‫יומא‬

‫ַ‬ ‫גליון‬
‫ג'‬

‫ריזאנע‬
‫ַא ָ‬
‫מצות‬ ‫מדור‬
‫מיוחד‬
‫בעזהשי"ת‪ ,‬גליון ג'‪ ,‬יום רביעי פרשת מצורע‪-‬טהרה‪ ,‬ב' ניסן‪ ,‬תשע"א לפ"ק‬

‫‪ /‬מכתב שנשלח לבן הגה"צ‬ ‫‪66‬‬

‫טמאר‬
‫ד'סא ַ‬‫ַ‬ ‫מודעה שנתפרסמה ע"י הנהלת קהל יטב לב‬
‫לשון הקודש‪:‬‬
‫פעסאר להרבנים המתירים‬
‫ָ‬ ‫רא‬
‫הפ ָ‬
‫‪ /‬העתקת מכתב ּ‬ ‫‪67‬‬
‫ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬
‫זייטן ‪81 - 66‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪ /‬בירור המציאות וההלכה‬ ‫‪75‬‬
‫‪ /‬מכתב שנתקבל מאת ת"ח אחד‬ ‫‪69‬‬
‫מעטאדן‬
‫ָ‬ ‫ספעציעלע‬
‫ּ‬ ‫ל'טוסאן'?‪:‬‬
‫ָ‬ ‫'יומא'‬
‫ַ‬ ‫מה בין‬
‫‪84‬‬ ‫יומא פעלדער ‪/‬‬
‫אין די ַ‬
‫ריזאנע ווייץ —‬
‫די ַא ָ‬ ‫ספעציעלע ָא ּפטיילונג‪:‬‬
‫ּ‬
‫צאי לך בעקבי הצאן  ‪86 /‬‬ ‫מאל און היינט!  ‪82 /‬‬
‫ַא ָ‬ ‫ראך — זייטן ‪88 - 82‬‬
‫שפ ַ‬
‫אין דער אידישער ּ‬
 ‫מודעה שנתפרסמה ע"י הנהלת קהל יטב לב ד'סאַטמאַר‬

‫ריזאנע מצות‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬

‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫יום ג' פר' טהרה ר"ח ניסן תשע"א לפ''ק‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬

‫מודעה נחוצה‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬

‫לבני החבורות‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫היות שבשבוע שעברה אירע באחד מן בני החבורות שאפה‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫א אַריזאָנע‪.‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אחד מצות מחיטי יאָמ ַ‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬

‫על כן באנו בזה להודיע שעפ"י הוראת כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫א‬‫ַ‬ ‫ָמ‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫בחיטי‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫להשתמש‬ ‫שלא‬ ‫תשס"ט‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬‫משנת‬ ‫שליט"א‬ ‫והביד"ץ‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מצות‬ ‫לאפות‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אופן‬ ‫בשום‬ ‫יחיד‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫לשום‬ ‫רשות‬ ‫אין‬ ‫לכן‬‫ָנע‪ ,‬און‬ ‫ַריזא‬ ‫יעדן מאָנטאָג א‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫און דא‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שלנו‪.‬‬
‫א אַריזאָנע בבתי אפי'איבער די א‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫ַ‬ ‫ָמ‬ ‫גרויסעא‬
‫מחיטי י‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫כבוד‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬

‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫הנהלת הקהלה‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪66‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ריזאנע מצות‬ ‫ַ‬ ‫מכתב שנשלח לבן הגה"צ ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער‪ ‬און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫‪RABBI‬‬
‫אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫‪ָA.‬נצוהא ַלטן‪.‬‬
‫א‬ ‫‪LAUFER‬‬
‫דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫‪‬‬ ‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫‪25‬‬ ‫‪Ross‬‬ ‫‪St.‬‬ ‫‪Brooklyn‬‬ ‫‪N.Y.‬‬ ‫‪11211‬‬
‫‪‬‬ ‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬
‫דעם‬
‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬
‫אויסער‬
‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫מיסט‪.‬‬
‫דעריבער‬
‫מיט‬
‫און‬
‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬
‫מיין‬
‫ט‬ ‫און‬ ‫"שיין"?‬
‫איינרעדן‬ ‫זיך‬
‫איז‬
‫ָל‬ ‫א‬
‫אונטערהעמד‬
‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬
‫ַן‬
‫איז‬
‫א‬
‫‪‬‬
‫ַרויס‬
‫‪Â‬‬
‫ַזוי‬ ‫"‬
‫א‬
‫א‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫‪‬‬
‫ווי‬ ‫‪‬די‪"‬‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫מיט אויסריידן וועגן‬
‫אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ – Fax. 388-4207‬ביים הא ַנדלען‬
‫‪‬‬ ‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫‪ ˜˜‬א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫‪‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫‪ ‬‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫‪‬‬ ‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫‪˜ "‬‬ ‫די וואָס טאַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלאַכט צירונגען וואָס זענען ‪"Ú˘˙˘"˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫תשע"א לפ"ק‬ ‫אור ליום ערש"ק פ' תזריע‬
‫‪‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫‪‬‬
‫זומער‬ ‫הבושם‪,‬‬
‫שטיוול‪,‬‬ ‫ערוגת‬
‫ַנטלען‪,‬‬ ‫מא‬ ‫ָלטן ידידי הרב הגאון המפורסם סוע"ה‪ ,‬גן הדסים‬ ‫לכבוד‬ ‫ס'איזכטל וכרביבים‬
‫"שיין"? ווען מיר ווא‬
‫מרובים‬ ‫שלומים‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫שליט"אַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬ ‫ערמל‪ ,‬די פא‬ ‫אשר‪‬בן ציון שטערנבוך‬
‫הראב"ד‬ ‫די‬ ‫‪‬‬
‫שליט"א‪ ,‬בן כ"ק הגה"צ‬ ‫ָנצענטרירט א ַז די‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫מוה"רא ר'‬‫מפארים זיך ק‬ ‫ווי זיי שטעלן‬ ‫שמו‬ ‫כבודצו זען‬ ‫ממש א ַ געלעכטער‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫‪‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫מרגישיםאיזטעם‬
‫עס‬ ‫עצמם דערפא ַר‬ ‫פעלד‪ ,‬אָבער‬‫החטים שאני‪ ,‬אך המציאות הוא שגם בהחיטים‬ ‫לפנימירשני שבועות‪,‬‬ ‫ָנגעקומען‪.‬‬
‫שנכתב‬ ‫נישט א‬ ‫מיט שליט"א‬ ‫מעכ"ת‬ ‫שלטא ַקט‬ ‫יעדער אין‬
‫גייטמכתבו‬ ‫וויא ַזוי‬
‫ראיתי‬
‫‪‬‬
‫ַנט‪.‬‬
‫שליט"א‪.‬א —‬
‫הראב"דאינטערעס‬ ‫לכ"ק אויך‬ ‫‪ ‬‬
‫מלח וכמו שהארכתי בזה במכתב שערכתי טא ַקע‬ ‫הגאון הראב"ד‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ונתפרסם ביום ה' פ' תזריע העבר‪ ,‬ובו כתב בשם אביו‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַלעמ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬
‫וכעת אוסיף דלפני איזה ימים אמר לי הרב הגאון המפורסם מוה"ר יצחק‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫‪‬‬
‫לפרסמהָזע‬
‫(והרשני קוריא‬ ‫אויפצוקומען מיט‬
‫שערער ופקפק‬ ‫נתפרסם דער‬ ‫ברוקליןפא ַר אונז‪:‬‬ ‫ירושלים שליט"א ששמע שבחוצות בלייבט‬
‫הלוי מאנדל שליט"א ראב"ד חקר הלכה ודומ"ץ בק"י‬ ‫דהרי לא נתפרסם בשם‬ ‫ע"ז‪,‬שקר‪".‬‬ ‫וועג פון‬‫ָגישענפלאתי‬ ‫ומהאָלאמאד‬ ‫אונזער—ּפסיכ‬ ‫אריזאנא‪.‬‬ ‫חיטי זיך צו‬
‫ווענדן מיר‬ ‫על‬
‫‪          ‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫‪         ‬‬
‫בשמו)‪ ,‬איך שהעיד לו אחד מן הנוכחים בשעת הקצירה באריזאנא‪ ,‬שראו‬ ‫בכת"י‪ ,‬ובתוכו‬ ‫בעצמו פון‬ ‫נעמען צו‬ ‫"מירשכתב‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫כ"ק הראב"ד שליט"א רק תשובתו הרמה‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫עליהם‪,‬‬ ‫המים‬ ‫דנתייבש‬ ‫מכיון‬ ‫ממש‬ ‫ממלח‬ ‫שהוא‬ ‫לבן‬ ‫מראה‬ ‫השבלים‬ ‫על‬ ‫דעת‪",‬‬ ‫זייער‬ ‫מענטשן‬
‫‪‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫יתברר שמרגישין טעם מלח בתוך החטים‬
‫"מיין‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫המרדכיא‬
‫ָנווענשאָן‬ ‫שאם‬
‫ובהמצות אז דבר פשוט שדינם כמ"שזאָגט ש‬
‫ָגישע קא‬ ‫ברורה‬ ‫ּפסיכאָלא‬ ‫הלכה‬ ‫גרויסע‬‫נתברר‬‫אין א ַ‬
‫דאם נמצאים‬ ‫חמורה‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫שאלה‬ ‫עוד‬ ‫ניתוסף‬ ‫ולפי"ז‬ ‫הנ"ל‪.‬‬ ‫הגאון‬ ‫הרב‬ ‫עכ"ד‬ ‫מלוחה‬ ‫מצה‬ ‫האוכל‬ ‫דכל‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫‪            ‬‬
‫נתערבו‬
‫ַסקירן‬ ‫הדישהא ַרמא‬‫דבעתא ַרפן פ‬ ‫"מיר ד‬ ‫גרגירי מלח ממש על החטים‪ ,‬א"כ צריכין לחשוש‬ ‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫עלה כ"ק הראב"ד שליט"א וכתב דלא‬ ‫סיים פיל‬‫אך זייער‬ ‫ממש‪.‬‬
‫ַרויס א ַז‬ ‫חמץזיך א‬ ‫שטעלט‬ ‫כאוכל‬ ‫עס‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫המצות‪,‬‬
‫זרש‪,‬‬ ‫בתוך זאָגט‬
‫הגאוניםָס‬
‫שהרבנים פון די ווא‬
‫‪ ‬‬
‫נתערבוַקטיקן‪",‬‬
‫אונזערע טא‬
‫דידןא ַרפן זיך היטן‬
‫הרבה גרגירי מלח בתוך החטים‪ ,‬ובעת האפייה‬
‫וזהו ודאי מצה מלוחה ממש‪ .‬וכש"כ בנידון"מיר ד‬
‫באמעריקע לא היו‬ ‫הממשלה‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬ ‫גם‬ ‫המלח‪,‬‬ ‫זעלבסט–‬
‫טעם‬ ‫נרגש אין‬
‫בה‬ ‫שיהאא ַ מא ַנגל‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ליידן פון‬ ‫מענטשן‬
‫מסתברא‬
‫שמעיד על רבנים‬ ‫עודָס ס'איז‬ ‫און ווא‬ ‫וז"ל‪:‬א ַל‪,‬ומה‬
‫מתירין‪ ,‬וכמו שכתב בעצמו במכתבו נאָרמ‬
‫‪‬‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫אונזערע‬
‫מיר‬ ‫ַנייען‬ ‫א‬
‫שטערן‬
‫ב‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַך‬
‫ווילן‬
‫שליט"א ועוד הרבה אברכים מכמה כוללים טעמו מהחטים‪ ,‬וכולם פה‬
‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬
‫שמלוח תמוה מאד‬ ‫שמרגישים נאָרמא ַל‬‫פריער געווען‬ ‫שטוענים‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫ת"ח בקיאים גדולים בחיטים‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫אחד ענו ואמרו דנרגש בהם טעם מלח‪ ,‬א"כ באמת הוא דבר חמור מאוד‬ ‫ולכן‬ ‫לאיסור‪,‬‬ ‫איך‬ ‫בדיקה א ַעדמשוגעת‪.‬‬
‫שחוששין‬ ‫שבקיאים בטעם חיטים גופא וצריך ווערט‬
‫‪ ‬‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫ַזונדער הנאה‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫וכמו שהורה הראב"ד שליט"א דאם המציאות הוא כך הוא שאלה חמורה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫כמשונה וכו' עכ"ל‪.‬‬ ‫חטיםא ניכר‬ ‫בטעםאָב ב‬ ‫ה‬ ‫באמת‬
‫ָקסן‪,‬‬ ‫זענען א‬‫פעם אם‬ ‫עודַרומיגע‬ ‫לבדוקַלע א‬
‫ראויאויב א‬ ‫ניין?‬
‫‪‬‬
‫חמור‬
‫ַרבן‬ ‫מיר דיעל דבר‬
‫ריכטיגע פא‬ ‫כשדנין‬
‫הציבור ווייזן‬
‫שוין‬ ‫וכנ"ל‪ ,‬ואינו מובן כלל איך מבלבלין את‬ ‫אינו מלוח‪ ,‬אינה‬ ‫דאָס צו טון מיט די‬
‫מעכ"תא ַלעשלדעת אביו שליט"א‬ ‫ָקס‪ .‬אויב‬ ‫דמש"כ‬‫מזה א ַן א‬ ‫אויך זיין‬ ‫איך לנו‬ ‫היוצא‬ ‫מוז‬
‫כזה‪.‬‬ ‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫בתשובהמיטהנ"ל‬ ‫להמבואראָמּפערס‬
‫גייען מיט דזש‬ ‫א ַרומיגע‬
‫‪‬‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫גיין‬ ‫מען‬ ‫ַרף‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬
‫סּפעציעל כתב מפורש‬ ‫שנתפרסמהָגן שגם בו‬ ‫פרויען טרא‬
‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ערמל‪,‬‬
‫סתירה כלל‬
‫ַסטע‬ ‫געּפא‬
‫ובאמת נשאר עוד הרבה בקולמסי‪ ,‬אך כבר כתבתי בזה כמה פעמים‬ ‫בדיקה‬ ‫וצריך‬ ‫מלוח‪,‬‬ ‫שיהא‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬ ‫לו‬ ‫מסתבר‬ ‫לא‬ ‫הדבר‬ ‫דבעצם‬ ‫האלה‪,‬‬ ‫כדברים‬
‫‪‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫די והותר‪ ,‬וכעת אסתגר בברכה שיזכה כ"ק הראב"ד שליט"א להמשיך‬ ‫דעם המרדכי דכל‬ ‫ַרויס כמ"ש‬ ‫איךאז אנידון‬ ‫מיט‬ ‫גייען‬ ‫ַרומיגע‬
‫עוד הפעם‪ ,‬ובאם יתברר שאכן מלוחיםציהמה‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫גיין‪.‬‬ ‫א ַזוי‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫‪‬‬
‫השלימות‬ ‫בעבודתו הקדושה להרבות תורה והוראה בישראל בבריאות‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫אונטערשכבר נתברר‬
‫ָב‬ ‫א‬
‫ַרּפעטכעתפוןלמעשה‬
‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬ ‫פיס‬
‫חמץקייןממש‪.‬קאוא"כ‬
‫זייערע‬
‫האוכל מצה מלוחה כאוכל‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫בב"א‪.‬‬ ‫עביגוא"צ‬ ‫שמרגישין‬ ‫עדים‬ ‫כמה‬ ‫ע"י‬ ‫הן‬ ‫המלח‪,‬‬ ‫טעם‬ ‫בו‬ ‫ונרגש‬
‫שווערסטע א ַרבעט‬ ‫דמלוחים‬ ‫הדבראונזער‬ ‫דנכוןווי א ַלע‪.‬‬
‫אָקס‬
‫‪‬‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫אונז‪",‬‬ ‫פון‬
‫שּפיץ וברגשי כבוד כערכו הרם והנשא‬ ‫נישט‬ ‫זיך‬ ‫ָזן‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫באה"ר‬
‫הוטן‪.‬‬
‫הראב"ד‬ ‫די‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬
‫לדעת‬ ‫צום‬
‫באמת‬ ‫ַך‪.‬‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫לעצטן‬
‫א"כ‬ ‫דעם‬
‫והמומחים‪,‬‬ ‫די‬ ‫הממשלה‬
‫מענטשן‪,‬‬ ‫כתבי‬
‫קלוגע‬ ‫עפ"י‬
‫די‬ ‫מיט‬‫והן‬ ‫ַקע‬‫הטעם‪,‬‬
‫א‬ ‫ט‬ ‫איז‬
‫דושת"הדעם‬
‫דעקן נאָר צו‬ ‫והנניָס בזה‬
‫היטן ווא‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫‪‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫לתשובתוהאהרמה‬
‫ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫המחכה ליגן א ַזוי‬
‫קאָּפ און‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫ַץ‬ ‫א‬ ‫זעלבסט–ש‬
‫מאוד‪.‬‬ ‫חמור‬ ‫גענוג‬ ‫דבר‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫ָבן‬
‫היא‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫וועלכע‬
‫שליט"א‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫בעצמו אויף‬
‫את‬ ‫שליט"א אָּפצוטון‬
‫הראב"ד הנאה זיי‬ ‫כתבסּפעציעלע‬ ‫ובעצם הענין יש להפליא‪ ,‬הרי א ַ‬
‫‪‬‬
‫אברהם לויפער‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫‪‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬ ‫אלמיין‪ ,‬אויף‬ ‫קולע(איך‬‫טערקיש‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫יחטיא‬ ‫השערה ולא‬ ‫ַמעס שהוא‬ ‫ההלכה‬‫בירור די מא‬
‫ובתוכוטענה'ן צו‬ ‫מיידלעך נעמען‬‫דיהתשובה‬
‫‪‬‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫דאראג‬ ‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫אבדק"ק‬ ‫ציל–ברעט‬
‫בבתי‬ ‫הוטן א ַלס‬
‫מודעות‬ ‫ַקע זייערע‬
‫מדביקים‬ ‫רק‬ ‫כלל‪,‬טא‬ ‫המטרה‪ ,‬ותשובה זו אינם מפרסמין נוצן‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫געבן‬
‫ושו"ת‬ ‫נישט א ַלע‬ ‫השנה ‪-‬‬ ‫ומועדי טון א ַז‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫‪ ‬‬
‫התורהָס קען מען‬ ‫ווא‬ ‫על‬ ‫ברמה‬ ‫האשל‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫בעמח"ס‬ ‫שערך מעכ"ת שליט"א‪ ,‬וזהו פשוט עלבון‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫ַזויווי א ַלע‬
‫דוגמתו‪ ,‬זיך די‬
‫המכתב‬
‫אויסזען א‬
‫נשמע שטעלן‬
‫נישט עם‬
‫שלאדערנאָך‬
‫מדרשים רק‬
‫קענען זיי‬
‫התורה און‬
‫מא ַמעס‪,‬‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫את‬ ‫לפרסם‬ ‫רוצים‬ ‫אינם‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬ ‫שלכך‬ ‫בצדו‬ ‫ושוברו‬
‫חטיםָל ג"כ‬
‫געווינט‬ ‫מען‪ :‬א ַמא‬ ‫וקצירת‬
‫הוריותביי‪-‬אונז זאָגט‬ ‫ועל מס' סנהדרין – מכות – טא ַץ?‬
‫‪‬‬ ‫ברורה‬ ‫ָך‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫מיר‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫צו‪.‬‬ ‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫געטרייע‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫הלכהא ַקלען זיך‬
‫נתבארוואָס וו‬ ‫מתוכודי הוטן‬ ‫פעדערן אין‬ ‫התשובה שערך הראב"ד שליט"א‪ ,‬שהרי‬
‫גליון ג'‬

‫שביעיתמען‪"...‬‬
‫ולולביאָל פא ַרלירט‬‫מען און א ַמ‬ ‫מצה ‪-‬‬ ‫צוגעדעקטשל‬
‫ומגלגלים‬ ‫שכל אויסגעטאָן ‪-‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מיט א ַ‬ ‫און זיך‬ ‫המרדכיּפיצלנע‬
‫כפסקמא ַכן מיר‬ ‫הדבר א ַמאָל‬
‫יעדע ווינט‪,‬‬ ‫פשוט‬ ‫שבאם מרגישין טעם מלח בהחיטים אזמיט‬
‫‪‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫האוכל מצה מלוחה כאילו אוכל חמץ‪ .‬היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬

‫‪ ‬‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫"עוז במה‬
‫והדר‬ ‫מקיים עוד‬
‫זענען להעיר‬ ‫עניןאָסאמרתי‬ ‫ַנדערע באותו די וו‬ ‫היריעה‪ :‬פון די‬
‫מענין אלענין‬ ‫בשולי‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪.‬‬ ‫במכתבו‬
‫שליט"א איין סיבה‬‫הראב"ד די זייטן‪.‬‬ ‫צופליען אויף‬ ‫זרש במהאוןשכתב‬ ‫באותוָגטענין‪,‬‬
‫היופי‪ ",‬זא‬ ‫לענין‬ ‫מעניןוהבל‬ ‫שקר החן‬ ‫הייסטואגב‪:‬‬
‫דהבין‬ ‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫"דאָס‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫‪‬‬
‫הערשקאָוויטש‬ ‫ליום אחרון!"‬ ‫ותשחקפישל‬ ‫אפרים‬ ‫הישיש מוהר"ר‬
‫לבושה‪...‬‬ ‫להגה"צ יאָ צו‬‫דירעקט הנאה‬ ‫איזהמיראנשים‬ ‫שהלכואָבן‬
‫זייט ה‬ ‫מזהַרלייג זיך‬‫דמוכח פא‬‫ּפערזענליך‬ ‫כתבתי‬‫כברָס איך‬ ‫החטים‪,‬א ַרווא‬
‫פ‬ ‫לקולא בשביל שקולפים‬ ‫לצדד‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫וברצונם להכחיש את‬ ‫פרייליכן פורים!‬ ‫אַ‬
‫קלויזענבורג‪,‬‬ ‫ודומ"ץ‬
‫אפילו‬ ‫האליין‬
‫הוטן‪ ,‬און‬ ‫אב"דמיט די‬‫שליט"אא ַ קאָּפ"‬
‫"דרייען‬ ‫קולפים‬
‫אםוויל נקמה‬ ‫ומש"ה‬
‫ווייל איך‬ ‫הוטן איז‬ ‫השבלים‬
‫על אויף די‬ ‫הראב"ד שליט"א שהמלח נמצא רק א ַזוי‬
‫‪67‬‬ ‫‪ ‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫זו‪ ,‬הלא ודאי פשוט הדבר‪ ,‬דאם אינו מרגישין כלל ליכא שום שאלה‪,‬‬ ‫המציאות‪ ,‬ולזה אמרתי לנכון להעתיק דברים כהווייתן‪:‬‬
‫ולפי השאלה שנשאל השיב תשובה ברורה‪ ,‬ותשובה זו לא שייך כלל‬ ‫הנה הגה"צ הנ"ל כתב בזה"ל‪ :‬הנה זה כמה שנים אשר הובא לפני‬
‫לנידון שלפנינו שכמה אנשים ובתוכם כמה תלמידי חכמים ומורי הוראה‬ ‫מכתבים וקונטרסים בענין זה‪ ,‬ואמרתי כי איני בקי בטיב גידולי חיטים‬
‫בישראל הרגישו טעם מלח‪ ,‬ואפילו אם הוא בעצמו אינו מרגיש מ"מ‬ ‫אלו ולא חוותי דעתי להלכה ולמעשה בזה וכו' עכ"ל‪ .‬אמת הדבר כן‪ ,‬שזה‬
‫לעומתו יש כמה שמרגישין היטב טעם המלח‪ ,‬וא"כ אינו מובן כלל‪ ,‬איך‬ ‫כמה שנים ששלחתי לו כל המכתבים‪ ,‬וכמ"פ דברתי עמו בזה‪ ,‬והשיב‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫יכול לפרסם היתר זה על חטים שכמה אנשים מרגישין בה טעם מלח‪,‬‬ ‫גרינוואלד‬
‫קצירת ַ‬‫לי כי קשה לו לעסוק בענין זה מאחר שאינו בקי בענין ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬ ‫החטים‪,‬‬
‫בעליל‬
‫ַּפס‬ ‫יראה די ּפא‬
‫שכל טראָגן‬ ‫וכלא בר‬
‫ָרצוגליך צו‬ ‫אסור‪,‬אָר פ‬
‫ספיקא ג"כאָדער ג‬
‫ספקָג פון די‬ ‫יהא רק‬
‫יענעם טא‬ ‫לאא ַפט‬
‫אםא ַרש‬ ‫ואפילו‬
‫אים פ‬ ‫האָב‬ ‫ומה"ט גם בשנה זו לא עלתה על דעתי לילך להטריח את הגה"צ הנ"ל‬
‫ודעתאהציבור‪.‬‬
‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫הרבנים מיט צ‬ ‫דעת‬
‫ָסן מיט‬ ‫לבלבלבא ַגא‬
‫היאאָב אים‬
‫כוונתםאיך ה‬
‫שכלא ַדע‪ ,‬ווען‬
‫ּפא ַר‬ ‫זיךאך המסבב כל הסיבות סיבב‬ ‫בשאלה הנ"ל רק שלחתי לו כל המכתבים‪,‬‬
‫מיידל‬ ‫ַטיטלט א ַ‬
‫הנ"לאואמר‬ ‫מו"ץַטיש ב‬‫אויטאָמא‬ ‫שאלָלטאותי‬ ‫שבועות ווא‬‫ששהא ַרקריך‬‫שלפניוואָס פ‬ ‫מיסט‪ .‬אוי‪,‬‬
‫ַמּפעראציין‪:‬‬ ‫א ַן אואגב‬

‫צונויפרעדן‬
‫שקיבל‬ ‫דבערש"ק צו העבר הי' מזג טוב ואויר צח והגה"צ הנ"ל יצא לטייל יחד‬

‫ַ‬
‫(וועלגע"רָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬ ‫עצי די פא ַרגא‬
‫המגלגלים‬ ‫"נעב" אין‬‫שערכתיַלסבענין‬‫א‬ ‫הלכהַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע זא‬
‫עם הבירור‬ ‫מיינע‬ ‫איך דאָ מיט‬
‫הקונטרסים‬ ‫כל‬ ‫עם חתנו ונכדו‪ ,‬וכשעברתי לפניו נתתי לו שלום‪ ,‬ותיכף הכיר אותי ואמר‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫העלצע"ר — שבית אופה אחד התחילו דבר חדש שלא נשמע מעולם‬ ‫בקול‪ :‬קבלתי כל המכתבים ויפה הוא למאוד‪ ,‬ותומ"י הוסיף בזה"ל‪ :‬הרי‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫להסיר מכשול‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫אויך די‬‫זכיתי‬ ‫ותלי"ת‬
‫און א ַזוי‬ ‫אונזערע‪,‬‬ ‫העלצע"רדי במים‪,‬‬
‫הוועלגע"ראָנצוקליידן‬‫טיכטיגע פרויען‬ ‫פיל את‬ ‫לרחוץ‬‫מיט‬ ‫המלח ממהר להחמיץ‪ ,‬בשמעי זאת אמרתי לחתנו ונכדו בפני הגה"צ‬
‫אותם‬ ‫לשרות‬ ‫שלא‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬‫וכש"כ‬ ‫במים‪,‬‬ ‫העלצע"ר‬ ‫הוועלגע"ר‬ ‫את‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫להדיח‬ ‫שלא‬ ‫הנ"ל‪ :‬אתם עדי שאמר הגה"צ דברים האלו‪ ,‬אח"ז אמרתי להגה"צ הנ"ל‬
‫ואפילו אלו‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫ציל–א‬ ‫שעליהם‪,‬‬
‫זענען זייער‬ ‫"מיר הבצק‬ ‫ּפערזענליךעל פירורי‬
‫שיעור חימוץ‬ ‫בין איך‬ ‫שעברה‬
‫אחר גרא ַדע‬ ‫ַנץ יאָר‪.‬‬ ‫במים‪,‬‬
‫א ַ גא‬ ‫שקבלתי מכתב מה"אגריקולטור" שאישרו שהמים מלוחים‪ ,‬גם הקרקע‬
‫און‬
‫לגרר‬ ‫חזרו זיצן‬
‫קומענדיגע‬
‫רקא ַז מיר‬
‫די‬ ‫זיין‬
‫נישט‬
‫ָל‬
‫"מיינטזה‪,‬‬
‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬
‫התעוררות‬
‫ָס‬ ‫א‬
‫ע"יָגט זרש‪.‬‬
‫וו‬ ‫חלומ'ען‬
‫אתמ הוועלגע"ר העלצע"ר כמו שנהגו מקדמת דנא‪ .‬וקבלתי בזה כמה‬
‫הפסיקו זא‬‫שטענדיג‬
‫און‬ ‫ַגט‬
‫במים‬
‫א‬ ‫געוו‬
‫להדיחשטוּפ‬
‫התחילו— איך‬
‫זיין‬ ‫צו‬
‫ַרק א ַקטיוו‬
‫ָמיטע‬ ‫א‬ ‫ָדע–ק‬
‫שכבר‬
‫א‬
‫שטא‬
‫די‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫מלוח‪ ,‬גם יש מקומות שרואים שם שכבה של מלח ממש‪ ,‬ונענה על זה‬
‫בכאב לב אם כן הוא דבר חמור מאוד‪ ,‬אח"כ נתן לי ברכת הצלחה בכל‬
‫מיר‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫צו‬ ‫ַכטן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫מיר‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָדע‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫תשובות מגדולי ישראל‪ ,‬וביניהם הגאון ר' חיים קנייבסקי שליט"א‪ ,‬הגאון‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫הגאון ר' נפתלי פרענקל שליט"א‪ ,‬הגה"צ‬
‫מיט‬ ‫ַרויסצוקומען‬ ‫א‬ ‫ָבן‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫ר' יוסף ליבערמאן שליט"א‪,‬‬
‫א‬ ‫ה‬ ‫מורא‬ ‫נישט‬
‫פורים‬
‫ענינים‪ ,‬בראותי כ"ז אמרתי דמן השמים סיבבהו שיצא הוראה זו שיש‬
‫שאלה חמורה בזה‪ ,‬ומש"ה פרסמתי דברים כהוייתן‪ .‬גם אמר לי ת"ח א'‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫הקפידו‬ ‫ולא‬ ‫שהתחכמו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫ממה‬ ‫נגרם‬ ‫זה‬
‫ועוד‪ ,‬אָננעמען‬
‫וכל‬ ‫שליט"אמ'וועט‬‫און טאָמער‬ ‫משארמאש‬
‫געווא ַגט‪,‬‬ ‫שנכדו של הגה"צ הנ"ל פרסם בעצמו לכמה אברכים שזקינו הגה"צ הנ"ל‬
‫בטוב‬ ‫שנערכה‬ ‫בעיניו‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫והוטב‬ ‫זי"ע)‬ ‫רבותינו‬ ‫לנו‬ ‫שהנהיגו‬ ‫מדרך‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫לסור‬ ‫שלא‬ ‫הוא בתוקף נגד החיטים מאחר דמלח ממהר להחמיץ וכנ"ל‪.‬‬
‫מלוחים‬ ‫שהחטים‬ ‫לומר‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫אך‬ ‫וכו'‪,‬‬ ‫תורה‬ ‫של‬ ‫כדת‬ ‫הלכה‬ ‫בעומק‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬ ‫ודעת‬ ‫טעם‬ ‫אך הני אינשי דלא מעלי בראותם שדברים הנ"ל עשו רושם גדול‬
‫תימהא ַ‬
‫אויף מיט‬ ‫אין זה‬ ‫קומעןלו מיר‬‫השבתי‬ ‫ָדעס‪.‬כן‪.‬א ַמאָל‬‫לומר‬‫מסתבר מא‬ ‫ואינואָבער‬ ‫ּפלענער‪,‬‬ ‫אונזערעהשכל‬‫ָטירןרחוק מן‬ ‫הוא‬ ‫הםָיקא‬‫בא‬ ‫בעולם התורה‪ ,‬הלכו להגה"צ הנ"ל ובלבלו אותו במציאת הדברים באמרם‬
‫אויף‬ ‫שּפיציגע שיך‬
‫מלמעלה על‬ ‫לזלףָגן מים‬
‫שהתחילו טרא‬
‫המציאות בייפא ַל פון‬ ‫נשתנהמען צום‬ ‫געפאזוָלגט איז‬ ‫בשנה‬ ‫דהרי מיך‬
‫כלל‪,‬מ'האָט‬ ‫ווען‬
‫שאינו מלוח כלל‪ .‬ודין גרמא שהוציא מכתב שאינו רוצה לפסוק בדברים‬
‫פשוט‬
‫החטים‪,‬‬ ‫שיכור‪,‬‬ ‫ווי א ַעל‬
‫מלח‬ ‫ַקלט זיך‬
‫גרגירי‬ ‫מען ווא‬ ‫נשארו‬ ‫המים וואָס‬ ‫דכשנתייבשדער‬
‫גרמא צום ביישּפיל‪,‬‬ ‫ודיןצופרידן‪.‬‬ ‫געווען‬
‫החטים‬ ‫סוף‬
‫מען‬ ‫מובן מעצמו לכל בר‬ ‫טעמעס‪,‬‬ ‫הדברים ַאקטועלע‬
‫בעצמו‪ ,‬אך‬ ‫שמועסן איבער‬‫קורצעמציאת‬ ‫אלו מכיון שלא בירר‬
‫קומטהוא‬ ‫ששקר‬ ‫בתוקףא ַמאָל‬
‫השיבדי פיס‪.‬‬ ‫זאת צו טון‬ ‫בשמעוזיי וויי‬ ‫המלח‪.‬א ַרץ‬
‫טעםמיט שוו‬ ‫שנרגש בלוי‬
‫גורםפון מא ַכן‬ ‫איינפא ַל‬
‫וזה‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫החטים‬ ‫שאמנם‬ ‫נדפונקטן‬
‫שנתברר‬ ‫שטא ּ‬ ‫פארשידענע ַ‬
‫ואחר‬ ‫כלל‪,‬‬ ‫רומגענומען פון ַ‬
‫החטים‬ ‫על‬ ‫היתר‬ ‫דעת שאין זה ַא‬
‫שבשנה זו נשתנה ענין השקאת המים‪ ,‬ומה שכתבו בגליון שלחן מלכים‬ ‫מלוחים המה‪ ,‬חמור הדבר מאוד מאחר שמלח ממהר להחמיץ‪ ,‬ואינו מובן‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫עס כלל‪.‬‬
‫פשוט‬ ‫ּפייניגט זה‬
‫לסמוך על‬ ‫ואין דעם‪,‬‬ ‫אונטער‬ ‫מלבם‬ ‫בדוייםליגט‬ ‫דברים שם‬
‫מיאוס'ע‬ ‫דהרבהקויפן די‬ ‫וועט נישט‬ ‫איינערראיה‬ ‫אינו‬ ‫איך מפרסמין את המכתב מהגה"צ הנ"ל שיהא נראה כאילו הוא מתיר‬
‫בשנה‬
‫אין‬ ‫נעבעך‬ ‫שנעשה‬ ‫משינוי זה‬
‫געפינען זיך‬ ‫פרויען וואָס‬ ‫שיודעין‬ ‫אנשים די‬ ‫מכמה‬
‫ַ'טעמ'טע‬ ‫אומבא‬ ‫שמעתי‬ ‫מיט די‬ ‫שכבר‬ ‫קליידערלו(זעק)‬‫עניתי‬ ‫וועלן‬
‫מציאות‬ ‫ביררתי זיי‬
‫ַרזיכערן א ַז‬ ‫"ואני פאלא‬ ‫פעלקער און‬‫שכתב מפורש‬ ‫ס'איז יצא‬ ‫במקום‬ ‫בהחיטים‪ ,‬ווען‬
‫פורים‪ ,‬א ַ זמן‬ ‫לכבוד‬
‫להשתמש‬
‫בשבוע שעברה)‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫און האָבן‬ ‫איד'‬
‫תפיסה‬ ‫במכ"עענגע'דער‬ ‫א ַן‬ ‫במכתב‬
‫גםָמבינא ַציע‬ ‫אין קא‬‫ָכדערצו כן‬
‫שנתפרסם‬ ‫(וכמואָליר נא‬
‫בלויע ק‬ ‫זו‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬
‫הדברים‪ ,‬ולא התכוונתי לחוות דעה בזה כלל וכלל"‪ ,‬ורואים בחוש שכל‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫סוד און‬
‫בקשתי אותו שאחר שיברר‬ ‫זאתגיין‪"...‬‬ ‫בשמעימיט'ן‬ ‫הדברים‪ָ.‬בער‬
‫מציאותָב זיך א‬ ‫שיברר איך הא‬ ‫והשיבשווא ַרץ‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬ ‫אונז‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫כוונתם היא לבלבל את הציבור‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫דעם‬
‫אין על‬ ‫דברים‬ ‫להעמידא ַרונג‬
‫עמוא ַסא ַך ערפ‬ ‫אתואָבן‬ ‫מוכן ומזומן"מיר ה‬ ‫והנניאונזער‬ ‫מייניגע א ַז‬
‫יתקשר עמדי‬ ‫המציאותביי דאָס‬ ‫געהא ַלטן‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫הויכע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫זעלטענע‬ ‫אַ‬
‫"מיר‬
‫בהחיטים‪,‬‬ ‫מלחא ַקנהז‪.‬‬‫ַרימטשלזיך ש‬ ‫פעלד‪ ",‬בא‬
‫חריפות‬ ‫הסיבהאוןשמרגישין‬ ‫מהוזיי מיינען‬ ‫שטערקער ווי‬
‫פיל גם יברר‬ ‫כח איז‬
‫אמיתתן‪,‬‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬‫*‬ ‫די‬ ‫ביי‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַקערקעס‬ ‫א‬ ‫קנ‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫והבטיח לי שיקרא אותי בחזרה‪ ,‬עד כאן סיפור הדברים‪ .‬אך למעשה‬ ‫ועד השלישית אני בא‪ ,‬אודות מה שפרסם הרה"ג ר' י‪ .‬ג‪ .‬שליט"א‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫אותי‪ ,‬ופליאה עצומה יש עליו מדוע בחר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫עברו ששה שבועות ולא קרא‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫החטים‬
‫איך‬ ‫הן ווייס‬‫טעמונאָך‪,‬‬
‫טא—ַנצן אונז‬ ‫בתוכם‬‫אני ווען זיי‬
‫פרויען‪.‬‬ ‫ָליגע — וגם‬‫ואברכים‬
‫ערשטמא‬ ‫ת"ח‬ ‫וז"ל‪ :‬שכמה‬
‫דערגרייכט א ַן‬ ‫ענדליך‬‫וכתב‬ ‫מיר‬
‫וד"ל‪.‬‬ ‫הדברים‪,‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫מציאות‬ ‫באמת‬ ‫מלברר‬ ‫יותר‬ ‫הציבור‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫את‬ ‫לבלבל‬ ‫הגה"צ‬ ‫לי‬ ‫אמר‬ ‫ע"ז‬ ‫מלח‪,‬‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫טעם‬ ‫שום‬ ‫בהם‬ ‫שאין‬ ‫לדעת‬ ‫ונוכחנו‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬ ‫המצות‬ ‫והן‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין * ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫נישט‬ ‫איזבאדאך‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫טעםגיטזאלץ‬
‫מיר פיל‬ ‫קיין דאָס‬
‫מיר‪ ,‬און‬‫מ'שפירט נישט‬
‫גרויס חלק פון‬ ‫אזוי אז‬ ‫ָנטראאויב‬
‫ָלירן א ַ‬ ‫וז"ל‪:‬‬
‫הנ"ל קא‬
‫וואָס‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫עמלקית'טע‬
‫מצא בתשובה‬ ‫נישט קיין‬‫מציאה‬ ‫כלל‪ָ,‬טשמהאיך בין‬ ‫זענעןמובן "כא‬ ‫לעבן‪— .‬מירואינו‬
‫טעגליכעעכ"ל‪.‬‬ ‫שוםָג שאלה‬ ‫אונזער טא‬
‫קיין‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫שום איסור רק כיון שאמרו‬ ‫מיטלען!"‬
‫דינא אין כאן‬ ‫אויב איך‬
‫שעפ"י‬ ‫ַנטשולדיגן‬
‫עריכתהא אע"פ‬‫אחר מיר מוזן‬ ‫איר וועט‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫וטרם אכלה לדבר‪ ,‬אמרתי לציין מה שהורה מרן רביה"ק זי"ע דהמהפך מצה‬
‫ומפורסמים בגודל כח תורתם שפירסמו שיש חשש חמץ‬ ‫הידועים צו דעם‪".‬‬
‫ישראל זיך הא ַלטן‬‫גדולי וועל‬ ‫שיש ס'זאָל‬‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫עאכו"כביי מיר‬
‫בנידון דידן‬ ‫וא"כאָבלעמען‬ ‫בזה‪ּ ,‬פר‬ ‫להשתמשפרויען‬‫אין וואָס מיר‬ ‫חמץלאַנג‬ ‫שם שוין‬ ‫עליוגוטן‪,‬‬
‫אַ‬
‫נייע של‬ ‫קדשו‬ ‫איר די‬
‫ַרשּפרייטלשון‬
‫קילוריןאלעינים‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬
‫לדינא והאיך אין מפחידין בזה‪ ,‬ומוכרח דהוא מגודל כח תאוות הנצחון הגורם סמיות עינים בכל ענין‪ .‬ואעתיק דבריםוויא ַזוי פ‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫לאיזה דבר‪ ,‬אז אפילו אם‬ ‫ַזוי‬ ‫רצוןאָדע א‬ ‫יש לו לאדם מ‬ ‫דאםא ַלע‬‫איר די‬‫נפלא‬ ‫נעמט‬ ‫דבר‬ ‫מזהוואו‬ ‫זרש‪ ,‬רואין פון‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז‬
‫מרן רביה"ק זי"ע בספה"ק דברי יואל (למוצאי יוה"כ דף ת"ו) בזה"ל‪ :‬הנה‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫טויש‬
‫שיעשה‬ ‫ליהדעם‬ ‫חשדינןאויס‬
‫שטענדיג‬ ‫נוצןלא‬ ‫"מירכאן‬ ‫עד שאינו יודע ומרגיש כלל מה שעושה‪ ,‬דהרי‬ ‫דעתו אויך‬‫אתא ַרשטיי‬ ‫"איך פ‬ ‫מטעה‬ ‫אותו דיהרצון‬
‫צווייטע‪.‬‬ ‫מ"מ און‬ ‫כן‪,‬אַלן‪,‬‬
‫לעשות בייפ‬
‫גמוראַנדערע‬ ‫איסור מיט‬ ‫הוא מאָל‬‫יעדע‬
‫בויען‬
‫"מירישכח‬ ‫הרצון‬ ‫ושתי‪,‬‬‫נגיעתאָגטאותו‬‫סעזאָן‪ ",‬ז‬ ‫דמחמת‬ ‫חיישינן אין‬
‫מיר נוצן‬‫בימין‬‫סוד א ַז‬‫ַלטערשם‬ ‫שיעלהאשל‬‫עז ס'איז א ַן‬ ‫שרצונואָה‪,‬‬
‫"‬ ‫לפי‬ ‫אלא‬ ‫בימין‪,‬‬ ‫שם‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫של‬ ‫יטול‬ ‫אלא‬ ‫כלל‬
‫במכווןמער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫יגריל‬ ‫שלא‬ ‫כדין‪,‬‬ ‫שלא‬ ‫איינס‬
‫פרויענישע‬
‫ַטירליכע של אדם‬ ‫להטותנאאשוריו‬ ‫להגיעאויף די‬ ‫הרצון אויך‬ ‫פריער‪,‬‬‫נגיעת‬‫פון יאָרן‬ ‫ָדעסשל‬ ‫ַלטע מא‬
‫כוחה‬ ‫כמה‬ ‫עדדי א‬ ‫איבער‬ ‫צרות השכל‬
‫אידישעמוסר‬ ‫גורל‪ ,‬וזה‬ ‫בימיןאבלי‬
‫ַרלענגערן‬ ‫ליטול של שם‬
‫שטרעבן צו פ‬ ‫ויטעהכבוד‬ ‫עושהגרויסע‬ ‫אונז אַ‬ ‫ס'איזשהוא‬ ‫לגמרי מה‬
‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫עכל"ק‪.‬האָב איך‬‫דעריבער‬ ‫האמת‪,‬‬
‫ַנגן גלות‪.‬‬ ‫בדרך‬‫אינעם לא‬ ‫שנזכה לילך‬ ‫יעזרינואַקענען‬ ‫אורח‪ ,‬השי"ת‬
‫ּפערזענליך צו ב‬ ‫מניזכי' זיך‬ ‫און‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫שוםָס‬
‫ניי‪ ,‬ווא‬ ‫ליכשל‬‫ולאאָס איז‬ ‫זען וו‬‫לגמרי‬ ‫חזקהַּפסשיופסק הדבר‬
‫נייגעריגקייט צו‬ ‫הויכע ּפא‬ ‫ותקוותי‬‫העניןפון די‬
‫בזהמאָדע‬ ‫לענינינו‪ ,‬ואסיים‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫הקודש שהופיע בבית מדרשו הנוגע‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫ודבריו הקדושים הם רוח‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫כאלו‪.‬‬
‫דעם ענין‪.‬‬‫חמורים‬‫איבער‬ ‫בדברים‬
‫ישראל געפילן‬‫בר אייערע‬ ‫מיט‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫לעשות‬
‫ווידער‬ ‫למו‬
‫ַכנדיג‬ ‫כסלקרא‬ ‫דרכםאָלץ‪,‬‬
‫מיט שט‬ ‫זרשזה‬ ‫ָגט כי‬
‫אותו‬
‫ובלבלו זא‬‫שליט"אאון עס‬ ‫ַרפט הראב"ד‬
‫איינדרייען די ּפא ַּפ‬ ‫געדאלכ"ק‬ ‫קראו‬ ‫דלאפוןמעלימען‬ ‫ערעור שייך כאן‪ ,‬ורק מוכרח דאינשי‬ ‫גלייכעכלל איזה‬
‫אייניקל פון‬ ‫אינוַ מובן‬ ‫וא"כבין א‬ ‫"איך‬
‫הלכה‪.‬‬ ‫זו‬ ‫ה'‬ ‫בדבר‬ ‫ומקשיבים‬ ‫לשואלים‬ ‫ברורה‬ ‫הלכה‬ ‫רק‬ ‫דנתפרסם‬ ‫שכתבתי‬ ‫כמו‬‫ָכטער‬ ‫געטרייע טא‬
‫והאמת‬ ‫ערעור‪,‬‬ ‫שיצאא ַ‬
‫"איך בין‬ ‫המוחות‪,‬‬ ‫ומטשטשין‬ ‫שמבלבלין‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬ ‫הרבנים‬ ‫עם‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪68‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ריזאנע מצות‬ ‫ַ‬ ‫העתקת מכתב הּפראָפעסאָר להרבנים המתירים‬
‫בבירור‬
‫כדאי‬
‫ופשורי‪,‬‬
‫איז עס‬ ‫ויראה‬
‫עיקוליצופיל‪"...‬‬
‫התשובה‪ּ,‬פרייז‪,‬‬
‫כ'רעד שוין‬
‫סובבָסט א ַמאָל א ַ‬
‫אוי‪,‬שום‬ ‫ַלטן‪.‬בלי‬
‫אויףבדיוקעס קא‬
‫כפשוטן‬
‫העובדותאָנצוהא‬
‫קרויןמה‬
‫אתַרנא ַרט‬
‫דער על‬‫לראות‬
‫הצגנוַן פא‬
‫יוכלוואָס‬
‫השאלהמיך דא‬
‫שהקורא דעם‬
‫נעמען אין‬
‫שבמכתבאָּפ האָט‬
‫מרדכי'ס ק‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫סקירה קצרה‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫ובאופן כזה השיב המומחה כמסיח לפי‬ ‫איז מיין‬ ‫מטרת א ַז ער‬
‫השאלה‪,‬‬ ‫לגלות געמיינט‬‫ובליאיך האָב‬ ‫און‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫טא‬ ‫הגדלים‬
‫און‬ ‫החיטים"שיין"?‬
‫אונטערהעמד איז‬ ‫בירוריםַן אודות‬‫כמה א ַרויס א‬ ‫פרסמנו‬
‫וויסן‪,‬‬ ‫שעברואָן זייער‬ ‫בשבועותטייל מאָל‬ ‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫בדבריו לענין הנוגע לדת והלכה‪.‬‬ ‫דעם‬
‫שמשתמשין‬
‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬
‫שידע‬‫מיט‬
‫בלי‬
‫ַטן‬ ‫א‬
‫תומו‪,‬‬
‫ט‬ ‫מיין‬ ‫דעתםזיךועדותם‬
‫איינרעדן‬ ‫חותַז מ'זאָל‬ ‫הבאנו‬
‫מעגליך א‬ ‫וגם איז‬‫וויא ַזוי‬‫אריזאנע‪,‬‬ ‫הנמצאות במדינת‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫אויסריידן וועגן די‬ ‫במדבריות‬ ‫מיט‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫פונעם‬
‫מה'קאלאראדאאַנעןריווער'‬
‫שּפיציגע שיך וואָס דערמ‬ ‫נישט כי אַזהמים‬ ‫שאישרו‬‫המומחים אפילו‬‫גדולי און א ַז ס'איז‬ ‫זייער פרנסה‬‫של‬
‫מכתב פון זיין שטענדיג‬
‫מהאגריקולטור‬ ‫שוועריגקייט‬ ‫שפרסמו‬ ‫אמנם לא כן נהגו עכשיו צד המתירים "די‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫שליט"א‪,‬‬
‫נישט‬ ‫המתירים‬
‫ָראויס‪ ,‬פון‬ ‫טריט פא‬ ‫הרבנים‬ ‫דעפט‪ .‬שנכתבה כתשובה לשאלת אחד איין‬ ‫"שיין"?אלו‪ ,‬מכילים‬ ‫במקומות‬ ‫בהם כדי להשקות את השדות‬
‫מעשה'לע איז‬
‫שמשתמשים‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬ ‫מוטשעט‬ ‫רגע‪,‬‬ ‫קיין‬ ‫ָפן‬ ‫א‬ ‫אמנם משום איזה סיבה שהיא‪ ,‬פרסמו את של‬ ‫שמשקים את הקרקע‬ ‫שלאחר‬
‫התשובה גרידא ולא הציגו‬ ‫די טעם'לאָזע‬ ‫כךָדער א ַז‬ ‫פון כדי א‬
‫מלח‪ ,‬עד‬
‫של פרעגן‬ ‫גדולה איר‬
‫כמותדא ַרפט‬ ‫פרא ַגע‬‫בתוכם‬‫"די‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫המכתב‬
‫אויף‬ ‫ַרבעטן‬ ‫מנאמנות‬
‫שטענדיג א‬ ‫הרבה‬ ‫גורעַרפן‬
‫גם את מכתב השאלה‪ ,‬ודבר זה כשלעצמו דא‬ ‫דיעם המים הללו‪ ,‬ונתייבש המים מחום השמש‪ ,‬ניכר שכבה לבנה של‬
‫זענען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫צירונגען‬ ‫ַכט‬ ‫א‬ ‫צעל‬ ‫ָך‪",‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫אונז‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫שמתוכןָל‬
‫ָנטן אויפא ַמא‬ ‫ומהאגם‬ ‫ַרשידענע פר‬ ‫שאלתם‪,‬‬ ‫בכלליות‪ ,‬כי אין אתנו יודע עד מה אופן פא‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫מלח על גבי קרקע‪.‬‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף‬ ‫פיס‪,‬‬ ‫די‬ ‫ביז‬
‫נשאלת בנטיה לצד המתירים‪,‬‬ ‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫פון‬ ‫—‬ ‫המכתב מוכח בעליל‪ ,‬שהשאלה היתה‬ ‫בקרקע המדבריות‬ ‫שטריק‪ ,‬איז‬ ‫המלח הנמצא‬ ‫שכמות רויטע‬ ‫נאמנה מורא‬ ‫עדות זיי א ַזוי‬ ‫הבאנו האָבן‬ ‫עוד וועמען‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫ערוואבמצות‬ ‫להשתמשות‬ ‫והנשאל ידע היטב ששואלין אותו על דבר חטים‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫קליידער‪ ,‬קינדער‪,‬‬ ‫אופן דילגדל צמחים‬ ‫שאי אפשר בשום‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז‬
‫באריזאנע; גדולה כל כך‪ ,‬עד‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫מדגישדיבדבריו‬
‫שניט‪,‬‬ ‫שהמומחה פא ַרב‪,‬‬
‫לחג הפסח‪ ,‬שהשואלים רוצים להתירו‪ ,‬ובפרטדי ערמל‪ ,‬די‬ ‫שיין להסיר את‬ ‫תחבולות כדי‬‫ָדעס זאָלן זיין‬ ‫בכמה‬ ‫משתמשים מא‬ ‫ולפיכךמ'וואָלט זיי‬ ‫ּפונקט ווי‬ ‫כאלה‪,‬‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫בתנאים‬
‫זיך צו‬
‫ַנצע‬
‫סחורה‪...‬דבריו עוד כותב‬
‫א‬ ‫ג‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬ ‫להדיא שהוא משיב בזה מפני כבוד הרבנים‪,‬דיובהמשך‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫ַר‪"...‬‬
‫המלח העודף מן הקרקע‪.‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬ ‫געצא‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫איז על‬‫השפעה‬ ‫יהיה לו‬ ‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫מלחאָבער‬ ‫'שלדעתו' אין שום סברא שכמות קטן כזה של‬
‫עס‬ ‫דערפא ַר‬ ‫פעלד‪,‬‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫מיט'ןידי 'פלאדעד‬ ‫דעריבעראו על‬‫הקרקע‪ ,‬הוא‬ ‫שבהם מסירים המים מן גייען‬ ‫האופניםָדעס?‬
‫אייערע מא‬
‫כמסיח‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬ ‫להחשיב אתאויךהמומחה‬ ‫טא ַקע‬ ‫חימוץ העיסה‪ ...‬ובאופן כזה ודאי שאין‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫וועג‬ ‫איינציגן‬
‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַלעמ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬ ‫את השדה עם מים עד לגובה ד' טפחים‬ ‫שממלאים‬
‫אונטער‪,‬‬ ‫דהיינוָס קומט‬‫איריגעישאן'א ַגע ווא‬
‫"ביי יעדע פר‬
‫לפי תומו ועל פי הלכה יש לפקפק טובא בנאמנות המומחה באופן כזה‪,‬‬ ‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫שקר‪".‬שמזלפים עליהם מים‬ ‫פול‪ ,‬או‬ ‫וועג פון‬
‫ונעשהמירכלזיךהשדה כמו מקוה או סווימינג‬
‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫ווענדן‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫ודי בזה למבין‪.‬‬ ‫ושתי‪" ,‬בלויז‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפא‬
‫"מיר נעמען צו פון‬ ‫מלמעלה על ידי צינורות‪.‬‬
‫ציגעלעך‬
‫ראיה בדברי‬ ‫סרך פון די‬ ‫חשבון‬ ‫אויפ'ןשום‬ ‫אך עם כל זה יש להדגיש‪ ,‬כי עדיין אין‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫"מייןגורם לשאלה‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫מן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬‫המלח‬ ‫הסרת‬ ‫דהיינואאופן‬
‫ָנווענשאָן‬ ‫–אָגישע ק‬ ‫זהאָל‬‫מציאותּפסיכ‬
‫אין א ַ גרויסע‬
‫לגודל פשיטות‬ ‫ובאמתָלדא ַטן‪".‬‬‫געטרייע סא‬ ‫האגריקולטור דעפט‪ .‬נגד מה שכתבנו בעבר‪,‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫מ'זעטכזה על מנת‬ ‫באופן‬ ‫הגדליםַז ווען‬
‫בחיטיםָזונג איז א‬ ‫לא‬ ‫חמורה אם יכולים להשתמש‬
‫התמימים‪,‬‬
‫ַסקירן‬ ‫מלב פא ַרמא‬ ‫להוציאא ַרפן‬
‫הדברים אף מיותר היה להאריך בו‪ ,‬אך כדי "מיר ד‬
‫און‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫גענוג‬ ‫משוגעת‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫זרש‪,‬‬ ‫שמימי נהר קאלאראדא שבהם מדיחים את‬ ‫דמכיון‬
‫מצוה‪ַ,‬נגל אין‬ ‫מצות‬ ‫לאפותליידן‬
‫ללשה"ק טעל ידי ת"ח חשוב‬
‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫א‬ ‫תרגמנו את מכתב האגריקולטור דעפט‪ .‬אונזערע‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫זעלבסט–‬ ‫פון א ַ מא‬ ‫מענטשן‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫השבלים ליחות‬ ‫על‬ ‫נשאר‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫הרי‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫של‬‫גדולאון‬ ‫כמות‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬ ‫בתוכם‬ ‫יש‬ ‫הקרקע‪,‬‬
‫און‬ ‫שא ַץ‬
‫בדקדוק גדול‪,‬‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫שטערן אונזערע‬ ‫ווילןהמכתב‬ ‫שליט"א הבקי בשפת ענגליש‪ ,‬ותירגם את‬ ‫לויט‬ ‫זיך‬ ‫זיי‬ ‫אידענטיפיצירן‬ ‫דעריבער‬
‫המים על ידי חום‬ ‫שנתייבשנאָרמא ַל‬ ‫פריער געווען‬ ‫של מים מלוחים מלמעלה‪ ,‬ואם כן‪ ,‬לאחר‬
‫הללו‬
‫ָדע‬ ‫חטיםא ַ מא‬ ‫להתיר‬
‫ַנייען מיר‬ ‫אָל בא‬ ‫ראיה‬
‫שוםַסא ַך מ‬ ‫ולאחר כל קטע וקטע ביארנו שאין בדבריו א‬
‫משוגעת‪ .‬איך‬ ‫ווערט א ַ‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫עס‬ ‫דורכ'ן‬ ‫וכשהחטים נטחנים‬ ‫מלמעלה‪,‬‬ ‫אבק מלח‬ ‫השבליםַ בער‪,‬‬
‫עלאויך זיין א‬ ‫נשאראיך‬ ‫בערן‪ ,‬מוז‬ ‫השמש‪,‬‬ ‫זענען‬
‫לאפית מצות לחג הפסח‪ ,‬ואדרבה גם הוא מודה לכל דברינו הנאמרים‬ ‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫לחששא חמורה‬ ‫לשם מצות מצוה‪ ,‬ביחד עם המלח שעליהם‪ ,‬הרי באנו‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ָקסן‪,‬‬ ‫א‬ ‫זענען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ניין?‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫בזה מכבר‪ ,‬וקושטא קאי‪.‬‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬
‫שהמלח מחמיץ‬ ‫בפוסקים וואָס‬‫המבואר מלבושים‬ ‫על כשרותם של החטים הללו‪ ,‬לאור סאָרט‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬ ‫העיסה‪.‬‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬ ‫אתא ַסטע‬ ‫געּפ‬
‫תרגום מכתב האגריקולטור דעפט‪.‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫"להרב ישראל צבי בראדי‬ ‫שטר ושוברו בצדו‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫אי‪-‬הבנהשאבנוגע‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫אונז‪ ",‬זאָגט‬ ‫להיות‬ ‫שנראה‬
‫נישט פון‬ ‫מה זיך‬
‫אני כותב מכתב זה להבהירלאָזן‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫גדולהיטןבתוך‬
‫לשם‬ ‫רושםאָן די‬ ‫טוען זיך‬ ‫ועשו‬ ‫פרויען‬ ‫נתפרסמו‪,‬‬
‫די‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫לאחר שהדברים דלעיל‬
‫וועג‬
‫שאלות‬ ‫שטיינער אין‬
‫קבלתי כמה‬ ‫‪ .Lower‬אונז‬
‫‪Colorado‬זיי שטעלן‬ ‫"און‬ ‫‪River‬‬ ‫בהמחוז של‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫אויפ'ן‬ ‫ַלבוועגס‬ ‫מלח א ַזוי הא‬ ‫קאָּפ און ליגן‬ ‫פראפעסארָב‬
‫ידישייטל‪ .‬איך הא‬ ‫עלדאָס‬ ‫צוצודעקן‬ ‫צניעות‪,‬‬
‫נתפרסם מכתב שנכתב‬ ‫לדבר ה'‪,‬‬ ‫היראים‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬ ‫נישט א ַזוי‬ ‫ציבורָזן זיך‬
‫און לא‬
‫שיש‬ ‫כנראה‬ ‫ברם‬ ‫האחרונות‪,‬‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫בשבועות‬ ‫זו‬
‫הוט‬ ‫בענין‬ ‫הטעלעפאון‬
‫אויסטון דעם‬ ‫ע"יאָרט ביז'ן‬‫שייטל‪ .‬פון ד‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫איך‬ ‫מהרבנים‬ ‫לאחד‬ ‫ונשלח‬ ‫זייבהאגריקולטור דעפט‪ .‬במדינת אריזאנא‪,‬‬
‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫דורך‬ ‫צו‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬
‫אנשים‬
‫קען‬ ‫ע"יוואָס‬ ‫בלינד?‬‫זענעןבאו‬ ‫ַלע אלו‬ ‫ששאלות‬
‫עכשיו נישט א‬ ‫א ַז‬ ‫אינגאַנצן עדיין טעותים‪ ,‬אני מכיר‬
‫ָבער‬ ‫א‬ ‫שּפרונג‪.‬‬ ‫ַצן‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫איז‬ ‫דורך‬ ‫עמלקי'ש)‬ ‫מיין‪ ,‬אויף‬ ‫טערקיש (איך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫ַריש?‬ ‫זענען נא‬ ‫שלא ַלע‬ ‫נישט‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫שיש להם ידיעה מוגבלת בעניןמען טון א ַז‬
‫יש בו כדי‬
‫ציל–ברעט‬ ‫כאילוא ַלס‬ ‫מכתב זה‬
‫זייערע הוטן‬ ‫פרסמוטא ַקע‬ ‫המתירים שליט"א‪ ,‬וצד המתירים נוצן‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫ובעניני‬ ‫קרקע"‬ ‫"קעמיסטרי‬ ‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫דווקארבדי‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫מירכלנוצןבר בי‬
‫אמנם‬ ‫שכתבנו‪ָ,‬דעס‪.‬‬
‫והברוריםאונזערע מא‬ ‫פא ַר‬ ‫הפשוטים‬
‫ַלע‬ ‫הדברים א ַזויווי א‬‫כל אויסזען‬ ‫נישט‬ ‫להשיבזייעל‬‫קענען‬
‫נישטכהוגן שאלותם בתשובותי בעבר‪.‬‬ ‫ושחסרתיאָללענות‬
‫נטיעות‪ ,‬הא ַלטן מ'ז‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫מהפרטים‬ ‫אחד‬ ‫לשום‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬‫סתירה‬ ‫של‬ ‫צל‬ ‫שום‬
‫משםזיך די‬ ‫שטעלן‬ ‫שאין‬ ‫יראהאָך‬
‫און דערנ‬ ‫יומא‪,‬‬ ‫דחד‬
‫ַמעס‪,‬‬ ‫מא‬
‫‪Calcium,‬‬
‫געווינט‬ ‫‪Magnesium,‬‬
‫מען‪ :‬א ַמאָל‬ ‫‪Sodium,‬ביי אונז זאָגט‬ ‫טא ַץ?‬
‫כוללים‪ַ:‬נצן‬
‫דעם אינגא‬ ‫צוליבאלו‬‫מלחים‬ ‫פרויען האָבן עס‬ ‫דברינו‬
‫זיך‬ ‫כלַקלען‬
‫את ווא‬
‫לחזקוואָס‬ ‫ראיה הוטן‬
‫משםאין די‬ ‫פעדערן‬ ‫ואדרבה‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫שהעלינו בהבירורים הקודמים‪,‬‬
‫גליון ג'‬

‫‪Potassium,‬‬ ‫מען‪"...‬‬ ‫ַרלירט‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָל‬

‫‪Chlorine,‬‬‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫מען‬ ‫‪Sulfates,‬‬ ‫‪Carbonates,‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫אויסגעטאָן און זיך‬ ‫בעז"ה‪.‬אָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬ ‫להלןווינט‪ ,‬א ַמ‬‫הרואה יעדע‬ ‫ביתר שאת וביתר עז‪ ,‬כאשר יראה מיט‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫‪,Chlorine‬‬ ‫השם מיר‬ ‫טיכל האָבן‬ ‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫‪Sodium‬לעצט?‬ ‫עם לא ַכן צום‬ ‫זההוועט‬ ‫‪ Salt‬אינוווער‬ ‫‪.Bicarbonates‬‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫ַרויספאכיַלן בניגוד‬
‫דערפון‬ ‫לציין‪,‬‬ ‫ַרפן א‬‫עלינו‬ ‫המכתב‪ ,‬חובה‬
‫שייטלעך דא‬ ‫די‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אמנם טרם שנתייחס לגוף‬
‫הגם ששניהם ‪ Chlorine Sodium‬נכללים בהמלחים שישנם‬ ‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫סיבה‬ ‫איין‬ ‫זייטן‪.‬‬ ‫די‬ ‫אויף‬
‫שפרסמנושקרבעבר‪ ,‬שבד בבד עם הצגת תשובת‬ ‫צופליען‬ ‫און‬ ‫המומחים‬
‫הנילוס‪ ,‬הירדן‪,‬‬ ‫ותשחקכולל‬ ‫יבישים‪,‬‬ ‫בנהרות צובמקומות‬ ‫מיר געבן פא ַר‬ ‫למכתבי טייטשט‪,‬‬ ‫אָפן‪" ,‬דאָס‬
‫ליום אחרון!"‬ ‫לבושה‪...‬‬ ‫הסדרהנאה יאָ‬ ‫דירעקט‬ ‫מירוכך‬ ‫זייט האָבןשם‪.‬‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫וויל כדי‬
‫נקמה‬ ‫ששאלנו‪,‬‬
‫השאלה ווייל איך‬ ‫נוסחדי הוטן איז‬ ‫אתַזוי אויף‬ ‫המומחה‪ ,‬הצגנו לפני הקורא גם א‬
‫ַריין‬ ‫א‬ ‫מיר‬ ‫גיבן‬ ‫הבל‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫און‬ ‫חן‪,‬‬ ‫א ַביסל‬
‫‪69‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫רבה לעזור שהמים ירדו למטה"‪.‬‬ ‫ה'טיגריס' וה'איפארעיטס'‪ ,‬ואלו רק שמות איזה מהם‪ .‬אפשר‬
‫גם כאן מאשר שאין מסירין את המלח לגמרי‪ ,‬רק מורידין אותו‬ ‫למלח להתאסף בהקרקע כשהמים מתעלם (היינו שהמים מתהפך‬
‫לנקודה שלא יפריע לגידול‪.‬‬ ‫ל'גאז')‪ ,‬ובמקומם נשאר המלח‪ .‬באמת בהטיט יכולים לפעמים‬
‫לראות מלח‪ ,‬כעפר לבן על פני הקרקע"‪.‬‬
‫שאליבא‬
‫שיינע‬ ‫שכותב אין א ַ‬
‫(רצו"פ) פאָראויס‬
‫מ'שטוּפט עס‬ ‫אטטמאן‬ ‫פרופ‪ .‬און‬
‫במכתבמיר וויי‬ ‫ראהַרץ טוט‬ ‫מזוָס הא‬ ‫זיין יתירה‬
‫ליבלינג‪ .‬דא‬

‫יומא ַא ָ‬
‫בבירור‪,‬‬
‫רואים ַ‬
‫גרינוואלד‬ ‫אין לך הודאת בעל דין גדולה מזו‪ .‬מדברים אלו ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫וכל‪.‬ערלויבט‬ ‫מכל אויך‬ ‫לגמרי‬
‫היינט איז‬ ‫המלח‬
‫טורעם‪.‬‬ ‫להעביר את‬
‫רונדיגע‬ ‫בכלל איך‬ ‫מציאות כזה‬
‫בושות וואָס‬ ‫היינטאיןאויף די‬ ‫דאמת‬ ‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫היאך שהמומחה מהאגריקולטור דעפט‪ .‬קובע‪ ,‬שהמים במקומות הללו‬
‫להעביר המים מהשדות‪ ,‬ויש לנטיעות‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫"גם‪ ,‬ישנו צינורים‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיךנתייבש המים יכולים לראות‬
‫מכילים כמות גדול של מים‪ ,‬עד שכאשר‬
‫‪,Sodium‬‬
‫מיידל‬ ‫ַטיטלט א ַ‬ ‫מסיר‬ ‫כחא זה‬
‫ַטיש בא‬ ‫אויטאָמ‬‫לתוכם‪.‬‬ ‫שבאיםוואָלט‬ ‫המלח‬
‫ַרקריך‬ ‫להגבילָס פא‬
‫עצמיאוי‪ ,‬ווא‬ ‫א ַן א ַמּפערכחמיסט‪.‬‬

‫צונויפרעדן‬
‫בחוש שכבת מלח על הקרקע‪ .‬ואם כן‪ ,‬ברור ופשוט שאם לוקחים מים‬

‫ַ‬
‫"נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫שמפריע א ַלס‬
‫לגידולם"‪.‬‬ ‫ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫מיינענוכח באופן‬ ‫כשהיא‬ ‫איך דאָ מיט‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬ ‫כאלו ומזלפים אותם על גב שבלי חטים מלמעלה‪( ,‬כמו שנתברר בלי‬
‫הטבעי‬
‫ַקטיק‬ ‫הכח טא‬ ‫גםַלטער‬ ‫כיַן א‬‫לגמרי‪ ,‬א‬
‫שעסלעך זענען‬ ‫שהמלח לא הוסר‬ ‫כנ"לצוזא ַמען‬
‫נתבארא ַרבעט‬ ‫שוב ושוב‬
‫אינדוסטרי? איך‬ ‫מאָדעס‬ ‫ספק שעשו שם באריזאנא בשנה זו) והמים נתייבשים מלמעלה‪ ,‬ועל ידי‬
‫הנצרךדי שלא יפריע‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫כפיַזוי אויך‬
‫אונזערע‪,‬רקאון א‬
‫את דיהמלח כולו‪,‬‬ ‫לא אמסיר‬
‫ָנצוקליידן‬ ‫פרויען‬‫בנטיעות‪,‬‬
‫הנמצא טיכטיגע‬
‫מיט פיל‬ ‫זה נעשה שכבת מלח על המים מלמעלה‪ ,‬הרי מובן מאליו שיש חשש‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫את הגידול‪.‬‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬ ‫גדול על חטים כאלו‪.‬‬
‫ָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטאַרק אַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג זא *‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬‫גאנץ ָ‬ ‫ַ*‬ ‫ַא‬
‫להעבירָסאת‬ ‫משתמשיםטראכדי‬ ‫מים‬‫באיזה מא‬
‫הפרופ'מיט‬ ‫מבאר‬ ‫ואילך א‬ ‫נישטמכאן‬
‫מיר‬ ‫ַכטן צו ווא‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫ָדע‪ ,‬נאָר מיר‬ ‫ַרויסצוקומען‬
‫הקרקע‪ :‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫מורא האָבן‬
‫מןָרשריפטן‪.‬‬ ‫המלח פא‬
‫מאָדנע‬ ‫פורים‬
‫מכאן ואילך הולך המכתב ומבאר מציאות הקרקע בהשדות אשר‬
‫במדבריות אריזאנא‪:‬‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫‪Magnesium‬‬
‫דעם‪,‬‬ ‫‪ַ,Calcium‬ם! ו‪-‬און אויסער‬
‫ל‪ -‬אָן אויסנא‬ ‫‪Sodium‬במקבילמאָל‬
‫מ'וועט אָננעמען‬ ‫"אמנם‪ ,‬ה‪-‬‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער‬ ‫"אבל אינו כן בשדות שנוטעים בהם‪ ,‬משום שבשדות אלו‬
‫איריגעישאן‬
‫ּפייניגן‬ ‫מי הנאה צו‬ ‫למקוראַ של‬
‫זייטיגע‬ ‫שמשתמשאָבן מיר‬
‫ה‬ ‫פרויען זיך‬‫'קאלארדא'‪,‬‬
‫בהנהרַגן וועלן די‬ ‫מיינע פאָרשלא‬ ‫עושים פעולות‪ ,‬שהמלח יהיו מתחת לנקודה שיהיו מופרעים לגידול‬
‫אונזערע‬ ‫מיט‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬
‫להשדות ב‪ Yuma-‬אינו פראבלעם‪ ,‬הגם שאין עושים פעולות‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫גענצליך‬ ‫און‬ ‫אונז‬ ‫פון‬ ‫ַכן‬ ‫פשוט אויסלא‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫הנטיעות‪ .‬טרם שבנו ה‪ ,Hoover dam-‬היו השדות נשטפים ע"י‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫צום‬‫בהנהר"‪.‬‬
‫המלח]איז מען‬ ‫געפאָלגט‬ ‫[להעביר‬
‫ווען מ'האָט מיך‬ ‫קרח ושלג שנימוחו (כמו בשטף של הנהר נילוס)‪ .‬אבל עכשיו‬
‫פשוט‬ ‫שיכור‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיך‬ ‫ַקלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מען‬
‫געווען דבריו‪ :‬שהגם שהמים הבאין מנהר קאלאראדא‪ ,‬הם מלוחים‬‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫דער‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צום‬ ‫צופרידן‪.‬‬ ‫סוף כונת‬ ‫שהנהר מושגח‪ ,‬המים שנותנים בכוונה של 'איריגעישאן' פועל‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫עמם כדי‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫להשתמשאָלע‬
‫יוכלובייפא ַל פון שמ‬ ‫שלאמיט א ַ‬ ‫עיכוב אויף‬
‫בזה א ַלע‬
‫אויפטו‪.‬‬‫מייןאין‬ ‫געווען זה‬
‫בעצמם‪,‬איזעם כל‬ ‫סטייליש‬ ‫נדפונקטן‬ ‫ארגינאלי"‪ַ .‬‬
‫שטא ּ‬ ‫שיטפון ַ‬
‫פארשידענע‬ ‫המכיוון כמו‬
‫רומגענומען פון‬ ‫אותו ַא‬
‫עםָס‬ ‫ל'איריגעישאן'‬
‫סיבה ווא‬ ‫ההשתמשותדי א ַלגעמיינע‬‫מהקרקע‪ ,‬כי וואָס אויסער‬‫א ַכט א ַז קיין‬ ‫המליחות‬
‫אתַן אויסגעל‬ ‫מיך דא‬ ‫להעביר‬
‫האָבן‬ ‫בקטע זו נתאשר פרט נוסף שביארנו במאמרינו הקודמים שהקרקע‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫די‬ ‫קויפן‬
‫מים מלוחים‪ ,‬לא מפריע לגידול הצמחים‪.‬‬ ‫נישט‬ ‫וועט‬ ‫איינער‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫ועל אף שמסירים את המלח מן הקרקע‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫באריזאנא קרקע מלוחה היא‪,‬‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫משתמשים במים‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫איריגעישאןאון האָבן‬
‫לצורךַן ענגע תפיסה‬ ‫א‬ ‫להדיאא כי‬
‫ַציע‬ ‫לנו קאָמבינ‬ ‫כן‪,‬נאנתבאר‬
‫ָכדערצו אין‬ ‫ואםָליר‬
‫בלויע קא‬ ‫אותו‬
‫צו‬ ‫ראוימסירים‬
‫אויסגעלייזט‬ ‫זייןאין‬
‫נישט זה‬
‫עם כל‬ ‫רינען צמחים‪,‬‬
‫קיינמאָל‬ ‫לגידול‬ ‫ַלטענעראוי‬
‫סודות‬ ‫הקרקע‬
‫שיהיה בא ַהא‬
‫כדיאון א ַלע‬
‫סוד‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מלוחים‪.‬א ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫מיט שוו‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬
‫אלא עד לנקודה שלא יפריע המלח את הגידול‪ ,‬והשאר משאירים בתוך‬ ‫אונז‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫בייזודיאיננה כשאר הקרקעות הנמצאים בכל‬ ‫שקרקע‬ ‫הקרקע‪ ,‬ואם כן נמצא‬
‫ַקנהז‪ .‬בהם‬
‫"מיר‬ ‫ששוטפין‬
‫המיםזיך שא‬ ‫מלוחה‪ַ,‬רימט‬
‫פעלד‪ ",‬בא‬ ‫מדבריו‪:‬אוןהקרקע‬
‫הכלזיי מיינען‬ ‫הריפיללפנינו סך‬
‫שטערקער ווי‬ ‫כח איז‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע‬
‫אשרָך‬
‫ָבער דא‬ ‫א‬ ‫געזען‪,‬‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫שוין‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫לעצטע‬
‫את הקרקע כדי להעביר המלח גם כן מלוחים הם‪ ,‬והוא הדבר‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫סוף‬ ‫צום‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫האי‪ָ.‬ס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫מליחותפאכולי‬
‫ַראיין ווא‬ ‫מדתמיט'ן‬ ‫בהם און‬ ‫העולם‪,‬אשאין‬
‫ָנשטרענגונג‬ ‫חלקיאָך גרויס‬
‫נאָז‪ .‬נ‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫געוואלחג‬
‫ַגטע‬ ‫מערהללו‬ ‫החיטים‬ ‫כשרותמיט ווי‬ ‫חמורה על‬
‫ַרויסצוקומען‬ ‫א‬ ‫לשאלה‬
‫גורםאיך יעצט‬ ‫אויךזההא ַלט‬ ‫שמציאות‬ ‫דברנו‪,‬‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט אַן ערשטמאָליגע *‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫הפסח‪.‬א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫אינמיטן‬ ‫באריזאנא‪:‬פון‬
‫געשעּפט נחת‬ ‫בתוך וואָלט‬
‫הקרקע‬ ‫מיין זיידע‬‫העצוםאַזשיש‬‫פרויען‬
‫המלח‬ ‫ַרימטע‬
‫כמות‬ ‫לבאר בא‬
‫ביי א ַּפאָר‬ ‫אינטערוויו‬
‫וממשיך‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫סוד* א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫בערך ‪1.2dS/m‬‬
‫עמלקית'טע‬ ‫נישט קיין‬‫‪Yuma‬ביןהוא‬‫שאצלָטש איך‬‫בהנהר "כא‬ ‫המלח‬
‫זענען‬ ‫שלמיר‬ ‫לעבן‪.‬‬‫טעגליכעהכל‬
‫אונזער טאָג "הסך‬
‫ָּפלייגן‬ ‫א‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬
‫מציאות הקרקע והמים שמהם גדלים‬ ‫ווען‬ ‫זייט‬ ‫איין‬ ‫און‬ ‫תנאיאתנישט‬ ‫הפרופ'‬‫ביארקלאָרן‬ ‫אינטערוויוכאןמיט א ַ‬
‫עד‬ ‫רעדןשלדי‬
‫וועט‪ 770‬חלקים בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‪ .‬ההצטברות‬
‫צו‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ניט‬ ‫מיר‬ ‫ַסט‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫עס‬ ‫—‬ ‫דעם‬ ‫פון‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫הנאה‬ ‫(בערך‬‫זיכער א ַז איר‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫הפרופ' לכתוב דברים מהשערה‬ ‫המלח בהקרקע שנוטעים בה‪ ,‬הם פעם וחצי של הסכום הנ"ל‬
‫איךעוברמיטלען!"‬ ‫ואילך‬
‫ומכאןאויב‬
‫ַנטשולדיגן‬ ‫באריזאנע‪,‬‬
‫החיטיםמיר מוזן א‬ ‫איר וועט‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫אפשר‪:‬‬
‫צו דעם‪".‬‬ ‫ובדרך‬
‫בעלמא‪,‬הא ַלטן‬
‫וועל זיך‬ ‫שבהָל‬ ‫הרבה בשטח‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זא‬ ‫מלחמיר‬ ‫‪.)1,000,000‬‬
‫ָבלעמען ביי‬ ‫ּפרא‬ ‫בתוך‬
‫חלקיםפרויען‬
‫‪1,500‬אָס מיר‬
‫(בערךלאַנג וו‬‫אַ גוטן‪ ,‬שוין‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫בהגידולים"‪ .‬אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫נישט‬ ‫שטייטגירעון‬
‫אונטער די‬ ‫עסיעשו‬ ‫השרשים‪,‬‬
‫וואונדערן זיך ווער‬
‫ַלע שבהזרעים שנוטעים במחוז שלנו [אריזאנע]‬ ‫שאפשר‬ ‫"הגם‬
‫פון וואו נעמט איר די א‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫יש מעט ריבוי מלחים מיניראלים‪ ,‬לעומת אותן הגדילים במחוזים‬ ‫בייפא ַלן?‬ ‫באריזאנא‪ָ,‬ם‬
‫אשראיר באָבלגא‬ ‫בהקרקע מיט‬
‫המלחאיין קנא ַק‬ ‫הצטברותצווישן‬
‫עוצםָג‪ ,‬און‬
‫ָנערשטא‬ ‫מדבריו‬
‫נתבאראון דא‬ ‫הריאָנטאָג‬
‫יעדן מ‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫לי זאת‬ ‫ַרשטיייותר‬
‫אויך‬ ‫פעםאוחצי‬ ‫"איך פ‬ ‫צווייטע‪.‬הוא‬
‫השרשים‪,‬‬ ‫ַלן‪ ,‬מקום‬
‫און די‬ ‫אצל‬ ‫המצטבר‬
‫בייפא‬ ‫אַנדערע‬ ‫המלח‬ ‫כמות מיט‬ ‫אשר מאָל‬
‫יעדע‬
‫בויען‬ ‫הגידו"מיר‬
‫בזה‪.‬ושתי‪,‬‬‫ידיעהאָגט‬ ‫לי אין‬
‫סעזאָן‪ ",‬ז‬ ‫נוצן אבלאין‬
‫בהאויר‪,‬‬
‫ליחותא ַז מיר‬ ‫יותר‬
‫ַלטער סוד‬ ‫שישא ַן א‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז‬ ‫הסמוך‪.‬צו אידן און זייער‬ ‫טיפע שנאה‬ ‫זייער‬ ‫פונעם‬ ‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫מער‬ ‫איינס‬
‫שגם‬ ‫משום‬ ‫וודאות‪,‬‬ ‫בזה‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫אין‬ ‫ברם‪,‬‬ ‫לי‪.‬‬ ‫שצלצלו‬ ‫יותר‬ ‫או‬
‫ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫איבער די אאחד‬ ‫מכמות המלח של המים המלוחים הנמצא בנהר‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫שנותניםַר‬
‫געפעלן פא‬‫ממלח‬ ‫סכוםוועלן‬
‫מקבלים פון‬
‫אייגנשא ַפטן‬ ‫הגדילים עס א ַביסל‬
‫במקומות לחים‪,‬‬ ‫בעסערט מען‬
‫נאָר אַמאָלנטיעות‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען *אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫שם בתור זבל"‪.‬‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫כדלהלן‪:‬‬ ‫עושים פא‬
‫החיטיםצו העלפן‬ ‫טיילט‬‫לגידול‬
‫יפריע ביטע‬
‫לא וועלט‪.‬‬ ‫וכדי שזה‬
‫ַר]דרייען די‬ ‫און [פא‬
‫ישאַרבהם ריבוי מלח‪ ,‬ונקבל את האמת ממי‬
‫ָגט‪".‬‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫יענער‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫און‬ ‫"אין"‪,‬‬ ‫איז‬ ‫ַנגען פ‬
‫יודעאאם‬
‫שאינוַרומגעג‬
‫כותבָס איז א‬
‫הואאָר‪ ,‬דא‬
‫אין די ה‬ ‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬ ‫ענין‪.‬‬ ‫דעם‬ ‫איבער‬ ‫געפילן‬ ‫אייערע‬ ‫מיט‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫"אנו עושים פעולות בהשדות שזה לא יארע‪ .‬המדריגה לחיטים‬
‫יודע‪ ,‬אבל אין ספק מוציא מדי ודאי‪ ,‬ואנו‬ ‫שאמרו‪ ,‬דיתכן שבאמת אינו‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬ ‫אייניקל פון‬ ‫היא א ַ גלייכע‬ ‫"איך בין‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫ָכטעריהא‬
‫פון‬ ‫שהמלח‬ ‫שבקרקע‪.‬ביןאנואַ עושים‬
‫געטרייע טא‬ ‫"איך‬ ‫הטיט‬ ‫‪ 4.5dS/m‬בתוך‬
‫ַרבעטןאחד‬
‫אויף‬ ‫ואמרואדבר‬ ‫ענוָם‪" .‬מיר‬
‫וכולםָבלגא‬
‫לאבאראטאריעס‪,‬איר בא‬
‫מיט‬ ‫חמשה היינט איז‬ ‫ַרויפקוועטשןאצל‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬ ‫אכבר ביררנו‬ ‫ועבודה‬ ‫מים‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫המן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬‬ ‫הרבהשא‬‫ע"י זאָגט‬‫המלחהמן‪",‬‬
‫העברתטא ַטן‬
‫ע"י מיין‬ ‫מתחת לסכום זו‪ ,‬בעיקר‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫אויף‬ ‫—‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫אויפ‬ ‫ָנטן‬ ‫א‬ ‫פר‬ ‫ַרשידענע‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫רייף‬
‫בחיטים הללו כמות גדולה של מלח‪ ,‬פי כמה ממה שיש בחיטים‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫מ'טוט‬ ‫בעסער ווען‬
‫שיש‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪70‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ריזאנע מצות‬ ‫ַ‬

‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬ ‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬ ‫וואס‬
‫דער בריוו ָ‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬ ‫פעסאר‬
‫ָ‬ ‫רא‬
‫ּפ ָ‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫סאטשעז‬‫ַ‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫גליון ג'‬

‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬

‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬ ‫שרייבט צו די‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬ ‫רבנים המתירים‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬ ‫זייט ‪ 1‬פון ‪2‬‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪71‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫מיטלען!"‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫ריזאנע מצות‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫צונויפרעדן‬
‫ַ‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫בייפא ַלן?‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫וואס‬
‫דער בריוו ָ‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫פעסאר‬
‫ָ‬ ‫רא‬
‫ּפ ָ‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫סאטשעז‬‫ַ‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫שרייבט צו די‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫רבנים המתירים‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬ ‫זייט ‪ 2‬פון ‪2‬‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪72‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬ ‫והיעלה על הדעת לומר שנשתנו הטבעים בזה‪ ,‬ואף לפי שיטתם אין בזה‬ ‫רגילים‪ ,‬ואם כן‪ ,‬מובן לכל בר דעת‪ ,‬דלא עדיף ספיקא דיליה מודאות של‬
‫שום טעם הגיון מדוע החיטים מלאנג איילאנד הם יותר מלוחים מחיטי‬ ‫חמש לאבאראטאריעס‪.‬‬
‫ַ‬
‫אריזאנא‪ ,‬ומה שכתב ששלחו לו מצות מ'‪ 426‬בראדוועי'‪ ,‬לאו מר בר רב‬ ‫"אפילו אם היה יותר מלח מיניראלים בהזרעים הגדילים‬
‫ריזאנע מצות‬
‫אשי חתים על מצות הללו‪ ,‬לאשר ולקיים שאכן הם באים ממקום זה‪,‬‬ ‫במחוזים יבישים‪ ,‬לא יהיה במדריגה שמישהו יכול להכירו‬
‫השמש‪.‬א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫ָסט א ַמאָל‬ ‫עס קא‬
‫לעיני‬ ‫שישאויף‬
‫בזה זיוף‬ ‫דעתקרוין‬
‫ברדער‬
‫לכלאָס‬
‫דעם וו‬ ‫וברור אין‬
‫הדבר‬ ‫נעמען‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫בסכומים שדיים לעשות שינוי בעיסה‪ ,‬או‬ ‫ע"י טעימה‪ ,‬גם לא‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫בדיקת הלאבאראטאריע מזויפים מתוכם‪,‬‬ ‫איז מיין‬ ‫שתוצאות‬ ‫להראות‬
‫געמיינט א ַז ער‬ ‫וכדיהאָב‬‫און איך‬ ‫מ‪.Sodium-‬‬ ‫'דייעט'‬ ‫להם‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫שיש‬ ‫לאותן‬ ‫נוגע‬ ‫שיהיה‬
‫מיר שּפא ַנען‬ ‫בסכומים גלייכן‪.‬‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס‬
‫שוועריגקייטן‬
‫רבי‬ ‫אייערעהרב הגאון‬ ‫דעפט‪ .‬זענען‬
‫נכתב אל‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫נשים לב שכל מכתב האגריקולטור וואָס‬‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫טא ַטע‪,‬‬ ‫דומים‬
‫און‬ ‫במדבראיזזו‪,‬‬
‫"שיין"?‬ ‫אונטערהעמד‬‫הגדילים‬ ‫שבהחיטים‬
‫ַרויס א ַן‬ ‫א‬ ‫שהקעמיקלסוויסן‪,‬‬
‫טייל מאָל אָן זייער‬‫באמת‪,‬‬
‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫מיט אויסריידן‬
‫פעלד? הרב‬
‫לבדיקהאַ איננו‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַז‬
‫אמנם שולח המצות‬ ‫שליט"א‪,‬‬ ‫ברודא‬ ‫צבי‬ ‫ישראל‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫לאותן הגדילים בה‪ ,Middle East-‬יותר מאותן הגדילים במחוזים‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫אחדאַששלח את המצות לבדיקה‪ ,‬ועלובה‬ ‫רקא אברך‬
‫ָּפ–צודעק און‬ ‫הגאון אַשליט"א‪,‬‬
‫געהעריגע ק‬ ‫צווישן‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬‫געפערליך‪.‬לחים"‪.‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫לא‬ ‫כרצונם‪,‬‬ ‫הבדיקה‬ ‫תוצאות‬ ‫שיעלו‬ ‫שכדי‬ ‫עליה‪,‬‬ ‫מעיד‬ ‫שנחתומה‬ ‫עיסה‬ ‫"שיין"?‬
‫בחיטים הגדלים‬ ‫מעשה'לעריבויאיזמלח‬
‫תמצית דבריו‪ :‬איננו יודע אם יש‬ ‫הםווייט‪".‬‬ ‫מען אָן‬
‫קומטאלו‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫ושתי‪.‬בהם‬
‫"מיר‬ ‫לעשות‬‫שיוכלואָגט‬
‫כדי אויס‪ ",‬ז‬
‫שליט"א‪ַ,‬ביסל‬
‫א‬ ‫שלחו את המצות על ידי הרב המתיר‬ ‫להכירם על ידי‬
‫אפשרזענען‬‫צירונגען איוואָס‬
‫ַכט ריבוי מלח‪,‬‬
‫בהם‬‫צעלא‬ ‫שיש‬ ‫את"לאָך‪",‬‬
‫ואףאונז נ‬‫באריזאנא‪,‬א ַנצן‬
‫די וואָס ט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬ ‫כרצונם‪ ,‬ודי בזה‪.‬‬ ‫(להחמיץ) את‬‫'לשנות'ָנגען‬
‫כזו‪,‬אָז געהא‬ ‫בכמות קטן‬
‫פשוט'ע גל‬ ‫אפשרעס‬‫שאיוויא ַזוי‬ ‫ומכל שכן‬
‫"פרעגט זיי‬ ‫טעימה‪,‬‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫זיך שא‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫העיסה‪ ...‬זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬‫צעשּפרייט‬
‫מכתבי זה‬
‫אויף‬ ‫שכתבתי די פיס‪,‬‬ ‫שהגם קאָּפ ביז‬ ‫"נא להסביר לחבירך בניו יָארק‪ — ,‬פון‬
‫איז‬ ‫שטריק‪,‬‬ ‫רויטע‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬
‫ענין זו אינו מסתבר לשום‬ ‫ַנטלען‪,‬‬ ‫באריכות משום כבוד הרבנים‪ ,‬ברם מא‬
‫ישָלטןהרבה אנשים‬ ‫במציאות‪ ,‬כי‬
‫מיר ווא‬ ‫למחלוקה "שיין"? ווען‬
‫נכנסנו ס'איז‬ ‫והנה‪ ,‬כאן כבר‬
‫צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬ ‫אויסצוזען‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫להאמין‪,‬‬
‫שניט‪,‬‬ ‫שא"א די‬
‫כמעט פא ַרב‪,‬‬ ‫ערמל‪ ,‬די‬ ‫מומחה בשדה אגריקאלטור‪ .‬אני מוצאדיזאת‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָנצענטרירט‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫זיך‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬
‫ובתוכם תלמידי חכמים חשובים‪ ,‬שמעידים בלי שום ספק שהם אכן‬ ‫ווי‬ ‫זען‬ ‫צו‬ ‫געלעכטער‬ ‫ממש א ַ‬
‫שנבדקו‬ ‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫המצות‪ ,‬א ַ גא‬ ‫מהחיטים או‬ ‫שיש מי שטועם טעם מלח באחד די‬ ‫להכחיש את החי‪,‬‬ ‫החימיריכול‬ ‫ואין‬
‫מלח בחיטים הללו‪ ,‬וו‬ ‫טעםַר‪"...‬‬
‫הרגישודערפא‬
‫ַנצע‬ ‫סחורה‪ ...‬ס'איז‬
‫אין ערגעץ‬ ‫אָלטן‬ ‫געצאָלט‬
‫בהלאבראטארי שלי‪ ,‬בנוגע לענין זו"‪ .‬געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫את השם יבוא‬ ‫ליטול‬ ‫שרוצה‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫מי‬ ‫וכל‬ ‫זוית‬ ‫בקרן‬ ‫מונחים‬ ‫הללו‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬ ‫והחיטים‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫שאי‬ ‫אריזאנא‪ ,‬לומר‬ ‫לחיטי‬ ‫תלוי מיט'ן‬
‫באיזה אופן שאלו‬ ‫דעריבער‬ ‫האמת יורה דרכו שגם גייען‬
‫תשובה זו‬ ‫אמנם‬
‫ָדעס?‬ ‫ויטעום‪,‬‬
‫אייערע מא‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬ ‫ַקע אויך‬ ‫לשום לב‪ :‬הפרופ' לא מתייחס כלל טא‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַלעמ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬
‫אפשר להרגיש בהם טעם מליחות‪ ,‬אלא כותב שבמצות שנשלחו לו‪ ,‬אי‬ ‫לידע בדיוק על‬ ‫מכתב השאלה אי אפשר‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫קומטאתנו‬
‫אונטער‪,‬‬ ‫ומכיוןָסשאין‬
‫השאלה‪,‬א ַגע ווא‬
‫"ביי יעדע פר‬ ‫את‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫אפשר בשום אופן שבעולם להרגיש טעם מליחות‪ ,‬ואף אנו נוכל להודות‬ ‫איזה גדר של 'טעם' הפרופ' נשאל‪ .‬וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫שעדיין לא‬ ‫חשבוןעקא‬ ‫אך דא‬ ‫בזה שאין טעם מליחות במצות שהגיעו לידו‪,‬‬ ‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬ ‫פון די‬ ‫אויפ'ן‬ ‫הגדלים בקרקע‬ ‫החיטיםדעת‪",‬‬ ‫טעם זייער‬ ‫מענטשן‬‫מיירי מעצם‬ ‫שהפרופ'‬
‫ַנטיילגענומען‬ ‫אלאמיר א‬ ‫עוד‪,‬האָבן‬ ‫ולאוואָך‬
‫פאָריגע‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫ידענו איזה מצות נשלחו לו באמת‪...‬‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫"מייןמים מלוחים‬ ‫החיטים‬ ‫ַקנהז‪.‬‬‫שמזלפיםשאעל‬ ‫מלוחה‪ ,‬אך לא בירר אם גם באופן זאָגט‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫כבראכתב‬ ‫מ'זעט‬
‫להרגיש טעם‪ ,‬וכנראה שהשואלים‬ ‫ווען‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫איז‬ ‫ָזונג‬ ‫מלמעלה אם גם באופן כזה אי אפשר לא‬
‫ַסקירן‬ ‫סאנטשעז‪,‬פא ַרמ‬
‫"מיר דא ַרפן‬ ‫ובפרט שכותב המכתב ה"ה פרופ' טשארלס‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ַקטיקן‪ ",‬זאָגט‬
‫האחרונות)‬ ‫בשבועות‬‫אונזערע טא‬ ‫בכבודו ובעצמו במכתב‪( ,‬נדפס ב'דער איד'‬ ‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫השאלה‪.‬‬
‫זעלבסט–‬ ‫במכתב‬
‫זהא ַנגל אין‬‫פרטא ַ מ‬ ‫הכניסו‬
‫ליידן פון‬ ‫לא‬
‫מענטשן‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫שהחיטים באריזאנא מלוחים המה‪ ,‬והסביר שטעם הדבר הוא בשביל‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫*נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫ואםמאכן‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫ָדע‬ ‫מיר א ַ‬ ‫גביָל בא ַנייען‬‫על מא‬ ‫שהמים המלוחים מתייבשים ונשאר המלחא ַסא ַך‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫היינו התוצאות‬ ‫ווערטכל אַהמכתב‪,‬‬
‫משוגעת‪ .‬איך‬ ‫הכותרת של‬ ‫ומכאן נעבור לגולת‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫עס‬ ‫דורכ'ן‬
‫פשיטא שמה שכתב הפרופ' שלא מרגישים בהם טעם מלח‪ ,‬הוא בשביל‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫הנאה‬ ‫ַזונדער‬ ‫א‬ ‫ב‬
‫בהלאבאטאריע באריזאנא‪ ,‬וז"ל‪:‬‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫הפרופ'‬ ‫שערך‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫זענען אָקסן‪,‬‬ ‫ַרומיגע‬ ‫מהבדיקותַלע א‬
‫ניין? אויב א‬
‫שלא הגיעו חיטים הללו להלאבאראטאריע כלל‪ ,‬וזה פשוט‪.‬‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫ב'היוניבערסעטי ָאוו‬ ‫מלבושים וואָס‬ ‫שלי‪ ,‬כאן‬ ‫שבהלעברַאטָאריאָרט‬
‫ס‬ ‫"נא לידע‪,‬‬
‫—‬‫פרופ'‬‫של שכל‬ ‫הקודם האָבן‬‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף‬
‫ולתועלת הענין נעתיק עוה"פ את המכתב‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫סּפעציעל‬
‫דוגמאות של חיטים ומצות שנשלחו אלינו‬ ‫ָגן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫פרויען‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫בדקנו איך אויך‬ ‫ַאריזָאנע'‪,‬א ַן מוז‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬ד‬
‫סאנטשעז‪ ,‬ותרגומו בצדו‪ ,‬כדי שכל אחד יוכל להיוכח במו עיניו‪ ,‬איך‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫קָאהן מבית אופה של ‪Broadway 427‬‬ ‫מאירמיט‬ ‫עזריאל‬
‫ַרומיגע גייען‬ ‫ַלע א‬ ‫מר‪.‬‬ ‫אַזוי גיין‪ .‬ע"י‬
‫אויב א‬
‫בהם מדת מלח‬ ‫שהוא בעצמו הודה שהחיטים הגדלים באריזאנע יש‬ ‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער‪.‬‬ ‫סענטימעטער ביי‬ ‫אונטערחיטים שגדול‬ ‫בדק גם‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫קלעביגע‪ ,‬בברוקלין ניו יָארק‪.‬‬
‫שטיוול‪,‬‬ ‫צוקנייטשטע‬
‫שלי פון‬ ‫הלעברַאטָארי‬
‫ַרּפעט‬ ‫קא‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫מרובה משאר חטים דעלמא‪:‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫ה'עלעקטערי'‪,‬‬ ‫איךכחהאָב‬ ‫ַאריזָאנע‪,‬‬
‫זייערע פיס און‬ ‫בחיטים של‬ ‫בַאריזָאנע ומצה שנאפה‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫‪ From:‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫‪Abraham‬‬ ‫‪Laufer‬‬ ‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫הוטן‪.‬‬ ‫די‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צום‬
‫משתמשים בו לקרקע‪ ,‬אחר הטחינה של‬ ‫ַך‪.‬‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫לעצטן‬ ‫דעם‬ ‫לה'טעסט' שאנו‬
‫פון אונז‪",‬‬ ‫ָזן זיך נישט‬ ‫לא‬ ‫מענטשן‪ ,‬די‬ ‫דומה די קלוגע‬ ‫איז טא ַקע מיט‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫שטיינער אין וועג‬ ‫‪Date:‬‬ ‫‪Tue,‬אונז‬‫שטעלן‬ ‫"און‪1,‬זיי‪Mar‬‬‫‪2011 at‬‬ ‫ַלבוועגס‪7:59‬‬
‫אויפ'ן‬ ‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ‪PM‬‬ ‫הראהָב‬
‫הלאבראטארי איך הא‬
‫צוצודעקן דאָס שייטל‪.‬‬ ‫הבדיקה של‬ ‫המצה והחיטים ל'פאודער'‪ .‬צניעות‪,‬‬
‫ַץ‬ ‫א‬ ‫זעלבסט–ש‬ ‫גענוג‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫וועלכע האָבן‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫ָּפצוטון‪3769‬‬
‫(בערך‬ ‫צו‬ ‫ַרן‪.‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫שנעל‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫און לאָזן זיך‬
‫של‪5.89dS/m‬זיי א‬ ‫שבהחיטים של 'ברָאדוועי' הי'אַכח‬
‫‪ָTo:‬ס קען מען טון‪,‬‬ ‫‪ Charles‬ווא‬ ‫‪A. Sanchez‬‬ ‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫אויף‬ ‫סּפעציעלע הנאה‬
‫כוונות‪ .‬אָבער‬ ‫אמת'ע‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫דורך‬
‫היה כח‬‫עמלקי'ש)‬
‫אריזאנע‬ ‫שלאויף‬‫ובהחיטיםמיין‪,‬‬
‫טערקיש (איך‬ ‫ַמעסחלקים)‪,‬‬‫‪1,000,000‬‬ ‫נעמען בתוך‬ ‫די מיידלעךחלקים‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫טענה'ן צו די מא‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫זענען נא ַריש?‬ ‫‪Dear‬‬ ‫‪ַDr.‬לע‬
‫נישט א‬‫‪Sanchez‬‬ ‫מען טון א ַז‬ ‫‪ 3417‬חלקים בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‪,‬‬ ‫(בערך‬
‫ַרוואָס‬ ‫‪5.34dS/m‬און פא‬
‫שעמען זיך מיט זיי‪,‬‬ ‫אַז זיי של‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫חלקים‬ ‫‪2291‬‬ ‫‪ַ3.58dSm‬כן(בערך‬ ‫ַזויווי א ַלע‬
‫הראה כח של‬ ‫אויסזען א‬
‫ברָאדוועי‬ ‫נישט של‬ ‫קענען זייהמצה‬
‫אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫‪I would‬‬
‫זייער שכל‬ ‫ַוועק‪like‬‬‫‪ask‬א‪to‬‬ ‫‪you, what is the reason that wheat‬אונז‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫ַלענד‬ ‫אויפפא‬ ‫אויסזען‬ ‫הוטן זיי צו מא‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫‪has‬א ַך‬
‫ווייל א ַס‬ ‫‪more‬הוטן‬
‫‪salt‬מיט די‬
‫טשעּפען‬
‫א‪ַ-‬זוי‪(26.0‬‬ ‫כח אשל‬
‫ַריין‬ ‫הראה מיר‬‫אריזאנעָל לייגן‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמא‬ ‫והמצה של‬‫און‬ ‫בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‬
‫‪ַgrown‬מאָל געווינט‬ ‫ָגט מען‪ :‬א‬ ‫‪Yuma,‬זא‪in‬‬
‫‪ Arizona,‬ביי אונז‬
‫טא ַץ?‬ ‫‪much‬‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫אינג‬ ‫דעם‬ ‫צוליב‬ ‫עס‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫פרויען ה‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬
‫של בערך ‪ 2208‬חלקים בתוך ‪1,000,000‬‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫פעדערן‬
‫‪mg/100g),‬‬
‫‪ than‬פא ַרלירט‬ ‫‪ those‬א ַמאָל‬
‫‪ grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).‬מען און‬ ‫מלחַקע‬ ‫(דרגת‬ ‫‪ 3.92dS/m‬א ַלע‬
‫גליון ג'‬

‫מען‪"...‬‬ ‫גייען טא‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז‬

‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫‪I would also like to ask, what‬‬ ‫‪the‬ה‪is‬אָבן מיר‬‫‪reason‬טיכל‬ ‫‪that‬‬
‫קעגן דעם‬ ‫‪ָthe‬טש‬ ‫‪soil‬‬
‫טיכל‪ .‬כא‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫חלקים) "‪.‬‬ ‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫לעצט?‬ ‫צום‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫וועט‬ ‫ווער‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫‪in yuma has more salt.‬‬ ‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫דערפון‬
‫התוצאות‬ ‫ַרויספא ַלן‬
‫נתפרסמו‬ ‫וכברא ַרפן א‬
‫שייטלעך ד‬ ‫דברי רוחדיכאלה‪,‬‬ ‫עלָגט זרש‬ ‫להשיב זא‬
‫והבל היופי‪",‬‬ ‫שקרעלהחןהזמן‬ ‫הייסטחבל‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫‪Iwould appreciate if you answer in legnth.‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫שכולם פה אחד ענו ואמרו שכמות המלח‬ ‫לאבאראטאריעס‪ַ,‬ר שקר‬
‫חמשטייטשט‪ ,‬מיר געבן פא‬ ‫של "דאָס‬
‫אָפן‪,‬‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫ַריין‬ ‫א‬ ‫מיר‬ ‫גיבן‬ ‫הבל‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫און‬ ‫חן‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬
‫‪Thank‬‬ ‫פורים!‬‫‪you,‬‬ ‫‪Rabbi‬‬
‫פרייליכן‬ ‫‪ Abraham‬א ַ‬ ‫און אפילו‬ ‫‪Laufer‬‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪,‬‬ ‫איילאנד‪,‬‬
‫נקמה‬ ‫איך וויל‬ ‫לאנג‬
‫בחיטיווייל‬
‫אשרהוטן איז‬ ‫אויף די‬‫המלח‬
‫בחיטי אריזאנא גדול פי כמה מכמות א ַזוי‬
‫‪73‬‬

‫‪Dear Dr. Mike Ottman,‬‬
‫‪---------- Forwarded message ----------‬‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫ריזאנע מצות‬
‫וזה קבלנו בתשובה‪:‬‬
‫‪From: Charles A. Sanchez‬‬
‫‪Dtae: Fri, Mar 4, 2011 at 12:12 PM‬‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫‪To: Abraham Laufer‬ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫‪From:‬טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫ָרצוגליך צו‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ָדער‬ ‫א‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די ‪Abraham Laufer‬‬ ‫‪In arid climates salts accumulate due the high‬‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫‪evapotranspiration (ET).  When water evaporates‬‬
‫‪ַSent:‬טיטלט א ַ מיידל‬‫ַטיש בא‬ ‫‪Tuesday,‬‬
‫‪ Mar‬אויטאָמא‬ ‫‪1, 2011‬וואָלט‬
‫‪ַ7:59‬רקריך‬
‫‪ָPM‬ס פא‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬ווא‬

‫צונויפרעדן‬
‫‪(conversion of liquid to gas) the salts stay behind (soil‬‬

‫ַ‬
‫‪To:‬א ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫‪Charles‬א ַרג‬
‫"נעב" אין די פ‬ ‫א ַלס‬
‫‪A. Sanchez‬‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬ ‫‪and remaining water).   The salinity in the Colorado river‬‬
‫‪ַSubject:‬לטער טא ַקטיק‬‫זענען א ַן א‬ ‫‪Salt in‬‬ ‫שעסלעך‬‫‪Yuma Crops‬‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬ ‫‪is about 1.2 dS/m (about 700 ppm).  The soils are about‬‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫‪1.5 times this in the saturated paste extract.‬‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫‪Dear‬‬ ‫זענען‪Dr.‬‬
‫‪Sanchez‬‬ ‫‪CAS‬‬
‫ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫זייער‬ ‫"מיר‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫נישט ‪I‬א ַז מיר זיצן און‬
‫‪ grown‬קומענדיגע‬
‫"מיינט‬
‫‪Yuma,‬עס‪in‬זאָל זיין די‬
‫זרש‪.‬‬
‫חלומ'ען וואָס‬
‫ָגט‬
‫שטענדיג ‪would like to ask you,‬‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫שטוּפ‪what is‬‬
‫און‬ ‫ַגט‬ ‫א‬
‫‪the reason‬‬
‫געוו‬ ‫זיין‬
‫ַקטיוו — איך‬
‫צו‬ ‫ָמיטע‬
‫‪wheat‬א‪that‬‬
‫א‬ ‫ָדע–ק‬
‫שטא ַרק‬
‫די מא‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫‪Arizona, has much more salt (26.0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Charles A. Sanchez‬‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬ ‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫‪mg/100g), than those grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).‬‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬ ‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫‪Professor of Soil, Water, and Environmental Sciences‬‬
‫עס‪ I‬א ַרבעט יעדעס‬ ‫‪would‬‬‫‪also‬מאָדע‪.‬‬‫‪like‬מען די‬ ‫‪to ask, what‬‬
‫טוישט‬ ‫‪ is‬בין צו‬ ‫‪the‬איך‬ ‫‪ reason‬א ַז‬
‫‪that‬פא ַרשריגן‬ ‫‪the‬שוין‬ ‫‪soil‬מיך‬
‫מען‬
‫‪Director-Yuma Agricultural Center‬‬
‫אויסער דעם‪,‬‬ ‫‪in yuma has more salt.‬‬
‫און‬ ‫ַם!‬ ‫א‬ ‫אויסנ‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ָננעמען‬ ‫א‬ ‫מ'וועט‬ ‫ָמער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫ַגט‪,‬‬ ‫א‬ ‫געוו‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫‪6425 W. 8th Street‬‬
‫פרויען מיט אונזערע‬ ‫‪I would‬‬ ‫אידישע‬‫‪appreciate‬‬
‫‪if you‬א ַביסל די‬ ‫‪answer‬‬
‫גענצליך‬ ‫‪ in‬און‬ ‫אונז‬‫‪length.‬‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון‬
‫‪Yuma Arizona, 85364‬‬
‫מיר אויף מיט א ַ‬ ‫‪Thank‬‬‫‪you,‬קומען‬ ‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫‪Rabbi‬א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫ַקלט זיך ווי‬ ‫‪Abraham‬‬
‫‪Laufer‬אָס מען ווא‬ ‫וו‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫בלשה"ק‪:‬‬
‫שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬ ‫ההעתקקורצע‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬
‫ב‪ YUMA-‬אריזאנא יש‬ ‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬
‫שגדלו‬ ‫פא‬
‫הסיבהפון ַ‬
‫שבחיטים‬ ‫רומגענומען‬‫ַא‬
‫שאלה‪ :‬מה‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫בתשובה‪ַ:‬כט א ַז קיין‬
‫קבלנו אויסגעלא‬ ‫מיך דא ַן‬ ‫האָבןוזה‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫(‪ ,)26.0-MG./100G‬מבאותן הגדילים בניו יארק‬ ‫יותר מלח‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫(‪.)3.00-MG./100G‬‬
‫ס'איז יצא‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען‬
‫‪ָFrom:‬בן שוועריגקייטן‬ ‫‪Mike‬און הא‬ ‫ ‪Ottman‬תפיסה‬‫א ַן ענגע‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫שיש‬
‫ַלס‬ ‫מלח‪ ,‬משום‬
‫המלכה‪" .‬א‬ ‫מיט ושתי‬‫נאסף שם‬
‫יבש‪ ,‬טיילט‬
‫שמזגַּפןהאוירווערן‪",‬‬ ‫תשובה‪ :‬במקום‬
‫געלונגען צו כא‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫‪Date: Wed, Mar 2, 2011 at 3:47 PM‬‬ ‫ל'גאז'‪ .‬א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫שמתהפכתהויכע‬ ‫הרבה מים‬
‫אינטערוויו מיט די‬ ‫א ַ זעלטענע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫‪Abraham‬זיך‪To:‬שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫‪ Laufer‬בא ַרימט‬ ‫פעלד‪",‬‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫ל'גאז'‪ ,‬משארת אחריהם מלח (בהקרקע‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫כשמים מתהפכת‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫‪Subject: Re: Fwd: Salt in Yuma Crops‬‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫הנשארת)‪.‬‬
‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬ ‫ובהמים‬
‫ַקעלע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫‪Dear Rabbi Laufer,‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון *מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫‪Wheat‬‬ ‫‪grown‬א ַלטן‬
‫‪ַin‬ז מיר ה‬ ‫דעם ‪Yuma,‬‬
‫סוד א‬ ‫‪AZ would‬‬ ‫‪have more‬‬
‫ערלויבט צו געבן‬ ‫‪salt‬אָט מיר‬ ‫‪ than‬מ'ה‬
‫מינוט‪,‬‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫‪ wheat‬א ַראָּפלייגן‬
‫ווען דא ַרפן‬‫‪grown in New York due to higher content of salt in‬‬
‫זייט‬ ‫איין‬ ‫און‬ ‫נישט‬ ‫תנאי‬ ‫ָרן‬ ‫א‬ ‫קל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫שהמצותדי‬
‫עדיםָל צו רעדן‬ ‫כמאה‬
‫ניטא ַמא‬ ‫ומעיד‬
‫ַסט מיר‬ ‫עצמו‪,‬עס ּפא‬‫בעד —‬ ‫מדברדעם‬ ‫שמכתב הזה‬
‫אָבן פון‬ ‫כמדומהוועט הנאה‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫קעמפן מיט א ַלע‬‫‪the soil‬‬‫‪and‬וועלן‬ ‫‪ irrigation‬מיר‬
‫‪water‬דאָס געווער‪.‬‬ ‫חדר‪in,‬און‬
‫‪Yuma. ‬‬ ‫סודות פון‬‫‪Soils in‬‬ ‫‪Yuma‬קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬
‫א‪have‬‬ ‫הגדליםָט‬
‫חטים דאָס הא‬
‫עמלקים [און‬
‫עקסקלוסיווןלבדיקה אל פרופ' סאנטשעז‪ ,‬לא נעשו מאותם‬
‫די‬ ‫פון‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫שּפר‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬ ‫שנשלחו‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫מיטלען!" ‪more salt than‬‬ ‫‪soils in New‬‬ ‫‪York‬איך‬
‫ַנטשולדיגן אויב‬
‫)‪due to 1‬‬ ‫מוזן א‬
‫מיר‪less‬‬ ‫איר וועט‬
‫‪leaching‬‬ ‫פרויעןגדול‪ ,‬שהעלימו אותו גם מהרב המתיר‬ ‫מירסילוף‬ ‫נעשהאָסכאן‬ ‫באריזאנע‪ ,‬רק‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וו‬
‫‪of salt from rainfall, since rainfall is less in Yuma, leaching‬‬ ‫איךחמץ‬
‫זייער‬ ‫כאיסור‬ ‫חמור‬
‫זיין]‪ ,‬בין‬ ‫נישטבענין כה‬
‫אויסגערעדט‬ ‫שמשחקים‬
‫אונטער די‬‫שטייטהלב‬‫וכמהעסכואב‬
‫שליט"א‪,‬זיך ווער‬
‫וואונדערן‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫‪is transport of salt through the soil profile by the action‬‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫ה"י‪.‬טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬ ‫בפסחוואָס‬
‫סטיילס‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫‪of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively‬‬ ‫בייפא ַלן?‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫‪ high‬דעם טויש‬
‫שטענדיג אויס‬ ‫"מיר נוצן‬
‫‪salt content‬‬ ‫‪and salt is added to the soil from the‬‬ ‫אטטמאן‬
‫אויך‬ ‫מייקא ַרשטיי‬
‫"איך פ‬ ‫מפרופ'‬
‫צווייטע‪.‬‬‫שקיבלנו‬
‫נוסף און די‬ ‫מכתבאַלן‪,‬‬ ‫שאת אנעתיק‬
‫ַנדערע בייפ‬ ‫וליתרָל מיט‬
‫יעדע מא‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫‪irrigation water.   ‬‬ ‫זייער‬ ‫און‬ ‫אידן‬ ‫צו‬ ‫שנאה‬ ‫טיפע‬ ‫זייער‬ ‫פונעם‬
‫מאריזאנא‪ ,‬המאשר גם הוא כי לסיבת ריבוי המלח בקרקע ובמים‬ ‫ַנט‬ ‫א‬‫אינטערעס‬ ‫מער‬ ‫איינס‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫__________________________‪  ‬געפעלן פא ַר‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫בחיטים‪:‬‬
‫אינעם לא‬ ‫מליחות‬ ‫להרגישבאועם‬
‫ַקענען‬ ‫שבאריזאנע‪ ,‬יתכן‬
‫ּפערזענליך צו‬ ‫און זכי' זיך‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫‪Michael J. Ottman, Ph.D.‬‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫‪Extension‬‬
‫יענער טראָגט‪".‬‬ ‫‪Agronomist‬און וואָס‬
‫איז "אין"‪,‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫אידן אין אונזערע‬ ‫‪From:‬‬ ‫‪ Abraham‬די‬
‫דערמיט הא ַלטן‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪Laufer .‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫‪The University of Arizona‬‬ ‫לענגער‪Sent:".‬‬
‫‪Tuesday,‬‬ ‫‪March‬‬
‫ַּפעס ווי‬ ‫‪2011‬פון‪ 01,‬לא‬ ‫‪8:01 PM‬‬
‫אייניקל‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫‪Plant‬‬
‫"מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫‪Sciences‬‬
‫אָם‪.‬‬ ‫‪Department‬איר באָבלג‬
‫מיט‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫‪To: Mike Ottman‬‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫‪P.O. Box 210036 - Forbes 303‬‬ ‫בין איך געווען‬ ‫‪Subject:‬‬ ‫ָכטער‪Fwd:.‬‬
‫"אייגנטליך‬ ‫‪in‬א‪Salt‬‬ ‫‪ Yuma Crops‬ט‬
‫‪74‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ריזאנע מצות‬ ‫ַ‬ ‫מכתב שנתקבל מאת ת"ח אחד‬
‫ישראל עשו נגד השולחן ערוך ואין לסמוך עליהם מפני שנעשה באין‬ ‫בס"ד‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫אריזאנא‪,‬‬
‫שוין צופיל‪"...‬‬‫כ'רעד חטי‬
‫האריךאוי‪,‬לשבח‬ ‫הקונטרס‬
‫ָנצוהא ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ובאותו‬
‫ַרט‬ ‫דעתא‪ ,‬פא ַרנא‬
‫מהאימיך דא ַן‬ ‫רח"ל האָט‬ ‫ברירה‪,‬‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬ ‫שיחי'מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫המערכת איז‬
‫ַכערס‪ ,‬הוטן‬ ‫לכבוד‬‫שייטל מא‬ ‫ַנטן‪,‬וברכה‬ ‫שלום‬
‫פא ַבריקא‬
‫ההולכים להדר על חטים כאלו‪ ,‬ובזה די והותר‬ ‫ער איז מיין‬ ‫מיַז ומי‬ ‫יכוליםָב לראות‬
‫געמיינט א‬ ‫ומזהאיך הא‬ ‫און‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫היות שהגיע לידי מכתב שכתב ר' י'‪ .‬ע'‪ .‬וו‪ .‬נ"י עם חבילה מחיטי‬
‫ומן‬‫שוועריגקייטן‬
‫כבורח מן הארי‬ ‫אריזאנא אייערע‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬
‫לכל הירא וחרד לדבר ד' להתרחק מחיטיוואָס זענען‬‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫טא‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫שנתגלה‬
‫והחששותזיך איינרעדן‬ ‫המכשולות‬
‫מעגליך א ַז מ'זאָל‬ ‫מכלא ַזוי איז‬ ‫ליצנות ווי‬ ‫ובמכתבדיזה עושה‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫אריזאנא‬
‫אויסריידן וועגן‬ ‫מיט‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫השור ביומי ניסן‪.‬‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫שאני‬ ‫להודיע‬ ‫לנפשי‬ ‫חובה‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫מצאתי‬ ‫ע"כ‬ ‫אריזאנא‪,‬‬ ‫חטי‬ ‫על‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬ ‫האחרון‬ ‫בזמן‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫חזק ויאמץ לבבכם‪ ,‬דרואין בעליל דכל‬ ‫המערכהאון א ַ‬ ‫בראשאָּפ–צודעק‬ ‫והעומדים‬
‫געהעריגע ק‬ ‫צווישן א ַ‬ ‫ודאי‬
‫מצומחגרעטל"‬ ‫ומצאתי בה‬
‫"הענסל און‬ ‫מכשפה אינעם‬ ‫ששלח‪,‬‬ ‫אריזאנאבייזן‬
‫חיטי הילף‬
‫ריכטיגע‬ ‫בדקתי דיאת‬
‫בקיצור‪ ,‬מיט‬ ‫געפערליך‪.‬מטה‬
‫החתום‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫לנו‬ ‫וזה‬ ‫חמורות‪,‬‬ ‫חששות‬ ‫כמה‬ ‫בזה‬ ‫ונגרמו‬ ‫התחתונה‬ ‫על‬ ‫ידו‬ ‫המשנה‬ ‫הי' בו ספק אם‬ ‫"שיין"?‬
‫מעשה'לעמעטאיזחיטים‬ ‫ממש‪ ,‬ובתוך חבילה זו ששלח עם‬ ‫חמץ ווייט‪".‬‬‫שהואמען אָן‬
‫קומט‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫ושתי‪.‬אלא‬
‫"מיר‬ ‫לקצור‬ ‫לילךאָגט‬
‫אויס‪ ",‬ז‬ ‫שלא‬ ‫שליט"אַביסל‬
‫א‬ ‫כמה שנים שהזהירו הרבנים הגאונים‬ ‫לרויאאָזעדממילא נפיל‪,‬‬ ‫ושוי' טעם'ל‬‫בביראא ַז די‬‫פתא אָדער‬ ‫נפל פון‬‫ומעתהפרעגן‬ ‫ַרפט איר‬ ‫כנגדה‪,‬‬‫ששיםַגע דא‬ ‫יש"די פרא‬
‫אויף‬ ‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫שטענדיג‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬
‫במקומות שגדילים על מי גשמים וכמו שנהגו בכל הדורות אבותינו‬ ‫זענעןשם מצומחות‪.‬‬ ‫נמצאין‬ ‫דהריאָס‬
‫צירונגען וו‬‫ַכט אריזאנא‪,‬‬ ‫בחטי‬ ‫הידורצעלא‬ ‫שוםנאָך‪",‬‬ ‫כאןאונז‬ ‫איןַנצן‬
‫דמעתה טא‬
‫די וואָס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫ונצליח‪ַ.‬רשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫פא‬ ‫הנ"ל כבר ידוע‬
‫ורבותינו הקדושים זי"ע‪ ,‬ובשם ה' נעשה‬ ‫האישאָדער‬ ‫שהריַרצע‬
‫כלל‪ ,‬שווא‬ ‫בדבריו אויף‬‫לטפלא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫שנעל‪ ...‬כ‬ ‫אינוַזויראוי‬ ‫ובאמתזיך א‬ ‫צעשּפרייט‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫עביד" בלי שום‬ ‫"לטב איז‬ ‫הנקוב בשמו‬
‫שטריק‪,‬‬ ‫הקונטרס רויטע‬‫ַזוי מורא‬ ‫שהוציא‬
‫אחרָבן זיי א‬ ‫פון ברבים‬
‫וועמען הא‬ ‫פסולו‬
‫כא ַ‪,‬‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬ ‫הכו"ח ביותרת הכבוד‬
‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬ ‫"שיין"?‬
‫הסכמות‪ ,‬וכתב שם דברים שאסור לשומען ונידון בשריפה‪ ,‬וכבר הוכיח‬ ‫ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬ ‫י‪ .‬ב‪.‬ש‪.‬‬ ‫במפורש שגדולי‬ ‫כשכתב א ַז די‬
‫ָנצענטרירט‬ ‫חוצפתוזיך קא‬
‫ועזותו‬ ‫שטעלן‬ ‫גודל‬ ‫ווי זיי‬
‫מגיע‬‫צו זען‬ ‫היכן‬ ‫געלעכטער‬
‫לעין א ַכל עד‬
‫ממש‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫בהם‪.‬א ַנט‬
‫אינטערעס‬ ‫שמשקין‬ ‫ַלעמאָל‬ ‫ס'איז א‬
‫קודם‬ ‫ואין עושים שום פעולה להעביר מליחות המים‬ ‫אונטער‪,‬‬ ‫ההעתקאָס קומט‬
‫בלשה"ק‪:‬‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וו‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫* בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫פון ב‪YUMA-‬‬ ‫שגדלו‬ ‫שבחיטים‬
‫"מיר נעמען צו‬
‫"בלויזהסיבה‬ ‫ושתי‪ ,‬מה‬
‫שאלה‪:‬‬ ‫דעּפאַרטמענט‪— )1(",‬‬
‫ערקלערט‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫מבאותן הגדילים‬ ‫ַנטיילגענומען‬
‫יש איותר מלח‬ ‫אריזאנא מיר‬
‫פאָריגע וואָך האָבן‬
‫‪,Lettuce‬‬ ‫‪ Yuma‬הם‬ ‫(‪ ,)26.0-MG./100G‬דעת‪",‬‬
‫מענטשן זייער‬
‫ווי‬ ‫אונז אויס‬ ‫ב‪ -‬פאָלגן‬ ‫הגידוליםאָס‬
‫וו‬ ‫"וביותר‪ ,‬נא לידע שעיקר‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫בניו יארק (‪.)3.00-MG./100G‬זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫שהמלח בהקרקע‬ ‫אנואָלדא ַטן‪".‬‬ ‫והיא 'סענסעטיוו' הרבה למלח‪ ,‬וע"כ צריכים‬
‫געטרייע ס‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫יהיה נמוך"‪.‬‬ ‫מלח מבחיטים‬ ‫יותר‬ ‫יהי'‬ ‫ב‪YUMA-‬‬ ‫זייער פיל‬
‫שגדלו‬ ‫בחיטים‬‫ַרויס א ַז‬
‫תשובה‪:‬‬ ‫עס שטעלט זיך א‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫ובהמים ששופכים‬ ‫ווערט עס‬ ‫בהקרקע‪,‬‬‫המלח לא ַנג‪,‬‬‫שגדלו בניו יארק‪ ,‬משום כמות גענוג‬
‫יהיוָס‬
‫שלאדי ווא‬‫היטן פון‬‫קפידא‬ ‫חטים‪,‬דאאין‬
‫ַרפן זיך‬ ‫גם כאן ניכר שבשדות שמגדלים בהם "מיר‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫יארק‪.‬ס'איז‬‫און וואָס‬ ‫גבוהאַל‪,‬מנא‬‫בהשדות ב‪ ,YUMA-‬הוא יותרנאָרמ‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אונזערע‬ ‫שטערן‬ ‫ווילן‬
‫הקרקעות מלוחים‪ ,‬ורק בגידול 'לעטטוס' מקפידים על זה‪ ,‬ואם כן היינו‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫איךיש יותר מלח‬ ‫ב‪YUMA-‬‬
‫שבהקרקע משוגעת‪.‬‬ ‫(‪ — )2‬שאלה‪ :‬מה הסיבה ווערט א ַ‬
‫טעמא שמרגישים טעם מליחות בחיטים‪ .‬דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬ ‫אחרות]‪.‬‬ ‫[מבקומות‬
‫‪ָCharles‬ס א ַלע קויפן עס‬‫‪ָA.‬כדעם ווא‬ ‫‪ Sanchez‬נא‬
‫נאָר‬ ‫זענען אָקסן‪,‬‬ ‫ַרומיגע‬ ‫ניין? אויב א ַלע א‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מבקרקעות בניו‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫מוז איך אויך זיין‬
‫מלחוואָס‬ ‫ב‪ָYUMA-‬רטיש יותר‬
‫מלבושים‬ ‫סא‬ ‫תשובה‪ :‬בהקרקעות‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫משום‪:‬מוז איך אויך‬ ‫געּפאַסטעיארק‪,‬‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫לסיומא דמילתא‬ ‫מחמת הגשמים‪,‬‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫הבא דעם‬ ‫הקרקע]ַרויס‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫‪ )1‬שאין בהם העברת המלחצי[מן איך א‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫ב‪ .YUMA-‬אונטער‬ ‫מכיון שירידת הגשמים מועטתקא ַרּפעט פון‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫לאָס‬ ‫חדשאאשר‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫עניןא ַלץ דאָ‬ ‫הכל מודים שגדילת חטים במדבריות הוא‬
‫"ס'זענען‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬דיגדולה‬
‫כמות מלח‬ ‫ַרבעט‬ ‫שווערסטע א‬ ‫אונזער‬‫אָקס ווי אַלע‪)2 .‬‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫הוטן‪.‬‬ ‫בהַך‪ .‬צום‬ ‫בהשדות יש‬
‫לעצטן לא‬ ‫דעם‬ ‫ששופכים‬ ‫המים‬
‫לזרוע‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫שיוכלו שא‬
‫אונז‪ ",‬זאָגט‬ ‫מליחהפוןבלי‬
‫ארץזיך נישט‬ ‫שערום אבותינו‪ ,‬והקרקע שם הוא לאָזן‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫מהמים‪ .‬די היטן לשם‬ ‫טוען זיך אָן‬ ‫להקרקע‬ ‫פרויען‬ ‫מלח‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫מבמקומות אחרות‪ ,‬ומיתוספת די‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫יכולים‬ ‫ומשונות‬ ‫שונות‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫פעולות‬ ‫ידי‬‫ַלבוועגסעלאויפ'ן‬
‫הטבע‪,‬א ורק‬ ‫שם אוןבדרך‬
‫ליגן א ַזוי ה‬ ‫קאָּפ‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫מעןומי‬
‫טון‪,‬‬ ‫חמורות‪,‬‬
‫לשאלותוואָס קען‬
‫גורמיםכוונות‪ .‬אָבער‬ ‫לחרוש ולזרוע‪ ,‬וכל דברים הללו אמת'ע‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫רואים‬ ‫ואנו‬ ‫כזה‪,‬‬ ‫חמורה‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫אחריות‬ ‫שכמו‬ ‫ואיזהו אַזשיקח על‬
‫אייגנטליך קומען‬ ‫זהדערציילן‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫הואאייך‬‫מוז‬ ‫המשך העתקת מכתב הפראפעסאר‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫המצות‪ַ,‬לעהגם‬
‫געבן‬ ‫בהןא ַז נישט א‬ ‫ללוש טון‬
‫שלנוקען מען‬ ‫שחז"ל קבעו שצריך ליקח מים וואָס‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫לרבנים המתירים‪:‬‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫שרק‬ ‫ידעו‬ ‫המה‬ ‫אבל‬ ‫היום‪,‬‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫באמצע‬ ‫גםַך‬
‫קריםא ַסא‬‫מים ווייל‬
‫לשאוב הוטן‬ ‫שאפשר‬
‫טשעּפען מיט די‬ ‫א ַזוי‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫יוחמצו‪ ,‬וכמו‬ ‫שלא‬ ‫מצותָל פא‬
‫בהםאון א ַמא‬
‫באופן כזה יוכשרו המים לאפות מען‬
‫גליון ג'‬

‫ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬

‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫המצותמיראין אתנו רק מה שקבלנו מאבותינו‬ ‫טיכל האָבן‬ ‫אפיית‬‫קעגן דעם‬‫בכלָטשפרטי‬ ‫כן‬
‫טיכל‪ .‬כא‬ ‫הנהר‬
‫און‬ ‫היאקאָּפ‬
‫ב‪,Yuma-‬שּפיץ‬
‫להמים ליגן אויפ'ן‬‫היטן וואָס‬ ‫צום טאַקט‪" ".‬נא לידע שהמקור העיקרי‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫נישט לא נזוע‪.‬‬ ‫ז"ל‪,‬עסומינה‬ ‫הקדושים איז‬
‫עצות‪ ,‬אָבער דאָך‬‫ורבותינו‬ ‫אויך‬ ‫ַרויספא ַלן דערפון‬‫המלח"‪.‬‬ ‫להעבירַרפן א‬
‫שייטלעך דא‬ ‫פעולות‬ ‫‪ ,Colorado‬שאין עושים בה די‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫ַרלייגהם‪,‬‬
‫מלוחין‬ ‫את השדות‬ ‫שקר‬ ‫געבן פא ַר‬
‫מירנוסף‬ ‫טייטשט‪,‬‬
‫כאןָסאישר‬ ‫אָפן‪" ,‬דא‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו *לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זיך‬ ‫ּפערזענליך פא‬ ‫בהםאיך‬ ‫שמשקין‬
‫ַרוואָס‬ ‫פא‬ ‫שהמים‬ ‫פעם‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪75‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬
‫ריזאנע מצות‬
‫ראיתי מה שכתב הגה"צ המפורסם משאַרמאַש שליט"א במכתבו בענין החטים שנקצרו באַריזאָנע‪ ,‬שבשנה זו עשו‬
‫ענין כדאי‬
‫איז עס‬ ‫הזכירא ַ ּפרייז‪,‬‬ ‫אויףרפאל עס קאָסט‬
‫שליט"א א ַמאָל‬
‫במכתבו‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬
‫זה‪ ,‬וסיים עלה בזה"ל‪ :‬לפי טענת החולקין ע"ז להצדיק דעתן להכשיר החיטין עכ"פ נזרקין למטה וכו' עכ"ל‪ .‬גם שמעתי איך‬
‫שום צינוריות למעלה כלל‪.‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫היו‬
‫פעלד?‬‫שלא‬ ‫ולומרא ַזא ַ‬ ‫בצהרים‬
‫ַנדלען אין‬ ‫ביים הא‬
‫ונוראות נפלאתי על זה‪ ,‬ולא יכולתי להאמין לשמע אוזן‪ ,‬האיך יכולין להכחיש את השמש‬
‫שטענדיג‬ ‫תש"ע‪,‬‬‫חקת זיין‬ ‫"די שעברה פר'‬
‫שוועריגקייט פון‬ ‫חילוק‪ )26‬בשנה‬ ‫דעם (נומ‪.‬‬‫ַסערןאָך"‬
‫מובן נישט‬ ‫השבלים‪.‬א ואינו‬
‫ָראויס‪ ,‬פון‬ ‫איין טריט פ‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די מן השדה שקצרו שם (רצו"פ התמונה) ורואים בעליל שיש צינוריות מלמעלה שממנו מזריקין מים על‬
‫דעת להוכיח‬
‫מוטשעט מיך‬ ‫קיין רגע‪,‬‬‫ָפן בר‬
‫לכל‬‫כלל שאם לדעתם אין בזה שום חשש הכחשה למה לי‪ ,‬וזה לבד שמכחישין את האמת די והותרשלא‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫ונוראא ַמאָל‬ ‫חמור‬‫באיסור פרא‬
‫שדניןַרשידענע‬ ‫הדבר לראות איך שמעיזים להשתמש בשקרים וכזבים בשעה‬
‫ָנטן אויפ‬
‫שכבר אויף‬
‫אחר די פיס‪,‬‬ ‫ובפרטָּפ ביז‬
‫פא‬
‫המציאות פון קא‬
‫—‬
‫זומער‬ ‫בוריו‪ .‬שטיוול‪,‬‬ ‫עלא ַנטלען‪,‬‬
‫פרסמוהו בעצמם‪ ,‬והכל כדאי להם לבלבל את כבוד הרבנים שליט"א שלא יוכלו לברר הלכה זו מ‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫לאמיתו ערווא‬
‫ויוכיחו‬ ‫קליידער‪ ,‬קינדער‪,‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫לפרסם מכתבי זה ביחד עם התמונה שפרסמו הם בעצמם‪ ,‬ויתברר האמת‬
‫הפסילים‪,‬שייןוכשיראו איך שמבלבלים את הציבור עם דברי כזב‪ ,‬ידעו שאין לסמוך עליהם כלל‪.‬‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫גליון ג'‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫‪77‬‬
‫אבד"ק קרוין‬
‫הגה"צוואָס דער‬‫אין דעם‬ ‫נעמען‬
‫תולדות‬ ‫מלמעלה‪ .‬גם‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫היו‬
‫א‬ ‫ב‬ ‫לכלהאָבשלא‬
‫איך‬ ‫ומפרסמין‬
‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫היסוס‪,‬‬
‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫שום‬ ‫און‬
‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫ַרווא"די וו‬ ‫מיר צו פא‬
‫הנקרא‬ ‫במכ"ע‬
‫ּפרובירן‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫ָּפ–צודעק‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫געהעריגע‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫חששא ַ‪ ,‬חמץ רח"ל‪ ,‬ואיך יכולים לסמוך על נאמנות אנשים כאלו שמוכנים להכחיש את‬
‫י‪.‬ב‪.‬ה‪.‬‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬
‫לכבוד חברי המערכת הנכבדה שיחי'‬
‫ַזוי‬ ‫צינוריותוויא‬
‫יופי‪.‬ע"יא ַנדערש‪,‬‬ ‫סּפעציעלע‬
‫מים‬ ‫השדות‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫בלי‬ ‫איזגלי‬
‫"שיין"?‬ ‫בריש‬ ‫את הדבר‬
‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫מכחישין‬
‫ַרויס‬
‫מיין‬ ‫איינרעדן‬
‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬
‫פונעם תמונה‬
‫בעצמםַנעןפירסמו‬‫הםָס דערמא‬ ‫הלא ווא‬‫שּפיציגע שיך‬
‫מלמעלה‪,‬‬
‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫"הענסל‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫חמורות‪,‬אָסוד"ל‪.‬‬
‫זענען‬ ‫צירונגען וו‬
‫כואבאָנגען‬‫מאודָז געה‬
‫פשוט'ע גלא‬
‫ובעצם הענין מה‬
‫ָדער‬
‫איז‬
‫א‬ ‫ַרצע‬
‫שטריק‪,‬‬
‫א‬ ‫שוו‬
‫רויטע‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬
‫נאַז די‬ ‫במטותא מינייכו‪,‬‬
‫ָנצענטרירט א‬ ‫לזאת זיך קא‬
‫ולמיאָלן זיין‬
‫החותמתָדעס ז‬‫מא‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫הכו"ח למען האמת והצדק‪,‬‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫ב"ה‬
‫אַ‬ ‫קליידער‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪,‬‬
‫שהשקו את‬ ‫דבר חדש‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫א‬ ‫שהקוצרים‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫אפילו נישט‬
‫צינוריות א ַז‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז שום‬
‫אינעם‬ ‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫הילף‬ ‫ריכטיגע‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫ַכט חששות‬ ‫בזה‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪",‬שיש‬
‫צעלא‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫אויף‬
‫מורא‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪...‬שלכא ַ‪ ,‬כ‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫שטעלן‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי אי‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫למיזיי‬‫הכלאָלט‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וו‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫ריזאנע מצות‬
‫וואך"‪,‬‬
‫וואס איז ערשינען אין "די ָ‬‫דאס בילד ָ‬
‫ָ‬
‫רגאנגענעם זומער גליון נומ‪ ,26 .‬פר' חקת תש"ע‬
‫פא ַ‬‫ַ‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫צונויפרעדן‬
‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫בייפא ַלן?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪76‬‬
 ‫בירור המציאות וההלכה‬

‫ריזאנע מצות‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬

‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫בס"ד‪ ,‬יום ה' פ' תזריע כ"ה אדר ב' תשע"א‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫א‬ ‫ציל–‬ ‫זייער‬
‫ּפערזענליך שמעתתא אליבא דהלכתא‬ ‫זענען‬ ‫"מיר‬ ‫איך לאסוקי‬ ‫ידיואַדערבבין לו‬ ‫סוע"האָר‪ .‬גר‬
‫ברכות שמים מעל יחולו על ראש מע"כ הרה"ג המפורסם א ַ גא ַנץ י‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫עס זאָל זיין די קומענדיגע‬ ‫שליט"א‬
‫חלומ'ען וואָס‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫אברהםאוןלויפער‬ ‫זיין געווא ַגט‬ ‫מוהר"ר‬
‫בנש"קאָמיטע צו‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ברך ד' חילו לאורייתא גודר גדר ועומד בפרץדי מאָדע–ק‬
‫ַא ַ‬
‫יע"א מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬ ‫ברוקליןאניו יארק‬ ‫שמואלמורא האָבן‬ ‫אבדק"ק דאראג וראה"כ אהל נישט‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫יעדעס‬
‫ַרבעטדהיינו‬ ‫ָדע‪ .‬עס א‬
‫אריזאנא‪,‬‬ ‫בהמציאותדי מא‬
‫ביומא‬ ‫שהי' צולי אז טוישט מען‬ ‫איך בין‬ ‫ַרשריגן א ַז‬
‫הידיעה‬ ‫הואא כפי‬ ‫שוין פ‬ ‫בטעםמיךהב'‬ ‫הנה במכתבי מיום ט' אדר ב' העעל"ט ששלחתי למר‪ ,‬כל מה שכתבתי שם מען‬
‫דעם‪,‬‬ ‫אויסער‬ ‫און‬ ‫ַם!‬ ‫א‬ ‫אויסנ‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ָננעמען‬ ‫א‬ ‫מ'וועט‬ ‫ָמער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫ַגט‪,‬‬ ‫א‬ ‫געוו‬
‫שהקרקע שם מלוחה מאוד בטבע במלח ממש (ולא רק בטעם מלח) ונדרש לזה פעולות שונות כדי לנקות הקרקע מהמלח עד למתחת שטח השרשים כדי לאפשר‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫שם הזריעה‪ ,‬ועד עכשיו הייתי סבור שלאחר כל הפעולות שעושים‪ ,‬נשארים שטח השרשים נקיים לגמרי מהמלח שהי' שם מקודם בטבע‪ ,‬ואפילו טעם מלח‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫נשאריםא ַ‬
‫אויף מיט‬ ‫מיר כן‬
‫השרשים‬ ‫שמתחת קומען‬‫ָדעס‪ .‬א ַמאָל‬ ‫ומהאגם‬ ‫כלל‪ ,‬מ‬‫אָבער‬ ‫ּפלענער‪,‬מלח‬
‫אונזערעשם טעם‬ ‫שלא נשאר‬ ‫ואעפ"יָטירן‬
‫אינו נשאר שם‪ ,‬ולפי מציאות זו דנתי אז רק מכח המלח שנשארים בשטח ההוא באָיקא‬
‫הללו‬ ‫חיטים‬ ‫הרי‬ ‫כלל‪,‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫מלח‬ ‫טעם‬ ‫בלי‬ ‫המלח‬
‫המלח ממש בתוקפם כבתולדתם דמעיקרא‪ ,‬ועפ"י מציאות זו דנתי שאעפ"י שלאווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫כח‬ ‫רק‬ ‫השרשים‬ ‫בשטח‬ ‫נשאר‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫תיכף כשנוגעים במים נעשים חמץ גמור‪.‬‬
‫מען‬ ‫טעמעס‪,‬‬ ‫קטועלע‬ ‫א‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַ‬
‫קומט שם‬‫הריאָלנעשים‬ ‫פיס‪ .‬א ַמ‬
‫בהקרקע‪,‬‬ ‫כשנבלעיםטון די‬
‫מתוקיםַרץאבל זיי וויי צו‬ ‫מיט שווא‬ ‫המים‬ ‫אפילובלוי‬‫פוןכימא ַכן‬ ‫מינה אם שופכין בהשדות מים מלוחים או מיםאיינפא ַל‬
‫מתוקים‪,‬‬ ‫והדגשתי גם כן שאין שום נפקא‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬ ‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫מלוחים כי הקרקע עצמה מלוח מאוד‪.‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫באים הם‬
‫פשוט‬ ‫דעם‪ ,‬בהענין‬
‫ּפייניגט עס‬ ‫רוצים לדון‬‫שליט"אאונטער‬ ‫צדק ליגט‬ ‫שהרבניםדי ומורי‬
‫מיאוס'ע‬ ‫נישט קויפן‬ ‫וועט פעם‬ ‫איינער ובכל‬
‫אמנם אחרי כותבי כל הנ"ל‪ ,‬כשיצא שמועות רחוקות חדשים לבקרים שונות זו מזו‬
‫וועלןשהלכה זו לא שייך אצלם והלכה זו נשתנה אצלם‪ ,‬והסיבה לזה שיכולים להשתמט‬
‫אין‬ ‫נעבעך‬ ‫זיך‬ ‫געפינען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פרויען‬ ‫די‬ ‫ַ'טעמ'טע‬ ‫א‬ ‫אומב‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫(זעק)‬ ‫קליידער‬ ‫ואומרים‬‫המציאותא ַז זיי‬
‫ומכחישיםא ַרזיכערן‬
‫פעלקער און פ‬ ‫בתחבולותס'איז יצא‬
‫וסילופים שונות‬ ‫אותםא ַ זמן ווען‬ ‫פורים‪,‬‬ ‫לכבוד‬
‫ומבלבלין‬
‫און מכל וכל ולפנות ימין ושמאל כאות רצונם וכהגה ביד המלח‪ ,‬היא מפני שרק הם היו באריזאנא בהשדות שם‪ ,‬וממילא יכולים להרחיק עדותם ואין אתנו‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫און‬ ‫תפיסה‬ ‫ענגע‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַציע‬ ‫א‬ ‫ָמבינ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫אין‬ ‫ָכדערצו‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָליר‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫בלויע‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫עצמם‬‫סוד‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫איך האָב זיך אָבער‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬ ‫אונז‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫דעתַרץ‪.‬תורה‪.‬‬ ‫דעתםשווא‬ ‫יודע עד מה‪ ,‬ודין גרמא שהרבנים ומורי צדק שליט"א אינם יכולים להביע חוות מיט‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫סענטער"‪,‬‬ ‫אגריקולטער‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫"יומא‬ ‫של‬ ‫הראשי‬ ‫להפראפעסער‬ ‫וצלצלתי‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫התעצלתי‬ ‫לא‬ ‫ע"כ‬
‫ָדע–‬ ‫א‬‫עוד‪,‬‬
‫מ‬ ‫די‬ ‫להמתין‬
‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫גרמא‬
‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫הזמן‬
‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ואין‬
‫ָב‬ ‫א‬‫הפסח‬
‫ה‬ ‫בפרוס‬
‫די‬ ‫כברַלע ביי‬‫אונז א‬ ‫עומדים‬
‫שאנוָס פירן‬ ‫קנאוהיות‬
‫ַקערקעס ווא‬
‫רקָך‬
‫מנקין דא‬
‫הם אָבער‬ ‫השרשים‪,‬‬
‫געזען‪,‬‬ ‫שטח א ַסא ַך‬‫למתחת שוין‬ ‫לעצטעעד האָבן‬ ‫מהמלח‬ ‫הקרקעאָס‬
‫שכשמנקין האָבן ד‬
‫וועלן צום סוף‬ ‫אמר לי‬‫הדברים מיר‬
‫ובתוךהאָבן א ַ‬ ‫שבאריזאנא‪,‬‬
‫העלפט אונז‬ ‫הזריעהאָס דאָס‬ ‫עניניא ַראיין וו‬
‫כל פ‬ ‫מיט'ן‬ ‫און לי‬‫הסביר‬ ‫אטמאן והוא‬
‫ָנשטרענגונג‬ ‫מייקגרויס א‬ ‫דר‪ .‬נאָך‬
‫נאָז‪.‬‬
‫צייטן‬ ‫יונקיםדי לעצטע‬
‫השרשים וזו‬ ‫ומהםזיך אָן‬‫שטרענגען מיר‬
‫הרבה במלח ממש‪,‬‬ ‫מלוח טא ַקע‬‫זיך אונז‬ ‫השרשים‬‫עס האָט‬ ‫נשארָרט‪,‬עודאוןשטח‬ ‫אידישע זו ווא‬
‫כשמגיע לדרגא‬‫אויבערהאגםַנט אויף די‬‫ַרקעשם‪ ,‬אבל‬ ‫להתאפשר שטא‬
‫לזרוע‬ ‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫הדרוש כדי‬ ‫ַקעלע‬ ‫דרגאא ַך הא‬
‫מסויים‬ ‫ציען א ַס‬
‫עד‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫לי זיי טא‬
‫בכתב)‪.‬‬ ‫ששלחווען‬
‫ָליגעהעתקפרויען‪.‬‬ ‫(רצו"פ‬‫ערשטמא‬ ‫שבהחיטים‬‫דערגרייכט א ַן‬
‫ענדליך המלח‬ ‫היא טעם‬ ‫מיר‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫נישט עי'‬
‫קיין‬ ‫ס'איזדהנה‬‫מביתו‪.‬‬ ‫אותםווייל‬
‫יבעראָס איז‬‫ערלויבט‪ .‬ד‬‫והיראאייןאת דבר ד'‬ ‫מאוד— —‬ ‫ומבהילאָלן —‬‫נוראא ַז א ַלע ז‬‫פחדַפעלן‬
‫היאאָל בא‬‫אריזאנא" ז‬
‫"יומאַפרידיגונג‪".‬‬
‫חיטיפיל בא‬ ‫גיט מיר‬ ‫העניןָס של‬
‫כלאון דא‬ ‫עכשיו‪,‬מיר‪,‬‬ ‫חלקליפון‬ ‫שנתוודע‬‫המציאות א ַזו גרויס‬
‫ולפיאָנטראָלירן‬ ‫וואָס ק‬
‫לעצטןאזקאהוי‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫ביים במים‬‫דאם נמס‬ ‫במיםא ַלטן‬
‫נמסמיר ה‬ ‫סוד א ַז‬‫(היינו שלא‬‫המלחדעם‬ ‫צורתצו געבן‬ ‫ערלויבט‬‫נשתנה‬ ‫דלא מיר‬‫דכיוןמ'האָט‬ ‫מינוט‪,‬‬‫מלוחלחת‬ ‫להחמיר בחטה‬
‫עמלקית'טע‬ ‫נראהנישט קיין‬ ‫הלכהאיך בין‬ ‫ולעניןאָטש‬
‫"כ‬ ‫וז"ל‬
‫זענען‬ ‫כתוב)‬ ‫מצאתי מיר‬ ‫(סי'אָגתס"ב ד"ה‬
‫טעגליכע לעבן‪.‬‬ ‫ב"ח‬
‫אונזער ט‬
‫עם ַראהשמן‪,‬‬
‫ָּפלייגן‬ ‫ווען בודאכח‬
‫ַרפן א‬ ‫זייט ואין‬‫ונשתנהאייןצורתו‬ ‫מועט און‬ ‫שהואנישט‬ ‫לפיתנאי‬ ‫השמןאָרן‬
‫עם א ַ קל‬ ‫ומעורבמיט‬‫אינטערוויו‬ ‫שהיא כמים‬ ‫רעדן די‬
‫מילחה‬ ‫משוםָל צו‬
‫אסרינןמירליהניטא ַמא‬ ‫ולאּפא ַסט‬ ‫— עס‬ ‫פון דעם‬
‫ותיקא וז"ל‬ ‫הר"ןָבן גבי‬
‫הנאה הא‬ ‫כמש"כ‬ ‫צורתווועט‬‫נשתנהא ַז איר‬
‫זיכער‬
‫פרמ"ג‬
‫ַלע‬ ‫ועי' מיט א‬‫קעמפן‬ ‫ואסרו‪,‬‬
‫במלח וועלן‬ ‫החטהָס טעם‬
‫געווער‪ .‬מיר‬ ‫נותנת דא‬ ‫חדר‪ ,‬און‬ ‫הבלפוןושוב‬ ‫סודות‬‫קיין בה‬‫מוסיף‬ ‫לאָטיחפורא דהמלח‬
‫ַרויסצוגעבן‬ ‫פרק הא‬
‫דאמרינן דאָס‬
‫עמלקים [און‬ ‫מכותל‬ ‫פון די‬
‫דלאא ַךעדיף‬‫אינטערוויו‪ .‬הבל וחום בחטה שּפר‬ ‫עקסקלוסיוון שם) מוסיף‬
‫הו"ד בב"י‬
‫מיטלען!" עכ"ל (לכאורה כוונתו יותר‬ ‫איך ארוך מחמיץ‬ ‫אויבזמן‬ ‫בשוהה‬‫ַנטשולדיגן‬
‫ואפשר‬ ‫מוזן א‬‫מירוכו'‬ ‫וצ"ע‬ ‫וועט‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫(א"א סק"ז) וז"ל ועב"ח בע"ש למוסיף הבל משמע אף במי פירות כל שיש חום איר‬
‫מחמיץ‬
‫אפילו כשלא נרגש טעם המלח בהחטה‪.‬‬ ‫דעם‪".‬‬ ‫וכ"ז‬‫ַלטן צו‬
‫קכ"ט)‪,‬‬‫זיך הא‬ ‫בשו"תאָלחת"ס וועל‬
‫סוס"י‬ ‫אינדערהיים‪ ,‬ס'ז‬
‫שאור וכנזכר‬ ‫ביי מיר‬ ‫ָבלעמעןבית‬
‫רש"י גבי‬ ‫כמש"כ ּפרא‬ ‫פרויען‬ ‫אָס מיר‬
‫ממעל"ע‬ ‫אבלאַנג וו‬
‫פחות‬ ‫שוין ל‬ ‫גוטן‪,‬מיל‬
‫משיעור‬‫אַ‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫ונכנסים בהחיטים‬ ‫בליץ–שנעל?‬ ‫צורתן‬ ‫נשתנהַזוי‬
‫יונקיםַלעממלח ממש שלאמאָדע א‬ ‫איר די א‬ ‫והשרשים‬‫וואו נעמט‬ ‫אריזאנא‪,‬‬
‫ביומא פון‬ ‫כהמציאותזרש‪,‬‬
‫מלוח זאָגט אונז‬ ‫עמלקים‪",‬‬ ‫עלדיקרקע‬ ‫שגדלים צו‬
‫דהחיטים נאָענט‬‫אלו לבקרים‪,‬‬ ‫חדשים‬ ‫מדבריו‬ ‫מפורשָס יוצא‬
‫טוישן זיך‬ ‫סטיילס ווא‬
‫נכנס בהחיטים רק הבליעה‪ ,‬הלא גם בחטה שמזכיר הב"ח לא נכנס‬ ‫ַלן?‬ ‫שלא‬
‫א‬ ‫בייפ‬ ‫מחמיצן‪ ,‬ומה‬
‫המלחאָבלגאָם‬ ‫חום איר ב‬ ‫חי)‪ ,‬מיט‬ ‫קנא ַק‬ ‫בבעל‬‫ורגלאיין‬ ‫צווישן‬‫און כראש‬ ‫אחד הם‬ ‫והגידולים גוף‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫השרשיםָג און דא‬‫יעדן מאָנטא‬ ‫(כי‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫צורתו‪ .‬פא ַרשטיי אויך‬ ‫צווייטע‪" .‬איך‬ ‫די‬ ‫באַלן‪,‬ממלחאון‬ ‫בייפא‬ ‫ַנדערע‬ ‫הבליעה‪ ,‬א‬
‫יעדע רקמאָל מיט‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫נשתנה‬ ‫שלא‬ ‫הבליעה‬ ‫אבל‬ ‫שם‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫הפרמ"ג עכ"פ‬
‫פרויענישע‬ ‫ַטירליכע‬‫דברי‬ ‫ולפי נא‬
‫אויף די‬ ‫אויךתיכף‪,‬‬ ‫ומחמיצין אותן‬
‫מחממיןאָרן פריער‪,‬‬
‫שבהםָדעס פון י‬ ‫המלחַלטע מא‬ ‫איבער די א‬‫צרותהמחובר‪,‬‬ ‫אריזאנא מן‬ ‫החיטיםא שביומא‬
‫ַרלענגערן אידישע‬ ‫שטרעבן צו פ‬ ‫דכשקוצרין אותן‬
‫גרויסע כבוד‬ ‫דבריאַ הב"ח‬ ‫ס'איזלפיאונז‬ ‫הרי לך‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫כלל‪ .‬נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫מלח‬ ‫טעם‬ ‫בהחיטים‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫מרגישין‬ ‫אינם‬ ‫אם‬‫בשוהה זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫ואפילו‬ ‫מחמיץ‪.‬‬ ‫ארוך‬ ‫זמן‬ ‫און זכי'‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫שלאאָמיטע‬ ‫דהיינוָדעס–ק‬
‫מיט די מא‬ ‫ַראייניגט‬ ‫זיך פא‬ ‫רודער‬
‫לאָס‬
‫שהריווא‬
‫שריאיז ניי‪,‬‬ ‫בנ"טאָס‬
‫בו זען וו‬ ‫יש צו‬ ‫כמעיקרא אפילו‬ ‫יבישהא ַּפס‬
‫אלאהויכע ּפ‬ ‫נעשיתָדעלחה‬ ‫נתרככה כלל ולא‬ ‫מלוחלחת‬ ‫אינה‬ ‫ודאי אם‬ ‫בייםומ"מ‬ ‫שטייען וז"ל‬
‫שמסיים הב"ח‬ ‫ומה וועלכע‬ ‫מיט די‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט‬ ‫פון די‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מא‬ ‫און‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫ַרשּפרייטן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫העלפן‬ ‫צו‬ ‫טיילט‬ ‫ביטע‬ ‫וועלט‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַר]דרייען‬ ‫א‬ ‫און [פ‬
‫גדילתן‪.‬איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫עם פא ַר‬‫ביחדַנגען‬
‫ַרומגעגא‬ ‫בהחיטים‬
‫המלחאָס איז א‬ ‫נכנסהאָר‪ ,‬ד‬ ‫גדילתם כבראין די‬ ‫פלטה מידי עכ"ל‪ ,‬כי אז בודאי לא נכנס הטעם‪ ,‬אבל כאן במשך זמן‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫מכלָר דא ַן האָט‬
‫המכשולות‪.‬‬ ‫צוריק נא‬ ‫ויצילנו‬ ‫ישמרנו יאָר‬
‫בערךד'צוואָנציג‬ ‫אותם במים לאפיית המצות‪,‬‬ ‫כשלשין‬
‫לענגער‪".‬‬ ‫נדבר‬
‫ַּפעס ווי‬ ‫פון ומה לא‬‫וכ"ז אפילו בלא מים‪ ,‬ומה נאמר‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫ַרבעטןיובש‬ ‫גשמים‪ ,‬אואין‬ ‫עלא מי‬ ‫שגדילים‬ ‫שבעולם‬ ‫פון‬ ‫ָכטער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫בין‬ ‫"איך‬
‫אויף‬ ‫ָבלגאָם‪" .‬מיר‬ ‫איר ב‬ ‫מיט‬ ‫מקומות היינט איז‬ ‫שּפיציג‪ ,‬און‬ ‫שאר‬ ‫ממש‪ ,‬לכל‬
‫ַרויפקוועטשן‬ ‫גסה א‬ ‫אריזאנא" ששם הקרקע מלאה במלח‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫"יומאַרמאָסטן‬ ‫בין זיך פא‬ ‫החילוקהאָט‬
‫וזוהי וועלכער‬ ‫נבוכדנצר‬
‫כלל‪ .‬פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫מלחא ַ רייף‬ ‫טעם מיט‬ ‫בלאעס אָן‬ ‫אבלמ'טוט‬ ‫הבריאה‪ ,‬ווען‬
‫מטבע בעסער‬ ‫מלח בהקרקע‪ ,‬רק סאדיעם שהיא‬ ‫צווישן די‬ ‫שאין שום‬ ‫חזק‪ ,‬ישראל‬ ‫שם כלל‬ ‫אויסצומישן‬
‫החום‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪78‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬
‫‪---------- Forwarded message ----------‬‬ ‫העתק התשובה שקבלתי בכתב‬
‫>‪From: Mike Ottman ‪<mottman@ag.arizona.edu‬‬ ‫מהפראפעסער הראשי של "יומא‬
‫ריזאנע מצות‬

‫‪Date: Wed, Mar 30, 2011 at 2:11 PM‬‬

‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫‪Subject:‬‬ ‫‪Salt‬‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫וויא ַזוי‬ ‫אטמאן‬
‫ַנדערש‪,‬‬ ‫סענטער"‪ ,‬אַדר‪ .‬מייק‬
‫סּפעציעלע יופי‪ .‬א‬ ‫אגריקולטער‬
‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬ ‫די קליידער און שיך‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫כ'רעד שוין‬ ‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪,‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין >‪To: <askupc@gmail.com‬‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫אינדיג‬
‫וויסן‪,‬‬ ‫מיכלאָן זייער‬ ‫טייל מאָל‬ ‫למר‪.‬‬ ‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬ ‫זיך איינרעדן‬ ‫כדי לגדל נטיעות במחוזים מדבריים כמו‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫מיט אויסריידן‬
‫‪ Dear‬שטענדיג‬ ‫שוועריגקייט‪Mr.‬‬
‫‪Mechel Indig,‬‬ ‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫פון זיין‬ ‫"די‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫ָּפ–צודעק‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫געהעריגע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫גשמים‪,‬‬
‫"הענסל‬ ‫של‬
‫אינעם‬ ‫מועט‬
‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫סכום‬ ‫להםהילף‬ ‫ריכטיגע‬ ‫שיש‬‫אריזאנע‪,‬מיט די‬‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪,‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪  ,‬פון נישט‬
‫מוטשעט מיך‬ ‫‪In order‬‬ ‫‪ to‬רגע‪,‬‬ ‫‪grow‬קיין‬ ‫‪crops in desert regions such as Arizona with‬שלאָפן‬ ‫לגדל‬ ‫"שיין"?‬ ‫'איריגעישאן'‬
‫להשתמש עם מי מעשה'לע איז‬ ‫ווייט‪".‬‬ ‫צריכין‬
‫קומט מען אָן‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫ושתי‪" .‬מיר‬ ‫‪low‬‬ ‫‪ָamounts‬גט‬
‫ַביסל אויס‪ ",‬זא‬ ‫‪of rainfall,‬‬
‫א‬ ‫‪irrigation water must be applied for the‬‬ ‫מדברייםוואָסשישזענעןבהם‬ ‫קרקעות צירונגען‬ ‫ישָך‪ ",‬צעלא ַכט‬ ‫אונז נא‬ ‫הנטיעות‪.‬‬‫די וואָס טא ַנצן‬
‫ַרבעטן אויף‬ ‫א‬ ‫שטענדיג‬
‫‪crops to grow.  Some‬‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫‪desert soils can be too salty for growth‬‬
‫ָנטן‪of‬אויפא ַמאָל‬ ‫‪ initially,‬פרא‬
‫‪so these soils are made suitable for growing‬פא ַרשידענע‬ ‫מלח יותר מדי‪ ,‬שיהא אפשר לנטוע בהם כמות‬
‫ָנגען‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫ָז‬ ‫א‬ ‫גל‬ ‫פשוט'ע‬ ‫עס‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיי‬ ‫"פרעגט‬ ‫זיך שא ַקנהז‪.‬‬
‫‪crops‬‬ ‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫‪crops by washing the salts out of the soil with irrigation water,‬‬ ‫ראויים‬ ‫שיהיו איז‬ ‫פעולות שטריק‪,‬‬ ‫בהם רויטע‬ ‫עושים מורא‬‫ָבן זיי א ַזוי‬ ‫וע"כ‬‫וועמען הא‬ ‫כאַ‪ ,‬פוןשהם‪.‬‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫קינדער‪or in,‬‬
‫ערווא ַקסענע‪,‬‬ ‫‪the case‬‬ ‫‪of sodic soils (high sodium relative to other salts),‬‬
‫קליידער‪,‬‬ ‫המלחים‬ ‫מיר וואָלטן‬ ‫שרוחצים‬
‫ס'איזע"י "שיין"? ווען‬ ‫נטיעות‪,‬‬ ‫לגדל בהם‬
‫צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬ ‫אויסצוזען‬
‫‪ gypsum‬די שניט‪,‬‬ ‫ערמל‪or,‬די פא ַרב‪,‬‬ ‫‪sulfuric‬‬ ‫‪ acid may be added to help release sodium‬די‬
‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָנצענטרירט‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫זיך‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫ווי‬ ‫זען‬ ‫צו‬ ‫געלעכטער‬ ‫ממש א ַ‬
‫ואםזייןיששייןבהם‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫איריגעישאן‪.‬‬
‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫זיי‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫מי‬
‫מ'וו‬ ‫ּפונקטעם‬
‫ווי‬ ‫מהקרקע‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫זיך צו‬
‫‪from‬א ַ גא ַנצע‬ ‫סחורה‪the...‬ס'איז‬‫‪ can be leached.  Depending on the soil‬די‪soil so it‬‬
‫קיין לייכטע‬ ‫‪characteristics‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט‬ ‫‪and the amount of salt in the water, it may be‬‬ ‫געצא הרבה ‪ ,Sodium‬מוסיפים בהם ‪Gypsum‬‬
‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫‪ necessary‬איז עס‬
‫‪ָto‬בער דערפא ַר‬ ‫‪ wash‬א‬
‫‪ salts from the soil on an annual basis.‬פעלד‪,‬‬ ‫‪Sodium‬‬ ‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫מיט לעזור לחלק‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט‬
‫‪,Sulfuric‬‬ ‫‪Acid‬‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫או‬
‫‪ ‬‬
‫אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫אויך‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫להעבירם‪.‬וואָסתלוי‬ ‫איינציגן וועג‬ ‫אונטער‪ ,‬אפשר‬ ‫קומטשיהי'‬ ‫מהקרקע‪,‬וואָסכדי‬
‫אינטערעסא ַנט‬
‫‪salts‬אָל‪All the‬‬ ‫‪cannot‬א ַלעמ‬ ‫‪ be washed out of the soil.  The purpose of‬ס'איז‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫‪ washing‬קוריאָזע‬ ‫אויפצוקומען מיט‬‫‪the salts out of the soil (or leaching) is to reduce the‬‬ ‫שבהמים‪,‬‬ ‫המלח‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫וסכום‬ ‫ָגישע‬ ‫הקרקע‪,‬‬
‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫של‬
‫אונזער‬ ‫בטבעצו‬
‫ווענדן מיר זיך‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫‪salt content of the soil to a level that does not reduce crop‬‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫מהקרקעפוןמידי‬ ‫המלחים נעמען צו‬ ‫"מיר‬ ‫אפשר שצריכים לרחוץ‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫‪growth. ‬אויס ווי‬
‫דעת‪",‬‬ ‫זייער‬ ‫מענטשן‬
‫וואָס פאָלגן אונז‬ ‫בשנה‪ָ.‬גישע קאָנווענשאָן‬ ‫שנהּפסיכאָלא‬ ‫אין א ַ גרויסע‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪  ".‬‬ ‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫מהקרקע‪.‬‬ ‫ענינים‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַרומגערעדט‬
‫וואו מיר האין יכולים‬‫א‬ ‫ָבן‬ ‫א‬
‫המלחַז ווען מ'זעט‬ ‫כלאָזונג איז א‬ ‫ל‬ ‫לרחוץ‬
‫‪ַIn‬רמא ַסקירן‬ ‫ַרפן‪the‬פא‬ ‫‪case‬‬
‫"מיר‪ of‬דא‬ ‫‪wheat grown in Yuma, if the wheat kernel tastes‬‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫‪salty,‬אָגט זרש‪,‬‬
‫ַקטיקן‪ ",‬ז‬ ‫‪reasonable‬טא‪it is‬‬
‫אונזערע‬ ‫‪to assume that the source of the salt is the‬‬ ‫להפחית‬ ‫הואמאָל און‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫מהקרקע‪,‬‬
‫משוגעת גענוג‬ ‫המטרה לרחוץ המלחים א ַ‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫פון די וואָס‬‫‪soil‬‬ ‫היטן‬‫זיך ‪or‬‬‫‪ַirrigation‬רפן‪the‬‬
‫‪" water.‬מיר דא‬ ‫שלאס'איזיהיו‬ ‫און וואָס‬ ‫למדריגה‬
‫סכום המלח מהקרקע‪ ,‬נאָרמא ַל‪,‬‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫מופרעים לגידול הנטיעות‪.‬פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫מיר א ַ מאָדע‬ ‫ַנייען‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ָל‬ ‫א‬
‫__________________________‬‫מ‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫הנאה יש‬ ‫ב‪ ,Yuma-‬אם‬ ‫בענין החיטים הגדליםהאָב בא ַזונדער‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫‪ Michael‬קויפן עס‬
‫ָכדעם וואָס א ַלע‬ ‫‪J. Ottman,‬‬
‫ ‪ Ph.D.‬נאָר נא‬ ‫‪The University of Arizona‬‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫‪Extension‬‬
‫ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫ ‪ Agronomist‬מיר די‬
‫שוין ווייזן‬ ‫‪Plant Sciences Department‬‬ ‫שהמקורדי של‬ ‫מסתברצו טון מיט‬ ‫דאָס‬ ‫בהחיטים‪,‬‬
‫ַלע‬ ‫מלח אָקס‪ .‬אויב א‬ ‫אויך זיין א ַן‬ ‫מוז איךטעם‬
‫ ‬ ‫‪P.O.‬‬ ‫‪Box‬‬ ‫‪210036‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Forbes‬‬ ‫‪303‬‬ ‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫האירייגעישאן‪.‬‬
‫סּפעציעל‬ ‫המלח‪ ,‬היא הקרקע או מי פרויען טראָגן‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫למהר חימוץ העיסה לכאורה נראה שס"ל דהטור ומחבר חולקים על‬ ‫ובאשר שביום ד'‬ ‫איך האָב‬ ‫העברה‪,‬‬
‫בשבועפיס און‬ ‫התשובות דלהלן הי' מוכן לדפוס זייערע‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫הרא"ש והמרדכי‪.‬‬ ‫בו‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫עזבתי‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬
‫להתעניין‬ ‫והוצרכתיא ַך‪ .‬צום‬
‫דעם לעצטן ל‬ ‫החדשה‬ ‫אחה"צ נתוודע לי מהמציאות‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫תשובות היטן לשם‬
‫הדפסתים‬ ‫בליזיך אָן די‬ ‫טוען‬ ‫להשאיר פרויען‬
‫השאלות‬ ‫די‬ ‫שלא‬ ‫עתה‪ ,‬וכדי‬
‫וועג‬
‫"אבלאיןאסור‬‫שטיינער‬ ‫שכתבו‬‫שטעלן אונז‬ ‫הטורזייומחבר‬ ‫תשובה‪ :‬המקור לדברי "און‬ ‫זעלבסט–שא ַץ‬ ‫עד גענוג‬ ‫ואחר יאָ‬
‫וועלכע האָבן‬ ‫אותם‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫אונזערע‬
‫וועגןיום טוב‬ ‫ַנדערעב"ר‬‫יהודה‬ ‫אויפקלערן א‬
‫דורךבשם ה"ר‬ ‫דבריהוטהרא"ש‬ ‫בהם" הם‬ ‫אתמר‪.‬א ַרן‪ .‬צו‬
‫דאתמר שנעל נ‬ ‫וכיוןנישט א ַזוי‬ ‫עכשיו‪ָ,‬זן זיך‬
‫און לא‬
‫אויסטון דעם‬ ‫ללושביז'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫טון‪,‬‬ ‫מען‬ ‫קען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָבער‬ ‫א‬ ‫כוונות‪.‬‬ ‫אמת'ע‬ ‫זיי יום ג' פ' תזריע כ"ג אדר ב' תשע"א‬
‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫דורך‬ ‫צו‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬
‫מזרחי וז"ל אבל רבינו יהודה ב"ר יום‬ ‫הר"א איך‬ ‫וע"ז כתב‬
‫שּפרונג‪ .‬אָבער‬ ‫ז"ל‪ ,‬קא ַצן‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ‬ ‫לפ"קמיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬ ‫טערקיש (איך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫שבנוסחא שלו לא הי' כתוב אלא כל הכלים‬ ‫דערציילןז"לא ַז אעפ"י‬
‫אייגנטליך קומען‬ ‫מוז אייך טוב‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫בפירוש‬ ‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫שאלות שנשאלתי מכמה רבנים ולומדי תורה‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫עליהם א ַלע‬
‫חולקא ַז נישט‬ ‫אבניםקעןמ"מ‬ ‫שכולל גם כלי מתכות וכלי וואָס‬
‫געבן‬
‫אלאאלענין‬
‫ָלדענע‬ ‫אויף א ַ ג‬ ‫בהגעלה‬
‫מען טון‬
‫זייער שכל‬ ‫אותן אף‬ ‫אסרוא ַוועק‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫חוץ מבית שאור ואומר דלא אונז‬
‫אודות מכתבי משבוע העברה ומה שהשבתי להם‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫ההגעלה‬ ‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫געווינט‬ ‫אחרַמאָל‬‫מען‪ :‬א‬ ‫הנשארָגטבו‬
‫ביי אונז זא‬ ‫החמוץ‬
‫ללוש בהן מצה‪ ,‬משום דריח טא ַץ?‬ ‫נמצא‬ ‫מפורשתָך ריש מו"ק משקין בית השלחין‪,‬‬ ‫משנההאָבן מיר נא‬ ‫צו‪ .‬א ַזוי‬ ‫הרי‬ ‫שאלה‪ַ:‬מעס‬
‫געטרייע מא‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫גליון ג'‬

‫מען‪ "...‬בו סגי‬

‫ַרלירטהבלוע‬ ‫החמץ‬ ‫איסור פא‬
‫און א ַמאָל‬‫לענין‬
‫הוא מחמיץ את העיסה‪ ,‬אבל מען‬ ‫גשמים‪.‬‬ ‫מי‬ ‫ַקע‬ ‫הש"ס טא‬
‫בלא‬ ‫בזמןַלע גייען‬ ‫גם ביז א‬ ‫ַקטיקן‪,‬‬
‫זורעים‬‫שהי'אָך טא‬ ‫און נ‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫לומר דבליעת שאור ע"י צונן יותר קשה‬ ‫סברא‬ ‫דאין‬ ‫בהגעלה‪,‬‬ ‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫במי קאָּפ און‬
‫גשמים‪,‬‬ ‫מספקתשּפיץ‬ ‫ליגן אויפ'ן‬‫שאינה‬ ‫שדהוואָס‬ ‫תשובה‪ :‬התוס' כתבו שםהיטן‬
‫לעצט? ביחד‪.‬‬
‫הביאם הב"ח‬ ‫וכןא ַכן צום‬ ‫וועט ל‬‫עכ"ל‪,‬‬ ‫נישטע"י חמיןווער‬ ‫איסורין‬ ‫שאר‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫איז עס‬ ‫מבליעתדאָך‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער‬ ‫לא דערפון‬
‫מצינו‬ ‫ַרויספא ַלן‬
‫ובכל אאופן‬ ‫הרוב‪ ,‬דא ַרפן‬
‫נראין מזה דעכ"פ הגשמים דיהי'שייטלעך‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫והדר‬ ‫מקיים "עוז‬
‫מג"א ריש‬ ‫דוקא (עי'‬ ‫היאזענען‬ ‫"חמוץ"וואָס‬
‫די‬ ‫שנקט‬ ‫דמהַנדערע‬‫צ"ל די א‬
‫אונז‪ .‬פון‬
‫געוואונטשן פא ַרולפ"ז‬ ‫מלחה‪ .‬די זייטן‪ .‬איין סיבה‬ ‫צופליען אויף‬‫על ארץ‬ ‫בש"ס ופוסקים שהיו נוטעיםאון‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫אחרון!" "חמץ"‬
‫משמעות‬ ‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום‬
‫שלשון "חימוץ" כולל ב'‬ ‫הנאה יאָ צו‬‫דירעקט מפני‬
‫סימן תס"ב)‬ ‫זייט האָבן מיר‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫גורם‬ ‫בכלי‬ ‫כ'ַרייןמפורשא ַזויריח‬ ‫מיר א‬ ‫הבל גיבן‬ ‫און פא ַר‬ ‫א ַביסל חן‪,‬‬
‫שאלה‪:‬‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫וויל נקמה‬ ‫הבלוע איך‬
‫ה"חמץ" איז ווייל‬
‫אויף די הוטן‬ ‫סעמ"ג‬ ‫בשוע"ה‬
‫‪79‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫מותרת (ועי' ב"ח ד"ה גרסינן) ואלו שהו אותן התבלין בהכלי‬ ‫"וחמיצות"‪ ,‬ואם הי' כוונתו לחלוק הי' צריך לפרש‪ ,‬ועוד דאם‬
‫כמה שעות נוצר בהכלי כח חריף וחזק מאוד (משבצות סקכ"ו)‬ ‫הי' כוונתו ל"חמץ" ממש הי' כאן הלשון "חמץ" נופל יותר‬
‫וממהר להחמיץ מכח הכח שבכלי (טו"ז שם) וע"ז כתב המרדכי‬ ‫מ"חימוץ"‪ ,‬וכמו שהוא ז"ל בעצמו כתב מניה וביה אבל לענין‬
‫(סי' תקס"ה) וז"ל ואמר לן כמה גדולים דברי חז"ל שאמרו חוץ‬ ‫איסור החמץ הבלוע בו סגי בהגעלה‪ ,‬וכן איתא הלשון חימוץ‬
‫מבית שאור שחימוצו קשה עכ"ל‪ ,‬ג) אף שלא נרגש טעם‬ ‫בב"ח ובקרבן נתנאל (אות ג) ובמש"ז (סק"ז)‪ ,‬ובשוע"ה נסמן‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫החמיצות כלל‪.‬‬ ‫גרינוואלד‬
‫לכולם‬ ‫בהמ"מ עו"ש רא"ם פר"ח‪ ,‬ושם הלשון "חמץ"ח‪ .‬אבל ַ‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫ַּפס‬
‫חיטי‬‫שלדי ּפא‬ ‫החדשהטראָגן‬‫ָרצוגליך צו‬ ‫לנבוןדי ניקלאָדער גאָר פא‬
‫שהמציאות‬ ‫טאָג פון‬ ‫דעת‬ ‫יענעם‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט‬
‫ומעתה‬ ‫המקור הוא המזרחי‪ ,‬ואפשר שהלשון "חמץ" היא ט"ס וצ"ל‬
‫הקרקעָס‬
‫מחריפותסטיל ווא‬‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬
‫אריזאנא שגדילים על ארץ מלחה מתמלאים‬ ‫מיט‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫אים‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך ה‬ ‫זיך‬
‫"חמוץ" או "חימוץ" וכן מראין דברי המשנ"ב (שהוא הי' דייקן‬
‫נפלא מאוד כידוע) שאחר שראה דברי העו"ש והפר"ח והגר"ז‬
‫מיידל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַטיטלט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַטיש‬ ‫א‬ ‫ָמ‬ ‫א‬ ‫אויט‬
‫מיסט‪ .‬חיטים חריפים‪ ,‬וזה אשר נלמד מדין בית שאור שאם‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַרקריך‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫א ַן א ַמּפער והויין‬

‫צונויפרעדן‬

‫ַ‬
‫מהכליָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬
‫לעת)איוצא‬ ‫די פא ַרג‬ ‫ממעת‬ ‫"נעב" אין‬
‫בוַלסבפחות‬ ‫(שנבלע א‬
‫שבהכלי זא ַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע‬ ‫החימוץ‬ ‫כחמיינע‬ ‫איך דאָ מיט‬ ‫ועכ"ז נקט הוא ז"ל הלשון "חימוץ" ברור שלזה היתה כוונתו‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫תיכף ומיד‪ ,‬על אחת כמה וכמה כשכח‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫ומחמיץ את העיסה‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫שאלה‪ :‬מאן יימר דכוונת הרא"ש והמרדכי תבלין וחרוסת בלי קמח‪.‬‬
‫רקדי ליגע למים‪,‬‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫צריכיםאויך‬ ‫בהחיטים ואינם‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי‬ ‫היאא כבר‬
‫ָנצוקליידן די‬ ‫החימוץפרויען‬ ‫מיט פיל טיכטיגע‬ ‫תשובה‪ :‬כן נראה להדיא מפשטות לשונם‪ ,‬והרוצה להתעקש‬
‫והחמיצות‬ ‫המלח‬ ‫טעם‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫נרגש‬ ‫כשלא‬ ‫דמתחמציםָלן זיין פורים'דיג‬
‫ואף‬ ‫תיכף‪,‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זא‬ ‫יעיין בתפארת שמואל (אות ד') וכן פשוט‪( ,‬ועי' ב"ח תנ"ה ד"ה‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫איך ּפערזענליך‬ ‫בהחיטיםביןכלל‪.‬‬‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שאלה‪ :‬במצרים אין יורדין גשמים כל משך זמן גדילתן רק בשאר‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬ ‫ַא ַ‬ ‫גרסינן)‪.‬‬
‫שאלה‪ :‬הרי מצינו שבע"ח אינם בולע כ"ז שהם חיים (פרמ"ג א"א‬
‫מיטלגדל שם חיטים‪.‬‬ ‫יכולים‬ ‫תקופות השנה‪ ,‬וא"כ איך‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫דעם‬
‫יכולים‬ ‫ָנקומען‪,‬לאאוןהיולויט‬ ‫שאל"כ‬ ‫יעצט א‬‫ווילןמלחה‬ ‫אינה ארץ‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען‬
‫מצרים האָט‬‫תשובה‪:‬א ַך מאָל‬ ‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַס‬ ‫יונקים רק מה שנצרך להם מטבע הצמיחה‪.‬פורים‬
‫סוס"י תמ"ז ועוד)‪ ,‬וא"כ גם בצמחים אף שהם יונקים מן הקרקע אינם‬

‫יעדעס‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫ָדע‪.‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫מען‬

‫והכתוב מעיד כגן ד' כארץ מצרים (בראשית י"ג י') ועי'‬ ‫טוישט‬ ‫צו‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫לגדל‪,‬א ַרשריגן‬
‫מען מיך שוין פ‬
‫דעם‪,‬‬ ‫אויסער‬ ‫און‬ ‫ַם!‬ ‫א‬ ‫אויסנ‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ָננעמען‬ ‫א‬ ‫מ'וועט‬ ‫ָמער‬ ‫א‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און ט‬
‫תשובה‪ :‬זה נכון‪ ,‬אבל מצינו ג"כ שאינו דומה טעם דג‬
‫רמב"ן (שם ובדברים י"א י') שארץ מצרים מקום ידוע לרעיה‬ ‫העולה מן הים בעכו לדג העולה מן הים באספמיא‪ ,‬וכש"כ‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫ומשקים אותה ברגל מן היאורים ומן האגמים‪ ,‬וכ"כ שם הספורנו‬ ‫במדבר ארץ מלחה שהכתוב מעיד לא מקום זרע תאנה (במדבר‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫חסדא ַ‬‫בס' מיט‬ ‫וכתבאויף‬ ‫קומען מיר‬ ‫לגשמים‪.‬‬ ‫צריכהא ַמאָל‬
‫הוא‪ָ,‬בערשאינהמאָדעס‪.‬‬ ‫בארץ מצרים‬
‫ּפלענער‪ ,‬א‬ ‫באָיקאָטירן לאאונזערע‬ ‫כ' ה') ארץ פרי למלחה (תהלים ק"ז ל"ד) שאינה עושה פרי רק‬
‫חז"ל‬ ‫כדברי‬ ‫אלא‬ ‫כן‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫הענין‬ ‫שאין‬ ‫וז"ל‪,‬‬ ‫לאברהםאָלגט איז מען צום‬
‫ז')‬ ‫נהר‬ ‫ז'‬ ‫(מעין‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפ‬ ‫מלח‪ ,‬פשוט וברור שכח זו נכנס בהצמחים דשם וכ"ז היא‬
‫שיכור‪,‬אחת‬
‫פשוט‬ ‫מטילא ַטיפה‬ ‫הקב"ה זיך ווי‬
‫מען ווא ַקלט‬ ‫תקופתאָסתמוז‬ ‫וו‬ ‫דער‬‫בימי‬ ‫צום ושנה‬
‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צופרידן‪.‬שנה‬‫סוף געווען שבכל‬ ‫מטבע הבריאה‪.‬‬
‫קומטכמו‬
‫מען‬ ‫הטיפהאָלהיא‬‫ואותו פיס‪ .‬א ַמ‬ ‫צו טון די‬ ‫נילוס‪,‬‬‫ַרץ לתוךזיי וויי‬ ‫זכרים‬
‫מיט שווא‬ ‫בלויממים‬ ‫כדור‬ ‫איינפא ַל פוןכמומא ַכן‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫צריכים למי‬ ‫שמאָלע‬ ‫זכריםא ַל פון‬
‫ואינם‬ ‫מיט א ַ בייפ‬‫נילוס‬ ‫ונעשיםַלעכל מיאויף‬
‫אויפטו‪ .‬א‬ ‫שבעיסה‬‫געווען מיין‬ ‫סטייליש איזשאור‬ ‫מאלף ראיות‪ ,‬כי כפי‬ ‫יותר‬
‫נדפונקטן‬‫שטא ּ‬‫רשידענעהוא ַ‬
‫פא מעיד‬
‫שהנסיון‬ ‫ובאמת כאן‬
‫רומגענומען פון ַ‬ ‫ַא‬
‫לפיָס‬
‫סיבה ווא‬ ‫ַלגעמיינע‬ ‫א‬ ‫די‬ ‫אויסער‬
‫גשמים‪ ,‬וזאת הטיפה אינה נמנעת מלבא בכל שנה ושנה‪,‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫קיין‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַכט‬ ‫א‬ ‫אויסגעל‬ ‫האָבן מיך דא ַן‬ ‫שהם אומרים עכשיו שהמים לא הגיעו כלל להחיטים ועכ"ז‬
‫פשוט‬ ‫עס‬ ‫ּפייניגט‬ ‫דעם‪,‬‬ ‫אונטער‬
‫איינער וועטשנתנה למצרים בשביל תפלת אברהם‪ ,‬והענין נרמז בפסוק‬‫ליגט‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫די‬ ‫קויפן‬ ‫נישט‬ ‫מרגישים הרבה אנשים טעם מליחות וחמיצות בהחיטים‪ ,‬מאין‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫וועלן‬
‫זיי אמת‬ ‫ַרזיכערןזהא ַזהיא‬
‫לפניךא שכל‬
‫פעלקער און פ‬ ‫ווען ס'איז יצא‬
‫בהחיטים‪ ,‬הרי שלך‬ ‫טעם זה‬ ‫נוצרא ַ זמן‬‫לכבוד פורים‪,‬‬
‫וישכם אברהם בבקר ויקח לחם וחמת מים ויתן אל הגר שם‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫סוד און א ַלע ב‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫וצדק ורואים בחוש דבמה שמזלפין המים (ואפי' מתוקים וכמו‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫עכ"ל‪.‬אָבער‬ ‫וגו' זיך‬ ‫שכמההאָב‬ ‫ַרץ‪ .‬איך‬ ‫מיט שווא על‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫שאמרו הם) על השבלים סמוך להקרקע‪ ,‬זה מסייע שם הטעם‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫דעם‬
‫שליט"א איןכותב‬
‫החרדית ערפא ַרונג‬ ‫העדהאָבן א ַסא ַך‬ ‫אונזער נשיא "מיר ה‬ ‫הראב"ד וסגן‬ ‫הגה"צמייניגע א ַז‬ ‫ביי דאָס‬ ‫שאלה‪:‬‬‫געהא ַלטן‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫שעכשיומאכבר‬
‫ָדע–‬ ‫וכיוןָסן אין די‬ ‫בהחיטים‪,‬‬
‫ָנגעשלא‬ ‫יכנסואיך זיך א‬‫שבקרקע האָב‬ ‫המלח‬
‫ַלע ביי די‬ ‫חריפותאונז א‬
‫שלאָס פירן‬ ‫קנא ַקערקעס וו‬
‫"מיר‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫זיך‬ ‫ַרימט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫פעלד‪",‬‬
‫בתשובתו וז"ל והאמת שלא שמענו מעולם מדקדקין על מדת המליחות‬ ‫און‬ ‫מיינען‬ ‫זיי‬ ‫ווי‬ ‫שטערקער‬ ‫פיל‬ ‫כח איז‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫יפסיקו‬ ‫אם‬ ‫שאפילו‬ ‫בכותחא‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫כביעותא‬ ‫פשוט‬ ‫בחוש‬ ‫זאת‬ ‫נתברר‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫במים שמשתנה בין מקום למקום‪ ,‬ובארץ ישראל שאין מספיק מים‬ ‫כמודיסווימינג‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אידישע‬ ‫השדהאויף‬ ‫ַרקעעל פני‬
‫אויבערהא ַנט‬ ‫מים‬ ‫שטא‬ ‫ויחזרוָבןלשפוך‬ ‫ַקעלעהחדשה‬
‫בענדלעך‪ ,‬הא‬ ‫ההידור‬‫ציען א ַסא ַך הא‬
‫דהשתמשו בהם‪ ,‬ולא שמענו ממדקדקין‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫משקים במים ממוחזרים אחר‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫איך‬
‫ווייסאבל‬ ‫בהחיטיםנאָך‪,‬‬
‫כלל‪,‬‬ ‫הטעם טא ַנצן אונז‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי‬
‫ָליגעיהי' נרגש‬ ‫ערשטמאלא‬ ‫דערגרייכט א ַן‬
‫כמקודם‪ ,‬ואז‬ ‫מיר ענדליך פול‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫ובמים‪.‬‬ ‫בחיטים‬
‫קומענדיגע מאָדע‬ ‫שיעורדימליחות‬ ‫ַרבעטן א ַז‬ ‫להקפיד אעל‬
‫אינמיטן‬ ‫פון‬ ‫געשעּפט נחת‬
‫וכאמור‬ ‫נכנסיםאָלטבהחיטים‬‫המלח זיידע וו‬
‫פרויעןשכח א ַז מיין‬‫למפרע‬ ‫ַרימטע‬ ‫הוברראָר בא‬
‫הדבר‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפ‬
‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫ס'איז‬ ‫ווייל‬ ‫איז‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬
‫תשובה‪ :‬בא"י הקרקע אינה מלוח גם המים אינם מלוחים‪,‬‬ ‫ערלויבט‪.‬‬ ‫איין‬ ‫—‬ ‫—‬ ‫—‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַפעלן‬ ‫זאָל בא‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫חלק פון‬ ‫חמץגרויס‬
‫גמור‪.‬‬ ‫ָלירן א ַ‬
‫שהוא‬ ‫וואָס קאָנטרא‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬
‫ואם המצא תמצא איזה שאלה מפני המים המוחזרים הרי שם‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫שאור‬
‫די‬ ‫מביתרעדן‬
‫חיטיםַמאָל צו‬
‫מיר ניטא‬ ‫וללמוד‬‫לכליםּפא ַסט‬
‫צמחים— עס‬ ‫לדמותדעם‬
‫יכוליןאָבן פון‬
‫האיךהנאה ה‬‫שאלה‪ :‬וועט‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫יורדים גשמים‪ ,‬וכמאמר הכתוב (שם) למטר השמים תשתה‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫חמץ‪ .‬אינטערוויו‪.‬‬ ‫לענין‬
‫עקסקלוסיוון‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫המים הללו הם רק מסייעים‪,‬‬ ‫מיטלען!"‬‫וממילא‬ ‫מספיקים‬
‫ַנטשולדיגן אויב איך‬‫רק שאינם‬ ‫מוזן א‬‫מים‪,‬‬ ‫איר וועט מיר‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫דעם‪ ".‬לא הוי רק זוז"ג‪.‬‬ ‫ולכלצוהיותר‬ ‫תשובה‪ :‬אני לא באתי כלל לדמות צמחים לכלים‪ ,‬וכל‬
‫וועל זיך הא ַלטן‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫שהוא‬ ‫חוזק כח החימוץ שבשעת לישה‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫כוונתי רק להראות‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫מדת די נייע‬
‫המליחות‬ ‫ַרשּפרייט איר‬ ‫מעולםא ַזוי פא‬
‫מדקדקין על‬ ‫ווי‬ ‫אבל מה שלא שמענו‬ ‫אונזבבית‬
‫זרש‪,‬‬ ‫מצינו‬
‫זהאָגט‬ ‫ופליטת דיחמץ‪ ,‬ודין‬
‫עמלקים‪ ",‬ז‬ ‫בליעתאָענט צו‬
‫נ‬ ‫שאר דיני‬
‫לבקרים‪,‬‬ ‫חדשים‬ ‫מכל‬‫משונהזיך‬
‫סטיילס וואָס טוישן‬
‫מפניַלעשלא הי' על מה לדקדק כי בלא"ה יורדין גשמים‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫איר די א‬ ‫פון וואו נעמט‬
‫במים‪ ,‬זו‬ ‫עד‬ ‫עולם‬ ‫מימות‬ ‫הי'‬ ‫לא‬ ‫עצמם‬ ‫בחיטים‬ ‫זה‬ ‫מציאות‬ ‫אבל‬ ‫שאור‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫יעדן מאָנטאָג‬
‫בעצמו לא‬
‫טויש‬ ‫אויס דעם‬ ‫שטענדיג זו‬
‫מלחה‪ ,‬ומטעם‬‫"מיר נוצן‬ ‫בייפא ַלן?בכל המקומות וגם הקרקע אינה‬ ‫ַרשטיי משם‬
‫אויך‬ ‫החדשהאליקח‬ ‫אוןעםדי התנועה‬
‫צווייטע‪" .‬איך פ‬ ‫הגיענו ביחד‬
‫עכשיובייפאַלן‪,‬‬
‫ורקַנדערע‬‫מיט א‬‫יעדע מאָל עתה‪,‬‬
‫בויען‬
‫"מירמעולם‬ ‫ושתי‪ ,‬כי‬
‫החיטים‪,‬‬ ‫מליחתאָגט‬
‫סעזאָן‪ ",‬ז‬
‫שיעור‬ ‫נוצן על אין‬ ‫מעולםא ַז מיר‬
‫להקפיד‬ ‫ַלטער סוד‬
‫שייך‬‫הי'א ַן א‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז‬ ‫אידן און זייער‬ ‫שנאה צו‬
‫שאור‪.‬‬ ‫טיפעמבית‬ ‫זייעריותר‬
‫גרוע הרבה‬ ‫למצותַנטוהואפונעם‬
‫אינטערעסא‬ ‫איינס מערחיטים‬
‫פרויענישע‬
‫מציאות חדשה‬ ‫והיאַטירליכע‬
‫בהחיטים‪,‬די נא‬
‫אויך אויף‬ ‫פריער‪ ,‬נרגש‬
‫שיהי'ָרןהטעם‬
‫ָדעס פון יא‬
‫שמענו‬‫ַלטע מא‬‫איבער די א לא‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫חיטים‪.‬א ַר‬
‫געפעלן פ‬‫וועלןמשם‬
‫החדשהפוןליקח‬
‫אייגנשא ַפטן‬
‫עם התנועה‬ ‫כעתַביסל‬
‫שנתחדשעס א‬
‫בעסערט מען‬
‫נאָר א ַמאָל לגמרי‬ ‫מצינו שלשה חידושים‪ ,‬א) שכח החימוץ‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫והנה בבית שאור‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫ואפילו‬ ‫שם‬ ‫ששוהה‬ ‫הכלי‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬‫בתוך‬ ‫נבלע‬ ‫קמח)‬
‫בלארודער‬ ‫מתבליןביים‬
‫שטייען‬ ‫(ואפילו‬
‫מיט די וועלכע‬
‫שאלה‪ :‬מא‬
‫גליון ג'‬
‫במיםָס‬
‫באריזאנאניי‪ ,‬ווא‬
‫חיטיםזען וואָס איז‬ ‫ַּפס השדות של‬
‫נייגעריגקייט צו‬ ‫שמשקים‬
‫אומריםהויכע ּפא‬
‫ישָדע פון די‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫העיסהָדעסתיכף‬
‫און‬ ‫מתחמצת די מא‬
‫לישהפא ַרשּפרייטן‬ ‫בשעתהעלפן‬ ‫צו‬ ‫לעת‪ ,‬ב)‬
‫טיילט‬ ‫ממעתביטע‬
‫בפחות וועלט‪.‬‬
‫און [פאַר]דרייען די‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫מתוקים‪.‬אָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫אין די ה‬ ‫אין במנחות‬
‫אונזערע‬ ‫אמרינן‬‫דהאאידן‬ ‫למאוד‪,‬‬
‫ַלטן די‬ ‫חידוש גדול עד‬
‫דערמיט הא‬ ‫וזה ענין‪.‬‬
‫בהגעלה‪,‬דעם‬ ‫מיט אייערעאפילו‬
‫געפילן איבער‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫תשובה‪ :‬אפילו אם יתברר שכנים הדברים לא יועיל‬ ‫בקצח כשומשומין ובכל מיני תבלין כשרה‬ ‫תיבלה פון‬
‫ע"ב) אייניקל‬ ‫"איך בין (דףא ַ כ"ג‬
‫גלייכע‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫פון‬ ‫נפסקָכטער‬
‫געטרייע טא‬ ‫"איך בין א ַ‬
‫דאקומענטן‬ ‫ת"יָם‪ .‬כמה‬
‫"מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫וישבאליָבלגא‬
‫כ"כ איר‬
‫מלוחה מיט‬
‫שם איז‬‫הקרקעהיינט‬ ‫כלום‪ ,‬כי‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬ ‫א ַרויפקוועטשן‬ ‫בשו"ע‬ ‫מתובלת‪ ,‬וכן‬ ‫שנקראת מצה‬ ‫אלא‬ ‫היא‬
‫וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬‫נבוכדנצר מצה‬
‫בהקרקע‬ ‫המן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫המן‪",‬‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬
‫אויף‬ ‫המיוצרַמאָל —‬ ‫המלח‬
‫ָנטן אויפא‬ ‫שמסבירין שכח‬
‫ַרשידענע פרא‬ ‫פא‬ ‫איךרייף‬ ‫גדולים‬
‫מיט א ַ‬ ‫ממומחיםעס אָן‬
‫בעסער ווען מ'טוט‬ ‫דלכתחלה אין ליתן תבלין בעיסה אבל בדיעבד‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫ס"ו) צווישן די‬ ‫ישראל‬‫כללתנ"ה‬ ‫אויסצומישן (סי'‬
‫‪80‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬ ‫רק מה שנצרך להם מטבע הצמיחה‪.‬‬ ‫היא מפאת סיבת יובש החום שזו האקלים בעיר אריזאנא‪,‬‬
‫וחוזק המלח שבקרקע אינו שוה בכל המקומות כי היא תלוי‬
‫ַ‬
‫שאלה‪ :‬האיך יכולים לאסור לנטוע חיטים באיזה מקום בעולם‪ ,‬בו‬
‫בזמן שלא נזכר שום רמז ורמיזא מזה בש"ס ופוסקים‪.‬‬ ‫במדת החום‪ .‬וב"יומא" החום גבוה יותר מכל עיר אריזאנא‪,‬‬
‫ובכן כח המלח שם היא חזק כ"כ עד שכל הקרקע נעשית מלח‬
‫ריזאנע מצות‬
‫תשובה‪ :‬כמו שמימות עולם הי' תלוי זה רק בהמציאות‬
‫כדאי‬ ‫איז עס‬ ‫שונות‬ ‫לאמצעיים‬
‫נזקקיםיופי‪ .‬א‬ ‫הזריעה שם‬ ‫לאפשר‬ ‫שיך ובכדי‬
‫ממש‪,‬‬
‫יכולים‬ ‫ּפרייז‪,‬אינם‬
‫מלחה‬ ‫ארץאָל א ַ‬
‫היאָסט א ַמ‬ ‫עס קא‬‫מקום אם‬ ‫קרוין אויף‬
‫שכשנוטעיםדערבאיזה‬‫נעמען אין דעם וואָס‬ ‫ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫סּפעציעלע‬ ‫אַ‬ ‫קליידער‬ ‫געשעפטן‪,‬‬ ‫די קליידער און‬
‫יכולין‬ ‫כלזיךנטיעות‬ ‫שלאו‬ ‫איז מצבים‬
‫ועכ"ז יש‬
‫המלחהוטן‬ ‫ולנקותַכערס‪,‬‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪,‬לרכך‬
‫לגדל‪,‬אָטואם יכולה לגדל זוהי הסימן שהיא ארץ פרי‪ ,‬ממילא לא‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫שוין‬ ‫כ'רעד‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫ַרט‬ ‫א‬ ‫ַרנ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ ה‬ ‫אַ‬ ‫שווערן א ַז‬ ‫מ'זאָל‬ ‫מעגליך א ַז‬ ‫שייטל מא‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫עס שטעקט זיך‬ ‫כלל‪.‬‬‫שםאָס‬
‫ליגדלפון וו‬ ‫מצביםַנעןשאין יכולים‬
‫לעכעריגע זא ַק‬ ‫וישמיר שּפא‬
‫גלייכן‪.‬‬
‫ליגדלָסשם‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דא‬
‫להזכיר בש"ס ופוסקים‪ ,‬ורק בזמנינו אלה‬ ‫הי' מקום להלכה זו‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫ביררנו‬ ‫זו‬ ‫ולאור‬ ‫שונות‬ ‫בהמצאות‬ ‫לנטוע‬ ‫דעם‬ ‫המציאות‬
‫אויסער‬ ‫נתחדשה‬
‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫יועילו‬
‫איינרעדן‬ ‫לא‬
‫זיך‬ ‫שם‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫שיושפכו‬
‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫מתוקין‬
‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫כמה מים‬
‫ווי‬ ‫מאליו שכל‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫אויסריידן מובן‬
‫וועגן די‬ ‫מיט וממילא‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ַסערן דעם חילוק‬ ‫בס"ד‪.‬‬ ‫ההלכהַרווא‬
‫ּפרובירן מיר צו פא‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫חמץ‪.‬א ַז ס'איז אפילו נישט‬ ‫כלל לענין‬
‫פרנסה און‬ ‫זייער‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫ָּפ–צודעק‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫געהעריגע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫"הענסל‬ ‫אינעם‬ ‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫הילף‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫בקיצור‪,‬‬ ‫געפערליך‪.‬‬
‫זורעיםפוןחיטים‬
‫נישט‬ ‫היואָראויס‪,‬‬‫טריט פ‬ ‫ישראל‬ ‫שאלה‪ :‬בספה"ק בני יששכר הביא שבניאיין‬ ‫שאלה‪ :‬בכל השדות שבכל המקומות שמשם קוצרים חיטים לאפיית‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫במדבר‪.‬‬ ‫ָזע מחמיצין את‬ ‫טעם'לאאין‬ ‫חריפים ולמה‬ ‫דברים‬ ‫ושאר‬ ‫פערטילייזער‬
‫ָדער א ַז די‬ ‫א‬ ‫פרעגן פון‬ ‫נותניםא ַרפט איר‬ ‫המצותפרא ַגע ד‬ ‫"די‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫ישראל‬ ‫לבני‬ ‫שנעשו‬ ‫ניסים‬ ‫בעניני‬ ‫להכנס‬ ‫מבלי‬ ‫תשובה‪:‬‬ ‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫החיטים‪ .‬טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬ ‫די וואָס‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פשטותָל‬
‫עפ"יאויפא ַמא‬ ‫אבלאָנטן‬ ‫במדבר‪ ,‬חוץ ממה שאין למדין הלכהפאמאגדה‪,‬‬
‫ַרשידענע פר‬ ‫ָנגעןא) שזהו רק‬ ‫אָז געהא‬
‫טעמים‪,‬‬ ‫פשוט'ע גל‬
‫מכמה‬ ‫אינו כלום‬ ‫זה עס‬ ‫כלא ַזוי‬‫זיי ווי‬ ‫תשובה‪:‬‬‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט‬
‫פיס‪,‬במרה‬ ‫שהמים‬ ‫ָדער‬ ‫א‬ ‫ַרצע‬ ‫א‬ ‫שוו‬ ‫אויף‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫שנעל‪...‬‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי‬
‫אויף‬ ‫דבריוביז די‬ ‫עי' אבן עזרא (שמות טו פסוק כה) — פון‬
‫משמעות קאָּפ‬ ‫הגשמים שוטפים‬ ‫מורא "ענוויירומענט"‪ ,‬ב)‬ ‫הממשלהַזויאודות‬ ‫מטעם‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א‬
‫זומער‬
‫המפורש בפסוק‬ ‫מתוקין שטיוול‪,‬‬ ‫היו מהלכין וממילא הי' להם מיםמא ַנטלען‪,‬‬ ‫יהיבנאָלטןשהם מסייעים‬ ‫לו מיר ווא‬ ‫"שיין"? ג)ווען‬
‫החריפות שבהן‪,‬‬
‫ַנען?‪ ...‬ס'איז‬ ‫כלא חוזק‬ ‫אויסצוזען ומנקים‬
‫צוריקגעשט‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫ערוואלא היו‬ ‫דאל"כ‬ ‫קינדער‪,‬‬
‫מלחה‬ ‫קליידער‪,‬‬
‫והקרקע שהיו זורעים שם בודאי לא הי'‬ ‫יותרדימהם פי כמה‬ ‫הגשמים הם‬
‫ָנצענטרירט א ַז‬ ‫זיך קא‬ ‫החיטים‪ ,‬אבל‬
‫לגדילתזיי שטעלן‬ ‫צו זען ווי‬ ‫געלעכטערגם‬
‫קצת‬ ‫ממש א ַ‬
‫ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬ ‫גדלים‪ ,‬כי קעמיקאלס בודאי לא הי'דילהם‪.‬‬ ‫שיין‬ ‫זיין‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫והמה כל העיקר (ומטעם זה לא צריכנא גם לזה וזה גורם אפילו אם‬ ‫זיי‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫מ'וו‬ ‫ווי‬ ‫ּפונקט‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫זיך צו‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬ ‫געצא‬
‫* געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬ ‫יהי' מדברים חמוצים)‪ ,‬ד) פשוט שכשגדלים בטבע אינם יונקים‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬
‫ַססער‬ ‫בנציון שטרא‬ ‫מוהר"ר אויך‬ ‫ָדעס? כי כשנתברר לי כל המציאות באריזאנא ואחר העיון בההלכה‪ ,‬צלצלתי אל כבוד הרה"ג המפורסם טא ַקע‬ ‫למודעי‬ ‫וזאת מא‬
‫אייערע‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬ ‫אינטערעסא‬
‫מתוקין‬ ‫המים שם‬ ‫כיַלעמאָל‬ ‫כן‪ ,‬א‬ ‫ואמרתי לו מה שהעלה מצודתי‪ ,‬ואמר לי שהבירור ההלכה נכון מאוד אבל המציאות אינוס'איז‬ ‫אונטער‪,‬‬ ‫ב‪.‬פ‪.‬‬ ‫קומט‬ ‫דומ"ץַגע וואָס‬
‫נייטרא‬ ‫יעדע פרא‬ ‫שליט"א‬‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫וכולםָזע‬
‫גדולים קוריא‬ ‫ממומחים מיט‬‫אויפצוקומען‬ ‫בלי שום אמצעיים כמו בכל העולם‪ ,‬אמרתי לו שאני ראיתי כמה דאקומענטן‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫לגדלפוןגםשקר‪".‬‬ ‫והקרקע אינה מלוחה והתבואה יכולה וועג‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫יותר מכל העיר אריזאנא‪.‬‬ ‫גבוהצו פון‬ ‫"מירהחום‬
‫נעמען‬ ‫כתבו להיפך ובמיוחד ב"יומא" ששם יובש‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫אויסגדול‬
‫ווי‬ ‫מומחהאונזהיותר‬ ‫עמהםפאָלגן‬ ‫להאמיןאָןלהם כי כולם כתבו שטותים‪ ,‬וכשהוא הי' באריזאנא בהשדה עם עוד כמה רבנים‪ ,‬הי' וואָס‬ ‫שאיןקאָנווענש‬ ‫ליאָגישע‬ ‫השיב‬
‫ּפסיכאָל‬ ‫אין א ַוע"ז‬
‫גרויסע‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫ַטן‪".‬השיחה עד‬ ‫וכהסאָלדא‬
‫נמשך‬ ‫געטרייע‬
‫דאקומענט נגד כל שארי הדאקומענטן‪ ,‬אבל לא קבלתי תשובה ע"ז‬ ‫מומחה גדול יכול לכתוב לי‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫אותוענינים‪.‬‬ ‫ַרומגערעדט די‬
‫שאלתי לו אם‬ ‫מכולם‪ ,‬האָבן א‬
‫וואו מיר‬
‫ַסקירן‬
‫הכחשה‬ ‫בהא ַרמא‬ ‫ויש פ‬‫המציאותא ַרפן‬
‫שהיות ובכל הענין הסכמנו זל"ז ורק נקודה זו מפריד בינינו‪ ,‬אבל היות שבנקודה זו תלוי כל "מיר ד‬ ‫לו פיל‬ ‫זייער‬‫אמרתי‬ ‫ַרויס א ַז‬ ‫לשעה‪,‬זיך א‬
‫לבסוף‬ ‫שטעלט‬ ‫קרוב‬‫עס‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזערע‬
‫עס האומרים שהמציאות היא להיפך אבל אינם יכולים לברר זאת‪ ,‬ומאחר שהנקודה זו תלוי‬ ‫שליט"א‬ ‫זעלבסט–‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫ליידן‬ ‫מענטשן‬
‫המכשיריםווערט‬
‫גדולה בין כל הני מומחים ובין הרבניםגענוג לא ַנג‪,‬‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ס'איזאשר ע"כ ראוי ונכון לעשות אסיפה עם עוד רבנים אחרים‪ .‬ואני מוכן לבא לפניהם ולחזור‬ ‫גמור‪.‬‬ ‫או און וואָס‬
‫חמץ‬ ‫גדול‪,‬‬
‫ָרמא ַל‪,‬‬ ‫במאזנים‪ ,‬אם חיטים הללו הם הידור נא‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫בצפיה שיתבררו הדברים‪.‬‬ ‫השיחהָרמא ַל‬
‫געווען נא‬ ‫וגמרנו‬ ‫פריער‬ ‫ַרומיגעבקרקע‪,‬‬
‫לפניא רבו‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫הדןא ַלע‬ ‫אויב‬‫כתלמיד‬‫דבריַרומיגע‪.‬‬
‫זייערע א‬ ‫על‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫און‬
‫ישראל‬‫ונשמותאיידל‪,‬‬
‫נפשותא ַכן א ַביסל‬
‫דורכ'ן עס מ‬ ‫ממונות ולא הוצאת ש"ר כעל שום איש מישראל‪ ,‬אבל יש כאן הצלת‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ַזונדערדיניהנאה‬ ‫נפשותא ולא‬
‫ובזה הנני מסיים שאין כאן לא דיניהאָב ב‬
‫עס‬ ‫קויפן‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָכדעם‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫נ‬
‫רמיא על הרבנים גאונים וצדיקים ומורי צדק לעדתם‪ ,‬שיעשו כל טצדקי שבעולם שיתבררו‬ ‫ישראל‪,‬טוןוחיובא‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫מיט די‬ ‫ביתאָס צו‬ ‫מאיסור היותר יראוי ומאויים בכל ד‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים בביאת גו"צ בב"א‪.‬‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫שמים‪,‬וואָס‬ ‫מלבושים‬‫ָרט כבוד‬ ‫מזה‬ ‫הדברים ויגדל בזה כח הרבנות ויצמח סא‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫ינצל מחשש חמץ ויחוג חג המצות בדיצות‬ ‫סּפעציעל‬
‫בראָגןישראל‬ ‫שכל טר‬ ‫הכותב וחותם בתפלה מקרב לבפרויען‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫יחיאל מיכל אינדיג‬ ‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬

‫מאמר אל תטוש‬ ‫דרשה נלהבה‬

‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬

‫תורת אמך‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫גאלד‬
‫פון הגה"צ רבי יחזקאל ָ‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬

‫אב"ד שערי חסד‬ ‫שליט"א‬

‫גליון ג'‬

‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫הרב ב‪ .‬טויב‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫פון ‪ ‬‬ ‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫‪ ‬‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫לייענט ָאנגעהויבן אויף זייט ‪ 3‬אינעם‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬ ‫וועט געדרוקט ווערן אי"ה‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫"תורה‪-‬אּפטיילונג" פון "דער איד"‬
‫ָ‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫אין קומענדיגן גליון‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫‪81‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫'יומא'‬
‫ַ‬ ‫מה בין‬
‫טוסאן‪ ,‬וואו‬ ‫ָ‬ ‫טעגאריע שליסט ַאריין‬ ‫ָ‬ ‫קא‬‫וואקסן‪ .‬די ַ‬ ‫ַ‬
‫יאר‪ַ .‬אן ָארט וואו עס‬ ‫עס רעגנט צוועלף אינטשעס ַא ָ‬
‫פאררעכנט‬ ‫רעגנט צען אינטשעס‪ ,‬ווערט שוין נישט ַ‬
‫נאך פינף שטעט‬ ‫עקספערטן ַאלס מדבר; אין ָ‬ ‫ּ‬ ‫דורך די‬
‫שיינע‬ ‫ָראויסבןאין א ַ‬ ‫דרייעס פא‬ ‫מ'שטוּפט‬ ‫און‬ ‫וויי‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר‬

‫יומא ַא ָ‬
‫בלויז ‪6-7‬‬ ‫הא‬‫שטעט ָ‬ ‫יאר;‬ ‫אינטשעס ַא ָ‬ ‫רעגנט ניין‬ ‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫ל'טוסאן'?‬
‫צונויפרעדן ָ‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬
‫האבן‬ ‫אויך‬
‫נאך דריי שטעט ָ‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫טורעם‪.‬‬
‫יאר; ָ‬ ‫רונדיגע‬
‫רעגנוואסער ַא ָ‬ ‫ַ‬ ‫איך‬
‫אינטשעס‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס‬
‫אריזאנע‪ַּ,‬פס‬
‫טראָגן די ּפא‬ ‫צו פון‬ ‫סיטי‬ ‫ָרצוגליך‬‫בלויזא איין‬ ‫איןאָר פ‬ ‫ָדער ג‬ ‫און‬‫אינטשעס; א‬ ‫‪ָ4-5‬ג פון די‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טא‬
‫גענויאָס‬
‫סטיל וו‬ ‫יאר —‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ָר‪,‬‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ַמגענומענע‬
‫"יומא"‪ ,‬רעגנט בלויז דריי אינטשעס ַא ָ‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫מיט‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַג‬ ‫זיך‬
‫מיידל‬
‫וואס‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַטיטלט‬ ‫א‬ ‫ב‬
‫ראבישן מדבר פון סאודיע‪-‬אראביע‪ָ ,‬‬ ‫ַטיש‬ ‫א‬ ‫ָמ‬ ‫א‬ ‫אויט‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָסווי ווי דעם ַא ַ‬
‫ַרקריך‬ ‫א‬ ‫פ‬

‫ַ‬
‫איזאָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬ד‬
‫יאר‪ .‬יומא‬ ‫רעגןא ַאַרגאָ‬
‫אינטשעס די פ‬ ‫דריי "נעב" אין‬ ‫ַכן‪ַ .‬ארוםא ַלס‬ ‫אויך‬ ‫ּפערזענליכעט זא‬
‫הא‬
‫ָ‬ ‫איך דאָ מיט מיינע‬
‫קורצע‬ ‫די‬ ‫—‬ ‫טויש‬ ‫יעדע‬
‫געהעריג ווי ַא מדבר‪ ,‬וואס דאס פלאץ איז זייער טרוקן‪,‬‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫זעלבע‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ַריערע‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מיין‬ ‫איר פרעגט וועגן‬
‫ַקטיק‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫קלאסיפיצירט ַאלס‬ ‫ַלטער‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זענען‬
‫טאקע פולשטענדיג ַ‬ ‫שעסלעך‬ ‫און עס ווערט ַ‬‫ַמען‬ ‫א‬ ‫צוז‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫איך‬ ‫אינדוסטרי?‬ ‫מאָדעס‬

‫ריזאנע ווייץ — ַא ָ‬
‫די איינגעצויגענע‬ ‫אויך‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫אונזערע‪,‬‬ ‫די‬ ‫ָנצוקליידן‬ ‫א‬ ‫פרויען‬ ‫טיכטיגע‬ ‫פיל‬ ‫מיט‬
‫ַרויף‪".‬‬
‫האט‬ ‫א‬ ‫יעצט‬
‫יומא‪ ,‬איז וואו מען ָ‬
‫ָריענטירט‪",‬‬
‫ציל–אווייץ פאר‬
‫עקספערטן‪.‬‬
‫שווימען‬
‫זייערפלאנצן‬
‫ּ‬
‫ָס‬
‫גראפישע‬
‫א‬ ‫וו‬
‫געא ַ‬
‫שעסלעך‬
‫ָאט דער טרוקענסטער ָארט‪ַ ,‬‬
‫צוריק זענען‬
‫"דעזערט" דורך ָ‬
‫יאר "מיר‬
‫פורים'דיג‬
‫ּפערזענליך‬
‫זיין‬ ‫מאל און היינט!‬
‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫זיי‬ ‫פרויען‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך מיט‬
‫די ַא ָ‬
‫אידישע‬

‫עסאון‬ ‫זיצן‬
‫קומענדיגע‬
‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬
‫נישטזיין די‬
‫נישט‬
‫עס זאָל‬
‫ממציא צו‬
‫"מיינט‬ ‫זרש‪.‬‬ ‫ָגט‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפדי מצות אויף פסח‪ ,‬מיט דעם אויסרייד אז וויבאלד‬‫א‬ ‫ז‬
‫עטליכע ָ‬
‫שטענדיג‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫מעגליך אז די‬ ‫דארט‪ָ,‬סאיז‬‫חלומ'ען ווא‬ ‫קיינמאל נישט‬ ‫ַגט און‬ ‫רעגנט‬‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא‬
‫זייןָס דימיר‬
‫דעם‬ ‫האט‬
‫וועטצועסווא‬
‫לויט‬ ‫און‬
‫דעריבערא ַכטן‬
‫און מיר טר‬
‫ָנקומען‪,‬‬
‫מערסטע מהודר פאר מצות אויף פסח‪ .‬אין תשכ"ו ָ‬ ‫א‬
‫חמצ'דיג‪,‬נאָר‬
‫יעצט‬
‫מיטווערן מאָדע‪,‬‬
‫ווילן‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫ווייץ זאל‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬
‫נישט מורא האָבן א‬
‫ָרשריפטן‪.‬‬ ‫איצט‬ ‫ָדנעאיזפא‬ ‫וואסמאעס‬ ‫איבערהויפט ָ‬
‫ּ‬ ‫פורים‬
‫ריזאנער ווייץ‪,‬‬ ‫אין ליכט פון די ָאנגייענדע שערוריות מיט די ַא ָ‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫שויןדי פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬ ‫ל‬ ‫צומא‬
‫ָ‬ ‫מיך‬ ‫וואס איז ממש ַא שאלה פון חמץ‪ ,‬הערטמען‬
‫מען‬ ‫זאלץ דערין ָ‬ ‫מאסן ַ‬ ‫געווארן די הויכע ָ‬ ‫ָ‬ ‫נתברר‬
‫גאר ַא צווייטע געגנט‪.‬‬ ‫געהאנדעלט פון ָ‬ ‫ַ‬ ‫זיך עס ָאבער‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫נערטאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫ריזאאון‬ ‫יארן צוריק — תשכ"ו‪ ,‬תשכ"ז און תשל"א‪ ,‬תשל"ב — געוו‬
‫געשניטןאַאַגט‪ָ ,‬‬ ‫האט ָ‬ ‫פראגע ווי ַאזוי מען ָ‬ ‫ַ‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫פסח‪.‬פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫מיינע‬
‫גענצליך השתלשלות פון אַריזאָנער‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫פשוט אויסלאַכן פון אונז און די‬ ‫לכבוד‬ ‫הידורים‬ ‫גרויסע‬ ‫ט‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫עס‬ ‫ז‬ ‫א‬
‫ַ‬ ‫געשריבן‬ ‫לט‬ ‫דעמא‬
‫ָ‬ ‫ט‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫מען‬ ‫און‬ ‫פסח‪,‬‬ ‫לכבוד‬ ‫ווייץ‬

‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬

‫תשכ"ו‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫אין‬ ‫ווייץ‬‫ָטירןנעראונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫האט מקיף געווען‬
‫א‬ ‫ָיק‬ ‫א‬ ‫ב‬
‫וואס ָ‬ ‫וואך אין 'דער איד'‪ָ ,‬‬ ‫פאריגע ָ‬ ‫וואס איז ערשינען ָ‬ ‫אין ַא לענגערע תשובה ָ‬
‫ריזא‬
‫מאליגע ַא ָ‬ ‫געווארן דער חילוק פון די ַא ָ‬ ‫ָ‬ ‫פארשידענע פרטים פון די ווייץ‪ ,‬איז אויך ערקלערט‬ ‫ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫מיך געפאָלגט איז מען צום‬ ‫מ'האָט‬
‫חלקים‪.‬‬ ‫ראזנבערג שליט"א‪ ,‬מח"ס שו"ת מנחתווען‬
‫דוד ד'‬ ‫ווייץ און די איצטיגע‪ ,‬דורך הרה"ג ר' דוד הכהן ָ‬
‫יארן איז הרה"ח ר' יונה יצחק דוב‬ ‫אין די פריע תש"כ ָ‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫האט‬‫געווען ָ‬
‫וואס ער‬ ‫סוף‬
‫פאקטן‪ָ ,‬‬ ‫אינטרעסאנטע ַ‬ ‫ַ‬ ‫גאר‬ ‫באלערנדע און פול מיט ָ‬ ‫די תשובה איז ַא העכסט ַ‬
‫ראזענבערג‬ ‫וואלנער ז"ל‪ ,‬דער שווער פון הרה"ג ר' דוד ָ‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫ָ‬
‫ביתמא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫מנהלפון‬ ‫איינפא ַל‬ ‫איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬ ‫קורצע שמועסן‬
‫לאס ַאנדזשעלעס צוליב עניני‬ ‫שליט"א‪ ,‬געווען אין ָ‬ ‫נגיעריגן‬ ‫לא‬
‫ַ‬ ‫דעם‬ ‫להבחל"ח‬ ‫פון‬ ‫דאבוה‬ ‫כרעא‬ ‫ברא‬ ‫דער‬ ‫זייענדיג‬ ‫מיטגעהאלטן‪,‬‬
‫ַ‬ ‫ּפערזענליך‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫איזלעגעווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫סטייליש‬
‫מקבל‬ ‫ט‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫דוד‬ ‫ר'‬ ‫וועמען‬ ‫פון‬ ‫ז"ל‪,‬‬ ‫נדפונקטן‬
‫ראזנבערג‬ ‫שטא ּ‬ ‫רשידענע ַ‬
‫הכהן‬ ‫יודא‬ ‫ר'‬ ‫פא‬
‫יפה‬‫שדעתו ַ‬‫רומגענומען פון‬ ‫כהן‬ ‫הרה"ג‬ ‫האופה ַא‬
‫באקענט מיט ַא איד ר'‬ ‫דארט ַ‬ ‫האט זיך ָ‬ ‫רפואה‪ .‬ער ָ‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫אוןא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬ ‫קן‪ ,‬ד‬ ‫באמיך‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫דקדוקים און מסורות בענין אפיית המצות‪ָ ,‬אנגעהויבן פון שניידן און קלויבן די ווייץ‪ ,‬ביז'ן ַ‬
‫דאמסקער חסיד‪ ,‬וועלכער‬ ‫רא ָ‬ ‫לאון ע"ה‪ַ ,‬א ָ‬ ‫בעריש ָ‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫הקוה"טנישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫איינער וועט‬ ‫פארשידענע ענינים און הוראות פון רבינו‬ ‫יארן ַ‬ ‫פאר צענדליגער ָ‬ ‫מיטגעהאלטן ַ‬ ‫ַ‬ ‫האט ַאליין‬ ‫ָ‬
‫געווארן צו רבינו הקוה"ט‬ ‫ָ‬ ‫איז דורך די ידידות נתקרב‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫וועלןוועג‪ .‬קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫אויסגעטרעטענעם‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי‬
‫זעלבן‬ ‫אויף'ן‬ ‫בעקעריי‬ ‫מצה‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫די‬ ‫ווייטער‬ ‫פירט‬ ‫ער‬ ‫און‬ ‫זי"ע‪,‬‬
‫שפעטער איז דער ר'‬ ‫טמאר זי"ע‪ַ .‬א שטיק צייט ּ‬ ‫מסא ַ‬ ‫ַ‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫ריזאנע‪ ,‬און ער‬ ‫טוסאן‪ַ ,‬א ָ‬ ‫ָ‬ ‫בעריש ַאריבער וואוינען אין‬ ‫האט אונז געגעבן רשות בחפץ לב ַארויסצונעמען‬ ‫הרה"ג ר' דוד שליט"א‪ ,‬דער מנהל בית האופה‪ָ ,‬‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫ז‬ ‫א‬
‫ַ‬ ‫ז"ל‬ ‫זענבערג‬ ‫רא‬
‫ָ‬ ‫יודא‬ ‫ר'‬ ‫הרה"ח‬ ‫ר‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫דערציילט‬ ‫ט‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫באזירט רוב חלקים פון דעם ַארטיקל‪ ,‬כדי לזכות את‬ ‫האבן ַ‬ ‫וואס מיר ָ‬ ‫שטיקלעך פון די תשובה‪ ,‬אויף ָ‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫זומער‬ ‫רעגענען‬ ‫ל‬ ‫זא‬
‫ָ‬ ‫עס‬ ‫ז‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫זעלטן‬ ‫זיך‬ ‫כט‬ ‫מא‬‫ַ‬ ‫ן‬‫טוסא‬
‫ָ‬ ‫אין‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ביי די‬ ‫ַלע לו‪.‬‬
‫אונזחןא חן‬ ‫תשואות‬ ‫הרבים‪ .‬פירן‬
‫קנא ַקערקעס וואָס‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫ווען‬ ‫שניידן‬ ‫ר'ן‬ ‫בעפא‬
‫ָ‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫רגן‬ ‫זא‬
‫ָ‬ ‫נישט‬ ‫זיך‬ ‫רף‬ ‫מ'דא‬
‫ַ‬ ‫לד‬ ‫וויבא‬
‫ַ‬ ‫—‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫לעצטעווייץ‬
‫צייטן‬ ‫וכדומה‪ ,‬און די‬ ‫זיך אָן די‬ ‫גערעגנט‬
‫שטרענגען מיר‬ ‫מאל‬‫די לעצטע ָ‬ ‫האאטַקע‬ ‫עס טָ‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫הידורַגטע‬
‫מער ַאגעווא‬ ‫קעןוויעס זיין‬ ‫ממילאמיט‬ ‫רויס שענער‬
‫ַרויסצוקומען‬ ‫אויך ַא א‬ ‫קומעןיעצט‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫מצות‪.‬‬ ‫ַלן‪,‬דיוואָס‬ ‫פאר‬‫בייפ ַא‬
‫שניידן די ווייץ‬ ‫קומענדיגע מאָדע‬‫ביים‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫תשכ"ו‪-‬קיין‬
‫ס'איז נישט‬ ‫ווייל מצות‬ ‫פאר די‬ ‫אוןאיזַ‬ ‫רובירטאָס‬
‫ערלויבט‪ .‬ד‬ ‫טאקע ּפ‬ ‫מען ַ‬ ‫—טאיין‬ ‫הא‬
‫כמהָלן — — ָ‬ ‫אחתַלע זא‬‫ַפעלןעלא ַז א‬
‫קשיות‪.‬‬‫זעלכעָל בא‬
‫ַפרידיגונג‪ַ ".‬א זא‬
‫וועטאאויפברענגן‬ ‫קטןפיל ב‬ ‫פאמיר‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט ַ‬ ‫ָנע פון‬ ‫ַריזאחלק‬ ‫איןא ַאגרויס‬ ‫וואוָלירן‬‫קאָנטרא‬ ‫וואָס‬
‫ר'‬ ‫הרה"ח‬ ‫ווייץ‪.‬‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫די‬ ‫שניידן‬ ‫נגען‬ ‫הינגעגא‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫מען‬ ‫איז‬ ‫תשכ"ז‬ ‫ווייסט‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫מען‬ ‫ווען‬ ‫מענשטעל‬ ‫צוזא‬
‫ַ‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫עס‬ ‫איז‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫וכמה‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫ישיבה‪,‬א און‬
‫ָּפלייגן‬ ‫ַרפן א ַר‬ ‫איןאדי‬ ‫געלערנט ד‬
‫אייןלטזייט ווען‬ ‫דעמא‬
‫און ָ‬ ‫האט‬ ‫שליט"א ָ‬ ‫תנאי נישט‬ ‫נדערעאָרן דוד‬ ‫מיט ַא א ַ קל‬ ‫גאנץ‬ ‫אינטערוויו ַ‬
‫נדעלט זיך פון צוויי‬ ‫רעדן די‬ ‫הא‬‫עסצו ַ‬ ‫ניט ַאאזַמאָל‬
‫קלאר‬‫ביזַסט מיר ָ‬ ‫נע ּפא‬ ‫ריזאעס‬
‫דעםפון ַא— ָ‬ ‫סתירה‬ ‫זוי‪-‬גערופענע פון‬
‫וועט הנאה האָבן‬ ‫איר די ַא‬ ‫הערנדיג‬ ‫זיכער א ַז‬
‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫הוראות‬ ‫פון‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫זכרונות‬ ‫רצייכענטע‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫ך‬ ‫נא‬‫ָ‬ ‫זיך‬ ‫ט‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫ער‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫ערטער‪.‬‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫ז‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫גן‬ ‫זא‬
‫ָ‬ ‫ווען‬ ‫ל‬ ‫זא‬
‫ָ‬ ‫איינער‬ ‫ווען‬ ‫ווי‬ ‫ר‬ ‫פא‬
‫ָ‬ ‫עס‬ ‫קומט‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬ ‫ריזאנע‪,‬‬
‫ַא ָ‬
‫פארשידענע‬ ‫מיטלען!" געגעבן איבער ַ‬ ‫האט‬ ‫הקוה"ט זי"ע ָ‬ ‫אויב איך‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגןרבינו‬ ‫געווען נישט ווייניג שלום בית‬ ‫גורםרנישט‬ ‫גא‬‫דאס איז ָ‬ ‫יארק — ָ‬ ‫מ'האט געשניטן ווייץ אין ניו ָ‬ ‫ָ‬
‫טוסאן‪.‬‬
‫ָ‬ ‫פארן שניידן קיין‬ ‫ָנעזיך הא ַלטן צו דעם‪ ".‬ענינים‪ ,‬בשייכות מיט'ן ָ‬ ‫וועל‬ ‫א‬ ‫ַריז‬ ‫א‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫ס'ז‬‫אין‬ ‫רעגן‬
‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫‬ ‫‬‫מיר‬ ‫ביי‬ ‫געשניטן‬
‫ָבלעמען‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫ּפר‬ ‫מ'הא‬
‫ָ‬ ‫וואו‬
‫פרויען‬ ‫נונג‬ ‫א‬
‫מיר‬‫ַ‬ ‫קיין‬ ‫ָס‬ ‫נישט‬
‫א‬ ‫וו‬ ‫ט‬
‫ַנג‬ ‫א‬ ‫הא‬
‫ָ‬
‫ל‬ ‫מען‬
‫שוין‬ ‫גט‪.‬‬
‫גוטן‪,‬‬ ‫געזא‬
‫אַ ָ‬
‫זענען‬ ‫אריזאנע‪,‬‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬‫אין‬ ‫שניידן‬ ‫נגעהויבן‬ ‫א‬
‫ָ‬ ‫האט‬ ‫מען‬ ‫ווען‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫‪,‬‬‫פעלא‬
‫ָ‬ ‫בא‬
‫ָ‬
‫נישט‬ ‫פון‬ ‫זיין‬‫די‬ ‫קען‬ ‫אונטער‬‫רק‬ ‫יא‬
‫ָ‬ ‫ניו‬ ‫געגנט‪.‬‬
‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫רט‬ ‫סא‬
‫ווער‬‫ָ‬ ‫וועלכע‬
‫זיך‬ ‫וואונדערן‬‫און‬
‫נישט געהאט‬ ‫האט‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫שיין‪,‬‬ ‫זייער‬ ‫געווען‬ ‫ווייץ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ז‬‫א‬‫ַ‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬‫פזמון‬ ‫דעם‬ ‫געקויפט‬ ‫פ‬ ‫ּ‬ ‫א‬‫ָ‬ ‫בן‬ ‫הא‬
‫ָ‬ ‫מענטשן‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫פון‬ ‫זיין‬ ‫קען‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫נד‪,‬‬ ‫איילא‬
‫ַ‬ ‫נג‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬‫לא‬
‫ָ‬ ‫פון‬ ‫זיין‬ ‫קען‬ ‫עס‬
‫קיין מבוקעות און מצומחות‪ ,‬און ערליכע אידן האבן זיך‬ ‫איזַלן?נישט ריכטיג‪.‬‬ ‫בייפא‬‫ס‬ ‫דא‬
‫ָ‬ ‫בער‬ ‫א‬
‫ָ‬ ‫נישט‪,‬‬ ‫רעגנט‬ ‫נע‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫ריזא‬
‫ָ‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫גענטן‬ ‫ליגע‬ ‫פילצא‬
‫ָ‬ ‫ך‬ ‫נא‬‫ָ‬ ‫פון‬ ‫זיין‬ ‫קען‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫קיוז‪,‬‬ ‫סירא‬
‫ַ‬
‫טויש‬‫אזעלכע‬ ‫טרעפן דעם‬ ‫שטענדיג אויס‬ ‫געלונגען צו‬ ‫"מיראיזנוצן‬ ‫זייער געפרייט אז עס‬ ‫האט‬ ‫יארק ָ‬ ‫זאגן ַאז אין ניו ָ‬ ‫אויךאייך ָ‬ ‫מ'זאל‬ ‫ַרשטיי ָ‬ ‫ונקט ווי‬ ‫"איך ּפפא‬
‫און די צווייטע‪.‬עס איז‬ ‫ַנדערע בייפאַלן‪,‬‬ ‫מיט אלאזה‪.‬‬ ‫וואס מלאאָלקרב זה‬ ‫ָ‬
‫יעדע‬
‫בויען‬
‫מפרסם‬ ‫דעמאלט"מיר‬ ‫ָגט ושתי‪,‬‬ ‫מען‬ ‫האט זא‬ ‫סעזאָן‪",‬‬ ‫איןאויך‬ ‫וועט סוד א ַז מיר נוצן‬
‫מהודר'דיגע ווייץ‪.‬‬ ‫סיטיַלטער‬ ‫דיא ַן א‬‫ס'איז‬ ‫"אָה‪,‬‬
‫איינוואוינער אין‬ ‫זייערן‬
‫געשנייט‪ ,‬און ַא‬ ‫ג‬ ‫פרייטא‬
‫ָ‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און‬ ‫נץ‬ ‫גא‬
‫ַ‬ ‫גלייך‬ ‫ווי‬ ‫נע‪,‬‬ ‫ריזא‬
‫ָ‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫הכולל‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬ ‫שם‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫גן‬ ‫זא‬
‫ָ‬ ‫ס‬ ‫דא‬ ‫ָ‬
‫פרויענישע‬
‫צו באקומען‬ ‫ַטירליכע‬
‫עסאאיז דא‬ ‫די נ‬ ‫אויך אויף‬
‫מודעות אז‬ ‫פארשידענע‬ ‫פריער‪,‬‬ ‫געווען‬‫שניי פון יאָרן‬ ‫ברעקלאָדעס‬
‫קייןַלטע מ‬ ‫געזעןדי א‬‫איבער‬ ‫צרותט נישט‬ ‫הא‬
‫אידישעאיר ָ‬ ‫וואונדערן ַאז‬
‫ַרלענגערן‬ ‫שטרעבן דיצו פא זיך‬ ‫טשיקאווער‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫גרויסעאיז פיל‬
‫כבוד‬ ‫אונזאייןאַשכינות‪,‬‬ ‫איז אין‬ ‫ס'איז‬ ‫ריזאנע‬‫צווייטן‪ָ .‬‬
‫ַא‬
‫פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫ַפטן‬ ‫א‬ ‫אייגנש‬
‫די מהודר'דיגע ווייץ פון אריזאנע‪.‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫מען‬ ‫בעסערט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ָר‬
‫געשנייט ווייט ַארויף אין וועסטערן ניו‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫דעריבערטהאָב איך‬ ‫הא‬
‫יא עס ָ‬ ‫רק‪ַ,‬נגן —‬
‫גלות‪ָ .‬‬ ‫יא לא‬ ‫אינעםָ‬
‫שטח ווי ניו‬ ‫ַקענען‬ ‫א אין‬ ‫גרויס‬
‫ּפערזענליךזויצו ב‬
‫דא ּפעלט ַא‬ ‫איז ָ‬ ‫סטעיט זיך‬
‫און זכי'‬
‫זייער‬
‫אויףבאקן‬ ‫משפחה‪ ,‬און‬
‫אנגעהויבן‬ ‫און האט‬ ‫חבר'טעס מען‬‫"צוםשפעטער ווען‬ ‫אונז ושתי‪.‬אבער‬ ‫נטרעאלער‬‫ערקלערט ַ‬ ‫מא‬
‫נעבן די ָ‬ ‫יאןאויס‪",‬‬ ‫רא ָ‬
‫ָמיטע ַ‬‫נדאק‬ ‫נדריא ַ‬‫ָדעס–ק ָא‬ ‫ביים ַא‬
‫רק‪,‬די מא‬ ‫מיט‬‫יא‬
‫ַראייניגט ָ‬ ‫מעריקע‪ .‬די‬ ‫רודעראין ַא זיך פא‬ ‫בייםסטעיט‬ ‫גרעסטע‬ ‫שטייען‬ ‫זעקסטע‬ ‫וועלכע‬ ‫מיטאוןדיאיז די‬
‫גליון ג'‬
‫איזאָס‬
‫ניי‪ ,‬וו‬ ‫איזעס‬ ‫ארויסגעשטעלטָס אז‬
‫נייגעריגקייט צו זען ווא‬ ‫ווייץ‪ ,‬האט זיך‬ ‫מיט ּפדיא ַּפס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע‬ ‫גרעניץ‪ ...‬די מאָדעס און‬ ‫דרייסיג פא ַרשּפרייטן‬ ‫און העלפן‬ ‫טיילטדריי צו‬ ‫אין זיך‬ ‫ביטע‬ ‫פארמאגט‬
‫אריזאנעדי וועלט‪.‬‬ ‫סטעיטַר]דרייען‬ ‫און [פא‬
‫ָגט‪".‬‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫יענער‬ ‫ָס‬
‫זייער שווער צו וועלגערן דערמיט‪ ,‬און מען האט דאס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫און‬ ‫"אין"‪,‬‬ ‫איז‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַנגען‬ ‫איןַרומגעגא‬ ‫איז א‬
‫איזָס ַאז‬
‫קט דא‬ ‫פאאָר‪,‬‬‫דערדי הַ‬
‫סיטיס‪ .‬אין‬ ‫אונזערע‬ ‫האט ‪33‬‬ ‫אידןנע איןָ‬
‫ריזא‬
‫דיא ָ‬ ‫זיין ַאהא ַלטן ַ‬ ‫דערמיט‬ ‫ריזאנע קען‬ ‫ענין‪ָ .‬‬ ‫דעםביז ַא‬ ‫ריזאנע‬ ‫איבער ָ‬‫געפילןפון ַא‬
‫אייערעסיטיס‪.‬‬ ‫מיטקלענערע‬
‫געשניטןַב‪",‬‬
‫געניטע שטא‬ ‫מען האט‬ ‫זייער א ַ‬ ‫ווייץ וואס‬ ‫מיטהאָבן‬ ‫געדארפטָטאויסמישן"מיר‬ ‫צוריק נאָר דא ַן הא‬ ‫אינטשעס‬ ‫ָנציג יאָר‬
‫אוןא ‪24‬‬ ‫בערך‪16‬צוו‬
‫סאך‪ ,‬צווישן‬ ‫כט סיטיס רעגט ַא ַ‬ ‫ַא‬
‫לענגער‪".‬‬ ‫עס‬
‫ַּפעסז ווי‬‫קלאר ַא‬‫פון איז ל ָא‬ ‫חילוק פון ‪ 500‬מייל‪ ,‬אויב נישט מער‪ .‬עס‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫מען געד‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫אין לאנג איילענד‪ .‬דעמאלט האבן פארשידענע מענטשן‬ ‫‪ 10-15‬אינטשעס ַא‬ ‫סיטיס רעגנט‬ ‫ָכטער פון‬ ‫דרייצן‬ ‫געטרייעאיןטא‬‫יאר;‬ ‫בין א ַ ַא ָ‬ ‫ריזאנע‪,‬‬ ‫ריזאנע ביז ַא"איךָ‬ ‫נישט שייך צו פרעגן סתירות פון ַא ָ‬
‫ווייץ‪.‬א ַרבעטן אויף‬ ‫אריזאנע"מיר‬ ‫נוצןבדיאָבלגאָם‪.‬‬ ‫מיטפוןאיר‬ ‫היינט איז‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫צוריקגעהאלטן‬ ‫קענען און זיך‬ ‫זאלשּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן ָ‬
‫נצוזייען און עס‬ ‫אויף ָא א‬ ‫גענוגהמן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬‬‫וואסשאאיז‬ ‫יאזר‪,‬אָגטָ‬ ‫די המן‪ָ",‬‬ ‫רדרייעןא ַטן‬
‫פאמיין ט‬ ‫און ַ‬ ‫און בלויז ווער עס זוכט צו צומישן‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪82‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫האט נישט קיין‬ ‫מען גייט צו אן אנדערן פלאץ‪ ,‬און מען ָ‬ ‫האבן פיל‬ ‫וואס מ'קען ָ‬ ‫ערנסטע בירורים‪ ,‬און אין די צייט ָ‬ ‫אין די יארן תשל"א און תשל"ב האט מען נאכאמאל‬
‫ַ‬
‫שעבוד צו נעמען דוקא פון דעם פעלד‪.‬‬ ‫מהודר'דיגער ווייצן‪.‬‬ ‫דעמאלט‬ ‫ָ‬ ‫געשניטן אין אריזאנע‪ .‬הרה"ח ר' דוד איז שוין‬
‫פלאנצט איין אין די‬ ‫גאר ַאנדערש איז ָאבער אז מען ַ‬ ‫ָ‬ ‫האט מען‬ ‫רוואס ָאנהייב ָ‬ ‫פא ָ‬ ‫טאקע די סיבה ַ‬ ‫דאס איז ַ‬ ‫ָ‬ ‫געארבעט אין די‬ ‫האט שוין ַ‬ ‫אינגערמאן און ָ‬ ‫ַ‬ ‫געווען ַא‬
‫ריזאנע מצות‬
‫האט‬ ‫ווייטע אריזאנע‪ ,‬אין ספעציעלע פעלדער וואס מען ָ‬ ‫וואסערט‬ ‫בא ַ‬ ‫ּפרובירט איינצורעדן ַאז די פעלדער ווערן ַ‬ ‫מיטגעהאלטן די ַאקטיוויטעטן ַארום‬ ‫ַ‬ ‫האט‬ ‫בעקעריי‪ ,‬און ָ‬
‫כדאי‬ ‫ּפרייז‪ ,‬איז עס‬
‫אינוועסטירט‬ ‫צוועק‪,‬אָלאוןא ַ מען‬ ‫דעםָסט א ַמ‬ ‫עס קא‬ ‫מאכן פאר‬ ‫אויף‬ ‫רערן‪ .‬נעמען אין דעם וואָס דער קרוין‬
‫געלאזט‬ ‫אונטערערדישעא ַזוי‬
‫יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬ווי‬ ‫סּפעציעלע דורך‬ ‫האטא ַעס ָאבער‬ ‫קליידער ָ‬‫טוסאן‪ .‬מען‬ ‫געשעפטן‪ָ ,‬‬ ‫ווייץ אין‬ ‫אוןדישיך‬ ‫שניידן‬‫קליידער‬ ‫דאס‬ ‫די ָ‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫שוין‬ ‫כ'רעד‬
‫דערין גרויסע געלטער דורכאויס די גאנצע צייט‪ ,‬ווי‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫ַרט‬ ‫א‬ ‫ַרנ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מרדכי'ס‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬
‫האט זיך ווייטער‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬
‫וויבאלד עס ָ‬ ‫ַכערס‪,‬‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬
‫שפעטער אויפגעגעגעבן‪,‬‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫א‬ ‫ַבריק‬‫פא ּ‬
‫האט‬ ‫אויך איז מען שטענדיג מפרסם פאר יעדן אז מען ָ‬ ‫מיין‬ ‫איז‬ ‫ער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫געמיינט‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬ ‫זיך‬ ‫שטעקט‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פון‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫לעכעריגע‬ ‫ַנען‬ ‫א‬
‫ַארויסגעשטעלט ַאז עס איז שווער געווען צו ארבעטן‬‫שּפ‬ ‫מיר‬ ‫גלייכן‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬
‫האט‬ ‫דארט ָ‬ ‫ווייץ‪ָ .‬‬ ‫אייערע‬
‫אריזאנע‬ ‫זענען‬ ‫וואָס‬
‫מהודר'דיגסט‬ ‫די בא ַגאָסן‬
‫חשוב'סטע‬ ‫אאָרַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך‬ ‫היי‪-‬י ט‬ ‫ָנע און‬ ‫"שיין"?‬ ‫ַריזא‬ ‫צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪ ,‬אַרויס אַן  ‬
‫אונטערהעמדאאיז‬ ‫דערמיט‪.‬‬ ‫זיי איין‬
‫אפילו‬ ‫פעלד?‬‫פעלדער‪.‬‬ ‫די א ַזא ַ‬ ‫נוצןאין‬ ‫ַנדלען‬ ‫ביים הא‬
‫נגיעה צו‬ ‫מען שוין ַא געפערליכע‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬
‫געזאגט‬ ‫ָ‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬
‫וואס ווי‬ ‫פון‬
‫טוסאן‪ָ ,‬‬ ‫ָ‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬
‫דאס איז ַאלעס געווען אין‬ ‫וועגן‬ ‫אויסריידן‬ ‫מיט ָ‬
‫זייןמען שוין‬ ‫פוןוועט‬ ‫פעלד‪,‬‬ ‫מאכט זיך א"דישאלה אויפ'ן‬ ‫חילוק‬ ‫דעם עס‬ ‫קעַסערן ווען‬ ‫ַרווא‬ ‫טא ַ‬
‫טא‬ ‫הא פ‬
‫מיר צוָ‬ ‫סיסטעם‬ ‫ּפרובירן‬ ‫פריערדיגע‬ ‫פונעם‬ ‫ַנעןז די‬ ‫שּפיציגע שיך וואָס דערמא‬
‫איינזעענדיג ַא‬ ‫קאציע‬ ‫ווא ַ‬ ‫הין אויףא ַז ַ‬ ‫נישט‬ ‫גייען ַא‬ ‫אפילו‬ ‫וואס‬‫ס'איז ָ‬‫מענטשן‬ ‫און א ַז‬ ‫פרנסהרט‪.‬‬
‫דא‬
‫רעגנט ָ‬ ‫זייער‬
‫שטענדיג‬ ‫שוועריגקייט‬
‫פוןנישט‬ ‫דאך‬ ‫ָראויס‪ָ ,‬‬
‫וויילאמ'קען‬ ‫תירוצים‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫ָּפ–צודעק‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫געהעריגע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫"הענסל‬ ‫אינעם‬ ‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫הילף‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫בקיצור‪,‬‬ ‫געפערליך‪.‬‬
‫נישט‬ ‫טריט פ‬ ‫אפירזוכן ַאלע קולות אוןאיין‬ ‫היי‪-‬יאר געטוישט ווי ַאזוי‬ ‫ָ‬ ‫האט מען‬ ‫נישט געטויגט‪ָ ,‬‬ ‫מאל‬‫סאך ָ‬ ‫מאכן ַא ַ‬ ‫וועלן ַאלע מעיד זיין ַאז עס קען זיך ַ‬
‫מוטשעטמעןמיך‬ ‫נאכדעם וואס‬ ‫קיין רגע‪,‬‬ ‫אוןָפןבפרט‬ ‫שלא‬ ‫גיין אויף אן אנדערן פלאץ‪,‬‬ ‫וואס מען נוצט אין די‬ ‫"שיין"?סערט די ווייץ פעלדער ָ‬ ‫ווא‬
‫מ'בא ַ‬ ‫ַ‬ ‫און איז‬ ‫מעשה'לע‬ ‫מאל ַא רעגנדיגער וועטער‬ ‫אויף ַא ָ‬ ‫ווייט‪".‬‬ ‫צייט‬ ‫מען אָן‬ ‫קומט ָ‬
‫וואך‬ ‫ַא‬
‫ָזע‬ ‫א‬ ‫טעם'ל‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָדער‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫פרעגן‬ ‫איר‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַגע‬ ‫א‬ ‫פר‬ ‫"די ַ‬
‫דערין‪.‬ושתי‪" .‬מיר‬ ‫געלט זאָגט‬ ‫אזויפילאויס‪",‬‬ ‫האט שוין איינגעשטעקטא ַביסל‬ ‫וואסער ווי ַא‬ ‫נשטאט ָאנפולן דעם פעלד מיט ַ‬ ‫ָ‬ ‫מצות‪ַ .‬א‬ ‫דאס איז ַאן ָארט וואו מען קען‬ ‫שטארקע רעגנס‪ָ .‬‬
‫אויף‬‫מעזיבוזשער רב‬
‫שטענדיג א ַרבעטן‬ ‫ווערטער פונעם‬ ‫אויף די דערמאנטע דא ַרפן‬ ‫שפריצט מען עס כסדר פון אויבען‪.‬‬ ‫בא ּ‬ ‫זענעןּפול‪ַ ,‬‬ ‫בלויז וואָססווימינג‬ ‫צירונגען‬‫צעלאדיַכטמעלה איז‬ ‫וואקסן‪.‬‬ ‫זאלאָך‪",‬‬ ‫אונז נ‬ ‫אז עס‬ ‫איינפלאנצןא ַנצן‬
‫די וואָס ט‬
‫ָנגען‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫ָז‬ ‫א‬ ‫גל‬ ‫פשוט'ע‬ ‫עס‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיי‬ ‫"פרעגט‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫זיך שא‬
‫היי‪-‬אָל‬
‫אויפא ַמ‬‫מנביא"‪.‬‬ ‫עדיףאָנטן‬ ‫זאגן "חכם‬
‫ַרשידענע פר‬ ‫שליט"א קען מען איצטפא‬ ‫הארבערער‬ ‫דא איז ָאבער אונטערגעקומען ַא פיל ַ‬ ‫ָ‬ ‫געווען ַאז בעפאר'ן שניט מאכט זיך זעלטענער אז עס‬
‫פיס‪,‬מצה‬ ‫די פון‬ ‫שאלה‬ ‫ָדער‬ ‫א‬ ‫ַרצע‬ ‫א‬ ‫שוו‬ ‫אויף‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫שנעל‪...‬‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫צעשּפרייט‬
‫אויף‬ ‫שווערע ביז‬‫זאפון קאָּפ‬ ‫—ַ‬ ‫געמאכט ַא‬ ‫ַ‬ ‫האט זיך‬ ‫יאר ָ‬ ‫ָ‬ ‫חשש ווי ביז היינט‪.‬‬ ‫זאל רעגענען‪.‬‬
‫ווייל‬ ‫עס‬ ‫רירט‬ ‫איגנא‬
‫ָ‬ ‫מען‬ ‫בער‬ ‫א‬‫ָ‬ ‫חמץ‪,‬‬ ‫כאוכל‬ ‫מלוחה‬ ‫די‬ ‫סערן‬ ‫ווא‬
‫ַ‬ ‫בא‬
‫ַ‬ ‫צו‬ ‫נוצט‬ ‫מען‬ ‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫סער‬ ‫רויטע שטריק‪ ,‬די איז‬
‫ווא‬
‫ַ‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫ערוואזעלבע‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫דאס‬ ‫קינדער‪ָ ,‬‬ ‫קליידער‪,‬נער ווייץ‪.‬‬ ‫ריזא‬
‫מ'קען נישט אויפגעבן די ַא ָ‬ ‫דא טייך‪ ,‬וועלכע איז‬ ‫רא ַ‬ ‫לא ַ‬‫קא ָ‬ ‫ָלטן קומען פון די ָ‬ ‫ָרןווען מיר ווא‬
‫פעלדער‬ ‫"שיין"?‬
‫זיךא‬ ‫לעצטע י‬ ‫די ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬
‫אין‬ ‫צוריקגעשטא‬
‫ָנע‬ ‫א‬ ‫אויסצוזעןאַריז‬ ‫אַ ‬
‫סערונג‪,‬‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָנצענטרירט‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫ווי‬ ‫זען‬ ‫צו‬ ‫געלעכטער‬ ‫ממש‬
‫שניט‪,‬‬ ‫ווא די‬ ‫באַרב‪ַ ,‬‬‫געטוישטדי דיפא ַ‬ ‫אויך ערמל‪,‬‬ ‫היי‪-‬יאר די‬ ‫ָ‬ ‫האבן זיי שוין‬ ‫ָ‬ ‫פעסארן און‬ ‫ָ‬ ‫רא‬
‫געזאלצענע טייך‪ .‬די גרעסטע ּפ ָ‬ ‫ַ‬ ‫גאר ַא‬ ‫ַ‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫נישטַנצע‬
‫האא ַט גא‬ ‫ס'איז ָ‬
‫פריערדיגער וועג‬ ‫דער סחורה‪...‬‬ ‫צוליב'ן ַאנערקענען ַאז די‬ ‫קלאר‬
‫האבן ַאלע ָ‬ ‫בא ַאמטע אין די געגנט ָ‬ ‫ַאגריקולטור ַ‬ ‫האט מען זיך ָאבער‬ ‫געזאגט‪ָ ,‬‬ ‫יארן‪ ,‬ווי ָ‬ ‫אין די לעצטע ָ‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫קיין מודה‬
‫לייכטע‬ ‫נישטנישט‬ ‫און עס‬ ‫ַכץ מען‬ ‫האט‬‫געטו ָא‬ ‫דעמאלט‬ ‫ָ‬ ‫געטויגט‪ָ ,‬אבער‬ ‫לאזט‬ ‫וואסער טרוקענט זיך אויס‪ָ ,‬‬ ‫געשריבן ַאז ווען די ַ‬ ‫וואס איז ַארום‬ ‫יומא‪ַ ,‬א געגנט ָ‬ ‫גענומען שניידן ווייץ אין ַ‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫טן‪.‬א ַקט מיט‬
‫איזאוןעס‬ ‫מצות‪,‬‬ ‫שאלה'דיגע‬
‫דערפא ַר‬ ‫פעלד‪ ,‬דיאָבער‬ ‫נאר געגעבן דעם ציבור‬ ‫געווען‪ָ ,‬‬ ‫זאלץ‪ .‬ביז איצט‪ ,‬ווען מען‬ ‫מאסן ַ‬ ‫עס איבער גרויסע ָ‬ ‫פון אין ָ‬
‫טוסא‬ ‫יעדער‬ ‫פארן‬ ‫גייט ָ‬‫מייל צו‬ ‫‪240‬א ַזוי‬ ‫ווי‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫מהודרים‪.‬אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫מערסטע אויך‬ ‫פארקויפט ַאלס די טא ַקע‬ ‫עס ַ‬ ‫זאלץ‬ ‫וואסער אויף דער ערד‪ ,‬איז די ַ‬ ‫פלעגט גיסן די ַ‬ ‫"יומא" די איינציגסטע‬ ‫ַ‬ ‫ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬איז‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫געבליבן אויף דער ערד‪ ,‬און אין אויך ַאריין אין דער ערד‪,‬‬ ‫אונטער‪ ,‬נישט‪ .‬שטעלט‬ ‫עס רעגנט‬ ‫קומט‬ ‫אריזאנעאָסוואו‬ ‫איןפרא ַגע וו‬ ‫יעדע‬ ‫שטאט‬ ‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫האט  תמצית הענין‬ ‫וואו ַאביסל דערפון איז ַאריין די ווייץ‪ָ ,‬אבער עס ָ‬ ‫אין "יומא"‪ ,‬וויאזוי‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫ָגישע‬ ‫נישט‬ ‫רעגנטאָלא‬ ‫אונזער ּפסיכ‬ ‫פראגע‪:‬צואויב עס‬ ‫ווענדןדימיר זיך‬ ‫זיך‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫מ'האט‬
‫ָ‬ ‫געשפורט‪ָ .‬אבער איצט‪ ,‬ווען‬ ‫ּ‬ ‫זיך נישט ַאזוי ווייט‬ ‫טרוקן פלאץ‪ ,‬אן קיין‬ ‫ושתי‪,‬א"בלויז‬ ‫וואקסן‪ .‬אויף‬ ‫ערקלערט‬ ‫בכלל‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬
‫קען דארט‬ ‫דעּפא‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬
‫די ַאז מען‬ ‫גרייפן‬ ‫באפון‬ ‫חשבון ַ‬ ‫זיך נישט‬ ‫אויפ'ן‬‫לאזט‬ ‫צום אויספיר‪ ,‬עס ָ‬ ‫וואסער פון אויבען‪ ,‬דירעקט אויף‬ ‫שפריצן די ַ‬ ‫ָאנגעהויבן ּ‬ ‫וואקסן?‬ ‫ַנטיילגענומען‬
‫אוממעגליך ס'זאל‬ ‫ָבן מיר א‬ ‫דאך‬ ‫איזהא‬ ‫וואסער‪,‬אָך‬
‫פאָריגע וו‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫מצהווי‬ ‫אויס‬ ‫שוין פון‬ ‫נדעלט זיךאונז‬ ‫הא פאָלגן‬ ‫עסָס ַ‬ ‫גייט ַאזוי ווייט‪ַ ,‬אז ַאפילוווא‬ ‫זאלץ אויף די ווייצן און עס גייט‬ ‫די ווייצלעך‪ ,‬בלייבט די ַ‬ ‫האט מען‬ ‫ָנווענשאָןגעגנט ָ‬ ‫אין יענע‬ ‫ָגישע קא‬‫איז ַאז‬ ‫ענטפעראָלא‬‫גרויסע ּפסיכ‬ ‫אין א ַדער‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫נוצן די ווייץ‪,‬‬ ‫צוַטן‪".‬‬ ‫נטשלאאסןָלדא‬‫ס‬
‫געטרייע ָ‬ ‫מלוחה‪ ,‬איז מען ווייטער ַא‬ ‫האט זיך ַארויסגעשטעלט‬ ‫מער ַאריין אינעווייניג‪ ,‬און עס ָ‬ ‫'איריגעישאן סיסטעם'‪,‬‬ ‫די ענינים‪ָ .‬‬ ‫עציעלע‬‫ַרומגערעדט‬‫ספ‬‫רבעטא ַא ּ‬ ‫אויסגעאאָבן‬
‫וואו מיר ַה‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫ַסקירן‬
‫דוחק‬ ‫ַרמא‬ ‫טרעפןאא‬ ‫קעןַרפן פ‬ ‫"מירמען דא‬ ‫נאר אויסצופירן‪ .‬אפילו אויב‬ ‫ָ‬ ‫טאריעס‬ ‫רא ָ‬ ‫בא ָ‬ ‫לא ָ‬ ‫פארזוכן‪ ,‬און אויך דורך ַ‬ ‫— סיי פון עס ַ‬ ‫דא טייך צו‬ ‫רא ָ‬ ‫לא ַ‬ ‫פיל ָ‬‫קא‬ ‫ַרויס א ַז זייער‬
‫דערנעבנדיג ָ‬ ‫סער אפון די‬ ‫ווא זיך‬‫שטעלט ַ‬
‫עסציענדיג‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬‫רעכט‪-‬‬ ‫יעדערזאָגט‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫פארשטייטטאדאך‬ ‫הארבן ענין‪ ,‬אונזערע‬ ‫אויף דעם ַ‬ ‫סאדיום‬ ‫מאסן ָ‬ ‫גאר הויכע ָ‬ ‫האבן די ווייץ ָ‬ ‫היי‪-‬יאר ָ‬ ‫ָ‬ ‫— ַאז‬ ‫ַנגל אין זעלבסט–‬ ‫פון א ַ מא‬
‫פעלדער‪.‬‬ ‫ליידן די‬
‫וואסערן‬ ‫מענטשן‬
‫בא ַ‬ ‫ַ‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫צואָס‬‫די וו‬ ‫היטן פון‬
‫צוקומען‬ ‫עכ"פ‬ ‫ַרפן זיך‬ ‫דארף‬ ‫"מיר דא‬‫דענקנדער מענטש אז מען‬ ‫זאלץ‪.‬‬ ‫און ַ‬ ‫אויסגעשטעלט ַאז די ערד‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬ ‫ווייץ פעלדער זענען‬ ‫שא ַץ די און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫אפילו אויף‬ ‫אונזערע‬ ‫אין פסח‬ ‫שטערן‬ ‫ווילןזיך דען‬ ‫רלאזט‬ ‫פא ָ‬ ‫היתרים — ווער ַ‬ ‫זאגן פוסקים‪" ,‬האוכל מצה‬ ‫געזאלצענע מצה‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫אויף‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫גייט ַארויף העכער‪,‬‬ ‫פעלד לויט‬ ‫זיי זיך‬ ‫פונעם‬ ‫אידענטיפיצירן‬
‫אלע פיר זייטן‬ ‫דעריבער‬‫פון‬
‫שטארקע היתרים? א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫ַ‬ ‫גאר‬ ‫ָ‬ ‫מלוחהאיךכאוכל חמץ" (מגן אברהם בשם המרדכי)‪ַ ,‬אז‬ ‫מיט‬ ‫פעלד‬ ‫גאנצן‬ ‫ַרומיגע‬
‫דעם‬ ‫ַלע אןא‬ ‫פולט‬ ‫מען א‬ ‫ַרומיגע‪.‬און אויב‬ ‫בערגלעך‪,‬‬ ‫זייערע א‬ ‫ווי‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪.‬‬
‫וסיגיםאון‬
‫גדרים איידל‪,‬‬ ‫אויסערגעווענליכע א ַביסל‬
‫דאך דורכ'ן עס מא ַכן‬ ‫הנאהממש ווי מען עסט חמץ‪ ,‬ווייל דער טעם און‬ ‫דערַזונדערעס איז‬ ‫בער‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫בערן‪,‬‬ ‫זענען‬
‫מאכן ָ‬ ‫אידן ַ‬ ‫הויך‪ .‬בא‬ ‫גאר אסאך וואסער וואס איז פיר אינטשעסהאָב‬
‫קויפןכןעס‬
‫זא‬
‫אפילו ַ‬ ‫מויל‪,‬א ַלע‬ ‫איןוואָס‬ ‫ָכדעם‬ ‫רנישט‬‫גאָר נא‬ ‫פסח און מ'נעמט כמעטנאָ‬ ‫דאס הייסט ַאז די‬ ‫זאלץ איז מחמץ‪ָ .‬‬ ‫רפקייט פון ַ‬ ‫שא‬
‫ַ‬ ‫פול"‬ ‫"סווימינג‬ ‫זענען אָקסן‪,‬‬
‫גרויסע‬ ‫אויס ווי א‬ ‫ַרומיגע‬ ‫זעט‬ ‫ַלע א‬ ‫פעלד‬‫אויב א‬ ‫גאנצע‬ ‫ניין?‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫האאבןַרבן‬
‫ריכטיגע ָפ‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬ ‫האבן‬ ‫האבן ַאן ערנסטע שאלה פון חמץ‪ ,‬און ַאזוי ָ‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬
‫וואס זענען כשר וישר אפילו לכתחלה‪ ,‬אויב זיי‬ ‫ָ‬ ‫מצותווא ָָס‬ ‫מלבושים‬ ‫איריגעישאן"‬‫אדער א לעיק‪ .‬דאס רופט זיך "פלאדעד סאָרט‬
‫שכלבן—‬ ‫הא‬
‫עלטערן ָ‬ ‫ַרף האָבן‬ ‫אויבאדי‬‫דערפון‪ .‬מ'ד‬
‫געמאכט ָאדער‬ ‫ַ‬ ‫עס נישט ַאליין‬ ‫גע'פסק'נט גדולי דורינו‪.‬‬ ‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫ָמּפערס מיט‬ ‫באוואסערונג‪.‬‬‫מיט דזשא‬ ‫ַרומיגע גייען‬
‫פארפלייצטע‬ ‫א—‬
‫צוביסלעך‪,‬‬
‫מדקדק געווען‬ ‫מען גיין‬ ‫דאאךַרףַאזוי‬ ‫האאבןָל דָ‬ ‫עס נישט געגעסן; אידן א ַָמ‬ ‫דריי‬ ‫צוויי‬ ‫יעדע‬ ‫איך אויך‬
‫וואסער‬ ‫מיט‬ ‫מוז‬
‫פעלד‬ ‫דאסא ַן‬ ‫ערמל‪ ,‬ד‬‫אן‬ ‫פולט‬ ‫ַסטע‬
‫מען‬ ‫געּפא‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬
‫געזען ביי‬‫נישטאָדער‬ ‫אינטש‪,‬‬ ‫מ'האט‬‫אינטשס ביי ָ‬ ‫ווא‬
‫עפעס ָ‬ ‫נישט צו עסן פסח ּ‬ ‫את אשר יגורנו‬ ‫דעם‬ ‫נאכאמאל אַרויס ‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫וואכן; ווען די זאנגען שפראצן‪ ,‬פילט מען עסצי איך‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫גאר ווייטער‬ ‫סענטימעטער ביי‬
‫אונטערקומען ָ‬ ‫די עלטערן‪ ,‬ווייל אפשר קען‬ ‫שוין‬ ‫איז‬ ‫ווייץ‬ ‫שטיוול‪,‬דימוז איך‬
‫גאנצע‬ ‫אפילו ווען‬ ‫צוקנייטשטע‬ ‫מיט וואסער;‬ ‫קלעביגע‪,‬‬ ‫אן‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫נישט? שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיר‬ ‫טראכט‬ ‫וואס מען ַ‬ ‫חששות פון ָ‬ ‫באצייכענען וואס הגה"צ אבדק"ק‬ ‫איז כדי צו ַ‬ ‫וואסער‪,‬‬ ‫מיט‬ ‫אן‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬
‫נאכאמאל‬ ‫איך‬ ‫עס‬ ‫בין‬ ‫מען‬ ‫ַנדערש‬ ‫פולט‬ ‫א‬ ‫גיין‪,‬‬
‫אנגעפולט‪,‬‬‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫אויך‬
‫זייערע פיס און איךעסהאָב‬
‫איזאָס‬
‫ַזעלכע וו‬ ‫א‬
‫וואס מ'זעט ַאז עס‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַלץ‬ ‫א‬ ‫"ס'זענען‬
‫עפעס ָ‬ ‫דארט פון ּ‬ ‫רעדט זיך ָ‬ ‫דא‬
‫גייעןדורך פא ָ‬ ‫הוטן‪.‬חשוב'ע זקני הרבנים וואס‬ ‫שליט"אדי(פון די‬ ‫דעםדי ווייץ‬ ‫וואקסן‪ .‬ווען‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬
‫זאלן קענען ַ‬ ‫שווערסטע‬ ‫אונזער‬
‫וואס איז וויכטיג זיי ָ‬ ‫ַלע‪.‬‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫א ָ‬
‫ָקס‬
‫ַבריצירן‬ ‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬ ‫מעזיבוזביישּפיל‪,‬‬ ‫לעצטן לא ַך‪ .‬צום‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬
‫מ'פארהוילט פונעם ציבור‬ ‫ז‬ ‫אונז‪",‬‬ ‫פון‬‫ַ‬ ‫נישט‬ ‫נאכמער‪,‬‬ ‫זיך‬ ‫ָזן‬ ‫א‬
‫חששות‪ָ .‬‬‫ל‬ ‫דעם מיט‬ ‫נהייב צו פול‬ ‫פרויעןדי טועןשוין‬ ‫פייכטקייט פון‬ ‫די‬ ‫איזהאבן שוין געענדיגט וואקסן און די‬
‫מענטשן‪,‬‬ ‫קלוגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫שּפיץ‬ ‫דעקןָא נאָר‬ ‫יאר) האט‬ ‫פופציגוואָס‬ ‫לשםבערך היטן‬ ‫די ווייץ‬ ‫היטן‬ ‫שניידן‬ ‫צום די‬ ‫זיך אָן‬ ‫די‬
‫וועג‬ ‫אין‬ ‫שטיינער‬ ‫אונז‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫"און‬ ‫נאכאמאל אן‬ ‫ַץ‬ ‫א‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–ש‬
‫מ'האט אפילו נישט‬ ‫ָ‬ ‫ראדוצירט‪ ,‬און‬ ‫אויפ'ןס ווערט ּפ ָ‬ ‫דא‬‫ַלבוועגסַאזוי ָ‬‫ווי‬ ‫פארהדיא‬ ‫עציעלא ַ‬
‫ַזוי‬ ‫ספליגן‬ ‫ווייץאון ּ‬ ‫איינפלאנצןאָּפ‬
‫ק‬ ‫גייןהאָב‬ ‫דאסאיך‬ ‫שייטל‪.‬‬ ‫געזאגט‪ ,‬אז‬
‫צוצודעקן דאָס‬ ‫ווייץ הייבט אן אוועקצוגיין‪ ,‬פולט מען עס צניעות‪,‬‬
‫אונזערע‬ ‫וועגן‬ ‫ַנדערע‬ ‫א‬ ‫אויפקלערן‬ ‫דורך‬ ‫זאל‬‫און עס ָ‬ ‫צו‬ ‫עס אָ ַזוי שנעל נא ַרן‪.‬‬ ‫וואסער‪,‬נישט‬ ‫מיטאָזן זיך‬ ‫און ל‬
‫דא‬
‫נאך חששות עס זענען מעגליך ָ‬ ‫וואסערע ָ‬ ‫הוט ָ‬ ‫דעםנונג‬
‫אויסטוןקיין ַא‬ ‫אינעם‬
‫חורבןביז'ן‬ ‫גרויסערדאָרט‬ ‫שייטל‪ .‬פון‬ ‫ברענגען א‬ ‫אויף‬ ‫ָּפצוטוןקען‬‫אריזאנע‬ ‫אין א‬ ‫מצות זיי‬ ‫סּפעציעלע הנאה‬ ‫זאל נישט אויסטרוקענען א ַ‬
‫כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫האלט עס‪.‬‬‫אמת'ע‬ ‫מ'בא ַ‬
‫איך ַ‬ ‫נאר‬ ‫ָבער ָ‬
‫דערין‪,‬‬ ‫אויףפון די ווייץ‪.‬‬ ‫כשרות‬ ‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫זייגעהעריג פערטיג ווערן‪.‬‬
‫דורך‬ ‫צו‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬א‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪,‬‬
‫מצוה‪,‬קען‬ ‫מצתוואָס‬ ‫בלינד?‬ ‫זענען‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מיטגעברענגט‬ ‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫צו‬ ‫טענה'ן‬
‫נעמעןסערונג‬ ‫מיידלעך‬ ‫די די‬
‫קומעןאיז עס מעגליך ַאז ּפונקט ביי די‬ ‫האטאייגנטליךווי ַאזוי‬ ‫מען א ַָז‬ ‫אייךסדר ַאז‬
‫דערציילן‬ ‫מוזדער‬ ‫דאהי איז‬ ‫ציל–ברעט ָ‬
‫ַלסנגעוויזן ַאז‬ ‫ט ָא‬ ‫האא‬‫הוטןָ‬ ‫ַקע זייערע ער‬ ‫האט זיך נוצן טא‬ ‫מעטאד ָ‬ ‫ָ‬ ‫ווא‬
‫בא ַ‬ ‫נייע ַ‬
‫ַריש?‬
‫זייןא ַאז‬
‫זענען נ‬
‫ַלעזוי קען‬ ‫דוחקים? א‬
‫אויףא ַז נישט‬ ‫מעןזן טון‬ ‫סער —‬ ‫וויאָסרעגן פַ‬ ‫א ַרוו‬ ‫זיי‪ ,‬און פ‬ ‫האמיט‬ ‫פיל זיך ַ‬‫שעמען‬ ‫א ַז ַאזיירייע‬
‫ווי ַא‬ ‫רלא‬
‫פא ָ‬ ‫זיך ַ‬ ‫מעןָפיס‬ ‫זאל‬
‫אונזער א‬ ‫קריגערייעןר'ןאין ָ‬ ‫בעפא‬
‫ָ‬ ‫גרויסעצייט‬ ‫נאר די‬ ‫פעלדער‪ָ,‬ר ָ‬
‫פא‬ ‫אייגענעדי‬
‫קיין דווקא‬ ‫נישטנוצן‬ ‫ָדעס‪ .‬מיר‬ ‫אונזערע מאנישט‬ ‫וואא ַר‬ ‫שאלות‬ ‫רבערע‬
‫געבן‬‫דערויף‪,‬‬‫מסורה א ַלע‬ ‫קייןַז נישט‬ ‫טון א‬ ‫מעןנישט‬ ‫וואָסס קען ָ‬
‫מ'האט‬ ‫עפעסוואָ‬ ‫נישט ּ‬ ‫מ'זאל עסן‬ ‫ַלטן מ'זאָלָ‬ ‫פעלדערהאפון‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫ווייץ‬ ‫די‬ ‫קויפן‬ ‫פ‬‫ּ‬ ‫א‬‫ָ‬ ‫מען‬ ‫גייט‬ ‫שניידן‬ ‫די‬ ‫און‬ ‫‪,‬‬ ‫פ‬ ‫ּ‬ ‫רא‬‫ָ‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫לן‬‫ַלע‬
‫פא‬ ‫ַ‬ ‫ַזויוויס א‬
‫ווא‬
‫ָ‬ ‫אויסזען א‬
‫נגען‬ ‫זא‬
‫ַ‬ ‫דא‬‫ָ‬ ‫לד נישט‬
‫ס'זענען‬ ‫וויבאזיי‬
‫קענען ַ‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫ָלדענע‬
‫מעטאדן‬
‫ָ‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אויף‬
‫נאך מפוקפק'דיגע‬ ‫שכל‬ ‫זייער‬ ‫ַוועק‬ ‫א‬ ‫אונז‬
‫מ'ווייסט נישט וועלכע ָ‬ ‫פעלדהוטן און‬ ‫טשעּפעןַאז א‬ ‫מאכט זיך‬ ‫אויב עסא ַזוי ַ‬ ‫אוןסער און‬ ‫מאווייצלעך טונקען זיך ַאריין אין ַא טייכל פון ַ‬
‫ווא‬ ‫די‬ ‫זיך‬ ‫שטעלן‬ ‫ָך‬ ‫א‬ ‫דערנ‬ ‫און‬ ‫ַמעס‪,‬‬
‫ווייל א ַסא ַך‬ ‫מיט די‬ ‫דעריבער‪ַ,‬ריין‬
‫לייגן מיר א‬ ‫רמערס‪.‬‬ ‫פאַמאָל‬ ‫פורים'דיג‪ .‬אַ‬
‫געווינט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫מען‪:‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬
‫דערין? ווי ַאזוי גיט מען ּפלוצים אויף ַאלע גדרים‬ ‫ז‬ ‫אונז‬ ‫ביי‬ ‫ַץ?‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫וואס‬ ‫פעדערן ָ‬
‫רבע שאלות‪,‬‬ ‫האאָך‬ ‫מיר נַ‬ ‫גאר‬ ‫נאאךָבן ָ‬ ‫און הָ‬‫דורכגעווייקט‪,‬א ַזוי‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪.‬‬ ‫ווערן‬
‫מ'נוצטא ַנצן‬
‫צוליב דעם אינג‬ ‫אויף פסח‪,‬‬ ‫ָבן עס‬ ‫ווייץ‬‫שניידן הא‬‫לאנג צופרויען‬ ‫יארן זיך‬ ‫נוצטַקלען‬ ‫מעןָס ווא‬ ‫הוטן ווא‬ ‫אין די וואס‬
‫גליון ג'‬

‫ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫מען‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫גייען‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ביז‬ ‫ַקטיקן‪,‬‬
‫מ'האטטאבכלל‬ ‫און נא ָָך‬
‫מ'האלט זיך ַאזוי פעסט?‬ ‫ַ‬ ‫וואס‬‫מיטצו א ַ ָ‬ ‫וסיגים‬ ‫צוגעדעקט‬ ‫זיך טויג‬ ‫פעלד‬ ‫דאסאון‬ ‫יאר זעט מען אז‬
‫אויסגעטאָן‬ ‫ּפיצלנע‬ ‫געוויסע‬ ‫ַכן מיר‬ ‫איןאא‬ ‫בערָל מ‬ ‫איזווינט‪ָ ,‬אא ַמא‬ ‫יעדע‬ ‫מיטעס‬ ‫נישט קיין מסורה דערויף און‬
‫האלטן צו די‬ ‫מיראידישע קינדער וועלן זיך זיכער ַ‬ ‫ערליכע‬ ‫מבוקעות טיכל האָבן‬ ‫ָטשפוןקעגן דעם‬ ‫פראבלעמען‬
‫און זיך טיכל‪ .‬כא‬ ‫מאכט‬ ‫עסאָּפ‬ ‫שּפיץ ק‬ ‫נישט —‬ ‫אויפ'ן‬ ‫הפוסקים‪ָ.‬ס ליגןמער‬ ‫געווארן דורך די גדוליהיטן ווא‬ ‫ָ‬ ‫אויסגעארבעט‬ ‫נישטא ַקט‪ַ ".‬‬ ‫צום ט‬
‫לעצט?‬ ‫צום‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫וועט‬ ‫ווער‬ ‫דערפון‪ ,‬צוליב‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיטל‬ ‫מיט'ן‬ ‫זיך‬ ‫ַנוצן‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫"מיר‬
‫זאל דער אייבירשטער‬ ‫ומסורת אבות‪ ,‬ובזכות זה ָ‬ ‫קבלותנישט‬ ‫דערָך איז עס‬ ‫אויף דא‬ ‫אראפאָבער‬ ‫עצות‪,‬‬ ‫פאלן‬ ‫אויך‬ ‫דערפון זאנגען‬ ‫מצומחות‪ַ,‬לןאדער אז‬ ‫ַרפן א ַרויספא‬ ‫שייטלעך דאאון‬ ‫האבן זיך ַאלץ מונע געווען די‬ ‫ערליכע אידן ָ‬
‫ווערן‬ ‫ניצול‬ ‫און‬ ‫דשמיא‬ ‫סייעתא‬ ‫זען‬ ‫ל‬‫מ'זא‬
‫ָ‬ ‫ז‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫העלפן‬ ‫און‬ ‫גוט‬ ‫נישט‬ ‫מער‬ ‫איז‬ ‫ווייץ‬ ‫די‬ ‫אז‬ ‫סתם‬ ‫אדער‬ ‫ערד‪,‬‬ ‫ווי‬ ‫נען‬ ‫רשטא‬
‫ַ‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫זרש‬ ‫נישט‬ ‫בןָגט‬ ‫האזא‬ ‫ָ‬ ‫היופי‪",‬‬
‫און‬ ‫רבעהחן והבל‬
‫חששות‪,‬‬ ‫שקר‬ ‫הייסט ַ‬
‫הא‬ ‫די‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫חמץ‪.‬‬ ‫משהו‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫פון‬ ‫אפילו‬ ‫און‬ ‫פעלד‬ ‫דאס‬ ‫איבער‬ ‫גלייך‬ ‫מען‬ ‫לאזט‬ ‫—‬ ‫ענליכעס‬ ‫קיין‬ ‫ן‬‫א‬‫ָ‬ ‫חששות‬ ‫שקר‬ ‫זעלכע‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬
‫א‬‫ַ‬ ‫געבן‬
‫אין‬ ‫מיר‬
‫ריין‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫טייטשט‪,‬‬
‫זיך‬ ‫זט‬ ‫מ'לא‬
‫ָ‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ָפן‪,‬זוי"ד‬
‫א ַא‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪83‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫יומא פעלדער‬
‫מעטאדן אין די ַ‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫ָ‬ ‫ספעציעלע‬ ‫ּ‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר זיך‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיטלען‪,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ַמגענומענע האָר‪,‬‬
‫אומנאטורליכע‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫געהאאָסן מיט‬
‫דעוועט מיט‬ ‫אים בא ַָג‬ ‫קסןָבאון‬
‫איך הא‬ ‫ווערןווען ַ‬
‫געווא‬ ‫ווייץַרא ַדע‪,‬‬
‫ריזאנע‪ּ ,‬פא‬
‫יומא‪ַ ,‬א ָ‬ ‫קלאר ַאז די ַ‬ ‫דאקומענטן שטעלן ווייטער ָ‬ ‫פאלגנדע ָ‬ ‫די ָ‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬
‫נאך מער ַאז‬ ‫דאס צייגט ָ‬ ‫וואקסן‪ָ .‬‬ ‫דארט קענען ַ‬ ‫זאל ָ‬ ‫זאלץ ַאז עס ָ‬ ‫וועקצואוואשן טייל פון די ַ‬
‫ַ‬ ‫וואסער ַא‬ ‫סאך ַ‬ ‫כעמיקאלן‪ָ ,‬אדער גיסט מען זייער ַא ַ‬ ‫ַ‬

‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איבערגעטייטשט‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫זענען‬ ‫קומענטן‬ ‫דא‬
‫ָ‬ ‫די‬ ‫חמורות‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שאלות‬ ‫פרישע‬ ‫רייע‬ ‫א‬‫ַ‬ ‫זיך‬ ‫מיט‬ ‫ברענגט‬ ‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫מציאות‪,‬‬ ‫משונה'דיגע‬ ‫נייע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫פון‬ ‫דא‬
‫ָ‬ ‫מ'רעדט‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬ ‫שטארקע ּפונקטליכקייט‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫אין אידיש מיט ַא‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫‪From:‬מיר זיצן און‬ ‫נישט א ַז‬ ‫"מיינט‬ ‫זרש‪.‬‬
‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫איך שטוּפ שטענדיג‬ ‫‪Sent:‬‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫ַקטיוו —‬
‫‪Wed.‬‬ ‫‪ March‬א‬
‫‪ 23, 2011 2:03 PM‬שטא ַרק‬
‫האף ַאז דו קענסט מיר העלפן‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬ ‫איך ָ‬
‫פראגע‪:‬‬ ‫ַ‬

‫‪To: kltnbch@ag.arizona.edu Subject: Growing wheat in Arizona‬‬ ‫אישו‪.‬‬ ‫ן‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫רשטיין‬ ‫פא‬ ‫ַ‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫ריזאנע איז ַא טרוקענע‪ ,‬ווייניג רעגן‬ ‫ַא ָ‬
‫‪ַDear‬רבעט יעדעס‬ ‫‪Mr.‬עס א‬ ‫‪Colin‬אָדע‪.‬‬
‫מען די מ‬ ‫‪Kaltenbach,‬‬
‫טוישט‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬ ‫דא ַא שפע פון ווייץ און‬ ‫דאך איז ָ‬ ‫געגנט‪ָ ,‬‬
‫אויסער דעם‪,‬‬ ‫‪ I hope‬‬ ‫ַם! און‬ ‫‪you‬‬ ‫‪ָhelp‬ן ‪can‬‬
‫אויסנא‬ ‫‪me understand‬מאָל א‬‫מ'וועט אָננעמען‬ ‫ָמער ‪an‬‬
‫‪issue.‬‬‫געווא ַגט‪ ,‬און טא‬ ‫וואקסן‬ ‫וואס ַ‬ ‫סאך ַאנדערע געוואוקסן ָ‬ ‫ַא ַ‬
‫‪ Arizona‬צו ּפייניגן‬
‫זייטיגע הנאה‬ ‫‪little‬מיר‪dry‬א ַ ‪is a‬‬ ‫‪rain area,‬האָבן‬
‫פרויען זיך‬ ‫‪yet there‬‬ ‫וועלן די‬ ‫‪is an‬‬‫‪abundance‬א ַגן‬
‫‪ of wheat & many‬מיינע פאָרשל‬ ‫וואסערונג‪ .‬אויסער רעדן‬ ‫בא ַ‬ ‫דארט מיט ַ‬ ‫ָ‬
‫מיט אונזערע‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫גענצליך‬
‫‪other crops grown there with irrigation. Besides not having much rain to‬‬ ‫און‬ ‫אונז‬ ‫פון‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫אויסל‬ ‫פשוט‬ ‫סאך רעגן‪,‬‬ ‫נישטא ַא ַ‬ ‫ָ‬ ‫וועגן דעם ַאז עס איז‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫‪speak of, the evaporation rate is very high, especially in Yuma.‬‬ ‫זייער‬ ‫טע‬ ‫רא‬
‫ַ‬ ‫ונג‬ ‫אויסוועפ‬
‫ּ‬ ‫וואסער‬ ‫איז די ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫‪Isn't‬שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫‪there‬ווי א ַ‬
‫‪high‬א‪ַa‬קלט זיך‬ ‫‪content‬מען וו‬ ‫וואָס‬ ‫‪of‬‬
‫‪natural‬דער‬
‫‪ground‬ביישּפיל‪,‬‬ ‫צופרידן‪ .‬צום‬ ‫געווען‪salt?,‬‬ ‫סוף‪how‬‬ ‫‪do the plants‬‬ ‫יומא‪.‬‬
‫ספעציעל אין ַ‬ ‫הויך‪ּ ,‬‬
‫‪ָcompensate‬ל קומט מען‬
‫‪for‬טון די פיס‪ .‬א ַמא‬ ‫‪ that‬צו‬ ‫‪salt, are‬זיי וויי‬ ‫‪there‬‬
‫שווא ַרץ‬ ‫‪additional‬מיט‬
‫‪ chemicals‬מא ַכן בלוי‬
‫‪used to balance it‬איינפא ַל פון‬ ‫טעמעס‪,‬‬ ‫קטועלע‬
‫פון‬ ‫לט‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫אינהא‬‫ַ‬ ‫איבער‬ ‫שמועסן‬
‫הויכער‬ ‫קורצע‬
‫קיין‬ ‫נישטא‬
‫ָ‬ ‫איז‬
‫?‪ָout‬לע שעסלעך‪,‬‬ ‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמא‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬‫רשידענע די ַ‬
‫פאזוי טוען‬ ‫ווי ַא‬ ‫לץ? פון‬ ‫רומגענומען‬ ‫נאטורליכע ַאערד ַ‬
‫זא‬ ‫ַ‬
‫‪  I'm‬סיבה וואָס‬ ‫‪sure you see where I'm going, I hope you can give me clarity, or refer me‬‬
‫ַלגעמיינע‬ ‫א‬ ‫די‬ ‫אויסער‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫קיין‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַכט‬ ‫א‬ ‫אויסגעל‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫לץ‪.‬‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫די‬ ‫ר‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫ענסירן‬ ‫מפ‬‫ּ‬ ‫קא‬ ‫ָ‬ ‫געוואוקסן‬
‫‪ to‬עס פשוט‬ ‫ּפייניגט‬
‫‪someone‬‬ ‫אונטער דעם‪,‬‬ ‫‪that can.‬‬ ‫ליגט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫דאס צו‬ ‫כעמיקאלן ָ‬ ‫ַ‬ ‫צוגאב‬ ‫ָ‬ ‫נוצט מען‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לץ)?יצא‬ ‫ס'איז‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫(די ווען‬
‫מער‬ ‫נצירן זמן‬ ‫פורים‪ ,‬א ַ‬ ‫לא‬ ‫בא ַ‬ ‫לכבוד ַ‬
‫‪ Thank you, Yehuda Shain‬‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אינטערוויו מיט די הויכע‬ ‫א ַ זעלטענעענטפער‪:‬‬
‫‪ַFrom:‬קנהז‪" .‬מיר‬‫‪Mike‬זיך שא‬ ‫ ‪ַOttman‬רימט‬
‫‪ Date:‬פעלד‪ ",‬בא‬ ‫‪3/24/2011‬‬
‫מיינען און‬ ‫פיל‪12:54:59‬‬
‫שטערקער ווי זיי‬ ‫‪P.M.‬‬‫כח איז‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬
‫זאלץ אין‬‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫אינהאלט פון ַ‬ ‫די‬ ‫ביי‬
‫ַ‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אונז‬
‫דא ַא הויכער‬ ‫פירן‬ ‫ס'איזאָס ָ‬ ‫קנא ַקערקעס וו‬
‫‪ To:‬אָבער דאָך‬ ‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫געזען‪,‬‬ ‫האָבן שוין א ַסא ַך‬ ‫‪ Subject:‬לעצטע‬ ‫‪Re:‬האָבן דאָס‬ ‫‪Growing‬סוף‬
‫מיר וועלן צום‬ ‫‪ָArizona‬בן‪in‬א ַ‪wheat‬‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז הא‬
‫וואסערונג‬ ‫בא ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ריזאנע‪ַ .‬‬ ‫זאמדען אין ַא ָ‬ ‫סאך ַ‬ ‫ַא ַ‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫שןווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫ווא‬
‫רויסצוא ַ‬
‫פרויען‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫ָליגע‬ ‫גענוצטא ַא‬ ‫ווערטא ַן ערשטמ‬ ‫דערגרייכט‬ ‫וואסער‬ ‫ַ‬
‫ענדליך‬ ‫מיר‬
‫‪Dear‬‬ ‫‪Mr.‬‬ ‫‪Shain,‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫רלצעך‬ ‫ווא‬ ‫ָ‬ ‫נצונגען'ס‬ ‫פלא‬ ‫ַ‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫לץ‬ ‫זא‬‫ַ‬ ‫די‬
‫ס'איז נישט קיין‬‫‪ There‬‬ ‫איז‪is‬ווייל‬ ‫‪a high‬‬ ‫איין‪content of‬‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס‬ ‫‪salt—in—many‬‬ ‫‪of‬אָלן —‬ ‫‪the‬‬
‫ַלע ז‬ ‫‪soils‬א ַז א‬‫‪ַin‬פעלן‬‫‪Arizona. ‬בא‬
‫זאָל‬ ‫‪Irrigation‬‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫פיל בא‬ ‫‪water‬‬‫קסן דאָס גיט מיר‬ ‫מיר‪ ,‬און‬ ‫ווא‬
‫קענען ַ‬ ‫נצונגען פון‬ ‫גרויס חלק‬ ‫פלא‬
‫בעפאא ַר ַ‬ ‫נע‪.‬אָלירן ָ‬ ‫זאָנטר‬ ‫וואָס קא ָ‬
‫לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫‪is used‬‬‫ַלטן ביים‬ ‫‪wash‬א ‪to‬‬
‫‪ the‬מיר ה‬ ‫סוד א ַז‬‫‪salts out‬‬
‫געבן‪of‬דעם‬ ‫‪crop‬צו‪the‬‬ ‫ערלויבט‬ ‫‪rooting‬‬
‫‪zone. ‬אָט מיר‬‫מינוט‪ ,‬מ'ה‬ ‫עמלקית'טע‪Before‬‬
‫‪crops can‬‬ ‫ָטש איך בין נישט‪be‬קיין‬ ‫פעלט אויס"כאצו‬ ‫מיר זענען‬ ‫לעבן‪.‬מדען‪,‬‬ ‫זא‬
‫געוויסע ַ‬ ‫איןָג טעגליכע‬ ‫אונזער טא‬
‫‪ grown‬א ַראָּפלייגן‬
‫ווען דא ַרפן‬ ‫‪in certain‬‬
‫‪soils,‬איין זייט‬ ‫‪ additional‬און‬
‫תנאי נישט‬ ‫‪chemicals‬‬
‫‪ have‬א ַ קלאָרן‬ ‫‪to be applied‬‬
‫אינטערוויו מיט‬ ‫‪to help‬‬
‫רעדן די‬ ‫‪release‬אָל צו‬
‫דעםהעלפן—ַאזעסדיּפא ַסט מיר ניטא ַמ‬ ‫כעמיקאלןפוןצו‬ ‫נאךהנאה הא ַָבן‬ ‫וועט‬
‫צולייגן ָ‬ ‫זיכער א ַז איר‬
‫קעמפן מיט א ַלע‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫געווער‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫חדר‪,‬‬ ‫פון‬
‫‪the salt from the soil so the salt can be washed out of the soil by irrigation‬‬ ‫סודות‬ ‫קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬ ‫א‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫[און‬ ‫עמלקים‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫שּפר‬
‫זאלץ‪ ,‬כדי די‬ ‫זאל פריי ווערן פון די ַ‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬ ‫מד ָ‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫זא‬ ‫ַ‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫‪water.  If the salt cannot be washed out of the crop rooting zone, or if the‬‬ ‫רויסגעוואשן ווערן פון די‬ ‫ַ‬ ‫זאלץ קענען ַא‬ ‫ַ‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫אויב‬ ‫סער‪.‬‬ ‫ווא‬ ‫ַ‬ ‫סערונג‬ ‫ווא‬
‫ַ‬ ‫בא‬‫ַ‬ ‫די‬ ‫דורך‬ ‫מד‬ ‫זא‬ ‫ַ‬
‫‪irrigation‬די נייע‬
‫ַרשּפרייט איר‬ ‫‪water‬‬
‫‪ַitself‬זוי פא‬‫זייער‪ is too salty, then salt tolerant crops can‬וויא‬ ‫‪be grown. ‬‬
‫זיין]‪ ,‬בין איך‬ ‫נישט אויסגערעדט ‪In‬‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫‪extreme‬‬ ‫‪cases,‬‬ ‫‪the‬‬ ‫‪soil‬‬ ‫‪may‬‬ ‫‪be‬‬ ‫‪so‬‬ ‫‪salty‬‬ ‫‪that‬‬ ‫‪crops‬‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫‪cannot‬‬ ‫‪be‬‬ ‫‪grown.‬‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫לץ‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫רויסוואשן די‬
‫לבקרים‪,‬‬ ‫נישטזיך ַאחדשים ַ‬ ‫מ'קעןטוישן‬ ‫סטיילס וואָס‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫אויב‬ ‫דער‬ ‫א‬ ‫ָ‬ ‫פלאאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫נע‪,‬‬ ‫זא‬ ‫ָ‬ ‫רצלען‬ ‫ווא‬‫ָ‬ ‫נצונגען‬ ‫ָנט‬‫יעדן מא ַ‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫__________________________‬ ‫זייער צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫און די‬ ‫ַלן‪ַ ,‬אליין‬ ‫בייפאאיז‬ ‫וואסער‬ ‫ַנדערע ַ‬ ‫סערונג‬ ‫ווא א‬ ‫בא ַ‬
‫מיט‬ ‫יעדע מדיאָל ַ‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער‬ ‫און‬ ‫אידן‬ ‫צו‬ ‫שנאה‬ ‫טיפע‬ ‫קסן‬ ‫זייער‬ ‫ווא‬‫ַ‬ ‫בלויז‬ ‫פונעם‬ ‫מען‬ ‫קען‬ ‫ַנט‬ ‫א‬ ‫לט‬
‫אינטערעס‬ ‫דעמא‬
‫ָ‬ ‫לציג‪,‬‬ ‫מער‬ ‫זא‬ ‫איינס ַ‬
‫‪ Michael‬פרויענישע‬‫די‪J.‬נא ַטירליכע‬ ‫‪Ottman,‬‬
‫אויך אויף‬ ‫ָרן פריער‪Ph.D. ,‬‬ ‫‪The‬‬ ‫פון יא‬ ‫‪University‬‬
‫ַלטע מאָדעס‬ ‫‪Arizona‬א‪of‬‬
‫איבער די‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫כבוד‬ ‫גרויסע‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫געפעלן פא ַר‬ ‫‪Extension‬‬
‫פון וועלן‬ ‫ ‪Agronomist‬‬
‫‪ Plant‬אייגנשא ַפטן‬ ‫‪ַSciences‬ביסל‬
‫‪Department‬מען עס א‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט‬ ‫זאלץ‪.‬‬ ‫טאלערירן ַ‬ ‫וואס קענען ָ‬ ‫צווייטן‪ .‬געוואוקסן ָ‬
‫אונז‬ ‫ס'איז‬
‫זייןלא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫אינעם‬ ‫זאמד‬ ‫און זכי'איןזיךעקסטרעמע פעלער‪ ,‬קען די ַ‬
‫ַקענען‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫צו‬ ‫ּפערזענליך‬
‫ אויף זייער‬ ‫‪ P.O.‬חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און‬ ‫"צום‬ ‫ושתי‪Box.‬‬ ‫‪210036‬‬ ‫‪- Forbes‬אונז‬
‫ערקלערט‬ ‫אויס‪303",‬‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫וואקסן‬ ‫דארט ַ‬ ‫געזאלצן ַאז מ'קען נישט ָ‬ ‫ַאזוי ַ‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫נצונגען‪.‬‬ ‫פלא‬ ‫אייערע ַ‬ ‫מיט קיין‬
‫טיילונגען‪ ,‬אַשרייבט‬
‫געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫"מיר ּפהאָבן זייער‬ ‫פאָטרשונגען ָא‬ ‫פלאאַןנץהא ָ‬‫יוניווערסיטי'סנאָר ַד‬
‫צוואָנציג יאָר צוריק‬ ‫אונזערעפון ַא ָ‬
‫ריזאנע‬
‫בערך‬ ‫איןן‪ ,‬פירער‬ ‫אידן ַ‬
‫טמא‬ ‫דערמיט הא ַלטן די‬
‫מייק ָא‬ ‫געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫לץא ַכנדיג ווידער‬ ‫זאקר‬ ‫דיָלץ‪ַ ,‬‬
‫שטא‬ ‫מיטשן‬
‫ווא‬
‫וועקצוא ַ‬
‫סערונגען‪ַ ,‬א זאָגט ַ‬
‫זרש‬ ‫וואא ַּפ און עס‬ ‫באדי ּפַ‬‫איינדרייען ַ‬
‫און‪/‬אדער‬‫לןַרפט ָ‬ ‫כעמיקא‬
‫געדא‬‫מ'דארף נוצן מער מען ַ‬ ‫ַ‬ ‫לענגער‪".‬אז‬
‫ַ‬ ‫לא ַּפעס ווי‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪84‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬
‫פראגע‪:‬‬
‫ַ‬
‫ ‪From: Kashrusy@Aol.com‬‬ ‫‪Sent: Thu. March 24, 2011 10:03 AM‬‬ ‫כעמיקאלן ווערן גענוצט‬‫ַ‬ ‫וועלכע‬
‫ריזאנע מצות‬
‫ ‪To: kltnbch@ag.arizona.edu‬‬ ‫‪Subject: Re: Growing wheat in AZ‬‬ ‫וואסערע‬‫זאלץ‪ ,‬און ָ‬ ‫באפרייען די ַ‬ ‫צו ַ‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫קליידער‬
‫קער?‬‫געשעפטן‪,‬‬ ‫קוואאון שיך‬
‫נטומען ּפער ַא‬ ‫די קליידער ַ‬
‫‪Thanks‬צופיל‪"...‬‬
‫כ'רעד שוין‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‪for the information‬‬
‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫?‪What chemicals are used to release the salt, & in what quantities to the acre‬‬ ‫ענטפער‪:‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬ ‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫‪Thanks again, Yehuda Shain‬‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫נוצט‬‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫מען‬
‫ווי‬ ‫ס‬ ‫ווא‬ ‫ָ‬
‫פון‬ ‫לן‬ ‫כעמיקא‬
‫וויכטיגקייט‬‫ַ‬ ‫פון‬
‫די‬ ‫סן‬
‫וועגן‬ ‫מא‬‫ָ‬ ‫די‬
‫אויסריידן‬ ‫מיט‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫זיך‬ ‫ווענדט‬ ‫לץ‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫די‬ ‫פרייען‬ ‫בא‬‫ַ‬ ‫צו‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫דיום)‬ ‫בייזן‬ ‫(סא‬
‫ָ‬ ‫לץ‬ ‫הילף‬ ‫זא‬
‫עציפישע ַ‬ ‫די ריכטיגע‬ ‫ספ‬ ‫בקיצור‪ַ ,‬אמיט ּ‬ ‫מאס פון‬ ‫געפערליך‪ָ .‬‬
‫ ‪From: Mike Ottman‬‬ ‫‪Date: 3/24/2011 5:19:54 P.M‬‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫לצן‬ ‫זא‬‫ַ‬ ‫נדערע‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫צו‬ ‫רגלייך‬ ‫ווייט‪".‬‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫איןאָן‬ ‫קומט מען‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫‪To:‬‬ ‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬ ‫‪Subject:‬‬ ‫‪Re:‬‬ ‫‪Growing‬‬ ‫‪wheat‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪Arizona‬‬ ‫סולפעיט)א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫אָדער‬ ‫פון‬‫(קאלציום‬ ‫פרעגן‬ ‫ַ‬ ‫איר‬ ‫גיפסום‬ ‫ַרפט‬ ‫ּ‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַגע‬
‫זאמד‪.‬‬ ‫א‬ ‫פר‬‫"די ַ‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬ ‫סארט‬ ‫באפרייען די ָ‬ ‫ווערט גענוצט צו ַ‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫‪The‬‬ ‫‪amount‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫‪of‬‬ ‫‪chemicals‬‬ ‫‪used‬‬ ‫‪to‬‬ ‫‪release‬‬ ‫‪the‬‬ ‫‪salt‬‬ ‫‪depends‬‬ ‫‪on‬‬ ‫‪the‬‬ ‫‪amount‬‬ ‫‪of‬‬ ‫באצויגן‬ ‫האבכא ַ‪,‬מיך ַ‬ ‫איך כא ַ‪ָ,‬‬ ‫וואס‬ ‫זאלץ צו ָ‬ ‫ַ‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪...‬‬
‫‪specific‬די‪ a‬פיס‪ ,‬אויף‬‫‪salt‬קאָּפ ביז‬ ‫)‪ (sodium‬פון‬
‫—‬ ‫‪relative to other salts in the soil.   Gypsum (calcium‬‬ ‫זיין‬ ‫קען‬ ‫סום‬ ‫גיפ‬ ‫ּ‬ ‫נגטע‬ ‫רלא‬ ‫ַ‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫די‬ ‫דיום)‪.‬‬ ‫(סא‬
‫ָ‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬
‫ַנטלען‪sulfate) is,‬‬ ‫מערווען מיר וואָלטן‪to release the type of salt I was referring to (sodium).  The‬מא‪used‬‬ ‫‪ָ 10‬אדער‬ ‫ַנען?‪ 1...‬ביז‬ ‫רטיג‪ ,‬פון‬ ‫רשידענא‬
‫ַ‬ ‫פא‬ ‫אויסצוזען ַ‬
‫"שיין"?‬ ‫ס'איז‬ ‫צוריקגעשטא‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫‪gypsum requirement can vary from 1 to 10 or greater tons gypsum per acre. ‬‬ ‫קעןָנצענטרירט א ַז די‬ ‫זיך קא‬ ‫שטעלןסולפור‬ ‫ערזיי ַאקער‪.‬‬ ‫זען ּפווי‬ ‫סום‬ ‫גיפצו‬ ‫געלעכטער ּ‬ ‫טאנען‬ ‫ממש א ַ ָ‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫‪ Sulfur‬א ַ גא ַנצע‬
‫סחורה‪ ...‬ס'איז‬ ‫‪can be applied‬‬ ‫די‬ ‫ָדעס‪ 2‬זאָלן זיין שיין‪at a rate of 0.2 to 2 tons or more of sulfur per acre. ‬‬ ‫‪0.2‬אביז‬ ‫ָלטטעזייפון מ‬ ‫רא‬ ‫מ'ווא ַ‬ ‫ווערןוויאין ַא‬ ‫ּפונקט‬ ‫צוגעלייגט‬ ‫זיך צו געטריי‪,‬‬
‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬
‫נען ָאדער מער ּפער ַאקער‪ .‬סולפור עסיד‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫טא‬ ‫געצאָלט ָ‬
‫‪Sulfuric‬קיין לייכטע‬
‫‪acid‬און נישט‬ ‫געטוא ַכץ‬‫‪may be applied at a rate of 0.6 to 6 tons or more per acre, but‬‬
‫נישט‪0.6‬אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫ראטע פון‬ ‫מיט ַ‬ ‫ביי ַא‬ ‫א ַקט‬ ‫ווערן‬ ‫צוגעלייגטאין ט‬ ‫גייט יעדער‬ ‫וויא ַזויקען‬
‫‪usually‬א ַר איז עס‬
‫ָבער דערפ‬ ‫‪not‬‬ ‫‪ in‬א‬ ‫פעלד‪,‬‬‫‪a single application.‬‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫__________________________‬
‫טא ַקע אויך‬ ‫טאנען ָאדער מער ּפער ַאקער‪ָ ,‬אבער‬ ‫ביז ‪ָ 6‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫מאל לייגן‪.‬בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬ ‫קומטאיין ָ‬ ‫נישטָס מיט‬
‫אינטערעסא ַנט‬ ‫‪Michael‬‬ ‫ַלעמאָל‬ ‫‪Ottman,‬א ‪J.‬‬ ‫ ‪ Ph.D.‬ס'איז‬ ‫אונטער‪,‬‬ ‫געווענליךַגע ווא‬ ‫"ביי יעדע פרא‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫פעלדער‬ ‫לציגע‬ ‫זא‬
‫ַ‬ ‫רט‬ ‫סא‬‫ָ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫מ'נוצט‬ ‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫לן‬‫כעמיקא‬
‫ַ‬ ‫סן‬ ‫מא‬
‫ָ‬ ‫ריזיגע‬ ‫פון‬ ‫די‬ ‫צו‬
‫וועגן‬ ‫נעמען‬
‫שרייבט‬ ‫טמאן"מיר‬ ‫ַ‬ ‫א‬‫ָ‬ ‫פעסאר‬ ‫ָ‬ ‫רא‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר ּאפ ָ‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫האטפא ַרמא ַסקירן‬ ‫קטןַרפן ָ‬ ‫פא דא‬ ‫"מיר ַ‬ ‫עס איז ַא גרויסע וואונדער ַאז די ַאלע‬ ‫כעמיקאלן‬ ‫ַ‬ ‫נוצן די‬ ‫נאכן‬ ‫ערקלערט ַאז אפילו ָ‬ ‫טמאןפיל‬ ‫פעסאראַז ָא ַ‬
‫זייער‬ ‫ראאַרויס ָ‬ ‫עס שטעלט ּפזיך ָ‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫פאר‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזערע‬
‫דורכגעטאן‪ ,‬און נישט מודיע געווען ַ‬ ‫ָ‬ ‫מען נישט‬ ‫לץ‪.‬‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫די‬ ‫שן‬ ‫וועקווא‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫גענצליך‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫נישט‬ ‫מען‬ ‫קען‬ ‫זעלבסט–‬ ‫סערונגען‪,‬‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫ווא‬
‫ַ‬
‫א‬ ‫מ‬ ‫בא‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫מענטשן ליידןאןפון‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫דורכטאן די‬ ‫ָ‬ ‫תלמידי חכם און מורי הוראות‪ ,‬צו קענען‬ ‫דערין‪.‬‬ ‫נצן‬ ‫פלא‬
‫ַ‬ ‫קענען‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫צו‬ ‫רעדוצירן‬ ‫צו‬ ‫עס‬ ‫בלויזאון‬ ‫איז‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬ ‫ציל‬ ‫דער‬ ‫שא ַץ און‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫דן מיר א ַ מאָדע‬ ‫מעטא‬
‫נייעאָל בא ָ‬ ‫פארבינדן מיטא ַסדיא ַך מ‬ ‫וואס קענען זיין ַ‬ ‫הלכות ָ‬ ‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫ַנייען‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫בחזקת‬ ‫מוחזק‬ ‫נישט‬ ‫זענען‬ ‫און‬ ‫אבותינו‪,‬‬ ‫שערום‬ ‫לא‬ ‫אשר‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫הנאהאויף זייט ‪)79‬‬ ‫געדרוקט‬ ‫ענגליש‪,‬א ַזונדער‬ ‫(זעט דעם בריוו אין האָב ב‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫כשרות פון די פריערדיגע דורות‪.‬‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫די‬
‫האנדעלט זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬‫דא ַ‬‫שוין‬
‫קלאר ַאז ָ‬ ‫פאקטן איז ָ‬ ‫פון די ַאלע ַ‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫האבן פסח‬ ‫וואס ָ‬ ‫פון ַא בריה חדשות‪ ,‬און ערליכע אידן ָ‬ ‫ריזאנע‪,‬‬
‫נען ַאזוי ווי ַא ָ‬ ‫יא‬
‫רא ָ‬ ‫פלאנצונגען אין מדבר ַ‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫ָמּפערסקסןמיט ַ‬ ‫ווא‬‫קענען ַ‬ ‫מיטצו דזשא‬ ‫א ַרומיגע גייעןכדי‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫די‬ ‫ר‬ ‫פא‬ ‫ַ‬ ‫סער‬ ‫ווא‬‫ַ‬ ‫סערונג‬ ‫ווא‬‫ַ‬ ‫בא‬‫ַ‬ ‫נוצן‬ ‫מען‬ ‫מוז‬ ‫אויך‬
‫רעגן‪,‬‬ ‫איך‬
‫סן‬ ‫מא‬ ‫ָ‬ ‫נידריגעמוז‬ ‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬ ‫געּפא ַסטע מיט‬
‫עסן אָדער אפילו‬ ‫אינטשצובייקיין‬ ‫שטארק מקפיד געווען נישט צו צורירן‬ ‫ַ‬ ‫גאר‬ ‫ָ‬ ‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש‪,‬‬ ‫קענען ָאנהייב זיין צו‬ ‫מיט‬ ‫גייען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב ַ‬
‫מדען דעם‬ ‫זאַרויס‬ ‫מדבר א ַ‬ ‫געוויסע איך‬ ‫צי‬ ‫וואקסן‪.‬‬ ‫פלאנצונגען צו ַ‬
‫וועלןסענטימעטער‪.‬‬ ‫האבן נישט קיין מסורת אבות‪,‬‬
‫סענטימעטער ביי‬ ‫וואס זיי ָ‬ ‫אויף ָ‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫געמאכט ּפ ַאסיג צו‬ ‫אונטער ַ‬ ‫זאמדען‬ ‫פון ַ‬ ‫ווערן די‬‫ממילאַרּפעט‬ ‫קא‬ ‫פאר געוואוקסן‪,‬‬ ‫געזאלצן ַ‬ ‫ַ‬
‫קיין נישט‪".‬‬
‫שלאָפן‬ ‫נישטא‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר ָ‬ ‫וויבאלד עס איז‬ ‫ַ‬ ‫זיכער ַאוועקשטיין דערפון‪,‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫עסא ַזעלכע וואָס‬ ‫ַלץז דאָ‬ ‫ובפרטא ַא‬‫"ס'זענען‬ ‫געוואקסענע ווייץ‪,‬‬ ‫ַבריצירן ַ‬ ‫סארט‬ ‫מסורה אויף די ָ‬ ‫וואסער‪,‬‬ ‫וואסערונג ַ‬ ‫בא ַ‬ ‫ָב‬ ‫זאלצן מיט ַ‬
‫א‬ ‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬ ‫רויסוואשן די ַ‬
‫פיס‬ ‫זייערע‬ ‫ַ‬ ‫ַרבעטא‬
‫נצונגען אדורך ַ‬ ‫פלא‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע‬
‫וואקסן ַ‬ ‫ַ‬
‫הוטן‪.‬לצן)‪,‬בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא‬ ‫זא‬ ‫ַ‬ ‫נדערע‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫א‬ ‫ַ‬ ‫קעגן‬ ‫צום‬
‫דיום‬ ‫סאַך‪.‬‬
‫ָ‬ ‫(הויכע לא‬
‫מדען לעצטן‬ ‫זא דעם‬ ‫ַ‬ ‫ודיק‬ ‫סא‬‫ָ‬ ‫פון‬ ‫ל‬ ‫פא‬ ‫ַ‬ ‫אין‬ ‫דער‬ ‫איז טא ַקע ָא‬
‫אוןאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫אונז‪ ",‬ז‬ ‫שאלה‪,‬‬ ‫נישט פון‬ ‫הארבע‬ ‫פיל זיך ַ‬
‫זענען שוין אויפגעקומען ַאזוילאָזן‬ ‫מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫פרייעןהיטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫לשם‬ ‫בא‬ ‫היטן‬ ‫די‬ ‫ָן‬
‫גיפסום ָאדער סולפוריק עסיד צו העלפן ַ‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫טוען‬ ‫פרויען‬ ‫די‬
‫שטיינער אין וועג‬ ‫ממש‪ ,‬בעת‬ ‫שטעלן אונז‬ ‫זיי חמץ‬ ‫"אוןאיז‬ ‫אויפ'ן ַאז עס‬ ‫זאגן‬ ‫ההוראה ָ‬ ‫זעלבסט–שא ַּץ‬‫צוגעלייגט ווערן‬ ‫קענען גענוג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ‬
‫גדוליא ַלבוועגס‬ ‫טיילא ַזוי ה‬ ‫קאָּפ און ליגן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫מ'טאר עס נישט עסן ושומר נפשו‬ ‫דעם הוט ָ‬ ‫אויסטוןגן ַאז‬
‫זא‬
‫נדערע ָ‬ ‫פילע ַא‬ ‫נדן‬‫געווא‬
‫ָ‬ ‫שן‪.‬‬ ‫רויסגעווא‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫ווערן‬ ‫קענען‬ ‫לן‬ ‫זא‬ ‫ָ‬ ‫עס‬ ‫צו‬ ‫כדי‬ ‫מדַרן‪.‬‬ ‫זאנא‬ ‫ַ‬ ‫שנעל‬ ‫די‬ ‫פון‬‫דיוםא ַזוי‬ ‫נישט‬ ‫סא‬ ‫און לאָזן זיך ָ‬
‫ביז'ן‬ ‫שייטל‪ .‬פון דאָרט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫דורךסער‪,‬אינגא ַנצן איז א ַ ק‬ ‫ווא‬ ‫עמלקי'ש)די ַ‬ ‫זאלץ אין‬ ‫אויף ַ‬‫סן פון‬ ‫מא‬
‫(איך ָ‬ ‫און די‬ ‫ראקטער שטריכן‪,‬‬ ‫כא ַ‬ ‫זאמד'ס ַ‬ ‫אויף די ַ‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫דורך‬ ‫צו‬ ‫זיי קומען מיר‬
‫נאך מ'וועט ַאנטדעקן איבער‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫ס ָ‬ ‫איך‬ ‫ווא‬
‫ָבער ָ‬ ‫יודע‬ ‫מהם‪ .‬ומי‬
‫שּפרונג‪ .‬א‬ ‫ירחקא ַצן‬ ‫מיין‪,‬‬ ‫טערקיש‬
‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫דן?!‬ ‫מעטא‬
‫ָ‬ ‫דעוואונג‬ ‫הא קומען‬ ‫אייגנטליך‬
‫ָ‬ ‫און‬ ‫נצונג‬ ‫פלא א ַז‬‫דערציילן‬
‫ַ‬ ‫די‬ ‫מוז אייך‬ ‫ציל–ברעט‬ ‫באזיס‪.‬‬ ‫ַלס ַ‬ ‫יערליכן‬
‫זייערע ַאהוטן א‬ ‫מד אויף‬ ‫זאַקע‬‫נוצןדיטא ַ‬ ‫זאלצן פון‬ ‫וואשן ַ‬ ‫די מיידלעך קען זיין נויטיג צו ַ‬
‫די‬ ‫צו‬ ‫טענה'ן‬ ‫נעמען‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫ַרוואָס‬ ‫נישטאון פא ַ‬ ‫מיט זיי‪,‬‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך‬
‫זאלצןפאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫דווקאדידי ַ‬ ‫רויסוואשן‬
‫ָדעס‪ַ .‬אמיר נוצן ַ‬ ‫ציל פון‬ ‫אונזערע מא‬ ‫זאַרלצן‪ .‬דער‬ ‫אויסוואשן ַאלעפ ַא‬ ‫מ'קען‬
‫נישט א ַלע געבן‬ ‫מ'וועט‬ ‫טון א ַז‬ ‫וואס‬ ‫זכותמען ָ‬ ‫דערָס קען‬ ‫זאל העלפן ַאז אין ווא‬ ‫ָ‬ ‫השי"ת‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫שטאנדוועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫ַלענד ַ‬ ‫בא‬
‫אויפפא ַ‬
‫זאלץ‬ ‫די ַ‬ ‫אויסזען‬‫רעדוצירן‬ ‫איזצוצומא ַכן‬ ‫אויסרייניגן)זיי‬
‫הוטן‬ ‫(אדער עס‬ ‫זאמד ָ‬ ‫פון די ַ‬
‫אויף א ַ גאָלדענע‬‫לטן צו‬ ‫האשכל‬ ‫זייער ַ‬
‫און זיך‬ ‫שאלות‪ַ,‬וועק‬
‫הארבע אונז א‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫זעלכעא ַס ַא ַך‬ ‫א ווייל‬ ‫מיטזייןדי פון ַ‬
‫הוטן‬ ‫נזהר‬ ‫וואוקס‪ .‬א ַזוי טשעּפען‬ ‫מיר א ַריין‬ ‫פלאנצונגען‬ ‫לייגן‬ ‫וואס רעדוצירט נישט די ַ‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫פורים'דיג‪.‬‬ ‫און‬ ‫שטא ּנפאלָך ָ‬ ‫צוא ַאָבן ַ‬ ‫זאאמד‬ ‫ַמעסדיצו‪ַ .‬‬ ‫געטרייע מאאין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫מיר‬ ‫ַזוי ה‬
‫זאלן מיר‬ ‫פוןַנצןדי פריערדיגע דורות‪ָ ,‬‬ ‫אינגא‬ ‫מקובל‬ ‫צוליבטדעם‬ ‫מ'הא‬
‫ָ‬ ‫וואס‬
‫עס‬ ‫קערנדלעךפרויען האָבן ָ‬ ‫ַקלען זיך‬ ‫אויבאָסדיווא‬
‫ווייץ‬ ‫הוטן וו‬ ‫‪,‬‬‫יומא‬
‫ַ‬ ‫איןדי‬ ‫קסןאין‬ ‫פעדערן‬‫געווא‬
‫ַ‬ ‫איז‬ ‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫ווייץ‬ ‫פון‬ ‫ל‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫אין‬
‫גליון ג'‬

‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫משהו חמץ בפסח‪ ,‬און זוכה זיין‬ ‫מיט א ַ‬ ‫צוגעדעקטפון ַא‬ ‫געהיטן ווערן‬ ‫און זיך‬ ‫ּפיצלנעאיז דיאויסגעטאָן ָא ּפ‬ ‫זאלץ‬ ‫מיר ַ‬
‫פון די‬ ‫קוואמלא ַכן‬ ‫דערַמאָל ַ‬ ‫ווינט‪ ,‬א‬ ‫צן ַאז‬‫יעדע‬ ‫מיט ַ‬
‫שא‬ ‫געזאלצן‪ ,‬איז שכל'דיג צו‬ ‫שפורן זיך ַ‬ ‫צום טא ַקט‪ּ ".‬‬
‫לעצט?‬ ‫בעבודתיך‪.‬‬
‫וששיםלא ַכן צום‬ ‫ווער וועט‬ ‫מירבבנין עיריך‬ ‫שמחים‬ ‫פסח‪ ,‬האָבן‬ ‫דעם טיכל‬ ‫קעגןכשר'ן‬ ‫סער‪.‬וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און טיכל‪ .‬כאָטשצו ַא‬ ‫היטן‬
‫ווא‬ ‫ַ‬ ‫סערונג‬ ‫ווא וואָס‬ ‫ַ‬ ‫מיטל‬ ‫בא‬ ‫ַ‬ ‫די‬‫מיט'ן‬ ‫דער‬ ‫א‬ ‫ָ‬
‫זיך‬ ‫מד‬ ‫זא‬
‫ַנוצן‬ ‫"מיר בא ַ‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪85‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫צאי לך‬
‫כיון שהלכה רופפת‬
‫בידך לכי אחר המנהג‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫(ספורנו שיר השירים א' ח')‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬

‫בעקבי הצאן‬

‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫גענצליךוהידורים וואָס מען רירט זיך נישט‬ ‫חומרות‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און‬
‫האָט יעדער באַזונדערע‬ ‫דער סדר נאַכט — און פסח בכלל — איז דער זמן וואָס אידישע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫אַוועק דערפון‪.‬‬ ‫קינדער זענען זיך דאָס מערסטע מדבק אין מסורת אבות‪ ,‬און דער‬
‫ברעקלפשוט‬ ‫יעדעס שיכור‪,‬‬
‫ַרויסזיך ווי א ַ‬
‫קערןוואַקלט‬ ‫אוןָס מען‬
‫איבער‪ ,‬ווא‬ ‫זיך דער‬ ‫צוםרייסן‬
‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צדקניות‬
‫נשיםצופרידן‪.‬‬ ‫געווען‬‫סוף די‬ ‫גאַנצער סדר איז איינגעשטעלט מחזק צו זיין דאָס גיין בדרכי אבות‪,‬‬
‫ווערן מען‬
‫ניצולַמאצוָל קומט‬
‫ָפנדיגפיס‪ .‬א‬‫האטון די‬ ‫דין‪ ,‬צו‬
‫זיי וויי‬
‫ַרץ על פי‬ ‫מיט שווא‬
‫מחוייב‬ ‫מען איז‬‫ווי בלוי‬‫מערא ַכן‬
‫חמץ‪,‬א ַלפילפון מ‬‫איינפ‬ ‫שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬ ‫מסורה‪.‬‬ ‫קורצע‬‫און זיך האַלטן די‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫ָלע‬ ‫א‬ ‫שמ‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫אויף‬ ‫ַלע‬ ‫א‬
‫פון אַ משהו חמץ‪ ,‬און וויבאַלד זיי האָבן אַזוי מקבל געווען פון די‬ ‫אויפטו‪.‬‬ ‫מיין‬ ‫געווען‬ ‫איז‬ ‫סטייליש‬ ‫פסח איז ַאאַ זמן וואָס אידן מאַכן צו די אויגן‪ ,‬מיט אַן אמונה‬
‫ונקטן‬ ‫נדפ‬
‫ּ‬ ‫שטא‬
‫ַ‬ ‫רשידענע‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫פון‬ ‫רומגענומען‬
‫מ'איזוואָס‬
‫ָטש סיבה‬‫ַלגעמיינע‬ ‫אויסער די א‬
‫וסדקים‪ ,‬כא‬ ‫מחורים‬ ‫ברעקלעךוואָס‬ ‫ַכט דיא ַז קיין‬ ‫אויסגעלא‬
‫ַרויס‬ ‫מ'קראַצט א‬ ‫מיך דא ַן‬ ‫האָבן‬
‫עלטערן‪.‬‬ ‫פשוטה‪ ,‬און גייען נאָך וואָס מ'האָט זיי געלערנט און איינגעּפרעגלט‪.‬‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫בפירוש נישט מחוייב‪ ,‬ווייל אַזוי האָבן די מאַמע און באַבע געטאָן‪.‬‬ ‫יודעים את‬
‫וועלן‬ ‫כולנו א ַז זיי‬
‫זקנים‪ַ,‬רזיכערן‬
‫כולנו און פא‬ ‫נבונים‪,‬פעלקער‬ ‫כולנויצא‬ ‫חכמים‪ ,‬ס'איז‬
‫כולנוא ַ זמן ווען‬ ‫אפילופורים‪,‬‬‫לכבוד‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫ָלגט נאָך די‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫מ'פאהאָבן‬ ‫ָלגט און‬
‫תפיסה און‬ ‫ָכגעפא‬
‫ענגע‬ ‫ַציע נא א ַן‬‫מ'האאָט‬‫איןאקָסאָמבינ‬
‫צייט וו‬
‫איזנאאַָכדערצו‬ ‫פסחאָליר‬
‫בלויע ק‬ ‫לספר‬
‫צו‬ ‫מצוה עלינו‬
‫אויסגעלייזט‬ ‫ַלעס —‬
‫זיין ראוי‬ ‫שויןָל אנישט‬ ‫רינעןקענעןקיינמא‬ ‫סודות און‬
‫ווייסן שוין‬
‫מירַלטענע‬‫התורהַלע —בא ַהא‬
‫סוד און א‬
‫ַוועקגערירט דערפון‪ .‬די‬ ‫גיין‪"...‬‬ ‫ָבער זיך מיט'ן‬
‫נישט א‬ ‫השערה‪,‬אָבאוןזיךמ'האאָט‬ ‫כחוט איך ה‬ ‫מסורהשווא ַרץ‪.‬‬‫מיט‬ ‫מצרים‪,‬‬
‫ַלס‬ ‫המלכה‪" .‬א‬‫ושתייציאת‬ ‫סיפור‬‫טיילטָגןמיט‬
‫איבערזא‬ ‫ווערן‪",‬‬‫מען כנאאַּפןָכאַמאָל‬ ‫אונז דאַרף‬
‫געלונגען צו‬ ‫מצרים‪,‬‬ ‫ביציאת‬
‫ַרויס‪ ,‬איז‬ ‫ענדליך א‬
‫אויך דעם‬‫ַרונג אין‬
‫ערפאאיז‬ ‫ספריםאָבן א ַסא ַך‬
‫הקדושים —‬ ‫אָגן די "מיר ה‬ ‫אונזער‬ ‫מיכלאָס מייניגע א ַז‬
‫דמהימנותא — ז‬ ‫די ביי דא‬ ‫מצה‪ַ,‬לטן‬
‫געהא‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫א ַ מ'דאַרף איבער'חזר'ן די מכות‪ ,‬דאָס זעלבע וואָס מ'האָט שוין געהערט‬
‫הויכע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫זעלטענע‬
‫ַקנהז‪ .‬די"מיר‬ ‫און הזיךאָטשא‬ ‫נישטַרימט‬
‫פעלד‪ ",‬בא‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קינד‪.‬אָס פירן אונז א ַלע ביי די‬ ‫ַקערקעס וו‬‫קנא אַלץ‬
‫בלויז‬ ‫וויילאוןעס יערט‬ ‫מיינען‬ ‫שטערקער ווי זיי‬
‫פשוטה‪,‬‬ ‫אויף אמונה‬ ‫איז פיל‬‫מרמז‬‫כח‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫פשוט'ע מעל און וואַסער וואָס מ'האָט אַריינגעלייגט דערין‪ .‬אַזוי אויך‬ ‫טויזנטער‬
‫אידישע‬ ‫שוין די‬ ‫איבער‬
‫ַנט אויף‬ ‫אויבערהא‬‫ַרקע מען‬ ‫שט זאאָגט‬‫קדש ורחץ‪,‬‬ ‫סדר‪ ,‬האָבן‬ ‫בענדלעך‪,‬‬‫ַקעלעפונעם‬ ‫סימנים‬‫א ַך הא‬ ‫ציען א ַסדי‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫אונזא ַגטע‬
‫מערָט געוו‬
‫מ'הא‬ ‫מיטָס ווי‬
‫ַרויסצוקומען ווא‬
‫אמונה פשוטה‪,‬‬ ‫א‬ ‫די‬
‫יעצט‬ ‫איך צו‬ ‫ַלט זיך‬
‫אאַלטן‬‫אויךה ה‬
‫איינגעגעבן‪ .‬אאַזַזוימיר‬
‫מיר ווייזן‬ ‫מעשה‬ ‫די‬ ‫ַוויסט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ס'איז‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬‫ווי‬ ‫התחכמות'ן‪,‬‬ ‫און‬ ‫שינויים‬ ‫קיין‬
‫ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫מיר יאָרן‪,‬‬
‫דערין‪.‬‬ ‫חקר'ן‬ ‫און‬ ‫קלוג‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫זיין‬ ‫צו‬ ‫ּפרובירן‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫געלערנט‪,‬‬ ‫און‬ ‫איבערגעגעבן‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫וועלכערנחתהאָט‬
‫פון‬ ‫מלמדגעשעּפט‬ ‫זיידעאַ וואָלט‬‫געווען‬ ‫מעביר מיין‬
‫א ַז‬ ‫ַרימטעָס האָט‬
‫פרויען‬ ‫זיידע ווא‬
‫ָלעראָר בא‬ ‫שּפא‬
‫ביי א ַּפ‬ ‫פון‬
‫אינטערוויו‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫דערפון‪ .‬מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫חלק פון‬ ‫טייטש‬ ‫טוישןא ַ דיגרויס‬
‫ָלטאָלירן‬ ‫געוואאָנטר‬
‫וואָס ק‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫מה אתם מחליפים במה‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫וכאן הבן שואל‪ ,‬דער סדר איז אויסגעשטעלט אַז דאָס קינד זאָל‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫אמונה‬
‫ָט‬ ‫דיאָס הא‬ ‫איינּפרעגלען‬
‫[און ד‬ ‫אָלדי עמלקים‬ ‫און זפון‬ ‫אינטערוויו‪.‬אַטע זאָל איבערגעבן‪,‬‬
‫שּפרא ַך‬ ‫עקסקלוסיווןאון דער ט‬
‫פרעגן‬
‫נייע וועגן און ערפינדונגען‪,‬‬ ‫פון‬
‫מיטלען!"‬ ‫געווען‬
‫נזהראיך‬
‫זייער אויב‬ ‫מען אאַלץ‬
‫ַנטשולדיגן‬ ‫איז מוזן‬ ‫איר פסח‬
‫וועט מיר‬ ‫שלום דאָס‬
‫בית‬ ‫לשאול‪.‬‬ ‫נישטיודע‬
‫ווייניג‬ ‫געוועןשאינו‬ ‫גורם ביז'ן‬‫פשוטה פאַר אַלע קינדער‪ ,‬פונעם חכם‬
‫ביז‪...‬זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫וועל‬ ‫התורהָל‬ ‫קשר צו קבלת‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זא‬ ‫אונזערביי מיר‬
‫פרויעןהאַלטּפראָןָבלעמען‬ ‫האמונה‪,‬מיראון עס‬ ‫יסודאַנג וואָס‬
‫שוין ל‬ ‫גוטן‪,‬דער‬
‫אַאיז‬
‫נייע‬
‫ָבן‬ ‫אירָס דיהא‬
‫ַרשּפרייטווא‬
‫ַזוי פאאַזעלכע‬ ‫וויא‬
‫אויפגעקומען‬ ‫אין די לעצטע יאָרן‪ ,‬זענען‬ ‫אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬
‫כידוע‪ ,‬דורך'ן אָנהאַלטן די מסורה דורך די דורות‪.‬‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫ַזוי‬
‫פעלדער'‪ ,‬אויפקומענדיג מיט נייע‬ ‫א‬ ‫ָדע‬ ‫מא‬ ‫איןַלע פרעמדע‬ ‫אירַשןדי א‬
‫נעמט'ּפא‬ ‫א פון וואו‬
‫ָנגעהויבן צו‬ ‫דעם גאַנצן יום טוב פסח זענען אידן מדקדק זיך נישט אַוועקצורירן‬
‫ַלן?‬ ‫בייפא‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫דעםָבןטויש‬‫אויס הא‬‫שטענדיגָס זיי‬ ‫ָדן און ערפינדונגען ווי אַזוי א "מיר נוצן‬
‫ַהערצושטעלן ווא‬ ‫מעטא‬ ‫מישט זיך‬
‫אויך‬ ‫מעןא ַרשטיי‬ ‫"איך פ‬‫צווייטע‪ .‬און‬
‫ָּפגעזונדערט‬ ‫א די‬ ‫ַלט זיךאון‬ ‫אַלן‪,‬‬‫בייפא‬
‫און מ'ה‬ ‫ַנדערע‬‫אבות‪,‬‬
‫מיט א‬ ‫מסורת‬ ‫יעדעפוןמאָל‬
‫מצותבויען‬ ‫ושתי‪" ,‬מיר‬
‫ָגט פאַר‬ ‫מערסט‪-‬מהודר'דיגסטעָן‪ ",‬זא‬
‫ווייץ‬ ‫אין סעזא‬ ‫די א ַז מיר נוצן‬ ‫ַלטער סוד‬
‫ַמירטַן א אַלס‬
‫ס'איז א‬ ‫ָקלא‬‫ּפר"אאָה‪,‬‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫יעדער‬ ‫ווייל‬ ‫איז‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫דערצו‬ ‫טעם‬ ‫הויּפט‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַנדערע‪,‬‬
‫מער אינטערעסאַנט פונעם‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫איינסנישט‬
‫פרויענישע‬
‫ַטירליכעוואו עס‬ ‫יומאַ‪,‬די אנא‬
‫ַריזאָנע‪,‬‬ ‫אין אויף‬‫פריער‪ ,‬ווייץאויך‬
‫מעןאָרןגעפונען‬ ‫ָדעסָטפון י‬
‫ַלטעזיימאהא‬ ‫ומצוה‪.‬די א‬
‫לויט‬ ‫איבער‬ ‫אידישעַלטן צו‬
‫צרות‬ ‫ַרלענגערן צו הא‬
‫מחוייב זיך‬ ‫שטרעבןאיזצו פא‬ ‫כבודאון יעדער‬ ‫הידורים‪,‬‬ ‫גרויסע‬ ‫חומרותאַאון‬
‫ס'איז אונז‬ ‫צווייטן‪ַ.‬נדערע‬
‫א‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫אייגענע לא ַנגן‬
‫ַקענעןדי אינעם‬ ‫מקבל צו בא‬ ‫ּפערזענליך‬ ‫זכי'ָס זיך‬
‫רעגנט נישט‪ ,‬ממילא דאַרף מען עס נישט אָּפהיטן בעפאָר'ן שניידן‬ ‫עלטערן‪.‬‬ ‫געווען פון‬ ‫מ'האָט‬ ‫און ווא‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫אוןוואָס‬‫ָלטענע ניי‪,‬‬
‫אאָס איז‬ ‫געשּפוו‬
‫פיל צו זען‬ ‫איזַּפסנישטאָ אַזוי‬ ‫ַסער‪,‬פוןאוןדי אויך‬ ‫רעגןדיוומאאָדע‬ ‫פון‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט‬ ‫הויכע ּפא‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫און די חומרות וואָס אידן האָבן שליסן אַריין גאָר ווייטע גדרים‬
‫ווייצלעך‪.‬‬ ‫ַקסענע‬ ‫א‬ ‫אויסגעוו‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫קיין עסצייג‬
‫אונזערע‬ ‫נוצן אין‬
‫צו אידן‬ ‫נישט‬
‫ַלטן די‬ ‫זיך הא‬ ‫דערמיט‬‫ענין‪ַ.‬סאַך פירן‬ ‫זייער א‬ ‫איבערָס דעם‬
‫אָס ווא‬ ‫אייערע ווי ד‬
‫געפילן‬ ‫מיט וסיגים‪,‬‬
‫שטא ַב‪",‬‬ ‫געניטע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫זייער‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫"מיר‬
‫געגאַנגען שניידן‪ ,‬אין יומאַ‪ ,‬אַריזאָנע‪,‬‬ ‫מ'איזהאָט‬
‫ַהיןאָר דא ַן‬ ‫צוריק נ‬
‫ָנציגא יַץאָרוואו א‬
‫צוואּפל‬
‫בערךדער‬ ‫קרייזן עסן נישט קיין‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ַּפעסגאוויַנצע‬ ‫ערד;‬
‫אויףפוןדער לא‬ ‫וואָס איז אַראָּפגעפאַלן‬
‫ווידער‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫געד מדבר‪ ,‬וואו עס רעגנט טאַקע כמעט נישט‪ ,‬און דעריבער‬
‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫מען אַ‬‫איז‬ ‫ָכטערחשש‬
‫פון‬ ‫אַמטאאָליגן‬ ‫נזהרביןזייןא ַפונעם‬
‫געטרייע‬ ‫מען שוין"איך‬ ‫קען‬ ‫היינט‬ ‫פיש‪ ,‬אפילו אויב‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫המן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬‬ ‫ַריינגעשטעלטָגט שא‬
‫מיין אטא ַטן המן‪ ",‬זא‬
‫פאַרלאַנגט עס אומגעווענליכע מעטאָדן אַז עס זאָל דאָרט קענען‬ ‫און אַזוי‬ ‫דערין;‬ ‫צווישןאָסדי מ'האָט‬ ‫ישראלברויט וו‬ ‫כללאָל און‬ ‫אויסצומישןַלקאָה‬
‫פון א‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪86‬‬
 ‫יומא ַא ָ‬
‫האָט נישט און מ'האָט נאָך קיינמאָל נישט געהאַט‪.‬‬ ‫וואַקסן‪ .‬די מעטאָדן‪ ,‬איז אַ נייע מציאות‪ ,‬און עס ברענגט מיט זיך‬
‫ַ‬
‫אויף די אַזוי גערופענע 'פלאָך' אויף די אַלטע ווייצן‪ ,‬פון מבוקעות‪,‬‬ ‫פילע נייע שאלות און חששות‪ ,‬אויף וועלכע מ'האָט נישט קיין מסורה‪.‬‬
‫וואָס ווערן נבדק און ווערן בטל פי כמה‪ ,‬האָבן מיר שוין ב"ה אַ‬ ‫בעפאָר'ן אָננעמען אַזאַ נייעם וועג‪ ,‬וואָלט כאָטש פאַרלאַנגט מ'זאָל‬
‫ריזאנע מצות‬

‫לאַנגיעריגע מסורה‪ ,‬ויש לנו על מי לסמוך‪ ,‬און אַזעלכע מצות האָבן‬ ‫דן זיין בכובד ראש‪ ,‬און דורכטאָן די מציאות און הלכות‪ ,‬בעפאָר'ן‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫קומען איצט‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫כ'רעד שוין‬ ‫אוי‪,‬וואָס‬ ‫שאלות‬ ‫ָבער די אאַלע‬
‫ָנצוהא ַלטן‪.‬‬ ‫דורות‪.‬א ַרנאא ַרט‬
‫מיך דא ַן פ‬‫איןָטאַלע‬
‫געגעסן הא‬ ‫אידן‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬ ‫דעם‬
‫אַ‬ ‫שווערןָזן א ַז‬
‫זיךָּפצולא‬‫כדי א‬ ‫איזמ'זאָל‬ ‫עס א ַז‬ ‫מעגליך‬ ‫און צי‬ ‫שניידן‪ ,‬איז‬
‫ָרט הוטן‬ ‫מ'זאמָלא דא‬
‫ַכערס‪,‬‬ ‫שייטל‬ ‫ַשלוסן צי‬‫אא ַנטן‪,‬‬ ‫פא ב‬
‫ַבריק‬
‫ַרירט אויף'ן שּפיץ גאָּפל‪.‬‬ ‫איז מיין‬ ‫ער בא‬ ‫קוים‬‫געמיינטָך א ַז‬
‫אויף‪,‬איךהאהָטאָבמען נא‬‫און‬ ‫צו‬ ‫עס ווי אַזוי‬
‫שטעקט זיך‬ ‫וואואָסאון‬ ‫היינטפון וו‬ ‫מיר האָבן ביז‬
‫לעכעריגע זא ַק‬ ‫ָסַנען‬ ‫מיר ווא‬
‫שּפא‬ ‫גלייכן‪.‬וועג‬
‫אויסגעטרעטענעם‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס‬
‫שוועריגקייטן‬
‫געגעבן די הוראה‬ ‫זענען אייערע‬ ‫טא כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק מסאַטמאַר ווא‬
‫זי"עָס האָט‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫מצוה‪ .‬א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫מצת וויסן‪,‬‬ ‫דיָן זייער‬ ‫אאַרָל א‬‫טיילפ מ‬ ‫ווייץ‬ ‫שניידן‬
‫צוהילף‪,‬‬ ‫זיי איין‬
‫איבערגעדרייטא ַ פעלד?‬
‫אינמיטן‬ ‫ביים הא ַנדלען אין א ַז‬ ‫דעםאָס מ'האָט‬ ‫מצה וו‬ ‫אויסער‬‫מיסט‪ .‬קיין‬
‫נישט נוצן‬‫ַטן מיט‬‫מ'זאאָל‬
‫מיין ט‬ ‫אַז‬ ‫מיט אַנשטאָט מ'זאָל טאַקע ערנסט דורכטאָן דעם ענין‪ ,‬און צולאָזן יעדן‬
‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫אויסריידן‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫שטענדיג‬‫עס איז‬ ‫ַלד זיין‬
‫וויבאפון‬ ‫שוועריגקייט‬
‫חשש דערין‪,‬‬ ‫וועלגערן‪ ,‬אפילו עס איז נישטאָ קיין "די‬ ‫רב און תלמוד חכם זיך צו באַקענען מיט די ּפראָצעדור‪ ,‬און באַשליסן‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫חמץ‪.‬נישט‬ ‫ָראויס‪ ,‬פון‬ ‫טריט פא‬ ‫אָנגענומען ביי מענטשן און מ'זאָגט אַז עס איין‬ ‫צו די פעלדער‪,‬‬ ‫צוגעלאָזט‬
‫שאלה פון‬ ‫איז אַ‬ ‫"שיין"?‬ ‫נישט איז‬ ‫מעשה'לע‬ ‫טאַקע אַ הידור‪ ,‬האָט מען‬ ‫ווייט‪".‬‬ ‫מעןאאָסָן איז‬‫קומטצי ד‬
‫מוטשעטאַ מיך‬
‫רגע‪,‬אַז אויף‬ ‫איזָפן קיין‬ ‫אַזוי ווי ווייט איז געגאַנגען די זהירות‪ .‬ווי אַזוישלא‬ ‫ַרבעט די פעלדער‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מ'ב‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫מציאות‬
‫מעגליך‬ ‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"דיאוןפרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫דעם‬ ‫ַרדרייט‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫זאַך וואָס גדולי המורים שרייען אַז עס איז מחמץ‪ ,‬אָדער אַז מ'זאָל עס‬ ‫זענעןקיין וואַסער‪,‬‬ ‫ַקסן אָן‬ ‫פעלדער וווואאָס‬ ‫אאַזויַכט די צירונגען‬ ‫ַגעָך‪",‬וויצעל‬ ‫פראנא‬ ‫אויףא ַנצןדי אונז‬ ‫די וואָס ט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫נישט עסן‪ ,‬איז מען זיך מורה היתר דערין? פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫זיך השאאָט מען געזאָגט אין אַ דרשה‪ ,‬ד' פרשת בשלח תשס"ז‪ ,‬אַז מען‬
‫ָנגען‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫ָז‬ ‫א‬ ‫גל‬ ‫פשוט'ע‬ ‫עס‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיי‬ ‫"פרעגט‬ ‫ַקנהז‪.‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויפגעדעקטאויף‬
‫ָרןָּפ ביז די פיס‪,‬‬ ‫ָפעסאקא‬ ‫א פון‬‫ממש פאָריגע וואָך האָבן אָרטיגע ּפר—‬ ‫קרקע‪ ,‬און ס'קומט‬ ‫אונטער די ערד אין די‬ ‫האָט "אַריינגעצויגן ּפייּפס‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪ַ,‬נטומס‬ ‫ַנטלען‪,‬‬ ‫אַז אין די פעלדער בדרך כלל נוצט מען מא‬ ‫עס אָנטרינקען‬
‫ריזיגע קווא‬ ‫אויך‬ ‫טוטָלטן‬ ‫מיר ווא‬ ‫אָרט‬ ‫און ד‬
‫ווען‬ ‫"שיין"?‬ ‫ס'איזלקרקע‪,‬‬ ‫ַנען?‪...‬מתחת‬ ‫ּפייּפס‬ ‫ַסער אין די‬
‫צוריקגעשטא‬ ‫ווא‬
‫אויסצוזען‬
‫ַקסענע‪,‬‬‫ערוואאַלץ‪.‬‬
‫קינדער‪ ,‬די ז‬ ‫פון פאַרשידענע כעמיקאַלן אָדער וואַסער אקליידער‪,‬‬ ‫אונטערערדיש ווערט דאָס‬
‫ַוועקצואוואַשן‬ ‫ַקסטָנצענטרירט א ַז די‬ ‫זיך קא‬ ‫רעגן‪ ,‬ס'ווא‬
‫אָןזייאַשטעלן‬ ‫ַקסט ווי‬
‫ס'וואצו זען‬ ‫געלעכטער‬‫ממשדיא ַ ערד‪.‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬ ‫ַזוי קומט נישט‬ ‫מציאות‪ ,‬א‬
‫וויבאַלד מ'האָט נאָך ביז איצט נישט געגעבן קיין געלעגנהייט געהעריג‬ ‫שיין‬ ‫ָדעסאַזאָלן זיין‬ ‫פלאאפון‬ ‫אָךזייאַ מ‬ ‫ַסער‪,‬אנָלט‬
‫ווי מ'וו‬ ‫ּפונקט ווא‬
‫געפיטערט מיט‬ ‫זיך צו געטריי‪,‬‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫קיין און‬
‫ָצעדור‪,‬‬ ‫ַקסט די ווייץ אָן אַ רעגן‪ ".‬וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫דערפאא ַר‪"...‬‬
‫ָלט ס'וו‬ ‫געצאצו‪,‬‬
‫לייכטע‬ ‫ּפראנישט‬ ‫ַכץ און‬ ‫ַסערונג‬
‫דורכצוטאָן די אָרטיגע פלאַנצונג און באַוואגעטוא‬
‫וועלכע עס‬
‫דערפא ַר איז‬ ‫ָבער וויסן‬‫נישט‬ ‫פעלד‪ ,‬א‬ ‫די מעטאָדן קענען זיך טוישן‪ ,‬קען מען קיינמאָל‬ ‫מירפאַרפירעריש‪.‬‬ ‫ָנגעקומען‪ .‬איז‬
‫ַרויסגעשטעלט אַז דאָס‬‫נישט א‬ ‫מיט‬
‫ָבער א‬ ‫יעדעראָטאיןזיךטאאַקט‬ ‫ַקטיש ה‬ ‫גייט‬‫וויא ַזויפא‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫אינטערעסָסא ַנט‪.‬‬
‫אויפקומען‪ ,‬ווא‬ ‫ַקעָך אויך‬ ‫נאָך שאלות עס זענען דאָרט דאָ און וועלןטאנא‬ ‫וואאָסָנגעפולט מיט‬ ‫פעלדער‬ ‫ַנשטאָט אונטערערדישע רערן‪ ,‬האָט מען די‬ ‫א‬
‫איינציגן וועג‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫מ'פאַרהוילט און מ'וועט פאַרהוילן‪.‬‬ ‫'סווימינג ּפול' —‬ ‫אונטער‪,‬‬ ‫קומט‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַגע‬ ‫א‬ ‫פר‬ ‫יעדע‬ ‫"ביי‬
‫אַ דער‬ ‫אונז‪:‬‬ ‫ַזויַר ווי‬
‫בלייבט אפא‬ ‫פיר אינטשעס — אַ טפח הויך וואַסער‪,‬‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫צוליב וואָס עס מאַכן זיך‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫ווי ּפאַסיג זענען די ווערטער פון הגאון דעם מאמר מרדכי ז"ל‪ ,‬אין‬ ‫וואָס ברענגט מיט זיך פאַרשידענע וועג פון שקר‪".‬‬
‫שאלות‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫מ'האָט‬ ‫איינגעטינקען אין די‬ ‫נעמען צו פון‬ ‫"מיר ווערן‬ ‫איינגעבויגענע זאַנגען‪ ,‬און די ווייצלעך‬
‫ציגעלעך‬ ‫פוןַז די‬
‫אויך א‬ ‫שרייבטחשבון‬ ‫אַ תשובה וועגן די מאַשין מצות‪ ,‬וואָס ער אויפ'ן‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬ ‫אָך‪.‬‬
‫לפניכם‪ ,‬ווי‬
‫אמרנואונז אויס‬ ‫וואָסכברפאָלגן‬ ‫פאַרהוילן די פאַקטן‪" :‬והנה את הגלויים לנו‬ ‫ָגישע קאָנווענשאָן‬ ‫אוןאנָלא‬ ‫ַסער‪ּ,‬פסיכ‬
‫גרויסע‬ ‫אין א ַווא‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫ַטן‪ ".‬תעמוד‬ ‫תחתיה‬ ‫געטרייעכיסאָלדא‬ ‫ואת שאינם גלויים לנו‪ ,‬בלי ספק יתגלו אחרי כן‪,‬‬ ‫אויפגעקומען פאַרשידענע אַנדערע שאלות‪ ,‬וואָס‬ ‫ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬ ‫אויך זענען‬ ‫ַזויָבן א‬
‫וואו מיראהא‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫ַסקירן‬ ‫ַרמאאָס‬
‫שחרחורת‪".‬א ד‬
‫הוא דא ַרפן פ‬ ‫הבהרת‪ ,‬כי למרמה העינים הוא לתפארת‪ ,‬והנה "מיר‬ ‫און ווען עס איז‬ ‫בלויז‬ ‫און‬ ‫ָן‪,‬‬ ‫א‬ ‫דורכגעט‬ ‫נישטזייער פיל‬
‫געהעריג‬ ‫ַרויס א ַז‬‫ָל‬ ‫א‬ ‫שטעלט זיך א‬
‫קיינמ‬ ‫עס מ'האָט‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל‬
‫עסזרש‪,‬‬ ‫ַקטיקן‪",‬אזָסאָגט‬
‫ָגט‪,‬א און וו‬ ‫אונזערעא ט‬
‫וואָס איז אונז אַנטּפלעקט האָבן מיר שוין אייך געז‬ ‫צוריקצושיסן און‬ ‫גענומען‬ ‫זעלבסט–‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫ליידן‬ ‫מענטשן‬
‫ווערט עס‬ ‫זיך לא ַנג‪,‬‬ ‫אויפגעברענגט געוואָרן האָט מעןגענוג‬
‫ַנטּפלעקטוואָס‬
‫היטן פון די‬ ‫זיך‬
‫שּפעטער א‬ ‫ַרפן‬ ‫"מיר דא‬ ‫איז אונז נישט אַנטּפלעקט‪ ,‬וועט אָן קיין ספק‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ס'איזאין די הלכות‪.‬‬ ‫צוָס זיין‬‫ונותןווא‬ ‫נושאַל‪ ,‬און‬ ‫באַשמוצן יעדן וואָס האָט ּפרובירטנאָרמא‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫ווערן‪ ,‬ווייל די בהרת (קרעץ) בלייבט אונטער איר‪ ,‬ווייל פאַר די אויגן‬ ‫ענדערונג אין די‬ ‫צוליב נאאַןָרמא ַל‬ ‫שאלות‪ ,‬געווען‬ ‫היי‪-‬יאָר איז אויפגעקומען נייע פריער‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫דורכ'ןַרץ‪.‬‬
‫פאַרבלענדעניש איז עס שיין‪ ,‬אָבער עס איז שווא‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫די פעלדער — נאָך וואָס עס איז באַקאַנט‬ ‫ַסערטבער‪,‬‬ ‫מ'ווא‬
‫זיין א ַ‬ ‫איךַזויאויך‬ ‫ווי א‬ ‫סיסטעםמוז‬
‫זענען בערן‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫קויפן עס‬
‫ַלע אַזוי‬‫ָכדעם פוואאַרָס אאַן‬
‫במה?‬ ‫מחליפיםָר נא‬
‫נא‬ ‫שטעלט זיך די פראַגע‪ :‬מה אתם‬ ‫מ'האָט עס מער‬ ‫ַסער‪ ,‬און‬ ‫ָקסן‪,‬‬
‫אויבאָרן אַז מ'פולט זיי אָן מיט‬
‫א‬ ‫זענען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ניין?געוו‬
‫מיט די‬ ‫צוא טון‬ ‫טייכלעך וו‬
‫דאָס‬
‫ַזעלכעא ַרבן‬
‫ריכטיגע פ‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬
‫גערופענעם צווייפלהאַפטיגן הידור‪ ,‬לאָזט מען זיך אַריין אין א‬ ‫זענעןאָסאַרויסגעקומען‬ ‫דיָרטווייצלעך‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫מוז איך‬
‫מלבושים וו‬ ‫נישט געקענט פאַרלייקענען — און סא‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫שאלות חמורות?‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫סּפעציעללהחמיץ‪.‬‬ ‫איז ממהר‬ ‫אַלץטראָגן‬ ‫הלכה‪ ,‬אַז ז‬
‫פרויען‬ ‫געזאַלצן‪ ,‬וואָס איז קעגן די‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ווייל‬
‫מיטאָרער פאַקט אַז די וואַסער וואָס מען‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫גייען קל‬
‫היינט אַ‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫שויןַרומיגע‬ ‫אויבאיזא ַלע א‬ ‫א ַזוי גיין‪.‬עס‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫אלהי מסכה לא תעשה לך‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫איךאַמד פון די פעלדער‪ ,‬האָבן אין זיך גאָר‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫שטיוול‪,‬אוןמוזדי ז‬‫פעלדער‪,‬‬ ‫צוקנייטשטע‬ ‫נוצט אין די‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫קלהאאָרָב אַ שיכט פון‬ ‫מען‬ ‫זעט‬ ‫ערטער‬ ‫אין קיין‬
‫פיל‬ ‫אוןנישט‬ ‫ַלץ‪ ,‬איך‬
‫א בין‬ ‫ַנדערש‬
‫ז‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫הויכעגיין‪,‬‬
‫מ‬ ‫אויך א ַזוי‬
‫זייערע פיס און איך‬
‫ַרפירן‪.‬וואָס‬
‫אַזעלכע‬ ‫ַלץָזןדאָפא‬
‫"ס'זענען אלא‬ ‫און‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫שווערסטע‬ ‫אונזער‬ ‫ַלע‪.‬‬ ‫א‬ ‫אָקס ווי‬
‫שכל אַז מ'זאָל זיך אַזוי‬ ‫ַבריצירן‬‫אויפ'ן‬
‫דורך פא‬‫שווער‬ ‫עס לייגט זיך‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬ ‫ווייצלעךהוטן‪.‬‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫צום די‬ ‫געוולאאַך‪ָ.‬רן אַז‬ ‫לעצטן‬ ‫ַשטעטיגט‬
‫זאַלץ אויף די זאַמד‪ .‬אויך איז בא דעם‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫די‬ ‫מענטשן‪,‬‬ ‫קלוגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַקע‬ ‫איז טא‬
‫ווייץ פאַר די מצות מצוה‪ ,‬אויף וואָס‬ ‫מפוקפק'דיגע שּפיץ‬
‫אַ נאָר צו דעם‬ ‫דעקן‬ ‫היטן וואָס‬
‫נעמען אַז‬ ‫גיין‬ ‫ַלץ‪ .‬פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬ ‫מצות האָבן אין זיך גאָר אַסאַך זא די‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫ָך‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫חמץ;‬ ‫ווי‬ ‫ממש‬ ‫דין‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫עס‬ ‫אויפ'ן‬
‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָגן‬ ‫ַלבוועגס‬
‫א‬ ‫ז‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬‫רבניםא‬
‫ליגןאָ א ַזוי ה‬
‫ד‬ ‫עסָּפ און‬
‫זענען‬ ‫קא‬ ‫געוועןהאָב‬
‫די‬ ‫שייטל‪ .‬איך‬ ‫צוצודעקןָבןדאָסטועם‬‫וועלכע הא‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫תלמידיצוחכמים‬ ‫רבניםַזוי און‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫שנעל נא ַרן‪.‬‬ ‫פילענישט א‬ ‫און לאָזן זיך‬
‫הוט‬ ‫דעם‬ ‫אויסטון‬ ‫ביז'ן‬ ‫ָרט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫פון‬ ‫שייטל‪.‬‬ ‫קינדער‪ .‬פון זא ַאַלץ; די אַגריקולטור באַאַמטע און‬
‫אויף‬ ‫ָּפצוטון‬ ‫א‬ ‫זיי‬ ‫הנאה‬ ‫סּפעציעלע‬
‫איז טון‪,‬‬
‫עס מען‬ ‫אָגןוואאָסַז קען‬ ‫כוונות‪.‬אאַך ז‬
‫ָבער‬ ‫זייער אַס‬ ‫אמת'ע‬ ‫רבנים זאָגן אַז מ'טאָר עס נישט עסן; און‬ ‫זייערעאַ טעם‬ ‫דורךדערין‬ ‫שּפורן‬ ‫מיר צו‬ ‫ווייצלעך‬
‫זיי קומען‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫קינדער‪ ,‬וווואאָסָס קען‬
‫זענען בלינד?‬ ‫בעסער מ'זאָל עס נישט עסן‪ .‬ווי קען אזיין אַז אידישע‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫ַז‬ ‫די‬ ‫די פאָרשער פון יומאַ‪ ,‬אַריז ָנע‪ ,‬האָבן באַשטעטיגט‪ ,‬שריפטליך‪ ,‬אַז‬ ‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫צו‬ ‫טענה'ן‬ ‫נעמען‬ ‫מיידלעך‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫זייןַריש?‬
‫זענען נא‬
‫נישט נזהר‬‫נישט א ַלע‬‫פסח‪ַ,‬ז זאָל‬
‫הלכותטון א‬
‫זענען אַזוי נזהר בכל פרט ומנהג פון מען‬ ‫אויף‬ ‫אַלץ‬ ‫שיכט ז‬ ‫אונזערעזעןמאאַ‬ ‫אוןא ַרמ'קען‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫דווקא די‬ ‫נוצן‬ ‫ָדעס‪ .‬מיר‬ ‫דאָרטיגע וואַסערן זענען זאַלציג‪ ,‬פ‬
‫זהירותגעבן‬
‫נישט א ַלע‬ ‫שמירהא ַז און‬
‫גרעסטעמען טון‬‫וואָס קען‬ ‫נישטאַרף די‬ ‫מצה‪,‬מ'זאווָלאָס ד‬ ‫ַזויוויאאָסַלעבלייבט‬ ‫אויסזען א‬ ‫נישטָקעלטע‬ ‫קענען זיי‬
‫אין הדיא ַלטן‬
‫ווייץטייל‬
‫וועגןדידעם‪.‬‬
‫אין‬ ‫ַסער‬
‫אויפפא ַלענד‬‫אויסזען די וו‬
‫איבער מנאאַכןָך וואָס‬ ‫הוטן זיי צו‬ ‫ערד‪ ,‬וו‬ ‫אומצושא‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫אפוןַזוי חמץ?‬ ‫די‬
‫פוןַריין‬‫מיר א‬ ‫מצות‬ ‫אָלדילייגן‬ ‫ַשטעטיגטא ַמאַז‬
‫וועּפט אויס; לאַבאָראָטאָריעס האָבןאוןבאפורים'דיג‪.‬‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫אינגא ַנצן‬ ‫צוליב דעם‬
‫הגה"צָבןר'עסשמחה‬ ‫פרויען הא‬ ‫איןָסן סאָדיום ווי נאַטורליך‬
‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬ ‫די‬ ‫פעדערן מא‬ ‫פיל העכערע‬ ‫ָבןא ַקע‬‫גייעןא ט‬‫ווייץ ה‬ ‫די א ַלע‬‫און ביז‬ ‫ווייצלעך‬
‫גליון ג'‬

‫רפאל‪,‬‬ ‫תולדות‬
‫מען‪"...‬‬ ‫אבדק"קא ַרלירט‬
‫און א ַמאָל פ‬‫שליט"א‪,‬‬
‫מען‬ ‫בלום‬ ‫ישראל‬ ‫ַקטיקן‪,‬‬ ‫און נאָך טא‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬ ‫ַקסענע ווייצן‪.‬‬ ‫געווא‬
‫אין אַ לענגערן תשובה אויף דעם ענין וואָס איז אַראָּפגעברענגט‬ ‫ַקט‪".‬‬ ‫צום טא‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫מיט'ן‬ ‫לעצט?‬
‫צחות‪,‬‬ ‫בדרךצום‬‫דערויף לא ַכן‬
‫נישטטייטשטווער וועט‬ ‫ערשטןעסגליון‪,‬‬ ‫אונזעראָך איז‬
‫איןאָבער ד‬ ‫געוואָרן‬
‫עצות‪,‬‬ ‫אויך‬ ‫ערנסטע‬
‫ַרויספָרא ַלן דערפון‬ ‫אויפגעקומען גא‬
‫שייטלעך דא ַרפן א‬ ‫"מיר אַנשטאָט צו זיין בלויז אַ הידור‪,‬דיזענען‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיטל‬ ‫מיט'ן‬ ‫זיך‬ ‫ַנוצן‬ ‫א‬ ‫ב‬
‫ערנסט‬ ‫אוןָגט זרש‬ ‫היופי‪ ",‬זא‬ ‫והבל‬ ‫שאלותהחן‬‫הייסט שקר‬
‫ערשט‬ ‫צום‬ ‫—‬ ‫תשמור'‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫המצות‬ ‫חג‬ ‫את‬ ‫לך‬ ‫תעשה‬ ‫לא‬ ‫מסכה‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬‫'אלהי‬ ‫פסוק‬ ‫נישטאיין סיבה‬ ‫קיינמדיאָלזייטן‪.‬‬ ‫ָט אויף‬ ‫אוןָס מ'הא‬
‫צופליען‬ ‫מצות‪ ,‬ווא‬ ‫די ווייץ‬ ‫אויף‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫אחרון!" אַזוי‬
‫ָּפגעטער‪,‬ליוםאון נאָר‬
‫לבושה‪...‬א ותשחק‬
‫צו צונעמען קיין‬ ‫נישט יאָ‬
‫זיך הנאה‬ ‫דירעקט‬‫מירפסוק‬ ‫ָרנטאָבןדער‬ ‫ווא‬
‫זייט ה‬ ‫קיינער‬
‫אאָסַרלייג זיך‬ ‫ּפערזענליךוו פ‬
‫איך אַ הידור‬ ‫אויפצוקומעןאָסמיט‬
‫פא ַרוו‬ ‫דן געווען‪ ,‬צוליב די בהילות‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪87‬‬
 ‫ריזאנע מצות‬
‫צאי לך בעקבי הצאן‪ ,‬וואָס מ'זאָגט נאָכן סדר‪ ,‬אַז "כיון שהלכה רופפת‬ ‫קען מען מקיים זיין אָּפצוהיטן דעם חג המצות‪ .‬ליידער זעט מען אַז‬
‫בידך לכי אחר המנהג"‪ ,‬ווען מ'ווייסט נישט די הלכה‪ ,‬זאָל מען גיין‬ ‫דאָס איז אמת‪ :‬אַ געוויסע חסידות האָבן אַריינגענומען אין קאָּפ אַז‬
‫נאָכן מנהג‪ .‬וק"ו בן בנו של ק"ו‪ ,‬אַז דאָס איז דער כלל ביי די מאכלים‬ ‫מ'מוז האָבן אַריזאָנע מצות‪ ,‬און דאָס איז העכער אַלעס און איז עוקר‬
‫פון פסח‪ ,‬וואו מ'רירט זיך נישט אַוועק פון מסורת אבות‪.‬‬ ‫מסורת אבות‪ ,‬און ווישט אַוועק אַלע חששות און איסורים‪.‬‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬

‫יומא ַא ָ‬
‫אויךוואָס‬ ‫היינטאַאיזזאַך‬ ‫כלל ביי‬ ‫רונדיגעדער‬ ‫איך דאָס זיין‬ ‫וואדָסאַרף‬ ‫וכמה‬ ‫אחתדיכמה‬ ‫היינטעל אויף‬ ‫ביז און‬ ‫גרינוואָן‪,‬לדאיז‬
‫גאַנץ פון אָנהייב האָט מען שוין געזען אַז אַנשטאָט ח‪.‬אויפט ַא‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫בושות‬
‫רבניםּפא ַּפס‬‫אָאָגן די‬ ‫צו דטר‬ ‫זענען‬‫ָרצוגליך‬ ‫קבלה‪,‬גאנָרא פָראעס‬ ‫מסורהדיאון אָדער‬ ‫טאָג פון‬ ‫יענעםפון‬‫ַפטַן ענין‬ ‫בלויזא א‬
‫נישטפא ַרש‬ ‫איזָב אים‬ ‫הא‬ ‫דאָ עּפעס אַ רייץ און אַ ברען צו האָבן די ווייצלעך פאַר יעדן ּפרייז‪.‬‬
‫סטילאַזוואָס‬ ‫הוראה א ַזאָגן‬
‫ַמגענומענע האָר‪,‬‬
‫טייל מורי‬ ‫ממש; צא‬ ‫חמץ מיט‬ ‫איז מיט‬ ‫עסַגאָסן‬ ‫אים בא‬ ‫איך זהאאָגןָב אַז‬‫וועןאָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪,‬‬
‫מובהקים וו‬ ‫אויפקומען מיט אַ נייע זאַך‪ ,‬האָבן‬ ‫לא די וואָס זיי האָבן געוואָלט זיך‬
‫עסן;מיידל‬ ‫ַטיטלט א ַ‬
‫עסאנישט‬ ‫ַטיש ב‬ ‫מ'טאאָר‬ ‫אויטאָמ‬ ‫ָלט אַז‬ ‫ַרקריךדורינוווזאאָגן‬‫גדולי‬ ‫אוי‪ ,‬אווַסאאָסַך פא‬ ‫מיסט‪.‬חמץ;‬ ‫ַמּפער ספק‬ ‫עס אאיז אַ‬ ‫א ַן‬

‫צונויפרעדן‬
‫זיי אָנגעהויבן מטיל מום צו זיין אין דעם אויסגעטרעטענעם וועג ווי‬

‫ַ‬
‫ַנגענהייט‪ָ.‬סדאָס‬
‫בקיצור‪ ,‬דא‬ ‫עסן‪.‬פא ַרגא‬ ‫"נעב"צואין די‬ ‫נישטַלסגלייך‬ ‫א‬ ‫ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זייער‬ ‫מיינע אַז עס איז‬ ‫מיטַך זאָגן‬ ‫זייערדאָאַסא‬ ‫איך‬ ‫אַזוי אידן האָבן געשניטן ווייץ פאַר די מצות ביז היינט‪ ,‬זאָגנדיג אַז‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫איז גאָר אַ האַרבער ענין‪ .‬נו גייט מען איבערלאָזן די חטים אויף וואָס‬ ‫מ'האָט אַריינגעוואָרפן "אַ פלאָך‪ ...‬איך מיין צו זאָגן אַז ס'איז דאָ אַ‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫ַריילאָזן אין‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫א די‬ ‫גייןַזויזיך‬
‫אויך‬ ‫אונזערע‪,‬אוןאון א‬ ‫ָנצוקליידןַזוידיפיל דורות‪,‬‬‫מסורה פון א‬ ‫טיכטיגע אַפרויען א‬ ‫פילאָבן שוין‬ ‫מיר ה‬
‫מיט‬ ‫ּפראָבלעם אויף דעם‪".‬‬
‫הידור?‬ ‫קליינעם‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫מעגליכקייט‬ ‫די‬ ‫צוליב‬ ‫חמורות‪,‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫שאלות‬ ‫ַזעלכע‬ ‫א‬ ‫דער גאַנצער וועג ווי אַזוי מ'האָט ּפראָּפאָגאַנדירט די נייע ווייץ‪,‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫מזה? ּפערזענליך‬ ‫בין איך‬ ‫גדול‬ ‫שטותא ַדע‬
‫הישא ַנץלךיאָר‪ .‬גר‬ ‫אַ ג‬
‫זיצן און‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫נישט‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫"מיינט‬ ‫זרש‪.‬‬
‫שט אויך די וואָס האָבן שוין געקויפט די מצות אויף פסח‪ ,‬וועלן‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫שטענדיג‬ ‫שטוּפ‬ ‫איך‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫—‬ ‫ַקטיוו‬ ‫א‬ ‫ַרק‬ ‫א‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫דורך אַרומגיין זאָגן אַז די פריערדיגע האָט נישט געטויגט‪ ,‬די רבנים‬
‫האָבן נישט אויסגעזאָגט די דוחקים וואָס מ'האָט דאָרט גענוצט‪ ,‬און‬
‫נויטיגע געלטער נאָכאַמאָל איינצוקויפן‬ ‫זיך געוויס לאָזן קאָסטן די‬ ‫מ'האָט "אַרויסגענומען אַ היתר פון טאַש‪ ",‬האָט שוין נישט גוט‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫אידן‬ ‫איצט‪.‬‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬ ‫שוין‬ ‫מצות‬ ‫ַ'ער‬ ‫א‬ ‫יומ‬ ‫די‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫אוןא ַך מאָל האָט‬
‫אויפעסן‬ ‫מצות‪ ,‬א ַס‬
‫ָרשריפטן‪.‬‬ ‫מהודר'דיגע‬
‫מאָדנע פא‬ ‫פורים‬ ‫געשמעקט‪.‬‬
‫יעדעס‬ ‫ַרבעט צו‬ ‫מבער‬ ‫עס א‬ ‫ָדע‪ַ.‬רן‪,‬‬
‫טויזנטערדידמאאָלא‬ ‫געלט‪,‬צוממשטוישט מען‬ ‫פילאיך בין‬ ‫ַזוי א ַז‬ ‫ָסטן א‬
‫ַרשריגן‬ ‫שויןא פא‬ ‫זיך ק‬ ‫מעןָזן מיך‬
‫לא‬ ‫פאַראַיאָר איז מען שוין געגאַנגען אַזוי ווייט‪ ,‬און מ'האָט דערקלערט‬
‫מעןדעם‪,‬‬ ‫אויסער‬ ‫און‬ ‫ַם!‬ ‫א‬ ‫אויסנ‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫זיין דעם חמץ און אַריינברענגן אַ כשר'ן פסח‪ ,‬און געוויס וועט‬ ‫ָננעמען‬ ‫א‬ ‫מ'וועט‬ ‫ָמער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫ַגט‪,‬‬ ‫א‬ ‫געוו‬ ‫(ערשט חול המועד הפסח) אַז "טייל מצות אויף פסח זענען ערגער ווי‬
‫ּפייניגן‬
‫ַנדלען‬ ‫הנאהא צו‬‫זייטיגעאיינה‬ ‫צו א ַקענען‬ ‫ָסטןמיר‬ ‫מצות קהאאָבן‬ ‫פרויען זיך‬‫די וואָס‬ ‫געלט‬ ‫א ַגןדיוועלן‬ ‫ָרשלָרן‬
‫שּפא‬ ‫נישט פא‬‫מיינע‬ ‫די קאָקאָו" אויף וואָס עס האָט זיך דעמאָלט געמאַכט אַ שאלה‪.‬‬
‫אונזערע‬ ‫מיט‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬ ‫ַביסל‬
‫די מסורה'דיגע מצות מצוה וועלכע זענען נישט פאַרבינדן מיט די‬ ‫א‬ ‫גענצליך‬ ‫און‬ ‫אונז‬ ‫פון‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫אויסל‬ ‫פשוט‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫איין מאָל דאָס איז געוואָרן אַן עטרה להתגדל בו‪ ,‬און מ'איז‬
‫ערנסטע שאלות‪.‬‬ ‫געווען אויסען צו צייגן אַז מ'איז בעסער פון יעדן און בעסער פון די‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫שיכור‪,‬אָךפשוט‬ ‫זענען ד‬ ‫שטוב‪,‬ווי א ַ‬
‫איןַקלט זיך‬ ‫מען ווא‬ ‫דעםאָספסח‬ ‫ַריינברענגן וו‬
‫ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫פון א‬ ‫רעדט צום‬‫מעןצופרידן‪.‬‬ ‫געווען‬‫סוף ווען‬ ‫פריערדיגע‪ ,‬איז מען שוין ליידער געווען משוחד צו דעם נייעם ּפלאַץ‪,‬‬
‫שווערע מען‬
‫ָסטןַמאָל קומט‬ ‫פיס‪ .‬א‬
‫זיך קא‬ ‫טון די‬ ‫וויי לצואָזט‬ ‫ישוו בה‪.‬זיימען‬ ‫שווא ַרץ‬‫חפציך לא‬ ‫דעםַכןכלבלוי מיט‬ ‫פון מא‬ ‫מקיים‬ ‫איינפא ַל‬
‫אידן‬ ‫טעמעס‪,‬צי עס זענען טאַקע‬ ‫קטועלעצו קוקן‬ ‫איבער ַא‬
‫געוואָרן‬ ‫שמועסןבלינד‬ ‫און זייערע אויגןקורצע‬
‫זענען שוין‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫ָלע‬ ‫א‬ ‫שמ‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬
‫הונדערטער און טויזנטער דאָלאַרן פאַר ערל'טעס‪ ,‬אויסצוקראַצן‬ ‫אויף‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויפטו‪.‬‬ ‫מיין‬ ‫געווען‬ ‫איז‬ ‫סטייליש‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬ ‫פא‬
‫חששותפון ַ‬
‫דערויף‪.‬‬ ‫רומגענומען‬
‫נישט פאַראַן ַאקיין‬
‫איזוואָס‬ ‫סיבה‬ ‫ַלגעמיינעמען‬
‫חמץ‪,‬א וואָס‬ ‫אויסער די‬
‫מכניסים בהם‬ ‫וואָס‬ ‫קיין‬
‫מקומותא ַזשאין‬ ‫אויסגעלא ַכט‬ ‫אפילו פון‬ ‫ברעקלעך דא ַן‬
‫האָבן מיך‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫ַ'טעמ'טע ישראל קדושים אַזוי שטאַרק נזהר‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫אומבאאָך זענען‬ ‫מחוייב‪ ,‬ד‬ ‫בפירוש נישט‬
‫קליידער (זעק) מיט די‬ ‫שקר נחלו לנו אבותינו ר"ל‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫איזהאדָבןאָך זיכער‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫חמץ‪ .‬און‬‫משהותפיסה‬ ‫אויסצורוימעןַציעיעדעסא ַן ענגע‬
‫ָכדערצו אין קאָמבינא‬ ‫זוכה זיין‬‫ווילןָליר נא‬‫בלויע קא‬ ‫און‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫גיין‪ָ"...‬נער מצות‪ ,‬וועט מען‬ ‫מיט'ןאַריזא‬ ‫געקויפט די‬ ‫שוין‬ ‫ָט‬ ‫א‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬‫מ'ה‬ ‫אויב‬ ‫אפילו‬ ‫אַז‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬
‫ַּפן אַ מחאה קעגן די חוצפה יתירה פון‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫איזַרףאונזאגעלונגען צו כא‬
‫ַרויסגעברענגט‬ ‫ַרויס‪,‬דא‬
‫ענדליך אדאָ‬
‫איבערצוקויפן דעם‬
‫טויזנטהאדָבןאָלאאַסַרא ַך ערפא ַרונג אין‬ ‫אונזעראַרום "מיר‬ ‫די מייניגע א ַז‬
‫הונדערטער צי‬ ‫ַרגעןדאָס‬ ‫ַלטןאביי‬ ‫געהא‬
‫נישט ק‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫א ַ איינעם פון די גרעסטע שטיצער פון די אַריזאָנער ווייץ‪ ,‬וואָס האָט‬
‫הויכע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫זעלטענע‬
‫אויף"מיר‬ ‫זיך השאאָטַקנהז‪.‬‬ ‫ַרימט מען‬ ‫שאלות‪,‬א און‬ ‫ערנסטעפעלד‪ ",‬ב‬ ‫מיינען און‬
‫פרייזייפון די‬ ‫שטערקער ווי‬
‫פילאָס זענען‬ ‫איז וו‬
‫מצות‬ ‫כח‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫דינו‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫קל‬ ‫איז‬ ‫עס‬ ‫ָס‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫א‬ ‫וו‬ ‫עביד'‪,‬‬ ‫'לטב‬ ‫אַרויסגעגעבן דעם קונטרס‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ערנסטע דאָך‬
‫געזען‪ ,‬אָבער‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫שוין‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫לעצטע‬
‫דעם אַ מסורה פון דורי דורות‪ ,‬כדי צו קענען אויסרוימען די‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫סוף‬ ‫צום‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אופןדי מיט אַ‬
‫אידישע‬ ‫שרעקליכן אויף‬
‫ַרקעאַאויבערהא ַנט‬ ‫אויף‬
‫פוער פיושטא‬ ‫דערין איז ער‬
‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬ ‫בשריפה‪.‬הא ַקעלע‬
‫ציען א ַסא ַך‬
‫יעצט מען דאַרפן דאַנקן השי"ת אַז מ'קען‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫פונדערהיים‪ .‬און‬ ‫שאלה'דיגע מצות‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ווייץ‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שרייבט‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫און‬ ‫ישראל‪,‬‬ ‫גדולי‬ ‫קעגן‬
‫דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬ ‫חוצפה נוראה‬ ‫מיר ענדליך‬
‫מצות‪,‬‬ ‫שאלה'דיגע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫די‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ַנשט‬ ‫א‬ ‫מצות‪,‬‬ ‫מהודר'דיגע‬
‫ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫ַקומען‬ ‫ב"הא בא‬ ‫נאָך‬
‫אינמיטן‬ ‫נחת ער‬
‫פון‬ ‫געשעּפט און‬
‫חשש חמץ‪,‬‬ ‫זיידע אַוואָלט‬
‫מייןהאָבן‬ ‫ישראל‬
‫תפוצות א ַז‬ ‫ַלעַּפאיָראבָרןא בכל‬
‫ַרימטע פרויען‬ ‫גענוצטבייא א‬
‫אינטערוויו‬
‫חמץ‪ .‬איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫טובאייןפון אַ משהו‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס‬ ‫יום —‬ ‫דעם— —‬ ‫זייןזאָלן‬
‫נזהרא ַלע‬ ‫קענען‬
‫ַפעלן א ַז‬ ‫צוָל בא‬‫זא‬ ‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫די‬ ‫געטבאָןא קעגן‬ ‫מיר פיל‬
‫גיטאָבן‬
‫דורָס ה‬ ‫און דא‬ ‫מיר‪,‬‬
‫פריערדיגן‬ ‫פון‬
‫פונעם‬‫גדולים חלק‬
‫ָלירן דיא ַ גרויס‬
‫ָנטרא אַז‬
‫שרייבט‬‫וואָס קא‬
‫יעדעא ַמף‪,‬‬
‫לעצטן ק‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬
‫מיט'ן אויפעסן די אַריזאָנער מצות בעפאָר פסח‪ ,‬וועט מען ביי‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬
‫הלכה‪ ,‬וויבאַלד זיי האָבן נישט געהאַט קיין ברירה און מ'קען זיך נישט‬‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫וויַראדיָּפלייגן‬‫ַרפן א‬ ‫דעתא‪.‬עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫—‬ ‫זיכערסומך זיין דערויף — רח"ל מהאי‬
‫דעם‬ ‫פון‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫הנאה‬ ‫וועט‬ ‫איר‬ ‫ַז‬ ‫א‬
‫טוב‪,‬דאאַזוי‬ ‫יום ווען‬ ‫צוםזייט‬ ‫הכנותאיין‬ ‫נישטדי און‬ ‫תנאי פון‬‫דעםָרן זכות‬ ‫האא ַָבן קלא‬ ‫שויןמיט‬ ‫אינטערוויו‬
‫אכילה‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מיטלען!"האָט ער געגעסן לכבוד‬ ‫איך כל יום ויום‬ ‫אויבאָס‬
‫הזקן וו‬ ‫שמאי‬ ‫אויף‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן‬
‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫גמרא‬ ‫שלוםסאָרט‬
‫בית‬ ‫ווייניגנייע‬
‫נישטאַר די‬
‫ַרויס פ‬ ‫גורםזיך א‬
‫געווען‬ ‫אָט דער זעלבער מתחצף‪ ,‬שטעלט‬
‫דעם‪".‬אָט אויפגעגעסן וואָס ער האָט אָנגעגרייט פאַר‬ ‫ַלטןַלדצוער ה‬ ‫וויבא‬
‫שבת‪,‬זיך הא‬ ‫וועל‬ ‫ס'זאדיָל‬
‫אינדערהיים‪,‬פון‬
‫חטיםבייאוןמירמצות מצוה‬ ‫ָבלעמען‬ ‫קצירת‬
‫פרויעןדי ּפרא‬ ‫לעז אויף‬
‫מוציא מיר‬
‫איזאַנג וואָס‬ ‫גוטן‪ ,‬און‬
‫שוין ל‬ ‫אַווייץ‪,‬‬
‫נייעַז‬
‫איר דדיאָ‪ ,‬א‬ ‫ַרשּפרייטאיז‬
‫ַזויאפָסא זעלבע‬ ‫שבת‪.‬א ד‬ ‫ווי‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫בעסערס‬ ‫נעמען‬ ‫קענען‬ ‫שבת צו‬ ‫העורב‪ ...‬זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬
‫אַנדערע ווייצן‪ .‬לא לחנם הלך הזרזיר אצל‬
‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫מהודר'דיגערע‬ ‫בליץ–שנעל?‬ ‫קענעןא ַזויהאָבן‬ ‫בעפאָר יום טוב‪ ,‬צומאָדע‬ ‫די א ַלע‬ ‫מצות‬
‫נעמט איר‬ ‫אויף די‬ ‫מ'עסטוואו‬
‫פון‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫מעןטויש‬ ‫אויסאַזדעם‬ ‫שטענדיג עס‬
‫נוצןָג הייסט‬ ‫"מיר טא‬ ‫מצות פאַר יום טוב‪ ,‬איז עס קלאָר אַז יעדן‬ ‫מסורת אבותינו בידינו‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫פסח‪.‬‬‫לכבודַלטער‬‫ס'איז א ַן א‬ ‫עסטאָה‪,‬שוין‬ ‫"‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫פרויענישע‬
‫ַטירליכע אין די‬ ‫מאמרנאמרדכי‪,‬‬ ‫פונעםאויף די‬ ‫ווערטער אויך‬ ‫די פריער‪,‬‬ ‫מיטאָרן‬‫ָדעס פון י‬ ‫ענדיגן‬ ‫ַלטע מא‬‫מירדי אוועלן‬ ‫איבער‬ ‫אידישע יומא‬
‫צרות‬ ‫חמורות די‬ ‫שאלות‬
‫ַרלענגערן‬ ‫צו פא‬ ‫ָסערע‬ ‫כבוד מיט ווא‬
‫שטרעבן‬ ‫ַטראַכט‬ ‫נעמען אַאין בא‬
‫גרויסע‬ ‫ס'איז אונז‬‫צווייטן‪ .‬נאָכן‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫איך‬
‫ערנדיגט מיט אַ רוף צו יראי ד' וחושבי‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫דערמאַנטע תשובה‪ ,‬וואָס ער‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫אפילואָבפאַר‬‫דעריבער ה‬‫גלות‪.‬איד אַז‬‫ערליכן‬ ‫יעדןלא ַנגן‬‫אינעם‬‫ַקענעןָר פאַר‬
‫איזא קלא‬ ‫צו ב‬ ‫ּפערזענליך‬
‫ַרבינדן‪,‬‬ ‫זענען פא‬ ‫ווייץ זיך‬
‫און זכי'‬
‫ָמיטע‬ ‫א‬ ‫ָדעס–ק‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַראייניגט‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫זיך‬ ‫רודער‬ ‫ביים‬ ‫שטייען‬ ‫וועלכע‬ ‫מיט די‬
‫כרמו‪,‬וואָס‬‫גדראיז ניי‪,‬‬ ‫להרוסאָס‬
‫ולבלצו זען וו‬ ‫ליטוש תורת אמו‪,‬‬ ‫את ידו‪,‬‬ ‫יריםָדעאיש‬ ‫ואלדי מא‬ ‫שמו‪,‬‬ ‫קיין ספק ספיקא לאָזט מען זיך נישט דערין אַריין‪ ,‬נאָר אַזוי ווי ביי‬
‫גליון ג'‬
‫נייגעריגקייט‬ ‫הויכע ּפא ַּפס‬ ‫פון די‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫במו‪.‬‬ ‫רגלינו‬ ‫יתנגפו‬ ‫ולא‬ ‫בטח‬ ‫נלך‬ ‫אבותינו‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫ובדרכי‬ ‫אַנדערע זאַכן אין פסח איז מען אוחז במעשי אבותיהם‪ ,‬און מ'נוצט‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫זוכהָטזיין צו אַ כשר'ן און לעכטיגן פסח‪,‬‬
‫שטא ַב‪",‬‬ ‫געניטע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫זייער‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫"מיר‬ ‫ַלעא ַן הא‬‫אָר ד‬ ‫ָלן נא‬ ‫צוריק‬
‫מיר זא‬ ‫ָנציג יאָר‬
‫ויה"רא אַז‬
‫בערך צוו‬ ‫לענגער‪ ".‬אַנשטאָט נעמען‬ ‫צענדליגער יאָרן‪,‬‬‫לא ַּפעס ווי‬
‫די זעלבע ווייץ וואָס מ'נוצט שוין‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫מען געד‬ ‫מתיקונם‪.‬‬ ‫איז פון‬ ‫אייניקל‬
‫גלייכעָס עס‬ ‫ַזעלכע א ַ‬
‫"איך בין‬
‫מיר זאָלן שוין זוכה זיין צום 'בקרוב נהלה נטעי כנה פדויים‬ ‫און‬ ‫געטרייע טאָכטער פון‬ ‫יותר בין א ַ‬ ‫קלקלתם "איך‬ ‫ווייץ ווא‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫א‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫המן'ס‬
‫לציון ברנה'‪ ,‬ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים בב"א‪.‬‬ ‫ַקנהז‪ ,‬פסוק‬‫ספורנושאאויפ'ן‬‫המן‪ ",‬זאָגט‬
‫ַטן דער‬ ‫מיין זטאאָגט‬
‫די הלכה‪,‬‬ ‫צווישן אין‬
‫געווענליכע ספק‬
‫אויסצומישן אַכלל ישראל‬
‫ביי‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪88‬‬