5

FIZIKA SVOJSTVA TLA

VLANOST
Odreivanje koliine vode u tlu vano za mnoge inenjerske probleme zbog toga jer se na temelju vlanosti moe procijeniti PONAANJE TLA. Vlanost (W) = (teina vode / teina vrstih estica)*100 Izraava se u %; raspon vrijednosti od nula do beskonano. Standardnim pokusima moe se odrediti optimalna vlanost (wo); to je vlanost koja daje maksimalnu suhu gustou tla u uvjetima odreenog optereenja.

VOLUMNI I TEINSKI ODNOSI

Tlo se sastoji od tvari u 3 agregatna stanja: vrste estice (mineralna tvar +- organska tvar); zrak ili plin u porama; i voda ili tekuina u porama. Volumni i teinski odnosi komponenti jedinine mase tla.

STUPANJ ZASIENOSTI ILI SATURIRANOST

Saturiranost (S) = volumen vode/volumen upljina Definira proporciju ukupnog volumena u tlu koji sadri vodu. U saturiranom tlu sav volumen pora je ispunjen vodom (=100%); saturiranost moe biti i 0% ukoliko je tlo potpuno suho, a pore su ispunjene zrakom. Na temelju volumnih i teinskih odnosa odreuju se odreena fizika svojstva. Odreivanjem deskriptivnih svojstava odreuju se inenjerska svojstva tla. Osnovna deskriptivna svojstva tla su: jedinina teina ili gustoa tla; specifina teina (eng. gravity); porozitet; koeficijent pora; vlanost; saturiranost. JEDININA TEINA ili gustoa tla = teina materijala / volumen materijala m = vlana jedinina teina tla d = suha jedinina teina (teina potpuno osuenog tla, u penici) sat = saturirana jedinina teina (teina potpuno saturiranog tla)

GRANULOMETRIJSKI SASTAV TLA ILI GRADUIRANOST

Najjednostavniji opis tla pomou opisa distribucije veliine estica, tj. graduiranosti. Rasponi veliine estica razlikuju se u raznim klasifikacijama, tj. znanostima.

w = jedinina teina vode = 62.4 lb/ft3 (1 ft3 vode tei 62.4 lb)

Vaan faktor u inenjerskim proraunima. Pomou nje moe se kontrolirati stupanj vlanosti tla za vrijeme graenja nasipa i drugih inenjerskih radova. esto se koristi maksimalno suha jedinina teina ili gustoa(max ); odreuje se u laboratoriju. Kadkada je potrebna prirodna gustoa ili jedinina teina tla u prirodnom stanju (to je obino vlana teina) koju je potrebno odrediti na terenu.

JEDININA TEINA

Graduiranosti tla odreuje se sijanjem. na grnulometrijskom dijagramu se obino plota postotak tla koji je proao kroz sito. Dobro graduirano tlo: jednoliko zastupljene sve estice, od najmanjih do najveih. Slabo graduirano: tlo sastavljeno uglavnom od jedne veliine estica. Slabo graduirano-neujednaeno: ako su zastupljene estice u irom rasponu, pri emu neke nedostaju.

SPECIFINA TEINA

jednoliko ili dobro graduirano tlo

Specifina teina (Gs) = teina jedininog volumena tla / teina jedininog volumena vode (voda na 4C).

U sebi sadri i teinu i volumen; omoguava da se mjerenjem teine odrede svojstva tla koja su definirana volumnim odnosima (u labosu lake izvagati materijal nego odrediti volumen). RELATIVNI POROZITET I KOEFICIJENT PORA

slabo graduirano tlo

slabo - neujednaeno graduirano tlo

Relativni porozitet (n) = (volumen pora / ukupni volumen)*100. Varira u rasponu 0-1. Koeficijent pora (e) = volumen pora / volumen vrstih estica. Vei je od 0 i manji od beskonano. Pomou specifine teine, mogue je na temelju mjerenja teine odrediti volumne odnose, tk. n i e.

Geolozi obino odreuju SORTIRANOST, to je obrnuto od graduiranosti; tlo sastavljeno od jedne veliine estica je dobro sortirano; a slabo sortirano je ono koje ima estice u irokom rasponu.

10

KOHERENTNA I NEKOHERENTNA TLA

Svojstva tla ovise o veliini zrna, mineralnom sastavu i vlanosti, koji su takoer i meusobno ovisni. Svojstvo koherentnih tala (gline i praha). S promjenom vlanosti tla, tlo se mijenja od krutog, preko plastinog do tekueg stanja. Veina prirodnih glina je plastina. Vlanost (w) = teina vode kao % suhe teine. Granice konzistencije (Atterbergove granice) se definiraju na sljedei nain: Granica plastinosti (PL) = minimalna vlanost pri kojoj se tla moe oblikovati u valji promjera 3 mm. Poremeena tla na granici plastinosti imaju posminu vrstou oko 100 kPa. Granica teenja (LL) = minimalna vlanost pri kojoj tlo tee (pod svojom vlastitom teinom). Poremeena tla na granici teenja imaju posminu vrstou oko 1 kPa. Indeks plastinosti (PI) = LL PL. On je pokazatelj za koliko je potrebno promijeniti vlanost da bi se vrstoa poveala 100 puta; odnosno to je raspon vlanosti unutar kojega je tlo plastino ili ljepljivo. Tla s visokim indeksom plastinosti su manje stabilna i imaju vei potencijal bubrenja. Indeks teenja (LI) = (w-PL)/PI. To je mjera konzistencije tla i vrstoe tla pri odreenoj vlanosti. Tla se klasificiraju na osnovi veliine zrna i plastinosti. Alinija odvaja tla koja se vizualno vrlo slina. Potpuna geomehanika klasifikacija tla puno je detaljnija.

GRANICE PLASTINOSTI I KONZISTENCIJA TLA

Svojstvo nekoherentnih tala (pijeska i ljunka). Relativna gustoa znaajka je krupnozrnatih nekoherentnih tala. Indeks relativne gustoe (ID) odnos je izmeu razlike maksimalnog i stvarnog koeficijenta pora i razlike maksimalnog i minimalnog koeficijenta pora: ID= (emax-e0)/(emax-emin) gdje je: e0 koeficijent pora tla u prirodnom stanju; emax koeficijent pora uzorka u najrahlijem stanju; emin koeficijent pora uzorka u najguem stanju. Indeks relativne gustoe rauna se na temelju laboratorijski odreenih koeficijenata pora. Terminologija za opis stanja materijala pomou indeksa relativne gustoe.
TERMIN VRLO RAHLO RAHLO SREDNJE ZBIJENO ZBIJENO VRLO ZBIJENO* *obino su slabo cementirani RELATIVNA GUSTOA (%) <20 20-40 40-60 60-80 >80

RELATIVNA GUSTOA/ZBIJENOST

Indeks konzistencije (Ic) = (LL-w) / PI. Karakterizira odnos izmeu prirodne vlanosti materijala i one na granicama konzistencije.
TERMIN VRLO MEKO (engl. very soft) MEKO (engl. soft) VRSTO (engl. firm) KRUTO (engl. stiff) VRLO KRUTO (engl. very stiff) ili TVRDO INDEKS KONZISTENCIJE (IC) <0,25 0,25-0,50 0,50-0,75 0,75-1,00 >1,00

Relativna gustoa krupnozrnatih tala takoer se moe procijeniti iz rezultata standardnog penetracijskog pokusa (SPP). Terminologija za opis gustoe tla s pripadajuim vrijednostima broja udaraca (N)
TERMIN VRLO RAHLO RAHLO SREDNJE ZBIJENO ZBIJENO VRLO ZBIJENO br. udaraca/300 mm penetracije 0-4 4-10 10-30 30-50 >50

MINERALI GLINA
Plastinost i svojstva glinovitih tala ovise o udjelu i vrsti minerala glina. Tla s <25% minerala gline u pravilu su jaa, imaju manji PI, a <20. Aktivnost glina = PI / %sitnozrnatih estica (promjer<0.002 mm). Tla s visokm udjelom glinovite frakcije i visokom aktivnosti mogu zadrati veliku koliinu vode, zbog koje im je niska vrstoa i propusnost. Aktivnost uglavnom ovisi o vrsti minerala gline; najnestabilnija je glina koja sadri smektit (montmorilonit). mineral gline aktivnost indeks plastinosti (PI) kaolinit 0.4 30 15 ilit 0.9 70 10 smektit >2 400 5 PI vrijedi za tla s vie od 75% glinovite frakcije

Za brzu terensku procjenu relativne gustoe koriste se priruni identifikacijski pokusi

TERMIN RAHLO VRSTA POKUSA Moe se kopati lopatom. Drveni kolac promjera 50 mm mogue je lako zabiti u tlo. ZBIJENO Za kopanje je potrebna motika. Drveni kolac promjera 50 mm mogue je teko zabiti u tlo. SLABO CEMENTIRANO Vizualna procjena. Motikom se mogu

odlamati komadi.

11