_II KOLOKVIJ 2009.G. FDDI. 0.

PRINCIPI Def: Princip poelo je ono od ega neto polazi ili proizlazi Trostruko naelo: metafiziko, fiziko i logiko Def: Naelo neprotuslovlja nije mogue biti i ne biti istovremeno u istom smislu Aristotel argumenti obrane naela 1. kad neko izrekne neku rije prihvaa naelo neproturjeja 2. tko odbacuje prvo naelo morao bi se ponaati kao biljka 3. samo nijekanje naela pretpostavlja njegovo prihvaanje Negacija naela Heraklit, Sofisti, Skeptici; Marksizam, Povijesni relativizam Funkcija prvog naela ima vanost u metafizikoj spoznaji jer je temeljni sud o biu; pomae u otkrivanju unutarnje strukture bia i njihovih uzroka Druga naela utemeljena na naelu ne-protuslovlja: 1. naelo iskljuenja treeg nema srednjeg puta izmeu bitka i ne-bitka (nije mogu srednji pojam 2. naelo identiteta bie je uvijek i oduvijek ono samo i misao je uvijek i oduvijek manifestacija tog identiteta 3. naelo dovoljnog razloga izrie transcendentalnost istine 4. nemogunost progresa ili regresa u beskonanost zabranjuje se hod izdan i ispod bitka 1. SUPSTANCIJE I AKCEDENTI: Def: Supstancija trajni supstrat (podloga) u stvarima; bie koje ne pretpostavlja drugo bie koje bi imalo svoj prvotni bitak i kojem bi bilo daljnje odreenje: 1. ona je subjekt ili substrat (podloak) na koji se oslanjaju akcidenti, njezina funkcija 2. temelji se na injenici da je supstancija subzistentna, tj. da ona ne stoji u drugom nego u samoj sebi; Esencija odreuje nain bitka kojem je vlastitost postojati, supstancija nije drugo nego taj nain bitka kao subzistentnog. Aristotel razlikuje prve (koje postoje u stvarnosti) i druge supstancije (apstraktno ili openito promatranje esencije) Postoji jer je uvjet postojanja bitka bilo koje stvarnosti; temelj svim ostalim nainima bitka

Def: Akcidenti dugotne i promjenjive perfekcije u stvarima; bie koje pretpostavlja drugo bie koje ve ima prvotni bitak i kojemu jest daljnje odreenje; perfekcije koje su povezani sa supstancijom, ono to ih karakterizira jest njihova ovisnost obzirom na supstanciju. Glavna je oznaka biti u drugom, uvijek sadre nesavrenost, jer njihov je bitak biti u drugome i ovisiti od drugog. Podjela: 1. Akcidenti vlastiti vrsti izviru iz sprecifinih principa esencije neke stvari, pa su zajednike vlastitosti svih jedinki iste vrste 2. Akcidenti su neodvojivi od individua proizlaze iz konkretnog naina u kome se vrsta ostvaruje u svakom pojedincu 3. Odjeljivi akcidenti tiu se subjekta,ali u prolaznom smislu 4. akcidenti koji subjektu dolaze od nekog izvanjskog djelatnika koji mogu biti tetni ili korisni Odnos u realnom biu Supstancija je vanija jer ima realnu vrstou viu od vrstoe akcidenata; ona odreuje temeljni sadraj stvari, ini da budu ono to jesu. Realna distinkcija izmeu supstancije i akcidenata ne unitava jedinstvo bia. Njihovo jedinstvo se jasno pokazuje u djelovanju. U stvarnosti nema ni akcidenata bez supstanciji niti supstancije bez akcidenata (ovo ne vrijedi samo za Boga). Stoga je cjelokupna supstancijalna i akcidentalna stvarnost nekog bia jest na osnovi jednog jedinog ina bitka koji pripada prvenstveno supstanciji. Trostruki odnos supstancije i akcidenta Supstancija je podloga akcidentima (jer im daruje bitak), uzrok akcidentima (koji proizlaze iz nje same) i posjeduje pasivnu mogunost primanja dodatnih perfekcija (koje donose akcidenti koji se i zovu akcidentalni ini). Spoznaja supstancije i akcidenata Spoznaju se umom polazei od podataka osjetila. Razliku izmeu supstancija i akcidenata nije mogue prepoznati ni nutarnjim ni vanjskim osjetilima. U ljudskoj spoznaji konkretnog i pojedinanog bia zbiva se trajno odlaenju i dolaenju supstancije i akcidenata. To je proces u tri koraka - Zbrkana spoznaja sastavine (u nekom predmetu shvaamo da oznake dostupne osjetilima pripadaju zajednikoj supstanciji, inei jedinstvo), 2

od akcidenata prema supstanciji (akcidenti su naravni put spoznaje ono to supstancija jest), od supstancije do akcidenata (kada znamo bit neke stvari, to nam osvjetljava akcidente koje proizlaze iz supstancije) Zakljuimo: naa spoznaja otpoinje zahvaanjem osjetilnih akcidenata (neto to ima bitak) takve nas vlastitosti vode spoznaji biti. Akcidente shvaamo kao izvedenice odreene supstancije postiui njihovo potpunije shvaanje. 2. PREDIKATI (KATEGORIJE) Def: supstancija i devet vrsta akcidenata ine deset vrhovnih rodova bia, nazvanih predikati (tipovi ili vrste odrednica koje se mogu pripisati nekoj stvari) ili kategorije (iskaz o biu, najvii pojmovi). Aristotel je imao deset komada : supstancija, kvaliteta, kvantiteta, relacija, mjesto, vrijeme, poloaj, stanje, akcija, pasija. Svaki akcident posjeduje vlastitu bit i odreuje supstanciju na originalan nain. Vrste Apsolutni (odreuju supstanciju u samoj sebi), relativni (odnos prema nekoj drugoj supstanciji), modalni (odreuju druge akcidente) vlastiti i zajedniki (proizlazi is specifinog elementa; proizlazi iz nekog roda) nutarnji i vanjski (odreuje samu supstanciju; oznauje odnos neke druge stvari sa supstancijom) 1. Akcidenti koji iznutra determiniraju supstanciju kvantiteta (tjelesne supstancije), kvaliteta (pokazuju bitak supstancije) , relacije (odreuju supstanciju u odnosu na druga bia) 2. Ivanjski akcidenti odreuju je izvana prema drugim objektima; mjesto (lokalizacija), pozicija (smjetenost), posjedovanje, habitus (sasvim blizu sebe neposredno), vrijeme (vremenska situacija) 3. Djelomino unutarnji djelomino vanjski djelovanje (izvire iz supstancije ukoliko je ona djelatno poelo pokreta drugom subjektu) trpljenje (tijela koja su pasivni subjekti aktivnosti drugih bia) Red Mogue je da jedan akcident slui kao subjekt drugom; u mogunosti je s obzirom na neki drugi; i neki se akcidenti mogu smatrati uzrocima drugima. Kvantiteta kao prvi. 3

Kvaliteta Def: kvaliteta je akcident koji iznutra modificira supstanciju u njoj samoj. Vrste Trpei kvaliteti (modifikacije supstancije po kojima ona postaje podnositelj fizikih promjena) forma i figura (odreuju kvantitetu pridajui tijelu dimenziju), djelatne moi (determinacije koje supstanciju ini sposobnom da razvije odreene aktivnosti) habitus (stabilne kvalitete po kojem je subjekt orijentiran; razlikuju se prema moima ina perfekcije) Odnosi Def: odnos(relacija) je akcident ija se narav sastoji u odnosu ili odreenju jedne supstancije prema drugoj, postoje realne i umske. Sastoji se u dva elementa 1. njegova bit (odreuje nain modificiranja supstancije) 2. biti u esse in (kvaliteti afekcije vlastitog subjekta) Elementi, tipovi realnog odnosa i njihova vanost Subjekt (osoba ili stvar kojoj pripada relacija, drugi (s kim je subjekt postavljen u odnos), temelj odnosa meu supstancijama, sama relacija (koja povezuje jednu stvar s drugom). Vanost relacija: Sva bia prema vlastitom stupnju perfekcije ine hijerarhijski red, relacije su odluujue u spoznajnom podruju i temelj dobroti koju ljudi dostiu po vlastitom djelovanju. Tipovi realnih odnosa: relacije prema ovisnosti bitka (neka stvarnost ovisi o nekoj drugoj); reciproni odnosi temeljeni na djelovanju i trpnji (promjene u oba ekstrema), odnosi prikladnosti i neprikladnosti (utemeljeni na kvaliteti, kvaniteti i supstanciji) Umske relacije One u kojima manjka jedan ili vie elemenata koji se trae za realnu relaciju. Postoje: relacije meu pojmovima, relacija identiteta sa samim sobom, relacija sa nestvarnim krajnostima, umska relacija.

3. STRUKTURA ZBILJNOSTI I MOGUNOSTI BIA Def: mo (potentia) sposobnost da subjekt primi neku perfekciju. Mogunost se suprotstavlja zbiljnost, perfekcija koju subjekt posjeduje. Def: Zbiljnost svaka perfekcija subjekta. Def: Mogunost ono to moe primiti neku zbiljnost ili je ve posjeduje Mogunost se razlikuje od zbiljnosti; obje su vidovi ili principi koji se nalaze u stvarnostima, mogunost stoji nasuprot zbiljnosti kao nesavreno prema savrenom; Pasivna mogunost (actus primus, prva zbiljnost) sposobnost primanja; 1. materia prima prva materija koja dobiva supstancijalnu formu 2. supstancija- akcident 3. esencija zbiljnost bitka Aktivna mogunost (acuts secundus, djelovanje) sposobnost djelovanja Aktivna mo ima karakteristike zbiljnosti. U stvorenjima, aktivna sposobnost u sebi ima odreenu pasivnost. Djelovanje i njemu odgovarajua aktivna mo su akcidenti. Prvenstva Perfekcije zbiljnost je vea mogunost kao perfekcije; spoznaje zbiljnost prethodi mogunosti u spoznajnom redu, uzroka ima uzrono prvenstvo nad mogunou, vremenska uiva prvenstvo s obzirom na zbiljnost zakljuak: zbiljnost jest u prvotnom i vlastitom smislu, dok mogunost jest na drugotni nain. Odnos zbiljnosti i mogunosti Mogunost je subjekt u kojem je biva ostvarena zbiljnost (pokazuje se u nekoj stvarnosti kao prisutni u nekom subjektu koji je za to sposoban) zbiljnost biva ograniena mogunou koji ga prima (svaka zbiljnost ograniena je mogunou primaoca) zbiljnost se umnaa zahvaljujui mogunosti (moe biti dana u vie bia zbog subjekata koji je primaju) zbiljnost stoji prema mogunosti kao sudjelovano prema sudjelujuem (pojam sudjelovanja; imati neto djelomino) kompozicija zbiljnosti i mogunosti ne niti supstancijalno jedinstvo (skonstituirane stvarnosti ne ine jedinstveno bie) Ono to je suprotno participiranom bitku jest biti neto ili imati neto po esenciji! Potentia et posibilitas Mogue je ono to moe biti. 5

4. BIT (ESENCIJA BIA) Def: u stvorenim stvarima postoje dva temeljna principa bitak kojih ih ini biima i bit koja ih odreuje na nain koi svako od njih jest. Bit se definira kao ono po emu neka stvar jest ono to jest. Zahvaljujui biti bia bivaju smjetena u rod i vrstu. Ko princip djelovanja, bit se naziva narav, ukoliko je bit izreena definicijom dobiva tostvo (definicija izrie ono to neka stvar jest, ono to je razlikuje od druge i to je bit), bit koja se pokazuje primjenjiva na vie individua naziva se univerzalna, istie vlastiti odnos sa zbiljnou bitka. Bit u materijalnim biima Materija i forma meusobno se odnose kao mogunost i zbiljnost. Zajednika je svim materijalnim biima. Oni su temeljni principi bia. Vanija je forma zbog toga to je materija po sebi ista mogunost i u funkciji je supstancijalne forme koja je zbiljnost. Def: Prva materija je ista pasivna mogunost ili sposobnost zbiljnosti. Ukoliko je ista sposobnost primanja neke zbiljnosti, materija je sama po sebi neodreena. Def: Forma je prva zbiljnost (prvi in) koja se ujedinjuje s materijom da naini supstanciju. Supstancijalna forma kao odreujui princip biti je ona koja limitira ili ograniava in bitka. U tjelesnim supstancijama forma nema bitak u sebi samoj, nego samo ukoliko aktualizira materiju. Ono to biti daje jedinstvo jest forma. Jedinstvo materije i forme je neposredno. *I* Aneli apsolutno duhovna stvorenja, bit supstancija se identificira sa njihovom formom, koji prima u sebi samo in bitka kao neto vlastito. 5. PRINCIP INDIVIDUALIZACIJE (UPOJEDINJENJA) Def: u biti tjelesnih stvarnosti materija je princip umnaanja formi. Forma tumai specifinu slinost izmeu stvari iste vrste, jer odreuje zajedniki stupanj bitka. Materija je individualizira i ini jednom. Multiplikacija - Def: ono to omoguuje postojanje mnotva jedinki iste vrste jest materija u kojoj ej primljena forma te vrste.

Def: Singularizacija def. Jedna pefekcija koju mnogi mogu participirati nalazi se u situaciji pojedinanosti to jesta da je ovo a ne ono. Princip umnoavanja i individualizacije jest materija. Materija ini bit individualnom samo ukoliko je i ona sama singularna, ukoliko nije odreena akcentom kvantiteta. Tri istovremna momenta: Forma tjelesnog bia, kvantiteta, materija. 6. BITAK, POSLJEDNJA ZBILJNOST BIA Def: zbiljnost bitka (actus) jest zbiljnost u punom i vlastitom smmislu jer u sebi ne ukljuuje nikakvo ogranienje. Bitak je zbiljnost svih drugih bia. Stvarna razlika izmeu biti i zbiljnosti bitka: radi ogranienosti stvorenja (nijedno stvorenje ne posjeduje perfekciju na maksimalnom stupnju, osim KATICE), radi mnotvenosti stvorenih bia, radi uzajamne slinosti meu biima. Bog je isti in. Sve stvoreno ovisi od Boga kao o svom temeljnom i najuniverzalnijem principu. Ta podlonost je radikalna, potpuna i sve sadravajua, duboka. Bitak u materijalnim biima Forma odreuje materiju privlaei je prema vlastitom nainu bitka. Bitak ne odreuje formu nego je od nje odreen. Bitak posjeduje sve zbiljnosti na eminentan nain. Bitak kao zbiljnost, metafizika Sv.Tome Sadri: Metafizika narav Boja, razlika izmeu Boga i stvorenja, slinost Boga i stvorenja i spoznaja Stvoritelja, apsolutna ovisnost svih bia obzirom na Boga, razlika izmeu duhovnih i materijalnih stvorenja. 7. SAMOSTOJNI (SUBZISTENTNI) SUBJEKT Def: Subzistentni subjekt ili suppositium kokretno bie sa svim njegovim perfekcijama. On realizira pojam bia, ali bie u prvotnom i vlastitom smislu je supposit ono to samo opstoji, ono to opstoji u sebi samom kao kompletno i dovreno, razliito od druge stvarnosti. Def: Subzistentni subjekt se moe definirati kao individualna cjelina koja subzistira u jednom jedinom inu bitka koji je zato nepriopiv.

Karakteristike Njegova individualnost (pojedinano bie), samostojnost (individuum), nepriopivost (ne moe biti participiran od drugog) Elementi Cjelina (suprotnost svakom pojedinom djelu koji sainjavaju) konkretno (sastoji se od ujedinjenih elemenata) individuum (pojedinac pripisuje se subzistentnim subjektima) suppostium (ili hipostaza naznauje individuum ukoliko je podloga naravi akcidentima koji samo njoj pripadaju) prva supstanca (individualna bit s inom bitka bez akcidenata) Razlikovanje narav-suppostium Def: relacija izmeu supozita i naravi nije onaj dvaju principa bia, nego realna distinkcija koja se uspostavlja izmeu cjeline i jednog njegova djela. Bitak pripada supozitu po naravi i supstancijalnoj biti. Stvarno jest cjelina koja subzistira na osnovi zbiljnosti bitka. Osoba i karakteristike Def: individualna supstancija razumne naravi; biti osoba posjedovati slinost s boanskim bitkom u vrlo visokoj formi tj. duhovnosti. Karakteristike: Sloboda, odgovornost, ljubav i prijateljstvo, sposobnost usmjeravanja svog djelovanja prema Bogu, teoloke implikacije.