻪ ﻗﺮارداد‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﻫﻤﺎن ﺳﺎن ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﻖ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻛﺮدن ﺣﺘﻲ ﻳﻚ واو از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم دادﻧﺪ ‪ -‬ﻛﻪ در » اﺳﻨﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ« ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫درآﻳﻨﺪه ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ‪ 4‬ﺷﺮط ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﮔﺮوﮔﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻬﻴﻪ و ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺪون اﻓﺰودن ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ‬
‫ﻛﻠﻤﻪ اي اﻋﻼﻣﺸﺎن ﻛﺮد و ﻗﺮارداد ﻧﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺰاد ﻧﺒﻮي اﻣﻀﺎء‬
‫ﻛﻨﻨﺪه اش آن را ﺑﺎ ﻗﺮارداد ‪ 1919‬ﻛﻪ اﻳﺮان را ﺗﺤﺖ ﻗﻴﻤﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد و ﺳﺒﺐ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ دﻻر ﺛﺮوت ﻛﺸﻮر ﺷﺪ ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ از او ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪ » :‬آﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻗﺮارداد ﻧﺎم ﻛﺎﻣﻞ آن ذﻛﺮ و‬
‫وﻇﺎﺋﻒ آن ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪان ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ اﺷﺎره ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﺘﺮاض و اﻳﺮاد دارد ؟ « ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮآن دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻮاد ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﺪ وارد‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮار داد ﺷﻮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1049‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 292‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ در ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‬
‫ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن اﺳﺖ ) ﺗﻠﮕﺮاف ‪ 888. 2553 /1 – 2653‬از ﺳﻮي‬

‫‪٢٣٣‬‬
‫داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 26‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬
‫‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8 :06‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬داﻟﺲ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ﺗﻨﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻆ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬آن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ) پ ( ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ از اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد » ﻣﺸﺘﺮك «‪ ،‬در ﻫﻤﺎن راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك ﺳﻴﻢ ﻣﺎه‬
‫اوت‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درك ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺧﻮد در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﻢ ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﺑﺘﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ رﺋﻮس ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮدو ﻃﺮف ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻣﺎ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ را ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎ داد درك ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ در ﻟﻨﺪن ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد داراي ﻗﺪاﺳﺖ و ﺣﺮﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﻮان ﺑﺪان دﺳﺖ زد ‪ .‬ﻣﺎ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻫﺮ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ را ﻛﻪ در ﻃﻮل ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻌﻲ و ﻣﻬﻤﻲ در آن وﺟﻮد دارد ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻴﺸﺘﺮي آن را ﺑﺎ ﻧﻈﺮات ﻣﺼﺪق ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮد ‪ .‬ﻧﻜﺎت‬
‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان را از دﺳﺖ دﺳﺖ ﻧﺪاد و از آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻜﺮد « ‪.‬‬
‫)ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1051‬ﻛﺘﺎب (‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮاردي را ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺴﻮد‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ 7‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬در ﻳﺎدداﺷﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺷﺪه و از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫از اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫» ‪ – 4‬ﻣﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﭼﻨﺪ ﺟﺎ درﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ‪،‬‬
‫ﺷﺮﻃﻲ را ﻣﺠﺪدا ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﺎون دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان داور ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ....‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ دﻳﻮان دادرﺳﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻳﺮان اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع دﻳﻮان دادرﺳﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ آزادي ﻋﻤﻞ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﺳﺎزد « ‪ .‬و ﺑﺎز‬
‫» ‪ – 5‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻟﺰام اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮاري اﺳﺖ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬
‫ﺳﻮء ﻇﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن در آﻳﻨﺪه ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻔﺎد ﺑﻨﺪ ‪ 6‬ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻄﻮر‬
‫زﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ » :‬دو ﻃﺮف ﺗﻔﺎﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﻧﺘﻴﺠﻪ رأي‬
‫دادﮔﺎه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺪﻫﻲ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دادﮔﺎه در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ) « .‬ص ‪ 1054‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ روﻳﻪ دوﻟﺖ روﺣﺎﻧﻴﻮن و دوﻟﺖ ﻣﺎﻓﻴﺎﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ –‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان را ﺑﻪ زﻳﺮ ﻗﺮﺿﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ادﻋﺎي‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺼﺪﻗﻲ از اﺳﻼم ﺳﻴﻠﻲ ﺧﻮرده و ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ دوﻟﺖ اﺳﻼم را ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻛﺮده و ﻣﺠﺮي اﺳﻼم اﺳﺖ!‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 28 ) 293‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﺪ از ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻘﻴﻪ‬
‫ﻣﺪت اﻣﺘﻴﺎز ﻧﺎﻣﻪ – ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ از آن ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻔﺘﮕﻮي ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮدم ‪ .‬وي‬
‫ﺻﺮﻳﺤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻫﻴﺄت داوري ﻣﻮﺿﻮع‬
‫‪٢٣‬‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺮﻳﻚ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ را در اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ دﻫﺪ ‪ .‬در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺌﻮاﻻت ﻣﻦ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ آن اﺳﺎس ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﻮا‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﻦ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎﺑﺖ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ آﻏﺎز ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲ آورد ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎراﺗﻲ را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده اﻳﻢ و ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ روﺷﻦ ﻛﺮده ام ﻛﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي از دﺳﺖ‬
‫دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ « ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1057‬و ‪1058‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ‪ » :‬ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ در اﺻﺮار ورزﻳﺪن ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺳﻮدﻫﺎي آﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ذﻳﺤﻖ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع وي آن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻃﻼع داده ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻫﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪« .‬‬
‫» ﻣﺼﺪق ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺑﻨﺪ دوم ﺳﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ وي ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ‬
‫اﺻﻮﻟﻲ را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮاردﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺳﺮﺳﺎم آور ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺸﺎوراﻧﺶ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻴﭽﮕﺎه راه‬
‫ﺣﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ وﻟﻮ ﻫﺮ اﻧﺪازه اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع آن ﺿﻌﻴﻒ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬دادﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺮان را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ آﺗﻲ ﻣﻌﺎدل رﻗﻢ ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 32‬ﺳﺎل ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﻛﻮﺷﻴﺪم وي را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﺮس وي ﺑﻲ‬
‫اﺳﺎس اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﻀﺎت دﻳﻮان ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪور ﭼﻨﻴﻦ‬

‫‪٢٣‬‬
‫رأي ﻣﻬﻤﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﻧﻤﻲ رود ‪ .‬وي اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد‬
‫دارد ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1059‬و ‪ 1060‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ اﺛﺮ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 294‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪. 2533 / 1 – 2853‬‬
‫‪ ، 888‬از ﺳﻮي ﻣﺎﺗﻴﻮز‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 30 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 7 : 49‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي ( ‪:‬‬
‫» ﺣﺪ اﻗﻞ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ اﻳﻨﻚ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ وي را درﻛﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬او ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪي و ﻧﮕﺎرﺷﻲ‬
‫را ﺑﺮاي ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات در ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻳﻨﺪه ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﺑﺸﻮد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫وي را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﻀﺎوﺗﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان آﻧﻘﺪر ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻧﺎ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺘﻤﺮار‬
‫و اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ...‬ﺑﻤﻨﻈﻮر اراﺋﻪ ﻣﺜﺎل در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻓﺮض ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻣﺎن ‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد دﻗﻴﻖ آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻌﺪا‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮارﮔﻴﺮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺮان ‪ 25‬درﺻﺪ از درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎ وﻳﮋه را ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 20‬ﺳﺎل‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارد و آن را ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس رأي‬
‫داوري ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ) «...‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1062‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 295‬ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﺑﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد ) ﺗﻠﮕﺮاف ‪. 2553 / 2 – 253‬‬
‫‪ ، 888‬از ﺳﻮي ﻣﺎﺗﻴﻮز‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 3‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 6 : 16 ، 1953‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي ﻓﻮري‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻻاﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ‪:‬‬
‫» اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ اي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ آﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ‬

‫‪٢٣٧‬‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺼﺪق درﺧﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮي‬
‫دﻳﮕﺮي را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬و آن ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺳﻨﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ وي اراﺋﻪ ﺷﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ‪28‬‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﻣﻨﺪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻤﺎس دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻛﺮاه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫اﻗﺪام ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ‪:‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺎس ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎس ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻣﺠﺪدا ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫‪ 28‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺪ زﻳﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ دﻗﻴﻖ و ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬از ﭘﻴﺎم وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» آﻗﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرخ ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺳﻨﺎد ﺟﺪﻳﺪي را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺎ اﺳﻨﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮان‪ ،‬وي آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺧﻄﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺸﻮد ﻛﺎري را ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮد ‪ ) « « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1066‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻣﻮﺿﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻧﺎراﺿﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ » :‬ﻣﺎ ﺗﺄﺳﻒ‬
‫ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎ را ﻛﻪ در ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 5076‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1919‬ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪ ) ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻈﺮﺷﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ (‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﻧﺪاده اﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻛﺮدﻳﻢ ‪.‬‬

‫‪٢٣٨‬‬
‫ﻣﺎ ﻳﺎدآور ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎس ﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن اﺟﺰاء و ﺑﺨﺸﻬﺎي‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻮرخ ‪ 28‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻳﺎ در‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ و داراي ﻓﻮاﻳﺪي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ‪...‬‬
‫ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻣﺬارﻛﺎت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬در ﺑﺎره ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﺤﺮك از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﻴﻢ ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﻮء ﻇﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮد و ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﺿﻊ وي داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪن زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ...‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫دوﺑﺎره در » ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺸﺘﺮك « و ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ و ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻗﺮار دارﻳﻢ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬از اﺻﻮل ﻗﺮار دارد و ﻫﻴﭻ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي زﻳﺎدﺗﺮي‬
‫وارد ﻛﻨﻴﻢ ‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ) ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻨﻈﺮ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ( ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮده اﻧﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را روي ﻛﺎﻏﺬ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﻌﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد درﻳﺎﺑﻴﻢ آﻳﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ‪ ...‬ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺪارك را ﻫﺮاﻧﺪازه ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺤﻮي ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺴﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق اﺻﻮل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺎ را رد ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻘﺐ ﻛﺸﻴﺪن و ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﺬاﻛﺮات‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1067‬و ‪ 1068‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﭼﻮن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ روﻳﻪ ﻃﻔﺮه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﻗﺪم ﭘﻴﺶ ﮔﺬارد ‪) :‬ﺳﻨﺪ‬

‫‪٢٣٩‬‬
‫‪ ، 266‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 2553 /2 – 1053‬از ﺳﻮي داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 10 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 1 : 01‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪،‬‬
‫ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫» ‪ ...‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ اﺧﻴﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﺎ را ﻣﻀﻄﺮب و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﮕﺮان ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺑﺎ ‪ 50‬درﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎ از‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه در ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻜﺒﺎره ﻣﻘﺪار‬
‫زﻳﺎد ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺎزار‪ ،‬در درﺟﻪ اول ﺗﻬﺪﻳﺪ دﺳﺖ زدن اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺪام‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺎﺣﻴﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮدن ﻛﺸﺘﻲ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻜﺶ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل روﺷﻦ ﺷﺪن اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿﻊ آﻳﻨﺪه ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺮخ‬
‫اﺟﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻄﻮر درﺑﺴﺖ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﺑﺎﺷﺪ ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1070‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻻﻳﻨﺤﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ و راه ﺣﻠﻲ ﺟﺰ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ دوﺑﺎره ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﮔﺸﻮدن ﭘﺎي ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دﺷﻤﻦ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﻲ را ﻧﻤﻲ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از دو راه ﺣﻞ را‪ ،‬ﺗﻤﻜﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻲ ﺗﻮان ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺸﺪار داﻟﺲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ‪ ‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫راه ﺣﻞ اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎه‬
‫دﻗﻴﻘﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ راه ﺣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﺛﺮ ﻋﺪم دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺑﻪ راه ﺣﻞ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ دوي ﻣﺎ در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ داراي‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪« .‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ‪ ،‬در ﺑﺎب ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬داﻟﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ... » :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﺪاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻛﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﺑﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ روﺷﻬﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺮداﺧﺖ و ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﻮرد اﺷﺎره در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ در ﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﻬﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ دو ﮔﺰﻳﻨﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﻮرد اﺷﺎره در‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﺑﺎزﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روش ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻃﺮح ﻧﻈﺮ اوﻟﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺑﺪون اﺷﺎره‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪارك ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﺮون رود ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﻃﻼع دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ وي اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرخ ‪ 17‬ژاﻧﻮﻳﻪ وي‪ ،‬ﺑﻄﺮزي ﻛﻪ ﺑﻌﺪا‪ ‬ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﺷﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﭼﻮن اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﺳﺘﻦ از اﺧﺘﻼﻓﻬﺎ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﻛﺮاه‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﻬﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ...‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﺪون‬
‫اراﺋﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻗﺒﻮل ﻫﺮ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺿﻤﻨﻲ‬
‫آن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻧﺎﻣﺤﺪود و ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري ﻓﻮق ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﺮﻳﻌﺎ‪ ‬ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻗﺮاﺋﻦ ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺪت ﺧﻴﻠﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﺻﻮرت ﻗﻄﻊ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺑﺮاي اداي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1071‬و ‪ 1072‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪:‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ دوران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ از‬
‫راه ﺑﻜﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ را از اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن در ﺟﺮﻳﺎن دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﻲ و‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬در دي و ﺑﻬﻤﻦ ‪ ، 1331‬در اﺟﺮاي » ﻃﺮح ﺑﺪاﻣﻦ «‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎ دارد ﺑﻪ آن دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎ اﺷﺎره اي ﺑﻜﻨﻴﻢ ‪:‬در‬
‫دﻳﻤﺎه درﻣﺠﻠﺲ ﺷﻜﺎف در ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﺑﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻜﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي زاده و‪ ...‬ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ او ﻋﻠﻨﻲ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻻﻳﺤﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻬﺎﻧﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن داد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻣﺼﺪق از دادن اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗﺎل‬
‫ﭼﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻃﺮﺣﻲ ﺳﻪ ﻓﻮرﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻣﻀﺎي ﻻﻳﺤﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﭘﻴﺎم رادﻳﻮﺋﻲ‬
‫‪ 15‬دﻳﻤﺎه‪ ،‬ﻣﺮدم را در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺤﺮﻳﻜﻬﺎي ﻋﻮاﻣﻞ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ‪ »:‬آﻳﺎ ﺳﺰوار اﺳﺖ در روزﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﭼﺮﭼﻴﻞ رﻫﺴﭙﺎر آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫اﺳﺖ و دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻬﻤﻲ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ و داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪات ﻣﻠﺘﻲ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻏﺮض راﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻛﻮﺗﻪ ﻧﻈﺮي ﻳﺎ ﺑﻲ اﻃﻼﻋﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎزﻧﺪ؟« ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺎم او ﻫﺸﺪار داد‪ » :‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫‪٢٢‬‬
‫ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ و آﺷﻜﺎر اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻟﻨﺪن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﻃﻮر واﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﻃﺮح دﻳﺮوز‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺤﺪ داﺧﻠﻲ ﻣﺎ را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ .«.‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﭘﻴﺎم‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق از ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺎﺿﺎي رأي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد و رأي اﻋﺘﻤﺎد ﮔﺮﻓﺖ ‪ ).‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ - ،‬ﭼﺎپ دوم‪ – 1378 -‬ص ‪ 280‬ﺗﺎ ‪( 283‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻌﺪ از ﺑﺎز ﮔﺸﺖ از واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ ﻟﻨﺪن‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ » ﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮادران داﻟﺲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اوﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﻓﻮرﻳﻪ) ﺑﻬﻤﻦ ( ‪ - “c” -‬رﺋﻴﺲ اﻧﺘﻴﻠﺠﻨﺲ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲ‪" ،‬ﺳﺮ ﺟﺎن ﺳﻴﻨﻜﻠﺮ" را ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺷﺪت ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ‬
‫اﻋﺰام ﻛﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ "ﺳﻴﻨﻜﻠﺮ" در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻮد‪ ) ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ( رﻫﺒﺮان اﻳﻼت‬
‫اﻳﺮان ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ آﺷﻮب ﻛﻢ داﻣﻨﻪ در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر زدﻧﺪ‪ ).‬ﻫﻤﺔ ﻣﺮدان ﺷﺎه ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻦ‬
‫ﻛﻴﻨﺰر‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺧﻮاﺟﻴﺎن ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺮان ‪ ، 1382 ،‬ص ‪( 240‬‬
‫و اﻣﺎ دو روز ﺑﻴﺶ از رأي اﻋﺘﻤﺎد ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻻﻳﺤﺔ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎدة‬
‫واﺣﺪة »ﺗﻤﺪﻳﺪ اﺧﺘﻴﺎرات« را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ داد و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺮداد ‪ 1331‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻻﻳﺤﺔ ﺗﻨﺶ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اول اﺧﺘﻴﺎرات‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از "ﻫﻤﮕﺎﻣﺎن" ﻣﺼﺪق در ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﺋﺮي زاده و ﻣﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ« و آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﻣﻜﻲ »رﻫﺒﺮي و ﺳﺮدﻣﺪاري آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻌﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« و ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺳﭙﺮده درﺑﺎر و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻳﺪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻜﺴﺎل‪ ،‬ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر در ﻳﻚ‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ » ﺑﺤﺮان رواﺑﻂ ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ‬

‫‪٢٣‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻨﻲ ﺷﺪ« و ﻫﻤﺮاه ﮔﺸﺖ ﺑﺎ » ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﭼﭗ و راﺳﺖ ‪ .‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ راﺳﺖ ﮔﺮاﻫﺎ و ﭼﭗ ﮔﺮا ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫درﺑﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﺘﻔﻖ اﻟﺮاي ﺷﺪﻧﺪ‪ » .‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻬﺒﺎز واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده در‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 21‬دﻳﻤﺎه ‪ 1331‬ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻛﻪ ﺷﺎخ و دم ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺴﺎﻃﻲ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ از رﺳﻮاﺗﺮﻳﻦ اﺷﻜﺎل دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ) ،«....‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ‪ ، 1371 ،‬ص ‪702‬‬
‫ﺗﺎ ‪ » ،« 722‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان« ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ‪ ، 1378 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 2‬ص ‪ 674‬ﺗﺎ ‪ 675‬و ﻛﺘﺎب ) ﻧﻄﻘﻬﺎ و‬
‫ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺟﻠﺪ دو‪ ،‬دﻓﺘﺮ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪، 1349‬‬
‫ص ‪ 134‬ﺗﺎ ‪ . ( «141‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ‪ 1331‬اﻳﻦ ﺳﺎن ﺗﺪارك ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬زاﻫﺪي دﺳﻴﺴﻪ ﭼﻴﻨﻲ را اداﻣﻪ داد ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺪون ﺷﻚ‬
‫ﻋﺰﻳﻤﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي اورا ﻋﻘﺐ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻼح و ﭘﻮل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎري در آن ﻣﻴﻜﻮﺷﻴﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ رﻫﺒﺮان اﻳﻞ را‬
‫ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺑﻮد‪ .‬زاﻫﺪي ﻣﻜﺮرا ﻗﻮل داد ﻳﻚ » ﺟﻨﻮب آزاد اﻳﺮان« ﺗﺄﺳﻴﺲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎرﻳﻬﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري داده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1953‬ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ زاﻫﺪي در ﻣﺠﻠﺲ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺗﻼش آﺷﻜﺎري ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺷﺪﻳﺪي را در ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻴﺶ‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻼش در ‪ 19‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ رأي‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﮔﺮﻓﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻴﻤﻪ ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬زاﻫﺪي از ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺖ از او در‬
‫اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮش اردﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﻔﺖ‬
‫زاﻫﺪي در ﺣﺎل ﺗﺼﺮف ﻗﺪرت اﺳﺖ و اﻋﻀﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺧﻮد را‪ ،‬ﭘﺲ از‬

‫‪٢‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪود ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺮاد اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ و اﻋﻀﺎي ﻛﺎﻧﻮن اﻓﺴﺮان ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن ارﺗﺶ دراﺳﺘﺎن‬
‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻠﻔﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ زاﻫﺪي‬
‫وﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮ دﻳﮕﺮ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺎه ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد‪ ).‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﺎه ‪ ،‬ﻣﺎرك‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺪون ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ‪ ، 1371 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 130‬ﺗﺎ ‪ 131‬و ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬
‫‪ ، 1332‬ﻣﺎرك ‪ ،‬ج – ﮔﺎزﻳﻮروﺳﮕﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ پ ص‬
‫‪ 30‬و ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺤﺮان دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ‪ ، 1332 - 1320‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري‪ ،‬ﻧﺸﺮاﻟﺒﺮز ‪ ،1372 ،‬ص ‪( 428‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺎب » ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ« در ﺑﺎرة واﻗﻌﻪ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ‪ :‬اواﺧﺮ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﺸﻮر وارد ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺣﺎﻛﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻋﺪه اي از اﻓﺴﺮان‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ و ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻛﺎﻧﻮن اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺷﻮرش ﻣﺤﺮز ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺷﺸﻢ اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻣﺎه دوﻟﺖ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻃﻲ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر ﻛﻴﻬﺎن دﺧﺎﻟﺖ در ﺑﺎر را در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ روش ﺧﺎص‬
‫ﺧﻮد ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻧﺎﻣﻲ از ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﺒﺮد ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ ‪ ... »:‬دوﻟﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﻦ ﺧﺮاﺑﻜﺎرﻳﻬﺎ را روﺷﻦ ﻛﻨﺪو اﮔﺮ" ﻣﺮاﻛﺰي" ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آن " ﻣﺮاﻛﺰ" را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺿﻤﻦ ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻲ در ﺟﻠﺴﺔ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ‪:‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﮔﻔﺖ» ﻋﺪه اي ﺑﻤﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﺎن ﭘﺴﺮ ﺻﻤﺼﺎم اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﺎﻏﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪه ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ وزﻳﺮ دﻓﺎع ﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻢ‬
‫اﮔﺮ ﻫﻤﭽﻮ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺸﮕﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻤﻦ ﺧﺒﺮﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮزﺳﺘﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺮا ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻤﻦ اﻃﻼع ﻧﺪاد ﺗﺎ‬
‫ﻳﻜﻤﺮﺗﺒﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ).‬ﻛﻴﻬﺎن ‪ 10‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ – 1331‬ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز‬
‫‪ 26‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ، 1331‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ از ﺟﺎﻣﻲ ‪ ، 1355 ،‬ص ‪592‬‬
‫ﺗﺎ ‪ ( ( 593‬و »ﺑﺎزرﺳﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ذﺧﺎﺋﺮ و ﺗﺠﻬﻴﺰات ارﺗﺶ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪﺳﺘﻮر و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺳﺘﺎد ﺷﺎﻫﭙﻮرﻋﻠﻴﺮﺿﺎ و ﺑﺎ اﻃﻼع ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺠﻬﻴﺰات‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ دوﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﻴﺼﺪ‬
‫ﻫﺰار ﻓﺸﻨﻚ از ذﺧﺎﺋﺮ داﻧﺸﻜﺪه اﻓﺴﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮﮔﺮد ﺗﺎﺟﺒﺨﺶ رﺋﻴﺲ رﻛﻦ ‪3‬‬
‫داﻧﺸﻜﺪه اﻓﺴﺮي ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و در ﻣﺠﻤﻮع ازﻛﻠﻴﺔ ذﺧﺎﺋﺮ ارﺗﺶ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺸﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ارﺳﺎل ﮔﺸﻪ اﺳﺖ‪ )«.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ -‬ص ‪( 593‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻗﺒﻞ ازاﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫درﺳﺎل‪1952‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﺎن و روي ﻛﺎرآﻣﺪن آﻳﺰﻧﻬﺎور اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪،‬‬
‫درﺗﺪارك ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ﻛﻪ ازﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ‬
‫ﺳﻴﺎ ﺑﻮد ﻛﻤﻲ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻟﻨﺪن دﻋﻮت ﺷﺪ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻃﺮﺣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻨﺎم " آژاﻛﺲ" ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وي در ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺮﻣﻴﺖ ) ﻛﻴﻢ( روزوﻟﺖ اﻳﻦ ﻃﺮح را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ در‬
‫اﻳﺮان ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮد‬
‫و آن را ﺑﺎ آﻟﻦ داﻟﺲ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﺎون ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ﺑﻮد در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎزه ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و آﻟﻦ داﻟﺲ ﺗﺮﺟﻴﺢ‬
‫داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺗﺎ آﻏﺎز دوران رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻣﺴﻜﻮت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ " .‬واﻟﺘﺮ‬

‫‪٢‬‬
‫ﺑﻴﺪل اﺳﻤﻴﺖ" رﺋﻴﺲ وﻗﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ﻧﻴﺰ در ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺎون‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 76‬ﺗﺎ ‪ 77‬ﺟﻨﮓ ﻗﺪرﺗﻬﺎ در اﻳﺮان ‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﺎري‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫روﺑﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺸﺮﻗﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺧﺮداد ‪(( 1363‬‬
‫در آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬
‫ﺑﻪ دﺳﻴﺴﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق اداﻣﻪ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻬﻮده ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺧﻄﺮ ﺗﺼﺮف دوﻟﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺣﺰب را دﺳﺖ آوﻳﺰ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪ .‬ﻏﻴﺮ از اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻧﺘﺸﺎر داده اﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬
‫ﻧﺠﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺪي از اﺳﻨﺎد دوﻟﺘﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ آن زﻣﺎن را ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺳﻨﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬در ﻃﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺪت‪ ،‬ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮده‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮاﻧﺪازي دوﻟﺖ ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور‪ ،‬ﻧﺪارد‪ «...‬وي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎ ﺑﻪ ﺧﻼﺻﺔ ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎت و ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻛﻪ در ژاﻧﻮﻳﻪ‬
‫‪ 1953‬ﺑﺮاﺑﺮ دي ‪ 1331‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » ارزﻳﺎﺑﻲ اوﺿﺎع اﻳﺮان« ﺗﺴﻠﻴﻢ رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر وﻗﺖ ) آﻳﺰﻧﻬﺎور( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 15‬اﻛﺘﺒﺮ‬
‫‪ 1981‬از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺳﺮي ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ اوﺿﺎع‬
‫از ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ‪ :‬رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﺤﻮﻻﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ NIE- 75/1 : 1953‬ﻣﻮخ ‪ 9‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪1953‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ اﻳﺮان ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻣﺎه آﻳﻨﺪه ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻧﺎ آراﻣﻴﻬﺎ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬در ﺳﺎل ‪1953‬‬
‫ﻗﺪرت را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد)‪(...‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮده ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاﻧﺪازي دوﻟﺖ ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور‪ ،‬ﻧﺪارد‪...‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺔ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﺔ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1953‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن اوﺿﺎع اﻳﺮان و ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪» :‬‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻃﻲ دو ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ)‪ (...‬ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮدم را در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺿﺪ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ‪ 13‬دﺳﺎﻣﺒﺮ) ‪ 21‬آذر روز‬
‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن( ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺣﺰب ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﺔ ﺣﻤﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻔﻮذ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه اﺻﻞ ‪ 4‬و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ) ﻣﺼﺪق ( ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » دوﻟﺖ‬
‫آﻟﺖ دﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ وﭘﻴﺮواﻧﺶ درﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺸﺘﺮك ﻋﻤﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ) ‪ (...‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺟﻨﺎح ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫دوﻟﺘﻲ‬ ‫اﺳﻨﺎد‬ ‫ﮔﻮﺑﻨﺪ‪)«...‬‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻪ‪،‬ﻣﻲ‬ ‫ﻫﻴﺄت‬ ‫ﺷﺎﺧﺔ‬
‫) ﻣﺼﺪق‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ و ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ‬ ‫– ‪( FO/371/1OF547/54366‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪس ﺳﺤﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻃﺮح ﻧﻮ ‪ ، 1380 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 270‬ﺗﺎ ‪( 272‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻜﺮ ﺑﺮاﻧﺪازي دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‬
‫وﻟﻲ دوﻟﺖ ﺗﺮوﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺮج » ﻣﻚ ﮔﻲ« ﻣﻌﺎون وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﺔ‬

‫‪٢٨‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور ﺑﺮاي ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» در اواﺋﻞ دﻫﺔ ‪ 1950‬ﻧﻪ ﺗﺮوﻣﻦ و ﻧﻪ آﭼﺴﻦ و ﻧﻪ ﻣﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮاﻧﺪازي ﻣﺼﺪق‬
‫را ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور و داﻟﺲ ‪ 1953‬در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺧﻄﺮات ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام را از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﺧﻼق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ رد ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ«‬
‫) ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﺟﻤﻴﺰ ﺑﻴﻞ و وﻳﻠﻴﺎم راﺟﺮ ﻟﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي ‪ ،‬ﻛﺎوه ﺑﻴﺎت ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﮔﻔﺘﺎر ‪ ، 1372 ،‬ص ‪( 451‬‬
‫ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻮدﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪»:‬‬
‫آﭼﺴﻦ ﺷﻴﻔﺘﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﻘﺪري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺳﻤﭙﺎﺗﻲ داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮرآﻟﻦ داﻟﺲ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ او ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺘﺮ داﻟﺲ ﺑﺰودي ﺟﺎي آﭼﺴﻦ را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را ﻛﻪ در ﺷﺮف ﺗﺮك ﻗﺪرت ﺑﻮد در اﻣﺮي داﺧﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﻤﻬﺮﻳﺨﻮاﻫﺎن ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ دارد‪ ....‬داﻟﺲ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪»:‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﺎن و ﺑﺮادرم ﻓﺎﺳﺘﺮ زﻣﺎم را در دﺳﺖ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ) «..‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪( 451‬‬
‫ﺳﺮااﻧﺠﺎم روز ﺳﻮم ﻓﻮرﻳﻪ ﺳﺎل ‪ ، 1953‬دو ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺲ از آﻏﺎز زﻣﺎﻣﺪاري آﻳﺰﻧﻬﺎور‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﺔ‪،‬‬
‫وارد واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺷﺪ‪.‬آﻟﻦ داﻟﺲ ﻛﻪ درﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺎزه ﺑﺮﻳﺎﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ﻣﻨﺼﻮب‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺬاﻛﺮات ﻃﺮح ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻃﺮح ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻴﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد رﻫﺒﺮي اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت از ﻃﺮف اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻫﻢ از ﻃﺮف ﺧﻮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺷﺪ‪ ).‬ﺟﻨﮓ ﻗﺪرﺗﻬﺎ در اﻳﺮان ‪ ،‬اﺛﺮ‬
‫ﺑﺎري روﺑﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺸﺮﻗﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺧﺮداد ‪ - 1363‬ص‬
‫‪( 77‬‬

‫‪11‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﺷﺎه و وزﻳﺮدرﺑﺎرش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮر دوﻟﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎﺗﻔﺎق ﻣﻘﺪﻣﺎت‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪ .‬در ﻛﻨﺎر آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺷﻤﺎره ) ‪ ( 1‬ﺣﺎج ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺎﻟﻢ ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪( 2‬‬
‫ﻃﺎﻫﺮ ﺣﺎج رﺿﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺷﻤﺎره)‪ (3‬ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣﺦ ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره )‪ (4‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻬﺪي ﻗﺼﺎب ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة )‪ (5‬ﻃﻴﺐ ﺣﺎج رﺿﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة)‪(6‬‬
‫‪ ،‬ﺳﺮ ﭼﺎﻗﻮﻛﺸﺎن و‬ ‫اﻛﺒﺮ ﺣﺎج رﺿﺎﺋﻲ ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة )‪ (7‬ﺳﻴﺪ اﻛﺒﺮ ﺧﺮاط‬
‫ﭼﻤﺎﻗﺪاران ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1331‬و ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪1332‬‬

‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 297‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪، 888 . 2553 / 2 – 1453‬‬

‫از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر‬

‫‪٢١‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 14‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪،‬ﺳﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻗﺼﺪ دارد ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻪ ﭘﺎ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪:‬‬
‫» ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺮوز ﻇﻬﺮ از وي دﻳﺪار ﻛﻨﻢ ‪.‬‬
‫وي ﺑﺎ اﻳﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ را آﻏﺎز ﻛﺮد ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ‪ :‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﺷﺮاﺋﻂ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن اﻗﺪام ﻓﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻢ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ام در ‪ 17‬ﻓﻮرﻳﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ و آﻧﻬﺎ را آﮔﺎه‬
‫ﻛﻨﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد و از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ اﺟﺎزه دﻫﺪ اﻳﺮان ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺧﺮﻳﺪاري و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺎن اﻗﺪاﻣﻲ ﺷﺘﺎب زده و‬
‫ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺪوارم ﻃﻲ ﻫﻔﺘﻪ آﻳﻨﺪه‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﺋﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﻞ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎ و ﻣﻮﺿﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ از ﺳﺮﮔﻴﺮم ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ از ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﻧﺪ ﻣﻤﻨﻮن اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﻜﻦ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه ام ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي از آن ﺗﻼﺷﻬﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ .‬وﻟﻲ اﺻﺮار ﻛﺮدم ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻢ رﻧﮕﻲ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬او ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺘﺎب زده‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه وي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ از دﺳﺖ زدن ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﺗﺎ ‪ 21‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﺧﻮد داري ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻨﻈﺮ او‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع‬

‫‪٢٢‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻳﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬واﻧﻤﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫از ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﺗﻤﺎﺳﻬﺎي ﺧﻮد در اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎرﻳﻬﺎ و ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از اﻳﻼت دﻳﮕﺮ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﺧﺸﻚ ﻣﻐﺰ ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻣﻼﻫﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺸﻨﺎس و ﻋﻮاﻣﻞ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﺎراﺿﻲ در‬
‫ارﺗﺶ و در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اداري‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺟﺒﻬﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ وي‬
‫را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻣﻴﺪوارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﺪن اﻳﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ و ﮔﻮش‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1073‬و‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺎر آﻳﺪ ‪«.‬‬
‫‪ 1074‬و ‪ 1075‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 18 ) 298‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،( 1953‬ﺗﻠﮕﺮاف داﻟﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻠﮕﺮف‪ ،‬داﻟﺲ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ » ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪآﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﻣﺎ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ «‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 299‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 2 – 1953‬از‬
‫ﺳﻮي داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 19 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 4 : 40‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( داﻟﺲ ﺳﻔﻴﺮ را آﮔﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫» دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در ﺑﺎره‬
‫ﻧﺤﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اراﺋﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫آﻗﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻳﺎدآوري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ وي‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ و ﻟﻨﺪن ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﺮ دو دوﻟﺖ اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ اﺻﻮﻻ‪ ‬وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﺳﻮء ﻇﻦ دارد ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺟﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﻈﺮ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﻣﺠﺪدا‪ ‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ ...‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬آﻗﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻮﭼﻜﻲ را ﻛﻪ‬
‫در ﻃﺮح ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ اﻳﻦ ﺳﻔﺎرت‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ 18‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻗﻴﺪ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﺎ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد و ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﻈﺮات ﻣﺼﺪق را ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ذﻳﻼ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرخ ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ داده ﺷﺪه و‬
‫‪‬‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻗﺮارداد داوري ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري اﺷﺎره ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ رﺳﻴﺪﮔﻲ دادﮔﺎه در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داوري ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ »‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ«و » ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري«‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫» ﺷﺮﻛﺖ «‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ دوﻟﺘﻲ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﻣﺎده ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه در ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﺪارﻛﺎت دﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺻﻠﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1078‬و ‪ 1079‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪) 300‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 2553 / 2 – 2053‬از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪ 20‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 4‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‬
‫را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ – 4‬ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ وي‪ ،‬ﻣﺎﻳﻠﻢ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻢ ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻣﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﻪ‬
‫ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﺎ روﺣﻴﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﺮ از اﻣﻴﺪ و اﻧﺘﻈﺎر از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدم ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي وي‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ روﺣﻴﻪ و روﻳﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ از‬
‫ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﭼﺎره دﻳﮕﺮي ﺟﺰ آﻧﻜﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ آن دوﻟﺖ در زﻧﺪه و ﻓﻌﺎل ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻔﻴﺪي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪...‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪ – 7‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ وي اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻜﺮد وﻟﻲ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را ﻛﺮدم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ او را ﺟﻠﺐ ﻧﻜﺮد ‪ .‬وي ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻞ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اراﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬در ﭘﻴﺎم اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 19‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، ... ،‬در ﻣﻮرد ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬
‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ دادم ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺣﺬف ﺷﺪه اﻧﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﺤﺪوده‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ زﻣﺎﻧﻲ ‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﺪون ﻓﺸﺎر ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 8‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺪي ﺗﺮﻳﻦ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ وي ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ دارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ‪ .‬وي اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ آن ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪،‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻴﺎزي ﻧﺪاده اﻧﺪ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫وي ﺑﺎور ﻧﺪارد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ وي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮده ام ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻮزه‬
‫ﻋﻤﻞ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ‪ .‬ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬وي‬

‫‪٢‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎوران ﺧﻮد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﻨﻢ‬
‫ﻣﺸﺎوران وي اﻳﺮاﻧﻴﺎن وﻃﻦ دوﺳﺖ و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻳﺶ‬
‫ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺮأت ﻣﻲ دﻫﻢ‬
‫اﻇﻬﺎر اﻣﻴﺪواري ﻛﻨﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻣﺮداﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ داراي ﻫﻤﺎن ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﺎن ‪ 18‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺳﺎﻳﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﺳﺎﻳﺶ و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ آﻧﺎن در آﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺟﺪي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ وي اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم او ﻣﺸﺎوراﻧﺶ را آﮔﺎه ﺳﺎزد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺧﻄﻴﺮي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺳﺴﺖ ﻛﺮدن ﻣﻔﺎد ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫او داده ام‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺸﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ وارد ﻛﺮدن ﺻﺪﻣﻪ‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﻪ اﻳﺮان ﺷﻮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1080‬ﺗﺎ ‪ 1083‬ﻛﺘﺎب(‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬درﺳﺖ در ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ داﻧﺪ‬

‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬درﺑﺎر ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺳﺘﺎد‬
‫» اﻳﺮاﻧﻲ « ﺗﺤﺖ اﻣﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺤﺮان ‪9‬‬ ‫ﻗﻮاي‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﺑﻘﺼﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﺼﺪق و اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﻛﺮدن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮدن او و ﺣﻜﻮﻣﺖ او و ﺑﺴﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪن ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻳﻚ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 301‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 78800 / 2 – 2253‬از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ 22 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي (‪،‬‬
‫ﻋﻼ‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺰد ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ رود و‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﺟﺎﺳﻮس‪ ،‬او را ﺳﻔﺮ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر – ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺪي از آن اﻃﻼع ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ ، -‬ﭘﻴﺶ از وﻗﻮع ‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ دﻳﺪار از ﻣﻦ‬
‫»‬ ‫را ﻛﺮد ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪار‪ ،‬وي ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ در ﺑﺎره‬
‫ﺟﺪي ﺗﺮﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎي اﺧﻴﺮ «‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺐ ‪ 19‬ﻓﻮرﻳﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺗﻠﻔﻦ و در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﺴﺌﻮل درﺑﺎر‪ ،‬اواﺋﻞ ﺻﺒﺢ روز ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﻳﻚ ﭘﻴﺎم ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮود ‪ .‬ﺷﺎه‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎوران ﺧﻮد را ﻛﻪ از اﺗﻔﺎق ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺰد وي ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ .‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻳﮕﺎن و دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﻲ و ﺧﺸﻮﻧﺖ از ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎه ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ وي دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روﻳﻪ ﻏﻴﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﺎه و‬
‫درﺑﺎر را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ‪ 24‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و در ﻳﻚ اﻃﻼﻋﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ او در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﺑﻄﻮر ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه و درﺑﺎر ﺑﺮﺿﺪ او ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ و‬
‫دﺳﻴﺴﻪ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق اﺻﺮار ﻛﺮد ﺷﺎه ﻣﺴﺌﻮل‬
‫آﺷﻮب ﻣﻴﺎن اﻳﻼت‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺘﻴﺎرﻳﻬﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه اﻓﺴﺮان‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ارﺗﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ او‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه و درﺑﺎر او ﻣﺸﻐﻮل ﻃﺮح و اﺟﺮاي اﻧﻮاع‬

‫‪٢٨‬‬
‫دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﻓﻠﺞ ﻛﺮدن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آوردن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﺷﺎه رﺳﻴﺪ‪ ،‬وي ﻋﻤﻴﻘﺎ‪ ‬ﻣﺸﻮش و ﻣﻀﻄﺮب‬
‫ﺷﺪ و از ﻋﻼء درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼء ﺻﺒﺢ روز‬
‫‪ 21‬ﻓﻮرﻳﻪ از ﻣﺼﺪق دﻳﺪن ﻛﺮد‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را رام‬
‫ﻧﺸﺪﻧﻲ و ﺳﺮﻛﺶ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺷﻜﺎﻳﺘﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد از ﺷﺎه را اراﺋﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ درﺑﺎر از ﻗﻮام ﺑﺮ ﺿﺪ او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ ‪...‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻼء ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺗﻬﺎﻣﻬﺎي ﺧﻮد را داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻃﻐﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﺎن‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ‪ .‬ﻋﻼء‬
‫اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﻬﺎ را رد ﻛﺮد ‪ ...‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ وي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺗﺼﻮرﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ درﺣﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ وﺗﻘﺼﻴﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮدن ﺷﺎه ﺑﮕﺬارد و اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬او اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻣﺼﺪق در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ‬
‫‪...‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﻣﻮردﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را اﻧﻜﺎر‬
‫ﻛﺮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺗﺎزه اي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ وي را درﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬او ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺮان ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫‪ - 3‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﺷﺎه از وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻣﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه و او‪ ،‬ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎه اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه را ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺘﺰﻟﺰل‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺼﺪق را ﺑﺘﻮان آرام ﻧﻤﻮد و ﺧﺸﻢ وي را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎه‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﺎه آﻣﺎده اﺳﺖ‬
‫از ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮد و در ﺧﺎرج اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق از وي ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ‪ ...‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻫﻴﭻ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ را از ﺷﺎه ﻧﻜﺮد‪ ،‬وﻟﻲ روﺷﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎه را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻲ ﺑﺮده وار‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻧﻴﺰ وي را در‬
‫اﻧﻈﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﺷﺎه ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ‬
‫را ﻧﺪارد ﻛﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ در ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻨﻲ ﻗﺮارداده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎه درﻧﻈﺮ دارد ﻫﺮ ﺗﻼش ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺼﺮاف‬
‫ﻣﺼﺪق از اﺳﺘﻌﻔﺎء ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬ﺑﻮﻳﮋه وي را از ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ و‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدن ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎز دارد ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﺎه در ﻧﻈﺮ دارد ﺑﻴﺎﻧﻪ اي در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺗﻬﺎﻣﻬﺎي ﻣﺼﺪق ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎزد ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺼﺪق در ﻛﻨﺎره‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﺷﺪن اﺻﺮار ﺑﻮرزد‪ ،‬ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد و‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﻮد و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫داده ﺷﻮد ؟ در ﺷﺐ ‪ 21‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان رﺋﻴﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬در ﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد و راﺿﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪه و اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ وي از ﻫﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ‬

‫‪٢٠‬‬
‫اﺳﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ زده ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ او ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫از ﺷﺎه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ آﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎء از ﺳﻮي ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ و اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻼء ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻧﺒﻮد‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎره از ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺷﺎه اﻳﻨﻚ دو اﻣﻜﺎن‬
‫را در ﻧﻈﺮ دارد ‪ :‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي و اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫اﻳﺮان در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ زاﻫﺪي اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارد ‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻣﺪن ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺣﺴﺎس و دﺷﻮاري ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ ‪ ) «...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1084‬ﺗﺎ‬
‫‪ 1087‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻮﻳﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ‬ ‫*‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﺳﺖ ‪ :‬در ﺗﻠﮕﺮاف ‪ 22‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺗﻌﺮض ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫و درﺑﺎر را ﻣﺼﺪق آﻏﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و آن را ﻧﺎﺷﻲ از »‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد « و ‪ ...‬و»ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ازﻋﺪم‬
‫ﺛﺒﺎت روﺣﻲ ﻣﺼﺪق« ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎه ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫را‪ ،‬درﺣﺴﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎ‪ ،‬درﺟﺮﻳﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء و‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ او ﻗﺮاردﻫﺪ‪ ،‬وزﻳﺮدرﺑﺎراو اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﺮار ﺑﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﺳﻔﺮﺷﺎه ﺑﻮد‪ ».‬ﺷﺎه اﻳﺮان« از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺮد و او و وزﻳﺮدرﺑﺎرش‪ ،‬ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﺷﺮم‪،‬‬
‫‪٢١‬‬
‫درﻛﻤﺎل ﺣﻘﺎرت‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﻢ در ﺣﺴﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎ و‬
‫در ﺑﺎره ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﺮم آور در ﻛﺸﻮر و ﺟﻮاﻣﻊ آزادي ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ و اﻓﻜﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺎد‪،‬ﭼﻪ واﻛﻨﺸﻲ ازﻃﺮف ﻣﺮدم‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ".‬وﻳﻠﻲ ﺑﺮاﻧﺖ " ﺻﺪراﻋﻈﻢ آﻟﻤﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ درﺧﻮري ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎورﻳﻦ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺶ ﺑﺮاي آﻟﻤﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد اﺳﺘﻌﻔﺎءدادو"رﻳﭽﺎرد‬
‫ﻧﻴﻜﺴﻮن" رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻓﺘﻀﺎح »واﺗﺮ ﮔﻴﺖ« ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎء ﺷﺪ‪ .‬وزﻳﺮ دﻓﺎع اﻧﮕﻠﻴﺲ رﻓﻴﻘﻪ اي داﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﺳﻮس‬
‫ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﺷﺪ ‪ .‬و ﺷﺎه ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫اﺳﺘﻘﻼ ل ﻛﺸﻮر ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺻﻞ ﺳﻲ و ﻧﻬﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬
‫ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده ﺑﻮد ‪ »:‬ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل را ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻼم اﷲ‬
‫ﻣﺠﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺣﺪود ﻣﻤﻠﻜﺖ و‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ را ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺤﺮوس ﺑﺪارم ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬
‫اﻳﺮان را ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻘﺮره ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻤﺎﻳﻢ و در‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔﺮي اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي ﺳﻌﻲ و ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﻳﻢ و در ﺗﻤﺎم‬
‫اﻋﻤﺎل و اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰ ﺷﺎﻧﻪ را ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮري ﺟﺰ‬
‫ﺳﻌﺎدت و ﻋﻈﻤﺖ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﺎن در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ و از ارواح ﻃﻴﺒﻪ‬
‫اوﻟﻴﺎي اﺳﻼم اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪ «.‬ﺷﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪرش ﻓﺮاوان اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻰ را ﻧﻘﺾ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬‬

‫‪٢٢‬‬
‫زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺻﻞ ‪ 44‬و ‪ 45‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﻛﺸﻮر از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻪ ﻗﻮه و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺻﻞ ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 26‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ‪ 1326‬ﺷﻤﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اودر اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻴﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات اﺟﺮاﺋﻰ ﻣﻰداد و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﻼﺑﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫‪ 18‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ‪ 1328‬ﺷﻤﺴﻰ وﮔﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻧﻮﻛﺮي و ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺳﻨﺎد ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻴﻢ ﻗﺮن اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ در‬
‫وﻗﺎﻳﻊ ﺳﻲ ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬ﺑﺎﺗﻔﺎق ﻗﻮام اﻟﺴﻄﻨﻪ و ﺑﻘﺼﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﺸﺎﻧﺪن‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان و ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺮدم و ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ و ﻛﻮدﺗﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد و‪....‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻃﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻫﺸﺪار داد و‬
‫ﮔﻔﺖ ‪.» :‬ﺧﻴﺎل دارم رﻓﺮاﻧﺪوﻣﻲ ﺑﻜﻨﻢ‪ .‬ﺷﺎه‪ ،‬آﻗﺎﻳﺎن ﻋﻼء و ﺣﺸﻤﺖ‬
‫اﻟﺪوﻟﻪ واﻻﺗﺒﺎر را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻬﻢ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﺮدم ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .. .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه ﭘﻴﻐﺎم دادم و‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ دارم رﻓﺮاﻧﺪوم را ﻋﻤﻠﻰ ﻛﻨﻢ و ﻣﺮدم را از ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻢ واﻻﺣﻀﺮت اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮى‬
‫وﻗﺘﻰ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ در ﺣﻖ ﻣﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ وﻋﻠﻴﺎﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻠﻜﻪ ﻣﺎدر ﭼﻪ ﻣﻮاﻧﻌﻰ ﺑﺮﺳﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﻦ ﺗﺮاﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎى‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎرى را ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻢ ‪ ...‬ﺑﻌﺪ ﭼﻮن اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻰ اﻇﻬﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﻀﻮر ﺷﺎه ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﺪم ‪ ...‬ﺿﻤﻨﺎ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻓﻮرا ‪ 10‬ﻫﺰار دﻻر ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدم ‪ ...‬ﻛﻪ ﺻﺒﺢ زود اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫را ﺑﻪ آﻗﺎى ﻋﻼء دادم و دﺳﺘﻮر ﺻﺎدرﻛﺮدم ﭘﺎﺳﭙﻮرت ﻫﺎى ﻣﺴﺎﻓﺮت را‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮدم‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻋﻜﺲ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﭘﺎﺳﭙﻮرت ﻫﺎ‬
‫ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪم و ﻣﻬﺮ ﻛﺮدم و ﺑﻪ درﺑﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ ) «...‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪10 ،‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ‪. ( 1331‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎه در ﻛﺘﺎب ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮاي وﻃﻨﻢ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬روز ‪9‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ‪ 31‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﻗﺘﺎ از ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮم‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ وى را در اﺟﺮاى ﺳﻴﺎﺳﺘﻰ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آزادى‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺪﻫﻢ و ﺗﺎ ﺣﺪى از ﺣﻴﻞ و دﺳﺎﻳﺲ وى دور ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدم‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﺨﻔﻰ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻰ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ دﺳﺘﻮر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داد ﺷﺨﺼﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺎﻳﺮ اﺳﻨﺎد ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻦ و ﻫﻤﺴﺮم و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻢ‬
‫را ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪ ) «...‬ﻛﺘﺎب ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮاي وﻃﻨﻢ ‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(123‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در رد اﻳﻦ ادﻋﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؛»‪ ....‬ﻛﻪ ﻋﺮض ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻢ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻼم ﻣﻦ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‬
‫ﻋﺮض ﻧﻜﺮده ام و ﻣﺬاﻛﺮات راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺻﺒﺢ ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻗﺎي ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر ﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻦ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و دﺳﺘﻮر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﺘﺰﻣﻴﻦ را ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮداﻳﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه از اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ‬
‫ﺑﺨﺎرج ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻫﻢ آن روز ‪ 30‬ﺗﻴﺮ آن را ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدم ‪...‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﻣﻦ داده ﺑﻮدم‪ .‬اﮔﺮ ﻏﻴﺒﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‬
‫از اﻳﺮان در ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻮﻧﻜﻪ ﻛﺎري در ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬

‫‪٢‬‬
‫درﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺒﻮد وﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه را از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺎت‬
‫ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻤﻠﻜﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎز ﺑﺪارم ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ درﻫﻤﺎن روز‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻤﻠﻜﺖ را از» ﺣﻴﻞ و دﺳﺎﻳﺲ « ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﭼﺮا ﻫﻤﺎن‬
‫روز وزﻳﺮ درﺑﺎر ﻃﻲ ﻳﻚ اﻋﻼﻣﻴﻪ اي ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را از اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﭘﻠﻴﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﻧﻨﻤﻮد و ﻣﺮا در اﻓﻜﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﺴﺎﺧﺖ و ﭼﻪ ﭼﻴﺰ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﻮد‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎز ﭼﻪ ﺷﺪ ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ ﻫﻤﺎن روز ﻧﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﻦ‬
‫در ﺟﻠﺴﺔ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دادم و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي ﻛﻪ روز‬
‫ﻳﺎزده اﺳﻔﻨﺪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻳﮕﺎن ﺑﺎ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮن‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﻛﻪ درﺟﺮاﺋﺪ روز ‪ 17‬ﻓﺮوردﻳﻦ‬
‫‪ 1332‬ﻃﻬﺮان اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدم ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﺸﺪ و اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل آن را در ﻳﻚ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻓﺎش و آﻧﭽﻪ را ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﺑﻤﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ ) .‬ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق – ص ‪ 187‬ﺗﺎ‬
‫‪( 189‬‬
‫وﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺪ » ﺷﻤﺎره ‪ 301‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺷﺎه و وزﻳﺮ‬
‫درﺑﺎر ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻔﺮ از ﻃﺮف ﺷﺎه‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ »:‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﺷﺎه از وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه و او‪ ،‬ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺷﺎه اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه را ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺑﺘﻮان آرام ﻧﻤﻮد و ﺧﺸﻢ وي را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎه‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﺎه آﻣﺎده اﺳﺖ از ﻛﺸﻮر‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮد و در ﺧﺎرج اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق از وي‬

‫‪٢‬‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ «‬
‫و ﺑﺎز ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 27 ) 306‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ » ( 1953‬اﻣﺮوز ﻧﻬﺎر را ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼء ﺻﺮف ﻛﺮدم ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ وي ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد و ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬از اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺷﺎه از ﻋﻼء ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﺷﺎه ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي وي ﭘﻴﺶ از ﻣﻮﻗﻊ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻋﺰﻳﻤﺖ وي ﺷﻮﻧﺪ ‪)«...‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪ 1096‬ﺗﺎ ‪( 1097‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 23 ) 302‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮي‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫» ﻃﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻣﺸﺐ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ )‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 3354‬ﺳﻔﺎرت و روﻧﻮﺷﺖ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪1089‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن ﻣﻮرخ ‪ 13‬ﻓﻮرﻳﻪ( اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ از راه ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺤﺮﻳﻚ ودﺳﻴﺴﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﻮﺟﺒﺎت‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ وي ﺑﻮده و در ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺰد دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ واﻗﻌﺎ‪ ‬ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ وي در ﺑﺎره ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﻨﺪرج در آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮوي روﺷﻦ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪...‬از ﻣﻦ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻤﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ رﺳﻴﺪﮔﻲ را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪٢‬‬
‫» ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎرس و ﻣﻪ‬
‫‪« 1951‬‬
‫ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻢ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺎس ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ .‬وي ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﻣﺮا در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻏﺮاﻣﺖ از ﻧﻮﻋﻲ‬
‫را ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ؟ ‪ ...‬ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ درﺳﺖ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﺎﺷﻢ دو ﺳﻨﺪي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ وي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻮده ام‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺮاﺋﻂ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺣﻮزه‬
‫ﻋﻤﻞ در ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻣﻮرد ﺳﺌﻮال وي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي وي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺗﻌﻬﺪي را ﺑﭙﺬﻳﺮد وﻟﻲ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺌﻮاﻟﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ ...‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﻪ وي اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ ﺑﺎ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬وي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻢ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫‪ .‬ﻣﺼﺪق آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ را از ﭘﺮﺳﺶ وي آﮔﺎه‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزم ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ وي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﭘﺮﺳﺶ ﺟﻨﺒﻪ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫دارد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1088‬و ‪. ( 1089‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 303‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 7800 / 2 – 2353‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 23‬ﻓﻮرﻳﻪ‬
‫‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 9‬ﺷﺐ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺷﻮد ( دﻟﻴﻞ ﺟﺪﻳﺪي را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺮاي‬
‫» ﻓﺸﺎر ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﺎه « ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪:‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫» ‪ - 1‬ﭘﺲ از روﻳﺪادﻫﺎي اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻣﺸﺐ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه ام ﻛﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ وي‬
‫در دادن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺸﺎري ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﻪ ﺷﺎه وارد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ) ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪3336‬‬
‫ﺳﻔﺎرت ﻣﻮرخ ‪ 22‬ﻓﻮرﻳﻪ ﻛﻪ رو ﻧﻮﺷﺖ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1077‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪ(‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻨﻄﻮرﻣﻲ رﺳﺪﻛﻪ‬
‫وي اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ از ﺧﻮش ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه و ﺑﻲ ﺟﻬﺖ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﻨﺪﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ وي‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮد اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ازﻃﺮح اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﺐ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﭘﻴﺮوزي در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺷﺎه و‬
‫ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ در دو ﺳﻪ‬
‫روز آﻳﻨﺪه وي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﻴﺎزات و وﺟﻬﻪ اي را ﻛﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻫﻨﻮز در ﻛﻒ دارد‪ ،‬از وي ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد وي ﺑﺎ ﮔﺮد آﻣﺪن‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﺪه ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎب و ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎ را‪ ،‬ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﻧﮕﺮاﻧﻲ از واﻛﻨﺸﻬﺎي داﺧﻠﻲ‬
‫رد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻦ از ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ در اﻳﻦ اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮال‪ ،‬راﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ وي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﺘﻮان ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻛﺮد ؟ ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وي اﻃﻼع دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ و روز ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ داده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫را از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﺎرج ﺳﺎزﻳﻢ ؟ ﻣﻦ در اراﺋﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ دارم وﻟﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ‬

‫‪٢٨‬‬
‫اﻟﻒ – ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻄﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺗﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وي را دادﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺮاي‬
‫دادن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ وي ﻣﻬﻠﺖ داد و‬
‫ب – ﺷﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪن از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﻫﻢ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮب‬
‫اﻻﺟﻞ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻏﺮب ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي ﻣﻦ در ﺑﺎره ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدن از ﻫﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﻮاﻧﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻼع از‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ اواﺧﺮ وﻗﺖ دﻳﺮوز‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﺎه در ﻣﻮرد زاﻫﺪي ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺑﺮاز ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬او ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ راﻫﻲ ﺑﺮاي‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﺪ و از وي ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻫﺴﺖ ؟‬
‫‪ – 3‬ﻋﻼء در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﻣﺸﺐ دﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮده‪ ،‬ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺗﺎ اﻧﺪازه‬
‫اي ﺧﻮش ﺑﻴﻦ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه آﻧﭽﻪ وي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪﭘﺮﺗﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫دوﺑﺎره ﺗﻠﮕﺮاف ﻛﻨﻢ‪) «.‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1090‬و ‪ 1091‬ﻛﺘﺎب (‬
‫» ﺛﺒﺎت‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬از دﻳﺪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬
‫روﺣﻲ« ﻧﺪارد‪» ،‬دﺷﻤﻦ ﻏﺮب « اﺳﺖ و ﻧﻔﺖ را ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮﺑﻪ اي‬
‫ﺑﺮاي » ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن« ﺧﻮد و ﺳﻠﺐ اﺧﺘﻴﺎر از ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ او را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮارداد ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫‪٢٩‬‬
‫را رد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ، 300‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺧﻮد در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاﻧﺪازي و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ درﺑﺎر ﭘﻬﻠﻮي و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان ﻫﻤﺪﺳﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق درﻣﻮﺿﻊ دﻓﺎع ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺣﻤﻠﻪ ‪ .‬ﺣﻤﻠﻪ‬
‫را ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر را‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاردي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﺎره را در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد ﺷﻔﺎف ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﻳﻬﺎي ﻗﺪرﺗﻤﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻛﻪ ﺷﺎه و وزﻳﺮ درﺑﺎر او ﺑﺮﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻫﺮﺑﺎرﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎر ﻣﻲ آورد‪ ،‬از‬
‫راه ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد در اﻳﺮان‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر را در ﺟﻬﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲ آور اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻘﺶ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ را در دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻛﻤﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را روﺷﻦ ﺗﺮ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ‬

‫‪٢٧٠‬‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از آن درس ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫◄ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 304‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 .00/ 2 – 2453‬از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 24‬ﻓﻮرﻳﻪ‪، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺳﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ ،‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮراﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﻛﻤﻲ ﭘﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻦ آﻣﺪ‬
‫ﺑﺎ وﺿﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺣﺎﻛﻲ از ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ آراﻣﺶ روﺣﻲ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ وي‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺧﻮﻧﺴﺮدي و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ داري ﻣﻮﻗﺖ در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ 7‬ﻧﻔﺮاز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن)ﮔﺮوه ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ( ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻣﻴﺎن‬
‫وي و ﺑﻌﺪ ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق آﻣﺪ ﺷﺪ ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺎﻋﻲ آﻧﺎن‬
‫و ﺗﺸﻮﻳﻖ او‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ آرام ﮔﺸﺘﻪ و وﻋﺪه‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺧﻮد از ﺷﺎه را‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد ‪ 22‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺗﻠﻔﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎه و او ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺼﺪق از ﺷﺎه ﻫﻴﭻ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﺋﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻬﺬا آﻧﻬﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺪق را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه وارد‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﻗﺪاﻣﺎت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ دﺳﺖ ﻧﺰﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻫﻢ اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه در ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺤﻮ ﻣﺸﺨﺺ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪٢٧١‬‬
‫اﻟﻒ – ﺷﺎه ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ روﺷﻦ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻓﺴﺮان‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﺳﺘﻮرات و ﺗﺮﻓﻴﻊ ﺧﻮد را از ﻣﺼﺪق )‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ دﻓﺎع ﻣﻠﻲ ( درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﻪ از ﺷﺎه‬
‫ب – ﺷﺎه از ﭘﺬﻳﺮش و دﻳﺪار ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻣﺼﺪق‬
‫ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ج – ﺷﺎه از ﺗﻮزﻳﻊ اراﺿﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺎورزان ﻣﺴﺘﺄﺟﺮ‬
‫ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از آن اراﺿﻲ‬
‫را در آﻳﻨﺪه ﺻﺮف رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم آن اﻣﻼك ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي درآﻣﺪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن از ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﺻﺮف اﻳﻦ اﻣﻮر‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* در ذﻳﻞ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ ،‬از ﻗﻮل ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺼﺪق‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن » اﻣﻼك ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ « آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬ﻫﻨﮕﺎم ورود‬
‫ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﺧﺮوج اﺟﺒﺎري رﺿﺎ ﺷﺎه از ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫در ﺣﺪود ‪ 5600‬رﻗﺒﻪ در ﺗﺼﺮف داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﺧﺎﻟﺼﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ واﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﺎن اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺘﺪرﻳﺞ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺮد ﮔﺮدد ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﺑﻌﺪا‪ ‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از رﻗﺒﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺠﺪدا‪‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺗﺼﺮف درﺑﺎر درآﻣﺪ و در‬
‫آﻣﺪ آن ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ»ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ داده ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‬
‫ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن و درآﻣﺪ اﻣﻼك‬
‫واﮔﺬاري ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ و ﻛﺴﺮي آن را‬
‫دوﻟﺖ – ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر و‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه و ﻣﻨﻊ ﺻﺪور ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٢٧٢‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﺳﺘﻮر ﺑﺮرﺳﻲ داد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰﺑﻮر از‬
‫اراﺋﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺧﻮددارﻳﻜﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﺪ در اداره اﻣﻼك ﻣﺰﺑﻮر ﺣﻴﻒ و ﻣﻴﻞ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺮوار ﮔﻨﺪم در ﺣﺪود ‪ 16‬ﺗﻮﻣﺎن داد‬
‫و ﺳﺘﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ در ﺑﺎزار ﺑﻬﺎي ﮔﻨﺪم ‪ 10‬ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﻼك را ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺎورزان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫روﺷﻲ ﻛﻪ اﺗﺨﺎذ ﺷﺪ‪ 50 ،‬ﺳﺎل وﻗﺖ ﻻزم ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري و ﺻﺪور اوراق ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻮن دوﻟﺖ داراي ﺗﺸﻜﻴﻼت‬
‫و ﻛﺎرﻣﻨﺪان زاﺋﺪ اﺳﺖ و رأﺳﺎ‪ ‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻼك را اداره ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻼك ﺗﺤﺖ اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دروغ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻼك ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺎورزان‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻇﻬﺎر ﻛﺮد آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﺻﺮﻳﺢ و‬
‫روﺷﻦ در ﺑﺎره ﻧﻜﺎن اﻟﻒ و ب ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺎورزان دﻓﺎع ﻧﻤﻮد و‬
‫اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ رﻓﺎه و آﺳﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر اﻗﺘﻀﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻛﺸﺎورزان ﻛﻮﭼﻚ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 4‬ﺑﺎ وﺟﻮد رﺿﺎﻳﺖ ﻇﺎﻫﺮي ﻋﻼء در ﺑﺎره ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارم ﻛﻪ وﺟﻬﻪ و اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺎه ﺷﺪﻳﺪا‪ ‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮ او ﻣﻨﻈﻤﺎ‪ ‬اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮي‬
‫ﺑﻌﺪي آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﻼء ﭘﻴﺸﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬

‫‪٢٧٣‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻣﻘﺒﻮل ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺷﺎه از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﭙﺮ ﺑﻼي ﻋﻤﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﻣﻜﻲ‪ ،‬از روﻳﺪادﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫اواﺋﻞ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻼء ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ از او‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺎه را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ در ﺻﺪد آﺷﺘﻲ‬
‫و ﺳﺎزش ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻜﻲ اﺻﺮار ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺎه ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ از ﻋﻼء ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﺳﺎزش و آﺷﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪:‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮاي زاﻫﺪي وﺟﻮد دارد ؟‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارم اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻋﻠﻴﻪ زاﻫﺪي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫زاﻫﺪي ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺎه ﻧﻴﺴﺖ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪– 1093‬‬
‫‪ 1091‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ 25 ) 305‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،( 1953‬ﻋﻼء ﺑﺎردﻳﮕﺮ ﻧﺰد‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ رود ﺗﺎ او را از اﻣﺮ ﻣﻬﻢ و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي آﮔﺎه ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻋﻼء ‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬اﻣﺸﺐ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪن ﻣﻦ آﻣﺪ ‪ .‬ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر‬
‫ﻧﮕﺮان و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺑﻮد ‪ .‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ﺧﻼل ﮔﻔﺖ و‬
‫ﺷﻨﻮد ﻣﻴﺎن ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ‪ 24‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روﻳﻬﻤﺮﻓﺘﻪ ﻓﻜﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻫﺮﭼﻪ‬
‫زودﺗﺮ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان از‬
‫ﺛﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪ ،‬در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه از ﻓﺮﺻﺖ ﺧﺮوج از ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻘﺒﺎل و اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻋﺰﻳﻤﺘﺶ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬او ﭘﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ؟‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻨﺒﻪ ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ‪...‬‬
‫‪ – 2‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﺋﻄﻲ‪،‬‬
‫اﻋﺼﺎب وي دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻤﻞ آن را ﻧﺪارد ﺗﺎ ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ در ﺗﻬﺮان‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ‪ ،‬ﺻﺒﺢ ‪ 26‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺑﻐﺪاد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ واز ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻘﺪس ﻛﺮﺑﻼ و ﻧﺠﻒ دﻳﺪن‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﺮود ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﻈﺮ وي ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه‪ ،‬در‬
‫روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ و وي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻮرا‪ ‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪارك‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت را ﺑﺪﻫﺪ ‪ ...‬ﻋﻼء در ﺑﺎره ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮراي ﺳﻠﻄﻨﺖ در‬
‫ﻏﻴﺎب ﺷﺎه ﺳﺌﻮال ﻛﺮده و ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ ‪ :‬در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره ﻓﻜﺮي ﻧﻜﺮده ام ‪ .‬او ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ و ﻋﻼء را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده و از‬
‫ﻗﺒﻮل ﻋﻠﻲ رﺿﺎ‪ ،‬ﺑﺮادر ﺗﻨﻲ ﺷﺎه ‪ ...‬ﺧﻮدداري ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ - 5‬ﻋﻼء ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻓﺮار ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫ﺷﺎه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ژﻧﺮال‬
‫ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد او ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬در‬ ‫ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺸﻜﻠﻲ اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺳﺮي ﺑﻮدن‬
‫ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻴﺎن‬
‫و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬ ‫روﻳﺪاد ﻓﺎﺟﻌﻪ اي اﺳﺖ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻳﺎ رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﻣﺸﺎوري و ﻛﻤﻚ‪ ،‬رﺟﻮع ﻛﻨﺪ‬
‫‪ ...‬ﺷﺎه ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‪ ‬در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻴﺴﺘﺮﻳﻚ و ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ رواﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼء ﻧﮕﺮان ﺷﻜﺴﺖ و از ﭘﺎ در آﻣﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺼﺒﻲ او و‬

‫‪٢٧‬‬
‫دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮد در‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻳﺮان ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬از ﻋﻼء ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺎري ﻫﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ ؟ وي ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻛﺎري‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ) ﻫﻨﺪرﺳﻦ ( از اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﮔﺎه‬
‫ﺷﻮم و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻦ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﺮدارم‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ را اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﻣﻦ در ﺑﺎره ﺳﻔﺮ ﺷﺎه ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﺮده ام ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1094‬و ‪ 1095‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﺎه و وزﻳﺮ درﺑﺎرش اﻣﺮي ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺳﺮي را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺮاي آن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﺎري ﻧﻜﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي آن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﺪ‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫‪12‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻣﺼﺪق؟‬

‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎخ ﺷﺎه‬

‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪:‬‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎه و دوﻣﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ 1332‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ و ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬روزﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﻳﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺻﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺘﻲ را از ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﻲ‬

‫‪٢٧٧‬‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻲ رﻓﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪاﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ 9 ،‬اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪52،‬‬
‫ﺳﺎل اﺳﺘﺒﺪاد و‪ ...‬را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ دﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 27 ) 306‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ( 1953‬ﺷﺎه از ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪ – 1‬ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ در درﺑﺎر و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬دﻳﺸﺐ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺻﺮار ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻧﻈﺮ دارد ﺧﻴﻠﻲ زود ﻛﺸﻮر را‬
‫ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻋﻼء ﻧﻬﺎر ﺻﺮف ﻛﺮدم ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ وي ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد و‬
‫ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬از اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺷﺎه از ﻋﻼء‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﺷﺎه ﺑﻪ‬
‫او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي وي ﭘﻴﺶ از ﻣﻮﻗﻊ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻋﺰﻳﻤﺖ وي ﺷﻮﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﻋﻼء ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ دارد ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺷﻮد ﺗﺎ روﻳﻪ اي اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻳﺎدي ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻴﺎل ﺑﺎﻓﻲ و ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺎه ﺑﺎ ﻓﺎروق ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﺼﺪق ﻗﻮل ﺷﺮف داده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻏﻴﺎب ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وي را‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺷﺎه ﺳﺨﻦ ﻣﺼﺪق را ﺑﺎور دارد ‪ .‬اﻣﺮوز آﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎر ﺻﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1096‬و ‪( 1097‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 307‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 27‬ﻓﻮرﻳﻪ ( داﻟﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ او را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻓﻮرا‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺼﺪق ﻏﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻳﺪن ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﻛﺸﺘﻲ‬
‫اﻟﻴﺰاﺑﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ... ،‬آﻧﺎن ﻫﻴﭽﮕﺎه در ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﻛﻪ‬

‫‪٢٧٨‬‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻳﺎ ) ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮد دﻳﮕﺮي (‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﭘﻴﺶ از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺼﺪق دوﺑﺎره ﺳﺌﻮال ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد در ﺑﺎره ﺷﺮاﺋﻂ و ﺣﻮزه‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺎﻻ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﭘﺬﻳﺮش و‬
‫ﻣﺨﺎﺑﺮه آن را ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫* ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 2195‬ﻣﻮرخ ‪ 25‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﻛﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻴﺎز دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق در ﻣﻮرد ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ داد ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻣﺨﺎﺑﺮه‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ‪ ) 308‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 11 / 2 – 2853‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪، 1953‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد(‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ورود ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‪،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﻔﺮ ﺷﺎه ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر را ﺷﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬از اواﺋﻞ ﺳﺎﻋﺎت ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬اﺧﺒﺎري در ﺑﺎره ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎه‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﻀﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ...‬ﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد و آن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺎن وي و ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪......‬‬
‫‪ – 3‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺧﺒﺎر اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ آزاد ﺗﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﻮدم ‪.‬‬
‫ﻟﺬا‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻟﻐﻮ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه از ﻛﺸﻮر را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻢ ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ وﻗﺖ‬

‫‪٢٧٩‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت از وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑﺎ ﻋﻼء‪،‬‬
‫وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11 :15‬ﺑﺪﻫﻢ ﻛﻪ درﺳﺖ در ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ از دﻳﺪار ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎه ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﺎه و ﻓﺴﺦ ﻋﺰﻳﻤﺖ وي در آﺧﺮﻳﻦ دﻗﻴﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد و اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه وي ﻋﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﺻﺎدر و ﺑﻪ وي و اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده او ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي وي دﺷﻮار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻻزم‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ از‬
‫ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮد ﺗﺎ درﮔﻴﺮ ﻧﺰاع و ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮي ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ ﻧﺸﻮد ‪.‬‬
‫ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وي اﻃﻼع رﺳﻴﺪﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺧﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه را اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ‪ 57‬ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﻫﻴﺠﺎن زده ﺷﺪ و اﺻﺮار ﻛﺮد ﻓﻮرا‪ ‬و ﻗﺒﻞ از ﻧﻬﺎر ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 7‬ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻢ ﻓﻮرا‪ ‬ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﻳﺪار ﻛﻨﻢ ‪ .‬از ﺻﺎﻟﺢ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎور اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﻔﺎرت ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻼﻗﺎت را ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﻨﺸﻲ ﻣﺼﺪق ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در ﻛﺎخ ﻧﺰد ﺷﺎه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺎخ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻃﻼع دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻓﻮري ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 1 : 15‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم ‪.‬‬
‫‪ – 8‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻮد و ﻇﺎﻫﺮا از ﺳﺮدرد ﺷﺪﻳﺪي رﻧﺞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮز دوﺳﺘﺎﻧﻪ وﻟﻲ ﺑﺎ روﻳﻪ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺪون اﻧﺘﻈﺎر درﻳﺎﻓﺖ رﻫﻨﻤﻮدي از واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬

‫‪٢٨٠‬‬
‫ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ اﺿﻄﺮاري و ﻓﻮري ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﺰد وي ﻣﻲ آﻳﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﻌﺎت‬
‫ﮔﺴﺘﺮده در ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻬﺮﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه اﻳﺮان را ﻓﻮرا ﺗﺮك ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮﭼﻨﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫وي و ﺧﺎﻧﻮاده اش را ﺗﻘﺒﻴﺢ و ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ دوﺳﺖ‬
‫اﻳﺮان و دوﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ وي وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻋﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﺷﺎه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از اﺳﺘﻘﻼل‬
‫اﻳﺮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ و ﻣﻦ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺘﺎب زده ﺷﺎه در اﻳﻦ اوﺿﺎع واﺣﻮال ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻧﺰد وي آﻣﺪه ام ﻛﻪ وي در دﻗﺎﻳﻖ‬
‫ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﺷﺎه را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ داد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي‬
‫از ﺷﺎه ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﺸﻮر ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ وي‬
‫دﺳﺘﻮر دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از‬
‫اﻓﺮاد از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن و ﭘﺎدوﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﻛﺎخ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫وي را از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ‪...‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬او ﻛﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ درﻳﺎﻓﺖ و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11 : 15‬ﺑﺎ ﻋﻼء ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻇﻬﺮ در درﺑﺎر اﺳﺖ ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ از ﭼﻪ ﻗﻤﺎش ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎخ ﺷﺎه ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ درﻇﺎﻫﺮ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﻔﺮ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ و‪ ،‬در ﺑﺎﻃﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق را ﺑﻜﺸﻨﺪ ‪ .‬دﻧﺒﺎﻟﻪ ﮔﺰارش ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ اﻣﺮي ﻛﻪ‬
‫دﻳﺪار ﻓﻮري را اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در آن ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ او ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫دﻳﺪار از ﻣﺼﺪق را ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﺷﺎه از رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه‬

‫‪٢٨١‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻫﺪف ﻫﻨﺪرﺳﻦ را از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ‬
‫ﻓﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺮون آوردن او‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬از درﺑﺎر وﻛﺸﺘﻨﺶ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫» رل ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ :‬درﻻﻳﺤﻪ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ ام ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺗﺮس‬
‫داﺷﺘﻢ ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ داﺷﺖ‪ ،‬در آن دﻳﻮان‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮم و اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺷﺮح واﻗﻌﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازم‪:‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8‬روز ﻧﻪ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬آﻗﺎي ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ آﻣﺪ و راﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺎه ﻛﻪ ﺳﺮي ﺑﻮد وﻟﻲ ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻧﻘﺸﻪ از آن اﻃﻼع داﺷﺘﻨﺪ و ﺻﺒﺢ ﻫﻤﺎن‬
‫روز ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 1 :30‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺻﺮف ﻧﻬﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎخ ﺑﺮوم و ﺳﺎﻋﺖ دو و ﻧﻴﻢ ﻫﻢ وزراء‬
‫ﺣﻀﻮر ﺑﻬﻢ رﺳﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺑﻌﻤﻞ آورﻧﺪ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﭼﻴﺰي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺖ‪ 10‬ﻫﻤﺎن روز‪ ،‬آﻗﺎي ﻋﻼء‬
‫وزﻳﺮدرﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺮا ﭘﺎي ﺗﻠﻔﻦ ﺧﻮاﺳﺖ و اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎﺗﻲ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺠﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻇﻬﺮ ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﻮم ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻣﺬاﻛﺮات ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﻧﺒﻮد و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺮا ﺑﺮاي اﺻﻐﺎي ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدم ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻗﺎي ﻋﻼء ﻳﺎ ﻫﺮﻛﺲ دﻳﮕﺮ آن را اﺑﻼغ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدم وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﻏﺎﺋﻠﻪ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ و‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت را ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫ﻧﺸﻮد ‪.‬‬
‫و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻣﻲ رﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ درب ﻛﺎخ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪم ﺗﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻣﺘﻔﺮق ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﺮف‪ ،‬ﻋﻠﻴﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻠﻜﻪ ﺛﺮﻳﺎ ﺣﻀﻮر‬

‫‪٢٨٢‬‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺨﺪﻣﺖ ﭘﺎﻛﺘﻲ آورد ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ .‬دﻳﺪم ﺗﻠﻔﻦ ﭼﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮدم ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎر ﻓﻮري‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه رﺳﺎﻧﻴﺪم و ازاﻳﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﻜﻨﻢ ﻛﻪ در ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻓﺴﺦ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ را ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺪادﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﻛﻼم در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎب ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ از ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه از ﻛﺎخ ﺧﺎرج ﮔﺮدم‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫آﻗﺎي وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان در ﻛﺎخ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﺮﻳﻒ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﻌﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﻘﺎﺑﻞ درب ﻛﺎخ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺸﻪ را اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎز ﺗﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ از ﻛﺎخ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻳﺪم ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدم و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ درب ﻛﺎخ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎد ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻣﺮا ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از آن درب ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮم و‬
‫از در دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آﻗﺎي ﻋﻠﻲ ﭘﺎﺷﺎ ﺻﺎﻟﺢ آﻣﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻓﻮري ﺑﺎ ﻣﻦ را اﻳﺠﺎب ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻛﻼﻣﻲ ﮔﻔﺖ و رﻓﺖ ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻛﺎخ ﺧﺎرج ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪم‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎء روز ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺎه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وارد ﻋﻤﺎرت ﺷﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻃﺎق اﻧﺘﻈﺎر ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ درب ورودي اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮا از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن وﻗﺖ درب ﻛﺎخ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺧﺮوج ﻣﻦ از ﻛﺎخ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ) « .‬ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 185‬و ‪ 186‬و ‪(187‬‬

‫‪٢٨٣‬‬
‫ﮔﺰارش ﺳﻨﺪ ‪ 308‬ﺑﺨﻮﺑﻲ ﮔﻔﺘﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ »‬
‫ﻫﻴﭻ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺖ« و اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت در واﻗﻊ ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﻛﺸﺎﻧﺪن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫از ﻛﺎخ در وﻗﺖ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ » ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ در‬
‫ﻣﻔﺎد ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ از ﻣﺬاﻛﺮات آن روز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻼﻗﺎت را ﺟﺰﺋﻲ از ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ‪ ، 1378 ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص‪( 688‬‬
‫» دﺧﺎﻟﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ درﺑﺎر در ﺳﻴﺎﺳﺖ و ادارة اﻣﻮر ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻓﻌﺎل ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﻣﺎدر ﺷﺎه و ﺧﻮاﻫﺮ دوﻗﻠﻮي او اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺮاي ﺧﻮد درﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋه اﺷﺮف ﺷﺒﻜﻪ اي ﮔﺴﺘﺮده از‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ » دار و دﺳﺘﺔ اﺷﺮف « ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ازآﻏﺎز‬
‫زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻳﻦ دو زن ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ او ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺎرﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ واﺳﻄﻪ ﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‬
‫ﺗﻼش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ دو را از دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﻛﺸﻮر ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺎه در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﻗﺪام ﻣﺆﺛﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد‪ ،‬او ﻣﻮﺿﻮع‬
‫را ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﺮآن ﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ داﺷﺖ‪ :‬ﺧﻮدش‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر ﺑﺮاﻧﺪازي او‬
‫ﺗﻤﺎس داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺧﻮاﻫﺮ و ﻣﺎدرش را در راﺳﺘﺎي ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ دﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي آﻧﺎن‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﺎري ﺻﻮرت دﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻨﻮز درﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻗﺪرت ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام ﺟﺪي از ﺟﺎﻧﺐ او ﺑﺮاي ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﻣﻤﻜﻦ‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﺑﻮد در ﭼﺸﻢ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ودوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺸﺎﻧﺔ دو دوزه ﺑﺎزي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺿﻤﻦ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺧﻮد او از ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﺼﺪق ﺑﺮاﻳﻦ اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ » ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ« روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺼﺪق و ﻣﺒﺎزره ﺑﺮاي ﻗﺪرت در اﻳﺮان ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫ﻓﺮزاﻧﻪ ﻃﺎﻫﺮي ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 220‬ﺗﺎ ‪( 221‬‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ » اﺳﻨﺎد وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﺔ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن« ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‬
‫‪ » :‬در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ درﺑﺎر رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه از ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻔﺮش را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﮕﺎه دارد وﻟﻲ ﺧﻮدش ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن ﺑﻪ ﺧﺎرج درز ﻛﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ دو ﻧﺎﻣﺔ ﺳﺮﮔﺸﺎده ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده ﻋﻠﻨﺎ از ﺷﺎه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﻔﺮ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪..... .‬‬
‫ﻛﺎﻧﻮن اﻓﺴﺮان ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻈﺎﻫﺮات ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ اﻳﻔﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎي ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن از ﺣﻮﻣﺔ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻫﺎﻟﻲ اﻣﻼك‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺴﺮان ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم ﭘﻮش‬
‫ازﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻣﺮاي ارﺗﺶ ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت‬
‫ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻃﻲ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺷﺎه را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺮك‬
‫ﻛﺸﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ او را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﻛﻮﭼﻚ‬
‫وﺑﺴﻴﺎر ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮاه آرﻳﺎ ﻛﻪ از ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ درﺑﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫را رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﺮدﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎي راﺳﺖ ﮔﺮا و اراذل و اوﺑﺎش ﺣﺮﻓﻪ اي اﺟﻴﺮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﻳﺎن و وﺟﻮﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ دادن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ واﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ اﻧﻜﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻄﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وزارت ﺧﺎرﺟﺔ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻳﺪن‬
‫ﮔﺰارش داد‪:‬‬
‫» ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ از ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﺒﺮﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺎه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺎه را ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻮأم‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎ ﻳﻘﻴﻨﺎ از ﻃﺮف ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﺠﻠﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺟﻮش وﻓﺎداري ﻋﻤﻴﻖ و ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ در ﺣﺪي ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ ﺷﺎه را ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫» ﻓﺸﺎر ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﺎه »ﻳﻚ ﻓﺮﺻﺖ ﺧﺪادي « در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻗﺮار داد ﺗﺎ زﻣﻴﻨﺔ‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اش را ﻣﺠﺪدا ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻣﺼﺪق ﻣﻴﺰان آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اوﺿﺎع و ﻫﻮاداري ﻋﻠﻨﻲ از درﺑﺎر را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ اﺛﺮات ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪة ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﺮ دوﻟﺖ رو ﺑﻪ‬
‫ﺿﻌﻔﺶ دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﻳﻚ‬
‫ﺷﺒﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻃﻼع داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺪرش ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺰودي‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬و از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺳﻤﺘﻬﺎي ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ اش را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاه‬
‫ﻣﺼﺪق از اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ آﮔﺎه ﺑﻮد ﻳﺎ از درﮔﻴﺮي زاﻫﺪي در ﺷﻮرش اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎري‬
‫ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎي اﻳﻞ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺖ او را ﺻﺎدر‬
‫ﻛﺮد‪ .‬در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺐ ﻓﺎﻳﻖ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪) «.‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺤﺮان دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ‪ ،1332 – 1320‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي ‪ ،‬ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻟﺒﺮز ‪ ،1372 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 430‬ﺗﺎ ‪ ، 431‬ﺑﻪ‬

‫‪٢٨‬‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﮔﺰارﺷﻬﺎي راﺗﻨﻲ‪ 24‬ﻓﻮرﻳﺔ ‪ 2 ، FO371 EP 104562)1953‬و ‪3‬‬
‫ﻣﺎرس‪ ( FO371 EP 104563 ) 1953‬و وزارت ﺧﺎرﺟﺔ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ 3 ،‬ﻣﺎرس ‪( 1953‬‬
‫‪...‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ دراداﻣﻪ ﮔﺰارش ﺧﻮد) ﺳﻨﺪ ‪( 208‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﻪ ﻟﺰوﻣﻲ داﺷﺖ وي ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎه اﻧﺘﻘﺎد آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺎه از ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮد ؟ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داد ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺄﻣﻮران و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ در ﻛﺸﻮر آﺷﻮب و اﺧﺘﻼف‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﺿﺮور را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ درآورد ﻳﺎ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻴﺎﺑﺪ ‪...‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﮔﺮداﮔﺮد ﺷﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺻﺪﻣﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ وارد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از ﻗﺪري ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬روﺷﻦ ﺷﺪ ﺳﻌﻲ‬
‫در وارد ﻛﺮدن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ روﻳﻪ اش‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻴﻬﻮده اي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ زﺣﻤﺖ داده ام ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻢ دﺳﺘﺨﻮش ﻫﺠﻮم ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻴﺪ ‪ ...‬از ﻋﻼء دﻳﺪن‬
‫ﻛﺮدم ‪ .‬او ﺑﻪ روﺷﻨﻲ در ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﻮري ﺷﺎه را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫دﻳﺪار ﻣﻦ از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﻤﻜﺎري در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﻓﻮرا‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺶ آﻣﺪن‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﺮاي اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ از دﻳﺪار ﺑﺎ ﻋﻼء ﻳﺎ ﻫﺮﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ درﺑﺎر‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن‬
‫ﺣﺴﺎس ‪ ...‬ﺧﻮد داري ﻛﻨﻢ ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1098‬ﺗﺎ ‪ 1101‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ‪ 28 ) 309‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫روﻳﺪاد ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1331‬را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪٢٨٧‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﺎخ‪ ،‬واﻗﻊ در ﺟﻨﺐ ﻛﺎﺧﻬﺎي ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ و‬
‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﻣﺼﺪق‪ ،‬راه را ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺷﺎه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻣﻬﻨﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎون‬
‫وزارت دﻓﺎع‪ ،‬و ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس وارد اﻃﺎق وي ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﺪم‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻴﭗ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﺑﺎزان اﻳﺮاﻧﻲ در‬
‫آن‪ ،‬از ﭘﻴﺎده رو ﺑﻪ ﻃﺮف در ورودي اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﭘﻴﭽﻴﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺲ از آن ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺷﺪم ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻴﭗ در ورودي را ﺷﻜﺴﺘﻪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻼﻣﺖ آﻏﺎز‬
‫آﺷﻮب ﺑﺮاي دﺳﺘﻪ اي ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 200‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻠﻴﻚ ﺗﻴﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺋﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺧﻮاب در ﺑﺎﻟﻜﻦ ﻣﻨﺰﻟﺶ‬
‫ﺑﺮاي آرام ﻛﺮدن آﻧﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻮ ‪ ،‬وي را وادار ﺑﻪ‬
‫ﺳﻜﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬او ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﻼء ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد و درﺧﻮاﺳﺖ اﻋﺰام ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻛﺎخ را ﻛﺮد و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ آﺷﻮب و ﺟﻨﺠﺎل ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ درﺑﺎر ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪق از روي دﻳﻮار ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺧﻮاب‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺰل را ﺗﺮك ﻛﺮد ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻮار اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺴﻮي‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ اﻃﺮاف و ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ و‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق را ﻛﻤﺎﻛﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻮﻫﺎ از ﻣﺮدم ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎه آﻧﻬﺎ ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﭘﻲ ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﻠﻮم و‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زاﻫﺪي ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬

‫‪٢٨٨‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل وﺿﻌﻴﺖ را ﻓﻮرا‪ ‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻴﺪن‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻲ رود و ﻳﺎ ﻣﺼﺪق از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺟﺪﻳﺪي ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ در ﺗﻬﺮان و در ﻛﺸﻮر و اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا‪ ‬ﻣﻴﺦ ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻮﺑﻴﺪ و ﺑﺮ اوﺿﺎع‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق – ﺑﻄﻮري ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل آن ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﻲ رود‬
‫– ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺷﺪﻳﺪي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ زد ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1103‬و ‪ 1105‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫ﺑﮕﺎه ﺧﺮوج او از ﻛﺎخ ﺷﺎه‪ ،‬ﻋﻘﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺑﻪ اﺟﺮا‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ او در ﺧﺎﻧﻪ اش ‪:‬‬
‫در ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ‪ 17‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﭘﺲ از آن ﺟﻠﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎز ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻧﺸﺪﻧﺪ «‪ .‬زﻳﺮا او از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‬
‫رﻓﺖ ‪ .‬اﻣﺎ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد را در ﻣﺤﻞ ﻧﻴﺎﻓﺖ ‪ .‬او در درﺑﺎر ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ‪ 17‬ﻓﺮوردﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻘﺶ ﺑﺮادر ﺷﺎه در ﻛﺸﺎﻧﺪن ﻣﺄﻣﻮران ﻛﺸﺘﻨﺶ ﺑﺴﻮي ﺧﺎﻧﻪ اش ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» ﻋﺪه اي ﭘﺎﺳﺒﺎن در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﭼﻬﺎر راه ﺣﺸﻤﺖ اﻟﺪوﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻋﺒﻮر ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎء‪ ،‬واﻻﺣﻀﺮت‬
‫ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ از آن در ﺧﺎرج ﺷﺪه و دﻟﻴﻞ ﺗﻮﻗﻒ ﻗﻮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ را در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺳﺌﻮال ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻣﺮدم آزادﻧﺪ ﺑﻬﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮوﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﺪن ﻣﺎﻧﻊ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺪر ﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ اﻓﺴﺮ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﭼﺎﻗﻮﻛﺶ ﻣﻌﺮوف ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﺮﻳﺐ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در را ﺷﻜﺴﺘﻪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪٢٨٩‬‬
‫‪ ...‬ﭘﺴﺮم ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﻮن ﻫﺪف اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎن ﻋﺪه اي از ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻫﻢ ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎور و از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ رﻓﺘﻢ ‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻨﻮز اﺷﺮار از ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻦ‬
‫اﻃﻼع ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺿﺮﺑﺎت ﺟﻴﭗ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﻮن ﺑﻬﺪاري وزارت‬
‫دﻓﺎع ﻣﻠﻲ ﻛﻪ راﻧﻨﺪه دوﻟﺘﻲ و ﻳﻚ ﭼﺎﻗﻮﻛﺶ ﻣﻌﺮوف در آن ﺑﻮد‪ ،‬در آﻫﻨﻲ ﺧﺎﻧﻪ را‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺷﺪﻧﺪ و آن اﻓﺮاد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻄﻤﻴﻊ از ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺪف ﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻛﺎخ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش‬
‫رﺳﻤﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬وﺳﺎﺋﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺷﺮار‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر او ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻮﻗﻌﻲ از اﺷﺮارﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﻗﺒﻞ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ از ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم«‬
‫ﭼﺎﻗﻮﻛﺶ ﻣﻌﺮوف ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﻫﻤﺎ ﺳﺮﺷﺎر ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ او و دﻳﮕﺮ اراذل و اوﺑﺎش ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق و‬
‫ﺑﻨﻔﻊ ﺷﺎه ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﺮﺷﺎر او ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» س – آﻗﺎي ﺟﻌﻔﺮي از ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬روز ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ...‬ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﺎ اول ﺻﺒﺢ رﻓﺘﻴﻢ ﺧﻮﻧﺔ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫‪ .‬درﺳﺖ ﻳﺎدﻣﻪ‪ .‬اون ﺣﺎﺟﻲ ) ﻣﺤﺴﻦ( ﻣﺤﺮر ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﻮﺑﻮر ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻋﺸﻘﻲ ﺑﻮد‬
‫و ﺣﺎﺟﻲ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮد و ﻋﺪه اي دﻳﮕﻪ‪ .‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺑﺮﻳﻦ ﺷﺎه داره‬

‫‪٢٩٠‬‬
‫از ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻴﺮه ﺑﻴﺮون‪ .‬ﺑﺮﻳﻦ ﻧﺰارﻳﻦ ﺷﺎه ﺑﺮه !« ﮔﻔﺖ ‪ »:‬اﮔﻪ ﺷﺎه ﺑﺮه ﻋﻤﺎﻣﺔ ﻣﺎﻫﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ!« اون ﮔﻔﺖ ﺧﺐ !‬
‫س‪ -‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﮔﻔﺖ ؟‬
‫ج – ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﻢ ﺳﺮﻛﺴﻲ ﺳﺮ ﺧﻮدي ‪ ...‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﺑﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﺬارﻳﻦ‪ .‬ﻣﻦ اوﻣﺪم رﻓﺘﻢ ﺳﺮﺑﺎزار ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮدم و اﻳﻨﺎ و ﮔﻔﺘﻢ‪ » :‬اﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻣﻐﺎزه‬
‫ﻫﺎ ﺗﻮﻧﻮ ﺑﺒﻨﺪﻳﻦ‪ ،‬دﻛﻮﻧﺎﺗﻮﻧﻮ ﺑﺒﻨﺪﻳﻦ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺷﺎه داره از ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﺎرج ﻣﻴﺸﻪ‪.‬‬
‫اﮔﻪ ﺷﺎه ﺑﺮه ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻴﺘﻮن از ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺮه و اﻳﻨﺎ‪ )... «...‬ﺧﺎﻃﺮات ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي ‪،‬‬
‫ﺑﻜﻮﺷﺶ ﻫﻤﺎ ﺳﺮﺷﺎر ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎب ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم ‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ - 1381‬ص ‪( 123‬‬
‫» ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﻋﺪه اي از ارازل و اوﺑﺎش ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﻛﻔﻦ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪﺳﺘﻮر آﻳﺎت اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و ) ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ( از ﻣﻴﺪان ﺑﺎرﻓﺮوﺷﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺪ‬
‫ﺑﺰاز و ﺷﻮش ﺑﺮاه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻐﺎزه ﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻄﺮف ﻛﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﮔﺰارش ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬در ﺣﺪود‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10 : 30‬از ﻛﻼﻧﺘﺮﻳﻬﺎي ‪ 8‬و ‪ 16‬ﺗﻠﻔﻨﺎ ﮔﺰارش رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺪه اي از‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ و آﺷﻮب ﻃﻠﺐ اﻫﺎﻟﻲ و ﻛﺴﺒﺔ ﺑﺎزار را ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻮده و‬
‫ﻣﺮدم را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ )«.‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب» ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮاغ‬
‫راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ« ﻧﺸﺮ از ﺟﺎﻣﻲ ‪ ،‬ص ‪( 594‬‬
‫» ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت را آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و وﻛﻼي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫درﺑﺎر ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﺑﻬﺎرﻣﺴﺖ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد و اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﭙﻬﺒﺪ اﻣﻴﺮ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮﮔﺮزن‪ ،‬ﺳﭙﻬﺒﺪ ﺷﺎه ﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﮔﻴﻼﻧﺸﺎه‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ‬
‫ﻧﻘﺪي‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻣﻌﻴﻨﻲ ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺷﻌﺮي ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪه اي اﻓﺴﺮان ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺷﺪه‪،‬‬
‫از ﻓﻌﺎﻻن ﺻﺤﻨﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﮔﺮوه ﭼﺎﻗﻮﻛﺸﺎن‪ ،‬ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي ) ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ‬

‫‪٢٩١‬‬
‫ﻣﺦ(‪ ،‬ﻃﻴﺐ ﺣﺎج رﺿﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ رﻣﻀﺎن ﻳﺨﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻋﺸﻘﻲ‪ ،‬در‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﻲ ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻓﺮوﻫﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻴﺪي ﻧﻮري‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺻﻴﺮﻓﻲ و ﻧﻴﺰ اﻋﻀﺎي ﺣﺰب آرﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻼء ﺑﺎ ﺷﺎه ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‬
‫و ﮔﺰارش ﻋﻤﻠﻴﺎت را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ) «.‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ) ﺟﻠﺪ اول( ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ، 1378 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 533‬ﺗﺎ ‪( 534‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ »:‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ازﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫و ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎر راه ﺳﺮدرﺳﻨﮕﻲ آﻣﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬در ﭘﻨﺎه ﻳﻚ درﺧﺖ ﺷﺎﻫﺪ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺑﻮدم‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺪه اي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪن‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ آﻣﻴﺰي ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺗﻮ اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻲ ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﺪم‬
‫از اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﺰارﺷﻲ ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻢ‪ .‬در ﺟﻮاﺑﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ »:‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ آرزو را ﺗﻮ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﮔﻮر ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ «.‬ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ در ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺘﻢ‪ » :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎش اﻳﻦ ﺑﺎر ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ آرزوﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﻮر‬
‫ﺑﺮود ﻣﺎل دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺟﺎﻟﻪ ﺑﺎزي را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ) «...‬ﻗﻠﻢ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ص ‪(7 32‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺻﻠﻲ ﺷﺎه و درﺑﺎر ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻫﻨﺪرﺳﻦ و‪ ...‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻘﻴﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮاي » ﺷﺎﻫﭙﺮﺳﺘﺎن« ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ اﻳﺮاد ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪»:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺘﺎن رﺳﺎﻧﺪم ﻣﻨﻬﻢ ﻣﺜﻞ ﻫﺮ ﻓﺮد اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺠﺒﻮرم ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺮدم را ﻗﺒﻮل ﻛﺮده و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻳﺪ و ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ ﭼﺎره اي ﺟﺰ اﻧﺼﺮاف ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬
‫اﻧﺼﺮاف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﻢ‪) «...‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪( 743‬‬

‫‪٢٩٢‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ارازل و اوﺑﺎش را‬
‫»ﻣﺮدم« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺻﺒﺢ ﺑﺮاى ﺧﺪا‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻰ و ﺣﺮﻛﺖ دادن ﺷﺎه ﺑﻪ درﺑﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎخ ﺷﺎه‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻮن ﻣﺮدم از ﺣﻀﻮر ﻣﺼﺪق درﻛﺎخ آﮔﺎه ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﺷﻌﺎر ﻫﺎﻳﻰ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫وى ﺳﺮ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻰ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن اﻳﻦ ﺳﻔﺮ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎده و ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ﺑﻴﺮون‬
‫آﻣﺪن از ﻛﺎخ ﺷﺎه را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺮدم روﺑﻪ رو ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از در ﻫﺎى ﭘﺸﺖ ﻛﺎخ راه ﻋﺒﻮرى ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ راﻧﻨﺪه ﺷﺎه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﻔﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﻰ رود‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻰ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ از ﺳﻮى ﻣﺼﺪق ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺷﺨﺼﻰ او از در‬
‫اﺻﻠﻰ ﻛﺎخ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درﻣﻰ آﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﻨﺰل وى ﻫﺠﻮم ﻣﻰ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ و ‪ 29‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺮوح ﻣﻰ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺼﺪق راه ﭼﺎره اى ﺟﺰ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﻧﻤﻰ ﺑﻴﻨﺪ‪) « ....‬‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺤﻤﻮد ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ از ﻏﺎﺋﻠﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﺑﻨﺎم »ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻣﺼﺪق ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎه«‪ -‬ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﺷﺮق‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 14‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 4 -1384‬ﻣﻰ ‪(2005‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺤﻤﻮد ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ او اﻳﻦ دروغ را ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﻨﺎد‬
‫ﻓﺮاوان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻨﺎد دﻳﮕﺮ ﮔﺰارش ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪ ...... » :‬اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻧﻈﺎﻣﻲ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺮﺑﺎزان را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺠﺎت ﻣﺘﻈﺎﻫﺮﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي‬

‫‪٢٩٣‬‬
‫ﺷﻬﺮ روي آورده‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻮب و ﭼﻤﺎق ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه ﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاري از ﻣﺼﺪق ﺗﻈﺎﻫﺮي ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺑﺰﻧﻴﺪ! ﺑﻜﺸﻴﺪ!‪ ...‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ » آوارﮔﺎن« » اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ « و »‬
‫ﺑﺎﺷﮕﺎه ﺗﺎج« ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و از در و دﻳﻮار ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺻﺪاي اﻓﺴﺮان ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ رادﻳﻮ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ...‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫)روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز‪ 10 -‬اﺳﻔﻨﺪ ‪( 1331‬‬
‫» ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ اوﺑﺎش ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺮار ﻣﺼﺪق و رﻓﺘﻦ او ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮد و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ دو ﻧﻔﺮ ازدﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎران ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ارازل‪ ،‬اوﺑﺎش و » ﺷﺎﻫﭙﺮﺳﺘﺎن« را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮداري از ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ ﻃﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻜﻰ از روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم‬
‫آﻗﺎى ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮﺳﻮى واﻋﻆ) ﺷﺎه ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻤﻲ(‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ ‪ .‬او‬
‫ارازل و اوﺑﺎش ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣﺦ را » ﺑﺮادران‬
‫ﻋﺰﻳﺰ« ﺧﻄﺎب ﻛﺮد و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮد از ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺧﻮداري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫‪ » :‬ﺑﺮادران ﻋﺰﻳﺰ‪ :‬ﻣﺴﻤﻮع ﺷﺪ ﻋﺪه اى ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﺎب آﻗﺎى دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪم ﻣﺘﻔﺮق ﺷﻮﻳﺪ و از ﺗﻌﺮض ﺧﻮددارى ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ« )ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن و اﻃﻼﻋﺎت ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ‪(31‬‬
‫‪ - 2‬ازﻃﺮف دﻳﮕﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪»:‬ﺑﻌﺪاز ﻇﻬﺮ دﻫﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﺑﻮاﺳﻄﺔ آﻗﺎي ﻋﻠﻲ ﭘﺎﺷﺎ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻤﻦ ﮔﻔﺖ دﻳﺮوز ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ي ﺷﻤﺎ رﻓﺘﻢ‬
‫ﺑﺪرﺑﺎر ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدم ﻣﺘﻌﺮض ﺧﺎﻧﻪ ي ﺷﻤﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ او‬
‫دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻢ ﺷﻤﺎ ﭼﺮا از ﺣﺪود ﺧﻮدﺗﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ و‬
‫درﻛﺎراﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ‪ .‬او در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﻜﺮده ام‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ دﻳﺮوز ﺑﺪرﺑﺎر ﻛﺮده اﻳﺪ آﻳﺎ ﺟﺰ دﺧﺎﻟﺖ ﭼﻴﺰدﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻮن ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺪﻫﺪ ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎرﻛﺮد و ﻣﺬاﻛﺮات ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪) .‬دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ‪ ،‬ص ‪( 190‬‬
‫و ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﭘﻴﺎم ‪ 17‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1332‬ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﻮل ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻗﺘﻞ ﺧﻮد‬
‫را‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﻴﻢ ﺷﺪن ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬اﻳﻨﻄﻮر ﻣﻲ آورد ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﺑﻌﺪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ :‬ﻣﺮغ از ﻗﻔﺲ ﭘﺮﻳﺪ « ) اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق ‪ ،8‬ﻧﻄﻘﻬﺎ‬
‫و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺳﻮم ﺻﻔﺤﻪ ‪( 149‬‬
‫آﻧﺘﻮﻧﻲ اﻳﺪن ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ‬
‫اﺳﻔﻨﺪ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...»:‬در اواﺳﻂ ﻓﻮرﻳﻪ ‪1953‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻫﻤﺔ وﺳﺎﻳﻞ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ وﺳﻴﻌﻲ را ﻋﻠﻴﻪ درﺑﺎر آﻏﺎز‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﭘﺮ ﺳﺮو ﺻﺪاي ‪ 24‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﺷﺎه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي او ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ و ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻣﻮﻗﺘﺎ از اﻳﺮان ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬روز ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‬
‫آﮔﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرﮔﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎه را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي آن را اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻌﻬﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و او را ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﮋاﻣﺎ ﻓﺮار‬
‫ﻛﻨﺪ«‪ ) .‬آﻧﺘﻮﻧﻲ اﻳﺪن ‪ ،‬دور ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 230‬و ‪ ، 231‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪،‬‬
‫ص ‪( 268‬‬
‫آن روز‪ ،‬ﻏﻴﺮاز ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﺖ اﻓﺸﺎرﻃﻮس رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺷﺎه و ﺑﺮادر او و ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و ﭼﻨﺪ اﻓﺴﺮ ارﺗﺶ اﺟﺮا‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺻﺒﺢ و ﻫﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه را ﺑﺮ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﻻزم ﺷﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ ﺑﻌﻤﻞ ﺑﻴﺎورد ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 310‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ – ﭘﻮﺷﻪ ‪ – 61‬د – ‪ 167‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان » اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫‪ ،« 136 / - 136 / 117‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه در دﻓﺘﺮ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﻛﺰي ) ‪ ( CIA‬ﺑﺮاي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬اول‬
‫ﻣﺎرس‪ ، 1953‬ﺳﺮي ( وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﺣﺎوي اﻳﻦ ﻧﻜﺎت اﺳﺖ ‪:‬‬
‫* » روﻳﺪادﻫﺎي ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ رﻫﺒﺮ ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻢ در اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ در ﻣﺠﻠﺲ و ﻫﻢ در ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ درآوردن و ﻫﺪاﻳﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﻮده اوﺑﺎش و ﭘﻴﺮوان ﻣﺘﻌﺼﺐ‪ ،‬از ﺧﻮد‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻬﺎد ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز وﺿﻌﻴﺖ در ﺗﻬﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻴﺠﺎن زده و ﻻﻳﻨﺤﻞ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ اﻣﺮوز ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻋﺒﻮر و‬
‫ﻣﺮور ﻫﻨﻮز ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده و ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ و ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ از ﻳﻚ ﺳﻮي در ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﺠﺴﻢ و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻣﻼ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﮔﺮدﻳﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ از ﺳﻮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻜﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫* ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺘﻈﺎر رود ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد از وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻴﺠﺎن و ﺗﻨﺶ‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺿﺪ ﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬در‬
‫زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ از ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫* ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﻳﮕﺎﻧﻬﺎي ارﺗﺶ اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﻪ ﺷﺎه وﻓﺎدار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺳﻼح و اﺑﺰار ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ‬
‫دادن ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اراداه ﺷﺎه‬
‫در ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي آن دارد ‪ .‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﻳﻦ اراده و ﻋﺰم آﺷﻜﺎر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* اﻣﺎ در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻫﻨﻮز از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ او ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫وﺟﻬﻪ ﺧﻮد را در ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ « ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ « ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق داراي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫* ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8 : 30‬ﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺖ … ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬وي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻛﻼم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ در آورد ‪ .‬ﭘﺲ از اﺷﺎره اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ وي ﻗﺼﺪ داﺷﺖ از‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻨﺎه ﺟﻮﺋﻲ رﺳﻤﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وي در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2 : 30‬دﻗﻴﻘﻪ‬
‫ﺻﺒﺢ ﻳﻚ ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫* ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫اوﺿﺎع ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ وي‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ از ‪ 28‬ﻧﻔﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از وي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻧﻤﺎﻳﺸﻬﺎﺋﻲ‬
‫در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از وي ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻬﺎرﻣﺴﺖ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ را )‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺒﻮد ( ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺴﺎر‬
‫رﻳﺎﺣﻲ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫* ﻣﻼ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻠﻴﺪي و اﺻﻠﻲ در ﺑﺮﮔﺰاري ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ در‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬وي ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻤﻼت ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق را‬
‫ﻧﻴﺰ در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق از ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ او در ﺳﻤﺖ او ) ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ( ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ وي ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ اﮔﺮ وي ﺑﻪ‬

‫‪٢٩٧‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ از ﺳﻮي ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺎﻣﺰد و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ … ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﻳﺎد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻲ و اﺑﻦ اﻟﻮﻗﺘﻲ را وارد ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﺋﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ او ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد‪ ،‬داراي‬
‫ﻳﻚ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودﺗﺮي از آﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺶ از ﺑﺤﺮان‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ و‬
‫ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ و ﺗﺴﻠﻂ آن ﺣﺰب ﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫ﺳﺮﻳﻌﺎ‪ ‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫* ژﻧﺮال ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ زاﻫﺪي ﻛﻪ اﻳﻨﻚ از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻮاداران او‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺷﺎﻧﺲ و اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ « )‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1106‬ﺗﺎ ‪ 1110‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻴﻨﻲ وﺳﻴﻌﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ‪ 4‬ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ :‬ﺷﺎه ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺷﻬﻴﺪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺼﺪق را از آن آﮔﺎه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ و دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ وﻋﺪه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي داده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و زاﻫﺪي ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ اي ﻛﻪ در ‪9‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪ اي آﻣﺪ ﻛﻪ در ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ﺑﻪ‬
‫اﺟﺮا درآﻣﺪ‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺟﻬﺘﻲ را ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪٢٩٨‬‬
 ‫‪13‬‬
‫در ﭘﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‬
‫‪٢٩٩‬‬
 ‫ﻣﺼﺪق در ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ در ﺣﺎل دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‬

‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 311‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 .00 / 3 – 253‬از ﺳﻮي داﻟﺲ‬

‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪2 ،‬‬
‫ﻣﺎرس ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 7 : 38‬ﺷﺐ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻃﻼع ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﺪف ﻓﻮري ﺣﺰب ﺗﻮده از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ و ﺣﺬف ﺷﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‪ ، ‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎه از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺎ‬
‫ﭼﺮﺧﺶ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺬف ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺷﺎﻧﺲ و‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ آن ﺣﺰب اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬

‫‪٣٠٠‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺼﺪق ﻣﺼﻤﻢ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺷﺎه را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ وي را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ وي ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده و ﻳﺎ از آن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از آن ﻛﻨﺎر ﻧﮕﻬﺪارد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وي در ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﻴﺮوز‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺧﻮد را در دﻓﺎع ﺟﺪي و روﻳﺎروﺋﻲ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻊ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه اﮔﺮ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻟﺤﻦ ﺿﺪ ﻏﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺎذﺑﻪ ﺿﺪ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮده‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻤﺪه و ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺘﻲ در داﺧﻞ و در ﺧﺎرج ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد دارد ‪ .‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ارﺗﺶ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻛﺸﻮري ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺷﺎه وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وي رﻫﺒﺮي ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺣﺘﻲ اﮔﺮ وي ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮدن دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ دﻫﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻧﺘﻴﺠﻪ اش اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻋﻢ از ﻛﺸﻮري و ﻟﺸﻜﺮي‬
‫ﻧﮕﺮان دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻜﺎت ﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼ‪ ‬ﻣﺼﺪق ﻗﺪرت‬
‫را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﺷﺎه از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫اﻳﺮان در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻏﺮب و اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﺣﺘﻤﺎل دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺘﻨﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎوت و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫* ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺗﻠﮕﺮاف داﻟﺲ ) ‪ 4 ، 888 . 000 / 3 – 453‬ﻣﺎرس ‪( 53‬‬
‫واﺟﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪٣٠١‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻗﺮار و ﻣﺪاري ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﮔﺬارده ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ وي ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ را‬
‫ﺑﻌﻤﻞ ﺑﻴﺎورد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﺷﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮط ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺷﺎه ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1110‬و ‪ 1111‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 312‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪن ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺟﺪاﺋﻲ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﺮدن و ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان ) ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور – اﺳﻨﺎد آﻳﺰﻧﻬﺎور در‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ‪ ، Whitman‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 4‬ﻣﺎرس ‪ ، 1953‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ( ‪:‬‬
‫* آﻧﮕﺎه داﻟﺲ ﮔﺰارش روﻳﺪادﻫﺎي دو ﺳﻪ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﻳﺮان را ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻮرا ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬از دﺳﺖ داده اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻮان و‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮي در رأس ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ در ﺻﺪد از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن آﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ آﻳﺪ ‪ .‬و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ در آورد ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روﻳﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﻢ اﻛﻨﻮن از ﻣﺼﺪق‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮ ﺳﺮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺷﻤﺎل اﻳﺮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ‪ .‬ﮔﺰارش اﻳﻦ‬
‫رادﻳﻮ در ﺑﺎره روﻳﺪادﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه ﺑﻮد ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺪون‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ رﺳﻤﻲ اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺣﺰب ﺗﻮده‪ .‬اﻳﻦ رادﻳﻮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﭘﺴﺖ ﺷﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ وي ﻫﺸﺪار داد اﮔﺮ‬

‫‪٣٠٢‬‬
‫وي ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد و ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﺿﺪ ﺷﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام ﺑﺰﻧﺪ ‪.‬‬
‫* داﻟﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻮاﻗﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎي ﭼﻨﺪ روز‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺼﺪق در‬
‫اﻳﺮان ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وي زﻧﺪه اﺳﺖ ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻲ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﮕﺮي از ﺻﺤﻨﻪ ﻗﺪرت ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﻮد ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﺧﻼء ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪...‬‬
‫* ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت ‪ ...‬ﺗﻮﺳﻂ داﻟﺲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ و او ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺎن آزاد از ﺛﺮوت ﻋﻈﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ذﺧﺎﺋﺮ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ روﺳﻬﺎ اﻳﻦ داراﺋﻴﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﻲ آورﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﺪﺗﺮ از آن اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ‪ 60‬درﺻﺪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻣﻲ آﻳﺪ ‪.‬‬
‫* رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري آﻧﮕﺎه از اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي در ﺑﺎره‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫اﺟﺘﻨﺎب و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﺤﺮان اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ راه ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺠﺎت وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻳﺮان وﺟﻮد دارد ؟‬
‫* در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬داﻟﺲ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن آزاد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﺼﺮف اﻳﺮان از‬
‫ﺳﻮي ﺷﻮروي‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه واﻗﻌﺎ‪ ‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﺮان را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻳﻢ ‪ ...‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ ‪ ...‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻬﺎﺋﻲ اﻳﺮان ‪ ... ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮان ﺳﺘﺎد‬

‫‪٣٠٣‬‬
‫ارﺗﺶ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫* داﻟﺲ ﺳﻪ راه ﻛﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﺳﻪ راه ﻛﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻔﻴﺮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ وي از ﺳﻮي ﻣﺼﺪق اﺧﺮاج‬
‫ﺷﻮد ‪ ...‬ﻧﻔﻮذ ﺳﻔﻴﺮ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪه اي ﻟﻄﻤﻪ‬
‫ﺧﻮرده و اﻋﺘﺒﺎرش ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎراﻳﻨﺴﺖ ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ او اﺧﺮاج ﺷﻮد‪ ،‬وي را ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ‪( 1 ) .‬‬
‫‪ – 2‬دوﻣﻴﻦ راه ﻛﺎر اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻣﻮرد اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ و ﻣﺰاﻳﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺟﺪا و‬
‫از آن ﻛﺸﻮر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬وي اﻓﺰود در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع وي ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري و اﻳﺪن وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وي ﮔﻔﺖ‬
‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺪان ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻣﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان زﻳﺎد ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎ‬
‫در ذﻫﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮدم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ ... – 3‬ﻗﺪم ﺟﻠﻮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻋﺰام‬
‫ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي آن ﺷﺮﻛﺖ و ﺑﻪ ﻋﻼوه دادن ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎدي‬
‫ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ ...‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻔﻴﺮ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي دﻟﻴﻞ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬
‫اﻓﺰود‪ :‬زﻳﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺰﻳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اي در اﻳﺮان ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﭽﺮﺑﺪ ‪.‬‬
‫* رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﺗﺮدﻳﺪ داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ در‬
‫ﺑﺎره ﻫﺮ ﺳﻪ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٣٠‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﻳﻚ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﻮي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫داﻟﺲ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎن دارد ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺳﺎل‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﻨﻈﻮر وي اﻳﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه رﺳﻤﺎ‪ ‬ﺧﻮد را از ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان آزاد ﺳﺎزد ‪.‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن وزﻳﺮ دﻓﺎع ﺳﺌﻮال ﻛﺮد آﻳﺎ ﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و آﻳﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺷﺮﻳﻚ ارﺷﺪ ﻣﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ؟ داﻟﺲ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داد ‪ :‬اﻳﻦ وﺿﻊ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻛﻨﻮن از‬
‫اﻳﺮان اﺧﺮاج ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻓﺰود ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫در اﻳﺮان داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻧﭽﻪ را ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺿﺮور اﺳﺖ در اﻳﺮان اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ‪‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ارﺗﺒﺎط ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬وﻳﻠﺴﻮن وزﻳﺮ‬
‫دﻓﺎع اﻳﻦ ﺑﻴﺎن را ﻗﻮﻳﺎ‪ ‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮارداد ‪.‬‬
‫‪ ...‬داﻟﺲ ‪ ...‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان اﻣﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ دادن‬
‫ﻫﺮاﻣﺘﻴﺎزي ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ راه ﺣﻞ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ و‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺎﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻔﺮي ‪ ،‬وزﻳﺮ داراﺋﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آن ﻃﻮر ﻛﻪ او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درك ﻛﻨﺪ‬
‫داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روﺳﻬﺎ در ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل اﻳﺮان را ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ آن‬
‫ﻛﺸﻮر را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫داﻟﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داد ‪...‬‬
‫آﻗﺎي ﻛﺎﺗﻠﺮ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺧﻮاﻫﺎن آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ وﻣﻌﻘﻮل از‬
‫ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪا از اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﻜﺴﺮه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬وي ﻣﺪﺗﻬﺎ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد وﻟﻲ وي ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان‬
‫ﺑﺪان وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻨﮕﺮه را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺧﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﺷﺮﻛﺖ ورﺷﻜﺴﺘﻪ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ار‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع راه و ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺳﻮم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ دادن ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫داﻟﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‪ ‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﻴﻞ دارم اﻛﻨﻮن از ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮك در ﺑﺎره ارزش ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آوردن ﻣﻬﻠﺖ زﻣﺎﻧﻲ آﮔﺎه ﺷﻮم ‪.‬‬
‫ژﻧﺮال واﻟﺪﻧﺒﺮگ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ زﻣﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺷﺮوع ﺑﻪ راه اﻧﺪازي » ﺳﺎزﻣﺎن دﻓﺎﻋﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ «‬
‫اﺳﺖ ‪ ...‬ژﻧﺮال واﻟﺪﻧﺒﺮگ ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري را در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﻣﺪت‬
‫زﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر درازي ﺑﻄﻮل ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ را در اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ‪...‬‬
‫اﻣﺎ ژﻧﺮال واﻧﺪﻧﺒﺮگ ﻫﺸﺪار داد ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي‬
‫ﺟﺪي و ﺑﻴﺸﺘﺮي در زﻣﻴﻨﻪ وﻓﺎداري ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن از‬

‫‪٣٠‬‬
‫وﻓﺎداري ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‪ ،‬ارﺗﺶ داراي ﻳﻚ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻔﺮي وزﻳﺮ داراﺋﻲ ﮔﻔﺖ ‪ :‬از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺼﻮر از دﺳﺖ‬
‫رﻓﺘﻦ اﻳﺮان را در ذﻫﻦ ﻣﺎن ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﻴﻢ اﺑﺮاز ﺷﮕﻔﺘﻲ و وﺣﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪.‬‬
‫او دوﺑﺎره از وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ از ادﻋﺎﻫﺎي ﺧﻮد دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮدارﻧﺪ و ﺑﮕﺬارﻧﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﺪ ؟‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﻳﺸﺎن را در اﻳﺮان از دﺳﺖ داده اﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﺳﻮي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺗﻨﻬﺎ اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل و ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﻔﺖ ‪ :‬او ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺳﻌﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬وﻟﻲ در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺧﺘﻴﺎر ﻫﺪاﻳﺖ وﺿﻌﻴﺖ و آزادي‬
‫ﻋﻤﻞ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻔﻆ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻗﺎي ﻛﺎﺗﻠﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﮔﻔﺖ ‪ ... :‬ﭘﺲ از اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬از ﺷﻮروي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر اﺑﺮاز ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ را داﺷﺖ ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ ‪...‬‬
‫داﻟﺲ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﺧﻮد از دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬و ﻫﻢ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط‬

‫‪٣٠٧‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬وادار ﺑﻪ ﺧﻮد داري و آﻫﺴﺘﻪ روي ﺷﺪه اﻳﻢ‬
‫‪...‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ اﻗﺪام واﻗﻌﻲ از ﺳﻮي ﺷﻮروﻳﻬﺎ ﺑﺮﺿﺪ‬
‫اﻳﺮان ﻋﻤﻼ‪ ‬اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﺳﺖ‬
‫زدن ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﻢ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬در ﺻﻮرت اﻳﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮان آﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻳﻚ ﻗﺪرت درﺟﻪ دوم ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﭘﻮل‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮي داﺷﺘﻢ‪ 100 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر آن را ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻢ ‪( 2 ) .‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري از داﻟﺲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬در ﭼﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري و او ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﺪن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﻢ اﻣﺸﺐ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ؟ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ واﻗﻌﺎ‪ ‬ﭼﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ ‪.‬‬
‫آﻳﺎ آﻧﻬﺎ آﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻛﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺎ واﮔﺬار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﺮدن ﺷﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؟ در اﻳﻦ ﺟﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﻗﺪام ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ‪.‬‬
‫* ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ } ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي زﻳﺮ را اﺗﺨﺎذ ﻛﺮد {‬
‫اﻟﻒ – ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﺪﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺮﻛﺰي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮارداد ‪.‬‬
‫ب – ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮد ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﻬﺎي زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﻗﺪام‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮرا در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﺎدي ﻳﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد ‪.‬‬
‫‪ – 1‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺪون‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺻﺪﻣﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻧﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬در ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ وارد‬
‫ﺷﻮد و ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪٣٠٨‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻮدن ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻳﻚ ﺧﻂ دﻓﺎﻋﻲ از ﻣﻴﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺟﺒﺎل زاﮔﺮس را از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺗﻬﺮان ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﺪارك ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺪود ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺼﺪق ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1110‬ﺗﺎ ‪ 1121‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻫﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ در ﭘﻲ و ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﺎﻛﺎم ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﻨﺪ و در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﻨﺪ ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ » ﻧﻔﻮذ ﺳﻔﻴﺮ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬اﻳﻨﻚ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪه اي ﻟﻄﻤﻪ ﺧﻮرده اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻔﻴﺮدر ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ » ﻧﻔﻮذش ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﺑﻄﻮر ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪه اي ﻟﻄﻤﻪ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ « ‪ .‬ﺳﻨﺪ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺎ اﻃﻼع و اﺟﺎزه وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در‬
‫اﺟﺮاي ﻗﺘﻞ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ از آن ﺑﻴﻢ دارد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺳﻔﻴﺮ را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا داﻟﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﻔﻴﺮ را ﻓﺮاﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺳﻔﻴﺮ را از اﻳﺮان ﺑﻴﺮون ﻧﻜﺮده‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ را داده‬
‫اﺳﺖ ) ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ﺻﻔﺤﻪ ‪: ( 189‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮاد ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در اﻳﺮان ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‬
‫ﭼﺮا ﻣﻦ ﻋﺬر او را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ام ؟ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﻨﺎري او از ﻛﺎر‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ وﻟﻲ اﻧﺘﺼﺎب دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي او ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﻳﺪن‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد و ﺑﻄﻮر ﺣﺘﻢ ﻛﺴﻲ را ﻣﺜﻞ او و ﻳﺎ از او ﺑﺪﺗﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‬
‫و ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺪون ذﻛﺮ دﻟﻴﻞ اﻧﻔﺼﺎل او را ﻫﻢ از دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻢ‬
‫«‪.‬‬
‫‪٣٠٩‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 311‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺻﺪد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫و اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اي ﺑﺴﺎ اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ داد ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد و از او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫را ﺑﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻪ آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻧﻪ آن ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ را در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ » ﻣﺎت« ﺷﺪن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ » .‬آﻧﺘﻮﻧﻲ اﻳﺪن« وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرداﻧﻲ و‬
‫ﻣﻬﺎرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺼﺪق آﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1331‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻃﺮﻓﺪاري از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از‬
‫اداﻣﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪ .‬درﻫﻤﻴﻦ اوان » اﻳﺪن «‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪،‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﺑﺎره آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬وي‪ ،‬ﻃﻲ‬
‫ﭘﻴﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ از واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮاي » ﭼﺮﭼﻴﻞ« ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﺒﺎل دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق اﺷﺎره ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪...»:‬‬
‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ )آﻳﺰﻧﻬﺎور( ﮔﻔﺖ ﺷﺎﻳﺪ ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ » ﻫﻨﺪرﺳﻦ« اﺣﻀﺎر ﮔﺮدد و‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي او ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد‪ ...‬ﺑﻨﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ او آﻣﺎده اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي اداﻣﻪ زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺼﺪق را ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻴﺪ ﻏﺮب در اﻳﺮان ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد‪ . «...‬ﻧﻈﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان و اداﻣﻪ زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬دراﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ‪ M16‬و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﮔﺮدﮔﻲ ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﻳﺎن در داﺧﻞ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را‬

‫‪٣١٠‬‬
‫اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ در ﻣﺠﻠﺲ و درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻨﺤﻮي ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬ﺷﺪت‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬درآﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮادران» داﻟﺲ«ﻛﻪ دردوﻟﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪» ،‬ﺳﻴﺎ« و وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫را ﻗﺒﻀﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ » .‬ﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ« و» آﻟﻦ‬
‫داﻟﺲ« از ﻣﺪﻳﺮان ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ » ﺳﻮﻟﻴﻮان« و » ﻛﺮﻣﻮل« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻛﻼي اﻳﻦ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ از‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺎرﺗﻞ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ در دﻋﻮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺪ » ﺗﺮاﺳﺖ«‬
‫دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻬﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ » .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ« ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮاﺧﻮاﻫﻲ ﻟﻨﺪن وارد ﻣﻌﺮﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻫﺸﺪار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ وﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ» ﺑﺴﻴﺎري ازﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫دوﺳﺘﺪارﻏﺮب دراﻳﺮان‪ ،‬ازﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺨﻔﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ دراﻳﺮان اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ« و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﺪون ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻗﺒﻮﻻﻧﻨﺪ ﻛﻪ اداﻣﻪ زﻣﺎﻣﺪاري‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺮب ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪) .‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ص ‪ 286‬ﺗﺎ ‪( 287‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﻬﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬و‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ در اﻳﺮان ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي در اﻳﺮان را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﻨﺪار و ﻛﺮدار ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﻳﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫اﻳﺮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در درون اﻳﺮان اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﻳﻬﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﺠﻮز ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ، 1332‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎ زﻛﻪ ﻧﺎﻟﻴﻢ ﻛﻪ از ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٣١١‬‬
 ‫‪14‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق ﭘﻬﻠﻮﻳﻬﺎ و‬
‫ﺟﺪاﺷﺪﮔﺎن از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻮ را آﻣﺎده‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪٣١٢‬‬
 ‫دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ در ﻛﻨﺎر دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 314‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 7‬ﻣﺎرس ‪ ( 1953‬ارزﻳﺎﺑﻲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺼﺪق و ﺷﺎه را‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در دﻳﺪار ﺷﺸﻢ ﻣﺎه ﻣﺎرس ﺑﺎ اﻳﺪن‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺮﻳﻦ را‬
‫از وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان اراﺋﻪ ﻛﺮد ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺗﻴﺮه و ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺪار ﺷﺎه اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﭼﻪ ﺑﺴﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در رأس ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻗﺘﺪار و اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺎه و ارﺗﺶ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻘﻮط اﻳﺮان ﺑﻪ داﻣﺎن‬

‫‪٣١٣‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ زﻳﺎد ﺗﺮ ﮔﺸﺘﻪ و از اﻣﻜﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ « .‬ﭘﺎﻳﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ‪.‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻔﺖ را رد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارﻳﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي را اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫اﻳﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﻠﻴﻖ در آﻳﺪ ‪ .‬در ﭼﻨﺎن‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻤﺪه اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪارد ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﺟﺎﻳﺰه و ﭘﺎداش‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎد ﻧﻔﺖ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ آب ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ و ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪ .‬و‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ از اﻣﻜﺎن ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي وي‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻔﺖ ﻳﺎ دادن اﺟﺎزه ﻣﺴﺎﻓﺮت‬
‫ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ ﻫﺎي ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻳﺪن ﺑﻪ ﺟﺪي ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﻴﻢ ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮوﻧﺪ ‪ .‬و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﺪي اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ ...‬در دوﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ در ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺑﺮاز داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان آن ﻗﺪر ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺿﺮور ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻮرا‪ ‬اﻗﺪام ﺷﻮد و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ داراي اﺧﺘﻴﺎر و ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﺪن‬
‫ﻣﻜﺮرا‪ ‬در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﻬﺪاري و ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي در اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺪن ﻣﺠﺪدا‪‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن آزردﮔﻲ و دﻟﮕﻴﺮي ﺗﻠﺨﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻀﻮر ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ در آﺑﺎدان ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ رﻫﺎ ﺷﺪ اﻣﺎ آزادي ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪ ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1123‬و ‪( 1124‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 315‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888 . 2553 / 2 – 953‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﻣﺎرس ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪4‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﺣﺎﻛﻲ از‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﻳﻦ دوﻟﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﺧﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ، 11‬از وي دﻳﺪار ﻛﺮدم‬
‫‪ ...‬وي از ﻃﺮﻳﻖ اﻃﻼﻋﻴﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺎرس وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻇﻬﺎرات اﻳﺪن ﺑﻮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮات وي اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﺪن در اﻳﻦ اﻃﻼﻋﻴﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ روي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺧﻮد ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﺎت اﻳﺪن و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره آن‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ‪ ،‬اﻳﻨﻚ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از اداﻣﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻋﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪...‬‬
‫‪ ... - 2‬وي ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﺋﻲ از دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي‬
‫زﻳﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ ‪: ...‬‬
‫اﻟﻒ – ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ روي‬
‫آن ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺧﺮﻳﺪاري‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﻳﺮان در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ج – ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﻮرا‪ ‬واﻣﻲ اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪا‪ ‬ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻔﺖ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫‪ – 3‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ وي ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي ﺻﺮﻳﺢ و ﺑﻲ ﺗﻌﺎرﻓﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ او و ﻣﺮدم اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ‪ ‬ﭼﻪ ﻛﻤﻜﻲ و آﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫از آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻴﺮ اﻗﺪام ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ ... - 6‬وي اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺪون اﻃﻼع‬
‫ﻗﺒﻠﻲ وي‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ و اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﺋﻮس ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺪن و ﻧﻈﺮات دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ را راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻓﻮرﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺮد ‪...‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺷﻜﻞ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻬﺬا‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺻﺎدر ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ دوﻟﺖ اﻳﺮان اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درك ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان‪،‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﺧﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻣﺬاﻛﺮات ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﻃﻲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ داد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﻣﺤﺘﻮي ﻫﻴﭻ ﻣﺰاﻳﺎﺋﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ در ‪ 1951‬داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ‪ ...‬آﻧﻬﺎ اﺻﺮار دارﻧﺪ اﻳﺮان ﺑﻪ دﻳﻮان دادرﺳﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻖ و اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﺪت ‪ 20‬ﺳﺎل‪ ،‬اﻳﺮان را‬
‫زﻳﺮ اﺳﺎرت و ﺑﺮدﮔﻲ ﻗﺮاردﻫﺪ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﺜﻞ ﺑﺮده ﻫﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫اﺑﺪا‪ ‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪ و در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ‪...‬‬

‫‪٣١‬‬
‫‪ – 8‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫در ﺑﺎره اﻳﺮان را ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪....‬‬
‫)ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1125‬ﺗﺎ ‪ 1128‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 316‬ﺗﻬﺮان‪ 10 ،‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را از ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﻣﺤﻮري در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق آﮔﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮد را در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺨﺼﻮص را ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻛﺮدن‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺎه ﻛﻪ ﻣﺜﻞ آﺗﺶ ﺑﺪون ﺷﻌﻠﻪ ‪ ،‬ﺑﺮاي زﻣﺎن درازي در دل‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻜﺮده اﻳﻢ ‪ .‬ﺳﻜﻮت ﻣﺎ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺪق آن ﻗﺪر دﺳﺘﺨﻮش اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﭘﻴﺸﺪاورﻳﻬﺎ و ﺳﻮء ﻇﻦ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫وي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺮدﻣﻨﺪي‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻓﺮد را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪ و دو دﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﻴﺎن ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭘﻴﺮاﻣﻮن روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش ﻛﻨﻮﻧﻲ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ آﺋﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ - 2‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد وي‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎه ﻫﻤﻜﺎري و اﺻﺮار‬
‫ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻧﻬﺎد ﺷﺎه ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت اﻳﺮان ﺿﺮور اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ وي ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﺎﻛﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻗﻠﺐ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻄﻮر ﻧﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه اﺣﺴﺎس ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و وي را ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺴﺖ ﻧﻬﺎد ﻳﻚ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺗﺎزه ﺑﻪ دوران رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﺎ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎر و ﻳﺎ ﺑﻪ‬

‫‪٣١٧‬‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺷﺎه دﻳﮕﺮي را دارد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬وي ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﻣﻨﻬﺪم ﺳﺎزد ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه ﻋﻤﻼ‪ ‬از ﺗﺨﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎه اﺳﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫زﻳﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻘﺘﺪر وي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮات وي ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻨﻮز ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬آﻣﺎده و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن درﺑﺎر را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺠﻤﻊ و ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﻬﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ وي آﻧﻬﺎ را ﺣﺬف و ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺬف از زﻧﺪﮔﻲ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻳﺎ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه آﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻏﺮب ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وي ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر ﺑﺎ درﺑﺎر ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻣﻜﻲ ﻛﻪ ذاﺗﺎ‪ ‬ﺿﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل از وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي درﺑﺎر ﮔﺮاﻳﺶ و ﭼﺮﺧﺶ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از اﺑﺮاز ﺗﻨﻔﺮ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن درﺑﺎر ﮔﺮد آﻣﺪه و داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬وي‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻓﺮاوان ﺷﺨﺺ وي ﻣﻴﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن آﮔﺎه از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺨﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ وي وﻓﺎداري اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺮ ﺑﺰﻧﮕﺎه‪ ،‬در زﻳﺮ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و وﻓﺎداري ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ وي دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﻲ‬
‫زﻧﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي وي در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‪،‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﮔﺴﺘﺮده وي ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺮان ﻣﺘﺤﺪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﺋﻂ ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺮان ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي وي روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻳﺎ رد‬
‫ﻛﺮدن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻏﺮاﻣﺖ ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎت‬

‫‪٣١٨‬‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ وي را در وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ و ﺳﺮ‬
‫ﺳﺨﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ وي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬وي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ و اﻳﻤﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎر را ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ وي ﻣﺮﻛﺰ و ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫از ﻗﻄﻊ ﻣﺬاﻛﺮات راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ از ﻛﺎر و ﺗﻮان ﺑﻴﺎﻧﺪازد ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﻨﻔﺮ ﻣﺼﺪق از درﺑﺎر ﺑﺎ ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺨﺘﻴﺎر ) اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ( ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ‬
‫ﮔﺸﺖ ‪ .‬وي اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﻠﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎه ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از آن ﺳﻮي‬
‫ﻣﺮزﻫﺎ ‪ ،‬از ﻋﺮاق‪ ،‬ﻛﻤﻚ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺳﻮء ﻇﻦ‬
‫وي ﺑﻪ وﺟﻮد ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن درﺑﺎر و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﻃﺒﻊ و ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي ﻣﺼﺪق را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان در ارزﻳﺎﺑﻲ روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش‬
‫وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺳﻮاﺑﻖ ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ وي ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻗﺪاﻣﺎت و ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬وي‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻛﻪ داراي وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وي ﻧﺎاﻣﻴﺪ و دﻟﺴﺮد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲ‬
‫ﭼﺮﺧﺪ ﻛﻪ او را ﻣﺴﺌﻮل و ﻣﻘﺼﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد ‪ .‬وي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻴﺮون اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ را از ﺗﻮان اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺎ را‬
‫ﺑﺮﭼﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه را از زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺒﺎرا‪ ‬ﺑﻪ ﻛﻨﺎر راﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻛﺸﻮري و ﻟﺸﮕﺮي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ را از‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ را ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎرج ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﻏﻴﺮه ‪ .‬اﻛﻨﻮن ‪ ،‬وي ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬درﺑﺎر را‬
‫ﻣﻘﺼﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ .‬وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻌﺪا‪ ‬ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺧﻼﺻﻲ از دﺳﺖ آن‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻤﻜﺎري از ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻪ وي ﺧﻮاﻫﺎن آﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وي‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬

‫‪٣١٩‬‬
‫ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬او ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن رﻓﺘﺎري را ﺑﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ ﻧﻤﻮد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1129‬ﺗﺎ ‪ 1131‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در ﺟﺒﻬﻪ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق روز‬
‫ﺑﻪ روز ﺑﻲ ﭘﺮده ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ او ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﻫﻤﺎن ﻛﺲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪﻛﻪ ﻋﻤﺎل اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﻬﺎ و ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎ و اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻛﻪ ﺑﺴﻮد ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﺑﺮﺿﺪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ﻳﻜﺪم از ﺗﻘﻼ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ‪ ،‬در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳـﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳـﻦ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻗﺘـﻞ ﻣﺼـﺪق‪ ،‬ﺑـﺎ ﺷـﺎه و‬
‫درﺑﺎر ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻣﺼـﺪق و او اﺛـﺮ ﻋﻤﻴـﻖ و ژرف‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﻣﻮﺿـﻊ ﺧـﻮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬و ﺑـﻪ وﻳـﮋه در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺼـﺪق در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺘﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺧﻮد داﺷﺖ زﻳﺮا ‪:‬‬
‫‪ - 1‬اﻳﺪن در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد در ﺑﺎره ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ » :‬رواﺑـﻂ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﺘﺼﺎب آﻗﺎي » ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ« ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻛﺒﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫در اﻳﺮان ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪ‪ » .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ« دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﭘﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻣﺄﻣﻮري ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬او ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق او را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ وارد ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر و روش او‬
‫را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺪون او ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺮار داد ‪ ) 1954‬ﻗﺮار داد ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم(‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ و ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﻳﺮد‪ ) «.‬ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬ص ‪( 31‬‬
‫‪ - 2‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ »در ﻧﻴﻤﻪ دي ﻣﺎه ‪ 1330‬اﻳﺮان را » ﻛﺸﻮر ﺑﻴﻤﺎر«و ﻣﺼﺪق را ﻳﻜﻲ از‬
‫» ﺑﻴﻤﺎرﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮان آن ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد ‪ .‬در اواﺋﻞ ﺧﺮداد ‪ 1331‬ﮔﺰارش داده ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وي در‬

‫‪٣٢٠‬‬
‫روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻳﺮان را ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ او دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﻛﻨﺎري او آﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ و‬
‫و» ﮔﺰارش ﻏﺮض آﻟﻮدي ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در‪19‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد راﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪.«.‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ‪ 10 ) 1331‬ﻣﺎرس ‪ ( 1953‬ﺑﺮاي وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدو‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ » ﻣﺼﺪق آن ﻗﺪر دﺳﺘﺨﻮش اﺣﺴﺎﺳﺎت ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺪاورﻳﻬﺎ و ﺳﻮء ﻇﻦ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫وي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺮدﻣﻨﺪي‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻓﺮد را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ « .‬و » ﻳﺎد آور ﺑﺴﻴﺎري از ارزﻳﺎﺑﻴﻬﺎ و ﭘﻴﺶ‬
‫داروري ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﭙﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺘﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ او‪ ،‬در ﮔﺰازﺷﻬﺎي ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﺮﺗﺐ ﺗﻜﺮار ﻛﺮده ﺑﻮد « )دﻛﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ و دﺷﻤﻨﺎن‬
‫آن‪ ،‬ص‪ 180‬ﺗﺎ ‪ ،181‬ﻧﺸﺮ ﻧﮕﺎرة آﻓﺘﺎب ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪( 1383 ،‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ » -‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه و در ﭘﻲ رد ﺷﺪن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻧﻔﺘـﻲ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺎرز‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﭘﺮداﺧـﺖ ‪ .‬وي ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاف داﺷﺖ ﻣﺪرﻛﻲ دال ﺑـﺮ دﺳﻴﺴـﻪ ﭼﻴﻨـﻲ ﻣﺼـﺪق ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻗﺪرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳـﻦ ﻛـﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ... .‬او ﺑﺎ اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ آﺷﻜﺎر ﺑﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﺗﻮﺟﻴﻬﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺼﺪق‪ ،‬وي را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺴﺘﺠﻮي » ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﻛﺮدن« ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داد ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼـﺪق ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻲ ﮔﻨﺎه واﻫﻤﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ وي‪ ،‬ﻫﺸﺪار ﻣﻲ داد ﻛﻪ ﻣﺼـﺪق ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳــﺖ ﻫﻤــﺎن ﻛــﺎري را ﻛــﻪ ﺑــﺮ ﺳــﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴــﻲ ﻫــﺎ آورد‪ --‬ﻳﻌﻨــﻲ ﻗﻄــﻊ رواﺑــﻂ‬

‫‪٣٢١‬‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ‪ -‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎورد‪ ).« .‬ﻛﺘﺎب » ﻣﺼﺪق و ﻛﻮدﺗﺎ « ‪ ،‬ﻣـﺎرك‬
‫ﺟﻲ ﻛﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺮن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠـﻲ ﻣﺮﺷـﺪ زاده ‪ ،‬ﻗﺼـﻴﺪه ﺳـﺮا ‪ ،‬ص‬
‫‪( 102‬‬
‫ب ‪ » -‬ﺳﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﺷﭙﺮد‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﺎرس ‪ /1950‬اﺳـﻔﻨﺪ ‪ 1328‬ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﺑﺤـﺮان‬
‫ﺳﺎل ‪ 1330 / 1951‬در اﻳﺮان ﺧـﺪﻣﺖ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬وي ) ﻣﺼـﺪق ( را ﻣـﺮدي در‬
‫آﺳﺘﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ ﻳﺎ » ﺣﻤﺎﻗـﺖ ﺑـﺎر« ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‪ .‬دﻳـﺪﮔﺎه ﺷـﭙﺮد دﻳﮕـﺎﻫﻲ‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻮرج ﻣﻴﺪﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻛـﻪ در ﺳـﺎل ‪ 1330 / 1951‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻛـﺎردار اداي‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد و اﻋﺘﻘﺎدش ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ داراي ﻗﻀـﺎوت ﻣﺘﻌـﺎدل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ ‪ » :‬ﻣﺼﺪق دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ‪ .‬در ﻟﻨـﺪن ﻧﻴـﺰ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ » وﺿﻌﻴﺖ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان ﻛﻪ از ﻧﻈـﺮ او در آﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺟﻨﻮن ﺑﻮد « اﺷﺎره داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﺘﻮن » ﺷﺮح ﺣﺎل « آﺑﺰرور‪ » :‬ﻣﺼﺪق ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﻴﺰ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﺳﺖ‪ ...‬اﺷـﺨﺎص‬
‫ﻛﻼﻫﺒــﺮدار‪ ،‬ﻣــﺎﺟﺮاﺟﻮ و دﻳﻮاﻧــﻪ ﮔــﺮدا ﮔــﺮد او را ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﻧــﺪ‪ ،‬وي ﺣﻘﻴﻘﺘــﺎ ﻳــﻚ‬
‫ﻓﺮاﻧﻜﺸﺘﺎﻳﻦ اﺳـﺖ« اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه ﻓﻘـﻂ ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﻓـﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺳـﻔﻴﺮ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬او را » ﻣﺼﺪق دﻳﻮاﻧﻪ« ﺧﻄﺎب ﻣـﻲ ﻛـﺮد ‪ .‬اﺗﻔـﺎق ﻧﻈـﺮ ﻓﺰاﻳﻨـﺪه‬
‫در ﺧﺼﻮص رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در درك ﻋﻠﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫـﺎ‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دارد‪ ) .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ -‬ص ‪( 155‬‬
‫ج ‪ -‬ﻧﮕــﺎه ﻛﻠــﻲ ﺳﻴﺎﺳــﺘﻤﺪاران اﻧﮕﻠﻴﺴــﻲ ﺑــﻪ اﻳــﺮا ن را ﻣــﻲ ﺗــﻮان در ﻧﮕــﺮش‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ‪ ،‬ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﻫﺮﺑﺮت ﻣﻮرﻳﺴﻮن وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻛﺎرﮔﺮي اﺗﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد ‪ » :‬وي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮي ﻣﺼـﺪق در‬
‫ﺑﻬﺎر ‪ 1330 – 1951‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺸﺖ ‪ .‬او ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﻣﺎه ﺗﺼـﺪي‬
‫وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ را ﺑﻌﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ »ﺳـﺘﻴﺰ آﻣﻴـﺰ و ﺗﺤﻘﻴـﺮ ﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﻪ‬

‫‪٣٢٢‬‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﻏﻴﺮ اروﭘﺎﺋﻲ داﺷﺖ ‪ ...‬و در ﺳﺎل ‪ ، 1943‬ﻣﻮرﻳﺴﻮن وزﻳـﺮ ﻛﺸـﻮر ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣـﺮي »‬
‫ﻣﺰﺧﺮف« ﻣﺮدود ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ »:‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﭽـﻪ ده‬
‫ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﺑـﺎﻧﻜﻲ و اﺳـﻠﺤﻪ ﺑﺪﻫﻴـﺪ‪ «.‬ﻣﻮرﻳﺴـﻮن ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﮕـﺮش‬
‫ﭘﺪرﺳﺎﻻراﻧﻪ در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ )« .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ -‬ص ‪( 152‬‬
‫د‪-‬ازﻧﻈﺮ"وودﻫﺎس")‪ (Wood House‬ﻛﻪ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ارﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ )‪ (MI6‬و ﻃﺮاح »ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺨﻔﻲ« ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﭼﻜﻤﻪ«‪ » ،‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺰور وﻛﻤﺪي ‪ -‬ﺗﺮاژﻳﻜﻲ ﺑﻮد‪ « ...‬و دﻳﺪﮔﺎه »وودﻫﺎس«‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮاردادن »ﺧﻄﺮ اﺻﻠﻲ ﺳﻠﻄﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ اﺳﺖ« ﺑﺎ » دﻳﺪﮔﺎه آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎ روﺳﻬﺎ داﺷﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮاﺿﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‬
‫واﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻳﻔﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد « ‪ :‬ﻟﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻓﻀﺎي ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪( 180‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ وود ﻫﺎس در ﻛﺘﺎب » ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ« » ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﻴﺸﺪار و زﻫﺮ آﮔﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺮدم ﻣﺎ را از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻪ رﻳﺸﺨﻨﺪ و ﺳﺨﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻣﺎ اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ را ﮔﻴﭻ‬
‫و ﮔﻮل ﺧﻮر و ﺑﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﺣﻤﻖ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ و دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را آﻧﻘﺪر ﺑﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬وي از ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪة ﻃﺮح ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ آب ﺗﻬﺮان‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻟﻮل ﻛﺸﻲ را ﺑﺎ ﻧﺼﺐ ﻛﺮدن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ردﻳﻒ ﻟﻮﻟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺼﻒ رﺳﺎﻧﺪ و ﺻﺒﺢ ﻫﺎ ﺑﺮاي آﺑﺮﺳﺎﻧﻲ و ﺷﺒﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻴﺔ ﻓﺎﺿﻼب آب از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد؟« )ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ص ‪ ، 18‬ﺳﻲ ‪ .‬ام ‪ .‬وود ﻫﺎوس ‪ » ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ« ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺮﺣﻨﺎز ﺷﻜﻮري ﺑﻪ ﻛﻮ ﺷﺶ و ﻣﻘﺪﻣﺔ اﺣﻤﺪ ﺑﺸﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ص ‪( 29‬‬

‫‪٣٢٣‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن ﻛﻪ در آن زﻣﺎن » ﺗﺼﺪي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب ﺗﻬﺮان« را‬
‫ﺑﻌﻬﺪه داﺷﺖ و ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻛﺘﺎب » ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ « را ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد ‪ .‬در ﺟﻮاب » ﻧﻘﻞ‬
‫ﻗﻮﻟﻲ ﻛﻪ »وود ﻫﺎس« از دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق در ﺑﺎره ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ ﺑﺮاي آب ﺗﻬﺮان آورده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻗﺎي اﺣﻤﺪ ﺑﺸﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ».‬ﺑﻨﺪه ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻪ از ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻪ از‬
‫ﺷﻬﺮدار و دوﻟﺘﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻪ از ﻫﻤﻜﺎران آب ﺗﻬﺮان و ﻧﻪ از ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﺸﺎورﺷﺮﻛﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ »اﻟﻜﺴﺎﻧﺪ ﮔﻴﺐ « ﭼﻨﺎن ﻣﻄﻠﺐ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﻧﺸﻴﻨﺪه ام ‪ .‬ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮآﻧﻜﻪ آدم ﻧﺎداﻧﻲ ﻧﺒﻮده و آﻧﻘﺪر ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﺠﺮﺑﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻳﺪ از ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫واﺣﺪي ﺻﺒﺢ ﻫﺎ آب ﻣﺸﺮوب ﻋﺒﻮر دﻫﻨﺪ و ﺷﺒﻬﺎ ﻓﺎﺿﻞ آب رد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻼ‬
‫ﻋﺎدت و ﻓﺮﺻﺖ ﻧﺪاﺷﺖ وارد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺨﺼﺼﻲ و اﺟﺮاﺋﻲ ﺧﺎرج از ﺣﺮﻓﻪ ﺧﻮد و‬
‫اﺷﺘﻐﺎﻻت اداري وﻓﻨﻲ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﻴﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي ﺑﻘﺼﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ و ﺗﻼﻓﻲ ﺟﻮﺋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫) ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ - -‬ﺿﻤﺎﺋﻢ(‬
‫‪ - 4‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻧﮕﻠﻴﺲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺶ ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ و ﺑـﻪ اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آن ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻃﺮﻓـﺪاري از‬
‫ﻣﺼﺪق در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﻨﺪ وﻗﻮع اﻳﻦ اﻣﺮ ﺣﺘﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪) .‬ﻣﺼـﻄﻔﻲ ﻋﻠـﻢ‪،‬‬
‫»ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻗــﺪرت و اﺻـﻮل« ﺗﺮﺟﻤــﻪ ﻏﻼﻣﺤﺴـﻴﻦ ﺻــﺎﻟﺤﻴﺎر‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎرات اﻃﻼﻋــﺎت ج‪،1‬‬
‫‪ ،1371‬ص ‪(449‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮدن اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻣـﺬﻛﻮر در آﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴـﻴﻬﺎ اﻗـﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺒﺢ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ را ﺑـﻪ وﺟـﻮد آوردﻧـﺪ و‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ را ﻫﺮاﺳﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪ ﻛـﻪ در ﺻـﻮرت‬
‫ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در اﻳﺮان ﻗـﺪرت را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﺪن‪ ،‬وزﻳـﺮ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺬاﻛﺮات ﺧﻮد ﺑﺎ آﭼﺴﻦ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟـﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮدداري از ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺼـﺪق و ﺳـﻘﻮط او ﻣﻮﺟـﺐ وﺧـﻴﻢ‬
‫ﺷﺪن اوﺿﺎع اﻳﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪ ...‬وﻟـﻲ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻣـﺎ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﺑـﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬـﺎ ﺗﻔـﺎوت‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ رﻓـﺘﻦ ﻣﺼـﺪق‪ ،‬اﻳـﺮان زﻳـﺮ ﺳـﻠﻄﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺘﻬﺎ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدم اﮔـﺮ ﻣﺼـﺪق ﺳـﻘﻮط ﻛﻨـﺪ ﺑـﺎ اﻳﺠـﺎد ﻳـﻚ‬
‫دوﻟﺖ ﻋﺎﻗﻞ و ﻣﻨﻄﻘﻲ در اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺮارداد رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ اﻣﻀﺎ ﻛﺮد‪ ).‬ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ‬
‫‪ ،‬ص ‪(174‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺷﻌﺎر وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﺑـﻮد‪ »:‬ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪق اﻣـﺎن ﻧـﺪﻫﻴﻢ و او را‬
‫آﺳﻮده ﻧﮕﺬارﻳﻢ‪) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪(260‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﺑﺤﺮان ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺼﺪق از ﺻـﺤﻨﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪاي ﻛﻪ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖوزﻳـﺮي ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه‬
‫ﺷﺪ‪ ,‬دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ "وي ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻮج ﮔـﺬرا را رﻫﺒـﺮي ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و‬
‫دادن اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ وي ﻓﻘﻂ او را ﺟﺮيﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد"‪.‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﺔ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﺔ اﻳﺎﻻتﻣﺘﺤﺪه‪ ,‬دﻳﻦ آﭼﺴـﻦ اﻃﻤﻴﻨـﺎن داد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺪت زﻳﺎدي دوام ﻧﺨﻮاﻫـﺪ آورد‪ ,‬ﺗﻀـﻌﻴﻒ وي ﻣﻮﺟـﺐ ﻗـﺪرتﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮ از ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢ آن ﻟﻤﺒﺘﻮن ‪ (Ann K.S Lambton).‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫در اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن و واﺑﺴـﺘﺔ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﻲ ﺳـﺎﺑﻖ ﺳـﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن در ﺗﻬـﺮان ﺑـﻪﺷـﺪت ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ]و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﺷﺪه[ ﻣﺼﺪق را ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وزارتﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش داد ﻛﻪ وي در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳـﺶ »آﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺳـﺎزش‬
‫ﻛﻨﻴﻢ« ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» ,‬ﻧﻪ!« او اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﻗﺎﻃﻌﻴـﺖ ﻧﺸـﺎن‬

‫‪٣٢‬‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺖ ﺗـﺎ از‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪ .‬وي اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ "اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲﻫـﺎ ﺑـﺮاي درك ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﻴﻨﺶ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﭙﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛـﻪ ﻣـﺬاﻛﺮات‪ ،‬ﺣﺘـﻲاﻻﻣﻜـﺎن ﺗـﺎ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﺎزه در اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑـﺮاي‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻌﺪي روي ﻣﻴﺰ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻪﺳـﺮﻋﺖ ﭘﺮﺳـﻨﻞ ﺧـﻮد را از آﺑـﺎدان و‬
‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﻓﺮاﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ ...‬اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق‪ .‬دﻳـﺪﮔﺎه ﺳـﻔﺎرت آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ راه ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬واردﻛﺮدن ﻳﻚ ﺿـﺮﺑﺔ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧـﺔ ﺷـﺪﻳﺪ و ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻳـﻚ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﺳﺨﺖ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ و زﻧﺎﻧﺔ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﺷﻤﻪ ا ي از اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ‪ » .‬اﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آنﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑـﺎ ﭘـﺎي ﺧـﻮد از‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﻛﻨﺎر ﺑﺮود ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶزﻣﻴﻨﻪ ذﻫﻨـﻲ ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪ دوﻟـﺖ ﻗﺒﻠـﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﺪه در‬
‫ﺗﻬﺮان ﻧﻴـﺰ ﺑـﻴﺶ از ده ﻣـﺎه دوام ﻧﻴـﺎورده ﺑﻮدﻧـﺪ……« ‪.....» ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲﻫـﺎ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ را در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ و اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻣـﻲﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫ﻣﺼــﺪق را ﻳــﻚ ﻓــﺮد "ﻣﺘﻌﺼــﺐ‬ ‫ﻣﺸــﺨﺺ‪ ،‬ﻣﺠﻠــﺔ آﺑــﺰرور)‪(Observer‬‬
‫روﺑﺴﭙﻴﺮﻣ‪Ĥ‬ب" و ﻳﻚ "ﻓﺮاﻧﻜﺸﺘﻴﻦ ﺗﺄﺳﻒﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ" ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺳﺮي ﺑﺰرگ اﻣـﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﻲ از ﻋﻘﻞ دارد و ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﻘـﺪة ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪﺳـﺘﻴﺰي اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠـﺔ ﺗـﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺼـﺪق را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮدي ﺗﺮﺳﻮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛـﻪ وﻗﺘـﻲ ﻋﻘـﺪة ﺷـﻬﺎدت ﺑـﺮ وي ﻏﻠﺒـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻃﺮز ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺷـﺠﺎع ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﻳﺎدداﺷـﺖﻫـﺎي وزارتﺧﺎرﺟـﻪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﺨﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺼﻮرت ﮔﺬرا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‬
‫در ﺗﻬﺮان ﺑﺮاي واﺑﺴﺘﺔ ﺧﺒﺮي ﺳﻔﺎرت آن ﻛﺸﻮر در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻄﺎﻟﺐ و‬
‫ﻣﻘﺎﻻت زﻫﺮداري را ارﺳﺎل ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻃﺮح آن در ﺑﻲﺑـﻲﺳـﻲ ﭼﻨـﺪان ﺑـﻪ ﺻـﻼح‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ »واﺷـﻨﮕﺘﻦ از اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣﺴـﻤﻮم‬
‫ﺑـﻪﺧـﻮﺑﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ «.‬درو ﭘﻴﺮﺳـﻮن )‪ (Drew Pearson‬روزﻧﺎﻣـﻪﻧﮕـﺎر‬
‫ﭘﺮﺳﺎﺑﻘﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در روزﻧﺎﻣﺔ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﭘﺴﺖ ﺑـﻪ دروغ ادﻋـﺎ ﻛـﺮد ﻛـﻪ دﻛﺘﺮﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﺔ اﻳﺮان ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻮال ﻣﺤﻜﻮم ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ ﻃﻌﻨﻪ ﺳﺆال ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﻣﺎﻳﻞاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮد ﻧﺎﺑﺎﺑﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻣـﺎم‬
‫ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ را در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳـﻦ ﻓـﺮد ﻛﺴـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻔﺖ ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و آﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ وارد ﺟﻨـﮓ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺳـﻮم‬
‫ﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬از واﺑﺴﺘﺔ ﺧﺒﺮي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷـﺪ ﺑـﺎ اﻧﺘﺸـﺎر اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﺮﻳـﺎك اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ وﺣﺸـﺖ ﺑﻴﻨـﺪازد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺒﻬـﻪﻣﻠـﻲ ﭼﻴـﺰي ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﺟﺰ ﻳﻚ دﺳﺘﺔ ﭘﺮ ﺳﺮوﺻﺪا از اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﺎب و ﻣﺼﺪق ﻓﺮدي اﺳﺖ وﺣﺸـﻲ‪ ،‬ﺑـﻲﻣﻨﻄـﻖ‪،‬‬
‫ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻧﮕﺴﺘﺮ ﻣ‪Ĥ‬ب‪ ،‬ﻣﺘﻌﺼﺐ‪ ،‬ﭘﻮچﮔﺮا‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‪ ،‬آﺗﺸﻴﻦ ﻣﺰاج‬
‫و ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﺑﻲﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ ذاﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺧﺴـﺘﻪﻛﻨﻨـﺪه و ﺑـﻲﻋﻘـﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻲﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬دﻣﺪﻣﻲ ﻣﺰاج و ﺑﻲﺛﺒﺎت‪ ،‬داراي ﻋﻮاﻃـﻒ ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧـﺎﺗﻮان از‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﭘﻴﺮو اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﺎﻟﻲ از ﻣﺤﺘﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺳﻨﺪ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﺎﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻛﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ در اﻳﺮان و آﺳﻴﺎ«‪،‬‬
‫ﺷﭙﺮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻠـﻲﮔﺮاﻳـﻲ اﻳـﺮان اﺻـﻴﻞ ﻧﻴﺴـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺪت ﺑﻪ ﻳﻚ دﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﻧﺠﺎت اﻳـﺮان‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ در ﺻـﻮرت اﺷـﻐﺎل‬
‫ﺑﻴﺴﺖﺳﺎﻟﺔ آن ﻛﺸﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻗـﺪرت ﺧـﺎرﺟﻲ اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ )ﻣﺜـﻞ اﺷـﻐﺎل‬
‫ﻫﺎﺋﻴﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺎﻻتﻣﺘﺤﺪه‪(.‬‬
‫او اﻓﺰود ‪ :‬ﻣﺼﺪق ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻓﺮﻳﺒﻜـﺎر‪ ،‬در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺎ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼ ﺑـﻲﻛﻔﺎﻳـﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺒﻴﻪ اﺳﺐ ﮔﺎري ﻛﻪ ﺑﻮي ﺗﻨﺪ ﺗﺮﻳﺎك ﻣـﻲدﻫـﺪ و ﻛـﺎﻣﻼ از ﺗﻌـﺎدل رواﻧـﻲ ﺑـﻲﺑﻬـﺮه‬

‫‪٣٢٧‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ازﻋﻨﻮان ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬از ﺳﻮارﺷـﺪن ﺑـﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴـﻞ دوﻟﺘـﻲ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ اﺗﻬﺎم اﻳﻦﻛﻪ دﺧﺘﺮ وي در ﻳـﻚ آﺳﺎﻳﺸـﮕﺎه‬
‫رواﻧﻲ در ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﭼﺎپﺷﺪة ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﻬﺮان آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ دروﻧﮕﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﻗﻮي اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﻌﺮ و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ ﻗﻮي اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻧﺪك ﺗﻠﻨﮕﺮي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره از آزﻣﻮدن ﺗﺨﻴﻼت ﺧﻮﻳﺶ درﻣﻘﺎﺑﻞ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮد را ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻘﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ و واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺿﻌﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪة آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺒﻮل ﻋﻤﺪي راه اﺷﺘﺒﺎه‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺪت ﺗﺨﻴﻞ و ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﺟﺰﻳﻴﺎت اﻣﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ دﻧﻴﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺎم ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺸﺘﻜﺎر‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮگﻃﻠﺒﻲ در ﻣﺬﻫﺐ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺷﺪت ﻓﺮدﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻃﻠﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺪون ﻛﻤﻚ‬
‫دﻳﮕﺮان روي ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﺔ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺮدم اﻳﺮان درﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻣﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻫﺮ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از‬
‫وﺟﺪان اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ را ﻓﺮع ﺑﺮ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺟﻤﻌﻲ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻲﻫﺪف و ﻣﻐﺮورﻧﺪ و ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره دﻳﮕﺮان را ﻣﻘﺼﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻘﻂ ﺟﺰو آﺛﺎر و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ‪.‬‬

‫‪٣٢٨‬‬
 ‫)ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬در اﻳﺮان ‪ ،‬ﻳﺮواﻧﺪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن ‪Ervand‬‬
‫‪ ،Abrahamian‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻟﻄﻒاﷲ ﻣﻴﺜﻤﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻢ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪(Science and‬‬
‫‪ ، Society),‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك‪ ,‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 2001‬و ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ » ﻛﻮدﺗﺎي ‪1953‬‬
‫دراﻳﺮان « ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﺮواﻧﺪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺼﺪق درﭼﺸﻢ اﻧﺪاز‬
‫آﻳﻨﺪة اﻳﺮان« ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻛﺸﺎورز ﺻﺪر و ﺣﻤﻴﺪ اﻛﺒﺮي‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ 139‬ﺗﺎ ‪ ، 193‬ﭼﺎپ ﭘﺎژن ‪( 2005 ،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ -1 :‬دﺧﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬در ﻛﻮدﻛﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮد ‪ .‬آن روز ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮران ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ رﺿﺎ ﺧـﺎن ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﻣﺼـﺪق ﻫﺠـﻮم ﺑﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﭘـﺪر او را ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻮدك دﭼﺎر ﺿﺮﺑﻪ رواﻧـﻲ ﺷـﺪﻳﺪ ﺷـﺪ ‪ .‬در اﻳـﺮان درﻣـﺎن ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﻮﺋﻴﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ‪ ،‬در آﺳﺎﻳﺸﮕﺎه ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﺎﻧﻢ ﻟﻤﺒﺘﻮن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد » اﻳﺪن« و ﻣﺸﺎور وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ » -2/1‬ﻃﺮف ﻫﺎي ﻗﺮار داد )ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم( دو ﻣﺘﻦ را اﻣﻀﺎء ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اي را ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻟﻤﭙﺘﻮن ﻛﻪ اﺳﺘﺎد ﻛﺮﺳﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در داﻧﺸﮕﺎه ﻟﻨﺪن ﺑﻮد‪ ،‬دادﻧﺪ و او‬
‫آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻬﺎﻳﻲ در آورد ) ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺗﺎ‬
‫ﺳﻘﻮط زاﻫﺪي ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ص ‪( 372‬‬
‫‪» - 2/2‬ﺧﺎﻧﻢ ﻟﻤﺒﺘﻮن در ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺣﺴﻦ ﻋﺮب در ﺳﺎل ‪1995‬دراﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺠﺮم‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺮﻳﺎك ‪-‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻋﺘﻴﺎدش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ او آﻣﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﺿﻲ دادﮔﺎه ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬وﺗﺬﻛﺮ داد ‪ :‬ﻋﺮب ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ وﺗﺮﻳﺎك دواي‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد »زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ او در اﻳﺮان ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻋﺮب در ﺳﻔﺮ و ﺣﻀﺮ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮده و ﺧﺪﻣﺎت زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻛﺒﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪٣٢٩‬‬
‫دادﮔﺎه از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ او ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ ،....‬ﺣﺴﻦ ﻋﺮب زﻣﺎﻧﻲ » از ﻻت ﻫﺎي ﺗﻬﺮان‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ و ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﺖ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ در آﻣﺪ« ‪» ) ...‬ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﺳﺎزان« ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺗﺮﺑﺘﻲ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ ، 32‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺎوش‬
‫‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪( 1376‬‬
‫ﻋﺮب در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 32‬ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﺎل داﺷﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔـﺮي‬
‫ﺷـﻬﺮﻳﻮر ‪ 1383‬در‬ ‫) ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣـﺦ( در ردﻳـﻒ » ﺗﺎﺟﺒﺨﺸـﺎن « ﺑـﻮد‪ .‬وي در‬
‫ﺷﻬﺮ ﻟﻨﺪن درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﻫﺘﺎﻛﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎﺳﺰاﻫﺎ ي ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻘـﺎﻳﻲ ﻫـﺎ و ﺣـﺎﺋﺮي زاده زاده ﻫـﺎ و‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﺎن درﺑﺎر و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﺠﻠﺲ و روزﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ ي ﻣﺨـﺎﻟﻒ راﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻮل اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪق و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕـﺎن اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ‪ .‬در دوران‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻛـﻪ » ﻋﺼـﺮ آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت« ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧﺸـﺮﻳﺎت راﺳـﺖ و ﭼـﭗ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ در درون ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑـﺎ» ﻟﺠـﺎم ﮔﺴـﻴﺨﺘﮕﻲ« ﺳـﺮ ﺳـﭙﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ دﻟﺨـﻮاه‬
‫ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜــﺎ و روﺳـﻴﻪ ﺷــﻮروي‪ ،‬ﺟـﻮ رواﻧـﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐــﺎﺗﻲ را ﺑـﺮ ﺿــﺪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻫﺮﭼﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ » ﮔﺰارش دوﻧﺎﻟﺪ‪.‬ان‪ .‬وﻳﻠﺮ )‪ (Donald N. Wilber‬درﺗﺎرﻳﺦ ‪2‬‬
‫آورﻳﻞ ‪ 16) 1953‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ،( 32‬رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ﺑﻮدﺟﻪﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﺎد ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان اﺧﺘﺼﺎص داد ﺗﺎ ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت »ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي« ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد را در‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ ...‬ﺳﺘﺎد ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﻮد و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺿﺪﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ »اس‪ .‬آ‪ .‬اس« ﺑﻪ ﺑﺮادران‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد‪ .‬از ﺑﺨﺶ ﻃﺮاﺣﻲ و ﻫﻨﺮي ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪ ﺗﺎ‬

‫‪٣٣٠‬‬
‫ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر ﺿﺪ ﻣﺼﺪﻗﻲ در اﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪) «.‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »اﺳﻨﺎد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ درﺑﺎرة ‪28‬ﻣﺮداد و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻰ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬
‫وﻃﻦدوﺳﺖ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ص ‪ 83‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ رﺳﺎ‪(.1379 ،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن‪ » ،‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬از راه‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ را رﻫﺒﺮى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺪت روز اﻓﺰون ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻬﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد« ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش‪ :‬ﻣﺎرس ‪ -1951‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ -1999‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر ‪ ،‬ص ‪. 4‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ(‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ » ﺿﺪﻫﺎ « ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ وﻓﻖ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ » ﺿﺪﻫﺎ « و ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺗﺪارك و اﺟﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 317‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 11‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1953‬اﻳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺼﺪق از ﺻﺎﻟﺢ ﻋﻠﻲ ﭘﺎﺷﺎ‪ ،‬راﻳﺰن اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪار او ﺑﺮود ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻔﺖ ﭘﻴﺎم‬
‫زﻳﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ) ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 3605‬ﺳﻔﺎرت ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪9‬‬
‫ﻣﺎرس و روﻧﻮﺷﺖ ارﺳﺎﻟﻲ آن ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1194‬دﻳﺪه‬
‫ﺷﻮد (‪ ،‬در ﺑﺎره اﻧﺘﺸﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻣﺎرس و ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺮﺳﺶ از روﻳﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دادن ﻛﻤﻚ و ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از‬

‫‪٣٣١‬‬
‫اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ ‪ ...‬دﻟﻴﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ از ﺧﻮدداري در‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎره ﻛﻤﻚ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﻧﮕﺮان ﺑﻮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻳﺮان ﺑﺼﻮرت ﺟﺪي ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ .‬وي‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬وي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎدداﺷﺖ را ارﺳﺎل ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ وي ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﻳﺎ اﻃﻼﻋﻲ از ﺳﻔﻴﺮ ﻗﺒﻼ‪ ‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻳﺎدداﺳﺖ وي ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺌﻮاﻻﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺪاﻧﻬﺎ داده ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ ... - 2‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﮔﺰارش وي ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر وي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ از ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازه اي‬
‫دﻟﺴﺮد ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎوران ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره او اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎور وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮش آن از ﺳﻮي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬اﮔﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﮔﺰارش را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ و ﻳﺎ آن را‬
‫ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اي از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ را ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺪارد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎ‪ ‬ﺑﺎ ﺑﻲ‬
‫ﭘﺮواﺋﻲ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ ‪ ) ...‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻢ ( اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻗﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن دو دوﻟﺖ ) اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ( ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ درﺳﺘﻲ از آﻧﻬﺎ‬
‫را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺼﺪق از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات و ﻛﻠﻴﺎت و ﻟﺤﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻗﺒﻼ‪ ‬از ﺳﻮي دوﻟﺘﻬﺎي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪...‬‬

‫‪٣٣٢‬‬
‫‪ – 4‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﺮ و ﻧﮕﺮش اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را در‬
‫ﺑﺎره ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ و ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺳﻮي دوﻟﺖ و ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وي ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻣﻦ ﻫﻴﭻ رﻫﻨﻤﻮد ﻣﺸﺨﺼﻲ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻜﺮده ام ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺮدﻳﺪ دارم ﻛﻪ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎآﻣﺎدﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫‪...‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﻨﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﻃﻼﻋﻴﻪ اﻧﺘﺸﺎر داده و روﻳﻪ ﺧﻮد‬
‫را اﻋﻼم ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺷﻚ دارم در آن ﺗﻐﻴﻴﺮي داده ﺷﻮد ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 1132‬ﺗﺎ ‪ 1134‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 318‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور – اﺳﻨﺎد آﻳﺰﻧﻬﺎور – ﭘﺮوﻧﺪه ‪، Whitman‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ در ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ و ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ در واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 11 ،‬ﻣﺎرس ‪ ، 1953‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ (‪ ،‬ﺷﻮر و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﺷﻮرا را در ﺑﺎره اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫آﻗﺎي ﺑﺎﺗﻠﺮ آﺧﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﺑﺎره اﻳﺮان را ﺑﻪ اﻃﻼع‬
‫ﺷﻮرا رﺳﺎﻧﺪ ‪ ...‬ﺳﭙﺲ داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻫﻤﺎن روز ﺻﺒﺢ‬
‫ﺗﻠﮕﺮاﻓﻲ از ﻫﻨﺪرﺳﻦ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬در آن‪ ،‬اﻃﻼع داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﺌﻮال را در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﻋﺪي از اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪ .‬داﻟﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﺷﺎره اي ﺑﻜﻨﻴﻢ ﻛﻪ وي ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را اﻧﺘﻈﺎر‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﻳﺮان ﻧﻔﺖ ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ وارد ﻛﺮدن‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٣٣٣‬‬
‫در ﮔﻔﺘﮕﻮ در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺑﻬﻨﮕﺎم دﻳﺪارم ﺑﺎ اﻳﺪن‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺎﺋﻲ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه آﺑﺎدان‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﺪن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ ﻫﺎ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﺛﺮات ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺑﺪﺗﺮي دارد ‪ ...‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻨﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ اﻳﺮان از ﻧﻴﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻔﺰاﺋﻴﻢ ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﺑﺎﺗﻠﺮ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﺋﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻬﺎي‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻛﻪ اﮔﺮ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺪان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آن اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻛﺸﺘﻲ ﻧﻔﺘﻜﺶ اﻳﻨﻚ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻤﻞ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺬا اﺛﺮ آن اﻳﺠﺎد ﻫﺮج و ﻣﺮج در ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ در‬
‫ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن‪ ،‬وزﻳﺮ دﻓﺎع از راه ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺌﻮال ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ از دوﻟﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ؟ ﭼﺮا ﻛﻪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮ‬
‫دوش ﻣﺎ ﮔﺬارده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را‪ ،‬دﺷﻤﻦ‬
‫آرزوﻫﺎ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ژﺳﺖ دوﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ‪ ...‬ﻣﺼﺎﻟﺢ آﻧﺎن‬
‫واﻗﻌﺎ‪ ‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫داﻟﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﻣﺎ رﻧﺞ و دﺷﻮاري اﻧﺠﺎم‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮده اﻳﻢ و اداﻣﻪ داد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬از اﻳﺮان اﺧﺮاج ﺷﺪه و از دور ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ اﻳﺮان ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻤﻴﻘﺎ‪ ‬در ﮔﻴﺮ و ﻧﮕﺮان ﺣﻴﺜﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد اﺳﺖ ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ داﻟﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺗﺮ از‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﻳﻚ اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ و در اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن اﺑﺮاز ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻫﺪف واﻗﻌﻲ ﻣﺎ ﺳﻌﻲ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ و‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺠﺎت و ﺣﻔﻆ آﺑﺮوي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻛﺎﺗﻠﺮ از داﻟﺲ ﺧﻮاﺳﺖ آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺮاﺋﻄﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و وي در ﺻﺪد رد آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ‪ .‬داﻟﺲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﮕﺮان آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ را ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ‬
‫دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ واﮔﺬار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر اﺳﺎرت اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺳﻮي‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ داﻟﺲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق از ﭘﺬﻳﺮش آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و ﺷﺮاﺋﻂ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻨﻮز اﻣﻜﺎن دارﻳﻢ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺮاس اﻳﺮاﻧﻴﺎن از اﺳﺎرت ﻧﺎﻣﺤﺪود اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ ‪...‬‬
‫‪ ...‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻇﻬﺎر ﻛﺮد وي ﺗﺮدﻳﺪ دارد اﮔﺮ ﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻄﻮر ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ در اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻈﺮ او‪ ،‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارزش ﻛﺎﻏﺬي ﻛﻪ روي آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺛﺮات ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه در ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎ رﺳﻴﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺳﻪ ﺳﺌﻮال ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ دوﻟﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪.‬‬
‫‪– 2‬ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﻳﺎد‪ ،‬در ﺻﻮرت‬
‫ﺿﺮورت و ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺑﺮﭘﺎ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ داده ﺷﻮد ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1135‬ﺗﺎ ‪ 1138‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪ – 4‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻣﻜﺎن ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و دادن ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 319‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 13‬ﻣﺎرس ‪ ( 1953‬داﻟﺲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻠﻲ را‪ ،‬ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ‪ 5‬ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫اﺑﻼغ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻜﺮدن اﻋﺰام ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻦ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ‬
‫از ﺳﺮ ﮔﻴﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻓﺰوده ﺷﺪه و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺎﻟﻲ در دو‬
‫ﺑﻨﺪ آﻣﺪه اﻧﺪ ‪ :‬ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻨﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ اﻣﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و » ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس‬
‫وﺳﻴﻊ « ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت‪ 1138‬و‪ 1139‬ﻛﺘﺎب(‬

‫‪15‬‬
‫‪٣٣‬‬
 ‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﻫﻤﻜﺎر درﺑﺎر در ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺷﻮد و وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را آﻣﺎده‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر و ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 320‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788. 00 / 3 – 1253‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬

‫ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 14 ،‬ﻣﺎرس ‪ ، 1953‬ﻛﺎﻣﻼ‪‬‬
‫ﺳﺮي ( ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺎردﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﻔﺎرت ﺑﺎ ﺷﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎﻟﻬﺎي ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از وي‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ ) ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ( ﺑﺎ ﻗﺪري اﺣﺘﻴﺎط‪ ،‬روﻳﻪ‬

‫‪٣٣٧‬‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي وي در زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ...‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ وي ﻫﻨﻮز ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻲ را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺎه از اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻗﻮا ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ و اراﺿﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ و‬
‫اداره ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ را ﺑﻪ دوﻟﺖ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻧﻜﺎت آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻣﻦ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﻢ ؟ ﻣﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻢ از ﻛﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮم ﺗﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮي را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮد و ﺷﺎه آن را اﻣﻀﺎء ﻛﺮد ‪.‬‬
‫‪ ... - 2‬ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻫﺮ روزه روﺷﻦ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي‬
‫ﻧﺠﺎت و آزاد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﺮان را از ورﻃﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را‬
‫ﺑﺪان ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اش از دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ‬
‫روﺷﻬﺎي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ورﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و آﻧﮕﺎه ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ رﻫﺒﺮ آزﻣﻮده و ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﺪون ﻟﺰوم دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺎه ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫ﮔﺮدد ‪....‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﺎه از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻃﻼع و‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻓﺴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﻛﻠﻴﺪي در‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻄﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن او و ﻣﺼﺪق ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرد‬
‫و ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺶ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ و او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﺷﺎه از ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ اﻣﻴﺪوار و دﻟﮕﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫روﺷﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻛﻨﻮﻧﻲ ارﺗﺶ و رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ‬

‫‪٣٣٨‬‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ازﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1140‬و ‪ 1141‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪» - 1:‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺠﻠﺲ « ﻫﻤﺎن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ‪ 8‬ﻧﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﺎه و‬
‫ﻣﺼﺪق واﺳﻄﻪ ﺷﺪ و ﻃﺮﺣﻲ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ » ،‬ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ « ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻗﻠﻴﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ‪ 8‬ﻧﻔﺮي ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ‪ – 1‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻲ‪ – 2 ،‬دﻛﺘﺮ ﻛﺮﻳﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ‪ – 3 ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ‪ – 4 ،‬ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪– 5 ،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ – 6 ،‬رﺿﺎ رﻓﻴﻊ‪ – 7 ،‬ﺟﻮاد ﮔﻨﺠﻪ اي و ‪ - 8‬ﻣﺠﺪ زاده ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ‪ 8‬ﻧﻔﺮي اﻳﻨﺴﺖ ‪:‬‬
‫» ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﺣﺴﺐ ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻗﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم‬
‫در ﺟﻠﺴﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﭼﻬﺎردﻫﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1331‬ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪ اﻣﻀﺎء‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن زﻳﺮ در ﺑﺎره ﺷﺎﻳﻌﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻦ درﺑﺎر و رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﺧﻴﺮ در اﻓﻮاه ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺎره اي ﺗﺸﻨﺠﺎت و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﻋﺮض ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﻫﻴﺄت ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﺪوا‪ ‬ﺑﺎ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻼﻗﺎت و ﺑﺎ اﺳﺘﺤﻀﺎر‬
‫از ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﺷﺮﻓﻴﺎب و ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﻪ را‬
‫اﺻﻐﺎء ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺬاﻛﺮات و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﺮض ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪٣٣٩‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ و رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻈﺮات ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‬
‫ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻋﻼﻗﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫و زﺣﻤﺎت ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﻤﻮده‬
‫ام و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام ﻛﺎﻣﻞ آﻗﺎي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫و ﺷﺨﺺ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﺪا‪ ‬ﻣﺤﻞ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺒﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻨﺸﺄ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ ،‬اﺧﺘﻼف در ﺗﻔﺴﻴﺮ و‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮق ﺳﻠﻄﻨﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‪ ‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﻮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺘﻤﻢ آن‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﺮض ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ اﺻﻞ ﺳﻲ و ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ودﻳﻌﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﻫﺒﺖ اﻟﻬﻲ‪ ،‬از ﻃﺮف ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﻣﻔﻮض ﺷﺪه و ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ‪ 44‬ﻣﺘﻤﻢ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺷﺎه از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺒﺮي اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ و اﺻﻞ‬
‫‪ 45‬ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اداره ﺑﻪ ﻋﻬﺪه وزراء و ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اداره و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻛﺸﻮري و ﻟﺸﮕﺮي از ﺷﺌﻮن ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺒﻮده و از ﺣﻘﻮق ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ و وزﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ اداره اﻣﻮر وزارﺗﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را‪ ،‬ﺑﻨﺎم اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻲ و ﻛﻮﺷﺶ در اﺟﺮاي ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻨﻔﺮدا‪ ‬و ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ‪ ‬از ﻋﻬﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻋﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺰارش را از ﺳﺎﺣﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ دارﻳﻢ ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ – ﺟﻮاد ﮔﻨﺠﻪ اي – ﺣﺎﺋﺮي زاده – ﻣﺠﺪ زاده – دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻌﻈﻤﻲ‬
‫– دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ – رﺿﺎ رﻓﻴﻊ – دﻛﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫در دﻳﺪار ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﻔﺮد ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺖ ‪ » :‬ﻣﺠﻠﺲ اﮔﺮ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫اداﻣﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺰارش ﻫﻴﺄت ‪ 8‬ﻧﻔﺮي را‪ ،‬در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻠﻨﻲ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﮔﺰارش را ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﻲ داﻧﺪ‪،‬‬
‫آن را ﻫﻢ رﺳﻤﺎ‪ ‬اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در آن ﺻﻮرت از ﻛﺎر ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻢ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﻣﺠﻠﺲ واﮔﺬارﻛﻨﻢ « ) ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪،‬‬
‫‪ ،1378‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 729‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش دروغ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ اﺳﻨﺎد ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﺳﺮ دﺳﺘﻪ ﺿﺪ ﻣﺼﺪﻗﻲ ﻫﺎي » اﻳﺮاﻧﻲ «‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻈﺮ و روش ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬دو ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ در ﺧﻮر اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ » -1‬درﻗﻠﻤﺮو اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد «‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق در ﻗﻠﻤﺮو اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ ‪ .‬راﺳﺘﻲ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻗﻠﻤﺮو اﻗﺘﺼﺎد‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق از ﭘﺎ درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ ﭼﻨﺎن ﻧﻨﮕﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬اﻣﺎ در ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه و ﻫﻤﺪﺳﺖ او ﻫﻨﺪرﺳﻦ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ‪ .‬دو اﻓﺴﺮ ﻣﺎﻧﻊ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ رﻳﺎﺣﻲ و دﻳﮕﺮي‬
‫رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪،‬‬
‫دوﻣﻲ را ﺑﺎ رﺑﻮدن و ﻛﺸﺘﻦ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬اوﻟﻲ را ﻫﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺷﺐ ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﻮﻗﻴﻒ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق او را از وﻗﻮع ﻛﻮدﺗﺎ آﮔﺎه و رواﻧﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻛﺮد ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ‬
‫وﻗﻮع ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻧﺸﺪ ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫‪ –3‬دﻛﺘﺮ ﻋﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ در ﺑﺎره ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»آن ﺷﺐ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎن دﻟﻢ ﺑﺮاي ﭘﺪر ﺳﻮﺧﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻛﻪ ﺳﻲ و ﻫﻔﺖ ﺳﺎل از‬
‫آن زﻣﺎن ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻳﺎدآوري آن ﻧﺎراﺣﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪود ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺷﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺪر از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮدﻳﻢ ‪ .‬ﺑﻪ زﺣﻤﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻦ و ﺑﺮادرم از ﭘﻠﻪ ﺑﺎﻻ آﻣﺪ ‪ .‬از ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5‬ﺻﺒﺢ ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود ‪16‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ از ﭘﻴﺶ ﺳﺎزﻣﺎن دادهﺷﺪه از‬
‫ﺳﻮي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه را ﻫﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬارده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮان اﻳﺴﺘﺎدن ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭻ‬
‫وﻗﺖ ﭘﺪر را آن ﻃﻮر ﺧﺮد و ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ وارد اﻃﺎق ﺷﺪ روي‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب ﻧﺸﺴﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻣﺮوز ﭘﺎك ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪم ‪ .‬ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارم ﺑﺮاي او ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده‬
‫ﺑﻮدم در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﻗﺴﻢ ﻧﺨﻮردم‪ ...‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدم اﻳﻦ ﺟﻮان ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ‬
‫از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻪ ﻛﺸﻮرش‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻗﺪر او را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻛﺮدم ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻧﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎش‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻜﻦ‪ .‬در روزﮔﺎر ﺳﺨﺖ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ...‬اﻣﺮوز ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﭼﮕﻮﻧﻪ آدﻣﻲ اﺳﺖ او ﺑﻪ ﻣﻦ دروغ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻢ داد و‬
‫ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻨﻢ ﺑﺪﻫﺪ‪ ...‬دﻳﮕﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻢ از او ﺳﻠﺐ ﺷﺪه‪ ...‬ﭘﺪر از آن روز‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه روﺑﺮو ﻧﺸﺪ و اﺻﺮار ﺷﺎه ﺑﺮاي دﻳﺪار او ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪) «.‬‬
‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق‪ :‬در ﻛﻨﺎر ﭘﺪرم ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫رﺳﺎ‪ ،‬چ‪ ،1369 ،3‬ص ‪.(65‬‬
‫‪ - 3‬دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ اوﻟﻴﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ را ﺑﺎ ﺷﺎه ﺑﻌﺪ از » ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ« اﻳﻨﻄﻮر‬
‫ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ در ﺟﺮاﻳﺪ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻋﺮض ﮔﺰارش در ﺑﺎرة ﻫﻴﺌﺖ اﻋﺰاﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺑﺤﻀﻮر ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﻪ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻣﺸﺮف ﺷﺪه ام ! آن روز ﻛﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻗﺮﻳﺐ دو ﺳﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻢ ﻃﻮل‬
‫ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻴﺌﺖ اﻋﺰاﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺷﺎه دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در آن داﺷﺖ ﻣﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﺑﺪرﺑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدم و‬
‫ﻳﻜﺴﺮ ﮔﺮﺳﻨﻪ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻜﺎخ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ رﻓﺘﻢ‪ .‬دﻳﺪم ﺷﺎه از دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻠﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻣﺼﺪق از ﻣﻦ رﻧﺠﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ درﺣﺎدﺛﺔ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻣﻦ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ام ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ؟ ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﺎو ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪارم‬
‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪه اﻳﻦ ﺻﺤﻨﺔ ﺷﺮم آور ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﺪو ﭼﺸﻤﺎن او ﻛﻪ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ داﻋﻴﺔ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ دارﻧﺪ ﻧﮕﺎه ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻤﻦ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ آﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺎروق ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ درس ﻋﺒﺮت ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻓﺎروق ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻮﻛﺮي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ را ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺸﺖ ﺑﻤﻠﺖ ﺧﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﺧﻮﻳﺶ را در‬
‫روز ﻣﻮﻋﻮد از دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺖ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ از آن راه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ؟‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺸﻤﺎ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺮدم ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺑﺪي از اﻳﻦ ﻣﻠﺖ دﻳﺪه اﻳﺪ ﻛﻪ در ﺻﻒ اول ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﺪ؟‬
‫آن روز ﺧﻴﻠﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎو ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻳﻜﺒﺎر در ﺳﻲ ام ﺗﻴﺮ ﺑﺪﺳﺘﻮر‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدﻳﺪ و ﺳﺰاي آن را دﻳﺪﻳﺪ‪،‬‬
‫آﻳﺎ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آن آزﻣﺎﻳﺶ ﺗﻠﺦ را ﺗﻜﺮارﻛﺮد ؟ درﺑﺎر در ﺗﻤﺎم‬
‫ﻃﻮل ده ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ ﮔﺎه ﻫﺮﭼﻪ دزد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻲ ﻧﺎﻣﻮس و ﻫﺮﭼﻪ واﺧﻮرده اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از ﻫﻤﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه ﺧﺎرﺟﻴﺎن و ﻧﻘﻄﺔ اﺗﻜﺎي ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﻦ درﺑﺎر ﮔﻨﺪ و ﻛﺜﻴﻒ و ﻟﻌﻨﺘﻲ ﺑﻮده ا ﺳﺖ‪) « .‬ﺧﺎﻃﺮات و ﻣﺒﺎرزات‬
‫دﻛﺘﺮﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﺑﻜﻮﺷﺶ ﺑﻬﺮام اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺨﻦ ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم ﺑﻬﺎر ‪،‬‬
‫‪ ،1370‬ص ‪ 226‬ﺗﺎ ‪( 227‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪ – 4‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻃﺮح ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺳﻘﻮط‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ درﺑﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ » ،‬در روز ‪ 21‬اﺳﻔﻨﺪ ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮي‪ ،‬ﻛﻪ دوﻟﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻃﺮح و ﺗﺼﻮﻳﺐ آن را درﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‬
‫داﺷﺖ درﺟﻠﺴﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺑﺎر‪ ،‬ﻃﺮح‬
‫آن را در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺘﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬درﻫﻤﻴﻦ اوان‪ ،‬دﻛﺘﺮﻣﻈﻔﺮﺑﻘﺎﺋﻲ وﺣﺎﺋﺮي زاده‬
‫ﻛﻪ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮي ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺗﻨﻈﻴﻢ واﻣﻀﺎي آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﻧﻈﺮﺧﻮد ﻋﺪول ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ وﻛﻼي در ﺑﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮدداري از‬
‫ﺷﺮﻛﺖ در ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺟﻨﺠﺎل و ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺠﻠﺲ را ﻓﻠﺞ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻃﺮح و ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ ، 32‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ص ‪(269‬‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 321‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪18‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺿﻤﻦ ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﮕﻮي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﭘﺎﺳﺨﻲ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻣﺮوز‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ آﻣﺎده ﺗﺮك ﻛﺮدن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻤﺎن در ﺑﺎره ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي او ﺑﻮدم‪ ،‬او اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬او ﻣﺘﺄﺳﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎد اﺑﺮاز ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻨﻚ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻣﻴﺪ ﻧﺎﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬وي ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺎره راﻫﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ‪...‬‬
‫وﻟﻲ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺮﻳﺢ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻣﺮا در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎزه اي داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ‪50‬‬
‫‪٣‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﻪ ﻫﺮﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ ؟ ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ وي اﺑﺮاز ﺻﻮا‬
‫ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻨﻢ ‪ ...‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ اﻇﻬﺎر ﻛﻨﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﻴﻪ اي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل دﺷﻮارﺗﺮ‬
‫ﺳﺎزد ‪ ...‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان‬
‫اﻓﺰوده ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ وام‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ وارﻳﺰ و ﻳﺎ از ﻣﺤﻞ درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻬﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ وام ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد ؟ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫دارم دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬آﻧﻬﻢ در زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻨﺪﻛﻪ اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻻاﻗﻞ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻮرا‪ ‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰارﺗﻦ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ وﻋﺪه‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﺪ ؟ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮع وام اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت وام در ﺑﺎره آن اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و از ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬راﻳﺰن اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ از روي آن روﻧﻮﺷﺖ ﺑﺮدارد ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آن اﻳﻨﺴﺖ ‪:‬‬
‫اول – ﺧﺮﻳﺪن ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰارﺗﻦ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر از ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮط ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺶ ﻣﺎه‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻗﺪام ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﺑﻬﺎي ﺷﻜﺮرا از ﻣﺤﻞ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﭙﺮدازد ‪.‬‬
‫دوم – اﻃﻼﻋﻴﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاران ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﻧﻔﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ‪ 40‬درﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪...‬‬

‫‪٣‬‬
‫ﺳﻮم – ﻫﺮﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺎء ﻧﻘﺪ و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ در دوره‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪...‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎردر ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ او‬
‫ﺻﺤﺒﺖ و ﺗﻜﺮار ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰارﺗﻦ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻛﺮد ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎي ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺧﻔﻪ ﻛﺮدن اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻪ اﻳﺮان ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد ﺷﺮاﺋﻂ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺗﺮاﺿﻲ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪...‬‬
‫‪ – 3‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ‪ :‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻣﻴﻞ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ارﺳﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺘﺎب ﻧﺸﻮد ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﺘﺎ‪ ‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ام در ﺗﻌﻄﻴﻼت ﻧﻮروز اﻳﺮان‪ ،‬از ‪ 23‬ﺗﺎ ‪ 29‬ﻣﺎه ﻣﺎرس‪ ،‬از‬
‫اﺻﻔﻬﺎن و ﺷﻴﺮاز دﻳﺪن ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﺗﺎ اواﺋﻞ‬
‫آورﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﻢ آورﻳﻞ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا‪ ‬ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 322‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،78,00 / 3 – 3153‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 31 ،‬ﻣﺎرس ‪ ،1953‬ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري(‪ ،‬ورود ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق ﺷﺎه و درﺑﺎرﻳﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺬف ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ در روز ‪ 29‬ﻣﺎرس‪ ،‬ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ دﻳﺪار از‬
‫اﺻﻔﻬﺎن و ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻲ ﮔﺰارده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻮرا‪ ‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫دﻳﺪار ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﺻﺒﺢ روز ﺳﻲ ام ﻣﺎرس‪ ،‬وي را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم ‪ .‬وي ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اي راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻧﻴﻮزوﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ 23‬ﻣﺎرس اﺷﺎره ﻛﺮد )‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ﺳﻔﺎرت ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 3800‬ﻣﻮرخ ‪ 24‬ﻣﺎرس ( و آن را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬

‫‪٣‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﺑﺮاي رواﺑﻂ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ زﻳﺎن‬
‫آور ﻧﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻪ رﻫﺒﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫اﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮا از روﻳﺪادﻫﺎي ‪ 10‬روز ﮔﺬﺷﺘﻪ آﮔﺎه‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﺧﺘﻼف و ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق ﺑﻴﺶ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﻣﻴﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ و آﺷﻮب ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه اﻋﺰام ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎه‪ ،‬از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران دﻣﺪﻣﻲ و‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺮادران ذواﻟﻔﻘﺎري را ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﺑﺮاي آرام ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺎﺋﺮي زاده‬
‫ﺑﻪ وي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺳﻤﺖ ﺑﺎزرﺳﻲ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ را ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﺎﺋﺮي زاده‬
‫وﺳﻮﺳﻪ ﺷﺪه اﻣﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ او را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ را ﻧﭙﺬﻳﺮد ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ را در ﺗﻌﻄﻴﻞ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺮاي ارﻋﺎب و ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﻛﺮدن اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ‪ 8‬ﻧﻔﺮي ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮح اﺧﺘﻴﺎرات و اﻗﺘﺪار ﺷﺎه را ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬روﻳﻬﻤﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫درﮔﻴﺮﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ‪ ‬ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت آﻳﻨﺪه اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻛﻨﻮن ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق در آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪه ﻧﻔﻮذي ﻛﻪ ﺷﺎه دارد‪ ،‬ﺑﻪ زودي ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﻴﭻ‬
‫ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم ﻃﺮح ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﺸﺎوران ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را در ﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺄت ‪8‬‬
‫ﻧﻔﺮي‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ از‬
‫ﺳﻮي وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺷﺎه اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻠﺨﻲ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد اﺳﺖ ‪ :‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﮔﻔﺖ ‪ :‬رﻳﺰه ﺧﻮاري ﺳﻔﺮه ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺧﺎن را ﺑﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬او ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺮدم اﻳﺮان‬
‫‪٣٧‬‬
‫و اﻧﻬﺪام ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﭘﻴﺮوزي ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﻗﻮاي ﻣﻬﺎﺟﻢ رﺟﺤﺎن دارد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺸﺘﺎر‬
‫ﻣﺮدم و ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻳﺮان و ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻐﻮل ﺑﺮﻛﺸﻮر ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ )ﻓﺮزﻧﺪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﺸﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺧﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﻮد( را ﺳﺨﺖ دﺷﻤﻦ ﻣﻲ داﺷﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮارزم‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻮاص او ﺑﺎو ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﺮد ﻓﺮار اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ اردوي‬
‫ﺟﻼاﻟﺪﻳﻦ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد ‪ .‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ » اﺳﻴﺮي در دﺳﺖ ﭼﻨﮕﻴﺰ‬
‫ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﻮارا ﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎزﻧﺪﮔﻲ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ‪) «.‬ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎ ل‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻔﺼﻞ اﻳﺮان از ﺣﻤﻠﻪ ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺗﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﺗﻴﻤﻮري ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم ‪ ،1347 -‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 47‬و ‪( 48‬‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ در ﺗﺪارك اﺗﺤﺎد آﺳﻴﺎﺋﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﻘﻼل از‬
‫ﺳﻠﻄﻪ روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺪﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﺮوزي و ﺑﺪرآﻣﺪن اﻳﺮان از ورﻃﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮزا اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه اﮔﺮ ﻫﻢ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و‬
‫اﻗﺘﺪارش ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻮد ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺳﺎل اول ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‪،‬‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ و اﻳﺮان ﻣﺪار ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪) « ...‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﻲ‬
‫ﺧﺎن اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ‪ ،‬ﺗ‪ Ĥ‬ﻟﻴﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻳﺮان ‪ ،‬ﭼﺎپ دﻫﻢ ‪ ، 1366 ،‬ص‬
‫‪( 27‬‬
‫او » در اواﻳﻞ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺘﻲ روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻳﺮان دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﻲ داد ‪ .‬ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻼ ادارة اﻣﻮر اﻳﺮان را ﻋﻬﺪه دار ﺑﻮد و ﻗﺪﻏﻦ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دول ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺪون اﺟﺎزه و ﺣﻀﻮر او ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ(‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺮدو از ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻗﺪرت‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ دردﺳﺖ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮد از راه »دﻟﺴﻮزي« و‬
‫»ﺧﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻲ« ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ذﻫﻦ ﺷﺎه ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اوﻻ‬
‫زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺧﻮد در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد و درﻫﺮ اﻣﺮي از رأي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﭘﻴﺮوي ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ و‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻌﻬﺪه وزﻳﺮان دﻳﮕﺮ و ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺎن و ﻣﻨﺸﻴﺎن ﺳﭙﺎرد« ) اﺳﻤﻌﻴﻞ راﺋﻴﻦ ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮان اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﺎوﻳﺪان ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ ‪ ، 1362 ،‬ص ‪(62‬‬
‫درآن روزﻫﺎي اول ﻛﻪ ﺗﺎزه ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ از اﻃﺎق ﺷﺎه ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ .‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم از او ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻪ وﻗﺖ از ﻣﻦ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه ﺑﺮوﻳﺪ؟ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎرﻋﺬرﻣﻲ‬
‫آورد‪ .‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺸﻤﺎ دﻳﮕﺮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺟﻮان ﺑﺪون ﺣﻀﻮر‬
‫ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﺮاي او ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫» وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻃﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻫﻴﭻ‬
‫اﻗﺘﺪاري ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي دوﻟﺖ از ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آن ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﻮد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻘﺪري زﻳﺎد ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل اول‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم در‪ 25‬ﺻﻔﺮ‪ 1251‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﺮاﺑﺮ‪ 20‬ژوﺋﻦ‬
‫‪1835‬ﺑﺪﺳﺖ دژﺧﻴﻤﺎن ﺷﺎه ﺑﻘﺘﻞ رﺳﻴﺪ« )ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﻲ ﺧﺎن اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ‪ ،‬ﺗ‪ Ĥ‬ﻟﻴﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻳﺮان ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دﻫﻢ ‪ ، 1366 ،‬ص ‪( 27‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﻛﻮﺷﺶ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم را ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺜﺎل ﻣﻴﺮزا آﻗﺎﺧﺎن ﻧﻮري اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫دردﺳﺖ روس واﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ در ﺻﺪد‬
‫اﺻﻼﺣﺎت داﺧﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و رﻗﺎﺑﺖ روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺟﻬﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ »ارزش اﻳﺮان در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎرى روس واﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬دو دوﻟﺘﻰ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش اﻣﭙﺮاﺗﻮرى ﻫﺎى ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮا راه ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ) .‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻓﺮﻳﺪون آدﻣﻴﺖ ‪ ،‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ و اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم ‪، 1354 ،‬‬
‫ص ‪(462‬‬
‫»ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲ آور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻴﭽﮕﺎه داﻣﻨﻪ‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺶ آﻧﺎن از ﺣﺪ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻧﮕﺬﺷﺖ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪ‬
‫آن ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻰ رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻨﺎر ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺘﻰ روى ﻛﺎر‬
‫آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻠﻰ و ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد )ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻰ( آن‬
‫دو ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﻨﻰ ﻳﺎ ﻣﻮاﺿﻌﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻗﺪرت را‬
‫ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ و آن ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺎى دوﻟﺖ ﺛﺎﻟﺜﻰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰ ﺷﺪ‬
‫ﻫﻤﺎن دو ﺣﺮﻳﻒ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ دﺳﺖ رﻗﻴﺐ ﺗﺎزه وارد را‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪( 462‬‬
‫اﻣﻴﺮدر ﻧﺎﻣﻪ اي در ﺟﻮاب "ﺷﻴﻞ" ﻛﻪ از وي ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ داﺷﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪.... » :‬در ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﻣﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻗﺪرت‬
‫دﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوزﺟﺎي ﻣﻠﻴﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬رو ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻗﺪرت ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺷﺘﻴﺎق‬
‫ﻏﺮﻳﺒﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي اﺟﻨﺒﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺎ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺪرت اﻳﺮان واﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮرﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺗﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎﻳﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﻗﺪرت اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ و از ﻗﺪرت اﻳﺮان ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ ) «...‬ﻋﻠﻲ‬
‫رﺿﺎ ﻗﻠﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺨﺒﻪ ﻛﺸﻲ)ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‪ -‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ -‬ﻣﺼﺪق( ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ ‪ 1377‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪( 163‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺲ از دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮداﺧﻠﻲ و‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ از وي ﻧﺰد ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺑﺮود و ﺷﺎه ﻃﻔﺮه ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ‪ ....»:‬ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺮض دارم‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮزﮔﻲ و ﻧﻤﺎﻣﻲ‬
‫وﺷﻴﻄﻨﺖ اﻫﻞ اﻳﻦ ﻣﻠﻚ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎده دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺸﻨﺪ و ﻃﻮري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻈﻢ را ﻛﻞ دﻧﻴﺎ از ﺷﺪت ﺣﺴﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤﺮه ﺧﺮاب و ﺿﺎﻳﻊ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻼم را ﺧﺮاب‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﺨﺘﻪ را ﺧﺎم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ص‪( 164‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ اﻣﻴﺮ را ﺑﻪ ﺣﺎج ﻋﻠﻴﺨﺎن ﻓﺮاﺷﺒﺎﺷﻲ داد و‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ » :‬ﭼﺎﻛﺮآﺳﺘﺎن ﻣﻼﺋﻚ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﻓﺪوي ﺧﺎص دوﻟﺖ اﺑﺪ ﻣﺪت ﺣﺎج ﻋﻠﻴﺨﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﺨﺪﻣﺖ ﺧﺎص ﻓﺮاﺷﺒﺎﺷﻲ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﻦ ﻛﺎﺷﺎن‬
‫رﻓﺘﻪ ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﻲ ﺧﺎن ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ را راﺣﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﻴﻦ اﻻﻗﺮان‬
‫ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﺑﻤﺮاﺣﻢ ﺧﺴﺮواﻧﻲ ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه‪ ) «.‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ص ‪ ( 165‬و ﻗﺘﻞ‬
‫ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﻲ ﺧﺎن اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ در ‪ 18‬رﺑﻴﻊ اﻻول ‪ ، 1268‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 9‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪1852‬‬
‫ﻣﻴﻼدي ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﻬﻠﻮي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬زاﻫﺪي ﻛﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ – زﻳﺮا ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪن او ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺖ – ﺑﻪ ﻛﻨﺎر‪ ،‬اﻣﺜﺎل ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﻲ ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﻲ و‬
‫ﺣﺎﺋﺮي زاده ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه اي را اﻳﻔﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻚ در دﻣﺎدم ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را وﻟﻮ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﺪن اﺳﺘﺒﺪاد ﭘﻬﻠﻮي ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪.‬‬
‫و در ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،1359‬ﻗﻮاي ﻋﺮاق‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و رژﻳﻤﻬﺎي ﻋﺮب‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻪ اﻳﺮان ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ روﺣﻴﻪ ﻣﻠﻲ و ﺗﺠﺪﻳﺪ‬

‫‪٣١‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ارﺗﺶ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺷﻜﺴﺖ رﻓﻊ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺜﺎل ﺑﻬﺸﺘﻲ وﺧﺎﻣﻨﻪ اي‬
‫وﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬ﻧﺼﻒ اﻳﺮان ﺑﺮود ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﭘﻴﺮوز‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬رﺟﺎﺋﻲ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﺎ آن ﭘﻴﺮوزي را‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ اﻳﻦ ارﺗﺶ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻲ ﺻﺪر در ﻛﺘﺎب ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ » زﻣﺎﻧﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺟﻨﮓ راﺿﻰ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص در دو ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از اﺟﺮاى ﻣﺮﺣﻠﻪ » ﻋﺰل «‬
‫از ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﻮدﺗﺎى ﺧﺰﻧﺪه‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ :‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺑﺎ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ وزاﻣﺒﻴﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮاق ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﻐﺎﻟﻰ را‬
‫ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻫﻢ درداﺧﻞ ﺧﺎك ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك دو‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻰ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﻄﺮف‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو دوﻟﺖ در ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎك ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوى اﻧﺘﻈﺎﻣﻰ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻴﺮوى ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫دوﻛﺸﻮر از راه ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺣﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻰ دﻳﺮﺗﺮ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى ﺑﻨﮕﻼدش ﺑﻪ‬
‫ﺗﻬﺮان آﻣﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺻﺪام ﭘﺮﺳﻴﺪم آﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﺣﺎﺿﺮاﺳﺖ ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و‬
‫ﺷﺮط ﺧﺎك اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ؟ ﺻﺪام ﭘﺎﺳﺦ داد‪" :‬ﻳﺲ‪ .‬ﻣﻰﺑﻰ" ﺑﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روزى ﻛﻪ ﻧﺰد آﻗﺎى ﺧﻤﻴﻨﻰ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ درﺑﺎره ﺣﺮﻓﻬﺎى اﻳﻦ دو ﻫﻴﺎت ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از روﺣﺎﻧﻴﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را آﻗﺎى ﻣﺪﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد او آورده ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﮕﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺎر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎﻳﺪ اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎزش ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪!...‬‬
‫آﻗﺎى ﺧﻤﻴﻨﻰ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮﺑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎر را ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﺪ اﻣﺎ‬
‫اﺳﻤﺶ را ﺻﻠﺢ ﻧﮕﺬارﻳﺪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻠﺪﻳﺪ ﭼﻄﻮر ﺟﻮرﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدهاﻳﺪ! ﮔﻔﺘﻢ ﭼﺮا؟ ﭘﺎﺳﺦ داد ﺻﻠﺢ ﻣﺨﺎﻟﻒ زﻳﺎد دارد‪،‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ روﺣﺎﻧﻴﻮن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﻤﻰﺷﻮد ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دروﻧﻢ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺻﻠﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﺳﻤﻰ روﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﺻﻠﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮى ﻣﺎ‬
‫را ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺠﺎى ﻗﺮارداد ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫اﻣﻀﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻮاﻓﻖ ﺻﻠﺢ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم درﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﺷﻌﺎر اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ را‬
‫ﺑﺮاى آن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ آن ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎزﻧﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﺳﻜﻮت ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ دارﻳﻢ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوزى ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻛﺎرى را ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺮ را ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫وزراى ﺧﺎرﺟﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﺸﻮر ﻗﺮار ﺑﻮد در‪ 25‬ﺧﺮداد وارد اﻳﺮان ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺟﺮاى‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ "ﻋﺰل" ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪...‬‬
‫ﺟﻨﮓ و اداﻣﻪ آن اﮔﺮ از ﻟﺤﺎظ ﺑﻴﺰار ﺷﺪن ﻣﺮدم از ﺳﺮان ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮرى و‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ آﻗﺎى ﺧﻤﻴﻨﻰ در اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻋﻮض ﺑﻪ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ ﻓﺮﺻﺖ داد ﺗﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﻗﺪرت را ﻳﻜﻰ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮى ﺗﺴﺨﻴﺮﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺮدم ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﻰ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪-‬‬
‫و ﺗﻮﺿﻴﺢﻫﺎى روزﻣﺮه ﻧﻴﺰ داده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ‪ -‬ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﺮاﺋﻂ ﻋﻤﻮﻣﻰ‬
‫ﺿﻌﻒ داﺧﻠﻰ و اﻳﺠﺎد ﺟﻮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎر و ﺑﺰرﮔﻰﻃﻠﺒﻰ آﻗﺎى ﺧﻤﻴﻨﻰ‬
‫و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮرى و ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺼﻮﻣﺖﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﺮاى‬
‫اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﺧﻠﻰ از اﺳﺒﺎب ﻋﻤﺪه ﺟﻨﮓ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ‬

‫‪٣٣‬‬
‫و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻨﮓ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻫﺪﻓﻬﺎى داﺧﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر در رﻫﺒﺮى ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻰ را ﻛﺸﻒ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﺮ ﻗﺮاري ﻗﺪرت اﺳﺘﺒﺪادى ﺑﻬﻤﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ‪ ...‬ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻳﻨﻄﻮر ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺼﻒ اﻳﺮان ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﻴﺮوزى ﺑﻨﻰ ﺻﺪر اﺳﺖ‪ ) « .‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ‪،‬‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1361 ،‬ص ‪ 200‬ﺗﺎ ‪( 202‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ اﺣﻤﺪي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬از درون ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي روزاﻧﻪ آﻗﺎي رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن روزﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫وﻗﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ارﺗﺶ در آن زﻣﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﺗﺶ ﺑﺲ و ﺻﻠﺢ‬
‫ﻫﻴﺄت ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﺎ آﻗﺎي رﺟﺎﻳﻲ ]ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫وﻗﺖ[ درﺑﺎره ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﺻﻠﺢ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﺠﺎد ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ درﺧﺎك اﻳﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺮوج ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺮاﻗﻲ داده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﺎ‬
‫و آﻗﺎي ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻠﻲ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫از درون ﻫﻤﻴﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي روزاﻧﻪ آﻗﺎي رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ در آن اﻳﺎم‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺳﺮان رژﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻃﺮح آﺗﺶ ﺑﺲ و ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﻨﮓ در آن زﻣﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ ﻫﻴﺄت ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻳﺎد‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬آﻗﺎي ﺑﻨﻲ ﺻﺪر در‬
‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ دﻳﺮوز )ﻳﻜﻢ اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ (1360‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺪﻫﺪ و‬
‫ﺻﻠﺢ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻌﺎرﻫﺎي راه ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ اﻣﺮوز ]ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺳﺮان ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﻫﻤﺎن روز ﺷﻌﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آﺗﺶ ﺑﺲ ﺳﺮ ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ[ و اﻇﻬﺎرات اﻣﺎم ﻳﻘﻴﻨﺎ راه را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫) ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﻤﻴﺪ اﺣﻤﺪي ﺑﻨﺎم » ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« )ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ اﻳﺮان و ﻋﺮاق( ‪-‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﺮان )ﺑﺮﻟﻴﻦ(‪ 31 -‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪22 /1384‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 2005‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﻛﺎر ﻧﺎﻣﻪ و ﺧﺎﻃﺮات ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ‬
‫رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ‪» ،‬ﻋﺒﻮر از ﺑﺤﺮان«‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪، 1378‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 52 ، 106‬و ‪( 108‬‬
‫‪ – 3‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻃﻲ ﻫﻔﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﺑﺎ وي‬
‫ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻣﻌﻄﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻗﺪام‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﻓﻜﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ‪ .‬اﻛﺜﺮ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﺎﺷﺪ را ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪.‬زاﻫﺪي از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﺑﺮداران ذواﻟﻔﻘﺎري و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران و ارﺗﺶ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ‪ .‬زاﻫﺪي ﺳﻪ روز‬
‫ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ از ﻋﻼء دﻳﺪار و اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ وي ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮي را ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺷﺎه اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻗﻮل دﻫﺪ ﻛﻪ از وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ ...‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ‪ 29‬ﻣﺎرس‪ ،‬از ﺑﺮوﺟﺮدي‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺟﻊ‬
‫روﺣﺎﻧﻲ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫زاﻫﺪي‪ ،‬دﻳﺪار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺰﺑﻮر ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ داﺷﺖ ‪ .‬وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﺑﻌﺪا‪ ‬ﻋﻼء را‬
‫ازﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد آﮔﺎه ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ از ﺷﻤﺎ ) ﻫﻨﺪرﺳﻦ ( ﺑﭙﺮﺳﻢ ‪ :‬آﻳﺎ » دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻨﻮز از ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ « ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ )‬

‫‪٣‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ( ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻋﻼء ﭼﻄﻮر ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻲ را‬
‫ﺑﻜﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻦ‪ ،‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر وي را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ام ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻪ از‬
‫ﻣﺼﺪق و ﻧﻪ از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﺑﻌﻼوه‪ ،‬وي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درك ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ »‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ « ﻫﻤﺪﺳﺖ و ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻮد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻴﻬﻦ دوﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﺿﺮور ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺪان اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي‬
‫درﮔﻴﺮ ﺷﻮد ‪ ...‬وي ﻗﻮل داد ﻣﺮا از روﻳﺪادﻫﺎ آﮔﺎه ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 6‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي دو ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ :‬ﻣﺼﺪق ﺗﺎ اﻧﺪازه اي‬
‫وي را در اﻧﺼﺮاف ﺷﺎه از ﺧﺮوج از اﻳﺮان‪ ،‬در ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ ) ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ( ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ‪ .‬وي اﺻﺮار دارد ﻛﻪ ﻋﻼء ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ‬
‫داراﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﺪﻳﺪا‪ ‬ﺿﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺷﻮد ‪ .‬ﻻﻛﻦ ﺷﺎه ﺑﻬﺮﺣﺎل از‬
‫ﻗﺒﻮل اﻳﻦ اﻣﺮ اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺻﺒﺢ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻳﻨﻚ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻌﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻠﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﻼء ﺷﻮد ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﺎه ‪ ...‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻋﻼء ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺷﺎه اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﺑﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺰدي زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﻲ ﻧﮕﺮد ‪...‬‬
‫‪ – 8‬زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮدارﻧﺪه ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‬
‫دوﻣﻲ‪ ،‬اﻳﺮان را ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﺑﺴﻮي ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻼء ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ داراي ﻧﻴﺎت ﺧﻮب اﺳﺖ ﻟﻜﻦ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺑﺼﻴﺮت و ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ را در‬
‫ﺣﻀﻮر درﺑﺎرﻳﺎن ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮداز ﻣﻄﺮح ودر ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي ﻋﻼء آﻧﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻧﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر و ﺑﺮداﺷﺖ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﺎﺋﻞ ﺻﻠﺢ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي زور‪ ،‬از اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻟﻬﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1145‬ﺗﺎ ‪ 1147‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺑﺮاي ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻛﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان از وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺼﺪي آن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﻣﻨﻔﻲ دادن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﺪارك ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺳﻨﺎد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق از ﺳﻮي ﺷﺎه و وزﻳﺮ درﺑﺎر او داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬و» ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاي ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﺗﺼﻤﻴﻢ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻠﻊ ﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﻜﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎرﮔﺮي اﻧﮕﻠﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻠﻤﻨﺖ اﺗﻠﻲ )‪ ( Klement Attlee‬ﻃﺮح اﺷﻐﺎل ﻓﻮري ﺗ‪Ĥ‬ﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺖ‬
‫آﺑﺎدان را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻃﺮح اﺟﺮاﺋﻲ آن ﺑﻨﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت » ﺑﻮﻛﺎﻧﻴﺮ « (‬
‫)‪ Operation Buccanir‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ رﺳﻴﺪ ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ﭼﻨﺪ‬
‫واﺣﺪ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﺮﻳﭙﻮﻟﻲ ) ﻟﻴﺒﻲ ( ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺟﺮاي ﻃﺮح‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻌﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت‬
‫از ﺣﺰب ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺰب ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر‪ ،‬دوﻟﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻃﺮح ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫را از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻗﻄﻊ ﺗﻤﺎم رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ دوﻟﺘﻴﻦ اﻳﺮان‬

‫‪٣٧‬‬
‫واﻧﮕﻠﻴﺴﺘﺎن در ﭘﺎﺋﻴﺰ ‪ ، 1331‬دوﻟﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎ را در اﻳﺮان‬
‫ﺑﻄﻮرﺟﺪي دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام دﺳﺖ زد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‪ ،‬در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ) 1952‬ﭘﺎﺋﻴﺰ ‪ ( 1331‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺳﻔﺮ‬
‫ﺗﻬﺮان ﻋﺎزم اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬درﻟﻨﺪن ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر "ﺟﺎن ﻛﻮﭼﺮان )" )‪ ( John Cochran‬ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺨﻨﮕﻮي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻃﺮح ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﺎ وي ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ) «.‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان وﻛﻮدﺗﺎي‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ ،1378 ،‬ص ‪( 330‬‬
‫"وود ﻫﺎس" ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ‪ :‬در ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻣﺎرس ‪ 1953‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 27‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1331‬ﻣﺎ‬
‫» ﺳﻴﺎ« از‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻲ از "وﻳﺰﻧﺮ" درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺗﺎﻛﻴﺪ ورزﻳﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﺎ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻬﺎي ﻻزم در ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ‬
‫) ﻫﻔﺘﻪ آﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق آﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در اواﺳﻂ آورﻳﻞ‬
‫‪ ( 1332‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮي ‪ ،‬از ﺳﻮي "ﺑﻴﺪل اﺳﻤﻴﺖ" از واﺷﻴﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬درآﻏﺎز‪ ،‬وزارت ﺧﺎرﺟﺔ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺣﺎﺿﺮﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻓﻮرﻳﻪ‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ را ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ "ﺑﻴﺪل اﺳﻤﻴﺖ" ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﻃﺮف وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ .‬روز دوم آورﻳﻞ )‪ 13‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ( 1332‬وزارت ﺧﺎرﺟﺔ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻛﻪ » ﺳﺎزﻣﺎن« ﺑﺮادران ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ در ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ آورﻳﻞ ) ﻫﻔﺘﻢ اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ( 1332‬ﺗﺎﺋﻴﺪ رﺳﻤﻲ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدن زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ در راه اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﻫﻨﻮز دو ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ راﺿﻲ ﻛﺮدن » ﺑﺮادران« ) ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪:‬‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮدن ﺗﺤﺖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اﻛﺮاه‪ ،‬وﻟﻲ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺨﺺ روزوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪا ﺗﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ » ﺑﺮادران« ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺑﻪ وﻋﺪه ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دوم آرام ﻛﺮدن اﻋﺼﺎب ﺷﺎه و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮدن وي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺪف‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪن وي از ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﺮدن ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮه اي ﻛﻪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺪرش داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﻛﺎرآﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﮔﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع رو ﺑﻪ زوال اﻳﺮان‪ ،‬او ﻋﻤﻼ راه دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ).‬ﺳﻲ‪ .‬ام ‪ .‬وود ﻫﺎس ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﺣﻨﺎز‬
‫ﺷﻜﻮري‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ و ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ اﺣﻤﺪ ﺑﺸﺮي ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻮ ‪ ، 1367 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 56‬ﺗﺎ‬
‫‪. ( 58‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ" دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ" ‪ » :‬در ﻣﺎرس ‪ ،1953‬ﺗﻠﮕﺮاﻣﻰ از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻳﻚ ژﻧﺮال )‪ )، (...‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ -‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻟﻮى ﻫﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻋﻤﻞ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺮاى ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬
‫ﻣﻼﻗﺎﺗﻰ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‪ ،‬در آن‪ ،‬اﻓﺮاد ﺳﺘﺎدﻫﺎ و اﻓﺮاد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﺎت اﺣﺘﻴﺎط آﻣﻴﺰى ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ﺗﻌﻠﻴﻢ داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ژﻧﺮال ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻬﻴﭻ رو‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻼﻗﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎرا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ژﻧﺮال و ﻋﻼﺋﻢ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‬
‫وﺳﻌﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻳﻪ ﻳﻜﺴﺮه ﻣﺨﺮب و ﺑﻰ ﻣﺤﺎﺑﺎى ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ژﻧﺮال واﻟﺘﺮ ﺑﺪل اﺳﻤﻴﺖ ‪ ،Walter Bedell Smith‬ﻣﻌﺎون وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺗﺄﻳﻴﺪ‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻋﻀﺎى ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻰ ﻋﻀﻮ‬
‫آن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎ اﺑﻼغ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ و اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺑﻼغ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ .‬وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ و ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق‪ ،‬ﻟﻮى ﻫﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬و روژه ﮔﻮﺋﻴﺮان ) ‪،( Goiran‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ ‪ ،‬را از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ و اﺟﺎزه ﺗﺪارك ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 4‬آورﻳﻞ ‪ ،1953‬رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ﻳﻚ ﺑﻮدﺟﻪ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرى در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺻﺮف ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬و رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺧﺘﻴﺎر داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺪون ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ واﺷﻴﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻃﻮر ﻣﺼﻠﺤﺖ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻮل را ﺧﺮج ﻛﻨﻨﺪ‪« .‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش‪ :‬ﻣﺎرس ‪ ،1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪،1999‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 14‬و ‪ ، 15‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ درﺑﺎرة ‪28‬ﻣﺮداد و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻰ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وﻃﻦدوﺳﺖ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ص ‪ 82‬ﺗﺎ ‪ ، 83‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‬
‫رﺳﺎ‪(.1379 ،‬‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫‪16‬‬
‫ﺑﺎﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس و ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ دوﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‬

‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎر ﻃﻮس‬

‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) ، 323‬ﺗﻬﺮان‪ 4 ،‬آورﻳﻞ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ (‪،‬‬

‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺑﻼغ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي‬
‫او ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺼﺪق ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ - 2‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ آﻏﺎز‬
‫ﻧﻤﻮدم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻣﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﻪ اﻃﻼع وي ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬او اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺿﺮورت ﻧﺪارد ‪ » .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ « ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ اﺻﺮار ﻛﺮدم ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ را ﺑﺪﻗﺖ ﺑﻪ اﻃﻼع او ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻮﻳﮋه روي ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺑﻠﻮك ﺷﻮروي ﺑﻪ او‬
‫ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻢ ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد وي ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫اي ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎ در آن‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫وي دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻛﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري درك ﻛﺎﻣﻠﻲ‬
‫ازوﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درك ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ از‬
‫ﺳﻮي وي ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺒﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ آورد ‪ ) « ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1148‬و ‪ 1149‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 324‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788. 000 /4 – 1553‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 15 ،‬آورﻳﻞ ‪ 1 ، 1953‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﺳﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫و ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪﻫﺎ اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﺴﺎن » وزﻳﺮ‬
‫درﺑﺎر ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي «‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻋﺰل ﻣﺼﺪق و‬
‫ﻧﺼﺐ زاﻫﺪي را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ زود‪ ،‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﻦ آﻣﺪ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﺎ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﺪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﻲ در ﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺧﻠﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺸﺨﺺ و ﻗﺎﻃﻌﻲ داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﻧﻤﻲ دارد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق رأي‬
‫ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد دﻫﺪ و ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه در اﺗﺨﺎذ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ‪ ،‬ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﻛﻠﻲ‪،‬ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫اﻟﻒ – وي ﺳﻮء ﻇﻦ دارد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﻳﺠﺎد ﺑﺮﺧﻮرد و درﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻴﺎن درﺑﺎر و دوﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺟﻨﮓ‬
‫داﺧﻠﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ آوﻳﺰي ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﺮان ﻣﻴﺎن‬
‫ﺧﻮد و روﺳﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ وي ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ اﻋﺘﻤﺎد دارد اﻣﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻧﻘﺪر ﻓﺮﻳﺐ اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ را ﺧﻮرده اﻧﺪ ﻛﻪ وي دﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ دوﺑﺎره ﻓﺮﻳﺐ ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻛﺎري دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ درﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻳﺮان ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ و اﻳﺮان را ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ازﺻﺤﻨﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪﮔﺮداﻧﺪ ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬وي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﺟﺎه ﻃﻠﺐ و ﻏﻴﺮ‬
‫اﺻﻮﻟﻲ و ﻧﺎدرﺳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ داﺳﺘﺎن و‬
‫دروغ ﻧﺰد وي ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ داﺳﺘﺎن و رواﻳﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ دﻳﮕﺮي ﻧﺰد‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ روﻧﺪ ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻋﺪه از اﻋﻀﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ‬
‫اﺻﺮار ﻓﺮاوان ﺑﺮ دﺧﺎﻟﺖ وي ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺣﺴﺎس وﻓﺎداري‬
‫ﺑﻪ وي ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ وي را ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 1‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﺎه ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ وي ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان و ﻫﻮاداران ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ ارﻋﺎب و ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺠﻠﺲ را ﻧﺎﭼﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮔﺰارش ﻫﻴﺄت ‪ 8‬ﻧﻔﺮي را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در اﺻﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن داراﺳﺖ‪ ،‬از او ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ وي اﻳﻦ ﮔﺰارش را ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او آن ﭼﻨﺎن‬
‫ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه و ﺟﺪي ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ او ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬او ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﺗﻼش ﻛﻨﺪ ؟ آﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫آن واﻗﻌﺎ‪ ‬ﭼﻴﺰي را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ ؟ ﻋﻼء ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻃﺮح آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر و ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻛﺎﻣﻼ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻃﺮح ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻳﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورد ‪ .‬درﺑﺎر و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ دﻳﮕﺮاز ﻋﻮاﻣﻞ ﺛﺒﺎت در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ دوراز‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬و ﺷﺎه ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر و ﺑﻲ اﺛﺮ اﺳﺖ و ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﺗﻮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ از راه اراﺋﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻛﻪ از راه ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد‬
‫رﺳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﻗﺪري ﻧﺎﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده و اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻼء‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬درﮔﻴﺮ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻼء ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼء ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻫﻴﭻ اﺣﺴﺎس ﺟﺎه ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن در ﺳﻤﺖ‬
‫وزﻳﺮ درﺑﺎر ﻧﺪارد ‪ .‬اﻋﻢ از اﻳﻦ ﻛﻪ وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ دارد‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮد ‪ ...‬ﺷﺎه ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻗﻮل داد ﺗﻴﻤﺴﺎرزاﻫﺪي را ﺑﻄﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﺷﺐ ‪16‬‬
‫آورﻳﻞ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫‪ ... - 3‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﻀﻮ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﺣﺪ ﻧﺼﺎب‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖ آراء را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻃﺮح ﻫﻴﺄت ‪ 8‬ﻧﻔﺮي ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﻠﺲ در ‪ 16‬آورﻳﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ‪ ...‬وي‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎه ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﺻﺎدر و‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎي وي‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و اﺟﺮاي‬
‫ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﺑﺮاز رأي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ ﻫﺮﻛﺎه ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﻀﺖ‬

‫‪٣‬‬
‫ﻣﻠﻲ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺟﻠﺴﻪ را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬وﻟﻲ رأي ﺗﻤﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﺣﺼﻮل اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺮدن و‬
‫ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن ﺑﻪ ﺷﺎه ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﺴﺐ رأي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻧﺼﺐ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼء ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ در ﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ اي ﺷﺪ‬
‫‪ - 4‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻋﻼء ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ روز ‪16‬‬
‫آورﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﻂ ﻣﺸﻲ زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻨﻮط ﺑﺪاﻧﻜﻪ دوﻟﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻧﻤﺎﻳﺸﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﺪﻫﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎه رﻫﻨﻤﻮد داده ﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ‬
‫ﻧﺰﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ دﺳﺘﻮر دوﻟﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي رزﻣﻨﺪه ﻛﻪ از ﺳﻮي‬
‫دوﻟﺖ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺴﻴﺞ ﺷﺪه اﻧﺪ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب – ﺳﻌﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻗﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ﺣﺪ ﻧﺼﺎب ﻻزم در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد ‪.‬‬
‫ج – ﻛﻮﺷﺶ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻗﺒﻮﻻﻧﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و در آن اﻇﻬﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ﺷﺮاﺋﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ در ﺷﻬﺮ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻏﻢ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﺼﺎب در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ‪.‬‬
‫د – ﺷﺎه ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و اﺑﺮاز ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺸﻜﺮ‬
‫ﺧﻮدو ﻣﺮدم ازﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق درﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺸﺎوراﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫وي را ﺑﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎﺋﻲ اﻏﻮا ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي آزاد‬
‫رادراﻳﺮان ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬وي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن و اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‬

‫‪٣‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ رأي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اﺑﺮاز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 5‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺮك‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ‬
‫آورد ﺗﺎ ﻛﻪ ﺷﺎه را ﻣﺠﺎب ﻛﻨﺪ زاﻫﺪي را اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮدا ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮدا دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪام ﺳﺮﻳﻊ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺎه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زاﻫﺪي ﻳﺎ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮل زاﻫﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬زاﻫﺪي‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬رأي ﺗﻤﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬از‬
‫دﻳﺮوز‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬زاﻫﺪي را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 6‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﺮاوان دارم ﻛﻪ ﺷﺎه را ﺑﺘﻮان ﻣﺠﺎب ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﺴﻮراﻧﻪ اي دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻼء ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻼء ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺎت آن را ﻋﻼء ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫* در ‪ 19‬آورﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن روز‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻋﻼء را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮده و ﻋﻼء ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﺎه ﻫﺮ روز‬
‫دﻳﺪار ﺑﺎ زاﻫﺪي را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﻲ اﻧﺪازد ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻋﻼء در ﺑﺎره اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﺎه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻳﻚ روﻳﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‪ ‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪...‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1150‬ﺗﺎ ‪ 1153‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺎر ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻼء – ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن زﻣﺎم ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪.‬او‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از » اﻳﺮاﻧﻴﺎن « ﺣﺮﻳﺺ ﺗﺼﺮف دوﻟﺖ از راه دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﻲ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻣﻲ ﺷﻮد وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان را ﭼﻨﺎن ﺟﻠﻮه دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺒﺎوراﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫◄ ﻫﻨﺪر ﺳﻦ‪ ،‬در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 25‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 . 00 / 5 – 853‬از ﺳﻮي‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 8‬ﻣﻪ ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري (‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان را اﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﻪ وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ ... - 1‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ درﺑﺎر‪ ،‬در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬رو ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﻲ رود و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﺆﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ ﻣﻮﺿﻊ او ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺼﺪق اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‪ ‬از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎ ﺷﺎه را در ﻣﺎه ﻓﻮرﻳﻪ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﻧﺘﺼﺎب اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﻔﻴﻞ وزارت درﺑﺎر و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﻼء‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ روﻳﻬﻤﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺮوزي ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ روﻳﻪ ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﻲ را‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﺸﺪه و از راه اﺗﺨﺎذ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻬﺎي ﭼﺮﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺣﺼﻮل ﻧﺼﺎب در ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎزﻧﺪه از ﺳﻮي دوﻟﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﺰ در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﻳﻚ روﻳﺪاد ﺷﮕﻔﺖ آور‪،‬‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ از ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻠﻬﺎي‬
‫ﻓﺮاوان روﺑﺮو ﺷﻮد ‪...‬‬
‫دوﻟﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺘﻪ ‪8‬‬
‫ﻧﻔﺮي ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﻤﺴﺎر زاﻫﺪي‪،‬‬
‫روﻳﻬﻤﺮﻓﺘﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش دوﺳﺘﺎﻧﻪ از ﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫درزﻣﺎن ﭘﻨﺎﻫﮕﻴﺮي اﺧﻴﺮ ﺧﻮد در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذ و‬
‫وﺟﻬﻪ ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬در ﺷﺶ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪي در اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ روي داده اﺳﺖ ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬

‫‪٣٧‬‬
‫اوﻟﻴﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﻨﻚ در ﺣﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺷﻜﺎر ﻳﺎﺿﻤﻨﻲ ﺑﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺮاﺋﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﺋﻲ از ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎن او و ﺣﺰب اﻳﺮان ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز از وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺼﺪق اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد وي ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارد ‪ ...‬روﻧﺪ رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻜﺮر وي از‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺰرگ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻋﺪم ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ وي‬
‫در ﺟﻠﺐ ﻫﻤﻜﺎري رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر و ﺗﻮﺳﻞ وي ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ وي ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﻮده ﻣﺮدم ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻫﻨﻮز ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وي ﻫﻨﻮز ﺷﺠﺎﻋﺖ و روﺣﻴﻪ ﻳﻚ ﭼﺎرﭼﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي‬
‫وي ﺿﺮور اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﻧﺪ ‪ ...‬ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﻛﻪ در‬
‫زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه اﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻨﺪ ‪ ...‬زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﮔﻴﺮي در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد را ﻣﺠﺪدا‪ ‬ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬زاﻫﺪي ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﺎه راﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ وي ﺑﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﻴﺖ او اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ دارد‪ ،‬ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻌﻈﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺮات‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و وﺳﺎﻃﺖ ﮔﺮي‪ ،‬ﺧﻮد راﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان داوﻃﻠﺐ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﻣﻴﺎﻧﻪ رو‪ ... ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺗﻬﺪﻳﺪ واﻗﻌﻲ ﺷﻮد‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1154‬و ‪ 1155‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻣﺎ از ﭼﻪ رو‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻧﺪ ؟ آﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫آﻧﻜﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن روش را ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﮔﺰارش ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ و ﮔﺰارﺷﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻨﺪي از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪٣٨‬‬
‫او و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ ؟ و ﭼﺮا ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻨﺪ ﺳﺎﻧﺴﻮر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ؟ ﺣﺘﻲ در ﮔﺰارش "وﻳﻠﺒﺮ" ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ اﺷﺎره ﻧﺸﺪه اﺳﺖ! ﺑﻬﺮ‬
‫رو‪،‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻋﻼء از وزارت درﺑﺎر و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﺪن اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻲ آﻣﺪ ﻗﺘﻞ‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎرﻃﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎرﻃﻮس از اﻓﺴﺮان ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫ﻛﺮده وﻣﻄﻠﻊ ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ .‬او در»ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ارﺗﺶ« ﻛﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﺪارﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان وﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻀﻮﻳﺖ داﺷﺖ‪ .‬اﻓﺸﺎر‬
‫ﻃﻮس در ﭘﺴﺖ رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬وي از دﺳﺘﻮرات‬
‫درﺑﺎر ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان ﺿﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎي‬
‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اي ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد‪ (1) «.‬اﻓﺸﺎر ﻃﻮس در‪ 1331 / 10 / 13‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ودر اول ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1331‬ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮرﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪ ».‬او‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺟﻨﮓ و از اﻓﺴﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ارﺗﺶ ﺑﺸﻤﺎرﻣﻲ رﻓﺖ و درﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺖ‪ .‬اﻓﺸﺎرﻃﻮس از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران» ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ« و ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻮد« )‪(2‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ ،1332‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ ‪1378 ،‬ص ‪( 270‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺼﺪق وﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه وﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ 1378 ،‬ص ‪( 553‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺑﺎر او را در روز اول اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1332‬رﺑﻮدﻧﺪ و ‪6‬‬
‫روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺪ او را‪ ،‬درﺗﭙﻪ ﻫﺎي ﻟﺸﮕﺮك ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﻮرخ ‪ 12‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،32‬اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ) ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻧﺼﺮاﷲ زاﻫﺪي‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﻨﺰه‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺑﺎﻳﻨﺪر‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮد ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﺋﻲ‪ ،‬اﻓﺸﺎر ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ و‪ ( ...‬او را‪ ،‬در‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮش ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻏﺎر "ﺗﻠﻮ" ﺑﺮده‬
‫و ﻛﺸﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي و ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ در رﺑﻮدن و ﻛﺸﺘﻦ او دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ‪ 13‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪ ‪.‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ وﻗﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬زاﻫﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ رﻓﺖ و ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬در ‪24‬‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي) ﻟﻄﻔﻲ ( ﻻﻳﺤﻪ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﻳﺢ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و ﺳﺮﺗﻴﭗ رﻳﺎﺣﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪،‬‬
‫ودﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻌﻈﻤﻲ ودﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ و ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻜﺸﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺑﺎﻳﻨﺪر‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺧﻮاﺑﻬﺎي آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻔﺖ ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫دوم ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎر ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ، 1378 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪. ( 740‬‬
‫در ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﺑﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻘﺎﻳﻲ از اﻓﺸﺎر‬
‫ﻃﻮس ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻴﺎن او و ﻣﺼﺪق ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﮔﺮي ﻛﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس دﻳﺪار ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬در ﺷﺐ اول اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻛﻪ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس رﺑﻮده ﺷﺪ‪ ،‬راﻧﻨﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﻛﻪ او‬
‫را ﺑﺎ آن ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪( Minute by Rothine , May 1,1953,FO 371/104565‬‬
‫)دﻛﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و دﺷﻤﻨﺎن آن‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﮕﺎرة آﻓﺘﺎب ‪، 1383 ،‬‬
‫ص ‪(200‬‬

‫‪٣٧٠‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي و اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي‬
‫راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﺳﻨﺎد آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﻴﺒﻲ از ﺳﺎل ‪ ،1329‬در‬
‫رأس ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﻓﺴﺮان ﻋﺎﻟﻲ‬
‫رﺗﺒﻪ اﻃﻼﻋﺎت ارﺗﺶ و ﺑﺎ اﻓﺴﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺣﺴﻦ ارﻓﻊ و ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺣﺴﻦ اﺧﻮي‬
‫و ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ دﻳﻬﻴﻤﻲ ‪ ...‬ﻣﺮﺗﺒﻂ و ‪ ،‬ﺑﻈﺎﻫﺮ ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ دﻳﻬﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻇﻬﺎرات ﺑﻘﺎﺋﻲ در ﺑﺎزﺟﻮﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪) .‬زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺣﺴﻴﻦ آﺑﺎدﻳﺎن ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ 1377 ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ص ‪ .( 22‬ﺑﻘﺎﺋﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ روي ﺑﺮﮔﺮدان از ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻓﻴﻨﭻ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮر ﻛﺎرﮔﺮي ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫اﺑﺮازاﻣﻴﺪواري ﻣﻴﻜﻨﺪ دراﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﺎن ﺑﺮﻧﺪه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ ) .‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ص ‪. ( 154‬‬
‫ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬اﻣﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﺘﻤﺮار دارد ‪ :‬ﻫﺮﺑﺎر‬
‫ﻛﻪ در رﻫﺒﺮي ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫در دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن آن ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﻘﺪﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﭘﺴﻴﻦ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬از‬
‫دﺷﻤﺎن ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺳﺘﻤﺮار دارد ؟ زﻳﺮا ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﻲ از ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻨﺒﺶ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت ﻫﺪف ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﻳﺎ در ﻗﺪرت ﺷﺮﻛﺖ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت را از آن ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﺳﺎن وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻨﺒﺶ را‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻛﻪ از‬
‫اﻧﻘﻼب ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1357‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ‪ ،‬در ﻛﺎر آوردﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻔﺎف ﻛﺮدن‬

‫‪٣٧١‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻳﻚ رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﮕﺮدد و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬از اﺛﺮ ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب و در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼب‬
‫ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺴﺎ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺎري اﻋﺘﺮاﻓﺎت دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﮔﺎن ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﻛﻪ درﺑﺎر در ﺟﻨﺎﻳﺖ‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﺧﻄﻴﺒﻲ از زﻧﺪان ﺑﻪ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬ﻣﻮﺿﻮع آﺧﺮي ﻓﻌﻼ‪ ‬ارﺑﺎب ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻄﻔﺎ‪ ‬ﺑﻪ او ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ اي ﻧﺎﻣﺮد‬
‫«‪ ،‬ﻣﺮاد از » ارﺑﺎب ﻗﻠﺒﻲ « ﺷﺎه و ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺪاﷲ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ) ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ص ‪ . ( 166 -‬و‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺳﻴﺎ ) ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،( 1332‬ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻢ در آن‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺲ ﻣﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﻛﻪ ﺷﺎه و ﻋﻠﻢ در آن‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎي ﺑﺮﺿﺪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‬
‫ﺧﻄﻴﺒﻲ از ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﻦ دادن او ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ وزﻳﺮ درﺑﺎر و دادن اﺧﺘﻴﺎر اﻣﻼك ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و‬
‫روﻳﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ‪ .‬اﻣﺎ از دي ﻣﺎه ‪ 1331‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را آﺷﻜﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ » اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ « ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺼﺪق در اﻣﺮ ﻧﻔﺖ را‪ ،‬ﻛﺎر روزاﻧﻪ ﺧﻮد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮓ ﺳﺘﺎد ﺣﺴﻴﻨﻘﻠﻲ ﺳﺮرﺷﺘﻪ »ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺮرﺳﻲ واﻗﻌﺔ ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪن ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎر‬
‫ﻃﻮس« در ﻧﺤﻮه ﻗﺘﻞ ﻓﺠﻴﻊ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﻛﺪﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻼ ﻗﺮار ﻧﺒﻮد ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد وﻟﻲ روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‬
‫دوم اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 32‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ و ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﻨﺰه ﺑﻪ ده اﻣﻴﺮﻋﻼﻳﻲ آﻣﺪﻧﺪ وﭘﺲ‬
‫ازﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻛﺪﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﺎن دو اﺳﺐ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﺪﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫اﺧﺘﻔﺎي ﺗﻴﻤﺴﺎر رﻓﺖ و ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮد ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﻳﻲ را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ او‬
‫دﺳﺘﻮرداد ﻓﻮرا ﻗﺘﻞ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٣٧٢‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ از ﺑﺎﻻي ﺗﭙﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﻧﺠﺎم ﻗﺘﻞ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﻌﻲ از ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬او ﻛﻼه ﺗﻴﻤﺴﺎر را از ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺰد ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﻨﺰه ﻛﻪ داﺧﻞ ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪:‬آﻳﺎ ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ در ﻣﺤﻞ »ﻏﺎر ﺗﻠﻮ« ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺴﺎراﻓﺸﺎر‬
‫ﻃﻮس ﺻﺤﺒﺘﻲ ﻫﻢ ﻛﺮد ؟‬
‫ﻛﺪﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺗﻤﺎم آن ﻣﺪت‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و دﻫﺎن و دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺗﻴﻤﺴﺎر‬
‫اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺰﻳﻨﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺻﺤﺒﺘﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺗﻴﻤﺴﺎر اﻓﺸﺎر ﻃﻮس‬
‫اﺻﻼ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ در ﻛﺠﺎ زﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﮔﻮﺷﺔ ﻏﺎر ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ و ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮرد و در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﻏﻴﺮ از ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﺨﻮرده ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺎ دﺳﺖ وﭘﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﻳﻲ ﺑﺎ اﻓﺸﺎر ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ از ﻏﺎر‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﺎ زﺟﺮ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺠﺎم ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﻃﻨﺎﺑﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺗﻴﻤﺴﺎر اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﺮﻓﺶ را ﻛﺪﺧﺪا و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را‬
‫اﻓﺸﺎر ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﺎر را ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﻳﻲ ﻳﻚ ﻟﻨﮕﺔ ﺟﻮراب ﺗﻴﻤﺴﺎر اﻓﺸﺎر ﻃﻮس را از ﭘﺎﻳﺶ در آورد و ﺑﻪ دﻫﺎن‬
‫او ﻓﺮو ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﻤﺒﺔ ﺗﻔﻨﮓ آن ﻗﺪر ﻓﺸﺎر داد ﺗﺎ ﺟﻮراب راه ﺣﻠﻘﻮم را ﻣﺴﺪود‬
‫ﻛﺮد!« ) ﺣﺴﻴﻨﻘﻠﻲ ﺳﺮرﺷﺘﻪ –ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻦ‪ -‬ﻧﺎﺷﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه – ﭼﺎپ اول – ‪- 1367‬‬
‫ص ‪( 71‬‬
‫» وﻗﺘﻲ ﻫﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺰارش ﺳﺮﻗﺖ و ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﻚ درﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺣﻠﻘﻪ زد و ﻣﺪﺗﻲ روي ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﺧﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ» اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﻲ« را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد او ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫درﺑﺎر ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد اﺣﻀﺎرﻛﺮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﮕﻮ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻲ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻧﻲ و ﻣﻦ و دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ را ﺑﻜﺸﻨﺪ و از ﻳﻚ ﻃﺮف‬
‫درﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎ دم از ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﻧﻲ ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﺸﻴﺪه و‬

‫‪٣٧٣‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮدش ﺑﺮﺳﺪ ﻣﻦ ﻓﺮدا ﺑﺎ ﺟﺮاﻳﺪ ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ دﻫﻢ و اﺳﺮار رﺑﻮدن اﻓﺸﺎر ﻃﻮس و ﻗﺘﻞ او را ﻛﻪ دﺳﺖ‬
‫درﺑﺎر و ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي و ﭘﺴﺮ او ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺑﻪ دﻧﻴﺎ اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪) « ...‬‬
‫زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﮔﺮد آورﻧﺪه ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻧﺼﺮاﷲ ﺷﻴﻔﺘﻪ ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﻛﻮﻣﺶ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،1370‬ص ‪( 141‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻘﺎﺋﻲ در آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي زﻧﺪﮔﻴﺶ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻻﺟﻮردي ﻣﺪﻳﺮ »‬
‫ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﺮان « در آﭘﺮﻳﻞ و ژوﺋﻦ ‪ 1986‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درﺑﺎره ﻗﺘﻞ‬
‫اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻲ اﻃﻼﻋﻲ ﻣﻴﺰﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .... » :‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﻨﺪه ﻫﻴﭻ دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻻﺟﻮردي‪ :‬ﻧﻪ دﺧﺎﻟﺘﻲ و ﻧﻪ اﻃﻼﻋﻲ؟‪...‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ – ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻻﺟﻮردي – اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻃﺮف آن ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﻤﺎل ﮔﻮﻳﺎ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﻳﺎن و‬
‫اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻜﺎن دارد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﻫﻢ زدن اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫ﺑﻘﺎﻳﻲ ‪ -‬اﺧﻴﺮا ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪم ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ« ﻳﻚ‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده راﺟﻊ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد آن زﻣﺎن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﺑﻮده‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻧﺸﻴﻨﺪم ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ ‪...‬‬
‫ﻻﺟﻮردي – ﺑﻠﻪ آن ﻣﺆﺳﺴﻪ ﮔﺮاﻧﺎدا ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﻤﻲ درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫اﺳﻢ”‪)”. End of Empire‬ﭘﺎﻳﺎن اﻣﭙﺮاﺗﻮري ( ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻠﺴﻪ اش راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻳﻚ اﺷﺎره اي ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻲ اﺷﺎره ﺷﺪه ﺑﻮد؟‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﻻﺟﻮردي ‪ -‬آن ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻲ اش ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﻮده‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺮﻳﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ ﺻﺤﻴﺢ ‪.‬‬
‫ﻻﺟﻮردي ‪ -‬وﻟﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺄﻣﻮرﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات دﻛﺘﺮﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ -‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪه‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﻻﺟﻮردي ‪ -‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »‬
‫ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﺮان« ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ، 1382 ،‬ص ‪(333‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ از ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس اﻃﻼع ﻧﻴﺰﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﺎر اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬اﻣﺎ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬در ‪ 13‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ و ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ در‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﻋﻼم ﺷﺪ ﻛﻪ اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻓﻀﻞ اﷲ‬
‫زاﻫﺪي‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ ﺑﻮده و او ﻧﻴﺰ در ﻣﺎﺟﺮا دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ زﻣﺎن‪ ،‬اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي ﻣﻌﺎون اداره آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ "ﻫﻤﻜﺎري ﻓﻨﻲ در اﻳﺮان"‬
‫)ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "اﺻﻞ ﭼﻬﺎر" ([ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻳﻠﻴﺎم وارن رﻳﺎﺳﺖ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬در‬
‫روز دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 14‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻬﺪي ﻣﻴﺮاﺷﺮاﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و ﺗﺤﺼﻦ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬در ‪ 15‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﺑﻘﺎﻳﻲ در روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺳﺮﮔﺸﺎده اي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و ﻃﻲ آن از ﺧﻄﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫دﻓﺎع ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺠﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ در ‪ 16‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﻣﺘﻬﻤﺎن را از‬
‫رادﻳﻮ ﺗﻬﺮان ﭘﺨﺶ ﻛﺮد‪ .‬در‪ 24‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻲ ﻟﻄﻔﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬ﻃﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارش وزارت دﻓﺎع ﻣﻠﻲ و اﺳﻨﺎد و‬
‫ﻣﺪارك ﻣﺘﻘﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﻀﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ‬
‫در ﻗﺘﻞ رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻄﻔﻲ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ از‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﺑﻘﺎﻳﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫) ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺷﻬﺒﺎز ي ‪ .‬در ﺑﺎره » ﺷﺎﭘﻮر رﻳﭙﻮرﺗﺮ و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪، 1332‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻳﺎزدﻫﻢ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻔﻘﻮد آن ‪ ،‬از ﺳﺎﻳﺖ ﺷﻬﺒﺎزي(‬
‫‪ -2‬در اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺻﺮﻳﺢ ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻧﺼﺮاﷲ زاﻫﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ‪ »:‬ﭘﺲ از آﻣﺪن ﺑﻘﺎﻳﻲ و‬
‫دﺳﺖ دادن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ازﺟﺮﻳﺎﻧﺎت وﺿﻊ دوﻟﺖ و اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﺒﺮدردﻧﻴﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد و‬
‫ﭼﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﺮﺣﻮم اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﺟﺪا‬
‫او دﺧﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﻨﺰه ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻤﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪ و ﻫﻤﺎن ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻄﻴﺒﻲ را ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ » اﮔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﻓﺮار ﻛﺮد او را ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ؟« اﻳﺸﺎن ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و در دﻧﺒﺎﻟﻪ‬
‫از ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك آﻧﻬﺎ ﺷﻤﻪ اي ﮔﻔﺖ و اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد اﺻﻮﻻ آدم ﺑﺪ ﻗﻠﺒﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺷﺨﺎص ﺗﺮﺣﻢ داﺷﺖ«‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﺳﻨﺎدي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻮﻃﺌﻪ رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس‬
‫‪ ،‬ﮔﺮد آوردﻧﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺮﻛﻤﺎن ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ ‪ - 1363 ،‬ص ‪ 13‬ﺗﺎ ‪( 19‬‬
‫‪ -3‬در ﺑﺨﺸﻲ از اﻇﻬﺎرات ﺳﺮﺗﻴﭗ دﻛﺘﺮ ﻣﻨﺰه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ »:‬ﻣﺪت ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺎ در‬
‫ﻣﻨﺰل دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن ) دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ( آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻫﺎر ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺻﺮف ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﻧﺎﻫﺎر ﺑﺮوﻳﻢ و ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻄﻴﺒﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﻤﺎ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫)روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 6‬و ‪12‬‬ ‫ﺗﻔﻨﻚ او را ﻧﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻲ ﻣﻮرد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﻣﺼﺪق وﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه وﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ -‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،1378 ،‬ص‬
‫‪( 557‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫‪ - 4‬در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ روز ‪ 31‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1332‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎرﻃﻮس رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر در دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق را رﺑﻮدﻧﺪ و در ﻏﺎري در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺗﻬﺮان ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪاء و ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻮدﺗﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻗﻄﻌﺎ در ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‬
‫دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن آﺧﺮﻳﻦ دﺳﺘﮕﻴﺮي او ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺑﻐﻠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ در ﺟﻴﺐ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﺑﻮد از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻘﺎﻳﻲ را در ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺠﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ).‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﺷﻬﺒﺎزي ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻨﺠﺎﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪،1332‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ 28 ،‬ﻣﺮداد ‪(1382‬‬
‫‪ - 5‬ﻣﺎرك ‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬در اواﺧﺮ آورﻳﻞ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻧﻲ‬
‫‪MI- 6‬‬ ‫ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس رﺑﻮده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا‬
‫آدم رﺑﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺗﻴﭗ داده ﺑﻮد ﺗﺎ اﻧﮕﻴﺰه ي ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺘﻞ ﺟﺰو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﻲ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻳﺎران آﻧﻬﺎ) از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺴﺮ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ( ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻦ‬
‫در ﻗﺘﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺑﺎزداﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺳﻤﺖ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ زاﻫﺪي ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻦ در ﻣﺠﻠﺲ از ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﮕﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ از ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان را ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد ﻗﺼﺪ‬
‫ﻗﺘﻞ وزراي دﻓﺎع و ﺧﺎرﺟﻪ را ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ﺑﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬دوري از ﻓﺴﺎد و وﻓﺎداري ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺘﻞ او ﺿﺮﺑﻪ اي ﺑﻪ روﺣﻴﻪ ي ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﻠﻲ ﺑﻮد و ﺑﻮﺿﻮح‬
‫ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان ﺿﺪ ﻣﺼﺪق را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد‪ ) .‬ﺷﺮح ﻧﻘﺶ ‪ MI6‬در ﻗﺘﻞ‬
‫اﻓﺸﺎر ﻃﻮس در ‪:‬‬

‫‪٣٧٧‬‬
‫‪Iran Times May 31 , 1985 , see also The Murder of The‬‬
‫‪Persian Chief of Police Afshartus, “ , April 24, 1953 ,‬‬
‫‪FO/ 371/104565, “ The Murder of Chief of Police‬‬
‫‪Afshartus,”May 8 . 1953, Fo/371 /104566; Summary for‬‬
‫‪The Period April 30 / May 13 1953,”June 23, FO/371 /‬‬
‫« ‪104568‬‬
‫) ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﺎه ‪ ،‬ﻣﺎرك ‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺪون‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1371 ،‬ص ‪(132‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺨﻔﻲ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺲ ﺳﺮوﻳﺲ از ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ 31/ 53‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪»32‬‬
‫اﺟﺎزه ﻣﺨﺼﻮص« ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﻪ اي ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل)‪ 12‬ﻫﺰار دﻻر( ﻛﻪ‬
‫ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﻜﺎري‪،‬‬ ‫دراﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ ﺑﻮد –‬
‫)ﻣﺼﺪق و ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺎرك‪ ،‬ﺟﻲ‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ و‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن)ﻣﺠﻠﺲ( ﺳﺎزﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺮن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺷﺪ زاد‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪه ﺳﺮا‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ، 1384 ،‬ص ‪ ،105‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ از ﮔﺰارش ‪،( « Wilber , Overthrow-18-19 »:‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎپ اﻳﻦ اﻗﺪام را ﻣﻲ ﺗﻮان درﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ درﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺳﺮﺳﭙﺮده درﺑﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق‪ ،‬از ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪ 32‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ‪.‬‬
‫دراﻳﻦ زﻣﺎن‪» ،‬اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس و‬
‫ﺟﻨﺠﺎل ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ ‪ 8‬ﻧﻔﺮي و ﺗﻴﺮه ﺗﺮ ﺷﺪن رواﺑﻂ در‬
‫ﺑﺎر و دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﺤﺮﻳﻚ درداﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻦ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮزاﻫﺪي‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرو ﺧﺸﻮﻧﺘﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ وﻛﻼي درﺑﺎري‪ ،‬اﻣﺜﺎل ﻣﻴﺮ اﺷﺮاﻓﻲ و‬
‫ﺑﻬﺎدري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻧﻨﺪه در روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻫﺪ وروزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي درﺑﺎري ﻋﻠﻴﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ داده و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺘﺸﻨﺞ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‬

‫‪٣٧٨‬‬
‫اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ – ﺟﻠﺪ دوم ‪ -‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ -‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ‪-‬‬
‫ﭼﺎپ دوم – ‪ - 1379‬ص ‪(778‬‬
‫در روز ‪ 29‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻠﻨﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ » ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ازوﻗﺖ ﻣﻴﺮ اﺷﺮاﻓﻲ ﻛﻪ دراﺧﺘﻴﺎر وي ﻗﺮار داده و ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ وي داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺑﺎد دﺷﻨﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر‬
‫ﻃﻮس را ﺗﻮﻃﺌﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻋﻠﻴﻪ دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮد‪ « .‬و ﺳﺨﻨﺮان ﺑﻌﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺣﺎﺋﺮي زاده » ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺣﻜﻮﻣﺖ رﻋﺐ‬
‫و وﺣﺸﺖ وﺗﻬﻤﺖ وﻫﻮوﺟﻨﺠﺎل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد« ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﺎﻃﻖ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫» وي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎﺟﺮاي ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده ﺑﻪ ﺧﻮد را رد ﻛﺮد و دوﻟﺖ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را دوﻟﺖ ﭘﺮوﻧﺪه ﺳﺎز داﻧﺴﺖ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ و از ﺑﺮﻣﻼ ﺷﺪن اﻓﺘﻀﺎﺣﺎت دوﻟﺖ از ﻃﺮف ﻣﺠﻠﺲ وﺣﺸﺖ دارد‪،‬‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ!« ) ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ص ‪( 779‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء را ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻣﻼك ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﻋﻼء ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫را ﺣﺘﻲ از اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ آﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ درﺑﺎر ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﺮﻳﺪه ﻫﺎ از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬از راه رﺑﻮدن و ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؟ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﭼﻄﻮر ؟ راﺑﻂ ﻫﺎي او ﺑﺎ‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﻄﻮر ؟ ﺳﺮﺗﻴﭗ دﻳﻬﻴﻤﻲ ﭼﻄﻮر ؟ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در‬
‫ﮔﺰارش ﺧﻮد ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد دو اﻓﺴﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ رﻳﺎﺣﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد‬
‫ارﺗﺶ ودﻳﮕﺮي ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬دو ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ اﻓﺸﺎرﻃﻮس و ﻗﺼﺪ رﺑﻮدن و ﻛﺸﺘﻦ ﺳﺮﺗﻴﭗ رﻳﺎﺣﻲ و‬
‫دﻳﮕﺮان‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٣٧٩‬‬
‫دﻛﺘﺮﺻﺪﻳﻘﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﺻﺪرﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺑﻮده ﺷﺪن ﺳﺮﺗﻴﭗ‬
‫اﻓﺸﺎرﻃﻮس را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬در ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ،‬ﻗﺘﻞ و ﻗﺎﺗﻼن‬
‫را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدم‪ .‬از راﺑﻄﻪ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻄﻴﺒﻲ آﮔﺎه ﺑﻮدم‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﻔﺘﻢ ‪ »:‬ﺳﺮﺗﻴﭗ را از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻄﻴﺒﻲ ﺑﺮده اﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻫﻤﺪﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ و او را‬
‫ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺑﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻄﻴﺒﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﺧﻮد رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر را‬
‫ﺑﺪزدد و ﺑﻜﺸﺪ ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪﮔﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ رﺑﻮدن اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران‬
‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ارﺗﺶ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺑﻮده ﺷﺪن رﺋﻴﺲ‬
‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺟﺮأت ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻳﺎﻓﺘﻦ رﺑﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻗﺎﺗﻼن را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻜﺸﻨﺪ ‪ .‬ﻛﺸﻒ ﺟﻨﺎﻳﺖ و دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻨﺎﻳﺖ و آﻣﺮان آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ را ﻧﺎﻛﺎم ﮔﺮداﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و از ﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎي دﻳﮕﺮي را ﻃﺮح و در‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺟﺮا ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺗﺸﺮﻳﺢ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪" :‬ﻣﻦ ﻗﻮهاي در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻇﺮف دو روز ﺑﺘﻮاﻧﻢ اﺧﻼﻟﮕﺮان را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﻮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا روز ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ دﺳﺖ‬
‫از ﻛﺎر ﻛﺸﻴﺪ و ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ او را از ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻢ در ﻛﺎخ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد؟ ﭼﺮا ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﻌﺪ از ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ‪ 25‬ﻣﺮداد ﻛﻪ ﻋﺪهاي از‬
‫ﺳﻌﺪآﺑﺎد ﺑﺎ ﺗﺎﻧﻚ و اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻣﻦ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻃﻬﺮان ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻨﻤﻮد و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﮔﺰارش‬
‫ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاد‪.‬‬

‫‪٣٨٠‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻔﻮذ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎر ﻃﻮس را در رأس اداره ﻛﻞ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﮔﺬاردم ﺷﺎﻳﺪ‬
‫اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬او را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺎﻧﺎت و اﻗﺎرﻳﺮي ﻛﻪ ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫او در ﻧﻮار ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﭘﺮوﻧﺪه ﻗﺘﻞ او ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻃﺮز ﻓﺠﻴﻊ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺘﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪)".‬ﺧﺎﻃﺮات و‬
‫ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ اﻳﺮج اﻓﺸﺎر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫ﺻﺺ ‪(271-272‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎ در‪ 30‬آﺑﺎن ‪ 1332‬ﺗﻮﺳﻂ»دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﻬﺮان« ﻛﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻼن و رﺑﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ اﻓﺸﺎرﻃﻮس را از اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﻨﺘﺴﺒﻪ ﺗﺒﺮﺋﻪ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮادر اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﻲ و ﻋﻠﻲ اﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ارﺗﺒﺎط ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫او ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻣﻴﻨﻲ و ﮔﺮوه او را ﻣﺎﻧﻊ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﺪن‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ از ﺳﻮي زاﻫﺪي ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮرد‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و » ﻣﺼﺪق ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﻮد اﻣﻴﻨﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﻓﺴﺮي درﺳﺘﻜﺎر‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ و ﻛﺎردان داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ وزارت دﻓﺎع ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق او را ﺑﺮاي‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺳﺘﺎد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪاد‪ ،‬وﻟﻲ روزي ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮد ﺑﻲ ﻫﻴﭻ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﻫﺸﺪاري ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﻣﺼﺪق رﻳﺎﺣﻲ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪) .‬دﻛﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و دﺷﻤﻨﺎن آن‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﮕﺎرة آﻓﺘﺎب ‪ ، 1383 ،‬ص ‪ (178‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ‬
‫اﻓﺴﺮان‬ ‫ﻣﺤﻤﻮداﻣﻴﻨﻲ»ﻧﺎﻣﺰد"ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻧﺠﺎﺗﻲ‪:‬ﺳﺮﺗﻴﭗ‬ ‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬ ‫ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ"‪ ،‬ﺑﻮد‪ ،‬او ﻫﻤﺔ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت را ﺑﺮاي اداره ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺣﺎﺋﺰ‬

‫‪٣٨١‬‬
‫ﺑﻮد؛ ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ "ﺳﻦ ﺳﻴﺮ" ‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ داﻧﺸﻜﺪه اﻓﺴﺮي ‪ ،‬داراي ﺣﺴﻦ‬
‫ﺷﻬﺮت و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻓﺴﺮان‪ ...‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺣﺰب اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ‪ ،‬رﻳﺎﺣﻲ اﺑﻘﺎء‬
‫ﺷﺪ‪«.‬‬
‫) ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ و ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬زﻳﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻬﻨﺪس ﻋﺰت اﷲ ﺳﺤﺎﺑﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻃﺮح ﻧﻮ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ، 1380 ،‬ص ‪226‬‬
‫(‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﮔﻮﻳﺎي آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﮕﺮان ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮده و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و زﻣﺎم اﻣﻮر در دﺳﺖ او ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﺮﭼﻴﻞ‬
‫از راه ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ دﻫﺪ‬

‫‪٣٨٢‬‬
 ‫‪17‬‬
‫ﺷﺎه از ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻘﺘﺪر ﺑﮕﺮدد !‬

‫ﻣﻮﻧﺘﻲ وودﻫﺎوس ‪ ،‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ و اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 20 ) 326‬ﻣﻪ ‪ ( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را در ﺑﺮدارد ﻛﻪ‬

‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ اﻃﻼع وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻳﺮان از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ﻋﻼﻗﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬وي ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه و ﺑﻠﻜﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﻼش ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ راه ﺣﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد ‪.‬‬

‫‪٣٨٣‬‬
‫‪ – 3‬اﮔﺮ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﺸﺘﺮاز اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬او اﻣﻴﺪواراﺳﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎ را ‪ ...‬ﺑﻌﻤﻞ آورد‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 4‬وي اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻘﺪار‬
‫زﻳﺎدي ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺎي ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﺨﺮﻧﺪ ‪...‬‬
‫‪ - 5‬وي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻼش را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آورد ﺗﺎ ﻛﻪ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﺼﻤﻴﻢ آن دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬روﻳﻪ ﻣﻨﻔﻲ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻮﺟﺐ وﺧﺎﻣﺖ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 6‬وي اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را در اﻳﺮان ﺑﺎزﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﻜﻮﺷﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ را ﻣﺠﺪدا‪ ‬ﺑﺮ اﻳﺮان ﻣﺴﻠﻂ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 7‬اﻳﺮان از رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻤﺎﻳﻼت‬
‫ﺟﺎه ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻳﺮان رﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫در ﺣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر و از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1156‬و ‪ 1157‬ﻛﺘﺎب (‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﺼﺪق را ﻧﺸﻨﻴﺪﻧﺪ و ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ او واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺴﺖ ‪ .‬زﻳﺮا در اﻧﻘﻼب ﺑﻬﻤﻦ ‪ 57‬ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺴﺎط ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادي واﺑﺴﺘﻪ را ﺑﺮﭼﻴﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺛﺮوت ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﭼﻮن ﺳﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺮب‬
‫ﺟﺮﻳﺎن دارد و دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﺮان آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻲ اﻃﻼﻋﻲ ﻣﺪﻳﺮان ﺟﺪﻳﺪ از اﺳﺘﻘﻼل و رﺑﻂ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺎ آزادي ﻣﻲ ﭘﺮدازد‬
‫‪٣٨‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺟﻮﺋﻲ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎي‬
‫ﺧﺎﻟﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان ﭘﺮ ﺷﺪ ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪،‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر ﻛﺮدن دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادﻳﺎن روﺑﺮو ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﻛﻮدﺗﺎي ﺧﺮداد ‪ ،1360‬ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادﻳﺎن اﻣﻜﺎن داد اﺳﺘﺒﺪاد واﺑﺴﺘﻪ را ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬اﻳﺮان را در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮوز ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ 25) 327‬ﻣﻪ‪ ،( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻃﻼع داده اﺳﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﭘﻴﺎم را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و آﺳﻴﺎ ﺳﻔﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ » ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻊ از دﻳﺪار او از اﻳﺮان اﺳﺖ « ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﮔﺰارش ‪ 26‬ﻣﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق دﻳﺪار و ﻣﺼﺪق ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و روﺳﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را در اﻳﺮان داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ اﻳﺮان دﺳﺖ ﺑﮕﺮﻳﺒﺎن ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ در ﻣﺎه ژوﺋﻦ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫ﺧﻮد را در آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در ﺑﺎره دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﻛﻪ او ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﻘﺼﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻫﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ آورد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1158‬و ‪1159‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﭘﻴﺎم ﻣﺼﺪق ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺗﺤﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و‬
‫اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎ ‪ .‬ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺧﻄﺮ را ﺟﺪي ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻼع او از ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻠﺶ‪ ،‬در ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،1332‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ او از ﻧﻘﺶ ﺳﻔﻴﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻛﻮدﺗﺎ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟‬
‫ﺑﻲ ﻣﺤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ) ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎ( و اﻗﺪام ﻣﺼﺪق در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻛﻮدﺗﺎ ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻪ اﺟﺮا‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻛﺎر ﺳﺎز ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎم او ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﭼﺮﭼﻴﻞ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺎن ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 328‬ﺗﻠﮕﺮاف‪ ، 788. 11/ 5 – 2053‬از ﺳﻮي اﺳﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﻣﻘﺎم وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 28 ،‬ﻣﻪ‬
‫‪ 5 : 51 ، 1953‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري (‬
‫ﺳﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﭘﻴﺎم زﻳﺮ را از ﭼﺮﭼﻴﻞ درﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻠﮕﺮاف‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ، 4474‬درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﺷﻤﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‪ ‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻃﻼع دﻫﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺷﺎه اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد را از ﻛﻒ ﺑﺪﻫﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺧﻮد را ﺗﺮك و ﻳﺎ از آن ﺳﻤﺖ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﮔﺮدد ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ آﻗﺎي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﻪ ﺷﺎه ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم از ﺳﻮي‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻦ اﺳﺖ «‬
‫اﺳﻤﻴﺖ‬

‫* ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﺮﭼﻴﻞ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» در ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ ، 4474‬ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻃﻼع داد ﻛﻪ وي در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 17‬ﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺎه ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺷﺎه از روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺮﻳﺸﺎن‬
‫ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﻴﺎن روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه اي از ﺳﻮي‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬در ﺑﺎره روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤﺖ وي در اواﺋﻞ‬
‫ﻣﺎه ژوﺋﻦ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1160‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 788 .11 / 5 – 3053 ) 329‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 30 ،‬ﻣﻪ ‪ 1 ، 1953‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ﺳﺮي‪ ،‬ﻓﻮري ( ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎ و‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ زاﻫﺪي ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺣﺪود ‪ 80‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻄﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻤﻨﻈﻮر رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن و ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ در ﺑﺎغ ﻛﺎخ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫)ﭘﻴﺎم‬ ‫‪ – 2‬ﻣﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه در ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 3067‬ﻣﻮرخ ‪ 28‬ﻣﺎه ﻣﻪ‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﺎه(را ﺑﻪ اﻃﻼع وي رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬اوﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺳﭙﺎﺳﺘﮕﺰاري‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﻣﻦ را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اروﭘﺎﺋﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻢ و از ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻢ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺨﺼﺎ‪ ‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ام ﺟﺰ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻴﻨﻲ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻮﻳﮋه در ﺣﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﺸﻮر اﻳﻔﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر دﺳﺘﺨﻮش آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻲ ﭘﺮده و ﺻﺮﻳﺢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫زاﻫﺪي اﺑﺮاز ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻪ ژﻧﺮال ﻳﻚ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – وي اﻳﻦ ﺳﻤﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ب – ﺑﺮاي اﺣﺮاز اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ج – وي ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻮري ﺿﺮور و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻤﺪه اي ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬وي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي در‬

‫‪٣٨٧‬‬
‫دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد و دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻋﻤﺪه اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ژﻧﺮال زاﻫﺪي اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﺎه ﻧﻴﺰ از زاﻫﺪي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آورد ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ‪ ...‬ﺷﺎه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه دﻫﺪ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﻮد را از زاﻫﺪي ﭘﺲ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﺷﺎه ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ وي ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺮاﺋﻄﻲ را ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ درك‬
‫و رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارم ﻛﻪ ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﺑﺘﻮاﻧﺪ از راه ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪرت دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬دوﺳﺘﺎن ژﻧﺮال اﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﻬﻢ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺮادر ژﻧﺮال اﻣﻴﻨﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻔﻴﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ وزارت درﺑﺎر‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻣﻦ را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر از‬
‫ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻢ ‪ .‬روﻳﻪ اﻣﻴﻨﻲ اﺧﻴﺮا‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫اﻳﻨﻚ ﻃﺮﻓﺪار ﻳﻚ دوﻟﺖ » ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮﻗﺖ « اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﺟﺒﻬﻪ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا‪ ‬دوﻟﺖ ﻣﻘﺘﺪري روي ﻛﺎر آﻳﺪ ‪ .‬ﺷﺎه از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در‬
‫ﺑﺎره ﻳﻚ دوﻟﺖ » ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮﻗﺖ « ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫آن ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﻮار دو اﺳﺐ ﺷﻮﻳﺪ ‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﺎه از‬
‫زاﻫﺪي‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از او ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮوﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » دوﻟﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮﻗﺖ « ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻣﻴﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻠﻮي زاﻫﺪي را ﺳﺪ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﺷﺎه ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﻫﻨﻮز ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ‬
‫روي آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ؟ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ دادم ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺎه اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ‬

‫‪٣٨٨‬‬
‫ﻣﺼﺪق آﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ‪ .‬ﻫﺮ راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﮕﺮدد ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻣﻴﺪوارم در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﮔﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻛﻤﻜﻬﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺑﺤﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﺪرآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 8‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ وارﺗﺶ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﺰارﺷﻬﺎ در ﺑﺎره روﻳﺪادﻫﺎي ارﺗﺶ را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ‪ .‬اﻓﺴﺮان‬
‫ارﺗﺶ دﻳﮕﺮ ﺟﺮأت ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﻣﻦ دﻳﺪن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪن در‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ام در ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻳﺪار از وﻟﻴﻌﻬﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺳﻔﺮﻛﻨﻢ ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﺷﺎه اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬اﻣﻴﻨﻲ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‪ ‬درﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺎ ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺮاﭼﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﻳﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬و ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ام‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق آﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ دﻳﮕﺮ و اﻣﻴﺪوارم ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻜﺎر روﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺪداﻧﻪ اﺑﺮاز اﻣﻴﺪواري ﻛﺮده ام‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﺗﻮاﻓﻘﻲ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﺑﻌﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ آورد ‪.‬‬
‫‪ - 10‬آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﮔﺰارش را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ و ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارم ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1160‬ﺗﺎ ‪ 1162‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٣٨٩‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﮔﻮﻳﺎي ﺷﺪت ﺗﺮس ﺷﺎه از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه دﻳﺪار ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ دﻳﺪار ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﻴﺎر ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫ﻇﺎﻫﺮي آراﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺷﺎه ﭘﺲ از اﺧﺬ ﺗﻀﻤﻴﻦ از ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﻪ ﺷﺮط در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 6‬و ‪ 7‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺑﻨﺪ ‪ ، 8‬ﺷﺎه ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬او در اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﺎ اﻛﺮاه‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي زاﻫﺪي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬و در ﺑﻨﺎ ‪ ، 9‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ او از ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق و‪ ،...‬ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮاﺿﻌﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ ‪.‬‬
‫درﺧﻮر ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ در زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺧﺮﻳﺪن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي دادن رأي ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ‬
‫ﺷﺮط اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ زاﻫﺪي ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد ‪ .‬و ﺳﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺟﺎﺋﻲ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه و ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﺘﻮان‬
‫داﻧﺴﺖ » ‪ « ...‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭼﻪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ » :‬ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن اﺟﺮاي ﻃﺮح ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺎه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه دﻫﺪ « ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ دﻳﺪار‪ ،‬ﺷﺎه و زاﻫﺪي و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‪ ...‬دﺳﺘﻴﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻃﺮح و اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 330‬ﻣﻮرخ ‪ 5‬ژوﺋﻦ ‪ ، 1953‬ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ .‬ﺳﻨﺪ ﻳﺎدداﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺮود‪ ،‬ﻣﻌﺎون‬
‫وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در اﻣﻮر ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ و اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ‪ .‬در ﻳﺎدداﺷﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم‬
‫دادن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ او ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ »‬
‫‪٣٩٠‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﺟﻮد ﻧﺎﻣﻪ آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد‪،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺳﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬و آﻧﮕﺎه‪،‬‬
‫ﻧﻜﺎت اﺻﻠﻲ ﻧﺎﻣﻪ را اﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﻲ آورد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﻴﺎن و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﻴﺎن ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺪي و وﺧﻴﻢ از ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان و اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‬
‫اﻟﻒ – ﺑﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﻮاﻧﻊ از ﺳﺮ راه ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ‬
‫ب – اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻜﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺣﻞ و ﺑﺮ ﻃﺮف ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺒﺮم ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻚ و درﻳﺎﻓﺖ ﻓﻮري آن‪ ،‬از اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ »،‬ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ « ‪.‬‬
‫ذﻳﻞ ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺮود ﺑﻪ اﻃﻼع وزﻳﺮ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده اﻳﻢ ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻧﺰاﻛﺖ از ﻗﺒﻮل ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻮري ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﭘﻠﻬﺎي ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﺮاب ﺷﻮﻧﺪ ‪ ).‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ 1162‬و ‪ 1163‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 331‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ 788,00 / 6 – 1653‬از ﺳﻮي ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ‪،‬‬
‫ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 16 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪2 ، 1953‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي ( ﮔﺰارش وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ از‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﻌﻤﻞ آورده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬در ﻣﺎه ژوﺋﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﺧﻠﻲ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق روي ﻧﺪاده اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﻮي ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪان اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اداري‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و رادﻳﻮ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬

‫‪٣٩١‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر دارد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت داﺧﻠﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر و ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪون ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺘﻦ اداﻣﻪ دارد و ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻬﻢ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﻴﺄت رﺋﻴﺴﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ آﺧﺮ ﻣﺎه ژوﺋﻦ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻣﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ...‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻃﺮح ﻫﻴﺄت ‪ 8‬ﻧﻔﺮي و ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﻧﺘﻘﺎد از دوﻟﺖ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﻨﻌﻜﺲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﭼﻨﺪ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻞ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﺘﻘﺎدي ﺗﻨﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ‪ .‬وي و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ ﺷﺮوع ﻛﺮده اﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮدن ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻣﺼﺪق از ﺳﻮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫‪ – 4‬ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد و ﻧﻘﻄﻪ اﺷﺘﺮاك ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ اروﭘﺎ رﻓﺘﻦ ﻣﻠﻜﻪ ﺛﺮﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ) ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ( اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺑﻬﺒﻮد ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 5‬ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﺧﻮد را‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺮخ ارزان ﺗﺮ‬
‫ارز ) ﻫﺮ دﻻر ‪ 41‬رﻳﺎل ( ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ‪ ‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎزار ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺮخ ارز ﺟﺎري ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﻔﺎرش ﻣﻲ دﻫﺪ ‪) .‬‬
‫ﻫﺮ دﻻر ‪ 105‬رﻳﺎل ( ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮ اﻳﻦ روﻧﺪ را ﺑﮕﻴﺮد ‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﮔﺰارش وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﻓﺮت وي و ﻣﺸﺎورت وي ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻫﺎ و ﺧﻴﺎل ﺑﺎﻓﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻂ‬
‫ﻓﻜﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻃﺮﻓﺪار دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎ‪ ‬ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‬

‫‪٣٩٢‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ و‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤﻜﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮور‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺣﺼﻮل‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زودي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮات‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ روﻳﻪ ﻣﺤﻜﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق و در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻋﻼﻗﻪ و اﻧﺘﻈﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﺟﺪي اﻧﺠﺎم ﻣﺬاﻛﺮات‬
‫اﻳﺮان – ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﺳﺖ ‪) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1163‬ﺗﺎ ‪ 1165‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 332‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻨﺪ ‪ 331‬اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ آن ‪ 13‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1953‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ‪ ،‬ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ را ﺑﻪ اﻃﻼع وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫* از زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮ ﺗﺒﺎدل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن آﮔﺎه اﻧﺠﺎم داده ام ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﻗﺪام ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮده و ﺑﻄﻮر روﺷﻨﻲ‪ ،‬روﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮان آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺎوران اﻓﺮاﻃﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وي اﺻﺮار ﺑﻮرزﻧﺪ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل‬
‫» ﭘﺲ زدن و اﻣﺘﻨﺎع « اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻼﻓﻲ ﺑﺰﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪...‬‬
‫* ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ در‬
‫‪ 12‬ژوﺋﻴﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ ﻧﺸﺪ ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻇﺎﻫﺮا‪ ‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ از‬
‫ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪ ‪ 14‬ژوﺋﻴﻪ و ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻀﺎح‪ ،‬در ﺑﺎره ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻤﺎن ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻣﺘﻨﺎع ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻣﻴﺮ‬
‫اﺷﺮاﻓﻲ از اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﻧﻬﻢ ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮود‪ ،‬ﭘﻮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ ‪...‬‬

‫‪٣٩٣‬‬
‫* ‪...‬ﮔﺰارﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ در ﺧﻮاﺳﺖ رﻓﺮاﻧﺪوﻣﻲ را در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫دو ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ – 1 :‬ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ‪ 8‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‬
‫را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ آﺳﻮﺷﻴﺘﺪﭘﺮس رﺋﻮس ﻧﺎﻣﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 30‬ژوﺋﻦ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه را ﺑﺪﺳﺖ آورده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺻﻮرت اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاري در ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﺻﻞ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎ در ﺗﻬﺮان و واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬در ‪ – 9‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺼﺪق از درزﻛﺮدن ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 1165‬و ‪ 1166‬ﻛﺘﺎب (‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻔﺴﻪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺷﻤﺸﻴﺮ را‬
‫از رو ﺑﺴﺘﻪ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻃﺮح ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق ﺑﺎ رأي ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن ﮔﻴﺮد ‪ .‬اﻣﺮوز‬
‫ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬در دﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻃﺮح ﺳﻮم ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و رأي ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق آن روز از اﻳﻦ ﻃﺮح آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻃﻼع‬
‫ﺧﻮد از ﻃﺮح را ﺑﻪ او اﺑﺮاز ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﺳﻨﺪ ‪ ) 347‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1185‬ﻛﺘﺎب (‪ ،‬ﻗﻮل‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻳﻨﻄﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ‪ 30‬ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ را ﻳﻜﺠﺎ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 40‬رأي ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ‪ 10 .‬رأي از اﻳﻦ ‪ 40‬رأي ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ ) ،‬ﻫﺮﻳﻚ ( ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 100‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ آﮔﺎه‬
‫‪٣٩‬‬
‫ﺷﺪم ﻛﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﻛﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد « ‪ .‬ﻣﺼﺪق از ﻣﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ در ﺑﺎره اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻈﺮي دارﻳﺪ ؟‬
‫آﻳﺎ ﻛﻨﺎﻳﻪ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲ داﻧﺪ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺮي‬
‫از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﺧﺮﻳﺪ » ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن« ﺑﺎزي ﻛﺮده اﻧﺪ ؟ ‪ .‬داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻘﺎط ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ‪ 70‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ 40 ،‬رأي ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﺳﻨﺪﻫﺎي ‪ 333‬ﺗﺎ ‪ 335‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را از راه ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 333‬ﺗﻬﺮان ‪ 14 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره اﺳﺘﻌﻔﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ و رﻓﺮاﻧﺪوم ‪:‬‬
‫ﺷﺎﻳﻌﺎت ﮔﺴﺘﺮده اﻣﺸﺐ ﺣﺎﻛﻲ ازآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻲ در دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ‪...‬‬
‫در ﮔﺰارش ‪ 15‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺎردار ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ در ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎء دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻌﻈﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺠﻠﺲ را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد زﻳﺮا اﻳﻨﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب رﺳﻤﻲ اﺳﺖ «‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1167‬ﻛﺘﺎب (‬
‫‪٣٩‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 17 ) 334‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ( 1953‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫* ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻔﺎرت ‪ ...) ...‬در ﺳﻨﺪ اﺳﺖ( از روﻧﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ :‬دﻟﻴﻞ ﻓﻮري ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺷﺘﺎب زده ﻣﺼﺪق در ﺣﺬف ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارﻳﻬﺎي رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ دوﻟﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺘﻴﻀﺎح زﻫﺮي و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻇﺮ در ﻫﻴﺄت‬
‫اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﺖ ‪...‬‬
‫* آﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ اﻗﺪام واداﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻊ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﻮرﻳﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎﺳﻪ و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎﻣﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ روﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮآﻧﭽﻪ را‬
‫ﺑﻌﻨﻮان » اﻓﺴﺎﻧﻪ« ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﻣﺼﺪق ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮوراﻧﺪه ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻮچ ﮔﺮداﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ درآﻣﺪﻫﺎي » دوﺳﺘﻲ« اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮزي ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫را در ﻣﻌﺮض ﺣﻤﻠﻪ و اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮار داد ‪...‬‬
‫* ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺧﺎﻃﺮه ﻗﻴﺎم ‪ 21‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 30‬ﺗﻴﺮ (‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻬﻴﻴﺞ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻃﺮﻓﺪاران ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻳﻚ ﻧﻤﺎي ﻇﺎﻫﺮي از‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ را اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را در‬
‫ﻳﻚ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎه ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ رام و ﺳﺮ ﺑﻪ راه در دﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫* ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وي درﻛﺴﺐ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﺮاي اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ازﻃﺮﻳﻖ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬آن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﺎ‬

‫‪٣٩‬‬
‫اﻧﺪﻛﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي از اﺷﻜﺎل دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ ‪...‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1168‬و ‪ 1169‬ﻛﺘﺎب (‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ – 1 :‬ﻛﺎردار ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون وارد ﻛﺮدن ﺷﺎه در ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ اي اﺟﺮا ﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬و‬
‫‪ – 2‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﮔﺰارش اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ او از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺸﻒ رﻣﺰ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ) ﺑﺨﺼﻮص از ﺳﻮي روﺳﻬﺎ(‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻨﺪاري ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺘﺎد دﻓﺎع از آزادي ﺑﻮده و ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮ راه‬
‫اﺳﺘﻘﺮار دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري در ﻣﻘﺎم اﻧﺤﻼل آن ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ‪ ،‬وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫* ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮدن اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان و اﺑﻼغ ﻧﻘﺸﻪ و دادن آﻣﺎده‬
‫ﺑﺎش ﺑﻪ ﺷﺎه ‪:‬‬
‫در ﮔﺰارش دوﻧﺎﻟﺪ وﻳﻠﺒﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻤﺎﻧﺪ و در ﻣﺎرس ‪ ،1953‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎ را از اﻳﻦ اﻣﺮ آﮔﺎه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎ دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪاى ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‪ ،‬از راه ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺮآوردى زﻳﺮ ﻋﻨﻮان »ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﻴﻞ در ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻰ‬
‫ﻣﺼﺪق«‪ ،‬در ‪ 16‬آورﻳﻞ ‪ 27) ،1953‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ (1332‬ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮآورد ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق از راه ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺨﻔﻰ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬در آورﻳﻞ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮد و ﻃﺮح و‬
‫اﺟﺮاى ﻧﻘﺸﻪ را دو ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎرى ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ آورﻳﻞ‪،‬‬

‫‪٣٩٧‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬در ﻗﺒﺮس‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ را ﻃﺮح و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ دو ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ و وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮم ژوﺋﻦ ‪ 13) ،1953‬ﺧﺮداد ‪ (1332‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫اﻳﺮان‪ "،‬ﻟﻮى وﺳﻠﻰ ﻫﻨﺪرﺳﻮن" ‪ Loy Wesley Henderson‬وارد اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﮔﺸﺖ و ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ و ﻫﺪﻓﻬﺎى آن و ﻧﻴﺮ ﻗﺼﺪ ﺳﻴﺎ در ﺗﺪارك‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻃﺮف ﺷﻮر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ در ‪ 10‬ژوﺋﻦ ‪ 20) 1953‬ﺧﺮداد ‪ (1332‬ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬آﻗﺎى‬
‫ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ‪ ،Kermit Roosevelt‬رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ و ﺷﻤﺎل‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎ در ﺳﻴﺎ )ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻫﺎى وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺳﻴﺎ و ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻟﻮى‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﺑﻮد( و آﻗﺎى راﺟﺮ ﮔﻮﺋﻴﺮان ‪ ، Roger Goiran‬رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ در‬
‫اﻳﺮان و دو اﻓﺴﺮ ﻧﻘﺸﻪ رﻳﺰ‪ ،‬در ﺑﻴﺮوت‪ ،‬دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮدﻫﻤ‪Ĥ‬ﺋﻰ ﺑﺮاى آن ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ در ﺑﺎره ﻧﻘﺸﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎى ﺟﺰﺋﻰ‪ ،‬در ‪ 14‬ژوﺋﻦ‬
‫‪ 14) 1953‬ﺧﺮداد ‪ (1332‬ﺑﻪ اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬در ﻟﻨﺪن‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 19‬ژوﺋﻦ ‪ 29) 1953‬ﺧﺮداد ‪ ،(1332‬ﻧﻘﺸﻪ ﻧﻬﺎﺋﻰ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻪ در ﻟﻨﺪن ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻗﺎى "روزوﻟﺖ" از ﺳﻮى ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬در واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ و رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ‪ ،‬آﻗﺎ "آﻟﻦ داﻟﺲ "‬
‫و "ﻟﻮى ﻫﻨﺪرﺳﻮن"‪،‬ﺳﻔﻴﺮاﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺪ‪ .‬و در‬ ‫‪Allen W. Dulles‬‬
‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ دو اﻣﺮ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪٣٩٨‬‬
‫‪ - 1‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻜﻮﻣﺘﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺎ درﻳﺎﻓﺖ درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻋﻬﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺮآﻳﺪ‪ .‬و‬
‫‪ - 2‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﺘﺒﻰ و در ﺑﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را راﺿﻰ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎت ﺧﻮد را در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺧﻮب و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻰ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺿﺎﻳﺖ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اواﺳﻂ ژوﺋﻴﻪ ‪) ،1953‬اواﺧﺮ ﺗﻴﺮ ‪ (1332‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺟﺎزه اﺟﺮاى ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻰ‪ .‬ﭘﻰ آژاﻛﺲ را دادﻧﺪ و رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎ اﺟﺮاى آن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎ ﺳﻴﺎ و ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد آﻗﺎى روزوﻟﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻋﻤﻠﻴﺎت را در ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ واﭘﺴﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻮن ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺸﻮرت ﺑﻪ‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد ‪ -‬ﺳﻔﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازد‪ .‬ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻗﺒﺮس ﻣﺮﻛﺰ ارﺗﺒﺎط ﺑﮕﺮدد‪ .‬ﻳﻚ اﻓﺴﺮ ﺳﻴﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ در‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺸﻮد و در واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬اﺗﺼﺎل ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻃﺮح ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ از ﺳﻮي اداره ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎ ﻣﻴﺎن ﺗﻬﺮان و ﻗﺒﺮس و واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت‪،‬‬
‫اواﺳﻂ ﻣﺎه اوت )اواﺧﺮ ﻣﺮداد( ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬از راه روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ را رﻫﺒﺮى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺪت روز‬

‫‪٣٩٩‬‬
‫اﻓﺰون ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻬﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ اﻇﻬﺎراﺗﻰ را ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﻣﻴﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدى اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻰدادﻧﺪ و اﻳﻦ‬
‫اﺳﻄﻮره ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از رژﻳﻢ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ را در ذﻫﻦ ﻋﻤﻮم اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻰﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪى‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﺳﺎﺑﻖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻛﺴﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ درﺧﻮر ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا او ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را داﺷﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺷﻜﺎر ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻮاداران درﺧﻮرى ﻧﻴﺰ ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ زاﻫﺪى‬
‫ﺗﻤﺎس ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و او را از ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﻮد و ﻗﺼﺪش ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪن او ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬او ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ دﻓﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﻪ ﺳﻴﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎرﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫* از آﻏﺎز‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎرى ﺷﺎه ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﻰ از ﻧﻘﺸﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰداد‪ .‬ﻫﻤﻜﺎرى او ﺑﺮاى‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى ﺗﻬﺮان ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﮔﺮداﻧﺪن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺷﺪن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺿﺮور ﺑﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد ﻣﺮدى ﺑﻰ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ او ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎل زﻳﺮ را‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬دوﻗﻠﻮ‪ ،‬ﻗﻮى و ﭘﺮ ﺗﺤﺮك ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮى‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ از اروﭘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﻰآﻣﺪ و ﺷﺎه را وادار ﺑﻪ ﻋﺰل ﻣﺼﺪق ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬او ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻰﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻳﺪ و از‬
‫ﺷﺎه ﻋﺰل ﻣﺼﺪق را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٠٠‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻻزم ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ژﻧﺮال" ﻧﻮرﻣﻦ ﺷﻮراﺗﺴﻜﻒ" ‪Norman‬‬
‫‪ ،Schwarzkopf‬رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺄت ﻣﺴﺘﺸﺎرى ﺳﺎﺑﻖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ژاﻧﺪارﻣﺮى اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان آﻳﺪ‪" .‬ﺷﻮارﺗﺴﻜﻒ" ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺸﻪ را ﺑﺮاى‬
‫ﺷﺎه ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻰﻛﺮد و از ﺷﺎه دو ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪق از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى‬
‫و دﻳﮕﺮى ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺼﺐ زاﻫﺪى ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى را ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺷﺎه را ﺑﺮآن‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ ارﺗﺶ را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ وﻓﺎدار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻋﺎﻣﻼن ﺑﻮﻣﻰ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺘﺸﺎن ﺑﺮ ﺷﺎه ﻣﺤﺮز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺎم‬
‫"ﺷﻮراﺗﺴﻜﻒ" ﺑﻪ ﺷﺎه را ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺷﺎه را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬اﮔﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺎﻻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬آﻗﺎى "روزوﻟﺖ" ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ از رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرى اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎه را وادار ﺑﻪ اﻣﻀﺎى دو ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻰ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎ اﻣﻀﺎء ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در روزى ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎ آﻧﻬﺎ را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر "زاﻫﺪى" ﻗﺮار ﻣﻰداد‪ .‬درروز ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﻠﻰ‪ ،‬ﺧﺎرج از‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻰﮔﺰﻳﺪ‪ .‬و زاﻫﺪى‪ ،‬ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻰ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﻴﻢ از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ رأى ﺷﺎه و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄﺮى ﺟﺎن ﺷﺎه را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ را از‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻰﺳﺘﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از راه ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﻰ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻴﺎ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﻣﻰﮔﺸﺖ ﻗﻮاى ارﺗﺶ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺗﻬﺮان از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺎه‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻇﻬﺎرات ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ ﻛﻪ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻌﻤﻞ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهاى ﺑﺮ اﻳﺮان و ﻣﺼﺪق داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻬﻢ ﺑﺰرﮔﻰ در ﺳﻘﻮط‬
‫ﻣﺼﺪق ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪٠١‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ -:‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش‪ :‬ﻣﺎرس ‪ -1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ‬
‫‪ -1999‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر –‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب‬
‫اﺳﻼﻣﻰ‪ -‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ -‬ص‪ 3‬ﺗﺎ‪( 4‬‬
‫* اﻣﺎ ﺳﻲ ‪.‬ام ‪ .‬وودﻫﺎوس‪ » ،‬ﻣﻘﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬در ﺷﺮح ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎره‬
‫ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ودر دو ﻓﺼﻞ آن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان» ﺷﺮح ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ )آﺟﻜﺲ (‪،‬‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ‪ » :‬ﻣﻦ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻳﻚ ﻃﺮح ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ آﻣﺎده داﺷﺘﻢ ‪ ...‬ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮدم ) اواﺳﻂ ﻣﺎه ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،( 1952‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ واﺿﺤﻲ‪ ،‬ﻧﺎم » ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ‬
‫« ﺑﺮآن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪)«.‬ﺳﻲ‪ .‬ا‪.‬م‪.‬وودﻫﺎس » ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﺣﻨﺎز ﺷﻜﻮري‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ و ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ اﺣﻤﺪﺑﺸﻴﺮي‪ -‬ﻧﺸﺮﻧﻮر ﺗﻬﺮان‪ - 1367،‬ص‪ 37‬و ‪ (38‬و » ‪...‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﻴﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬آﻗﺎي ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ﭘﺲ از ﺑﺎزدﻳﺪ از ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫در ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬در ﻟﻨﺪن ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد ‪ ...‬او ﺑﻪ زودي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ » ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﻜﻤﻪ « ) ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن آن را ﻋﻤﻠﻴﺎت آژاﻛﺲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ(‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪ ) ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪ 44‬و ‪ (45‬و » اوﻟﻴﻦ ﻛﻮﺷﺶ )ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﺮدن ﺷﺎه(‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮﻧﺴﺲ اﺷﺮف ﻛﻪ ﻣﻘﻴﻢ ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎون ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﺎم اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﻳﺪار او ﺷﺘﺎﻓﺖ « )ﻫﻤﺎﺟﺎ‪ -‬ص ‪( 63‬‬

‫* ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﭘﺎﺳﺦ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬آﻳﺰﻧﻬﺎور و داﻟﺲ اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل وودﻫﺎوس‪ ،‬اﻇﻬﺎرات آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻳﻜﻲ از دو رﻣﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن آن‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺘﻮر ﻛﻮدﺗﺎ را داده اﺳﺖ ‪ .‬رﻣﺰ‬
‫دوم را ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ در ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ داد ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ‪ .‬وودﻫﺎوس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ» اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸﻪ دراواﺳﻂ ﻣﺎه‬
‫اوت )‪ 19‬ﻣﺮداد ‪ ( 1332‬اﺟﺮا رﺷﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪ 64‬و ‪: (65‬‬
‫‪٠٢‬‬
‫‪ - 1‬اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺎﻣﻪ ‪ 9‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 18))1953‬ﺗﻴﺮ ‪ (1332‬ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ‪ 29‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،1953‬روﺷﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺮط ﻛﻤﻚ ﺧﻮد را در ﮔﺮوي‬
‫»ﺗﻮاﻓﻖ اﻳﺮان ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن« ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺧﺮداد ‪ 29)1332‬ﻣﻪ ‪ ،(1953‬ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ و ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺮان در ﻗﻀﻴﻪ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬از او‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺮد ‪ .‬آﻳﺰﻧﻬﺎور در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ »:‬ﻋﻘﻴﺪه اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺮاري در ﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﺼﻤﻢ اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻮﻫﻲ از ﻣﻠﻞ آزاد اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﮔﺮدد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺆﻳﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭘﺎره اي ﻣﻌﻀﻼت ﻣﺎﻟﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ﺣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن اﻳﺮان و ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺤﺪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ را از اداﻣﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻌﻤﻞ آورده‪،‬‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫» در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻫﻤﺪردي و دوﺳﺘﻲ را دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻗﻮت دارد ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ وﺟﻮﻫﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺑﺎ اﻧﻌﻘﺎد‬
‫ﻗﺮارداد ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اي درﺑﺎره ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎردﻳﮕﺮ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎد ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻖ ﻣﺆدﻳﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﺮط اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﻃﺮف ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬

‫‪٠٣‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻴﺰ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻨﺎ ﺷﻮد ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ داراﺋﻲ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺣﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ راه ﺣﻠﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪو ﺗﻮاﻓﻖ در ﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ راه ﺣﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﻞ آزاد را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﻗﺘﺼﺎدي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺿﻌﻒ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺳﺎزد‪«.‬‬
‫» ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻤﻮﻃﻨﺎن دوﺳﺘﺪار ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﺮﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ‬
‫در اﻳﺮان و ﻫﻢ درﻛﺸﻮر ﻣﺘﺤﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﺠﺎد ﺣﺴﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺻﻄﻜﺎك و اﺧﺘﻼف ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻄﻊ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻴﻄﺮﻓﻲ ارﺟﺎع ﮔﺮدد و آن‬
‫ﻫﻴﺌﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ دﻋﺎوي ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻋﻮي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ....‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻌﻲ ﻧﺪارم ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻛﻨﻢ وﺑﮕﻮﻳﻢ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺮﻓﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﭼﺮا ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻛﻨﻮن درﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪« ....‬‬
‫» ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻲ اﻧﺼﺎﻓﻲ در ﺣﻖ ﻣﺆدﻳﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮدم آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ،1332‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دوﻟﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 23/004/000‬دﻻر ﺑﻌﻨﻮان ﻛﻤﻚ ﻓﻨﻲ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد و ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 45‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻛﻤﻚ ﻓﻮري و ﺿﺮور در‬

‫‪٠‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور» وﻗﺘﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ژﺳﺖ آﺷﺘﻲ‬
‫ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺷﺎه و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﺮﻣﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪«...‬‬
‫)ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ – 1332‬ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ -‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر – ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ - 1378 ،‬ص ‪ 278‬و ‪( 279‬‬
‫‪» - 2‬اﻇﻬﺎرات وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻰ ‪ 28‬ژوﺋﻴﻪ ‪،1953‬‬
‫ﺣﺎﻛﻰ از آﻧﻜﻪ »‪ ...‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ روز اﻓﺰون ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ در اﻳﺮان و ﭼﺸﻢ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬داﻣﻦ ﮔﺴﺘﺮدن‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى آن ﺣﺰب و روﻳﻪ اﻏﻤﺎض ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان را‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ - 3‬اﻇﻬﺎرات رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى در اﺟﺘﻤﺎع ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران اﻳﺎﻻت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﻴﺎﺗﻞ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫در آن‪ ،‬ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮد اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬دﺳﺖ روى دﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎى آﺳﻴﺎ در ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮى ﻗﻄﻌﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻜﺎرى ﺑﺎ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪ در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺠﻠﻪﻫﺎى ﻋﻤﺪه‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺘﺸﺎر داد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎى اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ در اﻳﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺛﺮ رواﻧﻰ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ را ﺑﺮ اﻳﺮان ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و در ﺟﻨﮓ اﻋﺼﺎب ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﺳﻬﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ -:‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش‪ :‬ﻣﺎرس ‪ -1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪-1999‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر –‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ -‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ -‬ص‪( 5‬‬
‫* در ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻌﺪي‪ ،‬دراواﺧﺮ ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮﻫﻨﮓ ارﺗﺶ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر ‪6‬‬
‫‪ MI -‬ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺷﺮف ﺧﻮاﻫﺮ دوﻗﻮﻟﻲ ﺷﺎه ﻛﻪ درﻗﻤﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬

‫‪٠‬‬
‫دووﻳﻞ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزي ﺑﻮد ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﺷﺮف ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺳﺮﻫﻨﮓ ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه اي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮﻛﻮدﺗﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرد آﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺷﺎه ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﻜﻲ ﻛﻪ او ﺑﺪان ﻋﺎدت داﺷﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪﻛﺮد ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪) «....‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﺎه – ﻣﺎرك‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ – ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻓﺮﻳﺪون ﻓﺎﻃﻤﻲ – ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ – ﭼﺎپ اول ‪ -1371‬ﺻﺺ ‪ 136‬ﺗﺎ ‪(137‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻫﻤﻜﺎري اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎ »ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻮدﺗﺎ« ﻛﻪ در‬
‫آن ﻫﻨﮕﺎم درﭘﺎرﻳﺲ ﺣﻀﻮرداﺷﺖ » ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ در روز‪ 10‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ( ﺑﺎ او‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و او را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﮔﺮدد و در ﺣﺪود ‪ 20‬ژوﺋﻪ )‬
‫‪ 29‬ﺗﻴﺮ ( ﺑﻪ دﻳﺪار ﺷﺎه ﺑﺮود‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮار ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻫﻨﻮزﻫﻢ در ژﻧﻮ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺮف ﻣﻼﻗﺎت و وي را ﺑﺮاي دﻳﺪار ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ‬
‫"داراﺑﻲ ﺷﺎﻳﺮ" و "ﻣﻴﺪ"‪ ،‬از ﺳﻮي ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ ،‬آﻣﺎده‬
‫ﻛﻨﺪ ) ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻗﻮل داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان اﻳﻦ دﻳﺪار را در ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد(‪" .‬ﻣﻴﺪ " در روز ‪ 10‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 19‬ﺗﻴﺮ( ﺑﺎ‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻟﻨﺪن رﺳﻴﺪ و ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ "داراﺑﻲ ﺷﺎﻳﺮ" راﻫﻲ ﭘﺎرﻳﺲ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮي ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه روي داد‪ .‬ﺷﺎﻫﺪﺧﺖ اﺷﺮف درﭘﺎرﻳﺲ ﺣﻀﻮرﻧﺪاﺷﺖ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در روز ‪ 15‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 24‬ﺗﻴﺮ ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ او در "رﻳﻮرا" ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد و‬
‫"اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﻳﺎن " ﺑﺎ او دﻳﺪار ﻛﺮد‪ .‬او در اﻳﻦ دﻳﺪار ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻲ ﮔﻼﻳﻪ آﻣﻴﺰ اﻇﻬﺎر‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻮر واﺷﺘﻴﺎﻗﻲ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪،‬‬
‫روز ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن» رﺳﻤﻲ « ﻧﺸﺴﺘﻲ ﺑﺎ اوﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺷﺎﻫﺪﺧﺖ اﺷﺮف‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻫﺮﻛﺎري را ﺑﻪ او واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪" .‬ﻣﻴﺪ" در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ روزوﻟﺖ‬
‫وﻟﻮﻳﺖ در ﺑﺎره اﻳﻦ دﻳﺪار ﮔﺰارش داد‪ :‬ﺷﺎﻫﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ رﻓﺘﻨﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺳﺨﺖ وﺷﺪﻳﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻫﻮادار ﻣﺼﺪق را داﻣﻦ ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٠‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر اﻣﻴﺪواري ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎر ﺳﺎز و دﻧﺪان ﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺪﻫﻴﻢ‪" ) .‬ﻣﻴﺪ" ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺧﻮد را در ﻟﻨﺪن ﺑﻪ روزوﻟﺖ و ﻟﻮﻳﺖ داد‪( .‬‬
‫او آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺗﺎ رﻫﺴﭙﺎري اﺷﺮف ﺑﻪ اﻳﺮان در ﺣﻮاﻟﻲ ﻣﺤﻞ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ او اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮد‪) «.‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وﻃﻦ دوﺳﺖ –‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ -‬ﭼﺎپ اول ‪ -1379‬ص ‪ 99‬ﺗﺎ ‪(100‬‬
‫اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻓﺎش ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻣﺄﻣﻮر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻴﺎ و‬
‫دﻳﮕﺮي از اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ‪") ،‬داراﺑﻲ ﺷﺎﻳﺮ" و "ﻣﻴﺪ" (‪ ،‬ﺑﺎ او دﻳﺪار ﻛﺮده و او را‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ را از ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﻛﻨﺪ و او ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪»:‬در ﺗﻤﺎس در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1953‬ﻓﺮدي اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﺶ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻴﺎورم‪-‬‬
‫از اﻳﻦ ﭘﺲ او را آﻗﺎي" ب" ) اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﻳﺎن( ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ﭘﻴﻐﺎﻣﻲ ﻓﻮري دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﮕﺮان او ﺿﺎع اﻳﺮاﻧﻨﺪ و ﻃﺮﺣﻲ رﻳﺨﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎه ﺣﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﻤﺎ اﺣﺘﻴﺎج دارﻳﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت را از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ – ﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و‬
‫ﻳﻚ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ – ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺎش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻃﺮح را ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻗﺎي " ب" را ﺧﻮب ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ او‪ ،‬ﻫﻢ ﮔﺬرﻧﺎﻣﺔ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﻫﻢ ﮔﺬرﻧﺎﻣﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ دارد و ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﺔ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ﺗﻤﺎس‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدش ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدم ‪) .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫دوﭼﻬﺮه در آﺋﻴﻨﻪ – ﺧﺎﻃﺮات در ﺗﺒﻌﻴﺪ اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي – ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻮﺗﺮاﺑﻴﺎن‪-‬‬
‫‪ - 252‬ﻧﺸﺮ ﺣﻜﺎﺗﺖ ‪( 1381‬‬

‫‪٠٧‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﺑﻌﺪي اﺷﺮف ﺑﺎ » اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺟﺎن ﻓﺎﺳﺘﺮ‬
‫داﻟﺲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﻣﺮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة وﻳﻨﺴﺘﻮن ﭼﺮﭼﻴﻞ اﻋﻼم‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎرش اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ )«.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ -‬ص ‪.( 253‬‬
‫در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬اﺷﺮف ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ » ﭘﻴﻐﺎم رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺷﺎه « را از ﻃﺮف‬
‫ﻃﺮاﺣﺎن ﻛﻮدﺗﺎ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ » ﭼﻮن در آن زﻣﺎن ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺳﻔﻴﺮي در‬
‫اﻳﺮان ﻧﺪاﺷﺖ و اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺧﺎرج از ﻣﺠﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ« ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص ‪( 255‬‬
‫اﺷﺮف ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ وﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮراﺳﺖ و‬
‫اذﻋﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ »:‬در ﺗﻤﺎم ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺮواز ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎ ﺧﺎﻃﺮم را‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده ﺑﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻣﺼﺪق ﻣﺮا در ﻓﺮودﮔﺎه ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ؟ اﮔﺮدﺳﺘﮕﻴﺮم ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ در آن ﺻﻮرت ورود ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ام را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻢ‪ -‬آﻧﻬﻢ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺧﺮوج از ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ام ﻧﺒﻮد؟‬
‫اﮔﺮ در ﻓﺮودﮔﺎه ﻣﺎﻧﻊ ورودم ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻳﻚ اﻓﺘﻀﺎح ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺼﺪق ﺣﺮﺑﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺧﻠﻊ ﺷﺎه از‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد « ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪( 256 -‬‬
‫» اﺷﺮف در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ژوﺋﻴﻪ ) ﺳﻮم ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺑﺎ اﺳﻢ ﺷﻔﻴﻖ(‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻋﺎدي ﺑﺎ ﭘﺮوازي ﺗﺠﺎرﺗﻲ واردﺗﻬﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز اوﺑﻪ اﻳﺮان ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﺷﺮف ﻧﻪ از‬
‫ﺧﻮد ﺷﺎه اﺟﺎزهي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻪ از دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق و ﻫﺮ دو از اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ازدﻳﺪار ﺑﺎ اوﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﺮف ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ ازﻃﺮﻳﻖ‬
‫واﺳﻄﻪ) ﺑﻬﺒﻮدي( ﺑﻪ او داده ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻬﺒﻮدي رﺋﻴﺲ ﺑﻴﻮﺗﺎت ﺷﺎه و در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه وﻓﺎدار و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد‬

‫‪٠٨‬‬
‫ﻛﻪ ژﻧﺮال آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺷﻮارﺗﺴﻜﻒ‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ در اﺟﺮاي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد اﺷﺮف ﺑﻪ دﻳﺪار ﺷﺎه ﺑﺮود ‪ .‬ﺷﺎه از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﻲ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮد و‬
‫در ﻋﺼﺮ روز ‪ 29‬ژوﺋﻴﻪ )‪ 7‬ﻣﺮداد( ﺧﻮاﻫﺮش را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺗﻨﺪ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻲ آﺷﺘﻲ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ‪) «...‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺳﻴﺎ‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وﻃﻦ دوﺳﺖ – ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ -‬ﭼﺎپ‬
‫اول ‪ -1379‬ص ‪(100‬‬
‫» ورود اﺷﺮف ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺳﻮاﺑﻘﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭼﻴﻨﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﻣﺤﺎﻓﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﮔﺸﺖ ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ اﺷﺮف ﺑﺎﻳﺪ ﻇﺮف ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻬﺮان را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻔﺘﺔ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫اﻣﻴﻨﻲ وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬اﺷﺮف در ﺑﺎرة ﻋﻠﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ورودش ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ آورده‬
‫ﺑﻮد‪ »:‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﺧﺎﺻﻲ از آﻣﺪن ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﺪارم‪ ،‬ﻓﻘﻂ آﻣﺪه ام از ﻣﺤﻞ ﻓﺮوش اﻣﻮاﻟﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺒﻠﻎ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار دﻻر ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻢ و ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻓﺮزﻧﺪم ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﻞ‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻮده و درﺳﻮﻳﺲ ﺑﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ «.‬روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪ اي از ﻃﺮف‬
‫وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺻﺎدر ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن اﺷﺮف ﺑﺪون ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه از ﺷﺎه و‬
‫ﺑﻲ اﻃﻼع وارد ﺗﻬﺮان ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺎراﻟﻴﻬﺎ اﺧﻄﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﺑﻴﺪرﻧﮓ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺷﺮف در روز ﺷﺸﻢ ﻣﺮداد ﻣﺎه‪ ،‬از اﻳﺮان ﺧﺎرج ﺷﺪ‪«.‬‬
‫)ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ – 1332‬ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼرﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ -‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر – ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ ، 1378 ،‬ص ‪(370‬‬

‫‪٠٩‬‬
 ‫‪18‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ آژاﻛﺲ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﻳﺮك زاده‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻌﻈﻤﻲ و ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ رﺿﻮي‬
‫از رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 335‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬اﺳﻨﺎد داﻟﺲ‪ » ،‬ﻣﻜﺎﻟﻤﺎت ﺗﻠﻔﻨﻲ «‪،‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪،‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 24 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 10 :55 ، 1953‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺑﺎ آﻟﻦ داﻟﺲ‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ( ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺒﺮ از ورود ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫» وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﻠﻔﻦ و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬در ﺟﻠﺴﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ را ذﻛﺮ ﻧﻜﺮدﻳﺪ ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ ؟ آﻟﻦ‬
‫داﻟﺲ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﻣﻦ در ﺑﺎره آن ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ‪ .‬آن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري رﺳﻴﺪه و ﻫﻨﻮز ﻓﻌﺎل اﺳﺖ ‪.‬‬
‫وزﻳﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎ را از دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻫﺮ اﻗﺪام دﻳﮕﺮي‬
‫ﺑﻲ ﻧﻴﺎز و آزاد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ؟ آﻟﻦ‬
‫داﻟﺲ ‪ ...‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ را در ﺑﺎره ﺑﺮوز اﻏﺘﺸﺎش ﻫﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﺧﻼل آن‪،‬‬

‫‪١١‬‬
‫ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ اراده ﻣﺮدم را ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ‪ .‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ در ﭼﻴﻦ ﭼﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ وي ﻋﺒﺎرت از ﻛﻠﻴﺎت اﻣﻮري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ روﻳﺪاده اﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ وي‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺘﻜﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺑﺮاز‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﺎ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻋﻠﺘﺶ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ وي ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮدن ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫آﻟﻦ داﻟﺲ ﮔﻔﺖ ‪} :‬اﺟﺮاي { ﻃﺮح ﺑﻪ ﻧﺤﻮ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ آن ﻣﺮد ﺟﻮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﻜﺸﺪ‬
‫‪ .‬وي ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮود ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1169‬و ‪ 1170‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﺮادران داﻟﺲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و دﻳﮕﺮي رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻤﺎء و اﺷﺎره اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎ را آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮔﺮ ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ ‪ .‬و‬
‫‪ – 3‬ﻃﺮح دردﺳﺖ اﺟﺮا اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ وﺟﻮددارد ﻛﻪ» آن ﻣﺮد ﺟﻮان « ) ﺷﺎه‬
‫(‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭼﺮﭼﻴﻞ و‪ ...‬درآﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ»ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﻜﺸﺪ«و‬
‫‪ – 4‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﺑﺎ اﺷﺮف ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺮود و او را آﻣﺎده ﺷﺮﻛﺖ در اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﮕﺮداﻧﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 336‬ﺗﻬﺮان ‪ 25 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،( 1953‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﺪون اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ از ﺗﻈﺎﻫﺮات ‪ 21‬ژوﺋﻴﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮد را رو ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻗﺮاﺋﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﺋﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي‬

‫‪١٢‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻧﻤﺎﻳﺸﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﻧﺰد ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ در ﺑﺎره ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﺴﻴﺮ آﻳﻨﺪه ﻣﺮدد و ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و آﻳﺰﻧﻬﺎور‪،‬‬
‫ب – اداﻣﻪ ﻏﻴﺒﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬از ﺗﻬﺮان و وﺟﻮد ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﺎره‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ وي‪،‬‬
‫پ – اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ » ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ « ﺑﺎ ﺷﻮروي ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﺸﺪار و‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آن‬
‫ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﺮد ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ت – ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻓﺮاوان ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ در ﺗﻈﺎﻫﺮات ‪ 21‬ژوﺋﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در‬
‫آﻣﺪ ‪ .‬و‬
‫ث – دﺷﻮارﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎد داﺧﻠﻲ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻗﺮاﺋﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻻ ) ﻋﻤﺪه ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و آﻳﺰﻧﻬﺎور ( ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﺮدد ﺷﻮﻧﺪ و از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺌﻮال ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد‬
‫اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ؟ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي آﺷﻜﺎر ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺷﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻴﺎﻧﻪ روﺗﺮ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن دﻳﮕﺮي اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺮدارد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ اﺗﻜﺎي او ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ روﻧﺪ‬
‫آﺷﻜﺎر و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1170‬و ‪ 1171‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 337‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ (‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي داﻟﺲ ﺑﺎ ﻓﺮاﻧﻚ واﻳﺰﻧﺮ و ﻣﻮﺿﻮع آن‪ ،‬ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي از ﺳﻮي‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮ » ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮاوان ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ « ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي‬

‫‪١٣‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 1171‬و ‪( 1172‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 338‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 28‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ، 1953‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬اﺳﻨﺎد‬
‫داﻟﺲ ( ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺎ آﻟﻦ داﻟﺲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﻴﺎ‬
‫در ﺑﺎره اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻠﻔﻦ در ﺑﺎره ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي دوم‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﻜﺎران او ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ ‪ .‬در ﺗﻠﻔﻦ ﺳﻮم‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ از ﺑﺮادرش ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ ‪ » :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺮ ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ اﻳﺮان « ﭼﻴﺴﺖ ؟ آﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻚ و‬
‫ﻳﺎ ﻗﻄﻊ ﻛﺎﻣﻞ آن ﻣﺮاد اﺳﺖ ؟ آﻟﻦ داﻟﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ در ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﺖ ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ و ﻣﺰوراﻧﻪ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬آﻟﻦ داﻟﺲ ﻛﺎر را‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪه و ﻗﻀﺎوت ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ ﻣﻲ ﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪،‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻛﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1172‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 339‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ و اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در ‪ 28‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده و در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎري در ﺑﺎره اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده دراﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﺗﺤﻮﻻت اﺧﻴﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺰب ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺎ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ دادن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان را‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ آن ﻛﺸﻮر‪،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎرا ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫دﺷﻮارﺗﺮﻣﻲ ﺳﺎزد ‪« .‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 340‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 11 ،‬اوت ‪ ( 1953‬ﻳﺎدداﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺳﺘﻮﺗﺰﻣﻦ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮر اﻳﺮان و ﻣﻮﺿﻮع آن ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻳﺮان‬
‫از ﺳﺮد ﺷﺪن آﺷﻜﺎر رواﺑﻂ اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬

‫‪١‬‬
‫در ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬اﻟﻠﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺟﺎن ﺟﺮﻧﮕﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و اﺳﺘﻮﺗﺰﻣﻦ‪ ،‬از اداره اﻣﻮر ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ ‪:‬‬
‫* ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11 : 30‬ﺻﺒﺢ روز ‪ 11‬اوت‪ ،‬از‬
‫ﺟﺮﻧﮕﻴﻦ دﻳﺪن ﻧﻤﻮد ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ :‬از روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ او ﻣﻌﺮف‬
‫روﻳﻪ ﻏﻴﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ آن‪ ،‬اﻇﻬﺎرات اﺧﻴﺮ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻧﮕﺮان ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬وي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫اﻳﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻤﻚ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬او اﻣﻴﺪ وار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام » زﻳﺎن آوري « ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﺮان ﻧﺰﻧﺪ ‪.‬‬
‫* ﭼﺮﻧﮕﻴﻦ وي ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﮕﺮي و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻧﺘﻈﺎرداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻮدن در اﻳﺮان‪ » ،‬ﭘﺎداش « ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭽﺴﺒﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ او ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻴﭽﮕﺎه‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻄﻮر دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﺣﻞ ﺷﻮد ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ روي‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺰرگ ﺗﺮ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺳﻘﻮط اﻳﺮان ﺑﻪ زﻳﺮ ﭼﻨﮕﺎل‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻳﺪ ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1173‬و ‪ 1174‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻇﻬﺎرات داﻟﺲ ﻛﻪ اﻟﻠﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ آﻧﻬﺎ را ﮔﻮﻳﺎي ﺳﺮد ﺷﺪن رواﺑﻂ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﻨﺪ ‪ 339‬آﻣﺪه اﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روز ‪4‬‬
‫اوت‪ 12 ،‬روز ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورد ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ ﭼﺮاغ ﺳﺒﺰ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫و ﻫﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﺮده و ﻫﻢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ دادن اﺳﺖ ﺑﻪ او ‪.‬‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫» در ﺿﻤﻦ اﺧﺒﺎر اﻳﺮان ﻛﻪ در ﺟﺮاﻳﺪ ﺻﺒﺢ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه اﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻓﺎﻳﻖ آﻣﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را از‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺧﻼص و آﺳﻮده ﺳﺎزد ‪ .‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ‬
‫اﻗﺪام از ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ...‬ﺑﻄﻮري‬
‫ﻛﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ‪ ‬ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻮم و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ راه را در ﻫﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺪود ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻠﻮي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را در ﻗﺎره آﺳﻴﺎ ﺑﮕﻴﺮد و راه ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺪود‬
‫ﺳﺎزد ‪ ) « .‬ﻧﻘﻞ از ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق وﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ‪، 2‬ﻧﺸﺮﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‪-‬ﭼﺎپ اول‪- 1378،‬ص ‪ 768‬و‬
‫‪( 769‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪون رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻮرت » ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ « ﻳﻌﻨﻲ از‬
‫راه ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ زﻳﺮا ‪:‬‬
‫در ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن» ﺳﻴﺎ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪»:‬ﭘﺲ از ﻧﺸﺴﺘﻬﺎي ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪1953‬‬
‫درﻧﻴﻜﻮزﻳﺎ ﮔﺴﺘﺮه اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺿﺪﻣﺼﺪﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي‬
‫از اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ ﺗﻼﺷﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ دوازده ﻫﺰار دﻻر در ﻫﻔﺘﻪ در ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎه‬
‫ﻣﻪ از ﺳﻮي ﺗﻴﻢ ﺳﻴﺎ ﺑﺮاي »ﺧﺮﻳﺪن« اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ در آن‬
‫زﻣﺎن ﻓﻘﻂ ﻫﻔﺘﺎد و ﻧﻪ ﻋﻀﻮ داﺷﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﺎري ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎه ﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق اﻏﻠﺐ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻛﺜﺮ آرا را ﻋﻠﻴﻪ وي ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺣﺪ ﻧﺼﺎب‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﻓﻠﺞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻨﺸﻬﺎ ﭘﺲ از اواﺧﺮ ﻣﺎه ﻣﻪ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق در‬

‫‪١‬‬
‫روز اول ژوﺋﻴﻪ ﺑﺎ ‪ 41‬رأي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 31‬رأي ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را از رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺘﺼﺎب ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﺎﻇﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ ﻗﻮل ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي را داده ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻜﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﻠﺞ ﺷﺪن ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‬
‫از ﻃﺮﻓﺪاران ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻌﻔﺎء دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺳﭙﺲ در ﭼﻬﺎرم اوت‪/‬‬
‫ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻣﺮداد رﻓﺮاﻧﺪوﻣﻲ را ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﻲ آن ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ رأي دادﻧﺪ‪ ) .‬ﻣﺼﺪق و ﻛﻮدﺗﺎ – ﻣﺎرك ﺟﻲ ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ و‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺮن ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺷﺪ زاده – ﻗﺼﻴﺪه ﺳﺮا ‪ -‬ﭼﺎپ اول‪ - 1384 ،‬ص‬
‫‪ 264‬ﺗﺎ ‪( 265‬‬
‫ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺨﻔﻲ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺲ ﺳﺮوﻳﺲ از ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎه ﻣﻪ ‪53‬‬
‫‪ 31/‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ »32‬اﺟﺎزه ﻣﺨﺼﻮص« ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﻪ اي ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل)‪12‬‬
‫ﻫﺰار دﻻر( ﻛﻪ دراﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ ﺑﻮد – ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﻜﺎري‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻧﺪ‪) «.‬ﻣﺼﺪق و ﻛﻮدﺗﺎ– ﻣﺎرك‪ ،‬ﺟﻲ‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺮن‬
‫‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺷﺪ زاد‪ -‬ﻗﺼﻴﺪه ﺳﺮا‪ -‬ﭼﺎپ اول – ‪ -105 -1384‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫ﮔﺰارش ‪،( « Wilber , Overthrow-18-19 »:‬‬
‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻲ‪ .‬ﭘﻲ‪ .‬آژاﻛﺲ در» ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ »:‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻗﺪام ﺷﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ رﺷﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺐ ‪ 41‬رأي ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪق و ﻧﻴﺰ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب رأي‬
‫ﺟﻬﺖ اﻗﺪام ﺷﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ‪ 53‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ) از‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ‪ 20‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺷﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدد(‬
‫ب ‪ .‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﻲ ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺎز و از راه ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ را‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از وﺟﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ) .‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ‪-‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ دﻛﺘﺮ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن – ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وﻃﻦ دوﺳﺖ‪ -‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ – ﭼﺎپ اول – ‪ - 1379‬ص ‪( 168‬‬
‫رد ﭘﺎي ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان دﺳﺖ ﻛﻢ از اواﻳﻞ زﻣﺴﺘﺎن ‪1331‬‬
‫و آﻏﺎز ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺪي دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬وي‪ ،‬در ‪ 4‬اﺳﻔﻨﺪ ﻃﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن را ﻫﻢ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺎدي اﻣﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺸﺪار ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻻﻓﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻛﻪ رواﺑﻂ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ رﻓﺖ ﺟﺪي ﺗﺮ ﺷﺪ و ﺣﺘﻲ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻣﺪ‪.‬‬
‫) ﺑﺤﺮان دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان )‪ – ( 1332 - 1320‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ – ﺗﺮﺟﻤﺔ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي و ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري – ﻧﺸﺮ اﻟﺒﺮز – ﺗﻬﺮان‪ - 1372 ،‬ص ‪451‬‬
‫(‬
‫ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد اﻳﻨﺴﺘﻜﻪ » دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ و ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ ﻫﺮدو‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از ﺷﺎه وﻋﺪة ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻋﺪه ﻫﺎ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺳﻨﺎرﻳﻮي اﻳﺠﺎد ﻧﻔﺎق ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻌﻴﻒ دوﻟﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ )«.‬ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬
‫» از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد« ‪ -‬ﻧﮕﺎرش ﻛﻮرش زﻋﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻋﻠﻲ‬
‫اردﻻن ‪ -‬ﭼﺎپ اول‪ -‬ﻧﺸﺮ ﺗﺎخ ‪ 1378 ،‬ص ‪( 269‬‬

‫‪١٨‬‬
‫از اﻳﻨﺮو‪ ،‬ﻳﻜﻲ از »ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه اي ﻛﻪ درﺳﺮ راه ﻣﺼﺪق ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ از اواﻳﻞ ﺧﺮداد ‪ 1332‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت و ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫ﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﻲ وﺧﺎرﺟﻲ درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺤﻼل آن ﮔﺸﺖ‪«.‬‬
‫)ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪-‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ – ﺟﻠﺪ اول –‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ -‬ﭼﺎپ دوم‪ - 1378 ،‬ص ‪( 599 -‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪاى از اﺣﻤﺪآﺑﺎد ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪28‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪،1343‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻰ اﻳﺮان ﻣﺎﺟﺮا را ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح ﻣﻰدﻫﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬اﻛﻨﻮن ﺷﺮﺣﻰ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دورة ‪ 17‬ﺗﻘﻨﻴﻨﻴﻪ ﻋﺮض ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ‪ 40‬ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ و ‪ 35‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺪة ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻛﻪ در دﺳﺘﺮﺳﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻻزم اﺳﺖ در اﻳﻦﺑﺎره ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻰ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻴﺶ از ‪ 75‬ﻧﻔﺮ وارد ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤﺔ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺖ در دﻳﻮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻻﻫﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮم و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻏﻴﺎب اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ در ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮا و ﻏﻮﻏﺎ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﻮاس اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮔﺮدد و ﻧﺘﻮاﻧﻢ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را در دﻳﻮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدم و ﺑﻌﺪ‬
‫ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻰ ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﻣﻠﺖ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻪ درﺧﻴﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻇﻬﺎرﻋﺪم‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮد ﭼﻮن ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه درﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺿﺮر ﻣﻤﻠﻜﺖ رأى ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻛﺜﺮﻳﺖ و اﻗﻠﻴﺘﻰ ﻛﻪ‬
‫درﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﻋﺪهاى ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻧﺪ و اﻛﺜﺮﻳﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آن‬

‫‪١٩‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ دوﻟﺖ را اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ و از ﻛﺎر‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و ﻧﻘﺸﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ دوﻟﺖ را ﺑﺮاى ﻧﻈﺎرت در ﻛﺎر‬
‫اﺳﻜﻨﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و او ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻰ رﻓﺖ ﮔﺰارﺷﻰ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﺑﺪﻫﺪ و‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ‪ 300‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن از ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﭼﻮن دوﻟﺖ آن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه را ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﻗﺎﻧﻮن در ﺑﺎﻧﻚ‬
‫دﻋﻮت ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ را اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻛﺮدﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ‬
‫اﺳﺘﻴﻀﺎح ﺣﻴﺜﻴﺎﺗﺶ از دﺳﺖ ﺑﺮود ﭼﻮن ﻛﻪ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪250‬ﻣﻴﻠﻴﻮن از اﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺮاى‬
‫اﺟﺮت ﻛﺎرﮔﺮان ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و دوﻟﺖ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮدن ﻋﻮاﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ آﻧﻬﺎ را ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﮕﺬارد‪ ...‬ﻧﮕﺮاﻧﻰ از اﻳﻦﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ را اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﻫﺪف ﻣﻠﺖ اﻳﺮان از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻳﻜﻰ از ﻣﻮاد آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﺔ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه در ﺟﻮاب اﺳﺘﻴﻀﺎح ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺷﻮد و در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﺸﻮﻳﻢ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﺎز دوﻟﺖ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺖ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ و ﻋﺰل ﺷﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ دوﻟﺖ را ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﺑﻘﺎى دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ اﺑﻘﺎى ﻣﺠﻠﺲ‬
‫رأى ﺑﺪﻫﺪ و دوﻟﺖ از ﻛﺎر ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ) «.‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﻣﺼﺪق – اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻣﺼﺪق ‪ – 1354 - 10‬ص ‪15‬ﺗﺎ ‪( 19‬‬
‫دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق در روز دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 5‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬در ﭘﻴﺎﻣﻲ از رادﻳﻮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻠﺖ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ....:‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﻣﻴﻜﻮﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻔﻮف ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‬
‫رﺧﻨﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﻘﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻣﻄﺎﻣﻊ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ را وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻗﺮار داده‬
‫اﻧﺪ‪ ... »،«....‬در ﻣﻮاردى ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ و اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻠﺖ اﺧﺘﻼف ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‬

‫‪٢٠‬‬
‫و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ درآﻳﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﻗﻀﺎوت اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪة ﻣﺮدم ﻣﺤﻮل ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮى اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ رواﻧﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤﻜﺎرى اﻳﺠﺎد ﺷﻮد و ﭼﺮخ ادارة ﻣﻤﻠﻜﺖ از ﻛﺎر‬
‫ﻧﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ارادة ﻗﺎﻃﺒﺔ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ وﺟﻮدﺷﺎن ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻀﺎوت ﻗﻄﻌﻰ دراﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و آن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻠﺖ ﺣﻖ‬
‫ﻧﺪارد و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦﺑﺎره اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻨﺪ ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎﻫﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻠﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ راﺟﻊﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﻜﺖ اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻰ اﻳﺠﺎب ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان در راه آزادى و‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺧﻮد ﻗﻴﺎم ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎ اﻳﺜﺎر ﺧﻮن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ‬
‫را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺣﺴﺎس ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﻣﺮگ و‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺮار دارد و دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادى ﻣﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻛﺸﻮر اﻳﺠﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را درﺑﺎرة‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻰ و وﺿﻊ ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آورﻧﺪة ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ و ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ و ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ و ﻻﻏﻴﺮ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴﻬﺎ‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاى ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻮد را درﺑﺎرة آن اﺑﺮاز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ و ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ارادة ﻣﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ دوﻟﺖ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺔ ﺣﺴﺎس ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎ ﻣﻠﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﻰﮔﺬارد و راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ از ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ‬

‫‪٢١‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ اداﻣﺔ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺎ ﺳﭙﺮى ﺷﺪن دورة ‪ 17‬ﺗﻘﻨﻴﻨﻴﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻧﺪ‬
‫دوﻟﺖ دﻳﮕﺮى روى ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﺪ واﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫دوﻟﺖ و ﻧﻘﺸﻪ و ﻫﺪف آن ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ رأى ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﻠﺲ دﻳﮕﺮى‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﺄﻣﻴﻦ آﻣﺎل ﻣﻠﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﺪ ‪) «...‬روز ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻛﻴﻬﺎن دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 5‬ﻣﺮداد ‪ ، 1332‬ﭘﻴﺎم دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان (‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻫﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را داده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ و ﻫﻢ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﺷﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮري را در ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫دارد ‪ .‬او در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد در ﺑﺎره ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ »‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎز ﺑﻔﺮض‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻀﺎي آن را ﻣﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﻣﺮدم ﺳﻠﺐ ﺣﻖ ﻛﻨﺪ و در ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻘﻴﺪه ي ﺧﻮد را‬
‫در اﺑﻘﺎي ﻣﺠﻠﺲ و ﻳﺎ اﻧﺤﻼل آن اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺑﻮد ﭼﻄﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮدم را از اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫)ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺑﻘﻠﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ ﭼﺎپ دوم ‪،‬‬
‫ص ‪( 271‬‬
‫» دﻛﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﻲ رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ در آﺧﺮﻳﻦ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم در روز ‪11‬‬
‫ﻣﺮداد اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدو اﻣﻮر اداري ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻌﻬﺪه ﻣﺴﺌﻮﻻن اداري ﻣﺠﻠﺲ ﺳﭙﺮد‪)«.‬‬
‫ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗ‪Ĥ‬ﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ﭼﺎپ دوم ‪، 1379 ،‬‬
‫ص‪( 816‬‬
‫»در اﻳﻦ اﻳﺎم‪ ،‬اﺗﻜﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻓﻘﻂ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮد ﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺆﺛﺮ و رﺳﻤﻲ دﻳﮕﺮي‪ .‬دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و ﻣﺮدم و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ وي اﺻﺮار ﺑﻪ آﻏﺎز اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻌﻲ در اداﻣﻪ ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﻣﺰاﺣﻤﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮﺳﺘﺎر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻓﻮري ﻣﺠﻠﺲ آﻳﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﺎه در ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺣﻘﺎرت ﺧﻮد را در ﺑﺴﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﺪازي دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻗﺪرت از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ را ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻮﻛﺮي ﻣﺤﺾ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻋﺎده دﻫﺪ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ص – ‪( 817‬‬
‫درﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺧﻮد در اﺟﺮاي‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ درﮔﺰارش ﺳﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬در ﻃﻮل اﻳﻦ دوره‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬در ﺣﺎل آﻣﺎده ﺑﺎش‪ ،‬ﻣﻰﻛﻮﺷﻴﺪ اﺑﺘﻜﺎرى در ﻛﺎر آورد و‬
‫ﻗﺮار از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن روز اﻓﺰون ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ او ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﻌﻄﻒ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻗﻮت ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ‪ 14‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 23‬ﺗﻴﺮ(‪ ،‬او از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﻣﻰ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎءﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪاز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺑﻰ ﻃﺮف و ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺧﺠﻮل او ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻤﻊ‪ 28 ،‬ﺗﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اداره ﻣﺮﻛﺰى‬
‫اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺎم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺪﺑﻴﺮى ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪودى از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺎور ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻟﺰوم اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬او را دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﺑﻼﻣﻨﺎزع اﻳﺮان ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ از دوره اﺧﺘﻴﺎرات او‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎه اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را داﺷﺖ و ﻣﺼﺪق ﺑﺮاى اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻳﺪ راﻫﻰ ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ .‬راه ﺣﻠﻰ ﻛﻪ‬
‫او ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ آرى ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر و ﻣﻠﻤﻮس ﻗﻼﺑﻰ ﺑﻮد‪ .‬در ‪ 4‬اوت‪،‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن »آرى« ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ‪» ،‬ﻧﻪ« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻮر‪ ،‬آﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺸﺪ و روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﻧﻴﺰ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫آن‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﻮزى را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺗﺤﺖ‬
‫اداره ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او را آﻣﺎج ﺣﻤﻼت ﺳﺨﺖ ﺑﻰ رﺣﻤﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻋﻼن ﺧﻄﺮى ﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺎ ﺛﺒﺎتﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ وﻃﻦ‬
‫دوﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻨﺴﺎن ﻧﻘﺾ ﺗﻘﻠﺐآﻣﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻧﻤﻰﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﻮل روز رﻓﺮاﻧﺪوم ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ ﮔﺰارش وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن ﻣﻰداد‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﻋﺎﻣﻼن ﭘﺎﻳﮕﺎه در ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن اﻳﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ و در روز "ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ"‪ ،‬ﮔﺰارش ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻇﻬﺎراﺗﻰ ﻛﻪ از ﺳﻮى‬
‫رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ 20‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺨﺘﻰ را ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻰآورﻧﺪ و ‪15‬‬
‫ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺳﻴﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻔﺘﻪ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪« .‬‬
‫)ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻬﻢ‪:‬‬
‫‪ - 1‬از آن زﻣﺎن ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ‪ ،‬اﺻﺮار‬
‫ﻣﻰورزﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد؟ ﺧﻴﺮ‪ .‬آﻳﺎ در ﺣﻘﻮق‪،‬‬
‫»اﺻﻞ اﺑﺎﺣﻪ« وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﺸﺪه ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺴﺖ؟ و آﻳﺎ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر ﻧﺒﻮد و رﻓﺮاﻧﺪوم ﻳﻜﻰ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫روﺷﻬﺎى اﺑﺮاز اﻳﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - 2‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮔﺰارش ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ و در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ در ﻛﺎر ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬

‫‪٢‬‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺰل ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﺒﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 30‬ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن را ﺧﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬از ﻧﻘﺸﻪ و ﻛﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ آﮔﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺮداد ‪1360‬ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺰل رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ رﺟﺎﻳﻰ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻨﺼﻮب ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻮد و ﺑﻨﻰ ﺻﺪر رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻮد و ﻋﻤﻞ ﻣﺠﻠﺲ اول ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺧﺎرج از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻫﺎﺷﻤﻰ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺘﻮر ﺧﻤﻴﻨﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ آراى ﻣﻮاﻓﻖ را ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ‬
‫ﻛﻪ درآن ﺗﻘﻠﺐ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ رأى دﻫﻨﺪه ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬زﻧﺎن ﺣﻖ رأى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ب ‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎ رأى دادﻧﺪ و‬
‫ج ‪ -‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺳﻨﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ و‬
‫د ‪ -‬آراى ﻗﻼﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎى ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻴﺮ اﻧﺪازى ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎه در ‪ 15‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1327‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﻰ ﻗﻼﺑﻰ را در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ اول‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1328‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ و آن ﻣﺠﻠﺲ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻪ ﺷﺎه داد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻧﻪ آن ﻣﺠﻠﺲ و ﻧﻪ آن اﺧﺘﻴﺎر را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻤﺤﺾ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎرش‪ ،‬اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻛﺎن ﻟﻢ ﻳﻜﻦ اﻋﻼم ﻛﺮدن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﻼﺑﻰ و ﻣﺼﻮﺑﺎت آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ » دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺧﺮداد ﻣﺠﻠﺲ ﻃﻲ ﻳﻚ ﻧﻄﻖ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ .‬او در ﺑﺎب ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪ .... :‬ﺑﺮﺧﻼف اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و از اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻛﺴﻲ ﺑﻪ‬

‫‪٢‬‬
‫ﺳﻤﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ در آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﺷﻬﺪاي آزادي‬
‫دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪ ....‬ﻛﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﻲ ارزش و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ﭼﺎپ دوم ‪ ، 1379 ،‬ص ‪( 314‬‬
‫‪ - 5‬اﻣﺎ »رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻰ« ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻋﻤﻠﻴﺎت آژاﻛﺲ رﻓﺮاﻧﺪوم را‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از آﻳﺎت اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ و ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻰ‪:‬‬
‫* ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ در ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد‪» ،‬ﺷﺮﻛﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻧﺪاز ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ اﺟﺎﻧﺐ ﻃﺮح رﻳﺰى ﺷﺪه« را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﺮد‪ .‬و اﻣﺮوز روﺷﻦ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ او را ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻋﻤﻠﻴﺎت آژاﻛﺲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد!‬
‫* ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻰ در ‪ 11‬ﻣﺮداد ‪ 32‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪن‬
‫»اﺳﺎس ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط اﺑﺪى و روﺣﻰ ﻣﺠﻠﺲ و ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻰ« ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ وﻗﺖ‪ ،‬آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدى را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﻰ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫در روزﻫﺎي ﭘﻴﺶ از رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺷﺎه را ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮر‪ ،‬در ﻛﻮدﺗﺎ ‪،‬‬
‫آﻣﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺷﺎه زﺑﻮن از ﺑﻴﻢ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ در داﺧﻞ ﺧﻮد رو‪ ،‬ﺑﺎ روزوﻟﺖ‪،‬‬
‫رﻫﺒﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻮدﺗﺎ دﻳﺪار ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻧﻘﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪:‬‬
‫در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬در ‪ 2‬اوت) ‪ 11‬ﻣﺮداد (‪ ،‬اﺳﺪاﷲ‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت را‪ ،‬ﺟﺰء ﺑﻪ ﺟﺰء‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﺎه ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮد‪ .‬او ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎه ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر و زاﻫﺪى را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ‬
‫ﻗﻮا ﻧﺼﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ وﺛﻮق را رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬در ‪ 3‬اوت‬
‫)‪ 12‬ﻣﺮداد (‪ ،‬روزوﻟﺖ دﻳﺪار ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﺑﺎ ﺷﺎه ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺎه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻳﻚ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮوز اﻗﺒﺎﻟﻰ روى آورده‬

‫‪٢‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را از دﺳﺖ داد‪ .‬روزوﻟﺖ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ راه دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﺼﺪق و ﻗﻮه او اﺳﺖ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﺎه‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ارﺗﺸﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ او اﺳﺖ اﻣﺎ زود اﺳﺖ ﻛﻪ از او روى ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫روزوﻟﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﭼﻨﺪ روز دﻳﮕﺮ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺜﺒﺘﻰ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد و آﻧﮕﺎه ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻃﻔﺮه ﺑﺮود‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫را ﺑﺴﻮى ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﻰراﻧﺪ و ﻛﺸﻮر را ﻛﺮه دوﻣﻰ ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او اﻳﻨﻄﻮر ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ او‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﻜﺎن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪن اﻳﺮان را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﻧﻘﺸﻪ دﻳﮕﺮى را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارد‪) .‬روزوﻟﺖ روز ‪ 19‬ﺟﻮﻻي‬
‫‪ 28) 1953‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ‪ ( 1332‬ﺑﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺟﻌﻠﻲ از ﻣﺮز ﺧﺎﻧﻘﻴﻦ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد(‬
‫در آﺧﺮﻳﻦ دﻳﺪار روزوﻟﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺎه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد روزوﻟﺖ از ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ او اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻬﺎى ﻻزم را ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎرى‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﺴﺖ‪ .‬روزوﻟﺖ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ او اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﻪ اﻃﻼع‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ اﻣﺎ او ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى رﻓﺘﺎرى‬
‫را اﺗﺨﺎذ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻴﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﺷﺎه روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬از ﺧﻮش اﻗﺒﺎﻟﻰ و ﺑﻄﻮر‬
‫ﻛﺎﻣﻼ اﺗﻔﺎﻗﻰ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى‪ ،‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﺑﺮاى ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران اﻳﺎﻻت‪ ،‬در‪4‬‬
‫اوت ) ‪12‬ﻣﺮداد( ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ دراﻳﺮان ﮔﺮﻳﺰ زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺖ روى دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﺬارد ﺗﺎ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬روزوﻟﺖ از اﻇﻬﺎرات رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرى ﺳﻮد ﺟﺴﺖ و آن را وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﻛﺮد‪ .‬او ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮد دادن اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻬﺎ در ﺑﺎره رﻓﺘﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺼﺪق ﺿﺮور‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻴﺎن او در ﺑﺎره اﻳﺮان‪ ،‬در ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺨﺎﻃﺮ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎه ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع را از ﻧﻮ ﺑﺎ رﺷﻴﺪﻳﺎن‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﺗﻠﮕﺮاﻣﻰ‪ ،‬روزوﻟﺖ در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ دﻳﺪار‪،‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﺎور او اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺪون ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ اﺟﺮاى ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ آن وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ در دو‬
‫و ﺳﻪ روز آﻳﻨﺪه واﭘﺴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺷﺎه وارد ﺷﻮد و ﻳﺎ اﺟﺮا ﻧﻘﺸﻪ ‪ 10‬روزى ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﮕﺮ ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 7‬اوت ) ‪ 16‬ﻣﺮداد(‪ ،‬رﺷﻴﺪﻳﺎن‪ ،‬از ﻧﻮ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﺷﺐ ‪ 10‬اوت ﻳﺎ دﻳﺮﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ‪ 8‬اوت ) ‪ 17‬ﻣﺮداد (‪ ،‬روزوﻟﺖ‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﺎه دﻳﺪار ﻛﺮد‪ .‬او ﺑﺎ ﺑﻰ ﺗﺼﻤﻴﻤﻰ ﺷﺎه ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ اﻓﺴﺮان‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاى را ﻛﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ او ﮔﻔﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ راﻣﺴﺮ ﺑﺮود‪ .‬ﻣﻰﮔﺬارد ارﺗﺶ ﺑﺪون اﻃﻼع رﺳﻤﻰ او‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او زاﻫﺪى را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى ﻧﺼﺐ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 9‬اوت ) ‪ 18‬ﻣﺮداد (‪ ،‬رﺷﻴﺪﻳﺎن ﺑﻨﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﻰ ﺗﺼﻤﻴﻤﻰ ﺷﺎه ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد و‬
‫ﺣﺎﺻﻞ آن را ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ :‬ﺷﺎه ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ در ‪ 12‬اوت ﺑﻪ راﻣﺴﺮ ﺑﺮود‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن‪،‬‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ زاﻫﺪى و اﻓﺴﺮاﻧﻰ را ﻛﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪى دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﻀﻮر ﺑﭙﺬﻳﺮد‬
‫و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ زاﻫﺪى را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮى ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﺳﺖ‪ ) «.‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن‬
‫وﻳﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش‪ :‬ﻣﺎرس ‪ ،1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،1999‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه‬
‫از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 29‬ﺗﺎ‪( 32‬‬
‫زﻧﺪه ﻳﺎد ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ در ﺑﺎره ﻣﻼﻗﺎت روزوﻟﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬ﺗﻤﺎس ﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه » ﺳﻴﺎ« ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﺨﻠﻮع از ﻃﺮﻳﻖ ارﻧﺴﺖ ﭘﺮون ‪Ernest‬‬
‫‪Perron‬ﺟﺎﺳﻮس اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در درﺑﺎر اﻳﺮان‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ‪) ).‬ارﻧﺴﺖ ﭘﺮون‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ »ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ« در ﭘﻮﺷﺶ ﻳﻜﻲ ازﻛﺎرﻛﻨﺎن‬

‫‪٢٨‬‬
‫)ﻧﻈﺎﻓﺖ ﭼﻲ( ﻣﺪرﺳﺔ ﺳﻮﻳﺴﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﺼﻴﻠﺶ درآن ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ »ﺷﻴﻔﺘﺔ« او ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وي ﺳﭙﺲ ﭘﺮون را ﺑﻪ اﻳﺮان دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و‬
‫ﻣﻮﻧﺲ ﺷﺎه ﺷﺪﻛﻪ »ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﻣﻮزﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﭼﻬﺮة ﭘﺸﺖ ﭘﺮدة درﺑﺎر اﻳﺮان‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ («.‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﭘﺮون را ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر » ﺣﻠﻘﻪ ﮔﻞ ﺳﺮخ‬
‫« ‪ Rozen Krantz‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و ﭼﮕﻮﻧﻜﻲ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫اﻳﺮان ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻣﻦ و ﺑﻴﻞ ﺑﻄﻮر ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان و » ﺳﻴﺎ«‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ و ﻣﺎ او را » ﺣﻠﻘﻪ ﮔﻞ ﺳﺮخ« ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ‪ » ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻨﺪان « ﻛﻪ ﺑﺎ او راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎر را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎه اﻃﻼع دﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‪ ،‬از ﻃﺮف آﻳﺰﻧﻬﺎور وﭼﺮﭼﻴﻞ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي دﻳﺪار ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ او را دارد‪ .‬ﺑﺰودي ﻛﺎرﻫﺎ روﺑﺮاه ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻚ ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎه ﭘﻴﺎم ﻣﺮا ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط وﻟﻲ ﺑﺼﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻓﺰود‪ »:‬ﻳﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‬
‫درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﻣﺮا از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻏﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪...‬‬
‫ﺣﻮاﻟﻲ ﺳﺎﻋﺖ ده ﺑﻪ ﺑﺎغ ﻣﺰﺑﻮر آﻣﺪﻳﻢ‪ ،‬دو ﺳﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮووﺿﻊ ﺧﻮدم ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاي دﻳﺪارﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﻮد!‪ ...‬ﻳﻚ‬
‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﻴﺮه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻠﻮار ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﻮه ﻧﻮك ﻣﺸﻜﻲ !‪«.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﺷﺎه ﺑﺎ ﺳﺮدﺳﺘﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن » ﺳﻴﺎ« در اﻳﺮان ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ دﻫﻢ ﻣﺮداد‬
‫‪ ) 1332‬اول اوت ‪ ( 1953‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻜﺪﺳﺘﮕﺎه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در ﺑﺎري‪ ،‬ﻛﺮﻣﻴﺖ‬
‫روزوﻟﺖ را‪ ،‬از ﭘﺎرك ﺳﻬﻴﻠﻲ ) ﻣﺠﺎور ﺑﺎغ ﻓﺮدوس ( ﺑﻪ ﻛﺎخ ﺳﻌﺪ آﺑﺎد ﻣﻲ ﺑﺮد‪...‬‬
‫»‪ ...‬ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻗﺒﻞ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻄﺮف در ﺑﺎغ ﺑﺮاه اﻓﺘﺎدم‪ » ،‬ﺑﻴﻞ« ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﺮاغ ﻗﻮه‬
‫اي ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎغ را ﮔﺸﻮدﻳﻢ وﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪم‪ ،‬ﻳﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺳﻴﺎه‬
‫رﻧﮓ ﺑﺪون ﻧﻤﺮه و ﻋﻼﻣﺖ در اﻧﺘﻈﺎرم ﺑﻮد‪ .‬راﻧﻨﺪه ﺑﺪون ﻛﻨﺠﻜﺎوي درﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻣﻦ‬

‫‪٢٩‬‬
‫و ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬در اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را ﺑﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻦ در ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺘﻮ را روي ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﺎخ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻒ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ درازﻛﺸﻴﺪم و ﭘﺘﻮ را روي ﺧﻮدم اﻧﺪاﺧﺘﻢ ‪ ...‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻨﻬﻤﻪ اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺎري‪،‬‬
‫ﺿﺮورت ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ وارد ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻛﺎخ ﺷﺪ و در ﺟﺎده‬
‫ﺑﺎرﻳﻚ ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﻫﻴﻜﻞ ﻻﻏﺮي از ﭘﻠﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ راﻧﻨﺪه آن ﻣﺤﻞ را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬او در اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را ﮔﺸﻮد و ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻦ‬
‫در ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺘﻮ را ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪم ﺗﺎ ﺟﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻨﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﺷﺎه ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﺒﻮد و از اﻳﻨﻜﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺮا زود ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻜﺮدم‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺲ از‬
‫ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺑﻄﺮف ﻣﻦ دراز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺐ ﺑﺨﻴﺮ آﻗﺎي‬
‫روزوﻟﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ اﻧﺘﻈﺎر دﻳﺪارﺗﺎن را داﺷﺘﻢ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﻣﻼﻗﺎﺗﺘﺎن‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﻴﺮاﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي از آﺧﺮﻳﻦ دﻳﺪارﻣﺎن ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮا‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮش اﺳﺘﻮار ﻧﺎﻣﻪ ام را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺧﻨﺪﻳﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺷﻤﺎ و ﺣﻀﻮرﺗﺎن ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪«...‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎرﻓﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮدان ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﺒﻮرش را از ﻣﺮز اﻳﺮان ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺎه ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻫﻤﻜﺎري دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد واﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» ﻗﺮاراﺳﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻃﻲ ﻧﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮ در‬
‫ﺳﺎﻧﻔﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﻮ اﻳﺮاد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﭼﺮﭼﻴﻞ‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻼم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮ » ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ « ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺻﻮرت‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه رادﻳﻮ ﻫﻨﮕﺎم اﻋﻼم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ »:‬اﻛﻨﻮن ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ« ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ »:‬اﻛﻨﻮن ‪-‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﻜﺚ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ – دﻗﻴﻘﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ«!‬
‫ﺷﺎه ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﻜﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺮﻣﻴﺖ‬
‫روزوﻟﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺎرات ﻧﻴﺴﺖ و آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ و رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫روزوﻟﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫» ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ در اوﻟﻴﻦ دﻳﺪارم ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻨﻤﻮدم‪ .‬ﺷﺎه آرام و ﺳﺮﺣﺎل ﺑﻮد و روش دوﺳﺘﺎﻧﻪ و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اش‪ ،‬آﺳﻮده‬
‫ﺧﺎﻃﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺿﺮﺑﺎت ﻗﻠﺒﻢ را ﻣﻲ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم وﻟﻲ ﺑﻌﺪ آﻫﻨﮓ ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ و ﺗﻨﻔﺴﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﺋﻲ دارم ﺑﺎ دوﺳﺘﻲ در‬
‫ﺑﺎره ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻋﺎدي و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﺮدم زﻣﺎن ﺑﺴﺮﻋﺖ ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ‬
‫ﮔﻮﺋﻲ ﻫﻤﻴﻦ اﺣﺴﺎس را داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﻴﺪه ﺻﺒﺢ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﺑﺎره ﻛﻠﻴﺎت ﻗﺮار ﺷﺪ ﺷﺐ ﺑﻌﺪ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ و در ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺠﺪﻳﺪ دﻳﺪار ﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺻﺒﺢ ﺑﺨﻴﺮ‪،‬آﻗﺎي روزوﻟﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ورود ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺸﻮرم ﺧﻮش آﻣﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﻴﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت! ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺮورم و اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﻛﺎﻣﻞ دارم دراﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ دارﻳﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪) «.‬ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪» ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪« 1332‬‬

‫‪٣١‬‬
‫‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ ، 1378 ،‬ص ‪ 373‬ﺗﺎ ‪ 375‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب‬
‫ﺿﺪ ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ‪ ،‬ص ‪ 154‬ﺗﺎ ‪( 157‬‬
‫اﻧﺸﻌﺎب در ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ در زﻣﺴﺘﺎن ‪ 1332‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و اﻛﺜﺮ اﻳﻦ اﻧﺸﻌﺎﺑﮕﺮان‬
‫از ﺗﻬﺮان ﺑﺨﺎﻃﺮ اداﻣﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و اﻫﺪاف ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ » .‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ اﻧﺸﻌﺎب آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻜﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ اﻓﻮل رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ او رأي داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺎﻻ ﻛﻪ از ﻣﺼﺪق ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد از او‬
‫) ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ دراﻳﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ و دﻧﺒﺎﻟﻪ روي ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫رﻳﭽﺎرد ﻛﺎﺗﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﺪﻳﻦ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﻮﻳﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ، 1383 ،‬ص‬
‫‪( 351‬‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺸﻌﺎب ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ از ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو رﻫﺒﺮ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺸﻌﺎب ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺴﺘﺮدة ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﺮاب ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮ ﻧﻔﻮذ ﺗﺮﻳﻦ ﻫﺎ ﻣﺼﺪق را ﺗﺮك ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮﺑﺔ‬
‫ﺑﺪﺗﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ رﻫﺒﺮان ﺻﻨﻔﻲ ﺑﺎزار ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ ) .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ – ‪( 353‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﻲ و ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ ....‬ﺑﺎ درﺑﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻫﻤﺴﻮ و ﻫﻤﺪﺳﺖ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ » ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ درﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻮاداران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫دﺷﻤﻦ ﺧﺎرﺟﻲ در آﻣﺪﻧﺪ‪ ) « .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪( 353‬‬
‫و اﻣﺎ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺻﺮﻳﺤﺎ اﻋﻼﻣﻴﻪ اي ﻧﻮﺷﺖ‪ » :‬اﻋﻤﺎل دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را » ﺑﻲ‬
‫وﺟﺪاﻧﻲ و ﺑﻲ اﻧﺼﺎﻓﻲ و ﺑﻴﺨﺒﺮي از ﺧﺪا« و ﺷﻴﻮة دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اﻋﻮان او را ﻫﻮ و‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺟﻨﺠﺎل وﺗﻬﻤﺖ و اﻓﺘﺮا داﻧﺴﺖ« ) ﻗﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻔﺮي ‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ ﭼﺎپ دوم ‪ ، 1379 ،‬ص ‪( 814‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل آن‪ ،‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﺔ ﺷﺪﻳﺪ ﻟﺤﻨﻲ دﻳﮕﺮي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﻳﻢ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺻﺎدر ﻛﺮد و ﻃﻲ آن اﻋﻼم ﻛﺮد‪ »:‬ﺷﺮﻛﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻧﺪاز ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻘﺸﺔ اﺟﺎﻧﺐ ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺪه ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﺟﻪ و‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎن وﻃﻦ ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ) ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص‬
‫‪( 814‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻋﻼم ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺮاﻧﺪم ﻓﻮرا ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﺮاي ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻬﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ آراء ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 12‬و ‪19‬ﻣﺮداد ‪1332‬ﻣﻠﺖ اﻳﺮان‬
‫ﺑﻪ اﻧﺤﻼل دورة ‪17‬ﻣﺠﻠﺲ رأى داده اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻣﺒﺎرك اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮن‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻰ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﻰﺷﻮد اﻣﺮ و ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورة ‪ 18‬ﺻﺎدر ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ دوﻟﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫‪ ».....‬ﺷﺎه از ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮﺑﺎز زد‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪ ،( 81 7‬زﻳﺮا او در‬
‫اﻳﻦ روز ﻫﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ وﻧﻮﻛﺮي و ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻴﺶ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫را اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮاﻧﺪازي» آژاﻛﺲ« و ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻣﺤﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﺣﺰاب ﺟﺎﻧﺒﺪار‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺣﺰب ﺗﻮده از ﺳﻮﺋﻲ و رﻓﺘﺎر اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫روﺳﻴﻪ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺣﺮﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﮕﺮدد ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪،‬‬
‫از»ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت « ﻣﺎﻧﺪن ﺷﻮروي و آﻟﺖ ﻓﻌﻠﺶ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؟‬

‫‪٣٣‬‬
‫اﺷﺎره ﻫﺎ در ﺳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻨﻘﻮل ﮔﻮﻳﺎي اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺳﻨﺪﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﻛﻲ از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ رﻓﺘﺎر ﺣﺰب ﺗﻮده و » ﺷﻮروي «‪ ،‬آن ﺳﻨﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‬

‫‪19‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺒﻮد‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﻳﻤﺎن ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻛﺮﻳﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ و ﻣﻬﻨﺪس ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﺣﻖ ﺷﻨﺎس‬
‫ﻳﺎران دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و از رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬

‫◄ ‪ 3‬روز ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان راﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 341‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 .00 / 8 – 1253‬از ﺳﻮي ﻣﺎﺗﻴﺴﻦ ﻛﺎردار‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 12 ،‬اوت ‪، 1953‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي ﻓﻮري ( وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ – اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر را اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎن ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺳﺮاﺳﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس » اراده ﻣﻠﻲ «‪ ،‬ﻣﺎﻓﻮق‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﺠﻠﺲ را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه و ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‬
‫‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ رژﻳﻢ وي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻫﻤﻮاره ﺑﺴﻮي ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮﺋﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روش ﮔﺮدآوري ﻧﻤﻮدن اﻧﺒﻮه ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻮد ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫‪ – 2‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺴﻮي ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ ﺷﺨﺼﻲ روي آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫روﺑﺮو ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﻇﻴﻔﻪ و ﻛﺎر وي را ﺑﻄﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي‬
‫دﺷﻮارﺗﺮ ﺳﺎزد ‪ .‬اداﻣﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻄﺮف ﺧﻮد وي ﻛﻤﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وي رﻳﺎﺳﺖ رژﻳﻢ ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ را‬
‫در دﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ و ﻣﻘﺘﺪري‪ ،‬ﺳﻮاي ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻧﺴﺒﻲ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﺎﻧﻮر ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ اي از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ وي ﺑﻄﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺟﺎزه‬
‫داد ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻛﻨﮕﺮه ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫در ﺷﻬﺮ ﺑﺨﺎرﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎدر ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دوﺑﺎره در ﺻﻔﻮف دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرت ﮔﺰارﺷﻬﺎﺋﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ در ﺣﺰب‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺳﻮم ﺑﺮ ﺳﺮاﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮوز ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ آن ﺣﺰب ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻳﻪ ﻫﻤﻜﺎري دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده‪،‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬در ﺷﺮاﺋﻂ اﻳﺮان‪،‬دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺣﺪس زد‬
‫ﻣﺼﺪق ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﻲ از ﻃﺮﻳﻖ دﻗﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﺸﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﻮﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮓ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار او‪ ،‬آﻧﻬﻢ در‬

‫‪٣‬‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﻗﻌﺎ‪ ‬ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ آن‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬ﮔﺮﭼﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﻛﻤﺎﻛﺎن رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ و‬
‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ رود‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺪ راه در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫دوﻟﺖ را ﻗﺎدر ﺳﺎزﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ را در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ذﺧﺎﺋﺮ ﻃﻼي ﻛﺸﻮر ﻋﻤﺪﺗﺎ ‪ ،‬از ﺗﺮس آﻧﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻼح ﻣﺆﺛﺮي ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﺳﺒﺐ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن اﺛﺮات رواﻧﻲ ﻣﻨﻔﻲ در‬
‫ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺳﻬﺎ و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد از ذﺧﺎﻳﺮ ﻃﻼ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ ﻋﻼج‪ ،‬در‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫درﺧﺸﺎن ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازﻫﺎي ﺻﺎدرات‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه‬
‫ﺻﺎدرات ﻓﺮش و ﺑﺮﻧﺞ و ﺟﻮ اﺳﺖ ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﺮآورد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎدرات‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 50‬درﺻﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻢ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ارز ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي واردات‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫آﺷﻜﺎر ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺗﻬﺎﺗﺮي ﺑﺎ اﻳﺮان و دادن اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان از ﺷﻮروي اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﻣﻘﺪاري ﻃﻼ و دﻻر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻘﻴﺪه‬
‫ﺳﻔﺎرت‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﭘﻮﻟﻲ‪،‬در‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﺎري ﻧﻤﻴﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ذﺧﺎﺋﺮ ﻃﻼ و اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺻﺎدرات و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از‬
‫ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫‪ – 4‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﺋﻲ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه وﺟﻮد دارﻧﺪ و دو ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ دارﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اي ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺷﻜﺎف‬
‫وﺟﺪاﺋﻲ در داﺧﻞ دوﻟﺘﻴﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻳﻨﺪه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬و‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اي ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺑﺮآورد واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ » ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان« ) ﻋﻨﻮان ﻛﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ – 175‬ام ﻣﻮرخ ‪10‬‬
‫اوت ( ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت ﻋﻘﻴﺪه دارد‪ ،‬در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاز و ﺷﻜﺎف اﻓﻜﻦ در داﺧﻞ رژﻳﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﺮاز وﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ در آوردن ﻫﺮ‬
‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻧﻔﻮذ و ﭘﺎﮔﺮﻓﺘﻦ در داﺧﻞ رژﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﻨﻈﻢ اﻳﻦ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روز اﻓﺰوﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫دﻧﺒﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻣﺼﺪق ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﺰد‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻴﺎن او و ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻳﻜﻲ را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺧﺮاﺑﻲ وﺿﻊ ﻛﺸﻮر و‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎرﺿﺎﺋﻲ در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﻔﺎرت‪ ،‬در ﺷﺮاﺋﻂ ﺟﺎري‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺑﻄﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺰب ﻛﻪ ﺑﻤﻨﻈﻮر در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺘﺪار ﺑﺮﻛﺸﻮر ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪﮔﺰﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮي را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1174‬ﺗﺎ ‪ 1177‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 342‬ﻣﻮرخ ‪ 16‬اوت‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ را‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ‪ 4‬روز‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮران اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ را در‬
‫آﻣﺎده ﻛﺮدن اﺳﺒﺎب ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺳﻔﺎرت ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫؟ زﻳﺮا‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ﻋﻀﻮ ﺳﻴﺎ اﺳﺖ و‬
‫‪ - 2‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮاﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺧﺎرج از اﻳﺮان اﺳﺖ و‬
‫‪ – 3‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻟﻮ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪،341‬‬
‫اﻟﻒ – از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوﺋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﺤﺮان اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ و از ﭘﺎ در ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ج – راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺷﻜﺎف اﻧﺪاﺧﺘﻦ در رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺳﻨﺪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 10‬اوت ‪ 1953‬ﻛﻪ ﮔﺰارﺷﻲ اﺳﺖ در ‪ 15‬ﺻﻔﺤﻪ – )‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ »ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻫﺎ« ( ‪ -‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان و روﻳﻪ اي ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ از ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪق ﻳﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ را‬
‫در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اداره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﻳﻨﻄﻮر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﺮخ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺪون درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﺎ آﻳﻨﺪه اي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺪﻳﺪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﮕﺮدد و ﻳﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬
‫اﻓﺘﺎدن اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﻮد ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿﻊ اﺳﺘﻮار و دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫را ﻫﻢ ﺑﺎ اﻳﺮان و ﻫﻢ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ و وﺿﻌﻴﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬دو ﻃﺮف را ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺠﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻗﺒﻀﻪ‬
‫دوﻟﺖ را ﻧﺪارد و ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻳﻚ ﺗﻬﺪﻳﺪي‬
‫ﺟﺪي ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬اﺧﺘﻼف دو ﺳﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ) ﺳﻨﺪ ‪ ( 341‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ را‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دوﻟﺘﻲ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آورد ﻛﻪ ﻫﻢ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان و ﻫﻢ ﺣﺰب ﺗﻮده را از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﺪر ﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي ) ﺳﻨﺪ ﻣﻮرخ‪ 10‬اوت‬
‫‪ ،( 53‬راه ﺣﻞ را ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ‪ ،‬ﻫﺮ دو‬
‫ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ ﻣﺼﺪق از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردار و ﺑﻪ اداره اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ واﺑﺴﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ او ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫* ﺗﺒﻠﻴﻎ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻘﺼﺪ اﻟﻘﺎي اﻳﻦ دروغ ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن‬

‫ﻧﻔﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان را ﮔﺮﻓﺘﺎر ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮدو ﺳﻨﺪ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮخ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر درﮔﺮدش اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ‪،‬ن دو ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﺣﺎل اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺮاي آﻣﺎده ﻛﺮدن اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺮاﻳﺪ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺳﺮ‬
‫ﺳﭙﺮدﮔﺎن داﺧﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دروغ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﺸﻮر را در »‬

‫‪٠‬‬
‫درآﺳﺘﺎﻧﻪ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮدن ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮاﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و ﻓﺰوﻧﻲ ﺑﻴﻜﺎري وﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪات داﺧﻠﻲ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ «‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﻲ از اﺳﻨﺎد ﻧﻈﻴﺮﺳﻨﺪ ‪ 8 ) 325‬ﻣﻪ ‪ ( 1953‬از‬
‫»روﻧﺪ رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان«و ﺳﻨﺪ‪ 17) 334‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ( 1953‬از » وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻘﺪان ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺮاي ﺣﻞ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺸﻮر« ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎرة ‪ 27) 357‬اوت‬
‫‪ ( 1953‬در اوﻟﻴﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ زاﻫﺪي ﺑﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬زاﻫﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» دوﻟﺖ وي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ورﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻘﺮوض ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق وﺟﻮﻫﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺑﻴﻤﻪ ﺳﭙﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮج ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ درك ﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﺳﺮ ﻣﺼﺪق ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ داده اﺳﺖ ﻛﻪ وي دارد ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ » ﻋﻠﺖ آن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ و ﻋﻤﺎل و ﺟﻴﺮه ﺧﻮاران داﺧﻠﻴﺸﺎن در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ازﻛﻮدﺗﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ– آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎ و ﻫﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﺎل ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ را در اﻧﻈﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻳﻚ » ﻗﻴﺎم ﻣﻠﻲ« ﺟﻠﻮه‬
‫ﮔﺮﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺟﻨﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﻴﻔﻜﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻠﻜﻪ وﺳﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎد اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ در‬
‫زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﭼﺮخ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺸﻮر ﺑﻜﻠﻲ از ﻛﺎر اﻓﺘﺎده ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺿﺮور ﻧﺎﺑﺎب و ﺑﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي‬

‫‪١‬‬
‫ﺳﺮﺳﺎم آور اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻼﺻﻪ ﺟﺎن ﻣﺮدم ﻗﺤﻄﻲ زده ﺑﻪ ﻟﺐ رﺳﻴﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻋﻠﻴﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﻮرﻳﺪه و او را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ «.‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪:‬‬
‫» ﻃﺮﻳﻘﻲ‬ ‫* » ﻧﻴﻮرﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮم ﻣﺮداد ‪ 1331‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫را ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻛﺸﻮرش ﺷﺪه اﺳﺖ و‪ ...‬ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﻋﺪه ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن اﻳﺮان ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪«.‬‬
‫* ﺳﺮآﻧﺘﻮﻧﻲ اﻳﺪن وزﻳﺮﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن درﻣﺠﻠﺲ ﻋﻮام ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 13‬آﺑﺎن ‪1333‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ »:‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺖ را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫* ﺷﺎه ﻣﺨﻠﻮع ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 24‬ﺧﺮداد ‪ 1333‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪ »:‬آﻳﺎ درآن ﻣﺪت ﻳﻚ ﺑﻨﺪرﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﭘﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ؟! در ﻣﺮﻳﻀﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻳﺮان ﺣﺘﻲ ﭘﻨﺒﻪ و ﺑﺎﻧﺪ و دوا ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺪا ﻧﺒﻮد!!«‬
‫ﺗﺎﻳﻤﺮ ﻟﻨﺪن ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ »:‬دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻏﺶ وﮔﺮﻳﻪ و ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻲ ﺳﺮوﺗﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﻼﻛﺖ ﺑﺎر اﻳﺮان را اﺻﻼح ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ‬
‫ازﻗﺒﻴﻞ ﭼﺎپ اﺳﻜﻨﺎس و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﺟﺰﮔﺮاﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫* ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻓﺎﺗﺢ رﺋﻴﺲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ » :‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﻛﺎﻣﻴﻮن و وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫دﻳﮕﺮ وارد ﻧﺸﺪ‪ ،‬راه آﻫﻦ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻔﻠﻮﻛﻲ دﭼﺎرﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺳﻔﺘﻪ ﺑﺎزي و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري رو ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ازﻣﻴﺰان‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ واﮔﺮ ﻣﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي دوام ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮز ﺳﺮﺳﺎم آوري ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻋﻮاﻗﺐ ﺑﺴﻴﺎر وﺧﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر اﻳﺠﺎد ﻣﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ‪«.‬‬

‫‪٢‬‬
‫* ﺣﺴﻦ ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ »:‬ﺑﻲ ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺖ و ﺧﻮردن ﻛﻔﮕﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﻪ دﻳﻚ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻘﻮق ﺧﺮداد ﻣﺎه اﻋﻀﺎي دوﻟﺖ در وﻻﻳﺎت‪ ،‬وزارت داراﻳﻲ ﻣﻌﻄﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺰﻟﺰل ﻣﺼﺪق را ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻤﺎﻧﺪ وﺿﻊ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫)دﻛﺘﺮ اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ» اﺑﺘﻜﺎر ﺑﺰرگ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق«‪ -‬ﭼﺎپ‬
‫اول‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺎﻫﻴﺪ ‪ ، 1375 ،‬ص ‪ 10‬ﺗﺎ‪( 11‬‬
‫* اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ﻳﺎﺧﺮوج از ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ–‬
‫زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ‪:‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق در روﻧﺪه اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﻴﻖ و ژرف ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻨﻴﺎدي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻠﻲ را در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﻮﺛﺮي اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﺛﺮﻣﻨﻔﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻣﺎﻟﻲ و ارزي دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‬
‫را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ« ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻣﺮوزي‬
‫»اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﺎدرات« را در دﺳﺘﻮرﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻃﺮح » اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ« ﺗﻮﺳﻂ دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﺳﺨﻨﮕﻮي دوﻟﺖ و وزﻳﺮ‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻼم ﺷﺪ‪:‬‬
‫» ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺻﻮرت‬
‫ﺣﻞ ﻧﺸﺪن دﻋﻮاي ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻚ دوره ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺑﮕﺬراد‪ .‬در اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ در آﻣﺪ اﺻﻼح ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد و دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺻﻼح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﺎزده را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ) ﻧﺼﺮاﷲ ﺷﻴﻔﺘﻪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ، 1364،‬ص ‪( 288‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‪ ،‬در ﺟﻠﺴﺔ ‪ 29‬ژوﺋﻴﻪ ) ‪ 7‬ﻣﺮداد ‪ ( 1331‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم »‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ« در ‪ 11‬اوت ‪ 20) 52‬ﻣﺮداد ‪ » ( 1331‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻻﻳﺤﻪ اي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪6‬‬
‫ﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﺧﺘﻴﺎرداد ﻟﻮاﻳﺤﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﻮاد ﻧﻪ ﮔﺎﻧﺔ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دوﻟﺖ ﻻزم‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد‪ «.‬ﻟﻮاﻳﺢ ‪ 9‬ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻨﻴﺎدي ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ در ﺟﻬﺖ » ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺬاري ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻري « ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ» اﺳﺘﺮاﺗﮋي رﺷﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق از اﻳﻨﻘﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ و ﺷﻬﺮدارﻳﻬﺎ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬اﺻﻼح اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﺗﻘﻠﻴﻞ در ﻣﺨﺎرج و ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 3‬اﺻﻼح اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻳﺠﺎد ﻛﺎر و اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻮﻟﻲ‬
‫و ﺑﺎﻧﻜﻲ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺑﻬﺮ ﺑﺮداري از ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻪ ﻣﺎده اي اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻲ‬
‫ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪.‬‬
‫‪ - 5‬اﺻﻼح ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اداري و ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺸﻮري و ﻗﻀﺎﺋﻲ و ﻟﺸﻜﺮي ‪.‬‬
‫‪ - 6‬اﻳﺠﺎد ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ در دﻫﺎت ﺑﻤﻨﻈﻮر اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ وﺿﻊ‬
‫ﻋﻮارض ‪.‬‬
‫‪ - 7‬اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ دادﮔﺴﺘﺮي ‪.‬‬
‫‪ - 8‬اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪.‬‬
‫‪ - 9‬اﺻﻼﺣﺎت اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط‪.‬‬

‫‬
‫)ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﻻﺟﻮردي ﺑﻨﺎم » ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و اﺻﻼﺣﺎت در دوران ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫از ﻛﺘﺎب » ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬از ﺟﻤﻴﺰ ﺑﻴﻞ و وﻳﻠﻴﺎم راﺟﺮز ﻟﻮﻳﺲ ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي و ﻛﺎوه ﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﮔﻔﺘﺎر ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪، 1372 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 121‬ﺗﺎ ‪( 122‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎردوم‪ » ،‬در‪ 19‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 53‬ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ 29‬دي ‪ 1331‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺪﻳﺪ اﺧﺘﻴﺎراﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ‪ 59‬رأي ﻣﻮاﻓﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 7‬رأي ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد‬
‫‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ -‬ص ‪(126‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ » ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺼﺪق ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ را ﻃﺮح و اﺟﺮا ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از روي ﻏﺮض و ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺴﺒﺐ ﺑﻲ اﻃﻼﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ او را ﺗﺨﻄﺌﻪ و ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدن ﻛﺸﻮر از ﻋﻮاﻳﺪ ﻧﻔﺖ و از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ازﻋﻮاﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ﺟﺰ‬
‫ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻛﺸﻮر ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ را درﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻌﻜﺲ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺷﺪن ﺑﻨﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از زﻣﺎن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺟﺮا ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﻢ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ در آﻣﺪ اﻳﺮان از ﻧﻔﺖ ﻓﻘﻂ ‪ 110‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ دوران دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل درﺣﺴﺎب ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ رﻳﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﻴﺸﺪ و ﻳﻜﺠﺎ ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻴﮕﺸﺖ‪ ) «....‬ﻧﻄﻖ ﻫﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫اول‪ ،‬دﻓﺘﺮ اول ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ، 1346‬ﻣﻘﺪ ﻣﻪ‪ ،‬ص ‪16‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ » اﺛﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﺷﺪﻛﻪ ارزش ﺑﺮاﺑﺮي ﭘﻮل اﻳﺮان ﺗﻨﺰل‬
‫ﻛﺮد و ﻟﻴﺮه و دﻻر ﺑﺴﺮﻋﺖ ﺗﺮﻗﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﺰل ارزش ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺼﺎدف ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬

‫‬
‫و ﺗﻦ دادن ﺑﻪ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﻧﻨﮓ ﻧﺒﻮد) ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم اﺳﺖ (‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي داﺧﻠﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻜﻨﺎس ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺳﺎل ‪ 25‬ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﺰل ارزش ﺑﺮاﺑﺮي رﻳﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺎﻧﻲ وارد‬
‫ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﺔ روﻧﻖ ﺻﺎدرات ﺷﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻨﻄﻮر ﺷﺪ؟‬
‫ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺷﺮط ﭘﻴﺮوزي ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﺴﺘﻜﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺻﺎدرات و واردات‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻧﻮع ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺒﺪاء و ﻣﻘﺼﺪ ﺻﺎدرات و واردات را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻣﺒﺎدﻻت اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد ‪ .‬ﺗﻌﺪدﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺒﺪاء و‬
‫ﻣﻘﺼﺪ از ﺳﻮﺋﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ ارزش اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ )ﭘﻮﺳﺖ و ﺗﺨﻢ ﺧﺸﺨﺎش ﺳﻢ ﮔﺎو و‪ (...‬و ﻗﺮار دادﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺎﭘﺎي‬
‫از ﺳﻮي دﮔﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻋﻘﻴﻢ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻮل ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺼﻮرت ارز از ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﺎرج ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ وﻗﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوش ارز‪ ،‬ﮔﺎه ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫رﻳﺎل ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴ‪Ĥ‬ورﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را در ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻜﺎر اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ارزﻫﺎي ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻀﻴﻘﻪ ارزي را ﺗﺨﻔﻴﻒ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻜﺮد و ﺗﻨﺰل ﻛﺮد ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺮﻳﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺪه ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺧﺮﻳﺪﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫داﺧﻠﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻻﺟﺮم ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺮاﺣﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺗﺮﻗﻲ ﻋﻤﻮدي ﻛﻨﻨﺪ و دوﻟﺖ را وادار ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻠﺖ ﻧﺒﻮدن ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ واردات ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از آن ﻣﻮازﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ارزي ﺑﺮ ﻗﺮار ﺷﺪ و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻨﺎن روﻧﻖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪون ﺑﺮوز ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از‬

‫‬
‫ﺗﻮرم ) زﻳﺮا ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ( ﺳﻴﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن اﺳﻜﻨﺎس ﻣﻨﺘﺸﺮ را‬
‫ﺟﺬب ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﻌﺠﺰه اي ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪ و دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺻﺎدرات و واردات و ﭘﻮل و اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر را ﺑﺎﻟﻤﺮه از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺠﺎت‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي درﺧﺸﺎن و ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي درﮔﺮو ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزﻣﺎن اداري و ﻗﺮار دادن آن‬
‫درﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 17‬و‬
‫‪( 18‬‬
‫ﻟﺬا‪ » ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ درﺳﺮاﺳﺮﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﺎﻧﻲ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻴﻼت‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﺷﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي ﺳﺮاﺳﺮﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺗﻠﻔﻦ در ﺳﺮاﺳﺮﻛﺸﻮر‪ ،‬اﺗﻮﺑﻮﺳﺮاﻧﻲ ﺗﻬﺮان و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮق ﺗﻬﺮان ﮔﺸﺖ ‪..‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺼﺪق از ﻣﺒﺎرزات و اﻳﻦ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬ﻣﺎ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻤﻮل ﻛﻨﻴﻢ و ﻳﻚ ﻋﺪم‬
‫ﺗﺴﺎوي ﺑﻲ ﺟﻬﺘﻲ درﺟﺎﻣﻌﻪ درﺳﺖ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ اﺷﺨﺎﺻﻲ ازﺳﻴﺮي ﺧﻔﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪«....‬‬
‫ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺪف ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻗﺘﺼﺎد درﺧﺪﻣﺖ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺘﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ -‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص ‪(20‬‬
‫* داﺧﻠﻲ ﻛﺮدن ﺑﻮدﺟﻪ اي ﻛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬ﻣﺎﻫﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺼﺪي ﻣﻦ ﻫﺮ ﻣﺎه دو‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ازﻋﺎﻳﺪات ﻧﻔﺖ ﺑﺴﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و اوﻟﻴﻦ روز ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻳﻌﻨﻲ روز‪ 12‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪1330‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻘﺪ ﺧﺰاﻧﻪ داري ﻛﻞ درﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه ودو ﻣﻴﻠﻴﻮن)‪( 52 /651/673/95‬‬

‫‪٧‬‬
‫رﻳﺎل و ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻘﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 2800‬رﻳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ از ﻣﻠﻲ‬
‫ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻳﺮان اﻳﺮاﻧﻲ و ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﻤﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﺪون ﻋﺎﻳﺪات ﻧﻔﺖ اداره ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﻜﺎر اداﻣﻪ دﻫﺪ آن وﻗﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﻣﻠﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺘﺠﺎوز از دوﺳﺎل ﺑﺪون ﻛﻤﻚ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻋﻮاﻳﺪ ﻧﻔﺖ‬
‫و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺳﺮﺑﺎر ﺑﻮدﺟﺔ دوﻟﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ را اداره ﻛﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﺗﻤﺎم وﻇﺎﺋﻒ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و روزي‬
‫ﻫﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﻧﻤﻮد ) ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ( 32‬وﺟﻬﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﻧﻘﺪ‬
‫و در ﺣﺪود ‪ 1200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و ﺟﻨﺲ ﻣﻮﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ‪ ،‬از آن‪ ،‬دوﻟﺖ‬
‫ﺑﻌﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد و آﻧﭽﻪ در ﻋﺮض اﻳﻦ ﻣﺪت ﺧﺎرج از ﻋﻮاﺋﺪ ﺟﺎري ﺑﺨﺰاﻧﻪ رﺳﻴﺪ‬
‫ﻣﺒﻠﻐﻲ درﺣﺪود ‪ 553‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺸﺮح ذﻳﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪ (1‬درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ از ﺑﺎﺑﺖ ﻗﻴﻤﺖ ‪ 14‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ‪ 21‬ﻣﺮداد‬
‫‪126 /420 / 000 1330‬‬
‫)‪ ( 2‬از ﺑﺎﺑﺖ ‪ 8 / 750 / 000‬دﻻر اﺳﺘﻘﺮاض از ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل‬
‫‪65/000/000‬‬
‫)‪ ( 3‬از ﺑﺎﺑﺖ ﻗﺮﺿﺔ ﻣﻠﻲ ‪50/000/000‬‬
‫)‪ (4‬درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﻴﺎرات ‪312 /000/000‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع = ‪ 553 /420/000‬ﺗﻮﻣﺎن‬

‫‪٨‬‬
‫ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‪ 249/453/072‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮاي ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ آﺑﺎدان‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ي ﺑﺎﻧﻚ رﻫﻨﻲ و ﻛﺸﺎورزي و‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻠﻔﻦ و ﺑﺎﻧﻚ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺻﺎدرات و ﺑﺎﻧﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ و اﺿﺎﻓﻪ وام ﺷﻬﺮدارﻳﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻤﺮان و آﺑﺎدي ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ و ﺑﺮق و ﺷﻬﺮداري ﻃﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻣﺴﺎﻋﺪت دوﻟﺖ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﺎر اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪة‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ ﺗﻮﺗﻮن و ﭘﻨﺒﻪ و ﭼﻐﻨﺪر و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻧﺒﺎر دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﺟﻮﻫﻲ ﻛﻪ اﺿﺎﻓﻪ از ﻋﻮاﺋﺪ ﺟﺎري ﺑﺪوﻟﺖ رﺳﻴﺪ ﺑﻤﺪت ﺗﺼﺪي دوﻟﺖ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺎه درﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺪوﻟﺖ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و ده ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺗﻮﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ي ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ و اﻣﻮر ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫» ﻫﻤﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺼﺪي اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ي ﺳﻮء ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﺎر اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و از دوﻟﺖ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‬
‫وﻟﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺖ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻣﺴﺘﻐﻨﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺎل ‪ 1331‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر رﻗﻢ ﺻﺎدرات ﺑﺪون ﻧﻔﺖ از رﻗﻢ‬
‫واردات ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﻧﻤﻮد واردات از ﺣﺪ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮازن از دﺳﺖ رﻓﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻣﻴﺰان واردات در ‪ 1333‬ﺑﻪ ‪ 1900‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن‬
‫ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﺎدرات ﺑﻪ ‪ 1200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺗﻨﺰل ﻛﺮد‪) «.‬‬
‫‪٩‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺑﻘﻠﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫‪ ، 1365‬ص ‪ 235‬ﺗﺎ ‪( 237‬‬
‫» درﺳﺎل ‪ ) 1329‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( ﻻﻳﺤﺔ ﺑﻮدﺟﺔ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر رﺳﻤﺎ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ و ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪو‬
‫درﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪) 1951‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ( 1330‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻄﻒ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺒﻖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﺪوازدﻫﻢ ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﺪون ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﺔ‬
‫رﺳﻤﻲ در ﺳﺎل ‪ 1331‬ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺧﻮد در ﺟﺒﺮان ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي را ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺳﺎل ‪ 1330‬ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ از ‪ 11 /2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫رﻳﺎل ﻣﻨﺪرج در ﺑﻮدﺟﺔ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ‪ 7 /9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ‬
‫اﻗﺪام ﺷﺪﻳﺪ ‪ 1/ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ آورد ﺑﻴﺶ از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮده زﻳﺮا ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﻪ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺳﺎل ‪ 1329‬ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫رﻗﻢ ‪ 11 /2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه در ﺑﻮدﺟﺔ آن ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪، «...‬‬
‫در ﻫﺮ دو ﺳﺎل ‪ 1330‬و ‪) 1331‬ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ ( 1‬در آﻣﺪ دوﻟﺖ ‪ 7/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫رﻳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ‪ ،‬اﻳﻦ رﻗﻢ در ‪ 1331‬ﺷﺎﻣﻞ در ﺣﺪود ‪ 0/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫رﻳﺎل ) ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل( از در آﻣﺪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻧﻔﺖ در آن ﺳﺎل‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در آﻣﺪﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﺣﺪود ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ) ‪ ( 1331‬دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻼ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ در آﻣﺪي از ﻧﻔﺖ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ در آﻣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺴﺮي ‪ 0/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎﻟﻲ‬

‫‪٠‬‬
‫ﺳﺎل ﻗﺒﻞ را ﺟﺒﺮان ﻛﺮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﻦ ارﻗﺎم در آﻣﺪ ‪ 3330‬و ‪ 1332‬ﺗﺴﺎوي ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﺔ رﺳﻤﻲ ‪ » 1332‬ﺑﺮ آورد« در آﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‪،‬‬
‫‪ 5/9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎن دوﻟﺖ را ﺑﻪ روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ‪) «.‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن » ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺻﺪور ﻧﻔﺖ واﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ « از ﻛﺘﺎب » ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ – ﺟﻤﻴﺰ ﺑﻴﻞ‪ -‬وﻳﻠﻴﺎم راﺟﺮز‬
‫ﻟﻮﻳﺲ ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي – ﻛﺎوه ﺑﻴﺎت‪ -‬ﻧﺸﺮ ﮔﻔﺘﺎر – ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪ ) 1372‬ص ‪ 348‬ﺗﺎ ‪( 349‬‬
‫اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪ اي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ » ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1330‬ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ارﻗﺎم ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺳﺎل ‪ 1329‬ﺗﺪوﻳﻦ و ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‬
‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺮﺳﻴﺪ و دراﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﺮﻣﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ دوازدﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1329‬ﻛﻪ آﻧﻬﻢ ﻓﻘﻂ درﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﺎل ‪ 1331‬ﻧﻴﺰ ﻋﻴﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺑﻮدﺟﻪ رﺳﻤﻲ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1332‬در اواﺳﻂ ﺳﺎل ‪ 1331‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺪوﻳﻦ و در‪ 14‬دي ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اراﺋﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﻮدﺟﻪ درآﻣﺪﻫﺎ ﺣﺪود ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ‪ 444‬ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ‪956‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ‪ 511‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﻛﺴﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ آن را از ﻣﺤﻠﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺗ‪Ĥ‬ﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻘﺪﻣﺔ اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ دو اﺻﻞ‬
‫زﻳﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺪوﻳﻦ آن ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ »:‬اول – ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﻣﺪ دوﻟﺖ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺑﺮ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺟﻨﺎس ﺻﺎدرات ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ ....‬دوم ‪ -‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺪور ﺑﺎﺷﺪ درﻛﺴﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ي ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺎرف ﻋﺎم‬
‫اﻟﻤﻨﻔﻌﻪ از ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻮر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻛﺸﺎورزي ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ «.‬ﺑﻪ‬

‫‪١‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻴﺶ از ‪ 124‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل از ﺑﻮدﺟﺔ ﭼﻨﺪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ و ﻣﺆﺳﺴﺔ دوﻟﺘﻲ‬
‫ﺣﺬف و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 174‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺑﺮ در آﻣﺪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﻓﺰوده‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻛﻼ ‪ 298‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ‬
‫ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﺋﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ‪ 12‬ﻣﻮرد ﻣﺼﺎرف ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋﻤﺮاﻧﻲ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ‬
‫ﺳﭙﺮده و ﺣﺘﻲ ﻋﻜﺲ آن اﺟﺮا ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ از ﺑﻮدﺟﻪ رﺳﻤﻲ‪ .‬اﻣﺎ ازﺑﻮدﺟﻪ واﻗﻌﻲ دوﺳﺮي آﻣﺎر در دﺳﺘﺮس ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮدو را ﻧﻘﻞ ﻣﻴﻜﻨﻢ‪ .‬ﺳﺮي اول از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان در‬
‫‪ 1355‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ام ‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ آﻣﺎر از دو ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﺬ و ﺟﺪا از ﻫﻢ‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺒﻊ وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﺋﻲ و دﻳﮕﺮي از ‪ 6‬ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮي اول در ﻳﺎﻓﺘﻬﺎ و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي‬
‫ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول زﻳﺮ)ﺷﻤﺎره ‪ ( 2‬اﻳﻦ آﻣﺎر را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ و درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪاول ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻣﺎر دوم ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ آﻣﺎر ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1329‬ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ... .‬ﻛﻪ ﻋﻴﻨﺎ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1330‬و ‪ 1331‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 4/4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﻣﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ‪2‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد آن ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺻﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ)اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺪود ‪ 2 / 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ ( ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ واﻗﻌﻲ‬
‫دوﻟﺖ ‪ 2 / 4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل در دو ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ)در واﻗﻊ ‪ 1/9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﺳﺖ( و‬
‫اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ را از ﻣﺤﻞ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 1 / 3 :‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد از ﻣﺤﻞ ﻓﺮوش ‪14‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه‪ 0 / 6،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل از ﻣﺤﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ 8 / 57‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر وام از ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ) در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮداﺷﺖ از ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫وام ( و ‪ 0/5‬از ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل از ﻣﺤﻞ اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﻗﺮﺿﻪ ﻣﻠﻲ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺴﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﺔ ﻋﺎدي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫وام از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻜﻨﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫درﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ وام را ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 1 / 2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده و ‪ 0 / 8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻳﮕﺮﻛﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ را دوﻟﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﻛﺮد ﺗﺎ‬
‫در آﻣﺪﻫﺎي دوﻟﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ و از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ ) « .‬دﻛﺘﺮ اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي –‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ » اﺑﺘﻜﺎر ﺑﺰرگ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق« ‪ -‬ﭼﺎپ اول‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺎﻫﻴﺪ – ‪ - 1375‬ص ‪ 176‬ﺗﺎ ‪178‬‬

‫* ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در دوران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪:‬‬

‫دﻳﮕﺮ از ﺟﻌﻠﻴﺎت و دروﻏﻲ ﻛﻪ رزﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎ و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪق ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻃﺮﻓﺪاران رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ ) ﭘﻬﻠﻮي ﻃﻠﺒﻬﺎ( وﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﺎن‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﻪ اﺟﺎﻧﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ » ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮراﻛﻴﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻗﻲ ﻓﺎﺣﺸﻲ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد«و » ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺳﺮﺳﺎم آوري ﺑﺎﻻ ﻣﻴﺮﻓﺖ « و » ﺗﻮرم ﺗﺸﺪﻳﺪ« ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد!‬
‫و اﻣﺎ آﻣﺎرﺧﻼف ﮔﻔﺘﺔ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬از اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1330‬ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻞ ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫در ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان ) ﻫﺰﻳﻨﺔ زﻧﺪﮔﻲ ( از ‪ 44/1‬ﺑﻪ ‪ 50/6‬رﺳﻴﺪه ﻳﻌﻨﻲ ‪ 14 /7‬در ﺻﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ 28‬ﻣﺎه زﻣﺎﻣﺪاري دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻲ ‪ 0/ 52 %‬و‬
‫ﺳﺎﻟﻲ ‪ 6 /2 %‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ آﻣﺎر ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺎل‬
‫‪ 1348‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪاء ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‪ 100‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ از آن ﻫﻤﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 100‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﺔ‬
‫‪ 20‬و ‪ 30‬آﻣﺎرﮔﺮان ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ ﻣﺒﺪاء را ﺳﺎل ‪ 1315‬ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺎﻻي ‪ 100‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ آﻣﺎر ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﺎن آﻣﺎر ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺴﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺒﺪاء را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻫﺮ ﻛﺪام ‪ 6 / 2‬در ﺻﺪ در ﺳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﭼﻴﺰﻣﻬﻤﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﻫﻤﻪ ﺳﺮوﺻﺪا ﺑﺮاي آن راه ﺑﻴﺎﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در دﻧﻴﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺮخ ﺗﻮرﻣﻲ در ﺣﺪود ‪ 7 %‬را ﻋﺎدي و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﺧﻮد‬
‫اﻳﺮان ﻧﻴﺰ درﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اﻧﺪازه‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﺳﺎل ‪ 1315‬ﺗﺎ ‪ 1328‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻟﻲ ‪ 36/ 25 %‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ و اﺷﻐﺎل را در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪1325‬‬

‫‬
‫ﺗﺎ ‪ 1328‬ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻞ ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻟﻲ ‪7 %‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 6 / 2 %‬ﻧﻴﺰﺑﻴﺸﺘﺮﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 5‬ﻣﺎه آﺧﺮﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ وﺟﻮ ﺳﺎزﻳﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮده ﻧﻪ ‪ 23‬ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از‬
‫آن‪ .‬از اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 30‬ﺗﺎ اﺳﻔﻨﺪ‪ 31‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺰﺑﻮر از ‪ 44 / 1‬ﺑﻪ ‪ 48‬رﺳﻴﺪه ﻳﻌﻨﻲ ‪%‬‬
‫‪ 8 / 8‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 0/ 38‬در ﺻﺪ در ﻣﺎه و ‪4 / 5 %‬‬
‫در ﺳﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ‪ 5‬ﻣﺎه آﺧﺮ ﺷﺎﺧﺺ از ‪ 48‬ﺑﻪ ‪ 50/ 6‬رﺳﻴﺪه‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ 5 / 4‬در ﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻲ ‪ 1/ 0 8 %‬و ﺳﺎﻟﻲ ‪9 %‬‬
‫‪ 12 /‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ -‬ص ‪ 112‬ﺗﺎ ‪(113‬‬
‫و ﻫﻨﻮز ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﻲ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻗﺸﺮﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ درآﻣﺪ ﺑﻮد ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم‪ ،‬ﻳﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫* اﻣﺎ ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ‪:‬‬

‫» ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺪون ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ از ﺳﺎل ‪ ) 1309‬ﺑﺠﺰ ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫‪ 1320‬و ‪ 1331‬ﺗﺎ ‪ (1333‬ﻫﻤﻮاره ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎل ‪ 1320‬را ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺷﻐﺎل اﻳﺮان از ﺳﻮي ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺮوزي‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻧﻈﺮ ادارة ﻛﺸﻮر ﺑﺪون‬
‫درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺗﺮاز ﻣﺜﺒﺖ در ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي درﺳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ) ﻛﺎﻫﺶ واردات‬
‫ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺻﺎدرات(‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺪم ﮔﺴﺘﺮش اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﺮون زا‬

‫‬
‫در آن دوره داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ازﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺎزاد ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﺪ و ﻣﻘﺪار آن ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺻﺎدرات ﻏﻴﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎدﻻت‬
‫از ‪ 54 /4‬در ﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 1332‬ﺑﻪ ‪16/ 9‬در ﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 1340‬رﺳﻴﺪ‪ ) «.‬دﻛﺘﺮ‬
‫اﺑﺮﻫﻴﻢ رزاﻗﻲ – آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان – ﻧﺸﺮ ﻧﻲ – ﭼﺎپ اول‪ - 1376 ،‬ص ‪( 250‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ » ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ارزي وﻛﺎﻫﺶ‬
‫واردات و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺮادادﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﭘﺎي‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻛﻤﺒﻮد ارز ﺧﻮد‬
‫را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪ .‬درآذرﻣﺎه ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ارزي آزاد ﻣﺤﻮل ﺷﺪ‬
‫و درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎردر ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر واردات ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺻﺎدرات ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻳﺪ و اﺻﻮﻟﻲ از ﺻﺎدرات در ﻣﻘﺎﺑﻞ واردات ﺗﺎ‬
‫اواﺋﻞ ﺳﺎل ‪ 1332‬اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ) «.‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﻛﺒﺮي » رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﺮان« اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ – اﻗﺘﺼﺎدي ‪ – 67 – 68‬ﻓﺮوردﻳﻦ و‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪( 1372‬‬

‫‬
 ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﺪول )‪ ( 3‬آﻣﺎر و ارﻗﺎم واردات و ﺻﺎدرات اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪،‬‬
‫» ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1330‬واردات ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺻﺎدرات واﻗﻌﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻲ ﻧﻔﺖ ﻓﺰوﻧﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻛﺴﺮ ﺻﺎدرات از واردات رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺎل ‪1331‬‬
‫ﺻﺎدرات ﺑﺮ واردات ﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺳﺎل ‪ 1332‬اﻳﻦ ﻓﺰوﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻋﻼي ﺧﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ‪ 666‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺰوﻧﻲ ﺻﺎدرات ﺑﺮ واردات رو‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻬﺎده و در ﺳﺎل ‪ 1334‬ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ واردات ﺑﺮﺻﺎدرات ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه و اﻳﻦ‬
‫ﻛﺴﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ درﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ‪ 18‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ‪ 273‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﺗﺎ‬
‫آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻤﻖ در اﻳﻦ آﻣﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻳﻚ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺪﻫﻜﺎر را در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻴﻬﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻫﻤﺪﺳﺘﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺴﺘﺎﻧﻜﺎر ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم آن ﺑﺮﺗﺮي را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎد داده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان را از ﻧﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺴﺮي ﻫﻨﮕﻔﺖ و ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫اي ﻛﺮده اﺳﺖ‪« .‬‬
‫) دﻛﺘﺮ اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ » اﺑﺘﻜﺎر ﺑﺰرگ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق«‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺎﻫﻴﺪ ‪ 1375 ،‬ص ‪( 124‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ »،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔﺖ‬
‫ﺷﻬﺮت داﺷﺖ از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ و‬
‫) ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ دروغ ﺗﺒﻠﻎ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬آن را ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺪاﺑﻴﺮي اﻗﺘﺼﺎدي در آن زﻣﺎن‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ) ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن ﻫﺎ(اﺷﺎره ﺷﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ )‪ (1‬ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن واردات و‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺻﺎدرات‬
‫)‪ (2‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺑﻬﺎي ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‬

‫‪٧‬‬
 ‫)‪ ،(3‬ﺑﺮﻗﺮاري ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ دﺧﺎﻧﻴﺎت و اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻬﺎي وارداﺗﻲ‬
‫)‪ ،(4‬اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﻗﺮﺿﻪ ﻣﻠﻲ )اﺳﺘﻘﺮاض داﺧﻠﻲ (‪،‬‬
‫)‪ ،(5‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻴﺰان ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﺳﻜﻨﺎس ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ‬
‫)‪ ،(6‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﺎري دوﻟﺖ‬
‫)‪ (6‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﺎري دوﻟﺖ‬
‫)‪ (7‬ﻣﻬﺎر و ﺗﻮرم‬
‫)‪ (8‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻛﺎرآﻣﺪي دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق‬
‫را در آن ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﺔ ﻧﺎﺻﺮ ﺣﻖ ﺟﻮ»روﻳﺎروﻳﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي« ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 25‬ﻣﺮداد ‪( 82‬‬

‫‪20‬‬
‫‪٨‬‬
 ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ را ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ اﻣﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ در ﺗﺪارك ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮدادﻧﺪ‬

‫از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ‪ :‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ ،‬ﺷﻤﺲ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي‪ ،‬ﻧﺎدﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 346‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 18 ،‬اوت ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش اﺳﻤﻴﺖ ﻛﻔﻴﻞ‬

‫وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ و‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮدن ﺑﻪ او ﻛﻪ ﭼﺎره » ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﺼﺪق « اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎم ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎ اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر ﻓﺸﺮده و ﺧﻼﺻﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﻳﺮان را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﻪ روز ﺗﺄﺧﻴﺮ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪ و دو دﻟﻲ ژﻧﺮاﻟﻬﺎي اﻳﺮان دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ‬
‫‪٩‬‬
‫روﺑﺮو ﮔﺸﺖ ‪ .‬در ﻃﻮل آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬ﻣﺼﺪق از ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﺷﺮف‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﻮد ‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺸﺖ ‪ .‬در واﻗﻊ ﻳﻚ ﺿﺪ ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪ ...‬ﻣﺎ ﻫﻢ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﻛﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و اﮔﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﭼﻴﺰي را در آﻧﺠﺎ ﻧﺠﺎت دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ آﻏﻮش‬
‫ﻣﺼﺪق ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﺎ او ﮔﺮم ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻛﻤﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1182‬و ‪ 1183‬ﻛﺘﺎب (‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ در ﺑﺎره ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 25‬ﺧﺮداد‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ از آن ﮔﺰارش را ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪:‬‬
‫اﻓﺮاد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﻜﺎر ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎى‬
‫‪ 16‬اوت )‪ 25‬ﻣﺮداد (را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ درآورﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﺮاى روﻳﺎروﺋﻰ ﺑﺎ ﻫﺮ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ آﻣﺎده ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﻴﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮاﺳﺖ وﺳﺎﺋﻞ ﻻزم‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 15‬ﻧﻔﺮ از اﻳﺮان‪ ،‬را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎ روزى را ﺑﺎ ﻛﺰﻛﺮدﮔﻰ و ﻧﺎ اﻣﻴﺪى ﺑﻪ ﺷﺐ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﻛﺎر و رﻫﺒﺮى آن‬
‫از ﻳﺪ ﺷﻌﺒﻪ و ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و در دﺳﺖ ﻋﺎﻟﻰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺸﺘﻰ از‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدن ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺼﺮ ﻫﻨﮕﺎم‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻧﻈﺮ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪.«.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﺳﻒ ﺑﺨﻮرﻳﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ وارد ﺟﻨﮓ ﺑﺸﻮﻳﻢ«‬

‫‪٠‬‬
‫و ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد‪»:‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﻘﺪان ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎى ﻗﻮى ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن دادن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬از ﺳﻮى ﻫﻨﺪرﺳﻮن و روزوﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش ﻣﺎرس ‪ ،1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪.1999‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 51‬ﺗﺎ ‪( 54‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬در ﻇﻬﺮ ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺳﻴﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را ﺻﺎدر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺳﺎﻋﺖ‪،‬‬
‫اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ ﺑﺪﺳﺖ دو آﻳﺖ اﷲ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻰ و دﻳﮕﺮى ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻰ‪ ،‬ﺑﺪرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎدآور ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ در ﮔﺰارش‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﺠﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎ ﺑﺮاه اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﺷﺎره‪ ،‬ﻧﻴﺎﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺘﻰ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬در ﻇﻬﺮ روز ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎﺋﻰ را ﻛﻪ‬
‫رﻫﺒﺮى ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬آﻳﺖ اﷲﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎى ﭼﻤﺎق ﺑﺪﺳﺖ را ﺑﻜﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺷﻜﺴﺖ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزى ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﺮا ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻫﻮادار ﻣﺼﺪق وارد ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺪﻧﺪ؟ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﮔﺮ وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت دوم ﺑﻪ رﻫﺒﺮى آﻳﺖ اﷲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﺎن روز ‪ 27‬ﻣﺮداد ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻰﺧﻮرد؟ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪارك ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﻴﺮوى ﺳﻮم‪،‬‬
‫ﺧﻄﺮ اﺻﻠﻰ و ﻋﺎﺟﻞ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى رﻫﺒﺮى اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮدهاﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﺮاى زد و ﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻓﺮاﻫﻢ و در ﻣﺤﻞ ﺣﺰب‬

‫‪١‬‬
‫اﻧﺒﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ داﺷﺖ ‪.‬‬
‫در ﻛﻮدﺗﺎى ﺧﺮداد ‪ 60‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺿﻌﻒ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﺎرى ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ دﻓﺎﺗﺮ ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮕﻰ ﻣﺮدم ﺑﺎ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى ﻳﻮرش‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪﮔﺎن را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ‪ 25‬ﺧﺮداد‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ‪،‬‬
‫ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻰ‪ ،‬ﻣﻴﺪان را ﺧﺎﻟﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ‪ 30‬ﺧﺮداد‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه رﺟﻮى رﺳﻴﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺴﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺑﺸﻤﺎرد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎى ﻛﻤﻰ و ﻛﻴﻔﻰ ﻣﻴﺎن دو روﻳﺪاد وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬در‬
‫ﻛﻮدﺗﺎى ﺧﺮداد ‪ ،60‬ﻗﻮاى ﻣﺴﻠﺢ ﺣﺎﺿﺮ در ﺗﻬﺮان در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ‬
‫در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪ و درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻛﻮدﺗﺎﭼﻰ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺎت و »ﺗﻜﺮار ﺗﺎرﻳﺦ« ﭼﺸﻢ را ﺧﻴﺮه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺳﺎل روز از رده ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﺎرج و داﻧﺸﮕﺎه ژرژ واﺷﻨﮕﺘﻦ آن را‬
‫اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺸﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺸﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﻠﺘﻲ وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻓﺮوﻫﺸﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ اﺟﺎزه داد آن را وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ اﻣﻜﺎن داد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺴﻠﻲ و ﺛﺮوﺗﻲ ﻋﻈﻴﻢ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ رﺷﺪ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺘﻘﺮار اﺳﺘﺒﺪاد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ و ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر و ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ‪ 8‬ﺳﺎﻟﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﺴﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﺧﺮداد ‪ ،60‬ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﻴﺪ و اﻳﺮان و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺟﺴﺘﻨﺪ ؟‬
‫وﻟﻲ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم و اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺒﺎرزان راه آزادي و اﺳﺘﻘﻼل از آن ﻏﺎﻓﻞ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ "،‬ﻃﺮز ﻓﻜﺮ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ در زﻣﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن »ﺧﻂ ﻣﺸﻲ‬

‫‪٢‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ« را داﺷﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺮﻓﺪار ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ از آن اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﻘﻴﺪ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺪى ﺣﺎﺋﺮى )ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺣﺎﺋﺮي ﻳﺰدي‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ( در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد )ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫آﻗﺎي ﺣﺒﻴﺐ ﻻﺟﻮردي رﺋﻴﺲ »ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﺮان در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎروارد – آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻃﻼع ﻣﻬﻢ را دراﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪:‬‬
‫»آﻗﺎى ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﻼن ﻛﺲ! ﺷﻤﺎ ﻣﻰ داﻧﻴﺪ ﺷﺎه از ﻣﻤﻠﻜﺖ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪم‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻰ داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﮔﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺶ‬
‫دارم‪ .‬آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﻢ‪...‬‬
‫ﭘﻴﺶ آﻗﺎى ﺑﺮوﺟﺮدى و از ﻃﺮف ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ آﻗﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻠﻜﺖ در ﺷﺮف اﺿﻤﺤﻼل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮف از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺟﻤﻬﻮرى اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎه رﻓﺘﻪ ﺑﻴﺮون و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز و ﻓﺮداﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻼ ﺗﻤﺎم اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﻤﻠﻜﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﺻﻼ ﻣﻤﻠﻜﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻰ اﻓﺘﺪ آن ﻃﺮف ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﺻﻼ ﻧﻪ‬
‫اﺳﻤﻰ از دﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﻤﻰ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﻤﻰ از ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﻤﻰ اﺻﻼ‬
‫از اﺻﻞ دﻳﻦ‪ .‬اﺻﻼ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻰ رود ﭘﻰ ﻛﺎرش‪ ...‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﻳﻚ ﻓﻜﺮى ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ...‬ﻳﻚ ﺣﻜﻤﻰ ﺻﺎدر ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺮدم آﮔﺎه‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﺟﻠﻮى ﺗﻮده اى ﻫﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﺸﻮد‪«.‬‬
‫»از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺎ آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮد و ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ در ﻋﻘﻞ‬

‫‪٣‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اش ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آﻗﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در روش ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اش ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎآﻗﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در روش ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼ آﻗﺎي‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﻳﺎدم ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻗﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ وﻗﻌﻲ ﺑﮕﺬارد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ از ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻣﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮﺣﻮم ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﺧﻄﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ درﺑﺎر و ﺑﺎ دوﻟﺖ وﻗﺖ واﻳﻦ ﻫﺎ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ درﻫﻤﺎن ﺧﻂ ﺑﻮد ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫ﻛﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ‪«.‬‬
‫س ‪ -‬ﺑﻠﻪ در زﻣﺎن دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻃﺮﻓﺪار دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدﻧﺪ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﺠﺎ ﺑﻮد؟‬
‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؟‬
‫ج – ﻧﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺨﻴﺮ‪ .‬از اول آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻳﺎدم اﺳﺖ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎ ﺳﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق زﻳﺎد راﺑﻄﻪ اي‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ روش وي‪ .‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪاد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و رزم آرا را ﺑﺮﺳﻴﺎﺳﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اﺻﻮﻻ‪ ‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﻋﺮض‬
‫ﻛﺮدم در آن ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻬﻴﭻ وﺟﻪ ﻃﺮﻓﺪاري ﻧﻤﻲ ﻛﺮد از دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق و آﻗﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آﻗﺎي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻨﻄﻮر ﻃﺮﻓﺪاري ﻛﻨﺪ از دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪.‬‬
‫س‪ -‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال را ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻦ ﺑﺎرﻫﺎ در ﻛﺘﺎب ﻫﺎ و‬
‫در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و اﺧﻴﺮا ﻫﻢ در روزﻧﺎﻣﻪء واﺷﻨﮕﺘﻦ ﭘﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪم ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫واﻗﻌﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪) 28‬ﻣﺮداد( ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﺸﻮد و وارد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺧﻮدﺷﺎن در آن ﺟﺮﻳﺎن ‪ ....‬ﺑﻮدﻧﺪ دﻳﮕﺮ‪.‬‬

‫‬
 ‫ج‪ -‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‬
‫س‪ -‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺷﻲ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ج – ﻧﺨﻴﺮ اﺑﺪا«‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ ﻛﻴﻨﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق و ﺟﺎﻧﺒﺪاران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ اوﻟﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺷﻌﻠﻪ‬
‫ور ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻴﻨﻪ ﺷﺪﻳﺪ را ﺑﺎ ﺟﻌﻞ دروغ ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﻳﻚ ﮔﺮوﻫﻲ )‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ( ﻛﻪ از اوﻟﺶ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ از آن رﻳﺸﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم و روﺣﺎﻧﻴﺖ اﺳﻼم ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اوﻟﺶ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اوﻟﺶ ﻫﻢ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺧﻼف‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﮕﻲ را ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻋﻴﻨﻚ ﺑﻬﺶ زدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻤﺶ را آﻳﺖ اﷲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ در زﻣﺎن آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﻓﺨﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد او )دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ( آن ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ در‬
‫آن روز در ﻣﻨﺰل ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ي ﻃﻬﺮان ﺑﻮدم ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ راﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺳﮕﻲ را‬
‫ﻋﻴﻨﻚ زدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﻢ آﻳﺖ اﷲ ﺗﻮي ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ آن آﻗﺎ ﻋﺮض‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻴﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد و ﻃﻮﻟﻲ‬
‫ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻠﻲ را ﺧﻮرد و اﮔﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺳﻴﻠﻲ را ﺑﺮ اﺳﻼم ﻣﻲ زد‪) «.‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 25‬ﺧﺮداد ‪ ،1360‬در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ‪ 35 :‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﻧﻪ و ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ از اﻣﺮوز ﻣﺮﺗﺪ‬
‫اﺳﺖ ‪(.‬‬
‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬از ﺣﺮﺑﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ‪ ،‬در ﺳﺮﻛﻮب دﮔﺮ اﻧﺪﻳﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻜﻔﻴﺮ‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻧﺴﺎن ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و آﮔﺎه را ﺑﻴﺎد دادﮔﺎه ﺑﺪوي ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﻲ اﻧﺪازد ﻛﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺣﺴﻴﻦ آزﻣﻮده » دادﺳﺘﺎن« ﻧﻈﺎﻣﻲ رژﻳﻢ ﺷﺎه‬

‫‬
‫رﺳﺎﻟﻪ دﻛﺘﺮاي ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ»ﺿﺪ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم« ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬او دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻲ‬
‫اﻳﻤﺎن و ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻤﺮد و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ‪ »:‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺮده ﻣﺮد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫ﺟﻠﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ‪ ،‬ص ‪( 651‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺟﻮاب آزﻣﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻼف اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪،‬‬
‫رﺳﺎﻟﻪ اﻻن اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ‪...‬‬
‫اﻣﺮوز اﻳﺸﺎن ﺣﺮﺑﺔ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬دادﺳﺘﺎن ﺣﻖ ﻧﺪارد راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬ﭘﺪرم ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎدرم ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻴﺎﻟﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن)‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻐﺾ ﮔﻠﻮي او را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد(«‪....»،‬آن وﻗﺖ اﻳﻦ آﻗﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺮا ﺑﻲ اﻳﻤﺎن و ﺑﻲ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺮا‬
‫ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﻗﺎﺗﻞ را ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ از روي ﺗﻌﺼﺐ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺮد‪«...‬‬
‫) ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻔﺖ ‪ ،‬از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺗﺎ ﺳﻘﻮط زاﻫﺪي ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‪ 1383 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 192‬ﺗﺎ ‪(194‬‬
‫ﺑﻬﺮرو‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺪﻫﺪ ‪ :‬ﮔﺰارش‬
‫ﺳﻴﺎ در ﺑﺎره ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو آﻳﺖ اﷲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ‪ 25‬ﻣﺮداد را‪ ،‬در‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺪل ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫و ‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﺳﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﮔﺰارﺷﻬﺎي وﻗﺖ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‬
‫ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در رورزﻫﺎي اول ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ » ،‬ﺧﻂ‬
‫ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء «‪ ،‬اﻣﺜﺎل ﺣﺴﻦ آﻳﺖ و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺠﻌﻮﻟﻲ را اﻧﺘﺸﺎر دادﻧﺪ ‪:‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎﻟﻤﻲ ﻧﻮة ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﺑﻌﺪ از ﺣﺮفﻫﺎي آﻳﺖاﷲ ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن در اﺣﻤﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدﻳﻢ دﻳﮕﺮ‬

‫‬
‫ﻻزم اﺳﺖ )ﻧﺎﻣﻪ( ﭼﺎپ ﺷﻮد‪) «.‬ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺣﻤﻴﺪ ﺷﻮﻛﺖ در دي ‪)1373‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ (1994‬ﺑﺎ آﻗﺎي ﺣﺴﻦ ﺳﺎﻟﻤﻲ )ﻧﻮهي ﺑﺰرگ آﻳﺖاﻟﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﻳﻪي ﭘﻴﺎم‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﺷﻤﺎرهي ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪(1374‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺣﺴﻦ آﻳﺖ در ﺗﻴﺮ ‪ 1358‬ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اي در روزﻧﺎﻣﺔ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ » :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ و ﭘﺎﺳﺦ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزﻳﻢ‪) .‬ﻛﺘﺎب روﺣﺎﻧﻴﺖ اﺳﺮار‪ ...‬ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اي ﺧﺎص‪ ،‬ﻛﻪ» ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر« آن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1358‬را دارد‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻧﺎﻣﻪ را درج ﻛﺮده اﺳﺖ ( ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻌﻈﻢ ﺟﻨﺎب آﻗﺎى دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق دام اﻗﺒﺎﻟﻪ‬
‫ﻋﺮض ﻣﻰ ﺷﻮد ﮔﺮﭼﻪ اﻣﻜﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻋﺮاﻳﻀﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪه وﻟﻰ ﺻﻼح دﻳﻦ و ﻣﻠﺖ ﺑﺮاى‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎدم اﺳﻼم ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺨﺼﻰ اﺳﺖ و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻏﺮض ورزﻳﻬﺎ و ﺑﻮق و‬
‫ﻛﺮﻧﺎى ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻰ داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ و ﻏﻤﻢ در‬
‫ﻧﮕﻬﺪارى دوﻟﺖ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ ﺑﻘﺎء آن ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت‬
‫روى ﻛﺎر آﻣﺪن ﻗﻮام و ﻟﺠﺒﺎزﻳﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻰ‬
‫ام ﺗﻴﺮ ﻛﺬاﻳﻰ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺖ را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺣﺮف اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ را‬
‫در ﺧﺼﻮص اﺻﺮارم در ﻋﺪم اﺟﺮاى رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﺪ و ﻣﺮا ﻟﻜﻪ ﺣﻴﺾ ﻛﺮدﻳﺪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ام را ﺳﻨﮕﺒﺎران و ﻳﺎران و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را زﻧﺪاﻧﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻳﺪ و ﻣﺠﻠﺲ را ﻛﻪ ﺗﺮس‬
‫داﺷﺘﻴﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﺮد ﺑﺴﺘﻴﺪ و ﺣﺎﻻ ﻧﻪ ﻣﺠﻠﺴﻰ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮاى ﻣﻠﺖ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﺪ‪ .‬زاﻫﺪى را ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ زﺣﻤﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﺎ ﻟﻄﺎﺋﻒ اﻟﺤﻴﻞ ﺧﺎرج ﻛﺮدﻳﺪ و ﺣﺎﻻ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﻛﻪ واﺿﺢ ﺑﻮده در‬
‫ﺻﺪد ﺑﺎﺻﻄﻼح ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻰ ام ﺗﻴﺮ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻈﺎﻫﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎن زﻣﺎن‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و اﮔﺮ ﺣﺪس و ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﻢ در‬

‫‪٧‬‬
‫دزاﺷﻴﺐ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻢ و ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﻫﻢ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮدم ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺎ را در ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﻔﺖ ازاﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد و ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﻰ و دﻧﻴﺎﭘﺴﻨﺪى ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻰ اﻳﻦ ﺛﺮوت ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﭽﻨﮓ آورد‪ .‬و اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﺑﺎ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻰ ﻧﻤﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺳﻨﺪى در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎى ﺧﺼﻮﺻﻰ ﺗﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدم از وﻗﻮع ﺣﺘﻤﻰ ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ زاﻫﺪى ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ آﮔﺎه ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺟﺎى ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺘﻰ در اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺳﻴﺪﻣﺼﻄﻔﻰ و ﻧﺎﺻﺮﺧﺎن ﻗﺸﻘﺎﻳﻰ را ﺑﺮاى ﻣﺬاﻛﺮه ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻰ ﻓﺮﺳﺘﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻬﻤﻪ‬
‫رﺣﻢ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺎم ﺑﻜﺎم ﺑﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ‬

‫* ﺟﻮاب دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ 27‬ﻣﺮداد‬
‫ﻣﺮﻗﻮﻣﻪ ﺣﻀﺮت آﻗﺎ وﺳﻴﻠﻪ آﻗﺎ ﺣﺴﻦ آﻗﺎى ﺳﺎﻟﻤﻰ زﻳﺎرت ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫واﻟﺴﻼم‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق‬

‫ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻮاﺿﻊ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ و ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺔ ﻓﻮق و ﺟﻌﻞ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ زﻳﺮ را ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫*» ﺑﺪاﻣﻦ« در ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮدﻣﻲ اش ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن‬
‫اﺣﺰاب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن و ﭘﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺴﻢ و ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺪاﻳﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و‬

‫‪٨‬‬
‫ﻫﻮاداراﻧﺶ از ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺼﻮرت ﺑﺴﻴﺎر اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﻣﺒﺘﺬل ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق را ﭼﻬﺮه اي ﻓﺎﺳﺪ‬
‫و ﭘﻠﻴﺪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻧﻔﻮذ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺋﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻮل داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬در‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﻮن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺗﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﻳﻲ در ﺟﻬﺖ ﺑﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺰاب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن و ﭘﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺴﻢ )ﺳﻮﻣﻜﺎ( ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪق و ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺮﻗﺔ‬
‫ﻣﻴﺎن اﺣﺰاب ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪ » ﺑﺪاﻣﻦ« و اﻋﻀﺎي اﻳﺮاﻧﻲ آن‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﺘﺎر راﺑﻄﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ » ﺳﻴﺎ« رﻫﺒﺮان اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ را ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺄﻣﻮران » ﺳﻴﺎ« در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،1952‬ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎس‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﻪ ﺟﺪاﻳﻲ از ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻮل ﻫﻢ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻜﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻤﺎس ﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫)ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ، 1332‬ﻣﺎرك‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬
‫ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ص ‪( 25‬‬
‫» ﺑﺎ ﭘﺨﺶ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺷﺎه ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن از زاﻫﺪي‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫روزوﻟﺖ درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﺷﻮرﺷﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد ‪ .‬ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺼﻮدي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوه » ﺳﻴﺎ« ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‪،‬‬
‫از رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن روﺣﺎﻧﻲ ﺧﻮد اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ ﮔﺰارش دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮرﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻛﻪ روز ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻫﻔﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روزوﻟﺖ ﻧﮕﺮان از اﻳﻨﻜﻪ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻃﻲ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ رﺷﻴﺪﻳﺎن‪ ،‬در ﻣﻮرد‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬روزوﻟﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎم آراﻣﺶ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺢ روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 19‬اوت ) ‪ 28‬ﻣﺮداد( دو ﺗﻦ از ﻣﺄﻣﻮران » ﺳﻴﺎ« ﺑﺎ‬
‫» آراﻣﺶ « ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺒﻠﻎ ده ﻫﺰار دﻻر دراﺧﺘﻴﺎر او ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ آن را داد ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺿﺪ‬
‫ﻣﺼﺪﻗﻲ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻬﺮان رواﻧﻪ ﮔﺮدد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻼ ﺗﻮﺳﻂ رﺷﻴﺪﻳﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺮن و ﺳﻴﻠﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻃﺮﻳﻖ آﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‬
‫وﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣﺦ ﺳﺎزﻣﺎن داده ﺷﺪ‪).‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ -‬ص ‪( 36‬‬
‫* ﺧﻮد ﻣﺼﺪق در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﺔ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻮرخ ‪17‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1953‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻃﺒﻖ ﭼﻚ ﺷﻤﺎره ‪ 70 3352‬ﺑﻪ اﻣﻀﺎي‬
‫» ادوارد و ﻧﺎﻟﻲ « ﻣﺒﻠﻎ ‪ 34‬ﻣﻴﻠﻴﻮن و ‪ 600‬ﻫﺰار رﻳﺎل از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و اﻳﻦ‬
‫ﭘﻮل در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺿﺪ ﻣﺼﺪق و ﻃﺮﻓﺪاران آﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ) «.‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق در دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ ،‬ص ‪(478‬‬
‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪،‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﻮول اﺑﺴﺮواﺗﻮر‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ) ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ( ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﺔ ‪ 300‬وﻟﮕﺮد ﻛﻪ در ﮔﻮداﻟﻬﺎي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ‪ 500‬ﻓﺮاﻧﻚ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻏﺎرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪).‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪(469‬‬
‫* ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺼﺪق‬
‫را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد و ﻫﺠﻮم ﻗﺮار داد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺒﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮﻣﻴﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف اﻟﻤﺼﺮي ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻐﺪاد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‬

‫‪٧٠‬‬
‫اﻋﺰام داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر ﺑﺎ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺷﻤﺎره ‪5‬‬
‫ﺷﻨﺒﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ روز ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﻀﺮت آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر » اﻟﻤﺼﺮي« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ از ژﻧﺮال زاﻫﺪي ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻴﺪارد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و ﻫﺮ‬
‫وﻗﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺑﺮﺳﺪ او ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻳﺮان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺎ او‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان راﺟﻊ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل زاﻫﺪي ﻗﻀﺎوت ﻛﺮد و‬
‫ﻣﺎﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ روﻳﻪ ﺧﻮد را در ﻗﺒﺎل او ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎو‬
‫رﺳﻴﺪ؟‬
‫او ﺟﻮاب داد ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎدل اﺳﺖ و آن ﭼﻪ اﻣﺮوز ﺑﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺪل‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﺪ ﻛﻪ ژﻧﺮال ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻄﻮري ﻛﻪ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺟﻠﺐ ﺷﻮد ﺣﻞ ﻛﻨﺪ؟‬
‫او ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ژﻧﺮال زاﻫﺪي در ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻔﺖ روﺷﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﻠﺖ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ » رزم آرا« دﻳﮕﺮ در اﻳﺮان ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻃﺒﻖ آن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﺪ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫رژﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد؟‬
‫او ﺟﻮاب داد‪ :‬آري‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ‪ 4‬ﻣﺎه ﻗﺒﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه را از اﻳﺮان اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﻲ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺘﻪ و از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد داري ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺷﺎه ﻫﻢ ﻣﻮﻗﺘﺎ از ﻓﻜﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻨﺼﺮف‬

‫‪٧١‬‬
‫ﺷﺪ‪ -‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺷﺎه را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﺮان را ﺗﺮك ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺎ ﻋﺰت و ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺳﭙﺲ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻠﺖ ﺷﺎه را دوﺳﺖ دارد و رژﻳﻢ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫از او ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬آﻳﺎ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﺪ؟‬
‫او ﺟﻮاب داد‪ :‬آري‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ زﻳﺮا ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺧﺎﻟﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺷﻔﻘﺖ و رﺣﻤﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﻈﺮ ﺧﻴﺮ‬
‫و دوﺳﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎ و ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ‪:‬‬
‫ازﻓﺮداي ﻛﻮدﺗﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺗﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻳﺖ اﷲ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ)‪ 23‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،(1340‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻣﺤﻤﺪ دﻫﻨﻮي‪16،‬آذر ‪ 1362‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﭼﺎپ ﭘﺨﺶ ص ‪ 27‬ﺗﺎ ‪ 29‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روز ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﺳﻮم ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪1332‬‬
‫(‬
‫* در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻧﺸﺎﺷﻴﺒﻲ ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر اﺧﺒﺎر اﻟﻴﻮم‪:،‬‬
‫ﻗﺎﻫﺮه – ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻧﺸﺎﺷﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر اﻋﺰاﻣﻲ روزﻧﺎﻣﻪ اﺧﺒﺎر اﻟﻴﻮم ﺑﺎ‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺨﺒﺮ اﻋﺰاﻣﻲ اﺧﺒﺎر اﻟﻴﻮم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ » :‬ﺣﺎل اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎي ﺳﮓ ﭼﻄﻮر اﺳﺖ؟«‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﻦ اﺳﺖ ﺗﻮ از ﻛﺠﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪي ؟‬
‫ﺑﻪ او ﺟﻮاب دادم ‪ :‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺷﻤﺎ وﺳﻴﻠﺔ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮي در ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎن‬
‫اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﻨﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ او اﻓﺰود ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﻳﻨﻬﺎ آﻳﺎ ﺳﮓ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ – ﺑﮕﻮ؟‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫ﻣﻦ ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﺪادم ‪ .‬او اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪم و ﻧﻔﻮذﺷﺎن را دراﻳﻦ ﻛﺸﻮر رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮﻋﻘﺮﺑﻚ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ را درآن ﭼﻪ روي داده ﺑﺪاﻧﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫در آن وﺟﻮد دارد؟‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺳﻴﮕﺎري آﺗﺶ زده و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده ! وﺿﻊ ﺧﻮﺑﺴﺖ و ﺧﻄﺮ ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﺪق راه را ﮔﻢ ﻛﺮده و ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻳﻦ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻮد ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻫﻢ و ﻛﻮﺷﺶ او اﻳﻦ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ » :‬زﻧﺪه ﺑﺎد ﻣﺼﺪق«‪ .‬او ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﺎري ﻧﻜﺮد ﻧﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺧﺮاﺑﻲ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را اﻓﺘﺘﺎح ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺰاﻧﻪ را ﻧﺠﺎت داد و ﻧﻪ ﻣﻠﺖ‬
‫را ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﺣﺘﻲ در ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ ﻛﻪ او ادﻋﺎ داﺷﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻜﺮ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ اﺗﺤﺎدي ﻛﻪ ﻣﻦ در ﺻﻔﻮف ﻣﻠﺖ ﺑﻮﺟﻮد آوردم ﻧﺒﻮد‬
‫ﻧﻔﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ آﻳﺖ اﻟﻠﻠﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﻣﺼﺪق ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻳﻨﻄﻮر‬
‫ﺷﺮح داد‪» :‬ﻃﺒﻖ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرش در ﺟﻬﺎد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﺮگ اﺳﺖ «‬
‫)ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 32‬ﺗﺎ ‪( 36‬‬
‫* رواﺑﻂ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا‪ :‬روز ﺷﻨﺒﻪ ‪ 31‬ﻣﺮداد ) ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ( زاﻫﺪي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در ﺷﻤﻴﺮان‬
‫ﺑﻪ دﻳﺪار ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮي زاده‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي‬
‫و ﻧﺎدﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲ ﺑﺎ آﻳﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد ) روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻫﺪ ‪ 1‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ، 1332‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از ﻛﺘﺎب » ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ «‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم ‪ ، 1378‬ص ‪. ( 466‬‬
‫روز ‪ 3‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ» ﺷﻮﻳﻨﺪ«‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺧﺒﺮ ﮔﺰاري آﺳﻮﺷﻴﺘﺪ‬
‫ﭘﺮس و دو ﺧﺒﺮ ﻧﮕﺎر ﺧﺎرﺟﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال‪ ،‬ﭼﺮا رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ را ﻗﺒﻮل ﻛﺮد؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫» رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺄن ﻣﻦ ﻧﺒﻮد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﻠﻮي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺮوع ﻛﻨﺪ و ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺷﺮوع ﻛﺮد‬
‫ﺑﮕﻴﺮم‪ ) «...‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 3 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ، 1332‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪،‬ص ‪( 467‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن در ﺷﻤﺎره ‪ 19‬ﻣﻬﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬از اﺑﺘﺪاي روي ﻛﺎر آﻣﺪن دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻗﺎي ﺳﭙﻬﺒﺪ زاﻫﺪي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻫﺮ ‪ 15‬روز ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺎ ﺣﻀﺮت آﻳﺖ‬
‫اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﺮوز ﻇﻬﺮ اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت در ﻣﻨﺰل ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺜﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺎﻫﺎر را آﻗﺎي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ آﻳﺖ اﷲ ﺻﺮف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ دو‬
‫ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و در ﺧﺼﻮص اﻣﻮر ﺟﺎري و ﻛﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺷﺪ‪ ).‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن ‪ 19‬ﻣﻬﺮ ‪( 1332‬‬
‫روز‪ 2‬آﺑﺎن ‪ 1332‬آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻜﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي‪،‬‬
‫ﻳﻮﺳﻒ ﻣﺸﺎر‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻓﺮاﻣﺮزي‪ ،‬ﻋﻠﻲ زﻫﺮي‪ ،‬ﻛﺮﻳﻤﻲ‪ ،‬ﭘﻮرﺳﺮﺗﻴﭗ‪ ،‬ﺻﻔﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ‬
‫اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪﻳﻪ و ﺑﻬﺎدري‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻣﻨﺰل ﻣﺸﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ زاﻫﺪي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻔﺪﻫﻢ و ﻣﺸﺎوره‬
‫دراﻣﻮر ﻛﺸﻮر و اﻧﻌﻘﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮرﺳﺮﺗﻴﭗ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺌﻮال ﻳﻜﻲ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران در ﺑﺎره ﺗﺠﺪﻳﺪ رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪...»:‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻋﺮض ﻛﻨﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻤﻮم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻼح ﻣﻤﻠﻜﺖ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ 2،‬آﺑﺎن ‪ ، 1332‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪( 468‬‬

‫‪٧‬‬
‫* اﻣﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺟﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن اﻳﻦ ﻃﻮر اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺤﻞ ﺟﻌﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬
‫ﺧﺎﻃﺮات روزاﻧﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﻗﺸﻘﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ) ﻳﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اول ﺑﺎر در آﻧﺠﺎ دﻳﺪ(‬
‫ﻧﺎﺷﺮ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﺑﺨﺶ دوم ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬از ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 9‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1331‬ﺗﺎ آﺧﺮ آذر ‪ )1332‬ﻧﺎﺻﺮ‬
‫ﻗﺸﻘﺎﻳﻲ ( از اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس ﺧﺎرج ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﺑﻂ‪ ،‬از آﻗﺎي‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 27‬ﻣﺮداد ‪ 32‬ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ)‪ (...‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬رواﺑﻂ آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻗﺸﻘﺎﺋﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺗﻴﺮه ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻧﺎﻣﺔ ﻣﻌﺮوف آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق و ﺟﻮاب‬
‫ﻣﺼﺪق درﺗﺎرﻳﺦ ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺳﻮاي ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ و ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 2‬آﻗﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ دﻛﺘﺮاي‬
‫ﺣﻘﻮق درﭘﺎرﻳﺲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد ) و ﮔﻮﻳﺎ داراي ﻋﻨﻮان رﺳﻤﻲ ﻫﻢ از ﻃﺮف دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد( ﺑﺎ ﻋﺪه اي از ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺜﻬﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫دوران ﻧﻬﻀﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫و ﺿﻤﻦ آن‪ ،‬از ﺗﻤﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﺪرش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‬
‫راه ﻳﻜﻲ از آن دو روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮﻓﻬﺎي ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1356‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺘﻲ ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻧﺎﻣﺔ ‪ 27‬ﻣﺮداد ﭘﺪرش ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1356‬ﻫﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده وي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ – 3‬از ﺷﺎدروان ﻛﺎﻇﻢ ﺣﺴﻴﺒﻲ وﭼﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮﺛﻖ دﻳﮕﺮ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آﻳﺖ اﷲ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻗﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻣﻨﺪ ﺑﺎذوﻗﻲ ﺑﻮده و ﺧﻂ ﭘﺪر‬

‫‪٧‬‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻋﺠﺎب اﻧﮕﻴﺰي ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﻘﺮه ﺟﻌﻞ‬
‫ﺧﻂ در ﻳﻜﻲ از دﻓﺎﺗﺮ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﻲ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﻣﻠﻜﻲ از ﻃﺮف ﭘﺪر‬
‫ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻃﻼع آﻳﺖ اﷲ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮﻫﺎ و‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺳﻌﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻌﻞ ﺧﻂ و اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺬﻛﻮر را ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن » ﻫﺸﺪار ‪ 27‬ﻣﺮداد ) و دوﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮ( « از ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﺼﺪق دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ و ﻛﻮدﺗﺎ ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﻬﻨﺪس ﻋﺰت اﷲ ﺳﺤﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪،‬‬
‫‪ ، 1380‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 284‬ﺗﺎ ‪( 301‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺸﻬﻮر اﻳﺮان‪،‬آﻗﺎي اﻳﺮج اﻓﺸﺎر در ﻧﻮﺷﺘﻪ اي ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻪ» ﻧﺎﻣﻪ ي‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ‪ 27‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫‪ :‬ﻋﺪم اﺻﺎﻟﺖ ﻫﺮ ﺳﻨﺪ ﻣﺨﺪوﺷﻲ‪ ،‬از دو راه ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺳﻨﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﺒﺎﻳﻦ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن وﻗﻮع ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮاﺋﻦ و‬
‫اﻣﺎرات و ﺷﻮاﻫﺪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻄﻼن ﻣﻨﺪرﺟﺎت آن ﺳﻨﺪ و ﺑﺎﻟﻤﺎل ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻮدن‬
‫آن ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻣﻦ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺤﺜﻲ اﺳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪودي‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫راه دﻳﮕﺮ اﺛﺒﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن ﺳﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده از راه ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻮازﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ورﻗﻪ ي ﺳﻨﺪ‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ در ﺧﻂ و ﻛﺎﻏﺬ و‬
‫ﻣﺮﻛﺐ آن و دﻳﮕﺮ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ي » ﻣﺎدي « دارد و از ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺮه اﺳﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﻨﺪ در آن ﺟﺎ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ دو ﻧﺎﻣﻪ از‬
‫ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻛﻪ آن ﻫﺎ را در ﻛﺘﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﺪم‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ و ﻻاﻗﻞ اﺑﻬﺎﻣﻲ ﺑﻪ‬

‫‪٧‬‬
‫ﺻﻮرت اﺷﻜﺎل ﺑﺮاﻳﻢ روي ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﭼﻨﺪ ﺟﺎ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻧﻈﺮم‬
‫را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪) «.‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻤﺎره ‪ 12‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1383‬ص ‪( 27‬‬
‫» ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻪ ي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺘﺒﻲ اﻇﻬﺎر ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آﻗﺎي »ﻳﺎن رﻳﺸﺎرد«‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي در » اﺑﺴﺘﺮاﻛﺘﺎ اﻳﺮاﻧﻴﻜﺎ« ) ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ي اﻳﺮان ﺷﻨﺎﺳﻲ ( ﭼﺎپ ﻫﻠﻨﺪ ﺑﻮد« ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪28 ،‬ص «‬
‫» آﻗﺎي اﻓﺸﺎر ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ در ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﻪ ي ﻣﺼﺪق در ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﻲ ﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اول‪ -‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﺎﻣﻞ ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري و ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺮ ﻛﻨﺎره‬
‫ي دﺳﺖ راﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ) ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ از آن در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺷﻤﺎره و ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد روﺑﺮوي آن ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ذﻛﺮ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺷﻤﺎره ي‬
‫دﻓﺘﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ي دوم‪ -‬ﭼﻮن روي ﻛﺎﻏﺬ ﻣﺼﺪق ﺗﺎرﻳﺦ »‪ 27‬ﻣﺮداد« ﻗﻴﺪ ﺷﺪه ﺧﻮد اﺑﻬﺎﻣﻲ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1331‬و در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ ي دﻳﮕﺮي از ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺴﺖ؟ در ﻣﺮداد ‪ 1331‬ﻫﻢ ﻧﻘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺶ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد و دور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در آن ﺳﺎل ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ‬
‫داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻀﻤﻮن و ﻟﺤﻦ ﻧﺎﻣﻪ ي ﺷﺸﻢ ﻣﺮداد‪ )1331‬ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ‪30‬‬
‫ﺗﻴﺮ ( ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫» اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ روﻳﻪ ﻣﻮاﻓﻖ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﻫﻢ اﻓﺘﺨﺎر ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬واﻻ‬
‫ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻟﻲ از ﺷﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﻮﻳﺪ؟‪ ،‬اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﺑﻨﺪه از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر‬
‫ﺧﻮد داري ﻛﻨﻢ« ) ﺻﻔﺤﻪ ي ‪ 279‬ﭼﻬﺮه ي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺼﺪق اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ(‬

‫‪٧٧‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ي ﺳﻮم‪ -‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺼﺪق اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻟﺤﻦ‬
‫ﻃﻌﻨﻪ آﻣﻴﺰ اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﻲ ﺧﻄﺎب ﻛﻪ ﺣﻜﻢ»رﺳﻴﺪ« دارد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ي ﻣﻨﺸﻲ و دﻓﺘﺮ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﺳﺖ از ﻧﻮع ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﺧﺎص ﻣﺼﺪق‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺼﺪق آن را ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ و داده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﻳﺲ ﺗﻘﺮﻳﺮ و او آن را ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻗﻮل ﺳﺎﻟﻤﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ »:‬دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻄﺮي ) ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻪ ﺳﻄﺮ اﺳﺖ!( آن را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻣﻀﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ي‬
‫آﻳﺖ اﷲ داد‪ «.‬ﺣﺎﺷﻴﻪ ي ‪ 51‬رﺳﺎﻟﻪ ي روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ‪ «...‬ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻖ ﺑﻮد آﻗﺎي ﺳﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ در اﺗﺎق ﻣﺼﺪق ﺑﻮده ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﺳﺮ و وﺿﻊ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺑﻮد و دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ دﺳﺘﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﭼﻬﺎرم ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺪون ﻗﻴﺪ ﺳﺎل‪ ،‬از دﻗﺖ رﻳﺰه ﻛﺎري ﻣﺮﺳﻮم‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻧﻮع ﺣﺮوف ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ و دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق آن روز ﻫﺎ اﻣﻀﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم داد و درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺣﺮوف اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ دارد‪) «.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪( 30‬‬
‫اﻣﺎ روش ﺳﻮم و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮي وﺟﻮد دارد و آن وﺟﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎ در ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ روش‪ ،‬دو ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي ﻓﺮاوان در‬
‫آﻧﻬﺎ ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ‪ 27 :‬ﻣﺮداد‪ ،‬دو روز ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ ‪ .‬در آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺮاي اﻃﻼع‬
‫دﻫﻨﺪه از ﻣﺤﻞ اﺧﺘﻔﺎي زاﻫﺪي‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻘﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد‬

‫‪٧٨‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ اﻃﻼﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﻲ در ﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺧﻮد و ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ در‬
‫آن روز و روز ﺑﻌﺪ‪ 28 ،‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﻲ داد ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺮده ﺧﻮد اﺑﺮاز‬
‫ﻧﺪاﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و اﻧﺼﺮاف ﺧﻮﻳﺶ را از ﺷﺮﻛﺖ در ﺗﻘﻼي ﻣﻮﻓﻖ ﻛﺮدن ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‪ ،‬در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اﻃﻼع ﻣﻲ داد ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در‬
‫رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫رﻫﺒﺮي ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ او‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬در ‪ 29‬ﻣﺮداد ‪ ،81‬ﺑﺎ اﻧﻜﺎر‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ روي داد و ﻣﺪارك ﻣﺴﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ و ﭘﻮزﺷﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ از‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺴﻨﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» اﺳﺎﺳﺎ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم در ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ 1332‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻛﻮدﺗﺎﻳﻲ رخ ﻧﺪاده …«‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬او اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺬاﺋﻲ از ﻗﻮل ﭘﺪر او ) اﻃﻼع دادن ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق (‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي اول ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب ﺟﻌﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ‪ :‬زاﻫﺪي از آن رو در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻗﺘﻞ‬
‫اﻓﺸﺎرﻃﻮس‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﻮد ‪ .‬اﮔﺮ او زاﻫﺪي را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ راه ﻧﻤﻲ داد‪ ،‬زاﻫﺪي‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﺮﻛﺖ در ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﺠﺎزات ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‪،‬‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬
‫ﭘﺸﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻛﺎر‬
‫ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻴﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق رﻓﺮاﻧﺪوم و ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد‬
‫آراي ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﻛﺮد‪ .‬درﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ دﻳﮕﺮي ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ ‪» :‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻛﻪ ﺗﺮس داﺷﺘﻴﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻴﺪ « ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬از ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از او ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ را از ﻗﻮل او ﺟﻌﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬زﻳﺮا او از ﻃﺮح‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ از راه ﺧﺮﻳﺪن » ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن « ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻃﻼع داﺷﺖ ‪ .‬ﺟﻌﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ از‬
‫آن واﻗﻌﻴﺖ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮده و ﻳﺎ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮده اﺳﺖ ﺳﻨﺪي ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬

‫‪٧٩‬‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﺳﻴﺎ و اﻧﺘﻠﻴﺠﻨﺖ ﺳﺮوﻳﺲ در ﻛﺎر ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫وﮔﺮﻧﻪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ و ﻗﻠﻢ او ﻧﻤﻲ آﻣﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮﻳﺎي اﻃﻼع ﺟﻌﻞ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﺎﻣﻪ از ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻣﺼﺪق از راه رأي ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺮ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺼﺪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺣﻔﻆ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده ‪ ،‬ﭼﺮا او و ﻣﺮدم را از‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه‪ ،‬آﮔﺎه‬
‫ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﺧﻮد در آن ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل ﺑﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ ؟‬
‫و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ؟ ﻫﻤﺎن زاﻫﺪي را ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ او را‬
‫ﺑﻠﻄﺎﻳﻒ اﻟﺤﻴﻞ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭼﻬﺎرم زﻣﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 27‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از رژﻳﻢ ﺷﺎه اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا‪:‬‬
‫اﻟﻒ – رادﻳﻮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﺼﺮ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﭘﻴﺎم ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را ﭘﺨﺶ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺗﺒﺮﻳﻚ‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻪ او ﻗﻴﺎم ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬داده ﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮزﻧﺪ او‪ ،‬ﺳﻴﺪ‬
‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻴﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ از ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎﻟﺶ در ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﺸﺎن درﺟﻪ اول ﺗﺎج ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬او و ﺳﻴﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺰد ﺷﺮﻛﺖ ﺧﻮد و ﭘﺪرﻫﺎﻳﺸﺎن در ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ از ﺗﻬﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮي ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را ﺳﻴﺪ ﻛﺎﺷﻲ ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫او ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺖ ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮارداد ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و اﺳﺘﺒﺪاد وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﺷﺎه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎﺑﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻛﻨﺎر رﻓﺘﻦ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﺪ ؟ ﻋﻘﻞ ﻗﺪرﺗﻤﺪار ﺟﺎﻋﻞ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ را ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺠﻌﻮل‪ ،‬در ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪٨٠‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﺮ ﻛﻮدﺗﺎ و ﺑﺮدن و ﺧﻮردن ﻧﻔﺖ و اﺳﺘﻘﺮار اﺳﺘﺒﺪاد و… اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪،‬‬
‫در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮي را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 347‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،788. 08 – 1853‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬

‫اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺗﻬﺮان ‪ 18 ،‬اوت ‪ 10 1953‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﻮدﺗﺎ در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻼدرﻧﮓ‪ ،‬در ‪ 17‬اوت‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد و در ‪ 18‬اوت ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق‬
‫ﻣﻲ رود ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻣﺸﺐ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻄﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬وي ﻣﺮا در‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻛﺎﻣﻞ)ﻧﻪ در ﭘﻴﮋاﻣﺎ (‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮآﻧﻜﻪ درﻳﻚ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬وي ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﺰاﻛﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ‬
‫دررﻓﺘﺎر وي رﮔﻪ ﻫﺎي آزردﮔﻲ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ را‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻢ ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ﺑﻮﻳﮋه ﻧﮕﺮان اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻤﻼت ﺑﻪ اﺗﺒﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻢ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺎدﺛﻪ ﺷﻴﺮاز‪ ،‬وي دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻣﺠﺮي ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬
‫ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺗﺒﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ ‪...‬‬
‫‪ – 3‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد اﻳﻦ ﺣﻤﻼت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ ‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮدم اﻳﺮان‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﻼت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وي ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬اﻳﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن اﻧﻘﻼب و ﺗﻨﺶ و ﺷﻌﺎرﻫﺎي‬
‫اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ وﺿﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻠﻴﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎﻣﻠﻲ از اﺗﺒﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﻌﻤﻞ آورد ‪...‬‬
‫‪ – 5‬ﭘﺲ از ﻳﻚ وﻗﻔﻪ دﻳﮕﺮ در ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻣﻲ ﺷﻮم‬
‫اﮔﺮ ﺑﻄﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻃﻼع و اﺳﺘﻔﺎده دوﻟﺖ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ دﻗﻴﻘﺎ ‪ ‬در‬

‫‪٨١‬‬
‫روزﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﭼﻪ روي داده اﺳﺖ ‪ .‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮدو‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ ‪ .‬وي‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻣﺮا‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ او‪ ،‬در ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﺒﺎدﻟﻪ آن را آﺷﻜﺎر ﻧﻜﻨﻴﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻳﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺪا ‪ ‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻮاﺧﻮاه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دادﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﻣﻴﻞ و ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ اﺻﺮار ورزﻳﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻢ ‪:‬‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ درز ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت از ﺳﻮي دﻓﺘﺮ وي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﺎدرﺳﺖ ﻋﺎﻣﻪ از ﻧﺎﻣﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ داﺷﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﺒﺎدﻟﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪ .‬وي ﻗﻮﻳﺎ ‪ ‬اﻧﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در درز دادن‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻏﻴﺮ از وي و ﺻﺎﻟﺢ دﺳﺘﻴﺎر‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺘﺮﺟﻢ آن‪ ،‬از وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ آﮔﺎه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫وي ﻧﺎﻣﻪ را ﺟﺰو ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻪ در ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫اداري ﺧﻮد ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﺷﺎره اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ﻛﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارم ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ وي ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺄﻣﻮران‬
‫زرﻧﮓ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﺎدآوري ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ وﺳﺎﺋﻞ ﺷﻨﻮد‬
‫ﺟﺪﻳﺪي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺄﻣﻮران دﺷﻤﻦ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ ‪ .‬وي ﻛﻤﺎﻛﺎن اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻤﺪا ‪ ‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻀﻌﻴﻒ دوﻟﺖ وي ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ‪...‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺧﻮد از ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﺎﺳﺦ‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺼﺪق و ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻨﺪﮔﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬

‫‪٨٢‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺻﻔﺘﻲ درﺧﻮر ﺳﻤﺎﺟﺖ او در ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺼﺪق ﺑﻪ درز‬
‫دادن ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ ؟ ﻗﺪرت اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲ آورد ‪ .‬ﻣﺮدم اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﮕﺮان‬
‫اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺘﺸﺎن ‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮش ﭘﺴﺮ وﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﺪان‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺠﺶ اﻓﻜﺎري‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻫﻴﭽﮕﺎه دوﻟﺖ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺪازه دﭼﺎر اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﻣﻘﺎم اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎن ﻣﻈﻬﺮ اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻀﺎد رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده از ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪32‬‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫ﺳﻴﻤﺎي ﺗﻬﺮان در روز ‪ 27‬ﻣﺮداد ‪1332‬‬

‫‪ – 6‬ﻣﺼﺪق ﺳﭙﺲ‪ ،‬اﻫﻢ روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ را ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﺷﺪ ‪ ...‬وي ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ ‪ 30‬ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻳﻜﺠﺎ‬
‫از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 40‬رأي ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ‪ 10‬رأي از اﻳﻦ ‪ 40‬رأي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 100‬ﻫﺰار‬
‫ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او آﮔﺎه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮآن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد ‪ .‬از ﻣﻦ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ در ﺑﺎره اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﻈﺮي دارﻳﺪ ؟‬
‫‪ ... - 7‬ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻠﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻜﻨﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺟﺎي ﺗﻤﺠﻴﺪ‬
‫و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﺮان‬

‫‪٨‬‬
‫در ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮاردارد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮ و‬
‫اﻳﻤﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻠﻴﻪ ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد در ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮕﻲ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اﻇﻬﺎرات ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻮﻳﺎي اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد در ﺷﻤﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ‬
‫داﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي اﻳﺮان و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺧﻔﺖ آور اﺳﺖ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ » ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن «‬
‫ﻣﺠﻠﺴﺶ را ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻏﺎرﺗﮕﺮي‪ ،‬آﻧﻬﻢ در دﻣﺎدم ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺮد‪.‬‬
‫آن » ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن« ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺧﻮاري و زﺑﻮﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺧﻮار و زﺑﻮن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ازاي درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻮل ﻧﺎﭼﻴﺰي‪ ،‬وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﮔﺮان را ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ وﻃﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 8‬ﺑﻪ وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻮﻳﮋه ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ از‬
‫روﻳﺪادﻫﺎي ﭼﻨﺪ روز اﺧﻴﺮ ﻫﺴﺘﻢ ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺎره‬
‫ﺗﻼش اﺧﻴﺮ ﺑﺮاي ﺟﺎي ﮔﺰﻳﻦ وي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻴﻤﺴﺎر زاﻫﺪي‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻨﻢ ‪.‬‬
‫وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬در ﺷﺐ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮي ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﻴﺮي‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪ‪.‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ او‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرده ﺑﻮدم‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﺷﺎه ﻧﻜﻨﻢ ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎت دﺳﺖ ﻧﻤﻲ زد‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪم ‪ .‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺮي از ﺳﻮي ﺷﺎه‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ او ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺷﺎه ﻧﻴﺰ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ وادار و‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 9‬ﻣﻦ از ﻣﺼﺪق ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ در دﺳﺖ‬
‫دارﻳﺪ و آﻳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﺷﻤﺎ از ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮي و ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮدن زاﻫﺪي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻤﺎ ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﻣﺼﺪق‬

‫‪٨‬‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ را ﻧﺪﻳﺪه ام و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ دﻳﺪﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎه ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ دارد و ﺷﺎه ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ را ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم ﺑﻮﻳﮋه ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼﻗﻤﻨﺪم و ﻣﺎﻳﻠﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺪﻗﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻛﻨﻢ ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻦ درﺳﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬
‫اﻟﻒ – وي ﻫﻴﭻ اﻃﻼع رﺳﻤﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري وي از‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد و‬
‫ب – ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ وي آﮔﺎه ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ را‪ ،‬در اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬آن را ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟ وي ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داد ‪ » :‬دﻗﻴﻘﺎ ‪. « ‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر – ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺎ روزوﻟﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده و در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ – ﺳﻔﻴﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻲ ﻛﻪ ﺧﻮب‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺠﺮي ﻛﻮدﺗﺎ دو ﻓﺮﻣﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﺷﺎه رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪ :‬آﻳﺎ او دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﺑﺎره ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻧﮕﻠﻴﺲ – و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ – ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺷﺎه دارد ؟ اﻣﺎ در ﺑﺎب ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ او‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮض‬
‫ﻛﻪ راﺳﺖ ﮔﺰارش ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در دادﮔﺎه ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ) ﻳﺎزده و ﻧﻴﻢ ﺷﺐ ( رﻓﺘﻦ ﻧﺼﻴﺮي و ﻗﻮاي ﺗﺤﺖ اﻣﺮ او ﺑﻪ درب ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اش و ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﺘﻦ و اﻣﻀﺎء‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎه را اﺻﻴﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﺣﻖ ﻋﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ) .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب » ﻣﺼﺪق در‬
‫ﻣﺤﻜﻤﺔ ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺟﻠﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 90‬ﺗﺎ ‪( 96‬‬
‫‪ – 10‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺮك ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ ،‬اﻋﻀﺎي رﺳﻤﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ اﺷﺎراﺗﻲ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺴﺌﻮﻻن دوﻟﺖ اﻳﺮان درﻳﺎﻓﺖ‬

‫‪٨‬‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﺷﺎره ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﻦ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻳﺮان ﻣﺸﻜﻮك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮاﻧﻲ را ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺻﺮﻳﺤﺎ ‪ ‬ﺑﮕﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع دروغ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 11‬ﻣﺼﺪق از ﻣﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎﻧﻢ ﺗﺸﻜﺮ و اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ‪ :‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮاﻧﻲ در ﺳﻔﺎرت ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺳﻔﺎرت آﻧﻬﺎ را در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﻧﮕﺎﻫﺪارد ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ‪ ،‬آﻳﺎ دوﻟﺖ اﻳﺮان آﻣﺎده ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻦ‬
‫و ﻏﺬاي آﻧﺎن ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ از ﻣﺤﻞ وﺟﻮه اﺻﻞ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد ؟‬
‫ﻣﺼﺪق اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﻮدﺟﻪ اي‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺣﻀﻮر ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاﻫﺪي را در ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 12‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮم رﺳﻴﺪ ﻛﻪ او در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫روﺣﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ داري ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي‬
‫وي‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورم ﻛﻪ وي ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺳﻮء ﻇﻦ دارد و ﻳﺎ‬
‫ﻻاﻗﻞ ﻣﺄﻣﻮران اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري ﺧﻮد‪ ،‬ذي ﻣﺪﺧﻞ و ﻳﺎ آﻧﺎن‬
‫را از ﭘﻴﺶ در آن ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻫﻤﺪل و ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎرات وي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺮ از ﻣﺘﻠﻚ ﻫﺎ و ﻃﻌﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺬﻟﻪ ﮔﻮﻳﺎﻧﻪ و ﻓﻜﺎﻫﻲ وﻟﻲ ﻧﻴﺸﺪار ﺑﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﻌﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﮔﻮﻳﺎي آن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺣﺎل ﺗﺒﺎﻧﻲ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ وي از ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد‬
‫وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﻤﻢ اﺳﺖ در اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﻠﻴﻪ اﻓﺮاد آن زﻳﺮ ﺗﺎﻧﮕﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ‬

‫‪٨٧‬‬
‫ﻧﻔﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﺛﺮ اﻳﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‪ ،‬اﺑﺮوان ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺎﻻ اﻧﺪاﺧﺘﻢ‪ ،‬وي از ﺗﻪ ﻗﻠﺐ ﺧﻨﺪﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 13‬اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﺖ وﻳﮋه اي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ ﺗﺎ از درز و اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1183‬ﺗﺎ ‪ 1187‬ﻛﺘﺎب(‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1 :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ دﻳﺪﻧﺪ اﻣﺮ داﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ اﻳﺮان را ﺗﺤﻮﻳﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ روﺳﻬﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺎره را در اﻳﻦ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬دروغ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزي‬
‫اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬از اﻗﺒﺎل ﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﻧﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻛﻪ » دوﺳﺘﺎن « ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻲ‬
‫اﺑﺘﻜﺎري و ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺸﻤﺎﻛﺸﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ در آن روزﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدن ﺧﻮد‬
‫را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﺮا ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺻﺮار دارد ﻣﻔﺎد ﮔﺰارش او ﻓﺎش ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫درﺣﻘﻴﻘﺖ‪،‬ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﻛﻪ ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎﻳﺶ در ‪25‬‬
‫ﻣﺮداد ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻴﺶ ﻋﻴﺎن ﮔﺸﺖ و دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺖ درﺟﺎ اﻳﺮان را‬
‫ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﭼﻮن دﻳﺪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﭙﺮد و ﻣﺮدم‬
‫از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ و روﻳﺎروﺋﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﺣﺰب ﺗﻮده – ﻛﻪ‬
‫ﺷﻌﺎر » ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ « ﺑﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﭘﺎره ﻛﺮدن ﻋﻜﺴﻬﺎي ﺷﺎه و‪، ...‬‬
‫ﺑﻬﺮﺟﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد – ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮاي ورود دو آﻳﺖ اﷲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺰب ﺗﻮده را در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﺼﺪق را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد‬
‫و ﻣﺼﺪق دﺳﺘﻮر ﺳﺮﻛﻮب ﺣﺰب ﺗﻮده را درﻋﺼﺮ ‪ 27‬ﻣﺮداد داد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دروغ رﺳﻮا را ﻓﺎش ﻣﻲ ﻛﺮد و واروﻧﻪ ادﻋﺎي روزوﻟﺖ را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﺳﺖ ﻟﺤﻦ اﻋﺘﺮاض و ﺗﻬﺎﺟﻢ داﺷﺘﻪ و‬
‫اﻳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻦ اﻧﻔﻌﺎل و دﻓﺎع ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫‪٨٨‬‬
‫روزوﻟﺖ اﺑﺘﻜﺎر ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮي ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري و ﻗﺎﺳﻤﻲ‬
‫و‪ ...‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬دروغ روزوﻟﺖ را وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺮم ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را » ﺿﻌﻒ‬
‫ﻣﺼﺪق در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ « ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻗﻮل ﻛﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ را اﻳﻦ ﺳﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻣﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ را ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ و او را ﺑﻪ ﺷﺪت وﺣﺸﺖ زده ﻛﻨﺪ ‪ .‬روزوﻟﺖ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺷﺎه را ﺑﺎ ﻫﺠﺮت‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ }ص{ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده و اوﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮم داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺟﻠﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را از اﻳﺮان‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ روزوﻟﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮم ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮده ﻳﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ؟‪ .‬روزوﻟﺖ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ ‪ » :‬ﺟﻨﺘﻠﻤﻦ ﭘﻴﺮ ﻛﻪ از ﻟﺤﻦ ﺷﺪﻳﺪ ﻟﻮي }ﻫﻨﺪرﺳﻦ{‬
‫آﺷﻜﺎرا ﻳﻜﻪ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺧﻮد را ﮔﻢ ﻛﺮد و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ ‬ﺑﻪ اﻟﺘﻤﺎس اﻓﺘﺎد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻪ آﻗﺎي ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ رﺋﻴﺲ ﭘﻠﻴﺲ را ﺻﺪا‬
‫ﻛﻨﻢ ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺧﻮاﻫﻢ داد ﻛﻪ ﻫﻤﻮﻃﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ وﻳﮋه ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ « ) ﺧﺎﻃﺮات ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﺳﻮي ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و‬
‫اﻧﺘﺸﺎراﺗﻲ دﻳﺪﮔﺎه ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ، 1371 ،‬ص ‪ . (274‬اﻣﺎ‬
‫دروﻏﻲ ﻛﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﺪان اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ دﺳﺖ او را ﺑﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﻋﺘﺮاف اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دروغ روزوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ دروﻏﺶ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺎزي ﺧﻄﺮﻧﺎك دﻳﮕﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاده اﺳﺖ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎك را ﭼﺮا ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ؟‪.‬‬
‫ﻋﻘﻞ ﻗﺪرﺗﻤﺪار ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺟﺰ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري‪ ،‬روﺷﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮد ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺎ دروغ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و زﺑﻮﻧﻲ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﻪ‬

‫‪٨٩‬‬
‫ﭘﺎي ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﻗﺪرت ﻣﺪار ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﻮد ﺷﺮوع ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬درﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ را ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ دﺳﺘﻮر ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻣﺼﺪق ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫اﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮم ﻫﻨﺪرﺳﻦ داده اﺳﺖ‪ ،‬دروغ او‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‬
‫‪ :‬او و رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻧﻘﺶ آن دﺳﺖ آوﻳﺰ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ را ﺑﻲ اﺛﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬در روزﻫﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ ﺷﺐ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﻪ ﻳﺎدش ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﺣﺎدﺛﻪ از ﭘﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺴﺎزد ‪ .‬اﻣﺎ ‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ ،‬از ﺻﺒﺢ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬در آب ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﺧﻮد را ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺟﺎزه ﻣﺼﺪق ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ !‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮي روﺑﺮو ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ :‬در ‪ 8‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ 25‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن‪،‬ﻛﺎردار اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻠﮕﺮاف را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﻪ در ﺑﻴﺮوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )‪ ، 788 .00 /8 – 1653 ،‬ﺗﻬﺮان ‪16‬‬
‫اوت‪ 8 ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ » ﻓﺮار ﺷﺎه و ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت زاﻫﺪي‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﻣﺼﺪق‬
‫را ﺑﺮﻧﺪه اﻳﻦ ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻲ وار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﺳﻔﺎرت ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻳﻚ ﺷﻮراي ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﻴﺎن زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺮآورد‬
‫ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﺟﻤﻬﻮري اﻳﺮان را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ‪ ) «.‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ‪ ، 343‬ص‬
‫‪ ( 1178‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺼﺪق را ﭘﻴﺮوز ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎي ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮراي ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺪت و اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬اﻋﻼم‬
‫ﺟﻤﻬﻮري در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻔﺎرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺠﺎ‬
‫ﻳﺎراي ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻛﻮدﺗﺎي دوم را ﻣﻲ داﺷﺖ ؟ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را » اﻳﺮاﻧﻴﺎن «‬
‫داراي ﻃﺮز ﻓﻜﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎزﻣﺎن دادﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬

‫‪٩٠‬‬
‫دﻫﺪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ از ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺎزي ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ ؟‬
‫‪ - - 3‬در اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺷﺎره اي ﺑﻪ اﻇﻬﺎر وﺟﻮد اﺑﺮ ﻗﺪرت رﻗﻴﺐ‪ » ،‬اﺗﺤﺎد‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮﺷﻮروي « و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﭘﻨﺪاري وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬در اﺳﻨﺎد ﺑﻌﺪي‪ ،‬از‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده و روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ‪ :‬ﭼﺮا » اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي «‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻲ ﻃﺮف را در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎزي ﻛﺮد ؟‬
‫آﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬روﻳﻪ » ﺷﻮروي « ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ آﻳﺎ داد و ﺳﺘﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ ؟ آﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮارداد ﻳﺎﻟﺘﺎ‪ ،‬روﺳﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ؟ آﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬روﺳﻬﺎ اﻳﺮان ﭘﻴﺮوز را ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ؟ آﻳﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺮگ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﺣﻞ ﻧﺸﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ رﻫﺒﺮي‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺳﻜﻮت ﺷﺪه اﻧﺪ ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در روﻳﻪ اي‬
‫ﻛﻪ روﺳﻬﺎ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺮ داﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ اﺳﻨﺎد ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻮدﺗﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ ،1332‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺟﺴﺖ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 348‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 .00/ 8 – 2053‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 20‬اوت ‪ ،1953‬ﻇﻬﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ را ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻛﻨﻮن ﺑﺴﻴﺎر زود اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارش دﻗﻴﻖ و ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ روﻳﺪادﻫﺎي ‪36‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻧﻜﺎت‬
‫ﻣﻬﻢ اوﻟﻴﻪ را ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ از ﺟﺮﻳﺎن روﻳﺪادﻫﺎ را‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻨﻚ در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 2‬در ﺷﺐ ‪ 18‬اوت‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﺟﺪاﺋﻲ ﻣﻴﺎن ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮده و‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬ﻫﻮاداران ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺪون اﻳﻦ‬

‫‪٩١‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﻤﻮل ﻗﺒﻼ ‪ ‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﺠﻮز و ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻻزم از‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ زدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬در‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎه اﺧﻴﺮ‪ ،‬زد و ﺧﻮرد ﺟﺪي ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻔﻴﺮ ﻧﺼﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ‬
‫از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻏﻴﺮ از ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﺼﺮ ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺮاي » اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ«‪ ،‬در‬
‫ﺗﻤﺎم روز ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده دﺳﺖ ﺑﻪ » اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ زدﻧﺪ «‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎ اﺟﻴﺮ ﻛﺮده و ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺮارت ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﺗﺮس و اﻧﻔﻌﺎل ﻓﺮو ﺑﺮﻧﺪ ‪ .‬دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮران‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺐ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ و اﻳﺠﺎد ﺗﺮس در روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﻴﻦ ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن وﻳﻠﺒﺮ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش ﻣﺎرس ‪ ،1951‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر اﻛﺘﺒﺮ ‪،1999‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮاى‬
‫ﺳﺎﻳﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 52‬ﺗﺎ ‪( 55‬‬
‫‪ » - 2‬در ﺧﻼل اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺮن و ﺳﻴﻠﻲ‪ ،‬دﺳﺘﺠﺎت ﻣﺘﻌﺪدي را اﺟﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫روز ‪ 17‬اوت ) ‪ 26‬ﻣﺮداد (‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺣﻤﻞ آرم ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ درآﻧﻬﺎ ﺷﺎه ﺗﻘﺒﻴﺢ و ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان ﺑﻪ راﻫﭙﻴﻤﺎﺋﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﻮده اي » ﻗﻼﺑﻲ « ﻛﻪ ﻋﺼﺮ روز ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ‪ 50‬ﻫﺰار دﻻر‬
‫دﺳﺘﻤﺰد آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺄﻣﻮران » ﺳﻴﺎ« ﺑﻪ ﻧﺮن و ﺳﻴﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس‪ ،‬از ﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺗﻮده اي ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫‪٩٢‬‬
‫زاﻫﺪي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي واﻗﻌﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻲ ﺧﺒﺮ از‬
‫ﻧﻘﺶ » ﺳﻴﺎ« در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻫﺪف آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺎآﻧﺎن ﻫﻢ آواز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎي ﺷﺎه و ﭘﺪرش را ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻘﺒﺮه رﺿﺎ ﺷﺎه ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات‪ ،‬روز ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫)ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ، 1332‬ﻣﺎرك‪ .‬ج‪ .‬ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ص ‪ ( 36‬و ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ) »ﻣﺼﺪق و‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ « از ﻣﺎرك ﺟﻲ ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺮن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺷﺪي زاده ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﺼﻴﺪه ﺳﺮا ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ، 1384 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 273‬ﺗﺎ ‪( 276‬‬
‫اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ روﺷﻨﻲ ﻧﺠﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻜﻮت » اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ‬
‫ﺷﻮروي « و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺣﺰب ﺗﻮده از ‪ 25‬ﻣﺮداد ﺗﺎ ‪ 27‬ﻣﺮداد ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار »‬
‫ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ « ‪ -‬ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﺮان ﺑﻪ »‬
‫اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎن ﺷﻮروي « ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ داد – و ﺳﻜﻮت و اﻧﻔﻌﺎل ﺣﺰب ﺗﻮده در روز ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد اﺳﺖ ‪ .‬ﺿﻌﻒ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﭼﻨﺎن ﻣﻔﺮط ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻣﻜﺎن دﻫﺪ‬
‫ﻣﺰدوران ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده وارد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺰب ﺣﺘﻲ از آن آﮔﺎه ﻧﺸﻮد‬
‫و ﻧﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺰدورﻫﺎ از آن ﺣﺰب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ ) ﺷﻤﺎره‬
‫‪ ( 348‬از ﻋﻮاﻣﻞ » ﭘﻴﺮوزي آﺳﺎن ﻛﻮدﺗﺎ «‪ ،‬ﻳﻜﻲ را ﻏﻴﺒﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده از ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬در‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد » ﺗﻮده اﻳﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻋﺎت روز‪ ،‬از ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮدﻧﺪ «‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻛﻪ ﻧﻪ از اﻳﻦ اﺳﻨﺎد و ﻧﻪ از ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ در ﺑﺎره ﻛﻮدﺗﺎ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ‪ 27‬ﻣﺮداد را ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ ﺑﻨﺪد و ﺑﺮآﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﺼﺪق را‬
‫ﻓﺮﻳﺐ داده و ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬دروغ او را ﺳﻨﺪ ‪ 347‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﭘﻮﺷﺶ‬

‫‪٩٣‬‬
‫دروغ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﮔﻮﺋﻴﻢ ﻛﻪ دروغ او ﻛﻪ ﺗﻜﺮار دروغ روزوﻟﺖ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ‪ :‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻓﺎﺣﺶ روزوﻟﺖ در اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎ در ‪ 25‬ﻣﺮداد‬
‫و ﻧﻴﺎز او‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮد و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻛﺮدن ﺳﺮﻛﻮب ﺣﺰب ﺗﻮده در ‪27‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﺶ و ﻧﻴﺎز رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ و‬
‫ﺳﻜﻮﺗﺶ در ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي دروغ روزوﻟﺖ در ﺧﻮد دروغ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ آن ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 347‬ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬درﺣﺪود ‪ 600‬ﺗﻦ از اﻓﺮاد ﺷﺒﻜﻪ ﺣﺰﺑﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه و‬
‫ارﺗﺒﺎط رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ ﺣﺰب ﺑﺸﺪت ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎ از ﺷﺮوع‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﺒﺢ ‪ 28‬ﻣﺮداد – ﻛﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ و ﮔﺮوﻫﻲ از اﻋﻀﺎي‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي و ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺗﻬﺮان در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺗﻬﺮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺸﺮي ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮد – ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻳﻢ « و ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق‬
‫ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ » :‬ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ‪ -‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و ﭘﻠﻴﺲ ﻫﻢ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺰﻳﻢ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ دﺳﺘﻮر دﻳﺮوز ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ ﻃﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از رادﻳﻮ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ دﻋﻮت ﻛﻨﻴﺪ « و »‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﭘﺎﺳﺦ داد‪ » :‬آﻗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺘﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺰودي ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬زد و ﺧﻮرد و ﺑﺮادر‬
‫ﻛﺸﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻣﻦ ﻣﺠﺒﻮرم دﺳﺘﻮر ﺳﺮﻛﻮب ﺑﺪﻫﻢ‪.‬ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮم «‪.‬‬
‫ﺣﻮاﻟﻲ ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ وﺿﻊ ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺗﺮ ﺷﺪه ‪ ...‬و ﻫﻴﺄﺗﻲ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﻣﻲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻗﺪوه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ )ﺧﺪاﺑﻨﺪه(‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻮد‪ ...‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ »‬

‫‪٩‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻫﻮاداري از‬
‫ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻓﺴﺮان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎر او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ » :‬آﻗﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻛﺎري از دﺳﺘﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫آﻳﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻫﺮﻃﻮر ﻛﻪ ﺻﻼح ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﻋﻤﻞ ﺑﻜﻨﻴﺪ «‪ .‬و در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﺻﺮار ﻣﻦ ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﻣﻦ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮم ‪ ...‬ﺧﻮب ! در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ‪ ...‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻓﺮاد ﻣﺤﺪودي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰ ﺑﺠﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻧﺒﻮد ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ اﻓﺮاد ﺣﺰﺑﻲ را از‬
‫زﻳﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﺎرج ﻛﻨﻴﻢ‪ ) « .‬ﺧﺎﻃﺮات ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﺳﻮي ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﻲ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ، 1371‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ 275‬ﺗﺎ ‪( 278‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﺳﻜﻮت و ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺣﺰب را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﺑﺮاي آن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد و‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ آن ﻧﻴﺰ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﺼﺪق وﻗﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﻛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر از ﻛﺎرﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده و دﻳﮕﺮ از ﺣﺰب ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر در ﻗﻮل ﻛﻴﺎﻧﻮري اﺳﺖ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ‬
‫‪ – 1‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻈﺎﻫﺮات ‪ 27‬ﻣﺮداد – ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻛﺎر ﻣﺰدوران‬
‫ﺳﻴﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ – ﻛﺎر ﺣﺰب ﺑﻮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻴﻒ ‪600‬‬
‫ﺗﻦ از اﻓﺮاد ﺷﺒﻜﻪ ﺣﺰب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺣﺰب ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬آن‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات را ﺳﺎزﻣﺎن داد و ﺳﺒﺐ ﺷﺪﻛﻪ‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ آراﻳﺶ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺿﺪ ﺗﻮده اي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و‬

‫‪٩‬‬
‫ب – ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ در ﺗﺼﺮف ﻣﺮدم ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف‬
‫اوﺑﺎش و ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ درآﻳﺪ اﻣﺎ‪ ،‬در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر از ﻛﺎر ﺑﮕﺬرد‪،‬‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ؟ ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﻘﺪ ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪي را اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳﺖ ) ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ( ﻛﻪ ﺑﺴﻲ ﮔﻮﻳﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ دﻛﺘﺮ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬دوﻟﺖ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺷﺎه را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮازات آن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ را ﭘﻴﺶ ﺑﻜﺸﺪ «‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻗﺪوه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﻓﻌﻼ ‪‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻮراي ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﺧﻮد را در ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‬
‫« ! ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬در ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪوه‬
‫رﻫﺒﺮي را از آن ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ داﻧﺪ و در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻪ ﺳﻜﻮت و ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻻزم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ او‪ ،‬از ﻣﺼﺪق ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ! ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬دروﻏﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﺳﺎزد – ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻫﻴﺄت ﻧﺰد ﻣﺼﺪق – واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺲ ﻣﻬﻤﻲ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ :‬در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﭘﻲ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺼﺪق ﻣﺠﻮز‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻮز ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ‪ .‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب‬
‫ﺑﺮآن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق را ﻣﺠﻮز ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﮕﺮداﻧﺪ ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ از ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫» ﻣﺎﺋﺪه آﺳﻤﺎﻧﻲ « در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻌﺎر » ﺟﻤﻬﻮري‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ « ﺳﺮدادن – ﻛﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮد « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 267‬ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻴﺎﻧﻮري ( ‪ -‬و ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ‬
‫ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﭙﺮدن در روزﻫﺎي ‪ 26‬و ‪ 27‬ﻣﺮداد و ﺳﻜﻮت و ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﺣﺰب در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺳﺖ ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻛﻪ اﺳﻨﺎد در دﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در آﻏﺎز ﺑﺎ ﭼﻤﺎﻗﺪاراﻧﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دو » آﻳﺖ اﷲ « ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد وارد‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا از ﻫﻤﺎن روز ‪ 25‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎن‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻮدﺗﺎ ﻓﺮا ﻧﺨﻮاﻧﺪ ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻴﺘﻨﮓ ‪ 25‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺗﻬﺮان را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎرﺣﺰب ﺗﻮده وﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ ؟ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ » ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده و‬
‫رﻓﺘﻦ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ « ﻣﺠﻮز اﺻﻠﻲ ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮ‬
‫را ﺻﺤﻨﻪ روﻳﺎروﺋﻲ ارﺗﺶ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺮدم ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده را از‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺎز دارﻧﺪ؟ ﺑﻬﺮ رو‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻮدن ﻛﻮدﺗﺎ و ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻮدن‬
‫اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻋﻀﺎي ﻋﺎدي ﺣﺰب را‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح داده و ﻣﺪﻟﻞ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮي و ﻧﻴﺰ»‪ 25‬ﻫﺰار ﻋﻀﻮ ﺣﺰب در‬
‫ﺗﻬﺮان « را وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ دﺳﺘﻮر ﺣﺰب ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺎت اول‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺪك اوﺑﺎش را ﻣﺘﻔﺮق و ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻨﺪ ‪ )) .‬ﻧﻈﺮ از درون ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻠﻬﺎي ‪25‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 28‬ﻛﺘﺎب » ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري« ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﻲ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ، 1375‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 576‬و ‪ ( 577‬و‬
‫‪ - 2‬ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ارﺗﺶ در ‪ 25‬ﻣﺮداد ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و در‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي دو » روﺣﺎﻧﻲ «‪ ،‬ﺑﻬﺒﻬﺎﺋﻲ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ در ﺗﺼﺮف ﻣﺮدم ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﺑﺨﺶ از‬
‫ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ ﻛﻪ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ورود ﺑﻪ ﻋﻤﻞ را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -- 3‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬در ‪ 27‬ﻣﺮداد‪ 600 ،‬ﺗﻦ از اﻓﺮاد ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ‬

‫‪٩٧‬‬
‫را ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ‪ .‬اﮔﺮ اﻓﺮاد ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‪ ،‬در زﻣﺎن واﭘﺴﻴﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺰب دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد و ﻛﻴﺎﻧﻮري ﭼﺮا‬
‫اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﺪﻫﺪ ؟‬
‫‪ - 4‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ اﻓﺮاد ﺣﺰﺑﻲ را از زﻳﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﺎرج ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻏﻴﺮ از آن‬
‫‪ 600‬ﺗﻦ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪ را ﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺨﺸﻲ از رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﻳﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻮد ؟ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺟﺰ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻋﺎدي‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ؟‬
‫‪ - 5‬ﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮدن راﺳﺖ ﻳﺎ دروغ ﺑﻮدن ﺗﻠﻔﻨﻬﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﻪ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي ﺑﮕﺬارﻳﻢ ‪:‬‬
‫» ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬او‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻇﻬﺮ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده و در ﭘﻲ آن‪ ،‬ﺣﺰب ﻳﻚ ﻫﻴﺄت ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ‪ 2‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻇﻬﺮ ﻫﻢ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪«:‬‬
‫‪ - 5/1‬ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي‪ ،‬زﻳﺮ ﻋﻨﻮان » ﺷﺎﻫﺪ از ﻏﻴﺐ آﻣﺪ «‪ ،‬در ﺑﺎب ادﻋﺎي‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ » :‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﻮرد ادﻋﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﻗﺮار داده و در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﺧﻼف ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ داده ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻢ و‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻮﺟﻮد و ﻳﺎ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻧﺎﺷﻲ از اﻇﻬﺎرات ﺧﻮد او‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ام ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻦ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻛﻪ » ﺧﺎﻃﺮات « ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز ﺑﻪ دﺳﺖ رﺳﻴﺪ ‪ .‬در‬
‫آن ﺟﺎ ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪ اي ﺑﺮﺧﻮردم ﻛﻪ در اﻓﺸﺎي دروغ ﭘﺮدازي ﻫﺎي او ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺷﺎﻫﺪ ﻫﻤﺴﺮاو و »راه ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ « ﻣﻮرد ادﻋﺎي وي ﺑﺮاي ﺗﻤﺎس ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ او ﭼﻨﺪ ﺑﺎر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬

‫‪٩٨‬‬
‫در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 248‬و ‪ ،264‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻠﻔﻦ‬
‫زدن ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬از ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ او ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و آﺷﻨﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ وي‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪...‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﻛﻪ اﻃﻼع را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق دادﻳﺪ ؟ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭘﺴﺮ ﻧﺠﻢ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ) ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﺠﻤﻴﻪ (‬
‫ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﻮد و ﻣﺮﻳﻢ‬
‫ﺑﺎ او و ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق آﺷﻨﺎﺋﻲ ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺖ ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺧﺒﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ از‬
‫اﻳﻦ راه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ‪ .‬ﻣﺮﻳﻢ ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ اﻧﺪرون – ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺷﻤﺎره ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮد ‪ -‬ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮش‬
‫و ﺑﺶ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮم ﭘﻴﻐﺎم ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي آﻗﺎ دارد ‪ .‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪرون ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻣﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺎ از ﻫﻤﻴﻦ راه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ‪ .‬او‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ‪ ، 276‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ روﻳﺪادﻫﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ‪ ‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ‬
‫از ﻫﻤﺎن راه ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ‪« ...‬‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز درﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن ﻣﻮرد ﺣﺴﺎس روز ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬او در اﺷﺎره ﺑﻪ وﻗﺎﻳﻊ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪»:‬روزي‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺪق را از ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﻴﺪان ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن در ﻣﻨﺰل ﻗﺎﺳﻤﻲ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫دﻳﺪم ﺟﻤﻌﻲ ﺷﻌﺎر ﺷﺎه ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدم و ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮﺷﺎن ﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺟﺮﻳﺎن را اﻃﻼع دﻫﻴﺪ ‪ .‬ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺸﺮي ﻫﻢ ﺑﻌﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ رﻳﺨﺘﻨﺪ‬
‫و ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻫﻢ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‬
‫و او ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ ‪« .‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺗﺪﻗﻴﻖ اﻇﻬﺎرات او و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬از آﻗﺎي ﻣﻬﻨﺪس ﻗﺎﺳﻤﻲ و‬
‫ﺧﺎﻧﻢ اﻋﻈﻢ ﺻﺎرﻣﻲ ) ﻫﻤﺴﺮ ﻓﻘﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﻗﺎﺳﻤﻲ ( ﺳﺌﻮال ﻛﺮدم‪ ...‬ﺧﺎﻧﻢ اﻋﻈﻢ ﺻﺎرﻣﻲ‬
‫ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ارزﻧﺪه و روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه اي داد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﻳﺸﺎن در ﻋﻴﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺻﻞ اﻇﻬﺎرات ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز‪ ،‬ﻧﻜﺎت ﻣﺨﺪوش و ﻧﺎدﻗﻴﻖ‬
‫آن را ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻋﺪه اي در ﻣﻴﺪان ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻌﺎر‬
‫» زﻧﺪه ﺑﺎد ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﺼﺪق « ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻢ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدم و‬
‫ﺟﺮﻳﺎن را ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎ آﻣﺪ ) ﺣﺪود ده‪ ،‬ده و ﻧﻴﻢ ﺻﺒﺢ (‬
‫‪ .‬ﺗﺎ رﺳﻴﺪن او‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ اﻳﺸﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن و ﻋﺪم ﺗﺤﺮك ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن را‬
‫اﻃﻼع داد و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻃﻼع دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪ اي‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺼﺪق دوﺑﺎره ﭘﺎي ﺗﻠﻔﻦ آﻣﺪ ‪ .‬ﻣﻦ دﻳﺪم ﻗﻴﺎﻓﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﻜﻠﻲ ﺗﻮ‬
‫ﻫﻢ رﻓﺖ ‪ .‬ﺳﺌﻮال ﻛﺮدم ﻛﻪ ﭼﻲ ﺷﺪه ؟ اﻳﺸﺎن ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ )‬
‫ﺣﺪود ﻳﻚ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ( ﻫﻢ ﻣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻢ رﻓﺖ «‪ ) .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 692‬و ‪693‬‬
‫(‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻀﺎي » ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ و ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب « و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬آﻧﻬﻢ‬
‫ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻫﻤﺴﺮ ﻣﺼﺪق را ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ دروغ ﺳﺎزﻳﻬﺎي ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ دو ﺟﺮم ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺎزﻳﻬﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 27‬ﻣﺮداد و دﻳﮕﺮي ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ و ﺳﻜﻮت ‪ 28‬ﻣﺮداد را از‬
‫دﻳﺪﻫﺎ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از دوش رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﺮدارد و ﺑﺮ دوش‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮕﺬارد ‪.‬‬

‫‪٠٠‬‬
‫‪ – 5/2‬ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي‪ ،‬دروغ ﺑﻮدن ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻫﻴﺄﺗﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻗﺪوه ﻧﺰد ﻣﺼﺪق‬
‫را‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎن آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪» :‬آﻳﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻗﺪوه و ﺧﺪاﺑﻨﺪه‬
‫ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ؟ و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﻧﻜﺘﻪ ﻧﺎ ﺻﺤﻴﺢ دﻳﮕﺮي از‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬داﺳﺘﺎن او در ﺑﺎره ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻫﻴﺄﺗﻲ از ﺳﻮي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻗﺪوه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن دروﻏﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب و ﻋﻤﻼ ‪‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﮔﻨﺎه آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎروا‪ ،‬ﺑﺮ دوش ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ آن‬
‫ﺿﺮورت دارد « ‪ .‬ﻧﺎﻗﺪ ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬ﭘﺲ از ذﻛﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﻮد در ﺑﺎره اﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎ و آوردن ﻗﻮل ﻣﻜﺮي ) ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر(‪ ،‬از اﻋﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﻴﺄت ﻣﺪﻳﺮه ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از رﻓﺘﻦ ﻗﺪوه و ﺧﺪا ﺑﻨﺪه ﻧﻪ ﺑﻨﺰد ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﮔﺎه‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﭼﺴﺎن ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻴﺎل ‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ ﺣﺰب را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻫﻴﺄت را از ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ و از ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﺰد ﻫﻴﺄت اﺟﺮاي ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻗﻮل ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻣﻮﻫﻮم ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﻗﺪوه‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺰارش اﻳﻦ دﻳﺪار را ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ و ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫اﻃﻼع داد ‪ .‬ﻗﺪوه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ داده ﺷﻮد و ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از واﺣﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻘﺪاري‬
‫اﺳﻠﺤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﮕﺬارد و اﺟﺎزه داده ﺷﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن‬
‫وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب داده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد « ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮدن داﺳﺘﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻫﻴﺄﺗﻲ از ﺳﻮي‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺣﻮاﻟﻲ ﻇﻬﺮ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ » ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ « را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫زﻳﺮ اﺳﺖ ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ در ﺑﺎره‬

‫‪٠١‬‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن اﺗﺨﺎذ ﻧﻜﺮده و ﺣﺘﻲ اﻋﺘﺼﺎب و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را ﻣﻮﻛﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻲ از دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺮاژدي در ﺑﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ و ﻧﺪاﻧﻢ‬
‫ﻛﺎري وﻗﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻠﻨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﻛﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺟﺰ ﻳﻚ ﻫﻴﺄت ﻣﺪﻳﺮه ﻣﻨﺘﺼﺐ رﻫﺒﺮي ﻧﺒﻮد و ﺗﻤﺎم ﺗﻨﻪ آن اﻋﻀﺎي ﺣﺰب ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺣﺰب دﺳﺖ ﺑﻜﺎري ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺳﻠﺤﻪ و‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ؟ ﻋﻴﺐ ﻛﺎر ﻛﻴﺎﻧﻮري در داﺳﺘﺎن ﺳﺮاﺋﻴﻬﺎﻳﺶ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻜﺮي ﺑﺮاي دم ﺧﺮوس ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮاز ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ اي‪ ،‬ﺳﺌﻮاﻻت‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ از آﻗﺎي ﻣﻜﺮي ﻛﺮدم واﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ را در ‪ 31‬ﺧﺮداد ‪ ،1373‬درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدم‪:‬‬
‫» روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻳﻢ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ اﺳﻠﺤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﮕﺬارد! ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ام‪ ،‬ﭘﺲ از آﻣﺪن زاﺧﺎرﻳﺎن و ﻣﺮﻧﺪي و آرﺷﺎك ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﺧﺪاﺑﻨﺪه و ﻗﺪوه و‬
‫ﻣﻮﺳﻮي در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ رﻧﮓ ﺑﺮﭼﻬﺮه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻦ و ﻧﺎﻣﻮر و‬
‫ﻣﻬﻨﺪس ژﻳﻼ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺶ رﻓﺘﻴﻢ ‪ ...‬ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪوه و ﺧﺪاﺑﻨﺪه و ﻣﻮﺳﻮي در آن‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺪوه در ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ .‬ﺧﺎﺻﻪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻣﺎ از آﻧﺎن و رﻓﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل آﻗﺎي‬
‫ﻣﻬﻨﺪس و ﻣﺬاﻛﺮه ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﻦ و ﻗﺪوه ﻧﺒﻮد ‪« .‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي‪ ،‬ﻗﻮل آرﺷﺎك ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻮاﻧﺎن آن‬
‫اﻳﺎم را‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻮاﻧﺎن و ﺣﺰب در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ دﺳﺘﻮر ! وﻟﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺎﻣﺪ « ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮل »‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫» ارﺗﺒﺎط رﻫﺒﺮي ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ ﺣﺰب ﺑﺸﺪت ﻣﺨﺘﻞ‬ ‫دﺳﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﺷﺐ روز ‪ 27‬ﻣﺮداد‬

‫‪٠٢‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد « ‪ .‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ در ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ ... » :‬روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻲ ﻇﻬﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﺰب دﺳﺘﻮر رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻮان ﺷﺎه ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ...‬اوﻟﻴﻦ اﻗﺪام ﻣﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻓﺎﺗﺮ و ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻋﻠﻨﻲ ﺣﺰب را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ اﻋﻀﺎﺋﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻞ را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ « )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 680‬ﺗﺎ ‪. ( 684‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬ﻇﻬﺮ ﻫﻨﮕﺎم‪ » ،‬دﺳﺘﻮر ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻴﻪ « ﻧﻤﻲ آﻳﺪ اﻣﺎ دﺳﺘﻮر ﺗﺮك ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ .‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺮك ﺻﺤﻨﻪ ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺻﺤﺖ ﻣﻲ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﻛﺎري ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺣﺰب ﺑﺮدوش ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ؟‬
‫* ﻓﺮﻳﺪون ﻛﺸﺎورز از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان در ﺑﺎره ﺗﻤﺎس ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﺎ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد دﺳﺘﻮر اﻋﺘﺼﺎب‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎرﮔﺮان ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻬﺮان داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ! اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر در ﻣﺪت دو ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد اﻧﺠﺎم ﺑﺸﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻠﻴﻦ‬
‫آن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن اﻣﻴﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺛﺒﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري اﻳﻦ را اذﻋﺎن ﻛﺮده ﻛﻪ او و ﺗﻨﻬﺎ او ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و ﭼﻮن‬
‫دﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ ﮔﻔﺖ » ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺿﺮر ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎم‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري دﻳﮕﺮ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق ﺷﺪه ﺑﻮد! اﺻﺮار ﻛﺮد ﺑﺪون اﺟﺎزه‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺎر را ﻛﺮد! اﻋﻀﺎء ﻫﻴﺌﺖ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان و‬
‫اﻓﺮاد ﺣﺰب ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺎد زﻧﺪه ﺑﺎد ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺿﺮر ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري از ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻋﺘﺼﺎب ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮوم ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﻨﻢ و ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻋﻘﻴﺪه او ﭼﻴﺴﺖ؟ او‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ اوﺿﺎع‬

‫‪٠٣‬‬
‫ﻫﺴﺘﻢ و ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬وﻗﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ! از اﻋﺘﺼﺎب ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻧﻴﻔﺘﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ!«‪ .... »،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري دو ﺑﺎره ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد! ﻣﻦ ﺑﺮوم دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﻨﻢ و رﻓﺖ و ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﺠﺎ رﻓﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮد و ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎز‬
‫وﻗﺖ ﮔﺬﺷﺖ و وﻗﺘﻲ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪ »:‬ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﺎر از ﻛﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫از ﻣﻦ ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ «.‬وﻟﻲ وﻗﺖ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﺒﻮد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺘﻲ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،«...‬‬
‫)دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻳﺪون ﻛﺸﺎورز » ﻣﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده را« اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺧﻠﻖ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ، 1357،‬ص ‪( 79‬‬
‫* ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ »ﻣﻮﺿﻮع ارﺗﺒﺎط ﺗﻠﻔﻨﻲ در اﺳﻨﺎد ﺣﺰﺑﻲ « و ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫ﮔﻮﺋﻲ ﻫﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻌﺪاد و دﻓﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﮔﺮ واﻗﻌﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت آن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺗﻌﺪاد و ﻃﺮف اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻟﻤﺎت‬
‫ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎص روزﻫﺎي ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻲ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺣﻮادث‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﮔﻮﺋﻲ و اﻟﺰاﻣﺎ ﺳﺌﻮاﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫‪.....‬در ﺟﺰوة » درﺑﺎرة ‪ 28‬ﻣﺮداد «‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺟﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺟﺮﻳﺎن روز‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺷﺨﺼﺎ »‪ «2‬ﺑﺎر ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) «.‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن‬
‫»ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و راز ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق« ‪ ،‬ﺟﻠﺪدوم ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ ‪،‬‬
‫‪ ، 1378‬ص ‪( 116‬‬

‫‪٠‬‬
‫و ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﺪ اﻳﺮان راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﺗﺸﺘﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ »‪ « 2‬ﺑﺎرﺑﻠﻜﻪ » ‪ «3‬ﺑﺎر وﺣﺘﻲ»‪ « 4‬ﺑﺎر ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮه اﺳﺖ‪»:‬ﻣﻦ از ﺷﺐ ‪ 26‬ﻣﺮداد ﺗﺎ روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 4‬ﺑﺎر ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدم‪ ...‬ﻣﻦ ﺻﺒﺢ ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 3‬ﺑﺎر ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدم‪) .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪،‬‬
‫ص‪ 121‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﺔ اﻣﻴﺪاﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،15‬ﻣﻮرخ ‪ 4‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ، 1358‬ص ‪( 48‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺑﺎرة ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و وﺳﻴﻠﺔ ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1359‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﻫﻤﺴﺮم ﻣﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ و آﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد و ﺧﺎﻧﻢ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬دﻛﺘﺮ را ﭘﺎي‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻋﺎت روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺘﻲ در آن ﺳﺎﻋﺖ از روز ﺑﻠﻨﺪ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻪ ﻣﺼﺪق در ﺧﺎﻧﻪ اش ﻧﺒﻮده و‬
‫دﻳﮕﺮ اﻧﺪروﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺼﺪق از ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و در ﭼﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ آن ﻃﺮف‬
‫ﺗﺮ ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد! «‬
‫)ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪ ، 122‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ »،‬ﺣﺰب ﺗﻮدة اﻳﺮان و‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق «‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،1359‬ص ‪( 41‬‬
‫» درﺿﻤﻦ ﺟﺰوة ﺣﺰب ﺗﻮدة اﻳﺮان ودﻛﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪ ‪ ،46‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ » :‬وﻗﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﺎ اﺻﺮار ﮔﻔﺘﻢ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ! از‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﺸﻲ ﺧﺒﺮﻫﺎي ﺑﺪي ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬آﻗﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﭘﺎﻧﻴﻚ‬
‫اﺳﺖ«!‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ ذﻫﻨﻴﺎت ﻛﻴﺎﻧﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮف ‪ 25‬ﺳﺎل‪ ،‬از‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮورت ﻫﺎ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮات دﻳﮕﺮان و ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻫﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬

‫‪٠‬‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب واﻗﻌﻴﺎت و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﺧﻮد در آن روزﮔﺎر ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 125‬ﺗﺎ ‪( 126‬‬
‫* وﻟﻲ ﻧﺼﺮت اﷲ ﺧﺎزﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮل دﻓﺘﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق » در ﺑﺎره‬
‫ﺗﻤﺎس و راﺑﻄﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻛﻴﺎﻧﻮري « اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﻮاب ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﺮﺳﺶ ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎس و راﺑﻄﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻛﻴﺎﻧﻮري‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ دﺑﻴﺮ ﻛﻞ ﺣﺰب ﺗﻮده و‬
‫ادﻋﺎي او در ﺑﺎره ي ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺗﻤﺎس ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد و اﻋﺰام ﻫﻴﺌﺘﻲ‬
‫از ﺳﻮي آن ﺣﺰب ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم ﻗﺪوه از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮاه‬
‫ﺑﺎ اﻳﺸﺎن در آن روز ﻧﻈﺮﺗﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ -‬ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺎزﻧﻲ ‪ :‬ﻳﻚ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻛﻪ در ﺟﺎﺋﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ام ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ " ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﺮو و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآور اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻛﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ!" ﺣﺮف ﻫﺎ و ادﻋﺎ ﻫﺎي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻫﻢ ﺣﻜﻢ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻳﺎد در‬
‫ﮔﻮرﺳﺘﺎن را دارد‪.‬‬
‫اوﻻ ‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري از ‪ 1332‬ﺗﺎ ‪ 1346‬ﻛﻪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻴﺎت داﺷﺖ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺮف ﻫﺎ را در ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ و ﻧﺰده اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬او در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻧﺤﻮه ي‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ ﺿﻴﺎء اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻛﻪ در اﻧﺪروﻧﻲ ﻣﻨﺰل‬
‫آﻗﺎي ﻣﺼﺪق ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮب ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ در اﻧﺪروﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﺰل آﻗﺎي ﻣﺼﺪق ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﺧﺎﻧﻢ ﺿﻴﺎء اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﺎ دو ﻛﻮدك‬
‫ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺻﺒﺢ زود ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺪروﻧﻲ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺟﻮاب ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎ ي ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺮش "ﻣﺮﻳﻢ‬
‫ﻓﻴﺮوز" را ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ادﻋﺎي ﻣﻼﻗﺎت ﻫﻴﺌﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻫﻢ ﻛﺬب ﻣﺤﺾ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻇﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﻨﺰل ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﺎﺻﺮه ي اوﺑﺎش و‬

‫‪٠‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﻛﻮدﺗﺎﭼﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ و ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻫﺎي ﭘﻲ‬
‫در ﭘﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻪ ي اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﻲ دادم در آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻴﺌﺖ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻛﻴﺎﻧﻮري اول ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﺗﺎق‬
‫ﻣﻦ ﻣﻲ آﻣﺪ و ﺑﻌﺪ در ﺻﻮرت ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺟﺎزه ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻧﻪ ﺧﺎﻧﻲ آﻣﺪه و ﻧﻪ ﺧﺎﻧﻲ رﻓﺘﻪ "‪.‬‬
‫) ﻛﺘﺎب ﻛﻮدﺗﺎ ﺳﺎزان از ﻣﺤﻤﻮد ﺗﺮﺑﺘﻲ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺎوش ‪ ،‬ﺑﻬﺎر‪،‬‬
‫‪ ، 1376‬ص ‪( 72‬‬
‫در ﺑﺎب ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮدن ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺪروﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻮل ﺧﺎزﻧﻲ ﺑﺎ ﻗﻮل ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق – ﻛﻪ‬
‫دور ﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ -‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ :‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎدر او و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ او ‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻲ ﻇﻬﺮ از آن ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎل داده ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻣﺮﻳﻢ ﻓﻴﺮوز ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺎزﻳﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ‪ 28‬ﻣﺮداد و ﺳﻜﻮت وﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر » ﺷﻮروي « ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻳﺎ اﺑﺘﻜﺎر ﺣﺰب ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻨﺪ ‪ ، 348‬ﻣﻲ ﺟﻮﺋﻴﻢ ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺳﻪ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ را ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻣﻮز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – رﻓﺘﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺰب ﻫﺎﺋﻲ از ﻧﻮع ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ » ﺣﺰب ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ« را اﺻﻠﻲ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و »‬
‫دﺷﻤﻦ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ « ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺘﻮر » ﺷﻮروي « ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺣﺰب ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در آن روزﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﻗﺪوه‪ ،‬رﻫﺒﺮي را ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ و اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ را در دﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و » ﺑﻮرژوازي ﻣﻠﻲ « را ﺑﻲ ﻧﻘﺶ و اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻗﺪوه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل را ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬از ‪ 25‬ﻣﺮداد ﺗﺎ ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ‪ 27‬ﻣﺮداد ﻫﻢ ‪،‬‬

‫‪٠٧‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﺻﺤﻨﻪ را از ﻣﺮدم ﺧﺎﻟﻲ و ﻣﺤﻞ روﻳﺎروﺋﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﺢ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ و رﻫﺒﺮي آن را ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﻛﻮدﺗﺎ و‬
‫دﻳﮕﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ‪ ،‬در ‪ 30‬ﺧﺮداد ‪ ،60‬رﻫﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ‪ ،‬از ﻇﻬﺮ ‪30‬‬
‫ﺧﺮداد ﺑﺒﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﻛﺮدن ﻫﻤﻴﻦ روش روﻳﺎروﺋﻲ ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ ‪ -‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺪل ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﺣﺰب ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻟﻨﻴﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت را ﻫﺪف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻏﺎﻓﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻏﻔﻠﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده از واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاف اﻳﻦ ﺣﺰب ﻫﺴﺖ ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻄﺮح و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮده و ﻧﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﭼﺮا ﺣﺰب از ‪ 25‬ﺗﺎ ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺠﺎي اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه واﻛﻨﺶ ﺑﻮده و ﺗﻬﺮان را ﻋﺮﺻﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ؟ ﭼﺮا در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺣﺰب در ﺳﻜﻮت ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و در ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺪل ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ و‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي را‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻨﻬﺎي دروﻏﻴﻦ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ و ﭼﺮا رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺣﺘﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ ؟ ازﻛﻨﺶ ﻫﺎي ﻣﻨﺘﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻞ آﻣﺎده ﺑﺎش دادن ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ و‬
‫ﻋﻤﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺣﺰﺑﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و آراﻳﺶ ﻻزم‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮاي اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي آن ﻧﻮع ﺣﻀﻮر و آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﺪن ﺑﮕﺮدد‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﻇﻬﺮ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺣﺰب » دﺳﺘﻮر ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ « ﻧﻴﺰ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻇﻬﺮ آن روز رﻫﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﮔﺎه ﻣﻲ روﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪٠٨‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ ﻛﺎدرﻫﺎي اﻳﻦ ﺣﺰب ﻳﺎ از رﻫﺒﺮان آن‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ را از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ رﻫﺒﺮي داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺣﺰب را ﺑﺰرگ و رﻫﺒﺮي آن‬
‫را ﻧﺎﺗﻮان ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺰب ﺑﺰرگ را اﻳﻦ رﻫﺒﺮي ﺑﻮﺟﻮد آورده ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺰب آن ﺳﺎزﻣﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و آن ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ را ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ رﻫﺒﺮي ﻧﺎﺗﻮان ﭼﺮا ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ ؟ از اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ از ﭘﻨﺪار و ﻛﺮدار آدﻣﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﮔﺮ دﺳﺘﻮر » ﺷﻮروي« رﻫﺒﺮي ﺣﺰب را ﺑﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺮز ﻓﻜﺮ و رﻓﺘﺎر‬
‫واﺑﺴﺘﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻧﻘﺶ اول را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬ﺑﺎ درس ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،32‬از اﺑﺘﺪاي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص‬
‫در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻮروي و ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺷﻔﺎف ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺰب و دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻛﻮدﺗﺎي ﺧﺮداد ‪ 60‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺸﺎن از‬
‫ﻫﺮ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﮕﺮدد ‪ .‬ﺷﻔﺎف ﺳﺎزي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﺷﺪ ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬در ﻛﻮدﺗﺎ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎﺋﻲ را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ زﻳﺮازﻳﺮ ﺑﺎ » اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ « ﺳﺎزش ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ راه آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻮد ودﻳﮕﺮي‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﮋ راﻫﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ و اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻮد ) ﺧﻂ ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء (‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي از ﻧﻮع آن ﺣﺰب‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻫﻤﺎن روش را ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺰﺑﻬﺎ و » دﺷﻤﻦ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬
‫«‪ ،‬ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻮد ‪ .‬اﻻ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪش‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﺳﻪ اﻣﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ روﺳﻬﺎ از ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ اﮔﺮ او ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬آن ﺳﻪ اﻣﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدن از ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﺎ‬

‫‪٠٩‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ روﺳﻴﻪ و ﻧﮕﻔﺘﻦ و ﻧﻨﻮﺷﺘﻦ در ﺑﺎره ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در روﺳﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺪار‬
‫دوﻟﺖ ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫‪١٠‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ‪ .‬ﭼﺮا‬
‫؟‬

‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻫﻤﺴﺮش ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻣﺼﺪق)ﺿﻴﺎءاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ(‬

‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﻨﺪ ‪ :348‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﮔﺰارش ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ‪:‬‬

‫‪ – 3‬ﺻﺒﺢ ‪ 19‬اوت‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎه ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈﻮر‬
‫ﻧﺸﺎن دادن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮا ‪ ‬در ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﻟﻪ او وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﻮﭼﻜﻲ در ﺑﺎزار آﻏﺎز ﺷﺪ وﻟﻲ‬
‫ﺷﻌﻠﻪ ﻛﻮﭼﻚ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺷﮕﻔﺖ آوري ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬و ﺑﻪ زودي‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻌﻠﻪ آﺗﺶ ﺗﻨﺪي ﮔﺸﺖ ﻛﻪ در ﻃﻮل روز‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻬﺮ را در‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ آن ﺗﻈﺎﻫﺮات اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪام ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮده و ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي ﺑﺪون ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻛﻨﺎر‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻬﺮ‪ ،‬آﻧﺎن دﻓﺎﺗﺮ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در روزﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﺣﻤﻼت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﻫﻦ و‬
‫‪١١‬‬
‫ﺑﺪ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪا ‪ ‬ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻜﻮﻣﺖ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻛﻪ ﺗﺼﺮف ﺷﺪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ اداره ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﻮد ﻛﻪ از آن‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻴﺞ و ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ‪.‬‬
‫از ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺒﻮﻫﻲ ﻫﺮ ﻧﻮع وﺳﺎﺋﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺻﺮه وﺗﺼﺮف اﻳﺴﺘﮕﺎه رادﻳﻮي ﺗﻬﺮان ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ‬
‫‪ .‬اﻋﻀﺎي ﺳﻔﺎرت ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ در‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ‪ ‬اﻓﺮاد ﻛﺸﻮري ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺳﻼح ﺣﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ از ﺳﻮي اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﺎ رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻧﻮع اوﺑﺎش و وﻟﮕﺮداﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﻈﺎﻫﺮات اﺧﻴﺮ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل در ﺗﻬﺮان در ﻣﻴﺎن ﺗﻮده ﻣﺮدم ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪان اداري و ﻣﻨﺸﻲ ﻫﺎ و ﻣﻐﺎزه داران و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﻏﻴﺮه‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻠﻨﺪ ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺨﻠﻮط ﻋﺠﻴﺒﻲ از اﺣﺴﺎﺳﺎت‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬اراده و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺑﻨﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﻛﻮدﺗﺎي ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﻪ از ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺑﻮد و ﻧﻪ رﻫﺒﺮي ﻛﻮدﺗﺎ در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺎره‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ دروغ آﺷﻜﺎري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ را دو آﻳﺖ اﷲ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﺎرت در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از داﺷﻬﺎ و ﭼﺎﻗﻮﻛﺸﺎن و‬
‫رﺟﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ دﺳﺘﮕﻲ اﻣﺜﺎل ﻃﻴﺐ ) ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ‪ 15‬ﺧﺮداد ‪ ، 42‬ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎه‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام و اﻋﺪام ﺷﺪ ( و اﻣﻴﺮ ﻣﻮﺑﻮر و ﻧﻮﭼﻪ ﻫﺎي ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣﺦ )‬
‫ﺧﻮد او در زﻧﺪان ﺑﻮد ( ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺪﻧﺎم‬
‫»ﺷﻬﺮﻧﻮ« ﺑﻪ رﻫﺒﺮى ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﮕﺮ و ﻣﻠﻜﻪ اﻋﺘﻀﺎدى ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت‪ ،‬ﮔﺎرد ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻣﻨﺰل دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﺎ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎﮔﺮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 5 :30‬ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬دﻓﺎع ﺧﺎﻧﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8‬ﺷﺐ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﻮد ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻓﺮﺻﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ درون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ آﺗﺶ‬
‫ﻛﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﻋﺼﺮ روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬دار و‬
‫ﻧﺪار ﭘﺪر را در ﺧﺎﻧﻪ ‪ 109‬ﻛﺎخ ) ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻓﻌﻠﻲ ( ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻛﺎﺷﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺳﻴﻢ ﻫﺎي ﺑﺮق را ﻛﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮادرم اﺣﻤﺪ و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺠﺎور ﺧﺎﻧﺔ ﭘﺪرﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎراج ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪،‬ﻳﻚ‬
‫دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﺗﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻏﺎرت ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرم را ﺑﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﭽﻪ‬
‫ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ از اﺣﻤﺪ آﺑﺎد آورده ﺑﻮد واز آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻘﺎرن ﻇﻬﺮروز‬
‫‪28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﺮار از ﺧﺎﻧﻪ اش ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺮم ﻣﻨﺼﻮره ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﺛﺎث ﻣﺨﺘﺼﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺣﺸﻤﺖ اﻟﺪوﻟﻪ‬
‫داﺷﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮد‪ ). «.‬در ﻛﻨﺎر ﭘﺪرم‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ‬
‫ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1369 ،‬ص‪(119‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﺑﺨﺸﻲ از آن روز را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ‪ »:‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻛﻪ ﻫﻮا‬
‫ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺗﺎرﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از ﭘﻨﺠﺮه ﺟﻨﻮب زﻳﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻮر ﺗﻴﺮه ﻓﺎم و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي آﺗﺶ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ در اﻣﺘﺪاد ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎغ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺎﻧﻪ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق زﺑﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ داد و ﺧﻴﺎﻻت ﭘﺮﻳﺸﺎن و‬
‫اﻓﻜﺎر دردﻧﺎﻛﻲ از ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ وﺻﻒ آن ﻛﺎر آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭘﺎي ﭘﻨﺠﺮة رو ﺑﻪ ﺟﻨﻮب زﻳﺮ زﻣﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ در ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ اﻳﺸﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮه را ﻏﻢ اﻓﺰا و اﻟﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪،‬‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن و وﻗﺎر و ﺗﻤﻜﻴﻦ ﭘﻴﺮ ﻣﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻦ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و‬
‫ﻟﻬﻴﺐ آن ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي دود آﻣﻴﺰ را ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺴﻜﻦ او ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻣﻴﺪﻳﺪ !‬
‫ﺷﺎﻳﺪ درﺣﺪود ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ‪ ،‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ و ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﭘﻨﺠﺮه‪ ،‬دود ﺷﻌﻠﻪ را ﻧﻈﺎره‬
‫» آﺗﺶ ﺳﻮزي‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺑﺎ ﺑﻐﺾ ﮔﺮﻳﻪ درﮔﻠﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻦ از روي آن زن ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺳﺠﺎده ﻧﺪارد ﻛﻪ روي آن ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺷﺮﻣﻨﺪه ام!‪«...‬‬
‫)» ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،« 1332‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ ،1378 ،‬ص ‪( 549‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﺔ آزاده اي را اوﺑﺎش ﺑﻪ‬
‫آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ «.‬دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﺳﺖ روي ﺷﺎﻧﻪ وزﻳﺮﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪....»:‬آن ﻫﺎ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮا آﺗﺶ ﻧﺰدﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﺎ اﻳﺮان را آﺗﺶ زدﻧﺪ‪«...‬‬
‫) »ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد« ﻧﮕﺎرش ﻛﻮرش زﻋﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻋﻠﻲ اردﻻن ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻳﺮان ﻣﻬﺮ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1378 ،‬ص ‪( 311‬‬
‫‪ – 4‬در اواﻳﻞ روز ﺣﻤﻼت ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﺎ دادن ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻠﻔﺎت ﺟﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪا ‪ ‬در‬
‫ﻃﻮل روز ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺪاﻓﻌﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﺼﺮف و ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬وي از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﻤﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺷﺐ‪ ،‬دﻓﺎﺗﺮ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف دوﻟﺖ زاﻫﺪي درآﻣﺪ‬
‫‪ .‬و ﺗﻴﻤﺴﺎر ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ ﺑﻌﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﺮداﺧﺖ ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬زاﻫﺪي در دﻓﺘﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰي ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫‪ - 5‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﺎ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺷﺐ‪ ،‬در ﺑﺎره روﻳﻪ اي ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺣﻮﻣﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﻄﺎﺑﻖ اواﻣﺮ ﺳﺮﺗﻴﭗ‬
‫رﻳﺎﺣﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻣﺼﺪق‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮي ﺷﻬﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻬﺮ را از‬
‫ﺳﻮي ﻣﺼﺪق ﻣﺠﺪدا ‪ ‬ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻲ در ﮔﺮدش ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده آﻣﺎده » ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻮد «‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺟﻤﻌﻴﺘﻬﺎي‬
‫ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺎه ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ و ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ... ،‬واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﺶ ﻣﺴﺘﻘﺮدر ﺣﻮل وﺣﻮش ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻮرﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﺎﻋﺖ ‪ 8‬ﺷﺐ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور اﻋﻼن ﺷﻮد ‪...‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺳﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده از اواﻳﻞ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﻛﺎرآﺋﻲ و ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﭘﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ آﻣﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وﺧﻨﺜﻲ‬
‫ﺳﺎزي اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮔﺮدآوري ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﺷﻬﺮ و آﻳﻨﺪه اﻳﺮان ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ازﺳﺎﻳﺮاﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﺑﻬﺮﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪه دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮاﺣﻲ ﻛﺸﻮر‪،‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻗﻮاي دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ - 7‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻋﻀﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﺷﺎه ﻧﻴﺰ از ﭘﻴﺮوزﻳﻬﺎي‬
‫ﺳﺮﻳﻊ وآﺳﺎن ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮدﺟﻮش ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ زده اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻣﺮدم اﻳﺮان از ﻃﺒﻘﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬از ﺑﺪي ﺳﻠﻴﻘﻪ و روﻳﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺎه ﻛﻪ در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت ﺑﻴﺰار و‬

‫‪١‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬آﻧﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻲ از اﻓﺮاد ﺷﺮور و‬
‫اوﺑﺎش‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﻞ ﭘﺮﭼﻤﻬﺎي ﺳﺮخ و ﺧﻮاﻧﺪن آوازﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎي ﺷﺎه و ﭘﺪرش ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭘﺎره ﻛﺮدن ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺷﺎه‬
‫و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل و ﻣﻐﺎزه ﻫﺎ وارد ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬آﻧﺎن از زﺑﺎن‬
‫ﺗﻨﺪ و ﻟﺤﻦ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﻳﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﺮان در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﻜﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ اوﺑﺎش و اﻓﺮاد ﺷﺮور‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮده و ﺑﻨﺎم ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ رزاﻟﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻗﻮل ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )‪: ( 1‬‬
‫ب – ﻣﺮدم اﻳﺮان از ﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﭽﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‬
‫ﻻاﻗﻞ ﻳﻚ اﺋﺘﻼف و اﺗﺤﺎد ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ از دﻳﺪن ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ را از ﻋﻮاﻣﻞ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺑﺎزو‪ ،‬در‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان رژه رﻓﺘﻪ و ﺷﺎه و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻣﺤﻜﻮم‬
‫وﺗﺨﻄﺌﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ وﺿﻮح در‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر زﻳﺎده روي ﻛﺮد و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﻴﺎن ﻏﺮب و ﺷﺎه از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫پ – ﻣﺮدم ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬از ﺗﻨﺸﻬﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي رواﻧﻲ دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪه‬
‫و ﻣﺸﺘﺎق ﻓﺮارﺳﻴﺪن دوران آراﻣﺸﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺸﺎن را ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﺮاﺋﻄﺸﺎن را در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ت – ﺟﺪاﺋﻲ و ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬در ﺷﺐ ‪18‬‬
‫اوت ) ‪ 27‬ﻣﺮداد ( ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺆﺛﺮ آﻧﺎن در ﺻﺒﺢ روز‬
‫‪ 19‬اوت ) ‪ 28‬ﻣﺮداد ( در روﻳﺎروﺋﻲ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺎه‬

‫‪١‬‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻮده اﻳﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻋﺎت روز از ﺻﺤﻨﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﺳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮل روز از‬
‫ﻃﺮف ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫در ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻤﻜﻲ را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ث – اﻛﺜﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﺗﻌﺪاد ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﻄﻮر ذاﺗﻲ‬
‫و ﻋﺎدي ﺑﻪ ﺷﺎه ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ او را ﻧﻤﺎد وﺣﺪت‬
‫ﻣﻠﻲ وﺛﺒﺎت ﻛﺸﻮرﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ارﺗﺶ ﺑﻮﻳﮋه روﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دارد ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎ ﺣﺪودي در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ از‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﺑﺨﺎﻃﺮ درك و ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻛﺸﻮري‬
‫ﻣﺠﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ روﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺼﺪق از ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﺮان و‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺷﺎه اﻳﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 8‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ‪ ‬ﻳﺎدآوري ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺒﻮه ﻣﺮدم اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد‬
‫ﺷﺪﻳﺪا ‪ ‬ﺣﺎﻟﺖ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ و درﻧﺪه ﺧﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ در ﺣﺎل‬
‫و ﻫﻮاي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ (1 ) .‬ﻫﻴﭻ ﺧﺼﻮﻣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن اﺑﺮاز ﻧﺸﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروي اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫دﻓﺘﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻮروي ﺗﺨﺮﻳﺐ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻳﺎد » ﻳﺎﻧﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ات‬
‫ﺑﺮﮔﺮد « ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ ‪ ...‬ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪ ﻣﻪ ﮔﻴﺮﻛﻠﻴﻪ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻠﻬﺎ‬
‫وﭼﺮاﻏﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﻨﺸﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ازﺷﺎه‪ ،‬روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ 1194‬ﺗﺎ ‪ 1197‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ - 1 :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ و درﻧﺪه ﺧﻮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺟﺰ از رﺟﺎﻟﻪ ﻫﺎ و اراذل و اوﺑﺎش ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ، 349‬ﻳﺎدداﺷﺖ از ﺳﻮي ﻛﺎﺑﻞ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﺑﺮاي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ) ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﺳﻨﺎد آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪه واﻳﺘﻤﻦ‬
‫‪) Whitman‬ﻣﻨﺸﻲ آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺳﺮي ( ‪:‬ﻳﻚ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﺧﻴﺰي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﻣﺮدﻣﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ و روﻳﺎروﺋﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﺧﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه از ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺷﻬﺮ از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎﺋﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻼم وﻓﺎداري و‬
‫دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺎه و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﻨﺼﻮب از ﺳﻮي وي‪ ،‬زاﻫﺪي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪...‬‬
‫در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺳﺮدرﮔﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻟﺤﻦ و ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﺿﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي آﺷﻜﺎر ﺣﺰب ﺗﻮده ﻃﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺎت ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮﻳﻦ و ﺧﺸﻦ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آﻧﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ) ..‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1198‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬در دو ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮدن ﺣﺰب ﺗﻮده در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻤﻮﻗﻊ اﺳﺖ ﻗﻮل ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺑﺎره ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﺣﺰب در روزﻫﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ‬
‫‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎورﻳﻢ ‪:‬‬
‫» ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدم ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻔﻮذ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻮد ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس را در رأس اداره ﻛﻞ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﮔﺬاردم ﺷﺎﻳﺪ اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﻜﻨﺪ ‪ .‬او را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺎﻧﺎت و اﻗﺎرﻳﺮي ﻛﻪ ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ در ﻧﻮار‬
‫ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫ﻗﺘﻞ او ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻃﺮز ﻓﺠﻴﻊ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺘﻮم ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ در ﻇﺮف آن دو روز ﭼﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ ؟‬
‫ﭼﻮﻧﻜﻪ اﺑﺘﻜﺎر در دﺳﺖ ﻋﻤﺎل ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد و ﻋﺪه اي از اﺣﺰاب ﭼﭙﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﺠﺮي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت دوﻟﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪« .‬‬
‫‪١٨‬‬
‫)ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق ﺑﻘﻠﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ ‪ ، 1365 ،‬ص‬
‫‪( 272‬‬
‫» دوﻟﺖ ﻣﺒﺎرز « اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺣﻘﻲ از‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را از ﻛﻔﺸﺎن ﺑﺪرآورد ‪ .‬و ﻋﺪه اي از اﺣﺰاب ﭼﭙﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﻣﺠﺮي ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ » ﻋﺪه اي « از ﺣﺰب ﺗﻮده از ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﺠﺮي ﻣﻨﻮﻳﺎت‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻗﻮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻲ را اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺮده و در ﭘﻮﺷﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده‪،‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺮارت و رذاﻟﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﭙﺮدن ﺗﻬﺮان‬
‫ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬از ‪ 25‬ﺗﺎ ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ‪ 27‬ﻣﺮداد و ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن‬
‫در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﻘﺸﻲ را در ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺳﻨﺪﻫﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻛﻪ در ‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﺎري از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬راﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ‪ 28‬ﻣﺮداد اﻣﻜﺎن درﻫﻢ‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻛﻮدﺗﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در دو روز ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 350‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 00،788 /8 – 2153‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 21‬اوت ‪ ،1953‬ﻳﻚ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد ( ‪:‬‬
‫‪ -‬روز ‪ 21‬اوت‪ ،‬در ﺗﻬﺮان و ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬درﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻳﺮان‪ ،‬در‬
‫ﺷﺮاﺋﻂ ﻧﺴﺒﺘﺎ ‪ ‬آراﻣﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﺸﻮراز ﻗﺮاري ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ‪‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ از ﻧﺘﻴﺠﻪ آن راﺿﻲ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﻓﻞ‬

‫‪١٩‬‬
‫آﮔﺎه و ﺑﺼﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﻘﺪاري ﻧﺎراﺣﺘﻲ و اﺿﻄﺮاب وﺟﻮد‬
‫دارد ‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﺿﻄﺮاب و ﻧﺎراﺣﺘﻲ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫ﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻲ ﻫﻨﻮز آزادﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﺣﺴﻴﺒﻲ و‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺻﺪد ﻃﺮح ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻲ ﻫﻨﻮز زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻫﺎي روز‬
‫‪ 19‬اوت در ﺑﺎره ﻣﺮگ او‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه دﻟﺴﺮد ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا وي ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻣﺼﺪق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎور وﺟﻮد دارد ﻛﻪ وي ﺑﺎ روﺣﻴﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﺋﻲ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪي در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﺗﻮده اﻳﻬﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺧﻮد راه‬
‫ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ ژﻧﺮال ﻣﻚ ﻛﻠﻮر‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺘﺸﺎران ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﺗﻬﺮان را دﻳﺮوز ﺑﻪ دﻳﺪار ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ و رﻫﺒﺮان‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻧﮕﺮان وﺿﻊ ارﺗﺶ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﺗﺎ دﻳﺮوز ﺻﺒﺢ واﻗﻌﺎ ‪ ‬ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي‬
‫در ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮﻛﻨﺎري رﻳﺎﺣﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ ...‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫دﻳﺮوز ﺻﺒﺢ ﺧﻄﺮ را ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﭼﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﻳﻚ اﻗﺪام ﺿﺪ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬رﻳﺎﺣﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن راﻫﺮو را ﻃﻲ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد ‪ .‬و ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‬
‫ﻣﺮﻛﺐ از ﻫﻤﺎن اﻓﺴﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﺼﺪق در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﻓﺴﺮ ﺳﺘﺎدي درﺟﻪ اول ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻚ ﻛﻠﻮر او‬
‫را ﺷﺘﺎب زده و ﺑﺪون اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺑﻪ او اﻇﻬﺎر‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﻜﺎران ﺳﺘﺎد را ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ ‬ﺑﻬﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﻛﻤﺎﻛﻤﺎن ﻧﮕﺎه‬
‫دارد وﻟﻲ ﻧﻤﺪاﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از وﻓﺎداري آﻧﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻳﻚ دﺳﺖ ﻧﻴﺰ اﻓﺴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬رﻳﺎﺣﻲ را‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن واﺣﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺒﻮده‬
‫اﻧﺪ ‪ .‬دو ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻢ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻨﺪ ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ اﻓﺴﺮان ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﻛﻠﻴﺪي ‪ ،‬ﻣﺜﻞ رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻞ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺴﭙﺎرد ؟ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻢ در آﻧﭽﻪ از » ﺧﺎﻃﺮات و‬
‫ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق « ﻣﺼﺪق ﻧﻘﻞ ﺷﺪ و ﻫﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻚ ﻫﻤﻮﻃﻦ ‪:‬‬
‫» ﻋﻠﺖ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺎ دو ﭼﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي داﺷﺖ و دﻳﮕﺮي ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻨﻮي ‪.‬‬
‫دول اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ اﺑﻘﺎي ﻧﻔﺖ در دﺳﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﻫﻢ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻬﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﻮد دوﻟﺖ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﺒﻠﻎ آن را ﻫﻢ » آﻧﺪره ﺗﺎﻟﻲ « در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﺘﺎب » ﺳﻴﺎ «‪ 10 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫‪ 80‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬و اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ روزﻫﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدم ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻮاﺋﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻢ ‪.‬‬
‫دو اﻓﺴﺮ از اﻗﻮام ﻣﻦ ﺣﺎﻓﻆ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﻌﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫‪ « .‬اﺣﻤﺪ آﺑﺎد‪ 20 ،‬ﻣﻬﺮ ‪ ) 1341‬ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق‬
‫‪ ، 10‬ﻣﺘﻦ ﺗﺎﻳﭗ ﺷﺪه در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 105‬و ﻣﺘﻦ دﺳﺖ ﻧﻮﻳﺲ ﺻﻔﺤﻪ ‪ .( 174‬اﻣﺎ ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮي ﻣﻲ داﺷﺖ ‪ .‬ﻓﺮاوان ﻗﻮل وﺟﻮد دادﻧﺪ ) ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻛﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ اﻓﺴﺮان ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷﺎه و زاﻫﺪي اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬زاﻫﺪي را در دﺳﺘﺮس داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻗﻮل ﺷﺎه‪ :‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭼﺮا ﻛﺎري ﻧﻜﺮده اﻧﺪ آﻳﺎ‬

‫‪٢١‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻣﻨﻬﻢ ﺗﻮده اي ﺑﺸﻮم ؟! ‪ ( ...‬اﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﺛﺒﺎت ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ‪ .‬واﻗﻌﻴﺘﻲ را درﺧﻮر اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‬
‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫آﻳﺎ اﻣﻜﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻛﻮدﺗﺎ و در ﺻﻮرت وﻗﻮع‪ ،‬ﺗﻮان درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ آن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ؟ ﻏﻴﺮ از اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻨﺪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ دو روز ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد اﻓﺴﺮان ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ در رأس ﭼﻨﺪ اداره ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع ﻧﻴﺰ‪ ،‬درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ارﺗﺶ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ در ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1357‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ دو درس را ﻣﻲ آﻣﻮزد ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ارﺗﺶ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﻮاي ﻗﺰاق ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻨﻪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻞ ارﺗﺶ ﺑﺎ ﻣﻠﺖ در ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ارﺗﺶ در ﻛﻨﺎر ﻣﻠﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻗﺎﻃﻊ ارﺗﺶ از اﻓﺴﺮان واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫و اﻣﻜﺎن ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮده در ارﺗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻓﺴﺮان ﻻﻳﻖ و‬
‫دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ارﺗﻘﺎي درﺟﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﻛﻠﻴﺪي را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎرﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ .‬و‬
‫‪ – 2‬دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﺰه ﻛﺮدن ﺳﺎزﻣﺎن ارﺗﺶ ﻛﻮدﺗﺎي ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎي ﺟﺪي را ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬
‫‪ – 4‬دﻳﺮوز‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي‪ ،‬ﻻاﻗﻞ در‬
‫ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺻﺪد اﻧﺠﺎم‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺮآﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺻﺤﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده واﻗﻌﺎ ‪ ‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﭘﻠﻴﺲ و ﻧﺪادن اﺟﺎزه ﺗﺠﻤﻊ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢ‬
‫ﺧﻮرد ‪...‬‬
‫‪ – 5‬زاﻫﺪي ﻇﺎﻫﺮا ‪ ‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎر اﺳﺖ ‪ .‬وي از‬
‫ﺧﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و در اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪...‬‬
‫‪ – 6‬ﺷﺎﻳﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‪ ،‬در ﻃﻮل دﻳﺮوز‪ ،‬در ﺑﺎره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ دوﻟﺘﻲ اﺧﺘﻼف ﻋﻘﻴﺪه در ﺑﺎره ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ او وﺟﻮد دارد‬
‫‪ .‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ زاﻫﺪي ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺧﻮد در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﺎه وارد ﺷﻮد‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ‪) ...‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1199‬ﺗﺎ ‪ 1202‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 351‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 788 .00 / 8 – 2153‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 21‬اوت ‪ ، 1953‬ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد (‬
‫‪ – 1‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻄﺮز ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﮔﺴﺘﺮده اي اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺤﻮي از اﻧﺤﺎء‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻔﺎرت و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ ﭘﻮل و‬
‫ﻛﻤﻚ ﻓﻨﻲ‪ ،‬در ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن ﻣﺼﺪق و ﺳﺮﻛﺎر آوردن دوﻟﺖ زاﻫﺪي‪،‬‬
‫ﻛﻤﻚ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺼﺎدﻓﺎ ‪ ‬در ﻫﻤﺎن ﻣﺠﺘﻤﻌﻲ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ زاﻫﺪي در آن ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻪ و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ زاﻫﺪي را ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮد ‪ ...‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﭘﻮل از ﺳﻮي ﻫﺮ دو ﻃﺮف‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن را ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻃﺮﻓﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮض از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺗﺎ اﻳﺮاد و اﻧﺘﻘﺎد و ﻋﻴﺐ‬
‫ﺟﻮﺋﻲ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﻌﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و ﺑﺼﻴﺮت اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺰداﺋﻴﻢ‬
‫‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺤﻮﻻت‬
‫داﺧﻠﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﺷﻬﺮﺗﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺮاي اﻳﺮان در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ب – ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اداﻣﻪ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازه اي دﭼﺎر ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲ و ﻓﻠﺞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫پ – ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل‪ ،‬وﺟﻬﻪ و‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﺠﺎد آن ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ و ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﺻﻒ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارﻳﻢ ﺗﻜﺬﻳﺐ رﺳﻤﻲ ﺳﻔﺎرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺒﺎر آورد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺎ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻔﻴﺪي‬
‫در ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺎه وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ دﺧﺎﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را اﻧﻜﺎر‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻧﻮع و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻫﺎﺋﻲ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻜﺎرﻫﺎ را ﻣﻄﻠﻮب ﺳﺎزد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮي وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬در ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ واﻗﻌﻲ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮ ﻟﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ در اﻳﺮان ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺷﺎره ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارﺷﻬﺎي درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬در آﻧﭽﻪ روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬در اراﺋﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در رادﻳﻮي‬

‫‪٢‬‬
‫ﺷﻮروي ﻋﻨﻮان ﺷﺪه داراي آﻧﭽﻨﺎن ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﻧﻜﺎر اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي ﻣﻮرد اﺷﺎره را ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ وﺳﺎﺋﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﻲ ﺑﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎﻟﻬﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ دوﻟﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﭘﺨﺶ اﺧﺒﺎر و اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺟﻬﺎن آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ و درك ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺷﺎه در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ اراده ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮف وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﺒﺮﮔﺰاري اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻮﻟﺘﻦ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ اداره اﻃﻼﻋﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ )‪ ( U.S.I.A‬و ﻳﺎ ﺻﺪاي‬
‫) ‪ (VOA‬در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1202‬ﺗﺎ ‪ 1204‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ‪ 351‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻧﻨﮕﻴﻨﻲ زده اﺳﺖ ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺣﻖ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻮدﺗﺎ و ﭘﻲ آﻣﺪﻫﺎي آن‪ ،‬از اﻣﺮﻳﻜﺎ ادﻋﺎي ﺧﺴﺎرت ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺬا اﺻﺮار ﻣﻲ‬
‫ورزد ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور دﺧﺎﻟﺖ ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﻜﺎرﻛﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻲ ﭼﻨﺎن آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺄﻣﻮران اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻛﻮدﺗﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻨﺎد‬
‫ﺷﺪ و ﮔﺰارش ﺳﻴﺎ و ﺳﻨﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻛﺘﺮ‬
‫اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ رﺟﺎﺋﻲ و ﻣﻬﻴﻦ ﺳﺮوري )رﺟﺎﺋﻲ( ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ و در دو ﺟﻠﺪ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﭘﻮزش رﺳﻤﻲ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎدﻟﻴﻦ آﻟﺒﺮاﻳﺖ‪،‬‬
‫وزﻳﺮﺧﺎرﺟﻪ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن در ‪ 27‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،1378‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 17‬ﻣﺎرس ‪ ،2000‬در‬
‫اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻄﻘﻲ در ﭘﻮزش از ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﻳﺮاد ﻛﺮد‪ .‬او‬
‫اﻳﻦ ﻧﻄﻖ را ﻣﻮﺿﻊ رﺳﻤﻰ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻣﺮدم اﻳﺮان ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار دوﻟﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﺳﺎﻻر در اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارد ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺒﺎرزه اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ روﻳﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ روز اﺳﺘﻘﺮار‬
‫اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻧﺰدﻳﻚ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻧﻘﺶ روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ؟‬

‫» دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﺔ آزاده اي را‬

‫اوﺑﺎش ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪...»:‬آن ﻫﺎ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮا آﺗﺶ ﻧﺰدﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﺎ اﻳﺮان را‬
‫آﺗﺶ زدﻧﺪ‪«...‬‬

‫در ﺳﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﻧﻘﺶ» اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ روﺳﻴﻪ‬
‫« ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ » اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ « اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رادﻳﻮ ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ وارد ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آﻳﺎ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط رژﻳﻢ روﺳﻴﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬از‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﺶ روﺳﻴﻪ در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬را اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳﺖ ؟ ﭘﺮس و ﺟﻮي‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ آري ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺎﺋﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ آن رژﻳﻢ از ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺎي ﻛﺎر ﻣﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬در آن‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺧﻮد را از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد اﺑﺮاز‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻮﻟﻬﺎي ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي وﻗﺖ و اﻣﺮﻫﺎي واﻗﻊ را ﻓﻬﺮﺳﺖ وار ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺗﺼﻮر دﻗﻴﻘﻲ از اﻧﺪازه ﻓﻌﻞ ﭘﺬﻳﺮي » ﺷﻮروي « ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﭙﺮاﻃﻮري روﺳﻴﻪ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺖ ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ واﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮوز ﻧﺪاد‪ ،‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻫﻢ ‪ -‬اﮔﺮ‬
‫ﻗﻮل ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺣﺰب را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ‪ ، -‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺮﻧﻴﺎﻧﮕﻴﺨﺖ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮده و ﻣﺴﻜﻮ از راه او‪،‬‬
‫ﺣﺰب را از ﻋﻤﻞ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫درﺧﺎﻃﺮات ﺳﺮﮔﺮد ﻫﻮاﻳﻲ ﭘﺮوﻳﺰ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﺎﻣﺒﺨﺶ از اﻳﺮان‬
‫رﻓﺖ ) ﺳﺎل ‪ ( 1326‬ﻋﻤﻼ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﻪ ﻛﻴﺎﻧﻮري‬
‫داد‪ .‬ﺑﻌﺪا او ﻋﻮض ﺷﺪ و ﺟﻮدت در ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﺴﺌﻮل ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻦ در ﺳﺎل ‪ 1330‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ را در ﮔﺮﮔﺎن‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪم وﻟﻲ از آن ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﺰب اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﺷﻮروي ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻮروي رﻓﺘﻢ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﻛﻪ ﺣﺰب اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻣﻲ داد و او ﺑﻪ ﺷﻮروي ﻣﻲ داد‪ .‬و در زﻣﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري در‬
‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ) ص ‪ ( 544‬اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ » در ﺷﻬﺮ ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ» ﻛﺎ‪.‬گ‪ .‬ب« ژﻧﺮال دوﻟﻴﻦ ﺗﻤﺎس و ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮدش اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ از ﺳﻘﻮط ﺷﺎه ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪاﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي » ﻓﺎﻧﺘﻮم اف ‪ « 14‬را از درون ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺑﻪ ﺷﻮروﻳﻬﺎ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪« .‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ » درﺧﻮاﺳﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫اف ‪14‬از ﺳﻮي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮروي ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ...‬اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ اﻧﻘﻼب ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان آﻣﺪﻳﻢ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب را در‬
‫داﺧﻞ ﻛﺸﻮر آﻏﺎز ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن »ﻟﺌﻮن« ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺠﺪدآ ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ ....‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﺷﻮروﻳﻬﺎ‬
‫دادم‪ «.‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻴﺎﻧﻮري ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 544‬و ‪( 545‬‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬وﻗﺘﻲ دﻗﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدم در ﺷﻨﺎﺧﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻬﺮه ﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﺪه ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺎ ﺷﻮروﻳﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻳﻜﻲ از آن ﭼﻬﺮه ﻫﺎي‬
‫) ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﻮﻫﺮ‬ ‫ﻋﻤﺪه ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آن ﭼﻬﺮه ﻫﺎ ﻛﺎﻣﺒﺨﺶ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻛﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻗﻨﺒﺮ اف ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ (.‬ﻳﻚ ﭼﻬﺮه ﻋﻤﺪه‪،‬‬
‫رادﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ .‬روﺳﺘﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﭼﻬﺮه ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد وﻟﻲ آن اﻫﻤﻴﺖ رادﻣﻨﺶ را ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫روﺳﺘﺎ آدﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻮروﻳﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪.‬‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات ﺳﺮﮔﺮد ﻫﻮاﻳﻲ ﭘﺮوﻳﺰ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻜﻮﺷﺶ ﺣﻤﻴﺪ اﺣﻤﺪي ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻛﻠﻦ )آﻟﻤﺎن (‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ،1377 ،‬ص ‪ 380‬ﺗﺎ ‪( 384‬‬
‫ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬اواﺳﻂ دﻫﻪ ﭘﻨﺠﺎه‪ ،‬ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري دﺑﻴﺮ‬
‫ﺣﺰب‪ ،‬در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻮد‪ .‬واﺣﺪ ﺣﺰﺑﻲ ﭘﺎرﻳﺲ در ﺣﺎل ﺗﺪارك ﻏﺮﻓﺔ » ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮدم« ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺸﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ روزﻧﺎﻣﻪ » اوﻣﺎﻧﻴﺘﻪ« ارﮔﺎن ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻔﺎرش ﻣﺎ‪،‬‬
‫رﻓﻴﻘﻲ ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮري ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪاد ﻣﺮدم اﻳﺮان در ﺣﺎل واژﮔﻮن‬
‫ﻛﺮدن ﻳﻚ دﻛﻞ ﻧﻔﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎﺟﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ دﻛﻞ ﻧﻔﺖ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺔ ﺿﺪ ﺷﺎه و ﻣﺒﺎرزه ﻣﺮدم را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪاد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ روز ﺣﺰب ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺿﻤﻨﻲ‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬او ﻗﻠﺒﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺖ وﻟﻲ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻲ آورد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ آﻳﻨﺪه ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ رﻓﻘﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎج را ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﺮدارﻳﺪ!‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﺻﺮار داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪ .‬وﻟﻲ او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻃﻔﺮه ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﻫﻮﺷﻨﮓ‬
‫ﺑﻬﺰادي ﻋﻀﻮ ﺟﻮان و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﺷﻮر ﻛﻤﻴﺘﺔ ﭘﺎرﻳﺲ ﺳﺨﺖ در ﺗﻘﻼ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﻠﻔﻦ‬
‫را از اﺗﺎق دﻳﮕﺮ آورد و ﮔﺬاﺷﺖ ﺟﻠﻮي دﺳﺖ ﻛﻴﺎﻧﻮري ! دﻳﮕﺮ ﭼﺎره ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺰﺑﺎن آورد‪ .‬ﺣﺮف ﻛﻴﺎﻧﻮري اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه ﻗﺮار اﺳﺖ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻫﻮﻳﺪا ) ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ وﻗﺖ( ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻮ ﺑﺮود و ﻗﺮار دادﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ در دﺳﺘﻮر‬
‫ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺬاﻛﺮات‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮد از ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺎج ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺗﺎج را‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ) «.‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي و‬
‫ﻣﺤﺴﻦ ﺣﻴﺪرﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﭘﻴﺎم اﻣﺮوز ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ، 1381 ،‬ص ‪( 302‬‬
‫رﻓﺘﺎر روﺳﻴﻪ ) » اﺗﻬﺎﻣﺎت « رادﻳﻮ ﻣﺴﻜﻮ ( در ﻗﺒﺎل ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ -‬در ﭘﻲ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻮﺷﻜﻬﺎي روﺳﻲ در ﻛﻮﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﻛﻨﺪي‪ ،‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﭼﻴﺪن آن ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺷﺪت ﻓﻌﻞ ﭘﺬﻳﺮي روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « را درﻳﺎﺑﻴﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دوﻟﺖ ﺷﻮروي دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ زداﺋﻲ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ زد‪ ) .‬آﻟﻜﺴﺎﻧﺪر آدﻟﺮ ﺷﻮروي ﺷﻨﺎس در ﻓﻴﻠﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او (‬

‫‪٣٠‬‬
‫‪ – 3‬ﭼﺮا روﺳﻴﻪ واﻛﻨﺶ ﻛﺎرﭘﺬﻳﺮاﻧﻪ اي اﺑﺮاز ﻛﺮد ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و از ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ روﺳﻬﺎ ﻫﺸﺪار دادﻳﻢ ‪ :‬ﺑﺪون ﻧﻔﺖ ﺣﻴﺎت ﻏﺮب ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ‬
‫از روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﻋﻤﻠﻲ در ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻏﺮب ﺳﺮزﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن وارد ﺟﻨﮓ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬روﺳﻴﻪ اﻳﻦ اﺧﻄﺎر را ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ و وﻗﺘﻲ اﺧﺘﻼﻻت رخ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫‪The memoirs of Sir‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺎﺗﺸﺎن آﺷﻜﺎرا ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﺑﻮد ) ﺻﻔﺤﻪ ‪358‬‬
‫‪( Anthony Eden full Circle‬‬
‫‪ – 4‬ﻣﻮرخ اﻟﺪوﻟﻪ ﺳﭙﻬﺮ راﺑﻂ زاﻫﺪي ﺑﺎ ﺳﻔﺎرت روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي «‪ ،‬در ﻣﻨﺰل ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻛﺸﺎورز ﺻﺪر‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮي وﻗﺖ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ‬
‫ﺻﺪر‪،‬ﻋﻠﺖ » ﺳﻜﻮت روﺳﻴﻪ« در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد را اﻳﻦ ﺳﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ‪:‬‬
‫زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ داد ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ روﺳﻴﻪ ﺑﺮوم و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﺧﻮد را وارد ﻣﺎﺟﺮا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻗﻮل ﻣﻲ دﻫﻢ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺪﻫﻢ‬
‫و اﻳﺮان وارد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻴﺮ از‬
‫ﺳﺮﻛﻮب ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و وارد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ ‪.‬‬
‫‪ - 5‬روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ » ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ « دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق از زﻣﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻃﺮﺣﻲ را از ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺬراﻧﺪ ﻛﻪ » ﻫﻴﭻ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و وزﻳﺮ و اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺎﻟﺖ از ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮ‬
‫رﺳﻤﻲ دول ﻣﺠﺎور و ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎور و ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺖ و ﻫﺮﻛﺲ ﻏﻴﺮ از‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻜﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮاردادي اﻣﻀﺎء ﻧﻤﺎﻳﺪ «‬
‫‪).‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب » ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﺎردﻫﻢ« ‪ ،‬ﻧﮕﺎرش ﺣﺴﻴﻦ‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻛﻲ اﺳﺘﻮان ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ ، 1327‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه‪ ، 1355 ،‬ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺼﺪق درﺻﻔﺤﻪ ‪ 199‬و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺼﻮﻳﺐ آن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 200‬ﺗﺎ ‪ .( 222‬ﺳﻔﻴﺮ روﺳﻴﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺼﺪق را دﺷﻤﻨﻲ‬
‫ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد و ﻣﺼﺪق در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺎم او‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫» راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل اﻳﺮان ﻛﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و‬
‫دﻟﺘﻨﮕﻲ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﮔﺮدﻳﺪ و ﺣﺘﻲ رادﻳﻮ ﻣﺴﻜﻮ اﺳﺘﻨﺎداﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ داد ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق آن را ﻧﺪارم‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺗﻠﺨﻲ ﻛﻪ از اﻣﺘﻴﺎزات دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻛﻠﻴﻦ ﻣﻦ اﺻﻮﻻ ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﻪ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺮوت ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻗﻠﻤﺮو اﻳﺮان داده ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺧﻮش ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ ) «...‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 245‬ﺗﺎ ‪ 249‬ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ (‬
‫‪ - 6‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن » در ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ از ﺳﻮي روﺳﻬﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده را‬
‫وادارﻛﺮد ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻪ واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻨﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع » ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺘﻴﺎزات را‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر اﻋﻄﺎ ﻛﺮد« )ﺑﻘﻠﻢ اﺣﺴﺎن ﻃﺒﺮي‪ ،‬از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﺣﺰب (‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ روﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‪ ،‬دﻟﻴﻞ و‬
‫ﺑﺮﻫﺎن ﺑﺘﺮاﺷﺪ «‪.‬‬
‫)»ﺑﺤﺮان دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻳﺮان ‪ ، 1332– 1320،‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﮓ ﻣﻬﺪوي و ﺑﻴﮋن ﻧﻮذري ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻟﺒﺮز ‪ ، 1372،‬ص ‪ . ( 145‬اﺣﺴﺎن‬
‫ﻃﺒﺮي ﻧﻮﺷﺖ‪ ...» :‬ﺑﻬﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻗﺎﺋﻠﻴﻢ و ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﺤﺒﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺘﺮف ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﻫﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻮد در اﻳﺮان ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﺪي دارد‪«...‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب» ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ازﺟﺎﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪،1355 ،‬‬
‫ص‪( 204‬‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ ﺳﺮ ﺳﭙﺮده و ﻣﺒﻠﻎ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻏﺎز‬
‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﺮاي اﺳﺘﻴﻔﺎي و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺣﻘﻮق ﺧﻮد از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﻌﺎر»‬
‫ﻣﻠﻲ« و» ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن« را ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺷﻤﺮده و آن را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 7‬اﻣﺎ درﺑﺎره ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻳﺮان از ﺷﻮروي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ‪ :‬ﭘﺲ از ورود ارﺗﺶ ﻫﺎي‬
‫ﺷﻮروي و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،1320‬ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد دوﺳﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎري‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫رﻳﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ در اﻳﺮان ﻣﻘﺎدﻳﺮي اﺳﻜﻨﺎس در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ‪ 1321‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮروي در‬
‫ﺗﻬﺮان اﻣﻀﺎ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﻳﺎﻟﻬﺎي در‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻲ ‪ 40 ،‬در ﺻﺪ ارز ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻃﻼ ) دﻻر آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ( و ‪ 60‬در ﺻﺪ‬
‫ﺷﻤﺶ ﻃﻼ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ وﺧﺮوج ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻮروي از اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ ﺑﺎﺑﺖ رﻳﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر) ‪12‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‬
‫ﺑﺎﺑﺖ ‪ 60‬در ﺻﺪ ﺷﻤﺶ ﻃﻼ و ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺎﺑﺖ ‪ 40‬در ﺻﺪ دﻻر آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ( از‬
‫ﺑﺎﻧﻚ دوﻟﺘﻲ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺑﺴﺘﺎﻧﻜﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫وزن ﺧﺎﻟﺺ ﻃﻼي ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﻳﺎزده ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﻳﻜﺼﺪ و ﻧﻮد و ﺷﺶ ﻫﺰار و‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﮔﺮم و ﺳﻲ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان در آﺧﺮ ﻫﺮ ﺳﺎل رﻗﻢ را در‬
‫ﺑﻴﻼن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد و از ﻃﺮﻳﻖ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻧﻚ‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﻜﻮ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺴﻜﻮ آن را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ) .‬ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﻮرخ‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪ 26‬ﻣﺎرس ‪ 1946‬ﺑﺎﻧﻚ دوﻟﺘﻲ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ( ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان‬
‫از دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﺻﻪ آن ﺑﺸﺮح زﻳﺮ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﺑﺖ ﺣﻘﻮق ﮔﻤﺮﻛﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻪ اﻳﺮان وارد ﻳﺎ از‬
‫اﻳﺮان ﺧﺎرج ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﺑﺖ ﻓﺮوش اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ارﺗﺶ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﺑﺖ ﺣﻤﻞ ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﺑﻨﺪر ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪ 296‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻣﺮداد ‪» 1332‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﻳﺮان از دوﻟﺖ ﺷﻮروي « و روز ﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮان ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ 27‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1326‬‬
‫(‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﺪادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮدﺗﺎ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل‬
‫ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده ) ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪ » : ( 163‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ دوﻟﺖ ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪،‬‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ دوﻟﺘﻴﻦ روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان را ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ رﻓﻊ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺣﻞ و‬
‫ﻓﺼﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ‪« .‬‬
‫‪ - 8‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻗﻄﺮه اي ﻧﻔﺖ ﺑﻠﻮﻛﻪ اﻳﺮان را ‪ -‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﺗﺎ ‪ 50‬در ﺻﺪ –‬
‫ﻧﺨﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﺑﺨﺮﻧﺪ‪...‬‬
‫و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ژاﭘﻦ داوﻃﻠﺐ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ‪ 30‬در ﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ در اﺗﺤﺎد ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺼﺮ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ژاﭘﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‪ 30‬در ﺻﺪ ﺗﺨﻴﻒ دادﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﺮان ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮروي‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻓﺮوش ‪ 500‬ﻫﺰار ﺗﻦ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ژاﭘﻦ اﻋﺰام‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﺮه‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ روس ﻫﺎ از ﺣﻮزه ﻧﻔﺘﻲ »‬
‫ﺳﺎﺧﺎﻟﻴﻦ« ﺑﺮاي ﻓﺮوش آزاد ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻮروي آن را ﺑﺎ ‪ 30‬در ﺻﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﻪ‬
‫ژاﭘﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪) ).‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن »ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و راز ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق« ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪاول ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ ‪ ، 1378 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 429‬و ‪( 430‬‬
‫» ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ) ارﺳﻼن ﭘﻮرﻳﺎ( » ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻣﺼﺪق و ﺣﺰب ﺗﻮده« ﻛﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﻮده اي ﻫﺎ ﻳﻚ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﺮا ﺷﻮروي از اﻳﺮان ﻧﻔﺖ ﻧﺨﺮﻳﺪ روﺑﺮو ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 361‬ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ » :‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ از ﮔﻤﺎن ﺑﻴﺮون آﻳﻢ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ راﺳﺘﺎﻫﺎي آن در ﻧﺎﻣﻪ اي ﻫﻤﺮاه دﻓﺘﺮ دوم اﻳﻦ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﻣﺼﺪق ﻛﻪ در اﺣﻤﺪ آﺑﺎد » ﺑﺎزداﺷﺖ« ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﻮروي ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺨﺮﻳﺪﻧﺪ؟‪ .‬ﻣﺼﺪق در‪ 23‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1342‬از‬
‫اﺣﻤﺪ آﺑﺎد ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﻨﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ واﺑﺴﺘﻪ آن را ﻣﻲ آورم‪:‬‬
‫‪...‬ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮده اﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺻﻼح ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﺗﺤﺎد‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻋﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﻼف ﻣﺤﺾ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آرزوﻳﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن دوﻟﺖ از اﻳﺮان ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎ را در ﻣﺒﺎرزه اي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﻋﺎﻳﺪاﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺨﺎرج دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻔﺖ ﻫﻢ ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻧﻔﺖ از ﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﺑﻲ وﺟﺪان ﻛﻪ ده ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﻳﻚ ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﺮﻳﺪه اي را ﻛﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻓﺪاﻛﺎري و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﺠﺎي ﺧﻮد ﻧﺼﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز از ﺟﺎ ﺑﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﻣﻘﻄﻮع اﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻓﺮاد ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن‬
‫زﻣﺎن ﻫﻤﻪ دﻳﺪﻧﺪ و ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫)ﻧﻈﺮ از درون ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان»ﻧﻘﺪي ﺑﺮﺧﺎﻃﺮات ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﺎﻧﻮري«‪،‬‬
‫ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﻲ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ، 1375‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 386‬ﺗﺎ ‪( 387‬‬
‫‪ –9‬ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﺳﻔﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻻﻫﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اول ﺧﺮداد ‪ 1331‬دوﻟﺖ ﺷﻮروي‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎدداﺷﺖ اﻋﺘﺮاض آﻣﻴﺰ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ » ﻗﺮارداد و اﺳﺘﺨﺪام ﻣﺴﺘﺸﺎران ﻧﻈﺎﻣﻲ «‬
‫ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﻴﺶ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﻳﻦ ﻗﺮار داد و اﺳﺘﺨﺪام ﻣﺴﺘﺸﺎران اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺳﭙﻬﺒﺪ‬
‫رزم آرا ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﺑﻪ رزم آرا‬
‫ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫دوم – دوﻟﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺳﻌﻲ داﺷﺘﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎر ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺴﺘﺸﺎران اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪاﻣﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض‬
‫ﺷﻮروي ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن از ﻛﻤﻚ‬
‫ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻧﻈﺎﻣﻲ وﻣﺴﺘﺸﺎران اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻮروي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﺑﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻃﺮف دﻋﻮا ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﺒﻮد!‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم – ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در آن زﻣﺎن ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻜﺮ آن اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﺎن آن‬
‫ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺛﺮ ﻛﻮدﺗﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺮد و اﺳﺎﺳﺎ اﻳﺮادي‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻫﻢ ﻛﺮد) ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻃﻼﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﻪ رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎ (‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻤﺎم دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم ﻫﺎ را در ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻣﺴﺘﺸﺎران ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮدارد و ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻫﻤﺎن‬

‫‪٣‬‬
‫ﻗﺮار داد را ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻬﺪي ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻮروي ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد و اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪق و ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اورل ﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪)) .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻫﺎن »ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده و راز ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق« ‪ ،‬ﺟﻠﺪاول ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ ‪ ، 1378 ،‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 447‬و ‪( 448‬‬
‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎي آن‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻧﺎﻣﻪ زﻳﺮا را ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺬاﻛﺮات ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻀﺎر آن ﺟﻨﺎب ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻤﻜﻲ را ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع آن ﺟﻨﺎب‬
‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺮوت و اوﺿﺎع‬
‫اﻳﺮان اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬از اﺻﻮل ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و دﻓﺎع ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺳﺘﻌﺪاد دﻓﺎﻋﻲ ﺧﻮد آﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﻜﻨﺪ و از ﻫﺮ ﻃﺮﻓﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا از آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد دﻓﺎع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫) اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرخ ‪ 6‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1331‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ص ‪( 632‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق آﻣﺎده ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻻﻫﻪ ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎه ﻗﻮل ﻣﻲ دﻫﺪ در ﺻﻮرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ » ،‬دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ را وادار ﺑﻪ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت و ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎﻣﻠﻲ « ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ‪ .‬در ﻣﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 19 ) 170‬آورﻳﻞ‬
‫‪ ( 1952‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻠﻔﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬وي ﮔﻔﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺣﺮف ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎده و ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻮع آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻋﻼء اﻓﺰود ﻛﻪ ﺷﺎه از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺻﺮار‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺿﻤﻴﻤﺔ‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺷﺎه ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎه آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ آن دوﻟﺖ را وادار ﺑﻪ دادن‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت و ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ « ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪ 581‬ﺗﺎ ‪( 585‬‬
‫ﻣﺎ ﻗﺒﻼ در ) ﺳﻨﺪ ‪ 176‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ، 888. 005 - 2852‬از ﺳﻮي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 28‬ﻣﻪ ( آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ در ﮔﺰارش‬
‫ﺧﻮد آورده ﺑﻮدﻛﻪ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه از وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫وي اﻳﺮان را در راﺳﺘﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻳﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺷﻴﻮه ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد‪. « ..‬و ‪ »-‬ﻋﻼء‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺤﺴﻴﻦ از »ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻦ«‪ ،‬اﻇﻬﺎرﻧﻤﻮد ‪ :‬ﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﻳﺎﺑﺪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ او ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد ﺑﺪون‬
‫ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪ ) ...‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 598‬و ‪ 599‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻣﺎﻛﺎﻟﻮﻧﺴﻜﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﻮروي ﺑﻄﻮر اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﺮﻳﺾ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رأي ﮔﻴﺮي‬
‫در دادﮔﺎه ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﻴﺒﺖ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي در‬
‫ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﻮد ‪ .‬وﻟﻲ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ روز ‪ 22‬ژوﺋﻴﻪ ‪1952‬‬
‫ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ روز ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬رأي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد را ﺻﺎدر ﻛﺮد‪ .‬از ﭼﻬﺎرده ﻗﺎﺿﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﺮان و ﺑﻪ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﻮان دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در رﺳﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ دادﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ رأي دادﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺠﻴﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺿﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ) ﻟﺮد آرﻧﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﻚ ﻧﻴﺮ ( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان رأي داد‪ .‬ﻣﺼﺪق در ﺑﺎره او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺮدان ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬آن ﻗﺎﺿﻲ ﻧﺎﻣﺪار‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ ).‬در ﻛﻨﺎر ﭘﺪرم ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات دﻛﺘﺮ‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1369 ،‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 110‬و ‪(111‬‬
‫‪ - 11‬ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺮوﺷﭽﻒ درﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫اﻧﺼﺎرى‪ ،‬در اواﻳﻞﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،1338‬ﺑﺎزﮔﻮى ﺗﺮدﻳﺪ و ﺑﻰﺗﺼﻤﻴﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ‬
‫ﻣﺮگ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ داﻣﻦﮔﻴﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺷﭽﻒ ﺿﻤﻦ ﮔﻠﻪ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻐﺪاد ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫» ﻣﺎ از ﺗﻴﺮﮔﻰ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻳﺰاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬
‫اﻳﺮادات ﺑﺰرﮔﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ وارد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ روﻳﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻰ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ دوﻟﺖ ﺷﻮروى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﻗﻄﻌﺎت ﺧﺎك ﺗﺮﻛﻴﻪ ادﻋﺎ دارد و ﺣﺘﻰ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ دوﺳﺘﻰ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﻓﺴﺦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻫﺎ ﺣﻖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎ ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪى ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ روزﮔﺎراﻧﻰ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﻢﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﺿﺎ ﭘﻄﺮ‬
‫ﻛﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎك روﺳﻴﻪ را ﺗﺎ آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ اﻣﺘﺪاد ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﭼﻪ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻰ دارم ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮاﺑﺪه آن اﻋﻤﺎل ﺑﺎﺷﻢ؟‪ .‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﻮﺑﻰ ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ از ﻣﺎ ﺟﺰ ﺧﻮﺑﻰ ﭼﻪ دﻳﺪهاﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﺎ از‬
‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻰ ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻧﻜﺮدﻳﻢ؟‪ .‬ﻣﻘﺪم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻛﻤﺎن ﮔﺮاﻣﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ؟ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜﺮدﻳﻢ؟« ) ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ » ﺳﺎﻳﻪ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺳﺮﻛﻮب« از ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﻮﺣﺪ در ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺨﺎرا ﺷﻤﺎرة ‪ 29‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺷﻤﺎره ‪،6‬‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1998‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 189‬و ‪(190‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫‪ - 12‬زﻳﺮك زاده در ﻣﻘﺎم ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠﺖ رﻓﺘﺎر روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را از‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ﺧﺮوﺷﻒ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ » :‬روزي در ﺣﻀﻮر اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺻﺤﺒﺖ از اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻣﺪ ‪ .‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻳﺮان را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ )ﭼﻮن ( ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﻮذ‬
‫آﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮن ﻫﺎ اﺳﺖ « ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 324‬ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﻳﺮك زاده ( ‪.‬‬
‫ﻗﻮل اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﻳﺎﻟﺘﺎ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻣﻴﺎن دو ﻃﺮف ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه در ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دوم ﺑﺮ ﺿﺪ آﻟﻤﺎن و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ژاﭘﻦ ‪.‬‬
‫ﺟﺎ دارد ﻳﺎدآور ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ در آن‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ را آن ﺳﺎن ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺮدن ﻛﺴﺎن و ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن ﻛﺴﺎن و ﺟﺮﻳﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ درك ﺗﺠﺮﺑﻪ آن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن درس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ روش‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻨﺎي ﻓﺮداﻫﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﺎدآوري‪ ،‬ﻣﻮﻗﻊ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ درس ﺑﺰرگ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص روزﻫﺎي ﻛﻮدﺗﺎ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺮدم را ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺨﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﻮي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﻛﻴﺎﻧﻮري ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻃﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮد ‪ .‬آن زﻣﺎن ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮدم ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ‪ 25‬ﻣﺮداد‬
‫‪ ،32‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺸﺪ ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻨﺴﺖ ‪ :‬ﭼﺮا‬
‫رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع ‪ 25‬ﻣﺮداد را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬از آن زﻣﺎن ﺑﺒﻌﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻜﺮدﻧﺪ ؟ ﭼﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻣﺮدم از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ و ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻗﻮاي ﻛﻮدﺗﺎ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ؟‬

‫‪٠‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﻳﻘﻲ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ » اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و‬
‫ﻏﻔﻠﺘﻬﺎﻳﻲ« ﻧﻈﻴﺮ روزﻫﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻪ ﻛﺎدر رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ﺷﺐ ‪ 25‬ﻣﺮداد اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي روي داد و وﻗﺘﻲ ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ ﻋﺼﺮ ‪25‬ﻣﺮداد در ﻣﻴﺪان ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﺤﺎل ﺧﻮدﺷﺎن رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازآن ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺼﺒﻲ وﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده در ﺷﻬﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ وﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ و ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻃﺮح ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻠﻴﻮن ﺑﺪون آﻧﻜﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎ و ﻓﺮار ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻴﺠﺎن زده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻟﻲ‬
‫از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ دﻫﻨﺪﮔﺎن رﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آن‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎن ﻫﺸﻴﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎس‬
‫رﻫﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ و ﻣﻠﻴﻮن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫آﻣﻮزش داده ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ و در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ روزه رﻫﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻮﺳﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺣﺮف ﻣﻲ زدﻧﺪ و ﻣﺮدم را آﻣﺎده ﻧﮕﺎه ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪«...‬‬
‫) » ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،« 1332‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ ‪ ، 1378 ،‬ص ‪( 534‬‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺮاﺻﻞ ﻣﻮزاﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر و ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ) از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻤﺎل آن ( ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن اﺳﺖ ‪ .‬اﺳﺘﻘﻼل در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬
‫راﻫﺒﺮ رﻓﺘﺎر رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﺒﻮده و ﺑﺴﺎ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎي ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬

‫‪١‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن را در ﻧﻈﺮ ﺑﺨﺸﻲ از رﻫﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه ﺟﻠﻮه داده و دﺳﺖ‬
‫ﺑﻜﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﻘﺎم ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از رﻓﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬
‫ﺑﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫* ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺘﻲ در ﺧﻮر ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدن اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل را‬
‫از ﺳﻮي ﺣﺰب اﻳﺮان‪ ،‬در اﺋﺘﻼف ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده ) ﭘﻴﺶ از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ( 1323‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫» ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺣﺰب اﻳﺮان دوري از ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺧﻮد را از اﺣﺰاب ﭼﭗ و راﺳﺖ آن روز اﻳﺮان‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮاﻏﺖ از ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻴﻢ و‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺋﺘﻼف ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻧﻮع ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪« .‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 93‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺿﻴﺎء ﻇﺮﻳﻔﻲ و دﻛﺘﺮ ﺧﺴﺮو ﺳﻌﻴﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان زﻣﺴﺘﺎن ‪( 1376‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ » ،‬ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل«‪ ،‬ﺧﻮد از ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻘﺼﺪ ﺟﺪا‬
‫ﻛﺮدن اﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻲ ﻧﻘﺶ ﻛﺮدن اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﺻﺖ دادن‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮاي دﺳﺖ آوﻳﺰ ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮدن ﺣﺰب ﺗﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺣﺰب اﻳﺮان از ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺋﺘﻼف ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده درس‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬دﻛﺘﺮﻳﻦ آﻳﺰﻧﻬﺎور را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺣﻖ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻲ داد‪ ،‬ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ در ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﺟﺪي ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪:‬‬
‫»‬ ‫»ﺣﺰب اﻳﺮان ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ و اﺣﺰاب‬
‫اﻧﮕﻠﻮﻓﻴﻞ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻲ و ﻃﺮﻓﺪار ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ‬

‫‪٢‬‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان و ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻮاﺿﻊ » ﺳﺎزﺷﻜﺎراﻧﻪ«‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ در دوره » ﺟﻨﮓ ﺳﺮد« درراﺑﻄﻪ ﺑﺎ » ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« و‬
‫ﻧﻔﻮذ ﺷﻮروي و ﮔﺴﺘﺮش » ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ« را ﺟﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ) 1957‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،( 1335‬در ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ» ﺟﻨﮓ ﺳﺮد« ﺑﻴﻦ دو اﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫ﺷﻮروي و آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﺰب اﻳﺮان ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ دوﻟﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور را‬
‫در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮرده و در ﺑﺴﺖ » دﻛﺘﺮﻳﻦ آﻳﺰﻧﻬﺎور« را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫» ﻧﻔﻮذ ﺷﻮروي « و » ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ در ﻋﺮاق‪،‬‬
‫ﺳﻮرﻳﻪ و ﻣﺼﺮ و ﻟﺒﻨﺎن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار داد‪«.‬‬
‫) ﻳﻮﻧﺲ ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﻨﺎب ‪ »-‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺣﺰاب و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان )‬
‫‪ ، « ( 1284 – 1384‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ﭼﺎپ دو م‪ ، 1383 ،‬ص ‪( 495‬‬
‫* ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آن روزﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﺳﻮم ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻮد ‪ .‬اﻣﺎ از دﻳﺪ ﺧﻠﻴﻞ‬
‫ﻣﻠﻜﻲ‪ ،‬ﺧﻄﺮ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد ‪:‬‬
‫» در روزﻫﺎي آﺧﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﻛﻪ ﻣﻠﻜﻲ ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دري ﻣﻲ زد‪،‬‬
‫درﺻﺪد ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ درﺑﺎر و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻣﺪ ‪ .‬دوﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ و ﺑﺎ وﻓﺎﻳﺶ‪،‬‬
‫آل اﺣﻤﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ و ﺑﻪ ﺗﺮس از آن ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﻫﺎ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪،‬‬
‫در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق و ﺑﻪ ﺗﺮس از آﻧﭽﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد اﻳﺎم ﻓﺮﻗﻪ‬
‫دﻣﻮﻛﺮات ﺳﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺑﺎ آن ﺟﻨﺎح ﺑﻪ ﺧﺼﻮص دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻛﻢ در‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ را ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﺮ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ دﻫﻦ آﻟﻮده اي ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻮﺳﻒ‬
‫ﻧﺪرﻳﺪه ﺑﻮد ‪ ...‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻳﻜﻲ دوﺑﺎر در آﻧﻬﺎ ) ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي او ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ( ﺷﺮﻛﺖ‬
‫داﺷﺘﻢ« ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ) »درﺧﺪﻣﺖ وﺧﻴﺎﻧﺖ روﺷﻨﻔﻜﺮان «‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ، 1357 ،‬ص ‪( 205‬‬

‫‪٣‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﻬﺪي آذر‪ ،‬وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬در اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬درﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪﻳﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﺪارك ﻧﻜﺮدﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﺎ دﻳﺪﻳﻢ اﻣﺮ داﻳﺮ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ دوﻟﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻳﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ آن ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و روﺳﻬﺎ‪ .‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺤﻮﻳﻞ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺪﻫﻴﻢ زﻳﺮا اﻣﻜﺎن آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم روزي دوﻟﺖ را از دﺳﺖ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺧﺎرج ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺣﺰب ﺗﻮده و روﺳﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫دادﻳﻢ‪ ،‬اﻳﺮان اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻧﻤﻲ ﺟﺴﺖ !‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد آورده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ از رﻓﺘﺎر دوﻟﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور و رد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻤﻚ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻨﺤﻮي ﺧﺸﻮﻧﺖ‬
‫آﻣﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎي ﺧﺎرج ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روس و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﻫﻢ در ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم دول ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻪ دﻣﻮﻛﺮات‬
‫از ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺪم ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران ﻣﺼﺪق ﻳﻜﻲ ﺑﻌﺪ از‬
‫دﻳﮕﺮي از او ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ روز در ﮔﻮﺷﻪ اي از اﻳﺮان ﺑﺮﺿﺪش ﺗﻮﻃﺌﻪ اي ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﺗﺮس اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬ﺑﺪون‬
‫ﻳﻚ دوﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ دﺷﻤﻦ داﺧﻠﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان روﺑﺮو ﺷﺪ ؟‪ .‬ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﺷﻌﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻌﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن اﻳﻦ ﺷﻌﻮر در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺑﺰودي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎران و ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎدي‬
‫اﻳﺮان ﻫﻢ ﺧﻮد را در ﺑﻦ ﺑﺴﺖ دﻳﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 25‬ﻣﺮداد و رﻓﺘﻦ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد و رم‪،‬‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺿﺮﺑﺖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﺰﻟﺰل اﻣﻴﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن وارد ﺳﺎﺧﺖ و ﻳﺄس ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺷﺪ ‪ .‬ﺷﻜﺴﺖ ﺣﺘﻤﻲ ﺑﻮد ‪ .‬اداﻣﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪،‬‬

‫‬
‫ﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻫﺮ دو‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزه را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ) «.‬ص ‪ 169‬ﻛﺘﺎب‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده(‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ از ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮدن دﺳﺖ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن آﮔﺎه ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ روي ﻧﻤﻲ داد و ﻳﺎ درﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻨﺎ داﺷﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﻮد را از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺟﺪا ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻛﻨﺎر آﻳﺪ ‪ .‬ﺑﻬﺮرو‪ ،‬دورﺗﺮ زﻳﺮك زاده اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻜﺮار ﻗﻮل دﻛﺘﺮ آذر اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» وﻟﻲ در آن روز‪ ،‬واﺿﺢ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺮدم را در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ .‬از‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺎت اول ﻛﻪ ﺧﺒﺮ آﺷﻮب ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در آن‬
‫روز‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻚ ﺗﻚ و ﻳﺎ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ از او ﺧﻮاﻫﺶ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻄﻠﺒﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮد و ﺣﺘﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ‬
‫اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺑﺎ رادﻳﻮ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎزﻳﻢ ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﻗﻴﺎﻓﻪ ﺧﺸﻤﻨﺎك دﻛﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻲ را‬
‫درﺧﺎﻃﺮ دارم ﻛﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﺻﺮارش ﺑﺮاي ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺮدن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬از‬
‫اﺗﺎق دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﺎرج ﺷﺪه ﻓﺮﻳﺎد زد ‪ » :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮ ﻣﺮد آﺧﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ « ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي او ﺑﺮاي ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬او ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮد‬
‫را داﺷﺖ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد در آن ﺗﻐﻴﻴﺮي دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺮﻓﺮض ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻄﻠﺒﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ‪ ‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺻﺮار دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق از ﺧﺒﺮ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ درﮔﻴﺮي روي دﻫﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪311‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﻳﺮك زاده (‬

‫‬
‫اﻣﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻃﻼع داده ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ دارﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ رﺟﺎﻟﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻤﺪت ‪ 27‬ﻣﺎه ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل زﻳﺮك زاده‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در‪ 28‬ﻣﺮداد ﻛﻮدﺗﺎ را در‬
‫ﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﺪ؟ زﻳﺮك زاده ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻨﻄﻮر ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫» آري ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬دوﻟﺖ دﻛﻨﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺴﻬﻮﻟﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن را ﻣﻐﻠﻮب ﺳﺎزد ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺮداي آن روز ﺳﻴﻞ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻜﻬﺎ و ﺗﻬﻨﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺮض ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻫﺎ و وﻋﺪه اﻃﺎﻋﺘﻬﺎ‪ ،‬از ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬وﻟﻲ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ؟ « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 312‬ﺧﺎﻃﺮات زﻳﺮك زاده (‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ او اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻳﺮان ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﺮا ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن را ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻜﺮد و ‪ 3‬ﻣﺎه ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﻴﺎورد ؟ زﻳﺮك زاده ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد اﻳﻨﻄﻮر اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫» در اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي آﺷﻮب‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻻرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻟﻴﺮه ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮق‪ ،‬از ﺟﻨﻮب و از ﻏﺮب اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان داﺧﻞ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮﻫﻤﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذان و رؤﺳﺎي ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺷﺎه ﻫﻢ او را ﻣﻌﺰول ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻃﻐﻴﺎﻧﻲ و در ﻫﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺷﻮﺑﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ‬
‫ﻃﻐﻴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻮل و ﻗﺸﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ .‬دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﻪ ﭘﻮل داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻗﺸﻮن ‪ .‬ﭘﻮل‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻮن ﻧﻪ ﭘﻮل ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ و ﻧﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت و‬

‫‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي داﺧﻠﻲ وﺻﻮل ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺻﺎدرات ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻳﻜﻮت اﻧﮕﻠﻴﺲ واﻣﺮﻳﻜﺎ روﺑﺮو‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻲ ازﺑﻴﻦ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ارﺗﺶ دراﺧﺘﻴﺎرش ﻧﺒﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﺷﻮﺑﻬﺎ را‬
‫ﺳﺮﻛﻮب ﺳﺎزد « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 312‬ﺧﺎﻃﺮات زﻳﺮك زاده (‬
‫اﻣﺎ در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻢ او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫» در زﻣﺎن ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻋﺪه زﻳﺎدي ازﻣﺮدم اﻳﺮان ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﻴﺪان ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬در‬
‫اﻳﺎﻟﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و در دﻫﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺮدم دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق را دوﻟﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪ .‬در ارﺗﺶ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺴﺮان ﺟﻮان ﺑﺎ درﺟﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻮده و‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻲ داد و اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻳﻚ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ در ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ داﺷﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺼﺪق ﺻﺪﻫﺎ و ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺰارﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻫﺮﭼﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ‪ 28‬ﻣﺮداد ارزاﻧﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮد « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 313‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك‬
‫زاده (‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري ازﻳﺎد ﻣﻲ ﺑﺮدﻛﻪ ﻇﺮف ﻳﻚ رﺑﻊ ﻗﺮن اﺳﺘﺒﺪاد ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬از آن ﭘﺲ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﺴﻞ اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ رﺷﺪ را از دﺳﺖ دادﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ 28 ،‬ﻣﺮداد را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺷﻜﺴﺖ ارزاﻧﻲ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻬﺮرو‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺧﺎﻃﺮات زﻳﺮك زاده آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻣﺼﺪق‬
‫دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺼﺪق ﻫﻢ ﻣﺮدم و ﻫﻢ اﻓﺴﺮان ﺟﻮان ارﺗﺶ را داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازد ؟ ﺑﺎ وﺟﻮد ادﻋﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺑﺎره ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده – ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺟﺪي ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ -‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ در اﻳﺮان را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﺮب ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد ؟‬

‫‪٧‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﺼﺪق ﻧﺒﺎﻳﺪ از‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد؟ ﭘﺎﺳﺦ زﻳﺮك زاده ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» اﻣﺮوز ﻛﻪ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و دوﻟﺖ ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ‪‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭼﻬﺮه ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ رد ﻛﻤﻚ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻤﺎم اﺻﻮل ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه و دوﻟﺖ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق از ﺧﻄﺮ ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮت اﺻﻮﻟﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺰودي‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻣﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ دﻳﻮار ﺑﻪ دﻳﻮار ﺷﻮروي ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻢ اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻣﻲ ﺷﺪﻳﻢ «‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 325‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده (‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻬﻨﺪس زﻳﺮك زاده از ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ) ﺑﻨﻈﺮ او ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ (‪ ،‬ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻨﺎ ﻧﺪارﻳﻢ وارد ﻧﻘﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺸﻮﻳﻢ و ﻗﺼﺪ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭼﻪ ﻃﺮز‬
‫ﻓﻜﺮ و ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ آن ﻃﺮز ﻓﻜﺮ و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﻧﻘﺪ ﻧﺸﺪ و ﺳﺒﺐ از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮآورده ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﻨﺪ از ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي‬
‫ﻓﺎﺣﺶ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻗﺾ اﺻﻞ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ » ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺜﺒﺖ « ﺷﺎه اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪن اﻳﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺗﻦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺪار ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬

‫‪٨‬‬
‫ﭼﺎره ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﻛﻮدﺗﺎ ﺷﺪن‪ ،‬ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ ؟‬
‫‪ – 2‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻓﺎﺣﺶ دوﻣﻲ درﺑﺮدارد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫و در ﺻﺪد ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﺮآﻣﺪن را واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻘﺾ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﺑﻲ‬
‫وﺟﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﺑﺎ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ‪ 25‬ﺗﺎ ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ‪27‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﭙﺮد و روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ﻏﺎﻳﺐ وﻣﻔﻘﻮد اﻻﺛﺮ ﺷﺪ ‪ .‬ﻛﻴﺎﻧﻮري‬
‫ﺑﺎ دروغ ﺳﺎزي ﻣﺎﻧﻊ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام ﺣﺰب ﺗﻮده ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ب – اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﻳﺎﻟﺘﺎ‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﻮذ اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و در‬
‫ﺻﻮرت دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ روﺳﻴﻪ روي اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﻮم ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺮاﺑﺮﻛﻮدﺗﺎي‪ 28‬ﻣﺮداد ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ وﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ؟‬
‫ج – ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻮل ﻣﺼﺪق‬
‫ﻛﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده را ﻧﺎﺗﻮان و در ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮدﺗﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺑﻲ اﻃﻼع از ﻣﻴﺰان ﺗﻮان ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻮان را ﺑﺰرگ و ﺗﻮان‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﺖ را ﻛﻮﭼﻚ ﻛﺮدن را ﻫﻢ اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻘﺾ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ‬
‫اﻧﻘﻼب اﻳﺮان در ﺑﻬﻤﻦ ‪ . 57‬در اﻳﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و رژﻳﻢ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دوﻟﺖ و‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺖ و‪ ...‬را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ درﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻮاج اﻧﻘﻼب ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫‪ – 4‬اﻳﻦ رواﻳﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻗﻮل دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﺼﺪق و در روز ‪28‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﻮل ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ‪27‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد ‪.‬‬
‫‪ - 5‬اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺪق ﻧﺎﻗﺾ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي آﺷﻜﺎر و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻌﺪ از‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻓﻜﺮ‬
‫راﻫﻨﻤﺎ و ﻋﻤﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻘﺪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮ راﻫﺒﺮ ﻋﻤﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻗﺒﻮل دﻛﺘﺮﻳﻦ آﻳﺰﻧﻬﺎور ) ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ (‪،‬‬
‫‪ – 2‬ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪،‬‬
‫‪ – 3‬ﺗﻘﺪم آزادي ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل‪،‬‬
‫‪ – 4‬اﺳﻢ ﻧﺒﺮدن از ﻣﺼﺪق ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫‪ – 5‬ﺳﻜﻮت در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺳﻨﺘﻮ و‬
‫‪ – 6‬روﻳﻪ ﻛﺮدن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﺒﺮ و اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺎ اﻧﻘﻼب ﺑﻬﻤﻦ ‪،57‬‬
‫‪ – 7‬ﻣﻐﺘﻨﻢ ﻧﺸﻤﺮدن ﻓﺮﺻﺖ در روزﻫﺎي اول اﻧﻘﻼب ﺑﺮاي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﻧﻘﻼب ﺷﺪن از ﺳﻮي اﻛﺜﺮﻳﺘﻲ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺷﺎه از ﺳﻮي اﻗﻠﻴﺘﻲ از‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب و در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼب ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از رژﻳﻢ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از آن ﺑﺨﺶ ازروﺣﺎﻧﻴﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﻧﺤﺼﺎر رﻫﺒﺮي را ﺑﻪ ﺧﻮد ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﺻﻞ راﻫﻨﻤﺎ‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺒﻮد و ﻓﻜﺮ راﻫﻨﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻜﺴﺖ در ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺷﺪو‬
‫رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎي آﺷﻜﺎر و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻨﺎد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺨﻮرده ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ واﻣﺪار ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا آن‬
‫درس ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎ از ﭘﺲ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ درس اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ راﻫﻨﻤﺎ‬

‫‪٠‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺛﻨﻮﻳﺖ ﺷﺪ و آدﻣﻲ ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن دو ﻗﺪرت دﻳﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﻋﻘﻞ را از‬
‫ﻣﺤﺪوده دو ﻣﺤﻮر رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﺤﺪود ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻴﺎن ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ و ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻮد ‪ .‬درﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ درس‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻓﻜﺮ راﻫﻨﻤﺎ ﻗﺪم از ﻗﺪم ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﻮش ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻣﺒﺎدا ﻓﻜﺮ راﻫﻨﻤﺎ آدﻣﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت ﻧﺎﺗﻮان ﺑﮕﺮداﻧﺪ ‪ .‬ﺻﺎدق ﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و‬
‫ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎرزان ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﻜﺮ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از روﻳﺎروﺋﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎﺋﻲ ﺗﺎ آن ﺣﺪ ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪» ،‬ﻣﺼﺪق ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﺪ «‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺿﻌﻔﻲ ﺑﺰرگ و ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺻﻞ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﻤﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ .‬راﺳﺘﻲ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻗﻮاﺋﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻪ ﻗﻮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ‪ .‬از ﺳﻮﺋﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻳﺎ ﻏﻔﻠﺖ از اﺳﺘﻘﻼل در اﻧﺪﻳﺸﻪ و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻳﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ ) ﺣﺰب ﺗﻮده ( ﻓﻠﺞ ﻛﺮده ﺑﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻏﻔﻠﺖ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ در ﻓﺮﺻﺖ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آوردن‪ ،‬ﺑﺮاي ارﺗﺶ ﺗﺎ ﻛﻪ روﺣﻴﻪ و رﻓﺘﺎر ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﻗﺮار داد ‪.‬‬

‫*آﻣﺮ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬آﻳﺰﻧﻬﺎور در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‬

‫ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ » ﺷﺶ ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ از‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﻀﺎر و ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬آﻗﺎﻳﺎن ﺑﺎﻗﺮ ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫‪١‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ اﻋﻠﻢ ﺳﻔﻴﺮ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ اﻣﻴﺮ ﻋﻼﺋﻲ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر‬
‫در ﺑﻠﮋﻳﻚ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻓﺮوﻫﺮ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر در ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﺮﻧﻈﺮ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر در‬
‫ﻳﻮﮔﺴﻼوي و ﻏﻼﻣﻌﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻮري وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر و ﻛﺎردار در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ‪ .‬ﻇﻤﻨﺎ‬
‫ﻣﺮﺣﻮم اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ﺳﻔﻴﺮ در اﻳﻼت ﻣﺘﺤﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎ را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ رﻏﻢ اﺻﺮار زاﻫﺪي از ﺳﻤﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎداد‪.‬‬
‫)» ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ در دوران ﭘﻬﻠﻮي «‪ ، 1300 ، 1357 ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ‬
‫ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﭘﻴﻜﺎن‪ ، 1377،‬ص‪( 220‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ » ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺶ آﻣﺪن ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﻣﺮداد و‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺷﺎه ﺑﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎء داد ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺗﻮﺻﻴﺔ ﺷﺎه‪ ،‬از ﺻﺎﻟﺢ دﻋﻮت و ﺧﻮاﻫﺶ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن‬
‫ﺳﻤﺖ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ و ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﮔﻔﺖ ﺧﻴﺮ‪ .‬دﻳﮕﺮ اداﻣﺔ ﻛﺎر ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻣﺪاﻓﻊ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻠﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﻮده‬
‫ام ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮده اﻳﺪ‪ .‬از ﻣﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ از ﻓﺮدا ﭘﻴﺶ دوﻟﺖ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻋﻨﻮان ﻛﺮده ام ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻢ‬
‫اﺧﻼﻗﺎ درﺳﺖ ﻧﺒﻮد و ﻫﻢ آﻧﻜﻪ آﻧﻬﺎ در ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ داﺷﺘﻢ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪﺷﻪ اي ﺑﺪان وارد آﻳﺪ‪) .‬در ﺑﺎره‬
‫اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ اﻳﺮج اﻓﺸﺎر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎب روﺷﻦ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪، 1384 ،‬‬
‫ص ‪( 179‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ » :‬وﻟﻲ ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﺪن در اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻼح و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻢ‪ ).‬وي در آن وﻗﺖ ﺳﻔﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ اﻳﺮان در اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﻮد ( ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻮاب دادم ﻛﻪ ﻣﻦ ﻳﻚ ﺳﺎل از ﭘﻠﻪ ﻫﺎي وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺎﻻرﻓﺘﻪ ام و ﮔﻔﺘﻪ ام ﻣﺼﺪق ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻧﺎﺟﻲ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬

‫‪٢‬‬
‫ﭘﺪر ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﻈﻬﺮ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ وﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ زاﻧﻮ در آورده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺴﺖ وﻣﻘﺎم از ﻋﻘﻴﺪه ام دﺳﺖ ﺑﺮدارم؟ ﺧﻴﺮ ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ‪ .‬ﻟﺬا از ﻣﻘﺎم ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ دادم ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺎرﺷﺎل آﻳﺰﻧﻬﺎور‬
‫رﺳﻴﺪم‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻫﻤﺔ ﺳﻔﺮا ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ده دﻗﻴﻘﻪ وﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭼﻬﻞ دﻗﻴﻘﻪ وﻗﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ) .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ آﻳﺰﻧﻬﺎور از ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﺳﺘﻮان ﺳﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﺻﺎﻟﺢ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺣﺘﺮام ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ( ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد رو ﻛﺮد ﺑﻪ ﻣﻦ و ﮔﻔﺖ ﻣﻦ وﺟﻮد دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﻣﻠﺖ‬
‫اﻳﺮان ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ .‬اﻓﺴﻮس ﻛﻪ ﻣﺎ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ از وﺟﻮد ﺷﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ در ﺟﻮاب‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ‪:‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻣﺎرﺷﺎل‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺰﻧﻬﺎور‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻣﻦ اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ام ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻣﺎرﺷﺎل ! اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ده‬
‫روز ﭘﻴﺶ در اﻳﺮان ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﺧﻮرد و ﺧﻤﻴﺮ ﻛﺮدﻳﺪ و ﺷﺎه را ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ؟‪.‬‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور از ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻦ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و دﺳﺖ ﻣﺮا ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻛﻨﺎر ﺧﻮدش‬
‫ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻗﺎي ﺻﺎﻟﺢ ﺷﻤﺎ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺎﻃﻲ ﻛﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ را‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻢ و ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﺮج ﻛﻨﻢ و ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان ﺑﻮد‬

‫‪٣‬‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﻤﺔ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﺘﺶ ﺧﺮج ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺟﻮر در ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﺎ داد‪ ،‬ﻳﻚ دﻫﻢ آن را‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داد‪ ،‬اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺷﺮاﻓﺖ اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق ﻫﻴﭽﻲ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫در ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن داراي ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻗﺮار دادﻫﺎي دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺣﺴﺎس و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﺮا در ﻣﻮرد دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻴﻜﻨﻢ ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻣﻦ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺎﻟﺢ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﺷﻚ ﻫﺎي ﻣﻦ ﺧﺸﻚ ﺷﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﺪا ﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﺮدم و از در آﻣﺪم‬
‫ﺑﻴﺮون‪) «.‬ﻣﺼﺪق و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﺖ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﮕﺎر ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪،‬‬
‫‪ ، 1381‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 40‬و ‪(41‬‬

‫‪24‬‬
‫راﺑﻄﻪ آﻣﺮ و ﻣﺄﻣﻮر ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه و زاﻫﺪي‬

‫‬
‫از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ‪ - 1 :‬ﺷﺎه و زاﻫﺪي ‪ -2 -‬اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي ‪ ،‬زاﻫﺪي و‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‬
‫‪ - 3‬ﻓﻀﻞ اﷲ زاﻫﺪي و دﻳﮕﺮ ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ‪ - 4‬ﺗﻴﻤﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﻨﺎي ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ درس‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز و ﻧﺴﻠﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ‪ .‬ﻧﺴﻠﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ در اﺳﺘﻘﻼل و آزادي را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ‪.‬‬
‫درﻳﺎﺑﻨﺪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺧﻮد‬
‫را وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻠﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرت ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻲ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ و ﻋﻘﺪه ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﺋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم‬

‫‬
‫اﻳﺮان و زورﮔﻮﺋﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد و ﭼﺮا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﻘﺎرت ﺣﺎﻛﻤﺎن و‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﻲ ﺣﺎﻛﻤﺎن‪ ،‬وﺟﺪان ﻣﻠﻲ را ﺑﺮ آن ﻣﻲ دارد ﻓﺮﻣﺎن ﻗﻴﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ دوﻟﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ؟ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد‪،‬ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻴﻢ‪ ،‬از زﺑﺎن اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﺎه و زاﻫﺪي‪ ،‬دو ﻣﻬﺮه اي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺷﺎه و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﺑﺎزي‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ ‪:‬‬

‫* ﺷﺎه و زاﻫﺪي‪ ،‬ﻧﻘﺶ دو دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ‬

‫دﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از او »‬
‫رﻫﻨﻤﻮد « ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ !‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 21 ) 352‬اون ‪ ، ( 1953‬ﻳﺎدداﺷﺘﻲ از ﺑﺎﻳﺮود‪ ،‬ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ‬

‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ و اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺑﻮوي‪،‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ‪،‬‬
‫‪ – 1‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪق ﻛﺮدن زاﻫﺪي‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﭘﻴﺮوزي‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬و‬
‫‪ – 2‬روﺷﻲ ﻛﻪ زاﻫﺪي ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬او ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻗﻮام را ﺑﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻣﺼﺪق را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬رﻫﺎ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ‪ .‬و‬
‫‪ – 3‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي را ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻛﻤﻚ در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﮕﺬارد‪) ...‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1204‬ﺗﺎ ‪ 1206‬ﻛﺘﺎب‬
‫(‬

‫‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 353‬ﺗﻬﺮان ‪ 23‬اوت ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪.‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎه‪،‬‬
‫ﺑﺪون ﺳﺮ و ﺻﺪاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺎ او دﻳﺪار ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﮔﺮﻣﻲ ﺑﺎ او‬
‫روﺑﺮو ﺷﺪه واز دوﺳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوو اﻳﺮان ‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎ ‪ ‬اﺑﺮاز ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد و از ﻗﻮل آﻳﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎم ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﺑﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺠﻴﺪ از ﺷﺎه اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان زاﻫﺪي رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ اﺻﺮار ورزﻳﺪه اﻧﺪ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ داراﺋﻲ ﺷﻮد و‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫«‪ ،‬ﺑﻪ وي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﻳﻦ اﻃﻼع ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻣﻴﻨﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ‪‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ! ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ در ﺳﻔﺎرت وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت‬
‫وزﻳﺮان ﺑﺪون ﺷﻮر ﺑﺎ او ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫از ﺷﻨﻴﺪن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪ .‬او در ﺟﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ارﺗﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬ﺑﻮﻳﮋه ﻣﻬﻢ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﺧﺎﻟﺘﻲ در آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻦ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﻴﺮد ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬زاﻫﺪي و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﺎه و ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‬
‫ﺑﻨﺤﻮي ﻗﺪرداﻧﻲ ﺧﻮد را اﺑﺰاز ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬در ﻧﻈﺮ دارد اﻳﻦ‬
‫ﻗﺪرداﻧﻲ را ﺑﻌﻤﻞ آورد ‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎزﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن و ﭘﺎداش ﻣﻲ دﻫﺪ ! ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1206‬ﺗﺎ ‪ 1211‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪) 357‬ﺗﻬﺮان‪ 27 ،‬اوت ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره دﻳﺪارش ﺑﺎ زاﻫﺪي اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪار‪ ،‬زاﻫﺪي ﻛﻤﻚ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي زﻳﺎدي را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ او ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ » ﺣﻞ‬

‫‪٧‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ «‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻟﻨﮓ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ‪ .‬و‬
‫زاﻫﺪي او را از ﭘﻴﺎﻣﺶ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ روﺳﻴﻪ » ﺷﻮروي « آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ ‪ » :‬ﺳﻔﻴﺮ ﺷﻮروي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺿﺪ ﺷﻮروي در ‪ 19‬اوت و‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻮروي اﻋﺘﺮاض ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﺎ‬
‫دادن ﭘﻴﺎم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫ﺣﻔﻆ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺳﺖ‪،‬‬
‫آرام ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻦ از ﻣﺒﺎرزه ﺧﻮد ﺑﺮاي رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﺮدن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ راﺿﻲ ﻛﺮدن اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ دارم ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪1216‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 1219‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 358‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 27 ،‬اوت ‪ ، ( 1953‬ﻳﺎدداﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻳﻜﺼﺪ و ﺷﺼﺘﻤﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ‬
‫داد ﺗﺎ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪ ... » :‬وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل وي‬
‫ﺑﻄﻮر ﺟﺪي اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﭘﺲ از آن ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ارﺗﺶ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺣﻀﻮر اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دﺳﺘﻜﺎري و دﺧﺎﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1220‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 316‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮي‬
‫او ﺑﺎ زاﻫﺪي اﺳﺖ ‪ .‬زاﻫﺪي در ﺑﺎره راﺑﻄﻪ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ « ﺷﻮروي « ﺑﻪ او‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻳﺮوز ﻣﻦ ﺑﺎ زاﻫﺪي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫)ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎره ‪ ،(...536‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮا از ﺗﺤﻮل رواﺑﻂ‬
‫اﻳﺮان و ﺷﻮروي آﮔﺎه ﺳﺎزد ‪ .‬اﺧﻴﺮا ‪ ‬ﺗﻤﺎﺳﻬﺎﺋﻲ از ﻃﺮف ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروي ﺑﺎ‬
‫وي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع از ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ وي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ رواﺑﻂ ﻋﺎدي دوﺳﺘﺎﻧﻪ را‬

‫‪٨‬‬
‫ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺷﺮاﺋﻂ زﻳﺮﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه از دادن‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺮاﺑﻜﺎر و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫و ﻣﻌﻨﻮي از آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ب – اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺑﺮاﺑﺮ و ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ اﻳﺮان داﺷﺘﻪ و از‬
‫اﻧﺠﺎم ﺗﻬﺪﻳﺪات آﺷﻜﺎر و ﺑﻲ ادﺑﺎﻧﻪ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ج – رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﻔﻮظ و‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1229‬و ‪ 1230‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﺮان ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﭘﻴﺎم ﺳﻔﻴﺮ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرخ‬
‫اﻟﺪوﻟﻪ ﺳﭙﻬﺮ از ﺳﻮي او ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ داده ﺑﻮد‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﺮان ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ واﮔﺬار ﻧﻜﻨﺪ و وارد اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺸﻮد ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 366‬ﺗﻬﺮان ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺶ ﺑﺎ زاﻫﺪي اﺳﺖ ‪ .‬زاﻫﺪي‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ » :‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻢ از ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺤﺒﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺄﺳﻒ ﻫﺴﺘﻢ‬
‫‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻴﻬﻦ دوﺳﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ دﺷﻮارﺗﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ‪ ‬ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﺪ ‪ « .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وﻋﺪه ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻧﻤﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ » :‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ را ﺑﺪﻫﻢ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻛﻤﻚ ﻓﻮري اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫« ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1247‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 367‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 17 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،( 1953‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺼﺖ و دوﻣﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬اﺳﻤﻴﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﺧﻮد را اﻳﻦ ﺳﺎن‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ 45 » :‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﺑﺮاي ‪ 6‬ﻣﺎه ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺗﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ راه ﺑﻴﻔﺘﺪ ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺣﻘﻮق در ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫«‪ .‬ژﻧﺮال اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺰ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻘﻮق در ارﺗﺶ‬
‫اﻳﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1250‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 368‬ﺗﻬﺮان‪ 18 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره دﻳﺪار او ﺑﺎ ﺷﺎه اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺰد او از ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ از ﺗﻌﺎرﻓﺎت ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬آﻳﺎ وي از ﺟﺮﻳﺎن و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻣﻮر‬
‫رﺿﺎﻳﺖ دارد ؟ وي ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ :‬روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ از ﮔﺮدش ﻛﺎرﻫﺎ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ ‪.‬‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺘﻬﺎي روزاﻓﺰوﻧﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬ﺷﻜﺎﻳﺘﻬﺎ در‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬از ﺿﻌﻒ اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان و اﻧﺘﺼﺎب اﻓﺮادي ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﻛﻠﻴﺪي و ﺣﺴﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺪم ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ آﻧﻬﺎ اﺛﺒﺎت‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬زاﻫﺪي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ در ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﺎﻻﻳﻖ و ﻓﺎﺳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ارﺗﺶ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻦ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده ام اﻣﺎ زاﻫﺪي از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺸﺪارﻫﺎ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬اﺷﺎرات اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت دﻟﺴﺮد ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ « و ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫رﻫﻨﻤﻮد ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺸﺎر دارد‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ وي و‬
‫زاﻫﺪي در ﻣﻮرد ارﺗﺶ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد زاﻫﺪي‬
‫در ارﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﺷﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻣﻲ زﻧﺪ و ازﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زاﻫﺪي‪ ،‬دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﺑﻪ ارﺗﺶ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد‬
‫ارﺗﺶ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ «.‬ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﻫﺮﮔﺎه زاﻫﺪي ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ وي‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ارﺗﺶ ﻛﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺧﺘﻼف و ﻳﺎ‬

‫‪٠‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻲ در ﺑﺎره وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ « ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ارﺗﺶ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺴﺎس‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻛﺎدر و رده ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن آن‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺛﺒﺎت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺎه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ‪،‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺪون آﮔﺎه ﻛﺮدن ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪ « .‬ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ را ﻗﺒﻼ ‪ ‬از ﻧﻴﺎت ﺧﻮد آﮔﺎه ﺳﺎزم اﻣﺎ آﻣﺎده‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻗﻮل دﻫﻢ از اﻧﺠﺎم ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ دراﻣﻮرﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺪان اﻳﺮاد و اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻛﻨﻢ ‪ . « ....‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺧﻮد‬
‫را از ﻣﺴﻴﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و وزﻳﺮ دﻓﺎع ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﺑﻼغ ﻛﻨﻴﺪ ‪ .‬در‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و وزﻳﺮ دﻓﺎع‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺑﺮﺧﻲ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻗﺒﺎل آن آﻣﺎدﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ اﻃﻼع ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ‪« .‬‬
‫ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم دﺳﺘﻮرات ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺪون اﻃﻼع ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﺪﻫﻢ ‪« .‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻄﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ اﻋﺘﺒﺎرات اﺿﺎﻓﻲ در ﻣﺎه ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ‪ ...‬آﻳﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان اﺳﺖ ؟‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ‪،‬‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼ ‪‬‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد و‬
‫ﻳﺎ ﺑﻨﻈﺮ ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ اﻳﺮان اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ ‪« .‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ » ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺟﻨﺠﺎل آﻓﺮﻳﻦ و ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ را ﻓﻠﺞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ « ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ رﻫﻨﻤﻮد ﻣﻲ دﻫﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻏﻴﺮ آزاد‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ‪ » :‬ﻫﺮﮔﺎه از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد اﻳﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮدان ﻣﻴﻬﻦ‬

‫‪١‬‬
‫دوﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل‬
‫اﻳﺮان و ﺗﺄﻣﻴﻦ رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ اﻳﺮان دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬در ﺷﺮاﺋﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.. ،‬ﻟﺬا‬
‫اﻟﻒ – ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ اﻳﺮان ﻏﻴﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ب – ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ اﻳﺮان ﻏﻴﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﻫﻨﻴﻦ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ « ‪ .‬ﺷﺎه ﻛﻪ ﺟﻮاز اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻏﻴﺮ آزاد را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻘﺮون ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ » ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻈﺎرت ﺷﺪه‬
‫« ﺑﺎﺷﺪ « ‪.‬‬
‫از ﻧﻮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﺶ و ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺷﺎه ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻳﻚ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻓﻮري ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﺮاي ارﺗﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ‬
‫‪ :‬آﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺎه آورﻳﻞ‪ » ،‬ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴﻪ ارﺗﺶ « ‪ ،‬ﻓﻮرا ‪‬‬
‫ﻳﻚ ﻛﻤﻚ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﻌﻤﻞ آورد؟ ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﺑﻠﻪ ‪ .‬و اﺑﺮاز‬
‫اﻣﻴﺪواري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻓﻮري درﻳﻎ ﻧﻜﻨﺪ ‪.‬‬
‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬در ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻐﺰﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﭼﺮا ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺜﻞ اﺑﺘﻬﺎج ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ؟ ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻪ‬
‫زاﻫﺪي ﻓﺸﺎر آورده اﺳﺖ اﺑﺘﻬﺎج را ﺑﻜﺎر ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ زاﻫﺪي اﻳﻦ ﻛﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1251‬ﺗﺎ ‪. ( 1259‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 369‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 23 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ داﻟﺲ‪،‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ دوﻟﺖ ﺷﺎه – زاﻫﺪي‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﺑﻼغ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪٢‬‬
‫اﻟﻒ – ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺳﻬﺎم آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و ﻧﻴﻤﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ داچ ﺷﻞ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫اﻳﺮان ) ‪ 25‬درﺻﺪ ( ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ب – ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﺎرﻛﺖ آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و ﻫﻠﻨﺪي‪ ،‬در واﻗﻊ‪75 ،‬‬
‫درﺻﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان از اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﺮﻧﺪ ‪ ) ... .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪1262‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬

‫* » ﺷﺎه« اﻳﺮان از اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ وﻇﻴﻔﻪ‬

‫ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ !‬

‫◄ در دو ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬از دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬

‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻠﻴﺲ در ﻛﺸﻮر را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻋﻬﺪه ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭘﻴﺸﺮوي روﺳﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻳﺪ؟ ‪:‬‬
‫* ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 370‬ﺗﻬﺮان ‪ 29‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش از ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬درﺳﺖ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‪.‬‬
‫ﺷﺎه از اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬
‫» اﻣﺮوز‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ از ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺧﻮد در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ او از ﻧﻈﺮات اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﺎره ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ‬
‫ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي آن آﻣﺎده ﺷﻮد‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻣﻨﺤﺼﺮا ‪ ‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن در‬
‫داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﺑﻜﺎر رود ؟ آﻳﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ارﺗﺶ در ﺻﻮرت‬
‫‪٣‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز زﻧﺪ و‬
‫ﻣﺘﺪرﺟﺎ ‪ ‬از ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ دﻓﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫؟ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺻﺮﻓﺎ ‪ ‬ﭘﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮع ارﺗﺶ ﻻزم اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ در ﻣﺪت ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ از ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ارﺗﺶ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ارﺗﺶ ﺑﺨﻮاﻫﺪ وﻇﺎﻳﻒ ﭘﻠﻴﺴﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻛﺎرآﺋﻲ و ﻧﻮع ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت آن ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ وﻇﺎﺋﻒ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازﻧﺪه را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬داراي ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎ‬
‫ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوي ﭘﻠﻴﺴﻲ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع ﺳﺎز و ﺑﺮگ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﺷﺎه اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﺳﺌﻮاﻻﺗﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ .‬وي‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﭘﺲ ازﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ داده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ او اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﺳﺘﻨﺒﺎط او اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ارﺗﺶ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ در اﻳﺮان ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻗﺘﺎ ‪ ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1265‬ﻛﺘﺎب (‬
‫* ﺳﻨﺪ ‪ ) 385‬ﺗﻬﺮان ‪ 14‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﺎه ‪:‬‬
‫» در ﺧﻼل ﻫﺮﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻛﻪ در ‪ 14‬و ‪ 22‬و ‪27‬‬
‫اﻛﺘﺒﺮو‪ 10‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬او در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ اﻳﺮان‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده و اﺻﺮار ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫‪ .‬ﺗﺎ در ﻛﻮﺗﺎه زﻣﺎن ﻛﺎر آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮﺳﺎزي ﺳﺎز‬
‫وﺑﺮگ‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزي ﺳﺎزﻣﺎن و آﻣﻮزش ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد ‪.‬‬

‫‬
‫‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ‪ 14‬اﻛﺘﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬در ﺑﺎره اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻢ در‬
‫ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺎز و ﺑﺮگ آن ﻧﻮ‬
‫ﺳﺎزي ﺷﻮﻧﺪ و آﻣﻮزش ﻣﺠﺪد ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت زﻳﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺤﻦ و آﻫﻨﮓ ﻣﺜﺒﺘﻲ داﺷﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﭘﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ب – ﻫﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻴﺮوي ﭘﻠﻴﺲ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺮوي دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازي در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﺷﻤﻦ را ﻧﻴﺰ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﻮرد ﺗﻬﺎﺟﻢ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬دارا ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ارﺗﺶ آن آﻣﺎدﮔﻲ را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻓﺎع ﺑﭙﺮدازد و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻬﺎﺟﻢ ﺧﺎرﺟﻲ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﻏﺮور و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ارﺗﺶ‬
‫ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ؟ «‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﮕﻔﺘﺎ از اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺣﻘﺎرت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ! از دو دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬

‫ﺿﺪ ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻠﻴﺲ در ﺧﺪﻣﺖ ﺳﻠﻄﻪ اﻳﻦ دو ﻗﺪرت‪ ،‬ﺣﻘﺎرت‬
‫آﻣﻴﺰ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﺴﺎ او ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر و وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ‬
‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﭘﻠﻴﺲ داﺧﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮد و ﺧﻮرد ﺛﺮوت‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬او ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ارﺗﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن زور ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴﻞ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ را‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻄﻮر ﻧﺪﻫﺪ ‪ .‬او ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ارﺗﺶ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻏﺮور ﻧﺪارد و اﺣﺴﺎس ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﺎرت در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺑﺎﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﺮآﻧﺶ ﻣﻲ دارد از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺶ اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﺎ ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان وﻇﻴﻔﻪ‬

‫‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺮگ ﻗﻮاي ﻏﺮب را درﺑﺮاﺑﺮ روﺳﻴﻪ دادن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺮور آور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺻﺪﻳﻖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺳﻪ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﭘﻠﻴﺲ ﺣﺎﻓﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﺳﻠﻄﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ – اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ اﻳﺮان و دﻳﮕﺮي ژاﻧﺪارم اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و ﺳﻮم ﻛﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻤﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ روﺳﻴﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ و ﻣﺴﺘﺸﺎران اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ را ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬درﮔﺰارش ﺟﻮزف ﺳﻴﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻣﻌﺎون وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺤﻘﻴﻖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 10‬ژوﺋﻦ‬
‫‪ )1975‬رواﺑﻂ اﻳﺮان و آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺻﻔﺤﺎت ‪ 400 - 401‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﻨﮕﺮه(آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬ﻓﺮوش ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان از ﻃﺮﻳﻖ دوﻟﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ‪ 524‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر در ﺳﺎل ‪ 1972‬ﺑﻪ ‪ 3 / 91‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫دﻻر در ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ ‪ 1974‬و ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻪ ‪ 2/9‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر در ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ‬
‫‪ 1975‬رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻫﺎي اوﻟﻴﺔ ﻓﺮوش ﺑﺮاي ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ ‪ 1976‬ﻣﻌﺎدل ‪1 / 3‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺷﻬﺮوﻧﺪان دوﻟﺘﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﻛﻪ در ﺻﺪ ﺑﺎﻻﺋﻲ از آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ از رﻗﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 15000 – 16000‬ﻧﻔﺮ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1972‬ﺑﻪ ‪ 24000‬ﻧﻔﺮ در ﺳﺎل ‪ 1976‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1980‬اﻳﻦ رﻗﻢ‬
‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ‪ 50000 – 60000‬ﻧﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ در دوران اﻧﻘﻼب ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ رﻗﻢ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪ 1980‬رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ )» ﻛﺘﺎب ﻓﺮاز و ﻓﺮود‬
‫دودﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي« از ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اردﺷﻴﺮ ﻟﻄﻔﻌﻠﻴﺎن ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب ‪ ،1375 ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ص ‪ ( 510‬و) ﻛﺘﺎب » ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﺔ اﻳﺮان) از ﻛﻮدﺗﺎ ﺗﺎ اﻧﻘﻼب ( « ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ ‪ ،‬ﭼﺎپ اول ‪ ، 1371 ،‬ص ‪( 534‬‬
‫‪ - 2‬ﺧﺒﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان درﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪ اي‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر در ﻫﻤﺎن‬
‫زﻣﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮا ن»اﮔﺮ اﻳﺮان ازدﺳﺖ ﺑﺮود« ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﮔﺰارش ﺳﻨﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫در ﺑﺎرة ﻓﺮوش اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان "ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ" راﻫﻲ اﻳﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻗﺎي اﻧﺼﺎري و ﺷﺎه‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺷﺎه دو ﺳﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮاه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻛﻴﻬﺎن ﻫﻮاﺋﻲ‬
‫ﻣﻮرخ ‪ 18‬اوت ‪ 1976‬از ﻗﻮل آﻗﺎي ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ » :‬اﮔﺮ اﻣﺸﺐ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﻦ‬
‫ﻫﻨﻮز ﻛﺖ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻧﺪاده ام‪ ،‬دﻟﻴﻠﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻢ ﺑﺎ "ﻫﻮﺷﻨﮓ"‬
‫ﻫﻨﻮز ﺷﺮوع ﻧﺸﺪه اﺳﺖ «!! از ﻗﺮار ﭘﺲ از ﻣﺬاﻛﺮات آﻗﺎي اﻧﺼﺎري در ازاء ﺳﺎﻟﻲ‬
‫‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺧﺮﻳﺪ از اﻣﺮﻳﻜﺎ ) ﻫﺮاﻟﺪ ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻣﻮرخ ‪ 7‬و ‪ 8‬اوت ‪ ( 1378‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن رﻗﻢ ﻧﺎﭼﻴﺰي اﺳﺖ!! او ﻛﺖ آﻗﺎي ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ را از ﺗﻦ ﺑﺪر آورده اﺳﺖ !‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ از اﻣﻮر ﻓﻮق ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ) ،‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ﻣﻮرخ ‪ 11‬اوت ‪(1976‬‬
‫ﺳﻨﺎ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﺮاﻧﻲ را اﻳﻨﻄﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬اﻳﺮان ﺑﺪون ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻫﺮﺟﻨﮓ ﻛﻪ اﻳﺮان در آن‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﻖ ﻛﻨﺘﺮل از ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻨﮕﺮه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن در ﭘﻮﺷﺶ ﻳﻚ ﻗﺸﻮن‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎم ﻳﻚ ﻛﺸﻮردﻳﮕﺮ ﺑﺠﻨﮓ وادارﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬رك و راﺳﺖ ﺳﺨﻦ آﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ازﺟﻨﮓ وﻳﺘﻨﺎم ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻠﺤﺎظ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻓﻜﺎرﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ واﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و‬
‫ﺑﻠﺤﺎظ ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ و ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮﺳﺮﻗﺪرت‪) ،‬رأﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ﻣﻨﻊ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ از دﺧﺎﻟﺖ در "آﻧﮕﻮﻻ" داد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫آن اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻳﻦ ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ ﺑﻮد( ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه آن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺑﺎزارﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي زﻳﺮ‬

‫‪٧‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪ را در دﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ را در‪ 5‬ﻗﺎره ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻗﺸﻮن ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻫﻢ ﺧﺮج را ﺑﺪﻳﮕﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻫﻢ از ﺧﻮن دﻳﮕﺮان ﻣﺎﻳﻪ ﺑﮕﺬارد و ﻫﻢ ﮔﺮﻳﺒﺎن از ﺷﺮ رأي و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﮕﺮه‬
‫رﻫﺎ ﺳﺎزد‪ .‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺑﺖ از دﺳﺖ دادن اﻳﻦ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ«‬
‫ﺑﻨﻲ ﺻﺪرآن‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن رژﻳﻢ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺷﺎه ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ر اﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻛﻪ‬
‫را اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬اﻣﺎ ادﻏﺎم ﻗﺸﻮن اﻳﺮان درﻗﺸﻮن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬
‫ﺧﻄﺮ داﺋﻤﻲ دادن ﺧﻮن و ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬درﮔﺰارش ﺳﻨﺎي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ وﺣﺮﻓﻬﺎي ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﻄﺮي ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮ اﺷﺎره ﻣﻲ رود‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺎه ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺣﺎﻛﻤﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻘﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬از ﻧﺨﺴﺖ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ رژﻳﻢ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺮب ﺧﺼﻮﺻﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﻜﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﺎم داﺧﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻻﻗﻴﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ادﻏﺎم ﻗﺸﻮن‬
‫و اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر را در ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻴﺘﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﻮاﺳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬رژﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﺎر ﻣﺼﺮ ﺗﺮ و ﺧﻮد زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻗﻄﻌﻲ ﻛﺮدن‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺨﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻗﺸﻮن اﻳﺮان از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻘﻮل "ﻫﺎﻣﻔﺮي" رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺰارش‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺸﻮن اﻳﺮان را ﺑﺤﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ دﻧﻴﺎي آزاد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﺮان را از‬
‫دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ اﻧﺘﺨﺎب دﻳﮕﺮي دارﻳﺪ ؟ اﮔﺮ اﻳﺮان درﺧﻄﺮ از دﺳﺖ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟!« ) ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ازﺧﺒﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫ﭼﻬﻞ وﻫﻔﺘﻢ ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه ‪( 1355‬‬

‫‪٨‬‬
‫و اﻣﺮوز‪ ،‬در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ‪ ،‬ﺳﻴﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ را از ارﺗﺶ » ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ « ﻣﺤﺮوم ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺴﻠﺢ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮوز ‪ ،‬آن روز دﻳﺪه ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﺎر رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﻲ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ﺳﻔﻴﺮ وﻗﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬در ﺑﺪو ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﺶ در اﻳﺮان در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﺗﻬﺮان اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫» اﻳﺮان ﻳﻜﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم اﺳﺖ ودر ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬
‫ﺳﻮم ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه اي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬
‫دراﻳﻨﺠﺎ ﻛﺎرﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ رﻳﺴﻚ را ﻫﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ اﻳﻨﺴﺘﻜﻪ ﺗﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ و ﻓﻘﻂ درﺻﻮرﺗﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﺘﺎن ﭼﺎره اي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‬
‫و ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎت و ﻟﻮازم آن از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن وارد ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺳﻮار ﻛﺮدن ﻗﻄﻌﺎت ﺻﺎدراﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺪوده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺧﻮد در ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات دو ﺳﻔﻴﺮ ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن وﻳﻠﻴﺎم ﺳﻮﻟﻴﻮان آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻔﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان و‬
‫ﺳﺮ آﻧﺘﻮﻧﻲ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ﺳﻔﻴﺮ ﺳﺎﺑﻖ اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻃﻠﻮﻋﻲ ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دوم ‪ ،1373،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻢ ‪ ،‬ص ‪( 275‬‬
‫» واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان دردوران ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻔﺖ‬
‫ارزان ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﻳﻚ ﺑﺎزار وﺳﻴﻊ و ﭘﺮ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻮد‪ .‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1974‬ﺗﺎ‬
‫‪ 1978‬اﻳﺮان وﺳﻴﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزار ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻﻫﺎي اﻧﮕﻠﺴﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ‬

‫‪٩‬‬
‫رﻓﺖ و ﺳﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻟﻴﺮه ارز ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در ﺷﺮاﻳﻂ دﺷﻮار‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﻐﺎل ﻓﻜﺮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﺔ ‪ 1970‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﺮان را‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﺗﻼش دراﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺎدرات و ﻓﺮوش ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﺮوش ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي‬
‫ﻛﻼن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺎﻧﻜﻬﺎي ﭼﻴﻔﺘﻦ و اﺳﻜﻮرﭘﻴﻮن و ﺷﻴﺮ و ﻧﺎوﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺮوش ﻗﻄﻌﺎت اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﭘﻴﻜﺎن ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻣﻮرﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان در ﺟﻨﮓ ﻇﻔﺎر‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1974‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻘﺎم‬
‫ﭼﻬﺎرم را در زﻣﻴﻨﺔ واردات و ﻣﻘﺎم ﭘﻨﺠﻢ را در ﺻﺎدرات اﻳﺮان داﺷﺖ و ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را در ﺣﻔﻆ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﺼﺮوف ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1967‬ﺗﺎ ‪ 1977‬ﻣﻴﺰان ﺧﺮﻳﺪ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺣﺪود ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺴﺒﺘﺄ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ اﻧﮕﻠﻴﺲ – در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي – ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻼن ﺑﺸﻤﺎرﻣﻲ رﻓﺖ‬
‫و ﻛﻤﻚ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻮازﻧﺔ ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي آن ﻛﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﭙﻮر رﻳﭙﻮرﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮراﻳﻨﺘﻠﺠﻨﺲ ﺳﺮوﻳﺲ دراﻳﺮان‪،‬ﺑﻪ ﻟﻘﺐ»ﺳﺮ«ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪ‪) .‬‬
‫ﺷﺎﻫﭙﻮر رﻳﭙﻮرﺗﺮ از زرﺗﺸﺘﻴﺎن )ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻲ ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اش از ﺑﻤﺒﺌﻲ آﻣﺪه و‬
‫داراي ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪1953‬در ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻜﺎر ﺑﻮد و در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺪق ﻓﻌﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺪرش اردﺷﻴﺮ ﺟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در روي ﻛﺎر آوردن رﺿﺎ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬داﺧﻞ ﻫﻼﻟﻴﻦ از ﻣﺎ اﺳﺖ( ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﻳﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان در‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ 1356‬ﺑﻪ ‪ 850‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ از رژﻳﻢ ﺷﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫)»ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان دردوران ﭘﻬﻠﻮي ‪ 1300‬ﺗﺎ ‪ «1357‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬ﻧﺸﺮﭘﻴﻜﺎن ‪ ،1377 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 486‬و ‪( 487‬‬
‫ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﺨﻦ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ اﻳﺮان ﺑﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ‪:‬‬
‫» ب – ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺶ ‪ :‬ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدم‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻪ اﻳﺮان ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز ﺑﺰﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺪﺗﻲ زﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﺮان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻟﻜﻦ دﻓﺎع از اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻮرا ‪ ‬از ﺑﺮﺧﻲ از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‬
‫ﻛﻤﻜﻬﺎﺋﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت آن‪ ،‬ﭘﻴﺶ از‬
‫آﻏﺎز ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي رزﻣﻲ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮﻳﻊ‬
‫ﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺑﻌﻤﻞ آﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬
 ‫‪25‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه و زاﻫﺪي ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﮕﺎه ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ را اﻣﻀﺎء‬
‫ﻛﻨﻴﺪ!‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫ﻛﺎرﮔﺰاران ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻔﺖ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‪ ،‬اﻳﺮان وارد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺸﺪ و ﺑﺎ ﻣﺠﺒﻮرﺷﺪن او ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎء و ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي رﺳﻴﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء در ‪ 17‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ،1334‬اﻳﺮان وارد‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق ﺷﺪ ‪ .‬زاﻫﺪي ﺑﻪ‬
‫روﺳﻬﺎ ﻗﻮل داده ﺑﻮد اﻳﺮان را وارد ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻜﻨﺪ ‪ .‬داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼء‪،‬‬
‫ﻳﻚ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﻀﺎي ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬در روز ‪ 25‬آﺑﺎن ﻛﻪ درﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺧﺘﻢ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﻣﻈﻔﺮ ذواﻟﻘﺪر‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﮔﻴﺮﻛﺮدن ﮔﻠﻮﻟﻪ‪ ،‬ذواﻟﻘﺪرﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﻼء ﺿﺮﺑﻪ وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮ‬
‫او ﻣﺨﺘﺼﺮ زﺧﻤﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﻋﻼء از ﻣﻬﻠﻜﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮد و ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد رﻓﺖ و‬
‫»ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻐﺪاد« را اﻣﻀﺎء ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮداﻳﻨﻬﻤﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه و زاﻫﺪي و » ارﺗﺶ « ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫» ج – ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎﺋﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻢ ﺑﺎ او ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﻳﻨﺪه ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻧﻨﻤﻮده ام ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﺮﻧﻮع ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دراز ﻣﺪت ﺑﺮاي اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺪون داﺷﺘﻦ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮاز آﻧﭽﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن دارم‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ در‬
‫ﻣﺤﺪوده زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻤﺮ ﺛﻤﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ارﺗﺸﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺪون ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺳﺨﺎوت ﻣﻨﺪاﻧﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ داراي‬
‫ارﺗﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭘﻴﺸﺮوي ﻗﻮاي ﻣﻬﺎﺟﻢ از ﺷﻤﺎل را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1299‬ﺗﺎ ‪( 1302‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻣﺎ در دوران ﻣﺼﺪق‪ ،‬درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻧﺒﻮد و ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ در روز ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﺎ دو آﻳﺖ اﷲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮي ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺪون ورود ﺑﺨﺸﻲ از ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺑﻲ ارﺗﺶ !‬

‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ‬

‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﭙﺲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و ﺑﻲ ﻓﻮت وﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ را اﻣﻀﺎء‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ! ‪:‬‬

‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 372‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 18 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﺣﺎوي ﻳﺎدداﺷﺖ‬

‫اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ داﻟﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﺪن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮﻛﺎر‪ ،‬راﺑﻄﻪ‬

‫‪٧‬‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد ‪ .‬و ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬داﻟﺲ از ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻮور را‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ را ﺗﺼﺪي ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﺪن از داﻟﺲ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آﮔﺎه ﺷﺪن او از ﻧﻈﺮﻫﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻮور ﺑﻪ اﻳﺮان ﺳﻔﺮ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1269‬و ‪ 1270‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 373‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 19 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﺣﺎوي ﺗﻮﺿﻴﺢ داﻟﺲ در‬
‫ﺑﺎره ﻧﻈﺮﻫﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫راه ﺣﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت را ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ ﻳﻚ راه ﺣﻞ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ‪،‬‬
‫‪ – 1‬ﻃﺮح و اﻟﮕﻮي ﻫﺮ راه ﺣﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺤﺪود اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ و ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ از ﻓﺸﺎر وارده ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﻜﺎﻫﺪ ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬روﻳﻪ و ﻧﮕﺮش ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزش ﻧﻬﺎﺋﻲ ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎره ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺪن ﺷﺮاﺋﻄﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻀﺎء ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﮔﺮ راه ﺣﻞ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان از دﻋﺎوي ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ از‬
‫ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻚ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻨﺪ اﻣﺎ از دﻳﮕﺮ ﻓﺮوﺷﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﭘﻮﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 3‬اﺳﺎﺳﻲ و ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻏﺮاﻣﺖ ﻛﻨﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺳﻬﻢ اﻳﺮان از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ‪ 50‬درﺻﺪ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 6‬در ﻫﺮ ﺗﻮاﻓﻘﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ‪ 50‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1270‬ﺗﺎ ‪. ( 1272‬‬

‫‪٧‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 374‬ﺗﻬﺮان ‪ 9 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ (1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺶ از ﻋﻼء ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎن‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ را ﺻﺎدرﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ؟ و ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺎه ﻛﻪ زاﻫﺪي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ از زاﻫﺪي ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ او از ﺷﺎه درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﻌﻤﻞ آورد ! ‪:‬‬
‫» در ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻋﻼء وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬در ﺷﺐ ﺷﺸﻢ اﻛﺘﺒﺮ‪ ،‬وي آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮاي او ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﭼﺮا رﺟﺤﺎن‬
‫دارد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ دو ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ و ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﺟﺪﻳﺪي را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ درك ﻛﻨﻢ ﭼﺮا ﺷﺎه ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‬
‫‪ ...‬در اواﻳﻞ ﺻﺒﺢ روز ﻫﻔﺘﻢ اﻛﺘﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع داد او ﺑﺎ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﺮده و ﺷﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮد ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﻻزم را ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زاﻫﺪي ﺻﺪور آن را در ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎ را ﺻﺎدر ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪) ...‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ( ﺑﻪ زاﻫﺪي اﺻﺮار ﺑﻮرزد ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ از ﺷﺎه ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺻﺪور اﻳﻦ ﻓﺮاﻣﻴﻦ را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ روز ﻫﻔﺘﻢ اﻛﺘﺒﺮ ﺑﻪ دﻳﺪار زاﻫﺪي رﻓﺘﻪ‬
‫و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺎﻗﺺ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻌﺪا ‪ ‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﺋﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪﻛﻪ ﭼﺮا‬
‫ﻛﺮﺳﻴﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﻛﺮﺳﻴﻬﺎي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﻬﺮان اﺷﻐﺎل ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ او‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮي ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫زاﻫﺪي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﭼﺮا ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ :‬ﺑﺮﮔﺰاري‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه وﻗﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد و ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﻳﺪي در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻠﻲ وي را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺪا ‪ ‬ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ زاﻫﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻗﻮت اﺳﺘﺪﻻل او را در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ او را ﺑﺮاي دﺳﺖ زدن ﺑﻜﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﮕﺬارد اﻣﺎ‬
‫اﻟﻒ – ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻬﻢ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬و‬
‫ب – ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻫﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ج – ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺟﺒﺎت‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد ‪.‬‬
‫د – ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ داراي ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺑﺸﻮد‪ ،‬او ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﺎه‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ و ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺟﺪﻳﺪ را اﻋﻼم‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم او ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺻﺮف ﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﺷﺎه در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد ‪ ...‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻗﻮل داد ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺻﺮف ﻧﻬﺎر ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬در ﺑﺎره اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ از زاﻫﺪي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰﻫﺮﭼﻪ‬
‫زودﺗﺮﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﺑﻪ زاﻫﺪي ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻣﻲ ﺷﻮم ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬وي ﻣﻮﺿﻮع ازﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻦ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫را در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ او و ﺷﺎه ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد از ﺳﺮﮔﻴﺮي رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬

‫‪٧٧‬‬
‫ﻧﻔﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ام ﻛﻪ از‬
‫ﺳﺮﮔﻴﺮي رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ‪...‬‬
‫زاﻫﺪي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ او ﺗﺮدﻳﺪ دارد ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﺮان آﻣﺎده‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ازﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻦ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ در ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وي‬
‫ﻧﮕﺮان آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻗﺒﻞ ازﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻠﻴﻮن اﻓﺮاﻃﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺼﺪق در ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺮدن ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ و رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ از ﺳﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﻢ آن ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ و دﺷﻤﻦ را‪ ،‬داﺋﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﺮوﺳﻜﻲ در‬
‫دﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎورﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻨﻈﺮ او ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮده ﻣﺮدم را آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ از‬
‫ﺳﺮﮔﻴﺮي رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﺮد ‪.‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻣﺎن زﻳﺎد ﻧﺪارد ‪ .‬و‬
‫زاﻫﺪي ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﻮل ﻣﻲ دﻫﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻓﻮرا ‪ ‬ﺑﻪ ﻋﻼء اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ از زاﻫﺪي ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻮرا ‪ ‬ﻋﻼء را از ﻣﻔﺎد ﮔﻔﺘﮕﻮ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدم وي‬
‫ﺷﺎه را ﭘﻴﺶ ازدﻳﺪار ﺑﺎ زاﻫﺪي‪ ،‬ازاﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻋﻼء ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﺎه از درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫ﺳﻨﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺮدﻳﺪ دارم ﻛﻪ ﺷﺎه از ﺳﺮﮔﻴﺮي رواﺑﻂ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ ازﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬را ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪ 8‬اﻛﺘﺒﺮ‪،‬‬
‫اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﭘﺪرش اﺻﺮارﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬و‬
‫اﻗﺪاﻣﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو ﻣﺠﻠﺲ در ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬

‫‪٧٨‬‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ او ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﭘﺪر او در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻴﺴﺖ ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴﺰ اردﺷﻴﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎه در ﺑﺎره از ﺳﺮﮔﻴﺮي راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﻔﻴﺮﮔﺮدن ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو‬
‫ﻣﺠﻠﺲ وﭘﻴﺶ از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﻢ و زﻳﺎد‬
‫ﺷﺪن ﻳﻚ واو آن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪ .‬زاﻫﺪي دﻋﻮﺗﻲ از » ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎ « ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫و اﺳﺘﻘﻼل آن و ﻛﺮاﻣﺖ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در آن اﺟﺘﻤﺎع ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫* ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻬﻢ از ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪:‬‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 377‬ﺗﻬﺮان‪ 29 ،‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬

‫ﺧﺎرﺟﻪ درﺑﺎره دﻳﺪار ﺧﻮد و ﻫﻮور‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪن‬
‫ﻗﺮار داد ﻧﻔﺖ ﺑﺎ زاﻫﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ‪ .‬زاﻫﺪي اﺻﻞ ‪ 50 – 50‬را ﻣﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮد ‪:‬‬
‫» ﻃﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻫﺮ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ اﻳﺮان را ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﭘﻨﺠﺎه – ﭘﻨﺠﺎه ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ‪ ‬ﺑﺮاي دوﻟﺘﺪﺷﻮارﻳﻬﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺟﻮد ﻣﻲ‬
‫آورد ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان اﻳﻦ ﻃﻮر ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺮان ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻫﻮور ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬راه ﺧﻮد را دو ﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﺘﻮان در ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ از ذﻛﺮ و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣﻮل ‪50 – 50‬‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻬﺎد ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺘﻲ اﻳﺮان‬
‫ازﺑﺎﺑﺖ ﻫﺮ ﺗﻦ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از درﻳﺎﻓﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي داراي وﺿﻌﻴﺖ‬
‫‪٧٩‬‬
‫ﻛﺎﻣﻠﺔ اﻟﻮداد و دوﺳﺖ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﺑﻨﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻛﺮاه و ﻧﺎﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺎ داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي‪ ،‬دو ﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫راه ﻳﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻔﺖ را ﺑﻬﻤﺎن ﺑﻬﺎي ارزاﻧﻲ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺨﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫}ﮔﻮش داد{ ‪« .‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺮﻳﺪاران‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪن ﻧﻔﺖ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اداره‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎز زاﻫﺪي ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫» اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﻴﺶ درك ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻻﻳﺶ و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫روي ﺻﺪور ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻔﺖ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ از اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ 50 – 50‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪن اﻳﺮان از اداره ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬روﺑﺮو ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادي را‬
‫ﺑﺒﻨﺪد ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ورود آﺷﻜﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺰاﻳﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ در اﻳﺮان ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﻬﺎﻣﺪار اﻗﻠﻴﺖ در ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ ...‬ﻫﻮور اﻇﻬﺎر ﻛﺮد اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺧﺎص ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮي‪ ،‬ﻃﻲ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﺎ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ‬

‫‪٨٠‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ ﺣﺪود‪ ،50 – 50‬در ﮔﺮوه ﺗﻮزع ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻓﻜﺮ ﻛﺮد اﺣﺘﻤﺎل‬
‫دارد ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻣﺎ ‪ 50 ،‬درﺻﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺪﻳﺪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1279‬و‬
‫‪ 1280‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﭘﺲ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ از زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 383‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 9 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬
‫‪ ،( 1953‬در ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‪ ،‬داﻟﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ از دوﻟﺖ اﻳﺮان در ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺶ ﺑﺎ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬درﺻﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ب – ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﻬﻤﻲ ﺑﻴﺶ از اﻗﻠﻴﺖ ﺳﻬﺎم ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫ج – ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﻼﺷﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻤﻠﻚ ﻣﺠﺪد اﻣﻮال‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ ‪) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪1295‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺮﻫﺮ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر آﻣﺮاﻧﻪ او ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫و زاﻫﺪي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻔﺎوت ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را‬
‫درﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻔﺎوت ﺷﺨﺼﻴﺖ آزاد اﻧﺪﻳﺶ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ زورﭘﺮﺳﺖ را درﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺗﺎ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را وﺟﻬﻪ ﻫﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫را ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ در ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را وﺳﻴﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻔﺎوت ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺎ داﻧﺶ از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻲ‬
‫داﻧﺶ را درﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺗﺎ درﻳﺎﺑﺪ ﭼﺮا ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﺎن زﺑﺎن و ﻟﺤﻦ را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻜﺎر ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪،‬‬
‫درﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ و ﻫﻮور ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻲ ﺳﻮادي زاﻫﺪي ‪ -‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﮔﻔﺖ‪ »:‬ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻗﺮارداد در واﻗﻊ ﻛﻼه ﺳﺮاﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و‬

‫‪٨١‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوي اﺗﻢ ﺟﺎي ﻧﻔﺖ را‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ذﺧﺎﻳﺮﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻲ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮﭼﻪ از‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ وﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻲ« ) از ﺳﺨﻨﺎن زاﻫﺪي درﺟﻠﺴﺔ ﻫﻴﺌﺖ رﺋﻴﺴﻪ‬
‫ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب»ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ« ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،1378 ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫دوم‪ ،‬ص ‪ (345‬و ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ) »ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ را آﻳﻨﺪه اﺳﺖ« ‪ ،‬ﻧﺸﺮ از‬
‫ﺟﺎﻣﻲ ‪ ، 1355 ،‬ص ‪ ،- ( 653‬ﺑﺎ او‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري را روش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ او ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮاز ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﺨﺮﻧﺪﻛﻪ از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺧﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬آﻧﻬﺎ ﻧﻔﺖ را ﺻﻮرﺗﺎ ‪ ‬ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﻗﻴﻤﺖ و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎرﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ب ‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺮان ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺖ‪ ،‬ﻫﻢ اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻲ ﺷﻜﺴﺖ و ﻫﻢ از ﻓﺮوش ﺑﺴﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺛﻠﺚ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬و‬
‫ج ‪ -‬ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻲ را ﺑﻪ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد و از ﺷﻤﺎر‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻴﺮون ﺑﺮود‪ .‬ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻔﺖ را از دﺳﺖ‬
‫ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺪر ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ را از آﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ داد و ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ در رﺷﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻳﺮان ﺑﻜﺎر اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﺗﻮان رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺎر اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬اﻣﻴﻨﻲ وزﻳﺮ داراﺋﻲ رژﻳﻢ ﻛﻮدﺗﺎ و ﻋﺎﻗﺪ ﻗﺮارداد‪ ،‬در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﺷﺮح ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ‪» :‬ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را آوردم ﺑﻪ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﻔﺘﻢ آﻗﺎي ﺷﺎدﻣﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﺑﻮدﻳﺪ ﻫﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺷﻤﺎ ﺧﻮب‬

‫‪٨٢‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻓﺎرﺳﻲ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮوع ﻛﺮدﻳﻢ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎده را ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﺳﭙﻬﺒﺪ زاﻫﺪي ﮔﻔﺖ آﻗﺎ‬
‫ﺻﺒﺮﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ اﻣﻴﻨﻲ ﺳﻪ ﻣﺎه اﺳﺖ ﻫﺮ روز ﻣﺸﻐﻮل اﻳﻦ ﻛﺎراﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎﻳﺎن اﺻﻼ‬
‫ﻫﻴﭻ وارد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ را ﻫﻢ ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ؟‬
‫زاﻫﺪي ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺖ ﺗﻠﻒ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺎﻣﻪ را‬
‫اﻣﻀﺎء ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ .‬وزراء ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺎﻣﻪ را اﻣﻀﺎء ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫) ﺧﺎﻃﺮات دﻛﺘﺮ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪( 119‬‬
‫دﻛﺘﺮﻣﺼﺪق درﻫﻤﺎن زﻣﺎن درزﻧﺪان ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬آﻗﺎ ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ‬
‫وﺛﻮق اﻟﺪوﻟﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﻲ ﭘﺮواﺋﻲ ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪﻛﻪ ﻗﺮارداد‬
‫‪ 1919‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮاﻳﻦ ﻗﺮار داد درﺳﻮﻳﺲ‪ ،‬ﻣﺎه اوت ﻛﻪ درﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺳﻮﻳﺲ ﺑﺎ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﻮدم رﺳﻴﺪ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪم‪ .‬اوت آﻧﺠﺎ ﺷﻬﺮﻳﻮرﺗﻬﺮان اﺳﺖ‬
‫ﻣﺜﻼ‪ .‬وﻟﻲ اوت‪ ،‬اول ﮔﺮﻣﺎي آﻧﺠﺎﺳﺖ)اروﭘﺎﺳﺖ( وﻟﻲ ﺗﻬﺮان ﺧﻨﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻪ‬
‫آﻗﺎ ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﻣﻦ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮدم‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﭽﺔ ده ﻳﺎزده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﭼﺎر اﺳﺒﻪ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮ روزﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺪم ‪ 45‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫زاﻫﺪي داده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺑﻪ ﻛﺪام ﺷﻤﺎره ﺣﺴﺎب ؟ در‬
‫ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ) ﻛﻴﻬﺎن ‪ ، 32 / 11 / 27‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﺔ ﺗﺎﻳﻢ(‬
‫واﻗﻌﺎ آﻗﺎ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻏﺎرﺗﮕﺮ ﻫﻢ از اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎ ﭼﻪ زﺣﻤﺘﻬﺎ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه اﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺐ و روزﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺎر ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬در روزﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺪم ﻛﻪ ‪9‬‬
‫ﻣﺎده را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ 9 .‬ﻣﺎدة ﻧﻔﺖ را در اوﻟﻴﻦ ﺟﻠﺴﺎت‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻜﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻗﺎ اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻧﺸﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬
‫دﻳﺸﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺧﻮاﺑﻢ ﻧﺒﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آن ﻫﻤﻪ رﻧﺠﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻘﺘﻬﺎ‪ ) «...‬در ﺣﺎل اﺷﻚ‬
‫رﻳﺨﺘﻦ(‬
‫ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪» :‬دﻟﺪاري دادم ﻛﻪ آﻗﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺐ را ﻣﻲ اﻧﺪازﻳﺪ آﺳﻤﺎن‬
‫ﻫﺰار ﭼﺮخ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ »:‬آﻗﺎ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺶ ﻛﺎر ﻧﺪارم‪ .‬ﺧﻮدت دﻳﺪي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺧﻮدم ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﻢ‪ .‬ﻋﻜﺴﻬﺎي ﺧﺮاﺑﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ را آوردي‪ ،‬اﺛﺮي از ﺗﺄﺛﺮ‬
‫دﻳﺪي؟ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮدم ﺑﺎﺷﺪ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﺪارم‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ از دﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫رود‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺸﻮﻗﺔ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد دﻳﺪ ﻣﻘﺪﻣﺎت از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺴﺎرت ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺸﺪ)اﺷﻚ ﺷﺪت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺘﻤﺎل آب ﺑﻴﻨﻲ را‬
‫ﭘﺎك ﻛﺮد(‬
‫ﭼﺮخ ﻣﻲ زﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟ آرزو داﺷﺘﻴﻢ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬داﺷﺘﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺷﺪﻛﺎر ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﺪﻫﻨﺪ؟‬
‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ اول ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻏﺮاﻣﺖ را ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺣﺎﻻﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اول‬
‫ﻧﻔﺖ را ﺑﺒﺮﻳﺪ ﺑﻌﺪ ﻏﺮاﻣﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺣﺮف اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ را اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻻي زﺧﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺎري دﻟﺸﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ؟ ﻧﻔﺖ را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻛﺎر ﻧﺸﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﺮ اﻣﺘﻴﺎز ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﻳﺎدم ﻫﺴﺖ رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺑﻪ درﺑﺎرﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﭘﻴﺶ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﻣﺮوز اﻳﻦ ﺗﺎﻧﻜﻬﺎ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮا ﺑﺎ آن ﺧﺮاب‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺟﻠﻮ ﻣﺴﻠﺴﻞ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ دوزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دوﻟﺖ ﭼﻘﺪر ﺑﺎ ﺟﺴﺎرت ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﺪ‪ 45 .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ 450‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﻦ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻣﺠﻠﺔ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪﺗﺎ ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪه؛‬

‫‪٨‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ؟ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺎري ﺻﻮرت دادﻧﺪ؟ ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺷﺎه ﭼﺮا اﻳﻦ ﺟﻮرﺷﺪ؟ ﭼﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎراﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ؟‬
‫آﻗﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺮا ﭼﻨﺎن ﻣﺘﺄﻟﻢ ﻣﻴﻜﻨﺪﻛﻪ دﻳﺸﺐ ﺣﺎﻟﻢ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪﺷﺪ‪«.‬‬
‫)رﻧﺠﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻛﺘﺮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﺟﻠﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﺮﻫﺎن ‪ ،‬ﻧﺸﺮرواﻳﺖ ‪ ،1370 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 47‬ﺗﺎ ‪(49‬‬
‫◄ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺮﭼﻴﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﭘﻴﺶ از ﻫﺮﻛﺎر‪ ،‬راﺑﻄﻪ‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪:‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 390‬ﻟﻨﺪن‪19 ،‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش آﻟﺪرﻳﭻ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي زاﻫﺪي و‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ در ﺗﻬﺮان و ﻟﻨﺪن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ رواﺑﻂ را اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ راه‬
‫ﺣﻠﻲ را ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ » ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﻠﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان درﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺸﻮرﺷﺎن راﺑﺮآورده ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪)«.‬ﺻﻔﺤﺎت‪1313‬و‪1314‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،391‬ﮔﺰارش آﻟﺪرﻳﺞ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ) ﻟﻨﺪن ‪30‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﺑﺎره ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻮر‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻔﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﺪن‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان و ﻣﺠﻠﺲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻤﻜﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻻ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﮕﺮان آﻧﻨﺪ ﻣﺒﺎدا » اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺑﺎره ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎ ‪ ‬آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻮان ﭼﺎﻧﻪ زﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫از دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮود « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1317‬و ‪ 1318‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 393‬ﺗﻬﺮان‪ 3 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫در ﺑﺎب از ﺳﺮﮔﻴﺮي رواﺑﻂ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺘﻈﺎم‪ ،‬وزﻳﺮ‬
‫‪٨‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﻪ او اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ اﻳﺮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را از ﺳﺮ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ 5‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ وﻗﺖ‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﺗﻬﺮان و ﻟﻨﺪن اﻧﺘﺸﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬زاﻫﺪي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻄﻖ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫اﻳﺮان اﻳﺮاد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻇﻬﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ » ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﺪوده ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎري اﻳﺮان ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ « ‪ .‬ﺳﻔﻴﺮ ﻫﺸﺪار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﺒﺎدا ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺪان اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﺪ ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ او اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ » ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮد « ‪) .‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 13219‬ﺗﺎ ‪ 1321‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 394‬ﻟﻨﺪن ‪ 5‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش آﻟﺪرﻳﭻ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬او اﻃﻼع ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪن ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫و ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ‪ 6‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻨﺪ ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1322‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 395‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 8 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻓﻠﮕﺮ)‪ ،(Phleger‬ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ ‪ ،‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﺎ اﺟﻼس ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ‪ 6‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺪارد ‪ .‬وزارت دادﮔﺴﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﺎر ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و از دادﺳﺘﺎن‬
‫ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻛﺮده و ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه از ﺳﻮي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ او اﻃﻼع داده اﺳﺖ ﻫﻮور ﺷﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1324‬ﻛﺘﺎب (‬

‫‪٨‬‬
 ‫‪26‬‬
‫ﺷﺎه اﺟﺎزه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﺷﺮط ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و‪...‬‬

‫‪٨٧‬‬
 ‫ﻣﺼﺪق ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ دادﮔﺎه را اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‬

‫* ﻫﻨﺪرﺳﻦ ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت »ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه « ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬زاﻫﺪي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪:‬‬

‫◄ ﺳﻨﺪ ‪ ) 387‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 16‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﺑﺮآورد وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ رود دوﻟﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ رو‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ ،1954‬ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺎر‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ و ﺗﺰﻟﺰل اراده ﺷﺎه و‬
‫ب – ﻋﺪم اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان و‬
‫ج – ﺑﻲ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ و ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﺠﻠﺲ ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻣﻨﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ‬
‫آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ داﺧﻠﻲ را دارﻧﺪ و ﺣﺰب ﺗﻮده ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1306‬و ‪ 1307‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 388‬ﺗﻬﺮان‪ 19 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ .‬دراﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬او ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺸﺪار‬

‫‪٨٨‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ درﺻﺪد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺳﺮﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻟﺬا دو دوﻟﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮓ و ﻫﻤﺴﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺎه از ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1309‬و ‪ 1310‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ‪ ) 389‬ﺗﻬﺮان‪ 19 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﻣﺸﻜﻞ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اراده ﺷﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪» :‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد و ﻫﺮ دو‪ )،‬ﺷﺎه و زاﻫﺪي ( روي‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎﻳﺪﻣﺸﺘﺮﻛﺎ‪ ‬ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ«‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ » ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ زاﻫﺪي اﺣﺘﻤﺎل‬
‫دارد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺸﻮد و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻗﺮار و ﻣﺪاري را ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﮔﺬارده ﺷﺪه اﺳﺖ را‬
‫ﺑﺮﻫﻢ زﻧﺪ ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1311‬و ‪ 1313‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ واﻗﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮي را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ زاﻫﺪي‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﻴﺮوز اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ را‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺣﻤﺪآﺑﺎد ﺗﺒﻌﻴﺪ و در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎه اﺻﺮار ﺑﺮ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻴﻨﻪ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺻﺮار ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ » ﻓﺼﻞ اﻟﺨﺘﺎم«‬
‫ﺑﮕﺮدد ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﮕﺮان ﺑﻲ آﺑﺮو ﺷﺪن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬
‫دو ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﺷﺪن ﺷﺎه ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪ .‬او را‬
‫ﻣﺮدي ﺿﻌﻴﻒ اﻟﻨﻔﺲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ ﺑﮕﺮدد‪ ،‬اداره ﻛﺸﻮر در ﻳﺪ‬
‫ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻫﺎ و ﻓﺎﺳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻫﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬زاﻫﺪي در ﺑﺎره ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﺎن او را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻗﺮارش دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮرﻣﺎل ﻛﻮرﻣﺎل‪ ،‬ﻣﺘﻤﻠﻖ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺪ ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻫﺎ را ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ‪ .‬راﺳﺘﻲ اﻳﻨﺴﺖ‬
‫‪٨٩‬‬
‫ﻛﻪ ﻗﺪرﺗﻤﺪارﻫﺎ دو دﺳﺘﻪ اﻧﺪ ‪ :‬اﺳﺘﻌﺪاد ﭘﺮورﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪاد ﻛﺸﻬﺎ‪ .‬ﻫﺮ دو ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬از‬
‫ﻗﻤﺎش دوم ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬از ﺑﺪاﻗﺒﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﻤﺎش ﺑﻮد ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮ‪ ،‬در ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 405‬ﺗﻬﺮان‪ 7 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1954‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺟﺪي ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﺎه و زاﻫﺪي ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ و اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﺟﺪي ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را آﺷﻜﺎر ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬
‫وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎه در ﭘﺸﺖ ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺨﻬﺎ را ﺑﺴﻮد ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد در دﺳﺖ دارد ‪ .‬ﻋﻼء‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻛﺮد ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬رﺋﻴﺲ اﻣﻼك ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‪ ،‬و او ﺑﻨﺎ ﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺷﺎه‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ ‪ .‬ﺷﺎه‬
‫اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ را ﺑﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ زاﻫﺪي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ‪ ‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮدو از‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻣﺮﻛﺐ از ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫دﻓﻌﺎت‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي واﺟﺪ ﺷﺮاﺋﻂ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﻛﻪ اﺷﺘﻬﺎر ﺑﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﺳﺖ ‪ ...‬در ﺳﻮم‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﺞ ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﺑﻠﻨﺪي از ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻧﺰد‬
‫وي آﻣﺪه ﺑﻮد و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ زاﻫﺪي در ﺣﺎل ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻗﻮه ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري و ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﻛﺸﻮر و ﺳﭙﺲ ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﻛﺮدن ﺷﺎه اﺳﺖ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻋﻲ زاﻫﺪي‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ از ﺳﻮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﻬﺎ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻬﺎﺋﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1373‬ﺗﺎ ‪ 1376‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 407‬ﺗﻬﺮان‪ 8 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1954‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬ ‫◄‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﻓﻀﺎﺣﺖ ﺑﺎر ﺷﺪن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دﻟﮕﺮم و اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ وﻛﻼﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺎه و او رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬در‬
‫ﺑﺎره ﺗﺠﺪﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب داوﻃﻠﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي و ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﻣﻴﺮ‬
‫اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻓﻘﺪان ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش آﻧﻬﺎ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬اﺷﻜﺎل اﻳﻦ ﺟﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮد ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮش ﺷﺎه ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و‬
‫وي را اﻏﻮا و ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺳﺨﻨﺎن و ﻳﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﻫﻢ‬
‫ﺧﻮردن ﺗﻌﺎدل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺸﻮد‪ ،‬راﺿﻲ ﻧﻜﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻫﺎ از ﺳﻮي ﺳﻔﺎرت ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﻌﺪودي از آﻧﻬﺎ از وﺟﻬﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و اﺣﺘﺮام ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1379‬ﺗﺎ ‪ 1381‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄در ﺳﻨﺪ ‪ ) 409‬ﺗﻬﺮان‪ 18 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮد را از‬
‫روﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫از راﻫﻬﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و در ﺧﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻦ دﻳﺮوز ﭘﻴﺎم دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻣﺆﻛﺪا ‪ ‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮدﻣﺎن را در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﮔﺮدش اﻣﻮر ﺑﻪ اﻃﻼع او رﺳﺎﻧﺪم ‪ .‬واﺳﻄﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎره‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬وي را آﻣﺎده ﻫﻤﻜﺎري ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬
‫دﻳﺪار ﺑﺎ ﻋﻼء ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﺎ وي‬
‫درﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻢ ‪ .‬وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ از ﻃﺮﻳﻖ وزارت درﺑﺎر ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از‬

‫‪٩١‬‬
‫ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1384‬و ‪1385‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﺶ ﺑﺪاﻧﺤﺪ از ﻓﻀﺎﺣﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻋﺘﺮاض ﺳﻔﻴﺮ‬
‫ﻛﻮدﺗﺎﭼﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺮان‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺑﻮد از اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬
‫‪ 1332‬و ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و رﺑﻊ ﻗﺮن رژﻳﻢ اﺳﺘﺒﺪادي ﺷﺎه‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻼﺗﺎرﻳﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺑﺎزﺳﺎزي اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي‪ ،‬اﻳﻦ روش ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫ﺗﻘﻼﻫﺎي ﺷﺎه ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎزه ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدن‬
‫زاﻫﺪي از اﻣﺮﻳﻜﺎ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬
 ‫رﻳﭽﺎرد ﻧﻴﻜﺴﻮن ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ و ژاﻫﺪي‬

‫اﻣﺎ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زاﻫﺪي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪) 466‬ﺗﻬﺮان‪ 28 ،‬ﻣﻪ ‪ ،( 1954‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬

‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ‪ » :‬ﻃﻲ ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻼء ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺷﺎه‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮدن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ دﻳﮕﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﺰﺧﻲ از ﻣﺸﺎوران ﺷﺎه‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﺨﺼﻮص اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻧﻌﻘﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ زاﻫﺪي را‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺷﮕﻔﺖ زده ام ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ و ﻧﺼﺎﻳﺢ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻃﻴﻤﻨﺎن دارم ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﺮ دو ﻛﺎﻣﻼ ‪ ‬آﻣﺎده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ دوﻟﺖ‬
‫زاﻫﺪي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ... .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻚ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ زاﻫﺪي‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺷﺨﺺ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻋﻼء ﻳﻚ ﺷﻤﺎره از‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻻﻳﻒ ) ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﻦ ﻣﻮرخ ‪ 19‬آورﻳﻞ ( را ﻧﺸﺎن داد ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﺼﺎوﻳﺮي‬
‫ﺑﺎ ژﺳﺖ دورﺑﻴﻨﻲ از ﺑﻪ اﺻﻄﻼح » ﻓﺮد ﺑﻲ ﻣﺦ « ) ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻲ ﻣﺦ (‪ ،‬در آن‬

‫‪٩٣‬‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺪ ‪ .‬ﮔﺰارش ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺗﺒﻬﻜﺎر ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫اﻳﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼء اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻟﺤﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻳﺎ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ دوﻟﺖ زاﻫﺪي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن روز ‪ 27‬ﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎه دﻳﺪار ﻛﺮده و‬
‫ﺷﺎه از او ﭘﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻤﺎ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ اﮔﺮ‬
‫زاﻫﺪي ﺗﻌﻮﻳﺾ ﮔﺮدد‪ ،‬آﺳﺎن ﺗﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ؟« ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ ... » :‬ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫دارم ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫از اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ زاﻫﺪي اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪« .‬‬
‫ﺷﺎه اﺻﺮار ﻣﻲ ورزد ﻛﻪ زاﻫﺪي در ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ او در‬
‫اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺮاﻧﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻌﺮوف‬
‫ﺑﻪ رﺷﻮه ﺧﻮاري و ﻓﺴﺎد اﺳﺖ و از ﺑﺮآوردن وﻋﺪه ﻫﺎﻳﺶ در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺸﺘﻪ و در اﻧﺠﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬و ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ در اﻳﻨﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺳﺒﻬﺎ را در ﻣﻴﺎن رودﺧﺎﻧﻪ ﻋﻮض ﻧﻜﻨﻴﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراي اﻋﺘﺒﺎري ﺑﻴﺶ از زاﻫﺪي ‪...‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺎه ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ زاﻫﺪي را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫از وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻌﻤﻞ آورد و اﮔﺮ ﺑﻲ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ‬
‫زاﻫﺪي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ وﺟﻮد دارد « ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1531‬ﺗﺎ ‪( 1534‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺷﺎه اﻳﺮان ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ راﺿﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫وﺳﻴﻠﻪ راﺿﻲ ﻛﺮدﻧﺶ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ در ﺳﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ! و در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺎﻳﺪار ﺷﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻛﺎر او اﺧﻼل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻲ آن ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ اﺧﻼل را از دﻳﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪٩‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 468‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 29 ،‬ﻣﻪ ‪ ( 1954‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ داﻟﺲ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪ » :‬ﺑﻨﻈﺮ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي در ﺑﺎره‬
‫اﺳﺘﻮاري و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از زاﻫﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﻢ از ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺎه ﺑﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ ‪ ...‬ﻫﻮور اﺑﺮاز ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫زاﻫﺪي آﻣﺎده اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﺎوران ﺷﺎه‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﻛﺮاه دارﻧﺪ و روﻳﻪ اﺷﻜﺎل ﺗﺮاﺷﻲ و‬
‫ﻛﺎر ﺷﻜﻨﻲ دارﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻓﺮا ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ‪ .‬زﻣﺎن آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻣﺎده اﺗﺨﺎذ ﻣﺸﻲ ﻗﺎﻃﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه ﺑﺸﻮﻳﻢ ‪ .‬او‬
‫ﻛﻠﻴﺪ ﭘﺬﻳﺮش و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ از ﺳﻮي ﻣﺠﻠﺲ را در دﺳﺖ دارد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه رﻫﻨﻤﻮد ﺟﺪي‬
‫‪ ...‬ﺑﺪﻫﺪ « ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1537‬و ‪ 1538‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ‪ ) 471‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 31 ،‬ﻣﻪ ‪ ( 1954‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﻓﻲ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‬
‫وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺪ ‪ .‬دﻻﻳﻞ را ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1541‬و ‪ 1542‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ و ﺷﺎه دﺳﺖ ﺑﺮدار ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﭘﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ زاﻫﺪي اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 475‬ﺗﻬﺮان‪ 11 ،‬ژوﺋﻦ ‪، ( 1954‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ‪ 10‬ژوﺋﻦ ﺑﺎ ﻋﻼء دﻳﺪار‬
‫ﻛﺮده و ﻋﻼء ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺷﺎه ﻧﮕﺮان ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﻴﺜﻴﺖ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺖ ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺪاﻧﻢ ﻛﺎري و ﺑﻲ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در‬
‫راﺑﻄﻪ اش ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻓﻮرا ‪ ‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮم و اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ ‪ :‬ﻫﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و‬
‫ﺳﻨﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﭼﻨﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺧﺼﻮﻣﺘﻲ را روﻳﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‬

‫‪٩‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ ) ﺷﺎه ( ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻬﺎر ﻧﮕﺎه دارم ‪.‬‬
‫«‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ » :‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬دو ﺗﻦ از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎي‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬رﺿﻮي و ﺷﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور ﻛﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎي ﺗﻮده اي ﻧﻴﺰ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫آزادي آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻴﻮن و ﺗﻮده اﻳﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﺣﺎل‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻃﻼع داده اﻧﺪ ﺷﺎه ﻣﺴﺌﻮل‬
‫آزادي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼء ﭘﺎﺳﺦ داد ‪ ... :‬ﺷﺎه اﺻﺮار ورزﻳﺪه ﺑﻮد ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪ و اﺳﺘﺎد ﺳﺎده دﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﻴﺰ وﻓﺎدار ﺑﻮده و‬
‫ﻣﺼﺪق او را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آزاد ﺷﻮد ‪ ...‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﺎن ﻗﻤﺎش رﺿﻮي و ﺷﺎﻳﮕﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎﻳﺪ آزاد‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ ‪ ...‬ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ در ﻛﺮﻣﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪ و در‬
‫ﺟﻨﻮب اﻳﺮان زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺟﻨﺠﺎل در ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﻨﺎ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و ﺑﻘﺎﺋﻲ را آزاد ﻛﺮد ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و‬
‫ﻧﻔﻮذ ﺑﻘﺎﺋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و از ﻧﻔﻮذ و وﺟﻬﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ ‪ .‬ﻋﻼء ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻘﺎﺋﻲ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد او را آزاد ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻢ ‪ » :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﺮان زﻳﺎن ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺎﺋﻲ در ﺑﺎره ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ اﻳﺮان در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻗﻄﻌﺎ ‪ ‬در ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪ ...‬ﻋﻼه ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي اﻳﻦ ﺷﺎﻧﺲ را دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ؟ ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ دادم ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪا ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻋﻼء را‬

‫‪٩‬‬
‫درﺿﻴﺎﻓﺖ ﺷﺎم ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺷﺎه دوﺑﺎره ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اداﻣﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از زاﻫﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺳﻨﺪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻗﺪرت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي از‬
‫ﻣﻴﺪان ﺑﺪر ﻛﺮدن ﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎر ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ و آزاد ﻛﺮدن‬
‫ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺼﺪق و ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻮن ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎر ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻫﻮي وﺟﻮد دارد ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ و آزاد‬
‫ﻛﺮدن رﺿﻮي و ﺷﺎﻳﮕﺎن و ﺻﺪﻳﻘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ و آزاد ﻛﺮدن ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪ .‬اﺷﺎره ﺳﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰوده ﺷﺪن ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻘﺎﺋﻲ و ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪن از وﺟﻬﻪ زاﻫﺪي‪ ،‬ﺑﺴﺎ ﮔﻮﻳﺎي ﺧﺒﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺑﻘﺎﺋﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ ‪ :‬داﻧﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮﺋﻲ‪ ،‬زاﻫﺪي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺷﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻘﺎﺋﻲ را ﺑﻜﺸﺪ زﻳﺮا او را آدم ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و‬
‫ﻣﻦ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ زاﻫﺪي را ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ دﺧﺘﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر زاﻫﺪي‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎي رأي‬
‫ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ را ﺑﻪ ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭘﺴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻘﺎﺋﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻘﺎﺋﻲ ﻧﺎﻣﻪ را در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در دﻳﺪار ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺴﺎر‪ ،‬ﻗﻮل ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺷﻤﺎ را وﻛﻴﻞ ﻛﺮﻣﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد !‬

‫‪28‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺷﺎه از ﻧﻴﻜﺴﻮن‪ ،‬ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺶ‬
‫‪٩٧‬‬
‫اﻳﺮان را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ دو ﻗﺪرت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ آن‬
‫را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎه را ﻣﺤﻮر ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ‪:‬‬

‫رﻳﭽﺎرد ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﺷﺎه‬

‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 396‬ﺗﻬﺮان‪ 17 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﻛﻪ ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬

‫ﻧﻴﻜﺴﻮن‪ ،‬ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺧﻮد او ﺑﺎ‬
‫زاﻫﺪي و وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ او اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺷﺎه از ﻧﻴﻜﺴﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬
‫وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﻧﻴﻜﺴﻮن از ﺷﺎه ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ارﺗﺶ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﺎع ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻜﺎري ) ﻧﻈﺎﻣﻲ ( ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ؟ ﺷﺎه‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ‪ .‬و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ داراي‬
‫ﺗﻮان دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪون داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ در ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﺪاﻓﻌﻲ ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫ﭘﺲ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻴﻜﺴﻮن‪ ،‬زاﻫﺪي و وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ او‪ ،‬از ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻧﻬﺎ را از ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻧﻴﻜﺴﻮن ﺑﺎ ﺷﺎه‪،‬آﮔﺎه ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻳﻦ دو آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ اﻳﺮان در ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺗﻮان دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪ را ﻧﺪارد و » ﻫﺮﭼﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ در ﺑﺎره ﭘﻴﻤﺎن دﻓﺎﻋﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ «‬
‫‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1325‬و ‪ 1326‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ، 398‬ﻳﺎدداﺷﺖ دﺑﻴﺮ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ در ﺑﺎره ﻧﺸﺴﺖ ‪23‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1953‬اﺟﻼس ﻳﻜﺼﺪ و ﻫﻔﺘﺎد و ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﺴﻮن ﺳﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ » :‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺷﺎه اﻳﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖ وﺟﺴﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺑﺎره ﮔﻤﺎردن اﻓﺮاد ﺟﻮان در‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻬﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮدﻳﻢ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎه رﻫﺒﺮي را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ‪ » :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻦ رﻫﺒﺮي را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮﻓﺖ ‪« .‬‬
‫ﻧﻴﻜﺴﻮن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزش ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺑﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎﻻ دﺳﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻓﺸﺎر آورد « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1330‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 427‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 19 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ( 1954‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ از ﺳﻮي‬
‫اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ در ﺑﺎره ﺗﺼﻮﻳﺐ دو‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» اﻟﻒ – ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان رااﻋﻼم ﻣﻲ‬
‫دارد‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ و ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوز و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺧﺎرﺟﻲ ‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ وﺟﻬﻪ و ﻧﻔﻮذ ﻧﻬﺎد ﺳﻠﻄﻨﺖ و روﺣﻴﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‬
‫‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺶ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ب – ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺎز ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ رﺋﻮس ﻣﻔﺎد ﺑﺎﻻ را در ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺷﺎه در ﺑﺎره‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان ﺑﻜﺎر ﺑﺒﺮﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ داراي ﺗﻮاﻧﺎﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﺿﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﻮﻧﺪ ‪ .‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ « )‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1421‬و ‪ 1422‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 430‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 1 ،‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1954‬اﺳﻤﻴﺖ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﻴﺮ دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ :‬ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻇﺮﻓﻴﺘﻬﺎﺋﻲ ﺑﻴﺶ از ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﺎه ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫اي در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه ارﺗﺶ اﻳﺮان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﺳﻤﻴﺖ از ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ زاﻫﺪي ﻧﻴﺰ وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺶ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮش‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زاﻫﺪي ﻧﻴﺰ اﻃﻼع دﻫﺪ )ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1427‬و ‪( 1428‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 431‬ﺗﻬﺮان‪ 4 ،‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻓﻌﻼ ‪ ‬وﻗﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد و ﭼﺮا در ﻣﺠﻬﺰ ﻛﺮدن ارﺗﺶ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺪازه ﻧﮕﺎه داﺷﺖ ‪:‬‬
‫در ﺻﻮرت ﺗﺠﺎوز روﺳﻴﻪ و ﻧﺮﺳﻴﺪن ﻛﻤﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ارﺗﺶ اﻳﺮان و ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻮروﻳﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ارﺗﺶ اﻳﺮان‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺗﺤﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﻲ داﺧﻠﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ و ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮ دوش ﺑﻮدﺟﻪ اﻳﺮان‬

‫‪٠٠‬‬
‫ﺑﮕﺬارد ‪ .‬و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻳﺮان در ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﺮان‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1430‬و ‪ 1432‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 8 ) 434‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ دﻳﺪار ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫و ﻋﻼء ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻫﺮ دو ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان ﺑﻮده اﻧﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ روﺳﻴﻪ را ﺑﺮاي ارﺗﺶ اﻳﺮان ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪه‬
‫اﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ ﺷﺎه اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺑﺎره اراده رﻫﺒﺮان ﺟﻬﺎن‬
‫آزاد در ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻼء ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺷﺎه‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺗﺄﺧﻴﺮ ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دارد و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ » .‬ﺷﺎه زﻣﺎن زﻳﺎدي را‬
‫ﺻﺮف اﺻﺮار ورزﻳﺪن ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﺶ در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ « ‪ .‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ارﺗﺶ دو وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1441‬ﺗﺎ ‪ 1445‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 435‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 9 ،‬ﻣﺎرس ‪ ( 1954‬اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ را در ﺑﺎره ارﺗﺶ و ورود اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪،‬اﺑﻼغ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬دو ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ در دو ﻧﻜﺘﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬
‫دارﻳﻢ ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎره ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻴﻬﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫دﻓﺎﻋﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ اﻳﺮان در آﻳﻨﺪه‪ ،‬از ﻣﻴﺰان ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و آﻧﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻫﻤﻜﺎري‬
‫دﻓﺎﻋﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ‪ ...‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ از اﻳﻨﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻄﻮر رﺳﻤﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان را ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺻﺮار ﺑﻮرزﻳﻢ زودﺗﺮ در‬
‫ﺑﺎره روﻳﻪ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫آﻧﻬﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮ دو ﺗﻮاﻓﻖ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ‪ ‬ﻧﻤﻲ‬

‫‪٠١‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮدﺑﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ )«.‬ﺻﻔﺤﺎت‬
‫‪1447‬و‪ 1448‬ﻛﺘﺎب( ‪.‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 439‬ﺗﻬﺮان ‪ 18‬ﻣﺎرس ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه رﻓﺘﻪ و ﺗﻮاﻓﻖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫را ﺑﺮ ﺳﺮ دو وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ ﺑﻪ او اﺑﻼغ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪:‬ﻫﻤﻜﺎي دﻓﺎع ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن وﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ورود اﻳﺮان در اﻳﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ از وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﺑﺎ دو وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ ﺑﻪ او اﺑﻼغ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ‪ 17‬ﻣﺎرس‪ ،‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﻧﺰد ﺷﺎه ﻣﻲ رود و او را از ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻳﻦ‬
‫دو ﻛﺸﻮر از دو وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﮕﺮان‬
‫ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﻲ ارﺗﺶ و ﺳﺎز و ﺑﺮگ آﻧﺴﺖ و از ﻫﻨﺪرﺳﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ژﻧﺮال ﻣﻚ ﻛﻠﻮر ) رﺋﻴﺲ ﻣﺴﺘﺸﺎران ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ارﺗﺶ اﻳﺮان‬
‫( ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ از ﺳﻮي ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻻن دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ژﻧﺮال ﻣﻚ ﻛﻠﻮر ﻧﺰد‬
‫ﻃﺮاﺣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ داراي آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺮاوان اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي درﻳﺎﻓﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ ‪).‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1456‬ﺗﺎ‬
‫‪1460‬ﻛﺘﺎب( ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺷﺎه ﺑﺎزي درﻧﻴﺎورد و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﻗﺮاردادﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‬
‫را ﺑﻪ ﮔﺮو ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد از ﻣﺮاﺟﻌﺎت ﻣﻜﺮر‬
‫او ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ دو وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺶ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ او از ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻛﻨﺪ !‬
‫◄ ) ﺳﻨﺪ ‪ ،465‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 27 ،‬ﻣﻪ ‪ 1954‬ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1528‬و ‪ 1529‬ﻛﺘﺎب (‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻮور ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ » :‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اي در‬
‫‪٠٢‬‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط ﺷﺎه ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬وي در ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻏﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و ﻣﺘﻠﻮن اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وي را در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‬
‫وادار و ﻣﻠﺰوم ﺳﺎزﻳﻢ « ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 473‬ﺗﻬﺮان‪ 5 ،‬ژوﺋﻦ ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺎه ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮد را از ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ او اﺑﺮاز ﻛﺮده و او ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﻧﻘﺶ و ﺳﻬﻢ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻳﺮان در دﻓﺎع از‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1546‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬

‫* از ﻣﺎه دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1953‬ﺗﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺳﻮﺋﻲ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ در ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم در‬
‫ﻛﺸﻤﺎﻛﺶ اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎه– زاﻫﺪي‪ ،‬در ﺑﺎره ﻗﺮارداد‬
‫ﻧﻔﺖ و رﻓﺘﺎر اﻳﻦ دو ﺑﺎاﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‪ » ،‬رﻫﻨﻤﻮد « ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 397‬ﻟﻨﺪن‪ 18 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1953‬ﮔﺰارش ﺑﺎﺗﺮورث‪ ،‬ﻛﺎردار‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻓﺮﻳﺰر‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ‪ 6‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ﻫﻠﻨﺪي اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺰر ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و » ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺳﻬﻤﺶ ‪ 50‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ « ‪ 1327 ) .‬و ‪. ( 1328‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 400‬ﺗﻬﺮان‪ 30 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،( 1953‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ورود دﻧﻴﺲ راﻳﺖ‪ ،‬ﻛﺎردار اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در ‪ 22‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬او » ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬دﻧﺒﺎل اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﺎﺋﻒ ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺳﻔﺎرت و ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮان و‬

‫‪٠٣‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﺑﻪ دور از ﺳﺮ و ﺻﺪا و ﺧﻮد ﻧﻤﺎﺋﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ « ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 1333‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 402‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 4 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1954‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺎﺗﻠﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎور‬
‫اﻣﻨﻴﺘﻲ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ داﻟﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﺣﺘﻤﺎل و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ) در ﻣﻘﺎم ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ ( ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺑﻔﺮوش رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻮﺿﻮع دﻋﻮي‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺎرﺗﻞ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬زﻳﺮا اﻋﻀﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻛﺎرﺗﻞ ﻣﺮﻛﺐ از‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺿﺪ ﺗﺮاﺳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫« ‪ .‬او راه ﺣﻞ را ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻲ داﻧﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪( 1342‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 404‬ﺗﻬﺮان‪ 5 ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 1954‬ﮔﺰارش ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺶ ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎم‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮي زاﻫﺪي و ﺷﺎه را در ﺑﺎره ارﺗﺒﺎط اﻋﻀﺎي درﺑﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺳﻔﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﺎزﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي درﺑﺎر‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺷﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ و ﺑﺪون اﻃﻼع دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺷﺎه و اﻳﺮان ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲ‬
‫زﻧﻨﺪ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر اﻣﻴﺪاوري ﻛﺮده ﺑﻮد ﺷﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﺎه از ﺧﺠﺎﻟﺖ ﺳﺮخ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ از اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻻاﻗﻞ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﻛﺮدن‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺮي و ﻣﺪاﺧﻠﻪ در‬
‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ « ) ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1373‬ﻛﺘﺎب(‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺳﺮي ﺷﺎه ﺑﺎ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ » رﻫﺒﺮي « ﺑﻼﻣﻨﺎزع ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دوره ﺑﺎ دوره ﻣﺼﺪق ﻛﺮده‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه و زاﻫﺪي‪،‬‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ او‬
‫‪٠‬‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺷﺎه ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫زاﻫﺪي و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﺧﻮدش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫◄ از ﺳﻨﺪ ‪ 404‬ﺗﺎ ﺳﻨﺪ ‪ ،482‬ﻏﻴﺮ از ﺳﻨﺪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺶ و‬
‫ﺷﻜﻮه وﺷﻜﺎﻳﺖ ﻫﺎي ﺷﺎه و زاﻫﺪي از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺰد ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺴﺐ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﻛﻨﺎري زاﻫﺪي از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻬﺎم‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ و ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ و دو ﺷﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
‫و دﻳﮕﺮي ﺷﻞ و ﻏﺮاﻣﺖ و ﻣﻠﻴﺖ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﻠﻴﺖ ﻣﺪﻳﺮان‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ دو ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ‪ 5‬ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻫﺮﻳﻚ ‪ 8‬ﺳﻬﻢ و ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ‪ 40‬ﺳﻬﻢ و ‪20‬‬
‫ﺳﻬﻢ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺷﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد و ﺷﺮﻛﺎي ﺷﺮﻛﺖ‪ 1 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫دﻻر ﺑﻌﻨﻮان ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﻣﺪت ﻗﺮارداد ‪ 40‬ﺳﺎل‬
‫ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ﻃﺮف ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ درآﻣﺪ ‪50 – 50‬‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ از اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎﺑﺖ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺘﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮر‪ 280 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﺮ‬
‫آﻣﻴﺰ و آزﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻫﻨﺪرﺳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﻔﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ داراﺋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي‪،‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ 25‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ارﺗﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﻣﻄﻴﻊ ﻛﺮدن ﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪٠‬‬
29

٠
 ‫ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﺟﺎزه ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮود و‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ » اﻣﻴﻨﻲ – ﭘﻴﭻ « اﻣﻀﺎء ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫آﻳﺰﻧﻬﺎور رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻤﺴﺮش ‪ -‬ﺷﺎ ه و ﺛﺮﻳﺎ‬

‫ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ،482‬ﻳﺎدداﺷﺖ داﻟﺲ وزﻳﺮاﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮاي رﻳﺎﺳﺖ‬ ‫◄‬

‫ﺟﻤﻬﻮري‪) ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 3 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ( 1954‬ودر ﺑﺎره ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﺎه از اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور او را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ ‪ .‬داﻟﺲ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﺎه‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ ﺣﻞ و ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬دﻳﺪار‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 3‬روز ﻛﻪ در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر رﺳﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻔﺮ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪٠٧‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ آﻣﺎده اﻧﺪ ﺑﺎ وي ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺷﺮط ﻛﻪ ﻣﺎ از‬
‫ﻧﻈﺮات ﺷﺎه در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺒﻼ ‪ ‬آﮔﺎه ﺷﻮﻳﻢ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1565‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺮوط ﺳﺨﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ‪ ،‬از اﺳﺒﺎب ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ واو آن ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ ﻧﺸﺪ ‪ .‬اﻣﻴﻨﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺘﻦ رﺿﺎ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ! وي » ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻧﺎروﺷﻦ آن ﭼﻴﺰي ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪ » :‬از ﻣﺒﻬﻢ‬
‫ﺑﻮدن ﻋﺒﺎرت ﻓﺎرﺳﻲ ﻗﺮار داد ﻧﺘﺮﺳﻴﺪ زﻳﺮا وﺿﻊ ﻧﻔﺖ ﻣﺒﻬﻢ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﺔ‬
‫)» ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﺔ ﻧﻔﺖ ‪ ،‬از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻗﺮار داد ﻫﻢ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ!«‬
‫ﺗﺎ ﺳﻘﻮط زاﻫﺪي « ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪، 1383 ،‬‬
‫ص ‪( 368‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪﻫﺎ ي ‪ 483‬و ‪ 484‬ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﻠﻴﺖ آن و وﻇﺎﺋﻒ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻋﺎﻣﻞ و ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 485‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 30‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،( 1954‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﻮه ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫دﺳﺘﻴﺎر وﻳﮋه در اﻣﻮر اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ :‬زاﻫﺪي در ﻣﻘﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺮﺳﺮ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﺶ از دوران دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﻗﺪرت‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﺎه و ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺰرگ اراﺿﻲ در ﻛﺸﻮر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد آﻧﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺸﻮري دوﻟﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ را در اﺧﺘﻴﺎردارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻗﺪرت ﻓﻌﻼ ‪ ‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮﺑﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ –1‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮﻳﮋه در ﺗﻬﺮان و ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺑﺎدان و در ﻃﻮل ﺧﻄﻮط راه‬
‫آﻫﻦ ‪.‬‬

‫‪٠٨‬‬
‫‪ –2‬ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺻﺪاي اﻧﺘﻘﺎد ﻣﺮدم را ﺧﻔﻪ و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ –3‬ﺑﻜﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺮدﻫﻤ‪Ĥ‬ﺋﻲ ﻫﺎ‬
‫وﺗﻈﺎﻫﺮات ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﺸﻒ و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﻮده اﻳﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮﻋﻨﺎﺻﺮﺧﺮاﺑﻜﺎر‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻮري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫‪ – 5‬اداﻣﻪ اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻔﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ راه ﺣﻠﻲ در‬
‫ﺳﻮد اﻳﺮان ﺷﻮد !‪.‬‬
‫در دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺎه و ﻧﻪ ﻣﺎﻟﻜﺎن اراﺿﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮازﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه روﺷﻨﻔﻜﺮان‪،‬‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن وﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1570‬و ‪1571‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﺎه را ﻣﺤﻮر ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و وﻇﻴﻔﻪ زاﻫﺪي ﺑﺎ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زور و‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺮﭘﺎ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮاردادي ﺑﺴﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫◄ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪﻫﺎي ‪ ) 486‬ﻟﻨﺪن ‪ 30 ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ( 1954‬و ‪ ) 487‬ﺗﻬﺮان‪ 31 ،‬ژوﺋﻴﻪ‬
‫‪ ( 1954‬ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺑﺖ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ 25 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪1571‬‬
‫و ‪ 1572‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 488‬ﻳﺎدداﺷﺖ از ﺳﻮي داﻟﺲ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 3‬اوت ‪ ( 1954‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻟﺲ از آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﺋﻲ را اﻣﻀﺎء ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﺗﻘﺪﻳﺮﻫﺎ از ﻟﻮﺋﻲ ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬و ﻫﺮﺑﺮت‬
‫ﻫﻮور‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮﻳﺶ در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻗﺮاردادﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ‪.‬‬
‫‪٠٩‬‬
‫داﻟﺲ از آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﺷﺎه را ﻧﻴﺰ اﻣﻀﺎء ﻛﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪1573‬‬
‫ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 492‬ﺗﻬﺮان ‪ 15 ،‬اوت ‪ ،( 1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﺑﻪ وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬و » ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺴﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎران ﻋﻤﻮﻣﺎ ‪ ‬ﻣﺠﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه‪ ،‬در‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ زاﻫﺪي اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ از ﺷﺎه ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﻢآﻫﻨﮕﻲ دارﻧﺪ ‪ ...‬رﺿﺎ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫زاﻫﺪي ﭼﻨﺪان اﺳﺘﻮار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪...‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴﺞ ﻧﮕﺮان ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ) « .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1578‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 495‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 18 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،( 1954‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ژﻧﺮال‬
‫ﻣﻚ ﻛﻠﻮر‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺄت ﻣﺸﺎوران ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ارﺗﺶ اﻳﺮان از وزارت‬
‫دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻋﻄﺎي ﻳﻚ ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ 360‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﺠﺎد ﻇﺮﻓﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي اﻳﺮان‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در دﻓﺎع از ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت‬
‫دﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1583‬و ‪ 1584‬ﻛﺘﺎب (‬
‫وزارت دﻓﺎع ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده و از وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻛﺴﺐ ﻧﻈﺮﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ‪ ) 503‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 8 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1954‬ﭘﺎﺳﺦ داﻟﺲ ﺑﻪ وزﻳﺮ دﻓﺎع اﺳﺖ ‪ .‬او‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻋﻄﺎي ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫) ﺻﻔﺤﺎت ‪ 1598‬ﺗﺎ ‪ 1601‬ﻛﺘﺎب (‬
‫◄ ‪ 3‬روز ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻤﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬در ‪ 21‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1954‬ﻗﺮارداد‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺪ ‪ ) 496‬ﺗﻬﺮان‪ 21 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ،1954‬ﻫﻨﺪرﺳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻣﻴﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻘﺪﻳﻢ‬

‫‪١٠‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ! ) ﺻﻔﺤﻪ ‪1585‬‬
‫ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 501‬ﺣﺎﻛﻲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم در ‪ 21‬اﻛﺘﺒﺮ‬
‫‪ ،1954‬ﺑﺎ ‪ 113‬رأي ﻣﻮاﻓﻖ و ‪ 5‬رأي ﻣﺨﺎﻟﻒ و ‪ 1‬رأي ﻣﻤﺘﻨﻊ در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‬
‫‪.‬‬
‫◄در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 503‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪ 28‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ( 1954‬داﻟﺲ از ﺳﻔﻴﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ‪ » :‬ﻟﻄﻔﺎ ‪ ‬ﮔﺮم ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺒﺮﻳﻜﺎت ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻗﻠﺒﻲ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬دﻛﺘﺮ‬
‫اﻣﻴﻨﻲ و ﻫﻤﻪ دﻳﮕﺮان در دوﻟﺘﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن آزاد آن را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1597‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄در‪ 13‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1954‬ﺷﺎه ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ‪ ) 504‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 9 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1954‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﺟﺮﻧﻴﮕﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻌﺎون‬
‫وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي داﻟﺲ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺷﺎه ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺪ » ﻣﺎ ﭼﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ و وﻇﻴﻔﻪ اي را از اﻳﺮان اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﻛﻪ در دﻓﺎع از ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﻳﻔﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ...‬در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻳﺎدداﺷﺘﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه رﺋﻮس ﻧﻈﺮاﺗﺶ اﺳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒﻼ ‪ ‬روﻧﻮﺷﺘﻲ از آن‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ را ﺑﺪﺳﺖ آورده اﻳﻢ ‪« ...‬‬
‫) ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ‪ 1602‬و ‪ 1603‬ﻛﺘﺎب ( ‪.‬‬
‫◄ در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ) 505‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‪ 13 ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ( 1954‬داﻟﺲ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان اﻃﻼع ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ » ﺷﺎه و ﻫﻤﺮاﻫﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﺧﻮﺑﻲ وارد واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻧﺎﻫﺎر در ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ و‪ ...‬دﻳﺪار و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻛﻮﺗﺎه و ﻣﻬﻤﻲ اﻧﺠﺎم داد ‪.‬‬
‫‪....‬‬

‫‪١١‬‬
‫ﺷﺎه از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺠﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺧﻼﺻﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ازﻣﺼﻴﺒﺖ ﻧﺎﮔﻮارﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﺮد ‪ ) «.‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪ 1610‬ﻛﺘﺎب (‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮدﺗﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﺮﺿﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﺪه و ﺛﺮوت ﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﻦ ﺑﺨﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده و ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮآوردن ﺳﻪ ﺷﺮط‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ او ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اﺟﺎزه ﻧﺪاده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺗﻤﻠﻖ ﮔﻮﺋﻲ از آﻳﺰﻧﻬﺎور‪،‬‬
‫ﻛﻮدﺗﺎ را » ﻧﺠﺎت اﻳﺮان ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻼﺻﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ از ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻧﺎﮔﻮار « ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري در اﻳﺮان‬
‫و ﻣﺎﻳﻪ واﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮزه ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﺣﻮزه ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان‬
‫در آن ﻧﻘﺶ ﻗﻠﺐ را ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫و آﻟﺒﺮاﻳﺖ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ او‪ ،‬از ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻘﺶ اﻣﺮﻳﻜﺎ در آن ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ اي آزاد را داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﮕﺮدد و از دو ﻗﺪرت ﻛﻮدﺗﺎﻛﻨﻨﺪه ﺧﺴﺎرت ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫و ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﺘﺼﺎر در ﻧﻘﻞ و ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﻨﺎد ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ اﺳﺘﻘﺮار رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬از رﻫﮕﺬر ﻛﻮدﺗﺎ و‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﻼﺑﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و‪ ...‬اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫‪30‬‬
‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻫﺎ‬
‫* ﺳﻨﺪي ﺳﺮي‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺼﺪق و ﺣﻜﻮﻣـﺖ او ﺑـﺮ‬
‫اوﺿﺎع ﻛﺸﻮر و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ او و ﺟﺪي ﻧﺒﻮدن‬
‫ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده ‪:‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ‪ 5‬روز ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻛﻮدﺗـﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﮔﻮﻳـﺎي ﻧﻜـﺎت‬
‫ﺟﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اول اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ ﺑﺨﺸـﻲ از ﺣﻜﻮﻣـﺖ آﻳﺰﻧﻬـﺎور از واﻗﻌﻴـﺖ ﭘـﺮت و‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎوران ﻃﺮاز اول آﻳﺰﻧﻬﺎور ) رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ (‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق را رﻫـﺎ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﻨﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ دوم و ﺑﻬﻤﺎن اﻧﺪازه ﺟﺎﻟﺐ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺰارش در ﺑﺎب وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺳـﺮان ﺣﻜﻮﻣـﺖ آﻳﺰﻧﻬـﺎور‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎدش ﺑـﺎ ﻛﻮدﺗـﺎ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻀـﺎد اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺨﺼـﻮص در آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺗﺼﺮف دوﻟﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺰارش ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ »‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻗﻮي و ﺳـﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻛﻮدﺗـﺎ ﻛﻨـﺪ « ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دراز ﻣﺪت در ﺑﺎب ﺧﻄﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻣﺠﻮز ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﺮدن اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺮ‪ ،‬راﺳﺖ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮﭼﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺑﺪ ﻣﻲ ﺷـﺪه اﻣـﺎ در ﺗﻌـﺎدل ﻣـﻲ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻤﻞ در ﺑﺎره اﻳﺮان‬

‫‪١٣‬‬
 ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪:‬‬
‫در ‪ 6‬ﻣﺎه اﺧﻴﺮ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ در اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤـﻮل ﺑﺴـﻤﺖ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﻗﺘﺪار ﮔﺮا و اﺻﻼح ﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در دﺳﺘﺎن ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻗﺪرت ﻣﺠﻠﺲ در ﻛﺎﻫﺶ اﺳـﺖ و ﻣﺼـﺪق‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ رﻓﺮاﻧﺪوﻣﻲ زده ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه ﻣﻨﺤﻞ ﻛﺮدن ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺷﺎه در ﻣﻈﻬﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺻﻠﻲ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﮔﺮان ﺳـﻨﺘﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻬﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ارﺗﺶ ﭘﻴﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ ‪ .‬ارﺗـﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺪ راه ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از دوره ﺳﻜﻮت‪ ،‬اﻳﻨـﻚ‬
‫ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺳﺮ ﺑﺮ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﻛﺎﻣﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳـﺮان را در دﺳـﺖ‬
‫دارد‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺑﺎره اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ در ﺗﻬﺮان در ‪ 3‬اوت‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ و‬
‫‪ 99/93‬درﺻﺪ ﺑﻪ اﻧﺤـﻼل ﻣﺠﻠـﺲ رأي دادﻧـﺪ‪ .‬رﻓﺮاﻧـﺪوم در ‪ 10‬اوت‪ ،‬در‬
‫ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺤﺘﻤﻼ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻴﻦ رأي ﻗﺎﻃﻊ را‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ و ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﻳﺪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺠﻠـﺲ ﺟﺪﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت ﻣﺼﺪق را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻲ از ﻋﻠﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻪ روال ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪن ﻣﺼـﺪق ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮي ﺑﺸـﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ او در ﻫـﺪﻓﻬﺎي اﺻـﻠﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺼـﺪق ﻫـﻢ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴـﺰ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻗﻮي اﺳﺖ و ﻧـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ درﺧـﻮري دارد‪.‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻫﺸﻴﺎر و ﻗﻮي اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﻮدﺗـﺎ‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﺧﻄـﺮ در اﻳـﺮان اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﻛﺮدن ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺣﺎﻛﻢ و ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻮاﻓﻘﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮد ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺘﻜﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ روﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗـﻮده ﻓﺮﺻـﺖ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺑـﺮاي ﻧﻔـﻮذ در ارﮔﺎﻧﻬـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﺴﺎ‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ دﻳﮕـﺮي‪،‬‬
‫از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ورود اﻋﻀﺎي ﺣﺰب ﺑﻪ ﻫﻴـﺄت وزﻳـﺮان ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮ ﺣﺰب ﺗـﻮده روا‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮﺧـﻮردار ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در اﻳﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ‪:‬‬
‫در ﻃﻮل ‪ 6‬ﻣﺎه اﺧﻴﺮ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑـﺪﺗﺮ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺟﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺘﻌﺎدل اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﻮرﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﻣﺮدم اﺛﺮ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮاي ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ از ﻣﺎرس ‪ 1954‬ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫‪ - 1‬از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ و ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي دوﻟﺘﻲ دﻳﮕﺮ وام ﺑﮕﻴﺮد و‬
‫‪ - 2‬اﺳﻜﻨﺎس ﺟﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﮕﺬارد ‪.‬‬
‫‪ - 3‬از ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل ﻗﺮض ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﺎ‬
‫‪ - 4‬از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻓﺘـﺎر‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر روز اﻓﺰون ﺧﻮد را از ﻗﻴﻮد ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬رﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان ﻣﺘﻌﺎدل ﺷﺪه اﺳﺖ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻠﺤﺎظ‬

‫‪١‬‬
‫‪ - 1‬ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻬﺎر ﺑﺮ ارز ﻛﻤﻴﺎب و اﺧﺘﺼـﺎص آن ﺑـﻪ وارد ﻛـﺮدن ﻓـﺮآورده‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و‬
‫‪ - 2‬اﻣﻀﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﭘـﺎي ﺑـﺎ آﻟﻤـﺎن و ﻓﺮاﻧﺴـﻪ و اﻳﺘﺎﻟﻴـﺎ و ﻗـﺮارداد‬
‫ﮔﻤﺮﮔﻲ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و‬
‫‪ - 3‬ﻛﻤﻜﻬﺎي اﺻﻞ ‪ 4‬ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﺷـﻜﺮ را ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ وارد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ارزي اﺿﺎﻓﻲ را اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﻣﺤﻞ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻃﻼي ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ و ﻳﺎ وام ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘـﻮل‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮرﻣﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺴـﻮد ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ داﺧﻠـﻲ اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻜﺎري و اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و ﺳﻮدﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼﺋﻤﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺎي آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﻮل در ﺟﺮﻳﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻮل ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻳﺎد اﺳﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮرم ﺗﺎ ﺣﺪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ آور‪ ،‬در ﭼﺸﻢ اﻧـﺪاز‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫و ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺮان ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻘﺎي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺼـﺪق را ﺑـﻪ ﺧﻄـﺮ اﻧـﺪازد‪.‬‬
‫ﺑﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬او اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣـﺮدم را از ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻧﻔﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫واﭘﺴﻴﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻳﺮان ‪:‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1952‬و ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،1953‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺑﺎب ﻧﻔﺖ ﺑﻌﻤﻞ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮك اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻮرخ ‪ 20‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،1953‬راه ﺑﺮد‬
‫‪ .‬ﻣﻮاد اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از اﻟﻒ ‪ -‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﻴـﺰان ﻏﺮاﻣـﺖ ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ از دﺳﺖ دادن ﻛﺎرﻓﺮﻣـﺎﺋﻲ ﺧـﻮد در اﻳـﺮان‪،‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﻴـﺰان ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت اﻳـﺮان از ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ‪ .‬و‬

‫‪١‬‬
‫ب ‪ -‬ﺗﺼﺪي ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧﺎﺻـﺔ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ج ‪ -‬ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 133‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ و ﻓـﺮآورده‬
‫ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﺮاﻣﺖ ‪ .‬در ‪20‬‬
‫ﻣﺎرس ‪ 1953‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬رد ﺷﺪ‪ .‬در ﭘﻲ آن در‬
‫‪28‬ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﻧﻮﺷﺖ ‪ » :‬ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ‬
‫‪ ...‬ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺎدر ﺑﺮ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻤﻚ اﻗﺘﺼﺎدي در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﺑﻬـﺮه ور‬
‫ﻛﻨﺪ‪ « .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪ ‪ .‬او ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫داد ﭼﺮا‪ ،‬در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﺑﮕﺬارد و ﻳﺎ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺧﺮﻳـﺪاري ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻜﻨﺎر‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ از ﭘﻮل ﻣﺎﻟﻴـﺎت‬
‫دﻫﻨﺪﮔﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ را ﺻﺮف ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻛﻨﺪ وﻗﺘﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﭘﻮل ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻌﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎزار وﺳﻴﻌﻲ ﺑﻪ روي ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﮔﺸـﻮده‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ‪:‬‬
‫در ﻣﺎه ﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺳﺨﺖ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪق اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬داوري در ﺑـﺎره دﻋـﺎوي دو‬
‫ﻃﺮف‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دادﮔﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ اﻳـﺮان‬
‫زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮﺿﻪ اي ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻠﺶ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن‬
‫اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و آﻟﻤﺎﻧﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻠﺶ ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷـﻤﺎل‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪه اي ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 133‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ‬

‫‪١٧‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ در دم دوﻟﺖ اﻳﺮان را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ 25 ،‬درﺻﺪ درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺳﭙﺮده‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و از آن‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ دادﮔﺎه‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷـﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺎزﺗـﺎب ﻫـﺮ ﻣـﻮاﻓﻘﺘﻲ‬
‫ﺑﺮﺳﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‬
‫در ﺗﻦ دادن ﺑﻪ آن ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻟﻴﺒﺮال ﺟﻠﻮه‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗـﻮي روﺑـﺮو ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺴـﺎ ﺑـﺮ رواﺑـﻂ ﺷـﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺮاق‪ ،‬اﺛـﺮ ﻣـﻲ ﮔﺬاﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺎه ﻓﻮرﻳﻪ را ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ رد ﻛـﺮد‪ .‬ﻣﺼـﺪق و‬
‫ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن اﻳﻨﻬﻤـﺎﻧﻲ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر ﺑﺴﻮد اﻳﺮان ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼـﺪق ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻞ ﻧﺸﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ اي را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر او ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان‪ ،‬در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮرار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫راه ﺣﻠﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﺟﺎ و ﻳﻚ ﻛﺎﺳـﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ ‪ :‬در دوﺳـﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻧﺰاع اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻧﻔـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻴﮕﺎه ﺑﻄﻮر ﻣـﺒﻬﻢ از‬
‫اﻣﻜﺎن ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ روش ﺳﺨﻦ ﺑﻤﻴﺎن آورده اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺶ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺟــﻮﻫﺮ ﭘﻴﺸــﻨﻬﺎد اوت ‪ 1952‬ﺗــﺮوﻣﻦ ‪ -‬ﭼﺮﭼﻴــﻞ اﻳــﻦ ﺑــﻮد ﻛــﻪ اﺻــﻞ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان آن را ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬رﻫﺎ ﻛﺮدن اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳـﺎﻟﻬﺎ ﻣـﺬاﻛﺮه ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬

‫‪١٨‬‬
‫اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﺎز ﮔﺮاﻧﺪن ﻣﺼﺪق ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﺣﻜﻤﻴﺖ را از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آورد و ﺑﺴـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را‬
‫ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬و‬
‫‪ - 2‬رﻫﺎ ﻛﺮدن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﻲ ﻃﺮف‪ ،‬اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﮔﺮﻓﺘﺎر روﻧﺪ‬
‫ادﻋﺎ و ادﻋﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺴﺎ رواﺑﻂ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻳﺮان را ﺑﺪﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﺋﻲ را ﻧﻴﺰ ﺧﺮاب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺎرس ‪ ،1953‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ وزارﺗﺨﺎرﺟـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫اﻃﻼع داد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﺟﺎ و ﻳـﻚ ﻛﺎﺳـﻪ‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ وارد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺼـﺪق آن را رد ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﻤﺎن دﻻﻳﻞ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻏﺮاﻣﺖ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﻮان ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ را‬
‫رد ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ - 2‬اﺳﺘﻤﻬﺎل و ﺗﻌﻠﻴﻖ ‪ :‬در دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑـﻪ راه‬
‫ﺣﻞ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﺖ رﺟﻮع ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ راه ﺣﻞ » اﺳـﺘﻤﻬﺎل‬
‫و ﺗﻌﻠﻴﻖ « ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻌﻠﻖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺎﺋﻲ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ راه ﺣﻞ‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﺮان اﻣﻜـﺎن‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧـﻮد‪ ،‬درآﻣـﺪ ﺑﺪﺳـﺖ آورد‪ .‬ﺗﺮدﻳـﺪ ﺟـﺪي‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻳﻦ راه ﺣﻞ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪ .‬زﻳﺮا ﻗﺒﻮل اﻳـﻦ راه ﺣـﻞ‬
‫ﺑﻤﻌﻨﺎي آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﻗﺒﻮل آن‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را در داﺧﻞ ﮔﺮﻓﺘـﺎر اﻧﺘﻘﺎدﻫـﺎي ﺳـﺨﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و در‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫‪ - 3‬داراﺋﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان را اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨـﺮد ‪ :‬راه‬
‫ﺣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ داراﺋﻴﻬـﺎي‬

‫‪١٩‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان را ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺨﺮد‪ .‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور ﻛـﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻳﺮان را ﺳﺎده ﺗﺮ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﺎن دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺼﺪق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎه ﻓﻮرﻳـﻪ را‬
‫رد ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺳﺒﺐ رد ﺷﺪن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي آﺗﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﺧﻮد ﻛﺸﻮر ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‪،‬‬
‫در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را از اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳﺪ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ‪:‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻳـﺮان در ﻣـﺎرس ‪،1951‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه‬
‫ﻧﻔﺖ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺋﻲ ﭼﻮن ژاﭘﻦ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻤﻘﺪار ﻛﻢ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻳﺮان ﺑﻪ دادﮔﺎه‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد و در ﻫﺮ ﻣﻮرد ‪ ،‬دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﻋﻨﻮان ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻖ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄـﻮر ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان و ﻳﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدﺗﺮ ﻧﻔﺖ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬دﻻﻳـﻞ ﻋـﺪم‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺤﺘﻤﻼ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رواﺑﻄﺸﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬
‫آﻟﻤﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺧﺮﻳﺪار ﻧﻔﺖ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻧﻴﺎي آزاد را از ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﺑﺎزداﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣـﺪرك‬
‫ﻣﻀﺒﻮط ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان را ﻧﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﻧﻪ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻞ اﻣﺮﻳﻜـﺎﺋﻲ و ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان را ﺑﺨﺮﻧـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ آن را از ﻧﻈﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛـﻪ ﺧﺮﻳـﺪﻫﺎي‬
‫ﻛﻤﻲ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻠـﺖ‬
‫آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ از اﻳﺮان‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫ﺳﻮد آور ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻮل اﺧﻴﺮ‪:‬‬
‫در ﻃﻮل ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻤﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در واﺷـﻨﮕﺘﻦ داده‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﻮال ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺖ در ﭘﻲ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻜﺰﻳﻚ‪،‬‬
‫در ‪ 1947‬ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻄﻮر رﺳـﻤﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺑﺮاز ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ آﻳـﺎ ﻋﻼﻗـﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق واﻗﻌﻲ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺗﺤﺼـﻴﻞ اﻣﺘﻴـﺎزي ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺼﺪق اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻳﺎ در اﻳﺮان ﺑﺪﺳﺖ آورد؟‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﺻﻮل ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺠﺎﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺼﺪق ﺟﺪي اﺳﺖ و‬
‫اﻣﻜﺎن ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آن ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻣﻜﺰﻳﻚ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺼـﺪق را ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ اﺑﺮاز ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم رﺳﻤﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺧﻮد او ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺧـﻮد ﻣﺼـﺪق ﭘﺮﺳـﻴﺪه ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺠﺎ ﺳﺖ ﻋﻼﻗﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺼـﺪق ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﻮاﻓﻘﺘﺶ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ آن ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺼـﺪق ﻳـﺎ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي او را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪٢١‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻳﻜﭽﻨﺪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣـﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬
‫ﺑﺪون درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ اداره ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻦ ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﺰاع ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در داﺧﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘـﺎد ﺳﻴﺎﺳـﻲ و در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺑﺨﻄﺮ اﻓﺘﺎدن اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻮﺿﻌﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﻣﺎ ﻗﺎﻃﻊ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ اﻳﺮان و ﻫﻢ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻫـﺪف‬
‫ﻛﻪ در اوﺿﺎع ﺟﻬﺎن و اﻳﺮان‪ ،‬دو ﻃﺮف را ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋـﻪ ﻧﻔـﺖ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎ ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ داده ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ‪،‬‬
‫ﻗﺪﻣﻬﺎي زﻳﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﺸـﺨﺺ ﻛـﺮدن ارزﻳـﺎﺑﻲ از وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﻔﺤﺺ در اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺣـﻞ ﻧـﺰاع ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔـﺎق ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن از‬
‫راﻫﻬﺎي زﻳﺮ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺣﻜﻤﻴﺖ و‬
‫ب ‪ -‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻛﺎﺳﻪ‬
‫ج ‪ -‬اﺳﺘﻤﻬﺎل و ﺗﻌﻠﻴﻖ و‬
‫د ‪ -‬ﺧﺮﻳﺪ داراﺋﻴﻬﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻧﮕﻠـﻴﺲ و اﻳـﺮان ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ راه ﺣﻠﻬﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ در ﺑﺎره ﺟـﺪي ﺑـﻮدن‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﻪ راه ﺣﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﻣﻜﺰﻳـﻚ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻨﺪ در ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در ﻫﺠﺮت ‪ -‬ﺷﻤﺎره ‪-601‬‬
‫از ‪ 9‬ﺗﺎ ‪ 22‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1383‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫* ﭘﻮزش ﺧﻮاﻫﻰ ﺧﺎﻧﻢ آﻟﺒﺮاﻳﺖ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‬

‫ﺗﻮ ﺿﻴﺢ ‪ :‬در ‪ 27‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،1378‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 17‬ﻣﺎرس ‪ ،2000‬در اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢ آﻟﺒﺮاﻳﺖ در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻧﻄﻖ زﻳﺮ را اﻳﺮاد ﻛﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎون او‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻄﻖ‬
‫را ﻣﻮﺿﻊ رﺳﻤﻰ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻰ ﻛﻢ و‬
‫ﻛﺎﺳﺖ آن را ﺑﻌﻨﻮان ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺳﭙﺎس ﺑﺴﻴﺎر از ﭘﺮﻓﺴﻮر اﻣﻴﺮ اﺣﻤﺪى‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﭘﻠﺘﺮو‪ Pelletreau‬ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎﺑﺎن‬

‫اﻋﻀﺎى ﻫﻴﺄﺗﻬﺎى دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن و دوﺳﺘﺎن‪ ،‬در‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮان‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﺳﻴﺎﺋﻰ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫ﺟﻮرج ﺗﻮن ﻧﻴﺰ در آن ﺷﺮﻛﺖ و ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻏﻨﺎى ﺻﻼﺣﻴﺘﻬﺎى ﺣﺎﺿﺮ در‬
‫اﻳﻦ اﻃﺎق ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﺮان ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﻌﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮان ﻳﻜﻰ از ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﺋﻰ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺳﺘﻤﺮار ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻜﻰ از ﻏﻨﻰﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮ ﺗﻨﻮعﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎى‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻳﻚ ﻃﺮف از ﺳﺎﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞ »ﻓﺎرس« و‬
‫ﺗﻨﮕﻪ ﻫﺮﻣﺰ را در ﺑﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺧﻠﻴﺞ و ﺗﻨﮕﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻰ از ﺗﺠﺎرت‬
‫ﻧﻔﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﺮان ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎى ﺧﺰر ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎى‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺟﻨﻮﺑﻰ ﻫﻢ ﻣﺮز اﺳﺖ‪ .‬در آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺗﻮﻟﻴﺪ و از آن‬
‫ﻣﺮزﻫﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺰرگ ﺑﻄﻮر ﻗﺎﭼﺎق ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﺗﺮورﻳﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺳﻴﻊ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔﺎز اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺎزه دارد ﻣﻮرد ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﺮان رﺋﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺟﺎى ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻤﺖﮔﻴﺮى آﻳﻨﺪه اﻳﺮان ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮرى در اﻗﺘﺼﺎد و‬
‫اﻣﻮر اﻣﻨﻴﺘﻰ در ﻗﻠﻤﺮوﺋﻰ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻰ ﻣﻬﻤﻰ از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ‪،‬‬
‫آن را ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاى ﺑﺤﺚ از‬
‫رواﺑﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻐﺘﻨﻢ ﻣﻰﺷﻤﺎرم ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم ﻛﺎرى ﺑﻤﻮﻗﻊ ﻣﻰﻛﻨﻢ اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ آرزوى ﺷﺎد روزى‪،‬‬
‫ﺑﺮاى اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺳﺎل ﻧﻮ اﻳﺮان و آﻏﺎز ﺑﻬﺎر‬
‫ﺷﺮوع ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ :‬ﻋﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎرك )ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ( از ﻣﺎوراى درﻳﺎﻫﺎ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺎد‬
‫روزى را ﺑﺮاى ﻣﺮدم اﻳﺮان آرزو ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻬﺎر ﻓﺼﻞ اﻣﻴﺪ و ﻧﻮ ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻛﺎﺷﺘﻦ ﻧﻬﺎﻟﻬﺎ اﺳﺖ و اﻣﻴﺪ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻧﻬﺎل رواﺑﻂ ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاى ﺳﺎﻟﻬﺎى آﻳﻨﺪه را ﺑﻜﺎرﻳﻢ ‪.‬‬
‫و در اﻳﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز و از اﻳﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ از‬
‫آن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﻴﺎﻳﻢ و اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻜﻨﻢ‪.‬‬
‫از ﻛﺴﻰ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دو دﻫﻪ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ از‬
‫ﺧﻼل ﺗﺼﺮف ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ‪ 1979‬و ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮى‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎى ﻧﻔﺮت از‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و آﺗﺶ زدن ﭘﺮﭼﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻰﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻃﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﺑﺪ را‬
‫ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮى ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان در داﺧﻞ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﺮورﻳﺴﻢ در‬
‫ﺧﺎرج‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻰ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺻﻠﺢ‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاى ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻼح‬
‫اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻨﺰوى و ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺎن رﻫﺒﺮان‬
‫اﻳﺮان را ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻳﻢ و ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺧﺎﺗﻤﻰ‬
‫در ‪ ،1997‬ﻣﺎ ﺷﺮوع ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻴﺸﻪﻫﺎى ﻋﻴﻨﻜﻰ ﻛﻪ از ﺧﻼل آن در‬
‫اﻳﺮان ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎى ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در درون اﻳﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن و ﻣﻦ از اﻇﻬﺎرات رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرى ﺟﺪﻳﺪ‬

‫اﻳﺮان در ﺑﺎب ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻠﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻤﺎﺳﻬﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ و ورزﺷﻰ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت را ﺑﺮاى آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ از اﻳﺮان دﻳﺪن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻰ‬
‫ﺑﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى رﺳﻤﻰ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻃﺮف ﻋﻤﺪه‬
‫ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﺎ ﺗﺤﻮﻻت در آن ﻛﺸﻮر را از ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ زﻣﺎن آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﻪ دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺧﻮد را دورﺗﺮ ﺑﺮﻳﻢ زﻳﺮا روﻧﺪ ﺗﺤﻮل در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﻞ‬
‫ﺟﻮان ﻛﺸﻮر ﺟﻨﺒﺸﻰ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪاى ﺑﺎزﺗﺮ و‬
‫ﺗﻘﺮب اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮﺗﺮى ﺑﺎ دﻧﻴﺎ اﺳﺖ‪ .‬زن اﻳﺮاﻧﻰ ﺧﻮد را‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻰ‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎلﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺗﻮانﺗﺮﻳﻦ زن ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻮﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻰ ﻗﺮار ﺑﺮ ﻗﺮار ﺷﺪن رواﺑﻂ ﺑﺎرآور از ﺧﻼل درﻳﺎﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻄﻮر روز اﻓﺰون از ﺳﺎزﮔﺎرى اﻳﻤﺎن و آزادى و ﺗﺠﺪد و‬
‫اﺳﻼم ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻏﻢ ﺗﻘﻼﺋﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎﻧﻬﺎ و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻗﻠﻤﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺎ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺘﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬و اﻳﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻄﻮر روز‬
‫اﻓﺰون دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚﺗﺮ‪ ،‬ﻇﺮف ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻌﻤﻞ درآﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ از ﻛﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﺒﻴﻬﺎت ﺳﺨﺖ در ﺑﺎره اﻧﻮاع‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻫﻨﻮز ﺑﻜﺎر ﻣﻰروﻧﺪ‪ .‬آزار ﻣﺬﻫﺒﻰ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن و ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﻰﮔﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎى دﻧﻴﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﺧﻮد را در ﺑﺎره دادرﺳﻰ ‪13‬‬
‫اﻳﺮاﻧﻰ ﻳﻬﻮدى اﺑﺮاز ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل اﺳﺖ ﺑﺪون اﺗﻬﺎم‬
‫رﺳﻤﻰ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻻ ﺻﺤﺒﺖ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺎه آﻳﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﻃﺮز اﻳﻦ دادرﺳﻰ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﺎروﻣﺘﺮﻫﺎى رواﺑﻂ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ ،1998‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﭘﺮﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻈﺎﻫﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺑﻜﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎى اﻣﻨﻴﺘﻰ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ ﭘﺮﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﺸﺎور ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺧﺎﺗﻤﻰ‪ ،‬در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻠﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ‬
‫زﺧﻤﻰ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاى‪ ،‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎﺋﻰ ﭼﻨﺪى ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ‬
‫ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰراﻧﻨﺪ و ﭘﺎرهاى دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻏﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺎﻻرى‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻣﺴﻠﺢ و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻰ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى اﻧﺘﻈﺎﻣﻰ در‬
‫دﺳﺖ ﻣﻘﺎم ﻏﻴﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ و ﻋﻨﺎﺻﺮى از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻰ را در ﺑﺎره ﺷﺎن دارﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮب ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺣﺮﻛﺖ در ﺟﻬﺖ اﺻﻼح داﺧﻠﻰ‪ ،‬آزادى و ﻓﻀﺎى ﺑﺎز ﻗﻮت ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﻴﻢ ﺑﺎ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺧﺎﺗﻤﻰ در اﻇﻬﺎرات ‪ 15‬ﻣﺎه‬
‫ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮل او را ﻣﻰآورم‪» :‬آزادى و ﻛﺜﺮت اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪى ﺑﺮاى اﻣﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﺪﻳﺪ آزادى اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎى دوﻟﺘﻰ‪،‬‬
‫در ﻫﺮ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﻣﺨﺮب ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻜﺲ ﻻزم اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن‪ ،‬ﻧﺴﻴﻢﻫﺎى دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ در اﻳﺮان ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺗﺎزه ﻣﻰوزﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎرى از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﺋﻰ ﻛﻪ رﻫﺒﺮان اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺮى ﻛﻪ وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻧﺪازه ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺴﻴﺎر زود اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎى ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر ﺑﻪ‬
‫ﻛﺠﺎ راه ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ اول‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﻤﻞ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻬﺘﺮى را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ‬
‫آزادى ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺘﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ك ﺣﺴﺎب ﭘﺲ ﺑﺪﻫﺪ و‬
‫ﺗﺮﻗﻰ وﺳﻴﻊﺗﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻏﻢ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎى ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان در‬
‫ﻗﻴﺪ ﻓﻘﺪان ﺑﻬﺮه ورى‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﻣﻮﮔﺮاﻓﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﻴﻜﺎرى ﺑﺎﻻﺗﺮ و درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ از‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻧﺪرﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻂ ﺗﻮﺳﻌﻪ را در ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺳﺎﻻرى اﻳﺮان‪ ،‬اﮔﺮ در آﻳﻨﺪه ﺷﻜﻮﻓﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰ ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎى ﺧﻮد را‪ ،‬در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺗﺤﻮل ﺳﻴﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺎ و زﻣﺎن‬
‫ﺑﻨﺪى ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺧﻮد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻳﻢ؟‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫دﺳﺘﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺴﻮى اﻳﺮاﻧﻴﺎن دراز ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻰآﻣﻮزﻳﻢ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﻣﺎ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ داﻣﻨﻪ ﻣﺒﺎدﻻت ﺧﻮد را‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن و رﻫﺒﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻰ‪ ،‬در‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮت ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ وﻣﻬﺎرت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاى ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻫﻤﻜﺎرى ﺑﻜﺎر ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬وﻗﺘﻰ در ﺳﻄﺢ دو دوﻟﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻐﺮﻧﺞﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎى اﻣﺮوز و اﻣﻴﺪﻫﺎى آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻴﺰ‪ .‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻧﺸﺎن از دوﺳﺘﻲ ﻫﺎى‬
‫ﺷﺨﺼﻰ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ دارد‪ .‬ﻃﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻫﺰاران ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎى‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﻨﻴﺎد ﺻﻠﺢ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺗﻮان و ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاى ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻛﺮدن زﻧﺪﮔﻰ و ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻰ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻜﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫اﻳﺮاﻧﻰ ﻣﻴﻬﻦ ﻣﺎ راﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى دﻳﮕﺮ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و داﻧﺶ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫در ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻦ در »ﺟﺮج ﺗﻮن اﺳﻜﻮل آف ﻓﺎرﻳﻨﻰ ﺳﺮوﻳﺲ« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺟﺎى ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻴﺎن دو ﻣﻠﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ‪ ،‬آرﻣﺎﻧﺨﻮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ ﻣﻐﺮور ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دوﻣﻠﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ دارﻧﺪ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺷﻨﺎس و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﺧﺎرﺟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪،1953‬‬
‫)‪ ،(1332‬اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﻰ دارى در ﻫﻤﺴﺎز ﻛﺮدن ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮدﻣﻰ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق ﺑﺎزى ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﺶ را دﻻﻳﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ آﺷﻜﺎرا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ و ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ ﺳﻴﺎﺳﻰ اﻳﺮان ﺑﻮد و‬
‫آﺳﺎن ﻣﻰﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﭼﺮا ﺑﺴﻴﺎرى از اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ دﺧﺎﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫اﻣﻮر داﺧﻠﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫از آن ﭘﺲ ﺑﻤﺪت ﻳﻚ رﺑﻊ ﻗﺮن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻏﺮب ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺟﺪى از رژﻳﻢ ﺷﺎه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎه اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر را ﺗﻮﺳﻌﻪ داد اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻰ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ در رواﺑﻂ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎى اﺧﻴﺮ‪ ،‬وﺟﻮﻫﻰ از ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﺒﺎل ﻋﺮاق‪ ،‬در دوران‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺑﻌﺪﻳﻤﺎن ﺑﺎ ﺻﺪام‬
‫ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻼﻳﻪﻫﺎى ﺧﻮد‬
‫را دارﻳﻢ و آﻧﻬﺎ ﺟﺪى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اﺷﻐﺎل ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺾ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎى ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ اﻳﺮان و ﺿﺮﺑﻪ روﺣﻰ ﺑﺮ ﮔﺮوﮔﺎنﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫آﻧﺎن و ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن ﺑﻰ ﮔﻨﺎه و دوﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﻬﺎى‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﻨﮕﺮه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ را ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻰ دارد ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‬
‫داراﺋﻴﻬﺎى دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ و دﻳﮕﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺮورﻳﺴﺘﻰ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻰ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﮕﺮه ﻫﻤﻜﺎرى ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ راه ﺣﻠﻰ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻮﻗﻌﺎت‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮ آورد و ﻫﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪاى را ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻴﺎورد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ را در‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻳﺎ دﻳﮕﺮ داراﺋﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد و اﻣﻴﺪﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮاى ﮔﻔﺘﮕﻮى ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎ اﻳﺮان از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ اﺣﺘﺮاز از وﻗﻮع ﺗﺮاژدﻳﻬﺎى‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬در اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎى اﻳﺮان را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﺘﻮازن ﻛﺎر ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ از اﺧﺘﻼﻓﻬﺎ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر ﺑﻜﺎﻫﻴﻢ‪ .‬ﻧﻪ‬
‫اﻳﺮان و ﻧﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ ﻫﺮدو را‬
‫ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺸﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎروى دو ﻛﺸﻮر ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﺟﺎزه داد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﺪن آﻳﻨﺪه ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ راﻫﻰ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻬﺎﻟﻬﺎى رواﺑﻂ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻜﺎرﻳﻢ؟ رواﺑﻄﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺑﺮﺧﻮردارى از‬
‫ﺛﻤﺮات‪ ،‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺳﻬﻴﻢ و ﺑﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از وﻗﻮع ﺗﺮاژدﻳﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻮاﻧﻌﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﻴﻨﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪاى ﺑﺎ ﻳﻜﭽﻨﺪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ دارد ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫اﻳﺮان ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻪ ﻗﺼﺪ و ﻧﻪ ﻋﻼﻗﻪ دارﻳﻢ در اﻣﻮر‬
‫داﺧﻠﻰ ﻛﺸﻮر ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻨﺶزداﻳﻰ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺧﺎﺗﻤﻰ دﻳﻮار ﺑﻰاﻋﺘﻤﺎدى ﻣﻰﻧﺎﻣﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ آورﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻴﺮاث‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﻳﺮان اﺳﺖ و ﻧﺰاﻋﻰ ذاﺗﻰ ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و اﻣﺮﻳﻜﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎى ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر ﻣﺎ در ﺛﺒﺎت آﻳﻨﺪه و ﺻﻠﺢ ﺧﻠﻴﺞ »ﻓﺎرس«‬
‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﻳﻢ ‪.‬‬
‫اﻳﺮان در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻰ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ ﻣﻰزﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ از ﻛﻮﺷﺸﻬﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ را ﻛﻢ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﺸﻮق ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪاى ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺗﻨﺸﻬﺎ و اﻳﺠﺎد اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮدو ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﮕﺮﻳﺒﺎن ﻧﺰاع ﺑﺎ رژﻳﻢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺸﻨﺎس ﻋﺮاق ﺑﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮدو ﻋﻼﻗﻪ دارﻳﻢ از ﺗﺠﺎوز آﻳﻨﺪه ﻋﺮاق‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮى ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻴﺰ ﻣﺎ ﻧﮕﺮان ﺑﻰ ﺛﺒﺎﺗﻰ و ﺻﺪور ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﺮان ﺑﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻨﻰ ﺑﺎﺑﺖ ﻧﺰاع ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻣﻰﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﺪﺗﻬﺎى دراز ﻣﻴﺰﺑﺎن دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﻰ درﺟﻨﮓ داﺧﻠﻰ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد و ﻫﺰاران ﺗﻦ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن ﺟﺎن ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻳﺮان ﺳﺮآﻣﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺟﻬﺎن از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﻣﺨﺪرى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻛﺸﻒ و ﺿﺒﻂ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮوﺋﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻤﻜﺎرى ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان ﻣﻌﻨﺎ دار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو دﻳﮕﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺸﻮﻳﻖ رواﺑﻂ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻴﺎن ارﻣﻨﺴﺘﺎن و آذرﺑﺎﺋﻴﺠﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاى و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺤﻠﻬﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺗﺎرﻳﺨﻰ و ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻣﻜﺎن رواﺑﻂ ﻋﺎدىﺗﺮ و رواﺑﻂ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎرورﺗﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ اﮔﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺗﻨﮓ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ ﻛﺮدن دﻳﺪ ﺧﻮد از اﻳﺮان اداﻣﻪ دﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ و اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻠﺤﻪ ﻛﺸﺘﺎر ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺿﻮاﺑﻄﻰ ﻛﻪ ﺑﻜﺎر ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻰ اﻧﺪك دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻔﻆ‬
‫ﺷﻮد و ﺣﺎوى ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اﻟﺰاﻣﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان‬
‫آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﻪ اراده ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻣﻀﺎء ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﺎ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺻﻠﺢ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻮد‬
‫ﻋﻤﻮم ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺑﺮآوردن ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎى دﻫﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن از ﻣﺮدم‪ ،‬از‬
‫ﻋﺮب و اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬از ﻫﺮ دﻳﻦ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪاى ﻛﻤﻚ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻴﻢ ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ در ﺑﺎره ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻰﻛﻮﺷﻴﻢ ارزﺷﻬﺎى ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﺻﻮﻟﻰ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﻨﺸﻮر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ ﻗﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺮدﻣﻰ در ﻫﺮ ﺟﺎى ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ از آزادﻳﻬﺎى ﺑﻨﻴﺎدى‪،‬‬
‫آزادى دﻳﻨﻰ‪ ،‬آزادى ﺑﻴﺎن و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫و وﻗﺘﻰ ﻣﺎ از ارزش ﮔﻔﺘﮕﻮى رﺳﻤﻰ ﺑﺎ اﻳﺮان ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اى از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻧﺪارﻳﻢ و ﺷﺮوﻃﻰ را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰه ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﻮد واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ از ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻰ را در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺮدم ﻫﺮدو ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ ‪ .‬در ﻣﺎﻫﻬﺎى اﺧﻴﺮ‪ ،‬رﻫﺒﺮان اﻳﺮان از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻨﺶ زداﺋﻰ‬
‫ﻣﻠﺖ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﭘﻴﺶ‪ ،‬وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ آﻗﺎى ﺧﺮازى‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﺮان آﻣﺎده اﺳﺖ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻟﻨﮕﺮﮔﺎه ﺛﺒﺎت و ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺤﺮانﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﺮان در ﺧﻠﻴﺞ »ﻓﺎرس« ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ و در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ رواﺑﻂ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ را ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫روﺷﻬﺎﺋﻰ از ﻧﻮع ﺗﻨﺶ زداﺋﻰ و ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪن و ﻳﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺳﺎزﻧﺪه و ﻳﺎ‬
‫روﺷﻬﺎى دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ را روش ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ دﻳﻮارى را ﻓﺮو رﻳﺰﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺧﺎﺗﻤﻰ آن را‬
‫دﻳﻮار ﺑﻰ اﻋﺘﻤﺎدى ﻣﻰﻧﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ اﻳﻦ دﻳﻮار ﻓﺮو رﻳﺰد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ دو ﻣﻠﺖ ﺳﺮﻓﺮاز و ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻣﻌﻀﻼﺗﻰ را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﻗﺪﻣﻰ در ﺑﺮ اﻓﻜﻨﺪن دﻳﻮار ﺑﻰ اﻋﺘﻤﺎدى‪ ،‬اﻣﺮوزﻣﻦ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ از ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎى‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﺮان ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﮕﺮان ﺷﻴﻮع ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻠﺤﻪ‬
‫اﺗﻤﻰ و ﺑﺨﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺗﺮورﻳﺴﺖ را‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﺎﻟﻰ و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺻﻠﺢ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻰ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻧﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺼﻤﻢ ﺧﻮد ﺑﺮاى ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻓﻦﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻣﻮاد و ﻛﻤﻚ ﻻزم ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻼح اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ آن ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺸﺘﻪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران و ﻳﺎ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‬
‫و اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺖ از ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎى ﻋﻤﺪه ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎى ﻣﺎ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎﻳﻰ در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺮان روى دﻫﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدى‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺪف ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺻﺪﻣﻪ زدن ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻰ ﮔﻨﺎه ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫اﺟﺎزه دادم ﻗﻄﻌﺎت ﻳﺪﻛﻰ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎى ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮى ﺑﻪ اﻳﺮان ﺻﺎدر‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن از‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻓﺮوش ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻰ و داروﺋﻰ و ﭘﺰﺷﻜﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﺠﺎزات‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺎﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻰ ﭼﻮن ذرت و ﮔﻨﺪم از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨﺮد و اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﻦ اﻋﻼن‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﺪم دﻳﮕﺮى ﺑﺮﻣﻰ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻰﻛﻨﺪ از اﻳﺮان‪،‬‬
‫ﻓﺮش و ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻰ ﭼﻮن ﺧﺸﻜﺒﺎر‪ ،‬ﭘﺴﺘﻪ و ﺧﺎوﻳﺎر وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺪم‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺮدن ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺗﻌﺪﻳﻠﻬﺎﺋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻌﻤﻞ آوردهاﻳﻢ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى‬
‫آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻓﺮش ﺑﺎف‪ ،‬ﻛﺸﺘﻜﺎر و ﺻﻴﺎد اﻳﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﻮء ﻧﻴﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫ﻗﺪم دوم اﻳﻨﺴﺖ‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﻰ ﻟﻐﻮ ﻣﻘﺮرات ﻏﻴﺮ ﻻزم ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮدن‬
‫ﺗﻤﺎﺳﻬﺎ ﻣﻴﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺮف‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ورزﺷﻜﺎران و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎى ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮدن ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺗﻔﺎﻫﻢ و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﻗﺪم ﺳﻮم‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻮﺷﺸﻬﺎﺋﻰ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو‬
‫ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ داراﺋﻴﻬﺎى ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪه اﻳﺮان ﻛﺎر ﺳﺎدهاى ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺷﺎه‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﻮﺟﻮد از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻜﻤﻴﺖ دادﮔﺎه در ﻻﻫﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ‪ ،1981‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻰ از‬
‫داراﺋﻴﻬﺎى ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪه اﻳﺮان در دوره ﺑﺤﺮان ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮى‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﺼﻮﺻﻰ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ‪ ،‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﻫﺪف ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻛﻢ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻴﺎن دو‬
‫دوﻟﺖ ﺣﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ را از ﻃﺮﻳﻖ دادﮔﺎه ﻻﻫﻪ ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮاى‬
‫ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺮاى ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﻗﺪﻣﻬﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدم و ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوز اﻋﻼم ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻴﻞ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻦ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك از راه ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺪﻣﻬﺎ ﺗﻠﻘﻰ ﻧﻴﻚ ﻣﺎ از ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺑﺎزﺗﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎى‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر آن ﻛﺸﻮر ﻣﻰﮔﺸﺎﻳﻨﺪ و اﻣﻴﺪ ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات داﺧﻠﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬در رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﻰ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺛﺮات ﺑﺒﺎر آورد‪ .‬اﻣﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن آزادى‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ آزادى را از راه ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ و‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ از ﺛﺒﺎت و ﺻﻠﺢ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺻﺮار ﺑﻮرزم ﻛﻪ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ دﻳﺪى وﺳﻴﻌﺘﺮ از روﻳﺪادﻫﺎى اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺎ از‬
‫اﻣﻮرى ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎى دراز ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻧﮕﺮش ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ وﻋﺪهﻫﺎى ﺧﻮد وﻓﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﻨﮕﺮ‬
‫ﺛﺒﺎت ﻣﻰﺷﻮد و در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻼح اﺗﻤﻰ و ﺗﺮورﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻞ رﻫﺒﺮاﻧﺶ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺸﺎن اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻰﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ دﭼﺎر اﻳﻦ وﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﻏﺮﻳﺒﮕﻰ را ﻳﻚ ﺷﺒﻪ ﺑﻪ آﺷﻨﺎﺋﻰ ﺑﺪل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻓﺮش‬
‫و ﭘﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﭘﺨﺘﻪاى را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻬﺖ رواﺑﻂ ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢﺗﺮ‬
‫از ﺷﺘﺎب آﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺣﻮﺻﻠﻪ و ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم و ﻫﻢ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﺘﮕﻰ ﺑﻪ اﻳﺮان دارد‬
‫ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از دو روش را ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ آﻳﻨﺪه روز اول ﺳﺎل ﻧﻮ ﺑﺮاى اﻳﺮان و روز ﺷﺮوع ﺑﻬﺎر ﺑﺮاى ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و راﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺮ اﻳﻦ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮاى ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻓﺼﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‪ ،‬زﻣﺎن‬
‫آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان ﻓﺼﻞ ﻧﻮى را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺼﻠﻰ ﻛﻪ در‬
‫آن‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺮﻣﻰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ زﻣﺴﺘﺎن ﻃﻮﻻﻧﻰ و‬
‫ﺳﺮد ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻰ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ ﺑﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎى اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺎن ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻳﺎ‬
‫ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب و ﻳﺎ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﺎ آن ﺗﻤﺪن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮوز در ﻫﺮﺟﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﻗﻴﺪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﭘﻴﺸﺪاورﻳﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪٣‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد را آزاد ﻛﺮده و ﻧﻮﻳﺪ آﻳﻨﺪه را در آﻏﻮش‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻨﺎم دوﻟﺖ و ﻣﺮدم اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳﺮان را ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺼﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮﻛﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﺑﮕﺬار ﻣﺎ از‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻬﺎﻳﻤﺎن ﺑﺎز ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺋﻴﻢ و در ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬار ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻤﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ و در ﭘﻴﺸﺒﺮد آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬار‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ در ﺑﺎره اﻣﻜﺎﻧﺎت آﻳﻨﺪه ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ و در ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ ﺳﺎل ﺟﺪﻳﺪ و ﻓﺼﻞ اﻣﻴﺪ را ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪل ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻛﻪ دو ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺎﻟﻢﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﺒﺤﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻰﺷﻮم ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﻜﺎر ﺑﺮم‪ .‬ﺑﺎ اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻔﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت دادن و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮم ﻫﺴﺘﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﺑﺴﻴﺎر‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻼم‬

‫آﺑﺎدان ‪446 – 355 – 324 – 201 – 195 :‬‬

‫آﭼﺴﻦ ‪– 129 – 126 – 125 – 123 – 107 – 94 – 92 – 91 – 78 – 72 – 46 :‬‬
‫‪322 – 246 – 191 – 175 – 165 – 163 – 148 – 142 – 139 – 131 – 130‬‬
‫آﻳﺖ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪467 – 105 :‬‬
‫اﺑﻮﺗﺮاﺑﻴﺎن ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ‪408 – 37 :‬‬
‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ‪538 – 489 – 304 :‬‬
‫اﺳﺘﻴﻔﻦ ﻛﻴﻨﺰ ‪240 :‬‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ‪459 – 80 – 58 :‬‬
‫ارﺳﻨﺠﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ‪443 – 104 – 78 :‬‬
‫اﻋﻠﻢ ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ‪323 :‬‬
‫اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ‪343 - 224 :‬‬
‫اﻓﺸﺎر‪ ،‬اﻳﺮج‪553 – 476 – 380 :‬‬
‫اﻓﺸﺎر ﻃﻮس ‪– 374 – 373 – 371 – 370 – 369 – 367 – 366 – 358 – 290 – 5 :‬‬
‫‪390 – 378 – 376‬‬
‫اﻛﺒﺮي ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ ‪328 :‬‬
‫اﻛﺴﺎﻧﺪر ﮔﻴﺐ ‪321 :‬‬
‫اﻣﺎﻣﻲ ‪ ،‬ﺟﻤﺎل ‪330 - 292 – 121 :‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫اﻣﻴﺮ ﻋﻼﻳﻲ ‪ ،‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ‪552 – 231 :‬‬
‫اﻳﻨﺘﻴﻠﺠﻨﺲ ﺳﺮوﻳﺲ ‪570 :‬‬
‫اﻧﺼﺎري ‪ ،‬اﻳﻤﺎن‪28 :‬‬
‫‪٣‬‬
 ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪– 33 – 32 – 28 – 22 – 14 – 13 – 11 – 10 – 9 – 8 – 5 – 4 – 3 – 2 :‬‬
‫‪71 – 69 – 66 – 64 – 62 – 60 – 59 – 58 – 57 – 56 – 52 – 51 – 44 – 43 – 38‬‬
‫– ‪– 105 – 100 – 98 – 94 – 93 – 92 – 86 – 85 – 81 – 80 – 79 – 77 – 76‬‬
‫‪- 126 – 124 – 119 – 117 – 116 – 115 – 113 – 112 – 110 – 109 – 107‬‬
‫‪139 – 138 – 137 – 136 – 134 – 133 – 132 – 131 – 130 – 129 – 128 – 127‬‬
‫– ‪– 177 – 176 – 175 – 172 – 161 – 159 – 152 – 151 – 145 – 144 – 143‬‬
‫‪208 – 207 – 205 – 200 – 195 – 194 – 190 – 189 – 187 – 182 – 179 – 178‬‬
‫– ‪– 234 – 232 – 231 – 230 – 227 – 226 – 216 – 215 – 214 – 212 – 210‬‬
‫‪– 302 -300 – 298 – 293 – 283 -277 – 268 -255 – 252 – 242 – 238 – 235‬‬
‫‪324 -323 – 321 – 319 – 318 – 317 – 315 – 313 – 312 – 308 – 307 – 303‬‬
‫– ‪– 384 – 383 -355 – 349 – 334 – 333 – 332 – 331 – 328 – 326 -325‬‬
‫‪440 – 439 -430 – 429 – 427 – 403 – 402 -400 – 398 – 397 – 390 – 385‬‬
‫– ‪– 554 – 545 – 543 – 542 – 536 -533 – 531 – 519 – 482 – 457 – 442‬‬
‫‪585 – 584 – 578 – 577 – 576 – 575 – 574 – 573 – 572 – 569 – 564 – 563‬‬
‫– ‪– 616 – 609 – 608 – 603 – 602 – 601 – 600 -599 – 592 – 591 -588‬‬
‫‪621 – 620 – 619 – 618 – 617‬‬
‫اﻧﻮرﺧﺎﻣﻪ اي ‪453 – 442 – 217 – 202 :‬‬
‫اﻳﺪن‪– 129 – 126 – 116 – 108 – 98 – 95 – 94 – 86 – 65 – 64 – 14 – 2 :‬‬
‫‪277 – 215 – 211 – 208 – 207 – 206 – 193 – 177 – 167 – 164 – 132 – 131‬‬
‫– ‪– 318 – 314 – 313 – 312 – 311 – 308 – 306 – 302 – 294 – 293 – 278‬‬
‫‪584 – 573 – 530 – 341 – 332 – 327 – 323‬‬
‫اﻳﺮان ‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫آﻳﺰﻧﻬﺎور ‪– 543 – 430 – 429 – 405 – 310 – 248 – 246 – 245 – 172 – 161 :‬‬
‫‪606 – 554 – 553‬‬
‫اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري ‪259 – 246 – 245 – 172 :‬‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ‪535 – 294 – 292 – 246 :‬‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎري ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪507 – 244 – 243 – 242 – 171 – 120 :‬‬
‫ﺑﺮﻗﻌﻲ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪222 :‬‬
‫‪٣٧‬‬
 ‫ﺑﺮﻫﺎن ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ‪584 – 537 – 535 – 505 – 504 – 476 – 475 :‬‬
‫ﺑﺮوﺟﺮدي ‪355 – 51 :‬‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ‪– 90 – 83 – 77 – 72 – 65 – 59 – 52 – 51 – 50 – 49 – 48 – 47 – 45 :‬‬
‫‪– 178 – 171 – 141 – 125 – 122 – 121 – 120 – 114 – 110 – 105 – 95 – 92‬‬
‫‪358 – 330 – 323 – 310 – 287 – 199 – 198 – 196 – 195 – 194 – 193 – 192‬‬
‫– ‪431 – 418 – 409 – 408 – 407 – 387‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ ‪585 - 488 – 467 – 60 :‬‬

‫ﺑﺸﻴﺮي ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪321 :‬‬

‫ﺑﻐﺪاد ‪574 – 573 – 546 – 540 – 372 – 342 – 275 :‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﻲ ‪377 – 376 – 375 – 371 – 330 – 292 – 248 – 173 – 103 – 102 – 100 :‬‬
‫– ‪475 - 470 – 419 – 417 – 379 – 378‬‬
‫ﺑﻠﺸﻮﻳﻜﻬﺎ ‪28 :‬‬
‫ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ‪- 568 – 511 – 354 – 352 – 157 – 154 – 149 – 59 – 34 – 25 – 1 :‬‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ‪471 - 470 – 467 – 465 – 460 – 296 – 292 – 291 – 285 – 277 – 5 :‬‬
‫– ‪574 - 513 – 481 – 480‬‬
‫ﺑﻮش ‪484 - 106 :‬‬
‫ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ ژرﻣﻦ ‪208 :‬‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ ‪- 531 – 530 – 477 – 476 – 408 – 407 – 177 – 170 – 167 – 121 :‬‬
‫‪534‬‬
‫ﭘﺮﻛﻴﻨﺰ ‪193 :‬‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ‪40 – 39 – 38 – 37 – 34 – 33 – 31 – 29 – 28 – 26 – 19 – 18 -4 – 2 :‬‬
‫– ‪224 – 178 – 175 – 154 – 135 – 107 – 71 – 59 – 52 – 46 – 44 – 42 – 41‬‬
‫– ‪– 408 - 407 – 398 – 384 – 371 – 362 – 351 – 313 – 284 – 272 – 270‬‬
‫‪590 – 572 – 571 – 568 – 553 – 549 – 515 – 455 – 431 – 424 – 413 – 409‬‬
‫‪612 -‬‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ‪53 – 52 – 46 – 41 – 39 – 37 – 34 – 33 – 29 – 28 – 26 :‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪19 :‬‬
‫‪٣٨‬‬
 ‫ﭘﻴﭻ ‪607 - 604 – 519 – 414 – 288 – 229 – 222 – 193 – 48 – 6 :‬‬
‫ﺗﺮوﻣﻦ ‪– 143 – 141 – 126 – 116 – 111 – 110 – 109 – 108 – 92 – 84 – 3 :‬‬
‫‪249 – 126 – 213 – 210 – 177 – 176 – 174 – 172 – 163 – 158 – 152 – 150‬‬
‫‪618 -‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻴﻤﺴﺎر رﻳﺎﺣﻲ ‪298 :‬‬
‫ﺗﻴﻤﻮر ﺗﺎش ‪30 :‬‬
‫ﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ ‪311 - 249 – 121 :‬‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ ‪– 112 – 102 – 99 – 98 – 96 – 91 – 88 – 64 – 60 – 22 – 12 – 11 :‬‬
‫‪432 – 419 – 396 – 389 – 220 – 174 – 159 – 149 – 148 – 147 – 146 – 143‬‬
‫– ‪570 – 568 – 552 – 542 – 515 – 496 – 467 – 466‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮي ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪25 :‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮي ‪ ،‬ﺷﻌﺒﺎن ‪329 – 293 – 291 – 290 – 289 – 250 :‬‬
‫ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ ‪545 - 103 :‬‬
‫ﭼﺎرﻟﻲ رز ‪42 :‬‬
‫ﭼﺮﭼﻴﻞ ‪126 – 116 – 111 – 110 – 109 – 108 – 107 – 94 – 84 – 83 – 4 – 3 :‬‬
‫– ‪– 212 – 205 – 188 – 177 – 176 – 170 – 163 – 137 – 132 – 131 – 127‬‬
‫‪402 – 390 – 387 – 386 – 383 – 381 – 356 – 309 – 242 – 241 – 236 – 230‬‬
‫– ‪616 - 584 – 430 – 429 – 411 – 408‬‬
‫ﺣﺰب آرﻳﺎ ‪291 :‬‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده ‪92 – 87 – 74 – 49 – 47 – 46 – 39 – 36 – 35 – 23 – 10 – 6 – 5 :‬‬
‫– ‪– 149 – 148 – 147 – 146 – 145 – 142 – 122 – 112 – 100 – 99 – 97 – 95‬‬
‫‪302 – 301 – 300 – 297 – 296 – 247 – 246 – 245 – 222 – 221 – 219 – 218‬‬
‫– ‪– 438 – 437 – 436 – 433 – 413 – 412 – 411 – 392 – 364 – 320 – 310‬‬
‫‪494 – 493 – 492 – 491 – 490 – 489 – 488 – 484 – 462 – 461 – 440 – 439‬‬
‫– ‪– 517 – 516 – 515 – 509 – 508 – 507 – 506 – 505 – 504 – 497 – 496‬‬
‫‪535 – 533 – 532 – 531 – 530 – 529 – 528 – 523 – 522 – 520 – 519 – 518‬‬

‫‪٣٩‬‬
 ‫– ‪– 553 – 552 – 550 – 549 – 548 – 544 – 543 – 542 – 541 – 537 – 536‬‬
‫‪614 – 613 – 612 – 588‬‬
‫ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮاه ‪162 – 135 :‬‬
‫ﺣﺰب زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ‪103 :‬‬
‫ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ‪529 – 492 – 415 – 296 – 247 – 246 – 159‬‬
‫ﺣﺴﻴﺒﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻇﻢ ‪476 :‬‬
‫ﺣﺸﻤﺖ اﻟﺪوﻟﻪ واﻻﺗﺒﺎر ‪262 :‬‬
‫ﺣﻤﺰاوي ‪87 :‬‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻲ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪41 :‬‬
‫ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ‪351 – 106 :‬‬
‫ﺧﻄﻴﺒﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ‪379 – 370 – 369 :‬‬
‫ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ ‪214 200 :‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪242 :‬‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ‪489 – 466 – 465 – 464 – 463 – 424 – 234 – 232 – 135 – 19 – 17 :‬‬
‫داﻟﺲ ‪– 249 – 248 – 246 – 242 – 240 – 239 – 233 – 230 – 172 – 121 :‬‬
‫‪307 – 306 – 305 – 304 – 303 – 302 – 301 – 300 – 299 – 277 – 253 – 252‬‬
‫– ‪– 411 – 410 – 408 – 402 – 398 – 335 – 334 – 333 – 332 – 310 – 308‬‬
‫‪610 – 609 – 608 – 606 – 603 – 594 – 580 – 574 – 563 – 415 – 413‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ‪496 :‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﻳﻘﻲ ‪541 – 163 :‬‬
‫راﻧﺘﺮي ‪193 – 44 :‬‬
‫رﺟﺎﺋﻲ ‪526 – 351 – 43 :‬‬
‫رزم آرا ‪536 – 471 – 464 – 123 – 48 – 46 – 32 :‬‬
‫رﺷﻴﺪﻳﺎن ‪ ،‬اﺳﺪاﷲ‪285 – 174 – 172 – 171 – 121 – 120 – 107 - 106 – 105 :‬‬
‫– ‪470 – 407 – 406 - 403 – 374 – 358 – 329 – 310‬‬
‫رﺿﺎ ﺷﺎه ‪393 – 370 – 361 – 341 – 271 – 245 – 37 – 30 :‬‬
‫رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ‪351 – 106 :‬‬
‫روزﺑﻪ ‪ ،‬ﺧﺴﺮو ‪222 :‬‬
‫‪٠‬‬
 ‫روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮ ‪293 :‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﭼﻠﻨﮕﺮ ‪221 :‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮرش ‪224 – 222 – 205 :‬‬
‫روزوﻟﺖ ‪– 358 – 357 – 249 – 248 – 246 – 245 – 172 – 135 – 36 – 35 :‬‬
‫‪430 – 429 – 428 – 427 – 426 – 407 – 406 – 402 – 401 – 399 – 398 – 383‬‬
‫– ‪494 – 490 – 489 – 488 – 486 – 470 – 469 – 439 – 431‬‬
‫روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ‪– 141 – 122 – 116 – 112 – 81 – 22 – 19 – 14 – 10 – 8 – 5 :‬‬
‫‪528 – 527 – 522 – 510 – 433 – 348 – 329 – 219 – 173 – 157 – 156 – 154‬‬
‫– ‪– 563 – 559 – 558 – 550 – 549 – 540 – 534 – 533 – 532 – 531 – 530‬‬
‫‪600 – 597 – 566‬‬
‫روﺣﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻓﻮاد‪203 – 201 – 195 – 105 :‬‬
‫رﻳﮕﺎن ‪106 :‬‬
‫زاﻫﺪي ‪– 91 – 87 – 86 – 63 – 38 – 34 – 33 – 21 – 13 = 12 = 11 = 6 = 5 :‬‬
‫‪242 – 232 – 174 – 173 – 172 – 121 – 119 – 105 – 102 – 101 – 100 – 92‬‬
‫– ‪= 350 – 328 – 298 – 297 – 288 – 285 – 273 – 268 – 260 – 244 – 243‬‬
‫‪373 – 370 – 369 – 368 – 367 – 366 – 365 – 363 – 361 – 357 – 355 – 354‬‬
‫– ‪– 466 – 459 – 441 – 404 – 390 – 388 – 387 – 380 – 377 – 376 – 375‬‬
‫‪514 – 493 – 490 – 487 – 486 – 485 – 480 – 479 – 474 – 473 – 471 – 469‬‬
‫– ‪– 557 – 556 – 555 – 552 – 534 – 531 – 524 – 423 – 522 – 518 – 515‬‬
‫‪– 576 – 575 – 574 – 573 – 572 – 563 – 562 – 561 - 560 – 559 – 558‬‬
‫‪592 – 590 – 588 – 587 – 585 – 583 – 582 – 581 – 580 – 579 – 578 – 577‬‬
‫– ‪– 607 – 604 – 603 – 602- 599 – 598 –597 – 596 – 595 – 594 – 593‬‬
‫‪609‬‬
‫ژاﭘﻦ ‪619 – 540 – 535 – 87 :‬‬
‫ژﻧﺮال آﻳﺮوﻧﺴﺎﻳﺪ ‪29 – 28 :‬‬
‫ژﻧﺮال واﻟﺪ ﻧﺒﺮگ ‪306 – 305 :‬‬
‫ﺳﺎﻋﺪ ‪13 :‬‬
‫ﺳﭙﻬﺒﺪ اﻣﻴﺮ اﺣﻤﺪي ‪291 :‬‬
‫‪١‬‬
 ‫ﺳﭙﻬﺒﺪ ﺷﺎه ﺑﺨﺘﻲ ‪291 :‬‬
‫ﺳﭙﻬﺮ ‪559 – 531 – 350 – 291 :‬‬
‫ﺳﺮ ﭘﺮﺳﻲ ﻟﻮرن ‪28 :‬‬
‫ﺳﺮ ﺧﺎن ﺳﻴﻨﻜﻠﺮ ‪242 :‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺑﺎﻳﻨﺪر ‪369 – 368 :‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺷﻌﺮي ‪291 :‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻧﻘﺪي ‪291 :‬‬
‫ﺳﺮﺗﻴﭗ ﮔﻴﻼﻧﺸﺎه ‪291 :‬‬
‫ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ ‪87 :‬‬
‫ﺳﺮﺷﺎر ‪ ،‬ﻫﻤﺎ ‪290 – 289 :‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﻣﻌﻴﻨﻲ ‪291 :‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﮔﺮزن ‪291 :‬‬
‫ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ‪567 – 435 – 339 – 381 – 329 – 188 – 183 – 182 :‬‬
‫ﺳﻮﻟﻴﻮان ‪570 – 310 :‬‬
‫ﺳﻲ ام وود ﻫﺎوس ‪174 – 173 – 86 –76 – 50 – 49 – 45 – 44 – 29 – 27 – 2 :‬‬
‫– ‪464 – 328‬‬
‫ﺳﻴﻒ ﭘﻮر ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ‪31 :‬‬
‫ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ ‪288 :‬‬
‫ﺷﺎﻳﮕﺎن ‪596 – 595 – 520 – 369 – 364 – 257 – 231 :‬‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ‪334 – 332 – 307 – 301 – 295 – 158 – 153 – 152 – 48 :‬‬
‫– ‪602 – 601 – 5999 – 399 – 398 – 364 – 360 – 358 – 335‬‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ‪282 – 279- 267 – 264 – 260 – 231 – 187 – 182 – 142 – 141 – 63 :‬‬
‫– ‪554 – 553 – 552 – 414 – 323 – 309 – 308 – 294‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﺟﻮاد ‪30 :‬‬
‫ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ‪627 – 351 – 42 – 40 :‬‬

‫ﺻﻔﺮي ‪ ،‬ﺟﻤﺎل ‪1 :‬‬

‫ﺻﻔﻮي ‪ ،‬ﻧﻮاب‪175 :‬‬
‫‪٢‬‬
 ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ‪– 49 – 48 – 45 – 36 – 33 – 32 – 23 – 22 – 21 – 14 – 13 – 9 :‬‬
‫‪189 – 177 – 175 – 160 – 159 – 144 – 133 – 127 – 94 – 83 – 81 – 80 – 76‬‬
‫– ‪– 308 – 295 – 278 – 239 – 218 – 203 – 202 – 198 – 195 – 193 – 190‬‬
‫‪447 – 445 – 444 – 431 – 404 – 368 – 357 – 356 – 343 – 335 – 316 – 310‬‬
‫– ‪620 – 579 – 553 – 542 – 536 – 531 – 514 – 455 – 448‬‬
‫ﺻﻴﺮﻓﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ‪290 :‬‬
‫ﺿﻴﺎ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ‪506 :‬‬
‫ﻃﺎﻫﺮي ‪ ،‬ﻓﺮزاﻧﻪ ‪284 :‬‬
‫ﻃﻴﺐ ﺣﺎج رﺿﺎﻳﻲ ‪291 – 250 :‬‬
‫ﻋﺸﻘﻲ اﺣﻤﺪ ‪288 :‬‬
‫ﻋﻼء ‪– 68 – 67 – 66 – 63 – 62 – 56 – 55 – 54 – 49 – 45 – 44 – 32 – 14 :‬‬
‫‪– 268 – 265 – 264 – 263 – 262 – 260 – 259 – 258 – 257 – 117 – 99 – 69‬‬
‫‪287 – 286 – 283 – 281 – 280 – 179 – 177 – 275 – 274 – 273 – 272 – 270‬‬
‫– ‪– 363 – 362 – 361 – 356 – 355 – 354 – 346 – 345 – 336 – 295 – 291‬‬
‫‪589 – 578 – 577 – 575 – 573 – 572 – 538 – 378 – 368 – 366 – 365 – 364‬‬
‫– ‪600 – 596 – 595 – 593 – 592 – 591 – 590‬‬
‫ﻋﻠﻢ ‪ ،‬اﺳﺪاﷲ‪369 – 172 :‬‬
‫ﻋﻤﻴﺪي ‪291 – 122 :‬‬
‫ﻋﻈﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ‪286 – 284 – 266 – 102 – 87 – 86 – 85 – 64 – 61 – 59 :‬‬
‫– ‪533 – 417 – 380 – 369 – 320‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ‪343 – 342 – 297 – 175 – 174 – 164 – 135 – 40 :‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون ‪405 – 377 – 244 :‬‬
‫ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم ‪573 – 175 :‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪615 – 552 – 529 – 470 – 408 – 402 – 172 – 133 – 123 – 81 :‬‬
‫ﻓﺮدرﻳﻚ ﻟﻲ ‪86 :‬‬
‫ﻓﺮوﻫﺮ ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ‪291 :‬‬
‫ﻓﺮوﻏﻲ ‪31 – 30 :‬‬
‫ﻓﻴﺮوز ‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ ‪507 – 501 – 500 – 499 :‬‬
‫‪٣‬‬
 ‫ﻗﻨﺎت آﺑﺎدي ‪ ،‬ﺷﻤﺲ ‪474 – 459 – 378 :‬‬
‫ﻗﺪوه ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ‪501 – 496 – 495 :‬‬
‫ﻗﻮام ‪– 77 – 76 – 75 – 74 – 73 – 70 – 66 – 62 – 50 – 21 – 16 – 10 – 3 – 2 :‬‬
‫‪– 464 – 262 – 158 – 121 – 108 – 104 – 103 – 102 – 85 – 80 – 79 – 78‬‬
‫‪556 – 521‬‬
‫ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻳﻮن‪452 – 451 – 417 – 284 :‬‬
‫ﺷﺎورز ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون ‪504 – 503 – 222 – 221 :‬‬
‫ﻛﺸﺎورز ﺻﺪر ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ ‪328 :‬‬
‫ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﺷﻴﺮازي ‪224 – 223 – 222 – 205 – 39 :‬‬
‫ﻛﺮﻳﻢ ﭘﻮر‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺨﺘﺎر ‪223 – 221 :‬‬
‫ﻛﺮﻳﻤﻲ ‪ ،‬ﻧﺎد ﻋﻠﻲ ‪474 – 459 :‬‬
‫ﻛﻨﻲ ‪ ،‬ﻣﻬﺪوي‪106 :‬‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻮري ‪– 500 – 499 – 498 – 497 – 496 – 495 – 494 – 490 – 489 – 222 :‬‬
‫‪– 530 – 529 – 528 519 – 508 – 507 – 506 – 505 – 504 – 503 – 502 – 501‬‬
‫‪549 – 541‬‬
‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ‪– 100 – 99 – 98 – 96 – 74 – 66 – 64 – 63 – 34 – 21 – 15 – 5 – 3 :‬‬
‫‪174 – 149 – 148 – 147 – 146 – 145 – 143 – 142 – 119 – 118 – 104 – 102‬‬
‫– ‪– 291 – 290 – 285 – 284 – 279 – 273 – 260 – 259 – 250 – 243 – 242‬‬
‫‪350 – 346 – 338 – 317 – 302 – 298 – 297 – 296 – 295 – 294 – 293 – 292‬‬
‫– ‪– 432 – 431 – 416 – 392 – 390 – 376 – 369 – 365 – 364 – 363 – 354‬‬
‫‪475 – 473 – 472 – 471 – 470 – 469 – 468 – 467 – 466 – 465 – 464 – 459‬‬
‫– ‪– 590 – 573 – 541 – 512 – 492 – 481 – 480 – 479 – 478 – 477 – 476‬‬
‫‪614‬‬
‫ﮔﺎرﻧﺮ ‪197 – 194 – 191 – 190 :‬‬
‫ﮔﺎزﻳﻮروﺳﻜﻲ ‪– 469 – 416 – 405 – 377 – 376 – 244 – 243 – 173 – 120 :‬‬
‫‪493‬‬
‫ﻻﻫﻪ ‪– 182 – 125 – 81 – 75 – 73 – 71 – 62 – 61 – 59 – 58 – 56 – 54 – 2 :‬‬
‫‪632 – 539 – 538 – 536 – 418 – 334 – 194 – 193 – 188‬‬
‫‬
 ‫ﻻﻳﺶ وان ‪193 :‬‬
‫ﻟﻨﺪن ‪108 – 107 – 90 – 87 – 86 – 83 – 79 – 73 – 72 – 69 – 64 – 29 – 28 :‬‬
‫– ‪– 164 – 152 – 139 – 138 – 135 – 134 – 132 – 131 – 127 – 121 – 109‬‬
‫‪210 – 208 – 207 – 194 – 190 – 189 – 186 – 184 – 180 – 177 – 166 – 165‬‬
‫– ‪– 243 – 240 – 239 – 237 – 234 – 230 – 220 – 217 – 215 – 214 – 211‬‬
‫‪407 – 403 – 399 – 358 – 332 – 330 – 329 – 323 – 268 – 266 – 254 – 246‬‬
‫– ‪618 – 609 – 603 – 486 – 458 – 443 – 431‬‬
‫ﻣﺎﺋﻮ ‪19 :‬‬
‫ﻣﺎﺗﻴﻮز ‪236 – 193 :‬‬
‫ﻣﺴﻜﻮ ‪535 – 533 – 531 – 529 – 247 – 56 – 35 :‬‬
‫ﻣﺴﮕﺮ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪513 – 391 :‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪222 :‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ‪262 – 154 – 39 – 35 – 34 – 31 – 27 – 23 – 21 – 20 :‬‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻲ ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ‪410 – 369 – 339 – 338 :‬‬
‫ﻣﺼﺪق ‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﻔﺤﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮ ‪543 – 213 – 151 – 81 – 67 – 22 – 19 :‬‬
‫ﻣﻜﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ‪418 – 416 – 339 – 298 – 223 – 64 – 63 :‬‬
‫ﻣﻠﻜﻪ ﻣﺎدر ‪71 :‬‬
‫ﻣﻠﻚ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ‪163 :‬‬
‫ﻣﻠﻜﻲ ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ‪544 – 123 – 103 :‬‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ‪ ،‬ﺣﺴﻨﻌﻠﻲ ‪175 :‬‬
‫ﻣﻬﺪوي ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ ‪– 248 – 244 – 154 – 102 – 87 – 86 – 64 – 61 – 59 :‬‬
‫‪571 – 552 – 451 – 445 – 417 – 286‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن ‪467 – 233 :‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪس رﺟﺒﻲ ‪164 :‬‬
‫ﻣﻮﺣﺪ ‪467 – 416 – 341 – 329 – 284 – 244 – 203 – 197 – 132 – 77 – 60 :‬‬
‫– ‪608 – 541‬‬
‫ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ ‪106 :‬‬
‫‬
 ‫ﻣﻴﺮ اﺷﺮاﻓﻲ ‪590 – 474 – 393 – 378 – 377 – 87 :‬‬
‫ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﻲ ﺧﺎن اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ‪350 – 348 – 347 :‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو ‪175 :‬‬
‫ﻧﺠﻒ ‪274 :‬‬
‫ﻧﺼﻴﺮي ‪487 – 486 – 485 – 34 – 33 :‬‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪– 23 – 22 – 19 – 17 – 14 – 12 – 11 – 10 – 8 – 7 – 3 – 1 :‬‬
‫‪263 – 247 – 242 – 203 – 174 – 149 – 135 – 132 – 75 – 49 – 32 – 27 – 24‬‬
‫– ‪– 441 – 434 – 390 – 370 – 369 – 351 – 340 – 320 – 312 – 274 – 270‬‬
‫‪556 – 551 – 550 – 543 – 542 – 520 – 510 – 480 – 455‬‬
‫ﻧﻮذري‪ ،‬ﺑﻴﮋن ‪534 - 419 – 287 – 245 – 102 – 87 – 6 :‬‬
‫ﻫﺎرﻳﻤﻦ ‪221 :‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ‪ ،‬ﻣﺨﺒﺮ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪30 :‬‬
‫ﻫﻨﺪرﺳﻦ ‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ‪113 – 110 – 109 – 108 – 107 – 95 – 92 – 73 – 48 – 46 – 44 – 6‬‬
‫– ‪– 164 – 158 – 150 – 144 – 142 – 135 – 134 – 127 – 124 – 121 – 116‬‬
‫‪229 – 217 – 198 – 191 – 190 – 180 – 178 – 172 – 171 – 170 – 166 – 165‬‬
‫– ‪– 291 – 278 – 254 – 253 – 250 – 247 – 243 – 240 – 238 – 237 – 234‬‬
‫‪399 – 394 – 387 – 336 – 333 – 327 – 326 – 313 – 310 – 302 – 300 – 296‬‬
‫– ‪415 – 414 – 411 – 403 – 400‬‬
‫واﺣﺪي ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‪175 – 173 :‬‬
‫وﺛﻮق اﻟﺪوﻟﻪ ‪582 :‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن ‪334 – 333 – 304 :‬‬
‫وﻳﻠﻲ ﺑﺮاﻧﺖ ‪261 :‬‬

‫‬