OTOMATK KONTROL VANALARI

BLM 2 Bu blmde, gnmzde nemi ve gereklilii tartlmakszn yaygn olarak kullanlan otomatik kontrol sistemlerinin belki de sistem performansn en ok etkileyen eleman olan kontrol vanalar ile ilgili; genel yaplar ,temel yetenekleri, ilgili standartlar ve tanmlarna ait bilgiler aktarlmaya allmtr

KAYNAKLAR: Sauter Engineering Manual of Automatic Control Sauter Technical Manual-Valves&Drives Sauter Valvedim Vana Boyutlandrma Yazlm EMO LTD ST Eitim Notlar Honeywell Engineering Manual of Automatic Control for Commercial Honeywell Valve Selection Baelz & Sohn Gmbh&Co Control Valves Testing The Noise Behavior of Fittings and Devices, DIN52218 Regulations for Noise-level Calculation of Plugs with Shut-off Valves,VDMA24422 Klimaregelung by B.Junker Regelungstechnik in der versorgungstechnik Tesisat Dergisi-Kontrol Vanalar Yerletirme ve Boyutlandrma Kurallar, B.Suna Tesisat Dergisi-Say15,Otomatik Kontrol Vanalar,.Erikavuk Termoklima Dergisi,Haziran 1991,Tesisatn nemli Elemanlar,C.nl HAZIRLAYAN: Mustafa DERMENC 04/1999 1.0.0 GR Istma, soutma, iklimlendirme ve herhangi bir proses sistemindeki boru ve basnl kaplarda kullanlan vana ve dier tesisat elemanlar iletmelerin ekonomik ve salkl almalarnda nemli grevler stlenirler. letmelerde enerji sarfedilerek retilen ve retilmi sl enerjiyi tayan buhar, kzgn su, scak su, souk su, gaz v.b.akkanlar sistemin ihtiyacn karlama dorultusunda herhangi bir kayba uramadan amalarna uygun tanmal ve kontrol edilmelidirler.

Otomatik kontrol vanalar genel olarak bir boru sistemindeki akkan istenilen zamanda ve kontrol-emniyet fonksiyonlarn yerine getirecek ekilde durduran, ksan (ayarlayan) veya akkana yol vermeye yarayan makina elemanlardr. Kontrol vanalar, iinden akkann getii kesitin bir tahrik nitesi (servomotor, actuatr vb) tarafndan deitirilebildii ve bylece iinden geen akkan miktarnn (debinin) ayarlanmasna veya akkann yn deitirilebilmesine olanak salayan vanalardr. Kontrol vanalar genellikle aadaki amalar karlamak iin kullanlmaktadr. Ak belirli bir zaman veya olaya bal olarak tmyle durdurmak veya tmyle yol vermek iin. Ak belirli bir zaman veya kontrol fonksiyonu sonucu kontrol edebilen minimum ak deeri ile maksimum ak deeri arasnda deitirebilmek iin. Ak baka ynlere evirmek (ayrtrmak) iin. Ak baka ynlerden toplamak (kartrmak) iin. 1.1.0 KONTROL VANALARI N TEMEL TANIMLAMALAR Gnmzde niteliksel ve niceliksel olarak ok eitlilikte retilen kontrol vanalar iin aadaki temel kavramlar ve tanmlamalar geerlidir. 1.1.1. Gvde Anma Basnc (PN) Kontrol vanas gvdesinin dayanabilecei akkana ait gvenilir maksimum basn deerini ifade eder. PN (Nominal pressure = Anma basnc) veya NP olarak sembolize edilir ve deeri bar cinsinden birimlendirilmitir. Anma basn deeri, akkann 120C scaklndaki iletme basnc ile ayndr. Akkann 120C scaklndan daha yksek scaklk deerlerinde iletme basnc, anma basn deerinin altna der. Uygun PN deerini seebilmek iin, akkann iletme basn deeri ile iletme scakl deerinin birlikte dikkate alnmas gerekmektedir. Aada DIN 2401e gre standartlatrlm Anma (Nominal) Basn deerleri grlmektedir. PN 120C Scakla kadar 200C Scakla kadar 250C scakla kadar dayanabile-Snf dayanabilecei akkan basnc dayanabilecei akkan basn cei akkan basnc 6 6 Bar 5 Bar 4,5 Bar 10 10 Bar 8 Bar 7 Bar 16 16 Bar 13 Bar 11 Bar 25 25 Bar 20 Bar 18 Bar 40 40 Bar 35 Bar 31 Bar ANSI (American National Standarts Instute) ve DIN2401 standartlarna gre kontrol vanas scaklk-basn ilikisi aadaki ekillerden grlebilmektedir Anma basn deeri, vana gvdesi ile birlikte vana i yap elemanlarnn alma basnc deerini belirlemekle birlikte; gerek anlamda kontrol vanas gvdesinin dayanma/imalat basn deerinin ifadesi deildir.

1.1.2. Gvde Anma ls (DN) Kontrol vanas gvdesindeki, akkann iinden getii giri ve k deliklerinin lsn (apn) ifade eder. Avrupa standartlarnda DN (Nominal Diameter =Anma ls) olarak sembolize edilir ve deeri mm (milimetre) cinsinden birimlendirilmitir. En sk kullanlan kontrol vanalarna ait ller metrik ve Amerikan birimlerine gre aada tablolanmtr. DN veya NW (US) l Balant cinsi 10 3/8 10 mm Dili 15 15 mm Dili/Flanl 20 20 mm Dili/Flanl 25 1 25 mm Dili/Flanl 32 1 32 mm Dili/Flanl 40 1 40 mm Dili/Flanl 50 2 50 mm Dili/Flanl 65 2 65 mm Flanl 80 3 80 mm Flanl 100 4 100 mm Flanl 125 5 125 mm Flanl 150 6 150 mm Flanl 1.1.3 alma Scakl (C) Kontrol vanalar imalat teknolojileri ve malzemelerine bal olarak, kontrol ettikleri akkann belirli scaklk aralklarnda emniyetli ve verimli olarak alabilirler. Bu snrlar aldnda, vana gvdesi ve i elemanlarnn yaps ve alma karakteristikleri bozulur. Dolaysyla kontrol vanas seiminde 1.1.1 maddesinde gsterilmi olan scaklk-basn tablolarndaki akkan scakl deerleri gz nne alnmaldr. PN6 +2................+110C

PN10 +2................+110C PN16 -15...............+180C PN25 -15...............+240C PN40 -40...............+240C 1.2.0 OTOMATK KONTROL VANALARI Gnmzde pek ok firma tarafndan retilmekte olan otomatik kontrol vanalar farkl zellik ve dizayna sahip olmakla birlikte genel olarak aadaki elemanlardan oluurlar. Gvde(Body) : Kontrol vanasnn ana paras olup, akkann iinden getii blmdr. Kontrol vanas gvdesi; nihai tahrik nitesinin balanabilmesini salayan balk, tij gibi i yap elemanlar yansra, szdrmazl salayan salmastra, szdrmazlk ringleri ile oturma yzeyi ve tapa gibi ak kontrole yarayan i elemanlar bnyesinde bulundurur. Gvde, pirin, bronz, pik dkm ve elik dkm olarak farkl basn ve scaklk snflarnda kullanlmak zere imal edilirler. Tij (stem) : nihai tahrik nitesinden alm olduu mekanik kuvvet ile bal olduu tapa veya diski gvde iersinde dikey olarak hareket ettiren balant ubuudur. Salmastra (Sealing/Stuffing box) : Vana gvdesi iersinde d ortama gre farkl basnta ve scaklkta bulunan akkann, tijin hareket ettii alan iersinden dar kmasn nleyen elemandr. Vana kullanm yerine bal olarak mekanik salmastra ile birlikte veya sadece szdrmazlk ringleride szdrmazlk eleman olarak kullanlmaktadr. Balk(Bonnet) : Nihai tahrik elemannn vana gvdesine oturtulduu/baland ayn zamanda tije yataklk eden ve szdrmazlk elemanlarnn yerletirildii blmdr. Tapa (plug) : Vanann hareketli bir paras olan tapa; nihai tahrik nitesinden tij vastasyla alm olduu mekanik hareketle vanadan geen ak kontrol eden elemandr. En yaygn kullanlan tapa eitleri; Contoured plug : Tek yanl veya ift yanl u noktas ekillendirilmi bir yapya sahiptir. V-port plug : Skirt diye adlandrlm, oturma yzeyinde aa-yukar hareket edebilen bir silindirdir. Silindir tapay klavuzlamakla birlikte aklk ekliyle ak deitirir. Quick-opening plug : Oturma yzeyinde klavuzlandrlm veya sonlandrlm yass ve ince yapda bir tapadr. Bu yass yap, maksimum akn ok hzl ynlendirilebilmesini salar.

Crown Perforated cone Dsc Cone Disk (disc) : Aslnda tapaya ait bir para/blm olan disk; tapa oturma yzeyine tam oturduu anda, oturma yzeyi ile sk temas ederek szdrmazl salar. Baz tapa tiplerinde disk blm deitirilebilir yaplr ve bylece anmalar sonucu performans kaybolmu diskler deitirilerek kontrol vanasnn kontrol kabiliyeti sreklilik kazanr. Port (port) : Vana oturma yzeyindeki aklk olup; akkann vana iinde gemeye zorland kesittir. Port kesiti (ls) ile vana anma ls farkl deerlerdir. Kontrol vana port lleri de standartize edilmi olup; kltlm portlara sahip vanalar, standart porttan daha kk anma ls vanalarla eit ak karakteristiine sahip olabilirler. rnek olarak; Anma ls 1 olan fakat kltlm porta e sahip bir vanann ak kontrol alan, standart portlu anma ls bir vana ile ayndr. Oturma Yzeyi (Seat): Vana gvdesinin sabit bir paras olup; disk ile gvde arasnda szdrmazl ve tam kapanmay salar. Otomatik kontrol vanalar, Konstrksiyon asndan Ak ynlerine gre Ak kontrol etmeleri asndan Tahrik niteleri asndan olmak zere drt ana katagoride incelenebilirler. 1.2.1 KONSTRKSYON AISINDAN VANA ETLER Konstrksiyonlar asndan otomatik kontrol vanalar tek ve ift oturtmal vana olmak zere iki tiptir.

1.2.1.1. Tek Oturtmal Vanalar (Sngle Seated) Tek oturtmal vanalarda bir oturma yzeyi ve bir tapa bulunmaktadr.

Bu tr vanalar daha ucuza imal edilebilmelerine ve daha sk kapama yapabilmelerine karlk, akkan basncnn tek ynl kuvvet uygulamas sonucu tapa hareketi zorlanr. Dolaysyla bu tr vanalarn tahrik niteleri ift oturtmal vanalara gre daha gl olmak zorundadr. Tek oturtmal vanalarn ak kontrol kapasiteleri (Kv), ayn anma lsndeki ift oturtmal vanalardan daha kktr. 1.2.1.2 ift Oturtmal Vanalar (Double Seated) Bu tr vanalarda, 2 adet oturma yzeyi ve 2 adet tapa;vana tam kapal durumda iken tiji ak ve kapal pozisyona doru zorlayan akkan basnc minimum olacak ekilde yerletirilmitir. Bu tr vanalar, anma ls ayn olan tek oturtmal vanalardan daha byk porta ve daha az kuvvetteki nihai tahrik elemanna ihtiya duymasna ramen en byk dezavantajlar, tam kapama salayamamalar ve daha pahalya imal edilmeleridir. Kontrol edilen akkandaki scaklk deiimleri, vana gvdesi ve disk zerinde deiik genlemelere yol aar ve bunun sonucunda iki disk ayn anda oturma yzeyine oturamaz, szdrma oluabilir. Gnmzde imalat ok az olmakla beraber, proses sistemlerinde halen kullanm alan bulmaktadr.

1.2.2 AKI YNLERNE GRE VANA ETLER Akkanlarn (su,buhar vb) vana iersinden geileri asndan van gvdeleri; iki yollu, yollu (ayrtrc ve kartrc) ve drt yollu olmak zere tanmlanabilirler. 1.2.2.1 ki Yollu Vanalar (Two-way Valve) Kontrol edilen akkann vana iinden geebilmesi iin tanmlanm bir giri ve bir k yolu bulunan iki yollu vanalar; her trl akkann (sv, gaz ve buhar) oransal veya iki konumlu kontrolu iin kullanlr.

1.2.2.2. Yollu Kartrc Vanalar (3-way Mxng Valve) yollu kartrc vanalarda, ikisi giri, biri k olmak zere yol bulunmaktadr. Vana tijinin hareketi ile girilerden geen akkan, k azndan

kartrlm olarak geer ve k az hibir ekilde kapal olmaz. Kartrc olarak tasarlanm bir vana, ayrtrc olarakta kullanlabilir. Bu durumda tapa yapsnn uygunsuzluu sebebiyle, tahrik nitesinin karlamas gereken kar g, iki yollu tek oturtmal vanadaki gibi oluur. Bu tr vanalar genellikle scak, souk ve kzgn su kontrol devrelerinde kullanlrlar.

1.2.2.3 Yollu Ayrtrc Vanalar (3-way Dvertng Valve) yollu kartrc vanalarn aksine, bir giri iki k yolu olan vanalardr. Tapa yaps, sistem basncnn mmkn olduu kadar tapa zerine az basn uygulayaca ekilde imal edilmi olan bu tr vanalar imalat maliyeti nedeniyle gnmzde artk ok yaygn olarak retilmemektedir. yollu ayrtrc vanalar, genellikle yksek scaklk tayan stc akkan (kzgn su, kzgn ya vb) devrelerinde veya akkan ynnn ayrtrlmas gereken sv kontrol devrelerinde kullanlrlar. 1.2.2.4 Drt Yollu Vanalar (4-way Mxng Valve)

1.2.3. AKII KONTROL ETMELER AISINDAN VANA ETLER Ak kontrol etmeleri asndan kontrol vanalar; kayan tapal, dner tapal, kresel ve kelebek vana olmak zere temelde drt tip olarak snflandrlabilir. 1.2.3.1 Kayan Tapal Vanalar (Sldng Plug Valve) Kayan tapal tipinde, disk veya tapa tijin ucunda olup, tijin aa ve yukar hareketi ile akkann getii aralk ayarlanr. Vana ak karakteristii tapa veya portun ekli ile belirlenir. Bu karakteristik lineer veya eit yzdesel olabilir.

1.2.3.2. Dner Tapal Vanalar (Rotary Plug Valve) Dner tapal vanada, zerinde port (yark) bulunan tapa, vana gvdesi iinde saatin tersi istikametinde dner. ekilde grlen dner tapal vanada, tapa konik olup zerindeki yark V-Port eklindedir. Silindirik ekilli dikdrtgen yarkl tapa ise lineer vana karakteristiine yakn bir karakteristik gsterir. Bu tip vanalar arlkl olarak scak sulu stma sistemlerinde kullanlrlar. Bu vanalar kresel vanalardan daha kompakt olular ve montaj yksekliinin az olduu tesisat odalarndaki montaj kolaylklar nedeni ile tercih edilirler. Bu vanalar dner tip servomotor tarafndan evrilen karakterize edilmi yuvalar olan i papular kullanrlar.

1.2.3.3. Kresel Tapal Vanalar (Ball Valve) Tm kontrol vanalar iersinde en yksek ak kapasitesine sahip vanalardr. Dizayn ve malzemedeki son yenilikler bu vanalarn tam kapama salamasn mmkn klmtr. Kresel vanalar lineer veya dairesel evirme hareketli servomotor ile aa yukar (amakapama) hareket ettirilebilir. Tijden kumanda alrlar. Bu yzden tesisat montaj ykseklikleri fazladr. Bu vanalar alak, orta, yksek sl scak su ile yksek basnl su , buhar, LPG, akaryakt, basnl hava vb devrelerde kullanlrlar. Vana tkac (tapas) bronz,kaplanm pik dkm veya paslanmaz elikten, vana gvdesi ise pik dkm, paslanmaz elik veya bronzdan imal edilir.

1.2.3.4. Kelebek Vanalar (Butterfly Valve) Kelebek vanada bir kelebein ak kanatlarn andran ortadan mesnetli dner bir disk vardr. Bu vana V-Yarkl vanaya yakn eit yzdesel vana karakteristii gsterir. Vanadaki szdrma (karma), diskin ve vana gvdesinin ne kadar iyi imal edildiine baldr. Bu yzden sk kapama istenen uygulamalarda ,vanann karma-sznt deerlerinin iletme koullarna uygunluunun kontrol edilmesi gerekir. En ok kullanld yer byk frnlarn hava veya gaz kontrol, su, atk su, deniz suyu, sintine suyu,madensel, bitkisel, hayvansal yalar, imento sanayi, tozlar, asitler merubat ve iki sanayidir. Kelebek vanalar; montaj kolayl, iletme konforu, dayankll, tesisatta az yer kaplamas ve ekonomiklii gibi avantajlara sahip olmalarna ramen reglaj amal otomatik kontrol vanas olarak pek kullanlmazlar. Kelebek vanalar ama-kapama mekanizmalar itibari ile iki ana balkta incelenirler; 1.Manuel kumandal tipler: Manuel kumandal kelebek vanalar, zellikle kk aplarda kollu; byk aplarda redktrl (dili kutulu) olmak zere iki trl imal edilirler. DN25 ile DN300 arasndaki aplarda alminyum veya plastik kollu tip kelebek vanalar kullanlabilmektedir. Redktrl (dili kutulu) tip kelebek vanalar ise yksek basnta alan sistemlerde ve DN 150den daha byk aplarda (gvdenin iini kaplayan conta ile diskin srtnme yzeylerinin fazla olmas sebebi ile ) tercih edilmektedir. 2.Otomatik Kumandal Tipler; Pnmatik aktatrl (hava basnc ile alan) veya elektrik aktatrl (elektrik tahrikli) olmak zere iki trde imal edilirler. Pnmatik tahrikli kelebek vanalar tek tesirli ve ift tesirli olmak zere iki gruba ayrlrlar. Hava basncnn yaratt etki ile vana ak konumda, bu etki ortadan kalktnda kapal konumda (veya tersi) bulunuyorsa bu tr aktatrl vanalar tek tesirli olarak isimlendirilir. Kelebek vanalarn ak veya kapal konumda olmasnn nem tad yerlerde tek tesirli pnmatik aktatrl vanalar kullanlr. Tek tesirli pnmatik aktatrl vana tanmnda vanann sistem kapal (emniyet) konumunun ak veya kapal m istenildii mutlaka belirtilmelidir. Pnmatik aktatrl kelebek vanalarn dier tr olan ift tesirli tiplerde ise hava basncnn bir noktadan etkisi ile vana ak konumda, dier noktadan etkisi ile vana kapal konumda alr. Bu tr vanalar ise

vanann ak veya kapal konumunun nemli olmad yerlerde kullanlr. Tek tesirli veya ift tesirli pnmatik aktatrn zerine opsiyonel olarak konum gstergesi taklabilir. Elektrik aktatrl kelebek vanalar, tahrikini bir elektrik motorundan alr. Elektrik motorlar istee bal olarak 24VAC, 220 VAC veya 380 VAC ebeke ceryannda alabilir tiplerden seilebilirler. Vanalara ilave edilecek bir mikro alter ile vanann ak yada kapal konumda olduu uzaktan elektriksel olarak tesbit edilebilir. Vanaya alma artlarnn dnda manuel kumanda edilebildii gibi uzaktan kumanda ile de vana pozisyonu deitirilebilir.. Montaj ekline gre kelebek vanalar; wafer ve lug tip olmak zere ikiye ayrlrlar. Wafer tip kelebek vanalar PN6/PN10/PN16 basn snfndaki iki adet flan arasna monte edilebilen tiplerdir. Deiik basn snflarndaki flanlara kolayca monte ediliyor olmas yanl flan seimlerinin yaratt problemleri ortadan kaldrmaktadr. Ancak wafer tip kelebek vanalar iki flan arasna monte edildiklerinde flanlardan bir taraf skldnde vana der yani tesisattaki akkan kesicilik zelliini kaybeder. Bu yzden kritik noktalarda wafer tip kelebek vanalarn yerine lug tip kelebek vana kullanm gerekmektedir. Lug tip kelebek vanalar iki flan arasna monte edilebildikleri gibi flan delikleri dili olduundan iki taraftan vidalanabilme

zellii vardr. Bu yzden flanlardan bir tanesi skld vakit dier taraf tesisat zerinde kalacandan krleme vanas olarak kullanlabilirler. Yalnz bu tr vanalar farkl basn snfndaki flanlara uyum gstermezler. Lug tip kelebek vanalar; ki flan arasndaki mesafenin az olmas sebebiyle zellikle dar alanlarda az yer igal ederler. Vana saysnn ok olduu tesisatlarda kollu tiplerde hangi vanann ak, hangi vanann kapal konumda olduu kolayca gzlenebilir. Kendinden contal olduu iin ayrca bir klingrit conta gerektirmezler. Komple i yzeyi kaplayan conta, su ile gvdenin temasn engellediinden korozyona mani olur ve vanada kire oluumuna izin vermez. Kol mekanizmasnn su ile temas yoktur. Bu yzden kirelenme oluumu mekanizmada da grnmez. Kolun 90 hareketi ile ama kapama ilevini yerine getirmesi disk pozisyonunun deitirilmesini kolaylatrr. Vanann deiik pozisyonlarnda sabitlenebilir ve bu pozisyon kilitlenebilir olmas sebebi ile vana pozisyonunun dardan deitirilmesini imkansz klar. gibi avantajlara sahiptir. 1.2.4. TAHRK NTES AISINDAN VANA ETLER: Tahrik niteleri asndan kontrol vanalar; selenoid, diyafram, pilot kumandal, elektrik motorlu ve pnmatik kumandal gibi farkl src sistemleri ile kontrol edilebilirler. 1.2.4.1. Selenoid Vanalar Selenoid vana en ok kullanlan ve en basit vana tipidir. Ama ve kapama sresi ou zaman 1 saniyenin altndadr. Daha ok kk debili gaz hatlarnda, hava, buhar ve su devrelerinde kullanlrlar. Vana kapal iken, diskin zerindeki akkan basnc vanann kapal konumda kalmasn salar. Amas gerektiinde, kontrol cihaz veya sistemi bobini enerjilendirir. Bobinden enerji getiinde, meydana gelen manyetik alan dalgc (vana tiji) yukar doru eker ve bylece disk oturma yzeyinden kaldrlm olur. Bobinin enerjisi kesildiinde, yay dalgc aaya doru iter ve vanay kapatr.

1.2.4.2. Diyafram Vana Diyafram vanada, bir diyafram ve zerine arlk konulmu olunan bir vana oturma yzeyi vardr. Gaz ak ufak bir selenoid tarafndan altrlan dalg mekanizmas ile kontrol edilir. Is ihtiyac olmad zaman selenoidde enerji yoktur ve dalg alt pozisyondadr. Bu durumda egzoz aral akapl ve besleme aral aktr. Gaz vanann st ksmnda bulunur ve arlk vanann kapal durumda kalmasn salar. Is ihtiyac olduunda, selenoid kontrol vanas tarafndan enerjilendirilir ve dalg st konuma ekilir. Bu durumda egzoz aral alr ve besleme aral kapanr. Vann st tarafndaki gaz bylece egzozdan dar atlr. Bu diyaframn st tarafndaki basnc azaltr ve diyafram yukar doru kalkarak vanann almasn salar. Diyaframn st tarafndaki gazn hepsi egzozdan dar atldnda, vana tam ak duruma gelir ve gazn yakcya akmasn salar. Is ihtiyac durduunda selenoidin enerjisi kesilir. Dalg tekrar alt konuma gelir ve egzoz aral kapanr ve besleme aral alr. Bylece vanann st taraf tekrar gaz ile dolar.Basn yeteri kadar ykseldiinde, diyafram der ve vanann ani bir hareket ile kapanmasn salar.Anlald gibi diyafram vanalarn almas olduka yava olup, kapanmalar ise hzldr. Kapanma zaman diyafram zerinden geen gazn debisine baldr. Bu tr vanann almas olduka sessiz olup, uzun mrl ve motorize vanalardan daha ucuzdur. 1.2.4.3. Motorlu Vanalar; Motorlu vanalar zerinde tahrik nitesi olarak servomotor veya elektrik enerjisi ile alan srcler bulunan bir kontrol vanasdr. Vana tipi tek oturtmal ise sk kapama gerektiren uygulamalar iin kullanlr. Hidrolik, elektromanetik veya termal srcler yansra senkron motorlu srcler yaygn olarak kullanlr. ki konumlu ve oransal kontrol yapmak mmkndr. Elektronik pozisyonerli (0-10VDC veya 0-20mA), mekanik yay geri dnl veya yapsal olarak ilk pozisyona geri dnen tipleri mevcuttur. Fabrikasyon olarak src ve vana gvdesinin tek yap iersinde (kompakt yapda) retilmi olanlar yansra genelde src ile vana gvdesi ayr olarak retilir ve montajakuplaj ayarlar sahada gerekletirilir. 1.2.4.4. Pnmatik Vanalar Tahrik nitesi olarak elektrik motoru yerine basnl hava ve yay kuvveti ile alan bir mekanizma sz konusudur. Yangn ,patlamaparlayc riski olan ortamlarda, alma emniyeti asndan risklerin yksek olduu uygulamalarda ve hzl kontrol gereken

uygulamalarda yaygn olarak kullanlrlar. ki konumlu kontrol ve emniyet uygulamalar yansra doal yaps nedeniyle oransal kontrola ok uygundur. Kontrol sinyali (pnmatik) 3-15psi olup, besleme havas 1-6 bar arasndadr. Elektro-pnmatik (I/P) ve pnmatik-elektro (P/I) eviriciler vastasyla elektrikli veya mikroilemcili kontrol sistemlerine kolaylkla adapte edilebilirler.

1.2.4.5. Pilot Kumandal Vanalar Pilot kumandal vanalar (yalnzca iki yollu vana uygulamalar iin kullanlr) vana giri basnc ile vana k basnc arasndaki basn farkna gre bir pilot vana zerinden vana diyaframna ve bylece diskine kumanda eder. 1.3.0. VANA AKI KARAKTERSTKLER Ak yn (Direction of flow): Kontrol edilen akkann vana iinden gei ynnn ifadesi olup; genellikle vana zerinde belirtilir. Akkan, vana zerinde belirtilen ak ynne ters ynde aka geerse; disk tapa zerine oturarak vanay kapatr ve tahrik nitesinin diske kumandas zorlar. Ani almal (Quick-opening): Bu vanalarda tijin az bir hareketi ile akkann hareketi tam kapasiteye eriir. Genellikle basn dnn sabit olduu ve iki konumlu kontrol trnn uyguland yerlerde kullanlrlar. Bu snfa rnek olarak selenoid vanalar gsterilebilinir. Lineer (Linear): Vanann yzde ka ak olduundan bamsz olarak koordinat eksenlerinde ak ve alma ilikisinin yaklak lineer doru verdii; yani eit alma miktarlarna karlk eit hacim deiikliklerinin saland vana tipleridir. Baka bir deyile, vana akl yzdesi, debi yzdesine gre dorusal bir karakteristik gsterir ve kontrol erisinin eimi Y/ X sabittir. Dzeltilmi Lineer (Equivelant Linear): Genellikle V-portlu vanalarda var olan bu karakteristik sayesinde; menzilliin nem tad tam kapasiteye oranla kk debilerin daha iyi bir ekilde kontrol edilebilmeleri salanmaktadr. Eit Yzdesel (Equal-Percentage):

Vana tij hareketinin (strokunun) herhangi bir noktasndaki hareketi, mevcut akn deerinden bamsz olarak mevcut ak eit (sabit)

bir yzde orannda arttrr. Baka bir deyile strok (tij hareket boyu) deiimi ile kv deeri dorusal deil geometrik olarak artar. Eim akla orantldr.

1.4.0. VANA AKI TERMLER Kontrol Oran-Sv (Control ratio/Rangeability): Sv olarak ifade edilen kontrol oran; kontrol edilebilen maksimum akn, minimum aka orandr. Sv=Kvs/Kvo Menzillik tanmlamasyla da kullanlan kontrol orannn yksek olmas, zellikle dk kontrol aralklar olan vanalar iin nemlidir. Menzillii daha iyi tanmlamak iin bir rnek yapalm. Kullandmz vanann kontrol edebildii maksimum ak (Kvs) 60 m3/h ve minimum ak (Kvo) 1 m3/h olsun. Sv=Kvs/Kvo=60/1=60 Eer bu vana ile ak ihtiyac 1,5 m3/h olan bir sistem kontrol edilmek istenirse salkl bir kontrol yaplmaz. Sv deerinin 50:1 veya 40:1 olmas doru bir kontrol iin tavsiye edilir. Eit yzdesel vanalarda Sv deeri genellikle 50:1 olup; lineer vanalarda 30:1e kadar der. Faydallk (Turn down): Her uygulama iin farkl olan bu deer; vanann fiili alma artlarndaki maksimum kullanm debisinin, minimum kontrol edilebilen debiye orann ifade eder. Menzillik ile faydallk mukayese edildiinde; menzillik teorik kararll, faydallk ise alma srasndaki kararll gsterir.Faydallk deeri daima menzillik deerinden dktr. Karma oran (Leakage Rate): Vana tam kapal konumda iken tapa ve oturma yzeyi arasndan szan, engellenemeyen akkan miktarnn deeridir. Bu deer genellikle Kvs deerinin yzdesel ifadesiyle belirtilir. HVAC, stma ve soutma sistemlerinde yaygn olarak kullanlan kayan tapal vanalar, Avrupa normlarna gre maksimum debilerinin %0,05inden daha fazla karma oranna sahip olamazlar. Hareket katsays (Travel Coefficent): Maksimum kontrol edilebilen debinin, sabit bir basn dnde herhangi bir aklk konumundaki debiye orandr. 40 mm hareket boyu ve vana tam ak konumda iken geen debi 100 m3/h olsun. Vana tapas 20 mm aa indiinde (kapattnda) iken geen debi miktar 50 m3/h olsun. Bahsi geen vanann hareket katsays, 50/100=0,50 olup; Bu deer vanann ak karakteristii erisi zerinden okunabilir. Sk kapama (Tight Shut-off/close-off): Vana tam kapal konumda iken, akkann vana iersinden geiinin tam olarak nlenmesidir. Bu terim genellikle tek oturmal vanalarda kullanlr. ift oturtmal vanalarda sk kapama genellikle salanamaz ve maksimum akkann %1 ile %3 arasndaki miktar vana iinden geebilir. 1.5.0 VANA AKI PARAMETRELER Vana Kapaste Faktr-Kv (Capacity index/flow coefficent): Vana tam ak pozisyonda iken, 1 barlk basn dmnde kontrol vanasndan geen 5-30Cdeki suyun debi miktarnn m3/h cinsinden ifadesidir. Amerikan birimlerinde, Cv olarak sembolize edilir ve 1 psi basn dmnde kontrol vanasndan geen 60F scaklktaki suyun debisi gpm cinsinden ifade edilir. Kvs deeri: retici firmalarn rettikleri vanalardaki, vanann tam ak olduu andaki Kv deerinin ifadesidir. Kvo deeri : Bu deer, vana karakteri erisindeki en kk (minimum) Kv deeridir. Vanada, tam kapal durumdan alma ynnde hareket esnasnda ani ak art nedeniyle vana tapas ile oturma yzeyi arasnda anlk hava boluu oluur. Bunun iin Kvo deeri yaklam olumutur. Baz yazl metinlerde Kvr olarakta ifade edilir. Efektif Ak: Pratikte; tesisattaki suyun debisinin p=1 barlk basn dmnde llen deerlerinin karlatrlmas ile dier basn dmleri bulunabilir. Buradan Kv deeri, kontrol vanasndaki basn dm P100 ve ak oran V arasnda bir balant olduu grlebilir. Bu ba aadaki formllerle ifade edilebilir.
2.P &

&

=..

100

VAv
V3

& = VK .
V

100

buradan da K =

mh (/)

100

Aadaki denklem yardmyla ak parametreleri, dier vana parametrelerine evrilebilir.

V =Debi(volumetrik) m/h KV =Ak oran m/h CV =Ak oran (1psi basn kaybnda dakikada geen US galonu cinsinden)gpm A V =Efektif gei kesiti cm DN =Balant borusunun anma ap mm =Giri kesitine bal diren katsays-Birimsiz

&

2. P 2. P
v 2

V =.A . =..DN .
r

4 .P . =Genleme katsays ( =1 svlar iin gazlar ve buhar iinde geerli kabul edilebilinir) birimsiz.

=Younluk(rho)...........kg/m

Vana Otoritesi-Pv (Valve Authority) Kontrol vanas stroku (hareket boyu) deitirildiinde veya dier bir deyile farkl debiler iin kontrol vanasndaki basn fark sabit kalmaz. Vana erilerinde deformasyon olarak gsterilen bu etki parametre olarak vana otoritesi Pv olarak belirtilir. (VDI 2068 ve VDI 3525-Alman Normlar) Vana otoritesi aadaki formlle de ifade edilir.

Pv =Pv100 /Pvo veya Pv =Pv100 / Pv100 +Pvar

( ) = Vanann tam ak konumundaki basn dm 1 Y100 strokta)

P
V100
(P

V100

=PP

(PV0 ) = Vanann tam kapal konumundaki basn dm (P0 =P1 P2 Y0 strokta) (PVar ) = Debinin deiken olduu devre zerindeki basn dm
Vana otoritesinin, sv akkanl devrelerde genellikle 0,4 ile 0,6 arasnda (Kartrc vanalarda 0,3, Ayrtrc vanalarda 0,5, Throtthing vanalarda 0,5den az olmas istenmez), gaz ve buhar devrelerinde 0,3 ile 0,4 arasnda olmas istenir. Vana otorite deeri, doru vana alma erisi seimi iin kullanlan bir vana karakteristiidir. Vana alma erilerinin nasl formlize edilebileceini ifade etmek iin; sabit kayplar iin bir vana (B), deiken kayplar iin bir kontrol vanas (A) ve kaybn sfr olduu bir pompa ile ideal bir hidrolik devre dnelim.

PV ==

Vtop

V0

KVE = Kvs .

PV 1 Pv

formlnn ifade ettii gibi; otomatik kontrol vanas (A) zerindeki basn dmnn, tm sabit kayplar ifade eden vana (B) zerindeki basn dmne eit veya daha byk olmas doru bir kontrol performans elde etmek asndan gereklidir.

Eer kontrol vanas, lineer karakteristiine sahip ise; vana alma erisi V

=
V

max

1P+
v2

y frml ile hesaplanr. Burada V/Vmax su akn (debiyi), y=kv/kvs=f (h) ise vana erisini ve H/H100 vana hareket boyunu (stroke) ifade etmektedir.

Eer kontrol vanas, eit yzdesel karakteristie sahip ise; vana alma erisi V = 11 +
.

P0

Vh

2
VE

2
()
.

frml ile hesaplanr. Burada V/Vmax su akn (debiyi), y=kv/kvs=f (h) ise vana erisini ve H/H100 vana hareket boyunu (stroke) ifade etmektedir

Kartrc vanalarda vana otoritesi Kartrc vanalarda vana otoritesi hesaplanrken, deiken debinin olduu taraftaki ekipmanlar zerindeki toplam basn kayplar ile vana zerindeki basn kayb gz nne alnr.

Resimdeki uygulamada, kontrol vanas by-pass hatt zerine konmu olan balans vanas (A) ile, by-pass aldnda ykten (B) geen debi ile bypasstan geen debinin ayn olmas salanr. Bu sayede by-pass veya kontrol yolunun almas sonucu merkezi sisteme olan etki (debi ve basn dm asndan) sabit kalr. Ykn etkisine ve vana seimine bal olarak Pv=0,5 ile 1 arasnda seilir.

Resimdeki uygulamada, ykn (A) basn dm pompa tarafndan karlandndan muhtemelen Pv=1 olur. Kartrc vana yerine, bir buhar stc serpantini devresinde kullanlan iki yollu vanann Pvsini hesaplamak iin; vanada kabul edeceimiz basn kayb deerinin (PV100) ; kritik deer altnda kalabilmesi iin doymu buharda giri basn deerinin %43nn, kuru buharda %47sinin altnda olmas gerekmektedir. Yukardaki ekillerden ve rneklerden; vana otoritesinin, doru vana erisinde alabilmek iin gerekli en nemli vana karakteristiklerinden biri olduu grlmektedir. Doru vana eri seimi esnasnda, bu karakteristik deer ykn davran ile balantl olmaldr. Seilen eride; vana stroku ile ak arasndaki balant lineerlie yakn olmaldr. 1.6.0. VANALAR N BASIN TERMLER Vana seiminde, fazla basn farkndan dolay tapann maruz kald akkan kuvvetleri dikkate alnmaldr. Tapa, oturma yzeyine arpt zaman, bir arpma sesi oluturur. Bundan baka aadaki faktrlerde vana tapasnda negatif etkiler oluturur. Vanadan hemen nceki ve/veya sonraki kesit deimeleri Vanadan nceki ve sonraki dirsekler Vanaya yakn pompa kullanm Titreime neden olabilecek tek para uzun borular 1.6.1. Vana gvdesi iin kullanlan basn terimleri

P = Kontrol vanas iin kullanlan bu terim, herhangi bir strok deerinde tapa-oturma yzeyi arpma seviyesi ve erozyonla
V

snrlandrlm maksimum msade edilebilen basn farkdr. Vanann hidrolik davran bu parametre ile belirlenir. Kavitasyon, erozyon ve ses seviyelerinin izlenmesi sonucu ortaya konmu deerlerle; vanann uzun mrl ve srekli performans vermesi salanabilir.

1.6.2. Vana-Tahrik nitesi kombinasyonu iin kullanlan basn terimleri

Pmax = Vana tahrik nitesinin, vanay ama ve kapama esnasnda normal olarak karlayabildii maksimum msade edilebilir vana basn farkdr. Statik basn ve akkan etkileride bu fark basn deeri iinde dnlmelidir. Dolaysyla bu deer, PV deerini
geemez.

PS = Vana tahrik nitesinin herhangi bir hata oluumunda (enerji kesilmesi, ani scaklk veya basn ykselmeleri, boru tesisatnn atlamas v.b.) vanay kapatabildii veya atmosforik basnca kar iletme basn deerini tutabildii maksimum basn farkdr. PS deeri PV ve P max.deerinden yksek olmaldr.
Pstat = Vana arkasndaki, pompa devre d olduu zamanki basn deeridir. 1.7.0. KAVTASYON VE EROZYON ETKS Vana seimi esnasnda, nominal basn deeri (PN) yansra baka bir ana kriterde ak snrlardr. Vanadaki kesitsel daralmalar nedeniyle, basn koullarda deiir. En dar nokta, hzn en yksek ve basncn en dk olduu noktadr. Bu dar noktadan sonra, kinetik enerjinin byk bir ksm trbulansa, ayrlmalara, sya ve baz blmlerde basnca dnr. Eer basn akkann buharlama basnc altna derse, vanada mekanik hasara neden olan kavitasyon balar. Sv akkanl uygulamalarda kavitasyon snrnn geilmemesine dikkat edilmelidir. 1.7.1. KAVTASYON Bilindii gibi su belirli bir basn altnda buharlar. Bu buharlama basnc scakla baldr. Azalan scaklklarda buharlama basnc da der. Normal atmosfer basnc altnda 100C scaklk, buharlama balamas iin yeterlidir. rnein 15C su iin basncn 17 mbar (174 mm WS)a dmesi ile buharlama balayabilir. Akkan vanann dar kesitlerinden geerken yksek hzlara ularsa; yerel basn dklkleri oluur. Eer yerel basn dklk deeri, akkan buharlama basncnn altna derse kavitasyon oluur.

Srtnmesiz akta Bernoulliye gre aadaki forml geerlidir.

=Svnn younluu 2

Po =Toplam basn-mutlak P =Statik basn-mutlak Pkin =( /2 ).v =Dinamik basn v = Hz

P = P + .V = P +P = P
o min kin

Statik basn P, buharlama basnc Psye eit olursa; kavitasyonun balad hz limiti.
P0 P s

forml ile belirlenebilir.

V=
max

Kavitasyonun neticeleri ve pratikteki etkileri aadaki gibi olumaktadr. Buharlama basncnn, dk basnca ulat yerlerde su buhar ayrmaya balar. Kesitin darald yerlerde bu su kabarcklar eklinde ortaya kar. Su kabarcklarnn bu ani oluumlaryla birlikte, yksek basnla vuru tarznda dier blgelere geerler. Kabarcklarn dier blgelere geii srasnda grlt seviyesinin artmas ile birlikte malzemede anmalar oluur. zet olarak, kavitasyon olmas durumunda; Ar grlt paralarda ve gvdede hasar arpma sebebiyle kesintili ak meydana gelebilir. Balant armatr parametresi z, kontrol vanalar iin geerli bir byklktr. Kontrol vanasnn z deeri ne kadar yksek olursa; P2 k basnc akkann buharlama basncna (Ps = Pmin ) o kadar yaklar.

P P P Z == = Pkin P1 Pmin P1 PS

Z deeri dizayn kontriksiyonuna bal olarak 0 ile 1 arasnda deien bir byklk olup; 0,75 Kv/Kvs ykte yaplan akustik test sonucunda bulunmu bir deerdir. Standart kontrol vanalarnda z deerinin 0,3 ile 0,5 deeri arasnda olmas tavsiye edilir. Bylece, pratikte tesisat armatr zerindeki kavitasyonu engelleyici ifade, eer tesisat armatr zerinde basn dm sz konusu ise aadaki gibidir.

perm

05,( P P ) veya P P Ps
1 s perm 2

P =Vana giri basnc (bar)-mutlak

1

P2 =Vana k basnc (bar)-mutlak P =Akkann buharlama basnc (bar)-mutlak Pzul =Msade edilebilen maksimum basn dm
s

(bar)-mutlak Vana k basnc P2 Vana n basn P1 abs(bar) Yandaki ekilden, kavitasyonsuz alma iin msade edilen maksimum basn dm deeri elde edilebilir. Burada z deeri 0,5 kabul edilmitir. 17.2. EROZYON Bu blmde bahsedilen erozyon, zellikle damlacklarn oluturduu erozyondur. ok yksek akkan hzlarnda, zellikle tirblanslarda sz konusu ise; akkan malzeme zerinde koruyucu etkisi olan oksit tabakalarnn olumasna imkan vermez ve koruyucu oksit tabakalarn syrr, srkler. Bylece akkan metalin (malzemenin) hzl erimesine neden olur. Erozyon tarafndan olumu anmayenme kavitasyonun yol atna ok benzer. Buhar vanalar genellikle doymu buhar/slak buhar ortamlarnda bu tip erozyona-anmaya maruz kalrlar. Akkan pH deerinin arttrlmas bu etkiyi azaltr. Kavitasyonun veya erozyonun nlenemedii koullarda; elik dkm armatrler, demir dkm armatrlere oranla daha uzun mrl alma salar. 17.3. GRLT (SES) NLEME Grlt sadece vana gvdesi yoluyla deil ayn zamanda vanaya bal balant elemanlar yzndende oluabilir. Btn balant ve montaj elemanlar bir ekilde grltye sebep olur. Vanann en dar noktasndaki ksma ilemi, mekanik enerjinin deiimine ve dolaysyla grlt eklinde ifadesine sebebiyet verir. Ayrca tesisat iinde boluk olumas sonucu (rnein uygun olmayan montajlarda ayrlma noktalarn takiben girdaplarn olumas) ak grltleri oluur. kk vanalarn kullanld otel ve ofis bloklarndaki tesisatlarda, uygun olmayan boru hatlarndan meydana gelen ak grltlerinden korunmak iin zen gsterilmelidir. Bunun iin aadaki faktrlere dikkat edilmeli ve mmkn olduu kadar kanlmaldr. Ani Koniler

A=Ak ayrlma noktalar B=Girdap oluumu/alanlar Dar Eilmi Borular (Dnler) A= Girdap oluumu/alanlar B= Ak ayrlma alanlar C=Keskin ke

Keskin Keler Dikdrtgen ekilli ve keskin keli geometrik T paralar

A= Girdap oluumu/alanlar B= Ak ayrlma alanlar

Vanann tesisat hatt zerine balantsnda artlarn izin verdii kadaryla son dnten 20d sonra ve vanadan sonraki ilk dn 15d uzakta olmaldr. (d= Nominal Boru ap-mm)

Mmkn olduu kadar vanadan hemen nce ve sonra aadaki balantlar kullanlmamaldr. Ksma vanalar Durdurma vanalar (stop-cocks) Eik boru dnleri

Dirsekler T balantlar Redksiyon (Daraltc) paralar Bytc paralar ok kk szdrmazlk halkalar

A= Girdap oluumu/alanlar Tesisattaki akn ak formunun bozulmas ve gereksiz ak ayrlmalarnn olumas nedeniyle vanann en dar noktasnda Laminer ak, trbulansl aka dnr. (Vena contracta) Boru aklar iin trbulans snrlar; Laminer ak RE <2320 Trbulans RE >2320

RE = Reynolds says (Ak paracklar ve viskoz paracklara etkiyen i kuvvetlerin arasndaki balanty gsterir)
.
E =

wd
w= A

&&

w = Ortalama ak hz
d = Borunun i ap v = Akkann kinematik vizkositesi V kesiti = Debi A = Ak

Bu balant; R

Grlt seviyesini kabul edilebilir seviyede tutmak iin; vana gvdesi, tapann ak ak ynne kar ynde kapatmasn salayacak ekilde balanmaldr. Ancak baz uygulamalarda emniyet nedeniyle, vanalar ak ynnde kapatacak ekilde balanmaktadr ve sonuta bu durum grlt seviyesinin artmasn samalaktadr. Byle durumlarda, grlt seviyesini azaltmak iin vanann nne ya tel bir filtre yada sra delikli bir disk (baknz ekil ,indis A) balanabilir. Kontrol vanasndan sonra pislik tutucu veya filtre kullanlmsa; alak basnl devrelerde grlt seviyesi drlm olur. Burada filtre klasik bir susturucu gibi alr. Akkann ak grlts yaratmamas iin genellikle 0,5 m/sn civarnda ak hz tavsiye edilir. Eer tertibat dizayn ve montaj asndan optimum ve belirli zelliklerde ise, 1 m/sn ak hzda kabul edilebilir bir grlt seviyesi yaratr.

1.8.0. KONTROL VANASI SEM Herhangi bir sistemde kullanlacak olan kontrol vanasndan iyi sonular alnabilmesi iin; seilmi olan vanann uygulamann taleplerini karlayabilmesi gerekmektedir. Bunun iinde uygulamann ve vana karakteristiinin gereksinimlerinin sorgulanmas gerekir. Borulama koullar ve vana ap ne olmaldr? Uygulama yerine gre iki veya yollu, ayrtrc veya kartrc bir vana gereksiniminin tesbiti gerekmektedir. Vana apna ve boru montajna balantl olarak dili veya flanl olmasna karar verilmelidir. Seilen vana ap, sistemde kontrol edilecek akkan debisinin kontroluna izin verebilmelidir. Kontrol edilen ykn durumuna ve sistem yapsna bal olarak; ki konumlu veya oransal bir kontrol vanas m, normalde ak veya normalde kapal bir vana m baka bir deyile doru hareketli veya ters hareketli bir tahrik niteli vana m istendii sorgulanmaldr. (rnein, %100 d haval bir havalandrma santralndaki n stc vanas, normalde ak istenir) Vanada sk kapama isteniyor mu veya kapatlacak-kontrol edilecek basn deeri nedir? Eer sk kapama isteniyorsa tek orurtmal vana kullanlmaldr. Basn by-pass devrelerinde; yksek kapatma basnc olmas ve de tam szdrmazlk nemli olmadndan ift oturtmal vana kullanlr. Ne tr bir akkan kontrol edilecek? Akkan scakl ve basnc nedir? Akkan cinsine gre iki yollu veya yollu bir vana m kullanlacak, tehlike annda mekanik/hidrolik kapatma gerekiyormu gibi sorularn cevabnn bulunmas gerekir. Seilen vanann dayanma basnc ve scaklk deerleri, sistem akkan basn ve scaklk deerlerinden yksek olmaldr. Ayrca akkann cinsi ve korozif etkileride vana malzemesinin seimi asndan nemlidir. Vana ak karakteristii ne olmaldr? deal olarak bir kontrol sistemi, alma aral boyunca lineer almaldr. Eer bir scaklk kontrol sisteminden bahsediyorsak, bu durumda tm kontrol alan boyunca scaklk deiimine olan duyarllk sabit kalacaktr. Linear olmayan bir sistemde ise tm kontrol alan boyunca scaklk deiimine olan duyarllk deikendir. Lineer bir kontrol sistemi elde edebilmek iin, kontrol vanas, transfer eleman ve ykten (s deitirici) oluan sistemin sistem karakteristiinin lineer olmas gerekir. Sistem lineer ise vanada lineer olmaldr. Eer sistem lineer deilse, eit yzdesel alan (lineer olmayan) bir vana kullanlarak toplamda lineerlik salanr. 1.9.0. KONTROL VANASI BOYUTLANDIRILMASI Aslnda bir vanann boyutlandrlmas demek, uygun ve kontrol edilebilir ak miktarn geirebilecek doru vana apnn seilmesi demektir. Olmas gerekenden kk apl bir vana seildiinde, vanadan sistemin ihtiya duyduu ak yeterli olarak geirilemeyecektir. Ayrca vana iinde akkan hznn ok artmas nedeniyle kavitasyon, erozyon ve grlt gibi istenmeyen koullar oluabilir. Olmas gerekenden byk vana seildiinde, vana otoritesinin olmas gereken snrlar dnda kalmasndan dolay vana hep kapalya yakn blgelerde az bir strok aralnda alacaktr. Bundan dolay kontrol hassasiyeti bozulacaktr. Sonuta doru ve salkl bir kontrol yaplabilmesi iin vana apnn doru seilmesi gerekmektedir. Vana boyutlandrlmas, vanadan geecek akkan debisi ve basnc arasndaki bir balant ile belirlenir. Vana zerindeki basn kayb hari tutulursa vana giriindeki dinamik ve statik basn toplamnn, vana kndaki dinamik ve statik basn toplamna eit olmas gerekir. Dolaysyla akkan debisi, basn dmnn karekk ile oransal bir orana sahiptir.

1.9.1. SU VE SIVILAR N VANA BOYUTLANDIRILMASI; Q

= V =Volumetrik ak debisi...................... ............(m/h) c. t

M =Ktlesel ak debisi........................................(kg/h)

M= V. oo =Younluk (su iin w =1000kg/m)..............(kg/m) t =Akkan scaklk fark ....................................(C) Q=V. o.c. t Q =Isl kapasite ....................................................(kw) C =Spesifik s kapasitesi (su iin C=0,00116)... (kwh/kg C)
V(m3/ h) =

Q(kw) Q(kw)

c(kwh / kg c). t( c). (kg/dm )

o

veya V(m3/h) =
o

c(kwh / kg c). t( c).1000 (kg / m )

formlnden Volmetrik ak debisi (m/h) birimi olarak bulunur.

p o =Younluk (su iin 5-30 C de =1 kg/dm)

V=k
100 0 w

p0 1 p0 =Vana basn kayb (kv lm) (bar)

=Spesifik younluk (alma koullarndaki)

1

p100 =( 1 2 )Vana basn kayb P1 =Vana giri basn P2 =Vana k basn

Kv lm srasnda baz alnan o =1 kg/dm ve p0 =1 bar deerleri bu forml iine konduunda

p
100

(bar )

veya

p (bar ). 1000 den

100

V(m/h)= k v(m/h)

1(kg/dm)

V(m/h)= k (m/h)
v

1(kg / m)

(kg/m3) veya

k v(m/ h)= v (m/ h) 1000.P (bar ) P (bar )

100 100

(kg/dm 3)

kv(m/h) =v (m/h)

bu formlden su iin vana boyutlandrlmas ksaltlm olarak;

k (m/h)= v (m/h)/
v 100 vv

(bar ) forml bulunur. k deerinin Amerikan birimi olan

ile olan balants

=1,167. k v veya k v = c v .0,857 formlleriyle gsterilebilir. k v deerinin ktlesel ak debisi ile ilintisi ise

k v =M(kg / h) /
< ) geerlidir.
1

1000. (kg / m). p (bar) forml ile ifade edilir.

1 100

Yukarda verilen formller, vana basn kayb deerinin kritik basn dm deerinin altndaki ve stndeki konumlar iin ( p > ve p
1

22

22

deerinin bulunmasnda, vanadaki basn kayb deeri ( p100 )debinin deikenlik gsterdii taraftaki direnlerin toplamna

eit alnmas gerekmekle birlikte; bu deerin bilinmemesi durumunda aadaki kabuller alnarak yaplacak hesaplama muhtemelen doru olacaktr.

p100 =0.1 - 0.2 bar..........hava stclar iin p100 =0.3 - 0.4 bar..........hava soutucular (su) iin p100 =0.002 - 0.05 bar.... yollu ve drt yollu kartrc vanal radyatr stma devreleri iin p100 =0.005 - 0.1 bar....... yollu kartrc vanal radyatr stma devreleri iin p100 =1 bar...................... yollu temiz/pis su devreleri iin

RNEK1: 90/70C stc su akkanl bir hava stc devresi iin Hesaplanm s ihtiyac Q=100 k w Istc akkan scaklk fark t =9070=20C Vana basn kayb(tam ak iken) p100 =0,1 bar
Q V=

100

=43

m/h 0 00116 20 1000

,

c. t. ,..
w

.
v = = 43 13 59

m/h deeri bulunduktan sonra retici firmann kataloundan uygun vana ap seilir.
=,

RNEK2:Deiik younlua sahip bir akkann olduu devre iin kontrol vanas(tam yk iin)seimi. %100 gemesi istenen debi V=0.2 m/h Spesifik younluk 1 =0.9 kg/ dm Vana basn kayb p100 =0.3 bar

kv v. = , .

09

. 0346

m/h = 02 = .

p
100

03

1.9.2. BUHAR IN VANA BOYUTLANDIRILMASI Kontrol edilecek devreden geen ktlesel buhar ak debisi ile vana k v deeri arasndaki iliki, vana basn kayb deerinin kritik basn dm deerinin altndaki ( p >
p1

)veya p1deerinin %47isine kadar konumu iin aadaki formlle ifade

2

2 edilebilir.
.. pc M =K .
V 11

veya

M =KV ..

Pk
o

x +1
x

0.50

p2 xp2

= .

p p1 x 1

0.40

X=1.3 0.30

m
k

181 ,
. 273 +t .
1s

350 +(t t)
X=1.4 X=1.2
0.20

kg

P (bar )
1

350

0.10 ( p0 =1 bar, w =1000 kg/m3 ) M= Ktlesel ak debisi (kg/h) t1 = Vana giri scakl (C) P2/P1 X=Buhar iin avaraj deer 1.3 C=848,3 (sabit bir deer) X Kritik basn kayb etki erisi P1 =Mutlak buhar giri basnc (bar)
0.00

tS= P1 deeri iin buharlama ss(C) P2 = Mutlak buhar k basnc (bar)

Kritik basn kayb deerinin, vana basn dm deerinin stnde olduu durumlarda; hesaplanm k vdeerinin %10 fazlas alnr. Baz kontrol vanas retici firmalar, kritik basn dm deerini giri basncnn %42 ile %50 arasnda alarak aadaki ksaltlm formlleri de kullanmaktadr. 0 0.2 0.4 0.6 0.81 p ( /h)
12

Vx

.
Mkg .

Kritik basn dm altnda ( p > ) iken k v (m/h)=

2

2 31,6 (1P) 2

p1 ( /h)

2Vx .
Mkg .
*

Kritik basn dm stnde ( p < ) iken k (m/h)=

2v

2 31,6 (1)

V2 =Spesifik buhar hacmi (m/kg) 2 ve V1 iin V = Spesifik buhar hacmi (m/kg) 0,5 1 ve V1 iin
*

X= Kzgn buhar ile doymu buhar arasndaki balant(kzgn buhar iin X=1)

RNEK1: Gemesi istenen buhar debisi............................G=100 kg/h Vana giri basnc -mutlak................................ P1 =8 bar Vana giri scakl........................................... t1 =210C Vanada istenen basn kayb ( P1 in %20si) ... P100 =1,6 bar ve X=1,3
100 k =, m
V 3

8483 ,

152 / h

181 , 350 170 41

,

+(210 , )

273 + ,.

.,4333 .

64. 1 538 ,

64. 1 769

170 41

[88 ]
350

DOYMU BUHAR TABLOSU

Basn (mutlak) p p kPa bar

Scaklk tC

Spesifik su hacmi V1 dm/kg 1,0001 1,0012 1,0027 1,0040 1,0052 1,0064 1,0074 1,0084 1,0094 1,0102 1,0172 1,0223 1,0265 1,0301 1,0333 1,0361 1,0387 1,0412 1,0434 1,0530 1,0608 1,0675 1,0735 1,0789 1,0839 1,0885 1,0928 1,1009 1,1082 1,1150 1,1213 1,1274 1,1331 1,1386 1,1438 1,1489 1,1539 1,1586 1,1633 1,1678 1,1723 1,1766 1,1972 1,2163 1,2521

Spesifik buhar hacmi V2 m/kg 129,20 67,01 45,67 34,80 28,19 23,74 20,53 18,10 16,20 14,67 7,6650 5,229 3,993 3,240 2,732 2,365 2,087 1,869 1,694 1,159 0,8854 0,7184 0,6056 0,5240 0,4622 0,4138 0,3747 0,3155 0,2727 0,2403 0,2148 0,1943 0,1774 0,1632 0,1511 0,1407 0,1317 0,1237 0,1166 0,1103 0,1047 0,09954 0,07991 0,06663 0,04975

Buhar yogunluu 2kg/m

Suyun enerjisi H1kj/kg

Buharn enerjisi H2kj/kg

Evaporatif s r kj/kg

1 0,010 2 0,020 3 0,030 4 0,040 5 0,050 6 0,060 7 0,070 8 0,080 9 0,090 10 0,10 20 0,20 30 0,30 40 0,40 50 0,50 60 0,60 70 0,70 80 0,80 90 0,90 100 1,0 150 1,5 200 2,0 250 2,5 300 3,0 350 3,5 400 4,0 450 4,5 500 5,0 600 6,0 700 7,0 800 8,0 900 9,0 1000 10,0 1100 11 1200 12 1300 13 1400 14 1500 15 1600 16 1700 17 1800 18 1900 19 2000 20 2500 25 3000 30 4000 40

6,9808 17,513 24,100 28,983 32,898 36,183 39,025 41,534 43,787 45,833 60,086 69,124 75,886 81,345 85,954 89,959 93,512 96,713 99,632 111,37 120,23 127,43 133,54 138,87 143,62 147,92 151,84 158,84 164,96 170,41 175,36 179,88 184,07 187,96 191,61 195,04 198,29 201,37 204,31 207,11 209,80 212,37 223,94 233,84 250,33

0,007739 0,01492 0,02190 0,02873 0,03547 0,04212 0,04871 0,05523 0,06171 0,06814 0,1307 0,1912 0,2504 0,3086 0,3661 0,4229 0,4792 0,5350 0,5904 0,8628 1,129 1,392 1,651 1,908 2,163 2,417 2,669 3,170 3,667 4,162 4,655 5,147 5,637 6,127 6,617 7,106 7,596 8,085 8,575 9,065 9,555 10,05 12,51 15,01 20,10

29,34 73,46 101,00 121,41 137,77 151,50 163,38 173,86 183,28 191,83 251,45 289,30 317,65 340,56 359,93 376,77 391,72 405,21 417,51 467,13 504,70 535,34 561,43 584,27 604,67 623,16 640,12 670,42 697,06 720,94 742,64 762,61 781,13 798,43 814,70 830,08 844,67 858,56 871,84 884,58 896,81 908,59 961,96 1008,4 1087,4

2514,4 2533,6 2545,6 2554,5 2561,6 2567,5 2572,6 2577,1 2581,1 2584,8 2609,9 2625,4 2636,9 2646,0 2653,6 2660,1 2665,8 2670,9 2675,4 2693,4 2706,3 2716,4 2724,7 2731,6 2737,6 2742,9 2747,5 2755,5 2762,0 2767,5 2772,1 2776,2 2779,7 2782,7 2785,4 2787,8 2789,9 2791,7 2793,4 2794,8 2796,1 2797,2 2800,9 2802,3 2800,3

2485,0 2460,2 2444,6 2433,1 2423,8 2416,0 2409,2 2403,2 2397,9 2392,9 2358,4 2336,1 2319,2 2305,4 2293,6 2283,3 2274,0 2265,6 2257,9 2226,2 2201,6 2181,0 2163,2 2147,4 2133,0 2119,7 2107,4 2085,0 2064,9 2046,5 2029,5 2013,6 1998,5 1984,3 1970,7 1957,7 1945,2 1933,2 1921,5 1910,3 1899,3 1888,6 1889,0 1793,9 1712,9

5000 50

263,91

1,2858

0,03943

25,36

1154,5

2794,2

1639,7

1.9.3. GAZLAR (HAVA,TAB GAZLAR,PROPAN vb) IN VANA BOYUTLANDIRILMASI Buhar iin vana boyutlandrmas yntemi ve kriterleri,gazlar iinde aada belirtilmi baz deiiklikler ( c ve k deerlerinde) dnda ayndr.

.. p c

x+1

p
2

p
2

M=K .
V

11

veya

M=KV.. = .
x

ve

p
1

p
1

Po kx1

ppT 27 273 +t
o o

..

kmk g)=c.

(
p .. . T P 273
2

1 wo

( p0 =1 bar, w =1000 kg/m3 ) M= Ktlesel ak debisi (kg/h)

t1 = Vana giri scakl (C)

C=848,3 (sabit bir deer) P1 =Mutlak gaz giri basnc (bar)

Normal buhar terminolojisinde akkan debisi M ve Ton/h veya Kg/h olarak ifade edilir.Baz durumlarda gaz ve hava debisi 3 iin Kg/h veya Vo= m /h cinsinden verilebildii iin aadaki evrim formllerine ihtiya duyulabilir.
n

MV=0 10 ( M=t/h , Vo= m / h,

0

..0=kg/m3 )
n

Baz literatrde gazlar iin vana boyutlandrmas ile ilgili aada ksaltmalar verilmi olan formllerde kullanlmaktadr.
n

p > iin K =
1

.T GT
n 1 1

( T1=273+t1)

2V

.
2

veya K

2 514 PP

514 PP. 2. n

p < iin K =
1

T1. n veya K

G
=

T
1

( T1=273+t1)

2V

2 257. P
1n

257. P1

RNEK1: Gemesi istenen gaz debisi...............................Vo=77,5 m / h

n
3

Vana giri basnc -mutlak................................ P1 =5 bar Vana giri scakl........................................... t1 =30C Vanada istenen basn kayb ( P1 in %20si) .... P=1 bar ve X=1,3 Normal artlardaki gaz yogunlugu.................... 0 =1,29 kg m
3

/ n MV=0 10 M=77,5.1,29. 10
0

.. den =100 kg/h

27 273

+t 27
1

273 +30 c

den k= .

=5 ve M=K..den Kv=1,52 m3/h bulunur. k= . P .273 5 129273 ,. k

V

1.9.4. OTOMATK KONTROL VANALARI UYGULAMALARI Otomatik kontrol sistemlerinin en nemli elemanlar olan motorlu vanalarn kendilerinden beklenen grevi tam olarak yerine getirebilmeleri iin, hidronik devre iindeki yerlerinin ve boyutlarnn doru olarak belirlenmi olmas gerekmektedir. Istma ve havalandrma sistemlerinde bulunan stc ve soutucu nitelerin s ihtiyalar, bu nitelerin hizmet ettii mahallerin deien stma ve soutma ihtiyalarna bal olarak srekli deiirler. Bu ise, stc veya soutucu niteden geen suyun (akkann) debisinin veya scaklnn ayn ekilde srekli deitirilmesini gerektirir. Debi veya scaklk deitirme ilemleri, hidronik devre zerinde yer alan iki, veya drt yollu motorlu vanalarla salanr. Aada yer alan tm rneklerde yollu vanalar kartrc vana olarak kullanlmtr. Bilindii gibi yollu motorlu vanalar hem kartrc hem de ayrtrc olarak kullanlabilirler. yollu motorlu vanann ayrtrc olarak kullanlmas halinde; vana tapasnn (plug) her iki nihai pozisyonuna ( tam ak ve tam kapal) yaklamas ile birlikte vanadaki akn yarataca byk basn kayplar, tapa zerinde vuruntular ve anmalar meydana getirmektedir. Bu olaylar engelleyebilmek ve byk fark basn deerlerini kontrol edebilmek iin yksek torklu servomotorlar kullanlmak zorunludur. yollu motorlu vanalarn kartrc olarak kullanlmas halinde; vana tapasnn herhangi bir pozisyonunda tapa zerine gelen kuvvetler birbirlerini dengeleyecek ve servomotor sadece vana iin kabul edilmi fark basn dm deerini kapabilme durumunda kalacaktr. Bu zellikten dolay yksek basn fark olan hidronik devrelerde yollu vanalar kartrc olarak kullanlrlar. yollu motorlu vanalar buhar ve gaz dndaki tm akkanlar (scak su, souk su,

kzgn su, kzgn ya vb svlarda) iin kullanlrlar. ki yollu motorlu vanalar, arlkl olarak debi kontrolunun zorunlu olarak yapld buhar ve gaz benzeri akkanlar iin ve ister deiken debili ister sabit debili sirklasyon pompalar ile birlikte kullanlrlar. 1.9.4.1. FARK BASINLI BALANTILAR (ENJEKSYON DEVRES) N HDRONK DEVRELER ki yollu vana ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki ve ykteki akkan (su) debisi deiken olup; yk deiimine bal olarak ana sistemden gerekli miktarda debi ekilir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanas vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Btn kapasitelerdeki HVAC hava soutucular ve kk kapasitedeki HVAC hava stclar iin uygun olup;dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu devrelerde ve sistemlerde kullanlr. yollu vana ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi kaba olarak sabit olup, ykteki akkan debisi deikendir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn deitirmez fakat, ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Btn kapasitelerdeki HVAC hava soutucular ve kk kapasitedeki HVAC hava stclar iin uygun olup;dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

ki yollu vana ve karm kontrolu iin ikincil pompa ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii ,ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup;n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu sistemlerde kullanlmas tavsiye edilir.

 yollu vana ve karm kontrolu iin ikincil pompa ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolunun etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup;n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez. ki yollu vana veya iki konumlu kontrol ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki ve ykteki akkan (su) debisi deiken olup; yk deiimine bal olarak ana sistemden gerekli miktarda debi ekilir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanas vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Kk kapasiteli kazanlar iin uygundur. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya sistemin bir s akmlatr ile beslendii durumlarda iki konumlu kontrol vanasnn kullanlmas uygun deildir. yollu vana veya iki konumlu kontrol ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi kaba olarak sabit olup, ykteki akkan debisi deikendir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn deitirmez fakat, ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Kk kapasitelerdeki kazanlar iin uygundur. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya sistemin bir s akmlatr ile beslendii durumlarda kullanlmas tavsiye edilmez.

Karm kontrolu iin iki yollu vana ve pompa uygulamas Ana sistemdeki akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii ,ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma guruplar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu sistemlerde kullanlmas tavsiye edilir. Karm kontrolu iin yollu vana ve pompa uygulamas

Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolunun etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma guruplar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez. 1.9.4.2. FARK BASINSIZ BALANTILAR ( KARITIRMA DEVRES) N HDRONK DEVRELER yollu vana ve karm kontrolu iin ikincil pompa ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolunun etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup;n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

Karm kontrolu iin yollu vana ve pompa uygulamas

Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolunun etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma guruplar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

1.9.4.3. N POMPASIZ DK FARK BASINLI BALANTILAR N HDRONK DEVRELER yollu vana ve karm kontrolu iin ikincil pompa ile akkan debisi ayarlanmas Ana sistemdeki akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii ,ikincil pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Akmlatrl s pompas uygulamalar gibi olan hava stclar iin uygun olup;n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Akmlatr ve vana arasndaki mesafelerin uzun olduu uygulamalarda kullanlamaz.

Karm kontrolu iin yollu vana ve pompa uygulamas Kazan zerinden geen akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Konutstma guruplar ve devreleri iin uygundur. veya drt yollu dner tapal kontrol vanalar kullanlan d hava kompanzasyon sistemlerinin yaygn olarak uyguland sistemlerdir.

Karm kontrolu iin yollu vana ve pompa uygulamas Is akmlatr zerinden geen akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Akmlatrl s pompas uygulamalar gibi olan stma guruplar iin uygundur. Akmlatr ve vana arasndaki mesafelerin uzun olduu uygulamalarda kullanlamaz.

1.9.5. OTOMATK KONTROL VANALARI MONTAJI

Otomatik kontrol vana gvdelerini projesine ve rn teknik zelliklerine uygun ve ak doru kontrol edebilecek ekilde monte edin. Montajdan nce rn teknik bilgilerinin uygunluunu kontrol edin.

Otomatik kontrol vana gvdelerini ba aa monte etmeyin.

Otomatik kontrol vana gvdeleri balant ve montaj ekipmanlarn rn katalouna uygun kullan. Vidalar karlkl dengeli olarak ktrnz.

Vana gvdesi salmastras ve tijinin yalanmas gerektiinde scakla dayankl rn katalounda belirtilmi silikon esasl ya kullan.

Montajdan nce rne ait alma voltaj,min./mak. alma ortam scakl ve nemi ,pskrtme su ve/veya titreime kar koruma deeri gibi teknik bilgilerin doruluunu kontrol edin.

Otomatik kontrol vana gvdesini ve srcsn en yakn duvardan, bakm ve deitirme ilemleri iin yeterli mesafede monte edin.

Vana srclerini ba aa monte etmeyin. Vana gvdesi ve salmastradan gelebilecek akkan szntlar veya kondenzasyonun srcy etkilememesine dikkat edin.

Kontrol vanas srcs mekanik montaj ve strok ayar sonras, src pozisyonunu bozmayn. Vana srcs ile ak yn arasndaki balant uygunluunu kontrol edin.

1.9.6.TPK OTOMATK KONTROL VANA UYGULAMALARI VE HESAPLARI Aada baz tipik uygulamalar iin otomatik kontrol vana yerleimleri ve standart olarak alnm uygulama deerlerine bal olarak yaplm rnek hesaplamalar yer almaktadr. Nokta nokta ile gsterilmi hatlar, vana otoritesinin hesaplanmas ile ilgili diren devresini gstermektedir.

1.9.6.1. HVAC lk veya Son Istc Kontrolu-2 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,15 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 10,75 m3/h Hesaplanm DN-deeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 22,5 kpa Vana otoritesi,Pv= 0,27 Ak hz 1,3 m/sn HCScaklk dm oran a= 0,40 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.2. HVAC lk veya Son Istc Kontrolu-3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,15 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 10,75 m3/h Hesaplanm DN-deeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 6,0 kpa Vana otoritesi,Pv= 0,33 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,40 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.3. HVAC lk veya Son Istc Kontrolu-2 yollu vana ve ikincil pompal

Debi-Ak (m3/h) 1,433 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 5,417 m3/h Hesaplanm DN-deeri 21 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 7,0 kpa Dpkrit tahmini deer 15,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,7 Ak hz 1,2 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,60 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.4. Fark basnl (Enjeksiyon) devreli HVAC Istc Kontrolu, ikincil pompal -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 1,433 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 6,410 m3/h Hesaplanm DNdeeri 21 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 5,0 kpa Dpkrit tahmini deer 7,5 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,2 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,60 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.5. Fark basn bamsz devreli HVAC Istc Kontrolu, ikincil pompal -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,15 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 9,886 m3/h Hesaplanm DNdeeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 4,7 kpa Dpkrit tahmini deer 7,1 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,63 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.5. Dk Fark basn devreli HVAC Istc Kontrolu, ikincil pompal -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,15 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 9,886 m3/h Hesaplanm DNdeeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 4,7 kpa Dpkrit tahmini deer 7,1 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,63 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.6. HVAC Soutucu Kontrolu -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,867 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 7,661 m3/h Hesaplanm DN-deeri 27 mm Tavsiye edilen DN-deeri 32 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 14 kpa Dpkrit tahmini deer 45,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,47 Ak hz 1,4 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,43 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.7. HVAC Soutucu Kontrolu -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,867 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 7,661 m3/h Hesaplanm DN-deeri 27 mm Tavsiye edilen DN-deeri 32 mm Balant Flanl/dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 14 kpa Dpkrit tahmini deer 21,0 kpa Vana 1,4 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,43 Nominal basn (bar) 6,10,16 otoritesi Pv= 0,52 Ak hz Vana tipi 2 yollu

1.9.6.8. HVAC Is Geri Kazanm Sistemi -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,15 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 7,331 m3/h Hesaplanm DN-deeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Flanl Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 8,6 kpa Dpkrit tahmini deer 12,9 kpa Vana otoritesi Pv= 0,46 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,44 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.9. Souk Tavan Sistemi -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 1,075 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 5,375 m3/h Hesaplanm DN-deeri 19 mm Tavsiye edilen DN-deeri 20 mm Balant kompakt dili vana Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 15,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,40 Ak hz 1,1 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,50 Nominal basn (bar) 10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.10. Boyler Kontrolu -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,86 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 4,3 m3/h Hesaplanm DN-deeri 17 mm Tavsiye edilen DN-deeri 20 mm Balant dili vana Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 22,5 kpa Vana otoritesi Pv= 0,27 Ak hz 1,0 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 1,0 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.11. Boyler Kontrolu -3 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,86 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 4,3 m3/h Hesaplanm DN-deeri 17 mm Tavsiye edilen DN-deeri 20 mm Balant dili vana Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 6,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,38 Ak hz 1,0 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 1,0 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.12. Merkezi Istma veya Kzgn Su Eanjr Kontrolu -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,538 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 0,316 m3/h Hesaplanm DN-deeri 14 mm Tavsiye edilen DN-deeri 15 mm Balant Flanl vana Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 289,0 kpa Dpkrit tahmini deer 300,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,96 Ak hz 0,9 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,73 Nominal basn (bar) 16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.13. Oda Radyatr veya Istma iin F/C Kontrolu -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,573 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 2,867 m3/h Hesaplanm DN-deeri 15 mm Tavsiye edilen DN-deeri 15 mm Balant Zon vanas-dili Tavsiye edilen vana karakteristii * Vanadaki basn kayb 4,0 kpa Dpkrit tahmini deer 15,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,40 Ak hz 0,9 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,43 Nominal basn (bar) 6,10 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.14. Yerden Istma Kontrolu (kincil Pompal) -2 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,573 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 2,867 m3/h Hesaplanm DN-deeri 15 mm Tavsiye edilen DN-deeri 15 mm Balant Dili kompakt vana Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 5,0 kpa Dpkrit tahmini deer 12,0 kpa Vana 0,9 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,75 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana otoritesi Pv= 0,62 Ak hz tipi 2 yollu

1.9.6.15. Istma Besleme Devresi Debi-Ak (m3/h) 1,147 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 4,835 m3/h Hesaplanm DN-deeri 19 mm Tavsiye edilen DN-deeri 20 mm Balant Dili dner tapal,kartrc Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 5,6 kpa Dpkrit tahmini deer 8,4 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,1 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,58 Nominal basn (bar) 6 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.16. Istma Gidi Suyu Scakl Kontrolu, ikincil Pompal - 2 yollu Debi-Ak (m3/h) 0,573 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 2,564 m3/h Hesaplanm DN-deeri 15 mm Tavsiye edilen DN-deeri 15 mm Balant Dili Tavsiye edilen vana karakteristii =% Vanadaki basn kayb 5,0 kpa Dpkrit tahmini deer 12,0 kpa Vana otoritesi Pv= 0,62 Ak hz 0,9 m/sn HCScaklk dm oran a= 0,60 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 2 yollu

1.9.6.17. Istma Gidi Suyu Scakl Kontrolu, ikincil Pompal - 3 yollu Debi-Ak (m3/h) 1,433 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 6,41 m3/h Hesaplanm DN-deeri 21 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 5,0 kpa Dpkrit tahmini deer 7,5 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,2 m/sn HCScaklk dm oran a= 0,60 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.18. kincil Pompal Basn Etkisiz Istma - 3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,150 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 9,886 m3/h Hesaplanm DN-deeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 4,7 kpa Dpkrit tahmini deer 7,1 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,63 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu

1.9.6.19. kincil Pompal Dk Fark Basnl Istma - 3 yollu Debi-Ak (m3/h) 2,150 m3/h Hesaplanm Kv-deeri 9,886 m3/h Hesaplanm DN-deeri 24 mm Tavsiye edilen DN-deeri 25 mm Balant Dili Tavsiye edilen vana karakteristii Lin Vanadaki basn kayb 4,7 kpa Dpkrit tahmini deer 7,1 kpa Vana otoritesi Pv= 1,0 Ak hz 1,3 m/sn HC-Scaklk dm oran a= 0,63 Nominal basn (bar) 6,10,16 Vana tipi 3 yollu