T.C.

SELUK NVERSTES MHENDSLK-MMARLIK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

MAKNA LABORATUVARI 2 DENEY RAPORU

DENEYN ADI: EKL DETRMENN STRAIN GAGE YARDIMIYLA LLMES RETM ELEMANI: Ar.Gr. SERCAN DOAN DENEY TARH: 03.05.2011

HAZIRLAYAN: Dergah UYSAL RENC NO: 071215059 LABORATUVAR GRUBU: E TESLM TARH: 10.05.2011

EKL DETRMENN STRAIN GAGE(UZAMA TEL) YARDIMIYLA LLMES 1. AMA Malzemelerin maruz kaldklar gerilmeleri belirlemek zere yaplan deneylerden biri olan Strain Gage deneyi ile eilmeye maruz braklan dikdrtgen kesitli numune ve

burulmaya zorlanan dairesel kesitli numunede meydana gelen gerilmeler, deneysel ve teorik olarak elde edilecek ve sonular birbiri ile karlatrlarak hata pay hesaplanacaktr. 2. TEOR Malzemelerde meydana gelen gerilmeler, gerilmenin cinsine ve byklne bal olarak deiik sonular dourabilmektedir. Mhendislik asndan, meydana gelmesine olanak olan herhangi bir olumsuz durumun engellenmesi gerektii iin, malzemelerin sahip olduklar gerilmeler baz yntemlerle hesaplanr veya deneysel olarak tespit edilir. Bu yntemlerden en ok kullanlanlar strain gage metodu ve gerilme optii metodudur. Ancak, yaplan deneyler sonucu analitik sonular elde etmede stnlnden dolay strain gage metodu ile yaplan gerilme tespiti daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Belirli bir yk ya da ykler altnda koptuu dnlen ve zerinde kayma gerilmesi olumayan bir cisimde ortaya kan maksimum ve minimum gerilmeler asal gerilmeler olarak nitelendirilir. Ayrca, asal gerilmelerin meydana geldii dzlemlere de asal gerilme dzlemleri denir. Asal gerilmeler, uygulanan ykn ynne, byklne ve ykn uygulanm olduu yzey alanna bal olarak deiirler. Malzeme mukavemetinde en belirleyici unsur olarak, tasarm esnasnda nemle dikkate alnrlar. Gerilme byklne ve malzemenin mekanik zelliklerine bal olarak cisim zerinde plastik deformasyon meydana gelebilir. Cisim zerinde meydana gelen gerilme deerinin dorudan llmesi mmkn olmad iin, gerilmenin neden olduu ekil deiimi esas alnarak gerilme tespiti yaplabilmektedir. Strain gage tekniinde de bu durumdan faydalanlarak gerilme testi yaplmaktadr.

y x x x

ekil 2.1 Bir cisim zerinde asal gerilmeler ve kayma gerilmesi

2.1. Strain Gage Teknii Metal elektrik tellerinin kendilerine zg birer zdirence sahip olduklar bilinen bir gerektir. Ayrca, metalik tellerin zdirenlerinin ya da direnlerinin ekil deiimine bal olarak da deitii bilinmektedir. Telin boyunun uzamas ya da ksalmas, kesitinin daralmas ya da genilemesi, telin direncinin deimesine neden olur. Belirli bir scaklkta, uzunluu L, kesit alan A ve zdirenci olan bir iletkenin direnci aadaki gibi ifade edilmektedir. R=LA Strain gage teknii ile yaplan gerilme lm tamamyla bu bant zerine kurulmutur. Gerilmenin yn dikkate alnarak, cisim zerine zel bir yaptrc yaptrlan strain gage rozeti, gerilmenin cisim zerinde meydana getirmi olduu ekil deiimini esas alarak elektriksel diren deiimini gstermektedir. Cismin maruz kald gerilme deeri, telin elektriksel direncine karlk gelen deerlere dntrlerek malzemedeki gerilme deerleri hesaplanmaktadr. Kullanlan malzemeye bal olarak strain gage rozeti iin belirli bir gage faktr tanmlanr. Bu faktr, strain gage rozetinin uzama hassasiyetini belirtmektedir. Normal artlar altnda, 2-5 arasnda gage faktr tanmlanmaktadr.

Resim 2.2 Strain gage Malzemenin gerilme altnda ekil deitirmesi nedeniyle elektriksel direnlerde deiim meydana gelecektir. Bu elektriksel deiimin gerilme deerini ifade edebilmesi iin zel bir elektriksel devre kullanlmaktadr. Bu devre, Wheatstone kpr devresi olarak anlmaktadr. Strain gage yapsnda kullanlan bu devre fazladan baz zelliklere sahiptir. Bu devre, scakln direnler zerinde olan etkisini elimine edebilecek kapasiteye sahiptir. Wheatstone kpr devresi, bir g kayna, bir galvanometre ve drt adet direnten meydana gelmektedir. Devrenin alternatif veya doru akm ile beslenmesi mmkndr. Wheatstone kpr devresinde bulunan direnler, strain gageleri ifade etmektedir.

Resim 2.3 Wheatstone kpr devresi Wheatstone kpr devresi, direnlerin birbirlerini elektriksel ynden tamamlamasn gerektirir. Bu durumda, kprnn seri halde bulunan iki tane direncinin edeer direnci, kprnn dier ksmnda birbirlerine seri bal olarak bulunan direnlerin edeer direncine eit olmaldr. Hassas bir lm yaplabilmesi iin gerekli olan bu durum kontroll bir ekilde ayarlanmaldr. Ancak, strain gage lm esas buradaki edeer

direnler arasndaki farkn lmne dayanr. ki taraftaki edeer direnler arasnda meydana gelen elektriksel diren fark, galvanometre ile llerek cisim zerinde meydana gelen gerilme tayin edilir. Bir Wheatstone kpr devresinde her bir diren her zaman bir strain gage ifade etmeyebilir. Cisim zerinde meydana gelen gerilmenin tipine bal olarak farkl sayda strain gage gereksinimi oluur. rnein, eilmeye maruz kalan bir cisim iin sadece bir adet strain gage gerekirken, burulmaya maruz braklan dairesel bir cisim iin tane strain gage gerekir. Kullanlan strain gage saysna bal olarak Wheatstone kpr devresinde kullanlan direnler farkl ekilde nitelendirilir. Eer bir kpr devresinde bir diren yap elemann deformasyonunun etkisine maruz kalyorsa aktif strain gage olarak; eer bir diren yap elemannn deformasyonunun etkisine maruz kalmyorsa pasif strain gage olarak nitelendirilir. Bir Wheatstone kprsnde aktif strain gage dndaki strain gageler sadece kprnn elektriksel dengesi iin bulunurlar. Bu direnler, gerilme lmnde aktif rol almadklarndan dolay pasif strain gage olarak nitelendirilirler. Kpr devresinde bulunan direnlerin drt tanesinin de deformasyona maruz kalmas durumu tam kpr; devrede bulunan direnlerden sadece iki tanesinin deformasyona maruz kalmas durumu yarm kpr ve devrede bulunan direnlerden sadece bir tanesinin deformasyona maruz kalmas durumu da eyrek kpr olarak nitelendirilmektedir. 1. DENEY DONANIMI Bu deneyde, kesiti dikdrtgen olan bir metal ubuk eilme gerilmesi deneyinde kullanlmtr. Burulma gerilmesi deneyinde ise T harfine benzer bir geometrik ekle sahip olan dairesel kesitte olan bir metal ubuk kullanlmtr. Eilme gerilmesi tayininde bir tane strain gage ubuk zerine yaptrlarak lm yaplrken, burulma gerilmesi tayininde tane aktif strain gage ubuk zerine yaptrlarak gerekli lmler yaplmtr. llen elektriksel deerler bir elektronik cihaz sayesinde gerilme deerlerine dntrlmektedir. Kullanlan bu elektronik cihaz, gage faktr 1.85-2.15 arasnda deien strain gageler ile lm yaplmasna olanak salamaktadr.

2. DENEYN YAPILII Eilme gerilmesi tayini deneyi, dikdrtgen kesite sahip olan metal ubuk zerinde, ubuun u noktalarna aslan ve eit arlkta olan iki tane cismin eilme momenti oluturmas ile gerekletirilir. Meydana gelen eilme gerilmesi strain gageler sayesinde cihazdan dorudan okunabilmektedir.

F ekil 4.1 Eilme gerilmesi deney dzenei

Burulma gerilmesi tayini iin ise T harfine geometrik olarak benzeyen ubuun iki ucundan da burulma momenti yapacak ekilde kuvvet ifti oluturulmas ile gerekletirilir. Oluturulan burulma momenti sonrasnda ubukta meydana gelen burulma gerilme deeri cihazdan dorudan okunabilmektedir. F

F ekil 4.2 Burulma gerilmesi deney dzenei

3. LMLER VE HESAPLAMALAR Eilme ve burulma gerilmesine maruz braklan metal ubuklar iin malzeme mukavemeti esaslarna dayanarak teorik hesaplamalar yaplm ve bu deerler strain gage metodu ile llen gerilme deerleri ile karlatrlmtr. Ayrca, bu deerler arasndaki farka bal olarak hata oran da hesaplanmtr. 1. 2. 3. 4. 5. 5.1. Eilme Gerilmesi Hesaplamalar
260mm 90mm

385mm

210mm

F=0,358x9,81=3,5N R1=1.13N F(N)

Strain Gage R0=5.89N

F=3,5N

(+)

(-)

(-)

L(mm)

-3,5N

M(Nm) 1.22Nm

L(mm)

Metal ubuun kesit grnm; 5mm 20mm Metal ubuk iin, E=2,1x105 MPa; c=5/2=2,5mm; Me=1.22Nm I=bxh312 (m4) ise; I=0,02x0,005312=2,083x10-10 m4 e=MexcI=1.22x0,00252,083x10-10=14642kPa Hook Kanununa gre; =Ex ise, =E=14642x1032,1x1011=69x10-6m=69m Hata oran; %Hata=Deneysel deer-Teorik deerTeorik deer

= 69-3838=0.81

5.2. Burulma Gerilmesi Hesaplamalar

F=0,358x9,81=3,5N T=2,45Nm 400mm

300mm

F=3,5N Burulma gerilmesinin meydana geldii, dairesel kesitli metal ubuk iin; d= 14 mm, G= 35 GPa olarak verilmektedir. Bu veriler dorultusunda; J=xd432=x0,014432=3,77x10-9m4

=TxrJ=2,45x0,0073,77x10-9=4,54 MPa =Gx=Gx2 ise; =2G=4,54x1062x35x109=6,4x10-5m=64m =2x=2x64=128m %Hata=Deneysel deer-Teorik deerTeorik deer 1. SONU Malzemelerde oluabilen gerilmelerin lmnce kullanlan gerilme lm

= 128-32128=0,75

metotlarndan biri olan strain gage metodu, uygulama asndan ve elde edilen deerlerin mhendisleri ynlendirebilmesi asndan olduka yararldr. Yapm olduumuz bu deneyden de anlald zere, deney iin gerekli koullar saland takdirde elde edilen deerler olduka geree yakndr ve teorik deerden ok az miktarda bir sapma meydana gelmektedir. Eilme deneyi srasnda dikdrtgen kesitli bir metal ubuk zerinde oluturulan eilme gerilmesi strain gage ile llm ve burada da teorik hesaplanarak sonular karlatrlmtr. Sonular gzlemlendiinde, hata orannn ok dk olduu ve strain gage metodunun hassasiyetinin gayet iyi olduu anlalmaktadr. Ayn ekilde, burulma deneyi esnasnda, burulmaya maruz braklan dairesel kesitli bir metal ubuun zerinde oluturulan gerilme llm ve hem deneysel hem de teorik sonularn birbirlerine ok yakn kt grlmtr. Bu durumda, strain gage metodunun, malzemelerde gerilme analizi asndan olduka hassas sonular verdii gzlemlenmitir.