ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ
πολίτευμα. Ειδικά δε για τους βαρβάρους γίνεται με βά-
ση το πολιτιστικό status. Ο Ισοκράτης χρεώνει στο Φί-
λιππο την ιστορική ευθύνη να προσφέρει στα άλλα γένη,
τα μη ελληνικά, πολιτική ελευθερία και ελληνική επιμέ-
λεια, που σημαίνει ελληνική παιδεία. Διότι, όπως λέει
στον «Πανηγυρικό» §50, ο μεγάλος ρήτορας «το όνομα
Έλλην δεν καθορίζεται από το γένος αλλά τεκμήριο ελ-
ληνικότητας είναι η διανοητικότητα». (=Το μεν των Ελ-
λήνων όνομα πεποίηκεν μηκέτι του γένους, αλλά της δια-
νοίας δοκείντεκμήριον είναι»).
στ) «Σέ δέ ώσπερ αφετον γεγενημένον άπασαν τήν Ελλάδα πα-
τρίδα νομίζειν, ώσπερ ό γεννήσας ΰμάς, κινδυνεύειν ΰπέρ αΰτής
ομοίως» (=Κι εσύ, απολυτρωμένος από τις τοπικιστικές
δεσμεύσεις, πρέπει να θεωρείς ως πατρίδα σου όλη την
Ελλάδα και ν' αγωνίζεσαι γι' αυτή, όπως ακριβώς ο πρό-
γονος σας (Ηρακλής). (Φιλιπ. §127).
ζ) «ΤοΙς μέν Έλλησι εσει πιστός, τοις δε βαρβάροις φοβερός»
(=Πιστός στους Έλληνες, φοβερός στους βαρβάρους).
(Φιλιπ. §80).
η) Κοί πλοϋτον καί δύναμιν κεκτημένον δσην ουδείς των
Ελλήνων» (=Και έχεις αποκτήσει πλούτο και δύναμη όση
κανείς από τους Έλληνες). (Φιλιπ. §8).
Απλώς διερωτώμαι, αυτός το «οϋδεις των Ελλήνων» δεν
το πρόσεξε ουδείς από τους αμφισβητούντες την ελλη-
νικότητα του Φιλίππου και των Μακεδόνων; Αλλά για να
μη νομίζει ο J.B. ότι εργαζόμαστε επιλεκτικά, αναφερό-
μενοι σε φράσεις του Ισοκράτη που μας βολεύουν, θα
ενισχύσουμε το θεωρητικό οπλοστάσιο του, για να κά-
νει πιο επιστημονική την ανθελληνική προπαγάνδα του,
με μία φράση του Ισοκράτη, που ελάχιστα έχει προσε-
χθεί και μπορεί να αποτελέσει βάση σοβαρής συζητή-
σεως για την ελληνικότητα των Μακεδόνων. Η φράση αυ-
τή βρίσκεται στο λόγο που ήδη έχουμε αναφέρει και λέ-
ει: «Μόνος γάρ των Ελλήνων ούχ ομοφύλου γένους αρχειν
οξιώσας». (=Γιατί είσαι ο μόνος από τους Έλληνες που
αξιώθηκες να κυβερνάς αλλόφυλο γένος» § 108.
Το αγνοούσε ο J.B. ή δεν τον συνέφερε το «μόνος των
Ελλήνων»; Πολλοί ερευνητές που πιστεύουν στην ελ-
ληνικότητα των Μακεδόνων (π.χ. J. Bury, G. Glotz, Karl
Beloch κ.ά.) εξαιτίας της φράσης αυτής σχημάτισαν την
εσφαλμένη εντύπωση πως οι Έλληνες δεν πίστευαν
στην ελληνικότητα των Μακεδόνων. Ασφαλώς κάποιοι
υπέρμετρα εκλεπτυσμένοι Έλληνες των νοτίων περιο-
χών, πιθανώς να μην ένοιωθαν την ελληνικότητα των
Μακεδόνων, που δεν είχαν την ίδια πολιτιστική προ-
χώρηση με αυτούς. Αλλ' όμως νοηματικά η φράση στη-
ρίζεται στη λέξη «σμόφυλον». Η λέξη «φύλον» στα αρ-
χαία, κατά τη ρητή μαρτυρία του Ευσταθίου (93,3) «δη-
λοίφυλήν». Αλλά στους αρχαίους το φυλή δεν πήρε φυ-
λετική σημασία (race) και σε καμμιά περίπτωση δεν εξέ-
φρασε γενικά τους Έλληνες, που αποτελούνταν από
πολλά φύλα («Ελληνικά φύλα»). Αυτό που εξέφραζε
όλους τους Έλληνες ήσαν οι όροι «Το Ελληνικόν» και
«το των Ελλήνων γένος». (Ο όρος «Ελληνισμός» είναι
μεταγενέστερος). Επίσης και η λέξη «έθνος» έχει άλλη
σημασία από αυτή που δίνουμε σήμερα. Π.χ. όταν ο
Ηρόδοτος λέγει <Έλληνικόν έθνος» εννοεί τους Δωρι-
είς. Ομοίως, κι όταν λέει «Μακεδνόν έθνος». Αρα, στη
συγκεκριμένη περίπτωση η φράση του Ισοκράτη μπο-
ρεί να ερμηνευθεί έτσι: ο Φίλιππος εξουσίαζε γένος που
δεν ανήκε στο ίδιο φύλο με αυτόν. Προφανώς ο Ισο-
κράτης πίστευε ότι από άλλο ελληνικό φύλο προέρχο-
νταν 01 Μακεδόνες και από άλλο η δυναστεία του Φι-
λίππου. Το «ομόφυλον» δεν ταυτίζεται σημασιολογικά
προς το «όμαιμον», «ομόγλωσσον» και «ομόθρησκον»,
που είναι τα τρία από τα τέσσερα βασικά στοιχεία που
διαφοροποιούν τους Έλληνες και τους βαρβάρους. Αλ-
λιώς αδυνατούμε να εννοήσουμε τη φράση που απα-
ντά στον ίδιο λόγο: «Όστις γαρ έθνη τοσαύτα τυγχάνεις
κατεστραμμένος, όσας ουδείς πώποτε των άλλων Ελ-
λήνων πόλεις είχε...» (=Διότι συ έχεις υποτάξει τόσα
έθνη, όσες κανείς μέχρι τώρα από τους άλλους Έλλη-
νες δεν κυρίευσε πόλεις). Πιστεύω, λοιπόν, ότι πάσα
αμφισβήτηση αίρεται, εάν εννοηθεί δίπλα στο «ούχ ομο-
φύλου» μία δοτική «αΰτώ». Που σημαίνει μη ομόφυλον
γένος προς αυτόν, ο οποίος καταγόταν από άλλο ελλη-
νικό φύλο. (Το «φύλο» εδώ συμπίπτει σημασιολογικά με
το γαλλικό tribù και το αγγλικό tribe).
Όμως σε ποιο φύλο κατέτασσε ο Ισοκράτης τους Μακε-
δόνες; Αν μελετηθεί προσεκτικά ο «Προς Φίλιππον», ο
αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι ο Ισοκράτης προπα-
γανδίζει την πανελλήνια ένωση. Πώς θα έβγαζε έξω τους
Μακεδόνες; Και τον μεν Φίλιππο συνδέει μέσω Ηρακλή
με το Άργος', τη Θήβα, τη Σπάρτη, την Αθήνα, ενώ τους
Μακεδόνες συνδέει με τους Θεσσαλούς και τους Μά-
γνητες. Γράφει σχετικά στο §19-23: «Ού Θετταλούς μέν
ιούς πρότερον έπάρχοντας Μακεδονίας ούτως οικείως πρός
αύτόνδιακεΐσθαι πεποίηκεν...». (=Και τους Θεσσαλούς, που
παλιότερα διοικούσαν τη Μακεδονία τούς έκανε τόσο
πολύ ευνοϊκά να διάκεινται προς
αυτόν). Λίγο πιο κάτω αναφέρε-
ται στους Μάγνητες και τους Περ-
ραιβούς.
Η π α ρ ά δ ο σ η περί συγγενείας
Γίί' Το όνομα Έλλην δεν
καθορίζεται από το
γένος αλλά τεκμήριο ελληνικό-
Θεσσαλών και Μακεδόνων είναι τητας είναι η διανοητικότητα».
πολύ παλαιά. Ανάγεται στον (=Το μεν των Ελλήνων όνομα πε-
Ησίοδο, τον δεύτερο, μετά τον ποίηκεν μηκέτι του γένους, αλλά
99_
Όμηρο, επικό ποιητή της αρχαι-
της διανοίας δοκείν
ότητας. Αυτός αναφερόμενος
τεκμήριον είναι»)
στην Πανδώρα γράφει στη «Θε-
ογονία» 2,5 τα ακόλουθα:
«Ή δ' ύποκυσαμένη Διι γείνατο τερ-
πικεραύνω, υΙέ δύο, Μάγνητα, Μοκηδόνο θ' Ιππιοχάρμην, οΐ
περί Πιεριην και Ό λ υ μ π ο ν δώματ' εναιον» (=Κι εκείνη, η
Πανδώρα, αφού έμεινε έγκυος από τον τερπικέραυνο
Δία, του γέννησε δύο γιους, τον Μάγνητα και τον Μακε-
δόνα, τον πολεμόχαρο αρματηλάτη. Κι αυτοί στην Πιερία
και στον Ολυμπο είχαν τα παλάτια τους).
Σύμφωνα με την, κατά κάποιο τρόπο, «ιερά βίβλο» του
Ησίοδου, ο Μάγνης και ο Μακεδών ήσαν αδέλφια, γε-
νάρχες των δύο αδελφών λαών, Μακεδόνων και Μαγνή-
των, 01 οποίοι κάποτε διαχωρίσθηκαν και οι δεύτεροι
εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Πηλίου. Τη μυθολογική
συγγένεια ενισχύει και η γλωσσολογική. Οι λέξεις Μα-
κεδόνες και Μάγνητες σχηματίζονται από τη ρίζα μακ-
(μήκος, μάκρος κ.λπ.). Γενικά πολλές παραδόσεις συν-
δέουν τους Μακεδόνες με γενάρχες άλλων ελληνικών
φύλων. Για παράδειγμα, σ' ένα απόσπασμα του Ελλανί-
κου (ιστορικός του 5ου π.Χ. αι.) ο Μακεδνός ήταν γιος
του Λυκάονα, γενάρχη των Αρκάδων κι εγγονός του Πε-
λασγού. Ο Λυκάων είχε αποκτήσει πενήντα γιους, που
30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1997 Οικονομικός 37