KOLEGJI TEMPULLI FAKULTETI I SHKENCAVE T KOMUNIKACIONIT PRISHTIN

Prof. Ylli Koshi

Prishtin 2004 asja moderne e hulumtimit t siguris n komunikacion Gjendja e siguris n komunikacion nuk sht e mjaftueshme, kt dukuri praktikisht e vshtirson edhe vet fakti se t gjith banort marrin pjes n t. Zhvillimi i automobilizmit sht pasoj e zhvillimit modern. Kultura n komunikacion, siprfaqet jo t prshtatshme t komunikacionit si dhe mjetet krijojn konflikte t shumta n komunikacion. Duhet t theksohet definicioni i aksidentit t komunikacionit: - Fatkeqsi e komunikacionit konsiderohet fatkeqsia n rrug n t ciln ka marr pjes s paku nj mjet n lvizje n t ciln sht lnduar apo ka vdekur nj person ose m shum apo sht shkaktuar dm material. Fatkeqsit e komunikacionit mund t ndahen: Sipas vendit ku ka ndodh (vendbanim apo jasht vendbanimit). Sipas kohs kur ka ndodh Sipas pasojave (t lnduar leht, rnd, t vdekur apo vetm dme materiale). Sipas mnyrs se si ka ndodh (ndeshje ndrmjet veti t automjeteve, goditje t mjetit t parkuar, goditje t objektit n rrug, dalje nga rruga, rrokullisje, goditje apo shkelje e kmbsorit, ramja e personit nga automjeti, etj). Sipas shkakut se si ka ndodh (gabimi i shoferit, gabimi i rrugs, mjeti teknikisht jo i rregullt, gabimi i kmbsorit apo udhtarit, etj). Sipas karakteristikave t rrugs (lloji i rrugs dhe dmtimi i saj, gjersia e rrugs, lloji i shtress s rrugs, dukshmris s rrugs, etj).

Shnimet statistikore tregojn se 60 70% t aksidenteve ndodhin pr shkak t veprimeve t pa rregullta t shoferit dhe kmbsorit, 20 40% nga rruga, 10 15% nga parregullsia teknike e mjetit. Amerika sht vendi m i sigurt n bot dhe njihet edhe si vendi me m s shumti rrug moderne, prandaj nivel i siguris sht m i madh. Shkaku i vdekjes s popullsis 1. Fatkeqsit e komunikacionit me pjesmarrje t automjeteve 36% 2

2. 3. 4. 5. 6. 7.

Termetet 22% Mbytje n uj 18.66% Fatkeqsit tjera t komunikacionit 6.2% (anije, aeroplan) Zjarri dhe eksplozioni 4.2% Prdorimi i armve t zjarrit 1.3% T tjera 17.4% Faktort e siguris n komunikacion

Egzistojn pes faktor: 1. Njeriu 2. Mjeti 3. Rruga 4. Komunikacioni (qarkullimi n rrug) 5. Faktori incident Shkaktart kryesor t fatkeqsive n komunikacion Sot n bot egzistojn mendime t ndryshme n lidhje me prqindjen e pjesmarrjes s secilit faktor n shkaktimin e fatkeqsive n komunikacion - Sjellja jo e rregullt e njeriut - 85% shofert - 73% kmbsor - 12% udhtar - 10% gjendja e rrugs - 5% mjeti (lshimet teknike t mjetit) ka kuptojm me gjendjen dhe paisjen e rrugs? Gjendja dhe paisja e rrugve automobilistike Konstruksioni dhe mungesat Dmtimet e rrugs Shembja e gurve Mungesa apo parregullsia e shenjave t komunikacionit Mos sigurimi i punimeve n rrug

Me pa rregullsi t mjetit kuptojm pa rregullsin e frenave, pneumatikve (gomave), paisjeve ndriquese, sistemit pr drejtim, si dhe parregullsi tjera. Numri m i madh i fatkeqsive ndodh n shpejtsit 25 km/h deri n 80 km/h. Njeriu si faktor i siguris n komunikacion

N gjendjen e njeriut si faktor i siguris n komunikacion ndikojn: Karakteristikat personale t shoferit apo kmbsorit Vetit psikofizike Arsimimi dhe kultura

85% e faktorit njeri si shkak i aksidentit bjn pjes: Dhe Vendimet dhe vlersimet e gabuara (pjesa m e madhe: lodhja, alkooli, barnat, droga, etj). pjesa tjetr sht Shkathtsia, koordinimi i lvizjeve, dituria (arsimimi), njohja e shenjave t komunikacionit, rregullave t komunikacionit, njohja e mjetit, njohja e drejtimit t mjetit. Aftsia (aftsia e t pamurit, muskujve, dgjimet, aftsia psikomotorike (refleksi), Aftsia mentale (inteligjenca temperamenti). Shpejtsia e pa prshtatshme Shpesh prmendet q shpejtsia e paprshtatshme sht nj ndr faktort kryesor t fatkeqsive t komunikacionit. Fatkeqsit m t rnda t cilat ndodhin gjat shpejtsive t mdha jan: Tejkalimi Goditja n mjetin tjetr Dalja prej rrugs dhe Rrotullimi

Shpejtsia e lvizjes varet prej kushteve t t pamurit, kjo vlen pr t gjitha kushtet atmosferike dhe pr t gjitha rrugt, ditn apo natn. Natn shoferi sht i obliguar q ta rregulloj shpejtsin e mjetit t tij q t mund ta ndal mjetin brenda largsis s fluksit t dritave t tij. Ndikim t rendsishm n zgjedhjen e shpejtsis kan kushtet atmosferike (shiu, bora, akulli, mjegulla, etj). N rrugn e lagur apo t ngrir rruga e ndaljes sht m e gjat. Analiza e fatkeqsive t komunikacionit Pr analizn komplekse t fatkeqsive t komunikacionit duhet t kemi parasysh me sa vijon:

Lvizja e numrit t prgjithshm t fatkeqsive t komunikacionit t regjistruara Numri i automjeteve t regjistruara Numri i veturave t udhtarve Numri i banorve pr nj mjet Numri i shoferve Numri i fatkeqsive t komunikacionit Lartsia e dmit material n fatkeqsi t komunikacionit Numri i t t gjith t lnduarve n fatkeqsit e komunikacionit Numri i t t gjith t vdekurve n fatkeqsit e komunikacionit Numri i fatkeqsive t komunikacionit n 100 km rrug Numri i automjeteve t regjistruara n 100 km rrug Numri i fatkeqsive t komunikacionit n 1000 automjete t regjistruara Numri i t vdekurve n 1000 automjete t regjistruara Numri i t vdekurve n fatkeqsit e komunikacionit n 100000 banor Numri i t lnduarve n fatkeqsit e komunikacionit n 100000 banor

N baz t ktyre shenimeve mund t prcaktohet shkalla e rrezikshmris e cila sht e barabart
numri i fatkeqsiv e t komunikaci onit t regjistrua ra vlera mjet km

Treguesit e shkalls s siguris

If =
I

N 10 8 S

f - Treguesi i frekuencs N Numri i fatkeqsive t komunikaionit (nrmri i t vdekurve, lnduarve,lartsia e demit). S Rruga e kaluar n nj teritor t caktuar

Id =
I d Treguesi i dendsis

N 10 4 B AR

B AR Numri i automjeteve t regjistruara

I Sh = N L

I Sh Numri i shprndarjes s fatkeqsive t komunikacionit

L Gjatsia e rrugs

IN =

N 10 5 B BR

I N Treguesi i nnshtrueshmris s rrezikut

B BR Banort e regjistruar

Sipas pasojave fatkeqsive t komunikacionit ndahen: Fatkeqsit e komunikacionit vetm me dm material Pasojat me t lnduar leht Pasojat me t lnduar rnd Pasojat me t vdekur

Klasifikimi i pasojave poentohet ksi soji; Pm =1 Poentimi i dmit material P1=5 Poentimi pr t lnduar leht P2=50 Poentimi pr t lnduar rend P3=130 Poentimi pr t vdekur Si t veprohet n rastet e fatkeqsive t komunikacionit Egzistojn shkaktar objektiv dhe subjektiv t fatkeqsive t komunikacionit. Shkaktar objektiv jan njeriu, udhtari, kmbsori, ndrsa shkaktar subjektiv sht mjeti, rruga, faktori incident N rastin e fatkeqsive t komunikacionit veprohet sipas katr shkallve: I - Kur ka t lnduar dhe t vdekur lajmrohet organi kompetent dhe enti shndetsor ose ndihma e par, ndihmohen personat t cilt kan nevoj pr ndihm dhe i ipet ndihma e par, drgohen n ambulant nse nuk ka mundsi ardhja e ndihms s par, nse nuk ka mjete tjera transportohet edhe me mjetin i cili ka psuar fatkeqsi, vendi i ngjarjes nuk bn t ndryshohet edhe pas aksidentit, personat q kan marr pjes n fatkeqsi nuk bn t largohen, mbrohen pengesat e paraqitura n rrug siq jan automjeti i dmtuar, pjest e rame dhe sigurohen q mos t vij t aksidenti tjetr, ruhen t gjitha gjurmt n rrug t cilat kan t bjn me fatkeqsit e komunikacionit, nse ka nevoj ndalohet edhe komunikacioni nga organi kompetent, organi hetues ka t drejt t merr gjakun dhe urinn pr analiz nga pjesmarrsit e fatkeqsis s komunikacionit, pas fatkeqsis s komunikacionit ndalohet marrja e alkoolit, instituti mjeksor ku jan t drguar t lnduarit sht i obliguar ta lajmroj organin kompetent nse i lnduari vdes. Objektet n rrug dhe mjetet e dmtuara i largon organi pr mirmbajtjen e rrugve, shpenzimet i

bart organizata pr mirmbajtjen e rrugve t cilat shpenzime ka t drejt t kompenzon nga shkaktuesi i aksidentit. II Shkalla e dyt kur ka lndime t lehta dhe dm material Lajmrohet organi kompetent, drgohet personi i lnduar n spital, ruhen gjurmt, mirren shenimet nga t dy palt (patentshoferi, leja e qarkullimit, polisa e sigurimit), nuk bn t ik nga vendi i ngjarjes pa i dhn ndihm t lnduarve. Ns pjesmarrsi nuk i jep ndihm t lnduarit sht kundrvajtje, nse shoferi nuk i jep ndihmn shkakton vepr penale, organi q bn hetimet duhet ti evidentoj t gjitha pasojat dhe dmtimet materiale t dmtuarve dhe sht i obliguar ti ruaj prej vjedhjes. III Shkalla e tret kur ka vetm dm material m t vogl se 1000, nse sht mbi 1000 sht vepr penale, nse m pak se 1000 sht kundvajte. Fatkeqsia e komunikacionit (procesi gjyqsor dhe kundvajts) Prgjegjsia penale e shoferit - Rrezikimi i komunikacionit publik - Mosdhnja e ndihms s par personit t lnduar - Rrezikimi i komunikacionit me veprim t rrezikshm - Shkatrrimi apo dmtimi i shenjave t komunikacionit Pr t qen vepr penale duhet t ket pasoja t vdekjes, lndimit apo dm material1000. Egziston edhe prgjegjsia materiale Automjetet gjat lvizjes paraqesin rrezik potencial pr jetn dhe pasurin e njerzve prandaj iu imponohet kompenzimi i dmit t cilin e kan shkaktuar. Dmi paguhet vetm nse shoferi sht fajtor. Prgjegjsia kundrvajtse sht n ndryshim prej prgjegjsis penale sepse paraqet rrezik m t vogl shoqror dhe dmtimet jan m t vogla. Vepra kundrvajtse egziston edhe nse nuk ka fatkeqsi komunikacioni. Sigurimi i automjeteve Njihet q nga viti 1900 prej paraqitjes s mjeteve t para. Pas lufts s dyt botrore sht zhvilluar me tepr me zhvillimin e motoristiks, n (ish Jugosllavi) dhe n vendin ton ka filluar m 4 qershor 1976 sigurimi i automjeteve. Prpara kt e ka rregulluar ligji mbi mardhnjet detyrimore. N Kosovn e pas lufts jan tri faza t sigurimit deri m sot 7

Faza e par sht pa mbules sigurimi Faza e dyt sht faza e sigurimit me mbules t vogl, mbulimi 10.000 Faza e tret sht e rregulluar nga BPK si rregullator dhe mbikqyrs i sigurimeve dhe liencues, dhe aplikimi i rregullt me mbules sigurimi deri n 1.200.000, ku nj krkes e vetme nuk kalon mbi 100.000.

Egzistojn dy lloje t sigurimeve t automjeteve: A - Sigurimi nga autoprgjegjsia e cila ka t bj me kompenzimin e dmit personave t tret. B Sigurimi kasko i cili mundet me qen i plot apo i pjesrishm. Sigurimi i obligueshm i automjeteve prfshin prgjegjsin e shfrytzuesit apo pronarit t automjetit pr dmin e shkaktuar personave t tret, me prdorimin e mjetit t tij gjat lvizjes apo ndaljes. Sigurimi kasko apo vullnetar i automjeteve Ky sigurim mundet me qen i plot apo i pjesrishm t cilin pala e zgjedh vullnetarisht. Sigurimi kasko sht sigurim i cili i mbulon dmet nga fatkeqsit e komunikacionit, zjarri, vjedhja, fatkeqsit natyrore, ndrda sigurimi i pjesrishm sht kombinim i disa rreziqeve q varet nga dshira e t siguruarit. Primi sht mimi i sigurimit i cili varet nga pjesmarrja e t siguruarit n do dm. Pr llogaritjen e primit pr baz mirret mimi i automjetit t ri. Secili rrezik e ka koeficientin e vet me t cilin shumzohet vlera orientuese e mimit t automjetit. Sigurohen vetm automjetet e reja. Franshiza sht pjesmarrja me rrezik deri n lartsi t caktuar t ciln e prcakton vet i siguruari deri n t ciln lartsi e kompenzon vet i siguruari. Sa m e madhe sht franshiza primi sht m i vogl dhe anasjelltas. Elementi i ekspertizs s lartsis s dmit n mjete t dmtuara n fatkeqsi t komunikacionit
Prcaktimi i vlers s automjetit

Pr prcaktim merren kto elemente 1 mimi i fabriks 2 Vjetrsia e automjetit dhe data e regjistrimit t par 8

3 4 5 6 7

Numri i kilometrave t kaluara Gjendja e prgjithshme e mjetit Investimet e reja shtes n mjet Mnyra e eksploatimit Dmet e mparshme, mnyra dhe kualiteti i riparimit t tyre.

Secila e ka nj koeficient si baz me t cilin shumzohet mimi i ri i automjetit i cili mund ta rris apo zvogloj at. 1. mimi i fabriks ose mimi i ri i automjetit sht mimi i automjetit t prodhuar ku prmban mimin e prodhimit me paisje t duhura me pakic dhe mimit t transportit, ksaj vlere (mjeti i importuar) i shtohet vlera e dogans, tatimit, akcizs (nse ka), transportit dhe shpenzimeve tjera prcjellse. mimi i automjetit caktohet nga faktura apo katallogjet prkatse. Pr katalogje t reja sht EUROTAXSCHWACKE nga Zvicra dhe ANIA nga Italia. 2. Vjetrsia e automjetit Vjetrsia e automjetit merret n baz t vitit t prodhimit i cili mund t shifet nga faktura e blerjes. Amortizimi n baz t vjetrsis ka pr baz dy gjra: numri mesatar i kilometrave t kaluara dhe kubikazha.

km t kaluara Vllimi 1 vit i vjetr 2 vite i vjetr 3 vite i vjetr

15.000 km 800 0 14% 15 26% 27 36%

18.000 km 800 1300 0 - 15% 16 - 28% 29 - 38%

21.000 km 1300 1750 0 16% 17 - 30% 31 - 41%

25.000 km Mbi 1750 0 - 18% 19 - 33% 34 - 45%

3. Numri i kilometrave t kaluara sht nse automjeti ka kaluar m shum ose m pak kilometra nga mesatarja e parapar n kategorin e vet . +/800 800 1300 9 1300 1750 Mbi 1750

1000 1500 Pr do 5000 km t tjera

+ 3% 2%

2% 1.5

1.5 1.25

1 1

4. Gjendja e prgjithshme e mjetit sht gjendja e vlersuar sipas mirmbajtjes s tij. Vlersuesi e prcakton vizualisht. Vlersuesi duhet t prcaktoj gjendjen e llakut, gjurmt e korozionit,mbulesat (tapacirat), hapsirn e motorit, gjendjen e hapsirs elektrike, etj. Pas gjith ktyre konstatimeve t gjendjes s automjetit, a sht a nuk sht n mirmbajtur duhet t vlersohet me koeficientin e korreksionit 0 % 10%. 5. Investimet shtes n mjet Rritjen e lartsis s vlers s mjetit e bjn ndrrimi i pjesve vitale t mjetit siq jan motori, ndrrimi i motorit me motor t ri apo motori i freskuar, etj. Nse automjeti sht m i vjetr se tri vjet ose i ka kaluar m tepr se 6000 kilometra, t ndrrimi i karoseris varet nga kto dy elemente ku vlera e tij mund t rritet apo t zvoglohet prej 0% deri n 10 %. 6. Mnyra e eksploatimit Varsisht se ku dhe si e prdor pronari mjetin (p.sh mjeti sht bler nga dogana, i bler si dm total, mjeti i autoshkollave, taxi, rent a car, mjeti q sht prdor nga shum pronar, i prdorur n puntorishte) kjo mundet t ndikoj n uljen e vlers s tij prej 0 % deri n 8%. 7. Dmet e mparshme Kto jan dmtimet q shihen dhe q nuk jan riparuar mir si duhet. Ky faktor ndikon n humbjen e vlers prej 0% deri n 6%. Shuma e ktyre nuk guxon ta kaloj vlern 80% (motoikletat, mopedat, skuterat, kamiont, amortizimi i gomave, ceradat, akumulatort). Vlera e humbur dhe vlera e rritur e mjeteve t dmtuara
Vlera e zvogluar e automjeteve t dmtuara

N procesin e likuidimit t dmit nga kompania e sigurimit egziston vlera e humbur e mjetit pr shkak t riparimeve t bra. Te automjetet deri n 5 vite t vjetra t ciln vler kompania e sigurimit

10

sht e obliguar tia kompenzoj t dmtuarit. Kjo vler sht m s shumti 10 % nga vlera e riparimeve.
Vlera e rritur e automjetit

N rastin e ndrrimit t pjesve t korroduara prcaktohet vlera e rritur e asaj pjese. Vlera m e lart e rritur sht deri n 50% t vlers s asaj pjese. Prcaktimi i mimit t autoditve sht kur mjeti nuk punon pr shkak t pamundsis s prdorimit t tij. Shpesh ndodh q pr mjetin e dmtuar t krkohet dmshprblimi i shkaktuar me rastin e humbjes s ditve t puns pr shkak t riparimit t automjetit e cila i takon sipas rregullave, t dmtuarit. P.sh autotaxi, autoshkolla, autobust pr transportin e udhtarve pr vija t rregullta apo turistike, kamiont, mjetet transportuese. Llogaritja e ditve t humbura sht mjaft e komplikuar ku duhet t mirren pr baz shum elemente mbi eksploatimin e atij mjeti dhe t krahasohet me ditt e kaluara n riparim. Elementet e shiqimit t vendit t ngjarjes Shiqimi i vendit t ngjarjes sht nj proces t cilin e ndrmarrin organet kompetente kur ka t bj me prcaktimin dhe skjarimin e fakteve t rndsishme. sht e nevojshme q drejtprdrejt ta shiqoj personi zyrtar. Me qense shiqimi i vendit t ngjarjes bhet me shqisa t t pamurit quhet vendshiqim i vendit t ngjarjes. Kur vjen deri te fatkeqsia e komunikacionit lajmrohet ekipi kujdestar i policis, ndrsa policia e lajmron organin hetues (gjyqtarin) dhe ambulancn nse ka t lnduar. Gjyqtari hetues lajmron m tutje prokurorin publik i cili nuk sht i obligueshm por mundet me mar pjes n shiqimin e vendit t ngjarjes. Ekipa kujdestare e policis e lajmron policin e komunikacionit e cila e siguron vendin e ngjarjes. N vendin e ngjarjes del ekipa kriminalistike e cila sht n kuadr t policis e cila i ndihmon gjyqtarit hetues pr ti kryer hetimet, gjithashtu e formulon skicn dhe fotografimin e vendit t ngjarjes. Gjykatsi hetues mundet me thirr edhe ekspert t lmive t ndryshme t cilt kishin me i ndihmuar n kryerjen e hetimeve e sidomos ekspertt e komunikacionit, ekspertt e mjeksis ligjore, etj. Sigurimi i vendit t fatkeqsis dhe planifikimi i punve 11

Bllokimi i vendit t fakeqsis (i brendshm dhe i jashtm), lajmrimi i ekips kujdestare t fatkeqsis, njoftimi i shkurt i policis e cila e lajmron gjyqtarin hetues Sigurimi i ndihms s par t lnduarve Sigurimi i gjurmve Ndalimi i pjesmarrsve n ngjarje Sigurimi i dshmitarve Sigurimi i pjesmarrjes s dshmitarit Largimi i kurreshtarve nga vendi i ngjarjes Sigurimi i pozitave t mjeteve Rregullimi i komunikacionit q t anashkalohet vendi i ngjarjes Mbledhja e shenimeve Ndihma e gjyqtarit hetues Sigurimi dhe shenimi i fiksimeve n vendin e fatkeqsis pr pjesmarrsit t cilt e kan lshuar vendin e fatkeqsis pa qllim q t kthehen m Veprimet e hulumtimit t alkoolizimit t pjesmarrsve n komunikacion Informimi i gjyqtarit hetues apo puntorit t autorizuar pr t gjtha masat e siguris si dhe detajet e ngjarjes

Dokumentacioni i hetimeve Prmban dokumentacionin e shkruar, planin e vendit t fatkeqsis s komunikacionit (paraqitja grafike e fatkeqsis s komunikacionit dhe fotodokumentacionin). Procesverbali i vendit t ngjarjes prmban: - Shenimet e vendit - Shenimet e pjesmarsve - Gjurmt - Pasojat - Fiksimi - Ruajtja dhe paketimi i fakteve n rrug Skica e vendit t ngjarjes prpilohet me dy mnyra A. Kroki skica B. Skica me prmasa Kroki skica matet n vendin e ngjarjes ku pika fikse mirret n nj objekt ose n natyr t ndonj objekt i pa lvizshm. Egzistojn tri sisteme t matjes 1. Matja drejtkndore 2. Matja trekndshe 3. Matja e kombinuar 12

Y A B Pika orientuese 8m 7m

D C

E Njolla e gjakut Drejtza orientuese

Pika fikse

Matja drejtkndshe

b P.B 18m
Matja trekndshe

P.A

Fotografimi i vendit t ngjarjes mund t bhet n disa mnyra, por dy jan kryesore: 1. Kndore (kur automjeti fotografohet npr knde) 2. Qndrore (kur automjeti fotografohet anash) Faktori njeri n sigurin e komunikacionit
Alkoolizmi

N baz t ligjit LBSK (Ligji Baz mbi Sigurin e Komunikacionit), konsiderohet q sht nn ndikim t alkoolit personi i cili me an t analizave laboratorike t gjakut sht vrejtur se ka m shum s 0.5 promila alkool n gjak, apo ka pamarr parasysh prqindjen tregon shenja t dukshme t rregullimit alkoolik. 13

Personat t cilt e kan veprimtari themelore drejtimin e automjetit nuk guxojn t konsumojn fare alkool gjat kryerjes s veprimtaris s vozitjes. Marrja e alkoolit n organizm i ka dy faza 1. Faza e resorbimit (kalimi i alkoolit prej lukthit n gjak) i cili pas 1.30 minutave kalon n gjak rreth 90%. 2. Faza e eliminimit e cila fillon menjher pas resorbimit,dhe sht proces i kundrt i cili del me an t frymarrjes dhe urins. Eliminiumi varet nga disa faktor siq jan pesha e trupit, ushqimi, fortsia e alkoolit etj. Koncentrimi i alkoolit n gjak llogaritet me an t ksaj formule:
C gj =
C gj

Q mnj k sh

- Eliminimi i alkoolit n gjak Q - Sasia kosumuese m nj - Masa e personit k sh - Koeficienti i shprndarjes 100 mililitra alkool ......3.6 g Raki .....30 - 40 g Raki e mollave .....5.2 g Vera ......35 40 g Wisky .....35 g Verrat e buta......8.8 g Vodka ......50 g Koeficienti i shprndarjes sillet prej 0.6 deri n 1 Eliminimi i allkoolit shkon n kufinjt 4 11 g pr nj or Mjeti Elementet kryesore t siguris s mjetit n rrug jan: - paisjet pr ndalje - paisjet pr drejtim - paisjet pr ndriqimin e rrugs, mjetit dhe sinjalizimi Paisjet tjera pr siguri t mjetit jan: - paisjet pr shiqueshmri normale (xhamat) - paisjet pr dhnjen e shenjave akustike (sirena) - paisjet pr kontroll - paisjet pr hudhjen e gazrave - paisjet pr lidhjen e rimorkios N paisjet rezerv bjn pjes: - goma rezerv - trekndshi i siguris

14

litari pr trheqje kutia e ndihms s par kutia e poqave elektrik aparati pr fikjen e zjarrit, etj Shiqimi teknik i automjeteve

Bhet pr do vit, ndrsa automjetet q bjn transportin publik do 6 muaj (taxi, autobust, autoshkolla, etj). Elementet e rrugs Jan: prerja, mbushja, galeria, kthesa, kthesa vertikale, tuneli, udhkryqi, shiritat kufitar, buzoret, bankinat, rigolo, berma, etj.

Sinjalizimi si pjes prbrse e komunikacionit Ndahet n sinjalizim horizontal, (ndriquese, n objekte, tunele, etj). vertikal dhe sinjalizime tjera

Hulumtimi i shpejtsis s lvizjes s automjeteve

Dukshmria n rrug

Siguria n komunikacion krkon dukshmri t mjaftueshme t rrugs ashtu q shoferi t mundet n do koh ta kaloj pengesn apo ta ndal mjetin para pengess. Dukshmria n rrug sht e lidhur ngusht me gjatsin e rrugs s ndaljes. N prgjithsi vlen ligji q dukshmria duhet me qen aq e madhe sa q mjeti t ndalet n mnyr t sigurt me shpejtsin prkatse. Egziston dukshmria horizontale n kthes dhe dukshmria vertikale n lakes. Prcaktimi i shpejtsis s sigurt t lvizjes s mjeteve n krahasim me gjatsin e dukshmris ose ndonj gjatsi tjetr prcaktohet:
v0 = 3.6

( am t S ) 2 + 2 am S n

3.6 a m t S

Sn Rruga e ndaljes ts am Ngadalsimi i automjetit [m/s] ts = t1+t2+0.5 t3 t1 Koha e reagimit

15

t2 Koha e reagimit t frenave t3 Elementet e frenimit t automjeteve Nj nga elementet kryesore t frenimit jan gjurmt. Dallojm: - gjurmt e lvizjes - gjurmt e rrshqitjes - gjurmt e bartjes - gjurmt e bllokimit t rrotve - gjurmt e frenimit Gjurmt e lvizjes Nse mjeti lviz npr bor, balt, pluhur, mund t shofim kjart profilin e gomave t pa ndryshuar gjat lvizjes normale t mjetit, edhe prodhuesi mund t gjindet n baz t ktyre gjurmve. Me an t gjurmve t lvizjes mundet t identifikohet goma a ka qen me presion t lart apo presion t ult. Gjurmt e rrshqitjes Paraqiten gjat kalimit t mjetit npr pjes t rrshqitshme pr shkak t ngricave, vajrave t derdhura, gjat vozitjes pa kontroll (humbja e kontrolls s mjetit), ku ndodh q njra rrot t mos frenoj ndrsa tjetra t bj rrotullime t shpejtuara. Gjurmt e bartjes Paraqiten n kthesa, gjat vozitjes s pa kontrolluar. sht karakteristike te kto gjurm largsia jo e barabart dhe n mes gjurmve sht ndryshueshme. Kto gjurm paraqiten edhe kur shprthen goma. Gjurmt e bllokimit t rrots Shfaqen pr shkak t pa rregullsis n mjet ku vjen deri t bllokimi i njrs rrot apo t m shum rrotve. Gjurmt e frenimit Kto jan gjurm q paraqiten gjat frenimit t vrullshm dhe jan gjurm t dukshme n rrug t asfalltuara dhe t betonuara mir, ndrsa n rrug t tjera m pak shihen. N asfallt t lagur deri n koeficientin

16

f = 0.35 a= 3 [m/s] a = g 9.81 0.35 = 3.4 [m/s] Ndrsa n asfallt t terur nuk shifen gjurmt deri n vlern e koeficientit f = 0.55
Motoikleta Freni punues Freni ndihms (parkues) Vetura Kamion Autobus Rimorkio Traktort me rimorkio

35% -

55% 25%

45% 20%

50% 25%

45% 20%

25% 15%

a= 5 [m/s] a = g k=9.81 0.55 = 5.4 [m/s] Gjurmt e dukshme t frenimit gjithmon jan m t vogla se sa rruga e frenimit lgj rruga e gjurms s frenimit lrrf rruga e gjatsis s frenimit ln rruga e ndaljes Rruga e ndaljes Prbhet nga rruga e reagimit dhe rruga e frenimit. Rruga e reagimit prbhet prej rrugs s reagimit t shoferit dhe rrugs s aktivizimit t frenave. Rruga e frenimit prmban rrugn t ciln e kalon mjeti kur shoferi e aktivizon frenin deri te ndalja e mjetit. Koha e reagimit t shoferit varet nga karakteristikat subjektive t shoferit dhe nga kushtet objektive t rrethit. Koha e reagimit t shoferit sht e ndar n tri kohra - Koha e prceptimit t rrezikut - Koha e vendim marrjes e cila ndahet n tri pjes (frenim , kthim majtas apo djathtas) - Koha e aktivizimit t muskulaturs apo reagimit biofizik

17

t1 0.8

t2

t3

Koha e rregullt mirret 0.8 sekonda te reagimi i shoferit Koha e voness s aktivizimit t mekanizmit t2 varet prej llojit t paisjes s frenimit si dhe prej llojit t mjetit. Te kto t dyja mirret 0.2 0.3 [s] Efikasiteti i frenave Sipas ligjit sht e parapar koeficienti minimal i frenimit pr mjete t ndryshme.
FF 100 G

k=

FF Forca e frenimit
a k = m 100 g

100[%]

Forca e frenimit t t njjtit bosht nuk guxon t jet m e madhe se 20% matur nga forca m e madhe. Egzistojn tabela t ndryshme nga autor t ndryshm t cilat ndryshojn n mes veti. Shembull i rrjedhs s llogaritjes Shoferi i veturs frenon vrullshm para nj pengese Sh, gjurma e frenimit me ngjyr t zez t dukshme Sh=24 m, pr shkak t shpejtsis n 7m, frenim e ka godit pengesn Sg=7m, ngadalsimi mesatar am=8.5m/s. Fatkeqsia ka ndodh n qytet, organet hetuese kan krkuar ta dijn shpejtsin e lvizjes s mjetit para frenimit, n momentin e frenimit dhe momentin e goditjes, dhe me shpejtsin kufitare 60km/h a kishte mundur ti ik fatkeqsis?

Vo

V1

Vg S g=7m 24m S =17m fnd

V=0

18

vg =

2 a m S fnd = 28 .5 17

[m/s]

v1 = 2 24 8.5 = 20 .19 m / s 3.6 = 72 .7 km / h

N vendin e gjurmve t frenimit Shpejtsia e

v 0 = v1 + 0.5a m t S = 20 .19 + 0.5 8.5 0.2 = 21 .04 m / s 3.6 = 75 .74 km / h

lvizjes Rruga e ndaljes SN=SR+SR SN=v0+tR+24 SN=24+24=48m Rruga e goditjes Sg=SR+Sfg=24+7=31m Hulumtimi: A kishte mundur ta evitoj goditje me shpejtsin 60km/h v=60km/h (16.67 m/s)
SN

( v 0.5 ats ) 2 = v t +
2a
v = 0.5 ats + 2 a S f

p.sh

Sf =
v1 = 2 a S f

( v 0. 5 t S ) 2
2a
v1-gjurma e frenimit [m/s]

[m/s]

v 0 = 2 a S f + 0.5 a t S

Rruga e ndaljes

S N = v0 t R +

( v0 0.5 a t S ) 2
2 a

[m]

N rastin kur n fund t gjurmve t frenimit mjeti ka pasur shpejtsi tjetr (m t madhe se zero)

19

Vg

Shpejtsia n momentin e paraqitjes s gjurmve

v1 = 2 a S f + v g 2

v0 = v1 + 0.5 a t S [m/s]

Koha e ndaljes
TN = t1 + t 2 + 0.5 t 3 + v0 0.5 a t 3 a Koha e reagimit Koha e ndaljes

Prdorimi i tahografit sht paisje kontrolluese e cila vendoset n automjet dhe i cili shenon n mnyr grafike punn e mjetit dhe punn e shoferit. Tahografin sht i obliguar me ligj ta ket do mjet i cili ka peshn prej 5 tonave dhe autobust Tahografi shnon: - fillimin e puns s mjetit - kohn e kthimit t mjetit - kohzgjatjen e orarit t puns - kohn e lvizjes - kohn e ndaljeve - kilometrat e kaluara - regjistrimin e shpejtsis s lvizjes - kohn e ngarkim shkarkimit - shpenzimin e karburantit dhe elementeve tjera Parregullsit dhe mashtrimet me tahograf: - ndrprerja e grafikimit - kalimi i diagramit n diagram tjetr pasi q i njjti sht prdor edhe nj her - diagrami q shkruan me nj vend (nuk lviz) 20

parregullsia e mekanizmit t ors etj. Prcaktimi i shpejtsis kufitare gjat hyrjes n kthes
v BAR = 9 R

[m/s]

v PRAP = 9 R

BGJ [m/s] 2 hq

VBAR- Shpejtsia kufitare e bartjes VPRAP- Shpejtsia kufitare e praptimit R Rrezja e kthess hq Lartsia e qendrs s rndimit Ekspertizat e goditjes s mjetit n kmbsor Kriterium i mundsis apo i pa mundsis teknike t evitimit t fatkeqsis s komunikacionit hulumtohet me kohn e kmbsorit e cila sht baras me rrugn e kmbsorit. S tk = k vk Sk- [m] - Koha e kmbsorit vk - [m/s] - Shpejtsia e kmbsorit tk<t1+t2+0.5 t3 = tR N baz t ksaj formule shoferi i mjetit nuk ka mudsi ta evitoj goditjen. Nse tR> t1+t2+0.5 t3 Ather shiqohen mundsit apo hulumtohet mundsia e ikjes s fatkeqsis s komunikacionit Element i hulumtimit sht koha e goditjes
tg = Sk S g = vk v0

Koha e kalimit t mjetit prej momentit t shfaqjes s rrezikut e deri te momenti i goditjes s kmbsorit sht baras me kohn e kmbsorit. Pr analiza sht shum me rndsi prcaktimi i vendit ose pika e goditjes(P.G), nga i cili fakt gjinden t gjith parametrat tjer. Pika e goditjes prcaktohet n vendin e ngjarjes n baz t gjurmve n rrug, deklaratave t dshmitarve, dmtimit t mjetit etj.

21

P.G

Vo

v N =12

LHudhk

10% [m]

Gjatsia e hudhjes s kmbsorit Hudhja e gjrave t lehta

Lhudh = vg 10

Nse n rrugn e frenimit sht goditur kmbsori m masn mk (kg), apo ndonj penges tjetr, athere shpejtsia n fillim t gjurmve t frenimit sht
v1 = 2 b S fg + 2 b S fn mm + mk mm

Sfg Rruga e frenimit, prej fillimit t frenimit deri te vendi i goditjes [m] Sfn Rruga e frenimit prej vendit t goditjes deri n fund t rrugs s frenimit [m] mm Masa e mjetit [kg] mk Masa e kmbsorit [kg] b Ngadalsimi Shpejtsia n momentin e paraqitjes s frenimit
v1 = 2 b S

Prcaktimi i shpejtsis s goditjes n baz t piks s kontaktit t koks s kmbsorit n pjest e automjetit Kemi dy lloje t goditjes s mjetit n kmbsor 1. kur mjeti sht i frenuar n momentin e goditjes 2. kur mjeti nuk sht i frenuar n momentin e goditjes Kur mjeti sht i pa frenuar, rrotullohet kmbsori sepse masa e tij don ta ruaj pozitn e mparshme ndrsa automjeti ka nxitim negativ ku forca e inercionit

22

Figurat hudhjes s kmbsorit ne mjet

Te mjeti i frenuar Gjat goditjes s kmbsorit rruga e hudhjes s tij prej momentit t goditjes deri te ndalja prbjet prej dy pjesve - fluturimi n ajr - rrshjqitja npr pjes t rrugs
Sh = v2 12 2

Sh=S1+S2 S1 Fluturimi S2 Hudhja n asfallt ak ngadalsimi i kmbsorit i cili sht baras ak=6 drei 9 [m/s] VIZATIMET ARKOR PONTON, PYKOR Shpejtsia e goditjes mund t prcaktohet n baz t largsis s hudhjes s xhamit ermbrojts t automjetit VN =5.6 deri 12.5 23

VN = 60km/h = 13 deri 20 m VN = 80km/h=17.25m VN = 90km/h=19 deri 29m nga vendi i ngjarjes Kjo vlen pr lartsin mesatare t xhamit ermbrojts Format ballore t automjetit - arkore (kamiont, autobust dhe kombi) - ponton (mjetet normale me lartsin 0.9m mbi rrug) - pykor (mjetet sportive) Nse nj person e godet mjeti n form pykore ose ponton, athere pr shkak t forcs goditse e cila vepron prfundri qendrs s rndimit t trupit t njeriut vjen deri te hudhja e tij mbi automjet. Mirpo n rastin e goditjes s mjetit n fmij, fmiu do t hudhet n mjetin e forms pykore ku forca goditse sht mbi qendrn e rndimit t trupit. Ndodh q te fmijt e rritur t hudhen mbi mjet t forms ponton. Ndrsa te automjetet arkore pa marr parasysh a sht fmij apo i rritur, trupi i kmbsorit prfshihet n goditje me tr gjatsin e tij, kshtu q regjimi i hudhjes s tij sht i njjt si te fmijt ashtu edhe te t rriturit. Te kto raste pr shkak t gjatsis s vogl, fmija rrzohet m shpejt sepse fiton shpejtsin kndore, kur automjeti nuk sht i frenuar egziston rreziku i shkeljes s tij. Prcaktimi i shpejtsis n baz t lndimeve t kmbsorit Gjat goditjes s kmbsorit egzistojn tri kontakte t kmbsorit me objkete, gjithashtu tri shkall t lndimeve kontakti primar shkaktohet me rastin e kontaktit t par me mjetin (thyerja e ekstremiteteve t poshtme, te fmija lndime n mes). - kontakti sekondar, jan lndimet e marrura t kmbsorit gjat prplasjes npr pjes t mjetit (kapaku i motorit, xhami i par, kulmi, etj). - kontakti terciar, sht lndimi i kmbsorit me rrugn, objektet n rrug ose jasht rrugs Lndimet m t rnda jan te kontakti primar. Prcaktimi i shpejtsis goditse t automjetit n kmbsor n baz t shkalls s lndimit Analiza tregon se goditjet m t shpeshta jan goditjet ballore t plota pr t tri format e automjeteve (ponton, arkor, pykor). Mund t ndodh -

24

q lndimet e njjta t ndonj pjese t trupit pr nj lloj t automjetit mund t jen primar dhe pr tjetrn sekondar Pjesa e trupit Primar + Sekundar Pykor Ponton Arkor 73 % 81 % 36 % 20 % 52 % 39 %

Ashti i nngjurit Ashti i mbigjurit (femuri) Ashti i komblikut 40 % 31 % 68 % Koshi i krahrorit 13 % 36 % 68 % Koka 60 % 80 % 85 % Thyerja e ashtit t 30 km/h nngjurit sht e Lndimi i trurit 30 35 km/h prcaktuar Thyrja e koks 30 35 km/h shpejtsia Thyrja e ashtit t 35 km/h minimale e komblikut goditjes me Thyrja e ashtit t 35 t cilin rast nngjurit km/h vjen deri te Thyerja e boshtit t 40 thyerja e kurrizit km/h femurit 30 Plcitja e zemrs dhe 40 45 km/h 40 km/h aorts Shpejtsia minimale e goditjes pr thyerjen e ashtit t komblikut 40 45km/h. Nse thehen dy ashtat e nngjurit athere shpejtsia minimale e goditjes mundet me qen 35 40km/h Amputimi traumatik vjen me shpejtsin 70km/h Lndimet sekondare Thyerja e koks 40 45km/h Lndimi i trurit 40 45km/h Thyerja e unazave t qafs 55 60km/h Thyrja e kurrizit 60 km/h Plcitja e zemrs dhe aorts 65 km/h

Shpejtsia minimale e goditjes te automjetet n form arkore

25

Lndimet terciare jan lndime t cilat shkaktohen pas kontaktit me automjet dhe munden me qen t natyrs s ndryshme. Dukshmria e kmbsorve Natn n lvizje me drita t ulura (dritat e shkurta), me prezencn e komunikacionit t kundrt varsisht nga veshja e kmbsorit, shoferi e dallon at para vetit me kto gjatsi - kmbsorin me rroba t mbyllta n 26 m - kmbsorin me rroba t ngjyr hiri n 31 m - kmbsorin me rroba t qilta (bardh) n 38 m - kmbsorin me rroba reflektuese n 136 m (29cm) Shpejtsia e lvizjes s veturs n baz t largsis s hudhjes s biciklistit dhe biciklets Me rastin e goditjes s veturs n biciklet, bicikleta dhe biciklisti jan nj trsi. Pas goditjes ata ndahen dhe vazhdojn lvizjen e pavarur. Edhe bicikleta dhe biciklisti kalojn npr dy faza: faza e fluturimit d1=0.06 v faza e rrshqitjes npr rrug d 2 =
v2 2a

d2=0.055 v

a = 9m/s SB =0.06 v + 0.055 v= 0.115 v SB = d1 +d2 =0.115m v [m] v = m/s Hudhja e biciklets Faza e par sht fluturimi i biciklets mbi trajektoren e parabolls I. II. d3=0.4 v
d4 = v2 2a

= d4 = 0.07 v

a = 7m/ s

sht shum me rndsi pr t prcaktuar kta parametra q t gjindet pika goditse e cila prcaktohet me metoda tjera.

26

Shembull Vlersimi i shpejtsis n baz t hudhjes s grimcave t xhamit N baz t rezultateve eksperimentale mund t vlersohet shpejtsia e veturave n momentin e thyerjes s xhamit t par ermbrojts apo t farit. Si fillim i rnjes s grimacave t xhamit miret vendi me 10 grimca n 1m Te automjetet e ndalura ose q lvizin me shpejtsi t vogl t cilat e kan n t njjtin rrafsh xhamin dhe farat, gjat thyerjes s tyre grimcat bien n form t rrethit drejtprdrejt n tok. Ndodh q grimcat t bien para vendit t goditjes. Me rritjen e shpejtsis rritet edhe largsia e hudhjes s xhamit. Nse na sht e njohur gjatsia ndrmjet piks s goditjes deri te fillimi i grimcave t xhamit mund t prcaktojm shpejtsin e mjetit n momentin e goditjes.

V1 Vg

10m 2

L S hxh fillimi mbarimi

Formula pr mjetin ku xhami sht n t njjtin rrafsh n pjesn e par

v g = 2.75 +1.65 S hxh

[m/s] x 3.6 [km/h]

Ndrsa formula tjetr sht xhami sht i larguar nga pjesa e par e mjetit
v g = 20 S hxh

[m/s]

Pr xhamat e farit
v g = 2 +1.7 S hxh

Nse na sht e njohur gjatsia e disperzionit t xhamave 27

v g = S hxh 2.85

Pr xham t rrafsht

Pr xhama t trhjekur nga pjesa e par e automjetit (hauba)

vg =

( 2 S hxh 5) 20

Pr xhama t farit

v g =1.36 S hxh 1.45

Hulumtimi i disa llojeve (tipeve) t fatkeqsive t komunikacionit

Distanca e sigurt ndrmjet mjeteve n kolon

N kolonn e dendur shpesh ndodh ndeshja n mes t dy apo m shum mjeteve pr shkak t frenimit t njrit prej tyre. Gjat vozitjes n kolon, shoferi duhet ta mbaj distancn e duhur kur t lviz prapa mjetit tjetr, n rast se mjeti para tij ndalet hovshm. Distanca e sigurt n mes t mjeteve n kolon varet nga shpejtsia e mjeteve, gjendja teknike e tyre (frenat, gomat, etj), dukshmris dhe vizibilitetit dhe gjendjes psikofizike t shoferit

S r = ( t1 + t 2 + 0.5 t 3 )

v 0 ( a1 a 2 ) v 0 + + Sr0 3.6 26 a1 a 2

Sr Distanca e siguris ndrmjet mjeteve t1 Koha e prceptimit dhe reagimit t shoferit prapa t2 Koha e voness s frenave [s] t3 Koha e rritjes s ngadalsimit gjat frenimit v0 Shpejtsia e mjeteve [km/h] a1 Ngadalsimi i mjetit t par gjat frenimit ekstrem [m/s] a2 Koha e frenimit t mjetit t prapm Sr0 Distanca e siguris ndrmjet mjeteve t ndalura [m] Preferohet distanca e siguris mbas ndaljes Sr0 = 2.5 [m] Sr0 Mirret n praktikn e ekspertizave gjyqsore Distanca e sigurt gjat prballkalimit t mjeteve 28

N strukturn e fatkeqsive t komunikacionit nj pjes e madhe bjen n gjatsin gjat prballkalimit t automjeteve. Shkak i ktyre fatkeqsive jan rrugt e ngushta dhe shpejtsia m e madhe se sa ajo e sigurt pr at situat, prandaj n rrugt e ngushta duhet t vozitet me kujdes. Gjat prballkalimit, mjetet duhet t ken largsin e duhur ndrmjet veti. Kjo rrethan sht shum me rndsi sepse n rast t fatkeqsis s komunikacionit nga eksperti krkohet t dihet kjo distanc si dhe distanca e skajit t rrugs. Kto distanca sipas rregulloreve mbi sigurin e komunikacionit nuk jan t prcaktuara, mirpo jan t rndsishme pr analiz t fatkeqsive t komunikacionit t ktij lloji. Pr analizn e ktyre fatkeqsive, gjat prball kalimit jan me rndsi kto elemente: - Shpejtsia e t dy mjeteve - Largsia apo distanca ndrmjet mjeteve - Distanca e sigurt e mjetit nga skaji i rrugs Gjersia e shiritit t komunikacionit sillet prej 2.5m deri 3.75m, pr shkak t shpejtsis, kjo sht rregullore mbi projektimin e rrugve. Nse shpejtsia sht m e madhe, siguria psikofizike e shoferit krkon distanc m t madhe t mjetit nga skaji i rrugs, prandaj gjrsia e shiritit duhet me qen m e madhe. Shembull nga ekspertiza: Gjat prballkalimit t dy mjeteve ka ardh deri te ndeshja. T dy mjetet kan pasur tahograf, sht prcaktuar shpejtsia e tyre para ndeshjes, rruga ka qen e ngusht 5m. Ekspertit i parashtrohet: A kan qen shpejtsit e lvizjes s mjeteve pr gjrsin e rrugs? Sa jan distancat e siguris? Rrjedhja e pasiguris Jan mar A) Mjeti Volvo gjrsia 2170mm, v=60km/h n baz t tahografit B) Mjeti Mercedes gjrsia 2250mm, v=80km/h C) Gjrsia e rrugs 5m Nga kjo rrjedh: Distanca e siguris Sr=0.4+0.005 (v1+v2) Su1=0.2+0.005 60=0.5m 29

Su2=0.2+0.005 80=0.6m Gjrsia e mjeteve B1+B2=2170+2250=4.42m Gjrsia e duhur e rrugs pr prballkalim t sigurt BRR=Su1+B1+Sr+Su2+B2= 6.62m Rruga nuk ka qen e sigurt pr zhvillimin e ktyre shpejtsive.

Rruga e sigurt gjat anashkalimit dhe anashkalimit Fatkeqsit e komunikacionit t cilat ndodhin gjat anashkalimit dhe anashkalimit karakterizohen me pasoj m t rnda. Eksperienca tregon se shkak i ktyre gabimeve jan: - Mos respektimi i rregullave t komunikacionit - Gabimet n teknikn e ngasjes (vozitjes) - Gabimet n vlersimin e situats kohore dhe hapsinore n rrug Prandaj n rrugn me dy drejtime nevojitet kujdes i posaqm n t gjitha fazat e tejkalimit. Gjat komunikacionit t dendur n shum rrug vijn deri te tejkalimet e shpeshta, prandaj vijn edhe rreziqe t shpeshta. Tejkalimi dhe anashkalimi jan nevoja t domosdoshme n komunikacion, mirpo veprimin e tejkalimit duhet ndrmar asisoji q t mos i pengojm pjesmarrsit e tjer n komunikacion. Rrjedha e tejkalimit dhe anashkalimit nuk mund t shiqohet n mnyr t thjesht nga mjeti q lviz, dhe kjo sht arsyeja q vijn deri te fatkeqsit. Gjat ktyre veprimtarive sht me rndsi t prcaktohet rruga dhe koha e tejkalimit. Me qense gjat ktyre veprimeve shfrytzohet shiriti i kundrt q prdoret nga mjetet me qarkullim t kundrt, prandaj sa m e madhe t jet koha dhe rruga e tejkalimit apo anashkalimit aq m e madhe sht rrezikshmria pr fatkeqsi te komunikacionit. Anashkalimi

30

Anashkalimi sht kalimi i mjeti pran mjetit t ndalur ose t parkuar apo ndonj objekti tjetr i cili ndodhet n shiritin e komunikacionit npr t cilin lviz mjeti. Pr t kuptuar m mir veprimin e anashkalimit kemi disa t dhna:

v1

v2 =0

L1

L3

L2 San = L1+ L 2+ L 3+ L 4

L4

L3=L4= L1,L2 Gjatsia e mjeteve L3 Distanca ndrmjet automjeteve L4 Distanca n fund t anashkalimit

1 v1 2

Koha e anashkalimit llogaritet S t an = an [m/s] 3.6=[km/h] v1 tan- Koha e anashkalimit San- Rruga e anashkalimit v1- Shpejtsia N rast t egzistimit t mjetit q vjen prball, pr shkak t siguris rruga e anashkalimit duhet t jet S v S an r 1 v1 + v3 Sr- Distanca n mes t mjetit q vjen prball dhe mjetit q tejkalon (dukshmria e rrugs) n fillim t rrugs. v3- Shpejtsia e mjetit q vjen prball

31

v3

v1

v2 =0

Koha e anashkalimit q mjeti vjen prball

t an Sr 3.6 [ s ] v1 + v 2

Distancat kur fillohet tejkalimi

Sr

S an ( v1 + v3 ) v1

Sr =

t an ( v1 + v3 ) 3 .6

Tejkalimi Tejkalimi sht kalimi i mjetit pran mjetit tjetr i cili lviz n t njjtn rrug dhe t njjtin drejtim. Tejkalimi sht nj ndr veprimtarit m t ndrlikuara me mjet i cili prbhet prej disa fazave, s pari: - Dalja n shiritin tjetr t komunikacionit - Rritja e shpejtsis - Barazimi me mjetin tjetr - Kalimi pran atij mjeti - Kthimi n shiritin tjetr n mnyr t sigurt

32

v1

v1

v2

v2

v2

v1

L1

L3

S= v 2 . t tej S tej

L2

L4

Tejkalimi me shpejtsi konstante Llogaritja e rrugs s tejkalimit bhet:

S tej = v1 n v1 v 2

n = L1+L2+L3+L4 L3=L4=0.5 v1
t tej = 3.6 S tej v1

Te rastet kur kemi mjet q vjen nga kahu i kundrt, pr shkak t siguris, rruga e tejkalimit duhet me qen m e vogl se
S tej S r v1 v1 + v3 3 .6 S r v1 + v3

t tej

Sr

S tej ( v1 + v3 ) v1

S r t tej ( v1 + v3 ) 3.6

Tejkalimi me nxitim dhe ngadalsim konstant N shum raste krkohet q nga distanca e sigurt prapa mjetit t fillojm tejkalimin me shpejtsi t rritur gjat tejkalimit.

33

Pasi t kryhet tejkalimi, mjeti q tejkalon e zvoglon shpejtsin q e ka pas mjeti q e ka tejkaluar, pra n kt rast kryhet tejkalimi me shpejtsi konstante, ndrsa mjeti q tejkalon me nxitim dhe m pas me ngadalson. N rastin me nxitim dhe ngadalsim konstant rruga shenohet

vm v2 vm Shpejtsia maksimale e mjetit q tejkalon

Kur dihen vlerat e nxitimit dhe ngadalsimit rruga e tejkalimit llogaritet ksi soji

S tej =

( vm + v2 ) n

S tej =

v2 a + a* 2 n 1 *1 + n 3.6 a1 a1

a1 Nxitimi [m/s] * a1 - Ngadalsimi i t njjtit mjet Ndrsa koha e tejkalimit sht

t tej = 7.2 S tej vm + v2

Gjat daljes n shiritin tjetr, gjat tejkalimit rruga e tejkalimit nuk guxon t jet m e vogl se:

S tej
Ndrsa koha e tejkalimit
t tej

S r ( vm + v2 ) v m + v 2 + 2 v3
7 .2 S r v m + v 2 + 2 v3

Distanca e cila duhet t jet me mjetin q vjen prball

Sr = S tej ( v m + v 2 + 2 v3 ) vm + v2

34

Sr =

t tej ( v m + v 2 + 2 v3 ) 7 .2

Rruga e sigurt gjat lvizjes s mjetit gjat shmangies apo ndrrimit t shiritit t komunikacionit Fatkeqsit e komunikacionit t cilat ndodhin gjat shmangies s mjetit apo ndrrimit t shiritit t komunikacionit jan t numrta. Shkaqet kryesore jan: Mosrespektimi i rregullave t komunikacionit Gabimet teknike t vozitjes Vlersimi i gabueshm i situats

Me shmangie kemi t bjm, kur automjeti largohet anash gjat lvizjes, majtas ose djathtas m pak se gjrsia e shiritit t komunikacionit me qllim t lirimit t shiritit t komunikacionit apo me qllim t ikjes s fatkeqsis. Ndrrimi i shiritit t komunikacionit quhet lvizja e mjetit n t cilin mjeti shmanget plotsisht pr nj shirit t komunikacionit. Rastet m t mdha t shmangieve i kemi n afrsi t udhkryqeve ku bhet rreshtimi i automjeteve n udhkryq, dhe nevoja pr ndrrimin e shiritit t komunikacionit. Nga aspekti dinamik shmangia apo ndrrimi i shiritit t komunikacionit jan procese t njjta ashtu q analizohen n mnyr t njjt.

Formula e shmangies dhe rreshtimit sht e njjt me kalimin n shirit tjetr.

S Sh = S nSh 0.70 v0 Bp S g

t Sh = t nSh 2.51

Bp S g

v0 Shpejtsia fillestare e automjetit Bp Gjersia e shmangies s automjetit majta apo djathtas g Gravitacioni tsh Koha e shmangies apo e ndrrimit t shiritit t komunikacionit (nuk sht e llogaritur koha e reagimit t shoferit n at drejtim) tnsh Koha e ndrrimit t shiritit s Koeficienti i frkimit ansor 35

Snsh Rruga e ndrrimit t shiritit Koha e drejtimit t vollanit (timonit) tdr=0.3 0.5[s] Rruga e kaluar e mjetit gjat procesit t shmangies n kohn e reagimit t shoferit me drejtim t timonit mund t llogaritet
Sdr = t dr v0 [ m] 3.6

Rruga e sigurt gjat lvizjes s mjetit n procesin e shmangies apo ndrrimit t shiritit t komunikacionit varet nga shpejtsia fillestare e mjetit dhe nga gjersia e shmangies.

Ssh

Komunikacioni i bicikletave Bicikleta sht mjet rrugor me dy rrota i cili lviz me forcn e vozitsit. Pjest kryesore t biciklets jan: - do rrot duhet taket nga nj fren t pavarur dhe nj fren t dors pr rrotn e par - Sinjalizimi dhe ndriqimi duhet t ket dritat t prparme pr ndriqimin e rrugs q vendoset n nj lartsi prej 0.4 1.2m - Fluksi i drits duhet t ndriqoj rrugn prpara vetit minimum 10m dhe maksimum 50m - Nj drit t pozicionit, ashtu q drita t ket ngjyr t kuqe e cila vendoset mbrapa n nj lartsi prej 0.25 - 0.9m - Drita e pasme vendoset s bashku me katadiopter me ngjyr t kuqe e cila duhet t ket diametrin minimal 8cm - N seciln an t pedaleve duhet ti ket dritat katadipoter me ngjyr t verdh ose t bardh - Preferohet vendosja e dritave katadiopter n rrot t cilat shifen n gjatsi prej 100 m 36

Bp

Shpejtsia e biciklets sillet rreth 20km/h ndrsa n vrapim n rrug 40km/h Nxitimi i biciklets sillet rreth ktyre vlerave a= 0.8 1.2m/s Ndrsa n distanca m t vogla deri n 10m nxitimi sht m i madh a) a= 1.2 2.3m/s Frenimi apo aftsit frenuese t biciklets gjat aktivimit vetm t frenimit sht ---------2 2.8m/s Gjat aktivizimit t frenit t par t dors b) a=2.5 1.8m/s Frenimi me t dy frenat n t njjtn koh c) a=2.5 3.0m/s Kto ngadalsime vlejn kur kemi t bjm me rrugn e asfalltuar, t terur dhe t pastr gjat shpejtsive 20 35km/h Bicikletn guxon ta vozit do person i cili sht m i vjetr se 14 vjeq. Bicikletn mund ta drejtoj edhe persona m t rinj , nxnsit e shkolls n qoft se e kan dhn provimin n kuadr t shkolls (9 vjeq). Bicikletn guxon ta drejtoj edhe fmiu q i ka mbush 7 vjet nse sht me prcjells t personit mbi 16 vjeq Bicikleta mund t lviz n do rrug prveq n autostrad dhe rrug t rezervuara Bicikleta lviz sa m afr skajit t djatht t rrugs m s shumti 1m nse nuk ka shteg t posaqm t ndrtuar pr bicikleta Nse ka dy e m shum bicikleta ato duhet t lvizin njra pas tjetrs Me biciklet mund t voziten edhe persona t tjer n qoftse e kan t ndrtuar ulsen ---------------------------

37

Kur biciklisti don ta ndrroj drejtimin apo don t ndalet i lajmron pjesmarrsit tjer ksi soji: - zgjatja e dors horizontalisht majtas do t thot kthim majtas ose tejkalim - zgjatja e dors horizontalisht djathtas do t thot kthim n t djatht ------- lvizja me dor posht, lart do t thot zvoglim i shpejtsis

vizatimi n udhkryq

Biciklisti lviz 1m prej skajit t djatht t rrugs me shpejtsi 15km/h. Nse don biciklisti t kthehet majtas i lajmron pjesmarrsit tjer n komunikacion rreth 3 sekonda, n t njjtn koh shiqon mbrapa, n vendbanim distanca minimale sht 50m ndrsa n magjistrale sht 60 70m Nse largsia e siguris sht m e madhe se kjo, biciklisti i afrohet mesit t rrugs, rruga sht n mes 7 10m ndrsa koha 2.5 sekonda. Fillimi i drejtimit 1pp, ndrsa pika 1m e paraqet pikn opcionale t ndaljes apo pikn e kushtzuar t ndaljes. Largsia totale nga mjeti q vjen prapa dhe pika Bm sht e kufizuar n vendbanim me 60m, n magjistrale 77m, ndrsa koha t=5.5s N pikn 1m biciklisti shiqon n t dy ant, s pari majtaj pastaj djathtas dhe i humb 3 sec. Ndrsa pr kthim gjat shpejtsis 9km/h i nevojiten 2 sec. Nse ka automjete q tejkalojn n vij t plot prpara udhkryqit athere biciklisti nuk guxon t kthehet majtas pr pa e lshuar mjetin nse sht n largsi prej 83m vendbanimi ndrsa n magjistrale 111m, e njjta gj vlen edhe pr mjetin i cili vjen nga ana apo krahu i djatht. Elementet teknike t siguris s lvizjes s biciklets me motor

38

Bicikleta me motor sht mjeti i cili i ka dy ose tri rrota, vllimi i motorit nuk i kalon mbi 50cm dhe i cili n rrug t rrafsht nuk mund t kaloj shpejtsin 40 50km/h Paisjet n bicikletn me motor Sistemi i frenimit n seciln rrot t ket nga nj fren t pavarur dhe nj fren pr rrotn e par. Nj drit pr ndriqim t rrugs n pjesn e parme me ngjyr t bardh q ndriqon largsi prej 10 50m Nj drit t pasme t pozicionit me ngjyr t kuqe Paisjen pr dhnjen e sinjaleve akustike (sirena, boria) e cila duhet t emitoj z m s paku 70 decibel Regjistrimi i bicikletave me motor Bicikleta me motor munds t marr pjes n rrug vetm nse sht i regjistruar dhe q ka tabel t regjistrimit Regjistrimi bhet vetm nj her dhe nuk ka vazhdime. E drejta pr ngasje e biciklets me motor Bicikletn me motor mund ta drejtoj personi i cili posedon vrtetimin mbi njohjen e rregullave t komunikacionit apo patentshofer t kategorive A,B,C,D, apo lejen pr ngasjen e traktorve Elementet e siguris t lvizjes s biciklets me motor Ana e lvizjes vlen si pr bicikleta, pra ana e djatht e rrugs bicikletn me motor mund ta drejtoj vetm personi i cili sht m i vjetr se 14 vjeq Nse lvizim npr shtigje t bicikletave kufizimi i shpejtsis sht 40km/h, natn n kushte t vshtira preferohet lvizja me shpejtsi 20 30km/h Motoikletat Kemi tri lloje t ndarjes s motoikletave: 1. sipas numrit t gjurmve (1 gjurm, 2 gjurm, 3 gjurm) 2. sipas qllimit apo destinimit (motoikletat pr sport dhe turizm, motoiklet si mjet i transportit, motoikleta pr qllime t patrullimit, etj) 3. sipas vllimit t motorit deri 50cm, mirpo t cilat zhvillojn shpejtsi mbi 50km/h, deri 125cm, 175cm, 350cm, 500cm, dhe m shum

39

Motoikleta e cila ka m shum se 50cm, duhet ti ket kto paisje pr ndriqim - nj far me ngjyr t bardh i cili emiton drit t ulur (drita e shkurt) dhe drit t gjat prpara - nj drit t pozicionit n pjesn e par me ngjyr t bardh - nj katadiopter me ngjyr t kuqe n form trekndshi - nj drit t stpoit me ngjyr t kuqe - nj drit pr ndriqimin e tabels e cila mund t lexohet s paku n nj largsi prej 20m Motoikleta sht n nj kategori me automjetet, t drejt pr ngasje kan vetm personat t cilt posedojn patentshoferin e kategoris A. Nuk kan t drejt ta drejtojn vozitsit t cilt i kan t gjitha kategorit e n qoftse nuk e kan kategorin A. Vozitsit e motoikletave jan t obliguar ta ken t ndezur dritn gjat gjith kohs jasht vendbanimit pr shkaqe t siguris, q t jet i dukshm nga pjesmarrsit tjer n komunikacion. Vozitsi duhet ta ket helmetn mbrojtse si dhe bashkudhtari, gjat vozitjes jasht vendbanimit
Elementet teknike t siguris s lvizjes s traktorve

Traktort

N grupin e trakorve bjn pjes: - traktort bujqsor - traktort rrugor - motokultivatort Traktorin bujqsor mund ta drejtoj personi i cili e ka t dhn provimin pr traktor bujqsor apo personi i cili posedon patentshoferin B,C,D. Lejen pr drejtim t traktorit bujqsor mund ta ket personi i cili i plotson kto kushte: - personi i cili ka dhn pr drejtim t traktorit - personi i cili sht 16 vjeq - personi i cili sht fizikisht dhe psiqikisht i aft dhe t mos ket ndalesa nga organi kompetent Motokultivatorin dhe makinat punuese n rrug mund ti drejtoj personi i cili ka vrtetimin mbi njohjen e rregullave t komunikacionit si dhe personi i cili posedon patentshoferin e kategorive A,B,C,D dhe personi i cili e ka lejen pr drejtim t traktorit. Makinat punuese mund ti vozis personi q i ka mbush 16 vjet, ndrsa motokultivatorin kan t drejt ta vozisin edhe personat 14 vjeq.

40

Makina e puns dhe motokultivatori mund t marr pjes n rrug nse jan t regjistruar dhe jan t shenuara me tabela t regjistrimit dhe jan t paisura me vrtetim mbi regjistrimin Paisjet pr ndriqim dhe sinjalizim Traktort bujqsor duhet ti plotsojn kto kushte t ndriqimit: - farat kryesor me drita t ulura (drita t shkurta) - dritat e pozicionit, t parat dhe t pasmet - dritat e stopit - katadioptert - treguesit e drejtimit - dritat pr ndriqim t tabels s regjistrimit Mund ti ket por nuk jan t obliguar: - dritat pr mjegull - farat pr drita t mdha (drita t gjata) - reflektorin pr ndriqimin e vendit t puns - dritat pr lvizje mbrapa Dritat e ulura mund t ndriqojn m s shumti 40m, ndrsa dritat e mdha nse jan t montuara duhet t ndriqojn mbi 100m Elementet teknike t siguris s lvizjes s mjeteve trheqse Mjeti trheqs sht mjeti i cili trheqet nga kafsha e lidhur pr t.
Madhsit teknike t mjeteve trheqse

Kto nuk jan t standardizuara mirpo jan vlerat maksimale t precizuara me rregullore - gjatsia maksimale 10m - gjersia maksimale 2.5m - lartsia s bashku me ngarkesn 4m - pesha e karrocs s zbazt 2.5 2.7kN - bartja 20 50 kN - distanca n mes boshteve 2 2.5m - gjatsia e bishtokut (biga) 3m - kndi i kthimit t bigs 35 - 45 - shpejtsia maksimale e lejuar 30km/h - shpejtsia e trheqjes s qerres me bik (mzat, kau) sht 3 4km/h - shpejtsia e trheqjes me kali 5 15km/h Paisjet e obligueshme pr mjetet trheqse 41

Mjetet trheqse duhet ta ken frenin e dors pr s paku nj bosht Natn duhet ti ket dy drita n ann e majt, drita prpara e bardhe ndrsa drita e prapme e kuqe. N vend t ksaj mund t ket nj fener i cili vendoset n pjesn e majt t ans s prapme e cila jep drit n pjesn e parme t bardh dhe n pjesn e prapme t kuqe. Udhheqja e bagtis

Ndalohet udhheqja e bagtis n rrug magjistrale. N ato rrug personi i cili i ka mbush 16 vjet ,umd ti udhheq m s shumti 2 kok bagtish t cilat duhet t jen n ann e djatht t rrugs. Ndrsa n rrugt tjera, bagtin mund ta udhheqe edshe personi i cili i ka mbush 10 vjet. Ekspertiza e gjendjes s dritave n automjet n momentin e fatkeqsis s komunikacionit Duhet t vrtetohet se ai ka pasur dritat e ulura apo dritat e gjata apo gjegjsisht ai ka pasur t ndezura a jo n momentin e fatkeqsis Kjo nevojitet t dihet n momentin e fakteqsis s komunikacionit kur ndodhin n kohn e muzgut apo nats kur mjetet jan t obliguara ti ken dritat e ndezura pr shenimin e mjeteve dhe pr ndriqimin e rrugs. Kur thehet balloni i qelqit t poqit vjen deri te oksidimi sepse teli i skuqur i (spiralja) e volframit iu sht nnshtruar oksigjenit t ajrit. Me at rast volframi oksidon n formn e trioksidit t volframit me mgjyr t verdh e rrall her me ngjyr t murrme apo t kaltrt. Gjat thyerjes s pjesve t qelqit ato bien n spirale dhe pjest e nxehta rreth spirales s volframit t poqit. Nse temperatura sht 900 C qelqi shkrihet. Nse gjat thyerjes s qelqit nuk ka ndryshuar nngjyra e spirales me t sigurt themi se drita ska qen e ndezur. Nse kemi kputje t telit t volframit te drita, nse majet e kputura jan t thepisura dritat nuk kan qen t ndezura. Nse spiralja sht e deformuar (e zgjatur, e lakuar, etj) kemi t bjm me drita t ndezura. Rasti m i thjesht shkollor sht kur grimcat e qelqit t dmtuar t poqit jan t shkrira dhe t kapura rreth telit t volframit dhe pjest tjera t nxehta metalike rreth telit t volframit

42