Professional Documents
Culture Documents
Rêzimana Kurdî
Rêzimana Kurdî
Rêzimana Kurdî
Rêzimanî Kurdî
sereta:
zarawe rêzmanîyekan
riste
corekanî riste
mubteda û xeber
firman
zeman û kes
firman (qeware)
naw
naw (komell)
naw (tak-ko)
jênaw
awellnawî îşare
awellnaw
awellkar
firman (tewaw,têper)
zeman û firman
firman û zeman
nasiraw û nenasiraw
werdewaje
werdewajey pêwendî
zêdewaje
bedell
pêdaçûneweyek
têstî jimare 2
corekanî riste
ristey emrî
musbet û menfî
ristey sersurrman
ristey têkellaw
amrazî peywend
ristey şertî
paşgir
helweşanden û sazdanewey riste
têstî jimare 3
xwênerî berêz:
zanîwe.
wergirtuwe.
ziman zananî xoşewist tika dekem her heleyekyan ber caw kewt ya
qazî, ehmed
wermê
hawînî 1367
têbini:
aşkirayane-i jêrewe:
(Yerebî) kurdî
------------------
(Yzzt) = Yêzet
(Yzzalddîn) = Yêzedîn
(mnnt) = minet
(mHîalddîn) = miHedîn
(drrh) = dere
yanî yeHya û "son" yanî kurr pêk hatuwe û manay naweke debête
(kurrî yeHya).
7) pîtî (k) eger bikewête pêş bizuênî (î, ê, wê) dengî degorrî, wek:
riste (comle)
"nalî şayirêkî gewrey kurde. bo dekar hênanî waje be manay
cîawaz deda."
her kam lew beşane manay tewawî heye. yanî paş xuendineway her
eger tenya biman gutbaye: " nalî şayirêkî .... " yan " bo dekar
degutrê riste.
meşq
10 zana tiwanaye.
corekanî riste
her kam lew dêrraney serû risteyekin çunkû manay tewawîan heye.
pê dellên.
dellên.
kuêî cawabek nebû royşte aşpezxane bonî gaz hemû cîgeyekî girtbû
dayik le hoş cûbû kamrran be serî xoy dada û gutî ay lex rûdawe
dillte zêne penjerey kirdewe û şêrî gazekey bestawe dayikî kem kem
wexo hatewe û gutî rolle gazeke bikewe û penjereke daxe.
mobteda û xeber
û misrî girt." ya eger pirsyar bekeyn " goran ke ye?" wellam dedeynewe
firman (lêker)
biden.
4- heta emin bûm serperrî sone, eto le kuê bûî qertalle kone (pend).
5- eger be wirdî serinc bidey dezanî dellêm çî.
piley pêş gutinî riste ye. dahatûş zemanî paş gutinî riste ye.
êsta
firman hemîşe degell yekêk le sê kes: wêjer (yekem kes), biser (dûhem
heye.
kesyan pêdellên.
* her firmanêk hemîşe degell kar ya Hallet û zeman û ke têkellawe.
meşq: yekem kes, dûhem kes û sêhem kes lew ristaney jêrewe da diyarî
ken:
her yek lew kesane (yekem kes, dûhem kes, sêhem kes) detwanê tak bê
ya ko bew qerare:
tak ko
her wek debînîn her kat kes ko bikrêtewe firmanîş be pêrrewî kes ko
debêtewe.
2- ew deyewê to binasê.
tak ko
danîştim danîştîn
danîştî danîştin
danîşt danîştin
pê dellên.
degutrê.
qewarekan da yeksane.
barîbû.
nûsîm denûsim
demnûsî binûsim
nûsîwme benûse
nûsîbûm benûsin
de ro -m
b nûs -h
ke:
naw
japon û ...
hen wek:
1- nawî giştî
5- nawî komell
6- nawî nêr û mê
nasiraw-e û tak-e.
kitikî mallî ême û mişkî mallî êwe ni ye. mebest hemû kitik
giştî ye.
eger pêş nawî nasiyaw "em" û "ew" bê lazim naka -eke ya -ekan
bigrê wek:
pê hebê.
pê nebê.
çend serincêk:
carî waş heye tewawî bizuênî +û cêgey xoy deda be nîmçe bizuênî
+u wek:
gel, netewe, tîm, hoz, pol, leşkir, sipa, çîn, deste, segel,
== nawî nêr û mê
nêr mê
bapîr nenik
bab dayek
kurr kiç
bira xuşik
mam mamojin/pûr
xall/lalo xallojin/pûr
law/genc kîj
pîremêrd pîrêjin
hêwer diş
şiwan bêrî
noker qerewaş
esp mayn
ga manga
kell gamêş
nêrî bizin
beran merr,pez
kellîçe hêwere
ciwanega nuêngîn
sone bore
birrrrek malos
niye, wek:
bira! wameke.
ey xizmine!
ey kiçîne!
ey korrîne!
== naw: tak, ko
carî waye naw tenya bo yek kes ya yek şit dekar dekirê, wek:
çira hellkira.
estêre hellat.
mamosta hat.
carî waye naw bo ziyatir le yek kes ya yek şit dekar dekrê, wek:
kurrgel hatin.
ko ye. wek:
+eyl, wek:
kurrgel (kurreyl)
çawgel (çaweyl)
nawçekan bigrêtewe.
ko nekrêtewe, wek:
* Têbînî
dekewê. wek:
dê -> dêyan
rê -> rêyan
carî waş heye nîmçe bizuênî +î be yek car-i têda deçê û nîmçe
têstî jimare 1
d. dû roje çawerruantim
a. çawerruanî
b. bûme
c. mûçexorî
d. hiçkam
3) "hoy emîr! zor carim pê gutuwî waz le YezîZ bêne"
a. emin
b. emîr
c. ezîz
d. her niye
a. emîr
b. +m
c. ezîz
d. her niye
6) ristey 3 risteyekî:
a. xeberî
b. emrî ye
c. pirsyarî ye
d. surrmane
7) bo em riste em nîşane pêwîste:
a. ?
b. !
c. .
d. ,
a. hewa
b. be hawîn zor
c. şar
a. de
b. nûsim
c. nûs
d. sim
a. nase
b. sere
c. qeware
d. bine
d. nawî ko ye.
a. nawî nasiyaw-e.
c. nawî tak-e.
a. padşayek
b. çirayek
c. werzêreke
d. kiç
a. kelle
b. kellebab-e
c. birrrrek-e
d. nêre mallos-e
a. beran
b. kellebab
c. mê kew
d. makew
a. esp
b. nuêngîn
c. hêwere
d. gamêş
a. kelle gurg
b. golle gurg
c. nêre gurg
d. aQa gurg
b. şeke nêr
c. dêlle kotir
d. canû esp
a. manga kêwî
b. ga kêwî
c. nêre mirîşk
d. ma birrrrek
a. jin
b. bizin
c. ker
d. mirawî
[]
cênaw (bernaw)
kes tak ko
-------------------------------------------
3 ew ewan
-------------------------------------------
wek:
* cênawî berkarî
debîndrê.
1) be şikllî ciyawaz
kes tak ko
-------------------------------------------
3 ewî ewanî
-------------------------------------------
wek:
....
kes tak ko
-------------------------------------------
1 +m +manî
2 +t +tanî
3 +î +yanî/nî
-------------------------------------------
wek:
kes tak ko
-------------------------------------------
2 to êwe
3 ew ewan (wan)
-------------------------------------------
wek:
denûsê. wek:
gutî pêy?
pêy gutim = pê + î/y + gut + m
cênawî sêhem
kesî tak
kes tak ko
-------------------------------------------
2 to êwe
-------------------------------------------
wek:
birat biratan
biray birayan
kes tak ko
-------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------
wek:
kes tak ko
-------------------------------------------
1 xom xoman
2 xot xotan
3 xoy xoyan
-------------------------------------------
wek:
to xot xetakarî.
wek:
* têbînî:
deka. wek:
| |
pişxo cênaw
| |
3) mallî ême biçûk-e, mallî êwe gewre ye, deca (mallî ême) le
pêt dellîm
lêtan persîm
boy denûsim
dîtmî
deyan bînim
derdyan damê
dîtûnî
awelnawî îşare
cênawî îşare
------------------------------------------------------------------
* awellnaw ya cênaw î îşare bo nîşan danî kes ya şitî nîzîk û
------------------------------------------------------------------
1) em korre biram-e.
2) ew kiçe xoşkim-e
awellnaw
------------------------------------------------------------------
nîşan bida.
------------------------------------------------------------------
awellnaw asayî dekewête paş naw. belam zor carîş wa debê dekewête
1) doxî yeksanî
2) doxî leserî
"tir".
delkê. wek:
awelkar
bikeyn:
qet wa debê?
awelkarî Hallet bew fOrrmûle saz dekrê (be + nawî beste) wek:
raşkawî.
be aşkara dellêm.
-------------------------------------------------------------
deka.
-------------------------------------------------------------
royştewe.
1) mamosta hat.
2) mamusta hênay.
tewaw deka.
têdeperrî.
------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
wek:
nustin nuandin
mirdin mirandin
xafllan xafllandin
kullîn kullandin
têgeystin têgeyandin
firrîn firrandin
betllan betllandin
meşq:
resteyekbinûse.
zeman û firman
ta êsta le çend ruangewe ruanîmunanete ser firman. êsta
eweş beşî here girîngî zeman nasîne. her wek pêşekî gutman
denûsim denûsîn
denûsî denûsin
denûsê denûsin
eger billêyn "êsta denûsim" mebest zemanî êsta ye. ballam eger
dexoênim dexoênîn
dexoênî dexoênin
dexoênê dexoênin
2) êstay berdewam
xerîkî denûsî.
xerîke denûsê
binûsim binûsîn
binûsî binûsin
binûsê binûsin
2) gutin
dellêm dellêyn
dellêy dellên
dellê dellên
3) dîtin
debînim debînîn
debînî debînin
debînê debînin
deçim deçîn
deçî deçin
deçê deçin
5) kirdin
dekem dekeyn
dekey deken
deka deken
6) birdin
debem debeyn
debey deben
deba deben
7) mirdin
demrim demrîn
demrî demrin
demrê demrin
8) şutin
deşom deşoyn
deşoy deşon
deşua deşon
debim debîn
debî debin
debê debin
10) hêştin\hêllan
11) daştin
dedêrim dedêrîn
dedêiî dedêrin
dedêrê dedêrin
12) hênan
13) wîstin
demewê demanWê
detewê detanewê
deyewê deyanewê
wek:
ra-dewestî ....
ra-dewestê ....
helldewestim ....
helldewestî ....
hel-dewestê ....
tê-deperrim ....
tê-deperî ....
te-deperê ....
fêr kirdin,
fêr-dekem ....
tê-dekey ....
te-deka ....
fêr bûn
fêr-debem ....
tê-debî ....
te-debê ....
da ra-degeyenî.
royiştin:
royiştim royiştîn
royiştî royiştin
royişt royiştin
xoêndin:
xoêndim xoêndman
xoêndit xoêndtan
xoêndî xoêndyan
kar kirdin:
bar birdin:
ra-perrîn:
raperrîm raperrîn
raperrî raperrîn
raperrî raperrîn
da-bezîn:
dabezîm dacezîn
dabezî dabezîn
dabezî dabezîn
eger firman encam danî larêk rabigeyenê, bem core serf dekrê:
nûsîn:
dem-nûsî deman-nûsî
det-nûsî detan-nûsî
dey-nûsî deyan-nûsî
xuardin:
dem-xuard deman-xuard
det-xuard detan-xuard
dey-xuard deyan-xuard
degell berkar:
nûsîn:
royştin:
nûsîn:
nûsîn:
nûsîwme nûsîwmane
nûsîwte nûsîwtane
nûsîwye nûsîwyane
royştin:
2) em kitêbe xoêndrawe.
3) dizan mallêkî cîranî êmeyan tallan kird.
ke:
kem nekatewe.
karbedestî naxoşxane).
1) biker derdawên.
nasiraw nenasiraw
nasiraw nenasiraw
gutin gutiran
nûsîn nûsiran
xuradin xuardiran-xuran
kuştin kujran
bestin bestiran-besran
le riste da firman her zemanêkî he bê be ser çawge nenasirawekey
da desepê:
wek:
4) em kitêbe nexwêndirabowe.
5) em kare nakirê.
werde waje
waje diyarî kirawekan pêwendî nêwan dû nawî nêw rite nîşan deden.
-----------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------
werdewajey nîsbet.
-----------------------------------------------------------------
dekrên.
-----------------------------------------------------------------
be, bo, le, degell, de, le ser, le jêr, la, lay, le lay, lekin.
nizîk, nêw, le nêw, ta, heta, leniwan, paş, pê, tê, pêş, dua, jêr,
ser, bin, ber, leber, der (deredê), lê (lê wer-girtin), berew, we,
wê (wêm hellnaka).
7) .... kurdan nebû peyman şikandin. .... kê fêr bûy kullim peyman
şikênî? (hêmin)
werdewajey pêwendî
-----------------------------------------------------------------
pêwend bida.
-----------------------------------------------------------------
hêndêk wedrewaje bo der birrînî Halletî derûn wek şadî û Qem û Hesret
way le destit!
tewawkirî firman
tewawki
ciyawazyan heye:
(bo) kilas.
firmanî tewaw:
kerîm hat.
da bê.
--------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------
destnîşan ke:
awellnaw-e.
zêde-waje.
dekewê.
corekanî riste
nimûne:
_____.________________._____.______._______________._____.______
_____|___________________\_____\____________._____|_______|_____
eHmed bira çikoley zagros duênê dûû kitêbî tazey le bazar kirrî
1) ristey pirsyarî
birîtîn le:
kam dar berî çak dênî? how darey goşey baQ berî çak dênê.
çi dexoy?
çit xuard?
çit kird?
bo wa kiz û damawî?
ew qiset bo kird?
emrro çonî?
pirsyar:
rristey emrî
were êre!
derseket bixoênewe!
wirya be!
bigrê.
debê bê).
--------------------------------------------------------------
pêgutraw.
--------------------------------------------------------------
(nida).
firhad were!
ey ferhad were!
qewarey firmanî emrî le biney dahatû dirust dekrê û le
binûse!
binûsin!
emr tenya bo duwem kesî tak û ko dekar dekrê. eger destûrêk be kesî
eger firman sade û yek wajeyî bê pîtî "b" pêwe denûsê wek:
bîxo = b + î (berkar) + xo
em sêwe bixo!
em gullane biçine!
xoyewe negrê.
damaw mebe!
Qem mexo!
deng meke!
meweste!
têneperrî, têmeperrî
riste.
musbet û menfî
wek:
biney firman:
berewe, wek:
2) bawiktim dîwe.
nemdîtbû).
ristey sersurman
çend nefam-e!
çi piyawêkî azaye!
çî kird. çi kird!
ax le destit!
qisey seyr!
ewey ta êsta lemerr riste bas kirawe hemûy her basî ristegelêk
bû ke tenya firmanêkyan heye. bem core ristane dellen "ristey
ristey serbexo-n.
------------------------------------------------------------
pêdelên.
------------------------------------------------------------
wajeyî".
------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
sadeyane hîç kam manay tewawyan niye û leber ewe pêyan dellên
"ristey natewaw".
"ew katî hatî" tenya zemanî royştinî emîr beyan deka û esllî
niye.
------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
debî.
ke:
payeberz-e.
* amrazî peywend
"ke, katêk, herke, ..." pêk dê ke ême pêyan dellêîn amrazî peywend û
dekrê:
dekar dekrê.
xot nanasî.
ristey şertî
dekrê.
bida.
(nexşî biker)
(nexşî berkar)
(nexşî awelnaw)
kojra.
naw carî waye wajeyekî rût û resen-e wek "esp", "dar", "jin".
bellam carî waye le dû beş pêk dê ke her beşe manayekî heye û paş
gulleberoje.
wek:
her yek lem wajaneş le dû beş pêk hatûn ke eger lêkyan ciya
paşgir.
"be-" :
berbûN, berdan
"tê-": be ser firmanewe dellkê û hêndêk car karî werdewajey
têperrbûn
"bê-"
deka. wek:
napak.
hawkar, hawderd.
Helldaştin.
"Wer-":
*** paşgir
deka:
deda:
17) "-ke":
wirdke, binke.
şîrînçik
rêçke, guêçke
23) "-gar" be nawî şew û roJewe delkê û manay kodeda. wek:
roJgar, şewgar
26) "-gen"
çirrgen
34) "-olle"
34) "-oll"
askoll, naskoll
35) "-û"
35) "-ûlke, -ollik, -ollke, -oçke, -ek" bo çikole kirdinewey naw dekar
dekrin:
peşmek, kewşek
deda:
deda:
pîtoll, kirmoll
qelemekan, kurdekan.
bûkênî, mizgênî
54) "-em, -emîn" be Yededî esllîyewe denûsên û deykene tertîbî:
56) "-ewa" :
57) "-emenî":
hellweşandin:
gewre: awellnaw
şeş: Yeded
sazdanewey riste:
ye, "kem" wabestey "bira" ye. "ke şeş sall bû de sefer da bû."
a. bo çûy sine?
a. kê mallî le şîraz-e.
d. mallî kê le şîraz-e?
11) "demanzanî"
a. nedemanzanî
b. demannezanî
c. nemandezanî
d. nemanzanî
12) "zanîman"
a. nemanzanî
b. nezanîman
c. nemandezanî
d. hîçkam
13) "detnûsî"
a. netnûsî
b. netdenûsî
c. nedetnûsî
d. detnenûsî
14) "helldeçê"
a. nehelldeçê
b. hellnedeçê
c. hellneçê
d. hellnaçê
d. hîçkam
a. denustim
c. nustim
d. nustibûm
a. bellam
b. paşan
c. boye
d. hem
19) çi danîşî ... birroy bo min yeksan-e.
a. yan
b. çi
c. hem
d. ne
a. çi
b. ya
c. hem
d. her
a. paşan
b. boye
c. duaye
d. bellam
a. debarî
b. barîbû
c. barîwe
d. dabarî
23) eger duênê .. pêm degutî.
a. bit bînim
b. detbînim
c. dîtmî
d. bimdîtayey
a. pêyan dellêm
b. pêyan degutim
c. demduandin
d. deyanzanî
a. barekelllla
b. aferîn
c. pek
c. xudaye
25)
a. pek
b. teHa
c. edsus
d. aferîn