MEHMED MUJEZINOVI

KALIGRAFSKI ZAPISI U SINANOVOJ TEKIJI U SARAJEVU I NJIHOVA KONZERVACIJA

LES PIGRAPHES CALIGRAPHIQUES DU MANASTRE MUSULMAN DITE DE SINAN SARAJEVO, ET LEURS CONSERVATION
Na dvorinim zidovima kao i zidovima simahane u Silahdar Mustafapainoj (Hadi Sinanovoj) 1 tekiji u Sarajevu sauvao se sve do danas izvje stan broj kaligrafskih zapisa, zapravo kaligrafskih dekoracija iz XVIII vijeka. Zemaljski zavod za zatitu spomenika kulture Narode Republike Bosne i Hercegovine prilikom konzervatorskih radova, izvrenih u ljetu 1957 godine, na tekiji preduzeo je i izvjesne spasavalake radove na ovim dekoracijama, o kojima e ovdje biti govora. Meutim, da bismo to bolje uoili potrebu uvanja i odravanja ovih zapisa i
1 U slubenim dokumentima ova tekija se naziva Silahdar Mustafa-painom, dok je meu graanstvom poznata kao Hadi-Sinanova tekija. O njenom osnivanju postoje dvije verzije. P r e m a jednoj verziji tekiju je sagradio sarajevski trgovac Hadi-Sinan-aga na inici jativu svoga sina Mustafa-pae, silahdara s u l t a n a Murata IV (1623 1640), a po nareenju samoga sultana i to kao spomen na osvojenje Bagdada (1638). Po drugoj verziji tekiju je podigao 1640 godine vezir Silahdar Mustafa-paa na ime svoga oca Hadi-Sinan-age. Spomenuti Hadi-Sinan-aga je svakako identian sa Hadi-Sinan-agom koji je umro u mjesecu ramazanu 1049 (tj. izmeu 26. XII. 1639 24. I. 1640.) i koji je zajedno sa svojom enom Sakinom sahranjen u za sebnom turbetu u velikom groblju uz samu tekiju. Sauvala su n a m se i dva kronograma o opravci ove tekije. Jedan od njih nalazi se na kamenoj ploi, uzidanoj nad ulazom u simahanu tekije, a iz ijeg se teksta vidi da je tekiju obnovio bosanski valija Ali-paa Karajilan u godini 1120 (23. III. 1708. 12. III. 1709.). Drugi kronogram odnosi se na opravku tekije t a k o e r po bosanskom valiji, Muhsinoviu Muhamed-pai. Ovaj kronogram datiran je sa 1 redeba 1188 (7. IX. 1774.) a sastavio ga je i pisao tadanji sarajevski ka dija Fejzulah-efendija Lutfulahefendi-zade kako to itamo ispod teksta kronograma. O vakufu Hadi-Sinanove tekije nemamo skoro ni kakvih podataka. Kalabi spominje samo toliko da je Hadi-Sinan-aga zavjetao neke duane za ovu tekiju i da su oni stradali u poarima Sarajeva, a da su do kumenti koji se odnose na vakuf ove tekije izgorili u mehkemi na Nadkovaima u Sarajevu. (Vidi Glasnik Zemalj. muzeja II (1890), str. 145 i Prilozi za orijen talnu filologiju i istoriju jugoslavenskih naroda pod turskom vladavinom sv. IIIIV., (1953), str. 252.)

dekoracija, potrebno je da se upoznamo sa njiho vim sadrajem i da vidimo da li oni imaju kakvu istorisku i kulturno-umjetniku vrijednost. Ovdje nam je napomenuti da je dosada u vie navrata i od strane vie autora samo uzgred isticano da za pisi u Hadi-Sinanovoj tekiji pretstavljaju veliku vrijednost, ali niko od njih nije posebno obradio ove zapise i iznio dokaze u tome ili protivnom smislu. tavie, skoro svi autori grijee smatrajui da su ti zapisi iskljuivo djelo sarajevskog pjesnika i kaligrafa Mehmeda Mejlije 2 . Prije svega moemo konstatovati da zapisi i de koracije na zidovima ove tekije pretstavljaju je dinstven primjer zidnih kaligrafskih ornamenata u naoj zemlji. Naime, nije nam poznat nijedan drugi objekat kod nas gdje se na jednom mjestu sauvao ovoliki broj kaligrafskih dekoracija iz starijeg doba (XVIII v.), pisanih raznim vrstama arapskog pisma, a razliitih i po svome sadraju kako emo to nie vidjeti. Ovi zapisi jasno nam pokazuju do kojeg se stepena u to vrijeme kod nas bila razvila orijentalna kaligrafska umjetnost. Kaligrafski zapisi situirani su na tri zida pa saa tekije i to: junom na kojem se nalazi 30 za pisa (sl. 1, 2 i 3), istonom sa 27 zapisa i sjever nom na kojem ima 37 zapisa, zatim na dvorinom zidu sobe za goste kod ulaza u simahanu gdje je izraena velika rozeta i konano u samoj simahani u kojoj su otkriveni zapisi na mihrabu i dva zapisa na njezinim zidovima. Na zidovima pasaa, a na prostoru od 20 m 2 ispisana su, kako smo ve vidjeli 94 zapisa kod kojih su zastupljene etiri vrste arapskog dekora tivnog pisma: kufsko, talik, deli nesh. Najma nji broj zapisa, svega 4 zapisa, pisani su kufskim
2 Kemura Sejfudin-Fehmi: Merhum dervi Mehmed Mejli-efendi, Kalendar Gajret (1908), str. 93; Dr. Safvet Baagi: Bonjaci i Hercegovci u islamskoj knjievnosti, Glasnik Zem. muzeja XXIV (1912) str. 359; H. Mehmed Handi: Sarajevo u turskoj pjesmi, Glasnik Islamske vjerske zajednice, Sarajevo (1943).

95

Dio zapisa na junom zidu pasaa pismom, 40 zapisa talik pismom, 12 zapisa deli pismom, 28 zapisa neshi pismom, dok je 10 zapisa stilizovano i izvedeno u obliku tugri, empresa i vani. to se pak tie sadraja napominjemo da se samo par zapisa vie puta ponavljaju, dok su svi ostali razliitog sadraja. Obzirom na sadraj tek stove zapisa moemo podijeliti u etiri grupe: 1) Sentence iz Kurana i islamske tradicije (hadisa), 2) Dervike maksime, 3) Tekstovi koje susreemo ispisane na levhama i dekoracijama u damijama, i konano 4) Zapisi koji imaju isto istoriski ka rakter (potpisi kaligrafa koji su radili ove orna mente kao i potpisi raznih posjetioca Sinanovoj tekiji).

Dio zapisa na istonom zidu pasaa Tekstualno a i prostorno najdui zapis u pasau je onaj koji se u dva prva reda protee preko sva tri zida pasaa. Ovaj zapis pisan je krupnim i li jepim deli-nesh pismom (visina slova iznosi 22 cm). Poetak zapisa je na junom, a zavretak na sjevernom zidu. Iza teksta ovoga zapisa nalazi se potpis kaligrafa Ahmeda, ejha hanikaha (Husrevbegova) iz 1158 (3 II 174523 I 1746) godine 3 . ejh Ahmed pie da ovaj zapis pretstavlja subotnji
3 P r e m a podacima koje nam prua prof. H. Kreevljakovi ovaj ejh Ahmed postao je ejhom Husrevbegova hanikaha 2 zilkade 1158 (16. XI. 1745), dakle u istoj godini u kojoj je izradio kaligrafske zapise u Sinanovoj tekiji. (Vidi Spomenicu etiristogodinjice Husrev-begove, Sarajevo 1932, str. 156).

Zapisi na sjevernom zidu pasaa

96

Zapis u obliku vazne. Detalj sa junog zida pasaa Citat iz K u r a n a izveden u obliku vazne. Detalj sa ju nog zida pasaa

vird (obrednu derviku molitvu) osnivaa kaderiskog dervikog reda ejha Abdulkadira Gejlanije 4 . Ispod ovog velikog zapisa niu se na sva tri zida pasaa ostali zapisi, koji su uokvireni debljim linijama crvenkaste boje, a ove su opet oiviene dvjema tankim crnim linijama. Zapisi na zidovima pasaa usljed njihova mnotva, razliitosti pisma kao i razliitosti po prostoru kojeg pojedini zapisi zauzimaju, ne dolaze na prvi pogled u potpunosti do izraaja i ne daju nam jednu estetsku i ujedna enu cjelinu. Meutim, kada ove zapise pojedinano promatramo uoiemo njihovu kaligrafsko-umjet niku vrijednost, jer svaki od tih zapisa pretstavlja jednu zasebnu cjelinu, zapravo jedan ornamenat. Zato emo, obzirom da nas ovdje spome nuti zapisi prvenstveno interesiraju sa njihove kaligrafske strane, izdvojiti i posebno prikazati najinteresantnije zapise. Na junom zidu pasaa nalaze se dva zapisa, jedan do drugoga, gdje je kaligraf od samih slova izradio dvije vane razliite po obliku i sadraju.
4 ejh Abdulkadir Gejlani, poznati islamski mistik (10771166 pr. n. e.) je osniva kaderiskog dervikog reda, a kojem redu pripada i Hadi-Sinanova tekija.

U jednoj od njih ispisan je, na prostoru 42X24 cm, sljedei tekst: Pirimizdir ejh Abdulkadir Geilani (Na je voa ejh Abdulkadir Gejlanija). Spomenuti tekst ispisan je dva puta u ovome za pisu i to drugi puta je pisan obratno tj. s lijeva na desno. Druga vazna izvedena na prostoru 39 X 22 cm sadri citat iz Kurana: Kullu ejin halikjun illa vedhehu (Sve je prolazno osim boga). I ovdje je spomenuti tekst ispisan dva puta. Kaligraf je slova isprepleo tako da je zapis vrlo teko odgonetnuti. Svakako je rijedak i interesantan ornamenat u kojem je kaligraf, iz rijei: Ja fettahu ja alimu (Boe;-koji si poetak svake stvari i koji sve zna), izveo dva stabla (empresa). Ornamenat zauzima prostor 39 X 21 cm. Tekst zapisa i ovdje je pono vljen dva puta. Na junom zidu nalazi se i sljedei dvostih na perzijskom jeziku, pisan neobino lijepim talikom: Kabetul uaki baed in mekam, Her ki nakis med nca ud tamam (Ovo je h r a m zaljubljenih.

Nae starine V.

97

Ornamenat u obliku dvaju stabala (empresa). Detalj sa junog zida

Kogod ovdje doe manjkav usavrie se). Tekst ovoga zapisa pisan je na prostoru 75 X 11 cm. Po svojoj obradi karakteristina su i dva zapisa pisana kulfskim pismom, a situirana su takoer na junom zidu. U jednom od njih ispisan je u kru nici promjera 45 cm dvanaest puta tekst: Lilhe illallah, Muhamedun resulullah (Bog je je dan, a Muhamed njegov vjerovjesnik). Krakovi slova u ovom zapisu povezani su tako da oni u sredini sainjavaju posebni geometriski orname

nat, koji se inae naziva Muhri Sulejman (Salamonov peat). Drugi ornamenat je raen kufskim pismom a u kojem je u obliku etverokuta samo jedanput ispisan isti tekst kao i u prethodnom zapisu. Meu zapisima na junom zidu potrebno je spomenuti i onaj pisan deli pismom iji tekst glasi: Adilu bissalati kablel-fevti, ve adilu bittevbeti kablel-mevti, a koji zauzima prostor 56 X 26 cm. Taj isti tekst u istoj vrsti pisma nalazimo skoro redovno ispisan na vratima (obino izrezba ren u drvetu) veih starijih damija. (Kod nas na pr. u Husrev-begovoj damiji, Ferhadiji, Alipainoj u Sarajevu, zatim Ferhad-painoj u Ba njoj Luci, Karaoz-begovoj u Mostaru, Aladi damiji u Foi i dr.) Na istonom zidu pasaa, gdje je i ulaz u dvo rite tekije, nalazi se osim dijela spomenutog ve likog zapisa jo 26 zapisa slinog sadraja kao to su i oni na junom zidu. Na samom dovratniku nad ulazom ispisane su rijei: Ja kutbi rebbani, ja gavsusamedani piruna ve sejiduna ve senedena e-ejh azam sultan muhjudin Abdulkadir Gejlani kaddesellahu sirrehu. Desno od ulaza ispisan je jako krupnim i ne ba najbolje kaligrafski uspje lim nesh pismom tekst: Safa geldiniz (Dobro nam doli). Meu ovim zapisima istie se i jedan raen kufskim pismom u kojem je u etverokutu ispisan tekst kojeg smo vidjeli na maloj rozeti. Ovdje su i dva zapisa pisana u obliku tugri. Zapisi na sjevernom zidu pasaa razlikuju se od onih na junom i istonom i to kako tekstu alno tako i po vrsti pisma. Na ovom zidu je ispod najdueg zapisa ispisano lijepim talikom 36 stihova na turskom jeziku u kojim se hvale pripadnici kaderiskog dervikog reda. Nakon svaka etiri stiha ponavlja se sljedei dvostih: Biz kedajiz sureten amma dihani sultanijiz Salikani ejh Abdul kadir gejlanijiz (tj. Mi smo po svojoj vanjtini si romani, ali vladamo svijetom. Mi smo sljedbenici ejha Abdulkadira Gejlanije). Stihovi su pisani u crnoj i ukastoj boji. P r i radu na ienju i konzervaciji zapisa pri stupilo se i skidanju krenih slojeva sa prekrive nih zapisa. Tom prilikom su pod petnaest krenih slojeva pronaeni i otkriveni i stariji zapisi od onih o kojima je ovdje rije. Meu pronaenim zapisima nalazi se i tekst pisan u mjesecu rebiu II 1145 (21 IX 19 X 1732) u kojem se kae da ejh Jasin Abdurezakov, ejh kaderiske tekije ovlauje ejha Muhameda, sina Hasanova, da

Dvostih na perziskom jeziku pisan talik pismom. Detalj

sa

junog zida

98

Mala rozeta u kufskom pismu. Detalj sa junog zida pasaa

moe vriti dunost ejha u Silahdar Mustafa-painoj tekiji u zatienom Sarajevu 5 . Na dvorinom zidu sobe za goste, kod ulaza u simahanu, nalazi se velika rozeta. Tu je kaligrafumjetnik u krunici (iji je prenik 2,85 m a njena
5 Ovo je ujedno najstarija vijest o ejhovima (po glavicama) Hadi-Sinanove tekije. Dodue, neki spo minju da je ejhom ove tekije bio i poznati sarajevski pjesnik Kaimija (umro 1680 pr. n. e.), ali zato nemamo pouzdanih podataka. ejh Muhamed za kojeg se u zapisu kae da ga je ovlastio ejh Jasin da moe vriti dunost ejha u Silahdar Mustafa-painoj tekiji u Sarajevu, bie svaka ko isti onaj ejh Muhamed, koji je umro 28. V. 1777. i sahranjen u dvoritu H. Sinanove tekije, a za kojeg Baeskija biljei da je bio ejh u Hadi-Sinanovoj te kiji preko 40 godina. (Kronogram o smrti ejha Mu hameda i o njegovom ivotu opirnije vidi u: Epigrafika i kaligrafija pjesnika Mehmeda Mejlije od M. Mujezinovia, Nae starine IV, str. 160 i 161).

Ornamenat pisan kufskim pismom. Detalj sa junog zida pasaa

povrina 3,57 m 2 ) ispisao kufskim pismom tekst Lailahe iilallh Muhamedun resulullah koji je i ovdje ponovljen dvanaest puta i od kojeg je tako er izveden Muhri Sulejman (Salamonov peat). Jedan takav Salamonov peat vidjeli smo i na junom zidu pasaa. Meutim ovaj pretstavlja mnogo veu kaligrafsko-umjetniku vrijednost, raen je al-fresko tehnikom u svojoj podlozi, a dovravan temperom u dvije boje: crvenoj i crnoj u kojima se tekstovi naizmjenino ponavljaju. to se pak tie kaligrafskih zapisa u simahani oni su samo djelomino sauvani. Naime, skida njem krenih slojeva sa mihraba otkriveni su za pisi, a isto tako je pod novijim malterom na zido-

Zapis u deli pismu. Detalj sa ju nog zida pasaa

99

vima simahane mjestimino sauvan stari oslikani malter. Meu ovim zapisima pronaeni su i pot pisi dvojice kaligrafa, ejha Ahmeda i to iz iste godine 1158 (1745/46) u kojoj je radio spomenuti veliki zapis u pasau. Na zapadnom zidu pak pro naen je potpis kaligrafa ejha Sejid Fejzulaha 6 iz 1161 (1748) godine . Na ovom mjestu nas interesira i pitanje da li su zapisi u Sinanovoj tekiji nastali jedino kao odraz vjerskog odnosno dervikog entuzijazma ili je kaligraf iao samo zatim da ukrasi zidove tekije bez obzira na tekstove odnosno sadraj ovih za pisa. Obzirom da je veina zapisa kaligrafski sa svim lijepo i vjeto izvedena smatramo da se pri nastanku zapisa kaligraf prvenstveno rukovodio dekorativnim momentima, dok je sadrajna strana zapisa dolazila na drugo mjesto.

Nakon to smo u najkraim potezima prikazali zapise i dekoracije u Hadi-Sinanovoj tekiji po trebno je da ovdje ispravimo greku nekih autora, koji sve zapise u tekiji pripisuju iskljuivo kali grafu i pjesniku Mehmedu Mejliji. Tako je prvi Sejfudin K e m u r a zabiljeio u svom radu o Mejliji da su oni zapisi u Kaderiskoj tekiji djelo Mejlijine ruke 7 . Kasnije isto to piu Baagi i H. M. Hadi 8 . Istina, H. Kreevljakovi spominje da se po zidovima Kaderiske tekije u Sarajevu nalaze radovi kaligrafa ejha Ahmeda ukoliko oni nisu uniteni tokom vremena 9 .
6 Ovaj kaligraf Sejid Fejzulah bie svakako iden tian sa Fejzulahom Lutfulah-efendi-zade, sarajevski kadija, od kojeg nam se do danas sauvao i jedan kronogram pisan (njegovom rukom, kako smo to vidjeli u biljeci 1. 7 i 8 Vidi biljeku 2. 9 Spomenica proslave etiristo godinjice Husrevbegove, Sarajevo (1932), str. 156.

Zapisi u obliku tugri. Detalj sa istonog zida pasaa

Ako imamo u vidu da je upravo onaj dio zapisa u pasau gdje se nalazi potpis kaligrafa ejha Ah meda bio zaklonjen potpornim stubom kao i to da su potpisi ejha Ahmeda i Sejid Fejzulaha u simahani tek sada pronaeni onda nam je jasno da spomenutim autorima nije ni moglo biti po znato ko je zapravo pisao zapise na zidovima te kije. Do takve tvrdnje da zapisi pripadaju Mejlji moglo je doi otuda to se na junom zidu nalaze vrlo sitno ispisane ove rijei: Turabi makdem

Zapis u etverokutu pisan kufskim pismom. Detalj sa istonog zida pasaa

100

Zapisi u simahani sa potpisom kaligrafa ejha Ahmeda

svim sitno pisani, jo i sljedeih dvojice pjesnika: Sezaije i Bakije. ak i sa pretpostavkom da je Mejlija pisao neke zapise ne moemo ipak rei da svi zapisi pripadaju iskljuivo njemu. Jo u jesen 1955 godine jedna posebna komi sija pregledala je pored ostalih objekata i HadiSinanovu tekiju u Sarajevu i tom prilikom usta novila da je na sauvanim dekoracijama u trijemu tekije potrebno to hitnije izvriti neke spasavalake radove. Naime, pregledom je ustanovljeno da se na izvjesnim mjestima oslikani malter potklobuio i rastavio od svoje podloge-zida, te da je na tim mjestima potrebno izvriti injektiranje kazeinskim tutkalom, a da ienju i prezentaciji ovih zapisa treba prii tek nakon zavrenih arhitektonsko-konzervatorskih radova na itavom objektu.

Velika rozeta izvedena kufskim pismom na zidu kod ulaza u simahanu ali-Muhamed Mula Kurani, Gubari asitani haz reti sultan Gejlani (to znai: Zemlja pod stopa ma roda Muhamedova Mula Kuranija, P r a h tekije hazreti sultana Gejlanije). Sudei po sadraju a i pismu moglo bi biti da je ove rijei napisao lino Mejlija, ali ne kao kaligraf postojeih zapisa nego kao posjetioc tekije. Na to nas navodi injenica to se u blizini njegova potpisa nalaze stihovi, sa-

Zapisi u simahani sa potpisom kaligrafa ejha Sejid Fejzulaha

101

Zapis u kojem se spominje Mula Kuranija (Mejlija). Detalj sa j u n o g zida

Spasavalakom i konzervatorskom radu na ovim ornamentima pristupilo se u ljetu 1957 go dine, stim to su prethodno izvreni neki pri premni radovi. Tako je uklonjena esma koja se nalazila kod ulaza na junom zidu pasaa ispod samih zapisa i svojim opstankom na tom mjestu ugroavala je zapise. Nadalje su kopirani svi za pisi u pasau. U tu svrhu su uklonjena i dva pot porna stupa, koji su nekada naknadno postavljeni

Velika rozeta prije konzervacije. Detalj.

uz juni i sjeverni zid. Ovi stupovi, prislonjeni uz sami zid zaklanjali su jedan dio zapisa, pa je njihovo uklanjanje bilo potrebno i u svrhu i tanja zapisa. I zaista pod stupom na sjevernom zidu pronaen je potpis, koji nam je tano rijeio vrijeme nastanka zapisa kao i ime njihova maj stora. Konano je izvreno i fotosnimanje svih ornamenata. Obzirom da se velika rozeta na dvorinom zidu nalazila u najkritinijem stanju to se najprije i pristupilo njenom spaavanju. Naime, rozeta se zajedno sa svojim malterom odvojila od zida i to na veoj svojoj povrini, odnosno na veem dijelu prostora kojeg ona zauzima. Zato je desna polovina rozete visjela, pa je svaki pa i najmanji dodir i potres mogao ju unititi. Osim toga na nekoliko mjesta na rozeti postojala su vea oteenja (rupe), Konzerviranje rozete zapoeto je njezinim privr ivanjem za podlogu to je izvedeno injektiranjem tutkala sastavljenog od starog krea, vode i ka zeina, ve prema utvrenoj formuli. P r i ovom radu za konzervatora je prilinu potekou inila neravna podloga rozete, odnosno maltera, jer on lei na neravnom zidu raenom od pritesanog ka mena, pa je kazein sebi nalazio put i odlazio iz meu kamena u sam zid, koji je inae tokom vre mena a i ranijom paljevinom postao rastresit. Osim toga usljed sakupljanja vee koliine kaze ina na jednom mjestu on se tee suio u zatvore nom prostoru. Zato se moralo raditi u etapama. Nakon to je sa uspjehom zavreno injektiranje rozete prilo se njezinom lijepljenju i ienju. Ispitivanjima je utvreno da je velika rozeta ra ena u fresko tehnici. Kaligraf je u fresko malteru dao glavne konture rozete dopunjujui poslije slova tempera bojama. Izvrenim probama konstatovano je da su prvobitne boje rozete otporne prema vodi, sapokalinusu i alkoholu, pa se moglo zato prii ienju rozete i ovim sredstvima. P r i ispitivanju stanja ugroenosti dekoracija na zidovima pasaa ustanovljeno je da se ispod oslikanog maltera nalazi drugi sloj maltera koji je nekada gorio. Ovaj oslikani malter se nije so lidno vezao za nagorjelu podlogu, pa su tokom vremena nastala potklobuenja skoro na itavoj povrini zidova u pasau. Osim toga izgorjeli sloj maltera koji je u svome sastavu imao vee koli ine organske materije (pozder, drvo, a moda i kom, jer su u njemu naene ugljenisane ljivove kopice) pretvorio se je u crni porozni p r a h koji se pri najmanjem dodiru osipao. Takav materijal kao podloga oslikanog bio je nesolidan tako da se pri je nego to se odluilo na njega privrstiti gornji slikani sloj moralo vriti njegovo konsolidovanje ili otstranjivanje. Vezanje donjeg izgorjelog sloja maltera za kamenu podlogu nije bilo mogue iz vesti obinim zaljevanjem kazeinskog ljepila, jer porozni malter nije imao izraene upljine u koje bi se mogao sipati kazein. Konzervatori su se ovog puta odluili da iskopavanjem ica u poroznom malteru injektiranje vre, ipak tenim kae-

102

Velika rozeta u toku konzervacije. Detalj.

inskim ljepilom. Koritenjem postojeih i iskopa vanjem novih upljina stvorena je izmeu donjeg sloja maltera i kamenog zida neka vrsta kazeinske armature, koja je u obliku mree uvrstila vei dio maltera. Pravljenjem sondi na vie mjesta porozni malter je takoer natapan kazeinom. Na 15 m 2 povrine zida u pasau naliveno je 70 kg kazeinskog ljepila dok je u rozetu kod simahane utro eno 95 kg toga ljepila. Ovdje nam je napomenuti da je Zavod za za titu spomenika kulture Narodne Republike Bos ne i Hercegovine jo 1950 godine izvrio jedan manji zahvat na dekoracijama zidova u pasau. Taj posao sastojao se u povrinskom lijepljenju pukotina i oteenih dijelova zapisa, to je izvr eno obinim malterom. Obzirom da u to vrijeme u Zavodu nije bilo strunjaka konzervatora to je

ovaj posao izvodio jedan majstor-duner, koji je nestrunim lijepljenjem prekrio dijelove zapisa. Izljepljene pukotine osobito su uoljive na sjever nom zidu. U simahani tekije izvreno je skidanje krenih slojeva sa mihraba (nie) gdje su pronaeni zapisi. Od ostalih zapisa otkrivenih na zidovima sima hane sauvani su samo dva ve spomenuta pot pisa kaligrafa, dok su ostali zapisi bili u takovom stanju da se nisu mogli odrati, jer su to bili samo fragmenti jako oteenih tekstova. Radove na konzervaciji zapisa u tekiji izveli su strunjaci iz likovno-konzervatorskog otsjeka Za voda pod rukovodstvom efa toga otsjeka o emu je sainjena detaljna dokumentacija, kojom sam se sluio prilikom opisa ove konzervacije.

Potpis kaligrafa ejha Ahmeda na sjevernom zidu pasaa

103

RSUM:

Sur les murs de la cour et de la simahana (auditoire) de la tekija (monastre musulman) de Hadzi Sinan Sarajevo sont conserves plusieurs pigraphes et dcorations caligraphiques provenants du XVIIIme sicle. Il y sont trs jolies inscrit les diverses macsimes du dervis et les citations de Curan et de la tradition d'islam. Il y a des pigraphes en forme de vase, de cyprs, de la rosette etc. Parmis ces pigraphes sont trouves tous les espces de la lettre arabe: dzili, nesh, talik, et la lettre de kufi. Parmis les lettres de kufi il y a une grande rosette o le caligraphe a crit dans un rond de 3 m. de diamtre douze fois : Lailah illala Muhamedum resulllah (Il y a un seul Dieu et Muhamed est son envoy). La plupart de dcorations sur les murs de la cour de tekija dattent de 1745 et reprsentent l'oeuvre de

Sejh Ahmed, le chef de hanikah (une espce de tekija) de Husrev-beg Sarajevo. Quand mme dans la simahana de tekija prs de la souscription de Sejh Ahmed se trouve la souscription de Sejh Seid Fajzulah qui a laiss aussi des pigraphes caligaphiques dattants de 1748. L'Institut pour le protection de monuments culturels de la R. P. de Bosnie et Herzgovine a men aussi au cours de la conservation de l'difice de tekija quelques actions de sauver les dcorations nommes. Il en consistrent en collage avec la colle de casine le mortier color, qui fut quelques part separ du m u r ou fent. On a lev aussi les couches de la suie et de la poussire dont l'epigraphe fut longtemps couvert.

104