Uluslararas

nsan Bilimleri
www.insanbilimleri.com Cilt: 4 Say: 1 Yl: 2007

Dergisi

ISSN: 1303-5134

TKETM KATEDRALLER1 OLARAK ALIVER MERKEZLERNN TOPLUMSAL GSTERGEBLM: FORUM BORNOVA ALIVER MERKEZ RNE

Yrd.Do.Dr. Uur Bat

zet Gnmzn her eyi iinde barndran ok amal alveri merkezleri zerinde gerekletirilen bu almada, tketim kltrnn en nemli referanslar olan bu mekanlarn kendine has tasarm unsurlarnn ve tanmlanm motiflerinin toplumsal gstergebilim anlayyla bir analizi gerekletirilmitir. Bunun yannda, bugn her biri bir katedral misali amac dnda aknlk kazanm bu mekanlarda gerekletirilen alveri tecrbesinin, medya imajlar ve gsteri toplumuna olan ikin yaps, gndelik yaamn estetiklemesi ve bo zaman etkinlikleri balamnda sz konusu edilmitir. Literatrden derlemeler ve gerekletirilen rnek olay almasnn sonucunda, bu tketim mekanlarnda gerek kent mekannn bir takm unsurlarnn yeniden kurgulama yoluyla taklit edildii ve kentin karmak, sorunlarla ykl organizasyonunun izole ve steril bir ortamda tekrardan yaratld grlmtr. Asli amac olan tkettirmek yannda, elence, dinlence ve eitli dier sosyal aktivitelerin gerekletii bu ortamlarda gerek kent yaamnn bir takm unsurlaryla taklit edildii belirtilse de, aratrmada bu mekanlarn gerek kentin ilevsel ve seenekli eitliliinden uzak, ziyaretilerini salt tketmeye ynlendirmeyi amalam aklc ve mekanik bir biim olduu vurgulanmtr. Anahtar Kelimeler: Alveri Merkezleri, Tketim, Bo Zaman Etkinlikleri, Kent Tasarm, Toplumsal Gstergebilim

Bu tabiri balkta kullanmamzn nedeni, tketim aratrmacs Zappa dayanmaktadr. Zapp, tketim aralarnn geleneksel uygarlklarn din merkezleriyle birok ortak ynlere sahip olduunu ifade eder. Tketim mekanlar bahsi geen din merkezleri gibi, insanlarn festivallere katlma ihtiyalarn yan sra, birbirleriyle ve dier eylere-doa, gkyz vb., iliki kurmak iin ideal yerlerdir (Ritzer, 2000: 27). Yeditepe niversitesi, letiim Fak., Reklamclk Tasarm ve letiimi Blm,batiugur@gmail.com.
1

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei

THE SOCIAL SEMIOTICS OF SHOPPING CENTERS AS CONSUMPTION CATHEDRALS: THE SAMPLE OF FORUM BORNOVA SHOPPING CENTER
Abstract This study is conducted on todays multi-purpose shopping centers which are the most crucial references of consumption cultures. Their peculiar and identifiable design elements are analyzed according to the social semiotics approach. Moreover, experiences of shopping which are realized in these centers are studied in the context of the aesthetization of everyday life and leisure time activities. As a result of literature review and case study which is conducted in the research, it is emphasized that some elements of real urban places are imitated by re-designing in such a type of consumption centers. Furthermore, it is expressed that the complicated, ambiguous and problematical structure of the real city is re-designed and re-organized in more isolated and sterile environment. Although they are the imitations of some features founded in real urban life in which are offered some forms of entertainment, relaxation and social activities in addition to whose basic aim is consumption, it is claimed that the shopping centers are the rationalized and mechanical forms to try to just motivate to their visitors in order for them to consume. Keywords: Shopping Centers, Consumption, Leisure Times, Urban Forms, Social Semiotics.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei

1. GR
Yaklak iki bin yllk tarihesi olan alveri merkezleri, toplumsal, ekonomik ve kltrel birikimleri iinde barndran, teknolojik ve toplumsal deiimlere paralel olarak ekillenen, son srete de kent morfolojisinin nemli bir esi durumuna gelen bir biimdir. Geleneksel anlamda da insanlarn bir araya geldii, eitli tecimsel hedeflerin yannda bir takm sosyal ilikilerin de gelitii alveri merkezlerinin ilk biimleri Agora olarak adlandrlan ak semt pazarlaryla M..7. yzylda Eski Yunanda grlmektedir (Davidson, 1999: 22). Bunun devamnda, M.. 2. yzylda, ok katl mimarisi ve onlarca dkkandan oluan kapasitesiyle Romada Trajan pazarlar 2 ile toplu alveri mekanlarnn farkl bir biimi grlmtr. Dnyann eitli blgelerinden egzotik rnlerin, sebze ve meyve gibi gnlk ihtiyalarn, eitli hayvanlarn satld bu pazarlar, Agoralar ile birlikte bilinen ilk planl alveri mekanlarn oluturur (Packer, 1997: 17-19). Ortaa Avrupasnda grlen alveri etkinlikleri ise, daha ok katedraller evresinde grlen gezici panayrlar araclyla plansz olarak gerekletirilmitir. Sre iinde, zellikle 1890l yllardan I. Dnya Savann balad 1914e kadar, Paris, Berlin, Londra, Chicago ve New York gibi ehirler ulam alarn gelitirmiler ve mekansal olarak tketime daha ikin hale gelmilerdir. Yeniden tasarlanp bir bulvarlar ehri haline gelen Pariste, bulvarlar, kl ve gsterili vitrinleriyle Parislilerin giysilerini sergileyip, buralardan alveri yapabilecekleri tketim mekanlar haline gelmitir (Bocock, 1997: 25-26). Sz konusu bu bulvarlar, gnmzde grlen ok biimli ve ok amal alveri merkezlerine en yakn form olmutur. 1800lerin sonlarna doru Paris dnda Avrupa ve Amerika'da da yaygnlaan bir tketim zinciri haline gelen bu bulvarlar, bir dnem iin oklu maazalarn hepsine adn veren Bon Marche maazalar olarak anlmtr (Williams, 1984: 1478). Tketimin yaygnlatrlma abalar dahilinde alveri eyleminin zellikle niceliksel olarak salt ihtiyalar alan dna kt bu yerlerde, toplumsal, politik, kltrel ve iktisadi ilikiler birbirine karmtr. Tketim mallarnn alan kesimlere ulaamad I. ve II. Dnya Sava aras dnemin ardndan 1950li ve 60li yllarda dnya kapitalizmi, ilk nce ABDde, ardndan Bat Avrupada modern kitlesel retimin arlamasyla, tketim etkinliklerine her zamandan daha fazla ihtiya duymaya balamtr. Bu ihtiyala birlikte gelien tketimi arttrc etkinlikler giderek daha
2

Bu mekanlar, Roma Forumlar olarak da anlmaktadr.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei sistematiklemi ve profesyonellemi, kitlesel tketim belirgin biimde, ok yoksul olanlar dndaki tm gruplar arasnda gelime srecine girmitir (Bocock, 1997: 30). Bu dnem iinde, tketimin kitlesellemesinde en nde gelen tketim aralar alveri merkezleri olmutur. Daha nce kent merkezlerinde younlaan ticaret ve alveri mekanlar, 20.yy.n kentlerinde banliylere doru genilemitir. Gnmzde dnyann birok blgesinde rneklerini grdmz banliy tipi byk alveri merkezlerinin temeli, bu durumda kklerini 1950lerde ABDde bulmaktadr. Metropollerin trafik problemleri, otopark problemleri, trafiin yaya akn zorlamas ve pek ok fabrikann banliylerde kurulmasyla buralarda artan nfus nedeniyle, alveri merkezleri bugn bile ehrin dnda kurulmaktadr. Gnmzdeki modern alveri merkezi olgusunun geliimine baktmzda, temelinde lkedeki son yirmi be ylda kent yaamnda sregelen deiimleri grrz. Ancak, zerinde yaadmz Anadolu corafyasnda ticaret ok daha eski tarihlere dayanmaktadr. Avrupa ticarette ortaan yasarken Anadolu, Seluklularda kervansaraylar, Osmanllarda kapal arlar ifade eden bedestenlerle alveri mimarisinde zirveye ulamtr. Hatta bazlarna gre, stanbulun Kapal ars dnyann tamamen kapal ilk alveri mekandr. 3 Gnmze yakn srece bakldnda ise, 1980lerde Trkiyenin ekonomik olarak liberal bir ynetim sistemine girip, ayn zamanda kltrel bakmdan pazarn ihtiyalarna uygun bir toplum modelini ngren bir iktidar anlayyla ynetilmeye baladn gryoruz. Toplum, sz konusu liberalizm srecinde kitleler halinde tketime motive edilmi, para sahibi olmann tek g olarak tanmland bir anlay sz konusu olmutur. Byle bir ortam iinde kitle iletiim aralarnn eitlilii ve paralelinde nemi artm, tketicilik ilk kez bireysel bir dzeye indirgenmitir. Bunun sonucunda, Trkiyede ok katl, ok maazal ve ok amal alveri merkezleri grlmeye balanmtr. Devamnda, nfus younluunun zellikle stanbul, zmir ve Ankara gibi ehirlerde kent merkezinin dna doru genilemesiyle, ok merkezlileen kentte, sz konusu bu alveri merkezleri metropoln banliylerinde kurulmaya balanmtr. Tarihsel srete geliimini ksaca ifade etmeye altmz alveri merkezleri ve onlar evreleyen kentler, gnmzde kent merkezleri ile snrl deildir. Nfus hareketleri sonucunda kitlesel birikimin oluturduu yeni siyasal, toplumsal, tecimsel ve kltrel birikim kapitalist mekan

(Eriim:07 Austos 2006 [www dkman]. URL. (http:\\tr.wikipedia.org/wiki/Kapal_ar)

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei kent merkezinden evreye doru geniletmitir. Gottdiener burada ifade etmeyi altmz yapy, ok merkezli metropol blge olarak tanmlayp, bunun ge kapitalizmin u anki safhasnda meydana gelen zlme ve yeni olan bir yaplanma ile ortaya kan temel bir deiimin sonucu olduunu belirtmektedir (2004: 123). Toplumsal yaamda meydana gelen bu deiimin en nemli anahtar, alveri merkezleri araclyla gelen eitli tketim faaliyetleri olarak grnmektedir. Bugn, toplumsal yaamn bu yeni oklu metropollerdeki alveri merkezleri araclyla zel tketim biimlerine maruz kald, uzmanlk, kiiselletirilmi tketim biimleriyle sarlm olduu bir durumdan bahsedilmektedir. Bu yeni biimde, gndelik yaam, i yaam ve bo zaman etkinlikleri daha fazla i ie girmitir. yle ki, bu yeni kentler iinde aratrma konumuzu tekil eden alveri merkezlerinin toplumsal yaamn sregeldii yeni kentler haline geldii eklinde yorumlar yaplmaktadr. Bu tip tketim mekanlarnn zellikle 90l yllarn kent kltrnde pek ok bakmdan yeni olan bir toplumsallk biimini ifade ettii sylenmektedir. Bu yeni toplumsallk biimi, temelde bo zaman etkinliklerine eklemlenmi ve gndelik yaamn gittike daha fazla estetikletirilmesi sonucunu dourmutur.

Alveri merkezleri araclyla tketimin bir serbest zaman etkinlii haline gelmesi, bu gibi mekanlarn mimarisinin, tketimin gsteri ve tehir ynne vurgu yapmasna neden olmutur; bunlar temelde hep tketim gstergelerini iaret etmektedir. rn ve hizmetleri iinde ya da araclklaryla aldmz bu yeni ortamlarn bir yandan rasyonel olarak biimlendirilmi ve tketimi tketiciler iin kolaylatran ve onlar denetim altna yaps, dier taraftan fantastik ortamlaryla tketmeye olanak salayp, bir anlamda tketicileri buna zorlayan yerler olmaktadr. Buraya kadar ifade edilenler ardndan erevesinde, aratrma kapsamnda alveri merkezlerinin tanmlanm ve ilevsel tasarm unsurlarnn tketimi daha etkin klabilmek amacyla nasl oluturulduunu grebilmek amacyla toplumsal gstergebilim yaklamyla bir rnek zerinden analizi gerekletirilecektir. Bu analizde, bir yandan bu tip tketim mekanlarnn kent tasarmyla olan amal ilikisi sz konusu edilecekken, dier taraftan medya imajlar ve eitli promosyon aktivitelerinin etkisi altndaki alveri tecrbesinin gndelik yaamn estetiklemesi ve bo zaman etkinlikleri iindeki konumunu aklanmaya allacaktr. Bu paralelde, konu zerinde daha nce gerekletirilmi ikincil kaynaklardan derlenen bilgilerden faydalanlacak ve zellikle gnmze yakn srete kentlerin tketim kltrne ikin yaps hakknda eitli yorumlar sunulacaktr.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei

2. 1990LARIN KENTLERNDE KLTR, TKETM

Sosyolog Harvey, artk bir klasik haline gelmi almas Postmodernliin Durumunun giri blmnde, kentin, maddi mallarn kitlesel retimi ve tketimine ynelik, rasyonelletirilmi ve otomatize olmu bir sisteme kurban edilmi olduu tezine, dneminin Londra yaam tarzn olduka kiisel bir bakla resmeden Yumuak Kent adl kitabyla yaynland, 1970li yllarda olduka vg alan Jonathan Rabann grleriyle cevap verir (1999: 15) Kent esas olarak, gstergelerin ve imgelerin retimiyle belirlenir... Kent toplumsal ayrmlarna temelde, sahip olunan nesneler ve grnmler tarafndan belirlendii yaygn bir bireycilik ve giriimcilik ortamyla sarlmtr. O, her trl hiyerari duygusunun, hatta deer trdeliinin zlmekte olduu bir ansiklopedi ya da sluplarn pazaryeri olarak grnr. Raban, modernizmin hesap rasyonalitesinin ve kentin otomatize olma durumunun, her daim bireyi kontrol altnda tutaca endiesine aslnda hi gerek olmadn belirtip, kentin ok eitli amalara dnk, farkl toplumsal etkileim dinamikleri olan, hibir zaman totaliter bir disiplin altna alnamayacak, gerek ve d gcnn kaynamak zorunda olduu, bir greli zgrlk alan olduunu sylemektedir (Harvey, 1999: 17). Bu yorumla ilikili olarak, kent kltrnn farkllam yaplar, kltr rnleri, srekli dnen hayat biimleriyle kendine has kimliklere sahip olduu sylenebilir. Kent yaplarnn bir araya getirilii, estetik biimleri, ilevsellikleri ile kendi kltrel kodlarna sahip olduu da dikkate alnmas gereken bir neri olmaktadr. Kentli hayat tarz ve kent kltrlerine bakta en nemli yaklamlardan biri de, kentleri dnemleri aydnlatan kltr mzeleri olarak deerlendirenidir. Bu, kent tarihileri ve dier pek ok sosyal kuramc iin nemli bir olgudur. Burke de konuyla ilgili olarak, kent tarihilerinin uzun zamandr, insan elinden kma bir nesne olarak kent diye adlandrlan bir olguyla ilgilendiini ifade ediyor (Burke, 2003: 91). Kentli hayat tarz ve kent kltrlerini, dnemleri aydnlatan kltr mzeleri olarak deerlendiren bir yaklam, kukusuz kent kltr ve kentli hayat tarzlarnda grlen deiimleri izleyip, buna gre de modern dnemden yeni bir dneme bir deiim var mdr, varsa bu nasl ortaya kmtr konusunda da aydnlatc olacaktr. Kent balamndan bakldnda, byle bir yaklama rnek olarak, Featherstoneun gl bir uzam duygusu ve kolektif kimlik salayan nl binalar ve dnm noktalarn barndran belli

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei kentlerin gelenek, tarih ve sanat iinde bulunduunu ima eden eski modern ncesi kent kltrleri nosyonunun ve kltrden arndrlm kent nosyonunun, uzamsal biimi kat bir plann ve yksek modernist mimarinin egemenlii altnda olan modernist ilevsel, iktisadi kent nosyonlarnn yerlerini gnmzde bambaka kent kltrlerine ve tasarmlarna braktklar aikardr yorumundan kanmzca mutlaka bahsedilmelidir (1996: 165-166). Feathersone, ileriki yorumlarnda bu durumun nedeni olarak kentlerin tketim kltrnn mantna uygun olarak yeniden tasarlanmasn gsterir. Bir baka kuramc Jameson ise, kent kltrnn ve kentli hayat tarznn deiiminin genel kltrdeki kullanm deerini ikinci plana ittiinin ve meta-gstergelerin hakimiyetinin iareti olduunu belirterek, bu durumun ge kapitalizmin kltrel mant diye adlandrd olguyu rneklediini belirtir (Jameson, 1994). Bu konuda kuramn Featherstoneunkinden on yllar ncesi oluturan nl sosyolog Simmelin yorumlar da kayda deerdir. Simmel byk kentlerle ilgili kaleme ald makalesinde, modern kapitalist ehirleri sosyolojik sonular douran mekansal bir olgu deil, mekansal olarak yaplanm sosyolojik bir olgu olduunu ileri srmektedir (Frisbyden akt. Bocock, 1997: 26). Simmelin ifade ettii bu durum, karlkl bir ilikidir. ada tketim kalplar da, kentler ve onun banliylerinden oluan metropollerde yasamann bir sonucu olarak ortaya kmaktadr (Bocock, 1997: 27). Bu durumda, kent tasarmnn tketim biimlerinin oluumu zerinde etkili olduu kadar, eitli tketim biimleri de kent tasarmnn nasl ekillendii konusunda etkili olduu sylenebilir. Bununla ilikili olarak, modern gelenek sonras kent biimlerini etkileyen en nemli etkenin, modern kentlerin para ekonomisinin beii olma durumu nem kazanmaktadr. Dier bir deyile, zellikle 1990lar sonrasnda daha da belirginleen kent kltrnn ve kent tasarmnn tketim kltrne olan ikinlii n plana kmaktadr. Blmn banda belirtildii gibi, Rabann kentin esas olarak, gstergelerin ve imgelerin retimiyle belirlenen sluplarn pazaryeri olduu gr ise, her ne kadar kentin kendine has dinamikleri olduu savn ierse de, yine tketim kltryle alakal olmaktadr. Bu durumda, ister Rabann ileri srd gibi kentler kendi dinamiklerini kendi yaratsn, ister kapitali kontrol eden gler kenti kendi amalar dorultusunda ekillendirsin, modern sonras kentler tketim kltrnn esaslarndan dorudan etkilenmektedir.

Kentin tketim kltrne olan ikinlii, kentli hayat tarz ve kent kltrlerine bakta en nemli yaklamlardan biri olmutur. Bu sadece 1990l dnemler iin deil, kuramlarn yzyln banda oluturan Veblen, Simmel, Sombart, Weber gibi kuramclar da, kent hayatnda para

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei ekonomisinin rol ve buna bal olarak mbadele ediminin kendisiyle ilgilenmitir. Bunlardan Marxn, kapitalist ideolojinin kentler hakkndaki vurgusu, onlarn sahte zgrleim ilevine dayanr (Marx, 1986). Ancak, zellikle kentlerin endstrilerden arndrlp birer tketim merkezine dnt 70li ve 80li yllardan itibaren ve zellikle 1990li yllarda, i ve d mekann mimari dzenlemelerinde ve simle edilmi evrelerinde alveri merkezlerinin, yaylma ve deiiklie uramas tketim etkinlikleri zerinde derin etkiler brakmtr (Featherstone, 1996: 171). Bu etkiyle, 1990larn bandan itibaren tketimin arlamasyla onun niceliinde, yani boyutlarnda olan deiim ve ald yeni biimler ve yeni tketim aralaryla onun niteliinde olan deiim, tketim aratrmaclarnn zellikle zerinde durduu bir noktadr (Bourdieu, 1984; Jhally, 1988; Kellner, 1992; Brown, 1993; Jameson, 1994; Van Raaij, 1993; Firat, Venkatesh ve Sherry, 1994; Firat ve Venkatesh, 1995; Debord, 1996; Ritzer, 1998, 2000; Harvey, 1999). 1990li yllarla birlikte zellikle ABD ve Bat Avrupa lkeleri ile birlikte dnyann pek ok yerinde olduka belirgin bir hale gelen bir durum, tketim kltrnn gereklilikleri sonucunda, salt birikimden te tketim etkinliklerinin ayn biim etrafnda profesyonel olarak birletirildii, mantksal olan ama tketici zerinde byl bir etki yaratan bir tketim zincirinin sz konusu olmasdr. Kent tasarmna gre ekillenen ve ayni zamanda kent tasarmn ekillendiren alveri merkezleri, oyun parklar, havalimanlar, outlet zinciri, fast-food restoranlar, elence parklar, outlet maazalar, depo maazalar, sper ve hipermarketler, vb., unsurlar aralarnda sayabileceimiz tketim katedralleri, bu profesyonel zincirin paralardr. Sz konusu tketim merkezleri, birikimin ve bolluun sentezi olarak deerlendirilebilir. Bu tip yerler, ayn zamanda bo zaman etkinlikleri gibi eitli insan faaliyetlerinin tketime ikinletii yerlerdir. Buralarda alveri, elence, dinlence, sosyalleme srelerinden her biri birlikte yaanr. Yeni tketim aralar dahilinde, kmelere dayanan rnler ve bunun yannda hizmetler, bir gsterge btnl olutursun diye bilinli olarak bir araya getirilmektedir. Buradan hareketle, kentlerin gnmzde geirdii nitel deiime derinlemesine bakldnda, kentlerin gndelik hayatn sradan grnmnden kamayan bir rahatlk, tarihsel referanslarla bezenmi, oulcu yapsn aka gzler nne seren eklektik bir biime dntn grrz. Bu yeni kent nosyonu, gemiin modern kentlerin melankolisinden uzak, modernizmin st-anlatlarnn hegemonyasn tanmayan, tanml-tutarl-ilevsel bir anlay reddeden, istediini yap rahatlna sahip bir ilerleme istei olarak tanmlanabilir. Bunun yannda, ilev deil, ounlukla kurgudan ibaret olan

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei kent tasarm sz konusudur. (Jameson, 1994: 172-173). stelik bu yeni kent, kent dokusundaki bu eilim, bir pasti zellii gsterebilir; sluplarn, tarihin harmanland, bir yeniden gndeme getiri olabilir. Kukusuz, bu sylediklerimiz bir eklektisizm vurgusunu akla getirir. Tm bunlar da hedonist tketimi (hazc bir tketimi) vurgulayan sembolizm sz konusudur. Ar ssl, gsterili, gndelik tketim kltrn yanstan, gndelik hayat ve serbest etkinliklerin neminin vurguland geili bir kent slubu sz konusudur.

3. GNDELK YAAMIN ESTETKLET ALIVER MERKEZLERNDE BO ZAMAN AKTVTELER

Gndelik hayatn estetikletirilmesi projesi, aka, kapitalist kitle retimi ve kar realizasyonunun bir gereklilii olarak ortaya kmtr. Bu gibi gereklilikler sonucunda, kitlesel olarak retilmi metann estetii, gndelik yaamn estetikletirilmesinin en nemli aralarndan olmutur. Grntnn gitgide nem kazanmasnn- onun ieriindeki baz zellikler kaybolsa bile- kullanm deerini iyice basklad belirtilmektedir. Gndelik hayatn estetikletirilmesi, byk oranda gndelik yaamn dokusunu oluturan gsterge ve imajlarn hzl akyla ilikilendirilebilir. Bununla ilikili olarak da, rnlerin, vitrinlerde, reklamlarda ve eitli popler kltr rnlerindeki tehiri anahtar konumdadr. Bylece, tketimin gereksinimlere dayanmasndan ok, gittike arzulara seslenen-mbadele deerinin n plana kt-bir olgu olmasnda byk etkileri vardr. Toplumsal ilikilerin zaman ve uzam boyutu, gndelik hayatn estetikletirilmesi olgusunu aklamada nemli bir yerdedir. Hangi alanda olursa olsun, estetik biimi, toplumsal bir olgu ve toplumsal-tarihsel arenay aan bir fenomen olarak gren Marcuse yaklamnda estetik biim, bir ekilde, yaratld dnemin toplumsal ilikiler ve beeniler btnn gsterir (Marcuse, 1997: 20). Durum byle olunca, zaman ve uzam balam dnldnde, gnmz gndelik hayatn estetikletirme tecrbesinin kklerini, dnemi ifade eden metalar, imajlar, tketim kltr balamnda, elence merkezleri, oteller, alveri merkezleri, vb., kentsel tezahrlerde bulabilmek mmkndr. Burada, metalar, imajlar ve tketim kltr balam, benzeim kltrnden balayarak sz konusu estetikletirme ve sluplatrma projesinini temelidir. Hayat estetikletirme projesinin de nemli paralarndan biri olan, bugn bir benzeim kltr iinde yaadmz fikri ok baskn bir durumdadr. Benzetirme ve benzetim, hiper-gereklik, gereklii olmayan gerek imajlar ve bunlarn modelleri gibi kavramlar gnmz kltrel

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

10

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei yaklamnn en nemli paralarndandr. Artk imajlarn gerek dnyadaki anlamlardan ve gndergelerden bamsz olarak retildii bir dnyay yaamakta olduumuz ngrlmektedir. yle ki, bazlarna gre, artk gerekliin aracs olmaktan kan imajlarla iliki kurar hale gelmi bulunduumuz iddias bile sz konusudur. Hatta kimliimizi gereklikle deil de, imaj yoluyla ifade etmekte olduumuz bile iddia edilmektedir. Bir dzeyde son zamanlarn geici arzusu, reklam modeli ya da ieriksiz gsteri gibi grnen ey, bunun sonucunda gerekleen kltrel dnm ve duyarllk, kimine gre postmodernizm diye adlandrlan ve temel zellii tketim kltr olan byk deiimin parasdr. Tketimin kendisinin ama olmas, bir taraftan postmodern sanat ilkeleri ile zdeleerek yceltilmi, dier taraftan eletirilmi ve sonuta postmodernizme ilikin gsteri toplumu eklinde etiketlenen bir toplumun dnmyle ilikilendirilmitir. Gsteri Olarak Kltr sylemi, postmodernizm ile birlikte ok daha fazla poplerlemitir. Onun grnmlerine bakldnda ise, zellikle 70lerin sonu, 80lerin banda gnmze izleyici kitlelerinin salonlardan darya sokaklara- kmas ilk nce tiyatroda; sokak kesi tiyatrosu, etkinlikler, enlikler- kentin marjinal kesimlerinden alanlara doru kayd grlr (Eco, 1993: 152). Bugn dnyann pek ok lkesinde kent kltrnn bir paras olarak sokak mzisyenleri performans sergiliyor, eitli tiyatro gsterileri sunuluyor, sokak defileleri ve sergiler dzenleniyor. Kuramsal olarak tartlan gsteri kltr olgusu ise, kltrn metalamasndan, popler kltrle geililiinden, gsterinin bir elence ii, bir gsteri ii olduunu tartm, yksek kltr ideolojisinin (klasik mzik, grsel sanatlar, tiyatro) baka bir ey olduu vurgularken, benzeim kltr olgusunun yksek kltr ile popler olan birbirine yaklatn ifade eder olmutur. Bu balamda, gnmzde birey-tketicinin peinde kotuu gndelik hayat estetikletirme ve sluplatrma projesi, byk oranda Ritzerin tketim katedralleri olarak nitelendirdii ve bu aratrma da konumuzu oluturan tketim aralarn da ierir. Ritzer de mal ve hizmetleri iinde ya da araclklaryla tketilen yeni ortamlara gndermeler yapar. Bu tr mekanlar, fantastik atmosferleriyle tketmeye olanak salayp, zorlayan yerlerdir ki, bu tr tketim aralar, estetik grnmleriyle, seyirlik bir hal alan toplumsal deiime katkda bulunurlar (Ritzer, 2000: 27). Tketimin bir serbest zaman etkinlii haline gelmesi, kentlerdeki alveri merkezleri, mzeler, bianeller, arlar gibi tketim deneyimlerinin artmasna neden olur. Bu gibi mekanlarn mimarisi, tketimin gsteri ve tehir ynne vurgu yapar; bunlar hep tketim gstergeleridir.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

11

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei Konulu parklar, alveri merkezleri, hep karnavalesk ve zevke ikin durumlar rnekler. Bu tr mekanlar, rn ve hizmetleri iinde ya da araclklaryla aldmz yeni ortamlara gndermeler yapar. Bu tr mekanlar, fantastik ortamlaryla tketmeye olanak salayan, hatta bir anlamda buna zorlayan yerlerdir. zellikle, kent kltrnn simle edilmi, gsterge bolluu, dolaysyla anlam bolluu ile evrili yapsnn, tketim kltrnn referanslar ile oluturulduu-en azndan tketim kltrnden derin olarak etkilendiini- dnrsek, Chambers, bu gibi kentlerde yaayan insanlarn da bir ok adan bu yapay ortamlardaki gsterge bolluunu emen karmak bir gstergeler oyunuyla itigal ettiklerinin dnlmesi gerektiini syler (Chambers, 1987: 1-2). Ritzer iinse kentin her yerinde olan tketim katedralleri olarak niteledii alveri merkezleri, elence parklar... fast food restoranlar, kumarhaneler, vb., mekanlar, kentin tketim kltryle olan ilikisinin gstergeleridir. Ritzerin tketim katedralleri, faydac ekonominin unsurlardr. Kent kltryle yeniden tasarlanm ve zellikle kentlerin endstrilerden arndrlp birer tketim merkezine dntrdke 70li ve 80li yllardan balayp, 90l yllarda baskn olan eilimlerden biri, i mekann mimari dzenlemelerinde ve simle edilmi evrelerinde postmodernizmin bir ok zelliini bnyelerine dahil eden alveri merkezleri, yaylma ve deiiklie uramtr (Featherstone, 1996: 171). Bu deiimlerin en nde gelen unsuru, bu mekanlarn gnmzde artk alp-verme eylemi dnda, insanlarn bo zaman etkinliklerine yerine getirebildii sosyal paylam alanlarna dnmesidir. Kendisi de tketim iinde arzularn nemini vurgulayan Amerikal sosyolog George Ritzer, kafes kavramndan yola karak Lauren Langmann yeni tketim aralarndan birini -alveri merkezlerini-Neon Kafes olarak tanmladn belirtir (Ritzer, 2000: 93). Langman, bu merkezleri iinde her eyin -atmosferden insanlara sunulan ticari gsterilere kadar- denetlendii yaltlm yaplar olarak grr. Ritzer de konuyla ilgili, Langmann alveri merkezlerini fantezi -rya benzeri durumlarn reticisi olarak grmesine hakl bir deer kazandrdn belirtir. Langmann belirttii fantezi dkkanlarnn yannda, bir baka tketim cenneti Drugstorelar, bolluun ve seimin sentezinin yapld yerlerdir. Buralarda alveri, nesnelerle iliki, bo zaman etkinlikleri ve bunlar birletirme olanaklar byle etkinliklerde nemli bir yer tutar. Drugstorelarda kltr sadece sata sunulmaz, kltrszletirilir. Metalarn kendisi de kltrszletirilir, tketim mallarnn oluturulduu genel etkinliklerin bir unsuru haline getirilir. Walter Benjamin de, metann ruhu diye bahsettii olgudan bahsederken alveri merkezleri zerinde durur. Benjamin, endstriyel biimin grsellikler kullanarak tketiciye anlamlar yaratlan bu yerleri kltrn yeniden yaratld yerler

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

12

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei olarak grr (Benjamin 1973: 55). Ayrca, bu tr yerlerde kltr, tketim nesneleriyle yapay biimde oluturulur. Benjamin bu olguyu kltrn fantazmagorik nitelikleriyle sergilenmesi olarak ifade eder. Ona gre aldatc grntler btn olan fantazmogori kullanm deerini engeller (Benjamin,1992: 22). Burada tketimin, yaam ve insani etkinlikleri kuatt, bunlarn birletirici biime uygun olarak zincir oluturduu, toplumsal davrann ayarland, dzenlendii durumlar sz konusudur. Byle bakldnda, alveri merkezleri gnmz kent kltrlerinde pek ok bakmdan yeni olan bir toplumsallk biimini ifade eder; buralar kapitalin geleneksel kurumlarndan farkl olarak toplumsallamann ve bu ekilde birlikte olmann farkl bir tur zaman geirme, dinlence, elence, karlama biimlerinin sergilendii bir ekim alandr. Kapitalist sistemin ekinleri olarak karmza kan tketim kltrne has alveri merkezleri gibi mekanlar araclyla, tketimde harcadmz serbest zaman etkinliklerinin younluu artm, buralarda elencenin, dinlencenin ve huzurun nemi vurgulanarak daha verimli bir tketim etkinlikleri zinciri yaratlmtr. Bu tip kapal, izole tketim mekanlarnn bahsettiimiz yapay yaps, para ekonomisine ikin metropollerin kentsel unsurlaryla olduka uyumludur. Para ekonomisinin basks altndaki gnmz metropolleri, temelde deien imgelerin okluuyla, bu imgelerin akkanl ve srekliliiyle artc psikolojik durumlar gsterir. Metropoller daha kk alanlara gre, daha dzensiz, hzl, duyusal imgelerin ritmik yaand yerlerdir. Buralardaki mbadelenin eitlilii ve hz nedeniyle, alveri maazalarnn ban ektii, maazalar, oyun parklar, elence merkezleri, kumarhaneler, vb. mbadele aralar nemli olmaktadr. Alveri merkezleri dnldnde, yzyln ortalarnda olduu gibi, tanmlanm, rn gruplarn barndran parlak raflar, rn gruplarna gre ayarlanm belli renklerdeki reyonlar artk kalmam bunun yerine haval, kaotik, eklektik, deiken olan alveri merkezlerinde alveriler yaplmaktadr. Bu ortam ierisinde, postmodern tketici, artk bir ritel olarak ihtiyatan te zevk iin alveri yapmaktadr. Gnmz alveri merkezleri, ziyaretilerini gelin iinizi, en ksa zamanda zevkle yapn, ihtiyalarn karlayn ve kendinizi gerekletirin mesaj ile karlar (Brown, 1995: 12-33). Bu tip tketim mekanlar, ocuklar ve bykler iin farkl farkl elence ve dinlence mekanlar ile kategoriletirilmitir. Alveri merkezleri, gndelik yaamn herhangi bir alanna ilikin alverilerin (yazlk, klk ya da piknik iin) rahatlkla yaplabildii, bu srada tm dinlence faaliyetlerinin rahatlkla yaplabildii, bir taraftan ocuklarn oyun parklarnda zamanlarn geirebildii, tketim resitallerinin gerekletirdii panayrlardr (!). Bu sylenilenler daha sonra

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

13

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei analiz ksmnda zerinde duracamz gibi, tketim aralarnn estetik manplasyonlar araclyla gerekletirilmektedir.

4.

ADA TKETM KATEDRALLERNDE ALIVERN MMARLII: FORUM BORNOVANIN TOPLUMSAL GSTERGEBLM 4.1. Aratrma Amac, Kapsam ve Yntemi
Bu aratrmann birincil amac, tketim etkinlikleri gerekletirilirken alveri merkezlerinde

toplumsal ideolojiye eklemlenmi tecimsel ideolojinin kendisini tasarm biiminde nasl gsterdiini, bu srete alveri merkezlerinin nasl arasal bir ilevi yerine getirdiini ortaya koymaktr. Aratrmann ikincil amac da, alveri merkezlerinin kendisini kent tasarmna eklemleyen simle edilmi, gsterge bolluu, dolaysyla anlam bolluu ile evrili yapsnn, kentteki tketim kltrnn referanslar ile nasl birletiini yorumlamaktr. Aratrmann bir baka amac ise, medya imajlar ve gsteri toplumuna olan ikin ve baat kltrn etkisi altnda olan alveri tecrbesinin gndelik yaamn estetiklemesi ve bo zaman etkinlikleri iindeki konumunu aklamaya almaktr. Belirtilen aratrma amalar dahilinde, rnek olarak seilen bir tketim mekannn toplumsal gstergebilimsel anlayyla analizi gerekletirilecektir. Bunun iin zmirde bulunan ve 2006 ylnda hizmete alan Forum Bornova alveri merkezi rastlantsal yntemle analiz nesnesi olarak seilmitir. Aratrma kapsamnda sz konusu bu alveri merkezine eitli kereler ziyaretler gerekletirilmi ve bu ziyaretler kapsamnda ses kayt cihaz ve fotoraf makinesi de kullanlarak eitli gzlemler gerekletirilmitir. Ses kaydnn pratik olmad durumlarda ise notlar alnp, bunlar mmkn olduunca abuk deerlendirilmitir. Bylece ilk elden gzlemler yaplmas amalanm, dier taraftan Gottdiener, Ritzer, Baudrillard, vd., gibi aratrmaclarn almalarndan faydalanlmtr. Aratrma kapsamnda, Gottdienerin grleri dorultusunda, alveri merkezlerinde bulunabilecek gsterge sistemlerinin olumasnn, anlamn biri dizisel dieri szdizimsel olan, birbirinden ayr iki anlam dizisiyle meydana geldii kabul edilmitir. Bunlardan ilki, kendisine has bir tasarm motifi bulunan alveri merkezlerinin belli bir anlam ekseni etrafnda kendisinin bir gsterge olmas durumuyken, ikincisinin anlam, alveri merkezlerinin farkl unsurlarnn dzdegimece yoluyla anlam retme durumudur (Gottdiener, 2005: 128). Alveri

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

14

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei merkezlerinin yeni tketim aralar olarak kabul nitelenen kendisine has bileenleri, bu anlamlarla ilikili olmaktadr. Belirtmemiz gereken bir baka nokta ise, Forum alveri merkezi analiz edilirken, toplumsal gstergebilim prensibine uygun olarak mekann gerek kent mekan karakteristikleri acsndan da analiz edileceidir. Bu noktada, ama ve kapsam bu ekilde ifade edilen aratrmann yntemi olarak belirlenen toplumsal gstergebilim yaklamnn prensiplerini ksaca ifade etmek istiyoruz.

Toplumsal gstergebilim anlay, bir yandan postmodern kltrde simgelerin rolne ilikin nemli bir kuramsal yaklam sunarken, dier yandan gndelik yaama uyarlanabilen durum incelemelerine uygunluuyla ada toplum zmlemesinde nemli olmaktadr. Toplumsal gstergebilimin esas inceleme alan, her trl reklam metni ve Baudrillardn gndelik yaamn nesneleri -olarak adlandrd arabalar, elektronik aralar, evler, alveri merkezleri, kapal arlar, moda ve benzerleri-arasndaki karlkl etkileme gibi maddi kltr olgular bulunmaktadr (Gottdiener, 2005: 52). Toplumsal gstergebilim, gndelik yaamn balam ve toplumsal balam ierisindeki anlamlama uygulamalar arasndaki eklemlenmeyi gz nne alr. Toplumsal gstergebilime gre btn anlam eklemlenmi ve kodlanm boyuttan ykselir. Toplumsal gstergebilimin temel bilgi-kuramsal yaklam, yananlamn dzanlam ncelediidir. Hem retilmi nesnel dnyann kendisi hem de onu anlamamz, toplumsal uygulamalarn ve bunlarn toplumsallama srelerinin grnleri olan kodlanm ideolojilerinden kaynaklanr. Sz konusu bu eklemlenmi boyut, toplumsal gstergebilimin zmleme nesnesini oluturur. Bu model bir anlamda, ideolojiyle biimler arasndaki balantnn bir soyutlanmasdr (Gottdiener, 2005: 49). Kodlanm ideoloji de salt gdml ilikiler olarak var olmaz. Bu balamda ideolojiler, toplumsal dzen iinde eitli grn biimi, etkileimler, eitli gndelik hayat unsurlar ve kltrel nesneler olarak maddiletirilmitir.

Belirtilen koullarda kltrel gstergenin ayrmasnda gstergenin dzeyleri nemlidir. Bu yapda, ierik tz eklemlenmi, ok boyutlu bir yapyken, ierik biimi, bunun tersine uygulamada kodlanm toplumsal etkileim ve simgesel davranlar yoluyla maddiletirilmi bulunan zel bir ideolojidir. Anlatm biimi, belli bir ideolojiyi ifade eden zel biimsel unsurlarken, anlatm tz, kodlanm ideolojileri yanstan, maddi olarak var olan nesnelerin kendisini ifade etmektedir. Bunun yannda her gsterge, dizimsel ve dizisel yaplarn sz konusu olduu bir anlamlama dizgesinin

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

15

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei parasdr. Her maddi nesne iin birok gsterge reten ok anlamllk, verili her kltrel anlatm iin kodlanm ideolojilerin pek ok eklinin kesiimini ierir (Gottdiener, 2005: 52). Toplumsal gsterge modelinde klasik gstergebilim aralar gsterilen ve gsterenden tekil olan gsterge, tz ve biim olarak daha fazla paraya blnmtr.

4.2. Forum Bornova Alveri Merkezinin Gstergebilimsel zmlemesi

Burada gstergebilimsel analizi gerekletirilecek olan ve tam ad Forum Bornova Alveri ve Yaam Merkezi olarak geen Forum Bornova alveri merkezi, zmir Bornovada 67 bin mlik bir alanda, 130 maaza, 21 restoran ve kafe, 3 bin kiilik otopark, 7 sinema salonu,
galerisini ierecek olan bir kltr merkezinden ktphane ve sanat

oluan kendine has bir yapdr. 2006 ylnda hizmete giren

mekann yllk 10 milyonun zerinde ziyareti ekmesi beklenmektedir.4 Forum Bornova, Trkiyede mevcut bulunan alveri merkezlerinden farkl bir tarzda ina edilmitir. Bu farkll yaratan, Forum Bornovaya eklemlenmi olan zel tasarm eleridir ve bu durum toplumsal gstergebilimin ilgi alanndadr. Balangla birlikte, alveri merkezinin toplumsal gstergebilimsel bak asyla zmlenmesi, alveri merkezlerin yaygnlamasn kent dokusunda meydana gelen deiimin bir tr olarak grr. Alveri merkezleri, hem bir ideoloji hem de maddi bir uygulama biimi olarak kapitalist ideolojisinin gstergeleri olma zelliini tar. Bu gibi tketim mekanlarnn mimarisi, toplumsal gstergebilim iin kapitalist tketim kltrnn maddi ideolojisine eklemlenmi anlatm biimidir. Tketim mekanlarnn mimari sluplar sz konusu anlatm biimleri tarafndan snrlandrlr. Bu tip yaplarn i ve d tasarmlar yannda, kendilerini evreleyen kent tasarmlar da mevcut iktidar kurumlar ve kapitalin gsterge fonksiyonlar tarafndan etkilenir. Kltrel deiime bal olarak geleneksel mimariden gnmze ulaan anlayta yaplarn ait olduklar dneme has eitli tasarm ilkeleri, bunlarn ierik biimleridir. erik biimi, anlatm biimini meydana getirecek tasarm elerini oluturan ve onu kapsayan bir unsurdur. Bu balamda, gnmz ok biimli ve ok amal alveri merkezlerinin hem aklclatrlm hem tketiciyi byleyen biimsel zellikleri, bu tip tketim mekanlarnn ierik biimi tarafndan belirlenir. Alveri merkezinin kendisi de bir gsterge olarak kapitalist ideolojinin kar elde etme isteini somutlaan, bir anlamda bu istei

4(Eriim:12

Ekim 2006 [www dkman]. URL (http:\\www.forumbornova.com\basinview.php?id=2).

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

16

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei maddiletiren bir anlatm tzdr. Burada bahsettiklerimiz bir alveri merkezini oluturan yapsal ilkelerden ilkidir. Byle mekanlarn ikinci bileeni ise, daha kapsayc bir kod olan ve tketicilerin buralar yorumlama biimini belirleyen unsurlardr. Alveri merkezleri, geni bir global tketim ana baldr. Medya imajlarn, eitli tantm ve promosyon pratiklerini iinde barndrr. Bu balamda, alveri merkezlerinin anlamlar metinler aras balarla belirlenir. Bu tip yerlerdeki maazalar, tketilen markalar ve ziyareti hedef kitle ile tketimin hakimiyet alanndadr. Tketiciler bu alanlarda tketimi deneyimlerken bahsettiimiz bu iki bileeni birlikte alglamaktadr. dorultusunda bir araya getirilmitir. Forum Bornova, tasarm zelliklerinden nce, ismiyle gstergebilimsel bir analize konu olmaktadr. Mekann marka ad, zerinde hassasiyetle dnlp karar verilmi, bilinli bir tasarmdr. yle ki, bilinen ilk alveri etkinlikleri, Msr-Hitit dneminde toplumun ekim alan olan tapnaklarn evresindeki ak mekanlarda yaplrken, alveri etkinliinin bir mimari biim olmas ve kentin ayrlmaz bir paras olmas durumu, Antik Yunan-Helenistik dneme aittir. Bu dnemdeki Agoralar ve Roma dnemindeki Forumlar, ilk planl alveri etkinlii olarak tanmlanmaktadr. Forum Bornova alveri merkezinin ad konulurken, bir yandan bu duruma gnderme yaplrken, dier taraftan marka adna bir konseptle belirlenmi olan ve alveri merkezinin ana slogan olan alveriin ve yaam etkinliklerinin buluma noktas durumu kastedilmektedir. Mekann tasarm unsurlarna getiimizde, Trkiyenin ilk bulvar alveri merkezi olma zellii bulunan ayn zamanda bir yeniden kurgulamadr. Bizansta bir ticaret kenti olan, 800 yllk bir ticari mimari miras olan zmirin kurgulanm biimidir 5 . Bir tketim alan olan bu yap temelde, kurulduu kentteki trafik, su, hava kirlilii, vb., negatif unsurlardan arndrlm bir kent merkezi simlasyonudur 6 . Mekandaki tecimselletirilmi tasarm unsurlar, kentleri oluturan eitli unsurlarn ticari bir amala kendine zel bir mekan organizasyonu iinde bir araya getirilmitir. Bu sylenilen pek ok alveri merkezi iin geerli olsa da, Forum Bornovann tm dierleri arasnda ayrcalkl bir yeri vardr. Tipik bir ok katl alveri merkezinde kentin pek ok
Bizans snrlar iinde ve pek Yolu zerinde bulunan zmir (Smyrna)e mallar develerle getirilip, burada bulunan hanlarda depolanr ve daha sonra Cenevizli tccarlar yoluyla satlrd. Bugn hala Kemeralt olarak adlandrlan blgenin bir ticaret merkezi olarak gelimesi de bu yllara dayanr. Hatta Kemeralt adn, blgeyi bastan sona saran arasta olarak adlandrlan kemerlerden almtr (Karata, 2001:4). 6 Sz konusu simlasyon kendisini baka alveri merkezlerinde baka kopyalar olarak da gsterebilir. rnein, stanbul Ataky Galleria alveri merkezi, elik silindir borular, youn cam ve kristal kullanm ile tasarlanm vitrinleri ve yerleim zellikleri ile daha ok bir yksek teknoloji kenti simlasyonudur. Metropol kentin merkez younluunun yeniden yaratm gibidir Galleria.
5

Bu

calmada analiz emiz olan Forum Bornovada da, saydmz bu unsurlarn hepsi bir ama

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

17

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei bileeni taklit edilebilir ancak, gerek kent mekann ekirdei sokak, meydan, bulvar gibi unsurlarn taklit edilmesi ok zor olmaktadr. Forum Bornova bu adan zel bir rnektir; nk gerek adlaryla zmir kentinin bulvarlar, caddeleri, meydanlar, ta kaldrmlar, mimari slubu, bitki rts, birebir taklit edilmitir. Bu noktada, mekann tasarm unsurlarnn ayrntlarna girerek, alveri merkezi motifi zerinden burann dizisel ve szdizimsel anlamlarn tartmay amalyoruz. Forum Bornova alveri merkezi, bir banliy olarak kk bir Ege koyunun scak atmosferinde bir bulvar resmediyor. Bu merkez, Ege mimari zelliklerini yanstan bir slupla iki ayr bulvar, bulvarlar birbirine balayan meydanlar ve drt ayr sokaktan olumaktadr. zmiri ifade eden simgelerden yola kan, bulvardaki sokaklara ve meydanlara Ahmet Pritina Meydan, Deniz Yldz Bulvar, Yalapkn, Efeler, Nariei Soka gibi adlar verilmitir. Alveri merkezlerinde bulunan maaza dkkanlar, tek katl Bodrum tipi ta evlerden olumaktadr. Bu dkkanlara, sanki onlar bir bulvarn evleriymi gibi numaralar verilmitir. Burada bu biimle, bir ikonik taklit abas grlyor. Aslnda bir bulvara ait olan unsurlar, alveri merkezlerinin tekbiimliliini krmak iin potansiyel ziyareti kitlesinin tand bulvar gstergeleriyle birletirilmitir. Bir ekilde farkl bir tasarm motifi salanarak tketici fantezilerini krkleyen ve onlar saran gstergeler elde edilmitir. Bu sylediklerimize paralel olarak, Forum Bornovada grdmz yer yer kprler ile birbirine balanm dinlenme alanlar, evre dzenlemeleri ile zmirin doal ortamna uyum salam palmiyeleri, zgn eme ve gletler, ahap pergola ve tenteler, yzen gezen gstergeler olarak bir anlam ithali gerekletirmektedir. Bu yzden egemen gstergeler bir simlasyonu ifade etmektedir. Bu zel ar, tamamen Ege mimarisiyle ina edilmi bir zmir bulvarnn taklididir. Burada idealize edilmi bir Ege bulvarna olan zlem, ilikilerin belki de en karmaklat, yabanclamann en youn yaand yerlerden biri olan bir tketim merkezinde canlandrlmtr. Alveri merkezinin dizimsel boyutuna baktmzda, mekann dahili tasarm unsurlarnn, tketimi verimli klmak iin bir araya getirildiini gryoruz. Alveri merkezlerinde tasarm mhendislii araclyla, tketimin denetim altna alnmas amalanr. mekann tasarm biiminin ilevsellii, mallar her ne kadar maddiletirilerek grnr klnsa da, ayn zamanda bu deneyimin almak ve vermekten daha te bir ey olduu konusunda potansiyel tketiciyi motive etmekle ilgilidir. Alveri merkezinin birletirici kodu olan ierik biimi, ilevsel olarak tasarlanm biimsel unsurlar ifade eden anlatm biimini oluturacak zel tasarm anlayn oluturur. Bu noktada, bir alveri merkezi iindeki btn dkkanlarn genel konseptlerde, mekann anlatm biimini tutarl klacak bir takm dzenlemelere gittiinin bilinmesi gereklidir. Bu durum, baz alveri

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

18

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei merkezlerinde, dkkanlarn kontratlarnda bile yazldr. Gottdiener (2005: 130)dan yola karak tketim ideolojisinin ana kaynaklarndan biri olan Forum Bornova alveri merkezinin ierik biimi modelinin oluumu aadaki emayla aklanmaya allmtr:

Tz erik Gsterge: Anlatm = Biim Tz Biim =

Toplumsal deoloji Forum Bornovann Tasarm Biimi Tasarm ablonu Forum Bornovann Morfolojik Unsurlar

ekil 1. Forum Bornovann mimari gstergesinin ayrtrlmas Mimari slubu ne olursa olsun dier alveri merkezleri gibi Forumda da her ne kadar kltrel bir oluum sz konusuysa da, bunlarn anlamn belirleyen kod kltr deil, tecimsel amalar ve retim-tketim motorunun dnmesi iin gerekli olan kapitalist birikimdir. Forum Bornova alveri merkezinin mimari vizyonu olduunu syleyebileceimiz, onun kentle uzlaabilme abas, onun tecimsel amalarn gizleyen bir rt gibidir. Bir baka deyile, toplumsal gstergebilime gre, Forumun ierik tz olan tketimcilik ideolojisinin gizlenmesi iin yaratlm, alveri merkezi motifini gsteren bir dizidir. Bu durumda, Forum Bornova her ne kadar, zmirin kentsel-sosyolojik dengesinin korunduu, blgenin ta evlerinden oluan i mekanlarn da, palmiyeler, ahap pergola ve tenteler, zgn emeler gibi kente zg dahili tasarm eleriyle canlandrld, doal kla aydnlatlan, kentin tasarm btnln saland bir biim de olsa, asl hedefi, bu ekilde tecimsel ilevleri acsndan rasyonellii yakalamaktr. Sz konusu rasyonellik, mekanlarn mimarisi ve i tasarm unsurlar araclyla- vitrin dzeni, alveri koridoru, rnek gsterimler, eitli peyzaj unsurlar, vb.- tketimi kolaylatrrken, dier taraftan karnavalesk ve zevke ikin biim yaratarak fantastik ortamlaryla tketmeye olanak salamaktadr. Buradan hareketle, Forumun tasarm ve dzenlenmesi, mterilerin mmkn olduunca daha fazla buralarda zaman geirmesi amacyla gerekletirilmitir.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

19

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei

Bu sylenilenle ilikili olarak, Forum Bornovada mekana eklemlenmi olan tasarm uygulamalarna baktmzda, mekanda dalmlar dorusal bir izgi zerinde ilerleyen ok sayda balant noktasnn olduu gzlenmektedir. Bunun yannda, mteri dolam alannn tek bir ana izgi zerinde farkl meydanla birbirine balandn ve mekann bu ekilde tketimi kolaylatracak ynlendiricilik zelliini kazandn grmekteyiz. Forumun bulvarlarndaki yollar, trafik iaretleri, duvarlar, havuzlar, kprler, ieklikler ile belirlenmi, ayrca dolambal ama belirgin klnm bir trafikle ara sokaklardaki maazalar da meydanlara balanmtr. Bahsedilen byk meydan tm bu sokaklarn merkezinde olup, mteri datm bu meydanlardan yaplmaktadr. Bunun ilevi, bir ekilde tketicinin alveri merkezinde harcad zaman arttrmakken, dier taraftan onlarn maazalara ulamn kolaylatrmaktr. levsellii burada belirtilen Forum Bornovann mekan karakteristii asndan ematik grnm ise, ekil 2deki gibi olmaktadr:

ekil 2. Forum Bornovann mekan karakteristikleri asndan analizi

Forumun mekan karakterinde ifade etmeye altmz dzenlemeleri, gerek kentsel tasarmla da uyumlu olmaktadr. Gerek bir kentte de, meydanlar, yollarn birleim alanlar kentin sosyal etkileim alan olma zellii gsterir (Lynch, 1960). Bunun yannda, kent organizasyonunda meydanlar, caddeler, kavaklar gibi bileke noktalar, kentte yaayanlarn mekan oryantasyonunu

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

20

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei glendirici unsurlar ve kullanclarn mekan okumak iin referans noktalardr. Mekanda yollarn ardk olarak birbirine balanmas, tketimi kolaylatrc bir unsur olmas amacyla yayalarn hareketini ve hareketin ilevselliini salamaktadr. Bununla ilgili olarak, Tablo 1de gsterilen Lynchin tablosu (snflandrlmas) kent mekanlarnn eitli bileenlerinin, alveri mekanndaki i tasarm bileeni olarak kullanlp, bir kent mekan algsnn nasl yaratldn gstermek asndan nemlidir (Lynch, 1960).

Tablo 1. Alveri merkezi ierisindeki kent mekan bileenleri Kent Mekan Bileenleri Dm noktalar Snrlar Yollar Blgeler Referans noktalar Kent Mekan Meydanlar Yap cepheleri Cadde ve sokaklar Farkl ilevsel blmler Ant, vb. eler Alveri Merkezi Toplayc alanlar Maaza cepheleri/vitrinler Mteri dolam alanlar Mteri blgesi/servis blgesi Byk maazalar, peyzaj eleri

Bunun yannda, tketimin zaman asndan denetimini salamak iin aklc yaya koridorlar, farkl otopark girileri, bin kiilik otopark, eitli noktalardan klasik ve yryen merdiven imkanlar mekann sirklasyon etkinliini arttrmaktadr. Bahsi geen bu klasik ve yryen merdivenlerle ulalan food court olarak adlandrabileceimiz kafe ve restoran blm de, mekann aklc tasarmnn bir parasdr. Forum Bornovada restoran ve kafe blm, roof garden olarak dnlp ayr bir platforma toplanmtr. Merdivenlerle klan bu teras restoranlar, ziyaretilerine tepeden kubak olarak alveri merkezinin caddelerinde, meydanlarnda yryen kalabal izleme imkan yaratr ki, bu onlar iin sanki kamu mekann dardan izlemek gibi bir elence olmaktadr. Bylece mekan tkettirmek gibi asli ilevini yerine getirirken, dier taraftan, sanki bir Ege kasabasn tekrardan yaratarak farkl bir deneyim sunar. Forumun yemek yeme alann ayr bir platformda toplama karar, alveri merkezlerinin ilevsel eitliliinin sonucudur. Tipik alveri mimarisinde, alveri d etkinliklerin, alveri alan dnda konumlandrlmas tketicinin dikkatini tamamen alverie vermesini salamak amacyladr. Alveri alan dndaki ilevler ise tketiciyi

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

21

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei alveri merkezlerine toplama amacn gerekletirmektedir. Yer gereklilii ve verimlilik ilkesi dnlerek yerletirilmi pek de rahat olmayan iskemleler ise, srekli mteri sirklasyonunu salamak amacyla gerekletirilmi, mmkn olduunca ok insann srekli olarak yemek yemesini amalayan bir baka aklc tasarm esidir. Dier pek ok alveri merkezinde olduu gibi, Forum Bornovada da bu mekan gruplar birbirinden ayr dnlmesine ramen, bu mekann mimari slubundan kaynaklanan bir farkllk sz konusudur. Burada, Forum Bornovann mimarisinde salanan yapsal (strktrel) saydamlktan bahsediyoruz. Bir mekanda yapsal saydamlk salanmas demek, mekann canlandrd kent tasarmnn dahili bir esi, grsel bir uzants olmas anlamna gelmektedir. Mekann saydamlk dzeyinin yksekliini, bir Ege kenti simlasyonu olan Forum Bornovann btnnde olduu gibi, ayr bir platforma kurulan yemek yeme blmnde de grmekteyiz. Yazlar tamamen ak olan, klar tentelerle kapatlan ve bylece doal n ve d dnya algsnn korunduu bu mekan, bu sayede zel bir biim halini alr. Bu ekilde, klasik alveri merkezlerinde insanlarn zaman ve d dnya algsn zayflatan, kapal, birbirini tekrar eden ve saydamln terk edildii mimari biimden uzaklalmtr. Forum Bornova bylece, her ne kadar gsteri kltrnn etkisinde olarak bir temaa-tehir yapsna sahip olsa da, fiziksel ve sylemsel saydamlk ilkesini gerekletirerek kentin iinde erimeyi baarmtr. Gnmzde her eyi iinde barndran alveri merkezlerinin bir rnei olarak Forum Bornovann sahip olduu tek imkan yemek yeme ortamlar deildir. Forum Bornovada iinde ocuk oyun platformlarnn olduu 7 yandan kk ocuklar iin hazrlanm bir sinema salonu bulunmaktadr. Ayrca, ocuklar iin farkl oyun parklar, maaza ii oyun alanlar ve hatta Borni Bornova ad altnda bir ocuk kulb bulunmaktadr. Kulpte, atlye almalar, kukla tiyatrosu, animasyon gsterileri, sokak oyunlar ve daha birok aktivite yer almaktadr. nemli bir ayrcalk olarak, bir anfi tiyatro ve kltr merkezine sahip olan Forum, her trl eitim-elence-sanat ierikli organizasyonlar gerekletirmeye msaittir. Bu bahsedilenler de, alveri merkezlerinin aklc tasarmlarnn bir parasdr. Bu gibi ilevsel mekan gruplar sayesinde, alveri merkezleri gnmzn sosyalleme ve topluluklar iin bir buluma alan durumundadr. Emekli insanlar birbirlerini grmek iin, genler alveri yapp film izlemek iin, iadamlar i yemekleri iin alveri mekanlarna gitmektedir.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

22

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei Alveri merkezlerinin en nemli dizimsel boyutlarndan biri, iindeki gsterge sistemleridir (Gottdiener, 2005: 138). Bu gstergeler, gstergebilimsel olarak ayrca bir metinleraraslk durumunu ifade eder. Buralarda evrensel gstergeler olan markalar, medya imajlar, mimari, pazarlama ve tutundurma biimleri tketim toplumu atsnda birbirine girmitir. Alveri merkezlerine anlam katan bir baka unsurdur bu. Bahsedilen anlam halesinde, maazalarn dahili gstergeleri olan indirimleri, geerli olan kredi kartlarn, taksit imkanlarn ve dier baz avantajlar gsteren logolar, uygun mterileri hedef alr. Bu gstergeler bir yandan bte snrllklarn ifade eder. Zaten her biri markalam rnleri satan maazalarn bylece her biri gsterge olup, pek ou tketicinin bireysel hafzasnda zaten yer almtr. Ne de olsa her marka bir gstergedir alveri merkezleri de bu adan yzen gezen gstergelerin doluluuyla tanmlanr. Bu nedenle, alverie gelen tketicinin bilisel hafzalar, alveri merkezlerine gndelik deneyimlerinden tanr. Alveri arzusunun balangcn gndelik hayatta aramak gereklidir. Arzunun nesnesi markalar, gstergeler zaten bellidir. Bylece, Forum Bornova gibi byk alveri merkezleri daha byk bir gstergeler sisteminin vitrini, dier bir deyile byk bir reklam mecrasdr. Bu tip tketim mekanlarnn vitrinlerinde bulunan markalar, sz konusu mekann snfn belirler. Burada bahsedilen ey, alveri merkezlerinin ounlukla sosyo-ekonomik stat endeksine gre eitlendii ve katmanlatdr. Baz alveri merkezleri yksek snfa, bazlar orta ve alt gelir dzeyi grubuna seslenir. Bu bir tr uzmanlamadr. Analiz rneimiz Forum Bornova bu balamda, iinde barndrd Guess, Lacoste, Cacharel, Calvin Klein, Pierre Cardin, Pull&Bear, Diesel ve Spazio gibi yksek prestijli markalarn iinde bulunduu 130 maazalk, yksek snf bir alveri mekandr. Dier taraftan, rnek olarak, Real, Maxi veya zdilek gibi maazalar, daha ok orta snfa hitap eder. Dolaysyla, bu tip alveri merkezlerinde Forumda bulunan yksek prestijli bir butik markasn bulmak zor olacaktr. Bu snflandrma, kukusuz alveri merkezinin i ve d tasarm elerini dorudan etkilemektedir.

5. SONU
Gnmzn ok merkezli metropolleri, kent mekannn tecimselletirildii, kent alannn retim-tketim eylemlerine gre ayrtrld, gndelik yaamn tketim zerinden denetlendii, hem rasyonel hem akl d bir rgtlenmenin sz konusu olduu, post-fordist bir tasarmdr. Metropollerin farkl blgelerinde kurulan ok amal alveri merkezleri, ge kapitalizmi ya da tketim kltrnn hegemonyasn yaadmzn iddia edildii bu dnemin en nemli tketim arac konumundadr. Sz konusu mekanlar da, tketiciyi denetim altna alarak tketimi kolaylatrmak

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

23

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei amacyla rasyonel olarak tasarlanm, zel tasarm unsurlarn iinde barndran ilevsel bir biimdir. Alveri merkezinin ana tasarm esi, temelde tketime ikin eitli gstergeleri bir araya getirip kartrmas ve sz konusu bu gstergeleri, kresel tketim alarna balayacak birletirici unsur olmasdr. Baarl tasarmlar genellikle belli bir simlasyon mantyla, bazen yksek teknoloji rn bir kenti, bazen bir retro tarz, bazen zel bir atmosfer ye da metropol taklit ederek eitli zlemleri ilerler. Analiz rneinde de gerek kent mekannn bir takm unsurlarnn yeniden kurgulama yoluyla taklit edildii ve kentin karmak, sorunlarla ykl organizasyonunun izole ve steril bir ortamda tekrardan yaratld grlmtr. Analiz rneinde, kentin mekan organizasyonu taklit edilirken, k, renk ve grnt unsurlarnn yapay bir ekilde geree yakn olarak organize edilerek, gerek kent yaamnn taklit edildii gzlense de, yine de mekann gerek kentin ilevsel ve seenekli eitliliinden uzak, ziyaretilerini salt tketmeye ynlendirmeyi amalam aklc ve mekanik bir biim olduu vurgulanmtr. Bu sylediklerimize ramen, Forum Bornovann mimari tasarmlaryla bilinen klie anlamdaki alveri merkezlerinin dnda, kent tarihine ve kent tasarmna uyum salam, insan-kent-mekan geninin baaryla kurguland, zel ve alternatif bir biim olduu ileri srlmtr.

Aratrmada, alveri merkezlerinin her yatan insann eitli toplumsal nedenlerle tketim eliinde bir araya toplandklar bir yar-kamu mekan olduu savunulmutur. ncelenen rneklerden de grlebilecei gibi, alveri merkezlerinin farkl tr bir zaman geirme, dinlence, elence, karlama biimlerinin olutuu bir ekim alan vardr. nsanlar buralarda daha nceden edindikleri tketici deneyimlerinin oluturduu bilisel tecrbelerle, alveri mekann, insanlar ve rnleri tecrbe ederler. Forum Bornova da olduu gibi, her eyi iinde barndran alveri mekanlar, elence alanlar, video salonlar, sinemalar, yemek yeme alanlar ve masaj alanlar ile evrilmis bir elence ve dinlence ortamnda tketicilik deneyimlerini yaarlar. Bu ekilde, alveri merkezi deneyiminin bireyi tketimci bir benlik biimine soktuu ve birer yar-kamu alan olan bu mekanlarda tketicinin, gndelik yaamn sorunlarndan, alma koullarnn arlndan ve metropolun dier birok sorunundan syrlarak, yar dsel bir durum yaad dnlmektedir. Aratrma kapsamnda, alveri merkezlerinin ayrca metinleraras nitelii sz konusu edilmitir. Baat kltrn etkisi altndaki alveri tecrbesi, medya imajlar, reklamclk ve gsteri toplumuna ikin bir biimdir. Tketicinin alveri tecrbesi bylece hegemonik bir bask altnda olmaktadr. Alveri etkinlikleri ayrca, tketici fantezilerini ve gndelik yaamn bylenmesini

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

24

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei ierir. Bu ekilde tketici olarak dntrlm benliin, bilisel olarak hazr geldii alveri merkezinde, tketim iin oluturulmu tasarm ablonunun iinde, tketim kltrnn ideolojisinin ierik biimi ile karm olan alveri merkezini deneyimledii dnlmektedir. Anlatlan sre sonunda, alveri merkezlerinin tketimi daha etkin klan fantazmagorik bir biim haline geldii ve bylece kendisinin bir yan anlama dnt vurgulanmtr Konuyla ilgili bundan sonra yaplacak almalara katk olmas asndan son olarak belirtilmesi gereken bir nokta bulunmaktadr: Gnmz tketim etkinliklerinin neredeyse beii olan alveri merkezleri gibi akilci, fantastik, ok biimli ve ok amal bir yapnn tartld bu alma, tartt konunun geni, karmak ve mulak yapsndan kaynaklanan belli yntemsel sorunlarla evrilidir. Nitekim, daha nce bu konu paralelinde alan ve alma boyunca aratrmalarndan yararlandmz Ritzer, Gottdiner, Kellner, Langman ve Jameson gibi kuramclar, benzer bir yntemsel zorluun varlndan bahsetmilerdir. Bu almada da, zellikle derginin sayfa gereklilikleri ve konunun zorluu nedeniyle tek bir rnek zerinden ayrntl bir kuramsal inceleme ve detayl bir gstergebilimsel analiz gerekletirilmesine ramen, zellikle rneimizi oluturan alveri merkezinin bahsedilen tketim aralarndan sadece bir tanesi olduu dnlrse, konunun doasndan kaynaklanan zorluklarn stesinden gelebilmek ve konuyu daha fazla aabilmek iin oyun parklar, fast-food restoranlar, tematik oteller, kumarhaneler, vd., tketim aralar zerinde gerekletirilecek analizlerin gerekli olduu dnlmektedir.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

25

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei

KAYNAKA
Benjamin, Walter (1973). Charles Baudelaire: A Lyric Poet in The Era of High Capitalism, Londra; NLB. Benjamin, Walter (1992). Pasajlar. ev., Ahmet Cemal, stanbul: YKY. Bocock, Robert (1997). Tketim. ev., rem Kutluk. Ankara: Dost Kitabevi. Bourdieu, Pierre (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement Taste. ev., R. Nice. Londra: Routledge. Brown, Stephen (1993). Postmodern Marketing?, European Journal of Marketing, Vol. 27 (4), 19-34. Brown, Stephen (1995). Postmodern Marketing. Londra: Routledge. Burke, Pete (2003). Tarihin Grg Tanklar. ev., Zeynep Yelce, stanbul: Kitap Yaynevi. Chambers, I. (1987). Maps for Metropolis; A Possible Guide to the Postmodern, Cultural Studies, 1 (1). Davidson, James (1999). Courtesans and Fishcakes: The Consuming Passions of Classical Athens. New York: Perennial Debord, Guy (1996). Gsteri Toplumu. ev., A. Ekmeki ve O.Takent. stanbul: Ayrnt Yaynlar. Eco, Umberto (1993). Gnlk Yaamdan Sanata. ev., Kemal Atalay, 3.bs., stanbul: Adam Yaynlar. Gottdiener, Mark (2005). Postmodern Gstergeler. ev., Erdal Cengiz vd., stanbul: mge Kitabevi. Featherstone, M. (1996). Postmodernizm ve Tketim Kltr. ev., Mehmet Kk, stanbul: Ayrnt Yaynlar. Firat, A.F. ve Venkatesh, A. (1995), Liberatory Postmodernism and The Consumption, Journal of Consumer Research, Vol. 22, 239-67. Firat A. Fuat, J. F. Sherry Jr. ve A. Venkatesh, (1994). Postmodernism, Marketing and the Consumer, International Journal of Research in Marketing, Vol. 11, 311-316. Harvey, David (1999). Postmodernliin Durumu. ev., Sungur Savran, 2.bs., stanbul: Metis Yaynlar.

 Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

26

Uur Bat: Tketim Katedralleri olarak alveri merkezlerinin toplumsal gstergebilimi: Forum Bornova Alveri Merkezi rnei Jameson, F. (1994). Postmodernizm: Ya da Ge Kapitalizmin Mant. ev., Nuri Plmer, stanbul: Yap Kredi Yaynlar. Jhally, Sut (1987). The Codes of Advertising. New York: Routledge. Karata, Neslihan Gemiten Bugne Kemeralt, zmir Kent Kltr Dergisi, 2001/4. Kellner, Douglas (1992). Popular Culture and the Construction of Postmodern Identities, (Yay. Haz.: Lash, S vd.,) Oxford: Blackwell Lynch, K. (1960). The Image of the City. Cambridge: MIT Press. Marcuse, Herbert (1997). Estetik Boyut. ev., Aziz Yardml. stanbul: Idea Yaynlar Marx, Karl (1986). Ekonomik ve Felsefi El Yazmalar. stanbul: Varlk Yaynlar. Packer, James (1997). The Forum of Trajan in Rome: A Study of the Monuments. California: University of California Press. Ritzer, George (1998). Toplumun Mc Donaldlatrlmas. ev., Ser Kaya. stanbul: Ayrnt Yaynlar. Ritzer, George (2000). Bys Bozulmu Dnyay Bylemek. ev., Ser Kaya. stanbul: Ayrnt Yaynlar. Van Raaij, W.F. (1993). "Postmodern Consumption". Journal of Economic Psychology, No. 14, 541-63. Williams, R. (1984). Dreamworlds: Mass Consumption in Late Nineteenth-Century France. The American Journal of Sociology, Vol 89, N: 6 (1984). 1478-1480). (Eriim:12 Austos 2006 [www dokman]. URL. (http:\\www.forumbornova.com\basinview) (Eriim:07 Austos 2006 [www dokman]. URL. (http:\\tr.wikipedia.org/wiki/Kapal_ar)