Malzeme ve MADDE DENKLİĞİ

Enerji Ø Madde
Kanunu’
denkliği
denkliğ Kü
Kütlenin Korunumu
dayanılarak kurulur. İlk olarak
Kanunu’na dayanı

Denklikleri tarafından ortaya konulan bu

Lavoisier tarafı
kanuna gö
göre

Ø “Çekirdek
“Çekirdek reaksiyonlarının
reaksiyonları olmadığı
olmadığı
işlemlerde kükütle kaybolmaz ve yeni kü kütle
oluşmaz. İşlem
oluş sırası
İşlem sı rasında fiziksel ve kimyasal
Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN
değişmelerin oluş
değ oluşması
ması toplam kü kütlede bir
değişiklik yaratmaz.”
değ yaratmaz.”
1 Başlangıçtaki maddelerin kütlesi = Son halde bulunan maddelerin kütlesi
2

Denkliği Kurulması
Madde Denkliğ Kurulmasında genel Ø Bir problemin çözümünde yapılacak ilk iş, işleme
ilke ve kurallar giren veya çıkan maddelerin veya bileşenlerden
birinin belli bir miktarını hesaplamaya “temel”
Ø reaksiyonların olmadığı
Kimyasal reaksiyonları olmadığı işlemlerde seçmektir.
denkliğini hem elementlerle hem de
madde denkliğ
bileşiklerle kurmak mü
bileş mümkü
mkündü
ndür. Ø Uygun bir temel seçimi ile hesaplar birleştirilir ve
problem kısa yoldan çözülebilir.
Ø denkliği, kg veya mol gibi kü
Madde denkliğ kütlesel
kurulmalıdır. Hacim, sı
birimlerle kurulmalı sıcaklı
caklık ve Ø Gaz yada gaz karışımları ile ilgili işlemlerde,
basınç etkisi ile denklik kurulmaz.
bası genellikle 100 mol gaz temel seçilir.

Ø Hesaplanması istenilen bilinmeyen sayı

Hesaplanması sayısı Ø Katı haldeki maddelerin toplam kütlesinin temel
bağıms
kadar birbirinden bağımsıız madde denklikleri seçilmesi uygundur. Eğer işleme giren veya
kurulmalıdır.
kurulmalı çıkan bileşenlerin kütlesel yüzdeleri biliniyorsa
temel olarak 100 kg alınır.
3 4

Page 1
 Örnek Ø Kurutulmuş 100 kg mineral
Temel : Kurutulmuş

Kurutulmadan önceki kü
kütlesi (X) olsun
Ø Bir demiroksit minerali analiz edilmeden önce
kurutulmaktadır. Kurutma sı
havada kurutulmaktadı sırası
rasında % 8
X – 0.08 X = 100 ⇒ X = 108.7 kg
ağırl
ğırlıık kaybı
kaybı olmaktadı
olmaktadır. Havada kurutulmuş
kurutulmuş
numunenin analizi aş aşağıdaki
ğıdaki gibidir :
bileşim
Kurutmadan önceki mineral bileş
Fe2O3 : % 85.5 Nem : % 4.5
Yabancı Madde : % 10
Yabancı Fe2O3 : (85.5/108.7)100 = % 78.7
Ø Bu mineralin ıslak haldeki bileş
bileşim yü
yüzdesini
hesaplayı
hesaplay ı nı z. Mineraldeki toplam su : (108.7-
(108.7-100)+4.5 = 13.2
Nem : (13.2/108.7)100 = % 12.1
Yabancı madde : (10/108.7)100 = % 9.2
Yabancı
5
Toplam : 78.7 + 12.1 + 9.2 = 100 6

Örnek Ø Temel : 100 kg demir tozu + 100 kg kükürt tozu

Ø Demir mol sayısı : 100 / 56 = 1.786 kmol
Ø 100 kg demir tozu ve 100 kg kükürt yüksek Ø Kükürt mol sayısı : 100 / 32 = 3.125 kmol
sıcaklıkta eritilerek
Fe + S ⇒ FeS Ø Reaksiyona göre 1 mol Fe ile 1 mol S reak girer
reaksiyona sokulmaktadır. Reaksiyon sonunda Ø Bu durumda sınırlayıcı madde demirdir
130 kg demirsülfür oluşmaktadır. Buna göre : Ø Artan madde ise 3.125 – 1.786 = 1.339 kmol S
Ø Sınırlayıcı reaktanı
Ø Artan maddeyi Ø Oluşan FeS mol sayısı : 130 / 88 = 1.477 kmol FeS
Ø Reaksiyon verimini hesaplayınız Ø Reaksiyon verimi ise : (1.477 / 1.786)100 = % 82.7

7 8

Page 2
 Ø O2 : % 20.95 N2 : % 78.08
Örnek Ø Ar : % 0.94 CO2 : % 0.03
Ø Kuru havanın hacimsel bileşimi aşağıdaki
gibidir :
Ø O2 : % 20.95 N2 : % 78.08 Ar : % 0.94
Mort = ∑ xi.Mi
CO2 : % 0.03 =(0.2095)32 + (0.7808)28 + (0.0094)40 + (0.0003) 44
Ø A) Havanın ortalama molekül ağırlığını Mort = 28.96 g/mol
Ø B) Standart koşullar altında yoğunluğunu
bulunuz
d = P.M / R.T = 1 (28.96) / (0.082) 273 = 1.293 g/L

9 10

Örnek Ø C7H16 + 11 O2 ⇒ 7 CO2 + 8 H2O

Ø Heptan’ın yanmasıyla CO2 elde edilir. CO2’in %

50 ‘si kuru buza dönüşür. 500 kg kuru buz elde
etmek için ne kadar heptan yakılmalıdır ? Temel : 500 kg kuru buz
Ø C7H16 + 11 O2 ⇒ 7 CO2 + 8 H2O 500.103g kuru buz (1 g CO2) ( 1 mol CO2) (1 mol C7H16) (100 g C7H16)
(0.5 g kuru buz) (44 g CO2) (7 mol CO2) (1 mol C7H16)

324.7 kg C7H16

11 12

Page 3
 CO2
Örnek ???? Isı Kireç taşı
Kireçtaşı
CaO
MgO
Ø Bir kireçtaşı analizi ;
Çözünmeyen
Ø CaCO3 92.89
Temel : 5 ton kireçtaşı
Ø MgCO3 5.41
CaCO3 ⇒ CaO + CO2 MgCO3 ⇒ MgO + CO2
Ø Çözünmeyen 1.70
CaCO3 miktarı = 5000.103 g kireçtaşı.(92.89/100) = 4644.5 kg
Ø A) 5 ton kireçtaşından kaç kg CaO elde edilir ?
Ø B) Kaç kg CO2 üretilir ? MgCO3 miktarı = 5000.103 g kireçtaşı.(5.41/100) = 270.5 kg

13 14

Örnek Ø 100kg kireç taşı

kireç taşı

Ø Bileşiminde yalnız CaCO3 ve MgCO3 bulunan bir Ø 100 kg kireç taşı içinde x kg CaCO3
kireç taşı
kireç taşı yüksek sıcaklıkta kızdırılarak bulunduğunu dü
bulunduğ denkliğini kuralı
düşünelim. CO2 denkliğ kuralım.
karbonatlar CO2 ve metal oksitlere
ayrıştırılmaktadır. Ø (44\
(44\100) x+(100-
x+(100-x) 44\
44\84=44.8
Ø 100 kg kireçtaşının tam olarak ayrıştırılması
halinde 44.8 kg CO2 oluşmaktadır. Kireç taşı Ø x= 90.45 kg CaCO3
içindeki CaCO3 ve MgCO3 yüzdelerini
hesaplayınız. Ø 100 kg kireç taşı içindeki MgCO3 kütlesi
kireç taşı
Ø 100-90.45= 9.55 kg dır.
100-

15 16

Page 4
 Örnek Boksit Sülfirik asit
Ø Boksit minerali üzerine Sülfürik asit katılarak aşağıdaki 1080 kg % 55,4 2510 kg % 77,7
reaksiyon gereğince Alüminyum Sülfat elde edilmiştir.
Ø Al2O3 + 3H2SO4 ⇒ Al2(SO4)3 + 3H2O Al2O3 + 3 H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3 H2O
Ø Doğal haldeki boksit minerali kütlesel olarak % 55,4
oranında Al2O3 içermektedir. Geri kalan kısım çeşitli
inorganik inert maddelerden oluşmaktadır. Reaksiyonda %
77,7 lik Sülfürik asit kullanılmıştır. Reaktöre 1080 kg boksit
minerali ve 2510kg %77,7 lik Sülfürik asit konulmuştur.
Reaksiyon sonunda elde edilen ham alüminyum sülfat
içinde 1798 kg Al2(SO4)3 bulunduğu saptanmıştır. Buna
göre;
Alüminyum sülfat
Ø Limit maddeyi bulunuz,
Ø Aşırı madde yüzdesini, 1798 kg
Ø Reaksiyonun tamamlanma derecesini hesaplayınız.

17 18

Ø Al2O3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2O Ø a) Limit madde Al2O3

Ø 1kmol 3kmol 1kmol 3kmol
5.9kmol 17.7kmol 5.25kmol Ø b) ((20 kmol - 17,7 kmol ) / 17,7 kmol)
kmol) . 100 = %12.9
aşır
şırı madde yüyüzdesi (H2SO4 )
Ø 1080 .(55,4/100) = 589,32 kg Al2O3
Ø n Al2O3 = 589,32 / 102 = 5,9 kmol Ø c) Reaksiyonun tamamlanma derecesi : (5,25 / 5,9) .100 =
% 90
Ø 5.9 kmol Al2O3 için 3 . 5,9 = 17.7 kmol H2SO4 gerekli

Ø 2510 . ( 77,7 / 100 ) = 1950,27 kg H2SO4

Ø n H2SO4 = 1950,27 / 98 = 20 kmol

Ø n Al2(SO4)3 = 1798 / 342 = 5,25 kmol

19 20

Page 5
 Örnek Giren Fırın gazı Çıkan Fırın gazı
% 12,8 CO2 % 24 CO2
Ø Başlıca magnezyum karbonattan oluşan bir mineral,
yüksek sıcaklıktaki fırın gazları ile kızdırılarak,
Ø MgCO3 à MgO + CO2 Ø Temel : 100 kmol fırın gazı
gazı
Ø reaksiyonu ile MgO elde edilmektedir. MgCO3 à MgO + CO2
Ø Fırın gazlarının kuru hacimsel bileşimi şöyledir. x mol
Ø CO2 = % 12,8 O2 = % 6,1 N2 = % 81,1 Ø karbonatın ayrış
a) Magnezyum karbonatı ayrışmas
masıı sonucu aç
açığa
ığa çıkan
Ø Kızdırma sonucu gazın bileşiminde kuru temel üzerinden CO2 fırın gazı
gazına karış
karışacakt
acaktıır.
% 24 CO2 bulunmaktadır. Kızdırıcıya 100 kmol fırın gazı
girmesi halinde, Ø Kızdı
zdırma işişlemi sı
sırası
rasında 100 kmol baca gazı gazına (x)
Ø a) Fırın gazına karışan CO2 mol sayısını, kmol yeni CO2 karışkarışmmış olduğ
olduğunu varsayarsak fı fırına
Ø b) Kızdırıcıdan çıkan gaz karışımı hacimsel bileşimini giren ve ç ıkan gazlar arası denkliği;
arasındaki CO2 denkliğ
hesaplayınız.
12,8 + x = (100 + x ) 0,24
x = 14,73 kmol CO2
21 22

Ø kızdı
b) kızdırma fı
fırınından çıkan gaz karışı
karışım
mı içinde bulunan Örnek
gazlar:
Ø CO2 = 12,8 + 14,73 = 27,53 kmol
Ø O2 = 6,1 kmol Ø Bileşiminde % 60 CaCO3 % 33,5 MgCO3 bulunan bir
kireçtaşı % 12 ’lik sülfürik asit çözeltisi ile reaksiyona
Ø N2 = 81,1 kmol sokulmasıyla CO2 elde ediliyor. Reaksiyonda % 15 fazla
Ø TOPLAM = 114,73 kmol asit kullanılmakta ve reaksiyon % 100
Ø tamamlanmaktadır.
Ø Kızdı
zdırıcıdan çıkan gazları
gazların hacimsel % bileş
bileşimi : Ø 500 g kireçtaşının kullanılması halinde;
Ø Ø a) gerekli % 12 ’lik sülfürik asit kütlesini,
Ø % CO2 = ( 27,53 / 114,73 ) x 100 = % 24 Ø b)CO2 ayrıldıktan sonra kalan çözeltinin kütle ve
Ø % O2 = ( 6,1 / 114,73 ) x 100 = % 5,32 bileşimini,
Ø % N2 = ( 81,1 / 114,73 ) x 100 = % 70,68 Ø c)elde edilen CO2 kütlesini,
Ø d)toplam kütle denkliğini hesaplayınız.

23 24

Page 6
 % 60 CaCO3 CaSO4
Ø CaCO3 + H2SO4 ⇒ CO2 + H2O + CaSO4
% 33,5 MgCO3 MgSO4
Ø MgCO3 + H2SO4 ⇒ CO2 + H2O + MgSO4
İnert H2O
Ø 500.0,6=300 g CaCO3 /100 g = 3 mol % 12’lik H2SO4 CO2
Ø 500.0.335=167,5 g MgCO3/ 84 g = 2 mol İnert
% 15 aşırı
Toplamda 5 mol var.
Ø a) n=m/ Ma , 5= m / 98 , m = 490 kg % 12 lik olursa , Ø d) Toplam kü denkliği
kütle denkliğ
(490x100)/12=4083 kg H2SO4
Ø kullanıldığı
%15 fazla kullanı ldığında
nda 4083.0,15=612,45 bileşenler kütleler %
612,45+4083=4695,45 kg
CO2 220 22,21
Ø b) CaSO4 için 3=m/ 136 , m=408 g H2O 90 9,08
MgSO4 için 2=m/120 , m=240 g
Ø H2O iç
için 5=m/18 , m= 90 kg su var.
CaSO4 408 41,19
Ø 100-
100-(60+33,5)=6,5 kg inert (%olarak) MgSO4 240 24,23
500x 0,065=32,5 kg inert
İnert 32,5 3,28
Ø c) oluşur
CO2 için 5= m / 44 , m= 220 kg CO2 oluş Toplam= 990,5 99,99
25 26

Temel: 1 kg karpit 1036 g Ca(OH)2

960 g CaC2
A) 1 kg karpit içinde bulunan kalsiyum karbür 364 g C2H2
40 g İnert 1296 g H2O
1000(0,96) = 960 gr CaC2
1800 g Su 40 g İnert
960 / 64 = 15 mol CaC2

Stokiyometrik su = 15 (2) = 30 mol H2O

B) Reaksiyon sonucu elde edilen asetilen mol sayısı:
P.V 1.313,6
Reaksiyonda kullanılmış olan su = 1800 / 18 = 100 mol H2O n= = = 14 mol C 2 H 2
Buna göre limit madde karpittir. Reaksiyonda kullanılmış R.T 0,082.273
olan fazla mol sayısı,
Reaksiyonun tamamlanma derecesi limit madde olan
kalsiyum karbürün (15 mol), asetilene (14 mol)
100 – 30 = 70 mol H2O dönüşme oranıdır.
% Aşırı madde = (70/30)100=% 233 % Dönüşme oranı =(14/15)100 = % 93,3
(Kalan ise % 6,7)
27 28

Page 7
C) Reaksiyon sonucunda oluşan artık çamur içinde bulunan Örnek
bileşenler :
CaC2 + 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2
15 mol 14 mol 14 mol Ham demir üretimi yüksek fırında, demir oksit (Fe2O3)
mineralinin karbon (kok) ile aşağıdaki reaksiyona göre
indirgenmesiyle elde edilir.
CaC2 960(0,067)=64 2,6 Fe2O3 + 3C 2Fe + 3CO (I)
Ancak yüksek fırının bazı bölgelerinde aşağıdaki yan
Ca(OH)2 14(74)=1036 42,5 reaksiyon da meydana gelebilir.
Fe2O3 + C 2FeO + CO (II)
H2O 1800-[14(2)18]=1296 53,3 Yüksek fırında 1 ton saf Fe2O3 ve 300 kg kok kömürünün
(saf C) girmesi halinde, fırında 600 kg saf Fe ile 92 kg FeO
İnert 40 1,6 oluşmakta,
Fe2O3’ ün bir kısmı da hiç reaksiyona girmeden cüruf içine
Toplam 2436 100 karışmaktadır. Buna göre ;

C2H2 364 g
29 30

B) Fe2O3 + 3 C → 2 Fe + 3 CO
160 kg 2 . 56 kg
Kullanılan fazla karbon yü
A) Kullanı yüzdesini X= 857 kg 600 kg
B) Fe2O3’ün dönüşme yü
’ün Fe haline dö yüzdesini, I. Reak. gerekli olan Fe2O3 kütlesi ; 857 kg Fe2O3
C) Fırına 1 ton Fe2O3’ün oluşan CO kü
’ün girmesi halinde oluş kütlesini, Fe2O3 + C → 2 FeO + CO
160 kg 2 . 72 kg
D) Fe2O3 içinde bulunan demirin yü kaçının FeO haline
yüzde kaç X=102 kg 92 kg
dönüştüğünü hesaplayı
hesaplayınız. II. Reak. gerekli Fe2O3 kütlesi ; 102 kg Fe2O3

Fe2O3 in dönüşme oranı

1000 kg Fe2O3 ‘ün (857+102) kg reaksiyona girerse
Temel : 1 ton Fe2O3 100 ‘de x= %95,9
sayısı : 1.000/160 = 6,25 kmol Fe2O3
A) Fe2O3 mol sayı
C) (I) nci reaksiyonda oluşan karbon monoksit,
sayısı : 6,25 . 3 =18,75 kmol C
Gerekli C mol sayı
Fe2O3 + 3 C → 2 Fe + 3 CO
miktarı
Gerekli C miktarı : 18,75 kmol . 12 = 225 kg C 2 . 56 kg 3 . 28 kg
600 kg x= 450 kg CO
(II) nci reaksiyonda oluşan karbon monoksit,
Fazla karbon yü
yüzdesi = [(300-
[(300-225) / 225]100 = %33
Fe2O3 + C → 2 FeO + CO
2 . 72 kg 28 kg
92 kg x= 17,9 kg CO
31
Fırın içinde oluşan toplam karbon monoksit ; 450+17,9= 467,9 kg CO
32

Page 8
 Örnek
D) Fırına giren 1000 kg Fe2O3 içinde bulunan Fe,
Fe,
1000(112/160) = 700 kg Fe Bir dolomit minerali (CaCO3+MgCO3+SiO2) den
oluşmaktadı
oluş maktadır. Bu mineral üzerine %12’ %12’lik sü
sülfü
lfürik asit
Fırından çıkan 92 kg FeO içindeki Fe,
Fe, çözeltisinden
çözeltisinden dö gazı üretilmektedir.
dökülerek karbon dioksit gazı
92(56/72) = 72 kg Fe gazı çıkışı yanı
Karbon dioksit gazı yanında bir miktar su da buhar
1000 kg Fe2O3 içinde bulunan demirin FeO haline fazına karış
halinde gaz fazı karışmaktad
maktadıır. Reaksiyon sonunda arta
dönüşme oranı
oranı, karışım
kalan karışımın kü bileşimi şöyledir:
kütlesel bileş
= (72/700)100 = %10,2 CaSO4 = %8,56
MgSO4 = %5,23
H2SO4 = %1,05
SiO2 = %0,53
CO2 = %0,12
Su = %84,51

33 34

Buna göre; Temel : 100 kg artık karışım

A) Aşırı madde yüzdesini, Dolomit + sülfürik asit reaksiyonunda karbonatlar
B) Kullanılan dolomit mineralinin kütlesel sülfürik asit ile reaksiyona girerek karbon dioksit
yüzdesini, oluşturur.
C) 100 kg dolomit mineralinden elde edilen
karbon dioksit kütlesini, CaCO3 + H2SO4 CaSO4+CO2+H2O
D) 100 kg dolomit minerali için kullanılan %12 MgCO3 + H2SO4 MgSO4+CO2+H2O
lik sülfürik asit kütlesini,
Reaksiyon sırasında sülfürik asit artmış olduğuna göre,
limit madde dolomittir

35 36

Page 9
A) Reaksiyon sonunda artmış olan sülfürik asit mol sayısı, artık karışı
B) 100 kg artı karışım oluşması
m oluş ması halinde kullanı
kullanılmış
lmış olan
fazla mol sayısıdır. dolomit minerali kü
kütlesi;
1,05/98 = 0,0107 kmol H2SO4
CaCO3 + H2SO4 → CaSO4+CO2+H2O
Limit madde için gerekli mol sayısı, karışım içinde CaSO4 0,069 mol
ve MgSO4 mol sayıları toplanarak bulunabilir. MgCO3 + H2SO4 → MgSO4+CO2+H2O
0,0436 mol
CaCO3 + H2SO4 → CaSO4+CO2+H2O CaCO3 : 0,0629(100) = 6,29 kg CaCO3
MgCO3 : 0,0436(84) = 3,66 kg MgCO3
MgCO3 + H2SO4 → MgSO4+CO2+H2O
SiO2 : 0,53 kg SiO2
Dolomit minerali : 10,48 kg
CaSO4 : 8,56/136 = 0,0629 kmol H2SO4
MgSO4 : 5,23/120 = 0,0436 kmol H2SO4
Dolomit minerali kü bileşimi;
kütlesel bileş
CaCO3 : (6,29/10,48)100 = %60
Toplam : 0,1065 kmol H2SO4
MgCO3 : (3,66/10,48)100 = %35
SiO2 : ( 0,53/10,48)100 = %5 ‘dir.dir.
% Aşırı Madde = [0,0107/0,1065]100 = %10
37 38

CaCO3 + H2SO4 → CaSO4+CO2+H2O

MgCO3 + H2SO4 → MgSO4+CO2+H2O
D) 10,48 kg dolomit iç kullanılmış
için kullanı lmış olan H2SO4
sayısı;
mol sayı
oluşan karbon dioksit kü
C) Reaksiyon sonucu oluş kütlesi:
CO2 molü
molü ; 0,0629 + 0,0436 = 0,1065 kmol CO2 0,1065 + 0,0107 = 0,1172 kmol H2SO4
CO2 kütlesi ; 0,1065.(44) = 4,686 kg CO2
100 kg dolomit iç
için gerekli sü
sülfü
lfürik asit,
(0,1172/10,48)100 = 1,118 kmol H2SO4
kg’ı çözelti
Bu karbon dioksitin 0,12 kg’ çözelti iç
içinde (% 0,12)
kalmaktadır. O halde elde edilen karbon dioksit kü
kalmaktadı kütlesi;
4,686 – 0,12 = 4,566 kg CO2 H2SO4 kütlesi ; 1,118.(98) = 109,6 kg H2SO4
edildiğine gö
10,48 kg dolomitten 4,566 kg CO2 elde edildiğ göre 109,6/0,12 = 913 kg %12 lik H2SO4
100 kg dolomitten X= 43,6 kg CO2 elde edilir.

39 40

Page 10
 Örnek Reaktörden çıkan 100 mol gaz karışı
Temel : Reaktö karışım
mı
A) Reaktö karışım
Reaktöre giren gaz karışı mı içinde bulunan karbon
sayısı:
dioksit mol sayı
Saf karbon dioksit ve hidrojen gazı 20 bar basınç ve 315 CO2 + H2 → CH4 + 2 H2O
ºC de nikel katalizörler üzerinden geçilerek aşağıdaki 1,68 mol
reaksiyon denklemine göre metan gazı elde ediliyor.
CO2 + H2 → CO + H2O
CO2 + H2 CH4 + 2 H2O
0,12 mol
Ancak karbon dioksitin bir kısmı da aşağıdaki reaksiyon
denklemine göre karbon monoksit haline dönüşüyor. 57,1 + 1,68 + 0,12 = 58,9 mol CO2
CO2 + H2 CO + H2O geçişte dö
Karbon dioksitin tek geç dönüşüm oranı
oranı,
Reaktörden çıkan gaz karışımının bileşimi kuru temel Dönüşme Oranı
% Dö Oranı = (58,9 – 57,1).(100) = %3,06
üzerinden şöyledir: 58,9
CO2 = %57,1 H2 =%41,1 girmiş olan karbon dioksitin metana
B) Reaksiyona girmiş
CH4 = %1,68 CO = %0,12 dönüşme oranı
oranı,
Buna gö
göre, 1,68/(1,68+0,12) = %93,3
A)Tek geçişte karbon dioksitin dö
A)Tek geç dönüşme oranı
oranını,
dönüşme oranı
B) Karbon dioksitin metana dö oranını hesaplayı
hesaplayın ız.
41 42

Page 11