YZEY AKT F MADDELER

Esra SOLMAZ 501520100013

YZEY AKT F MADDELER

Yzey aktif maddeler belli bir yzey aktivitesine sahip olduklar ndan suda zndklerinde d k konsantrasyonlarda bile olsalar ierisinde zndkleri zclerin yzey enerjisini ani olarak ve byk lde de i tirirler (o unlukla d rrler). zc s v n n yzey veya ara yzey zelli ini belirgin bir ekilde de i tirirler.

Yzey aktif maddelerinin yzey aktiviteleri, e itli yzey zelliklerinin (yzey gerilimi vb.) llmesiyle belirgin hale getirilebilir. Yzey aktif maddelerle di er znm maddeler aras ndaki fark, yzey aktif maddelerin farkl bir kolloidal zelti tipi olu turmas d r. Seyreltik zeltileri normal elektrolitler gibi davran rken, belli konsantrasyon de erinin zerinde fiziksel zelliklerinde (osmotik bas n, bulan kl k, yzey gerilimi) ani de i im ve sapmalar gsterirler. Bu farkl davran lar yzey aktif madde molekllerinin ve iyonlar n n zeltide yumakla ma veya misel olu turmas yla a klanabilir.

YZEY AKT F MADDELER

Yzey aktif madde moleklleri, belli konsantrasyonlarda yumakla arak misel ad verilen yap lar olu tururlar. Bu konsantrasyonlara kritik misel konsantrasyonu denir ve her yzey aktif maddenin kendine has bir kmk s vard r.

ekil 1. e itli yzey aktif madde birikim ekillerinin ematiksel gsterimi (A) Kresel, (B) ubuk, (C) Disk, (D) Kese, (E) Lamel, (F) Snger

YZEY AKT F MADDELER

Yzey aktif madde molekllerinin ba l ca fiziksel zellikleri yzey gerilimi, yzey viskozitesi ve fazlar aras ndaki elektriksel potansiyel farklar nda llebilen de i ikliklerdir. Endstriyel a dan da nem ta yan di er zellikleri ise slatma, deterjan etkisi, yay lma ve da lma, hidrotropi (zndrme), emlsiyon olu turma (s v -s v kar m ) ve kpklenme olarak s ralanabilir.

Sabunlar bilinen en eski yzey aktif maddelerdir ve ya asitlerinin alkali metal(zellikle sodyum) tuzlar d r. Yzey aktif maddeler bnyelerinde daha ok 16 ve 18 karbonlu (C16 ve C18) tuzlar ve az miktarda da daha kk molekl a rl kl karboksilatlar bar nd r rlar. Sabunun birka bin y l nce Eski M s rl lar taraf ndan bulundu u san lmaktad r. Sabun 18. yzy la kadar tm dnyada her alanda yayg n olarak kullan la gelmi tir. Sabun, genelde yzy llar ncesinden beri kullan lmakta olan eritilmi i ya yada di er ya lar n sodyum hidroksit ile s t lmas yntemiyle elde edilmektedir. Reaksiyon sonunda sabun olarak adland r lan gliserin ve ya asitlerinin sodyum tuzu olu ur.

YZEY AKT F MADDELER

Sabunla ma reaksiyonu;

Yukar da verilen sabunla ma reaksiyonu tamamland ktan sonra olu an sabunu keltmek amac yla ortama tuz eklenir. Gliserin ieren sulu faz ortamdan ayr l r ve dam t larak gliserin elde edilir. Gliserin, ttnn ve kozmetiklerin nemlendirilmesinde kullan l r (nemlendirici zelli i hidroksil gruplar n n su moleklleri ile hidrojen ba lar yaparak suyun buharla mas n nlemesinden ileri gelir).

YZEY AKT F MADDELER

Bir sabun molekl, uzun bir hidrokarbon kuyruk (zincir) ve iyonik bir kutuba sahiptir. Molekln hidrokarbon k sm hidrofobik (suyu sevmeyen) olup, apolar maddelerde znr. yonik u ise hidrofiliktir (suyu seven) ve suda znr. Sabun molekl bar nd rd hidrokarbon zinciri nedeniyle suda tam olarak znmez. Ancak suda miseller olu turarak kolayca sspanse hale geer. Misel, 5 ile 150 sabun moleklnn hidrokarbon k sm n n bir araya geldi i ve iyonik ucun suya yneldi i kmelerdir.

ekil 2. Sabun miseli

Yzey Aktif Maddelerin Grupland r lmas Yzey aktif madde molekl hidrofilik bir nc ve hidrofobik bir kuyruktan ibarettir. Kuyruk genellikle bir hidrokarbon zincirinden olu ur. E er suyu seven nc grup bir net elektrik yk ta yorsa, yzey aktif madde iyonik yzey aktif madde olarak tan mlan r. Genellikle iyonik lider gruplar slfat veya amonyumdan olu urlar. rne in sodyum stearat tipik bir anyonik yzey aktif maddedir. zeltide Na+ ve uzun stearat zincir anyonu (C17H35COO-) sodyum stearat olu turur ve burada anyonik k s m yzey aktivitesinden sorumludur. C 17H35 COONa C 17H35 COO + Na+

E er iyonik lider grubun yk pozitif ise katyonik yzey aktif madde olarak tan mlan r. Katyonik yzey aktif maddelerde ise molekllerin uzun zincirli olan kuyruk k sm (ilgisi az olan k sm ) katyon bir nc gruba ba lanm t r. Katyonik gruba rnek olarak sulu zeltilerinde a a daki gibi iyonla an setil piridinyum klorr verilebilir.

Yzey Aktif Maddelerin Grupland r lmas Ayn moleklde hem asidik hemde bazik gruplar ieren bile iklere amfoterik bile ikler denir ve bu maddeler ortam n pH na gre durum de i tirirler. Bu s n fa rnek olarak setilaminoaset asidi verilebilir. Bu zelti denge durumunda; C16 H33 NH CH 2COOH ( C 16H33NH2) + CH2 COO

Amfoterik maddeler, zndkleri zaman bir taraf nda pozitif, di er taraf nda negatif yk bulunan ve elektrik yk bak m ndan ntral halde bulunan molekllerdir. Bu tip iyonlar bar nd ran molekllere dipol iyonlar denilmektedir. o unlukla ayr bir grup say lmamalar na ra men bu tan ma giren birok madde vard r. Molekln bir btn olarak yk ortam n pH de eri ile de i ti inden amfoterik maddeler nemlidirler. Ortam n pH de erine ba l olarak iyonik olmayan, anyonik ve katyonik biimde davranabilirler. nc grup net bir yk ta m yorsa yzey aktif madde iyonik de ildir. Genel olarak iyonik olmayan nc gruplar ethoksilet (-CH-) birimlerinden olu ur. Yzey aktif maddelerin hidrofilik k s mlar suyu ararken (polar maddeleri), hidrofobik kuyruklar ya arar (apolar maddeleri): bu z t kuvvetler kirleticilerin (ve ya n) su ierisinde znmesini sa larlar.

Yzey Aktif Maddelerin Grupland r lmas Ullmann (2002) ve Kosswig (1993) yzey aktif maddelerin ba l ca zelliklerini a klam lar ve s n fland rm lard r. Yzey aktif maddeler kuyruk ve nc grup modeline gre a klan rlar: kuyruk hidrofobik gruplar sembol etmekteyken, nc grup hidrofilik grubu temsil eder. nk deterjan grubuna giren yzey aktif maddeler genellikle sulu ortamlarda kullan l rlar ve hidrofilik grubun kimyasal yap s dikkate al narak grupland r l rlar.

Anyonik Yzey Aktif Maddeler Anyonik yzey aktif maddeler, ba l ca ama r ve bula k temizleme s v lar nda ve ampuanlarda temizleme ve kprme zelliklerinin ok yksek olmas sebebiyle geni bir kullan m alan na sahiptirler. Anyonik yzey aktif maddeler kir ve ya lar temizlemede ok iyi i lev yaparlar. Bu yzey aktif maddeler iyonla arak etki gsterirler. Suya eklendiklerinde iyonla rlar ve negatif ykl hale geerler. Negatif ykl yzey aktif maddeler, pozitif ykl partikllere ba lan rlar. Bu yzey aktif maddeler, anyonik gruplar n iinde yzey aktif maddelerin hidrofilik k s mlar n ve z t ykl iyonlar (sodyum, potasyum) bar nd r rlar. Bu z t ykl iyonlar n maddenin zelli inde bir etkisi yoktur.

Anyonik bir yzey aktif madde olan sabun molekl

Katyonik Yzey Aktif Maddeler Katyonik yzey aktif maddeler zellikle ya lar n gideriminde etkilidir. Katyonik yzey aktif maddeler solsyon ierisinde iyonlara ayr t klar nda pozitif yk ile yklenirler. Bu tip yzey aktif maddeler kimyasal zellikleri sebebiyle ok e itli amalarla kullan ma izin vermesinden dolay endstriyel uygulamalarda kimyasal artland r c lar n ana bile en maddesini olu tururlar. Ayr ca sert yzeylerde s hhi amalarla (dezenfektan vb.) ve banyo temizli inde kullan lmaktad rlar. Bu maddeler kat sabunlar n ierisinde ve az bir miktarda da ama r deterjanlar nda bulunmaktad rlar.

Distearyldimetilamonyum klorr (DSDMAC)

Katyonik Yzey Aktif Maddeler

DSDMAC uzun zincirli katyonik yzey aktif maddeler ok e itli yzeylere yksek dzeyde adsorplanma gc sergilemektedirler. Yzey aktif maddeler keten, pamuk ve yn gibi do al liflerin yzeylerine ok gl ekilde adsorplanmaktad rlar. Ancak bu maddelerin sentetik liflerin zerine adsorplanmas daha d k dzeydedir. Anyonik ve katyonik yzey aktif maddelerinin e it miktarlar n n kar t r lmas durumunda yzeylerde adsorplanmayan ve bu sebeple de temizleme etkisi gstermeyen rnler olu ur. Anyonik ve katyonik yzey aktif maddelerin aralar ndaki reaksiyon sonucu ntral tuzlar ve suda d k znrl e sahip di er rnler olu ur. Di er yandan kk miktarlarda katyonik yzey aktif maddelerin anyonik yzey aktif maddelere eklenmesi ile deterjanlar n temizleme gc artt r labilir. yonik olmayan yzey aktif maddeler, ortamda bulunan katyonik yzey aktif maddeleri anyonik yzey aktif maddelere k yasla daha az etkilerler. yonik olmayan yzey aktif maddeler, katyonik yzey aktif maddeler ile birlikte kullan larak zel deterjanlar da retilebilir.

yonik Olmayan Yzey Aktif Maddeler

yonik olmayan yzey aktif maddeler suyun sertli ine kar direnlidirler ve ama r y kama s v lar nda yksek miktarlarda kullan l rlar. Bu grupta en geni kullan m alan olan madde alkol etoksilatlard r. Anyonik yzey aktif maddelerden farkl olarak su ierisinde iyonla mazlar ve bu sebeple de bir elektrik ykne sahip de ildirler.

Amfoterik Yzey Aktif Maddeler Bu yzey aktif maddeler solsyonun pH de erine ba l olarak suda zndklerinde ya anyonik (negatif ykl) ya da katyonik (pozitif ykl) zellik gsterirler. Bu yzey aktif madde trnn, hassasiyetin nemli oldu u bak m rnlerinde kullan lmas uygundur. Alkalibetain ya da alkalislfobetain trlerinin muhteviyat ayn moleklde anyonik ve katyonik gruplar bar nd r r. yi deterjan zelli i gstermesine ra men nadiren ama r y kama deterjanlar nda kullan l rlar. Bunun sebebi maliyetin yksek olmas d r. zellikle bula k y kama maddelerinde kullan l rlar.

Alkali Betain ve Alkilamidopropil Betain moleklleri

Yzey aktif maddelerin fonksiyonel zellikleri

Temizleme Yumu atma Emlsiyon Korozyon inhibitr znrlk Islatma Nfuz etme

Kpk verme Kpk kararl l Mikrop ldrme Sentezlerde ara rn Stabilitr Tekstilde kurutma Vizkozite temini