^^\c ot Mediae

J.^ ^^/
N<^^ "o^.

Digitizedby the Internet Archiye

in ^011 with funding from
Unlversity of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaexedit31albe
(
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.EDICATORUM,

SUMME THEOLOGLE
PARS PRIMA
\
 B. ALBERTl MAGNl,
RATISR0NKNSI8 EPISCOFI, ORDINIS PR^DICATORUM

OPERA OMNIA,
EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS ACCURATIORUMQDE
PATROL0GI.« TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. AI.BERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM
OPERUM A PP. QUF/ITF ET KCHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CUKA AC LABORE

Steph. C^s. Aug. BORGNET,

Sacevdotis diaicesis Reineiisis

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOI^UM.Ji:N 1M1IGKSIMUM r>lllMT72^C

si \i^i i; riii:<M,o<.i i: i>ars iMti^iA.

PARISIIS
APUI) LUDUVICIJM VIVKS, HIBLIOPOLAM KUITOKEM,
13, YIA VUKCid IHCT.V UKLAMBRK, 1^^

MDCCC.XCV
THE INSTITU^' ''- STUDlS

TOF.QjmTO 5, CANAOA, !i

0GT2 2 1931
14 1
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR/EBICATORUM,

PAIMA PARS

SUMM.E THEOLOGI/E.

PROLOGVS.

Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, ct non potero ad eam ^
In hac auctoritate sex notantur, quibus scientia sacrarum litterarum omnes
excellit alias scientias : quod notatur cum dicit, Mirabilis. Primum est subjecti

mirabilitas. Secundura, ejus acquisitionis auctoritas: quod nolatur per, Facta

est. Tertium, ejus certitudinis credulitas quod notatur per,Scientia tua. Quar-
:

tum, ad intellectum nostram applicabilitas quod notatur per hoc quod dicit,
:

Ex me. Quintum, demonstrationis ipsius fortissima veritas : quod notatur per

hoc quod dicit, Confortata est. Sextum, super nos et inteliectum noslrum altis-

sima ejus dignitas : quod notatur per hoc quod dicit, Et non potero ad eam.
E.x hoc quod mirabilis est, habet honorabilitatem. Gum enim scientia3 in duo-

bus differant, scilicet subjecti mirabilitate et honorabilitate, ct demonstrationis

certitudine, ut in principio de Anima dicitur, constat illam honorabilissimam
esse quse de mirabilissimo et altissimo est. HcBC autem theologia est, qucfi'tota

de Deo est, secundum quod per omnia opera sua attingit a fine usque ad fincm
fortiter, ut disponit omnia suauiter ». Sic enim innotescit in omnibus. In effecti-

' Psal. Gxxxvi, 6.

^ Sapient. viii, 1.

XXXI
 2 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

bus quidem naturseper vestigium et imaginem, in operibus autem reparationis

per similitudinem gratiae, in actibus autem glorificationis sive beatificationis

per consummationem gloria^. Mirabilis igitur est : et ex lioc altissima et nobi-

lissima et honorabilissima.
Facta est etiam in nobis alio quodam superiori eam efficiente. Est enim im-
pressio queedam ut sigillatio divinse sapientia^ in nobis, ut mens humana Dei
sapientis sit sigillum, et impressa formis et rationibus causse primae in sa-
pientia sua creantis et reparantis et glorificantis sua causata. Quod dicitur,

Cantic. viii, 6: Pone me ut signacutum super cor tuum. Quod exponens Grego-
rius dicit : « Signaculum est sigillum profundatum. » Propter quod, Ezechiel.
XXVIII, 12, dicitur de Angelo caiteros excellente in sapientia : Tu signaculum
simiiitudinis^plenus sapientia, et perfectus decore. Per talem ergo impressionem

factam in nobis,constat quod fit in nobis, nobis ascendentibus ad Deum, et ad

ipsam, sicut cera ascendens ad sigillum, et non e converso. Propter quod ora-
tione et devotione plus acquiritur quam studio. Sapient. vii, 7 : Optavi, et datus

est mihi sensus : invocavi, et venit in me spiritussapienli%. Ex hoc infert Augusti-

nus inlibro VIII de Trinitate, quod quia cor hominis ascendit ad illam, necesse
est quod in sola illa cor hominis exaltetur. Alia quippe scibilia vel sequalia

sunt, vel inferiora corde humano : propter quod secundum quod in corde hu-
mano sunt, exaltationem recipiunt et nobilius esse quam habent in seipsis, sic-

ut nobilius est incorruptibile quam corruptibile. Sola autem illa est quge cor
elevat, et elevalum purificat, et in aeterna fundat immortalitate. Sapient. xv, 3 :

Nosse (e, consummata justitia est : et scire Justitiam tuam et virtutem tuam, radix
est immortalitatis. Hinc est quod dicit Alpharabius in libro de Intellectu et in-

tetligibili, quod omnes Philosophi in intellectu adepto divino radiceni posue-

runt immortalitatis animae. Licet autem sic facta sit, ut dicit Dionysius de

lerotheo, quod patiendo divina didicit, tamen studium ad hoc cooperatur sicut
dispositio in subjecto. Propter quod studium sacrarum litterarum multum
commendat Hieronymus in Prooemio gateato, et dicit, quod hoc commendat
Paulus in discipulo suo Timotheo. Dicit etiam, quod propterhoc oportet Episco-
pum esse amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut
potens sitexhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere '.

Est etiam hsec scientia certissimse credulitatis et fidei. Alise enim scientia3

qucG de creaturis sunt, quamvis rationes habeant immobiles, tamen e«dem

rationes per essein rebus creatis ac piffi, mobiles sunt: heec autem in rationi-
bus aeternis fundata, penitus est immobilis et secundum esse et secundum ra-
tionem. Et cum scientia sit stans habitus et immobiUs ex intellectualibus
acceptus et factus, et non ex sensibilibus vel imaginabilibus, eo quod illa

ab appendiciis materia; separata rion sunt, planum est hanc vel solam

* Ad Titum, i, 9.
 Ii\ I P. SUM. THEOL. PROLOGUS. 3

vel prsecipuam esse soieQtiam : nihil enitn nisi intellectuale est intelle-
ctus divinus, prout ipse lux est et causa omnium intelligibilium ; et ex illo nobis
est scientia divina. Et hoc est quod dicitur, Psal. xxxv, 10 : In lumine iuo
videbimus lumen. Et, PsaL iv, 7 : Signatum est super nos lumen vultiis tui, Do-
mine: dedisti Isetitiam incorde meo. Hinc est quod dicit Averroes, quod « scibile
« illud quod omnes homines natura scire desiderant, intellectus divinus est,
« prout primam habet influentiam super omnia intelligentia et intelligibilia,

« conferens intelligentibus virtutem qua possint intelligere, et dans intelligibi-

« libus lumen quo movere valeant intellectum ad actum intelligendi. » Et hoc
est quod dicit Dionysius in Yihvo de Bivi?iis nominibus, quod « intellectusdivinus
« per omnes se expandit intellectuales vultus •. » II ad Gorinth. iv, 6 : Deus, qui
dixit de tenebris lumen splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris^adillumina-

tionem scientix claritatis Dei, in facie Cliristi Jesu. Ex intelligibilibus ergo solis
est, et ex prima forma intelligendi omne quod intelligitur, et quod ab omni
homine scire desideratur. Si enim propter quod unumquodque tale, et illud
magis, ut dicit Aristoteles in I Posteriorum: scimus autem secunda propter

prima : si natura scire desideramus secunda, multo magis desideramus scire

prima.
Et sic dicitur, Scientia tiia, secundum causam formalem omnis scibilis et
omnis scientis.

Dicitur etiam, Scientia tua, secundum causam efficientem : eo quod Deus

largitate sua Iianc efficit in nobis perSpiritum sanctum. Joan. xvi, 13: Cum
venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Jerem. xxxi, 34 : Non
docebit ultra virproximum suum fratremsuum dicens: Cognosce Dominum
etvir ;

omnes enim cognoscent me, a minimo eorum usque admaximum.

Est etiam scientia subjecti ut de quo
quia de ipso est. Et si objicitur, quod :

materia cum forma non coincidit in idem, ut dicit Aristoteles in

efficiente et

II Physicorum. Dicimus, quod hoc intelligitur de maleria ex qua, et non de

materia circa quam : alioquin instantia erit in omni intellecto et volito, quod
etmateria et forma finis est intellectus et voluntatis.

Dicitur etiam, Scientia tua, quia ad Deum est sicut ad Qnem. Hinc est enim
quod in Psalmo xlii, 3, dicitur: Emitte lucem tuam et veritatcm tuam : ipsa me
deduxerunt, et adduxerunt in montem sanclum luum, et in tabernacula tua. Ex
hoc consequens est, quod hgec scientia sola sapientia sit, vel ma.xime. 'Dicit
enim Philosophus in \ prim^e phitosophix, quod illa scientia maxime sapientia
est, cujus finis intus est ct sciendi gratia sive causa. Hccc autem scientia ha^c
omnia habet. Est enim ab intellectu divino sicut ab efficiente, et ex iiitollectu
divino sicut a primo formali, et de ipso prout est ars plena ratloniluis omniura
qucC sunt et ad ipsum et propter ipsum sicut ad finom. Primum attribuitur

' S. DiONvsius, Lil). de Divinis nomiuibus, cap. 7.

 4 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

Patri. Secundum et tertium Filio, secundum quod est virtus et sapientia Patris :

secundum quidem attribuitur ei in eo quod est virtus Patris^ tertium vero in eo

quod est sapientia. Quartum autem attribuitur Spiritui sancto.
Haec etiam scientia intelleclul nostro maxime est applicabilis etideo in ipsa :

maxime quiescit anima. Si enim omne intelligibile per hoc applicabile est in-
tellectui nostro, quod intelligibile est, hoc est, ad lumen scientiai deputatum,

illud quod maxime est intelligibile et in purissimo intelligenticC lumine, ma-

xime erit applicabile secundum naturam. Unde, Jacobi, i, 2) : In mansiietudine
suscipite insitum verbiim, quod polest salvare animas vestras. Ubi dicit Tilossa,

quod insitum est per naturam. Ad Roman. x, 8 : Prope est verbum inore tuo .

Gujus ratio est, quod in nullo scibili quiescit animus, nisi deducat illud ad
scibile primum, ad quod non est aliquod medium : et tunc quiescit et stat in

illo, et in omnibus aliis assentit propter illud.

Gum igitur jam constet^ quod heec scientia est de scibili primo, prout lux
luminum est in seipso, et relucens in omnibus aliis, constat quod in ipsa ma-
xime quiescit animus hominis.
Et si objicitur, quod dicit Philosophus in II Metaphysicse, quod « dispositio

« nostri intellectus ad manifestissima naturae est sicut dispositio oculorum

« vespertilionis ad lumen solis. » Oculus autem vespertilionis nihil videt in

lumine solis, sed fugit ipsum. Ergo et noster intellectus manifestissima et

prima fugiet, et non quiescet in eis. Dicimus, quod hoc accidit oculis vesperti-
lionis in quantum sunt vespertilionis scilicet, et non in quantum sunt oculi.

Oculi quippe herodii applicantur lumini solis in rota, et quiescunt in ipsa. Et

sic accidit intellectui in quantum noster est, hocest, cum continuo ettempore,
reverberari a natur* manifestissimis et primis. In quantum autem intellectus

est et qusedam pars divina, ut dicit Philosophus in VI Ethicorum, nihil adeo

convenit ei sicut quiescere in primis. Et ideo docent Philosophi, quod aliquis

per separationem a continuo et tempore, hoc est, ab imaginabilibus et sensibi-

libus, suum adipiscatur intellectum, ut possesso intellectu applicando ea ad

divina quiescat. Augustinus in libro I Confessionum : « Fecisti nos ad te, Do-
« mine, et irrequietum est cor nostrum, donec requiescat in te '. ^) Hoc respectu
theoIogiaqusB natura omnium scientiarum est prima, ultima efficitur ordine
studii et inquisitionis. Propter quod dicit Alpharabius^ quod « in studio illius

Philosophi vitam finierunt. »

Est etiam in demonstratione fortissimcC veritatis : eo quod per revelationem

primi luminis omnia demonstret quffi probat. AlicE autem perlucem intelli-

gentiee in creatis acceptam, qua? lux sgepe occumbit subjecti malitia in quo est

et caligine phantasiarum. Ista autem demonstrat per lucem puram et invinci-

bilem et immutabilem. Sapient. vii, 29 et 30 : Luci comparata, invenitur prior.

1 Cf. Deuter. xxx, 14 : Sed juxta te est sermo valde, in ore tuo, et in corde tuo, ut facias Ulum.
2 S. AuGusTiNus, Lib. I Confessionum, cap. 1.
 IN I P. SUM. THEOL. PROLOGUS. 5

Illi enim succcdit nox : sapientiam autem non vincit malitia. Joan, i, -4 et 5, de
luce qucC vita est : Etvita crat lux Iwminum. Etlux in tenebris lucct, et tencbrse

eam non comprehenderunt . Chrysostomus in Oriyinali super idem huic verbo

addens dicit : « Quin potius lux comprehendit tenebras, et sui claritate dis-

sipat. »

Altissima etiam ejusdignitas est, quod supra estnontantum nos, sed etiam
Angelicum intellectum posita, quam solus Deus perfecte habet et possidet,

Unde Augustinus in libro de VidendoDeum ad Paulinam: « Scire Deum possu-

« mus, comprehendere vero minime, » Scire, est suprema mentis nostrse vir-

tute per intellectum tangere. Comprehendere autem, discursus et contactus

intellectus esl supraterminos rei: quod in infinito fieri non potest et incircum-

scripto. Propter quod dicit Damascenus, quod « Deus infinitus dicitur, quia
« nec loco^ nec tempore,nec intellectu mensuratur.» Et Anselmus in Prosologio,
quod « Deusest majus quam cogitari possit vel intelligi. » Augustinus in libro

Ide Trinitate : « Mentishumanffi invalida acies in tam excellenti luce non figi-

« tur, nisi per justitiam fidei emundetur '. » Ad Roman. xi, 34: Quis cognovit
seiisum Domi?ii ? Ki ideo in hac scientia quilibet proficere poterit, numquam
autem ad ultimum perfici : quia hoc esset comprehendere, ita quod nihil sui

esset extra intellectum. Ad Ephes. iii, 20 et 21 : Ei qui pote?is est o??i?iia facere
superabimdauicr quam pcti??ius aut i?i.telligi??ius,secimdu??ivirtutem qux operatur
in ?iobis, ipsi gloriai?i Ecclesia, el i?i Christo Jesu, i?i o?nnes ge?icratio?ies sseculi
sdeculoi^um. Ame?%.

* S. AuGUSTiNus, Lib. I de Trinitate, cap. 2.

EXPLIGIT PROLOGUS.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUvEST. 1

TRACTATUS I.

DE SGIENTIA THEOLOGI^

Gupientes igitur petitionibus fratrum satisfacere et mnltorum aliorum nos

quasi ad hoc compellentium, de hac scientia et scibilibus ejus inquire-

mus.
Et quia dicit Philosophus, quod solvere non potest qui nescit nodum, de
quolibet nodum quaestionis preemittemus, et singulis solutiones congruas,
prout Deus dederit, annotabimus.
Quaeremus autem deipsa scientia sex, scilicet an est ?

Secundo, Quid est ?

Tertio, De quo sit ut de subjecto ?

Quarto, Qualiter ab aliis scientiis separata est ?
Quinto, Quis proprius_modus ejus est?
Et sexto, Ad quid est sicut ad finem ?

QUiESTIO I.

Aii tlieolo^-ia sit scieiititi ?

Primo erga quseritur, Au theologia quae gesta historiahter describuntur. De

sit scientia? quibus dicit Augustinus in hbro
Et scx modis arguitur, quod non sit LXXXIII Qiia^stioimm, quod « historiic
scientia. rerum semper creduntur, et numquam
Primus accipitur ex eo de quo est.
1. intelliguntur *. » Sed de liis quce num-

Est enim de gcslis singularibus Dei et quani inteUiguntur, non potest esse
sanctorum Vcteris et Novi Testamenti, scienlia omnis enim scientia ex intelh-
:

* S. AuGusTiNUS, Lib. LXXXIII Quopstionum, Q. 47.

 D. ALB. MAG. ORD. PRJEY).

gibilibus accipilur, ut tlocet Aristotelcs resurrectionis et ascensionis : quae potis-

in Posteriorum de intelligibilibus nu-
I : sima sunt in scientia thcologise. Ergo
tem meliorem liabemus acceptionem videtur, quod scientia tlieologica non sit
quam sit scientia. Cum igitur ea ex qui- scientia.

bus accipitur theologia non sint intelli- 3. Tertio, Arguitur ex hoc, quod tres
gibilia, videtur quod tbeologia non sit sunt acceptionis partes, ut dicit Pliiloso-
scientia. phus. Ex probabilibus enim estopinio.Ex
Hoc confirmatur per hoc, .quod omnis credibilibus fides, et hsec etiam innata
scientia ex universalibus est : gesta au- rationibus ex probabilibus nascitur. Ex
tem historica particularia sunt per hic et intelligibilibus autern gencratur scientia.

nunc determinata, ut Philosophus in Cum ergo sacra Scriptura ex credibili-

I Metaphysicge dicit, quod ex multis par- bus sit, videtur quod non sit scientia de
ticularibus similiter acceptis experientia theologicis, sed fides. Unde Augustinus
fit, hoc est, experimentalis cognitio. Et in libro XIV de Trinitate: « Non quid-
ibidem post pauca dicit : « Universale quid sciri ab hominibus potest in rebus
artis et scientise principium est. » humanis huic scicntiee tribuo, ubi plu-
2. Secundo, Objicitur ex considera- rimum supervacuse vanitatis et noxise
tione ejus de quo est. Est enim de trini- curiositatis est, tantummodo
sed illud
tate personarum una natura, et diver-
in quo fides saluberrima, quse ad veram
sitate naturarum una persona Christi,
in beatitudinem ducit, gignitur, nutritur,

et eflectibus istorum. Cum enim intelle- defenditur, roboratur '. » Yidetur ergo,
ctus noster possibililer sit, non potest quod de theologicis sit fides et non scien-
accipere scientiara, nisi per propositiones tia.

primas, quas habet apud se, et a nullo 4. Quarto : quia dicit Richardus de
accipit Doctore, quibus tamquam instru- sancto Victore quod « fides est supra
mentis de potentia ducitur ad actum, et opinionem, et infra scientiam veritatis. »

contrarium illis nihil accipit, sicut est Videtur ergo, quod de credibilibus non
de quolibet aftlrmatio vcl ncgatio vera, sit scientia, sed aliquid infra scientiam.
et quod nomina et voccs non significant 5. Quinto : quia si scientia est, eva-
infinita, et hujusmodi qu* ponit Aristo- cuat meritum fidei. enim Grego-
Dicit
teles in ^N primse philosopliix. Inter has rius in homilia sua paschali, quod « fides
autem est, quod una natura simplex per non habet meritum, cui humana ratio
esse numeratur in diversis hypostasibus, prsebet experimentum. » Et cum omnis
et quoddiversarum naturarum substantia scientia quse est in nobis, ex humana ra-
et potentia et proprietate ditrerentium, tione sit, videtur quod doctrina fidei non
diversse sunt hypostases, et quod non sit scientia.

est idem corruptibile et incorruptibile^ 6. Sexto, Arguitur ex hoc quod dicit

sicut et probat Aristotelcs in I de Coelo et Boetius, et Ptolemaeus in Almagesto, in

Miindo. Si enim potentia semper essendi principio, quod c< qusedam propter ni-
in eodem subjecto sit cum potentia cor- miam suam perfectionem perfecto in-

rumpendi, sequitur quod idem sul)je- tellectu intelligibilia non sunt, ut Dwis,

ctum erit, et non erit aliquando, quod et substantiie separatae. » Sed de qui-
est impossibile. Ista ergo principia quae bus non estperfectus intellectus, non ge-
intellectus apud se habet, non permit- ncratur perfecta scientia. Et hoc contir-
tunt quod scientia generatur in ipso vel mat Dionysius in libro de Divinis iiomi-

de fide Trinitatis et unitatis, vel de fide quod « cum ad divinaveni-

7iibus, dicens,

incarnationis et passionis, vel de fide mus, perfectam invenimus irrationabilita-

* S. AuGUSTiNus, Lib. XIV de Trinilale, cap. 1

 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. I, QUiEST. 1,

tem '. » Et hoc est etiam quod dicit Phi- tatem : ideo in libris suis in particulari-
losophus in libro de Caiisis, quod « prima bus proponitur. Unde Hieronymus in
causa est super omne nomen, et super suo Prooemio galeato : « Nolo ut offen-
omnem rationem, et numquam sufficiunt daris in Scripturis sanctis simplicitate
linguae ad narrationem ejus, propter et quasi vihtate verborum, quae vel vitio
excellentiam esse ejus. » I ad Timoth. interpretum, vel de industria sic prolata
VI, 16: Liicem inhabitat inaccessibilem. sunt, ut rusticam concionem facihus in-
CoNTRA hoc est_, quod struerent, et in una eademque sententia
oonira.
1
l.IHudquod scitur ex primo, verius aliter doctus, aHter sentiret indoctus \ »
quam id quod scitur ex aliquo se-
scitur Singulare enim potentia universale est
cundorum sed quod scitur per inspira-
: ahquando : quia sicut in uno simiHter se
tionem, scitur ex primo : ergo verius habet in omnibus aHis. Propter quod
scitur quam aliqua alia causa. sequitur, anima Petri est immortaHs
si

2. Adhuc, Quod scitur ex immobili- ergo animaoranis hominis. Et simiHter,

bus et immobiHssimis, verius scitur si fides, spes et charitas in Abraham ac-
quam quod scitur ex mobilibus vel mi- cepta est, in omnibus hominibus accepta
nus immobilibus : quod autem per reve- erit. Et si revelatum a Spiritu veritatis in
lationem scitur, ex immobilissimis sci- uno verum est, in omnibus verum erit.
tur : ergo illa verissime scientia est. Propter quod particularia sacrae Scri-
pturae potentia universaHa sunt, ut ex
SoLUTio. Ad hocdicendum, quod theo- ipsis sicut ex universaHbus arguatur. Si
logia verissima scientia est_, et quod plus enim semel interpositio terrae, recto dia-
est, sapientra : eo quod per altissimas metro sonel faciat ecHpsim, sequitur
causas est, quas homini scire
difticile est : quod semper facit. Sic igitur et hac de
talia enim cognoscentem Philosophus causa theologia in particularibus propo-
dicit esse sapientem in primo primse nitur, cum tamen verissime scientia sit
philosophiae : et talem scientiam vocat universaHs.
sapientiam. Quod autem quidam hic distinguunt,
kiX 1. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod scien- quod quatuor modis dicitur itniversale.
tia theologiae de particularibus est, non Prsedicatione sciHcet, quod de pluribus
quia sit in particularibus particulariler potentia vel actu vel utroque modo prae-
consideralis, sed quia scientia est secun- dicatur, ut homo, domus heptangula,
dumpietatem, ut dicitur, ad Titum, i, \ 2, quae forte numquam fuit, sed tamen esse
et informans ad fidem meritorum et ope- potuit, ut dicit Avicenna. Et sol qui uni-
rum. Tahs autem scientise perfectio ul- versale est, quamvis non nisi de uno
tima in operibus particularibus particu- actu prsedicatur. Secundo modo univer-
lariter operantibus est. sale est, ut dicunt, quod exempLiriter ad
Adhuc autem : quia talis scientia ma- multa rcfertur, ut sigiHum, et actus
gis creditur eis qui talia amant opera et exemplaris Sanctoriim. Tertio modo uni-
faciunt, quam propter persuasionem, ut versale est significando ad multa rela-
dicitPhilosophus in libro IX Ethicorum. tum, ut mors Abel ad mortem Christi in
Adhuc arguitur : quia in particulari- se et in omnibus martyribus suis. Pro-
bus proposita, plures qui secundum sen- pter quod dicitur, Apocal. xiii, 8 Agnus :

sum judicant, instruit et iiiformat ad pie- qui occisus est ab oriyine ?nundi. Quarlo

' S. DiONYsius, Lib. de Diviiiis nominibus, nim Dei, cl ajnitioncm vcriiatis quse secunduin
cap. 1. pictatem e$t, etc.
2 Ad Titum, i, 1 : Paulus, servus Dei, Aposto- ^ S. IIieuonymus, In Prologo galeato, cap. 7.

lus autem Jcsu Chrsti, secundum fidem eleeto-

 10 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
modo dicunt universale esse causando quid potest potentia inferior, potest su-
ad multa relatum, sicut prima causa uni- perior, et amplius. »
versalis dicitur esse. Haec quidem bene Ad quartum dicendum, quod Richar- Ad 4.

dicta sunt, quamvis ad propositum ni- dus vocat opinionem omne id quod hu-
hil :
quia scientia non est de universa- mana aestimatione vel ratione acceptum
libus exemplificando, vel significando, est scientiam vero veritatis id solum
:

vel causando, sed praedicando tantum. quod in visione Dei faciem ad facie per-
Et quod dicit Augustinus, quod talia spectum est. Et sic verum est, quod fides
« semper creduntur, et numquam in- est media inter opinionem et scientiam
telliguntur, » intelligitur
de gestis hu- veritatis. I ad Corinth. xiii, 12 Videmus :

manis, in quibus non'sicut in uno, sic in 7umc pe7' speculum in asg^iimate tunc :

omnibus ahis est. aute7n facie ad faciem. Sed secundum

Ad 2.
Ad m quod secundo objicitur, dicendum quod scientia est acceptio veritatis per
quod noster intellectus perficitur lumini- cerlas rationes et immobiles de credibili-
bus et elevatur et ex lumine quidem bus
:
fidei, potest esse et est vera scientia.
^ connaturali non elevatur ad scientiam Ad quixtum dicendum, quod si esset Ad 5,
Trinitatis et incarnationis et resurrectio-
ex humana ratione, teneret objectum :

nis. Ex lumine autem fluente a superiori nunc autem quia ex rationibus fidei est,
natura, ad supermundana elevatur, quee non tenet.
potentia sola divina et voluntate sunt, ut
Et quod dicitur, quod omnis nostra
dicit Chrysostomus. Et his lumine desu- scientia est ex humana ratione, falsuin
per fluente assentit et certius ea scit,
:
est, nisi intelligatur humanitus non di-
quam ea quae ex lumine sibi connaturali
vinitus accepta.
accipit.
Ad sextum jam patet solutio. Perfe- Ad 6.
Ad 3. Ad id quod tertio objicitur, dicendum ctissima enim lumine humani intelle-
quod sunt credibilia qu» intelligibilia
ctus non perfecte intelliguntur, lumine
esse non possunt, sicut gesta humana,
autem superioris naturae vere po?sunt
quae potentiam universalitatis non ha- intelligi et perfecte, perfectione viae^ et
bent. Et hsec non generant nisi opinio- non patriae, nisi paucis, ut Paulo in ra-
nem, vel fidem, non secundum quod
ptu hoc concessum fuit per privilegium
fides est virtus, sed secundum quod
dicit speciale. Job, xxxvi, 25 : Om7\es homi-
Philosophus in III de A?ii77ia, opinio 7ies vide72t eu77i : U7iusquisque i^ituetur
innata rationibus fit fides. Et sunt credi- p7'ocul. I ad Corinth. xiii, 12 Nji^ic co- :

biha quae per inductionem luminis supe-

g7iosco cx parte twic aute^n cog7io-
:

rioris fiunt intelligibilia et haic

: faciunt sca77i, sicut et cognitus sui7i.
certissimam scientiam. Isaia?, vii, 9, Ex his patet, quod credibile tribus
secundum translationem Septuaginta modis se habet ad intellectum, ut dicit
interpretum Nisi credideritis, non in-
: «
Augustinus in libro LXXXIII Quaestio-
telligetis Et Dionysiusdicit inlibrode
'. »
7ium « Impossibiliter, ut in gestis homi-
:

Divi7iis momi7iibus quod « fides

est lu- ,
num, quae semper creduntur et num-
men locans credentes in prima veritate,
quam intelliguntur. Antecedenter, ut in
etprimam veritatem in ipsis immobili- divinis, quae non intelliguntur
gestis
bus ^ Et ideo sub lumine illius accipi-
»
nisi prius credantur. Consequenter, ut
tur quod sub lumine naturali non
potest in rationibus disciplinabilibus, qute mox
accipi. Dicit enim Boetius, quod « quid- ut intelliguntur, statim creduntur '.

1 Vulgata tiabet, Isa. vii, 9 Si non

:
credide- cap. 7.
7'itis, non pennanahitis. 3 S. AuGUSTiNUs, Lib. LXXXIII Quoestionum,
'S. Dio.NYsius, Lib. de Divinis nominibus Q. 47.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I, QU^EST. 2. 11

QU.ESTIO IL

Quid sit tlieologia secuuilum deiiuitioneui ?

Secundo quseritur, Quid est theologia tum fides, gignitur per miracula, et in
per rationem definitivam? quantum saluberrima, informatur per
Et dicit Augustinus in libro XIV de charitatem. Secundum hoc ergo tota
Trinitate, quod « theologia est scientia theologia esse debet de miraculis et cha-
quse est de rebus ad salutem hominum ritate quod constat esse falsum,
:

pertinentibus '. » 2. Adhuc, Diffinitio et nomen per im-

Item, Ibidem dicit : « Non quidquid plicitum et explicitum idem dicunt :

sciri potest ab hominibus in rebus hu- nomen autem theologise non dicit nisi
manis, ubi plurimum est supervacuse sermonem vel rationem de Deo : ergo
vanitatis, aut noxise curiositatis, liuic videtur, quod in diffmitione non plus
scientiae tribuo : sed id solummodo quo debeat contineri : non ergo debet poni,
fides saluberrima, quee ad veram beati- quod sit de his quse ad salutem hominis
tudinem diicit, gignitur, nutritur, et ro- pertinent.
boratur. » Adhuc, Dicit Augustinus in libro
3.

Ex quo accipitur, quod theologia II de Lihero arbitrio, quod « virlus est

scientia est, ea quse sunt ad fidem

gene- bona qualitas mentis_, qua recte vivitur,
randam, nutriendam, roborandam con- qua nemo male utitur, quam Deus ope-
siderans. ratur in nobis sine nobis ^. » Secundum
hoc ergo theologia non esset nisi de
CoNTRA PRiMAM Iiarum definitionum Deo in quantum gignit in nobis virtutes :

objicitur sic : nihil enim gignit in nobis virtutes nisi

1. Theologia de multis est, quae non Deus.
directe ad salutem hominis pertinent,
quoe in diversis narrantur historiis. Ergo SoLUTio. Ad haec et similia dicendum, Solutio.
non tahtum est de his quai ad salutem quod sicut dicitur ad Titum, i, 1, theo-
hominis pertincnt. logia scientia est sccwidum pietatem,
2. Adhuc, De peccatis est, qu£D ad hoc est, quod non est de scibili simpli-
salutcm hominis non pertinent, sed citer ut scibile est, nec de omni scibili,
potius impediunt, non ergo est de sed secundum quod est inclinans ad
his quoe ad salutem hominis pertinent pietatem. Pietas autem, ut dicit Augu-
tantum. stinus, cultus Dei cst, qui perficitur lide,
spe, charitatc, oratione, et sacriliciis.

CoNTRA SECUNDAM vcro definitiouem Ethoc modo theologia scientia esl dc liis

sic objicitur : qute ad salutem pertincnt : pietas enim

1. Fides enim salubcrriina in quan- conducit ad salutem. IIoc ctiam modo

* S. AuuusTiNUS, Lib. XIV de Triiiitalc, cap. ' Idem, Lib. II dc Libcio arbilrio, cap. 18.

1.
 12 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
est (le his ex quibus fides generalur, Ex His facile patct respondcre ad se-Addim
Ad I
nutritur, et roboratur in nobis quanlum quens.
ad assensum primae veritatis. Asscnsus Ad aliud dicendum, quod tlicologia Ad 2

est primffi veritatis propter se et super nomine ipso non dicit nisi rationem vel
omnia lides est in actu. IJunc autem
: sermonem dc Deo sermo aulem de Deo:

assensum inductive qusedam generant, debet esse determinativus Dei, non

sicut auditus operum et miraculorum, secundum esse et substantiam tantum,
sive in seipso, sive in factis Sanctorum, sed secundum quod est principium et
sive etiam in judiciis et pcEnis malorum, finis eorum quae sunt quia aliter :

sive in mundi constitutionc, lapsu ho- imperfecte cognoscitur, Non autem est
minis, in recreatione et glorificatione principium et finis nisi per ea quce ad
Sanctorum. Ad Roman. x, 17 : Fides exitum rerum ab ipso et ad reductio-
est ex auditu : auditus autem per ver- nem rerum ad ipsum pcrtinent et haec :

bum Christi. Heec etiam sfepius medi- sunt quse pertinent ad saiutem hominis.
fata fidem nutriunt ut calescat, et con- Et per hoc patet solutio.
fortant ut avertentibus resistat. Et de Ad noc quod objicitur, quod solus Ad 3.

omnibus hisin quantumhujusmodi sunt, Deus operatur fidem in nobis et virtu-

theologia est. tes, dicendum quod licet solus efficienter
Ad diffin. 1 Ad pRiMUM ergo dicendum, quod sicut operetur dando gratiam preevcnientem
Ad 1.
dicit prohibet unam
Aristoteles, nihil et subsequentem, in virtutibus tamen
scientiam esse plurium, velut amborum multa sunt quse inductive et inclinative
finium unius tamquam finis, alterius
: ad hoc cooperantur ex parte nostra, se-
tamquam ejus quod est ad finem. Et cundum quod fides est ex auditu interio-
ideo theologia est de his quffi ad salu- ri vel exteriori.
tem pertinent ut finis : de multis autem
aliis est ut inclinantibus ad pietatem Ex his accipitur, quod theologia scien-
quffi ducit ad finem : et haec in theolo- tia religiosa est, secundum quod Tullius
gia describuntur. in fine /)?•/???« rhetoricae religiohem dif-
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod de peccatis dicens, quod « religio est quae
finit,
est theologia, in quantum per fugam curam ceremoniamque cuidam naturas
eorum inclinant ad pietatem, sicut me- quam superiorem vocant, afTert. » i

dicina de cegritudinibus est, docens per- Patet etiam, quod est scientia, secun-
severare corpora ne eegritudinem inci- dum quod sanctitatem in libro de Bonis
dant : siaegra sint, docet quibus antido- laudahilibus diffinit Aristoteles, dicens
tis ab aegritudine purgcntur et liberentur. quod « sanctitas est scientia scire faciens
Et hoc modo theologia tractal de pec- quce adDeum justa sunt. » Sapient, x,
catis et remediis peccatorum. 10 : Dedit illi scieiiiiam Sanctorum.

QUiESTIO III.

De qiio sit theolosia ut de subjecto ?

Tertio quaeritur, De quo sit theologia Et de hoc sunt quatuor positiones.

ut de subjecto ? Una est Augustini in libro I de Doc-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I, QU/EST. 3. 13

trina Christiania ', quam sequitur Ma- Et quseramus primo de positione Au-
gister in Sentejitiis ,
quae est, quod « qui gustinis, qui dicit res et signa esse sub-
diligenter legit continentiam novae et jettum.
veteris legis, inveniet eam circa res et Hoc enim probatur sic :

signa versari. » Jam enim habitum est, quod theolo-

Secunda Hugonis de sanclo Victo-
est gia est scientia de his quie ad salutem
re in libro Sententiarum suarum, qute hominis pertinent ergo : erit de his quae
dicit, quod « materia divinarum Scri- salutem faciunt eflective, et sunt objecta
pturarum sunt opera reparationis : salutis, et de his quse ad salutem dis-
aliarum vero scientiarum materia sunt ponunt, et de ipso homine percipiente
opera conditionis. » salutem secundum quod salutis est
Tertia, In principio Glossae Psalterii perceptibilis. Erit ergo de rebus qui-
dicitur,quod « nihil est in Scriptura di- bus fruimur tantum, in quibus salutis
vina, quod non ad Christum vel Eccle- est complemcntum. Et erit de utilibus
siam pertineat. » Ergo caput et corpus, disponentibus ad hoc. Et hoc duplici-
sponsus et sponsa, Christus et Ecclesia ter, scilicet ex parte intellectus, et ex
subjectum sunt sacrse Scriptur£e,hoc est, parte afTectus. Ex parle quidem intelle-
totus Christus integer. ctus significando ut signa. Ex parte
Alia positio est, quod Deus sit sub- autem affectus ut disponentia ad salu-
jectum sacrse Scripturse, sicut et per no- tem per se vel per accidens in recessu a
men significatur quo theologia vocatur. malo, vel in accessu ad bonum : et hsec
De istis ergo positionibus quaeritur. sunt Et hac ratione dixit Aue-u-
utilia.

Et principaliter quidem quaeritur de stinus % quod tota theologia versatur

subjecto. aut circa res quibus fruendum est, quae
Sed quia per subjectum scientia est sunt Pater, Filius, et Spiritus sanctus :

una vel plures, secundo quseritur, utrum aut circa res quibus utendum est, signi-
theologia scientia sit una vel plures? ficando vel disponendo ad salutem : aut
et, Qua unitate est una, si una est ? circa res fruentes vel utentes, quse sunt
Item, Ex subjecto habet quod sit pra- homo. Sic enim
salutis perceptibiles, ut
ctica vel theorica. signum ad rem utilem reducitur, se-
Adhuc, Ex subjecto habet quod sit cundum quod uti est, ut dicit Augusti-
universalis vel particularis. Et ideo quar- nus, aliquid in facultatem voluntatis
to quaeritur, utrum universalis vel par- assumere, et ad aliud referre signilican-
ticularis cst scientia ? do vel disponendo.
Sed gontra hanc opinionem videlur sed comra.
esse, quod
MEMBRUM I. 1, Signa et res non videntur esse
ordinabilia sub uno gencre sul)jecti.
De subjecto thcolorjise secundum quatuor Undc in aliis scientiis, scientise de signis
positioncs assi(jnalas ^. ut de sermonibus, distinguunlur a scien-
tiis de rebus. Scrmolionales enim a rea-
libus scicntiis distinguuntur. h]rgo vidc-
Primum ergo inter hccc est quajrere tur, quod in ista scienlia non possit
de subjecto theologi(e. esse una scientia de rebus et de signis.

* S. AuGUSTiNUs, Lil». l d(^ Doctriiia cliristia- tioiiis, pag. ly.

na, cap. 2. 3 \ Augustinus, f.ib. I do nootrina Clirislia-
' Cf. Opp. H. Alb(!iti. Coiimiont. in I Seiilen- na, cap. II.
tiarum, Dist. I, Art. 2. Tom. X.W nosti» edi-
li D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Adhuc, Signa valde mulliplicia

2.
quae non sunt Deus, nec de Deo pro-
sunt qusedam enim sunt signa per
:
bantur ut dc subjecto.
allegoriam, qusedam vero per modum 2. Adhuc, Quia dicit Boetius in libro
sacramentalem et illa in una paite
:
dc Trinitate, quod Deus subjectum esse
«

scientiae non continentur alia enim :

non potest : » ergo non potest esse sub-
scientia sacramentalis est, et alia syra- jectum theologiae.
bolica. Et ita videtur, quod res et

signa materia non possunt esse sacrae SoLUTio. Ad haec et similia dicendum, rolulii

Scripturae. quod subjectum in scientiis tripliciter

Adhuc, Res valde ample accepta est

3.
assignatur, scilicet quod principaliter

secundum quod ad unam scientiam non intenditur et in principali parte scientiae,

videtur posse reduci. Res enim quibus sicut Deus dicitur esse subjectum primae
utlmur et fruimur, omnia continent :
philosophiae, quia in principali parle

omnibus enim quot sunt in cceIo et in ejus de Deo intenditur et de substantiis

terra utimur vel fruimur : ergo videtur, divinis quae separatae sunt, a quo etiam
quod theologia sit de omnibus : et ab antiquis Philosophis theologia voca-
consequenter tunc aliis scientiis non batur : denominatio enim debet fieri ab
indioeremus. ultimo et optimo.
Secundo modo assignatur subjectum
CoNTRA positionem secundam, scilicet in scientiis, de quo et de cujus par-

Hugonis, sic objicitur :

tibus probantur passio nes : sicut ens
1. Statim in priucipio Genesis theolo- subjectum esse dicitur primae philoso-
gia est de operibus conditionis : ergo phiae, quia unum et multa, potentia et

non videtur materia sacrse ScripturiB aclus, et ens necesse et ens possibile

tantum esse de operibus reparationis. probantur de ente.

2. Adhuc, Sacra theoiogia est de Tertio modo assignatur subjectum
causa operum conditionis et reparatio- scientiae, circa quod est continentia ejus

nis : non ergo videtur, quod sit de ope- propter bonitatem et claritatem doctrinae,

ribus reparationis tantum ut desubjecto. et talia sunt quaecumque sunt adminicu-

lativa ad subjectum primo modo vel se-

CoNTRA positionem tertiam sic obji- cundo raodo dictura, per quae declaratur
in prinia vel in secunda intentione sub-
citur : quia
^Multa sunt in sacra Scriptura quse
jectum, sicut prima philosophia est cir-
1.

nec de Ecclesia, ca positiones antiquorum, et circa prin-

nec de Ghristo sunt,
cipia demonstrabilium, et circa uno mo-
sicut quod Deus creavit in principio cce-
do vel raultipliciter dicta, etiani circa
lum et terram, quod diluvium inductum
divisae sunt, et alia defraitiones secundum se, vel physicara,
est, quod linguae
et circa principia definilionis ulriusque.
multa quge de ccelis, elementis, et Ange-
lis scribuntur. Videtur ergo, quod totus
Et in oranibus generalibus scientiis

Christusnon sit materia sacrae Scripturce. hanc triplicem subjecti determinationem

2. Praeterea, Mali sive in via, sive in necesse est esse.

non sunt de capite, Dicimus igitur, quod si assignetur

inferno, et diabolus,
corpore tamen de illis etiam subjectura theologiae secundum quod
nec de et :

eorum in sacra Scriptura principaliter est intentum, et propter

sub diflerentiis
determinatur. quod cognoscendum tractalur de omni-
bus aliis, Deus est subjectum theologiae,
CoNTRA quartam positionem objicitur et ab ipso denominatur. Si vero dicitur
per hoc, quod subjectura secundo raodo de quo pro-

1 . Multa tractantur in sacra Scriptura bantur passiones, et quod per passiones

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. I, QU.EST. 3. io

determinatur, Christus et Ecclesia est nisi sciretur a quo lapsus est : hoc enim
subjectum, vel Verbum incarnatum cum scitur ex hoc, quod ostenditur honum
oranibus sacramentis quse perticit in ejus in qao conditus est in seipso et om-
Ecclesia. Et hoc est idem dicere, quod nibus quGe creata sunt propter ipsum :

opera reparationis sunt subjectum : hcec et sic inducitur de opere conditionis et

enim de capite probantur ut de intluent'j, crtratiunis inundi.

de Ecclesia autem ut de eo cui intluun- Ad ALiuD dicendum, quod est de causa Ad2.
lur. Et haec declarant Deum prout e?t cunditionis et reparationis : sed causa
res qua perfecte quis fruitar. Si vero non sufficieuter innotescit secundum hoc
tertio modo assignatur subjectum, pruut quod causa esl, nisi per opera sive etle-

subjectum est circa quod ut adminicu- ctus : et ideo oportet, quod in sacra Scri-

lans ad hoc, est sacra Scriptura ; tuac ptura etiam de operibus tractelur condi-
sacra Scriptura habet res et signa. tiunis tt reparationis. Et sic Christus ut
positio- Ad id ergo quod primo contra hanc causa et materia et ut Gnis est sacroe

1 1 et 2. positionem objicitur, dicendum quod aHee Scripturce. Jam enim ante diximus, quod
scientioe considerant signa secundum non est inconveniens, quod materia cir-
principia quse signa faciunt esse signa, ca quainsit et efliciens et finis in quibus-

et non secundum principia secundum dam, licnt inconveniens sil in materia ex

quce signa tiunt signata : et ideo Jivisa qaa. >io piinui fiJt-i vt-ritas materia est
est consideratio signorum a signatis. circa quara t-t efficifns et tmis.

Theologia autem considerat signum sub

ratione utilis rei, et ideo in generali con- Ad quod contra tertiam positionem AdAa
10 posit. 3
^
1.
sideratione signum comprehendit cum re :
objicitur. dicendum quod sacra Scriptura
et si distinguit ab ipsa particulari consi- de illis agitsecundum t-Ttium modum ac-
deratione, hoc facit, quia particukiris cipientli subjectum. Adminiculantia enim
consideratio scientiara secundum se in sunt ad judicium Dei cognoscendum, et
species non dividit. sic per muJum fugce inchnantia ad ope-
id 3. Ai) ALiuD dicendum.quod theologia ra reparationis et ad res quibus fruen-
hoc modo est de omnibus, non sub ra- dum est.

tione diver^a qua ditferunt singula. sed Per idem palet sulutio ad sequens. Ma- Ad 2.

sub una ratione, qua? est utile esse signi- lum enim detestatione sui fugiam inducit, (^

ficando vel disponendo ad id quo fruen- et accessum ad bonum : et sic conside-

dum est. Et sic non sequitur, quod non ratur in scientia qua? secundum pietatem
indigeamus aliis scientiis illce enini tra- : est.

ctant de rebus secundum ditferentias es-

sentiales quibus dilTerunt ab invicem, Ad quo J contra quartam positionem
id ^"^^^f^f '
*"

objicilur, dicendum quod Deus est sub-

posit 2.
-^^ ^^ quod
objicitur contra secundam jectum in prirao modo sumendi subje-
^'^ ^-
positionera,jam patet solutio. Sacra ctum et qusecumque alia in sacra Scri-
:

enim theologia non est de operibus con- ptura tractantur, sunt de subjecto tertio
ditionis nisi ut de subjecto circa quud : iiiodo dicto, et assumunlur ut adrainicu-
accipit enim ea ut adminiculantia per kintia ad cognitionem ipsius.
raodum signi vel usus ad id quo fruen- Ad ALiuD dicendum, quod dictuni Bo- Ad 2.

dum est, et ad opera restaurationis vel etii intelUgitur, quod Deus in genere cau-
reparationis, quie de Christo et Ecclesia sae non potest esse subjeclum. Est enira
demonstrantur. Xon enim optime scire- in genere causce efficientis, formahs, et
tur qualiter horao reparatus est, nisi sci- finaUs, quae nuraquam in eamdera rera
retur quantus et qualis fuit lapsus ejus. coincidunt cura raateria subjecta. Intelli-
Quantitas autem lapsus nesciretur bene, gitur etiam, quod in genere entis non
 16 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

potest esse subjectum. Subjectum enim in sunt, nec Christus et opera reparationis.
genere entis est substans, vel naturse es- Crucifixio enim et mors passiones sunt :

sentiali, vel accidenteli : et si primo mo- resurrectio vero et ascensio actiones :

do esset subjectum, esset in ipso univer- actio vero et passio ad unum commune
sale et particulare quod est inconve- : genus non reducuntur. Similiter caput
niens. Si secundo modo, esset in ipso et corpus, et actiones capilis et corporis,
accidens, et esset mutabilis quod ite- : inuno communi genere non continentur
rum esset inconveniens. Sed non intel- cum passionibus eorumdem.
lexit Boetius, quin posset esse subjectum 2. Adhuc, Deus in nullo genere est,

dequo multaprobantur, quse per modum nec genus alicujus rei. Quae ergo tractan-
relationis et attributionis conveniunt ei : tur in sacra Scriptura, ad nuUum unum
talia enim multa etiam Philosophi proba- genus reduci possunt. Ergo sacra Scrip-
verunt de Deo, sicut quod sit simplex, tura una scientia non est.
et eeternus, et principium, et hujusmodi Adhuc, Etiamsi signa reducantur
3.

alia quae de ipso ut de subjecto probata ad res, secundum quod res dicitur ens
sunt. ratum tamen res utiles et fruibiles ad
:

unum genus nullo modo possunt reduci,

eo quod fruibile nec genus est, nec cum
MEMBRUM II. aliqua re in uno genere. Relinquitur
ergo, quod de fruibili et utili non potest
Utrum theologia sit scientia una, vel esse una scientia.
plures ? Et^ Qua unitate sit una, si In CONTRARIUM hujUS est, quod Sed contr
una est * ? 1. Sancti loquuntur de theologia sicut
de scientia una. Dicit enim Augustinus
in libro XIV de Trinitate quod « sacra
JuxTA hoc secundo quseritur, Utrum Scriptura est de his quse ad salutem ho-
theologia sit una^ vel plures, et qua uni- minis perlinent. »
tate sit una, una est ? si 2. Adhuc, Si non est una, sequitur
Videtur, quod non sit una. quod est plures : et sic sunt plures theo-
1. Dicit enim Aristoteles in I Poste- logice, subjectis passionibus et principiis
riorum *, quod una scientia est, quse est a se invicem divisse.
unius generis subjecti. Et est sensus,
quod una uno subjecto in
scientia est de SoLUTio, Ad hoc dixerunt quidam, soim
genere, ad cujusambitum praedicationis quod omnia quae tractanturin sacra Scri-
reducuntur omnia quae sicut partes sunt ptura sub una ratione stant, quae est re-
in totalitate subjecti. Sicut geometria de velabile esse : et sic de ipsis est sacra
quantitate continua est, ad cujus commu- Scriptura ut una. Et quod hoc falsum
nitatem omnia reducuntur quae conside- sit, statim patet. In sacra enim Scriptura
rat geometria. Et sic arithmetica una tractatur de historiis, parabolis, moribus,
scientia est, quae est de numeris. Et non et potentiis animae et non secundum :

tantum hoc est in realibus, sed etiam in quod accipiuntur per revelationem. Ad-
logica, quae de syllogismo est et partibus huc autem de Deo secundum quod via ra-
syllogismi, ad cujus formam omnes alia^ tionis investigatur quce quamvis com- :

rationes reducuntur. Ad unum autem ta- muni nomine revelatio vocatur, I ad Co-
le commune res et signa reduci non pos- rinth. ii, 10 Nobis revelavit Deus
: :

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- "2

Aristoteles, I Posteriorum, text. 43.
tentiarum, Dist. I, Art. 13, Tom. XXY liujusce ^ Cf. ad Roraan. i, 19 : Deusenim i//is, scilicet
novff! editionis, pag. M. Philosopliis, manifestavit.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. [. QU/EST. 3. 17

tamen haec scientia forma uniensnon est quod substatet causa est passionum quae
una fornia coar-
scientias vel scibilia sub determinantur de subjecto, quod secun-
clans alioquin omnis scientia esset una
: dum primam intentionem subjecti dici-
scienlia. Dicit enim Ambrosius, et poni- tur. Jam enim liabitum quod signum
est,
tur super epist. I ad Corinth. xii, 3, su- refertur ad utile ; utile autem refertur ad
per illud : Nemo potest dicere : Domiims fruibile. Dicit enim Philosophus, quod
Jesus, nisi in Spiritii sancto, quod « om- ubi unum propter alterum, utrobique
ne verum a quocumque dicatur, a Spi- unum. Et est sensus, quod finis et non
ritu sancto est. » Adhuc, Forma quae aliud quam finis inspicitur et quceritur et
unit scientiam secundum Aristotelem, in seipso et in eo quod est ad ipsum : et
forma est quee subjectum facit unum et sic utrobique qua^ritur finis : et sic in
solum et totam causam passionis, ita utih qua?ritur fruibile, et stat sub forma
quod passio per se vel sub disjunctione fruibihs. Et haec unitas non est generis,
dicitur de subjecto per se et de omni to- nec speciei, sed principii quod simpHci- :

talitate subjecti et temporis et secundum ter est in uno et in ahis secundum mo-
quod ipsum, sicut triangulus rectilineus dum quo respiciunt in ipsum per analo-
subjectum est ejus quod est habere tres giam unicuique determinatam et tahs :

angulos aequos duobus rectis, et convenit unitas est primae philosophiae et Iheolo-
omni triangulo per se et semper et se- gia^.

cundum quod ipsum. Nisi enim talisfor- Ad primum igitur dicendum, quod cum Ad i.

ma uniret subjectum, omnia quse de- dicitPhilosophus, quod una scientia est
monstrantur de subjecto, demonslraren- quae est unius generis subjecti, intelligi-
tur per accidens. Revelatio autem sive tur unum genus in communi ad unita-
revelabilitas non est forma sic uniens ea tem generis et unitatem proportionis si-
quee in sacra Scriptura detBrminantur. ve analogiae. Unitas enim generis facit
Revelatio enim non est aliquid ponens unitatem scientiae specialis unitasautem :

in eo quod revelatur, sed in eo cui fit analogiae facit unitatem scientiae commu-
revelalio. Ergo nihil est dicere, quod ab nis.
unitate revelationis nna dicatur scientia. Ad ALiuD dicendum, quod licet Deus Ad 2 ei 3.

Alii vero dixerunt, quod non oportet in nullo genere sit praedicabili cum ali-
ita stricte quserere subjectum in sacra quo, eo quod nec est genus, nec est spe-
Scriptura, eo quod est scientia generalis, cies, nec particulare est tamen in multis
:

omniaquodammodo considerans. Contra sicut per

analogiam communibus. Tale
quos objicitur : quia in metaphysica, enim commune in uno simpliciter est, et
quse scientia generaHs est, talis requiri- in aliisnon sunt nisi modi ejus, qui sunt
tur unitas enim
subjecti. Nisi talis sit, extra ipsum, et realiter sunt in his quaj
procul dubio quiscumque de subjecto respiciunt ad ipsum. Et sic in forma frui-
ostenduntur, per accidens ostenduntur, bilis est utile et signum, et in forma cau-
sive superiora, sive inferiora sint subje- sae est et opus conditioniis et opus rcpa-
cto. Sicut habere tres angulos, per acci- rationis nihil enim
: quaeritur in co quod
dens ostenditur de isoscele, eo quod ac- est ad finem, nisi finis.
cidit triangulo isoscelem esse : et per ac- Ad m quod in contrarium objectum Ad object.
cidens de figura, quia accidit figurae est, concedimus. Solutioncs etiam indu-
triangulum esse. Et haec unitas requiritur clae nullaj sunt sicut de neccssitate pro-
in metaphysica sicul inaliis scientiis. batum est.
Haec autem quae concludunt de neces- Per hoc patet solutio ad totum.
concedimus dicentes quod tiieolo-
sitate,

gia una est scientia ab unitatc formae

unum facionlis subjectum, secundum
XXXI
 18 D. ALB. MAG. OHD. PR^D.
veritate sacra Scriptura practica est, et
stat in opere virtutis vel theologicae vel
cardinalis : quia si etiam verum in re
fruibili vel utili inquirit, hoc ipsumrefert
MEMBRUM III. ad afTectum, ut scilicet in fide vel in eo
quod succedit fidei fruatur per affectum
Utrum theologia sit scienlia practica vel vel inlellectum atTectivum summa veri-
theorica '
? tate, per speciem vel spei succedens
summe beatificante, per charitatem sum-
ma bonitate. Ilistorice autem proposita
Deinde quseritur juxla idem, Utrum et praeceptive in lege et parabolice ad
sit scientia praclica vel theorica? Hoc opus refert meritorium. Hymnidice au-
enim a modo subjecti liabet determinare. tem ut in Psalmis descripla, ad atfectum
1. Dicit autem Aristoteles in I de Ani- refert pietatis ; et verum quod inquirit,
ma, quod practicae scientiae stant ad opus, de Deo et operibus ejus inquirit, non ut
speculativae autem ad causam et ad ve- verum simpliciter, sed ut summe beatifi-
rum. Ista autem scientia ad opus slat sic- cans, in quod referat tolam pielatis in-
utad ultimum perfectivum. Jacobi,i,2o ; tentionem in affectu et opere. Sicut
Qui perspexerit in legeni perfectam li- etiam Aristoteles in X Ethicorum felici-
bertatis, et permanserit in ea, non audi- tatem contemplativam determinat, ut ad
tur obliviosus factus, sed factor operis^ finem ad quem referantur actus virtutum
hic beatus in facto suo eril. Yidelur er- intellectualium et moralium et heroica-
go, quod id ad quod stat Scriptura, fa- rum : propler quod et ipsa quae tractat
ctum sit et opus ergo practica est.
; de felicitate contemplativa, moralis sive
2. Adhuc, In operibus traditur, et in practica est sicut et caeterae partes mora-
historicis, et in parabolicis, et praeceptis lis scientiae. DifTert tamen ab aliis practi-
legalibus, et in Evangeliis, et propheti- cis quas Philosophus considerat. Aliae
cis, et epistolis Apostolorum ; omnes enim practicee stant ad opus perfectum
enim illae admonitoriae sunt et exhortati- perfectionc virtutis acquisitae : ista autem
vae ad opera. stat ad opus perfeclum perfectione virtu-
Adhuc, Ad Titum, i, 1 ; Secundum tis infusce per gratiam.
fidem electorum Dei, et agnitionem veri- Et per hoc patet solutio ad totum.
tatis qucB secundum pietatem est. Ergo
theologia non est veritatis ut veritatis,
sed veritatis ut est inclinativa pietalem ;

stat ergo ad opus, et non ad verum : vi-

detur ergo, quod practica sit. MEMBRUM IV.

!d contra. ^^ coNTRARiuM hujus vidcturcsse, quod
sacra doctrina est de Deo et operibus Utruni tlieologia sit scientia universalis,
ejus, in quibus opus nostrum non requi- vel particularis ?
ritur, sed requiritur verum quod est in
eis. In omnibus autem practicis sive li-
beralibus sive mechanicis opus nostrum Demum juxta idem quacritur quarlo,
rcquirilur : videtur ergo, qiiod hsec Utrum sit universalis vel particularis
scientia sit theorica et non practica. scientia ?
Et videtur, quod univcrsalis.
soluiio. SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod in \. Est enim de universali subjecto

» Cf. Opp. 13. Alberli. Tom. XXV, pag. 18. In I Senlentiarum, Dist. I, Art. 4.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I. QUtEST. 4. 19

quod omnia comprehendit, et est de om- SoLUTio. Ad hoc dicendum, quodtheo- Soiuijo.

nibus, sicut jam ante habitum est : logia proprie loquendo non est parlicu-

quod autem de omnibus est, universale laris, nec universalis. Proprie enim
est. universalis est, quse est de ente quod
Adhuc, Aristoteles in II primse phi'
2. universale est essentialiter omnibus.
losop/dcB dic\l, quodest scientia quae con- Particuhiris autem, quae est de aliqua
siderat ens in quantum ens : et heec est specie entis sive parte ejus per forinam

non una de scientiis particularibus, sed substantialem coarctati sub ente com-
est scientia universalis. A simiii ergo et muni sicut sub principio, et non sub ge-
ista universalis est, quae considerat omne nere. Theologia autem non est de ente
ens. ut ens est, nec de partibus entis est ut
3. Adhuc, Si parlicularis scientia dici- entis partes sunt : sed est de ente deter-
tur a particulari subjecto, et universalis minato per formam analogise ad id quo
ab universali, videtur ha^c esse univer- fruendum est, et de partibus ejus secun-
salis, quia nihil relinquit quod non con- dum quod specialem habet analogiam ad
sideret sive in practicis scientiis sive in illud. Et ideo non simpliciter est univer-

theoricis : hoc enim facere non potest salis vel particularis, sed quodammodo
nisi sub aliquo communi subjecto ad om- universalis et particularis, sicut et ethi-
nia. ca quae quodammodo de omnibus est et
In contrarium hujus est, quod sicut moraiibus et fortuitis, ut depotentatu, et

ens particulare in principio est in ente divitiis, et partibus utriusque istorum,

universah, sic principia entis parlicularis prout organice vel condecorative ad feli-

sunt in principiis entis universalis sicut cilatem civilem faciunt.Quia enim in

in primis essentiantibus ipsa, sive sint ratione speciali de omnibus est, propter
complexa, sive incomplexa : incomple- hoc non potest esse scientia universalis.
xa, sicut subjectum et passio : complexa, Et quia hsec ratio speciaHs omnibus ap-
sicut dignitates et principia quse sunt plicabilis est per modum diversum signi
propositiones sive virtute sive subjecto vel utiHs vel fruibilis, ideo proprie parti-
syllogismum ingredientes. Sicut ergo cularis esse non potest : propter quod
omnes particulares scientiae principiasua etiam aliae scientiae ab ipsa principia sua
accipiunt a scientia universali quae est accipere non possunt non enim consi-
:

prima philosophia, sic a tlieologia acci- derat id quod commune essentialiter

pient,si ipsa est scientia universalis : hoc omnibus particularibus est per principia

autem falsum est ergo tbeologia non essentialia,sed per analogiam, secundum
est scientia universalis. quod dictum est.

QUiESTIO IV.

IJtrum Iheolog-ia sit scieiitia «I» Jiliis scicntiis scparata ?

Quarlo, Secundum ordinem [)rimai di- Et videtur, quod non.

visionis quaeritur, Ulrum ab aliis sciiMi- 1. Si enim theohigia dicitur scientia a

tiis separala sit ? Deo, a nuUa separata est per hanc ditTe-
 20 D. ALB. MAG. ORD. Vl\JED.

rentiam. Eccli. i, l : Omnis sapientia a ista autem de operibus reparationis er-

Domino Deo est, et cum illo fuit semper. go separatee sunt.
2. Sivero dicitur tlieologia, quia est
de Deo, a prima philosopiiia separata QuoD concedendum est, et dicendum, Soiutio

non est, quae est de Deo in potissima quod heec scientia separalur ab aliis sub-
parte ejus. jecto, passione, et principiis confirman-
3. Si vero dicitur theologia, quia re- tibus ratiocinationem. Suhjecto quidein,
veiata a Deo, iterum per hanc difleren- quia in aliis scientiis subjectum est ens
tiam a nulla separatur philosophica vel pars enlis, a natura vel a nobis cau-
scientia. Ad Roman. i, 19 : Quodnotum satum, ut dicit Avicenna in principio
est manifestum est illis, Philoso-
Dei, suae metaphysicse. In theologia autem
phis scilicet Deus enim illis manifesta-
: subjectum est fruibile, vel relatum ad
vit. Ergo quidquid sciunt Philosophi de ipsum per modum signi vel utilis. Pas-
Deo, manifestante et revelante Deo didi- sione autem, quia quod in hac scientia
cerunt. de subjecto ostenditur, vel divinum est
4. Si dicatur theologia Spiritu sancto attributum, vel ordinatum est ad ip-
inspirata, iterum per hanc differentiam sum : in aliis autem scientiis proprietas
non separatur. I ad Gorinth. xii, 3, Am- entis est a nobis vel a natura causata.
brosius in Glossa : « Omne verum a Principio vero, quia quod in ista scien-
quocumque dicatur, a Spiritu sancto lia probatur, per fidem quae articulus est
est. » qui creditur, vel antecedens fidem, quod
5. Adhuc, Subjecto non separatur ab est Scriptura, vel per revelationem pro-
aliqua agit enim de moralibus, intelli-
: batur ut principium. Quod autem in

gibilibus, naturalibus, et mullis discipli- aliis scientiisprobatur, probatur perprin-

nalibus in mensuris templi, et numeris cipium quod est dignitas, vel maxima
musicis quos ponit. propositio.
Ex his ergo videtur non ab aliis se- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod om- Ad 1.

parata, et ulterius quod sit superflua, nis quidein scientia est a Deo largiente :

cum per partes tradatur in aliis. sed non sic ista scientia, sed a Deo reve-
Sed contra. ^N CONTRARIUM CSt,quod lante per fidem.
1. Omnis humana scientia acquisita Ad secundum dicendum, quod prima Ad 2.

est : divina autem per revelationem ac- philosophia de Deo est secundum quod
cepta. Acquisitum autem ct non acqui- subslat proprietatibus entis primi secun-
situm separata sunt. dum quod ens primum est. Ista autem
Adhuc, Omnis scientia humana su-
2. de Deo est secundum quod substat attri-
per experimentum fundatur. Unde dicit butis quse per fidem altribuuntur.
Aristoteles in I Posteriorum, quod « de- Ad tertium dicendum, quod duo sunt Ad 3.

structo sensu, destruitur scientia sensibi- modi revelationis. Unus quidem modus
lis illius sensus. » Divina autem scientia est per lumen generale nobis. Et hoc
fundatur super fidom, ct super fidei ar- modo revelatum est Philosophis : hoc
ticulos. Ergo separata est ab omnibus enim lumen non potest esse nisi a prirao
aliis. lumine Dei, ut dicit Augustinus in libro
3. Adhuc, I ad Corinth. ii, 7 et 8 : de Magistro. Et hoc optime probatum
Lof/uimur Dei sapientiam..., quam nemo est in libro de Causis : « Aliud lumen cst
principum hujus sxculi cognovit. GIos- ad supermundana contuenda, et hoc est
sa, hoc est, Philosophorum. Separatacst elevatum super nos. » Et hoc lumine re-
ergo a cognitione Philosophorum. velata est hsec scientia.Primum relucet in
4. Adhuc, Jam habitum est, quod alioe per se notis, secundum autem in fidei
scientise sunt dc operibus conditionis, articulis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I QU^ST. 5. 21

Ad 4. Ad quartum dicendum, quod Ambro- qupe attribuuntur eis in quantum talia

sius loquitur dc influentia luminis con- sunt.
naturali, quod super esse verum fluit a Ex his ulterius patet, quod hsec scien-
primo principio.
spiritu veritatis, sicut a tia non superfluit, sed valde necessaria
id 5. Ad quintum dicendum, quod licel ma- est ad salutem. Ex illuminatione enim
terialiter in aliis scientiis tractantur quas connaturali nobis non sufficienter inno-
tractantur in scientia divina, tamen non tescunt quffi ad salutem necessaria sunt.
sic tractantur : sed in eis tractantur ut Unde omnibus aliis traditis scientiis ista
ens, vel partes entis substantes proprie- tamquam oranium perfectiva necessaria
tatibus quae fluunt ex essentialibus eo- est, in qua supermundana illuminatione

rum. In ista autem scientia tractantur innotescunt ea quae ad salutem hominis

secundum relationem ad fruibile, et se- pertinent.
cundum quod substant proprietatibus

QUiESTIO V

Quis slt nioclus proprius tlieologise ?

Quinto, Secundum divisionem princi- 1. Omnis enim scientiae modus defini-

palera de modo theologise proprio quae- tivus est, et divisivus, et coUectivus. Si
ritur. enim ex prioribus manifestet incomple-
Et quseruntur quatuor. xum secundum essentiam, definitivum
Primo enim quseritur_, Si habeat mo- habebit modum. Si autem ex posteriori-
dum scientiae vel artis ? bus incomplexam manifestet potestatem,
Secundo, Si habeat modum certiorem divisivura habebit modum. Si vero com-
aliis scientiis, vel non ? plexum declarare intendat, oportet hoc
Tertio, Si habeat modum argumenta- fieri colligendo terminos et propositiones
tionis ? ad formara syllogisticara, vel alterius

Quarto, Queeritur de quatuor raodis ratiocinationisquae ad syllogisraura redu-

ejus qui assignantur a Sanctis. cibilis est.

Item, Cum ars sit factivum principium

cum ratione, ut dicit Aristoteles in
VI Ethicorum, oportet quod medium
arlis, ut ibidem dicit, sit ratio recta re-

MEiMBRUM I. gulans opus : propter quod dicit Tullius,

quod « ars est coUectio principiorum ad
Utnon theologia habeat modum scieiitice eumdem finem tcndenlium : » lioc quod
vel artis ? rectam ralionem vocavit, vocans princi-
pia et hoc quod Aristoteles vocat opus,
:

vocans linem. Et lioc modo non procedit

Primo ergo quieritur, Si habeat mo- sacra Scriptura, sod potius hislorice, vel
dum scientiae vel artis? parabolice, vcl ctiam mctaphoricc, ut di-
Et videtur, quod non. cit Dionysius in libro de Caelesti hierar-
 22 D. ALB. MAG. ORD. PR.-ED,
chia, dicens, quod poetice procedit sub agnus peditat, et elephas natat : » vocans
tegumentis metaphoricis '. Videlur ergo, agnum pium et simplicem, qui quasi
quod modus sacrae Scripturae nec scir-n- peditando de virtute in virlutem proficit
tialis, nec artiticialis sit. in exemplari doctrina, quae particulariter
2. Adtiuc, Metaphoricis sive transum- et sensibiliter proponitur, ex qua quasi
ptis uti peccatum est in scientialibus et paradigmate rudium accipitur informa-
artiticialibus, ut dicitur in 11 Topicorum. tio. Elephantem vero vocat sapientem
Talibus autem maxime utitur sacra Scrip- et litteratum, qui ad profunda sapientiae
tura. Ergo viJetur, quod non procedat quae coUigitur in particularibus, non at-
scientialiter vei artificialiter. tingit.
3. Adhuc, Scientiae et artis est proce- Ad aliud dicendum, quod sicut anle Ad
dere per sermones manifestos : sacra habitum est, noster intellectus conjunctus
autem Scriptura traditur in scrmr.nibus est continuo et tempori : et ad manife-
mysticis et occuhis ; modus igitur sacrce stissima habet se sicutoculus vespertilio-
Scripturtfi scientialis et artificiahs non nis. qui non comprehendit lumen nisi
est.
mixtum tenehris propter quod simpli-
:

cissima it manifestissima format imagi-

QuoDconcedendumest. Sicut enim an- nabiliter et sensibiliter, ut ex his quasi
\v dixinius, sacra Scriptura cum sit scinn- manuductus et anagogice elevatus, tan-
tia secundum pietatem et necessaria ad dem attingat ad invisibilia et simplicissi-
salutem, practica est : et quia practica ma, ut de illis secundum modum sibi
est, etpractica? scientiae stant adopus. ut possibilem accipiat notitiam aliquam.
dicit Aristoteles in I de Anima, eo quod Unde Gregorius super illud Matthaei, xiii,
opus conclusio est practicae scientiae, ut 44 Simile est regnum coelorum thesau-
:

dicit Aristoteles in YII Ethicontm, prop- ro, sic dicit : « Ccelorum regnum, fratres
ter hoc in particularibusoperibus tradita charissimi, idcirco terrenis rebus simile
est, ut quasi exemplariter rusticam in- dicitur. ut animus novit, sur-
L'X hi> quce
strueret concionem. Omnibus enim ne- gat ad incognita qu« non novit quate- :

cessaria est ad salutem et sapientibus et nus exemplo visibilium se ad invisibilia

insipientibus. Ad Roman. i, 14 Sapien- : rapiat, et per ea quae usu didicit, quasi
tihus et insipientihus dehitor sum. Et confortatus incalescat. » Et ideo dicit
ideo modo qui competit omnibus tradi Boetius,quod « difticileest nostro intelle-
debuit. Modus autem scientialis et artis ctui aliquid intelligere nisi per modum
non omnibus competens est. 1 ad Co- puncti.» Et Dionvsiusin libro de Caslesii
rinth. viii, 7 : Xon in omnibus est scien- hierarchia : « Impossibile est nobis aii-
ti'i. Tanien quia in particuharibus latent ter lucere divinum radium, nisi varietale
theoriae universales, multce a patribus sacrorum velaminum anagogice circum-
pulcherrime extracta? sunt et scientialiter velatum, et his quae secundum nos
traditte et artillciose in originalibus eo- sunt providentia paterna connaturaliter
rum, sicut patet in libris
beatorum Dio- nobis et proprie praeparatum ^ » In om-
nysii et Augustini, Gregorii et ahorum.
nibus enim talibus, ut dicit Augustinus in
Et sic fit quod dicit Hieronymus quod
libro XII super Genesim ad litteram, illud
« in eadem scientia aliter doctus, aliter
quod figurative et quasi materialiter pin-
sentit indoctus tamen utrobique sen-
et
:
gitur in sensu vel imaginatione, immate-
tit ad a?dificationem. » Unde Greuorius : riali luce et infigurabili splendet intelli-
« Sacra Scriptura fluvius est, in quo gentia. Hinc est, quod theologia de in-

* S. Dio.NYsius, Lib. de Coelesti hierarchia, - Idem, Ibidem, cap. 1.

cap. 2.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I OU.EST. 5. 23

comprehensibili luce agens, talibus quasi

poeticis utitur. proprie secundum suum
modum. Aliseautem scientiae philosophi-
cee quae de luce nobis proportionali
agunt, peccant si talibus utantur. Id MEiMBRUM II.

enim quod intendunt declarare, obscura-

tur per talia. Clariora enim sunt in se- Ulrum Iheologia ceriiorem modum ha-
ipsis proposita, quam infiguris aenigma- heat aliis scicntiis ?
ticis. In theologia autem non ponuntur
talia propter ea quse declarare intendit,
sed propter nostram materialem intelle- Secundo juxta idem qua^ritur, Utrum
ctum,qui in connaturalibus sibi paulatim certiorem modum haboat aliis scicntiis,
lucem colligit, et luce collecta fortifica- vel non ?
tus, sic tandem ad contuenda clarissima Et videtur, quod non.
consurgit. Unde Dionysius in Ccelesti 1. Poeticus enim modus infirmior est
hierarchia « Neque est possibile animo inter modos philosophise
:
ex fabulis est :

nostro ad non matcrialem iUam ascende- enim, quae ex miris componuntur, ut di-
re ccelestium hierarchiarum imitationem cit Philosophus in primo primse philoso-

et contemplationem, nisi ea quse secun- phise. Mira autem fabularum certa non
dum ipsum est materiaH manuductione sunt, sed ficta.
utatur : visibiles quidem formas, invisi- 2. Adhuc, Ex his quse sunt fidei pro-
bilis pulchritudinis imagines arbitrans : cedit. Dicit autem Richardus, quod « fi-
sensibiles suavitates, sive fragrantias, in- des est inferior
scientia. » Alise vero
visibilis distributionis figuras, et imma- scientia^ procedunt ex scibilibus vel in-
terialis luculentiae imaginem materialia tcIHgil)iIibus per se notis. Ergo videtur,
lumina, et secundum intellectum contem- quod non sit adeo certa sicut aliae scien-
plativae pulchritudinis discursas discipli- tiae.

nas » Ut dicit scolion de Graeco in La-

'.
3. Adhuc, Certior estscientia quoe pro-
tinum translatum, discursai disciplinse ccdit ex sermonibus manifestis, quam
sunt probationes eorum quai spiritualia quae ex transumptis : aliae vero ex ma-
sunt per visibilia, et per res latiores effi- nifestis procedunt, theologia autem ex
ciuntur quae perenniter et repente intel- transumptis : certiores ergo sunt aliae
lectibus immittuntur. quam ista.

Ad ultimum dicendum, quod jam ha- 4. Adhuc, Theologia non utitur loco
bita causa est, quare oportet theologiam nisi ab auctoritate : qui locus minus ccr-
in m^^sticis tradi : quia aliter a nobis in- tificat et minus facit fidem inter omnes
telligibilis non est. Unde, I ad Corinth. locos, ut dicit Boetius in Topicis. Aliae
II, 7 : Loqidmur Dci sapientiam in my- autem scientiae vel demonstrativa? sunt,
sterio, qiise abscondita est, etc. vel topicae, utentcs locis intrinccsis et
extrinsecis, vel mediis perfecte fidem fa-
cientibus. Minus ergo videtur ista corta
omnibus aliis.
5. Adhuc, Alia^ scientise utuntur uni-

vocis et non multiplicibus, nec multi[)li-

citate actuali vcl potentiali vel phanta-
stica.Ista autcm multiplicibus et aequivo-
cis utitur. Cuni ergo miiius certificet

' S. DioNYsius, Lil). de Ca'lesfi liierarcliia, cap. 1.

 24 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

multitudo quam simplex, minus certili- autem ex per se notis in luce primae ve-
cat ista quam aliqua aliarum. ritatis et immutabilis et increatae : etideo
edcontra. I>' CONTRARILM hujus CSt, qUOtl omnibus certior est.
1. Ista scientia innititur inspirationi Ad tertium dicendum, quod nihil pro- xd s.

factae per speciem veritatis, circa quam hibet certius esse id quod relucel in ser-
dubitarenon licet. Aliaeautem innituntur mone non manifesto, quam id quod re-
inquisitionibus humanis et inventionibus lucet in sermone manifesto : et quod in-
humano inventis. Spiritus au-
a spiritu tellectus accipiens illud, non stat in illo
tem humanus valde est fallax, ut dicit secundum quod relucet in sermone non
Chrysostomus siiper Joannem, et excogi- manifesto, sed ex illo ulterius ducitur in
tatiohun ana fallacissima. Sapient. ix, primam lucem manifestissimam, et cer-
14 : Cogitationes mortalium timidss, et tissimam, quae causa est et forma omnis
incertas providentiae nostrse. Et infra, veritatis, et ad quam omnis alia veritas
t. 16 : Et quse in prospectu sunt, inveni- probanda est : et si discors est ad illam,
mus cum labore. Ista ergo est certior om- nullo modo admittenda est : si autem illi

nibus aliis.
concordat, solum propter hoc vera est,
Adhuc, Certior est scientia quse
2. quod illi concors invenitur. autem Illud
magis primis innilitur, quam quae secun- quod resultat in sermone manifesto, non
dis, et sic deinceps. Theologia autem in- ducit nisi ad habitudinem rei creatae et
nititur primae veritati incircumscriptee et mutabilis.
increatse et seternae : aliae vero scientise Ad quartum dicendum, quod in theo- Ad4.
veritatibus creatis, et ideo non primis, logia locus ab auctoritate est ab inspira-
nec immutabiUbus, nec aeternis : quia tione Spiritus veritatis. Unde Augustinus
omne creatum, ut dicit Damascenus,ver- in libro I super Genesim ad litteram di-
tibile sive mutabile est. Theologia ergo cit, quod major est Scripturae auctori-
c(

certior omnibus est. tas, quam omnis humani ingenii p«rspi-

cacitas. » In aliis autem scientiis locus ab
soiuiio. QuoD concedendum est propter indu- auctorifate infirmus est, et infirmior cae-
ctas rationes. feris : quia perspicacitatihumani ingenii
Ad 1.
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod sacra quse fallibilis est, innititur. Propter quod
Scriptura poeticis utitur ex divina sa- Tullius in libro de Natwa deorum, deri-
pientia formatis et tiguratis, in quorum dens scholam P^ihagorae dicit, quod « de
figuris secundum proporfionem similitu- nullo qucerebat rafionem aliam nisi quod
diaum resultant infigurabilia et immatc- ipse dixit autem erat Pythagoras. »
: ipse ^j 5^
rialia, eo quod ab illis et ad illa formata Ad ultimum dicendum, quod theologia
et figarata sunt, et ideo certissimasunt non simpliciter utitur aequivocis vel mul-
ex certissimis enim oriuntur et ad certis- tiplicibus. Simpliciter enim aequivocum
sima dirigunt. In poesi autem Philoso- est, quando una vox secundum diversas
phorum, mira ex quibus fabula compo- rationes refertur ad multa. Et ex illo non
nitur, ex fictione humana oriuntur, et potest procedere aliqua scientianisi prius
per reprsesentationem ad liumana diri- distinguatur,eo quod propositio talis sub-
gunt, et ideo deceptoria sunt etmendosa. jecti vel talis pra?dicati simpliciter est
Unde primo Metaphysico-
Aristoteles in plui'es, et non una. Et hoc non facit
rum « Secundum philosophiam poet.c
: tlieoloiiia ; unam enim vocem ad unum
multa mentiuntur canentes. » refert significatum, et significatum secun-
A(i 2. Ad secundum dicendum, quod alite dum quod stat sub una voce, refert ad
scientiae ex per se notisproceduntsecun- plures pro[)rietates, ut ex proprietatibus
dum habitudinem praedicati ad subjecfum pluribus clarius manifestet id quod secun-
in natura ccmmutabili creata. Theologia dum se nec formabile nec figurabile est,
 IN I P. SllM. TIIEOL. TIL\CT. I. QU.EST. 5. 'ID

sicut dicit Dionysius in Coelcsii hierar- des autem super rationem est : omnis
chia ', et in epistola ad Timotlieum. Sic autem argumentatio est de liis quae sub

enim, ut dicit Maximus, corporalium si- ratione sunt : ergo theologia argumenta-
militudines iconiee sive imagines sunt tione uti non potest.
spiritualium et simplicium. Talis autem 4. Adhuc, Dicit Boetius, « Argumen-
processus proficit ad certitudinem, etnon tum est ratio dubiaj rei faciens fidem. » In

impedit eam. nullo autem theologicorum librorum de

aliquo licetdubitare. Unde Augustinus in
epistola ad Hieronymum « Solis eis :

Scripturarum libris qui canonici appellan-

tur,hunc honorem deferre didici, ut nul-
MEMI3RUM III. lum auctorem eorum scribendo errasse
aliquid firmissime credam. Alios autem
Utrum theologia habeat modum argu- ita lego, ut quantalibet scientia doctrina-
mentationis ? rum eorum praepolleant, non
auctores
ideo verum putem quod ipsi ita censue-
runt. » Videtur ergo, quod argumentum
Tertio juxta idem quseritur, Si sacra in sacris libris locum non habeat.

Scriptura modum possit habere, vel de- In CONTRARIUM CSt,

Sed contra.
beat, argumentationis ? Quod dicit Avicenna, quod sicut
1.

Et videtur, quod non. incomplexum certificari non potest nisi

1. Omnis enim argumentatio reducitur definitione, ita complexum non pot-
ad syllogismum, et omnis syllogismus est certificari nisi argumentatione.
perdici de omni, veldici de nullo confir- Multa autem complexa in sacra Scri-
matur. Ex universalibus autem ad uni- ptura certificantur, sicut quod Deus est
versale vel particulare non procedit theo- trinus et unus, et quod Christus est ho-

logia. I\on ergo utitur argumentis. Et mo crucifixus et mortuus^ et multa alia.

hoc videtur dicere Ambrosius in libro de Adhuc, 1 ad Corinth. xv, 1 et seq., ar-

Sacramentis, sic : « Tolle argumenta ubi guit Apostolus nostram resurrectionem

fides quaeritur. » ex resurrectione Christi.
2. Adhuc, Ad principia intelligenda Adhuc, Multa arguuntur in libro Sa-
non potest ralio talia enim non possunt
:
pientiae, xiii et xiv, de errore idolorum.

concludi per aliquam ratiocinationem, Similiter Jeremias in epistola sua ^ Si-

quia immediata sunt, et ante ea nihil ust: militer Isaias a cap. xu usque ad cap.
aliter enim demonstratio procederet in XLV, reprobando idololatriam et deducen-
infinitum in ante sumendo, quod impos- do ad inconveniens.
sibile esse probavit Aristoteles in iibro 2. Adhuc, Metaphysica quae est de pri-
Posteriorum. Cumergo inomnibus theo- mo ente, quamvis nihil ante se habeat,
logicis non reiuceat nisi prima veritas, nihilominus tamen arguit ad principia
quae ante se ninil iiabet, videtur quod sua et aliorum ergo videtur, quod simi-
:

theologia argumentis uti non potest : ubi- liter debel facere theologia.
que enim docet primam veritatem secun- 3. Adhuc, In theologia tria sunt, sci-

dum quod relucet in se, vel in operibus licet antecedens ad articuli fideui, sicut

conditionis vel reparationis vel giorilica- quod Scriptura sit. Et ipse articulus sive

tionis. iides, secundum quod lides est quod cre-

3. Adlmc, Theologia fidei innilitur : ii- ditur. Et consequuns fidem, sicut quod

* S. DioNvsius, Lib. de Cujlcsti liieraroliia, - Cf. narucii, VI, 1 t>t seq., Epistola Jeroraiie
capp. 1 et 2. ad Judajos exsules.
26 D. ALH. :\IAG. ORT) PR.™.
fornicatio sit mortale peccatum, hoc est, ex posterioribus, quae priora sunt quoad
aeterna morte plectendum. Sed in omni nos, sicut dicitur, ad Roman. i, 20, in
qua est
scientia in antecedens etmedium, Glossa, quod « summi Philosophi invi-
consequens potest arg.ui ex antecedente, sibiHa Dei cosfnoverunt ex creaturis ar-
et consequens ex medio et antecedente : guentes. »

ergo videtur, quod theologia argumenta- Ad tertium dicendum, quod licet fidei Ad ?

tiva scientia sit et svllogistica. innitatur ut principiorum, tamen et ipsa

fides ex posterioribus crediti quaerit in-
SoLUTio. Ad hoc dicendura. quod du- tellectum et rationem,sicut inlibrisPro^o-
pliciter contingit argumentari in argu- logion,e\ Cur Deus homo ,dicit A.nse\mus.
mentativa scientia, scilicet ad positio- Ad ultimum dicendum, quod licet de Ad 4.

nem, et ad rem. Ad rem per habitudinem dicto sacrae Scripturae non licet dubitare,

terminorum rei, quod scilicet medium tamen de ratione dicti dubitare licet, et

sit in ioto primo, et postremum in toto ad illam contingit quaerere argumenta-

sit medio per illud enim omnes ratioci-
: tionem, et maxime ut contradicens re-
nationes coniirmantur sicut per primum vincatur. Sicut in aliis scientiis est. quod
"^TiHQi^xnm. Ad positioiiem autem secun- non est disputare ad negantem principia,
dum modum positionis, ut dicit Aristo- sed ad principia concedentem. Ita in

teles in YIII Topicorum, ut scilicet ea theologia ad eum qui negat sacram Scri-
quce sequuntur ex positione, concedan- pturam verum dicere, non est disputatio

tur. et nihii concedatur repugnans. de fidei articulis, sed ad eum qui conce-
Dicendum ergo. quodsicutad positio- dit hoc. multae rationes possunt induci.
nem contingit argumentari in sacra Scri- Sicut et metaphvsicus cum negante om-

ptura, non autem sicut ad rem : eo quod nia. non disputat sed ad eum qui ali-
:

res tota innititur primse veritati : positio- quid concedit. sicut quod nomina signi-
nem autem defendi necesse est contra ficent, et non intinita, vel contradictoria,

haereticos : propter quod Augustinus et multas de suis principiis et aliorum in-

alii pluribus rationibus hoc modo usi ducit rationes : ad eum qui hocnegat,
sunt. I Petr. iii, io : Parati semper ad dicens quod nornina infinita significent
satisfactionem omni poscenti vos ratio- et non verbo disputat,
contradictoria,
nem de ea quce in vobis est spe, et etiam sed facto, ut dicit Avicenna in IV Me-
fide. taphijsicx suce. Xon enim restat nisi
Ad primum igitur dicendum, quod li- ut adversarius veritatis projiciatur in

cet theologia in particularibus propona- ignem : quia secundum eum idem est

tur_, tamen in particularibus universales esse in igne, et non in igne esse. Sic
theologise respersEe sunt, ex quibus po- facit theologus, separans se ab eo qui
sitio defendi potest. sicut et defensa est omnia negat quae Scriptura dicit.
ab Augustino et multis ahis. Et quod
dicit Ambrosius, ideo dicitur, quod prop-
ter rationem theologia credito non inni- MEMBRUM IV.
titur^ sed propter revelationem primae
veritatis. De ciuatuor modis expositionis sacrge
Ad secundum jam patet solutio ; quia Scripturse, cjui a Sanctis assiynantur^.
licet ratio non possit in primam verita-
tem, eo quod super ipsam ex prioribus
simpliciter, facit tamen persuasionem Quarto, Tuxta idem quaeritur de qua-

* Cf. Opp. tJ. Atberti. Comment. in I Senten- editionis, pag. 19.

tiarum, Dist. I.Art. '6. Tora. XXV tiujusce nova?
 IN I P. SUM THEOL. TR.ACT. \. OILEST. 5. 27

tuor modis expositionis sacrse Scriptu- 5. Similiter de tropologico. Lucidius

ra?, qui a Sanctis assignantur. enira aliquis instruitur ad mores per
Dicit enim Beda in Glossa super caput sermones manifestos, quam per tropicas
primum Genesis : « Quatuor sunt sen- locutiones et tropos figurarum. Unde
sus sacrcE Scripturae, historia scilicet, videtur, quod tropologicus non sit sermo
quse res gestas loquitur. Allegoria, in expositivus, sed potius involutivus.
qua aliud ex alio intelligitur. Tropologia, 6. Similiter de anagogico quaeritur.
id est, moralis locutio, et in qua de mo- Ccelestia enim et spiritualia multo luci-
ribus ordinandis tractatur. Anagogia, in dius ostenduntur, si describantur sicut
qua de summis et ccelestibus traditur, sunt per simplicia et intellectualia,, quam
per quae ad superna ducimur. » Et dat per figuras corporalium. Cum ergo ana-
exemplum. « Yerbi gratia Jerusalem : gogicus simplicia et intellectualia per
secundum historiam civitas est Judeeae, figuras corporalium describat, videtur
secundum allegoriam Ecclesiam signifi- non esse scrmo expositivus, sed potius
cat, secundum tropologiam fidclem ani- obscurativus,
mam, secundum anagogiam omnium 7. Adhuc, Scriptura aliquando valde
ccelestium vitam. » indecentibus utitur similitudinibus in
De singulis ergo istorum sensuum talibus, figurans Angelos in equo terri-
queeritur, etpostea de omnibus simul. bili habente sessorem '
: et in viro ar-
De litterali sive historico ergo quseri- mato *
: et in thronis positis ^
: et in
tur, Si semper veritati innititur ? animalibus monstruosis quatuor facies
Et statim occurrit, quod non. habentibus, hominis scilicct, leonis, vi-
\. Judicum^ IX, 8 : leriint ligna ut wi- tuli, et aquilae *.

gerent super se regeyn, dixeruntque oli- 8. Adhuc, Aliquando ad talia figuran-

vx : Impera Hocpatetfalsum esse.
nobis. da utitur subtilibus corporibussecundum
2. Adhuc, Genes. iv, 10 Vox sangui- : similitudinem magis ad spiritualia acce-
nis fratris tui clamat ad me de terra. dentibus, ut quando laudat Deum ut
Hoc iterum videtur falsum esse. Et ignem, Deuter. iv, 2i : Dominus Deus
multa similia sunt in sacra Scriptura. tuus ignis consumens est. Aliquando ut
3. Adhuc, Hugo de sancto Victore in stellam matutinam ^. Aliquando ut so-
Sententiis : « Historia sive litteralis lem, Malach. iv, 2 : Orietur vobts ti-

sensus est gestarum rerum narratio, quse mentibus nomein meiim Sol jiistitise,

in prima facie litterse continetur. » Et Aliquando autem et simul ponit grossa

hoc falsum videtur. Isa. xxxvii, 29 :
materialia spiritualibus valde informia,
Ponam circulum in naribus iuis, et /re- sicutmontes plenos equorum igneorum
num in labiis iuis, et reducam te in etcurruum ostendit circa Eliseum *.
viani per quam venisti. IJbi loquilur de Et quaeritur, Quare hoc faciat, et
Sennacherib secundum intellectum hi- utrum melius spiritualia coelestia figu-
storiae,et tamen facies litterae -praetendit, rentur per informia, grossa, et materia-
quod hiqiiatur de bubalo. lia, vel [;er conformia, subtilia scilicet, et
4. Similiter objicitui- de allegorico. s[)iritualibus similia.

Est enim allegoria sermo qui non ad 9. Adhuc, Ulterius de omnibus his
cxplanationem, sed ad obscuritatcm vi- objicitur simul : Dionysius enim non di-
detur facere. cit esse in sacra Scriptura nisi sensum

'
Cl'. II Macliab. iii, 25. * Apocal. 1,^6: Et hahebat in dextera sua
* Cf. Josue, V, 13 et seq. septein stellas, etc.
' Cf. Daniel vii, 9 et seq. ^'
IV Ueg. VI, 17.
* Gf. Ezechiel. i, 4 et seq.
28 D. ALIJ. MAG. ORD. PK7*:D.

mysticum et symbolicum mysticum : et Job ipse de providcntia disputant :

vocans, quando ea de spiritualibus di- cujus disputationis Deus inducilur de-

cuntur quse quidem per prius et verius terminator. Et admonitivus et exhorta-
sunt in spiritualibus quam in nobis, sed tivus in epistolis Apostohjrum. In Apo-
sunt in eis per ralionem occultam nobis, calypsi revelativus modus est, sicut et iii

sicut quando Deus dicitur vel Angelus Prophetis.

substantia vel vita vel intellectus vel Et quseritur, Ad quid omnes isti mo-
res. Symbolicum vero dicit^ quando in di necessarii sunt, et penes quid acci-

corporalibus res incorporales vel intelle- piantur ?

ctuales significantur, ut crater sapien-
tiae, quod vocavit ad arcem et moenia
et SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod in soiu

civitatis '. Videtur ergo, quod non sunt veritate quatuor sunt modi exponendi id

nisi duo. quod dicit sacra Scriptura, ut dicit Beda.

10. Adhuc, Hug^o de sancto Victore Ita tamen, quod sicut dicit Apostolus,
non videtur ponere nisi tres, scilicet I ad Corinth. xv, 46 Non prius quod
:

historicum, allegoricum, et tropologi- spiritale est, sed quod animale : deinde

cum, et de quarto nihil dicit. quod spiritale. Unde litteralis sensus
11. Adhuc, Augustinus in libro de primus est, et in ipso fundantur tres ahi
Utilitate credendi sic dicit : « Scriptura sensus spirituales. Tria enim sunt ad
omnis quse Vetus Testamentum dicitur, quse nos instrui oportet, verum scilicet

quadrifarie traditur, vel secundum histo- illuminans intellectum per fidem : et ad

riam, cum docetur quod scriptum est : hoc deservit sensus allegoricus. Et bo-
vel secundum elymologiam, cum doce- num virtutis, quo perficitur affectus ad

tur qua de causa est scriptum vel se- : meritum : et ad hoc deservit tropologi-
cundum anagogiam, cum docetur con- cus sive moralis. Et finis beatitudinis, ad
venientia inter duo Testamenta vel : quem tendimus per verum et bonum : et

Becundum allegoriam, cum docetur ad ad hoc deservit anagogicus. Et isti tres

litteram non esse accipienda, sed spiri- stant in litterali sicut in fundamento.
tualiter intelligenda, » Ex quo accipitur, Et quod objicitur contra litleralem Ad i et 2,

quod mysticus sensus triplex est, et lit- sensum, dicendum quod in litterali sen-
teralis unicus, et tropologicus nullus. su intenditur tani dictum, quam causa
12. Adhuc, Multi modi inveniuntur dicti. Unde secundum causam dicti ve-
in sacra Scriptura, exemplaris scilicet in rum est quod dicitur, Judicum, ix, 8,
historiis, Joan. xiii, 13 : Exempliim de- et Genes. secundum id quod
iv, 10, licet

di vohis^ iit quemadmodum ego feci vo- dicitur, non sit verum.
bis, ita et vos faciatis. Prseceptivus in Ad aliud dicendum, quod intentio di- Ad3.
lege, Eccli. xxiv, 33 : Legem mandavit centis expressa in littera, est litteralis

Mogses in "prseceptis justitiarum. Reve- sensus : intentio dico in re gesta. Et hoc

lativus in Prophetis, Osee, xii, 10 ; Ego modo, Isa. xxxvii, 29, litteralis sensus
visionem multiplicavi. Hymnidicus et est de Sennacherib, licet similitudo sit

orativus in Psalmo lxiv, 2 Te decet : de bubalo.

hgmnus, Deus, in Sion. Parabolicus in Ad aliud quod de allegorico dicitur, Ad 4.

libris Salomonis, Proverb. i, 6 Ani- : dicendum quod hoc verum esset quod !i

madvertet parabolam, et interpretatio- objicit, si intellectus noster uniformis es-

nem. Disputativus in libro Job, sicut di- set simpliciter :nunc autem quia mate-
cit Hieronymus in prologo super Job et rialis est, ex muhis et late sparsis per
Rabbi Moyses, quod quatuor amici Job discursas disciplinas oportut eum manu-

»
Proverb. ix, 3: Sapientia misit ancillas suas ut vocarejit adarcem et ad mania civitatis.
 IN I P. SUiM. THEOL. TRACT. I. QU^ST. 5. 29

duci ad veritatem spiritualem. Licet ergo « Per omnia opera sua significationis
simpliciter alienus sermo sit nobis, ta- suae sparsit indicia ». » Dionysius : « In
men est expositivus et declarativus. omnibus bonas contempla-
est accipere

xd 5, Ad id quod de tropologico objicitur, tiones. Decentes autem sumit sacra Scri-

respondendum. Rudis enim
fere similiter ptura, propter eam quae est ad spiritualia
concio per similitudines rerum facilius conformitatem. »

inducitur, quam per apertos sermones, Ad m quod quceritur, Per quee melius Ads.
praecipue propter hoc, quia sermo de significantur spiritualia ?
moribus, ut dicit Aristoteles in IX Ethi- Dicendum,quodproculdubio secundum
corurn, non habet sufQcientem persua- naturam rei magis et melius significan-
sionem, sed plus accipitur amore, vel tur per conformia utilius tamen nobis per:

coactione, quam persuasione. Tropolo- inconformia.CujussecundumDionysium,

gice autem ut amabilis vel coactivus tres sunt rationes quarum una est, :

proponitur : et ideo plus ad instructio- quod inconformia similiora sunt nega-

nem valet quam sermo
tropologicus, tioni quam conformia. In Deo autem
planus : sermo enim planus de mori- negationes sunt verae, aflirmationes in-
bus non nisi ex ratione persuasivus compactae : nihii enim de Deo possumus
est. aflirmare, quod secundum rationem qua
^j g^
Ad m quod objicitur de anagogico, innotescit nobis signiticatio ejus, de Deo
dicendum quod procederet objectio, si verum sit, sed potius eminenter et ex-
spiritualia, secundum sui naturam et cellenter. » Unde Dionysius in Mystica
proprietatem exponerentur nunc autem : iheologia : « In ipso oportet omnium
nobis secundum intellectum noslrum positiones affirmare, et omnipotentius
materialem exponuntur et ideo nobis : negare, tamquam nihil existente om-
competentius exponuntur per similitu- nium eorum quae sunt.> Unde cum dici-
dines corporales, ut patet per antedicta : tur Deus substantia, statim negandum
et ideo quoad nos anagogia explanatio est dicendo, non est substantia, sed su-

est. Unde Dionysius in Ccelesti hierar- per omnem substantiam. Hac igitur ra-
chia : « Pulchre procurataj sunt infor- tione per inconformia sibi, nobis utilius
mium formsenostram anago-
propter significatur. Veriorenim est htec, Deus
giam non valentem immediate in invi- non est lapis, quam hsec, Deus est lu-
sibiles extendi contemplationes '. » men. Secunda causa est quia ab in- :

Ad 7. Ad id quod objicitur, quod aliquando conformibus citius resilit intellectus,

Scriptura indecentibus et monstruosis nihil talium credens esse Deum vel spi-
utitur, dicendum quod hoc facit duabus ritualia, quamvis in proprietatibus eo-
de causis. Una est propter nos, ut scilicet rum ahquid de eis signilicetur. Tertia
noster intellectus propter indecentem causa est : quia spiritualia magis velan-
formationem resiliat, et spiritualia nihil tur in talibus et occultantur ab immun-
talium esse credat, sed in proprietatibus dis hominibus. Matth. vii, G : Nolite
simihtudines quserat. Secunda est, ut dare sanctum canibus, ncque mittatis
sciatur, quod nihil est ita spirituaUbus margaritas vestras ante porcos. Quidam
dissimile in quo signilicationis divinae etiam dicunt addendo aliam causam :

indicium non resplendeat, propler illud quia ex hoc magis excitatur homo ad
quod dicilur, Genes. i, 31 : Vidit Deus studium : magis enim quaerit quae diffi-

cuncta f/u/e fecerat : et erant valde hona. cile cst invenire, quam quae facile.

Augustinus in Hbro XI de Civitate Dci :

Quidain quintam addunt, meritum lidei :

•
S. DiONYsius, Lib. de Coclosli hierarchia, ^ S. AuGUSTi.NUs, Lib. XI de Civitate Dei, cap.
cap. 2. 24.
 30 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

magis enim meritorium est credere quod Et sub allegorico comprehendit tres,
latet, quam quod apertum est. aUegoricum scilicet specialem, et tropo-
Ad 9. Ad id quod objicitur, quod duo suut bjgicum, et anagogicum specialem.
modi tantum, symbolicus, et mysticus : Ad m quod ultra quieritur, dicendum Ad 1!

dicendum quod Dion)'sius non assignat quod quia bonum virtutis meritorie est
modos exponendi sed modos signifi- circa difficile bonum, oportet habere
candi spiritualia per ea in quibus signi- multa inclinantia ad ipsum, sciiicet
ficantur : et illa non nisi duo sunt, my- coactive, et instruclive. Si coactive, hoc
stica, et symbolica. est, per modum disponentis : et ad-
Ad 10. Ad aliud dicendum, quod llugo de monitorius vel exhortatoriiis modus est.
sancto Victore comprehendit anagogi- Si per modum compellentis, est prx-
cum sub allegorico. ceptorius. Si autera est per modum in-
Ad 11. Ad id quod objicitur de Augustino in structionis : aut est ad intellectum, aut
libro de Utililate
credendi, dicendum extra ad sensum. Si est ad intellectum :

quod Augustinus distinguit intellectus aut est ut impetretur spiritus : et sic

sacrae Scripturae non secundum modum est hjjmuidicus, aut hortalivus. Aut ut
expositionum, sed secundum modum impctratus jam iliuminet : et sic est
intelligendi qui est in littera, vel in Apo-
revelativus, ut in proplietiis et in
spiritu. Unde bistoricus et etymologicus calypsi. Si autem est extra ad sensum :

et anagogicus sub litlerali sensu com- aut est per comparationes rerum et si-
prehenduntur, secundum diversitatem militudines, et sic est paraholicus tam
qu3e superius dicta est, quod scilicet in hbris Salomonis, quam in parabohs
historicus rem simpliciter narrat, ety- Evangelicis : aut per modum exempla-
mologicus cum causa, anagogicus autem ris extra, et sic est Idstoricus.
cum utriusque testamenti consonantia.

QU.EST10 VI.

Ad quid sit thooloj^la tamquani ad eausani finalem ?

Sexto secundum principalem divi- finis omnium, ad finem esse non potest :

sionem qua;ritur, Ad quid est sicut ad sequeretur enim, quod aliquid in exsecu-
linem? tione esset ultiraius ultimo, etaliquid in
1. Si enim sapientia est, sicut in prcE- intentione esset prius primo : quorum
habitis dictum est, sequitur quod finis utruraque impossibile est. Dicunt auteni
ejus intus est sciendi gratia. Sequitur omnes Philosophi, quod theologia est
etiam, quod ahee omnes, quamvis forte finis omnium scientiarum, qua in om-
ad actus humanos magis sint necessariaj, ni scibili intenditur prima, et per orane
potior tamen nulla est utrumque enim : scibile accipitur ultima. Pro[)ter quod di-
probatur in primo primae pjhilosophise de cunt Avicenna et Algazel, quod in omni-
sapientia. bus scientiis adepti, in liac tamquam in
2. Adhuc, Finis secundura quod est ullimo perfectivo Philosophi vitara finie-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I. QU.EST. 6. 31

runt. Cum igitur sit fmis oninium, non bus per Ecclesiam multiformis sapientia
eritad aliquem tinem. Dei. Osee, xii, 10 : Ego visionem mul-
3. Adhuc, idem probatur ex li-
lloc tiplicavi, et in matiibus Prophetarum
bertale hujus scienliaj et utemur ra- : assimilatus sum. Constat autem, quod
tione Aristotelis in primo primse philo- mullis visionibus revelatum, et mullis
sophic-e, ubi dicit, quod mullipliciter operibus et rebus assimilatum, uniforme
humana natura anciila est, scilicet tam non est. Ergo non est de uno primo et

secundum corpus, quam secundum ani- ultimo simplici.

mam. Secundum corpus, propter ancil-
lationem quaerit mechanicas, ut aedifi- SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod est soiuUo.

calionem, lanificium, coquinationem, et finis intra, et finis extra. Finis intra

hujusmodi quod ad ancillandum
: et in ipsa scientia est, et finis extra in

queeritur, liberum esse non potest. Se- sciente. Et sicut probatum est in primis
cundum animam autem ancilla est, et rationibus, impossibile est, quod hsec
secundum hoc quaerit sermonicales et scientia finem in aliis scientiis habeat,

logicas scientias, ut ancillentur ad scien- sed ipsa finis aliarum scientiarum est,
di adminiculum et modum sive addi- ad quam omnes aliee referuntur ut an-
scendi.Physicas autem scienlias queerit, cillae. Et hoc modo sola libera est om- :

ut in his corpusphysicum cognoscat^ et nibus enim existentibus et suffraganti-

corporis physici passiones. Sed quia bus nobis et ad voluptatem et ad neces-
substantiam cujuslibet physici conse- sifatem, ista post omnia habita et in

quitur quantitas et figura, quaerit ma- omnibus habitis queeritur : et ideo libe-
thematicas, ut in his certitudinem con- ra est, et domina est, et sapientia, et
tinui et discreti et figurarum cognoscat in omnibas potior.
proportiones. Has autem quaerere non Ad iD quod in contrarium est, dicen- Adobject.

potest, sicut nec physicas, nisi referendo dum quod multiformis est propter nos,
adprincipia ex quibus causantur. Prin- et non propter seipsam, ul patet per

cipia autem illa in ipsis non sunt, sed prius habita materialem enim nostrum
:

in illa qute principium considerat : hsec intellectum non instrueret, nisi multi-
autem est theoiogia, ut dicit Philoso- formis esset. Et tam simplex est scibile
phus omnes ergo ancillantur ad istam,
; ejus, quod sicut dicit Augustinus,
et nulla perfecta ratione libertatis libera c(mentis humanae invalida acies in tam
est, nisi ista sola, quae ad nihi) aliud excellenti luce non figitur, nisi ipsa lux
refertur quod sit extra ipsam. Dicit multiformis et umbris involveretur. »
enim Philosophus in primo primge phi- Unde multiformitas ejus ex eadem cau-
losophicB, quod Uberum dicimus, quod sa est, propter quam etiam in particula-
causa sui est, hoc est, qui ad nullum ribus tradita est, secundum quod omnis
ut sit liabet respicerc. Sola ergo libera practica stat ad opus, et ex particula-
est et sola sui causa ost, el ex hoc sa- ribus facilius instruitur rustica concio.

pientia est. Finis autem in sciente, potius finis est

contra, In coNTRARiUM hujus cst, quod scien- studii, quam scientiae. Et ille triplex est,

lia in eo quod de simpliciori est et magis proximus scilicet operi, ut habeatur no-
ultimo, uniformior Ergo a destru- est. titia theologicorum. Secundus proximus
ctione consequcmtis, quce omnibus multi- perfeclioni, ut ex hoc quis perfcctus sit

formior est, in se non habet simplicissi- ad actus felicilatis contemplalivse. Ul-

mum et ultimum de quo sit. Est autem timus ut ex hoc per habitum beatiludi-
haec mulliformis, ut patet per praehabi- nis creatai beatitudinem increalam in
ta. Ad Ephes. iii, 10 : Ut innotcscal prima veritate consequatur.

principat.hus et potestatibus in cuelcsti'

32 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

TRACTATUS II.

DE FRUI, ET UTI, ET UTENTIBUS ET FRUENTIBUS.

Ex omnibus inductis patet, quod Iheologia scientia est, et ab unitate

una est, et excellentia subjecti domina scientiarum est, et certitudine

ostensionis certissima est, et quod proprie loquendo nec universalis nec

particularis est, et l^quod sola vera veritate libera est, et quod in particu-

laribus tradi debuit, et quod sola sapientia est, eo quod de altissimis est

et ordinatrix aliarum, et quod est circa res fruibiles, et utiles, et res

fruentes et utentes.

Quod ut perfecte intelligatur, queerendum est de frui et uti tripliciter,

scilicet quid frui, etquid uti, et qua? res fruibiles et utiles, et qua? fruentes
et utentes ?
Girca frui et uti, primo qua3remus de frui, secundo de uti.

Circa frui tria quserenda sunt, scilicet primo, quid genere frui ?
Secundo, Quid frui in specie ?

Ettertio, Quid frui definitione ?

QU^STIO VII.

De fpui.

Et videtur passio esse :

1. Frui enitn delectabiliter, pasci est,

MEMBRUM I. et intus refici, et quasi saginari : pasci
autem et refici et saginari, passiones sunt
Qidd sit hva gencre, ulrum scilicct aclio, et non actiones : ergo frui in genere
vel passio ? passionis est.
2. Adhuc, Ratione delectationis intus
saginantis dicitur fruitio : delectatio au-
Qu^KREMUs ergo primo, Quid sit frui tem omnis passio est ergo fruitio
:

genere, utrum actio, vel passio? est passio.

 IN I P. SUAI. THEOL. TRACT. II. QU.EST, 7. 33

3. Adhuc. Fruitio est illatio in fruen- to passio est : sed est passio circa opera-
tem, agente in eum fruibili : passio tionem sanctam. Cum enim intellectus
autem est effectus illalioque actionis, ut sive intellectualis natura sublimata per
in Sex principiis dicitur ergo frui pati : gratiam etultimum tinem bo-
gloriam in
est, et fruitio passio. ni se extendit, ita quod immediate per
4. Adhuc, Fructuum sive fructibiliuni intellectum contingit primum et optimum
estfruitionem facere : et ideo frucius di- et dulcissimum, et in toto opere inten-
cuntur, quia delectant sancta et sincera tum : tunc in intrinsecus sui sugens il-
deleclalione possessores suos. Xon au- lud, et intus se reficiens et saginans
tem faciunt nisi in fruente. (^um ergo fruitur : et sic fruitio est passio circa ope-
fruentis sit frui, frui erit pati et non rationem intellectus : cum tamen sub-
agere. stantia et esse fruitionis in ratione passio-
Adhuc, Ad Galat. v, '11, super il-
5. sionis consistat, et non actionis, nisihoc
lud Fructus autem Spiritus, dicit Am-
:
modo sicut circa quod est.
briosius in Glossa, quod « virtutes fru- Et per hoc jam patet solulio ad obje-
ctus dicuntur, quia delectant sancta et cta.
sincera delectatione possessores suos. » Ad PRiMUM ergo dicendum, quod hoc Ad i.

Id autem quod delectat, deleclationem modo quo frui passio est, in primo dele-
agit in eum qui delectatur. Et qui dele- ctabili passio est, circa operationem ta-
ctatur, facta in se delectatione delectatur, men intellectus : quiaprimum delectabile
et eo ipso fruitur : sic autem patitur : per intellectum conjungitur.
Cum autem fruitio sit ejus qui delecta- SiMiLiTER ad secundum dicendum, quod Ad 2.

tur, fruitio passio est, et non actio, cum ratione delectationis quse passio est illata
delectatio actio delectantis sit in eum qui a delectabili, fruitio est passio, et frui
delectatur. optime pati.
G. Adhuc, Jacobi, v, 7 : Ecce agricola SiMiLiTER dicendum ad tertium : illatio Ad 3.

exspectat pretiosum fructum terree, pa- enim est agentis, et sic passio.
tienter ferens clonec accipiat tempora- Ad quartum dicendum, quod fructuum Ad 4.

neum et serotimwi. Videtur ex hoc elici, est facere passionem delectationis : sed
quod fructus sit pastura in ultimo quod /r^^c^w^diciturhocmodo fruibile, quo quis
intenditur per laborera. Ultimum ergo fruitur et ingerit delectationem.
dulce intentum agens est fruitionem : et Ad QuiNTUM dicendum, quod hoc modo Ad 5.

illius non est frui, sed potius fruentiseo virtutes dicunlur jructus secundum Am-
est frui : et cum in illo frui sit pati, frui brosium : quia talejii ingerunt delectatio-
pati est^ et fruitio passio. nem, quae passio est in fruente : sed haec
;ontra. U\ CONTRAIUUM CSSC vidclur, quod est fruitio quo, sive secundum quid, et
1. Frui felicitas est, ul quidam dicunt non simpliciter. Simpliciter enim frui
felicitas autem operatio est et actio, ut non contingit nisi simplicitcr optimo,
dicit Philosophus in I Ethicorum ergo : quod solus Deus est.
frui opcrari est et agcre. Au ULTLMUM diccndum, quod per au- Ad 6.

Adhuc, Ultima perfeclio uniuscujus-

2. ctoritatem .lacobi non potest haberi, nisi
que non potest esse passio, sed actio : quod fruitio esl in ultimo bono et dcle-
quia passio dispositio est imperfecti, ctabili per omnes operationcs intcnto et :

aclio autem perfecti.Cum ergo frui situl- jam hoc concessum est.
timo perfecto et ultima perfectione,vide- Ad iLLUD quod objicitur in conli-arium, Ad object.
tur quod frui actio sit, el non passio. dicendum quod felicitas secundum suum
nomen et rationem non cst fruilio : fcli-
Soiutio. SoLUTio. Ad iioc dicenduu), (|uod se- citas enim sive sit acliva, sive contem-
cundum substantiam ct esse, frui pro cer- plativa, ab oplimaet optimcc virlutisquae
3
34 D. AIJ'.. MAO. ORD. PH.ED.

connaturalis propria est.perficitur ope-

et operationem : hrec autem intelleclualis

ratione et nominatur et definitur. Frui- est : ergo fruitio passio est circa intelle-

tio autem determinatur a passione quse ctualem operationem.

est circa illam : et illa est talem opera- 2. Adhuc, Dicit Augustinus, quod
tionem consequens, utnotat Philosophus « visio est tota merces. » Merces autem
in X Ethicorum, ubi dicit. quod delecta- consistit in frultione. Ergo frui circa vi-

tio qua? est ex contemplatione diametri, sionem est : et non circa sensibilem :

quod est asimeter costae, non habet con- ergo circa intellectualem.

trarium non enim esset delectatio ex

:
Adhuc, Hoc jam in praehabito mem-
3.

tali intellectuali operatione, nisi esset ad bro probatum est.

ipsam. Unde quando dicit Philosophus, Ix COXTRARIUM :
Sed contn

quod delectatio est operatio proprii et 1. Dicit Augustinus in libro X de Tri-

connaturalis habitus non impedita, deti- nitate « Fruimur cognitis, in quibus

:

nitio data est per causam. Per intellectus ipsis propter se voluntas delectata con-
enim operationeui intelligibiie in luce quiescit^ » Ergo frui secundum opera-
intelligentiae secundum actionemfactum, tionem voluntatis est, et non inteUertus

summe conveniens est intellectui : quia contemplativi, ut dictum est.

facit ipsum in forma optimi perfectivi 2. Adhuc, Frui dicit quietationem ap-
ipsius : etideo tunc fraituret delectatur : petitus et desiderii : non quietatur autem
quia dicit Dionysius, quod « delectatio appetitus nisl in oplimo appetibili : an-
est convenientis cum convenienli. » Cum tequam enim sit in uno illo, semperpro-
enim recipit conveniens per intellectum, cedit ab uno in alterum. Cum erL^o ulli-

undique dilatat se et ditlundit, ut undi- mum ijt optimum appetibile non sit ob-
que in intimis recipiat et ubicumque re- : jectum intellectus, sed voluntatis, videtur

cipit, floret in recepto, in hoc quod ad si- quod frui circa operationem voluntatis
militudinem recepti formatur. Et ideo di- est, et non intellectus.

cit Michael Ephesius, quod « deiectatio

cst dilatatio et diffusio et refloritio nritu- SoLUTio. Hoc solvere non est difficile :
Soluiio.
Ad 1.

rae super conveniens receptum. » voluntas enim in rationali natura intel-

lectui conjuncta est, sicut conjunctum est

id motura ei,
quod facit quod nuntiat et
determinat ad quod movendum sit ei
quod movetur. Unde sicut in sensibili
MEMBRL.M II. natura apprehendens et aestimans de no-
civo vel convenienti nunliat et determi-
Quid sit in specie frui ? nat id ad quod movendum sit, vel a quo
fugiendum, etconjunctum sibi appetitum
movet ad illud, vel fuirit ab eo, movetur
Secundo qureritur, Qaid sjt in specie autem impetum faciendo in illud : ita

frui ' ? ex parte intellectualis naturce intellectus

1. Ex quo oniui circa oporationem est, nuntiat, et voluntas impetum Unde
facit.

erit circa aliquam operationem. Et vide- Philosophus in Topicis et in Hl de Ani-

tur, quod sit circa operationem intelle- ma : « In ratione voluntas fit, in sensu
ctus. autem desiderium et animus. » Et cum
Ex quo etiam optima passio est, erit intellectus non nuntiat sibi nisi per intel-
circa optimam et connaturalissimam ligibile apprehensum, ct per hoc nun-

* Cf. Opp. n. Alberti. Corament Senleu- [ nova; edilionis, pag. 27.

liarum, Disl. I, Art. 12. Tom. XXV tiujusce - S. AuGUSTiMs, Lib. X de Trinitate, cap. 10.
 IN I P. SUM. THEOL. TflAGT. II. QU.EST. TNCIDENS. 35

tium fit voluntati, oportet quod intelle- frui passio est voluntatis, sed intellectus
clus et voluntas unum sint in radice. operatione formatse.
Unde frui pi'out passio est, volunlatis est Et sic patet solutio qualiter supremte
prout auteni consideratur in operatione et oplimai potentise est actus.
circa quani est_, intellectus est : et non Ad secundum dicendum est, quod hoc Ad 2.

nomen accipit et speciem a passione vo- modo visio per intelleclum tota merces
luntatis nisi prout relata est ad operatio- est hoc enim intelligitur de visione quae
:

nem intellectus : et ideo nomine unius conjunctam habet delectationem et hsec :

alicujus potentise non potest nominari : est visio amati et habiti, quae est secun-
non enim dicitur esse intellectus, vel vo- dum aliquid in intellectu secundum sub-
luntatis : sicut nec scientia nominc ali- stantiam ejus quo fruimur secundum esse:

cujus potenliee nominatur : non enim ra- tamen et formale fruitio in voluntate
tionis est simpliciter et absolute, sed est est.

rationis formatse ex principiis.Et similiter Et per hoc patet solutio ad totum.

QUiESTIO INGIDENS.

Qua virtute fruilur qui fruilur, cl qua polcutia auiuia? ?

Juxta hoc quoeritur, Quae virtute sive 3. Adhuc, Videtur quod secundum
habitu fruitur qui fruilur ? nullam specialiter fiat, sed secundum
Et videtur, totam beatitudinem : quia dicit Augusti-
1. Quod charitate : eo quod dicit Au- nus, quod « fruimur his rebus quae nos
guslinus in libro I de Doctrina Christiana, beatos faciunt : » quseautem nos bealos
quod « frui est amore alicui inhterere rei faciunt, faciunt nos omni congregatione
propfer seipsam '. » Quod autem amore bonorum perfectos, et ita potentes ad
fit, actu charitatis fit. Videtur ergo, quod fruendum. Cum ergo una virtute beati
qui fruitur, charitate frualur. non sumus, nulla una virtute videmur
Adhuc, Proprie loquendo frui est
2. frui, sed onmi.
patriee, et non vise delectalDile enim non :

impeditum conjungi non potest nisi per SoLUTio. Ad hsec et hujusmodi solverc Soiutio.

modum patricC fides autem et spes non: non est difficile. Sicut enim in felicitate
manent in patria secundum speciem et est.quod quamvis felicitas sit in uno actu
actus suos ergo secundum fidem etspem
: perfectissimae et optimae et connatura-
fruitio fieri non potest. Nec potest fieri se- lissimse virtutis, tamen multa sunt ori2:a-

cundum aliquam cardinalem virtutem :

nice ministrantia, ut potentatus, divitiae,
quia illae non movent in linem, sed in ea sine quorum niinisterio operalio expedita

quae sunt ad finem. Si ergo fit secundum non est : et quaedam removentia prohi-
virtutem, relinquitur quod fiat secundum bens, ut optiniie fortunfr et quaedam :

charitatem. decoranfia felicitafem, ut nobilitas, et

' S. AuGU^TiNus, Lib. I deDocfrina clirisliana, cap. 3.

36 D. ALR. MAG. ORD. PR/EI).

pulcherrima species. Ita est in fruitione : verum ct bonum et illud idem finis ejus
:

unde secundum inhaesio-

fruitio proprie est inquo stat et cuiinhtcrot. In inforio-
nem charilatis est organice autem de- : ribus autem potentiis non est nisi per re-
serviuntcomprchensio qu» deservit spei, dund.inliam a superior-ibus in i[)sas. sicul

et aperta visio qua3 succedit iidei. Yisio et bealitudo corporis sccundum aliquos
enim quse per beatam delectationem pa- redundantia est beatitudinis animae.Sic-
scens estjvisio est immediate amati et ha- ut enim in via superiores potentiffi ab
biti nisi enim esset immediati, non in-
:
inferioribus accipiunt species apprehen-

hsereretjSed a medio ad extremum trans- sionum : ita o converso in patria supe-

iret et nisi esset habiti, adhuc uUcrius
:
riores refundunt in inforioros delectatio-

se extenderet ad habendum : ot nisi esset nes fruitionum. Et sicut in via id quod

amati^ non arderet,sedrefrigeraret. Alia- non
accipit potentia superior ab inforiori,

rum autem virtutum cardinalium est sic- secundum potestalem inferiorum,

accipit

ut disponentium ad perfectum, secun- sed secundum potestatom propriam un- :

dum quod dicit Philosophus, quod « vir- de intellectus a sensibili accipit intelle-

tus est dispositio perfecti ad optimum. » ctualiter,et non scnsibiliter : ita in patria

Et sic ahce virtutes operantur, sicut re- e converso inferiores a superiori accipiunt
moventes prohibens vel impediens, et ad secundum potestatem inferiorum, et non
perfectissimum disponentcs. Tamen ipsa superioruni. Et ideo dolectatio fruitionis
amoris est, secundum quod
fruitio proprie qusein superiori estintellectualiter, inin-
dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- feriori efficitursensibiliter. Quiasicut dicit

nibus ex lerotheo sumens auctoritatem, Philosophus in VI Elhico¥um, « omne

quod exstasim est faciens divinus amor, quod secundum pote-
est in aliquo, est

non sinens ipsos amanles esse suiipso- statem ejus cui inost, et non secundum
rum. Facit autem exstasim^ quando qua- potostatem ejus quod inest, sicut lumcn
si transponit amantem in amatum, ut to- in pariete color efficitur et non lumen

tus sit amati, et sine ipso nusquam et propter parietis potestatem. » Et hoc in-

numquam sit amatum in amante, ut to- tendit ille qui dixit, quod « sensus verli-

tum amantis sit ad nutum ab ipso posses- tur in rationem. »

sum. Et hoc Augustinus vocat inhgesio-

nem sic enim amans inhseret amato
:

propter se.

Et per hoc patet solutio ad totum.

MEMBRUM III.

Patet etiam ulterius solutio ad id quod

quaeri posset, Qua potentia animse frui- Quid sit frui diffinitione- ?
tur qui fuitur '? eo quod in libro de Spi-

ritu et anima dicilur, quod sensus verte-

tur in rationem, et ratio in intcUoctum, Tertio qua^ritur, Quid sit definitione

et intcllectus in intcUigentiam . frui ?

Conslat enim ex prajdictis, quod inte)_ 1. Dicit autem Augustinus in libro

lectu affectivo fruitur qui fruilur. 111 e I de Doctrina Christiana quod « frui est

enim intellectus conjunctus est volunlati, amore inhterere alicui rei propter se ^ »
et objeclum ejus proprium est primum Hoc autom valde mullis videtur conve-

'
Cf. Opp. R. Alberti. Gommentarii in 1 Sen- tenliariim, Dist. I, Art. 12 el 17. Tom. XXV
tentiamm, Dist. I, Art. 23. Tom. XXV luijusce hujusce novac editionis.
novfc editionis, pa^'. Hl. ^ S. Augusti.nus, Lib. I de Doctrina christia-
"^
Cf. Opp. W. .Mbcrti. Couimentarii in 1 Scn- na, cap. 3.
 m I P. SUM. THEOL. TRACr. 11. QU^EST. 8, 37

nire. Sic enim, ut idem Augustinus dicit, inhaesione operationis non impeditae.
pecora cibis inhserent propter se, et fru- Quod non contingit nisi in fruitione pa-
untur eis. Sic etiam peccator homo mul- triae : omnis enim alia inhaesio vel per
tis inhseret propter se,scilicet in quibus- accidens est, .vel per aliud, vel in aliqua
cumque propter se delectatur, ad aliud parte impedita. De omnibus enim hoc
non referendo. Sic etiam homo in via verum est quod dicitur, Proverb. xiv,
delectatione naturali multadiligit propter 13 : Risiis dolore miscebitur, et extrema
se, sicut amicos, et virlutes, et hujusmo- gaudii luctus occupat. Unde delectatio
di : et propter hoc non dicitur malus, qua pccora fruuntur cibis, et qua pecca-
sed bonus. Ex quibus omnibus sequitur, tor fruitur delectabili, delectationes sunt
quod frui tunc non erit proprium patriae, secundum quid et per accidens in hoc
sed etiam vice. quod inhaerent ei quod hic et nunc dele-
2. Adhuc, Aliter defmit Augustinus ctabile est et non simpliciter. Delectatio

frui dicens, quod « frui est uti cum gau- autem ejus qui naturali delectatione ali-
dio, non adhuc spei^ sed jam rei '. » Et cui inhceret, delectatio impedita est, et

sic videtur, quod uti genus sit ad frui, et est delectatio secundum quid, et non
utile ad fruibile : et si hoc est, male ex Frui autem dicit
simpliciler sive perfecta.
opposito dividuntur. delectationem perfectam et ultimam et
3. Adhuc, Aristotelis objectio est in optimam.
Topicis, quod cum unius rei unicuai sit Et per hoc jam patet solutio ad omnia
esse quod indicatur delinitione, inconve- quae quaesita sunt. Non enim potest frui

niens est uriius rei esse plures delinitio- nisi id quod dispositum et perfectum est
nes. ad inha^sionem pascentem perfectissimi
et optimi boni : hoc autem non cst nisi

SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod friii quod natura intellectualis est habitu op-
Solutio.
dicitur dupliciter, proprie scilicet et sim- timo gratiae et gloriae disposita ad perfe-
pliciter, et improprie et secundum quid. ctum el optimum. Sensibilis enim dele-

Proprie dicitur frui et simpliciter, quan- ctatio contrarium habet, naturalis autem
do aliquid inhaeret inhsesione delectatio- imperfectionem : et ea quae est peccato-

nis et dilectionis alicujus rei per se ct non ris_, habet impedimentum in fruente.

secundum accidens, et non propter aliud.

QUiESTIO VIII

De utl.

Girca 2^^« quaeruntur tria, scilicet pri- Secundo, Cujus sit uti sicut potentiae,

mo, Quid sit uti genere, specie, et deiini- et cujus sicut habitus?
tione ? Et tertio, Ad quid ?

'
S. AuGUSTiNUs, Lib X de Tiinilale, caj). 11.
38 D. ALB. ftJAG. OHl). PI{yEI).

Et propterhoc etiam plures de eo quod

est /?'ui Augustinus assignavit definitio-
nes : eo quod, sicut dictum cst, frui acci-

MEMBRUM I. pitur communiter, et proprie. Tales au-

tem definitiones non proprie definitiones,

Quid sit uti genere, specie, et definitione^? sed assignationes sunt. Definitio enim
assignatur de re simpliciter et proprie :

descriptio autem sive assignatio assigna-

Primo quseritur, Quid sit uti genere ? tur aliquando per accidentalia propria,
1. Cum autem iiti sit agere, videtur quce convertibilia sunt sicut et essentialis
quod in genere sit actionis. Uti enim est causa : taraen quia multa sunt qute uni
per utiie agere ad finem intentionis qua- rei sic aceidunt, ideo de una et eadem re
si per instrumentum. plures aliquando tales assignantur descri-
2. Adliuc, Uti est aliquid referre et or- ptiones.
dinare ad quod obtineatur per ip-
aliud Secundo dicitur ?(ti, rei exercitiuni ad
sum : ordinare autem et referre actiones inducendura habitura, secundura quod
sunt : uti ergo in genere actionis est : dicit Victorinus in Rhetoricis suis, quod
ergo uti est actio. « natura habilera facit, ars potentera,
3. Adhuc, Secundum nomen hujus usus facilera. »

quod est uti, tunc uti dicit actionem Tertio dicitur uti, actus utilis quod ut
quara per utile perlicimus : secundum adrainiculura refertur ad illud obtinen-
nomen ergo dicit aclionem : in genere dura quod intenditur ut finis, sicut refer-

ergo actionis est. tur equus ad velocitateni motus, et velox

motus ad debitoris consecutionem^ debi-
Responsio. Uti raultipliciter dicitur, et toris consecutio ad accipiendum pecu-
in omni genere multiplicitatis agere est. niara, et ibi sistitur. Et sicut referuntur
Unde simpliciter uti agere est, et usus in lapides ad doraum,et domus ad prote-
genere actionis est. Dicitur enim uti vel ctionem a caumatibus et imbribus, et ibi

usus actus elicitus de potentia vel facul- sistitur. Hoc enim modo raundus iste

tate cujuslibet rei propter quam habetur, refertur ad Dei cognitionera, cognilioDei
relatus ad commodum vel delectationem ad fidera, fides ad visionem per speciem,
hominis, sicut equitare dicitur usus equi, visio Dei ad fruitionem, et ibi sistitur.

et vehere dicitur usus carructe. Et sic di- Quod uti est aliquid in facultatera volun-
cit Boelius in commento super Topicani tatis assumere, et ad aliud referre quo
Tullii,quod « cujus usus bonus est, ip- fruendura est *.

sum quoque bonura est et cujus usus : Patet ergo, quod orani raodo uti est
malus est, ipsum quoque malum est. » agere, et usus in genere actionis.
Et hoc modo inpraecedenti membro quae- Patet jam etiara clarlus solutio quo-
stionis septima; dictum est, quod usus ruradam eorum quae in praecedenti mem-
fruibilis est frui et pasci ad delectatio- bro pra?ccdentis qua?stionis quaesita et

nem "". Et hoc modo cadit uti in defini- determinata sunt.

tionem ejus quod est frui sicut dicit :
Et per hoc patel quid sit uti genere,

Augustinus, quod a frui est cura gaudio specie, et definitione secundum quamli-
uti : )) quia usus fruibihs est frui eo cuni bet acceptionera ejus quod est uli.
gaudio.

'
Cf. Opp. B. Albeiti. Commentar. iu I Sen- 2 Cf. Supra, Quffist. VII, Memb. 1.

tentiarum, Dist. I, Art. 13 et J6. Tom. XXV 3 Cf. S. AcGUSTi.NUM, Lib. X de Trinitate,cap.
hujusce novae editionis. 11.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. II. QU.EST. 8. 39

medium ad extremum, el eliciens

tellectus
quod sequitur, rationis nomen habet. Uti
ergo actus rationis est.

MEMBRUM II. QuoD procul dubio concedendum est. soiutio.

Qaamvis in contrarium esse videatur

Ciijus potcntlce aniinai sit uti, el cujus quod dicit Augustinus in hbro X de Tri-
habitus virtutis ? nitate, quod « uti est aliquid in facuUa-
tem voluntatis assumere, et ipsum ad
aliud referre '
: » et per hoc videatur esse
Secuxdg quaeritur, Cujus potentiap. ani- uti voluntatis, et non rationis.
mae sit idi^ et cujus virtutis sit habitus ?

Yidetur autem, quod rationis. JuxTA hoc ulterius quceritur, Cujus vir- Queesi.

1. Ordinare enim rationis est. Quia di- tutis sit sicut habitus uti^f

cit Isaac in libro de Definitionibus, quod Non enim potest esse virtutis moralis :

ratio est virtus sive causa, faciens cur- quia illarum nulla collativa est, sed sim-
rere causam in causatum. Et intelligit de pliciter unius sicut fmis ut natura : talis

causa communi ad consequens quocum- enim habitus, ut dicit TuUius, in modum

quemodo. Talis autem ordinatio in om- naturae rationi est consentaneus. Erit er-
nibus illis est quoram unum ordinatur go alicujus habitus intellectuahs non :

quod unum acquiratur ex

in alterum, iia autem nisi electivi, quia electio est
altero hoc aulem uti est, ut patet per
: eorum quae sunt ad finem, ut dicit Ari-
defmitionem Auguslini ergo uti rationis : stoteles in III Ethicormn : electio autem
actus est. non nisi prudentise est : uti ergo pruden-
2. Adhuc, Usus est aut collatio, aut tiae est. Electivum autem voco habitum
non. ?s^on sine collatione : collatio autem eum, cujus actus electio est, non eum qui
omnis ratio est : ergo uti rationis actus ab actu voluntario vel .electivo genera-
est. tur : quia sic omnis actus moralis habitus
3. Adhuc, Bonum dividitur in tria, ut electivus est, ut dicit Aristoteles in
dicit Aristoteles, honestum, delectabile, III Ethicorum. Electio autem, ut dicit

et utile : et curn honestum et delectabile, Damascenus, est duobus vel pluribus

sint lines, utile erit eorum quse sunt ad prsepositis unum aUeri pra^optare. Hoc
fmem. Ergo utile non intelhgitur nisi per autcni prudentiiie est, ut dicit Augustinus
rationem eorum qute sunt ad flnem, et in libro de Moribus Ecclesice^ sic diffi-

utile secundum actum est relatum ad uiens prudentiam : « Prudenlia estamor,

finem obtinendum per ipsum secundum : ea quibus adjuvatur ab liis a quibus im-
actum autem relatum non potest esse si- peditur, sagaciter ehgens. » Uti ergo
ne comparatione unius ad alterum et or- prudentiae actus est.

dinatione. Hoc autem non est simplicis CoNTRA lioc autcm esse videtur, quod sed conira.

intellectus, sed componentis et discursam Auguslinus dicit, quod uti volunlatis

disci[)linam accipientis, diceute Maxiuio est : ergo est alicujus hai)itus iii volun-
super primum capitulum CtBlestis liiernr- tate consistentis : prudentia auteni in vu-
chicV : « Discursse disciphna; sunt proba- luntate non est : uti ergo prudentia? nou
tiones eorum quse spiritualia sunt per vi- est.

sibilia, et per res latiores efUciuntur quae

perenniter et repente intellectibus im- SoLUTio. Concedendum, quod uti \\vm- soiutio.

mituntur. » Taliter autem componens in- dentia^ ct rationis actus est. Et quod dicit

1 S. AuGUSTiNUs, Lib. X de Trinitate, cap. 11.

40 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

Auguslinus, quod uti est aliquid in facul- boc et contrarium bujus, ut videre et
tatem voluntatis assuinere, et ad aliud non videre, videre album et videre ni-
referre, dicendum quod aliud est facultas, grum. Et hsec est intentio Augustini.
et aliud voluntas. Facultas enim facilis
potestas est et prompta liabens omnia ex
quibus potcst tendere in volitum. Hffic

autem potestas prompta causatur ex or-

dine rationis et prudentise componentis MEMBRUM III.
et conferentis omnia quoe sunt ad fmem

facile consequendum, et omnia illa refe- Ad quid sit uti ?

rentis ad tinem, ex quibus efficitur facilis

potestas ad proficiendum sive tendendum

in fmem^, eo modo quo tendit in fmem Tertio quseritur, Ad quid sit uti ?
quiimpetum facit quo in finem proficit. 1. Et videtur secundum rationem no-
Quod autem ila sit, probalur ex dicto minis, quod sit ad omne illud quod in-
Aristotelis in YI Ethicorum, ubi dicit, tenditur acquiri. Vti enim est ahquid in
quod virtus moralis quantum ad fmem facuftatem volunlatis assumere, et ad
in quem tendit et inclinat, per se fmis aliud referre : quod ssepe fit in malis,
est, sicut et non eorum quae
voluntas, et sicut jocalia referuntur ad virginem obti-
sunt ad fmem. Cui tamen prudentia ne- nendam corrumpendam.
et

cessaria est propter eiectionem eorum 2. Adhuc, Sicut dicitur utile, sic et

quse sunt ad finem, quorum virlutis mo- ^(ti : ulile autem in malis est ergo et I

ralis electiva non cst. Unde talis facultas uti. Quod autem utile in maiis sit, proba-

rationis est et prudentiae sicut agentis, tur, II Reg. XVII, 14 Domini autem :

voluntatis autem ipsam expe-

sicut per nutu dissipatuin est consilium Achitophel
ditse etdispositai ad tcndendum in fmem. utile, ut induceret Dominus super Absa-
Et cum dicitur facultas rationis et facul^ lon malum. Ergo et utile videtur in ma-
tas voluntatis, facultas cum eo quod di- lis esse.
citur rationis, construitur in babitudine CoNTRA hoc est quod dicit Augustinus g^^j contnl
causae efficientis : cum eo quod dicitur in libro I de Doctri^ia Christiana : « Uti
voluntatis, construitur inliabitudine dis- est idquod in usum venerit, referre ad
positionis et formae. Et fallacia ampbi- obtinendum illud quo fruendum est :

bologioe est in argumento. alias abuti est, non uti : nam usus iliici-

Et quod quidam dicunt ex Anselmo tus abusus vel abusio nominari debet '. »

sumentes, quod cum dicitur, quod uti

est aliquid in facultatem voluntatis as- JuxTA hoc quseritur, Quare dicitur Qusest.
sumere, quod voluntas ibi sumitur prout frui et fructus in bonis, et non abfrui
voluntas est generalis motor omnium vei abfructus in malis : sicut uti et 2isus
potentiarum animse ad agendum, perfe- in bonis, et abuti et abusus in maiis ?
ctam rationem verilatis non babel. IIoc cum dicat Augustinus, quod « omnis
enim non est voluntatis, sed libertatis, perversitas humana est uti fruendis_, et
Dicit enim Aviccnna in sexto de Natiira- frui utendis : » et ita videatur malus fru-
libus, quod omnis potentia anima? sensi- ctus vel mala fruitio qua? privationcm di-
bifis et rationalis in potestate suse liber- cit vera? fruitionis, sicut abusus privatio-
tatis habet agere et non agere, et agere nem veri usus *?

'
S. AuGUSTiNUS, Lih. I de Doctrina cliristia- tiarum, Dist. I, Art. 13 ad qua^st. Tora. XXV
na, cap. o. liujusce nova) editionis, pag. 31.
2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-

I
 TN I P. SUM. TTIEOL. TRACT. II OU.EST. 8. il

(io, SoLUTio. Dicendum, quod accipiendo dicit : ante terminum autem nihil est :

iitl proprie et simpliciter, uli non est ideo ratio ejus quod est frui sic dividi
nisi in bonis, sccundum quod accipitur non potest, ut per amissionem partis ra-
in terlia significatione superius, scilicet tionis dicatur abfrui vel ahfructus, sicut
secundum quod uti est ad aliud quid ob- dicitur abuti \e\abusus. Omnis enim qui
tinendum utile referre. Et hujus ratio est, fruitar, simpliciter et perfecta ratione
quia ulile rationem habet cujusdam boni, fruitionis fruitur. Et ideo dividitur fruitio
secundum quod bonum dividitur in ho- in bonam et malam, et non frui perfectae

nestum, utile, et delectabile. Sic enim rationis et imperfectse.

dicitur iitile quod utenti utile est et non Si tamen cum dicitur, quod refertur
nocivum, et cum hoc quod expediens utile ab obtinendum id quo fruendum
est ad consequendum id quod intenditur. est, quo fruendum est simpli-
accipiatur
Ex enim duobus conficitur ratio uti-
his citer et optimo bono
ut ultimo lunc :

lis, scilicet quod confert quod adjuvat utile quod refertur ad illud, non erit nisi

utentem et quia promovet et expedit,

: duplex. Non enim refertur ad illud nisi
hoc est, pedes in prompto ponit ad con quod confert ad signandum illud ut co-
sequendum intentum. In malis autem gnoscalur et sic obtineatur per intelle-
primam partem amittit suse significatio- ctum. Vel quod refertur ad illud ut ha-
nis : quia licet expediat ad intentum, ta- beatur, hoc est, quod causa est habendi
men nihil confert utenti, sed nocet. Unde ipsum : et hoc modo referuntur virtutes
propter unam partem significationis suse et gratiae et opera, per quae sicut causas
diciturconsiliumAchitopheli^^i/e. Quiata- meritorias obtineatur id quo fruendum
mensimpliciter rationem utilis perfectam est. Et sic strictissime accipiendo, non
non habet, ideo de operibus malorum dici- utimur nisi signis etcausis fruitionls ejus

tur, Sapient. IV, o Fructus eoriim inuti- : quo fruendum est. Signa autem sunt du-
les el acerbi ad manducanduni.Ei talium pliciter, scilicet res hujus mundi in qui-
usus abusus est eo quod non perfectam : bus, sicut dicitur in libro XI de Civitate
rationem habet usus. Unde de talibus di- Dei, « Deus suae signiticationis sparsit in-
cunt impii, Sapient. v, 8 : Quid nobis dicia '. » Et signa qua? dicuntur sacra-
profuit superbia ? aut divitiarum ja- mcnta veteris et nova?. legis : quae signa
ctaiitia quid contulit nohis? Kc si dicant: sunt gratiae causantis innobis fruitionem
Etsi superbia et diviticetunc deservierunt ejus quo fruendum est. Et hoc modo uti

ad consequendum id quod male intendi- non est nisi referre ad id quod obtinen-
mus : tamen nil boni conferentis contu- dum est signa vel causas salutis. Et hoc
lerunt nobis, sed plurimum nocuerunt. niodo utile et fruibile dividunt el deter-
Et haec est causa quare dicitur abusus minant id circa quod est sacra Scrip-
per causam suae apertae significationis. tura : circa tafia enim est, et non circa
alia.

d qusest. Cum
autem ralio ejus quod est frui, Etper hocpatet solutio ad omnia quae-

imponatur in termino inhaerere autem : sita de hoc membro.

alicui propter se, inhaesionem in termino

'
S. AuGUSTiNcs, Lib. XI de Givitate Dei, cap. 14.
 42 D. ALli. MAG. OUI). PU/ED.

QUiESTlO IX.

Utrum solo Deo frucncluni sit '

?

Deinde quoeritur de fruibili et utili, Adhuc, AdGalat. v, 22, super illud

6. :

et prirno de fruibili. Fructus autem spiritus est charitas, gau-

Quseritur ergo, Utrum solo Deo fruen- dium, pax, dicit Ambrosius in Glossa :

dum sit ? « Hsec non nominat opera, sed fructus :

Et videtur, quod non : quia quia propter se appetenda sunt. » llhs

i. Dicit Augustinus, quod « illis fruen- autem fruendum est qute propterseap-
dum est rebus quae nos beatos faciunt : » petenda sunt. Ergo virtutibus fruendum
beatitudo autem creata beatos facit : er- est, tam cardinalibus, quam theologicis :

go beatitudine creata fruendum est non :

non ergo solo Deo.
ergo solo Deo. 7. Ulterius, Videtur quod peccatis quis

2. Adhuc, Illo fruendum est quod non fruitur. Augustinus in libro II Confes'
propter allud, sed propter seipsum diii- sionum narrat qualiter furatus fuit poma
gitur, ut dicit idem Augustinus. Felicitas quse meliora erant in horto patris sui.

vel beatitudo propter seipsam qua?ritur Et dicit, quod in isto furto non fruebatur
et diligitur, et non propter aliud, ut in nisi iniquitate. Ergo iniquitate vel pec-

I Elhicorum dicit Philosophus. Ergo fe- cato frui contingit.

fruendum est, quae
licitate vel beatitudine

tamen non est Deus. SoLUTio. Ad htec et hujusmodi dicen- soiutio

3. Adhuc, In epistoLa ad Philemonem dum est, quod sicut in antehabitis deler-

Paulus dicit ; Ita, fraler, ego te fruar minatum est, si frui accipitur simphciter
in Domino *. Homine ergo frui contin- et perfecte prout dicit pascentem dele-
git, non est Deus.
qui ctationem non impeditam circa summam
4. Adhuc, ad Roman. xv, 24 Spero :
et nobilissimam operationem intellectus,
quod prseteriens videam vos, et a vobis quse sumrai boni immediata apprehensio
deducar illuc, si vohis primum ex parte est,non contingit frui nisi summo bono
fruitus fuero Ergo contingit frui sanctis.
. quod est Deus. Et hoc modo intelligitur
5. Adhuc Tullius ante fmem primse quod dicit Augustinus, quod illo fruimur
rhetoricae : « Honestum est, quod sua vi in quo ponitur dilectionis terminus, et
nos trahit, et sua dignitate nos alUcit. » inquo figitur dilectionis gressus. Si au-
Quod autem propria vi trahit ad amorem, tem frui accipiatur communiter, prout
amore propter se inhserendum est et
illi : dictum est, quod frui est cum gaudio uti
quod propria dignitate allicit ad delecta- quocumque modo, hoc est, in bono cum
tionem, illo fruimur propter se, et non gaudio pasci, sic multis contingit frui
propter aliud. Ergo honesto fruendum quse non sunt Deus.
est, quod tamen non est Deus. Ad PBiMUM ergo dicendum, quod cum Ad i.

* Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- noYse editionis.

rum, Dist. I, Art. 18 et 21. Tom. XXV hujusce «Ad Philem. y. 20.
 IN I P. SUM. THKOL. TRACT. II. QILEST. D. 43

dicilur, quod fruimur his quse nos beatos cat habitudinem causse efficientis, et non
faciunt, intelligitur de his quse nos bea- finaUs. Quando autem dicitur, quod
tos faciunt effective et ut objectum et fruimur eo quod propter se diUgimus,
finis. Beatitudo autem creata beatos nos propter dicit habitudinem causse finaUs.
non facit, nisi formahter et dispositivc : Unde honestum quod propter se delectat

sicut etiam actu beatitudinis vel fruitionis vel queeritur, eo quod propter se quaeri-
instrumentaliter frui dicimur. tur et diligitur,nihil prohibet ad aliud re-
Ad ALiuD dicendum, quod felicitas vel ferre propter quod queeratur sicut prop-
beatitudo creata licet non referatur ad ter finem.
aliud sui generis, ad ahud tamen extra Per iLLUD patet solulio ad sequens. Aa r,.

genus, quia ad Deum refertur. Id autem Cum enim dicit Ambrosius, quod virtutes
quo simpliciter fruendum est, ad nihil propter se quserendse sunt vel appeten-
referri potest. dae, \niQ\Y\g\\ propter se ei pro se, secun-
QuoD objicitur de Apostolo ad Phile- dum quodpr^opter dicit habitudinem cau-
monem et ad Romanos, solvit Augusti- see efficientis et formae, et non finalis : et

nus libro I de Doclrina Christiana, di- hoc bene refertur ad aliud, et non poni-
cens : « Cum homine in Deo frueris, Deo tur in eo dilectionis terminus.
potius quam homine frueris '. » Homo Ad quod ulterius queeritur, di-
iLLiUD Ad 7.

enim in Deo dicitur esse, et Deus in ho- cendum quod secundum quod frui dicit
mine per conformitatem inhabitantis gra- non impeditam operationem delectationis
tioB, Sic autem Deus resultat in homine fruibilis infruentem, nemo peccato frui
ut sumraum bonum et optimum : et tahs potest : eo quod malum, ut dicit Diony-
dilectio ab homine incipit, et in Deo sius in libro de Divinis nominibiis \ est
gressum hnem ponit. Et ideo in
figit et prffiter intentionem, et prfBter volunta-
homine usus est hoc modo quo frui est tem, et incausale, infoecundum, et et

uti cum gaudio. In Deo autem vera frui- pigrum. Propter quod dicit Augustinus,
tio est. Et ideo dicit : « Cum homine in quod est incidens ex defectu boni unde :

Deo frueris, Deo potius quam homine sinceram et sanctam et perfectam dele-
frucris. » ctationem non infert.

Ad ALiuD dicendum, quod Tullius vo- Et quod dicit Augustinus, quod fruc-
d 5.

cat sua vi trahere et sua dignitate aUicere, batur iniquitatc vcl peccato, inteUigil

quod per se trahit et aUicit et secundum friii prout dicitur uti cum gaudio quo-
ipsum, hocest, quodin se et essentiahter cumque, et prout uti secundum aliquid
habct et secundum ipsum ut trahat et suai rationis est in abusu : non tamen
aUiciat, sicut subjectum per se el secun- adhuc quis fruitur malitia vel iniquitate,
dum ipsum habet in se passionem : quia sed potius eo quod est malum vel ini-

ex essentialibus subjecti fluit passio : et quum vcl peccatum ratione dclectationis

ipsum subjectum secundum seipsum tota adjunctie.
causa est passionis tale autem magis est : Et pei- hoc palet solutio ad quiesita.

per se quaiu pro[)ter sc, nisi prupler di-

^ S. AuGUSTiNus, Lib. I de Doclrina ciirisliaiia, -

S. DiONYSius, Lib. do Diviiiis uoiiiinilius,

cap. 'M. cap. 4.

44 I) .\Li'> M\r,. c)w\). pn.ED.

QUiESTIO X.

Ltriuii uua fruilioue iruauiur Patre et Filio et Spiritu saueto ?'

JuxTA hoc quteritur ulterius, Cum Ji- est L't habet, rt-fert in personam a qua

cat Aug-ustiuus, quod res quibus IVucn- procedit. Ergo Spiritus sanctus refert in
dum est, sunt Pater et Filius et Spiritus Filium_, et Filius et Spiritus sanctus re-
sanctus, utrum una fruitione fruamur ferunt Patrem omne quod sunt et
in

Patre et Filio et Spiritu sancto ? haljent. autem fruimur, in quod

In illo
Yidetur, quod non : quia sicut in ultimum omnia bona referuntur.
1. Tres personae sunt distiuctce : dis- Ergo buno quod est Filius, et bono
tinctas ergo inferunt delectationes in quod est Spiritus sanctus, fruimur in
fruente : ergo tribus fruitionibus. tribus Patre.
fruimur personis. Ix GOXTRARIUM hujus est, quod licet Sed co

2. Si quis dicat, quod JJeo fruimur ut Deus multa habeat attributa, tamen tan-
Deo, et non sub distinctione personse. tum in i'Qtione summi boni diligitur, et
CoNTRA est, quod fruitio circa operatio- in eo terminus dilectionis ponitur. Ergo
nem intellectus est determinata : deter- tantum in ratione summi bonifruimur
minatur autem in persona fruitio : erg-o eo. Unum autein summum bonum et
est ex apprehensionr Dei in per^Diia. indivisum numero est Pater Qt Filius et
3. Adhuc, Hoc videtur esse desiderium Spiritus sanctus. Una ergo fruitione
sanctorum, Joan. xiv, 8 : Doynine, fruimur Patre et Filio et Spiritu sancto.
ostende Jiobis Palreni, et sufficit nobis.
Ergo videtur, quod ex visione Dei in Et hoc concedendum est. soiut

persona determinata fruimur. Per hoc patet solutio ad primum. Li- Ad

Adhuc, Si hoc concedatur, videtur
4. cet enim personalibus proprietatibus tres

quod una persona sine alia non fruimur : persona? distinguantur, non tamen in
quia Pater ducit in Filium, et Filius in quantum sic distincta? sunt, objectum
Patrem, et Pater et Filius in Spiritum sunt fruitionis, sed in quantum sunt
sanctum, et Spiritus sanctus in Patrem unum summum bonura.
et Filium. Joan. xiv, 9 : Qui videtme, An ALiUD dicendum, quod nec fruimur ka
videt etPatrem. Et.ibidem, t- 10 Ego : Deo ut Deo, nec sub distinctione per-
in Patre, et Pater in me est. Relativa sonae, sed Deo et personis in quantum
enim non habent in uno stantem et sunt unum summum bonum.
quiescentem intellectum. Ad aliud dicendum, quod Philippus A.d

5. Sed tunc videtur, quod Filio et non desideravit sibi ostendi Patrem ut
Spiritu sancto fruimur in Patre : quia objectum fruitionis, sed ut principium
persona procedens a persona, omne quod totius divinitatis, quod sufficiens reputa-

' Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- editionis, pag. 32.

rum, Dist. I, Art. 14. Tom. XXV hujusce novoe
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. II. QILEST. II. 4d

vit ad cognitionein Trinitatis et unitatis, dens in personam a qua procedit, refert

et ad processum personarum ab uno id quod est aut quod habet, non facit

quod estprincipium non de principio. summum bonum secundum rationem

.d 4. Ad ALiLiD dicendum, quod hoc verum intelligendi, sed facit essentioe indilTeren-

esset, si fruilionis objectum esset Pater tiam quam tolam accipit persona proce-
in quantum Paler, vel Filius in quan- dens a persona a qua procedit. Et ideo
tum Filius. Hoc autem non est verum. essentia in quantum est summum bo-
Pater enim et Filius et Spiritus sanctus num, sive sit non de principio, sicut in
sunt objectum fruitionis in quantum Patre, sive sit accepta de principio, sicut
unum summum bonum. Fallacia autem in Filio et Spiritu sancto, in quantum
accidentis est in argumento. summum bonum est, unum objectum
.d 5. Ad aliud quod ultei^us quseritur, di- fruitionis est.

cendum quod relatio qua persona proce-

QUiESTIO XI.

Utriiiii oniiiibus qusc 8uut iu luumlo utenduiii sit ^

?

Deinde quseritur de utili, Utrum omni- 2. Adhuc, Quaedam creaturee videntur

bus quse sunt in mundo, utendum est ? contrariari usui, Sapient. xiv, II : Crea-
sicut dicit Augustinus in libro de Doc- turse Dei in odium factap. sunt, et in ten-
trina Christiaiia, quod « utendum est tationem animabus hominum, et in mu-
hoc mundo, non fruendum, ut invisibilia scipulam pedibus insipientium. Creatu-
Dei per ea quaj facla sunt, intellecta rae ergo qusedam impediunt usum.
conspiciantur . » Et ibidcm : « In om- 3. Adhuc, Omnis actus voluntatis
nibus rebus illse tantum sunt quibus creaturaest : referendus est ergo ad aliud
fruendum est, quse aeternse et incommu- obtinendum quo fruendum est. Aut ergo
tabiles sunt : cseteris autem utendum referibiiis est, et refertur : et tunc me-
est, ut ad iilarum perfruitionem perve- ritorius est. Aut nec referibilis, nec re-
niatur Omnibus ergo operibus natu-
'. » fertur : et tunc peccatum mortale est :

roe, gratia?, et glorice, utendum est, et quia quo aliquis non utitur, illo fruitur
non fruendum. sidiligit illud, ut dicit Augustinus. AHter
CoNTRA hoc est, quod enim non diligeret illud. Et sic sequitur,
1. Uti perlicitur ab opere noslro. Non quod nullus actus voluntatis sit ve-
autem omnes res naturcC, gratiae, et niale vel indillerens, quod est inconve-
gloriae, subjacent operi nostro : non niens.
enim sunt operabiles per nos non ergo : i. ad Corinlli. x, 31 Sive
Adimc, 1 :

omnes resmundi subjacentci quodcstuti. manducatis, sive bibitis, sive aliud quid

1 Cf. Commont. B. Alberli iii Seut<>nliaiuiii I na, cap. '». Cf. etiam, ad Homan. i, 20.

Dist. I, Art. 13. Tom. XXV hujusce uovtc edi- » S. Augustinus, l.il». I de Doclrina clirislia-

lioiiis, pag. 31. na, cap. 22.

^ S. AuGU.TiNUs, Lib. l de Uoctrina clirislia-
 46 D. ALB. INIAG. ORD. PR^D.

facitis, omnia in gloriam Dei facite. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod licct aci i.

Hoc est praeceptum : omnia ergo refe- qusedam creaturae mundi operibus nostris
renda sunt ad gloriam Dei non refe-
: si non subjaceant quantum ad essentiae

rantur, abusus est. Abusus autem et productionem, et quantum ad ertectus

perversitas bumanae vitae peccatum est : et operationes suas : subjacent tamen

peccatum est ergo quidquid de crealuris in quantum circa eas operamur sicut ;

ad gloriam Dei non refertur quod in circa signa et dispositiones ad beatitudi-

usum venit. Si enim diligitur, ut dicit nem, et utimur eis, et utiles sunt.

Augustinus, aut diligitur dilectione frui- Ad aliud dicendum, quod creaturae Ad 2.

tionis, aut usus. Si diligitur dilectione inquantum creaturae, hoc est, in quan-
fruitionis, perversitas est. Si autem non tum substant actui creationis, non con-
refertur, abusus est, et sic semper pec- trariantur usui. 'Genes. i, 31 : Vidit

catum est. Deus cuncta quse fecerat et : erant valde

bona. Sed abquando habent pronitatem
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod omni crea- ad malum ex parte nostra, in quantum
tura utendum est, dummodo sit simplici- scilicet concupiscibiles sunt, vel instru-

ter creatura terminus actus creationis, et menta deceptionis. Et sic non ex se, sed
non sit peccato depravata, per quod usui ex nobis factae sunt in odium, hocest, ut
contrariatur, sicut diabolus, et peccatum homines odiosi fiant ex eis, et in musci-
secundum quod peccatum in actu vel pulam sive deceptionem pedibus insi-
habitu consistit, dicunt ens vitio depra- pientium, et non sapientium. Hujus
vatum : qu?e depravatio repugnat usui. exemplum est formosa mulier, quae
In nulla enira creatura tinis dilectionis nuUum allicit ad peccandum quae tamen ;

ponendus est non est, sed

: eo quod fmis adspecta propter pravitatem alterius effi-

vanitati subjecta. Ad Roman. viii, 20 : citur occasio libidinis et fomitum.

Vanitati creatura suhjecta est. Unde in Ad aliud dicendum, quod omnis actus Ad 3.

quantum tali depravationi sulajacet, quae voluntatis vitionon depravatus, referibi-

est peccatum, ad summum bonum ob- lis ad gloriam Dei et si refertur,
est :

tinendum non potest et ideo hoc

referri : meritorius est. Sed si nec referibilis est,

modo utendum non cst creatura. Per babens in se contrarium relationi, ncc
accidens et ex casu tamen uti quis potest refertur, peccatum mortale est. Si autem

peccato vel diabolo in quantum per poe- non refertur, et referibilis est, non ha-
nitentiam peccatum ad memoriam revo- bens in se contrarium relationi, sed dis-
catum, acutiorem facit compunctionem, positionem ad contrarium, quee impedit
et diabolus vel tyrannus affligens auget actualem relationem, non habitualem,
patientise meritum, et eminere facit vir- peccatum veniale est. Si vero non refer-

tutem ad majoris meriti coronam. De tur, nee formam habet qua de

virtutis

primo, ad Roman. viii, 28 : Scinius necessitate referatur, nec tamen habet

quoniam diligentibus Deum omnia coo- contrarium relationi, nec dispositionem
perantur in bonum. Glossa : Eliani ad contrarium, actus otiosus vel indilFe-

peccatum. De secundo, Jacob. i, 12 : rens est. Cujus exemplum dicit Boetius

Bealus vir qui suffert tentationem, quo- esse motum digiti sine causa necessita-
niam cum probatus fuerit, accipiet coro- tis vel utilitatis. Hoc tamen in theologia

nam vitse. Beatus Bernardus, Serm. 17 peccatum esse hoc modo, quo
dicitur

super Cantica : « Jucundum judicium, vanum dicitur esse peccatum et otiosum.

ut superbus ille humilium malleator, Matth. XII, 3(3 Omne verbum otiosum
:

eisdcm ipsis nesciens fabricet coronas quod locuti fuerint homines, reddent ra-
perpetuas, impugnando omnes et omni- tioneni de eo in die judicii. Gregorius
bus succumbendo. » super idem verbum : « Otiosum est,
 IN I P. SUiM. THEOL. TRACT. TI. QLVEST. 12 47

quod caret ratione justae necessitatis et da sunt in Deum, hoc est, quod nihii
pise utilitatis. )> Apud ethicuni tamen et tiat quod contrarium sit relationi. Et
maxime civilem hoc indilTerens est. ideo si non referatur aliquando. non se-
Ld i. Ad ALiUD dicendum, quod verhum quitur. quod sit mortale peccatum ha- :

Apostoli non sonat pr?eceptum, sed ordi- bet enim dispositionem ad contrarium,
nem et habitudinem eorum quae referen- et non semper formam contrarii.

QUiESTIO X]I.

Dc rebiis rruenlibus et utenlibus.

nos, aut fruendo, aut utendo diligit

nos '. » Si fruendo, eget bono nostro :

quod nemo sanus dixerit. Si utendo,

tunc bonum nostrum refert ad aliud et :

hoc verum est. Ille enim nostri misere-

MEMBRUM I. tur, ut se perfruatur : nos autem nostri
miseremur, ut illo perfruamur. Ergo
Utrum Jiomines et Angeli sint res fruen- Deus est de rebus fruentibus et utenti-
tcs et utentes iamquam medii inter res bus : qui tamen non est medius inter
utibiles et fruibiles *
? fruibiles res et utiles.
Adhuc, Augustinus
3. « Ille usus :

quo nobis utitur Deus, non ad ejus, sed

Deinde quseritur defruentibus et uten- nostram utilitatem refertur ad ejus :

tibus. vero tantummodo bonitatem. » Ergo

Et primo de fruentibus. Deus est de rebus fruentibus et utenti-
1. autem Augustinus, quod res
Dicit bus.
quse fruuntur et utuntur, nos sumus, 4. Ulterius etiam videtur data divisio
quasi inter utrasque, fruibiles scilicet non esse sufficiens : quia etiam insensi-
res, et utiles constituti, et Angeli sancti. bilia, vegetabilia scilicet, per se et super
Et videtur esse diminutus : quia etiam omnia iunituntur dulci commixto : ergo
Deus seipso fruilur, ut dicit Gregorius fruuntur illo.

super illud Job, xl, 4 : Si habes bra- 5. Adhuc, Rruta diligunt cibos, et non
cJiium, sic : « Dum se fiuitur, nuUo rcforunt ad aliud : ergo fruuntur eis : er-

bono indiget, » Res ergo frueutes com- go tam vegetabilia quam bruta sunt de
prehendunt etiam Deum. rebus fruentibus : non ergo homines et

2. Adlmc, Augustinus in iibro I Doc- Auffeli tantum.

trina C/iristiana « Cum Deus diligat :

• Cf. Comment. B.Alberti in I Sententiarum, - S. Augusti.nls, Lib. I de Ductrina .iuistia-

Dist. I, Art. 11 el 19. Tom. XXV hujusce novoe na, capp. 31 et 32.
editionis.
 48 D. ALB. MAG. ORl). PR.ED.

Quaest. 1. Ulterius qucerilur, Si homo naturali dicit : « Dum se fruitur, nullo bono
diiectioiie frui potest ? indiget : » ipse enim est et sibi praesto
Et videtur. ijuod sic : diligere enim estet fruens et fruibile et fruitio : et ideo
aliquis potest naturali diiectione et dile- non cadit in rationem medii, quod per
ctioneui non ad aliud referre. privationem extremi fiat mediura, sicut
homo et Angelus. Et sic stat divisio

Quaest. 2. Adhuc ultcrius quseritur_, Si homo in Augustini, quod scilicet quaedara res
peccalo exislens frui potest ? sunt quibus tantura fruendura est, ut
Et videtur, quod sic : quia in pecoato Deus trinitas : quaedara quibus tantum
existens aliqiiid dili.^-it pnj[it^jr se. dile- utfiidum e-t, ut mundus et in eo con-
ctionem ad aliud non referens : ergo frui- tenta : qua?dam autem quae fruuntur et

tur secundum assignationem pra-indu- utuntur. ut homo et Angelus, quae rne-

ctam de frui. dia dicuntur, quia ex utilibus pertingunt
Sed conlra. Ix COXTRARIUM est, quod ad fruibilia.
1. De perfectione patrice frui est, et Si autem jrid communiter accipiatur :

non vice : referre ergo ad aliud. viantis tunc frui est uti cura gaudio : et sic frui-

est et procedentis : non autem ad

referre mur cognitis, in quibus voluntas est vel
aliud. stantis et manentis. Frui autem d' lectata conquiescit : et sic fruiraurDeo
est non ad aliud referre : ergo frui stan- in via, quem tamen non habemus nisi

tis et manentis est : hoc autem patricT spe. ut dicit Augustinus. Et in quantum
est : ergo frui patrise est non ergo ve-
: fruimur ipso, peregrinationera nostram
getabilia vel bruta vel homines naturali tolerabilius sustineraus, et ardentius
dilectione vel iu ptccato existentes frui liuiri rupimus. Quaravis enim dilectum
possunt. in tali fruitione ad aliud referibile non
Adhuc, Videtur quod nec
2. beati sit, tamen fruentis ad aliud ten-
dilectio

fruantur fruens enim indiget fruibili

: : dit socundum statum, sicut sentiens
bratus autem nulio indiLret ergn frui : dulLi?-iirium per odorem, tendit ad sa-
non est bi;^ati. porem ejusdem et gustum. Et ideo dicit
Augustinus, quod « sic fruendd peregri-
Soiutio. SoLUTio. Ad hoc diceudum, quod si nationera nostram finiri cupimus, utsci-
friii strictissime capiatur : tun fiui nnn licet de odore ad gustum perveniaraus. »

est nisi ejus aUquid propter

qui diligit Canlic. i, 3 Curremus in odorern un-
:

se, in quo dilectionis gressum tigit et guentorum tuorum. Ad Philipp. i, 23 :

terminum ponit : ita quod nec diiigens Desiderium habens dissolvi, et esse cum
habet ulteriu- quu r.-f-rat dilectionem, Christo, rnultomagis melius.
nec dilectum ad aliud reft-rri potest se- Ad hoc quod objectum est, quod Deus Ad 2

cundum se, nec secundum statum in utitur nobis, dicendum quod hoc verura
quo diligitur. Et sic non potest abquis est et in via et in patria : quia omne bo-
frui nisi Deo concepto ab ipso ut est ob- num quod ad nostrara utilitatem facit in

jectum gloriae. Et sic verum est qund nobis, de sui natura et naturali ordine,
dicit Augustinus, quod < frui est solius refertur ad bonitatis suae gloriara. Et
patriae et solius hominis et Angeli. » vult, quod etiam a nobis ad gloriam
In his enim distinctura est fruens a frui- suam referatur. Est enira sua bonitas
l)ili per essenlialera distinctionem : el causa efficiens, et causa formaliter exera-
non est quo ruferatur ililL-ctio vrl dib?- plaris, et causa finalis oranis boni. Et
ctura. secundura quod est efficiens, percipitur
Ad 1. Et cum dicitur, quod Deus seipso frui- bonum ejus secundura quod est forraa
:

tur, non est distiuctiij inter fruens et exeraplaris, deterrainatur ad esse boni :

fruibile et fruilionem. Et ideo Greirorius et secundum quod est finalis, convertit

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. I[, QLLEST. 12. 49

ad primam bonitatem ut sit perfectum in ipsuin^ sine quo beatus esse non possit,
actu et operatione boni. Et tale bonum taHs indigentia simpliciter indigentia est,
vocavit lUato ethmagium sive sigillum propter quam a creatore motus taliter
boiii, ex quo ut causa Qunt boni formae : indigentibus adhibitus est, ut ex motu
et per idem ut impressa sigillata deterrai- acquirant quod in seipsis non habent, ut
nantur ad sigilli formam et similitudi- in II de Coelo et Mundo dicit Aristoteles.
nem : per relationem autem sigillati ad Et taU indigentia non indiget beatus. Est
sigillum perfecta determinatur imitatio autera indigentia exigentiae, qua etiam
sigillati ad sigillum. intrinsecis sibi quis indiget, ut secundum
Ad 3. Ad ALiuD diccndum, quod si frui pro- ipsa agat vel patiatur, sicut dicimus aedi-
prie accipiatur, non est nisi in eo bono licatorera indigere practico intellectu et
quod per se pascit, et quod summumbo- raanu : quorum tamen utrumque habet
num quod nec ad aliud refertiir,
est, et intra se, indiget tamen eis ut secundum
nec unde vegetabilia non
referibile est : ipsa agat, quia exiguntur ad operationem
fruuntur nisi secundum quid quia ad : ipsius. Et sic fruens indiget fruibih, et
aliud non referunt secundum quid au-
: beatus beatificante, et homo humanitate,
tem fruitio, fruitionis simpliciter ratio- et albus albedine : quia talis indigentia
nem non babet. statui perfectionis in nullo repugnat.
A-d 4. Eo MODO dicendum est ad sequens
quod de brutis inducitur.

quaest. 1. Ad id auteui quod ulterius quseriturde

nalurali dilectione, dicendum quod natu- MEMBRUM II.
ralis diiectio non est tam fortis ut inhae-
sionera fruitionis simpliciter facere pos- Utrum homo vel Angelus utens sit
slt. Ex naturalibus enira procedit, quae in patria ?
sui natura ad gratuita et glorificantia or-
dinata sunt ut perficiantur. Frui autem
proprie est delectari inbono circa opera- Secundo, Quaeritur de ufeiiiibus.
tionem non impeditam, nec ex parte de- Et quseritur, Utrum horao vel Angclus
lectantis, nec ex parte delectabilis. Unde utens sit in patria ?

taliter frui, nec est frui propriissime di- Et videtur, quod non.
clum, nec coramuniter dictum. 1. Uti enim est ad aliud referre : quod
viatori et viae convenit, et non patriae.
qu8est.2. Ad ALiuD dicendum, quod in peccato L^tens enim ex eo quod refert, procedit
morlali aliquid diligens, contrariura tali in id ad quod refert, et sic viando proiicit
dilectioni habct in seipso : et ideo dele- per dilectionem. In patria autem existens
ctatio non potest esse operationis nullo dilectionis gressum jam fixit quia in :

modo impedita^. Propter quod taliter di- termino est, et non est quo ulterius dili-
ligerc non est frui nisi secundum quid. gendo procedat. Ergo vidutur, quod pa-
obje.;t.i, Ad illud quod in contrarium objicitur, tria:' non sit uti.

dicendura, quod fruinon est vioe nisi 2. Adhuc, Dicit Augustinus in libro
communiter, vel secundum quid accep- I de Doctrina Christiana, quod« muiidus

ohject. 2.
tuui. istenobis proponitur in usuin, ut per ea
Ad aliud dicendum, quod cum dicitur quae facta sunt intellecla invisibiha Dei
quod beatus nullo indiget quod sit extra conspiciantur '
: etsicut scahT gradus per

coni^piciuntur.
* Ad Roman. i, 20 : Invisibilia ipsius,a crea-
lura mimdi, per ea qux facla i^unt, inlellccta,
 50 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quem ad invisibilia ascendamus, nobis SoLUTio. Dicendum, quod sicut friii, 3^,,,

proponitur » Dicit autem Bernardusin

'. ita et w^idupliciter dicitur : propriissime,

libro V de Consideratione « Quid opus : et communiter. Propriissime uti, est ab

est scalis tenenti jam solium *? » Ergo ei uno in aliud procedere quod extra ipsum
qui in solio stat invisibilium Dei, et jam est, et tali processu, quod et procedens
fruitur ipsis, non proponitur mundus ad proficiat ad ulterius per dilectioncm, et
usum : beati autem sic stant in solio : etiam id ex quo procedit ut via ducat in
ergo non utuntur, sed fruuntur. aliud. Et hoc modo usus non est nisi viee.

Adhuc, Omnis utens volubiles ha-

5. Et hoc modo Deus non utitur, nec An-
bet cogitationes, ut dicit Augustinus et : gelus, nec homo in patria, nec hoc modo

discursas disciplinas, ut in Coelesti hie- Deo et Angelo mundus ut scala proponi-

rarchia dicit Dionysius : volvitur enim tur.

et discurrit ab uno ad aliud, ut ex pluri- Et de tali usu procedunt primo indu-

bus accipiat unum, in quo gressum figat ctse rationes : sic enim utens e1 contem-
et considerationis et dilectionis. In patria plando et diligendo proficit.
autem cogitationum non est volubi-
talis Dicitur etiam uti communiter, scilicet
litas, ut dicit Aagustinus 3, nec sunt dis- unum acceptum per intellectum et affe-

cursse disciplinse, ut dicit Dionysius sed : ctum solo actu intellectus vel affectus ad

est unum simplex quod unice et simpli- aliud referre. Et sic semper inferius re-

citer et immaterialiter et immobiliter et fertur ad superius et in patria et in via.

indiminute et continue et intemporaliter Et sic uti est in patria, et non contraria-

simplici et immateriali et perfecto inniti- tur ad id quod estfrui. Et sic Deus utitur
tur intellectui, circa quod immobiliter nobis, et Angeli visionem vespertinam
stat intellectus et affectus per contempla- ad matutinam, et beati suas coronas re-
tionem et dilectionem. Ergo videtur, ferunt ad sedentem super thronum. In
quod usus non sit in patria. tali autem usu non est cogitationum vo-
3ed contra. In GONTRARIUM hujus est, quod lubiHtas : sed intellectus contemplans stat
Angeli in patria existentes cognitio-
1. circa unum et idem, in se scilicet et in

nes habent matutinam et vespertinam, et creatis acceptum et secunduni esse quo

vespertinam referunt ad matutinam uli : est in creaturis, ad se secundum esse

autem est ad aliud referre ergo Angeli : quod habet in seipso relatum : quod non
utuntur in patria : et beatitudo hominis est discursa disciplina, sed a Dionysio
est ut beatitudo Angeli : ergo et homines vocatur « circularis contemplatio ab eo-
utuntur. dem per idem in idem redeundo proce-
Adhuc,Jam habitumest, quod Deus
2. dens. »

utilur nobis dUigendo noS;, et lamen se Et de hoc usu secundo iuductae ratio-
fruitur : ergo frui et uti se compatiuntur. nes procedunt.
3. Adhuc, Apocal. iv, 10, dicitur, quod
viginti quatuor seniores coronas suas
mittebant ante pedes sedentis in throno, Recapitulando autem dicimus, quod
Et vult dicere, quod beatitudinem suam ex dictisjam patet, quod tota theologia
referebantin summum regem. Uti autem circa signa et res est : et quod res in tria
est bonum acceptum ad aliud referre. Er- dividuntur, scilicet in res quibus fruen-
go beati etiam in patria sua beatitudine dum est, et res quibus utendum est, et

utuntur : et sic usus est in patria. res quae utuntur et fruunlur.

»
S. AuGUSTiNUS, Lib. I de Doctrina christia- cap. 1.

na cap. *. S. AuGUSTiNfs, Lib. XV de Trinitate, cnp.

- S. r?F.RNARDU?, \.\V. V de Consideratione, 16.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II, QU.EST. 12. 51

Et inter res quibus utendum est, quse- quod est theologia cum re ex opposito,
dam sunt per quas sicut formas et dispo- tamen secundum substantiam ad rem re-
sitiones vel sicut per instrumenta fruimur ducitur^ et sub utili continetur. Et quam-
ct utimur, sicut virtutes quse deserviunt vis in accipiendo scientiam Dei, signi

ut instrumenta.De his ergo oportet doc- usus sitante rei significalse acceptioncm:
trinam tradere. tamen in tradendo scientiam sive doctri-
Et primo de rebus in tribus primis li- nam, signi ratio determinabilis non est
bris, et postea de signis et signatis in nisi determinata re cujus signum est :

quarto libro, in quo ista doctrina com- signum enim ad rem refertur, res autem
plebitur. utibilis ad fruibilcm, et utens et fruens ad
Signum autem quamvis propter mo- fruibile referuntur.

dum signandi oppositum dividat id circa

52 D ALB. MAG. RD. P]\JED.

TRACTATUS III.

DE COGNOSGIBILITATE, NOMINABILITATE, ET DE-

MONSTRABILITATE DEl.

Primo ergo de fruibili, hoc est, de mysterio trinitatis et unitatis agendum

est.

Sed quia doctrina non potest tradi nisi cogniti, ideo primo an cognosci-
bilis sit Deus et qualiter, disputabimus.
Quseremus autem tria, scilicet primo, An cognoscibilis sit Deus, hoc est,

essentia divina ? Et secundo, An nominabilis sit aliquo nomine ? Et tertio,

An demonstrabilis sit saltem per effectum ?

Girca primum qucBritur primo de cognitione divina ex parte cognosci-
bilis : secundo, ex parte cognoscentis : tertio, de eo quod cognoscitur, quod
est quasi medium cognoscendi ipsum.
Circa primum quceruntur sex, sciiicet primo, An cognoscibilis sit Deus
per essentiam ?
Secundo, An cognoscibilis sitperattributum ipsius quod est immensitas,
sive essentia?, sive virtutis ?

Tertio, An cognoscibilis sit secundum quod est unus Deus in tribus per-
sonis ?
Quarto, Quid sit cognoscere facie adfaciem ?
Quinto, Quid sit cognoscere pe?' speciein ?

Sexto, Quid sit cognoscere i7i pr^sentia, secundum quod praesens dicitur
esse creaturse.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU^ST. 13. 33

QUiESTIO Xlll.

De cognoscibililatc Dei ex parte cognoscibilis.

liter est incomprehensibilis neque sen-

:

sus ejus est, neque phantasia, neque

opinio, neque nomen, neque sermo,
MEMBRUM I. neque tactus, neque scientia. »
2. Adhuc, Chrysostomus super illud
Utrum Deus sit cognoscibilis per Joannis, i , 18 um-
: Deum nemo vidit
essentiam » ? quam, sic dicit « Ipsum quod est Deus,
:

non solum prophetse, sed nec Angeli nec

Archangeli viderunt. Quod enim crea-
CiRCA primuni videtur_, quod Deus bilis est naturiie, qualiter videre poterit
non sit cognoscibilis. quod est increabile? »
1 . Dionysius in libro de Divinis no- 3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16 : Quem
minibus : « Supersubstantialis substan- nullus hominum vidit, sed nec videre
tia Deus est, et intellectus non intelli- potest.
gibilis, etverbum non dicibile, et irra- 4. Adhuc, Dionysius ad Gaium mo-
tionabilitas, non intelligibilitas, secun- nachum : « Qui dicit se vidisse Deum,
dum nihil existentiam existens \ » Unde si cognovit quod vidit, non ipsum vi-
ibidem quod « ipsius Dei neque
dicit, dit, sed aliquid eorum quae sunt sub
sensus est, neque phantasia, neque ipso. ))

opinio, neque ratio, neque scientia. » 5. Adhuc, Damascenus « Infmitus :

Et ibidem, « Quem neque co^ntare pos- est Deus et incomprehensibilis \ » Cum

sibile est neque dicere, neque totaliter ergo omne quod cognoscitur, intellectu
aliquo modo contemplari : propter cognoscentis comprehendatur, videtur
quod ab omnibus ipse est segregatus et quod non cognoscibilis sit Deus.
superignotus. » Et ibidem, paulo post, 6. Adhuc, Augustinus in libro de
« Si melior est omni sermone et omni Videndo Deum ad Paulinam : « Invisi-
cognitione, et super mentem universa- bilis est natura Deus, non tantum Pater,
liter el super subslantiam collocatur : sed et ipsa Trinitas, unus Deus *.
» Cum
omnium quidem existens circumappre- ergo hoc sit ei invisibile esse quod in-
hensivus ct comprehensivus et pra^ap- cognoscibile, videlur quod incognosci-
prehensivus : omnibus autem universa- bilis sit Deus.

1 Cf. Comment.B. Alberti in I Senlenliarum, 3 §_ j, Damasceis-us, Lib. I dc Fidc crthodoxa,

Dist. I, Art. 15 ; Dist. II, Art. 4 ; Dist. III, Art. cap. 4.
l.Tom. XXV hujusce novae editionis. ^ S. Augustinus, Lib. de Videndo Dcum ad
* S. DioNYSius, Lib. de Divinis nominibus, Paulinam, cap, 7.

cap. 1.
54 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.
7. Adhuc, Augustinus in eodem : tem Deus ab intellectu creato accepta-
« Deum nemo vidit umquam, nec videri bilis non est, cognoscibilis non est. Co-

potest, quoniam lucem habitat inacces- gnoscere enim est accipere per intelle-
sibilem \ et est natura invisibilis sicut ctum, vel sensum.
incorruptibilis : et sicut incorruptibiHs In contrarium est quod dicitur, ged co
nec postea corruptibilis, ita non solum \. Ad Roman, i, 19 : Quod notum
nunc, sed etiam semper invisibilis '. » est manifestum est in illis. Glos-
Dei,
8. Adhuc, Cognoscentis et cogniti sa, Id est, quod in Deo ductu rationis
proportio est, sicut recipientis et recepti. cognoscibile est. Ac si dicat In se ha- :

Quod probatur per Aristotelem dicentem bent Philosophi unde possunt cogno-
in III de Aiiima, quod « intellectus spe- scere quod de Deo cognoscibile est.
cies acceptionis est. » Infiniti autem 2. Adhuc, Sapient, xiii, 1 De his :

accipiendi ad fmitum accipiens non est qum videntur bona non potuerunt intel-
proportio. Est autem intellectus creatus ligcre eum qui est neque operibus:

finitus in potestate accipiendi : Deus attendentes, agnoverunt quis esset ar~

autem infinitus per essentiam et virtu- tifex. Quasi dicat : Hoc est inconve-
tem et omnia quse in ipso sunt. Ergo niens. Et paulo post, t. 5 : -4 magnitu-
videtur, quod ab intellectu creato nullo dine enim speciei et creaturse cognosci-
modo accipitur, et per consequens non biliter poterit creator horum videri.
cognoscitur. 3. Adhuc, Ad Roman. i, 20 : Invisi-
Adhuc, In nobis potentiae ordinatfe
9. bilia ipsius, sciHcet Dei, a creatura mun-
sunt, ut dicit Avicenna in VI Natura- di, per ea quse facta sunt^ i?itellecta,
lium. Est enim anima substantia, ut conspiciuntur : sempiterna quociue ejus
dicit, a qua fluunt potentiai quaedam virtus, et divinitas.
conjunctae corpori, et qusedam non 4. Adhuc, Hugo de sancto Victore in
conjunctae. Et inter conjunctas corpori, Prologo super ccelestem hierarchiam
qusedam immersae materiae, ut operatio- Dionysii : « Natura ad servitutem con-
nem non habeant nisi per qualitates dita, creatorem suum demonstravit. »
naturales et materiales, ut potentise ve- Si autem demonstravit natura, conside-
getabiles. Quaedam autem sic sunt or- rans naturam inteUigere potuit.
ganicae, quia secundum complexionem 5. Adhuc, Augustinus in Hbro Soli-
organi objecta recipiunt, sed animali- loquiorum : « InteUigibiHs est Deus,
ter et spiritualiter et non naturaliter inteUigibilia sunt scientiarum specta-
sive materialiter circa eadem operan- mina, principia scilicet et conclusiones :

tur. Rationalis autem animce polen- sed differunt plurimum. Nam terra visi-
tiae nullo utuntur organo. In nobis bilis cst et lux : sed terra nisi luce illu-
autem sic est, quod inferior poten- strata videri non potest. Similiter dis-
tia numquam superiorem accipit, nec ciplinarum spectamina videri non pos-
operatur circa illam : sicut vegetabilis sunt, nisi aliquo videlicet suo sole illu-
non accipit sensibiles potentias, nec strentur. » Deus ergo visibilis est per
sensibilis intellectuales. Cum ergo in intellectum, et cognoscibilis.
infinitum plus distat divina substan- 6. Per rationem etiam objicitur : Di-
tia ab intellectu crcato, quam intelie- cunt enim Aristoteies et Averrores, quod
ctus creatus a sensibili, vel vegetabili, intelligibile quod omnis homo natura
videtur quod multo minus intellectus scire desiderat, intellectus divinus est :

creatus acceptabilis sit Dei, sive divinffi co quod sicut causa est omnis rei, ita
substantiae, per locum a majori. Si au- lumen est faciens intelligibile quidquid
1 I ad Timoth. vi, 15 et 16.
PauHnam, cap. 14,
' S. AuGUSTiNus, Lib. de Videndo Deum ad
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU.EST. 13. 5.^

intelUgitur. Cum ergo non sit inane de» debunt *. Si quseris, quomodo dictus
siderium, ul dicit Aristoteles in primo invisibilis sit Deus, si videri possit?
Ethicomm, oportet quod naturali co- Respondeo Invisibilis est natura
: vi- :

g-nitione per naturalem intellectum ho- deri autem potest cum vult, et sicut
minis Deus et intellectus divinus co- vult. » H»c autem solutio mirabilis esse
gnosci possit. videtur. Innuitur enim, quod non videa-
7. Adhuc, Quidam ohjiciunt, quod tur per naturam, sed vel in specie
sicut se habet affectiva ad bonum, ita se assumpta qua vult, et quando vult :

habet intellectiva ad verum : sed affe- vel in efTectu naturce, vel gratiee, vel
ctiva per amorem conjungitur summo gloriae, in quo resplendet : et hoc est

bono et attingit ipsum ergo intellectiva : vel symbolice, vel in theoriis, vel theo-
cognoscendo attingit summum verum, phaniis videre. Et hoc non quseritur, sed

quod est Deus. an natura per intellectum creatum co-

Ad hoc dixerunt Joan. Scotus et Joan. gnoscibilis sit, ita quod immediate in-
Sarracenus in commentis super Cce1i«- tellectus figatur in ipso sicut oculus in

stem hierarchiam Dionysii,quod creatus suo visibili?

intellectus non potest in Deum cogno-
scendo, nisi m theoriis et theophaniis : SoLUTio. Dicendum, quod aliud est soiutio

theorias lumina respersa in creaturis contingere per intellectum, et dilTundi

appellantes per modum vesligii, vel in inteUigibili : et aliud est capere sive
imaginis, vel signi ; theop/tanias autem, comprehendere intelligibile. Et hujus
lumina intellectuaUa per influentias a similitudinem dat Chrysostomus ' super
Deo in Angelos descendentia, et incir- illud : In principio erat Verbum % di-
cumscriptum lumen quod Deus est, cens, quod « visus corporeus qui est in
quantum possibile est, manifestantia. oculo quando est in littore maris, littus
CoNTRA quod dicit Hugo de Sancto Yi- terminans raare comprehendit : remotus
ctore in suo commento super Ccelestem autem a littore, in ipsa maris superficie
hierarchiam : « Quid est in theoriis et figitur, et in infinitate sua difTunditur
theophaniis Deum videre, et sine theoriis nihil videns quod pelagi terminat im-
et theophaniis Deum non videre, nisi mensitatem. Et sic fecit Evangelista, nos
Deum ut est numquam videre, cum nec undique removens a creatis, et in divi-
tlieoria, nec theophania Deussit. Tollant nam immensitatem inducens, ipsam im-
ergo theorias et theophanias : quia materiali oculo contemplans et in ea
sicut non facti sumus nisi immediate ab se difTundens, cum dixit : In principio
ipso, ita non sistet nos aliquid usque ad erat Verbum. INon enim determinatur
ipsum, dicente Joanne in 1 canon. iii, quid vel quale principium, quid vel quale
2 : Videbimus eum sicuti est. Joan. Yerbum, quid vel qualis Deus : etsic re-
xiv, 21 : Ego diligam eum, et mani- linquit nos in infinitate. m Hoc autem
festabo ei meipsum. » probatur sic per Dionysium : « Non
Adhuc, Videtur Augustinus respon- cognoscimus Deum nisi symbolice, vel
dere in hbro de Videndo Deum ad Pau- mystice. SymboUce noscimus proprie-
linam,sic « Si quseris utrum Deus vide-
:
tatem Dei proportione propriotatis cor-
ri possit? Respondeo Potest. Si quae- : porese. Et cum in infinitum emineat pro-
ris, unde hoc sciam ? Respondeo quia : prietas divina proprietatibus creatis,
in verissima Scriptura legitur : Beati procedendo symbolice stamus in infini-
mundo corde, quoniam ipsi Deum vi- to, et diflundimur in illo, nuUum ter-

* Matth. V, 8. nem.
2 S. JoANNES Chry?ostomus, Homil. J in Joan- ^ joan. i, 1.
56 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

minura comprehendentes. Mystice autem do Deum ad PauHnara « Videre Deum :

procedimus in Deura per eminentiara. possum, comprehendere vero minine. »

Mystica enira sunt. qusp per se et primo Visio enim simplici intuitu mentis per-
Deo conveniunt. per aliud autem et ticitur. Comprehenditur autem, cujus
secundario creaturis, ut essentia, vita, fines circumspiciuntur. Comprehensio
et intellectus, quse nobis non innote- enim est contactus intelieclus super ter-
scunt nisi secundum quod sunt increatis minos rei. Hoc est quod etiam dicit
genere vel specie vel nuraero et se- : Apuleius in libro de Deo Socratis, in-
cundum hoc esse non conveniunt Deo, ducens Platonera sic dicentem : « Plato
sed eminenter et excellenter in infmi- ccelesti facundia preeditus, hunc solura
tum. Sicut si dicam, Deus est essentia : Deum, sciHcet deorum, majestatis incre-
et statira illud potentius nego, dicens : dibilis quadam inefTabili nimietate non
non est essentia : eo quod non est posse sermonis huraani quavis oratione
essentia prout nobis essentia innotuit vel raodice coniprehendi, sed vix a sa-
genere vel specie vel numero : et pientibus viris, cum se vigore anirai
postea infero : est essentia super om- quantura licuit a corpore reraoverunt,
nera essentiara, nec dicere possura quan- accipil intellectura hujus Dei. »

tura est super omnem essentiam : Et per hoc fere ad omnia patet so-
eo quod intellectus resolutorius non iulio.

potest pervenire in aliquod primum Auctoritates enim qu» dicunt eura

quod non sit de essentia resolutoruui incognoscibilem esse, loquuntur de co-
et imraixtum eis : Deus autera nihil gnitione certa et finita, quas est cogni-
creatorura est, sed erainet oranibus ex- tio comprehensionis. Et hoc modo dicit

cellenter in infmitura : et ideo iterura Isidorus, quod « Trinitas sibi soli nota
intellectus sic procedens, stat in intmito est, et liomini assumptio : quia ilie ve-
et difTunditur in illo. » Et hoc est quod rus Deus est. >;

in primo Caeli et mundi dicit Philoso- Auctoritates in oppositum adductae,

phus « Adhibuimus nosipsos raagnifi-
:
de vi>iune simpHcis intuitionis loquun-
care Deum gloriosum, eminentem pro- tur, et de ditfusione intellectus in infini-

prietatibus eorura quce sunt creata. » to, quod per intellectum iiniri non pot-
Et quod dicitur in hbro de Causis : est : cum dicat Anselraus in Prosologio,
« Causa priraa est super omne noraen quod « Deus secundura qute in Deo
quod nominatur quoniam non porti- : sunt, majus aliud est quam intelligi

net ei diminutio. » Et hi^?c est proposi- possit. »

tio vigesima prima : et in hac proposi- QuoD autem objicitur quod Roetius
tione dicit : « Causa prima superior est dicit, quod « orane quod intelligitar, ab
narratione : et ideo deficiunt lingua^ a intelligente coraprehenditur. »
narratione ejus, nisi esse dicamus nar- Dicendura, quod duplex est compre-
rationera ejus, quoniam ipsa est super hensio. Ina est motus qui comprehendit
omnera causara et non narratur uisi
: terminum, in quo est in motum esse,
per causas secundas, quoe illuminanlur quando contingit. Alia est coraprehensio
lumine primse causse. vasis, quando totum claudit quod est
Dicimus ergo, quod notitia intelle- in vase, ita quod nihil sui est extra
ctus creati et humani Deus et substantia ipsum. Et primo modo intellectus in-
divina attingitur per simplicem intui- teUigit et comprehendit intelligibile in
tura, et diflanditur intellectus in ipso quod finaliter tendit, quando contingit
per intuitionis considerationem, sed non ijisum per simpHcera visionem et hoc :

capitur per comprehensionem. Et hoc raodo loquitur Boetius. Secundo autem

vult dicere Augustinus in lihro de Vid<vi- modo non coraprehendit quando eura
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU.EST. 13. 5i

capit non enim totum capit et claudit

: : Glossa : « Tam pulchra astra condidit, ut
quia fmitum non potest capere illud ex his quantus et quam mirabilis sit

quod est infinitum. creator eorum, possit cognosci. » Si au-

Ad iLLUD quod objicitur de Philoso- tem cognoscitur quantus, cum sit infmi-
pho, quod « intellectus Dei desideratus tus, in immensitate sua cognoscitur.
est ab omnibus hominibus sciri.» 2. Adhuc, Ad Ephes. m, 18 et 19 : Ut
Dicendum, quod hoc est vcrum. llle possitis comprehmdere cum omnibus
enim maxime intelligibilis est, et omnis sanctis, quse sit latitudo, et longitudo,
intellectus et intelligibilitatis causa, et in et suhlimitas, et profundum : scire etiam
omni intelligibili attingitur : sicut lumen supereminenlem scientise charitatem
quod est actus visibilium, attingitur in Christi, ut impleamini in omnem pleni-
omni visibili per visum. Sicut tamen lu- tudinem Dei. Cum autem plenitudo Dei
men secundum immensitatem quam ha- sit infinita, videtur quodin sua infinitate
bet in rota solis, et secundum immensi- Deus cognoscatur.
tatem potestatis qua omnia visibilia com- 3. Adhuc, Infinitum si ratione infini-
prehendere potest, non potest capi vcl tatis videatur, hoc est, in quantum est
comprehendi a visu ita nec intellectus
: infinitum, infinitas ejus tota videtur.
divinus secundum excellentiam qua ex- Deus autem infinitus esse cognoscitur.
cellit in seipso, et secundum potestatem Ergo in infinitate sua cognoscitur.
qua illustrare potest super omnia etiam 4. Adhuc, In Deo non est pars et pars,
super infinita intelligibilia, capi vel com- sed unum totum simplex : ergo qui ali-
prehendi potest ab intellectu creato. qaid Dei videt, totum videt totum au-
:

Ad m
quod objicitur, quod inferior tem infinitum est : ergo videtur, quod in
potentia non capit superiorem in nobis. infinitate sua videatur.
Dicendum, quod locus a majori sup- Adhuc, Joan. xv, 15 Omnia qux-
5. :

ponit simihtudinem et hoc deficit in: cumque audivi a Patre meo, nota feci
argumento. InferioresenimpotentiiE ma- vobis. Omnia autem infinita sunt et au- :

teriales sunt : et ideo immateriale non dire s. Patre, ut dicit Augustinus, est
accipiunt, nec circa ipsum operantur. In- esse a Patre.
tellectus autem immaterialis est sicut et Adhuc, Omnia in Deo unum sunt,
6.

Deus et ideo inferior sicut et superior ad

:
et idem est infinitas quod essentia vel ve-
idem intelligibile liabent proportionem, ritas qui ergo unum in Deo videt, im-
:

quamvis non eamdem secundum capa- mensitatem videt.

citatem comprehensionis. In contrarium est, g^^ ^,^^^,,3

1. Quoddicit Ambrosius supcrLucam,

cap. i, in originali : « Eam qua? liabitat
in Deo plenitudinem divinitatis, nemo
conspexit, nemo mente aut oculis com-
MEMBRUM IL prehendit. »

2. Adhuc, Boetius : « Omne quod sci-

Utrum Deus secundum immensitatem tur, comprehensione intcllectus determi-

suam sil cognoscibilis? natur. » Si ergo infinitas Dei scitur,

comprehensione inteficctus dcterminatur,

et ita comprehenditur. Hoc autem in an-
Secundo quceritur, An Dcus secundum tedictis improbatum est quia infinitum :

immensitatem suam sit cognoscibilis ? finito capi non potcst, ncquc mensurari.
Et videtur, quod sic.
1. Super illud cpist. ad Roman. i, 20: Solutio. Ad hoc solvcre non est dif- Polutio.

Invisihilia ipsius, scilicet Dei, dicit ficile supponendo dictum Aristoteles in

 58 D. ALB. MAG. ORD. PRJEB.
VI Ethicorum, et Boetii, quod quaecum- hler simplex sit, tamen virtute et rela-
que sant in aliquo sicut in suscipiente et tione multiplex est : eo quod muhorum
subjecto, sunt in eo secundum possibili- productivum est, et ad muUa relatum :

tatem suscipientis, et non suscepti. Unde quae relationes in relatis adipsum sunt
susceptibile infmitum in suscipiente non reahter, et non in ipso, nisi secundum
est secundum potentiam infiniti, sed se- rationem et ideoea ratione qua refertur
:

cundum possibilitatis capacitatem susci- ad unum, non refertur ad alterum et :

pientis finiti. potest cognosci prout refertur ad unum

.
^ j
Ad primum ergo dicendum, quod cum vel ad qusedam, absque eo quod nosca-
dicitur, quod tam pulchra astra fecit, tur prout refertur ad omnia et infinita.

unde possit cognosci quantus sit, intelli- Ad ALiuD dicendum, quodcum dicitur: Ad5
gitur quod cognoscitur infmitus sed non : Omnia quaecimique audivi a Patre meo,
est hoc per capacitatem infiniti, sed per accommodata est distributio, ut sic in-
rationem eminentise, quia in infinitum teUigatur: Omnia qusecumque audivi,
excedit id quod fecit : et hoc est cogno- vobis, hoc est, ad utiHtatem vestram,
scere quia infinitum est.Et hoc est, sicut nota feci vobis : ut hoc pronomen, vobis,
dictum est, attingere infinitum, et dif- dativi casus sit, et ex vi acquisitionis
fundi in ipso, et non comprehendere. construatur cum hocverbo auclivi : ei sic

^^ 2
Ad altud dicendum, quod cum impleri nihil sequitur inconveniens.

sanctos secundum plenitudinem Dei di- Ad ALiuD dicendum, quod taHs modus Ad 6.

cit *, notat plenitudinem eorum secun- arguendi non valet in divinis : quia licet

dum capacitatem uniuscujusque, et non omnia in Deo idem tamen cum

sint,

notat cognitionem Dei implentis, ita muHa sunt attributa, connotatum unius
quod scilicet nihil in sanctis vacuum Deo non est connotatum aUerius : et ratio
remaneat tamen nullus
: eorum infinita- relativorum significata per unum, non
tem Dei capere potest. est ratio relativorum significata per alte-
^^ 3
Ad ALiUD dicendum, quod infinitum rum : et ideo quoad unum potest cogno-
sub ratione infinitatis per intuitum men- sci,et non quoad aUerum.
tis videtur, et quia inimitum est : sed
non ita ratione infinitatis videtur, quod
infinita sit ratio videndi ipsurn : quia in-
finitasnon potest esse ratio videndi aU-
quid in eo quod finitum est sed potius : MEMBRUM III.

id quod infinitum est videtur, et per com-

parationem ejus ad hoc cognoscitur esse Utriim Deus cognoscihilis sit secundum
infinitum, eo quod in infinitum excedit. quod est unus Deus in tribus perso-
Et taHs visio incipit ab eo quod infinitum 7iis ?
est in se, finitum autem huic, et secun-
dum hoc etiam terminatur in infinitum.
y^jj4
Ad
ALiUD dicendum, quod quamvis in Tertio qua^ritur, An cognoscibiHs sit

primo infinito simphci non sit pars et secundum quod est unus Deus in tribus
pars : tamen est attributum et attribu- personis?
tum, notatum connotatum et ideo
et : Et videtur, quod sic.

quoad aliquid vel ad ahquid percipitur 1. Ad Roman. 20: Invisibilia ip-

i,

relatum, et non prout est ad omnia et sius, sciUcet Dei, perea quse facla sunt,
infinitum. Simplex enim Hcet substantia- intellecta^ conspiciuntur, etc. Ibi Glossa,

* Ad Ephes. iii, 19. Dist. III, cap. 18. Tom. XXV hujusce novse
^ Cf. Comment. B. Alberti inl Sententiarum, editionis, pag. 113.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU^ST. 13. 59

fi Invisibilia dicit propter Patrem, scm- gnificareDeum gloriosum. » Ergo co-

pitema virtiis propter Filium, divinitas gnoverunt Deum esse trinum etunum.
propter Spiritum sanctum. » Ergo ductu 7. Adliuc, Dicunt dixisse Trimegistum

rationis Pliilosophi cognoverunt Deum Mercurium (quod tamen in libris suis

unum in tribus personis. non invenitur) « Monas monadem ge-
:

Adhuc, Ansehnus dicit, quod «pro-

2. nuit, et in se reflexit ardorem. » Et di-
cessio personarum sicut causa est ante cunt eum dixisse propter hoc, quod Pa-
processionem rerum. » Sed qui defmite ter indivisibilis indivisibilem genuit Fi-
noscit causatum, defmite cognoscit cau- lium, et amorem qui est Spiritus san-
sam : definite ergo Pliilosophi cognove- ctus a Patre procedentem in Filium, a
runt processionem personarum et unum Filio reflexit in seipsum.
Deum in tribus personis. 8. Adhuc, Sciverunt, quod non nisi
3. Adhuc, Plato in ultima parte Timsei per potentiam, sapientiam, et bonitatem
de thugato, hoc est, paterno intellectu voluntatis creata produceret. Cum ergo
loquitur, et fihologo, et matricula. Pa- potentia Patris sit, sapientia Filii, boni-
trem ergo et Filium cognovit. Et quia tas Spiritus sancti, videntur personarum
Pater et Filius non nectuntur sine amore trinitatem cognovisse.
in Patre et Fiho, nexum cognovit utrius- 9. Si quis dicat, quod per appropriata
que, qui est Spiritus sanctus : ergo et cognoverunt, et non per propria. Vide-
alii cognoverunt. tur non posse stare : quia appropriatum
4. Adhuc, Omnis cognoscens intelle- non fit appropriatum nisi per rationem
ctum universaliter agentem, scit quod convenientiae ad proprium : ergo pro-
non nisi per lumen suum et sibi consub- prium prius oportet cognoscere, quam
stantiale, quod est ratio etcausaet forma appropriatum. Si ergo per appropriata
operis, agit : ergo Patrem et Filium co- cognoverunt, sequitur quod prius per
gnoscit. Scit autem quia Verbum ab eo propria.
in res agendas non procedit nisi per In contrarium huius est, auod
"^
^ Sed contra.
Spiritum: ergodefinitecognovitSpiritum. 1. Super illud epist. ad Roman. i, 20 :

Hoc etiammodo dicitPsalmus xxxii, 6: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, dicit Au-
Verbo Domini coeli firmati sunt : et spi- gustinus, quod « Philosophi ad cogni-
ritu oris ejus omnis virtus eorum. Job, tionem trinitatis personarum non perve-
XXVI, 13 : Spiritus Domini ornavit coelos. nerunt. »

Non autem ornavit nisi formas intelle- 2. Adhuc, Exod. viii, 19, super illud:
ctus creatoris coelis invehendo : et hac Digitus Dei est hic, dicit Glossa ; « Phi-
ratione Philosophi dcfinite cognoscere losophi defecerunt in tertio signo, hoc
potuerunt Trinitatem. est, in cognitione Spiritus sancti. » Nec
5. Adhuc, Augustinus in libro XI de potest dici, quod defecerunt in appro-
Civitate Dei ', dicit, quod Philosophi priato Spiritus sancti. Ita enim cognove-
tripartite diviserunt philosophiam, in runt appropriatam bonitatem, sicut sa-
physicam, logicam, et ethicam. Physi- pientiam et potentiam.
cam Patrem, logicam propter
propter 3. Adhuc, Richardus in libro de Tri-
Filium, cthicam propter Spiritum san- nitate: « Credo sine dubio ad quam-

ctum. Ergo cognoverunt Trinitatem. cumque explanationem quam necesse est

6. Adhuc, Quidam objiciunt per hoc esse, non modo probabilia, sed ctiam
quod primo Coeli ct
dicit Aristoteles in necessaria argumenta non dcesse. » Ne-
iMundi dicens,quod « pcr hunc nume- cessarium autem est tres esse personas :

rum ternarium adhibuimus nosipsos ma- ergo necessaria sunt ad hoc argumenta

^ S. AuGUSTiNus, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 23.

 60 D. ALB. MAG. ORD. mJED.
per quae Philosophi cognoscere poterant Ad aliud dicendum, quod licet intel- Ad
Trinitatem. lectus omnis sic agat, tamen illa non
sunt propria quibus persona a persona
soiutio. SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod Phi- distinguitur in divinis, sed attributa uni
losophi per propria ductu naturalis ratio- personse causanti per intellectum, a qua
nis non potuerunt cognoscere trinitatem res causatae procedunt, sicut artificiata
personarum. Anima enim humana nullius procedunt ab intellectu practico.
rei accipit scientiam, nisi illius cujus Ad aliud dicendum, quod auctoritas Ad
principia prima habet apud seipsam. Haec Augustini non probat quod cognoverunt
enim sunt quasi instrumenta quibus nisi per appropriata, quse secundum se
erudit seipsam, et exit a potentia sunt communia sicut et essentia.
sciendi ad actum sciendi. Habet autem Ad aliud dicendum, quod dictum Ari- Ad
apud se, quod una natura simplex et in- stotelis nihil facit ad propositum. Vult
divisa secundum unam essentiam et enim dicere, quod propter hoc quod in-
unum esse non est in tribus personis a feriora corpora perficiuntur trina dimen-
se invicem distinctis personaliter : et ideo sione, et maxime corpus humanum, et
supra hoc, vel praeter hoc, velcontra hoc tribus motibus, scilicet locali, augmenti,
nihil accipit, nisi aliqua gratia vel illa- et alterationis, qui a creatore sunt per
minatione altioris luminis sublevata sit ccelum. Omnes eiiim conveniunt in hoc,
anima. quod coelum locus Dei est, ut ibidem di-
Ad i Ad primum ergo dicendura, quod Longitudo autem et motus augmenti
cit.

Glossa, ad Roman. i,20, loquitur de ap- a summo cceli ad imum perficitur, et e

propriatis, et non de propriis. Appro- converso. Dimensio autem latitudinis et

priata enim essentialiter communia sunt motus localis a dextro in sinistrum, ab
et uni substantige in tribus personis con- Oriente in Occidens perficitur, et e con-
veniunt, licet ad unam personam referri verso. Dimensio autem profunditatis et
possint potentiaIiter,et non ad aliam se- motus alterationis a sensibilibus a retro
cundum aliquam convenientiae rationem. in ante, et a Meridie in Aquilonem per-
Ad 2. Ad aliud quod dicit Anselmus, dicen- ficitur, et e converso. Et ideo magnifica-
dum quod processio personarum exigitur bant Deum tribus sacrificiis, qui coelo
per appropriata, et non per propria prsesidet, et per ccelum ista perficit.
quia posito quod non sit Pater in ratione Ad aliud dicendum, quod dictum Tri- Ad 7.

Patris, nec Filius in ratione Filii, nec megisti confictum est, Et si aliquis hoc
Spiritus sanctus in ratione Spiritus san- dixit Philosophus, intellexit quod ab uno
cti, sed unus Deus potens, sapiens,
sit non est nisi unum, et unum quod est ab
volens, sufficiens causa estad creandum, uno, per amorem et desiderium ipsius
quamvis sit unus in persona, sicut est esse converlitur ad primum, sicut in libro
unus in essentia. de Causis determinatum est : et hoc est

Ad 3.
Ad aliud dicendum. quod Plato patrem cognoscere per appropriata, et non pro-
intellectum creantem nominat. filium pria.
autem mundum : quem mundum voca- Ad aliud diccndum, quod illa appro- Ad s

vit, eo quod a mundissimo exemplari priata sunt, et non propria.

exivit, arte -scilicet creatoris, quem ar- Ad m quod objicitur de propriis, dicen- Ad 9,

chetypum mundum dixit. Matriculam dam quod licet actualis relatio appro-
autem vocavit materiam, Unde constat, priati ad proprium, non fiat nisi praeco-
quod de appropriatis et non de propriis gnito proprio, tamen potentialis non exi-
loquitur, et ad productionem rerum hoc git proprii priecogiiitionem.
refert, et nou ad processioQem persona- Ad id quod est in conlrarium ex Glos- Adobje-
rum. sa, procedit : quia veritatem concludit.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU.EST. 13. 61

object.2. Ad hoc quod quseritur, Quare Philoso- per essentiam vere cognoscitur. Idem
phi defecerunt in tertiosigno? Dicendam est ergo videre facie ad faciem, et videre
quod ad hoc multi multa dixerunt. Sed per essentiam.
L veritas est, quod ideo defecerunt, quia in 3. Adhuc, Cum diciiur facie ad faciem,
'
agente per intellectum practicum spiri- duse facies signantur, scilicet facies vi-
tum in unitate essentiae cum agente non dentis^ et facies visi : et utraque facies
invenerunt, sicut invenerunt formam signatur sine medio se habere ad alte-
quam intellectus inducit in artificiatum ram : ergo videtur, quod videre Deum
ejusdem essentice, potentice, et ejusdem facie ad faciem, idem est quod videre
vitae cum agenle, quando intellectus non Deum sine medio et ex parte visi et ex
per habitunijSed per seipsum est activus : parte videntis : videtur ergo, quod purus
et ideo appropriatum ejus non cognove- inteliectus sine medio gratiae et gloriae et
runt. vestigii et imaginis sit facies una quae est
iobject.3. Ad digtum Richardi dicendum, quod videntis, et repraesentatio Dei per essen-
Hcet rationes necessariae sint ad distin- tiam divinam, et non in aliqua forma
ctiones personarum, tamen illae sunt su- simiUtudinis sit facies ex parte visi ; vi-
pernaturales et divinas : et ideo solo lu- dere ergo Deumfaciead faciem, est mun-
mine naturali inveniri non possunt. do puro videre intellectu puram
et et
nudam essentiam divinam.
4. Adhuc, II ad Corinth. iii, 18 Nos :

omnes revelata facie gloriam Dei specu-

lantes, in eamdem imaginem transfor-
MEMBRUM IV. mamur. Sed facies nostra non est reve-
lata, quamdiu super eam aliquid est, sive
Quid sit cognoscere facie ad faciem ? hoc sit vestigium, sive imago, sive spe--
cies abstractionis alicujus sive propor-
tionis : omnia enim talia, ut dicit Augu-
QuARTo quaeritur, Quid sit cognoscere Ecce
stinus super illud Joannis, xvi, 29 :

Deum facie ad faciem ? nunc palam loqueris, simiUtudines sunt

Et videtur, quod hocsit cognoscere per ad intelligendum accommodatae. Et spe-
essentiam immediate : quia culum et aenigina dicunlur communiter%
1. Dicit Augustinus in libris de Trini- quibus dum opertus est intellectus, reve-
tate, tractans illud Genesis, xxxii, 30 : hita facie intelligibile non exhibetur, sive
Vidi Deum facie ad faciem, quod facies hoc sit Deus, sive ahud intelligibile. Ex
est natura, in qua Filius non rapinam parte alia,eademestimago gloriaeDei cum
arbitratus est esse se aequalem Patri'. non est
gloria Dei sicut essentia Dei, et
Ergo videre Deum facie ad faciem, est quaecumque simiUtudo quae non est
videre Deum in unitate trium persona- Deus diversa enim esset et non eadem.
:

rum. Si ergo revelata facie in eamdem imagi-

2. Adhuc, Facies est aliquid illius cu- nem transformamur, nudo inteilectu et
jus dicitur esse facies, in quo res secun- puro ad puram essentiam referimur : et

dum unilalem cssentiae vidctur. Si ergo hoc videtur esse facie ad faciem videre.
similitudo proprie in Deum transfunditur, 5. Adhuc, Dicit Augustinus, quod « in-

facies erit aliquid Dei, quod absolute et ter mentem nostram et Deum nihil est
essentialiter est aliquid ipsius, in quo medium » sed in intelligibilibus imine-
:

* Ad Pliilip. II, 6 Qui cum in fovma Dci

:
2 I ad Corinth. xiii, 12: Videmus nunc per
esset, non rapiiia.n arbitrahis est esse sc xqualem speculum in xnigmate, tunc autem facie ad /a-
Deo. ciem.
 62 D. ALB. MAG. ORD. PR,ED.

diata impossibile est per mediQm accipe- tunc per speculum sicut medium visio
re secundam intellectam : abiretur enim transit in id cujus estimago vel vesti-
in infinitum, ut probat Aristoteles in pri- gium, quod Joannes Damascenus vocat
mo Posteriorum : ergo videtur, quod vi- proiotypum et in illo stal visio el illud
: :

dere facie ad faciem est sine medio vi- videtur, quia visu altingilur. Aliter enim
dentis et sine medio rei visae videre. a creaturis in cognitionem non ascen-
:>aa cootrm. Ix coNTRARiuM hujas est, quod si hoc deretur, sed procederetur in infinitum.
est videre facie ad faciem, tunc noniu hac Quando autem hoc quod est
attingitur,
vita Deum posset quis videre facie ad fa- ipsum attingitur. Ergo videtur hoc quod
ciem quod falsum videtur, Genes. xxxii,
:
ipsum est : ergo essentialiter et per es-
3<) Deum facie ad faciem. Adhuc,
: Vidi sentiam videtur.
Xumer. m, 8 Ore ad os loquor ei, et
:
2. Adhuc, Aut %-idetur id quod est et
palam, et twn per senigmaia et figuras per essentiam et in seipso : aut videtur
Dominum videt. Adhuc, Isa. vi, 9 Vidi : id quod non est per essentiam et in seip-
Dominum sedentem super soUum ejccel- so, sed in alio. Dico autem de eo quod
sum. Adhuc, Exod. xxxui, 11 Loque- :
videtur in termino visus, quando proce-
haiur Dominus ad Moysen facie ad fa- ditur in Deum per vestigium et imagi-
ciem, sicut solet loqui homo ad amicum nem et speculum et aenigma. Si videlur
suum. per essentiam et secundum id quod est in
seipso, tunc videtur in facie et in propria
- L JuxTA hoc quaBritur, Quid sit dietum, specie : et sic visionis per vestigium et
Exod. xxxiu, 23 Videbis posteriora : imaginem et speculum et eenigma termi-
mea : faciem autem meam videre non nus est visio facie ad faciem, et visio per
poteris. Anterius enim et posterius snb- speciem. Ex quo sequitur, quod nullus
stantia spiritualis non habet : quia ista videt per vestigium et imaginem et per
sunt positiones corporis. speculum et aenigma, nisi etiam videat
facie ad faciem. Si autem terminatur ^^i-
. * Adhtc quaeritur, Quid sit videre ea sio in eo quod non est Deus, sequitur
quae sunt sub ipso ? Isa. vi, 1 Et ea : quod terminetur in medio, quod est con-
qu3e sub ipso erani, replebant templum : tra rationem medii medium enim ut :

cum sub et supra positiones sint corpo- medium numquam terminat, sed ulterius
re«, quae divinis non conveniunt. ducit in aliud. Sic etiam sequitur, quod
processus de creaturis in creatorem cas-
3- Adhuc quaBritur. Quid sit dictum, sos sit, cnm finem non attingat.
Exod. iLXxni, 20 : Xon videbit me homo, 3. Adhuc, Si adfaciem videre est
facie
ei vivet, cum Paulus, 11 ad Corinth. xn, per gloriam, ^rloria erit medium quo
2 et seq., vidit eum sicut illi qui sunt in utetur intellectus ad videndum non er- :

soprema hierarchia et tamen vivus : fue- go facie ad faciem est sine medio vi-
rit, ut dicit Anselmos. dere.

Q«*«- *- Adhtc Quid sit dietum quod

quaeritur, SoLUTio. Ad haec et hujusmodi dicen- Soiutio

ad Corinth. xm, 12
dicitur, I Videmus : dum, quod facies Dei dicitur multiplici-
nunc per speculum in aenigmate, tunc ter communiter scilicet, proprie, et pro-
:

autem facie ad faciem ? priissime. Communiter dicitur facies Dei

1. Si enim per speculum videre, est omne illud in quo Deus evidenter appa-
speculo ducente in afiud videre, vel aliud ret et cognoscitur et praesentiatur velut
reflexum a speculo ad videntem videre, causa, vel secundum seipsum. Et hoc
nentro modo visio stat in speculo. Sed si modo vestigium dicitur facies et imago :

speculum dicator Lmago vel vestigium, quia sicut dicitur, Sapient. xni, 3, in illis
 IX I P. Sni. THEOL. TRACT. III. r.L\£ST. 13. 63

cognoscibiliter apparet i. Et sic dicit Am- si resplendentiam auctoris in ipso opere

brosius,quod « ubique praesens est. » In a se facto, vei in Scripturis. Et hoc mo-
oranibus enim creaturis praesentialitas do dicitur facies in Psalmo av, 4 Qus- :

ejus apparet : quia, sicut dicit Augustinus rite faciem ejus semper. L t enim dicunt

in libro XI de Civitate Deiy o. per omnia Philosophi, Avicenna, Averroes, qnod

opera sua significationis suse sparsit indi- operata sunt in intellectu sive in mente
cia^nEt sic dicitur in primo libro Senten- divina, sicut opera artiticis in artifice, id
^/a/7^m,distinctionequinta,quod « ad uo- est, manifestant ipsum.
bus juvabatur homo ad cognitionem Dei, Propriissime autem dicitur facies Dei
scilicet a natura quce rationalis erat, et essentialis prsesentia Dei sine medio de—
ab operibus a Deo factis factorem mani- monstrata et exhibita, modo qno ex-
hoc
festantibus. » Hoc etiam dicit Ambrosius, hibet se beatis. Et hoc modo dicitnr,
quod « Deus qui natura invisibilis est, ut Job, xxxiii, 26 : Videbit faciem ejus in
a visibilibuspossit videri, opus fecit quod jubilo. Quia dicit Augustinus qnod hoc
visibilitate sui opificem manifestavit. » modo nemo ^'idet faciem Dei sine gaudio
Et sic facies dicitur preesentia Dei in ve- inenarrabili. Psal. xv, 11 : Adimplebis
stigiis vel in imagine manifestata. Sic me Ixtitia cum vultu tuo. Unde dicitur,
etiam Plato dicit in ultima parte Tinicei, Isa. XXVI, 10 Misereamur impio. et non
:

quod « ab archetypo mundo iste mundus videbit gloriam Domini.

sensibilis exivit. »
Consolatione philosophise
Mundura mente gerens pulchrum pulcherrimus
Et Boetius in iibro de Adhuc, Medium dicitur multipliciter,
: ut dicit Anselmus. Est enim mediam
ostendens per hoc quod est intentio ejns
quod ostenditur, sicut species intelligibi-
[ipse, les vel sensibiles media sunt, quihus in-

tellectui vel sensui ostenditur intelligihile

similique imagine formans. Et in Psal- vel sensibile. Esi etiam medium deferens,
mo XLix, 11 : Pulchritudo agri mecum sicut perspicuum illuminatum est in visn
est. medium. Et hoc dividit Avicenna in duo,
Proprie dicitur facies Dei praesentia scilicet in id tquod sub uno situ defert, et

evidens per etlectum gratiae adjuvantis hoc simpliciter dicitur deferens : et id

adaliquid, vel protegentis, in quo cogno- quod sub duobus vel pluribus sitibus de-
scibiliter apparet praesentia Dei, sicnt, fert, et hoc vocatur medium reflectens,
Exod. xxxiii, 14, dixit Dominus adMoy- sicut est id quod videtur in speculo. Est

sen : Facies mea prsecedet te, hoc est, etiam medium coadjuvans sive perficiens
etlectus gratiae meae, in quo cognoscibi- ad videndum : hoc duobus modis, sci-
et

liter potentia me% majestatis apparebit. licet ex parte ^isibilis, et ex parte viden-
Et illo modo magis proprie dicitur facies tis. Ex parte visibilis, sicnt lux adjuvat
praesentia in carne, in qua cognoscibiliter et perficit colorem in actu ut videatur.
Deus apparuit. Et sic dicitur facies in Ex parte videntis, sicut daritas oculi et
Psalmo Lxxix, 20 Ostende faciem tuam, : recta positio humorum et tunicarum et

et salvi erimus. Danielis_, ui, 41 : Sequi- figur<e et intersectionis qua intersecant

mur te in toto corde nostro, et timemus se sphserae et circuli tunicarum oculi et
te, et quserimus faciem tuam. Et iste mo- limpiditas oculi, et caetera hujusmodi

dus differt a primo, sicut natura differt a quibus perficitur oculus ad videndum si-
gratia. Primus enim modus non dicit ni- ne impedimento. Sed haec duo ultima

* Sapient. xiii, 5 : A magnitudine speciei et * S. AcGCsri^LS, Lib. XI de Civitate Dei, cap.

creatume cognoscibilitei- poterit creator hontin
videri.
6i D. ALB. Mx\G. ORD. PRyED.

non proprie dicuntur media, sed actus et « Mediura prohibens visionera corpus
perfectiones videntis et visibilis. Ponit est, post quod sicut post parietem acies

adhuc Anselmus etiam juxta illud me- stat mentis noslrae, ne Deum videre pos-
diura quod vocat non proliibens, sicut si sit revelata visione : » sicut dicitur, Sa-
inter me et rem quse posset vlJeri, paries pient. IX, 14 et scq : Cogitationes morta-
esset, essetmedium prohibens unde re" : lium timidse, et incertse providcntiae
motio parietis esset medium non prohi- nostrse : corpus enim c^uod corrumpitur
bens. aggraiat a/ii/nam, et terrena habitatio
Unde cum facie ad faciem videre, di- deprimit sensum multa cogitantem. Et
catur sine medio videre, distingui debet. difficile sestimamus quse in terra sunt,et

Si enim dicatur sine niedio deferente, qusB in prospectu sunt, invenimus cum
vel reflectente : tunc verum Adhuc,
est. lahore : quse autem in coelis sunt quis
si dicatur sine medio intentionali, quod incestigabit ? Et sic sine medio videre,
res visa non sit, sed intentio vel similitu- est deposita carne corruptibili videre, et
do tunc adhuc proprissirae facie aJ fa-
:
idem est facie ad faciera videre, hoc est,

ciem videre, est sine medio tali videre. nudam animara sine raedio divinitati

Si autera dicatur medium coadjuvans ex praesentari.

parte visibiUs : tunc non orane visibile Ex his jam patet solutio fere omniura.
utitur tali medio. Yisibile enira primum Patet enira quid sit facie ad faciem vide-
quod est lux sive sensibilis sive intelle- re, et quid sit sine raedio videre, quod
ctualis, non fit visibile aliquo coadjuvante, fuit qusesitum primo.
sed seipso visibile est, et oranis visibilis QuoD ergo prirao objicitur, conceden- Ad i

actus : aliter enim oporteret, quod iretur dum est.

in infinitura in coadjuvantibus et coadju- Ad segundum autem concedendu.ii est^ Ad s

vatis. Et sic iterum facie ad faciemvidere quod facies est aliquid rei visae, quod in
Deum propriissime, est sine medio videre. Deo Deus est, et non aliud. Unde illa ob-
Si autera medium sit ex parte videntis jectio bona fuit.

coadjuvans : tunc cura oranis videus per- Ad tertium dicendum, quod in veritate Ad 3

fecte non videat, nisi perfectus sit ad secundum modum significandi duae facies
vidcndura, facie ad faciera sic videre nudce et sibi invicera objectae signantur in
numquara est sine raedio videre. Si enira serraone : et ideo propriissirae facie ad
videt visione naturali, oportet eura esse faciera non nudus intellectus
videt nisi

perfectum raediis naturalibus ad visum. nudara essentiara divinara, hoc est, sine
Si videt visione artis vel scientise, opor- medio deferente, vel reflectente, vel in-
tet eura esse perfectura raediis, hoc est, tenlionaliter signante, et sine medio co-

habilibus artis et scientiae. Si videtvi- adjuvante visibile, et sine medio prohi-

sione gratuita, oportet eum esse perfe- bente, sed non sine medio coadjuvante
ctum habitibus gratiae, sicut sunt sapien- videntem, hoc enim non interstat sive
tia, intellectus, gratia, et fides. Si videt interponitur videnti et viso, sed perQcit

visione gloriee, oportet eum esse perfe- videntem advidendum et ideo non op- :

ctum habitibus gloriiE et bealitudinis. ponitur immediate visioni.

Haec autem media non tegunt, vel defe- Ad quartum dicendum, quod Apostolus Ad 4

runt, vel distare faciunt videntem et visibi- ibi loquitur de ablatione medii quod est

le, sed visibilem potentiam confortant et speculura et senigraa, secundum quod ad

perficiunt ad videndum. Et ideo sic per speculura et tenigraa reducuntur figurae
medium non opponitur ad imme-
videre, et allegoriae VeterisTestamenti secundum
diate videre, sed stat cura ipso. Adhuc, Si Augustinum. Imago autem dicitur veri-

accipiatur raedium prohibens : tunc sicut tas siirniricata et in Christo exhibita, se-
dicit Gregorius super Job in principio :
cundura quod dicitur, ad Hebr. x, 1 :
 JN I P. SUM. THEOL. TRACT. III QU.EST. 13. 63

Umbram hahens lex fulurorum bonorum, les, posteriores sunt speciebus intelle-
non ipsam imaginem rerum. Et sic dici- ctualibus in theoriis et theophanis fulgen-
lui' imago sive facies praesentia gratise tibus in intellectu, ut in libro XII super
signatse per umbras veteris legis, Et ipsae Genesim ad litteram dicit Augustinus.
umbrifi dicuntur velamen, quod ablatum
est ab oculis spiritualibus Apostolorum. SuB ipso autem quo co-
est effectus, in Adqueest.2,

Et transformatio in imaginem, dicitur gnoscitur, vestigium imago scilicet et :

transformatio in imauinem siorniticatam haec enim replent templum, hoc est, mi-
veritate. Sic autem videre Deum non litantem Ecclesiam,
propriissime est facie ad faciem videre,
sed per effectum gratise, Ad aliud dicendum quod cum dicitur : Adqusest.3.

kd 5, Ad QuiNTUM concedeudum est : facie Non videbit me homo, et vivet ', idcm
enim ad faciem videre propriissime, sine est dictum, quod vita animali et humana
medio videre est. in tali visione non utetur. Yita enim hu-
object.
^j) ij) quod objicitur in contrarium, mana et animalis hominem deprimit, et
quod non in hac vita Deus facie ad fa- aggravat intellectum, ne tali visionequaj
ciem videtur, concedendum est si pro- immediata est, uti possit, Unde vel vita
priissime visio facie ad faciem accipia- immortalium vivit, vel in ipsum per ra-
tur. ptum excedit. Et sic solvitur quod dici-
Et quod objicitur, Genes. xxxii, 30, tur de Paulo,
dicendum, quod facies propriissime ibi
non sumitur, sed pro efTectu gratise evi- Ad ALiuD dicendum, quod speculum et Adqutest.4.

dentis et evidenter Deum ostendentis. aenigma omnis similitudo dicitur, quse

Ad illud quod objicitur de Moyse solvit interstat inter videntem et rem visam.
Augustinus, quod palam videre, est in- Illa autem similitudo sive sit naturalis,
tellectuali visione videre : quee tamenper sive gratuita, sive gratiosa quse perficit
species intelligibiles fit. i\on per aenig- videntem ad videndum, non est medium
mata non corporales vel ima-
videre, est interstans inter videntem et rem visam,
ginarias species videre. Sic autempalam ut dictum est,

videre, et per medium intentionale vide- Ad ALiUD et ad sequens dicendum, quod .V..J 2 et 3,

re, quod a Deo descendit in intellectum per speculum et senigma videre, termi-
in theoriis et theophaniis : et hoc modo natur in visione Dei, attingendo illud
videre non est facie ad faciem videre quod Deus et quod essentialiter Deus
est
propriissime loquendo. est et Deo convenit sed hoc est per dis-
:

Per idem solvitur sequens de Isaia, cursum et redexam disciplinam, ut dicit

Licet enim Dominus dicat, Joan. xii, 41, Dionysius, et sccundum cogitationes vo-
quod hsec dixit Isaias, c/uando vidit glo- lubiles unum ex alio conferentcs, ut
riam Dei, gloriam Dei vocat gloriosam dicit Augustinus, Quod non convenit vi-
et altiorcm manifestationem divina? prae- sioni quse est facie ad faciera, Visio enim
sentiae in theoriis et thcophaniis, quse qua3 est facie ad faciem, est simplex in-
per species intelligibiles perhciunt. tuitus mentis, in quod secundum sc
id

visibile est directus, quod mens uniformis

^urcst.t. Adquod ulterius quaeritur, diccn-
id ex se elicit, et uniformiter, non per for-
dum quod posteriora dicuntur posterius mam speculi vel senigmatis in Doum fi-

manifestantia, et non pcr prius sicut li- : git, Et per hoc patet, quod visio facic ad
gurae legis posteriores sunt imagine veri- faciom non ost tcrminus visionis pcr
tatis, et formae sensibilos vel imaginabi- spoculum ot renigma : licot onim talis

* Exod. xxxiii, 20.

XXXI
66 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

visio in Deum terminetur et in ea quae suae speciem non potest, » Hoc etiam vi-
sunt essentialiter Deus, tamen hoc non detur per ea quae superius inducta sunt,

fit simpliciter univoce et uniformiter, sed Exod. xxxiii, 20 : A^^on videhit me homo,
etinmul-
potius multipliciter etdiscurse, et vivet. Et, I ad Timoth. vi, 10 Quem
:

ta volubili cognitione. Et quod dicit Au- nullus hominum vidii, sed nec videre
gustinus, quod « inter mentem nostram poiesl.

et Deum nihil est medium, » non facit 2. Adhuc, Quidam per rationem obji-

ad propositum, cum intendit dicere, quod ciunt sic : Species penitus absoluta ab
quantum ad facultatem videndi imme- omni materia et ab omni dependentia
diate possumus videre sicut et Angeli et : materiae corporeae et incorporese, intelli-

destruiterrorem quorumdam Philosopho- gi non potest nisi ab intellectu penitus

rum quod causa prima non
dicentium, ab hujusmodi absoluto. Intellectus autem
cognoscitur nec videtur, nisi in luminibus humanus ab hujusmodi dependentia dum
intelligentiarum per quatuor ordines a in corpore est, non potest esse absolutus.

prima causa distantium et descenden- Ergo talem speciem intelligere non pot-
tium. est. Solus autem Deus talis species est.

Et per hoc patet solutio ad sequens et Ergo Deum dum in hac vita vivit, videre
ad omnia. non potest.
In CONTRARIUM hujUS est, gg^} con
Quod dicit Augustinus in libro de
1.

Videndo Deum, quod Moyses palam et

non per aenigmaDcum vidit,quiaper spe-
MEMBRUM V. ciem vidit. Et si objicitur de Paulo. I ad
Corinth. xii, 2 et seq., Augustinus re-
Quid esi cognoscere per speciem *
? spondet dicens, quod « necesse est, quod
ab hac vita mentem abstrahat, quando
aliquis in illius afTabilitatem visionis as-
Quinto quaeritur, Quid sit cognoscere sumitur. » Dicit etiam, quod non sit in-

per speciem ? credibile, quibusdam sanctis nondum vi-

Species enim est apud Phiiosophum, ta defunctis ut sepeliendacadavera rema-
qua quodlibet ponitur in esse suo ultimo nerent, etiam illam excellentiam visionis
substantiali. Dicit etiam Boetius, quod esse concessam. Videtur ergo, quod in
« species est totum esse individuorum, hac vita per speciem videtur.
et quod postspeciem nihil est nisi mate- 2. Adhuc, Objiciunt quidam per ratio-

ria et individuantia accidentia. » nem: Dicit eniin Augustinus in [I Confes-

Videtur ergo quodper speciem cogno- sionum, quod « liomo factus est ad co-
scere, est cognoscere per propriam natu- gnoscendum et videndum Deum. » Si
ram et essentiam. Si autem hoc est :
ergo non videat, hoc erit per defectum
tunc videtur, quod in hac vita cognosci- pcccati sed non est defectus qui non est
:

bilis Deus non sit per speciem. reparabilis per gratiam : ergo videtur,
1 .Unde Gregorius tractans illud Joan- quod homo reparatus per gratiam potest
nis, 1,18: Deum nemo vidit umquam, di- videre Deum in hac mortali vita.
cit in Moralibus
« Per quod patenter
:

datur quod quamdiu in hac mor-

intelligi, SoLUTio. Ad hoc, si antecedeiitia re- soiuu
tali vita vivitur, videriDeus per quasdam vocentur ad memoriam, non est difficile
imagines potest, sed per ipsam naturae solvere. Concedimus enim, quod^e;' spe-

' Cf. Gomment. B. Alberti iii IV Sententia- novir editionis.

rum, Dist. XLIX, Art. 3. Tom. XXX hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUvEST. 13. 67

ciem videre, per essentiam est videre. et infra omnem rem a suprcmis non de-
In ipso enim essentia et omne et id quod pressus, ut dicit Gregorius. Et ita certi-
est et esse idem sunt. Unde si species tudinaliter scimus Deum esse in creatu-
pro essentia accipiatur, idem est vi- ris, nec dubitare licet.

derc per speciem, quod videre per es- In contrarium liujus, quod melior et Sad contra.
sentiam. Et sicut in liac vita non vide- certior inhabitatio videtur esse per j^ra-
tur per essentiam, ita non videtur per tiam, quam pcr naturam : et cum inha-
speciem. Si ^;?ec/e5 autem dicatur species bitat per sumus de
gratiam, non certi
intelligibilis theoriae vel theophanise, se- pra^sentia Dei quia nemo scit utrum
:

cundum quod videre per speciem condi- odio vel amore dignus sit ^ Ergo multo
vidit visionem divinam cum visione sen- minus scimus eum praesentcm esse per
sibili, quae est per sensibilem visionem naturae vestigium vel imaginem.
corporis et figuram, et cum visione ima-
ginaria, quae est per imagines corporum Juxta hoc quseritur, An Deus sit in- Queest.

etiam corporibus sensu non prsesentibus : cognoscibilis quocumque modo, nisi per
tunc nihil prohibet multos in hac vita assimilationem ad ipsum ?

Deum per speciem vidisse. Omnes enim Et videtur. quod non.

qui intellectualiter in theoriis et theopha- 1. I Joan. iii, 2 Scimiis quoniam : cum
niis Deum viderunt, per speciem Deum apparuerit, similes ei erimus, quoniam
viderunt, ut dicit Augustinus de Moyse. videbimus eum sicuti est. Praemittit,
Et quod objicitur postea de Paulo, so- similes ei erimus, ut notetur esse causa
lutum est. In sua enim visione mortalem ad videndum Deum
non ergo videtur :

vitam excessit per raptum quod poten- : nisi per assimilationem adipsum.
tise divinse est et gratise. Psal. lxxxviii, 2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar-
10 : Domini est assumptio nostra, et chia vult quod Deus immittendo lumen
sancti Israel regis nostri. in Angelos et homines, et Angeli et ho-
mines purgant dissimilitudinis habitum.
Sed dissimilitudinis habitus non purga-
habitum quia
tur, nisi per similitudinis :

purgatur oppositumper oppositum. Ergo

MEMBRUM VI. videtur, quod Deus non videtur, nisi
per illuminationem assimilantem nos
Quid sit cognoscere Deum in prsesentia, Deo.
secundum quod in omni crratura di- Adhuc, Empedocles dicit, et Ari-
3.
citur esse essentialiter, prsesentialiter, Anima, quod si-
stoteles probat in II de
et potentialiter ? mile simili cognoscimus. Ergo nullius
rei cognitio fit, nisi per assimilationcm
ad illam : ergo nec Dei.
Sexto quseritur, Quid sit cognoscerc i. Adhuc," Auguslinus in libro IX do
Dcum in pnesentia, secundum quod in Trinitate : « Cum Dcum cognoscinms,
omni creatura dicitur esse essentialiter, queedam similitudo Dei in nobis cst, qua
prsesentialiter, et potcntialiter ? Deum cognoscimus *. »
Per hoc enim certitudinaliter scimus, Jn contrarium est, quod ante proba- se.i contra.
quod omnem rem non est inclusus,
inter tum est, quod facic ad facicm vidcrc, cst
ct extra omnem rcm non est exclusus, ct sinc mcdio vidcrc pcr similitudincm au- :

supra omncm rcm ab inlimis non clatus, tcm vidcrc, pcr medium viderc cst.

' Eccle. IX, 1 : Nescit homo ulrum amore an 2 S. AuGUSTiNus, Lib. IX do Trinitatc, cap. 9,
odie dignus sit.
 08 D. ALB. IMACf. OMD. PRTRD.

Solu io. SoLUTio. Ad haec et hujusmodi diccn- terstantia. Et hoc intcndit Augustinus
dum, quod indubitanter Deus cognosci- cum dicit, quod « generatur similitudo
turin creaturis, sicut probatum cst quia : Dei in nobis. »

medium probandi Deum esse, in creatu- QuoD autem Dionysius dicit, quodillu-
ris certum est et in nostra facultate. Ef- minatione purgatur dissimilitudinis habi-
fectus enim certu s per quem causa osten- tus, intelligitur de dissimilitudine habi-
ditur, quem nisi causa continua actio- tuali privationis qute purgatur immisso
ne detineret, in nihilum decideret. De habitu, sicut ignorantia purgatur scicn-
quo tamen in sequentibus, qualiter Deus tia, et sicut cseci illuminati per Christum
in creaturis sit, disputabitur et subtilius Cfficitate mentis purgati sunt. Habitus
inquiretur. Inhabitatio autem per gra- enim assimilat, et privatio tollit assimi-
tiam, non dicit tantum Deum esse in no- lans, et dissimilitudinem facit.
bis sicut influentem esse et continentem, Et quod dicitur, Simile simili cogno-
sed insuper dicit acceptionem qua Deo scitur,verissimum est in omnibus : sed in
accepti sumus, et opus nostrum accep- his quse sunt actus purus,qui est et causa
tum : quse acceptio non sufficienter re- et intellectus, et lux et intelligibile, non
prsesentatur per ellectus. Et ideo an differt simile a simili per substantiam,
Deus sit in nobis per gratiam, dubium sed per esse secundum rationcm tantum,
relinquitur. Et ideo licet inhabitatio per scilicet sccundum esse quod habet in in-
gratiam dignior sit quam inhabitatio telligentia participante ipsum, et secun-
per naturam, tamen non est certior ad dum esse quod habet in seipso. Et ideo
demonstrandum. non facit hoc similiter distantiam viden-
tis a re visa, Et hoc est quod dicit Ber-
Ad quaest. Ad quod ulterius quffiritur de simi-
Ad 1 et 4. id nardus in libro de Consideralione ad
litudinc, dicendum quod non videtur Eugenium : « Beata visio est videre
Deus, nisi per habitus videntem Deo as- Deum in se, videre Deum in teipso, et in
simiiantes, non similitudine aequiparan- omnibus aliis. Hae enim visiones non
titfi, sed imitationis, ut dicit Augustinus. diflerunt per differentiam visibilis secun-
Sed tales habitus divini sive sint natura- dum substantiam, sed per differenliam
les, sive gratuiti, sive gloriosi, media esse, quo aliter est in se, et aliter in
sunt coadjuvantia videntem et non in- aliis. »

QUiESTIO XIV.

Dc cognoscibililate Dei cx parle cog-iiosccntis.

Deindc quaeritur de cognoscente .

Secundo, Utrum cognoscibilis a ma-
Deum. lis ?
Et quajruntur tria : Tertio, Utrum uno vel pluribus modis
Primo, An scilicetex solis naturalibus cognoscibilis sit ?

Deus cognoscibilis sit ?

 SUM THEOL. TRACT. III, QU.EST. 14. 69
IN I P.

nus « Ipsa creatio mundi et ejus per-

:

manentia et gubernatio magnitudinem

praedicant divinae naturee *. » Cum ergo
MEMBRUM I. hsec cognoscimus ex solis naturalibus,
videtur quod ex solis maturalibus Deum
An Deus sit cognoscibilis ex solis cognoscere possumus.
naturalibus \ 2. Adhuc, Damascenus,ibidem: <(Non

derelinquit nos Deus in omnimoda igno-

rantia : scientia enim existendi Deum,
Ad PRiMUM objicitur sic : naturaliter ab ipso inserta est » Sed quod .

1. Dicit Aristoteles in YI Elhicorum, insertum est naturse, cognoscibile est ex

quod secundum quamdam similitudinem solis naturalibus.

et proprietatem cognitio existit cogno- 3. Adhuc, Hugo in Sententiis suis :

scenti.Similitudo autem fmiti et proprie- « Deus notitiam suam ab homine sic ab

tas ad infmitum nulla est. Ergo fmitum initio temperavit, ut sicut numquam
nullo modo potest cognoscere infmitum. quid esset, poterat comprehendi, ita

Omnis autem intellectus sive humanus numquam quia esset, poterat ignorari. »
sive angehcus fmitus est : ergo nisi ju- Yideturergo, quod cognitio Dei ignorari
vetur per aliquod supernaturale, Deum non potest ab homine aliquo.

cognoscere non potest.

Adhuc, Anselmus in Prosologio :
2. Solutio. Ad hoc dicendum secundum soiutio.

« Deus est majus ahquid quam quod Gregorium super illud Job, iv, 10 Ste- :

cogitari possit. » Et accipit hoc ab x\po- tit quidam, cujus non agnosceham
vul-

stolo, ad Ephes.m,20,ubi dicit Ei qui : tum « Deus :notitiam suam in nobis

potens est facere superabundanter quam temperat, ut possit utcumque cognosci,

petimus aut intelligimus. Sed quod su- non sicut est, sed ut lippientibus mtelle-

pra omne quod inlelligimus est, intelle- ctibus se tenuiter insinuat. »

tu non attingimus, nec capimus. Ergo Unde dicendum est, quod multiplex
Deum intellectu non attingimus, nec ca- est Dei notitia, positivo scilicet, et priva-

pimus. " tivo intellectu. Positivo est cognoscere

.3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16 : Lucem quia est, et etiam cognoscere quid est, et
inhabitat inaccessibilem : quem nullus qualis est, et quanlus est. Pra'«//ro cog-

hominum vidit, sed nec videre potest.Yi- noscere est quid non est, quahs non est,

delur ergo, quod creatus intellectus ex et quantus non Sed non est Deuuiest.

solis naturalibus, nec videre, nec attin- cognoscere quia non est eo quod oppo- :

gere, nec comprehendere possit Deum. situm ejus per naturam insertum est, et
4. Adhuc, Ambrosius vuU, quod in de nulla re simul est cognoscere quia
potestate nostra non Dcum, sit videre est, et enim contradi-
quia non est : sic

sed in potestate ipsius npparcre quomo- ctoria simul cognoscerentur dc eodem :

et cum omne quod scitur, vcrum

sit, se-
do vult, hoc est, per quemcunque afle-
ctum vult,sive sensibilem, sive imigina- queretur quod contradicloria de eodem
rium, sive intellectualem. vera essent.
Frustra ergo quseritur, An in potesta- Dicimus quod ex solis naturah-
igitur,

te nostra sit cognoscere Deum. buspotest cognosci quia Deus est positi-
(luiil autem, non
In coNTRARiuM hujus cst, polcst
contra. quod vo intellcctu :

cognosci, nisi inlinite. Dico autem

j/i-
1. In primo libro suo dicit Damasce-

' Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- eJitionis.

rum, Dist. III, Art. 1. Tom. XXV hujusce nova' «
S.J. Damascenus, Lib. 1 Je Fide orlhodoxa.
 70 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.

finite : quia si cognoscatur, quod sub- lectum : quia ahter secundum proportio-
stantia est incorporea, determinari non nes componibiles non essent, nec propor-
potest quid finite genere, vel specie, vel tionahter totum constituerent. Et sic ap-
differentia, velnumero illa substantia sit. paret in mundo, quod nihil eorum quae
Et remanet intellectus intinitus, qui sunt in mundo, causa mundi potest esse :

constituitur ex negatione fmientium ad et quod ab aliquo sapiente, cujus virtus

nos ex constitutione infiniti. Dicimus omnem virtutem mundi excedit, partes
enim, quod cum iiiciiviv substantia Deus, mundi in esse deducta sunt : et ideo
non est substantia qu» nobis innotescit proportionabiies sunt ad invicem, et pro-
finite genere, vel specie, vel differentia, portionabihter mundum constituunt. Et
vel numero : sed est substantia infmite hanc substantiam Deum cognoscimus^ et
eminens super omuem substantiam.Etsic magniticamus eum ut subhmem et emi-
intellectus negans tlnientiam, stat in in- nentem proprietalibus eorum quse sunt
fmito, qui est intellectus imperfectus et creata.
confusus, quem Gregorius vocat lippien- Tali iiritur counitione ex sohs naturali-
tem intellectmn. Et boc vult dicere Job, bus cognosci polest Deus et ab Angelo,
XXXVI, 23 : Omnes homines vident eum, et ab homine. Et sic inteUigitur iilud

scilicet Deum : unusquisque intuetur Apostoli, ad Roman.i,20 : Invisihilia ip~

procul. Quod enim procul intuetur quis, sius, sciHcet Dei, per ea quse facia sunt,
fmite non discernit. intellecta, conspiciuntur.
Privativo autem intellectu cognoscitur Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ve- aa
quid non est, sicut quod non est corpus, rum est, quod omnis cognitio secundum
quia non fmitur mensuris corporis : quod simiHtudinem et proprietatem fit cogno-
non est temporalis, quia non babet esse scentis ad cognoscibile, quae est cognitio
flucns de praeterito ad preesens in futu- quid et propter quid : sed confusa cogni-
rum, et per consequens inieliigitur esse tio et lippientis non fit sic, sed ex colla-
seternus : quod non est finitus, quia non tione eminentiae cognoscibilis super co-
fmitur loco, tempore, vel intellectu ali- gnoscentem.
qua extensione terminata, nec secundum Ad secundum dicendum, quod inteUi- Ad
esse, nec secundum potentiam sive vir- gibile quod est Deus, supra nos est se-
tutem et sic intelligitur immensus. Et
:
cundum cognitionem quae dicit quid est
hoc est quod dicit Damascenus « Quo- : sed non sequitur, quod illud mente non
niam ergo est quidem Deus, manifestum attingamus secundum cognitionem quia
est : quid vero secundum substantiam et est, et secundum cognitionem quid non
naturam, incomprehensibile est hoc om- est : et si cognoscimus quid non est,
nino et ignotum '. » Quia enim est, ex oportet nos intinite cognoscere quid est :

creaturis accipitur, et etiam intinite quid quia afGrmatio est causa negationis : et
Deus est, ut quod substantia intellectua- nihil potest negari de aUquo nisiperhoc,
lis Quemadmodum narrat
est. TuUius quod oppositum negati vere praedicatur
Aristotelem probasse Deum essein Ubro de ipso. Et sic supra nos est quantum ad
de Xatura deorum. Dioit enim, quod si comprebensionem ejus quod quid est :

palatium in solitudine inveniatur, quo in attingimus tamen ipsum secundum scien-

appareant non nisi hirundines ex com-
positione palatii statim apparet, quod ab
hirundinibus non est factum apparet
etiam statim, quod partes componentes
ab ahquo in esse eductae sunt per intel-
: tiam quia est confusam et infinitam, sed
non finitam.
: Et si objicitur, quod infinitum non ca-
pitur ab inteUectu, neque est inteUigibile
secundum quod est infinitum. Dicendum,

* S. J. Dajl\5cenus, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 4.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. lU, QUiEST. 14. 71

quod inrmitum triplex est, scilicet poten- git id quod est supra se per hoc quod
tia tantum, sicut quantum. Potentia ct acquirit ab eo bonitatis, et in bonitatibus
actu, sicut quantum divisum. Et actu illis intelfigit id quodest supra se. Unde
tantum, sicut causa prima. Infinitum ^
dicit Ambrosius : « Cum prgesens est,
quod potentia tantum cst, secundum non videtur : et cum absens putatur, vi-
quod hujusmodi est, nullo fmitur et cer- detur. » Et inteUigit hoc quia praesens
tificatur : et ideo quantitas ejus incerta non videtur nisi in effectu finito : et tunc
manet : quia potentia non cognoscitur non videtur quantum est infinitus et
in
per actum est autem nul-
positive nisi : incomprehensibilis, quod tamen vere
lum actum habere fmitionis. Infinitum est. Et cum absens esse putatur, ut in in-
autem quod procedit in actum, sicut finitum preesentem eflectum excedens, ut
quantitas divisa, quolibet actu divisionis in omnibus existens et extra omnia,
finitur secundum quod
per aliquid : et tunc vere est ut videtur.
fmitur, cognoscibile est. Sed quia in in- Qua3 in contrarium objiciuntur, conce-
finitum divisibile est, non pertransitur dendasunt de scicntia quia est, quid non
dividendo et ideo non omnia minima
: est, quid est infinite.

ejus cognosci possunt : nec certificatur

quantitas ejus per compositionem om-
nium minimorum per actualem divisio-
nem acceptorum. Infinitum autem quod
est actus nihil habens potentiae passivse, MEMBRUM II.

non dividitur ad intra, sed ad extra, ut

sic dicam, potest in unum, potestin duo, Utrum Deus cognoscibilis sit a malis^
potest in tria, et sic de aliis. Et si infini- vel a bonis tantum ?
tum non est accipere in tali processu
est,

ultimum in quo stat virtus ejus, ita quod

non posset in amplius. Et tale infinitum Secundo qua^ritur, Utrum Deus co-
quia actus est purus in se, et non est in gnoscibilis sit a malis, vel a bonis tan-
potentia nisi id quod est extra se, secun- tum.
dum se est maxime intelligibile, nobis Videtur, quod non sit cognoscibilis a
autem incomprehensibile propter infini- nialis :

tatem potentiae et essentise, quibus cx- Per hoc quod Magister recedendo
1.

cellit ea in quaj potest : hoc autem attin- ab Augustino in libro I de Trinitate *,

gi potest per intellectum, sed non com- dicit, quod « mentis humanae acies in-

prehendi. valida in tam non figitur,

excellenti luce

Ad3. Per hoc etiam patet solutio ejus quod nisi per justitiam fidei emundclur -. »

dicitur in epistola 1 ad Timoth. vi, 16. Ergo videtur, quod a maHs non cogno-
Loquitur enim illa auctoritas de visione scitur.
comprehensionis. 2. Adhuc, Augustinus, ibidcm, et rc-
Ad4. Ad ULTIMUM dicendum^ quod Ambro- citat hoc Magisterin primo hbro Scntcn-
sius loquitur de visione in qua Deus vi- tiarum, distinctione sccunda : « Trinitas
detur per efTectum. Per nudam enim (|uae summum
l)onum est, non nisi a
cssentiam invisibilis est ab omni creato purgatissimis mentibus cernitur ^ »
intellectu. Unde in Ubro de Causis, pro- Malorum autem intellectus non est pur-
positione septima, dicitur, quod intclH- gatus. Ergo non ccrnitur a malis.

' S. AuGUSTiNUS, Lib. I de Trinitate, cap. 2. nis, pag. ;)3.

2 Cf. I Sententiarum, Dist. II, cap. A, paulo ' Ibidem.

post iuitium. Tom. XXV luijusce nova; editio-
 D. ALB. MaG. ORD. PR.ED.

3. Adhuc, Matlh. v, 8 : Beati mundo gratiam per speculum et in aenigmate,

corde,quoniam ipsi Deum videbunt. a beatis autem cognoscitur in propria

Ambrosius « Si : qui mundo corde suut, specie.

Deum videbunt. » Ergo alii non vide- Ad PRiMUM ergo quod objicitur, di- Al 1.

bunt : nulli enim indigni Deum vide- cendum quod differentia est inter figi

bunt : neque is qui Deum videre voluerit, aciem mentis cognosci. Figitur enim
et

Deum videre poterit. acies mentis, quando per propinquiora

Scd contra. I^' CONTRARIUM hujus est quod dicit, discernitur cognoscibile confuse autem :

1. Dionvsius in libro primo de Divinis videtur, quando per longinquiora videtur

nominibus cap. iv. de dsem,onibus : et non discernitur longinquiora autem :

« Data eis naturalia dona nequaquam sunt effectus tam naturse, quam gratiae
ea mutata dicimus : sed sunt inte^ra et et gloriee.

splendidissima : » Ergo in malis natuia- Adaliub similiter dicendum est. Cer- Ad 2.

lia manent integra et splendida. Ex solis ni enim est differentias considerare. Ad

autem naturalibus potest cognosci quia videre autem sufficit confuso visu inspi-
est Deus. Ergo a malis potest cognosci. cere unde licet purgatis mentibus cer-
:

2. Adhuc, Ad Roman. i. 21 Quia. : natur, ab alii^ tamen videtur confuse.

cum cognovissent Deum, non sicut Deum Ad aliud dicendum eodem modo. Ad 3.

glorificarerunt. Constat, quod iili mali Mundi enim corde discernunt per pro-
fuerunt et tamen dicit, quod cognove-
: pinquiora alii tamen confusa visione
:

runt Deum : ergo a malis potest cogno- vident.

sciDeus. Per hoc etiam patet solutio ad dictum
3. Adhuc, Augu-tinu.- in liLru I Re- Ambrosii. Yidens enim Deum in effecti-
iractaiionum : « Xon approbo quod in bus naturc-e. videt eum in eo quod non
oratione, hoc est, Soliloquio dixi : Dt-us est Deus, sed in quo suae significationis
qui non nisi mundos corde veram scire sparsit indicia, ut dicit Augustinus. Hu-
voluisti. Responderi enim potest, multos ju- t'xemplum ponit Augustinus, quod
non mundos muita vera cognovisse, sicut nostra voiuntas quae invisibilis est,
etiam de Deo \ » Ergo mali scientiam aliter innotescit per voces et elfectus,
de Deo habent et cognitionern. quae ipsa non est, sed in ipsis suce signi-
4. AdlmL'. Apocal. i. 7 Videbit eum : ficationis apparent indicia : et aiiter in-
omnis oculus, et qui eum pupugerunt. notescit per seipsam in sua prtesentia :

Et, Joan. XLX, 37 t idebunt in quem : et aliter in effectibus propinquis et inte-

iransfujcerunt ^. <Julh1 autt-m vident_, rioribus : et aliter in exterioribus, sicut
cognoscunt. Ergo Deus cognosL-itur a in libere velle, quod voluntas semper
malis. potest et facit in seipsa : et aUter in voli-
lis exterioribus : ita etiam spiritualis
soiuUo SoLUTio. Ad hoc per antecedentia re- creatura, sicut Angelus et anima, aliter
spondere non Longinqua
est diflicile. innotescit in sua praesentia : et aliter in
enim visione et confusa potest Deus co- suis elleclibus essentialibus, qui sunt
gnosci a malis, propinquiori et minus vt.d!e. L't intelligere : et aliter in effectibus
confusa a bonis per gratiam, propinqua exterioiibus. Et sic etiam creator tripli-
autem et immediata et non confusa co- citer innolescit, scilicet per suam essen-
gnoscitur per gloriam, a nuUo tamen tiam in gloria, per effectum bonitatis et
comprehenditur. Unde a malis cognosci- veritatis in gratia, per effectus creaturae
tur confuse et lon_'inque, a bonis per in natlira.

* S. AuGLSTtNcs, Lib. I Retractationum, cap. 4. Tom. XXV hujusce novae editionis.

Cf. etiam, I Sententiarum, Dist. II, cap. A. 2 Cf. Zachar. xii, 10.
 L\ I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU/EST. 14. 73

bject.4. Ad quod de Apocalypsi objicitur,

id per inspirationcm monstratur. » Vide-
dicendum quod secundum Augustinum^ tur ergo, quod per creaturas non cogno-
mali non videbunt eum, nisi in forma vit.

humana quam compunxerunt, ut magis 4. Adhuc, Idem, ibidem « Adam :

timeant. cognovit Deum non ea qua modo Deus

Si objiciatur de Job, i, 6, Satan fuisse a credenlibus absens fide creditur, sed ea
in conspectu Dei, et ita vidisse Deum. quffi tunc per prsesentiam contempla-
Gregorius respondet ibi in Glossa, quod tionis scienti manifestius ostendebatur :

« tenebrae in conspectu luminis esse non tamen ita excellenter, sicut postea
possunt, cum tamen lumen non sit in cognoscere debuisset si perstitisset. »

conspectu tenebrarum. » Lumen enim Videtur ergo, quod creaturis ad cogno-

dijudicat tenebras, et a tenebris non di- scendum Deum non utebatur.
judicatur. Unde non sequitur, quod In contrarium est quod dicitur g^^ contra.
Satan Deum viderit per nudam essentiee 1. Ab Augustino in primo Sententia-
manifestationem : sic enim, ut dicit Au- rum, distinctione tertia, cap. Apostolus
gustinus, sine gaudio videri non potest. « A duobus homo juvabatur ad cogno-

Isa. XXVI, 10 Misereamur impio,... et

: « scendum Deum, scilicet a natura quae

non videhit gloriam Domini. « rationalis erat, et ab operibus a Deo

Et per hoc patet solutio ad totum. « factis, ut manifestaretur homini veri-
« tas *. » Ab opere autem juvabatur, ut
est. 1. JuxTA hoc quaeritur, Quomodo Adam dicit Ambrosius : quia opus fecit quod
cognovit Deum in primo statu innocen- visibilitate sui opificem suum manifesta-
tise? vit. Cum ergo in primo statu rationalis
Videtur enim, quod Adam aliter co- esset homo, et creatura mundi, ut quoe-
gnovit Deum ex naturalibus quam alii :
dam theoria sibi proponeretur, ut dicit

1. Per illud libri IV Sententiarum, Magister Hugo, videtur quod in creaturis

distinct. I, cap. Triplici autem, ubi sic Deum legit.

dicitur :Homo « qui ante peccatum 2. Adhuc, Super illud Genesis, ii, 15.

« sine medio Deum videbat, per pecca- Posuit cum in paradiso voluptatis, ut
« tum adeo habuit, ut nequaquam di- operaretur et custodiret illum, Glossa :

« vina queat capere, humanis exer- nisi « Operaretur non laboriose, sed delicio-
« citatus autem sine medio Deum
'. » Si se, et mentem prudentis magna et utilia

cognovit, videtur quod nec medio natu- creata commoverent. » Creata autem
rse, nec medio gTatise utebatur. mentem prudentis non commovent nisi
2. Adhuc, Inter mentein hominum et de creatore. Ergo per creaturas didicit
Deum nihil est medium, ut dicit Augu- creatorem.
stinus. Cum ergo mens innocens fuit, et 3. Adhuc, Intellectus Adee conjunctus

per naturam ad hoc facta ut Deum co- fuit continuo et tempori : et cognitio sui

gnosceret, creaturis ad hoc non indiguit a sensibus oriebatur, quia hoc naturale
ut cognosceret Deum : videtur ergo, est. In tali autem cognitione necesse est
quod aliter cognovit quam nos cogno- invisibile secundum se et incertum, per
scimus. visibile et certum accipere, ut dicit Am-
Adhuc, Hugo de sancto Victore in
3. brosius. Cum ergo divina cssentia scn-
Sentcntiis « Cognovit homo creatorem
: sibus invisibilis sit et incerta, vidctur

suum, non ea cognitione tantum quse quod cognitio ejus haberi non poterat
foris auditu percipitur, sed ea quae intus nisi per creaturas.

^ Cf. IV Senteutiarum, Dist. I, cap. C, in - Cf. I Seutcutiarum, Dist. III, cap. A, in

medio. Tom. XXIX hujusce iiova) editionis. line. Tom. XXV hujusce ediliouis, pag. 90.
 it D. ALB. MAG. ORD. PRJET).

Adhuc, Beatus Bernardus in libro

i. tetigit oculum videntis, et impedit ne
Vidp Consideratione ad Eugenium, di- clare videat, et est medium peccati. Tsa.

cit, f|uod « homo scaUs indiget, xVngelus Lix, 2 : Iniquitates vestrse diviserunt
autem non, eo quod solium jam tenet, inter vos et Deum vestrum. Sine tali au-
adquodper scalas ascenditur ^ » Yidetur tem medio ante peccatum vidit, sed non
ergo, quod in primo statu innocentia? ad sine medio quod cognoscibilem Deum

coguoscendum Deum Adam creaturis manifestavit.

indigebat. Ad aliud dicendum, quod inter men- Ad
5. Adhuc, Quaedam Glossa super illud tem hominis et Deum verum nihil est
Job, XXXIII, 25 : Consiimpta est caro medium secundum ordinem substantia-
ejiis, dicitXota ante peccatum Adam
: « rum Deum participantium, sed imme-
neque sapientem neque stultum fuisse, diate cst in Deum, ita quod nihil sistit

nec sapienter nec stulte peccasse. » Si eum procedentem in Deum, quin in vi-
autem non sapiens fuit, cognitionem dendum necesse perveniat. Angelus
Dei per seipsum non habuit : et non enim non est medium in quo stat homo
stultus aliquam cognitionem habuit, sicut in suo ultimo : quia, Apocal. xxi,
quae non potuit esse nisi per creaturas : 17, dicitur, quod eadem est mensura
ergo post peccatum et ante peccatum hominis quas Angeli. Deuter. xxxii, 8 :

cognitionem Dei per creaturas mendica- « Statuit terminos populorum juxta nu-

vit, merum Angelorum Dei -. » Medio tamen

utitur quod ducit in cognoscibiie. Divina

Quffist. 2.
ULTERirs queeritur,
^ Utrum '
Adam cer- enim essentia ab incarnato intellectu im-
tius cognovit Deum quam modo per mediate videri non potest.
fidem cognoscatur ? Ad hog quod objicitur de Hugone, di- Ad 3

Et videtur, quod sic : quia, sicut ha- citur, quod praesentiam contemplationis
bitum est, Hugo dicit, quod tunc per vocat manifestationem Dei in clariori

pra^sentiam contemplationis cognovit. etlectu quam post peccatum manifestari

Per fidem autem cognoscitur absens. potuerit, et ex parte videntis,, et exparte
II ad Gorinth. v, 7 Per fidem ambula- : visibilis. Et hoc accipitur ex quadam
7nus, et non per speciem. £t vult dicere, Glossa super epistolam Romanos,
ad
quod qui per tidem ambulat, absens est VIII, 22, super illud : Omnis creatura in-
a prsesentia Dei. Dicit enim Augustinus, gemiscit et parturit usque adhuc^ quae
quod « facie ad faciem videre, nihil aliud dicit, quod « Adam pcccante totus mun-
est nisi in prsesentia suae manifestationis dus in pejorem statum cecidit. » Et sic

Deum videre. » Adam post peccatum minus clare vidit,

et creata magis obscure opificem mani-

soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod Adam per festaverunt. Praesentia ergo Dei in cla-
Adqugest.l. rk
creaturas
i
Deum cognovit
-i
: quse cognitio
-i-
riori effectu contemplata, ibi praesentia

propria et naturalis est homini in carne contemplationis vocatur.

posito, sicut probatum est. Per idem patetsolutio ad sequens.
j^(j i_
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod cum Objecta in contrarium, concedenda Ad o'

dicilur,quod Adam in primo statu sine sunt.

medio Deum cognovit, non intelligitur Hoc tamen quod dicit Glossa Job, Ad ov

de medio cognoscibilis, sed de medio quod Adam nec stultus, nec sapiens fuit,

cognoscentis quod medium oppositum

: ad facienda referendum est. Unde Glossa
est ad medium coadjuvativum, eo quod ibidem « Sapiens est^ qui observatione
:

• S. Bernardds, Lib. V de Consideratione, ^ Vulgata habet, Deuter. xxxii, 8 : Constituit

cap. 1. terminos populorumjuxta numerumfiUorumlsrael.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU/EST. 14. 7S

peccati agenda vel vitanda novit (et in- Ad id quod objicitur de Hugone,, di-
telligitur de nolitia secunduni electio- cendum, quod sicut ante dictum est,
nem) : stullus auteni, qui utrunique sim- Hugo vocat ibi praesentiam contempla-
pliciter ignorat. » tionis, Dei in clariori eifectu repraesenta-
tionem.

1 qusest 2,
Ad m quod ulterius quseritur, dicitur
quod certius cognoscere dicitur tribus
modis, scilicet ex parte cognoscentis, et
ex parte medii, et ex parte cognoscibilis.
Ex parte cognoscentis, sicut sine pec- MEMBRUM III.
cato cognoscens, certius cognoscit quam
in peccato : una enim pcenarum in quam Utrum uno vel pluribus modis Deus sit
incidit homo per peccatum,ignorantia est. ah homine cognoscibilis ?
Ex parte medii dupliciter, scilicet me-
dii extra, et medii intra. Media extra,
creaturse mundi sunt, quae quanto cla- Tertio queeritur, Utrum uno vel pluri-
rius raanifestant, tanto certiorem faciunt bus modis cognoscibilis sit Deus ab ho-
cognitionem : ante peccatum autem cla- mine?
rius manifestaverunt. Medium intra, est Et videtur, quod pluribus : visione
effectus gratise vel virtutis, quod quia ut enini imaginaria, intellectuali, et sensi-
natura movet intellectum sive rationem, bili cognoscitur Deus : et sic manifesta-
certius manifestatquod ut si- quam id lur, sicut, Exod. iii, 2, in rubo Moysi, et
gnum probabile rationem tantum ducit, viginti quatuor senioribus videntibus
sicut dicit Aristoteles in II Eihicorum, sub pedibus ejus quasi opus lapidis sap-
quod virtus est omni arte certior. phirini \ et in multis aliis locis sensibili-
Ex parte cognoscibilis certius cogno- ter apparuit. Genes. autem, xxviii, 13,
sciturquod se manifestat per speciem, Jacob vidit Dominum innixum scalse in
quam quod se manifestat per similitudi- imaginaria visione. Exod. xxxiii, 11, ubi
nem. dicitur : Loquebatur Dominus ad Moijsen
Dicendum ergo, quod quantum ad pri- ad faciem,sicut loqui solet homo ad
facie
mum modum, Adam certius cognovit amicum suum\ dicit Augustinus, quod
quam cognoscatur per tidem. Fides enim vidit intellectuali visione. Videtur ergo,
non tollit hebetudinem
ignorantiam et quod multis modis cognoscitur Deus.
in quam homo per peccatum incidit, li- In CONTRARIUM hujus CSt, g^j ^o^,,^,
cet diminuat eam. Quantum autem ad 1. Quod Ambrosiussuper Lucam,
dicit
secundum modum quoad medium exte- quod « Deus non in loco videtur, sed
rius, certius iterum cognovit : fides eiiim mundo corde, nec circumscribitur visu,
obscuritatem manifestationis, in quam nec tactu tenetur, nec auditur alfatu,
per peccatum ceciderunt creaturse mundi nec sentitur incessu *. » Videtur ergo,
non Quantum aulem ad inedium
tollit. quod sensibili visione non cognoscatur.
intrinsecum, quod informando mentem 2. Adhuc, Qucecumque imaginaria
movet ut natura, certius cognoscit qui visione videntur, sub dimensionibus
pcr fidem cognoscit, quam Adam ex solis quantitatis videntur, ut dicit Avicenna.
naturalibus cognoverit. Quantum vero Deusautem non cstsub talibus dimensio-
ex parte cognoscibilis, nec ante, necpost nibus. Ergo nec oculo corporah, nec
peccatum cognoscebatur Deus, nisi in oculo imaginationis videtur.
similitudinibus. 3. Adhuc, Augustinus in libro de Vi-

> Eiod. XXIV, 10. capp. 10 et 15.

« Cf. S. AuGUSTiNUM, Epist. 112 ad Pauhnam,
 7(J 1). ALB. MAG. ORD. PK.ED.

dendo Deum ad Paulinam : « Cum ab Ix CONTRARIUM CSt, SeJ cot

exterioribus interiora distingui?, atque 1. Quod dicit Boelius in libro de Con-

illa istis ineffabiliter anteponis, cumque solatione Philosoijhice, distinguens ap-
istis foris relictis in illis intrinsecus de- prehensiones animae sic : « Sensus acci-
moraris, et ea suis quibusdam incorpo- pit speciem in subjecta materia constitu-
ralibus finibus metiendo judicas, in nulla tam. Imag-inatio vero solam sine maleria
te putas, an in aliqua luce versari? Ego judicat figuram. Ratio vero hanc quoque
enim existimo^ quod tanta ibi ettalia, transcendit, qua speciem ipsam quce sin-
tam vera, tam clara, tam certa vidii-ri gularibus inest, universali consideratione
sine luce non possunt. Ipsam igitur lu- perpendit. Intelligentia vero supergressa
cem in qua cuncta illa perspicis, intuere, universitatis ambitum, ipsam simplicem
et vide utrum ad eam possit accedere formam pura mentis acie intuetur". »
ullus corporeorum radius oculorum '. » Cum er_^o Deus sit substantia simplex
Xon ergo videtur, quod lux incorporea quce non est in singularibus, videtur
oculorum visibus cognoscatur. quod per inteiligentiam cognoscatur.
4. Adhuc, Videtur hoc per rationem :
Hoc idem dicitur in libro de Anima et

Yis enim inferior, quse est sensus vel spiritu sic : « Intellectus est vis qua co-
imaginatio, formse spiritualis non est gnoscit spiritum increatum. »

acceptiva, sicut intellectus, vel charitatis, 2, Adhuc, Boetius de Consolatione

vel sapientise, vel talium. Cum ergo philosophice : « Superior vis complecti-
Deus magis elevatus sit a sensibus quam tur inferiorem : inferior vero ad superio-
alia forma intellectualis, nec sensu, nec rcni nuUu inodo consurgit. Xeque enim
imaginatione potest cognosci. sensus aliquid extra materiam valet co-
gnoscere : nec universales species iraagi-
Queest. Ulterius quseritur, Qua vi cognosca- natio contuetur, nec ratio simplicem ca-
tur Deus? pit formam. » Ergo videtur, quod ra-
Apprehensionis enim sive apprehen- tione Deus non potest cognosci, sed in-
siva? potentice multae sunt partes, ut ra- tellectu, vel inteliigentia.
tio, intellectus, intelligentia. Et sicut di-
cit Isaac, Ratio est virtus faciens cur- SoLuiio. Ad id quod primo quEerilur. soiut

rerecausam in causatum qua secundum : dicendum quod sicut probatum est, Deus
Dionysium accipimus discursas discipli- multis modis cognoscitur, et corporali,
nas, per creaturas et scripturas Dei nuti- et intellectuali, et imaginaria visionibus.
tiam accipientes. Ergo videtur, quod ra- Sed hsec divisio datur secundum ea in

tione cognosciturDeus. quibus repraesentatur Deus, cujus nolitia

Hoc idem dicit Glossa super illud non nisi intellectualis est : et ideo in om-
Psalmi IV, 7 : Signatum est super nos n.bus his oportet esse visionem intelle-
liimen, etc, sic : « Lumcn lultus, ratio ctuc.Iem si Dei notitia debeat haberi. In-
est, quae est ad cognoscendum Deum, teilectus enim dijudicat et imaginationem
qua (ut dicit Augustinus in libro de Li- e' sensum, per hoc quod ad imaginatio-
bero arbilrio) nihil sublimius in anima nem et sensum reflectitur luce intelle-
est. » Cum ergo sublimiori virtutu co- ctuali : et ideo non accipit corporalem vi-
gnoscatur, videtur quod ratione cogno- sionem ut corporalis est, nec imagina-
scatur. riam ut imaginaria est, sed utramque
accipit in ratione signi ducentis in ali-

* Idem, Lib. de Videndo Deum ad Paulinum, - BoETics, Lib. V de Consolatione philoso-

cap. 10. phiae, pros. 4.
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. ITT, QILEST. 14. 77

quod divinum, quod intelligitur vel in Ad m quod ulteriuB quseritur, Qua vi Ad qusest,

sensibilium similitudine vel proprietate : anima? notitia Dei accipiatur ?

qu» acceptio nec sensus nec imaginatio Diccndum, quod ratio multipliciter di-
est, sed intellectus. Ethocest etiam quod citur. Diciturenim aliquandoratio totum

dicitur, Danielis, x, 1 : Intelligentia est id quod simpHces formas habet, hoc est,
opus in visione. Et Balthazar, Danielis, a materia vel materiee appendiciis depu-
V, et seq., qui sensibiliter articulos ratas accipit. Et sic ratio dicitur mens :

scribentis vidit, et quid significarent, per et sic comprehendit intellectum et intelli-

intellectum ehcere non valuit, per sen- gentiam. Et sic accipitur ratio in Glossa
sum cognitionem Dei non accepit : sed super Psalmum iv, 7 : Signatum est : et

Daniel signatum per intellectum elicuit. i n hbrode Z«6e;'o «r^iVr/o ab Augustino:

Sic Pharao, Genes. xli, i et seq., qui sic enim per rationem Dei notitiam ac-
septem vaccas et septem spicas vidit, et cipimus.
lumine intellectus quid significarent eli- Dicitur etiam ratio potentia animse
cere non valuit, cognitionem Dei non rationalis collativa cujus actus est ratio-
habuit, sed Joseph, qui illuminato in- cinatio. Et sic ab Isaac dicitur ratio, et

tellcctu signalum cognoscere potuit. ab Aristotele. Et sic iterum per rationem

Unde licet tahs visio a sensu vel imagi- habetur notitia Dei et quia est, et quid
natione oriatur, sine intellectu tamen est infinite : conferendo enim effectusad
non perficitur : et ideo sine intellectuali causam,et eminentiam causse et proprie-

visione cognitio Dei non habetur. tates causse ad causatum et defectum

object.l, AdiD ergo quod objicitur de Ambro- causati et proprietatum ejus, quia causa
sio, dicendum quod Ambrosius non in- est cognoscitur, et quid non est et quid
tendit aliud, nisi quod solo sensu sive est infinite, sicut cognoscitur pelagusin-
intellectu Dei notitia non accipitur, finitum cujus littora non videntur.

object. 2,
Ad aliud dicendum, quod illa objectio Tertio modo dicitur ratio quse colligit

non probat, nisi quod sola imaginatione ex phantasmate essentialiter simiUa vel
notitia Dei non accipitur et hoc conce- : dissimilia. Et sic accipitur a Boetio in
ditur. libro de Consolatione philosophise : talis
ohli:
object.3. Ad dictum Augustini dicendum, quod enim collectio sine collatione fieri non
spirituale lumen quo spiritualia disccr- potest. Et hoc modo ratione non cogno-
nuntur, sensus exterior non accipit: quia scitur Deus, sed universale quod ex par-

inferior vis ad superiorem non ascendit. ticuharibus colligitur.

Sed quia superior reflectitur in inferio- Ad id quod de Augustino objicitur in
rem et complectitur eam sensus enim : libro de Libero arbitrio, dicendum quod
interiores judices sunt exteriorum, ut di- ibi tertio modo accipitur ratio. InteHe-
cit Augustinus, et non e converso : ideo ctus autem per convenientiam ad Ange-
per intellectum retlexum in scnsum vel lum, qui intelligibilis dicitur esse sub-
imaginationem sicut in signum, cognitio stantia, eo quod sensu et imaginatione
accipi potest. non comprehenditur, sed intellectu. Tn-
lobject.4, Ad id quod oljjicitur per rationem, telligentia autem quia secundum no-
:

solvitur eodem modo. Conceditur cnim, inen aliquid simplicius dicitur appropria-
quod solo sensu vel sola imaginatione tum Deo.
forinse simplices non accipiuntur scd in : Ad id quod dicit Boetius de intclleclu
intcllcctu rellexo in sensum vel imagi- et inteliigentia, per eumdein modum re-

nationem nlhil prohibet acclpi formas spondendum est.Et fundatur dictum illud
simplicium, sicut ex operibus charitatis super verbum Aristotchs in VT ElJiico-
et ex operibus sapientia charitatem et rum, ubi dicit, quod « secundum simili-
sapientiam cognoscimus. tudinem et proprietatem scibiUs ad sci-
 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

bile cognitio existit cognoscenti. » Et intellectus. Compositi autem actu et

ideo simplicissimi cognoscibilis simpli- componibilis, erit raiio. Compositi vero

cissima erit potentia cognoscitiva, et hoc sub conditione materise cui componitur,
est, quod est nec compositum, neccompo- evii phantasia vel imaginatio. Compositi

nibile. Minus autem simplicis, non com- autem immersi in materia cui componi-
positi quidem, sed componibilis, erit tur, enisensus.

QUiESTIO XV.

De mcdio coffiiosccndi Dciiiii.

Deinde quaeritur de medio cognoscen- se habet lux corporalis ad visum corpo-

di Deum. ralem, sic lux spirituahs ad visum spiri-
Et quseruntur quatuor. tualem. Lux autem corporalis seipsa vi-
Primo, An medium scilicet sit? detur sine medio. Ergo et lux spiritualis
Secundo, Quale vel quid sit medium sine medio videtur.
in cognitione naturali ? 2. Adhuc, Prima non habent me-
Tertio, Quale vei quid sit medium in dium, aliter enim iretur in infinitum :

cognitione per gratiam ? sed Deus omnium intelligibiUum primus

Quarto, De comparatione unius ad al- est ergo non habet medium.
:

rum. 3. Adhuc, Augustinus dicit; et est

Glossa super epist. 11 ad Corinth. xii,

1, quod cum tria sint genera visionis,

in tertio genere, visionis scilicet intel-
lectuaHs, videntur ea quae non habent
MEMBRUM I. similitudinem, sed seipsis videntur.
Constat ergo, quod in tertio genere
Utrum in cognoscendo Deum sit vel esse visionis videtur : ergo seipso, et non
possit medium naturaliter ? per mediam similitudinem videtur.
4. Adhuc, Dicit Augustinus, quod
« inter mentem nostram et Deum nihil
Quseritur ergo primo, An medium sit mediat :» nulla enim interposita natura,

vel esse possit in cognitione divina natu- ipsa prima veritate formatur ad in-
rali? telligendum : ergo non potest habere
Et videtur, quod non, medium.
1. Dicitenim Augustinus, quod « Deus 5. Adhuc, In disciplinis sic est, quod
lux est vel lumen mentium, qux illu- omnia quse intelHguntur per medium,
minat omnem hominem venieiitem in quod medium est notius quam ea quae
hunc mundum et glossat, « in hunc
*
: intelliguntur per ipsum. Si ergo Deum
mundum intelligibilem. » Sicut autem cognoscimus per medium, medium illud

* Joan. I, 9,
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRAGT. ITI, QU.EST. 15. 79

notius est Deo : quod cst impossibile, Deum non est nisi Filius et Verbum, et
cum Deus sit primum intelligibile quod non mundi creatura.
super omnia intelligibilia irradiat, sicut 4. Idem habetur per illud Matthaei,

vult Aristoteles^ et sicut ex pra^dictis XI, 27 Nemo Patrem novil nisi Filius.
:

patet. Ubi dicit Glossa, » Pater declaratur per

In contrarium est quod dicitur : Verbum. »
1. I ad Gorinth. xiii, Videmus
12 : o. Adhuc, In primo libro Sententia-

niinc per speculum in xnigmate. Glossa, rum, distinctione quinta, cap. Huic
« Videmus enim aliquas creaturas, in autem, dicit Magister ex verbis Augu-
quibus aliqua similitudo Dei relucet. » stini, quod « Deus Pater qui verissime
Ergo videtur, quod nunc non videtur « se indicare animis cognituris et voluit
Deus nisi per medium speculi vel tenig- « et potuit,hoc ad seipsum indicandum
matis. « genuit_, quod est ipse qui genuit '. »
2. Adhuc, Dionysius in hbro de Caele- Filius ergo medium est quo Pater indi-
sti hierarcliia : « Non est possibile nobis catur.
superlucere divinum radium, nisi sacris 6. Adhuc, Augustinus in libro de
velaminibus circumvelatum '. « Vide- Libero arbitrio : « Fortis acies mentis
tur ergo, quod radius divinse cognitio- cum multa et commutabiha perspexerit,
nis non habeatur nisi per medium. dirigit se in summam qua veritatem,
omnia monstrantur, eique inhserens ob-
£est. Ulterius quseritur, Si per medium hviscitur ceetera. » Sed ubi est cognitio
cognoscitur Deus, oportet quod illud per medium, cognitio medii manet cum
medium sit creatum : quia aliter me- cognitione extremi sicut enim medium :

dium esset sibiipsi medium quod esse : primo inducit extremum, ita post cogni-
non potest. Greatum autern esse non tionem inductam, medii cognitio tenet
potest, utvidetur. cognitionem extremi. Cum ergo tunc
1. Medium enim convenientiam habet in cognitione Dei deficiat cognitio crea-
cum extremis : nuUa autem convenientia turae, videtur quod creatura non possit
est inter creatum et increatum ergo : esse medium ad cognoscendum Deum.
creatam non est medium ad cogno- In contrarium est illud quod dicitur, sed contra.

scendum increatum. ad Roman. i, 20 : Invisibilia Dei, per

2. Adhuc, Super illud epist. ad Ro- ea quK facta sunt, intellecta^ conspi-
man. i, 20 Invisibilia Dei, dicit Glos-
: ciuntur.
sa, quod « Philosophi ductu rationis Adhuc illudquod ante habitum est,
per ratiocinationem Deum cognove- quod dicit Ambrosius « Ut Deus qui :

runt. » Omnis aatem ratiocinatio per natura invisibilis est, etiam a visiblHbus
ahquam habitudinem est : sed nulla posset sciri, opus fecit, quod visibihtate
habitudo crealum
est inter et increa- sui opificem manifestavit, ut per certum
tum, vel increati ad creatum : ergo vi- incertum possit Dcus om-
sciri_, et ille

dctur, quod per medium creatuin co- nium esse crederetur, qui hoc facit quod
gnosci non potest in tah processu ra- ab hominibus impossibile est fieri. »
tionis.
3. Adhuc, Joan. i, 18 : Deum nemo Solutio. Diccndum, quod in praescnti soiuUo.

vidit umqiiam ; unigenilus Filius, qui vita cognitio Dei sine medio esse non
est in sinu Patris, ipse enarravit.Ergo potest : quod medium elTcctus Dei est
videtur, quod medium ad cognoscendum in natura, vel gratia, in quo Deus mon-

' S. DioNYsius, Lib, de Coclesti hierarchia, 2 Cf. I Sententiarum, Dist. V, cap. D. Tom.
cap. 1. XXV hujusce nova) editionis, pag. 180,
 80 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

stratur. Talis enim cognitio per medium et aliquando non. Si enim consideretur
ad viam pertinet, et cofjnitlo vise voca- visio inteUcctualis secundum specics

tur. Unde Augustinus supey Joannem : manifcstantes, sub quibus et in quibus

« Utimur nunc in pra^senti vita dispen- manifestatur Deus, pro certo medium
satione similitudinum. » Et Dionysius ejus sunt species intelligibiles, quee theo-

ad Gaium monachum » Qui dicit se : rix vel theophanise vocantur. Si autem

vidisse Deum, si cognovit quod vidit, consideretur id quod illis speciebus cela-

non ipsum vidit, sed aliquid eorum quse tur, et quod attingitur intellectu, refe-

sunt ab ipso, et qua? sunt ejus. » Modo rendo species illas ad id cujus sunt spe-

ergo videtur per medium, in futuro cies, propter quod etiam in ipso intel-

autem facie ad faciem. I ad Corinth. lectu factse sunt : tunc in visione illa est

XIII, 12 : Videmiis nunc per speculum quod medio per seipsum videtur.
sine

in senigmate : tunc autem videbimus Unde illa non est

visio sic per seipsum,

facie ad faciem. viatoris, nisi viator per raptum superio-

Notandum tamen est, quod medium ris naturse excedat in aliquid quod
est duplex : ex parte visibilis, et ex comprehensoris est, ut accidit Paulo in
parte videntis. Ex parte visihilis for- raptu, ut in antehabitis dictum est.

maliter et effective medium est, quod Ad alild dicendum, quod cum dicit Ad4
ut actus visibilium, invisibilia potentia Augustinus, quod « ab ipsa prima veri-
actu facit esse visibilia. Ex parte viden- tate nostra mens formatur, intelligitur
tis medium duplex commune scilicet,
: hoc effective, et non sic ut per seipsam
et speciale. Commune est illud, quod enim in seipsa accipiatur,
accipiatur. Si

sub uno vel duplici situ formam visi- ut Damascenus,

dicit non accipitur nisi
bilis ad visum est deferens. Speciale ut pelagus substantise infinitum, quod

est, quo utitur visus ad excellens, sicut non format et distinguit intellectum, sed

ad solem in rota videndum. Et hoc est confundit et diffundit : quia sic non co-
excellentiam visibilis visui contempe- gnoscitur nisi quia est, et quid non est :

rans, sicut in Astronomicis docetur,quod quid autem est, non cognoscit nisi in-
si quis vult considerare solem, panno finite et supereminenter, quod nec ge-

subtili extenso ante oculos consideret, nere, nec specie, nec accidente, nec
vel speculo in vase nigro et obscuro po- proprio, nec differentia communi vel

sito et directe soli opposito. Sic enim propria vel propriissima ad aliquod co-
consideratur qualiter luna soli incidens gnoscibilium potest reduci.
facit eclipsim solis. Et hoc modo nobis quod objicitur de medio disci-
x\d id Ad

necessarium est medium propter divinse plinae,dicendum quod in disciplinis du-

lucis excellentiam, in qua mentis huma- plex est medium. Procedunt enim disci-
nse acies invalida non iigitur, nisi in tali plinse aliquando ex prioribus simplici-
medio diffusa nobis comtemperetur. ter : et tunc medium notius est extremo.

Dicit enim Philosophus, quod « dispo- Procedunt etiam ex prioribus aliquando

sitio nostri intellectus ad manifestissima quoad nos et tunc medium ignotius
:

naturse, est sicut dispositio oculorum est quam extremum medium enim est :

vespertilionum ad lumen solis. » effectus, et extremum causa : et secun-

Ad 1 et 2. Et per hoc patct solutio ad duo pri- dum hanc similitudinem medio utimur
ma : enim non concludunt nisi de
illa in cognitione divina.

medio quod formaliter et effective facit

visibik^ actu visibile et tali inedio im- : Ad id quod ultorius quseritur, dicen- Ad qu

possibile est uti ad cognoscendum Deum. dum quod medium oportet esse crea-
Ad3. Ad aliud dicendum, quod in tertio tum, sicut prima ratione ostenditur.
genere visionis aliquando est medium, Ad contrarium objectum dicendum,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUyEST. 15. 81

quod increatum est dupliciter conside- EoDEM modo solvitur id quod objicitur Ad \.
rare, in se scilicet sive secundum se, de Matth^o.
et in habitudine qua creatum se habet Omnlxo eodem modo dicendum est ad Ad
ad increatum. In se non cognoscitur nisi id quod objicitur de Sententiis.
inQnite,ut dictum est. In habitudine Ad ALiuD quod Augustinus in libro A.d 6.
qua creatum se habet ad ipsum, co- de Libero arbitrio dicit, dicendum quod
gnoscitur ut causa vei efQciens, vel for- Augustinus vocat ibi oblivisci non in-
malis idealis, vel finalis. Efticiens, ut tendere vel curare creaturae, sicut in-
producens essentiam effectus et finiens tenditur ei cujus indigentia est et utili-
eam. Formalis idealis, ut exemplaritcr tas ad aliquid. Cum enim ad incommu-
determinans et finiens esse effectus. tabilem veritatem venitur, non inten-
Finalis, ut efTectum in substantia et esse ditur creatis ut mediis ad pervenien-
perfectum convertens ad se participan- dum : sicut tenens solium, scalis ad
dum. Dicit enim Pliilosoplius, quod ascendendum non intendit^ ut dicit
« omnia appetunt esse divinum, et pro- Bernardus, licet postea de solio scalas
pter illud agunt quidquid agunt. » Et conspiciat. Sicut et comprehensores post
sic est et ante rem, et cum re, et post comprehensionem in lumine primae
rem. Et hoc modo aliquam convenien- causae creata conspiciunt, admirando
tiam, non generis, vel speciei, vel diffe- summam sapientiam in ipsis, quamvis
rentise, vel proprii, vel accidentis, sed non attendant ad ea ut per illa veniant
analogise sive proportionis habet ad ad incommutabilem veritatem.
creatum, ut dicit Dionysius, per relatio- Illa quae objiciuntur in contrarium, ^d object.
nem similitudinum ad dissimiles pro- concedenda sunt, ut dictum est, intelli-
prictates : ut sicut increatum se habet gendo.
ad effectum vel ad opus proprietate in-
creati secundum facere, sic creatum ad
idem opus se habet secundum proprie-
tatem creati et secundum fieri. Et hoc
modo creatum medium est quoad nos MEMBRUM II.
ad creatum cognoscendum.
d2. Ad ALiuD dicendum est, quod talis Quale et quid sit medium in cognitione
habitudo analogise qualis dicta est, suf- naturali ?
ficit ad ratiocinationem argumentationis
qua syllogizatur causa eminens per efle-
ctum suum non convertibilem cum ipsa. Segundo quseritur, Quale vel quid
d 3. Ad ALiuD dicendum, quod in decla- sit medium in cognitione naturali?
ratione causae per effectum non conver- Et queeruntur duo, scilicet de medio
tibilem, nihil prohibet multa esse media. quod est vestigium, et de medio quod
Unde licet Pater optime dcclaretur per est imago.
Verbum, et sicut in plena luce totius De vestigio quseruntur tria.
suoe deitatis, sicut dicit Christus ad Primo, An vestigium Creatoris in
Philippum, Joan. xiv, 9 Qui videt me, :
creatura sit?
videt et Patrem^ scilicet meum niliil :
Sccundo, Quid sit vcstigium?
tamen proliibet, quin ctiam obscure Et tertio, An in omni creatura?
declarctur per effectum non consub-
stantialem, sicut per vestigium,et etiam
per Scripturas, ut dicit Damascenus,
mystice vel symbolicc loquentes ip-
sum.
 82 D. ALB. MAG. ORD. PR.£D.

stigalur e: co^nosciturper similitudinem

partis, eo quod figura partis propria est
sicut fi^ura totius. Et resiilariter verum
est, quod ex proprio cognoscitur pro-
MEMBRl PlUMl prium, sive sit similitudo partis, sive sit

similitudototius. Deos autemex creatura

perfecte investigari non potest secundum
ARTICULUS L propria essentiae et personarum. PsaL
Lxxvi, 20 Vestigia iua non cognoscen-
:

De medio quod est vestigium. tur. Ergo videtur, quod vestigium Dei
in creatura non sit.
2. Adbuc, Vestigium cum in tribus

distinctis sit, quae sunt substantia unum,

relatione differentia, simUitudinem vide-
ARTKLLI PRIMI tur ponere ad distinctionem personarum.
Trinitas ergo in creaturis per vestigium
investigabilis est : Pbilosophi ergo per
PARTL.ULA L creaturas potuerunt cog:noscere Trinita-
tem, quod improbatum est.

An vestigium Creatoris sit in creatura ? Adhuc, Ex contactu aliquo induci-

3.

tur vestigium contactus autem inter

:

causam primam et effeetum nullus est :

Ad primum objicitur sic : quia dicit PhUosophus in libro de Causis,

1. AugTistinus iQ libro XI de Civitate quodprima causa fegit res omneSjpraeter-
Dei : « Per omnia opera sua significa- quam quod commisceatur cum eis. Ergo
tionis suse sparsit indicia *. ^ Tndicium videtur, quod vestigium in creaturis non
autem significationis sigTium est. Ergo relinquit Dens.
vesti^ium Dei est in creaturis. 4. Adhuc, Infinite distantium nulla est
2. Adbuc, Job, xi, 7 Forsitan : lesti- proportio neque impressio : Deus autem
gia Dei comprehendes, et usque ad per- inunite distat a quolibet suo effectu ergo :

fectum Omnipotentem reperies. Hoc nihil impressionis relinquit in illo ve- :

incassum diceretur, nisi vesligium esset stigium ergo Dei nonrelinquitur in crea-
in creaturis. turis.Et hoc videtur sentire Apostolus,
3. Adhuc, Job, xxui, J 1 : Vestigia ejus ad Roman. xi, 33 altitudo divitiarum
:

secutus est pes meus. Quod non diceret, sapientise et scienti^e Dei I quam incom-
nisi vestigium in creaturis cognovisset. prehensibilia sunt judicia ej"S. ff xnve-

bf coxTRARiuM est, quod stigabiles viie ejas !

Sei comra
1. Vestigium dicit similitudinem ali- 5. Adhuc, Videtur vestigium non esse
quam imperfectam ejus cujus esl vesti- in naturaUbus sive substanliaiibus crea-
gium, Dicit enim similitudinem plantae turcB, sed in gratuitis : quia, super illud
pedis secundum numerum digitorum Job, XI, 7 : Forsiian vesiigia Dei com-
pedis, et dispositionem plantae. Propter prehendes, dicit Gregorius : « A'estigia

quod, ut dicit Augustinus, proprie in pul- qua ^^iam

sunt benignitas visitationis,
vere fit, vel invia molii. Sicut autem in- nobis ostendit ut mundum ^isum sequa-
vestigatur bomo et cogiioscitur per imagi- mnr, donec ad contemplandum pervenia-
nem, eo quod propria simililudo ad figu- mus. » Hsec nequeunt comprebendi :

ram est, quae sibi propria est : ita inve- quia ubi et unde quibusve modis dona

* S. AuGCSTixca, Lii. XI de Cintale Dei, cap. 24.

 IN I P. SUM. TFIEOL. TRACT. IH, QUyEST. 13. 83

Spiritus ejus veniant, nescimus. In gra- tiae simihus est bonitati divinae, quam
tuilis ergo est vestigium ut videatur. bonum naturae.
Aom quod in contrarium objicitur, di- Adobject.i,

ilio. SoLUTio. Vestigmm dupliciter dicitur : cendum quod hocsequeretur quod infert,
et 2
proprie scilicet, et per translationem. si vestigiiim diceret propriam simihtu-
Proprie est impressio pedis in pulvcre dinem et pcrfectam. Dictum est autem,
vel via molli. Et quia omnis impressio quod non dicit nisi confusam et imperfe-
secundum tactum fit omnis autem ta- : ctam dicit enim simihtudinem ad pedis
:

secundum
ctus ultimum tangentis ideo : ultimum et extremum unde non ducit :

vestigium similitudo est adultimum quod in quid Deus sit secundum se sic enim, :

est in pede : et hoc est planta pcdis et ut dictum est, pelagus est infmitum : sed
digitorum. Quia autem hoc imperfecte ducit in habitudinem qua se causa prima
repraesentat pedem, et imperfectius eum habet adcausatum, quae quasi extremum
cujus est pes spissitudinem enim pedis
: et ultimum est Dei : non enim cognosci-
non repraesentat; neque lincamenta et fi- tur ex ea nisi quia est, et quid non est,
guras superiorum pedis nec interiorum : sicut ex factura factor, ex specie pulcher,
ideo sub hac similitudine ad signum ex magnitudine molis et virtutis immcn-
quodcumque transfertur quod cum causa sus, ex temporahtate creaturae aeternus.
non sit convertibile, secundum quod dicit Ad ALiuD dicendum, quod hcet vesti- Adobject.2.

Aristoteles in II Priorum,(\\ioA « ex ico- gium in tribus sit quae substantia sunt

tibus et signis proceditur in dialecticis et unum, differentia relatione tamen quia :

rhetoricis argumentationibus: » icos enim nec per substantiam unam, nec per tria
vel iconia similitudo est imperfecta. Et differentia refertur ad propria et intrin-
ex talibus etiam naturse rerum cogno- seca essentiae divinae, nec ad propria
scuntur, ut ibidem dicit,quod si quis con- personarum, sed confuse ad appropriata
cedat simul mutare corpus et animam et attributa, quae per habitudines quasi
quaecumque sunt naturales passiones. Et exteriores attribuntur essentiae et perso-
secundum hoc dicitur A^estigium Dei in nis divinis : ideo per ea quae sunt vestigii,
creaturis, signumscilicet quo probabiliter Trinitas sub propriis personarum non
aliquid Dei cognoscitur. Et deficit ab inia- potest cognosci.
gine in hoc, quod imperfecta est similitu- Ad dicendum, quod contactus
ALiuD Adobject.s.

do exteriorum et secundum partem. Con- essentiahs vel commixtio non est primae
venit autem cum eadem in hoc, quod ali- causee ad ahquod suum causatum, scd
cujus cxterioris est similitudo, et ducitin contactus metaphoricus, qui est in pro-
aHquid ejus cujus est similitudo, etetiam portioneduorum similiter se adinvicem
aliquo modo in distinctionem parlis il- habcntium, vel similiter se habcntium
liuscujus simihtudo est, quamvis confuse ad unum tertium vel ad duo, sccundum
ct imperfecte. quod proportiones distinguuntur ab Eu-
Prima ergo duo objecta concedunlur. clide in V Geometriae, potest esse caussB
Ad TERTiuM dicendum, quod ibi per ad suum causatum : et sic in alFectu re-
translationem similitudo accipitur asigno linquitur vestigium,
non convertibih, etnihilprohibet signum Ad aliud dicendum, quod licet causa Adobject.i.
ad diversa referri. Undc sicut ea qua^ prima in infmituni a causato distet per
sunt de bono crealurae, vestigia suntcau- essentiam per omncs proprietates es-
et
sae creantis : sic ea quae sunt de bono sentiales, tamen per habitudinom cau-
graliae, vestigia sunt bonitatis divinae per sandi et habitudinem operis non distat in
gratiam opus suum roparantis : et vesti- infmitum, scd contingit causalum [^rodii-
gium univoce praedicatur de ilUs, vel ad cendo, ad esse dctorminaudo,et ad linem
minus pcr analogiam. Bonuni cnim gra- convertendo.
 84 D. ALB. MAG. ORD. PILED,

Ad object.5. Ad ultdium patet solutio per ea qua? in operationem nisi habeat virtutem ad ope-
principio solutionis dicta ^unt. rationem et : sic propria virtute non de-
stituitur : in omni ergo est substantia,

virtus, et operatio.

De prima autem istarum assignatio-

ARTICLLl PRIMl num quaeritur.
1. Quid dicatur num&rus ? Communis
enim animi acceptio apud Philosophos
PARTICULA II. est, quod ab uno primo non est nisi

unum. In creato ergo primo quod imme-

Quid sit vestigium ? et, Penes quid ve- diate est a primo creante, non est nisi
siigii a-ssignationes diversificentur^ ? unum non ergo numerus quia unum
: :

non est numerus.

2. Adhuc, Pondus non est nisi corpo-

Secundo quseritur, <Juid sit vesti- rum, proprie loquendo^ et est inclinatio
gium? ad motum rectum circulariter enim :

Et videtur, quod mota sunt nullius ponderis. Multa etiam

1. rSumerus, pond.us,et mensura unius- sunt. quse nec corpora sunt, nec motus
cujusque rei, propter illud Sapientise, xi, recti sunt. In his ergo non invenitur
21 : Oninia in mensura, et numero, et pondus in quibus tamen est vestigium
: :

pondere disposuisti. pondus ergo non est pars vestigii.

2. Adhuc, Augustinus in liljro d»:- Xa- 3. Adhuc, Mensura proprie non estni-

tura honi, distinguens vestigium, di- si quantitatis. In his qufe non sunt quan-

quod « modus, species, et ordo in

cit, ta, etiam vestigium invenitur. Mensura
omnibus rebus creatis inventa, vestigium ergo generaliter non est pars vestigii. Et
sunt S) et sic videtur, quod triplex sit
:
sic videtur, quod nullum eorum quae in
vestigium. libro Sapientiaj ponuntur, proprie lo-
3. Adhuc. Auofustinus in lib. LXXXIII quendo est vestigium, vel pars vestigii.
Qusestionum, tertio modo inducit vesti-
gium dicens. quod « in omni r^ inveni- AdhuL. Ea quae ponuntur in secunda
tur qu':id est, quod discernitur. t:'t qucnl assignatione, videntur non esse de ve-
congruit : » et sic videtur, quod multa stii:io.

sunt vestigia. i. Modus enim non est infiniti. Unde

Adhuc. ]n commento
4. libri Causa- infmitum nullum
sicut potentia naturalis
rurn ponuntur ista tria : ens, verum, habet modum. Et sic videtur, quod ma-
bonum. Et dicitur ibidem, quod in om- teria prima modo careat, quae tamen

nibus inveniuntur ut causee formales creatum aliquid est.

primae. 2. Adhuc, Augustiuus in lib.XII super

o Adhuc, Dionysius in Ccelesti hierar- Genesim ad litteram « Yerum est in- :

chia, cap. ii, videtur ista ponere, sub- formitatem primam speciem non habere.
stantia, virtus, et operatio. Unaquaeque Ergo nee speciem habet et cum unum- :

enim res est id quod est et subsistens : quodque ordinetur specie sua, videtur
et sic substantia est, sive quid. Dicit quod nec ordinem habeat. Cum ergo ve-
etiam, quod nihil Jf-stituitiir prrqjria stigium similitudositin omnibus inventa,
operatione : non autem ahquid habet videtur quod ilhi tria non sint vestigium.

' Cf. Comment. B. Alberti in I Sententianim, novae editionis.

Disf. Ilf, Art. 1.3 et 16. Tom. XXV hujusce * 5. AUGU5T1NC5, Lih. de Xatura boni, cap, 3.
 L\ J P. SUM. THEOL. TRACT. \U, QU^ST. 15.

Ad assic-nationem quam ponit Augu- 3. Adhuc, Cum multa sint attributa

stinus in libro LXXXIII QucestionumAn- creatori, sicut essentia, potentia, bonitas,
Litatur sic : quia virtus, et hujusmodi, videtur quod multa
1. In omni re sicut est quod est, sicest debeant esse in vestigio omnia ista ma-
quo est : videtur ergo, quod quo est sit nifestantia, et non tria tantum.
pars vestigii sicut ipsum quod est, et sic

quatuor sunt de vestigio. SoLUTio. Dicendum, quod in triljus qute ^^^^^.

Adhuc, Quod discernitur, est aliud

2. sunt partes vestigii, assignatur perfectio
ab eo quo discernitur quia quod est, et : boni naturae omnis creati.
quo est, non fundatur in eodem ergo :

sicut quod discernitur est de vestigio, ita Et ut adtria ultima primo respondea- Ad qutest.
^^* ^*
et quo discernitur. tur, dicendum, quod assignationes vesti-
3. xVdhuc, Quod congruit, aliud habet gii diversae sunt, propter diversam crea-

quo congruit uni, et aliud quo congruit turge in qua sunt considerationem. Crea-

alteri non enim in uno omnibus con-

: tum enim potest considerari in fieri, etin
gruere potest : multa ergo intelliguntur esse, et in perfecto esse. Potest etiam
in eo quod congruit : et sic non tantum considerari prout cognoscibile est, et
tria sunt de vestigio. prout disponitur ad operationem. Et
penes ista quinque, quinque assignationes
Adhuc objicitur de ilia assignatione, accipiuntur qute inductce sunt.
« Ens, verum, enim con- bonum : » ista Si enim consideratur in fieri, sic poni-
vertuntur super idem omne enim ens : tur illa de libro Sapientiae, « Numerus,
verum est et bonum haec ergo non ad : pondus, et mensura. » Cum ergo in om-
tria, sed ad unum referuntur, et videntur ni creato sit et quod est, et quo est : sive
esse synonyma. id quod est, et esse, ut dicit Boetius in
libro de Hebdomadibus, omne creatum
In ultima etiam assignatione dubium numerum habet principiorum ex quibus
est. constituitur^ sicut et Boetius dicit in pro-
1. Xon enim omnia creata substantia oemio Arithmeticas, inducens Pythagorara
sunt : quia accidentium magna est mul- dicentem, quod omnia Deus in numeris
titudo, ut dicit Aristoteles in IX primse disposuit. Et in libro de Causis probatur,
philosophisp quod in omni creato a primo plura sunt
2. Adhuc, Ejusdem est virtus, cujus de necessitate constituentia ipsum. Est
est operatio : operatio autem tantum enim in ipso quod est, secundum quod
particularium est,ut dicit Aristoteles :er- nihil est, et potentiale est. Et est in ipso
go et virtus particularium : multa sunt esse quod habet ex causa prima. Et est
in quibus vestigium est, quse particuLiria in ipso conversio ad causam primam per
non sunt ergo substantia, virtus, etope-
: quam accipit esse. Et est in ipso habi-
ratio, non generaliter constituunt vesti- tudo ejus quod est ad esse^ et e converso
gium quod in omnibus creaturis inveni- habitudo esse ad quod
qua habi-
id est :

tur. tudine unum dependet ad aUerum, et e

converso. Et est in ipso habitudo consti-
Qu^RiTUR etiam, tuentium totum ad constitutionem totius
1. Penes quid omnes inductae assigna- sine augmento et diminutione, ct e con-
tiones vestigii diversiiicentur ? verso est in ipso habitudo lotius ad prin-
2. Adhuc, Cum in omni ci'eato nonsint ci[)ia constituentia, ut sub forma totius
nisi duo, ut dicit I>oetius, quod est scili- termincntur, in ({ua terminatione non
cet, et quo cst, non videntur nisi duoesse eftluat forma totius ad plura, nec sislat

in vesligio. ad pauciora. Propter numerum ergo

 86 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
principiorum dicitur numerus. Propter refertur ad alia. Per primum ergo est.
habituJinem principiorum ad invicem, Per secundum habet quo discernitur.
quse habitudo est inclinatio ad motum in- Per tertium quo congruit vel opponitur :

quo unum tendit ad alte-

telligibilem, per unum enim oppositorum inteUigitur
rum ut creatum ex ipsis fiat, dicitur;jo/<- rehquum.
dus quia pondus inclinatio rei est ad
:
Si autem consideretur in perfectwne
motum. Propter habitudinem autem ad opus tunc necesse est in eo ahquid
:

constituentium ad totum, et e converso, esse quod est operans ut potentia opus

ut sine superfluo et diminuto constituant faciens : et hoc dicitur suhstantia. Et ne-
totum, et ipsa sub formatotius terminen- cesse est in ipso aliud esse, quod potens
tur, dicitur mensura. Et sicomnia Deus in ultimo suae potentise constituat ut
in numero et pondere et mensura dispo- operari possit : et hoc vocatur virtus. Et
suit \ necesse est operationem essentialem egre-
Si autem consideretur creatum in esse di inseparabiliter, ut dicit Damascenus,
constituto.iterumtriasuntinipso.Sienim ut ab intellectu intelligere, secundum
consideretur constitutum sub forma con- quod intelligere intelligentis est esse, a
stuente, modum habet et proprium, quo sensu sontire, a vegetabili vegetare, a
in se modificatum ab omnibus aliis dis- luce lucere, ab homine hominare, ab
tinguitur : et hic vocatur modus. Si au- asino asinare, secundum quod asinare est
tem consideretur formaliter constituens, asini esse, et sic est in omnibus aliis, Et
non constituet ipsum nisi per hoc quod sic in omni creato est substantia, virtus,
deducit ipsum ad formam et ad speciem : et operatio.
et haec Cum autem omne
vocatur species. Ad peistltimum dicendum, quod licet a
quod forma et in specie
constituitur in tantum duo sint in creatura ut partes es-
et esse, ordinetur adfinem et ad primum sentiales, tamen ex duobus iUis secun-
quod semper influit esse, et a quo sem- dum quod partes sunt, resuHant habitu-
per esse accepit in fieri, ut dicit Avicen- dines partis scilicet ad partem et partium
na, hoc vocatur ordo. Et sic omne quod ad totum, penes quas tertium accipitur
est, modum habet, speciem, et ordi- quod est in vestigio.
nem. Ad ULTiMUM dicendum, quod sicut Ad
Si vero in perfecto esse consideretur,
multa sunt attributa causse primae, ita
non perficitur nisi communi et indeter- sunt multa consequentia esse causati,
minato, et determinante. Et si considere- penes quse illa attributa accipi possunt
tur commune indeterminatum, hoc est propter excellentiam et eminentiam, sic-
ejus entitas. Et si consideretur determi- ut ex magnitudine intelligitur infinitus,
nans ad hoc vel illud, hoc est vera natu- ex speciositate pulcher, ex temporalitate
ra ejus et ejus veritas. Pra^ter hoc ipsum seternus, et hujusmodi. Sed non assi-
autem si consideretur forma et finis quem gnantur in vestigio, quia non sunt de
adipiscitur in perfecto esse, in quod in- bono essentiali creaturae^ sed consequun-
tenditur in fieri et in esse, hoc est ejus tur ad ipsum.
honitas. Et sic omne quod est perfectum,
est ens, verum, et bonum. llis HABiTis, rcspondendum est ad pri- ^^^'s
Si autem consideretur res ut cognosci- ^^
mum, quod licet ab uno sit unum, ta-
hilis est tunc aliquid in ea est coi^ni-
:
men eo ipso quod secundum, est (se-
tum, etahquidcognitionis principium, et
cundum idquod est) in potentia ad pri-
illud idem ut determinate cognoscatur
mum, et primo distinguitur, et esse
a
secundum convenientiam et diflerentiam accipit aprimo, et accipiendo esse refer-

* Sapieut. xi, 21 Omnia in mensura, et nume-

:
ro, ct pondere disposuisti.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU.EST. 15. 87

tur ad ipsum est. Et sic quamvis per esse supposita tamen non convertuntur se-
:

situnum, tamen per rationem habentis cundum Ens enim di-

esse et rationem.
esse, et ad esse possibile, non est unum : citur per comparationem ad causam ef-
et sic accipitur in ipso vestigio. ficientem, verum ad causam formalem,
Ad aliud dicendum, quod licet proprie et bonum ad causam finalem et per :

pondus sit in corporalibus inclinatio ad talem diversitatem sunt de vestigio non

molum rectum, tamen per translationem synonyma.
etiam incHnatio qua unum motu intelli-
Assi^nst
gibili inclinatur ad alterum, diciinr pon- Ad id quod de ultima assignatione ob- 5.

dus : sicut etiam dicitur, Proverb. jicitur, dicendum quod sicut quid dupii- Ad 1.

XVI, 2 : Spirituum ponderator esi Do- citer dicitur, ita dicitur suhstantia dupli-
minus. citer, scilicet in se existens, et non in
id3. EoDEM modo respondendum est ad se- subjecto, vel a subjecto esse habens : et
quens. Mensura enim proprie dicta in sic unum genus dicitur substantia, quod
quantitate est : per translationem tamen est subjectum omnium aliorum.
etiam transumitur ad ea quse commen- Dicitur etiam quid et substantia res ex
surationem intellectualem habent in invi- principiis sui generis et suse coordina-
cem. tionis constituta : et sic substantia et
quid circumeunt omne genus, el sunt
ignatio
Ad quod objicitur de secunda assi-
id in omni genere : et sic accipitur a Dio-
2.
Ad 1.
gnatione, dicendum quod primse materise nysio. Ad 2.

informitas per primae formae inchoatio- Ad aliud dicendum, quod operatio

nem in ipsam, modus est dependens ad dupliciter dicitur. Operatio enim dicitur
omnem formam. actus ehcitus de potentia circa objectum
Et quod dicit Augustinus, quod spe- extra : et sic operatio non est nisi parti-
Ad 2.

ciem non habet, intelligendum est de cularis : sic enim operans esthoc aliquid,
specie determinata et consueta : speciem et res perfectain natura quae agerepotest.
tamen habet imperfecti aliter enim in : Et sic intelligit Philosophus. Dicitur
esse in formis non determinaretur sicut : etiam operatio actus essentialis quo est
nec caecum in specie determinaretur, si in id quod est : qui actus est esse : quia,
niliil haberet eorum quse inchoant vi- Mi^vohdii X\\cenTidi'm prima phisosophia
sum, quse sunt aptitudo 'ad visum. Et sua, esse omnis creati, est fieri continue
sicut habet speciem imperfecti, sic habet a causa ipsius esse. Et hac operatione
ordinem imperfecti. nihil existentium destituitur, et prteponit
sibi virtutem haec operatio in eo quo est.

ssignatio Ad m
quod objicitur de tertia assigna- Etenim quo est dicitur secundumquod
3.
tione, dicendum quod fallacia sequivoca- simpliciter formale est : virlus autem se-

tionis est in omnibus illis ex eo quod : cundum quod convertitur in principium

haec dictio, quod, potest esse nomen, vel agendi actum substantialem.
conjunctio. Et in sensu quo est conjun-
ctio, accipitur in libris Augustini. Unde
,
A^' sensus est : Aliud est quia est, aliud
quia discernitur, aliud quia congruit. In
sensu autem quo est nomen, procedunt
objectiones : unde non valent.

ssignatio Ad id quod de quarta assignatione

4.
objicitur, dicenduni quod licet ens, ve-
rum, bonum, convertantur secundum
 88 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

JuxTAidem quaeriturde eorum ordine, Qusest.

Utrum scilicet secundum sit ex primo, et

tertium ex secundo et primo, sicut vide-
tur Filius ex Patre, Spiritus sanctus ex
ARTICLLI PRIMI utroque ?

Adhug quaeritur, Cum modus, species, Omest.

PARTICULA III. et ordo, quaedam creata sunt, utrum modi

sit modus species et ordo, et speciei sit

A?i vestigium sit in omni creatura '

? modus species et ordo, et ordinis simili-
ter ? Si enim hoc concedatur tunc modi :

erit modus, et speciei species, ordinis

Tertio quceritur, An sit vestigium in ordo, et hoc abibit in inflnitum, quod

omni creatura ? est impossibile.

Et videtur, quod non.

Qucedam enim creata sunt imago
i. : SoLUTio. Dicendum. quod hcec in om- soiuiio

imago autem et vestigium ex diverso di- ni creato inveniuntur. quod creatum est
vidunt hoc commune, similitudo Dei in tiM-minus ai:tus crnantis vel secundum
creatura ergo videtur, quod in his quee
: tiuri vl'1 secuudum esr-e.

sunt ad imaginem, non sit vestigium, Ad illiud autera quod primo objicitur, Ad i.

cum tamen sint creata quaedam. dicendum. quod ima^o ut est res termi-
2. AdhuCjAmbrosius in libro Hexame- nata per actum creantis, in se habet ve-
ron dicit, quod « lucis natura non est in stipium.Et quando dicitur simihtudo Dei
pondere, numero,et mensura, sicut alio- per imauinem et vestigium. non datur
rum creatorum ^ » divisio per oppositas res, sed per oppo-
Adhuc, Bernardus in libro de Dili-
3. sitos modos et rationes : per hoc scilicet,

gendo Deum « Causa diligendi Deum

: quod imago est similitudo perfectior,
Deus est, modus sine modo diligere. » vestigium autem imperfectior.
Potissimum ergo creatum quod est cha- Ad aliud dicendum, quod lucem est A.d 2,

ritas, non habet modum ergo nonhabet : considerare dupliciter, scilicet secundum
vestigium. quijd res est con.-tituta per actum crean-
Sed contra. !>' CONTRARIUM hujus quod
est dicit tis : et sic sunt in ea tria quae sunt de
Augustinus in libro de Xatura boni, vestigio. Consideratur etiam secundum
quod « ubi haec tria magna sunt, ma?- potentiam emittendi radios et reflectendi

num bonum est : ubl parva. [^arvum : et illuminandi : et sic non est in aHquo
ubi nulla, nullum . » nuinero certo, vel pondere, vel mensura_,
quae sunt numerus, pondus, et mensura
Qusest. 1, Et gratia Imjus ultcrius quceritur, alicujus corporeae naturae.
Si intensionem et remissionem susci- Ad ALiuD dicendum, quod modus cha- Ad 3.

piunt, sicut videtur dicere Augustinus. ritatis est sine modo creato et finito : eo
Cum enim in essentialibus fundentur, et quod diligibile est infinitum : modum ta-
penes essentialia non est intensio et re- men habet, quia infinite diligere est mo-
missio, videtur quod ista intensionem et du.- ejus : et ideo deturminatur per in-
remissionem non recipiant. iinitum. quod est super omnia diligere.
Ad id quod objicitur in contrarium, Ad object.

» Cf. Comraent. B. Alberti in I Sententiarum - S. Ambrosils, Lib. Hexameron, cap. 9.

Dist. III, Art. 15. Tom. XXV hujusce novae 3 S. AuGusTiNus, Lib. de Natura boni, cap. 3.
editionis.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU.EST. 13. 89

a%
concedendum est. Sed magnum dicitur Ad ULTiMUM dicendum, quod modi Aiiquaest.s.

per accessum similitudinis ad primum creati non est modus, nec speciei species,
bonum, parvnm per distantiam, nullum nec ordinis ordo : et ideo non procedit
per privationem. objectio. Sed sicut dicit Augustinus,
quod Deus et sapientia divina et bonitas
isest, 1. Ad id quod quaeritur ulterius, dicen- per potentiam est modus increatus, om-
Kti dum quod ubi intensio est in eo quod ni rei modum praefigens : per sapien-
participatur univoce, tenet objectio : ubi tiam est species, omai rei speciem pree-

auteni est intensio fundata in eo quod bens : per bonitatem est ordo, omnem
participatur per anologiam, objectio non rem ad finem producens. Et sic non
valet. enim natura essen-
Intellectualis abibitur in infinitum : statur enim in
tialis est Angelo et homini et tamen : primis increatis. et divinis attributis.
Angelus intellectualior est homine. Et
sic estde bono creato participatur enim
:

a creatis per analogiam, ut dicit Diony-

sius et ideo in uno est majus, et in al-
: MEMBRI PRIMI
tero minus.

jggt 2
Ad aliud quod ulterius quaeritur de ARTICULUS II.

ordine, dicendum quod haec procul du-

bio ordinata sunt, ut dicit objectio. Bo- De medio quod est imago.
num enim quod constituitur ex his, con-
stituitur ut totum potestativum, quod in
parte liabet similitudinem cum toto uni- Deinde quseritur de secundo medio
versali, et in parte cum toto integrali. quod est imago.
Cum toto universali convenit, in quan- Et quia dupliciter assignatur primo :

tum per essentiam est in qualibet parte : in potentiis, secundo in actibus : ideo
bonum enim est modus, et bonum est duo quaeruntur.
Ail species, et bonum est ordo. Cum toto au- Primo, Quaeritur de imagine secundum
tem integrali convenit, in quantum per quod est in potentiis secundo, De ima-
:

partem suae potestatis est in uno, et per gine secundum quod est in actibus.

aliam partem est in alio, et per tertiara

in tertio, totum suoe potestatis
et per
non omnibus
est nisi in simul et in nullo
sigiliatim. Et hoc modo secundum pro- ARilCLLI SECLXDl
cedit de primo ut actus de potentia, et
tertium procedit de duobus simul et in :

tertio supponitur secundum et primum, PARTICULA I.

quia non est ordo nisi habentis speciem

el modum : et in secundo supponitur De imagine secunduui quod csl in

primum, quia non est species nisi ejus potentiis.

quod habet modum. Et sic modus attri-

buitur Patri, in quo est principium totius
processionis personarum species Filio, : Circa primum quaeruntur tria.

in quo est processus Spiritus sancli : Primo enim qUiTritur de mcnte s^'cun-

ordo Spiritui sancto, in quo stat pro- dum quam inest imago.
cessio. Unitas autem substantiie in ([ua Secundo, De purtibus imaginis.
sunt hfec tria, respondct unitati essen- Tertio, Quahter parles se habent ad in-

tiee divinse in tribus personis. vicem et ad essentiam ?

90 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
antequam sit imago
particeps Dei, ejus
reperitur. Etsi enim amissa Dei partici-
patione deformis sit, imago tamen Dei
PARTICUL/E PRniyE permanet. Eo enim ipso imago Dei est
mens, quo capax ejus est, ejusque parti-
ceps esse potest\ » In mente ergo secun-
SUBPARTICULA L dum intellectum et rationem videtur esse
imago.
Quid sit mens secundum quam inesi 5. Adhuc, Augustinus in hb. XII su-
imago 9 «
per Genesim ad litteram : In illo homo <s

dicitur ad imaginem in quo excelHmus

bruta. » Secundum totum autem quod
Primo ergo quseritur^ Quid vocatur est rationis et intellectus excellimus bru-
mens secundum cjuam inest imago? ta. Ergo totum id dicitur mens secundutn
1. Cum enim mens dicitur a metior,me- quam inest imago.

tiris, ut dicit Damascenus, videtur, quod 6. Adhuc, Augustinus in libro XI de

mens non dicatur nisi ratio, vel compo- Trinitate : « Cum in natura mentis hu-
situs intellectus secundum hoc enim so-
: manse quserimus Trinitatem, non separa-
lee res mensurantur. Et hoc concordat mus actionem rationalem in temporali-
dicto Pythagorae, qui dicit, quod « sa- bus a contemplatione seternorum, ut ter-
piens homo mensura est omnium intelli- tium aliquid jam quseramus quo Trinitas
gibilium per intellectum, et sensibilium impleatur*. » Ergo videtur, quod totum
per sensum, » illud quod est rationis et intellectus, sive
2. Adhuc, Augustinus in libro XIV de sit ad contemplandaseterna,sive ad tem-
Trinitate « Anima eo imago Dei est,
: poralia disponenda, sit illud in quo est
quo ejus capax et particeps esse potest^. » imago. Cum ergo secundum mentem in-
Sed non potest esse capax et particeps, sit imago, ut dicit Augustinus, totum il-

nisi secundum id in quo sigillatur et im- lud dicitur mens.

primitur a Deo ad mensuram ejus quod 7. Hoc idem videtur per rationem :

capit. Non autem imprimitur nisi secun- Homo enim dicitur ad imasrineni secun-
dum rationem et intellectum. Ergo se- dum quod est homo. In omnibus ergo
cundum rationem et intellectum mens humanis ad imaginem est humana au- :

attenditur quia secundum id quod reci-

: tem sunt ratio et intellectus ergo secun- :

pit a Deo, Deo comraensuratur. dum totum hoc quod est rationis et in-
3. Adhuc, Imago et similitudo expres- tellectus, imago Dei est in homine.
sa est in commensuratione et figura non : 8. Adhuc, Quod in parte configuratur,

autem configuratur Deo nisi secundum non dicitur esse imago, sicut patet in sta-
rationem et intellectum mens accipienda tuis configuratum enim pedi Petri, non
:

est in qua Dei imago est. dicitur imago ejus sed configuratum:

4. Adhuc, Augustinus in libroXIV de omnibus membris ejus, dicitur imago

Trinitate « Imago illius quo nihilme-
: ejus. Ergo similiter in homine non dici-
lius est, ibi quaerenda et invenienda est, tur imago secundum partem, sed omnia
quo natura nostra nihil habet meUus, id qua? humana sunt, et hominem in quan-
est, in mente. In ipsa enim mente etiam tum homo est, conslituunt.

* Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum,

Uist. III, Art. 20. Tom. XXV tiujusce novae 3 Idem, Ibidem.

editionis. * Idem, Lib. XI de Trinitate, cap. 4.

2 S. AuGUSTiNUS, Lib. XIV de Trinitate, cap.
 m T P. SUM. THEOL. TRACT. IH, QU^ST. 15. 91

contra. Tn CONTRARIUM est, hoc intelligi nisi de potentiis passivis,

1. Quod dicit Augustinus quod « ima- quse species suorum objectorum ab ipsis
go Dei queerenda est in eo quo in homi- objectis agentibus in eas recipiunt ut
ne nihil excellentius est : » et hoc dicit actus se determinantes et finientes, et in
esse superiorem portionem rationis, quce actu eas esse facientes. Et quia potentiae
contemphindis seternis inhoerescit. Vide- rationalis animae
sive intellectualis per
tur ergo, quod secundum solam portio- nullam materiam determinantur, ut dicit
nem superiorem mens accipi debeat. Anaxagoras, et nulli nihil habent com-
2. Adhuc, Augustinus in lih. XIV de mune, ideo determinabiles sunt omnibus
Trinitate, cap. 3, etiam in oculo exterius quae sunt, hoc est, omnium specierum
secundum visum imitationem ponit Tri- susceptibiles. Et cum omne esse et quid-
nitatis. Sunt enim in oculo tria res sci- : ditas sua specie et ratione delinitiva men-
licet exterior per formam visibilem, ima- suretur, tamquam eo quod sui generis
go rei in oculo recepta sicut in speculo est simplicissimum et minimum, ut di-
animato, et intentio quae est in anima vi- cit Aristoteles in I primse philosopldse,
dentis. Et haec tria sunt unum : sunt inde fit, quod potentiae intellectuales om-
enim visus formalis non ergo secundum : nium rerum sunt mensurativae prout sunt
mentem tantum est. in esse per principia ipsius esse constitu-
3. Adhuc, Damascenus in similitudine tae : et ideo illae omnes proprie dicuntur
libertatis arbitrii ponit imaginem iiber- :
mens, vel mentis partes.
tas autem illa nec mens est, nec aliquid Hoc habito, notandum est quod imago
mentis. est repraesentatio sufficiens in exteriori-
4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- bus, quantum possibile est illi quod figu-
nis nominibus cap. , 4_, dicit, quod « An- ratur in imagine, ad id cujus est imago,
gelus est imago Dei. » Quod etiam dicit quod Joannes Damascenus vocat proto-
Gregorius*. Itaque, Ezechielis, xxviii, typum. Hoc autem dupliciter est actu :

12, dicitur signaculurn similitudinis Dei^. scilicet, et potentia. Potentia, quando in

Et dicit quod eo dicitur si-
Gregorius ^, se habet ea omnia quibus configurari pot-
gnaculum quo imago Dei magis in eo est ad prototypum, sicut metallum po-
est impressa : quia signaculum dicitur tentia dicitur idolum. Actu autem dupli-
sigillum profundatum. citer : scilicet immediate, et mediate.
Adhuc, Genes. i, 26, super illud
5. : Immediate, quando non configuratur alii

Faciamus hominem, etc, dicit Glossa, nisi prototypo, et configuratio ejus est
quod « eo est ad imaginem homo, quo per figuram et formam prototypi in ipsa
principium est omnium creaturarum sic- receptain. Mediate, quando configuratur
ut Deus : » et ideo dicitur, ibidem : Et alicui quod non est prototypus, sed simi-
prsesit piscibus, etc. Non ergo secundum le protolypo. Sicut narratur ab Euscbio
mcntem tantum attenditur im^go. Caesaricnsi, quod mortuo Jesu Christo, et
post ascensionem in coelum, quidam ex
'gets
SoLUTio. Diccndum, quodmens procul devotione desiderantes imaiiincm Cdiristi
dubio est a mctiendo dicta secundum Iiabere, fecerunt imaginem et similitudi-
quod Pythagoras dicit, quod « sapiens nem Jacobi minoris, qui similiorin ima-
homo per intellectum mensura est intel- gine diccbatur Jcsu Christo.
ligibilium. » Cum enim actus praevii sint His notalis, diccndum quod imago
polenliis, ut dicit Aristoteles, non potest triplicitcr dicitur. Potentia scilicet, et sic

'
S. GnEGORius, Super Job, cap. 25, ct Homil. dinh, plenus sapicntia, etc.
34. 3 S. GnEGORius, Lib. XXXll iii Evanyeliuin.
- Ezechiel. xxvni, 12: Tusignaculuni smiHlu-
 92 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

mens ipsa secundum seipsam dicitur ima- imago secundum actum accepta, nec in
go : habet enim in se quibus configura- superiori parte rationis est, nec in infe-
tur unitati et trinitati. Actu
autem et im- riori. Utraque enim refertur ad opus, et
mediate dicitur imago, quando per con- non ad Deum trinum et unum, nec ad
ceptum veri et boni configuratur ei quod imaginem Dei trini et unius. Cum enim
simile est Deo uni et trino : et hoc est, dicat Augustinus, quod superior portio
quando concipit seipsam in tribus viribus rationis contemplandis seternis inhaere-
quae sunt partes ejus, ita quod meminit scit, ipsemet exponit, quod inhaerescit ac-
sui, intelligit se, vult se. Et hoc modo cipiendo per contemplationem rationes
videtur Augustinus in libro XIY de Tri- operum divinas et sapientiales, ad quas
nitate loqui de Dei imagine. Omnibus au- referuntur rationes et regulse scientiales
tem dictis modis semper imago est in operum humanorum, qute sunt inferio-
mente nihil enim est in anima, quod
:
ris partis rationis. Hoc autem modo non
totum toti commensuretur objecto nisi est imago in ratione quia sic non imita- :

mens, non sensus, nec aliqua pars sen- tur trinum et unum, sed potius commen-
sitivi nec vegetativum, nec aliqua pars
:
surat se rationibus operum divinis vel
ejus.Et heec est causa quee compulit Au- humanis et ideo secundum hoc non est
:

gustinum imaginem ponere inmente. imago, nisi secundum potentiam dictam.

Per ea qua^ dicta sunt, patet solutio ad Ad ALiuD dicendum, quod Augustinus Adobjec
tria prima, et patet intellectus auctorita- in multis docet invenire simile aliquid
tum inductarum. Trinitati, et in oculis, et in aliis, sicut
Ad i. Ad quartum autem dicendum, quod in dictum est in quoestione de vestigio sed :

onmi eo quo excellimus imago est, bruta, propterconvenientiam majorem quae pot-
si potentia dicatur imago. Si autem di- est haberi in rebus creatis, non inveni-
catur actu, tunc mens in qua imago est, tur nisi in mente.
est id quod excellentius est vel excellen- Ad aliud dicendum, quod Damasce- Ad objec
tissimum in ea parte animae qua bruta nus large sumit imaginem pro quacum-
excellimus. Et ideo dicit Augustinus, que convenienlia.
quod « imago Dei quserenda est in ani- Ad aliud dicendum, quod Dionysius Adobject
ma, in eo quo nihil habet melius vel ex- et Gregorius accipiunt imaginem pro si-
cellentius. » militudine, quse expressior est in xA.ngelo
Ad5et6, P^^ Hoc patet solutio ad duo sequen- quam in homine, secundum quod simili-
tia, quintum scilicet, et sextum. Potentia tudo, ut dicit Boetius, est rerum differen-
enim imago secundum totum est, scili- tium eadem qualitas essentialis vel ac-
cet quod est actionis, et quod contempla- enim
cidentalis. Sic intellectuale quod
tionis in ratione. Actu autem imago est est in Deo essentialiter, in Angelo est
secundum id quod contemplationis est. per analpgiam propinquiorem, et in ho-
et affectionis, quse est circa contempla- mine per analogiam remotiorem. Sed si
tum : hsec enini sequitur contemplatio- imago dicatur ab imitando trinum et
nem secundum quod contemplatio se ex- unum secundum originem et ordinem
tendit de vero in bonum contemplati. naturse, quse sunt trinum in uno, expres-
Ad7et8. Ad SEPTIMUM et octavum diceudum, sius est imago in homine quam in Ange-
quod cum dicitur, « Imago est configu- lo : tria enim in uno, et ortus unius ex
ratio in totum, « inteliigitur in totian alio, et ordo magisinvenitur in homine
prototypi etiam secundum par-
: et ideo quam in Angelo : eo quod intellectualis
tem ejus quohomines sumus, potest esse natura simplicioret deiformior est in An-
imago, totum prototj-pum imitetur.
si gelo quam in homine, et ideo minus
Adobject.i. ^^^ 'Dquod primo objicitur in contra- distinguibilis.
rium, dicendum quod proprie loquendo Ad ultlmum dicendum, quod Augusli- Adobject
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. ITI, QIL^ST. 15. 93

nus aliter loquilur in libro super Genesim, quod imago inest secundum id quod non
de imagine, quam hic quaeratur de ipsa. est nobis commune cum bestiis : me-
Vocat enim ibi imaginem convenientiam moria autem nobis communis est cum
in ratione principii quia sicut ex Deo bestiis, ut dicunt Augustinus et Aristo-

sunt omnia, et propter ipsum, sic ex teles. Dicit enim Augustinus, quod
Adam sui generis sunt omnia : ex ipso « caprse revertuntur ad caules per me-
enim Heva, et omnes ex Adam et Heva moriam. » Ergo memoria non est pars
generati, et propter ipsum creata sunt imaginis.
omnia. Et hoc modo propriissime solus 2. Adhuc, Potentia accipiens cum ap-
Adam est ad imaginem Dei. Et sic dicit pendiciis materiae, ut dicit Avicenna,
Apostolus, quod muher
I ad Corinth. pars anima? sensibilis est : difTerentia
imago viri est vir autem imago Dei*. : determinati temporis appendicia materiee
Minus autem proprie quilibet vir imago est : ergo potentia accipiens cum diffe-

est : quia activum in generatione facti- rentia determinati temporis, pars animae
vum et propagativum est imaginis primi sensibilis est. Memoria accipit cum dif-

generantis. Minime autem proprie dicitur ferentia prseteriti temporis, sicut dicit

mulier imago eo quod ad imaginem vi-

: Aristoteles in lib. de Memoria et remi-
ri refertur sicut ad id quod est prototypo niscentia, quod oportet memorantem
simile, secundum hanc maximam Qu?e- : dividere quse prius vidit. Ergo memoria
cumque uni et eidem sunt simiha, ipsa pars animse sensibilis est. Hujus signuni
sunt similia. Vir autem Deo est similis, est, quod nullus umquam Philosophus
et muher viro. Ergo Deus et mulier sunt de natura anima^ tractans posuit memo-
simiUa. riam esse partem animai rationalis. Ergo
secundum memoriam non attenditur
imago.
3. Adhuc, Dicit Avicenna, quod me-

moria actus reflexivus est in id quod

PARTICUL/E PRIILE prius per sensum acceptum est imagi- :

nis autem actus ductio directa est in

prototypum ergo memorise actus non
:

SUBPARTICULA IL potest esse imaginis actus. Et hoc con-

firmatur per Augustinum in hbro XI
De partibiis imaginis, iitrum scilicet me- Confessionum, sic dicentem : « Memoria
moria, intelligentia, et voluntas sini est prsesens acceptio de praeteritis ^ »

partes ejus ? Adhuc, Augustinus dicit

4. quod ,

sianima mortalis esset et mortis termi-

no clauderetur, non esset imago. Anima
Secundo, Quseritur de partibus irnagi- autem incorruptibilis non est nisi secun-
nis, quse dicuntur esse memoria, intelli- dum partem intellectualem, ut dicit Phi-
gentia, et voluntas. losophus, et pcr hoc solum a scnsibili
Et videtur memoria non esse dc ima- et vegetabili separatur sicut incorrupti-
ginc. bile a corruptibiU. Cum ergo memoria
1. Diclum est enim ab Augustino, secundum sensitivam insit partem, nul-

'
I ad Corinth. xi, 7 : Vir non debet velare edilionis.

caput suwn, quoniam imago et gloria Dei est ^ S. Augustinus, Lib. XI Confessionum, cap.
mulicr aulem gloria viri est. 20.
2 Gf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, ^ Idem, Lib. de Spiritu et anima, cap. 18.

Dist. III. Art. 19. Tom. XXV hujusce nova)

9i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

lius incormptibilis eril capax. Ergo ad Talem autem similitudinem et indifTe-

imaginem non refertur quia dicit Au- :
rentiam homo cum Deo habere non pot-
gustinas, quod « homo ad imaginem est, nec in parte animse, nec in tota

non est, nisi in his sccunduni qua? incor- anima. quod nec secun-
Ergo videtur,

ruptibilium capax est. » dum unum, nec secundum duo, nec se-
cundum tria potest esse imago.
Objicitur etiam de inielligentia. Si forte aliquis velit dicere contra hoc

Et videtur, quod non sit pars imagi- quod objectum est de memoria, quod
nis. animee rationalis sit quaedam memoria,
1. Dionvsiusin libro de Divinis nomi- propter hoc quod dicit Aristoteles in

nibus, dividens entia dicit, quod « entia III de Anima, quod anima est locus «

sunt aut rationabilia, aut intellectualia, specierum, prccter quod non tota, sed
aut sensibilia, aut simpliciter existen- intellectus. » Yidetur, quod hoc prove-

tia *. » Cum ergo divisio sit per oppo- niat ex prava intelligentia Aristotelis.

sita, rationabiha sub intcllectualibus Intendit enim Aristoteles ibi dicere, quod
non comprehenduntur. Homo autem de sicut in tota natura generatum per for-
numero rationabilium est. Ergo intelli- mam generantis movetur adgenerans, et
gentia non convenit ei. generans est locus ejus et salvativum
2. Adhuc, Si est intelligentia, non generati : sic est in intellectu et sensu et

videtur differre a memoria potentia : vegetabili. Generans autem intelligibile

enim distinguuntur per actus, et aclus intellectus agens est et ideo : intelligibile

per objecta. Idem est autem nosse quod generatum in forma intelligibilis, move-
intelligere, nisi quod nosse dicit in habi- tur ad regionem luminis agentis quae est

tu, intelligere auteni in actu. Cum ergo, intellectus possibilis sicut visibile gene- :

ut dicit Aristoteles inll Ethiconwi,\ulem ratum in actu visibilis, statim movetur

sint habitus et actus, ejusdem potentioe ad regionem luminis generantis, quse est
est nosse cujus est inteUigere. Dicit au- perspicuum non terminatum sive trans-
tem Augustinus, quod « memoriee est parens. Et sicut cibus per dig^stionem
nosse, intelligentise autem intelligere. » animae vegetativae recipiens formam ve-
Ergo eaedem potentiae sunt memoria et getantis, statim movetur ad regionem
intelligentia, et sic non sunt duse partes vegetabilis quae est natura corporis vifae

imaginis. potentiam habentis. .\on ergo dicitur

locus a potentia tenendi ut memoria te-

Objicitur etiam de voluntate. net : haec enim potentia tenendi, ut dicit

Yoluntas enim principium operativum Avicenna, sicco et frigido perficitur : ca-

est, ut dicunt Gregorius Nyssenus et lido autem miscetur et confundilur :

Damascenus. Dicit autem Augustinus, humido autem destruitur.

quod « imago est in potentia cognoscen-
di. » Ergo voluntas pars imaginis esse SoLUTio. Dicendum quod sicut Augu- SoiuUo

non potest. stinus dicit, in memoria et intelligentia

et in voluntate est imago, nec plures
Adhuc, Yidetur quodimago secundum potest habere potentias, nec pauciores,
haec tria inesse non posslt. Ex memoria enim informatur intelligen-
Dicit enim Hilariusin libro de Stjnodis, tia : nec aliud est ex quo formetur intel-
quod « imago est rei ad rem coeequandse memoria, secundum quod
ligeatia nisi

imaginata et indiscreta similitudo. » memoria est notitiam rei apud se habere.

Yel, « rei cum re species indilTerens. » Xisi enim apud animam sit notitia, non

* S. Dio.NYSius, LiL. de Divinis nominibus cap. 7.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUyEST. 13. 05

est quo formetur intelligentia. Intelli- sensibilis non habet nisi actum reflexi-
gentia autem extendente se et notitiam vum : quia recordatio est prius accepti.
accipiente de eo quod verum est in ra- Memoria autem quse mentis est, actum
tione boni et conveniens, statim ex me- paternum habet ex seformandi intelligen-
moria et intelligentia sic extensis forma- tiam,qui est actus rectifi ductionis in pro-
tur appetitus qui est voluntas. Primus totypum. Augustinus etiam in libro
enim impetus animse in bonum conve- XI Confessionmn, aliter accipit praeteri-
niens est voluntas. Et sic intelligentia ex tum,quam Philosophi.Accipit enim prae-
memoria formatur, sicut ex Patre dante teritum respectu accipientis, et non prout
formatur Filius. Et voluntas ex memoria estconditio recepti.Unde praeteritum dicit
et intelligentia extensis et quasi spiran- secundumordinemnaturae prius habitum:
tibus bonum, sicut Spiritus sanctus a et lioc ex prijeteritionc sua non praeterit
Patre et Filio uno principio existentibus sed manet praesens. Propter quod utrum-
spirandi bonum quod est Spiritus san- que conjungit dicens, quod memoria est
ctus. Et in hoc stat processio. acceptio praesens de praeterito,hoc est,de
i 1.
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod mc- prius habito secundum naturae ordinem.
moria aequivoce dicitur, ut dicunt Da- Ad ultimum solvendum est per aequi- ^d i.

mascenus et Gregorius Nyssenus, ad vocationem. Memoria enim praedicto

thesaurum forraarum sensibilium. Ani- modo dicta incorruptibilis est, et incor-
ma enim rationalis in quantum tertium ruptibilis animae pars prima et proxima,
creatum est a prima causa, et Angelus et incorruptibilium capax. Nec hoc est
in quantum secundum est, ex sui natura, contrarium Philosophis : quia etiam
hoc est, secundum id quod sunt, percep- Philosophi dixerunt et maxime Stoici,
tiva sunt illuminationum quse sunt a dignitates disciplinarum et principia
primo, ut dicit Alexander nequam in li- semper manere in anima :quod etiam
bro de 3Jotu cordis : et secundum quod Peripatetici dixerunt, ita quod etiam sci-
sunt perceptiva retentiva, sicut omne re per intellectum dixerunt esse ex tali

perfectibile receptivum est suae perfectio- praeexistenti cognitione.

nis quando secundum esse perficitur. Et
haec est etiam causa, quod heec potentia Adquod objicitur de intelligeniia,
id i>e inteiii-

retentionis quse dicitur memoria, pro- dicenJum quod Dionysius vocat intelle- Ad i.'

xima et prima est juxta substantiam clualia quae per essentiam, hoc est, per
animae, et immediate ex substantia exor- formam essentialem et convertibilem in-
ta, secundum quod substantia dicitur id tellectualia sunt. Et hoc modo rationa-
quod est, et non habet in ordine persona- bilia non sunt intellectualia. Et hoc non
rum a quo sit. Propter quod Patri attri- impedit, quin rationabilia possunt esse
buitur, cui proprium est ab alio non esse intellectualia per participationem et in-
in ordine personarum. tellectumadeptum sive possessum. Per
Ad aliud dicendum, quodsic dicta me- hoc enim quod anima rationalis per ali-
moria abstrahit ab omni appendicia ma- quid naturae intcllectualis partici[)atum
tcrice, et ab omni differentia temporis : stramenlum est luminis intelligentiae,

non enim est nisi potentia vel thesaurus substantialiter adipiscitur et possidet in-

tenendi illuminationes et species intelli- tellectum, et ab essentialibus ejus lluit.

gibiles. Philosophi autem accommodata Et haec potentia quae intelligentia voca-

signilicatione memoriam non vocaverunt tur, est pars imaginis secunda. Memoria
nisi thesaurumformarum sensibilium : et enim immediatc lluit ab eo quod cst in-
ideo hanc partem aninise sensibilis csse tellectualis anima intelligcnlia aulem
:

dixerunt. ab eo quod est anima participans intel-

Ad ALiuD dicendum, quod memoria lectualem naturam.
 OG D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Ad ?. Ad aliud dicendum, quod nosse et in- imaginis habcant ad invicem, et ad es-
lelligere differunt, sicut aptitudo videndi sentiam animae ?
et oculus sive visus. Aptiludo enim vi- Unde duo queeruntur.
dendi formata et perfecta visus est : et Primo, Qualiter se habeant ad essen-
sic potentia tenendi notitias formata et tiam animae ?
distincta ad actualem notitiam, quae est Secundo, Qualiter se habeant, ad in-
preesens rerum notarum inluitus, et in- vicem.
tellectus. Sic enim una potentia radicatur
in alia. Per esse autem et per actum dis-
tinguuntur.

De voiunta-
^^ j^ quod objicitur de voluntate, di- PARTICUL.E PRHLE
cendum quod voluntas sumitur proprie
et communiter. Proprie voluntas est

finis : est enim appetitus in fme requie- subpartr:ula iii

scens : et sic est pars imaginis.secundum

quod dictum est, per extensionem me- ET QU.ESITUM PRIMUM.
moriceet memorati et intelligibilis. Com-
muniter autem voluntas est motor ad Qualiter partes imaginis se habeant ad
omnia quae sunt ad finem, per quae finis essentiam animse '
?

potest adipisci : et sic voluntas est prin-

cipium operativum, et non est pars ima-
ginis. Ad primum sic objicitur :

l.In l Sententiarum, dJisWncWoxiQ tortia,

Ad object.
Hilarii.
Ad m
quod objicitur de Hilario, dicen- dicitur ex verbis Augustini, quod haec
dum quod penitus unita et indiscreta si- tria sunt una mens, unavita, una ani-
militudo per sequalitatem dicta, non pot- ma ^
: scilicet memoria, intelligentia, et

est esse creati ad increatum, sicut nec voluntas. Ergo memoria est mens : aut
secundi ad primum, ut probatur in libro ergo est praedicatio substantialis, aut
de Ca^<.?<5.Similitudo autem cujuscumque accidentalis. Si accidentalis, abstractum
vel exiguse imitationis, ut dicit Magister de abstracto non praedicatur licet enim :

in Sententiis, libro primo, distinctione album sit homo, tamen albedo non est
tertia, potest esse creati ad increatum. homo. Et in accidentalibus per se simili-
ter est risibile enim est homo
: risibi- :

litas autem non est homo. Haec autem

PARTICUL^, PRIMiE praedicatio fit de abstracto cum dicitur,

memoria est mens, vel intelligentia est

anima, vel voluntas est vita : ergo sub-
SUBPARTICULA UL stantialis est praedicatio^ sicutcum dici-
tur, homo est substantia.
Qualiter partes imaginis sc habeant ad 2. lloc videtur per id quod dicitur
invicem, et ad essentiam animx ? in libro de Spiritu ct anima, sic :

« Anima dicitur anima dum vegetat cor-

pus, spiritus dum contemplatur, sensus
Tertio quseritur, Qualiter se partes dum sentit, etc. ^ » Ista tamen non diffe-

* Cf. Comment. B. Alberti inlSententiarum, fine : « Hjbc ergo tria, etc. »

Dist. III, Art. 34. Cf. etiam infra II«°> Part. ^ S. AuGCSTiNus, Lib. de Spiritu et anima,
Summ. Tlieol., Qusest. LXX, membr. 2. cap. 13.
2 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. G in

i
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU^EST. 15. 97

runt in substantia, quia omnia ista una operatio est. Ergo per hoc ipsum actus
anima est. est principium per quod est : ergo poten-
3. Adhuc, Ibidem, Simplex substan-
« tia substantia est.
tia est anima, nec aliud nec minus est 9. Adhuc, Accidentalis forma minus
ratio in substantia quam anima, sed una nobilis est quam substantialis. Et acci-
et eadem est substantia. » dentahs forma aliquid per se agit absque
Adhuc, Ibidem, « Deus est omnia
4. potentia media, quie diversa sit ab ipsa,
sua, et anima qutedam sua habet enim : sicut caliditas et frigiditas. Ergo multo
quaedam naturalia, et ipsa anima est ipsa magis forma substantialis hsec faciet.
omnia: potentise namque ejus et vires Anima autem substantiaHs forma est, et
ejus idem sunt quod ipsa. » substantia est : ergo per seipsam suas
3. Adhuc, Augustinus in sermone de perficit operationes : et si dicatur poten-
Imagine : « Sicut Deus Pater est, Deus tiis perficere, ipsa erit illse potentiae.
Filius, Deus Spiritus sanctus, et non 10. Adhuc, Objiciunt quidam suppo-
sunt tres dii, sed unus Deus habens tres nentes, quod materia prima est sua po-
personas ita est in anima, quod intel-
: tentia, et deinde procedunt sic : Sicut
lectus anima, et voluntas anima, et me- materiam primam sequitur potentia pas-
moria anima non sunt tres animee, sed siva, sic formam sequitur potentia acti-
in uno corpore una anima habens tres va. Sed materia prima sua potentia pas-
dignitates. » siva est, ut dicunt. Ergo forma est sua
Adhuc, Bernardus in sermone su-
6. potentia activa.
per Cantica : « In anima tria intueor : 11. Adhuc, Id quod non est de essen-
rationem, voluntatem, memoriam et
et : tia rei, accidens est : sensus autem et ve-
hsec tria ipsam esse animam. » Ex omni- getativum et ratiocinativum potentiae
bus his videtur, quod anima est suse po- sunt animce : si ergo dicantur non esse
tentige, non tantum simul, sed qucelibet essentia animae, accidentia sunt, sed ab
potentia sigillatim. his sumuntur differentiae essentiales sub-
7. quod htec di-
Si forte aliquis dicat, stantiales, vegetabile scilicet sensibile et
cuntur per causam, scilicet quod anima rationale : ergo differentiae substantiales
est voluntas sicut dies est sol luccns su- sumuntur ab accidentibus, quod est ab-
per terram, quia per lucem causat diem surdum.
sol : ita anima per aliquid sui causa est Sed quia hoc multi antiquorum con- sed contra.
voluntatis, et per aliquid sui causa est cesserunt, objiciendum est in contra-
intelligentiae, et per aliquid sui causa est rium.
memoriae. Hoc stare non potest : quia 1. Primo per auctoritates. Dicunt Hi-
praemissum est in libro de Spiritu et larius et Augustinus, quod in solo Deo
anima^ quod « Deus est omnia sua, et idem est habens, et quod habetur. Hoc
anima quaedam sua. » Et vult dicere, ergo non convenit animae. Anima habet
quod anima non est sua accidentia, sicut suas potentias : ergo non est suae poten-
scientia ctvirtus, sed est sujb potentiae. tiae.

Si autem per causam esset locutio, ita 2. Adhuc, Magis difTert quod est ha-
esset sua accidentia sicut sutC potentioe : bons polentiam ab ipsa potentia quam
cst enim causa accidentium. habet, quam quoct est ot quo est sed in :

Hoc idem probatur per rationem

8. : omni eo quod est citra primum, quod
Idem enim est principium cssc et opera- est et quo est difTorunt ergo multo ma- :

tionis:quod patet pcr hoc quod Aristo- gis in omni co quod est citra primum,
teles in II de Anima dicit, quod « anima potcntia diflert ab hal)entc potentiam.
est actus corporis sicut vigilia, et non 3. Adhuc, Gonstat quod omno illud
sicut somnus tantum. » Vigilia autem quo aliquid cst natum facere vol pati
98 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

aliquid facile vel difficile, est in genere nari, et sentire, quod absurdum est. In
qualitatis secundum illam speciem quae secundo enim deGeneratio?ie et Corrup-
dicitur naluralis potentia vel impotentia, tione probalum est, quod « idem secun-
ut vult Aristoteles in Prxdicamentis : dum idem eodem modo se habens, non
sed per potentias aniina nata est facere facit nisi idem. »

vel pati : ergo potentise sunt in specie Adhuc, In sexto de Naturalibus di-
7.
qualitatis : substantia autem aninice in cit Avicenna distinguens animarn a na-
genere substantiae est : ergo substantia tura, quod « anima ralionalis est quae-
animae non est suse potentiae, sed differt dam substantia, a qua quaedam potentise
ab ipsis specie et genere. quaedam autem
fluunt conjunctae corpori,
Adhuc, Abusio quaedam sequi vi-
4. non conjunctae. » Quod autem fluit ab
detur si anima dicaturesse suae potentiae: ahquo et exessentialibus suis, proprieias
quaecumque enim uni et eidem sunt ea- ejus est, non substantia. Potentiae ergo
dem, ipsa sunt eadem. Si ergo memoria animae proprietates ejus sunt, et non
est idem cum substantia animae, et in- substantia ipsius.
telligentia, et voluntas, sequitur quod
memoria et intelligentia et voluntas sint Hoc quod ultimo conclusum
SoLUTio. Sulutio

idem : et sic non sunt tria, nisi forte per est, concedendum est.

accidens. Et ideo dicendum, quod potentiae ani-

5. Adhuc, In II de Anima dicit Ari- mae proprietates sunt consequentes esse
stoteles : « Quod est in toto, oportet in et substantiam animae, sicut rectum et
partibus accipere. » Unde sicut anima curvum consequunlur esse lineae, et par
est actus corporis, ita partes sive poten- et impar esse numeri : et ideo in genere
tiae animae sunt actus partium corporis. qualitatis sunt vel qualis, secundum
Unde si oculus esset animal, visus esset illam speciem quse dicitur naturalis po-
anima ejus. Sed actus substantialis pro- tentia vel impotentia. Et dicere oppo-
portionatur ei cujus est actus, sicut visus situm absurdum est, et vicinum haeresi.
oculo, et auditus auri. Impossibile est Redundat enim ad hoc, quod creatum
autem, quod idem secundum idem pro- aliquid cum Deo sit ejusdem simplicita-
portionetur divcrsis : auris autem et ocu- tis, et quod in aliquo creato idem sit
lus diversa sunt forma et iigura : ergo esse et id quod est,
idem non proportionatur
in substantia Ad PRiMUM ergo dicendum, quod cum Adl
eis ut actus visus ergo et auditus non:
dicitur, memoria est anima, vel vita,
sunt unum in substantia et eadem ra- : vel mens, praedicatio semper est per se,
tione nec aliae potentiae ergo non sunt : sed non substantialis : et reducitur ad
una substantia animae. secundum modum dicendi per se, quan-
6. Adhuc, In secundo primse philoso- do scilicet subjectum est in ratione prae-
phise probat Aristoteles, quod omnes dicati ut causa, et non ut substantia ejus,
causae reducuntur ad primam in genere sicut cum dicitur nasus simus, vel simi-
illo eo quod primum per suam essen-
:
tas nasi concavitas. Ita memoria est ani-
tiam est causa: sicut omnia calida ad ma : quia est proprietas fluens ex essen-
caliditatem et caliditas per suam essen-
:
tialibus animae. Et ideo anima vel secun-
tiam causa caloris est. Si ergo anima per dum secundum essentialia quibus
se vel
suam essentiam agit, sequitur quod ani- causat memoriam, praedicatur de memo-
ma vel in genere vel simpliciter sit causa ria, sicut id quod est de ratione alicujus
prima secundum enim non agit nisi
: praedicatur de ipso. Est enim anima, ut
participatione primi, et non per suam dicit Boetius, totum potestativum ex
essentiam. Eodem ergo, hoc est, seipsa particularibus potestatibus ordinatis
agit memorari, intelligere, velle, ratioci- fluentibus ab ipso, constitutum et perfe-
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. ITl, QU.EST. 15. 99

ctum,quod nomine el substantiali ralione quod anima est qusedam sua, intelligi-
a quo fluit proprietas, est in qualibet tur quod praedicata est de suis quibus-
parte, sicut nasus insimo secundum om- dam eo quod est in intellectu ipsorum
:

nem simitatis difTerentiam, et numerus per aliquid substantiale quod loco et

in pari et impari secundum omnem pa- subjecto est divisum ab ipso. Et hoc suf-
ritatis et imparitatis diiferentiam. Et ta- ficit ut sit imago unitatis in tribus per-
lis praedicatio, subjecti scilicet de pro- sonis, sicut unitas secundum aliquid,
prietate, sufficit ad imaginem Trinitatis : imago est unitatis simpliciter.
quia omnia quse in Deo sunt, eminent Ad aliud dicendum, quod hfec tria ab Ad 5.

his quae sunt in creatis. Unde quod in Augustino dicuntur una anima : quia
creatis est unum substantia vel subjecto, anima praedicatur de ipsis, sicut subjo-
in Deo est unum essentia vel natura. ctum per aliquid substantiale prsedicatur
!^d 2.
Ad ALiuD dicendum, quod si verum de pluribus. Et hoc notat Augustinus,
est quod dicitur in libro de Spiritu et quando addit, « Una anima habens di-
ani?na, dicto modo intelligendum est, gnitates. »
scilicet quod anima per substantiale sibi Ad aliud dicendum, quod cum haec Ad 6.

est in vegetante et contemplante et in tria dicuntur anima, praedicatio est per

sentiente, et nomine praedicatur de ipso causam, qu» aliquo suo substantiali
per se, sed secundum modum dicendi causa est et de intellectu causati, ut di-
per se : quae praedicatio non est sine ctum est.
substantiali, quia non nisi per sub- Ad aliud dicendum, quod non est si- Ad 7

stantiale, quod causa passionis est, et in mile de accidentibus et propriis. Licet

ipsius passionis ratione. Propter quod enim subjectum sit causa communiter
dicit Philosophus in septimo primse phi- accidentium : non tamen est causa eo-
/o6-o;?Ai^, quod in talibus rationibus, no- rum per aliquid substantiale sibi, quod
men subjecti pro ditferentia ponitur, et sit de intellectu ipsorum, sed per occa-
essentia passionis pro genere. Et ideo sionem, utdicit Avicenna et ideo non :

talis praedicatio omnino acciden-

non est conversim praedicatur de subjecto. Pro-
talis nec proprietas omnino accidens
: priarum autem passionum causa est per
est, eo quod in intellectu ejus est aliquid aliquid sibi substantiale, quod ut forma
substantiale subjecto. Haec autem subti- perfectiva sive differentia estin intellectu
liter determinare pertinet ad metaphysi- passionis.
cum. Ad aliud quod per rationem objicitur, Ad 8.

id 3. Ad aliud dicendum, quod licet sim- dicendum quod idem per seipsum non
plcx substantia sit anima, eo quod molis est principium operationis, nisi operatio

quantitatem non habet: tamen simplex sit essentialis. Et talis operatio non est

essentia non est, cum habet quod est et animae nisi vita. Vita enim secundum
esse, ex quorum habitudine diversa, di- quod est actus animae, est actus ab ente
versae fluunt proprietates. Et cum dici- quieto, ut dicitur in libro de Causis. Ad
tur, quod non est aliud vel minus ratio operationes autem quae sunt circa ob-
quam anima, intefligitur, quod non se- jecta, non anima principium nisi
est

cundum diversam substantiam loco et per potentias secundum autem opera-

:

subjecto tluit ab eo ratio et alia potentia, tionem essentialcm quae est vita, indesi-
ct quod non secundum diversam sub- nentor se ingerit anima corpori et ideo :

stantiam loco et subjecto est in intellectu dicitur actus ut vigilia. VigiMa enim ex-
rationis et alterius potentiae. pansio est caloris et spiritus in organa
M. Ad ALiuD dicendum, quod hoc verum sonsus. Et quando expanditur spiritus,
est, quodDeus omnia sua substantia-
est cxpanditur vita scnsitiva : cujus vector
litcr et essentialiter. Sed quod dicitur, est spiritus : et quia anima sic semper se
 100 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
expandit, vivificans id qiiod vitam parti- se in actibus vitae : sicut lux quando lu-
cipat, dicitur actus ut vigilia. cet, exercet se in actibus lucendi ; quia
Ad 9. Ad aliud dicendum, quod non est ex per tales exercitationes refertur in simili-
nobilitate, quod accidentalis forma agit tudineni trini et unius Dei in actibus vi-
actione physica per seipsam, sed potius ta3 mentalis. Ideo haec tria potius dicun-
ex hoc, quod ipsa est potentia ejus agen- tur una mens, una vita, una anima, quam
tis quod est substantia, ut ignis vel alte- aliquod aliorum quae sunt in anima.
rius elementi, Forma autem substantia-
lis non est potentia, sed essentia cujus
actus est esse.
Ad 10. Ad aliud dicendum, quod falsa est
suppositio quse dicit, quod materia pri- PARTICLL/E PRLM^
ma est sua potentia. In quantum enim
materia est in potentia, imperfecta est

et in quantum imperfecta, desiderat for- SUBPARTICULA III

mam, ut dicit Aristoteles in fme primi

Physicorum. In quantum autem deside- ET QU^SITUM SKCUNDUM.
rat, habet aliquid formee, ut dicunt
Porphyrius et Boetius super idem ver- De comparatione partium imaginis
bum. Nihil enim desiderat aliud, nisi ad invicem .

per id quod habet simile illi quod desi-

derat : et ideo potentia materiee in in-
choatione confusa formte fundatur, quae Secundo, Quaeritur de comparatione
non est idem cum ipsa materia. istorum ad invicem.
Ad 11. Ad ultimum dicendum, quod non est Si enim attribunntur ista tria Trinitati,

inconveniens ab accidentibus perse sumi tunc videtur quod memoria attribuatur

ditTerentias substantiales : non enim su- Patri, Filio intelligentia, voluntas Spiri-
muntur ab ipsa natura accidentis, sed a tui sancto.

substantiali quod est in intellectu talis CONTRA :

accidentis. J. Eccli. XVII, 1 : super illud : Dcus

creavit de terra hominem, Glossa : « Sicut
Ousest. JuxTA hoc iterum qua?ritur, Cum ex Patre Filius, et ex utroque Spiritus
multa sint in anima, quare hsec tria di~ sanctus : ita ex intellectu voluntas, et ex
cuntur potius una mens, una vita, una utroquememoria. »
anima, quam aliquod aliorum? 2. Adhuc, Augustinus in sermone de
Ad hoc dicendum, quod haec tria refe- imagine « Sicut ex Patre generatur Fi-
:

runtur admentem sicut ad subjectum lius, et ex Patre Filioque procedit Spiri-

proximum. Mens enim a metiendo dici- tus sanctus : ita per intellectum genera-
tur, ut habitum est per ista autem tria : tur voluntas, et ex his ambobus procedit
commensuratio fit ad prototypum. Di- memoria. »
cuntur autem vita secundum quod vita 3. Adhuc, Videtur quod non nisi duae
est in causa vitce, et non secundum quod potentiae debeant esse de imagine. Poten-
est participata a vivo et quod memo- :
tiaenim in genere dividitur in duo, in
rari, intelligere, et velle, actus vitae sunt. apprehensivam scilicet, et motivam. Ap-
Dicuntur autem anima : eo quod anima prehensiva quidem cognitiva est, motiva
dicit principium et substantiam exercens autem operativa. Sed imago, ut dicit

' Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- nova? editionis.

rura, Dist. III, Art, 30et38.Tom. XXVliujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU^ST. 15. lOl

Augustinus, in cognitiva est. Dicit enim gcntiam, ncc totam voluntatem, nec quud
Augustinus, quod « homo factus est ad simul ista intelligam tota, vel velim si-
ad imaginem in potentiacognoscendi, ad mul et tota, sed secundum partem etse-
similitudinem vero in potentia diligen- cundum quid.
di. )) Voluntas ergo cum non sit potentia
coj^noscendi sed diliuendi,
" non ad imagi- Solutio. Dicendum ad hoc, quod aHus soiutio.
Ad l et 2
nem refertur. est ordo istarum potentiarum in acqui-
rendo habitum acquisitum, et alius in
'usest. Ulterius, Yidetur falsum esse quod di- conversione istarum potentiarum super
cit Augustinus de aequalitate istarum po- seipsas, et alius secundum habitum con-
tentiarum et totalitate. creatum sive innatum. Secundum enim
1. Cum enim dicit, quod totam memo- generationem habitus acquisiti, cum vo-
riara meam simul memini et semper, et luntas speciem acquisiti non habeatexse,
quod nihil est adeo in memoriamea sicut sed accipiat a potentia denuntiante sibi,

ipsa memoria, videtur esse falsum. Ad quae est intellectus extensus in proxi-
hoc enim quod res memoretur, vel intel- mum, ut dicit Aristoteles in III de Anima.
ligatur, vel volita sit, non sufficit quod Non enim potest velle, quod nuUo modo
sit in memoria vel intelligentia vel vo- notum est. Sic prima est voluntas, quse
luntate ut natura, sed oportet, quod sit intelligentiam et memoriam ad id obje-
in eis ut objectum : quia aliter omnes ctum considerandum convertit : sed hsec
qui habent animam, scicntiam perfectam est voluntas, qua; omnium partium ani-
haberent de anima sua, quod aperte fal- mse ad actum motor est. Et hoc ordine
sum est. Ergo videtur, quod non sit ve- secunda est intelligentia, et tertia memo-
rum, quod memoria semper meminit se ria. Et hoc modo voluntas attribuitur
totam, et intelligentia inteiligatse semper Patri, intelligentia Filio, et memoria Spi-
ettotam.etvoluntasvelitsesempertotam. ritui sancto. Et de hoc ordine non fecit

Adhuc, Secundum hoc falsum est quod memoriam Augustinus.

memoria capiat se totam, et intelligen- Secundum autem quod vohmtas ad
tiam, et voluntatem : et inteliigentia ca- intellectum refertur, et non vult nisi

piat se totam, et memoriam, et volunta- quod aliquo modo novitper intellectum :

tem et voluntas capiat se totam, etme-

: sic intelligentia est prima quae annun-

moriam, et intelligentiam. tiat voluntati quid diligat et rationem

2. Si forte aliquis dicat, quod intelli- secundum quam diligat. Et hoc modo
gitur respectu oljjecti et non r'cspcctupo- intelligentia est prima : et ex ea pro-
tcnliarum, quod capiant se totas. Hoc cedit voluntas. Et quia quod intelligi-

expresse falsum est quia multorum me- : tur et diligitur, in thesauro memoriae re-
minimus, et multa intelliginms, quse non ponitur, secundum quod dicit Tulhus in
volumus, sicut nos peccasse et multa : secunda Rhetorica : quia id quod cum
volumus quorum nec meminimus, nec delectatione vel abominatione accipitur,
inteUigimus, sicut nos immortales. fortius memoriaj commendatur. Sic in-
3. Si autem aliquis dicat, quod intelli- telligenlia prima est et ex ipsa causa-
:

gitur respectu actuum, sic scilicet quod tur voluntas, etex utraque memoria. Et
quorumcumque memor sum, intelligo me sic intelligentia attribuitur Patri,voluntas
memorari, et volo me memorari et : Filio,et memoria Spiritui sancto.l'^t sic lo-
quoecumque intelligo, volo intelligere : quitur Glossa super Ecclesiasticum, xvii,
et qusecumque volo, memini me vellc, et l,et Augustinus in sermone de imagine.
intcUigo me velle. IIoc parum est : ncc Si autem ista referantur ad habi-
ex hoc sequitur, quod totam mcmoriam tus concreatos vel innalos, qui pr;cci-
meam mcmini simul, nec totam intcUi- pue duo sunt, scilicet boni ct veri quod
 102 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

Deus est, etboni et veri quod ipsa anima de Caiisis, quod omnis intelligentia re-
est :enim Aristoteles in III Ethico-
dicit flexa supra se, redit ad essentiam suam
rum, quod nuUus ignorare potest seip- reditione completa sicenim rediens, ac-
:

sum. Sic notitiam Dei et sui ipsius apud cipit se ut objectum in lumine suiipsius :

se habere primum est et hoc memoriae :

et sic memoria eflicitur memoratum, et

est, et attribuitur Patri. Secundum estiu intelligentia intellectum, et voluntas vo-

notitia apud se habita, id quod nolum litum, et voluntas intellectum et memo-
est intueri : et hoc est intelhgentise, et ratum, et intelligcntia memoratum et

attribuitur Filio. Tertium est quod notum volitum, et memoria intellectum et voli-
et intuitum est, velle sive diligere : et tum.
hoc est voluntatis, et attribuitur Spiritui Ad sequens et ultimum patet solutio Ad 2 ot

sancto. Et sic loquitur Augustinus in li- per ea quse dicta sunt in principio solu-
bro XIV de Trinitate. tionis.

Per hoc patet solutio ad duo prima.

^jj3^ Ad ALiuD dicendum, quod licet imago

sit in potentia cognoscendi, voluntas ta-
men ab imagine non separatur : quod
enim non separatur a potentia cogno- ARTICLLI SECL\D1
scendi,non separatur abimagine. Dictum
est autem, quod voluntas ex inteihgentia
procedit, secundum quod intelligentia in PARTICULA II.

proximum extenditur, et sic a potentia

cognoscendi non separatur. In qiio differt imago in actibus ab ima-
gine quse est in potentiis ? '

Ad qusest.
Ad id quod ulterius quaeritur de aequa-
litate, sinepraejudicio dicimus, quod non
potest intelligi nisi de memorabili et in- Deinde quaeritur de imagine secundum
telligibili et voluntabili, quod Deus est quod est in actibus.

vel anima sic enim recoincidunt hsec

: Dicit enim Augustinus in libro IX de
tria. Sicenim quidquidmemini, intelligo Trinitate, cap. 4 : « Mens et notitia ejus

et volo de Deo et anima. Et quidquid in- et amor tria qusedam sunt.Mens enim no-
teIIigo,memini et volo : etquidquid volo, vit se, et amat se : nec amare se potest,
memini et intelligo. De aliis vero meo nisi etiam noverit se. »

judicio non est verum. Et quffiritur, In quo ista imago dilTert

Ad 1.
Ad id quod objicitur, dicendum quod in a preecedenti ?
veritate id quod est secundum naturam Si dicitur, quod hoc est in habitibus

in memoria vel intelligentia vel volunta- vel actibus.

te, non de necessitate est notum vel intel- CoNTRA
lectum vel volitum, sed quod inest ut 1. Dicit « Mcns
Augustinus, ibidem :

objcctum vel objecti species. Nec Augu- in hac non pro anima,
trinitate accipitur

stinus intendit dicere hoc : quia hoc fal- sed pro eo quod in anima excellentius
sum esset, sicut de necessitateprobat ob- est. » Ergo mcns accipitur ut prius, non

jectio. Sed dicere intendit, quod in noti- pro habitu, vel actu, sed pro potentia.
tia sui, et intellectu sui, et in voluntatc 2.Adhuc, NuIIus habitus vel actus sub-
sui, anima non indiget abstractione sicut stantialis est animae.Deistisautem dicitur
in aliis : quia dicit Philosophus in libro in libro primo Sententiarum, disimctione

1 Cf. Comment. B. Alberli in I Sententia- novoe editionis.

rum, Disl. III, Art. 36. Tom. XXV hujusce
 IN I P. SUAI. THEOL. TRACT. III, QU^ST. 15. 103

tertia, cap. Potest etiam : « Heec tria ter notitia pro mente nota. Et sic notitia
« cum sint distincta a se invicem, dicun- substantialiter est idem menti, quamvis
« tur tamen esse unum : quia inanima secundum quod nota est ut objectum per
« substantialiter existunt '. » Unde Au- speciem objecti, sit substantialis habitus
gustinus in lib. IX de Trinilate,caip. 12 : ejus. Sic enim habitus potest esse sub-
« Ipsa mens est quasi parens : et notitia stantialis menti, sicut species ligni sub-
ejus quasi proles ejus. Mens enim cum se stantialis est ligno. Apprehendentis enim
cognoscit, nolitiam sui gignit, et est sola in quantum apprehendens est, habitus
parens suee notitise. Tertius est amor_, qui est : apprehensio autem est substantia.
de ipsa mente et notitia procedit, dum Et per hoc patet solutio adid quod ob-
mens coarnoscit se et diligit se '\ » jicitur, quod habitus non est substantia-
3. Adhuc, Ista sunt sequaiia sicut et lis. Extendente se autem mente et dicen-
ilia. Unde Augustinus, ibidem « Nec :
te id quod apprehensum est, bonum esse
minor est proles parente, dum tantam se sibi, de necessitale causat amorem. Om-
novit mens quanta est nec minor est :
ne enim amat quod bonum est sibi, ut
amor parente et prole, dum tantum se dicunt Socrates et Plato et Empedocles.
diligit mens, quantum se novit, et quanta Et sic de mente et notitia amor procedit.
est ^ » Quia vero mens sic nota et amata est,
4. Adhuc, Ista circumincedunt et ca- et mens idem et cequalis est sibi, sequi-
piunt se. Unde Augustinus, eodem iibro, tur quod notitia et amor ex parte noti et
cap. 3 : « Sunt etiam Iktc singula in se- amati cum mente sequalia sint et idem in
ipsis ad invicem : quia et mens amansin substantia noti et amati.
amore est, et amor in amantis notitia, et Ex hoc etiam sequitur ulterius, quod
notitia in mente noscente est. » invicem se capiant. Mens enim ut po-
llelinquitur ergo qusestio, In quo difle- tentia, totam capit notitiam ex parte
rat a prima imagine? noti. Et '^uotitia ex parte noti, totam
capit mentem. Et amor ex parte ama-
SoLUTio. Dicendum, quod hsec imago ti, totam amabit mentem et notitiam.
difTert a praecedenti in eo quod mens in Unde haec trinitas expressior est, quam
imagine pro tota illa parte
pra.'cedenti prima. Est enim ex parte mentis, noti,
animae sumitur, in qua tres radicantur et amati, vera consubstantialitas : ex
potentise. Hic autem sumitur specialiter parte vero relationis, qua scilicet
pro subtilissimo quod in anima est, quo unum ex altero est, distinctio. Et ideo
anima non convertitur nisi ad verum et dicit Augustinus, quod ex hoc utcumque
bonum quod Deus est, et ad vcrum et potuit cognosci Trinitas, quae unum est
bonum quod ipsa est in quantum imago in tribus personis, et tres in uno neutra-
Dei est. In praecedenti autem imagine liter accepto.
pro omni eo sumitur, quo Deum capit, Et per hoc patet solutio ad totum.
vel capax esse potest. Et in hoc diflert
mens hic sumpta, et mens in prsecedenti
sumpta.
Notitia autem dicitur notitia habitualis,
vel actualis, quse est in tali mente ex
conversione sui super seipsam, qua se
noscit in lumine quo sibi preesens est et

suiipsius objectum. Et sumitur materiali-

' Cf. 1 Sententiarum, Dist. III, cap. S, in fine. 2 Cf. Ibidem, cap. T.
Tom. XXV Opp. B. Alberti, pag. 143. 3 Cf. Ibidem, cap. V.
lo4 D. ALB, MAG. f.illH. IMLED.

sentia. Medium autem principium est. »

Dicit enim Aristoteles in fine primi Po-
sleriorum : « Qui omnes causas medias
videns cognovit et ultimas. » Quicum-
MEMf']RUM III. que ergo vidit medium, cognoscit prin-
hoc est, extrema
cipaliter ultima, : per
Quale vel quid sit medium in cognitione fidem ultima non cognoscuntur : ergo
per gratiam ? fides non
est medium.
Adhuc, Ad fleb. xi. 1
3. Esl au- ;

tem fides sperandarum suhstantia re-

DErsDE qusBritur, Qaale tcI quid •
sit
rurn, argumentum non appareniium.
medium cognitioQis per gratiam? Si ergo est argumentum, non est me-
Et quceruntur tria.
dium.
Primo. Quid sit medium cognitio- 4. Eodem modo ulterius arguitur,
nis per gratiam in genere ? || quod si non est apparentium, erit absen-
Secundo, De comparatione cognitionis tium secundum inteiiectum etsensum.
per gratiam ad comparationem coenitio- M-rdium autem prsesentia facit extrema :

nis per naturam. in medio enim conjunguntur. Est enim

Tertio, An in omai cognitione D-i medium in potentissima argumentatione
necessarium sit medinm per gratiam ?
in toto primo, et postremum in toto
medio, nt dicit Aristoteles in I Prio-
rum. Videtur ergo, quod nullo modo
fides possit esse medium.
3. Adhuc, Scientia non est medii. sed
MEMIiPd TERTn extremorum in conclusione conjuncto-
mm sed fides est scientia
: ergo non :

potest esse medium. Probatio minoris.

AllTICLLU- I. Augustinus in libro de Videndo Deum,
tractans illud I Joan. m, 2 Scimus, :

Vtrum fides sit medium ad cognoscendum quoniam cum apparuerit, similes ei eri-
Dev.m ? mus, sic dicit : « Scire se dicit quod
nondum factum fuerat, nec videndo,
sed credendo cognoverat. » Ergo vide-
Quferitur ergo primo, Quale vel quid tur, quod fides est scientia : si enim
sit medium cognitionis per gratiam ? credere est scire, a conjugatis sequitur,
Si dicatur, quod hoc est fides. quod fides est scientia.
Videtur contrarium : 6. Adhuc, Augustinus in libro de Fi-
1. Fidei enim credere proprius actus dendo Deum : e Scientia nostra constat
est : cognitionis autem divince proprius ex rebus visis et creditis. > Acceptatio
actus est videre vel scire vel coi^noscere, autem animse ex rebus creditis est tides :

quorum nihil est credere : ergo videlur, ergo est scientia non ergo est medium:

quod lides non sit medium in cos^nitione inducens scientiam.

divina. In coxTRARicM quod dicitur cst : sed co
Adhuc, Augustinus in libro de
2. 1. Isa. VII, 9, secundum aliam trans-
Videndo Deum ad Paulinam < Inter : iationem « Xisi credideritis, non intel-
:

videre et credere hoc distare dicimus, iigetis '. » Per fidem ergo venilur ad
quod videntur prsesentia, creduntur ab- intellectum sicut per medium. Intelle-

' Vulgata habet, Isa. rn, 9 : Si non credideri- tu, non permanibitis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. 111, QU.EST. 11 105

ctus autem scientia est ergo fides me- : 3. Adhuc, Alia media cognitionis di-
dium est ad scientiam. vinae ponit Dionysius, theoriam scilicet
2. Adhuc, I ad Corinth. xiii, 12 : et theophaniam. Theoriam vocat lumen
Videmus nunc per speculum in senig- in corporalibus similitudinibus accep-
mate, tunc autemfacie ad faciem. Glossa tum, quod ducit ad Dei cognitionem,
vult^ quod per speculum et in senig- sicut hic totus mundus in modo, spe-
mate videre, fidei sit quae enim sic : cie, et ordine, a Magistro Hugone de
videntur, quasi alieno testimonio sed sancto Yictore mundana dicitur theolo-
idoneo traduntur, cum prsesto non sint logia vel iheoria, et sicut in ritibus sa-
vel intus ad intellectum, vel extra ad cramentorum in elementis corporalibus
sensum. Unde Augustinus in libro de theoriae sunt divinorum. Theophanias
Videndo Deum quamvis
: « Credita, vero vocat lumina a Deo emissa et spi-
absint a nostris sensibus, videri tamen ritualia sive intellectualia, in quibus
mente ea dicimus, si videatur idoneum aliquid divinum cognoscitur, sive illa

testimonium quod eis perhibetur. » Et sint gratiae, sive gloriae, sicut fit in vi-
dat exemplum : « Lux corporea sensui sionibus propheticis, sive angelicis illu-
prsesto est, et testimonio" non indiget : minationibus, secundum quod dicitur,
voluntatem autem meam, quae num~ Sapient. vii, 27 : Per nationes in ani-
quam prsesto fuit sensibus, indicanti mas sanctas se transfert, amicos Dei
mihi per vocem credo, dummodo vo- et prophetas constituit.
cem indicantis pro teste accipiam ido-
neo, hoc est, quod credam eum non SoLUTio. Dicendum, quod fides me- ^ ^j

mentiri qui indicat. » dium est in cognitione viae, sive sit fides

3. Adhuc, Apud Philosophos distin- informis, Sed in hoc est

sive formata.
guitur inter credulitatem et scientiam. differentia, quod informis non est nisi
Scientia enim est per causam certam, ut medium testificans formata autem :

credulitas autem per probabilia et opi- ut testificans et informans conscientiam,

nabilia : ergo videtur, quod nec fides et trahens eo modo quo virtus trahit et
media ad scientiam, nec e converso
sit inciinat ad ea quae sunt virtutes, ut na-
scientia ad lulem, sed utrumque sibi tura ad ea quae sunt naturalia. Et cum
habeat aliud et aliud determinatum me- supra multiplex medium est dislinctum,
dium. fides est medium ducens in scientiam
crediti, et coadjuvans credentem ad in-
jest. Ulterius quoeritur, Si generaliter ve- telligendum : per quod medium quari-
rum sit quod dicitur, quod fides est ab- tur et invenitur intellectus crediti. Unde,
sentium acceptio? ad Galat. v, 22 et 23, super illud : Fru-
1. enim hoc est verum, cum ima-
Si ctus autem spiritus, ubi Apostohis in-
ginaria visio et memoriahs sint absen- fert et (Hcit, Fides, modcstia : dicit
tium acceptiones, videntur imaginaria Glossa, quod « fides ibi dicitur invisi-
et memorialis vel fides essc vel aliquid bilium certitudo : » quod esse non pot-
fidei. cst, nisi quia ducit ad certitudinem in-
2. Adhuc, Non videtur verum esse, visibilium. Adhuc super illud Apostoli,
quod fides sit (jua'(him scientia. Dicit ad Hebi-. xi, i Fst autem fidcs speraii'
:

eniui Aristotelcs in 111 de Animo, quod randarum suhstantia rcrum, (hcit GIos-
triplex est acceptio intcllectus : oj^inio, sa,quod « est substnntia sicut lunda-
lides, et scientiii. (aim ergo isla ti'ia mentum, quod substare facil res speran-
per opposita divi(hinl acceptionem intel- (his in nobis : » actus medii est : el sic
h^clus, nuUum eorum pricdicabitur de fides est medium. Ansclmus etiam li-

altcro : et sic fides non est scientia. brum suum Prosologiun vocavit de lide
 106 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

qucerenle intellectum : eo quod in ipso quod simpliciter notius est, simpliciter

per ea quae sunt tMei^ intellectum et facit cognosci ultima, et praesentia facit
scientiam qucerit sic crediti : quod non in cognitione. El hoc est ideo, quia tale
faceret, nisi fides meilium esset ad scien- meilium est causa et propter quid et

tiam et intellectum. quid dicens. Medium autem quod non

Exhisomnibus patet, quod fides me- est nisi adminiculans, non facit simpli-

dium est in scientia Dei qute est in via. citer praesentia extrema, sed secundum
Sicut enim in visione sensibili et ima- quid, secundum cognitionem scilicet

ginaria ad lioc quod divinae sint, neces- umbrosam et tenebrosam, quae absen-
saria est visio intellectualis, sic in omni tium in se, praesentium autem in spe-
acceptione speculi vel cenigmatis vel culu et cenigmate potest esse. Et hoc
cujuscumque similitudinis necessaria est est quod dicit Psalmus xvii, 12 Posuit :

credulitas fidei ad hoc quod vera Dei tenebras latibulum suum. Unde Glossa
cognitio in ipsis accipiatur. Hujus si- ibidem : « Tenebras posuit,ubi per fidem
gnum est, quod hujusmodi similitudines ambulamus, non per speciem. »
et

considerantes sine fide, in multis aber- Ad ALiuD dicendum, quod fides est ai^
rant a veritate. Unde, II ad Corinth. x, argumentum t-lfii-ctive et inductive, hoc
4, de fide loquens Apostolus dicit : est. arguens mentem et informans de
In capthntatem redigentes omnem in- nun apparentibus mens illis innita-
ut
tellectum in obsequium Christi : et cum tur, et ideo est medium coadunans. Et
maxime. ut dicit Damascenus, per ser- hoc modu nihil prohibet medium esse
monem eloquiorum divinorum ducatur argumentum quia sicut dicit Diony-
:
^

homo in scientiam et cognitionem Dei, sius in libro de Diiinis nominibus :

Apostolus, ad Hebr. iv, 2, dicit de qui- « Fides est lumen^ locans credentes in
busdam : Non profuit illis sermo audi- VL-ritatL', et veritatem in ipsis creden-
tus, non admistus fidei ex iis quse au- tibu^V .)

dierunt. Per hoc etiam patet. quod fides habi- AdS.

Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ^i tudinHin bjci liabet ad non apparentia,
credere stricte capiatur, tunc creditur id medium est
et sic quia habitudo loci :

quod in seipso non cognoscitur vei vi- ad medium syllogisticum reducitur.

detur, sed alterius testimonio cui mens Quod autem extrema conjuuLat, et qua-
inhaeret tamquam vero accipitur et : litnr praisentia facit. pat^t per prae-
ideo medium est. Oportet enim, quod dirta.

alterius testimonio inducaniur ad a'.ci- Si auttni aliquis objiciat, quod dicit

piendum hoc quod in seipso non appa- Boetius. quod « argumentum est ratio
ret. Unde ex illo magis probatur pro- rei dubite faciens fidem : » et sic fides

positum, quam oppositum. est etftKtus argumenti, et non argumen-

Ad 2. Ad ALirn dicendum, quod ex illo non tum. Patet, quod aequivocatio est in
sequitur. nisi quod medium quoad nos argumento. Fides enim argumentum
sit certius quam extremum tt ideo : dicitur per similitudinem : quia sicut
non oportet, quin simpliciter sit incer- ratio in qua extrema medio conjungun-
tius. Medium enim quoad nos certius : tur. mentem arguit, sic et fides. Et sicut
simpliciter autem incertius, et in omni- ratio mentem arguens, fidem facit con-
bus illis argumentationibus est, quae clusionis quae dubia fuit : sic fides men-
simpliciter certum probant ex nobis tem de non apparentibus arguens, as-
certo. sentire facit non apparentibus. Unde,
Ad 3. Ad aliud dicendum, quod medium ad Hebr. xi, 7, de fide Xoe loquens

' S. DioxYsrcs, Lib. de Divinis nominibas, cap. 7.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QU/EST. 15. 107

Apostolus dicit : Fide Noe, responso ginatio memoria absentium

autem et

accepto de iis quse adhuc non videban- est in praesenti, quce tamen fuerunt et
tur, metuens aptavit arcam, etc. Et esse possunt prsesentia secundum sen-
infra, t- 27, de Moyse dicit, quod in- sum.
visibilem tamquam videns sustinuit. Ad aliud dicendum, quod Aristoteles Ad 2.

Unde Augustinus « Argumentum in dividit secundum divisio-

acceptionem
logicis facit fidem : in theoiogicis autem nem medii per quod aliquid accipitur
fides facit argumentum : quia mentem ab intellectu composilo, qui subjecto
arguens facit assentire non apparenti- idem est cum ratione. Hoc enim me-

bus. » dium vel est causa essentialis, vel pro-

Ad aliud dicendum, quod fides pro- xima et tunc acceptio est scientia. Aut
:

prie loquendo non est scientia, sed po- non est causa, sed est signum proba-
tius est credulitas testimonio aliorum bile tunc autem inclinatur ad unam
:

accepta. Aliquando tamen dicitur scioi- partem contradictionis plus quam in

tia propter certitudinis simiiitudinem in aliam : et acceptio illius erit fides. Aut
Aij fide et scientia : quia scilicet utrumque cum ipso est via in alteram partem con-
certa est acceptio mentis. tradictionis : et sic acceptio est opinio,
Per hog etiam patet solutio ad se- secundum quod etiam Boetius in Topi-
quens. medium rationis in dubium
cis dividit

Ad duo prima quae objiciuntur in con- ambiguum, etopinionem. Dubiuni enim

trarium, concedendum est. dictum est quasi divinum, hoc est, dua-

ct.s. Ad TERTiuM dicendum, quod aliter ac- rum viarum : eo quod apud Latinos r
cipitur fides et credulitas in philosophi- pro V ponitur frequenter. Et est motus
cis et in theologicis. In philosophicis rationis utramque par-
interminatce ad
enim, ut dicit Aristoteles in III de Ani- tem rationis declinans et ad neutram
ma, (( opinio juvata rationibus fit fides. » rationem habens. Ambiguum autem
Et dicitur fides habitus haerens uni parti ambas partes contradictionis ample-
contradictionis, tremens tamen et ti- ctens est per sequales rationes : propter
mens de altera parte propter rationis quod et ambiguum vocatur. Opinio
debilitatem, et ideo actum non ponit autem inotus rationis est in alteram par-
nisi credulitatis, et non est via vei me- tem per media probabilia formidans :

dium ad sciendum, sed in diverso ordi- tamen oppositum propter medii debili-

ne a scientia : scientia enim non fit nisi tatem. Et hoc si multis et probabilibus
per causam, et non per probabile me- rationibus juvatur, fides efficitur, sed
dium. In theologicis autem fides lumen non scientia verum et essentiale
: quia
est, certissimam faciens adhsesionem et medium et convertibile non habet. Fi-
assensum : dicit enim Augustinus, quod des autem in theologicis non est talis
« credere est cum cognitione et admi- fides quse per medium lit, sed lumen est

ratione assentire : » et ideo est via et quod ut medium non habens medium
medium ad scientiam veritatis divino- quo probetur, credentes locat in pri-

rum. ma veritate per assensum et certitudi-

nem.
Ad m
quod ulterius quseritur, Si fides Ad ultimum dicenduin, quod medium acI 3.

sit absentium ? theorice et Iheophania; ad medium quod

Dicendum, quod fides absentium di- est fides, enim
reducitur. Siinilitudines
citur, non apparentium, quge in se- quod homo innitatur
sunt, quibus oportet,
ipsis non suut, nec umquam fuerunt,nec per lidem. Omnes aulcm similitudines in
erunt aliquando, nec [)0ssunt esse prse- quil)us cognoscitur Dcus, speculuni di-
sentia secundum cognitionem via\ Ima- citur et xniyma. In omnibus enim liu-
108 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

jusmodi non in se, sed inalio ettamquara incomparabilia : cognitio ergo perfidem,
alio testimonium perhibente de ipso co- et cognitio per naturam. sunt incompa-
gnoscitur Deus. Et hoc non est scientia, rabiles.

nisi scientia valde large accipiatur pro 4. Adhuc, Quod certificat per informa-

quibuscumque creditis, sive credantur tionem et ut natura, magis certificat

propter causam propriam, sive credantur quam id quod per modum artis : quia di-
propter alienum infallibile testimonium. cit Aristoteles Ethicornm, quod
in II

« virtus arte certior est, eo quod magis

imitatur naturam. » Fides autemperin-
formationem certificat : cognitio autem
naturalis per modum artis : incompara-
ME^IBRI TERTII biliter ergo certior est fides, quam cogni-
tio naturalis.

Adhuc, Augustinus super illud Ge-

0.

ARTICULUS IL nesis,i, 7 Divisit aquas quse erant su-

:

per firmamentum, dicit, quod « major

De comparatione cognitionis per gratiam estscripturte hujus auctoritas, quam om-
ad comparationem cognitionis per na- nis humani ingenii perspicacitas. » Cer-
turam. tificatioautem fideiper auctoritatem est
quia dicit Augustinus, quod « credere
debemus auctoritati, quod inteiligimus
Secundo, Quaeritur de comparatione rationi, quod opinamur errori. »

cognitionis per gratiam ad cognitionem In CONTRARIUM CSt :

Sed c

per naturam. enim est illud quod videtur in

Certius
Videtur autem, quod non sit compa- lumine, et de quo cognoscitur quia est,
ratio : eo quod tides excedit in infi- et quid est, et propler quid est : quam
nitum. illud quod videtur in tenebris, et de quo
1. Ea enim quae supra rationem sunt, non cognoscilur ni<i quia est, et quid est
et rationem excellunt et incomparabilia infinite, et quid non est. Per cognitionem
sunt his quae sunt sub ratione. Quae au- autem naturalem ad minus creatura co-
tem Qdei sunt, supra rationem sunt, ut gnoscitur in lumine suorum principiorum
dicit Dionysius in Ecclesiastica hierar- et cognoscitur quia est, et propter quid
chia, cap. de resurrectione : quae de est : de Deo autem non est cognitio nisi
naturali coirnitione sunt, sub ratione in tenebris, et quia est, et quid est non
sunt. Ergo incomparabilis est cognitio nisi infmite. Videtur ergo, quod per na-
per fidem ad cognitionem per naturam. turalem rationem certius cognoscatur
2. Adhuc, In cognitione per fidem in- aliquid, quam per lidem.
nitimur non apparentibus et divinis pro-
pter se et super omnia : in cognitione Ulterius qua-ritur, Si cognitio natura- qu
auteni naturali innitimur divinis propter lis aliquid valet ad fidem ?
aliud et non propter se, et super omnia : Et videtur, quod nocet.
ergo incomparabilia sunt media : et sic 1. Dicit enim Gregorius, quod « fides
sequitur, quod cognitiones incomparabi- non habet meritura, cui huraana ratio
les sunt, quia media incomparabiliasunt. prtebet experiraentum : » ergo evacuat
3. Adhuc, In cognitione tidei tides est cognitio per rationes naturales meritum
argumentum probans non probatum in : fidei.

cognitione naturali fides est habitus pro- 2. Yidetur etiara, quod inutilis sit :

bati,non probantis probans autem non

: per dictura enira Augustinus super Gene-
probatum, et probatum non probans sunt sim patet, quod nihil est certius fide :
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. 111, QUyEST. 15. 109

incertius autem ad probationem certioris per gustum, sicut fit in raptu : et sub illa

inducere, inutiie est. cognitio tidei, intinia vero per rationem

itra In coNTRARiuM liujus Gst quod dicit Ri- naturalem.
cliardus in libro de Trinitate : « Credo His HABiTis, facile solvere est objecta.

sine dubio cuicumque quod necesse est Patet enim jam solutio ad quinque pri-
esse, non tantum prol)abiiia, imo etiam ma. enim quatuor prinia procedunt
llla

necessaria araumenta non deesse. » Cre- ex eo quod certificat ex notiori simplici-

denda autem necesse est esse. Ergo ad ter, et quoad hoc verum est quod con-

credenda sunt rationes probabiles et ne- cluditur in omnibus eis. Quintum autem
cessariae, quas utile est propter studium procedit ex eo quod notificat ex notiori
investigare. per informationem, et quoad hoc verum
concludit.
SoLUTio. Certitiido multiplex est. Est Ad m quod objicitur in contrarium, Ad object.

enim certitudo simpliciter et certitudo dicendum quod hoc procedit de cogni-

quoad nos et certitudo quoad nos du-
: tione qucB est ex prioribus quoad nos, et
plex, scilicet certitudo inclinantis ad ac- per modum persuasionis, non informa-
tum, et certitudo rationis quasi arguen- tionis et hoc modo verum conclu-
:

tis. Et quselibet istarum certitudinum du- dit.

cit ad alterum minus certum. Certiludine

ergo simpliciter nihil est adeo certum Ad m quod ulterius quseritur, satis ^^ qucest.
sicut Deus et divina. Ut enim dicit Au- bene responderunt antiqui Praepositivus
gustinus in libro Soliloquiorum, « Deus et Guliclmus Altisiodorensis. Tres enim

in seipso est sol fulgens, splendens per rationes assignaverunt propter quas bo-
virtutem, et fidem, et per scientiam, con- num est quaerere rationes credendorum.
silium, intellectum, et sapientiam dona- Una est ut melius cognoscatur creditum.
tam in cordibus credentium. » Unde ad Melius enim cognoscitur, quod duabus
Corinth. iv, 6 : Deus, qui dixit de tene- viis cognoscitur, quam quod una : et sic

bris lumen splendescere, ipse illuxit in quod fide et ratione cognoscitur, melius
cordibus nostris, ad illuminationem cognoscitur quam quod cognoscitur fide
scientige. Hoc modo certissima cognitio- sola. Secunda est propter inductionem
num est cognitio divinorum facie ad fa- simplicium ad fidem, qui facilius indu-
ciem, et sub illa cognitio per fidem, in- cuntur per rationem persuasivam. Ad
fima vero cognitio per naturalem ratio- Roman. x, 7 : Fides ex auditu, auditus
nem. Est enira hsc cognitio per certissi- autem per verbum Christi. Tertia est
mum secundum seipsum. Certitudo autem propter contradictionem infidelium con-
quae est quoad nos, ex notioribus est vincendam, qui non possunt convinci
quoad nos, secundum quod animales su- nisi per rationem, ut dicit xVugustinus,
mus enutriti sensibus, ut dicit Augusti- quod cum talibus verbis et rationibus li-
nus. Et hoc modo nihil prohibet cogni- tigandum est quia scripturam non re-
:

tionem per naturales rationes esse certis- cipiunt. I Petr. iii, 13 Parati semper :

simam, et post hoc cognitionem fidei, et ad satisfactionem omni poscenti vos ra-
minime certam eam quae est facie ad fa- tionem de ea quiein vobis est, fide et

ciem. Iterum certitudinc informationis spe. Proptor has rationes dicil l^salmus
menlis vel conscientice, certiorest iides et civ, 4 : Quieritc Dominum^ ct confirma-
cognitio quae per iidem est, quani aliqua mini : quserite faciem ejus semper.
cognitio qufe est per naturales rationes, Ad gregorium dicendum, quod si ali- Ad i.

quse non nisi per modum persuasionis quisinniteretur credito propter rationcm,
aliquid ostendit de credito sive de divi- tunc evacuaretur fidei meritum : sed quia
nis. Et hoc modo certissima est cognilio hoc non est : sed si iimititur credito pro-
 110 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

pter se, et rationem quaerit ad admini- Herodii autem oculus, qui magis aduna-
culum, non evacuatur fidei meritum. tum habet visum, Ergo
respicit. in oculo

Ad 2. Ad .AXiuD dicendum, quo i non est inu- spirituali sic est, quod oportet in ipso

tile quaerere rationem : quia licet fide? aliquid recipi quo adunetur visus ejus ad
ex certioribus sit secundum se, tamen videndum quod supra se est.
quoad nos utilis est ratio adminiculans. 3. Adhuc, Xulla potentia receptiva re-

Adobjeet. Ad dictum Richardi dicendum est, quod cipit illud quod improportionabile est si-

nihil prohibet ad quodlibet creditum ra- bi, nisi per aliquod illi proportionetur.
tiones esse necessarias sed illae divince :
Intelligibile quod Deus est, improportio-
sunt et nobis ignotae, et ideo inquiri n :n natura est intellectui nostro. Ergo non
possunt. recipitur ab ipso nisi peraliquod quod in- '

tellectum nostrum intelligibili facit pro-

portionabilem.
4. Adhuc, Videtur dicere Origenes in
libro ^£ci 2?7/5v, tractans illudVirtus Al- :

VIEMBRI TERTII tissimi obumbrahit tibi^. Dicit enim, quod

obumbratio illa est imago virtutis Altis-
simi in Virgine. sicut umbra formae quae
articulu- in. est in speculo. Parva quidem in se ima-
go estmaximae rei, cujus illa umbra est.

Utrum in omni cognitione Dei necessa- Et sicut par^-us infans secundum omnia
rium sit medium per gratiam ? lineamenta figura est patris, etiamsi po-
natur quod pater esset infinitus. Si ergo
intellectus cognoscendo concipiat Deum,
Teiiio quaeritur. An in omni cognitio- videtur quod in omni cognitione divina
ne Dei necessarium sit medium per gra- necessarium sit aliquod simile cognito,
tiam ? quod perficiat intellectum ad concipien-
Et videtur, quod sic. dum cognitum.
S . Intellectus enim intelligibile non ac- 5.Adhuc, Aristoteles in III de Anima
cipit nisi per illustrationem intelligentiae, xu\\, quod non ex eodem formali intel.

quae {siGut dicit A^dcenna) illustrat super lectus noster accipit naturalia, metaphy-

animas nostras. per cujus illustrationem sica et divina

, ex formali tamen aliquo
:

potentia inteliectualia tiunt actu intelle- semper accipit. Divinissima autem sunt
Gtus. Si hoc ergo est in inteUectis natu- credenda. Formale ergo aliquid oportet
ralibus quae sunt proportionata intelle- esse per quod intellectus accipiat ea. floc

ctui, videtur quod multo magis sit in his etiam videtur dicere Psalmus xxxv, 10 :

quae sunt supra naturam. Oportet ergo In lumifie tuo videbimus lumen.
aliquod lumen descendens esse. per Ix coxTRARTUM est,
quod in corporali- ggj ^

quod elevetur intellectus ad cognoscen- bus per se omni alio illu-

visibilia sine

dum id quod supra se est et sic in om- :

minante videntur. Ergo in intellectuali-
ni cognitione divina aliquod lumen opor- bus similiter est, quodper se intelhgibilia
tet esse quo perficiatur intellectus quod :
seipsis intelliguntur.

cum non sit naturce. videtur esse lumen

gratiae. SoLUTio. Ad haec secundum praedicta soi

2. Adhuc, In dispositione oculorum sic non est dlfficile solvere. Concedendum

est, quod oculus minus adunatum ha- enim est. quod sine lumine illustrante

bens visum, solem non respicit in rota. intellectum nuliius cotrniti intellectus no-

* Luc. I, 35.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. 111, OaEST. IG. 111

ster possibilis perccptivus est. Per hoc Isaiae, x, 22 : Consummatio abbreviata

enini lumen eflicitur intellectus possibi- inundabit justitiam.
bilis oculus ad videndum hoc lumen ; et Ad DicTUM Aristotelis dicendum, quod Ad 5.

ad naturalia recipienda, naturale est ad : hoc necessariura est. Intellectus enim ad

credenda vero, gratuitum est ad beati- : sensum reflexus, accipit naturalia per lu-
ticantia est. Totum tamen
autem, gloria men, quod in sui ratione diftinitiva con-
gratuitum secundum quod gratia di-
est, cipit materiam sensibilem. Mathematicus

citur omne illud quod superadditum est autem concipit reflexus ad imaginem
naturae. Hocautem lumen sic descendens, per lumen quod in sui defmitiva ratione
non est aliquid conferens cognitio ut co- non concipit hanc vel illam sensibilem
gnosbile sit, sed cst conferens cognoscen- materiam, sed in omni materia est scnsi-
ti ut cognoscere possit, et assimilatio est bili univoce, sicut circulus unius rationis
quaedam cognoscentis et cogniti, sicut est, sive sit in ligno, sive in ferro, sive

dicitur, I Joan. ni, 2 : Similes ei erimus, in stramine, sive in ccelo : semper enim
quoniam videbimus eum sicuti est. Et est figura plana una linea contenta, in

sicut dicit Augustinus in lib. IX de Trini- cujus medio est punctum, a quo omnes
tate, quod « in omni cognitione cum lineae ductse ad circumferentiam sunt
Deum novimus, fit aliqua similitudo Dei sequales, ut dicit Euclides. Divina autem
in nobis. » non accipit nisi in lumine bonitatum

et3 Et de TALi lumine recepto in intelle- quse sunt a primo : hoc tamen lumen
ctu nostro concludunt prima tria argu- disponit intellectum, et nihil confert m-
menta. telligibiliin cognitione divina. Et de hoc
Ad id quod dicit Origenes, dicendum etiam lumine loquitur.
quod adaptatio est, quse satis congruit Ad m quod objicitur in contrarmm, Ad oi.ject.

intellectui concipienti secundum rei ve- dicendum quod tale medium non obstat,
ritatem tamen ostendere intendit qua-
: nec interstat : quia non est nisi medium
liter parvus in carne et temporalis com- coadjuvans et disponens intellectum ad
mensuratus Yirginis utero, imago est intelligendum. Unde non impedit, quin
inmensi et aeterni Patris, aequans ipsum intelligibilia per se, et prirao per se et

secundum omnia, secundum quod dicitur, sine medio intelligantur.

QUiESTIO XVI.

Ltriiiii Deus sit nominabilis vel signiGcabilis sernione ?

Deinde quairitur, Utrum Deus sit no- 2. Adhuc, Voces sunt notae earum qua?
minabilis vel significabilis scrmone ? sunt in aniraa passionum, ut vult Ari-
Et videtur, quod sic. stoleles in Y\h.\Periher)nenias.Ev^^o quid-

1. Quod enim contingit intelligi, con- quid habetpassionem in anima per quam
tingitsignificari : Deum autem, ut habi- inlclligitur, contingit signilicari per vo-
;!!()•

tum est, contingit intelligi : ergo contin- cem, cum omne quod intelligilur, non
git significari per nomen et locutionem. intclligitur nisi per passionem quam ha-
 112 D. ALB. MAG. ORD. VRMD.

bet in anima : ergo omne quod intelli- SoLUTio. Secundum Dionysium in

gitur, contingit significari per nomen lib. de Divinis nonwdbus, cap. l,Theo-
sive sermonem : Deus aulcm intelligitur : logi et sicut innominabilem Deum lau-

ergo nominatur. dant, et exomni nomine. Quod enim in-

3. Adhuc, Palam est, quod nominatur nominabilis, probant ex ilio verbo Ge-
hoc nomine, Deiis, et Qui est, et multis nesis, xxxii, 29, ubi cum Jacob Dci no-
aliis nominibus. Ergo nominabilis est, men qusereret, ab Angelo sibi apparente
Deus. increpatus est, cur qusereret nomen Dei
In GONTRARIUM CSt quod dicitur, quod esse mirabile. Super quod dicit
Sed contra.
1. In libro de Causis, propositione Dionysius « Numquid autem non hoc
:

sexta : « Causa prima superior est nar- est vere mirabile nomen, quod est super

ratione : et ideo deficiunt linguae a nar- omne nomen, quod est innominabile,
ratione ejus, propter exceilentiam esse quod est collocatum super omne nomen
ejus, hoc est, quia esse ejus secundum quod nominatur, sive sit in sseculo isto,
quod non potest. » Ergo vi-
est, narrari sive in futuro. » Sic ergo innominabilis

detur, quod nominari non possit. est.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- Multorum autem nominum laudant

nis nominihus dicit, quod « innomina- eum, sicut quando ipsum inducunt di-
bilis est Deus : et cum ad divina venitur, centem, Exod. iii, 14 Ego sum qui :

perfecta invenitur inenarrabilitas vel ir- sum : lumen, Deus, veritas, et

et vita,

rationabilitas*. » Ergo videtur, quod no- hujusmodi multa alia. Et qualiter nomi-
minari non possit. netur ex istis, post pauca subjungit :

3. Adhuc, Si nominaretur : tunc etiam c( Ita igitur omnium causse et super om-
vel diffmiretur, vel describeretur : hoc nia existenti, et innomiuabile cunvenit
autem impossibile est ergo videtur, : et omnium existentium nomina. In quan-
quod nominari non possit. tum enim est segregata substantia divina
4. Adhuc, Ambrosius « Impossibile :
ab omnibus, excellenter eminens et in-

est mihi generationis narrare secretum : finile, innominabilis est. In quantum

silet vox,- non mea tantum, sed Angelo- autem pra?habet ut causa omnium boni-
rumetiam. » Sicut autem de generatione tates, qute fluunt ab ipsa, et pra^habet

impossibile est narrationem tieri, sic et de eas, ita quod sunt in ipsa per modum
omnibus Ergo videlur, quod se-
divinis. causoe, et non per modum effectivum :

cundum nihil divinorum nominari possit. sic omnium nominibus nominatur. Et

5. Adhuc, Ad Philip. u, 9 Donavit : sic dicitur essentia, substantia, vita,'in-

illi nomen quod est super omne nomen. tellectus, ratio, sensus, vegetatio, virtus,

Nomen autem quod est super omne no- lumen, regnum, et hujusmodi. Omne
men, nullum est. Ergo videtur, quod di- enim quod habet aliquid, etiamsi per
vinorum nulium nomen sit. moduin causae Iiabeat, et nonper modum
6. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- suiipsius, quando habet illud idealiter

nis nominibus « Quomodo de divinis: sive formaliter, et nominari potest ex

nominibus divinus a nobis tractabilur illo. Et sic omnium nominibus nomina-
sermo, invocabili et innominabili super- tur vel mystice vel symbolice. Sic enim
substantiali deitale demonstrata"-?))Quasi ex omnibus intelligitur quoad nos : et

dicat : Cum deitas sit demonstrata inno- sicut intelligitur, ita nomine significa-

minabilis et invocabilis, quoniodo tracta- tur. » Et hoc est quod dicit Philosophus
bitur de nomine ejus ? in libro dc Causis : « Causa prima est

•
S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, * Idem, Ibidem.

cap. 1.
 IN I P. SUiM. TITROL. TRACT. III, QILEST. 16. 113

super omnem causam, et non narratur latus, symbolica erit nominatio, et sicut
nisi per causas secundas, quiB illumi- (dicit Dionysius) per proportiones dissi-
nantur a lumine prinise causae. » milium similitudinum exponenda est.
1 1. Ad primum
ergo dicendum, quod bene Ad ALiUD dicendurn, quod talibus non Ad 3.

conceditur, quod illud quod intelligitur, nominatur nisi secundum quid simpli- :

etiam nominatur per modum quo intelli- citer autem non significatur quid est, sed

gitur. Jam autem habitum est, quod de infinite, secundum quod dicit Damasee-

Deo non intelligitur nisi quid est inlini- nus de hoc nomine, Qui est, quod non
te sed defmite intelligitur quid non est
: significat quid est, sed pelagus substan-
et ideo definite non nominatur. Et cum tise infinitum.
omne nomen definite significat substan- Ad ea quae objiciuntur in contrarium, '^'^j^^^jJI*^**

tiam ejus quod nominat, qaia aliter no- jam cnim inno-
patet solutio. Simpliciter
men et defmitio non dicerent idem dilfe- minabilis est Deus, secundum aliquid
rens per explicitum et implicitum, patet autem nominabilis. Etomne nomen quod
quod simpbciter innominabilis est Deus, nominatur, mystice vel symbolice dici-

etnominabilis secundum aliquid. tur : cum non possit in Deum transferri,

Ad aliud eodem modo dicendum est. nisi supereminenter et excellenter super
Voces enim significativae ad placitum li- omne quod intelligimus vel signilicamus,
cet prima relatione referantur ad passio- omne nomen ejus manet in admiratione
nem quae est in anima, ut dicit Phito in infinitum, ut patet in hoc nomine, Qui
Timseo, ct Basilius in sermone de fide est. Est enim, quia' super omnia est, et

divmitalis (sermo enim est ad hoc, ut ab ipso omnium esse est, et omnium
afTectus et passiones nostras nobis invi- esse in seipso prsehabet excellenter et
cem pandamus) tamen per passiones ad eminenter per excellentiam et eminen-
res referuntur : quia passiones non sunt tiam infinitam. Similiter cum dicitur
in anima, nisi a rebus conceptis. Et ideo Deus a 6caip4co-£i:;, quod est video, vides,

quando res perfecto intellectu incogno- dicitur sicut omnia videns, et sicut omnia
scibilis est, sequitur quod simpliciter in- providens, et sicut omnium providentias
nominabilis est : et si nominatur, secun- in se habens et prsehabens, et ab omnium
dum aliquidsuorum nominatur. Quam- providentiis segregatus excellenter et

vis enim secundum se infinite distet a eminenter. Propter quod quolibet no-
suis efTectibus, et sic sit in tenebris, ut mine signilicatus, in admiratione rema-
dicit Dionysius, et a nullo intellectu crea- net suspensionis infinitae. Unde merito
to possit comprehendi vel cognosci ta- :
corripuit eum qui quaesivit nomen ejus

nien per habitudinem causalitatis qua sc definitum, dicens :Cur quseris nomen
habet ad efTectus, non distat in iniinitum, meum *, quod est mirabilo ? admiratione
sed attingit quemlibet eorum efTectuum. scilicct qua suspenditur intellectus in

Et sic est causa cfficiens omnia produ- infinitum. Eccli. xliii, 29 Multa dice-
:

cens, formalis omnia determinans et in mus, et deficiemus in verbis. Consum-

spcciem ponens, finalis omnia finiens et :

matio autem sermonuni ipse est in om-
cx liis onmibus nominatur secundum nibus. Et il)idem, ^. 30 : Gloriantes ad
aliquid. Materialis aulem non est, nec quid valebimus ? Ipse enim Omnipotens
privativa, nec materialibus nec privalivis super omnia opera sua. Et post pauca,
nominari potest : quia non proehabet illa t. 32 : Glori/icantes Domimim (luan-
Et si ali-
sicut causa pr.Tdiabet eireclum. tumcumque poluerilis, supervalehit eiiim

quo nominetur nomine, sicut ali-

tali adliuc : et udmirabilis niat/ui/icentia

quando dicitur petra, vel dormiens, vel ejus.

• Genes. xxxiii, 29.

XXXI

i 1
 114 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
Et per hoc patet solutio ad primum et quens, quod nomen ejus proprium est
secundum. super omne nomen quod nominatur vel

Adcb' ct 3
"^^ TERTiuM diceudum, quod si definite nominari potest, sive a nobis, sive ab
nominaretur, tunc sequcrotur quod infert Angelis, sive in hoc saeculo, sive in fu-

objeclio autem non nominatur.

; sic turo : et ideo, sicut dictum est, admira-

Adobject.4.
Ad digtum Ambrosii dicendum, quod bile.

intelligit, quodnomine simpliciter dicen- Ad uLTiMiiM dicendum, quod siinpU- ^^jobjec

tequid est, nominari non possunt divina, citer innominabiUs est : secundum autem
nec a nobis, nec ab Angelis. ahquid nominabilis.
Adobiect.5.
Sic ETiAM respondendum est ab se- Et sic tractatur de nominibus divinis.

QUiESTIO XVII.

Ltrum deuionstrabile sit Deuui esse, vel sit per se notuui ? '

Deinde quseritur, Si demonstrabile sit est Deum esse. Si enim demonstraretur

Deum notum ?
esse, vel sit per se esse de Deo, oporteret quod medium es-
Quod enim deraonstrabile non sit, vi- set definitio dicens quid et propter quid,
detur. vel esse secundum duas
divini et Dei,
1. Deum enim esse articulus est fidei : opiniones, quarum una dicit, quod talis
articulus autem supra omnem rationem demonstratio sit per definitionem pas-
est quod autem demonstratur, sub ra-
:
sionis : altera, quod sit per definitionem
tione est ergo Deum esse non demon-
:
subjecti. Neutrum autem in Deo defini-
stratur. bile est demonstratione dicente quid vel
I
Adhuc, 'Omne quod demonstratur,
2. propter quid. Ergo Deum esse non est

perfecto intellectu comprehenditur : demonstrabile.

Deum esse perfeclo intellectu non com- 4. Si quis dicat, quod non est de-
prehenditur ergo non demonstratur.
: monstrabile Deum esse demonstratione

Probatio minoris Gregorius super illud
Job, XI, 7 Et usque ad perfectum Om-
:
: propter quid, sed demonstratione quia.
Contra Demonstratio quia non fit
: nisi

nipotentem reperies ? dicit sic : « In fu- duobus modis, scilicet per causam re-

turo reperietur Omnipotens per speciem, motam, vel per effectum convertibilem.
sed non ad perfectum quia essentia : Pcr causam autem remotam non potest
ejus a nullo plene videbitur. » Et sic ha- demonstrari quia talem non habet.
:

betur propositum. Causa enim remota per coarctationem fit

3. Adhuc, In demonstratione medium proxima: et si Deus vel esse Dei talem
dicit quid et propter quid quid aulem : causam haberet, sequeretur quod ipse
et propter quid nec habet Deus ncc ha- non esset causa prima, quod falsum est.
bere potest ergo nec dcmonstrari pot-
:
Simihterper etFectum non potest demon-

'
Cf. Comment. B Alberli iii I Sententiarum, etiam comment. in III Sententiarum, Dist. II,

Dist. III, Art, 2. Tom. XXV novae editionis. Cf. Art. 9. Tom. XXVIII.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TUACT. III, QU.EST. 17. 113

slrari : nullum eaim habet effectum venerint in primo, scilicet quod Deus
convertibilem et essentialem. Licet enim est. enim non est, sequitur quod in
Si
posito effectu ponatur causa quia est, ta- ccelo non est. Et si in ccelo est, sequitur
men causa posita non de necessitate po- quod est. Sed hoc per se notum est, in
nitur effectus : ideo per effectum non quo omnes conveniunt. Ergo Deum esse
potest demonstrari. per se notum est.

3. quod demon-
Si forte aliquis dicat, 4. Jam habitum est, quod
Adhuc,
stratur per signum, secundum quod Deus est principium intelHgendi primum.
Augustinus dicit, quod « per omnia ope- Ergo omnes qui inteiligunt, principium
ra significationis suae sparsit indicia '. » intelligendi primum ponunt esse tanquam
CoNTRA : Demonstratio per signum si per se notum hoc autem est Deum esse:
:

debeat certificare sicut vera demonstra- ergo Deum esse per se notum est.
tio, oportet quod fiat per signum conver- In CONTRARIUM hujus CSt : quia si di- Sed contra

tibile cum causa : nullum auteni tale si- gnitas est quam quisque probat auditam,
gnum est in effectibus Dei : ergo per tale non potest ahquid contrarium concipi
signum demonstrari non potest Deum dignitati per se notse : sed contrarium
esse. concipitur contra Deum esse in Psalmo
oi.tra. In contrarium vidctur esse quod dici- xui, I : Dixit insipiens in corde suo :

tur, ad Roman. i, 20 : Imnsibllia ipsius, Non est Deus. Ergo videlur, quod Deum
scilicet Dei, per ea quse facta sunt, in- esse non sit per se notum.
tellecta, co)ispiciuntur. Non autem con-
spiceretur, nisi per ea quse facta sunt SoLUTio. Ad primum quaesitum dicen- Solutio.

demonstraretur. Ergo Deum esse de- dum, quod demonstrabile esse duobus
monstrabile est per effectus. modis dicitur, scilicet large, et stricte :

vel communiter, et proprie. Communiter

est FoRTE dicet aliquis, quod Deum esse demonstratur, quod quacumque osten-
demonstrabile non est, sed per se notum. tione ostenditur, sive sit in se, sive in
Quaeritur, An hoc sit verum ? alio. Et hoc modo demonstrabile est
Et videtur, quod sic. Dcum esse. Unde etiam .Aristoteles in
1. enim nota sunt, quse insunt
Per se muUis locis Posteriorum et Topicorum
nobis a natura. Dicit autem Damascenus, nomine demonstrationis pro nomine
quod « notitia existendi Deum, omnibus ostensionis utitur.Et hoc modo facilede-
per naluram inserta est. » Ergo per se monstratur Deum esse. Stricte autem vel
notum est Deum esse. proprie dicitur demonstratio syllogismus
2. Adhuc Dicit Boelius in libro de per medium essentiale et convertibile
1113. Hebdomadibus, quod « dignitas est per concludens, sive hoc medium sit causa,
iiisi se nota quam quisque probat auditam : » sive effectus, sive alteri illorum a?quiva-
re- quse etiam communis animge conceptio lens ut signum convertibile. Et hoec de-
vocalur : eo quod scitis terminis, stalim monstratio duplex est, ostensiva scilicet,
acquicscitur ei. Deum aulem esse ab om- et ad impossibile. Dicimus ergo, quod
iki. nibus ponitur, qui sciunt quid significat demonstratione ostensiva non est de-
mfil Deus, et quid significat esse. Yidetur monstrabile Deum esse, sicut bene pro-
aleni ergo, quod per se notum sit. balum est objiciendo. Sed demonstra-
\f
3. Adhuc, In II de Coelo et Mundo di- tione ad impossibile demonstrabile est
aesl. cit Aristoteles quod « omnes conveniunt Deum esse, sicut Aristoteles in IV primas
in hoc, quod Deus in coelo est. » Sed non philosopliixdemonstrat principia de-
poterant convenire in secundo nisi con- monstrationum contra Heraclitum. Si

' S. AuGusTiNu?, Lib. XI de Civitale Dei, cap. 24.

 116 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
enim detur Deum non esse, multa se- ex parte noscentis per se notum est, cu-
quuntur impossibilia. jus notitia in noscente est per habitum
Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod extrinsecum non acquisita et sic Deum :

Deum esse, non proprie loquendo est ar- esse per se notum est. Sed ex hoc non
ticulus, sed antecedens ad oninem arti- sequitur, quin via possit Iiaberi per ra-
culum. Unde, ad Hebr. xi, 6 : Credere tionem ad ostendendum ipsum. Secundo
oportet accedentem ad Deum quia est. dicitur per senotum ex parte noscibilis,
Si tamen dicatur esse articulus tunc :
ad quod medium non habetur quod si
non simpliciter erit articulus, sed hoc prius ipso per quod cognoscatur et sic :

modo Deum esse quo fides ponit, articu- demonstratio dicitur ex per se notis. Sed
lus erit. non sequitur ex lioc, quin ex posterio-
Ad aliud dicendum, quod perfecto in- ribus quae sunt priora quoad nos, via
tellectu intelligere diciturduobus modis, habeatur ad ipsa cognoscenda : et sic
scilicet perfectione comprehensionis et : principia dicuntur per se nota. Tertio
sic a nullo creato intellectu Deus perfecte modo per se nota dicitur propositio, quae
intelligitur. Dicitur etiam perfecte in- ex terminis in se positis, omnibus se ma-
telligi perfectione modi intelligendi : nifestat quibus noti sunt termini : hoc
quia scilicet in seipso et non in alio me- enim per doctrinam non accipitur. Et
dio videtur per intellectum : et sic per- heec duplex est. Est enim verum per se
fecte vident beati. Et quia demonstra- in quod conveniunt vel omnes vel sa-
bile exigit priorem perfectionem quse est pientes. Et secundum hoc distinguit Boe-
comprehensionis, patet quod non est de- tius duo genera dignitatum. Unum est
monstrabile ostensive Deum esse. quod (Jignilas est, quam quisque probat
Ad 3. Ad aliud dicendum, quod objectio illa audilam, sicut totum majus sua parte
procedit de potissima demonstratione esse. Notisenim terminis propositionis,
ostensiva : sedex hoc non sequitur.quod qui sunt totum et pars, quilibet statim
nullo modo demonstrabile sit. acquiescit. Secundum est propositio,
Ad 4. Ad aliud dicendum, quod illa objectio quam ex habitudine terminomm probat
procedit de necessitate de demonstratione quilibet sapiens, ut spiritualia sive incor-
ostensiva, sive demonstret quid, sive poralia in loco Primo crgo
non esse.
quia : alio tamen modo ostensibile, de- modo et tertio per se notum est Deum
monstrabile est. esse, secundo autem modo non est per
Ad 5. Ad aliud quod objicitur de signo, di- se notum. Dico autem tertio modo quoad
cendum quod illa objectio de necessitale sapientes, quibus notuni est quid Deus
procedit : quia tali signo demonstrari iion significet, et quid esse, et quod Deus se-
potest DeumSed ex hoc nonsequi-
esse. cundum quod Deus est, principium et
tur, quin quibuscumque signis alio modo fons est esse.
ostcndi polest non ostensione demon-
: Et per hoc patet solulio ad triaprima.
strationis, scd persuasionis suflicientis. Ad aliud dicendum, quod in divinis Ad
Ad object. Ad quod objicitur in contrarium,
id non sequitur : hoc notum secundum
est
dicendum quod invlsibllia Dei per ea hoc vcl illud : ergo notum est simplici-
quse facla sunt, intellecta, conspiciunlur ter, licetidem sit supposito et substan-
conspectione oslensionis sufficieniis, et tia. Unde non sequitur, si est notum se-

non conspectione demonstrationis osten- cundum quod est principium intelligen-

sivae. di : ergo est notuin secundum quod est
Deum esse. Sed est ibi fallacia acciden-
AdA^^t^s'
^^
^^ quod quaerilur, Utrum sit per tis, sicut hic tu cognoscis Coriscum
:

senotum ? Dicondum, quod per se no- Coriscus est veniens : ergo tu cognoscis
lum dicilur tribus modis. Primo quidein venientem. Sub alio enim modo signi-
 IN I P. SUM. THEOJ.. TRACT. III, QL.EST. 18. 117

ficandi significatur Deum esse et primam haec est vera, quod nuUus sapiens con-
causam esse et ideo quod cognoscitur
: cipit contrarium principiorum. Unde
sub uno modo, non oportet quod co- cum diceret, Psal. xiii, 1 : Non est Deus,
gnoscatur sub alio. prsemisit, insipiens. Insipiens enim est,
Ad quod objicitur in contrarium,
id ut dicit Aristoteles in IV Ethicorum^ qui
dicendum quod hsec falsa est, quod ignorat seipsum. Si enim seipsum se-
nullus concipit contrarium principiorum cundum ea quse ipsius sunt sciret, Deum
vel dignitatum: falsigraphus enim pro- non esse non diceret, neque cogitare pos-
cedit ex contrariis principiorum. Sed set, ut dicit Anselmus.

QUiESTIO XVIII.

De coffiioscibiUlale Dci ex iiatiirali cluclu raliouis.

Omnibus his habitis, scilicet quod quatuor vias dat primam quidem Am-
:

Deus cognoscibilis sit, nominabilis, et autem Augustini.

brosii, alias
demonstrabilis : quaerendum est, quibus Ambrosii via sumitur per causam effi-
viis Philosophi nalurali ductu rationis cientem, quse etiam in antecedentibus a
cognoverunt Deum esse. nobis per Aristotelem posita est in libro
Et secundo, Utruni unus perfectius co- de Natura deorumDicii enim Ambrosius',
gnovit alio ? quod Deus fecit opus^ quod visibilitate
Et tertio, Utrum aliquis cognovit vel sui opificem manifestavit, ut ille Deus
cognoscere potuit cognitione compre- oninium esse crederetur, qui hoc fecit
hensionis ? quod nulla creaturarum facere vel de-
struere potuit. « Accedatqusecumque vis
creatura, et faciat tale coelum, talem
MEMBRUM I. terram : et dicam quia Deus est. Sed
quia nulla creatura talia facere valet,

Quihus viis PhilosopJd naturali ductu constat super omnem creaturam esse
rationis cognoverunl Deuin esse '
? illum qui ea fecit, ac per hoc illum esse
Deum humana mens cognoscere poluit. »

Haec ratio fundatur super ordinem

Ad primum Magister in /yententiis' causse efficicntis sic, quod in omnibus

' Cf. Infia iii Opp. 15. Alberti II""» Partem cognoscere, sive cognoveruiit ullra omnem
Summ. Tlieol. qucx-st. II et lil. Toin. XXXII crealuram esse illum qui ea fecit qu;i.' nuUa
hujusce nostraD editionis. creaturarum facere vei destruere valet. Acce-
2 Gf. I Sententiarum, Dist. III, capp. R, C, dat qufficumque vis creatura, et faciat taie cce-
D, E. lum et terram, et dicam quia Deus est. Sed
^ En verba Ambrosii, in conim. cap. i Epist. quia nulla creatura talia facere valet, constat
ad Romanos « Ut Deus qui natura invisibilis
: super omncni creaturam essie illuni (lui ea fe-

est, etiam a visibilibus posset sciri et ilie Deus : cit, et per hoc illum esse Deum humana mens
omnium esse crederetur, qui hoc fecit quod ab cognoscere potuit. »

homine impossibile est fieri. Potuerunt er^jo

118 D. ALB. MAG. OIII). PR^D.
partibus factum est quod in totum fa- quod omne quod mutabile est vel ad
ctum esse oportebat, et quod nihil est locum, in potentia est ad id quod mutat
factivum sui ipsius : sequeretur enim, ipsum vel movet. Et ex his arguerunt,
quod idem essetpotentia et actu, etquod quod ncc corpus, nec mutabile, sicut
idem esset et non esset simul quod est : anima vel Angelus, universaliter moti-
impossibile : quia aliter contradictoria vum esse potcst, nec universaliter acti-
simul essent vera. Ex quibus tertio acci- vum. Deum autem universaliter esse
pitur, quod causam habet effi-
sicul pars activum posuorunt et cognoverunt.Deus
cieatem particularem, ita totum causam igitur aliqua substantia est, qute nec
habet universalem efticientem et quod : corpus, Angelus
nec est, sed est quid
causa universalis nec factiva sui est in universaliter activum et motivum. Hcec
toto vei in parte. Ex his sequitur, quod ratio plus certiticat, quam prima.
cum omnis creatura facta sit, quod nulla
creatura universaliter potest esse factiva Tertia via est adhuc Auuustini s.et est

mundi. Ergo factor mundi creatura non aliquid primae, et est ex comparatione
est. Est autem creatura vel creator sive causae particularis agentis ad causam effi-

Deus. Relinquitur ergo, quod creator et cientem universalem, et est haec : Uni-
Deus sit. versaliterfactivum nonpotest essefactum
Simili ratione probant Augustinus et ab aliquo : sed Deus ab oranibus ponitur
Chrysostomus contra Arium, quod Yer- universaliter factivum : ergo a nulio fa-
bum quod erat in principio, Deus sit : ctus, sed omnium. Et haec ratio
factor
omnia enim per ipsum facia sunt ; et *
non certificat de Deo ut Deus, nisi ex
ideo ipsum factum esse non potest sed : consequenti. Certificat enim, quod ali-
relinquitur, quod ipse factorsit omnium. quid sit factivum omnium, et hoc sit
Et haec ratio non probat, nisi quod Deus Deus.
est per modum causse.
QuARTA via est ejusdem Augustini :

Secunda via est Augustini in lib. VIII et est per comparationem rei ad rem

de Civitate Dei ^ et est per ablationem : secundum formam et praeeminentiam sic :

sic : Omne quod est, vel corpus est, vel Corpus est per speciem corporis sensibile
non corpus est. Corpus ergo non potest sensu communi vel particulari vel per
esse primum : cum sit compositum, et accidens. Species sive substantia incor-
nullum compositum est universaliter porea est per speciem intelligibilem. Et
activum quia aliidebet quod est,compo-
: nihil potest esse nisi per speciem qua et
nentibus sciiicet. Et ideo transcendentes sit et cognoscatur. Si autem ha species
cuncta corpora, et auferentes a Deo, comparentur, sensibilis scilicet et intelli-

Deum non corpus esse dixerunt. Vide- gibilis, praeerainet illud quod est per
runt etiam, quod omne quod esl, vel speciem intelligibilem. Sed in unoquo-
mutabila, vel immutabile est vel ad esse que quod melius est, Deo attribuendum
vel ad locum Tertio etiam viderunt, est. Deus ergo nihil substantiarum sen-

' Joan, I, 2. cenderunt. Deinde viderunt orane quod muta-

» S. AcGUSTiNUs, Lib. VIII de Civitate Dei, bile est, non posse esse msi ab illo qui incom-
cap. 6 : « Viderunt summi Philosophi nullum mutabiliter et simpliciter est.Intellexerunt ergo
corpus esse Deum, et ideo cuncta corpora eum et omnia ista fecisse, et a nullo fleri
transcenderunt quaerentes Deura. Viderunt potuisse. »

etiam quidquid mutabile est, non esse sum- 5 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. D.
mum Deum, omniumque principium et ideo :
* Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. E, Tom.
omnem animam mutabilesque spiritus trans- XXV nostrce editionis, pag. 100.
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. \\\, QU^ST. 18. 119

sibilium est, sed aliqua substantiarum creator summe sapiens intelligatur esse,
inteliigibilium. Inter intelligibilia autem et supereminens omnem sapientiam.
speciosiora sunt quse sunt intelligentia et Et iterum : Unumquodque bonum est
intellecta, quam ea quae sunt intellecta in eo quod attingit finem : tam mora-
tantum : et inter intelligentia speciosis- lia quam naturalia et rationalia et artifi-
simum quod est omnis intelligentiae
est cialia diriguntur in tinem, et guber-
causa et non causatum hoc ergoDeo at- : nantur : et haec gubernatio non est in
tribuendum est, quod sit substantia intel- ipsis nisi ex creatore, et est bonum in
ligibilis intelligens, omnis intelligentise ipsis : cum ergo ex eodem emineat
causa per intellectum omnium universa- creator, ex hoc ipse creator intelligitur
liter factiva. Super hanc rationem fun- summe bonus, et summum bonum emi-
dat se Plato, tractans in Timseo de natu- nens omnium. Et haec via
bonitatibus
rali justitia et ordine factorum, qualiter manifestat Deum secundum attributa
.omnia producuntur ex paterno intellectu diversa, quse diiierunt secundum conno-
qui est mundus archetypus, et matri- tata in creaturis, quorum connotatorum
cula qu£e est materia. speciem praehabet et eminenter habet,
ut dicit Dionysius inlibro de Divinis no-
QuiNTAM viam innuit Magister in minibus ^
Sententiis, ex verbis Augustini super
illud epist. ad Roman. i, 20 : Invisibilia His viis ego addo duas. Una quae su-
Dei, etc. '.Et est sumpta per eminentiam mitur ex octavo Phijsicorum, in cujus
proprietatis creatoris ad proprietatem principio probatur, quod motor primus
creaturae, sicut dicit Aristoteles in I de non potest esse motus ab aliquo. Deinde
Coelo et Mundo, quod creator eminet probatur, quod movens motum nec mo-
proprietatibus eorum quse sunt creata, vere, nec moveri habet nisi a motore
et sic durationem temporis quse in crea- primo. Similiter motum tantum, moveri
tura non est nisi ex creatore, non potest non habet nisi per influentiam a primo
extendere nisi seternitate, sicut, Boetius per omnia media movenlia et mota
in hbro de Consolatione philosophise di- usque ad ultimum quod est motum
cit : tantum. Propter quod si cessaret mo-
tus in primo secunduni quod est actus
moventis, cessaret in omnibus mediis
Qui tempus ab asvo
Ire jubes. in quibus est actus moventis et mobi-
lis, et cessaret in ultimo in quo est actus
mobilis tantum. Destruatur ergo conse-
Et magnitudinem molis et virtutis in quens : quia videmus, quod non cessat
creatura non potest extendere, nisi in- in nec iu ultimo. Ad sensum
mediis,
fmitate omnipotentise, et sic ex magni- enim patet esse multa mota, et multa
tudine creaturse intelligitur creator om- esse moventia et mota ergo necesse :

nipotens. Similiter species est in creatis est esse unum primum movens, in quo
ex creatore. Et cum omnia creata per non cessat motus, secundum quod est
spcciem ad creatorem se habeant, sicut actus moventis et non mobilis. Hanc
omnia artificialia opera ad intellectum rationem supponit Augustinus, sed non
artificis, et ex artificialium specie in- deducit eain in libro de Civitate Dei,
telligatur artifex sapiens, sequitur quod dicens quod « Apuleius Philosophus
ex dispositione ct specie croaturarum propter istam rationem definiens Deum

'
Cf. I Sententiarum, Dist. III, in fine ca[).E. cap. 4.
* S. DioNYsius, Lib. de Divinis nominibus,
120 D. ALB. aiAG. ORD. PR^D.
dixit, quod Deus est anima, motu et ra- autem invenitur unum in tribus, et tria in
tione mundum gubernans. » Et addit, uno in vestigio et in imagine. Ergo tria
quod «si Deum animam non dixisset,
in uno et unum in tribus supere minen-
ter invenitur in creatore. Per hoc ergo
sed spiritum vel subslantiam intellectua-
lem, nihil in ratione peccasset. » aliquam potuerunt habere cognitionem
Secunda quam addo, est haec, quod trinitatis et unitatis.

dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, Et huic vise addo ego istam, quod
et per se notum est, quod omne quod omne operans per intellectum proprium
habet esse quod hoc est, ab alio ha-
et et non per habitum aliunde conceptum,
bet esse, et quod hoc est. Omne quod operari non potest nisi formando ex se

est in mundo, habet esse, et quod hoc rationem operis et speciem. Deus autem
est. Ergo ab alio habet esse, et quod sic operans est per intellectum univer-
hoc est. A
causa autem determinata ha- saliter agentem. Ergo format ex se ra-

bet, quod hoc est ergo non ab eodem : tionem operis et speciem, quae est sicut
habet esse omnis causa
:
secunda deter- proles ipsius intellectus per omnia intel-
minata est : ergo a nulla causarum se- lectui agenti similis in quantum agens
cundarum habet esse quod hoc est. Est esl. Scitur autem, quod species operis
autem aliqua causa ejus quod est esse in est, et ratio in opus ab agente non
entibus factis. Cum autem non sit nisi procedit nisi vehente spiritu agentis,
causa prima, vel secunda, oportet quod quem necesse est simplicem esse et

esse causatum sit a prima causa in om- ejusdem substantise cum agente primo,
nibus quse sunt. Causam autem primam si primum agens tantae simplicitatis sit,

vocamus Deum. Et hfec ralio fundatur ut esse et quod est et actio ejus in ipso

super quartam proposilionem libri Caii- unum sint. Cum ergo hoc in creaturis
sarum, quse dicit quod « prima rerum esse non possit, nisi per exemplar crea-
i
creatarum est esse. » Et ex eadem via toris, in quo hsec primo sunt et eminen-
probatur, quod esse est effectus primse ter, ex creaturis cognoscere potuerunt
causse in omnibus his quse sunt. Et est in Deo esse aliquid simile formanti in

Aristotelis in quadam epistola quam speciem et rationem, et aliquid simile

fecit de principio universi esse. Sola formato, et aliquid simile spiritui ve-
enim causa prima simplex in fme sim- ctori forma?, 'quem necesse fuit a pri-

plicitatis existens, et nullo determinante mo formante procedere, et formse quam

ad secundum contracta, potest esse cau- defert connaturalem esse. Et sic tri-

sa secundam quod est esse. nitatis et unitatis aliquod, licet exi-

Istee sunt viee ad veniendum in noti- guum, poluerunt habere judicium. Non
tiam creatoris per creaturas. enim deferret spiritus formam primi
formantis, nisi a primo formante pro-
Una autem adhuc via est per qnam cederet, nec iterum deferret formam
venerunt Philosophi in cognitionem uni- cui connaturalis non esset. Super hanc
talis el trinitatis et hoc est per vesti-
: rationem fundat Anselmus intentionem
gium imaginem. Et hanc viam ponil
et suam in hoc quod dicit, quod « processio
Augustinus in lib. VI de Trinitate^, et personar um ut causa pra^cedit processio-
fundatur super duas propositiones, qua- nem crealuraruni a Deo. »

rum una est, quod nihil quod ad nobih-

tatem pertinet, invenitur in creaturis,
quod non supereminenter et exemplari-
ter inveniatur in crealore. In creaturis

* Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. F.

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. III, QUyEST. 18. 121

literrationalis, si potentia comparatur

ad actum, nec studio sequaliter disposita,
nec in actu consideralionis sequaliter
perfecta : nec opera suntsequaliter osten-
MEMBRU31 II. dentia, sed unum plus et alterum mi-
nus. Ergo videtur, quod sequalem cogni-
Utrum cognoscentium Deum iiniis per~ tionem generare nonpossunt.
fectius cognoscat alio per viam ra-
tionis ? QuoD concedendum est.
Solutlo.
Ad PRiMUM autem dicendum, quod Ad 1.

Augustinus loquitur de his quae ambo

ECUNDO quffirilur, Utrum cognoscen- per idem intelligunt et ex eodem habitu :

tium Deum unus perfectius cognoscat quia aliter falsum esset quod dicit. Pot-
alio per viam rationis? quia de visione est enim unus unam et eamdem rem
per gratiam non est dubium. cognoscere per medium demonstratio-
Videtur autem, quod omnes sequaliter nis, et alter per medium opinionis, et
cognoscant. tertius per medium conjecturationis :

Augustinus in libro LXXXIII Quee-

1. et constat, quod primus perfectius intel-
stionum dicit, quod « unam rem non ligit quam secundus, et secundus quam
potest alius alio plus inteliigere. » Deus tertius.
autem una res est ductu rationis cognita. Ad ALiuD dicendum, quod licet non Ad 2.

Ergo unus non potest alio perfectius co- cognoscant de Deo nisi tria quae dicta
gnoscere. sunt, tamen quodlibet eorum contingit
2. Adhuc, XuUus cognoscentium Deum perfectius et imperfectius intelligi prop-
ductu rationis^ cognoscit de Deo nisi ter difTerentiam ingenii, et habitus me-
quid non est, et quia est, et quid est infi- dii, ut dictum est.
nite, et hoc omnis cognoscens Deum co- Ad aliud dicendum, quod licet ex uno Ad 3.

gnoscit : ergo videtur, quod sequaliter cognoscant in communi, tamen illud in

cognoscant. speciali multas habet diflerentias, ima-
Adhuc, Ex uno cognoscentes, eequa-
3. ginis scilicet, vestigii, speculi, aenigma-
liter videntur cognoscere ductu autem : tis, et secundum Dion^^sium, siniilitudi-
rationis cognoscentes, ex uno cogno- nis, et obscurcE resonantia^. Et in his
scunt,quia ex mundi creatura ergo vi- : ipsis multi sunt gradus repraesentationis
detur, quod sequalitercognoscant. divinae, ex quibus necesse est ditferen-
iritra,
In CONTRARIUM CSt, quod tera generari cognitionem.
1. De Deo sic cognoscentes eum, inae-

qualiter significaverunt per sermonem,

sicut patet in Trimegisto et Apuleio et

Platone et aliis multis. Non autem signi- MEMBRUM III.

ficaverunt nisi sicut cognoverunt. Ergo
unus alio perfectius cognovit. Utrum aliquis cognoverit vel cogno-
Adhuc, In Sententiis dicitur, terlia
2. scere possit Deum cognitione compre-
distinctione, quod duobus juvabantur ad hensionis ?
cognitionem Dei. A natura quae rationa-
lis erat : et ab opere, quod visibilitate sui
Deum oslendit*. Sed nec natura aequa- Tertio quaeritur, Utrum aliquis co-

1 Cf. I Senteutiarum, Dist. III, cap. A, in natura qua rationalis erat, et ab operibus a
fine : « A duobus juvabatur (homo), scilicet, a Deo factis, ut manifestaretur hominis veritas. »
 112 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

bet in anima : ergo omne quod intelli- SoLUTio. Secundum Dionysium in Sol

gitur, contingit significari per nomen lib. de Divinis nominibus, cap. l,Theo-
sive sermonem : Deus aulcin intelligitur : logi et sicut innominabilem Deujn lau-
ergo noniinatur. dant, et exomni nomine. Quod enim in-

3. Adliuc, Palam est, quod nominatur nominabilis, probant ex illo verbo Ge-
hoc nomine, Deus, et Qui est, et multis nesis, xxxii, 29, ubi cum Jacob Dei no-
aliis noniinibus. Ergo nominabilis est, men quaeroret, ab Angelo sibi apparonte
Deus. increpatus est, cur qusereret nomen Dei

Sed contra. In GONTRARIUM est quod dicitur, quod esse mirabile. Super quod dicit

1. In libro de Causis, propositione Dionysius : « Numquid autem non hoc

sexta : « Causa prima superior est nar- est vere mirabile nomen, quod est super
ratione : et ideo deficiunt linguse a nar- omne nomen, quod est innominabile,
ratione ejus, propter excellentiam esse quod est collocatum super omne nomen
ejus, hoc est, quia esse ejus secundum quod nominatur, sive sit in sseculo isto,
quod est, narrari non potest. » Ergo vi- sive in futuro. » Sic ergo innominabilis

detur, quod nominari non possit. est.

2. Adhuc, Dion^^sius in libro de Divi- Multorum autem nominum laudant

nis nominihus dicit, quod « innomina- eum, sicut quando ipsum inducunt di-
bilis est Deus : et cum ad divina venitur, centem, Exod. m, 14 Ego sum qui :

perfecta invenitur inenarrabilitas vel ir- sum : et vita, lumen, Deus, veritas, et

rationabilitas '. » Ergo videtur, quod no- hujusmodi multa alia. Et qualiter nomi-
minari non possit. notur ex istis, post pauca subjungit :

3. Adhuc, Si nominaretur : tunc etiani (( Ita igitur omnium causee et super om-
vel diffiniretur, vel describeretur : hoc nia existenti, et innominabile convenit
autem impossibile est ergo videtur, : et omnium existentium nomina. In quan-
quod nominari non possit. tum enim est segregata substantia divina
4. Adhuc, Ambrosius « Impossibile :
ab omnibus, excellenter emipens et in-
est mihi generationis narrare secretum : tlnite, innominabilis est. In quantum
silet vox, non mea tantum, sed Angelo- autem pr«habet ut causa omnium boni-
rumetiam. » Sicut autem de generatione tates, qua3 fluunt ab ipsa, et praehabet
impossibile est narrationem tleri, sic et de eaSj ita quod sunt in ipsa per modum
omnibus divinis. Ergo videtur, quod se- causse, non per modum etTectivum
et :

cundam nihil divinorum norainari possit. sic omnium nominibus nominatur. Et

.5. Adhuc, Ad Philip. n, 9 Donavit : sic dicitur essentia, substantia, vita,*in-

illi nomen quod est super omne nomen. tellectus, ratio, sensus, vegetatio, virtus,

Nomen autem quod est super omne no- lumen, regnum, et hujusmodi. Omne
men, nullum est. Ergo videtur, quod di- enim quod habet aliquid, etiamsi pcr
vinorum nuUum nomen sit. modum causce habeat, et nonper modum
6. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- suiipsius, quando habet iliud idealiter

7iis nominibus : « Quomodo de divinis sive formaliter, et nominari potest ex

nominibus divinus a nobis traclabilur illo. Et sic omnium nominibus nomina-
sermo, invocabili et innominabili super- tur vel mystice vel symbolice. Sic enim
substantiali deitale demonstrala -?))Quasi ex omnibus intelligitur quoad nos et :

dicat Cum deitas sit demonstrata inno-

:
sicut intelligitur, ita nomine significa-
minabihs et invocabilis, quomodo tracta- tur. » Et hoc est quod dicit Philosophus
bitur de nomine ejus ? in libro de Causis : « Causa prima est

'
S. DiONYSius, Lib. de Divinis nominibus, Idem, Ibidem.

cap. 1.
 m I P. SUiM. TIIEOL. TRACT. III, QU.EST. 16. 113

super omnem causam, et non narratur latus, symbolica erit nominatio, et sicut
nisi per causas secundas, quee illumi- (dicit Dionysius) per proportiones dissi-
nantur a lumine primae causae. » milium similitudinum exponenda est.
d 1. Ad primum
ergo dicendum, quod bene Ad aliud dicendum, quod talibus non ka 3.

conceditur, quod illud quod intelligitur, nominatur nisi secundum quid sinipU- :

etiam nominatur per modum quo intelli- citer autem non signilicatur quid est, sed
gitur. Jara autem habitum est, quod de infinite, secundum quod dicit Damasce-

Deo non intelligitur nisi quid est infini- nus de hoc nomine, Qui est, quod non
te sed definite intelligitur quid non est
: significat quid est, sed pelagus substan-
et ideo definite non nominatur. Et cum tiae infinitum.
omne nomen definite significat substan- Ad ea quae objiciuntur in contrarium, Ad objecu

tiam ejus quod nominat, quia aliter no- jam patet solutio. Simpliciter enim inno-
men et definitio non dicerent idem dilFe- minabilis est secundum aliquid
Deus,
rens per explicitum et implicitum, patet autem nominabilis. Et omne nomen quod
quod simpliciter innominabilis est Deus, nominatur, mystice vel symbolice dici-
et nominabilis secundum aliquid. tur : cum non possit in Deum transferri,
l 2. Ad aliud eodem modo dicendum est. nisi supereminenter et excellenter super
Voces enim significativoe ad placitum li- omne quod intelligimus vel signiUcamus,
cet prima relatione referantur ad passio- omne nomen ejus manet in admiratione
nem quae cst in anima, ut dicit Plato in infinitum, ut patet in hoc nomine, Qiii
Timseo, et Basilius in sermone de fide est. Est enim, quia super omnia est, et
divinitatis (sermo enim est ad hoc, ut ab ipso omnium esse est, et omniura
afTectus et passiones nostras nobis invi- esse in seipso praehabet excellenter et
cem pandamus) tamen per passiones ad erainenter per excellentiam et erainen-
res referuntur : quia passiones non sunt tiani infinitara. Sirailiter cura dicitur
in anima, nisi a rebus conceptis. Et ideo Deus a 6£wpiaj-£T;, quod est video, vides,
quando res perfeclo intellectu incogno- dicitur sicut omnia videns, et sicut omnia
scibilis est, sequitur quod simpliciter in- providens, et sicut oraniura providentias
nominabilis est : et si nominatur, secun- in se habens et praehabens, et ab omnium
dum aliquidsuorum nominatur. Quam- providentiis segregalus excellenter et

vis enim secundum se infinite distet a eminenter. quod quolibet no-

Propter
suis efTectibus, et sic sit in tenebris, ut mine significatus, in admiralione rema-
dicit Dionysius, et a nullo intellectu crea- net suspensionis infinitae. Undc raerilo
to possit comprehendi vel cognosci : ta- corripuit eura qui quaesivit nomen cjus
men per habitudinem causalitatis qua se definitum, dicens : Cur quxris nomen
habet adeffectus, non distal in inlinitum, meum \ quod est mirabile ? adniirationc
sed attingit quemlibct eorum etfectuum. scilicet qua suspenditur intellectus In
Et sic est causa efficiens omnia produ- infinitum. Eccli. xliu, 29 : Mulla dice-
cens, formalis omnia determinans et in muSy et deficiemus in verbis. Consum-
speciem ponens, finalis omnia finiens et :
malio autem sermonum ipse est in om-
cx his onmibus nominatur secundum nibus. Et ibidem, t. 30 : Gloriantes ad
aliquid. iMaterialis autem non cst, nec quid valebimus ? Ipse enim Omnipotefis
privativa, nec materialibus nec privativis super omnia opera sua. Et post pauca,
nominari potest quia non proehabet illa
:
^. '.VI : Glorificantcs Dominum quan-
sicut causa prfehabet elfeclum. Et si ali- tuincumque potueritis, supervalebit cniin
quo tali nominetur nomine, sicut ali- adliuc : ct admirabilis magnificentia
quando dicitur petra, vel dormiens, vel ejus.

• fienes. x.xxiii, 29.

XXXI
124 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

TRACTATUS IV.

DE ESSENTIALITATE, SIMPLIGITATE, ET INCOMMU-

TABILITATE DEI.

IlabiLo de his quae quasi prseambula sunt ad hanc scientiam, scilicet quee
et qualis sitscientia de ipso, et quibus viis cognoscitur : nunc de ipso co-
gnoscibili quod est Deus, queerendum est.

Et quia quoad nos prius cognoscitur in unitate essentise, quam in distin-

ctione personarum, ideo inquisitionem islam in tria dividimus.

Inquiremus enim primo ea quoe propria sunt essentise. Secundo, quee
sunt propria distinctioni personarum. Tertio, quse communia personis in
unitate essentiee existentibus.
Inter cognoscibilia autem quseprius intellectui occurrunt, tria sunt, sci-

licet essentialitas, simplicitas, et incommutabilitas, de quibus agit Magister

in I Sententiarum *.

Inter hsec enim primo quserendum estde essentialitate.

Circa hanc autem quatuor inquiruntur, scilicet utrum solus Deus vere et
proprie sit ?

Et secundo, Utrum possit non esse, vel cogitari non esse ?

Tertio, Utrum alia in comparatione ejus sint per se vel per accidens ?
Et hoc est quserere, Utrum accidat eis esse vel per se conveniat ?
Quarto, Utrum hoc ipsum, non posse cogitari non esse, sit Deo proprium,
vel etiam aliis conveniat ?

» Cf. I Sententiarum, Dist. VUI.

i
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. TV, QUyEST. 19. 125

QU^STIO XIX.

De essentialitate Dei.

mse causse ante seternitatem est, eo quod

non est acquisitum : et ideo esse se ha-
bet ad seternitatem ut prius natura : et

vocat seternitatem eeviternitatem. Acqui-

MEMBRUM I. situm ergo esse secundum hoc non est
simpliciter esse, sed quoddam esse est :

Utrum solus Deus vere et proprie nec est purum esse sive verum, quod
sil '
? nihil de non admixtum habeat
esse :

quia omne acquisitum secundum se et

secundum rationem prius natura in po-
Qe^ritur ergo prinio, Utrum solus tentia est acquirendi quam acquisilum
Deus vere et proprie est. sit. Quod autem in potentia est acqui-
Et videtur, quod sic. rendi, in quantum tale est, non est. Er-

1. Nomine enim proprio non nomina- go vereet proprienon est nisi esse ilUus

tur aliquid, nisi nomen significet illud quod nullo modo acquisitum est hoc :

quod sibi soli et proprie convenit. Di- autem esse tantum Dei est ergo esse :

cunt autem Dionysius et Damascenus, vere et proprie solius Dei esl.

quod hoc nomen, Qui est, proprium 4. Adhuc^, Esse in Deo percausam est.
nomen Dei Exod. iii, 14 Sic dices
est. : Est enim causa omnis esse, et esse, ut

filiis Israel : Qui est, misit me ad vos. dicitur in Hbro de Causis, primum cau-
Ergo esse proprium solius Dei est. satum ejus est. Dicit autem Aristoteles
2. Adhuc, Esse quoddara perfeclum in 11 Physicorum, quod causa posita po-
est nec proprie esse est, quod sui extra
: nitur effectus. Est autem Deus conlinen-
se aliquid habet. Omne autem creatum tise non nunc causans, et post-
causa, et
sui esse ahquid extra se habet ahter : ea non causans. Ergo continentiae cau-
enim non esset extensum per duratio- sans esse est, et a quo est omne esse, ut
nem. Verum ergo esse quod potentise dicit Dionysius in libro de Divinis no-
et privationi impermixtum est, sohus minihus, cap. 5. Omne autem quod in

iUius est, quod totum esse intra se ha- secundis est a primo, a secundis non
bot hoc autem non est nisi esse essen-
: percipitur in veritate et puritate qua in

tia? divinoe : ergo esse vere essentise di- primo est : ergo quod in primo cst, et

vinsB proprium est. in secundis, secundum veritatem et pu-

3.Adhuc, In libro de Causis, propo- ritalem non convenit nisi primo.
sitione secunda, probatur quod esse pri- 5. Adhuc, llle cujus omnia sua esse

» Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- nostrfe editionis.

tiarum, Dist. II, Art. 13. Tom. XXV hujusce
 126 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

suum sunt, vere est : illud autem quod Et hoc modo procedunt omnes obje-

tale est, quod nihil suorum csse suum ctiones primae, et concedendae sunt hoc

est, non ad
est vere esse, sed est esse modo.
aliud, quod non est nisi secundum quid Ad id quod objicitur in contrarium, Ado'

et non simpliciter. Solus Deus est, cujus

dicendum quod esse quod omnibus com-
omnia sunt esse suum. Ergo solus Deus mune est, est esse commiscibile et par-

simpliciter est : solius ergo Dei simpli- ticipabile,secundum communitatem ana-

logisB dictum de omnibus et hoc non :
citer proprium est esse.
Adhuc, Gonstat, quod omne esse est esse simpliciter, sed secundum quid
6.

creatum participatum est omne parti- :

nec est esse vere, sed cum non esse per-
cipatum secundum aliquid participatum mixtum verum enim in naturis oppo-
:

est, et non simpliciter esse : ergo simpli- nitur permixto, sicut in sermonibus op-

esse, est non participantis nihil ponitur falso, et in operibus opponitur

citer :

autem participans solus Deus est : esse vano, et in apparentibus ad sensum vel

ergo simpliciter solius Dei est. Ex his vi- intellectum opponitur phantastico.

detur, quod vere et proprie esse solius

Dei sit. Et super hoc videntur fundare
Augustinus et Hieronymus intentiones
suas. Dicit enim Augustinus quod « ipse
vere et proprie dicitur esse, cujus essen- MEMBRUM n.
tia non novit praeteritum vel futurum. »
Et hoc scribit Agustinus in libris de Utrum Deiis possit nofi esse, vel

Et Hieronymus « Deus so- cogitari tw?i esse ?

Trlnitaie. :

lus qui exordium non habet, vere, essen-

tise nomen tenuit. »

Ad contra. In contrarium hujus est, quod esse ve- Secundo Utrum Deus non
quaeritur,

re hoc est, secundum quod esse est om- non esse?

esse possit, vel cogitari

nibus existentibus commune : quod au- Et videtur, quod non possit non esse
tem coramune omnibus est, uni proprium vel cogitari non esse quia :

ergo esse non proprium Deo 1. Quod per naturam insilum est el in-
non est :
est.
tellcctui impressum et inscriptum, sem-

Qusest. JuxTA hoc quseritur quod ex verbis per preesens est Deum autem esse, ut
:

Augustini dicitur, quod Deus vere et pro- dicit Damascenus, per naturam omnibus
prie esse dicitur : quare dicitur vere, et inditum est et cordibus inscriptum : er-

quare dicitur projorie? go semper praesens est. Gum hoc autem

,

quod Deum esse praesens est intellectui,

soiutio. SoLUTio. Vere et proprie esse dicitur, non stat Deum non esse, vel cogitari-
ila quod proprie referatur ad ens, sive posse non esse ergo necesse est Deum
:

ad id quod est, et referatur vere ad esse. esse, et non posse non esse, nec cogitari

Et tunc vere esse est, quod simpliciter posse non esse.

esse est, et quod nihil umquam habuit, 2. Adhuc, Posito uno contradictorio-

vel habet, velhabebit de non esse admix- rum in esse, cum hoc non potest poni
tum sicut verum aurum dicitur, quod
: reliquum nec intelligi : sed per nutura-
nihil alienee naturEe habet admixtum. lem cognitionem ponitur Deum esse :

Proprie autem est, in quo est idem quod ergo cum hoc non potest poni Deum
est et esse. In quo enim diversum est non esse nec etiam intelligi.
quod est et esse, per aliud est quam 3. Adhuc, Quidquid nobihtatis et ve-
ipsum sit. Et hoc modo proprie et vere ritatis et bonitatis in creaturis est, hoc
soli Deo convenit esse. praehabet et eminenter habet creator, ut
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QU^ST. 19, 127

dicit Dionysius. In creaturis autem ve- esse antequam negat esse. Primum ergo
rius est, quoJ sic est quod non potest esse et simpliciter esse Dei solius est.
non esse, quam id quod sic est quod Ergo non potest non esse.
polest non esse. Exemplum Avicennae In gontrarium liujus est quod dicitur 3^^ conj^^
de eo quod necesse est essc, et possibile 1. In Psalmo xiii, 1 : Dixit insipieiis
est esse. Verissime autem est quod sic in corde suo : Non est Deus. In corde
est, quod non potest non esse, et non autem dicere, est mente cogitare. Ergo
potest cogitari non esse. Minus vere mente cogitavit Deum non esse.
autem, quod sic est, quod non potest 2. Adhuc, Job, xxi, 14, dicunt impii

non esse, potest tamen cogitari non ad Deum Scientiam viarum tuarum
:

esse. Verissimum autem esse Dei est. nolumus. Et cum non possit cognosci
Ergo esse Dei tale est, quod non potest nisi per vias ejus, scientiam Dei non
non esse, et non potest cogitari non habent scientiam non habent,
: et cujus
esse. cogitare possuntnon esse ergo cogitare :

4. Adhuc, Non est cogitatio secun- possunt Deum non esse ergo cogitari :

dum actum quae non sit cogitabili aliquo potest Deus' non esse. I ad Corinth. xv,
informata Deus autem est ens necesse
: 34 Ignorantiam Dei quidam habent.
:

in omni cognitione ens necesse nihil :

in se habet quo possit cogitari non Solutio. Quidam distinxerunt, quod Solatio.
esse : ergo divinai essentiai tale est esse, est cogitatio perrationem in habitu, et
quod non potest non esse, et non potest per rationem in actu. Per rationem au-
cogitari non esse. tem in iiabilu dupliciter, scilicet in habitu
5. Adhuc,' Est Anselmi objectio in naturaliter impresso, et in habitu acqui-
Prosologio, quod Deo quidquid majus silo. Et in actu dupliciter, scdicet motu
est, attribuendum est. Majus aulem est inferioris partis rationis quse disponit
esse quod sic est, quod non potest non terrena, et motu superioris partis quee
esse, nec cogitari non esse, quam id contemplandis a?ternis inhierescit. Di-
quod potest cogitari non esse. Ergo hoc cunt ergo, quod in habitu innato et
esse Deo attribuendum est. actu superioris partis rationis Deus sic
6. Adhuc, Aristoteles et Averroes di- est, quod et non potest non esse, nec
cunt, quod primum principium intelli- cogitari non esse habitu autem acqui-
:

gendi, intellectus divinus est : sed in sito qui frequenter crroneus est, et actu
quolibet secundorum supponitur pri- inferioris parlis rationis qui serpentina
mum secundum naturam et secundum sensualitate frequenter avertitur, Dcus
intellectum quidquid ergo hoc inlelli-
: sic est, quod non pot^st quidem non
git, in hoc et Deum esset inteliigit :
esse, sed potest cogitari non esse, si
quod autem in omni intelleclu et intel- scilicet inferioris dispositio ad superiora
ligibiii intelligilur esse, et non posse actualitor non referatur.
non esse, nec potest cogitari vei intelli- Sed hcec solutio mirabilis esse videtur.
gi non esse ergo cogitari non potest
: Boetius enim in libro de Hebdoniadibus
Deum non esse. - secundum superiorem partem rationis
7. Adhuc, Non potest cogitari, quod motus secundum actum dicit « Intelie- :

esse simpliciter non sit ante non esse : clo paulisper primuni non esse bonum,
quia quando cogitatur negalio, stalim adlmc multa sunt ct alba et dulcia.
cogitatur causata ab aflirmatione. Esse Intelligibile ergo secundum partem
est
autem tale etiam supponitur ab co qui rationis, primum non esse bonum. Sed
negat esse. Si euim qujoratur ab eo, ad negalioiiem boni scquitur negatio
quid uegat, quando dicit non essc ? re- prinii : ([uia iti intellcctu primi est quod
spondebit, quod negat esse : et sic ponit sit optimum, et sicut dicit Aristoleles,
 128 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
xaXoviYxfiov,hoc est, bonuin bonum. » propria motus rationis : tunc intelligi-
Ergo eliam secundum superiorem par- bile cogitat in propria natura, et tunc
tem rationis secundum actum motus, cogitabit Deum verissime et nobilissime
contingit intelligi vel cogitari Deum non esse, et maxime non posse non esse nec
esse. Et propter hoc dicimus, quod haec cogitari posse non esse. Et sic proce-
distiuclio inducta nihil facit ad propo- dunt primce septem rationes.
situm. Ad id quod contra objicilur, dicon- Adob
Sed dicendum_, quod actus rationis, dum quod Anselmus hoc solvit, quod
sive sit in parte superiori. sive inferiori, insipiens ideo dixit ; Xori est Deus, quia
dupliciter consideratur. Comparatur sci- insipiens est, hoc est, quia sapientiam
licet ad libertatem rationis sive potentiee ejus quod dixit non habuit. Dixit enim
a qua elicitur : et sic dicit Avicenna, non intelligendo dicibile, sed conver-
quod nihil quod non negare
afGrmat tendo se ad cor proprium : per quod
possit, et nihil negat quod non possit etiam dicitur in corde suo, malitia sci-
afQrmare, nec aliquid cogitat a quo non liceterrorum et concupiscentiarum Cce- ,

possit averti. Et si trahitur passionibus cantium.

vel errore, afficitur sicut oculus stans Ad sequexs de Job et ad dictum Apo- Adob
in fumo, ut dicit Aristoteles, el non stoli eadem est responsio. Unde, Sa-
videt quemadmodum oportet eum vi- pient. II, 21 : Hsec cogitaverunt, et
dere. Lnde tunc frequenter dicit non erracerunt : excsecavit enirn eos rnaliiia
esse quod est, et esse quod non est. Et eorum. Et si sciverunl, non nisi per
hoc modo in corde dixit insipiens Deum communia sciverunt, et non per propria.
non esse. Et ideo sequitur, y. 22 Et nescierunt
:

'
Est etiam actus rationis sive superio- sacrarnenta Dei : neque mercedem spe-
ris sive inferioris comparatus ad for- raverunf justitice, nec judicaverunt ho-
mam sive quidditatem intelligibilis de noreni anirnarum sanctarum. Et est i

quo cogitando raliocinatur. Et heec com- exemplum Boetii et TuUii : quia omnes
paratio duplex est, scilicet comparando appetunt beatitudinem : et si appetunt,
eum ad rationes communes, vel ad ra- sciunt eam tamen quia nesciunt
esse :

tiones proprias. Si comparatur ad ratio- nisi per communia, sicut quod beato
nes communes (communia sunt quae omnia ad volitum succedunt, propter
in pluribus inveniuntur), tunc licet in hoc in propriis errant, et unus ponit
universali non erret, tamen in proprio eam esse in divitiis, alter in voluptati-
frequenter errabit sicut qui cognoscit
:
bu.s, tertius gratiatur honores in digni-
mel per croceum et humiJum iluidum. tatibus, ut dicit Aristoteles in I Ethico-
quaravis sciat mel tale quidem esse in rum. Et universaliter quod quisque sibi
communi, tamen sap- putabit fel esse putat summum esse bonum.
mel, eo quod est croceum humidum
fluidum. Et hoc modouon errant qui
noscunt Deum nisicom- per rationes
munes, scilicet quod creator est, quod MEMBRL-M III.
primum principium est quamvis non :

errent in ponendo Deum esse, tamen Ulrum alia in comparatione Dei sint
frequenter errant in ponendo hoc vel per se vel per accidens, hoc esl, utrum
illud Deum esse, sicut et Alexander accidat eis esse, vel per se conie-
erravit dicendo primam materiam niat ?
Deum esse, cum hoo motu rationis,
Deus sic est quod non potest non esse^
nec cogitari non esse. Si autem per Tertio quaeritur, Ltrum
fit alia in compa-
 IN I P. SUM. Tin':OL. Tn.\CT. IV, Q[;/EST. 19. 129

ratione ejus sint per se, vel peraccidens? secundum quod in potentia est, non est
Et lioc est quarere. Utrum accidat eis in effectu secundum esse autem et
:

esse, vel per se conveniat? secundum principium ipsius esse in effe-

Quod autem omnibus accidat, et solus ctu est, et sic secundum idem per se et
Deus per seipsum sit, sic probatur :
secundum ipsum et esset in effectu et
1. Omne quod est, creatum est : omne Jion esset in efTectu quod stare non :

creatum, ante se causam habet : omne potest. Relinquitur ergo, quod esse non
quod sui esse causam habet, secundum conveniat ei secundum id quod est, sed
esse dependens est ad causam et esse ex dependentia ad alterum, quod est
non habet a seipso ergo illud quod est
:
fons esse et principium. In Deo autem
et quod creatum est, esse habet ab alio, opposito modo se habet. Esse enim di-
et secundum quod est esse non habet. vinum ante se non habuit non esse,
Cui autem aliquid convenit habere ex nec in potentia est ad aliquid vel fuit :

dependentia ad aliud et non convenit sed est in eo idem id quod est et esse :

ei secundum seipsum et secundum id et idcirco non convenit ei esse peraliud,

quod est, per accidens convenit, secun- sed secundum seipsum : et ideo non con-
dum quod per accidens opponitur ei venit ei esse per accidens,secundum quod
quod est secundum ipsum vel per se. accidens opponilur ei quod est secun-
Omni ergo creato convenit esse per ac- dum ipsum. Et hoc est quod dicit Hila-
cidens, non secundum ipsum, sive
et rius in lib. VII de Trinitate, quod esse
secundum quod est. Vult enim Aristo- non est accidens Deo, sed subsistens
teles in I Posteriorum, quod hoc con- veritas, et manens causa, et naturalis
venit secundura ipsum, cujus illud cui generis proprietas : eo quod convenit
convenit tota sufticiens el sola causa ei secundum id quod est. NuIIi autem
est, sicut triangulo rectilineo convenit, alii secundum id quod est convenire
tres angulos habere aequos duobus re- potest quia nihil aliorum secundum
:

ctis. nihil quod est, nullo modo in potentia

2. Adhuc, Illud quod est et creatum est, et nihil aliorum est semper, ita
est, non esse habet, et negative,
ante se quod esse suum non esse non prcecesse-
quia nihil est : et privalive, quia poten- rit.

tia est et non actu. Si ergo esse suum In CONTRARIUM hujUS est, quod Sed comra-
quo in effectu est, haberet secundum 1. Esse praedicatum est de omnibus
ipsum et per se, oporteret quod radica- quae sunt. Aut ergo prsedicatur ut acci-
retur in ipso, secundum quod ipsum dcns, aut proedicatur essentialiter, sive
reducitur ad sui originem. Xon autem substantialiter, sive ut quid ejus de
habet ante se nisi nihil esse et potentia quo prsedicatur. Si ut accidens^ sequitur
esse. Vel ergo radicaretur in eo secun- quod omnia qua? sunt, accidentia sunt
dum quod ex nihiio est, aut secundum in quantum sunt, quod est absurdum.
quod potentia est. Si primo modo :
Si autem ut quidejus de quo praedicatur,
tunc esse in effectu conveniret alicui sequitur quod esse convenit his quae
secundum quod ex nihilo est secundum sunt subslanlialiter, et non secundum
ipsum, hoc est, in quantum ex nihilo accidens : et hoc est contra hoc quod
est : quod essc non potest, nec eliam ante probatum est.
intelligi : quia secundum quod ex niliilo 2. Adhuc, Cum dico, homo cst ani-
est, nihil est. Rt sequeretur, quod se- mal, constat quod qua?cumque de prfe-
cundum idem res esset in etlectu, et dicato per se dicuntur secundum pri-
nihil,quB abhorret intellectus. Si au- mum modum dicendi per sc, omnia de
tem radicaretur in ipso secundum quod subjrcto dicunlur, secundum illud prin-
potentia est, hoc stare non potest : quia cipium quod eliam Aristoteles ponit in
XXXI
9
il
 130 D. ALB. MAG. OUD. PR.ED.

principio Prsedicamentorum : « Quando est subslantia. Cum aulem dicitur, sub-

stantia est ens, prsedicatio ncc est per se,
alterum de altero prsedicatur ut de sub-
qusecumque de pr^dicato dicun- ncc in quid, ut dicunt Avicenna et Alga-
jecto,
est. » zeL Esse enim non prsedicatur de sub-
tur, omnia de subjecto dici necesse
Ergo stantia ut genus, vel dilferentia, nec ut
Dicitur autem animal suhstantia.
pradicatio potentia ejus, nec ut aclus, sed praedica-
homo substantia esl : et est

essentialis, sive in quid, et non per tur ut creatum primum ab alio partici-

accidens. Et dicitur substantia ens vel patum. Et cx hoc sequitur de necessitate,

homo et animal et quod esse accidit omni ei quod est ct
esse, sequitur, ergo
in pr£edicatione essen- quod creatum est, et quod nec genus, nec
ens et esse est
quid. Non ergo esse secundum diirerentia, ncc potentia, nec actus est
tiali et in
his qu» sunt, sed de quo praedicatur. Et non est
si sic est,
accidens convenit
manens causa et subsistens subsistens veritas ejus, nec manens causa
potius ut
Deo. in ipso quod est radicata, nec naturalis
veritas, sicut et in
generis proprietas, sed in solo Deo hoc
Dicendum, quod primae ra- sequitur. Et quando fit resolutio usque
soiutio. SoLUTio.
sicut ad ens, non stat resolutio in ente ut in
tiones de necessitate procedunt, et
primo genere, vel differentia, vel specie, vel
in philosophicis diximus, ubi de
principio locuti sumus, trahuntur ab sicut prima potentia, vcl in primo
in

quadam epistola de princi- actu,sedslat in ipso sicut in primo creato

Aristotele in
pio universi Avicenna in nieta-
esse, et per aHud participato ab omnibus quae
phijsica sua, ubi loquitur de primo prin-
creata sunt. Et hoc est quod dicit Philo-
cipio.
sophus in libro de Causis, quarta propo-
sitione,quod « prima rerum creatarum est
Adobject.i. Ad m
autem quod objicitur in con-
esse, et non est ante ipsum creatum
trarium, dicendum quod multa sunt per
aliud. »
accidens quse non sunt accidentia se-
cundum naturam, sicut animali ac-
sui
Ex hoc etiam ulterius sequitur, cum
quod sit homo nec tamen est nullum secundorum aliquam bonitatem .

cidit, :

homo. Et albo quce est a primo, participare possit in ea

accidens, vcl animal, vel
puritate quae estin primo, quod nihil
accidit quod sit homo, vel lignum nec :

tamen accidens est homo, vel lignum :

creatorum esse omnimode purum et ve-
hoc enim modo accidit, quod secundum rum habet, sed solum primum habet
ipsum non convenit. Et hoc modo esse esse purum et verum et omnino et om-
accidit his quse sunt et creata sunt : quia nimode.
secundum id quod sunt, non convenit
eis, sed secundum hoc quod dependent

ad alterum secundum enim id quod

:

sunt, ut dictum est, et nihil sunt et ex

nihilo sunt, quae ipsius esse non possunt MEMBRUM IV.

esse principia. Et ex hoc sequitur, quod

si Deo quseralur, an est? queestio per
de Utrum non posse coyitari non esse, sit
causam terminari non potest quia nihil :
Deo proprium, aut etiam possit aliis
habet ante se. Si autem de creato convenire ?

quaeratur, an est? qutestio terminabilis

est : quia habet ante se id quod est

causa esse. QuARTO quaeritur, Utrum hoc ipsum,

Ad aliud diccndum, quod cum dicitur, non posse cogitari non esse, sit Deo pro-
Adobject.2.

homo cst animal, prcedicalio esL pcr se prium, vcl etiam aliis conveniat?
Et videtur, quod conveniat etiam aliis.
et in quid. Simihler cum dicitur, animal
 IN 1 P. SUiM. THEOL. TRACT. IV, QU.EST. 19. 131

1. Sicut enim in antehabitis dictum esse, et per consequeris non potest cogi-
est, quod est, non potest cogitari non es- tari numquam et nusquam esse.
se dum est : falsum enim non potest in-
telliffi : eriro nec intellioendo coo-itari. De SoLUTio. Supposita distinctione poten- soiuUo.
multis ergo cogitatur quod sunt, et quod tia? cogitativae sive rationis quse superius
non possunt non esse, et non possunt posita est, ex comparatione potentia:i ad
cogitari non esse dum sunt. Non ergo cogitantem vel cogitabile, dicimus quod
est Deo proprium lioc. secundum facultatem cogitabilis et non
2. Adhuc, Necessaria sic sunt, quod cogitantis soli Deo proprium est sic esse,
non possunt non esse, ct non possunt quod non possit non esse, et non possit
cogitari non esse quia si cogitarentur : cogitari non esse. Et hujus ratio est :

non esse, sequeretur quod necessaria quia in omni eo quod creatum est, in-
non essent necessaria. Multis ergo con- telligitur aliquando non fuisse, et intel-
venit non posse cogitari non esse. Non ligitur secundum id quod est, ex nihilo
ei"go solius Dei proprium est. et nihil esse. Ex quibus relinquitur, quod

3. Adhuc, In primo de Coelo et rnun- potcst cogitari de ipsis aliquando non

do probat Aristoleles, quod potentia ad esse, et quod non sunt, nisi per ipsius
semper esse, non potest inesse ei quod esse veram causam, et per esse causati
habet potentiam ad aliquando non esse : influentiam. Omne enim quod est per
sequeretur enim, ut dicit, quod aliquan- causam efficientem, non est, nisi causa
do res non esset, et semper esset, quae efficiens continue influat esse secundum
sunt contradictoria. Ex hoc accipitur, actum.
quod cum necesssarium sit eeternum et Et quod quidam instant, quod domus
semper, ut Aristoteles dicit in VI Ethi- est, quando aediQcator non aedificat secun-
coruniy quod nullum necessarium potest dum actum. Nulla est instantia, ut dicit
cogitari aliquando non esse. Si enim co- Avicenna in libro II Sufficientise. vEdi-
gitaretur aliquando non csse^ oporteret ficans enim et generans non sunt causae
quod hoc cogitaretur secundum poten- proximae et essentiales sedificati et gene-
tiam quse inesset ei ad aliquando non rati : sed sunt extrinsecc cooperantes et
esse et hoc non potest ei cogitari ines-
: disponentes ad hoc, quod aliquid aedifi-

se, supposito quod sit necessarium. Mul- cetur vel generetur. Sed alia causa esse
tis ergo valde convenit non posse cogi- in figura domus proxima et efficiens fi-
tari non esse sic iterum sequitur, quod
: gurae illius quae dicitur donius^ est con-
non erit soli Deo proprium. clavatio, vel contignatio, sive alia col-
d contra. In coNTRARiUM hujus cst quod lectio, continens figuram in esse domus.
1. Objicit Anselmus in Prosologio sic : Conslat enim, quod non continet_, nisi
« Quod aliquando non fuit, potest intel- continentiae tenentiam influendo secun-
ligi et cogilari non esse sicut non fuit » : dum actum : et si ad modicum tenentiam
omne creatum aliquando non fuit er- : non influeret, concideret domus. Simi-
go omne creatum potest cogitari non liter in generante causa proxima generati
esse. est formativa vis, quae cst in gutta gene-
2. Adhuc, Omne quod alicubi non cst, rantis, quoe in matre format formabile ad
potest cogitari nusquam esse sicut ali- esse, ut humidum maternum, quod ma-
cubi non cst : omne creatum alicul)i non teriale humidum vocat Philosopiius. In
est, quia nuUum creatum
ubiqueest er- : nato autom substantiam membrorum for-
go omne creatum potest cqgilari nusquam mat humidum nutiimentale et si ad :

esse et numquam esse. Solus aulem modicum non influeret hujusmodi for-
Dcus qui ubique et semper est,non pot- malioncm secundum actum quem influit
est cogilari ;ilicul)i vcl ali(juando non ef formabili et formato et ei ad quod for-
 32 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

mat, statiiii perlret id quod generatum cum tamen esse hominem simphciter,
esl. Et similiter se habet in causa esse, et animal esse simpliciter, utrumque
quae simpliciter causa est esse : et si ad contingens sit. SimpUciter autem neces-
modicum non intlueret esse, periret om- sarium est, quod est ens necesse, et hoc

ne quod est. Per quod probat Avicenna, est, quod nuUam habet potentiam vel
quod omnium esse tieri est praeter esse relationem ad non esse, quod soh es-
primi, quod ab alio esse non habet, sed senti* diviute convenit : et ideo hoc so-
ipsum secundum id quod est. suum esse lum non potest cogitari non esse. Neces-
est. Propter quod de ipso non potest co- sarium enim positionis si secundum se-

gitari. quod non sit quia nullam ad non

: paratum a positione accipiatur, contin-
esse habet potentiam vel relationem. De 2:ens est, et CQo^itatur non esse. Simihter
omni autem creato hoc cogitari potest : necessarium quod est ex cohaerentia ter-
quia omne creatum et potentiam et rela- minorum. si separatim a cohgerentia ter-
tionem habet ad non esse. minorum accipiatur, cogitatur non esse.
Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum. quod licet Et quod dicit Aristoteles ', quod ne-
quantum est de facultate cogitabilis. non cessarium est ceternum, non est dictum
possit cogitari simul esse et simul non de substantia necessarii, vel de esse suo,
esse : tamen utrumque contradictoriorum sed de eo quod est necessarium secun-
per se acceptum, et a relatione oppositio- dum quod stat sub fornia suae necessita-
nis secundum contradictionem est
quce tis : tamen secundum substantiam
potest
separatum. potest cogitari non esse. De cogitari non esse. De hoc autem quod est

Deo autem hoc nullo nioJo potest cogi- ens necesse. non esse nuUo modo pot-
tari, propter causam quce dicta est, scili- e?t cogitari.

cet quia non habet potentiam vel relatio- Ad ALiuD dicendum, quod potentia ad Ad 3.

nem ad non esse. semper esse, et potentia ad aliquando

Ad 2 Ap aliud dicendum, quod necessarium non esse, simul esse non possunt in uno
est tripliciter. Duobus niodis secundum subjecto, sicut dicit Philosophus : sub-
quiJ. et uno modo simpliciter. Secun- j-ctum tamen utriusque potentiae secun-
dum quiJ necessarium est. quoJ positione dum substantiam acceptum, et a conse-
necessarium est aliquo posito. ut si vi- quentia oppositionis separatura (opposi-
deo te ambulare. necesse est te ambu- tionis dico quae est inter necessitatem ad
lare, non tamen te ambulare simpliciter semper esse, et potentiam aliquando non
contingens est. ."^ecunJum quiJ neces- esse) potest cogitari jam ha-non esse, ut

sarium est, quod ex cohaerentia ter- bitum est. Et quod soli

sic relinquitur,
minorum necessarium est, ut hominem Deo proprium est esse, et non posse
esse animal necessarium est, eo quod non esse, et non posse cogitari non
unum clauditur in intelleclu alterius : esse.

* Aristoteles, Lib VI Etliicorum.

 L\ I P. SUM. THEOL. TRAGT. IV, QUyEST. 20. 133

QUiESTIO XX.

De siiiiplicitale esseiifia? clivmae.

Deinde quaeritur de simplicitate essen- 2. Adbuc, Cum dicitur Pater, sequi-

tise divinse. tur, si Pater est, Deus
con- est : non e
Et queeruntur quinque. verso, Deus est, Pater est. Ergo in
si

Primo, An sit simplex? Deo estquoddam utantecedens, et quod-

Secundo, Qualis sit simplicitas ejus? dam ut consequens, ut videtur. In omni
Tertio, Quanta sit simplicitas ejus? autem tali natura compositio est ex na-
Quarto, Utrum Deo proprium sit esse tura antecedente et natura consequente.
in tine simplicitatis ? Videtur ergo, quod in divinis est talis
Et quinto, Utrum comparatione divi- composito.
na; siraplicitatis alia simplicia sint com- 3. Adbuc, In Deo constat, quod est
posita ? dislinctum et indistinctum ; distinctum
autem et indistinctum ad unum et idem
non possunt reduci sequeretur enim, :

quod idem esset communicabile et in-

communicabile, et idem incommunica-
MEMBRUM L bile et communicabile, et sic contradi-
ctoria essent vera de eodem, quod es
Utrum Deiis sit simplex '
? inconveniens. Videtur ergo, quod illud
inquo est distinctum et indistinctum, sit
compositum.
Primo ergo quseritur, An sit simplex ? 4. Adbuc, Constat, quod in Deo est
Et videtur, quod non. aliquid quod de alio quod etiam in Deo
1. In omni enim natura in qua sunt est, non praedicatur, sicut innascibibtas
supposita distincta, et natura una com- est in Patre, et palernitas, et innascibili-
munis, compositio est ex particulari et tas non est In quocumque
paternitas.
universali, et ex principiis constituenti- autem multa quorum ununi non
sunt,
bus particulare in esse particularis, et est alterum, composita sunt. In Deo vi-
constitucntibus universale in esse univer- detur sic esse. Ergo in Deo compositio
salis. In natura divina sic est. I^ater enim est, ut videtur.
est Deus, Filius est Deus, Spiritus san- 5. Adbuc, Quidquid secundum aliquid
ctus est Deus : et bi tres unus in natura comprebcnditur, et secundura totum
Deus, sicut dicit Porpbyrius, quod parti- comprobondi non potest, liabet lioc et boc
cipationo specioi plures boraines sunt et ost coraj)()situm. Deus, ut dicit Augu-
unus liomo. Ergo videtur, quod in es- stinus, secundum comprohendi-
aliquid
sentia divina sit composilio. lur, sive videtur, el non secundum to-

' Cf. Opp. R. Allierti, Comnieiit. iii I Sentcii- editionis, pag. 251.
tiarum, Dist. VIII, Art. 22. Tom. XXV nostrse
 134 D. ALB. MAG. OIU). \n\MD.

tum. Ergo vldetur, quod in Deo sit com- Adhuc, Ens necesse non est nisi
4.

positio. quod nullam causam habet Dcus solus :

6. Adhuc, non potest quin in

i\egari nullam causam habet ergo Deus solus :

Deo relativa sinl. Dicit autem Augusti- est ens necesse. Ens necesse nullo modo
nus in libris de Truiitate, quod omne in potentia est omne compositum in po-
:

relativum aliud est quam relatum : aliud tentia est ad sua componentia ergo ens :

enim habet quo relativum est, et aliud necesse compositum non est. Solus Deus
quo est. Ergo videtur quod in Deo com- ens necesse est ergo in Deo composi-
:

positio sit. tio non cst.

7. Adhuc, In quocumque sunt diversa 5. Adhuc, Sic arguit Boetius in libro

discreta, necesse est esse diversa discer- de Trinitate : « Id quod solum et essen-
nentia. In Deo diversa discreta sunt. Er- tialiter est forma,.necper se, necper ac-

go videtur, quod diversa discernentia cidens subjectum esse potest. Deus so-
sunt. Sed in quocumque sunt diversa lum et essentialiter forma est. Ergo nec
discernentia, compositum est. Ergo in per se, nec per accidens subjectum fieri

Deo compositio esse videtur. nec potest.» Indeulterius arguit Boetius :

Adhuc, In quocumque sunt diversse

8. « Quod nec essentialiter, nec per acci-
res diversorum preedicamentorum, com- dens subjectum fieri potest, nulliuscom-
positum est. In Deo res diversorum prse- positionis est susceptibile. Deus nec per
dicamentorum sunt, ut dicit Boetius in se, nec per accidens subjectum fieri pot-
libro de Trinitate, ut substantice, et rela- est. Ergo nullius compositionis suscepti-
tionis, et utriusque proprie : ergo vide- bilis est. »
tur, quod in Deo sit compositio. Si objiciatur contra majorem primi ar-
Sed contra. CoNTRA : gumenti, quod formse per hoc quod sunt
1. Boetius in libro de Trinitate : in materia, subjiciuntur accidentibus, sic-
« Quod non est ex hoc atque hoc, sed ut cum dicitur, homo est albus: et sub-
tantum est hoc, id vere est id quod est, stant superioribus, ut cum dicitur, homo
et est pulcherrimum fortissimumque, estanimal. Respondet Boetius quod for-
quia nulli innititur. Quocirca hoc vere ma? in materia secundum seipsas et secun-
est unum, quo nuUus numerus. » Et
in dum quod sunt, formae non sunt, sed
id
loquitur de Deo ergo in Deo nullus est
: formarum imagines, hoc est, adea quae
numerus. In omni autem composito sunt formse secundum se formatee imagi-
componentium numerus est. Ergo Deus nes : et ratione ejus in quo formantur,
compositus non est. subjici possunt, et subslare tam acciden-
2. Adhuc,Deus primum principium est tibusquam etiamsuis superioribus quia :

in efficientibus : sed primum princi- quamvis formee sunt, tamen materiales

pium in efficientibus simplex est ergo : sunt. Sed separatae quae secundum se-
Deus simplex est essentiae simplicitate : ipsas formae sunt, subjici nullo modo
essentia ergo divina simplex est. possunt. Deus autem et essentia divina
Adhuc, Primum in ratione sui ha-
3. omnino est forma separata, et omnia ad
bet,quod simplex sil quia si (Ktur, : formam terminans elfective. Ergo essen-
quod compositum sit, tunc sequiturquod tia divina nullo modo subjectum esse
aliquid habeat anle se sicut componen- polcst. Dicit enim Augustinus in libro
tia : et ex hoc sequeretur, quod pnmum LXXXIII Qn/estionuni, quod « Deus
non essct principium, quod esse non est species, omni rei speciem praebens. »
potest, quia contradictoria verificarentur Relinquitur ergo, quod sit simplex et
de eodem. Omnes autem conveniunt, non compositus.
quod Deusprimum est. Ergo necesse est,
quod Deus simplex sit. SouTio. Firmiter credendum et te- Solutio.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QU.EST. 20. 13i

nendum est, Deum esse simplicem et cedente et consequente, tamen secuaw

incompositum, et secundum tidem^ et dum modum siii^nilicandi diversum :

secundum philosophiam, sicut conclu- propter quod illud quod attribuitur uni,
dunt uhimae rationes. non attribuitur alteri. Et hsec etiam est
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod sup- causa, quare non convertibiliter se ha-
posita in natura divina non dislinguun- bent ad invicem.
tur suis distinguentibus ad esse substan- Ad ALiUD dicendum, quod distinctum Ad 3.

tiale distinctum, ila quod in esse sub- esse in divinis, est per relationem origi-
stantiali et absoluto aliud secundum esse nis, quse nihil affert vel variat vel mu-
divinum sit Pater, et aliud Filius, et tat de esse substantiali vel absoluto. Et
aliud Spiritus sanctus, sicut Socrates et ideo in divinis esse distincti idem est

Plato distinguuntur sub homine, sed cum esse indistincti, diversum tamen se-
relationibus ad originem pertinentibus cundum existendi modum, super quem
ad quemdam essentiae modum, quo ahus existendi modum diversum fundatur hoc
secundum originem sit ex alio, et non quod dicitur, quod unum est communi-
aliud ab ipso. De relationibus vero se- cabile vel incommunicabile, et alterum
cundum originem dicit Boetius, quod incommunicabile communicabile vel :

nihil diversse essentiae adjicit relatum, unde communicabile estidem ei quod est
nec mutat. Quod autem nihil adjicit vel incommunicabile, sed modus existendi
mutat, compositionemnon facit. Relatio sive significandi diversus.
ergo compositionem non facit quin
talis : Ad ALiuD dicendum secundum Ansel- Ad 4.

potius, ut dicit Avicenna^ quo ahud sim- mum, quod innascibile et Pater, et in-

plicius est,eo multiplicius est in relationi- nascibilitas et paternitas, non dicunt

bus. Et ideo modus existentise per rela- quid existens, sed quemdam existentise

tionem, compositionem non inducit : modum, sicut ab alio non esse, et alium
quia nec naturam communem particulat ab ipso esse, quce sunt relationes prin-
in diversa, sed eamdem in numero in cipii ab ante et post. Jam autem habi-
tribus rehnquit et uno esse divino. in tum est, quod tales relationes nihil ad-
Ad alild dicendum, quod in Deo non dunt, nihil variant, nihil mutant in esse

est natura antecedens, et natura conse- simplici. Propter quod etiam Gilbertus
quens : quia in omni eo in quo^ natura Porretanus tales relationes potius dixit

est antecedens et natura consequens, assistentes, quam inhserentes : et ideo

per aliquid essentiale distincta est na- nuUam conferunt compositionem. Inna-
tura antecedens a natura consequente : scibilisenim secundum omneesse abso-
propter quod diversa est natura antece- lutum idem cum eo qui est Pater, et
est

dens a natura consequente. Unde talis e converso quamvis innascibilitas

:

natura simplex esse non potest. Et hoc quemdam modum dicat quem non dicit
in Deo non est : quamvis sit ibi aliquid paternitas sicut in puncto quod est linis
:

per uiodum antecedentis, et aliquid per et principium, alium modum dicit esse

modum consequenlis quo tamen om-

: in finem et alium modum dicit existendi
nino et omnimode idem est res quae an- principium esse : qui tamen modi nul-
tecedit, et res qua? consequitur : quam- lam in puncto quantitatis faciunt com-
vis modus existendi secundum relatio- positionem.
nem solam, quee nihil adjicit vel mutat Ad ALiUD dicendum, quod cum dicit Ad 5.

de absolutis, aliud sit antecedentis, et Augustinus, quod Deus secundum ali-

alius consequentis. Et super illum mo- quid vidctur, et non totus videtur, par-
dum consequentia fundatnr, cum dicitui-, titiva conslructio est (luie imporlatur in

Pater cst, ei'go Deus esl. et non set|ui- hac oviiWonr srru)i(/iii/i alif/iiid. I*artitur
lur e converso : idem cnim est in ante- enim in alliibulis et connolatis, et non
 130 D. ALB. MAG. ORI). VWMD.
in partibus essentialibus vel integralibus ejus hoc modo non dicit diversam rem a
divinsB essentise. Et ideo hoc non impe- re quae est substantia, quamvis diversum
dit simplicitatem : quia in quantum ali- modum significandi, qui nihil alTcrt com-
quid simplicius est, eo plura habet attri- positionis, ut dictum est.

buta sicut relatum ad plura.

Ad 6
^^D ALiuD dicendum, quod in creaturis
sic est, ut dicit Augustinus, quod omne
relativum est aliud quam est relatum :

quia in creaturis relationes ex motu et MEMBRUM II.

mutatione innascuntur : et oportet, quod

aliud sit id quod ex motu suo in ipso Qualis sit simplicitas Dei '
?
efficitur. In divinis autem, ubi relatio
non dicit diversam existentiam, sed tan-
tum diversum existendi modum, idem Secundo quieritur, Qualis sit simplici-
penitus est relativum habitu vel actu tas ejus ?
relatum, suppositum quod refertur per
et Est enim simplicitas mulliplex, scili-

relationem, nec differt ab eo nisi secun- cet unitatis puncti in genere quantita-
dum existendi modum qui dictus est. tis, simplicitas etiam corporis homoge-
Ad 7. Ad ALiUD dicendum, quod ubi discer- nii, simplicitas principiorum substantiae,
nentia forma? sunt absolulse, vel res fa- sicut materia et forma simplicia dicun-
cientes discrelionem, ibi necesse est tur et simplicitas componentium quod-
:

quod secundum esse absolutum

discreta cumque compositum nisi enim illa es- :

diversa sint. Ubi autem discernentia non sent simplicia, abiretur in infinitum. Et
faciunt nisi existendi modum secundum est simplicitas intelligibilium : quia non
relationem originis, ibi discernentia non intelligitur nisi simplex.
faciunt nisi modum discernendi diver- Quaeritur ergo, Qualis sit simplicitas
sum in quibus esse discretorum absolu- divina?
tum idem est, sicut prius in exemplo Et videtur, quod sit ad modum unita-
puncti ostendimus. tis simplex.
.
^ g
Ad*ultimum dicendum, quod in rela- 1. Simplex enim, ut dicit Boetius in
tioneduo sunt unum ex genere, et alte-
: libro de Trinitate, unitas formaliter una
rum ex specie. In genere accidentis estet est in pluribus unis materialiter nume-
suum esse est inesse, et quoad hoc non ratis. Et similiter videtur in unitale es-
manct in divina prsedicatione res relatio- sentiae quee una et simplex est in tribus

nis. Quia omne quod est in essentia di- personis.

vina, est idipsum quod divina essentia Quod si concedatur, contra est, quod
substantialiter et omne quod est in
: unitas simplicitatis in unitate est sim-
divina persona, est idipsum quod divina plicitas determinata ad genus entis : ergo
persona substantialiter. Unde relalio est in ea et quod determinat r, et quo
qu(E est in persona, est ipsa persona. Ex delerniinatur, et unum illoruni non est
specie autem habet sive ex speciali ge- alterum. Simplicitas autem divina non
nere, quod ad allerum est relalivum : adniitlit diversitatem determinati et de-
eniiu hoc quod e.^t, ad allerum esse est : terminantis. Ergo simplicitas divina non
et hoc modo non dicil nisi existendi nio- est ad modum simplicitatis unilatis.
dum. Et hoc modo, ut dicit Boelius, re- Similiter videtur, quod non sit ad
cipilur in divina prsedicatione : quia res modum simplicitalis puncti : quia dici

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in I Senten- editionis.

tiarum, Disl. VIII, Art. 23. Tom. XXV nostrae
 IN I P. SUM. TllEOL. TRACT. IV, QU/EST. 20. 137

Aristoteles : « Punctum est substantia ponibilitatem non admittit. Si enim cum

posita in continuo, hoc est, quid posi- alio posset componi, tunc cum alio pos-

tum. » Quod autem quid positum est, sibilis esset ad tertium, quod est incon-
ab alio habel quod quid est, et ab alio veniens, et haberet aliud sequipotens sibi
quod positum est. Dicit enim Boetius in ad componendum, quod majus estincon-
libro de Hebdomadibus, quod omne veniens quam primum. Et hoc tam in
quod est, et hoc est, ab aHo habet quod parlibus essentialiijus verum est, quam
est, et ab alio quod hoc est. In Deo au- in partibus formalibus essentialibus. In
tem idem est quod est, et quod hoc est. essentialibus enim una pars ut actus est,

Ergo simplicitas divina non est ad mo- et alia ut potentia. In formalibus autem
dum simplicitatis puncti. essentialibus ultima differentia ut actus

Adhuc, Nullo modo potest esse ad est, etad omnes ante iliam ordinatur in
modum corporis homogenii, quod sim- polentia generis. Tlorum autem nihil ad-
plex Gorpus enim homogenium
dicitur. mittit simplicitas divina, quse tota agens

duplex est, elementum, et ele-

scilicet actus purus est, nihil habens in potentia.
mentatum. Elementum autem non est Si vero dicatur, quod est simplex ut

simplex nisi secundum formam quia :

componentia simplicia sunt, non videtur
sicut dicit Isaac in libro de Elementis, esse verum. Gomponentia enim secun-

elementum est, quod secundum formam dum diversitatem suae essentise nume-
non resolvitur ad formam aham. In par- rantur in composito, et sic in composito
tibus autem maleriahbus et integralibus est aliquis numerus. Dicit autem Boe-
multimodam et quantitativam habet tius, ut pra?habitum est, quod « in vero

compositionem Homogenium autem.

uno et simplici nullus estnumerus. »

elementatum, quamvis partes cum toto 2. Adhuc. In talibus componentibus

in forma dissimiles non sint, nec pars unum innititur alteri. Potentia enim in-
etiam cum parte, sicut quaehbetpars car- nititur actui, et partes componentes
nis est caro, tamen componitur ex his innituntur formse totius. Dicit autem

quae diversae sunt essentise, et in ipso Boetius, quod « illud quod verum unum
composito essentialem retinent diversi- est et simplex, nulli innititur. » Simpli-
tatem. Simplicitasautem divina talis est, citas ergo divinanon est ad modum
quse nihil diversitatis essentialis admitHt. simplicitatis componentium.
Objiciunt tamen quidam contra hoc : 3. Adhuc,Sccundum hoc Deusintraret
quia Scripturadicit Deum esse petram,et in compositionem omnium existentium
locum, et aliquando aquam,
hujusmo- et et comniisceretur omnibus existentibus,
di qua' corpora homogenia sunt. Scd quod est contra Philosophum in libro

hoc nihil est quia talia symbolice de

: de 6'a2<5i.y, propositione decima nona, ubi
Deo dicuntur, ut dicit Dion^^sius : et ideo sic dicit « Gausa prima regit
: res crea-

per dissimiles similitudines proportio- tas omnes, praeterquam quod commi-

num ad aliquid, et non per naturam sceatur cum eis. » Simplicitas ergo Dei
simplicis vel compositaeessentiae in Deum non est ad modum simplicitatis compo-
referuntur. nentinm.
Similitor non videtur esse talis simj)Ii-

cilas, qualis est principiorum substan- Simimteu, Xon videtur esse ad nio-
tiae. Quia principia substantia" quamvis dum simplicilatis intelligibilis.

ex essentiis diversis non sint composita : 1. Intelligibile enim simplex dicilur :

tamen componibilia sunt ad invicem in quia a materia et appendiciis materiae

toto et ad formam totius,quia terminan- depuratum est, eo modo quo universale
tur sub esse totiusfompositi. Simplicitas abstrabitur a particulari et particulari-

autem divina in esse divino talem com- bus : nihilominus tamen universalc ad-
 138 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.

mittit compositionem diversarum essen- de sequitur, quod nihil secundorum vere

tiarum : sicut species sive specialissima simplex sit.

sive subalterna cum sit universaie, com- Et hoc etiam dicit Boetius iu libro de
tamen est ex genere et ditTerentia.
posita Trinitate, quod vere unum est, in quo
In Deo autem^ ut dicit Boetius, imlla nullus est numerus^ nullum in eo aliud
potest esse essentiarum compositio. Er- pra?ter id quod est. Iii oinni autem quod
go simplicitas divina non est ad modum est citra primum, ahud est id quod est,
simplicitatis intelligibilis. et ahud quo est, et propter hoc non vere
2. Adhuc, Intelligibile secundum id simplex est, sicut patet in simplicibus
quod est, constitutivum est intellecti :
quantitatis. Unitas enim in id quod est
aliterenim non essent eadem principia indivisibile, est potentia ad formam dis-
intelligendi et essendi, quae eadem vult tincti existens quo autem unitas est,
:

esse Aristoteles in I Physicorian. £t si forma distinctionis est. Et ex his duo-

sic esset simplex Deus, tunc non esset bus constituitur unitas in specie unitatis.
separatus ab entibus secundum esse, Simihter punctum in id quod est indi-
sed potius immixtus eis,quod est con- visibile, est possibile ad formam posi-
tra Philosoplium in libro de Causis in tionis vei situs in continuo. Formam
jam dicta propositione decima nona. autem positionis dico, ut ante, retro,
Ex his videtur relinqui, quod simpli- supra, infra, in dextro, vel sinistro. Ab
citas divina exemplum non habeat vel hac enim forma punctum habet quod
simile in aliqua simplicitate. punctum est et ideo aliud est in eo
:

?ed convra. In CONTRARIUM hujus eSt. quod Ca qua? quod est. et aliud quo est propter :

sunt in creaturis, et pertinent ad nobi- quod ad modum divince simplicitatis

litatem earum, exemplificata sunt a crea- non potest esse simplex.
tore. Et sic videtur. quod sicut exem- In corpore autem homogenio licet una
plum similitudo est exemplaris, ita de- in partibus et in toto forma sit, tamen
beat esse inter exemplatam
similitudo illa distensa per quantitatem et situm
similitudinem exemplarem, et simpli-
et partium, dividitur divisione continui :

citas qu» in exemplis non invenitur, et ideo perfectionem divina? simpUcitatis

videtur etiam non esse in exerapiari. non imitatur.
In principiis etiam substantiae non
8oiuUo. SoLUTio. Diceniium, quod simplioitas potest esse simplicitas : quia licet ex
divina non habet exemplum eo modo aliis principiis non compo-
substantice
quo divina est. Et hujus causa est, quia nantur, tamen aliud habent hoc quod
nihil secundorum potest participare ali- sunt, et aliud quo principia substantiae
quam bonitatum quae influitur ei a pri- sunt hoc enim quod sunt, res quae-
;

mo secundum puritatera et veritatem dam et substantite sunt quia ex non :

qua est in primo. Unde in libro de substantiis non tit substantia, ut di-
Causis super propositionem decimam cit Philosophus. Eo autem quo prin-
nonam sic dicit commentum
« Causa : cipia substantiae sunt, utrumque prin-
prima prima bonitas intluit bonitates
et cipiorum dependentiam habet ad al-
super res influxione una verumtamen :
terum. Materia enim dependet ad for-
unaquaeque rerum recipit ex illa intlu- mam ut ad actum, et forma ad ma-
xione secundum inodum propri^e virtu- teriam ut ad id in quo habet esse
tis et sui esse. L nde cum causati esse
r> distinctum et esse in etfectu. Unde et
et virtus inferior sit, quam esse et virtus in quod
his et est, et quo est princi-
primi. omnes bonitates recept^T a se- pium, non idem est : et ideo talia prin-
cundo, inferioris valde nobilitatis sunt cipia modum simplicitatis divin* non
in secundo quam fuerunl in primo. Ln- habent, nec attinirunt.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QU.EST. INCIDENS. 139

Simililer dicendum est de componen- in intelleclu, et secundum aliud in re-

tibus. Componentium enim unumquod- bus unde aliud est in ipso quod est,
:

que quod est aliud habet, et aliud

id et aliud quo intelligibile vel universale

quo est componens. Quo enim est com- est. In prima autem causa, quae Deus

ponens, dependens est ad id quod se- est, ut dicunt Avicenna et Algazel, om-

cum componit et omnia simul compo-

: nino et omnimodum idem est esse, et
sita dependentia sunt ad formam com- quod est, et quo est.

positi quod componunt et non est in : Et ex his relinquitur, quod divina

eis idem quod sunt, et quo sunt et : simplicitas in creaturis nuUum habet
ideo ad simplicitatem Dei non perve- exemplum.
niunt. Ad m quod objicitur, dicendum quod Ad object.

Similiter intelligibile quod simplex est exemplum imitationis^ et exemplum

esl quodammodo,a particuhiribus scihcet perfectae sequahtatis. Et simphcia in crea-
segregalum per intellectum lantum, hoc tis exemphi sunt simphcitatis divinae se-
quod est in ipso, natura qutedam est cundum qualemcumque imitationem :

possibihs ad esse in rebus, et ad esse sed exempla esse non possunt secundum
inteUectu, hcet secundum ahud sit esse eequahtatem perfectam.

QUiESTlO INGIDENS.

Ufruiii Deiis sit foriiia \ el materia oiiiniiiiii *

?

JuxTA hoc quaeritur, Utrum Deus sit quod in creatione sua actus est ex actu,
forma omnium^ vel sit materia om- sicut in operante per artem medicinae
|iium ? plaga est ex plaga, sanitas ex sanitate,
Et videtur, quod forma. domus ex donio.
\. Dicit enim Dionysius in hbro de 4. Adhuc, InteUectus practicus pcr
yoelesti hierarchia, quod « esse omnium hoc quod est practicus, est forma om-
!st super esse deitas ". » nium suorum operatorum res autem :

2.Adhuc, Augustinus « Verbum : creata3 in Deo sunt eodem modo quo

forma est non formata » verbum
|)ei : artificiata sunt in inlehectu artilicis, sic-

Lutem Dei Dous est ergo Deus forma : ut dicunt omnes Philosophi tam l*eripa-
>mnium ost. tetici quam Stoici : ergo vi(h'tur, quod
3. Quidam etiam fuerunt, qui J)eum Deus sit forma omnium suorum faclo-
nimam mundi posuerunt, qua^ ad se rum.
ijealem formani existcntem onmia for- 5. Alexander ctiam in quodam hbeUo
nat, secundum quod etiam Aristoteles quem fecit de J^ri?icipiu incorporc<v ct
idetur dicerc de principio universi esse corporecB substantise, quem secutus est

^ Gf. Opp. B. Alberli. Commenl. in I Senlen- m.i' de Creaturis, Qufpst. 12. Tom. XXXV.
arum, Dist. XX. Art. 1. Tom. XXV hujusce - S. Dio.NYsirs, I.il). de Gu'losli iiierarcliia,
ovic edilionis. Cl'. etiani 11«'" 1'arlem Sum- cap. 4.
 140 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
quidam David de Dinanto in libro quem ferunt differentia : et sic videtur, quod
scripsit de Tomis, hoc est, de divisioni- Deus sit materia omnium.
bus, dicit Deum esse principium mate- diceudum, quod
In coNTRARiuM se
riale omniuin. naod probat sic : quia Hoc absurdissimum est primum
1. : i

vov;, boc est, substantia mentalis primum enim non commiscetur cum ahquo, ut
formabile est in omnem substantiam in- dicitur in vicesima propositioue libri
corpoream. Primum autem formabile Causarum : materiale autem principium
in res alicujus generis, primum materiale commiscetur cum omnibus principiatis
est ad illa vo5; ergo primum princi-
: suis sive materiatis.
pium est ad omnes incorporeas substan- Adhuc, In II Physicorum dicit
2,
tias : materia autem possibilis ad tres Aristoteles quod tres causae coincidunt
dimensiones,primum formabile est in in unam rem, quarta vero numquam in
omnes corporales substantias ergo : eamdem rem coincidit cum tribus tffi- :

est primum materiale ad illas. Quaero ciens enim, formalis, et fmaHs saepius
ergo, Si vou; et materia prima differunt, coincidunt in unum, quod est efficiens
an non ? Si ditTerunt : sub aliquo com- univocum cum effectu, et ad faciendum
muni a quo illa differentia egreditur, foi'matur, et movetur a flue, qui tinis
differunt. et illud commuae per diffe- forma est effectus et terminus actioni^
renlias forraabile est in utrumque. Quod efticientis. autem cum
Materialis tribus
autem unum formabile est in plures. his numquam coincidit in idem : quia
materia est, vel ad minus principium non potest esse idem re faciens et fa-
materiale propter quod in nono primx
:
ctum, et movens et niotum,et in poten-
philosophise dicit Philosophus^ quod tia existens et in actu. Habitum enim
qusecumque sunt in genere uno, eorum est. quod Deus est primum efticiens :

est mat-^ria una. Si ergo dicatur una ma- non ergo potest esse idem in re cum
teria esse materiae primae, et voj; erit pri- materia.
mae materise materia : et hoc ibit in
infinitum. Relinquitur ergo, quod voO; SoLUTio. Dicendum, quod Deus nec
et materia prima sunt idem, forma essentialis, nec materia alicujus
Similiter Deus et materia prima et est, nec esse potest,
vou; aut differunt, aut non. Si ditferunt. Ad dicta Dionysii et Augustini dicen-
oportet quod sub aliquo communi a quo dum, quod sicut dicit Bernardus mCan- I

diflerentiae illfe exeunt, ditferant : et se- iicis, a Deus est esse omniuni, non
quitur ex hoc, quod illud commune ge- materiale, vel essentiale, sed causale. »
nus sit ad illa, et quod hoc genus mate- £t est causale secundum efficientem et j

rialis principii sit notitia ad illa. et formalem et finalem causam quia est :

quod hoc genus materialis principii sit eftlciens etformans et finiens esse rei,
notitia ad illa, et quod primorum ma- sicutparadigma a quo fiunt, et ad quod
terialium sit materia, quod inconve- formantur, et ad quod finiuntur cum :

niens est, sicut prius habitum est. tainen intrinsecum sit extra facta for-
Et ex hoc videtur relinqui, quod Deus mata et tinita existens. et nihii sit de esse
et voj; et materia prima idem sunt se- eorum sicut lignum ad tiguram pedis
:

cundum id quod sunt quia quaecum- :

formatum, paradigma est ad omnes cal-
que sunt, et nulla ditTerentia ditferunt, ceos qui Gunt ad ipsum. Et quia hoc
eadem sunt Deus autem et voj? et ma-
:
quod paradigmaliter forma est, ab eo
teria prima suat. et nulla difTerentia dif- quod essentialiter forma est quidam ne- r-:

ferunt, utjam probatum est ergo ea- : scierunt distinguere, sicut Anaximander
dem sunt. dicente Aristotele in IX Topi- et Democritus^ sicut narrat Aristoteles
corum, quod idem est, a quo non dif- in I Metaphijsicorum, ideo dixerunt om-

(
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. IV, QU.^ST. IXCIDENS. 141

nia esse unum in forma. Et quia Deus duni est : sed ex hoc non sequitur nisi
prima forma est, dixerunt omnia esse quod Deus idealiter sit causa formalis
Deum, quod est erroneum, sicut proba- omnium.
tum est. Paradigma enim de suo esse Ad m quod quaeritur de materia, di- Ad
essentiali nihil dat formalo, sicut sigil- cendum quod sicut probatum est, Deus
lum de metallo nihil dat cerse sed figu- : non potestesse materia rerum. Unde er-
ram quae extrinsecus terminus ejus est, ror ille et contra hdem et contra philo-
dat ei ita tamen, quod totam retineat
: sophiam est.
qu<B secundum esse est in metallo. Sic Et quod objicitur de vot et materia,
dicitur dare, eo quod simile imprimit dicendum quod si voO? primum formale
in cera quse tamen non est similis nisi
: est ad incorporeas substantias, et mate-
per imitationem, et non per aequalita- ria primum formabile ad materiales :

tem deficit enim a figura sigilli in hoc,

: quidam concedunt, quod vo5; et materia
quod virtutem sigillandi non habet ul- prima id quod sunt idem sunt hoc enim :

terius sicut figura sigilli quee multa valet necesse est concedere omnes illos qui
autem quod sic facit quod
sigiUare. Id corporalium et incorporalium dicunt esse
quoad omnia sua manet extrinsecum materiam unam. Super quam positio-
facto, et nihil de essentialibus suis hir- nem videtur esse fundatus liber qui dici-
gitur facto, non potest esse forma essen- turFons vitse, quem dicunt quidam fa-
tialis factorum. ctum fuisse ab Avicebron Philosopho.
Ad ALiuD dicendum, quod cum Deus Quod tamen ego non credo esse verura.
causa prima sit, animge alicujus ratio- Pulo enim corporalium materiam esse
nem habere non potest, nec ccEli, nec unam primam incorporalium autem
:

mundi, sicut in Physicis determinatum nuUam, ut expresse in libro de Trinitate

est. Anima enim quantumcumque per- dicit Boetius. Esse tamen in ipsis in cor-

fecta sit, non nisi vitae et motus localis poralibus, quantum facta sunt, pri-
in
potest esse principium in eo cujus est mum subjectum, quod quasi fundamen-
aniina, ut in libro de Caiisis probatum tum est eorum quibus ad esse perfectum
est : Deus autem universi esse princi- determinatur, quod cum materia nec
pium esl. idem specie, nec idem genere est, sed
Adhuc, Anima essenlialis est ei cujus simililudinem habet ad ipsam secundum
estanima, hoc est, in quo facit vitam et proportionem. Sicut enim materia ad
motum, et est conjuncta ei cujus est formas quibus determinatur se habet, sic
anima. Deus autem principium est se- istase habet ut primum subjectum ad de-
paratum, nulli essentiale et nuUi con- terminantia. Scd de his in sequentibus
junctum. Unde Hermes Trismegistus in propria erit intentio quwrendi.
libro qui dicitur Delphora ad /Escula- Processus autem et Alcxandri et Da-
pium : « Solus Deus, el merito solus vid non valet : procedunt enim ac si om-
ipse : ipse enim in se est, et a se est, et nia distincta et differentia sub ahqua
ipse totus est plenus atque perfeclus : communitate generis distinguantur et
hujusque sua summa stabiHtas est, nec dilTerant quod palet esse falsum. Ens
:

aHcujus impulsu, nec loco moveri pot- enim per se et ens per accidens dislin-
est : cum in eo sint omnia, et in omni- guuntur similiter ens actu et enspoten-
:

bus ipse sit solus. » Non negatur tamen, tia et tamen

:
sub nuUa comnmnilate
quin Deus ideahter se habeal ad facta : gencris distinguunlur. (Jenus enim suh-
omnia enim facta sunt ad ipsum sicut stantiaHter pra?dicatur de sibi subjectis.

'""lad ideam. Ensautem substantiaHter non pra'dicatur

An iD quod objicitur de inteUectu, de ente per accidcns, et de ente in po-
^^practico et operatis ab ipso, conccdeu- tentia quia ens in potentia secundum id
:
 142 D. ALB. MAG. ORn. PR.ED.

quod non est, nec habet esse nisi

est, praedicatur: et sic redit Anaximandri er-

secuiidum quod dependet ad actum. Si- ror qui in prsecedentibus reprobatus esl.

militer ens per accidens secundum id 3. Si quis dicat, quod in his quae sunt
quod est, non est: esse autem habet se- sine materia, individuatio et determina-
cundum quod aliqualiterse habet ad sub- per se ipsa. Hoc esse non potest
tio sit :

stantiam. scilicet ut mensura ejus. vel si enim determinaretur se ipso aliquid,

dispositio, vel respectus. Et sic distincta tunc idem esset deturminans et determi-
sub conimuni secunduni analogiain, ii<jn natum. et communicabile et incommuni-
necesse est ditTerentiis distingui constitu- cabile, et ens in potentia et ens in actu :

tivis, modis quibus plura habent

sed qu£e omnia abhorret intellectus. Ens
analogiam ad unura et sic distincta non : enim indeterminatum, in potentia ad
necesse est unuin principiuiu potentiale ens determinatum genus se est, sicut
per modum i^i-ntris vel ruatfrice habere habet ad speciem ut potentia ad actum.
ante so. Ex eodem ergo non videtur esse in Deo
Ex hoc ulterius patet. quod non pro- esse et determinatum esse ad esse divi-
cedit ratio qua probari vidctur. quod num : et sic aliud videtur esse in Deo
Deus et vo\i; et raateria prima unum sint. quod est, et quo est : et ita non est in
fine simplicitatis.
4. Adhuc, Major est simplicitas et in-

ditTerentia in natura quae non admittit

distinctionem personalem, quam in ea

MEMBRLM 111. quce admittit : divina essentia admittit

distinctionem personarum et pluraiita-
Quanta sit simpiicitas Dei '
? tem ergo videtur, quod non sit in ter-
:

mino simplicitatis.
0. Adhuc, Cum dicitur.Pater est Deus,

Tertio qua:'ritur. (Juantasit simplicitas Pater est pater, quaero, Ltrum eo sit

divinae essenti»? Deus. quo Pater est, et e converso ? Et

In libro t-nim de Causis diritur, quod videjtur quod non. quia paternitate est
sit in hne simplicitatis. Et lioc nnn vide- Pater, deitate Deus : et si paternitate es-
tur esse verum. set sequeretur quod non esset
Deus,
1. Non enim in fme simplicitatis est, Deus quo non esset paternitas, el sic
in
in quo est aliud quod est et esse, In Deo Filius non esset Deus, et Spiritus san-
autem videtur, quod aliud sit quod est ctus non esset Deus ergo aliud est in eo :

et esse. Diciraus enim. qund in Deo est paternitas, et aliud deitas et sic in Pa- :

essentia sive natura divina. Dioit autera trtj- videtur esse numerus: sequitur ergo,

Philosophus in quarto Physicorum, quod non sit vere unum,et vere simplex,
quod nihil est in seipso. Ergo videtur. secundum dictum Boetii ante introdu-
quod in Deo essentia sit sicut aliud in ctum.
alio : et sic videtur in eo dilferre quod 6. Adhuc, In Deo videtur esse multi-
est et esse. tudo accidentium. Dicit enim Aristoteles
2. Adhuc, Esse cui nihil additur ut in {irimo primoe philosophix, quod sub-
determinans ipsum, esse commune est stantia nuUi est accidens et quod acci- :

ut deomnibus prtedicatum. Si ergo esse dens est in uno, in nullo potest esse sub-
in Deo nihil addit: tunc es-e divinum stantia : sed sapientia, virtus, et hujus-
coramune esse est quod de omnibus modi in creatis sunt accidentia : ergo

• Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarura, nostrae.

Dist. VIII, Art 22. Tom. X.W novae edilionis
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QU.^ST. 20. 143

non possunl in Deo esse substantiae : et quae omnia absurda sunt. Deus ergo
sic videtur, eum sapientia, justitia.et hu- summe simplex est per negationem com-
jusmodi multa sint in Deo, quod non sit positionis essentialis et accidentalis, et

in fme simplicitatis. per negationeni componibilitatis, et per

7. Adhuc, Negari non potest quin in hoc quod non contingit^compositioni.
Deo proprie duo sint prsedicamenta sal- 2. Adhuc, In omni genere quod prius
vata secunduni modum suaj priedicatio- est, simplicius est, dummodo sit prius
nis, substantia scilicet, et relatio. Hoc per naturam : ergo quod omnium pri-
enim supponit Catholica fides, ^et dicit mum est, simplicissimum est. Deus au-
Boetius in libro de Trinitate. Et sic sunt tem omnium primum est : ergo simphcis-
ibi quorum unum non est alterum
duo, : simus est : sedsuperlativusrem suam di-
ergo numerus et per consequens sequi : cit in lermino : ergo omnmm simpiicis-
videtur, quod non sit in tine simplicita- simum est in fme simplicitatis.
tis, ut dicit Boetius. 3. Adhuc, Omne quod quocumque
In GONTRARiuM hujus csl quod dicit modo compositum, velcomponibile, vel
1. Augustinus inlibro Vlde Trinitate\ compositioni contingens est, alii inniti-

quod Deus vere et sunime simplex

« tur vel quoad esse in actu, vel quoad
est non autem est vere et summe
: » constitutionem. Primum impossibile est

simplex, nisi per abnegationem omnis alii inniti : sequeretur enim, quod pri-
compositionis et omnis componibilitatis, mum non esset primum si alii innitere-
et quod nullo modo contingat composi- tur. Deus autem omnium primum est.
tioni ergo nec compositio in Deo est,
: Ergo impossibile est alii inniti Deum.
nec componibilitas, nec est contingens Ergo nec compositus, nec componibilis,
compositioni. Dico autem conipositio' nec compositioni contingens est.

nem, quae est uniens multa in unum, sive

unione naturse, ut essentialia uniuntur Solutio. Concedendum et firmiter soiutio.

in unum compositum ut ex potentia et credendum, quod Deus in fine sive in

actu : sive per modum congregationis termino simpUcitatis simplex est, utpro-
in unum, sicut accidentia uniuntur in bant ultimae rationes. Et dicitur simplex
subjecto uno. autem
Conipo)iibilitatem per abnegationem compositionis, et
dico, sicut componentiaaliquid non sunt componibilitatis, et quia non contingit
tantum id quod sunt, sed conjunctam compositioni. Et hujus causa est, quia
habent habitudinem qua se habent ad Deus primum est, et ideo non composi-
invicem ut potentia et actus, et omnia tus compositum enim posterius est
:

ad compositum componentia ut stantia componentibus. Et quia compositum

et determinata sub forma compositi. Et causatum est primum autem causatum
:

dico contingens compositioni, quod non esse non potest. Et quia in omni compo-
est nisi compositi, sicut universale prae- sito est potentia et actus, ct sic aliquid
dicabile de sibi subjectis (hoc enim non imperfectum : in Deo autcm nihil imper-
prcedicatur per verbum substantivum, fectum esse potest. Et quia omne com-
quod nota compositionis est, nisi in positum est agens non per seipsum, sed
quantum totum esse est) oportet quod per aliquid quod in ipso est, quod est

dicat formam quce non contingit nisi velforma substantialis vel accidentalis :

com[)ositioni aliter cnim non diceret

: Deus autem causa est per seipsam agens.
totum esse compositi, et esset praedicatio Ad primum ergo dicendum, quod in Ad u
falsa, et sequeretur, quod non esset idem Deo idem est esse et quod est, sive
esse formale universalis et particularis, quod est et quo est. Et hoc non solum

' S. AuGUSTiNUs, Lib. VI de Triuitate, cap. G.

 14i D. ALB. MAG. onD. PH.ED.
(iicii lides, sed etiam iu pliilosophia pro- nato et indeterrninato et ente potentia et
balum Quia quod csl, in quantum
est. ente aclu, locum non hal)et nisi in his in

est hoc quod est, nihil est et in polentia quibus diversum est determinans et de-

est, et esse non habet nisi ex dependentia terminatum.

ad alterum, sicut in libro Physicorum Ad aliud dicendum, quod haec propo-
probatum est. Et ideo in Deo sicut in sitio faisa est, quod major est simplicitas
primo universi esse principio totum est in nalura quie pluralitatem personarum
esse quod in ipso est. Et si signatur ut non admittit, quam in ea quae admittit.
id quod est, oportet quod illud quod est, llabitum est onim in prsediclis, quod
idem sit cum esse. Et quod Aristoteles quo aliquid sim[)licius est, eo pluies ha-
dicit, quod « nihil est in seipso, » dicit quo simplicius est,
bet habitudines: quia
propter hoc, quod prapositio, m, diver- eo pluribus modis multa referuntur ad
sitatis nota est, sive transitionis, et notat ipsum. Et ideo cum habitudinibus rela-
diversitatem continentis et contenti se- tionum originalium distinguantur perse-
cundum omnem modum. Et haec diversi- nae, simplicissimum est esse, quod hoc
omnibus in quibus est di-
tas vera est in modo in pluribus distinctis est unum, et
versum esse et quod est. In quo autem majoris virtutis in siniplicilate, quam id
idem est esse et quod est, diversitatem quod in se unum uno tantum
est et in
notare non potest, nisi illo modo signi- unum et in pluribus non unum. Et ideo
ficandi per locutionem quam theologi dicit Richardus de sancto Victore in libro
diversum modum attribuendi appellare do Trinitate, quod simplicitas essentiae
consueverunt. Et hujus causa est inopia non obviat dislinctioni personarum, sicut
sermonis nostri et intellectus quia de : nec simplicitas personae obviat distinctio-
simpHcissimo esse, cui multa propter ni notionum, et e converso. Habilum est
perfeclionem suam attribuuntur, loqui enira in prioribus, quod tales existendi
non possumus nisi modo nostro, hoc est, modi nihil addunt vel demunt, niliil va-
ut de composito. riant in eo in quo sunt.

Ad 2. Ad aliud dicendum, quod esse divi- Ad aliud dicendum, quod eodem

num cum dicit divinum, non determina- modo realiter Pater est pater, et Pater
tur ut aiiud ab alio, sive confusum a ut est Deus : quia Pater est Deus, et pater-
determinante confusionem suam, sed ut nitas est Deus, et Pater est deitas, et pa-
idem per idem aliter et aliter significa- ternitas est deitas, et e converso. Dilfc-
tum. runt tanien in modo praedicandi. Et hu-
A(i 3. Ad ALiuD dicendum, quod esse in di- jus causa est quae superius assignata est :

vinis non est alterius receptibile, eo quia scilicet relativum secundum inesse
quod non est componibile, sed excessu quo comparatur adsubjectum, in divinis
suo determinatur ad unum omnia enim : modum proedicandi proprium non reti-
quse in ipso sunt ut bonum, sapiens, net, sed modum praedicationis substan-
simplex, et hujusmodi, per superabun- tia3 accipit : et ideo in eo in quo est, ni-

dantiam conveniunt ei et ideo est unum

: hii addit, nihil demit, nihil variat. Sed
solum quod seipso ut primum ab aliis secundum quod relativum est, hoc est,

omnibus habet distinctionem. Et si de- secundum quod ad alterum est, in divi-

terminari videtur per aliquid, hoc non nis retinetproprium modum praedicatio-
est nisi secundum modum significandi. nis : non inest, sed ad alterum est,
et sic

Propter quod, Sapient. xiv, 21 Incom- : hoc est, non praedicat aliquid inesse ab-
municabite nomen dicilur iJeus quia : solute, sed praedicat raodum quo alter ex
secundum seipsum incommunicabilts altero est : et sic iterura niliil addit, ni-
quid est. hil demit, nihil variat. Et ignorantia hu-
Et ideo id quod objicitur de determi- jus distinctionis introduxit Arianara hae-
 m 1 P. SUM. THEOL. TUACT. IV, QU.EST. 20. 145

resim. Et ex hoc sequitur, quod primum species vel individuum. Et si diceretur

sive Deus tantae simplicitatis sit, quod species specialissima sive subalterna, se-
substantialiter omnia est quae in ipso queretur quod esset quid compositum ex
sunt. Et lioc est quod dicit Augustinus, potentia et actu. Si autem individuum,
quod « Deus est omnia sua. » sequeretur quod esset quid corapositum
Ad ALiuD dicendum, quod hsec propo- ex subjecto et accidentibus qu£e omnia :

sitio falsa est, Quod in uno est accidens, inconvenientia sunt.

iu alio non potest esse substantia, nisi 4. Prseterea, Si esset in genere, ens
addatur, quod in uno sit per eumdem esset genus ejus. Ens autem genus esse
modum quo est in alio. Et in hoc sensu non potest, ut probatur in tertio prinix
ponit eam Aristoteles. Probatur enim in philosophiae. Omne enim quodconstitui-
libro de Causis, quod causatum est in tur in ratione generis, ab aliquo commu-
causa per modum causee, et non per ni exit per oppositas differentias, quarum
modum causati. Unde sapientia, justitia, altera non parlicipat naturam illius gene-
bonitas iu Deo sunt per modum primae ris. Sed non potest esse differentia quse
causse et per modum simplicitatis primee, non participet ens : quia non entis nullffi
et ideo sunt ineo per indiiferentiam sub- sunt differentiae et ergo nullce species :

stantiae. In causatis autem eo quod cau- ens in naturam generis et rationem de-
satse bonitates sunt a primo, in ea nobi- terminari non potest per aliquam diffe-
litate et simplicitate non percipiunt qua rentiam, quae sit opposita ditTerentiEe
sunt in primo, sed unumquodque recipit aliinon participanti ens non ergo ens :

modo suo, et modo suae simplicitatis : de Deo praedicatur ut genus, sed de eo

propter quod accidentia efficiuntur in praedicatur ut de simpliciter ente, a cu-
causatis. omnia entitatem accipiunt.
jus entitate
Ad ultimum dicendum, quod rclalio o. Adhuc, Quae in genere sunt, parti-
in divinis non retinetmodum praedicatio- cipant naturam generis et sunt aliud :

nis proprium, ut jam dictum est, sed secundum id quod sunt, et aliud secun-
secundum hoc tantum, quia ad alterum dum esse generis : sicut homo et equus,
Jam autem habitum est, quod talis
est. aliud sunt secundum id quod sunt, quia
habitudo in eo cujus habitudo est, nihil sic distincta sunt in diversas species : et
addit, nihil demit, nihil variat, et sic aliud secundum esse generis, quia sic
nullam affert compositionem. communicantia et non distincta sunt. In
Deo autem idem est esse et quod est, ut
Ex His relinquitur quasi ex corollario, jani habitum est. Nec est in genere per
quod Deus nec genus, nec in genere reductionem reducta enim sunt vel ut
:

'.
sit privatio, vel ut principia. Non ut priva-
Genus eniin cum determinatum ens di- tio :Deo enim nihil est privativum,
in
cat, compositum est Deus autem com-: sed totum quod in ipso est, actus est.
positus non est. Nec ut principia principia enim generis
:

2. Adhuc, Genus omne confusum est, non extendunt se ultra principiata. Pun-
et in potcntia ad alterum cst Deus au- : ctum enim quod principium quantitatis
tem perfectissime determinatum est, et continuce est extra continuum non inve-
non est in potentia ad aliud. nitur, sicul nec unitas extra discretum.
3. Adhuc, Si in genere esset tunc aut : Deus autem excedit omnia, et in nullo ita
esset contentum in genere, aut reductum includitur, ut dicit Gregorius, quod ex-
ad genus. Si contentum in genere, esset tra ipsum non inveniatur.

' Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, nostffc.

IHst. vm. Art 32. Tom. XXV novoe edilionis

10
14(1 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Si forte aliqui? dicat. quod non e>t in formarum, nec accidentium diversitas
uno ffeuere, sed ciroumit omne irenus ut est.Ergo non soIiDeo convenit esse sim-
ens,unum, verum, bonum. Contra est^ plicem in tine simplicitalis.
quod id quod circumit omne genus, in 2. Adbuc, In Sex principiis dicilur,

substantia est substantia, in quantitate quod foima est simplici et invariabili

quantitas, in qualitate qualitas, et sic de essentia consistens et sic non soli Deo :

aliis. Sic autem Deum circumire omne convenit esse simplicem in fine simplici-
irenus absurJum est. Deus ers^o nullo tatis : quia si forma non esset in tlne
modo est vel genus vel in genere. simplicitatis, aliquid variaret esse ejus.
Et si objicitar, quod dicitur esse sub- 3. Adbuc, Boetius in libro de Hebdo-
stantia et Jiomo substantia : et praedicatur mndibus dicit, quod « esse est habere
substantia de Deo sine conversione : et aliquid aliud quod ipsum est »
prceter :

ideovidetur esse genus. Dicendum, quod esse vero nibil admixtum ergo
babet :

non praedicatur ut genus, sed pra-dica- esse in fine simplicitalis est non ergo :

tur ul commuue secundum analogiam, soli Deo convenit.

quod secundum perfectionem sui esse et Si dicat aliquis, quod licet quod est et
rationis est in uno, et in aliis secundum quo est simpliciasint, tamen componibi-
omparationem ad aliud. lia sunt et sic non sunt in fine simplici-
Patet ergo, quod Deus propter ex- tatis. Xon videtur instare : quia etiam di-
cessum suse simplicitatis neque genus vina natura et composita et componibi-
est, nec in genere per aliquem modum lis est cum Immana in una persona : ta-
simplicitatis. men in fine simplicitatis est.

SoLUTio. Dicendum, quod soli Deo ^oiy

convenit esse in fine simplicitatis simpli-
cem.
MEMBRCM IV. Et quod objicitur de materia, quod ^^.

non habeat partium vel formarum vel

Utriiin Dco sii propriuin esse in fine accidentium compositionem. Dicendum,
simpHcitatis '
? quod tamen omnium illorum habet sus-
ceptibilitatem : et sic esse suum concre-
tum est habitudinibus inhaerentibus sibi,

Qlarto quteritur, UtrumDeoproprium qucT ut inbcerentes non transeunt in mo-

sit esse in fine simplicitatis ? dum substantia' sicut in Deo, sed rema-
t videtur quod non. nent accidentaliter inhserentes : propter
1. In primo enim libro Senientiarurn, quod in tine simplicitatis esse non pot-
distinctione octava, cap. Eademque, ex est.

verbis Augustini in libro contra Maxi- Ad aliud dicendum_, quod forma uni- ^f
minum dicitur, quod « proprie et vere A'ersalis compositioni est contingens : et
« simplex, est ubi nec partium, nec ac- ideo aliud habet quo forma est sive es-
« cidentium, nec quarumlibet formarum sentia vel natura, et aliud quo composi-
« ulla est diversitas, sive variatio vel tioni coutingens est : sicut universale
« multitudo Hoc autem in multi- est.
". » per aliud quoddam natura simplex est,

lu materia enim prima si non conjuncta et per aliud quo in multis est, et per aliud
quantitati intelligatur, nec partium, nec qut3 de mullis est : et ideo in fine sini-

* Cf. Opp B. Alberti. Coniment. in I Senten- * I Sententiarum, Dist. VIII, cap. D, in prin-
tiarum, Dist. VIII, Arl. 24. Tom. XXV hujusce cipio.
novae editionis.
 IN I P. S\m TIIEOL. TRACT. IV, QlJyEST. 20. \il

plicitatis non est, sed quodammodo sim-

plici et invariabili essentia consistit, et
non simpliciter.
vd 3. Ad ALiuD dicendum, quod esse licet ni-

hil habeat admixtum ex quo sit, tamen MEMBRUM V.

miscetur ei cui componitur, et in quo est.
Quod est enim et quo est non possunt Utmmcomparotione divinsesirnplicitatis
dici componi ex quod et ex quo est : omnia alia sint composita ? *

quia sic iretur in inrmitum, Nihilominus

tamen utrumque illorum componibile est,
ethabitudinibu componibilium realiter Quinto quaeritur, Utrum comparatione
concretum et ideo in fme simplicitatis
: divinae simplicitatis alia simplicia sunt
non est. Quia licet Pater etFilius et Spi- composita ?

ritus sanctus reahbus difTerant relationi- Et videtur, quod sic : quia

bus etnon secundum intellectum tantum, 1. Hoc expresse dicit Augustinus.
ut dicit Sabellius, tamen ut pra?habitum 2. Adhuc, In libro de Cfl^<5w probatum
est, relationesillte non retinent proprium est in prima propositione, quod omne
modum relationis, nisi in quantum adal- secundum per aliquid additum secun-
terum sunt, et ideo nihil diminuunt de dum est : omne autem creatum secun-
simplicitate. In creatis autem liabitudi- dum est : ergo omne creatum respectu
nes diversse sunt ab eo cujus sunt habi- creantis compositum est, etiamsi in se
tudines, et ideo ibi diminuunt simplicita- simplex sit.

tem. Et hoc est quod dicit Ililarius in 3. Adhuc, Quod non est in termino
lib. YII de Trinitate : « Non ex compo- simplicitatis, aliquid intercipit de com-
sitis subsistit Deus quivita est atque ina- positione, propter quod in termino sim-
nimis. Nec qui virtus est, ex infir r\- plicitatis esse non potest : sicut quod non
bus continetur : nec qui lux est, ex ob- est in termino albedinis, aliquid interci-
scuris coaptatur : neque qui spiritus est, pit de nigredine, propter quod in termi-
ex disparibus formabilis est. d Et inten- no albedinis esse non potest. Ilabitum
dit, quod vita quse est actus simplex, de autem est, quod nullum creatum in ter-
Deo preedicatur substantialiter quod : mino simpHcitatis est. Ergo omne crea-
non posset esse si compositus esset tunc : tum comparatum ad increatura aHquid
enim vivus et non vita diceretur vita : habet compositionis.
enim vivi est actus vivificans in vivum.
Et quod virtus de Deo substantialiter Et hog meo judicio est verum, ita Soiutio.

praedicatur quod non posset esse si

: quod aliqnicl compositionis large suma-
esset compositus componentia enim in-
: tur, sic quod componibilitas, et contin-
firma sunt. SimiHter quod lux in abstra- gere compositioni, aHquid compositionis
cto substantiaHter de Deo praedicatur : dicatur. Omne enim creatum habitudini-
compositum enim non est lux, sed bus ad causas sui esse concretum est, et
lucem participans, cum in se obscurum idco in quantum creatum est, sine com-
sit. positione non est. Increatum autem nec
ad intrinseca constiluentia, quce nuHa
habet, ncc extrinseca ex quibus sit, es-
sentiales habet dependentias vel habitu-
dines. Et ideo concretum habitudinibus

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- slrfp oditioiiis.

tentiarum, Dist. VIII, Art. 24. Tom. XXV, no-
 Ii8 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
essentialibus non est, sed in termino materiam eo quod Scriptura atlribuit
:

simplicitatis simpiex. ei manus, et caput, et pedes, et iram

Et quamvis hoc verum sit et fides ethujusmodi nescientes quod hoc sym
:

Catholica teneat, tamen Tertulliani hse- bolice secundum efTectus eorum per fi_
retici Deum ex corporalibus dicunt esse guram quee dicitur avOptuTioaTtaOo; Deo altri-
compositum, et animam habere et buit.

QUiESTIO XXI.

De iiieonimutabililate Dei.

Deinde quaeritur de incommutabilitate ponens hoc, quod omne quod rautatur,

Dei. vel mutatur in melius, vel in pejus, vel
Et quia incommutabilitas causa aBter- in cBquale. In melius mutari non potest
nitatis est, quseritur consequenter de quod omnino perfectum est quia si ha- :

seternitate. bet mehus ad quod mutatur, sequitur

Circa incommutabilitatem qureruntur ipsum perfectum non esse. In pejus mu-
tria. tari non potest, quod verissime est :

Primo, An essentia divina sive Deus quia si in pojus mutatur, admixtam ha-
sit incommutabilis? bet privalionem qua meliori privetur et :

Secundo, Utrum aliquis motus vel admixtam habens privationem, non ve-
mutatio Deo conveniat ? rissime est. Ad SBquale mutari non pot-
Tertio, Utrum incommutabile esse sit est, quod a seipso est quia enim mutans
:

proprium essentia^ divinse ? semper sequale est, et omne mutans mu-

tat ad suam speciem, id quod a seipso
est, si mutat, mutat ad idem sed non :

mutat, quia in omni eo quod est mutans,

aliud est mutans, et ahud mutatum :

MEMBRUM I. quod autem a seipso est, non habet aliud

quo sit, et quod sit si ergo mutaret :

Utrum divina essentia sive Deiis sit se de statu in statum, sequeretur quod a
incommutahilis *
? seipso non esset. Cum ergo Deus perfe-
ctissime et verissime et a seipso sit,sequi-
tur quod nec in melius, nec inpejus, nec
Qu^RiTUR ergo primo, Utrum divina aequale mutari possit, et sic penitus in-
essentia incommutabilis sit ? commutabilis est.
Quod autem incommutabilis sit, pro- 2. Adhuc, Augustinus, et ponitur a
bat Magistro in octava distinctione libri
1. Richardus inlibrode Trinitate, sup- primi Sententiarum : « Quod mutatur,

* Cf. Comment B. Alherti in I Sententiarum, novce editionis.

Dist. Vlir, Art. IG ct 11. Toni, XXV liujusce
 IN T P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QU.^ST. 21 149

« non servat ipsum verum esse : et quod non est sub tempore, sed cum jEterni-
« mutari potest, etiamsi non mutetur, tate : ergo inteliigentia est substantia quee
« potest quod fuerat non esse. Ideoque non dividitur. » autem hoc convenit
Si
« illud solum quod non tantum non mu- intelligentiae, multo magis causae primse,
« tatur, verum etiam omnino mutari non quae sicut ibidem dicitur, ante aeternita-
« potest, verissime dicilur esse, id est, tem est. Hoc est quod dicit Boetius in li-

« substantia Patris et Filii et Spiritus bro de Consolaiione philosophiae :

« sancti.» Haec Augustinus scribit in libro

V de Tri?iiiate '. Ergo videtur, quod Stabilisque raanensdas cuncta moveri.

Deus omnino sit incommutabilis.

3. Ahduc, Omne quod nullo modo in Amplius, In hymno Ambrosii :

potentia est, nullo modo mutabile est :

quod verissime est, nuUo modo in po- Rerum Deus tenax vigor,
tentia est Deus verissime est: ergo : Immotus in te permanens,
nullo modo mutabilis est. Omnis enim Lucis diurnae tempora
Successibus determinans.
mutatio de potentia estad actum poten- :

tia autem permixta privationi est et :

quod permixtum privationi est, non ve- Hoc etiam innuitur in principio VI
rissime est ergo quod verissime est,
:
Physicorum : enim primus motor
« Si
commutabile esse non potest: ergo Deus esset mobilis, sequeretur quod motus esset
commutabiiis esse non potest. ante primum motum. » Et sequeretur,
4. Fortius objicitur per hoc quod dicit quod motus alterationis esset primus in
Aristoteles, et confirmat Augustinus in genere motus quae absurda sunt. Pro-
:

libro VHI super Genesim ad liiteram *, batum est enim, quod primus in genere
et Boetius in libro de Coiisolatione philo- motus, est localis motus, et primus inter
sophise, omnis motus ab immo-
quod « locales motus est motus coeli,et anteillum
bili est. » Si ergo hic motus ab hoc im- nihil^est quod moveatur vel mobile sit.
mobili et motus simpliciter a simpHciter
: Adhuc, Jacobi, i, 17 Apud quem non :

immobili sed Deus est a quo omnis mo-

: est transmutatio, nec vicissitudinis obum-
tus ergo Deus simpliciter immobilis et
:
braiio.
incommutabilis est. Et hoc sequitur ex Adhuc, Malach. iii, 6 Ego Dominus, :

conclusione Aristotelis in fme octavi einon muior.

Phijsicorumy ubi dicit, quod « motor Adhuc, Numer. xxni, 19 Nonest Deus :

primus est indivisibiiis et impartibilis, quasi homo, ut mentiatur, nec ui filius

non habens magnitudinem penitus. » hominis, ut muleiur.
Omne enim quod movetur, divisibile est, Ex his omnibus concluditur, quod
sicut dicitur in libro de Causis, proposi- Deus incommutabilis est penitus et om-
tione seplima, quse dicit, quod « intelli- nino.
gentia est substantia quae non dividitur. » In GONTRARIUM CSt quod ggj contra.
Quod exponens dicit: « Omno divisibile 1. Dicit Augustinus in lib. VIII su-
non dividitur, nisi in multitudinem, aut per Gejiesim ad liiterajn % quod « spiri-
magnitudinem, aut motum suum. Cum tus creator movet se, sed nec per tcm-
ergo res cst secundum hanc dispositio- pus, nec per locum. » Quod autem mo-
nem, quod scilicet aliquo modo sic divi- vet se, aliquo modo mutabile est. Ergo
ditur, est sub tempore sed intelligentia : Deus aliquo modo mutabilis est.

' S. AuGUSTiNUP, Lib. V de Trinitate, cap. 2. ^g Augustinus, Supor Gonesim ad litteram,

Cf. I Senlentiaruni, Dist. Vllf, cap. C. post ini- Lili. Vlir, cap. 2t.
tium. Tom. XXV nostrse edilionis, pag. 24;<. ''
Ide.m, Ibidem, cap. 20.
 loO D. ALB. M \'V OHD. DU.LD.

Videtur per dictum Apuleii

2, Item, ret cui imperaret : homo autem sers-us

quod inducit Augustinus in libro de Ci- est : undehominis Deum Do-

in factura

vitate Dei, quod Deus est motu el ra- minum Ex quo relinquitur, quod
vocat.

tione munduni gubernans. Constat au- ex non Domino faclus est Dominus.
tem, quod non est irubernans nisi niotu Ergo mutatusest.
sui videtur ergo, quod aliquo modo mu-
:
7. Adhuc, Constat, quod ex non vo-

tabilis sit. lente aliquid, factus est volens illud. Vult

3. Adhuc, Appropinquari et elongari enim aliquem non esse quando moritur,

motus sunt et hideDeodicuntur,Jacobi,
:
quem prius voluit esse cum non morere-
IV, 8 Appropinquale Deo, et appropin-
:
tur : ergo voluit aliquid quod ante non
quabit vobis. voluit : de non volente ergo factus est
2. Adhuc, Sapient. vii, 23 : Omnihus volens. et sic secundum voluntatem mu-
mobilibus mobilior est sapieniia. Sa- tatus est.

pientia autem divina Deusest. Ergo om- 8. Adhuc, In primo libro Sententia-
nibus mobilibus mobilior Deus esl. rum, distinctione VII, ponuntur verba
5. Adhuc, Movere est aliter se habere Augustini contra Maximinum libro primo
quam prius, ut dicit Aristoteles in III Phy- de Trinitate, cap. 1 : ;< Si Spiritussanctus

sicorurn sed Deus aliter se habet modo

:
« nasci potuit, potuit esse Filius, et ita

quam ab aeterno mudo enim se habet ad :

« mutabilis esse potuit '. » Ergo asimilisi
creaturam ut creator, gubernator, et creator esse potuit, et faclus est creator,

conservator : et hoc modo ab aeterno se potuit esse mutabilis.

non habuit ad creaturam ergo viJetur, :

Ex his omnibus videtur, quod Deus
quod Deus sit mutabilis. omnino non sit immutabilis.
6. Adhuc, Aristoteles in III Physito-

rurn et in secundo de Auirna vult. qwvl SoLuno. Ad hocdicendum, quod et se- soim
duplex sit motus alterationis. Lnus qui cundum philosophiam secundum fidemet

est de potentia ad actum. sive qui est de Dous est penitus incommutabilis et im-
contrario in contrarium. ut cum de albo mobilis. Est enimrni/tatiosecundum sub-
fit nigrum, velde ignorante sciens. Alius stantiam proprie, rnotus autem secun-
motus quo quis de otio sive de habitu dum accidens. Dicit enim Aristoteles in
mutatur ad actum, ut cum quis de non V Physicorum, quod rnulatio vel est de
considerante Qt considerans^ vei J»j La- nun subjecto ad subjectum, vel de sub-
bitu actualiter agens. Dicit enim Aver- jecto ad non subjectum motus autem :

roes super II de Anirna. quod habitus est de subjecto ad subjectum. Unde cum
quo quis aliquid agit cum voluerit. Tali Deus nec in substantia, nec in formis ac-
autem modo videtur Deus alterari quia : cidentalibus in potentia sit, sequitur
de non creante fit creans (hoc constat), de quod omnino incommutabilis sit. Si enim
non gubernante tit gubernans, et sic est mulabilis esset in his quaB sibi insunt,
in multis aliis. Unde Augustinus in Lli. I qure Joannes Damascenus vocat asse-
super Gern^sim ad litterani dicit, et poni- quentin substantiam. sequeretur quod
tur in Glossa super illud Genesis, ii, 18 : commutabilis esset in substantia : quia
Dominus Deiis : Non est
Dixit quoque quidquid iu Deo est, Deus est substantia-
bonum hominem esse solum. Ibi qua^rit liter.

Augustinus, Quare ibi vocat Dominum Unde ea qua* primo ad hoc inducta
Deum, cum ante non dixerit nisi simpli- sunl,concedeuda sunt.
citer, Deus ? Et respondet, (^ynA Doiyiinus Au iD autem quod primo in contra- Adob-'
dici non poterat, cum servum non habe- rium objicitur, dicendum quod Deus se

* Cf. I Seatentiarum, Dist. VII, cap. C. in fine. Tom. XXV, pae. 214.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. IV, QU.EST. 21. 1.^1

movere dicitur per eifectum naturse, vel tatione. Secundam ponU in rupe vel pe-
gratiae, vel gloriae, quando scilicet per tra immobiliter stante juxta aquam, ad
effectum aliquem incipit in aliquo esse, quam cum quis trahit navim vel impellit,
perquem prius in illo non fuit, qui se- ad ipsam appropinquat vel ab ea elon-
cundum se ubique est et in omnibus. gatur, non motu petrse, sed motu navis.

Undetalis motus ad Deum non refertur, Ad aliud dicendum, quod mobilio)' di- Adobieci.4.

sedadejus eHectum. Ethoc innuit Augu- cilur esse sapientia per effectum : quia
stinus cum dicit, quod « nec movct se per sicut ibidem dicitur, Sapient. vii, 24, at-

tempus, nec per locum. » Si enim motus tingit uhiqiie, et omnia disponit: quod
in ipso esset, oporteret quod vel per tem- nulli aliarum causarum convenirepolerit.
pus, vel per locum moveretur. Simiiiter Ad aliud dicendum, quod non aliter se Adobject.

dicitur, Sapient. vn, 27, de spiritu sa- habet nunc Deus quam ab seterno. Et
pientiee, quod per nationes in animas quod dicitur creator et conservator, per
sanctas se transfert, amicos Dei et pro- rehitionem dicitur, quse non per muta-
phetas constituit. tionem sui fit in ipso, sed per mutationem
object 2
^^^ ALiUD dicenduin, quod Deus motu creaturse, quse nunc fit ut creata, con-
mundum gubernat, qui ab ipso est, servata, gubernata, ex cujus relatione ad
non qui in ipso est. enim Ari-
Dicit creatorem oportet quod cointelligatur

stoteles in III Physicorum, quod « mo- correlatio creatoris ad ipsam, quae nihil
lus est actus moventis, et actus mo- novi dicit in ipso, sed aliquid novi dicit
bilis. » Sed est actus moventis, secun- ab ipso hoc importatur in hoc no-
: et

dum quod est actus perfectus qui a per- mine, creator. Jam enim in tractatu de
fecto est, quod est movens omne enim : simplicitate i)e« determinatum est, quod
movens perfectum est, et in actu et pri- : relatio secundum hoc quod est accidens,

SoH mus motor perfectissimus est, et ipse et suum esse est inesse, non manet in

actor est. Secundum autem quod est actus divina prsedicatione, sed suum modum
imperfectus, sicest in mobiii sicutin sub- prsedicandi mutat in modum praedicandi
jecto, et sicut in imperfecto quod motu substantialem. Secundum autem quod
perficitur. Iit ideo ibidem dicit Aristote- relatio est,esse suum ad aliud est, et nihil
les quod « motus dicitur actus imperfe- preedicat per modum inhserendi: sed hoc
ctus, qui est imperfecti actus : » et sic quod prsedicat, prsedicat per modum ad
non cadit in Deum. Et quando dicitur se habendi. Tales autem habitudines ex
incommutahilis Deus, prsepositio i«, non uno mutato secundum veritatem, in mul-
privat potentiam movendi active, sed pri- tis innascuntur secundum intellectum.
vat potentiam mobiHtatis passivse. Et hujus exemplum dant Boetius et Avi-
object.3. -'^D motus ap-
ALiuD diccndum, quod cenna in statua alicubi stante a dextris,
propinquationis et elongationis non refc- quo recedente ad oppositum, statim ea-
runtur ad Deum, nisi secundum efle- dem statua sine sui mutatione efficitur a
ctum, ut paulo ante dictum est. Et hoc sinistris. Augustini autem exemplum in
probat Dionysius in libro de Divinis libro de Trinitate est de nummo, qui
nominihus ', de virtute orationis, po- sine sui commutatione ex commutationi-
nens duas similitudines. Unam de bus ejus cujus est, afiquando est pre-
multi luminis catena de ccch^ depcn- tium, et aliquando est pignus, per re-
dente, in qua manus mutans per ansas et lationcm nuinnii ad id com-
pro qao
ansas ascendendo, a terra quidem exal- mulalur. Melius omnibus exemplum
tatur et ccelum sibi appropinquat, non est quod EucHdcs in libro dc Fallacia
cceli depositione, sed sui ad ccclum exal- visus a Platone acceptum ponit de re-

'
S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 3.
 152 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
ilexione quae speculam planum,
fit ad per actum voluntatis, et super actum ex-
ubi dextera eodem modo manentia efli- terius : qui fieri possunt sine mulatione
ciuntur sinistra, et sinistra dextera. Sic agentis, ut dictum est, in his in quibus
eodem modo manens Deus per respectum actum dependet ad agens per suam sub-
creaturae ad ipsum, creator dicitur, et stantiam, sed agens non dependet ad
non creator, sine sui mutatione. actum.
Adobject.6. Ad ALiuD dicendum, quod sicut obje-
ctum est, alteratio duplex est : sed de otio
ad actum, sive de habitu ad actum non
mutantur nisi ea quae agunt passibilia
existentia. In hisautem quse non sunt MEMBRUM II.
passibilia, uno modo se habent et
sed
per essentiam agunt, de non agentibus Utrwn motus vel ?nutatlu aliqua coU'
fiunt agentia sine mutatione. In talibus veniat Deo '
?
enim agens uno modo se habet, et non
non
dicitur agens nunc, et prius, nisi
per hoc quod actum nunc est- et non Secundo quaeritur, Utrum motus vel
exemplum in
prius. Et sole, qui semper mutatio akqua Deo conveniat ?
eodem modo se habet in illuminando : Et videtur quod sic.

nec dicitur ceram liquefaciens et lutum Multipkciter enim aliquid refertur ad

condensans nunc et non prius, nisi per motum vel mutationem : qua^dam enim
hoc quod cera liquefacta et lutum con- ut subjectum mutationis : qusedam ut
densatum est nunc et non prius talia : terminus mutationis. Et hoc dupliciter,
enim uno modo se habentia non rauta- scilicet a quo, et ad quem. Et videtur,
tione sui, sed mutatione acti faciunt ea quod omnia ista Deo conveniant.
qusB faciunt. I.Sicutenim quamvis Deus sitsimplex,
Adobject.7. Ad ALiuD diccndum, quod cum dicitur, multiplex tamen dicitur in elfectu ita :

voluit nunc quod non prius, in his quse quamvis secundum substantiam sit im-
impossibiliter agunt per voluntatem tales mutabilis, tamen dici potest mutari in
determinationes determinant voluntatem causalitnte, quia aliquando causatum est
sive eum qui voluit respectu voliti, et a Deo, aliquando non.
non respectu volentis : et ideo mutatio- 2.1terum constat, quod mutatio est ad
nem dicunt non in volente.
in volito, et ipsum, ut dicit Augustinus in I Confes-
Ab aeterno enini vokiit ut nunc fieret, sionuni : k Fecistienim nos, Domine,
sed voHtum nunc est, et non ab eeterno. ad te, et inquietum est cor nostrum
Adobjects. ^^D ULTiMUM diceudum, quod non est donec ad te perveniat *. » £t mutatio
simile de relatione personah qua persona est ab ipso : quia, Lucse, xv, 13, fikus
procedit de persona, et de aliis rehitivis prodigus a patre abiit in regioneni lon-
quae ad creaturam sunt. Relationes enim ginquam, qui Deum designat. Item,
personales super actus sunt fundatse sub- Mutatio est in ipso. Act. xvn, 28: In
stantiakis, quibus persona accipit sub- ipso vivimus, etmovemur, et sumus.
slantiam et omnia quse substantise sunt. De omnibus autem his dicit Aristote-
Et ideo si mutatio esset in tahbus rela- les, quod aliquo modo moventur, vel
tionibus, sequeretur quod mutatio esset sicut ea qucB moventur, vel sicut ea ad
in substantia. In relationibus autem quse quse est motus aliquis. Ergo modus ali-
ad creaturam sunt, fundatur rekilio su- quis motus potest Deo attribui.

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novae editionis.

tiarum. Dist. VIII, Art. 16. Tora. XXV liujusce * S. Augusti.nus, Lib. I Confessionum, cap. 1,
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. IV, QU.^ST. 21. 153

SoLUTio. Nullus modus motus polest potest referri ut aliquo modo mobile sit.

Deo attribui, nec secundum fidem, nec Si enim motus dicatur ad ipsiim, ille
secundum pliilosophiam. Et tioc ideo motus est in appropinquante ad ipsurn.
est, quia sicut probatur in libro de Cmi- Si dicatur ab ipso, motus est in defe-
sis, creatura sive creatum non potest rente, sicut paulo ante monstratura est.
considerari nisi duobus modis, sciiicet Mobilitas autem in ipso non per iteratio-
secundum id quod est, et secundum nem ipsius est, sed per continentiam, ut
esse. Secundum id quod est, nihil et dictum est. Sed in Deo nullo modo poni
ex nihilo est, ut dicit Avicenna. Se- potest mutabilitas : et ideo penitus im-
cundum autem a prima causa est.
esse mutabilis est.
Mutabilitas autem creaturae accidit se-
cundum id quod est et ideo mutabilitas:

ad id quod est, non potest non

referri :

enim secundum quod ab

accidit creato
ipso est, sed secundum id quod est, et MEMBRUM IK.
sic ex nihilo et nihil est propter quod :

creator nuUo modo mutabiiis esse pot- Ltnim incommutabile esse proprium sit

est. divinse essentise '

7

Ad m autem quod objicitur in conlra-

rium, dicendum quod unitas et multipli-
citas in effectu consequuntur esse crea- Tertio quseritur, Utrum incommuta-
turcT, in quantum ab aliquo est et in bile esse proprium sit diviuae essentiai ?
quantum est et ideo illPB cum perfe-
: Et videtur, quod non.
ctum esse creaturse consequantur, in 1. Dicuntur enim incommutabiles
Deum ahquo modo referri possunt. Angeli, et immutabiles intelhgentise, et
Ad m quod objicitur, quod multiplici- immutabiles animse beatee. Ergo non
ter aliquid refertur ad motum, dicendum soliDeo convenit immutabilitas quia :

quod Deus non refertur ad motum sicut proprium est quod convenit omni et
terminus ad quem quem includit motus. soli.

Nec refertur ad motum sicut terminus a 2. Si dicatur, quod incommutabilitas

quo qui Nec in ipso est

abjicitur in ipso. Deo convenit per naturam Angelis au- :

mutatio sicut in eo quod est mensura tem et animabus beatis per gratiam, vel
motus vel mobilis sic enim iteraretur
: per aliquam bonitatem fluentem a primo
in mobili vel motu secundum esse lo- : immutabili, sicut videtur Plato dicere in
cus enim in quo est motus, secun- Timseo :deorum quorum opifex
« Dii
dum esse aliquod iteratur in mobili : paterque ego natura quidem mutabiles,
:

quia ex ipso et ad ipsum est motus. voluntate autem mea permanentes. » In

Tempus autem secundum nunc, quod contrarium est quod Angelus el intelli-

est substantia motus, iteratur in motu : gentia secundum sui naturam signacula
quia sicut IV Physi-
dicit Aristoteles in sunt diviuie incommutabilitatis, ct anima
corum, tempus est numerus motus se- secundum sui naturam imago incommu-
cundum prius et posterius. Deus autem tabilitatis ejusdem. Dicit enim Cassiodo-

nulU) istorum modorum refertur ad mo- rus, quod « temporale per hoc quod in-
tum, sed sicut movens immohilc et con- cipit et desinit, non esl .Tterni nisi vesti-

tinensomne quod movetur. giuni : cjuia niju convcnit cum eo nisi in

Adhuc autem, Nullus modus motus confusa et indeterminata quudam dura-

* Ct' Opp. B. All)erli. Coramenl. in I Senten- edilinni- nostr.T».

tiarum, Dist. VIII, Art. 18. Tom. XXV nov.-o
 loi D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

^Eviternum autem quod incipit

tione. » quam prius non habuerunt, et perficiun-
etnon desinit, et stat in esse substantiali tur secundura reductionem inferioris in
uno modo, imago est ceternitatis quia : superiorem secundum aliquod intelligi-

cum ea convenit et in modo durationis bile secundum quod prius reducti non
in substantia, et in carenlia fmis : licet fuerint.
deficiat ab ipsa, quia teternum non ha-
bet principium, aeviternum autem habel. SoLUTio. Ad hoc solvendum est per ?

Unde idem Cassiodorus, quod « si

dicit dictura Augustini in libro contra Ma\i-
anima fme ciauderetur, imago Dei non rainura dicentem, quod « cuicumque
non esset. » Eriro et Angelus et inlelli- creaturce rationali praestatur ut peccare
gentia et anima per naturam immuta- non possit, non est hoc naturae propriae,
bilia sunt, et non solum per gratiam. sed Dei gratise. » Et ideo solus Deus, ut
Non erffo soli Deo convenit immutabile ait Apostolus ', habet immortalitatem
esse per naturam, qui non cujusque gratia sed natura sua
Sed contra. Ix CONTRARIUM hujus est adhuc, propria nec potuit nec potest aliqua con-
1. Quod Apostolus, I ad Timo-
dicit versione mutari. Et ideo soli Deo conve-
theum, VI, 16 Qui solus hahet immor-
: nit omnino et penitus incommutabilem
talitateni. Super quod dicit Augustinus esse. Cujus probatio efticacissima sumi-
in prirao de Trinitate « Cum anima : tur a dicto Boetii in libro de Hebdomadi-
quodammodo immortalis esse dicatur et bus. ubi dicit, quod « quod est, habere
sit, non diceret Apostolus : Solus Deus potest aliquid praeter ipsum quod est,
habet immortalilatem, nisi quia vere esse vero nihil habet adraixtum. » Ex
immortalitas incommutabilitas est, quam quo quod omne id quod mu-
relinquitur_,
nulla creatura potest habere, quoniam tatur, diversum habet quod est, et esse.
solius creatoris est '. » Unde id in quo est idem quodestet esse, 1
Adhuc, David dicit in Psalmo ci,
2. immutabile est penitus et omnino. Et
27 et 28 Mutabis eos, et mutabuntur :
:
causa hujus est, quia esse nuUius rei
tu autem ideni ipse es. Quod tractans potest esse subjectura. nec per se, nec
Augustinus super Genesim ad litteram per accidens, nec aliquo modo referri
« Deus solus recte immutabilis est, qui potest ad motum, quamvis hoc esse re-
nec per tempora mutari potest. » Unde ferri possit ad motum ut terminus. Ex
solus dicitur habere immortalitatem. hoc ulterius quod
relinquitur, omne
3. Adhuc, Augustinus coiitra Maxi- causatum eo quod aliud habet esse et
minum : « In omni mutabili natura nou- quod est, mutabiie est quia sicut dicit :

nulla mors est ipsa mutatio : quia facit Daniascenus, « quod a versione incipit,
aliquid in ea non esse quod erat et esse versioni subjacet et mutationi. » Est au-
quod non erat. » Hoc autem in Angelis tera rautatio duplex, ut dicit Damasce-
et in intelligentiis etanimabus est.
in nus, ad esse scilicet, et in esse : et hoc
Angelus enim et aniraa mutantur se- est dictum, ad esse hoc, et in esse hoc.
cundum gratiam et peccatum. Intelligen- Ad esse, sicut generatio, et opposita ei
autem secundum intluentias bonita-
tiae corruptio. In esse salvato duplex est mu-
tum a primo, et secundum influentias tatio, scilicet in esse substantiali, et in
illuminationura. purgationura, 'et perfe- esse accidentah. In esse substantiali mu-
ctionum, et a primo, et a se invicem, ut tari convenit teraporalibus, quae non im-
dicit Dionysius, secundum quod pur- mediate sed per motum corporis quasi
gantur a dissimilitudinis habitu, et assi- per instrumentum exeunt ab aeterno. Et
milantur per illurainationem acceptam, in his dicimus, quod secundum esse sub-

1 S. AcGUSTLNUs, Lib. I de Triuitate, cap. 1. 2 Gf. I ad Timoth. vi, 16.

 IN 1 P. SLM. TllEOL. TRACT. iV, QU.EST. 21. i55

stantiale fuit, est, et erit. Tnesse acciden- quod verum est, quod temporale in pau-
talimulanlur eliaui ea quae immediale cioribus imitatur aeternum, quam a?v)-

suntab a-terno, sicut Angeliet intelligen- ternum : et ideo temporale vestigium,

tiee et animae, quge per afTectiones et rece- aeviternum autem imago. Et propter
ptiones bonitatum et malitiarum mutan- idem Angelus signaculum, anima imago,
tur. Per loca autem mutantur corpora. corpus vestigium Dei dicitur. Et iioc

Dicit enim Aristoteles in libro de Caslo habent in natura, non nisi quantum ad
et Mundo, quod omne corpus secun-
« illam immutabilitatem quae est in esse

dum locum mutabile est. » Omnino au- substantiali : et quia creatum opus vo-
tem immutabile esse, proprium est es- luntatis est, ut dicit Damascenus, et non
sentiffi divinae. naturae : ideodicit Plato : « Yoluntate mea
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod An- sic permanentes. » Immutabilitatem au-
gelis, intelligentiis, et animabus, non tem quae est ad esse, nullo modo habet,
convenit immutabilitas, nisi illa sola quce nec per gratiam, nec per naturam haec :

est ab esse substantiali, et non convenit enim sic soli Deo convenit, quod nulli
eis immutabilitas illa qu« est ad esse, creato penitus communicabilis est. Si-

nec illa quae est in esse accidentali militer incommutabilitatem in esse sub-
per naturam, sed per bonitatem conti- stantiali et accidentali quaedam crcata
nentis : quia pro certo per atTectiones habent, sed per gratiam, non per natu-
mutabiles sunt, et de contrario in con- ram. Et hoc verum est et secundum

trarium mutarentur, nisi bonitate crea- fidem et secundum philosophiam. Esse

toris in bono confirmarentur : et in esse enim, ut in libro de Causis proba-
substantiali mutarentur, et in nihilum tum est, continuus fluxus est ab ente
tenderent, nisi manu et bonitate creato- primo in omne quod causatura est vel
ris continerentur, ut dicit Gregorius. creatum est.
Ad DicTUM autem Cassiodori dicendum,
m D. ALB, MAG. ORD. PR.£D.

TBACTATUS Y.

DE .ETERMTATE. .EVrrERNlTATE. ET TEMPORE.

Deinde quctritur de .T^ernitate.

Quceruntur autHni de tetHrnitate tria. .scilicet d^ nuni: qu'jtl est subslanlia

faciens eeternitatem.
Secund':i. Qull sit cTtnrnita- constituta ab ipso nunc ?

Tertio, De comparatiune ceternitati.s ab revitHrnuin et temporale.

Circa primum qua?runtur duo.
Prim'j. Nuid sit nunc cetHrnitatis ?

Secundri. Utrurn idHrn nunc sit Ci;instituti\'um cetHriiitatis et tHmporis?et,

de comparatione nunc feternitatis ad nunc a^vitHrnitatis tt nunc tempo-
ris.

QL\ESTIO XXII,

De nunc quod est substantia faciens fpternitateni.

sen?. quod est nunc, interest ac divina-

runi rerum. quod nostrum nunc quasi
tempore currens facit sempiternitatem :

divinum nunc permanens. neque mo-

MEMBRUM I. vens sese atque consistens, aBternitatem
faoit. Videtur erL-o, quod
)) substantia
Quid sit nunc seternitatis ? aeternitatis cBternitatem seipsam faciens,
sit nunc stans et sese non movens.
2. Adhuc, Gilbertus € Sicut est una
:

Ad primtm sic proceditur. sinsrularis et individua et simplex et so-

1. Boelius in libro de Trinitate litaria mora, qua Deus ipse fuit, est, et
« Tantum inter nostrarum rerum prae- erit cetemus. Ipse namque et est, et est
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 22. 137

Deus, et est seternus Deus : sed est et est mx quod secundum quod
philosophise,
essentia, et est aeternus mora. Ex hoc » mensurala ditrerunt, ita mensurae for-
accipitur, quod simplex mora quse non males et essentiales dilferunt mensuratis.
potest esse nisi nunc, est substantia Mensuratum autem aiternitate nihil ha-
aeternitatis : et inde accipitur ut prius, bet exlra se quod acquirat per motum,
scilicet quod unum indivisibile non se neque secundum esse, neque secundum
movens, tota substantia est aeternitatis. virtutem, neque secundum operationem,
3. Adhuc, Sicut se habet nunc tempo- neque secundum ubi. Ergo mensura ad-
ris ad temporis constitutionem, sic nunc jacens ei quod est aelernum, non accipi-
aeternitatis ad constitutionem aeternitatis. tur ut extensa ad aliquid. Mensura au-
Cum ergo tempus sit duratio successiva, tem accepta adjacens ei, est acceptio
aeternitas vero duratio stans et indivisi- ipsius secundum esse aeterni praesens
bilis, oportet quod nunc quod constituit sive praesentialiter accepti. Cum ergo
tempus et est substantia temporis, suc- omne esse aeterni totum simul accipiatur,
cessionem constituat : et cum aeternitas propter hoc quod indivisibile est, relin-
sit duratio stans et manens et indivisibi- quitur quod praesens acceptio quae est
liter, oportet quod nunc substantialiter acceptio ipsius nunc, sit acceptio secun-
constituens aeternitatem, sit manens et dum nunc indivisibile, et nunc indivisi-
stans indivisibiliter : et ex hoc sequitur bile constitutivum est aeternitatis.
idem quod prius. Adhuc, Anselmus in Monologio di-
6.
4. Adhuc,InIV Physico rum Ansioieles cit, quod sicut se habet nunc temporis
vult, quod sicut id quod fertur vel move- ad omnem locum, ita se habet nunc
tur, se habet in toto motu, ita nunc aeternitatis ad omne tempus sed nunc :

temporis se habet in toto tempore. Nunc temporis non dividitur secundum loci
enim est quod adjacet ei quod fertur in divisionem, sed est una praesens acceptio
motum secundum acceptionem animae. animae omnis loci in nunc ergo simiU- :

Sed id quod fertur in motum, numquam ter nunc aeternitatis non dividitur ad
accipitur stans hic vel ibi in tota magni- quodUbet tempus, sed una praesens ac-
tudine per qUam movetur, sed semper ceptio totius temporis et cujuslibet par-
accipitur partim hic, et partim ibi, ut tis : in nunc aeterno autem nunc nihil
protensum de ubi in ubi, et iterato per praeteriit, et nihil futurum est, et sic
totam magnitudinem per quam move- praisens nunc stans aeternitatem facit.

tur. Anima ergo accipiens ipsum secun- In contrarium est, quod

^ '
c a conlra.
Sed
dum id quod adjacet ei, secundum id 1. TEternitas duratio est : omnis au-
quod movetur, accipit ut nunc ut fluens tem continua duratio constituitur ratione
de priori in posterius continue : et hoc continui, hoc est, multis continuatis ad
est nunc non stans, sed sese continue unum continuans : ergo et sua substan-
movens. Per oppositum ergo si anima tia continuum faciens, oportet quod non
accipit id quod est indivisibiliter stans accipiatur ut unum, sed ut principium
in substantia, esse, virtute, et operatio- unius et finis alterius, et semper fluens
ne, et accipiat nunc adjacens illi, non ab esse ratione princi()ii, et in essc ra-
accipiet nisi nunc stans, et nullo modo tione finis : quia aliler non esset conti-
fluens de priori in posterius, et nihii ac- nuum. Exemplum est hujus in continuo
quod sit prius et posterius,
cipiet in ipso et discreto. Quia enim punctum fluens
sed idem ipsum stans indeficienter : ab esse, et ratione finis iu esse et ratione
nunc ergo quod adjacet ei, stans est in principii conlinue facit lineam, et conti-
seipso, non fluxu, sed indeficientia con- nuum, ideo linea est continuum, et con-
stituens aeternitatem. tinuum est continuum : et punctum in
5. Adhuc, Aristoteles vult in X pri- tota linea substantia lineae est, et id
1^58 D. ALB. MAG. OHD. PR^D.

quod est : esse autem lineai vel continui continuum. Si autem est unum de prae-

a continuo fluxu puncti est, et hoc est terito in praesens, et de praesenti in futu-

quo continuuni est : et quia omne fluens rum extensum : tunc quidem constituet
divisibiie est, et divisum est semper in continuum, sed non potest inteliigi,

finem et principium, sive in ante et post, quod non sit motum tunc enim fuisse :

ideo omne continuum secundum esse et non esse et in futuro fore motum di-

continui semper divisibile est. Cum ergo cunt ejus quod transit a praeterito in
aeternitas manens duratio sit et continua, praesens, et a praesenti in futurum et :

videtur quod ab uno indivisibili stante ita relinquitur, quod nunc stans et non

constitui non possit. Tn discrefo autem movens sese non facit aeternitalem. Dicit
sic non est : discretum enim licet indivi- enim Gilbertus in auctoritate praeallega-
sibili constituatur secundum quod est,
id ta, quod aeternitas estmora.

tamen a discreto immobili non conti- 3. Si aliquis dicat, quod indeficientia

nuante finem unius in principium alte- stantis nunc facit continuam moram. Hoc

rius constituitor, ut accepto scilicet in non potest esse quia si indeficientia

:

hoc et in illo ideo secundum esse dis-

:
indivisibilis faceret continuum in uno

cretum est, ut patet quia, ut dicit Py- :

indivisibili, faceret continuum etiam in

thagoras, unitas est, qua quaelibet res alio : et sic cum unitas indeficiens sit in

est una : et unitas et unitas discrete ac- omni numero, omnis numerus esset
cepta et sub forma discretionis stantes, continuus^ quod falsum est ergo etiam :

faciunt binarium : et unitas et unitas quod indeficientia indivisibilis faciet con-

et unitas faciunt ternarium, etsic de aliis tinaum quia falsum non sequitur nisi
:

numeris. Unde unitas substantia numeri ex falso.

est secundum id quod est discretio au- :

tem unitatis facit discretionem et esse SoLUTio. Dicendum, quod primam s

et numeri secundum quod in esse discre- quaestionem oportuit esse de mmc seter-

torum est. Et secundum hoc est in ele- nitatis : quia aeternitas id quod est, et

mentis orationis : et ideo oratio discre- id quo est, non potest cogriosci nisi ex
torum est. Elementa enim orationis sub cognitione ipsius nunc constituentis
forma discreti stantia, constituunt oratio- eam : sicut et tempus cognosci non pot-
nem. Si ergo sic est in aeternitate, quod est, nisi ex nunc constituente ipsum :

nunc in unum discrete et indivisibile nec numerus cognosci potest, nisi ex

acceptum, constituit aeternitatem, vide- unilate constituente ipsum : nec motus
tur quod aeternitas discretorum sit, et cognosci potest, nisi ex eo quod ferlur,

non continuorum : ergo a destructione quod latione sua constituet ipsum. Unde
consequentis, cum sit continuorum, non cum Boetio dicendum, quod aeternitatem
erit nunc unum stans indivisibiliter et nihil constituet secundum id quod est et

non movens sese constituens aeternita- secundum esse, nisi nunc stans sub for-
tem. ma omnimodae immobilitatis. Et secun-
2. Adhuc, Non videtur esse intelligi- dum quod est nunc, est substantia aeter-
bile, quod unum nunc non extensum de nitatis secundum id quod est secundum :

priori in posterius, indeficienter sit in autem quod est stans et in forma stantis,
omni praeterito, et in omni futuro conti- constituit eam secundum esse indeficien-
nua duratione quia si idem est, tunc: tiae et mensurae secundum autem quod :

non erit nunc et nunc et postea, nisi sub est indivisibile stans sub forma indivisi-
forma discretionis acceptum quia for- : bilitatis, constituit eam sub
mensu- esse
ma discretionis exprimitur quando dici- rae indivisibilis, quae tota non simul esl,

tur semel et iteruni et tertio : ct tunc partem et partem, nec post partem par-
non potest intefligi, quod constituat tem habens.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 22. lo9

Unde sex primse rationes procedunt et etiam expresse dicit Augustinus in li-
necessariae sunt. broXI ConfessionuTn.
Ad m quod objicitur in contrai-ium, Ad aliud dicendum, quod indellcientia Adobject.3.
dicendum quod qucedam attribuuntur sola non est causa ad hoc sufficiens,
reternitati secundum se, et quaedam attri- quod seternitas sit mora continua, sed
buuntur ei secundum relationem ad indeficientia cum prolensione animae ac-
aliud, et qusedam secundum relationem ipsum nunc, et referentis ad
cipientis
ad aeternum. Si accipiatur secundum se : tempus et ad ea quse sunt temporis
tunc impossibile est, quod sit in genere secundum prius et posterius per indefi-
continuorum. Similiter si referatur ad cientiam.
ifiternum quod indivisibile est secundum
substantiam et esse, sic iterum impossi-
quod
bile est, sit in genere continuorum.
Sed quia sine aninite acceptione, ut dicit
Aristoteles, nec est nunc temporis,
ut MEMBRUM II.

nec nunc aevi, nec nunc seternitatis, si

consideretur in anima accipiente ipsum, Utruin idem nunc sit constitutiinun a^ter-
et ipsum per indeticientiam referente ad nitatis et temporis ?
omne tempus et ad omne quod in tem-
pore est, sic mora continua est et indefi-
cientis, et sic in genere continuorum Secundo quaeritur, Utrum idem nunc
est. Et causa hujus continuationis est sit constitutivum aeternitatis et tempo-
protensio accipientis animae etprotenden- ris?
tis ipsum nunc per omne praeteritum, et Et ad hoc intelligendum oportet quae-
omne praesens, et omne futurum et :
i'ere, Qualiter nunc aeviternitatis consti-
haec causa continuitatis non in ipso tuit aeviternitatem ?

nunc est, sed in accipiente. Unde per Et secundo, Qualiter nunc temporis
se indivisibile est, per aliud autem et per constituit tempus ?

accidens divisibile et forma divisibilita- :

tis in ipso non est, sed in accipiente ip-

sum et ad divisibile referente.

Ad aliud dicendum, quod nunc seter-

nitatis idem nunc est protensum a prae- MEMBKl SECUM)!

terito in praesens, et a praesenti in futu-
rum, non protensione ipsius nunc vel
ejus cui adjacet nunc, sed protensione ARTICULUS I.

animae referentis ipsum ad tempus et ad

ea quae sunt in tempore, praeteritum sci- Qualiter nunc cvciternitatis constituit

Hcet, praesens, et futurum. Et ideo dici- xviternitatem '

?
tur, Apocal. i, 8 : Qui est, et qui erat,
et qui venlurus est, Oninipotois. Talia
enim quae moram dicunt secundum to- l, Cuiu auleni unumquodquL' illorum
tum suum esse, vel secundum maximam aeternitas et seviternilas et tempus sit
. partem esse, ut videtur velle Aristoteles mora, ut dicit Cilbertus, et tunc consti-
et commentator suus Averroes in II Phfj- tutivum sit illius mora3 secundum quod
sicorum, iion sunt nisi in anima. Et hoc est unum manens in tota mora : non

Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in I Sen-

'
jusce novae editionis.
lar-

tentiarum, Dist. Vlll, Art. 13. Tom. XXV hu-

liiO D. ALB. MAG. OUD. PILED.

potest esse nunc seternitatis. nisi quod natum ad operationem. et vicissitudina-

inlelligitar adjacere aeviterno eidem ma- tum per operationes ergo sibi adjacens :

nenti in tota mora illa. .Eviternum au- secundum quod est ens operans et po-
tem est indivisibile per essentiam : ex- tens, unum et idem est nunc illius morse
pansum autem et divisibile per actum quae dicitur aeviternitatis constitutivum.

sive per operationem : et sic unum et Adhuc, Aliter intelligi non potest
4.

idem manens in tota mora. Quod ergo id quod dicitur in libro de Causis, pro-
sibi sic intelligitur adjacere ut mensu- positione trigesima, quod inter rem cu-

rans esse ejus,hoc ipsum est nunc aevi- jus substantia et actio sunt in momenlo
ternitatis : et sic nunc aviternitatis seternitatis, et inter rem cujus substan-
aliquo modo divisibile est secundum tia et actio sunt in momento temporis,

esse, licet per substantiam sit indivisi- est mfjdium, et est illud cujus substantia

bile. Videtur ergo, quod non dilTerat a momento aeternitatis, et operatio

est in

nunc temporis. inmomento temporis. Sicut enim ibi-

2. Adhuc, DitTerentiee nunc aeternita- dem dicit commentum. res cadens sub
tis sunt, quod est indivisibile per sub-
tempore, in omnibus suis dispositionibus

stantiam et esse, et non tluens, sed si- sejuncta est a re cadente sub aternitate

mul existenssubstantia, potentia, et ope- in omnibus suis dispositionibus. Conti-

ratione. Si ergo aevilernum deticiat ab nutio autem non est nisi in rebus simili-
aeterno, et superabundet super tempus : bus. Cum ergo aeternitas et tempus sint
et supponatur, quod uniuscujusque esse qucedam extrema, inter quae est me-
sit propria mensura, respondens sibi se- dium, oportet quod medium continuans
cundum suam naturam cum inter rem :
sit res, qufe aut substantia est sub mo-
stantem secundum substantiam, poten- mento temporis, et actione sub momen-
tiam, et operationem : et rem fluentem to geternitatis : aut e converso res quae

secundum substantiam, potentiam, et substantia cadit sub momento aeternita-

operationem, non sit nisi resstans secun- tis. et actione sub momento temporis.
.dum substantiam, expansa autem secun- Sed primo modo esse non potest quia :

dum potentiam.et vicissitudinala a priori non potest esse res cujus actio sit sub
in posteriussecundum operationem et : uno momento aeternitatis, et substantia
supponatur, quod mensurse ditTerant se- sub momento temporis quia quando :

cundum mensurata videtur, quod nunc :

substantia in esse suo sequitur fluxura

ipsius aeviternitatis constitutivum, sit temporis, non potest ab illa substantia

nunc indivisibile per substantiam, pro- egredi virtus et operatio, qu» tluxum
tensum autem secundum quod adjacet temporis non sequantur. Relinquitur
potentiae, sive potenti secundum quod ergo, quod sit ibi medium, sciHcet res,
potens est, et vicissitudinatum, secun- cujus substantia sit inmomento aeterni-
dum quod intelligitur adjacens operantl tatis, et operatio in momento temporis.
secundum quod operans est. Tale enim Et cum potentia sit inter substantiara et

nunc in ultiraa sua conditione attingit operationem unius scilicet substantiae in-
nunc temporis, in prima autem nunc divisibilis, et multarum sibi succeden-
ceternitatis, in media autem inter utrum- tium operationum. oportet quod potentia
que est extensum ab uno in alterum. extensa sit ab uno in multa tale ergo :

3. Adhuc, Hoc modo in tota mora quae nunc jfiviternitatis est constitutivum.
dicitur seternitatis, unum et idem manet 5. Adhuc. Aliter non potest intelligi

aeviternum, scilicet indivisibile per sub- quod dicit Augustinus in libro Vill su-
stantiam, extensum per potentiam, ordi- per Genesim ad litteram S quod « Deus

* S. AiGusTiNCS, Lib. VIII super Gene ad cap. 20.

 JN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUyEST. 22. 161

spiritualem creaturam sivc incorpoream in anima secundum Aristotelem et Au-

movet per tempus creaturam autem : gustinum. Et ideo dicit, quod praesens
corporalem per tempus et locum. » Si de praeterito memoria est, praesens de
enim creaturam spirilualem movet per praesenti sensus sive sensibilis acceptio,
tempus, oportet quod sit mobilis et mota praesens de futuro exspectatio est sive
per tempus, sed secundum substantiam speratio. Et hoc dicit Augustinus in li-

nullo modo mobilis est vel mota. Relin- bro X[ de Civitate Dei. Et in idem sen-
quitur ergo, quod secundum virtutem tiunt Aristoteles et Averroes in IV Phy-
sit mobilis, et secundum actionem mota. sicorinn, etAvicenna in Sufficientia.
Dicit enim Dionysius in Coelesti hierar- Et ideo anima accipiens aeviterno adja-
chia, quod « creatura spiritualis non di- ccns nunc, et protendens ipsum per in-
viditur nisi per substantiam, virtutem, deficientiam ad omne tempus et tempo-
et operationem. » Cum ergo creatura rale, facitcontinuam moram, quae dici-
spiritualis una sit et eadem in tota mora tur seviternitas et non potest imaginari
:

quae est cEviternitatis, substantia indivi- aliquid aliud quod faciat continuitatem.
sibili, virlute autem extensa, et opera- Omne enim continuum quod non ex se
tione vicissitudinata, relinquitur quod continuum est, oportet quod continuum
nunc sibi sic, ut dictum est, adjaccns sit ex relatione sui ad aliquid quod per
per intellectum, conslitutivum sit illius se continuum est : hoc autem non est
morse quae dicitur seviternitas. nisitempus ettemporale: aeviternitasergo
ntra. In contrarium autem hujus est, quod relata ad hoc per indeficientiam morse
secundum hoc seviternitas non videtur non interruptae, accipit continuitatem.
esse mora continua. Dicit enim Aristo-
teles, quod tempus non esset continuum, Ad aliud dicendum, quod in aeviter- Ad qusest

nisi continus esset motus et motus non : nitate substantia est et esse, sive quod
esset continuus, nisi continua esset ma- est et quo continuum est. Unde 7iimc se-
gnitudo quae per se continuorum est : cundum se acceptum, constituit substan-
hoc autem nihil per se continuum est : tiam siveid quod est aeviternitas ac- :

nec enim substantia, nec virtus, nec ope- ceptum autem sub esse indeficientis pro-
ratio continuorum in eeviterno : mora tensi secundum potentiam in operatio-
ergo totius aeviternitatis continua esse nes non continuas, sed vicissitudinatas,
non potest. constituit esse aeviternitatis secundum
quod mora continua est.

)t. Quaeritur etiam, Qualiter tale nunc

constitutivum est aeviternitatis secundum
res,
substantiam et csse ejus? MEMBRI SECLXDI
rDi-i

iris.
SoLUTio. Dicendum, quod quinque pri-
11
tl.
mae rationes de necessitate procedunt, ct ARTICULUS II.
fin-:
ideo concedendai sunt.
lCt.
Ad eam autem qua itur in conlra- Qualiter minc teniporis constituit
rium, solvendum est per ea quaj dicta tempus '
?
ergo
sunt in praecedenti qujeslionc de niinc
setcrnitatis, quod scilicet omnium talium
quae in genere morae sunt, esse secun- Ulterius qu.Tritur, Qualitcr nunc tem-
11 SU'.
dum totam vel maximam sui parlem, est poris constituit tcmpus?

* Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, edilionis.

Dist. VIII, Art. 13. Tom. XXV hujusce nova3
 162 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Nunc enim temporis est, ut dicit Ari- mensuratur sui generis minimo et sim-
stoteles in lY Plnjsicorwn, quod adjacet plicissimo. Dico autem minimo, positio-
ei quod fertur, quod unum et idem est in ne vcl natura : positione, ut in ponderi-
tota latione : divisum tamen secundum bus vei magnitudinem habentibus : in
motum, secundum esse hic et ibi, sive illis eniiii natura minimum non
accipi
ante et post. Et ideo nunc illud unum in potest : et ideo oportet, quod quoad nos
substantia est, sicut id quod fertur conti- accipiatur, ut in ponderibus minimnm
nuans inter prius et posterius, et sicut id dicitur quod quoad nos certissimae est
quod fertur, continue extcnditur ab ante quantitatis vel ponderis, ut in ponderi-
in post in magnitudine per quam move- hus dicitur esse granum hordei, in ma-
tur. Et sic dicitur nunc instans, lioc est^ gnis digitus, in aridis modius, in liqui-
non stans : quia continue fluit a priori dis lagena. Et haec iterata per numerum,
in posterius. Ex hoc patet, quod alias tofam certificant quantitatem vel pon-
differentias constitutivas habet nunc tem- dus. In mensura autem essentiarum mi~
poris, et alias nunc ceviternitatis, et alias niminn accipitur per naturam, quod vel
. nunc aeternitatis. Xunc enim seternitatis est stans per indeticientiam, vel proten-
totum simul est et stat in substantia, sum ad aliquid extra se per virtutem,
virtute, et operatione ejus quod est seter- vel numeratum in operatione vicissitu-
nura. i\unc autem aeviternitatis stat qui- dinaria vel continua, cujus primum me-
dem et simul est in substantia aeviterni, dium ultimum non sunt simul, totum
et
sed secundum quod adjacens est potenli, esse mensurat substantiae virtutis et ope-
cujus potentia aliquid sui extra se habet rationis. Et hoc modo nunc mensurans
ad quod extendatur, non potest intelli- esse substantiae, virtutis, et operationis
gi totum esse simul. aeterni : et nunc mensurans esse substan-
Item, Secundum quod intelligitur tiae, virtutis, et operationis aeviterni : et

adjacere operanti quod numeratur in nunc mensurans esse substantiae, virtu-

operibus suis, non potest intelligi esse tis, et operationis generabilium et cor-
unum et idem, sed intelligi tur esse in ruptibilium, nullo modo .potest esse
numero. Nunc autem temporis, nec idem.
adjacet stanti, nec niultas operatio- Objiciunt tamen quidam in contrarium
nes vicissitudinatas facienti, sed unnm per hanc locutionem Quando Deus est, :

continuam, cujus primum medium et angelus motus est

est, et haec igitur :

ullimum non sunt simul cujusmodi : tria simul sunt. Simul autem sunt quae
operatio motus est, secundum quod mo- in uno nunc sunt et eodem. Deus autem

tus est actus mobilis et non moventis. non est nisi in nunc a^ternitatis. Ergo
Oportet ergo, quod nunc temporis sit in Angelus est in eodem nunc, et motus in
numero numerante primum et medium eodem, ergo in nunc a^ternitatis sunt
etultimum in motu, et secundum quod aeternum et aeviternum et temporale. Sed
est in hoc numero, non simui sit, sed sicut se habet aeviternum et temporale
continue procedens a priori in poste- ad aeternum, ita se habent nunc aeviter-
rius. nitatis et temporis ad nunc aeternitatis.
Ex hoc sequitur determinatio qua?- Ergo idem nunc quod est aeternitatis,
stionis quoe primo qusesila est, scilicet est aeviternitatis et temporis.
utrum sit idem nunc aeternitatis, aeviter- Adhuc, Dixerunt quidam, quod nunc
nitatis, et temporis constitutivum secun- aeternitatis est in nunc aeviternitatis
dum esse et substantiam? et in nunc temporis, sicut causa in
enim, quod hoc impossibile est
I'atot : causato, et sicut exemplar in exemplo
eo quod Aristolelcs dctei-iiiinavit in X similiori et dissimiliori. Similius enim
'prirnoi plnlosophice, quod unumquodque ad nunc apternitatis, est nunc seviter-
'
<t:

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 22. 163

nitatis, et dissiniilius nunc temporis. liter unum exempletur ab altero, vel

Et ponunt simile ad hoc, sicut creatio qualiter unum sit in altero ut exemplar
est in creatis per imaginem et vesti- in exemplato ? Sed quaeritur, Utrum om
gium similius et dissimilius. nia tria nunc sint idem per substan
Per rationem etiam ostendunt hoc ip- tiam ?
sum. Dicunt enim in re mota tria esse,

essentiam scilicet, et substantiam ejus SoLUTio. Unde dicendum sicut prius, Solutio,

quod fertur, et id quod fertur, secundum quod non sunt unum, sed diversa.
quod fertur, et tria illis adjacentia. Et Ad argumentum autem quod indu-
cum essentia secundum suum esse stet cunt, dicendum quod peccat secundum
tota, simul dicunt illi adjacerenuncaeter- fallaciam aequivocationis. Cum enim in
nitalis. Et cum substantia ejus quod fer- prima dicit, Deus est nunc, et Angelus
tur, potentiam habeat extensam, sed est nunc, et motus est nunc : nunc est
stantem secundum esse et actum, dicunt adverbium, quando, quod ex
et signiticat
illi adjacere nunc seviternitatis. Et cum adjacentia praesentis temporis relinqui-
id quod fertur secundum quod fertur, tur.Cum autem infertur in conclusione
actu sit protensum ab ante in post, di- ergo idem est nunc aeternitatis, aeviter-
cunt illi adjacere nunc temporis. Et sic- nitatis, et temporis : 7iunc est nomen,
ut ab essentia ejus quod fertur, procedit et significat substantiam constitutivam
substantia ejus quod fertur, et a substan- aeternitatis, aeviternitatis, et temporis.
tia ejus quod fertur, procedit latio ejus-
dem : ita dicunt, quod nunc eeternitatis Si AUTEM quaeritur, Utrum hoc quan- Queest.
paulatim procedit in nunc seviternitatis do quo dicitur, quando Deus est, Ange-
per defectum hujus differentise, quod est lus est, vel motus est, sit aeternitatis,
stare substantia simul, virtute, et opera- aeviternitatis, vel temporis ?
tione. Et ulterius per defectum ejus quod Dicendum, quod est quando aeternita-
est stare, deticit in nunc temporis. Et tis.Quia quorumcumque mensuraest tem-
hoc dicunt esse quod dicit Boetius in poris ut adaequata, eorumdem est men-
libro de Consolatione philosophise : sura aeviternorum ut concomitans^ et eo-
rumdem mensura aeternitatis super-
est
« Qui tempus ab sevo eminens et excellens. Sed non convertitur
Ire jubes. »
quia non omnium aeternorum concomi-
tans mensura est aeviternitas, nec adae-
Sed hoc videtur mirabile, quamvis quata tempus eo quod aeternitas excellit
:

subtile sit, et quamvis sit verum pro ul- aeviternitatem secundum principium, et
tima parte. Quia non quceritur hic, Qua- tempus secundum principium et finem,
liter nunc fluat a nunc ? Sed quaeritur, eeviternitas autem excellit tempus secun-
Utrum idem nunc sit aeviternitatis, aeter- dum finem.
nitatis, ettemporis ? Nec quaeritur, Qua-
 10 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

QUiESTIO XXIII.

De aeteriiitate, aeviteriiitate, et tempore, ct coiiiparatioiie lioriiin

acl iuviceiii.

Deinde qaaBritur de seternitate.

Et quaeruntur quatuor.
Primum est, De aeternitate.
Secundumest, De seviternitate sive de
eevo. ARTICULI PRIMl
Tertium, De tempore secundum quod
spectat ad considerationem theologiae.
Quartum, De comparatione horum PARTI LA L
trium ad invicem.
Primo quaeritur, Quid sit seternitas ? Quid sit seternitas numine '
?
Et quaeruntur duo, scilicet de aeterni-
tate, quid sit nomine et defmitione ?
Secundo, Quid sit aeternum, et quali- Primo ergo quaeritur, Quid sit aeterni-
ter comparetur ad teternilalem ? tas?
Et sumatur defmitio data a Boetio in
libro de Consolatione philosophide :

« /Eternitas est interminabilis vitae tota

simul et perfecta possessio. »

MEMBRUAl I. Objicitur autem contra singulas illius

diflinitionis partes.

De seternitale. Videtur enim, quod non omne aeter-

num interniinabile sit, nec e converso
omne interminabile aeternum.
i. Dicit enim Aristoteles in VI Ethi-
corum, quod si aliquid est necessarium,
ME^lBKl PKIHl hoc est aiternum. Multa autem sunt ne-
cessaria principium et finem habentia,
sicut ea quae ex cohaerentia terminorum
ARTICULUS L sunt necessaria, sicut si homo est, ani-
mal est. Et in omnibus categoricis pro-
Quid sit xternitas ? positionibus, in quibus preedicatum est
in ratione subjecti. Et in omnibus hypo-
theticis, in quibus consequens per intel-

' Cf. Comment. B. Albertiin I Sententia um, editionis.

Dist. VIII, Art. 8. Tom. XXV liujusce novae
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. V, QU.EST. 23. 163

leclumest in antecedente, sive in quibus ante eeternitatem, est causa prima : quo-
ab antecedentibus sumitur consequentia. niam est causa ei. » Quod autem causam
Et in omnibus in quibus a repugnanti. habet, principium esse habet et quod :

bus sumitur consequentia oppositi an- habet principium esse, non est intermi-
tecedentis ad oppositum consequentis : nabile ex parte principii. ^f^ternitas ergo
sicut enim sequitur, homo est, ergo non est interminabilis ex parte principii.
animal est : sic sequitur, non animal Male ergo diffinitur per interminabile.
est, ergo non homo est. Constat autem,
quod ista habent terminos principii et fi- ADHuc,Objiciturdehocquoddicit,F«7«.
nis. Non ergo seternum est interminabi- 1. Omnis enim duratio sive mora men-
le, nec e converso intermi-
ut videtur : sura est esse primo, et non vitae, nisi per
nabile videtur esse oeternum, Boetius consequens. Deberet ergo defmiri per
enim dicit, ibidem, exponens eamdem interminabile esse, et non per intermina-
defmitionem, quod « si mundus ponerc- bile vitse.
tur non habere principium nec tinem, Adhuc, Prima mensura aeternitas
2.

sicut nonnulli Philosophorum posuerunt, est.Prima nutem mensura primi mensu-

adhuc non sequeretur, quod esset aeter- raest. Esse aulem primum est, ut dicit
nus, sed temporalis per hoc enim non : Philosophus in prima propositione libri
auferrelur motus a mundo. Motus autem Causanim, ibidem, et vita secundum est,
semper in tempore est. » Videtur ergo non primum. /Eternitas ergo potius men-
quod i^iterminabile non sit essentiale sura esse est, quam vitae : ergo debet
seternitati non ergo debet poni in de-
: per esse et non per vitse diffiniri.
finitione :nihil enim debet poni in defi-
nitione, nisi quod essentiale est defmito. Similiter objicitur de hoc quod dicit,

2. Adhuc, Philosophi quamvis dura- Tota.

tione mundum ponerent aBternum, et Totum enim est, quod habet partes :

non habere principium generationis nec habitum autem est in praedictis, quod
finem non ponebant tamen propter hoc
: aeternitas sim*plexmensura simplicis est
esse mundum increatum. Dicebant enim ergo videtur, quod tota non est.

quod effectus per se aeterni, aeternus est : Si forte quis dicat, quod totum dicitur
cum non possit dici, quod per se agens ibi perfectum cui nihil deest, secundum
et primum agens, aliquando destitutum quod dicit Aristoteles in II Physicormn :

sit ab actione : et sic quando est Deus, « Totum et perfectum idem dico. » Hoc
mundus est : ab aeterno ergo mundus videtur non esse dc intentione Boetii :

est : et tamen propter motum tempora- quia in definitione ponitur et totum et

lis est, quamvis non habeat durationis perfectum. Unde oportet, quod ad aliud
suae principium. referatur totum, et ad aliud perfectum.
3. Adhuc, In libro de Causis, proposi-
tione secunda : « Omnc esse superius, Objigitur etiam contra hoc quod dicit,
aut est superius aeternitate et ante ipsam, Simul.
aut est cum aetcrnitate, autest post aeter- Simul enim non convenit nisi his quae
nitatem et supra tempus. » Ergo est ali- plura sunt, relata per associationem ad
quid ante aeternitatem. Quod autem ali- unum tcmpus, vel ad unum locum. In
quid habet ante se, non est intermina- autem nulla plura sunt, nec
seternitate
bile pcr carentiam principii. Non ergo aliqua relata ad aliud mensuians per
aeternitas per interminabilitatem debuit raodum loci vel duralionis quia sic pri- :

defmiri. mae mensurae esset mensura, et hoc ab-

4. Adhuc, Exponit Pbilosophus ibi- irel in iufuiiluni.

dem sic dicens : « Esse vero quod est

 lt':6 D. ALB. MAG. ORD, PR.ED.

Ulterius objicitur de hoc quoJ dicit, si ea manus Omnipotentis non contine-

Perfecia. rel. » Et idem probant Philosophi. Esse
Perfectum enira non quod non est est, enim est fieri et continua infiuentia pri-
factum perfectum
: enim est. quod attin- mi principii esse. Unde quod non finitur,
git ultimum terminum facti. et includit ex causa efficienteestagente continue, et

ipsum, in quo quiescit actio facientis. non ex ipso. Unde omne esse creatum
^Eternitas autem faclanon est. Ergo non terminabile est, et ex parte principii et
est perfecta. ex parte finis. Esse autem possessum
non ab alio mutuatum, oportet quod
SiMiLiTER de hoc quiiid dicitur, Posses- interminabile sit, et ex parte princi-
sio, objicitur. pii. quia seipso est : et ex parte finis,

Sicut enim dicit Hermes Trismegistus quia sibi causa est : et ideo deficere
in libro de Causis.c Po— -s-io est prioris non potest. Defectus enim causa, ut
in posterius sessio. . In ceternitate autem dicit Aristoteles, est distare a princi-
non est prius et posterius. Ergo nec pos- pio : nihil autem potest distare a seipso.
sessio. Et ita cum principium sui sit. numquam
quod possessio metaphori-
Si dicatur. deficere potest : nec cogitari potest defi-
ce sumiturexeo quod habetur adnutum. cere. sicut nec co.£atari potest incipere
Hoc videtur inconveniens : metaphoricis eo quod sui causa est : et quod incipit
enim non est definiendum. sed propriis esse. ab alio incipit esse. Ad hoc ergo
essentialibus, ut dicit Philosophus in significandum dicit : Interrninabilis vi-
VI Topicorum. tcB^ et non interminatae vit^e quia etsi :

secundum actum vita creata alicujus in-

SoLuno. Dicendum. quod sex qua? terrainata ponatur. nihilominus tamen
Solofio.
ponuntur in definitionf^ sternitatis. po- sequitur, quod interminabilis non est.
nuntur ad hoc. quod separent eam ab Vitce autem dicit secundum illam vitae

omni eo quod nonest vere aternum. detinitionem qua diffinitur in commento

Et primum secundam intellectum est Aristotelis libri Causarum^ quod « vita

possessio, non secundum interpretatio- est actus ab ente quieto. » Omnino enim
nem possessionis quam ponit Hermes, quietum non est. nisi causa prima : et

sed secundum hoc quod dicitur posses- illa est vita in seipsa : et actus ejus in
sum, quod a se et intus est habitum. Ni- omne quod est secundum influentiam
hil autem creatum habet a se esse. nec esse, vigor esse est in omnibus quae
intus habet esse secundum dependen- sunt. Et sic viijere in esse, dicitur vita
tiam ad aliud. -nec ad nutum habet sive sive livere. Et sic dicitur, Joan. i, 3 et 4,
ad libitum proprium. sed exspectat et secundum expositionem Chrysostoroi et

accipit ab alio, quod est prima causa et Ambrosii : Omnia per ipsum facta sunt,
fons esse. Et ideo nihil creat'!m habet et sine ipso factum est nihil. Quod fa-
esse possessum, sed mendicatum et mu- cturn est, in ipso vita erat. Et hoc modo
tuatum. dicit Aristoteles in VI Physicorum, quod
Secundum autem quod est intermina- « actus quem inserit primus motor in
biieesse. quod est differentia esse posses- primum mobile. et per motum primi
si prima quae separat ipsum ab esse cre- mobilis in omnia quae substantia sunt
ati, qaod esse secundum qiiod est, et primo mobili. est tamquam vita quaedam
extra se terminos habet. scilicet prioris a existentibus omnibus. » Et quia vita ta-
quo est, et finis in quem deficit secun- lem vigorem plus nominat secundum
dum se : et si stat et permanet, hoe est nomen suum, quam nominat secundum
per accidens et per aliud, ut dicit Grego- esse ipsum, propter hoc dicit, Intermi-
rius, quod « omnia in nihilum tenderent, nahilis vitce.
 IN I P. SUM TlfEOL. TRAGT. V, QLLEST. 23. 167

Tota autem dicit, secundum illam si- cundum potentiam privationi permix-
gnilicationem totius, quod totum et per- tam. Et ideo vita ejus et esse sunt im-
fectum idem est. Perfectum enim ex perfecta, quia imperfecti actus. .Eternum
parte agentis est : propter quod motus autem nibil recipit quia totum actus
:

in movente actus perfectus est. In reci- est, et secundum rationem perfecti vitam
piente autem sive in eo quod movetur et essehabet, qua aliis inlluit. Et hic
vel agitur, est, actus imperfectus. Et ut estverus intellectus detinitionis induct«.
significetur, quod vita in primo sicut in Propter quod etia.n dicit Philosophus in
agente est, in quo simplicitcr tota est VII Ethiconim, quod « id quod una et
secundum omnem vitse totalitatem, di- simplici operatione gaudet, quse vita est
citur Quod enim recipit vitam
toia. et esse, una et simphci gaudet felicitate
secundum continuam influentiam vitse, quse nihil babet contrarium. »
totam vitam non recipit, sed (ut ita di- Et ox his habitis facile est respondere
cam) quamdam vitse partem. Sicut et ad argumenta.
motus secundum totum et perfectum Ad pRiMUM ergo dicendum, quod geter- Ad i.

esse motus in movente est, in mobili nnm est necossarium, secundum quod
autem secundum partem. necessarium dicitur ens necesse, nihil
Simiil vero dicit : quia non est dis- sui habens in potentia
et sic ens neces- :

tinguere vitam vel motum secundum se aeternum convertuntur. Necessa-

et
quod in movente est, secundum disten- rium autem quod per positionem, vel
sionem et distantiam primi, medii, et dopendentiam ad aliud, vel per cohseren-
ultimi sed in eo quod recipit vitam, pri-
:
tiam terminorum, vol ex necessitate con-
mum, medium, et ultimum vitse dis- sequentise necessarium est, quemdam
tenduntur a seipsis, et ad unum colligi modum entis habet quod secundum se
non possunt. Unde Boetius seipsum ex- necesse est. Et sicut participat modum
ponens dicit in libro de Consolatione phi- entis necesse, sic denominatur ab ipso, et
losophise : « Nihil est in tempore con- dicitur necessarium, et per consequens
stitutum, quod totum vitae suse spatium participat modum seterni, et denominatur
possit complecti sed crastinum quidem
:
ab ipso ffiternum. Et ut hoc intelligatur,
nondum apprehendit, hesternum vero ponantur exompla singulorum. Necessa-
jam perdidit. » Quod ergo interminabi- rium positione est, ut ponis, quod si
lis vitse plenitudinem totam pariter com- video te ambulare, tu do necessitate am-
prehendit et possidet, cui nec futuri ali- bulas : quia tali positione facta manente,
quid absit, nec prseteriti fluxerit, id necessarium est te ambulare : et sic di-
aeternum jure perhibetur. Dicit ergo si~ citur seternum, quia incommutabile a
mul, ut talem fluxum vitae separot ab positione : simpliciter tamen necessarium
seterno. ^Eternitas enim ab eo diflinitur non est, nec seternum. Nocessarium au-
secundum esse in seterno. Unde cum di- tem ex cohtercnlia terminorum, simpli-
citur, quod « aeternitas est intcrminabi- citer necessarium non est, nisi in habilu-
lis vitse tota simul et perfecta posses- dine terminorum : hoc modo incoui-
ot
sio : » sensus est, quod seternitas pos- mutabile est ct retornum noutrius ta-:

sidct vitam quse est interminabilis tota uion termini signilicatum incommutabile
simul et perfecta. Sicut et movens, et vel a>tornum est. Idem est de habitudine
maxime primum, possidet motum intcr- consoquontiarum Et non soquitur, quod
miiiabilem prout in ipso est, totum simul in habitudino aliqua necossarium est,
et pcrfectum. quod simpliciter est nocessarium Huxus :

Dicitur autcm, Perfecta, ad excluden- cnim rivi si conlinuatur ad fontcm, nc-

dum recipiens vitam. Quod enim recipit cessarius est, simplicitcr tamen neccssa-
vilam ab alio, vel esse, recipit eam se- rius non est. Simiiiter illuminatio domus
 168 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
si aperta fenesira directe objiciatur soli, data est de aeternitate quae est in aeterno,
necessaria est : simpliciter tamen con- et idem aeterno, hoc est, quod potissime
tino-ens est, et non necessaria. Similiter aeternum est et simpHciter : et ideo sicut

est de esse perpeluorum, quod ex una esse illius interminabiie est, ita et aeter-
parte, et eadem et simili habitudine ad nitas. Et si quis objicit, quia intermina-
primam causam, esse necessarium et in- bile dicit privationem : definientia autem
terminabile est : tamen simpliciler et dicunt quid vel quale definitum est es-
secundum se nec necessarium nec inter- sentialiter : et sic non interminabile
minabile est, nec incommutabile nec potest esse definiens. Dicendum, quod
seternum. nihil valet. Primorum enim non potest
Ad I. Ad ALiuD dicendum, quod impossibile vera esse definitio quia prima priora a
:

est, quodquod esse habet ab alio, sit

id quibus definiantur non habent sed quo- :

seternum. Et quamvis secundum intelle- dammodo definiuntur per orationem,

ctum aliquid durationis suee non habeat quse majoris est declarationis quam no-
principium extra, sicut dicit Augustinus, men, ut dicit Aristoteles. Et in tali defi-

quod vestigium esset aeternum, si pes in nitione bene ponuntur privativa. Priva-
pulvere esset aeternus : et illuminatio tiva enim per hoc quod excludunt oppo-
esset aeterna, si sol esset aeternus : et hoc sita, aliquo modo determinant nomen,
est quod extra nihil habet, in quo sicut sicut in primo Euclidis dicitur, « punctum
in mensura incipiat ejus duratio, tamen est cujus pars non est. »

infrase habet suae durationis principium. Per hoc etiam patet solutio ad se- Ad
Per hoc enim quod incipit esse et initium quens. ^Equivocatio enim in argumento
habet esse, ab ipso eodem initiatur du- est, secundum quod analogum aequivoce

ratio esse, secundum quod duratio forma dicitur.

et dispositio est durantis. Et sic non

potest intelligi, quod illud quod habet Ad ALiuD dicendum, quod vita ibi elar- Ad
principium in esse, durationis sua^ etiam gata significatione sumitur pro actu esse
non habeat principium propter quod : habente quiete, sicut dictum est in ex-
non potest intelligi interminabile. Quod planatione definitionis. Et dicitur vitge :

autem simpliciter interminabile est, nec quia talis secundum principium

actus
habet terminari motus, vel quo extra vitae est, et non secundum principium

incipiat, vel in quo deliciat. Propter quod esse in agente. Omne enim quod seipso
mundus hac rationenon potest esse a?ter- principium motus est, vivit, et vila est
nus duratione : cum motu
insuper quia aclus ejus, ut probat Aristoteles in VIII
est, temporalis enim dicit Pri-
est. Sicut Phijsicorum. In aliis autem principium
scianus, « tempus est mensura motus motus et esse, est a generante et non in
mutabilium rerum. » Unde necesse estet seipsis.
mundum non esse aeternum,- et esse Ad aliud dicendum^ quod hoc verum Ad
temporalem, secundum quod temporale est de his in quibus esse separatur a vita :

est quod toto tempore, vel parte quadam in enim vita ex additione se habet
illis

temporis mensuratur. ad esse. Unde in talibus dicit Philoso-

Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod in hbro de phus, quod esse ex creatione est viia per
Catisis Philosophus accipit aeternitatem informationem in talibus enim vita est
:

extenso nomine pro eeviternitate, et pro esse conformatum et distinctum. Hoc

duratione quae est extra durans, et quasi autem non competitprimae causce, in qua
extrinsecus adjacens duranti. Et verum esse et vivere idem est, non differens nisi
est_, quod haec principium hubel a causa per modum significandi, qui modus est
prima, sicut omnia alia creata, ct non est quo vita dicitur ut actus ab ente inquie-
interminabilis. Defiuilio autem prctdicta to, cujus principiura in seipso est et a
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QL.EST. 23. 169

seipso autem non

: esse dicitur nisi se- citur, quia perfecti, secundum quod dicit

cundum quod simpliciter est. Philosophus, quod « perfectum est cui

nihil deest ad esse et vitam. » Et hoc
Ad aliud dicendum, quod totum dici- necesse est simplex esse, non factum. et

tur hic, quod totum in uno simplici am- Omne enim cui est aliud esse et quod
plectitur, ita quod de toto nihil deest. Et est, deest aliquid ad vitam et esse, quod

hoc modo diximus motum esse in mo- non habet in seipso ex dependentia :

vente quia nihil deest ei de motu. £t ex

:
hoc totiim idem est quod non secundum
partem participare sive habere, secun-
dum quod abnegatio unius oppositorum
affirmationem subinfert
enim habere ahquid et non secundum
enim ad aliud accipit vitam ad esse. Et
non i\.Q.(i'\j^\{\iY perfectum secundum ratio-
nem nominis, sed ex ratione ejus quod
sequitur ad perfectum. Quando enim
alterius. Sic perfectum attingit ultimum suse perfe-
ctionis tunc sequitur, quod nihil deest
:

partera, infert illud secundum totum ha- ei de constituentibus ipsum, sed omnia

bere et secundum partem habere, infert

: habet intra seipsum. Et per hanc simili-
secundum totum non habere. Et iste est tudinem translationis, nomen perfecti
intellectus Boetii. Dicit enim ibidem, transfertur in omne id cui nihil deest,

quod « quia accipientia esse et vitam, to- quamvis non perfeclum, nec compositum
tam suam vitam simul amplecti non sit, sed simplex et a?ternum.
possant, secundum partes primas medias
et ultimas accipiunt, quam totam simul Ad ALiuD dicendum, quod possessio
capere non queunt. » Et sic non super- sumitur, secundum quod dictum est in

fluit quod postea ponitur perfecta. explanatione definitionis, pro eo scilicet

quod in se et intus et ad nutum habe-

Ad aliud dicendum, quod simul dicit tur : in illoenim immobiliter et quiete
associationem totius vitae in uno com- sedet ille qui hoc possidetj ut dicit Her-
plexu primi simplicis, quod est primum mes Trismegistus.
principium et causa quod vitae et esse :
Et quod objicitur, quod metaphoricis
in se complectitur omne principium, me- non est definiendum. Dicendum, quod
dium, et fmem esse et vitae omnium hoc verum est de veris definitionibus :

quae sunt et vivunt motus prin- : sicut sed de orationibus quse sunt majoris de-
cipium, medium, et tlnis, in uno com- clarationis quam nomen, non est verum :

plexu sunt in primo movente. Quodquia illae enim non indicant esse rei, sed quo-
facta et accipientia esse et vitam, facere cumque modo ad intellectum audicntis
non possunt, deficiunt in successionem, declarant nomen definiti.

ut medium post primum, et ultimum

post medium accipiant, quae simul acci-
pere non valent. Unde plura quae in uno
complectuntur, non sunt ut plura in ARTICLLI PRIMI
seterno, sed ut unum : ut plura autem
sunt in creatis et secundis, qute a sim-
plicitate primi deficiunt in successionem. PARTICULA II.

Unde sensus est, quod simul in uno

complectitur, quod alia per partes et suc- De definitione geiernitatis secundum
cessionem accipiunt. Et ideo dicit Philo- Richardum.
sophus, quod una et simplici gaudet
operatione.
Quia autem ista Boctii definitio non di-

Ad aliud dicendum, quod /)e/-/cc^a di- cit quid lelernitulisjseddatur dea^lernilate

no D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

prout est in jeterno, ideo juxta hanc de seternis. Ergo in seternitate sunl dies,

alia defmilione hic quteritur, quam dat anni, et lempora, quse nec sine collectio-
Richardus in libro de ^Eternitate, sic ne nec sine coliatione esse possunt : ergo
dicens : « Quid est ceternitas, nisi diu- in seternitate est et partium collatio et

turnitas sine initio et sine fine, carens collectio.

orani mutabilitate ? » Quod consonat ei G. Adhuc, Cuin sicut habctur, Daniel.

quod dicit Gilbertus Porretanus, qui xii, 3, perpetuie sunt teternitates, viden-
dicit, quod « seternitatis nomine intelli- tur esse plures seternitates quam una.
gitur una singularis et individua, sim- 7. Adhuc, Cum de seterno dicatur,
plex et solitaria mora, in qua neque fuit, est, erit, quse non nisi variabili ac-
collatio neque colleclio est. » Quod ex- cidunt, videtur quod seternitas sine va-
planans dicit « Hoc nomen quod
: est riatione non sit, nec sine commutabili-
perpetuitas sive xviteniitas, sine colla- tale.

tione collectio est : hoc vero nomine

quod est sempiternitas, cum coliatione SoLUTio. Ad omnia hsec solvere non
collectio intelligitur : nomine autem est diflicile, si ad rnemoriam revocentur
seternitatis neutrum, hoc est, neque col- quse dicta sunt de nunc seternitatis, et

latio, neque collectio. » de a^ternitatis definitione. TEternilas

Quceritur ergo, Si seternitas secundum enim re et rei quidditate nihil aliud est,
essentiam est diuturnitas ? nisi diuturnitas vel mora una et singula-
1. Diuturnitas enim derivatur a die, ris et simplex, hoc est, unius et indivisi-

sicut et mensuritas a mense seternitas : biliset singularis secundum substantiam,

autem simplex est videtur ergo, quod : esse, virtutem, et operationem : et sim-
diuturnitas non est. plicis, hoc omnibus partibus
est, sine
2. Praeterea, Hoc quod Richardus vo- componentibus, motus dividentis
et sine

cat diuturnitatem, Gilbertus vocat mo- ipsum variatione. Motus enim dividit id
ram : quod nulla sit una et
et videtur, quod movetur, in partim esse a quo, et
simplex mora. Mora enim dicit duratio- in partim esse ad quem.Et tale unum
nem extensam a longo praeterito in prse- singulare et simplex et indivisibile et in-

sens, quod sine divisione partium esse deficiens non potest esse nisi mora vel
non potest. Yideturergo, cum seternitatis diuturnitas unica, singularis, simplex,
partes nullae sint, quod nec mora sit, nec et invariabilis, sive incommutabilis. Una :

diuturnitas. quia pluralitatem partium non habet.

3. Prffiterea, In teternitate videtur esse Singularis : quia non conjuncta sive co-
et collectio multorum et collatio. Daniel. pulata alicui pluraiitati substantite, esse,
XII, 3 : Qui ad justiliam erudiunt nml- virtutis, et secundum quod
operationis,
tos, fulgebiml quasi stellae in perpetuas operatio in operante est et non in ope-
autem sine col-
seternitates. .Eternitates ratis. Simplex quiasecundum se penitus
:

lectione et numero esse non possunt. indivisibilis. Sine variatione : quia nihil
Ergo seternitas non est sine collectione penitus extra se liabet, quod per motum
collationum, et per consequens non est accipiat, et intrinsecorum sibi nihil per
sine mutabilitate. motum perdere potest : et ideo nec prte-
4. Adhuc, In Psalmo lxxvi, 6 Annos : teritum, nec futurum liabere potest, sed
seternos in mente habui. Item, Psal. ci, prsesens stans el non se movens indefi-

28, et ad Hebr. i, 12 Anni tui non de- : cienter. Et lioc sonat nomen seternitatis^
ficient. Et, Michaeee, v, 2 Egressus ejus : quod componitur ab ex vel extra, et ter-
ab i?iitio, a diebus xternitatis. minus : quia extra terminationem est
5. Adhuc, AdRoman. xvi, 23 : Secun- positum, quia scilicet terminatur intra
dum revelationem mysterii temporibus se pars ad partem, sicut preeteritum ter-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 23. 171

minatur ad prcTsens, et futurum incipit sub se excellenter et eminenter : in om-

a praesenti, communis terminus est
et nibus enim his numquam deficit. Et hoc
praesens ad quem copulantur prgeteritum notat in modo loquendi. iVon enim dicit,
et futurum, et extra terminum ad quem Anni non deficiunt, sed anni tui : qui
totum vel ante vel post copulatur. Tale non tui sunt per mobilitatem, sed per
quid igitur est seternitas secundum rem continentiam. Nec dicit, A diebus, sed
et secundum modum. a diehus seternitatis, hoc est^ qui con-
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod diu" tinentur ab aeternitate. Et hoc notat An-
turnitas et mora dicitur seternitas, non selmus dicens, quod « sicut unum nunc
per extensionem ejus quod est substantia temporis simplex est, et simpliciter con-
et quid seternitatis, sed per extensionem tinet omnem locum et onmia quaeinloco
animse extendentis ipsam per indeficien- sunt, nulli eorum deficiens : ita unum
tiani excellenter super omnem duratio- nunc aeternitatis continet omne tempus,
nem quee sub ipsa est. Et ideo non divi- etomiaquaein tempore sunt, nulli eorum
ditur secundum substantiam et partes deficiens. »
quee in ipsa aeternitate sunt, sed secuji- Ad ALiUD dicendum, quod tempora Ad 5.

dum substantiam et partes quse sunt in seterna dicuntur propter eamdem ratio-
duratione durantium sub ipsa. Et haec nem. Dicunt tamen quidam, quod tem-
divisio virtutis, non quantitatis est, qua pora aeterna sunt in mente divina ab
dividitur in ea secundum ea quae virtua- aeterno disposita. Et per hoc denomina-
liter continet : sicut dicit Augustinus in tivum, seternum, tempus extrahitur ex-
libro de Quantitate animse^ quod virtus tra suam rationem, et pro aeviternitate
Herculis dividitur, quia potest in unum, accipitur, sicut cum dicitur, causatum in
duos, tres, et excellit. Et virtus animae causa est causa.
est, quia potest in visum, auditum^ gres- Ad ALiuD dicendum, quod non sunt Ad g,

sum, et excellit. Et virtus aeternitatis plures aeternitates quae simpliciter aeter-

est, quia per indeficientiam continentiae nitates sunt : sed sunt plura aeternitatem
potest in perpetuura, et excellit secundum participantia secundum illam proprieta-
principium : et potest in omne tempus et tem aeternitatis quae carentia est finis : et
temporis partes, et excellit secundum secundum pluralitatem talium plures di-
principium et finem. cuntur aeternitates.
Per hoc etiam patet solutio ad sequens Ad ULTiMUM dicendum, quod in aeter- ^j^^
de Richardo. nitate nuUa est variatio, nec mutabiHlas.
Ad ALiUD dicendum, quod sicut Dama- Et quod verba cujuslibet temporis dicun-
scenus dicit, quod unum sceculum Dei, tur de aeterno, ut dicit iMag-ister in libro
quod est aeternitas, continet multa saecula I Sententiarum, distinctione octava, ex
quae sunt spatia durationis singulorum, verbis Augustini de Civitate Dei, est
et ideo dicitur Scrcuhnn sseculorum : ita propter variationem temporalium, quae
una aeternitaset simplex, quae simpliciter continet, nulli eorum deficiens. Et ideo
est geternitas, continet multas aeternita- sic exponit ea : « Fuit quod numquam
tes, quae per participationem dicuntur, defuit, erit quod numquam deerit, est
quae nihil aliud sunt quam duratio singu- qui semper est. » Secundum hoc nihil
lorum finem non habens. Et hoc notat coliectionis partium, vel collationis prio-
quando dicit in perpetuas seternitates. ris et posterioris, vel mutabilitatis, vel
Ad aliud dicendum, quod anni indc- variationis est in aptei"nitate.
ficientes, et dies aeternitatis, etliujusmodi Ex his enim, ut dicit Gilbertus in
omnia, non dicuntur proptor divisionem commento supcr IJoetium, accipitur,
aelernilatis in se, sed propter divisioncm quod dillerentia est spternitatis et sempi-
perpetuitatis et temporis, quae continet ternitatis. Sempiternitas enim dicitur,
172 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quam facit nunc sese movens indeficien- sed quid sit geternum aeternitate mensu-
ter, et sine fme collectio ipsius nunc ratum ?

collatione priorum et posteriorum. Unde 1. Et communiter dicitur, quod Dcus

Boetius : « Xunc stans et permanens est aeternus, eo quod solus habet sub-
aBternitatem facit, nunc currens in tem- stantiam, esse, virtutem, et operationem,
pore facit sempiternitatem. » In cursu secundum quod est in operante stantem
enim et motu colloctio et collatio est : et indetlcienter, et nuUo modo sese moven-
sic dicitur sempiternitas. tem, sicut et in Psalmo ci, 28, dicitur :

Aliquando autem dicitur improprie Tu autem idem ipse es.Et alibi, Psal.
seternitas, semper feternitas, et
quasi IV, 9 : In pace in idipsum. Nihil autem
tunc sonat indeficientiam ipsius nunc secundorum haec habere potest. Unde
stantis. Et hoc est quod dicit Boetius in si secundum mensuras differunt mensu-

lib. de Trinitate: « Divinum nunc perma- rata, videtur quod solus Deus seternus

nens^ nec movens sese, atque consistens, sit. Et ita videtur dicere Athanasius :

seternitatem facit : cui novum si adjicias « JEternus Pater, seternus Filius, seter-
semper, facies ejus quod est nunc jagem nus Spiritus sanctus. » Et quod ratione
indefessumque ac per hoc perpetuum essentiae loquitur, patet per consequens:
cursum, quod est sempiternitas. » Et di- « Non tres eeterni, sed unus seternus. »
ciinv jugis cursus, non quod ipsum cur- 2. Adhuc, Isa. lvii, 15 : Hsec dicit
rat, sed quia non deficiat currentibus Excelsus, et Sublimis, habitans seterni-
sub ipso. tatem. Non dicitur habitare eeternitatem,
nisi quia seternus : videtur ergo, quod
solus Deus sit eeternus.
3. Adhuc, ^ternitati convenit sine
fine et sine principio esse, omni et sine

MEMBRI I variatione et mutabilitate haec autem :

soli Deo conveniunt solus ergo Deus :

aeternus est.
ARTICULUS II 4. Adhuc, Boetius dicit, quod « nunc
stans non movens sese, aeternitatem fa-
Quid sit setermim ? cit : » sed nunc non est stans in se, nisi
quiaper intellectum illud stans est cui ad-

jacet. Cum ergo nihil sit stans penitus,

nisi divinum quod nihil sit
esse, videtur
aeternum nisi esse divinum tantum ita :

ARTICLLI SECUXDI quod etiam proprium sit ei esse aeternum,

et non possit hoc nomen, seternum, crea-
turis communicari.
PARTICULA I. 0. Adhuc, Nisi solus Deus esset aeter-

nus, non distinguerentur aeterna a tem-

Quid sit seternum seternitate mensura- poralibuset aeviternis. Omniaenim facta,

tum '
? aut aeviterna, aut temporalia sunt, sicut
praehabitum est : quia quod habet prin-
cipium, non potest esse aeternum : re-
Secundo quaeritur, Quid sit seternum ? linquitur ergo, quod solus Deus aeternus
Et non quseritur, Ouid sit definitione. sit.

' Cf. Opp. R Alberti. Comment. in I Senten- lam Partera Summse de Creaturis, Qutest. III,

tiarum. Dist. VIII, Art. 9. Tora. XXV. Cf. etiam Art. 4. Tom. XXXIV hujusce novae editionis.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. V, QU^ST. 23. 173

Adhuc, Anselmus in Monologio :

6. mo enim participat animal, et inferius

« V^el hoc solo veram geternitatem soli suum participat superius, et univoce di-
inesse illi substanticT quse sola non facta, citur de illo. Dicit autem Augustinus in
sod factrix inventa est esse, aperte per- lib. LXXXIII QusBstionum, queestione 23,
cipitur^ (juoniam vera aelernitas principii quod « anima seterna fit eeternitatis par-
fmisque meta carere intelligitur, quod ticipatione. » Non ergo sequivoce dicitur
nulli rerum creatarum convenire eo ipso seternum.
quodde nihilo factse sunt, convincitur^ » 2. Adhuc, Denominativum non est
Ex hoc relinquitur, quod solus Deus sequivocum : denominatione autem dici-
seternus sit, et quod proprium sit sibi tur Angelus et anima seterna : non ergo
seternum esse, et quod nomen aiterni in- sequivoce.
communicabile nomen sit, uni soli con-
veniens. SoLUTio. Dicimus, quod hoc solvere Solutio.

In coNTRARiuM hujus vidctur cssc, quod non est grave. Dicitur enim seternum
Scriptura de multis seternisloquitur, sic- duobus modis, per essentiam scilicet, et
ut in Psalmo cxLvm, G : Statuit ea in per participationem. Per essentiam solus
eeterniim, et in saiculum sseculi. Et lo- Deus seternus est, et sibiproprium est
quitur de sole et luna etaliis ccelestibus. esse seternum, et incommunicabile est
Adhuc, Dicitur supplicium eeternum, lioc nomen aliis. Participatione autem
et dicitur vita oeterna. Matth. xxv, 46 : dicitur seternum esse, quod seternitatis
Ibunt hi in supplicium seternum, justi aliquam proprietatem participat. Partici-
autem in vitam seternam. pare enim dicitur aliquid duobus modis,
Dicitur etiam anima seterna, si beatitu- scilicet naturam aliquam communem se-
dinem consequatur. Augustinus in lib. cundum totam essentiam acclpere, et se-
LXXXIII Quxslionum, qucest. 23 : cundum ambitum suse potestatis ad par-
« Anima seternitatem consequi creditur. » tem suse communitatis determinare : et
Videtur ergo, quod plura sunt seterna, hoc modo species participat genus, et
et quod ieternum esse non sit proprium omne inferius essentialiter participat
Dei, et nomen seterni communicabile suum superius. Alio modo dicitur parti^
sit. cipare, non naturam secundum veritatem
essentise accipere, sed naturae proprieta-
Si Hoc aliquo modo conceditur : tunc tem, et illam ad quemdam modum es-
quaeritur, Utrum nomen seternum univo- sendi determinare. Et tale commune sic
ce dicatur de creatore et creaturis ? participatum a diversis, nec univoce, nec
Et videtur, quod non. sequivoce dicitur de illis, sed per analo-
Nihil enim univoce dicitur de creatore giam, sicut ens dicitur de substantia et
et creaturis, sicut nec de causa et cau- accidentibus.Et lioc modo participantia
sato : quod enim in causa est, est in ea seternitatem per prius et posterius di-
per modum causae : et quod est in cau- cuntur seterna.
sato, est in eo per modum causati, ut Sunt autem duse roprietates in aeter-
dicitur in libro de
autem Causis : haec nitate, quse inaxime participantur a crca-
etsi quandoque habeaut idem nomen, ad turis, scilicet incommutabilitas, et ca-
unam tamen rationem substantise non rentia fmis. Est enini aliquid simpHcitcr
possunt reduci. incommulabile in substantia, esse, vir-
Ski) contra lioc esse videtur, quod tute, et operalione : et hoc primo per et
- 1. Idquod dicitur per participationem, so incommutabile est, ut Dcus. Est etiam
univoce dicitur, ut dicit Aristoteles. llo- aliquid per substantiam incoinmutabile,

"'•.
0^-
15. (
* S. Anselmus, In MonoJogio, cap. 24.
 174 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

tamen commutabile virtutibus et acci- minus,prius et posteriusdicuntur seterna.

dentibus et operatione ut Angelus et ani- Unde plus sunt aeterna quae carent poten-
ma beata. Et est incommutabile ab esse, tia finiendi et in se et in alio, quam illa
commutabiie tamen ad esse, et commu- quse carent potentia altero modo tan-
tabile motu et virtute et operatione, tum, Et plus aeterna sunt quai carent
sicut corpora coeleslia. Et ideo partici- potentia fmis in alio, quam quae carent
patione liujus proprietatis Deus primo in seipsis : quia, sicut dictum est supe-
aeternus, secundo x\ngelus, tertio anima, rius,potentius est ad tenendum eainesse,
et quarto corpora ccelestia. Tsta enim quam principium intrinsecum ad fmien-
non sunt, sed
simpliciter incommutabilia dum vel non fmiendum. Secundum ergo
incommulabiiitatis quemdam liabent mo- hunc modum per prius et posterius di-
dum secundum plus et minus, et prius et cuntur seterna : et praedicatur aeternum
posterius. de ipsis non univoce, sed secundum ana-
Similiter est de carentia finis. Quaedam logiara.
enim carent fme, ita quod non habeant Et per hoc patet solutio ad omnia.
potentiam qua finiantur in se, nec in
alio superiori, ut Angelus et anima, ,

et substantia circuli ccelestis, et etiam

substantia elementorum quantum ad
materiam primam quae est in eis. Ma- ARTICLU SECUMM
teria enim prima manet ul subjeclum
mutationis, et ut relicta post mutatio-
nem. Et hoc modo dicuniuLV aslerna : quia PARTICULA II.
numquam fmienda, non iiabentia poten-
tiam fmiendi in se, nec in alio supe- Qualiter seternitas comparetur ad
riori quod faciat ipsa fmiri : eo quod seternum ?
quiescit operalio ejus in ipsis et influxus
ad Queedam vero ex carentia fmis
esse.
dicuntur seterna eo quod non habeant
: Quaeritur etiam ,
Qualiter aeternitas
potentiam quai finiantur in seipsis, quam- comparetur ad aeternum?
vis habeant rationem in alio propter Et ibi quaeruntur duo quorum pri- :

quod sunt, qua finiri debeant et finian- mum est, Utrum ceternitas essentialiter
tur. Et hoc modo xternus dicitur coele- sit aeternum, vel adjaceat aeterno extrin-
stis motus et generatio et corruptio in secus, ita quod aliquo modo est essentia

mundo, et successio noclis et diei. Psal. aeterni, et aliquo modo adjacet ei sicut
GXLviii, 6 : Statuit ea in xtermim, et in mensura ad«quata esse ejus?
saeculum sxculi. Haec enim sunt ad com- Secundum est, Si conceditur, quod:
plendum numeruni electorum, qui deter- aliquo modo est essentia aeterni, et ali-
minatus est in preesentia Dei : et com- quo modo adjacet ei sicut mensura esse-^
pleto illo quiescent et fmientur : quia ipsius,uLrum aliquid aliud possit esse|
tunc primus motor non influet amplius mensura adaequata aiternitati, quodetiam'^
motum et : sic cessabit motus in mobili. mensuret esse aeterni, vel non ?
E converso dicitur aliquid aeternum, eo
quodhabet potentiam ad fmem in seipso,
et non in aiio sicut simplicia dicuntur
:

seterna, quia superius potentius est ad

tenendum ea in esse, quam potentia quae
ipsis est ad fmitionem eorum. Et secun-

dum quod isla participantur, sic plus et

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU.EST. 23. 175

est prima causa, quaj est ante eeternita-

tem, quia est causa ei ut sit. »

SiMiLiTER videtur, quod non compare-

PAliriCLL.d:: SECLXD.E tur ad ipsum ut mensura extrinsecus
adjacens esse ejus : quia
Immensi nulla est mensura. Dicit
1.

SUBPARTICULA I. autem Athanasius, quod « non sunt tres

immensi, sed unus immensus. » Undera-
Utrum comparetur ad xternum
selernitas tione essentiae immensus est, et sic im-
per essentiam, vel per rationem men- mensi non est mensura. Yidetur ergo,
surse extrinsece adjacentis ' ? quod esse divinum aeternitate non men-
suratur.
2. Adhuc, Mensura certificat quantita-
Primo ergo quteiitur, Utrum aeternitas tem vel molis, vel virtutis, vel ponderis.
comparetur ad seternum per essentiam, Cum ergo quantitas non certificatur, vi-
vel per rationem mensurce extrinsecus detur non habere mensuram. Sed quan-
adjacentis ? tumcumque de esse divino accipiatur,
Et videtur, quod per essentiam. plus remanet extra accipientem quam ac-
1. Anselmus, u ^^ternitas ejus rei est ceptum Mensura ergo nulla certitica-
sit.

quse nihil aliud est quam ipsa, immuta- ri potest essedivinum infinitum enim :

bile ens et sine partibus. » Videtur ergo, est. Infinitum enim accipienti semper re-
quod SBternitas essentiali praedicatione linquitur extra aliquid accipere, ut dicit
dicitur de Deo seterno. Aristoteles in II Physicorum.
2. Adhuc, Constat, quod eeternitas ab
aeterno est et sine principio : et Deus ab SoLUTio. Dicendum, quod aeternitas soiu:i

eeterno et sine principio est. Si ergo principaliter et proprie dicta, duo habet
seternitas non sit Deus, plura erunt ab in se, scilicet permanentiam esse, et ex-
eeterno quod non recipitCatholica fides,
: tensionem esse permanentis, quam facit

et ratio non admittit eo quod factum est : aninia extendens esse sine principio in
omne quod Deus non est. Dicit enira omne preeteritum, et sine fine in omne
Philosophus iMellissi esse rationem, quod futurum. Et per primum horum eeter-
fiiclum est habere principium, et quod nilas est in Deo , et est essentia divi-
sui esset principium, non posse esse in- na. Et sic essentialis est preedicatio cum
riiiilum. dicitur, Deus est aeternus. Unde Deus
Ln coNTRARiLM vidctur csse est sua aeternitas, et aeternitas Dei est

Quod dicit Augustinus in libro

1. Deus. Et quoad hoc procedunt durae ra-
LXXXIII Qusestionum, quaeslione 23, tiones primee.
quod « Deus cst auctor aiternitatis, et sic Quoad secundum vero aeternitas est
a'ternitatis causa : » causaautem et mora et diuturnitas quae secundum acce-
effectus per essenliain numquam idem ptionem animae ut mensura adjacet esse
possunt esse. divino. Et hoc est in intellectu accipien-
Idem probatur per sccundam pro-
2. te respectu preeteriti per memoriam, re-
positionem libri Causarum, ubi dicitur, spectu preesentis per inteilectum, respe-
quod « esse quod est ante aeternitatem. ctu futuri per prudentiam : ut dicit Au-

* Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in I Senton- Art. 3. Tom. XXXIV hujusce nova3 editionis
tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXV. Cf. eliam nostra).
I»'» Partem Summse de Creaturis, QuKst. III,
17G D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

gustinus inlibro XI Confessionum, ca^. et esse mensura adaequata ei quod est

quoad hoc esse in anima est aeternum et ita aliquid videtur aequari
20. Et quia
:

eTternitas, quoad hoc esse non est Deus, aeternitati.

et quoad hoc esse Deus

est auctor .Ttcr- 2. IIoc idem videtur velle Boetius in

nitatis, ut dicit Augustinus, et causa ei ut hbro V de Consolatione philosophise,

sit, ut dicit Philosophus, et est ante

seter- ubi dicit : « Vitae immobiHs praesentem
nitatem sicut causa est ante causatum. statum, id est, aetornitatem, infmitus ille

Ad hoc autem quod objicitur, quod temporalium rerum motus imitatur.

immensi non est mensura, dicendum Cumque eumeffingere atque aequare non

quod cum dicitur immensum mensura- :

possit, ex immobihtate deficit inmotum,
Talia au- ex simplicitate praesentiee decrescit in
tur, obligatio est ad insolubile.

tem omnia solvuntur per fallaciam se- infinitam futuri ac praeteriti quantitatem :

cundura quid ad simpliciter. Immensum et cum totam pariter vitae suae plenitu-
non mensuratur secun- dinem nequeat possidere, hoc ipso quod
enim simpliciter :

dum quid tamen mensuratur per exten- aliquo modo numquam esse desinit, illud

sionem intlnitam, quse modum habet quod implere atque exprimere non pot-
mensurffi ut extrinsecus adjacendo ipsi ahquatenus videtur aemulari
erit, aUi- :

esse, sed actum mensurce non habet in gans se ad qualemcumque prfesentiam

numerando et certificando quantita- illius exigui momenti. Et quoniam ma-
tem. nere non potuit, inlinitum temporis iter

Et per hoc patet solutio ad totum quoe- arripuit. » Cum igitur sub hoc genere quod
situm. est duratio, omniainfmita accepta, aequa-
lia sint, eo quodnullum excedit alterum,
vel exceditur ab ipso : etcum tempus
infinitum sit et aeternttas, tempus vide-
tur aequari aeternitati.

PARTICLL^ SECL\D.E Adhuc, Perpetua finem non haben-

3.

tia non excedit aeternitas quantum ad

finem ergo ad minus quoad hoc aequi-
:

SUBPARTICULA II. parantur aeternitati, et quoadhoc possunt

esse mensura seterni.

Utrum aliqidd aliud possit esse mensura 4. Si dicatur, quod nihil aequatur

xternitati adsequata, quod etiam men- aeterno, nec aeternitas scilicet, nec perpe-
suret esse divinum ? tuitas, nec tempus : eo quod scriptum
est, Exod. XV, 18 : Dominus regnabit in
eeternum et ultra. Hoc nihil est. .Eter-
Secundo quaeritur, Utrum aliquid num enim ibi dicitur spatiura saeculi,

aliud possit esse raensiira aeternitati adae- quod non dicitur aeternum, nisi per illam

quata, quod etiam mensuret esse divi- participationem seterni, quod non habet
num ? principium finitionis in seipso, hcet ha-
Et videtur, quod sic. beat in alio. Et ultra hoc seternum ve-
1. Augustinus in libro XI Confessio- rum quod Deus regnat.
est,

num : « Si prsesens tempus semper esset ,3. Adhuc, Philosophus habet pro in-
prsesens, jam non esset praesens, sed convenienti in VIII Phijsicorum, quod
aeternitas « : » sed praesens semper potest Plato dicit, « gigni tempus et incipere. »
intelligi pra^sens sine principio et sine Et per eamdem rationem inconveniens
fine : et tunc videtur aequari aeternitati. est, si quis dicat tempus desinere. Ergo

* S. AuGUSTi.NCs, Lih. XI Confessionum, cap. 14.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. Y, QU.EST. 23. 177

videtur^ quod tempus extensionis infini- gustinus loquitur per impossibile. Si

tee sit sine principio et sine iine, et sic enim tempus prtesens esset semper prae-
per hanc extensionem possit aequari sens, non esset pars temporis, nec tem-
seternitati : ergo aliquid tequatur aelcr- pus, sed esset nunc teternitatis staret :

nitati. enim et moveret se, nec adjaceret ei

:onlra, Tx coNTRARiuM cst, quod quodfertur in motu et si tale poneretur
:

1. .Etcrnitas continens est et aeviterni- per impossibile, esset aeternitas.

tatem et tempus : contentum numquam Ad aliud dicendum, quod Boetius sim- Ad2.
adcequatur continenti : ergo nec reviter- verum. Deliciens enim ab
pliciter dicit

num, nec tempus, aequari potest aeter- immobili ad mobile, et a simplici ad

nitati. compositum ex partibus, et a simul
2. Adhuc, Tullius tem- dicit, quod « stante et omnia sua complectente et pos-
pus est pars aeternitatis » pars autem : sidente infinitum cursum prioris in
in /

non adtfiquatur toti ergo tempus non : posterius, tempus est, quod non aequat
adaequatur aeternitati. aeternitatem, etiamsi intinitum sit. Xon
enim dicitur inQnilum actu, sed potentia
SoLUTio. Dicendum, quod etiamsi tem- solum, scilicet secundum quod dicitur

pus poneretur ieternum esse, leternilati infmitum quod privatum est potentia
non a:;quaretur. Et hoc ideo est, quia llniendi intus, sicut et motus dicitur in-
tempus ad seternitatem se habet ut cau- linitus. Et quod dicitur, quod infinita
satum ad causam, ct ut contentum ad sub iino cjenere accepta, xciualia sunt,
continens et ut id quod in se habet
: intelligitur de intinitis actu, non de intl-

principium deficiendi, ad id quod non nitis potentia,

nisi principium existendi infinite et ante Ad aliud dicendum, quod licet perpe- Ad3.
et post : et sicut stans ad motum se ha- non habeant, et
tua sive aeviterna finem
bet, quod est principium motus ejus : et ideo secundum diuturnitatem non exce-
ila ut causa se habet aeternilas ad tem- dantur ab a^ternitate tamennon aBquant:

pus : et ideo aBternum ad tempus habere eain in modo non habendi linem, et in
se non potest ut mensuratum ad mensu- causa : potentiam enim habendi finem
rans, nec sicut contentum ad continens. habent intus sicut omne creatum : quod
Et cum Deus in omni tempore
dicitur, autem secundum actum non tiniuntur,
est, intellige in omni tempore esse, sic- ab influxu habent superiorum, non a
ut in omni loco esse est enim in omni : seipsis.
loco sicut continens omnem locum, et Ad aliud quod de eodem dicitur, di- Ad 4.

sic est in omni tempore sicut continens cendum quod illa responsio nuHa est,

omne tempus. Est enim regulariter ve- sicut probat objectio.

rum, quod quotiescumque magis forma- Ad aliud dicendum, quod tempus in Ad
le et magis spirituale dicitur inesse in se, secundum quod adjacet motui circuli
minus formali et minus spirituali, conti- ccek^stis, non liabet principium quo inci-

nentia activa est in eo quod inest, et piat, vel (]uo liniatur cxtra se tamen :

continentia passiva cst in eo cui inest : liabet, sicut et ipse molus. Et extra se
et sic forma dicitur in materia, et anima principium inceptionis temporis est fa-
in corpore : eo quod forma continet ma- ciens et determinans movens primum, et
teriam, et anima corpus. Et cum dici- mobile primum, et motum primum ad
tur in talibus, quod insunt, habitudo causam generationis ct corruplionis in-
prsepositionis notat penctrationem conti- quieta?. l*rincij)ium auleni linitionis est

nentis in contfiitum, ut uncUque conti- complctiis nuinerus gencraldruin. pro-

neat in loiigum, Uilum, et pioriiiKhim. pter (jiicni cst lUdtiis rddestis, in qnosic-
Ad piumum ergo dicendum, quod A\x- ulinullimo intento per motum jam ha-
XXXI 12
 178 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

bito quiescit movens a movendo, et mo-

bile ne moveatur ultra^ et cessat motus.
Sic enim cessat omnis motus sapientis
fabri, arcliitecti, latomi, et omnium qui
motu instrumentorum operantur ad ali- MEMI3RUM II.

quod intentum ultimum: babito enim

illo, movent, nec instru-
nec ulterius ipsi De seviternitale sive sevo.

menta moventur.
Quod autem Philosophus pro inconve-
nienti habet, quod Plato gignit tempus Deinde quaeritur de aeviterniiate sive

et motum, ideo est, quia principium gi- de aevo.

non habet
gnitionis suse et desitionis suae Circa quod quoeritur^ Quid sit?

in seipso eo quod de tempore nihil est

:
Et secundo, De proprielatibus ejus,
nisi nunc fluens et ideo semper accipi-
:
quibus distinguitur ab aeternitate et tem-

tur ut finis praeteriti, et principium fu- pore.

turi, Si ergo in nunc inciperet tempus,

cum sit fmis praeteriti, et principium fu-
turi, sequerctur quod tempus esset ante
primum tempus, quod est inconveniens.
Et nunc dehceret lempus, cum sit prin-
si MEMBUI SECC\DI
cipium futuri, sequeretur quod tcmpus
esset post ultimum tempus, quod iterum
inconveniens est. Et inconveniens non ARTICITLUS I.

sequitur nisi ex inconvenienti dato vel

posito. Inconveniens ergo est, quod tem- Quid sit levurit '
?
pus habeat in se principium incipiendi
vel deticiendi.
Qu^ incontrarium objiciunlur, conce- Quid sit oevum ?
Acl ol)jeot.

denda sunt. Extrahi potest a Dionysio in libro de Di-

Ad diclum tamen Tullii dicendum, quod vuiis noniinihus, ubi sic dicit Dionysius :

TuUius non inlelligit, quod tempus sit « Proprietas aivi est antiquum et inva-
pars integralis vcl cssentialis aeternitatis riabile, et tolum secundum tolum me-
proprie dictoe, scd quod habet quamdam tiri. n Alia translatio sic habel: « Pro-
proprietatem paitis ad moram sive diu- prietas aevi est anliquum et immutabile
turnilatem, quoe per intellectum extensa et universale nietienthD '. » Unde secun-
intelligitur sine principio etfme, in hoc dum communem usum tevi, aevum cst

quod minor est toto, et cxten-

sicut pars mensura eorum quae facta sunt, sed
ditur a toto ita tempus tota iUa mora
:
finem non habent. Et hoc modo quaeritur
vel diuturnilate minus est, et extenditur dc tevo.
ab ipsa secundum principium ct finem. Videtur aulem, quod talis mensura
Secundum hoc esse autem aeternitas non esse non sit, sed talia participative sint

est in ajterno ut mensura adaequata ei, aeterna :

scd in anima, ut praedictuni est. 1. Quod autem participative est ali-

quid, non secundum rationem propriae

mensurae convenit illi : vidclur ergo,

'
Cf. Opp. B. Alljerti. I Pars Summa; de Crea- ^ S. Dio.nysius, Lih. de Divinis nominibus,
turis, Outrst. IV, Art. 1. Tom. X.WIV hujusce cap. 10.
'«
nova3 editionis nostra?.
 IN 1 P. SUM. TIIEOL. TRAGT. V, QU^EST. 23. 179

quod eevum propria mensura non sit ali- a. Adhuc,Idem accipitur ex alio verbo
cujus. Dionysii ubi sic dicit« .Eterna quidem :

Adhuc, Dionysius distini;uit sevum,

2. et tempore secundum cognitos sibi
sine
dicens quod multipliciter dicitur. « Et- subaudire modos media autem existen-
:

enim non omnino et absolute ingenita et tium et factorum qusecumque secundum

vere aiterna, ubique Scriptura dicit, sed aliquid quidem aevo, secundum aliquid
et incorruptibilia et immortalia et inva- vero tempore participant. » Ex hoc acci-
riabilia et eodem modo existentia, sicut pitur, quod aevum non est nisi quaedam
quando dicit : Elevamini, porlse aeterna' participatio proprietatis aeterni, quantum
les ' .•
et similia. » Ex hoc accipitur, ad illam proprietatem scilicet, quod in-
quodincreata aeterna sunt, et facta iinem commutabile secundum esse,
non habentia. 6. Hoc idem videtur esse per beatum

Item, Dionysius : « iMultoties autem et Augustinum in libro LXXXIII Qusestio-

antiquissima aevi nominatione figurat. » num., ubi dicit sic : « In hoc distat tem-
Tertio, Dicit Dionysius : « Et totam pus ab aevo, quod illud stabile, istud au-
rursus temporis dispositionem secundum tem mutabile est. » Videtur ego, quod
nos quandoque sevum Scriptura ap- aevum non sit nisi participatio proprieta-
pellat, secundum quod aetates mundi tis aeterni.

distinguuntur. » 7. Hoc etiani videtur per rationem.

3. Adhuc, Dionysius dicit, quod aevum Nunc enim non potest intelligi nisi stans,
dicitur uniuscujusque vita, maxime si vel non stans : quia inter contradictoria
longa, secundum quod dicitur, Job, xxxu, non est medium nunc autem
: stans aeter-
9 : Non sunt longsevi sapicntes. Aliquan- nitatem facit, non stans
ut dicit Boetius :

do dicitur, quod participabimus post autem facit tempus et sic nullum est :

hanc vitam, ut dicit Dionysius. Et hsec quod faciat aevum sed videtur relinqui,:

sunt verba ejus Et nos hic secundum : « quod aevum sit quaedam participatio pro-
tempus terminatos, eevo participaturos prietatis aeterni.
theologia dicit, quando incorruptibile et 8. Hoc idem videtur ex libro de Cau-
sempereodem modo habens aevum conse- sis, propositione tertia, ubi sic dicit
quemur. » Ex hoc relinquitur,quod aevum « Inter reni cujus substantia et actio sunt
est mensurans esse beatorum quod qui- : in momento aeternitatis, et inter rem cu-
dem factum est, finem tanien non habens. jus substantia et actio sunt in momento
4. Ifoc idem accipitur ex aho verbo temporis, est medium et est iiiud cujus :

Dionysii, ubi dicit sic : « Et quandoque substantia est in momento aeternitatis et

in eloquiis et temporale aevum glorificatur operatio in momento temporis. » Ex hoc
et eeternum tempus quamvis scimus ip-
: accipitur, quod nuUum est momen-
sis (hoc est, ex ipsis eloquiis) magis et tum aevi vel ieviternitatis constituti-
magis proprie existentia ievo (supple, vum.
participare), et ea quoe sunt in generatione In CONTRARUTM hujUS est quod dicit Sed contra.
et tcnipore. » Ex hoc accipitur, quod 1. Dionysius in libro de Diuinis ?iomi-
aevum proprie est incommutabiliter exi- nibus, sic : « Dcum et sicut a:;vurnet sic-
stentium tcmpus autem mutabilium gc-
: ut tempus laudare convenit, sicut tempo-
ncratorum et corruptorum. Et ex hoc rc- ris omnis etaevi causam ^. » Si ergo Deus

quod [)rius, scilicet quod

'linquitur idern est et temporis etan^i causa, et causatum
eevuninon sit mensura, sed parlicipatio dillert a causa secundum essenliam et
quaedam propiietalis icterni. esse, sequitur, quod ievum sit esscntia

* Psal. xxiii, 7 ct D. cap. 10.

* S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus,
 180 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
qusedam causata, differens ab ceternitate dum quod inter contradictoria quando
et tempore. negatio est extra genus non est medium :

2. Adhuc, Eccli. i, 1 : Onmis sapienlia sed quando negatio est in genere, tunc
a Domino Deo est : cum illo fiiit sem-
et rcfinquit afiquid, et negat aliquid, et sic
jjer, et est ante sevuni. Ex hoc relin- dicitur in divisione nunc,quod est nunc
quitur, quod Deus et quse in Deo sunt, stans, et nunc non slans et tafe est nunc
:

ante sevum sunt. Relinquitur ergo, quod aevi quod est stans secundum esse sub-

sit duratio inter a?ternitatera et tempus stantiae, non autem stans secundum esse
media existens. virtutis et opcralionis, sicut satis in pra^-
3. Adhuc, Per rationem prohatur cedentibus determinatum est.

idem. Mensurce enim difTerunt secundum

mensurara. Differt autem esse quod nec
incipit nec desinit, ab esse quod incipit
sednon desinit, et ab esse quod incipit et
desinit. Ergo sicut esse differunt^ ita men- iioiitui si:cL.\i>i
surae differunt. Sicutergopropriam men-
suram hahet esse quod nec incipit et de-
sinit, et propriam esso quod incipit et ARTfCULUS IL
desinit ila propriam liabebit esse quod
:

incipit, sed non desinit et hanc dicimus :

De duahus proprietatihus sevi.

esse sevum vef aeviternitatem.

soiuUo. SoLUTio. Hoc A^idctur esse concedcn- Juxta Iioc quaeritur de proprietatibus
dum. aevi : et maxime de duabus, quarum una
^''tate'^'°''"
^^ ^^ ^^ ofijiciuntur, quod non sit cst,Utrum aevum totum secundum totum
nisi quaedam participatio proprietatis metiatur, ut dicit Dionysius ?
aBterni, unica est responsio, quod scificet Et secundo, Utrum aevum in omnibus
quia (Bvum est media duratio inter aeter- mensura una", sicut aeterni-
aeviternis sit
nitatem et tempus, oportet quod in afi- mensura una, et sicut tempus est
tas est
quo conveniat cum aetcrnitate, et in afi- mcnsura una ?
quo cum tempore. Nonenim est medium
pcr abnegationem, sed per participatio-
nem. Participatio autem duobus modis
est. Afiquando enim extrema per essen-

tiam consliluunt medium, ut in mixtis. AiiraciLi SLCLMH

Et de iifis afiquo modo potest dici, quod
non omnino separantur essentialiter ab PARTIGULA 1.

extremis. x\fiquando extrema constituunt

mcdium, non per cssentiam, scdproprie- Utrum cBvum totum secundum totum
tatis alicujus participationc, sicut anima metialur '
?
dicitur media inter inteiiigenliam et na-
turam, el inteffigentia media inler pri-
mam causam et animam. Et tunc me- Videtur, quod nbn sit proprietas ajvi,
dium secundum totam essentiam diver- totum secundum totum metiri. |ii|

sum est ab extremis. 1. Quod enim simuf etinuno suum esse

Ad 7 et 8, Ad m quod objicitur de nunc, dicen- non possidet tolum, uno simpfici totum^,|^(,u|,

^ Ct'. Ojip. 15. Albfrli. Commeiil. in 1 SeuLeu- nova? editionis.

tiamim, Dist. IX, Ait. 3. Toni. XXV liujnsce
 IN I P. SUM. THEOL, TRACT. V, QU.EST. 23. 181

metiri non potestnullum factum in uno

: cst mobiliter suscipit esse, nec quo est
simplici suum esse possidet totum ergo : mobiliter peiQcit ipsum. Quamvis autem
nuUum eorum uno simplici totum secun- hoc sic sit, tamen principia habent extra
dum totum potest metiri, Prop.atio me- se quibus videntur posse mutari. Quo-
diaB est quod dicunt Boetius in iibro de rum unum est habitudo ad nihil ex quo
Trinitate, et Anselmus in Prosologio. facta sunt. Dicit enim Gregorius, quod
Dicit enim Boetius, quod « cuni facta to- « iUa qu» ex nihilo facta sunt, in nihi-
tum suum esse sirnul habere non possint, lum tendunt. » Secundum est habitudo
per partes accipiunt, primas scilicet, me- ad causam primam ex qua esse accipiunt
dias, et ultimas. » Anseimus autem dicit, et cum non possent accipere esse totuin

quod « ffiviternitas factorum tota simul ut tolum, relinquitur quod accipiant ip-
a?terno prcesens est;cum tamen aeviterna sum in fieri secundum partes et partes :

ipsa de sua a;viternitate nondum habent et sic videtur, quod non habeant totum
quod futurum est, sicut jam non habent esse simul et perfecte possessum. Quam-
quod praeteritum est. » Er-o vidclur, yis ergo secundum mobi-
id quod sunt,
quod non conveniat ei totum secundum liternon habeant esse, nec etiam secun-
totum metiti. dum id quo sunt nihilominus tamen
:

2. Adhuc, In librode Ca?/5W probatum quia secundum influentiam non simul

est, quod nihil secundorum accipit boni- habent, hesteinum suum et crastinum
tatem quee fluit a primo secundum illum cum praesenti non habent simul.
modum simplicitatis quo in primo est.
Prima autem bonitatum est esse. Nihil Et hoc concedendum est. Solulio.
ergo secundorum habet esse secundum Et quod objicitur de continue tenden-
modumsimplicitatisprimi. Primi autem tibus ad non esse, dicendum quod hoc
est iste modus, totum secundum totum est verum de his qute habent principia
habere in uno simplici. Et hoc est ideo, .
tendendi ad sui non esse intra suce cau-
quia primumestin fme simpUcitatis : et sse principia et proxima. Et ideo dicit
non potest cogitari major simplicitas, Aristoteles in primo C«?/i e^ J/wn^/, quod
quam quodquidquidhabettotum, secun- de necessitate corrumpentur. yEviterna
dum totum habeat in uno simplici. Xi- autem taha principia non habent et :

hil crgo secundorum hoc habcre potest :

ideo fmem non habebunt quamvis pro- :

esse igitur secundorum non est simul in pier causam qua? dicta est, totum esse
uno possessum ergo nec uno toto sim-
:
simul in uno prcesenti habere non pos-
pHci indivisibili mensuratum non ergo :
sunt.
convenit ei totum secundum totum me-
^•ri. Et si quceritur, Ad quid distinguantur Queest.
quod qua^cumquc
L\ coNTRARiuM cst, hesternum, pra^sens, et futurum?
fmem habent secundum principia sui es- Diccndum secundum pradicta, quod
se, numquam sunt stantia, sed continue ad partes temporis, ad quas per indefi-
ad (Incm tcndentia et continue alterata. cientiam extenditur esse teviternum, et
Proptcr quod dicit Aristoleles in V Plnj- ad quas cliam pcr indencicntiam cxtcn-
sicorum, quod « non eadem sanitas est ditur esse aetcrnum, scd dilTerenter. lliud
in mane et vespere. » In quibus ergo enim quod est a^tcrnum, non dividitur
contrarius est effectus esse et modus, nisi divisione virlutis, in se mancns
videlur, quod non possit esse nisi a con- simplex omnino cssentia, virtute, et ope-
traria causa autem in Angelis et in
: esse ratione. Esse autem aevilernum extendi-
aliis perpeluis, sccundum ipsa principia tur manens uno modo immutabile quoad
esse quae sunt quod est et quo est, pcni- principia intra sed esse necsimpiex cst,
:

tus est intransmutabile quia ncc quod : quia non unius influentiae, sed multaruni
182 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

bonitatum, qu» non ut una intluuntur :

nec est unius virtiitis, nec unius opera-

tionis. Et Dionysius, quod
quod dicit

« proprietas aevi est antiquum et inva-

riabile et totum secundum totum meti- ARTICLLI SFXLXDI

ri, » loquitur de eevo secundum illam ac-
ceptionem aevi, qua pro perpetuo poni-
tur. Unde alia translatio sic habet : PARTICULA n.
« Proprietas eeterni est antiquum et im-
mutabile et universale metiendo. » Ltnim fevum omnibus asviternis
in sit

Quidam tamen aliter dixerunt, conce- iinum vcl plura ? '

dentes, quod aevum omnino invariabile

est, et totum secundum totum metiens,
et quod esse aeviternorum indivisibile est Uiterius quaritur, Utrum oevum in

secundum esse, etsi dividatur secundum omnibus aeviternis sit unum vel plura?

operationem, scilicet quod intensius et Et videtur^ quod plura.

minus intense contemplatur quce opera- ; ]\[ensura enim qua3 est in mensuratis
tio esset in Angelis etiamsi tempus non pluribus, quae nec unum sunt, nec ordi-

esset et dicunt, quod quoad hanc ope-

:
nata in unurn quod est causa et mensura

rationem comparatur ad momentum aliorum, plures est, et non una. ^Eviter-

temporis. nitas sic est in multis quae nec unum
Et dicunt iterum, quod gevum accipi- sunt, nec ordinata ad unum quod sit
tur duobus modis communiter, et pro-
:
mensura ct causa aliorum. Ergo in aevi-
prie. Proprie invariabile est penitus et ternis secundum multitudinem ceviterno-
Communiter autem dicit
invariabilium. rum sunt aeternitates multae. Prima per
extensionem communicantem tempori, se patet. Segunda probatur ex hoc, quod

et sic aliquo modo est variabilium se- aeternitas est una quia aeternum est
:

cundum actionem. Sed prima solutio ma- unum cujus est duratio. Tempus autem :

gis concordat cum dictis Sanctorum. quia licet temporalia multa sint, tamen
Cum enim aeternitas simplex sit, et in omnia ordinantur ad motum primi mo-
secundum substan-
unitate consistens et bilis quodest causaet numerus omnium
:

tiam et secundum esse, et aevum deficiat motuum temporalium. Quod ex boc pa-
ab ea omne autem deficiens ab ahquo,
:
tet, quia ex ordine et numero situs solis

dellcit in oppositas proprietates : necesse in circulo, numerus et ordo incipit ho-

est, quod aevum deficiat a simplicitate rarum : ut si prima est hora, sole tan-
aeternitatis in aliquam compositionem, gente hemisphaerium, in quo contactu
sicut aeviternum in aliquam compositio- prima liora incipit, secunda incipiet post
nem deficit ab aeterno. elevationem quindecira graduum, et sic
semper ad perfectionem quindecim gra-
duum una hora determinatur secundum :

quem motum horam omnem motum

et

mensuramus et numeramus, et dicimus

motum esse horarum vel duarum vel
trium horarum, et sic deinceps. In «vi-
ternis autem nec unum est aeviternum,
nec ad unum sunt ad causam et mensu-

* Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in I Senten- I Partem Summae de Creaturis, Qufpst. IV,
tiarum, Dist. IX, Art. 3. Tora. XXV. Cf. etiam Art. 2. Tom. XXXIV liujusce novai editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 23. 183
ram ordinala. Videtur ergo, quod nullo in aho : sicut incipiens in coelo, vel in
modo habeant seviternitatem unam, sed Angelo, non incipiet in hac <inima. Con-
multas secundum multitudinem ceviter- siderata autem ut mensura reddens et
norum. certihcans quantitatem durantis in £evo,
Adhuc autem, Sic enim dicitur in apo- sic esi unum a^vum, sicut mensura una
cryphis Esdrge : « JMajestas et potcstas est omnibus continuis, hcet muhce
in
cevorum est apud te, Domine. » Ergo sint continuitates secundum esse
una :

videtur, quod aeva sint plura. tamen ratio est certificandi et mensuran-
Si quis dicat, quod dicit Aristoteles : di pcrpahnam et ulnam. Et hcet diversa
« Si plures essent cceli, quod adhuc ta- sint numerata. ut canes, et oves tamen :

men esset unum tempus, et non plura. » una est ratio certihcandi mensurandi
et
Hoc non solvit. Hoc enim dicit Aristote- per numerum : et ideo unus numerus. Et
les propter uniformitatem numeri quo virtutes HercuHs et Achihis quamvis di-
numeratur motus per numerum distan- versaj sint, una tamen ratio est certifi-
tiarum situs ejus quod movelur in spatio candi utramque, scihcet posse in unum,
in quo movetur quoe uniformilas non
: vel in duos, vel in tres, et sic deinceps.
variatur propter pluralitatem eorum quiE Et hujus ratio est, quia hujusniodi for-
moventur et ideo unus esset numerus
: mee mcithematica} vel quasi mathemati-
motus quo numeraretur omnis motus, cae,hcet esse liaheant in materia, tanien
et per consequens unum esset tempus. in ratione diffinitiva materiam non con-
Sic autem non videtur esse in cevilernis. cipiunt, et ideo univoce et nonoequivoce
Non enim uniformis est duratio in oevi- sunt in omni materia.
ternis omnihus : et sic videtur, quod non Et si quffiritur, Ouid facit unitatem il-
possit esse unum sevum. \am? Dico, quod unitas rationis ipsius
pi-'fi fontra, In coNTRARiuM cst, quod aevum ab om- nunc, quod est immulahile secundum
nibus auctorihus videturdici iinian. Boe- esse substanticT, mutabile et divisibilc
estj
tius, virtuahter secundum quod adjacet virtuti
Di:'
ct operationi.
Bcnf Qui tempus al) a3Vo
Et quod dicunt quidam, quod hsec uni-
Ire jubos.
tas rationis ejus est, quia in omnibus ca-
ret fine, sed non principio, non videtur
Non dicit, ah xms. Eccli. i, 1 Esl ante verum. IIoc eniin
:
accidit aevo ex compa-
sevum. Et, ibidem, '^'. 4 Inlellectus pni- ad ahud,
:
rcitione et non de ratione suh-
dentix ab gpvo. Ecch. xliii, G Luna... :
stantiae ipsius.
tilB- signum xvi '.Dionysius in hhro de Divinis Quod autem iterum quidam dicunt,
nominibus, cap. 10 « Proprietas ;evi :
diversam virtutem aevi esse in aeviternis,
posl est. » Et nuUus universaHter de aevo lo- eo quod de se Angelus minus tendit ad
quilur nisi sicut de uno. non esse quam subslantia coeli et animae,
et anima minus quam substantia cceh si
SoLUTio. Duratio qua? est cvvum, du- sibi rehnquerentur
tio. : et ideo diversas esse
phciter considerari potest, scihcet ut cTviternitateseorum non perspecte satis :

quantitas duranlis virluahs vel dimen- dictum est hoc enim accidit ajviterni-
:

11
v^i sionahs, vel ut mensura reddens et cer- tati secundum quod est in aeviterno, et
lificans quiintitatemejusdem. Et primo non est de suhstantia rationis ejus secun-
quidem modo considerata, multiphcatur dum quod est mensura a'viteini.
secundum multitudinem durantium, et
ahquando incipiens in uno, non incipiet

* Cf. eUam, Eccli. xli, IG : Bonum noinm pcrmanehitin sevum.

184 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
est, sine errore, eo quod inter omnes
simplicior, uniformior, et reguiarior est.
Et sic competit, ut ipso et sua passione
mensurentur etnumerentur omnes alii
MEMBRUM III. motus. Et si hoc ita concedatur tunc :

tempus non fuit ante opus quartce diei.

De tempore secundiim quod est de consi- Et hoc vid§tur valde inconveniens quia :

deratione theologi. prima et secunda et tertia dies dicunt

partes temporis.
2. Si autem dicatur, sicut dicunt nunc
Deinde qiiaeritur de tempore secuiidum Magistri in senlentiis et in historiis, acci-

quod est de consideratione theologi. pientes hoc a lieda, quod primo motus
Et qujEruntur duo, scilicet primo quid cujusdam nubecuk^ lucidse ex qua postea
sit? factum est ccelum, distinxit horas et nu-
Et secundo An unum sit vel plura? meravit noctes et dies hoc figmento si- :

mile est scitur enim ab omnibus Phi-

:

losophis ratione philosophantibus, quod

motus localis consequens est speciem et
formam et quod non perfecte attingit
:

ME^IBRl TERTll speciem et formam, non habet perfectum

motum.Unde quod non est in specie ignis
non recte ascendit, sed nutat in ascen-
ARTICULUS I. dendo. Etquod nonperfecte est in specie
terree,vel gravis, non recte sive perpen-
Quid est tempus secundum diculariter descendit, sed dubiurn habet de-
definilionem ? '
scensum et nutantem. Similiter ergo nu-
becula iila cum non perfecte attigerit for-
mam et speciem cceli, motum circularem
Primo ergo quaeritur, Quid sit tem- perfecte habere non potuit uniformem
pus? et simplicem, et sic distinguere horas et
1. Et si accipitur detlnitio quae est in tempus non potuit. Nihil enim irregula-
quarto Physicorum, quod « tempus est riter motum, numerus et mensura pot-
numerus motus per prius et posterius. » est esse alicujus rei.
Sed secundum prius et posterius non erit 3. Si propter hoc dicatur, quod tem-
tempus passio omnis molus primo et per pus in theologia non accipitur secundum
se quia prius et posterius sunt in motu
: determinationem Philosophi, sed secun-
ab ante et post in magnitudine sive spa- dum quod loquitur de ipso Dionysius in
tio, ut dicit Aristoteles. Et si debeat nu- libro de Divinis nominibus ubi sic , di-
merari aliquis motus in quo primo prius cit : « Tempus vocant eloquia, quod in
et posterius non est, primo numerabitur generatione et corruptione et variatione
per eum
quo prius et posterius est.
in metitur '
: )^ videtur sequi inconveniens
Hic aulem est localis motus. Inter loca- multipliciter. Sic enim omnem genesim
les autem circularis primus est, et inter mensurabit tempus. Et cum creatio tem-
circulares motus primi coeli, maxime poris sit genesis temporis, erit tempus
quem vocant Philosophi aplanes, hoc mensura creationis temporis. Sed creatio

' Cf. Opp. B. Alberti. I Pars Summscde Crea- ^ S. DiOiNYsius, Lib. de Divinis nomiuibus,
turis, Quojst. V, Art. 3. Tom. XXXIV hujusce cap. 10.
novsc editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^EST. 23. 185

cujuslibet creati est ante ipsum, et simi- divisibile est indivisibile : quod esse non
liter mensura creationis ante ipsam rem potest. Factio enim et fieri divisibilia

creatam. Ergo tempus erit ante tempus. sunt, ut vult Aristoteles : dicunt enim
Et iterum illud tempus creatum est : et exitum de potentia ad actum.
sic videlur sequi, quod infmitum tempus Si autem dicatur, quod in nunc seter-

est ante tempus : quod absurdum est di- nitatis vel aevi incipit, vel etiam in ipsa
cere. seternitate vel in aevo : sequitur, quod
-i. Adbuc, Augustinus vult, quod qua- aeternitas vel sevum aliis adjacet ut men-
tuor sint cotuqureva, materia scilicet sura quam Eeternis vel ceviternis : quod
quatuor elementorum, natura angelica, in praecedentibus improbatum est.

et tempus, et coelum. Et si hoc est :

tunc non gencraliter est verum quod Ulterius quaeritur adhuc, Si tempus Qurcst, 2.

Dionysius dicit : quia si tempus est quod unius rationis sit in temporalibus, vel
in generatione metitur, cum creatio coeli non?
et angelicse naturae et materice primre sit Et videlur, quod non.
ante ipsa creata, tempus erit ante ipsa : 1. Tempus enim non est continuum
et sic non est coaequaevum eis. nisi a continuitate motus : ergo ubi mo-
5. Adbuc, Secundum boc tempus esset tus non non erit conti-
est continuus,
ante (Bvum. /Evum enim Angeli cum nuum tempus. Creatio autem non est
ipso Angelo incipit, sicut omnis duratio continuus motus. Mensura ergo illius
cuQi durante. Creatio autem Angeb ante non erit continuum tempus.
Angelum est, sicut omne fieri ante fa- 2. Praeterea, Non est aliquid conti-
ctum : et cum mensura creationis sit nuans creationem unius cum creatione
tempus, tempus erit ante sevum secun- alterius non enim ordinantur ad unum
:

dum boc : et sic falsum dicit Boetius qui motum qui sit causa utriusque et regu-
dicit : la tempus ergo quod est mensura
:

unius, non continuatur cum tempore

Qui tempus ab si\o quod est mensura alterius. In tiis autem
Ire jubes.
qu9B moventur secundum naturam,
unum continuum est tempus. In his ergo
G. Prseterea, Falsum erit quod ante et in illis diversarum rationum est tem-

probalum est, scilicet quod nunc oeterni- pus. Et si hoc concedatur, valde absur-
tatis per defectum aliquem sit causa dum esse videtur : quia illae diversae ra-
nunc nunc aevi per defectum ali-
JEvi, et tiones, uno genere,
aut coliiguntur in
quem sit causa nunc temporis. aut non. Si colliguntur in uno, illud non
7. Adhuc, Priscianus « Tempus est : potest esse nisi mora constituta ex nunc
mora motus mutabilium rerum. » Et hoc currente. Et tunc sequitur, quod genus
idem fere est quod dicit Dionysius. Muta- est idem cum specie penitus mora :

biles enim res sunt, quse generationi vel
corruptioni vel variationi subjacent. Et
si hoc est verum tunc tempus aliqua
mutabilium rerum erit pars, et temporis
enim constiluta ex nunc currente, tem-
pus est secundum totum esse temporis.
: Si autem non colliguntur in unum gc-
nus tunc oportet, quod plurcs spccie
:

crit tempus, et abibit hoc in intinitum. et genere sint durationes, quam aeviter-

nitas, aevum, ct tempus.

Ulterius qufleritur, In quo incipiat
tempus sicut in mcnsura? SoLUTio. Dicendum, quod tcmpus du- soiuUo.

Si enim dicatur, quod in nunC tunc : pliciter consideratur, communiter scili-

sequitur, quod in nunc quod est indivisi- cct, et propric. Communiter tempus non

bile sit faclio temporis sivc ficri : ct sic est nisi simplex passio et mora motus vel
 186 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
mutalionls : et sic accipilur tcmpus a ibi, finis motus localis ipsius illuminan-
Prisciano. Proprie aulem accipitur dupli- tis : sed simpliciter est inter contradicto-
citer : proprie scilicet, et magis proprie. ria, scilicet non esse, et esse : quse nec
Proprie, quando accipitur ut passio et medium habent quod intercipere possint,
mensura ejus cujus est passio : et sic nec motum ante sc cujus fines sint. Et
accipilur a Dionysio. Magis proprie et in cum dicitur, quod creatum vel creatio
ultima sui determinatione ad esse tempo- facit esse post non esse, hoc verbum,
ris,quando est passio primi motus et : facit^ non quod num-
dicit nisi esse facti

per eum mensura et numorus omnium quain hoc propter infini-

fuit in ficri : et

motuum qui sunt ab ipso, ut causati et tam potentiam facientis, quod de ex-
regulati et numerati ab ipso : et sic ac- tremo venit iii extremum sine transitu
cipitur ab Aristotele. medii. Et prsepositio, imst, non dicit
Ad 1.
^^ PRiMUM ergo dicendum, quod illa nisi ordinem absque successione et trans-
objectioprocedit de tempore propriissime itu per medium ad extrena : ct ideo
dicto. creatio est in nunc temporis secundum
Ad 2, Ad secundum diceudum, quod illa ob- quod est in creato etillud nunc tempo-:

jectio est necessaria quse est contra di- ris cst, a quo incipit tempus continue,

ctum Bedae. Nec intendit Beda, quod
motus nubeculae certam borarum fecerit
distinctionem, sed motus ejus quam-
cumque confusam dislinctionem fecit
lucis a tenebris
distinctio noctis
non in quo tempus est secundum esse.
Sicut punclum quod est principium li-
neee, est a quo incipit continue lineee
extensio, non in quo linea est secundum
: qupe distinctio vocatur esse linea}. Et sic creationis temporis non
et diei : quam tamen est aliud tempus quam ipsum nunc :

confusam necesse fuit esse in tribus die- quia in ipso nunc creationis incipit ex-
bus primis, quando nubecula formam tensio temporis et propter boc non va-
:

solis non attigerat, nec ex illo motu dit in infinitum.

certa distinctio horarum haberi poterat, Per pr.edicta patet solutio ad illud
sicut habetur ex motu solis. quod objicitur de cocequaevis. Fieri enim
Ad 3. Ad aliud dicendum, quod genesis tem- per creationem, non est ante factum,
poris sive creatio non est in tempore :
nisi tantum ordine causse et causati et :

prout enim in creante omnino non est, ipsum fieri est in nunc indivisibili, quod
refertur ad tcmpus, nec ad nunc tempo- continue fluens facit tempus et sic re- :

ris. Prout autem in creato est ipso, non manet, quod quatuor cosequaeva sunt
est a primo in ultimum cum interce- coeequseva.
ptione medii. Et hujus causa est, quia Per hoc etiam palet solutio ad se- i

nec motus est, nec finis motus, in quo quens : patet enim, quod tempus secun-
motus sit in motum esse. Motus non est dum esse tcmporis, non est ante eevum :

motus enim primo est in medio quam in sed ordine causse causatum
ad posl
extremo propter quod successivus est
:
ipsum, sicut et temporale post teviter-
et imperfecti actus. Quod est in medio, num.
nec simpbciter est, nec simpHciter non Per hoc etiam patet, quod vera sunt
est : sed secundum quid est et secundum quae in antehabitis probata sunt, et se-
quid non est non potest dici de
: et sic cundum quem modum vera sunt.
creaturis, quod in medio sint, et sic non Ad dictum Prisciani dicendum, quod ^

sint simpHciter. Similiter finis motus non licet de rebus mutabilibus sit tempus,
est quia nullus motus praecedit qui in
: non tamen est de mutabili primo. Cum
creatione terminetur, et sit in motum enim passio sit motus, et molus passio
esse : sicut generatio et corruptio fines mobilis, mobile primo susceptivum est
sunt alterationis : et illuminatio hic vel passionis quae est motus, et mora motus
 IN 1 P. SUM. TIIEOL. TRACT. V, QU.EST. 23. 187

est passio mobilis ipsius per motum. Et una ratione sit in omnibus, per hoc quod
icleo illius morse non est alia mora in omnis motus (ut dicunt) ordinatur ad
esse, sed seipsa mora esttem- : et ideo unum immobile, quod dicunt esse pri--

poris non est aliud tempus. Et hoc non mum subjectum omnia transmu-
: sicut
procedit in infmitum, sed slatur in tabilia ad materiam primam, quam di-

primo. cunt esse immobilem et ccelum ad sub-

:

stanliam cceli, quam dicunt esse immo-

usest.i. Ad m quod ulterius qua^ritur, In quo bilem : et Angelus qui movetur per
incipiat tempus ? tempus, ad angelicam naturam, quam
Dicendum, quod est principium du- dicunt esse immobilem : et ex compara-
plex, intrinsecum scilicet, et extrinse- tione illius immobilis ad totum motum
cum. Intrinsccum cst, quod cst aliquid dicunt esse unam rationem temporis in
temporis, licet non sit aliquod tempus : omnibus temporalibus quod nunc : eo
et hoc est nunc a quo incipit tempus :
adjacens quod unum est in toto motu,
ei,

quia illius nunc fluxus constituit tem- facit tempus sese movendo. Error est
pus, sicut diximus de puncto in quo in- eo quod dicit Philosophus, quod esse in
cipit linea. Principium autem extrinse- tempore, est esse in numero et ideo :

cum temporis est, quod est causa tem-
poris. Et hoc quidem principium est
nunc a^ternitatis, proximum autem nunc
eevi neutrum tamen est aliquid tempo-
:
ris vel tempus.
Et quod objicitur,
hoc «ternitas aliis adjacet. Dicendum,
quod cTternitas ut mensura adeequata
oportet reduci omnia temporalia quoe
una ratione temporalia sunt, ad unum
quod non sit causa tantum, sed etiam nu-
merus aliorum.
Prseterea, Falsum est quod dicunt sub-
quod secundum jectum primum motus esse immobile
quod enim subjectum motus est, illi
motus dispositio est et quod disponitur
:

non adjacet nisi ceternis, et seviternitas motu, non potest intelligi non moveri.
sive {Bvum nisi «viternis sed ut men- :
Per hoc solutum est sequens.
sura excellens adjacet temporalibus.

u£est.
fet 2.
2, m quod ulterius quseritur, Utrum
Ad
tempus unius rationis est, vel non?
Dicendum, quod non perfecte est unius ^i i:\iHHi h:rtii
rationis communiter tamen unius ra-
:

tionis esse potest. Si enim sumatur ut

adjacens, mensurans, et numerans esse ARTICULUS II.

temporalis : sic non est nisi in motu

primi coeli, et motibus ordinatis ad illum An tempits sit umim vel plura • ?
non solum ut ad causam, sed etiam ut
ad numcrum. Et hoc modo considerant
Pliilosophi tempus. Si autem communi- Secundo qua:^ritur, An tompus sit

ter consideretur tempus, secundum quod unum vcl plura?

est simpliciter passio vel mora durantis Videtur enim, quod aliquod tempus sit

in essc motus vel mobilis vel quietis plura.

ejus quod ordinatur ad motum sic una : i. Est enim tcmpus pcr quod Deus
ratione est in omnibus temporalibus. movct crealuram spirilualcin, ut dicit

Quod autem quidam dicunt, quod Augustinus, qua) non movelur nisi se-

* Cf. Opp. n. Alberti. I Pars Summo3 deCrea- nova3 cditionis.

turis, Qusest. V, Art. 10. Tom. XXXIV hujusce
 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
cundum afTecliones et conceptiones, in quod non sit ibi tempus mensurans nisi
quibus niliil est conlinuans. Et est tem- nunc et nunc sine continuatione ipsorum
pus quo movetur corpus de forma in
in nunc ergo tale tempus videtur esse
:

formam, vel de ubi in ubi, in quo ali- simplex multum, et non unum, sicut
quid est continuans. In primo est vicis- numerus. Videtur ergo, quod plura sint
situdo : quia vices aifectionum vel con- tempora, et non unum.
ceptionum non sunt simul : sed sicut in 6. Adhuc, Talis videtur esse et motus

numero unitas est post unitatem, ita in omnis numerantis. Dicit enim Pliiloso-
talibus movetur creatura spiritualis una phus, quod « numerum cognoscimus
vice post aliam : ergo videtur, quod unum divisione continui. » Unde numerus di-
sittempus discretum, et alterum conti- cilur compositus a nutiis et memeris
nuum et sic duo tempora.
: et numerus est nutus memeris, hoc est,
2. Hoc idem videtur, Jabobi, i, 17: divisionis. Cum enim numerans innuit
Apiid qnem non est transmiiiatio, nec ad unum et nutum facit ad alterum, non
vicissitndinis ohiimbratio. Haec duo in- est aliquid in medio in quo partim nu-
cassuni a Deo excluderet, nisi utrumque tum faciat ad unum et partim ad alte-
ip agentibus temporalibus inveniretur. rum. Talis ergo nutus et actus discreto-
Cum ergo inveniatur transilio in tempo- rum est et tamen tempore mensuratur
: :

ralibus, vicissitudo in spiritualibus se- ergo videtur, cum mensura et mensura-

cundum alTectiones et conceptus inveni- tum sunt quod tempus
proportionabilia,
tur. ejus discretum non continuum
sit, et :

3. Adhuc, Si in molu inter prius et Est autem per aliud tempus continuum :

posterius non tempus

esset continuans, ergo plura sunt tempora quia discre- :

non esset continuum, sed discretum. Sed tum et non discretum, et continuum et
in motu spiritualis creaturse quce move- non continuum, non possunt esse unum
tur secundum cffectum vel concepta, ni- et idem.
hil est continuans. Ergo talis motus interprimumet
In coNTRARiuMest.quod sed
discrelus, et non continuans tempus : ultimum in talibus actionibus est quse-
ergo mensurans ipsum, discretum est, dam mora non interrupta, successionem
et non continuum. tamen habens medii ad primum, et ulti-
4. Adhuc, Motus in quo mobile non mi ad medium talis autem mora conti-
:

continue est partim in termino a quo et nuumtempus est talium ergo actionum
:

partim in termino ad quem, sed perfecte continuum tempus est mensura. Eadem
in termino a quo et in termino ad quem, objectioestde transitu creaturre spiritualis
non est continuus : omnis motus intelli- per concepta vel atfecta. In omnibus
gentis unum post aliud, perfecte est in enim transitibus talibus una continua
non in aliquo se-
quolibet intelligibili, et mora est non interrupta, quse continuum
cundum quid uno et secundum quid
in tempus est.
in altero ergo omnis talis motus dis-
: Adhuc, Objectio Avicennce est: Si
cretorum est ergo et tempus mensu-
: plura sunt tempora aut sunt simul, aut
:

rans ipsum, discretorum est, et non est non simul. Si sunt simul sedsimul sunt :

nisi nunc post tunc, quse sunt in eodem tempore ergo ter- :

3. Adhuc, Motus non potest esse con- tium tempus est, in quo sunt simul. Ite-
tinuus, nisi in eo in quo motus est actus rum illa tria sunt simul, vel non simul
imperfectus. In agente autem motus est et ita ibit in intinitum. Si non sunt si-
actus perfectus tamen in agente est: mul, erit tempus medium in quo non
agere una vice post aliam, ita quod agere sunt simul et sic iterum erunt tria tem-
:

interruptum est, et non continuatum pora. Et de illis iterum quteritur, si si-

unum agere cum alio. Ergo videtur, mul sint, vel non sint simul: et ita ibit
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUiEST. 23. 189

in inrinitum. Infinitum autem fugit om- quod dicamus ipsa secundum tempus
nis intellectus. Ergo oporlet, quod non esse indivisibilia, ut nunc vel extensio-
:

sit nisi unum tempus. nis divisibilis, ut horaria, vel diurna, et

sic de aliis,secundum quod dividitur
SoLUTio. Ad hoc dixerunt quidam, quando in Sex /5r/;zc//?«i5jin quando sim-
quod tempiis dicitur tripUciter. Dicitur plex, et in quando compositum.
enim tempus nunc, quod est aliquid tem- Unde videtur esse dicendum, quod
poris, licet non sit aliquod tempus. Sicut non est nlsi unum tempus. Et quod trans-
dicit Richardus, quod omne quod coepit, itus per afTecta et concepta spiritualis
ccepit ex tempore quia crepit ex eo
: creaturae, ordinatur ad motum cceli, non
quod est aliquid temporis, scilicet nunc. ut ad causam, sed ut ad numerum quo
Secundo dicitur tempus transitus de nos mensuramus et numeramus ipsum.
nunc in nunc sine continuante medio. Diximus enim in prsehabitis, quod talis

Et hoctempus dicunt esse vices ipsius extensio transitus a primo in ultimum,

nunc et tale tempus dicunt esse nume-
: maxime in anima est: et ideo continua
rum mensurantem motum spiritualis est continuitate ejus ad quod extendimus
creaturse per intellecta vel alTecta. Ter- eam, quod est motus cceli : et sicnon
tio modo diciturtempus mensurans trans- est nisi unum tempus, sed quando non
itum a primo nunc ad ultimum cum est unum et ideo quae : incipiunt, omnia
continuante medio. Et hoc dicunt esse quidem ex tempore incipiunt, sed quae-
tempus continuum. Et hsec distinctio sa- dam in quando simplici, et quaedam in
tis probabilis est, sed naturali philoso- quando composito. Et quando simplex
non concordat, et illam objeclio-
phiffi est, quod relinquitur ex adjacentia sim-
nem quge est de mora continui a primo plicis nunc, Quando compositum est,
usque ad ultimum, solvere non potest. quod relinquitur ex adjacentia temporis
Praeterea, In libro de Cansis non po- compositi. Unde creatio est in nunc, et

nuntur nisi duo extrema, et unum so- similiter corruptio, et illuminatio secun-
lum medium, scilicet res cujus substan- dum quod motus localis in
est finis

tia et actio est in momenlo aeternitatis. nunc tamen transitus de nunc in nunc
:

Et res cujus substantia et actio est in mo- in tempore continuo est, non quodsem-
mento temporis. Et medium ponit, cujus percontinuans sit in tempore transeuntc
substantia est in momento oelernitatis et vel transitu, ita quod sit de essentia

actio in momento temporis, ct non dis- ejus sed: quia semper continuans est in
tinguit diversitatem temporis. primo motu quo numeramus et mensu-
Prseterea, Haec distinctio supponit ramus ipsum transitum a primo ad ul-
tempus esse in temporali, et variari se- timum et cujus tempus sicut primi nu-
:

cundum variationem temporalis : quod merantis est passio.

naturalis philosopliia non admittit, quse Et secundum hoc solula sunt qiuecum-
dicit, quod ea qua^ sunt in tempore, sunt que quaesita sunt.
in tempore sicut ea quoe sunt in nume-
ro, sicut in numero numerato, sed
non
numero quo numeramus in nu-
sicut in :

mero autem quo numeramus sunt, non

quoe causantur tanlum a numero, sed
etiam qua^ non causantur, dummodo
mensurenlur sic in molu
nuraero. Et
cceli tamquam numero sunt tam cau-
in
sata a motu cceli, quam non causata,
dummodo motu cceli mensurentur ita :
190 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Quaeritur ergo de hoc, Si enim in per-
petuitate est collectio, cum collectio non
sit nisi diversorum, videtur quod diversa
secundum variationem diversorum sint

MEMBRUM IV. in perpetuis : et ita perpetuitas variabilis

est : aevum autem non variabilium est

De cumparatione a^ternitatis, cTvitcrnita- et sicvidetur perpetuitas non esse aevum.

tis, et temporis ad inviccm. Et eadem ratione non est seternitas, ne-
que tempus, cum in tempore sit colle-
ctio cum collatione. Videtur ergo, quod
Deinde queerilur de comparatione perpetuitas sit quarta mensura.

seternitatis,seviternitatis et temporis ad- Adhuc, Constat, quod Angeli va-

3.

invicem. riantur et vicissitudinantur secundum in-

Et quseruntur duo, scilicet primo, An tellectum et aflectum intelligunt enim:

sit aliqua duratio praeter asternitatem, unum et unum, et unum priusquam

eeviternitatem, et tcmpus? alterum. Similiter afficiuntur circa
Et secundOjUtrum mensuratum geter- unum et unum, et circa unum prius-
nitate et seviternitate mensuretur tem- quam circa alterum. Et tamen intel-
pore ? lectus isti vel affectiones ad nihil con-
tinuum vel continuans referuntur,quam-
vis habeant principium et finem tem-
poris, eo quod tempus est continuum.
Et cum habeant collectionem, et ut
MlvMBRI QLAKTI videtur coilationem (habent enim
prius et posterius, quee sine collatione
non sunt, nec esse possunt) videtur esse
ARTICULUS I. mensura quaedam alia praeter tempus, in
qua sit cum collectione coUatio, qufe
Utrum perpetuitas sit aliqua mensura non potest esse seternitas, vel seviterni-

prseter seternitatem, ievilernitatem, et tas: et sic quatuor erunt mesurse.

tempus ? Adhuc, Qusedam est mensura ha-
4.

bens principium, et non finem videtur :

ergo, quod qua^dam debeat esse opposita

Ad primum proceditur sic : illi quse non habet principium, sed
In Papia sic dicitur: « Perpetuum est, finem.
quod caret fme et caret principio, sed
non motu. » Perpetuitas igitur cum sit SoLUTio. Ad hccc et simifia dicendum,
mobiliumet variabilium, non potest esse quod in veritate secundum Auctoi'es
ffiternitas et cum caret principio, non
: antiquissimos, ut Aristotelem et Plato-
potest esse a'viternitas : et cum caret nem, secundum rem non sunt nisi duae
principio et fine, non potest essc tempus. mensura?,scilicet seternitas et tempus et :

Et sic videbitur esse aliqua mensura medium mensurse non secundum rem,
praeter preedictas tres. sed secundum rationem participationis
2. Adhuc, Gilbertus : « IIoc nomine proprietatum istarum duarum mensura-
quod est pcrpetuitas, intelligitur sine rum accipitur. Et ideo dicit Proclus in
collatione collectio : hoc vero quod est propositionc nonagesimanona quod« non
sempiternitas, cum collatione coUeclio: sunt nisi duae mensurse, scilicet aeterni-
a^tcrnitatis autem nomine neutrum, hoc tas, et tempus. » Et Aristoteles vult, quod
est, neque collatio neque collectio. » inteiT em cujus substantia et actio est in
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU^ST. 23. 191

momento temporis, et inter rem cujus totum possidens simul. Et hoc modo
substantia et aclio est in momenlo seter- si verbaliter ut aclus signilicetur, per
nitatis, non sit nisi unum medium, scili- tempora declinari non potest : ut dica-

cet res cujus substantia est in momento tur, est, erat, fiiit, fuerat, erit. Si autem
aeternitatis et actio in momento temporis. referatur ad id quod est : tunc nec in-

Et quod non possit esse aliud medium, divisibile est, nec simplex, nec stans,
scilicet res cujus actio sit in momento nec simul in uno possessum : et sic

ceternitatis et substantia in niomento declinabitur per omnia tempora si ver-

aeternitatis et substantiain momento tem- baliter signiticetur. Et sic consideratum
poris : quia cum substantia sit a qua principium est virtutis et operationis :

procedit operatio sive actio, si substantia et ideo virtute et operatione mensuratur

sit in moniento temporis, oportet quod tempore. Et cum non possit pluribus
etiam actio sit in momento temporis. modis considerari, dicebant non esse nisi
Sed si quis taa^ien ista subtiliter in- duas mensuras et duorum et trium se-
tuetur, distinguet, quod mensuraj istse cundum quod diversa participant utram-
dupliciter capi possunt, scilicet ut extrin- que.
secus adjacentes lignum quod vo-
: sicut autem considerantes mensu-
Posteri
catur ulna, vel cubitus, adjacet panno, ras has secundum quod intrinsecae sunt
et numerus quo numei"amus, adjacet mensuratis, secundum quod duratio in-
numeratis et ideo
: una ulna multa trinseca est duranti, et forma inhasrens
mensuramus diversa, et uno numero sibi quee ad aliud referri non potest. Yi-
multa numeramus et diversa. Et boc dentes etiam, quod esse durans triphci-
modo antiqui consideraverunt, et non ter diversificatur et in se, et secundum
nisi duas mensuras ipsius esse dixerunt. causam, mensuras esse dixerunt.
tres
Et causam assignaverunt quia onme : Est enim esse durans indeficienter, quod
esse cujuscumque entis^ aut est essentia est causa tantum ct non causatum, sim-
tantum, aut generatio tanlum, aut ens plex, stans, se totum in uno possidens
et generatio simul. Et dabant exem- et in essenlia et in eo quod est, quia
plum, quod esse quod est ens tantum, sibi idem est esse et quod est. Et hoc

est simplex et immobile et totum seip- : dixerunt esse seternale simplex et se-
sum simul in uno possidens secundum cundum se. Et est esse creatum : et ideo

subslantiam, virtutem, et operationem. non habens secundum conver-

esse nisi
Et non potest inteliigi, quod bujus men- sionem ad primum. Propter quod non
sura sit divisibilis, sed indivisibilis seter- totum simul habet esse, nec in uno pos-
nitas.Ens autem quod est generatio et sidet quamvis secundum hoc quod ha-
:

secundum substantiam et secundum vir- bet se ad primum, habeat esse immo-

tutem et operationem, non potest intel- bile et stans. Et hoc erit esse variatum
secundum esse habei)it
ligi indivisibile : virtute et operatione, sed non substan-
ergo mensuram divisibilem qua; est tia : propter hoc quod in ipso differunt
tempus. Ens autem mcdium secundum esse et quod est. Et hujus mensuram
esse, csse habebit aliquo modo indivi- propriam dixerunt a'vum, dicentes
es!;e

sibile, et aUquo modo divisibile. Esse aBVum habei-e [irincipium sicut creatum,
enim illud duorum actus est, scilicet ejus sed non Qnem sicut stans secundum
quod est quo est, et ejus quod est quod substantiam. Et est esse quod nec sim-
est : sicut esse liominis est esse anima- plex est secundum se, nec in principiis
lis rationalis, sicut quo est, et esse hujus suis,nec slans, sed fluens, nec simul in
hominis sicut quod est. 1^'t si rereratur uno possidens seipsum, sed successive
ad id quo esf, refertur ad simjjlicilci- esse posl esse apprehendens. El hujus
uno modo se habens et stans, et in uno mensuram dixerunt esse lempus.
 192 D.A LB. MAG. ORD. PRyED.

Ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod per- nua sint sicut in motu partes continue
petuitas non simpliciter caret principio coUectae sunt, dicit talem coUectionem
et fine, sed caret principio et fine intra : esse sine collatione. Collata sunt enim
sicut motus circuli ccelestis principio proprie quae ad unum collata sunt, quod
caret. Si enim haberet principium uni- est unum copulans et continuans. Colle-
vocum in genere suo, illud princi- cta vero simul sunt sub forma discreto-
pium non possel esse nisi motus vel rum. Et hsec satis patent per ea quae in
moventis vel mobilis vel utriusque, hoc prsehabitis de tempore dicta sunt.
est, quod movens efficeretur movens Ad ALiuD dicendum, quod secundum
per generationem vel alterationem, cum vices variantur operationes Angelorum,
ante non esset movens : et quod motum et secundum intellectum et affectum :

efficeretur per generationem vel ahe- et hanc variationem admittit sevum se-
cum ante non moveretur. Et
rationem, cundum quod media mensura inter
est

hoc modo motus coelestis non potest seternitatem et tempus, quamvis non
habere principium propter inconvenien- adraittit eam secundum quod aevum pro
tia quae ponit Aristoteles in VIII Phij- aeteruitate accipitur.
sicorum. Et eadem ratione non potest Ad ULTiMUM dicendum, quod mensu-
habere finem intra se : oporteret enim, ra carens principio et habens finem, esse
quod movens et motum vel alteraretur non potest : quia quod caret principio,
vel corrumperetur ab eo quod est mo- est a seipso, ut dicit Anselmus : et quod
vere et moveri secundum actum, in est a seipso, sibiipsi deesse non potest, ut
non movere et non moveri et sic se- : dicit Proclus, et sic principium suiipsius
queretur, quod generatio et alteratio est : et cum numquam distet a seipso,
essent non existente motu locah, quod numquam distabit a suo principio. Cum
est impossibile. Et hoc modo dicit Pa- autem omnis corruptionis et finitionis
pias et etiam Gilbertus, quod perpetui- secundum esse causa sit propria et per
tas est carentium fine et principio, sed se, distare a suo principio, id quod sine

non motu. Si autem motus accipitur principio est a seipso, numquam potest
ut motus sapientis, qui ad aliquem finiri vel corrumpi secundum esse : et

finem a se intentum movet

et non ultra ideo talis mensura
csse non potest,
enim non est movere ut sem-
(sapientis quae non habeat principium, sed habeat
per moveat infinite quia sic inutile : finem.
et vanum esset in operibus sapientis, Et tantum de illo dubio.
quod valde absardum est) sic motus
ccelestis habet principium et imperium
sapientis : et finem ad quem stat, inten-

tum scihcet ultimum a sapiente per MC^IHHI OLARri

motum. Et sic perpetuum suId eevo con-
tinetur, secundum distinctionem Diony-
sii supra positam, quod eevum dicitur ARTICULUS IL
tota temporis appositio.

A.d 2, Ad ALiUD dictum Giiberti dicendum, Utrum mensuratum RHernitate et eeviter-

quod Gilbertus seviterna vocat perpetua. nitate, etiani /nensuretur tempore ? '

Et quia taha variantur secundum vices

operationum, dicit in talibus esse colle-
ctionem : quia cum collecta non conti- Secundo qucvritur, Utrum mensura-

1 Cf. Opp. n. Alberti. Comment. in I Seuton- novtc editionis.

tiarum, Dist. VIII, Art. 14, Tom. XXV hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QU.EST. 23. 193

tum seternitale et aeviternitate, etiam abjiciente aliquid sui in prseteritum, et

mensuretur tempore ? acquirente aliquid sui in futurum, et ha-

Et videtur, quod sic : bente aliquid sui in praesenti. Aiigelus
1. Dicimus enim Deum esse in omni autem et seviteimum dicuntur esse in
tempore, et Angelum similiter. tempore sicut concomitantia tempus : et

2. Adhuc, Dicimus Deum et Angelum verba diversorum tomporum referuntur

heri fuisse, et hodie, et cras fore : et ita ad ipsa sicut ad concomitantia omne
etiam difTerentisB temporis videntur dici preeteritum, et omne futurum, et exi-
de Deo et Angelo. stentia in omni prsesenti. ^^ternum au-
In coNTRARiuM hujus est quod dicit tem dicitur esse in omni tempore sicut
Piiilosophus inIV PJujsicorum, quod in causans et continens omne tempus, et
tempore esse, est quadam parte tempo- excellens ipsum : et idcirco totum est in
ris mensurari et propter hoc dicit, quod
: omni tempore, et totum est in qualibet
omne quod est in tempore, exceliitur a parte temporis, et excellens totum tem-
tempore Deus autem et Angelus non
: pus et quamlibet partem : seipsoenim
sic in tempore sunt ergo non sunt in : causat et continet tempus totum et
tempore. quamlibet partem temporis : et quia
seipso est in omnibus non inclusum, ut
Pr.eterea quffiritur juxta hoc, Quali- dicit Gregorius, seipso excellit omne
ter verbo diversorum temporum dicun- tempus et quamlibet partem temporis :

tur de Deo et de Angelo ? et verba diversorum temporum referun-

Dicunt enim Aristoteles et Boetius, tur ad ipsum sicut ad id quod est cau-
quod « praeteritum abiit in non esse,prae- sans, continens, et excellens in omni
sens est, futurum nondum est. » Quod praeterito et in omni praesenti et in omni
ergo nihil abjicit in praeteritum, nihil futuro : et a causando, continendo, et

acquirit vel exspectat in futurum, sed excellendo numquam deficit, defecit, vel

tantum est, illi non conveniunt in verbo deficiet.

substantivo nisi verba praesentis tempo- Ad dictum Philosophi quod objicitur Ad object.

ris et non prseteriti vel futuri. in contrarium, dicendum quod intelligi-

tur de his tantum quae sunt in tempore
SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod ali- sicut in numero, vel mensura haec. :

ter dicitur Deus omni tempore et

esse in enim suum esse coarctatum habent ad
Angelus, et aliter molus. Motus enim tempus, vel ad temporis partem, et ni-
dicitur esse in tempore sicut numeratus hil de suo esse habent extra tempus :

et mensuratus tempore et cujus nihil : idco nec sunt concomitantia, nec excel-
est cxtra tempus et verba diversorum
: lenlia, sed in tompore sunt, et a tempore

temporum dicuntur de motu sicut de excessa.

XXXI 13 !
194 D. ALB. MAG. ORl). PR.ED.

TRACTATUS YT.

DE UNO, VERO, ET BONO

Habitis de liis qua3 de essenUalilate, simpliriiad', incumnmtabilitate, et

eeternitate divinffi naturse quantum ad praisuntijin intentionem qua?renda

esse videbantur, videndum est et quserendum de consequentibus intellecti-

bus, qui secundum omneni intclluctuin iii Deo esse ponuntur, hoc est, de
uno, vero, bono.
Ex hoc enim ipso quod essentia ejus intelligitur qucE non potest non
esse, et non potest cogitari non esse, intclliii-itur vnum esse.

Et ex li<tc quod intelligitur nihil adinixtuni habere, intelligitur rm/???

esse.
Etexhocipsoquodintelligitur incommutabile et ceternum nihil accipiens,
nihil perdens, intelligitur suminum honitm esse.

Ideo de his quserendum est hocordino, quod primo qucoratur de inten-

tionibus horum Irium in communi.
Secundo, De comparalione horum triuin ad in\icem et ad ens.
Tertio, Secunduni quam intunlionem unumquodque islorum Deo con-
veniat ?
Circa priHiuin fjuajiiinlur tria, scilicet di' uno, de vero, et de bono.
Et quia /^/^///y^Miiulliiiliiitor diritiir. quseremus primo, De multiplicitate
unius.
Secundo, Deintentione ojus in cominunl. soeundum quam do primis in-
tentionibus esse dicitur.
Tertio, De oppositione unius ad multa.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 24. 193

QUiESTlO XXIV.

De uuo.

Uti jam supra diximus, quia laium Aristoteles autem in V Metaphijsicse

multipiiciter dicitur, quseremus, multiplicitatem unius distinguens, sic
Primo, De multiplicitate unius. dicit : Unum dicitur aliud secundum ac-
Secundo, De intentione ejus in com- cidens, secundum se. Secundum
aliud
muni, secundum quam de primis inten- accidensquidem tribus modis, scilicet
tionibus esse dicitur. secundum quod subjectum et accidens
Tertio, De oppositione unius ad mul- est unum, ut Coriscus musicus. Alio
ta. modo, secundum quod duo acciduntuni,
ut album et musicum Socrati. Tertio
modo,secundum quod unum accidit duo-
bus, quae sunt unum in illo, ut albedo
IMEMBRUM I. Socrati et Platoni. Unum secundum se
dicitur multis modis, et secundum magis
De multiplicitate unius\ et minus. Dicitur enim continuatione

unum_, sive artificiali, sive naturali. Ar-

tificiali, sicut colligata vel conglutinata.
pRiMO ergo quseritur de multiplicitate Naturali, sicut membrum dicitur unum,
unius. ut manus una, pes unus, quae composita
Et accipiatur primo multiplicitas Dio- sunt ex multis. Et in talibus magis unura
nysii quse ponitur in libro de Divinis est, quod
naturaliter est unum, quara
nominibus, ubi dicit sic : « Ea quee sunt quod artificialiter est unum.
multa partibus, sunt unum toto et quae : Adhuc,Dicuntur unum gene?'e,quorum
sunt multa accidentibus, sunt unum sub- genus estunum, differens taraen opposi-
jecto : et quae sunt multa numero aut tis dilTerentiis. unum specie,
Et dicuntur
virtutibus, sunt unum specie : et quae unum secundum formam specifi-
quae sunt
sunt multa speciebus, sunt unum gene- cam secundum quem modum bos dici-
:

re : et quae sunt multa processibus, sunt tur unus, et homo unus, et hujusmodi
unum principio : et nihil est existentium quae non dividuntur secundum formam.
quod non participet secundum aliquid Et heec sunt quorum totale essc formale
unum '. » Ex hoc accipitur, quod unum est unum secundum quem modum li-
:

dicitur toto, subjecto, specie, genere et nea circuli est unum, quam aliae
magis
principio. lineaj angulosae. Angulosae cnim divi-

^ Cf. Opp. W. Albcrti. Commcut. in I Senleii- rum, Dist. Vlli, Art. 13. Tom. XXIX. Et in eo-
tiarura, Dist. XXIX, Art. Tom. XXVhujusce
1. dem libro Sententiarum, Dist. XXIX, Art. 8.
novse editionis. Cf. eliam Comment. in III Tom XXX nova? editionis nostra;.
Sentenliarum, Dist. YII, Ait. 4 et o. Tom. * S. DioNYsius, Lib. de Divinis nominibus,
XXVIII. Et adhuc, Comment. in IV Senlcnlia- cap. uiiimo.
196 I). ALB. MAG. ORD. PRtED.

dunlur in diversas formas, acuti scilicet, His etiam a beato Bernardo in libro V
et recti, et hebetis. Et hoc modo linea de Consideratione ad Eut;enium ', ad-
recta magis dicitur una, quam linea cur- duntur qualuor, scilicet unum unifor-
va vel circularis : quia heec duarum for- mitatis quo homo dicitur unus semper
marum est, scilicet convexi et concavi : in una haljitudine se habens. Et iinum
recta autem non nisi unius, Et secun- conjugale, sicut dicitur conjugale unum
dum hunc niodum eliam quse sunt ho- quo vir et mulier dichntur esse indivi-
mogenia in toto et partibus, sunt magis duse vitse. Et unum sacramentale, sicut
unum toto,quanieaquce suntheterogenia. aqua verbum unum sacramentum di-
et

Dicuntur etiam per essentiam iinum cuntur quod tamen reducitur ad uni-
:

niimero, quorum scilicet subjcclum et tatem compositi ex materia et forma :

materia est unum, et (sicut dicit Algazel) quia in sanctificatione sacramenti ver-

quorum accidens proprium est unum. bum formale est, elementum autem ma-
Redit ergo ad hoc, quod unum per teriale. Et unitas dignitiva, qua limus
essentiam dicitur multipliciter, scilicet noster in unam personam unitur in Fi-
continuatione, subjecto, toto, genere, lio Dei. Et ut generaliter dicatur, quo-
specie,et nuniero : et unumquodque isto- tiescumque diversa inunum conveniunt,
rum multipliciter, secundum quod pos- quo formaHter uniuntur in unum actum,
sunt uniri genere propinquo vel remoto, vel in unum hnem, vel in unam boni-

vel specie propinqua vel remota, vel latem, vel in unum intellectum, vel in
subjecto proprio vel communi. Sicut unum uniendi modum, vel in unam simi-
Socrates et album unum sunt subjecto lem habitudinem ad diversa, toties unum
proprio : quia Socrates subjectum pro- dicitur, quod videre et diversificare nihil

prium est albi, per seipsum substans ei. est difficile.

Album autem el musicum unum sunt Unde omnibus his rationalius distin-
subjecto communi, quando albura et guit unum Algazel, dicens quod unum
musicum accidunt eidem, quod tamen est simpliciter, et unum secundum quid.
albo non substat per hoc quod est musi- Simpliciter unum tribus' modis, scilicet

cum, nec musico per hoc quod est al- in quo non est multitudo nec actu nec
bum, nec secundum idem substat musi- potentia, ut unitasuna, punctum unum,
co et albo. Unde hsec niinus unum sunt Deus unus. Secundo, in quo est multi-
subjecto. Et sic facile est videre in mul- tudo potcntia, sed non actu, ut aqua
tis quse magis et quse minus unum sunt una, aer unus, caro una, continuum
et loto, et subjecto, et genere, et specie, unum. Tertio, in quo est multitudo actu
ct numero : quse enim magis uniuntur, et potentia, ut homo unus, manus una,
magis unum sunt. caput vnum.
His additur ab Avicenna et Algazele Tn omnibus his considerandum quod
nniim proportione, qua scihcet una sir dirit quod aliud est unum, ct
Proclus,
militudine habitudinis rector civitatis se aliud est unitum. Unum cnim vere est,
habet ad civitatem, ut rector navis ad quod essentialiter est unum hoc enim :

navem. Et dicuntur hgec unum habitu- ita unum est, quod non participat ali-

dine unum. quid quo aliud sit a se quo unum fiat,

Additur etiam unum aggregatione a sicut est unitas. Dicit enim Euclides,
Boetio in libro dc Unilate el uno, quse quod « unitas est, qua quaslibet res est
non sunt unum simplicitcr, sed per ac- una. » Unde alia participatione unitatis
cidens : quia scilicet aggregantur in lo- unum sunt. Si qua vero res est, cujue
cum unum. unitas est ipsa sua essentia, hoc partici-

* S. Bernardus, Lib. V de Consideratione, cap. 8.

 IN T P. SUM TIIEOL. TRACT. VI, QU.EST. 24 197

pative non est unum, sed essentialifer, formam generis vel speciei : et est unitas
ethoc verissime unum est et alia mi- : duplex, scilicet quam Bernardus vocat
nus unum et magis unum, secundum vo/ivam, et quam vocat consentanemn.
quod magis et minus participanl formam Secundum primam dicitur, I ad Corinth.
unientis. Unde quae participatione formae VI, 17: Qui adhaeret Domino, unus spi-
totius unum sunt, magis unum sunt si ritus est. Uniuntur enim uno amore qui
participant formam totius nomine et ra- in utroque est, sicut forma una. Secun-

tione et partium terminatione sub forma, dum secundam dicitur, Act. iv, 32 :

quam si participant eam terminatione AluHitudinis credentium erat cor unum

tantum. Et quae unum sunt subjecto, ma- et anima una, ab una scilicet consen-
gis unum sunt si subjectum uniens per sione religionis et virtutis quje in omni-
se et proprium est, quam si per accidens bus erat. Si autem accipitur per meta-
est et per aliud. Et quee unum sunt ge- phoram ad formam compositionis, hsec
nere vel specie, magis unum sunt si par- non potest esse nisi duplex. Est enim
ticipant formam generis vel speciei pro- forma materiae et continens et uniens
pinquam, quam si remotam. Et quse partes maferise, forma composi-
et est

unum sunt numero, magis unum sunt tionis sive totius denominans totum
si nec intellectu nec esse nec essentia in- compositum. Et per metaphoram ad
venitiir in eis numerus : et hoc magis est primum dicitur unitas dignativa, in qua
unum, quam ea in quibus invenitur nu- persona oeterna univit sibi liominem ut
merus et intellectu et esse et essentia. Et totus esset Deus, et omnis actusejus, Dei
primo quidem modo unum numero est esset, et similiter omnis passio saiva :

definitio et detmitum. Secundo modo tamen ufriusque naturse distinctione :

proprium, et id cujus est proprium, hoc sicut anima unit sibi corpus, ut totum et

est, species. Tertio modo individuum undique animatum sit, et omnis actus
Gum accidentibus suis. Et omnia haec ejus et passio, actus sit et passio animati.
sunt unum participatione unientis quod Si autem accipitur per metaphoram ad
est intra ipsa, et ideo vere unum sunt. Et formam compositionis respectu totius

hoc modo unum dictum maxime consi- tunc est unitas sacramenti, in qua nec
deraverunt Philosophi. Hoc enim acci- aqua sacramentum est, nec verbum, sed
pitur secundum differentias rerum, se- constitutum ex utroque.
cundum quod res considerantur ut in Et hse omnes unitates accipiuntur per
seipsis, et per ea quse essentialiter in metaphoram ad aliquid uniens intrinse-
seipsis sunt, cum, et ideo propinquiores sunt ad unum
Si autem uniens participatum, non sit per se. Rcmotissime autem unum est,
uniens ad aliquid intra, tunc talis parti- quod non participat uniens intrinsecum,
cipatio unionis non facit unum per se. aut aliquid simile illi, sed cxtrinsecum,
Et tunc secundum unitatem,
accipitur ut est locus, vel tempus, vel sicut acer-
vel secundum metaphoram, vus lapidum dicitur unus.
I

Si secundum unilatem, et est uniens Sic ergo patet distinctio ?fnius, et pe-

j
diversa : tunc est unitas proportionis di- nes quid accipiuntur membra distin-

}
versorum ad unum, vel ad diversa simi- ctionis.

I
lia, quae in quantum similia, sunt unum : Unum autem principio, est multa pro-
1 sicut habitudo rectoris civitatis, una di- cessibus, quod Dionysius ponit esse
[citur cum habitudine rectoris navis. unum ct in uno simplicitcr et vere, et

1 autcm secundum metaplioram ac-

Si non in aliis nisi sccunduni modum
Hlcipitur aut accipitur secundum meta-
: quem(hun. El hoc est unum analogia^, in
phoram individuitatis unius, eterit unum quo principium non est nisi in uno quod
conjugale. Aut per metaphoram ad unam non unit alia ut in ipsis cxislcns, scd
198 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

quia per respectum ad ipsum quidam tio videtur potius esse integri quam
modi sunt, sicut ens unum cst in suL- unius.

stantia et accidente, et potentia et actu : 2. Adhuc, Indivisum in se est ab alio

et sicut dicitur de uno simpliciter et uno divisum ab aliis : et sic in ipso videtur

secundum quid, et uno per se et uno per esse numerus : in quo autem numerus
accidens. est, divisio est : dicit enim Philosophus
in III Physicorum^ quod « numerum co-
gnoscimus divisione continui : » et sic

videtur notificatio contraria notificato.

3. Adhuc, Dicit Damascenus, quod
MEMBRUM II. « differentia est causa numeri : » sed
difTerentia sunt idem esse in se, et divi-

De intentione eomnmni wiius secundinn sum esse ab ahis lieec ergo constituunt :

quam de primis intentionibus esse di- numerum, et non unum videtur ergo, :

citur. quocl maha sit assignatio unius : ex de-

enim potius
scribentibus intelligitur nu-
merus, quam unum.
Secundo, Quseritur de intentione com-
muni unius, secundum quam in primis SiMiLiTER objicitur de secunda assigna-
intentionibus esse dicitur. tione.

Sic enim tripliciter describi a Philoso- 1. Cum enim dicitur, « Unitas est,

phis invenitur. qua quaeUbet res est una, » fit assigna-

Dicitenim Aristoteles in lib.III Phijsi- tio per causam formalem : et sic vide-
coruni, quod « unum est indivisum in tur esse diversitas inter causam, et effe-

se, et divisum ab aliis. » .

ctum causae, et id in quo efficit effe-

Euclides autem dicit, quod « unitas ctum : et sic unum non videtur esse

est, qua queelibet res est una. » unum sine numero nec sine diversitate :

Boetius autem dicit, quod « illud vere quod est inconveniens : quia sicut unum
unum est, in quo nullus numerus, quod in substantia facit idem, ut dicit Aristo-

nulli innititur. » In idem videtur Pro- teles, ita diversa faciunt diversa : et ita

clus consentire in quarta propositione videtur male esse dictum, quod unitas
sui libri, ubi dicit, quod « omne unitum, est, qua quaehbet res est una.
alterum est a per se uno. » Ubi vult, 2. Adhuc, Cum dicitur, « Unitas est,

quod per se unum est, cujus essentia qua quoelibet res est una, » ex modo lo-

non est nisi unum, et non est ex^ uno et quendi transitio est inter ablativum ei
quodam alio productum hoc enim esset : nominativum et secundum hoc videtur, :

unum participatione unius. quod nihil seipso sit unum et sic se- :

queretur, quod unitas seipsa non esset

YiDETUR autem secundum primam as- una quod falsum est
: sic enim esset :

signationem, quod umim sit idem quod abire in infinitum. Quia si unitas alia
integrum. quidem unitate esset una : tunc illa uni-
1. Integrum enim quod nihil sui
est, tas iterum quadam unitate alia esset
divisum habet a seipso, et quod termi- una : ct abiret hoc in infmitum.
nis suis essentialibus dividitur ab omni-
bus aliis,secundum quod etiam defmitio- SiMiLiTER objicitur de assignatione
nem dicimus esse terminum, qaia in quam ponit Boetius, quod « illud vere
constituendo concludit omnia qute sunt unum est_, in quo nullus numerus est. »
de essentia, et in distinguendo dividit ab 1. Si praepositio in notat transitionera,
omnibus quse sunt : et sic prima assigna- est aliudab uno, et videtur participatione
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QLLEST. 24. 199

unius esso unum. Aliud est enim specie Ab eodem enini habet
traria notificato.

participans, et aliud participatum : sicut homo, quod homo est, et quod non est
aliud est habens formam, et ipsa forma : asinus sed unum habet primo, et alte-
:

et hsec ponunt in numerum : et sic vide- rum ex consequenti et unum absolute,

:

tur, quod nihil sit in quo nullus nume- et alterum ex relatione unius ad alterum :

rus sit, et quod nulU innitatur in omni : quod non facit diversitatem, sed diver-
enim quod unum est, aliud videtur esse sum modum unius.
unitas, et aliud quod habet sive partici- Per hoc eliam patet solutio ad se- Ad 3.

pat unitatem. quens. Indivisum enim esse in se et di-

Adhuc, Cum in omni eo quod est
2. visum ab aliis, non est differentia re-
citra primum, sit hoc et hoc, ut dicit rum, sed dilTerentia modorum in una et
Boetius, videtur secundum hoc, quod eadem re.
nihil citra primum sit vere unum. In
omni enim eo quod est citra primum, Ad secundam assif]fnationem dicendum, He assigna
lione 2.

est numerus quia in ipso

: est hoc et hoc. quod unitas et unum formaliter acce- Ad 1.

ptum non differunt nisi in modo tantum,

Ad haec et similia dicendum,
SoLUTio. scihcet concretionis et abstractionis. Uni-
quod iimnn cum dicitur indivisum in se tas enim dicit formam : unum autem di-
et divisum ab aliis, communiter notifica- cit formae diffusionem in eo quod est.

tur ad unum per se, et ad unum partici- Et sic patet, quod hsec ad diversa non
patione. Sed sicut unum per prius et pertinent, nec numerum faciunt nisi in
posterius dicitur de per se uno, et de eo modo tantum. Sicut in omni nomine si-

quod per se unum est : ita notificatio gnificatur substantia cum qualitate : et

unius per prius convenit uni per se, et dicitur substantia id quod nomen signi-
per posterius ei quod est unum per par- ficat, qualitas autem id a quo nomen
ticipationem. imponitur, quae non in re diversa sunt
Ad quod primo objicitur
iLLUD autem semper, sed tantumin modo significandi.
in contrarium, dicendum quod haec defi- Et sic non oportet, quod diversa sint re
nitio non est integri secundum hoc no- unitas qua res dicitur una, et res quae una
men quod est integrum. Integrum enim dicitur.
ex diversis constituitur, quorum nullum Per hoc patet solutio ad sequens : Ad 2.

habet quantitatem totius, sive molis, quia secundum hoc unitas seipsa est
sive virtutis. Indivisum autem esse in se una sed una ut designata perunum, et
:

et divisum ab aliis, ab eodem sunt, et unitas ut forma sive qualitas designans

non a diversis et utrumque habet virtu-
: unum : et non referuntur nisi ad mo-
hsec
tem utriusque. Eo enim ipso quo res in- dos diversos. Sic etiam non contingit
divisa est in se et constituta in esse, ha- abirc in infmitum in uno enim et eo-
:

bet quo dividitur ab aliis : quo enim dem ut est designans et designatum,
constituitur in se, ex ipsa disparatione modi qui modi sunt
diversi accipiuntur :

vel oppositiono constituentis eam in se potiusmodi existcndi ct intclHgcndi,

ad constituentia aha^ dividitur et sopara- quam modi rerum diversarum.
tur ab omnibus aliis. Et per hoc patet,
quod haec notificatio non est integri, sed Ad id quod obiicitur de Boctio, dicon- i^e assign;

unius. dum quod pra^positio in non notat trans- ^^* ^.

Per hoc etiam patet solutio ad se- itionom roi, scd in modo signiUcandi
quens : quia cum ad idem rcforatur indi- tantum. Unde sonsus cst, « in quo nuHus
visum esse in so et divisum esse abaliis, ost numorus, » hoc est, in cujus signili-
constat quod unum cum alio non ponit cato vcl supposilo nullus ost numorus.
numerum : ct sic notificatio non erit con- Significans enim in modo significandi
 200 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
4. Adhuc, Dicit Dionysius in libro de
continentiam habet ad significatum, sic-
quam Divinis nomi^iibus, quod cap. ultimo,
ut et supponens ad suppositum :

cum dici- « nihil est existentium non parlicipans

continentiam notat pra^positio,
quo » Et
nullus est numcrus. uno, Sed sicut omnis numerus unitatc
tur, « in
participat, et unus binarius et denarius
propter hoc non sequitur, quod sit ibi di-
dicitur, et dimidium unum, et tertium,
versitas rerum in numerum ponentium.
et decimum unum ita omnia et om-
Ad 2. Ad ALiUD dicendum, quod cum dicitur, :

quod « in omni eo quod est circa pri-

nium partes uno participant. » Et post
pauca subjungit « Neque enim est
mum, est hoc et hoc, » intelHgitur de :

esse constitutis, et non de multitudo non participans unum. » Op-

perfectis in
simplicibus : aliter enim esset abire in positum autem non participat opposi-
quia in quo est, esset ite- situm. Ergo unum et multa non oppo-
infmitum : si

est, iretur in infmi- nuntur.

rum quo est et quod
tum nisi forte diceretur, quod
:
in hoc 5. Adhuc, Procliis in propositione pri-

difTerunt designatum et designans,

ut ma : « Omnis multitudo participat ali-

sicut paulo ante dictum est sic enim :

qualiter uno : aliter enim neque totum
unum et idem potest esse designans et unum, neque constituentia essent
esset

designatum in modis diversis existendi unum, sed quselibet multitudo esset ab

et intelligendi.
aliquibus multis, et illa multa ab aliis

multis : et hoc abiret in infmitum, quod

est inconveniens. » Oportet ergo, quod
aliqualiter participet uno et in toto et in

MEMBRUM III. partibus omnis multitudo. Ergo cum op-

positum non participet opposito, unum
oppositione unius ad multa ', et multa non erunt opposita.
De
6. Adhuc, Hoc probatur per singulas

species oppositorum. Non enim possunt

Tertio quceritur de oppositione unius esse contraria : contrariorum enimunum
destruit aliud, si in codem sint subjecto :
ad multa.
Et videtur primo, quod non sit oppo- unum autem in eodem cum mullitudine
situm. existens, non destruit, neque dtstruitur
Oppositum enim non reducitur ad
1. ab eo,
formam oppositi. Probalur autem in II 7. Adhuc, Contraria sunt^ quse maxi-
AritlimeticcS, quod omnis multitudo re- me distant in eodem genere, et non ex-
ducitur ad unum. Ergo unum et multi- pcllunt se mutuo ab eodem susceptibili.
tudo non sunt opposita. Unum autem et muUa non maxime di-
Adhuc, Unumquodque mensuratur
2.
stant, nec expellunt se mutuo quia :

sui generis minimo, et non opposito. Est

unum in multis est, et multa participant

autemnumerus, ut dicitur in X primce uno. Ergo non possunt esse contrarie

philosophix, nmltitudo mensurata per opposita.
unum. Ergo unum et multa non oppo- 8. Similitcr non possunt esse opposita

nuntur, sed ejusdem sunt generis. ut privatio et habitus. Habitus enim nec
Adhuc, Oppositum non constituitur
3. constituit privationem, nec constituitur
ex opposito multitudo autem conslitui-
: ab ipsa, Multitudo autem constituitur ex
tur ex unitalibus unum ergo et multi- : unitatibus salvatis in ipsa. Sive ergo
tudo non opponuntur. unum dicat habitum, et multitudo priva-

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in I Senten- novae editionis.
liaruin, Dist. XXIV, Art. 3. Tom. XXV hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 24. 201

tionem, sive e converso, non possunt bitiim. Et hoc videtur dicere nomen
unum et multa opponi ut privatio et ?uwieri, quod est nutus memeris^ hoc
habitus. est, divisionis. Est autem unum habitus,
9. Sic etiam probatur, quod non oppo- prout habitus est forma uniens et ter-

nuntur relative. Relativa enim ad con- minans et ambiens totum quod informat.
vertentiam dicuntur, et non potest unum Hanc enim unionem, terminationem, et
intelligi sine altero : sunt enim coaequte- ambitum toliit et privat divisio non ta- :

va secundum intollectum quidditatis eo- men totum quia nulla privatio tollit
:

rum et rationis detinitivse, secundum totum, sed relinquit sujectum et aptitu-

quem unum dependet ad alterum, et se- dinem, et tollit esse secundum actum.
cundum quem unum est in altero secun- Et quod objicitur in contrarium, sol- Ad 1.

dum intellectum quia si sic opponeren- : enim objectio jprocedit de his

vitur. Illa
tur unum et multa, tunc posito uno po- qufE secundum se, hoc est, secundum
nerentur multa, et non esset unum anlo suas formas opponuntur ut privatio et
multa, et destructo multo destrueretur habitus, ut csecitas et visio, ut nudum et
unum,et essent unum et multa cocequai- vestitum. Sed non tenet in his quse se-
va quae omnia impossibilia sunt. Di-
: cundum suas causas ut privatio et habi-
citenim Proclus in quinta propositione, tus opponuntur. Cujus exemplum est
quod « omnis multitudo secunda est ab in albo ot nigro, quse si secundum cau-
uno, et sic non possunt esse cosequ^- sas considerentur, ut privatio et habitus
va. » opponuntur. Causa enim aibi est, ut di-
10. Sic etiam probatur, quod non op- cit Philosophus in libro de Natura colo-
ponuntur ut aflirmatio et negatio : eo lorum, difTusio luminis in superficie cla-
quod nec unitas negat multitudinem, ra, cujus nulla pars obumbrat alteram
nec e converso : sed unitas constituit por ahquid opaci quod sit in ipsa. Et
multitudinem, et in multitudine salva- causa nigri cst privatio hujus diffusionis.
tur unitas. Sed in hoc est dissimile, quod in albo et
11. Adhuc, Aristoteles in primo To- nigro causse accipiuntur generantes ipsas
picorum dicit, quod « unum uni opponi- formas contrarias. In multo autem et

tur uno genere oppositionis. » Multum uno causse non generantes

accipiuntur
autem opponitur pauco. Ergo non oppo- ipsas formas, sed actus formarum. Actus
nitur uni. Quia duo opposita habere non enim formse unius, est unire et ter-
potest unum enim non est paucum.
: minare ad unum, et ambire et conclu-
dere sub uno id quod unit et hos actus :

SoLUTio. Dicendum, quod unum et privat divisio. Si autem sccundum se

multa diversimode possunt considerari, ista considerentur, iterum dupliciter pos-
scilicet secundum suas causas, ct secun- sunt considerari^ scilicet in se prout
dum seipsa. Duplicitor enim potest mul- unum separatur ab altero, vel relala ad
tiludo considerari. Absolute, piout dicit inviccm pioul unum principium est
quamcumque pluralitatem. Vol cum ox alterius ot alterum principiatum. Si pri-
cossu : et tunc ponit respoctum ad id mo modo : disparatorum habont opposi-
quod excedit. Si considerentur secundum tionem, quse ex oppositis difTerentiis
causam tunc cum divisio sive differen-
: constituitur. Talium dico disparatorum,
tia sil causa numeri, multum erit di- sicut disparata) sunt formse eorum quse
visuni secundum communom suam in- constitutee sunt ex principiis, ct formse
tentionem unum autem indivisum.
: principiorum constituentium, sicut est
Et hoc modo unum et multa oppo- forma clementi et elemontati, ot forma
nuntur ut privatio ot habitus : ot mul- syllal)a3 ct fornia litlerije. Et quantum ad

tum dicit privationem, et unum ha- hoc ad nullum gouus oppositionis pos-
 202 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

siint reduci. Si autem accipiantur in re- sunt opposita per hoc quod sunt : sed
spectu principiati et principii : tunc oppo- sunt opposita sive disparata pcr intentio-
sitionem habent relativam, sicut pars et nes formarum oppositarum ab oppositis
totum. causis factarum, quce sunt divisio et unio

Ad 2. Ad hoc autem quod objicitur, quod sive divisio et indivisio. Et ideo secun-
non sunt opposita, dicendum quod pro- dum hoc quod sunt et aliquid sunt,
prie loquendo non sunt opposita, sed unum potest esse constitutivum alterius.
disparata per modum qui dictus est : et Per mEM pater solutio ad sequens. a
non disparata simpliciter, sed sicut con- Lnum enim oppositorum non participat
stitutum et principium constituens habent alterum in quantum opposita sunt : sed
formas disparatas. Constituens autera di- per hoc quod sunt, unum participat alte-

00 actu stans sub forma discretionis : rura : sicut in elementaliter compositis

quia sic unum sub forma discretionis ac- compositum participat simplex : et ta-
ceptum, constituti\Tim est multitudinis, men simplex et compositum in quantura

et remanet in ipsa stans sub forma dis- hujusraodi, opposita sunt. Sic dicit Dio-
cretionis propter quod etiam ipsa mul-
: nysius, quod non cst quid existentiura
titudo est in genere discretorum. quod non participat uno^ et quod omnis
Ad s. Ad aliud dicendum, quod unum acce- raultitudo constituitur ex uno, et redu-

ptum ut principium discretionis, est citur ad unum, et quod denarius est

unum in genere quantitatis : el hoc non unum, et totum est unura, et diraidiura
est unum quod est de primis intentioni- est unum, et tertia pars est unum, et bi-

bus, sed est unum discretam multitudi- narius unum, et ternarius unum. Unura

nem constituens talis enim multitudo

:
enira per id quod est, raultitudinis con-

numerata per unum. Et

est asrsrreijatio stitutivum est per id autera quod sub
:

quia omne numerans mensurat, ideo ex forraa discreti accipitur, per oppositura
consequenti talis aggregatio est multitu- norainatur et dicitur unum : quia unum
do mensurata per unum. Et sic accipien- principium est discretionis per hoc quod
do unum et multum, oppositionem ha- indivisum est in se et divisum ab aliis.

bent eorum quee sunt relativa secundum Et sic dicitur denarius unum forma de-
dici, et non secundum esse^ quee in ge- narii ens in se indivisum et ab ahis divi-
nitivo casu ad convertentiam non dicun- sum : et sic dimidium unum sub forma
tur : eo quod unum dependet ad alterum, dimidii ens in se indivisum et ab aliis

et non e converso. Et ideo non tenent divisum, et sic cst in omnibus aliis. Pro-
objectiones factee contra hoc. Illae enim pter quod etiam dicit Aristoteles in V
sunt de relativis in genitivo casu ad con- primse philosophise, quod denarius non
vertentiam dictis, ut pater filii, lllius pa- est bis quinque, nec septem et tria, nec
tris. Non autem sic est in scibili et scien- sex et quatuor, nec octo et duo, nec no-
tia. enim
Licet scientia sit scibilis, ta- vem et unum. £t ratio est : quia ab eo-
men scibile non est scientiae, sedscientia dera habet denarius, quod denarius est,
scibile. Et sic est principium et princi- et quod unura est in forma denarii. A for-
piatum. Principiatum enim principii est, ma autem denarii habet, quod denarius
sed principium principiati non est. Et est, et ab eadem formahabet, quodunum

ideo in talibus unum est ante multa, nec est ab omnibus aliis discretum.
posita se ponunt unum et multa, nec ad Per hoc patet solutio ad dictura Pro- i

convertentiam secundum eumdem casum cli.

dicuntur. Ad m
quod ulterius objicitur de con-
Ad4. Ad quod oppositum
ALiuD dicendum, trariis, quod non opponuntur ut contra-
non constituit oppositum per hoc quod ria, dicendura quod illae objectiones non
oppositum unum autem et multa non
: procedunt nisi de vere contrariis. Et be-
 I>" 1 P. SUM. THEr-L. TRACT. VJ. nU.EST. 23. 203

ne concedimus, quod unum et multa nus enim intinitus securidum se inS-

non sunt contraria hoc modo. nitari non potest. Intiniti autem ter-
Ad aliud quod de privatione et habita mini sunt res, nnam, aliqaid, ens et :

objicitur, dicendum quod objectio illa ideo infinitari non possnnt. Sed negatio
non procedit, nisi de privative oppositis addita non infinitabit, sed totum negabit
secundum se taliter enim non opponun-
: propter qaod dictum nallam est.
tur unum et multa, ut dictum est quam- : Ad ID qaod objicitar, qaod non oppo- AdSl
vis causas habeant privative oppositas, in nuntur ut relativa, dicendam qaod non
quibus licet unum describatur per indi- opponuntur ut relativa qass secundnm
visionem, quod privationem sonare vide- eumdem casum ad convertentiam diean-
tur, tamen dicit habitum. Privatio enim tur, et qua& vere relativa sant. Sed per
significata per indivisionem, secundum hoc non excluditur, quin anam possit
rationem consequens est positionem habere respectum ad alteram sicat prin-
unius : sicut negatio oppositi sequitnr cipiatum ad principium : per talem
positionem propositi : et sic est hic, quia enim respectum non concladitar, qaod
stans sub forma unius, per consequens unum non sit ante multa.
indivisum est. Quod autem quidam di- Ad id quod objicitur de affirmatione Ad m.
cunt, quod indivisio privatio sit, et pri- et negatione, concedendum est.
vatio non neget totum et quod aliter : Ad uLTiMrM dicendum, qaod onam AdlL
sit in ente quando privatur et dicitur uni opponitur quod accipitor at nnum.
non ens, quam in aliis privationibus : Si autem accipitur ut plura, niliil pra-
aliae enim privationes non ponuntur in hibet habere plura opposita, ut patet
suis habitibus, sed tantum relinquunt per Aristotelem in II Topicontm. Unde
subjectum et aplitudinem, et totum tol- multitudo non simpliciter aceepta, sed
lunt habitum et actum et quod ita non : cum excessu, opponitur uni ut multitudo
sit iu ente cum dicitur non ens, eo quod est, et opponitur pauco ut excessos est :

privatio termini infiniti, cum dicitur non et est oppositio relationis inter multum
ens, ponitur in ente. Error est : termi- et paucum hoc modo.

QU.ESTIO XXV

De vero.

Deinde quseritur de vero. Et circa hoc quafruntur duo, Quid

Et quceruntur tria, scilicet de multi- s cilicet sit verum.^et de propriis passio-
pUcitate veri : eo quod quid sit deterrai- nibus ejus, qu» sunt mutabilitas vel
nari non potest, nisi sciatur multiplicitas immutabilitas, a&temitas vel temporali-
ejus. tas, unitas vel pluralitas.
Secundo, Quid sit veruiu ?eoiiadum Tertio, Quceritur de oppositione veri
unumquodque de quibus multipliciter et falsi.
dicitur ?
204 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
tur, vel negatio rei de qua vere negatur.
Et secundum hanc veritatem dicit Ari-
stoleles in Prsedicamentis, quod singu-
lum incomplexorum neque verum neque
MEMBRLM L falsum signilicat. Et in 111 de Anima,
quod intelligentia est indivisibilium, in
De modis f/uibi(s dicihir verinn quibus non est verum in quibus autem :

verum et falsum est, jam compositio

quaedam intellectuum est. De hac etiam
Primo ergo quseritur de modis quibus veritate in fine quinti primiu philoso-

dicitur verum. phise dicit Philosophus, quod verum

Et ab xVristotele accipitur tam in libro et falsum non sunt in rebus, sed in

de Aiiima, quam in libro Prsedicamento- anima : quia compositio praedicati cum

rum, quod est verum signi, et est verum subjecto, vel divisioejusdem ab eodem,
rei.
in re sine medio est, et notam compo-

Et verum signi dicitur dupliciter, sitionis quae media est, facit intellectus,

scilicet complexi, et incomplexi. dicens hoc inesse huic, vel hoc dividi

Signi incomplexi,ut dicit Anselmus in ab hoc. Et secundum hoc primo et prin-

libro de Fe;'i7«/e,veritas est,quando dire- cipaliter veritas signi est adaequatio

cte significat hoc quod significare accepit signi et intellectus vel primae causae, vel

in prima veritate. Et hoc duobus modis, ejus qui utitur signo ad designandum

scilicet implicite, et explicite. Implicite, id quod est intellectu. Secundaria autem

sicut nomen : explicite, sicut defmitio. veritas signi est adaequatio signi ad
Et utrumque istorum est duplex, sci- rem quam intendit designare ille qui
licet realiter, secundum vocem. Rea-
et utitur signo, sicut quod Petrus sedet,

liter, secundum quod res signum est significat Petrum sedere. Propter quod
intellectus causae primee : quia sicut se dicit Anselmus, quod « veritas prima
habent artificiata ad intellectum artificis, in signo est essentialiter, secunda autem
sic se habent omnes res ad intellectum per accidens. »

primee causse. Unde sicut in rebus arti- Veritas autem rei dividitur secundum
ficiatis vera domus est, quae illius domus modos de quibus per prius et posterius
quae est in mente artificis est verum ut dicit Avicenna. Uno enim
dicitur,

signum, vere exprimens ipsam et de- modo verum opponitur permixto, se-
signans ita queelibet
: res vera est, cundum quod dicimus verum aurum,
quando ideae quae est in mente Dei, vere alienae nalurae impermixtura. Et hoc
est designativa. Secundum vocem autem modo veritas est, ut dicit Isaac in libro
est, secundum quod dicit Aristoteles in de Definitionihus, quod veritas non est
I Perihermenias, u Voces sunt notae nisi quod est, et quod res vere est. Et
passionum quae sunt in anima. » Unde in hoc consentire videtur Augustino in
tunc vera vox est, quando passionis libro Solilociuiorum, ubi sic dicit :

quse est in anima, vere est designativa. « Verum est id quod est. » Aliquando di-

Et heec est essentialis veritas ejus citurverum per oppositionem ad vanum

secundum Anselmum. vel apparens, secundum quod dicimus,
Complexi autem sermonis veritas est quod id quod est in re extra, vel in
secundum Isaac in libro de Definitioni- natura. est verum et id quod est in:

hus, affirmatio rei de qua vere praL'dica- opinione, non verum, sed apparens.

^ Cf. Opp. P». Alberti. Commeiit. in I Senten- nova3 editionis.

tiaruui, Disl. XI. VI. Arl. 12.Tuiu. XXVf hujusce
 IN I P. SUM. TEIEOL. TRAGT. VI, QU/EST. 23. 20S

vel fictum. Et juxta hoc sumitur modus unum sunt secundum quid et plura
quo dicit Aristoteles in Prsedicamentis, simpliciler, sicut in liis quse habitudine
quod est animal homo, est verum ani- unum sunt, vel conjugaliter ununi sunt,
mal et quod pingitur, non verum.
: vel votive unum sunt, ut amici, minor
Aliquando dicitur verum nihil habens unitas est : quia secundum quid unum
vel potentia vel actu de contrario veri, sunt, et simpliciter multa. Et sicut dicit
et hoc verissime verum est. Et secun- Avicenna, quod major unitas est in sim-
dum hoc dicit Isaac, quod c< veritas est pbciter indivisibibbus, quam in his quse
sermo quem aflirmat demonstratio, vel aliquo modo divisibilia sunt. Et in sim-
sensibiliter, vel intellectualiter. » Sermo pliciler indivisibilibus magis unum est
autem iste sic est ut deiinitio : quoniam quod naturaj indivisibili nihil habet
definitio est enuntiativa naturae et essen- adjunctum, ut unitas, quam id quod
tioe veritatis : secundum
quoniam illud naturae indivisibili habet aliquid adjun-
quod res est, vere est. Et veritas non ctum, ut punctum, quod per essentiam
est nisi id quod est. Et secundum hoc indivisibile est, et cum hoc est substan-
possibile vel contingens non est verum. tia posita in continuo : secundum quod
Dicitur etiam aliquando verum in oppo- dicit Proclus in propositione quarta,
sitione ad umbratile, sicut dicimus figu- quod « omne unitum alterum est a per
ram hominis in homine esse veram, se uno. »
in umbra autem hominis non veram. Iia est etiam in veroy quod verum
Aliquando dicitur verum nihil habens verum
dicitur per prius et posterius. Et
de non vero, nec possibile habere sicut : quidem per prius est in principiis, se-
dicimus Deum verum, eo quod est es- cundo autem in principiatis secundum
sentialitas vera, nihil penitus potens primam divisionem. Et secundum hoc
habere nisi vera esset essentialitas. verum primum est quo judicamus de
omni vero. Unde Augustinus in libro de
Et cum tot modis dicitur verum, quae- Vera religione « Verilas prima est,
:

ritur, Penes quid sumuntur isti raodi? secundum quam de inferioribus judica-
mus. » Et ibidem, « Veritas est lux in-
SoLUTio. Ad quod dicendum, quod sic- teliigibihs. » Sicut enim in antehabitis
ut dictum est de zmo, quod multipliciter dictum est, splendor intellectus primse
dicatur secundum prius et posterius de causae, cujus radii sunt communes ani-
multis : et tamen tota illa multiplicitas mi concepliones inteilectui concreat*,
reducitur ad unum per se, vel per acci- iliud est verum quod per prius verum
dens : et unum per se ad unum secun- dicitur, et quo judicamus de omni vero :

dum quid, vel simpliciter. Et diiierunt primo quidem per iucem primae causae :

iiaic secundum difTerentiam eorum in secundo autem et quasi instrumentaliter

quibus uniunlur, ut diximus, sicut palot per lucem principiorum, per quae cogno-
in toto et parlibus. Eornia enim uniens scimus principiata omnia enim quae :

in partibus homogeniis, magis est cognoscimus, probamus ad ilhi. In prin-

uniens in parlibus heterogeniis. Et in cipiatis autem verum dicitur per prius
his qua? continuatione sunt unum, for- de complcxis eo quod illa et vera sunt,
:

ma uniens in planis uno modo se et modo veritatis enuntiantur. Incom-

habentibus, quam in angulosis magis plexa autem licet verum participent,

est uniens. Et in his qua3 pcrlectione tamen veritalis modo non designantur
suuL unum, naturaliter copulata ad aclualiter, quamvis aptiludinaliter cnun-
unum, unum quam quoe
magis sunt tiari possint, ut sciHcet quod sunt apta

per artem uniuntur, ut homo magis sic ad enuntiandum quod enim sunt, :

est unum quam arca. In his autem quae per se vel per accidens potest de ipsis
 206 D. ALB. MAG. OUD. PRtED.

enuntiari, et sic aptitudinaliter vera sunt. 7 : Signatum cst super nos lumen vul-
Et hoc attendens Philosophus quod dicit, tus tui, Domine. Tertio vero in princi-
in indivisibilibus sive incomplexis non est piatis, et in his etiam magis ct minus,
verum, intendens quod in talibus non secundum quod luci primse causse et

est verum actu, et modo veri designa- luci principiorum magis et minus pro-
tum. pinqua sunt.
Tale autem verum multipliciter dici-

tur, sicut dictum est, et sicut patet ex

oppositis veri. Verius enim est, quod
aliense naturae impermixtius est et sic :

prima causa verissima est, et alia magis MEMBRUM II.

et minus vera, secundum quod in tali

permixtione magis et minus accedunt Quid sit verum secundum imumquod-
ad primam causam et secundum hoc : que eorum de quibus dicitur multi-
magis vera sunt necessaria quae semper pliciter *
?

sunt, et minus vera quee frequenter, et

minime vera quse raro. Et sic est etiam

in gradibus eorum quse vera sunt sim- Secundo quaeritur, Quid sit verum
pUciter, et quae vera sunt secundum secundum unumquodque eorum de qui-
quid. Et universaUter dicit Avicenna, bus dicitur multipliciter ?

« Sicut se res habet ad esse, sic se habet Accipiantur ergo rationes veritatis.
ad veritatem. » Unde verius est id quod enim Isaac, quod « veritas est
Dicit

est in natura, quam id quod est in opi- idquod est res. »

nione sola : et verius est id quod est V^el secundum aHquos, « Veritas est

in natura, quam id quod est in similitu- sermo quem confirmat demonstratio. »

dine tantum, ut figura hominis in ho- Videtur, quod neutra istarum defini-
mine et in umbra, et in homine vero, tionum conveniat.
et in homine picto. Et verius est quod 1. Prima enim potius videtur conve-

nec actu nec potentia habet contrarium nire entitati, quam Et cum ens
veritati.

veri, quam id quod potentia vel actu esse sit per creationem, verum autem
habet contrarium veri. per informationem, ut dicitur in Hbro
Et secundum hoc planum est invenire de Causis, quod est notificatio entis,

modos veritatis. non erit notificatio veritatis.

2. Adhuc, Augustinus in hbro II So-

Quaest. Et si quseratur, Utrum verum vel liloquiorum : « Verum est, quod ita est

veritas de omnibus his dicatur univoce, ut videtur *, » Et colligitur ex suo oppo-

vel eequivoce ? sito, quod haec sit vera defmitio quia :

Dicendum, quod nec univoce, nec falsum est, quod aliter videtur quam
sequivoce, sed per analogiam. Et primo est. Sed secundum hoc si nuUi videatur,

quidem et principaliter est in luce di- nec secundum sensum, nec secundum
vini intellectus, qua de omni vero com- inteUectum, non erit verum et hoc est :

plexo et incomplexo judicamus. Secundo falsum quia quod verum est, sive vi-
:

in his quse sunt ut instrumenta judicii deatur, sive non, semper verum est.
istius hoc enim est in
: principiis. De 3. Adhuc, Secundum Isaac et secun-

his enim duobus dicitur in Psahno iv, duiii Augustinum^ « verum est id quod

*
Opp. B. Alberti. Comment. iii I Seuten-
Cf. - S. AuGUSTiNUf, Lib. II Soliloquiorum
tiarum, Dist. XLVI, Art. 11. Tom. XXYIhiijusce cap. 5
novae editionis nostra^.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VI, QLLEST. 23. 207

est. » Id aulem quod est^ sive videatur, CoNTRA quam ipse disputat ibidem,
sive non, semper est id quod est. quod
4-. Adhuc, Id quod est secundum id 1. Si rectitudo sumitur proprie, tunc
quod est, non est susceptivum prsedi- secundum hoc non erit veritas, nisi in
cati ejus quod non est verum autcm : quantitate, quod falsum est. Si autem
susceptivum est falsi ; et sic videtur, sumitur metaphorice tunc quae non ha- :

quod verum non bene deiinitur per id bent simihtudinem, non habent aliquid
quod est. Enuntiatio enim una quoe est veritatis. Cum ergo rectitudo sit in his
id quod est, secundum rei mutationem m quibus medium non exitab extremis,
susceptiva est veri et falsi, ut dicit Ari- ut dicit Plato, quae non habent princi-
stoteles in Prsedicamentis. Videtur ergo, pium, medium, et finem, ad rectitudinem
quod haec defmitio non sit conveniens. non habent similitudinem et sic nullam :

Adhuc, Dicitur communiter, quod

5. habent veritatem. Punctum ergo et uni-
« veritas est adeequatio rerum et intelle- tas et hujusmodi nuUam habent verita-
ctuum. » Et gontra hanc objicitur quia : tem. Si vero dicatur accipi rectitudo
secundum hoc verum non est, quod in pro justitia, secundum quod dicitur recte
intellectu non est. fieriquod juste fit ut debet, secundum
6. Item, Dicit Avicenna, quod « veritas hoc in Deo nulla veritas est quia Deus :

est indivisio esse et Etcontua quodest. » nulli aliquid debet.

hanc objicitur quia secundum hanc : 2. Adhuc, Secundum hoc veritas, ju-
negationes non sunt verae, quod est fal- stitia, et bonitas,sunt unius definitionis :

sum. Ilaec enim vera est, homo non est quia unumquodque istorum est rectitudo
asinus et tamen notatur ibi indivisio
: sola mente perceptibilis.
esse et quod est. 3. Adhuc, Quorumdam rectitudo per-
7. Adhuc, Augustinus in libro de ceptibilis est et sensu et mente, ut cor-
Vera religione^ dicit, quod « verum est poralium secundum hoc illa non habent
:

sive veritas qua ostenditur id quod est veritatem, quod falsum est.
esse '. » Et Hilarius in iibro V de Iri-
niiate » Verum est manifestativum et de- SoLUTio. Ad haec et similia dicendum, ^ , .

j
' Solulio.
clarativum esse. » Et liaec videtur esse quod parum valent disputationes tales.
contraria illi quae dicit, quod verilas est Multa3 enim definitiones assignari pos-
id quod est : quia nihii est manifestati- sunt veri secundum diversam veri con-
vum sive declarativum suiipsius. siderationem. IIoc enim potest conside-
8. Adhuc, Augustinus in libro de Vera rari secundum verum esse rei absolute,

religione dicit, quod « verilas est summa vel secundum quod sui declarativum est

similitudo principii, quse sine ulla dissi- in intellectu habitu vel actu,
secundum
mililudine est unde falsitas oritur vel quod eliam Aristoteles dicit in primo
oriri potest. » Sed secundum lioc quie Phgsicorum, quod « eadem sunt princi-
principio carent, ut essentia divina, vel pia essendi et cognoscendi. » Et si acci-
Pater : vel quoe omnino principio similia pilur in re absolute secundum modum
sunt, ut omnes creaturse, veritatem nul- vere essendi : tunc est definitio Avicen-
lam habent, quod est falsum. na3 qua^ dicit, « Veritas cst indivisio
9. Adhuc, Ponitur delinitio veritalis essc et quod cst. » Et esse accipitur prout
ab Anselmo in libro de Veritate, quod est actus essentiae, quod per modum
« veritas est rectitudo sola mente pcrcep- praedicati est ct compositionis : quod cst
tibilis «. )) autcm, accipitur pro eo in quo est illud

* S. AuGUSTiNUs, Lib. de Vera religione, S. Anseuius, Lib. de Veritato, cap. 12.

cap. 30.
 208 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

esse sicut in subjeclo. Et heec sive sit da- tur, sicut patet paulo ante in reductione

ta definitio de veritate rei, sive de veri- istius definitionis factae per eam quae est,

tate signi, in eamdeni reducitur, quee di- « Indivisio esse et quod est. » Et sic pa-
cit : « Veritas est id quod est » quia : tet, quod intentio entitatis non est inten-

id dicit illud quod est per modum sub- tio veritatis.

jecti : quud autem dicit id quod inest per Ad id quod

ulterius objicitur, quod

modum essentiae. Est vero nota indivi- (( verum quod ita est ut videtur, »
est,

sionis sive composilionis ejus quod inest, dicendum quod intelhgitur, ut videtur
cum eo cuiinest, secundum quod inlelle- habitualiter vel actuaHter. Dico autem

ctus dicit hocessehoc, et illud esse illud, habitualiter quantum est de habitudine

sive essentialiter, sive accidentaliter : et rei visse, non de habiludine videntis hoc :

sivc quod esl et quo est differant realiter, enim est sive videatur secundum actum,
sive secundum modum intelligendi tan- sive non.

tum, ut in divinis, Et si quis objiciat, quod Augustinus

Si aulem definiatur verum prout ve- disputat contra hanc definitionem. Dicen-
rum ex principiis esse habitualiter vel dum, quod disputat non quin vera sit et
actualiter facit cognitionem de seipso : generalis sed ne male intellecta falsa
:

tunc sunt tales definitiones, ut illa, quod esse videatur. Si enim intelligeretur de
(( verum est quod ita est ut videtur secun- visione secundum actum, falsa esset, ut
dum aptitudinem vel actum. » Et sicut objectum est.

illa Hilarii, quod « verum est declarati- Ad ALiuD dicendum, quod cum dicitur,
vum vel manifestativum sui vel esse. » « Yerum est id quod est, » definitio data
Et in eamdem reducitur illa Philosophi, est de veritate rei et essendi absolute : et

quod « veruni est adaequatio reruni et quoad haec vera et generalis est.

intellectuum, » et per consequens signi Ad aliud dicendum, quod « id quod

et signati : quia intellectus ponit signum est secundum id quod est, non est sus-

ad rei designationem, el tuncest verum, ceptivum preedicati ejus quod non est : »

quando adaequat et implet signum. quia aliter contradictoria verificarentur

Consideratur etiam verum per es- de eodem. Et cum additur, quod « enun-
sentiam respectus qui est inter verum tiatio una quae est id quod est, secundum
et illud de quo est, sive sit signum, rei mutationem susceptiva est veri et
sive sit principium constitutivum esse falsi, » transit de veritate rei ad verita-
et rei. Et sic veritas definitur, quod tem signi : et sic peccat secundum falla-

« est adsqualio principii et principiati ciam figurae dictionis.

quse in nulia dissimililudine est. » Ad aliud cum dicitur, quod « veritas

Potest etiamconsiderariveritas genera- est adaequatio rerum et intellectuum, »

liter ad omniahsec. Et sic « estrectitudo dicendum quod vera et generalis est, si

sola mente perceptibilis. » Rectitudo adaequatio sumatur ab habitudine rei
enim generalis qua unumquodque estut aequabilis intellectui: eo quod intellectui
debet, sive ad essendum, sive ad cogno- nihil est aequabile nisi verum. Falsum
scendum, non sensu, sed solo intellectu enim dissonat intellectui, sive sit in re^
perceptibilis est, etiamsi sit in sensibus. sive in sermone, sive in signo. Objectio

Et sic patet quomodo omnes differen- autem procedit ac si sumatur ab actu.

Ad 1. tiee definitionum accipiantur. Ad id quod dicitur de definitione Avi-
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod cum cennae, dicendum quod vera etgeneralis
dicitur, Verum est id quod est, » com-
(( est, sicut expositum est.

plexio habitualis notatur in sermone quo Ad objectum contra hoc dicendum,

idem de se, vel alterum quod essentiali- quod veritas negationis sicut in causa
ter vel accidentaliter sibi inest, praedica- consistit in veritate affirmationis. Per
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU^ST. 25. 209

hoc enim quod aliquid praedicatur de sus ab eo quod est secundum quid ad
aliquo, ex consequenti oppositum vel simpliciter.
disparatum ab illo, negatur ab eodem : Si autem non simpliclter, sed appro-
et ideo omnis veritas sive affirmalive sive priate accipiatur definitio : tunc soli veri-
negative consistit in indivisione esse et tati Filii convenit, qui solus essentialiter
quod est. Dico autem in indivisione es- el notionaliter pcrfecta similitudine adse-
sentiali^ vel causali, sive primo et ex quat Patrem. Est enim sequalis in natu-
consequenti. ra, quod etiam convenit Spiritui sancto :

Ad m quod ulterius dicitur de defmi- et esteequalis in notione, quia est persona

tione Augustini et Ililarii, dicendum de qua alia sicut Pater, quod non conve-
quod ab habitudine sumuntur omnes ta- nit Sed tamen Spiritus
Spiritui sancto.
les defmitiones, et sic generales sunt : sanctus non propter hoc minor est Filio,
quia eadem principia quae sunt essendi vel dissimilior Patri quia modus exi-
:

principia, sunt etiam manifestativa rei stendi de alio in Spiritu sancto, non dicit
per defmitionem et cognitionem et per minorationem, sed similitudinem vel
causam, cum sint intrinseca sicut id quod aequalitatera.
est res, eo modo quo paulo ante expo- Ad hog quod objicitur contra defini- Ad 9.

sita esthaec definitio, « Verum estid quod tionem Ansehiii, jam patet solutio in ex-
est. » planatione definitionis ejusdem. Rectitu-
Ad secundam quae est Augustini in H- do enim ibi sumitur generahter, qua res
bro de Vera religione, dicendum quod si est ut debet, sive in essendo, sive in
generalis est illa definitio, similitudo su- significando : et haec rectitudo sola
mitur pro adsequatione veritatis in essen- mente perceptibihs est, et non sensu.
do vel significando vel intelligendo rei Et per hoc patet solutio ad tria se- Adoiject.

principiatee ad principia, quse in essendo quentia argumenta : liaec enim rectiludo

vel significando vel intelligendo talem et in Deo est, et in creatis.
veritatem principiant, et talibus princi- Ad hog quod quod Deus
objicitur,
piis nihil destituitur. Et sic veritas essen- nulli aliquid dicendum quod est
debet,
tiae divinae et Pater principia habent se- debitum obhgationis, et est debitum or-
cundum modum intelligendi. Secundum dinis naturae. Et de debito quidem obli-
hunc enim modum Pater est Pater, et gationis Deus nuUi ahquid debet debilo :

Pater non est Filius, et essentia divina autem ordinis naturae unumquodque de-
est essentia divina, et non est cre- bet esse sicut est tale enim debitum
:

ata, non dicit obhgationem, sed esse, se-

Et si objicitur, quod essentia divina et cundum quod dicit Boetius in hbro de
Pater non habcnt principium : ergo non Cunsolalione philosopliice, quod « esse .

habent simihtudinem principii cum prin- est quod ordinem retinet servatque natu-
cipiato. Est ibi processus a simpliciter ad ram. »
secundum quid non enim oportet si aH-
:

quid negatur ab ahquo simphciter, quod

ab eodem negetur secundum quid.
Et quod oljjicitur de creatura, dicen-
dum quod veritas creaturae principiis MEMI3RUM III.
suoe veritatis aequatur proximis, et nulla
ex parte dissimihs est, quia dissimililudo De trihus passionibus propriis verilatis.
causa falsitatis est : quamvis non oeque-
tur principio suae creationis secundum
omnem potestatcm et virtutem princi- Cirga hoc quaeritur de passionibus ve-
pii crcantis. Et in argumento est proces- ritatis, quae sunt trcs, scihcet immutabi-
XXXI 14
210 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

iitas vel mutabililas, unitas vel plurali- nibus. Relinquitur ergo, quod supra

tas, aeternitas vel temporalitas.

mentem sit. Quod autem supra mentem
est, non est nisi fleternum vel immobile.
Videtur ergo relinqui, quod veritas re-
rum qua judicamus de ipsis, et £eterna et

immobilis sit.

MEMBRI TEIITII 4. Adhuc, Anselmus in libro de Veri-

tate ^ arguit sic : Quod eodem modo se
habet in rectitudine soia mente percep-
ARTICULUS L tibiii, re existente in natura et non exi-
stente, immobiic est in veritate. Et ponit
An veritas sit tnutabilis vel exempium sicut me sedere, quod accepit

immutabilis *
? significare, quod ego sedeo, eequali re-
ctitudine signiiicat liocdum sedeo,etdum
non sedeo. Et si veritas ejus est rectitu-

Primo ergo quseritur, An veritas sit do significationis iilius, eo quod soia iiia

mutabilis, vei immutabilis ? mente perceptibilis est, videtur immobi-

Et videlur, quod veritas immutabiiis iis esse veritas ejus quod est me sedere,

git;.
sive sedeam, sive non sedeam. Unde
Tdem enim quod principium est quo
\. Anselmus dicit sic « Omnino video ip- :

judicamus de omnibus, utrum vera vei sam rectitudinem immutabiiem perma-

non vera sint, necesse est immobiie nere. » Et simiiiter dicit esse in aliis,

esse : veritate judicamus de omnibus, et sicut de omni formaauri, asini, hominis,

probamus esse vera, dis-
similia veritati quae in iumine primse sapientiee significa-
similia vero reprobamus ut faisa ergo : re accepit id cujus est forma, semper
veritatem necesse est immobiiem esse. erit vcrum signum ipsius, sive res sit,

2. Adhuc, IIoc idem probatur per de- sivenon sit. Et sic sequitur, ut videtur,

ductionem ad impossibile. Detur enim quod veritas immutabiiis sit.,

quod mobilis sit veritas qua judicamus 3. Adhuc, Anseimus, ibidem : « Non
de omnibus, sequitur quod mota dissimi- existente significatione ex parte signifi-

iis erit sibi. Quod autem dissimiie sibi cati, non perit rectitudo ejus quod est
est, vei esse potest, non potest essc re- signum qua rectum est, et qua exi-
guia judicandi de omnibus veris sequi- : gitur ut quod significandum est signi-
tur ergo, quod veritas non estquo judi- ficetur. » Ex quo accipitur, quod sive

camus de omnibus veris, quod faisum res significata recte applicetursigno, sive

cst quia sicut bonitate judicamus de

:
non, rectitudo non perit a signo. Si-

omnibus bonis, ita veritate judicamus de militer ex hoc quod nunc scilicet re exi-

omnibus veris. stente recte significat, et re non existen-

3. Adhuc, Augustinus in iibro de te nonrecte significat, nonaccipit signum

Libero arbitrio dicit, quod « veritas nec reclitudinem significandi, nec etiam
sub mente est, nec sequaiis menti. » Si amittit, sed mutationes qujBdam fiunt in
enim sub mente esset, mente judicare- re significata. Reiinquitur ergo, quod
mus de ipsa, quod faisum est. Si autem rectitudo significandi soia mente perce-
esset aequalis menti, proficeret et defice- ptibiiis, in signo immutabiiis sit. Sed sic-

ret sicut mens et aiteraretur, quod esse ut homo in domo et in theatro non est
non potest, cum sit reguia judicii de om- mutatussecundum substantiam, sed quoe-

^ Cf. Opp. R. Albeiii. Commeiit. in I Seii- jusce novco eilitionis.

lenliarum, Uist. XLVI, Art. IG. Tom. XXVI liu- ^ S, Anselmus, Lib. de Veritate, cap. 14.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. YI, QU.EST. 2o. 211

dam de circumscriptione loci proceden- Et proxima quidem est adhcprens ipsi

tia mutata sunt circa ipsum : ita circa rei veree. Et haec est forma et ratio quid-
rectitudinem signi mutationes rerum ditatis ipsius, secundum quamcaditinno-
quaedam factae sunt, ipsa rectitudine, quoe titiam, quod est regulatum quidem regu-
est veritas ejus, immobilipermanente.Et hi veritatis, sive sit signum, sive sit res :

sic relinquitur, quod veritas ejus immo- sicut dicimus Petrum verum hominem
bilis sit et immutabilis. vera forma et vera ratione hominis, qui-
6. Adhuc autem idem probat Ansel- bus regulatur ad humana. Et dicimus
mus in veritate prseteriti, prsesentis, et me verum signum esse ejus quod
sedere,
futuri. Preeteritum enim accipitur ad ego sedeo eo quod habet formam ct
:

praesens, praesens autem in seipso, fu- rationem hoc significantis : et sic est de
turum autem per successionem a pree- quolibet, Et haec est proxima veritas rei
senti et sic omnia ista in uno fundan-
: verae : et ideo est incorruptibihs in incor-
tur quod est praesens, quod secundum ruptibilibus et immutabilis, et corrupti-
substantiam acceptum, idem est in toto bilis in corruptibilibus et mutabilis.
tempore, et immutabile secundum sub- Est alia veritas quae separata est a
stantiam : licet mutatio praeteritionis, re, applicabilis tamen rei per contra-
prsesentialitatis, et futuritionis, fiant ctionem et appropriationem, sicut com-
circa sic planum est, quod id
ipsum. Et mune appropriabile est particulari, sicut
quod verumin praeterito, fuit, est, et
fuit docet Aristoteles in Posteriorihus. Et
erit verum et quod est verum, ante hoc
: ha^c est veritas principiorum primorum,
fuit verum fore ipsum et erit verum li- : qua3 veritas semper est apud intellectum,
cet ipsae enuntiationes veri variantur se- quia, sicut dicit Boetiusin hbro Y de 6'on-
cundum praeteritum, praesens, et futu- solatione philosophise, communia retinet
rum et sic veritas videtur esse immu-
: et singula perdit : intendens per com-
tabilis. munia, principia prima, sicut quod non
7. Hoc idem videtur per id quod di- contingit simul affirmare et negare, et
citur, III Esdrse, iv, 38, ubi dicitur : Ve- quod totum majus est sua parte, et hu-
ritas i7ianet, et invalescit in seternum, et jusmodi. Et haec qua judi-
est veritas,
vivity et obtinet in ssecula sxculoruni. camus habitualiter de omnibus voris,

ilra. In coNTRARiuMest, contraheudo communia ad singula et :

1. Quod dicitur in Psalmo xi, 2 : Di~ similia quidem illis dicimus esse vera,
minutse sunt veritates a filiis hominum. dissimiha autem falsa. Et haec veritas
Quod enim diminuitur, mutalur : et sic quodammodo mutabilis est, et quodam-
veritas mutatur. modo immutabilis. Immutabilis quidcm
2. Adhuc, Quod susceptibile est con- per necessitatem, mutabilis autem in
Irariorum, secundum contraria mutabile quantum creata est, et in quantum de-
est : signum quod est omnino significans terminabilis et indeterminabilis. Et haec
verum, susceptibile est contrariorum. est regula habituahs, qua judicamus de
Dicit enim Aristoteles in Prsedicamentis, omnibus veris.
quod » oratio secundum mutationem re- Tertia est veritas, quae est exemplar
rum susceptibilis est contrariorum veri et paradigma harum veritatum duarum

et falsi. » Ergo rectitudo ejus quae est ve- dictarum in mente divina. Et haec est
ritas ejus, mutabilis est secundum verum veritas divina lumine suo resplendens in
et falsum : ergo veritas est mutabilis. omuibus veris secundis, quae in hoc for-
mam veritalis habent, quod lumen pri-
SoLUTio. Estin rcbus veris triplex veri- mae verilatis quo plus
participant : et

tas secundum omnem modum diversita- participant, veriora sunt quo minus : et

tis veri. participant, minus vera. Et hac veritate

 212 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
non sicut habitu, sed sicut exemplari et accipil. Et sic verum
tione significare
paradigmate judicamus de omnibus ve- Anselmus
dicit sic enim rectitudo ejus
:

ris. Et heec veritas simpliciter est incor- manet manente signo. Potest etiam con-
ruptibilis et immutabilis, licet multee va- siderari rectitudo signi in adcequatione ad
riationes fiant in his quae sunt sub ipsa. signatum. Et sic proprie accipitur : quia
Haec est solutio quaestionis. signum dicitur ad signatum, et signi est
Ad 1. Ad primum ergo quod objicitur, dicen- certificare signatum. Et hoc modo ex
dum quod qua judicamus de om-
veritas mutatione signati mutatur signum : quia
nibus, tertio modo dicta, simpliciter im- hoc modo relativa ad convertentiam di-
mutabilis est, et uno modo se habens cuntur. Et hoc modo non ioquitur An-
quantum est de se ad omnia vera sed : selmus.
non omnia vera uno et eodem modo se Ad aliud dicendum, quod id quod in-
habent ad ipsam et ideo ex dissimilitu-
: ducit Anselmus de praeterito, praesenti,

dine participantium eam dissimile fit ju- et futuro, simile est secundum aUquid et
dicium. Sed secundo modo dicta verita- non sinipliciter. In hoc enim simile est,
te judicamus de omnibus sed quia : quod sicut secundum substantiam unum
hoc non omnibus eodem modo appro- nunc manet in omni praeterito, praesenti,
priabile est, ideo per dissimilitudinem et futuro, et non variatur nisi fluxu prae-
appropriatorum iterumdiversum fit judi- teritionis, praesentialitatis, et futuritio-
cium. Et haec mobilitas non est in ve- nis : una rectitudo, quae est adaequa-
ita

ritate ipsa, sed in his quibus appropria- tio signi ad causam conferentem sibi

tur. significare ut debet, manet una secun-

Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod per hoc non dum substantiam, et non variatur nisi
probatur, nisi quod veritas secundo et secundum rectitudines quibus adaequatur
tertio modo dictee secundum seipsas rei signiticataenon adaequatur. In hoc
vel
immutabiles sunt : et hoc concedun- tamen quia nunc quod
dissimile est :

dum est. unum manet, unitatem habet ab eo quod

Ad 3. Ad aliud dicendum, quod Augustinus unum manet in toto motu sed veritas :

loquitur ibi de veritate prima quae est signi nontota causatur ab iila rectitudine
primum, qua sicut exemplari et paradig- quae est adcequatio signi ad causam con-
mate judicamus de omnibus. Et haec ferentem sibi significare ut debet : quin-
quantum est de se, nec proficit, nec de- imo cum signum sit ad aliquid, ratio

ficit, sed est aeterna et immutabilis : par- signi et veritas simpliciter est ab adae-
ticipatio tamen ejus varia est et muta- quatione signi ad signatum, et non nisi

bilis. secundum quid, et quodammodo ab adae-

Ad 4. Ad ALiuD (licendum, quod Ansehnus quatione ad causam a qua accipit signifi-
non probat, nisi quod veritas signi quae care ut debet. Et hoc modo verum est ut

est rectitudo significandi ut debet, im- dicitAnselmus.

mutabilis est a signo manente signo : Ad ultimum patet solutio per distin-
sed si non maneat signum, mutabitur ctionem primo inductam dictum enim :

etiam ipsa rectiludo significandi ut de- Zorobabel tenet de secundo et tertio di-

bot. Et ultorius nihil potest haberi ex cta veritate.

verbis Anselmi. Unde patet, quod veritas Ad 10 quod objicitur in contrarium, Ad
et adapquatio rei vere mutabilis est pro- dicendum quod dictum Psalmi inteUigi-
pter mutabilitatem principiorum ejus tiir de propria et proxima veritate creato-

proximorum. rum, quae sicut principia ipsius proxima

Ad 5. Ad aliud dicendum, quod rectitudo et propria, diminuuntur, augentur, et

signi dupliciter potest considerari, sciH- mutantur.

cet in adaequatione ad causam, a qua ra- Ad aliud dicendum, quod illa objectio Ad
 TN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU/EST. 25. 213

procedit de adaequatione signi ad signa- in praedicato includitur, ut cum dicitur,

tum : et de liac non loquitur Anselmus, homo currit, hoc est dicere, homo est
sed de rectitudine quae est de adaequatio- currens. Et quando inest omnino indivi-
ne signi ad causam a qua accepit signifi- sum ab ipso secundum esse, propositio
care ut debet. tunc simpliciter et essentialiter est vera.
Quando autem inest secundum esse ac-
cidentale, propositio per accidens est ve-
ra. Et quando inest secundum esse se-
cundum quid et non simpliciter, propo-
IIEMBRI TERTII sitio secundum quid est vera,
Ex omnibus enim his patet, quod ve-
ritas est indivisio esse et quod est, et
ARTICULUS II. quod unumquodque sicut se habet ad
esse, sic se habet ad veritatem.
Utrum tina sit veritas omnium rerum, Ex hoc proceditur ulterius, quod si
vel plures *
? esse secundum principia ipsius essemul-
tiplicatur in entibus, verum muitipUca-
tur in eis et veritas. Multorum ergo ve-
Secundo quaeritur, Utrum una sit rorum multae sunt veritates.
veritas omnium rerum, vel plures ? 2. Adhuc, Nihil cognoscitur in rebus
Et videtur, quod plures. nisi verum verum autem, ut
: dicit Ari-
1. Eadem enim sunt principia esse et stotcles in primo Phi/sicorum, non co-
veri, et sicut se habet res ad esse, sic se gnoscitur nisi ex principiis et causis et
habet ad veritatem : quia veritas est in- elementis uniuscujusque rei : cum ergo
divisio esse et quod est, ut dicit Avicen- diversorum diversae sunt causae, princi-
na. Et hoc generaliter verum est tam in pia, et elementa, diversa erunt vera, et
esse incomplexorum, quam in esse com- diversae veritates.
plexorum. In incomplexis enim esse est 3. Adhuc, Hoc idem videtur dicere
actus forma?- in eo quod est, et secundum Anselmus in libro de Veritate «. Dicit
quod attingit esse, sic attingit veritatern. enim, quod « sicut color est in corpore,
Cujus exemplum secundum Avicen-
est sic veritas est in veris. » Constat au-
nam, quod argentum vivum et sulphur tem, quod color multiplicatur secundum
sunt id quod est aurum secundum mate- multiplicationem corporum. Ergo veritas
riam, et secundum quod attingunt actum multiplicatur secundum multiplicationem
formae auri quae est esse auri, sic attin- verorum.
gunt verum esse auri et auri veritatem : 4. Si forte aliquis dicat, quod Iioc se-
et quando nihil divisum est vel dividens queretur si vcritas esset in eo quod est
inter id quod est aurum secundum sub- verum ut in subjecto, sicut color est in
jectum, et esse quod est actus formae corpore : sed hoc non est verum : quia
auri, ita quod forma totum terminavit dicit Augustinus in libro Soliloquioru?Ji,
in esse auri tunc dicitur esse verum
: quod « quidquid est in alio, non potest
aurum, et veritas auri. Similiter est in manere si non maneat id in quo est. »
complexis : in his enim esse compositio- Rcbus autcm veris inlcreuntibus manet
nis est, et id quod est, subjectum est : veritas. Non est igitur vcritas in rebus
ipsum autem esse, actus praedicati in mortalibus sic. Et cum non sit in ipso
subjecto : propter quod etiam compositio vero ut in subjecto, non oportet quod

* Cf. Opp. B. Alberti. Commont. in I Sonteu- jiisce nov.T cdiLionis nostrfe.

tiaruin, Dist. XLVI, Art. 17. Tom. XXVI liu- * S. Anselmus, I.ib, de Veritate, cap. 1 i.
 214 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
multiplicetur ad multiplicationem vero- in Psalmo ci, 28 Tu autem idem ipse
:

rum. es, et anni tui non deficient. Et hocnon

Adhuc, Hoc idem probare videtur multiplicatur ad rerum multiplicationem.
AiUgustinus in libro de Ve)'a religione. Ergo nulla veritas mulliplicabitur ad
Dicit enim, quod inter mentem nostram vera.
qua Deum intelligimus Patrem, et veri- Adhuc, Anselmus in libro de Veri-
2.

tatem, lucem illam scilicetinteriorem per tate dicit, quod « sicut est unum tem-
*

quam Deum intelligimus, nuUa interpo- pus omnium temporalium, ita una veri-
sita creatura est \: propter quod ipsam tas omnium verorum. Sed tempus non »

veritatem nulla ex parte dissimilem in multiplicatur adtemporalia. Ergo veritas

ipso et cum ipso Deo veneramur. Ex hoc non multipUcabitur ad vera.
accipitur, quod veritas qua intelligimus
Deum esse Deum, et unumquodque ve- SoLUTio. Dicendum, quod sicut prae- soimi
rum esse verum, veritas increata est : habitura est, triplex est mcnsura esse,

aliter enim non deberelur ei veneratio tempus scilicet, seviternitas, et ff,'ternitas :

divina. Gonstat autem, quod hsec veritas et quorumcumque tempus mensura est
non multiplicatur ad multiplicationem adgequata, horum est mensura seviterni-
verorum. tas ut concomitans, et seternitas [ut ex-
3. Adhuc,Hoc idem conQrmatur perhoc cellens. Ita triplex est veritas : proxima
quod dicit Glossa super primam canoni- scilicet, quse sumitur ex principiis esse
cam Joannis, ii, 4, ubi dicitur, quod proximis : eadem enim secundum Ari-
« veritas est lux intelligibilis. » Ex quo stotelem sunt principia esse et cognitionis

elicitur, quod sicut lux sensibilis non est veri in omnibus. Et est veritas quasi me-
nisi in sensibilibus, ita lux intelligibilis dia, quse est lux principiorum concreata
nonnisi in intelhgibilibus : et sic non est intelleclui habitualiter existens in ipso,

in subjecto, nisi in intelligibilibus quae quse quasi instrumentum est quo intel-
non intereimt. Nonergo multiplicatur ad lectus accipit scientiam, et ad quam exa-
multiplicationem verorum. Si, inquam, minat omne scituman sit verum, an non
sic dicatur, in contrarium est, quod ve- verum. Et est veritas prima, quse est

ritas est rectitudo sola mente perceptibi- lumen causse primse, extendens se per
lis : rectitudo autem illa multiplicatur omnia, ut dicit Dionysius secuudum : et

secundum multiplicationem rectorum. Augustinum et Anselmum est lumen et

Alia enim est rectitudo intellectus, et rectitudo inteUigibilis, attribuens unicui-
alia rectitudo voluntatis, et alia signifi- que ut secundum quod vere et recte
sit

calionis, et alia naturw, et h»c multipli- debet esse et ad quam unuinquodque

:

catursecundum multiplicationem natu- mensuratur, et secundum quod plus par-

rahum. ticipat veritatis et rectitudinis ejus, sic

Videtur ergo, quod non omnium ve- verius et rectius est : et secundum quod
rorum una sit veritas, sed multoe veri- minus participat per decUnationem ab
tates. iUo, sic est minus vere et minus recte.
;ed ccnira. I^ CONTRARIUM hujus vidctur disputarc Dicendum
ergo, quod veritas primo
Augustinus in libro de Vera religione, modo muUipUcatur secundum mul-
dicla,

et Anselmus in libro de Veritate. tipHcationem verorum et g^enere et specie

1. Dicit enim Augustinus, quod « ve- et numero. Veritas autem secundo modo
ritas radicatur in permanente, et non in dicta, quodammodo muUipUcatur, quo-
non permancnte. » Solum unum autem dammodo non. In primis enimprincipiis
permanens in est omni re, de quo dicitur non muUipUcatur, sicut quod nomina

'
S. Anselmu?, Lib, de Veritate, cap. 14.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VI, QUiEST. 25. 213

rerum sint signa, et quod signa non si- In prima autem philosophia, ubi loquitur
gnificent infinita, sed finita et determina- de primo principio quod est lumen cau-
ta, et quodnonsignificent contradictoria, sae primee, dicit, quod domus est ex do-

et de quolibet quod sit affirmatio vel ne- mo, et plaga ex plaga, et sanitas ex Ba-
gatio, de nullo vero Hcec enimsimul. nitate et sequitur ex hoc, quod etiam
:

prima principia sunt invariabilia ad om- verum sit ex vero, et quod una veritas
nia. Quee quia negavit Heraclitus, indu- sit ad quam mensuratur omne verum, et
ctus esl ad hoc, quod dixit, quod nihil quod ha^c non radicetur in veris causatis,
contingit scire, et quod non contingit sed in lumine causae primae, quod dat
dicere verum de aliqua re. In mediis au- esse veri omnibus veris, et conservat om-
tem principiis multiplicatur veritas ge- nia in esse veri, et reducit ad seipsum,
nere et specie, secundum quod trahuntur et mensurat ut in tantum vera sint et ve^
ad genera et species rerum. Sed tertio ritatis esse habeant, in quantum suae re-
modo dicta veritas, quee prototypus cst ctitudinis et veritatis participant,

et exemplar omnis una ct indi-

veritatis, Ad aliud dicendum, quod dictum An-
Ail 3
visa manet in onmibus. Et hoc est quod selmi intelligitur de veritate primo modo
dicit Anselmus in libro de Veritate, sic :
dicta. Posset tamen dici, quod sicut in
« Sirectitudononest inrebusillis,qu8ede- pluribus coloratis una lux est quae dif-
bent habere rectitudinem,nisi cum sunt sc] fnnditur, quae est coloris hypostasis, ut
cundum quod debent debent autem esse
:
dicit Aristoteles, sed sunt multi modi
secundum quod exigit prima rectitudo, difTusionis, qui modi non causantur ab
quaj est prima veritas : ergo hoc illis est ipsa luce quae diffunditur, sed ex diversa
veras et rectas esse, quod est secundum dispositione superficierum in quibus dif-
primam rectitudinem et veritatem esse '. » funditur lux : ita est unum lumen primae
Est ergo una rectitudo et veritas qua veritatis, in quo sicut in hypostasi radi-

omnia vera recta et vera sunt. Et intelli- catur omne verum : sed diffusio ipsius
gitur, qua scilicet exemplari et prototy- in his quae vera sunt, multiplex est^ et

po, et non sicut forma adhaerente rebus. variatur secundum varietatem principio-
Omne enim verum creatum sic se habet rum esse uniuscujusque veri : quae tamen
ad primam veritatem ut diminutum varietas nullam inducit varietatem in
quod non implet et adaequat cam in to- ipsa prima veritate, sed tantum in veris

tum, sed excellitur ab ipsa, sicut esse secundis a prima veritate constitutis. Et
temporale se habet ad seternum, et sicut hoc dictum est secundum Dionysii de-
esse circumscriptum se habet ad incir- terminationem, qui hoc expresse dicit,
cumscriptum. et tales modos vocat diversos gradus en-
His itaque suppositis, respondendum tium et verorum.
est objectis. Ad id quod objicitur contra responsio- Adl.
DicENDUM ergo ad primum^ quod hoc nem quorumdam, dicendum quodAugu-
non probat, nisi quod veritas primo mo- stinus et Anselmus loquuntur de veritate
do dicta multiplicatur in veris : et hoc qua de veris judicamus et liaec non est :

concedendum est. nisi duplex, scilicet prima et lumcn prin-

Ad aliud dicendum est, quod Aristote- cipiorum : et haec non radicatur in veris
les non loquitur nisi de vero quod est ex corruptibilibus quae secundum priraara
propriis, et de veritate quae ipsi vero intentionera vcritalis vera dicuntur, et

adsequata est et causata cx propriis prin- idco non inlerit ipsis intercuntibus.

cipiis esse et causis et elemcntis : hoc Hoec ctiara veritassecundum Augusti-

enim est considerare naturalis Philosophi. num in libro dc Vcra religione, luinen

S. Anselmu^, Lib. de Veritalc, cap. 14.

 216 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
divlnum quo judicamus Deum esse
est, artificiata sunt in luminc intellectus arti-
Deum,et omne verum esse verum, et es- ficialis. Unde, Sapient. vm, 1, de ipsa
sentialiter extendit se peromnia, et (sicut dicitur : ad finem
Attingit a fine usque
dicit Dionysius) niaxime per omnes intel- fortiter^ et disponitomnia suaviter.
lectuales vultus. Etquiahoc essentialiter Ad aliud dicendum, quod dictum An- ^'^ '^'''*^

est Deus, ideo venerationem habet divi- selmi secundum aliquid est verum. In
nam. hoc enim verum est, quod sicut tempus
Per hoc etiam patet solutio ad sequens : mensura est temporalium non multipli-
Ad 5.
hoc enim dicitur lumen intellectuale vel cata in illis, eo quod adjacet eis per ex-
intelligibile quia quamvis se extendat
: trinsecum temporis, quod est motus cse-
per omnia sensibilia et intellectualia, ta- li :ita primaveritas mensura est omnium

men in simplicitate et veritate sui non verorum non multiplicata in ipsis, eo

percipitur nisi ab intellectualibus. Ethoc quod adjacet eis per lumen divinum es-
est quod dicit Anselmus, quod est recti- sentialiter per omnia extensum et nulli
tudo sola mente perceptibilis quse re- : commixtum. Tn hoc autem non est ve-
ctitudo triplex est sicut et ipsa veritas. rum, quod tempus per partes motus di-
Rectum enim est, ut dicit Plato^ quod re- visum adaequata mensura est tempora-
cto applicato undique tangii rectum.Un- lium lumen autem divinum in quo ra-
:

de rectum est secundum primum modum dicatur prima veritas, indivisum in se

veritatis, quod applicatum propriis prin- manens, mensura est non adsequata, sed
cipiis et causis et elementis esse, undique excellens omnium verorum.
per adaequationem tangit ea. Rectum
etiam est, quod adsequatumprincipiispri-
mis attingit ea, nusquam descendens ab
ipsis : sicenim conclusio adsequatur prae-

missis.Rectum est etiam tertio modo, MEMBRl TERTII

quod comparatum ad exemplar prima? re-
formam suse rectitudinis undi-
ctitudinis,
que contingit in quantum potest. Unde ARTICULUS III.

rectitudo licetnumeretur et multiplicetur

ex parte rectorum, ita quod alia est intel- De seternitate vel temporalitate
lectus, alia voluntatis, et alia naturse : veritafis.

tamen rectitudo ipsa prima, cui quodli-

bet rectorum applicatur, manet indivisa.
Et hanc vocavit Plato formam separa^ Tertio, Quseritur de aeternitate vel tem-
tam, ex qua sicut ex uno etivagio sive poralitate veritatis. Hoc autem est, utrum
sigilloomnia secunda formantur. veritas sit temporalis vel aeterna?

Ad oljject.l.
Ad id quod per beatum Augustinum Et circa hoc quseruntur duo.
in contrarium objicitur, dicendum quod Primo, An omnis veritas sit aeterna ?
Augustinus loquiturde veritate qua sicut Et secundo, An omnia sint vera prima
primo judicamus de omnibus veris. Ad et seterna veritate ?
hanc enim sicut ad primum mensurans
mensurantur et aestimanlur omnia vera.
Et de hac verum est, quod non radicatur
nisi in permanente radicatur enim in
:

lumine divino, quud extendit se perom-

nia hoc enim est lumen divinae sapien-
:

tise operatricis omnium, in quo sunt

omnia naturalia, ut dicit Avicenna, sicut
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUiEST. 23. 217

quod continue antehoc non essent verae,

quod falsum est. Similiter non est assi-
gnare tempus quo non erunt verse. Et
in
sic videtur, quod sint sine principio et
ARTICLLI TERTII sine fine. Quod autem caret principio,
aeternum est. Veritates ergo talium aeter-
nae sunt.
PARTICULA I. 3. Adhuc, Hoc idem videtur sequi in
generabiHbus et corruptibilibus, utpatet.
An omnis veritas sil seterna '
? Mundum enim fore, aut fuit verum ab
aeterno, aut non. Constat, quod sic cum :

enim factus sit mundus, constat quod

CiRCA PRiMUM objicitur sic :
ante hoc verum fuit mundum fore : nec
1. Quidquid abstractura est a motu et estassignare aliquod instans vel nunc in
a materia, aeternum est rationes mathe- : ante sumendo, in quo inceperit esse ve-
maticorum et eorum de quibus conside- rum, ita quod ante hoc non fuisset ve-
rat prima philosophia, abstracta sunt a rum, Similiter etiam si fiat enuntiatio
motu et a materia ergo seternje sunt, ut
: de praesenti, ut si dicatur, mundus est.
ratio circuli, et ratio paris vel imparis Sienim mundus est, ante hoc praesens
numeri, et ratio substantiae in eo quod verum fuit mundum fore et numquam :

substantia est, et talia multa sunt. est assignare in ante sumendo instans in
Yidetur ergo cum veritas in talibus sit quo non fuit verum. Simihter si accipia-
praecipue, quod aeterna sitveritas inillis. tur enuntiabile de futuro, ut hoc, Anti-
Primum probatur per Dionysium in li- christus erit, non est accipere in ante
bro de Divinis nominibtts, qui dicit_, sumendo instans in quo incipial hoc esse
quod « tempus est, quod in generatione verum, Antichristus erit. Si enim Anti-
et corruptione metitur *. » L^nde cum christus erit, Deus praescivit Antichristum
motu
haec abstracta sunt a et a materia, fore et cum scientia non sit nisi vero-
:

videtur quod tempus non est mensura rum, si ab aeterno praescivit, ab aeterno
eorum, sed aeternitas : et ideo omnium verum fuit, quod Antichristus erit. Si-
talium veritates aeternae sunt. militer est de hac, Petrus erit, vel Pau-

2. Adhuc, Idem videtur dicere Augu- lus erit, et sic de aliis. Et sic videtur,
stinus in libro Soliloquiorum, qui dicit, quod omnis veritas talium enuntiabilium

quod « nihil magis aeternum quam

est ab aeterno sit. Sic enim sumendo, prae-

ipsa veritas, ut ratio circuli. » Non enim teritorum non erit finis, ct futurorum non
est assignare aliquod tempus in quo haec erit principium. In post enim sumendo
inceperit esse vera, circulus est figura numquam erit acciperc tempus vol in-

iplana, una linoa contenta, in cujus me- stans in quo hoc non sit verum, mundus
dio est punctum, a quo omnes lineai fuit. In ante autem sumondo non orit
ductae ad circumferentiam, sunt aequales. accipere tempus vol instans in (juo haec
Nec est assignare tempus in quo haec in- non fuit vera, mundus crit. Et sic vide-

ceperit esse vera, duo et tria sunt quin- tur voritas enuntiabilium csse aeterna ot
que, vel quod substantia sit ensperse. ab aetcrno.
Si enim aliquod taletempus esset, inquo 4. Eodom modo vidontur probarc Au-
tales inciperent esse verae, sequcretur, gustinus ibidcm', et Ansohnus in lihro

' Cf. Opp. B. Alberti Corament. in I Senten- « S. DiONYsius, Lib. de Divinis noiniuibus,
tiarum, Dist. XLVI, Art. 15. Tom. XXVI liii- cap. 10.
juscenovse editionis ' S.AuGCSTiNUS, Lib. Soliloquiorum
 218 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
de Veritate\ quod impossibile est veri- fui, necesse est me fuisse, et numquam
tatem incipere,, vel interire, et quod ne- erit tempus vel instans quo hoc non in
cesse sit semper esse, fuisse, et fore, sic : sit necessarium. Similiter licet quaedam
Si enim veritas aliquando non fuit et in- de futuro sint contingentia, sicut te fore
cepit verum est veritatem non
esse, Episcopum : tamen si ponantur esse i"u-

fuisse et si verum est veritatem non

: tura, necessitatem accipiunt suppositio-
fuisse, aliquid est verum et si aliquid : nis, et numquam erit accipere tempusvel
est verum, veritas est: ergo si verum est instans in quo non sint lutura, etiamsi
veritatem non fuisse, veritas est. Idem extendantur in omne praeteritum ab
sequitur si detur oppositum. Si enim ve- aeterno.
ritas aliquando non fuit : tunc haec est Si forte aliquis velit dicere, quod in
falsa, veritas fuit ab initio sive ab aeter- talibus argumentis est fallacia figurae di-
no. Et si hsec est falsa, ejus contradicto- ctionis. Si veritas non fuit ab seterno,ve-
ria est vera, heec scilicet, veritas non rum est veritatem non fuisse ab aeterno :

fuit ab initio. Et si haec est vera, aliquid et si hoc est verum, aliquid est verum :

est verum : et si aliquid est verum, veri- et si ahquid est verum, veritas est, etc. :

tas est : ergo si non est veritas, veritas eo quod ibi fit processus a veritate rei
est. Et ideo dicit Augustinus, quod vc- simpliciter, ad veritatem dicti : et sic

ritatem esse, resurgit ex suo opposito. mutatur modus prsedicandi. Hoc non sol-
Idem erit si dicatur veritas interire vit,nec impedit processum Augustini et
sive deficere in futurum. Si enim veritas Anselmi. Augustinus enim et Anselmus
interit, tunc postquam interiit, veritatem opponunt de veritate enuntiationis vel
interiisse est verum. Et sihoc est verum, enuntiabilis : lalis autem veritatis sul^je-

aliquid est verum. Et si aliquid est ve- ctivse partes sunt et species,et affirmatio
rum, veritas est. Ergo postquam interiit vera quse dicit esse quod est, et negatio
veritas, veritas est. Propter quod dicitur, vera quse dicit non esse quod non est.
III Esdree, iv, 38, quod veritas manet, Unde tamquam ex subjecta parte conclu-
et invalescit, et vivit, et ohtinet in Sce- dit Augustinus, quod si affirmatio vel ne-
cula sseciilornm. gatio vera est, quod veritas est : et hoc
Sed contra. Lx CONTRARIUM hujus est : quia sequitur de necessitate.
1. Si hoc concedatur, plura erunt ab
seterno, sicut mundumfore^ Petrumfore, SoLUTio. Secundum Catholicam fidem
Antichristum fore, et hujusmodi quse dicendum, quod veritas est ab aeterno :

rauita sunt : et unum eorum non est al- sed hsec est veritas luminis divini deter-
terum. Quod autem multa sint ab aeter- minantis unumquodque idealiter et ra-
no, non recipit Catholica fides, ita scili- tionabiliter ad esse quod est, et ad non
cet quod per essentiam multa sint. essequod non est, et siiniliter ad fuisso
2. Adhuc, Contra disputationem Au- etnon fuisse, ad fore et non fore. Sed in
gustini et Anselmi videtur esse, quod est hoc lumine antequam mundus esset et
veritas contingentium, et veritas neces- tempus, non erant vera quae distincta
sariorum. Et veritas contingentium et sunt in mundo per veritatem significatio-
incipit et desinit : et ideo non generaliter nis et rei, et per veritatem contingentis
debuit dici veritatem esse seternam. et necessarii, et per veritatem complexi
Sed hoc eliditur per hoc, quod eliam et incomplexi, ct per veritatem sensibi-
veritas contingentium de preeterito ne- lis et intelligibilis, nisi per modum illum
cessitatem accipit. Licetenim contingens quo ellectus est in sua causa prima an-
fuerit mefuisse Parisiis, tamen postquam tequam sit in effectu. Iloc autem modo,

* S. Anseuius, Lib. de Veritate, cap. I.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU/EST. 25. 219

ut dicit Anselmus, creatura in creatore fuit, nec enuntiabile, nec propositio in

existens non est creatura, sed creatrix actu.
essentia. Et iioc modo idem dicit Pliilo- Et si dicatur, quod fuit in aptitudine

sophus in libro de quod scilicet

Caiisis, sive in potentia. Constat, quod haec ap-

causatuni est in causa per moduni causce, titudo non fuit enuntiati nec propositi
et non per modum causati. Et hoc eliam cum nihil esset subjectum de quo enun-
Yult Dionysius, dicens quod tempora- ct tiaretur aliquid, et nihil enuntiabile sive
lia in Deo sunt intemporaliter, et mo- praedicabilequod enuntiaretur de ipso.
bilia immobiliter, et materialia immate- Aptitudo autem enuntiabilis radicatur in
rialiter, et composita simpliciter^ et dif- enuntiato et in eo de quo enuntiatur.
ferentia indilTerenter, et opposita sine Nec poterat esse in enuntiante illa apti-

oppositione. » tudo : quia nec homo nec Angelus erant

Ad PRiMUM
ergo dicendum, quod ra- qui enuntiationem facere possent, vel
tiones mathematicorum seternse non aliquis componens, vel dividens intelle-

sunt secundum veram rationem eeterni- ctus, vel communis sensus, vel sestima-
tatis et definitionem : sed a Philosophis tio.

dicuntur seternss, sicut immobilia perpe- Si dicatur, quod fuit in aptitudine

tua dicuntur seterna, quia participant causse primsp. Tunc non fuit nisi ideali-

conditionem aeternitatis quse est immo- ter in aptitudine causse primse. Sic autem
bilitas. in Deo suntmulta unite et plura singula-
Per pr.edicta jam patet solutio ad se- ritor : et sic non sequitur,quod plura
quens, scilicet ad dictum Augustini. sint ab seterno. Idese enim non dicuntur
Ad rationem autem quse videtur hoc plures secundumessentiam, nec differen-
confirmare, dicendum quod non sit licet tes: sed significantur, cum dicitur, idese,

accipere tempus in quo tales rationes non quia sunt plurium. Et alia ratione refer-
sint verse, tamen ante tempus (ita quod tur ad ipsas unum, et alia ratione alte-
ante dicat ordinem seternitatis ad tem- rum.
pus, quando non erant rationes, neque Et sic patet, quod illa disputatione non
res quarum sunt rationes) nec erant ve- probatur plura esse ab £eterno.
rse, nec erant veritates earum secundum Ad disputationes Augustini et Anselmi Ad <•

rem. Et si dicitur, quod erant in prima eodem modo dicendum est. Heec enim,
causa. Jam solutum est: quia tunc non Veritas fuit ab initio, si in communi ac-

erant ut rerum rationes, sed ut creatrix cipiatur ad veritatem prout est in causa

essentia. prima, ad veritatem rei, et ad verita-

et

Ad aliud dicendum, quod per illutl tem signi, vera est pro veritate causae :

argumentum non probatur, nisi quod sed non fuit ab initio propositio nisi per
propositione et enuntiabili sub aliqua habitudinem causa? primse. Et secundum
differentia temporis positis, veritas in hunc modum nec compositionem habuit,
icommuni, nec incipit, nec deficit ab ip- nec oppositum,nec contradictorium. Nec
sis : quia si deficit in uno, resurgit in op- Augustinus nec Anselmus probant per
posito. Si autem propositio et enuntia- hoc quod dicunt, nisi quod propositione
bile ponantur non esse, tunc nihil valet vel enuntiabili posito sub aliqua dilTe-

;alis processus. Si enim nuUum sit enun- rentia temporis, veritas in communi ncc
iabile et nulla propositio : tunc non erit incipit ncc interit: quamvis veritas haec
loc cnuntiabile, mundum hujus enuntiabilis, vel illius,
fore : nec haec quae est
)ropositio, mundus erit : nec erit oppo- incipiat vel intereat.
ita sua : ct si nonerit opposita sua, non Ad quod objicitur in contrarium,
id
Adobje;t.i.

•rit contradictoria : nec erit una falsa, diccndum quod non sunt plura ab aeter-
t altera vera : quia ante mundum non no enuntiabilia enim non sunt ab aeter-
:
 220 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
no ut plura, sed ut unum et idem, ut Unde hoc enuntiabile, Patrem generare
dictum est. Fihum, resolutum ad rem, idem est quod
Adobiect.2. ^^ ^^ quod quidam objiciunt contra Patrem esse Patrem. Et cum dicitur, Pa-
dictum Augustini et Anselmi dicendum ter est Deus vel essentia divina, idem est
quod non valet, sicut probatum est. in praedicato et in subjecto, et non difle-
Nec videtur multum valere quod dici- runt nisi secundum modum quem Theo-
tur de fallacia figuras dictionis. Argumen- logi vocant supponendi vel attribuendi
tantur enim a specie ad genus : qui pro- quia scilicet aliquid attribuitur uni quod
cessus semper necessarius est. non alteri : et talis modus non facit plu-
ralitatem nisi secundum quid, qui est
Sunt autem qui adhuc fortius objiciunt, modus significandi vel enuntiandi. Simi-
dicentes, quod liter dicendum est de ista, nasci Filium
1. Patrem generare Filium, enun- a Patre, et Spiritum sanctum ab utroque
tiabile verum est ab a^terno : et Fi- procedere, et de aliis enuntiabilibus di-
lium generari a Patre, aliud est enuntia- ctis. Unde ex hoc non quod plu-
sequitur,
verum ab seterno et Spiritum san-
bile : ra sint ab aeterno, sed quod unum sit ab
ctum procedere ab utroque, tertium aeterno pluribus modis significabile et
enuntiabile verum ab aeterno. Et simili- enuntiabile.
ter Patrem esse innasclbilem, et Filium Ad id quod objicitur de Augustino,
esse nascibilem, et Spiritum sanctum antiqui Theologi satis bene responderunt,
ab utroque procedentem : et Patrem esse dicentes, quod cum dicit Augustinus,
principium non deprincipio, Filium esse Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt
principium de principio, Spiritum san- tres res, dictio numeralis quae ponitur,
ctum esse principium de utroque princi- non ponitur adjective, sed
scilicet tres,
pio : et multa alia enuntiabilia hujus- enim adjective poneretur,
substantive. Si
modi possunt formari, quae omnia vera formam numeralem et discretionis pone-
sunt ab aeterno. Et si vera sunt ab aeter- ret circa suum substantivum quod est
no, sunt ab aeterno : quia verum quod res : et sic numeraretur res essentiae in
apponitur, non est determinatio dimi- tribus personis, quod falsum est. Unde
nuens rationem essendi, sed potius com- ponitur substantive : et res conjungitur
plens et sic videtur, quod plura sint ab
: ut praedicatum communeconsequens sub
seterno. hoc sensu, Pater et Filius et Spiritus
2. Adhuc, Augustinus in libro I de Doc- sanctus sunt tres quidem qui sunt res. Et
trina Christiana, dicit, quod « res qui- cum ipsi tres sint una res, non sequitur
bus fruendum est, sunt tres res, Pater et quod plures res sint ab aeterno. Et in
Filius et Spiritus sanctus «. » Tres au- processu est faliacia figurae dictionis :

tem illae res sunt ab aeterno : et tres sunt quia fit mutatio substantivi in adjecti-
plura : ergo plura sunt ab aeterno. vum.

Sed ad haec hujusmodi non est difficile

solvere.
soiutio. Constat enim, quod hujusmodi enun-
Ad 1. tiabilia in actu enuntiandi non sunt
ab aeterno, nec etiam in habitudine enun-
tiantis, sed in habitudine rei enuntiatae

tantum : in re autem essentise nullam

habent distinctionem vel pluralitatem.

1 S. AuGusTiNus, Lib. I de Doctrinachristiana, cap. 3.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 23. 221

2. Adhuc, Verum convertitur cum

ente : et si istum fornicari est verum a
veritate prima : tunc quod iste fornicatur
AiiTicin ti:ktii et est fornicator in actu, est a prima ve-
ritate : quod valde absurdum est : quia
dicit Glossa Gennadii super epist. ad
PARTICULA II. Roman. i, 18, quod « Deus illius rei non
est auctor, cujus est ultor. »

A7i omnia vera sint vera,prima et seter-

na veritate ? ' SoLUTio. Dicendum, quod sicut bonum soiuiio.

primum causa est omnis boni exemplar,

efficiens, et finalis : ita verum primum
Secundo quseritur, An omnia vcra sint sive veritas causa est omnis veri et effi-

vera, prima et cTterna veritate? ciens et formalis et finalis.

Et videtur, quod sic. Unde rationes concedendae sunt.
1. Dicit enim Anselmus in libro de Ad hoc quod objicitur de hac, Istum A.d object.

Veritate, quod « prima rectitudo causa fornicari est verum : solvunt Augustinus
est omnium veritatum et rectitudinum, in libro de Libero arbitrio, et Anselmus
et nihil est Sed veritas est
causa illius. » in libro Prsescientise et liberi arbitrii,
rectitudo sola mente perceptibilis. Ergo quod cum dicitur, Istum fornicari est ve-
prima veritas causa est omnium verita- rum, potest esse de re, vel de dicto. Si
tura et rectitudinum. de dicto est : tunc quia absoluta veritas
2. Adhuc, Sicut omne ens primo est a est in dicto, veritas dicti simpliciter est a
ente, et temeritas estdicere, ut dicit An- veritate prima. Sensus enim est, quod
selmus, aliquod ens esse quod non sit a veritas prima facit hanc veritatem, et est
primo ente ita omne verum necesse est
: forma ipsius et finis. Tunc enim istum
esse a prima veritate vel oporteret po- : fornicari subjectum est, et dictum est
nere, quod duo essent principia eorum istius propositionis, Istum fornicari est
quae sunt in uno genere, quod non pot- verum : quia res hujus infinitivi, forni-
est esse, nec etiam intelligi. cari, simpliciter inest huic accusativo,
3. Adhuc, Philosophus vult in secundo istum: hoc
prima veritas quando
et facit
primae philosophisR, quod qusecumque res infinitivi quod di-
inest accusativo,
sunt in multis et per unam rationem ctum sitverum. Et hoc modo omne ve-
existentia in illis, reducuntur ad aliquod rum causaliter et exemplariter et finaliter
unum quod omnium illorum
est causa : estverum veritateprima. Cum ergo infer-
verum est in multis per unam rationem tur ergo quod iste fornicatur, est a Deo,
:

existens in illis, et reducibile ad unam proceditur a veritate dicti ad veritatem

sicut analoga reducuntur ad unum ergo : rei. Et cumres non sit vera simpliciter,
est inunoprimo quod est causa omnium eo quod actus debita careat rectitudine,
'

illorum. mutatur praedicatum, el fit fallacia figurae

In contrarium est quod dictionis. Sicut enim claudicatio non est
1. Objicit Anselmus, quod istum for- verus actus in genere gressus : et ideo
nicari est verum, posito quod iste forni- ad veram causam efficientem reduci non
cetur : ergo est verum a vcritate prima : potest, sed reducitur in causam deficien-
veritas ergo prima causa est, quod iste tem, quae est vis gressibilis in curva ti-
fornicelur, quod falsum est. bia : ita formatio actus deficiens in ge-

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- hujusce nova) edilionis nostroo.
tentiarum, Uist. XLVI, Art. 17, Tora. XXVI
 222 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

nere voluntariorum, et ideo in causam Quarto, An primae veritati sive primo

quse est efficiens solum et formalis et vero opponatur aliquodfalsum?
finalis, secundum defectum qui est in
ipso, reduci non potest sed quidquid est :

de esse in ipso, reducitur in primam cau"

sam, esse autem sub defectu, in causam
proximam deficientem. Exemplum hujus ME^mRI QLARTI
est secundum Augustinum, quod claudi-
catio gressus est cum defectu rectitudi-
nis : et quidquid est in ea de gressu, re- ARTICULUS I.

ducitur ad virtutem gressibilem quae est

in musculo movente tibiam : gressus au- De modis quihus falsum multipliciter
tem sub claudicatione non reducitur in dicitur.
hanc virtutem, sed in tibiam sub curvi-
tate existentem, quse est causa instru-
mentalis deficiens a virtute gressibiU Ad primum sumendum est dictum Ari-
quse est in musculo tibiam movente : stotelis ante finem quinti primas philoso-
deficit enim curva tibia a rectitudine mo- Falsum dicitur uno
phise, ubi sic dicit, «

tus moventis virtutis primi quse est in modo ut res falsa. » Et hoc subdividit
musculo. Et simiiiter est in libero arbi- subdens « Et hujus hoc quidem per non
:

trio et voluntate quando deficit a rectitu- componi, secundum actum scilicet, aut
dine primse veritatis, quod efficitur causa per impossibile componi. » Et dat exem-
actus perversi : et tamen quidquid est de plum, sicut dicitur diametrum commen-
esse actus, est aprima causa sicut quid- : surabilem esse, aut sicut dicitur te sedere
quid est de gressu in claudicatione, to- cum non sedes. Hoc est dicere, quod
tum est a virtute gressibili : et quidquid quasdam sunt falsa sicut impossibilia, et

est defornicatione, non est acausaprima, qusedam sunt falsa sicut contingentia :

sed a libero arbitrio deficiente : sicut hsec enim non sunt eadem nec eadem
quidquid est de claudicatione, non est a falsitate falsa. Secundo modo dicuntur

virtute gressibili prima, sed a curvitate. falsa apta nata videri (aliquid, supple) sed
non sunt qualia nata sunt videri, aut quse
nata sunt videri, ut sciagraphia, et som-

nia, hoc est, ea quse videntur in somniis.

Sciagraphia autem sunt picturse vel um-
MEMBRUM IV. brse descrjptionc figurse alicujus, facien-
tes similitudinem cujus non exhibent
De oppositione veri et falsi. veritatem. Et ideo dicit Philosophus
« Ea namque sunt aliquid : quaedam enim
sunt simulacra, sed non sunt ea quorum
Hic communiter quaerendum est se- faciunt phantasiam sive apparitionem. »
cundum primo inductam divisionem de Et epilogans subdit : « Res ergo falsse
oppositione veri et falsi. dicuntur, aut quia non sunt (supple, com-
Et quserenda sunt quatuor. positse vel componibiles) aut quia ab eis
Primo enim quserendum est de modis phantasia non entis est, » id est, quiaap-
quibus falsum multipliciter dicitur. paritionem faciunt alicujus quod non est
Sccundo, In quo sit falsum sicut in secundum veritatem. Dicit enim Augusti-
causa? nus, quod a qui non vivit, non loquitur,

Tertio, De oppositione quae est inter non tenetur, falsus homo est, sed vera
verum et falsum. pictura et verum simulacrura. » Istos tos li
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU/EST. 25. 223

duos modos dicit esse modos falsi in re- tur quod secundum actum est composi-
bus. tum. Et isti sunt duo modi primi. Si au-

Alium modum ponit in defmilione di- tem est in re secundum apparcntiam,

cens sic : « Oratio vero (supple, defini- tunc est tertius modus, sciiicet quando
tiva) dicitur falsa quee non est entiumin videlur componi quod dividitur, vel di-
quantum falsa. » IIoc est dicere, quod vidi quod componitur, propter similitu-
oratio defmitiva quae datur ex his quae dinem aliquam a veritate deficientem :

non sunt essentialia rei defmitae in quan- eo quod non implet, ut dicit Augustinus,
tum hujusmodi, sicut si circuli ratio da- totum illud ad quod ponitsimilitudinem :

tur de trigono, falsa est. Falsa enim ora- sicut pictura quamvis sit similitudo figu-
tio nullius defmitiva est defmitio cui at- ra3 hominis, tamen non implet totum
tribuitur. qaod est in homine per reprsesentatio-
Tertium modum ponit, sicut dicitur nem homo enim verus non tantum ha-
:

homo falsus, qui secundum prohteresim bet figuram Iiominis, sed vivit, loquitur,
sive eligentiam et voluntatem amator est et tenetur : quorum nihil reprsesentat pi-
falsitatis, et fictor orationum falsarum ctura vel umbra. Si est in oratione defi-
sive mendaciorum : quos nos usu nostro nitiva, non potest esse nisi uno modo,
consuevimus dicere lihidinose mentien- scilicet quod definitio detur per extranea,
ies. Hos enim falsos vocamus, quia ama- non essentialia. Hoc enim nullo modo
tores sunt falsi : sicut turpes vocamus, qui est in re omnis enim res ex suis essen-
:

amatores sunt turpium. Ab his excipiun- tialibus consistit. Unde defmitio quae per
non libidine falsitatis, sed
tur poetee, qui extranea est, non nisi in sermone est,

tegmentis mirorum et prodigiorum mul- non a re causata, sed ficta ab aliquo

ta, ut dicit Aristoteles, mentiuntur can- male defmiente et ideo hoc falsum Phi-
:

tantes, ut persuadeant quse utilia sunt losophus non dicit esse nisi in orationc,
secundum mores, vel vera secundum secundum quod oi'atio est orantis ratio.
philosophiam. Si autem est in homine, sicut dictum est,
non potest esse secundum intellectum,
Cum igitur his modis dicatur falsum, sed secundum affectum, cujus homo do-
quaeritur, Penes quid sumunturisti modi, minus est et causa et tunc est falsum,
:

et si sunt plures quam isti? sicut amator falsi falsus dicitur.

SoLUTio. Ad hoc autem dicendum, Ad quod queeritur, scilicet si ^d

aliud queest.
quod secundum philosophum isti modi plures sint modi falsitatis ?
falsi accipiuntur secundum causam falsi. Dicendum quod in particulari plures
Causa enim falsi, vel cst in re, vel in sunt, omnes tamen reducibiles sunt ad
oratione, vel in homine. Et si est in ho- istos. In particulari enim secundum An-
mine, non potest esse nisi secundum afle- selmum, est verumrei,quo dicimus ve-
ctum : quia afTectus soHus dominus et rum hominem esse verum hominem, et
causa est homo : intellectus enim in actu verum aurum esse verum aurum, etsic
qui est in homine, causatur a rebus. Si de aliis, sicut dicit Philosophus in quinto
autcm non potest essc nisi duo-
est in re, primse philosopJiise, quod esse significat
bus modis, scilicet secundum existen- veritatem rei quia cum dicimus aliquid
:

tiam, et secundum apparentiam. Secun- esse, monslramus ipsum esse verum et :

dum existentiani duplicitcr, scihcet per quando non est, monstramus hoc non
impossibile componi quod componitur, esse vcrum, sed falsum. Et simililur est
vel dividi quod
Vel secundum
dividitur. in affirmationc ct negatione. Et est vc-
actum, scilicet quod componitur quod rum sermonis, ut in enuntiabili vel pro-
divisum est secundum actum, vel dividi- positione : sed hoc verum sermonis re-
224 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ducitur ad verum rei : quia causa sermo- religione: « Prima veritas summa simi-
nis in oratione res est : « quia, sicut dicit litudo primi principii est, in qua nulla
Hilarius in libro [V de Trinitatc, non dissimilitudo ex qua falsitas oriri pos-
sermoni res,sed rei est sermo subjectus. » sit «. » Ex his ergo videtur, quod et si-

Similiter falsum quod dicunt Augusti- militudo sit causa falsitatis et dissimili-

nus et Anselraus, quod est quando ap- tudo quod esse non polest quia oppo-
: :

paret res quod non est, sicut stannum sita non possunt csse per se causa ejus-

quod apparet esse argentum, et non est dem.

argentum verum, sed falsum, reducitur Adhuc, Augustinus in libro II de So-
ad id quod vocat Aristoteles apta nata liloquiorum^ disputando probat, quod
quidem videri non qualia sunt, aut quse simihtudo non est causa falsitatis, sed
non sunt : quia non est dictum nisi se- dissimilitudo. Imago enim quoe est in

cundum modos communes, ulrum fal- speculo, vel etiam in somniis, ex hoc
sum videatur esse verum per apparen- non est falsa, quod imitatur eum cujus
tiam artis, vel per apparentiam naturee, est imago, sed ex hoc, quod deficit ab

dummodo phanlasiam ponatin sensu vel ipso, scilicet quod nec vivit, nec loqui-

in sestimatione alicujus quod cum sensi- tur, nec tenetur, et in omnibus his dissi-

bili percipitur. milis. Ergo dissimilitudo non est causa

Et sic omnes alios modos quos po- falsitatis.

nunt Augustinus et Anselmus, facile est De hoc autem non est dignum diu dis-

reducere. putare : quia res facilis est.

DicENDUM enim, quod similitudo causa

IIEMHHI QLARTI deceptionis est, dissimilitudo autem causa
falsitatis. Nec similitudo in quantum si-
militudo causa deceptionis est, sed simi-
ARTICULUS II. litudo deficiens inquantum deficiens est,
sicut de omnibus
secundum cau-
fallaciis

In quo sit falsum sicut in causa, scili- sam apparentise et secundum causam non
cet an sit in re, vcl in rei similitu- existentiae in primo Elenchorum deler-
dine ? minat Aristoteles. Sic enim auricalcha
videntur aurea, et litargyria argentea :

et quidam mel putant esse fel, eo quod

Secundo quseritur, In quo sit falsum similitudinem habent haec ad illa defi-
sicut in causa, scilicet an sit in re, vel in cientem, hoc est, quse convenit in uno,
xei similitudine? et in multis deficit. t

Et videtur, quod in rei similitudine. Et per hoc solvitur omne quod obje-
Dicit enim Augustinus in libro II So- ctum est et quod queeritur.
liloquiorum : « Apparet in omnibus
sensibus similitudine lenocinante nos Solvitur etiam ulterius quod quidam
falli. Et eas res nos falsas nominamus secundum Augustinum et Anselmum
quas (verisimiles) deprehendimus '. » quaerunt, utrum falsum sit in sensu, sive
Ergo videtur, quod in similitudine sit etiam in intelleclu, vel in re ipsa ?
falsitas. Et ponitur exemplum in sensu quod
Adhuc, Augustinus in Hbro de Vera Anselmus ponit in Hbro de Veritate^,

' S. AuGUSTiNUS, Lib. II Soliloquiorum, ' Idem, Lib. II Soliloquiorum, cap. 7.

cap. 6. * S. Anselmus, Lib. de Veritate, cap. 6.
2 Idem, Lib. de Vera religione, cap. 36.

.
 IN J P. SUM. TIIEOL. TRACT. VI, QU^ST. 2.o. 225

quod ramus vel palus in aqua videtur ad falsitas non potest esse in re sicut in
sensum, nec sensus in proprio objecto causa, nisi apparenter etnon vere.
errat et tamen denuntiat ramum fra-
: Et si objicitur, quod idem causa effi-
ctum qui integer est, et palum fractum ciens et subjeclum simul non potest esse,
qui non est fractus. Et mulla hujusmodi eo quod in II Phijsicorinn dicit Aristote-
ponunlur ab Euclide in libro de Fallacia les, quod « materianon coincidit in idem

visus. Omnium enim talium causa falsi- cum efiiciente. » Dicendum, quod hcec
tatis est in re quse proxime sensui objici- objectio provenit ex pravo intellectu
tur, quamvis non sit in re quiB primo Philosophi. Hoc enim dicit Aristoteles
sensui est objecta. Falsitas autem est in de materia ex qiia, qua? subjicitur motui
sensu communi componente et dividente vel mutationi, et non de materia circa
ea sensata qua? proxime sensui proprio quam, sicut sunt intelligibilia circa quee
objiciuntur. est intellectus, et volita circa quse est vo-
Quod ut melius intelligatur, notandum luntas. Illa enim et materia sunt et spe-
quod ramus cujus pars sub aqua est, et cies et finis et intellectuum et volunta-
pars super aquam, est primum sensatum tum.
et unum : tamen pars super aquam exi- Ex hoc iterum patet, quomodo omne
stens,a visu accipitur in proprio colore et falsum imitatur verum, sicut dicit Au-
propria figura et propria continuitate. gustinus. Si enim falsum sit in re secun-
Pars autem sub aqua existens, non acci- dum apparentiam, per ipsam similitudi-
pitur per se, sed in idolo quod generat nem ponit imitationem. Si falsum sit in
in aquffi superficie tamquam in corpore oratione complexa, per hoc ipsum quod
pervio et terso et polito : et ideo acci- in oratione quiddam subjicitur ut cui
pitur ut extensum super aquam. Et in componibile est aliquid, et aliud prcedi-
neutro decipitur sensus proprius : quia catur quod componibile alii, veram
ut
utrumque videt sicut est. Sed sensus imitatur compositionem, et in hoc imi-
communis qui componit extensum cum tatur verum. Et similiter dicendum est
erectoquodcomponicumipsononpotest, Je divisione qua? falsa est. Exemplum
nisi in angulo est qui accipit ramum fra- prhni est, homo est asinus. Exemplum
ctum esse cum non sit fractus. Et sic pa- secundi, homo non est animal.
tet, quod in sensu particulari falsum non Ex hoc ulterius patet, quod verum
est, sed m sensu communi. compositionis et divisionis in anima est
Eodem modo patet, quod in intellectu gicut in subjecto et efticiente, et similiter
non estfalsum secundum quod intelle- faIsum,etnon est in rebus nisi sicut in
ctus estsimplex et simplicium. Ille enim ^ausa circa quam est verum et falsum,
intellectus quidditatis rerum vel impli- causa ut objectum. Et hoc ex-
qygg ggt
cite vel explicitc, et ut generaliter dica- presse vult Philosophus in YI primx
tur, intellectus principiorum rei est, quae philosophice.
principia non ducunt nisi in ipsam rem
vel rei essentiam : et ideo in tali intellectu

falsum esse nonpotest. Unde dicit Aristo.

teles in III de Anima, quod a intelligen-

tia est indivisibiliura in quibus non est
falsum. » Sed in intcllectu componente
et dividentc falsum est sicut in efficiente
et subjecto.Quando enim componit quse
non componenda sunt, falsus est compo-
nendo et quando dividit quse divisa
:

non sunt, falsus est dividendo Et IhTc

XXXI 15
226 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Simililer, Xon opponuntur ut relativa:
nec enim verum refertur ad falsum, nec
falsum ad verum nec dicuntur ad con-
:

UE^IBRl QL ARTI vertentiam.

Si forte aliquis velit dicere, quod op-
ponuntur ut contraria : eo quod Aristo-
ARTICULUS IIL teles dicit in primo Perihermenias, quod
opinio vera contraria est opinioni falsee :

De oppositione qux est intiT vernm et sicut opinio, quod homo,

Socrates est
falsian. contraria estquod Socrates
opinioni,
non tjst homo. IIoc stare non potest.
Istae enim opiniones non sunt contrariae

Tertio, Quserilur de oppositiono quae in quantum opiniones sunt quia in hoc :

est inter verum et falsum. conveniunt. Si ergo sunt contrariae, in

Yidetur autem, quod non opponantur hoc contrariae sunt, quod contraria sunt
ut conlraria, circa quse sunt, sive de quibus sunt,

1. enim utrumque est

In contrariis quod Socrates sit homo, et quod
scilicet

forma in actu existens. De vero autem et Socrates sit non homo. Sed hoc non
falso dicit Augustinus, quud >i veniui stat ; quia hcec op[)ununtur ut aftirmatio
est idquod est, falsum convincitur esse et negatio, non ut contraria. Xec pos-
quod non est falsum nulla forma
: et sic sunt haec duo ohjecta oppositioni dare
est : contraria autem ambo sunt forma^ oppositionem quam non habent.
in actu existeates : ergo vidL-tur, quod Adhuc, Per dictum Aristotelis nihil
falsum contraria forma non potest essc. probatur. Sciunt enim omnes qui inspe-
2. Adhuc, Unum contrarium non est xeruut in lihris logicis, quod Aristotcdcs
in alio : sed falsum est in vero, ut dicit stepe in illo libro et in aliis contrarieta-

Augustinus in libro II Soliloquiorum ', tem ponit pro oppositione, speciem po-
quod tragoedus non esset falsus Hector, nens pro genere.
nisi esset verus tragoedus. Et similiter
pictura nun esset falsus homo, nisi esset SoLUTio. Dicendum, quod sicut dicit c,(,

vera pictura : et sic videtur falsum sem- Aristoteles 'mX prirme philosophi^, ve-
per esse in vero. rum et falsum opponuntur sicut esse et

non esse. Et hoc confirmat Auguslinus

VmETUR etiam, quod non opponantur in libro de ]'era religione, dicens quod
ut privatioet habitus. Privatio enim sem- a verum est id quod est, falsum autem id

per ponit aptitudinem ad hahitum, et re- quod non est. »

linquit subjectum sicut ccecuni punit ap- Si autcni aUquis objiciat, quod si ali-

tum natum videre, quod secundum na- quid omnino nihil est, hoc falsum esse
turam est subjectum visus. Falsum au- non potest quia falsum aliquid est fal-
: :

tem non ponit de necessitate aptitudi- sum enim radicatur in aliquo ente, sicut
nem adverum,nec semper relinquit suh- malum radicatur in bono. Dicendum,
jectum veri. quod duplex est oppositio contradictionis,
Similiter, Videtur quod non opponan- in genere scilicet, et extra genus. In ge-
tur ut contradictoria, sive ut affirmatio nere oppositio in parte negativa aliquid
et negatio : eo quod utrumque, verum relinquit. Extra genus oppositio in parte

scilicet et falsum, dicitur per aflirmatio- negativa nihil relinquit. Exemplum hujus
nem. est homo et non homo, ita quod non homo

*
S. Al«j'J3Ti.nl-3, Lib. II Soliloquiorum, cap. 10.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QLLEST. 25. 227

sit terminus infinitus, et negatio sit in ipso nullo habet consortem nec comparem nec
percompositionem propter quod minoris : contrarium prima veritas sicut non ha-
:

est potentise quam si non sic per composi- bet consortem nec comparem, sic non
tionem esset posita, sed per se poneretur habet contrarium nec oppositum.
in oratione ut explicita. Unde cum dici- 2. Adhuc, Summo bono non est con-
iur,7ion Jiomo termino inlinito, rclinqui- trarium, vel oppositum ergo a summo
:

tur ens non homo. Cum autem dicitur, vero non est oppositum falsum.
non est /?omo, nihilrelinquitur vel poni- 3. Adhuc, Summum verum nihil est
tur. Et talem oppositionem habet falsum habens de falso : si ergo habet opposi-
et verum. Unde falsum est ens non verum tum falsum, illud nihil habebit de vero :

secundum Augustinum licet enim lon- : et cum verum convertatur cum ente, se-
ge sit a similitudinc veri, tamen aliquam quitur quod nihil habebit de ente : et sic

habet ad verum imitationem, sicut prius nihil est : et sic non erit summe falsum
dictum est. omne enim falsum radicatur in ente.
4. Adhuc, Cum summe falsum habeat
se ad summe verum, sicut falsum sim-
pliciler ad verum simpliciter, sequitur
quod sicut falsum simpliciter destruit ve-
ME^lBRl QUARTI rum summe falsum de-
simpliciter, ita
struit summe verum, et per consequens
aliquid esset destructivum summae veri-
ARTICULUS IV. tatis: quod est impossibile, cum etiam
cogitari non possit primam veritatem non
Anprimse veritati sive primo vero oppo- esse, qua secundum Augustinum judica-
natiir aliquid falsum"^ nius de omnibus, et sine qua de nullo
potest fieri judicium.

Quarto quseritur, An primse verltati JuxTA hoc ulterius quseritur, Utrum Qusest.

sive primo vero opponatur aliquid fal- crcaturse sint falsse ?

sum? i. Superius enim habitum est, quod
Et videtur, quod sic. umbraj et simulacra dicuntur falsa um- :

Jerem. viii, 5 : Apprehenderunt meu' brae aulem et nutus primoe veritatis di-
I

dacium, et noluerwit reverti. Similitcr, cuntur creaturse : et sic videtur, quod

in Psalmo iv, 3 : Ut quid diligitis vani- falsitates sint a prima veritate deficientes:

tatem, et mendacium ? Isa.

quseritis sicut etiam, Sapientiae, xiii, 5, dicitur,

xxviu, 15 Posuimus mendacium spem

: quod a magnitudine speciei creaturarum
nostra?n, et mendacio protecti sumus Et, . in hanc falsitatcm dcducti sunt, quod

Isa. XLiv, 20 Neque dicet Forte mcn-

: : creaturas dixcrunt csse deos.Ethoc ideni
dacium est in dextera mea. dicilur, ad Roman. i, 23 Mutaverunt :

In omnibus his dicunt Glossse, quod gloriam incorruptihilis Dei in similitu-

mendacium vocatur idolum quod est fal- dinem imaginis corruptibilis hominis, et
sus Deus et ita vidctur primae veritati
:
volucrum, et quadrupedum, et serpen-
quae est Deus, aliquid essc contrarium : tium. Videtur ergo, quod crcatura fal-
falsus enim Dcus opponitur vero Deo, sum quoddam sit.

sicut non homo opponitur ad id quod 2. Adhuc, Objicit Manichseus in epi-

homo. slola fundamenti, quod sicut cst princi-

In contuarium est quod pium lucis, ita necesse est essc princi-
1. Determinatum est in metaphysica pium tcnebrarum quia contrariorum:

i Avicennse et Algazelis, quod primum in contraria sunt principia. Cum ergo prin^
 228 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
cipium omnis lucis, ut dicit Augustinus etiam fictus deus dicitur, qui nec nalura,
super Joannem, sit lux intelligibilis, quae nec participatione Deus est : quia licet in

prima qua de omnibus veris

est verilas idolo materiam Deus creaverit et ahquid
judicamus, oportet quod aliquid sit prin- sit, tamen numen quod dicitur ei preesi-
cipium tenebrarum, quo de omnibus te- dere, nihil est nisi in figmento hominis,
nebris judicamus. Et fundat inlentionem et nihil est in rebus mundi quas Deus
super propositionem Empedoclis, quse creavit : a praesidentia tamen illius nu-
ponitur in primo de Anima, quod scilicet minis sic ficti vocatur idolum Deus. Un-
simile simili cognoscimus, non opposi- de, I ad Corinth. viu, 4 : Scimus quia
tum opposito. nihil est idolum in niundo. Ponit tamen
Hermes Trismegistus in libro quem de
Soiuiio.
SoLUTio. Dicendum, quod primae ve- causis fecit, super omnem scientiam,
ritati secundum seipsam acceptee, nihil scientiam esse idololatriae, qua docetur,
est oppositum vel contrarium. Si enim qua arte animse daemonum de inferno
esset aliquid contrarium, cum unum sim- evocentur et preesideant imaginibus et
plex contrarium nihil sui habeat in alio dent responsa in illis. Quod si verum est
simplici suo contrario permixtum, opor- secundum quosdam, ct docetur in illa
teret quod falsissimum nihil haberet de parle astronomise quae estde imaginibus,
vero et hoc esse non potest, cum omne
:
ut est de capite Saturni, et de aliis : ta-
falsum ad verum aliquam habeat unitio- men non verum, quod daemon prae-
est
nem. Si autem esset oppositum ut pri- sidens aliquid numinis habeat. Nec di-
vatio et habitus tunc oporteret, quod
:
cuntur animae deemonium, nisi intransi-
circa idem esset et sic habitus summae
:
tive, hoc est, dsemones qui dicuntur ani-
veritatis, habitus esset diminuibilis et mae. Sicut etiam in vitis Sanctorum le-
etiam privabilis per summe falsum :
gitur, quod idola dabant responsa per
quod non admittit tides, nec prima phi- daemones. Unde idolum falsus Deus di-
losophia quia hoc est contra
: omnem citur. Sic etiam figmentum falsum quod-
reclum intellectum. Unde primae veritati dam dicitur, ut in praehabitis dictum est.
et summse nihil potest esse contrarium, Sicut pictura dicitur falsus homo quia :

vel privative oppositum in se considera- fictus homo, qui licet nomen hominis
tse. Considerata tamen in participatione habeat, nihil tamen habet de hominis
secundum quod a secundis participatur, ratione : propter quod aequivoce dicitur
potest habere oppositum : sicut veritati homo, ut dicit vVristoteles in Prsedica-
quae est lux principiorum prirnorum exi- mentis.
stentium in intellectu, exemphita a pri- Ad alia quatuor quae objiciuntur in ^.

ma veritafe, contrariatur ignorantia malse contrarium, concedendum est : illa enim

dispositionis sive tenebra, qua aliquis procedunt de necessitate.
disponitur ex oppositis principiorum. Et
hoc modo errorcs multi inciderunt con- Ad quod ulterius quaeritur de crea-
id j

tra primam veritatem, ut creatura sit turis,dicendum quod craeaturae falsae

credita esse Deus : et sic inventum est non sunt secundum aliquod genus falsi :

idolum. sed habcnt similitudinem imitationis ad

Ad primas ergo auctoritates Jeremiae, creatorem, non totam veritatem aequan-
Psahiiistse et Isaise dicendum, quod tem, sed deficientem ab ipsa, ex qua,
mendacium dicitur idolum quia sicut
: ut dicit Augustinus, potest incidere fal-
mendacium (igmentum veritatis est, cum sum in ahquo per consensum vel intel-
tamen a veritate deficiat, sic idolum fiir- lectum componentem et dividentem ju-
mentum est numinis, cum tamen nihil dicuntem de ipsis : nihilominus tamen
de veritatc numinis habeat : propter quod ipsa similitudo imitationis non est fal-
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VJ, QUyEST. 26. 229

sitas, ut in prsEhabitis dictum cst. Et enim ratione recti et rectum cognosci-

ratione hujus simihtudinis dicuntur um- mus et obhquum : rectum, quia recto
hne et nutus divinge veritatis. conformatur : obliquum, in quantum
Et quod dicit Phiiosophus, quod um- discordat a recto et deficit : qui defectus
bra est falsum, dicendum quod non est non est aliqua forma, nec potest habere
in hoc falsum quin umbra sit umbra, principium formale et essentiale : et
et nutus nutus sed in hoc falsum, est,
: ideo cognoscitur per defectum a princi-
quod umbra sit homo verus. Unde pa- pio primo. Sicut una et eadem arte de
tet, quod imitatio similitudinis in crea- operatis secundum artem recte judica-
tura ad Deum, non falsum est, neque mus, et de vitiis sive vitiosis ab arte
falsitas, nisi per occasionem quia male : deficientibus.
disposita, qui imbutus est oppositis prin- Empedoclis autem propositio intel-
cipiorum veritatis potest inducere ad ligitur de oppositive cognitis. Haec
judicium falsum : et haec falsitas non est enim non cognoscuntur nec sensibiliter
in creatura, sed in judicante. nec intelligibiliter, nisi per suas formas
Ad id quod objicit Manichseus, dicen- secundum esse animale generatas in
dum quod ratio Manichcei hseretica est, sensu vel intellectu, quibus sensus et
et simpliciter contra philosophiam. Non intelleetus efficiuntur similes rei cogni-
enim per opposita judicamus de opposi- ta3. Privationes autem et defectus cogno-
ut dicit Aristoteles. Rectum enim est
tis, scuntur per hoc quod a tali forma defi-
judex sui et obliqui formaliter. Eadem ciunt.

QU^STIO XXVI.

De boiio seciiiicluni se.

Deinde quseritur de bono. Primo scilicet de multiplicitate boni

Et quseruntur duo, scilicet de bono quia non potest determinari intentio bo-
secundum se, et de oppositione boni ad ni nisi prius dcterminetur multiplicitas
(malum. ejus.
De bono autem secundum se quserun- Secundo, De communi intenlione
tur duo, de bono sciUcet in communi, boni.
et dc bono determinalo quod dicitur Tertio, De singulis dilTerentiis bono-
sunimum bonum. rum.
De bono in communi quaer lur tria :
 230 D. ALB. iMAG. ORD. PRiED.

optimum in quo consistit virlus ejus.

Bonum autem quod multiplicatur se-

cundum genera praedicamentorum, non
accipitur nisi secundum unam dilTeren-
MEMBRUM I. tiam boni, quse est bonum naturee ergo :

alia est multiplicitas boni, et mullipli-

De hono in commiini. cilas entis.

Adhuc, Unum et verum cum ente

convertunlur, sicut et bonum, Cum er-
go aba sit muitipbcitas unius, et alia

multiplicitas veri, et alia multiplicitas

HIE^IBRl PRI^II entis, sicut patet in distinctionibus prae-
habitis, erit etiam alia multiplicitas boni
diversa ab entis multiplicitate.
ARTICULUS L Adhuc, Proclus abam innuit multipli-
citatem. Innuit enim, quod bonum est
De midliplicitaie boni. Et, Penes quid quod attingit sui ultimum et optimum,
sumatur ? quod etiam vocat avxapxs? hoc est, per
se sufficiens. Dicitur etiam bonum fa-
ctivum illius, et conservativum et salva-
Primo ergo quserilur de iiiultiplicitate tivum illius, et indicativum sive signi-
boui. ficativum. Et ha^c est alia divisio boni,
Videtur autem, quod multiplicetur de qua multipliciter dicitur bonum.
secundum genera entis. Dicit enim Aris- Sicut sanum multipliciter dicitur de me-
toteles in primo Etkicorum contra Pla- dicina, dieeta, urina, et animali.
tonem loquens, quod bonum in sub- Adhuc, Augustinus in libro II de
slantia, substantia est, in quantitate Libero arbitrio % distinguit bonum in
quanlitas, in qualitate qualitas, et in maxima, media, et minima bona. Maxi-
relatione relatio, et sic de aiiis '. Ergo ma dicens esse, quse non utuntur : qui-
multiplicitas boni est multiplicitas en- bus recte vivitur et nemo male utitur,
tis. ut sunt virtutes et gratise. Media dicens
Sed contra. ^^ CONTRARIUM hujUS CSt, quod bouum esse quse utuntur, sine quibus non recte
distingui consucvit, et a Proclo distin- vivitur, quibus tamen aliquis male uti-
guilur inbonum quod non cst nisi bo- tur, ut potentise animoe, prsecipue intel-
num quod est omnium bonorum causa, lectus et voluntas. Minima bona dicens
ct in bonum quod per participationem esse, quse non utuntur, quibus tamen
bonum est. Et hoc dislinguitur in bo- et bene et male contingit uti, ut sunt
num naturse, quod est idem quod natura bona temporalia sive corporalia ad usum
bona : et in bonum natura^ superaddi- hominis deputata.
tum, quod est in adjutorium, ut dicit Cum ergo tot sint multiplicitates boni,
(iregorius, et perfectioncm potentise. Et quieritur, Penes quid accipiuntur?
hoc distinguitur in bonum in genere, in
bonum circumstantiae, in bonuni virtutis Ulterius etiam quseritur, An bonum
poHticae, in bonum gratite, et in bonum univoce vel aequivoce vel secundum
gloriffi. His enim per ordinem bonis per- analogiam proportionis dicatur de om-
licitur potentia ad actum ultimum et nibus illis ?

» Aristoteles, In 1 Ethicorum, Text. et - S. Augustinus, Lib. II de Libero arbitrio,

comm. 23. cap. •19,
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 26. 231

Si enim dicitur univoce : tunc aliqaid Potest etiam attendi secundum commu-
univoce praedicaturde bono creato et nem intentionem qua bonum, quse se-
increato,quod est inconveniens. Seque- cundum Philosophiam et beatum Dio-
retur enim, quod bonum increatum per nysium conjunctio est uniuscujusque ad
aliquid additum communi, specificaretur suiultimum et fmem, in quo est virtus
sub bono communi, et sic bonum in- ejus. Et sic dividitur bonum aliter quam
creatum esset compositum et esset in ens : eo quod intentionem talem addit
genere determinatum quorum neu- : super ens, sicut et unum et verum pro-
trum admittit intellectus. Si autem sequi- prias intentiones addunt superens.
voce dicitur tunc distinctio boni non
: Et haec multiplicitas dupliciter consi-
esset distinctio vocis in significationes, deratur. Potest enim considerari in his
et esset ratio naturfe penitus diversa, quse gradatim potentiam conjungunt
quod falsum est. Dicit enim Boetius in ultimo, et perficiunt in eo quod est
libro de llebdomadibus, quod bonum virtus ejus. Et sic accipitur illa divisio,

in creatura dicitur, quod est a bono for- quod bonorum aliud est bonum in gene-
mali transfusione. Et sic magis imita- re, aliud bonum circumstantice, aliud
tur univocum quam sequivocum : sic bonum virtutis ahud bonum
politicse,

enim album est, quod est ab albo, et gratise, et aliud bonum glorise. Si enim
homo ab homine, et sic de aliis. Si au- adjuvantia potentiam in facultate natu-
tem secunduni analogiam pi^oportionis rse rationahs consistant, tunc prinmm
dicitur : tunc dicitur per similitudinem subjectum sive primum genus formale
habitudinis ad actum aliquem : et sic ad bonum est, quod omnen actum hberi
sequitur, quod bonum in Deo non di- arbitrii debite conjungat materiee, sicut
catur per essentiam, quod est inconve- est pascere esurientem, vestire nudum.
niens. Dicit enim Augustinus, quod Hic enim actus qui est pascere vel
« bonitas Dei est essentia ipsius. » Se- vestire, nullam debitam materiam pot-
quitur etiam, quod nomen boni non est habere circa quam sit, nisi esurien-

imponitur ab aliqua forma, sed ab ha- tem, vel nudum. Hoc ergo est in omni
bitudine consequente formam aliquam : actu voluntario prlrnum subjicibile formse
quod est inconveniens : quia dicit Phi- boni : et cum determinatur formis boni,
losophus commmento in Ubri Causa- efficitur bonum perfectum : et si deficit
rum^ quod « bonum est per informa- ab privatur bono perfecti. Primae
illis,

tionem dictum, ens autem per creatio- autem formse addibiles sunt circumstan-
nem. » tite actus, ut scilicet faciat hic qui debet,
quantum debet, ubi debet, et quando
SoLUTio.Dicendum, quod sicut ens, debet, et sic de ahis. Accedens his formis
unum, et verum, eo quod primse inten- perfectio est, ut faciat hoc ex habitu in
tiones sunt, nec uno genere, nec una modum naturse rationi consentaneo, ut
differentia dictae, de entibus omnibus dicit TuUius. Tunc enim facit ex propria
necesse est multipliciter dici : ita bonum et connaturali operationc non impedita,
cum de primis inlentionibus sit, nec et ita deleclabiliter et cum gaudio. Et
uno genere, nec una dilTerentia dictum, hoc est bonum virtutis poUticse : et ideo
de omnibus nccesse est multipliciler virtutes poHticse a Sanctis connaturnles
dici. Cum autem in omni nomine aliud virtutcs vocantur. Si autem bonum ad
sit suppositum, et aliud intentio a qua quod est potentia, sit elevatum super
imponitur nomen, potest attendi mul- facuUatem naturse rationaUs tunc est :

tiplicitas boni ex parte suppositi mate- aut ad agere, aut ad csse. Si est ad
riahter : et sic muUiplicatur secundum agere, est ad meritum, et sic est bonum
diirerentias entis, ut dicit Aristoteles. gratise. Gratia enim sic consuev\t defi-
 232 D. ALB. MAG. ORD. PWMD.
niri, quod gratia est habitus gratum honestum de partlbus honesti, ct bonum
faciens habentem et opus ejus gratum utiie de particularibus utiHbus, et dele-

reddens. Si est ad esse : aut ad esse ctabile secundum sensum de delectanti-

bene simpliciter in natura, aut ad esse bus in sensu. Non tamen simpHciter
optime in opLimo. Et si primo modo delectabile de quoHbet delectante. AH-
est : tunc est bonum naturae. Si secun- qua enim est delectatio vera, quae est
do modo : tunc est bonum gloriae, cujus naturaHs et proprii habitus operatio non
particeps esse non potest nisi creatura impedita. Et aHqua est communis dele-
intellectualis. ctatio non propria,qu3e est habitus com-
Sic ergo accipitur secunda divisio. munis ex genere naturaHs operationis
Tertia autem Procli divisio, quam non impeditae, et haec est delectatio
licet non ponat, tamen innuit, sumitur secundum quid et non simpHciter. Et
secundum diversitatem modorum respi- aHqua est aegritudinaHs delectatio, quce
ciendi ad ultimum et optimum quod est est naturae corruptae operatio non im-
virtus uniuscujusque. Haec enim vel pedita, sicut comestio carhonum, et
sunt ultima et optima per essentiam : et delectari in non sua, quae est fornica-
sic est bonum finis. Vel factiva horum, tionis delcctatio. Et hajc est delectatio
vel salvativa, vel indicativa : et sic di- aHcui, et non simpHciter. Et bonum
versimode respiciunt ultimum et opti- quod dicitur delectabile, de his praedi-
mum in quo est virtus uniuscujusque, catur secundum quid, et
simpHciter, et
vel secundum esse, vel secundum agere. aHcui. Deleclabile enim in sensu non
Et penes hanc diversitatem multipHcat est simpHciter bonum, sed quando et :

Proclus bonum. delectabile aegritudinale non est simpH-

Divisio autem Augustini in libro citer bonum, sed aHcui. Et cum dividi-
de Libero arbiirio, quse maxima, et me- tur bonum ab Aristotele in Hb. Ethico-
dia, et minima ponit bona, nec accipilur rum, in bonum honestum, utile, et de-
penes suppositum boni^ nec penes for- lectabile,non prcedicatur bonum uni-
malem intentionem boni, sed penes iUis, sed secundum
voca pra^dicatione de
usum instrumentalem boni, relatum ad analogiam. In qua communitate id quod
actum rationalis creaturse. Sic enim praedicatur, simpliciter est in uno, et
maxim'a bona dicuutur, quorum usus etnon in aHis nisi secundum modum
:

non est nisi bonus, et nullus ad malum quemdam. Unde honestum simpHciter
abusus. Media sine quibus non polest est bonum
utile autem non simpHciter
:

esse usus, cum quibus tamen non de est bonum, sed bonum ad hoc. Et de-
necessitate est usus bonus. Minima ve- lectabile non simpHciter est bonum,
ro, quae ad bonum usum non nisi orga- sed bonum quando et aHcui. Et habent
nice deserviunt^ et quee sunt frequenter se ad invicem haec, ut dicit TuHius in
occasio abusus. Hbro de Arnicitia, ut totum virtuale ad i

Et per hoc patet solutio totius primae partes se habet. Quia bonum honestum i

partis hujus articuli. quod est bonum per se, si ad actum et

usum referatur, multam habet utiHtatera

Ad qutest. Ad m quod quaeritur insecunda parte, adjunctam. Sicut dicitur, Sapient. vm,
Qua communitate bonum dicatur de 7 : Sobrietatem et prudentiam docet^ et
modis bonorum ? jiistitiam, et virtiitem, qidbiis iitilius
Dicendum, quod triplex est communi- nUiil est in vita Jiominibus . Si autem
tas praedicationis qua prsedicatur ahquid
i"eferatur ad operationem proprii et con-
de pluribus, sciHcet univoce, sicut genus naturaHs habitus, qui, ut dicit TuHius,
et spocies praedicatur de suis inferiori- in modum naturae rationi consentaneus
bus. Et hoc modo praidicatur bonum est, tunc multam habet delectationem "itit,
 IN I P SUM. TIIEOL. TRACT. VI, QU^ST. 26. 233

adjunctam. In tali enim operatione, ut cendum quod prsedicatio boni de creato

dicunt Aspasius et IMichael Ephesius, et increato non est prsedicatio univoci,

natura difTunditur et floret et diiatatur nec simpliciter sequivoci, sed analogise,

ad delectationem : eo quod hoc est ulti- ut dictum est. Et ideo non sequuntur in-
mum bonitatis ejus. Et ideo dicit Am- convenientia inducta.
brosius super illud epist. ad Galat. v, Etquod ohjicitur de simihtudine habi-
22 : Fructus autem spiritus est charitos, tudinis ad actum, non sequitur quia :

gaudium, etc, quod has virtutes Apo- non tantum unus modus analogise,
est
stolus vocat fructus, quia sincera et ut dictum est. Dicit enim Boetius in li-
sancta delectatione delectant suos pos- bro de Hebdomadibus, quod « bonum
sessores. Quia ergo bonum honestum pertinet ad naturam, justum autem ad
omnem virtutem boni habet, ideo sim- actum. » Et ideo quse a bono sunt, non
bonum. Utile autem et delecta-
pliciter autem quse a justo sunt, justa sunt :

bile non habent nisi boni virtutem Unde ea quse dicuntur de creatore et
quamdam ideo non simphciter, sed
: creatura, triphciter se habent. Qusedam
ad quid vel cui bona dicuntur. Et hic enim dicunt naturam, ut bonum, essen-
est quidam modus analogise. tia, et intellectus, et hujusmodi et hsec :

Est alius modus analogise, quo id dicuntur per prius et posterius de crea-
quod prsedicatur, in uno est excellenter tore et creatura secundum primum mo-
et eminenter, et in aliis non est nisi ab dum analogisB paulo ante determina-
illo. Sicut ens eminenter et excellenter tum. Quaedam dicunt habitudinem ad
est in substantia : in generibus autem actum, et hsec dicuntur de creatore et
accidentium non est nisi quia sunt in creatura per similitudinem habitudinis
substantia et a substantia. Et hic modus ad actum illum. Quando enim de crea-
consuevit vocari per prius et posterius. tore dicuntur, connotant etTectum in
Et hoc modo prsedicatur bonum de pri- creatura, qui est similitudo tahs habitu-
ma causa boni, et de bonis creatis quae dinis. Unde illa etiam significant talem
bona sunt per participationem. Prima habitudinem ad actum in Deo secundum
enim causa a se et secundum ipsam bo- modum significandi in
et talem nomine,
num est, et essentia sua est bonitas sua, connotant effectum in creatura. Qusedam
ut dicit Augustinus. Bonum autem crea- autem sunt, quse hoc quidcm in Deo
tum participatione primi honi bonum non significant, sed tantum effcctum
est, et non a se : et bonitas sua non est connotant. Exemplum prioris est, ut
essentia sua. cum dicitur, Deus justus vel sapiens.
Tertium genus analogise est, in quo Exemplum secundi, cum dicitur, Deus
commune prtcdicatum in uno est primo, punit vel irascitur : nihil enim punitio-
et in aliis per qucmdam respectum ad nis in Deo est, vel irse : scd pcr figuram
illud : sicut sanum primo et simpliciter quae est anthropospathos, hsec dicuntur.
est in animali, in cibo autem, medicina, Et ideo talia non connotant nisi elTe-
et urina non est nisi per respectum ad ctum, quia scilicet in crcatura facit quod
illud : respectum dico significantis, fa- facit punicns vcl iratus. Et idco si a tali
cientis, vcl conservantis. Et hac commu- habitudine quse est ad actum, imponere-
nitate dicitur bonum in divisione Procli, tur nomen boni, tunc scqucrelur incon-
qui dicit, quod honnm est id quod cst vcnicns quod objicilur : tunc cnim a po-
bonum et salvativum et indicativum steriori imponeretur nomen boni, el di-

boni. cerctur per cssentiam : scd quia a tali

Et pcr hoc palet solutio secundse par- non imponitur, non scquilur inconve-
tis hujus articuli. nicns.
i>ject. Ad m quod objicitur contra lioc, di- Ad hoc autcm quod objicitur, quod si
234 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

bonum est quod est a bono, videtur omnibus per naturam, sicut videntur di-

esse univoca prsedicatio : dicendum cere Dionysius et lerolheus.

quod hoc non sequitur nisi de causis

agentibus univoce, sicut homo generat
hominem, et album album. In causis au-
tem agentibus aequivoce non sequilur.

Dicit enim Aristoteles in II Physicorum, ARTICLLI SECLIVDI

quod homo generat hominem el sol :

homo sicut generans univocum, et sol

sicut generans non univocum, influens PARTICULA I.

tamen influentia formali super generans

univocum. Et sic est de omnibus causis Utrum bomim cum non sit determina-

non essentialibus causato et ideo id :

bile per communitatem generis unius,
causa in effectum, sit determinabile per intentionem cau-
quod diffunditur a tali
non potest prsedicari univoce de causa et sse unius vel plurium '
?

effectu : quia in talibus causatum num-

quam perfecte consequitur causam, nec
aliquam bonitatem causae, nisi secun- Primo ergo quaeritur, Utrum bonum
dum modum causati, et non secundum cum non sit determinabile per commu-
modum causse. nitatem gcneris unius, sit determinabile
per intentionem causee unius vel plu-
rium ?

Et videtur, quod per intentionera plu-

rium causarum : quia
MEMBRl PRIMI 1. Dicit Aristoteles in primo Ethico-
rian, quod omnis ars, et omnis ele-
cc

ctio, omnis operatio, boni alicujus

et

ARTICULUS II. operatrix esse videtur. » In 'II autem

Physicorum dicit idem, quod cum ars
De communi intentione boni. operatur bonum, considerat bonum se-
cundum omnem intentionem causae, ut
in fabrili. Oportet enim, quod operator
Secundo, Quseritur de communi inten- boni forma boni dispositus sit : quia
tione boni. alias efficiens esset per accidens. Oportet
Et circa hoc quseruntur quatuor. etiam, quod materiam quaerat ad hoc
Primum est, Cum bonum non sit de- utilem sicut operalor terrae non quaerit
:

terminabile per communitatem generis lanam pro materia, sed ferrum lana :

unius, utrum sit determinabile per in- enim inutilis esset, ferrum autem prop-
tentionem causae unius, vel plurium? ter duritiem utile. Utile autem, sicut
Secundum est, Quee sit determinatio praehabitum est, in ratione boni deter-
boni secundum intentionem commu- minatur. Similiter quaerit inducere for-
nem? mam ad actum utilem, sicut quod den-
Tertium, Utrum bonum
et pulchrum tata sit et rigida, ad actum enim inutilis

secundum intentionem communem sint esset nisi sic formaretur : et sic formam
idem, vel diversa? determinat in ratione boni. Constat au-
Quartum, An notitia et amor boni et tem per se, quod fmem in ratione boni
exstasis ejusdem et zelus, impressa sint considerat, qui est actus. Et sic bonum

^ Cf. Opp. R. Alberti. Comraent. iii I Ethi- corum. Text. et com. 31.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU.^T. 26. 235

quod omnia exoptant, per intentionem super caput quartum libri de Divinis no-
omnium causarum habet doterminari : minibns^ quod dicit sic « Hoc quod est :

quia quaecumque harum omittatur, sta- bonitas non ahunde originem ducit nisi a
tim deficit a ratione boni. verbo Graeco quod est ^oaww, id est cla-
2. Adhuc, Boetius in commento super mo clamas. Boaw enim et vAliio sive cla-
Topica Marci TulHi generaliter loquens mo et voco unum sensum possident et- :

dicit : « Gujus causa bona, ipsum bonum enim qui vocat, scepissime in clamorem
est. » Ergo videtur, quod generahter prorumpit. Deus ergo non inconvenien-
per intentionem omnis causse determi- ter dicitur bonus, et bonitas : quia om-
netur. nia de nihilo in essentiam venire intelU-
Adhuc, IIoc idem videtur velle Dio-
3. gibiU clamore vocat et chimat.
nysius in Hbro de Divinis nominibus *. 3. Idem videtur per id quod ibidem
Dicit enim, quod « bonum est, ut elo- dicit Dionysius, quod « bonum est difTu-
quia dicunt, ex quo omnia subsistunt et sivum esse et sui. » DitTusivum enim
sunt sicut ex causa perfecta deducta, et esse et sui efficiens causa est.
in quo omnia consistunt sicut in potenti
plantativo custodita et contenta, et ad In contrarium hujus est quod dicit

quod omnia convertuntur quemadmo- Aristoteles in principio Ethiconim, quod

dum quod
ad proprium singula finem, et « bonum est quod omnia optant. » Quod
omnia desiderant, intellectuaha quidam enim omnia optant, finis est. Bonum
et rationaha cognitive, sensibiUa autem ergo ex ratione hnis determinatur.
sensibihter, experientia vero sensus na- 2. Hoc idem accipitur a verbo Boetii
turah motu vivifici desiderii, carentia in Consolatione philosophiee, ubi sic di-
autera vita et tantum existentia aptitu- cit : « Omnium expetendorum summa
dine ad solam substantiae participatio- atque causa est bonum. »

nem. » Ex hoc accipitur, quod bonum 3. Hoc etiam confirmat Dionysius in

determinatur secundum omnem cau- Ubro de Divinis nominibus, ubi sic dicit,

sam : quia ex c^uo omnia subsistunt, est quod « bonum

quod omnia deside-
est,

determinatio secundum causam efficien- rant et propter quod agunt ^. » Quod

tem. In quo omnia consistunt sicut in
potenti plantativo constituta, est deter-
minatio secundum causam formalem. Et
ad quod omnia convertuntur,
minatio secundum causam finalem. Et
quod omnia desidcrant,
sit materise prout imperfecta, ahquo
enim omnia desiderant, non est nisi bo-
num in ratione finis uniuscujusque.
esi deter- Sed adhuc contra hoc videtur esse
quod communiter dicitur, quod bonum
cum desiderium est indivisio actus a potentia. Actus enim
mo- forma est et sic videtur, quod bonum
:

do determinatio est secundum causam determinetur per intentionem causae for-

materialem. maUs.

In contrarium Iiujus est Sed adhuc vidotur, quod primum

1. Quod dicit Boetius in hbro do Hcb- uniuscujus(}uo bonum pcr materiam sit

domadibus, quod « bonum est quod ost dotorminandum. Dicit enim Aristotolcs
a bono. » Yidetur crgo, quod determi- in fine primi Pliijsicorum., quod « mate-
nolur sccundum causam efficientem tati- ria appolil formam sicut turpe bonum : »

tum. et (]Uod non appelit l)onum in quantum

2. Hoc etiam vidctur per commontum matoria est^ scd in quantum turpis, quia

DioNYsius, Lib. nomiiiibus, ^ i,)j,jj

'
S. de Uivinis iijij^.j^.

cap. 4.
 23») D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

sic est imperfecla. Iraperfectum autem boni quantum induit rationem

nisi in

aliquid secundum inchoationem habet finis : enim forma finis motus mo-
est

perfecti et honi. Dicit enim Boetius, ventis finis autem est intentionis
: et :

quod nihil appetit ahud nisi in quantum ideo forma quodammodo est finis et non

est simile illi. Si enim esset diversum vlI simpliciter. Propter quod Aristoteles in

contrarium omnino,numquam appetere- II de Anima dupUcem distinguit actum. :

tur. Et sic primum honum quod in om- actum scilicet ut somnus, et actum ut

nihus facit honi appetitum, videtur Je- vigilia : ut fi2"ura ensis, et inscindere.

terminari in materiae imperfectione. Figura enim ensis in acuto superficiei

angulo, somnus quiescens
est actus ut

SoLUTio. Dicendum, quod honum du- in ense, in quo quiescit motus efficientis
Soiu'io.

phciter consideratur, scilicet honum per ensem inscindere autem finis est inten-
:

se et secundum se. et Injnum ad aliud. tionis ejus qui facit ensem. Et ideo figura
Bonum per se et secuudum se, est quod ensis non est bonum ensis simpliciter,

ah omnibus expetitur, ut dicit Diony^ius: sed ail hoc.

ab intellectuahbus quidem intellectuali- Simihter materia sive suhjectum boni

ter, a sensihihhus vero sensihiliter. et a indiicit rationem per aptitudinem ad
vitalihus secundum vitalem motum, et biinum et appetitum. Nihil enim habet
ah existentibus secundum suse existentia? aptitudin':'m a'] bonura nisi per boni in-

aptitudinem et ordinem. Et in quo quie- tentiimem quee est in ipso, ut dicit Dio-
scit appetitus uniuscujusque.et nihil appe-
Hahens autem intentionem honi,
nvsius.

tit ultra^ non potest determinari nisi ex bonum est. Et sic patet, quod honum in
causa finali. In nullo enim quiescit ap- quocumque est, sive simpliciter, sive ad
petitus nisi in ultimo,, quo adjecto et in- hoc per intentionem finis est : quia ubi

cluso stat appetitus. Et ideo hoc est ho- unum propter alterum. ut dicit Philoso-

num uniuscujusque secundum se et per phus in Posterioribu.s. utrohique tantum

se : quia non potest intelliui aliquid unum est : quia in eo quod est propter

adjici ultimo. Finis autem est in exsecu- aliud. non est intentio boni nisi per illud

tione ultimum, licet in intentione sit quod est per se bonum Propter quod
primum. Bonum autem ad hoc determi- dicitur fmis causa omnium causarum
natur per alias causas, sicut verhi gra- qui t per intentionem disponit efficien-

tia, quod sit efficiens honi per se et non t''m, per aptitudinem ordinat materiam,

per accidens : oportet igitur, quod bono et per propriam rationem denominat for-

disponatur : quia dicit Dionysius qu<ji.l mam quce est finis, ut somnus.
a honi est hona adducere. » Et Boetius Per hoc patet solutio ad tria prima.
in libro de Consolatione philosophise : Sic enim determinatur honum per om-
nem causam prout causa disponitur a
Forma boni livore carens. tu cuncta superno causa finaU, et prout ipse finis causa
Ducis ab exemplo. causarum est. Minus tamen est in ma-
teria, prout minus habet de ratione et

Et sic determinatur per causam effi- intentione causae, secundum quod mo-
cientem. Et hoc modo dicit Boetius in vetur tantum. et nihil movet.
lihro de Hehdomadibus, quod « honum Ad tria sequentia dicendum, quod
est quod est a hono. » Et sic dicitur ho- ibi determinatur honum prout est in

num in efficiente : quia disponitur a fine. non honum simpUciter est

efficiente, et :

Finis enim movet efficientem, et est mo- autem in efficiente per hoc quod finis
vens immobile efficiens autem movens
: uUimus disponit et movet efficientem :

raotum. quia aUter causaUter operaretur.

Similiter forma non habet rationem Ad SEQrrxTiA tria jam patet solutio.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU.EST. 26. 237

lUa enim concludunt de bono per se, fusa. Sic enim turpe dicitur mutilatum,
hoc est, quod per senon propter
et vel privatum pulchritudine debita. Et
aliud expetilur ; hoc enim non nisi ra- sic appetit turpe bonum sive pulchrum
tione iinis determinatur. per ahquid pulchri vel boni quod est in
Ad ALiuD dicendum, quod bonum de- ipso : sicut in omni foedo sive turpi ali-
terminatur per formam non sccundum quid est pulchri et boni.
se, sed secundum quod forma est fmis et Et per hoc patet solutio ad totum.
ad fmem qui est ut vij^ilia ct non ut som-
nus. Sic enim inducit bonum. Inducti-
vum autem boni bonum est, ui dicit
Proclus. Finis enim ultimus est actus ut
vigilia. ARTICULI SECLXDI
Ad m quod ultimo de materia objici-
tur, patet solutio per ante dicta. Conce-
diturenim, quod licet materia secundum PARTICULA II.

seipsam sit materia et essentia queedam

sive natura : tamen in quantum est sub- Qu3e sit delerminatio boni secundum
jectum motus hujus ad hoc, et in quan- intentionem communem ?
tum appetit hoc et non aliud, oportet
quod sit dispositaad hoc : quia aliter non
plus appeteret hoc quam aliud et aliter Secundo quaeritur, Quse sit determina-
non educeretur hoc de ipsa sicut de po- tio boni secundum intentionem commu-
tentia sed omnia vel
: darentur ab ex- nem?
trinseco datore, sicut dicit Plato : vel Inveniuntur enim raultce deterraina-
fierent ex nihilo quod ab
sui generis, tiones.
omnibus Philosophis semper negatum Dicit enim Aristoteles, quod « merito
est. Hoc tamen bonum determinalum enuntiant bonum quod optant omnia. »
secundum materiam, non est primum Et in idem consentit Boetius in Con-
substantia, vel ratione, veltempore: sed solatione philosop}iise dicens, quod « om-
in eodem potest esse primum tempore, nium expetendorum summa et causa
et non substantia, vel ratione et ideo : est bonum. »

Jib ipso non potest determinari bonum. Alii ex Avicennae verbis dicunt_, quod
Id enim a quo est determinatio boni, « bonumestindivisio actus a potentia. »

primum est substantia, ratione, et tem- Ansehnus dicere vidctur, quod « per
pore. Dicit enim Aristoteles in IX primss se bonum est, quod omnibus mehus est
philosophUe, quod actus qui simphciler esse quam non esse. »
est actus, potentiam praecedit substan-
tia, ratione, et tempore. Unde bonum in CoNTRA PRiMAM determinationem ob-
materia determinatum, non est bonura jicilur sic :

simpliciter, sed ad hoc. Et bene conce- 1. Si bonum est quod appetitur ab

dendum est, quod materia in quantum omnibus tunc videlur sequi per contra-
:

materia non appelit formam nec bonum, rium, quod malum cst quod a nuHo pe-
sed in quantum lurpe, secundum quod nitus appctitur vel appeti potest. Sed ab
turpe dicitur, ut in commento Porphy- aUquo appetitur malum ab interQcien- :

rius dicit, carens ultima} pcrfectionis de- tibus enira sc appetitur non esse, quod
core : sicut facies dicitur turpis, nasum malum est. Ergo a destructione conse-
et genas et csetera membra non habens quentis bonum non est quod desideratur
distmcta, et ad decorem figurce, coloris, al) omnibus.

et positionis educta, sed in unum con- 2. Si forte aUquis diccrel, sicul vidclur
238 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

AuiTustinus in libro de Libcro arhitrio vel divitias, vel voluptates, vel corporis
dicere, quod non esse non est appetibilo, sanitatem, vel pulchritudincm.
etquod inteiTiciens se ut non sit, potest
quidem non esse habere in erronea opi- SiMiLiTER objicitur contra secundam
nione et intentione, in sensu tamen, boc determinationem quae dicit, quorj « bo-
est, in appetitu sensibili desiderium ha- num est indivisio actus a potentia. »

bet esse quieti carentis inquietudine, 1. Hoc enim est esse perfectum ex
propter quam se interficit. Hic enim est forma, et non ex fine, et hsec est potius
intellectus solutionis Augustini : sic enim determinatio veri quam boni.
redit, quod bonum
quod naturali ap- est 2. Adhuc, Boetius in Hbro de Hebdo-

petitu desideratur ab et quod omnibus, madihus determinans bonum dicit, quod

malum et non esse non appetitur ab ali- « bonum est quod est a bono » et sic :

quo. Sed hoc videtur esse contra Evan- determinat bonum ex causa efficiente.

gelium, Matth. xxvi, 24, ubi dicitur a Hoc autem, ut dicit Philosophus in libro
Domino Boniim erat ei, si natus non
:
de Causis, determinatio entis est : dicit

fnisset homo ille *. Quod enim optabile enim determinans esse quod est creatum
est, appetibile est : non esse autem dici- primum^ et non est ante ipsum creatum
tur optabile esse. aliud et sic videtur eadem esse determi-
:

3. Adhuc, Contra hoc est quod dici- natio boni et entis quod est inconve- :

tur, Job, m, 3 : Pereat dies in qiia na- niens : cum alia sit intentio entis, et alia

tus sum. Et multa talia : omnes enim boni : et, sicut dicit Philosophus in libro
maledictiones illee causantur ex detesta- de Causis, « ens fit per creationem, bo-
tione esse et appetitu non esse. num autem per informationem. »

Adhuc, Contra hoc dicitur, Jerem.

4.

XX, Maledicta dies in qua natus

14 : Adhug objicitur de dicto Anselmi.
sum ! dies in qua peperit me mater niea, enim ea simpliciter bona sunt quse
Si
non sit bcnedicta! Ex his enim sequitur, omnibus melius est esse quam non esse :

quod non esse quod malum est, sit appe- tunc nihil videtur essebonum auri,vel la-
tibile et sic videtur falsum esse, quod
: pidis : quiamultis melius estnonesse au-
bonum est quod omnia optant. rum quam esseaurum,sicut oculo,vel cordi
o. Adhuc, In peccatoribus manifesta hominis non ergo bonum estsecundum
:

est instantia, ut videtur. Quidam enira hoc quod melius est esse quam non esse.
appelit fornicari, quidam quidam furari,
occidere, et sic de aliisomniamala
: quse SoLUTio. Dicendum, quod omnes in- Soll

sunt et per sc mala, secundum quod per ductse determinationes satis bonse sunt
se mala dicuntur ab Aristotele in sed convenientior inter eas est prima
III Ethicorum, quoe mox cum nomi- quia hoc directe secundum ultimum
nata sunt, mala sunt.
secundum Et finem sive causam finalem cst, ex cujus
quod dicit Augustinus, quod secundum adjectione bonum est omne quod bo-
se mala sunt, qute non possunt fieri num est, et ex ejusdem subtractione
bene. foedum remanet et turpe et diminutum
Adhuc, Dictum est in antehabilis,
6. et per consequens malum : quia (sicut
quod bonum quod omnia optant, deter- dicit Aristoteles in fine primi Physico-
minatur per intentionem ultimi finis eo : rum) privatio prout est altera pars con-
quod in illo est bene et optinie esse trarietatis, multoties imaginatur ad nia-
uniuscujusque. Vidcmus autem, quod leficium ab aliquo protendente intelle-
multi lioc non oplant vel appetunt, ctum. Sic enim dicit Aristoteles in primo

'
Cf. Marc. xiv, 21.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 26. 239

Ethicorum ', quod virtus uniuscujusque cere meliorem esse ignorantiam purae
est in ultimo actu boni ipsius : et quod negationis, quam ignorantiam contra-
in illo quod est ultimus actus boni ipsius riae dispositionis.
secundum naturalem habitum et pro- Ad m quod objicitur de appetentibus ^d 5.

prium non impeditum, est optimum esse fornicari et generaliter peccare : dicen-
ipsius et umbra qusedam beatitudinis et dum quod duo sunt, ut dicit
in peccato
felicitatis. De quo dicit Tullius in Flor- Augustinus, aversio a bono in- scilicet
tensio dialogo, quod « omnia appetunt commutabili, et conversio ad bonum
beatitudinem, et propter eam agunt quid- commutabile. Et a primo habet, quod
quid agunt. » Ultimum autem, ut dixi- peccatum est et malum est. \ secundo
mus, est actus ut vigilia, et est virtus vero, quod appetibile est. Bonum enim
boni uniuscujusque. commutabile, ut dicit Augustinus inlibro
Et quod objicitur in contrarium, per- secundo Confessionum, ex hoc bonum
fecte solvit Augustinus. Appetens enim est, quod umbra et nutus est boni incom-
non esse, non appetit illad nisi in quan- mutabilis. Et ideo in peccatis non appe-
tum est terminatum inquieti et turbati titur nisi bonum, sicut fornicans appetit
esse cui subjacet : et per hoc convinci- delectari. Delectari autem in carne bo-
tur, quod in naturali appetitu habet esse num est, secundum quod est umbra ejus
non turbatum. quod per se delectabiie est. Et occidens
Et siMiLiTER respondetur ad id quod appetit satisfacere irae et appetitui vindi-
objicitur de Job et de Jeremia. Illae enim ctae : et hoc non est bonum,
nisi in quan-
maledictiones non oriuntur ex detesta- tum est quo quiescit om-
imago ejus in
tione esse vel boni, sed ex detestatione nis appetitus cum perfecta repulsa con-
infelicitatis cui subjacebant, quse impe- trarii. Et quantum ad hoc appetitur ho-

dimentum fuit ne essent in operatione micidium. Haec autem dicuntur per se

boni sui secundum virtutem natu-
esse mala ab Augustino et Aristotele, in
ralisct proprii habitus non impedili. quantum de necessitate conjunctam sibi
Hsec enim infelicitas est uniuscujusque, habent aversionem ab incommutabili
et umbra sive imago qusedam infelicita- bono «per corruptionem,ut dicit Diony-
tis aeternae. sius in libro de Divinis nominibus,
Ad id autem quod a Domino dicitur: modi et harmoniae quibus talis actus
Donum erat ei, si natus non fuisset ordinandus et conjungendus esset in-

homo ille : dicendum quod hoc dictum commutabili bono ^ » Inde patet, quod
est ex comparatione boni ad bonum et : peccatum in quantum peccatum et ma-
ideo non toUit naturalem appetitum ad lum in quantum malum, in nullum pe-
esse et ad bonum. IVon enim intendit nitus cadit appetitum : sed incidunt haec
dicere, quod bonum sit non esse, et quod ex defectu modi et harmoniae, quibus
comparatio quoe est inter bonum et me- actus ordinandus esset ad incommutabile
lius, plus de bono ponat in non esse bonum.
quam esse :sed quod mclius esset illi non Ad aliud dicendum, quod talia bona A.i e.

essc quam esse eo quod non esse ad

: commutabilia non appetuntur nisi in
felicitatis actum non ponit impedimen- quantum sunt umbra et nutus veri boni :

tum nisi ex possibilitate naturie, sic au- ot ideo non appetuntur nisi proptcr
tem esse impedimcntum ponit ad felici- verum bonum ([uod resuital in ipsis :

latis actum ex pessima et infelicissima quia sicut saepius dictum est, ubi unum
dispositione, co modo quo solemus di- propter alterum, utrobique tantum unum.

Aristoteles, iii l EUiicorum, text. et comm. 2

S. DiONYsius, Lib. de Divinis uoiniuibus,
35. cap. 4.
 240 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Ad 1. Ad aliud quod objicitur de secuuda

determinatione, « bonum est indivisio
acius a potentia, » dicenJura quod bona
est : sed intelligitur de indivi^ione actus
quaeestsecundum virtutem ultimam boni AUTICLLI SECLXDl
uniuscujusque naturalem et propriam non
impeditam in operatione perfecta, et sic
redit ad primam : et sic intelligendo non PARTICULA IIL
determinatur per formam, sed per finem
ultimum. Vtrum bonum et pulchrum secundum
Ad 2. Adquod objicitur de Boetio, dicen-
id i)itentionem communem sint idem vel
dum quod bonum non est a bono per diversa ?
causam efficientem solum, sed per cau-
sam efficientem in fine secundum inten-
tionem dispositam : sicenim efiiciens Tertio quaeritur, Ltrum bonum et
boat et clamat ad bonum et ad esse. Sic- pulcbrum secundum intentionem com-
ut dicitur, ad Roman, iv, 17 Qui : vocat munem sint idem vel diversa ?
ea quse non sunt, tamquam ea quae sunt. Et videtur, quod eadem.
Quia ea quae non sunt in seipsis, vocat 1. Dionysius enim ubi agit de bono,
ad esse tamquam ea quae jam sunt in in- in libro de Divinis nominibus ^, adjungit

tentione ipsius. Et de omnibus ad esse pulchrum, sic dicens : « Bonum lauda-

sic vocatis dicitur, Genes. i, 31 : yulit tur a cunctis theologis, et sicut pul-
Deus cuncta quse fecerat : et erant valde chrum, et sicut pulchritudo. » Et infra
bona. Sic enim, ut dieit Dion^sius, boni in eodem : « Pulchritudo quidem dicitur,
est bona adducere. Et, Mattb. vii, 18 :
propter traditam ab ipso omnibus exi-
Non potest arbor bona fructus malos stentibus juxta proprietatem uniuscujus-
facere. £x quo accipitur, quod etiam que pulchritudinem : et sicut universo-
bonum in efticiente determinatur ex fine. rumconsonantife etclaritatis causa, adsi-
Et quod eadem non est determi-
patet, militudinem luminis cum fulgore innitens
Ens enim determina-
natio boni et entis. universis pulchrificas fontani radii ipsius
tur per causam efficientem simplicem, traditiones. » Lnde et /.a/.Xo; dicitur. Ka),ov
bonum autem per causam finalem qute enim per unum ^^ in Graeco dicitur bo~
movet efficientem. num, y.xkXo:; per duo pulchrum.
X dicitur

Et sicut nomen a nomine formatur, sic

Ad DicTUM Anselmi dicendum, quod videtur res a re formari : et ita videtur,
Anselmus intendit distinguerc inter vere quod bonum et pulchrum sint idem.
bona, secundum quid bona.
et alicui vel 2. Adhuc, Dionysius ibidem « Pul- :

Vere bona dicit esse, quae omnibus et chrum dicitur bonum sicut ipsum secun-
semper melius est esse quam non esse. dum seipsum pulchrum, cum seipso uni-
Alicui autem et secundum quid bona di- forme semper existens pulchrum sic-
et :

cit, quas alicui et aliquando melius est ut omnis pulchri fontanam pulchritudi-
esse quam nou non omnibus,
esse, sed nem excedenter in seipso prcehabens. »
aut semper. Unde de communi intentione Ex quo quod secundum idem
accipitur,
boni nihil loquitur. determinalur pulchrum et bonum.

3. Adhuc, Propter hoc ut idem osten-

dat pulchrum et bonum, bonum attribuit
lumini. Lumen enim est quod omnibus

' S. Dio.NVsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU^ST. 2^. 241

attribuit venustatem et pulchritudinem. est, cui nihil deest ad perfectionem

per-
Et sic iterum sequitur, quod idem sit tinentium. Nihil autem deest quando in-
pulchrum et bonum. cluditur finis ultimus salvatis omnibus
4. Adhuc, Dionysius ibidem « Pul- : quae sunt ad finem. Ultimus ergo finis
chrum secundum omnem causam cuncta additus complet rationem pulchri et :

desiderant et non est ahquid existen-

: idem complet rationem boni, ut prceha-
tium, quod non participet pulchro etbo- bitum est per idem ergo determinatur
:

no. Audebit et hoc dicere sermo, quod pulchrum et bonum.

et non existens participat pulchro et Lo- 9. Adhuc, Quorum unum
est et idem
no. » Ex hoc accipitur, quod secundum privative oppositum, eorum est determi-
idem determinatur pulchrum etbonum, natio per unum
sed habitus pulchri et
:

scilicet quod omnia desiderant. Idem ergo boni idem est privative oppositum ergo :

est pulchrum et bonum. pulchrum et bonumha- dicunt eumdem

3. Itoc idem accipitur a Boetio. Si bitum. IMedia probatur perjd quod ha-
enim bonum est quod est a bono, et hoc betur in fine primi Phijsicorum, ubi di-
est determinatio boni, secundum idem cit Aristoteles, quod « materia appetit
videtur determinari pulchrum. Dicit formam sicut turpe bonum. » Ex quo
enim sic in hbro de Consolatione phi- accipitur, quod turpe dicit privationem
losophise : boni. Constat autem, quod etiam dicit
privationem pulchri. Eumdem ergo ha-
Mundum mente gerens pulchrum pulcherri- bitum dicuntpulchrum et bonum.
mus ipse, Ix CONTRARIUM est dicit AugUSti- quod Sod comra.
similique imagine formans.
nus hbro XII de Civitate Dei sic
in :

« Pulchritudo est quaedam congruentia

Ex quo accipitur, quod pulchrum est partium cum suavitate colorum '. » Ex
quod est a pulchro, sicut bonum quod quo accipitur, quod pulchritudo non
est a bono. est nisi in corporibus bonum autem
:

6. Hoc idem videtur dicere Plato in etiam est in spirituaHbus, et plus quam
ultima parte Timsei, quod ubi dicitur, in corporaHbus non ergo idem sunt
:
pul-
mundus x6(T|jloi; dicitur, Grsece_, quod La- chrum st bonum.
tine sonat decor ye\ ordinatus : eo quod
a pulcherrimo exivit exemplari. Et sic SoLUTio. Dicendum, quod idem sunt Soiuiio.
iterum pulchrum est quod est a pulchro, pulchrum et bonum secundum supposita,
sicut bonum quod est a bono. non autem idem secundum nominis
7. Adhuc, Psal. xlix, 11 : Pulchritiido rationem et per idem determinatur
:

agri mecum Non autem secum est,

est. pulchrum et bonum, quia per finem, sed
ut dicit Dionysius, nisi quia omnium non per idem secundum rationem. Et
pulchrorum omnem pulchritudinemprae- ideo Dionysius bonum assimilat lumini et
habens est causa et non est pulchrum diligibiliquia sicut lumen expandens se
:

nisi per hoc quod cst imago bonilatis super illuminata, trahit ad se et congre-
primee. Et sic iterum videtur, quod ea- gat homogenia sibi sui luminis partici-
iem sit determinatio pulchri et boni. pia, et trahendo ad se ea imbuit et for-
8. Hoc idem videtur per rationem. mat et venustat lumine suo et pulchrifi-
[rurpe enim est quod ahquo ad perfectio- cat ita bonum quod per se bonum cst,
:

lem pertinentium est privatum. Hoc expansum super omnia bona, trahit et
fnim habet maculam, ct quasi mutila- congregat ad se omnium appetituuui in-
lUm est. Et per contrarium pulchrum tcllectualium, rationalium, scnsibilium,

• S. AuGUSTiNUs, Lib. XII de Civitate Dei, cap. 19.

XXXI 16
 242 B. ALB. MAG. ORD. PR^D.

vivorum, et existentiura, et imperfecto- num dicit, quod « bonum per se quod

rum appetitum bono illo participantium, est honeslum, pulchriludo est intelligi-
et trahendo ad se immittit se illis, et for- bilis. »

mat etvenustat et depellit ab ipsis priva-

tionis defectum, qui solus turpitudinis
causa est. Et inducit Dionvsius id quod
dicitur, i, 3 Diuit Deus Fiat
Genes. : :

lux, dicens,quod lux illa quae omnibus ARTICLLI SECL\DI

superferebatur, antequam quarto die per
luminaria distingueretur, lumen signi-
ficabat bonitatis divinae omnibus super- PARTICULA IV.
expansum ad omnium formationem et
venustatem. Aji noiitia et amor honi, et exstasisejus-
tamen secundura rationem
DitTerunt dem, et zelus, impressa sint omnibus
pulchrum et bonum quia pukdirum si- :
per naturam, sicut videntur dicere
ve decorum dicit bonum secundura re- Dionysius et lerotheus ?
lationem congruentiae eorum quae exi-
guntur ad perfectionem esse in compara-
tionem ad ordinem sapientiae divinse. Quarto quaeritur, An notitia et amor
Bonum autem eumdem ordinem dicit in boni, et exstasis ejusdem, et zelus, im-
comparatione ad bonitatem. Sicut et in pressa sint omnibus per naturara, sicut
corporaiibus pulchrum dicitur splendens videntur dicere Dionysius et lerotheus ?
in visu, Lonum autem in ullirao fine per- Et videtur, quod sic.

fectuni. 1. enim sic Dionysius inlibro de

Dicit
Et per hoc patet solutio primffi partis Divinis nominibus a Omnibus igitur
:

objectionura. pulchrum est et bonum et delectabile et

Ad ohject. Ad id quod in contrarium per Augu- amabile et diligibile, et propter ipsum
stinum objicitur, dicendum quod Augu- et ipsius gratia^ et minora meliora con-
stinus loquitur ibi de pulchritudine cor- vertendo se ad ea amant et communi- :

porali, secundum quod typus quidam cative sive sociative ordinatata araant
est pulchritudinis spiritualis. Sicut enim coordinata, et meliora minora amant
in corporibus decor sive pulchritudo provisive, et ipsa singula seipsa conten-
est (ut dicit Phiiosophus in Topicis) com- tive amant, et omnia pulchrura et bonum
mensuratio partium elegans, sive (ut di- desiderantia faciunt et volunt orania
cit Augustinus) comraensuratio partium quaecuraque faciunt et volunt '. » Ergo
cum suavitate coloris : qute commensu- omnibus amor surarai boni impressus
ratio attenditur in debita quantitate, et est.
debito situ, et debita figura, et debita 2. Adhuc, Augustinus in libro secundo
proportione parlis cum parte et partis ad de Libero arbitrio : « Antequam boni
totum : ita in essentialibus commensura- simus, impressa est nobis notio bonita-
tio est constituentium et ad se invicera tis, per quam sine ulla dubitatione sci-
et ad forraam totius, et in spiritualibus nms nos esse velle bonos. » Ergo vide-
commensuratio est virium quae sunt par- tur, quod etiam mahs amor boni impres-
tes potestativae et ad se invicem et ad to- sus est.
tum. Et in hac commensuratione consi- 3. Adhuc, Boetius in Consolatione
pulchritudo spiritualis. Propler quod
stit
philosophix : « Omnes homines honi et
Augustinus in libro LXXXIII Quxstio- mali indiscreta intentione ad bonum

' S. Dio.NVsius, Lib. de Divi cap. 4.

t
 IN I P. Smi. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 26. 243

pervenire nituntur. » Sed nullus nititur hoc_, quod fortiter facit pendere ad ama-
ad hoc indiscreta intentione, nisi quod tum.
insertum est per naturam. Notio ergo et 6. Adhuc, Maximus Episcopus :

amor boni omnibus inserta sunt per na- « Amor est connexio et vinculum quo
turam. omnium rerum universalitas ineffabili
4. Similiter, Objicitur de exstasi sive amicitia insolubilique unitate constat. »

extrapositione. Dicit enim Dionysius : Ex quo accipitur, quod amor quo omnia
« Est autem et exstasim faciens divinus bonum desiderant, naturaliter impressus
amor, non dimittens suipsorum amatores est omnibus.
esse, sed amatorum. » Adhuc, Joannes Episcopus « Amor
7. :

5. Quaeritur etiam ulterius de zelo, Se- est naturalis motus omnium rerum quse

cundum Dionysium enim, « zelus est in motu sunt, fmis quietus et statio, ul-

fortis amor cum indignatione contrarii. » tra quem nullus creaturse progreditur
Hoc enim facit bonum et summum bo- motus. » Cum ergo creatura moveatur
num maxime. Hoc enim in se trahit de- inbonum, et propter illud agat quidquid
siderium, et sic facit amorem. Hoc non agit, oportet quod amor boni impressus
sinit idem remanere in seipso, sed unius- sit omnibus per naturam.
cujusque amantis affectum extra aman- In contrarium hujus esse videtur quod sed contra.
tem transponi in amatum, et sic facit dicitur, I ad Corinth. xv, 34, quod igno-
exstasim. Et inducit illud Apostoli ad rantiam Dei quidam habent. Et si ha-
Galat. II, 20, ubi Paulus exstasim passus bent ignorantiam Dei, habent ignoran-
et in amatum totus transpositus dicit tiam summi boni. Et quod ignoratur,
Vivo autem, jam non ego : vivit vero in amari non potest. Non ergo per naturam
me Christus. Zelus etiam qui est fortis amor summi boni impressus est omni-
amor cum indignatione contrarii, Canti- bus : quia quod per naturam impressum
corum, VIII, 6, exprimitur : Fortis est ut est, numquam naturam derelinquit nisi
mors dilectio ,dura sicut infernus semula- corrumpatur.
tio.

Ejusdem enim moris est secundum Solutio. Dicendum ad primam partem soiutio.

Philosophum in Topicis et Ethicis, for- hujus particulae, quod sicut in motibus

titer condescendere ad amicum, et forti- necesse est esse ahquod primum movens
ter indignari inimico sive contrario. immobile, quod per virtutem et formam
Idem accipitur ex verbis lerothei, in omnibus est secundis moventibus et
quae Dionysius ponit sic dicens : « Amo- motis^ et in ultimis quse sunt mota tan-
rem sive divinum, sive angelicum, sive tum : et sicut est in intelligibilibus,
intellectualem, sive animalem, sive natu- quod primum intelligendi principium,
ralem dicamus, unitivam quamdam et quod est intellectus divinus, per lumen
concretivam intelligemus virtutem, su- suum necesse est esse in secundo, quod
periora quidem moventeu. ad providen- est principium intelHgendiappropriatum,
tiamminushabcntium, coordinata autem et in ultimo quod conclusio intcllectus
rursus ad communicativam alternam ha- est : ita est in motu dcsiderii, quod ne-
bitudinem, in extremis vero subjecta ad ccsse est esse bonum unum quod princi-
meliorum et superpositorum conversio- pium omnisboni est, et quod per imagi-
nem. » Ex hoc accipitur, quod amor ncm summi boni in omni bono movet,
omnibus imprcssus est et supcrioribus, ct in desiderio et in appetitu est sicut in
et mediis, et inferioribus et quod ille : moto tantum cujus motus secundum
:

amor exslasim facit in omnibus et ze- quod motus actus est movcntis, est in eo
lum et exstasim in hoc. quod Iranspo-
: quotl movetur ab ipso secundum autem :

nit unum in alterum, zelum autem in quod est in moto, ct est actus moti,
 244 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
actusille amor est naturalis secundum secundum naturam movetur. » Et hoc
Dionysium et lerotheum. Et secundum sensu nihil est quod ignoret summum
quod idem amor convertit et transponit bonum, quin percipiat ipsum vel in se,
amans in amatumjacit exstasim secun- : vei in typo ipsius, vel (ut dicit Diony-
dum autem quod actus primi moventis sius) in aliqua ipsius obscura resonantia.
totum obtinet et intra vires suas violen- Et sic solvitur a Boetio in Consolatione
ter tenet desiderium amantis, facit zelum. philosophise, quod multi objiciunt, di-
Unde exstasis et zelus effectus amoris centes, quod si omnia ad bonum con-

sunt. Et ideo conceditur, quod liaec per tendunt, et propter illud agunt quidquid
naturam impressa sunt omnibus intel- : agunt, et ad bonum naturaliter sunt :

lectualibus quidem et rationalibus secun- omnis autem actus et voluntas et appe-

dum appetitum cognitivum, sensibilibus titus cum contendit ad hoc quod natura-
autem secundum sensibilem, vitalibus liter est, rectus est : tunc voluntas omnis
secundum vitalem, et existentibus se- et omnis appetitus et omnis actus recta
cundum naturalem, et non existentibus sunt quod manifeste falsum est. Omnia
:

sive privativis secundum quod habent ad enim quse appetunt appetitu et sensu na-
bonum et pulchrum aptitudinem. Et hoc turah, bona et recta sunt quse autem :

intendunL Dionysius et lerotheus et sensu et appetitu consilialivo et electi-

Maximus Episcopus. Propter hoc opor- vo, aliquando sunt recta, aliquando non
tet, quod amor boni omnibus
notitia et recta. Justi enim consilio recto quserunt
impressa sint per sensum et appetitum summum bonum officio virtutum : mali
naturalem eo modo secundum quod sen- autem decepti vanitate cupiditatum,
sum naturalem defmit Isaac in libro de quserunt summum bonum ubi non est,
Elementis dicens, quod « plantse scnsus in divitiis, deliciis, et honoribus dignita-
naturales habent non animales, quibus tum.
percipiunt, non quibus dijudicant con- Et per hoc patet solutio ad totum.
venientiam alimenti. » Nisi enim perci-
perent naturali sensu suavitatem et con-
venientiam summiboni, non moverentur
ad ipsum quia dicit Aristoteles in III de
: MEIIBRl PRIMl
Anima, quod « non fit motus, nisi fiat
nuntium ei quod movetur de eo quod
movendum est. « ARTICULUS III.

Ad object. -^D m
quod objicitur in contrarium,
dicendum quod est ignorantia secundum De singulis differentiis bonorum.
sensum cognitionis, qui est dijudicativus
sensibilium et scibilium, et secundum
Damascenum est sensus consiliativus et Terlio,Quseritur de singulis diflerentiis
electivus vel sestimativus. Et secundum bonorum.
huncmodum multi ignorant quid sit Sed quia de bono in genere, et de bo-
summum bonum et quid Deus, prop- no naturse divisim agitur, et similiter de
ter opiniones erroneas quse sunt in ip- bono circumslantise, et divisim de bono
sis. virlutis et bono gratise, et bono ghirise :

Et est ignorantia secundum sensum ideo hic quseremus de bono naturse, et

naturalem. De quo Augustinus in
dicit de bono in genere, differentes tractatum
libro sccundo de Libero arbiirio, quod de bono circumstantise, et bono virtutis,
« habens in erronea opinione non esse, et bono gratiae et glorise usque ad loca
habet quietum esse in sensu, qui non specialia, in quibus quseretur de virtute,
cst nisi perceptio naturalis ejus ad quod gratia, et gioria.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU/EST. 26. 245

De bono igitur naturae quseremus qua- alia albedine album sit album, et alia

tuor, quorum primum est, An eadem albedo sit albedo, sed eadem. Ergo si-

bonitate omnia sint bona ? militer eadem bonitate bonum est bo-
Secundum est, Si non sunt eadem num, et bonitas est bonitas. Bonitas au-
bonitate bona, in quibus consistat bonitas tem prima una et simplex est, quae per
naturse ? essentiam et non per participationem
Tertium, An bonitas naturse possit au- bonitas est et hsec una est qua omne
:

ferri a naturaliter existentibus, vel inten- bonum bonum est ergo videtur, quod :

di vel remitti in eis ? omnia sint bona una et simplici boni-

Quartum, Utrum aliquid possit intelli- tate.

gi bonum non intellecta prima bonitate ? 3. Hoc idem probatur perdeductionem

ad impossibile. Detur enim, quod aliquid
sit bonum, sicut facies, et terra, ut dicit
Augustinus ^ Facies enim bona est con-
ARTICULl TERTII grua dispositione oculorum nasi, gena-
rum, et frontis, cum suavitate coloris
debiti. Terra bona planitie camporum, et
PARTICULA 1. elevatione montium. Aut ergo eadem et

prima bonitate, aut diversa bonitate

An eadem bonitate omnia sint bo7ia ? bona sunt. Si diversa : tunc alia est bo-
nitas qua facies bona est, et qua terra
bona est tunc quaero
: de illa bonitate :

Primo ergo quaeritur, An eadem boni- iila enim creata est, et bona est aut pri-
tate omnia sint bona ? ma bonitate, aut diversa. Si diversa :

1. Hoc enim videtur per Augustinum iterum qusero de illa bonitate qua illa

in libro VII de Trinitate, ubi sic dicit : bona est, utrum sit prima, vel non pri-
« Bonum est hoc, bonum est illud : toUe ma : et hoc ibit in infinitum, vel dabitur,
hoc^ et tolle illud : et vide ipsum si pot- quod bonum prima bonitate bonum sit.
es. Ita Deum non alio bono bo-
videbis Et sic cum prima bonitas sit una et ea-
num, sed bonum omnis boni bonum. » dem, videtur quod omnia bona una etea-
Et multa his similia dicit ibidem Augu- dem bonitate sint bona.
stinus, sicut est illud « Gum caetera non :
4. Hoc idem videtur per principium
amentur nisi quia bona sint, quod pu- quod dat Aristoteles in II Metaphysicse.
deat ipsum quod per se bonum est, et Dicit « omne quod est in
enim, quod
non nisi bonum non amare, cum hoc sit pluribus per unam rationem in illis exi-
ratio amoris in omnibus quoe amantur. » stens, reducitur in unum primum quod
Vidctur ergo, quod in omnibus bonis est causa omnium illorum, sicut omne
non sit nisi una bonitas prima, qua calidum incaliditatcm quae per essentiam
bona dicuntur, et quod haec bonitas sit caliditas est. » Ergo a simili omne bo-
Deus. num sicut in causam formalem reduci-
2. Idem videtur probari per rationem. tur in primam bonitatem, quae per es-
[Sicut enim vult Dionysius, b )i:um divi- sentiam bonilas est, etilla omne quod

jditur in particjpantia, et participationes. bonum est, formalitor bonum est. Nulla

[Et omne creatum
participat bono parti- : autem bonitas essenlialitcr est bonitas
cipationes autem praehabet et cxccllcntcr nisi prima, quae cst Deus. Rrgo videtur,
iprima causa habet, ut idem dicit Augu- quod nulla bonitate nisi prima unum-
Istinus. Sed non possumus dicere, quod quodque sit bonum.

1 S. AcGDSTiNus, Lib. XXII de Civitate Dei, cap. 19.

 246 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

5. Adhuc, Proclus distinguit bonum in tionem non aequivocam supponentes, :

id quod non est nisi bonum, quod est quod in omnibus pra?dicat esse divinum.
bonum primum et in id quod est ali-
: Et ratio eorum fuit, quod illud divinum
quid aliud quam bonum, quod est bo- est esse quod non est nisi esse. Omne
num factum per participationem illius. enim quod ab alio est, non est simplici-
Ipsum autem bonum unum est, et non ter, sed est hoc. Constat autem per Boe-

multiplicatum. Et quod unum est non tium, quod esse quod est hoc, ab alio
multiplicatum, idem est in omnibus. Er- habet quod est, et ab alio quod hoc est.
go videtur, quod una et simplici bonitate Unde cum ab hoc quod ab alio est, ha-
omniabona sint bona. beat quod hoc est, esse non habebit ab
Sed contra. In CONTRARIUM hujus CSt, quod hoc quod ab alio est, sed habebit ab hoc
1. Omne bonum eo bonum est quod quod ab aUo non est. Et hoc est esse in-
bonitate informatum est. Constat autem, creatum, quod (ut dicunt) univoce prae-
quod numerato et multiplicato subjecto dicatur per hoc verbum, est, cum dici-
secundum esse, numeratur et multipli- tur, hoc est, vel iliud est. Et hic fuit er-

catur forma quse in ipso est, tam in cor- ror Anaximenis et Mellissi, et poslea
poralibus quam in spirituahbus. Cum etiam Alexandri, et aliorum quorumdam.
ergo plura sint subjecta bonorum, plures Et similiter dicebant de bono, quod ab
erunt bonitates quibus informantur. alio habet quod hoc est, et ab alio quod
2. Adhuc, Bonum non per unam in- bonura est. Ab hoc enim quod ab alio
tentionem bonitatis dicitur de omnibus est, habet quod hoc est : a bonitate au-
bonis : non per unam intentio-
et quae tem prima quae ab alio non est, habet
nem sunt bona, non eadem
bonitalis esse boni. Esse enim (ut dicit Boetius in
bonitate sunt bona non ergo omnia bo- : hbro de Hebdomadibus) nihil habet ad-
na eadem bonitate bona sunt. mixtum. Ideo dicunt, quod omne bonum
3. Adhuc, Quod est in omnibus per esse boni habet a bonitate quae nihil
genera diversa et differentias diversas habet admixtum : haec autem non est

determinabile in illis, non idem numero nisi bonitas prima : et ideo dixerunt,
est in illis, sed per esse diversum et es- quod omne ens est ens entitate
sicut
sentias diversas numero et ratione. Bo- prima, et omne verum est verum
sicut
num sic est in omnibus. Ergo bonum veritate prima ita omne bonum est bo-
:

nec per idem esse, necper eamdem es- nitate prima, et quod bonum univoce
sentiam est in omnibus. Media probatur priedicatur de bonis, sicut verum de ve-
per id quod dicit Aristoteles in 1 Ethico- ris, et ens de entibus.
rum^ quod « bonum in substanlia est, et Hic autem error pessimus est, et de-
in qualitate qualitas, et sic de aliis. » rivatus est ab antiquis Hesiodistis, qui
4. Adhuc, Si omnia bona sunt bonita- in secta Epicureorum theologizando phi-
te prima et increata, cum haec bonitas sit losopbantur, ut dicit Aristoteles inprimo

essentia sua, videtur quod omnia sunt Plujsicorum. Tangitur etiam a Gilberto
essenliaprima et increata : quod valde Porretano in commento super Hbrum de
est absurdum et haereticum. Sequeretur Uebdomadibus Est autem error pericu-
.

enim, quod omnia essentialiter essent losus non solum contra veritatem philo-
Deus quod fuit h«resis quorumdam
: sophiiie, sed etiam contra veritatem fi-

Philosophorum, quorum posilionem im- dei.

probat Aristoteles in I Plnjsicorum. Unde dicendum est, quod non
aliter

una bonitate ,et prima formaUter et es-

soiutio.
SoLUTio. Fuerunt quidam qui dicerent, sentiaUter omnia bona sunt bona, nisi
quod in omnibus in quibus prfedicatur ablativi isti, una bonitate, construantur
hoc verbuni, cst, unam habet prsedica- in habitudine causae formaUs exemplaris :
 IN I P. SUM. TEEOL. TRACT. VI, QU^ST. 26. 247

tunc enim verum est, quod omnia una Ad aliud dicendum, quod si fiat reso- Ad 2.

bonitate bona sunt exemplariter : quia lutio bonorum una

particularium sub
bonitas in omnibus exemplum est primse specie contentorum, erunt illa bona una
bonitatis et imago et ipsa prima boni-
: bonitate inspecie, quse species secundum
tas forma et exemplar omnis bonitatis. esse multiplicaturin particularibus. Et si

Et, sicut dicit Plato, omnis bonitas cu- fial resolutio specierum in genus, erunt

juslibet boni sicut ex quodara elhivagio bona una bonitate in genere, quse boni-
sive sigillo procedit abonitate prima, quee tas secundum esse multiplicatur in spe-

est forma exemplaris formans et exem- ciebus. Si autem fiat resolutio causati in
plificans se in bonitatibus omnium bono- causam primam et in exemplar primum,
rum : separata tamen per esse et essen- quod exemplar vocavit Plato formam :
tiam ab omnibus, sicut sigillum per esse et omne quod formatur adeoin secundis

et essentiam separatur ab omnibus formis et causatis, vocavit imaginem, sicut

sigilhitis. Et sicut omne sigillatum per etiam testatur Boetius in libro de Trini-
rationem imitationis ducit in sigillum, tate tunc stat resolutio in uno quod non
:

nec absolutum habet intellectum^ sed ad multiplicatur in sequentibus nec secun-

sigillum rehitum : ita omnis bonitas cu- dum nec secundum egsentiam, sicut
esse,

jushbet boni ducit in bonitatem primam, sigillumnon multiplicatur in sigillatis. Et

nec absolutum habet intellectum, sed hujus causam dicit esse Eustatius incom-
ducentem in illum, sicut imago vel mento Ethicorum, quia talis forma est
exemplar ducit in exemplar sive in for- extra rem, et ante rem, nec esse ncc es-
mam primam. Si autem ablativi isti cum sentiam a re ipsa accipiens.Ethoc solum-
dicitur, una bonitate omnia sunt bona, modo verum est_, quod omnia bona sunt
construantur in habitudine causae forma- una et eadem bonitate.
lis simpHciter, falsa est locutio : quia di- Ad ALiuD dicendum, quod si diversa Ad 3.

vefsa numero specie et genere, sunt bo- bonitate bona sunt, non procedit hoc in
na diversis bonitatibus numero specie et intinitum :quia cum omnis multitudo
genere. stat in uno, multitudo bonorum in nu-

Ad PRiMUM quod objicitur ex Augusti- mero bonorum stat in una bonitate spe-
nus dicendum, quodcum dicitur «Tolle : ciali, multitudo specialium bonorum stat
hoc, et toUe illud, » intelligit Augustinus in uno generali bono, et multitudo bono-

ablationem simul quae est per resolutio- rum in genere stat in uno quod ad gene-
nem particularis in universale, et poste- ra entis se habetsicut principium. Ethoc
riorum in prius, et causati in causam, bonum quod converlitur cum ente.
est

et compositi in simplex : haec enim in Et licet hoc bonum non sit nisi bonum
quatuor simul faciunt hoc et illud : et et essentia bonitatis, tamen est in eo di-

sicut vult Dionysius, faciunt participa- versum esse et quod est, et multiplica-
tum de participatione. Et si talis fiat bile per esse est et essentiam in omnibus

resolutio usque ad primum, stabit re- bonis bonitate illa participantibus. Et

solutio in bonitatedivina sive in bono ideo non sunt bona una bonitate simpli-
divino, prima causa formalis,
quod est citer, nisi unum ct idem intelligatur de
I
exemplaris, simplex, et univeisulis omnis eodem numero.
boni in eo quod bonum est. El hoc voca- SiMiLiTER dicendum est ad sequens. Ad I.

vit Plato universale et formam quae est Absque dubio enim resolutio omnis cau-
ante rem. Et ex hoc non soquilur, quod sali stat in uno primo, quod pcr essen-

una sit forma in omnibus bonis, nisi tiam causa est hoc lamen primum non
:

causaliter et exemplariter. remanet idem per esse ct essentiam in

Similitcr respondendum cst ad aucto- crcatis, scd multiplicalur in illis. Sicut

ritatem secundam. calor per csse et esscntiam multiplicatur

 248 D. ALB. MAG. ORD. PRjED.
in calidis. Et hoc intendit Aristoteles et
niliil plus. secundum Platoneni fiat
Sed si

resolutio ad prinium quod est ante reni et

extra rem tunc stabit resolutio in uno
:

quod in sequentibus non multiplicatur, ut ARTICLLI TERTII

dictum est. Et lioc solummodo verum
est, quod omnia bona sunt una bonitate.

Et hoc dicit Augustinus in libro YII de PARTICULA II.

Trinitate, quod est bonum omnis boni

bonum, et quo judicamusde omni bono, Si non omnia eadcm bonitatc sunt bona,
si illud utcumque videre possumus, sicut in qnibiis consistat bojiitas naturse?
etiam supra de prima veritate dictum
est

Ad5. Ad aliud quod de Prolo objicitur, di- Secundo quseritur, Si non omnia ea-
cendum quod et secundum Dionysium dem bonitate bonasunt, in quibus consi-
et secundum Proclum duplex est partici- stat bonitas naturae ?
enim participatio proprie,
patio. Dicitur Et dicilur communiter per Augusti-
quando particulare tolum capit univer- num, quod in modo, specie, et ordine :

sale secundum essentiam, sed non secun- ita quod modus omni rei sit modum pree-

dum potestatem, sed partem accipit suse figens, species omni rei speciem praebens
potestatis etsuae communitatis, sicut ho- sive formam, ordo omnem rem ordinans
mo participat animal. Secundo modo di- et ad quietem deducens, et ut dicit Au-

citur participatio ad hujus similitudinem oustinus, ad stabilitatem trahens. Quae

dicta, quando imago accipit simiie for- in libro Sapientiee, xi, 21, dicuntur nu-
mae primae secundum partem potestatis merus, pondus, et mensura '.

illius, sicut sigillatum formam accipit Dicit enim Augustinus in libro lY su-
sigilli, non secundum totam potestatem per Genesim ad litteram, quod « nume-
sigillandi quae est in sigillo, sed secun- rus est omni rei speciempr8ebens,pondus
dum partem, licet totam similitudinom omnem rem ad quietem et stabilitatem
sigilli recipiat. Et hoc modo a Dion^-sio trahens, mensura omni rei modum et

et Proclo accipitur participatio. Et hoc quantitatem proeflgens, » secundum quod

modo participans non accipit participatio- etiam dicit Aristoteles in II de Anima,

nem secundum esse et essentiam quam quod « omnium natura constantium ter-
habet in prima causa. Sicut enim proba- minus est et ratio magnitudinis et aug-
tur in libro de Caiisis, nulla bonitatum menti. »

fluentium a prima causa, participari pot-

est a secundis in ea puritate et simplici- Qu.iiRiTLR ei'go, Si htec sint in omni re q„j
tate qua est in prima causa. Et ideo bo- crcata et increata?
nitas participata multiplicalur in partici- Et videtur, quod non.
pantibus, licet in prima causa sit una et 1. Modus enim quaedam res creata est :

simplex. et si in omni re creata csset,esset modus

Orania qua? in contrarium objecta sunt, modi : et hoc abiret in infinitum.

conceduntur. Eadem est objectio de specie, et or-

dine.
2. Adhuc, Haec non videntur convenire
nisi secundum quod eadem
corporalibus,
cum illis sint quae Sapientiae, xi, 21, di-

' Sapieut. XI, 21 : Omnia in mensura, et nu- mero, et ponderedisposuisti.

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VI, QUiEST. 26. 249

stantiale, possct intelligi perfectum ens

cuntur : quia mensura non est nisi cor-
poralium. Similiter dicit Aristoteles, in essequodintelligetur non esse bonum,
quod « quEecumque difierunt numero, et sic esset haec falsa, quod omne quod
difTerunt materia. » Gum igitur sint est,in quanlum est, bonum est.

multa spiritualia, non videntur hsec tria In contrarium hujus est, quod sed contra.

esse in omnibus rebus. 1. Quselibet res prius est in se quam

sit in ordine ad alterum. Et sic videtur,

Ulterius quseritur, Si haec tria diffe- quod res in non contmen-

quantum est,

rentiam habeant, quod unum non inci- tiae habet ordinem. Ex ordine autem ha-

(lat rationem alterius ? bet quod est bonum. Videtur ergo, quod
Et videtur quod non. ex hoc quod consequitur esse, rationem
1. Dicit enini Boetius^ quod « bonum bonihabet. Quodautem consequitur esse,
est quod est a bono » et sic videtur. :
accidentale est. Ex accidentalibus ergo ha-
quod solum per ordinem determinetur betquod bonum est, et non ex essentia-

bonum. Oportet ergo, quod alia vel non libus.

dicant conditiones boni, vel ordinis acci- Adhuc, Dionysius in libro de Divi-
2.

piant rationem. nis nominihus : « Non corrumpitur quid

2. Adhuc, Inpr£ehabitis determinatum existentium, sed circa existens modi,

est, quod bonum determinatur per cau- commensurationes, et harmonia^ » Mo- "*.

sam tinalem, et respectu illius est ordo. di autem, commensurationes, et harmo-

Alia ergo duo videntur esse superflua. nise, consequentia sunt esse existentis.
3. Adhuc, Augustinus in libro Ergo corruptio, qua malum est, est circa
LXXXIII Qusestio7ium : « Totum nomen id quod consequitur esse existentis. Sed
mali de speciei privatione repertum est.» circa idem sunt bonum et malum. Ergo
Sed malum et bonum sunt circa idem circa id quodconsequitur esse existentis,
sicut privatio et habitus. Ergo videtur, estbonum non ergo estcirca esscntialia,
:

quod totum nomen boni circa positionem sed circa accidentaha.

speciei repertum est. AHa ergt) duo vi-
dentur superfluere, vel accipiens ratio- Ulterius quceritur, Si hsec sint circa Quaest. 4.

nem speciei. totum esse rei tantum, vel etiam circa

partes tam in spiritualibus quam in cor-

Ulterius quseritur, Utrum ista insint poralibus, ut aliud sit bonum hominis,
omni rei creatai sccundum csse substan- aUud bonum pedis hominis, et aliud bo-

tialc? num aninue, et aliud voluntatis?

1. Dicit enim Boetius, quod « omnc Et videtur, quod sint tantum circa bo-
quod est, in quantum est, bonum est. » nuui totius : quia si sint circa partes,

Ergo vidctur quod nihil existcntium sit tunc cadcm rationc crunt circa partcs
vel possit esse sine illis et sic secundum : partium : ct hoc in divisione continui

essc substantiale videntur ha3C esse in abiret in inrmitum : ct non mathcmatice

omnibus. tantum, scd in corpore etiam nalurali :

2. Adhuc, Omne quod verc cst, per quia corpus mobilc secundum quod mo-
sua subslantialia est ct bonum conver-
: bilc est, dividitur in inlinitum, sicut pro-
titur cum cntc : ergo vidctur, quod pcr bat Aristoleles in VI Pln/sicorum. lufini-
sua substantialia sit bonum. Si enim tum autcm sccundum quod hujusmodi,
daretur, quod per accidenlalia : cum pos- nechabet modum, ncc speciem, nec ordi-
sit intclligi sinc accidcntalibus, co quod ncm ncc cst dispositum iu numcro,
:

accidcntalia sunt consequcntia essc sub- pondcre, et mcnsura.

'
S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.
 230 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Qu«st. 5. CLTERirs qu£eritur, Si haec sunt condi- Quod enim in corporalibus quantitas est

tiones boni tantuui, vel etiam mali? velmensura molis^ hoc est in spirituali-
£t videtur, quod etiam mali. Est enim bus quantitas vel mensura virtutis. Et
malus modus, et mala species, et malus mi.dus [irincipiorum constituentiura to-
ordo, ut dicit Augustinus, et per se patet, tun:i in corporalibus, respondet raodo
et ab illis dicitur malum. Et sicut dicit partiura potestativarura constituentiura
Dionysius, malum dicitur immoditica- totura potestativum in spiritualibus. Et
tum, eo quod malum modum habeat. pondus quod in corporalibus inclinatio

Yidetur ergo, quod haec tria sint condi- est ad locum, in spiritualibus vel respon-
tiones raali sicutboni. det atlectui. vrl inclinationi in debitum
tlnem, in quo stat et quiescit omnis res :

Quasi. 6. Ulterius quaerituF, Si hcec tria conve- ita quod non inclinat ulterius ad ten-
niant materiae primae ? dendum in aliud. Et ordo qui in corpo-
Et videtur, quod non. ralibus est positio partium in loco, in
l.Ha?cenim nec modura habet, nec spiritualibus respondet ordini potentia-
speciera, nec ordinera. Orane enirn quod runi in debito actu ad totura potestati-
ordinatur, aliquo raodo et aliqua specie vum piTliciendum. sicutvult Boetius in
ordinatura est : eo quod omnis ordo pe- libro Divisionum. Et sic hcec tria in ora-
nes raodura et speciera attenditur : quia nibus sunt tam spiritualibus, quam cor-
in illis ratio ordinis consistit. poraHbus, sicut praehabitum est in quae-

2. Adhuc, In quibusdam idem vidt-tur stione de vestigio. Unde id circa quod

esse modus et species. sicut in figuratis, sunt, unitati divinae essentiae respondet :

in quibus mensura quantitatis sive modus tria autem quae circa quodlibet sunt,
est ad terminum figurse et idera videtur : trinltati respondent personarum.
esse species eorura.
quod uUerius quaeritur, dicendum
x\d id *^^^^

Soiutio. SoLUTio. Diceinlum, quoil si attendan- quod sicut bonum ipsum deterrainatur per
tur preedicta, ad htec et hujusmodi non causara fmalem et per alias causas in quan-
erit difQcile solvere. tum intendunt rationem finis, ita conditio-
nes boni per ordinem determinantur qui
^"^AdT'"^'
^^ PRLMUM ergo quod quaeritur, di- est pondus locans in fine, et per modum
cendura^ quod haec tria qua? a sanctis di- et speciem in quantum respectum habent
versiraode assignantur, in omni re sunt ad finera. Modus enim rei non praefigi-
diversimode considerata, sicut supra in tur, nisi quo ad finera deveniat, nec pon-
antehabitis in quaestione de vestigio de- dus nisi quo ad finera inclinetur, nec
terrainatum est *. Ibi enim dictum est, species nisi quae terrainus est et finis ef-
quod haec tria, modus, species, et ordo, ficientis, et qu* habitus est connaturaHs
conveniunt rei secundum quod in esse et proprius non impedite perficiens ad
perfecto est. Et ideo nulla objectio est in- ultimum et finalem actum sive operatio-
ferens,quod modi raodus est. Modus nem. Et ideo istorum nihil superfluit :

enim non est creatura quae in se sit, sed sed sicut in praehabitis dictum est) ordi-

semper alicujus est. Et sirailiter est de nem habentpartium totius potestativi, et

specie et ordine. perfectionera habent in ultirao. Modus
Ad 3. Ad ALiUD dicendum, quod hoec tria enim est in specie, et modus et species
proportionaliter sunt in ornnibus rebus, in ordine : quaravis differentes habeant
tam corporalibus, quara spiritualibus. rationes secundum differentiam poten-

' Cf. Supra, Tract. III, Quaest. xv, Membr. 2, 2 et 3.

De medio quod est vesligium, Art. 1, Part. 1,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU/EST. 26. 251

tiarum ad proprios actus relatarum. telligi esse, nisi cointelligafur bonum.

Ad m quod dicit Augustinus, quod to- Non enim potest intelligi, quod a prin-
tum maium circa privationem speciei cipiis esse constituatur, nisi in modo,

repertum est, dicendum quod hoc non specie, et ordine : sicut non potest in-
dicit Augustinus de specie simpliciter telligi esse trianguli secundum quod con-
considerata, sed de specie secundum stituitur a principiis esse, nisi cointelli-
quod praRsupponit modum et induit ra- gatur habere tres aequales duobus rectis.

tionem fmis sic enim corrupta specie

: Potest etiam intelligi esse secundum
corrumpitur modus, et ordo corrumpitur. quod est simplex conceptus et primus et
prima rerum creatarum, utdicit Philoso-
Ad m quod ulterius quaeritur, utrum phus in hbro de Causis. Et sic esse po-
conveniant haec omni rei per essentialia test intelligi non intellecto bono. Sic
vel accidentaha ? enim dicit Boetius in libro de Hebdoma-
Dicendum, quod haec manant de es- dibiis, quod « intellecto pauHsper primo

sentiahbus. Et in hoc sunt accidentalia ente et non bono, quee sunt ab eo, entia
vel modum accidentis habent, quod sunt erunt, et non bona. » Et ideo in praeha-
sequentia esse uniuscujusque quod est, bitis dictum est, quod ista tria, species,

sicut dicunt Avicenna et Boetius de modus, et ordo, sunt in re secundum

propria passione, quee (ut dicit Aristote- quod in esse est constituta.
les) per se et secundum ipsum inest sub- Ad hoc quod objicitur, quod res prius Adobject.i.

jecto, et est de omni et semper. Et ideo est in esse quam in ordine vel in modo,
id quod est, secundum quod est et sem- dicendum quod duplex est ordo : scilicet

per et omne, est bonum modo, specie, et rei constitutge ad alterum : et de hoc ve-
ordine. Sicut triangulus rectihneus se- rum est quod objicitur. Etest ordo prin-
cundum id quod
omnis et semper, est cipiorum constituentium esse ad esse
habet tres angulos aequos duobus rectis, constituendum : et de hoc falsum est :

per hoc quod constituitur ex lineis obH- quia prius est res in ordine, quam in esse

que tractis inter duas parallelas, quae de constituta.

necessitate faciunt angulos altrinsecos Ad ultimum quod objicitur de Diony- Adobject.j.

sequales, et quoslibet duos super alteram sio, dicendum quod modi et commensu-
parallelam descriptos aequales duobus rationes et harmoniae quaedam sunt ante
rectis. Similiter id quod est in esse con- rem, qusedam in ipsa rei conslitutione,
stitutum, de ipsis principiis esse in modo et quaedam post rem. Ante rem sunt ra-
qui est monsura principiorum ad fmem, tiones, modi, commensurationes, et har-
et specie dante esse, et ordine in fincm moniae, quae sunt in ipsa sapientia Dei,
ponente, habet boni esse et rationem. sicut dicit Augustinus ^^^/^^r Genesim ad
Sic enim cum Deus disposuit mundum, lilleram, « cum Deus omnia disposuit in
vidit cimcta qiise fecerat, et erant valde pondere, numero, et mensura, quod dis-
bona *. Et hoc modo bonum consequi- posuit in seipso quiest numerus sine nu-
tur ens, et omne et semper. mero, pondus sine pondcre, et men-
et

Ad m autem quod objicitur, quod se- sura sine mensura. » In ipsa autem re
cundum hoc esse essentiale potest in- constituta sunt modi, quibus conveniunt
telligi sine l)ono, dicendum, quod in- principia ad esse constituendum, ct com-
tellectus esse duplex est. Potest enim in- mensurantur potentiis ut constituere

telligi esse secundum quod est actus es- possint, et proportionis hal)ent liarmo-

scntialium principiorum esse illud con- niam in essc constituto. I^f luec sunt

stituentium. Et sic numquam potest in- quae corrumpunlur. Existentia autem

•
Genes. i, 31,
 252 D. ALB. MAG. ORD. PR.f:D.

principiorum absolute consideiata non conditiones boni : absentia aulem vel

corrumpitur : quia illa simplex est et corrupta, conditiones mali. Sic enim di-
incorruptibilis, nisi per accidens. Et sic cit Aristoteles in II Physiconim, quod
corruptis modo,
commensuratione, et « prcesentia gubernatoris navis est causa
harmonia, corrumpitur bonum quod est salutis navis, et ejusdem absentia est
in re : quia hoc totum consistit in modo, causa periculi. » Et ideo dicit Augusti-
commensuratione, et harmonia, sicut nus in libro de Xatiari honi, quod « ubi
dictum est. Modi autem, coramensura- haec tria magna sunt, magnum bonum
tiones, et harmonice, qu» sunt post esse est : et ubi parva. parvum bonum : et ubi
rei, sunt modi, commensurationes, et nulla, nullum bonum ^ »
harmonitP, quibus se habet res ad alte- Ad id quod objicitur in contrarium de
rum : et bonum quod est in illis, non malo modo, et mala specie, et malo or-
sequitur ens in quantum ens in esse con- dine, dicendum quod nullus est malus
stitutum, sed sequitur bene esse rei in modus per se, sed dicitur malus, ut di-
esse ad alterum. cit Augustinus, quia indebite attribuitur
ei cui attribuitur, vel tempore indebito,
Adqu?est.4. quod ulterius quaeritur, dicen-
-^^ iD vel loco indebito : et sic per accidens
dum quod heec proprie sunt in toto. £st est malus, et non per se. Et similiter di-
enimuniuscujusque rei, ut dicitur in primo cendum est de specie et ordine. Et sic
Ethicorum, aliquod bonum proprium, et etiam modus non proprius ejus
efficitur
virtus, et ultimum in bono illo, ut ahud cujus dicitur esse modus et £ic efficitur :

bonum hominisj aliud bonum asini, et potius corruptio modi, quam modus. Et
aliud bonum Angeli, et aliud bonum sic intendit Dionysius, quod « malum
terrte, et aliud aquae, et sic de aliis, Re- immodificatum est^ nec habet speciem,
fertur tamen per posterius hoc bonum ad nec ordinem. » Et cum dicitur malus
partes non materiales, sed organicas sive modus, oppositio est in adjecto, Et hoc
officiales. Sicut dicit Aristoteles, quod intendit Iloratius in Arte poetica dicens :

aliud estbonum hominis, et aliud bonum

civis_, et aliud bonum militis, et aliud Est modus in rebus, suut certi denique fmes,
bonum manus, et aliud pedis, et sic de Quos ultra citraque nequit consistere rectum.
aliis. In omni enim bono cujuscumque
sit, secundum principia illius boni mo- Ad quod ulterius quaeritur de ma-
id Ad
dus est veniendi ad ultimum, et species teria, dicendum quod materia non per-
qua terminatur ad ultimum, et ordo sive fecte est bona bonitate naturae et ideo :

pondus quo locatur et tenetur in ultimo. haec tria in illa perfecte non sunt habet :

Et sic aliud est bonum voluntatis ut vo- tamen ordinabilitatem ad bonum per
luntas est, et aliud hominis ut homo est. appetitum, et ad speciem per inchoatio-
Et ideo diversa hjsc bona habent diversos nem speciei in ipsa, et aliquid ponderis
modos et ordines. Et sic non procedit sive ordinis per hoc quod intendit ad
objectio ducens ad infmitum : divisio bonum, licet omnia haec habeat imper-
enim in infinitum non procedit nisi se- fecte. Et ideo modum habet sine modo,
cundum partes materiales tantum. et speciem sine specie, et ordinem sine
ordine. Aliquid ergo bonum habet, licet
Adqiiaest.s. Ad m quod ulterius quseritur, Utrum non habeat bonum determinatum.
heec sint conditiones mali sicut et boni ? Ad aliud dicendum, quod licet idem
Dicendum, quod hoc non est nisi per sint in quibusdam per subjectum species
accidens : quia haec praesentia in re sunt et modus, sive numerus et mensura :

* S. AuGusTiNus, Lib. de Natura boni, cap. 3.

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. YI, QU^ST. 26. 253

numquam tamen idem sunt per essen- el remissionem per accessum ad termi-
tiam et rationem. Licet enim mensura num vel recessum a contrario, est aus--
sive modus sint quantilas molis vel mentabile et diminuibile ct corruptibile
virtutis terminata ad ultimum, tamen ab eo in quo est : bonum et malum sic
modus talis terminalionis vel talis, non capiunt intensionem et remissionem :

est idem quod quantitas sic vel sit termi- ergo bonum et malum augmentabilia et
nata. Et ideo Aristoteles in Prsedicamen- diminuibilia sunt in liis in quibus sunt.
tis figuram ponit in genere qualitatis, 3. Adhuc, Quorum causales conditio-
quantitateni autem sic vel sic termina- nes intenduntur et remittuntur et cor-
tam in genere quantitatis. Et sic etiam rumpuntnr, illa intenduntur et remit-
ad diversa entis prsedicamenta referuntur tuntur et corrumpuntur. Causales condi-
figura et quantitas : figura enim prout tiones boni, quee sunt modus, specics, et
est quantitas terminata, in quantitate ordo, intenduntur et remittuntur et cor-
est : prout autem est determinatio rumpuntur, ut dicit Augustinus. Ergo
quantitatis, in qualitate est : et sic dif- bonum intenditur et remittitur et cor-
ferunt modus et species et numerus et rumpitur in eo in quo est.
mensura. In CONTRARIUM hujUS est, quod
ged contra.
Bonum in creatura dicitur, vel quia
1.

est bonum summum et primum, vel

quia est a summo bono et primo. Sed
ARTICLLI TEUTIl ha?c cum sint ratio et causa boni in crea-
tura, nec intensibilia sunt, nec remissi-
nec corruptibilia in creatura: sem-
bilia,
PARTICULA III. per enim creatura aequaliter est a bono
primo, et eequaliter est ad bonum pri-
Utrum bonitas naturx possit auferri a mum, etnon modo plus, et modo minus.
naturaliter existentibus^ vel intetidi Ergo videtur, quod omnis creatura aequa-
vel remitti in eis ? liter sit semper bona. Bonum igitur
quod est in ipsa, nec intendi, nec re-
mitti, nec corrumpi potest.
Tertio quaeritur, An bonitas naturae 2. Adhuc, Si in aliquo remissa essefr
possit auferri a naturaliter existentibus, bonitas naturse vel corrupta, in daBmoni-
vel intendi vcl remitti in eis ? bus esset ha^c passa : sed in daemonibus
Et videtur, quod sic. haec passa non est : quia dicit Dionysius
enim Augustinus in libro de
1. Dicit in libro de Divinis nominibus, cap. 4 de
Natura boni, quod « ubi tria de quibus 7nalo daenionum : « Data illis naturaiia
diclum est,magna sunt, magnum bonum dona nequaquam eis mulata esse dici-
est : et ubi parva, parvum bonum ubi :
mus, sed sunt integra et splendidissima,
nulla, nullum bonum '. » Quod autem quamquam ipsi non videant, claudentes
magnum et parvum est, augmentabilc ipsorum boni inspectivas virtutes. » Ita
et diminuibile est : et quod diminuibile nec in bonitas naturie aUquid passa
aliis
est, corruptibile et aufcribile est.IIa?c au- est remissionis vcl corruptionis.
tem omnia accidunt bono crcato secun- 3 Adhuc
. Augustinus in libro
,

dum Augustinum. Ergo bonum ereatum LXXXIII Quiestionum « Similitudo ex :

et diminuibilc et auferibile est in cre- nulla parte dissimilis est potest : seque-
atura. retur enim, quod similitudo non esset
2. Adhuc, Quidquid capit intensionem similitudo. » Sed in bono similitudo est

' S. AuGLSTiMus, Lib. de Natura boni, cap. 3.

 2o4 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

inter creaturam et creatorem. Ergo dis- missio, quamvis subjectum intendatur et

similis esse non potest. Si autem inten- remittatur. Cum enim dicitur, Albedo
ditur et remittitur et corrumpitur bonum est color, quamvis albedo intendatur et

in creatura, similitudo inter creaturam remittatur, tamen in esse coloris non in-
et creatorem potest fieri dissimilis. Ergo tenditur et remittitur remissa enim non :

cum hoc non potest iieri, bonum in crea- est magis vel minus color, quam intensa.

tura non potest intendi. nec remitti, nec ViJetur ergo, cum virtus est bona vel
destrui. bonitas, quod esse boni non intenditur
vel remittitur. licet esse virtutis intenda-
Qceest. 1. Ulterius quceritur. Ltrum ea quae es- tur vel remittatur.
sentialiter bonitates sunt, ut dicit Ari-
stoteles in Magnis moralibus. dicens, Ulterius quaeritur de eo quod dicit ,

quod temperantia. fortitudo, prudentia, Dionvsius, quod « bonum in causa pri-

justitia, et caeterce virtutes, bonitates ma Jitjitur per essentiam. in causatis au-
sunt : boni autem temperati, fortes, pru- tem per participationem. »
dentes, et justi. Qua?ratur ergo, Utrum Hoc enim videtur falsum esse : quia si

in talibus diminuibilis sit bonitas? jn causatis dicitur per participationem :

Et videtur, quod sic. cum (sicut idem dicit Dionysius) partici-

Dicit enim Damascenus, quod « omne pationes et participantes dilTerunt, non
quod a versione incipit, versioni subja- potest dici bonum per participationem
cet : » bonitates autem illa? creatse suut quuJ partem capit divince bonitatis.
nisi
ex nihilo : ergo versioni subjacent. Om- Sed divina bonitas non habet partem,
ne autem quod versioni subjacet, vel ab cum simplicissima sit. Ergo nihii erit
imperfecto vertitur in perfectum, vel e bonum per participationem.
converso a perfecto in imperfectum.
Omne autem quod continue procedit sic SoLUTio. Ad primum qusesitum dicen-
vertendo se, est secundum plus et minus, dum. quod procul dubio bonum naturae
et intenditur et remittitur vei secunJum quod formaliter inest omni ei quod crea-
accessum ad terminum, vel recessum ab tum est, et augetur et minuitur, sicut
eodem. Ergo videtur, quod etiam in bo- dicit Augustinus. Sed numquam in toto
nitatibus ipsis, hoc est, in virtutibus bo- destruitur manente re creata. Et hoc
nuni intenditur et remittitur et corrum- iJeo est, quia posita re creata, de neces-
pitur. Et hoc argumentum generalitt^r sitate cointelligitur poni habitudo rei
probat, quod omne quod est creatum, in creatae primum bonum a quo est et
ad
ipso esse inttnJitur et remitlitur, ad quoJ est, et hoc est bonum ipsius.
Sed contra. In CONTRARIUM hujus est. Unde licet per elongationem a primo
1. Quod dicit Aristoteles in VI Ethico- bono et appropinquationem intendatur
rum. quod « omne necessarium est aeter- vel remittatur, tamen numquam destru-
num : '> sic enim arguit : est necessa- ctibileest. nisi ad nihilum redigatur hoc
rium, eeternum ergo : quse consequentia quod creatum est. Et hoc modo intelli-
non valeret, nisi omne necessarium esstt giturquod dicit Augustinus, « Ubi nulla
seternum. Quod autem eeternum est. im- sunt. nuUum bonum est. » Quamdiu
mobile est. Videtur ergo, quod neces- enim manet res creata, habet modum
saria licet sint creata. nulli subjacent sivemensuram habitudinis ad summum
versioni. bonum, et speciem sive numerum quo
2. Adhuc. Haec est per se, Virtus est determinatur ad ipsum. et pondus sive
bona, et virtus est bonitas, et prcedica- ordinem quo naturaliler tendit in ip-
tum est de essentia subjecti. In essentia- sum : et sic in quantum est, est bona bo-
libus autem non est intensio neque re- uitate modi, speciei, et ordinis. Et sic
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU^ST. 26. 255

procedunt tres primae rationes quantum ejus quod vere est, retineatur. Et hoc est
ad intensionem et remissionem, sed non idem, quod probatum est in philosophia
quantum ad destructionem sive corrup- in libro de Causis, quod causatum se-
tionem propter causam qu(e dicta cst. cundum quod est, ex nihilo et nihil
id
Ad
quod m objicitur in contrarium, est, et quod habet esse ex habitudine ad
dicendum quod in relatione ad primum ens primum et ex influentia iUius. Pri-
bonum creatum non recipit intensionem ma ergo mutatio in necessariis non est :

et remissionem, in .quantum relatio in sed secunda in omnibus est causatis, si-

genere est : sed in modo reiationis est, ve necessariis, sive contingentibus : et
in quantum scilicet per majorem imita- secundum illam coaccidit illis esse pro-
tionem summi boni vel minorem refer- pinquiora et longinquiora : quia quo
tur ad ipsum. iSihil enim intenditur vel longinquiora sunt, minus habent de
remittilur per forniam generis, sed per modo, specie, et ordine : et quo propin-
formam speciei. Quamvis enim gram- quiora primo, plus habent.
matice dicatur, albus, albio?\ albissi- Et per hoc patet solutio fere ad to-
mus : tamen grammatice non dicitur, tum quod de illo quaesitum est.
qualis, quaUoi\ qualissimus. Quod enim objicit, quod secundum
Ad aliud dicendum, quod Dionysius hoc esse omnibus intenditur et remit-
in

loquens de daemonibus, intendit de mu- titur.Dicendum, quod non est simile :

tatione in contrarium. Sicenim natura- quia ens et esse absolutum habent in-
lia data non sunt mutata, ut mala sint tellectum et ideo ens et esse non in-
:

per essentiam in quantum sunt mala :

tenduntur, nisi causse proximse inten-
sed non negat quin sint depravata et derentur et remitterentur : quod non
minus bona per peccatum. contingit in essentialibus causis. Bonum
Ad aliud dicendum, quod Augustinus autem non dicitur absolute, sed quia a

ibi loquitur de similitudine quae inter bono, vel quia ad bonum : et ideo per
Patrem et Filium est, quae quia identi- elongationem et propinquitatem ad illud
tatis essentiae est, ex nulla parte potest potest intendi vel remitti. Sic etiam dicit
esse dissimilis. Nihilominus tamen etiam Augustinus in libro XII Confessionum :

ipsa similitudo formaliter loquendo, non « Duo fecisti^ Domine :unum prope te,
potest esse dissimilis ex aUqua parte vel quod est angehca natura, per naturale
dissimilitudo. Et hoc solo modo procedit bonum divino bono simillima alterum :

objectio. Sed
in quo est similitudo,
id prope nihil, quod est materia prima,
potest participari secundum plus et mi- sive informitas a perfectione divina re-
nus. motissima \ »

Ad m quod ulterius quaeritur, non est Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- ^jq^jggi 2.

difQcile respondere, si advertantur ea dum quod sicut praehabitum est, partici-

quae in antehabitis de immutabilitate et paiio dicitur multis niodis. Per se ta-
aeternitate cnim duplex
dicta sunt. Est men est in substantialibus, ut vult Ari-
mutabilitas, essentiae scilicet secundum stoteles in intrinsecis, et Plato etiam in
materiam, sive secundum id quod est, extrinsecis et separatis. Per accidens au-
et originis. Prima est, qua res mulatur tem dicitur in accidentaUbus, secundum
secundum essentiam, sive secundum id quod subjectum accidentis capit secun-
quod est. Secunda est qua res vertitur : dum partem potestatem accidentis. Po-
eo quod versio ejus origo est, et couti- testas enim accidentis communiter dicti
nue tendit in non esse, nisi inducntia est, huic et alii inesse posse, et nunc et

* S Algustinus, Lib. XII Confessionura, cap. 7.

256 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

alio terapore inesse posse. Quod ergo telligi bonum creatum non intellecto f

capit ipsum ut nunc et huic inhaerens, bono divino.

accipit ipsum secundum partem potesta-
2. iVdhuc, Non potest intelligi lumen
ergo sine luce quia lumen est retlexio lucis
tis, et sic participat ipsum. Sicut
:

prius dictum est, licet divina bonilas et diffusio, ut dicit Avicenna. Taliter
simplex sit et imparlibilis, tamen pote- autem se habent, ut dicit Dionysius,
stas ejus ad multos effectus, et a
est divinum bonum et cr eatum, ut lux et
creatura participatur in simili, prout est lumen. Ergo videtur, quod bonum crea-
ad non tot ad quot est in creatore, sicut tum non possit inteliigi sine bono in-
cera participat formam sigilli. Et hoc creato cum bonum creatum non sit
:

bonum dictum nisi diffusio quaedam et reflexio boni in-

modo participans sive
per participationem, non excludit quin creati.

bonum dicatur essentialiter bonum, eo Tn GONTRARIUM CSt, quod sed

modo quo essentiale dicitur, quod de \. Unumquodque absolutum potest

essentialibus causatur, ut passio causa- intelligi sine altero : eo quod absolutum

tur de essentialibus subjecti. Sed exclu- habet intellectum. Bonum autem crea-

dit bonum per essentiam dictum, cujus tum absolute dicitur de creatura. Ergo

essentia nihil est nisi bonitas : et cui est videtur, quod possit intelligi non intel-
idem esse bonum et id quod est. Et ita lecta prima bonitate.
intelligit Dionysius, quando dividit bo- 2. Adhuc, Ens creatum potest intelligi
num in bonum per participationem, et sine ente increato, et verum creatum
bonum per essentiam. sine vero increato, et unum creatum
sine uno increato ergo et bonum crea-
:

tum sine bono increato.

Ulterius quaeritur de hac propositione q

ARTICLLI TEIVHI quam ponit Boetius in libro de Hehclo-

madihus, quod « unumquodque in quan-
tum est, bonum est, » utrum vera sit

PARTICULA IV. vel non?

Yidetur enim non vera esse.
Utrum aliquld possit intclligi honum, 1. Si enim unumquodque in quantum

non intellecta prima honitatc ' ? est, bonum est : tunc unumquodque per
essentiam bonum est et sic nuUa est :

divisio quam dant Boetius et Dionysius,

Quarto queeritur, Utrum aliquid pos- quod bonum aliud est per essentiam,
sit intelligi bonum non intellecta prima aliud est per participationem : et quod
bonitate ? per essentiambonum non est nisi pri-
Et videtur, quod non. mum bonum quod est Deus, per partici-
Determinatum enim sive defmitum
1. pationem autem creatum bonum bonum
sine distinctione non intelligitur, nec est.

effectus sine causa. Bonum autom deter- Si quis dicere velit, ut Porretanus in

minatur, quia est a bono et ad bonum et commento super Boetium dicit, quod
in bono plantatum, ut dicit Dionysius. sicut humanum dicitur dupliciter : per
Ergo cum hoc sit divinum bonum a quo essentialia, et per habitudinem causae ad
est et ad quod et in quo, non potest in- effectum, vel e converso : sicut dicitur

*
Cf. Opp. B. Alberti. Gomraent. in I Senten- nova? editionis.
liariim, Dist. I, Art. 20. Tom. XXV hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACr. YI, QU^EST. 26. 251

aniinal humanum rationali differentia specie determinatur, ut dicit Augustinus

formatum, eo quod hoc per essentialia in hbro de Natura boni. Ergo videtur,
honiinis et esse humanum est : et sicut quod hyle in quantum est, non bonum
dicitur opus humanum domus vel pala- sit. Quia, ut dicit Augustinus in libro
tium, eo quod hoc non indicat nisi ho- LXXXIII Quxstionum : « Malum ex
minis opus, per hoc quod artis opus speciei privatione determinatur, sicut et
est : nuUumautem animal particeps artis bonum ex speciei adeptione. » Hyle au-
est nisihomo. In contrarium est, quod tem nullam habet speciem.
secundum hoc bonitas creata nuUam 3. Adhuc, Sunt antiquorum objectio-

formam poneret in creatura, sed tantum nes. Si enim unumquodque in quantum

poneret aliquid quod indicium esset di- est, bonum est : sed fornicatio in forni-
vinsB bonitatis. Et si hoc esset verum, cante homicidium in occidente, et
est, et

male assimilaret Dionysius bonum in- sic de aliis peccatis, peccatum enim in

creatum lumini sive luci. Lumen enim peccante est ergo videtur, quod pecca-
:

sive lux formam suam ponit in illumi- tam in peccante bonum est quod fal- :

nato. Igitur taliter dici non potest. sum est : quia in peccante malum est et

Si forte adhuc aliquis dicat, quod cau- culpa est.

sa prima increata magis essentialis est

suo causato, quam causa creata : et ideo Solutio. Ad primum quaesitum di- soiuiio.

sui aliquid relinquit in effectu, quod non cendum, quod bonum creatum duplici-
facit causa creata. IIoc penitus contra ra- ter potest intelligi, scilicet ut creatum,
tionem est. Cum enim conjuncta magis vel simpliciter ut bonum. Si inlelligitur
est essentialis, quam causa separata : et ut creatum : tunc intelligitur ut bonum
causa univoca magis essentialis est, per participationem. Sic enim voluit
quam sequivoca : et causa convertibilis Piato et Aristoteles, et probatur in libro
magis essentialis, quani causa non con- de Causis^ quod nihii habet nisi partici-
vertibilis : eausa vero increata et separa- pationem bonitatis quse tluit a primo. Et
ta et sequivoca et non convertibilis est in hoc sensu dicit Aristoteles, quod do-
cum elfectu, conjuncta vero et univoca mus est a domo, et sanitas a sanitate, et
et convertibilis : et ideo plus ponit con- quselibet forma quae est in materia, a
juncta in effectu, quam separata. Et ideo forma quae est extra materiam, quas
dicit Aristoteles in primo Metaphysicce, Plato vocavit separatas et vere formas :

quod cum artifex facit domum, domus eas autem quse sunt in materia, vocavit
est ex domo, et dolatio ex dohitione, et imagines. Unde sicut non contingit in-
contignatio ex contignatione, et sic de telligi imaginem sine eo cujus est imago,
aliis. Cum autem Deus non facit aliquid, et exemplum sine exemplari : ita non
possumus dicere, quod Deus sit ex Deo contingit intelligi bonum per participa-
sicut homo ex homine quamvis dica- : tionem dictum secundum quod est per
mus, quod Deus facit omne quod facit participationembonum, non intellccta
per naturaiem et essentialem potentiam, prima bonitate eo quod onmis talis
:

ct non per accidentalem. causa sicut prima causa, causatum

est
2. Adliuc, Si unumquoque in quan- suum cflicit et in imagine suae
plantat
tum est, bonum est et omne quod in: formi.e, ct converlit ad seipsam. Et pro-
quantum est, per speciem est : tunc illud pter hoc ex triplici causa Dionysius de-
quod nuUa specie determinatur, videtur terminat bonum. Sicut cnim artiliciata
non esse bonum in quantum est. llyle sunt in intellectu artificis, sic omnia se-
autcm sivc matcria prima (quam Augus- cunda causata sunt in prima causa. Et
tinus vocat primam informitatem in idco sicut in artificiatis domus est ex
libro super Genesim ad lilteram :) nuila domo plantata in forma domus quai est

XXXI ^7
 258 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

in mente arlificis, et relata ad ipsum sive primum ens participat secundum hoc

conversa per imitationem, et perfecte quod est ex ipso et in ipso et ad ipsum,

bona, quando perfecte imitatur: sic in et secundum idem est bonum. Nec se-

omnibus secundis bonum est ex bono quitur, si in quantum sic est ens, est

plantatum in forma ipsius, et relatum et bonum, quod essentia sua est bonitas
conversum ad imitationem ipsius, et per- sua, el nihil aliud et ita non sequitur,
:

fecte bonum, quando perfecte imitatur. quod sit bonum primum per essentiam
Et haec est vera causa propter quam dictum.
vera determinatio boni est, quando per Responsiones autem Porretani et alio-

participationem dicilur, quod bonum est rum meo judicio non sunt convenienles,

quod est a bono et in bono et ad bonum. sicut probatura est.

Quando autem per essentiam dicitur bo-

num, a ^oaw-w derivatum, tunc recta Si autem quseratur, Si hoc modo bo-
determinatio ipsius est, quod est diffusi- num ex bono est, quare non juslum quod
vum esse et boni. Sic enim, ut dicit est ex justo (et est quaestio Boetii) et re-

Dionysius, bonum exstasim facit etiam ctum quod est ex recto?

inprima causa, et non sinit ipsam so- Egregie respondet Boetius dicens,

lam sine germine permanere, et facit quod « bonum ad naturam pertinet,

ipsam ditfusivam esse et boni. justum vero ad actum. » Sicut enim di-
Si vero accipiatur intellectus boni ex ctum est, dilTusio esse et boni proprius
principiis proximis, quae sunt modus, est actus boni prout exstasim facit in

species, et ordo in ipsa re accepta : tunc prima causa. Justum autem ad determi-
nihil prohibet intellectum boni esse natae potentiae pertinet actum. Pertinet

absolutum,et intelligi bonum non intel- enim ad actum rationis mensurantis

lecta prima bonilate. opera sua ad circumstantias et fmem, et

Et per hfecpatet sotutio ad duo prima. non ad naturae alicujus diflusionem. Unde
Ad 1 el 2.

Haec enim procedunt de bono secundo, sicut omnis potentia determinata per ha-

ut dictum est, et ut per participationem bitum naturae, formam illius habitus dif-
dictum est. fundit in opus, ut statuarius in statuas,
Ad object.
SiMiLiTER patet solutio ad duo sequen- domificator in domos, medicus in medi-
1 et 2.

tia in contrarium adducta. Haec enim cantes ita bonum quod

: est propria

procedunt secundum quod intellectus forma ditTundentis esse et naturas, for-

boni est ex principiis proprie acceptis : mam sui facit in ditTusis et naturis. Sic

sic enira intellectus boni absolutus est. enim ea quae diffunduntur, plantat in
bono, et est bonum ex bono, in bono, et
Ad queest. Ad m quod Utrum
ulterius qua?rilur, ad bonum forma bonitatis prim» est
: et
Ad 1.

hoc sit verum, quod unumquodque in in bono secundo, sicut forma domificato-

quantum est, bonum est? ris est in domo facta eo quod forma :

Dicendum, quod duplex est proposi- domificatoris ditTusiva est domorum,

tio illa, ineo quod haec dictio, in quan- quia propria causa domus domificator
tum, syncategorematice sumpta, potest est in quantum doniinificator, ut dicit

notare conditionem entis et sic propo- : Aristoleles in H Phijsicorum.

sitio falsa est. Alia est enim conditio en- Ad quod objicitur de hyle, in ante-
id

tis, et alia boni : sicut alia est intentio habitis responsum est. Hyle enim sicut
entis, et alia intentio boni. Vel potest se habet ad formam, ita se habet ad bo-

notare conditionem suppositi entis : et sic num. In hyle enim, sicut dicit Augusti-
est vera : quia per idem quod est sup- nus in libro de Natura boni, ipsa capa-
positum cntis, est etiam bonum. Sup- citas formaram nonnulla forma est, et

positura enim entis est per hoc, quod modus se habendi ad formas nonnullus
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU.f^ST. 26. 259

modus et ordo, et ita nonnullum bo-

num. Sed in quantum sic est, non est
bonum determinati modi, nec determi-
natae speciei, nec perfecti ordinis tamen :

in quantum est sic, aliquod bonum est, MEMBRUM II.

quod est participatio primee bonitatis.

Ad id quod ulterius objicitur de pec- De bono determinato sive de summo
catis, respondcri consuevit, quod quae- bono.
dam nomina dicunt ens completum, vel
ad minus in ipso nomine non important
privationem entitatis, sicut materia se- Deinde quseritur de summo bono.
cundum quod est altera pars compositi, Et quceruntur tria, scilicet quid sit

nihil privationis ad suam entitatem im- summum bonum, et unde dicatur sum-
portat : et ha3c omnia in quantum sunt, miim ?
bona sunt. Sunt etiam qua?dam, quee Secundo, Quis sit proprius actus sum-
mox nominata, conjuncta sunt malo, ut mi boni ?

dicit Aristoteles in Ul Ethicorum: eo Tertio, Si malum potest esse a summo

quod in ipso nomine sui proprii esse et bono per aliquem modum ?

perfectionis important privationem, sicut

fornicatio, homicidium, et furtum, quae
dicunt actum voluntalis cum privatione
speciei et finis debiti, et in ipso nomine
important malum. Et ideo illa in quan- MEMBKI SECUIVDl
tum sunt, mala sunt et non bona quia ;

illorum esse non simpliciter est esse,

sed esse privationis quod simpliciter est ARTICULUS I.

non esse et secundum quid est esse,

:

scilicet secundum quod ponit subjectum. Qidd sit summum bonum ? et, An sum-
Et talia secundum hujusmodi esse non mnm dicatur per intensionem bonita-

sunt a causa efficiente aliqua quae per- tis, vel per di/ferentiam hoc commune
fecta sit ad efficiendum, sed sunt a causa quod est bonum contrahentem •
?
deficiente, ut dicit Augustinus in libro
II de Libero arbitrio, Sunt enim a libero
arbitrio avertente se et deficiente a re- Pfimo ergo quseritur, An summum
gula recti habitus regulantis liberum ar- bonuin, summum dicatur per intensio-
bitrium in actibus suis : sicut etiam pec- Tiem, vel per diffcrentiam contrahentem
catum in arte contingit intellectu pra- hoc commune quod est bonum ?
ctico deficiente et avertente se a regula Et videtur, quod primo modo.
artis. Et hffic solutio satis bona cst. Sic 1. Summum enim bonum optimum
etiam peccata contingunt in natura, bonorum est optimum:
autem bonorum
quandoformativadeficitpropteraliquam respectu melioris et boni dicitur: ergo

causam a regimine concepli ad formain videtur, quod summum per intensionem

qua formandum est.

bonitatis in ipso dicatur.
2. Adhuc, In gradibus comparationis
sic est, quod a positivo ad superlativum

non est devenire nisi pcr comparali-

* Cf. Opp. R. Alberli. Comnient. in I Sen- nov;v editionis.

lentiarum, Dist. II, Art. 2. Tom. XXV liujusce
 260 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
•
vum: sicut in motu non est devenire a quod per com- q
Si PROPTER hoc dicatur,
primo ad ultimum nisi per medium. Vi- parationem non dicitur summum bo-
detur ergo, quod summum bonum non num, sed hoc quod dico summum. quasi
est summum nisi ex bono et meliori. ditTerentia est determinans et speciPi-

3. Adhuc, Constat, quod summum cansprimum bonum sub hoc communi

respeotum dicit relativi qui respectus : quod est bonum sicut dicitur summa :

comparationis est, et determinari non causa prima causa, quae est cardo causa-
potest nisi per sua relativa opposita : op- rum in quo volvuntur omnes causse ali-

posita autem sunt melius et bonum vi- : quid causalitatis habentes : quia sicut
detur ergo, quod sine meliori et bono dicitur in libro de Causis, causa secunda
non potest esse summum. habet a causa prima quod quod
est^ et

Sed contra. In CONTRARIUM hujus CSt, quod causa est. In contrarium est, quod tunc
1. Omne quod summum est secun- bonum dicitur summum per additionem
dum gradum superlativum, bonitatem alicujus ad bonum, sicut animal ratio-
habet receptivam intensionis et remis- nele dicitur homo per 'additionem alicu-
sionis quod a grammaticis mobile et
: jus ad animal.
non fixum vocatur, eo quod habet boni- 1 Et si sic dicitur : tunc quseratur,
talem fluentem et mobilem. Talis autem Utrum summum quod additur bono, ad-
bonitas non competit summo bono quia : ditidem bono, aut diversum ab eo ? i\on
dicitur, Jacobi, i, 17 Apud quem non
: idem quia nihil idem additur sibi nec
: :

est transmutatio, nec vicissitiidinis obum- hoc etiam potest intetligi. Si diversum :

bratio. Ergo per intensionem non dici- tunc summum bonum compositum est
tur primum bonum summum bonum. ex diversis quod inconveniens est quia
: :

2. Adhuc, Comparatio non est nisi secundum Dionysium et Boetium et Pro-

inter univoca bonum autem in summo
: clum et librum de Causis, summum bo-
bono et in aliis bonis non est univocum : num quod non nisi bonum est,
est, et

ergo summum bonum non potest dici purissimum et simplicissimum est et in

summum per comparationem aliorum tine simplicitatis.
bonorum. 2. Adhuc, Secundum hdc bonum ge-
3. Adhuc, Proclus in octava proposi- nus est commune ad summum bonum,
tione sic dicit : « Omnia qualitercumque et ad alia bona quse per participationem
participantia bono, pra^cedit quod primo bona sunt. Ex hocsequeretur, quod sum-
bonum est, etquod nihil aliud est quam mum bonum esset diftinibile, et esset de-
bonum. » Sed quod primo bonum est, terminatum in genere univoco cum aliis

et nihil aliud quam bonum est, est boni- bonis : quse omnia valde inconvenientia
tas pura, ut dicitur in libro de Causis. sunt.
Bonitas autem pura in termino est, et

intensionis et remissionis nuUo modo Ulterius quseritur : quia, sicut dicunt

potest esse particeps. Ergo non dicitur Dionysius et Boetius, summum bonum
summum bonum per intensionem. est, quod per essentiam bonum est, et
4. Adhuc, Nihil comparatur ad aliud quod non est nisi ipsum bonura ct boni-
nisi per id quod est idem in utroque. Si tas sua. Et videtur, quod ipsa bonitas
ergo summum bonum diceretur sum- cujus participatione omnia formaliter
mum et melius per comparationem ad bona sunt, sit summum bonum. Ilaec
bona creata, oporteret quod bonum ejus- enim per essentiam bona est, et nihil
dem rationis et speciei esset in utrisque : aliud est nisi bonitas, et bonitatis esse
quod aperte falsum est : quia nihil ejus- est suum Quodsi concedatur, sequi-
esse.
dem speciei cst in creatore et creatura, tur inconveniens,scilicet quod summabo-
sive in causa prima et causatis. nitas communicabilis est,et quod summa
 TN I P. SUM. TIIEOL. TRAGT. VI, QU.EST. 20. 261

bonitato formaliter sit bonum omne uno modo se habent. In forma autem
quod per parlicipationem est bonum. substantiali non est comparatio, nisi for~

Quod est contra Proclum propositione ma comparetur ad actus, secundum

quarta quae sic dicit : « Omne avxap/Ec quod aliquis dicitur rationalis, rationa-
simpliciterbono deterius est. » 'AvxapyEi; lior, rationalissimus. Nec tunc tit com-
autem idem est quod per se sufficiens in paratio, eo quod forma ipsa intendatur
bono participato. Simpliciter autem bo- vel remittatur^ sed quod virtus formae
num est, quod non nisi bonum est et efficacior est ad actum in uno quam in
summum bonum. Secundum hoc bo- alio. In his ergo solis intensio est et re-
num et summum multiplicabile esset se- missio quce motus sunt, qute comparan-
cundum subjecta bonorum, et non ha- tur per accidens commune quod est in
beret esse separatum, sed esset in bonis eis : quia in illis esse et formee inten-
tantum. duntur et remittuntur. In his autem quse
comparantur secundum accidens pro-
SoLUTio. Dicendum, quod summum prium,non estcomparationisi ad actum,
bonum per rationem causalitatis dicitur sicut dictum est de forma substan-
summiim et sic dicitur summum, quia
: tiali. Passio enim fluit a substantialibus,

est summa et universalis causa omnis et radicatur in illis et quia illa non:

boni, prsehabens in se virtualiter et emi- possunt intendi nec remitti, nec potest
nenter et simpliciter omne bonum, sicut intendi nec remitti passio, nisi eo modo
in antehabitis dictum est de forma boni quo dictum est, per comparationem ad
per similitudinem sip:illi. Et hoc vocavit non eo modo quo alteratio fiat
actus, et
Plato formam, csetera vero imagines. Et in ipsa essentia passionis.
hoc est quod dicit Boetius in libro de Ad m quod objicitur, quod non est Adobject. 2.

Consolatione philosophise : comparatio nisi inter univoca, dicen-

dum quod verum est de comparatione
Qiiem non externse pepulerunt fingere causae quce est cum intensione et remissione
Materia3 fluitantis opus verum insita sumnii
: formsp in qua fit enim
comparatio : hrec
Forma boni livore carens : tu cuncta superno non est nisi inter Seddenominativa.
Ducis ab exemplo.
potest fieri inter alia per comparationem
formsead actum sicut primacausa dici-
:

Talis enim causa per se existens bo- tur magis influens quam causa secunda :

num, virtute boni bonum summum est, quia etiam per formam substantialem
quia summse virtutis. Et si intelligatur primse causse, quse nec intenditur, nec
hoc modo de intensione virtutis, prout remittitur, efficacior cst ad influendum.
intensissimum dicitur eminentissimum Ad dictum Procli patet solutio per hoc ^'^°^j"^'^'-^

et in fine sive in termino bonum, nihil quod jam dictum est.

prohibet per intensionem dici summum Ad id quod objicitur, quod nihil com- Adobject. \-

bonum, sicut probant primse rationcs. paratur nisi per id quod idcm est in
Ad m quod objicitur in contrarium, ulroque, dicendum quod hoc verum
dicendum quod duplex est comparatio, est sed non oportet quod idem univoce
:

scilicet in forma accidentis, ot in forma sit in utroque, sed sufficit quod sit idom

substantiali. In forma accidentis, sicut por analogiam. Intelloctualis enim na-

dicitur album, albius, albissimum. Et tura in homine est et in Angolo ot in- :

hsec duplex est est enim accidens coni-

: tcllectualior Angolus, ()uani liomo : sive

mune, et accidens proprium. Accidons (ul dicunt Philosophi) inlelloctualior ost

aulem proprium licet in hoc sit acci- iiitollectus per essentiam, quam intel-

dens, quod est consequens esse substan- lectus adeptus.

tiale, tamen fluit ex essentialibus quse
 262 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Adquffist.i. Ad iD quod ulterius quserilur, Utrum

per additionem determinationis ad deter-
minatum dicatur siimmum bonum ?

Dicendum, quod duplex est additio,

scilicet rei ad rem, et modi significandi
ME^inm SECUXDI
ad modum praedicandi. In summo bono
non ad rem sed cum bo-
est addilio rei :

num dicatur communiter per analogiam ARTICULUS u

de summo bono et aliis, per modum si-

«nificandi determinatur ad primum bo- Quis sit actus proprius summi boni ' ?

num quando additur summiim bonum.

Et per hoc quod dico summum, nihil
additur ad bonum primum, sed ahter Secundo quseritur, Quis sit proprius

significatur, et per talem modum con- actus summi boni ?

trahitur ad significandum primum bo- Et videtur, quod producere bona.

num. 1. Dicit enim Dionysius, quod sum-
Et per hoc patet solutio ad totum ii- mum bonum per rationem causse deter-

lud quod qusesitum est de illo. Ex hoc minatur : eo quod omnis boni causa est,

enim nihil sequitur inconveniens : se- a qua omne bonum est in bono planta-
cundum hoc enim bonum non est genus tum, et ad bonum conversum. Si autem
ad summum bonum et ad alia, nec uni- ab ipso est, effectus ejus est. Si in ipso

vocum, nec diffinibile. plantatum est : tunc omne quod est a

bono, bonum est : quia aliter non esset

Adquffisi.2. Ad ultimum dlcendum, quod bonum plantatum conversum est

in ipso. Et si

essentialiter dicitur dupliciter, scilicet de ad ipsum tunc omne quod ab ipso fa-
:

bono quod essentia bonitatis formaliter ctum est, desiderat ipsum et quod desi- :

bonum est : et hoc non est primum bo- derat bonum, bonum est, ut dicit Boe-

num efficicnter ct formaliter et finahter. tius et sic omne quod a summo bono
:

Et est bonum quod essentialiter bonum est, in quantum ab ipso est, bonum est,

est, et cujus quod est, bonum

esse et et formam boni desiderat, et habet bo-

est, et nihil ahud, et hoc est summum num.

bonum, et hoc non est multiplicabile per 2. Adhuc, Maximus Episcopus dicit,

subjecta, et est bonum in seipso et se- quod bonum dicitur a poaio-iL : quia vo-
paratum a participantibus bonum, et cat ea quse non sunt tamquam ea quae

est prlma et summa cuusaomnis boni, in sunt. Non autem vocat, nisi quibus im-

seipso existens, et per se existens : et primit formam suam tamquam per na-

ideo dicitur sinnmum bonum. turalem quemdam auditum : et sic vide-

Et de hoc non tenent objectiones in- tur, quod proprius actus boni est, bona
ductse. ad esse deducere, et quod nihil causato-
Et per hoc patet solutio. rum sit nisi habeat causam boni.
Et ex hoculterius sequitur_,quod omne
quod est,in quantum eo est, bonum est :

quod ad esse nihil vocat nisi bonum.

Hoc idem videtur dicere Dionysius. Di-
cit enim, quod « boni est bona addu-

cere, et optimi optima. »

'
Gf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novae editionis nostrae.

tiaium, Distincl. 1, Art. 20. Tom. XXV liujusce

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.^ST. 26. 263

3. Adhuc, In prtehabitis ostensum est, mo sunt, quae maha sunt, ut dsemones,

quoJ boni sicut moventis primi proprius et mali homines.
actus est amor, et quod etTectus amoris 2. Adhuc, Si bona sunt, quae a bono
est exstasis, et quod haec etiam in Deo sunt, eo quod boni est proprius actus
est non sinens ipsum sine germine esse. bona facere : tunc videtur, quod sapien-
Amor autem est velle bonum, ut dicit tia sunt quae a sapiente sunt, et potentia
Auiiustinus. Eriro summum bonum non quae a potente, et justa quae a justo :

producit creando nisi quibus vult bo- quia sapientis est sapienter facere, et
num. Et, ad Roman. ix, lU, dicitur : Vo- potentis potenter facere, et justi ju-
hintati ejus quis resistit ? Ergo omne ste.
quod creat, format boni forma. Omne 3. Si dicatur, quod ut dicil Boetius,
ergo creatum in quantum a summo bo- bonum pertinet ad naturam,
justum au-
no creatum est, bonum est. Sed omne tem ad actum, et quod bonum est gene-
quod est post primum et summum bo- rale, justum autem speciale. Videturnon
num, creatum est. Ergo omne quod est valere responsio : quia sicut in Deo bo-
post primum, in quantum est, bonum num praedicat naturam, ita et justum.
est. Dicit enim Boetius in libro de Trinitate,
4. Hoc eliam probatur, Sapient. xi, quod « cum genera accidentium in divi-
25, ubi sic dicitur : Diligis enim omnia nam assumuntur praedicationem, omnia
quse sunt^ et nihil odisti eorum qu3s fe- mutantur, et modum praedicandi acci-
cisti. Si enim diligit, vult eis bonum : et dentalcm mutant in modum praedicandi
si vult, fit. Psal. cxiii, 3 : Oninia quse- substantialem. » Justum ergo in divina
cumque voluit, scilicet Dominus, fecit. praedicatione praedicat substantiam, sicut
Sic ergo omne quod est a bono, bonum et bonum : non ergo bonum pertinet ad
est. Et hoc expresse dicit Boetius in li- naturam, et justum ad actum.
bro de Hebdomadibus : « Nec potest in-
telligi,quod factum a prima causa non SoLUTio. Quamvis dicatur, quod uni- soiuiio.

sit bonum, nisi paulisper intelligatur versae viae Domini sint misericordia et
prima causa esse ens et non bonum in veritas*, et quod misericordia ejus super

creando. Tunc enim erunt alba et rubea omnia opera ejus et veritatem illam :

et calida et frigida, quae non necessario quidam exponant pro justitia, et justi-
inlelliguntur bona. Sed tunc non erit tiam illam dicant esse decentiam divinae
creans quia sicut habitum est,
: non bonitatis, quam non decet esse solam :

movet ipsum ad creandum nisi exstasis, eo quod dicit Plato, quod « invidia lon-
quae non sinit eum sine germine esse. » ge relegata est a Deo : » amor autem
t. Adhuc, Plato causam generationis communicationis sui boni et exstasis
mundi ponit primum bonum, a quo in- propria sibi sunt et decentia bonitatem
vidia longe relegata est. Yidetur ergo, ejus. Et slcjustus est Dominus in omni-
quod non sit communicativus esse vel bus viis s7/is ^
: misericors autem conser-
boni nisi per bonum. Ens enim vel esse vando id quod ex nihilo est, ne in nihi-
secundum quod hujusmodi, exstasim lum decidat. Tamcn omnibus nihil est in
non facit, et per consequcns non facit attributis divinis quod per se moveat ad
gcrminare scd quantum est de se, in
: communicandum se et ad bonum suum,
solo est, non dilfundens se in aliud, nec nisi lionum, sicut prohant primo indu-
muitiplicaus se in participativa sui. cta:' auctoritates et rationes. Et ideo so-
1. In coNTUAiuuM hujus quod est, lius forma est,
boni in qua plantatur
1. Patens est, quod multa a bono pri- onme quod ab ipso est in quantum ab

' Cf. Tob. lu, 2 et Psal. xxiv, 10. 2 Psal. cxLiv, 17.
 264 D. ALB. MAG. ORO. PR^D.

ipso. Unde Boetiiis dicit, quod bonum

est bono est.
quod a
Unde quaecumque primo objecta sunt,
concedenda sunt.
Ad object.i. Ad m quod objicitur in contrarium, MEMBRl SECLXDI
dicendum quod dsemones et mali homi-
nes non sunt a summo bono in quantum
mali sunt : sed boni creati mali facti sunt ARTICULUS m.
per aversionem electionis a summo bo-
no : et ideo in quantum sunt, boni sunt : Utrum mnli(m possit esse n summo bono
per electionem autem mali. per nliquem modum ^
?
Ad object.2. Ad ALiuD dicendum, quod potentia et
sapientia modum agentis bene determi-
nant in opere et demonstrant : sed non Tertio quseritur, Si malum possit esse
dicunt id quod movet et vocat ad esse et a summo bono per aliquem modum?
communicationem sui, quod est in Et videtur, quod sic.

creante el ideo denominant bene agen-

: 1. In ordine enim causarum sic est,

tem, quod potenter fecit et sapienter, sed quod quidquid est a secunda causa, est

non dicunt formani quse communicatur etiam a prima. Gonstat autem, quod ma-
operi ab opifice bonum autem dicit il- : lum est a voluntate hominis et Angeli.
lam. Et ideo non sequitur, quod potens Videtur ergo, quod sit aprima causa :

sit vel sapiens quod factum est a poten- quia secunda causa a prima causa habet
te vel sapiente et tamen sequitur, : et quod est, el quod causa est.

quod bonum est quod factum est a bono :

Quod autem malum etiam culpse ab
quia non est simile quod inductum est Angeli et hominis sit voluntate, dicit Au-
pro simili. gustinus in Enchiridion : « \equaquam
Ad(.bject.3. Ad iD quod objicitur de ju.sto, dicen- dubitare debes rerum quae ad nos perti-
dum quod Boetius bene solvit nec in- : nent bonarum causam non esse nisi bo-
tendit dicere Boetius, quod justum in nitatem Dei : malarum vero ab immu-
divina praedicatione preedicet aliud quam tabili bono deficientem boni mutabilis
substantiam : scd vult dicere, quod ju- voluntatem, Angeli primo,hominis post-
stum in Deo aliud connotat quam bo- ea. »Ergo malum etiam culpae videtur
num : significat enim divinam essentiam, esse a prima causa, licet non immediate.
et connotat in creatura redditionem qua 2. Adhuc, In libro de Causis super

redditur unicuique quod suum est. Et primam propositionem dicitur, quod

heec est queedam specialis bonitas ad « prima causa subtrahente causahtatem,
actum justitia? determinata. Et sic ju- deficit causahtas in secunda. » Si ergo
stum pertinet ad actum et speciale est. a prima causa non esset operatio mah,
Bonum autem in Deo etiam significat videtur quod a secunda esse non possit.
divinam essentiam, et in creatura conno- .3. Si forte dicatur, quod operatio mali
tat difTusionern esse et boni, non hujus, vel mahmi a causa deticiente est : et

sed totius generaliter : et sic bonum per- causa deficiens non ordinatur ad causam
tinet ad naturam quse difTunditur, et ge- non deficientem : quia dicit Augustinus
nerale est. Et iste est intellectus Boetii. in libro LXXXIII Qusestionum : « Omne
Et per hoc patet solutio ad totum. quod deticit, ab eo quod est, deficit in
non esse. » Gausa autem ad quam non

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- XXVII hujusce nova3 editionis.

tcntiarum, Disf. XXXIV, Art. 2 et 3. Tom.
 IN I P. SIIM. TITEOL. TRACT. \I, QU.EST. 26. 265

pertinet non esse^ non potest esse causa arborem malam^ et fructum. ejus nia-
deficiendi-: et sic malum non aprima est lum. Ex his omnibus accipitur, quod a
causa. CoNTRA est, quod etiam exempium bono non potest esse malum, nec e con-
Augustini est, |quia clauJicatio malus verso a malo bonum,
gressus est : et tamen cum ibi sint duas
causse ordinatae ad claudicationem, et Si Hoc conceditur, ulterius qusritur, ^„3,54. 1.

una per aliam, scilicet vis motiva sita in Utrum malum poenpe possit esse asummo
I femore vel genu, et tibia curva, nihil est bono ?
de claudicatione in tibia curva, quod non quod non.
Et videtur,
sit a vi gressibili quae est in femore et Malum cnim pcenoe defectus est, ut
quae est in genu. Videtur ergo a simili, dicit Dionysius. Dicit enim, quod nec in
quod nihil prima causa, non
influente corpore, nec in anima malum est, hoc
possit esse malum ab Angeli et hominis est, habet esse. Et jam habitum est per

voluntate. Augustinum in libro LXXXIII Quse-

4. Adhuc, Si non sit voluntas, non stionum, quod « causa quae non novit
erit in actu voluntatis. Ergo a destru- non esse, sive cujus non est non esse,
ctione consequentis, si est in actu vo- non potest esse causa deficiendi ^ » Cum
luntatis, voluntas est : et si voluntas est, ergo omnis poena defectus sit, nulla poena
oportet quod prima causa influat esse. potest esse causala a primo bono.
Ergo si est actu voluntas, oportet quod In CONTRARlUMhujuS CSt, sed confra.
prima causa influat esse, et quo volun- 1. Quod Amos, iii^ 6 Si erit
dicitur, :

tas est, et quo in actu est sed quo in : malum in civitate, quod Dominus non
actu est, causa mali est. Ergo quo causa fecerit? fsa. xlv_, 6 et 7 Ego Dominus, :

mali est, a prima causa est et sic vide- : et non est alt^er : formans lucem et creans
lur, quod malum quod ab ipsa fit, ad tenebras, faciens pacem et creans ma-
primam causam referatur. lum. Ergo malum pcenae ad minus a
jnlra. In CONTRARIUM CSt summo bono est.

l.Quoddicit Dionysius in libro de 2. Adhuc, Augustinus dicit, quod

Divinis nominibus, quod « bonum causa « omne quodjustum est, bonum est. »

mali esse non potest, sicut ignis sive ca- Et arguit ulterius a nomine ad casum,
loris non est infrigidare '
». Deus autcm quod « omne quod juste fit, bene fit. »
bonum est. Ergo non potest esse causa Et quod justum est, et bene fit, a summo
mali. bono est. Ergo cum poena juste fiat pec-
2. Adhuc, Contrarii non est contraria catoribus, pcena a summo bono est.
adducere, scd destruere, sicut patet in
albo, quod non adducit nigrum, et in Ulterius quseritur, Si haec poena quae „ ^^ ^,

omnibus aliis. Ergo cum, sicut dicit est corruptio boni naturalis, sive proni-
Dionysius, boni sit bona adducerc, non tas ad malum, a summo bono est?
erit boni adducere malum, seddestrucre. Et videtur, quod non.
Deus autem per se bonum est, et non 1. Dicit enim Auguslinus in libro de

nisi bonum, et nihil aliud nisi bonum. Nuptiis et concupiscentia contra Julia-
3. Adhuc, Matth. vii, 18 Non potcst : num Pelagianum, quod « ex hac poena
arbor bona nialos fructus facerc, ^uufue tamquam ox filia peccati, peccatuni ori-
arbor mala bonos fructus faecrc. Et, ginale innascilur in nobis parvulis. »

ibidcm, xii, 33 Aut facite arborcm bo-

: Quod autem ex malo est, el ex quo lua-
nam, et fructum ejus bonum : aut facite lum est, a summo bono esse non potest

* S. DioNYsius, Lib. de Divinis iiominil)Us, 2 S. Au(;rsTiNus, Lib. LXXXIII QuaDsfionum,

cap. 4. Qua?st. 20.
 2GG D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

et sic poena a summo bono esse non pot- sentia trium : et tres sunt unum sum-
est. mum bonum. Et ideo bonum non pot-
2. Adhuc, Generaliterdicitur, Sapient. est esse nisi boni diffusivum et vocali-

1, 13 et 14, quod Deus mortem non fe- vum :omne quod vocatur ab ipso ad
et

cit^... sed sanabiles fecit nationes orbls esse, in bono plantatum est, et ad bo-
terrarum, Et, ibidem, ii, 2i quod invi- num conversum^ sicut in antehabitispro-
dia diaboli mors introivit in orbem ter- batum est. Aliter sequeretur, quod es-
rarum. Et, ibidem, i, IG quod impii sentiali operatione bonum esset a malo :

manibus et verbis accersierunt illam, quod nullus accipit intellectus. Quia, sic-
scilicet mortem. Ergo videtur, quod ut dicit Dionysius, sicut ignis sive calo-

Deus nullum malum fe^erit, et quod ris non est infrigidare, ita boni non est
nullum malum possit esse a summo malum facere. Et licet calidum acci-

bono. Ergo nec hoc malum quodmaxime dentali operatione aliquando faciat ad
causa mali est, quod est pronitas ad ma- citius infrigidandum, vel fortius infri-

lum. gidandum, sicut de nube grandinis in

Sed contra. In CONTRARIUM hujus CSt, libro Meteororum dicit Aristoteles, ta-

1. Quod dicitquod perGregorius, men operatione essentiali non facit hoc.

justitiam quod peccatum quod
Dei fit, Et ideo a primo et summo bono, quod
per pcEnitentiam citius non deletur, suo non nisi bonum est, nullo modo malum
pondere ad aliud trahit. Xon autem ha- esse potest. Sed, sicut dicit Proclus, ab

bet pondus nisi pronitatem. Videtur eo quod aliud quam bonum est, quod
ergo, quod pronitas illa per justitiam bonum participat, et non est per essen-

Dei fiat : et sic fit a summo bono. tiam bonum_, potest fieri malum. IIoc

Adhuc, Augustinus in libro Confes-

2. enim vel naturali perversione corru-

sionum « Jussisti, Domine, et sic est

:
ptum, vel electiva aversione deprava-
ut pcena sit sibi omnis inordinatus tum, potest averti a bono ad quod na-
actus. » Non autem poena est nisi pon- turaliter est, et in quo naturaliter plan-
dere trahente ad malum et diminuente tatum est, et sic egredi in opus et esse
bonum. Cum ergo hoc jussu Dei fiat, causa mali : eo quod sic summo bono
sequitur quod a summo bono fiat. privatum est, et malum, ut dicit Augu-
3. Adhuc, Isa. vi, 10 : Excseca cor stinus, non nisi privatio boni est.

populi hujus, et aures ejus aggrava, et Ad PRiMUM ergo dicendum,

quod in ac

oculos ejus claude : ne forte videat causis ordo est. Et quod si verum est,

oculis sitis, et auribus suis audiat, et tertium est a secundo eo ordine quo se-
corde suo intelligat, et convertatur, et cundum est a primo, sequilur quod ter-
sanem eum. Ex hoc expresse accipitur, tium sit a primo si autem tertium est a
:

quod pronitas ad malum et difficultas secundo eo defectu quo secundum defi-

ad bonum infligitur a Deo et sic ma- : cit a primo, tunc non sequitur quia se- :

lum hoc a summo bono est. cundum delicit a primo in eo quod non
habet a primo. Et ita est de Angeli et

Soiutio. SoLUTio. Dicendum est, quod a summo hominis voluntate. Avcrsionem enim ab
bono elfective nullo modo potest esse incommutabili bono, et etiam potentiam
malum. Cujus causa est, quia summum aversionis non habent a primo, sed ex
bonum non est nisi bonum et licet ope- : seipsis inquantum sunl ex nihilo. Ma-
ratio sua quse est creatio, voluntaria sil, lum autem est quod fit per aversionem
ut dicit Damascenus, quod creatio est ab inconimutabili bono. Et ideo non
opus volunlaris existens tamen volun-
: procedit argumentum.
tas ab cssentianon separatur. Et ideo Ad ALiuD dicendum, quod si prima Ad
una est voiuntas trium, si una est es- causa omnino subtralieret causalitatem,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.^ST. 26. 207

secunda non esset, nec operaretur. Sed xiis sum in limo profundi, et non est

quando prima causa influit causalitatem substantia. Etdicitur esse nihil\n Giossa
quoad aliquid, scilicet quoad esse, et super iilud Joannis, i, 3 : Sine ipso fa-
quoad potentiam operandi et secunda : ctum est niliil quod factum est. Sicut
causa vertibilitate propria averlitur ab enim Boetius in Consolatione pJiiloso-
intluentia primse causce, quse est bonitas phise dicit « Esse verum uniuscujusque
:

quam influit causa prima : tunc incidit est, quod ordinem retinet servatque na-

corruptio boni, quse est malum : et tunc turam, » Maium autem est, quod ab esse
illud malum est a secunda causa, et non recedit, et corruptio est ordinis naturse :

a prinia. Et est simile, quod ars archite- et quod iioc modo ut corruptio ab esse
ctonica manui secantis influit secare ad recedit, niiiii est. Et si dicatur, corru-
lineam rectam. Si autem manus tremat, ptio est : ergo aliquid est : est faiiacia

vel contracta sit, vel lignum nodosum, secundum quid simpliciter.

secatio non fiet ad lineam rectam. Et Ad ALiuD dicendum, quod consequen- Ad 4.

tunc sectio non recta, quse malum est, a tiae istse bouce sunt usque ad iiiam, se-
manu vel ligno nodoso fit, non ab et cundum quod in actu voiuntatis est,

arte : eo quod tunc non secat secundum causa maii est enim faisa sim-
: hsec est

quod ei influitur ab arte, sed secundum piiciter proposita non enim causa maii
:

id quod manus vel lignuni deticit ab arte. est secundum quod in actu voluntatis

Ad aliud dicendum, quod sicut jam est, sed secundum quod in actu taii est

habitum est, si nihii inftueret prima aversio ab incommulabiii bono.

causa in secundam, secunda nihil peni- Id QUOD in contrarium est, conceden- Adobject.

tus esset. Sed hoc non est verum. Et est dum est.

bonum simiie quod ponit Augustinus de Tamen hoc quod de Matthseo induci- Adobject.3.

claudicatione. Sed sicut in ciaudicatione tur, quod generaliter probare videlur,

ciaudicatio quse maium gressus est, non quod a nuiio bono possit esse malum :

potest referri ut ad causam ad virtutem cum Augustinus quod maium non

dicat,

gressibilem quse in genu vei femore sita sit nisi a bono, hoc est, a bona Angeii

est, sed ad soiam tibise curvitatem. vei hominis natura. Dicendum, quod
Item, sicut gressus sub curvitate acce- arbor bona dicitur ibi per simiiitudinem
ptus,non potest referri nisi ad curvita- ad liberum arbitrium, vel voluntas cum
, tem, et non ad virtutem gressibiiem ut conversione habituali et actuaii ad sum-

ad causam. Sic maium in opere non mum bonum. Ilia enim ut talis egrediens
potest referri nisi ad aversionem, et opus in actum, non facit nisi fructum bonum.
sub forma maii acceptum, referri non Sicut arbor quse actuaiiter concepit suc-
potest nisi ad vuiuntatem aversionis, et cum bonum et plene digestum in orga-
non ad summum bonum ut ad causam. nis arboris, movente et imprcB-
soie

Sicut lamen in ciaudicatione quidquid gnante arborem, non potest facere nisi
gressus cst, et existentiam habet sive fructum suavcm. Et sicut arbor mala
substantiam, non refertur ad cuusam nisi quse concepit succum malum ad pienum
ad virtutem gressibiiem primo, et se- non digestum caiore soiis, sed (sicutdicit
cundo ad tibiam ut tibia est : ita quid- Phiiosophus in IV Mcteororum) moiin-
quid in opere sive in motu voiuntatis sim sive indigeslioncm passum, non pot-
essentise vei substantiae est, ad primum est facere fiuctus bonos. Ita voluntas
bonum refertur ut ad causam primam, sive liiicrum ail)itrium conversa ad com-
et ad voiunlatem ut voiuntas est, ut ad mutabile bonum, el nutlo calore amoris
secundam causam. Et ideo maium dici- ordinata ad primum bonum, teutalur a
tur nulia esse substanlla vet essenlia in concupiscentia sua, illecta dulcedine boni
Glossa super iliud Psalmi Lxvni, 3 : /////- commutabilis, et abslracta ab aniore boni
 268 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
incommutabilis : ideo fructum bonum decollato autem tantum interitus. Et

non potest facere in quantum talis. Et hoc modo quo est sic, a summo bono
ideo dicitur, Jacobi, i, 13 et 14 : Nemo est quia sic justum est, et juste fit.
:

cum tentatur^ dicat quoniam a Deo ien^ Justum enim est, quod fiat retributio
tatur... Unusquisque vero tentatur a con- pro mcritis. IIoc aulem modo quo cor-
cupiscentia sua, abstractus et illectus. Et ruptio et dissolutio est poena, est conlra-
sicut dicit Augustinus, hoc est totum ra- ria naturae bonae, et in natura bona ost,
tionalis naturae malum : quia tunc frui- et sic causam efficientem non habet, sed
tur utendis, et utitur fruendis. Sicut ta- deficientem potius, ut dicit Augustinus :

raen innuit in Littera, cum dicit : Aut causatur enim a perversitate malae vo-
facite arborem bonam, etc. *, una vo- luntatis, et non est a Deo, nisi sicut di-

luntas quae per naturam bona est, per citur tenebra esse a sole quando lumen
aversionem vel conversionem potest esse non influit. Et sic poena inferni ordinan-
causa boni et mali et sic ab eo quod : do et infligendo est a Deo et a bonitate

est bonum, malum.

est Dei, jnstrumentaliter autem ab igne :

Et si dicas, quod talis natura potest sed sicut in subjecto est, inbona natura
esse bona et mala. Dicendum, quod est dissolutio ipsius.Et subtiliter loquen-
falsum est. Natura enim in eo quod do non habet esse vel essentiam veram,
natura, non potest esse nisi bona quia : sed est dissolutio et corruptio modi,
a bono est. Unde Dionysius dicit, quod commcnsurationis, et harmonisB, quae
« data naturalia etiam in daemonibus conservant bonam naturam in vero esse.
bona sunt. » Et quamvis possit esse Hoc tamen fit ordine justitiae divinae,
mali causa, non propter hoc tamen mala quse ordinat culpae malum per poenam,
est. Quia probat Aristoteles in IX Meta- et redigit ad bonum ordinis quod in
phijsicse^ quod propter potentiam mali seipso bonum esse noluit.
nihil malum est : quia potentia mali Et sic intelliguntur dicta Amos et
nihil ponit de forma mali. Et
actu sive Isaiae.

natura bona ad voluntatem

se habet Ad dictum Augustini patet solutio per
bonam et ad voluntatem malam, sicut haec quae dicta sunt.
bona terra se habet ad arborem bonam
et ad arborem malam radicantur enim : Ad id quod ulterius quaeritur de pcena Ad
bonse et malae voluntates in una natura pronitatis ad malum, leve est solvere.
bona, sicut arbores bonae et malae in una Est autem talis poenae triplex considera-
bona terra. tio, scilicet secundum comparationem
ad naturam cujus pcena est. Et secun-
Adquaest.i. Ad m quod ulterius quaeritur de malo dum comparationem ad causam merito-
pcenae, dicendum quod hoc est malum : riam, quae est culpa, cujus ordinatio
quia est contrarium naturae bonae, ut est. Et secundum
comparationem ad
dicit Augustinus ; et in quantum contra- justitiam, cujus inflictio est Et primo
rium, poenale est in dissensu naturae. quidem modo inobedientia est inferio-
Et hoc est ideo, ut dicit Dionysius, quia rum virium ad rationem, quae inobe-
destitutio et corruptio est modi^ com- dientia non est ex aliquo existente vel
mensurationis, et harmoniae, in quibus substante secundum quod hujusmodi
natura consistit. Et hoc quidem malum est : sed fundatur in corruptione boni
in inferente sive agente aliquid est, sed naturalis secundum dissolutionem modi,
in sufferente non nisi corruptio est.Sicut commensurationis, et harmoniae, quibus
decollatio in decollante percussio est, in se deberent habere inferiores vires ad

» Maltli. xii, 33.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUiEST. 27. 209

obediendum ratioiii. Et sic non est a eam summa

ordinat culpam, a bonitate

Deo, nisi sicut tenebra a sole retrahente est, secundum quod summa justitia

lumen, et defectum innuxionis modi, suinma bonitas est. Sic justum est, ut

commensurationis, et harmoniee, pro dicit Gregorius in Dialogis, ut qui non

causa habet. Secundum autem compa- vult cum potuerit, infligatur ei non
rationem ad causam demeritoriam, cau- posse cum voluerit.

sam efficientem non habet, sed deficieu- Et sic intelliguntur auctoritates Gre-
tem, ut superius dictum est. Sed in gorii, Augustini, et Isaise super his indu-
comparatione vero ad justitiam divinam, clae.

quae bonitas Dei est, quae infligendo

QUiESTIO XXVII.

De opposilioiie mali ad boiiiiiii

Deinde quseritur de oppositione mali Et circa hoc qutieritur duo, scilicet si

ad bonum. opponatur? Et,quo genere oppositionis ?

Et primo quseruntur quinque.
Primo enini qutTritur, Utrum univer-
saliter omni bono opponatur malum ?
Secundo, Si malum habeat esse in
bono universaliter? ME^IBUI PRIUI
Tertio, Si malum sit corruptio boni
universaliter ?
Quarto, Si malum est corruptio boni, ARTICULUS I.

quomodo corrumpat illud, et quod sit

bonum illud ? Utrum omnt bono opponatur malum ?
Quinto, Si malum in omnibus corpo-
ralibus et spiritualibus sit per unam
rationem, vel diversas ? Quaeratur ergo, An omni bono oppo-
natur malum ?
Et videtur, quod sic.

Opposita enim secundum rationem

1.

formse opposita sunt subjectum cnim,

:

MEMBRUM I. ut dicit primo Phijsico-

Aristoteles in
rum, nuUi opponitur. Quaecumquo au-
Utrwn universaliter omni hono tem ratione formae opponuntur, univcr-
opiionatur malum ? saliler opponuntur. Ergo omni bono
ubicumquc sit, opponilur malum. Et sic
sequitur, quod eliam divino bono oppo-
PiJMio ergo quierilur, Ulrum uuivcr niluf nialum.
saliter omni bono opponatur malum? 2. Adhuc, Univcrsalitcr opponunlur.
270 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

quorum rationes universaliter oppositse summi est corruptivum. Ergo videtur

sunt : boni et mali oppositse sunt ratio- ei esse oppositum. Habitum enim est in
nes in omnibus : ergo bonum et malum quod summum bonum relu-
prsehabitis,

opponuntur in omnibus. cet in omnibus bonis quae participative

3. Adhuc, Si aliqua opponuntur gra- bona sunt. Et constat, quod illa re-
tia formge, inter ea in quibus simplicius splendentia summi boni privaturper ma-
et verius est forma illa, major est op- lura : est enira malum privatio primee
positio : eo quod raagis distant illa formae boni in qua plantatum est bonum
ab invicem. Bonum et malum oppo- quod est a bono, et per quara bonura
nuntur, hoc constat : ergo ubi sim- creatum convertitur ad bonum priraum.
plicius est forma boni et verius, illud Et sic videtur, quod malura privatio
magis opponitur malo. Simplicissime sit et corruptio prirai boni.
autem et verissime forma boni in summo 7. Adhuc, Gonstat, quod secundum
bono est. Ergo in illo maxime opponi- bonum nec est nec intelligitur sine forraa
tur malo. primi boni, ut dicit Augustinus : ergo
4.Hoc etiam videtur velle Augusti- videtur, quod a forraa boni corrurapi
nus in libro XI de Civifate Dei, ubi di- non potest nisi corruptione forraae primi
dicit, quod « vitium contrarium est boni : illa enim manente in ipso, semper
Deo. » et est et intelligitur et dicitur esse bo-
o. Si forte dicat aliquis, quod istse num, et non malum. Et est simile de

rationes tenerent, sl bonum et malum forma exemplaris in exeraplato, quando

opponerentur contrarie : sed hoc non exeraplatura plantatum est in forma
est verum, sed opponuntur ut privatio et exemplaris illius enim corruptio non
:

habitus. potest esse, nisi corruptione formae

Objicitur in contrarium, quod multo exeraplaris corrumpatur.
magis hoc tenet de oppositis ut privatio Si AUTEM hoc concedatur, conlrarium sed

et habitus : quia privatio non potest est quod probatur in philosophia, quod
defmiri nisi per habitum : et ideo ubi 1. Si primum bonum, nec habet oppo-

habitus simplicior est, magis apparet situm, nec simile et sic bono primo :

oppositio privationis. nihil est oppositum.

Prteterea, la VIII Melaphysicae vult 2. Adhuc, Si oppositum sibi esset
Aristoteles, quod etiam contraria secun- aliquid : tunc ipsum et suum oppositum
dum oppositionis distantiam reducantur nata essent fieri circa idem et sic ma-
:

ad oppositionem privationis et habitus lura posset cadere in priraum bonum :

etiam secundum suas causas essentiales, quod oinnino absurdum est.

ut patet in albo et nigro. Si enim album
causatur ex difTusione luminis in clara Ulterius quaeritur, Quale raalura op- qi

superficie, nigrum ex privatione talis ponitur bono naturae?

diffusionis causabitur. Et si calidum cau- Si enira hoc sit raalum culpae : cura
satur ex motu a centro ad circumferen- illud etiam opponatur bono gratiae, tunc
tiam, frigidum (ut dicit Avicenna) ex videlur unura opponi duobus uno gene-
abscissione sive privatione talis motus re oppositionis quod est contra Aristo-
:

causabitur. Et sic videtur, quod magis telem in prirao Topicorum. Si autem

tenet in privative oppositis, quara in dicatur, quod hoc sit raalum poenae quod
contrariis. opponitur bono naturae tunc videtur, :

Adhuc, Videtur quod summo bono

6. quod malum cuIpiB non corrumpit vel
opponitur malum quia quod corrupti- : vitiat bonum naturae quod est contra :

vum est alterius, opponitur ei et est omnes sanctos, Dionysium, et Augusti-

contrarium illi. Malura autera boni num, et alios et contra Evani;eliura
:
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUvEST. 27. 271

Lucai ', ubi incidens in latrones spolialus Ad objecta autem primum et secun- Ad i et2.

est (ut dicit Glossa) graluitis, et vulnera- dum dicendum, quod oppositio quidem
tus in naturalibus. Et constat, quod estsecundum formam et seeundum ra-
utrumque istorum non est factum nisi tiones formales. Sed communitas formae
per peccatum. Ergo per peccatum vul- in parlicipantibus formam non est una.
nerantur naturalia. Malum ergo culpae Sed quffidam est communitas univoci :

contrarium est bono naturee, vel oppo- et de hac procedunt objectiones. Et

situm quia nisi esset oppositum, non es-
: quaedam est communitas analogiee, in
set corruplivum ipsius,ut dicit Dionysius. qua id quod vere secundum formam
dicitur, est in uno, et non in aHis nisi
SoLUTio. Dicendum, quod sicut in secundum modum quemdam habitudinis
philosophia probatum est, primum bo- ad illud et de tali communitate non
:

num in se consideratum et ab omnibus procedunt rationes. Illi enim quod sic

participantibus ipsum separatum, nec secundum formam commune dicitur,
habet consortem, nec similem, nec com- multa accidunt in uno quse non accidunt
parem, nec oppositum, nec contrarium, in alio. Et est exemplum de necessario,
nec adversarium.Et hoc ex proprietatibus quod dicitur de eo quod est ens necesse,

primi in philosophicis irrefragabihter et de eo quod non potest aliter se habe-

probatum est, et ab Avicenna et ab re : et ei quod est ens necesse, nullum
Algazelc in metaphysicis suis, et in Hbro opponitur contingens vel possibile : ei

de Causis a nobis. Si autem primum tamen quod est impossibile aliter se

consideretur in participantibus ipsum, a habere, per aliquem modum opponitur
quibus non secundum primam et puram et contingens et possibile : si enim com-
bonitatem participatur, ut in libro de pararetur ad causam per quam exivit

Causis probatum est : tunc recipit plus in esse, et contingens erit etpossibile. Et

et minus, et simile et contrarium. sic est de bono quod per communitatem

Unde cum quseritur, Utrum univer- analogia^ dicitur de creato et increato :

saliter omni bono opponatur malum ? et simpliciter est in bono increato, in

Dicendum, quod non quia primo bono :
aliis autem secundum modum, quia sci-

in se considerato nullum opponitur ma- licet sunt a bono, et in bono, et ad

lum. bonum illud, Et idco
ut dicit Dionysius.

Si autem quteritur, Utrum bonum accidit ei oppositio mali secundum quod

participative di(;tum, universaliter ha- participative dicitur, quse non accidit

beat malum oppositum? Dicondum, quod ei secundum quod in se accipitur et ut

sic.Quod patet ex verbis Dionysii, qui primum bonum, quod esscntialiter bo-
ostendit malum esse privationem boni num est et causa boni.
tam in dfemonibus quam in animabus Ad ALiuD dicendum, quod de formis ^^, 3

rationalibus ct sensibiiibus et vegetabi- univoce dictis bene proccdit objectio : de

hbus, et in corporibus secundum omnes formis autemper analogiamcommunibus
dillerentias corporum, et etiam in uuil- nihil valet. Et hujus causa dicla est in
tum vulgata materia mahim, ct in nullo pradiabitis de bono. Ibienim probatum
habere ahquid vel dicerc, sed esse pri- est,quod malum non potest esse nisi a
vationem boni quod consistit in modo, bono et in bono, quod averti potcst a
commensuratione, et harmonia ordinis. primo bono.
Quae probatio nihil valcrct, nisi omni Ai) DiCTUM Augustini dicendum, quod Ad i.

bono per parlicipationem dicto malum vitium sivc malum non cst contrarium
esset opposilum. Deo in sc ut [^rimo bono quia illud nec :

* Cr. Luc. X, 30.

 272 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
vitiat, nec vitiare potest, illi enim noce- inconveniens, propter duo quae sunt in
re non potest : sed dicitur conlrarium illo, sicut dicit Aristoteles in II Ethico-
large, quia vitiat et corrumpit bonum nim, quod « voluntarium propter duo
quod est ab ipso, et in ipso, et ad ipsum. quae sunt in ipso, opponitur duobus,
Ad 5. Ad ALiuD dicendum, quod si privatio scihcet iuvoluntario per ignorantiam, et
et habitus acciperentur secundum for- involuntario per violentiani. »
mara univoce dictam, tunc valeret ratio
introducta sed hoc non est, ut jam ha-
:

bitum est.
Ad 6. Ad aliud dicendum, quod forma sum-
mi boni non est essentialiter forma boni MEMBRl PRIMl
per participationem dicti : et ideo essen-
tialiter non corrumpitur, sed respenden-
tia vel imitatio vel similitudo ad ipsum, ARTICULUS II.

hoc est, peraccidens, scilicet corruptione

boni in quo respondet, et quod imitatur Quo genere oppositionis opponitur ma-
ipsum, et simile est ei :hoc enim sus- lum bono ?
ceptibile est mali, et non primum bo-
num.
Ad 7. Per hoc patet solutio ad sequens. Secundo quaeritur, Quo genere oppo-
Concedimus enim, quod licet bonum se- sitionis opponitur malum bono ?
cundum nec sit, nec intelligitur sine Videtur autem, quod non opponitur
forma primi boni tamen corrupta forma :
contrarie.
boni secundi, per accidens corrumpitur 1. Contrarium enim non est in contra-
resplendentia formse primi boni, sed ip- rio, nec potest esse. Dicunt autem omnes
sa in se manet incorruptibilis. sancti Doctores, Augustinus, et Diony-
Ad object.^ QuoD in contrarium objicitur, conce- sius, et aUi, quod malum est in bono :

dendum est. ergo malum et bonum non possunt esse

contraria.
Ad quffist. Ad m quod ulterius quceritur, dicen- 2.Adhuc, Utrumque contrariorum est
dum, quod in omni culpa pcena est, ad in actu sed quod nihil est existentium,
:

minus pcena damni, quT etiam culpabi- et nihil in existentibus, actu esse non
lis est, quia voluntaria est. Ipsa enim potest ergo nuUi est contrarium. Prima
:

aversio a bono incommutabili, privatio- patet perinductionem in omnibus conlra-

nem dicit boni incommutabilis, quee poe- riis.SEGUXDA probatura Dionysio in Ubro
na maxima est, et contrarium naturce de Divi)2is nominibus, ubi omniaindu-
boni quod innuit Psalmus vii, 1, se-
:
cendo probat, quod malum nec est aU-
cundum Hieronymi translationem :
quid existentium, nec aUquid in existen-
« Conserva me, Domine, quoniam spe- tibus '. Ergo malum et bonum non pos-
ravi in te et bene mihi non est sine
:
sunt esse contraria.
te '. » Joan. xiii, 5 : Sine me nihil pot- Xec possunt opponi ut privatio et ha-
esiis hanc pcenam malum
facere. Et per bitus, ut videtur.
culpse opponitur etiam bono naturce. Et 1. Piivatio eniir on salvatur in habi-
hoc modo unum opponi duobus nihil est tu, nec e con^' rsu habitus in privatione :

M'ulgata habet, Psal. \n, i : Donunc Deus tentiarum, Dist. XXXIV, Ait. 1. Tom. XXVII
meus, in se speravi : salvum me fac ex omnihus hujusce novae editionis.
pevseqiientibus me, et libera mc. CL Psal. xv, 1. 3 g, Dionysius, Lib. de Diviuis nominibus,
- Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in II Sen- cap. 4.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. YI, QU.EST. 27. 273

malum autem substantivatut* in bono^ ut nec bonum sit in excellentiavirtutumnec

(licunt Augustinus et Dionysius : ergo malum.
malum et bonum non opponuntur ut 3. Adhuc, Dionysius dicit, quod ma-

privatio et habitus. lum non est nisi diminutum bonum. Sed

2. Adhuc, De privatione non est re- in omni diminuto aliud est diminuens,
gressio in habitum, ut patet in csecitate, et aliud diminutum. Illud ergo diminuens
et surditate, et aliis : de malo autem re- aut estbonum, autmalum. Non bonum :

gressus est ad bonum : ergo bonum et quia bonum non diminuit bonum. Ergo
mahim non opponuntur utprivatio et ha- malum. Ergo malum est mali et hoc ab- :

bitus. ibit in De
infinitum, ut dicit Aristoteles.
illo enimmalo iterum queeritur si enim :

V^idetur etiam, quod non opponantur ost diminutum bonum, aliud erit dimi-
ut relativa. nuens, diminutum: etnoneritsta-
et aliud

Relativa enim posita se ponunt, et re, nisidetur aliquod esseprimum malum

pcrempta perimumt, et secundum
se
eumdem casum ad convertentiam dicun-
tur. Et sic se non habent ad invicem
bonum et malum non enim si bonum
quod omnis mali malum est, sicut datur
primum bonum quod omnis boni bonum
est. Et ex hoc sequitur, quod aliquod est
: principium mali sicut aliquod principium
,

est, malum est, nec bonum mali bonum boni. Et Iioc negat Dionysius, dicens,
est, nec malum boni malum est. Bo- quod « malum nec principium est, nec
num ergo et malum non opponuntur ut ab aliquo principio. » Si enim princi-
relativa. pium est, aliquod existentium est : et si

est, in quantum est, bonum est : et non

IVec opponuntur ut aftirmatio et nega- potest intelligi, quod bonum mali sit pro-
tio. Non enim alterum negat quod ponit ductivum.
reliquuni. Et sic videtur, quod nulla ge- In CONTRARIUM dicti AugUStini est, Sed contra.

neris oppositione opponuntur. quod

In coNTRARiuM hujus quod dicit cst 1. Non potest intelligi, quod contraria
Augustinus in Enchiridion, quod « in his simul sint in eodem. Contraria enim
duobus contrariis quse sunt bonum et sunt, ut dicit Aristoteles in Preedicamen-
malum, fallit illa regula dialecticorum, iis^ et Roetius in Topicis, quce posita sub
quoe dicit contraria simul in eodem esse eodem gencre maxime a se distant, et
non posse '. » Ergo sunt contraria. mutuo se expellunt ab eodem susceptibi-
li. Quae autem talia sunt^ simul esse in-

Et GRATiA hujus ulterius de verbo Au- telligi non possunt.

gustini. Adhuc, Augustinus videtur dicere

2.
1. Dicit cnim, quod malum non opposita. Dicit enim, quod malum non
coalescit nisi in bono et sic malum in
: est nisi corruptio boni : et sic videtur
bono est : et sic regula dialecticorum malum esse boni privatio : et si est boni
fallere videtur. privatio. non potest esse contrarium.
2.Adhuc, Dionysius dicit, quod ma- Qua?rilur ergo, Quomodo sit contrarium,
lum non cst nisi mixtum bonum. Mixta et quomodo privalio ?
autem licet in excellenliis virtutum sua- 3.Adhuc, Contraria videntur essc di-
rum non habeant miscibilia, tamen actu recte si enim accipiantur duo opposita,
:

simul habent ea, ut dicit Avicenna. Si et duo ad ha>c sequontia, sic propositum
ergo nialum cst niixtuui bonuiii, in illo (licitur (lc pioposilo, et oppositum de
mixto actuestet bonum malum, quamvis opposito secundum doctrinam Aristo-

' S. AuGusTiNCs, lu Encliiii(.liuii, cap. 14.

XXXI 18
 274 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
telis. Sunt aulcm duo contraria, ava- litterae Dionysii) malitia est : quia sic
ritia ct largitas et duo directe con-
: est boni privatio, et sic cadit in malum
traria, malitia ot bonitas. Sequitur ergo, quod vocatur domens concupiscentia. Ut
si largitas est bonitas, avaritia est mali- autem conversio est ad bonum commu-
tia. Dicit autem Aristoteles in Magnis tabile, obscura resonantia est primi boni,
.moralibiis, quod virtus est bonitas, ct quod omnes appetunt, et propter quod
quod vitium est malitia : virtus autem agunt quidquid agunt. Et sic subjectum
et vitium contrarie opponuntur : ergo est malitiae, quae corruptio est modi,
denominative dicta ab eis, contrarie op- commensurationis, et harmonicB. Et hoc
ponuntur ergo bonum et malum oppo-
: modo est contraria castitati : sic enim
nuntur contrarie simul ergo in eodem
: aliquid existentium est, et aliquid in
esse non possunt : quod est contra Au- existontibus,et aclu est, in quantum
gustinum. autem est privatio ordinis ad rationem in
modo, commonsuratione, et harmonia,
Qua?st. 2. Ulterius quteritur, Si, sicut dicunt neque existentium est aliquid, nequc in
Dionysius et Augustinus, malum est in existentibus, neque actu est, nisi sicut
bono substantivatum, non potest esse in corruptio dicitur esse aclu quando cor-
bono nisi sicut in subjecto quomodo : rumpit cum tamen corrumpi non sit nisi
:

ergo potest esse contrarium vel opposi- doficore et privari. Et iste est verus in-
tum, cum dicat Aristoteles in primo tellectus Dionysii et Augustini. Sic ergo
Phtjsicor7im, quod subjectum neutri con- opponuntur malum et bonum, et ut pri-
trariorum est contrarium, sed utriusque vatio et habitus, et ut contraria.
susceptibile ct salvativum ? Nec valet argumentum : quia non ut
Videtur enim essc mirabile et contra contraria sunt in oodom, noc unum in
philosophiam, quod malum sit boni cor- alio, sed ut privatio ost in subjecto, quod
ruptivum sicut conlrarium contrarii, et rotinet aliquid aptitudinis ad habitum et
quod boni sit salvativum et substanti- ad actum. Aliter enim ca?citas non esset
vum, et dans ei virtutem pugnandi con- deformitas in ocuio, sicut nec est defor-
tra bonum : quse omnia dc malo ct bono mitas in lapide. Et propter hoc caecitas
dicit Dionysius. dicilur malum oculi, et non malum la-
pidis.
soiutio. SoLUTio, Dicondum, quod bonum et Et sic patet solutio ad ca quae objecta
malum secundum sua nomina opponun- sunt de contrarietate.
tur ut privatio et habitus, sed secundum
suas essentlas quas nominant, sive se- Ad id quod objicitur do oppositione
cundum qualitates quas servant, oppo- privationis ot habitus, dicenduni, quod
nuntur ut contraria. privatio duplicos habet considorationos.
Ad et 2.
Ad trlmum crgo diccndum, quod mrt-
1
Potest eniin considerari ut privatio est,
luni nomen impositum est a privatione : et ut deformitas sive malum est. Et pri-
sed id cui impositum est, dispositio est, mo quidem modo non privalur in habitu :

vel dispositum ost dispositione cui anne- quia sic nihil est. Caecilas enim, ut dicit
xa est privatio. Et est exemplum Dion}-- Anselmus, non est plus aliquid in oculo
sii, fornicatio et castitas. Fornicatio onim quam in lapide. Secundo autom modo
dispositio est et qualitas a qua dicilur considcrala fundatur in aliquo quod est
fornicalor, quce dispositio in quantum habitus : et sic ca?citas oculi est ftedilas
est privans ordinem concupiscibilis in et malum et turpitudo, et non lapidis.
modo ct commensuratione et harmonia Ad iD quod objicitur de regressu, di-
ad ralionem reclam (ul ibidem dicit Ma- cenduin quod duplex est privatio : per-
ximus in scholio, quod appositum est fecta, et iniperfecta, utdicit Aristotelesin
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU.EST. 27. 275

V MctaphysiccB. Perfecta est, quce privat liabitas, secundum quod malum et fce-

et potentiam et liabitudinem ad actum et dum est.

habitum. Et talis privatio est mors, et Ad id qiiod dicit Dionysius, quod ma- Ad 2.

caecitas perfecta : et de hac non est re- lum est mixtum bonum, dicendum quod
gressus ad habilum. Et est privatio im- large sumit mixtum, secundum^ soilicet

perfecta, quae non privat nisi habitum et quod in mixto virtus miscibilium remis-
habitudinem in parle, et non in toto : et sa est et diminuta et fracta. Et est locu-
talem privationem dicit malum in mori- tio per similitudinem et translationem.
bus. Et ideo a tali privatione potest esse J3onum enim virtute sua destitutum et
regressus ad habitum. remissum et privatum in parte, dicitur
mixtiim, propter similitudinem destitu-
Ad m quod objicitur de relativis, con- tionis et remissionis virtutum miscibi-
cedendum est. Bonum enim et malum lium in mixto. Unde in argumento illo

non sunt relativa nis\ secundum ge- peccalum quodinsecundo ro/j/cor?/m

est^

nus. vocat Aristoteles peccatum in problema-

tibus, quod est transferre positam locu-

SiMiLiTER concedendum est, quod non tionem. Xon enim sequitur, si aliqua per
opponuntur ut affirmatio et negatio_, sivc translalioncm similia sunt in uno, quod
ut contradictoria. similia sunt in omnibus.
Ad dictu.m x\ugustini \n Enchiridion, Ad id quod loquittir de dicto Dionysii, Ad 3.

jam patet solutio. Etenim contraria non si malum sit diminutum bonum, dicen-

sunt in eodem, sed ut opposita ut priva- dum quod sic, sicut probatum est.
tio et habitus, eo modo quo dictum est. Ad hoc autem quod objicitur, quod
Habitudo enim potenliae ad actum boni, aliud est diminuens et aliud diminutum,
quae est habitudo inferiorum potentiarum dicendum quod si aliud intelligitur in ra-
ad rationem sive rationis ordinem, dis- tione,falsum est diminutum : enimbonum
posita dispositione mali, diminuta et im- est diminuens bonum per actum suura.
perfecta ct corrupta est ad bonum. Et se- Liberum enim arbitrium cum aversioneab
cundum hoc potenlia cuni habitudine incommutabili bono, est diminuens bo-
substrata est malo, secundum qaod re- num per suum actum quod est bonum
fertur et radicatur in subslantia animae naturale. Elongat enim ipsum ab incom-
secundum partem inferiorem. Et sic nec mutabili bono, et facit ipsum minus ha-
opponitur nialo, nec opponitur bono. Est bile. Si autem quaeritur do diminuente
tamen bonum secundum quod habi- id iHud bonum, dicendum qucd ipsum per
tudinis habet esse ad bonum quia quod : seipsum, hoc est, per aversionem pro-
est ad bonum, bonum est. Et sic oppo- priam est diminuens : et sic est status in

nitur malo, et non est subjectum ejus. iHo, et non procedit ulterius.
Nec in inconvcniens opjjositum esse in Ouod in contrarium objicitur, jam so- Adobject.

opposito, quod uno modo cst sul)jectum lutum est. Alalum enim in actu et habitu
ct alio modo oppositum. contrarie opponitur bono in actu ct ha-
bitu. Malum autem secundum rationem
t.l,
Et sic verum cst dictuiu Augustini et : mali, et bonum secunduni rationom bo-
tamen non fallit regula dialecticorum. ni, ut privalio et habilus opponuntur,
Regula enim dialecticorum intelligilur sicut jam saepius determinatum est. Et
sic, quod opposita ut opposita non sunt sic in eo quod est conlrarium, alia est
in eodem. Dictum vero Augustini instat ratio contrarii, el alia oppositi ut priva-
de his qu;e uno modo sunt opposila, tio ct habilus : el hoc non est iuc(Uive-

et alio modo subjecta, Sic enini oiiuiis niens.

privatio imperfecta est in aliquo sui
 276 D.A LB. MAG. ORD. PR.ED,
AdquEest.2. Ad id quod ulterius quoeritur, Quomo- malum est regio boni, tunc bonum erit
do aliquid possit esse subjeclura et con- in malo ergo et malum in bono.
:

trarium? solutum est in antehabitis. Non 3. Adhuc, Malum fundatur in ente,

enim secundum idem potest esse subje-
ctum et contrarium. Dictum enim est in
antehabitis, quod uniuscujusque naturae
bonum est, quod ultimatum ad proprii et
connaturalis habitus
quod constat. Aut ergo fundatur in ipso
secundum quod est ens, vel secundum
quod est unum, vel secundum quod est
verum, vel secundum quod est honum.
operationem, est Non secundum quod est ens fundatur :

virtus ejus et statim in optimo. lloc au- enim in illo quod corrumpit, et non cor-
tem in homine quantum ad inferiores rumpit ens. Eadem ratione non fundatur
potentias a ratione suasibiles est habitu- in eo quod est verum, vel in eo quod est
do ad rationem. Et si habitudo iUa in unum. Relinquitur ergo, quod fundetur
habentibus se potentiis ad rationem con- in eo quod est bonum.
sideretur, subjectum erit boni et mali, 4. Adhuc, Corruptio non est nisi in

utriusque salvativum et substantificati- corrupto malum autem est corruptio

:

vum. Si autem consideretur ad ulti- boni: ergo malum est in bono.

mum actum ad quem est, erit bonum In coNTRARiuM est, quod oppositum ^®*^ ^

malo oppositum, sicut naturate innatu- non est in opposito, nec potest esse :

rali, et habitus privationi, et bonum quia licet nata sint esse circa idem, ta-
malo, et perfectum imperfecto. Et sic men unum non potest esse in alio.
bonum imperfectum virlutem tribuit ma-
lo pugnandi contra bonum perfectum, SoLUTio. Sicut dictum est in prsehabi-
sicut gressus sub claudicatione concep- tis, bonum uniuscujusque est secundum
tus, virtutem habet pugnandi contra actum connaturalem et proprium ad
gressum rectum : quam virtutem clau- quem terminatur virtus ejus, ut in I Ethi-
dicatio secundum se totam accepta non corum vult Aristoteles : et est in modo,
habet, quia secundum se nihil esset. commensuratione, et harmonia ad illum.
Et per hoc patet sohitio ad totum. Et hoec tria habitudinem potentiae dicunt
ad ultimum et optimum, (juod propter
hoc quod ultimum est potentiae, et ex-
tremum in bono, est virtus ejus et ra- :

tione horum trium dicitur unumquodque

bonum. Et si quaeritur subjectum mali
MEMBRLM II. universaliter, dicimus quod tam in cor-
poralibus quam in spirituaHbus, ut dicit
rtrum malum haheat esse in hono Dionysius, potentia determinata modo,
universaliter ? commensuratione, et harmonia ad ulti-
mum et optimum, sive secundum esse,
sive secundum bene esse, subjeclum est
Deixde qugeritur, Si malum habeat es- mah. Sicut palet in csecitate, quse est
sc in bono universaliter ? malum oculi : hoc enim ut malum non
Et videtur, quod sic quia :
cst in oculo, nisisecundum quod poten-
1. Dicit Augustinus, quod malum non tia oculimodo, commensuralione, et har-
coalescit nisi in bono et loquitur uni- :
monia se habet ad visura eo quod visus :

versaliter : ergo videtur, quod malum cst ultinium et optimum a quo determi-
non sit nisi in bono. natur virtus ocuH.
2. Adhuc, In XII primx philosophise Unde malum est in eo quod est bonum,
dicit Aristoteles, quod Pvlhagorici dixe- quamvls non sit in ipso secundum quod
j.unt malum boni regionem esse et si : slat sub actu et habitu boni : quia ahter

II
 LN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 27. 277
opposita essent in eodem siniul ; quod
esse non potest. Et iste cst verus inlelle-
ctus Augustini.
Pythagorici auteni eadem raliono pri-
vationem vocabant malum. Et quia pri- MEMBRUM III.
vatio relinquit malum cum modo, com-
mensuratione, et harmonia.ad formam Utrum malum sit corruptio boni
secundum quam materia receptibilis est universaliter ^?
formse quai est bonum materia?, dicebant
malum esse boni regionem : non peccan-
tes in alio, ut dicit Aristoteles, nisi quia Tertio quaeritur, Si malum sit corrup-
eamdem receptibilitatem dixerunt esse tio boni universaliter ?
loci et materise, IIoc enim non est ve- Et videtur, quod non.
rum, cum locus contineat id quod reci- 1. Non enim corrumpit id quod relin-
pit, et sic formaliter se habeat ad ipsum : quit : relinquit autem ens : ergo non est
materia autem ab eo quod recipi't, conti- corruptivum autem onte,
entis. Relicto
neatur. Et ideo dicebant aequale bonum : sequitur quod quantum est
sit bonum in
eo quod hoc ad aequum terminat modum, ens. Dicit enim Dionysius, quod « om-
commensurationem, et harmoniam. In- nia existentia ot non existentia partici-
sequaleautem dicebant malum eo quod : pant bonum. » Ergo videtur, quod bo-
secundum modum, commensurationem, num non corrumpit ad minus universa-
et harmoniam ad eequum non respondet, liter.

et ideo indeterminalam relinquit polen- Adhuc, Si visus sequeretur ad sub-

2.

tiam. jectipositionem, ctecitas non possot esse

Ad ALiuD dicendum, quod maluni fun- corruptio visus quia aliter opposita es-
:

datur in ente secundum habitudinem ad sent simul in eodem. Ergo a simili, quia
bonum, ut jam dictum est sed non fun- : bonum sequitur ad positionem entis, ma-
datur in ipso secundum quod stat sub lum non potest esse corruptio boni : se-
habilu et actu boni. quitur enim, si malum est, est : et si est
Ad ALiUD dicendum, quod hoc modo bonum, Ergo si malum corruptio
est.

corruptio omnis fundatur in corrupto, ut boni est et quod corruptum est, non
:

dicit Dionysius : quia non corrumpitur est sequitur, quod idem sit bonum et
:

quid existentium ; sed circa existens cor- malum, et quod idcm est ct non est, quod
rumpuntur modi, commensurationes, et esse non potest.
harmoniae, quibus se habet existens ad quis dicat, quod makim non
3. Si forte

optiinum. corruptum bonum, sed in par-

est in toto
QuoD objicilur in conlrarium, jani so- tc. Videtur, quod hoc sit dcrisorium.
lulum est. Est cnim bonum simplex habitus sim- :

plcx aulem si corrumpitur, in toto cor-

rumpitur. Si ergo malum est corruplio
boni, videtur et universaliter ct in toto
corrumpi,
i. Adhuc, Hoc vidotui- in doemonibus
et damnatis, in quibus nihil boni vide-
tur : nec rcHnquitur ibi potentia ad bo-
num, nec habilitas, nec habitus et aclus

* Cf. Opp. [}. Alljorti. Comniont. in II Son- liiijuscc noviv edilionis.

tenliarum, Dist. X.XXV, Art. o, Tom. XXVII
 278 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
boni. Et sic videlur, quod non in parle, bonum : et si estl)onum, non universa-
sed in tolo corruplum sil et privatum. liter cst boni ratione privatum. Et hujus
Adhuc, Quod impossibile est adbo-
3. causa est, quod bonum dicit intentionem
num, nullam habet potenliam vel apti- communem, et est de transcendentibus
tudinem ad bonum, nec habilum. nec omne genus sicut et ens : ct idco ab en-
actum boni. Da^mones impossibiles sunt te separari non potest. Secus autem est

ad bonum. Ergo nullam habent poten- in aliis privationibus et habitibus, in

tiam, nec aplitudinem, nec habilum, nec quibus habitus non ponit nisi particulare

actum boni. Quod autem sic sc habet ens et determinatum, ut visus : et illi

universaliter est privatum bono. Ergo possunt privare privationc particulari,

videtur, quod malum ad minus aliquod sicut ens in gencrc determinatum et spe-

universaliter sit privativum boni. cihcalum privari potest gencre renianen-

Adhuc, Si malum in parte privaret
6. te. Bonum enim, ut dicunt Aristoleles et

bonum, et non in toto tunc malum ni- ; Dionysius, est ex una tota et sola causa,
hilaliud esset nisi diminutum velparticu- malum vero omnifariam. Cnde ex parli-
latum bonum. Bonum autem diminutum cularibus et diversis causis est malum :

vel parliculatum, ut dicit Dionysius, non et ideonon potest privare bonum uni-
opponitur malo et si non opponitur, non
: versaliter sed privat quoad hoc, vel
:

corrumpit ipsum ettuncsequerelur,quod

: quoad illud. Et quoad hoc quod privat,
malum non esset corruptio boni quod : non est simpliciter tamen est
: sicut :

est contra Dionysium et contra Augusti- caecus vel mancus, quoad hoc quod cffi-
num. Non ergo potest dici, quod malum cus est_, nihil est, simpliciter tamen est :

in parte corrumpit bonum, sed univer- ita privatum habilu, vel actu boni, ve^
saliter. aliqua conditionc boni,in quanlum tale,
Adhuc, Xulla privatio sic opponitur
7. non est, simpliclter tamcn est, ut dicit
habitui, quod in parle privet, et in parte Dionysius. Et hoc modo malum nihil est,
non privet. Si enim sic opponeretur, et privatio est.
privatio intenderetur et remitteretur : et Et per hog patetsolutio ad duo prima. Ad
sic unus esset csecior alio, et unus sur- Ex quo enim bonum ex universali et tota
dior alio : quce absurda sunt omnia. Er- causa est et sola et perfecta, malum au-
go si malum privativc, opponitur l)ono, tem ex particulari corruptione, sequitur
videtur quod univcrsalitcr privet ipsum, quod nihil universalitcr est malum. Et ex
et non secundum parteni. quo bonum intentio communis est ab
Sed conlra. ^^ GONTRARIUM hujus CSt, quod SCCUU- entc inseparabilis, non erat simile de bo-
dum comparationem dicitur ^nahim, pe- no et visu, ct de malo et csecilate.
jus, pessimum : quod non posset esse si Et qlod dicitur, quod malum non in
malum in toto privaret bonum : tunc tolo corrumpil bonum, verum est.
enim positivus diceret rem suam in ter- Et ad objectum in contrarium, dicen-
mino, ct sic non haberent locum compa- dum quod licet bonum sit simplex habi-
rativus et superlativus ambo enim illi : tus, non tamcn est ex una et simplici
gradus excessum dicuntsuper positivum. causa, ot una et simplici conditione : et
ideo dicitur esse ex una et tota et univer-
Sotulio. SoLUTio. Dlcendum socundum Augu- sali causa. Tota autem et universalis est,

stinum et Dionysium, quod malum uni- quce ex omnibusad boni rationem facien-
versaliter non potest esse privatio boni in tibus est congregata. Et ex illa parte de-
aliquo existentium. Et hujus causa dicta fectus potest esse in parte^ et non in toto :

est in objiciendo : quia ex quo rehnqui- et sic incidit malum. Sicut est videre in
tur ens, et ens et bonum convertuntur visu, qui est bonum oculi, et fit ex una
secundum supposita, sequitur quod sit et tota et universali causa visus, quae
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YI, QU^ST. 27. 279

constituta est ex bona dispositione spiri- dum quod privat a bono quod est ulti-
tus visivi clari, non commixti, ct ad pu- mum et optimum potenticT.IJonum enim
pillam directi, et optima (lispositione est indivisio actus a potentia, sicut in
nervi optici, et debita ligura et posilionc antebabitis diclum est.
et miringarum oculi, et debito
claritate
ordine humoris crystalUni. Ex toto enim
ilio sic congregato fit bonum oculi. Ma-

lum autem oculi omnifariam fit ex quo-

libet particulari defeclu, licet visus sit
iVlEMBRUM IV
simplex habitus,
Ad id quod objicitur de damnatis et Si malum cst corruptio boni, quomodo
dsemonibus, dicendum quod non univer- corrumpnt illud, et qiwd sit bonum
saliler privati sunt bono, ut dicit Diony- illud '
?
sius.
Et quod objicitur, quod impossibiles
sunt ad bonum, dicendum quod impos- Quarto Si malum est cor-
quaeritur,
sibilitas illa dupliciter consideratur, sci- ruptio boni, quomodo corrumpat illud,
licet secundum comparationem ad natu- et quod sit bonum illud?
ram inqua radicatur, et secundum com- ,Yidetur autem, quod hoc bonum quod
parationem ad actum, ut scilicet actu corrumpitur a malo,
boniformes fiant, ut dicit Dionysius. In 1. Non sit bonum gratiee : hoc enini
prima consideratione non est in eis im- totum tollitur per quodlibet malum mor-
possibilitas ad bonum natura enim iu- : talis culpee : bonum autem quod cor-
tellectualis quantum est de se, ordinabi- rumpitur a malo, corrumpitur plus et
lis est ad bonum. In secunda autem con- minus per iterationem peccatorum.
sideratione est impossibilitas ex alia 2. Si dicatur, quod hoc sit bonura
causa, scilicet ex ordine justitiffi condem- naturcE, quoero qute sit illa natura ? Non
nationis finaliter. enim videtur esse natura intellectus, vel
Patet etiam per hoc solutio ad sc- voluntatis, vel liberi arbitrii : hcTC enim
quens non cnim habent omnimodam
:
non corrumpuntur in malis : quod patet,
impossibilitatem ad bonum. quia Dionysius de damnatis et dttmoni-
Ad ALiuD dicendum, quod malum id bus dicit, quod « data illis naturalia dona
quod est, est diminutum et corruptum nequaquam ea mutata esse dicimus, sed
bonum : non tamen extrahit rationem sunt integraetsplendissima. » Er^^o vide-
oppositionis, sed a rationc privationis : tur, quod malum talium non sit corrup-
et ex hoc pugnat contra bonum quod lio,
deficit a bono pcrfeclo. In antchabitis 3. Si forte dicalur, quod tria sunt in
enim jam probatum est, quod bonum anima, ut dicit Aristoteles in II Ethico-
sub dcfectu causa mali est. rum, polcntiLP, passiones, et habitus. Et
Ad ALiuD dicendum, quodlicet privatio potentiarum non est corruptio malum,
in qnantum est opposita habitui, non sedpassionum qusesunt alTectioncsadbo-
intendatur et remittatur : tamen in quan- num, et habituum naturalium virtutum :

tum privatcausam habitus, intendi pot- ita tjuod naturalcs virtutes dicantur cx
est et remitti. Sic enim non tantum dicit naturalibus acquisiicT, secundum quod
privationem habitus, sed elongalionem dicit Glossa supcr Mattli. ix, I et seif.,
cib habituvel a potentiahabiluali, secun- quod paralylicus illc naturahs habuit

' Cf. Opp. n. Alborti. Commoni. in I[ Soii- XXVII liujusco nov;e cdilioiiis iioslrjc.
teiiUarum, Dist. XXXV, ArL. el 0. Toin.;j
 280 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
virtutes, quibus portabatur ad Dominum, translatio, non puniet Deus bis in idip-

Videtur non esse veruni. Atrectiones sum. Unius ergo mali sive peccati non
enim ad bonum et virtutes naturales sce- est nisi unica ademptio boni.

pe sunt in malis in peccato mortali exi- In contrarium autcm hujus est,

g^j
stentibus incorruptee remanentes : ma- 1, Quod dicunt Dionysius et Augu-
lum ergo non erit corruptio talium atTe- slinus,quod malum scilicet est corruptio
ctionum et talium habituum. modi, commensurationis, et harmoniae :

4. Adhuc, Constat, quod multi Stoi- sive modi, speciei, et ordinis : ergo vi-
corum fidem non habentes, et in gratia detur, quod unum malum plures inferat
non existentes, qui virtutem ponebant corruptiones plurium cnim corrupto-
:

summum bonum, et omnia alia referen- rum plures sunt corruptiones.

da dicebant ad virtutem, ailectiones op- 2, Adhuc^ IIoc videtur per Augustinum
timas habebant, et virtutes non solum in hbro de Natura boni. Dicitenim, quod
morales, sed etiam heroicas : cumtamen homo ex peccato inobedientiae quatuor
non essent in gratia : videlur ergo, quod incidit in poenaset hoc idem etiam dicit
:

malum etiani mortahs peccati, taUum Beda, scihcet impotenliam sive infirmi-
affectionum et talium habituum non sit tatem, ignorantiam, concupiscentiam re-
corruptio, rum noxiarum, et mahtiam sive mah-
5. Si forte quod bonum
quis dicat, gnitatem, hoc est, ad maium pronita-
quod dicitur natursebonum, non est ipsa tem, secundum quod dicitur, Genes, viii,

animse natura, nec potentia, nec afTectio, 21 : Seusus et cogitatio hurnani cordis
nec passio, nec habitus : sed est habitudo in malum prona sunt ab adolescentia
potentiae ad bonum et habilitas, quoe enim plures corruptiones sunt
sua. Istai
magis corrumpitur per peccati iteratio- et tamen ex uno oriuntur peccato cor- :

nem, Haecenim est responsio communis. ruptio crgo peccati non est una, sed
Videtur hoc non esse verum. Ilabitudo multa.
enim heec comparatio et relatio est, et
non est nisi in comparato et relato nec :
Ulterius quferitur, Si bonum nalur^ Qii
potest corrumpi, nisi secundum esse quod corrumpitur per peccatum, in toto
quod habet. Non ergo potest corrumpi, sit auferibile?
nisi in comparato etrelato. Comparatum Et videtur, quod sic.
ergo corrumpitur per se, et habitudo illa Finitum enim est : si ergo peccatum
non nisi per accidens, corruptione scili- unum aliquotam tolHt ilhusboni partem,
cet comparati sive relati. Malum autem secundum peccatum a^quale primo, tan-
corruptio est boni per se. Non ergo ma- tam tolht, et tcrtium simile, et quartum :

lum videtur esse corruptio talis hal)itu- tot ergo possunt csse peccata quae totum
dinis sive habilitatis. auferunt bonum,
Nec valetquam quidam po-
solutio

Qi-Best.
Ulterius quceritur, Si corruptio h.TC nunt, quod secundum peccatum
scilicet
1.

sit una, vel plures ? non tantam tolht quantam primum, sed
Videtur autem, quod una. tolht aliquotam residui, sicut est in di-
1. Unum enim uni opponitur : unum visione in inlinitum in continuo. Dicit
ergo malum unam solam infert coriup- enim Aristoteles, quod a nihii per ah-
tionem : est autem una corruptio unius quotas dividitur in infinitum, sed slat
sohus corruptio : unum ergo malum divisio acceptis ahquotis per divisio-
corrumpit unum solum. nem. »
2. Hoc etiam videtur per hoc quod di- Praeterea, Non est ratio quare secun-
citur, Nahum, i, 9 Non coimirget du^
: dum minus tollat quam primum cum :

plex tribulatio : sive, sicut dicit alia bonum naturae magis debile sit ad resi-
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU/EST. 27. 281

stendum secundo quam primo,ct pecca- tcllectus vel voluntatis duplicitcr consi-
tum SQCundum tantoe virlutis sit in cor- secundum
deratur, simpliciter scilicet, et
ruinpendo quanta3 primum. Unde dictum quod substrata est habitudini ad opti-
istorum tlgmento est simile. mum. Et primo quidem modo non cor-
rumpitur, sicut dicit Dionysius. Sccundo
Ulterius quseritur, Cum peccalum sit autem modo corrumpitur pcr pcccatum
mortale et veniale, utrum quodlibet pcr corruptioncm talis habitudinis in ip-
istorum faciat istam corruptionein ? sa : quia illa est bonum ejus.

quod non.
Et, vidctur Ad aliud dicendum, quod potentia?, af- ^^ 3

Venialc enim compatitur secum bonum fectiones, et habitus ex naturalibus acqui-

gratiffi et non corrumpit ipsum ergo : sita simpliciter considcrata non sunt bo-
mullo magis compatitur sccum bonum num naturse quod corrumpitur pcr pec-
natura?, ita quod non corrumpit ipsum. catum : sed potentia» sub habitudine ad
optimum acceptoe, et afTcctiones et dis-

SoLUTio. Sicut in antehabitis dictum positiones ad optimum, et habitus ut ra-

est, unumquodque existentium, ut dicit tioni in modum natura^consentanei adop-
Aristotelcs in Ethicornm, habet con-
I timum, secundum quod etiam dicitPhilo-
naturale et proprium naturse suce bo- sopims, quod virtus cst dispositio perfe-
num, quodad ultimum per dispositioncs cti ad optimum, ut coadjuvantia habitu-

et habitus et organice deservientia ct dinem ad bonum, sunt aliquid boni na-

condecorantiaipsum deductum est in na- turoe : et contraria istorum sunt maha. Et
optimo et actus non impeditus
turee suoe : hoc modo quo sunt ahquid boni naturae,
secundum illud quasi felicitas ejus. adimuntur et corrumpuntur per pecca-

Proptcr quod etiani felicitatem hominis tum, non sunt in malis nisi diminuta
et

in optimo ct non impedito actu rationis et corrupta. Et quod dicit Glossa, quod
ponimus secundum fehcitatcm activam : paralyticus habuit virtutes naturales, di-
secundum fchcitatem autem contemphi- cendum quod cum dicitur, virtus natu-

tivam in optimo etsimphcissimo actu in- ralis, adjectivum naturalis diminuit ra-
tellectus. Ex hoc auteni rehnquitur, tionem boni in virtute. Dicit enim Ari-
quod uniuscujusque habitudo sit ad sui stoteles, quod virtus in bono est extrc-

optimum, quae quidcm habitudo perdis- mum, hcct in passionibus ct opcrationi-

positiones, habitus, organice deserventia bus in quibus est, sit medium.
et condecorantia perficitur ad optimum: Et per hoc etiam patet solutio ad se- ^j ^

etquaecumque corrumpuntdispositiones, quens. Et ideo dicit Augustinus in Hbro

habitus, et organa condecorantia, sunt de Doctrina Christiana, quod « si virtu-
malum iUius corrumpunt enim Jiabitu-
: tes nobis persuadent, ut eas propter sc
dincm ad bonum, qua3 cst bonuni unius- amcmus, etiam ipsas virtutes amare de-
cujusque. Et hoc modo peccatum est cor- sistimus : quia cum sint ad aHud in eo

ruptio boni naturse : quia adimit et cor- quod virtutcs sunt, illo non amato ad
rumpit habitudinem naturte et potcntice quodsunt, etiam ipsseamari nonpossunt:
ad optimum. Et per lioc patct quid est tamcn tota ratio amoris cjusquod proptcr
iilud bonum, et qua corruptione corrum- aliud dihgitur, fit in co propter quod di-
,
pitur. ligitur. » Unde patet, quod Stoicoruni
Ad PRiMUM orgo diccndum, quod bo- ct aHorum virlutcs sunt imperfecla}, et
num gratiae non cst illud bonum bonum : diminuluni ct ademptum cst in eis bonum
enim gratiai in toto auferibile est: bonum habitudinis ad optimum.
autem quod corrumpitur malo, ut dicit Ad aliud dicendum, quod in veritatc (^^ 5^

Augustinus, non in toto est auferibilc. habitudo ilhi pcr se accepta non corrum-
Ad aliud dicendum, quod natura in- pitur, sed in comparato : scd compara-
 282 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
tum seciindum non est oppositum ma-
se contra rationem : et sic coi'ruptio eiit

lo pcccali : non corrumpitur hoc

el ideo concupiscentia. l*otest esse ex [)iivatione
modo a peccalo sed vere loquendo et : ordinis ad finem rationis : et sic erit ma-
propric potenlia naturalis secundum quod litia. Et quia heec quatuor in omni pec-
substat habitudini ad optimum^ per cor- cato suntsecundum aversionem ab in-
ruptionem habitudiniscorrumpitur^ sicut commulabih bono, et conversionem ad
oppositum corrumpilur ab opposito. Di- commutabile bonum, propter hoc hcec
cit enim Aristoteles in V Pfujsicorum, quatuor pcena^ sunt omnis peccati, et

quod id quod in motu corrumpitur, du- sunt pcenaB unius et ab uno : sed secun-
plex est, scilicet quod corruptioni subji- dum diversa quae sunt in uno, multipli-
citur, et quod in molu abjicitur ut con- cantur in quatuor. Et quod quidam di-
trarium. Potentia ergo corrumpitur ut cunt, quod ista accipiuntur secundum
subjectum : habitudo autem ut contra- aversionem ab incommutabili bono in
rium. quo sunt potentia, scientia, bonitas : et

quod per aversionem a potentia incidi-

Ad ueest I
^^^ '^ quod ultorius qUcTritur, Si cor- mus in infirmitatem, per aversionem
ruptio ha?c sit una, vel plures? vero a scientia vel sapientia in ignoran-
Dicendum, quod in veritate una est, tiam, per aversionem vero a bonitate in
eo quod unius est. Est autem plurium ad malitiam, etper perversitatem appetitus
constitulionem unius convcnientium, sic- abstracti abono incommutabili incidimus
ut modi, speciei, et ordinis, quae sunt in concupiscentiam secundum aptatio-
:

unius, et ad unum conditiones. Et sic nem quidem satis bene dictum est, sed
dicitur in libro de Causis^ quod intelli- non dicit veram causam. Vera enim cau-
gentia plures per influentiam a prima sa est, quia ordinabile ad bonum ratio-
causa accipiens bonitates, non multipli- nis dictis quatuor modis a quolibet pec-
catur, sed unitur : quia per omnes illas cato vitiatur.
magis ordinalur ad unum et simplificatur
in illo. Ita habitudo ad unum multis ad Ad id quod ulterius quseritur, Utrum Ad
unum juvantibus eam non multiplicatur, bonum naturae in toto sit auferibile?
sed polius uniQcatur. Et sic intelligitur Dicendum, quod non. Et causa quam
quod dicitur Xahum, i, 9, quod non con- assignat Augustinus, bona est, scilicet
siirget duplex tribulalio . Una enim ab quod remanente subjecto semper rema-
uno et unius tribulatio est, licet secun- net ordinabilitas ad bonum, sine qua nec
dum plura fieri possit. esse nec intelligi potest subjectum, et

Adohject 2 Ad iD quod objicituT de Augustino et infinite se habet secundum

ad ipsum
Beda de quatuor poenis, dicendum, quod virtutem. Maluni autem quantumcum-
illaequatuor ex uno sunt etunius in com- que multiplicetur, relinquit subjectum,
muni, licet secundum plura ordinabiUa et per consequens relinquit ordinabilita-
secundum aliud in quatuor dividantur. tem ad bonum, qujB est bonum naturae :

Bonum enim animse est, ut dicit Diony- et ita non universaliter tolHt bonum. Et

sius, secundum rationem esse, et malum ideo dicit Aristoteles in III Ethicorum,
ejus est esse contra rationem. Corruptio quod malum si universaliter malum sit,

enim potest esse in obedibiliad rationem etiam seipsum destruit. Ratio tamen in-
secundum facultatem obediendi et sic : ducta de secundo et terlio malo, de ne-
corruptio ejus est infirmitas, quse est dif- cessitate procedit. Et solutio quam dixe-
ficultas ad bonum agendum. Potest esse runt antiqui, figmentum est : et causa
in participando Eequaliter ratione, sive vera est qute dicta est, scilicet quod ma-
ordine rationis : et sic corruptio ejus erit lum subjectum relinquit, et ad bonum
ignorantia, Potest esse ex movente ordinabilitatem. Unde sicut in continuo
 IN T P. SIM. THEOL. TRACT. \\, QU.EST. 2" 283

vcra causa divisionis in infinitum est, uniuscujusque bono,quo, secundum quod

quod oninis divisio quanlumcumquo ante habitum est, promovetur et dispo-

multiplicelur, lelinquit formam conlinui nitur ad ultimum in quo est virtus ejus.
in divisis : ita vera causa est, quod I'^t extremum in bono malum esse non
numquam adimi potest universaliter bo- potest, nisi inlirmitas ad illud per cor-
num per malum, quia omnis ademptio ruptionem modi, commensurationis, et
boni pcr malum quantumcumquc mul- Iiarmonia} ad ipsum. Yidetur ergo, quod
tiplicetur, semper formam boni relin- una ratione malum sit in omnibus.
quit in adempto. Tste est intellectus Au- 2. Adliuc, Una est ratio boni in om-
gustini. nibus videlur ergo, quod per opposi-
:

tum una ratio sit mali in omnibus. Dici-

3. Ad id quod quceritur de veniali, di- tur enim bonum generaliter indivisio
cendum quod non corrumpit bonum. Et actus a potentia. Malum ergo in com-
hoc est ideo, quia non proprie est ma- muni rationem habebit, quod est cor-
lum^ sed dispositio ad malum : et ideo ruptio modi, commensurationis, et har-
disponit ad hoc, ut facilius per mortale monicT potentiae ad actum : et per hanc
sequens, bonum corrumpatur, et sic ali- communcm rationem videtur esse in
quid facit ad corruptionem. omnibus malum : ergo per unam ratio-
nem est in omnibus.
Tn CONTRARIUM hujus OSt, quod Sed contra

1. Sicut dicit Augustinus, malum in

univorsitate est ad decorem universi, et

MEMBRLM V. ut eminentius commendentur bona.

Quod autem est ad decorem, et ut emi-
Uinim malum in omnibiis corpovalihns nentiuscommendentur bona, non potest
et spiritualihus sit per unam ratio- esse corruptio modi, commensurationis,
nem^ vel diversas ? et harmonise ad optimum : sed potius
perfectissime habet modum, speciem, et
ordinem : non ergo por unam rationem
Qui^To quseritur, Ltrum malum in malum dicitur in omnibus.
omnibus corporalibus ct spiritualibus sit Adhuc, Objiciunt quidam per Dio-
2.

per unam rationem, vel diversas? nysium dicentem in libro de Divinis no-
Et videtur, quod pcr unam. minihus « Erit malum ad omnis com-
:

enim Dionysius, quod malum

1. Dicit pletionem confcrens, et toti non imper-
Angeli contra deiformem intelle-
est fectum esse per seipsum largiens '. »

ctum esse secundum corruptionem mo- Quod autem per seipsum periectum esse
di, commensurationis, et harmoniae. largitur, non potest esse corruptio modi,
Malum animaj contra rationem rectam commensurationis, et harmonise. l*er

essc : ot iterum secundum corruptionem unam ergo rationem non dicitur do uni-
modi, commcnsurationis, ot liarmonioe verso et de unoquoque.
ad rectam ralionem. Tlicit adhuc, quod
bonum corporis terminatio partium est Adiiuc quseritur, Si bonnm possit esse Qua-st. i.

ad formam corporis : cujus malum est sino malo ?

turpitudo, vcl infirmitas, vel defectus : Et vidotur, quod non.
et hoc iterum non est nisi corruptio 1. Yirtus enim sive monaslica sive po-

modi, commensurationis, ot harmoniaj litica, sivc ctiam Iieroica, modia semper

ad formam. Et gencraliter considcrato esl duarum malitiarum modium autom :

^ S. DioNvsius, Lib. dc Divinis nominibus, cap. 4.

 284 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sine extremis essc non potost : er-go In CONTRARIUM hujUS Cst, Sed

bonum virtutis sinc malo essc non pot- 1. Quod Dionysius de malo, quod
dicit

est. non habens causam, invo-

est incausale,
2. Adhuc, Sibonum cst indivisio actus luntarium, nun intentum, infoecundum,
a potentia, bonumterminativum po- est et pigrum. Tale autem ad nullius com-

tentiae exeuntis de privatione ad actum, plctioucm confcrre potest, vel decorcm,

et sine tali potentia esse non pot- vel commcndationem. IMalum ergo nihil
est. Privatio autcm, ut dicit Aristoteles confert ad commendationem univcrsi.
in fine primi Physicorum, semper ima- 2. Adhuc, Superius habitum est ex

ginatur ad maleficium ab aliquo proten- Aristotele et Dionysio, quod bonum cst,

dcnte intellcclum. Dicit cnim privatio- quod omnia desiderant. Ergo per oppo-
nem actus qui est bonum potentise. situm malum est, quod omnia fugiunt
Quod autem dicit privationem boni, et abhorrent. Quod autem omnia fu-

malum est ct : sic bonum universaliter giunt et abhorrcnt, ad nuUius valet per-
sine malo esse non potest, ut vidctur. fectionem, vel pulchritudinem. Malum
3. Adhuc, Aristotek's in XII primx ergo ad universi pcrfectionem et pulchri-

philosophise ex Pythagora inducit, quod tudineni nihil valet.

boni regio malum est, sicut et locus 3. Adhuc, Dionysius dicit, quod « om-
mali bonum. Ergo non est rcccptio boni nia ad bonum rcspicientia volunt quid-
nisimalum sit bonum ergo ad minus : quid volunt, et agunt quidquid agunt,
sccundum participationem dictum, non et appetunt quidquid appetunt : et nihil

potest esse sine malo. est quod respicicns ad malum aliquid

velit, vel appetat. » Et hoc probat ex
Queest. 2. Ulterius quscritur, Si universitas sive eo quod nihil vult corruptivum sui, cum

mundus nullum csset

esset melior, si esse appetatur ab omnibus. Quod autem
malum, sed omnia essent bona et aequa- tale est, ad nullius facit pulchritudinem
liter bona? et commendationem quod enim facit :

Et videtur, quod non. ad pulchriludinem, pulchrum est et :

Si enim careret mundus eo quod emi- quod facit ad commendationem, bonura

nentius commendat bona, sive commen- est. Habilum autcm est a Dionysio, quod

dabilia facit, pejor esset quam habens omnia pulchrum ct bonum desiderant :

illud : malum autcm, ut dicit Augusti- et sic malum esset desideratum, quod
nus in iibro de Nalura boni, cminenlius valdc inconvenicns est.

commendat bona : ergo mundus carens

malo pejor esset, quam babens malum. Ulterius quaerit Dionysius, Quomodo <

Et hoc dicit Glossa super illud Psalmi providentia existente in Deo, permittitur
VII, 2 : Domine Deus meus, in te spera- malura fieri, ex quo ipsum corruptio
vi, quod de singulis, Genes. i, 10, 12, boni et pulchri est '?
18, 25, dicitur Vidit Deus quod esset :
Artifex enira homo provisiva virtutc
honum. De omnibus autem simul, ibi- artis sucB non pcrmillit inalum fieri,
dem, ^\ 31 Vidit Deus cuncta quse fe-
:
quod corrumpit pulchrum et bonum in
cerat : et erant valde hona. Non enira his quae fiunt ab arte sua. Cum ergo
simpliciter bona, sed valde bona sunt, ut Deus sit im-
omnipotens, cui nihil est
dicit Glossa, in quibus etiam malum po- quod non deberet per-
possibile, videtur
situm eminentius commendat bonum. mittere malum, quod est corruptio pul-
chri et boni quae sunt in operibus suis.

' Cf. Opp. B. Alberti. Gomment. in I Senten- noviu cJitionis noslrtB.

tiarum, Dist. XLVI, Art. 9. Tom. XXVI imjusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 27. 283

SoLUTio. Ad primum qusesitum dicen- seipsum dat generato formam et esse,

dum, quod in veritate una ratione com- ita corruptio boni erit generatio mali, et
muni communitate analogise dicitur ma- secundum seipsum dabit formam et esse
lum de omnibus malis, sive sit malum unicuique malo, et erit malum secun-
culpae, sive malum poenie. Et hfec est dum se existens, sicut nigrum, et sicut
illa ratio, quod malum est corruptio frigidum, et toti generato largiens esse
modi, speciei, et ordinis, ut Augu- dicit non imperfectum, sed perfectum et ple-
stinus : sive corruptio modi, commensu- num quod impossibile est, cum maluni
:

rationis, et harmoniije, ut dicit Diony- sit corruptio esse, secundum quod esse

sius. Sicut et bonum, secundum quod delinitur a Boetio in Coitsolatione pJii-

est perfectum modo, specie, et ordine ad losophise : « Esse est quod ordinem re-
actum optimum, sive modo, commensu- tinet servatque naturam. » Sic enim
ratione, et harmonia, communi ratione esse est uniuscujusque essentise proprius
dicitur de omnibus bonis. Speciales ta- aclus in eo quod est, et est bonum ejus
men rationes diversae sunt, sicut in omni quod est.

analogo rationes speciales diversae sunt,

sicutpatet. Ens enim communiter di- Ad id quod ulterius qua^ritur, Si ^JO- ^^,^,j^j_ j^

ctum de substantia, quantitate, et qua- num possit esse sine malo? Dicendum,
litate, speciales habet rationes : dicitur quod esse et essentia boni penitus sepa-
enim substantia ens vere et per se ens. rata sunt a bono.
De quantitate dicitur ens, quia nicnsura Et ad id quod objicitur de virtute Ad 1.

entis. De qualitate dicitur ens, quia dis- morali quee media duarum malitia-
est

positio entis, et sic de aliis. Sic etiam rum, dicendum quod medium duplex
in malis difTert ratio specialis secundum est, scilicet in ratione medii tantum exi-
quod est illius, vel illius boni corruptio stens, et hoc medium est vel per aeque
secundum esse, vel secundum bene esse distantiam, vel per participationem ex-
uniuscujusque. Et ha3C est intentio Dio- tremorum potentia vel actu existentium
nysii, quam probat per inductionem in in medio, sicut in fusco ct pallido ali-
omnibus, et ex qua sicut ex corollario quid est albi et nigri.medium non Et tale
conciudilur, quod malum nihil existen- potest esse sine extremis. Et est medium
tium est^ nec aliquid in existentibus. quod secundum quid medium est, se-
Adautem quod objicitur in ontra-
id ( cundum esse tamen et essentiam extre-
rium, dicendum quod malum non con- mum est. Et tale medium est virtus,
fert ad decorem universi nisi per acci- quae medium, nisi secundum
non est

dens, scilicet secundum quod opposita quod est ordinatrix passionum et opera-
juxta se posita magis elucescunt : cum tionum secundum esse tamen et essen-
:

tamen unum oppositorum nihil conferat tiam extremum cst, nihil de esse vel
alteri, sed ex comparatione unius ad essentia habens de extremis : et tale
alterum in forma propria magis eluce- potest esse sine extremis, sicut aequale
scit. Ita malum juxta bonum positum, sine intcquali.
facit magis vitieri commendabile, appa- Ad ALiiD dicerdum, quod cum ilici- Ad 3.

rente turpitudine mali. tur, « Donum est indivisio aclus a po-

Ad quod objicitur dc Dionysio, di-
id icntia, » potest esse indivisio tribus mo-
cendum quod contra mentem aucloris dis. Vel sic, quod idem sit esse ct quod
inducitur. Dionysius enim utitur illo est, sicut in Deo. Vel quod simul siiit

tamquam conclusione ad inconveniens. semper, ct potenlia non antecedat

Si quis enim dicat, quod inalum est ens, actum, sicut in gencraUbus, et in cor-
el contrarium bono, sequitur, quod sic- ruptil)ilibus, et in mobilibus. Vel sic,

ut unius coutrarii corruptio secundum (juod per conjuiictiouem actus ad potcn-

 286 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

tiam perficiatur potentia secundum esse Sicut etiam dicit Ar.istoteles in II pyi-

et bonum. Et quocumque modo dicatur, mx philosopliice^ quod non solum de-

esse boni semper est secundum intelle- bemus gratias his quorum opinioni-
ctum et actum sine privatione, et nihil bus communicavimus de veritate, sed
accipit ab ipsa et sic bonum semper est
:
etiam his qui superficialiter aliquid

sine malo. Sed malum nec est, nec in- enunliaverunt de ea : eo quod habitum
telligitur sine bono. Et hoc est dictum nostrum prseinslruxerunt, et ad qua?ren-
Aristolelis de protensione intellcctus : dum praeexercitaverunt.

quia privationem non imaginamur, nisi Quarta est ratio ordinis, quae maxima
per boni maleficium': et ideo etiam pri- est, et enim non esset
est justitiae. Si

vatio proprium principium entis non est, malum, non esset poena comprimens et
licet per potentiam in qua est, princi-
ordinans malum quod est maximum bo- :

pium quoddam motus sit. Omnis enim
motus maxime ad esse et formam, ma-
leficio privationis permixtus
Ad ALiuD dicendum, quod malum non
num ordinis justitiae politicae. De quo di-
cit Ambrosius, quod l'ur in patibulo, et
est. Judas in inferno pulchri sunt ordine ju-
sicutgemmula carbunculi inauro.
stitiae,

est regio boni, nisi cujusdam, scilicet Et ideo dicit Augustinus, quod « sicut

quod materiam recipitur:

in et tamenab melodia ornatur antithetis, hoc est, con-
illa receplione receptum nec trahit esse, trapositionibus silentii et toni ita mundi :

nec essentiam, nec rationem, sed secun- diversilas ornatur contrapositionibus bo-
dum heec omnia separatum est ab illo. ni et mali '. »

Omnes tamen istae rationes non pro-

Adquffist.^. Ad m quod ultcrius qurerilur, Si mun- bant, quod per se malum operetur ad
dus esset melior si non esset malum? bonum, sed per accidens tantum.
Dicendum quod melius dicitur duobus Et per hoc patet solutio ad omnia quae
modis. Dicitur enim melius, quod plu- quaesita sunt de hoc.

ribus rationibus est bonum, quam quod Ad digtum Dionysii quod in contra- a
paucioribus. Et dicilur melius, quod in- rium adducitur, cUcendum quod malum
tensiorem et summo bono similiorem dicitur incausale : quia non potest cau-
habet bonitatem. Et hoc secundo modo sam efficienlem habere, sed potius defi-
procul dubio mundus mclior esset si non cientem : nec linahnn, quia a privatione
essct aliquod malum in ipso tunc enim: finis dicitur : nec formalem, quia forma
similior esset summo bono, in quo nihil est finis : et si habet malerialem ut sub-
mali est. Primo autem modo melior est jectum, talis materia causa non est : ex
mundus cum malo, quam sine malo. Et hoc enim quod subjectum est, potius de-
de hoc a Sanctis assignanlur quatuor licit a virtute causandi, quam causet. In-
rationes : volu}ilarium autem Jicitur: quia cum bo-
Prima quod emiuentius elucescit
est, num sit quod desideratur ab omnibus, et

bonum et commendabilius efficitur. voluntas desiderium quoddam sit, nihil

Secunda est probatio boni hoc enim : respiciens ad malum potest aliquid velle.
non probaturnisi in impugnatione mali, Non intentum i\.\i\.idm di\c\[\iv : quia cum
sicut patientia Laurenlii probata est intentio praestituat finem, et malum sit
malo persecutionis Decii. corruptio modi, et speciei, et ordinis ad
Terlia est exercitium boni, sicut malo finem, non potesl esse intentio de malo
haereticorum exercitatum est studium inquantum malum est. Infaecundum au-
sanctorum Doctorum et provectum ad tem dicitur quia nullius esse generati-
:

magnam subtilitatem indagatoB verilatis. vum est, sed potius corruptivum. Pro-

1 S. AuGUSTLNLs, Lib. XI de Civilale Dei, cap. 18.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YI, QU.^ST. 28. 287

prium enim boni est, quod sit difFusi- dum quod malum secundum influentiam
vum esso, mali autem quod sit esse pri- potcntioe quae a Deo est in creatum, ab
vativum. Pif/n/m \evo dicitur : quia a ipso non fit. Sicut nec claudicatio in
motu est retractivum, sicut frij^us dici- quantum est claudicatio, non tit a vi
tur pigrum, quia ligat membra motiva. gressibili, ut praehabitum est : sed si po-
Et si quod Aristoteles dicit
objicitur, tius a tibitfi curvitate vel dislocatione di-
in III EUiicorum^ quod ridiculum est di- vertente se a rectitudine motus virtutis
cere, quod nos bonorum nostrorum si- grossibilis.Et prohibere hoc vel impedire,
mus causa,et malorum non simus causa : essetauferre commutabilitatem a creato :

et sic malum causam babet. ethoc esset auferre naturam vel natura-
Dicendum, quod Aristoteles dicit ibi lem defectum ab eo quod creatum est
malum id quod est malum sicut malus et hoc esset creatum facere increatum :

actus et mala delectatio, in quibus mo-
vet efficientem, ut dicit Dionysius, ob-
scura resonantia boni, quae est in bono
commutabili cum aversione ab incommu-
tabili bono. Malum autem
quod esset contra ordinem universi. Et
hoc non est summi boni proprium. Nec
artifex pulchrum et bonum faciens in
arle, aufert a ligno in quo operatur quod
in quantuni scissibile est vel frangibile cum lamen :

malum, nihil movere potest nisi delicien- per hoc artiliciatumsffipe divertat a bono
tem, ut in prgehabitis dictum est. et pulcbro artis : sed cavet, ne ex arte
Per hoc jam patet solutio ad duo se- foedum et malum in artiliciato proveniat.
quentia. iMalum enim non confert ad Sic eliam Greatora nulki aufert naturam
pulchritudinem universi, nisi per acci- propriam, sed omnibus hirgitur pul-
dens, et per se quidem horribile est et chrum et bonum secundum propriam
fugiendum. Et si desideratur aliquando, uniuscujusque analogiam, ut dicit Diony-
hoc cst valde per accidens, scilicet quod sius. Et si incidit malum, ordinat iilud
alicui resonantiae boni conjunctum est, modis qui praehabiti sunt, ne foedum om-
quae conjuncta mala vocat Aristotcles in nino remaneat, sod ad pulchritudincm
II Elhicorum, sicut in adulterio, in quo confcrat univorsi.Et hoc est quod dicilur,
movet delectari in aliena : cui conjun- Eccli. XLii, 28 et seq : Quam desiderahi-
clum est quod fit cum injuria proximi, lia omnia opera ejus ! et tamciuam scin-
et cum corruptione legis et ordinis ; et tilla ([uae est considerare. Omnia hxc vi-
ideo talia dicuntur niox nominala mala: vunl, manent in sseculum, et in omni
et

quia in ipso nomino suo concipiuul cor- nccessilate omnia obediunt ci. Omnia du-
ruplioncm. plicia, unum contra unum, et non fecit
quidquam deesse.
3. Ad II) quod quaerit Dionysius, dicen-

QU/ESTIO XXVlll.

I>e co3i)i|)ai'alioiie isCoruiii Iriiiiii ad iiivifciii, v\ ad oiis, iilriiiii soi-

lici'1 ens, iiiiiiiii, vcriiiii, cl i>oiniiii coii^crlanliir ?

Doinde qu;rritur de comparationc islo- Dicitur enim communitoi-, quod isla

ruin trium ad invicem et ad ens. convcrtunlur.

288 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Et videtur hoc esse falsum quia : et verum diversa forma oppositionis de-

1. Qute convertuntur ad invicem,seque terminantur : quia unum formam oppo-

prima sunt et utrumque est antecedens
:
sitionis habet ad multuni, verum for-

et consequens ad reliquum. Sed unum mam oppositionis habet ad falsum, et

et ens ad invicem ita se habent, quod bonum formam oppositionis habet ad

unum est antecedens ad ens, et non e maluin. Ergo videtur, quod non conver-
converso. Yidetur ergo, quod non con- tuntur.

vertuntur. Probatio autem hujus est, Jn CONTRARll M hujus CSt, Sed

quod sequitur, si unum est, ens est : sed 1. Quod dicit Boetius in Consolatione

non e converso, si ens est, unum est :

philosophide, quod « quidquid contendit
quia multum est ens, et non est unum. ad esse, contendit ad hoc quod unum
Ergo non convertuntur ens et unum. sit. » Idem ergo unum.est esse, et esse

2. Adhuc, Philosophus in liljro de Per eamdem rationem probalur, quod

Causis « Prima rerum creatarum est
:
verum sit, et bonum quia quidquid con- :

esse, et non est ante ipsum creatum tendit ad esse, contendit ad hoc quod

aliud. » Yidetur ergo, quod ens sit ante verum sit, etad hoc quod bonum sit et :

unum, verum, et bonum. sic videtur, quod idem sit esse, et verum

3. Adhuc, In libro de Causis dicitur, esse, et esse unum, et esse bonum.

quod ens sit per crealionem, unum au- 2. Si quis dicat, quod haec convertun-

tem, verum, et bonum per informatio- tur secundum supposita, et non secun-
nem et quae sic se habent, non conver-
: dum intentionem. Yidetur falsum esse
luntur ad invicem ergo ens, unum,ve- : unitivum enim et uniens est faciens esse :

rum, et bonum, ad invicem non conver- et sic unum est in intentione entis, sine

tuntur. Et ratio dicti Philosophi est, quo non est id quod est. Unde omne
quod id quod nihil ponit ante se ut sui quod est, ideo est, quia unum est, ut di-

principium, necesse est si tlt, quod fiat cit Boetius.

ex nihiio : et quod fit ex nihilo, creatum Similiter videtur verum in intentione
est: ens autem nihil ponit ante se : ens unius et entis esse. Omne enim quod est,

ergo creatum est, et est primum quod et quod unum est, ideo est et unum est,

fluit a prima causa : unum autem, verum, quia verum est et verura esse liabet
et bonum, determinant ens, et dicunt ergo in intentione entis et unius videtur
ens forma unitatis, veritatis, et bonitatis esse verum. Quod ex opposito probatur :

determinatum et formatum : oportet er- quia falsum nec est, nec unum est. Et ex

go, quod fiant per informationem et sic : hoc eodem sequitur, quod verum sit
videtur, quod non convertantur. anle unum et ens secundumintellee4um.
4. Adhuc, Quod habet oppositum, Eodem modo objicitur de bono. Bo-
forma oppositionis est determinatum et num enim, ut dicit Dionysius, ditTusivum
etiam specificatum. Unum, verum, et esse est et vocativum : diiTusivum autem
bonum, habent opposita, multum scili- est ante diiTusum ; et sic bonum videtur
cet, falsum, et malum. Ergo unum^ ve- esse ante ens et unum et verum, et non
rum,et bonum, forma oppositionis deter- converlitur cum ipsis.

minata sunt. Ens autem indeterminatum 3. Adhuc, Proclus dicit, quod uniti-

est, cum necdiversum nec oppositum ha- vum salvativum est, salvativum autem
beat. Ergo unum, verum, bonum, cum bonum unum autem unitivum est, et
:

ente converti non possunt. uniendo salvat ergo unum principium :

5. Similiter, Objicitur de uno et vero, est, quo unum est id quod bonum est,

et de uno et bono. Qua^cumque enim di- et sic unum erit ante bonum.

versa forma oppositionis determinantur, 4. Adhuc, Non contendit ad bonum

ad inviccm converti non possunt. Unum nisi quod est ens, unum, et verum : vide-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 28. 289

tur ergo, quod ante bonumsit ens, unum lari, nec potesl aliquid intelligi esse nisi
et verum. statim occurrant istaquatuorinesse ipsi :

ideo ista quatuor convertuntur secun-

Dicendum, quod ista qua-
SoLUTio. dum supposita : et ideo dicit Dionysius,
tuor, ens, unum, verum, bonum, con- quod « non est aliquid existentium quod
vertuntur secundum supposita,- sed non non parlicipet uno, et quod non partici-
secundum intentiones nominum quam- : pet bono. » Et per eamdem rationem
vis unumquodque ipsorum aliquo modo non est aliquid existentium quod non
inducat rationem alterius secundum mo- participet vero : quia esse uniuscujusque
dum existendi quem habet. Unde etiam sive causae sive causati, sive principii
unum,verum, el bonum, non addunt su- sive principiati, sive particularis sive
per ens nisi modos quosdam existendi, universalis, sive substantiaB sive acciden-
vel qui consistunt in negatione vel in tis, sive potentise sive actus, secundum
effectu consequente. Tamen primus in- modos essendi significatur per unum,
tellectus est entis, circa quem ut modi verum, bonum : absolutum autem signi-
quidam essendi ponuntur intellectus alio- ficatur per ens.
rum, scilicet unius, veri, et boni. Est His habitis, facile est respondere ab
enim primum ens ut objectum est. Esse objecta.
autem entis potest accipi ut absolutum, Ad tria enim prima jani patet solu- Ad i sets.
autrelatum ad ipsius esse principium. Si tio. Unum enim, verum, bonum, non
accipitur ut absolutum : tunc est intelle- antecedunt ad ens, nec sunt secunda
ctus esse et entis. Si accipiatur ut creata, nec sunt per informationem dicta
principium esse rebitum : aut refertur propter naturam aliquam suppositam
ad principium formale, vel finale : li- quam addant super ens, sed propter
cet enim hoc unum sit, tamen intentio- modum essendi quem procul dubio po-
nes principiandi non sunt unum, Si re- nunt circa esse entis.

fertur ad principium formale : aut refer- Ad aliud dicendum, quod eo quod ad- ^.d 4et s
tur ad ipsum secundum actum proprium dunt super ens, forraa oppositionis de-
formalis principii, aut secundum actum terminantur. In hoc autem est modus
consequentem. Si primo modo sic est : essendi, et non natura aliqua, ut jain
intellectus unius proprius enim actus
: dictum est.

principii formalis est terminare id quod Et per hoc etiam patet solutio ad se-
est terminatum autem esse indivisum
:
quens.
est in se, et ab ahis divisum per hoc Ad quod objicitur in contrarium,
id Adobject.i.

ipsum, quod in esse terminatum est. dicendum quod dictum Boetii non pro-
Et sic patet, quod proximus intellectus bat, quod convertantur secundum inton-

ad ens, est intellectus iinius. Si vero tiones, sed secundum supposita tantum :

referatur ad aclum consequentem for- modi enim illi essendi a nullo esse sepa-
malis principii, intellectus consequens rabiles sunt.

est, quo discernitur in esse. Et iste Ad m quod ultorius quseritur de dicto Adobject.2.

est inlellectus veri. Et quod dico, quo quorumdam, dicendum, quod licet ista
discernitur, secundum habitum inlelli- non convertantur secundum intentiones,
gitur hoc quod discernibile est in essc : tamen secundum aliquem actum ipsorum
et ideo intellectus veri consequitur unumquodque istorum se habet ad alte-
intellectum entis et unius. Si autem re- rum ut principium sed hoc est in aH-:

feralur ad principium linale : tunc est quo osse, et non inesse simj)liciter.
intellectus honi. Et quia ista quatuor in Unde unum constitutivum est alicujus
omni sunl quod est, et in causa, et in esse, sed non esse simpliciter sicut ve- :

. causato, et in universali, et in parlicu- rum in principio constitutivum est esse

XXXI 19
 290 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

in principiato, et bonuin in causa dillu- tunc convertuntur ad inviceni secundum

sivum est esse in causato : esse tamen supposita, et unum per actum illum et

simpliciter est ante quodlibet istoruni. nomen et rationem boni induit.

Adobject.3. ^^ DicTUM Procli diceudum, quod Ad ultimum concedendum est. Intel-Adol
unum per actum quemdam est ante bo- lectus enim entis et unius et veri sunt
num. Si autem modi essendi conside- anti' iiiltllrctuni boni, ut paulo ante di- [

rentur quos dicunt unuin et bonum, ctum est.

QU^STIO XXIX.

Seciiiicliiiii qiiaiii iiilentioiiem iiniiuiqiioilqiie ipsoriini, seilicet ens,

veriiiii. el boiiiini. de l)eo cliealiir ?

Deinde quseritur, Secundum quam in- Et videtur, quod sic.

tentionem unumquodque istorum de Deo 1. Deuteron, vi, 4 : Audi, Israel

dicatur? Dominus Deus noster, Dominus unus
Et quia jam liabitum est de ente et est. Ei, Exod. xx, 2 et 3 :Ego sum Do-
vero in quaestionibus de essentialitate et mimis Deus tuus... Non habebis deos
veritate divina, ideo bic quaeremus de alienos coram rne. Ergo vidctur, quod
unitate divina primo. et de Ijonitate di- Deus unus sit.
vina secundo. Adbuc, Deuter. xxxii, 3'.t Videte :

De unitate divina quteremus duo, sci- quod ego sim solus, et non sit alius
licet an Deus unus sit ? Deus prseter me.
Et secundo, An unitas ejus compatia- Adhuc, lad Corintb. viii,.3 et Xam (j :

tur aliquam secum pluralitatem ? etsi sunt qui dicantur dii, sive in coelo,
sive in terra [siquidem sunt dii multi, et
domini multi), nobis tamen unus est

MEMBULM 1.
Deus, Pater, ex quo omnia, et nos in
illum : et unus Dominus, Jesus Cfiri-

De imllatc divina. stus, per quem omnia, et nos per ipsum.

Adliuc, Sapientiae, xiv, 21 : Incom-
municabile nomen, scilicet, divinitatis,

^EK^IHKl PP.IMi lignis et lampidibus imposuerunt. Si

incommunicabile est nomen, uni soli

ARTICULUS 1. convenit : ergo videtur Deus non esse

nisi unus.
Ulnim Deus sit loius, vel plures dii^ ? 2. Idem probatur ratione. Sicut enim
essentia divina et esse divinum et simili-

ter bonitas est major quam cogitari pot-

Primo ergo quseritur, Utrum Deus est : ita unitas divina major est quam
unus sit ? cogitari potest. Unitas autem major, ut

* Cf. Opp, 15. Albejti. Curameiit. iii I Sen- Iiujusce novoe cditionis.
teatiarum, I)i-t. II, Art. II et 22 Tom. XXV
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YI, QU.^ST. 29. 291

dicit Avicenna, est, quse nec actu, nec stantia intelligi non potest. Si ergo unus
potentia, nec opinione communicabilis Deus est ab alio, sequitur quod indivi-
est. Talis ergo unitas erit unitas divinae sibilis substantia intelligi non potest. Si
naturae. enim aliquid actu unum,
Est ergo unus Deus est ab alio, sequitur
potentia tamen plura, ut continuum di- quod divisibilis substantia sit quilibet
visibile_, et ut sol, et luna, et csetera in- ipsorum et ex hoc sequitur, quod hoc
:

corruptibilia coelestia, quse sunt ex tota nomen, Deus, non dicat simpHcissimum
materia sua. El aliquid est actu plura, et primum principium et hoc est incon- :

ut homines, et csetera quse participant veniens. Omnesenimprimumprincipium

unam speciem, secundum quod dicit et simplicissimum dixerunt esse Deum
Porphyrius, quod « participatione speciei et causam primam esse. Relinquitur er-
plureshomines sunt unus homo. » Ali- go, quod unus sit solus Deus, et quod
quid actu nihil est, et tamen opinione unitas ejusnullam admittat pluralitatem.
multiplicabile est, ut domus heptangula 5. Adhuc, Omne quod ao-itur in nu-
quae forte nulla est, opinione tamen et merum, aptitudine divisionis ao-itur in
arte multse fmgi possunt. Et sic procedit numerum : quod dicit Aristoteles in III
ratio inducta, quod Deus unus est, ita Physiconim : quia numerum cdo-nosci-
quod nec actu, nec potentia plures esse mus divisione continui. Et Damascenus
possunt. dicit, quod « diflerentia divina est causa
3. Adhuc, Boetius in libro de Trini- numeri. » Si ergo plures dii possunt esse
ia/e : « In Deo nulla est diversitas, nuHa vel opinari, oportet quod divinitas sit
ex diversitate pluralitas, nulia ex acci- talis natura quae dividi possit aliquo ma-
dentibus multitudo. Deus enim a Deo teriali diviso : et ex hoc sequitur, quod
nullo differt, nec accidentibus, nec sub- Deus esset composilus ex materia et for-
stantialibus differentiis.» Ubi ergo nulla ma, et exuniversali et particulari, quod
est differentia, nulla diversitas, quare est contra intellectum Dei : sic enim se-
nec numerus. Si nullo modo numerus, queretur quod nec primum esset, nec
nec numerus realis, nec potentialis, nec principium, nec Deus, nec prima causa
secundum opinionem numerus esse pot- omnium. Ex intellectu ergo est nominis
est et ita videtur, quod Deus sit unus
:
Dei, quod nec intellectu, nec potentia,
solus. nec actu, nec opinione plures sint, sed
4. Adhuc, Ratione ducente ad incon- unus solus Deus. Si enim opinione plu-
veniens probatur idem. Divinitatis no- rcs essent, cum opinionon formetur
men aut communicabilo est, aut incom- nisi ex opinabili, quod aptitudine sua
municabile. Si incommunicabile est, se- probabilitatis habet rationem, sequeretur
quitur quod unus solus Deus sit. Si com- quod aptitudine natura^ haberet plurali-
municabile, detur quod communicctur tatem quod falsum est.
:

pluribus : tunc plures crunt dii subslan- In CONTHAIUU.M hujus est, quod Sed conlra.
tialiter, in quibus divinitalcs plures I. Etiam Scri[)tura sacra in hoc no-
erunt secundum esse et essentias. Aut er- mine, Dei/s, designat pluralitalem. Ge-
go diflerunt ab invicem, aut non. Si dif- nes. 111, 5 : Eritis sicut clii. Incassum
ferunt, aliquid habet unus quod non ha- autem consignificatum ponitur circa
bet alter, et cst bonitatis el perfuctionis. consignificatum, quod non cst suscepti-
In nullo ergo eorum summa perfectio bilc consignificali illius. Undc circa pro-
est, quod est conlra rationem nominis :
nec qualitas comiiiunis [)oiiitiir,
[)iiiiiii

nomen cnim Dei omnis perfectionis [)er- ncc [iluralis numerus, ncc ctiain si-num
jfeclissimum. Si dicatur, quod unus cst distribulivuin. Ilt h;cc omnia ponit Scri-
ab alio, sicut poetae finxerunt. Contha : j.iuia circa hoc nomcn, Deus. Psal. xcv,
Unum esse ab alio nisi in divisibili sub- 5 : Omnes dii Geniium dxmonia.
 292 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

2. Adhuc, Hermes Trismegislus in li- cipative de participantibus aiiquam pro-

bro suo de Caiisis, de yEgyptiis dicit, prietatem divinam, sive per naturam,
quod in tanta coninmnitate deorum, dii sive per gratiam. Per gratiam, sicut
speciales tam a diis quam a deabus in- Sancti dii dicuntur. Psal. lxxxi, G : Ego
venti sunt. Ergo Philosophi opinati sunt dixi : Dii estis. Per naturam, sicut po-
plures esse deos. Et constat, quod Phi- etse etquidam Phiiosophi corpora cceie-
losophorum opinio non fuit sine opina- stia, et virtutes coeiestium, et quasdam
bih ratione ergo ad minus opinabile
:
virtutes terrestrium, et quasdam virtutes
est plures esse deos et hoc ex aptitu- :
infernalium deos esse dicebant participa-
dine divinai naturse. tione virtutis divinse. Propter quod (ut
Adhuc, Fides ponit
3. et similiter dicit Apuleius in iibro de Deo Socratis)
philosophia, quod in Deo idem sunt deos dividebant in incorporeos, et cor-
substantia, virtus, et operatio. Ergo a poreos. Corporeos aulem dividebant in
destructione consequentis, si divisai sint coeiestes, subccelestes sive terrestres, et
operationes in aliquibus, divisse erunt infernaies. Et accipiebant deos participa-
virtutes, et divisae essentise. Dicit autem tive dictos, numina scilicet, virtutes, et
Augustinus in libro de Trinitate, W operationes divina infiuentia participata.
quod non dicimus Trinitatem descendisse Sicut etiam in libro de Causis dicitur,
super ChrisLum in columbee specie, sed quod anima nobiiis tres habet operatio-
solum Spiritum sanctum. Nec Trinita- nes, scilicet divinam, inteiiectuaiem, et
tem sonuisse super Fiiium in voce qua animalem. Omnem
enim virtutem crea-
dictum est Hic est Filiiis meus clile-
:
tricem sive productricem rerum dicebant
ctus, sed solum Patrem. Nec Trinitatem esse divinam et a tali participatione
:

missam in carnem ut carnem sibi uniret, iioc nomen, Deus, dictum piurale habet,
sedsolum Filium '. Operationes ergo istse et muiti sunt dii, ut dicit Apostoius, ad
divisse sunt. Yidetur ego, quod virtu- Corintii. viii, 5 : Siquidam sunt dii
tes divisse sunt et essentia3 divisse. Pater multi, domini multi.
et
ergo et FiUus et Spiritus sanctus trcs Dicitur etiam Deus nuncupalive, sicut
dii sunt, et non unus Deus. Et haec fuit statuse lictse ab liomine dii dicuntur
fortior objectio Arianorum, et Nestoria- cum nihil habeant divinitatis, nec per
norum, et Eutychianorum,et PauHsamo- essentiam, nec participationem : sed
satenorum. opinio erronea finxit ob venerationem
eorum qui participative dii dicebantur.
Solutio. SoLUTio. Procul dubio unus solus Deus Et hoc nomen, Deus, dicitur de iilis om-
est essentialiter^ nec actu, nec potentia, nino a^quivoce.et non per prius etposte-
nec opinione sapientis mulliphcabilis in rius, sicut animai sequivoce dicitur de
plures essenlialiter. Et si aliquis plures homine, et de eo quod pingitur, sive de
csse dixerit deos essentialiter, dixit hoc idoio quod non iiabet nisi liominis figu-
non inteliigens quid diceret, sicut dicitur ram et nullam hominis virtutem vel
in Psaimo xiu, 1 Dixit : insipiens in operationem. Ideo, Sapientia?, xiv, 21,
corde suo : Non est Deus- : quod non dicitur : Incommimicabile nomen, sciii-
dicerel nisi insipiens esset, ut dicit An- cet divinitatis. Et, Jeremise, x, 8, dici-
selmus. tur, quod pariter insipientes et fatui
Dicitur tamen hoc nomen, Deus, du- probabuntur, scilicet statuentes piures
piiciter. Per prius et posterius, scilicet esse deos : doctrina vanitatis eorum li-
essentialiter. Et sic dicitur primo parli- (jnum est, hoc est, per doctrinam.

' Cf. MatUi. iii, 17 ; Lnc. iii, 22 ; Joaa. i, 32 Cf. l^sal. Lii, 1.
et33.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QILEST. 29. 293
Auctoritates autem et rationes primo quod Patris est proprium, et ratione hu-
inductae ad hoc, concedendae sunt. jus attribuitur Patri, non
et Filio, nec
^•1- Ad
quod objicitur in contrarium,
id Spiritui sancto. Similiter incarnatio,
dicendum, quod consignificatum plurale prout est opus et factio incarnationis.opus
non ponitur circa Deum essentialiter commune est trium tamen signi-
: in illo
dictum, sed participative. Unde etiam, ficatur,quod incarnatio unitio est huma-
Genes. iii, 5 : Eritis sicut dii : statim nae naturse in personam Filii. Et ratione
determinative dictum additur_, scieiites hujus est proprium Filii, et non Patris,
homcni et malum, hoc est, divinitatem nec Spiritus sancti. Et quia hanc distin-
participantes in hoc quod habebitis om- ctionem inter commune et proprium si-
nium scientiam. Unde etiam dicit Au- gnificatum in communi cognoverunt hse-
gustinus, quod non est credendum, quod retici, ideo in ha^resim lapsi sunt.
homo divina ratione prseditus pulaverit
se esse sequalem Deo in natura : sed
aliquid altum petiit in participatione di-
vinae proprietatis, ad quod (sicut dicit

Anselmus) pervenisset si stetisset.

IIEHHRI 1»HI\II
*• Ad dictum Trismegisti et aliorum Plii-
losophorum dicendum, quod illi pone-
bant Deum deorum, sicut dicitur in se- ARTICULUS ir.
cunda parte Timsei Platonis, qui opifex
et paler esset alioi'um. Et illum singula- A)i unitas divina aliqunm admittat
rem posuerunt eo quod ille solus pcr
:
pluralitatem ?
naturam essentialiter Deus est, de quo
Plato et Trimegistus dicunt, quod vir
mente attingitur ab homine, cum maxi- Secundo quseritur, An unitas divina
me a carne avertitur : nec cognoscitur aliquam admittat pluralitatein, sicut est
ab ipso nisi quia est, et infmite quid unitas universalis, quod totum est in
est, ut in probatum est. Ali-
antehabitis quolibet suorum particularium, et totum
ter enim omnipotentia non esset in uno, cxtra ipsum ?
nec providentia omnlum esset in uno, Et videtur quod sic : quia
I nec universitas factorum et multitudo 1. Quidquid est ens, nulla difTerentia
reduci posset in unum sicut in princi- entis ab aliquo distinctum, essentialiter
pium, nec bonum universitatis esset in praedicatur de omnibus : Deus unum est
uno sicut in duce exercitus : qu(e omnia ens, nulla diirerenlia entis distinctum :

vahle inconvenientia sunt apud Philoso- ergo est in omnibus entibus essentialiter
phos. pra?dicatum de illis. Et ex hoc sequitur,
( Ad ALiUD dicendum est, quod opera quod Deus sit omnia. Et hoc videntur
Trinitatis indivisa sunt : sed nihil in dicere quidam Philosophi, sicut Alexan-
opere prohibet quod commune est tri- der, et Anaximenes, et quidam alii.
bus, aliquid esse proprium propfer quod 2. Adhuc, Probalum est in libro de
referatur ad unum. Sicut columba,
in Causis, et ab Aviccnna, et ab Algazele,
cujus apparitio trium fuit opus connnu- quod |)ro()i'ietas proecipua primi est,
ne sed quod dicilur S[)iritus sanctus in quod est in eo idem csse quod
:
et est. £t
columba, est Spiritus sancli proprium, lioc dicit Boetius in libro de llcbdomadi^
et sic solius est Spiritus sancti. Similitcr bus, et in libro de Tri)iitate. Inenle quod
quod vox insonuit, trium fuit opus com- est primum praedicatum de omnibus,
mune : sed rationc hujus quod dicitur, idem est esse ct quod est. Ergo ipsum cst
Hic est Filius meus dilcctus, exprimilur primum. Piuma probatur cx hoc, quod
 294 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
resolutio stat in ente : resolutio auleni materialium est matoria, ut dicunt : et
non stat in ultimo nisi in simplici. In primum principium formalionis spiritua-
simplici autem oportet, quod idem sit lium in quibus principium vitae est, di-
esse et quod est ; quia aliter non esset cunt, quod est vou;, sive mens. Dicunt
simplex. Cum ergo in ente stet resolutio, enim, quod omnia quae sunt in uno genere
videlur quod ens sit simplex : et sic vi- ex uno aliqup principio simplici forman-
detur, quod ens universale prsedicatum tur, ut patet in omnibus generibus entis,
de omnibus sit Deus et cum hoc admit- : scilicet substantia, quantitate, qualita-
tat pluralitatem magnam, cum tamen te, et sic de aliis. Similiter divinum esse
unum sit, videtur quod unitas divina multiplex est, ut dicunt : et necesse est,
pluralitatem admittat. quod ex aliquo uno formelur principio :

Adhuc, Huic universali quod est

3. et hoc dicunt esse Deum. Haec ergo tria
ens, convenire videtur quod dicit Grcgo- sunt simpiicia prima : et si sunt simpli-
rius, scilicet quod est intra omnia non cia, nullam differentiam habent : quae-
inclusum, omnia non exclusum.
et extra cumque enim habent differentias, sunt
Patet enim, quod intra omnia est, et composita. Et sic suam volunt probasse
per hoc non excluditur quin extra intentionem. Et in hoc errore fuit David
omnia sit totum secundum esse et po- de Dinanto.
tentiam. Yidetur ergo cum sibi conve- Yidetur ergo, quod unitas divini esse
niat proprietas essentise divin», quod pluralitatem maximam admittat.
ipsum sit esse divinum : proprium enim
cum suo subjecto et cui
convertibile est : Ulterius qua^ritur, Si admittat plura-
convenit proprium, convenit etiam sub- litaLem personarum, et si hoc possit in-
jectum. telligi =
?
4. Omne causatum in sua cau-
Adhuc, Et videtur, quod non.
saformali est per modum causae, et non 1. Communis enim animi conceptio
per modum causati. Cum ergo Deus om- est omnem naturam communem distin-
nium causa sit formalis et efHciens et cta habentem supposita, secundum esse
fmalis, omnia sunt in ipso per modum dividi in iilis : quiaaliter suppositum non
causae, et sic unitas ejus aliquam admit- esset principium distinctionis et indivi-
tit pluralitatem. dualionis, quod est contra omnem intel-
Adhuc, Sunt etiam quidam hiere-
5. lectum : quia nihil est principium distin-
tici, dicentes Deum et materiam individualionis nisi supposi-
primam clionis et
et vo'3v sive mentem idem esse '. tum cum hoc solum distinctum per
Quod : sit

sic probant Quaecumque sunt, et nul-

: proprium, quod sit principium distin-
et
lam difTerentiam habent, eadem sunt. ctionis in natura una et non in alia, hoc
Idem enim est, ut dicit Aristoteles in non est intelligibile, cum idem eodem
YIl Topicorum, quod non dilFert dilTe- modo se habens semper facit idem.
rentia. Deus, vo^?, et materia prima 2. Adhuc, Distinctum in supposilo,
sunt
et nullam differentiam habent. dislinclum cst in esse suppositi. In di-
Ergo ea-
dem sunt. Quod autem haec tria sint vina natura distincta sunt supposita.
et plura principia rerum, ex hoc vo- Ergo distincta sunt in esse suppositorum.
lebant probare, quod
sint triplices,res Distincta in esse, distincta sunt in essen-
scilicet materiales, spirituales, tia, cujus actus est. In divina natura dis-
et divina?,
nec ex uno principio proprio formabiles. tincta sunt supposita, Ergo distincta in
Primum ergo principium formationis esse suppositorum : ergo distincta in

* Cf. Supra, Uufpst. XX, Qua^st. incid. Tom. XXV. hu-

tiarura, Dist. II, Art. 19 et 20.
* Cf. Opp. B, Alberti. Commeut. in I Senten- jusce nov3B editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU.EST. 29. 293

essentiis. Et ita videtur, quod tres per- vina autem natura ideni est esse et quod
sonae sicut distinctee sunt in esse perso- est. Unde sicut ibi non impedit commu-

nali, ita distinctse sint in essentiis : et sic nionem quo est, ita nec id quod est et :

divina unitas pluralitatem supposilorum sic divina unitas pluralitatem admittit

sive personarum non admittit. personarum sive suppositorum.
ira.
In GONTRARiuM : Adliuc objicit, supponens hanc pro-
4.
1. Objicit Richardus in libro de 7V/- positionem, quod dicit Boetius, quod
nitate, in omnibus mo-
supponens, quod « nullius boni sine communione jucun-
dis essendi perfectius Deo altribuendum da est possessio. » Supponit etiam hanc,
est, et imperfectius removendum ab eo- quod non communio ejusdem ad
est
dem. iModus autem essendi est modus seipsum. Cum ergo Deo optimum sit
essendi particulariter, et modus essendi attribuendum, omne bonum suum quod
universaliter et particuLare secundum
: possidet, habet in communione ad alte-
esse nihil ambit extra se, universale au- rum. Non potest autem essc perfecta
tem ambit multa : et hic est nobilior communio nisi inter sequales : unicuique
modus essendi, quia communicabile mc- enim attribuendum est secundum pro-
lius est incommunicabili. In universali priam dignitatem.- Oportet ergo ad hoc
autem sunt duo, quod scilicet est in quod omnis boni divini jucunda sit pos-
multis, et de multis. Et hoc quod est in sessio, quod communio sit plurium et
multis, nobilitas est : quia per hoc com- eequalium in natura una et sic divina :

municabileest. Quod autem est de multis, unitas pluralitatem admittit personarum.

ignobilitatis est : quia per hoc efllcitur 5. Adhuc, Objicit
idem in eodem,
determinati esse et de esse parlicularis et quod summa bonitas summo amore de-
forma totius : aliter enim non pra^dicare- stitui non potest, cum natura sit intelle-
tur de ipso particulari.Quod ergo nobili- clualis. Amor autem semper ad alterum
tatis est, est esse in multis. IIoc ergo at- est, si amor amicitiae est, ut dicunt Ari-
tribuendum est Deo. Unitas ergo divinse sloteles, TuIIius, et Gregorius. Summus
\
essentise erit unitas in multis, et non in autem amor, si rationabiiis est, non est
uno solo. nisi ad summe bonum. Amor igitur exi-
2. Adbuc, Idem sic objicit Constat, : quod plures sint persona
git, summus :

quod omnis essentia communicabilis est autem amor, quod sit quselibet persona
de se, et unitas ejus communicabililati summum bonum, et quod personae inter
non repugnat. Aut igitur reducitur in se aquales sint : et sic divina unitas tali
actum in divina essentia, aut non. Si sic, pluralitate destitui non potest.
habeo propositum, quod est una in plu- Adhuc, Idem objicit, quod divina
0.
ribus. Si non tunc aptitudinem habet
: unitas est unitas maximse virtutis. Majo-
ad aliquid quod non erit in actu, et sic ris autem virtutis est unum esse in [)Iu-
imperlccta est, quodest inconveniens. ribus et plura uniens, quam unum esse
3. Si dicatur, quod secundum hoc in- in uno et uniens ipsum : hoc enim facit
conveniens esset, quia omnis natui-a in- (jua^Iibet quanlumcumquc parv» virtutis
corruplibilis non communicaretur in sit. Cum ergo unitas divina maxima'
plura supposita. Patet, quod non est si- virtutis sit, erit in pluribus uniens plu-
mile. l!oc enim in Angelis et in corpori- res in persona, non plurcs in natura. In-
bus incorruptibilibus, in quibus est quod ter plura enim nalura nulla est unitas,
est et quo est, non ex natura fit quae nec ex partc naturce, nec ex parte sup-
semper communicabilis est, scd ex eo positorum.
quod est, sive supposito, quod indivisi- Si aulem objiciliir silii, (juod est unum
bile est, et non potest natura communi- in uno, et unum in [iiiirii)us, et plura in
cari nisi per divisionem supposili. In di- uno, et plura in pluribus : et plura in
 296 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED,
pluribus est maxima pluralilas, et illi omnibus, et aliquid ornnium existens.
opposita est maxima unitas. Est autem Ens autem creatum et increatum diversa
illi opposita unitas quse est unum in sunt et ens quod est omnium aliquid
:

uno esse. Hoc ergo est attribuendum eorum de quibus praedicatur, et permix-
unitati divinae. Divina ergo unitas est tum omnibus, et ens quod nihil est oin-
unum in uno, et non unum in pluribus. nium cssentialiter et impermixtum om-
Ipse Richardus respondet et dicit, quod nibus, necesse est esse diversa.
non est verum : quia unum esse in uno, Et si quaeritur, Quo diflerant sicut dis-

minimae virlutis est : unum autem esse tinguente ? Dicendum, quod essentia'di-
in pluribus, maximae virtutis est et per- vina seipsa differt ab omnibus : et sua
fectionis : et ideo hsec major est, quam simplicitas el perfectio non permiltunt
unum esse in uno. ipsam alicui esse permixtam, ita quod
Et istae sunt objectiones Richardi. sit de esse ipsius ; et istae sunt dilTeren-
6.Adhuc, Objiciunt ex Boetio. Dicit tiae nihil realiter addentes ad ipsam, sed
enim Boetius in libro de Trinitate, quod secundum modum signiticandi lantum.
« in Deo nulla est diirerentia. » Ubi au- Et quod objicitur de resolutione, di-
tem nulla est difTerentia., nulla est plura- cendum quod resolulio non venit ad pri-
litas. Ergo videtur, quod in divinis nuUa mum simpliciter quod exlrinsecum esl,
est plurahtas personarum quia plurali- : sed venit ad primum intrinsecum quod
tas personarum est aliqua pluralitas. aliquid est de esse omnium.
Et quod objicit, quod in illo idem est
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod unitas divi- csse et quod est, dicendum quod falsum
nse essentiae in nullo repugnat plurali- est. Sunt enim in quibusdam esse et
tati Hujus autem causam
personarum. quod est distincta secundum actum, sic-
assignat Boetius, quod rehitio et maxi- ut in compositis. In quibusdam autem
me qua alterum est ex
relatio originis distincta secundum potentiam, sicut in
altero, non quod esse suum
prsedicat nisi ipso esse creato. Hoc enim potest esse
ad alterum est et propter hoc nihil divi-
: alicujus quod non est ipsum. Proprium
dit,ut dicit Anselmus, nisi ad quod ponit autem divini esse est, quod idem est esse
oppositionem. Nullam autem ponit oppo- et quod est secundum actum, et non pot-

sitionem ad essentiam. In essentia ergo est aliter esse. Unde patet, quod esse
nullam facit divisionem. Et ideo sequi- creatum non participat proprium divini
tur, ut dicit Boetius, Pater est Deus, Fi- esse.
lius est Deus, Spiritus sanctus est Deus : Ad quod objicitur de Gregorio, di-
id

ergo hi tres unus Deus : quia unitas es- cendum quod esse creatum non est in
sentice et unitas esse in essentia manet aliquo nisi inclusum in illo sed hoc non :

in eis, cum nullo dividatur, nec dividi impedit quin etiam sit extra illud secun-
possit. Et haec est vera causa. dum essentiam, et non secundum idem
Ad 1. Ad primum ergo quaesitum dicendum, . esse. Esse autem divinum est intra om-
quod licet unitas essentiee divina^ admit- nia ut causans et conlinens et praesens,
tat pluralitatem personarum, quae oppo- et secundum idem esse est extra omnia
sitione !relationis originis et constituun- in seipso. Unde non convenit dictum
tur, opponuntur et distinguuntur, tamen Grcgorii enti creato.
non admittit pluralitatem naturarum, Ad aliud dicendum, quod ex illa ra-
sicut ante probatum
Ens autem proe- est. tione potius deberet inferri oppositum.
dicatum de omnibus, non est natura in- Si enim omnia causata sunt in causa per
creati quia id quod praedicatur de om-
:
modum causae, et causa est unica, om-
nibus, prima rerum creatarum est, ut nia causata sunt in causa ut unum ct non
dicit Philosophus, et ens est commixtum ut plura. Et sic patet, quod unitas di-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. Vr, QU.EST. 29. 297

vina nullam naturarum admittit plurali- Ad id quod ulterias quseritur, dicen- ^^ ^^g^g,

tatem : tamen pluralitatem per-

admitlit dum quod admittit pluralitatem per-
sonarum propter causam quce dicta est. sonarum : cujus causa jam dicta
Ad errorfm Alexandri et David de est.

Dinanto quorumdam et aliorum, dicen- Ad id quod primo objicitur, dicendum ^j j^

dum quod maximus est error, et conira quod verum de suppositis ct na-
Iioc est

fidem, et conlra philosophiam : tum quia turis inquibus non est idem esse et quod
positio falsa est. Noj? enim non est, ex est. In illis enim per incommunicabili-
quo formentur sicut ex materiali prin- tatem suppositi, esse naturae efticitur in-

cipio omnia spiritualia vitam participan- communicabile. In his autem in quibus

tia nec esse divinum materiale princi-
: est esse idem et quod est, non efficitur

pium est ad omnia divinum esse parti- natura incommunicabilis per esse quod
cipantia : sed talia secundum philoso- habet in supposito, nec ditTerunt suppo-
phiam sunt ex splendore causae primae et sita per aliquid absolutum, sed tantum
intelligentiae magis et minus obumbrata per oppositionem relationis, Et cum op-
in essentia aliena quae est immaterialis positio relationis non sit inter supposita,
vel materialis,secundum quod dicit Dio- et non ad naturam, sequitur quod sup-
nysius et quod summum
etiam Isaac, posita distincta sunf, et esse naturse in
natur» rationalis est in imo intellectua- ipsis penitus manet indistinctum et ideo :

lis naturae, et summum naturse sensibilis pluralitas suppositorum unitati naturae

in imo rationalis, et sumraum vegeta- in nullo praejudicat.
bilis in imo sensibilis, et summum na- Et ad hoc quod dicitur, quod supposi-
turae corporis corruptibiHs in imo corpo- tum est principium distinctionis et indi-
ris incorruptibilis. Unde positio iila se- viduationis, dicendum quod hoc est ve-
cundum philosophiam falsa est, nec est rum in omni natura in qua suppositum
positio, sed figmentum. Dicit enim Ari- diversum est a natura cui supponilur.
stoteles in XII primx pJiilosophise, quod Uoc autem nonest in divina natura, imo
fictum est, quod coactum est ad positio- idem est cum natura : et ideo nullam in

nem. Et si detur, quod vera sit tunc :

eo facit distinctionem.
adhuc falsumest quod dicunt, quod nulio Ad id quod objicitur, quod distincta ^d 2.

modo difTerant. Maxime enim dilTerunt in suppositis, distincta sunt in esse sup-
prima simplicia, scilicet rationale, et ir- positorum, dicendum quod duplex est
rationale, quae seipsis difTerunt et omni- esse suppositi, esse scilicet ex rationc

bus aliis diiferre tribuunt. Unde etiamsi quod est esse respectivum et relativum :

essent prima, Deus, vou; et materia, se- et de hoc verum est quod probat obje-
ipsis differrent. Impossibile enim est, ctio : et Iioc est esse ad alterum, et non
quod idem sint. Materia enim numquam absolutum. Et est esse naturae cui sup-
coincidit in idem cum efllciente, ut pro- positum substat. Et de hoc non est ve-
bat Aristoteles in II y^/^y^/co/v^m. Omnes rum quia ad illud esse relatio nullam
:

autem qui Deum esse dixerunt, posue- ponit opposilionem, et per consequens
runt eum primum. Simili-
csse efficiens nullam ponit in ipso distinctionem. El
ter materia non coincidit in idem cum quia hoc ignoravit Arius, ideo dixit dif-

forma. Et omnes qui voOv ponebant, di- ferre personas in esse naturali sicut dif-
cebanl ipsam esseprimam formani. I^nde ferunt in esse porsonali. Et quia Sabel-
patet, quod omnibus modis illi dicunt lius putavit, quod sicut unitas naturae
falsum, et quod ratio eorum non con- praejudicat pluralitali naturarum, ila

cludit. Non ergo sequitur ex hoc, quod praejudicaret pluralitali personarum, pu-
divina unitas naturarum admittat plura- tans quod esse personale sit cssc abso-
litatem. lutum, ideo cecidit in oppositam hiere-
 298 D. ALB. JVIAG. ORD. PRiED.

sim, dicens quod sicut est una cssentia, \. Oslendit Boetius sic : Si summa
ita una persona. bona sunt plura : aut dilferunt in aliquo

Ad object.
Probationes Richardi in contrarium ab invicem, aut non. Si non ditferunt in
Richardi.
adductae, licet per adaptationem factse aliquo : tunc eadem sunt, et sic plura
sint, tamen concedendse sunt, et pise et non sunt. Si djfferunt: tunc ahquidquod
bonoe sunt, et Catliolicce. est in uno, deest alteri, et sic summe
Ad object. Ad quod ulterius objicitur de Boe-
id bona non sunt.
Boetii.
tio, dicendum quod intelligit de dille- 2. Adhuc, Cum boni sit vocare ad

rentia communi, propria, et magis pro- esse, et bonum, ut prsehabitum est, alia
pria. Istse enim sunt omnes in esse sub- vocabit ad esse bonum unum, et alia ad
stantiali, vel in esse accidentali abso- esse alterum, qua3 participative bona
luto : relatio autem originis nihil prsedi- sunt. Participative ergo bona, aut se-
cat absolute inhterens : sed quod secun- cundum unam ralionem participant
dum esse quod est, ad alterum est : et bono, aut secundum diversas. Si secun-
ideo nullam facit difTerentiam. dum unam rationem, sequitur quod ab
uno solo bono enim ra-
sunt. Effectus
tionis quantumcumque multiplex sit, non
potest esse nisi ab una sola causa prima,
sicut patet per illud principium quod dat

MEMBRUM II. Aristoteles in II primse pliilosophiae,

quod « omne quod e.st in multis, per

Utrum summehona
possiait esse pbira unam rationem existens in illis, est ab
vel plura quorum unum sit siimme uno solo primo quod est causa omnium
bonum, et alterum summe malum,sic- illorum. » Si autem participative bona,
ut Manichsei dicunt * ? secundum diversas rationes sunt bona,
cum participative bonum sit, quod est a
bono plantatum in bono^ et conversum
Deinde quseritur, Qua intentione bo- sive ordinatum ad bonum alterum nec a :

num de Deo dicatur, sive de bonitate di- bono erit, nec plantatum in bono, nec
vina? conversum ad bonum et sic sequitur, :

Et quia jam habitum est per verba quod bonum participative dictum non
Dionysii, quod dicitur tle Deo bonum sit bonum : et per consequens sequitur,
secundum intentionem causse efticientis, quod bonum quod est principium illius,
formalis, et fmalis, et quod dicitur per non sitbonum: quse valde absurda sunt
essentiam, quemadmodum dicit Proclus quia sic contradictoria simul verifica-
in octava propositione^ « Omnia quali- rentur de eodem.
tercumque participantia bono, prsecedit 3. Adhuc, Secundum hoc universali-
quod primo bonum est^ et quod nihil tas bonorum quse est ab uno, non erit

aliud est quam bonum. » Hoc enim to- universalitas bonorum existentium ab
tum, quiajam in praehabitis declaratum alio : et sic duse erunt universitates, et

est, non restat quserendum, nisi utrum duo mundi et sequeretur abusio ponen-
:

summe bona vel plura

possint esse plura : tium infinitos mundos, quam Aristotcles
quorum unum sit summe bonum, et al- improbat in primo de Coelo et Munclo.
terum summe malum? 4. Adhuc, Sequeretur, quod bonum
Et quod plura summe bona non pos- mundi sive universitatis non erit in uno
sunt esse, sicut in duce exercitus : quod est contra

^ Cf. Opp. H. Alberli. Comment. in I Senten- XXV hujusce novoe editionis.

tiarum, Dist. II, Art. 2, et Dist. III, Art. 9.Tom.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QU^ST. 29. 299

oinnem philosophiam, et reprobalur ab IJuc enim sic probant aucloritate

Aristotele et in VII et in IX primce phi- primo, et ralionibus secundo.
loSOphix. AUCTORITATE :

3. Adhuc sequitur, quod duae secun- I . Mathaei, xii, 33 : J?// facite arho-
dum unam intentionem causalitatis vel rem boiiam, et fructum ejus bonum :

plures erunt causae eeque prim« : quod aut facite arborem malam, ct fructum
nec intellectus capit, nec illa quaj pro- ejus malum. ¥A, ibidem, vii, 18: Non
bata sunt in libro de Causis, admittunt. potest arbor bona malos fructus facere,
neque arbor mala bonos fructus facere.
Et QuiA haec omnia constant immobili In aliud ergo principium bonum redu-
veritate et demonstrative, ideo hoc sup- citur, et in aliud principium malum re-
ponendum est secundum Catholicam ducitur, nec in idem principium reduci
fidem et eliam secundum philosophiam. possunt duo : ergo principia sunt, unum
Nec est una quorum-
contra hoc nisi bonum et boni, et allerum malum et
dam objectio dicentium, quod summe mali.
bonum est summe communicativum sui : 2. Ad idem inducunt illud Matthaei,
non potest autem summe se communi- xv, Omnis plantatio quam non
13 :

care nisi compari in bonitate oportet : plantavit Pater meus cmlestis, eradica-
ergo, quod compar in bonitate habeat bitur. Ex hoc arguunt, quod est aliqua
et sic erunt plura summe bona. Si au- plantatio quam non plantavit Pater cce-
tem hoc verum esset, per eamdem ra- lestis, et illam necesse est reduci in ali-
tionem probarelur, quod infinita essent quod illius plantationis principium et :

summc bona : quia infiniti boni summa non potest reduci in principium boni,
communicatio non est nisi ad infinita sivesumme bonum reducetur ergo in :

bona comparia quod jam superius im-

: principium summe malum et mali.
probalum est. Improbatum est etiam a 3. Ad idem inducunt illud Matthsei,

nobis in libro de Causis, ubi demonstra- xiii, 23: Cu?n dormirent homines, venit
tum est, quod primus non habet compa- inimicus ejus, et superseminavit ziza-
rem nec tequalem, nec contrarium, nec nia. Summum aulem bonum non pot-
adversarium. Propter quod pro constanti est esseinimicum, nec zizaniorum semi-
relinquendum est, quod in diversitate nativum. Necesse ergo est, quod hoc sit
essentice nullo modo possunt essc plura summe malum : nec enim potest esse

bona: sed ad summam communicatio- generaliter seminativum, nisi summum

nem sufficit, quod sit pluralitas in per- sit et primum mali principium.
sonis et unitas in essentia, sicut paulo 4. Adhuc inducunt illud Joannis, viii,

ante dictum est. 44 llle homicida eral ah

: inltio. Si cnim
homicida erat ab initio, numquam erat
IsTis igitur suppositis quaerendum est bonus, et sic semper malus. Quod au-
de errore Manicha^orum ', Utrum possi- tem semper malum est, essentialiter

bile sit, quod sinl duo principia, unum malum est : quia si accidentaliter esset
boni, et unum mali, ita quod unuin sit hoc malum, posset esse bonum, et sic
summe bonum, et aliud summc malum, non semper csset malum. Est ergo mali
sicut narrat Augustinus in libro contra prlmum principium, sicut id quod cst
epistolam fundamenti dixisse Mani- per essentiam bonum, primum boni est

chseum? principium.

» Cf. Opp. B.Albcrli. Iiilra, Ila Pars Siininicu runi, Itisl. I, Ail. 2. Tuni. XXVII. Kt oliani

theolog. Qua;st. I. Tuni. XXXII iiujusce nova} IV Sunlontiaruni, ilisl XIV, Arl.:il. Toni. XXI\.
editionis. Cf. etiani Commenl. in II Scnlcntia-
 300 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

5. Adhuc inducunt illud Joannis, ibi- Rationes etiam inducunt dicentes,

dem : Mendax est, et pater ejiis. Si enim quod
pater mendacii est, principium menda- 1. Si aliqua simpliciter dicta oppo-
cii est primum, et eadem ratione pri- nuntur, bonum et malum tunc se-
ut :

mum principium est aliorum : et sic quitur, quod meUus opponitur ad pejus,
mali est aliquod primum principium, et optimum ad pessimum. Pessimum
quod non potest esse nisi summe ma- autem est in termino malum et quod in :

lum. termino malumest, estsummum malum :

6. Ad idem Inducunt illud Apostoli, ergo aliquid est summum malum. Sum-
II ad Corinth. iv, 3 et 4 : Qiiod si oper- mum autem malum est, in quo nihil bo-
tum est Evangelium nostrum, in iis qui ni est, nec essentia, nec virtus, nec opc-
pereunt esi opertum, in quibus Deus hu- ratio : quia ahter non esset summum,
jus sseculi excaecamt mentes infidelium, cum posset esse pejus : ergo aliquid est
ut non fulgeat in eis illuminatio Evan- quod essentiahter malum est, et secun-
gelii glorise Christi. Ergo est Deus hu- dum essentiam, et secundum operatio-
jus sseculi, qui principium est tenebra- nem. Hoc autem principium mali et ma-
rum excsecans mentes hominum, sicut lum est. Ergo quoddam principium mali
est Deus hujus luminis, qui illuminat et malum est.

omnem hominem venientem in hunc 2. Adhuc, Contrariorum contrarice

mundum. Duo ergo principia sunt : sunt causse. Bonum autem et malum con-
urmm lucis, et unum tenebrarum. traria sunt in operibus mundi. Ergo a
7. Ad idem dicunt facere quod dicitur, contrariis causis. Resolvantur ergo
Joan. XII, 31 : Pri?iceps hujus mundi causae usque in primas : stabit ergo re-
ejicietur foras. Si enim princcps est, solutio in primo principio boni, et in
principium cst. Princeps enim motivum primo principio mali. Duo ergo sunt
principium est eorumquibusprincipatur. principia : unum boni, et allerum mali.
Ejiciendus autem foras non potest esse 3. quod malum est non
Si quis dicat,
nisi malum omnis mali principium. ens non est.principium.
et privatio, et ita

8. Ad idem dicunt facere illud Joannis, CoiNTRA Pugnare non est non entis, nec
:

XIV, 30 Venit enim princeps mundi hu-

: privationis malum autem lepugnat bo-
:

jus, et in me non hahet quidquarn. no, ut dicit Dionysius : ergo maium ali-

Quod enim nihil in bono habet et boni quid entium est : et sic habetur propo-
principio, universaliter est malum, nihil situm.
habens boni : et sic est per essentiam In contrarium est,
malum, et mali principium, et summe 1. Quod dicit Aristoteles in \\l Ethi^
malum. cor?/?n, quod malum universaliter etiam
9. Ad idem inducunt illud Sapientiae, deslruit seipsum. Ergo si aliquid est
XII, 10 Non ignorans quoniam nequani
: summe malum, sequitur quod ipsumnon
est natio eorum, et naturalis malitia ip- est et ila non cst principium,
:

soriim, et quoniam non poterat mulari 2. Adhuc, Bonum et malum opposita

cogitatio illorum in perpetuum. Dicunt sunt : sed omne quod est, in quantum
enim, quod naturalis malitia participa- est, bonum est ut in antehabitis proba-
tive non potest esse dicta nisi a
dicta tum est. malum est, sequitur
Si ergo
principio quod per essentiam malum est: quod in quantum est, bonum est et sic :

sicut bonum participativc dictum non sequitur, quod summe malum non est.
potest esse nisi a principio quod per 3. Adhuc, Habitum est, quod nihil

essentiam bonum est. existentium vel in existentibus est ma-

Ilaec enim sunt quee ex auctoritate in- lum. Hoc enim probavit Dionysius per
ducere possunt. inductionem in omnibus. Videtur ergo,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YI, QU^ST. 29. 301

quod omne quod est, per essentiam bo- sunt : sed bonum non potest esse causa
num est : niliil ergo per essentiam cst mali : sequitur ergo, quod mala in quan-
malum : et sic nihil est summe malum, tum mala, nec facta sunt, nec sunt. Et
et non potest intelligi summe malum hoc est quod supra dictum est, quod
esse : quia statim cum ponitur esse, po- malum cst incausale, non intentum, et
nitur esse bonum : quia bonum et ens infcECundum, et pigrum.
convertuntur.
4. Adhuc, Summum bonum summam SoLUTio. Hoc facit Manichaeis errorem, soiutio.

potentiam boni ponit, et summum afTe- quod de privationibus sicut de positioni-

ctum ad bonum sed ad alTe- : summum bus judicabant, et putabant esse causam
ctum ad bonum sequitur summi mali de- efficientem privationis, sicut est positio-
testatio. Si ergo duo sunt, unum summe nis et babitus. Et est derivatus hic error
bonum, et alterum summe malum aut : ab antiquo Pythagora, qui duas sisticias

bonum non vult et potest destruere ma- ponebat principiorum, unam bonorum,
lum, aut vult et non potest. Si non vult et alteram malorum : sed in sisticia ma-
et potest, sequitur quod non summe de- lorum privationes posuit pro principiis,
testatur, et ita non est summe bonum. sicut malum, tenebram, foeminam, altera
Si autem vult et non potest cum po- : parte longius, inaequale, et hujusmodi :

tentia destruendi mali sit bonitas et vir- attendens, quod privatio in causa virtutis
tus boni, sequiturquod aliqua bonitatum debilse, causa est praevaricationis in effe-

deest sibi, et iterum non est summum ctu : sicut privatio virtutis debitie infor-
bonum. Ad hoc ergo quod summum bo- mativa, quae est in semine, privatum fa-
num sit, oportet quod possit et velit de- cit partum, qui est foemina. Propter
struere summum malum et ita sisum- : quod dicit Aristoteles in libro XVI de
mum bonum est, summum malum esse Animalibus, quod foemina mas occasio-
non potest. natus est, hoc est, occasionem privatio-
5. Hoc idem habeturper auctoritatem, nis passus. Manes autem, a quo Mani-
Genes. i, Deus cuncta quse fe-
31 : Vidii chaei dicti sunt, accepit omnia qua^ posita
cerat : et eraiit valde bona. Ergo nihil sunt in sisticia malorom, positive esse

in entibus est, quod non sit bonum ma- : dicta : et ideo errabat.

lum ergo nihil est existentium. Et hajc Ultima crgopositio istius dispulationis

est ratio Dionysii. concedenda est.

Adhuc, Ut dicit Dionysius, bonum
6.

lumen est, quod primum dictum est bo' An AucTORiTATEM autcm quam primo Adouapst.

num in principio Genesis '

: malum au- inducunt, Matth. xii, dicendum est,
39,
tem tenebra : ergo sicut se habet tene- quod ex illa aucloritate non probatur,
bra ad lumen, ita malum ad bonum. Te- nisi quod proximum principium mali,
nebra autem nihii est nisi iuminis priva- quod est liberum arbitrium, malum est :

tio ubi lumen esse deberet. Malum crgo hoc enim proximum est principium, se-
nihil est nisi boni privatio ubi bonum cundum quod stat sub deformitate aver-
esse deberet. Quod autem niiiil est, prin- sionis a bono et ideo malum est, sicut
:

cipium elTiciens non habct. Ergo nihil cst in antehabilis dictum est. Et ideo non
principium mali. oportet, quod reducatur in aliquod prin-
7. Adhuc, Joannis, i, 3 Omnia per : cipium primum (juoil sit causa efliciens,
ipsum facla sunt. Qutecumque ergo sicut supra diclum est de claudicalionc,
facta sunt, per ipsum facta sunt. Si ergo quae ad tibiam reducitur, et non ad vir-
mala facla sunt, el sunt, per ipsum facta tutem grcssibilem.

^ Geues. i, 3 et seq.
 302 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Ad Ad quod objiciunt de Matthseo, xv,
id tudinem divinitatis per superbiam, sicut

13, de plantatione, dicendum quod Pa- jactando dicit, Isa. xiv, 13 et 14 : Super
ter coelestis in quantum est Pater, non astra Dei exaltaho solium meum : se-

plantat nisi permanens et bonum planta- deho monfe testamenti :

in similis ero

rum tamen ex hoc quod plantatum est,

:
Altissimo. Nec hoc saeculum dicitur uni-

vertibile est in malum. Et hoc dicitur versitas creatorum, sed diligentes hoc
plantatio, eo quod in plantato est et :
seeculum in deliciis, divitiis, et honori-
hoc eradicabitur, quando corruptio mun- bus, et aversi ab incommutabili bono di-

di a creatura tolletur, ut dicitur, ad Ro- cuntur ho c ssecuIum,^v'\\dL^\.\ lumine ve-

man. viii, 21 ^. Et ex hoc non sequitur, ritatis per susffestionem diaboli.
quod aliquid ut efficiens sit mali planta- Per hoc etiam patet solutio ad se-
tivum, sed potius ut deficiens non : et quens dicitur enim princeps eorum
:

primum, sed secundum a summo bono quos suggestione movet ad malum.

plantatum, quod ex seipso patitur defe- Ad iD autem quod dicunt de Joanne,
ctum.et non in quantum est a primo ex :
xiv, 30 In me non hahet quidquam,
:

seipso enim nihil et ex nihilo est, et per dicendum quod non ideo dicitur quod
consequens vertibile est ex primo autem :
nihiJ boni habeat : sed quia nihil pote-

et est, et bonum est.ut in libro de Cau-

statis et juris habuit in Christo, eo quod

sisprobatum est. immunis omni peccato.

erat ab
Ad 3.
Per hoc jam patet solulio ad id quod Ad idquod objicitur de Sapientia,
inducunt, Matth. xiii, 25. Malum enim xu, 10, dicendum, quod dicitur 72«^z^;-ff/i.s
seminativum non est, nisi bonum per ma/iiia, sicut ab Aristotele in III Ethi-

naturam aversionis quam habet in seip- corum dicitur naturalis ira, hoc est, a

so, secundum quod actualiter stat sub progenitoribus deducta ad posteros. Et

aversione a bono. Et hcec est mahi vo- quod dicifur, Non poierat niutari, hoc
luntas hominiset dcemonis, qui seminant est, vix poterat mutari. Consuetudinalis
omne malum. enim habitus in modum naturae movet,
Ad 4.
Ad id quod inducitur, Joan. viii, M, ut dicit Tullius, et Aristoteles in libro de

dicendum, quod cum dicitur, Ab iuiilo, Reminiscentia quod .,

« consuetudo in

pra?positio ab, quia transitiva est, diver- naturam transponit. »

Ad
sitatemnotat inter initium et esse homi- Ad prlmam rationem quam inducunt,
cidam : et sic sensus est, Ab initio, hoc dicendum quod regula heec dialectico-
est, statim post initium. Et tunc in initio rum, Si simpliciter opponitur ad simpli-
creationis fuit bonus, nec umquam per citer, et mauis ad masis, et maximum

essentiam malus. ad maximum, in omnibus vera est, sed

Ad 5.
Ad ALiuD dicendum, quod patcr men- non eodem modo. Sicut enim dicitur in
dacii est : quia principium, et prius inve- libro Sex principiorum, duplex est in-
nit mendacium quo decepit Hevam. Et tensio. Qucedam per accessum ad termi-
hoc fuit per aversionem et defectum a ve- num, et queedam per recessum a termino
ritate etbono et hoc notat Christus cum
: sive per elongationem. Ut in his quorum
dicit Et in veritate non stetit.
: utrumque contrariorum ponit formam,
Ad 6. Ad ALiuD quod inducunt ex Apostolo, est intensio per accessum ad terminum,
II adCorinth. iv, 3 et 4, dicendum. quod sicut alhum, alhius, alhissimum : ni-
Deus hujus sseculi non dicitur. quod grum, nigrius, nigerrimum, hoc est, in
creator seeculi sit, se quia in sa?cularium termino alhum, et in termino nigrum.
cordibus quamdam sibi usurpat simili- Et istius causa est, quia utrumque dicit

* Ad Horaan. vni, 21 : Ipsa creatura Uherahi- fdioriim Dei.

tur a scrvitute corruptionis, in Uhertatem gloria
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VI, QU.EST. 29. 303

formam posilivam sub eodem genere sint in eodem genere, unam naturam
maxime ab alia distantem quod non : generis habeut communem, et causa
potest esse nec intelligi, nisi utraque sit illius in utroque contrariorum est una,
in termino : quia aliter maxime non di- et sic est in omnibus oppositis : omnis
starent a se.In privatione autem ethabilu enim oppositio est circa unum et idem :

non est sic : in his enim non est nisi una et quando intenduntur opposita, intensio

forma, et per privationem elongatio ab lit secundum causas proximas, et non

illa, quae elongatio potentia est infmita, secundum primas unda album et ni- :

sed non actu : nulla enim tanta est, quin grum non intenduntur in eo quod color
possit esse major : licet aliqua tanta sit, sunt. Et ideo illa propositio quse dicit,
quod non sit major, sicut patet in curvo quod « contrariorum contrarise sunt
et recto, nihil enim tam curvum estquin causte, non impedit quin bonum et
»

possit esset curvius, licet aliquid sit re- malum possint esse ab una causa sicut a
ctum in summo quod non possitesse re- principio, unum positive, et alterum per
ctius. Et ideo probatum est in Geometri- recessum ab illo.

cis^ quod si polygonium inscribatur in Ad quod objiciunt de pugna mali

id A.d rat. 3.

circulo, in inlinitum multiplicatis angulis contra bonum, dicendum quod sicut di-
polygonii ad quantitatem circuli non de- cit Dionysius, quidquid pugna habet de

venient. Exemplum etiam Augustini est actione, hoc a bono in quo

totum habet
quod est privatio recti in tibia.
in claudo, est malum : quantum est contra
sed in
Licet enim claudum et claudius per in- bonum, hoc habet a seipso, in hoc quod
fmitamelongationem mullipHcetur, num- privatio boni est. Contra bonum enim
quam tamen stabit in aliquo quod non esse nihil est, nisi privatum bono esse :

possit esse ch^udius, licet stet in aliquo et hoc est esse malum. Exemplum Augu-

quo non sit secundum actum.

claudius stiniest dehoc quiachmdicatio contraria
:

Et ita est de malo et bono. Unde quam- tur gressui recto et quidquid ciaudicatio
:

vis sit summum bonum quo non possit habet de gressu, totum habet a virtute
esse melius, et quod per essentiam bo- gressibili quae est in tibia : contrariatio-
num est tamen cum malum dicatur
: nem autem ad rectum gressum habet a
per recessum a bono, et pejus quod ma- defectu qui est in tibia : et nisi bonum
gis recedit, non est devenire ad summum gressus ibi esset, etiam ipsa claudicalio
malum quo non possit esse pejus, et non esset. Et ideo dicit Dionysius, quod
quod per essentiam sit malum. malum non suJDstantivatur nisi in bono,
Ad ALiuD dicendum, quod contrario- et quod non repugnat bono, nisi virtute
rum proximae causae contrarice sunt. Et boni in quo est unde nihil est summe
:

ratio hujus est, quia proximse causae sunt maium quod niliil boni habeat et nihil :

ditferentiae constitutivse contrariorum : est ita summo malum, quod non possit
primae autem causae non sunt contrarise : esse pejus.
et hujus causa cst, quia cum contrariae
304 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

TRACTATUS YII.

DE DISTINCTIONE PERSONARUM IN DIVINIS SE-

CUNDUM GENERATIONEM FILII ET PROCESSIO-
NEM SPIRITUS SANCTI.

Determinatis his quee praoambula sunt ad theologice scientiam et divi-

nam cognitionem, et his quee conveniunt diviote essentise secundum se con-

sideratae, nunc consequenter inquirendum est de his quae pertinent ad

distinctionempersonarum, et de his quce conveuiunt essenliae in personis,

secundum causalitatem qua causa est creaturarum. Sicut enim dicit Ansel-
mus, « processio personarum est ante processionem creaturarum, sicut
causa ante effectum, et sicut aeternum ante temporale, et sicut exemplar
ante exemplatum. »

Circa distinctionem personarum sic procedemus, qund primo quaeremus

de generatione Filii, et processione Spirilus sancti.
Deinde de relationibus et notionibus quibus personae distinguuntur et

noscuntur.
Deinde de hoc nomine persona, quid dicat, vel quid praedicet in divi-

nis.

Ettandem de aequalitate personarum ad invicem.

Circa generationem Filii quaeremus quatuor.
Primo enim quaTitur, An iii divinis sit generatio ?

Secundo, Si est, qualis est in divinis generatio ?

Tertio, Cujus est generatio et generari, utrum scilicet essentia?, vel per-

sonae, vel utriusque ?

Quarto, Utrum uni vel pluribus personis conveniat generare, et utrum
semper vel aliquando et secundum omnes differentias temporis ?
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VII, QU.EST. 30. 305

QU^STIO XXX.

De ffeneralione Fllii.

rantis natura divisibilis est. Ens divinum

penitus indivisibile Ergo ens divi-
est.

num generationis susceptibile non est.

4. Adhuc, Tres sunt causae assignatae
MEMBRUM I. a Philosophis, propter quas ahquid in-
generabile est, scilicet si immobile est :

Utrum iii divinis sit generatio '

? si id quod est in ipso, indivisibile est :

et si est ex materia sua tota. Et hoc ul-

timum exponitur a Philosophis, si totum
Primo ergo quseritur, An in divinis illud in quo possibile est formam suam
sit generatio ? esse, intra ipsum est. Haec omnia tria
Probant enim quidani Philosophorum, conveniunt in esse divino :hoc enim
quod generatio non potest esse in di- immobile est, hoc est id quod indivisi-
vinis. bile est, et totum
quo possibile est
in
1. Generatio enim non est nisi in his formam divinam esse, intra ipsum est.
in quibus divinum bonum
in uno non Ergo generationis susceptibile non est.
est perfectum, naturam tcnere
et nititur Exemplum- primi secundum Philoso-
in successione multorum, quod in uno phos, est causa prima quse re immobilis
simul et totum possidere non potest : est, et movens sicut immobile. Exem-
propter quod generatio motus est. In plum secundi est intelligentia secundum
esse autem divino in uno totum esse Philosophos, et Angeli secundum Theo-
divinum possessum est, et perfectissimo logos, in quibus licet sit quod est et quo
modo, ut in quaestione de seternitate est, tameu quia quod est indivisibile est,

probatum est *. Ergo in divinis generatio generationem non suscipiunt nec Ange-
esse non potest. lus nec intelligentia. Exemplum tertii

2. Adhuc, Quod omnino et penitus est sol et caetera coelestia, quae licet mo-
actus est, nullo modo in potentia csse bilia tamcn quia sunt ex matcria
sint,

potest. Ens divinum omnino et penitus sua tota, et totum in quo possibile est
actus est et primus, Ergo nullo modo esse formam, intra est, generationem
potest esse in potcntia. In omni gene- non suscipiunt.
ratione generantis aliquid in potentia Adhuc,Yidclur quod generatio re-
.").

est. Ergo in divinis generatio esse nullo pugnet rationi divini esse. Generatio
modopotest. enim, ut dicit Philosophus in II Physi-
3. Adhuc, In omni gencralione gene- corum, est via de non esse in esse. Et

* Cf.Opp. B. Albcrti Commcnt. in I Senten- nova) editionis.

liarum, Dist. IV, Art. 3. Tom. XXV luijusce '
Cf. supra, QiUTSt. 2.1, Momb. i.

XXXI 20
 306 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

hoc repugnat divino esse. Si enim

illud est in omnibus proportionabiliter uni-
non est cuique inliaerens_, secundum doctrinam
de non esse venit in esse, jam
essedivinum sequitur enim, quod:
non AristoteHs in secundo primde philoso-

purum et primum. phise, oportet quod sit in uno primo

sit

Istis rationibus et similibus quidam quod sit causa et exemplar omnium

philosophantes negant generationem esse ahorum. Est autem probatum in phi-
losophia, quod sequivocum non potest
in divinis.
In contrarium hujus est, quod esse primum, oportet-ergo quod primo,
sed contra.

1. Generatio communicatio est natu- quod causa generationis est omnis et

illi ergo maxime convenit, quod exemplar, attribuatur generatio univo-
Ti£ :

sed ca.
maxime communicabilis naturse est :

summum bonum maxime communica- 4. Hoc expresse vult Dionysius in li-

tivum est sui, ut in pr^habitis proba- bro de Divinis nominibus % tractans

tum est ergo sibi maxime convenit ge-

:
illud Apostoh ad Ephes. iii, 14 et 13 :

neratio.Hujus probatio est quod dicit TIujus rei graiia flecto genua mea ad
Dionysius in hbro de Divinisnominibiis, Patrem Domini nostri Jesu Chrisli, ex

quod « exstasis amoris summi boni non quo omnis paternitas in coelis et in terra
sinitipsum sine germine esse'. » Ger- nominatur. Dicit enim, quod ex hoc
accipitur, quod « omnis paternitas et
minare autem generare est.
2. Si forte aliquis dicat, quod divinum omnis filiatio, ex qua et deorum patres
generat aequivoce, in diversitate formae et deorum fiHi, sive in coelo, sive in

scilicet et naturse. Contra : Ex quo terra, est ex patriarchia et fiHarchia om-

generatio est communicabihs naturse nihus preeposita. »

diffusio, et hsec est actus boni ipsius, 5. Hoc expresse probatur per illud

Si ego qui generationem

m^
sicut praehabitum est, quod boni est Isaiae, lxvi, 9 :

bona adducere, ct optimi optima, conse- cseteris tribuo, sterilis ero ? ait Domi-
quens est, quod optim^ natur® commu- nus Deus tuus.
nicabili optima attribuitur communica- 6. Adhuc Aristoteles in quinto primse

tio hsec autem est per generationem

:
philosophise dicit, quod « natura est

univocam Deo ergo secundum natu-

:
ex qua puUulat pullulans. » Yis ergo
ram attribuetur generatio univoca. principaHs naturae et generalis pullulare

3. Adhuc, Constat, quod in tota

na- est : hanc enim prima omnium
accipit a

tura corruplibilium et incorruptibilium, et igitur, quod

generaU causa. Oportet
boni proprius actus est communicare haec vis sit in causa prima. Quod enim

esse et bonum per diffusionem. Hoc dicit philosophus in Ubro de Causis,

enim videmus in inteliigenliis per influ- quod secunda causa, et quod est, et
xionem superiorum in inferiora. lloc causa est, habet a prima causa, genera-
videmus in Angelis per purgationem, fiter verum est in omni causarum ordi-

illuminationem, et perfectionem. Hoc ne. Vis ergo puUulandi unum ex alio se-
videmus per applicationem in-
in slellis cundum analoijriam sibi convenientem
ferioris ad superiorem ut formetur ab erit in Deo qui causa prlma est. Et prop-

ipsa, et quasi conceptio luminis supe- ter hoc est, quod Dionysius in hbro de
rioris ad boni diffusionem imprtegnelur. Divinis nominibus, FiHum et Spiritum
Et videmus hoc in generabilibus, in qui- sanctum vocat divinos flores, et divina
bus bonum naturse per generationem luminaria quia ex Patre puUuhint ut
:

diffunditur. Quod ergo sic generahter flores et lumina. Unde etiam Boetius

1
DioNYsius, Lib. de Divinis uominibus, ^ Idem, Ibidem, cap. 2.
S.

cap. 4.

i
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VII, QU.EST. 30. 307

dicit, quod « natura est vis insita rebus, attenditur generatio, scilicet secunduni
ex similibus similia procreans. » intellectum possibilem, et secundum in-
7. Adhuc, Pliilosophus, «Unumquod- tellectum agentem. Secundum intelle-

que perfectum dicimus, cum potest fa- ctum possibilem fit goneratio in ipsum
cere alterum quale ipsum est. » Si hoc intellectum possibilem. Per hoc enim
est actus et signum perfecti, 'attribuetur quod forma efficitur in lumine intelle-
summe perfecto maxime quod Deus est : clus agentis per abstractionem, genera-
non autem facit tale alterum quale ipsum tur in possibili intellectu : sicut forma
est nisi per generationem : ergo Deo visibilis in actu lucis accepta, generatur

convenit generare. in visu. Et talis generatio quamvis sine

motu sit proprie loquendo, et sit tota
SoLUTio. Dicendum, quod in creaturis formalis, quod receptio possibilis
eo
duplex est generatio : materialis, et intellectus non est receptio materiae, ut

formalis. Materialis est cum motu, et dicit Aristoteles contra Theophrastum

est finis motus et forma semper, et est disputans, tamen quia est ex alio quo-
cum divisione materiae, quse potentia dam agente in aliud, non habet simili-
est ad formam : et ideo est exitus de tudinem cum divina generatione. Ea
potentia ad actum, et de non esse ad autem generatio quae est secundum
esse, nec convenit alicui, nisi ei in quo intellectum agentem, duplex est. Est
divisibile est id quod est, et quod non enim agens imperfectum, et agens ex
est ex materia sua tota. Et talis nullo seipso perfectum. Agens imperfectum
modo est in divinis, nec potest esse. cst, quod non agit nisi secundum virtu-

Formalis autem duplex est, scilicet crea- tem quam per inventionem et doctri-
turae corporalis, et creaturae spiritualis. nam, et generationem et augmentum
Creaturse corporalis, ^sicut videmus lu- accipit in ipso : sicut est activus intel-
cem in corpore luminoso quod est sol, lectus in nobis, qui per artem agit,
ex se gignere globos iucis et radios, quam per inventionem et doctrinam et
quorum 'globorum quilibet tantus est, studium et generationem et augmentum
quantus est sol, quos ex se gignit sine accipit. Et hoc etiam quia aliena virtute
sui divisione et mutatione : et formaliter fit et quasi forma aliena generata in
ejusdem sunt essentiae lucis cum sole. agente, habet quidem aliquam similitu-
Tamen quia procedendo a sole distant dinem cum divina generatione, sed non
ab ipso, pyramidaliter enim descendunt perfectam. Et ideo in Glossa super prin-
et iiluminant hemisphaerium, aliquam cipium Joannis, tam Augustinus quam
similitudinem habent cuni" generatione Beda ad generationem Verbi ponunt si-

divina, sed non perfectam. In divinis militudinem de forma arcae, quae ex

enim Pater est in Filio, et Filius in mcnte generatur artificis, et vivit in
Patre per unitatem essentiae, nec aliqua ipsa.

distantia potest esse inter eos. In hoc Et est generalio secundum intellectum
tamcn aliqua simililudo est, quod sine agentem qui est ex seipso, et lumine
sui mutatione ct divisione tantos ex se essentiali suo profert formas quas pro-
gignit globos lucis, quantus ipse est sol, ducit in actum ct in opus, quae forma-
et quod globus genitus ex sole cotevus tae ex ipso et indistantcr in ipso accep-
est soli, et quod inter generantem solcm tae, sunt omnium quae operantur rationes
et genitum globum non est spatium, indistantes ab ipso per essentiam et lo-
quo alter sit prior altero^ sed tantuni cum, et tamen formatae ex ipso et sibi
ordo naturae, quo alter ex altero, hoc coa'queCva3 et coessenliales. Et ha?c ge-
est, globus ex globo. neratio inter omnia majorem similitudi-
In creatura autem spirituali duplex ucm habet cum divina generatione,
308 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

quamvis non perfeclam : eo quod in necessarium : et omne inconveniens, im-

crealuris nihii perfecte simile inveuitur possibile. »

creatori. Et ad hoc respiciens Plato, Prima autem philosophica argumenta

posuit paternum intellectum, et formam quinque non removent ab esse divino,
ex ipso formatam dixit esse archetypum nisi raaterialem generationem quae cum
ad omne opus ejus. Non enim negari motu est et materia : et haec generatio

potest, quin formatum ex intellectu dis- imperfecta est,et imperfecti actus. Et haec

tinctum sit ab ipso relatione originis : difinitur in II Phijsicorum. Generatio

et cum non formetur nisi ab ipso, negari

autem secundum quod est actus perfectis-
non potest quin sit coessentiale et indi- simi communicantis bonum naturee quod
est in ipso, per illa argumenta non re-
stans ab ipso. Et ad hoc videtur respi-
cere Augustinus, dicens quod « Fihus movetur a Deo quinimo maxime con- :

est ars Patris plena ratione omnium vi- venit Deo et primo. Non enim, sicut di-

ventium. » Non enim dicitur plena ra- cit Philosophus, motus esset actus im-

tione, nisi quia in ipsa sunt rationes perfecti et iraperfectus, nisi prius natura

operum. Nec dicuntur viventes, nisi quia ratione, et tempore esset actus perfectus

sunt vita Patris. Nobilissima enim vita et perfecti. Est enim actus moventis prius,

est intelligere, et maxime intelligere se- quam raobilis. Et sirailiter generatio non
cundum universaliter agentem intelle- posset esse actus iraperfecti, nisi prius

ctum. Ad hoc etiam respiciens Augu- natura, ratione, et terapore esset actus

stinus, exponens illud Genesis, i, 3 : perfectissimi.

Dixit Deus : Fiat liix : sic dicit, Dixit, Et per hoc patet solutio ad totura.
hoc est, Verbum quo erat ut
genuit, in
fieret. Dicit enim Damascenus, quod
« verbum dividitur in endiadentum, hoc

est, interius dispositum sermonem, et

in verbum prolatum exterius, quod est MEMBRUM II.

augelus, sive nuntius intelligentiae *. »

dispositum et Qualis sit generatio in divinis ?

Verbum igitur interius

ex intellectu agente formatum, proce-

dens et generatum ab inteliectu, similio-
rem habet inter omnia generationem Secundo quseritur, Si in divinis est

cum generatione divina : non tamen generatio, qualis sit illa generatio?

idem est omnino, vel perfecte simile, Et videtur per praehabita, quod sit la-

sicut patebit in sequentibus. Et ideo di- lis, qualis est generatio priraae inteiligen-

cit Auorustinus in hbro VI de Trinitate, tise agentis per seipsara et ex seipsa.

quod « eo est verbum quo est Filius, et 1 . Hoc enim intelligitur in principio Jo-
eo Fiiius quo verbum ? ^ annis, i, 1 : In principio erat Verbum. Ibi
His^HABiTis, -planum est respondere enira, ut dicit Chrysostomus, per princi-
objectis. pium intcUigilur intellectus primae causae

Quod enira in divinis sit generatio et et Patris. IUc autem intellectus cum in-

perfectissinia et prima, concedendura telligit se, speciem suara, et sirailitudi-

est. nera indistantera et perfectara, et iniagi-

Et rationes ad hoc inductce procedunt nera per orania siinilem et co£equaIem

de necessitate, ex raodo quo dicit Ansel- et coessentialem formando et principian-
mus, quod omne conveniens Deo, est
c< do producit seipso et in seipso. Hsec au-

' S. JoANiNEs Damascenus, Lib. de Fide or- 2 S. AuGUSTiNUs, Lib. VI de Trinitate, cap.
thodoxa, cap. 9.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VII, QU.^ST. 30. 309

tem generatio Filii est, ut dicit Chryso- non est appropriabile ad aliud, sed alia
stomus. Ergo generatio aiterna non est possunt ad ipsum appropriari. Primum
nisi generatio primiB intelligentise, quan- enim necesse est, quod sit proprium,
do endiadento ad seipsam conversa, prin- et non appropriatum. Omne enim
cipiat et format ex seipsa. appropriatum ante se ponit proprium
2. Adhuc, De tali generatione Yerbi secundum intellectum omnis enim ap- :

dicitur, Joan. i, 3 : Omnia per ipsiim propriatio per convenientiam ad pro-

fit

facta factum est nihil

siint, et sine ipso prium. Videtur ergo, quod generatio di-
cjiiod factam est. Nullum autem estquod vina non sit aliud, quam tallis processio
sit ars et virtus ad omnia facienda, nisi speciei et similitudinis ab intelligentia
solum endiadentum primse intelligentise. agente, quae est omnium prima et uni-
In sola ergo tali generatione distinctum versalis causa.
profertur verbum, quod est Filium gene- Adhuc, Hoc videtur ex verbis An-
C.
rari a Patre, ut dicunt Chrysostomus et selmi in Monologio. Dicit enim, quod
Augustinus. Propter quod etiam Augu- « essentia prima cum intelligit se, dicit
stinus dicit, quod « Filius est forma qua se. » Et intelligentiam divinam dicere
facta sunt omnia. » se, est, Patrem generare, et Filium ge-
3. Adhuc, Idem Joannes i, 4, dicit, nerari.
quod quae Verbo sunt
facta sunt, in ipso 7. Hoc etiam videtur sentire Augusti-
vita et lux \ Nullum autem est verbum, nus in libro super Genesim ad litteram.
in quo omnia sint vita et lux, nisi quod Dicit enim, quod « Deum dicere verbum,
procedit ex intelligentia prima et causa est Patrem generare Filium. » Et con-
prima. In illa enim omnia splendent ra- stat, quod nonloquitur de dictione ex-
tione veritatis, et omnia vivunt ratione teriori et corporali, sed spirituali et in-
vitae intellectualis. Ergo generatio aeter- tellectuali quae est in verbo, quod endia-
na talis intellectus, intellectualis est verbi dentum dicitur.
formatio et productio. In GONTRARIUM est, quod ged contra.
4.Adhuc, Haec sola intelligentia quae 1. Intelligere in divinis non dicit nisi
prima est omnium, et causa prima, sic essentiam, et absolutum est secundum
speciem suam et similitudinem simplici- intellectum generatio fit secundum in-
:

ter format ex seipsa, et in nullo distat a tellectum relativumet ad aliquid di-

seipsa. Omnis autem alia intelligentia ctum : ergo generatio in divinis, nec est
cujuscumque ordinis, sive humani, sive intelligere se, nec dicere se.
ccelestis, ex se similitudincmnon format, 2. Adhuc, Intelligenssic intelligit seip-
nisi per influentiam luminis superioris : sum ut dicit seipsum. Nihil sive in Deo
et sic inclinata ad aliud distat a seipsa. sive in crealuris generat seipsum, ut di-
Generatio ergo aeterna non est aliud, nisi cit Augustinus, nec hoc potest intelligi,
primam essentiam intellectualem sic in- quod aliquid generet seipsum. Ergo sic
tellectualiter ex seipsa producere speciem non est generare.
intelligere vel dicere
et similitudinem. 5. Adhuc, Quaelibet persona sic intel-
3. Si forte quis dicat, quod talis intel- ligit so et alias : solus autem Patcr gene-
lectualis speciei et similitudinis ab intelli- rat Filium : ergo sic intelligere vel sic
gcntia processio, per similitudinem ap- dicere non est generare.
propriabilis est divinae generationi, sed
non est ipsa. Contra Istud es( primum : SoLUTio. Dicendum, quod pi-ocul du- soiutio
quod inlelligi polest in proccssihus (jui bio generare proprie loquendo in divinis,
fiunt a prima intelligentia agente. Ergo nec sic inlelligere, nrc sic dioere cst :

Joan. I, 4 : In ipsa vita crat, el vitacrat lux hoininwn.

 310 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

tamen cum tali intelliofere, et cum tali fectam similitudinem speciei et formte et
dicere, et est prius eis secundum natu- naluree secundum omnem naturse pote-

ram et secundum rationem intelligentise, statem : tunc deficit a generationis perfe-

sicut pioprium est prius appropriato. cta ratione. Et per hoc patct, quod intel-
Generatio enim substantialem naturae hgere se, et dicere se non dicunt ratio-

communicabilis dicit ditTusionem, et ideo nem perfectse generationis, sed aliquid

numquam est sine pluralitate persona- simile appropriabile ilU.

rum in intellectuali natura. Intelligere Ad ALiuD dicendum, quod Yerbum

autem sic vel dicere, secundum ipsam non est nisi Filius : quia, sicut dicit Au-
rationem nominis vel vocis nec dicit sub- gustinus, « eadem ratione relationis di-
stantialem difTusionem naturaj commu- citur Verburn qua dicitur Filius : » scd
nicabilis_, nec ponit personarum plurali- cum omnia dicuntur esse in Verbo vita
tatera. Et ideo vere loquendo intelligere et lux, hoc attribuitur Verbo inquantum
sic et dicere, non est generare, tamen est ars universahs, plena' rationibus om-
unum non est separatum ab altero, et nium factorum^^et fiendorum splendenti-
sicut dictum est, generare aliquid illius bus et viventibus in ipsa. Et quamvis
est, sed non est illud. Verbum sit proprium, tamen artem ta-
. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod per lem esse, est appropriatum et essentiale

hoc non probatur, nisi quod simile est et commune non enim possumus
tribus :

generationi eeternse et appropriabile : sed dicere, quod raliones factorum non sint
cum nullam dicat oppositionem inter lux et vita in Patre, sicut in Filio, et in

intelligentem et intellectum, et dicentem Spiritu sancto. Similiter, licet hoc per

et dictum, cum sola oppositionis relatio convenientiam majorem attribuatur Fi-
multiplicet Trinitatem, ut dicit Boetius; ho, sicut et sapientia attribuitur FiHo,
non per propria determinat generatio- licet Pater et Filius et Spiritus sanctus
nem, secundum quod ipsa generatio est sint una una essentia.
sapientia, sicut

transfusio et communicatio nalurse a Ad aliud dicendum, quod tahs produ-

generante in genitum, per quam trans- ctio suse speciei ex prima inteUigentia,

fusionem oppositis relationibus determi- simillima est generationi, et est semper

nantur generans et genitus, ut unus est cum ipsa : sed non dicit totum esse ge-
Pater, et alter Filius. Talia enim relativa nerationis : sic enim prima intelHgentia
secundum rationem non
intelligentise, dicit se : nihil autem, ut dicit Augusti-
fiunt nisi ex tali naturali operatione, qua nus, generat seipsum ut sit.

unus naturam communicabilem producit Ad aliud dicendum, quod ahud est

in alterum ex tali enim actione unus
: primum in processibus simpUciter et ge-
est Pater, et alter Filius. neraliter, et ahud primum in processu

^^j 2
Ad ALiUD dicendum, quod per hocnon substantiaH. Et Ucet conversio sui ad se,
probatur^ nisi quod Filius est Verbum : et productio suae simiUtudinis ex seipso,
tamen processus proprius verbi ab intel- sit prirnum in ordine causantium inteUi-
lectu, qui est sic intelligere se, vel dicere gentiarum, quo ordine causantur res

se, secundum intentionem vocis non dat creatae ab ipsa intelligentia : tamen in

ei quod sit Filius sed emanatio substan-

: emanatione substantiaU, qua in natura
tialis Fiiii a Patre secundumnaturaecom- communicabili alter est ex aUero, non
municabilitatem in perfecta similitudine aher prior aUero, non est prima, sed
speciei et formse, dat ei quod sit Filius, omnium emanationum secundum causam
et quod generans ipsum sit Pater. Quod- prima
intelUgentiae in taU ordine naturae
cumque enim horum trium desit, scilicet est gcneratio sicut communicare sub-:

quod aut non sit ex alio, autnon sit sub- stantiam et naturam, secundum modum
stantialis emanatio, aut non sit ad per- inteUigendi prius est, quam ad se conver-
 IN l P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU/EST. 30. 311

ti per lumen intellectus, et ex se produ- generari, utrum scilicet essentise, vel

cere speciem et similitudinem in intelli- personse, vel utriusque?
gendo se. Et circa hoc queeruntur duo.
Ad dictum Augustini et Anselmi est Primo, Utrum aliquo modo concedi
una solutio, scilicet quod dicere se per possit quod dixit abbas Joachim, quod
intellectum dicitur duobus modis, com- scilicet essentia divina generat et gene-

muniter scilicet, et proprie. Coimminitcr ratur, sive in se, sive in persona accepta?
dicere per intellectum, est manifestare in Secundo, Si hoc nullo modo concedi
lumine intellectus. Et sic Pater dicit se, potest, cui personae conveniat generare,
Filius dicit se, et Spiritus sanctus dicit et cui generari, et qualiter?
se, in lumine intellectus se manifestans.
Et sic Spiritus sanctus dicit Patrem et

Filium, et dicitur ab eis, et Filius dicit

Patrem, et e converso : quia sic dicere ME^IBRI TERTIl
est essentiale : et sic dicere non ponit
aliquam proprietatem in dicente vel di-

cio. Proprie autem dicere perintellectum, ARTICULUS I.

est ex se formatum et distinctum ab in-

teliectu dicente proferre sive producere An divinse cssentise sit generare, vel
'

verbum, quod sui similitudo sit secun- generari ?

dum speciem, imago perfecta secun-
et

dum substantiam et omnia substantialia.

Et sic dicens principium est verbi di- Primo ergo quseritur, An essentiae di-

cti, et verbum dicfum principiatum a di- vinse sit generare, vel generari?

cente : et est inter ea oppositio relatio- Et videtur, quod non :

nis. Unde hoc modo solus Pater dicit 1. Per probationes Augustini, quas po-
Filium, et nulla persona dicit seipsam, nit Magister in libro I Sententiarmn, di-
et nuUa dicit aliam, nisi Pater solus dicit stinctione V. Et est una probatio : quia

Filium : quia sic dicere est notionale, et si divina essentia generaret vel genera-

non essentiale, et soli convenit Patri. Et retur, divina essentia relative diceretur :

soli Filio convenit esse verbum : quia et quod relative dicitur, non significat

sic eadcm relatione est verbum et Filius, substantiam, ut in quinto libro de Tri~
et eadem relatione dicens et Pater. Sic nitate dicit^ Et ex hoc ulterius conclu-

enini dicere est generare. Et iste est in- dit, quod secundum hoc divina essentia
tellectus verborum Anselmi et Augu- sive natura nec esset, nec Deus essct,
stini. sed ad alterum tanlum esset. Secundum
quod concludit, est quod si natura divi-
na generaret, vel generaretur, cum di-
MEMBRUM III. vina natura sibi causa sit secundum ra-
tionem intclligendi quod est, ab eo quod
gencrarclur ab ipsa, causaliter esset et
Cujus sit generare et generari, utrum cs-
:

sentise^ vel personse, vcl utriusque ? hoc non capit intellectus, quod aliquid

causaliter ab eo quod genoratur ab

sit

ipso : natura ergo divina nec generare

Tertio quaerilur, Cujus est generarc et ncc gcncrari potest.

AuousTiNUs, Lib V do Trinitatc, cap.

* Cf. Opp. B. Alborti. Comnietil. iii I SonhMi- S.

tiarum, Dist. V, Arl. 2. Tom. XXV Iiujuscc nova)

editionis.
312 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.
W
2. Adhuc, Omne generans et genera- rius in natura, aut alterius in persona.

tum in divinis distinctum est relatione Non alterius in natura : quia pater et

originis : natura divina penitus indistin- filiussemper sunt unius naturae in om-
cta est, sed semper tribus communis : nibus. Nec alterius in persona quia tunc :

natura ergo divina nullo modo genera- sequeretur, quod natura divina esset per-
tur. sona, et communicabile et incommuni-
3. Adhuc, Omne generans et genera- cabile, et distinctum et indistinctum, et

tum tam divinisquam in creatis, est

in multa alia inconvenientia.

existens per se solum secundum singula- 6. Adhuc, Actus in omnibus particu-

ris existentiae modum natura numquam :
larium sunt : generare autem et generari
est existens per se solum, sed semper in actus sunt : ergo particularium. j\ulla
communicatione alterius accepta, et ab persona particularis est in [quantum na-
illo nec divisa, nec separata,ut existen- tura est : nullius ergo naturae in quantum
tiae simpliciter modum habere possit : est natura, generare vel generari est :

ergo impossibile est essentiam divinam divina ergo natura nec generat, nec ge-
sive naturam vel generare vel generari. neratur.
4. Adhuc, Communi secundum quod In contrarium hujus videtur esse, Sed
commune est, non convenit determinari 1. Quod dicit Augustinus in libro
proprio aliter enim opposita essent in
: VII de Trinitate, quod « Pater et Filius
eodem, scilicet communicabile esse, et simul sunt una sapientia : quia una essen-
incommunicabile esse. Natura sive es- tia, et sigillatim sapientia desapientia, sic-
sentia divina semper communis manet : ut essentia de essentia. » Sed cum dicitur,

igitur nuUa proprietate determinabilis est. essentia de essentia, praepositio de notio-

Omne generans et generatum singulari nalis est : ergo notat habitudinem gene-
proprietate determinatum est ergo na- : rantis ad genitum : essentia est ergo ge-
tura divina numquam potest esse gene- nerans et essentia crenita.

rans vel generata. 2. Adhuc, Augustinus in libro de Fide

Adhuc, In omni generatione, sicut

5. ad Petrum « Sic Christuni Dei Filium
:

vult Aristoteles in V Physicorum, hic unam in Trinitate personam Deum ve-

generat hunc per se et quia hic gene- : rum crede, ut divinitatem ejus de natura
rat, est pater : et quia hic generatur, est Patris naturam esse non dubites*. » Ex
filius. Si ergo essentia divina vel natura hoc accipitur expresse, quod divinitas est
generaretur vel generaret, primo seque- generans, et divinitas nata : ergo natura
retur, quod essentia divina esset hic vel est generans, et natura genita.
hoc singulare, et non commune. Secundo 3. Adhuc, Augustinus in libro XV de
sequeretur, quod esset pater vel filius. Et Trinitate : « Dicitur Filius consilium de
ex hoc ulterius per divisionem sequere- consilio, et voluntas de voluntate : sicut
tur, quod esset pater vel filius suiipsius dicitur substantia de substantia, et sa-
vel alterius. Si suiipsius idem sibi esset : pientia de sapientia ^» Si autem substan-
pater vel filius, quod nullus capit intel- tia de substantia, et prsepositio de notat
lectus : nec exemplum hujus vel simile habitudinem generantis adgenitum, tunc
invenire potest aliquis in tota natura se- substantia est generans, et substantia
cundum omnem modum generationis na- genita.
turae, sive corporalis sive spiritualis, sive 4. Adhuc, Hilarius
in libro IV de Tri-
materialis sive immaterialis. Si autem nitate : «natum habet Filius. »
Nihil nisi
alterius esset pater vel filius : aut alte- Sed habet naturam divinam. Ergo habet

* S. AuGUSTiNus, Lib. de Fide ad Petrum, ' Idem, Lib. XV de Trinitate, cap. 20.
cap. 2.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU.EST. 30. 313

eam natam sive genitam : natura ergo sunt quatuor res : et sic quaternitas de-
divina genita est. bet dici, non Trinitas.

5. Adhuc, ITilarius in libro IX de Tri- H. Adhuc, Est objectio abbatis Joa-

nitate : « Ex Patre ejusdem generis geni- chim : Conceditur enim haec, Deus Deum
tam naturam in Filio naturaliter in se gi- genuit : et tamen Deus nomen essentiffi

gnentemhabuissenaturamprffidicamus. » est sive naturae. Qua?ratur ergo, aut se

Ilic expresse dicit Hilarius naturam gi- Deum genuit, aut alium Deum. Si se :

gnentem et naturam genitam. tunc aliquid dicitur generare se : et sic

6. Adhuc, Hilarius, ibidem, « Ex in- essentia potest dici generare essentiam.

nascibili Deo nativitas unigenita in na- Si alium Deum : tunc generans et geni-
turam unigenitam subsistit. » Hic ex- tus non sunt unus Deus, sed duo essen-
presse dicit naturam esse unigenitam : tialiter difTerenles, quod est haeresis Arii.

ex quo sequitur genitam : quia omne

unigenitum, genitum est. SoLUTio. Prima pars hujus disputa- Solutio.

7. Per rationem probatur idem : Ge- tionis concedenda est quia haec est Ca- :

neratio inferiorum et perfectorum anima- tholica fides, quod natura divina, nec
lium, sicut hominum, exemplata est a generans, nec genita est, nec spirans, nec
generatione divina : sed in hominibus spirata,

generatis generatur natura, et quidquid Et rationes ad illam partem inductse,

est naturalium in ipsis : ergo in divinis procedunt.
similiter est, quod generato Filio, natura Ad intelligentiam autem eorum quse
divina generatur in ipso. sequuntur et in contrarium adducuntur,
Adhuc, Constat, quod potentia ge-
8. intelligendum regulariter, quod essentia
nerandi naturalis potentia est tam in di- divina secundum modum significandi

vinis quam in humanis. Potentia autem per nomen triphciter designari solet. Ali-

naturalis id natura radicata est. Ergo quando enim abstracte et absolute desi-
potentia generandi naturse est divinge. Et gnatur et simpliciter prout est in seipsa,
generaliter verum est quod dicit Philoso- sicut cum dicitur, essentia. Aliquando
phus, quod cujus est potentia, ejus est autem quasi per modum concretionis de-
actus. Ergo et actus generandi naturae signatur, sive per modum ejus quod est.
est : et sic natura generat. Et hoc dupliciter, scilicet secundum in-
9. Adhuc, Natura divina est Pater, et tellectum et inclinationem ad actum sub-
e converso Pater natura divina est, et stantialem, qui proprie est suppositi et
non est prsedicatio per accidens : et Pa- non essentia?, sive naturje per se, sicut
ter generat, nec hsec praedicatio per ac- cum dicitur, substantia. Aliquando au-
cidens est : videtur ergo sequi, quod na- tem per ipsum actum supposili substan-
tura divina generat. tis, quod sicut id quod est, subslat na-

10.Adhuc, Videtur sequi inconveniens, turae communi, sicut cum dicitur, Jiic
si dicatur, quod divina natura nec est Deus, sicut, Dcutcr. xxxii, 4, secundum
gignens, nec genita. Secundum hoc enim translationem Septuaginta dicitur : « llic

in Trinitate res est gignens non gcnita, Deus noster, in quo non est iniquitas'. »
quia Paler : et est ibi rcs genita, quia Fi- Et^liaruch, iii, 3(3 Uic est Deus noster,
:

lius : et est ibi res procedens, nec gi- etnon sestimabitu)' alius adeersus euni.
gnens, nec genita, quia Spiritus san- Ilicenim de essentia communi non satis
ctus : et est ibi res nec gignens, nec ge- convenienter dicelur. Non enim demon-
nita, ncc spirans, nec spirala, quia essen- strabile est per hoc nisi suppositum. Hoc
tia sive natura divina : ergo in Trinitate enim secundum modum signilicandi de-

* Vulgata liabel, Dculer. xxxii, i : Deus jidc- lis,ei absqiic ulla iniquilatc juslus ct rcctus.
314 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
monstrat aliquid formatum et supposi- cesse est unam re et numero esse essen-
tum sub natura communi. Aliquando si- tiam genitoris et geniti, sive Patris et
gnificatur ut relata ad actum, ut cum di- Filii. Et ad hoc respicientes dixerunt
citur, natura, vel virtiis, vel vita, vel lu- essentiam de essentia. Emphatice autem
men, vel sapientia. Et quando istorum dico, quia sic propter expressionem ali-

modorum aliquo significatur, prseter per quando dicimus et ponimus abstractum

primum^ per notionalem preepositionem pro concreto, et in bono et in malo. In
designantem ordinem naturae, secundum malo, sicut, II ad Thessal. ii, 3, Anti-
originem trahitur ad standum per perso- christus dicitur filius perditionis : eo
na. Et hoc est ideo, quia nihil in divinis, quod nihil in eo apparet nisi perditio :

nec etiam in aliis supponibile est, vel et Judas etiam dicitur filius perditionis ^

etiam substans actu, nisi hj-postasis, vel Et dicitur adhuc diabolus^, non quod
persona : et nihil proprie agit sive actum perditio habeat filium vel diabolus, sed
habet, nisi particulare vel personale. Et quod perditio et diabolus eum totum
Sanctorum frequenter inve-
ideo in dictis traxerunt in formam suam. In bono,
nitur, Deus de
substantia de substantia, sicut usitate dicimus, Rogo paternitatem
Deo, lumen de lumine, vita de vita, na- tuam, vel bonitatem, vel clementiam,
tura de natura, virtus de virtute, sapien- hoc est, rogo te patrem, bonum et cle-

tia de sapientia^ et hujusmodi eo quod : mentem, quem paternitas, bonitas, et

hsec naturse non primo secundum se con- clementia, totum in formas suas traxe-
veniunt, sed naturse secundum quod est runt. Et in hoc Sancti, ut dicit Aristote-
in hypostasi. Rarissime autem invenitur, les in III Ethicorum, aliquid simile fece-
essentia de essentia eo quod essentia: runt his qui tortuosa lignorum dirigunt.
absolute significat commune quo est, et Illi enim non tantum tortuosum lignum

non per modum hypostasis sive subsi- dirigunt ad rectum, sed incurvant ad op-
stentis, nec significat naturam ordina- positum, ut amissa curvitate indebita,
tam ad actum, sed absolute in simplici- per naturam in rectum redeat. Unde ta-
tate consistens. Et quando invenitur a les locutionesnon sunt extendendae per
Sanctis, essentia de essentia, ex causa exemplum, sed (sicut dictum est) excu-
dictum est, et sub figura locutionis quse sandae. Unde cum dicitur essentia de es-
dicitur emphasis, hoc est, expressio. Ex sentia, sensus est, Filius qui est essentia,
causa quidem, quia propter haereticos, est de Patre qui est eadem essentia. Et
praecipue Arianos et Nestorianos, qui sic excusatur illud dictum Augustini in
dixerunt Patrem et Filium esse diversae libro de Fide ad Petrum : « Deus Pater
essentiee. Et tunc Sancti occurrentes illi qui verissime se indicare animis cogni-
haeresi, in oppositum extendendo locu- hoc ad seipsum
turis et voluit et potuit,
tionem dixerunt essentiam de essentia^ indicandum genuit, quod est ipse qui
ut unam essenliam Patris et Filii signifi- genuit^ »
carent : quia sicut una est essentia in Si objicitur de dicto Augustini qui di-
omni generatione univoca genitoris et cit in libro IV de Trinitafe, quod « Pater
geniti, una (dico) et communis secun- est principium totius divinitatis : non au-
dum rationem et esse in una rc, si tanta tem potest esse principium nisi gene-
esset simplicitas, quod in natura illa non rando vel spirando : et sic divinitatem
esset universale et particulare : ita in di- vel genuit, vel spiravit \ » Dicimus,
vinis, ubi maxima simplicitas est, ne- quod loquitur contra Arianos et Nesto-

^ Cf. Joan. xvn, 12. cap. 3.

' Cf. Joan. VII 71. ^ Cf. S. AuGusTiNUM, Lib. IV de Trinitate,
3 S. AuGUSTiNUs, Lib. de Fide ad Petrum, cap. 20.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VII, QIL^ST. 30. 315

rianos. Ariani enim dixerunt Filium non Pater non est Filius, nec Filius Pater.
esse in divinitate Patris, Nestoriani au- His itaque suppositis, facillimum est

tem negaverunt hoc de Spiritu sancto. respondere ad objecta.

Volens autem Augustinus elidere liunc Ad PRiMUM ergo dicendum, quod sa- Ad object. i.
errorem, dixit quod est principium to- pientia dicitur de sapientia, et essentia
tius divinitatis in Filio, prout dicit Phi- de essentia propter indiflerentiam et in-
losophus in Physicorum,
III Totum et '( distinctionem sapientiee et essentiae in

perfectum idem dico. » Et est sensus, Patre et Filio. Et sensus est : Filius qui

Pater est principium, quod divinitas per- est sapientia et essentia, est de Patre qui
fecte sit in Filio, et quod divinitas per- est sapientia et essentia : ita quod notio
fecte sit in Spiritus sancto : ita quod quam [iraportat prsepositio, notat habi-
principium sit respectu Filii per genera- tudiuem personte ad personam, et habi-
tionem, et respectu Spiritus sancti per tudo inter nominativum et ablativum no-
spirationem, etnon respectu essentise vel tat consubstantialitatem.
divinitatis^ a qua non distinguitur Pater. SiG ETTAM ad secundum Vespondendum Adobject.2.

Sed divinitas in obliquo ponitur ibi, ut est : quia Filius qui est divinitas, natus
notetur ibi communicatio natura3 divi- est.

nse, in qua perfecte communicant Pater Ad tertium jam patet solutio. In om- Adobject.s.

et Filius et Spiritus sanctus quamvis : nibus enim substantialibus substantiale

enim respectu creaturarum essentia sit trahitur ad personam virtute praepositio-
principiura et causa agendi sicut per- nis, et habitudo ablativi ad nominativum
sona, eoquod essentia divina agit et notat consubstantialitatem, quam nega-
creat tamen respectu actuum persona-
: bant hseretici. Consilium enim et sa-
lium non potest esse principium unde : pientia relationem dicunt ad actum, qui
nec generandi, nec spirandi potest esse personse est proprie : nomen autem sub-
principium. Et hujus causa est, quia ge- stantise ab actu substandi imponitur,
nerare et spirare proprietates personales quod proprie convenit hypostasi.
dicunt ut actus : proprietates autem per- Ad primum quod objicitur de Hilario, Adobject,4.

sonales per oppositionem relationis di- antiqui satis bene responderunt. Cum
stinguunt personas et determinant : es- enim dicitur, « Nihil nisi natum habet
sentia autem divina vel natura nec ad Filius, » sensus est, nihil habet Filius
seipsam, nec ad personam aliquam di- nisi quod nascendo accepit licet enim :

stinguitur vel determinatur : et ideo ta- divinitas non distinguatur proprictate

lium proprietatum nuUo modo potest generalionis, tamen Filius proprietate
esse causa susceptibilis. Causa autem et generationis distinctus,habet eam a Patre
causatum licet dicant relationem, tamen ut communem Patri et Filio, sicut dici-
in intellectu suo non ponunt tales pro- tur, Joan. x, 29 : Pater meus, quod de-
prietates et ideo non distinguunt. Et
: dil mihi, majus onDiibus est. Ad i^hilip.
hsec eadem est causa, quod quamvis op- II, 9 : Donavit illi uomen quod est super

ipositio contradictionis major sit quam om7ie ?iomen. Glossa : « .Eterna genera-
relationis, tamcn in divinis non facit di- tionc dedit illi, ut verus Deus sit et no-
istinclionem sicut oppositio relationis. minetur. »
Est enim persona ens distinctum pro- Ad secundum diccndum, quod natura Adcbject.s

prietate, et essentia ens non distinctum : dicitur genita esse modo qui prius dictus
|3t tamen esscntia est persona, et j)cr- est, scilicet quia per gcueralionem Filii

5ona essentia : et Pater est persona pro- est accepta.

irietate distincta, scilicet paternitate : et Sic ETiAM ad tertium dicendum : dici- A''object. •.

,,L^ilius persona distincta opposita pro- tur cnim nativitas sive natura unigenita,
ibrietatc, tiliatione scilicet : et ideo auia ab Uniueiiito accepta.
 316 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Adobject.T. Ad PRiMiM quod per rationem oLjicitur, di : quia scilicet supposito uno non sup-
dicendum est, quod inhumanis,
aliter est ponitur alterum : et aliquid attribuitur
et aliter in divinis. In humanis enim na- uni quod non attribuitur alteri : Dcus
tura non repugnat distinctioni et divi- enim significat aliquid indistincte, Paler
sioni quinimo in generante et genito
: autem distinctum proprietate paternita-
realiter et secundum esse distinguitur et tis.

dividitur. Quod nullo modo potest esse Ad aliud dicendum, quod cum dici-
in divinis, propter hoc quod natura di- tur, potentia gcnprandi, triplex est lo-
vina est in fine simplicitatis. cutio, ex hoc quod gerundivum generan-
Et quod objicitur, quod generatio hu- di potest sumi a verbo personali activo, ,

mana exemplata est a divina. Dicendum, vel a verbo personah passivo, vel potest I

quod verum est : sed exemplar totum sumi a verbo impersonah. Si sumatur a
exemplatum implere nonpotest, sed imi- verbo personali activo : tunc potentia ge-
tatur quantum potest, inhoc scilicet po- nerandi est potentia qua quis generat :

tissime, quod est ad similitudinem spe- et hoc non radicatur in natura, sed in
ciei et formae. Sed in hoc quod est ea- Patre. Si autem sumatur a verbo perso-
dem natura in generante non et genito, nali passivo : tunc potentia generandi est
potest imitari quia in humanis quiddam
: potentia qua quis generatur : et hoc nec
est per se generans et quiddam genitum in Patre nec in natura radicatur, sed in
per se, et quiddam generans et genitum Filio. Si sumatur a verbo impersonali
per accidens, et quiddam generans et ae- tunc potentia generandi est, qua potentia
nitum per consequens. Per se enim hic ab aliquo fiat generatio : et hoc solo mo-
generat hunc. Per accidens autem, quia do radicatur in natura, quantum ad hoc,
generans est homo, et genitus est homo. quod natura communicabilis est per ge-
generans est pater, et genitus est filius : nerationem. Et tunc eadem potentia ge-
et sicpater generat filium. Per conse- nerandi est in Patre et in Filio. Et quod
quens autem, quia hic generans est ho- dicit Philosophus, quod « cujus est po-
mo, et hic genitus est homo : ideo ge- tentia, ejus est actus, » yerum est de pri-

nerat homo hominem. In divinis autem mo et secundo modo dicta potentia ge-
noa sic : ibi enim totum est per se et nerandi modo non est ve-
: sed de tertio
substantiale. Pater enim non per acci- rum : verbum impersonale a quc
quia
dens est Pater,]^ quia paternitas sua est sumitur, non determinat potentiam cujuf
essentia sua ; et non ditlert a
paternitas sit actus, cum tamen omnis actus certaE

generatione : quinimo paternitas eam- personae sit.

dem proprietatem dicit quam generatio : Ad aliud dicendum, quod licet in di-

sed dicit eam ut actum, paternitas autem vinis non sit praedicatio per accidens, u
ut proprietatem : et haec duo non faciunt dictum est, tamen modus supponendi di.

rem ditferre a re, sed faciunt dilTeren- versus est, et attribuendi et significandi
tiam in modo significandi vel dicendi Unde cum dicitur, Pater generat : Pate
eamdem rem. Et similiter est in Filio de est natura divina : ergo natura divina ge
filiatione et generatione passiva, quod nerat : incidit fallacia figurae dictionis
quid in tanta simplicitate non est parti- mutatur enim quis in quid, ac si iden
culare et universale, nihil generatur ibi attribuatur ei quod est quid, quod attri

per consequens : quia cum dicitur, Pater buitur t'i qui est Deus.
est Deus, idem penitus est in pra-dicato Ad aliud dicendum, quod ab insuffi
et subjecto sub alio modo significandi : cienti procedit : deberet enim adder€
quem diversum modum significandi an- quod res nec gignens nec genita, ne
tiqui vocabant diversum modum attri- spirans nec spirata, non est eadem : se
buendi, et diversum modum supponen- in numerum ponit cum re gignente no
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU^ST. 30. 317

genita, et cum re genita non gignente, Et, distinctione VII : An potuerit vel
et cum re spirata nec gignente nec genita. voluerit gignere Filium ?
Et Iioc falsum est : eadem enim est es- Et propter tertiam quam ponit in di-
sentia cum personis. Unde in argumento stinctione V : An Pater de sua substan-
incidit fallacia consequentis. tia, vel de nihilo, vel de aliquo genuerit
Ad hoc autem quod ulterius objicitur, Filium ? Quam quaestionem Augustinus
satis respondet Magister in I Sententia- tractat in libro contra Maximinum.
rum, distinctione IV. Cum enim dicit, Ex his quaestionibus probare volebant
aut se Deum genuit, aut alium Deum, hyeretici Patrem non gignere Filium.
relativum diversitatis quod est, alium,
potest esse substantivum, vel adjecti- QuAXTUM ad primum scilicet, An Pater
vum. Si substantivum : tunc non no- genuit Filium voluntate, vel necessi-
tat diversitatem nisi inter duo suppo- tate ? sic objiciebant :

sita generantis et geniti : et tunc conce- 1. Pater aut voluntate, aut necessitate
dendum est, quod alium Deum, hoc est genuit Filium. Si necessitate, necessitas
alium qui est Deus. Si autem sit adje- cadit in Deum quod miseria est et hoc
: :

' ctivum : tunc ponit formam diversitatis absurdum est, quod miseria cadat in
quam significat circa substantivum quod Deum. Si autem voluntate cum omnis :

estDeus et tunc locutio falsa est quia

: : voluntas praecedat volitum, voluntas Pa-
idem Deus, neutraliter accipiendo idem, tris praeiret generationem Filii : quod esse
non masculine, ut dicit Augustinus, sunt non potest : quia secundum hoc genera-
«'# Pater et Filius. Et sub hoc sensu dicit tio esset opus voluntatis. Sed sicut dicit
Augustinus, quod Deus Pater de se ge- Damascenus distinguens inter generatio-
nuit alium se, hoc est, alium qui est idem nem et creationem, quod « generatio est
sibi. opus naturae existens, creatio autem opus
Et sic patet solutio ad totum. voluntatis, non naturae, » sequeretur
quod Filius esset factus per creationem_,
sicut dixit Arius, et non esset Patri co-
seternus.

MEMBRI TERTII 2. Adhuc, Objicitur de responso Au-

gustini qui dicit, quod nec necessitate,
nec voluntate : quia necessitas in Deo
ARTICULUS II. non est_, et voluntas sapientiam prseire
non potest : et cum Filius sit sapientia
Cujus personx sit generare, utrum scili' Patris etverbum, voluntas prteire gene-
it» cet Patris, et ([ualiter ? rationem Filii non potest. IIoc enim fal-
sum videtur. In omnibus enim in quibus
sapientia nascitur pcr acqu'sitionem, vel

as I
Secundo quceritur, Cujus porsonae sit considerationem, praeccdit voluntas quae-
p^
Igencrarc, utrum scilicet Patris, ct quali- rendi et inveniendi, et sic voluntas [)r;p-

jter? ceditsapienliam. Unde Augustinus in li-

Proptcr qusestiones Augustini contra bro IV de Trinitatc « Partum mcntis :

iFelicianum, quas ponit Magister in libro praeit quidam appetitus quaercndi ct in-

ht!
il Sententiarum, distinctione VI, quae venicndi : et sic proles nascitur, quce cs
sunt istse : An Palcr genuit Filium vo- mcntis notitia. »

luntate, vel necessitate ? 3. Adhuc, Anselmus dicit, quod « vo-

* Cf. Opp.B. Alberti. Comment. in I Senten- editionis nostrfe.

tiarura, Dist. VI, Art. 1. Tom, XXV hujusce
318 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

luntas uon tantum potentia est ad actum quod iit, aut fit a proposito, aut a na-
specialem, sed generalis motor omniura tura. » Et vult, quod heec duo principia
aliarum potentiarum ad actus suos. » sunt agendi, et non plura. Et si fit a pro-
Unde cum dicitur, Possum ambulare, posito : cum propositum, ut dicit Avi-
intelligitur, si volo possum loqui, si
: cenna, omnis potentia propositi sit ad
et

volo possum intelligere, sivolo. Falsum

: opposita, scilicet ad agere, et ad non age-
ergo est, quod voluntas sapientiam pra? ire re quod autem per naturam fit, de ne-
:

non possit. Et sic videtur stare objectio cessitate fit : volunt propositum habere,
haeretici, quod scilicet generatio Filii sit quod aut necessitate, aut voluntate ge-
opus voluntatis, et non naturee. nuit Filium : et sic sequentur ea quae
4. Adhuc, Objicit Arius et discipuli supra conclusa sunt.
sui, Maximinus, et Eunomius, et Feli- 3. Adhuc errorem suum confirmant :

cianus : Pater aut voluntarie aenuit Fi- quia omne quud fit, aut contingenter fit,
lium, aut involuntarie. Si involuntarie :
aut ex necessitate fit. In divinis autem
cum involuntarium. sicut dicit Aristote- nihil est contingenter, et sicut habitum
les in III Ethiconim, et Joannes Dama- est, necessitas in Deum non cadit : ge-
scenus *, et Gregorius Xyssenus in libro neratio ergo Filii a Patre, nec contin-
de Anima, non sit nisi dupliciter, scili- genter fit, nec ex necessitate : et sic ge-
cet per violentiam, et ignorantiam, se- neratio Filii a Patre esse non potest.
queretur quod In Deum vel violentia vel
ignorantia caderet, quod absurdum est. Idem volunt habere per aliam divisio-
Si autem genuit voluntarie, putant sequi nem, quterentes, Si Filius generatur a
sui erroris propositum, quod scilicet ge- Patre, aut de aliquo generatur, aut de
neratio Filii opus sit voluntatis, non na- nihilo * ?

turae, et quod Fiiius creatus sit et Patri Si de nihilo : tunc Filius de nihilo
non coa;ternus. factus est, et creatura est : et sic habetur
propositum. Si de aliquo : aut de mate-
Adhuc, idem volunt habere ex alia di- ria, aut de substantia generantis. Si de
visione, quaerentes scilicet, An l\iter materia : tunc sequitur, qiiod de materia
potuerit, vel voluerit gignere Filium ^
? factus est Filius, et sic iterum creatus est,
1. Si enim voluit, concludunt statim, et non i:enitus a Patre.
quod Filius est opus voluntatis. Si po- autem dicatur natus de substantia
Si
tuit : cum omnis potentia pra?cedat Patris, quserunt dividentes, utrum de to-
actum, ut dicit Aristoteles in IX Meta- ta substantia, vel de parte. Si de tota :

pJujsicse, sive sit activa, sive passiva^ tunc nihil substantialium est ia Palre
dummodo potentia et actus in eodem ac- quod non sit in Filio : et hoc falsum est,
cipiantur^ concludunt iterum propositum ut dicunt : quia sic dicitur, Joan. xiv,
errorem, quod scilicet Filius de potentia 28 : Pater major me est : quod non
exivit ad actum, et sic coceternus Patri posset dici, nisi aliquid esset in Patre,
esse non potest. quod non esset in Filio.
2. Si dicatur liaBreticis, quod divisio Adhuc, Hoc esset contra habitudinem
non est sufticiens, probant suam inten- praepositionis de, quae participationem
tionem per lioc quod dicitur ab Aristo- notat. Si autem est de parte : tunc sub-
tele in II Pliysicorum, quod « omne stantia Patris partibilis est : et tunc non

* S. JoANNES Damascenc^, Lib. II de Fide nova) editionis.

orthoJoxa. 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
* Cf. Opp. n. Albtrti. Coraraont. in I Senten- tiarum, Dist. V, Art. 10. Tom. XXV hujusce
tiarum, Dist. VII, Art. i.Tom. XXV hujusce novee editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU/EST. 30. 319

est summae simplicitalis, et non ejusdem tionis, qui in diversitate essentiae est, et

substantise sunt Pater et Filius. terminatur ad opus creatum. Voluntate

igitur concomitante actum interiorem
Propter haec et similia sophismata generationis in eadem substantia genuit
dixit Arius, sicut in libro Arii legitur, Pater Filium, sed non voluntate conco-
quem ipse ad confirmationem erroris sui mitante actum exteriorem qui est in di-
scripsit, quod Filius est creatura et opus versitate essentise. Et ex hoc non sequi-

volunlatis sicut caetera creata : sed est tur, quod Filius sit opus voluntatis,

creatura in qua est virtus, verbum, et sed opus naturae quod concomitatur vo-
sapientia primse causae. Dicit enim, sicut luntas.

ego ipse in libro Arii legi, quod Filius Siiniliter distinguebant necessitatem,
est intellectus sive intelligentia ante quae multiplex est, secundum omne ge-
mundum creata, et ante omnem ordinem nus causse. Est enim necessitas coactio-
intelligentiarum, quse ordinibus coelesti- nis, secundum causam efficientem. Et est

bus mobilibus sunt attributse : in quem necessitas obligationis, secundum cau-

intelleclum sive intelligentiam influxit sam materialem, secundum quod dicit
Deus mentale verbum, quod est forma, Philosophus in IV de Coelo et Mundo^
et virtus, et sapientia, et ars omnium quod « id in quo vincit terra, de neces-
creatorum. Et lioc dixit esse quod dici- sitate descendit a tribus elementis^ igne
tur, Joan. i^ 3 : Omnia per ipsum facta scihcet, aere, et aqua. » Et est necessitas

sunt, et sine ipso factum est nihil quod inevitabilitatis dicta, secundum causam
factum est. Et hoc est quod dicitur, formalem, sicut necesse est lucem illumi-
Joan. V, 17 : Pater meus usque modo nare, et intellectum intelligere. Et has
operatur, et ego operor. Et dixit, quod tres necessitates Deum, qui summe in

ideo dicitur Filius, quia in similitudine liber est et libera causa omnium operum
formse et speciei est divinoe, per poten- suorum, impossibile est cadere. Ex pri-
tiam inclinationis ad corpus a simplicita- ma enim necessitate sequeretur, quod
te et forma Dei non dissimilis. cogi posset : ex secunda, quod obligatus
Et in libro illo omnes rationes quse esset : ex tertia, quod coarctatus ad
inductae sunt, inveni conscriptas. unum : quse omnia prsejudicium facerent
summse libertati. Dicitur quarto modo
SoLUTio. Ad hoc quod objiciunt hsere- necesssitas secundum causam finalem,
tici, non est difficile solvere. quam Boetius vocat necessitatem suppo-
Ad lioc enim quod prinia quseslione sitionis, secundum quam dicimus, si foe-

quserunt, Utrum Pater voluntate vel ne- mina honesta esse debeat, necesse est
cessitate genuerit Filium ? satis respon- castam esse : et secundum quam dicilur,

derunt antiqui, Magister scilicet in Sen- Luc. X, 42 : Unum est necessarium et, :

tentiis, Prsepositivus, et Gulielmus de Joan. IX, 4 : Me oportet operari opera

Altisiodoro, distinguentes voluntatem, ejus qui misit me, donec dies est. Et hoc
et distinguentes necessitatem, quod sci- modo diclmus, quod Pater necessitate

licet cst volunlas praecedcns, et est vo- genuit Filium : quia si summum bonum
luntas concomitans, Voluntate prsece- esse debeat, necesse estquod summa et
dcnte non genuit Pater Filium : quia sic pcrfecta diffusionc seipsum diiTundat et
sequeretur, quod essct opus voluntatis. communicet. Summa aulem dillusio cst
Voluntas autcm concomitans duplex est, pcr generationem : quia nisi sic se dif-

scilicet concomitans actum interiorem funderet, deticeret a ratione summi boni,

substantialem et naturalem, qui involun- et sic essct mutabilis. Undc ha}c ctiam

tarius esse non potcst in Deo, et aclum neccssitas dicitur nccessitas immutabili-
exteriorem, quiconcomitaturactum crea- tatis ad finem.
320 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

Similiter distinxerunt potentiam in Similiter cum dicitur hoc esse de ali-

eodem acceptam cum actu, scilicet in quo, prsepositio de in triplici est habitu-
potentiam prsecedentem, et in potentiam dine, scilicet originis tantum : et sic

concomitantem. Et cum dicitur, quod Filius et Spiritus sanctus sunt de aliquo,

Deus potuit generare Filium, conceditur et Pater non de aliquo. Sed ex hoc non
hoc de potentia concomitante : et ex hoc sequitur, quod Pater sit ex nihilo prop-
non quod Filius
sequitur, sit potentise ter habitudinem ordinis quse remanet in
Filius, et quod generatio opus sit poten- prsepositione, cum dicitur, hoc est ex
tise praeeuntis, sed quod sit opus naturae nihiio, hoc est, post nihil.
quod concomitatur potentia. Ex hoc Notat etiam habitudinem causse ma-
etiam non sequitur, quod Deus sit im- terialis, sicut cum dicitur cultellus de
potens si non iiabet potentiam actum prse- ferro. Et tunc aliquando est partitiva
euntem. prsepositio, et aliquando notat indistin-
Per hoc patet solutio ad omnia quse ctionem substantiee materialis in mate-
inducunt hseretici ad primas duas quse- riato. Et nullo istorum modorum dici
stiones confirmandas. potest, quod Pater vel Filius vel Spiri-
tus sanctus sint de aliquo.
Ad id quod quserunt, An Deus Pater Aliquando simplicem notat habitudi-
Filium de aliquo, vel nihilo genuerit ? nem substantiae ad liabens substantiam
Respondendum est per Hilarium in illam. Et sic dicitur Filius de substantia
libro XII de Trinitaie, ubi sic dicit : Patris, et Spiritus sanctus de substantia
« Unigenitus Deus cum natus Pa- sit, Patris et Filii, secundum quod diximus,
trem testatur auctorem : cum ex manen- quod habitudo originis quse est in prse-
non est natus ex nihilo et
te natus est, : positione de^ notat habitudinem personae
cum ante tempus natus est, omnem ad personam : et habitudo obliqui ad
sensum prsevenit nascendo. » Distin- rectum, cum dicitur Filius esse substan-
guendum ergo, quod propositio de, vel tia de substantia, vel Filii substantia de
ex, cum hoc est ex nihilo, tripli-
dicitur, substantia Patris, non notat nisi indis-
cem notat habitudinem, scilicet originis tinctam coessentialitatem. Et sic dicimus
secundum quod initiata est res illa post Filium esse de tota substantia Patris, et

nihil, sicut dicit Philosophus : Ex his non de Patre, hoc est, totam habere
sive ludis olympia, hoc est, post hos lu- Patris substantiam, et Spiritum sanctum
dos sunt olympia. Et sic notat habitudi- de tola substantia Patris et Filii.

nem nullius ex quo fiat prsesuppositi. Et Et quod Filius dicit : Pater major me
hoc secundum Philosophos dicitur crea- est ', secundum Augustinum et Hilarium

tum, secundum quod ens dicitur creatum non refertur nisi ad auctoritatem princi-
primum. Aliquando notat habitudinem pii quse est in Patre, et non ad substantise
negationis principii materialis tantum, particularitatem. Unde non sequitur, si
sicut animam et Angelum dicimus facta Pater major est, quod Filius minor sit :

ex nihilo. Nullo istorum modorum vel quia generatio et etiam processio naturae
Pater vel Filius vol Spiritus sanctus est ponunt aequalitatem in eo a quo proce-
ex nihilo. Non enim sunt post nihil, nec dunt Filius et Spiritus sanctus, et in eis
sunt creata prima, nec per abnegationem qui procedunt. Natura enim cum sim-
hoc modo sicut anima
principii materialis plicissima sit^ quando communicatur per
et Angelus dicuntur esse ex nihilo quia : actum substantialis processionis, necesse
quod hoc modo ex nihilo est, initium est, quod tota communicetur. Unde per

habet esse et durationis. majoritatem illani non notatur nisi au-

' Joan. XIV, 28.

 LN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU^ST. 30. 321

cioritas quae est in Patre, qui est princi- Ad PRiMAM partem qusestionis * objici-

pium non de principio quae in Filio : tur sic :

esse non potest, cum sit principium de L Xulla potentia est in Patre, quce
principio : nec in Spiritu sancto esse non sit in Filio : potentia generandi est
potest, cum sit principium de utroqne in Patre : ergo potentia generandi est
principio. Minor tamen non potest esse etiam in Filio : ergo "sicut ^Pater potest
Filius vel Spiritus sanctus : quia gene- generare, ita etiam et Filius. Sed dicit

ratio et processio non sunt productiones, Philosophus in IX primse philosophise,

quibus quis ex se proferat minus, sed quod in rebus perpetuis sive aeternis

sequale per omnia, sicut probatur verbis idem est esse et posse : si ergo Filius

Augustini in libro XIV de Trinitate \ habet potentiam generandi, generat Fi-

quse ponit Magister in I Sentcntiarum, lium, et ille Filius alium, et sic in infini-

distinct. III, ubi loquitur de aequalitate tum per successionem, et ita non fmitur
mentis et intellectus et voluntatis, ex generatio.
quibus vult probare coessenlialitatem 2. xVdhuc, Generatio humana exem-
T; nitatis et aequalitatem. plata est a divina ; generatio autem hu-
VA per hoc patet solutio ad totum hoc mana non stat in filio, quinimo filius

quod adducunt ad tertiam quaestionem generat sicut et pater : Filius ergo in

pro sui erroris confirmatione. divinis generabit Filium, et ille alium,
et non stabit generatio per successionem,
sicut quidam poetarum videntur di-
cere.
In CONTRARIUM hujUS est, quod Sed contra

MEMBRUM IV. L Si Filius generabit filium ahum,

ille erit nepos primi Patris : non ergo
Utrum uni vel pluribus personis in di- conjungetur avo nisi per filium ; et sic

vinis conveniat generare ? et, Utrum per medium : et tamcn erit persona di-
semper, vel ali([uando ? vina : non ergo summa germanitas et

propinquitas est inter personas divinas :

quod est inconveniens.

Quarto quaeritur, Si personae convenit 2. Adhuc, Anselmus in libro de Pro-
generare^ cui personae conveniat, utrum cessione Spiritus sancti contra Graecos,
uni, vel pluribus, et utrum semper, vel volens probare Spiritum sanctum proce-
aliquando ? dere a Filio sicut a Patre, supponit illud
Et hoc est quaerere, Utrum necesse sit Boetii in libro de Trinitate, quod
generationem divinam inquietam esse et « sola oppositio relationis distinguit Tri-
infinitamper successionem. nitatem : et ubi non est oppositio rela-
Quam qusestionem Iractat Augustinus tionis, manet unitas et identitas. » Spi-
in libro contra Eunomium haereticum, ritusautem sanctusper hocquod procedit
et Magistcr tangit eam in lihro I Senten- a Patre, relative non opponitur Fiho.
tiarum, distinct. VII. Ergo cum Filio manet unus et idom,
Et iterum, Utrum generatio divina nisi etiam a Filio proccdere dicatur, ut
continuc fiat secundum omne tcmpus, relativam ad ipsum habeat oppositio-
vcl et facta sit aliquando, et aliquando nem.
futura, vel prcesens ? 3. A simili arguitur sic : Nepos per

* S. AuGUSTiiSLS, Lib. XIV de Triuilalo, liarum, Dist Vlf. Art. .'i ot 10. Toiu. XXV liu-

cap. 8. jnscfi novjf edilionis.

- Cf. Opp. n. Allierti. CouiuKMit. iii I Soiileu-

XXXI 21
322 D. ALB. MAG. ORD. PR.™.

liocquod gencralur a Filio, relalivam nosler est sapientia Dei : sapientia vero
oppositionem nec ad Patrem liabet, nec est splendor seternae lucis ^ » Ad Ilebr.

ad Spiritmn sanctam : a neutro ergo 1, Qui cum sit splendor glorise.

3 :

distinguitur in persona : unus ergo erit Splendor autem non semel nascitur, et
et idem cum Patre et Spirltu sancto : desinit sed quoties orlum fuerit lumen
:

quod absurdum valde est et omni intel- ex quo splendor oritur, toties etiam ori-
lectui contrarium : sic ergo Filius gene- tur splendor claritatis. Unde ait in libro

rando Filium, generaret Palrem et Spi- Proverbiorum, viii, 25 : Anle omnes

rilum sanctum. colles generat me Dominus : non, ut
4. Adhuc, Si Filius generaret filium, quidam male legunt, generavit me 3. Ex
ille filius proprietate filiationis erit filius, his verbis accipitur, quod continue per
et persona divina : et simiUter primus temporis successionem generetur Filius :

fifius proprietate filiationis erit fifius et et sic infinita et inquieta sit ejus genera-
persona divina : quaro, secundum quid tio.

differant istae filiationes ? Constat, quod In CONTRARIUM llUJUS CSt,

non differunt per materiam in qua indi- 1. Quod dicit Gregorius in Moralibv.s.
viduentur : quia materia in divinis nec super Job sic dicens : « Dominus Jesiis
esse potest, nec est : Nec differunt per in eo quod virtus et sapientia Dei est,
essentiam : quia proprietas in divinis ab de Palre ante tempora natus est : vei
essentia nullam facit distinctionem. Nec potius quia nec ccepit nasci, nec desii^
formaliter differunt : quia unius speciei dicamus verius, semper nalus non au- :

sunt, et defmitionis, et formse, sicut om- tem possumus dicere, semper nascitur,
nis albedo cum omni albedine. Ergo ne imperfectum esse videatur. At vero
eajdem sunt filiationes istae : quia dicit ut seternus designari valeat ct perfectus.
Philosophus in YII Topicorum, quod et semper dicamus, et natus, quateii"
« eadem sunt,in quibus non est differen- et natus ad perfectionem pertineat, i.i

tia : )) sed eeedem proprietates personales semper ad aeternitatem *. »

easdem constituunt personas : ergo pri- 2. Ad idem, Augustinus in libt'
mus cum secundo erit una persona
filius LXXKIIl Quxstionwn de semper nato
et eadem erit per eamdem rationem et :
disserens sic ait « Melior est semper :

si in intinitum multiplicentur, idem se- natus, quam qui semper nascitur qiua :

quetur : et sic sequitur, quod idem gene- qui semper nascitur, nondum est na-
rat seipsum : quod dicit Richardus esse tus : et numquam natus est, vel natus
contra omnem intellectum, quod scili- erit si semper nascitur. x\Iiud enim est
cet ille de quo aliquis est, sit ille qui est nasci, aliud natum esse. Xc per hoc
de ipso, vel sit ab eo qui est de ipso. numquam Filius est, si numquam natus
est. autem cst, quia natus
Filius : et
Ad id quod secundo quseritur ', sic semper Filius scmper igitur natus.: »

proceditur :

Videtur enim, quod Filius non semel, SoLUTio. Ad primam quaestionem di-
sed continue nascitur de Patre : et sic cendum, quod sicut probant rationes in-
generatio ejus sit inquieta et infinita. ductoe, Filius non generat alium filium :

Origenes super Jeremiam : « Salvator et secundum quod dicit Anselmus, quod

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ^ Vulgata habet, Proverb. viii. 2o : Ante col'
tiarum, Dist. IX, Art. 18 et 19. Tom. XXV hu- les ego parturiebar.
jusce nova) editionis. *
S. Gregorils, Lib. XXIX Moralium cap.
2 Orige.nes, omil. II in Jeremiam, xiv. 8 : 1.

Salvator ejus m tempore tribulationis.

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QL.EST. 30. 323

omne inconveniens Deo impossibile est : dum, quod Sancti non Intendunt dicere,
impossibile est ergo Filium generare quod generatio divina temporibus vel
alium filium. differentiis temporum subjaceat, sed
Ad PRiMUM autem quod objicitur con- quod fEtcrna sit, et nulli desit differen-
tra hoc, dicendum quod qusecumque tiffi temporis, ut dicit Hieronymus. Unde

potentia est in Patre, est in Filio, sed proprie loquendo verba motus tempora-
non ad idem, nisi in genere : et poten- les significantia, ad esse resolvenda
tia generandi, secundum quod gerundi- sunt ; quia in diflerentiis temporum se-
vum sumitur a verbo impersonali, ea- cundum esse duo invenimus perfecta,
dem est in Patre et in Filio. Sed in Patre pra^^teritum scilicet, et prsesens : prseteri-
est ad hoc quod generet^ in Filio autem tum enim necesse est esse, prsesens au-
ad hoc quod generetur. Et hsec solutio tem non totum. Est autem cavendum,
primo Sententiarum, di-
est Magistri in quia duplex est praesens, scilicet imparti-
stinct. VII, et ratio solutionis. bile, et partibile. Impartibile totum si-
Innuit tamen etiam aliam solutionem. mul est, de quo dicit Aristoteles in
Gum enim dico, potentia generandi, duo IH Physicorum, quod de tempore non est
dico, scilicet potentiam, et hoc naturae accipere nisi nunc temporis et hoc : est
est : et generandi, quod secundum Do- substantia temporis. Et aliud prsesens de
natum verbum^est, quia actionem signi- quo dicit Priscianus, cujus pars prseter-
iicatet agere secundum Priscianum
: iit, pars in instanti est, et pars futura :

{iutem nomen verbale : et sic iterum et hoc est accidens verbo quod agere et
rcfertur ad actionem et ad agere : et pati significat : quia probat Aristoteles
hoc est notionis sive proprietatis. Unde in VI Physicorum, quod quidquid mo-
quod naturce est, scilicet potentia, unum vetur, movebatur, et movebitur. Et sic

e^t in Patre et Fiho ; sed quod notionis est de omnibus successivis passionibus
sive proprietatis est, est in Patre et Filio et actionibus. Unde nihil talium est, nisi

diversum enim proprium est ut

: Patri dum tit : et dum fit, est imperfectum. Et
generet, Filio autem ut generelur. hoc prsesens a divina generatione inten-
Ad ALiuD dicendum, quod in genera- dunt excludere Gregorius et Augustinus.
tione hominis vel animalium, potentia Unde Gregorius « Non dicamus, sem- :

generandi a patre transfunditur in filium per nascitur, ne imperfectum esse creda-

hac de causa : quia in tali generatione tur. » Et Augustinus : « Quod semper
pater imperfeclum esse largitur filio per nascitur, numquam natum est. » Prse-
generationem : quod quia per se imper- sens autem impartibile quod totum est

fectum est, et deficit in seipso, non in simul, intendit adstruere Origines de di-
uno et simul possidens se totum, oportet vina generatione : et ideo dicit : « Non
quod apprehendat et teneat se per suc- semel oritur et desinit, » intendens,
cessionem in esse divino, quod deside- quod in ortu continue est.
rare omni naturae est indilum. Secus Similiter loquentes de prseterito, non
aulem est in divinis, ubi Pater perfe- accipiunt prseteritum in hoc quod prse-

ctum esse largitur Filio, quod se totum teriit, quia in lioc non est : sed acci-
in uno possidet ct simul et ideo succes- : piunt prseteritum in hoc quod perfe-
sio esset ibi inconveniens. Nec gencratio ctum, quia in hoc ex pricteritione sua
humana exemplilicare potest generalio- non pra'teriit,ut dicitur in Sex principiis,
nem divinam in omnibus sed in hoc : scd in neccssilate manet et stat. Et hoc
exemplilicat, quod ex potentia naturali innuit Gregorius dicens Et semper : «

est, et in simile speciei et formse. dicamus, et natus, qualenus et natus ad

perfcctioncm pertineat, et semper ad
Ad aliam parlem qua?stionis dicen- setcrnitatem. »
324 D. ALB. MAG. OIll). PR^D.
Futurum autem quia lotum in poten- Et Dionysius in libro de Divinis nomi-
tia est, ad gcnerationem divinam referri nibus : « Cum ad divina venimus, per-
non potest, nisi pcr abnegationem oppo- fcctam invenimus irrationabilitatem ^. »

siti, ut dicit Augustinus, quod « erit, £t Ambrosius Ego non possum scire
: «

quia numquam deerit '. « generationis silet vox non

secretum :

Propria enim verba de tam excellenti mea tantum, sed etiam Angelorum. »
rehabere non possumus, ut dicit Grego- Unde, Isa. uii, 8 Generationem ejus :

rius : sed ut possumus balbutiendo po- quis ejiarrahit ?

tius quam loquendo divina resonamus. Et per hoc patet solutio ad totum.

QUiESTIO XXXI.

De ppocessione seterna Spiritus saneti.

Deinde queeritur de processione Spiri- tas ponit Richardus in libro de Trini-

tus sancti. tate, quce omnes sumuntur ex rationt-

Et quia duae sunt processiones ejus, summi boni, cujus est optima addu-
una scilicet seterna, et altera tempora- cere.
lis primo de aeterna, secundo de tem-
: 1. Et prima quidem est : quia sicut
porali qucerendum est. summo bono deesse non potest dilTusi')
'

De aeterna quatuor inquirenda sunt. naturai per generationem, ita dulcedi

Primo, An procedat a Patre et Filio summi boni deesse non potest diifus
Spiritus sanctus? boni per voluntatem : quia aliter noii
Et secundo, Qualiter procedat? esset in eo summa delectatio. Intinia
Et tertio, A quo procedat, sive a qui- autem et dulcissima dilfusio per amo-
bus, utrum simul procedat a Palre et rem est. Amor ergo diffunditur a sum-
Filio ? mo regulariter est verum,
bono. Sed
Et quarto, Cujus sit proprium proce- quod procedens a Deo, manens in Deo
dere ? Deus est. Et per hoc quod est ab alio,
existendi modum habet proprium quo
distinguitur ab eo a quo est. Ergo amor
MEMIMIUM I. ille sic procedens et Deus est, et per-

sona personali proprietate distincta ab

Ulrum Spiritus sanctus procedat a eo a quo est ergo persona divina est,
:

Patre ct Filio » ? et sic Spiritus sanctus proccdit, et pro-

cessio sua est.
2. Adhuc, Omne bonum in Deo, in
Ad primum rationes convenientise mul- summo est, quando in summa diffusione

* S. AuGsuNus, Tract. XCIX ad cap. xvi ^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
Joanni.s. tiarnm, Dist. XI, Art. 1. Tom. XXV bujiisce
^ S. DiONYSius, Lib. de Divinis noininibus, nova> editionis.
cap. 1.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU/EST. 31. 325

est. Summa autem difTusio est, quod ex condilectorem, et sic profecto habuit.

se per genei-ationem producat cequalem Aut voluit, sed non poluit : et sic impo-
sibi ; quia diffundere se, definitivum est tens esset summum bonum. Aut potuit,
boni, et essentialis actus ejus. Ergo sed non voluit : et sic sequeretur, quod
etiam ex parte voluntatis summum bo- esset invidum. Impotentia aulem et in-

num summo aiTectu et optimo erit ditTu- vidia longe a summo bono relegata
sivum sui, et productivum sibi (Equalis : sunt, ut dicit Plato. Cum igitur Pater
quia aliter non esset summum. Producet diligat Filium, et Filius Patrem, uter-
ergo amorem, qui ex hoc quod est ab que, ut perfecta sit sua charitas^ in di-
alio, proprium habebit existeutiee mo- lecto vult habere condilectorem, qui tan-
dum : per hoc autem quod in Deo est, tum diligat eunidem, quantum ipse diU-
el ei a quo producitur, eequalis, oportet git : quia sic et uon aliter perfecta cha-
quod Deus sit et per hoc quod non per : ritas erit. Et sic tres sunt, ut dicit Au-
srenerationem producitur, sed per volun- gustinus in iibro XV de Trinitate, unus
.itis aiTectum, oportet quod non Filius scilicet diligens eum qui ab ipso est, et

Tahs
sit. igitur amor sic procedens ab alter diligens eum a quo ipse esl, et ipsa

amante, et distinctus est personali pro- dilectio, quae persona est propter exi-

prietate, et Deus est^ et Paler non est, stendi modum proprium : et Deus est,

noque Filius, sed utrique gequalis : et eo quod divinitati intrinseca est.

lalem processionem vocamus processio- Adhuc, Aristoteles in IX Ethico-

5.

nem Spiritus sancti. rum consummationem sive perfectionem

3. Adhuc, Constat, quod summum dilectionis ponit in tribus. Quod autem
bonum summe largum est : sive (ut perfectionis amicitise est, summo bono
proprie loquamur) magnilicum. Dicit au- attribuendum est. Maxime ergo amicitia
tcm Philosophus IV Ethicorum, quod in boni summi in tribus est, in uno scilicet

largi et magnifici est in amore et dele- qui dileclionis principium est, in alio

ctatione dare. Oportet ergo, quod ante qui dilectionem rependit diligenti, et in
omne donum quod dat, amor et dele- tertio qui vinculum et nexus est utrius-

ciatio procedant ab ipso : quia aliter que.

non esset commendabilis largitas et ma- 0. Adhuc, Duse difTusiones boni in-
g!;ificentia ejus, nec cssent secundum veniuntur in natura rationali, naturae
ootimum bonum. Ergo a summe largo scilicet per generationem, et amiciticB
et magnifico ante donum ejus procedit per voluntatem. Quarum altera, ut in

amor et delectatio. Unde etiam Augu- VIII Ethicorum dicit Aristoleles, scilicet

stinus quod amor est donum, in

dicit, amicitia, tam utilis et tam dulcis est,

quo omnia alia dona donantur. Et inde quod maxime necessaria est in vita. Sine
arguatur ut prius, scilicet quia procedit amicis enim nuUus utique eligeret vi-
ab alio, singularem habet existentise vere habens reliqua bona omnia. Utraque
modum : et quia amanti intrinsecus est, ergo istaruni a suuimo bono exemplata
necesse est esse Deum : quia nihil est in est, et naturee rationali indita : ergo in
Deo nisi Deus : et quia summus est, de summo bono talis amicitiee diflusio est,

necessitate quo est, tequalis cst.

ei a et summi boni summa amicitia est : et

4. Adhuc, Dicit Richardus « A sum- : ha?c est inter Ires, ut dictum est : ergo
mo bono summa et perfecta charitas de- in divinis [)rieter Palrem qui ingeuitus
esse non potest. » Summa autem chari- est, et Fiiium qui geuitus est, esl alia

tas non est ubi privatus anior. Oporlet processio cjus qui est tertius et duorum
ergo ad hoc quod perfecta sit charitas, nexus.
ut in dilecto velit habere condilectorem. 7. yVdhuc, Objicit Richardus, quoil di-
Aut igitur potuit habere et voluit talem lectione nihil dulcius est. Et hoc idem
 326 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
dicit Augustinus in libro Confessionwn : facit divinus amor, non sinens ipsum
« Xihil dulcius quain amare et aiiiari. » sine germine esse. Si enim non sinit
Dulcedinis autem charitatis, est veile eum sine germine esse, consequens est
habere condiligentem in amato : et in- ut non sinat ipsum esse sine germine
firmitatis est et amaritudinis, in amato perfecto germen autem perfectum non
:

non posse pati condilectorem. Quod au- est, quod non procedit ad sequale gene-
tem optimum est, Deo attribuendum est. ranti in substantia et virtute sive pote-
Summa? ergo cliaritati attril)uenduni est, state.Et si facit hoc amor in germine na-
quod sit inter tres, scilicet inter diligen- turae, consequens est, ut etiam faciat
tem, et dilectum, et condilectorem. hoc in germine voluntatis sive actus. Et
Ex omnibus his rationibus convenien- ideo dicitur, quod Filius et Spiritus san-
ti<e probatur, quod Spiritus sanctus pro- ctus ex Patre sunt sicut divini flores et di-
cedit in divinis, et est persona distincta. vina germina. Hoc etiam consonat verbis

Sed ccnlra. '^' CONTRARIUM autcm hujus CSt, quod Augustini in libro XV de Trinitate, quia
1. Ista3 rationes non videntur de ne- in imagine similitudinis mens gignendo
cessitate- concludere. Quia si dicatur notitiam verbum ii;-
sui, quse est sicut
summi boni esse ditTundere seipsum : trinsecum, statim in ipsum verbum di;
tunc videtur, quod quanto in plures se fundit amorein tantum quanta est mer -

diilundit, tanto major est diffusio et no- et quanta est notitia et quod est in im< - :

bilior : et sic difTusio illa non staret tri- gine, quod sit in primo
necesse est
bus. exemplari, quod Joannes Damascemi-
2. Adhuc, Cum constet Spiriturn san- vocat prototijpwn. Et ideo necesse est m
ctum esse summum bonum. viderctur divinis procedere Spiritum sanctum, sic-
secundum istas rationes, quod et ipse ut generari Filium.
deberet se difTundere in alium, et ille in Praterea, Supra de summo bono in-
alium, et sic in infmitum multiplicaren- quirentes, ex rationibus Richardi ostei
tur persona^. dimus, quod ex convenientibus sumnj
Adhuc, Quod dicitur charitas esse
3. bono est, quod admittat personarum
amor communis, falsum videtur esse. pluralitatem. Et ideo concedimus, qur
Cum enim dicat, Matth. xxii, 39 Dili- : Spiritus sanctus procedit sicut Filius In
ges proxiniwn twun siciit teipsuni, dicit divinis quod et hoc convenientissimum
:

Glossa, quod « datur nobis principalitas, est et secundum hoc quod dicit Ans^el-
:

ut nosipsos plus diligamus : » videtur mus, quod « quod conveniens Deo ne-
quod aliquis seipsum diligit charitate : cessarium est, etiam necessarium potest
et sic charitas est in uno solo. dici. »

4. x\dhuc, Si divina essentia intelliaa- Unde rationes ad hoc inducta^ proce-

tur absque personis, adhuc diliget seip- dunt.
sam charitate, et summe et summa cha- Ad primum ergo quod contra hoc est, ^d
ritate diliget seipsam : et sic summa dicendum quod ditTusio in multa, prop-
charitas non exigit pluralitatem perso- ter naturae est imperfectionem : sed dif-
narum, fusio intot quot exigit ordo naturae, quo
alter est ex altero, non quo alter est

^ , .
SoLUTio. Rationes prsecipue
^ ^
quibus
^ prior altero, est naturae perfectae. Et hic
Solutio. ^ . .

probatur Spii'itum sanctum a Patre et ordo ulterius non potest multiplicari

Filio procedere, sumuntur ex verbis formaliter nisi in tres, quorum unus sit

Dionysii in libro de Divinis nominibus^, lion ab alio per abnegationem principii,

ubi dicit, quod etiain in Deo exstasim alius qui ab alio a quo alius, ac alius

* S, DiONYSTUs, Lib. cle Divinis nominihus, cap. 4.

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VII, QU/EST. 31. 327

qui ab alio a quo Cum enim nullus.

principium sit secundum completam la-
tionem principii quod non ab alio, quod
ab alio a quo alius, et quod ab alio a
quo nullus. Non potest multiplicari ultra MEMI5RUM II.

tres : secundum completam rationem

ut
sit inuno Patre, secundum diminutam Qiialiter Spiritiis sanctus procedat
autem sit in duobus et secundum quod : a Paire et Filio *
?
deficit ab eo quod est non esse ab alio,

est in Filio secundum autem quod de-

:

ficit ab eo quod est alium essc ab ipso, Secundo quiTritur, Qualiter procedat?
est in Spiritu sancto. Nec sunt plures Videtur autem, quod procedat per ge-
diflerentise positae in ratione principii : nerationem quia :

et ideo pluribus modis non potest multi- 1. In inferioribus persona non proce-
plicari formali multiplicatione. Iloc au- dit a persona nisi per generationem. Di-
tem dictum est de principio quo persona cit autem Augustinus in libro I de Trini-
dicitur esse principiata a persona, non tate, quod « hoeresis est credere de Deo,

de principio quo tota Trinitas principium cujus exemplum in nulla natura inveni-
est creaturarum. tur. ;) autem natura invenitur,
In nulla
Si quis autem dicat, quod posset mul- quod persona procedat a persona nisi per
tiplicari materialiter. Jam dictum est, generationem ergo hoc de Deo non est
:

quod materialis multiplicatio non est nisi credendum.

naturae deficientis, et ideo perfectissimee 2. Adhuc, Definitio generati est, quod

naturse non convenit. produclum sit in similitudine speciei et

cl.2,
Ad quod ex modo
ALiuD dicendum, forniffi et substantioe : Spiritus sanctus
jxistendi sanctus non
proprio Spiritus producitur in similitudine speciei et for-
Dotest difTundere alium a se est enim in : mae substantia et naturaj : ergo videtur,
termino ordinis sui secundum suum pro- quod per generationem producitur.
prium existendi modum, qui est esse ab 3. Adhuc, In nulla natura est, quod si

aliis a quo nullus. duo per omnia similes producuntur ab

Jt.3. Ad ALiUD dicendum, quod nemo diligit uno, quod unus uno modo producatur,
seipsum solum nobilissimo modo dile- et alius alio modo : Filius et Spiritus
ctionis possidet enim privatim quod ju-
: sanctus per omnia sunt similes in sub-
cundius aliorum societate possidetur. stantia et nalura : ergo videlur,quod per
bt.4. EoDEM modo respondendum cst ad se- unum moduni procedunt a Patre.
quens. Si enim divina essentia sine per- i. Adhuc, Quieratur causa, quare Spi-
sonis intelligeretur, non jucundissime ritus sauctus non dicatur esse genitus?
suo bono frueretur per se solitaria. Si dicitur, quod per hoc, quod a Filio
procedit, et Filius similior cst Palri quam
Spiritus sanctus a quo non procedit ali-
I quis. CoNTRA : Non oportet, quod geni-
tus similis sit generanti, nisi in naturali-
bus et quiecumque naluram consequun-
^ur, et non in existentiai modo quia :

Iioc cst impossibile : numquam enini

unum existentiae modum habent genilus

*
Cf. Opp. P.. Alberti Commenl. in I Senten- novw edilionis.
tiarum, Dist. XIII, Art. 4. Tom. XXV liujusce
328 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
et generans. Videlur ergo, quod hoc non tia, quam amor : et sic nullo modo vi-

impediat, quin Spiritus sanctus possit detur convenire Spiritui sancto primo,
dici genitus : quod enim dicitur, a quo etiamsi dicatur amor.
nulhts, ad modum existendi pertinet, et 8. Adhuc, Si trinitatcm imaginis re-

non ad naturam secundum intelligenliae feramus ad Trinitatem increatam tunc :

rationem. primum quod spirat mens, est notitia :

0. Adhuc ulterius quaeritur, Cum com- et in illam secundo spirat et amorem :

muniter dicatur, quod Spiritus sanctus sic videtur, quod spirari magis conveniat
spirando procedat, et non generando, Filio, quam Spiritui sancto.
quid hoc dictum?
sit 9. Adhuc, Si secundum Philosophos,
Videtur enim, quod talis processio non Platonicos scilicet, generationem Filii

sit constituliva personae in esse personae, sumamus a generatione verbi intellectus

sed potius productiva ejus quod est in universaliter agentis, formantis in se si-
persona una in personam aliam, sicut militudinem suae speciei, spiritus proces-
amoris, vel affectus, vel alicujus hujus- sionem accipiemus a spiritu vehente ver-
modi. bum in omnia quae per verbum fiuni,

0. Adhuc, Si propter hoc dicatur spi- sicut per artem operativam : sic Spiritu-

rando procedere, quia per modum amo- sanctus non procedit per modum amori>.
ris procedit, videtur non esse conve- sed per modum vectoris formae verbi et

niens : dicit enim Augustinus : « Nescio virtutis : et sic non est ratio quare Spiri-
quare sicut sapientia dicilur Pater, sa- tus sanctus dicatur per modum amoiis
pientia Filius, sapientia Spiritus sanctus, procedere.
et simul onines non tres sapientiae, sed 10. Adhuc, Spiritus sanctus ab Au-
una sapientia : ita non dicitur, charitas gustino in libro VI de Triniiate dicitur
Pater, charitas Filius, charitas Spiritus unitas Patris et Filii, sive communio
sanctus, et simul omnes non tres chari- consubstantialis et coaeterna, sive nexu>.
tates, sed una charitas. >; Non ergo pro- Videtur ergo procedere ut communic
prium est Spiritu-s sancti per modum sive unio, sive nexus. Et sic videtur mul-
charitatis procedere : quia charitas com- tos habere existendi modos : et cum per
munis est toti Trinitati. existendi modum muitiplicentur personae,
7. Adhuc, Si alicui personae appro- videntur esse multi Spiritus sanctus :

priatur charitas sive amor, illi appropria- quod non est verum.
bilur cujus est amor magis gratuitus : L\ COXTRARIUM hujus CSt, quod Sedi
sed dicit Richardus, quod « in Patre est l.Pateret Filius seipsis natura una
amor gratuitus, in Filio autem amor de- uniuntur : videtur ergo, quod unio eo-
bitus, in Spiritu sancto amor ex gratui- ruui non sit Spiritus sanctuS; vel nexus.
to et debito permixtus : » maxime ergo 2. Adhuc, Nexus vel vinculum semper
appropriatur Patri, et minus Fiho, et in ratione rncdii est jam autem habi- :

minimo Spiritui sancto existendi ergo : tura est, quod ordine naturae quo alter
modus per modum amoris non videtur est ex altero, Spiritus sanctus extremum
convenire Spiritui sancto. est, et Filius medium : procedere ergo
Si dicatur, quod ideo dicitur Spiritus, per modum nexus et vinculi magis con-
quia spirando datur ut primum donum venit Filio quam Spiritui sancto.
a quo omnia generantur. Non videtur
esse verum, nec proprium quia sapien- : SoLUTio. Dicendum est, quod procul soo
tia primum donum
est quod in spirando dubio et Spiritus sanctus procedit per
datur. Job, xxxu, 8 Ins[araVw Omni- : raodum vectoris verbi, et per modum
potentis dat intelligentiam. Spirando amoris, et per modum doni, et per mo-
ergo magis datur intelligentia vel sapien- dum nexus sive vinculi a Patre et Filio :
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VII, QU^ST. 31 329

sed prima ratio processionis cjus, est a Patre, Spiritus autem sanctus non di-

per modum amoris sive charitatis. Amor citur Filius vel genitus, quia dissimilis

enim quantum ad ctfectum proprium, sit I*atri in hoc quod nullus est ab ipso,

vinculum est ct ncxus quantum ad ef- : a Patre autcm Aliquam quidem

aliquis.

fectum consequentem multiplicativus est convenicntiam habet ad hoc, quod Filius

spiritus et emissivus : ut cordis bonum sit imago, et non Spiritus sanctus sed :

quod in corde est conceptum et forma- nihil rationis affcrt, quare Spiritus san-
tum, vehat in dilectum. Et hoc possumus ctus non dicatur Filius vel genitus, sicut
videre in lenocinio carnalis amoris. Do- in probatum est. Non enim
objiciendo
cet enim Dionysius similitudines acci- exigitur ad id quod aliquis sit filius,
pere a lenocinio carnali ad lenocinium quod in modo cxistendi conveniat cum
spiritualc. In amore enim qui dicitur patre, sed quod conveniat in natura et
eptoi;, quando aliquis segrotat amore tali, specie.

et nescitur quai sit quam amat, docent Istis sic praenotatis, respondendum est

Galenus et Avicenna, quod medicus ve- ad objecta.

nam pulsantem tangat, et multas nomi- Ad primum ergo dicendum, quod in xd i.

net, et nominata illa quam diligit, statim inferioribus quod non procedit persona a
vena velocius et frequentius et fortius pcrsona per amorem, ex defectu et ma-
pulsat. Ex quo patet, quod amor multi- terialitale est pcrsonarum : scilicet quia
plicativus et citativus est spiritus. Et ex non quidquid est in ipsis, est idem cis.
hac similitudine prima ratio processionis Et ideo non procedit persona a persona,
spiritus, est processio amoris_, et per con- nisi divisione alicujus ab ipsis, quod

sequens per modum nexus vel vinculi : universalitcr accipit virtutem ad forman-
quia hoc convenit ci secundum seipsum : dum totum. Et amor qui est in inferio-

et tertio pcr modum spiritus, quia hoc non cst idcm cis, sed passio quse-
ribus,
convenit ei per effectum, qui a beato dam. Scd in Deo quidquid est, Deus est
Dionysio dicitur exstasis. et ideo cum aliquid procedit ab ipso, tali
Adhuc recolenda sunt quge dicta sunt in procedendo communicat naturam di-
in tractatu de hono, quod idem motus est vinam, et modo emanationis proprium
boni ut moventis, et amantis in bonum accipit existendi modum quo persona
tendentis, sed est boni ut moventis, et est.

amantis ut moti. Propter quod omnis Ad modus ema-

aliud dicendum, quod Ad 2.

i
amans tendit et proccdit in amatum ut nationis amoris sccundum cominuncm
bonum, et processio ejus est amor ejus, modum intclligcndi non dicit emanatio-
et processio ejus est proccssio spiritus, ncm naturse, sed voluntatis : et quod
et non motus alicujus. Et idco
localis profluctum per moduni amoris, in simi-
processio secundum priraam et simpli- litudincrn subslantiae et specici cum pro-
cem rationcm processionis attribuitur (lucitur, non cst ex ratione emanationis,
Spiritui sancto : co quod nihil addit quo scd cx simplicitatc naturfc [)roccdcntis,
in specicm trahatur processio, sicut ad- in qua nihil cst nisi quod cst ipsa.
dit generatio, in cujus intellcctu cst, Ad ALiun diccndum, quod in nulla Ad 3.

quod sit proccssio natura^ in similitudi- natura coinposita potest lioc esse : scd
nem speciei et formffi. In processionc in natura quaj est in line simplicitatis
autem Spiritus nihil talium est sccun- nccesse est, quod ita sit.

duni inlcllcctum : et idco gcncral(! no- Ai) ALiun (juoil objicitur contra dicta Ad 4.

men obtinuit /jroccssionis. quorunidain, [)alct solutio pcr paulo ante

Et quod quidam dicunt, (juod l''ilius dirta.
dicatur Filius et genitus, quia sit imago Ad ALn'D quod ullcrius qua^ritur, di- ^jj 5

Patris in lioc quod alius cst ab ipso sicut ccnduni (juod causa hujus patct pcr ca
 330 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
quae in principio hujus solutionls dicta stentiae modura vel processionem. Et
sunt : quod talis
et modus constitutivus iste est etiam intellectus Trinitalis in-
est personaB, hoc est naturse quse est iu creatae : quia modum Trinitatis increatse
fine simplicitatis quia negari non pot-
: accipimus ex modo trinitatis creatse in

est, quin procedens existentise suae pro- mente.

prio modo distinguatur ab eo a quo Ad aliud dicendum., quod procul du-
procedit : et propter simplicitatem negari bio quidam Philosophorum sic accepe-
non potest, quin sit in eadem natura runt spiritum. Distinxerunt enim dupli-
cum ipso. cem spiritum, corporeum scilicet, et in-
A.d6. Ad m quod quaeritur de amore, anti- corporeum. Corporeum, qui movetur ad
qui responderunt satis convenienter, dis- modum luminum in mundo, sicut dicit
tinguentes duplicem amorem, fruitionis Constabenluce, quem quidam Constabu-
scilicet, et amicitiae. Fruitionis amor in lum vocant, in libro de Differentia spiri-
gustu proprii boni est, qui nec tendit in ius et animse. Incorporeum autem dixe-
alterum procedendo, nec citat nec mul- runt esse intellectualem voluntatem,
tiplicat spiritum, sed delectatione diffun- sive amorem purse bonitatis et primse
ditur in gustu boni. Amor autem amici- producendi bona, ducendo formas arche-
tiae semper procedit in alterum, et per typi in operata quae per iniellectum
modum processionis suae, proprium et agentem fiunt. Et hoc vocat exstasim
singularem accipit existentiae modum. amoris bcatus Dionysius, qui non sinit

Et a similitudine illius processio amoris summum bonum sine germine esse.

dicitur processio Spiritus sancti. Ad si- Unde patet, quod etiam secundum illos

militudinem amoris fruitionis in divinis, spiritus procedit per modum amoris.

dicitur amor essentialiter, et convenit Amor enim intimus et simplicissimus et
toti Trinitati. Ad similitudinem amoris primus spiritus est intellectualis naturse,
amicitiae, dicitur amor notionaliter, et qui procedit ab ipsa, et modo processio-
convenit soli Spiritui sancto. nis proprio singularem accipit existentiae
Ad 7. Ad ALiuD diccndum, quod diversis modum, ac per hoc accipit esse per-
conditionibus nihil prohibet charitatem sonale.
sive amorem diversis appropriari perso- Ad aliud dicendum, quod Spiritus
nis : sicut ex hoc quod gratuitus est, ap- sanctus, sicut dictum est, propter hoc
propriatur Patri : ex hoc quod debitus quod amor est, ex condilionibus amoris
est, appropriatur Filio : ex hoc quod multa habet sibi appropriabilia, sicut
mixtus, Spiritui sancto, ut dicit Richar- quod nexus est et vinculum amantium,
dus. Sed si attendatur modus existentiaj, et unio consensus amantis et amati, et

per processionem notionalis erit amor et quia complacent sibi in seipsis, et dile-

proprius Spiritui sancto, ut patet per ctio est in complacito.Est etiam dilectio
antedictum. utriusque. Tamen licet haec habeat cau-
A.(i g,
Ad ALiuD dicendum, quod licet spiran- saliter, ex his non accipit proprietatem
do notitia proccdat a mente, tamen amor personalem, sed tantum ex modo exces-
faciens est primam spirationem, et pro- sionis, quo scilicet procedit ex alio in

cedens amor amicitiae secundum ordi- alium, hoc est^ a Patre in Filium, et a
nem naturse quo alter sit ex altero, spi- Filio in Patrem essentialis amoris diffu-
rando procedit amor jam generata no- sione et Sic procedendo ordine naturae
:

titia, qua per exstasim amoris diligens distinguitur ab utroque a quo procedit,
ponatur in dilccto. Notitia enim non di- et singularem accipit existentiae modum
cit processum, sed vel motum ad no- in intellectuali nalura, eo modo quo dicit

scentem, vel conversionem noscentis su- Richardus, quod nec natura patilur, nec
per notum ; quorum neutrum dicit exi- intellectus admittit eum qui est ab alio,
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUiEST. 31. 331

esse eumdem cum illo a quo est. Amo-

rem autem illam esse aliquem ex hocne-
cesse est, quod ex Deo procedit et Deus
est. Ex processu enim singularem liabet
existeutise modum : ex communicatione MEMBRUM 111.

autem naturee divinae habet, quod est

naturaB divince suppositum. Existens au- A quo procedat Spirittis sanctus, sive a
tem naturse intellectualis suppositum, quibiis, iitrum simul procedat a Pa-
vera persona est. Unde Spiritus sanctus Ire et Filio '
?
notionali amore procedens persona est.
1 1.1
Adquod objicitur, quod Spiritus
id

sanctus non sit unio, vel nexus, dicen- Tertio quseritur, A quo Spiritus san-
dum per Hilarium, quod Pater et Filius ctus procedit, sive a quibus, utrum si-
preeter unionem essentialem qua in es- mul procedat a Patre et Filio ?
sentia uniuntur, habent unionera Spiri- Et videtur, quod non.
tum sanctum tribus de causis. Prinia est, l.Joan. XV, 26 : Spiritum qui a Patre
quia Spiritus unus quem spirant Pater procedit. Cum enim Evangehum inte-
et Filius, ostendit unitatem essentise in gram hdem conlineat, et non dicat,
ipsis. Si enim diversarum essent essen- quod a Filio procedat, videturquod non
tiarum sive naturarum, impossibile esset procedat nisi a Patre.
spirare Spiritum unum et eumdem. Se- 2. Adhuc, In vita beati Andreae, quam,
cunda est, quod unus Spiritus signum sicut dicitur in prologo ejusdem, disci-
est unionis Patris et Filii in spirando : puH ejus descripserunt, dicitur, quod
quamvis enim daretur, quod unius natu- audierunt eum dicentem, quod Spiritus
ree essent Pater et Filius et non unum sanctus a Patre procedit, et in Filio re-
essent in spirando, non posset unus quiescit. Ergo non est dicendum, nisi
Spiritus ab utroque procedere. Et ista quod procedat a Patre.
unio notionalis est : una enim spiratione 3. Adhuc, Joannes Damascenus dicit

quee est in Patre et Filio, sunt Pater et de Spiritu sancto, « a Patre procedentem
Filius spiratores Spiritus sancti. Tertia et in Filio requiescentera.» Videtur ergo,
causa est, quod ostendit unionem con- quod non procedat a Filio.
sensuum, ut dicit Hilarius. Quod eliam 4. Adhuc, Hoc Graici trahere volunt

dicit Tullius in libro de Amicitia, quod de Evangeho Joannis, i, 33 Supcr quem :

« amicorum est idem velle et idem viderisSpiritum descendentem, et ma-

nolle. » Dissentientes enim diversos spi- nentem super eum, hic est qui haptizat.
rant spiritus. Et paulo post, 5'. 34 Et ego vidi, scili-
:

Ad ultimum dicendum, quod ordine cet Spiritum descendentem, et raanentera

naturae nihil prohibet Spiritum sanctum super cum. Constat autcm, quod dcscen-
extremum esse : quia sic ab aliis est, a sus processionem significat a Patre, sic-
quo nulhis est : et stat in ipso persona- ut spirituale signilicari potest in corpo-
rum multiplicatio : ct tamen cum hoc in rali, et ajternura in temporaH. Mansio
quantum amor est, niliil prohibct esse autcm requiera Spiritus signilicat, non
medium, in quantum unio ct nexus est processioneni. St ergo recte ex Evange-
duorum, signilicans tribus modis unio- lio inslruimur ad fidera, videtur quod a
nem duuiuui, sicut jam dictum est. Patre procedit, et in Filio requiescit.
5. Adhuc, In Nica;no symbolo, quod

' Cf. Opp. B. Albfirli. Comment. in I Scnten- novoo editionis.

liaruni, Dist. XI, Art. 0.Tom. XXV liujusce
 332 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
prsecipue contra hfereticos qui negabant Fifius. Relinquitur ergo, quod sit habi-
Spii-itum sanctum esse Deum, editum tudo causae efficientis : et sic sensus est,

est, quod et Leo Papa propter reveren- Spiritus Filii, Spiritus a Filio : et non
tiam Catholicse fidei in labulis argentois potest esse nisi processive : ergo Spiritus
exarari ad altare sancti Pauli
fecit, et procedit a Filio.

Rorase affigi ob perpetuam memoriam 2. Adhuc, Joan. xv, 20 Cum venerit :

(ut dixit) Catholic£e tidei, et omni domi- Paracletus, quem erjo mittam vobis a
nica et praecipuo festo in missa cantari, Patre. Constat, quod non mitlitur, nisi
non est positum, nisi quod « a Patre qui ab alio est. Omnis enim missus, ab
procedit, » et quod « cum Patre et Filio alio quodam mittente est missus : et per
simul adoratur et conglorificatur. » Et ipsam missionem cognoscitur, quia ab
quod additur, Filioque, a Latinis addi- alio est, et dicit Au-
ab alio procedit, ut
tum est, non quod a concilio. Propter gustinus in libroIV de Tri?iitate *, et non
etiam Graeci dicunt Latinos anathema nisi a mittente eum. Ergo cum a Filio

incurrisse : quia concilium anathemati- mittatur, a Filio procedit. Licet enim

zavit omnes aliquid addentes, vel mi- aliquis a seipso detur, sicut Paterdat se,

nuentes. Filius dat se, Spiritus sanctus dat se:

6. Adhuc, Per rationem probatur tamen impossibile est aliquem a seipso
idem : quia nihil unum simplex potest mitti : quia mitti dicit processionem
intelligi esse a duobus principiis aeque missi a mittente : et sic mittere el mitti

immediatis, secundum unum modum

et eidem convenire non possunt.
causalitatis causantibus. Dicit autem Au- 3. Si dicatur, quod tcmporali proces-

gustinus in primo de Trinitate, quod sionc non negatur, quin Spiritus sanctus

« haeresis est attribuere Deo, cujus procedat a Filio : sed aeternaprocessione

exemplum in nuUa creatura, sive corpo- non procedit ab eo. Contra : Tempora-
rali, sive spirituali, invenitur. » Cum er- lis processio, ut dicit Augustinus de co-

go Spiritus sanctus sit unum simplex, a lumba loquens in qua visibiliter Spiritus

Patre simul et Filio et secundum unum sanctus processit, propria est Spiritui

modum principiandi et «que immediate sancto : et hoc non potest esse, nisi in

videtur non posse procedere. temporali intelligatur aeterna : ergo sicut

sed contra. In gontrarium hujus est, quod designat temporalis, sic est intelligendum
1. Spiritus dicitur Filii. Ad Roman. de aeterna : designat autem temporalis
vni, 9 Si quis Spiritum Christi non ha-
: Spiritum sanctum procedere a Filio
bet, hic non est ejus. Et itcrum, ^. iV'. ergo de aeterna processione credendum.
Quod si Spiritus ejus qui suscitavit Je- est, quod Spiritus procedit a Filio.

sum a mortuis hahitat in vobis, qui sus- 4. Adhuc, Objicit Anselmus, suppo-

citavit Jesum Christum a rnortuis vivifi- nens idcm quod dicit Boctius in libro de
cabit et mortalia corpora vestra,propter Trinitate, quod personae divinae in om-
mhabitantem Spiritum ejus in vobis. Et nibus eaedem sunt, nisi ubi distinguit
quceratur de habitudino quam notat no- inter oas oppositionis rehitio. Constat
minativus regendo genitivum. cnim Illa autem, quod paternitate et filiatione non
est alicujus causee et constat, quod non : distinguitur Spiritus sanctus a Patre et
est causse materialis Spiritus enim non : Filio : quia illae relationes non dicunt
est materia Filii. Nec est habitudo causae oppositionem ad Spiritum sanctum. Nec
formalis quia Spiritus non est forma
: spiratione activa qua Spiritus sanclus
Filii. Nec est habitudo causae fmalis spiratur a Patre, distinguitur a Filio, sed
quia Spiritus non est ad hoc, quod sit a Patro : quia per illam non habet oppo-

* S. AuGUSTiNUs, Lib. IV de Trinitate, cap. 20.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU.EST. 31. 333

sitionem nisi ad Patrem. Relinquitur in Spiritu sancto non generatione, sed

ergo, quod nisi sit oppositio relationis processione. Secundum inconveniens est,
inter Filium et Spiritum sanctum, eadem quod si Pater et Filius in quantum sunt
persona sunt Filius et Spiritus sanctus. Pater et Filius, spirarent Spiritum san-
Oppositio autem relationis non potest tum, tunc unus idem simplex Spiri- et

esse inter Filium et Spiritum sanctum, tus spiraretur a duobus in quantum op

nisi vel Filius sit a Spirita sanclo, vel positi sunt/quod nuUus capit intellectus.

Spiritus sanctus a Filio. Nullus aulem Tertium autem inconveniens, quod dicit
umquam dixit Filium esse a Spiritu Anselmus, quod ridiculum est credere
sancto. Relinquitur ergo dicendum Spi- vel dicere, quod per relationem Patris

ritum sanctum esse a Filio. ad Filium, et Filii ad Patrem, divina na-

tura sit in Spiritu sancto.
Ulterius quaerit Anselmus ', Secuu-
dum quid Pater et Filius spirant Spiri- Ulterius queeritur de verbis quee po- Quae3».2.

tum sanctum ? nit Mag-ister in I Sententiarum, distinct.

Aut enim spirant eum in quantum XII, utrum scilicet Spiritus sanctus prius
sunt unus Deus,aut in quantum sunt Pa- vel plenius procedat a Patre quam a Fi-
ter et Filius? Si primo modo ; tunc cum lio ' ? ubi inducit Augustinum in libro
Spiritus sanctus sit cum Patre et Filio XV de Trinitale ^ dicentem, quod « Spi-
unus Deus, sequetur etiam, quod Spiri- ritus sanctus principaliter procedit de
tus sanctus spiret Spiritum sanctum, Patre : » Hieronymum in expositione
quod est hsereticum. CathoHcae fidei Nicaenique symboli di-

Praeterea, Secundum hoc deitas in Pa- centem, quod « Spiritus sanctus vere ac
tre et Filio spiraret Spiritum sanctum ; proprie de Patre procedit. » Et paulo
el cum spirare relationem originis in- post inducit Hilarium dicentem sic in

cludat in se, qua spirans distinguitur a libro XII de Trinitate ad Deum Patrem :

spirato, sequeretur quod essentia divina « Ante tempora unigenitus tuus ex te na-
in Patre et Filio distingueretur a Spiritu tus manet, ita quod ex te per eum Spiri-
sancto : et sic Spiritus sanctus non esset tus stans tuus est. « Et ibidem in oratio-
essentia divina qu<e in Patre est et Filio : ne dicit » Conserva, oro, hanc fidei mese
:

quod ponitur absurdum esse, et Catho- religionem,ut quod in regenerationis

licae fidei contrarium. meaesymbolo professus sum, semper ob-
Si autem in quantum Pater et Filius tineam, te Patrem scilicet et Filium
sunt, spirant Spiritum sanctum, tria in- tuum una tecum adorem Spiritum san- :

convenientia sequuntur. Quorum uuum clum tuum, qui ex te per unigenitum

est, quod in quantum sunt Pater et Fi- tuum est, promerear.
lius, unus est genitor, et alius genitus : Quaeritur ergo, Quis sit intellectus ho-

et quod sic procedit ab eis, natum est, ct rum verborum, si Spiritus sanctus aequa-
non spiratum Spiritus ergo sanctus na-
: liter a Patre el FiUo procedat ?

tus esset, quod falsum est. Ilieronymus

enim dicit Spiritum sanctum esse inge- Solutio. Ad primam partem quaestionis soiuuo.

nitum, hoc est, non genitum. Et Ilila- dicendum, quod indubitanter Spiritus
rius, quod natura viventis et subsisten- sanctus procedit a Patre et Fiho, sicut
tis Patris est in Filio generatione, et est objiciendo contra (JraBcos probalum est.

' S. AiNgELMus, Lib. de Processione Spiritus novfp editionis.

-sancti, cap. 20. 3 S. Augustini'?, Lib. XV de Trinilalf^, cap.
• * Cf. Opp. B. Alberli.Conimonl. inl Senton- 17.
tiarum, Disl. XIL Art. 2 et 3. Tom. XXV hujusce

1
 334 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
Ad 1. Ad PRiMUM pro Greecis induclum, re- sicut in tcrmino.Et hac similitudine in-
spondet Ma^isier in Sententiis, quod ducti dixerunt Graeci, quod a solo Patre
« Filius dicit, quod a Patre procedit : » procedit Spiritus. Sed haac sententia mi-
quia ad Patreni solet referre etiam quod hi non placet : quia secundum hoc signi-
suum est : eo quod esse Filio a Palre ficatur Verbum generari in Spiritu et
est. Unde, Joan. vii, 16 Mea doctrina : ex Spiritu, quod omnino lidei contra-
no7i est mea, sed ejus qui misit me : cum rium est
tamen non dubitaret suam doctrinam Prsetereajam habitum est, quod pri-
esse suam : sed hoc ipsum quod sua mus et intimus amor, est unio et nexus
est, liabet a Patre. Et similiter hic dicit F^atris et Filii et delectatio, ad quse nihil

Spiritum a Patre procedere, et non ne- convenientiae ponit spiritus exterior : et

gat quin etiam a se procedat, sed vult ideo iila sententia non valet.
referre ad Patrem hoc ipsum quod ab Per mEM patet solutio ad id quod ob-
ipso procedit. jicitur de Joanne, i, 33. Per mansionem
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod doctrina enim voluit significare coessentialitatem
heati Andreee non intendit significare, Spiritus cum Filio, per quam ab ipso
quod Spiritus sanctus non procedut a recodere non posset, sed fontali plenitu-
Filio, sed quod non recedat a Filio, sed dinc in ipso maneret, et non sicut in his
requiescat in ipso, sicut frequenler ab in quibus aliquando ost per inhabitan-
aiiis hominibus recedit. Et idem modus tem gratiam, et aliquando recedit ab
loquendi est Isaise, xi, 2 : Requiescet eis.

super eum Spiritus Domini. Ad id quod de concilio objicitur, suf-

Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod si verum ficienter Anselmus dicens ^
respondct
est dictum Damasceni, oportet quod per quod in illo primo symbolo non omnia
eumdem intellectum sit verum. Dixerunt credenda continentur explicite quia non :

tamen aliqui antiquorum ad hoc, quod continetur ibidem, quod descendit ad

potest [sumi spiritus procedens ad ver- inferna Christus quod tamen continetur
:

buni interius, et spiritus procedens ad in symbolo Apostolorum et similiter ;

verbum exterius quod dicitur angelus in- quod Spiritus sanctus procedit a Filio,
telligentiae. Si sumatur primo modo, nec affirmatur, nec negatur in symbolo
dicit Augustinus in libro X de Trinitale, illo.

quod « verbum quod insinuare intendi- Et ad idem quod adducitur de anathe-

mus, cum amore notitia est «. » Ex mate addentium, respondet Magister in
mente enim gignitur et formatur notilia, Sententiis % et etiam Ansehnus, dicen-
in quam statim mens spirat amorem, et tes quod non est addere, quando id quod
notitia amorem reflectit in mentem. Et per intellectum intus est, extrinsecus per
hac similitudine inducti, quse vera et interpretationem apponitur. Tn hoc au-
prima et propria est, Latini dixerunt, tem, quod Filius dicit a se mitti Spiri-
Spiritum qui amor est, a Patre et Filio tum, intelligitur Spiritum a FiUo pro-
procedere. Si secundo modo compa- cedere, sicut objiciendo probatum est.

retur spiritus ad verbum exterius so- Et idco hoc in necessitate licuit Latinis
nans : tunc spiritus a mente procedit ut addere. Quanta autem necessitas exposi-
in ipso corporaliter formetur verbum, et tionis hujus fuit, ipsi probant Grseci, qui
sic verbi vehiculum est. Et sic a solo di- hoc negant. Addere autem proprie, est
cente proccdit spiritus, et in verbo est alienum quod per intellectum intus non

1 S. AuGUSTiNus, Lib. X de Trinitate cap. 9. ' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senfen-
2 S. A.NSELMUS, Lib. de Processione Spiritus tiarum, Dist. XI, Art. 9. Tom. XXV liujusce
sancti, cap. 21. nov» editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YII, QU.EST. 31. 335

est, de novo apponere. Et eos qui sic ctus nec prius nec plenius procedit a
addunt, involvit anathema synodi. Patre quam a Filio. Non prius : quia
Ad RATioNEM ultimo inductam, dicen- ab utroque procedit ab oeterno. Non ple-
dum quod a duobus quse a nullo unum nius : quia inter Patrem et FiHum nulla
sunt, quamvis secundum eumdem mo- Tamen quia hoc ipsum,
est inaequalitas.

dum causalitatis causent, unum simplex quod Spiritus sanctus procedit a Filio,
procedere non potest. Et hoc modo Pa- habet Fihus a Patre, et sic originaliter
ter et Filius non sunt principium Spiri- auctoritas processionis in Patre est, et a
tus sancti, sicut statim patebil in solutio- Patre : propter hoc dicit Augustinus,
ne sequentis parlis qusestionis, sed potius quod principaliter procedit a Patre, et
in quantum sunt unus Deus principium Hieronymus, quod proprie. Non tamen
inspirationis. addunt, quod a Filio procedit secunda-
Et qu.e in contrarium hujus adducta rio, vel improprie : eo quod hoc non re-
sunt, procedunt. ferunt ad essentiam divina^ naturae, sed
ad originis auctoritatem, ut dictum est.
.1 Ad m quod ulterius quseritur, dicen- Et ad dictum Hilarii dicendum, quod
dum quod Pater et Filius non spirant ex modo loquendi Hilarius vocat princi-
Spiritum sanctum in quantum Pater et pium medium, vel quasi medium esse
Filius. Nec sufficienter ratio redditur, Filium ad processionem Spiritus sancti.
cum dicitur, quod spirant eum in quan- Media enim causa est, qu£e causa-
tum unus Deus, sicut probant inconve- tur ex alia causa quam ante se habet.
nientia adducta. Sed spirant eum in Et hac similitndine loquitur Hilarius
quantum sunt unus Deus ununi spiran- , Pater enim principium Spiritus sanct
diprincipium, ita quod unus Deus dica- hoc habet a seipso. Filius princi-
est, et

tur propter naturse communicabilitatem, pium ejusdem est, et hoc habet a Patre :

quee in Spiritum sanctum spirando trans- etsic quasi medium est principium, quod
funditur, ut dicit Ililarius : et unum a Theologis vocatur principmm de prin-
principium dicatur, propter proprieta- cipio.
tem relativam una oppositione distin- Et per hoc patet, quis est intellectus
guentem personas Patris et Filii a per- verborum Augustini, Ilieronymi, et Ili-
sona Spiritus sancti. Unde licet duo di- larii.

cantur esse spiratores Spiritus sancti, eo

quod actus spirandi geminatur secundum
quod est in spirantibus tamen unum :

principium sunt spirandi, et unus sim-

plex Spirilus est qui spiratur ab ipsis. Et MEMBRUM IV.
sic ex illis duobus, scilicet quod sunt
unus Deus, et unum principium spiran- Cujus sit procederc '
?
di, sufficicns ratio habetur de eo quod
quaeritur, Secundum quid Pater et Filius
spirant Spiritum sanclum ? QuAiiTO quaeritur, Cujus sit proprie
Et per hoc patcl solutio ad omnia quae procedere ? quia jam habitum est, se-
objecta sunt contra hoc. cundum quid procedat a duobus.
Videtur autem, quod Filii proprio sit

Ad m
quod in turtia parte quu^^stionis procedere, et magis proprie quam Spiri-
queeritur, diccndum quod Spiritus san- tus sancti.

* Cf. Opp. R. Albcrli. Comment. iu I Scnlcn- novno cditionis.

tiarum, Dist. XI, Art. \ et2. Tom. XXV iiujusce
 336 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.
1. Propriissima enim processio quae in SoLUTio. Dicendum, quod spiritus in

aliqua natura esse potest, est secundum quantum est spritus, sive sit corporeus,
naturse diffusionem : et hsec est per ge- sive incorporeus, proprium est seiiiper
nerationem : et illa procedit Filius : Filii procedere. Et ideo incorporeus spiritus
ergo magis est procedere, quam Spiritus eliam secundum Philosophos proceden-
sancti. do ab intellectu agente per voluntatem,
2. Adhuc, Si quis dicat, quod proces- omnibus operatis invehit formas agentis
sio Filii non est simplex processio, sed intelligenti8e,sicut spiritus artificis proce-

specificata per generationem, et sic in dens a mente artificis, formas artis con-
genere Spiritui sancto convenit proce- tinue procedendo invehit manibus securi,
dere, et non Filio. Non solvit : quia sic- dolabrae, et lapidibus, et lignis. Et ad
ut Filius procedit per generationem, ita hanc similitudinem dictum est illud Sa- i

Spiritus sanctus procedit per spiratio- pientiee,i,7 : Spiritus Dominii^eplevit or-

nem : et ita specificatur processio Spi- hem terrarum, et hoc quod continet om-
ritus sancti sicut Filii : et redit eadem nia, scientiam habet vocis. Et, Job, xxvi,
!
quaestio, quare scilicet spiratio Spiritus 13 : Spiritus ejus ornavit ccelos. Et illud
sancti simpliciter dicatur processio, et Psalmi xxxu, 6 : Verbo Domini coeli fir-

non generatio Filii ? mati sunt, et spiritu oris ejus omnis vir-

3. Adhuc, Si quis dicere velit, quod tus eorum.

Spiritus sanctus procedit a duobus, Fi- Similiter amoris, sive spiritualis, sive
lius autem ab uno et sic Spiritui san- : carnalis, semper est procedere et ema-
cto magis convenit procedere, quam Fi- nare et numquam stare. Et propter hoc
lio. Frivolum esse videtur quia proce- : dicit Chysostomus, quod « cum Spiritus
dere ab uno vel duobus, nihil auget de sanctus in cor hominis intravit, omni
ratione processionis. Et sic videtur, quod fonte magis manat : et non stat, scd pro-
non propter hoc procedere convenit ficit. » Et, Joan. vii, 38 Qui credit in
:

magis Spiritui sancto, quam Filio. me, sicut dicit Scriptura, fliimina de
4. Adhuc, Sunt quidam qui dicunt ventre ejus fluent aquse vivse. Et subdit
processionera Spiritus sancti ex hoc Evangelista, t- 39 : Hoc auteni dixit de
quod procedit a duobus, magis esse si- Spiritu. Et ideo etiara dicit Dionysius,
milem generationi, quam processionem quod est exstasim faciens divinus amor,
F^ilii eo quod in perfectis animalibus,
:
hoc est, transpositionem : transponit
sicut est homo, leo, et hujusmodi, pro- enim amantera in amatura, et non sinit
cessio quse est ad multiplicationem natu- eum manere in seipso. Et ideo est,
rae, seraper est a duobus, quorum unum quod etiara apud grammaticos hoc ver-
est generans in alio ex substantia et vir- bum, amo, veheraentis dicitur esse trans-
tute propria, aliud vero generans in se- itionis. Quia ergo Spiritus sanctus, et
ipso ex substantia et virtute aliena. Et est spiritus, et est amor spiratus, pro-
simile est^ ut videtur quod dicitur de Spi- prium ejus est simpliciter procedere :

ritu sancto : procedit enim a Patre qui et geniti secundum quod est genitum,
habet hoc a seipso,etab alio qui habet hoc non est proprium procedere, sed existere
ab alio:et sicsimilior videtur essegenera- in natura accepta.
tioni processio Spiritus sancti,quamFilii. Unde quod prirao objicitur, jam solu-
tura est : processio enim sonat dilata-

Quaest. Ulterius quaeritur, Si processio dicta tionem et quasi raotura in alterum, quod
de Filio et Spiritu sancto dicatur univo- non dicii gcneraiio : et ideo generaiio
ce, vel aequivoce, vel secundum anaio- non siiiipliciter est processio, sed pro-
giam ? et si secundum analogiam, cui cessio qua?dam. Et spiratio licet proces-
per prius conveniat ? sio sit specificata sicut generatio, tamen
 IN I P. SUiM TITEOL. TRACT. YII, QU.EST. 32. 337

simpliciter est processio : quia spiritus et tum simpliciter procedere convenit Spi-
amoris proprius actus est procedere. Et ritui sancto : quia et a voluntate, et quasi
bene concedimus, quod procedere ab processive procedit amor et etiam spiri-

uno vel duobus nihil facit ad rationem tus. Et tunc processio non convenit Fi-
processionis. lio, nisi sub determinatione.
Et quod dicitur de similitudine ad ge- Si autem dicatur processio ad simili-

nerationem quae est a masculo ad fa?mi- tudinem processus causati de causa, sic-

nam, dicimus quod nihil valet, et tantae ut dicit Dionysius in libro de Divinis
munditiae valde incongruum est exem- nominihiis ', quod « quae sunt multa
plum, et ccrte temerarium videtur : quia processibus, sunt unum principio : »

in tali generatione, ut dicunt Philosophi, tunc ehirgato nomine dicitur processio,

gutta maris comprehendit guttam fa;mi- et tunc communiter convenit genera-
nae, et intrat in eam sicut spiritus in cor- tioni Filii et spirationi Spiritus sancti :

pus : et per formativam quae estjn gutta et tunc nihil prohibet, quod secundum
maris, formatur gutta fcEminse : et valde aliquem modum conveniat Filio et se-
temerarium esset et immundum cogitare cundum alium conveniat Spiritui sancto :

vel credere, quod virtusspirativa in Fibo et quod modus secundum quem conve-
haberet se ad virtutem spirativam quae nit Filio in natura creata, in qua potest
est in Patre, sicut se habet virtus foe- esse prius et poslerius, principalior sit,

minae ad virtutem masculi in genera- quam modus secundum quem convenit

tione. Unde ratio illorum nihil valet. Spiritui sancto : quia processus per ge-
nerationem cst in esse, processus autem
Ad id quod qua?ritur, Si procedere di- amoris in tali natura non est nisi in bene
catur aequivoce^ vel univoce ? esse. Sed hoc in divinis nihil est :
quia
Dicendum, quod si simpliciter accipia- nihil est ibi principale et secundarium :

tur procedere : tunc dicit motum secun- et sicut Filio per generationem est esse
dum locum ab uno in alterum, et mo- a Patre, ita Spiritui sancto per spiratio-

tum voluntarium. Propter quod etiam nem est esse a Patre et Filio : et ideo

animalia per appetitum mota et volun- processio per hunc modum dicta, sub
tatem, motu processivo moveri dicuntur diverso modo aequaliler convenit Filio
in III de Anima. ¥A secundum hunc mo- et Spiritui sancto.

QUiESTIO XXXII.

I>c proccssioiie UMiiporali Spiriliis saiicli.

Deinde quaerilur de processione tem- venit proccdcro : [^crsona autcm qua^ a

jj
micB porali. duohus est et a qua nuUa, magi^i est ab
Et quia personae quae est ab aha, con- alio, quam persona qu;u sic ah alia est.

roc^ll
* S. DiONYsic*;, l.ib. do. ftivinis iioininilms, cap. 4

"""
Ot 11 XXXI
338 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod alia est ab ipsa : ideo quaeremus 4. Adhuc, Prima causa est, cujus sub-
primo de processione Spiritus sancti slantia et actio in momento seternitatis

temporali. est, ut in hbro de Causis probatur. Spi-

Secundo, De missione Filii temporali. ritus sanctus causa prima est. Ergo nulla
Tertio, De nominibus personalibus actio ejus est temporalis. I\ihil ergo est
quse secundum rationem processionum dictum, quod temporaliter procedat Spi-
aternarum et lemporalium personis con- ritus sanctus : quia processio ejus est

veniunt. actio ejus.

De temporali autem processione Spi- 5. Adhuc, In divinis substantia et actio
ritus sancti tria quseremus. et virtus ejus idem sunt. Si ergo actio
Primo, Quid sit procedere ? Spiritus sancti est temporalium, sequi-
Secundo, Quid sit mittere et milti? tur quod substantia ejus temporalis est
Tertio, Quid sit dare et dari Spiritum quod absurdum est.
sanctum ? 6. Si quis ad hoc velit dicere, sicut

habitum est, quod processio hic dicitur

sicut causa procedit in effectum, et ad
similitudinem hujus Spiritus sanctus di-
MEMBRUM I. citur procedere in hoc in quo per novum
apparet effectum. Yidetur hoc frivolum
Quid sit procedere iemporaliter ? » esse : quia causa quando ab ea procedit
effectus, secundum substantiam et se-
cundum quod est, non procedit in ef-
id

Primo ergo quseremus, Quid sit proce- fectum, sed separata manet ab effectu et
dere temporaliter? loco et subjecto, ut dicit Aristoteles, et
Yidetur autem, quod nihil sit : quia probatur in libro de Causis. Propter
1. Dicit Augustinus, quod temporales quod etiam quamvis generaliter conce-
motus in Deo non sunt temporalis au- :
datur, quod omnis effectus procedit a
tem processio temporalis motus est : causa tamen non est verum, quod causa
:
-

ergo in Deum cadere non potest. Spiri- procedit in effectum. Si ergo processio
tus sanctus est Deus ergo Spiritui san- : temporalis Spiritus sancti ab hac simili-
cto non convenit processio temporalis. tudine diceretur, processio non refer- i

2. Adhuc, Qui ubique est, ad id ubi retur nisi ad dona et non ad Spiritum l

non est, procedere non potest quia nus- : sanctum.

quam non est. Spiritus sanctus ubique 7. Adhuc, In donis apparet Spiritus
est, ut dicit Ambrosius, et per hoc etiam sanctus ut opifex et dator, et non de ne-
probatur esse Deus. Ergo Spiritus san- cessitate existens in ipsis vel cum ipsis.

ctus temporaliter procedere non potest. Ita enim est in humanis quod artifex
3. Adhuc, Procedere ab alio potest apparet in artificiatis, et largus sive ma-
esse dignitatis : sed procedere in aliquod gnificus in munere : non tamen de ne-
inferius se, intlignitatis est. INihil quod cessitate secundum id quod sunt, in ar-
est indignitatis, attribuendum est per- munere. Secundum
tificiato sunt, vel in

sonse divinae. Cum ergo procedere in hoc ergo non procederet Spiritus san-
aliquod temporale et temporahter, sit ctus, nisi in quantum sicut in signo de-
procedere Spiritum sanctum in inferius monstralur ut opifex et largitor muneris.
se, non est attribuendum personse Spi-
ritus sancti. Ulterius quaeritur^ Si in omnibus do- ^

^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in 1 Senten- novue editionis. '

.\
tiarum, Dist. XIV, Art, 1. Tom. XXV hujusce
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIF, QU.EST. 32. 339

nis et gratis datis ct gratuin facientibus Ulterius qucTritur,

Si a viris sanctis Queest. 2.
debeat dici procedere Spiritus sanctus '? ministris Ecclesia^ procedat Spiritus san-
Videtur, quod sic. ctus '?
1. In omnibus enim, ut dicit Grego- Ad hoc enim objicit Magister in libro
rius, manifestatur ad utilitatem. I ad Co- \ Sentcntiariim, distinct. XIV: Procedit
rinth. xii, 7 Unicuigue datur manife-
: enim Spiritus sanctus ab eis a quibus
statio Spiritus ad utilitatem. Et dicit datur. Sed a ministris Ecclesice datur.
Gregorius, quod etiam in donis gratis Act. viii, 18: Cum vidissct autem Simon
datis non gratum facientibus manifesta- quia pcr impositionem manus Apostolo-
tur et Spiritus in operatione boni. I ad rum daretur Spiritus sanctus, etc. Ero-o
Corinth. xii, 11: Hsec omnia operatur videtur, quod procedat ab ipsis.
unus atque idem Spiritus. Et manifesta- Tx contrarium hujus est : sed cor.tra.

tur sanctus in demonstratione sanclita- I- Quod dicit Augustinus in libro XV

tis, vel persona3 in quam procedit, vel de Trinitate'* : Non aliquis discipulorum
Ecclesiae cujus sanctitas hoc meretur. Christi dedit Spiritum sanctum.Orabant
Per miracula enim quorum operatio est quippe ut veniret in eos quibus manus
donum gratis datum, sanctitas EcclesiaB imponebant, nonipsi eum dabant. Quem
demonstratur. Et ita videtur, quod tam in morem in suis prjfipositis etiam nunc ser-
gratis datis, quam in gratum facientibus vat Ecclesia. Denique et Simon ma"-us
debeat dici procedere Spiritus sanctus. olfcrens Apostolis pccuniam, non ait
2. Adhuc, Jacobi, 1, 17 : 0;?«?i(? datum Datc mihi potestatem hanc, ut dem
et

optimum et omne donum pcrfectum dc- Spiritum sanctum sed cuicumque^ in- :

sursum est, descoidens a Patre lumi- quit, imposuero manus, accipiat Spiri-
)ium. Super quod dicit Dionysius in tum sanctum '
: quia nec Scriptura su-
Coelesti hierarchia, quod « omnis a Pa- perius dixerat : Videns autem Simon
tre mota manifestationis luminum pro- quia Apostoli darent Spiritum sanctum :

cessio, in nos optime et large prove- sed d\\crni: Cum vidissct autem Simon
niens, nos replet, et ut vivifica virtus quia per impositionem manus Aposto-
convertit et congregat ad pacis unitatem lorum daretur Spiritus sanctus '.
et deificam super simplicitatem . » Lu- 2. Adhuc, Sicut Magister objicit in
mina autem Patris sunt Filius et Spiritus Sentcntiis : « Creator a creatura non
sanctus, ut ipse dicit Dionysius : etquod- « potesl procedere : » Spiritus sanctus
libet bonum sive naturale, sive gratui- creator est, ministri autcm Ecclesice
tum, sive gratis datum, sive gratum fa- creati ergo a ministris Ecclesice nec pro-
:

ciens, est manifestatio processionis lu- cedit, nec datur Spiritus sanctus.
minum, Filii scilicet, et Spiritus sancti.
Videtur ergo, quod in quolibct dono Souuxio. Dicendum, quod processio soiutio.
quod ex amore summi Patris impendi- Spiritus sancli per elfectum immedica-
tur, procedat Spiritus sanctus : est enim tum in quo ipsum Spiritum sanctum
quodlibet donum inanifcstatio proces- necesse est esse, processio (dico) tempo-
I
sionis ejus, ut habetur ex auctoritale in- ralis, manifestativa est processionis
^ucta. aeternffi. Unde in quantum manifeslativa

* Cf. Opp. B. Alberli. Commeut. iu I Seulen- liarum, Dist. XIV, Ait. Jt). Tom. X.W liiijusce
tiarum, Dist. XV, Art. Tom. XXV Imjusce
10. uova) editiouis uostrji'.
nova) editionis. ' S. Aucusti.nus, Lib. XV do Triuitate, cap.
"^
S. DioNYsius, Lib. dc Ccclesli bicrarchia, 26.
Cap. 1. 5 Act. VIII, 19.
• =*
Cf. Opp. B. Alberli. Commcnt. in ISenlen- ^ Act. viii, 18.
 340 D. ALB. MAG. ORD. FRJEB.

est illius, (licitur processio : in quantum scilicet intrinsecus manens in divinitate,

autem eirectus ille ex tempore incipit, et hiTec ex parte operantis, et ex parte

et aliquando ex tempore desinit, dicitur operationis, et ex parte operati in mo-
temporalis : et sic ab quod
alio habet, mento est aeternitatis. Et vocatur naturae
dicitur processio, et ab alio habet, quod operatio a Damasceno. Sed tahs modus
dicitur temporalis : et quia utrumque loquendi improprius est : quia generatio
horum claudit in intelleclu, composito et spiratio non sunt operationes, sed
nomine dicitur processio tetnporalis. actus perfecti ad perfectum. Alia vero

Aa i.
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod talis operatio secundum Damascenum est vo-
processio non est motus temporalis, licet iuntatis, qucc est creatio, et est circa hoc
signum manifestans eam temporale sit. quod est extrinsecum divinitati. Et hoc
Sic enim Deus qui geternus est, et attri- secundum quod est in voluntate operan-
buta ejus ffiterna, multis indiciis tempo- tis, in momento aeternitatis est : secun-
ralium manifestantur. dum autom quod est in eo circa quod
Ad 2.
Ad ALiuD dicendum, quod hoc argu- est ut circa subjectum, necesse, est eam
mentum procedit ac si processio locaUs esse in momento temporis. Et talis ope-
motus sit : et hoc non est verum, cum rario est processio temporalis, ut patet
jam dictum sit, quod non sit nisi mani- per ea quie dicta sunt in principio Imjus
festatio «ternse processionis per elTe- solutionis.
ctum rovum, per quem non manifesta- Ad aliud dicendum, quod actio in
batur prius vel alibi, Sicut et Filius de divinis quae est eadem virluli et substan-

seipso dicit, Joan. vni, 42 : Ego ex Deo tiae, est actio accepta in agente. IVoces-
processi et veni. Per quod non inlelhgi- sio autem non solum dicit hoc quod est

tur, quod Filius destiterit a Patre, vel ab processio in procedente, sed cum hoc
aliquo loco secundum divinitatem sed : consignihcat et connotat effectum in eum
quod apparuerit hic per carnis assum- in quem fit processio : et ille effectus non
p'ionem^ secundum quem modum non est idcni cum substantia et virtute pro-
erat apud Patrem, vel in loco alio nisi in cedentis. Et ideo non sequitur, si efTecfus
illo, sicut dicitur, Baruch, iii, 38 : In ter- sit temporalis, quod substanlia sit tem-
ris visiis est, et cum hominibus conver- poralis : per illum enim ctrectum habi-
satus est. tudo aliqua et modus habendi se specia-

Ad 3.
Ad ALiuD dicendum, quod procedere lis ad Deum in creatura generatur, ex
in aliquid inferius ut illud in superius quo modo habendi processio Spiritus ma-
reducatur, non est indignitatis, sed di- nifestatur.

gnitatis.. Et talis est processus amoris, ut Ad aliud dicendum, quod illa respon-
dixil lerothcus. Amor enim superiora sio nulla est, et reprobata in primo Sen-
movet ad inferiorum provisionem, et tentiarum, distinct. XIV, per multas au-
inferlora ad suporiorum conversionem, ctoritates. Quinimo, Spiiius procedit
et aiqualia ad connexionem socialem. aeterna processione : et processio ejus
Et hoc habetur ex aucloritate inducta, manifestatur per etTectum donorum, in
quod luminum processio in nos optime quibus essentialiter, potentialiter, et

ac large proveniens, convcrtit et con- praesentialiter est Spiritus sanctus. Et

gregat nos ad Patris unitalem : quce hujus ratio est, quia operatio talium do-
opcratio maxim:e dignitatis est, et ideo norum est virtutis infmitaB : virtus au-
dignissimo attribuitur. lem infinita nulli creato convenire pot-
Ad 4. Ad ALiUD dicendum, quod si operatio est : et ideo dona sine Spiritu sancto
large sumatur, ita quod generatio et spi- virtutem infinitam non habent. Xegari
ralio ctiam operationes dicantur: tunc autem non potest, ut dicit Damascenus,
duplex in prima causa est operatio. Una quin operans sit ubi per propriam virtu-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU^EST. 32. 341

tem operatur. Unde ubi apparet infinitus de illo. Sub bac enim distinctione intelli-

aclus, ibi necesse est esse virtutem in- giturdietum Apostoli, I ad Corinth. xii,

finitam et operationem virtutis infinitae. 7 et 11, et dictum Jacobi, i, 17, et dicta

Est autem infinitus actus conjungere ho- Gregorii et Dionysii.

minem Deo ad beneplacitum voluntatis,
et posse mereriseternum prsemium. Unde Au iD quod ulterius quaritur de mi- ^ d queest. ?.

non potestesse nisi virtutis infinitse, quae nistris Ecclesiae, dicendum quod cum
non est nisi divinae persona? essentialiter, processio temporalis sit manifestatio pro-
potentialiter, et praesentialiter operantis : cessionis aeternae, et ipsius procedentis
ad quod dona ex parte nostra disponunt, aeterna processione, non potest processio
sed actum nec ex se, nec ex nobis eli- temporalis Spiritus sancti esse a mini-
cere possunt sine Spiritu sancto. Et ideo stris Ecclesiae : quia si hoc esset, non
erraverunt, ut dicit Magister in Se}2/en- manifestaret aeternam processionem et
tiis, qui dixerunt Spiritum sanctum non procedentem, et sic caderet a nomine et

in seipso, sed in donis suis dari vel mitti ratione processionis. Unde ministri Ec-
vel procedere. clesiae non dant, nec mittunt, nec proce-
Ad aliud dicendum, quod in creaturis dit ab eis Spiritus sanctus : sed solus
in efl"ectibus artis vel naturse, virtus arti- Deus dat eum, et a solo Deo
et mittit

ficiandi divisa est a virtute artis et opi- procedit. Ministri tamen per modum
ficis : et propter hoc non oportet, quod supplicationis aliquid faciunt, in quo et
artifex vel opifex procedat in opus. Sed propter quod infallibiliter proccdens a
in gratuitis ad hoc fit processio Spiritus, Deo Spiritus sanctus datur et mittitur
ut in eo in quo procedit, operetur ope- eis quos procedit. Et hoc expresse
in
rationem virtutis infinitae. Et ideo necesse accipitur ex verbis Augustini superius
est procedere Spiritum in ipso, et cum inductis.
ipso dono. Procedit enim, ut dicit Au- Si objicitur, quod secundum jura qui
gustinus in libro XV de ad
Trinitate, occasionem damni dat, damnum dedisse
sanctificandam et reducendam creaturam videtur : et sic cum ministri Ecclesiae
rationalem '. Quae sanctificatio et redu- facianthoc quo datur Spiritus sanctus,
ctio fieri non potest, nisi per actum vir- videntur dare Spiritum sanctum. Dicen-
tutis infinitae : quia Deus et creatura dum, quod illud dictum juris non intelli-

rationalis non reducta distant in infini- gilur, nisi ad reputationem judicis, quo
tuni. punitur damni dans occasionem, non
ideo quod dederit damnum, sed ut alii
Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- terreantur, ne damni dent occasionem.
dum quod processio Spiritus sancti du- Et similiter est in divinis : quia per ne-
pliciter dicitur, scilicet simplex manife- gligcntiam et devotionem ministri pu-
statio processionis aeternae per signum,et nitur vel praemiatur minister judicis pro-
sic procedit Spiritus sanctus in donis videntia.
gratuitis gratis datis. Et est etiam mani-
festatio processionis aeternae, simul et
procedentis Spiritus per proprium ejus
actum, quem non operatur nisi in illis

in quibus habitat pcr inhabitantem gra-

tiam. Et hoc modo non procedit nisi
in donis gratum facienlibus. Et per hoc
patet solutio ad omnia quae quaesita sunt

' S. AuGUSTiNUS, Lib. XV de Trinitale, cap. 27.

 342 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

Trinitate cognosci quod ab

: « Mitti, est

alio Scd non cognoscitur quod

sil^. »

ab alio sit, nisi per nolionem sive rela-

tionem ad originem pertinentem. Ergo
MEMBRUM II. missio et mitti talem dicunt relationem :

verbum igitur est notionale.

Ouid sit iniitere et mitti ? Ix coNTRARiuM cst, quod missio conno- ggd
tat eflectum in creatura. Omne autem
connotans eiFectum, essentiale est : quia
Deinde quoerilur, Quid sic sit mittcre omnis elTeclus creatus communis est tri-
et mitti ? bus personis : ergo videtur, quod missio
£t hoc quaerendum est propter intolle- essentiale nomen sit.

ctum verborum Sanctorum, quse ponit

Magister in distinctionibus XV, XVI et Ulterius quasritur, Gui conveniat mit- Quses

XVII primi libri Sententiarum. tere ^

?

Quseremus autem circa hoc duo, scili- Et videtur per verba Augustini posita
cet de missione secundum se in commu- in distinctione XV primi libri Senieniia-
ni, et de modis missionis. rum, quod Spiritui sancto.
De missione secundum se, quia dif- 1, Ibi enim sic dicitur, quod Spiritus

ficile non est, simul tria quccremus, sanctus et Deus est, et donum sive da-
scilicet quid sit, utrum scilicet essentiale, tum et ideo dat et datur. Dat quidem
:

vel notionale, et cui conveniat mittere, in quantum Deus datur in quantura :

et cui mitti ? donum. Ex quo objicit Magister, quod

dari Spiritum sanctum a Patre et Filio,
estipsum temporaliterprocedere ab utro-
que vel mitli. Si ergo datur a se, et pro-
cedit et mittitur a se. Et paulo post :

^IIlMBHI SECr\DI « Gum donatio Spiritus sancti sit opera-

tio Dei, et communis et indivisa sit

trium personarum, sequitur quod dona-

ARTIGULUS I. tur Spiritus sanctus non tantum a Patre
et Filio, sed ctiam a seipso. » Et ex hoc
Quid sit missio, et cuiconveniai mittere, arguit iterum, Si autem seipsum dat,
et cui mitti et dari, utrum scilicet tunc a seipso procedit et mittitur. Et con-
Patri '
? sentit in hoc, subdens quod utique ve-
rum est : nam processio temporalis Spi-
ritus sancti vel missio, ipsius est dona-
De primo objicitur: tio : et ipsa donatio est Dei operatio :

Qusest. 1,
I. enim Gregorius, quod eo mit-
Dicit procedit ergo Spiritus sanctus temporali-
titur Filius, quo gcneratur. Ergo a simili ter a se, et mittitur a se,
eo mittitur Spirilus sanctus, quo proce- 2. In eadem etiam distinctione multis
dit a Patre et Filio : et sic missio notio- verbis Augustini et Ambrosii ostendit,
nem dicit, et non cssentiam. quod mittere convenit Spiritui sancto
2. Adhuc, Augustinus in libro XIV de respectu Filii : inducens hoc quod dicitur,

1 Cf. Opp. B. Alberli. Comnieut. iu I Seuleu- 20.

liarum, Dist. XIV, Art. 3, et Dist. XV, Art. 7. 3 Cf. Opp. B. Alberti. Commeut. iu I Seuteu-

Tom. XXV hujusce novoe editiouis. tiarum, Dist. XV, Art. 2. Tom. XXV hujusce
' S. AuGusTiNus, Lib. XIV de Triuitute, cap. uova} edilionis.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VIF, QU.EST. 32. 343

Isaise, lxi, i : Spiritus Domini siiper dicere, et nia?vime de personis divinis,

me, propter qiiod unxerit Domi^ius me : pra?ter ea quse in sacris eloquiis nobis
ad annuniiandum mansuetis misit me. sunt manifestata. »
Ibidem etiam dicit ex verbis Augustini, Adlmc, Quidarn objiciuntper ratio-
2.

quod « Pater solus nusquam legitur nes humanas, quod in missionc auctori-
missus, sed Filius et Spiritus sanctus. » tas importatur mittentis ad missum.
Et ex verbis illis accipitur, quod cui- Nullius autem personoe auctoritas est
cumque convenit dare, illi convcnit et aliqua ad seipsam vel ad aliam personam
mittere : et cuicumque convenit dari, illi de qua ipsa est. Ergo nulla persona mit-
convenit et mitti, sive respectu sui, sive tit se, nec mittitur a se, nec mittit eam
respectu alterius. de qua est.

Dntra In contrarium liujus est quod prius 3. Adhuc dicunt, quod dare non est
inductum est de Gregorio et Augustino. mittere : quia dare non ponit distinctio-
Si enim eo mittitur Fihus, quo genera- nem ad dantem : potest enim aliquis
tur sed a se non generatur ergo a se
: : seipsum dare. Et ideo concedunt, quod
non mittitur. Et eadem ratione non Spiritus sanctus dat se, et datur a se :

mittitur a Spiritu sancto Filius : quia sed nolunt concedere, quod mittit se,
non generatur ab ipso. Et si mitti est vel mittitur a se.
cognosci quod ab alio sit, non potest Sed contra hoc est quod in eadem
mitti Fihus nisi a Patre, et non a se, distinctione ex verbis Augustini dicitur,
nec a Spiritu sancto : nec Spiritus san- quod « donum sive datum refertur ad
ctus potest mitti a se, sed a Patre et dantem, et ssepe repetitur, quod eo
Filio : quia non potest cognosci quod mittitur quo datur » et tunc videtur, :

Filius sit neque a seip-

a Spiritu sancto, quod nihi sit quod dicunt.
so : nec cognosci potest quod Spiritus
sanctus sit a seipso, sed a Patre et SoLUTio. Procul dubio si verba Au- Solutio.

Filio. gustini attendantur, tunc procedere tem-

sic idem sunt,
poraHter, et mitti, et dari,
Ulterius quaeritur, Utrum Patri con- quod in eodem sunt et circa idem, sed
venit mitti et dari '
? secundum diversas rationes. Cum enim
Et vidctur, quod sic. dicitur, Patcr mittit, vel Fihus mittit,
Attributum enim Patris potentia est, vel Spiritus sanctus mittit, verbum,
quse operatione Trinitatis ssepe fit un mittlt, dicit actum egredientema persona
sanctis. Cum ergo per attributum FiUi sicut a substantia : et cum actus ille fit

Filius dicatur mitti in mentcm, et per operatio (ut dicit Augustinus) circa crea-
attributum Spiritus sancti operatum in turam, et tahs opcratio semper sit com-
mentibus Spiritus sanctus mitti dicatur, munis tribus, oportet quod illa operatio
consequens est ut per attributum Patris ad personas referatur gratia essentite quoe
a tota Trinitate operatum in mentibus communis est.

sanctorum, ctiam Pater missus dicatur. SimiHler cum operatum a Trinitate,

ra. In contrarium hujus est, appropriabile sit uni persona^, et omnis

1. Quod dicit Augustinus in libro II de opcratio sccundum rationcm appropriati
Trinitate, quod « sohis Pater nusquam dcbcal secundum rclationem ad
(iori, et

legitur missus ". » Et sicut dicit Diony- ])i(»priuiii, oportet quod in opcrato iilo

sius, « non est nobis audendum ahquid sit ralio el signum alicujus unius persome.

' Cf. Opp. n. AUicrti. Comriiciit. iii I Senlcii- S. Au(;usTiNUs, l.ili. II clc 'ri'inil;ile, cap.
tiarum, Dist. XIV, Art. l.'t. Toin. XXV luijusco
nova) editiouis.
344 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Adhuc etiam, cum in omni operanle sanctiQcetur et reducatur, et haec opera-

et operato iutelligitur habitudo operantis tio comraunis est tribus, ideo ex conse- t
ad operatum, oportet quod in habitudine quenti, quod missio comparatur
srilicet

illa, habitudo personalis pro[)rietatis et ad eum ad quem mittitur, dicit id quod

notio signiticetur sicut in signo : et sic est essentiale.

oportet, quod verbura missionis et da- Unde omnes locutiones quse dicunt,
tionis secundum Augustinura tria im- quod eo datur quo mittitur, intelligun-
portet, scilicet quod coramune est, et tur de eodem quoad rem, non quoad

quod personse est, et quod habitudi- rationem significatam per nomen : et

nis signiticativum est. Sed in hoc ditfe- tunc eo et qiio non ponuntur in vice ad-

rentia est, quod donatio sive datio non verbiorum, sed vice pronominum vel
refertur nisi ad datum. et non refertur nominum. Si autem in vice adverbio-
ad dantem, nisi habitudine rationis, rum ponerentur, locutiones essent fal-
secundum quod dicit Augustinus, quod sae.

« dat in quantuniDeus, et datur in quan- Et per hoc patet solutio ad primo

tum donum. » Et ideo datio est essen- qucTsitum, et ad omnia qufe ad hoc in-
tialis prirao, et proprie : et si aliquid ducta sunt.
rationis importet. hoc est ex consequenti.
Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- Ad qo? '

Propterquod etiam expresse dicunt A.l

Sancti, quod Pater dat se, Filius dat se, dum quod si mittere secundum propriis-
Spiritus sanctus dat se. In cujus doni ra- simam signiticationem sui accipiatur,
tione est, quod nihil altribuitur Patri, non eidem convenit mittere et dare, nec
vel FiliOj vel Spiritui sancto per ahquam secundum idem quia mittere aucto-
:

convenientiam appropriati ad proprium. ritatem dicit mittentis respectu missi,

Sicut potentia attribuitur Patri : eo quod et processum missi a mittente quod :

potentia proprie principii est. Pater au- uon dicit dare. Sed si secundum comrau-
tem solus ita principium est, quod nou nem accipiatur significationem, secun-
de principio e>t. De pr^iicipiis autem dum quod missio et datiq in eadem
dicit Aristoteles in 1 V primce pJdlosophice, suut operatione doni convenientia, quce
et in pluribus aliis locis, quod minima lit in mentibus tidelium sanctificando-
sunt quantitate, et maxima potestate. Et rum vel reduccndorum, tunc circa idera
Filio appropriatur sapientia : quia ver- seniper sunt missio et datio, et tunc non
bum est, et verbum est supientiee mani- importatur distinctio mittentis ad mis-
festativum. Et Spiritui sancto appropria- sum. Et sic potest concedi, quod Spiri-
tur bonitas : quia amor est. Dictum enim tus sanctus raittit se, et Filius miltit se.
est in praehabitis, quod amor est actus Et hoc est quod dixerunt antiqui, quod
boni ut moventis, et est actus amantisut mittere et mitti, sumuntur aliquando
moti. Et hoc modo operatum a tota Tri- proprie et secundum propriam
stricte
nitate, acceptum ut appropriabile signum, ipsius significationem aliquando com- :

dicil personse proprium et ideo per se : muniter et large et tunc est idem quod
:

et primo essentiale est, ex consequenti dare. Et hoc dicit Magister in Senientiis,

autera personale. In mittere autem et et videtur intellectus esse verborura Au-
mitti e converso est. ?4issio enim activa gustini.
vel passiva in ipsa substantiali ratione Ad DicTA Augustini et Gregorii quae
sua auctoritatem et distinctionera dicit in contrarium inducuntur, dicendum
miltentis ad missum, et dicit processio- quod Gregorius loquitur non secundum
nem unde primo et
missi a mittente : actum, sed secundum aptitudinem. Un-
per se notionale Sed quia missio fit
est. de scnsus est verborum Gregorii, quod

ad aliquid fucieudum in creatura, quo in eo quo generatur a Patre, missibilis

II
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU.EST. 32. 345

esse cognoscitur : quia missio secundum pcr effectum in creatura factum, divi-

strictam significationom ut signum et nam personam accipere, et ex largitate

nota ostendit aelernam generationem, divina habere ad actum virtutis infini-

qua ab alio est, non quidem in specie tse, qui a virtute doni creati et accepti

secundum quod generatio est, sed in sine virtute divina elici non posset, sicut
genere, secundum quod ad genitum esse, dictum est. Unde inter dantem et do-
consequitur ab alio esse. Et sic etiam num non est nisi relatio rationis, et

mittere et mitti dicitur de Spiritu sancto. non distinctionis secundum originem,

Et si separaretur id quod proprie mis- scilicet quod dat in quantum est Deus,
sionis est, ab eoquod communiter est et datur in quantum donum, ut dicit

missionis et dationis tunc quando di-

: Augustinus. Et in hoc difTerunt secun-
citur, Spiritus sanctus mittit se, vel dum rationem, ut dicit Augustinus :

Filius mittit se, resolvenda est locutio quia apud se semper Deus est secun-
in hanc, Spiritus sanctus ostensus ut dum actum donum autem secundum
:

existens ab alio, dat se. Et eodem actum non semper est, sed quando da-
modo intelligenda est ista, Filius mit- tur. Mitti autem addit ad hoc, quod
tit se. in dono dato et in modo donandi de-
monstretur, quod dans ab alio sit, quod
Ad m quod quaeritur ulterius, Utrum Patri convenire non potest. Et ideo
'
mittere vel mitti Patri conveniat? quod saepe repetitur, quod eo mittitur
Dicendum, quod secundum strictam quo datur, jam solutum est, quod eo
significationem ejus quod est mittere secundum rem, sed non secundum mo-
vel mitti, mittere maxime convenit Pa- dum significandi. Si cnim in dono non
tri, sed mitti nullo modo. Pater enim daretur persona divina ut operans, ca-
est^ qui non ab aUo a quo alius et ideo : deret a fine datio et missio : finis enim
si demonstretur esse ab alio, false de- dationis et missionis est sanctificatio et
monstratur. Propter quod mitti non reductio creaturae rationalis, quam so-
convenit ei : quia mitti est cognosci per kim donum facere non potest, nisi dis-

effcctum, quod ab alio sit : quod nullo positive : sed oportet, quod persona
modo convenit Patri. divina in dono operetur. Unde, Joan.
Ad objectum dicendum, quod poten- xiv, 23, dicitur : Ad eum veidenms, et

tia ab bonum a Deo multis sanctis datur, mansionem apud eum faciemus.
etiam ad divina opera, sicut ad miracula, Et per hoc patet solutio ad totum.
et hujusmodi. Sed potentia non est
donum quo demonstretur aliquis ab ali-
quo esse, sed potius 'per quod demon- IIEMHHl SECU\I)1
stretur, quod alius sit ab ipso potentia :

enim secundum quod potentia, est a qua

aliud, non quod sil ab alio. AimUULUS IL
Et per hoc patet, quarc solus Pater
De modo missionis Filii el Spinlus
legitur non esse missus.
'.
Ad id quod objicitur ratione quorum- sancti

E dam, dicendum, quod in veritale mitti

secundum principalem signiiicationem
non est dari, sicut dicunt, sed ex addi- Secundo, QucTritur dc modo missionis
tione se habet ad illud. Dari enim est passivie Filii et Spirilus sancli.

ot7. Toni. XXV liujuscc noviii editionis no-

•
Gf. Opp. B. AlbcrU. Cornmcnl. in I Senlen-
tiarum, Dist. XIV, Art. 9, et Dist. XVI, Art. 5 striu.
 340 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

enim Magisler ex verbis Augu-

Dicit sanctificationem et reductionem operari
stini libro primo Sententiarum, dis-
in non potest. Unde, Joan. xx, 22, ut
tinct. XIV, quod « gemina est processio abundantiam Spiritus notaret ab ipso in
Spiritus sancti, sicut et gemina proces- alios procedere, insnf/lavit et dixit eis :

sio vel missio Filii, scilicet visibilis, Accipite Spiritum sanctiim.

et invisibilis. » Visibilis, sicut quando

linguis igneis apparuit super Apostolos ', SoLUTio. Dicendum, quod una et ea- SoU

et quando visibiliter descendit in colum- dem est processio temporahs

aterna et

ba ^ Invisibilis autem, sicut quando geminata per modum. ^terna enim si-
per donum charitatis procedit in men- gnificatur in temporali. Sed aeterna est

tem. emanatio Spiritus sancti de Patre et

Dicit eliam Magister, quod istse pro- Filio ut sit divina persona, et non est

cessiones sunt prseter ceternam proccs- ad aliquid extrinsecum divinitati. Tem-

sionem, qua ab aiterno ineffabiliter pro- poralis autem est ejusdem emanationis
cedit a Patre et Filio. significatio, et estad extrinsecum divi-
Et quseritur, Penes quid istcB proces- nitati : quia est ad rationalem creaturam
siones distinguantur? Non enim variat sanctificandam et reducendam et insti-

vel numerat processionem, si in se est tuendam per effectum et modum effe-

processio et in alio significatur : unum ctus de asterna processione Spiritus san-

enim et idom est, quod in se est, et cti a Patre et Fiho.

quod in alio significatur. Et per hoc patet solutio ad primum,

quomodo scihcet temporahs processio
Ulterius quasritur, In quo conveniant sit prceter seternam, et quomodo ponat
Quaest.

processio visibilis, et processio invisi- in numerum cum seterna. ^

bilis?
1. Nullam enim sanctificationem vel Ad id quod quseritur de gemina pro- Ad

reductionem Spiritus sanctus operatus cessione temporah, dicendum quod in Ad

est, vel in igne, vel in columba quia : fine una sunt : utraque enira est ad
ignis et columba non sunt creaturae ra- instruendam, sanctificandarii, et redu-
tionales. cendam creaturam rationalem, sed ge-
2. Si quis dicat, quod in columbam minantur in hoc per quod instruunt.
et ignem non est missus Spiritus
in Invisibilis enim instruit per invisibihs

sanctus, sed in columba et igne in ho- doni experimentum et receptum, et in-

minem. Tunc cum haec processio sit ad intellectum.Yisibihs
structio ejus est
invisibilis, non est gemina processio, autem instruit per speciem corporalem
sed una, ut videtur donum enim quod : ad sensum ordinatum ad intellectum :

operatur in homine et in quo mitti si- sicut sensibihs visio sive corporahs, ut
gnificatur, invisibile est. dicit hbro XII Confessio-
Augustinus in

3. Adhuc, In missione alius est mit- num, ordinatur ad imaginariam, et ima-

tens, et alius missus^ et alius ad quem ginaria ad intellectualem.
mittitur : et si hoc ita est, tunc non Ad aliud dicendum, quod visibihs
debuit mitli visibiliter ad Christum : processio non fuit ad Christum, ut eum

quia Fiiius est mittens Spiritum san- instrueret, vel sanctificaret, vel reduce-
ctum,qui ab ipso est, et non est ad quem ret, sed ut significarel ahis in ipso et
mittatur. Ille enim ad quem mittitur, ab ipso esse abundantiam Spiritus, cu-
est indigens Spiritu : quia sine Spiritu jus operatione sacramentah ahi instrue-

1
Cf. Act. II, 3. et34.
2 Cf. Matth. III, IG ; Luc. iii, 22 ; Joan. i, 33

I
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QU.EST. 32. 347

rentur, sancUficarcntur, et reducercn- in creatura rationali causatum, aliter

tur : propter quod etiam visibili signo se habet nunc creatura ralionalis ad
facta est : quia dicit Dionysius in Coele- Deum quam prius quando illum effe-
sti quod « impossibile
hierarchia, est ctum non habuit in se causatum et :

nobis superlucere divinum radium nisi ideo aliter est in ea Deus nunc, quam
sacris velaminibus circumvelatum '. » prius. Et illa alteritas non ponitur in
Unde, I ad Corintb. xv, 4G : Non priiis Deo, sed in creatura. Deus enim in

qiiod spiritale est : sed qiiod animale, quantum est de se, uno modo se habet
deinde qiiod spiritale. Necesse enim cst ad omnia quamvis non omnia uno
:

animalitatem nostram ex sensibilibus modo se habeant ad ipsum. Et ideo

instrui, ut ex similitudine eorum pro- dare in Deo non ponit nisi largitatem,

portionabiliter accipiat spiritualia. quse est communis tribus et ideo essen- :

tiale verbum est. Alitti autem et mittere

MEMBRUM
Quid sit dare et dari Spiritum san-
ctum ? et, Quomodo dare et dari se
habeant ad mittere ctjnitti et proce-
dere ?
principaliter dicit notionem, et conse-
quenter cssentiam, propter effectum con-
notatum. Procedere autem e convcrso
III. primo signiQcat essentiam, secundario
notionem, propter effectum qui dcsignat
seternam processionem.
Si quod Spiritus sanctus
objicitur,
procedit ab seterno. Procedit enim ut
amor, et amor est donum in quo omnia
alia dona donantur, ut dicit Augustinus,

et ita procedcre ut donum non debet

Deinde quceritur, Quid sit dare et dari esse processio temporalis.

Spiritum sanctum? quod jam quidem Ad hoc dixerunt antiqui, quod donum
per ea quae dicta sunt facile manifestum dupliciter dicitur, scilicct ab aptitudine
im est. donandi, et ab actu. Si ab aptitudine
I)'
Sed hoc solum quserendum est, quo- dicatur : tunc dicunt, quod ab aetcrno
modo dare et dari se habeant ad mittere processit ut donum : processit enim ut
Bl et mitti et procedere? donabilis ab aeterno. Si ab actu dicatur :

lilis
Conceditur enim, quod essentia divi- tunc dicunt, quod non refertur nisi ad
in-
na dat se, et quod tota Trinitas dat se : processionem temporalem : quia licet

non tamen conceditur, quod essentia ab aHernoprocessit ut donabilis, donatus

divina procedit a se, vel mittitur : nec tamcn non cst nisi ex tcmpore. Et hoc
conceditur, quod Trinitas mittit se, vel quamvis satis bene dictuiii sit, tamen
proccdit a se. si quis inspiciat naturam vocabuli, tunc

donum ab actu donandi dicitur. Unde

SoLUTio. Ad hoc dicendum est, quod per nomen verbale quod actum signilicat,
sicut praehabitum cst, dantis ad datum definitur ab Aristotele in IV Topicorum,
non aliquam po-
est rchitio originis, quic dicente, quod « donum cst datio irreddi-
iii
nat distinctionem intcr dantem et datum, bilis ^ » Ad Ephcs. jv, 8 Dedit dona:

sed tantum secundum Augustinum, re- liominibus. Et ideo Sancli (h)iuim rcfe-
L'itio habitudinis sccundum rationcm, runt ad proccssionem temporalcm.
qUcB tundatur in hoc, quod per cirectum

* S. DiONYSius, Lib, dc Ca'lesti liierarchia, liarum, Dist. XV, Art. 1. Tom. XXV luijusce
cap. 1. novjo cditioiiis.
"^
Cf. Opp. B. Albcrti, C"-....i^ui,. iii I Seulcu- ^ Akistoteles, lii IV Topicoruni, cap. 4.
 3i8 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

QUiESTIO XXXIII.

De teoiporali Qiissioiie Filii.

Deinde quaeritur de missione Filii tem- Spirifu sancto : « Ouis est qui dicit, Isai*,

porali. XLVUi, 16 : iMunc Dominus Dcus misit

Et de hoc tria quseruntur sub una ta- me, et Spiritus ejus : nisi qui venit a

men queestione. Patre, ut salvos faceret peccatores, id est

Primo, An Filio conveniat milti vel Christus-^? » Ex his verbis Augustini et

procedere in creaturam ? Ambrosii accipitur, quod Filius mittitur

Et secundo, Secundum quid conveniat a Patre, mittitur a seipso, et a Spiritu

ei, si convenit ? sancto.

Ettertio, Si distinctam a Spiritu san- Adhuc, Ambrosius in eodem libro,
3.

cto habet missionem vel processionem cap. 2 « Datus est a Patre Filius, ut
:

temporalem? Isa. IX, 6, dicitur Parvulus natus est :

nobis, ei Filius datus est nobis. Datus

Qusest 1.
Ad PRiMUM* objiciunt Augustinus et est, audeo dicere, et a Spiritu, quia et a
Ambrosius. Spiritu sancto missus est. Dicit enim
1. Auirustinus in secundo libro de Filius Dei, Isaise, lxi, 1 : Spiritus Do-
Trinitate ^ : « Uterque, scilicet Filius et mini super me, eo quod unxerit Dominus
Spiritus sanctus, legitur missus. De spi- me. Quod cum de libro IsaijE legeret
ritu sancto enim legitur, Joan. xiv, 26 : DominuSj Luc. iv, 17 et seq., ait inEvan-
Quem mittet Pater in nomine meo. Et, gelio Quia hodie impleta est haec scri-
:

ibidem, xvi, 7 : Si autem abiero, mit- ptura in auribus vestris, ut de se dictum

tam eiim ad vos. Filius autem de se di- esse signaret. »
cit, ibidem, t- 28 : Exivi a Patre, et ve- Ix coNTRARiUM liujus cst quod dicit Sad <

ni in mundum. Et Apostolus dicit, ad Gregorius, quod « eo mittitur. quo ge-

Galat. IV, 4 : Misit Deus Filium suum, neratur. » Xon autem ^eneratur a se,

factum ex muliere. Ubi satis ostendit eo nec a Spiritu sancto. Ergo nec procedit
ipso missum Filium, quo factum ex mu- nec mittitur a se, nec a Spiritu sancto.
liere.Proinde mitti a Patre sine Spiritu
sancto non potuit quia Pater legitur : Ulterius quaeritur, Secundum quid Qv
misisse cum fecit ex foemina : quod uti- mitti dicitur*?

que non fecit sine Spiritu sancto. » Visibiliter enim non est missus nisi se-

2. Adhuc, Ambrosius in III libro de mel, in carnem scilicet : invisibiliter au-

*
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ' S. AiiuROSius, Lib. de Spiritu sancto, cap.

tiarum, Dist. XV, Art. 7 et 8. Tom. XXV hu- 1.

jusce novae editionis. * Cf. Opp. B. Alberti Comment. in I Senten-

-
S. AUGUSTINU3, Lib. II de Trinitate, cap. tiarum, Dist. XVI, Art. 3.Tom. XXV hujusce I 'fffi..

5, nova3 editionis.
 IN I P. SUiM. TIIEOL. TRACT. VII, QU.EST. 33. 349

tem in mentem ssepius mittitur. Et hoc in quo ipsius causae habitudo demonstra-
non potest esse, nisi cum dono sapientite, tur et significatur, sicut proprium signi-
vel intellectus, vel consilii, vel scientite, ficatur in appropriato. Et sic procedere
vel alicujus ad illuminationem intellectus et mitti, el dare et dari, nullam originis
pertinentis. Et hoc non videtur : talia dicunt rehitionom vel auctoritatem. Et
enim dona non sunt gratum facientia : et hoc modo cum opera Trinitatis indivisa
jam habitum est, quod persona divina sint, qui procedit vel datur vel mittitur
non mittitur nisi cum dono gratum fa- ab uno, procedit et mittitur et datur a
Ad actum enim intintiee virtutis
ciente. duobus aliis.
agendum, qui nulli creaturcT convenire Et hoc attendentes Sancti dicunt, quod
potest, necesse est mitti Deum et dari. hoc modo Fiiius procedit, mittitur, et
Deus autem actum operans, non
ut hunc datur a se et a Spiritu sancto sicut a Pa-
est nisi cum dono gratuito gratum fa- tre. Et ideo cum dicitur Exivi a Palre, :

ciente. Non ergo mittitur Filius nisi cum el veni in mundwn^ : iicet exeuntis a
talibus donis quse pertinent ad illumina- Palre notetur distinctio, tamen exeuntis
tionem intellcctus. admittentem in quantum hujusmodi,non
notatur distinctio : quia Filius et Spiri-
Ulterius quaeritur, Si missio Filii di- tus sanctus communiter cum Patre id in

stincta sit a missione Spiritus sancti '

? quo significatur exitus ille, perfecerunt :

Et videtur, quod non : quia ex quo cum exitus ille nihil aliud sit, nisi quod
missio divinffi personae non est nisi in visibilis in carne apparuit.
gratia gratum faciente, et gratia gratum Et similiter est in processione invisi-
faciens demonstrat Spiritus sancti pro- bili in mentem, de qua dicitur. Provcrb,
cessionem, videlur quod non mitlilur viii, 31, et loquitur sapientia : Zz<f/e??5 m
Filius nisi cum eo mittatur Spiritus san- orbe terrarum : et delicix mese esse ciim
ctus : et ita istae missiones indistinctae A^<^'^'
hominum. Exitus enim in orbem
sunt. terrarum, quo sicut dicit poeta :

JuxTA hoc quseritur. Cum tam mis- Ludit in liuraanis divina potentia rebus ;

sio Filii quam Spiritus sancti gemina sit,

visibilis scilicet et invisibilis, quomodo perficitur in dono pertinente ad illu-

sit, quod Filius missus visibiliter assum- minationem orbis terrarum, cujus per-
psit et sanctificavit creaturam in quam fectio communiter est Trinitatis. Et ideo

missus est : Spiritus sanctus autem crea- tali missionc Filius mittitur, procedit, et
turam in quam missus est, ncc assump- datur et a seipso et a Spiritu sancto.
sit, nec sanctificavit*? Si autem mitti secundum propriam et

strictam significalionem accipiatur : tunc

SoLUTio. Sicut praedictum est, milti et princi[)aliter notionalc est. Et hoc modo,
procedere dicitur dupliciter, et etiam dare sicut prius habitum est, non mittitur Fi-
et dari, communiter scilicet, et proprie. lius nisi a Patre. Et sic dicilur, Joan.
Communiter procedens ab eo a quo pro- viii, 43 : Neque enim a meipso veni, sed
cedit, et missus relatus ad eum a quo illc me misit.
mittitur, et dans ad datum non dicunt Et per hoc patct solutio ad omnia ea
nisi i-cl.itioncMU rationis, qua fundatar in qme adducta sunt contra [)rimum.
habitudine causie cllicienlis ad eirectum, Ad lu enim quod per dictum (Iregorii a.i objcct.

' rf. <)|i|i. I{. .Mlicrli. CoinmfiiL iii I Sfiitcn liavuni, Itist. XVJ, Arl. G.Tom. XXV uovie edi-
tiiii uiii, lli^l. W l, Arl. el 4. liunis i!osU'a3.
- Cf. Upp. H. Alberli. Gommeul. in l Seiilen- ' Joau. XVI, 7.
 350 D. ALB. MAG. ORD. P^JED.
objicitur, quod « eo modo mitlitur, quo licet unum sit, tamen duo sunt in ipso

generatur, » in prsecedenti quaestione re- secundum actum et operationem. Actus

sponsum est. Eo enim et quo non dicunt enim notitia3 proprius, est illuminatio in-
nisi eamdem rem qua scilicet proprium tellectus : et aclus amoris proprius, est
manifestatur in appropriato : verbum accensio afTectus. Quamvis sicut etiam
'

enim quod est proprium, cum sit mani- in exteriori lumine ab illuminatione pro-
festativum sapieniae, in dono sapientiee cedit calor, ita in interiori calor amoris
intelligitur et significatur ut dans sa- procedit ab illuminatione veritatis : et
pientiam et mittens eam in nos : sicut ideo loco et tempore separari non pot-
dicitur, Sapient ix,10 : Miite illam decce- est processio Spiritus sancti a processio-
lis sanctis tiiis, a sede magnitudinis tuse, ne temporali Filii.

ut mecum sit et mecum lahoret.

Ad m quod juxta hoc quaeritur, dicen- Ad v4
Adquffisi.2. Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- dum quod hujus causa est, quia Filius
dum quod sapientia, intellectus, consi- missus est visibili missione ad complen-
lium, et scientia aliter accipiuntur secun- dum opus redemptionis, ut dicit x\mbro-
dum apud Philosophos, et aliter prout
se sius, hoc est, ut solveret Adae debitum :

sunt dona Spiritus sancti. Prout enim quod congruissimo modo fieri non potuit,
sunt dona, in primo dono quod est amor, nisi ab eo qui potait et debuit solvere.
intelliguntur esse donata et formata. iVon autem potuit nisi Deas, et non de-
Araor autem ille charitas est. Et hoc con- buit nisi homo, ut probat Anselmus in
cordat verbis Augustini, ubi loquitur de libro Cur Deus homo. Et ideo missio illa
imagine et dicit : « A^erbum quod insi- fuit, ut Deus homo fieret. Et hoc sine

nuare intendimus, cum amore notitia sanctificatione fieri non potuit, et sine
est. » Unde et sapientia quse est donum, naturae humanae assumptione et unione
et similiter intellectus, et consilium, et ejusdem in personae unitatem. Missio au-
scientia secundum quod procedunt in tem visibilis Spiritus sancti non ad hoc
mentem et amente, notitiae amatse sunt est, sed ut sanctificationem et reductio-
charitatis amore. Et sic cum eis mittitur nem per se opereturin dono ad hoc dis-
Filius, qui est Deus complens actum in- ponente ex parte rationalis creaturae : et
fmitae virtutis, ad quem dona disponunt. sic creatura visibilis non adjungitur ut
haec operatio per ipsam fiat, sed ut aedi-
Adqu£est.3. Ad id quod quaeritur ulterius, Si di- ficatio fidei per ipsam demonstretur. Un-
stinctee sint processiones Filii et Spiritus de Spiritus sanctus nec ignis fuit, nec co-
sancti, velsemper simul sint? lumba : Filius autem Dei fuit homo ve-
Dicendum, quod secundum ea in qui- humana patiens et agens.
raciter in natura
bus sunt, distinctce sunt tempore autem :
Propter quod humana natura adoraturin
simul sunt. Cum enim dico, notitia ama- Christo, columba autem non adoratur.
ta vel cum amore, dico quiddam quod

->*^
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YIII, QU.EST. 34. 351

TRACTATUS YHI.

DE NOMINIBUS PERSONALIBUS QVM SECUNDUM

RATIONES PROGESSIONUM J^TERNALIUM ET TEM-
PORALIUM PERSONIS CONVENIUNT.

Deinde quseritur de nominibus personalibus quce secundum rationes

processionum cBternalium et lemporalium personis conveniunt.
Et quseruntur tria, scilicet primo de nominibus Patris.
Secundo, de nominibus Filii.

De nominibus Spiritus sancti,

Tertio,

De nomine Patris quffiruntur duo, scilicet de impositione nominisj utrum

scilicet, sicut dicitAugustinus, quia generat, Pater est : aut generat, quia
Pater est ?
Secundum est de nominis suppositione et significatione, quando in locu-

tione poniturin preedicato vel in subjecto.

QUiESTIO XXXIV.

De nouiiiie pafris.

quia generat : vel generat, quia Puter

MExMBRUM I. est? Hoc est quaerere, Utrum Patrem
esse, ratio sit cjus quod est generare :

Utrum Paler esl Paler, quia (jemdt : vel velquod est generare, ratio sit ejus quod
gcnuil, quia cst Pater"? estPatrem esse ?
Et videtur,quod quia generat, Pater est.
l . Dicit enini Augustinus in libro Je Fi-
pRiMo ergo quicritur, Utrum l'atcr est, dc ad Pctruni :« (Juia gencrat,Pater esti.»

^ Cf. Opp. B. Alberli. Comment. inlSenten- 25. AuGCSTiNf:^, Lib. do FiJo ad 1'ctiuni,
tiarum, Dist. XXVII, Art. 2. Tom. XXVI hujusce cap. 10.
novio editioiiis.
352 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

2. Adhuc, Tn inferioribus sic cst, quod esscntia divinasit in Filio. Sed per gene-
lermini generationis sunt primi, et con- ralionem Paler dut Filio divinam esscn-
sequentes, et utrique per sc. Et sunt ter- tiam, et Filius accipit eam per generatio-
mini per accidens. Per se sunt, ut dicit nem, hoc modo quo dare et accipere pol-
Gilbertus in sex principiis, in quibus na- est essc in divinis. Et ad hoc quod Pa-
tura operatur manifeste, vel occulte. Ma- ter dat, consequitur esse Patrem ad hoc :

nifeste, sicut hic generat hunc. Occulte, aulem quod Filius accipit, consequilur
sicut homo generat hominem quiaenim : csse Fihum. Ergo quia generat, Pater

hic est homo qui generat, ideo generat est et non quia Pater, generat.
:

(). Adhuc, Aristoteles in IX Ethicorum

hunc hominem, ut potentia generandisit
hominis per naturam qua homo est ho- rationem assignat, quare pater magis
mo actus autem generationis sil hujus.
:
diligit filium, quam diligatur ab ipso : et

Per accidens autem termini sunt termini dicit,quod causa hujus est, quia pater
illi, qui denominantur per proprietates aliquid sui, quod tamen virtute totum
advenientes per generationem, sive sint est, habet in lilio : filius autem nihil sui

proprietates absolutce^ sive respectivoe. habet in patre. Et idem dicit Aspasius in

Accidens enim est aceidens, et non de commento. Pater ergo est, qui tale ali-
esse existens. Propter quod Philosophus quid habet in filio : et nisi tale ahquid
dicit in VII primse pjJiilosophix, quod ac- habeat in fdio, non est pater : sed ali-
cidens et subjectum unum est ut aggre- quid in fdio non habetnisi generationem
gatum, et non simpliciter unum. Termi- activam : ergo a generatione activa habet
ni tales sunt pater et filius quia enim
:
quod sit pater : et non e converso per
generat, accidens, et accidit sibi quod est esse patrem habet quod genuit.
pater : vel potius quia genuit, accidit si- 7. Si dicas, quod hoc non est in divi-

bi patrem esse : et quia genitus est, ac- nis, in quibus substantia generantis non
cidit sibi fdium esse. Et sic videtur quod dividitur.CoNTRA : Augustinus in epistola
Pater est, quia genuit. ad Maximinum : « Pater ut haberet Fi-
Adhuc, Ponamus, qued non genuis-
3. lium de seipso, non minuit seipsum : sed
set, constat quod tunc pater non esset. ita genuit de se alterum se', ut totus ma-
Dicit autem Philosophus S quod causa neret in se, et esset inFilio tantus, quan-
esl et ratio qua posita ponitur et res, el tus et solus. » Ergo in divinis magis est

qua destructa destruitur. Posita genera- quam in humanis.

tione activa, ponitur patrem esse et :
Adhuc,Visest in verbisAugustini,quod
destructa eadem, destruiturpatrem esse :
dicit, « ut haberet Filium, genuit. Per •»

ergo genuisse causa el ratio est ad pa- hoc enim significat aperte, quod genera-
trem esse. tio et ratio et causa est paternitatis, et
4. Adhuc, Anselmus in libro de Pro- non e converso.
cessione Spiritus sancti : « Non quia Pa- In cOiNTRARiuM hujus cst, quod s,ij

ter est, spirat : nec quia Filius est, spi- 1 . Generare actus est distinctae perso-
rat ^ » Ergo eadem ratione nec quia nce. Persona autemPatris non est distin-
Pater est, generat. cta nisi personali proprietate, quae est
5. Adhuc, Anselmus ibidem dicit, paternitas. Distinctam autem esse perso-
quod « ridiculum est dicere, quod per nam, est ante agere personam. Cum er-
relationem divina essentia sit in Spiritu go esse Patrem, distinctam sit esse per-
sancto. » Ergo a simili ridiculum est sonam, generare autem sit agere per-
dicere, quod per relationem paternitatis sonam, videtur, quod esse Patrem sit

* Aristoteles, In II Posteriorum, text. et 2 S. Anselmus, Lib. de Processione Spiritus

comtn. 25. sancti, cap. 6.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VIII, QU.EST. 34. 353

ante generationem secundum intcUigen- ipsas proprietates, ut secundum paterni-

tise rationcm. tatem et tlliationem, est potestas et vo-
2. Adliuc, Cum dicitur, Deus Pater, luntas generandi. Potestas autem et vo-
circumscripta paternitate non remanet luntas generandi est secundum naturam.
nisi Deus Deo attribuitur generare,
: et si Ergo secundum naturam est potestas et
tunc videtur, quod Deus in quantum voluntas generandi secundum cnim :

Deus generat et si Deus in quantum : idem attribuitur generare, secundum

Deus generat, tunc etiam Deus Filius ge- quod est potestas et voluntas. Hoc iterum
nerat, et Deus Spirilus sanctus, quod videtur mirabile quia una est potestas
:

falsum est : ergo incircumscripta pater- trium et una voluntas trium. Unde ra-
nitate Deo non attribuitur generare pa- : tione voluntatis et potestatis nulii perso-
ternitas ergo secundum rationem intelli- nji potest attribui generare. Si enim uni
gentiae ratio et causa est ejus quod est attribueretur, tunc etiam attribueretur et
generare, et non e converso. alteri. Si autem ratione ejus quod est
3. Si quis dicat, quod nec quia gene- generare, cum dicitur potens et volens
rat, Pater est : nec quia Pater est, gene- generare : tunc cum generare et esse Pa-
rat, sed quia Deus innascibilis. Hoc vi- trem idem sunt, ut dicit Augustinus,
detur irrationabile esse. Innascibilis idem attribueretur gratia suipsius : quod
enim sive innascibilitas proprietas per- secundum intcUectum esse non potest,
sonse est sive notio, qua persona non nisi in Iiis quee propter sc volumus ct ad
ordinatur ad gcnerationem, nec antece- aliud non rcferimus : et sic se non vi-
denter, nec conscquenter. Ergo videtur, dentur habere ad invicem generare, et
quod non gcnerat, quia Deus inascibilis. esse Patrem : quia dicit Augustinus,quod
4. Adhuc, Videtur Ansclmus dicere in quia generat, Pater est.
libro de Processione Spiritus sancti, quod
non quia Pater, generat, scd quia Deus. Solutio. Ad hoc quidam alii satiscon- Solutio.

Dicit cnim, quod Patcr et Filius, non venienter dederunt solutioncm, dicentes
unde Paler, et non unde Filius, sed unde quod paternitas dupliciter considcratur,
unus Deus, spirant Spiritum sanctum. scilicet ut proprietas pcrsonae distinctiva

Ergo a simili non unde Pater, generat et secundum rationem positiva et sic in :

Filium, sed unde Deus et ideo gcnerat : divinis non habet comparationem, nec
Filium Deus. Si sic dicatur, quod unde prsedicandi modum ad extra, sed intra.
Deus, gcncrat, tunc generare attribuitur Et cum omnis pra^dicandi modus sit in-
Deo : Deus autcm dicit divinam naturam hserentis, et ut ila dicam, insistentis, ut
in habente : ergo divinee naluree in ha- dicit Boetius, vcrtitur in preedicandi mo-
bente attribuitur generare : sed cuicum- dum substantiee, et non vertitur in mo-
que attribuitur generare, hoc pcr ge- dum praBdicandi subslanticC nisi illius cui
nerationem dislinguitur a genito, ergo intclligitur inesse : cui autcm intelligitur
videtur, quod per generationem divina inesse, proprietas est : hypostasis verti-
natura distinguatur in Palre, et natura tur et accipit modum prcedicandi sub-
divina in Filio : quod falsum est eteliam stantios quoe est hypostasis.Cujus signum
haereticum : quia Pater et Filius sunt est, quod hoc niodo acccpta patcrnitas
idem Deus, et cadem nalura ,divina et cst pater. Sic enim dat paternitas ei in
indistincta. quo est, intelloctualis natura; singularem
5. Si quis vclit diccre, quod Paternon cxislentite modum
hoc est csse per-
: ct

unde Pater, nec Filius unde Filius, gene- sonam. Unde per hunc modum conside-
1
rat, sed unde polcns ct volcns generare rando, csse Patrem, vcl paternitatem
I quod videtur Anselmus ibidem diccrc. essc, est pcrsonam distinctam cssc. Et
Sic nullatcnus Patris et Filii sccundum hoc secundum rationem intelligcntite est

23
 354 D. ALB. MAG. ORl). PR.ED.

ante generare, quod est actus proprius praedicandi substantite. Et hoc patet per
ejusdem personse distinctae. Et hoc resolutionem. Paternitas enim est pater,
modo constderando. quia Pater est, ge- ita quod pater preedicatum de paternitate
nerat. Si autera paternitasconsidereturut cum articulo inteliigatur preepositivo, lo-

relatio concepta et non ut exercita (in co cujus nos articulari pronomine uti-
hoc enim ditTerunt paternitas et pater : mur, dicentes quod paternitas est ille qui
quia paternitas dicit relationem ut con- est pater quod essc non posset, nisi
:

ceptam, pater autem ut exercitam) tunc proprietas quse est paternitas, amisso
modus praedicandi est ad extra per com- modo prsedicandi accidentis, mutaretur
parationem et relationem, hoc est, ad in modum preedicandi substantise. Unde
correlativum. Et cum relativa posita se in divinis uno modo Pater per se termi-
ponant, sic filio posito. ponitur esse pa- nus est generationis sicut a quo est ge-
trem. Filius autem poni non potest, nisi neratio. Et sic secundum rationem intel-
per generationem ponatur ut sit, ut dicit ligentia Pater est ante generationem, et

Augustinus. Hoc enim modo non est quia Pater est, generat.
comparatio vel relatio nisi positarum et Ad ALiuD dicendum, quod per hoc non
jam existentium personarum. Ethoc mo- probatur, quod ex generatione pater sit,

do procul dubio esse Patrem, consequi- nisi secundum quod pater est relativum
tur ad generare sive genuisse. Et hoc et adjectivum.
modo quia generat, Pater est. Et hoc etiam probatur per dictum An-
autem subtiHter velit ista in-
Si quis selmi in sequenti argumento. Cujus ratio
tueri, erit idem esse Patrem, quod gene- est^ quia non generat, nisi sit aiiquis :

rare in divinis et re non ditferunt, sed

: aliquis autem nonest, nisi singulari exi-
ratione tantum quia scilicet esse Pa-
: stentiae modo singulariautem existentiae
:

trem, paternitatem dicitut proprietatem, modo non est, nisi personali proprietate
et generare dicit eamdem ut actum. Et quae est paternitas.
sic simul sunt generare et esse Patrem, Ad aliud dicendum, quod in veritate
etneutrum antecedit vel consequitur ad si quis totum principium generationis in
rehquum. Et hoc secundum Catholicam generante determinet : tunc cum, sicut
fidem securius dicitur. Damascenus dicit, generatio sit opus na-
Et per hoc patet solutio ad pri- turee existens, et generans sit hic, et non
mum. sit hic nisi paternitate, sic dicet, quod
Ad 2. Ad ALiuD dicendum. quod non est si- Pater generat in quantum est hic Deus
mile in divinis et in inferioribus. In di- Pater. Et hoc intelligit Anselmus dicens,
vinis enim nihil est per accidens. Quia quod si per relationem solam divina na-
cum relatio in inferioribus sit et accidens, tura sit in Filio, ridiculum est dicere,
et relatio. utrumque moJum praedicandi quod paternitas ut relatio est, solum se-
retinet. Propter quod dicit Augustinus cundum modum intelligendi consequitur
in libro I de Triniiate, quod « omne re- actum generationis, et non antecedit ip-
lativum est etiam aliud quam relativum : sum. Et iste terminus, pater, sic a pater-
eo quod omnis relatio est in subjecto nitate denominatus, est adjectivum : di-
aliquo, quod denominatur ab ipsa, sicut ctus autem a paternitate secundum quod
a paternitate pater i. » Unde in talibus est proprietas personalis, substantivum
pater et quodlibet aliud relativum est est.

adjecti^iim. In divinis autem modus ille Ad aliud dicendum. quod per dictum U
praedicandi, quem habet relatio ex hoc Philosophi non probatur, quod quia ge-
quod accidens est, mutalur in modum nuit, est pater, nisisecundum quod pater

* S. AcGUSTi>'C3, Lib. I de Trinitate, cap. 7.

y
 TiN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VIII, QILEST. 34. 335

est adjeclivuni hoc est in inferiori-

: et in divinis, sed in omnibus. Numquam
bus : in divinis autem non cst sic. enim natura generat sed hic etiam :

Ad 7. Ad ALiuD dicendum, quod Magister in numquam a natura generatur proprie

prixno Sente?2tianim, d\siinciioneY,saii\s loquendo, sed hic ab hoc est. Et quia
respondet ad illud diclum Augustini, di- generatio est opus naturge, ut dicit Da-
cens, quod cum dicitur, Pater de se ge- mascenus, ideo generans et genitus in
nuit alium se, iste terminus, alium, te- eadem natura sunt, et sunt res ejusdem
netur substantive, et est relativum diver- naturse, ut dicit Hilarius. Dico autem
sitatis, et diversitatem ponit inter hypo- cjusdem re et numero, ut in divinis : vel
stases generantis et geniti : et hoc pro- specie vel ratione, ut in aliis.
nomen, se, in generante et genito notat Ad aliud dicendum, quod Pater est Adobject.5.
identitatem essentiae sive naturae divinae. potens et volens generare potentia et vo-
Unde scnsus est, genuit alium qui esthoc luntatecommunicantibus generationem,
quod ipse. non autem antecedentibus, sicut in prae-
Et ad id quod ulterius dicit i^ugusti- habitis de generatione Filii dictum est :

nus, « Ut haberet Filium, » non probat et eadem potentia similiter et voluntas

patrem ^sequi generationem, nisi secun- quse est in Patre ad generare, in Filio
dum quod est relativum et adjectivum. genitum esse. Et hujus rationem
est ad
Jject.
iJt 2.
Ad duo prima qua? adducuntur in con- diximus in praehabitis quia sciiicet cum :

trarium,patet solutioper dicta. Illaenim dicitur potentia generandi, vel voluntas

probant, quod pater secundum quod pa- generandi, gerundivum sumitur a verbo
ternitatc singularem accipit intellectualis impersonali. Et a verbo personali su-
si

naturae existentiae modum, secundum meretur activo Ttunc potentia et volun-

rationem intelligendi antecedenter se ha- tas traherentur ad standuni pro persona,
bet ad generationem : et hoc verum est et non pro non esset una
essentia : et
in divinis. voluntas trium, nec una formatrium.
)ject.3 Ad aliud dicendum, quod hoc dictum Sic enim potentia generandi et voluntas
non videtur esse conveniens : quia in- est potentia etjvoluntasut generet : quod
nascibilitas non ponit ordinem ad gene- non convenit nisi Patri.
rationem activam, sed privat generatio-
nis passivae principium.
< ect.4. Ad dictum Anselmi dicendum, quod
Anselmus ibi determinat terminos gene-
rationis principii, scilicet generationis in MEMBRUM II.

generante secundum quod generatio est

opus naturae existens quod opus naturae
: De liujus nominis, pater, suppositione
in divinisnon est nisi communicatio ejus- vel significatione, quando in locutione
dem naturae. Naturam autem non commu- ponitur in prxdicato vel subjecto,
nicat per generationem, nisi secundum ulrum scilicet significet substantiam,
quod est hic Deus sicut et in humanis
: vel ad aliquid ?
hic homo in quantum hic liomo generat
hunc hominem et sic actus generatio-
:

nis est hujus ut hic est. Naturae autem Secundo, Quieritur dc nominis suppo-
communicatio ad naturam refertur se- sitione vel signilicatione quando in locu-
cundum quod communicabilis est. Et sic tione ponitur in priedicato vel subjecto.
patet, quod nec in se nec in habente di- Et quajritur, Utrum signiilcet subslan-
stinguuntur. Non enim distinguitur nisi tiam, vel ad ali([uid? Haec enim sola duo
ille cui attribuilur actus generationis ut praedicamenta sunl in divinis, ut dicit
agenti vcl patienti. Nec hoc est tanlum Boetius.

I
 3.j6 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

Yidetur, quod non substantiam :

2. Adhuc, Pater dicit hypostasim, ut
1. Secundum regulani Boelii in libro dicil Damascenus hypostasis autem: esl
de Trinitate. Si enim substantiam signi- substantia : ergo pater in divinis secun-
ficaret, et de singulis et de omnibus di- dum substantiam dicitur.
ceretur singulariter, ut hoc nomen, CoNTRA hoc etiam tamen objicitur :

Deus. Dicitur enim Pater Deus, Filius quia si substantia est Pater, vel essentia
Deus, Spiritus sanctus Deus : et hi tres divina : et Pater est hypostasis generans
unus Deus. Et ita diceretur, Pater est per se non per accidens, videtur se-
et
Pater, FiUus est Pater, Spiritus sanctus qui, quod essentia divina sit hypostasis
est Pater et hi tres unus Pater
: quod :
generans et sic ulterius, quod essentia
:

falsum est : ergo ad aliquid dicit. divina distinguitur generatione, sicut di-
2. Adhuc, Augustinus dicit, quod « ea xit Arius, et quod non sit una essentia
quae in divinis substantialiter prff-dican- trium personarum.
tur, ad se dicuntur. » Pater autem ad se 3. Si quis ad hoc velit dicere, sicut di-
non dicitur, sed ad aliud : dicitur enim citur in libro de Regulis fidei, quod hoc
pater aUcujus pater : ergo Pater non prae- nomen, paler, etiam in divinis dicitur
dicatur in divinis secundum substan- multipliciter.
tiam. Aliquando enim praedicat personam,
Adhuc, Damascenus « Deitas na-
3. :
ut quando dicitur,essentia divinaest Pa-
turam manifestat, Pater autem hyposta- ter : tunc enim Pater substantivum est
sim. » Hypostases autem in divinis dis- et cum articulo intelligitur, ut sit sensus,
tinguuntur secundum ad aliquid. Ergo divina essentia est ille qui est Pater.
videtur^ quod pater non substantiam, sed Aliquando praedicat hypostasim cum
ad aUquid dicat. proprietate, sicut quando dicimus^ Pater
4. Adhuc, Si secundum substantiam est Pater, hoc est, persona generans.
diceretur, oporteret, quod substantiam Aliquando preedicat relativum, sicut
sccundum ipsum diceretur alicujus sub- quando dicitur, Pater est Filii pater.
slantia quod omnino falsum.
: Aliquando praedicat relativ.um ad crea-
0. Adhuc, Pater paternitate pater est. turas communiter secundum generatio-
Si erijo secundum substantiam diceretur nem, sicut in symbolo IVicffino « Credo :

pater, substantia paternitate pater csset. in Deum Patrem omnipotentem^ facto-

Sed quidquid paternitate pater est, pa- rem cceU et terra?. » Et sumitur, Mattli.
ternilate distinguitur et determinatur ut XI, 2o : Confiteor tibi, Pater, Domine
sit Ergo subslantia paternitate di-
pater. coeli et terrse. Et, Sapient. xiii, 3 : Sciant
stinguitur et determinatur. Si autem de- quanto his dominator eorum speciosior
terminatur et distinguitur, non distin- est : speciei enim generator hcec omnia
guitur nisi a substantia FiUi : et sic se- constituit : ergo pater est. Unde etiam
queretur, quod Pater et Fiiius non essent in secunda parle Timsei Platonis dicitur :

una substanlia deitatis quod est hcere- : « Quorum opifex paterque ego. »
sis Arii. Dicitur ergo non secundum Aliquando praedicat relativum ad ho-
substantiam. mines factos ad imaginem Dei per re-
Seii conra. Ix CONTRARIUM CSt, quod creationem. Matth. vi, 9 : Pater tioster,

1. Essentia divina est Pater, et Pater quis es in ccelis.

essentia divina quod negari non potest:

: CoNTRA hoc esse videtur, quod cum
quia aUter summa
simplicitas non esset dicitur, essentia divina est Pater, per
in divinis el constat, quod pra?dicatio
: illam praedicationem non accipit pater
non est per accidens videtur ergo, quod : aliam significationem quam prius ha-
Pater secundum essentiam de essentia buit : secundum se autem semper signi-

praedicetur. ficat hypostasira cum proprietate ; in illa

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VIII, QL.EST. 34. 357

ergo significatione pradicatur de essen- ctam et totam suam significationem si-

tia : et tunc sequitur ideni cjuod prius, gnificat hypostasim cum proprietate et
quod scilicet si essentia est pater, est singuLaritate non potest assignari ra-
: et
alicujus pater : et si pater est generans, tio quare secundum partem suae signifi-
quod essentia est generans. cationis prsedicetur de essentia, et se-
4. Idem est si dicatur, quod cum dici- cundum partem non.
tur, essentia est pater, quod pater prce-
dicat hypostasim et non proprietatem SoLUTio. Dicendum, quod hoc nomen, soiuiio.

sive relationem. IIoc enim preedicat quod pater, a generatione activa impositum,
significat significat autem hypostasim
: quantum ad ipsum vocabulum significat
cum proprietate videtur ergo, quod : existens per se solum secundum singula-
proprietas referatur ad essentiam. risexistentiiB modum, paternitate ad
0. Si dicatur, ut quidam dicunt, quod eumdem modum determinatum et ideo :

in divinis est res naturee, ct suppositum h^-postasim sine non signiQ- proprietate
sive h^^postasis sive substans, et indivi- cat quamvis quidam dicunt, quod ap-
:

duum, et persona, et hsec non re, sed pelhire possithypostasim. Terminus enim
ratione sint differentia, ut scilicet res na- aliud significat, et aliud appellat. Ap-
turae dicatur, in quo sicut in naturato pellat enim eum qui est pater signifi- :

natura consistit. Hypostasis autem sive cat autem singulare paternitate ad sin-
suppositum est tamquam inferius. Indi- gularitatem determinatum. Sicut et So-
viduum autem^ quod ex individuantibus crates appellat Socratem, hoc est, eum
existens per se solum secundum singula- qui est Socrates : significat autem sin-

rem existentiee modum constituitur. gulare accidentalibus et substantialibus

Persona autem dicit individuum distin- individuatis et individuantibus in esse
ctum proprietate ad dignitatem perti- singularis determinatum. Pater autem
nente. Et si hoc, demonstrato generante potest accipi dupliciter, substantive sci-
vel genito, res naturae est, suppositum licet, et adjective, sicut in praecedenti

ex additione se habet ad illud : addit quaestione determinatum est. Si substan-

enim respectum inferioris ad superius : tive accipitur : tunc formam qua ad esse
est enim suppositum res naturce stans, singularis determinatur, ponit circa pro-
sive posita sub natura communi. Indi- prium suppositum, et non refert eam ad
viduum autem addit ad hoc individuan- aliud. Si autem adjective sumitur: tunc
tia. Est enim individuum quod ex acci- formam quam significat, circa aliud po-
dentaHbus et substantialibus constitu- nit, quod est suum substantivum, cui
tum, singularem accipit existentia? mo- subjicilur, vel de quo praedicatur, et po-
dum. Persona autem adhuc addit ad nit eam ut illi inhaerentem et illud deter-
hoc, quod distinguatur in singulari sub minantem. Unde cum dicitur, essentia
natura dignitatem habente, et proprie- est patcr, vel pater est essenlia : si sub-
tatem ad dignitatem pertinente. Unde stantivum csl jjatcr, vera est locutio : et

Boetius in libro de Duahiis naturis bi paternitas quce proprietas dislinguens est,

una persona Chrisli, in delinitione per- non ad essentiam, sed ad patris
rcferlur
sonse ponit individuum ct substans sivc hvpostasim sub hoc sensu, essentia est
suppositum, dicens, quod « persona est hypostasis paternitate determinata et :

rationalis creaturoe individua substan- hoc est verum. Si autem sit adjectivum,
tia. » Si, inquam, sic dicatur, ut dica- formam suam ponit circa essentiam et
tur, quod cum dicitur, essentia est patcr, determinat eam, et est sensus, essentia

quod patcr slat pro supposlto sive hypo- est patcr, hoc est, esscntia est generans,

stasi hoc stare non potest.lloc enim vo-

: et ideo paternitale tleterminata ; et Iioc

cabulum quod est pater, secundum re- falsum est, et est error abbatis Joachim.
 338 D. ALB. MAG. OIID. Vl\JE\).

Et his visis^ facile esf respondere ad tyro enim est novus miles. Et similiter
objecta. est hic cum dicitur, essentia est pater

j^^ ,
Ad PRiMUM ergo dicendum, qnod pater paternitate, ablativus qui determinatio
ad aliquid significat supponit tamen se- : pr&dicati est, rem praedicati determinat,
cundum quod substantivum est, hypo- et ad subjectum quod est essentia, non
stasim, cui significat proprietatem rela- refertur : et ideo essentia paternitate non
tionis inesse : et ideo de tribus non dici- distinguitur.
tur, sed de uno. Ad ALiuD quod objiciturin contrarium, Adob
Ad 2. Per hoc etiam patet solutio ad secun- dicendum est, quod licet nihil per acci-
dum. dens sit in divinis, nihilominus tamen
^^ 3
Ad ALiuD dicendum, quod iste est in- quae eadem sunt re (sicut dixerunt anti-
tellectus Damasceni, Hypostases enim qui) non semper eadem sunt supposi-
quse sunt supposita divinae nalurse ad tione, ita quod supposito uno, suppona-
hoc ut tres sint, relationibus quse in ipsis tur alterum nec eadem sunt attributione,
:

sunt ad oppositionem pertinentibus dis- ita quod quidquid attribuitur uni, attri-

tinguuntur : et propter identitatem hy- buatur alteri. Et hoc est propter diver-
postasis ad naturam divinam, in qua sum modum signiiicandi. Unde licet
propter sui simplicitatem nihil diversum essentia sit idem quod pater, tamen si-
ab ea potest esse, de essentia praedican- gnilicatur ut communis re, pater autem
tur. ut singularis : et ideo distingui attribui-

^j ^
Ad ALiuD dicendum, quod hoc argu- tur patri, et non essentiae : et pater prae-
mentum procedit ac si pater adjective dicat substantiam quae est hypostasis, et
dicatur : tunc enim proprietas poneretur non substantiam quse est ^usia sive es-
inesse vel inhserere essentiae: et tunc se- sentia.
queretur, quod essentia pater esset ah- Ad dictum Damasceni patet solutio.
cujus pater : sed sicut dictum est, pater Ad aliud dicendum, quod hoc argu- ^j
prsedicatum de essentia, non sumitur mentum non procedit, impediente falla-
adjective : quia nunc intelligitur cum ar- cia figurae dictionis. Essentia enim quid,
ticulo, sicut dictum est superius. Articu- hypostasis autem quis : et praedicatur
lus enim prsepositivus non prseponitur quis de quid ratione identitatis et sim-
nisi substantivo. plicitatis natura.'. Cum autem dicitur,

^£j5 Ad ALiuD dicendum, quod essentia est hypostasis est generans, ergo essenlia
pater, et pater est paternitate pater, et est generans : procedit ac si in suppo-
tamen essentiapaternitate non est pater, nendo et attribuendo idem sint quis et
sed potius identitate simphcissimse na- quid.
turae. Cum enim dicitur, pater paterni- Ad m quod objicitur de libro de Be- ^.d

tate est pater, paternitas ut determinans gulis fidei, dicendum quod distinctio
refertur ad hypostasim patris, et non ad bona est.
naturam. Sicut in logicis dicitur, quod Et ad objectum in contrarium, dicen-
determinatio explicite vel implicite circa dum, quod pater non accipit novam si-
preedicatum posita, sive circa rem prae- gniticationem : h^postasis enim cum
dicari, ad subjectum non habet referri. proprietate praedicatur de essentia : scd
Explicite, sicut cum dicitur, iste est no- (sicut dictum est) proprietas non deter-
vus miles, novitas refertur ad militiam minat essentiam, sed hypostasim.
non ad subje-
quae est res praedicati, et Ad aliud dicendum, quod pater prae- a
ctum et ideo non sequitur, quod iste
:
dicat quod significat, sed non eodem
sit novus. Idem est si dicatur, iste est modo significat enim proprietatem ut
:

bonus clericus, vel est bonus civis. Im- determinantem h^^postasim propriam, et
plicite autem, si dicatur, isle est tyro : non ut determinantem essentiam de qua

u.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUtEST. 35. 359

prfBdicatur, sicut patet per antedicta. tura communis non dividitur per esse

bject. 5. Ad aliud dicendura, quod res naturse substantiale in personis : unum enim est

bene est in divinis, et suppositum sive esse substantiale Irium personarum.

hypostasis, et etiam persona, licet non Similiter persona est in divinis: sed

eodem modo quo in humanis. In huma- (ut dicitRichardus) non proprie est sub-
nis enim res naturse a re naturee distin- stantia individua sicut in humanis: quia
guitur naturse divisione : in divinis au- substantia individua non est nisi naturse

tem non, sed relatione ad originem per- dividuse sive divisibilis : in divinis au-
tinente. Similiter humanis
suppositum in tem persona est existens per se solum
est stans sub natura communi, ita quod secundum singuharem existentiae mo-
sit ibi natura universalis et natura parti- dum in natura intellectuali, quse non di-
cularis : autem non quinimo
in divinis : viditur, sed a singulis tota possidetur,
natura communis est re, non ratione Unde ;?«/e;' personam dicit cum proprie-
tantum, etsuppositum non est particula- tate et personalitate : et proprietas et

rem naturam sed totam habens. Indivi- personalitas ad essentiam non refertur,

duum autem nullo modo est in divinis sicut ssepius antedictum est. Ex hoc au-
secundum propriam individui rationem : tem patet quid significet nomen genito-
quia individuum non est nisi ubi divi- ris : hoc enim signiticat idem quod pater
duum, hoc est, ubi natura communis adjective sumptum, et a generationeim-
per esse dividitur in divinis autem na-
: ponitur.

QU^STIO XXXV.

De noniinibus Filii.

SecundOjQuaeriturde nominibus Filii, Filius, nec substantia, sed sola relatione.

quse sunt tria, ut dicit Magister in primo Diversitas autem relationis non facit

Sententiarum, distinctioneXXYI, scilicet alium et alium. Mutatio enim accidentis

Filius,imago, et verbum : et ideo tria est mutatio de subjecto ad subjectum, ut
quseremus. dicit Aristoteles in VI PJiysiconim, et
Primo, de Filio. talis est, quando manente eodcm subjecto
Secundo, iJe imagine. mutatio est in passionibus : et ita videtur
Tertio, De verbo. esse hic : et sic Filius non videtur dilTerre
nisi per accidens : et hoc veritatem per-
sonse non facit, nec filii veritatem.
MEMBRUM I. 2. Adhuc, Essentia divina in Filio non
est nata, nec proprietate Filii distincta :

Qiiid sit in divinis esse Filiiim ? et cum nihil sit in Filio, nisi ossentia di-
vina et proprietas, videtur, quod sola
proprietas determinatione sit Filius, ot

Primo ergo quseritur, Quid sil in di- non natura. autom non cst lilius
Talis
vinis esse Filium ? vere. Et sicvidetur, quod Filius Dei non
1. Natura enim non ditlerunt Pater et sit vcre lilius.
 360 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

sed contra. Quod Gst contra Ililarlum et Augusti- cundum partem, magis verc facit eum
nuni. esse filium. Xon enim vere et perfecte
1. Unde Ililarius sic dicit, et ponitur a demonstraret Patrem si aliquid rainus
Magistro in \)Y'm\o Sententiariim^ distin- csset in Filio quam
in Patre. Unde, Joan.

ctione XXVI : « Cum et homines filii Dei XIV, 9 Philippum arguens dicit
et 10,

dicantur et sint, secundum illud Psalmi Quomodo tu dicis Ostende nobis Pa- :

Lxxxi, , 6 : Filii Excelsi omnes, et se- trem ? Non creditis quia ego in Paire, et
cundum illud quod, Exod. iv, 22, ad Pater in me est ? Et supra, t. 9 Qui :

Moysen Dominus de populo Israel ait : videt me, videi et Patrem meum.
Filius mcus primogenitus Isracl. Quae- Sirailiter secundum Richardum de
ritur quomodo proprium sit nato Deo, sancto Alctore in libro de Trinitate^
quod sit Dei Filius ? » Et solvit sic sub- quod Pater et Filius in eadem numero
dens Sed
: « magna est distantia. Ho- natura sunt, non ofBcit, sed proficit ad
mines enim filii Dei sunt factura, non hoc, quod vera persona sit Filius et ve-
nativitatis proprietate : Deus autem Fi- rus filius : ex hoc enim magis connatu-
lius originis proprietate Filius est, et ve- ralis et consubstantialis est^^Patri, et in

ritate nativitatis,non factura, vel adop- omnibus substantialibus et naturalibus

tione. Et illi quidem ante sunt quam filii similis.

Dei sunt fiunt enim fdii Dei, quamvis

: Ad hoc autem quod objicitur, dicen- AdoJ
non nascantur filii. » dum quod nihil in Deo est per accidens,
2. Adhuc, Nasci ex aliquo in similita- ut dicit Augustinus. Nihil enim in Deo
dine fornice et speciei generantis, facit est nisi seternum : et quod eeternum est,

esse verura lilium. Gum ergo Filius in per accidens esse non potest : et ip^a
divinis et ex alio sit per nativitatem, et proprietas in divinis substantia esf.

simillimus sit forma et specie generanti, Quamvis autem nihil sit ibi peraccidens,
ipse maxime est filius, ethoc nomen ha- tamen non omiiia quse sunt iii divini^-,
bet proprium. dicuntur substantiae modo : quia relatio
3. Adhuc, Hilarius in I.bro XII de est in divinis, et non
.modo sul)- dicitur
Trinitate : « Uniirenitus Deus nec fuit stantise, sed modo
quod est ad ali-ejus
aliquando non filius, nec fuit aliquid quid. Substantia autem dicitur modo
antequain filiiis, nuc quidquam ipse nisi ejus quod est absolutura, et ad se di-
filius. Atqueitaqui semper est filius, na- ctum, ut dicit Augustinus.
scibilitatis proprietate ac veritate filius Et quod dicitur, quod Filius ditTert a

est. » Patre sola proprietate, vcrum est, quod

ut distinguente proprietate sola differt,

Qufflst. Ulterius quneritur, Utrum aequivoce sed ut distinctum ditTert etiam hypostasi
vel univoce dicatur lilius de Filio Dei, et et ideo verissime Filius est ut alius in
filiis hominum, et iiliis Dei per adoptio- hyposlasi a Patre genitus. Plura enim
nem? non exiguntur ad hoc quod aliquis sit
vere filius, nisi quod in hypostasi origi-
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod Filius Dei nis proprietate sit discretus, et in natu-
vere filius est naturali et substantiali na- ralibus omnibus per orania generanti sit

tivitare a Patre, eo modo quo hvpostasis sirailis.

substantia dicitur.
Ad 1 ei ?. Ad PRiMUM crgo dicendum, quod ge- Ad id quod ulteriusquaeritur, Si Filius Ad<
neratione hypostasis quee res naturte univoce vel aequivoce dicatur ?

est, filius est iilius : et quod ejusdem na- Dicendum, quod per analogiam. Et
turee est Filius cum Patre et ejusdem prirao quidem convenit Filio Dei. Se-
substanticT secundum totum, et non se- cundo autem filiis horainura, qui in simi-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. YIII, QU.EST. 33. 361

liludine formaeet speciei et non in ejus- quod alius est a Filio sicut a Patre, a
dem numero naturse identitate genitorcs Spiritu autem sancto nuUus. Yidetur
suos demonstrant. Tertio, filiis adoptio- esse non causa quia et in Patre est ali-
:

nis, qui patrem non demonstrant nisi qua notio in qua dissimilis est Filio, sic-
per consensum voluntatis quem facit in ut innascibilitas et tamen Filius dicitur
:

eis spiritus adoptionis : facit enim parti- imago Patris : ergo et Spiritus sanctus
cipes filiationis divinse per filiationem non propte^ hoc minus imago est, quod
hsereditatis, sicut dicitur, ad Coloss. i, deficit in hoc quod alius non sit ab ipso.

13 : Eripuit nos de potestate tenehrarum, 3. Adhuc, Imago ab imitando dicitur,

et transtulit nos in regnnm Filii dile- ut dicit Philosophus in libro de Rcmini-

ctionis suse. Haec autem translatio non fit scentia.^^ivWxis autem sanctus qui est a
nisi per adoptionem. Patre, imitatur eum et cosequat eum per
indiscretam similitudinem. Ergo est ima-
go ejus, ut dicit definilio secunda.
In GONTRARIUM CSt, quod Sed conlra.

1. Ad Coloss. I, 15, de solo Filio dici-

MEMBRUM IT. tur : Qui
imago Dei est invisibilis. Yi-
detur quod soli
ergo, Filio conveniat
Secunduju quam rationem hoc nomen, esse imaginem.
imago, conveniat Filio^ 2. iVdhuc, Augustinus in libro YII de
Trinitate: « Eo est imago. quo Fihus*. »

Sed FiUum esse, nullo modo convenit

Secundo, Quaeritur de imagine, quod Spiritui Ergo imaginem esse
sancto.
nomen Hilarius dicit convenire FiUo j)er Spiritui sancto convenire non potest.
hoc quod fiHus est. 3. Adhuc, Omnis generans univoce,
Qua^ritur ergo primo,Secundum quam ut dicit Aristoteles, generat filium ad
rationem convenit Filio ? imaorinem et simihtudinem suam. Pater
o
1. Ililarius enim duas dat definitiones autem in divinis maxime generat univoce.
imaginis in libro de Sgnodis. Prima est Maxime ergo producit Filiurn in imagi-
hoec : « Imago est ejus ad quem imagi- nem et simifitudinem suam. IIoc ergo
natur, species indifferens. » Secunda convenit soli Filio, et non Spiritui
haec : « Imago est rei ad rem coaequandse sancto.
imaginata et indiscreta simihtudo. » Se- Adhuc, Secundum Philosophum in
4.

cundum utramque istarum diffinitionum libro deAnimalibus si per generatio- ,

videtur Spiritus sanctus imago esse Pa- nem non producatur omnino simile pa-
tris sicut et Filius. Est enini species in- tri : cum omne generans intendit pro-
differens ad Patrem. A Patre enim estper ducere sibi simile in specie, figura, et in

spirationem, et specie naturae essentiie sexu. In specie, ut ejusdem speciei sit

per omnia indifl^erens. Est et similis Pa- cum generante. In figura : quia dicunt
tri sicut et Filius, et sola proprietate ori- Aristoteles et Boetius, quod figura sequi-
ginis sicut distinguentc, ct sola hypostasi tur spcciem : unde ea qua} sunt diversa-
sicut distincto discretus a Patre sicut et rum specierum, sunt diversarum figura-
Filius. rum in animahbus. In sexu : quia si

2. Si quis velit dicere, quod Filius in producat fceminam, dicit esse generatio-
hoc dicitur mia^rjjCtnon Spiritus sanctus^ neni occasionalam, hoc est, in materia

* Opp, B. Alberli. Coniment. in I Senten-

Cf. S. AuGUSTiNUS, Lib. VII de Triiiitate, cap.
XXVII, Art. 8 et 9. Tom. XXVI
tiarura, Dist.
hujusce novcc editionis.
 362 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

generationis passam : propter quod ad est, ut dicit Richardus, quia Pater qui
perfectam similitudinem generantis per- tolius divinitatis principium est, in hoc
venire non potuit. Sed nihil tale potest configuratur ei, quod principium divi-

esse in divina generatione, quee simplex nitatis est, totam divinitatem in ahum
et seterna existens, sine motu est et ma- transfundendo sicut Pater : in quo non
teria. Filius ergo eo ipso quod genitus configuratur ei Spiritus sanctus, qui in

est, imago Patris est : et hoc ex genitura nullum transfundit divinitatem, eo quod
habet proprium, et non Spiritus sanctus nullus ab ipso est : nec a Patre naturse
qui genitus non est. transfusione secundum rationem ipsius
transfusionis transfunditur, sed potius

Quaest. 1. Ulterius quaeritur, Qu?e sit illa imago transfusione voluntatis et amoris, quce

de qua dicitur, Genes. ii, 26 Faciamus :

transfusio secundum propriam sui ratio-
Jiominem ad imaginem et similitndinem nem et generalem non ponit, quod trans-
7iostram ? fusum sit imago transfundentis et si :

Si enim illa imago est Filius : tunc contingit, quod est, hoc est in aliquo, et

non deberet dici, 7iostram, sed meam :

non in omni necexratione ipsius trans-
:

quia FiHus imago solius Patris est. Si fusionis, sed ex natura transfundentis, in

autem est unitas essentise in tribus per- qua nihil nisi perfeclissimum emanare
sonis, ut dicit Augustinus in libro XV de potest vel transfundi. Perfectissimum
Trinitate, tunc videtur, quod male dica- autem est, quod h^-postasis est ab hvpo-
tur imago. Imago enim dicitur quasi stasi : et ideo necesse est amorem in di-

imitago : quia imitando refert ad alte- vinis a voluntate transfusum, esse hy-

rum quod est ante se. Unitas autem es- postasim quod tamen ex ratione ema-
:

sentiae in personis nihil habet ante se nationisnon habet. Et quia in divinis

quod imitetur. proprium est, quod secundum proprie-
tatem originis personae convenit, pro-

Adhuc qucTritur ulterius, Cum imago prium est Filio esse imaginem : quia illi
Quaest. 2.

dicatur multipliciter, de homine, de Fi- convenit secundum proprietatem origi-

lio, et de unitate essentiae in tribus per- nis. Spiritui sancto proprium esse
non
sonis, utrum univoce, vel aequivoce di- potest : secundum proprietatem
quia illi

catur ? suae originis nuUo modo convenire pot-

Et videtur, quod aequivoce. est. Sic enim dicitur imago notionaliter

Augustinus in libro de Decem chordis : et non essentialiter. Et ideo dicit Augu-

« Aliter est imago regis in filio, et aliter stinus, quod « eo imago est quo Filius » :

in solido aureo. » Et intendit, quod ali- inteUigens eo quo, hoc est, eadem pro-
imago Dei in
ter sit Filio, et aliter in ho- prietate originis.

mine. Sed imago regis in solido et in Ad primum ergo dicendum, quod cum
filio est aequivoce : quia animal homo, dicit Hilarius, species non
indifferens,

et quod pingitur^ ut dicit x\ristoteles in intelligitur species tantum natura, sed

principio Praedicamentorum, aequivoca etiam ratio proprietatis secundum origi-

sunt. Ergo dicta de homine et de Filio nem : et talem indifTerentiam speciei

Dei aequivoce dicitur. non habet Spiritus sanctus. Filius enim

ex hoc quod Filius est per nativitatem,
SoLUTio. Dicendum quod solus Filius accipit a Patre, quod divinitatem trans-
soiutio.

ex ipsa ratione suae emanationis ex Patre fundit in alium : quia quae potest Pater,
(cum emanatio illa sit naturae) habet, potest et Filius naturae transfusione :

quod sit imago Patris invisibilis, conve- quod non est proprium amoris transfusi

nientia proprietatum principii ad Patrem in amante.

intellectualiter figuratus. Cujus signum Simihter ad secundam difflnitionem
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. VIII, QU^EST. 35, 363

dicendum est. Cum enim dicil Hilarius, una in tribus personis. Imago autem ut
quod « imagoestreiadrem cotequandam exemplatum est anima rationalis in tri-
et imaginandam indifFerens et indiscreta bus potentiis et est imago quse imita-
:

similitudo » non intelligitur similitudo

: tur, et non quam imitatur aliquid et :

tantum in naturalibus et substantialibus, ideo illam oportet habere aliquid ante se

sed etiam in proprietate et ratione pro- quod imitetur.
prietatis ad originem pertinentis : et
hoc cum Spiritui sancto non conveniat, Ad ultimum dicendum, quod nec uni- AdquBest.2.

non indistantem neque indiscretam cum voce, nec sequivoce dicitur, sed secun-
Patre habet similitudinem. dum analogiam. Et prima quidem imago
Ad ALiuD dicendum, quod non est si- Patris, Filius est natura et ratione pro-
mile : quia ex hoc ipso quod Pater est prietatis secundum originem. Secundo,
innascibilis, nullum habet quem imite- quantum ad esse, imago est unitas es-
tur : et sic cum imago\ dicatur ab imi- sentiee in tribus personis, sicut imago
tando, nomen imaginis ex ipsa proprie- prius est in facie quam in speculo. Ter-
tate Patris Patri convenire non potest. tio, est inhomine sicut in eo qui imita-
Filius autem ex eo quod ab alio est, ha- tur per aliquid quod est in ipso.
bet quem imitetur, et ex ipsa nativitate Ad DiGTUM Augustini dicendum, quod
tamquam ex proprietate originis habet Augustinus non intendit nisi, quod ve-
quod imitetur et reprsesentet Patrem : rius est imago Patris in Filio, eo quod

et sic proprie imago dicitur. Et hoc se- sit ejusdem naturoe cum Patre, quam in

cundum eamdem rationem Spiritui san- nobis qui diversae naturas sumus : cum
cto convenire non potest. tamen in nobis sit impressa ex illa quae
Ad ALiuD jam per antedicta patet re- est una natura in tribus personis, et non

sponsio.Spiritus enim sanctus ex ratione tantum extrinsecus picta, sed in ipsis

originis non habet, quod sit indiscreta naturalibus et essentialibus impressa,
simihtudo. Dicit enim Damascenus, non potest esse omnino sequivoce dicta
quod « Spiritus sanctus est imago Fi- imprimens et impressa, nec omnino uni-
lii. » Sed hoc intelligitur effective quia : voce, sed (sicut dictum est) per analo-
scilicet inhabitando in nobis per gra- giam dicitur de ea quse imitatur, et de
tiam, facit nos imaginem Filii per recrea- ea ad quam refertur imitans.
tionem. Sicut, I ad Corinth. xv, 49,
dicit Apostolus : Sicut portavimus ima-
ginem terreni, portemus et imaginem
caelestis.

iyect, Quod in contrarium adducitur, conce- MEMBRUM III.

ditur.
De hoc nomine, verbum.
Nt.i Ad m quod ulterius quseritur, dicen-
dum quod unitas essentise in tribus per-
sonis est imago ad quam faclus est Tertio, Quseritur de hoc nomine quod
homo. estverbum.
Ad quod contra hoc objicitur, di-
id Et quuiruntur quinque.
cendum quod imago dupliciter dicitur, Primo enim qua^ritur de multipli-
cxem[)lar scilicet, et exemplatum sive : citate verbi.

prototypus, et typus, ut dicit Damascc- Sccundo, De ratione verbi sccundum

nus. Exemplar quidem et prototypus quam dicitur in divinis.
non oportct, quod aliquid habeat ante se Tertio, Utrum sit csscntiale vel notio-
quod iniitetur. Et sic imago est essentia nale in divinis?
364 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Quarto, Utruni sit unum, vel plura in ad nullam pertinet linguam, earum scili-
divinis? cet quae linguae appellantur gentium,
Quinto, Utrum in divinis referatur quarum nostra lingua Latina est : jam
ad dicentem tantum, vel etiam ad crea- potest videre per lioc speculum et in

turas ? illo aenigmate, aliquam verbi illius si-

militudinem de quo dictum est : In

principio erat Verbum \ » Et ex hoc
accipitur, quod triplex est verbum, so-
nans scilicct, cum imaginibus soni cogi-
MEMBRI TERTII tatione volutum, et verbum quod ante
imaginem soni est. Unde Augustinus,
ibidem : « Formata quippe cogitatio ab
ARTICULUS L ea re quam
verbum est quod in scimus,
corde dicimus, quod nec Graecum est,
De muliiplicitate verbi *.
nec Latinum, nec linguae alicujus alte-

rius. »
3. Basilius autem sic dicit : « Filio Dei
Primo ergo quaeritur de multiplicitate attribuitur sensus, sapientia, virtus, lu-
verbi. men. Haec enim omnia competunt Filio
1. enim Hieronymus in Prooemio
Dicit prout verbum. »
galeato, quod aoyo; Graece multa sif^nifi- 4. Damascenus sic inquit « Yer- :

cat. Nam et verbum est, et ratio, et bum tripliciter dicitur, scilicet secundum
supputatio, et causa uniuscujusque rei, quod movetur intellectus, et cogitat
per quam sunt singula quae subsistunt, quod in corde disponitur, et hoc est en-
quae universa recte intelligimus in Chri- diadentum, hoc est, interius dispositum,
sto. et Angelus, hoc est, nuntius intelligen-
2. Anselmus autem in Monologio ^, tiae 5.» Adhuc dicit Damascenus, quod
triplex dicit esse verbum, scilicet quo « verbum Dei non est avaTiojxaTov, sed
loquendo sensibilibus signis utimur, et subsistens intellectivum et operativum. »
hoc est verhum vocis. Yel quo loquendo Quaeritur ergo penes quid omnia haec
intus cogitando apud nos volvimus qui- in verbo accipiuntur?
bus sensibilibus signis exprimamus et :

hoc verbum imaginationis. Et quo

est SoLUTio. Ad
hoc dicendum, quod ea So

loquendo intelligibiliter, antequam ima- quae dicit Hieronymus, multiplicitatem

gines vocis volvamus intellectu, uti- ejus quod est Xoyo? in Graeco, vel ver-
mur et hoc est verbum rei quod conce-
:
bum in Latino, determinant. Hoc enim
pimus ut de ipso loquamur. Et in hoc dupliciter accipi potcst : vel prout loqui-
concordant verba Augustini in libro tur rem indistincte et implicite in primo
XV de Trinitate *, ubi sic dicit : « Quis- principio rei, vel prout loquitur rem in
quis igitur potest intelligere verbum, se. Si primo modo : tunc est causa per
non solum antequam sonet, verum etiam quam subsistunt singula quae sunt. Et
antequam sonorum ejus imagines cogi- illud est sapientia sive ars primi intelle-
tatione volvantur : hoc enim est quod ctus universaliter agentis omnia, qui a

» Cf. Opp. B. Alberti. Comment. inl Senten- 10.

tiarum, Dist. XXVII, Art. 3. Tom. XXVI hujusce * Joan. I, 1.
novse editionis. ^ S. J. Damascenus, Lib. I de Fide ortliodoxa,
2 S. Ansfxmus, In Monologio, cap. 9. cap. 7.
3 S. AuGUSTi.Nus, Lib. XV de Trinitate, cap.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUvEST. 35. 365

Platonicis dicilur mimdus archeiijpus. in ordine ad illud. Si primo modo : tunc

Secundum enim verbum intellectus
illud verbum est ratio rei defmitiva. Et sic

universaliter agentis est mundus, et ars verbum convenit Filio, prout ipse est
in qua sunt ea qufe facta sunt, antequam ars, ut dicit Auguslinus, plena rationi-

fiant, et causa formalis et effectiva est bus idealibus rerum, quae omnes in ipso
singulorum quae fiunt per artem illam, sunt vita et lux. Joan. i, 3 et 4 : Omnia
sicut ars in mente artificis causa forma- per ipsum facta sunt, et sine ipso fa-
lis et effectiva est omnium quai facit per ctum est nihil quod factum est. In ipso
artem. Etsic dicit Aristoteles in septimo vita erat^ et vita erat lux homi^ium. Si
primae philosophigs, quod domus est ex autem loquitur rem explicite prout sunt

domo, tectum ex tecto, paries ex pa- definientia in ordine ad unum : tunc

riete, fundamentum ex fundamento, et supputatio est, et convenit Filio Dei per
columna ex columna. Et explanat sub- appropriationem, prout ideales rationes
dens « Formse quse sunt in lapidibus et
: quee sunt in ipso, non solum ad rem,
lignis, sunt ex his quse sunt in anima sed ad singula rei constitutiva referun-
arlificis. » Sic verbum per appropriatio- tur.

nem convenit Filio, secundum quod Fi- Sic ergo accipitur divisio Hieronymi.
lius est sapientia et ars Patris. Psal. ciir, autem Anseimi accipitur se-
Divisio Ad
24 : Omnia in sapientia fecisti : impleta cundum gradus quibus verbum pronun-
est terra possessione tua. Et hoc modo tiatur a nobis, Ad hoc enim exigitur,

verbum dictum implicite ponit respe- quod primo per intellectum concipiatur,
ctum ad creaturas. et sit quasi conceptus cordis sive scientia.
Si autem loquitur rem in se : aut im- Secundo, ut cogitando quasi coagitando,
plicite, aut explicite. Si implicite : tunc soni quibus exprimi potest, vel imagines
verbum est nomen rei. Et sic vere dici- sonorum volvantur et aptentur. Tcrtio,
turverbum quo significatur omne quod quod sono sensibili vestiatur et enuntie-
significatur. Et attribuitur Filio Dei se- tur, ut ad aures audientium venire pos-
cundum relationem ipsius tantum ad di- sit. Et hoc verbum Filio Dei altribuitur,
centem, quo scilicet Pater perfecte di- secundum quod est signum Patris, et

cen$ se (sicut superius dictum est in quasi conceptus cordis ejus processit in
qusestione de generatione Filii) de sua carnem, et sensibilis factus est, et habi-
substantia format similitudinem suam tavit in nobis. Et hsec sunt verba Augu-
in natura et specie, per quam dicendo se stini : et ponuntur in Glossa super epi-
perfectissime manifestat. Et hoc est stoiam I Joannis, ii, i, super illud : Sed
quod dicit Auguslinus in libro XV de et si quis peccaverit, etc. Et ratio simili-
Trinitate : « Non enim se perfecte tudinis ponitur ibidem : quia sicut so-
dixisset, si aliquid minus esset in verbo nus veslicns verbum, non mutat inten-
sive in Filio, quam in dicente sivc in tionem verbi quod est conceptus cordis,
Patre. » Job, xxxiii, 14 Semel loqui- : sed defert ab aIios_, sic caro assumpta
tur Deus, et secundo idipsiim non repe- nihil mutavit in Filio Dei, sed sensibi-
tit. Giossa Gregorii « Loqui Dci,estFi- : lem fecit et visibilein inter homines. Un-
lium generare : quem dum semel genuit, de etiam caro habitus Filii dicitur, ad
secundo idipsum non rcpctit. « Joan. i, P liilip. 7 : In sifnilitudineni homi-
1 : I?2 Verhum, Glossa
principio crat : num faclus, et hahilu invenlus ut lionio.

« IIoc est in Patre Filius. » Si autem ]*rimuni lioruni verborum dicitur vcr-
explicite loquitur rcm vel ioquitur cam : hiim rei, et est quod formatur in mente,
prout definientia sunt unum in ultimo, ct a mente fiuit sicut scientia ipsius,
quod est actus rcspectu omnium prece- quando niens novit se, vel dicit se. Quia
dcnlium aut luquitur eam pruut sunt
: sicut dicil Anselmus in Monologio, « di-
 366 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

cere summo spirilui, nihil aliud est quam Dama-

In idem fere coincidit divisio
per intellectum videndo intueri '. » Se- sceni. Verbum enim quod movet intel-
cundum verbum est cogitationis cum lectum ut intelligat, verbum rei est,

imaginibus inscnsibilibus vocis. Tertium quod est scientia mentis et conceptus.

autem verhum vocis, sensibilibus signis Verbum autem interius dispositum, est

vestiens verbum rei. Unde patet, quod quod cogitando volvitur cum insensi-

sublalato verbo rei, quod est scientia in bihbus vocis imaginibus. Verbum autem
mente, non remanet verbum secundum, quod est angelus intelhgentiae, est quod
neque tertium quia nihil esset ad quod
:
sensibihter sonat : et aptatur verbo quod
aptarentur imagines vocum, et nihil de sinu Patris processit, et caro factum

quod ipsa voce pronuntiaretur. Et sub- est, et habitavit in nobis^. Quod vero
lato secundo, non remanet tertium : dicit Damascenus : Verbum Dei non est
sublato autem tertio remanet secundum (ivaTro(TiaTov, etc, ut supra, attribuitur

et primum, et sublalis tertio et secundo Verbo Dei per differentiam ad verbum

remanet primum. Unde Augustinus in nostrum. Nostrum enim est transiens :

libro XV de Trinitate « Formata quip- :

Dei autem in quo nihil transit, est hy-
pe cogitatio ab ea re quam scimus, ver- postasis subsistens. Nostrum obhgatum

bum est quod in corde dicimus, quod est, non hberum Dei autem ad ele- :

nullius linguae est. » ctionem hberum. Isa. lv, 11 Faciet :

Ad 3. Id autem quod dicit Basilius, quod quxcumqiie volui, et prosperahitur in

Dei Filio attribuitur sensus, etc, accipi- his ad qu3e misi illud. Nostrum non

tur secundum ordinem verbi ad nos, et operativum est, sed operatum in nobis :

secundum effectus verbi. Unde ipse Ba- Dei autem operativum est saeculorum.
sihus dicit, quod « sensus est quo cogno- Ad Hebr. xi, 3 Fide intelligimus apta-
:

scitur, hoc quo movet cognoscen-

est, ta esse ssecula verbo Dei, ut ex invi-
tem, sapientia qua ordinatur, virtus qua sibilibus visibilia fierent. Glossa, « Sic-

operatur, verbum quo pronuntiatur, lu- ut exemplum ab exemplari. » Boetius

men quo clarescit. » Verbum enim in Consolatione philosophiae :

seipso movet ad sui sensum sive cogni-

Tu cuncta superno
tionem, in quantum est intellectus Pa-
Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherritnus
tris, Sapientia vero est, inquantum (ut
[ipse
dicit Augustinus) genita manat de sa- Mundum mente gerens, similique imagine
pientia ingenita. Virlus autem, in quan- [formans.
tum artis primse virtus operativa in ipso
et ipsum est, secundum quod dicitur, Unde etiam verba Christi Fihi in carne
Joan. 1, 3 : Omnia per ipsum facta existentis, instaurativa fuerunt creatura-
sunt. Verbum secundum quod lo-
vero, rum in caecis, claudis, mutis, leprosis,
quitur Patrem omnis formee per verbum et mortuis, signum, quod ipse pri-
in
datorem. Unde dicit Augustinus in pri- mum verbum esset, quod primo crea-
mo super Genesim ad litteram « Fi- : turas instauravit, ut dicit Ambrosius.
lius est forma omnium, hoc est, ad Et sic patet de omnibus divisionibus
quam fiunt omnia. » Lumen autem est, superius inductis.
secundum quod forma omnium lux est : Ad cujus autem verbi simihtudinem
et secundum quod lumen quod est forma dicatur Verbum Dei increatum, in prse-
prima, ut dicit Dionysius, ad illustratio- habitis detcrminatum est in qusestione
nem per omnia expandit se naturahs rei de generatione Filii.
vultus.

S, Anselmus, In Monologio, cap. 60. 2 Joan, I, 14.

 m I P. SUM. TIIEOL. TRACT. VIII, QU.EST. 33. 367

sapientia est et essentia, hoc est quod

Pater secundum quodj verbum, non
:

hoc est quod Pater, quia verbum non

est Pater, et verbum reLitive dicitur
MEMBRI TERTII filius \ Ex hoc accipitur, quod verbum
fi

non dicit respectum nisi ad dicentem.

Non ergo potest respectum ponere ad
ARTICULUS IL creaturas. Ethoc est contra prsedicta.
Adhuc, Anselmus in Monologio :
3.

De ratione verbi secundum quod dicilur « Verbum quo creaturam dicit, non est

in divinis '.
verbum creaturee, dicit enim creaturam
non verbo creaturse sedsuo verbo quod :

est ejus similitudo \ » Videtur ergo,

Secundo, Quceritur de ratione verbi quod verbum non dicat respectum ad
secundum quod dicitur in divinis. creaturam, sed ad dicentem tantum. Et
Et videtur, quod eadem ratione qua hoc est iterum contrapraedicta.
dicitur Qlius.
In I Senteniiarurn, distinctione XXVII, Ulterius quffiritur hic : quia verbum Queest.
dicit Magister ex verbis Augustini in a sapientia procedit sive notitia, sicut
libro VII de Trinitate^. « Eo dicitur dicit Augustinus in Hbro XV de Trinitate,
verbum sive imago quo filius. » Et quod c( mens gignit notitiam sui dum
exponit subdens eadem pro- : « Id est, cognoscit ses. » Et sic videtur, quod
prietate sive notione dicitur imago et Pater noscens se, dicit se.
verbum qua filius sed non eo modo : Quseritur, Utrum illa notitia sit con-
quo verbum, dicitur sapientia, vel essen- templativa, vel operativa?
tia quia non notione qua dicitur ver-
: Et videtur, quod operativa. Joan. i, 3 :

bum, dicitur sapientia vel essentia. Nam Omnia per ipsum facta] sunt. Et suppo-
sapientia secundum essentiam,
dicitur nitur verbum.
sed non secundum relationem. » Hic Incontrarium videtur esse quod dici- se.i contra.

habetur, quod eadem relatione dicitur tur,Amos, iii, 7 Non facit Dominus :

verbum qua filius. Deus verbum, nisi revelaverit secretum

tra, Sed contra hoc est, quod suum ad servos suos prophetas. Reve-
1. Verbum dicitur ad creaturas. Ad hitio autem pertinet ad contemplatio-
Hebr. xi, 3 : Fide intelligimus aptata nem, et non ad opus et ita videtur ver- :

csse ssecula verho Dei. Augustinus : bum esse notilice contemplativae.

« In verbo tibi coeeterno fecisti omnia». »
Hoc non potest esse verum, nisi verbum SoLUTio. Sicut in praehabitis de gene-
Solutio.
respectum ponat ad creaturas. Filius ratione Fihi dictum est, et dicitur in
autem non dicit respectum ad creaturas. Glossa super Genesim, i, 3, super illud :

Non ergo eo dicitur verbum quo filius. Dixitque Deus : Fiat lux. Et, Joan.
2. Adhuc, Augustinus in libro VII 1, 3, super illud : Omnia pcr ipsum
de Trinilale : « Verbum secundum quod facta sufit, ubi ponit Reda exemplum

* Gf. Opp. b. Alberti. Commcnt. m I Sentcn- 63.

tiarum, Dist. XXVII, Ait. 7. Tom. XXVI hujusce * Idem, Lil). \II dt; Trinilato, cap. 2.
novae editionis. * S. Anselxius, In Monologio, cap. 32.
2 S. AuGusTiNus, Lib. VII de Trinitate, cap- ^ S. AuGUSTi.NUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

Ide.\i, Lib. LXXXIH Uutestionum, Quajst.

368 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

de arca quae in mente ariificis vivi . Et verbum in appropriato sibi intellectu

Gregorlus Nazianzenus dicit, quod « pri- respectum ponit ad creaturas : quod

mum excogitavit Deus ccelestes essen- non facit fdius. Sic enim alia ratio est

tias : et excogitatio ejus fuit opus ejus. » nominis filii, et alia ratio nominis verbi
Et hoc recitat Joannes Damascenus in non tamen alia proprietas : quia ali-

libro suo secundo de Fide orthodoxa. quem respectum habet verbum quem
Ex quibus omnibas accipitur, quod non habet filius quia verbum respe-:

aliud est in verbo proprie, et aliud ap- ctum ponit ad creaturas,filius autem non.
propriate. Proprie est in ipso, quod Cavendum tamen est cum dicitur,

ipsum est similitudo dicentis perfectissi- quod Deus cogitando se, dicit se, et
ma. Et cum similitudo deficiat in crea- dicit verbum quod est verbum Anselmi
:

tura, eo quod non adaquat et implet et Gregorii Nazianzeni. Quia cogitatio

eum cujus similitudo est, non ostendit duobus modis dicitur, proprie scilicet,
potentiam perfectissimam producentis ex et communiter. Proprie cogitatio est

se sibi simile. Et ideo dicit Augustinus, cogitatio eorum quse in mente sunt, et

quod « non se perfecte dixisset, si ali- revolutio conceptuum mentis. Et hoc

quid minus esset in verbo quam in se- modo cogitatio non est in Deo quia :

ipso.»Ethoc modo proprie Pater dicit in Deo non sunt cogitationes volubiles :

verbum. Et hoc modo verbum non tales enim cogitationes sive motus im-

rcfertur nisi ad dicentem. Et tunc ver- perfecti sunt, quse Deo non conveniunt.

bum non habet respectum ad creaturas. Cogitatio etiam communiter dicitur in-
Et de verum est quod eadem ratio-
illo tuitio sive visio per intellectum, quando

ne^ hoc est, eadem proprietate dicitur mens vel intellectus conversa ad se
verbum qua filius, et non habet relatio- intuetur se, et formans ex se suam
nem nisi ad dicentem : et sicut gene- simiHtudinem, dicit se, et dicit suum

rantis in quantum generans, propria et proprium verbum, quod est verbum rei,
perfecta similitudo est filius : ita dicen- quse est in ipsa, et in verbo dicit quid-

tis se hoc modo per intellectum propria quid est in ipsa : sed primo dicit ver-
et perfecta similitudo est verbum. Et bum, et oblique et ex consequenti om-
ideo eadem proprietate est verbum qua nia quoe in ipsa sunt, dicit in verbo.
est filius. Et primo modo dicere verbum concomi-
Sed quia Pater dicens dicit in verbo tatur generatio filii : et ideoverbum ea-
omnia quae sunt in ipso in ipso autem : dem proprietate dicitur qua fdius. Se-
non est tantum potenlia productionis cundo autem modo connotatur respectus
sibi simile in essentia per generationem, ad creaturam per appropriatum, non per
sed etiam potentia productionis creatura- proprium.
rum : consequens est, ut in verbo dicat Et attende, quod in verbo hoc modo
produclionem creaturarum, secundum intelligitur sapientia contemplativa, se-
potentiam productionis^ quse est efficiens cundum quod verbum est manifestati-
et formalis et finalis. Sic enim verbum vum veritatis et sic verbum est notitiae
:

per appropriatum, non proprium, est contemplativae, et fit per ipsum revela-
ars Patris, et quasi medium inter ope- tio, et est speculum in quo viderunt
rantem et opus, non medium quod se- Prophet£e : et spiritus ejus vevelans est
cundum ahquid factum sit, et secundum mysteria. I ad Corinth. ii, 10 : Spiritus
aUquid faciens, sicut dixit Arius : sed omnia scrutatur, etiam profiinda Dei.
medium sicut regulans in opere medium Joan. XVI, 13 : Cum venerit ille Spiritus
est, sicut ars medium artificis, quae ta- veriiatis, docebit vos omnem verita-
men non nisi faciens est in artifice, et tem :... et quds ventura su)it annuntiabit
nihil ipsius est factum. Et hoc modo vobis.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRAGT. Vlfl, QUtEST. 35. 369

Secundum autem quod est Patris per

appropriationem, non per proprietatem,
sic est verbiim notitise practicse : sic

enim omnia per ipsum facta sunt, et

sine ipso facium est nihil '. Eccli. i, 5 : MKMBRI TERTII
Fons sapientise verbum Dei in excelsis,
id est, initium omnis operis verbum.
PsaL xxxii, 9 Ipse dixit, et facta sunt.: ARTICULUS III.

Augustinus : « Hoc est, verbum genuit,

inquo erant ut fierent. » Et Glossa super Ulrum verbion sit essentiale vel notio-

Genesim, dicit, quod omnia erant primo nale in dioinis^ ?

in verbo, deinde in materia, et postea
tertio in propria natura distincta per
creationem, dispositionem, et ornatum. Tertio quaeritur, Utrum verbum sit es-

Et hoc modo verbum est formata notitia sentiale, vel notionale in divinis ?
mentis, et eorum quai in mente sunt quod nolionale tantum.
Et videtur,
contemplative, vel practice. Primo enim Sententiarum, distin-
i.

Ex quo accipitur, quod notilia, sive ctione XXVII, ponitur inter nomina si-
contemplativa, sive practica, secundum gnilicantia hypostases cum proprietate.
rationem intelligendi anlecedenter se Talia autem omnia notionalia sunt. Ergo
habet ad verbum. Et hoc est quod dicit verbum nolionale est, non essentiale.
Augustinus in libro XV de Trinitate, 2. Adhuc, Augustinus in libro VI de

quod « formata de mente notitia verbum Trinitate : « Verbum quidem solus Fi-
est. )) Eccli. I, 4 : Prior omnium creata lius accipitur, non simul Pater et Filius,
est sapientia, et intellectus prudentise ab tamquam ambo sint unum verbum » '
:

sevo. Eccli. xxiv, 5, dicit Sapientia : Ego Xomina autem quee uni soli conveniunt,
ex ore Altissimi prodivi, primogenita notionalia sive personalia sunt. Yerbum
ante omnem creaturam. In acceptione igitur notionale est.
autem sapientiae a nobis e converso est. 3. Adhuc, Yerbum numquam est ipse
Nobis enim fit revelatio sapienliae per dicens verbum, etiamsi seipsum dicat -.

verbum. Eccli. i, 5 Fons sapientias ver- : semper enim est alia proprietas verbi, et
bum Dei in excelsis. Sic enim verbum alia dicentis. Talia autem qujp proprieta-
lux veritatis est, quse illuminat omnem tibus suis distinguunt inter personas.
hominem venientem in hunc mundum *.
notionaha sunt, vel relativa. Yerbum
Augustinus in Glossa super illud Psalmi igitur relativum est.
XI, 2 : Diminutse sunt veritates a filiis 4. Adhuc, Yerbum ipso nomine ali-
hominum.a Una veritas quse illustratom- quid quod est a dicente et procedens
dicit
nes alias, quae tamen multae sunt in lio- ab ipso. Ilabitum autem est ab Anselmo,
minibus illustratis sicut una facies cst, : quod nec natura permittit, nec intcUc-
quce pluries apparet in reflexione ad ctus admittit, quod is qui ab alio est, sit
multa specula. )) ipse a quo est. Ergo nomen verbi ipsa
Et ex his soluta sunt omnia quoe quse- proprietate processionis quani dicit, dis-
sita sunt de hoc. tinguit inter dicentem et verbum. £t ta-
lia omnia sunt notionalia, sive persona-

*
Joan. I, .]. nova! editionis.
^ Joan. I, 9. ' S. AuGOSTiNUs, Lib. VI Je Tiiiiilato, cap.
''Cf. Opp |{. Allierti. Comment. in I Senton-
tiarum, Dist. XXVlI,Arl. O.Toni. XXVI iiujusce

XXXI 34
 370 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
lia. Yerbum igitur notionale est. Ipso 3. Adhuc, Omne quod connotat ef-

enim nomine verbi pi-ocessionis proprie- fectum in creatura, cum omnis etfectus

tate quam dicit, nascitur persona proce- in creatura communis sit tribus perso-
dens ab alia. nis, essentiaie est. Yerbum connotat
5. Si quis dicat, quod aliud est in pro- effectum in creatura, sicut prius habitum
cessione verbi, et aliud in processione est. Ergo verbum essentiale est.
Filii. Fiiius enim dicit procedentem ab
ulio in diversitate hypostasis : verbum SoLUTio. Dicendum, quod verbum soiu

vero hoc non dicit, sed dicentis manife- proprie sumptum notionaie est, sicut

stationem tantum.Hoc stare non potest :

probant auctoritates et rationes primo
quia supra habitum est ex verbis Dama- inductae. Sed per iioc quod verhum est
sceni,quod verbum Dei non est avaTro^TaTov iioscentis se, et exprimentis suam noti-
sicut verbum nostrum, sed j-oTTa-ov, hoc tiani per verbum, sic verbum notitia aii-

est, in hypostasi subsistens, electivum, cujus est, et sic verbo appropriatur sa- i

et operativum. pientia. Unde ab Augustino dicitur sa-

6. Adhuc, Cum verbum intellectuale pienlia genita ^. Et quia initium sive
essentiaUter sit inter dicentem et intel- principium operis est : eo quod est ver-
lectum, si non esset hypostasis, quae sola bujii notitia:^ practicae sive operativae : sic

perfectissimum esse habet, nec esset verbum initium operis est, ut dicit Ec-
usia sive essentia, oporteret quod aliquid ciesiasticus : et operativum est, ut dicit
esset imperfectum secundum esse, et sic Damascenus. Et sic appropriatur ei,

aliquid imperfectum esset in esse divino, quod sit ars Patris. Et hujus ratio est,
quod omnino absurdum est. Verbum quia dicens verbum dupliciter dicere
igitur cum proprietate dicit hypostasim. potest. Uno modo, quod simpliciter

SeJ conira. I^' CONTRARIUM hujus est, quod dicat verbum, ita quod nihil aiiud dicat
i. Quaelibet personarum dicit se, et nisi formatam nolitiam suam quae ver-
quamiibet aiiam quod esse non posset
: bum est et sic verbum non refertur
:

si diceret esse notionaie : nihii enim, ut nisi ad dicenlem, Aiio modo, quod non

dicit Augustinus in Yl de Trimtale\ dicat verbum simpiiciter, sed dicat ali-

refertur ad seipsum : et quod ad seipsum quid in verbo, sicut artifex in verl^o suo
dicitur, essentiaie est. Si autem dicere dicit domum, vel aliquid aiiud arlificia-

essentiale est, tunc oportet verbum di- tum, quando verbum mentis suae a men-
ctum quod sit essentiaie : et sic verbum te procedit in imaginationem
sensum, et

essentiaie videtur. et ab imaginatione in manum, quando

2. Adhuc, Idem estdicere summo spi- movet manum ad opus artis, et a manu
ritui quod per inteilectum intueri, ut indolabram ut recte secet, et a doiabra
prceliabitum est : intellectus autem unus in ligiia et iapides ut recte aptentur et
est trium personarum : ergo intuitio per componantur ad figuram domus. Sic
inteiiectum est una : ergo et dicere enim primum et simpiex verbum mentis
unum : ergo et dictum unum : et dictum procedens et assumens quaedam, efticitur
idem est quod verbum : ergo et verbum principium operis et sic in ipso primus
:

unum.Sed Augustinusin libroY de

dicit inteliectus universaiiter agens dicit crea-
Trinitate, quod « quaecumque nomi- turas, quastamenin ipso secundum quod
na de singulis personis singulariter di- simpiex manifestatio est dicentis, non
cuntur, essentiaiia sunt ". » Verbum igi- dicit.

tur est essentiale. Ad primum ergo quod in coritrarium b,

*
S. AuGusTiNCs, Lib. VI de Triuitate, cap. 2 Idem, Lib. V de Trinitate cap. 8.

2. ^ Idem, Lib. XV de Trinitate, cap. 7.

 IN 1 P. SUM. TPIEOL. TRACT. VIII, QU.^ST. 33. 371

objicitur, dicendum quod dicere illud

quo quilibet trium dicit se et quemlibet

alium, procul dubio essentiale est, et

dictum ab eo una et eadem essentia est :

sed dictum illud non est verbum et ideo :

^IEMBRI TERTII
non sequitur quod ulterius infertur. Ut
enimdicit Auijustinus, formata notitia in
5o|

similitudinem dicentis verbum perfectum ARTICULUS IV.

est. Unde in libro XV de Trinitale dicit,
quod « sic mens de se gignit notitiam Utnim verbum sii unum vel plnra in
suam, et diligit eam tamquam placitam divinis ?
prolem ^ » Et taliter formata notitia
hypostasis est. Et talem formationem
non dicit dictum, sed dictum dicit qua- Quarto qu»ritur, Utrum verbum sit

lemcumque intellectualem manifestatio- unum vel plura in divinis ?

nem. Unde dicere dictum tribus conve- Et videtur, quod unum solum.
nit, dicere verbum soli Patri. l.Augustinus inlibro VI de Trinitate :

Ad ALiuD dicendum, quod unus est « Verbum quidem solus Filius accipitur,
intellectus trium : sed dupliciter contin- non simul Pater et Filius, tamquam
git intueri per intellectum. Aut enim ambo sint unum verbum -. »
intuendo format id quod intelligit, in 2. Adhuc, Augustinus in libro XV de

imaginem et similitudinem et speciem Trinitate : « In hac trinitate nihil dicitur

intuentis : et sic solus Pater intuetur se verbum nisi Filius, nec donum nisi Spi-
per intellectum. Aut intueri per intelle- i'itus sanctus . »

ctum, est id quod intelligitur lumine in- 3. Adhuc, Anselmus in Monolocjio :

ver-
tellectus declarare et simpliciter perlu- « iMirum video, unumquemque trium
strare : et sic intueri se et quemlibet pariter dicere se et alios, et unum solum
alium per intellectum, essentiale est, et ibi esseverbum nullatenus tamen ip- :

convenit tribus. sum verbum potest dici verbum omnium

o^uo
Ad ultimum dicendum, quod sicut jam trium, sed tantum unius eorum cujus est
patet, verbum de sua proprietate qua lilius et imago \ »

(
verbum est, non dicit respectum nisi ad In contrarium est, quod Sed contra.

dicentem : scd ex appropriato sibi, ex 1. Pater et Filius et Spiritus sanctus

modo sufe processionis, quia scilicetver- non sunt unus dicens, sed tres dicentes :

bum notitia alicujus est et sic sapien- : et ad numerum dicentium multiplicantur

tia et ars est, et potest dicere respectum verba eorum : ergo plura sunt verba in
ad creaturas tunc effectus communis
: et Trinitate.
est : tamcn verbo specialiter,
attribuitur Adhuc, Natura formans loquelam
2.

quia per proprium verbi magis appro- in inferioribus, exemplala est a natura

ximat ad approprialum (juam alia per- divina primo loquente. Sed in inferio-
sona. ribus unus dicens multa dicit verba.
m- Ergo et in natura divina ab uno dicente
multa debent lluere verba.
nliS) 3. Adhuc, Verbum divinum, ut liabi-

tum est, verbum notitite est tam contem-

plativae quam practiciE : sed notitia
!
' S. AuGusTiNUs, Lib. XV de TriniUite, ca|) ^ Idkm, Lib. .\V de Trinilale, cap. 7.
^ Idem, Lib. VI de Trinilate, cap. 2. * S. Anselmus, In .Monoloyio, cap. 00.
 372 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
contemplativa et practica uno verbo dici lectum intueri, oportet quod hoc dicere
non possunt, nec in unam formam verbi sit essentiale, et non notionalc : et ideo
redigi possunt. Cum ergo, sicut dicit dictum ab eis est essentia : quce quia
Augustinus, verbum sil nolitia formata, proprietate formari non potest et distin-

videtur quod necesse est in divinis esse gui, verbum esse non potest, elsi hoc
pl ra verba. modo dici possit : et sic dictum cum
verbo in numerum non ponit, quia ver-
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod in divinis bum est essentia divina. Unde, Joan. i,
personis non est nisi unum verbum, et 1, dicitur : In principio erat Verbum,
unus loquens vel dicens hoc verbum : et significans in Patre esse Filium per uni-
hoc notionaliter, et non essenlialiter di- tatem essentiae. Et addit : Et Verbum
citur. Et hujus ratio est : quia verbum, crat apud Deum, significans distinctio-
ut dicit Augustinus, de ea re quam sci- nern personee. Et El Dcu.s erat addit :

mus, formata notitia est et iterum no- : Verbum, notans, quod verbum ab es-
titia Dei Deus est quia, ut dicit Augu-
: senlia divina in nullo distinguitur.
stinus f Deo idem est nosse quod esse.
' Ad aliud dicendum, quod in inferio- a
Et iterum in Deo nihil formatum est ribus ab uno dicente multa sunt verba
nisi hypostasis sive persona. Ilaec enim proptcr sui verbi imperfectionem : quia
distincta est proprietate, et sic formata. scilicet unum verbum non est quo se et

Et hoc essentiae non convenit, ut praeha- oinnia alia dicere possit. Et propter op-
l»itum est. Nec Spiritui sancto convenire positam causam in divinis non est nisi
potest : quia ille a duobus est. Nec in unum verbum hoc enim sufficiens est,
:

divinis aulem, nec in humanis intelligi quo Pater sufficienter se dicere possit et
potest, quod a duobus ut duo sunt, unum omnia alia. Ut enim dicit Augustinus in
verbum sit. Unde, Joan. xvi, 13, ab epist. GGadMaximum, « gignendo hlium

Evangehsta de Spiritu sancto dicitur : de se, gignit alium se, » hoc est, alium
Qusecumque audiet, loquctur. Audire qui est hoc quod ipse, ut in praehabitis
enim quis potest a duobus. Et cum, sicut dictum est, et determinatum in primo
dicit Augustinus, audire illi sit esse, Soiientiarum, distinctione quarta. Et in
potest esse unus duobus in quantum a hoc eodem verbo ut virtus et sapientia

unum sunt spirando. V^erbum autem a est Patris,ut dicitur, I ad Corinth. i, 24 *,

duobus esse non potest^ cum unica noli- Pater dixit omnia quse sunt generata.
tia formata Nec Patri convenire
sit. Unde, Genes. i, 3 : Dixit Deus : Fiat
potest quod sit verbum omne enim : lux. Glossa, « hoc est, verbum genuit, in
verbum ab alio est Pater autem ab alio : quo erat ut fierent. »
non est. Et sic relinquitur, quod soli Ad ALiuD dicendum, quod in humanis ^
IffOl

Eilio conveniat verbum esse, et soli aha forma contemplativae notitiae, et

est
Patri dicere hoc verbum. Quia, sicut ha- aha practicae eo quod intellectus huma-
:

bitum est in qua^stionc de gcneratlone nus potentialis est, et forma ipsius sci-
Filii, sicdicp"e se per intellectum for- bilis perficitur ad actum, et ex seipso
mata njtitia, vel est generare, vel conco- non est actus, qui sit causa scibilis et
milatur generare. notiticB : divinus autem intcllectus per-
A.i «bjeot. 1. Ad m autem quod in contrarium obji- fectissimus est actus, et secundum se, et

citur, quod unusquisque trium dicit se luce propria omnis noscibilis et notitiae
et alios duos, patet solutio ex prius habi- causa tam contemphitiva^quam practic^e:
lis. Gum enim hoc dicere sit per intel- et ideo in ipso non dilTert contemplati-

* S. AuGUSTiNUs, Lib. VII de Tiunitate, cap. • I ad Corintli. i, 24 Vrxdicamm.. : Chvi'

stum Dei virtutem,et Dei sapientiam.

Uifp
 IN 1 P. SUM. THKOL. TRACT. VIIF, QILEST. 33. 37:?

vum et practicum :et dum dicit se, de se 3. Quamvis iterum contra hoc obji-
non procedit nisi unum verbum, cjuod ciatur per deductionem ad impoesibile,
est lux operabilium et contemplabi- Si enim dixit, ct facta siint, id est, ver-
lium. bum genuit, in quo erat ut fierent : et
posito antecedente, de necessitate poni-
tur consequens : et ab aeterno dixit, hoc
est, verbum genuit : ergo ab sete o fa
cta sunt.
MEMBRI TERTH
SoLUTio. Sicut in pr.Tcedcntibus di
Solutio.
ctum est,si verbum accipiatur in proprie-
ARTICULUS V. tate illius, qua Pater dicit se, verbuni
suum producendo ex PsaL xliv, seipso,
Utrum verhum in divinis referatiir ad 2 Eriictavit cor meiim vcrhum honum
:

dicentem. tantum, vcl etiam ad crea- procul dubio non refertur nisi ad dicen-
turas '
? tem tantura, sicut filius ad patrem. Si
autem accipitur ut notitise verbum, sic
Pater non dicit verbum tantum, sed
Quinto autem queeritur^ Utrum ver- omnia quae sunt in notitia, dicit in ver-
bum in divinis referatur ad dicentem bo et sic verbum refertur ad creaturas
:

tantum, vel etiam ad creaturas ? sicut et notitia.

Videtur enim, quod ad dicentem tan- Ad id quod

quod Filius non
objicitur,
Ad objecl. 1.
tum : quia dicit Augustinus in libro YII est verbum
notitia^, dicendum,
sed :

de Trinitate *
et ponitur in primo Sen- quod cum dicit Augustinus, quod eadem
tentiarum, distinctione XXVII, quod ratione dicitur verbum qua filius, non
eadem proprietate est verbum qua filius. intellioritur de eadem ratione nominis,

Sed proprietate qua filius est, non re- sed de eadem ratione qua3 est relatio et
fertur nisi ad Patrem. Ergo proprietate proprietas personalis, quse alio modo
qua verbum est, non refertur nisi ad di- significandi significatur per noinen tilii,

centem Patrem. et per nomen verbi : et ideonon potest

1n contrarium hujus est, quia dici filius notitise sicut verbum notitiae :

1. Verbum notitise verbum est, quia quia Hlius dicit exitum a patre per ema-
verbum notitia formata est. Filius autem nationem naturae, verbum autem eum-
secundum hoc nomen non notitia filius dem exitum dicit a patre per emanatio-
est. Et ita vidctur, quod non eadem pro- nem intellectus : et ideo aiiud attribuitur
prietate dicatur verbum qua filius. verbo, etaliud filio.

2. Adhuc, Cum filius referatur ad so- Ad id quod obiicitur de scientia, di- . , ,.

Adouject.2.
,

[lum patrem, non oportet quod verbum cendum est, quod hoc non convenit
[ad solum patrem roferatur quia, sicut ; verbo in quantum dicentis vci'bum cst
jiicunt Sancti et Philosophi, notitia sive scd convenit ei in quautum nolitia; vcr-
bcientia Dei causa creaturarum est : et bum, hoc ost, noii convonit oi in quan-
Ita necesse est, quod ad creaturas refcra- tum pater dicit vorbum, sod in quantum
sur : quia vcrbum notitia formata est. alia dicit in verbo.
jUnde, PsaL xxxii, 9 Ipse dixit, et facta
: Ad id quod objicitur, quod ab a'terno
^doi.jg^,, 3
dixit ergo ab a^tcrno facta sunt dicen- •I
unt. :

' Cf. Opp. 15. Alliorli. Commonl. in I Senlon- 2 S. AuGUsTiNus, Lib. VII ile Tiinitale, o;ip.
|cnti;uum, DisL XXVII, Art. :i. Tom. XXVI
i.ujuscc novoc editionis.
374 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

dum est, quod antiqui facili responsione Agens autem divinum et factum creatum
solverunt hoc, dicentes quod ab seterno non sunt proportionata. Agens enim di-
dixit, sed non dixit ut ab aelerno facta vinum incommutabiiiter agit et cum :

essent, sed ab aeterno dixit ut tunc fie- vera incommutabilitas sit vera seternitas,
rent, vel tunc facta essent, quando scili- sequitur quod teterne agit : Deus enim
cet in initio temporis mundum creavit. est solus vel maxime cujus substantia et

Et hoc dicunt significari in sequenti actio in momento aeternitatis est. ut dicit

verbo : Majidavit, et creata sunt '. Man- Philosophus. i\on tamen sequitur hoc
datum enim dirigitur ad dislans. de eo quod fit. Omne enim factum, ut
Si quis tamen subtiliter inspiciat boc : Joannes Damascenus, mutabile est
dicit

tunc activum non infert passivum, nisi omne mutabile est in tempore. Unde
ubi activum et passivum secundum vir- non sequitur, si Deus ab seterno agit,
tutes agendi et paliendi proportionata quod actum ab ipso sit ab selerno sed :

sunt. In illis enim sequitur, quod quando eo ipso quod actum vel factum est, se-
iste faciat hoc. tunc istud fit ab illo. quitur quod sit in tempore.

QUiESTIO XXXVI.

De noiiiiiiibiis Spirilus saiicti qiue ex iiiodo siite proeessioiiis

eoiiveiiiiiiit ei.

Deinde, Quaeritur de nominibus Spi- sanctus sit propriuin nomen Spiritus

ritus sancti qute ex modo suae processio- sancti sive tertiae in 1 rinitate persoute ?
nis conveniunl ei, quae sunt tria^ scibcet Et videtur, quod non.
primum, Spiritus sanctus. 1. Dicit enim Augustinus in libro V de
Secundum, donum. Trinitate, quod « Pater spiritus est, et
Tertium, amor. Filius spiritus est, et Spiritus sanctus
spiritus est ^ » Nomen ergo spiritus
commune est tribus personis. Dicitur
enim de non plu-
tribus singulariter et
MEMBRUM I. raliter. Tres enim sunt unus spiritus.

Joan. IV, 24 Spiritus est Deus : et eos,

:

Vtnim Spiritus sanctiis sit proprium qui adorant eum, iyi spiritu et veritate
nomen Spiritus sancti sive tertise in oportet adorare. Quod autem omnibus
Trinitate personse^ ? commune est, nulli proprium est quia :

per propria distinguuntur personae. Ergo

nomen spiritus non est proprium per-
Primo ergo quaerilui', Utrum Spirilus sonae in Trinitate.

^
Psal. xxxii, 9.
Cf Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
novae editionis.
3 S. AuGusTiNLs, Lib. V de Trinitate, cap
,
liarum,Dist. XXIX, Art. T.Tom. XXVI huiusce 11.
 Ii\ 1 P. SUM. THEOL. TRACT. Vfll, Ql.EST. 3«. 375

2. Adhuc, Hilarius in libro VHl de 2. Adhuc, Richardus in libro de Tri-

Trinitate, dicit in spiritu Dei aliquando nitatp : « Spiritus hominis ab homine
significari Patrem, ut cum dicitur : Spi- procedit, sine eo omnino homo non vi-
ritiis Domini siiper mr '. Aliquando si- vit. In eo ergo quod Spirilus sanctus
gnificari Filium. Matth. xii,28 : /?z.9/?/r«7?^ Dei dicitur^ aeterna de eo qui peternus
Dei ejicio dgpmones, ubi nos habemus,/;i est, processio demonstratur : et in eo
difjito Dei ^ Hoc enim sic exponit Hila- quod ceterna processione procedit, in-
rius: « In spirituDei (WqW., lioXnvdi suae telligi quod Deo consubstantialis
datur,
potestate ejicere se daemonia demons- sit quia de Deo procedere et aeternita-
:

trans. » Aliquando significari Spiritum tem habere non potest quod Deus non
sanctum, ut Joelji,28 Effnndam spiri- : est. » Cum ergo processio ponit relatio-
tum meum super omnem carnem. Ex nem^ videtur quod Spiritus sanctus ali-
hoc accipitur, quod spiritus nomen com- cujus personae sitproprium : et non Patri
mune est tribus personis conveniens : et proprium, nec Filio : ergo relinquitur,
deinde arguitur, quod non est nomen quod proprie conveniat Spiritui sancto.
proprium tertiae personse in Trinitate. 3. Adhuc, In libro de Regulis fidei

onlra, In contrarium est quod dicit Augusti- dicitur, quod haec circumlocutio Spiri-
nus, quod hoc retinuit nomen proprium tus sanctixw ^W^ms aliquando praedicat
Spiritiis sanctus, quod erat utrisque, personam, ut cum dicitur, divina esseu-
scilicet Patri et Filio commune. tia est Spiritus sanctus, et e converso.
Personalem autem proprietatem praedi-
:St. Ulterius quaeritur, Per quid appro- cat, quando respondetur ad interrogatio-
priatur? nem factam per quis : ut cum quaeritur,
Non enim videtur appropriari posse Quis est in Trinitate tertia persona? et
per hoc quod dicitur spiritus sanctus :
respondetur, Spiritus sanclus. Aliquando
quia et illud commune est. relationem, ut cum dicitur, Spiritus san-
i. Est enim Pater sanctus, Filius san- ctus est spiritus Patris : ac si dicatur,
ctus, et Spiritus sanctus unus : et hi tres Pater spirat Spiritum sanctum.
sanctus, et non plures sancti. Ex duobus
autem communibus nonfit proprium. Ex SoLUTio. Dicendum cum Augustino, soiut
additione ergo ejus quod est sanctus, non quod spiritus nomen commune est Patri
videtur posse fieri proprium. et Filio, secundum quod spiritus nomen
3U 2. Adhuc, In omnibus Spiritus
his essentiale est, appropriabile tantum Spi-
sancti nulla importatur relatio. Per rela- ritui sancto per notionem propriam sive
tiones autemdistinguitur Trinitas,utdicit relationem quam significat. Et ad hoc
Boetius in libro de Trinitate. Videtur intelligendum, sciendum, quod spiritus
ergo, quod Spiritus sanctus non possit potest dici is qui active spirat : et sic
esse nomen proprium alicujus personae. Pater dicitur spiritus, et Filius, et etiam
itra. In contrarium hujus est, quod Spiritus sanctus. Potest etiam dici pas-
1. Spiritus omnis spiratus est. Spiri- sive is qui spiratus est ut amor Patris in
tus autem ad spirantem dicitur sicut ver- Filium. et Filii in Patrem, secundum
bum ad dicentem. Spiritus ergo originis quod Augustinus in libro VI de Trini-
relationem importat. Relatione autem tate dicit, quod « Pater et Filius diligunt
originis distinguuntur personae sicut per se Spiritu sancto *
: » ita quod ablati-
proprietates. Et sic spiritus proprium vus, Spiritu sancto, in vi quasi causae
nomen importat personae. formalis constituatur cum hoc verbo.

' Isa. Lxi, 1. * S. AuGUSTiNus, Lib. VI de Tiinitate, cap.

2 Cf. Luc. XI, -20.
 376 D. ALB. iMAG. ORD. PH/El).

diligiuit : et accusativus .9e, in constru- nominis, spiritus. In philosophicis enim

ctione retransitiva conslruatur in vi quasi spiritus est in omnia quorum est spiri-

causae materialis. Est enim spiratio amo- tus procedens, penetrans_, comprehen-
ris unius in alterQin forma dilectionis, et dens, formans, dislinguens, et virtutes

Pater et Filius objecta in quae transit et invehens, et singula oporans, sed non
hoc modo spiritus
retransit dilectio. Et sanctus, quia commiscibihs est his in

spiratus, per hoc quod semper ab alio quse penetrat. Sed Spiritus divinus ideo
procedit in alium, relationem importat spiritus dicitur, quia, sicut dicit Diony-
originis, et sic est nomen proprium Spi- sius in libro de Divinis noniinibus,
ritus sancti. « sanctitas est al) omni inquinamento
Et primo modo loquitur Augustinus et iibera et perfecta munditia 2 : » et quia
Hilarius de Spiritu sancto. Et sic non propter sui mundiliam, ut dicitur, Sa-

notat relationem, sed operationem divi- pient. VII, 25, ni/iil inquinatum in

nam in nobis. Secundo modo autem lo- cam incurrit, scilicet in Spiritum san-
quitur Richardus ;
quia sic spiritus notat sanctum. Dicitur sanctus, Sapient. vii,

relationem ad eum a quo spiratur. Et 22 : Est enim in illa Spiritus intelligen-

hoc modo etiam tripliciter accipitur spi- ticTS, sanctus, unicus, multiplex, suhtilis,
ritus, sicut dicitur in libro de Regidis discrtus, mohilis, ijicoi^iquinatus, etc.

fidci, scilicet pro persona, ct pro perso- Et hoc modo accepto sancto coarctalur
nali proprictate, et relativo. hoc quod dico, spiritus, ad Spiritum
Et per hocpatet solutio ad qucTsita pro spiratum a Patre et Fiho : et hoc totum,
utraque parte. Spiritus sanctus, circumlocutio est ter-
Sed in auctoritate Ililarii cavendum tiae in Trinitate personge.

est, quod cum dicitur Spiritus Domini :

Ad objectum dicendum, quod a duo-

super me quod praepositio super, non

'
:
bus communibus sumptis ut communi-
notat eminentiam dignitatis vel excessus bus, non fit proprium : sed a duobus

alicujus, sed tantum auctoritatem origi- communibus coarctatis ad propria, fit

nis. Propter quod dicit Hilarius, quod unum quod est circumlocutio proprii.

« licet Pater major sit Filio, non tamen

Filius minor Patre » quia in omnibus :

univoce natis et perfecte, natus in aequa-

litate substantialium et naturalium po-
testatum et virtutum et aclionum nasci- MEMBRUM II.

tur gignenti. Et ideo nativitas tollit mi-

norationem, et ponit sequalilatem in Dc Jioc noinine, donum, c/ualitcr scilicet

omnibus, solum reliquens auctoritatem Spiritus sanctus donum dicatur ?

gignentis respectu nati quse tantum :

prsedicat quod ad alterum est, et niliil

absolutum quod in Patre sit et non in Secundo, Quseritur de hoc nomine,
Filio, et quo minor sit Patre. donum, qualiler Spiritus sanctus scihcet
donum dicatur?
Aii quaest. Ad quod ultcrius quaeritur de addi-
id Et videlur, quod hoc nomen specia-
tione ejus quod est, saiicius, dicendum liter Spiritui sanclo non conveniat.
sine praijudicio, quod ad hoc additur, 1. Jam enim in praemissis habitum est,

ad coarctandum communitatem hujus et ponitur in I Sententiarum, distinct.

* Isa. Lxi, 1. "^

CL Opp. R. Alberti. Coniment. in I Scnten-
2 S. DioNvsius, Lib. de Divinis nominibus, tiarum, Dist. XVIII, Art. 3. Tom. XXV hujusce
 IN I P. Smi. THEOL. TRAGT. VIII, QILEST. 36. 377

XIV, quod Pater dat se, Filius dat se, et V de Trinitate % et ponilur in I Sententia-
tota Trinitas dat se : donum autem est mm, distinct. XVIII « Aliter intelligi- :

qaod datur nobis, ut dicit Augustinus : tur cum dicitur donum, aliter cum dici-
donum ergo esse non specialiter conve- tur donatum. Nam donum potest esse
nit Spiritui sancto. etiam antequam detur, donatum autem
Adhuc,
2. Isa. ix, 6: Filins datus est nisi datum fnerit, nullo modo dici potest.
nobis. Ergo Filius donum est. Sempiterne ergo Spiritus sanctus do-
:ontra,
In coNTRARiuM : num est, temporaliter vero donatum. »

1. Ait Augustinum in libro XV Trini- 2. Adhuc, Augustinus in libro V de

tate : « In Trinitate non est verbum Trinitate : Semper Spiritus sanctus
«

nisi Filius, et non donum

est nisi procedit et non ex tempore, sed ab aeter-
Spiritus sanctus '. » Ergo donum esse nitate procedit *. » Sed quia sic procede-

specialiter convenit Spiritui sancto. bat, ut esset donabile,jam donum erat

2. Adhuc, Spiritus sanctus secundum antequam esset cui donaretur. Ergo ab
suam proprietatem amor est. Amor au- aeterno donum est.

tem est in ratione primi doni. Quod

enim ex amore datur, donum est et si :
Ulterius qujBritur de lioc quod quaerit Qusest. 2.

ex amore non datur, donum dici non Magister in I Sententiarum, distinct.

potest, sed debitum, vel alio nomine vo- XVIII, Utrum Spiritus sanctus ex eo quod
catum. Donum enim, ut dicit Aristoteles datur nobis, noster dicatur^?
in iV Topicorum, datio irreddibilis est. Et videtur quod sic.
Solus autem amor redditionem non 1. Augustinus in libro V de Trinitate :

quterit, sed gratis impendit. « Quod datum est, et ad eum qui dedit
refertur, et ad eos quibus dedit ^. » Ita-

t.l.
Ulterius qugeritur, Utrum Spiritui queSpiritus sanctus non tantum Patris et
sancto conveniat donum esse ab eeterno? Filii qui dederunt, sed etiam noster di-
Et videtur, quod non. citur qui accepimus.
1. Augustinusin libroXVde J/7»j7ff/e : Adhuc, Ibidem, Scriptum est de
2.

« Eo est donum quo datur alii '. » Sed Joanne, i, 17, quod in spiritu Eliae veni-
ex tempore, non ab aiterno datur alicui. ret ^ Ecce dictus est Eliae spiritus quem
Ergo ex tempore, non ab aeterno donum accepit Elias, scilicet Spiritus sanctus.
est. Et ait Dominus JMoysi, Numer. xi, 17 :

Adhuc, lal Sententiarum, distinct.

2. El auferam de spiritu tuo, tradamque
XVIII, ex verbis Augustini dicitur, quod eis, scilicet septuaginta viris, hoc est, de
« eo est donum quo processit ut dona- Spiritu sancto quem jam dedi tibi. Et
bilis » donabile autem dicit respectum
: concludit *
: « Patet igitur, quod Spiritus
ad creaturam non ergo ab aeterno vide-
: sanctus noster dicitur spiritus, quia no-
tur esse donum, sed ex respectu ad crea- bis datus : sed quia nobis datus et datus
^ turam. utique ad hoc, ut sancti essemus. » Simi-
nlra In gontuarilm est : liter de Patre invenitur, quod noster est.

1. Quod dicil Augustinus in libro Matth, vi, 9: Pater noster, qui cs in

• S, AuGusTiNus, Lib. XV de Trinitate, i;ap. novae editionis.

19. ® S. AuGusTiNus, Lib. V de Trinitate, cap.
2 Idem, Ibidem. 14.
^ Idem, Lib. V de Trinitate, cap. II, ^
Luc. \, \1 : Et ipse prxcedet antc ipsum in
* Idem, Lib. V de Trinitate, cap. \'6. spiritu et virtute Elise, etc.
^ Cf. Opp. 1?. Alberti. Coniment. in I Senten- ^ Cf. S. AuGUSTiMM, Lib. V de Trinilale, cap.
tiarura, Dibt. XVIH, Art. 10, Tom. XXVhujusce 14.
 378 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

c(elis. Tsa. lxv, 8 : Et nunc, Domine, Trinitate non est donum nisi Spiritus
pater noster es tn, nos vero lutum. Si- sanctus. Et iterum dicit, quod eo donum
militer de Deo, Psal, xlv, 2 : Deus no- est quo Spiritus sanctus est.
ster refugium et virtus. Item,Psal. cxlui, In contrarium est, quod proprietas sed cc

2: Benedictus Dominus Deus nieus... Filii qua distinguitur a Patre, non refer-

Misericordia mea, et refugium meuni, tur nisi ad Patrem, et non ad creaturas.

etc. Ergo a simili et proprietas Spiritus san-
Quaeritur ergo, An sicut dicitur spi- cti qua distinguitur a Patre et Filio, non

ritus noster, dicatur Spiritus sanctus no- debet referri nisi ad Patrem et Filium, et
ster ? non ad creaturas. Donum autem refertur
Et videtur, quod non. ad creaturas, ut habitum est. Ergo do-
Magister dicit in I Sententiarum, dis- num notionem non dicit qua Spiritus
tinct. XVIII : « Cum in Scriptura dicatur sanctus distinguatur a Patre et Filio.
spiritus noster, vel spiritus tuus, vel
illius (ut dictum est supra de Elia vel SoLUTio, Ad primum qusesitum notan- ^o''
Moyse) nusquam tamen in Scriptura oc- dum est, quod donum dicitur dupliciter,
curritita dici, Spiritus sanctus noster, vel materialiter scilicet, et formaliter. Mate-
tuus, vel illius : quia Spiritus sanctus eo quod quocumque modo datur,
rialiter
dicitur quo donum et utrumque relative :
diciturdonum. Formalitcr non dicitur
dicitur ad Patrem et Filium, et hoc sem- donum, nisi quod in forma doni datur et
piterna relatione. Si tamen aliquando di- ratione. Materialiter ergo donum esse
citur donum nostrum, donum accipitur commune est toti Trinitati : formaliter
pro donatovel dato. » autem proprium est Spiritus sancti. So-
Quseritur etiarn, Si Filius dicatur no- lus enim in ratione doni procedit. Volun-
ster, quia datus est nobis sicut Spiritus tatis enim liberse, et charitatis sive amo-
sanctus ? ris communicatio proprie donum est. Et

Sed contra. ^^ CONTRARIUM CSt :

ad illud quoddicitur, Isaiae, ix, 6 : Filius
\. Quoddicit Augustinus in libro Vde datus est nobis : materialitec donum di-
Trinitate Quod de Patre natum est,
: « citur. Ex ratione enim processlonis non
ad Patrem solum refertur cum dicitur habet quod donum sit generatio enim
:

Filius. Et ideo Filius Patris est, et non comn:iunicatio naturae est et naturalis
noster '. » esse, non communicatio voluntatis et

2. Adhuc, ibidem, a Filius sub hac ap- amoris sub hac appellatione quae est ge-
pellatione non potest dici noster, ita ut neratio, : et ideo donum dici proprie non
dicatur Filius noster : sicut nec dicitur potest secundum formam et rationem
Spiritus sanctus noster. Et tamen de doni.
Filio dicitur, panis noster : et de Spiritu Et per hoc patet solutio ad omnia quae
sancto, spiritus noster. Ilie noster panis : qusesita sunt circa primum.
quia nos reficit, nobis datus. tste noster
spiritus : quia nobis inspiratur a Patre Ad solutionem ejus quod ulterius Adq
et Filio, et in nobis spirat sicut vult. » quceritur, notandum quod donum dicitur
tripliciter, potentia scilicet, habitu sive
Qusest. 1. Ulterius quseritur, Si donabilitas pro- aptitudine, et actu. Potentia, quod quo-
prietas sit distinctiva Spiritus sancti a cumque modo dari potest, sive sit in ra-
Patre et Filio ? tione doni, sive non. Et sic ab aeterno
Et videtur, quod sic : quia jam habi- Filius processit ut donum, hoc est, qui
tum est, quod dicit Augustinus, quod in quocumque modo dari posset.IIabitu sive

* S. AuGUSTiNus. Lib. V de Trinitate, cap. 14.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QU.EST. 36. 379

aptitudine solus Spiritussanctus ab seter- pronomina possessiva. Et ideo dicitur

no processit ut donum, lioc est, qui ex pater noster, secundum quod pater di-
aptitudinesuse processionis, quoecommu- citur per creationem vel recreationem.
nicationem voiuntatis dicitetamoris, do- Et dicitur panis noster, redemptor no-
nari posset. Actu dicitur donum dona- ster, spiritus noster, spirans in nobis
tum, quod non nisi ex tempore potest prout vull ; et dicitur misericordia mea,
convenire. Unde donum Spiritus sanctus refugium meum, protector meus, Deus
ab teterno est :quia quod donum sit, ab meus, salus mea, virtus mea, sapientia
ffiterna babet processione quod dona-
: mea, patientia mea. Sednon dicitur Deus
tum vel datum, a temporali habet da- essentia mea, vel natura : nec dicitur Fi-
tione. Et hoc ex ipso modo signiticandi lius meus, vel noster : quia sub bac ap-
accipitur. Domim enim nomen est, et in pellatione quae est tiiius, non refertur
quiete sub ratione habitus dicit signilica- nisi ad Patrem qui cPternus est, et non ad
tum suum, et ideo donum est etiam ante- creaturam, neque elfectum connotat in
quam detur. Datum autem vel donatum, creatura.
participium est, cum tempore et motu Similiter non dicitur Spiritus sanctus
rem suam designans, et ideo sine actu- noster : quia, sicut dictum est, haec cir-
ali datione et tempore esse non pot- cumlocutio inventa est ut non designet
est. nisi proprietatem qua Spiritus sanctus
Et per hoc patet solutioad omnia quoe- refertur ad Patrem et ad Filium. Et hu-
sita circa secundum. jus ratio est, quia sicut in qusestione de
processio7ie temporali Spiritus saiicti

qufest.s. Ad
AD m
iD quod
quou uiierms
ulterius quaeritur
quteriiur ,
,
habituni est, Spiritus sanctus non dicitur
Utrum Spiritus sanctus noster dica- mitti vel haberi, nisi in dono gratuito
tur ? gratum faciente et ideo nisi sub appella-
:

Considerandum estin nominibus divi- tione nominis talem connotet eiTectum

nis omnibus. Qusedam enim non dicunt qui sit donum gratuitum, non dicitur
respectum nisi ad seternum. Qutedam haberi, vel noster esse.
autem dicuntrespectum et ad aeternum et Et per hoc patet solutio ad omnia qua3
adtemporale, sednonconnotant effectum quajsita sunt circa tertium.
in creatura. Quaedam autem cum his duo-
busconnotanteffectum increatura, utspi- Ad id quod ulterius quseritur, dicen-^, uH.>st 4

ritus, et donum. Qua^dam etiam solum dum quod donum esse a donabilitate ha-
connotant elTectum et signilicant essen- secundum aptitudinem di-
bitualiter et
tiam divinam,ut Deus,quando ab opera- cta,eamdem proprietatem dicit qua Spi-
tione divina imponitur, utdicunt Diony- ritus sanctus distinguitur a Patre et Filio,
sius et Damascenus.Dicitur enim Deus a quam dicit haec circumlocutio Spiriius
eio;, vel a Qtio~xj, quod est ardere, vel a sanctus, quamvis non sub eodem modo
esaaea'. quod est currere vel circumire, eo significandi per nomen : sicut vei-bum
quod omniacircumitprovidentiaet cura : eamdem signat proprietatem quam
vel aOswp£oj-=T;, quod est t'/(/eo u<V/e5, quia Filius, quamvis non sub eodem niodo
omnia videt ac considerat. Quajcumque signiticandi per nomen.
ergo connotant etTectum in creatura, x\d objectum contra dicendum, ijuod
etiamsi cum hoc respcctum ad j^ternum non oportet quod eodem modo desi-
signilicent, recipiunt meum, tuum, suum, gnentur proprietales distinctiv^ perso-
nostrum. Quaecumque autem dicunt so- narum. Unde licel donuni refcratur ad
lum respectum ad a^ternum, vel solam crealuras, et //////* non, pra^ter hoc quod
essentiam divinam ut abstracta est et referlur ad creaturas, relationem etiani
seterna, nullo modo recipiunt hujusmodi habet qua refertur ad donantem vel do-
 380 D. ALB. MAG. ORI). PR.ED.

natorera, quse est relatio sicut (iliatio, dilectionem Dei tacuisse : quod num-
in hoc quod utraque est aeterna et perso- quam faceret. nisi quia in ipsafraterna
nae distinctiva. dilectione vult intelligi Deum. Apertissi-

Et per hoc patet solutio ad totum me enim in eadem epistola. paulo post,

quod quoeritur circa quartum. ait ita : Dilectissimi, diligamus nos in-
vicem, quia charitas ex Deo est : et om-
nis qui diligit, ex Deo natus est, et cog-
noscit Deum. Qui non diligit, non no-
vit Deum, quoniam Deus charitas est *.»
MEMBRUM IIL Et paulo post concludit sic Augustinus :

« Ista contextio satis aperte declarat

Utrum Spiritus sanctus sit charitas eamdem ipsam fraternam dilectionem
et amor, quo nos invicem et Deum di- (nam fraterna dilectio est, qua diligimus
ligimus '
? invicemi nun solum ex Deo, sed eliam
Deum esse. » Et, ibidem, « Cum ergo de
dilectione diligimus fratrem, de Deo di-
Tertio, Quaeritur de hoc nomine quod Hgimus fratrem nec fieri potest ut :

est amor. earadem dilectionem non praecipue dili-

Et quia de charitate tractandum erit, gamus qua fratrem diligimus, quoniam
cum de virtutibus agetur, et de amore Deus dilectio est. Et, ibidem, « Qui non
qui Spiritus sanctus est, supra in proces- diligit fi-atrem. nun fst in dilectione et :

sione Spiritus sancti multa dicta sunt. qui non est in Jilectione, non est in Deo,
non remanet hic quaerendum, nisi utrum quia Deus dilectio est.
Spiritus sanctus sit charitas et amor quo 2. Adliuc, Augustinus in libro XV de
nos invicem et Deum diligimus ? Trinitate : « Si in donis Dei nihil majus
Hoc enim multis auctoritatibus probat est charitate. et nuUum est majus donum
Magister in primo Sententiarum, dis- Dei quara Spiritus sanctus, quid conse-
tinct. XVII. quarum potissima est illa quentius est, quam ut ipse sit charitas,
primae canonica; Joannis, iv, 7 et S : quce dicitur et Deus et ex Deo esse ^?»
Charissimi, diligamus nos invicem, quia Adhuc, In eodera sic arguit Au-
3.

eharitas ex Deo est : et omnis qui diligit, gustinus « Joannes volens de hac re
:

scilicet fratrem suum, ex Deo natus est, apertius loqui : Ln hoc, inquit, cognosci-
et cognoscit Deum. Qui non diligit, non mus quoniam manemus, et ipse in
in eo

novit Deum, quoniam Deus charitas est. nobis, quoniam de Spiritu suo dedit no-
Super hoc Augustinus arguit sic in bis *. Spiritus itaque sanctus de quo dedit
libro VIII de Trinitate "
; « Dilectionem nobis, facit nos in Deo manere, et ip-

quantura commendat Joannes, diligenter sura in nobis. Hoc autem facit dilectio.

attendamus : Qui di/igit, inquit, fra- Ipse est ergo Deus dilectio. »

trem suu/n, i/i lui/iine mnnet, et scanda- 4. Si quis velit ihcere. quod dicitur
lum in eo non est \ Manifestum est, quod Deus dilectio per causam, sicut dicitur
justitiae perfectionem in fratris dilectionc sapientia mea. misei'icordia mea. Obviat
posuerit. Xam in quo scandalum non est, Augustinus ibidem dicens : « Hunc
utique perfectus est. Et taraen videtur sensum facile refeUit Scripturarum ipsa

• Cf. Opp. B. Alherti. Comraent. in I Senten- * I Joan. IV, 7 et 8.

tiarum, Dist. XVII. Art. 1. Tom. XXV hujusce ^ S. AcGUSTiNus. Lili. XV de Trinitate, cap. 1.

novtD editionis. ^ 1 Joan. IV, 13.

^S. AuGusTtNcs, Lib. VIII ile Trinitate,cap.7. "

S. AuGCSTiNU?, Lib. XV de Trinitate, cap.
3 Joan. II, 10. 17.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QU/EST. 36. 381

locutio. Tale est enim, 2\i es patientia tum, quod abliorret omnis intelleetus.
mea ', quale est, Domine, spes mea *, et, 2. Adhuc, Si nihil dilitritur nisi cosfni-

Deiis meus, misericordia mea et multa ' .' tum, ut dicit Augustinus, diligens dile-

similia. Non
autcm dictum, Domine, est ctionem, cognoscet dilectionem : et sic

charitas mea, aut, tu es charitas mea, aliquis scit se habere charitatem, et sic

aut Deus meus charitas mea sed ita di- : sciet se amore esse dignum, quod est

ctum est, Deus charitas est 4, sicut di- contra illud Ecclesiastae, ix, I : Nescit
ctum est, Deus spiritus est ". homo utrum amore an odio dignus sit.

5. Adhuc, In eadem distinctione, 3. Si quis dicat, quod melius cogno-

scilicet XVII ^, objicit Magister in con- scuntur quae per essentiam praesentia sunt
trarium et solvit. Quia si charitas auge- in anima, quam quae per similitudinem
tur et minuitur per diversa tempora sunt in anima : et sic charitas quae prae-
in homine : et si Spiritus sanctus chari- senter est in anima, melius cognoscitur
tas est, consequens estut Spiritus sanctus quam lapis qui per similitudinem. Hoc
augeatur vel minuatur. Et respondet, falsum quod enim res cognoscatur,
est :

quod Spiritus sanctiis vel charitas peni- non causatur ex hoc quod praesens sit in
tus immutabilis est, nec in se augetar, anima per essentiam quia aliter quilibet :

vel minuitur, nec in se recipit magis vel haberet scientlam eorum quae sunt in
minus, sed in homine, vel potius homini anima sua, quod expresse falsum est.
augetur et minuitur, et magis vel miiius Sed oportet, quod sit in anima ut obje-
dalur vei habetur. Et conlirmat solutio- ctum cognitivae potentiae, circa quod esl
nem per Augustinum in nona homiha intellectus vel ratio secundum principia

super epistoKam Joannis, ubi sic dicit :

et causas et elementa ipsius : ex quibus
« Probet se quisque quantum in illo contingit intelligere et scire circa omnes
profecerit charitas, vel polius quanlum scientias, ut dicit x\ristoteIes in prineipio

ipse in charitate profecerit. Nam si chari- Phijsicorum. Et sic charitas non est in

tas Dcus est, nec protlcit, nec deficit. anima charitatem habente, nec anima
Sic ergo in te proficere dicitur charitas, est in anima hoc modo. Videtur eriro,

quia tu in ea proficis. » Et sic patet, quod illud dictum nihil sit.

quod Augustinus intendit, quod charitas In contrarium est, quod dilectio a dili- sed conra.

qua diligimus Deum et invicem, sit Spi- gente procedit, ut dicit Augustinus. Di-
ritus sanctus. Et dicit hoc Joannem in- lectio ergo qua diligimus Deum et pro-
tendere, cujus commendans auctoritatem ximum, anobis procedit. Si ergo Spiri-

dicil, quod
major est hujus scripturse
« tus sanctus illa dilectio est essentiahter,
auctoritas, quam omnis humani ingenii sequitur quod Spiritus sanctus essentia-

perspicacitas. >.
liter procedit ab homine quod : et hae-
resisest, et intellectus quod non capit :

Ulterius quaeritur de verbis Augustini, enim ab homine procedit, spiritus huma-

qui dicit, quod diligat ipsam dilectionem, nus est, non divinus, neque Deus.
et tunc diligit Deum^.
1. Si enim dilectio dilectione diligitur: SoLUTio. Praenotandumest, quod aliud soiutio.

tunc ilia dilectio iterum alia dilectione est amor, et aliud dilectio, et aliud clia-

diligitur, et illa alia, et ibitur in infmi- ritas : ct licet haec tria idem supponant,

* Psal. Lxx, o. •5
Gf. I Sententiarum, Dist. XVII, capp.G et H.
- Psal. Lxx, ;j et XG, 9. Tom. XXV hujusce nova:! editionis, pag. 480.
3 Psal. Lviii, 18. ^
Cf. Upp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
5. Tom. XXV hujusce
*
I Joan. IV. 8. tiarum, Dist. XVII, Art.
^Jo:in. IV, 2i : Spiritus cs^ Dcttn. novii} cililionis noslra?.
382 D. ALB. MAG. ORD. PR.™.
noQ tamen ideni significant, nec eodeni Deum diligimus et proximum, et inveni-
modo. A)7ior enim non dicit nisi simpli- mus et habemus Deum. Habitus tamen
citer fluxum amantis in amatum. Unde et alTectus et passio et actus charilatis,
etiam secundum lerotlieum et Dionysium quibus diligimus Deum et proximum,
etiam irrationabilibus convenit : et se- essentialiter non sunt Spiritus sanctus.
cundum lerotheum dividitur in divinum, Habitus enim est qualitas in modum na-
angelicum, intelleetualem, sensibilem et turae formalis perficiens potentiam dili-

naturalem. Dilectio autem discretionem gendi, ut diligere possit quando voluerit

electionis ponit in dilecto, et ideo non cum tempus sit. Dicit enim Averroes su-
convenit nisi rationabilibus, et dividitur per secundum de Anima, quod « habitus
per pulchram dilectionem et fcedam. Ec- est quo quis aliquid agit cum voluerit. »
cli. XXIV, 24 : Ego mater pulchrx dile- Et dicit Augustinus in libro de Bono
ctionis. Charitas autem est, qucC dile- conjugali, quod « habitus est quo quis
ctum vel magno vel inaestimabili pretio agit cum tempus sit. » Et dicit Tullius,

festimat : sicut dicitur charum in aliis, quod « virtus est in modum naturse ra-
quando magni Unde pretii sestimatur. tioni consentaneus habitus. » Alfectus
chara annona, charum vinum. Unde a etiam in affectiva potentia dicit passio-
beato Bernardo dicitur dulcis, sapiens nem, qua anima movetur ad diligendum.
et fortis : dulcis, ut amor : sapiens, ut Et hoc notat Augustinus in libro Confes-
dilectio : fortis, ut charitas : tanti enim sionum, dicens, quod « nihil dulcius est

pretii aestimat amatum, quod nec morte quam amare et amari. » Sensus autem
derelinquit. dulcedinis passio est. Et dicit Aspasius
His sciendum
visis, est, quod sicut in libro de Passionibus quod animse,
supra determinatum est in qusestione de « passio est qua movetur anima, ut ira,
veritate, unum lumen
extensum su- est concupiscentia, et amor^ et hujusmodi. »

per omnes animas, quo sicut primo et Actus autem est, qui elicitur de potentia
exemplari de omni vero judicamus. Et ad quam facultatem dat habitus, et cujus
unum bonum est primum ad quod
sicut intentionem vel remissionem facit pas-
omne bonum referimus, et quantum bo- sionis affectus : et hsec non est essentia-
num sit, iilo judicamus ita est una cha- : liter Spiritus sanctus.
ritas ditlusa per omnes animas sanctas QuoD ergo inductum est de canonica
per Spiritum sanctum qui datus est eis, Joannis, et de Augustino, intelligitur de
ut dicitur, ad Roman. v, 5 : ad quam charitate primo modo dicta, et sicverum
sicut exemplar omnis amor et omnis di- est. Et quod in contrarium est, verum
lectio, et omnis charitas nostra refertur, est de secundo modo dicta charitate.
ut comparatione illius et assimilatione Et solutum est quod primo qusesi-
sic
charitas dici mereatur et quo fuerit : tum est. Et hfec est causa, quod non
illi similior, major est charitas quo dis- :
potest intelligi, quod per causam sit
similior^ minor. Et illud est Spiritus locutio cum dicitur, Deus patientia
sanctus, quo sicut primo et causativo et mea, vel Deus spes mea. Primo enim
exemplari primo quasi formali Deum
et modo dicta charitas Spiritus sanctus
diligimus et proximum. Et hoc est quod est ut primum formale dilectionis, dif-
dicit Augustinus, quod per charitatem fusum per omnes animas sanctas,
Spiritus sanctushabitat in nobis, et quod quod in se nec proficit, nec deficit sed :

non oportet nos longe ire quterendo nos in illo proficimus, vel deficimus
Deum : quia inspiciendo charitatem, qua quanto plus vel minus per assimilatio-

1 Ad Roman. v, o : Charitas Dei diffusa est datus estvobis.

in cordibus vcstris per Spiritum sanctuin, qui
 IN 1 P. SLM. THEOL. TRACT. VIII, QU.EST. 3t). 383

nem habitus et affectus et actus appro- lectionem in corde cogn oscat, scd ne-
pinquamus. sciat quantum assimileturad primamfor-
mam dilectionis.

Ad id autem quod ulterius quseritur Ad id quod objicitur contra solutio- Ad 3.

de verbis Augustini, dicendum, quod nem quorumdam, dicendum quod illa

cum dicitur, « diligat ipsam dilectio- objectio procedit, nisi sic intelligatur, ut

nem, » diiectio ut objectum dilectionis dictum est, scilicet quod per essentiam
accipitur : materialiter enim accipitur, potenter sunt anima, quse per luraen
in
hoc est, diligat id quod dilectio est, hoc principiorum, causarum, et elemento-
est,quod est prima forma dilectionis in rum suorum, sunt in lumine cognitionis
nobis hoc enim, ut dictum est, Spiritus
:
animae. Nec valet quod quidam dicunt,
sanctus est : et nostra dilectio in habitu, quod ea quse essentialiter sunt in anima,
affectu, et actu, imago illius dilectionis cognoscibiliora sunt secundum se quam
est, sicut dicit Boetius in libro de Trini- ea quee per similitudinem sunt in anima
tate, quod formse separatae ver» formae solum, sed non quoad nos. Hoc enim
sunt formantes alias, et foris manentes, non solvit. Quaestio enim quaerit de co-
ut dixit Plato : et sunt formae quse sunt gnitione quoad nos, et non quid cogno-
ante rem formse autem impressse in ma-
:
'
scibilius sit secundum se.

teriam, non verae formse sunt, sed ima- Kt quod inducunt, quod Philosophus
gines formarum. dicit in \\ de Anima, quod actus sunt
Ad id quod ullerius inducitur, dicen- prsevii potentiis, et objecta actibus se-
dum quod proprie ioquendo nihil pi\T- cundum rationem : contramentem Au-
senter est in anima, nisi quod est in lu- ctoris inductum est. Hoc enim de poten-
mine cognitionis animse sicut nihil prae- : tentiis passivis dictum est. In illis enim
senter in sensu est, nisi quod est in lu- forma objecti agens est, et distinguens
mine cognitionis sensibilis. Lumcn au- potentiam sive determinans, et dans for-
tem ad discernendum utrum amor qui mam et speciem actui : et sicut dat for-

est in nobis, sit amor charitatis per quam mam et speciem, sic dat rationem difllni-

nos inhabitat Spiritus sanctus, non est tivam. Unde quod dicit, secundum ra-
lumen cognitionis naturalis, sed oportet, tionem, non intelligitur quoad nos, sed
quod adsit lumen revelationis frequen- : simpliciter.
ter enim contingit deceptio ex similitu- Ad id quod in contrarium ol^jicitur, xa object.

dine naturalis amoris ad gratuitum, sic- jam solutum est per distinctionem du-
ut decipiuntur secundum consequens plicis dilectionis, quarum una est prima

putantes mel esse fel. Et ideo nemo nisi forma dilectionis, altera autem est imago
per revelationem scit,utrum odio vel illius.

amore dignus sit : cum tamen suam di-

-0-9-0-0-0 0-00«
38i D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

TRACTATUS IX.

DE RELATIONIBUS ET NOTIONIBUS QUIBUS PER-

SONiE DISTINGUUNTUR AB INVICEM.

Deinde, Queerilur de relalionibus et notionibus quibus personse distin-

guuntur ab invicem.
Et quaerenda sunt in universali tria, scilicet de relationibus distinguen-
tibus personas.
Et quia ex distinclione personarum ex relatione originis causatur ordo
naturee in divinis, ideo secundo queerendum est de ordine naturse, quo al-
ter est ex altero.
Quia vero distinctio sive divisio est causa numeri, ut dicit Damascenus,
tertio quserendum est de numero qui est in divinis personis.

De relationibus aulem distinguentibus personas quoeremus quatuor, an

scilicet in divinis sit relatio ?

Secundo, Quae et quot sunt relationes in divinis?

Tertio, De nominibus distinctivis, quse distinctionem relationis signifi-
cant.

Quarto, De nominibus diversificativis inter personas differenlias signifi-

cantibus.

QUiESTIO XXXVlX,

Aii iii diviiiis sit relatio

Primo ergo quseritur, An in divinis Quam quflestionem tractat Magister in

sit relatio ? I Sententiarum^ distinct. XXVI.

'
Opp. B. Alberti. Gomment. in I Senten-
Cf. novse editionis.
tiarum, Dist. XXVI, Art. 0. Tom. XXVI liujusce
 IN I P. SUM. TirEOL. TRACT. TX, QILEST. 37. e)».)

Et vldetur. quod non. dum substantiam dicitur, restat ut secun-

enim Augustinus inlibro V de
1. Dicit dum Deo autem ni-
accidens dicatur. In
Trinltate ', quod niiiil in Deo secundum hil quidem secundum accidens dicitur ,

accidens dicitur : quia nihil ei accidit : quia nihil in eo mutabile est aut amissi-
omnis autem relatio accidens est : et ne- bile. Nec tamen omne quod dicitur, se-
gato consequente negatur antecedens : cundum subslantiam dicitur : dicitur
ergo in Deo non est relatio, nec aliquid enim ad ahquid, sicut pater ad fihum, et
dicitur secundum relationem. liHus ad patrem quod non est accidens
: :

2. Adliuc, Boetius in lil^ro fle Trinitate quia ille semper pater est, et ille semper
sic dicit : « Prsedicamcnta quse sunt se- fiiius *. » Et ad hoc redit dictum Augu-
cundum divinum
accidens, cum quis in stini,quod relatio in divinis ideo non di-
proedicalionem verlerit, cuncta mutan- citur accidens, quia sempor adest et im-
lur quse praedicari possunt. » Sed relatio mutabiliter. Et videtur non solvere ac- :

praedicamentum accidentis est. Ergo in cidens enim naturam accidentis non ha-
divinam praedicationem versum mutatur. bet ex hoc quod mutabile est, vel separa-
Mutatum autem non remanet relatio : bile, sed ex hoc quod inest. Ergo reUitio
quia nulla substantia relatio est, et nulla ex hoc quod inest, licet inseparabihter et
rclatio substantia. Yidetur erf^o, quod ab aeterno, nihilominus famen accidens
relatio non maneat relatio sumpta in di- est. Et inde objicitur ut prius, quod sci-
vina praedicatione. iicet in Deo non sit relatio : quia acci-
3. AdhuCjAugustinus dicit : « Quod di- dens in Deo non est.
citur ad alterum,non substantiam signi- o. Adhuc, Inter genera accidentis re-
ficat. » Sed immediata divisio est, quod lalio imperfectius est eo quod id quod :

omne quod de altero dicitur, aut secun- est, ad alterum est, et nihil est absolute.
dum substantiam dicitur, aut secundum Quod autem imperfectum est, maxime
accidens. Omne enim quod est, aut est removendum est a divinis. Relatio eruo
ens per so nuilo indif^ens ut ens sit, aut maxime erit removenda a divinis.
ens non per se, sed per aliud et in alio G. Adhuc, Omne quod secundum veri-
et alio indigens ut sit, et nitens alii, cum tatem est in aliquo, si ipsum est et in-
non possit esse in soipso. Et si est ens est, addit aliquid ei cui inest, et subtra-
per se, substantia est et substantiam clum minuit aliquid ab eo et si ali- :

proedicat.Si autem esl in alio et per aliud, quando insit, et aliquando non, mutat,
alio indigens et alii nitens. de necessitate vel mutationem quae secundum ipsum
accidens est et prcedicat accidons quando est, inducit. Relatio ei in quo est, nihil
dicitur dc aliquo. « Cum crgo ad aliquid addit, et subtracta nihil minuit, et exi-
non prcedicet substantiam, » ut dicitAu- stens aliquando et aliquando non, nul-
gustinus, videtur sequi de necessitate, lam inducit mutationem in eo in quo est.
quod prsedicet accidens : et sic ut prius Aristoteles enim in V Physicorum, dicit,
arguitur, cum accidens non sit in Deo, quod in ad aliquid non est motus. Ad
rehitio non crit in Deo. aliquid ergo entis alicujus non habet ve-
i. Si quis ad hoc solvere velit, sicut ritatem. Nihil autom in Deo cst nisi se-
solvit Augustinus in libro Y de Trinitate, cundum essentiae veritatem. Ergo rela-
sic dicens : « Nihil in Deo secundum ac- tio in Deo secundum veritatem esse non
cidens dicitur, Nec
quia nihil ei accidit. videtur. Prima pars patet per se. Secun-
tamen omne quod dicilur, sccundum DAM scribit llootius in lijjro do Trinitate'.
sul)stantiam dicilur. In robus onim eroa- dicit enim, quod « relatio nec addit,
tis atque mutabilibus, quod non secun- nec minuit, nec mutat id in quo est. »

' S. AuGUSTiNUs, Lib. V do Tiiiiitate, cap. 4. * Idkm, IJI>. V de Triaitate, cap. 5.

XXXI 2»
:m I). ALP». MAG. ORD. PILED.

T, Adhuc, Omne quod simplicissimo quod praedicat. Ergo verissime manet

nuUam atfert compositionem, quantum- in divinis. Prima patet per se. Secuxda
cumque multiplicetur in ipso, nullam scribitur a Boetio in libro de Trinitate.
habet entitatis veritalem. Relatio simpli- 4. Adhuc, In praeinducta Augustini
cissimo addita et in eo mulliplicata, nul- aucloritate habetur, quod « id quod di-

lam affert compositionem. Ergo nullam cilur ad aliquid, non dicitur secundum
entitalis habet veritatem. Prlma proba- substantiam. » Aut ergo vere dicitur,

tur ex hoc, quod si haberet verara euti- aut non. Si non tunc : false diceretur :

tatem, haBC addita simplicissimo induce- quod inconveniens est : tunc enim haec
ret compositionem. Secunda scribitur ab esset falsa, pater est Glii pater. Si autem
Avicenna in prima sua philosophia, ubi vere dicitur, sequitur quod vere est in
loquitur de relalione. Dicit enim, quod divinis ad aliquid et relatio.
« quanto aliquid simplicius est, tanto
pluribus relationibus ad plura refertur. I LTERius quteritur, Si ea quoe dicun-

Et quod simplicissimum, omnimodis re- tur in divinis, secundum substantiam

lationibus refertur ad omnia. » Et sic pa- possint dici?
tet, quod nullam veram habet
reiatio Et videtur^ quod non.
entitatem secundum veritatem. Ergo in 1. Substantia enim. ul dicit Aristote-

divinis esse non videlur ens enim et : ies in Prxdicamentis, a sub^tare dici-
verum convertuntur. Et sicut dicit Ari- tur : eo quod substat accidentibus et
stoteles in V prirnse phylosophise, « sic- fundal ea in esse per hoc quod sunt in
ut se habet res ad esse, ila se habet ad ipsa et de ipsa. autem Augustinus Dicit

verum. » in libro quod « nefas

YII de Trinitate,
Ix CONTRARIUM hujus CSt, est dicere ut substet Deus et subsit bo-
1 Quod dicit Boetius in libro de Tri- nitati suae, tamquam illa bonitas non

nitale, quod « subslantia continet unita- substantia sit, sed in iila sit tamquam in

tem in divinis, relatio vero multiplicat subjecto. » Ergo videtur, quod nihil in
Trinitatem. » Constat autem, quod Tri- Deo secundum substantiam dicatur.
Ditasveie multiplicatur in Ires personas. 2. Adhuc, Substantia quae maxime
Ergo id quod multiplicat eam, relatio substat, est prima subslantia, quee sic
scilicet, vere est in divinis, et secundum subjeclum est, ut dicit Aristoteles, quod
veram entitatem. i\\) ipsa nulla exit praedicatio, et ralio-
2. Adhuc, Damascenus quod
dicit, nem pra-dicati nuUo modo suscipere
« Pater et Fiiius et Spiritus sanctusnon potest, ut in Logicis determinatum est.
sunt nomina significantia substantiara, Lnde illa dicitur, quce primo et princi-
sed nomina habitudinis, qua personae se paliter et maxime substat : eo quod
habent ad invicem secundum existentice omne quod substat, compositum est ex
modum. » Sed existentiae modus veris- eo quod substat et cui subslat. In divi-
sime est in Trinitate, quo quaelibet per- nis ergo nihil secundum substantiam
sona secundum seipsam existit. Ergo ct potest prtedicari.
relativum et relatio verissime signiCcant •3. Adhuc, Omne qaod praedicatur de
modum illum : et ita secundum verita- aliquo, praedicatur ut de subjecto, sive
tem sunt in divinis. praedicetur modo substantiae, sive modo
3. Adhuc, Quod assumptum in divi- accidentis. In divinis nihil est subje-
nam prcedicationem omnino non muta- ctum, vel in ratione subjecti : eo quod
tur a modo praedicandi quod praedicat, simplicissimum est omne quod est in di-

verissime manet in diviois. Relatio as- Ergo videtur, quod in Deo nihil
vinis.

sumpta in divinam praedicationem, om- pra-dicetursecundum substantiara, vel

nino non mutatur a modo prtedicandi secundum accidens.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRAGT. IX, QU.EST. 37. 387

SoLUTio. iV(l primam partem qufestio- concipitur et cointelligitur comparatio

nis prtBnotandum est, quod multi pliilo- potentiee ad actum, et in ipso nomine
soplii propter rationes superius inductas actus cointelligitur comparatio actus ad
relationem dixerunl non esse enlis proe- potentiam, et comparatio utriusque ad
dicanientum, sed aliquid per ralioneni totum : et sic relatio. Unde intellectus
in omnibus existens, ex lioc scilicet, rehitionis est ante intellectum substan-
quod ratio comparat unum ad alterum tite, eo modo quo substantia prcedica-
sicut superius ad inferius, vel sicut par- mentum est et genus : quia sic composita
tem ad totum,vel sicut partem ad compar- est ex esse et determinante esse ad sub-
tem vel par ad compar vel dispar ra-
: : stanliam et ad id quod est : et sunt isti

tionem accipientes ex hoc, quod dicunt tres inlellectus primi consequenles se,
Alexander et Boetius in commento libri esse scilicet, et esse hoc, et determina-

Prxdlcamentorurrt, quod si accipiantur tum ad genus. Et ante hunc secundum

ea quae secundum dici et esse ad aliquid intellectum est esse ad hoc enim coin- :

sunt, ut duplum et dimidium, quee se- telligitur in habitudine principiorum fa-

cundum eumdem casum, genitivum sci- cientium hoc esse hoc et distinctum in
licet, ad convertentiam dicuntur, per hoc esse.Et postistos tres intelleclus noncon-
quod dicitur dimidium, nihil additur ei sequitur,sedaccidit inlellectus ejus quod
quod entitatis sit, sed sola divisione per est inesse, qui est intellectus accidentis :

medium efficitur dimidium divisio au- :

accidentis enim esse est inesse.Unde intel-
tem nihil addit, nec minuit ab utroque lectus ejus quod est esse ad aliquid,
divisorum, nec mutationem inducit quae antecedit intellectum accidentis, Et prop-
sit in ipsis dividentibus : et ideo dimi- ter hoc dicit Augustinus, quod « aliquid
dium super quod est dimidium,
id nihil potest esse praedicamentum ad aliquid,
videtur addere quod veram habeat enti- quod non est praedicamentum secundum
tatem. accidens. » Prius enim natura est esse
Hi tamen decepti sunt secunduni Ari- ad, quam
esse in. Et ideo non sequitur,
stotelem. Constat enim, quod modus quod praedicatum secundum aliquid prae-
comparationis in ipsis comparatis est dicetur secundum accidens prius enim :

aliquid, ut proportio et habitudo, etiam- nalura non infert posterius natura, sed
si numquam comparentur ad invicem se- posterius natura infert prius natura.
cundum actum : et ille modus aliquid His iTA quam prtenotatis, facile est re-
entitatis est, et sic cadit in modum prse- spondere ad objecta,
dicandi specialem divisum ab omnibus Duo enim prima nihil concludunt : Ad i et ?.

aliismodis praedicamentorum, qui prge- eo quod intellectus ejus quod est esse ad
dicant ens absolutum et tales modi se-
: aliquid, est ante intellectum accidentis :

cundum coordinationem taliter praedica- et ideo ablato accidente, non aufertur

bilium sub uno communi coordinati, intellectus ejus quod est esse ad ali-

unum speciale faciunt praedicamentum. quid.

In hoc tamen quod nihil apponunt, vel Ad ALiuD dicendum, quod in creaturis Ad 3.

minuunt entitatis absolut;e, maxime bene scquitur, quod non praedicatur se-
competit summae simplicitati distini^ui cundum substantiam. {)roedicatur secun-
per relationes, ut dicit Boetius in libro dum accidens, dummodo accidens larire
de Trinitate, et si quis dili^enter adver- sumalur, ita quod commune
sit ad pro-

tat,secundum rationem proccdit omne prium. Sed in creatore non valet, etiam
preedicamentum, tam substantiae, quam secundum Philosophos quia illi propter :

accidentis. Principia enim praedicamenti nimiam simplicitatem niliil accidit et :

prima sunt potentia et actus. Slatim sicut non est in genere substantiai per
autem nouiinala potentia, in nomine hoc quod substantia est, ita non est in
 388 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
genere accidentis per hoc quod ad ali- dicendum est, quod rehitio in divinis
quid est. Est enim per hoc quod sub- verissimo modo est, sed modo relationis,
stantia est, ante omnem substantiam : hoc est, quod non praedicat ahquid quod
et quod relativum est,
per hoc ante insit modo formae substantialis vel acci-
omne accidens. Nec prima divisio entis dentalis, universalis vel particularis, ut
est in substantiam et accidens, sed se- dicit Boetius : sed totum quod est, dicit
cunda : sed prima divisio est in ens ab et praedicat ad id quod extra est, hoc est,

alio, et ens non ab alio : et postea entis ad oppositum correlativum : quia ad

ab alio divisio est in substantiam et acci- ipsum se habet sicut terminus et tinis ad
dens. Substantia enim quae dividit ens quem determinalur respectus opposilio-
cuni accidente, est substantiae subje- nis ejus. Et ideo dicit Philosophus, quod
ctum. Ens autem non ab alio nullius pot- relativum est hoc ipsum quidquid est, ad
est esse subjectum : est enim per intelle- alterum, et alterius est. Et secundum
ctum ante substantiale, et ante acciden- hanc veritatem verissime esl in divinis.
dale. Et ideo non sequitur in ilio, quod SecunJum hunc enim modum nihil ad-
non praedicatur ut substantia, quod prae- dit, vei minuit, vel mutat quia lioc :

dicetur ut accidens. ipsum quod est, totum ad alterum est,

A(l 4. Et ex isto patet intellectus verbi Au- et nihii sui est ad id in quo est. Propter
gustini. quod etiam Porretanus dicit, quod for-
Et ad objectum contra^ dicendum est, ma relationis potius est forma assistens
quod hoc verum est, quod accidens est : quam inhoerens, sicut in Logicis in iibro
et sive mobiliter sive immobiliter insit, qui dicitur Sex principiorum, determi-
semper accidens est. Sed in divinis rela- natum est. Et liaec est causa propter
tio non inest ut accidens, sed inest ut quam nulla ei in quo est, affert compo-
idem, non ditferens ab eo cui insit, nisi sitionem secundum esse : quia cujus
secundum modum intelligendi vel signi- esse totum ad alterum est, niliil addit ei
hcandi. Sicut enim habitum est in supe- in quo est.
rioribus, ex illa parte priedicandi modus Ad dictum Damasceni dicendum, Adol
rehitivi mutatur in modum pra?dicandi quod Paler et Filius et Spiritus sanctus
substantifie : paternitas enim in Patre sunt iiomina liabitudinis : sed habitudi-
idem est quod Pater. nis illius esse in hoc est, qiiod ad alte-
Ad 5 et G. Ad aliud diceudum, quod ad ahquid rum est, etnon in hoc quod inest alicui :

suo modo perfectum est, sicut et aUa hoc enim est esse accidentis, quod in di-
praedicamenta. Est enim forma respecti- vinis non est. Habitum enim est, quod
va, quae si absolute significaretur, jam inlellectus relationis separatus est ab
ad aliquid non esset. Lnde suo modo intellectu accidentis in omnibus in qui-
prout perfectionem habet, in divinam bus non fundatur relatio super ahquod
refertur praedicationem. Et quod dicit aliud accidens, sicut in creaturis. Unde
Boetius, quod non addit, nec minuit, vel cum dico, similis, similitudo fundatur
mutat, hoc facit relationem magis con- super unam qualitatem. Cum dico, pa-
venire maximtC simphcitati, ut in princi- lcr, paternitas fundatur super aclum ge-
pio solutionis istius dictum est. nerationis, qui est accidens generantis :

Et per hoc patet solutio ad sequens. et ita est in omnibus creaturis. Et idco
Ad 7, Ad ALiuD dicendum, quod ad aliqidd, rehitio in creaturis in suo intellectu po-
nullam habet absolutam entitatem : et nit accidens. Sed in divinis substantia,
ideo simplicissimo nihil addit vel mi- viitus, et operatio, idem sunt sub di-
nuit : et propter hoc maxime competit verso modo signilicandi et ideo relatio
dislinctioni quae est in divinis. fundata in his et causata in ipsis, nullum
Adobject.i. Ad id quod in contrarium adducitur, ponit intellectum accidentis.
 IN I P. SUiM. THEOL. TRACT. IX, QU/EST. 38. 'm
)bject.3 Ad aliud (licendum, quod cuui dicit minis quod ab actu substandi imponi-
lioetius, quod « ad aliquid omnino non tur : et sic solimi substantia est, quod
mutatur, » intelligit, quod net^atio for- omnium et primum subjectum est : et

maliter signum distributivum respiciat, sic in Deo non est

substantia nec ali- :

ut sitsensus, non omnino mutatur. Cum quid prsedicatur secundum substantiam.

enim in creaturis duos habeat modos Alio modo dicilur per se ens, quod est
praedicandi, scilicet accidentis quod in causa et occasio omnibus subsistendi in
intellectu suo ponit, et eo quod id quod ipso et sic substantia dicitur de Deo
:

causatur ab accidente, non potest esse maxime, et de aliis posterius. Ab ipso

nisi accidens alterum autem quem ha-
: enim sicut a conhciente, et in ipso sicut
bet in quantum relatio est qui est ad : in continente, subsistit omne quod est.

extra, assumptum in divina prsedicatio- Et hoc modo aliquid secundum substan-

ne, mutat primum et retinet secundum, tiam dicitur de Deo, sicut id quod dici-
eo quod in divinis ex accidente non cau- tur absolute, et non ad aliquid.

satur et ideo dicit, « non omnino mu-

:
Ad aliud dicendum est, quod omne Ad 3.

tatur. » quod praedicatur per inhffirentiam, pra^-

3Ct.4, Ad ALiuD dicendum, quod vere dicitur dicatur ut de subjecto, et omne tale

in ad aliquid,
divinis et verissime. Et compositum est : ethoc modo nihil prae-
bene conceditur, quod in divinis verissi- dicatur in divinis. Sed id quod pradica-
me est relatio veritate relationis, non tur per identitatem, non prtedicatur per
veritate accidentis : quia in divinis non inhaerentiam : quia inhaerens non est id
potuit esse accidens : eo quod non causa- cui inhaeret. Et ideo in divinis ubi est

tur ab accidente : non enim habet esse pra^dicatio per identitatem, non praedi-
accidentis rehitio nisi secundum quod ab catur aliquid per inhaerentiam et quod :

accidente causatur, ut dictum est. praedicatur in non praedicatur

divinis,
per inhaerentiam, sed ut idem et ideo :

V iBt. Ad m quod ulterius quaeritur, scilicet non praedicatur ut de subjecto secundum

utrum aliquid secundum substantiam rationem subjecti, sed praedicatur ut de
praedicetur in divinis? eo quod per se existit,'^et ut idem illi : et

Dicendum, quod substantia dupHciter ideo praedicatur secundum substantiam,

dicitur, scilicet secundum rationem no- sed non ut de subjecto.

QUiESTIO XXXVIII.

Qiioe el qiiot rclalioiics siiit iii clivinis ?

#'•

•1,1
pO'

Secundo quaeritur, Quae et quot rela- tatem et quantitalem, ut similis, dissimi-

tiones sint in divinis? hs, aequalis, et inje(|ualis.
Sunt enim relationes superpositionis Et sunl reUiliones fundata^ super scien-
et suppositionis, ut dominus et scrvus. tiam ab alio acceijtam, vel non acccp-
Et sunt reiationes fundatae super ali- tam, ut magister, et discipulus.

quod dictum absolute, sicut supra quali- Et sunt relationes aequalitatis sive
390 D. ALB. MACf. ORD. VWmD.
sequiparantise^ut amicus : est enim amicus tur idem. Licet enim hoc fundetur super
amici amicus, frater, soror,et hujusmodi. unitatem substantiae, tamen idem ei cui
Et sunt relationes fundala^ super di- est idem non dicitur, nisi quod jam se-
versitatem situs^ ut dexler et sinister, et cundum intellectum est sinoulare
o : et ei

hujusmodi. dicitur idem, quod jam secundum intel-

Et sunt relationes fundatse super op- lectuni habet esse singulare : et ideo
posilionem originis, et multa aha genera secundum intellectum posterius est illo

sunt relationum. quod dat esse secundum modum existen-

tiae singularem.
Quaeritur ergo, Secundum quas ista- Simiiiter non possunt distingui perso-

rum distinguuntur personae? nse per relationes super scientia funda-

Et viDETUB quod non secundum pri- tas. Licet enim Filius sit sapienlia ge-
mas, sciiicet superpositionis et supposi- nita, et Pater sapientia ingenita, tamen
tionis. Nihil enim talium est in personis per hoc quod Pater est sapientia ingeni-
divinis. Fides enim non admittit aliquam ta,non habet esse et modum esse singu-
personam alii superponi vel supponi. Et necetiam Filius per hoc
hiris existentiae,

si quod Pater major Filio est se-

dicatur, quod est sapientia genita, sed potius pcr
cundum Hilarium, tamen addit Hilarius, hoc quod Pater est existensper se solum,
qnod Filius non est minor. et Filius existens per se solum, Pater
Similiter videtur, quod non distin- niodo ingeniti, Filius modo geniti ha-
guantur per relationes fundatas super bent, quod ille est sapientia ingenita, et

qualitatem, et quantitatem, vel super iste est sapientia genita. Intellectus au-
substantiam : quia illae quantum est de tem non admittit, quod id quod sequitur
suo intellectu, non causant modum exi- distinctum esse personale secundum in-

stendi singularem,sed consequuntur esse tellectum, sit dans vel causans esse per-
existentis sccundum singularem existen- sonale dislinctum.
ticB modum. Similis enim non est similis Et si objiciatur quod dicitur, Joan.
simili, nisi qui etiam est singulariter, et XVI, 13, de Spiritu sancto, quod qiice-

cum alio qui etiam est singulariter, eam- cumqiie audiet, loquetur. Occurrit Au-
dem participat qualitatem. Dicit enim gustinus dicens,quod audire illi esse est.
Boetius, quod « similitudo est rerum Et vult, quod cum dicitur : Non enim
diflerentium eadem qualitas. » loquetur a semetipso *, consequatur ad
Et eadem est ratio de rehitione sequa- hoc, quod non est a semetipso, sed a
litatis. yEqualia enim ab sequalitate non Patre et Filio. Singulare ergo esse, quo
accipiunt existere per se sola secundum Spiritus sanctus sic est, quod non a sc-
singularem existenti£e modum sed jam : metipso, sed a Patre et Filio est, ab ali-

existentia singulariter, per parlicipatio- qua relatione est, qu» secundum ratio-
nem ejusdem qualitatis dicuntur cequa- nem intelligendi est ante audire, et illa

lia. Distinguentia auteni ipsas personas, causat distinctum esse personale : quoe
ab ipsis distinguentibus sive per seipsa tanien per indifferentiam simplicitatis
habent, quod dant ef causant esse per- idem est ei quod est audire non asemet-
sonale ei quod est existens per se secun- ipso. Nulla enim diversitas secundum
dum singularem existentise modum et : rem est in prima simplicitate.
idco ista secundum rationem intelligendi Similiter relationes fundatse super
consequuntur esse personale, et non dant sequipar-antiam, non possunt distinguere
ipsum. Trinitatem, propter eamdem causam.
VA eadem ratio est de hoc quod dici- lUse enim nihil dicunt cjuod sit causa esse

' -Inrin -rvi ^'X

 IN I P. SIJM. TIIEOL. TRACT. IX, QLLEST. 38. 3U1

singularis in esse personali, sed potius originis, vel alias non possit esse dis-
id quod consequens esse personale
est tinctio personalis.
et sinsulare. Jam autem antehabitum

est, quod id quod est consequens esse, SoLrTio. Antequam procedamus ad Solutio.
non potest dare esse distinctum et singu- qua?rendum, quae in specie, et quot nu-
lare : et ideo fraternitas in divinis per- mero sunt relationes, ista qua? de g-enere
sonis esse non potest. relationis qua^-sita sunt, solvenda sunt.
Eodeni raodo probatur, quod non dis- Dicendum ergo, quod nulla rehitio
tinguuntur personae per relationes fun- multiplicat Trinitatem, ut dicit Boetius,
datas super diversitatem. In primo enim. nisi in qua tria sunt, sciHcet quod nihil
siraplicissimo nec fides perraittit, nec in- addit super substantiam quia
adde- : si
tellectus admittit aliquam esse situs difTe- ret, compositionera induceret. Et quod
rentiam. de suo intellectu ordinera naturee ponat
Et si objicitur, quod Filius dicitur se- et causet. Et quod distinctuni det esse
dere ad dexteram Patris. Occurrit Au- personale per oppositionera quara consi-
gustinus dicens, quod dextera symbolice gnificat. Et istae sunt relationes quse ira-
dicitur. Per dexteram enim vel sequa- portantur pei; non esse ab alio, et esse ab
litas, vel potissima bona intelligun- alio, et esse ab aliis per dupliceni mo-
tur. dum communicationis sive emanationis,
Quod etiam non distinguantur per re- naturoe scilicet, et voluntatis. Cum.>enira
lationes fundatas super oppositionem in Deo idem sit substantia, virtus, et
originis, videtur ex hoc probari, quod operatio, praecipue secundum quod est
omne quod tlistinctum esse accipit se- in operante, ab aliis nihil potest esse
cundum modum esse individui singularis, quod diminuat simplicitatera. Et ideo di-
accipit illud per aliquod absoiutum quod cit Augustinus, quod
« idera est Patrera
est causa individuationis ejus. Et relatio generare, quod Patrem esse patrem » :

qua referlur ad aliud, est illud distin- nec unura addit supra alterura, sed difTe-
ctum. Ergo esse non accipit a relatione. runt in modo intelligendi, et non in re.
Et si dicatur, quod hoc non tenet in Cum enini dicitur, Pater est pater, signi-
divinis, ubi nihil est per accidens. ficatur relatio ut proprietas, vel habitus.
In contrarium videtur esse quod dicit Cum autem dicitur, Pater generat, si-
Augustinus in libro YII de Trinitate, gnificatur ut actus, vel actio : nec est ibi
quod « orane relativura est etiam aliud raotus, propter seternitatera quse est in
quani relativura'. » Et ex hoc innuit, divinis : nec est ibi diversitas, propter
quod ab alio sit distinctio esse individui, simplicitatera. Significatur etiara neces-
et ab alio quod relativum sit, sive illud sario ordo naturae,quo alter est ab alte-
individuum sit persona, sive non sit. ro quia in ipso nomine quod est Pater,
:

Isti enim intellectus consequuntur se, et significatur, quod alius ab ipso sit et :

non sunt simul, hoc esse ab hoc per ge- in ipso nomine quod est Filias, signifi-
nerationem, et hic est pater, et hic est catur quod alio sit et in oppositione :

fdius : et ideo hunc esse patrem, et hunc ipsa significatur, quod in csse personali
esse filiura consequitur hoc esse ab hoc. distincti sunt : non enim potest esse,
Et ideo esse patrem, et esse filiura, neu- quod idem aliquis sit qui ab alio est, et
tri confert hunc esse hunc. Distinctio qui non ab alio est : quia sic contradi-
ergo in esse personali non potest esse a ctoria verificarentur de eodem, et secun-
paternitate vel filiatione. dura idera, quia secunduni eamdem rela-
Et sic videtur, quod per rekitiones tionera.

* S, AuGUsTiNus, Lib. VII de Trinilalc, cap. 1.

 392 D. ALB. xMAG. ORD. PR/ED.

Adhuc, Xon ab alio osse, et ab alio Ad dictum Augustini diceudum, quod

esse secundum propriani ralionemdicunt verum est, quod omne relativum est
id quod antecedit secundum intellectum, aliud (juam relativum : sed in inferiori-

et causat et confert esse secundum mo- bus est aliud secundum essentiam, in

dum existentis, quod existit per se so- quibus reh'itio est uccidens. in divinis
lum secundum singularis existenliae mo- autem sufticit, quod sit secundum mo-
dum et ab hoc habet, quod distinguit
:
dum signibcandi vel supponendi, Est
personam secundum esse personale. Et enim hypostasis sive suppositum, quod
ideo sola relalio originis habet tiia quae est aliud in signilicando vel supponendo
dicta sunt, scilicet quod simplicitatem quam sit rehitivuni : quia aliud altribui-
non adimit^ quod in ordine naturce po- tur supposito, aliud rekitivo : supposi-
nit, quod per oppositionem dislinguit in tum enim absolute dicitur^ relativum ad
esse personali. aliud.

Ad objectum contra hoc, dicendum Omnes autem ahae argumentationes

est, quod non procedit. nisi in his in qua? contra alios modos relativorum in-
quibus relatio dicit accidens, sicut pro- duct« sunt, procedunt.
batum est in antecedenti membro istius

ejusdem quaestionis.

QUiESTlO XXXIX.

De iioniiiiibiis distiiietivis quje distiiietioueni reiatiouis siguifieaut.

Juxta hoc ulterius quceritur, Quae in tas, quae iu libro I Sententidrum, Dis-
specie sint, et quot relationes distin- tiuct. XXVlIf, dicitur esse relatio, non
guentes personas? ponat aliquam personam in ordine natu-
Et circa hoc duo quaeruntur, scilicet rae.

quffi sint in specie, et quotiu numero ? 1. Xon enim dicit quera a quo esse,
Et secundo, Quae difFerentia inter no- vel a quo alium esse. Per heec enim so-
tiones, et relaliones, et proprietates per- lum determinatur ordo naturae, sciiicet
sonales, et proprietates persona ? quod quis a quo sit, vel quod quis sit a
quo alius sit. Innascibilitas enim nihil
horum dicit, sed dicit quis a quo non sit
MEMBRLM L per generationem.
2. Adhuc, Quis a quo non sit, non di-
Quse et quot sint specie et numero rela- cit singularem existentiae niodum : quia
tiones distinyuentes pcrsonas in divi- per negationem modus singularis exi-
nis ^
? stentiae non determinatur, sed potius per
aftlrmationem aliquam. Videtur ergo,
quod innascibilitas non sit proprietas
Primo enim videtur, quod innascibili- vel relatio ad personam Patris pertinens.

' Cf. Opp. B. AII)eiii. Comment. \n I Senten- novai editionis.

tiarum, \)hL XXVIII, Ai 2. Tom. XXVI Imjusce
t.
 IN I P. SUM. IIIEOL. TRAGT. IX, QLLEST. 311. 393

Adhuc, De verbo Hilarii quteritur,

3. conveniens. Plus enim et vicinius se ha-
qui dicit, quod « inuascibilum esse, est bet ad generationem cujus proprius
non ab alio esse » cum hoc non im- : actus est generare, quam ille cui nuUo
portetur per nomen, sed tantum non ab modo convenit, nec aclive, nec passive.
alio esse per generationcm. Et boc mo- Generalio, Patris proprius actus est :

do innascibilem esse etiani convenit generare, Spiritui sancto nuUo modo

Spiritui sancto : Spiritus enim sanctus convenit, nec active, nec passive. Ergo
non ab alio est per generationem et sic : Spiiitus sanctus plus est innascibilis
non esset proprium Patri innascibilem quam Pater.
esse. Adhuc, Quserilur de verbis iMa^istri
7.

4. Adhuc, Vidctur quod potius deberet mWhvQXSententiarum, distinct. XXVIH,

ei altribui improcessibilem esse : per qui dicit quod « ingenitus sivc innascibi-
hoc enim notaretur, quod ab alio non lis sit relatio » Hoc enim videtur fal-

esset per generationem, nec per spiratio- sum. Si enim relatio est, per ipsam Pa-
nem. ter refertur ad aliquem, et non nisi ad

5. Adhuc, Si Patri attribuitur pro- nascibilem et hoc stare non potest per
: :

prium, quod innascibilis sit, quseratur, oppositum enim refertur ad nascibilem,

Utrum innascibiUs dicatur privative, vel scilicet per generativum esse : et sic vi-
negative ? Si negative, videtur inconve- detur, quod innascibilitas non sit in prse-
niens : quia per negationem simplicem dicamento relationis.
nulla proprietas determinari potest. Om-
nis enim proprietas aliquid est dealiquo, Ulterius quseritur de paternitate 2. v^usest

ut vult Aristoteles in Topicis \ qui pro- i. Hsec enim abstracte signilicatur :

prium ponit inter prsedicata quse sub- abstractio autem non fit nisi a compo-
jecto probantur inesse. Si privative : sito. In autem compositio nulla
divinis
cum nihii sit susceptibile privationis, est. Videtur ergo, quod paternitas in
nisiquod susceptibile est habitus : nihil divinis non sit. Et eadem objectio est
enim dicitur injustum, nisi quod suscep- de llhatione, et de communi spira-
tibile est justitifle, sicut nihil csecum, nisi tione.
quod est susceptibile visus : nihil erit 2. Adhuc, Videtur quod qusehbet duse
susceptibile quod
innascibilitatis, nisi correlationes oppositse sint una. Dicit
nascibile est Pater autem nascibilis non
: cnim Philosophus ^, quod eadem est via
est ergo proprium ejus non potestesse,
: de Thebis ad Athenas, et de Athenis ad
innascibile esse. Thebas. A simili ergo idem est respectus
6. Si dicatur, ut quidam dixerunt, Patris in Filium, et Filii in Patrem. Sed
quod innascibilis dicitur Pater, eo quod respectus Patris in Filium significalur
nuUo modo referatur ad aliquid conse- paternitate, respectus aulem Filii in Pa-
quens generationem, sive genitum : et trem significaturfiHatione. Idcm est ergo
quod ingenitum esse, per se antecedat quod signiticatur paternitate etfiliatione:
{ihum sive genitum et quod per spira- : non ergo duse relationes sunt paternitas
tionem ab aUo esse, referatur adgenitum et filiatio.
et per medium genitum ad generatio- Eadem objectio est de spiratione pas-
neni, eo quod procedit a gcnito et ideo : siva, et de spiratione activa in Patre ct
innascibilis dicitur solus Pater, et non Fiiio.
Spiritus sanctus. Hoc non videtur esse

'
Aristoteles, Lib. I Topicorum, cap. 3. iiov;o edilionis.
Cf. Opp. 1?. Alberli. Coinment. in I Senten- ^ AitisTOTELiis, l.ib. 111 Physicorum, lext. et
liaruiU; Dist. XXXUl, Ait. 1. Tom. XXVI liujusce connn. 21.

^
 394 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Qusest. 2. Ulterius videlur, quod relationum sequitur, quod sit innascibiiis. Si enim
nuUus sit numerus '. detur, quod nascibilis sit, sequitur ante
Quaecumque enim uni et eidem sunt primum patrem esse patrem, quod im-
eadem, ipsa sunt eadeni eo quod dicit : possibile est etiamsecundum intellectum.
Philosophus in I primse philosopltice, Unde innascibilitas proprietas est primi
« Unum in substantia facit idem. » In patris, qui (sicut dicit Auguslinus in li-
divinis autem paternitas est Deus et es- bro IV de Trinilate *) esl principium non
sentia divina : similiter filiatio et com- de principio totius divinitatis, non tan-
munis spiratio. Istse ergo tres relationes tum Filii, in quo est tota divinitas, nec
idem sunt cum essentia divina ergo ad : lantum Spiritus sancti, in quo est
invicem sunt idem. Idem autem cum eo- tota divinitas, sed etiam totius proces-
dem non facit numerum erixo videtur, : sionis sive emanationis Filii a Patre,
quod in Deo non sit numerus relatio- et Spiritus sancti a Patre et Filio. Quia
num. quod Spiritus sanctus procedit a Filio,
sed contra. In coNTRARiuM hujus videtup, quod iu- hoc Filius habet a Patre, et habet illud
finitse sunt relationes in Deo. per a^ternam generationem. Et hoc mo-
Dicit enim Avicenna, quod quanto do oportct, quod innascibilis sit Pa-
aliquid simplicius est, tanto multiplicius ter. Et per hoc quod innascibihs est,

est in relatione. Primum autem simpli- oportet quod sit non ab aho. Amor enim
cissimum est : quia ad omnia refertur sequalis amanti, si rationaHs sit, ut dicit
quse sunt, vel esse possunt haec autem : Richardus de sancto Victore, non est

non enim est accipere ali-

inlinita sunt, nisi in eum qui procedit ab amante, ut
quid quod a Deo sit, quin possint esse per omnia similis et sequalis amanti. Hic
plura. Infmitse ergo relationes sunt in autem non est nisi genitus. Et hsec est
Deo. causa propter quam genitus in ordine
naturce est ut medius, generans autem ut

soiutio. SoLUTio. Ad primum qusesitum di- principium, et procedens per modum

cendum est, quod innascibilitas sive in- amoris ab utroque, est ut, terminus in
genitum esse sic convenit Patri, quod quo stat ordo naturae : ct ideo a Spiritu
nuUi alii, et convertitur cum ipso, ita sanclo non est alius, sicut in praehabitis
quod in prsedicatione et subjectione an- in qusestione de processione Spiritus san-
tecedit Patrem et sequitur ipsum. Est cti dictum est. In omni autem taliordine
enim Pater innascibills, et innascibilis est negato principio, negatur principiatum.
Pater. Et ideo proprium sive proprietas Si enim non sit Pater, non erit Filius :

ejus dicitur, fluens de his quse essentia- et si non sint Pater et Filius, nec erit am-
lia sunt paternitati ejus, sive personali- borum nexus, sive Spiritus sanctus. Si-
tati. Non enim Pater dicitur communi militer si sit Pater et non sit Filius, se-
ratione paternitatis : sed, ut dicit Dio- quitur non esse amborum nexum, qui
nysius in libro de Divinis nomi)iibus^ est Spiritus sanctus. Et hoc est quod di-
« patriarchia, ex qua omnis paternitas in cit Augustinus, quod « unus est diligens
coelo et in terra nominatur ^. » Et hsec eum qui ab ipso est, et unus diligens
non potest esse nisi prima paternitas, eum a quo est, et ipsa dilectio : et sic
ante quam nec est, nec esse potest, nec tres sunt persouce. » Et ex hoc sequitur
inteliigi potest alia paternitas. Et ex hoc de necessitate, quod ablala generatione

Cf. Opp.
'
n
Altjerti. Comment. in I Senten- - S. Dionysius, Lib. de Divinis nominilnis,
tiarum, Dist. XXIV, Art. 1. Tom. XXV hujusce cap. 2.

nostrsG editionis. Cf etiam comment in I Sen- ^*

S. Augustinus Lib. IV de Trinitate, cap.
tentiarum, Dist. XXVI, Ait. 10. Tom. XXVI. 10.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 39. 395

passiva,simul auferatur spiratio amoris a Talia enim nihil habent a se per modum
generante et genito. Ex quo sequitur, generis, vel difrerentiae vel per modum
quod inn.iscibilis est etiam inspirabilis, causae, per quod afhrmative determinari
nec potest esse ab alio : quia si esset ab possint : et ideo necesse est, quod per

alio, ille alius a quo esset, spiritum amo- esse quo accipiuntur ab intellectu, deter-
ris spiraret in ipsum, quod esse non pot- minentur. Hoc autem esse per negatio-
est. Et hsec est causa quare innascibilis nem significatur in genere, non per ne-
non ens ab alio. Inspi-
universaliter est gationem simpliciter, sicut patet cum di-
rabilis autem non tollit alium a quo citur, punctum est cujus pars non est :

sit Filius enim inspirabilis est, et ta-

: negatio relinquit genus, ens scilicel po-
men habet alium a quo sit, scilicet Pa- situm, sive positionem habens in conti-
trem. nuo, et negat participans formam conti-
His itaque notatis, facile est respon- nui. Omne enim quod participat formam
dere ad objecta. continui, divisibile est et partem habet
Ad primum ergo dicendum est, quod et hoc negatur ad esse punctum, cui
innascibilitas, quamvis primo intellectu esse est poni tantum in continuo, et non
non dicat quis a quo sit, tamen modum participare formam continui. Et similiter

principii dicit a quo alius sit per gene- cum dicitur Pater innascibilis, sive non
rationem, et in quem alius procedit per existens ab alio, ponitur Pater existere,
amorem. Generanti enim statim per hoc et modus esse ejus in ordine naturse de-
ipsum quod generans est, proprium est terminatur per innascibile sive non exi-
diligere placitam prolem, ut dicit Augu- stere ab alio : eo quod omnis primi esse
stinus, et a placita prole diligi. Et ita nullo modo accipi potest nisi sit determi-

determinat rationem principii de princi- natum.

pio : et hoc est primum in ordine natu- Et [ste est intellectus verbi Hilarii. Et Ad 3.

rae : hoc modo quo primum est non

et hoc modo non potest convenire Spiritui
dignitate, vel tempore, vel loco, sed or- sancto. Esse enim principium quod est
dine naturte, quo, ut dicit Augustinus, Spiritus sanctus, qui (sicut dicit Augu-
alter non est prior altero, sed alter ex al- stinus) est principium de utroque princi-
tero. A tali enim principio secundum pio, non potest esse per abnegationem
rationem intelligendi incipit ordo na- principii de quo sit eo quod ipse est
:

turse. innotescens per oppositum, scilicet per

Ad aliud dicendum, quod licet quis a esse de principio. Generatio autem quce
quo non sit, non dicat singularem exi- negatur, quando dicitur uuiascibilis, non
stentise modum, tamen dicit simpliciter est generationis negatio simpliciter, sed
existentis modum : et ideo non est pro- negatio placitse prolis, sive negatio noti-
prietas personalis, sed proprietas perso- tiae amatae, ut dicit Augustinus : et haec

nae : dicit enim modum ejus qui est generatio cum qua spiratur amor a pa-
principium non de principio : et hic est rente in prolem, et a prole in parentem
primus pater, ut dictum est, qui patriar- quae gonoratio primo patri convenire non
chia pater est, ut dicit Dionysius. potest, ut dictum est : et negata hac ge-
Et quod objicitur, quod negatio non neratione, negatur et nascibilitas et spi-
determinat modum ut sit aliquid, sed ut rabilitas, et relinquitur non esse ab alio,
non sit. Diccndum, quod hoc falsum vel (ut melius dicatur) essc non ab alio,

est : omnia enim prima determinantur nec per modum generationis, nec per
per negationem, et simplicia simpliciter, modum spirationis. Et haec est solutio

primo Euclidis, qui deter-

sicut patel in sccundum Augustinum in libro XV de
minans priiuum et simplex in continuo Trinihilc, qui dicit, quod « sicut est in

dicit « Punctum estcujus pars non est. »

: mente, et notitia, et amore, ila est in
 396 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

processu divinarum personarum '. » No- dicilur Spiritus sanctus referri ad goni-
titia enim cum mens noscit se, non cst tuui non enim rcferlur ad ipsum geni-
:

generata proles sine amore : et ideo ne- tum in quantum genitus ost sed refertur :

gata generatione talis prolis, simul cum ad ipsum in quantum in genito spiritus
illa negatione concipitur negatio spira- amoris Patris est acceptus per generatio-

tionis. Cnde hoc modo innascibilitas non nem, et per spirationem activam reflexus
convenit nisi Patri, et est proprietas ip- in parentem sic enim a Filio spiratur
:

sius. Spiritus sanctus ut nexus parentis et

Ad 4. Ad aliud dicendum, quod improcessi- prolis : et quod sic spiret Spirilum san-
bilem esse, commune est et non pro- ctum Filius, habet a Patre.
prium per commune autem nihil deter-
: Ad id quod Magi-
objicitur de verbis ^d
minatur ut per proprium, sed innascibi- stri in Sententiis, dicendum quod Magi-

lem esse propriissimum dicit et uni soli ster non dicit, quod innascibilitas sit in
conveniens. Non enim efficitur commune praedicamento rehitionis tamquam posi-
per hoc, quod negatio unius concepta tum in coordinatione praedicabilium : sed
est in alterius negatione, sed magis ap- dicit, quod innascibilitas negatio est in
propriatur ad innascibilitatem divinam. genere relationis. Sicut enim affirmat in
Sicut enim in generatione divina et in genere relationis qui dicit nascibilem, ita

generatione imaginis divinae quae est in negat qui dicit innascibilem : aflirmatio
mente, concipitur processus amoris in enim et negatio sunt circa idem genus,
prolem,sicut dicit Augustinus in libro XV sicut et omnis alia species oppositionis.
de Trhiitate : Verbum quod insinuare
u

intendimus, cum amore notitia est » : Ad m quod ulterius quaeritur de pa- Ad qi

ita etiam in negatione talis generationis ternitate, dicendum est, quod sine dubio
concipitur negatio spirationis, et rehn- vero modo abstractionis nihil est in divi-
quitur esse non ab alio. nis. In divinis enim paternitas est Pater.

Ad 5. Ad aliud dicendum, quod cum dicilur Et modus loquendi propter inopiam

talis

pater innascibilis, non dicitur privative, nostri intellectus est, qui non potest si-
sed negative. Sed est negatio in genere gnificare, quod in supponendo et attri-
existentis in esse ordinis naturae : et ideo buendo diversum modum habet proprie-
negatioilla ponit, et fundatur per talem tas ab hypostasi in qua est, eo quod h)'-
negationem in esse proprietatis. TaU ne- postasis distincta est, proprietas autem
gatione determinatum aflirmatur de distinguens, nisi significet unum per
subjecto, cum dicitur,Pater est secundum modum abstractionis, et alterum per
esse personale aliquis non ens ab aho. Et modum concretionis. Et sic dicitur in
hoc modo essentiae divinae non convenit aUa quod abstrahentium non
facultate,
innascibilem esse : quia divinae essentiae est mendacium eo quod abstractionem
:

esse personale non convenit, secundum non referunt ad rem, sive ad e^e rei,
quod personale est personali proprietate sed ad modum intelligendi. Ita in divi-
determinatum. nis in tali abstractione non est menda-
Ad 6, Ad id quod objiciturde responsionequo- cium eo quod non refertur ad esse,
:

rumdam,dicendum quod procul dubio in- quo scilicet proprietas abstracta sit, et
sufficiens est non enim ostendit causam
: h3'postasis concreta, sed ad modum in-
dicti Hilarii. Distincti enim modi sunt, telligendi aliam, scilicet in supponendo
modus emanalionis per geiierationem, ot ct attribuendo proprictatem, quae in per-
modus emanationis per spirationem. Et sona est ad modum distinguentis : et
ideo non solvitur dubium per hoc quod aliam hyposlasim, in qua est ut dislin-

'
S. AuGUSTiNus, Lib. XV de Triuilate, cap. 7.
 m I P. SUM. TirEOL. TRACT. IX, QTLEST. .39. 397

guens in distincto, licet idem sint secun- est communis spiratio : una in Spiritu
dum esse rei. sancto, quise dicitur spiratio passiva, qua
Ad ALiuD dicendum, quod illa obje- scilicet spiratus est Spiritus sanctus vel
ctio non valet, nec est simile quod indu- spiratur.
citur. Licct enim eadem sit via inter Et sic patet quse et quot sunt relatio-
duos terminos prout via continua est, nes. Quse, quia innascibilitas, paterni-
sicut molus continuus ut inter duos
et tas, communis spiratio activa, filiatio,

terminos tamen respectus unius termi-

: spiratio passiva. Quot, quia quinque quse
ni ad alterum non est respectus alterius enumeratse sunt, duse scilicet Patris, una
ad istum. DitTerunt enim penes terminos, singulariter Filii, et una communiter
et per dilferentias situs terminorum et : Patris et Filii, una Spiritus sancti.

ita relaliones, cuni nihil sit in medio, Ad id quod in contrarium objicitur, ^d ovject.

sed tanlum in extremis relatis ad invi- quod infinitte sunt relationes in Deo di-
cem, ditTerentes et oppositie sunt penes cendum quod duplex est relatio.

difTercntiam et opposilionem extremo- Una scilicet dicta proprie, quai sci-

rum correlativorum ; et cum unum po- licet in utroque est relativorum secun-
nitur in iliffmitione alterius, non ponitur dum esse et dependenliam. Altera au-
ut aliquid illius sive esse ejus, sed poni- tem non proprie, quje scilicet in altero

tur ut linis ad quem determinatur de- est secundum esse et dependentiam, in

pendentia respeclus ejus : et nisi ponc- allero vero secundum rationem ta n-
retur, non esset fmitus, sed inlinitus et tum, sicut scilicet iinita ad ipsum, et

confusus inlelleclus ejus. non secundum esse et[[dependentiam ad

reliquum.'[Exemplum est in scibili et
t.2 Ad quod ulterius quaerilur, Utrum
id scientia et in omnibus quse secundum
numerus sit in relalionibus divinis? casum genitivum non dicuntur secun-
1

Dicendum, quod sicut inferius proba- dum convertentiam ad invicem. Dicilur

bitur, non simpliciter numeius, sed nu- enim eo quod
scientia scibilis scientia :

merus quidam est in divinis relationibus scientia secundum esse et dependentiam

et personis. Sicut enim dicit Damasce- est ad scibile, et non scientia nisi scibi-
nus, dilTerentia est causanumeri et ita : lis. Scibile autem non dicitur scientise
secundum quod difTerunt, ila numeran- scibile, sed scientia scibile eo quod sci- :

tur non autem ditTerunt re, sed modo

: bile non dependet ad scientiam, sed ap-
signiOcandi et attribuendi et sic ponunt : titudine propria scibile est, et ad scien-
in numerum una cum alia, una et alia tiam non dicitur secundum rationem
nisi
cum tertia. Et quod dicilur, Qusecumque et non secundum rem. Relationis autem
uni et eidcm sunt eadem, ipsa sunt ea- quse in utroque extremorum secundum
dem non probat, nisi quod una et ea-
: esse dependet ad reliquum, exemplum
dem res quce est essentia. Et ex hoc non est pater qui filii pater est, et filius qui
sequitur, quin propler diversos modos patris filius est. Cum autem primum
attribuendi et significandi quemdam ha- quod est causa omnium et simplicissi-
beant numerum, ut inferius patebit. Et mum, refertur ad onmia causata sua, hoc
sic tres sunt relationes sive proprietafes estsecundum esse et dependentiam qua3
Patris : dua3 soli Palri convenienles, in altero extremorum est. Causatum
scilicet innascibilitas, et paternitas : ter- enim sive creatum secundum esse et de-
tia Patri et Filio communis, in quantum pendentiam est ad"; creatorem sive ad
unum sunl in spirando, qua? dicitur com- causam. Creator autcm et causa secun-
munis spiratio activa : duae convenientes dum esse et dependentiam non sunt ad
Filio : una [)r()[)ria l'ilio, lilialio scilicet, creatiiram et causatum, nisi secundum
alia comiiiunis Filio ct Palii, ([ua' dicta raliouLMu : quia scilicet crealor cf causa
398 D. ALB. MAG. ORD. PR^.
secundum rationem finiunt dependen-
tiam causati et creatura?. Et lioc modo
non est inconveniens, quod infinitae re-

lationes conveniant primae causas sim-

plicissinice : quia talium relationum mul- MEMBRl PltlMl
tiplicitas in creatore non est secundum
esse et dependentiam essentialem, sed
secundum rationem tantura. In creaturis ARTICULUS L
autem quse sunt vel esse possunt, est se-
cundam esse et dependentiam essentia- Quse siiit notlones^ rclaliones^ proprieta-
lem. tes personse, et proprietates persona-
Et sic patet qua? et qaot sunt in nume- les?
ro relationes in personis.

ARTICLLI PKIMI
MEMBRUM II.

Qiiae sit differentia inter iiotiones, et re- PARTICULA I.

lationes, et proprietaies personales^ et

proprietates personse ? Quomodo notio, relatio, proprietas per-
sonse, et proprietas personalis distin-
guuntur ah invicem ?
Ulterius queerilur circa idem, Quae sit

difTerentia inter notiones, et relationes,

et proprietates personales, et proprietates Primo ergo quaeritur, Quae sit difTe-

personae ? rentia horum quatuor ah invicem, notio,

Et circa lioc tria quaeruntur, scilicet relatio, proprietas personaj, et proprietas

quae sint notiones, relationes, proprieta- personalis ?

tes personae, et proprietates personales? Et dicitur communiler auctoritate

Secundo, Quae coraparatio eorum ad Boetii, quod notio est conceptus mentis
essentiam divinara '.'
per quem innotescit persona in esse per-
Tertio, Quae coraparatio eorum ad sonuU proprio. Et si hoc est notio : tunc
personam ? videtur, quod non sunt quinque notio-
nes, sed tantura tres.
CiRCA PRiMLM istorum duo quaerun- i. Esse enira proprium personae plu-
tur, Quse scilicet sit differentia horum ad rihus innotescere non potest, quara sunt
invicem? distinguentia personas et esse personale
Et secundo, Quae comparatio horum conferentia. Haec autera non sunt nisi

ad invicem ? tria, scilicet paternitas, filiatio, et spira-

tio passiva. Tres ergo erunt notiones, et

non plures.
2. Adhuc, Nulfura est propriura quod
innotescat comraune
per communis :

spiratio activa non est propria unius

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- hujusce novce editionis.

tiarura, Dist. XXVI, Art. 8, 9 et 13. Tom XXVI
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU^ST. 39. 399

personae : ergo per ipsam ut per notio- Ulterius de hoc ipso sequitur. Viden- Qusest. 2.

nem non innotescit aliqua persona sin- tur enim plures esse notiones, et phires
gulariter in esse personah : ergo non est proprietates personse .

iiolio, ut videtur. 1. Sicut enim Pater innotescit per non

3. Adhuc, Per innascihilitatem nuUa esse ab aho, ita innotescit Spiritus san-
persona innotescit non enim convenit : clus per non esse alium ab ipso in ordine
Spiritui sancto, ut habitum est nec : natura? : et sic non esse aUum ab ipso,
convenit Fiho, ut dicit Augustinus : nec notio et proprietas est Spiritus sancti.
videtur convenire Patri in quantum Pa- Adhuc, Videtur esse communis spi-
2.
ter est dicit enim Augustinus, quod
: ratio non proprietas personae sed oppo- :

« multi sunt patres qui non sunt innasci- sitio videtur esse in adjecto, cum dicitur
biles. » Et sic per innascibihtatem in commune proprium esse : commune
notitiam non ponitur Pater in quantum enim est, quod pluribus convenit, pro-
Pater est et sic videtur, quod innasci-
: prium autem quod uni soh. Communis
bilitas non sit notio autem spiratio et Patri et Fiho convenit,
4. Adhuc, Notio non videtur differre a et ita phiribus. Non ergo est "ahcujus
relationc. Quia ex quo notio est per personae proprium.
quam noscitur persona in esse distincto, 3. Adhuc, Proprietas per modum for-
et, sicut dicit Aristoteles in principio mse hoc quod signihcat forma au-
dicit :

Phijsiconmi, inteUigere et scire circa tem multiplicatur ad multiphcationem

omnes scienlias contingit ex eisdem prin- suppositi in quo est. Cum ergo duo sup-
cipiis ex quibus constituitur res in esse : posita sint Pater et Filius, videtur quod
tunc etiam ex relationibus innotescit una numero proprietas non possit esse
persona in esse personah : et sic sunt in eis et sic communis spiratio non est
:

idem relatio et notio. ipsa proprietas una, sed duae.

Adhuc, Non conceditur ista, quod
4.

Ulterius quseritur simihterde yoroyorie- Pater et Fihus sunt unus spirator, vel

/a^eyjerAO^Zf-f^jUtrum ihasitnotio etrelatio? unus spirans, vel idem principium Spi-

Et videtur, quod notio sit. ritus sancti ^ Ergo videtur_, quod etiam

Dicit enim Aristoteles in hhro V To- non debeat concedi, quod una et eadem
picorum. quod « proprium causa inno- spiratione spirent Spiritum sanctum et :

tescendi assignatur. » Et quod causa sic videtur, quod non bene assignantur

innotescendi assignatur, per hoc cogno- proprietates personarum.

scitur res et per quod cognoscitur per-
:

sona in esse personah, est notio, ut jam Ulterius quaeritur de his quae dicuntur QutEst. 3.

habitum est ergo idem est notio quod

: proprietates personales.
proprietas pcrsonae. Ihae enim dicuntur esse, 'quai consti-
QuoD si concedatur, in contrarium vi- tuunt personas in esse personah. Et hoc
detur esse, quod in diverso sunt numero videtur esse inconveniens.
proprietates personoe et notiones : no- I . Constituens enim in esse personaH,
tionos enim dicuntur esse quinque, pro- principium Proprium autem
est esse.^
prietatesautem Patris dicuntur esse tres, sive proprietas secundum rationem intel-
Fihi duae, Spiritus sancti una, quae sunt hgendi est post esse ejus cujus est pro-
sex. Et sic videtur, quod notio et pro- prium. Non ergo potest esse, quod pio-
prietas personte non suut idem. prietas personalis personam conslituat

* Cf. Opp. 15. All)Oi'li. Cominent. in I Senton- - Cf. Opp. B. Alborli. Conimenl. in I Sonton-
|Liamm, IJist. Mll, Ait, 10. Tom. XXV liiijusce tiaiiim, Ilist. XXIX, Art. ."i ot C. Tdin. XXV
leditionis noslitu.
 400 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

in esse personali : et sic videtur, quod quantum ad unitatem essentiae. Et sub-

nulla proprietas sit personalis. ditquod pertinet ad proprietates perso-
2. Adliuc, Cum proprietas personce sit narum « Lt in confessione verae, sem-
;

in persona sicut proprietas personalis, « piternaeque Deitatis, et in personis pro-

videtur quod eadem ratione constituat « prietas, et in essentia unitas, et in

in esse personali;, sicut et proprietas per- « majestate adoretur aequalitas. » Non

sonalis. enim quod secundum
capit intellectus,
•3. Adhuc, Cum esse personale sit esse modum idem sit distinguens
significandi
distincti, et proprietas personae distin- et distinctum, vel quod aliquid sit dis-

guat sicut proprietas personalis : com- tinctum sine distinguente, vel quod pla-
munis enim spiratio Patrem distinguit a res sive plura supposita unum sint sine
Spiritu sancto, et etiam Filium : et ta- uniente. Et ideo posuit fides personas
raen in Patre et Filio proprietas perso- esse unum in natura uniente eas, et per-
nae est et non personalis. Per locum ergo sonas distinctas esse proprietatibus quae
ab etTectu videtur sequi, quod proprietas sunt in ipsis quamvis Gilbertus Porre-
:

personae sit proprietas personalis. Idem tanus quod non est aliud pro-
dixerit^

enim per se et immediatus efTectus vult prietas quam persona distincta. Sed de

habere unam et eamdem numero cau- hoc inferius erit disputatio, ubi inquire-
sam, maxime si est effectus causae for- tur de comparatione proprietatis ad per-
malis, sicut principii formalis est effectus sonam.
per distinctionem ponere in esse perso- Ilis ita praenotatis, sciendum quod in

nali. divinis ponuntur notiones, proprietates

personae, proprietates personales, et re-

soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod cum perso- lationes et hae diflerunt non secundum
:

na sit singulariter existens secundum esse, sedsecundum rationem intelligendi,

singularis existentiae modum, et essentia sive secundum rationem supponendi et
divina communis sit re, et non suscep- attribuendi, ut antiqui dixerunt. Aliquid
tibilis distinctionis, vel divisionis, vel enim altribuituruni quod non attribuitur
appropriationis per esse quod dat perso- alteri et uno istorum supposito,
: non
nis, sicut dicit Augustinusin libro Y de nccessario supponitur alterum. Si enim
Trinilale quod « idem est Patris esse, et uno supposito supponeretur alterum :

Filii esse, et Spiritus sancti esse : quam- cum sicut dicit Boetius, talia sint praedi-

vis non sit idem esse Patrem, et esse cata sive attributa, qualia subjecta ad-
Filium, et esse Spiritum sanctum '
: » et miserunt sive supposita, maxime in per
sic personae distinctae sant, cujus distin- se suppositis et praedicatis : oporteret,
ctionis essentia nuUo modo potuit esse quod quidquid praedicaretur de uno,
causa,cum ipsa potius sit causa commu- praedicaretur de altero, quod falsum est
nitatis et indistinctionis et indivisionis et in divinis. Essentiae enim attribuitur
identitatis in esse substantiali vel essen- unum facere esse in divinis, et nec dis-
tiali, compulsi sunt Sancti ponere pro- tinguere, nec distingui : personae autera
prietates in personis, quae principia sint discretam esse, non unam cum alia, sed
hujusmodi distinctionis. Et hoc videtur distingui ab alia : proprietati autem non
velle Gregorius in praefatione de Trini- unam esse, nec distinctam, sed distin-
tate, cum dicit : « Quod de tua gloria, guere, et seipsa discretam esse ab alia
« revelante te, credimus, hoc de Filio proprietate, sicut in omnibus generibus
« tuo, hoc de Spiritu sancto, sine difle- entium, primae ditrerentiae quibus alia

« rentia discretionis sentimus. » Et hoc differunt, seipsis differunt, quia aliter

• S. AuGUSTiNUs, Lib. V dc Triiiitato, cap. 5.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.^ST. 39. 401

ireiur in infinitum in differentiis. Unde est Pater : ergo Filius est Pater. Incidit
in lioc notio dillert a proprietate : quia faUacia figurae dictionis ex hoc, quod
liolio dicitur id quod innotescit persona mutalur quid m quis. Pater enim est
in esse personali distincto : proprietas Pater per hoc, quod quis est, et non per
autem dicitur per hoc, quod uni soli hcc quod quid est. Si vero sic arguatur :

convenit, vel distinctum esse facit perso- Quomodocumque se habet Pater ad Fi-
nale : unde distinctum estproprium et Hum, communicando sibi naturam et
uni soli convenit. Et si quidem distin- naturalia, sic se habet ad Spiritum san-
ctum esse facit in ordine naturae, dicitur ctum, sibi communicando naturam et
proprietas personalis. Si autem distincto substantiam : ad Filium se habet
sed
convenit, eo quod sic vel sic distinctum generando : ergo ad Spiritum sanctum
est, dicitur proprietas personx. Si autem se habetgenerando. Incidit eadem falla-
dicit relationem distincti ad distinclum, cia ex mutato modo in modum, vel ex

sive modum quo ununi distinctum re- eo quod mutatur quis in quomodo. Si-
fertur ad alterum : tunc dicilur relatio. gnificantur etiam ut abstractae et quasi
Tunc enim dicitmodum originis sive ut adjectee et denominantes id in quo
principii quo unum est ex altero, non sunt ut distinguens in distincto, et non
quo alter prior tit altero, Propter quod ut accidens in subjecto. Gum enim dici-
ab antiquis inventi sunt tres modi pra?- tur, paternitas est Pater, eadem notio
dicandi, quid scilicet, quis, et quomodo. significatur, sed diversis modis, sciiicet
Si enim in divinis quaeratur per quid, ut abstractum et concretum nec per ab- :

ut quid est Pater ? Respondetur, Deus stractum significatur ut abstractum esse

vel aliud nomen essentiale. Si autem habens extra Patrem, sed ut separatum
quaeratur per quis, ut cum quseritur, quis modum significandi liabens, quando ac-
Deus est principium non de principio ? cipitur ut principium distinctionis, a
Respondetur, persona Pater. Si autem modo ejusdem, quando dicitur et acci-
quaeratur per quomodo, ut quomodo se pitur ut indistincto distinctum deno-
habet Pater ad Filium? Respondetur^re- minans.
latio, vel proprietas, vel notio, vel pa- His ita notatis, facile est respondere ad
ternitate vel generatione. Et quoties objecta per ordinem: quaestio enirn hu-
mutatur unus modus praedicandi in alte- jus particulae soluta est.

rum, incidit fallacia fiijuree dictionis. Ad primu.m ergo quod objicitur de no~ Ad i.

Adhuc notandum, quod ipsae notiones tionibus, quod non sint nisi tres, dicen-
significantur quatuor modis, scilicet con- dum est^ quod hoc argumentum procedit
fuse, et determinate, ut principium non si persona in esse personali non innotes-
de principio, et paternitas quse determi- cat nisi per proprietatem personalem et :

natum principium significat. Similiter hoc falsum est, Innotescit enim eliam
principium de principio, ut filiatio. Et per proprium in persona inventum et
simiiiter principium de utroque princi- personse attributum : et iUa sunt quin-
pio, ut spiratio passiva. Unde si aliquis que : et ideo notioncs quinque sunt, tres
sic arguat : Pater per hoc quod est prin- scilicet in Patre, una in Filio propria,
cipium non deprincipio, est innascibilis : una in Filio et Patre, quae secundum
et Pater est paternitas per hoc, quod quod est in duobus, non facit numerum,
alius generando est de ipso : et ost l*a- et sic in Patre ct Filio non sunt nisi qua-
ter : ergo paternitas est innascibiUlas : tuor, et una in Spiritu sanclo.
ergo innascibilitas est paternitas. Incidit Ad ALiLD dicendum, quod coniniunis
fallacia (igurae dictionis a confusa ad de- spiralio licet communis Palri et Filio,
terminatam. Si autem sic ariruatur : ct per hoc communis dicatur, quia con-

Quidquid est Pater, est Filius sed i'aler : venit ulrique lanien ad singulare cssc
:

XXXI 26
 402 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

in esse notionali determinatur per singu- Pater ex patriarchia Pater est et prima
lare oppositum. Regulariter enim verum paternitate. Et hujus ratio jam habita
est quod dicit Aristoteles in primo Topi- est in quaestione de innascihilitate.

corum, quod « tantum unum uni oponi- Ad ALiuD dicendum, est quod relatio Ad

tur uno genere oppositionis. » Unde et notio secundum cssentiam non diffe-
cum spiratio passiva tantum unum sit runt, sed secundum modum significandi,

in Spiritu sancto, relinquitur, quod spi- ut dictum est. Et hoc et nihil amplius

ratio activa tantum una sit in Patre et probat objectio.

Filio. Hoc enim maxime est verum in

oppositis relativis : in iilis enim utrum- Ad id quod ultcrius quseritur de diffe- Adqu
relatio-
que oppositorum fmitur ad reliquum. Et rentia notionis, proprietatis, et

cum impossibile sit unum ex eadem parte nis, jam solutum est diflerunt enim non :

et secundum idem ad duo vel plura imi- re, sedmodo significandi.

ri, sequitur, quod impossibile sit quod Ad iD quod contra olDJicitur, dicen- Adt

unum et idem et secundum idem relati- dum est, quod non sunt sex, sed quin-
vum referatur ad duo vel plura. Exem- que : quia communis spiratio quae est in

plum hujus est quod ponit Euclides in Filio, non ponit in numerum cum ea

libro de Visu : Si enim secundum refle- quse esl in Patre, sicut paulo ante pro-

xionem speculi una forma a pluribus vi- batum est: et sic proprietates personee

deatur a dextris vel a sinistris, vel supra sunt quinque, sicut ct notiones.

vel infra, oportet quod omnes illi in una

et eadem differentia situs se habeant ad Ad quod m ulterius quneritur, Utrum Adq
speculura. Unde ex quo Spiritus sanctus alium nou esse a Spiritu sancto, sit pro-

est unus spiratus et idem a Patre et prietas vel notio ? Responderi consuevit,

Filio, oportet quod Pater et Filius una quod non.

spiratione activa spirent Spiritum san- Persona eniui nomen dignitatis est :

ctum, et sint unum principium Spiritus et ideo nlliil innotcscit in esse personali

sancti : et sic spiratio communis cflicitur nisi quod innotescit per aliquid ad digni-

propria per proprium oppositum, licet tatem pertinens. Aliquem aulem esse ab
non sit propria per suppositum, et sic alio dignitatis est : sed alium non esse
habet rationem proprietatis. Quidam ta- ab ipso non dignitatis est : et ideo inna-

men dixerunt, quod communis spiratio scibilitas notio et proprietas est : alium
dicit proprietatem confusam sed de di- : autem non esse ab ipso, nec notio, nec

cto ilio non videtur mihi esse curandum. proprietas esse potcst.

Si autem aliquis sic arguat Quidquid : Ad ALiuD jam patet solutio. Commune
est in Patre, est Pater: et quidquid est enim esse pluribus suppositis, non ex-
in Filio, est Filius : etcommunis
sic cludit existentice singularem modum in

spiratio cst Pater, et communis spiratio relativis cx relatione ad unum singulare

est Filius : ergo Pater est Filius. Secun- oppositum.

dum quod incidit falla-
praedicta constat, Ad ALiuD dicendum, quod est proprie-
ex hoc quod mutat tas, quse absoluta est forma et illa mul-
cia fi-^urae dictionis,
:

quid in quomodo. Non enim spiratio est tiplicutur ad multiplicationem suppositi.

quee est forma respe-
in Patre ut quid secundum modum si- Et est proprietas,

gnificandi, sed ut quomodo se habens ad cliva : et illa non multiplicatur multipli-

Spiritum sanctum : et codem modo est catione suppositi, sed opposili, ut diclum

in Filio. est.

Ad ALiuD dicendum quod innasci-

est, Ad aliud dicendum, quod spirator et
Ad 3.

bilitas estnotio, et ponit Patrem in no- spiralio sccundum quod dicunt octum
titiam in esse personali in quantum spirantis, nomina verbalia sunt spirans ;
 IX I P. SIIM. THEOL. TRACT. IX, QU.^ST. 39. 403

autem participium retinens vim verbi. falsum est. Si unum quod non est Pater,
Et talia dicunt actionem vel passionem sequitur quod Pater non est Pater, quod
secundum quod ex supposito egreditur. etiam falsum est : hoc enim non tenet
Dicit cnim Priscianus, quod « agere et msi principium substantivum sit, et cum
pati substantiffi est proprium, vocans articulo acceptum. Si autem adjective su-
substantiam suppositum. » Et quia sup- matur, non sequitur nisi quod sint
posita plura sunt Pater et Filius, propter unum in forma et proprietate spirandi.
hoc non potest concedi, quod sint unus Et quod dicunt quidam, quod nec unum
spirator vel unus spirans, sed plures quod est Pater, nec unum quod non est
spiratores et plures spirantes. Princi- Pater, sed quod est uterque, scilicet Pa-
pium autem habitudinem dicit ad prin- ter et Fihus : licet verum sit, tamen non
cipiatum et in quiete. Et cum illa sit solvit argumentationem, sed ex distin-
respectus qul, ut probatum est, ex sup- ctione substantivi et adjectivi perfecte
posito non multiplicatur, sed ex opposito solvitur.
determinatur ad esse singulare, oportet
quod Pater et Filius sint unum princi- Ad m autem quodulterius quaeritur de Adquffist.s.
pium, quamvis non sint idem princi- personali proprietate, ^'^ ^'
dicendum quod
pium eo quod idem cum sit ejus quod
: duo sunt in personali proprietate, unum
est idem, idem etiam dicitur ad suppo- scilicet quo est proprietas, alterum quo

situm suppositum autom Patris non est

: est relatio quae duo licet non sint duo
:

suppositum Filii. secundum rem, sunt tamen duo secun-

Et licet hcTcperfecta solutio sit, tamen dum modum significandi. Quod autem
ad deckirandum eam, oportet rememo- est proprietas, non dicitur a modo pro-
rari eorum quas dicta sunt superius de prii in inferioribus : quia, ut dicit Boe-
Patre, scilicet quod aliquando est adje- tius, hoc est de genere accidentium, et
ctivum, et aliquando substantivum. Et in Deo nihil est per accidens, sed est per
quando est substantivum, tunc intelligi- modum ejus quod sicut ultimum quod
tur cum arliculo : et tunc quia Pater est, soli convenit et estcum eo convertibile
generat. Quando adjectivum est, tunc cujus est actus, sicut Aristoteles in sep-
sine articulo accipitur : et tunc quia ge- timo primse philosophise dicit de difTe-
ncrat, Pater est. rentia ultima. Unde etiam Aristoteles
Simihter intelligendum est de hoc no- vult, quod defmitio per uitimam talcm
mine, prhicipium, quod si substantive difTerentiam convertibilis sit et propria.
sumatur et cum articulo, non potest Pa- Et talis proprii actum habet proprietas
ter et Fiiius esse unum principium Spi- personalis, et non illius quod est unum
ritus sancti : tunc enim sequeretur, quod de quinque praedicabilibus. Et ideo non
duo qui sunt principium, ita quod uter- procedit objectio, sed faliit secundum
que est principium, essent unum et hoc : sequivocationem.
falsum est. Si autem adjective sumatur : Ad aliud dicendum est, quod proprie- A.d 2.

tunc quia spirant Pater et Filius, sunt tas personre dilferenter est in una per-
unum principium : et non quia sunt sona, et proprietas personalis : proprietas
unum principium, spirant : et ex hoc enim pcrsonse in persona est, sive in eo
non sequitur, nisi quia sunt unum pro- quod habet esse distinctive pcrsonalis :

prietate spirationis. Et si oi>jiritur: Pa- autem proprietas est in persona sicut in

ter et Filius sunt unum principium eo cui confert csse dislincfum. Et non
sic
Spiritus sancti : aut ergo unum quod cst proccdit objcctio, sed fallit secundum
unum quod non cst Pater. Si
Pater, aut accidens.
unum quod est Pater, sequitur quod Ad ultimum dicendum, quod proprie- Ad 3.

Paterest Filius, et Filius est Patcr, quod tas personalis distinguit personam sicut
 404 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
principium distinctionis, distinctum esse a?quo, Duse enim proprietates ex aequo
conferens : proprietas autem personte determinanles personam ad esse perso-
ostendit distinclionem non sicut princi- nale, esse non possunt : quia cum esse
pium distinctionis, sed sicut consequens personale unius personae sit unum et
distinctum esse secundum rationem in- simplex, non potest
duobus ex esse a
telligendi, et sicut notificaus distinctum sequo constituentibus ipsum. Si autem
esse et distinguens ad lioc, et non sim- secundum prius et posterius ad hoc se
pliciter. habent tunc oportet, quod prius in po-
:

tentia sit ad posterius, et ut confusum

ad determinantes se habeat, ut probal
Aristoteles in VI Metaphysicx, ubi
ARTKX LI PRnil ostendit quare deiinitio est unura et non
multa, cum ex multis constituatur : quia
ex duobus quorum utrumque potentia
PARTICULA IL non fit unum esse
est, nec ex duobus :

quorum utrumque actus est, fit unum

Quss sit comparatio horum ad invicem ? secundum esse sed ex duobus quorum
:

unum est potentia, et alterum actus,

unum fit esse quod dicit definitio. Cum
Secundo quseritur juxta hoc, Quae ergo unum esse personale sit unius
comparatio liorum sit ad invicem ? personae, et duo constituant ipsuni. ut
Diversimode enim videntur signillcari prieconcessum est, oportet quod illa duo
relationes. sic se habeant, quod unum sit potentia,
Augustinus enim in libro de Fide ad et reliquum actus ad minus secundum
Petrum, sic signiticat eas « Paternitas, : rationem IntL-lligendi.
tiliatio, et processio '. » Et tunc quaeritur. Quod sit per prius ad
Ililarius autem in libro XII de Trini- alteriim ?
tate, sic : « Proprium est Patri quod Et vidctur. quod paternitas sit prius :

semper Pater est, et Filio quod semper non enim convenit genuisse Filium, nisi
Filius est, et Spiritui sancto quod sem- Patri jam determinato in esse personali.
per Spiritus sanctus est, » sicut pouit Generare enim Filium actus personalis
Magister in primo Sententiarum, distin- est, qui nec convenit essentise, nec pro-
ctione XXVI. prietati : et liic actus secundum rationem
Si enim hoc verum est : tunc cui intelligendi prcesupponit personam dis-
convenit unum. convenit et reliquum : tinctam. Xon ergo generat nisi quia Pa-
sed essenticB convenit esse Patrem : ter est : Pater autem est paternitate :

videtur igitur essentiae convenire sem- ergo videtur, quod paternitas vera pro-
per genuisse Filium, quod falsum est. prietas sit Patris, et antecedenter se ha-
Et hoc videtur maxime sequi ex hoc, beat ad generare. Xon ergo verum est
quod Hilarius dicit, quod Patri semper quod dicit Hihirius, quod proprium sit

convenit genuisse Filium. Patris irenuisse Filium : et sic assianatio

2. Adhuc, Patri convenit paternitate Hilarii inconveniens est.
determinari ad esse personale, si etiam 3. Videtur etiara assis^natio Auirustini
convenit ei semper genuisse FiHum, et inconveniens. Siraplicissirao enira quod
convenit ut proprietas : tunc videtur, est in fine siraplicitatis, non potest in-
quod ista aut ex a?quo conveniunt, aut telligi simplicius. Persona autem divina
secundum prius et posterlus. Xon ex simplicissima est et in fine simplicitatis.

' S. Algusti.nu^, Lib. de Fide ad Petrum, cap. 10.

 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. IX, QU.EST. 39. 405

Ergo non polest intelligi aliquid simpli- ergo persona proprietas, et proprietas
cius ea. Cum autem dicitur, Pater pa'er- persona.
nitate Pater, significatur paternitas sim- Adhuc, Distinguere et distingui li-
3.

plicior esse Patre. Male ergo assignatur cet correlativa non sint, tamen sunt cor-
proprietas Patris quando dicitur paterni- respectiva, Si ergo poneretur, quod pro-
tas. prietatis est distinguere, personse autem

Adhuc, Per hoc videtur induci com-

4. distingui : cum oppositi respectus in eo-
positio exquo est et quod est paterni- : dem essc non possint, oporteret dare,
tas enim dicit quo est Pater autem :
quod diversa essent distinguens et dis-

quod est et ita in Patre videtur esse

:
tinctum : et sic induceretur compositio,
quod est et quo est, et ita compositio, si proprietas aliquid esset in persona.
quod nefas est dicere.
Ulterius quseritur, Unde vcniat illa Qusest. 3.

Ulterius quseritur, Utrum idem sit di- communitas, quod dicimus, quod pro-
cere Patrem esse Patrcm, et Patrem prietas est in Patre, proprietas est in
semper genuisse Filium ? Filio, proprietas est in Spiritu sancto ?

Et videtur, quod non. Nihil enim commune est tribus per-

Non enim necesse est eum qui est sonis, nisi essentiam vel substantiam si-

Pater, generare semper Filium genito : gnificans, sicut hoc nomen /?er50»«. Pro-
enini Filio sive generato, jam Pater est : prietas autem neutrum est : nec] enim
non quod semper generet non
oportet, : essentiam dicit, nec etiam substantiam
ergo proprium est, ut videtur, Patris, significat. Quod essentiam non dicat,
generare semper Filium. patet : enim unit personas pro-
essentia :

prietas autem distinguit. Et quod non

3(. 2.
Adhug ulterius quseritur, Si propric- significet substanliam, patet per hoc,
tates istae sint in personis, vcl non ? quod ea quae sic significant subslantiam,
Videtur, quod sic. possunt dici hoc de hoc, ut persona de
Abstractum enim secundum esse
1. persona, substantia de substantia, lu-
non est nisi in concreto eo quod quo : men de lumine, Deus de Deo, sapientia
est non habet esse separatum, sed sern- de sapientia, sicut in antehabitis de ge-
per est in eo quod est. neratione Filii determinatum est. Pro-
Adhuc, Distingucns non est nisi
2. prietas autem nec in communi nec in
in distinctosecundum esse proprietas : speciali dici potest hoc de hoc, ut pro-
autem distinguens est persona distincta : prietas de proprietate, vel paternitas de
ergo proprietas significatur ut ens in paternitate. Videtur ergo, quod proprie-
persona. tatis nomen non debeat esse commune
nlra, In coNTRARiuM liujus' objiciunt Gil- personis.
bertus Porrctanus et Preepositivus, sup-
ponentes quasi pro principio, quod in Solutio. Ad ha^c ct similia dicendum Solutio.
his de quibus fides cst, non licet aliquid est, quod proprietas in personis secun-
significari nisi per modum illum quo est dum Catholicam fidem et est persona, et
de illo fides. Fides autem personam dicit essentia divina. Aliter enim non diceret
simplicissiaiam essc, et in finc sim[)lici- Gregorius, quod « in personis proprietas,
tatis. Et dicit Augustinus, quod « sim- « ct in essentia unitas, et in majestate
plicissimum est esse quidquid habel. » « adorctur ajqualitas. » Adoratione enim
Persona autem habet proprictatem. Est latricC, qui est cultus soli Deo debilus,

* Cf. Opp. B. Allierli. Coniment. in I Senton- nova) edilionis.

liaruni, Dist. XXVII, Arl. I. Tom. \\.VHuijuscc
 406 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
niliil adoratur nisi quod Dcus est et cs- accipitur sicut approprians, in aiio autcm
sontia divina. sicut appropriatum. Et ideo prius deter-
Et utraque assignatio bona est, et minatum est, quoJ cum dicitur : Quia
Augustini et Hilarii. Sed quia dupliciter genuit, pater est, paler ibi est adjccti-
dicitur proprium, appropriatuni scilicet, vum : et cum dicitur : Quia pater est,

et approprians ideo duplex est assigna-

: genuit, substantivum est. Propter hoc
tio. Hujus exemplum est quia Socrates : non valet divisio : quia nec ex sequo,
dicit proprium sicut appropriatum. So- nec sicut prius et posterius habent se ad
cracitas autem, quae est collectio omnium esse personale, sed ut idem secundum
appropriantium Socratem, est proprium modum intelligendi diversificatum, se-
sicut approprians. Augustinus igitut in cundum quod unum est ut approprians,
assignatione sua ponit propria qua sunt altcrum autem ut appropriatum.
sicut appropriantia, secundum modum Aq m quod objicitur de assignatione
significandi posita. Hilarius vero ponit Auguslini, jam responsum est in prseha-
propria quae sunt sicut appropriata, nec bitis. I\on enim significatur talis abstra-
sunt diversa inter se, nisi secundum mo- cliOjUt ita signillceiur esse in re. Propter
dum intelligendi, et non secundum rem. quod taliter abstrahentium non est men-
Et cum dicitur, Pater est qui genuit, vel dacium. Sed fit ut ostendatur diversus
qui semper Pater est, hoc idcm est se- modus esse in attribuendo ejus quod dis-
cundum rem^ Pater semper paternitale tinguitur, secundum quodunum accipitur
Pater est, et patcrnitate genuit : nec dif- in ratione distinguentis, et alterum in
ferunt nisi sicut dictum est, quod unum ratione distincti.
dicit proprium appropriatum, et allerum Ad ALiUD dicendum, quod si secundum Ad
approprians. Et hcec re in divinis non rcm poneretur distinctio intcr distinguens
difTerunt : quia semper proptcr indilTe- el distinctum tunc verum
: esset quod
rentiam simplicitalis quae est in divinis, objicitur. Nunc auiem non fit ad hoc,
approprians est appropriatum, et e con- sed ad diversum modum intelligendi
verso. taniuni vel significandi. Nec tamen est
Et per hoc soluta est quacstio hujus vanus : in re enim ipsa secundum rei ve-
particulae. riiatem diversa attribuuniur uni et alii,

Ad I. Adautem quod primo objicitur, di-

id et diversum habent modum prsedicandi :

cendum quod fallit secundum accidens. unum enim prsedicatur ul quis, alterum
Non enim necesse est idem subjecto et autem ut quomodo se habet quis ad aii-
accidenti esse, sicut dicil Aristoteles quem. Ei ideo talis modus intelligendi
in II ElencJiorum. Propter diversum non est vanus.
enim modum attribuendi licet essentia
semper sit Pater, tamen non nccesse est, Ad ALiUD diccndum, quod quamvis in Adqu
quod quidquid attribuitur Patri, attri- inferioribus actus generationis qui natu-
buatur essentioe.Undecum generare attri- ralis est, finitus sit et desinat in gene-
buitur Patri, non oportet quod altribua- rante : tamen in genito quamdiu genitum
tur essentiaj. esi, numquam desinii secundum Aristo-
Ad t.
^^D ALiuD dicendum, quod iUa ratio telem. Id enim quod patris est in geniio,
teneret si proprium univoce sumereturin continue format illud quod formabile
assignatione Hilarii, et in assignatione est. Sicut enim formavii id quod a matre
Augustini, et utrumque diceretur sicut est in utero, sic format id quod a matre
constitucns in esse personali proprio et est ab uberibus post exituni de utero, et
singulari hoc autem falsum est, sicut
: sic format id quod a nutrimento est post
jam habitum est et ideo argumentatio : ablactaiionem. Etsic, ut dicit Aristotelcs,
non habet locum : proprium enim in uno non generatur caro nisi in carne, nec
 L\ I P. SUM. THEOL. TRACT. LX, QU.EST. 39. 407

uervas iiisi in nervo, nec os nisi in osse. non prcedicat aiiquiJ inlrin.-ecum ut in-
Sed hoc verum est, quod est generans a haerens essentise vel inharens personse :

genito distinctum subjecto et loco, sicut eo quod relatio secundum suum esse est
pater, et in illo cessat generatio. Et est ad aliud se habere, et sic prcedicat ut
generans genito unitum, sicut id quod extrinsecus existens. Propter quod dixit,
est de patre in genito, sicut dicit Aristo- quod proprietas nec essentia est, nec
teles in libro de Animalibus, quod sunt persona, nec est proprie res, sed ratio
sexus distincti, sicut in gallo et gallina, ex comparatione rei ad rem sumpta. Sed
et generaliter in patre et matre : et sunt quia ex hoc sequitur. cum secundum
sexus uniti, sicut in ovo, et generahter Augustinum personre non dilferant nisi
in partu qui constituitur ex hoc quod est proprielatibus, et qute sunt relationes et
maris et ex hoc quod est fcEmins : et in proprietates non sunt nisi in ratione ut
illo numquam cessat actus generanlis dicit, necessario (inquam) sequilur ut
manente genito. Li divinis tamen non personae non ditTerant nisi ratione tan-
sic est ibi enim formalis generatio est,
: tum, ut dixit Sabellius : videtur mihi,
vel ad moduni formalis sicut radius : quod temerarium sit ita dicere. Si enim
generatur a luce, et illi proprium est persouce ditferunt re : cum non difr.-rant
semper generare radium. Et in hac simi- quod proprietas
nisi proprietate, opcrtet
litudine loquitur Hilarius dicens, quod sit Dicit enim Damascenus, quod
res.
« Patri semper proprium est generare « persomT in omnibus idem sunt, prffi-
Filium sive genuisse Filium : sic enini terquam in ingeneratione, generatione,
ab ffiterno genuit, et numquam gene- et processione. » Et ideo etiam Gilbertus
rando defecit. » Et hoc modo Dionysius in concilio Remensi hoc suum dictum
dicit, quod « Filius et Spiritus sanclus revocavit. Sed hoc verum est, quod re
sunt divina lumina, et divini tlores, qui non dilTerunt ab ipsis personis in quibus
ab a^terno in eadem natura manentes sunt : sed hoc non est nisi propter indif-
cum Patre, pullulant ex ipso. » ferentiam simplicitatis, et non propter
hoc quod non sint res, sed rationes tan-
'•
Ad id quod ulterius quteritur, dicen- tum. Et ideo Prtepositivus dixit, quod
dum quod sine pro?judicio loquendo, ab- persoucTe seipsis ditTerunt : quia ditTerunt
surdum videtur mihi dicere, quod pro- proprietalibus qute sunt hoc quod ipsse
prietas non sit in persona. Et licet in di- personoe. Omnia enim prima simplicissi-
vinis quod est et quo est, idem sint, et ma seipsis ditTerunt, ut in antehabitis
quod hoc non sit nisi in divinis, sicut probatum est : quia aliter iretur in infi-
probatur in libro de Causis^ et in aliis nituni in ditTt-rentiis.
locis a multis Philosophis : tamen etiam Ad m autem quod objicitur de distin- id 3.

in divinis in modo significandi ditTerunt, guere dicendum quod oppo-

et distingui,
et secundum modum iliuni signiticandi siti respectus sunt, et quod in diversis
quo est esse in eo quod est,
signitlcant sunt : sed ad diversitatem illam sufficit
vel in eo quod quis est. Et sic, sicut oppositus modus signilicandi et attri-
jam habitum est, intellectus ille non est buendi, et diversus modus prc-edicandi.
vanus quia aliquo modo refertur ad
: Persona autem prcTdicatur ut (juis, rela-
rem. Et sic etiam distinguens est in Wo ut (juomodo se Iiabens.
distincto, sicut probat sequens objectio.
Ad m
autem quod objicitur in contra- An id quod ulterius quceritur, dicen- Adquffisi.3,
rium, dicendum est, quod sine dubio hoc dum quod determinatum
sicut in Logicis
movit Gilbertum ad hoc, quod dixit pro- est, quod ex una communitate quae se-
prietates nec esse in essentia divina, nec cundum rem est, multa? causantur com-
esse in persona. Relatio enim ul relatio, munitates tam secundum aflirinationem
408 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quam secunduni negationem, quse sunt

modi communitatis secundum quid, et
non simpliciler, sicut cum dicitur, So-
crates et Plato sunt homo ex hoc enim :

quod participatione hominis sunt homo, yEMKRl 8ECLi\l>I

vere commune est eis homo : et ex hoc
quod participant hominem, vere efficiun-

tur supposita hominis, et est eis commu- ARTICULUS IL

nc hoc quod dico, suppositum : et quia
suppositum non est supposilum nisi quia De comparatione noliomim ad cssentiam
determinatum est et singulare sive indi- divinam, iitrum scilicet sint essentia

viduum, efficitur eis commune hoc quod divina, vel in essentia divina '
?
uterque determinatum individuum et sin-
gulare est : et quia uterque singulare est,

efficitur eis commune hunc non esse il- Deinde quseritur de comparatione ista-

lum, quod utrique convenit, et est com- rum notionum ad essentiam divinam, et
mune secundum negationem. Et omnes quseritur, Utrum notiones sive proprie-

isti modi sunt modi communis primi tates sint essentia divina, vel in essentia

quod vere commune est. Et ita est in divina ?

divinis, quod nihil ibi vere commune
nisi natura divina. Modi autem habendi Qu.^RiTUR ergo primo, Utrum proprie-
naturam divinam, sunt modi existentise tates sint essentia divina, vel Deus?
singularis proprietale determinati, ct illi Videtur^ quod sic.

sunt modi secundum negationcm quo 1. Dicitur enim in prsefatione Gregorii,

unus non est aller. quod (( in personis adoretur proprietas : »

Et si inferatur ex hoc, quod tale com- nihil autem adoratur nisi Deus adoratio-
mune est simplicitcr, patet quod incidit ne latrise : ergo proprietas sunt Deus. Si
fallacia secundum quid ad simplicitcr, autem sunt Deus, sunt essentia divina.
Natura enim commune est simpliciter in 2. Adlmc, Octava distinctione primi

divinis,communitas autcm qure causatur libri Sentenliarum ponitur verbum Au-

ex modis habendi naturam, est commu- gustini ex libro XI de Civitate Dei accep-
nitas secundum quid et prsecipue in eo :
tum, quod (( ideo Deus dicitur simplex,
quod est commune secundum negatio- quia hoc quod habet, excepto hoc,
est

Tiem. quod quselibet persona relative ad alteram

dicitur, nec estipsa ^ » Cum igitur inDeo
Patre sit paternitas, et ahffi proprietates
in Deus sunt, sequi-
ahis personis quse
tur quod proprietates sunt Deus et essen-
tia divina.
3. Adhuc^ Arguit beatus Bernardus
contra Gilbertum Poretanum. Si pater-
nitas vel alia proprietas non est Deus,
vel essentia divina : tunc vel est major
Deo, vel £equahs, vel inferior Deo, aut
nihil. Non nihii : quia nihilo non distin-

1 Cf. Opp. B. Albeiii. Commenl. in I Senleti- ^ S. Augustinus, Lib. XI de Civitate Dei,

tiarum, Dist. XXVI, Ai t. 10. Tom. XXVI bujusce cap. 10.
noYae editionis.
 LN f P. SUM. THEOL. TRAGT. LX, Ql.EST. 39. 409

guitur persona a persona. Nec inferior : est in Palre : aut per eumdeni modum
quia Pater inferiori se non est pater : pa- quo essentia cst in Patre, aut per aliura.
ternitate autem pater est : similiter Filius Si per eumdem : sed essentia est in Patre
filiatione, et Spiritus sanctus processio- uniens Patrem cum Filio et Spiritu san-
ne : proprietas ergo non est inferior Deo. cto : ergo proprietas est uniens Patrem
Nec eequalis : quia non possunt esse duo cum Filio etSpiritu sancto : quod absur-
aequalia principia, sicut in antehabitis dum est : quia proprietate distinguitur
determinatum est et probatum in tracta- Piiter a Filio et Spiritu sancto. Si per
tu de Bono. Xec major quia, sicut dicit : alium : tunc cum alietatis illius causa
Anselmus, non potest cogitari majus non possit esse Pater, quia ille eodem
Deo. Ergo relinquitur, quod proprietas modo se habet : nec essentia_, quia etiam
sit Deus et essentia divina : quia aliud illa eodem modo se habet : nec identita-
esse non potest. tis proprietas cum essentia, quia identi-
1n contrarium videtur, tas non est causa diversitatis sive alieta-
1. Quod dicit Augustinus in libro All tis. Relinquitur, quod alietatis illius

de Trinitate : « Substantia Patris ipse causa non est alia, nisi quia proprietas
Pater non quo est Pater, sed quo
est, non est essentia.

est. » Pater idem est cum Patre

*
et hffic :

est proprietas Patris. Ergo proprietas vi- Ulterius quai^ritur, Si proprietas sit in Q^jg^,^ j^

'^?
detur non esse substantia Patris. essentia
2. Adhuc, Arguunt quidam, quod si Et videtur, quod non : quia
proprietas essentia est, lunc supposita es- l. Secundum hoc essentia substaret

sentia supponeretur proprietas, et e con- proprietatibus, quod est contra Boetium

verso. Sicenim est in his quae conver- in libro de Trinitate, qui dicit, quod nulli

tuntur secundum supposita, quo suppo- substat.

sito uno supponitur reliquum sequitur :

2. Adhuc, Secundum hoc essentia de-
enim, si liomo currit, risibile currit : si terminaretur proprietatibus et distingue-

Socrates currit, crispus musicus Sophro- retur,quod esse non potest. Li prjBce-
nici filius Sed supposita essentia
currit. dentibus enim deierminatum est in quae-
non supponitur Ergo a de- proprietas. stione de generatione Filii,iiu.od essentia

structione consequenlis, proprietas non nec distinguit, nec distinguitur, nec ali-

est essentia. qua proprietate determinatur.

3. Adhuc, Essentia est uniens perso- 3. Adhuc, Si proprietas esset in essen-

nas : proprietas autem distinguens. tia : tunc proprietatc denominaretur es-

Uniens autem et distinguens non possunt album ab albedine. Hoc au-
sentia, sicut

esse idem, Dicitenim Aristoteles in I de tem non videtur proprietas enim non :

Generatione et Corruptione, quod idem denominat nisi quod determinat essen- :

eodem modo se habens, semper facit tiam autem non determinat ergo nec :

idem. Cum ergo omne divinum semper denominat.

eodem modo se habeat, si essentia et i- Adhuc, Si proprietas esset in cssen-

proprietatc cssentidem, sic esscntia sem- tia : tunc esset in ea sicut in hypostasi
per uniret, et proprietas semper uniret, sive in supposito, et sic omnis proprietas
et numquam distingueret. esset in ea : esset ergo ut una hypostasis
4. Adhuc, Deducendo ad inconve- omnium proprietatum, sive ut unum
niens : Si proprietas est essentia : tunc suppositum, quod expresse contra fidem
aut est in Patre, aut non est in Patre. Si est : cx hoc cnim sequerelur, quod csset

1
S. AUGUSTLNU?, Lib. VII de Trinitalo, cap. 7. tiarum, Dist. .XXIX, Art. 0. Toiii. XXVI liujuscc
* Cf. Opp. B. Alberti. Coniment. inl Seuten- uova} ediliouis.
 410 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
una persona sicut una essenlia, quod fuit in seipso. Praepositiones enim, ut dicit

liseresis Sabellii. Priscianus,transitivse sunt et diversitatem

Adhuc, Ex hoc sequeretur, quodilla
5. notant. Et si diceretur proprielas esse in
hypostasis esset quina propler quinque persona, nolaretur diversitas inter pro-

notiones Deus deberet dici qui-

: et sic prietatem et personam, quae nulla est.

nus, et non trinus esset enim quinque

: Et si objicitur Preepositivo illud pra}-

unus, non triuni unus. fationis, « In personis proprielas. » Re-

spondet dicens impropriam esse locutio-
QuEest. 3. Ulterius quaeritur. Si sicut proprietas nem, et sensum esse liunc : In personis
essentia est, ita recipiat tam substantiva proprietas, hoc est, in personis qua? sunt
quam adjectiva praBdicata de essentia, si- proprie, adoreturaequalitas. Proplerhanc
ve nominaliter, sive verbaliter, sive par- ergo causam necessarium est ponere,
ticipialiter praedicentur : ut si dicatur, quod proprietas sit essentia et Deus.
quod sicut essentia est uniens tres per- Unde adducta ad hoc in prima partc
sonas, sic uniens proprietates : et sicut articuli, concedenda sunt.
essentia est creans, itaproprietas creans : Ad quod objicitur
id in contrarium, Adob
et sicut Deus est regens mundum, ita dicendum quod non est intentio Augu-
proprietas regens et gubernans : et sicut stini dicere, quodproprietas non sit es-

est Deus de Deo, sic proprielassit dc pro- senlia divina : sed cum duo secundum
prietate? modum intelligendi sint in Palre, sciii-

Et videtur, quod sic : quia in his quae cet quod est absolute, et quod est Pater
omnino eadcm sunt, quod convenit uni, determinatus quis inesse personali : quod
convenit et alteri. Si ergo ista attribuun- Pater est absolute^ habet ab essentia :

tur essenlicB, attribuuntur et proprie- quod aulem Pater est Pater determina-
tati. tus quis in esse personali, secundum mo-
Sed contra. ^i '^'cro ad hoc aliquis velit responde- dum non habet ab essentia,
intelligendi
re, quod non propter diversum modum sed aproprietate. Cujus exemplumest, si
significandi proprietatis et essentiai. IIoc dicatur, iste albus est ab alio habet quod :

nihil est : quia etiam persona et essentia est, et ab alio quod albus est ab essen- :

habent diversum signiticandi modum : et tia enim liabet quod est, ab albedine au-

tamen quae attribuuntur essentice, atlri- tem quod albus est. IIoc tamen non est
huuntur in talibus etiam persona?. Per- simile usquequaque quia in inferioribus :

sona enim creans est et regens mundum, non est idem quod est et quo est indi- :

et persona de persona, et persona etiam vinis autem idem est re, ditTerens tamen
communiter et pluraliter prsedicatur de secundum modum significandi. Unde
personis, licet singularitcr non prcedice- cum dicit Augustinus, Essentia est qua
tur. est, vel quod estPater, essentia est abla-

livi casus sic enim essentia est, quod

:

Solulio. SoLUTio, Dicendum, quod propter in- Pater est et sic proprietate non est, quod
:

Adaupest. 1,

diflerentiam simplicitatis quce est in divi- Pater est. Et eodem modo proprietate
nis, eo quod quidquid in divinis est, in est, quod Pater est et proprictate non :

fine simplicitalis est, et (sicut dicit Au- est, quod Pater est, hoc est, esse absolu-

gustinus) Deus est quidquid habet, nulla tum habet et est constructio ablativi in
:

potest esse in eo diversitas : eo quod om- vi causoe formalis cum hoc verbo, est. Et
nis diversitas rei inducit compositionem, non intendit dicere Augustinus, quod
in tantum quod Prsepositivus dixit, quod proprietas non sit essentia. Et essentia
proprietates non essent in persona, sed nonestnominativi casus. Et in argumen-
essent ipsa persona : eo quod Aristoteles to est fallacia amphibologiae, vel .Tqui-
probat in IV Physicorum, quod nihil est vocationis secundum quosdam alios.
 IN I P. SUi\I. THEOL. TRACT. IX, QUyEST. 39. 4il

Ad ALiLD (licendum, quod in divinis ad cari non possuuL : quia alietatis illius

hoc quod supposito uno non supponatur causa non est diversitas rei, sed diversi-
reliquuni, magis operatur diversus mo- tas propriorum modorum signiticandi
dus signiQcandi, quam idcntitas rei pos- essentiam et proprietatem.
sit operari in opposito. Et causa hujus
est : quiaquilibet terminus in divinis po- Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- Adqueest.2.
situs, modum significandi habet a seipso, dum est, quod proprie loquendo proprie-
sive a suo proprio significato : identita- tas non est in essentia'.
tem autem rei non habet a seipso, sed a Et concedendae sunt rationes ad hoc
summa simplicitate quse est in divinis. inductce.
Propter quod non sequitur, si hoc est Ad hoc quod quod Deus de-
cbjicitur,
idem quod supposito hoc supponatur
illi, beret dici solvendum est non
quinus,
ilkid vel quod illud quod altribuitur
: proptcr argumentum quod nullum est,
uni, attribuatur alteri identitas enim : sed propter quaestioncm quae consuevit
rei non excludit diversum modum signi- fieri, Quare non dicitur quinus, sicut tri-
ficandi. nus ?

Ad ALiuD dicendum, quod uniens et Dicendum, quod cum dicitur triniis,

dislinguens in summc simplicibus sunt sensus est, trium unus : et cum dicitur
idem re : summe enim simplicia seipsis triuin, intelligitur, quod quilibet trium
distinguunur, sicut etiam distinctum et est per se existens, sive subsistens in se-
simplicisFTOie unum idem sunt, ut patet ipso. Dicit enim Richardus, quod perso-
in persona et essentia, quod idem sunt re. na est existens per se solum secundum
Ad dictum autem Aristotelis dicen- singularis existentise modum. Et propter
dum, quod idem non eodem modo se tales tres in una natura existentes,dicitur

habens sed secundum diversum modum Deus trinus et unus. Proprietas autem
signilicandi, non est inconvenicns, quod secundum modum significandi proprie-
diversa faciat, sicut paulo ante dictum tatem, non dicit existens per se solum,
est. sed, ut ita dicam, insistens in quodam :

Ad ALiuD dicendum, est, quod proprie- et ideo non unum, nec duos, nec
dicit

tas est essentia, et est [in Patre, et non tres : quoddam quod est unius,
sed dicit
per eumdeni modum. Et si quceritur, vel duorum, vel trium, et non ponit nu-
Quis sit modus iile ? Dicimus, quod est merum enim
per se existentium. Plures
modus significandi, et non est modus una persona, et non
proprietates sunt in
alterius rei et alterius rei. Modus enim faciunt numerum personarum sive per
significandi, ut jam dictum est, non ex se existentium. Et haec est causa quare
re sumitur, sed ex modo significandi per propter personas dicitur Deus trinus,
terminum, sicut patet. Albus enim, albi, et non propter notiones dicitur Dciis
albo, vcl albus, alba, album, idem no- quinus. Haec est etiam causa, quare pro-
men est, et eamdem rem significat ta- : ptei notiones quae sunt in Patre, non
men secundum diversum modum signi- dicitur; Pater trinus : ct propter notio-
ficandiperterminum, aliqua conveniunt nes duas quje sunt in Filio, non dicitur
uni quoe non conveniunt alteri. Et per Filius binus. Relatio enim sive proprie-
hoc patet, quod quia proprictas est in tas non mulliplicat hypostasim in qua
Patre et per modum proprielatis, et est, ut una fiat plures sed oppositio re-
:

essentia est in Patre per modum esscn- lationis unam distinguit ab alia, et sic

tiae : ideo uno modo significandi signifi- multiplicat Trinitatem, ut dicit Boetius :

'
Gf. Opp. H. Albei li. Commenl. iii 1 Senleii- novoc editioiiis.
tiarum, Dist. XXIX, Art. 9. Tom. XXVIIiujusce
 412 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
eo quod opposila correlaliva in uno csse immensam esse, aeternam esse, ubique
non possunt. Et talis multiplicatio non esse, simplicissimam esse : haecquia mo-
est ex proprietate secundum quod pro- do significandi proprietati non repu-
prietas est, sed ex proprietate personali, gnant, dicuntur etiam de proprietate.
secundum quod oppositionem habet ad Propter quod etiam proprietas, sive pa-
correlativum sibi oppositum. ternitas, sive alia^ increata est, immensa
est, aeterna est, ubique est, simplicissi-
Ad qusest.s. Ad m quod ulterius quseritur, dicen- ma est.
dum est, quod modus significandi pro- Et per hoc patet solutio qusestionis.
prietatem attendendus est. Sicut enim Ad objectum in conlrarium, dicendum
jam dictum est, proprietas non potest quod diversus modus significandi pro-
significari ut existens per se solum : et prietatem et essentiam causa est : sed
quia nihil agit nisi quod est existens hoc non impedit in persona : quia non
per se solum, non potest significari ut est idem modus significandi proprietaiem
agens. etpersonam. Persona enim significatur
Adhuc, Quia relatio existentium est ut per se existens et ideo conveniunt
:

quee per se sola sunt, non potest signifi- ei tam adjectiva quam substantiva exi-
cari modo relativi quod exercitam habet stentis per se. Proprietas autem non sic
rehitionera, Hcet significetur modo rehiti- significatur, sed ut in quodam exi-
vi quod conceptam habet relationem. stens : et ideo talia prsedicata, sive adje-
AcJhuc, Cum proprietas in ahquo sitet ctive, sive substantive praedicata, ei non
singulariter conveniens, non potest si- conveniunt. Cujus ratio potest esse :

gnificari modo essentiae quse semper quia ea quae sunt in intellectu alicujus,
communis est, et plures uniens, licet si- per se praedicanlur de ipso, ut de homine
gnificetur ut hoc in eo qui habet natu- animal et substantia, et ea quse conve-
ram. Et ideo secundum modum signifi- niunt animali et substantiae per se simi-
ficaiidi non possunt convenire ei iUa quse liter. Quia persona de intellectu suo po-
repugnant modo significandi proprieta- nit essentiam, persona enim suppositum
tem, sed ea quse non repugnant. Et ideo essentiae est, ideo praedicata de essentia
unire vel uniens, quod moduni essenlice praedicantur depersona.Proprietas autem
dicit, non potest convenire proprietati : quantum est de intellectu suo, nec ponit
et Deus de Deo, quod modum relalivi essentiam in recto, nec in obliquo : et
dicit, proprietati non convenit. Simihter ideo proprietas non recipit praedicata de
creans, regens, gubernans, et caetera, essentia qua? modum essentiae dicunt :

quae modum agentis dicunt, proprietati proprietas enim non est essentise, sed
non conveniunt. Et similiter est de his persona3.
quoe appropriantur per se existentibus, Et per hoc patet solutio ad totum.
utpotens Patri, sapiens Eilio, amans vel
diligens Spiritui sancto : quce proprieta-
ticonvenirenon possunt, eo quod pro-
prietas non significatur ut per se exi-
stens,sed ut in quodam. Sed qusecumque
significant essentiam absolute dictam et
ab omnibus his modis separatam, dicun-
tur etiam de proprietate. Unde pater-
nitas deitas est, essentia est, Deus est.
Vel si dicantur de essentia per abnega-
tionem ejus quod essentiai non convenit
secundum seipsam, sicut increatam esse,
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. IX, QU/EST. 39. 413

vinis enim, nec in inferioribus essentia

de intellectu notionis est vel proprieta-
tis. Proprietas enim per subjcctum de-
iinitur, ut dicit Aristoteles in Wll pri^Uc-e
MEMBlil 8ECUi\DI philosophice. Essentia autem, ut dicit

Boetius, nulli subjeclum est. Gum ergo

essentialia quaedam dicuntur de proprie-
ARTIGULUS III. tate, ut jam habitum est, propter identi-

tatem proprietatis ad essentiam, multo

(Jiic^ sit comparatio notiomim sive pro- i^agis personalia dicentur de proprieta-
prietatum ad perso?2am ' ? tibus propter identitatem proprietatis ad
personam. Gum enim dicitur proprielas
in intellectu suo habere personam ut in
Terlio quseritur, Quffi sit comparatio q^a est, vicinior est inlellectui proprie-
harum notionum sive proprietatum ad tatis persona, quam essentia.
personam ? 4, Adhuc, Si definio simum adjcctive
Videntur enim non esse persona. dictum, aliter delinio quani simitatem
1. Si enim paternitas est Pater, sequi substantive dictam. Simum enim dico,
videtur, quod si Pater generat, quod pa- quod est nasus curvus : et sic simum et
ternitas generat. IIoc autem. falsum est, nasus curvus sunt idem : et quod attri-
utjamhabitum est. Quod enini generat, buitur uni, attribuilur alteri. Si autem
per se existens est : paternitas autem definio simitatem substantive dictam, di-
non significatur ut per se existens. co quod simitas est nasi curvitas : et
2. Similiter, Si filiatio Fihus est, vi- sic simitas et curvitas non sunt idem ;

detur sequi, quod filiatio est ille qui est quia sic curvitas est genus, et simitas est
genitus. Sed in divinis genitus est in ge- gpecies : et per hoc quod additur, nasi,
nerante per indifferentiam essentia?, sic- contrahitur per difTerentiam. Genus au-
ut Filius in Patre, et Pater in Filio : et tem et species non sunt idem. Et sic vi-
sic sequeretur, quod fdiatio esset in Pa- jeiur esse inter paternitatem et Patrcm.
tre : et in quocumque est filialio, est Unde si paternitas omnino ponatur idem
Filius : ergo Pater est Filius : quod esse cum Patre, videlur quod quidquid
valde est inconveniens : quia dicit Au- attribuitur uni, altribuatur alteri : et sic
gustinus, et idem dicit Richardus, quod gi Pater generat, paternitas generat. Si
nec fides permittit, nec intellectus admit- autem non omnino ponantur esse idem,
tit, quod ille qui est ab aliquo, sit idem gicut curviias et simitas : tunc verum est,
masculine cum eo a quo est, licet neu- quod non quidquid convenit uni, con-
traliler idem sit cum ipso, quod admit- venit alteri.
tunt et fides et intellectus. Eodem modo 5. Adhuc, Oijjiciunt quidam quod pri-
sequitur, quod Filius est Pater : quia ma simplicissima redectunlur super se,
Pater est in Filio : et paternitas est Pa- sicut unitas seipsa est una : sed paterni-
ter : ergo palernitas est in Filio. tas simplicissimum est : cum crgc deter-
3. Adhuc, Vicinius se habent persona minet ad generandum, et sit proprielas
3t notio, quam pcrsona et essentia. No- activa^ generationis, videtur, quod scipsa
lio enim sive proprietas ad minus in obli- generat : et sic aclus nolionalis personoe
]Uo dicunt personam de intellectu suo :
attribuitur proprielati.
Jsscntiam autem non dicunt : ncc in di-

* Cf. Opp. 15. All)erti. Coinmcnt. in l Scnleii- nova! cditiouis.

Biaruni, Uist XXVllI, Ait. 7. Tom. XXVltujuscc
 4li D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

soiutio. SoLUTio. Diceudiim, quod secundum Ad ALiUD dicendum, quod vicinitas vel
Catholicam fidem est proprietas persona longinquitas ab intellectu proprietatis,

illa cujus est proprietas : et hoc est pro- non est causa quare id quod attribuitur

pter inditTerentiam simphcitatis et iden- uiii, \r\ attribuatur, vel non attribuatur
titatem ejus quo est ad id quod quis est, alteri : sed potius repugnantia ad modum
sive quod est, secundum quod supposi- significandi unuin, et ad modum signifi-

tum quod est esse dicitur. Proprietas candi alterum. Id enim qnod non pot-
enim dicitur quo est persona a persona: est esse nisi per se existentis et perfe-

eo quod proprietas determinans est esse ctum esse habentis in seipso, nullo mo-
personale ut sit htec suLstantia, vel illa. do potest convenire vel attribui ei quod
H^-postasis autem sive suppositum est non potest significari ut in seipso exi-

sicut determinatum, ut sit hsec persona, stens et in quodam esse habens.Et sic se

vel Sed si propretas substantive per

illa. habet proprietas ad personam, ut rotun-
abstractionem significetur, et non adje- ditas ad circulum, et simitas ad nasum.
ctive, et quasi per contractionem tunc : Et ideo adjectiva significantia actus vel
nullo modo adjective notionalia quse passiones talium subjectorum, talibus

conveniunt personae, vel nomiualiter, proprietatibus abstracte significatis, nul-

vel verbaliter, vel participialiter possunt Iii nindo attribul possunt, sicut patet in

attribui proprietati substantive significa- exemplis. Emungere enim vel emungi

tse. Et hujus causa paulo ante dicta e^t. non attribuifur simitati, sed naso sirao.

Talia enim adjectiva quaerunl et inni- Similiter inficere anhelitum, non simita-
tuntur substantivis non solum per se ti, sed naso simo attribuitur, licet simi-
existentibus, sed_^etiam significatis ut per tas nasum ad hoc deterrainet. Sirailiter

se existentibus, sicut est hypostasis, sive tangere in puncto planum non attribui-
suppositum singulare. Proprietas autem tur rotunditati. sed rotundo, licet rotun-

ut proprietas, licet idem sit cum taU sup- ditasrotundum ad hoc determinet.
posiio realiter, tamen non significatur ut Ad
aliud dicendum, quod non sunt
per se existens, ncc tali modo significari oranino eadem quae realiter sunt eadem :

polest, quia non significaretur ut proprie- sed oportet, quod etiara modo signiQ-

tas. Et ideo adjectiva per se existentis ut candi essent eadem et ideo non pro-
:

per se existentis, proprietati qufe ut pro- cedit argumentum, sicut patet ex prae-
prietas abstracte significatur, attribui dictis.

non possunt. Et ideo paternitas nec est Ad ULTiMUM dicendum, quod ad hoc
c^-enerans, nec generat, nec tihatio gene- quod simplicissima seipsa deterrainent,

ratur. nec processio procedit. oportet quodidera sit in subjecto et prae-

Ad primum patet solutio ex dictis : dicato adjective et substantive significa-

Ad 1.

quia propter diversum modum signifi- tura : sicut cura dicimus, unitas est una,
candi non oportet si Pater generet, quod et difTerentia seipsa difTert. Sic autem
paternitas generet. non est hic, paternitas generat, et filiatio

Ad 2. Ad alicd dicendum est. quod licet ve- generatur : et ideo non est simile quod
rum sit quod concludit, tamen ex virtu- inducitur pro simili.

te argumenti non sequitur. Quia licet

in divinis genitus sit in generante, et e Ex omnibus his qute dicta sunt, qua-

converso : hoc non dicitur propter hoc, si ex corollario patet etiam, quod una
quod proprietas geniti ut proprietas sit notio de ahanon potest praedicari per hoc

in '^'•eneranle, quia hoc est irapossibib? : verbum, est, etiamsi proprietates sint in

sed dicilur propter indivisionem et geni- eadem persona, propter scilicet oppositos
to. Primo autem modo procedit argu- vel diversos modos significandi hanc

mentum, et ideo non valet. notionem vel illani. Dico autem opposi-
 L\ I P. SLM. TIIEOL. TRACT. IX, QLVEST. 40. 41o
tos, ut paternitas, et filiatio diversos Et si fiat tale argumentum
:
: Pater in-
autem, ut paternitas, et innascibilitas. nascibilitas est : non est
paternitas in;;
Sicut enini unitas essentiae non excludit nascibilitas ergo paternitas non
:
est
diversilatcm personarum, sed admittit Pater : fallacia accidentis est, sicut hic :

eam : ita unitas personae non excludit di- animalest genus : horao non est senus :

versitatem notionum, sed admittit eam. ergo homo non est animal.

QUiESTIO XL.

Do iioiiiinibus diversifleativis iiiter personas (lifTerenlias si"iiifl-

eantibus.

Quarto, Quterilur de nominibus di- nitate, propter distinctionem quam fa-

versificativis inter personas diflerentias ciunt proprietates personales ?
significantibus. Et videtur, quod sic.
Et qurerunlur duo. Primo enim quse- 1. Dicitur enim in symbolo Athanasii :

ritur di' nominibus quse per se dislinctio- « Alia persona Patris, alia Fihi, alia Spi-
nem personarum significant, sicut alius, ritus sancti. »
discretus, distinctus, ethujusmodi. 2. Adhuc, In primo Sententiarum,
Secundo, De his quae secundum in- distinctione Y, dicitur ex verbis Augu-
telleclum suum talia excludunt, ut solus, stini, quod « Pater non genuit se Deura,
tantum : dicimus enim solus, non alius : sed alium qui cst Deus. »
et dicimus tantum unus, non duo vel 3. Adhuc, Ibidem, « Pater de se ge-
Ires. nuit aliura se. Et exponit Magister,
»

hoc est, genuit alium qui est hoc quod

ipse.
4. Adliuc, In primu libro Senieniia-

rum, distinctione IV_, saepe ostenditur,

iMEMBRLM I. quod nuUa res seipsara generat ut sit.
Si ergo Pater genuit Filiura, constat
An Jiomina diversitatem notantia sicut quod aliura a se genuit. Et si ahuni :

aliiis, discretus, disiinctiis, etc, pos- ergo diversum et ditlerentera a Patrc et

sint esse in Trinitate, propter disiin- distinctura. El quaecumque alia diversi-
ciionem qunm jaciuni proprieiates tatcni notant, videntur ex hoc inferri.
personalcs ^
? Ix COXTRARUM hujus GSt, quod Bed contra.

1. Cum dicilur, Ahus est in persona

Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus :

Primo ergo quaeritur, An nomina di- ille terrainus, a/ius, qui est rehitivum
versitatem notantia possint cssc in Tri- diversitatis, novara signiQcationera non

' Cf. '>i>p. I{. Allierti. (".iiiiiiucnt. iii I Seiilru- nov;c editiouis noslrte.
tiaruiu, \)\^[. IX, Aii. 4. Toiu. XXV lnijusce
416 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

ccipit (aliter enini aequivocus esset in cum dicitur, nequaquam Trinitatem dei-

divinis et in aliis) seJcommuniter notat tatis excludit : et ideo non quod sinirula-
diversitatem substantiae. Cum enim dici- ritatis sed quod unitatis est, prsedica-

mus, Alius est Petrus a Paulo, non di- tur *. » Videtur ergo, quod qusecumque
versitatem colorum, vel alterius qualita- notant separationem substantiee, sicut .

tis notamus, sed diversitatem substan- alius, et diversus, in divinis poni non |
tiae. Cum ergo dicitur, Alius Pater, alius possint.

Filius, diversitas substantice videtur no-

tari : et liaec est haeresis Ariana. Ulterius quaeritur de hoc nomine, Qu«e

2. Adhuc, Idem et diversum oppo- differens, utrum in Jivinis poDi possit ?

nuntur, sicut vult Aristoteles in X pri^ Et videtur, quod sic.
mse philosophix et in VII Topicorum :
Dividitur enim ditlerentia a Porphvrio

ergo sunt circa idem. Est autem idem in in communem, et propriam, et magis

substantia. Unde ibidem in X prinue propriam. Ad communem autem diffe-

philosophise dicitur, quod « unum in rentiam sufticit, quod difFerat proprie-
substantia facit idem. » Ergo videtur, tate. Cum ergo una persona ab alia pro-

quod diversum et aliud etiam in substan- prietate differat, videtur quod differenlia

tiasit. Ubicuraque ergo ponitur talis ter- et differens et hujusmodi, sive substan-
minus, videtur substantiae referre diver- tive, sive adjective sumpta, in divinis
sitatem. XuUa autem substantise diversi- admittantur.
tas est in Ergo videtur, quod
divinis. I.\ coNTRARiuM est quoJ Jicitur in prae- sed

talia nomina diversitatem notantia non fatione : « Quod de tua gloria, revelante
possint poni in divinis. « te, credimus, hoc de Filio tuo, hoc de
3. Adhuc, Hilarius inlibro YII de Tri- « Spiritu sancto sine differentia discre-

nitate dicit : « Sicut in Patre et Filio (( tionis sentimus. »

credere duos deos impium est. ita Pa-

trem et Filium singularem Deum prfe- Ulterius qua?ritur, Quae differentia Qu?

dicare sacrilegum est. Xihil in his no- sit inter ea qucc Jicit Ililarius, solitudo,

vum, nihil diversum, nihil alienum, singularitas, novum, Jiversum, aiienum,

nihil separabile est. » Ex hoc accipitur, separabile ? quae omnia Jicit excluJi a
quod in Deo reLitiva talia, alius, di- Trinitate.

versus, separativus, alienus, poni non

possint. SoLUTio. Ad hoc ultimum primo re-
^^^
Adhuc, Augustinus in hbro Quse-
4. spondendum est, et JicenJum, quoJ di-
stioimm veteris ac novse legis, quaest.122 :
versitas signiticationum horum nomi-
« Unus est Deus, non sino-ularis. » Con- num partim ex significato, et partim ex
stat, quod hoc nomen, imus, formaliter consignificato accipitur. Si enim signifi-

accipitur, ut sit sensus, unus Deus, hoc catum di.{\en^\{\iv, solitudo sive solitarius
est, unicus et sic unus est idem quod
: Jicit exclusionem consortii a loco : et

idem, et idem et diversum opponuntur, quia Deus ubique est, ita quoJ quaelibet
alius autem sequitur ad diversum si :
persona est ubique, Deus solitarius esse
ergo unus Deus est, alius et diversus in non potest, nec solituJo caJit in Deum.
Deo poni non possunt. Singulariias autem -et singularis dicit

0. Adhuc, Ambrosius in libro A' de indiviJuationem per accidentia quae uni

Trinitale dicit : « Quod unius est sub- soli conveniunt : et ideo ex consequenti
stanliae, separari non potest, etsi non sit dicit exelusionem plurium : singularis
singularitatis, sed unitatis. Deus unus enim est, non plures : eo quod dicit Al-

* S. AMBROiiu^, Lib. Vde Trinitate, cap. 2,

 IN I P. SLIM. THEOL. TRACT. IX, QUiEST. 40. 417

^^azel in logica sua : « Singalare per ac- tiono inter se, sed quod nuUa sit discre-
cidentia incommunicabile efficitur. » Et tio inlor personas ot gloriam majestatis
quia in divinis nec individuatio est, nec divinse. Distinctus autem et distinctio ex
aliquid praedicatur ut accidens, ut dicit modo suffi compositionis dicit diversum
Augustinus, et jam in antehabitis deter- in tactu : distinctum enim est in tactu ab
minatum est : nec (sicut dicit Ansel- aliis separatum. Et quia tactus duplex
mus) unitas consortium plurium exclu- est, scilicet secundum quem
corporalis,
dit, et ideo unitas illa singularitatis non tangere ea dicimus, quorum ultima sunt
est : ideo singularitas a divinis excludi- simul, ut in VI Physicorum dicit Aristo-
tur. Alienum autem est idem quod alte- teles. YA tactus spiritualis, secundum
rius generis : et genus non potest ibi ac- quem tangere dicimur, ut dicit Augu-
cipi nisi pro natura : et quia nulla alia stinus, quorum veritatcm sine medio
est natura in divinis, ideo alienum cxclu- acclpimus, ita quod accipimus veram
ditur a praedicatione de divinis. Novian porsonam Patris, veram personam Filii,
autem mutationem dicit. In omni enim veram personam Spiritus sancti ot alio :

mutatione, sive substantiali, sive acci- tactu contingimus Patrom, alio Filium,
dentali, sive locali, id quod mutatur, alio Spiritum sanctum : ideo distinctum
continue novum fit : est enim talis mu- esse et distinctio secundum preedicatio-
tatio vel renovatio formae, vel renovatio nem a divinis personis non romovetur :

situs : et quia nihil talium in divinis est, quinimo, sicut dicitur, Act. xvii, 26 et
ideo dicit Hilarius, quod novum a Deo seq., ab hominibus omnibus quaeritur
removetur. Diversian autem dicitur qua- tangi. Dicit enim sic Paulus : Definiens
si in duo versum, vel non idem cum eo a statuta tempora, et terminos habitatio-
quo diversum dicitur et ideo diversum : nis hominum^ quxrere Deum, si forte
indicat naturam, et etiam compositio- attrectent eum^ aut inveniant, quamvis
nem : et quia neutrum illorum in divi- non longe sit ab unoquoque nostrum. In
nis est, ideo Hilarius etiam hoc si pro- ipso enim vivimus, et movemur, ct su-
prie accipiatur, a divina excludit praedi- mus. Alius autem alietatem substantiae
catione. Discreiiim autem ex modo si- quidem dicit, sed non alietatem substan-
gnificandi per compositionem, dicit per tiae quee semper in praedicamento sub-
visum acceptum ab alio se-
singulariler stantise est, sed alietatem etiam acciden-
paratum. nos discretc
Sicut dicimus tium qua? ut substantia significatur.
videre Paulum, quando non in commu- Lnde dicimus, alius color est albus, et
ni, in homine scilicet, sed ab aliis dis- alius niger : et alia est albedo, et alia
tinctum singuhiriter videmus eum, in nigredo. In divinis tamen substantia qua?
suis propriis cognoscentes. Et ideo quia est suppositum, Graeci substantiam vo-
hoc tit visu interiori et exteriori : et cant : quia aliud est suppositum sive
interiori visu fidei et intellectus in suis hvpostasis Filii, et alia hvpostasis Spi-
propriis accipimus Patrem sine Filio, et ritus sancti. Propter hoc dicitur, alius
Filium sine Patre, et Spiritum sanctuni in persona Pater, et alius Filius. et
sine utroque istorum, ideo hoc a divina alius S|)ir!lus sanctus, licol unius sint

non removetur quia in illa

prffidicatione : naturae.
magis proprie convenit. Hiscretum enim Et sic patet qua' istorum ot qua ratione
est, quod discernitur discernitur autem : ad divinam praedicalionem admittanlur,
quod distinctum est, et ab aliis in suis vol removoantur ab eadem.
propriis cernitur. I*ER Hoc patol solutio ad prima ([ua- Ad i/:,3ei4.

Et quod objicitur dc praefatione, di- tuor. Quia onim alia cst hyposlasis Pa-
cendum est, quod non intcndit diceif. liis, alia V\\\\, alia Spiritus sancti. Hy-
(juod persome sint sino personali discre- poslasis onim dicit suppositum cum
XXXI 97
 m D. ALB. MAG. ORD. PhJED.

proprietate distinctum, secundum quod munis, sed hypostasis tantum : et hoc

substantia dicitur a substando, non a sufficit. Nisi diversitas valde stricte ac-

communi natura quse substantia est : eo ciperetur, ut soluin illa diversa diceren-

quod vere substat, et res perfecta est in tur, quge diversam habent subslanliam
seipsa. Ideo vere est alia persona Patris, quae ad se et absolute dicilur. Sic eiiim
alia Filii, alia Spiritus sancti : et tamen dicit Augustinus, quod nulla in Deo
non difTerunt nisi proprietate : quia hoc probat Magister in
diversitas est. Et

proprietas ipsa iale suppositum, sive lalis primo Sententiarum, distincf. YIII :

hypostasis, sive etiam talis substantia « Si enim talis esset in Deo diversitas,

est. vel tale esset diversum, non posset in eo

Adobject. 1 Ad id quod objicitur in contrarium, esse summa simplicitas. »

dicendum est, quod novam signilicatio- Ad dictum Hilarii jam patet solutio per Adobj

nem hoc nomen alius non accipit si- : explanationem paulo ante dictam. Nec
gnificat enim alietatem suppositi vel separatio in divinis est. Scparata enim
hypostasis quia hoc modo substantia
:
proprie sunt loco et subjecto dislincla et
dicitur. Nec est haec hseresis Ariana. divisa : et hoc in Deum non cadit. Joan.
Arius enim dixit aliam esse substantiam XIV, 11 : Ego in Patre, et Pater in me
Patris, et aliam Filii, secundum quod est.Aliquando tamen separatio large su-
substantia communis natura dicitur, et mitur et tunc quocumque modo distin-
:

qusB absolute prijedicatur, et non ad cta, separata dicuntur, sicut dicitBoetius,

aliud : et non dixit esse substantiam quae quod ea quse natura non separantur, in-
ad aliud dicitur, ut Paterquando Pator tellectu dividuntur et separantur. Ut si
ut substantivum accipitur. Pater enim intelligam Deum, et non intelligam eum
ad aliud dicitur : ct (sicut dicit Dama- esse bonum. Et in idem concordat Da-
scenus) Pater non cst quid avaKocrTaTovjhoc mascenus, qui dicit subtilibus intelligen-

cst, sine hypostasi existens, sed hypo- tiis dividi quae per naturam unum sunt.

stasis in seipsa perfectum esse habens. Sic discreta et distincta separata esse

Adohject.2. Ad aliud diccudum est, quod ex hoc dicuntur, hoc est, separatim accepta. Et

non probatur, quod aliud vel alia notant sic posset concedi separatus esse Pater a
diversitatem vel alietatem, nisi siibstan- Filio : sed hoc non est proprium : et ideo

tiae quse est hypostasis, et non illius quae non est extendendum, etiamsi in aucto-

natura est communis. Et sic est quando ritate inveniatur.

dicimus Petrum alium a Paulo. Non Et per hoc idem patet ad dictum Au- Ado
eniin quod aliud sit in natura
notatur, gustini quod sequitur solutio. Oppositio
humana, sed idem sed notatur, quod
: enim quae est inter idem ct diversum,
alius sit in persona. Et hoc patet, quia non requirit nisi diversitatem hypostasis,
quotiescumque alius ab alio dicitur, et non naturae et quando dicitur unus
:

proprie diversitas sive alietas illorum in Deus, intelligitur unus in natura, et uni-

aliquo communi designatur. Non enim tas in natura non excludit diversitatem
dicilur homo alius ab asino, nisi in hoc hypostasis.
coramuni quod est animal, in quo com- Ad dictum Ambrosii diccndum est, Adc

muni non ponitur alietas, sed in suppo- quod sicut paulo ante dictum est, unitas
sitis illius communis. Nec dicitur Petrus singularitatis pcr individuationem est, et
alius a Paulo, nisi per hoc commune excludit pluralitatem hypostasium : ct

quod est homo. Et sic dicitur alia per- ideo in divinis non prsedicatur. Unum ^rs,

sona Patris, alia Filii in hoc communi autem unitatis essentiee dicit unitatem
quod est Deus, quod commune est re, unientis personas : et ideo non excludit
et non ratione tantum. Similiter diversum pluralitatem personarum, nec Trinita-
non significat diversitatem naturte com- tem : et ideo in divinis praedicatur.
 IN J P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 40. 419

st.l, Ad m quod ulterius quoeritur de hoc Tdeo necesse est duo queerere circa
nomine, differens, dicenduiii quod pro- hoc.
cul dubio in divinis dijferens non proprie Quorum unum est, Qiiam exclusio-
admittitur, sicut nec difTerentia : quia nem notet dictio exclusiva circa termi-
nec per substantialem dilTerenliam, nec nuni cui conjungitur, ut cum dicitur
per accidentalem dilTerunt personse. Et solus Patcr est, vel solus Deus.
si inveniatur in auctoritate, dicendum Secundum est, Quid circa idem a quo
est,quod pcr translationem dictum est, fit exclusio dicant nomina numeralia
ut ostendatur,quod non esedem sunt per- circa talia posita, sive talibus adjuncta,
some, sicut dicit Sabellius, secundum ut unus, duo, tres,sive unus, una, unum,
quod etiam Aristoteles dicit,quod « idem sive etiam plures, pauciores, et hujus-
est, a quo non dilTert ditTerentia. » Et modi? Ut cum dicimus, unus solus est,
in VI Topicorum: « Quantulamcum- duo soli sunt, tres soli sunt : vel duo
que dilTerentiam assignantes, ostenden- sunt pauciores tribus, vel tres sunt plu-
tes erinius, quoniam non idem. » Ibi res duobus.
enim ditTerentia dicitur quidquid unum
ab alio distinguit : et quia proprietates
distinguunt personas, translato nomine
proprietatis differentitc dicuntur.
t.ei
2. Ad 11) quod objicitur in contrarium, llEIHmi SECUi\DI
jam solutum est, et similiter ad ulti-

mum.
ARTIGULUS I.

LUrum possit dici, Solus Pater est

Deus ^
MEMBRUM II.

De dictionihus exclusivis in pnedica- Primo ergo quaeritur, Utrum possit

lionibus divinis. dici, Solus Pater est Deus.

1. Hoc enim videtur per Augustinum
in libro VII de Trinitate non posse dici.
..i
Secundo, QucTritur de his quse secun- Dicit enim sic: « Quoniam ostendimus
dum intelleclum suum talia excludunt, quomodo posset dici solus Pater, vel so-
uttanlum, unus, solus. Dicimus enim lus Filius, consideranda est illa senten-
solus, non alius, et tantum wius dici- tia qua dicitur, Non esse solum Patrem
mus, non duo, vel tres. Et quia talia no° Deum verum solum, sed Patrem, et Fi-
mina terminos numcralos supponunt et lium, et Spiritum sanctum ^ » Ex hoc
cxcludunt, secundum quod denominant accipitur, quod Pater vel Filius vel Spi-
ea a quibus exclusioncm faciunt. Cum ritus sanctus non potest dici solus Deus.
enim dicimus, solum unus, vel solum 2. Adhuc, I ad Timoth. i, 17, super
duo, vel soli trcs, non solum cxcludi- illud : Soli Deo honor et gloria in sx-
mus alios, sed etiam cos qui sunt in di- cula sseculorum. Amen. Dicit Glossa,

verso numoro, ut soli trcs, non quatuor, « quod non potcst hoc intelligi de solo

non quinque, non scx^ non plurcs. Patrc, nec de solo Filio, nec de solo

2S. AuousTiNUs, VII (le Triuitate, eap.

^ Cf. (ipp. H. Alberti. Cominfnt. in I Scnten- l/i!..

# I tiarum, Dist. XXI, Art. 2. Toin. XXV linjusce

nova! editionis.
 Zd D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Spiritu sanctOjSed de Trinilate. » Et in- preedicatur et de quolibet per se, videtur
nuit, quod si de solo Palre intelligeretur, quod debeat concedi, quod Trinitas sit

excluderetur Filius et Spiritus san- solus Deus, et Pater solus Deus, et Filius
ctus. solus Deus, et Spiritus sanctus solus
3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 13: Bea- Deus.
ius et solus poiens. Et, ad Ronian. xvi, 3. Adhuc, Constat, quod ille terminus,
27 : Solisapienii Deo. Et, I ad Timoth. i, Deus, essenlialis est : et per hoc quod
17 : Invisibili, soli Deo. Dicit Augusti- adjungitur ei dictio exclusiva quaj est

nus in libro III contra Maximinum ', solus, non efficitur nisi essentialis : ergo
quod haec non de solo Patre acci- sicut prius poterat dici, Trinitas est

pienda sunt, ut dicebant hceretici, sed Deus, et Pater est Deus : ita post potest
de Trinitate, sicut illud : Qui solus habet dici, Trinitas est solus Deus, et Pater est

immorialitatem '. solus Deus.

Adhuc, Deuter. xxxii, 39 Videie :
In contrarium est quod Hilarius di- Sed

quod ego sim solus. Et intelligitur Deus. cit*, quod sacramentum Dei nec in soli-
Quia Pater ibi loquitur, videtur quod tudine, nec in diversitate consistit. Et ita
sequitur, quod Pater est solus Deus. videtur, quod nec Trinitas sit soIusDeus,
Sed conlra. J^- CGNTRARIUM hujus CSt, nec Pater solus Deus : videtur enim se-
1. Quod dicitur in hymno Angelorum cundum Hilarium excludi pluralitas per-
de Filio : « Tu solus sanctus, tu so- sonarum cum dicitur, solus Deus.
lus Dominus, tu solus Altissimus. »

Cum ergo isti termini, sanctus, domi- ADbuc, Ulterius quseritur de hoc quod u

nus, altissimus^ sint termini essentiales et dicitur, Matth. xi, 27 : Nemo novit Fi-
non notionales de tribus personis dicti lium, nisi Pater : neque Pairem quis
singulariter et in communi, eadem ra- novii, nisi Filius. Hoc enim quod dicit,
tione potest dici solus Deus. nemo nisi tantum valet quantum solus :

Adhuc, Augustinus dicit in libro III

2. et sic videtur, quod non nisi solus Fi-
contra Maximinum ^, quod « etsi de solo lius novit Patrem sed Pater et Spiritus
:

Patre diceretur, quod solus Deus esset, sanctus se noscunt '.

non tamen excluderetur Filius vel Spiri-

tus sanctus : quia hi tres unum sunt. » SoLUTio. Ad hsec difficile non est re- f

spondere : sophismata enim sunt. Cum

Queest 1. Adhuc quaeritur, Si heec concedenda enim dicitur, Solus Pater est Deus, di-
sit, Trinitas est solus Deus? ctio exclusiva potest sistere circa subje-
Videtur, quod sic : quia ctum_, et sic excludit oppositum subje-
1. Jam habitum est ex verbis Augu- cti, et est sensus, qui non est Patcr, non

stini, quod solus verus Deus est Deus est Deus et hoc falsum est quia Filius
: :

ipsa Trinitas. non est Pater, est tamen Deus. Potest

2. Adhuc, Iste terminus, solus Deus, etiam referri ad compositionem quce est
substautialis non habet modum est, et in prsedicato, et sic excludit opposilum
autem est essen-
preedicandi relative. Si preedicati et sic dicunt quidam, quod
:

tialis terminus, hoc est, secundum es- est vera sub hoc sensu, Pater est Deus,
sentiam de omnibus simul in singulari et non est aliud quam Deus. Posset ta-

* S. AuGUSTiNus, Lib. III contra Maximinum, " S. HiLARics, Lib. VII de Trinitato.
cap. 9. ^ Cf. Opp. B. Alberti. CommenL in I Senten-
»1 ad Timolh. vi, i:;. tiarum, DisL XXI, Art. 6. Tom. XXV hujusce
3 S. AuGUSTi.NLs, Lib. III contra Maximimini, iiovfL' editionis.
cap. 13.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 40. 421

men dici, quod adhuc duplex est eo : litarius Deus. Si autem excludat oppo-
quod potest excludere oppositum praedi- situm praedicati, locutio vera est, et sen-
cati, sicut dictum est, etveraest: vel sus est, Trinitas est verus Deus, et non
ipsum prsedicatum sive communitatem est aliud quam verus Deus.
praedicati a participatione plurium sub- £t per hoc patet solutio ad quatuor
jectorum, ut sit sensus, Pater est Deus, prima.
et non sunt plures dii, sed unicus Pa- Ad m quod in contrarium objicitur, Adobject.i.
ter: et sic est fallacia, sicut distinguitur dicendum est, quod dictio exclusivacum
ista in sophismatibus, iste comedit so- dicitur, « Tu solus Dominus, » non ex-
lus : non enim sensus
quod non est, cludit ab opposito subjecti, sed ab oppo-
aliud faciat quam comedere,
sed quod sito praedicati.

alius non comedit secum. Antiqui tamen Ad DiCTUM Augustini dicendum, quod Adobje-t.2.
aliter dicebant sic, quod quando dictio Augustinus considerat, quod subjectum
exclusiva, ut solus, et tantum, adjungi- non participat praedicatum, nisi ratione
tur nomini substantivo, virtutem suam essentiae : et ideo quod essentialiter
exercet in genus rei, et non in rem ge- unum est cum subjecto, a participatione
neris, ut cum dicitur, tantum homo cur- praedicati non excluditur.
rit, vel solus homo currit, hoc nomen,

homo, indeterminate supponit pro ho- Ad id quod

^ ulterius obiicitur, quod A-dqusest. i.
"^
' ^ Ad object.
mine et licet sequatur, tantum homo
: solus et Deus sunt termini essen-
solus
currit, vel solus homo currit : ergo non quod termini essentiales
tiales,dicendura,
asinus : tamen non sequitur ergo So- : duplices sunt quidam enim in intellectu
:

crates vel Plato esset enim processus

: suo claudunt pluralitatem, vel affirma-
ab indeterminata suppositione ad de- tive, vel negative : et hi dicuntur de
termiuatam, qui processus fallit secun- pluribus, et non de uno divisim, sicut
dum consequens. Et ideo etiam dicunt duo, et tres, quando substantive ponun-
non concedi has, solus Deus solum tur sic enim Pater et Filius non sunt
:

Deum genuit, ita quod solus cum arti- unus, sed duo et Pater et Filius non
:

culo intelligatur et substantive : et sic sunt tres, sed duo. Solus autem et alise di-
indeterminatam habet suppositionem. ctiones exclusivae quando ponuntur circa
Et si dicatur, unus unum genuit, ita terminum numeralem vel distinctivum,
quod hoc nomen, umis, formaliter acci- excludunt pluralitatem : et taiis exclusio
piatur et substantive, ut sit sensus, uni- in divinis esse non potest : quia plures
cus unicum genuit, dicunt non esse sunt qui sunt unus Deus. Et ideo dicit
concedendum. In Trinitate enim nec so- Hilarius, quod Deus nec singularis est,
lus Deus cst, nec unicus et ideo prae- : nec solitarius : et ideo nec Pater est so-
dicatum quod est Deus, nec a pluribus lus Deus, nec Filius solus Deus, nec
potest excludi, nec indeterminate sup- Spiritus sanctus solus Deus, nec Trini-
ponens delerminatum suppositum gene- tas hoc modo solus Deus. In hoc enim
rationis potest inferre. sensu sequeretur, quod Trinitas esset so-
Et per hoc patet solutio ad sequens litarius Deus quod falsum
: est. Et hoc
ctiam, scilicet ad id quo quaeritur, An est quod dicit Hilarius.
Trinitas Deus verus ? Duplex est
sit solus
enim enim dictio exclu-
sicut et alia?. Si Ad hoc quod ulterius quaerifur de hoc :
Adquccst 2.

siva excludat communitatem praedicati a Nemo novit Filium, nisi Vater : neque
pluribus qui supponunlur iu subjecto, Putrem quis non est
novit, nisi Filius ',

falsa est Deus enim Trinitas non est so-

: diflicile respondere. Signum enim disti'i-

1 .Mattli. XI, 27.

422 D. ALB. MACt, ORD. VBMD.
butivum fienw, vel nullus. si dicatur, Filius duo sunt. et Pater et Spiritus
)U(l/ifs novit, supponit communiter pro sanctus duo, et Pater et Filius et Spiri-

omni ente creato et increato quod est tus sanctus tres : quod autera prcedica-

cognoscitivum Patris vel Filii : et ab hac tur de omnibus, secunduiu substantiam

coramunitate haec dictio nisi, excipit Fi- dicitur : ista ergo nomina seeundura sub-
lium propter coessentialitatem cum Pa- stantiam dicuntur.
tre, per quam plene cognoscit Patrem et 3. Si forte dicat aliquis, sicut dicit

plene cognoscitur a Patre : et ideo non Magister in Sententiis, quod isti termini
excluditur Pater, nec Spiritus sanctus : negative, et non positive babent exponi,
sed tit exclusio eorum qui eadem in ut cum dicitur unus, intelligatur non
coessentialitate non cognoscunt Patrem plures : et cum dicitur duo, intelligatur
et Filium, sicut homo, et Auirelus. non tres : et tres, hoc est, non quatuor.
Videtur hoc non esse verum quia non
:

est ratio quare tales termini in inferiori-

bus dicant proprietatem qua una res

ME1IBRI SECl \DI est una, et duce duce, et tres tres, et in

divinis non dicant.
4. Adhuc, Si numerus non dicitur nisi

ARTICULUS n. privatione unitatis, et rainor nuraerus

privatione raajoris, videbitur circulatio
De significationihus noviinuni numera- esse, et utruraque cadere in intellectu
liuni cum dictionibus exclusivis^. alterius, ut uuuni non plura, et plura
non uiuim.
5. -\dhuc, Aliqui dixerunt, quod isti

Secundo quferitur juxta idem, Quid terraini, unus, duo, tres. unus, una.
circa id a quo fit exclusio, dicant nomi- unum, officiales sunt. et nihil in re
na numeralia circa talia posita sive tali- signiticant nisi nutum ad aggregationem
bus adjuncla, ut unus. duo, tres, sive divisorura : unde dicunt. quod numerus
unus. una. unum, sive etiam plures. (lioitur nutus memeris, hoc est,
quasi
pauciores, hujusmodi? Ut cuni dici-
et divisionis.Sed hoc videtur non posse
mus, unus solus est. duo soli sunt, tres stare quia sicut vanus est intellectus,
:

soli sunt, vel duo sunt pauciores tribus, qui ad rera referri non potest, eo quod
vel tres plures duobus. intejlectus est similitudo rei : ita nutus
Yidetur, quod talia substantlam signi- animte vanus est, qui ad nihil rei inuuit
ficant, et non personam, vel notionem. et sic vanus esset intellectus istorum in
1. Orane enim quod est in divinis. ut ilivinis.

dicit Boetius, praedicatur secundum sub-

stantiara, vel secundura ad ahquid : Ulterius qua^ritur de omnibus hujus- q
constat autera, quod htec non praedican- modi nominibus, unus, duo, tres, unus,
tur secunduni ad aliquid : ergo secun- una. unum,, utrum significent rem de
dura substantiam. aliquo prcTdicamento ?
2. Adhuc, Hcec praedicantur de qua- Et videtur, quod
iibet persona : Pater enira est unus. 1. Si dicunt rem de praedicamento
Filius unus, Spiritus sanctus unus : et. quantitatis, quod tunc praedicatio muta-
sicut dicit Athanasius, « nou sunt tres tur in prcedicationem substanticT, ut di-
dii, sed unus Deus. » Sirailiter Pater et cit Boetius in libro de Trinilate.

' Cf. Opp. R. .Alberti. Comment. in I Sentea- novae editionis nostrae.

tianim, Dist. XXIV, Art. 4. Tom. XXV liujusce
 IX I P. SUM. THEOL. TRACT. IX. QLVE^T. 40. 423

2. Adhuc, Isti termini non habent fe, quod « Deus a nullo dillert Deo : »

modum, noc rationem ejus quod est ad et sic conjungit hoc signum, nuUum,
aliquid. Cum ergo preedicentur in divi- quod distributivum et partitivum est,
nis_, relinquitur, quod preedicentur se- cum Deo, quod est substantivum essen-
cundum substantiam, et dicant rem in tiale.

genere substantife.
SoLrTio. Sicut in praehabitis dictum soiutk

Ulterius quceritur. Cumadjectiva alia. est, tria sunt praedicamenta in divinis,

omnipotens. aeternus. immensus. quando scilicet quis, qux, quod : et quis quaerit
substantivantur per intellectum articuli. peri^onam. qu^e proprietatem, quid vel
dicantur de tribus in singulari, ut Pater quod essentiam sive naturam. Masculi'
et Filius et Spiritus sanctus non tres num enim et fcemininum genus forma-
omnipotentes, sed unus omnipotens : tum et particulatum quid significant :

non tres aeterni, sed unus Eeternus non : neutrum autem quod dicitur per abnega'
tres immensi, sed unus iramensus : tionem utriusque, signiticat essentiam
utrum similiter hoc nomen, unus, sub- inarticulatam et informatam. Unde ad-
stantivatum possit dici de duabus vel jectivum quando in neutro genere sub-
tribus personis, ut dicatur sic, Pater stantivatur. substantivatio significatur
est unus, Filius est unus, et Pater et per hoc nomen, res, quod informe est,
Filius sunt unus, non duo uni, ut ita ut album, alba res. Si substantivatur
liceat dicere? in masculino vd fceminino, substanti-
Si enim essentiam significat : tunc vari non potest, nisi per articulum appo-
non excluditur, cum dicitur 2/nus, nisi situm. vel dictionem articularem nomi-
pluritas personarum : et sic Pater et nis vel pronominis, cujus virtute stat
Filius sunt unus. pro supposito, ut hic albus, hujus albi.

,
In contrarrm hujus est, quod unus Et propter hoc trahitur tunc ad perso-
est indivisus in se, et divisus ab aliis :
nam. Articulus enim distinctivus est :

dividi autem ab aliis non convenit essen- quod non nisi personae convenit.
tiae, sed personae : et sic cum dicitur, Unde cum quceritur, Quid significent
Pater et Filius sunt unus, intelligitur ista nomina, unus, duo, tres, per tria
unitas personae : hoc autem modo fal- genera variata ? dicimus, quod in neu-
sum est^ quod Pater et Filius sunt unus. tro genere significant substantiam : et

ideo Pater et Filius et Spiritus sanctus

Ulterius adhuc qua?ritur, Cum omnis sunt unum,
non duD, et vel tria. In
parlitio et distinctio fiat sub aliquo com- masculino autem genere etiani si sub-
muni habente partes plures actu vel stantivantur per articulum subintelle-
potestate vel natura, sicut dicimus, ali- ctum. quia trahuntur ad personam,
quis homo, quidam homo. unus homo, Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt
solus homo aliquis phcenix. quidam
:
tres, non duo, nec unus. In fceminino
phoenix, unus phcenix, solus phoenix : vero si articulata et substantivata inteU
aliquis soi, unus sol, quidam sol, etc. : ligantur, determinatas dicunt proprie-
cum in divinis sub communi quod est tates, sicut una persona una proprietate
Deus, nec actu, nec potentia, nec in- distincta, duae personse duabus proprie-
tellectu. nec natura sint plura, utrum tatibus distinctae, tres proprietatibus dis-
ibi possint poni plura talia, ut dicamus, tincttP. Et sic in inferioribus quodlibet
aliquis Deus, quidam Deus, unus Deus, quod est unum, suis terminis intra se
solus Deus ? contentum est, el ab aliis determinatum
Et videtur, quod sic. et divisum : et hoc signiGcat ha^c]dictio,
Boctius enim dicit in libro de 7rini/a- unum, et duo siirnificat aggregationem
 124 D.A LB. MAG. ORD. PR.ED.

taliuin duorum unorum, et similiter tres praedicantur de omnibus in singulari,

ad summam determinatam. Et ideo uni- et dicunt substantiam ut substantiam, et

tas rei forma rei est, sub alia et alia non notionem, vel personam ut concep-
ratione. Forma enim est, secundum tam vel confusam, illa dicuntur de om-
quod dat esse, unitas autem secundum nibus simul in singulari. Ista autem non
quod esse terminat et distinguit. Unde sunt talia, nisi in neutro genere sub-
in divinis h^c nomina adjuncta essen- stantivata : sic enim tres personae sunt
tialibus, significant essentiam : adjuncta unum, non tria.
personalibus, personam : et adjuncta Ad id quod quceritur in expositione ^,^

notionalibus, notionem. Magistri in Sentejitiis, dicendum quod

Et per hoc patet solutio partis articuli prima intentione non dicuntur negative,
primae. sed ex consequenti quia scilicet minor
:

Ad 1. Ad m
autem quod primo objicitur, numerus excludit majorem, licet major
dicendum est, quod prsedicari secundum non excludat minorem, si materialiter
substantiam, vel secundum ad aliquid, sumatur numerus, prout est summa ex
dupliciter dicitur, scihcet materiaUter, et unitatibus aggregata. enim formali- Si
formahter, ut scihcet praedicet id quod ter accipiatur, eo modo quo dicit Ari-
est substantia, vel id quod est persona, stoteles in prima philosophia, quod de-
vel id quod est notio, vel praedicet sub- cem non sunt bis quinque, nec septem
stantiam modo substantiae, et personam et tria,et nec sex et quatuor tunc et :

modo personse, et notionem modo no- major excludit minorem, et minor ma-
tionis. Licet enim Deus prsedicet sub- jorem. Septenarius enim non est sena-
stantiam, hoc est, id quod est substan- rius, nec octonarius, sicut animal non

tia : tamen cum dicitur Deus de Deo^ est lapis, et homo non est asinus. Prima
praedicat modo personali^ et non sub- intentione enim et propria isti termini
stantiali, propler notionalem praeposi- dicunt nutum memeris, vel divisionis
tionem adjunctam. ad aggregationem ad id quod vere est

Item, Licet paternitas dicat relatio- unum in se terminatum et indivisum,

nem, tamen modo relationis non dicit : et ab aliis divisum vel re vel modo si-

quia dicit eam ut conceptam, et non gnificandi. In terminatis eniiti a se invi-

exercitam, sicut dicit eam Pater. cem et distinctis, vel seipsis, ut proprie-
Item, Aliquando dicit notionem vel tates distinguuntur, vel proprietatibus,
personam dicit tamen eam confuse et
: ut distinguuntur personae, numerus est
indeterminate in quodam communi, in divinis, quo non re sed modo diffe-
sicut aliquis, et unus, et duo, et tres, et runt significandi : qui tamen modus
hujusmodi. Et tunc illud dicitpersonam significandi vanus non est, sicut in an-
non personaliter, et notionem non no- tehabitis de notionibus dictum est.
tionaUter. Et quando dicit Boetius, quod Ad aliud dicendum, quod hoc pro- ^
in divinis non sunt nisi duo praedica- cedit.
menta, substantia scilicot, et ad ahquid, Ad aliud dicendum, quod illi qui hoc a
et quse non praedicantur secundum ad dicebant, ponebant numerum noii esse
aliquid, quod praedicantur secundum numerante
nisi in : et hoc modo verum
substantiam : intelligit de his quae prae- dicebant sic enim numerus non est nisi
:

dicant ad aliquid ut adahquid, et ad in anima numerantis. Sed quia nuUa

ahquid non ut ad aliquid, sed ut con- res numerata cadit in numerum quo
ceptum et confusum : quae enim non numeramus, nisi per proprietatem, quae
preedicant sic ad aliquid, pro certo prae- indivisa est in se, et ab ahis divisa
dicant substantiam. prout aggregabile est unum cum alio,
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod ea quae oportet quod numerus ahquid ponat in
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 40. 425

numerato per quod in numerum cadat : nomina discretionem notantia, ut hic,

et ideo insufticienter dixerunt. iste, ille. Et quia in divinis non distin-
guitur nisi persona, haec ad personam
st.l Adquod
id ulterius quseritur, dicen- referri necesse est : et talia etiam si
1.
dum, quod in divinis et in aliis unitas substantiventur, singulariter de pluribus
est qua quselibet res est una, ut dicit dici non possunt in genere masculino
Euclides : et cum una sit sic terminata vel foeminino. Et ideo Pater et Filius non
in se, et ab aliis determinata, et hoc sit sunt unus, sed duo et Pater et Filius :

essentialibus propriis, quse vel terminus et Spiritus sanctus non sunt duo, sed

ejus sunt determinatus ab altero vel tres : nec sunt quis, sed qui : nec sunt
seipso determinatus, eo quod simplicia hic, sed hi, secundum quod demonstra-
prima seipsis difTcrunt, oportet quod tione ad intellectum demonstrantur in
unum et talis terminus esse secundum lumine fidei.
suppositum unum et idem sint, differen- Id qugd in contrarium objicitur, pro- aj object.

tia tantum in modo significandi. Et ideo cedit.

vult Aristoteles, quod unum substantiee

substantia est, et unum qualitatis quali- Ad id quod ulterius qUcTritur, dicen- Adqusest.s.

tas, et sic de aiiis. Et ita dicimus in di- dum, quod procul dubio in divinis lo-
vinis, quod unum cum substantiali di- quendo ut in divinis, improprie ponun-
ctione positum, substantiam significat, tur nomina partitiva, parlicularia vagum
cum notionali notionem, et cum perso- vel signatum designantia, et improprie
nali personam. Et similiter est de hoc ponuntur discretiva. Et hujus causa est,
quod numerum dicit, ut duo, et tres : quia omne particulare sub
aliquo com-
non enim addit super unum nisi aggre- muni quod plura potentia vel
accipitur,
gationem, quse secundum potissimum actu habet appropriata ethoc nullo mo- :

sui esse in anima numerantis est. do in divinis est sequeretur enim, quod
:

Ad ALiuD dicendum, quod quando in divinis esset universale et particulare

isti termini ponuntur cum notionibns et compositio ex naturis diversis, quod

vel personis, supponunt notionem vel nullo modo essc potest. Similiter etiam
personam unam vel plures sed quia : quod discernitur per pronomen demon-
supponunt confuse, et non determinate, strativum, sub discreto esse et singulari
dicunt notionem non notionaliter, et per- ponitur, etab aliis realiter determinatur :

sonam non personaliter et ideo mo- : et illud etiam non potest esse in divinis
dum ejus quod est ad aliquid, non ha- propter eamdein causam. Discretio enim
bent. Et hoc patet ex paulo ante dictis. talis non potest esse nisi subaliquo com-

muni, sicut ostendit ipsa locutio quando

Ad id quod ulterius quoeritur, dicen- dicitur, homo, vel iste homo. Pro-
hic
dum, quod adjectiva substantivata in pter quod non conceditur, quidam Deus
divinis quantum ad modum significandi genuit quemdam Deum, vel aliquis Deus
duplicia sunt. Quaedam enim in intelle- genuit aliquem Deum, vel liic hunc, vel
1

ctu suo niiiil important, nisi quod indif- iste istuin.

fcrcns est in tribus pcjrsonis, et iiiliil l']t si objicitur quod, Exodi, xv,2, di-
penitus in se habenl dictionis, ut ens, cilur Dcus mciis, et glorificabo
: Iste
bonus, sapiens, omnipotens, et etiam cuui. secundum aliam translatio-
Vel
privativa, ut immensus, seternus, et illa nem « Hic Deus meus. »
:

de Iribus vel pluribus singularitcr di- Dicendum, quod hoc pronomen, hic,
cuntur in summa. Qucedam etiam suiit vel isle, non ponit discretioncm sub hoc
qua3 dislinctionem important vel actu coininuni (juod est Dcus, tamquam sub
vel potenlia, ul unus, duo, tres, et pro- coniiiiMni univoco, sed tamquain sub
 420 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

cominuni eequivoco ad unum significa- vum potest determinari, sicut cum dico,
tum discreto. Vult enim quod tali dicere, omnis canis est mordax iste, demon-
:

actu miraculi discernitur verus Deus ab strato ca?lesti, est mordax per influen-
aliis qui dii non sunt nisi nuncupalive. tiam etTectus : iste, demonslrato latrabili,
Sicut enim terminus «quivocus potest per dentium latrationem.
distribui, sic per pronomen demonstrati-

QU^STIO XLI.

De inteiilione principii et oi^dine naturir in tlivinis.

Deinde, quia per distinctionem perso-

narum ex relatione originis causatur
ordo naturse in divinis, ideo hic quseren-
dum est de ordine naturae quo alter est MEMBRUM U
ex altero.
Sed quia ordo talis causatur ex hoc, De intentione principii.
quod Pater est principium non de prin-
cipio, Filius autem principium de princi-
pio, et Spiritus sanctus principium de
principio utroque : ideo quaerenda sunt
hic duo. ME^IBRI PmMI
Primo scilicet, de intentione principii.
Secundo, De ordine naturae,
De intentione principii quserenda sunt ARTICULUS L
duo quorum unum est, Utrum univoce
:

de Deo dicatur respectu creatura} quando Utrum principium aequivoce dicatur

dicitur principium omnis crcaturse, et quando dicitur de Deo respectu crea-
respectu personae quando dicitur Pater turse ct essentialiter, et quando dici-
principium Filii, et Filius principium tur respectu personse et notionaliter '
."''

Spiritus sancti ?
Secundum est, Quid significet in divi-
nis? Primo ergo quaeritur, L^trum princi-
pium aequivoce dicatur quando dicitur de
Deo respectu creaturae et essenlialiter,
et quando dicitur de personis,et dicit ra-
tionem ordinis in ipsis ?
Et videtur, quod non.
iEquivoca enim sunt, ut dicit Aristote-

* Cf. Opp. V>. Alberti. Comment. in I Senten- nov» editionis.

tiarum, Dist. .XXIX, Art. l.Tom. XXVI hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 41. 427

lcs in Pr.Tdicamentis, quoruni solum sive secundum ahquem modum sicut

nomen communc, et ratio substantise ens de substantia dicitur simphciter, et
diversa. Ubi autcm ratio substantiae di- secundum ahquem modum
de accidente :

Ycrsa est, ibi substantia diversa est ; sed et sanum de animah simplicitcr, et de
csscntia ct persona non sunt diversee urina secundum ahquem modum. Sed
substantise : si ergo nomcn commune di- principium quod Pater est principium
catur cis, secundum unam rationem sub- Fihi, simphciter est principium secun-
stantiae convcnit eis, et ita univoce. dum perfectam rationem principii : simi-
ntra. In contrarium hujus cst, quod hter cum dicitur, Deus cst principium
1. Principium dictum notionaliter, creaturse, simpliciter est principium se-
quod ordinem naturse dicit in personis_, cundum perfectam principii rationem.
convenit ab ccterno. Principium autem Videtur ergo, quod non dicatur per prius
dictum csscntialiter, quo principium cst et posterius sive secundum analogiam.
creaturae, ut dicit Magistcr in primo*Se«-
tentiamm, dislinct. XXIX, convenit ex Adhug, Si concedilur ahquo modo se- Qusest.
tempore. Nihil autem univocum est sub cundum analogiam dici tunc quseratur, :

uno nomine conveniens temporali ct De quo dicitur per prius?

aeterno. Principium ergo non dicitur uni- Et vidctur, quod de notionah quia :

voce, essentialiter dictum ct notionaliter. hoc est essentiale autem di-

ab seterno :

2. Adhuc, Principium notionahter citur ex tempore seternum autem est

:

dictum, dicit notionem sive relationcm, ante temporale.

quae secundum esse relationis in persona 1n CONTRARIUMautcm hujUS eSSe vide- Sed conln
divina est, et in Deo est etiam secundum tur, quod secundum rationem intelligendi
rationem. Principium autem esscntiaiiter essentia est ante personam et ante no-
dictum, dicit rehationem quse secundum tionem et sic videtur sequi, quod es-
:

esse relationis in creatura est, et secun- sentiale est ante pcrsonale et ante notio-
dum rationem tantum in Deo. Ergo non nale.
dicitur secundum unam rationem sub-
stantiae notionaliter et essentialiter : quia SoLUTio. Sicut dicit Magister in primo Solutio.
substantia non est una. Senfentiarum, distinct. XXIX, princi-
3. Adhuc, Principium dictum notio- piiim cst nomen muhiplicem nominans
naliler, relatum ad principiatum est, relationem, et sine praejudicio loquendo,
quod sccundum csse est ad aliud. Pater est nomen significans essentiam. Et ideo
cnim est Filii principium, Fihus a Patre l^ater est principium, Fihius est princi-
principium, ita quod uterque alterius, pium, Spiritus sanctus est principium,
Sic autem non est quando dicitur princi- et hi tres unum principium. Scd virtule
pium creaturae. Creatura enim dcpendet prsepositionis notionalis sibi adjuncttc
ad creatorem, et secundum esse et se- traliitur ad standum pro persona, et cffi-
cundum dici. Creator autem ad creatu- citur notionale, notionem consignilicans
ram secundum esse depcndcre non pot- in persona, ut cum dicitur, principlum
cst, sed secundum dici tanlum. Yidetur non de principio, stat pro Patre, consig-
ergo, quod non univoce dicatur princi- nihcans notioncm patcrnitatis et inna-
pium. scibilitatis paternitatis in eo quod dici-
:

4. Si forte ahquis dicere veht, quod [ur, principium : innascibilitatis, in eo

dicilur sccundum comnmnitatcm analo- quod dicitur, 7ion de principio. Et cum
giae, ct ita ncc univocc, ncc aequivoce dicitur, principium de principio, stat
principium. lloc videtur non esse ve- pro pcrsona Filii., signillcando notionem
rum : quia tunc de uno dicerctur simphi- lilialionis in co quod dicilur, de princi-
cilcr, et de aho non nisi secundum quid, pio : et notionem spirationis in hoc
 4-28 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

quod dicitur, principhim. Et cum dici- et prius quoad naturam rei. Quoad na-
tur,principium de utroque. stat pro per- turam rei prius dicitur de notionali quia :

sona Spiritus sancti, consignificando no- dicit Anselmus, quod « processio per-

tionem a Patre et Filio, et consignifican- sonarum est ante processionem creatura-

do relationem ad creaturam in hoc quod rum, sicut causa ante causatum. » Quoad
dicitur, principium, et hoc habet ex uni- nos autem, hoc est_, quoad nostrum in-
tate essentiae quam habet cum Patre et tellectum, tunc prius dicitur de essen-
Filio, sic unumprincipium est cum Patre tiali quod per se principium est, et poste-
et Filio universse creaturse. Et sic patet rius de notionali pro quo stare habet ex

quomodo raultiplicem notat relationem. adjuncto.

Ad primum ergo quGesitum dicendum
est, quod nec simpliciter univoce, nec
simpliciter «quivoce dicitur, sed secun-
dum modum analogise.
Et sic patet solutio ad primam partcm MEMBRI PRIMl
quaestionis et ad secundam. Identitas
enim rei sive substantiae significatae per

nomen quse in divinis est, propter indif- ARTICULUS II.

ferentiam simplicitatis non sufficit ad fa-

ciendum simpliciter univocum in divi- Quid principium significet in divinis ?

nis, nisi adsit etiam identitas modi signi-

ficandi per terminum. Et similiter diver-
sitas modi significandi per terminum, Secundo quaeritur, Quid principium
non sufficit ad faciendum simpliciter significet in divinis?

sequivocum, nisi adsit diversitas rei ex Cum enim dicitur principium, videtur
cujus diversitate sit ratio substantiae di- non significare personam Palris princi- :

versa. pium enim non dicit relationem secun-

Adobject.4. Ad m
quod objicitur ad hoc quod non dum intellectum, nisi ad post et ad
dicatur secundum analogiam, dicendum unum. Pater autem est duorum princi-

est, quod non est tantum unus modus pium, et illi respectus non iraportantur
analogiae, sed plures. Unde argumentum in nomine principii : sed in nomine Pa-

procedit ab insufficienti enumeratione^ trisnon importatur nisi principium Filii,

et peccat secundum fallaciam consequen- et non Spiritus sancti et sic per hanc :

tis. Est enim analogia quando aliquid circuralocutionera, principium non de

convenit alicui simpliciter, et aliud con- principio, non sufticienter exprimitur

venit ei non nisi ex adjuncto, uthoc no- Pater secundura quod ipse est princi-
men, Deus, simpliciter essentiale est, pium. Similiter cura dicitur Filius prin-
notionale autem ex adjuncto, et ita sub cipiura de principio, filiatio non dicit nisi
uno nomine commune est ad essentiale principiura esse de Patre, et non impor-

et notionale : sed unum convenit ei cx tatur comraunis spiratio : et sic perfecte

se,alterum autem ex adjuncto : et sic nec non circuraloquitur Filiura hoc quod
univoce, nec aequivoce, sed per analo- dico, principium de principio. Similiter
giara : et tamen Deus de
simpliciter est cum dicitur Spiritus sanctus principium

Deo, Deus essentia divina,

et simpliciter de utroque principio, videtur non con-
et neutrum secundum quid. venire Spiritui sancto : quia Spiritus san-
ctus nullius est principiura, licet sit de
Aci quees».
(. Ad id
J\u lu quserituT, De quo dicatur
quuu qud
quod utroque principio.
prius 9
secundumT TiPlllC ? Adhuc, Cura dicitur, de utroque prin-
Dicendum, quod est prius quoad nos, cipio, videtur male dicere quia hoc :
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUyEST. 41. 429

signum, idroque, distinguit principium Et ad hoc dicendum, quod cum dici-

in plura, cum Paler el Filius non sunt tur, Spiritus sanctum est principium de
nisi unumprincipium Spiritus sancti. utroque principio, hoc quod dico, utro-
que, substantive tenetur : et hoc quod
SoLUTio. Dicendum quod princi-
est, dico, principio, adjective : et sic signifi-
pium in divinis dicit notionem qua pro- catum distributivum distribuit pro sup-
cedit persona a persona, et distinguitur positis contentis in seipso, et non distri-
in ordine naturee. Sed dupliciter contin- buit formam importatam per princi-
git dicere notionem, scilicet determinate pium : et est sensus, est de utroque qui
et distincte, et indeterminate et confuse. sunt unum principium.
Determinate, ut Pater et paternitas, Fi- Et sic non procedit objectio.
lius et tiliatio, Spiritus et spiratio. Con-
fuse autem et indeterminate, sicut prin-
cipium. Unde cum dicitur, principium
non de principio, hoc quod dico, prin- MEMBRUM II.
cipium, in Patre notionem paternitatis et
spirationis activai in communi dicit et Be ordinc naturse in divinis ?
confuse :notionem autem innascibilitatis
dicit per hoc quod est, non de principio,
ex consequenti et indeterminate : sequi- Deinde, Quaeritur de ordine naturse.
tur enini, si est non de principio, quod Et quaeruntur tria.
innascibilis sit eliam, secundum quod in- Primo, An scilicet ordo naturae sit in

nascibilem esse universahter negat esse divinis ?

ab alio per generationem et esse ab alio Secundo, An possibile sit esse perso-
per spirationem, secundum quod in quae- nam in divinis quae sit sine ordine
stione de innascibilitate in antehabitis tali?
determinatum est. Et cum dicitur, prin- Tertio, An non intellecto ordine in di-
cipium de principio, circumloquitur per- vinis,adhuc possibile sit distinctionem
sonam Filii et per hoc quod dicitur,
: personarum esse in divinis ?
pri)icipium, communiter et confuse dicit
spirationem activam Spiritus sancti. Per
hoc autem quod dicitur, de principio,
confuse dicit filiationem. Et ideo nec
dicit notiones distinctas, sed duas in MEMBRI 8ECL\DI
communi et confuse. Et eodem modo
est cum dicitur, principium de utroque
principio, principium tunc dicit in ARTICULUS I.

communi et confuse et processionem

passivam in hoc quod dicilur, de Utrum ordo sit in divinis '
?
utroque principio, et relationem ad
creaturas per hoc quod dicitur princi-
pium. Primo ergo quaeritur, Utrum ordo sit
Et per hoc patet solutio ad totum^ nisi in divinis?
ad id quod objicitur de hac dictione, Et videtur, quod non.
utroque, quae est signum distributivum, 1. Si enim accipiantur modi onmes
et distribuit hunc terminum, principium. quibus attenditur ordo, sive secundum

' (If. Ui»[i. i{. Alberli. Goraineut. in I Senleu- nova) editionis.

tiaruni, Dist. XX, Art. 7. Tom; XXV hujusce
430 D. ALB. MAG. ORD. P^JET).

tempus, sive secundura locum, sive se- o. Adhuc, Si dicatur^ quod ibi est
cundum numerum, sive secundum intel- ordo naturae secundum principium quo
lectum, sive secundum dignitatem, sem- alter est ex altero. Contra : Ad princi-
per ordo ponit inaequalitatem in his quge pium secundum naturam sequitur prius
ordinata sunt in eodem naturae ordine :
esse secundum naturam : si ergo Pater
quod patet per inductionem. In tempore cst principium Filii in ordine naturce,
enim ponit successionem eorum quse quod Pater prior
sequitur sit Filio se-
sunt secundum prius et posterius. Tn cundum naturam, quod est haeresis
loco ponit separationem. Innatura ponit Ariana. i
inconvertibilitatera : quoniam natura su- G. Adhuc, Cum natura in divinis idem '

perior non convertitur cum inferiori, nec sit quod substantia et essentia, si est ibi

estpar ei in potestate. In intellectu ponit ordo naturae, videtur quod ibi sit ordo
causam et causatum, qu£e sunt incequa- essentiae ct substantiae quod omnino :

lia secundum potestatem. In dignitate absurdum est.

ponit prsepositionem et suppositionem, 7. Adhuc, Ex a?quo et indilFerenter et
quae inaequalia sunt. Cum ergo summa coaequaeve est natura in tribus personis :

aequalitas sit in divinis, videtur quod ergo non secundum ordinem ahquem :

nullus ordo possit esse in divinis. et sic in divinis non est ordo naturee.
2. Adhuc, Si est ordo in divinis : tunc 8. Adhuc, Si est ibi ordo naturae aut :

ordo ille aut dicit essentiam, aut notio- est ibi secundum ordinem ordinantem,
nem, aut personam. Xon essentiam :
aut secundum ordinem ordinatum. Xon
quia ordo non est nisi distinctorum :
primo modo quia quo alter est ex alte-
:

essentia autem indistincta est omnino, ro, secundum quod attenditur ille ordo,
Nec personam ordo enim personarum .•
ut dicit Augustinus, est secundum no-
est : autem personarum non
persona tionem, et non secundum naturam. Xec
est : non sunt ordinata ordo, sed
sicut secundo modo : quia natura in divinis
ordo est ordinatorum. Nec potest dicere nec ordinatur a persona, nec ordinatur
notionem notio enim dicit proprieta-
:
ad seipsam : eo quod ordo difTerentium
tem distinctam ordo autem non dicit :
est, et natura non difTert a seipsa, nec
quid distinctura, sed distinrtorum redu- diflert a persona.
ctionem ad unum.
3. x\dhuc, Augustinus in liljro XIX de Ulterius quterilur, Cura ordo sit per- q,

Civitaie Dei : « Ordo est parium dispa- sonarum, et ordo naturae, in qua ratione
riumque sua cuique tribuens loca dispo- difTerenti sit naturae, et personarum?
sitio'. » Si ergo in divinis non est ali- Si quis proptcr heec diceret, quod in
qua dispositio quae distribuat loca pari- divinis non est ordo.
bus et imparibus, non erit ibi ahquis 1. In contrariumquod dicit Au- erit
ordo, per locum a definitione. Sed non gustinus in libro III contraMaximinum,
est in divinistalis dispositio. Ergo nullus quod « in divinis est ordo naturae, quo
est ibi ordo. alter sit ex altero, non quo alter prior
i. Si quod in divinis est
dicatur, altero \ »
ordo naturae, non ordo simpliciter.
et 2. Adhuc, Qusecumque secundum on
CoNTRA : Ubicumque est ordo naturcT,. ginem sic se habent ad invicem, quod
intelligitur distinctio naturae : sed in di- ununi est in ratione principii originalis,
vinis natura omnino indistincta est
'

et alterum in ratione medii originalis, et

ergo nullus est ibi ordo naturae. tertium in ratione termini terminantis

' S. Ac<ji;sTi>L-8, I.ib. XIX de Civitale Dei, * Idem, Lib. iH coutra Maxiiaiiiuiu, lap. 14.
oap. 13.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QLLEST. 41 431

fluxum origiiiis, in illis est ordo origi- \inis : et propter hoc non dicitur ordo
nis : Pater, Filius, Spiritus sanctus sic simpliciter, sed naturae sive originis, ut
se liabent ad invicem : ergo in divinis per hoc quod dico, naiurse, extrahatur
est ordo originis. Prima patet per se : ordo extra rationem propriam et pri-
quia subjectum causa est praBdicati. Se- mam, ita quod non sit ordo simpliciter,
cuiNDA probatur ex lioc, quod Pater est sed naturse sive originis. Sicut extrahi-
principium totius divinitatis, Filius ex tur aliquid extra rationem suam ex ad-
Patre principium Spiritus sancti, Spiri- jecto opposito, et relinquitur secundum
tus sanctus autem ut terminus commu- aliquid et non simpliciter. L^nde est ibi
nicatse divinitatis, eo quod ab ipse non ordo aliquis, et non ordo simpliciter.
fluit alter. Ad aliud dicendum, quod ordo non Ad 2.

3. Adhuc, In quacumque natura plu- dicit essentiam, nec personam, sed dicit
rcs sunt, hos melius est esse ordinaios notionem in communi, qua alter est ex
quam sine ordine. Cum ergo melius in altero, et dicit eam confuse, sicut dixi-
omnibus attribuendum sit Deo, et in mus in praecedenti quaestione de princi-
divina natura plures sint personise, ne- pio, et sub alio modo slgnificandi. Notio
cesse est, quod sint sub ordine : per enim dicit sub modo significandi distin-
consequentiam quam in libro 11 Periher- ctionem : ordo autem sub modo signifi-
menias ponit Aristoteles, secundum candi reductionem distinctorum ad unum
quam necesse esse sequitur ad impossi- quod est principium communicationis
bile non esse. Dicit enim Anselmus, secundum quod ab uno natura
naturae,
quod « quodlibet inconveniens de Deo, communicatur alteri in quo cst, per ge-
impossibile est. » Unde cum sit incon- nerationem vel spirationem.
veniens plures esse sine ordine, impossi- Ad aliud dicendum
est, quod Augu- A.i 3.

bile est plures non esse sub ordine : et stinus definitordinem prout est disposi-
sic necesse est plures esse sub ordine. tio inclinans ad locum. Et bene conce-

dendum est, quod talis ordo non est in

Llterius quseritur, Si in divinis con- divinis sed ex Iioc non sequitur, quod
:

cedatur ordo esse, unde contingit hoc, nullus ordo sit in divinis : quia negata
quod in illo ordine non est prius et po- parte multipliciter dicti, negatur totum.
sterius, cum hoc videtur proprium ordi- Ad ALiuD dicendum, quod natura in
nis, et generaliter consequens ad ipsum ? divinis dicitur duobus modis. Dicitur
enim quod
id est natura : et dicitur na-
SoLUTio. Dicendum, sicut dicit Augu- tura unde est natura, hoc est vis ex
stinus, quod in divinis est ordo naturie, qua puUulat pallulans, ut dicit Aristote-
qui dicitur ordo originis, sive secundum les in \ primse philosophise Primo mo- .

relationem originis, quo alter est ex do dicitur natura absolute, et est penitus
altcro, qui cum ordinatis habet distin- indistincla in divinis hoc modo non : et

ctionem, sed non habet ditTerentiae gra- est ordo naturge

divinis. Secundoin
dum, nisi dilTerentia large sumalur pro modo natura supponit pro persona, con-
proprictale distinguenle et modum di- significando notionem determinantem
stinctionis importante in auctoritati; et modum pullulationis, quo natura com-
sub auctoritate ejus qui procedit, ad municatur persome puUuIanti a persona
eum a quo procedit, sicut probat ultima cx qua fit puliulatio : et sic est in divinis

inducta ratio, quae movit Augustinus ad ordo natura?. Talis enim pulluhilio nalu-
hoc ut diceret, quod in divinis est ordo roe est, et lalis natura distinguitur et di-

naturae. slinguit, et est ratio distinctionis. Sicut

Ad PRiMiM ergo dicendum, quod enim in anteha])itis (hctum est, cum di-

nullo istorum modorum est ordo in di- cilur potentia generandi, si gerunchvum
 432 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
sumatur a verbo personali activo, tunc principium est puUulationis. Et si vult

est potentia ut quis generet, et hsec no- dicere, ex sequo, id est, ex eadem pro-
tionalis est, et non est nisi Patris. Si au- prietate tunc non est verum. In Patre
:

tem sumatur a verbo impersonali, tunc enim est proprietate illa qua alius est ab
potentia generandi est ut generalio sit, eo : autem proprietate qua ipse
in Filio

et sic potentia generandi est essentialis et est ab Cosequaevai tamen sunt in

alio.

communis Patri et Filio, et est Patris ut utroque et ab aeterno. Hsec autem cose-
generet, et Filii ut generetur, sicut dici- quaevitas ordinem naturae non excludit,
tur in primo libro Sententiarum, distin- ut saepius dictum est.
ctione quinta^ et etiam quarta. Ita dici- Ad aliud dicendum, quod neutro mo-
mus de potentia pullulandi, et per conse- do est ibi ordo naturae, secundum quod
quens de natura. Natura enim pullulandi natura dicit rationem ordinis : princi-

si est natura ut puUulet, in Patre et Filio pium enim talis pullulationis ratio ordi-

est, et dicitpersonam Patris et Filii, et nis est in divinis.

confuse significat notionem paternitatis
et spirationis. Si autem natura pullu- Ad aliud quod ulterius quseritur, di- A
landi dicitur ut pullulatio sit a verbo im- cendum quod ordo in personis est sicut

personali, tunc personam Patris et

dicit in ordinatis, in natura autem sicut in

Filii et Spiritus sancti, et sub uno com- ratione ordinis : et sic difTerenter est in

muni nomine consignificat notionem pa- natura et in personis.

ternitatis, filiationis, et spirationis tam Et qu8B adducuntur in contrarium,

activse quam passivae, et dicit eas sub procedunt.
modo significandi secundum roductio-
nem eorum ad unum qui est principium Ad ultimum dicendum, quod in divi- Aj

emanationis divinee. nis non potest esse prius et posterius :

A.(i 5. Ad ALiuD dicendum, quod principium quia omne quod est in divinis, eeternum
secundum naturam, non sequitur prius est : et ideo in uno totum simul et per-
esse secundum numerum, nisi in his in fecte possessum, et in tali nihil est prius
quibus principium secundum numerum et posterius. Et causa hujus est, quia ex
est causa per motum, et principiatum principio et principiato rion potest in-
secundum numerum est causatum per telligi sequi prius et posterius, nisi
mutationem. Sic autem principium se- motu principium sit principium, et mu-
cundum naturam non est in divinis, sed tatione principiatum sit principiatum :

tantum secundum esse ab alio, sive a et si motus ab utroque auferatur, et re-

quo alius sine motu et mutatione in ea- linquatur principium et principiatum,
dem re quai non est prior et posterior. erit ordo habitudinis principii ad princi-
Ad 6,
Ad ALiUD dicendum, quod in argu- piatum, et e converso, sine priori et po-
mento illo est fallacia accidentis. Licet steriori, Exemplum in sole et radio, ubi
enim natura et substantia sint idem in sol principium est radii sine sui mutatio-
re, tamen secundum modum significandi ne, et radius principiatus, et absque exi-
non sunt idem et ideo natura prout di-
:
tu de potentia ad actum : et sol et radius
cit pullulalionem sive principium puUu- suntsimul, non successive.
lationis, propter notionem quam signifi-
cat, receptiva est ordinis distinctorum,
quod non convenit substantiae sive es-
sentiae.
Ad 7. Ad aliud dicendum est, quod hoc ar-
gumentum procedit de eo quod est na-
tura, sed non de natura : unde natura
 liN I P. SUM. THEOL. TRAGT. IX, QU.EST. 41 433

duos deos esse secundum Hilarmm? Vi-

detur enim hoc non esse necesse : essen-
tia enim divina est indivisibilis et indi-
MEUBRl SECLXDI stinguibilis : et unitas essentise, sicut
prsehabitum est, non excludit pluralita-
tem personae sive hypostasis. Gum ergo
ARTIGULUS II. innascibilem esse, dicat existendi modum
singularem in divinis, sicut dicit exi-
An possibile sit personam esse ifi divinis stendi modum in uno, ita potest dicere
qiue sit sine ordine tali '/*
existendi modum in pluribus : et sic
possunt esse duo vel tres innascibiles.
3. Si quis dicat, quod una proprietas
Secundo quserilur, An possibile sit in duobus esse non potest quia contra :

personani esse in divinis quae sit sine or- rationem proprietatis est, quod duobus
dine tali? sit communis. Hoc nihil est quia una :

Et videiur, quod non. proprietas distinctiva etiam est in Patre

1. Dicit enini Ililarius in libro de S(/no- et Filio respectu Spiritus sancti.

dis : « Si quis innascibilem et sine initio 4. Adhuc, Dignitate et virtute perso-

dicat Filium tamquam duo sine princi- nae sunt eequales. Innascibilem auteni
pio, duo innascibilia, et duo innata
et esse, est idem quod a se esse et non ab
dicens, duos faciat deos anathema : alio : et hoc libertatis est, dignitatis, et
sit. » Hoc est synodus. Hanc exponit virtutis personis ergo convenit aequali-
:

Ililarius sic : « Gaput enim quod est ter. Yidetur ergo, quod omnes person»
principium omnium, Filius : caput au- sint innascibiles.
tem quod est principium Ghristi^ Deus : 0. Adhuc, Uni essentiae et uni Deo

sicenim ad unum initiabile omnium plus competit innascibilem esse in omni-

initium per Filium universa referimus. bus, quam innascibiiem esse in uno, et
Filium innascibilem contiteri, impiissi- nascibilem in alio quia nascibilem esse, :

mum enim duo innascibiles po-

est. Si ponit distinctionem, et sic videtur divi-
nerentur, neuter eorum haberet na- dere unitatem. Gum ergo tres person^
turam divinam ab altero, nec ab ali- sint unus Deus, videtur quod convenien-
quo alio, et sic non haberet ordinem tius sit omnes eas dicere esse innascibi-
naturae, secundum quod importatur or- les, quam aliquam nascibilem.
do naturee ab hoc quod dicitur, qui ab
alio. Per innascibilitatem etiam non or- Ulterius quaeritur, Utrum secundum
Q^^.t.
dinatur ad post, ut scilicet a quo alius. ordinem natura? duo possint esse in di-
Non enim necesse est, quod ab innasci- vinis qui ab alio, ita quod neuter eorum
bili sit alius quia per nomen non im-
: sit ab altero ?
portatur plus, nisi quod innascibilis non Et videtur, quod sic : quia
sit ab alio. » Yidetur ergo, quod ordo 1. IIoc dicunt Graeci de Filio et de Spi-
naturee non permittat duos innascibiles rilu sancto, quod scilicet uterque proce-
esse. dit a Patre, et neuter ab alio. Et dicit
Adhuc, Ililarius, ibidem, « Gum
2. Magister in Senteniiis, quod « Graeci in-
unus Deus sit, duo innascibiles esse non tegre sapiunt et lidem Gatholicam te-
possunt. » Et quseritur, Qua? sit ratio hu- nent. » Ergo potest dici secundum ordi-
jus, quod ad duos innascibiles sequitur nem naturoe.

^ cr. Upp. 15. Alberti. Commciil. iii I Seiileu- iiova> edilioiiis.

tiarum, Disl. XXXI, Art. li.Toiu. XXVI iiujusce
 43i D. ALB. MAG. ORD. PKJED.

2. Adhuc, Ea quae sunt in creaturis, ab aho ahquis. Ergo per hoc non distiu-
exemplata sunt ab his quae in divinis guuntur ab invicem, et sic remanent
sunt. Et hoc probat dictum Anselmi, qui unus et idem sicut prius.
dicit, quod « processio personarum prae- 3. Si quis dicat, quod Spiritus sauctus
cedit ut causa et exemphir processionis per hoc quod ab ipso nullus est, distin-

creaturarum. » In humanis autem sic guitur a Patre et Filio, derisorium est :

est, quod ab uno procedunt plures, quo- fundatur enim super positionem falsi :

rum nullus procedit ab alio, non violato non enim per hoc distinguitur Spiritus
ordine naturae. Ergo videtur, quod in sanctus a Palre et Filio, sed potius per
divini? similitor possit esse. oppositum relationis quo ipse est a Patre
et Filio : sed per hoc quod ab ipso nul-
Qufest. 2.
Adhic quaerltur, Quare dicat Hilarius, lus, terminus est in ordine naturce : quia
quod destructo ordine ad unum innasci- stat in ipso divinitatis emanatio.
bilem, per unum innascibilem non potest
reduci universitas creatorum ad unum Objicitur etiam contra alleram par-
omnium principium? tem quaestionis, qua dicitur duos posse
Hoc enim non videtur esse verum quia :
esse qui ab alio, quorum neuter sit ab
1. Sicut est reducere per unum, ita altero,
est reducere per duos, dummodo illi duo enim cum essentiam ab uno ac-
1. Illi

sint ab uno. Omnis enim numerus, ut in cipiant, in essentia differre non possunt,
II Arithmeticse probatur, ad unitatem re- eo quod eamdem accipiunt essentiam
ducitur per binarium : ct ita potest fieri rei : nec proprietate opponuntur, sed
reductio ad unum per duo. potius conveniunt : ergo et proprietate
'1. Adhuc, In libro Fontis iit<e dicitur, et essentia unus et idem sunt, et non
quod i' post monadem est dias sive bi- plures.
narius. » Si ergo quaB in creaturis sunt 2. Adhuc, Richardus convenientiaspo-
exemplata sunt ab his quae sunt in divi- nit ad lioc, quia scilicet inter eos quorum
nis, videtur quod secundum ordinem na- neuter ab altero est, non potest esse sum-
turae post unum primum innascibilem ma summa enim germani-
germanitas :

debeant esse duo, quorum neuter est a tas ex prima et summa est connexione :

reliquo. haec autem est ex hoc, quod unus acci-

Sed contra. I-"^' CONTRARIUM hujus CSt, quod pit ex altero, et alter dat divinam natu-
1. Si quis ponat duos innascibiles, illi ram et hoc esse non potest inter eos
:

non differunt proprietate : nec possunt quorum neuter est ab altero et inter :

dilTerre essentia, quia essentia divina in- quos non est summa germanitas, non
divisibilis est : ergo nec essentia, nec potest esse summa dilectio, et per con-
proprietate differunt. Sed dicit Aristote- sequens summa felicitas. Et tales conve-
les in septimo Topicorum^ quod « idem nientias plures ponit Richardus in libro
est a quo non differt differentia. >; Duo de Trinitate. Sed rationes vere proban-
ergo innascibiles unus et idem sunt. tes propositum, sunt quce inductae sunt,
2. Siquis dicat. quod possunt esse duo et extrahuntur ex verbis Anselmi et Boe-
innascibiles ; unusqui non ab aiio a quo tii.

nuUus, alius qui non ab alio a quo ali-

quis. Hoc nihil est : personae enim divi- Ulterius posset quaeri de ordine natu-
nae in omnibus idem sunt, in quibus non rae qui est inter generationem Fihi, et
distinguit eas oppositionis relatio, ut di- processionem Spiritus sancti : sed quia
cunt Ansehuus et Boetius. Duo autem satis patet per ea qute dicta sunt de ge-
innascibiles non opponuntur ad invicem neratione Filii, et processione Spiritus
relative per hoc quod ab uuo nullus, et sancti, ideo dimittitur.
 IN I P. SLM. THEOL. TRACT. IX, QLLEST. 41 435

SoLUTio. Ad prlmam partem qucestio- esse potest, sicut Pater et Filius unum
nis dicendum est, quod supposito ordine non
sunt in spirando. Sed innascibilitas
naturae, impossibile est dicere duos vel potest esse in duobus secundum aliquam
plures esse innascibiles. Si enim dicatur, communionem quam duo vel plures
sequitur duos deos esse, vel plures. Cu- possint habere ad invicem : et ideo etiam

jus causa est, quod omnis unitas naturae hcec proprietas consistit in negatione : et

in pluribus nulla potest esse causa, nec etiam quando convenit Patri, non conve-
intelligi, nisi emanatio naturae ab uno nit ei ut proprietas personalis, quae sola
principio emanationis illius. Et si natura facit modum existendi singularem sub
in illo una natura in
divisibilis est, fit una natura comnmni, sed convenit ei ut

pluribus ratione, et non re. Si autem in- proprietas personae, quaesecundum ratio-

divisibilis est omnino, lit una natura in nem inteliigendi consequens est ad hoc
pluribus re et ratione. Si autem duo in- esse personale quod est primi patris in

nascibiles sint, a neulro emanat natura quantum primus est : et ideo innascibi-

in alterum, nec ab uno aliquo in ambos. litas esse personale nonconfert, quia non

Queecumque autem sic duo sunt, quod confert modum fxi.-teiidi singularcm in
neuter eorum refertur ad alterum secun- esse personali.
dum naturae communicationem, nec am- Ad aliud dicendum, quod ianascibilem Al 4.

bo ad aliquod tertium, penitus sunt di- esse in una persona dignitatis est, in plu-
versa secundum naturam. Si ergo duo ribus confusionis et indignitatis : confu-
innascibiles ponantur, erunt duo dii di- sionis, quia aufert naturee ordinem : in-

versi, sicut dicit lliiarius. Et quod iste sit dignitatis, quia dividit et particulat natu-
intellectus Ililarii, accipitur ex verbis ram ut non in quolibet sit secundum
suis ibi positis sic : « Duo innascibiles toturn esse et posse.
esse non possunt : cum idcirco Deus Ad aliud dicendum, quod haec oi)je- Ad 5.

unus sit, cum Pater Deus sit, et Filius ctio supponit falsum : quia plures inna-
Dei Deus sit, quia innascibilitas sola pe- scibiles esse, sclndit unitatem : aliquem
nes unum sit. Filius autem idcirco Deus, autem esse nascibilem ab alio, ponit uni-
quia ex innascibili essenlia natus existat, tatem^ dum eamdem et totam naturam
hoc est, ex innascibili Patre qui est es- secundura esse et posse natus accipit a
sentia, in eadem essentia per nativitatem generante.
existat. »

Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ratio An id quuJ ulterius quceritur, Si scili- Ai.jusest. i.

illa procedit. cet duo possint esse qui ab alio, quorum

Ad aliud dicendum, quod ratio hujus neuter ab altero ?
jam patuit per expositionem verborum Dicendum, quod subtiiiter intuendo
Hilarii positam. non possunt esse. Et de hoc de proces-
Et quod dicitur, quod innascibilem es- sione Spiritus sancti in quaestione contra
se, modus est existendi singularis. Di- Graecos satis dictum est.

cendum, quod hoc verum est sed in : Ad quod objicitur. quod in creaturis
id
duobus vel pluribus esse non potest, pro- sic est, dicendum quod ea qua? suiit in
pter rationem in principio solutionis di- creaturis, perfecte imitari non possunt ea
ctam : quia scilicet una natura re et ra- quaj sunt in divinis. Creaturae enira di-
tionc indivisibilis, in pluribus esse non viduntur secundura esse, licet procedant
potest, nisi secundum originem
illi refe- ab uno, et di\ iduntur secundum proprie-
un rantur ad unum, propter causam quie tates et diHerentias absoiutas tam essen-
dicta est. tiales, qua- sunt magis prDpriae, quara
Ad ALiuD dicendum, quod una proprie- proprias, quam ctiam communis. In di-
tas in duobus in quantum unum sunt, vinis autem uulla divisio potest esse se-
 436 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
cuiidum esse substantiale, nec secundum cum intra se concoptum et ex se forma-
magis proprias, proprias, et
differentias tum : et illud est impossibile dividi se-
communes sed est ibi distinctio tantum
: cundum comparationem quam. habet ad
secundum oppositionem relationis origi- intellectum, licet plurificetur in ratione
nis. Et ideo inter quascumque personas ideali secundum comparationem quam
non distinguit opposilio talis relationis, habet ad ea quse fiunt per ipsum. Quando
illae propter indiflerentiam simplicitatis autem fit reductio in primum principium
sumnice remanent una et eadem, unus et per verbum, non fit reductio, nisi secun-
idem. dum hoc quod comparatur ad primum :

et ideo non fit reductio per ipsum, nisi

Adq:(est.-2. Adaliud dicendum est, quod causa di- secundum quod unum cst, et non secun-
cti Hilarii est, quod omne quod reduci- dum quod plura.
tur ad unum principium multorum et Ad aliud dicondum, quod post mona-
diversorum, per idem reducitur in ipsum dem est dias in discretis. In principiis
quod exit ab ipso. Omnia autem qu» autem primis falsum est. In illis enim
sunt a Deo existentia per creationem, ab est, quod ab uno primo non est nisi
ipso exeunt. per Yerbum geniium ab eo. unum, ut dicunt Philosophi omnes re-
Joan. I, 3 : Omnia per ipsiim facta siint, cte philosophantes, et ab uno et secundo
et sine ipso factum est nihil quod fa- in ordine principiorum tertium est. Et
ctum est. Per illud ergo verbum unum et hujus exemplar est, quod a Patre Filius,
idem reducuntur. Superius autem pro- et a Patre et Filio Spiritus sanctus.
batum est in quaestione de verho, quod Trla. qu£e adducuntur in contrarium,
in divinis notionalitor dictum non potest procedunt.
esse nisi unum vorbum. Qui ergo duo
nota verba ponit, destruit reductionem Ad id quod objicitur contra alteram A^

ad unum. Et quod hic sit sensus verbo- partem qusestionis, omnino verum est et
rum Hilarii, patet. Sicut enim dicit ibi- concedendum.
dem, caput omnium, hoc est, principium
per quod facta sunt omnia, Filius est :

sod caput Filii Deus est, Pator scilicot :

et ad unum, scilicet Patrem, omnia hoc

gradu et hac confessione referuntur : cum Mi MIHll SIXLXDI
ab eo, scilicet Filio, sumant universa
principium, cujus scilicet Filii, ipse sci-
licet Pater principium sit. ARTICULUS HI.
Ad 1- Ad
quod objicitur de arithmetica,
id

dicendum quod oranis multitudo reduci- Utrum non intellecto orcline in divinis,
tur ad unum per divisionem multitudinis, adhuc possibile sit distinctionem per-
sicut Gilbertus ibidem ostendit in com- sonarum csse in divinis ?
mento et ideo non reducitur ad bina-
:

rium ut ibi stet, sed ut ultorius per divi-

sionem reducatur ad unum, quod est Tertio quaeritur, An non intellecto or-
binarii principium. In divinis autem non dine in divinis, adhuc possibile sit di-
potest esse talis multitudinis principium, stinctionem esse in personis divinis?
quod aggregatione suiipsius faciat multi- Et videtur, quod sic.

tudinem quia primum principium crea-

: 1. Sicut enim est in imagine, sic vi-
turarum principium cst sicut intollectus detur in prototypo, sicut dicit Damasce-
practicus : et intellectus practicus non nus. In imagine aulem est ordo naturge :

ost principium, nisi per verbum practi- est enim mens generans notitiam sui.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 41. 437

notitia genita, amor ab utroque proce- Irem, quia Pater nonproceditab aliqu*o :

dens. Est igitur ibi ordo naturae ; et ta- amor autem procedit a mente sive gene-
men non est ibi personalis distinctio. Vi- rante : nec potest referri ad Spiritum
detur ergo^ quod similiter sit in proto- sanctum, ut jam habitum est : oportet
typo, quod licet ibi sit ordo naturee, non ergo, quod vel quaternitas sit in Trini-
tamen distinctio personarum. tate, vel sit consensus ordo naturiE, ut
2. Videtar eliam e converso, quod sci- scilicet processio Spiritus sancti secun-
licet distinctio personarum possit esse ab- dam ordinem naturse et prsecedat gene-
sque ordine naturie. Distinctio enim per- rationem Filii, et sequatur.
sonarum de intellectu suo non dicit nisi
singalaris existentiae modum, ut dicitRi- Ulterius quoeritur, Utrum secundum Qufest.

chardus. Singularis autem existentiae ordinem naturse possit dici Pater prima
modus in multis est in quibus non est in Trinitate persona, et Filius secunda,
ordo natura^. In omnibus enim est quse et Spiritus sanctus tertia?
singulai-iter existunt in rationali natura, Et vidctur, quod non.
sive habeant ordinem ad unum, sive non. 1. Dicit enim Priscianus, quodista no-
Iii divinis ergo similiter potest esse, vel mina, primum, secundum, tertium, no-
ad minus intelligi. mina ordinalia sunt. Ordo autem in di-
3. Ulterius, Videtur confusus esse or- vinis, ut dicit Augustinus, non est quo
do, sicut patet in imagine. Dicit enini alter sit prior altero, sed qao alter sit

Augustinus in libro IX de Trinitate, tantum ex altero propter ordinem : ergo

quod « amorem rei cognitse prsecedit ordine naturse non potest dici una perso-
voluntas rei cognoscendae '. » Amor au- na prima, vel secunda, vel tertia.

tem rei cognitse respondet Spiritui san- In coNTRARiuM Iiujus cst, quod
cto : voluntas autem cognoscendi etiam I . Primum et simpliciter principium
est amor ad cognoscendum, quod atten- convertuntur in omnibus ; et priucipiatum
ditur quis ad inquirendum, ut dicit Au- esse ab uno, praecedit etantecedit ad se-
gustinus. cundum secundum esse, infertur
esse : et

Quteratur ergo, Cui respondeat ille ex principiatum esse ab uno et similiter :

amor? Videtur, quod non Spiritui san- ex principiatum esse ab uno et uno, se-
cto ; ille enim pra3cedit generationem quitur de necessitate tertium esse, ut
cognitionis. Amor autem rei cognitse, probant Avicena et Algazel in metaphy-
qui appropriatur Spiritui sancto, est sicis suis. Et Aristoteles etiam hoc dicit

amor procedens ex cognitione jamgenita in epistola quadam de principio univer-

sive nata, sicut et Spiritus sanctus pro- si esse. Cum ergo Pater sit principium
cedit a Filio. Videtur ergo, quod ante non de principio secundum ordinem na-
generationem Filii secundum ordinem turse, Filius principium de uno principio,
naturae processus sit cujusdam amoris, Spiritus sanctus de utroque principio,
qui non procedit nisi a Patrc generante uno scilicet et alio, videtur de necessi-
sive a mente, cujus processus tamen non tate sequi, quod Pater in ordine naturce
sit secundum rationem intelligendi in si- sit prima persona, Filius perona secunda,
militudine speciei et natura cum gene- Spiritus sanctus persona lertia.
rante, nec secundum naturae commu-
sit 2. Adhuc, Huncordinem in glorifican-

nicationem, sed secundum voluntatis do personas tota tenet Ecclesia. Rcatus

communicationcm, non potest referri ad enim Ilieronymus qui fecit, « Gloria
generationem Filii, quia ante generatio- Patri et Filio et Spiritui sancto, » et

nem Filii est : ncc potest referri ad Pa- Damasus Papa qui conlirmavit, ct Psal-

* S. AuGUSTi.NUs, Lih. IX de Triuilalc, cap. 1

 438 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.

mis annotari fecit, hunc ordinem tenue- feriori modo repraesentat ordinem natu-
rant. rae qui est in personis. Unde ralio iUa

Adhuc, In antehabitis de processio-

3. procedit ac si imago Trinitatis in anima
ne Spiritus sancti probatum est, quod nerfecta sit, et est in ar^umcnto fallacia

Pater in ordine naturse se habet per mo- secundum quid ad simpUciter procedit :

dum principii, ut dicit Hilarius : Spiritus enim ab eo quod est secundum quid ac
autem sanctus in ratione termini eo :
si esset simpUciter.

quod ab ipso nuUus est. Cum ergo Fi- Ad ALiuD dicendum, quod Ucet singu- Ad

lius sit ab alio, et ab ipso alius, oportet larls modi sint qui non sint
existenticE

quod habeat se in ratione medii quia :

inter hac duo, qui a nuUo a quo alius,
et qui ab ahis a quo nullus, secundum
rationem intelligendi medius est, qui ab
alio a quo alius.
sccundum ordincm naturae, iUi modi non
sunt nisi singularis individui, et non sin-
gularispersonae sub una naturadistinctae.
Singulares enim existentiae modi perso-
nales non sunt nisi in natura rationaU,
ut dicit lioetius : nec distinguunlur, nisi

soiuiio.
SoLUTio. Adprimam partem qusestio- per actum principii concomitantis natu-
nis dicendum est, quod si' personae in ram iUam : quem actum semper conco-
vera ratione personarum accipiantur et mitatur relatio originis : et ideo taUs
in una natura non possunt
re et ratione, ordo naturae sine distinctione persona-
intelligi personae distinctse non intelle- rum esse non potest, nec distinctio per-
cto ordine natura?. Non enim in una na- sonarum inteUigi potest sine taU ordine.
tura sunt, quae unam naturam ab uno Ad quod uherius quaeritur de con-
id

non accipiunt, ut paulo ante probatum fuso ordine, dicendum quod nec quater-
est. Nec sub communitate unius naturae nitas est in Trinitate, nec ordo confusus.
ad esse singulare distincti sunt, qui se- Amor enim rei cognoscendae sive volun-
cundura relationem originis sub illa na- tas, imperfectus est, nec est voluntatis
tura non habent distinctionem secun- quae sit determinata potentia in anima,
dum supposita. Similiter e converso, si sed est cujusdam naturae, quae placentia
in rationali natura accipiatur distinctio quaedam est diifusa per omnes poten-
personarum, non potest inteUigi ordo tias, qua unicuique placet suiim objectum

naturse sine personarum

distinctione et proprius actus quam voluntatem :

propter eamdem causam statim enim : Graece OiXr^^iv, hoc est anlecedentcm vo-
in ipsa distinctione personarum intelli- cat Damascenus. Augustinus autem vo-
gitur et qui non ab alio a quo alius, et cat eam primum motorem omnium po-
qui ab aUo a quo alius, et qui ab ahis a tentiarum animae et universalem : quae
quo nullus : quod est principium me- voluntas quia communis est et imperfe-
dium et terminus in ordine naturee. cta, ad nihil distinctum in Trinitate re-
Ad 1. Ad m quod objicitur prirno contra ferri potest : et si referatur ad aUquid,
hoc, dicendum quod imago in anima, refertur ad unitatem voluntatis essentia-
sicut etiam dicit Augustinus non perfe- Us quae est una tribus personis, quia iUa
cte implet id cujus est imago. Unde, nihil dislinctum repraesentat : ideo ex ea
I Sententiainim, distinct. III, dicit Magi- non potest referri quarla persona. Et
ster,quod « in anima Trinitatis inveni- quia Spiritus sanctus est amordistinctus,
tur exemplum, licet exiguum. » Unde ideo licet praecedat generationem notitiae
mens, inteUigentia, et voluntas in anima secundum rationem intelligendi, non
non sunt personee, sed potentise et in : potest ex hoc inferri, quod Spiritus san-
hoc deficit ab exemplari tamen ordo : cti processio praecedat in ordine naturae
qui esl in potentiis comparatis ad habi- generationem FiUi : et sic non sequilur,
tus et actus, aUquatenus Ucet longe in- quod sit confusus ordo.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QU.EST. 42. 439

Ad id quod ulterius quceritur, Utruni Unde quae gradum difTerentem habent

Pater dicatur prima persona, Filius se- in ordine, habent etiam differentem gra-
cunda, et Spiritus sanctus tertia ? dum in potestate : quod in Trinitate esse

Dicendum, quod absolute et sine de- non potest.

terminatione non debet dici, sed cum Ad iD quod dicitur de Algazele, Avi- Adobject. i.

hac determinatione, secundum

prima cenna et Aristotele, dicendum quod lo-
ordinem naturce, secunda secundum or- quuntur de his quae procedunt ab uno in
dinem naturee, tertia secundum ordinem diversitate essentiee : inter quse est ordo
naturse quia tunc lioc ipsum quod dico,
:
simpliciter, etnon ordo naturae tantum.
naturae, toHit et privat prius etposterius, Ad ratiOxXem autem quae inducitur, di- Adobjpct. 2.

quod poneret ordo si non appoueretur cendum, quod ex iUa ratione non proba-
naturse. Natura enim ponit «qualitatem : tur, quod aliqua persona sit prima in or-

quse enim unam habent naturam, in na- dine simpliciter, vel secunda, vel tertia,
tura illa, et in omnibus consequentibus sed quod aliqua sit prima in ordine na-
illam naturam, aequalia sunt, et secun- turae. Et hoc attendentes Sancti, hoc
dum eeque et coaequaeve habent eam : et naodo docuerunt nos glorificare Trinila-
non unum primo, et alterum secundo : tem.
quia hoc dicit gradum potestatis ista : Ad
ALiuD dicendum, quod ex illa ra- Adobject,3.

autem secundum eamdem potestatem tionenon probatur amplius, quam quod

habent eam. Dicit enim Priscianus in dictum est_, sciHcet quod Pater primus
majori volumine, in tractatu de conjiin- sit ordine naturae, et Filius secundus, et
ctione, quod « ordo pars potestatis est. » Spiritus sanctus tertius, sive terminus.

QUiESTlO XLH.

De miiiiero qui esl iii «liviiiis persoiiis.

Deinde quceritur de numero qui est in

divinis personis.
Et quaeruntur tria.

Quorum primum est, An numerus sit ]V1EMBRU.M I.

in divinis personis?
Secundum, Quis aut qualis numerus Utrnm mimerus sit i/i (/iriiiis

sit in divinis personis ? persouis^ ?

Tertium, Quantus numerus sit in di-

vinis personis ?
Primo ergo quaeritur, An numorus sit

In divinis pcrsonis ?

Et vidctur, quod non.

1 Cf. Opp. R. Alberti. Comment. iii ISciUen- no\x rditionis noslrn^.

liaruiu, Dist. XXIV, Art. 1. Tom. XXV liujusce
440 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

1 Boetius in libro de Trinitate : Unum

« vere unum, ibi non est vere acervus ex
vere, inquo nuUus numerus. » Cum er- unitatibus profusus, qui est numerus.
go Deus verissime sit unum, nullus nu- Ergo in divinis non est vere numerus.
merus potest esse in ipso. Adhuc, Per se ens cum per se ente fa-
2. Adhuc, Ambrosius, in libro I de cit numerum Socrates enim et Socrates
:

Tri/iitate : « In Deo numquam totalita- musicus sunt unum, non duo. Relatio
teni ponimus : quia nec numerus, nec autem in divinis est minus quam in alio
quantitas ibi est ' . » ens. Ergo multo minus facit numerum,
3. Adhuc, Cum numerus nutus meme" quam accidens. Cum ergo istud non fa-
ris sit, hoc est, divisionis, ubi divisio ciat^ nec istud faciet, per locum a raa-

non est, ibi numerus non est. In Deo jori.

autem nulla potest esse divisio. Ergo 8. Adhuc, Licet differentia, ut dicit
nullus numerus. Damascenus, sit causa numeri tamen :

4. Adhuc, Unum numero, est unum hoc non habet nisi differentia divisiva,
subjecto et substantia, quamvis multas et in quantum dividit. DifTerentia enim

habeat proprietates et accidentia : talis communis qua Socrates stans difTert a

enim multitudo non prsejudicat uni nu- sc sedente, non dividit, ideo in nume-

mero, nec facit multa numero. Quod rum non ponit. Cum ergo per relativa
ergo non est divisum per substantiam nihil dilTerat substantialiter, per relativa

subjecti, non habet numerum, nec in nihil simpliciter ponitur in numerum.

ipso est numerus. In Deo autem per Dicit autem Boetius in libro de Trini-
substantiam nihil divisum est. Yidetur tate, quod sola relatio multiplicat Trini-

ergo, quod ibi nullus numerus sit, licet tatem. Cum ergo relatio non dividat
ibi sint proprietates diversse. simpliciter secundum essentiam, relatio

5. Adhuc, Numerus (ut dicunt Pytha- hoc quod dislinguit, non ponit in nu-
goras et Boetius) est acervus ex unitati- merum, et sic numerus non est simpli-
bus profusus. Ubi ergo non est profusus citer in divinis.

acervus, non est numerus, a destru- In COXTRARIUM hujus CSt : Se

ctione consequentis. Sed cum dicimus, 1. Dionysius in libro de Divinis no-

Pater est unus, Filius est unus, Spiritus minibus ",quod Deus est principium et
sanctus est unus, intelligentes, unus causa et ordo et numerus propter quod :

Deus Pater, unus Deus Filius, unus est unitas et supertrinitas.

Deus Spiritus sanctus, nuUus profundi- 2. Adhuc, Ex praedictis constat, quod

tur acervus tres sunt
: quia hi
unus in divinis est substantia communicabilis,
Deus, non tres Ergo ex unitatibus dii. et incommunicabilis substantia. In infe-
quoe sunt in divinis, nuUus profunditur rioribus autem ubi sunt duee substantioe
numerus ergo numerus non est in di-
: respondentesistis, verus numerus sequi-
vinis. tur substantias incommunicabiles : et
Adhuc, Aristoteles dicit in I Physi-
6. istum impedire non potest substantia
conim, quod unum est indivisum in se, communicabilis : Socrates enim et Plato
et divisum ab aliis, et hoc vere unum et Cicero vere sunt tres : et huic numero
est : et intelligitur, quod sic essentialiter non obstat, quod participatione speciei
divisum sit ab aliis. Tale autem unum sint unus homo. Cum ergo Pater et Fi-
nullum est in divinis quia nec sic unus : lius et Spiritus sanctus sunt tres personse
Pater est, nec Filius unus, nec Spiritus unitas substantiae communis non potest
sanctus unus. Et ubicumque non est obstare, quin in eis sit verus numerus.

1 S. Ambrosius, Lib. 1 de Trinitate, cap. 2. cap. ult.

ONYsius, Lib. de Divinis nominibus.

I
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QILEST. 42. 441

SoLUTio. Dicendum, quod in Trinitate guitur nisi a Fiho, et non a substantia

sive in divinis simpliciter non est nume- divina, et Spiritus sanctus ab utroque.
rus sicut in creaturis. Et hujus causa Numerus autem qui simpliciter nume-
est : quia dicit Aristoteles in IV Phijsi- rus est, intrinseca dividit et communia
corwn, quod niimerum cognoscimus di- substantiahter, ut Socrates et Plato sunt
visione continui, sive divisione commu- duo homines et ideo in divinisnon pot-
:

nis_,quod quasi continuum unit divisa. est esse numerus simphciter, sed nume-
Omne enim quod in numerum ponit, sub rus quidam qui eo modo quo distinguit,
:

aliquo communi quod secundum se divi- in numerum ponit : non autem

distinguit
sum est in numeratis, in numerum po- nisi in oppositione ad aHum non ergo
:

nitur, ut Socrates et Plato duo homines in numerum ponit nisi ad ahum. Unde
sunt, homo et asinus duo animalia, homo Pater et FiHus non sunt duo, nisi in
et lapis duge substantioe, substantia et quantum Pater opponitur FiHo, et FiHus
accidens duo entia. Cum enim dicat Da- Patri in omnibus autem
: aHis unum
mascenus, quod « dilTerentia est causa sunt.
numeri, » intelligitur hoc de ditTerentia Per m:ec quce dicta sunt, patet solulio
simpliciter, hoc est, de differentia sub- ad primara partem qua^stionis. llla enim
stantiali, quae dividit esse suhstantiale ; non probat, quod simpHciter nume-
nisi
difTerentia enim accidentalis quia non rus sicut est in creaturis, non est in di-
recedit a substantiali uno, non ponit vinis et non prohibet, quin numerus
:

in numerura : Socrates enim et Socrates quidam qui ex oppositione rekitionis

musicus substantialiter unumnon est, et est ad extra, sit in divinis, sicut jam
faciunt simpiiciter numerum. Unde cum dictum est.

in divinis substantia uniens personas in Ad m quod oltjicitur in contrarium, Adobject.i.

personis numeratis non dividatur, Pater dicendum quod Dionysius non loquitur
enim et Filius non sunt duo dii, sed de numero personarum, sed de numero
unus, non potest in divinis simpliciter taH qui Deus est, omnia, sicut dicitur,
esse numerus, sed numerus quidam, Sapient. xi, 21, disponens in numero,
numerus personarum, quse penes
scilicet pondere, et mensura Ubi dicit Augu- '.

quoddam numerantur, et non simpHci- stinus,quod disponit in seipso, qui est

tcr, penes scilicet incommunicabilem numerus absque nuniero et numerus nu-
proprietatem, qua quaehhet persona to- merans elTective. Sicut etiam Boetius in
tam possidet substantiam, et habet in- prologo Arithmelicx dicit, quod « Deus
divisam taUs enim proprietas per hoc
: omnia in numero creavit. » Et sicut
quod relatio est, et oppositionem rehitio- Plato numerum principium entis esse
nis habet, nihil intrinsecorum dividit, dixit.
quia ad nihil intrinsecorum habet oppo- Ad aliud dicendum, quod in inferiori- Adobject. 2,

sitionem. Quod patet : si enini ahquis bus dividentia sequitur numerus propter
idem sit pater unius et fdius alterius, hoc, quod comraune secundum esse di-
quamvis habeat oppositas relationes, in viditur iu ipsis, lioc est, commune quod
seipso non dividitur, sed ipse unus et est substantiale ipsis et uniens ea. Et hoc
idem manens est pater et fdius, sed di- non est in divinis : dividentia enim in
viditur ab extrinsecis duobus, ad quos divinis sive distinguentia non (hvidunt
per duas relationes habet oppositionem, communem substantiam, sed determi-
per paternitatem enim dividitur a suo nant et aHo tantum et
distin^uunt ab :

fiHo, per tihationem autem a suo patre. ideo non sequitur ea numerus sim[dici-
Per quod palet, quod Pater non distin- ter, sed numerus quidam, ut iHctum est.

Sapient. xi, 21 : Omnia in mensura, et nU' mero, cl pondere disposuisd.

 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
latio non potcst esse numerus quo nu-
meramus in divinis.
2. Adhuc, Ex cujus unitatibus aggre-
gatio non provenit, non ponit in nume-
MEiMBRUM II. rum : ex unitatibus relationum nulla
congesta provenit pluralitas vel aggre-
Qitis vel qualis numerus sit in divinis gatio : ergo relationibus non numeramus
personis ? in divinis. Prima pars patet per se, et
per numeri definitionem. Secunda pro-
batur in exemplo. Punctum enim per
Secundo qucerilur, Quis vel qualis nu- hoc quod principium est a quo fluit linea,
merus sit in divinis personi&? et per lioc quod cst finis ad quem hnea
Et quseritur, Quis numerus nume- terminatur, et per hoc quod est medium
rans ? in quo copuhantur duee hnese, nullam
1. Videtur autem perAugustinum, congestam facit aggregationem vel plu-
quod numerus numerans in
relatio est rahtatem, sed remanet unum et idem.
divinis. Dicit enim «In relatione perso-
: Si autem relatio hoc haberet per se, quod
narum numerus cernitur, in divinitate numcrum poneret, tunc ubique habe-
naturee quid unum sit, apprehenditur. » ret : et si ubique non habet, nusquam
2. Adhuc, Hoc videtur per rationem : habet relatione ergo numerus fieri non
Sicut enim in re divisione conlinui nu- potest in divinis
meramus, et quoties unum nutum ad
divisionem facimus, tantum numerum Ulterius ex hoc videtur, quod non q^
esse dicimus sic videtur secundum ana-
: numerus reahs, sed rationis solum sit in
lo2:iam esse in divinis. In his enim dis- divinis.
tinguens per modum dividentis est. Unde 1. Dicit enim Joannes Damascenus,
quoties nutum ad distinguens in esse quod « in creaturis commune consideratur
personali facimus, tantum numerum ratione, hypostases autem re. » In divi-
personarum esse dicimus. Oppositione nis autem e converso est, quod in divi-

autem relationis nutum facimus ad dis- nis commune consideratur re, hyposta-
tinctionem in esse personali. Ergo oppo- ses autem Sed quo consideran-
ratione.
sitione rehitionis numeramus : et sic vi- tur ditTerre hypostases, eo numerantur
detur numerans esse proprietas perso- et in numerum ponuntur ratione con- :

nalis sive relatio. sideranlur ditferre ergo ratione in nu- :

3. Adhuc, In divinis personis, sicut in merum ponunlur.

prsehabito memhro queestionis probatum 2. Adhuc, Punctum per hoc quod est

est, numerus per distin-

non potest esse principium, medium, et finis, non dilTert

guens ad per id quod ponit

intus, sed re, scd ratione tanlum : ergo relatio dif-

oppositionem ad extra. Nihil autem po- ferentiam non facit nisi rationis, et non
nit talem oppositioncm nisi personalis rei. Et sic a simili, in divinis inter Pa-
proprietas, sive relatio. Ergo nihil trem et Filium et Spiritum sanctum non
ponit numerum in divinis, nisi perso- erit differentia nisi rationis tantum : et

nalis proprietas per oppositionem quam per consequens nec numerus nisi ratio-
habet ad correhitivum. nis : quia diiTerentia est causa numeri,
Sed contra. Tn CONTRARIUM hujus CSt, ut dicit Damascenus.
I . Quod dicit Boetius in hbro de Tri- 3. Adhuc, Cum dico, Pater est Deus,

nitate, quod « relatio nihil addit ad esse Filius est Deus, Spiritus sanctus est

rchativi. » omni autem numero quo

In Deus, non constituo numerum realem :

numeramuS;, unum addit alleri. Ergo re- quia hi tres sunt una res, quae est Deus :
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUtEST. 42. 443

sicut enini Pater est Deus, ita paternitas ctum numeratur in Trinitate ergo re- :

est Deus : et sicut Filius Deus, ita filia- linquitur, quod sola relalio numeratur.

tio Deus : et sicut Spiritus sanctus Deus, In contrarium hujus est, quod non sed contra.

ita Deus
spiratio nihil enim hic est : intellectis relationibus, adhuc sunt tres

actum aliquam pluralitatem ex repeti-

in hypostases habentes divinitatem : et si

tione istorum. Yidetur ergo, quod repe- tres sunt, cadunt in numerum : et sic

titio istorum non faciat nisi pluralitatem hypostases numerantur. Hoc probatur
rationis, et non rei alicujus. per Augustinum in libro YII de Trini-
4. Adhuc, Si aliquis dicat, quod pro- tate, ubi dicit, quod « omne relativum

pter ordinem naturee in relatione origi- est etiam aliud quam relativum :
est

nis est ibi numerus rei, et non rationis enim hypostasis in qua est relatio. »

tantum. Yidetur Iioc non esse verum. In

imagine enim similitudinis qufe est in SoLUTio. Ad diccndum
quaestionem soiuUo.

anima, ordo naturae est secundum rela- est, quod probatum

pro certo sicut est,

tionem originis qua ex mente est in- hoc modo quo in divinis est numerus
tellectus, et ex mente sive memoria vo- aliquis, ita est ibi numerus numerans, et

luntas : et tamen hiec non differunt re, numerus numeratus. Et numerus nume-
nec re numerantur, sed ratione tantum : rans, est proprietas personalis per oppo-
hcTC enim, ut dicit Augustinus in libro X sitionem relationis distinguens in esse

de rn»i7«/e\ sunt una anima, unavita, personali, et non in esse simpliciter,

una substantia, etnon ditTerunt nisi ra- secundum quod Augustinus in libro
tione. Y de Trinitate, dicit, quod « aliud
est esse Patrem, et aliud est esse
Si Hoc concedatur, videbitur liseresis
Filium quamvis idem neutraliter, non
Sabelliana incidere : quia secundum hoc :

person* non diflerunt nisi ratione, et masculine dictum, sit Patrem esse, et

Filium esse'. » Unde sicut in rebus crea-

non re, sed solum secundum intellectum
nostrum : et hoc dixit Sabellius. tis, quibus simpliciter numerus est,
in
numerus numerans relatus ad rem est id
Ulterius quffiritur, Quis sit numerus quod distinguit in esse communi, et facit

numeratus, utrum rekitio, vel hyposta- unum esse indivisum in se, et divisum

sis? ab alio,per hoc quod terminat ipsum in

et tale unum
Et videtur, quod relatio : quia se, et determinat ab aliis :

1. Dicit Boetius in libro de Trinitate, additum uni facit numerum in esse in

quo ponit distinctionem, in esse et non

quod « sola relatio multiplicat Trinita-
in quo nuUam ponit distinctionem,
ut
tein : » non autem multiplicat, nisi per
hoc quod multiplex est : multiplex au- unum quod est Socrates, et unum quod
est Pkto, sunt duo in esse
hominis quia
tem quod numeratur in omni nu-
est,
:

mero, cum omnis numerus muUitudo hoc distinguitur in Socrate et Pkitone :

qucedam sit aggregata per unum. et ideo sunt duo homines,

non unus ho-
2. Adhuc, Quidquid absolutum est in mo ita in divinis per modum quo est
:

Trinitate, ut dicit Augustinus, de quali- ibi numerus, numerus numerans est id

bet persona dicitur sigillatim et in sin- quod distinguit in essepersonali, et facit

unum terminatum in se, et ab alio de-
gdari, et de omnibus simul in singulari.
tcrminatum in esse personali in quantum
Ergo nihil absolutc dictum agitur in
plurahtatem, ex lioc quod sigiUatim di- personale est : et unum et unum iacit
citur de singulis : nihil ergo absolute di- duas personas, et unum ct unum ct

Augustinus, Lib. V ile Trinilalc, cap.

* S. AuGusTiNus, Lib. X dt; TiiuiUile, cap. * S-

2. o.
 444 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

unam facit tres personas : sed non facit autem secundum quod est principium,
duos vel tres deos : quia in esse divino medium, et finis, non ponit relationem
nullam ponit dcterminationem sive dis- ad oppositam rcm, sed ad oppositam po-
tinctionem : esse enim substanliale divi- sitionem in continuo, sive ad oppositum
num non distinguitur nec determinatur situm : et ideo in puncto non diversum
proprietate aliqua, ut in antehabitis sse- facit ens ratum, ut suppositum a suppo-
pius determinatum est. Esse autem per- sito diversum est : sed facit diversum se-

sonale, in quopersonce distinguuntur, est cundum rationem, quffi causatur ex di-

quod significatur in hoc verbo, est, versitate situs, ut qua
dictum est, ex
quando est tertium adjacens^ et non alte- provenit diversitas actus puncti, non et

rum extremorum, quando dicitur, Pater suppositi, secundum quod punctum ahud
est persona, Filius est persona, et persona est actione principians, copulans, et ter- Ji

Patris non est persona Filii, et Pater et minans, nec tamen aliud supposito vel *
Fiiius sunt duoe personee et non una : subjecto.
quia in esse personali distinguuntur, et
distinguens est incommunicabiiis pro- Ad quod ulterius quseritur, dicen-
id Ad(

prietas : et per hoc quod est distinguens dum, quod r6!//o dupliciter dicitur, scili-
estinnumerum ponens.
in essepersonali, cet prout est actus ratiocinantis tantum,
Numerus autem numeratus hoc numero, et prout est actus rei de qua fit ratio.

est pluralitas hypostasum sive persona- Sicut dicitur universale ratio, non ideo
rum. quia tantum fit in nobis, sive in mente
Unde Iria primaquae hoc modo proce- nostra : sed ideo quia est res non in uno
dunt, concedenda sunt. absolute accepta, sed quoe in coUatione

Adobject. 1. Ad quod
id objicitur iu coutrarium, accipilur, quae est in multis et de multis :

dicendum quod relatio nihil addit rei quam collationem facit ratio. Et hoc
absolutae : addit tamen aliquid quantum modo Damascenus accipit rationem. Et
ad modum significandi : qui tamen mo- sic ratio ad idem refertur, sicut res quse-
dus significandi vere est in divinis : dam est, quod conferendo accipitur ut
qui refertur ad esse personale, quod unum in Socrate et Platone, et de So-
vere est in divinis veritate rclationis crate et Platone : et res in qua est et de
et communicabilitatis : et hoc sufficit qua cst realiter distincte, accipitur So-
in divinis numerum aliquem qui est
ad crates et Plato. In divinis autem e con-
indivinis, licet nonsufficiat ad numerum verso est : quia natura accipitur ut res
simpliciter. eadem secundum essc in Patre et Filio :

Adohject.2. Ad aliud diccndum, quod aha est re- Pater aulem et Filius ut ratione et rela-

latio in divinis, et alia in puncto secun- tione distincti. Et ex hoc non sequitur,
dum quod est principium, medium, et quod personae non differant nisi ratione

finis. Relatio enim in divinis est relatio qua? sit actus ratiocinantis. Et hoc igno-
originis substantialis emanationis unius ravit SabelHus.

ab alio : et ideo facit eum quem distin- Et per hoc patet solutio ad sequens.
guit, totam divinitatem incommunicabili Ad ALiUD diccndum, quod realiter ni-
proprietate possidere, et est vere id quod hil agitur in pluralitatem, nisi quod rea-
est substantia, licet differat per modum liter distinguitur : esseautem divinum i

significandi, et non distinguit nisi in esse non distinguitur, ut jam liabitum est,
personali : ct id in quo ponit distinctio- sed esse personale per oppositionem ad
nem, ponit in numerum vcrum et rea- alterum, non per differentiam quam
et

lem veritate esse personalis et realitate : habeat ad aliquid quod sit in persona et :

quia personaest ens ratum et perfectum : ideo csse personale numeratur ut esse
et hoc numeratur in divinis. In puncto personale, et nihil aliud.
 JN I P. SUM. THEOL. TRAGT. IX, QUiEST. 42. 445

Ad ALiuD dicendum, quod ex ordine sum est : nullum enim multiplex multi-
naturae numerus est in divinis, in quan- plici numeratur, sed numeratur uno,
tum natura principium pullulationis est quod congregatione agitur in multitudi-
et emanationis substantialis unius ab nem. Et sic est in divinis, quod relatio
alio : 00 quod in divinis nihil est per in diversitate oppositorum, quse fundatur
accidens, ut dicit Augustinus, et nihil super diversum modum originis, multi-
ava7r6ataTov, ut Damascenus, sed
dicit plicatTrinitatem. Sic enim Pater est una
unusquisque est secundum incommunica- persona, et Pater cum suo opposito cor-
bilis existentiae modum in hypostasi per- relativo duse personse, et Pater et Filius
fectus. In anima autem non est sic. Sub- per hoc quod sunt unum principium
stantiali enim emanatione non emanat spirationis, cum suo opposito correlativo
mens de anima, riec intelligentia de mente, sunt tres personse.
nec voluntas de utroque, sed ut potentise Ad dictum Augustini dicendum est, Ad 2.

naturales : et in talibus est ordo naturae quod esse personale et persona non est
secundumquid, etnon simpliciter prop- : simpliciter absolutum, sicut patebit in
ter quod personas efllcere non potest, sequentibus : sed intelligitur distinctum
sed difTerentiam potentiarum in una per- incommunicabili proprietate, quse ralio-
sona quae est homo, et in una substantia nem incommunicabilitatis non habet nisi
quse est anima et vita vel essentia. In ex oppositione relationis originis. Quia,
divinis autem ordo naturse est secundum sicut dicit Richardus in libro de Trinitate,
perfectissimam rationem naturse, quae nec natura permitlit, nec intellectus ad-
perfectissime principium est pullulandi et mittit, ut idem sit masculine ille qui est
emanandi^ quo alter procedit ex altero : ab alio, cum eo a quo est.

et ideo in divinis constituit perfectissime Ad m quod in contrarium objicitur, Adobject.

rem naturce et hypostasim, quse cum in- dicendum quod licet verum sit quod
est,
communicabili proprietate naturam possi- concluditur, tamen id quod proponitur,
deat, perfectissime habet nomen personse caute intelligendum est. Non enim aliud
et veritatem. est hypostasis et relatio re, sed modo
Ad w quod in contrarium objicitur, significandi, ut saepius dictum est : et si

jam solutum est. Sabellius enim dixit relationes non essent in divinis quae sunt
personas differre ratione quse est actus incommunicabiles proprietates, non es-
ratiocinantis tantum, et non quse est res set ponere diversas emanationes et sin-
de qua est ratio. gulares modos existendi, ad quos secun-
dum modum intelligendi de necessitate
Ad m
quod ulterius quaeritur, Quid concomitanturincommunicabilesproprie-
numeretur in divinis ? tates, determinantes eos qui procedunt
Dicendum, quod hypostasis in esse ab his in quibus procedunt : et si in-
personali quantum personale est et
in telligerentur sine his, impossibile esset,
incommunicabile est hoc enim est esse :
quod differrcnt ab invicem, cum hoc solo
Patri per hoc quod Pater est, et esse dilTerant per incommunicabilem proprie-
Filii per hoc quod Filius est, et esse tatem.
Spiritus Sancti per hoc quod Spiritus
sanctus est.

Ad dictum Boetii dicendum, quod hoc

non ostendit, nisi quod illa rclatio elfe-
ctive numcrus
multiplicet Trinitatem ut
numerans, ct non ut numerus numera-
tus. Et quod dicitur, quod non multipli-

cat nisi in quanlum est multiplex, fal-

4i6 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Pater producat infinitos filios, et Pater

et Filius infinitos spiritus.

4. Adhuc_, Hoc modo in secundo de

Gensratione et Corruptione probat Ari-
ME.MBRIM III. stoteles generationem infinitam et in-
quietam esse : quia scilicet accessus solis
Quanlus sit nuine.rus in divinis, utruni et recessus in circulo declivi sive obHqui
scilicet finitus^ vel infinitus ? Et, si inquietus cst et infinitus. Videtur ergo
finitus, in quo numero stat ut in ter- a simili cum polentia principiandi in
niino '
? Patre sit infinita, et similiter in Patre et
Filio sit infinita, quod proJuctio inlinita
sit et infinitorum.
'
Tertio Quantus sit numerus
quseritur, o. Adhuc, rnumquodque potentius est
in divinis personis. utrum scilicet fini- iii sibi coessentialibus, quam in his qute
tus ? Et si finitus, in quo numero stat ut suntdiversffi essentiae ab ipso. Deus inlini-

in termino ? tus est in creando qua? creata sunt in di-

Videtur autem, quod infinitus. versitateessentiae abipso. Ergo multo ma-
1. Si enim perfectio bonitatis et per- gisinfinitus debet esseinproducendo per-
fectio charitatis et perfectio virtutis, ut sonas quee sunt ejusdem essentiae cum
dicit Dionysius in libro de Divinis nonii- ipso.
nibus ^, Deum non sinit esse sine geimi- (i. Si quis ad hoc dicat, sicut dicunt
ne, sed facit ex ipso pullulare ut divinos quidam, quod infinitum esse confusionis
flores et ut divina lumina Filium et Spi- est, et non ordinis naturce et ideo per- :

ritum sanctum : tunc quanto plures pul- sonae non possunt esse infinitae : quia
lulant, tanto perfectior est virtus, boni- confusio in dlvina non cadit. Contra hoc
tas, et charitas communior. Charitatis est : quia id quod est de demonstratione
autem perfectio est in communitate, ut potentige, non est confusionis, sed potius
dicit Augustinus. Privatus enim amor autem Arislo-
exigentise naturalis. iJicit
vituperabilis est : communis autem lau- teles in primo Cwli et niundi, quod po-
dabilis. Perfectissima autem charitas et tentia activa non demonstratur perfecte
incomparabilis omni charitati, est chari- nisi in ultimo et maximo in quo est vir-

tas divina, et est infmita. Ergo non stat tus ejus, et ultra quod nihil potest sic- :

nisi ad infinitos quos diligit ut seipsum. ut et potenlia passiva non demonstratur,

Videtur ergo, quod numerus personarum nisi in ultimo et minimo in quo est vir-

sit infinitus. tus passionis ejus, et ex quo ut ex prin-

2. Adhuc, Ad hoc videntur facere cipio infertur omnis passibilitas ejus. Et
convenientite superius adductae de Ri- dat exemplum quia : si aliquid patitur
chardo in tractatu de bono, ettractatu de ab uno quod minimum est, statim infer-
uno. tur, quod palilur a duobus, et sic in in-
3. Adhuc, Principii primi non est de- finitum. Et si aliquid potentia activa pot-
ficere in principiando sive producendo. est in centum quod maximum est, statira
Pater principium est totius divinitatis. infertur, quod potest in nonaginta et in
Ergo non deficit in hoc, quin semper octoginta, et sic in infinitum. Cum ergo
producat. Sempiterna autem productio potentia principiandi in Deo sit infinita

est ad infinitos. Videtur ergo, quod et et activa, videtur, quod virtus ejus

'
Cf. 0[)p. 15. Alberti, Corament. in I Senten- ^ S. Dionysics, Lih. de Divinis noniinibus,
tiarum, Dist. X, Ait. 12.Tora. \.KV hujusoe cap. 4.

novae editionis.
 IN I P. SUiM. THEOL. TRAGT. IX, QU.f^ST. 42. 447

noii demonstratur nisi producat intmi- tur, nec distinguitur : et sic sequeretur,
tos. quod penitus idem essent et una porso-
In GONTRARiUM liujus est quod disputa- na. Idom enim est, ut dicit Aristoteles
tum est supra in tractatu de generatione in YII Topicorum^ a quo non ditTort dif-
Filii, et in tractatu de ordine naturse, ferentia. Penitus eodem modo probatur,
ubi ostensum est, quod productio perso- quod si essent duo vol plures qui ab alio
sonarum stat in tribus, quoruni unus a quibus alii, quod essont una et oadom
est principium^ et alter medium, ct ter- porsona et proprietate et essentia. Et eo-
tius in ratione termini, in quo stat pro- dem modo probatur, quod si duo vel
ductio non ex impotentia quse sit in ipso, plures essent qui ab alio a quibus nuUi,
sed ex hoc quod in ordine naturae in ra- quod essent una et eadem persona.
tione termlni est, ex ratione proprietatis Si autem diceretur, quod essont plures
qua distinguitur a Patre et Filio. dii in diversitate essentiae, sequeretur,
quod non ossent in uno et oodem ordine
SoLUTio. Dicendum est, quod nec sunt, naturae. Et ideo dixit s^nodus Nicaena,
nec esse possunt in divinis nisi tres per- quod si quis dicat duos innascibiles, duos
sonae. in illis enim sufficientia perfectio- faciens deos, anathema sit. Sic enim di-
nis est, bonitatis, virtutis, et charitatis, cens, ut dicit Hilarius, dostruit ordincm
delectationis, jucunditatis, et amicitia?. naturae ad unum, et per consequons di-
Ethaec omnia inpraehabitis ostensa sunt. versos esse deos ponit.
Si enim attenditur ordo naturae, perfectio Similiter perfectio communicationis
in tribus est, in principio, medio, et fine. voluntatis in tribus est, et non in pluri-
Non enim sunt nisi duo principia com- bus, scilicet in uno qui diligit eum qui
municationiSj natura sciUcet, et voUin- ab ipso est, et in uno qui diligit eum a

tas. Si natura attenditur, mulliplicari quo est, et in uno qui est noxus ambo-

non potest nisi in tres, scilicet in eum rum : et si ponantur duo vel pluros diU-
qui pullulat ex seipso, et in eum qui gontes eos qui ab ipsis sunt, vel diligen-
puUulat ex aUo, et in eum qui pulluUit tes a quibus sunt, vel qui sunt nexus
tantum ex aUo passive : sive in eum qui amborum, probabitur, quod omnes iUi

producit non produclus, et in eum qui idem sunt, sicut prius probatum est,

producit productus, et in eum qui pro- cum nec formalem nec materialem nec
ducitur non producens secundum
: sive essentialem habeant difTerentiam. Et sic
verba Augustini, « a quo alius qui non patot, quod utriusque communicationis
ab alio, a quo aUus qui ab aUo, et qui ab porfectio in tribus est. Hoc enim patet

aUo aquo nuUus. » per verba Augustini « Oinnis enim :

Si cnim dicatur, quod est quartus, qui multUudo quae procedit ab uno princi-
nec est ab alio, nec ab ipso alius, iUo pio, per eadem principia reducitur por
non potest esse communicatione na-
in quae exit ab ipso. Exit autem omne quod
turae : in eadem enim natura non est se- exit ab inteUectu agente per principium
cundum communionem, nisi qui vel dat efUciens, per forinam qua fit, et per spi-
naturam, vel accipit : non enim habet ritum qui formam quod fit. Si
invehit ei

communionem in natura, nisi accipiens autem reducitur, oportet quod spiritu

eam ab alio, vel dans eam aUi, vel utro- apprehendatur, et spiritu ordinetur. Di-
que modo. Si autem diceretur, quod es- co autem spiritu, quem concopit ex pri-
sent duo dantes, ct non accipientes, iUi mo faciente. Et oportet ut formam qua
propriotate non diirerrcnt, sive specie : exivit, soquatur, et sic in principiuin

ncc matoria diirorrent, quia matoria non undc exivit, roducatur. » Sic orgo in tri-

potest esso in divinis: noc csscntia dilTor- bus oninis factionis et omnis reductio-

rent, quia ossonlia in divinis noc dividi- nis est sufficionlia. Communicationis er-
 448 D. ALB. MAG. ORD. PR^D,
go naturae, et communicationis volunta- ideo oportuit, quod fieret secundum an-
tis, et perfectio factionis, et perfectio re- gulos circuli obliqui, qui horizontem se-
ductionis est in tribus. Et superfluum catsecundum angulos acutos et obtusos,
abjicitur a natura et ab arte et ab omni- Nihil autem tahum est in divinis sed :

bus. Non ergo possunt esse plures vel idem eodem modo se habens^ semper fa-
pauciores personoe quam tres, Pater sci- cit idem, et ab aeterno.
licet omnia quae sunt, Filius
formans Ad aliud dicendum est, quod in hoc
forma omnium eorum quse formantur, infmitas notatur producentis : quia de se
et Spiritus sanctus invehens virtutes et producit alium qui infmitus est essentia
dona formantis et formee, ot reductione et potentia sicut ipse, et non in hoc
spiritus reducens forma, quse est Filius quod infmitos numero producat. Talis
quam sequatur, et Pater in quem reduci- enim productio non sine divisione fit :

tur. divisio autem non convenit nisi materise

A 1 I. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod infi- et continuo unde Aristoteles in IV Phy-
:

nitus numerus confusionis est et super- sicorum dicit, quod infmitum in nume-
fluitatis et ideo esse non potest. Licet
: ro causatur ex infmito et continuo. Talia
enim infmitum potentia sit in quibusdam autem in divinis esse non possunt : quia
causatis, tamen actu numquam est, et in talis infmitas materiahs est et intirmi.
ordine causatum nec est, nec esse potest. Ad aliud dicendum, quod dictum illo-

Quidquid autern in Deo ponitur, sicut in rum bene dictum est.

ordine causse ponitur, et non sicut in Et ad objectionem dicendum, quod
ordine causati, multiplicatio in infinitum, non demonstrat
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod convenien- aliquam potentiam activam vel virtutem
tia? supra adductae non probant_, nisi quod ejus : sed cum multitudo in infinitum
soiitudo non potest esse in divinis, et causetur ex divisione in intinitum, de-
quod sufficientia communicationis est in monstrat infirmitatem et defectum mate-
tribus. rialis principii : sed actus infinitus in es-
Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod illa ratio sentia et potentia, sicut Filius et Spiri-
procedit ac si Pater principium sit motu tus sanctus, qui sunt actus nihil poten-
et sui divisioue et per vices temporum :
tise habentes sive imperfectionis, de-
et hoc falsuQi est. Unde ratio ilhi nihil monstrant infinitam potentiam produ-
probat in divinis. centis eas. Et ideo Philosophus dicit in
Ad 4. Ad ALiuD patet solutio per idem. Sol libro de Causis, quod « omnis virtus
enim non est principium generationis et unita magis est infmita, quam multipli-
corruptionis, nisi per motus accessus et cata. »

recessus : quod in spha?ra circuli recti Id quod adducitur in contrarium, con-

fieri non potuit, qui secundum angulos ceditur.
rectos sphserales secaret horizontem : et

-c-^><9<^itS)'^'&'^>^
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 43. 4i9

TRACTATUS X.

DE USIA, USIOSI, HYPOSTASI, ET PERSONA.

Deinde quaM-itLir de hoc nomine qiiod est persoiia.

Et quaeruntur in communi tria. Quia enim intellectum personse praecedit
intellectus usiae, usiosis, et hypostasis : ideo primo quserendum est de h i

tribus.

Secundo, de persona, Quid significet, vel quid praedicet in divinis ?

Terlio, quaerendum est de veritate personarum, Utrum scilicet veraesint

personae, vel non ?

Circa primum horum quceruntur duo, scilicet primo de usiosi, el se-

cundo, de hypostasi.
Cum enim ovaix sit essenlia, etde essentia in antehabitis satis dictum sit,

de usia qua^rere non oportet.

QU^STIO XLIII.

De iisiosi et cle. li vposta^i.

est, Quahter ipsum et alia tria secum dis-

tinguantur in divinis?
MEMBRUM I. Et ponamus primo distinctionem eo-
rum qui fuerunl ante nos.
De iisiosi, qualiter dislinfjualur in Dixit enim Praepositivus, quod « alia
divinis^? est substanlia subjecta, et alia est sub-
stantia subjecti.» Substanlia subjecla est
prima substanlia, quae est subjectum,
De usiosi autem primo qutvrendum quce sciHcet primo et principaliler el ma-

* Cf. Opp. R. Alboiii. Cominent. iii I Senten- noviu edilinnis.

.
tiaruni, Disl. XXIII, Art. 4. Tom. XXV hujusce
 m t). ALB. MAG. ORD. PR^D.

xime dicilur, ut dicit Aristoteles in Pr«- essentia, Spiritus sanctus usia sive es-
dicamentis. Substantia subjecti, substan- sentia : tanien hi tres non sunt (res, sed
tialis proprietas est ejusdem substantia?, una usia una essentia.Substantiam ve-
et

hoc est, secundre substantise cui substat ro quod subjectum est, quam
dicunt,
prima. Et hcec est triplex, scilicet gene- GriEci 'JTiocTTaTtv vocant, quod intcrprela-
raHs, specialis, et individualis. Generalis, \m supposilum, eo quod ut res naturte
quse tantum genus est,qua scilicet Socra- sub communi natura posita est, et sicut
tes est substantia. Specialis, quse tantum dicit Avicenna, est ens in se completum,
species est, qua Socrates est horao. In- et alteri occasio existendi in eo : substat
dividualis, qujie nec genus, nec speciem, enim accidentibus. Et idco hoc etiam
sed individuum tantum constituit, ut qua dicunt esse translatum ad supponendum
Socrates est Socrates : et htec ficto no- pro personis. Quia sicut substantia quse
mine dicitur Socracitns. Et pro his dici- est subjectum, substat naturiie communi,
tur in Grffico quatuor esse nomina, sci- ita persona : et sicut substantia quoe est
licet oujia, quse generalis substantia est. persona, substat accidenti, ita persona
Et oj-uoj':;, quce specialis substantia sub- proprietati. llpoTWTrov autem sive persona
jecti est. iipojojrov, quse individualis est proprie dictus est homo larvalus, ut di-
substantia. 'VTroaTXj;;;, quae est substantia cit Boetius in libro de Duabus ncduris
subjecta. in una persona Christi, quod histriones
in comcediis et tragcediis personas he-
roum sive heroicas, sive viros siA-e mu-
Sed quia in divinis nec genus, nec lieres, ut Simonem, Cremetem, ITecu-
species est, nec individuum proprie : bam sive Ilclenam, larvis plclis ad sinii-
ideo non placuit ista distinctio. Et
aliis litudinem facierum illaruni personarum
dixerunt, quod oj^ta in Grgeco sive essen- et sibi ante faciem circumligalis reproe-
tia in Latino, est idem quod prima for- sentabant : et facta earum heroica cane-
ma, simpliciter faciens esse, et non esse bant carmine. Propter quod personam
hoc. Dicit enim Boetius in libro de Heh- dicebant transumi ad significandum hy-
domadibus., quod « omne quod est, ab postasim discretam proprielate dignitatis
alio habet quod est, et ab alio quod hoc alicujus ab aliis hypostasibus sive indi-
esl. » Oj(j;cocnv sive snbsistentiam dixe- viduis. Et ad hoc Boetius inducit ratio-
runt esse formam generalem vel specia- nes duas : unam ex compositione voca-
lem, qua id quod est hoc est, ut anima- buli, aliam ex accentu. Ex compositio-
litate animal est, et humanitate homo ne : quia componitur a -poc; quod est
est. Et hi dixerunt, quod oujiwcrit; sive ante, et ^^ quod est facies, quasi ante
subsistentia dicitur esse id quod est, sive faciem vel antefacies. Anlefacies enini
subjectum, prout sua substantiali vel sive anterior Jacies, larva est. Accentu
speciali forma est quid non indigens ac- vero : quia in Graeco dicitur Trpoacorov, in
cidentibus ut sit : et quia subjectum di- Latino persona, circumflexa penultima :

cit, ideo translatum est quandoque ad eo quod canentes inter os proprium et

significandum personas, sicut Pater et os larvae brevi vel acuto sono uti non
FiHus et Spiritus sanctus sunt tres sub- poterant, sed circumflexo.
sistentiae, id est, tres vere subsistentes
personee, nullo alio indigentes ad hoc Contra lianc autem distinctionem mul- Sei

quod sint. Usia vero quia subjectum non tipliciter objicitur.

dicit, nec quod est, non translata esl ad 1. Dicit enim Augustmus in libro VII
significandam personam, sed simpliciter de Trinitate : « Subsistere vel substare
naturam significat. Unde quamvis Pater dicitur de rebus in quibus est aliquid vel
sit usia sivc essentia, Filius usia sivc aliqua quae sunt in subjecto ut acciden-
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. X, QUtEST. 43. 451

tia '. » Spd in simplicl natura divina ni- nem, Et propter hoc non dicitur tres es-
liil est ut accidens. Ergo in divinis non sentiae, nec essentia generans, nec es-
potest esse subsistentia, vel substantia, sentia genita. Subsistentia vero notiona-
sive usiosis, vel hypostasis. lem quidem recipit aliquando determi-
2. Adhuc, Sub, quod est in composi- nationem, et similiter substantia sive
tione subsistentiffi vcl substantiae, videtur ojjtwjis, et oTroataai? in Gra^co : et ideo
notare respectura ad superius : et sic in dicitur substantia de substantia, vel sub-
divinis esset superius, et inferius : quod sistentia de subsistentia : sed neutrum
negat llieronymus in expositione lidei numeratur ut dicatur, tres subsistentise,
Cathoiicse ad Alipium. Et Augustinus vel tres substantise.
tractans illud Exodi, xx, 26 : Non a.scen- CONTRA hoc est, quod sed contra.
des per gradus ad altare meum, dicit, 1. In divinis nihil est in potentia : er-
quod « altare fides Trinitatis est. » Non go nihil est ibi distinguibile. Dicunt au-
est autem prorsus ali(iuis in Trinitate tem isti, quod sic dilTerunt subsistentia
gradus, nihilque quod inferius superius- et substantia et persona. Distinctio er-
que dici possit. go eorum nulla est.
3. Adhuc, Cum hypostasis sit idem Adhuc, Unde venit, quod ista qua-
2.
quod subslantia secundum istos, si con- tuor nomina ponuntur in divinis ? In
veniens esset distinctio eorum, sequere- creaturis autem non sunt nisi duo, scili-
tur quod sicut Pater et Filius et Spiritus cet universale, et parliculare : cum ta-
sanctus dicuntur tres hypostases, ita di- men creaturee minus simplices sint quam
cerentur trcs substantioe : et hoc est con- natura divina.
tra Augustinum in libro VII de Trinitate, 3. Adhuc, Cum haec in Scriptura sacra
sic dicentem : « Tam substantia quam non inveniantur, et dicatDionysius, quod
essentia utrumque ad se dicitur non re- universaliter non est nobis audendum
lative. Unde hoc est Deo esse quod sub- aliquid dicere de divinis, praeter ea quae
sistere. Et sicut una essentia Catholice in sacris eloquiis sunt nobis promulgata,
dicitur, non tres, Pater et Filius et Spi- videtur quod ista nomina non sunt po-
ritus sanctus ita una substantia dicetur
:
nenda in divinis eo quod dicit Aposto-
:

Pater et Filius et Spiritus sanctus, non lus, I ad Timotheum, vi, 20 Timothee, :

tres subslantiae '. » depositum custodi, devitans profanas

vocum novitates, et oppositiones falsi
Propler hoc dixerunt quidam ahi, ali- nominis scientise.
ter distinguentes ista quatuor. Dixerunt Adhuc, Conlra omnes distinctiones
4.
enim, quod essentia sive outix signiQcat videtur esse quod dicit Boetius in com-
ens nec distinguibile, nec distinctum ex mento super prsedicamenta, quod « usia
se vel ex alio. Subsistentia sive ouaiwcic; materia est, usiosis forma, hypostasis
significat ens ex se nec distinctum, nec autem compositum. »
distinguibilo, sed ex alio distinguibile.
Sul)stantia vero sive j-oaTaa.; sicnificat Ulterius quaeritur, lUrum nomensub- Quaest.
ens ex se distinguibile, sed non distin- sistentise vel ouaduat; sit essenliale, vel
ctum. Personaautem sivc TrpfJffcDTrov signi- personale ?
ens ex se distinguibilc
ficat et distinctum. Videlur autcm, quod cssontiale.
Et ideo dicunt, quod essentia sive ou7ta 1. Dicit enim Ilieronynms in cxposi-
numquam stat pro personis, nec nume- tionc Catholica3 fidei, quod tres personas,
ratur, ncc recipit notionalem distinctio- vel ut Cra^ci ponunt uTxoaiaas,-, id cst, sub-

S. AuGUSTiNUs, Lib. VII de Triiiitale, cap. * Idkji, Ibitlem, cap. 4.

 452 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

sistentias confiteraur. Ex hoc accipitur, nec numeralur in illis, sed indifferens et

quod hypostasis et subsistentia idem inditferenti simplicitate est res in eis una
sunt, Hyposlasis autem est substantia. secundum rem : et sic significatur nomi-
Ergo subsistentia substantia est, et sic ne suhsistentise, sive oua-.uxTti; Grsece.Unde
subsistentia nomen essentiale est. Boetius in Duabus naturis in
libro de
Adhuc, Boetius in libro de Duabus
2. una persona Christi dicit, quod « hoc
naturis in una persona Christi : « Deus subsistit quod non indiget alio, hoc est,
usia est et essentia ipse enim maxime
: accedente ut sit. » Et hoc est secundum
est a quo omnium esse proficiscitur. Est compositionem vocabuli sistit enim :

etiam usiosis, id est, subsistentia : sub- quod in seipso stat proprio termino, et
sistentia enim nullo indigens est. Unde etiam alia sistit ne fiuant ulterius. Quod
etiam unam dicimus esse usiam vel usio- autem fluit ad afiud ut sit, non si-
sim, id est, essentiam vel subsistentiam stit, ut accidens. Subsistit vero, quod
deitatis, sed tres hypostases, id est_, tres stans sub aliquo, sistit in illo : et hoc
substantias. » Ex hoc accipitur, quod proprie subsistens, et modus existentiae
subsistentia nomen essentiale est, et quod sive subsistentia vocatur proprie. Si au-
non bene dicitur, quod tres subsistentiae tem intelligalur esse divinum in habente
sint in divinis. prout illud distinguibile est et determi-
Sed conlra. In GONTRARIUM hujUS est quod dicit Ri- nabile ex aptitudine suppositi proprie-
chardus in libro de Trinitate : « Subsi- tatecommuniter accepta tunc significa- :

stentia est incommunicabilis existentia. » tur Latino nomine suhstantide quae est
Incommunicabilis autem existentia pro- subjectum. Per hoc enim, ut dicit Avi-
prietate incommunicabili determinatur. cenna, quod est occasio alteri existendi
Proprietate incommunicabili non deter- in ipso, translatum in divinam pra;dica-
minatur nisi persona. Subsistentia ergo tionom, significat ens completum in se,

persona est, et nomen personale. determinabile proprietate : et hoc voca-

\\iv suhstantiahviWna, et Grsece 6-ocrtxj'.? :

quorum neutrum dicit proprietatem ali-

soiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod distinclio quam singulariter designatam. Si vero
horum nominum quolibet dicto modo accipiatur ut actu distinctum incommuni-
satis bene potest fieri. Et ratio istorum cabili proprietate : tunc significatur La-
quatuor nominum, est acceptio esse di- tine nomine personse, et Grsece nomine
vini secundum nostrum intellectum. Na- irpoawTTOj. Et hsec ost causa quare persona
tura enim divina, sicut et omnis alia na- ot distinguitur et numeratur in tribus.

tura communicabiHs aut accipitur in

: Actu enim distinguens facit numerum in
se, hoc est, in sua simplicitate : aut acci- divinis, ut in prcehabitis de numero per-
pitur prout est in habente eam. Et hoc sonarum dictum est. Hypostasis autem
modo intellectus quo rem accipit, signi- sive substantia determinabilis quidem est
ficat per dictionem. Reguhiriter enim ve- proprietate, et sic numerabilis : sed quia
rum quod hoc quod contingit intel-
est, non est actu determinata, ideo non nu-
ligi, hoc modo quo contingit intelligi, meratur secundum Latinos, prtTcipue
contingit significari. Unde si primo mo- prout dicit substantiam subjecti communi
do intelligatur, Latino significatur nomi- propriofate, prout substantia dicitur ens
ne essentise, et Graece nomine oujia;. Si in seipso. non indigens alio ut sit. Et
autem in habente intelligatur, cum ha- ideo dicitur Pater substantia, Filius sub-
bens delerminatum sit, hoc contingit stantia, Spiritus sanctus substantia, et hi
dupliciter : aut enim significatur ut de- tros una substantia.
terminatum sub natura communi indif- Et si objicitur, quod Grseci dicunt tres
ferenti, quam non nuinerant supposita. substantias sive tres hj^postases. Dicen-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU^ST. 43. 4o3

dum, quod Grcecl accipiunt hypostases notatur nisi diversus modus significandi
pro persona. habens et habitum. Et si objicitur, quod
Ad id ergo quod objicitur contra dis- Augustinus dicit quod « Pater et Filius

tinctionem Prsepositivi, dicendum quod non differunt natura, sed causa et gra-
Praepositivus noluit, quod genus et spe- du. » Et, libro III contra Maximinum
cies et individuum proprie essent in divi- dicit,quod « ditferuntordine natura? : nam
nis : scivit enim, quod universale et par- ubi ordo est.ibi gradus est. » Dicendum,
ticulare propter indifTerentiam maximoe quod nullus gradus est in Trinitate, ut
simplicitatis in divinis esse non posset. dicit Hieronvmus. Dictum autem Augu-
Sed quia in universali duo sunt unum : stini intelligitur de gradu secundum scili-

quidem quod est in multis, et lioc quidem cet modum intelligcndi, et non secun-
nobilitatis est et perfectionis : alterum dnm rem. Inter ea enim quorum unum
quod est de multis, et hoc ig-nobilitatis intelliiritur sine alio, et alterum non sine

est, quia per hoc innititur alteri ut sub- alio, gradus est intelligendi. Et talis

jecto. £t ratione primi dicit generale gradus in intelligendo est inter Patrem
Praepositivus quod in omnibus est suis et Filium. Paterenim ut innascibilis sine
suppositis : speciale autcm in eo quod Filio inteliigitur. Filius autem sine Patre
specie ditFert ab alio, sicut Pater specie intelligi non potest. Causam autem vocat
proprietatis ditTert a Filio : individuale Augustinus auctoritatem Patris ex gene-
autem quod est in uno solo : qu» licet ratione.
re non differant in divinis, ditrerunt ta- Ad alild dicendum, quod substantia Ad 3.

men modo signiticandi. Et htec est in- dicitur ut substans in seipsa sive subsi-
tentio Praepositivi. stens, nullo indigens ad hoc quod sit. Et
hoc modo substantia una est trium per-
Ad DisTiNCTiONEM secundam dicendum, sonarum. Et hoc modo accipit eam Au-
quod satis conveniens est. gustinus, et sic accidens non est sub-
Ad quod primo objicitur in contra-
id stantia, etproprietas non significatur ut
rium, dicendum quod Augustinus accipit substantia. Dicitur etiam a substare pro-
ipro^v'\e subsistere, scilicet quod secundum prietati determinanti : et sic trahitur ad
suppositum sistit aliud ens in seipso ut standum pro persona : el sic dicuntur
sit hoc enim est accidens. Unde acci-
: tres hvpostases, et tres substantiae.

dens potius quam essentia, ut vult

est esse
Aristoteles in nono primx philosophiap.. Ad distixctionem tertiam dicendum,
Et hoc modo non est in divinis, sed po- quod satis subtilis est et bona. Et quod
tius transfertur ad divina, prout deter- dicunt ens nec distinguibile nec distin-
minabile est proprietate cujus esse non ctum ex se vel ab alio.significant primum
sistit : quia proprietas substantia est iri simplox, quod nullo sibi advoniente dis-
divinis, sed habet eam in se sicut deter- tinguitur vel determinalur, sicut et ip-

minatum habet determinans : et sic in sum ens non determinatur ab aliquo, ita

divinam transfertur priedicationem. quod cum ipso in numerum ponatur sic- :

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur ut et essentia divina nec cum persona,
sub, sicut substantia vel supposilum, nec cum proprietate numeratur. Persona
praeposilio sublnon notat inferioritatem enim est essentia, et proprietas est essen-
ad superius aliquid secundum rem, sed lia, sicut et ens se habct ad ea de quibus
secuudum modum sigiiilicaiidi tantum, priedicatur. Et quod dicunl subsistentiam
sicut commune rei dicitur supra. el dis- esse ens ex alio distinguibile, intelligunt
cretum detcrminatum dicilur snb
et : substantiam secundam, qufe est in gene-
cum tamen re idem sint deterniinalum et ribus et speciebus, quae quidem ens dis-
commune. Unde per sub et siipra non linctum est et determinatum non ex se.
m D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sed ex alio, quod est differentia constitu- substant supposita, et qua habent esse ip-

tiva sive generis sive speciei. Genus enim sa supposita, et habent ut sint et substan-
generalissimum quamvis non habeat dif- tise sint, tunc non potest numerari : quia
ferentiam extra se quae sit divisiva supe- hoc non est nisi unum : et hoc conside-
rioris alicujus et sui constitutiva, tamen rant Latini, qui ad vitandum haeresim
intra se oportet, quod habeat ditTeren- Arii nolunt dicere tres substantias, ne id

tiam qua ab ahis generibus determinetur quo sunt quo substant in seipsis et
et

et distinguatur, et ratione hujus dicitur subsistunt personte, numerari credatur

subsistentia, quia non fluit ad ahud ut in personis, sicut numeratur in personis

sit : et per hanc convenientiam quia sub- creatis secundum esse natura communis.

stat ahcui determinanti se, quando tran- Petrus enira et Paulus et Joannes tres
sumitur in divinam prsedicationem, proe- homines sunt, non unus homo. Unde
positione notionah fvel actu notionah propriissime loquuntur Latini et caute.

potest trahi ad standum pro persona, ut Quod autem dicunt de -po7o)T:uj sive

cum dicitur, subsistentia de subsistentia, persona, planum est per antedicta. Illud
vel subsistentia generans, vel subsisten- enim significat ens distinctum discre-

tia genita. Et sic quidem distinguitur, tiva proprietate.

sed in distinctis non numeratur proprie Ad m quod objicitur in contrarium, Al obj.

loquendo, sicut Deus de Deo, et Deus dicendum est, quod in divinis nihil rea-

generans, et Deus genitus : sic enim di- hter est in potentia : quia totum est

cendo, Deus qui est subsistentia, deter- actus quod ibi est. Sunt tamen quaedam
minatur quidem prsepositione notionah nomina in divinis, quse secundum pro-
vel actu, non tamen numeratur in distin- prietates nominum secundum modum
ctis : non enim sunt tres dii, sed solum signiticandi quoad nostrum intellectum
unus Deus. dicunt distinguibihs non distinctum. Di-
Et si invenitur, tres subsistentice, ab cunt enim suppositum, non cointehecta
ahquo Sanctorum dictum, resoh'onda est proprietate distinguente : et sic h}'posta-

locutio, ut abstractum ponatur pro con- sis dicit distinguibile, persona autem
creto, sicut tres subsistentise, hoc est, distinctum.
tres subsistentes personae. Tales enim Ad aliud dicendum est, qiiod in crea- Adob
locutiones non sunt extendendoe em- : tis propter compositionem est universale
phaticoe enim sunt et hgurativ?e. et particulare secundum rem. Univer-
Et quod dicunt, substantiam signihcare sale ex parte naturce communis, parti-
ens ex se distinguibile non distinctum, culare ex parte rei naturae sive suppositi.
volunt dicere, quod ex se, hoc est, ex Et hcec in divinis propter omnimodam
seipso distinguibile sit, secundum quod simphcitatem esse non possunt. Quod
ex se, hoc est, ex propria ratione signi- vero modus signiticandi provenit ex ha-
ficat ens distinguibile. Substantia enim bitudine diversa, et non ex re diveisa,
secundum suum nomen, suljjectum vel qua scihcet ahquid se diversimode iiabet
suppositum significat, quod apud Aristo- ad naturam communcm, et ad proprie-
telem vocatur prima substantia et hoc : tatem, et iha habitudo muhiphciter va-
est quod et substat naturae coramuni, et riatur : propter hoc plurihus modis
subjicibile est accidentibus. Unde substat oportebat signiticari hoc in divinis. Et
et essenticB et subsistentia-, et ad hoc ha- ad hoc significandum accommodata sunt
bet habitudinem, Quae habitudo si con- ista quatuor nomina, sicut in pra?habitis
sideratur ex parte suppositorum, est plu- dictum est. Significatur enim commune
rium habitudo ad unum : et sic accipitur ut simplex, vel ut in habente, et in ha-
a Grrecis qui dicunt tres substantias. Si bente vel per aptitudinem quam habet
autem consideratur ex parte naturie cui ad commune, vel per habitudinem quam
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 43. 455

habet ad proprietatem secundum solam Et per hoc patet sokilio ad dictum

habitudinem vel secundum aclum, qui Hieronymi et ad dictum Buetii.
modi signitlcandi uno nomine vel duo- Ad m
quod objicitur in contrarium de Adobjeci.
bus exprimi non poterant. Richardo_, quod ipse accipit subsisten-^
3ct.3. Ad ALiLD dicendum est, quod licet tiam secundum quod praepositio sub
ha^c in canone Biblise non inveniantur dicit liabitudinem suppositi ad proprie-
expresse, tamen eliciuntur ex his quae tatem. Et sic verum est quod dicit :

expressa sunt in canone : et necessitas hoc tamen dicit subsistentia secundum

importuute instantiae haereticorum cogit proprietatem nominis : non enim dicit
illa accommodare ad expressionem veri- nisi ens in se subsistens nullo alio indi-
tatis. Propter quod non reputantur pro- gens ut sit. Unde nomen essentiale est,
fanse vocum novitates. quod tamen ex adjuncto trahilur ad
!ct. i. Ad \d quod objicitur de Boetio in standum pro persona.
commento super Prsedicamenta, dicen-
dum est, quod Boetius ibi aliter haec
nomina enim materiam
accipit. Vocat
materiale, hocest, primum genus subje- MEMBRUM H.
ctum formabile differentiis et distingui-

bile propriis et accidentibus, et hoc vocat De lujposlasi.

oucTtav. Hoc enim in potentia est ad for-
mationem propriorum et ditferentiarum.

Et vocat oujiw7'.v dilTerentia formarum. Secundo, Quaerilur de hyposlasi.

Haec enim est ditTerentia specifica, prout Et quaeruntur duo, quid sciHcet sit

significatur ut universale, et non ut for- hypostasis, et qualiter se liabeat ad pro-

ma totius. 'l-oTtaai; autem sive sub- prielatcm distinguenlem?
stantia propter hoc dicit esse composi-
tum : quia ambas istas habet composi-
tiones, scilicet et primi formalis, et per
differentiam formati, et individuantis et
accidentis proprii : quae quia in divinis ME^IBRI SECU\D1
non sunt nisi secundum modum signifi-

candi, ideo sub taU assignatione non

potcrant transumi ad divina. Et ideo ARTICULUS L
Boetius sub alio modo significandi de-
terminavit de his nominibus in libro de Quid sit hypostasis secundum
Duabus naturis sub una persona Chri- definitionem * ?
sti.
i

5t. Ad m quod ulterius quseritur, dicen- Ad primum sumatur definitio quas

dum quod nomen subsistentiae ct sub- consuevit poni, hiec scihcet, « Hyposta-
stantiae nomina sunt essentialia, quae ta- sis est substantia cum proprielate. »
men propter modum significandi possunt Et videtur lurc definitio inconveniens
trahi ad hoc quod slent pro pcrsona, esse.
sicut in praehabitis tractatu de yenera- 1. Cum enim dicilur, subslantia cum
tione Filii dictum cst, quaestione quid proprietate, si ulrumque illorum est de

generet, etquid gencretur. inlellectu liyposlasis, aul ex aequo et se-

• Cr. Opp. B. All)erLi. Comment. in I SeiiLeu- nova' ediliouis nosLrto.

liiuum, Dist. XXIII, AiL. 1. Toui. XXV luijusce
456 D. ALB. 31AG. ORD. PRJED,

cundum unam rationem, aut non. Si ex est, nomen hypostasis non praedi-
tunc
£equo : tunc ex duobus intellectibus calur idem in Patre et Filio et Spirilu
componitur intellectus hypostasis : et sancto. Ergo non praedicatur univoce de

hoc impossibile Duo enim ex sequo est. ipsis hypostatibus. Univoca enim sunt,

venientia non faciunt unum. Definitio ut dicit Aristoteles in Prsedicamentis,

autem vult dicere unum, ut dicit Aristo- quorum nomen unum, et ratio substan-
teles in VII primas philosophise. Si non tige diversa.

ex aequo, sed proprietas accipiatur in

substantia ut substantiam determinans. Ulterius quaeritur de alia definitione

2. Et si hoc tunc qugeratur, Quid di-

:
quam dat Damascenus, sic : « Hyposta-
cat substantia? Au\ enim dicit quo est, sis est substantia cum characteristicis

aut quod est, aut hypostasim. quse est idiomatibus, hoc est, cum distinctivis

sicut compositum. proprietatibus «.» Et ex hoc videtur,quod

Si quo tunc sequitur, quod quo
est : 1. Hypostasis dicat essentiam aliquo
esse sive essentia determinatur proprie- addito : et sic intellectus hypostasis non
tate : et si determinatur, distinguitur : est simplex.

et si distinguitur, ab aliquo distinguitur 2. Adhuc, In humanis substantia com-

de quo non praedicatur. Et hoc est valde mune est characteristica autem sive
:

inconveniens. Ostensum est enim in distincta sunt particularia, ut cum dici-

praehabitis^ quod commune quod est tur, Paulus est homo, Petrus est homo,
essentia, prsedicatur tam de personis, commune quod est substantia, designa-

quam de proprietatibus essentiali prsedi- tur per homo : distinctum autem per
catione. Petrus et Paulus : et quia distinguens
3. autem dicat quod est, cum in
Si particulat distinctum, est particulare : et

divinis non sit quod est materiale, opor- nisi distinctum aliquid adderet supra
tebit quod illud quod est, sit idem quud commune, remaneret idem omnino Pe-
qui est, et sit absolutum, et sic idem in trus et Paulus. A simili ergo in divinis

tribus et sic quod est cum paternitate

:
cum dicat Damascenus, quod in divinis
acit personam Patris, et cum filiatione commune est substantia, particulare ve-
facit personam Filii, et cum spiratione ro hypostasis, videtur quod hypostasis
personam Spiritus sancti. Idem ergo vi- ahquid addal supra commune quod est

detur substare diversis proprietatibus : substantia : et sic dicit substantiam ali-

quod (ut dicit Anselmus) etiam intelle- quo addito.

ctus non admittit quia sic sequeretur, : 3. Adiiuc, Boetius in libro de Duabus
quod idem masculine qui designatur per naturis in iina persona Christi : « Sub-
qui est, esset Pater, Filius, et Spiritus stantia cum substat in particularibus,

sanctus. hypostasis dicitur. » Yidetur ergo, quod

4. Si quod substantia
autem dicatur, hypostasis dicat substantiam cum sub-
dicat hypostasim qu^ est sicut compo- stare : et sic dicit substantiam cum ali-
situm tunc sequitur, quod idem pona-
: quo addito.
tur in definitione suiipsius, quod iterum I>f coNTRARiuM hujus est, quod g^j

inconveniens est. 1. In divinis sicut essentia est una in

Adhuc, Quis est vel qui est Pater, non tribus personis, ita substantia una non
est qui est Filius, licet quod est Filius. multiplicata. Sed si hypostasis dicit sub-
Cum ergo dicitur, Paler est hypostasis, stantiam, tunc sequitur, quod dicat eam
Filius est hypostasis, Spiritus sanctus in reclitudiue, sicut homo dicit animal.
est hypostasis si hypostasis dicit qui: Unum enim non dicit alterum, nisi actu

'
S. J. Damascenls, Lib. I de Fide orlhodoxa, cap. 0.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. X, QU^ST. 43. 457

et inlellectu sit iii ipso secundum pri- ab h^^postasi, aut idem. Si aliud ab hy-
mum modum dicendi per se. Et si hoc postasi, hoc commune non est factum
conceditur : tunc sequitur, quod multi- particulare, sed alio particulari et pro-
plicato uno, multiplicabitur reliquum, prio : et iterum quseratur de illo, unde
ut homo est animal, duo homines duo faclum sit particulare, et ibitur in infi-
animalia : sed hoc falsum est : quia in nitum. Si eodem : tunc idem diffinitur
divinis tres sunt hypostases, etuna sub- per seipsum, quod est inconveniens.
stantia non multiplicata. ^. Adhuc, Si hypostasis dicit essen-
2. Adhuc, Boelius in libro de Duabus tiam ahquo addito : tunc supposita hy-
tiaturis in una persona Chrisli « Per- : postasi supponitur essentia : et hoc vide-
sona est rationalis naturse individua tur esse inconveniens : attribuitur enim
substantia. » Rationalis naturss in obli- hypostasi quod est particulare, essentise
quo venit in definitionem personse : non autem quod est commune : et sic attri-
ergo significatur nec dicitur nomine per- buitur aliquid uni, quod non attribuitur
sonae. Si enim dicerelur nomine personee alteri : et hvpostasi quod est
attribuitur
sicut animal nomine hominis, sicut non distinctum numeratum, et non essen-
et

dicitur, homo animahs, sed animal : ita tise. Sed quando supposito uno supponi-
non diceretur, persona rationalis natura?, tur alterum, quidquid attribuitur uni,
sed rationahs natura. Cum ergo substan- attribuitur et alteri. Videtur ergo, quod
tia eodem modo se habeat ad hyposta- hypostasis non dicat essentiam aliquo
sim, quo rationalis natura ad personam, addito.
videtur quod hypostasis non dicat sub- In tamen sunt rationes
contrarium
stantiam, sed aiiquid substantise : et sic abbatisJoachim et aliorum quorumdam
utraque defmitio nuUa est : et sic non antiquorum et sunt pra^cipue duae.:

est substantia cum proprietate, nec est 1. Una est, quod quando ahquid per

substantia cum characteristicis idiomati- prfedicationem attribuilur alteri per sub-

bus, nec dicit substantiam aliquo ad- slantiam, et non secundum accidens,
dito. supposito uno, supponilur alterum. Gum
3. Adhuc, Si dicatur, iste homo, iste autem dicitur, hypostasis est substantia,

dicit hypostasim, horno autem dicit sub- substantia attribuitur per praedicationem
stantiam quse est hypostasis : et si hypostasi, et non secundum accidens.
utrumque istorum resolvatur in sua Ergo supposita hypostasi supponitur
I
principia, iste sive hypostasis resolvetur substanlia.
in corpus et animam sicut in materiam 2. Secunda est, quod quaecumque duo

et formam, liomo autem in genus et secundum omnimodam inditTerentiam se

differentiam, et sic principia eorum di- habent ad invicem, supposito uno suppo-
versa sunt. Quae autem diversa sunt, nitur et alterum. Gum autem dicitur,
horum unum non significatur in altero, hypostasis est substantia vel essenlia,
nec dicitur dicto altero. Essentia ergo omnimoda indifferentia est inter hypo-
non dicitur in noniine hypostasis, per stasim et essentiam sive subslanliam.
locum a suo superiori. Ergo supposila Jiyposlasi, supponilur
4. Adhuc, Si hypostasis dicit essen- essenlia sive substantia. eadem
Et hac
tiam aliquo addilo, id additum aut est ratione dicit abl)as .loachim, quod id
commune, aut particulare. Si commune, quod attribuitur essentioe, attribuitur hy-
commune communi addituui non facit postasi, et e converso. Unde dicit, (}uod
particulare : dicit aulem Damascenus, sicut hypostasis generat et genoratur,
quod c( hypostasis particulare est : » ex ita essentiagenerat et gencratur.
illis ergo hypostasis non constituitur. Si 3. Adiiuc, Si hypostasis dicit essen-
parliculare : aut dicit ahud particulare tiam aliquo addito, videtur esscntia ma-
 438 D. AXB. MAG. ORD. PRvED.
joris esse simplicitatis, quam hyposta- terminationem, ex substantia autem per
sis : quod enim caclit iii intelleclu alte- se subsistere et nullo indigere.
rius, simplicius est illo : unde si liypo- Ad m ergo quod primo quseritur,
stasis dicit essentiam aliijuo addito, es- Quid dicat substantia in descriptione
sentia cadit in intellcctu ejus, et ita hypostasis posita?
simplicior est. Dicendum, quod unumquodque defi-
In contrariu>x hujus est, quod secun- nitur et describitur per proximum suum
dum Philosophos major est unitas parti- superius, quod substantialiter prffidica-
cularisj quam universalis : quia unitas tur de ipso, et quo supposito omnia sub-
universalis est in multis et de multis, stantialia praedicata consequentia ad
unitas vero particularis est in uno et de ipsum supponuntur. Et lioc patet in de-
nuUo : quia dicit Aristoleles in libro de finitione liominis, qui definitur per ani-
Prsedicamentis, quod de prima substan- mal : quia animali supposito omnia con-
tia nulla erit priedicatio. Videtur ergo, scquentia supponuntur, ut vivum, cor-
quod major sit unitas h)^postasis quam porea substantia, animatum, corpus, et
essentise enim in multis est et
: essentia substantia. Et similiter in definitione
de multis, hypostasis autem cum sit in- liypostasis cum ponitur substantia^ po-
dividua, ut dicit Boetius, in uno est, et nitur pro prtjedicato substantiali, quod
de nulio. Et sic major est unitas, et per secundum modum inteliigendi proxi-
consequens major videtur esse simplici- mum est ad liypostasim : et hoc, ut di-

tas. cit Hilarius, est res naturae actu natureB

ad hoc quod sit, determinata, in seipsa
SoiuUo. SoLUTio. Dicendum, quod liypostasis subsistens, et naturali perfectione perfe-
dicitur ab -J-o quod est siib, et atzat? po- cta : sicut enim in proeliabitis in tractatu
sitio : et ideo hyposlasis est idem quod de generatione Filii determinatum est,
suppositum secundumnominis rationem, hic producit liunc, et primi termini talis

et sicut diclum est in pr^ehabitis, cum productionis designantur per hic et

dicitur suppositum, praepositio suh notat hiinc : et quia hic et liunc dicunt ens ra-
habitudinem inferioris ad superius sive tum et perfectum apud naluram, ideo
particularis ad commune, sive dctermi- designantur per hunc terminum, res na-
nati et distincti ad commune indetermi- turx. Unde res natura? dicit primum ens
natum et indistinctum et cum nihil fa-
: ratum constitutum opere naturae et id :

ciat determinatum in divinis nisi pro- quod sequitur ad illud, est proprietas
prietas, et hypostasis dicat determinatum determinans illud. Dico aulem, proprie-
commune, oporlet quod in iiitellectu tas incommunical)ilis alii, quse licet in
hypostasis sit proprietas dcterminans. creatis vocetur accidens individuans,
Iterum cum non quiescat in
intellectus quod sic est in uno, quod impossibile
proprietate, cum secundum modum suae est in alio inveniri : tamen quia in divi-
significationis non dicat ens ut suhsi- nis non est individuatio, loco individua-
stens per se,scd ens indigens alio ut sit, tionis ponitur proprietas incommunica-
hypostasis autcm dicat ens in se per so bilis, qufe rei natura? secundum modum
subsistens, oportet quod in intellectu intelligendi confert singularem existen-
hypostasis sit ens per se subsistens, nullo tiae modum, quo una res naturse separa-
indigens, hoc est substantia. Dicit
et tur ab alia. Et ita duo sunt in intellectu
enim Boetius, quod « substantia est ens hypostasis, quae quia non sunt duo se-
per se subsistens et nullo indigens : » et cundum rem, scd secundum modum in-

proptcr hoc liypostasis est substantia telligendi tantum, ideo intellectus hy-
cum proprielale, et non substantia et postasis non simpliciter cst compositus :

proprietas, ul ex proprietate habeat de- quia non est compositi, sed simplicis se-
 IN 1 P. SLM. THEOL. TRAGT. X, QU/EST. 43. 450

cundum reni : sccunduin modum aulem est similitudinc proportionis quod sub-
intelligendi plura, non re sunt in in- stat paternitati, filiationi, ct spirationi

tellectu nominis ejus : unde non ex aequo sed ex hoc non sequitur, quod sit unum
veniunt in dcfinitionem ejus, sed unum et idem mascuhne quod substat hoc :

ut ens subsistens ralum in natura quod enim esset idem numero et re et hoc :

est substantia, alterum ut determinans dicerc est heercsis Sabellii. Pater enim et
et incommunicabilis existentice modum Filius et Spiritus sanctus, ut dicit Au-
conferens : et ideo apta est defmitio et gustinus in hbro de Doctrina Chri-
propria. stiana, hoc modo sunt tres res, hoc est,

Ad id quod quseritur de substantia, subsistentes tres, et ens ratum apud na-

Utrum dicat quo est, vcl quod est, vel turam.
compositum ? Ad aliud dicendum, quod hypostasis ^.d i.

Dicendum est, quod non dicit quo est, dicit subsistens singuhire, et bene conce-
nec quod est, sed dicit rem naturae prout do, quod nonpraedicaturidem per idem.si
primus et proprius terminus est aclus idem mascuhni sit generis sed priedica- :

naturce|:et hoc est primum secundum tur idem ut unum similitudine habitudi-
modum intelligendi distinguibile pro- nis, sive proportionis quod quamvis :

prietate incommunicabili. non sit univocum vere^ eo quod non est

Ad m quod objicitur, quod secundum natura una, sicut nomen unum est in his

idem est qui substat paternilati, iiliatio- de quibus tamen imitatur

praedicatur,
nl, et spirationi, dicendum est, quod modum talis communi-
univoci, eo quod
non sequitur : non enim idem est nisi in tas ab univoco causatur. Ex hoc enim
communi. quod Pater est Deus, Filius est Deus,
Si quis quod universale et
objiciat, Spiritus sanctus est Deus, secundum
particuiare non sunt in divinis quia : consequentiam necessariam causatur,
dicit Damascenus, quod in divinis com- quod res naturae qua^ est Pater, et res
imune re cernitur, et non ratione tan- naturce quae est FiHus, et res naturae
tum. quse est sanctus, uno et si-
Spiritus
Dicendum, quod hoc verum est : mili secundum proportionem
respectu
quia ubi universale et particulare, ibi se habet ad naturam divinam, quae de-
sunt dutB naturse re, quarum una est uni- signatur per hoc nomen, Deus: et tali
[versalis, ct altera particularis, et una non una ratione respectus praedicatur hoc
st alia : et lioc non potest esse nisi in nomen Jnjpostasis de tribus. Et ideo

(\Kr
jbomposilis. Compositio autem in divinis imitatur univocum, ct causatur a praedi-
'ft
:et
imQon est. Est tamen ibi commune habi- cato univoco.

loi
5,l[udinis, sive respeclus, sive proportio- Et si quis objiciat,quod inter iiyposta-
ais ad unum : quia sicut res naturae quse sim et naturam nihil sit mcdium, et sic
iJ
3st Pater, determinabilis est incommu- non est respectus medius, Patct per an-
licabili proprietate, ita res naturae quse tedicta, quod non valct quia licet non :
ivi^

isi Filius, incommunicabili proprietate sit respectus mcdius sccundum rcm, ta-

0)0^118
Jeterminabilis est, et similitcr rcs na- mcn est secundum modum intclligendi :

lurse quifi est Spiritus sanctus. Et tale et hic modus distinguitur per nomcn
esis'

ommune ad suppositum sibi substans, Itypostasis.

ive ad suum particuhire, non habet di-
ersitatem rei, sed rationis tantum : quse Ad id nuod
1
ultcrius obiicitur
'
dc dcli- De.iiifin.
Dainascem.
atio tamcn non est vana, quia ad rcm nitionc Damasceni, dicendum quod bona a«i ^-

.
|jf.lefertur secundum modum significandi, est, et redit ad idcm cum prima. Chara-
clu^

uo aliter dc.^ignalur suljstans, ct id cui ctcristica cnim idiomata sunt distinctivic

ubslal : et hac ralionc communi ununi proprictates : ct substanlia dicit nis ra-
,plicisi
 460 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

tuni apud naturam in se perfecte subsi- Ad id quod objicitur in contrarium, /

stens, nullo indigens ad hoc ut sit : et dicendum quod wmm dicit alteriim tri-
hoc est res naturse, ut dictum est. Hoc pliciter, proprie scilicet et communiter.

auteni quod objicitur de compositione Proprie dupliciter, scilicet quando unum

intellectus, jam solutum est. est in intellectu alterius, et actu in ipso
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod hypostasis ut ens de esse ejus, sicut homo dicit ani-

non dicit substanliam aliquo addito : mal^ quia animal est de intellectu homi-
quia cum nihil sibi additur vel addi pos- nis et de esse ipsius. Secundo, quando
sit, oportet quod ubi est additio, ibi sit quidquid attribuitur uni, attribuitur al-

diversarum conjunctio : nihil autem di- teri. Et istis duobus modis verum est,

versum est in divinis, propter indifTeren- quod multiplicatio uno, multiplicetur et

tiam simpHcitatis : tamen est ibi diversus reliquum. Unde tres homines sunt tria
modus significandi et sic unam et eam- : animalia. Tertio modo dicitur iinum di-
dem rem sub diverso modo significandi cere alterum large, sive communiter,
dicit hypostasis : et hoc non facit addi- quando scilicet proprium dicit significa-
tionem. i\ec est simile in humanis et tum ut alterius ahquid et tunc non dicit :

divinis. la humanis enim compositio in recto, sed in obliquo : et sic hyposta-

est : el ideo potest ibi esse additio. In sis dicit naturam dicit enim supposi-
:

divinisautem est omnimoda simplicitas, tum naturse communis, non quod est
quae non permittit ibi esse additionem. natura communis : et tunc si natura
Unde cum dicitur, hypostasis est Deus, communis una et eadem est in supposi-
idem est in prsedicato et subjecto sub tis, non sequitur, quod si numeratur
alio modo significandi. In subjecto enim suppositum, numeretur et natura com-
est proprietas in communi designata ut cum substantia dicat naturam
munis. Et
suppositum, autem natura
in pra^dicato communem,et hypostasis dicat formam in
ut in habcnte designata et hsec idem : obliquo, non sequitur si tres sunt hy-
sunt in modo significandi ditferentia, et postases, quod tres sunt substantiae, sed
non in re. Hic autem non est sic quando sequitur, tres sunt unius substantiae.
dicitur, Petrus est homo, vel Paulus est Et si quod in divinis hypo-
objicitur,

homo : enim non est com-

proprium stasis est secundum rectum.
substantia .

mune, et natura proprii non est natura Dicendum, quod hoc est ex modo di-
communis. cendi vel significandi, scilicet quia in
Ad3. Ad ALiuD diceudum est, quod cum di- divinis, ubi est omnimoda simplicitas.
cit Boetius, substantia cum substat in In humanis autem non est sic : quia ibi

.
particularibus, hypostasis dicitui-, in- suppositum non est natura communis
telligit de prima substantia, quce proprie per identitatem : aliter enim esset idera
et principaliter et maxime dicitur. Ikec communicabile et incommunicabile, et

enim non nisi in particularibus accipi- verificarentur contradictoria de eodem et

tur : et illa sola subsistit ut ens perfe- secundum idem.

ctum et ratum apud naturam. Et ab illa Per hoc patet solutio ad sequens,
confertur etiam secundse substantise sub- scilicet ad dictum Boctii : quia hoc con-
stare, secundum quod est secunda sub- ceditur.
prima per esse, sicut dicimus,
stantia in Ad id quod sequitur, similiter conce-
quod homo est albus, quia Socrates est dendum est, quia procedit : hypostasis
albus. Et ideo illa principaliter hyposta- enim non dicit essentiam, nec supposila
sis, hoc est, suppositum notatur. In di- hypostasi supponitur essentia ex com-
vinis autem tamen nulla diversitas est muni raodo significandi et dicendi pei
inter suppositum, et id cui substat sive terminum.
supponitur, nisi in modo signilicandi. Ad ALiUD dicendum, quod hypostasij
 IN T P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU^ST. 43. 461

non dicit essentiam aliquo addito vel

communi vel particulari : nec dicit es-
sentiam in recto, sed dicit aliquid essen-
tia^, ut dictum est.
Per hog iterum patet solutio ad se- MEMRRI SFXLXDl
quens hoc enim procedit, sed fundatur
:

super falsi suppositionem.

ARTICULUS II.

Ad rationes abbatis Joachim dicen-

dum quod non valent
est, oporteret : Qualiter hypostasis se habeat ad proprie-
enim, quod unum de altero preedicare- iatem distinguentem '
?
tur non solum realiter, sed etiam quod
esset idem modus significandi, et etiam
quod esset omnimoda identitas, non rei Secundo queeritur, Qualiter hypostasis
tantum, sed etiam raodi significandi. In se habeat ad proprietatera distinguen-
divinis enira plus attenditur modus si- tera ?
gnificandi, quam rei identitas, sicut in Et hoc est quaerere^ Utrura una et ea-
antehabitis dictum est. Unde argumen- dera hypostasis sit substans oranibus pro-
tatur ab insufficienli : et incidit in utro- prietatibus personahbus diversis et oppo-
que argumento fallacia consequentis. E sitis, vel diversee substent diversis ?
converso enim valet sic quidquid attri- : Et videtur, quod una omnibus :

buitur uni, attribuitur alteri : sequitur, l.'r7r67-aa'.;eniminGraeco idera estquod

quod supposito uno, supponitur alte- substantia in Latino : substantia autem
rum, et inter ea est omniraoda identitas. una et eadem est omnibus tribus : si er-
laa Ad ALiuD dicendum, quod essentia go hvpostasis determinalur proprietate,
oblique cadit in intellectum hypostasis, videtur quod una et eadem hypostasis
nec cadit in diversum re, sed ut idem orani proprietate personaH deterraina-
isub alio modo significandi : et ideo non tur : et sic non sunt diversee hypostases
sequitur, quod majoris simplicitatis sit diversarum personarum, sicut non sunt
iVji^'
essentia quam hypostasis. diversae substantise.
* '

Ad m
quod in contrarium objicitur, 2. Adhuc, Hypostasis cura sit corarau-
loii idicendum quod esse in uno vel in pluri- nis tribus, noraen substantiale est est :

liai bus nihil facit ad unitatem vel simplici- enim Pater hypostasis, FiHus hypostasis,
Kilii tatem, quando id quod est in uno et Spiritus sanctus hypostasis : ergo de
lia
li
'quod est in pluribus, idem sunt re tunc : tribus in summa diceretur singulariter,
iiDUi enira quod est in pluribus, non multipli- et non plurahter videtur ergo, quod
:

\k nec accipit compositionem.

lcatur in iliis, tres sunt una et eadem hypostasis.
lile.
i
Dictum autem Philosophorum intelligi- 3. Adhuc, Logice objicitur, quod inter

iileiB tur in his in quibus quod est in uno, et 'quaehbet duo extreraa per affirraationera
^uod est in pluribus, non sunt idem re et negationem determinata, sunt duo
eijttei! 5icut sunt universale etparliculare : quin- mcdia sunt autem in divinis essentia
:

mo, ut dicit Richardus, in talibus uni- nec distinguibihs, nec distincta : et est in

.as qu» est in pluribus, non multiphcata divinis pcrsona distinguibilis, et dislin-

m illis, sed unum faciens plures, majoris cta : ergo duo raedia : unum quidem te-

fpoitt '/irtutis est quam unitas quse est in uno. nens se ex partc unius, et alterum ex
Et per hoc patet solutio ad tolura. parte alterius : et ha^c non possunt esse

Cf. Opp. 15. Alberti. Commeiit. inl Senten- nova) editionis.

iarum, Dist. XXVI, Art. ii. Tom. X.WI hu)usce
^n
462 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

nisi hypostasis et substantia, et substan- sed in uno et eodem supposito sunt.

tia magis tenet se ex parte essentise de : Ergo nec iii divinis proprietates perso-

se enim nec distinguibilis est, necdistin

- narum diversitatcm quaerunt suppositi,

cta: per adjunctam tamen prsepositionem scd uno et eodem sunt supposilo.
trahitur ad standum pro distincto, sicut In CONTRARIUM hujus CSt, quod Sed

dictum est in qusestione de generatione 1. Hoc directe videtur esse haeresis

Ftlii, in capitulo ubi quanitur, quid sit Sabcllii, qui dixit « Idem masculine :

generans et quid genitum. Ilypostasis quando vokiit, fuit Pater quando vo- :

autem magis tenet se ex parte personse : luil, fuit Fihus quando voluit, fuit Spi-
:

est enim distinguibile, sed nomine suo ritus sanctus. »

non importat distinctum. Si ergo hypo- 2. Adhuc, Dicit Damascenus, quod

stasis est medlum, sequitur quod non sit « hypostases proprietatibus difTerunt : »
\
extremum, et quod non conveniant ei ergo per intellectum relinquitur, quod
determinationes extremi non ergo con- : plurcs sint hypostases, el per consequens

venit ei esse distinctum et quod in :

plures proprielates quibus differunt. In-

divinis non est distinctum, manet unum : tellectus enim suppositi est ante intelle- t

ergo hypostasis una in Patre manet, in ctum proprietatis : eo quod proprietas i

Filio, et Spiritu sancto. fluit a supposito. '

Adhuc, Eadem ratio confirmatur

4. 2, Adhuc, Quaecumque sunt in crea-

sic In divinis duo sunt extrema, unum

:
turisad esse et ad dignitatem pertinentia,
quo est omne quod est in divinis, altc- principalius sunt in creatore. In creatu-

rum qui est post quod nihil in divinis ris autem sic est, quod hic et Iiic, scilicet

est : unum sicut commune, alterum sicut generans et genitus, prima distinctione
determinatum. Ergo duo media, scilicet distinguuntur ut res naturse per actum
quod humanis cst
est, et qui est, sicut in qui est natur» emanatio, quo hic est ab
natura communis qua homo est homo, hoc, et pcr consequens distinguuntur
et est individuum particulare quod esl proprietate : quia enim hic est a quo
aliquis homo, sive quis homo. Et sunt alius, ideo ille est pater : et quia hic est
duo media, quod est, et qui est. Quod qui ab alio, ideo ille est filius. Ergo si-

est, quod designatur cum dicitur, homo militer est in divinis : e't sic videtur,

est id quod est. Qul est, quod designatur quod non proprietate primo hic distin-
cum dicitur, qui est generans, non est guitur ab hoc, sed secundum se etiam
qui est genitus. Ilypostasis autem dicit non intellecta proprietate distincti sunt.
quiest, substantia autem quodest. Vide- 4. Adhuc, Augustinus in libro I de

tur ergo, quod hypostasis non dicit quis Doctrina Cliristiana « Res quae nos :

est. In divinis autem non multiplicatur beatos faciunt, sunt trcs res, scilicet Pa-
nisi quis est. Ilypostasis ergo non est ter et Filius et Spiritus sanctus '. »

multiplicata et sic relinquitur, quod

: Quod autcm dicit non potest
tres res,

una hypostasis sit trium personarum. referri nisi Ergo in di-

ad hypostases.
Adhuc, Videtur hoc per excmplum
5. vinis tres hypostases sunt, non una.
quod multi Sanctorum inducunt di- :

cunt enim, quod sicut radius sive splen- SoLUTio. Dicendum, quod diversfc
dor est ex luce, ita Filius est ex Patre : sunt hypostases trium personarum de-
et sicut calor ex luce et radio, ita Spiri- terminatEe proprietatilms, qua? proprieta-
tus sanctus ab utroque. Sed nec in igne, tes aliter sunt in divinis^ quam inhuma-
nec in aliquo luminoso corpore splendor nis, in duobus. Unum est, quod in
et calor qucerunt pluralitatem suppositi, divinis proprictas est h^^postasis sub-

•
S. AuGUSTLNUs, Lib. 1 do Doclriiia cliristianu, caii. 3.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU/EST. 13. 463

stanlialiter et essentialiter, quod non est prout designatur hoc nomine, qiii est.
in Immanis : et hoc est propter omni- Sic autem designatum multiplicatur in
modam simplicitatem. Secundum est, personis et ideo non est una hypostasis
:

quod in divinis proprietas vim hal)et trium personarum. Sicut et persona

constitutiva? differentice : in humanis substantiale nomen est, ut dicit Augusti-
autem est esse constitutum consequens. nus : tamen de omnibus in summa non
Constituit enim proprietas hypostasim in dicitur singulariter, sed pluraliter. Quod
deterrninata specie esse personalis, ut enim dicitur, quod substantiale nomen
Patrem in esse Patris, et Filium in essc de omnibus in summa dicitur singulari-
Filii : et ideo necesse est, quod divcrsse ter, et non pluraliter, intelligitur de his

et oppositee proprietates diversas detcr- quce siguificant substanliam ut quo est,

minent hyposlases. vel quod est : et non de his quse signifi-

Ad PRiMLM ergo dicendum, quod licet cant substantiam ut quis cst, vel qui est.
hypostasis et subslantia sint idem, se- Qui est enim dicit rem naturse non in

cundum quod substantia a substare dici- specie personali determinatam. Quis est
tur, tamen modum significandi non ha- autem eamdem rem naturce dicit determi-
bent eumdem secundumusum nominum. natam in specic secundum esse perso-
Subslantia enim et nomen est prsedica- nale. Propter quod substantiam dicunt
menti, et nomen est substantiae primse. in obliquo, et non in recto.
Secundum quod est nomen praedica- Ad aliud dicitur, quod in Trinitate se- Ad 3.

menti, dicitur substantia per se ens ad cundum rationem extrema intelligentise

aliud non fluens, nec alio indigens ut sit, et mcdia sunt sed non sunt vere media
:

ut dicit Boetius. Et a sic dicta substantia per eequidistantiam, vel per ajqualem
omne quod est in genere substantiae, participationem extremorum. Et ideo
sive ut genus, sive ut species, sive ut in- distinguibilenon distinctum, non ideo
dividuum, habet quod per se est nuUo dicitur,quod non sit distinctum, sed
indigens ut sit : et hoc non dicit hypo- quia nomine suo non importat proprie-
stasis. Secundum autem quod dicit pri- tatem quse demonstret distinctionem.
mam substantiam, non dicitnisi substare Actio enim natur» res naturse distincla
principaliter et maxime : et cum substare est : actus enim generantis non stat nisi

non possit nisi quod per se est alio non in distincto. Et sic bypostasis etiam dis-
indigens, tunc oportet, quod substantia tincta est ante secundum rationem intel-
primo modo dicla sit in intellectu sub- ligendi quam conveniat ei proprietas de-
stantise secundo modo dictae et hoc non : monstnans distinctionem : est enim per
est in intellectu hypostasis. Et ideo licet intellectum qui est, sive hic, ante hunc
Graeci dicerent tres u-noi-i^t^, Latini nullo esse Patrem.
modo volunt dicere tres substanlias : eo Ad ALiuD patet solutio per idcm : quia Ad t.

quod videbant, quod sequebatur dc ne- illa ratioeadem est cum priori ahis verbis
cessitate tres esse essentias, et sccundum confirmata.
primum intellectum nominis, et sccun- Ad ALiuD dicendum, quod imperic-
dum secundum. Ilypostasis autem non ctum estsimile, et demonstrat processio-
dicit nisi suppositum in ratione suppo- nem personarurn, nisi quantum ad duo,
siti : et hoc est qui est, sive res nalura\ scilicet quod incorruptibilitcr procedunt
Ad ALiUD dicendum, quod Wcei hi/po- personje, sicut sinc coiru[)tionc ignis
stasis nomen substantiale tamcn non
sit, pi'occdit ealor et procedit splendor, ct
dicit substantiam in ratione prima no- quanlum adhoc, quod plura sunt ab uno,
minis substautiffi, sed in ratione secunda, sed non quoad hoc, quod calor et splcn-
prout res naturLe substantia est : et hoc dor sint proprielates quse exigant diver-
est suppositum in ratione suppositi sitatcm suppositorum, sicul [)aternitas et
 464 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
filiatio diversitatem exigunt hypostasum hoc nomen, res, in divinis dupliciter su-
sive suppositorum. mitur, scilicet essentialiter, secundum
Adobject. 1. Ad ALiuD diceiidum, quod illud quod quod dicit Augustinus ibidem, quod « hi
objicitur in contrarium, est conceden- tres sunt una et summa res. » Secundo
dum. Si enim non essent diversoe hy- personaliter, secundum quod dicit, quod

postases, Sabellius verum dixisset. « Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt

Adobject. ?. Ad quod objicitur de Damasceno,
id tres res, » hoc est, qui sunt entes sive
dicendum quod in divinis Patrem esse existentes entitate rata in esse perso-
Patrem, et Patrem generare Filium, et nali.

Patrem determinari paternitate, idem est

re, sed diflerunt secundum rationem Notandum tamen, quod de hoc no-
intelligendi quia Patrem esse Patrem,
: mine^ oTrotrTaji;, dicit sic Hieronymus ad
dicit proprietatem prout est distinguens Damasum Papam, ut dicit Magister in
et determinans in esse personali secun- primo Sententiarum, distinct. XXVI :

dum speciem : Patrem autem generare, « Ab Arianorum preesule, hypostasion

dicit eam proprietatem ut actum pro- « novellum nomen a me homine Roma-
prium Patris : Patrem vero distingui a « no exigitur. Tnterrogamus, quid tres
Filio paternitate, eamdem proprietatem « hypostases arbitrentur intelligi ? Tres
dicit prout est rehitio oppositionem ha- « personas subsistentes aiunt. Respon-
bens ad Fiiium. Et secundum hos modos « demus nos ita Non sufficit eis
credere.
intelligendi ex primo modo Pater est « sensus : ipsum nomen efflagitant :

quis, ex secundo Pater est hic, ex tertio « quia nescio quid veneni in syllabis
Pater non est Filius. Et verum est, quod « latet. Clamamus, Si quis tres hypo-
proprius terminus generationis est res « stases, id est,tres subsistentes personas
naturee : et sic distinctus per actum na- « non confitetur, anathema sit. Si autem
turae est ante proprietatem determinan- « quis hypostasim oujlav intelligens, non
tem eum in eo quod est quis in persona, « tribus personis unam hypostasim in-
non re, sed ratione intelligendi. Et hoc « dicit, alienus a Christo est : qui scilicet
modo loquitur Damascenus, et verum « tres hypostases dicens, sub nomine
dicit : quia sic alius modus est distin- « pietatis tresnaturas conatur asserere. »

guendi hypostases, et alius modus diiTe- Item, Hieronymus ad eumdem « Suf- :

rendi proprietatibus suis : diflerunt enim « ficiat nobis dicere unam substantiam e
hypostases ut res naturse, et differunt « tres personas perfectas sequales : ta-
proprietatibus suis. « ceamus tres hypostases^ si placet. IVo-
Adobject.3. Ad aliud diceudum, quod hoc verum « men hoc non bonse suspicionis est,

concludit : sed in hoc solo cavendum » cum in eodem verbo sensus dissen-
est : quia quod est in creaturis prius et « tiunt. » Sed ad hoc respondet Magi-
posterius tempore et causa et eflectu, ster in primo Sententiarum, distinct.
hoc est in divinis secundum modum in- XXVI quod in his verbis non negat
telligendi tantum : et hic modus intelli- Hieronymus utendum esse nomine hij-
gendi causatur ex defectu nostri intelle- postasis in significatione qua determina-
ctus,qui (sicut dicit Dionysius) divina non tum est de ipso, sed haereticos eo prave
percipit nisi ex similitudine humano- usos ostendit : conlra quos cautela et

rum. distinctione opus erat, sicut patet in

Adobje^t. 4. Ad dictum Augustiui diceudum, quod praedicta determinatione *.

'
Cf. 1 Sententiarum, Disl. XXVI, cap. A. .
Tom. XXVI Inijusco nova? edifionis, pag. 2.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QL.EST. 44. 405

QUiESTIO XLIV.

De lioc noinine, persona.

Deinde quaeritur de hoc nomine quod dicitur personalis. In humanis origine et

est perso7ia, quid significet vel prcedicet qualitate. »

in divinis. De quo Magister tractat in 2. Adhuc, In divinis persona, ut dicit

primo Sententiarum, distinct. XXI IL Magister in Sententiis, aliquando dicitur
Et quaeruntur quatuor, scilicet de essentiaUter, aliquando notionahter.
multiplicitate nominis et intentione se- Essentialiter, ut cum dicitur, Pater est
cundum se accepta. persona, Filius est persona, Spiritus san-
Secundo, De nominibus collective per- ctus est persona. PersonaHter, ut cum
sonas signilicantibus, ut trinitas, et tri- dicitur,Aiia est persona Patris, aha Fihi,
nus. alia Spiritus sancti. Xotionahter, ut cum
Tertio,De veritate personarum. dicitur, Pater in persona difFert a per-
Quarto, De sequalitate personarum. sona Filii.

Girca primum qua^runtur quatuor,

quorum primum est de multiplicitate Sunt etiam diversae sententise de hoc
nominis. nomine, persona.
Secundum, De detinitione. Quidam enim dixerunt, utdictum est, senieniia i.

Tertium, De suppositione. quod aliquando significat essentiam,

Quartum, De comparatione ejus ad es- aliquando personam, ahquando notio-
sentiam. nem.
Ahi dixerunt, quod non signihcat sentent. 2.

nisi essentiam. Sed essentia significatur

dupliciter, scihcet utessentia et non gra-
tia suppositorum : et sic designatur per
MEMBRLIM I. hoc nomen, essentia, deitas^et hujusmo-
di. Secundo modo significatur prout est
De mulliplicitate Jiujus nominis, non gratia sui et
in suis suppositis et :

persona \ dicunt,quod hoc modo significatur per

hoc nomen, persona : et ideo possunt ei
atlribui quae et conveniunt essentiae et

jj
Primo ergo quceritur de multiplicitute convcniunt personis. Quje conveniunt
nominis. Persona enim dicitur in divi- essentiae, sicut dicit Augustinus in libro
nis, et in angelicis, et in humanis. YII de Trinitate : « Certe quia Pater est
1. Et dicit Richardus, quod « in divi- persona, ctFihus est pcrsima, ct Spiritus
nis distinguuntur persona? origine sola, sanctus est persona, ideo dicunlur tres
In angolis qualitate sola : quae distinctio persona^, quia commune cst eis id quod

' Cf. Op[) B. Alberli. Comnient. in I Senten- novie editionis nostra!.

liurum, Dist. XXIH, Art. 2. Tom. XXV hujusce
30
 m D. ALB. MAG. ORD. VRMD.

persona est i. » Et illud Augustini, ibi- nere consideratam vel in specie, sed in
dem, « Ad se quippe dicitur persona Pa- hoc individuo designatam : subslantia
ter, non ad Filium, vel Spiritum san- enim in genere designat quid magis
ctum : sicut ad se dicitur Deus magnus, quam quis, ut dicit Richardus in libro

bonus, et justus, et hujusmodi. Persona- de Trinitate. Quaerentes enim, Quid est

lia autem attribuuntur ei : quia sic dici- hoc ? Dicimus, quod est substantia, vel

tur persona generans, et persona genita, animal_, homo. Quaerentes autem,

vel

et liujusmodi. » Quis est hic? Dicimus, quod est Socra-

semen». 3. Alii dixeruut, quod hoc nomen per- tes, vel Plato, individuum quod a sua

sona principaliter dicit essentiam, sed proprietate incommunicabileest, respon-

secundario dicit proprietatis distinctio- dentes : et hic quidem etiam substantia
nem. Et hujus talem dabant rationem : est, sed substantia est, sicut suppositum
quia dicit Isidorus, quod « persona dici- sive hypostasis,quod non designatur no-
tur quasi per se unum ens. » Unde quod mine naturse communis. Et horum dictum
dicitur unum, notat substantiam quod : redit ad hoc_, quod hoc nomen, persona,
dicitur per seunum, notat distinctionem. ante quaestionem heereticorum significa-
Ratione hujus distinctionis dicitur, Alia bat essentiam, prout essentia una et na-
persona Patris, alia Filii, alia Spiritus tura communis est trium personarum :

sancti. Ratione autem unitatis est quod sed post translatum est ad designandam
dicit Augustinus, quod non est aliud hypostasim cum proprietate incommuni- ij

"
esse substantiam et aliud esse personam. cabili. L nde cum dicitur, Pater et Filius

Sensus est, persona, id est, unum et per et Spiritus sanctus sunt tres personae,
se, hoc est distinctus Pater et Filius et sensus est, hoc est, tres hypostases, sive
Spiritus sanctus : personas, id est, unum tria supposita propriis et incommunica-
et per se distincti. bilibus proprietatibus a se invicem dis-

sentent. 4. Adhuc alii dixerunt, quodhoc nomen, tincta.

personcif originem habuit in divinis ab Et sic patet, quod omnes istae quatuor
importunitate haereticorum. Cum enim sententiae conveniunt in hoc,quod per-
Catholici dicerent id quod continetur, sona significet substantiam sed in hoc :

I Joan. V, 7 : Tres sunt qui testimonium differunt, quod quidam dicunt, quod
dant in coelo : Pater Verbum, et Spiri- significat eam per modum essentife et
tus sanctus : et hi tres unum sunt : quse- naturae communis quidam autem, quod
:

siverunt hcEretici Ariani, Quid essent tres significat eam ut in hoc singulari consi-

qui designantur per Patrem et Yerbum deratam. Et isti etiam diflerunt : quia
et Spiritum, intendentes responderi sibi quidam dicunt, quod sij:nificat eam ut
nomen designans substantiam : et cura hunc aliquem qui non est quid, nisi ra-
non posset, ut dicit Augustinus, inveniri tiune essentiae quidam autem, quod
:

nomen ahud quod communiter de tribus significat eam cum proprielate determi-
diceretur, quod singulariter de unoquo- nante.
que et in summa de omnibus simul plu- 1. Ratio autem horuni, quod omnes
raliter diceretur, inventum est hoc no- conveniuntinhoc,quodsignificat substan-
men persona, et dictum est, tres perso- tiam, ponitur a Magistro in primo Sen~
nae. Pater enim est persona, Filius est tentiarum^ distinct. XXY,
ubi expresse
persona, Spiritus sanctus est persona : et dicit Augustinus, quod persona substan-
hi tres non una, sed tres personee. Et tiam divinam significat et essentiam, sic

ratio hujus fuit, quia persona licet dicat ((Persona ad se dicitur, et idem est Deo
substantiam, non tamen diciteam in ge- esse personam, quod esse sicut idem :

* S. AuGDSTiNDS, Lih. VII de Trinitate, cap. 4.

 ]N I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 44. 467

est ei esse, quod esse Deum. Unde ma- Contra secundam autem est, quia
T^
si ^^P"'^^*
secundam.
nifeste colligitur, quod essentiam divi- persona dicit essentiam prout est in sup-
num praedicamus dicentes, Pater est per- positis, videtur persona omnino sequi-
sona, Filius est persona, Spiritus san- voce dici in divinis et in creaturis. In
ctus est persona, id est, essentia : et om- creaturis enim cum dicitur, Persona est

nino unum et idem significatur nomine rationalis naturas individua substantia,

personse, id est, essentia divina, cum persona nullo modo dicit essentiam com-
dicitur : Pater est persona, Filius est munem^ neque neque in
in se, suis sup-
persona, quod significatur in nomine positis, sed suppositum dicit essentiae.

Dei cum dicitur : Pater est Deus, Filius Si ergo in divinis dicit essentiam suppo-
est Deus. » siti, dicetur sequivoce : quia solum no-
2. Adhuc, Ibidem, « Idem significatur men commune est, et ratio substantise

cum Deus est Deus, et Deus est

dicitur, diversa.
persona. Utroque enim nomine essentia Contra tertiam est, quia si persona ^°"iam.'^'^'

divina intelligitur, quia utrumque se- primo dicit essentiam et secundario di-
cundum substantiam dicitur. » stinctionem : tunc cum dicitur, essentia
3. Adhuc, Ibidem, « Eamdem signifi- est persona, sensus erit, essentia est ens
cationem videtur tenere nomen persona, per se distinctum, quod falsum erit, et

cum dicitur, tres personse, quam habet est error Arii.

Contraquar-
cum dicitur, Pater est persona, Filius Contra quartam quod est, tam.
est persona, Spiritus sanctus est perso- 1. Si persona de prima institutione
na. » «Quia, ut dicit Augustinusin libro dicit essentiam, falsificatur dictum
VII de Trinitate : ideo dicitur, tres per- Boetii, qui ostendens originem hujus
sonae, quia commune est eis quod per- vocabuli, persona, dicit quod ortum est

sona est \ » Nihil autem est tribus com- a tragoedis, qui in theatris certos et de-
mune nisi essentia. Persona ergo dicit terminatos homines repraesentare volen-
essentiam. tes, larvas pictas ad similitudinem fa-
4. Innituntur etiam illi verbo Boetii in cierum illarum alligabant, et per illam
libro de Diiabus natiiris in iino persona sonabant carmina : propter quod etiam
Christi, ubi dicit, quod « persona est persona circumflexa penultima dicitur.
rationahs naturse individua substantia : » Persona igitur a prima institutione cer-
ubi ostenditur, quod substantia in recto tum aliquem significat. Essentia autem
in definitione persouiT cadit : nomen au- nullum certum significat aliquem, nec in
tem dicit id quod in recto cadit in defi- divinis, nec in creaturis. A prima ergo
nitione ejus : et sic persona dicit sub- institutione non significat essentiam.
stantiam. 2. Adhuc, Boetius in libro de Trini-
Tot ergo sunt opiniones de persona. tate : « rntelligimus Patrem et Filium et
Spiritum sanctum personas non substan-
Yidelur tamen aliquid esse contra tialiter dici : quia si substantialiter dice-
singulas istarum. retur, de singulis et de omnibus singu-
Si enim persona dicit essentiam, ut lariter diceretur. »
dicunt primi, et dicit absolute, cum dici- 3. Adhuc, Ibidem, « Personse divisae
|i
tur, Pater est persona : si fiatrelatio, re- sunt, substantia vero indivisa : » necesse
fert essentiam absolute. Sicut crgo hrec est ergo vocabulum quod ex personis
est vera, Pater est essentia quse est Fi- originem trahit, ad substantiam non per-
lius, ita hoec erit vera, Pater est perso- tinere.
na quse est Fiiius : ct hoc falsum est. 4. Adhuc, Ex Augustino in libro Vil

' S. AuGUSTiiNUs, Lib. VII de Tiiuitalf, cap.

 468 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

de Trinitate : « Persona non significat exprimatur, sicut fere omnia nomina di-
idem quod substantia *. » Si enim idem vina, sic per prius dicitur de Deo. Com-
significaret, sicut substanlia Patris ipse municabilitas enim naturae in divinis, et
Pater est, non quo Pater est Pater, sed sub illa discretio personalis, causa et
quo est, ita persona Patris esset quo
et exemplar est communicabilitatis naturae
Pater est, non quo Pater Pater est, sed in creatis, et sub illa discretionis indivi-
quo est quod falsum est.
: dualis, et maxime in creatura quae imago
0. Adhuc, Si persona significaret es- Dei est, quae est creatura rationalis sive
sentiam, sicut dicimus tres personas, ita intellectualis.
dicendum esset tres essentias et sicut : Ad ALiuD dicendum est, quod in divi-
dicimus personam numerabileni in tri- nis persona dicitur secundum unam ra-
bus, ita dicendum esset essentiam nu- tionem in tribus personis. Sic enim di-

merabilem esse in tribus quod falsum : citur persona h^^postasis personaU pro-
est. prietate distincta.
Et quod objicitur, quod ahquando dici-

Solulio. SoLUTio. Ad primam partem queestio- tur essentialiter, aliquando notionaliter.

Ad 1.
nis dicendum, qviodL persona dicta de di- Dicendum, quod hoc non variat signifi-

vinis, et de Angelis, et de hominibus cationem personae principalem, sed mo-

non dicitur univoce. Cum enim persona dum significandi tantum. Unde quando
dicatur, ut dicit Isidorus, per se una, per dicitur, Pater est persona, persona dicit

se autem unum sit indivisum in se et di- essentiam non per modum essentiae, et
visum ab aliis divisione quse essentialis substantiam non per modum subslantiae
et per se divisio est, constat quod in hac sed per modum quis est. Quis enim
perfecta ratione non dicilur de personis quaerit deessentia, sicut dicit Priscianus,
divinis. Illae enim essentialiter unum Quis natat inmari? piscis. Et sic quis
sunt, et simpliciter indlvisae. Propter dividitur contra qualis, et contra qiian-
quod dicit Damascenus, quod « divinse tus. Et hoc modo quis primo dicit quem,
personse secundum essentiam in se invi- et secundario dicit quid. Unde dicit Ri-
cem sunt et inseparabiles. » Et, Joan. chardus, quod persona tam dicit quem,
XIV, II Ego '.
in Patre^ et Pater in me quam aut^m secundum
quid. Substantia
est. ITnde si proprietas et compositio no- quod persona ponitur, non tam quem,
minis attendatur, perfectiori ratione dici- quam quid dicit. Dicit enim substantiam
tur persona de creatis, quam de increatis. in habente eam. Unde cum dicitur, Pater
In divinis enim per se unum non est nisi est persona, intelligitur, quod Pater est
propria proprietate distincta, essentiali- quis perfecte ens et substantialiter perso-
terautem per se nullo modo ab alio di- nali proprietate distinctus. Cum autem
visum. Et secundum hunc modum per- dicitur, Pater est alius in persona quam
sona translatione nominis dicitur de di- Filius, cum non possit essc alius in cs-
vinis, et non proprie. El ideo dicit Au- sentia, oportet quod sit alius in perso-
gustinus in libro YII de Trinitate, quod nali proprietate, et sic alius in persona :

« cum instanter qm€rerenthaeretici,Quid et sic per relativum diversitatis cogitur

tria, vel quid tres ? a Calholicis inven- ad standum pro persona. Cum vero dici-
tum est hoc nomen, persona, et dictum tur, Pater in persona dilTert a Filio, cura
est, tres personae, non ut illud diceretur, non differat in essentia, nec differt in
sed ne taceretur Per translationem '\ « communi ratione, sed differt tantum in
enimdici potuit,sed non per proprietatem. proprietate personali, quse differentia
Si autem nomen personae per causam proprie et simpliciter non est, sed est

'
S. AcGLSTiNUs, Lib. VII de Triiiitate, cap. 6, ^ Idem, Ibidem, cap. 4. «.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 44. 4H9

differentia quaedam, quae magis proprie minatum ad quis et formatum. Unde

loquendo distinctio vocatur, per virtutem Richardus dicit, quod non tam quis
verbi differentiam notantis trahitur ad quam quid dicit. Sic autem essentia non
standum pro nolione sive proprietate. signiticatur ut essentia, nec uniens per-
lisec enim omnia sunt in intellectu per- sonas, sed signiPicatur ut substantia quae
sonee. Est enim persona hypostasis sive omnibus confert subsistere in se, et non
substantia substantialiter et perfecte exi- fluere ad aliud gratia essendi : sic enim
stens,proprietale personali determinata : omnibus etiam individuis substantia con-
et ideo per adjunctionem trahi potest ad fert subsistere et hoc modo est et in
:

substantiam designandam, et ad hypo- divinis et in humanis. Et secundum

et ad proprietatem : et per talia hunc actum persona dicit substantiam,
Istasim,
variatur modus significandi ejus, et non sed nec in divinis, nec in liumanis dicit
significatio, sicut et Boetius dicit : et re- persona essentiam ut essentiam.
gulariter verum est, quod talia sunt prse- Et per hoc patet solutio ad objectum
dicata, quaha permiserunt subjecta et : conira.
talia sunt prccdicata, qualia adjunctaper- Ad tertiam sententiam dicendum est, Adser.ten-

miserunt. quod etiam ula satis rationabiliter sus-

Ad m quodulterius quaeritur de prima tinetur, sicut probatur ex dicto Isidori.
sententia, dicendum quod satis sustineri Persona enim est substantia individua,
potest. ut dicit Boetius, vel substantia incom-
Ad quod contra eam objicitur, di-
id municabilis, ut dicit Richardus. Et cum
cendum est, quod cum dicitur, persona talis substantia in recto cadat in defini-
dicit essentiam, non intelligunt isti, quod tione personae, constat quod persona
dicat essentiam per modum essentiee dicit eam per modum substantiae in se I
sive per modum nalurae unientis perso- subsistentis, licet non dicat eam per
nas, sed per modum substantioe, secun- modum essentiae communis^ sed per
dum quod substantia a substando dici- modum suppositi sive hypostasis, quod
tur : sic enim substantia idem est quod ab essentia habet in se subsistere, et
hyposlasis, sive suppositum, sicut dicit alionon indigere ut sit. In intellectu
Avicenna, quod suppositum sive subje- autem suo super hoc addit distinctum
ctum est ens in se substantialiter com- esse proprietate : et ita in obliquo dicit
pletum, occasio alteri existendi in eo proprietatem distinguentem, et ideo per
quod esse non haberet nisi in eo esset : consequens et secundario.
et sic translatum in divina suppositum Ad objectum contra, dicendum quod
est hypostasis occasio, quod proprietas cum dicitur, persona est essentia, prae-
sit in ea, quae secundum modum sigui- dicatio fit ratione indifferentiae simplici-
ficandi non dicit esse per se existentis, tatis quae est in divinis : et haec,ut saepius

sed existenlis in hypostasi, et non extra dictum est, non toUit diversum modum
ipsam. Et ideo non procedit objeclio. significandi, qui diversus modus signi-
In illa enini accipitur essentia ut uniens licandi causat diversum modum dicendi,
tres personas. Et cst in argumento falla- et modum supponendi, et
diversum
cia aequivocationis. Substantia enim diversummodum attribuendi, ct non
prout est hypostasis, non dicit essentiam modum rei. Dico autem diver-
diversum
1 prout est uniens tres personas, sed sum modum dicendi, quando quidem
hypostasim dicit quae distinguitur in uuum duobus nominibus vel pluribus
personis. significatur : sed rationc modi signifi-
sEciNnAM sententiam dicendum candi cum significato pi-iucipali aUquid
IAdquod
est,

quia pi'o
etiam satis suslineri
cerlo persona (Hcil (juid dcler-
potcst : connotatur
iu alio, sicut
in uno quod non connotatur
bonum, justum, sapiens
 470 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

dicitur de Deo. Sed, ut dicunt Dionysius municahili proprietate distinctum in esse

et Origenes, omnia de Deocum hsec naturati secundum esse substantiale indi-
dicantur per causam, licet haec omnia visum et aHisunitum : et ad hoc signi-
dicant essentiam divinam, et significent ficandum, translatum est post qusestio-
essentiam divinam, aliud tanien dicitur nem hsereticorum.
et connotatur cum dicitur sapiens, et Ad PRiMUM autem quod objicitur de Ad 1

aliud cum dicitur honus, et ahud cum communibus rationihus eorum, dicen-
dicitur justus. Dicitur enim sapiens ut dum est., quod Hcet suhstantia et essentia
sapientis creati causa, honus ut honi idem sint re, non tamen sunt idem mo-
creati causa, justus ut justi creati cau- do significandi. Substantia enim a sub-
sa : et ideo aliquid dicitur sive conno- stando dicitur, ut dicit Aristoteles. Per
tatur nomine uno quod non connotatur se autem et principaliter substat suppo-
nomine aho. Diversus autem modus situm. Essentia autem dicitur per mo-
supponendi est, quando quidem quae dum essentientis et unientis supposita.

dicuntur, eadem sunt re, tamen propter Etcum dicitur, quod idem significamus
diversum modum significandi, supposi- cum dicimus Patrem esse personam,
to uno non supponitur alterum eisdem Fihum esse personam^ quod significamus
praedicatis : et sic persona est essentia, cum dicimus Patrem esse Deum, FiHum
tamen supposita persona non supponi- esse Deum, hoc est, essentiam divinam,
tur essentia respectu eorumdem prsedi- intelHgitur idem re, non idem modo
catorum. Et ex hoc causatur quartum, significandi.

scilicet diversus modus attrihuendi : at- Per hoc etiam patet solutio ad se-
tribuiturenim uni quod non attrihuitur quens.
alteri eo quod licet eadem sint re, mo-
: Ad iD quod ohjicitur, quod nihil est
do tamen significandi diflerunt. Unde eis commune nisi essentia, dicendum
non sequitur, si essentia est persona, et est,quod sicut in antehahitis dictum est,
preedicatur persona ratione unilatis rei quod niliil est eis commune per modum
de essentia, quod si persona est distin- naturse nisi essentia, et per modum rei,

cta, essentia sit distincta. et per modum veri univoci. ,Sed sicut in
Adsenten- Ad QUARTAM scntentiam diccndum est, antehabitis dictum est, exuno commu-
tiam 4. 1 1 1 •

quo illa procul duhio vera est. Persojia ni secundum naturam communicato se-
enim suo nomine, ut habitum est, rem cundum actum suppositi muha? conse-
naturae significat, sive naturam natura- quuntur communitates, quse Hcet non
tam et distinctam ut in se suhsistentem et omnino sint communitates univoci, ta-
perfectam et ah ahis divisam, et per men imitantur univocum. Ex hoc enim
simihtudinem distinctionis quam facit quod Socrates est homo, et Plato est
proprietas in esse personali, transhitum homo, et Petrus homo, et commune est
est ad significandum hypostasim, cum eis quod homo esl secundum naturam,

ante significaret naturatum in esse natu- sequitur quod isti tres supposita sunt
rati divisum quod divinis non conve-
: unius naturse, et commune eis est, quod
nit : quia natura communis nec in se, quilihet suppositum est ex respectu suh-
nec in personis distinguitur vel dividi- staniis ad id cui substat : qui Hcet plu-
tur : aUter enim personse non essent in rium sit ad unum, tamen simiHs et

se invicem per naturcecommunis indif- sequaHs est in eis, et per consequens

ferentiam. Nec hoc est contra dictum unius rationis. Et simiHter commune
Boetii. Persona enim semper significa- est eis, quod hi tres individua sunt, et

bat certum et determinatum et in esse tres naturse sunt. Et hoc vocatur com-
naturae divisum, sed non semper signi- mune hahitudinis sive proportionis ad
ficabat certum et determinalum incom- unum, et imilatur univocum, Hcet vere
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.flST. 44. 471

univocum non sit quia univocum vere

: mines,, et album ad omnia alba. Secun-
a nalura una causalur, quae communis dum dicebat causari a generali conformi'
pluribus participatur a singulis. Et hoc enim, quod in-
tate intellectus. Dicebat

modo in divinis commune hoc quod est tellectus imago Dei est, quia
in hoc
persona est. Quamvis enim non ab una similitudinem habet cum omni re sicut
et eadem personalitate Pater sit persona, Deus. Sicut etiam dicit Aristoteles in
Filius sit persona, Spiritus sanctus sit III ^^Anima, quod intellectus est species

persona, sicut ab una et eadem deitate specierum intelligibilium : et hoc intel-

Pater est Deus, Filius est Deus, Spiritus ligitur de intellectu formali. Et hoc mo-
sanctus est Deus : tamen a siniili respe- do dicebat esse univocum hoc nomen,
ctu hypostasis Patris ad proprietatem res^ in divisione Augustini in libro I de
personalem etad naturam communem,et Doctrina Christiana, qua dicitur : « Re-
hypostasis Filii ad proprietatem suam et rum alise sunt quibus fruendum est,

naturam communem, et simiHter hypo- ahse quibus utendum est, alise quae utun-
stasis Spiritus Sancti,causatur communis tur et fruuntur '. » Res enim sive sit

praedicatio personee de tribus, quae prte- creata, sive increata, similiter est ens
dicatur de tribus non ut commune natu- ratum apud intellectum. Tertium causa-
rse, sed ut commune habitudinis sive tur per sequalem denominationem ex
proportionis ad unum, quod imitatur parte animse acceptam sicut intelligibile ,

univocum in hoc, quod inpluribus eequa- univocum ad omnia intelligibiha, et opi-

lem et coeequaevum ad unum et idem nabile ad omnia opinabilia. Et hoc modo
ponit respectum. dicebat univocum esse hoc nomen, no-
Et si ohjiciatur, quod secundum hoc tio, ad quinque notiones quse sunt in
persona videtur prsedicari ut universale divinis. Quarta univocatio, ut dicit,

et ens de ratione trium cum dicitur, causatur ab sequali proportione ad effe-

Pater est persona, Filius est persona, ctum. Et hoc univocum
modo dicebat
Spiritus sanctus est persona. esse hoc nomen, Jnslian, de Deo et de
Dicendum, quod non prsedicatur ut homine Deus enim dicitur justus, quia
:

universale, nec ut ens de ratione trium : reddit unicuique quod suum est. Et a
quod enim sic praedicatur, est commune simili efTectu dicitur homo justus. In
naturce, et non habitudinis : sed prsedi- his tamen modis non simphciter est uni-
catur ut idem sub alio modo signilican- vocum, nisi in primo. Alii autem modi
di.Idem enim est, Pater est persona, imitantur univocum et ideo communi- :

quod Pater est Pater sed alium mo- :

tas illorum est magis communitas ana-
dum habet significandi, proecipue sccun- logi, quam univoci.
dum quod Pater est substantivum, non Ad ALiuD dicendum est, quod substan- Ad -1.

adjectivum. Et hoc patet si resolvatur. tia in delinitione posita non dicitur a

Cum enim dicitur, Patcr est Patcr, sen- natura substantise qua? subsistere facit,
sus est, Pater est hypostasis incommu- sed ab actu substandi, et sic convenit sup-
nicabili proprietate paternitatis determi- posito sive hypostasi, ut dictum cst.
nata, divinae naturae superposita : et hcec Id autem quod contra singulos indu-
est ratio pcrsonse. clum est, jam solutum est in prseha-
Magister Gulielmus tamen Altisiodo- bitis.
rensis ad hoc solvendum distinguit qua-
druplex univocum. Primum dicebat quod objicitur de Roetio, dicen- Cont^^f ^;""
Ai) in
causari a conformitate communis natu- dum, quod Roctius in illo loco snbstan- Ad 2 et 3 i,

rse, sicut homo univocum ad omnes ho- tiam accipit pro nalura quse substare

* S. AuGUSTKNUs, Lib. I de Duchiaaclirisliana, cap. '^.

 472 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

vel subsistere facit in se, et non alio 1. Iladonalis enim natura non est ni-

indigere ut sit, et non accipit eam secun- si in homine. Dicit enim Isaac in libro,

dum quod ab actu substandi dicitur. Et Definitionum, quod c< ratio est vis ani-

hoc modo verum est, quod porsona non mae, faciens currere causam in causa-

dicit nec signiticat substantiam, nisi in tum : » et sic ratio cum collatione est et

obliquo. cum inquisitione. Talis autem natura

Ad 4. Per hoc etiam patet solutio ad di- non est divina, nec etiam angelica, cum
ctum Augustini, quia similiter accipit tamen persona sit tam in divina quam in
substantiam. angelica natura. Inconvenienter ergo de-
Ad 5. Ad rationem ultimam dicendum est, finitur per rationalem naturam.
quod non sequitur, nisi persona signifi- 2. Adhuc, In divinis propter indifTe-
caret essentiam in recto, vel substantiam rentiam simplicitatis persona est essen-

prout substantia non dicitur ab actu tia, sive natura. Obliquus autem omnis
substandi, sed ut ens in se subsistens, notat transitionem et diversitatem. Cum
alio non indigens, sicut communis et ergo dicitur, Persona est rationalis na-

eadem est natura trium personarum. Et turse, diversitas notatur inter personam
sic sequeretur, quod tres essentiae essent et rationalem naturam : et cum sit om-
tres persona?, et numeratae in Iribus per- nimoda indifferentia, potius deberet dici,

sonis. Persona est rationalis natura, quam ra-

tionalis naturae.
Adhuc, Objicitur de hoc quod dici-
3.

tur, Individua. Nihil enim est indivi-

MEMBRUM ir. duum in particulari, nisi quod dividuum
est in natura. Dividuum autem in natu-

De definUione hujus nominis, persona *. ra, est materia quae secundum esse divi-
ditur in particularibus. Divina natura se-
cundum esse non dividitur in particula-
Segundo, Quaeritur de definitione istius ribus sive in hypostasibus, quas Joannes
nominis, persona. Damascenus vocat particularia. Ergo
Et inveniuntur quatuor defmitiones. personce in divinis non convenit esse in-

Prima Boetii, haec scilicet, « Persona dividuum.

est rationalis naturae individua substan- 4. Adhuc, Non videtur convenire quod
tia. » dicit^ Substantia. Quod enim in defmi-
Secunda est Richardi in libro de Tri- tione alicujus ponitur, multiplicato de-
nitate, haec scilicet, « Persona est intel- fmito multiplicatur defmiens, ut cum di-

lectualis naturae incommunicabilis exi- citur, homo animal rationale mortale,

itentia. » plures homines plura animaUa rationa-
Tertia iterum Richardi, ibidem, « Per- lia mortalia. Ergo a simili, si persona
sona est existens per se solum secundum est individua substantia, plures personae
quemdam rationalis existentiae modum. » plures erunt substantise individuae, ut
Quarta magistralis est, haec scilicet, dixit Arius, hoc est ha?resis, quia
et

«Persona est hypostasis distincta incom- tres personae sunt una substantia indivi-
municabili proprietate ad dignitatem dua sive indivisibilis secundum esse.
pertinente. » CoNTRA SECUNDAM ctiam objicitur qua?
Et queeritar de singulis defmitionibus. est heec, c Persona est intellectualis na-
Videtur enim inconveniens prima. turae incommunicabihs existentia. »

* Cf. Opp. R. Alberti. Comment. in I Senten- novae editionis.

tiarum, Dist. XXV, Art. I. Tom. XXV liujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 44. 473

l.Et quaeritur, Quae s\i natiira intelle- 1. Secundum hanc enim non videtur
ctualis ? Aut enim est quse intellectua- esse persona in divinis. Dicit enim Hila-
litate sicut differentia in specie consti- rius in libro VH de Trinitate, quod
tuitur, aut quse intellectu utitur, aut quse « solitudo non est in divinis, nec singu-
intelligitur, eo quod non intelligltur nisi laritas. » Existens autem per se solum
intellectuale, lioc est, in esse intellectua- solitarium et singulare est.
li acceptum. Si prinio modo : tunc na- 2. Adhuc, Gum dicitur, Secundum
tura divina non erit intellectualis : nulla quemdam modum, vagus est intellectus
enim differentia in specie naturse con- et non determinatus quia nescitur quis :

stituitur. Si secundo modo, iterum non sit modus ille. Definientia autem certa et

erit intellectualis : non enim intellectu determinata debent esse : quia aliter de-
utitur, scd seipso intelligit. Si tertio mo- finitio non determinaret et certificaret
do : tunc multarum nalurarum crit per- definitum. Male ergo dicitur, Secundum
sona : sicutenim dicit Boetius, natura quemdam modum.
quee in omnibus est, est quse quoquo
modo intelligi potest : et sic omnium CoNTA QUARTAM ctiam objicitur, hanc
naturarum esset persona, quod falsum scilicet, quod « persona est hypostasis
est. incommunicabili proprietate determina-
2. Adhuc, Quod dicitur, Incommuni- ta ad dignitatem pertinente. »
cabilis^ non videtur convenire soli per- i, Secundum hanc enim videtur, quod
sonse : cum tamen sit ultima ditTerentia intellectus personae compositus sit, et
in definitione posita, de qua dicit Ari- addat super intellectum hypostasis. Com-
stoteles in VII primse philosophix^ quod posilus autem intellectus non est nisi
convertibilis esse debet omnia enim in-
: compositi. Persona ergo in divinis vide-
dividua et omnia propriaincommunica- tur esse composita, quod falsum est :

enim Algazel in Logica

bilia sunt. Dicit seque enim simplex persona est sicut
sua, quod individuum est ab accidente essentia.
incommunicabiii, et ideo dicitur singu- 2.Adhuc, Secundum hoc vide-
lare. tur, quod abstracta personalitate per
3. Adhuc, Quod dicit, Existentia, vi- intellectum, adhuc remaneat hypo-
deturinconvenienter dici : existentiaenim stasis et hoc falsum est
: quia hypo- :

secundum rationem suorum componen- •lasis est distinctum et determinatum

tium dicit ens ex alio produclum hoc : quid, quod apud Philosophum vocatur
autem angelicis personis non convenit, hoc aliquid : et si dicatur hic aliquis,
quse origine non distinguuntur et etiam : tamen hic aliquis non est tam quis,
in divinis Patri non convenit, quia Pater quam quod, ut dicit Richardus, et sic
ex alio quodam non est et in humanis : redit in idem.Sed abstracto detcrminan-
Adse non convenit, eo quod Adam se- te non remanet determinatum persona- :

cundum originem ex alio non est. litas autem derminans est. Ergo abstra-

4. Adhuc, Persona potius est existens cta personalitate hypostasis determinata

quam existentia. Melius ergo diceretur, non remanet. Si ergo remanet aliquid,
quod persona est intellectualis naturae non potest remanere nisi essentia deter-
incommunicabile existens, quam incom- minata et sic sequcretur, quod [)erso-
:

municabilis cxistentia. nalis proprietas determinaret essentiam,

quod falsum est et ssp[)ius improbalum :

CoNTRA TERTiAM etiam objicitur, quse sequeretur enim, quod non

sicut Pater
est hsec scilicet, « Pcrsona est existens est Filius, ita essentia Patris non esset
per sc solum secundum qucmdam ratio- essentia Filii.
nalis existentise modu:n. »
 474 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Adhuc, Contra lias omnes defmitiones nahs natura pro intellectuali ponitur :

simul objicitur. tamen lioc est unum propter quod corri-

1. Yidetur enim, quod secundum eas git eam Richardus.
anima separata sit persona. Est enim Ad ALiLD dicendum, quod in veritate
substantia individua rationalis naturce, respiciendo ad simplicitatem rei in divi-
et est existens per se solum secundum nis, unumquodque divinorum preedica-
quemdam intellectualis existentiae mo- tur (lc alio in rectitudine : et sic persona
dum. est essentia, et proprietas essentia. Re-
2, Adhuc, Videtur, quoJ nalura hu- spiciendo autem ad ^^modum intelligendi
mana in Christo secundum hoc sit per- communem, quo divina ex humanis in-
sona est enim rationalis naturaj indi-
: telligimus, sicut dicit Dionysius, eo quod
vidua substantia : et per eamdem ratio- humana sunt exemplata a divinis : sic
nem divina natura in Christo erit perso- convenientius da(i\{\iv persona rationalis
na et sic Christus
: est duae personse, naturae sive essentiae, quam rationalis
quod falsum est. natura vel essentia. Dicit enim Hilarius,
quod aliud et quod ignis est:
est ignis,
Solutio. SoLUTio. Dicendum, quod licet sicut et homo, et quod hominis est
aliud est :

dicit Aristoteles in Topicis, unius rei sic- aliud Deus, et quod Dei est
i:'t et gene- :

utunum est esse, sit una definitio ta- :

raliter aliud natura, et quod naturce est

men secundum plura quae secundum et hoi' quidem in creatis aliud est re, in

modum intelligendi sunt in uno et eo- divinis autem aliud modo significandi.
dem, plures possunt dari assignaliones, Cum ergo persona res naturae sit, et

quae non suntverse delinitiones, sed ma- rem naturae dicat in recto, naturam au-
nifestationes majoris declarationis. quam tem dicat in obliquo, et dicat eam ut
nomen. Et tales sunt quse inductee sunt. quo est res naturae, et ideo supposita
Et difTerunt, quia iila qua? est Boetii, persona non supponitur natura sive
data est de communi intentione perso- essentia, convenientius dicitur rationalis
nae, prout se communiter habet ad Deum naturae quam rationalis natura.
et Angelum, hominem, Duae vero quse
et Et quod objicitur de transitione obli-
suntRichardi, corriprunt eam quae est Bo- qui. dicendum quod transitioni quae no-
etii et determinant ad divina : et ideo dan- tatur per genitivum, sufticit diversitas
tur per propria divinorum, quorum ma- in modo intelligendi, sicut convenienter
gis est esse intellectuale quam rationale, dicitur bonitas Dei, cum tamen bonitas
et singulare quam individuum ,et existere Dei et Deus seipso sit bonus. Dicit ta-
secundum individuum personse ad perso- men Augustinus in libro VH de Trinitate
naru, quain substare in seipsa. Quarta et ponitur in libro I Seyitentiarum dis- ,

vero datur secundum nominis proprieta- tinct. XXni, quod « tres personas unius
tem. Dictum est enim in prEehabitis, essentiae dicimus, non ex eadem essen-
quod persona est facies hirvata ; quoii tia, ne diversitatem inter essentiam et
non fiebat^ nisi ad designationem certce personam notemus. » Sed hoc est ex
personae et heri, quae dignitate praecede- causis duabus simul junctis, quarum una
bat, utPriamus et Hecuba. Propter quod est, quia ablativus est vehementioris di-
etiam adhuc in civilibus person^ dicun- versitatis quam genitivus. Alia, quod
tur homines dignitate praecellentes, ut prcepositio qua? etiam transitiva est et di-
imperator, praeses,episcopus, praepositus, versitatem notat, habitudinem designat
et hujusmodi. esse materialis ad materiatum : et ideo
Ad fiiffinlt Ad id ergo quod objicitur contra pri- tres personas ex eadem essentia non di-
1.
mam defmitionem, dicendum quod ratio cimus, ne persona ex essentia sicut ex
compositus intellectus est, et sic ralio- materia esse credatur. Hujus signum est,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QLLEST. 44. 475

quod constructio genitivi cum recto ali-
quando intransitiva est, et non notat
nisi habitudinem determinati ad confu-
sum, cum tamen idem sit re determina-
tum et confusum, ut cum dicitur creatu-
ra salis : et talis constructio
quam Hcet Deus non habeat ut cum ali-
quo genere constituentem se in specie,
eo quod est in fine simplicitatis, habet
tamen ut idem ipsi, et ut quo est naturse
inteilectualis licet enim in
: Deo idem
non est in- sit quod est et quo est secundum rem,

ter rectum et ablativum, maxime quan- dilTerunt tamen modo intelliiiendi.

do ablativo adjungitur praepositio, ut Ad aliud dicendum, quod incommu- Ad 2.

cum dicitur, cultellus de ferro. nicabile determinatum per hoc quod di-
Ad ALiuD dicendum, quod pro certo citur, rationalis vel intellectualis natu-
in divinis non est individuum. Indivi- rse, soli personae conveniens est : et sic
duum enim, ut dicit Plato, est in quo ponitur in definitione person^e ut ultima
stat divisio descendenlium a generalissi- dilTerentia et convertibilis : simpliciter
mo. Sed individuum in divinis dicitur autem acceptum majoris communitatis
accommodata significatione idem quod est, quam persona.
incommunicabile quod pluribus non con- Ad aliud dicendum, quod existentia xd 3.

venit. notat originem, ut dicit objectio : sed

Ad quod substantia
ALiuD dicendura, communiter ad originem activam et pas-
in delinitione personse non dicit essen- sivam, hoc est, originem originantem et
tiam vel naturam quae est stans per se, originem originatam. Unde haec defini-
alio non indigens, sive quse dicit quo tio magis proprie est in divinis. In Deo

est sed stat pro supposito quod est hy-

: enim persona est incommunicabile exi-
postasis, quod ab actu substandi siibstan- stens incommunicabili proprietate origi-
tia dicitur. Et bene conceditur secun- nis determinatum. Et hoc modo Adam
dum Graecos, quod hoc niodo plures habuit originans, et similiter Angelus
personae plures substantiae sint, sicut efTective : quamvis originans illud non
apud nos plures personae sunt plura sup- fuerit in conformitate naturae cum ipsis :

posita, et plures res plures naturse. originans eniin in conformitate naturae

Apud nos autem non dicitur, plures sub- cum originato non est de essentia perso-
stantise : quia substantia apud nostlu- nfe secundum se, sed est de essentia
biam habet significationem. Et aliquando illius vel hujus personae.
ponitur pro natura qua substat, aho non Ad ALiuD dicendum, quod existentia ^^ ^

indigens omne quodsubslatper se et sic : melius dicitur, quam existens ; quia sic-
opponitur accidenti. Aliquando ponitui* ut dicit Richardus, persona non tam
pro suppositosive prima substantia. Unde quis, quani quid dicit. Dicit enim quem
ne detur occasio haereticis.aLatinis inhi- in esse substantiali. Et hoc quid aptius i|
bitum est, ne tres substantiae dicantur importatur per existentia, quam per exi-
tres persona?, ne diversitas naturae in stens : sic eiiim significatur quis, qui est
personis esse credatur '.
quid.

\
Ad illud quod contra secundam o])ji- Ad id quod objicitur contra tertiam ', Addiffinit.3.

cilur dicendum quod iutellectualis natu- diccndum quod solitarium et singulare

ra intelhgitur, ut dicit Roetius, secun- secundum quod excludit consortium in
dum quod natiira dicitur unamquamque natura divina, in divinis non cst: et hoec
rem informans specilica ditrerenlia : est intenlio Hilarii. Secundum autcm

* Cf. Opp. B. .Vlhorti. Commpnt. in I Senten- * Cf. Opp. H. Albrrti. CommiMit. in I Sonton-
tiarum, Dist. XXIII, Art. 0. Tom. \.\V liujusce tiarum, Dist. XXIIl, Art. 8. Tom. XXV hujusce
.;|^B nova) editionis. noviB editionis nostra:?.
 416 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

quod diclt exclusionem ab hoc esse per- quod Filius est et ideo ablato proprio
:

sonali, in divinis est : sic enim solus non remanet hypostasis.

Pater est Pater, et solus Filius Filius : et Objectio autem quse dicit, quod essen-
hoc modo ponitur in defmitionse personse tia remanet indeterminata, procedit ac si

secundum se. Sed est de essentia hujus personalitas determinaret essentiam, et

vel iUius personse, sicut et in defmitione ac si essentia substaret personahtati : et

individui accidens ponitur incommunica- hoc non est verum.

bile, quod est collectio accidentium sin-
gularium quam impossibile est in alio Ad illud quod in communi objicitur

reperiri. contra omnes, dicendum quod individua,

Ad 2. Ad ALiuD diccndum, quod ponit quem- quod ponitur in defmitione Boetii, et

dam modum quia in communi defmit

: incommunicabile quod ponitur in defmi-
personam, et non hanc vel illam. Unde tione Richardi, omnis communionis mo-
cum dicitur, quemdam modum^ licet va- dum excluditsecundum actum et poten-
gum sit quoad hanc vel ad illam, non tiam. Communicabile autem quiddam
tamen vagum est quin quem determinet: est ut pars : et hoc nec individuum, nec
dicit enim modum existendi singulariter, incommunicabile est. Et ideo anima se-
licet non hunc vel illum. parata persona non est quiddam ut for-
ma. £t ideo natura divina, vel essentia,
AddiifinU.4.
^^ q^od objicitur contra quartam,
JJ3 vel persona, non est quiddam ut assum-
dicendum quod diversitas in modo in- ptum in unionem vel societatem alterius.
telligendi quse non causatur ex diversi- Et ideo natura divina in Christo vel na-
tate rei, sed ex impotentia intellectus tura humana in Christo persona non est.
nostri, qui rem ut est ahter designare Nihil enim horum in se individuum vel
non potest, nisi assignet eam per assi- singulare et ahi non communicans est.

milationem ad humana, in nullo dero-

gat simplicitati rei : etideo persona sim-
plex est, sicut et natura in divinis : quia
ea quee ratione nominis addit super hy-
postasim, non sunt diversa ab hypostasi MEMBRUxM III.

re, sed modo significandi tantum, sine

quibus perfectum esse personae designari Dc suppositione personse.
non potest.
Ad 2. Ad ALiUD dicendum i, quod licet se-
cundum communem intentionem perso- Tertio deberet quaeri de suppositione
nee abstracta personalitate per intelle- personae. Sed quia jam satis habitum
ctum, remaneat hypostasis, quse secun- est, quod persona supposita non suppo-
dum intellectum substat personalitati : nitur essentia eo quod non dicit eam in
:

tamen meo judicio in divinis abstracta recto, nec significat eam ut essentiam :

personaUtate, nihil remanet : essentia et si significat substantiam, ut dicit Ri-

enim non remanet, quia proprietati per- chardus, non significat eam ut naturam
sonali non substat hypostasis non re-
: communem in se substantem et alio non
manet, quia proprietas ut proprium ac- indigentem ut sit, nec significat sub pro-
cepta, est ipsa hypostasis, secundum prietate generali vel speciali, sed signi-
quod dicit Hilarius, quod proprium est ficat eam prout dicitur ab actu signifi-
Patri quod Pater est, et proprium Filio candi ut suppositum, et sub proprietate

• Cf. Opp. B. Alberti. Gomment. in I Senten- editionis nostrae.

tiarum, Dist. XXVI, Art. 5. Tom. XXVI novse
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. X, QU^ST. 44. 477

individuali vel quasi individuali, prout Aristoteles, non

non sunt species,
entis
designatur per quis, qui quis tamen est nec differentiae et sic stat quod dicit
:

quid in esse substantiali, et talem sub- opinio, scilicet quod persona positive
stantiam designat tam in singulari quam differt ab essenlia, sed non e converso

in plurali. Cum enim dicitur, Pater est essentia a persona. Contra Communi- :

persona, sensus est, Pater est supposi- cabile esse positiva differentia est,

tum certa et notabili proprietate distin- uniens esse tres personas positiva diffe-

ctum. Et cum dicitur, Pater et Filius rentia est : et utraque convenit essentiae,
sunt personce, sensus est, Pater et Filius et opposita eorum privativa conveniunt
sunt supposita certis proprietatibus dis- personse, scilicet incommunicabile esse,
tincta. et singulare sive distinclum esse, et ita

non unitivum esse : ergo positivis diffe-

rentiis differt essentia a persona, sicut e
converso.
4. Adhuc, Ista opinio per se inducit,
MEMBRUM IV. quod persona dicit aliquid additum sub-
stantiae sive supposito dicit enim rela-:

De comparatione personse ad essentiam \ tionem determinantem suppositum, sic-

ut patet in ultima definitione personse
prseinducta. Essentia autem nihil habet
Et cum haec omnia habita sint suffi- additum. Differt ergo persona ab essen-
cienter, non restat quserendum^ nisi de tia, et non essentia a persona per ali-
quarto membro quod est de compara- quam positivam differentiam.
tione personse ad essentiam, propteropi-
nionem quorumdam dicentium, quod SoLUTio. Dicendum, quod secundum soiutio.

persona differt ab essentia, sed non es- Catholicam fidem propter indifferentiam
sentia a persona. simplicitatis quse est in divinis, persona
Et ad hoc proceditur sic : est essentia, et e converso essentia est
1. Aristoteles dicit in VII Topicorum: persona : et re neutrum differt a reliquo,

« Quantulamcumque differentiam osten- sed modo intelligendi, et modo dicendi,

dentes erimus, ostendentes erimus quo- et modo supponendi, et modo attribuen-
niam non idem. » Personse convenit ge- di utrumque differt a reiiquo : isti enim
nerare et generari,spirare et spirari,essen- modi, ut ssepe habitum est, in nuilo prae-
tiseautem neutrum. Ergo persona differt dicant simplicitati. Qualiter vero non
ab essentia non solum ratione intelligen- vani sunt, sed ad rem referuntur, ssepius
di, sed re : quia realis differentia est ge- in praehabitis detcrminatum est.

nerare et generari. Ad PRiMUM ergo quod objicitur, dicen- ^.d i, 2et3.

2. Adhuc, Personae convenit distin- dum quod generare et generari, et spi-
gui : essentise non distingui ergo per- : rare et spirari, non dicunt differentiam
sona differt ab essentia. personae ad essentiam, sed dicunt differen-
3. Si dicatur,quod cum dicitur, es- tiam personse ad personam et opposita :

sentise non convenit generare et distin- ipsorum non sunt differentiae, sed nega-
gui, per hoc non dicitur aliqua differen- tiones consequentes ex affirmatione, sic-
tia positive, sed negative, et negatio ni- ut si homo est rationale, sequitur, quod
hil ponit : per id autem quod nihil est, id quod non supponit homincm, nec di-
nibil differt ab aliquo : quia sicut dicit cit euni in recto, non sit rationalc. Et

• Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novae editionis.

tiarum, Uist. XXVI, Art. i!. Tom. XXVIhujusce

1
478 D. ALB. MAG. ORD. mJED.
similiter ex quo persona non supponit Ad aliud quod ultimo objicitur, dicen-
essentiam, nec dicit eam in recto et ut dum, quod in divinis nuUa est additio.

essentiam, sequitur quod proprium per- Sicut enim dicit Boetius in libro de Tri~
sonae non sit proprium essentiae, sed ne- nitaie, relatio nec addit, nec minuit, nec
getur ab ea propter modum signiticandi mutat, nec auget, etprsecipue relatio ori-
diversum, et propter diversum modum ginis : sed id quod est sine sui mutatione
supponendi : hoc non prsejudicat iden-
et et additione, dicit quodammodo se habe-
titati rei, sicut si dicam, demonstrata re ad ahud et esse alterius, et ideo diver-
statua aerea, hoc est artificiale, quia sta- sitatem nullam inducit, nec realem ditle-
tua: et idem est naturale, quia ses : ergo rentiam, sed tantum in modo signiQ-
idem est naturale et artificiale : non valet. candi.

QUiESTIO XLV.

De iioniiuibus eolleetive persouas si^uffieautibus, sicut triuitas,

et triuus.

Deinde, Quaeritur de nominibus coUe-

ctive personas significantibus,sicut trini-
tas, et trinus.

Et quseruntur duo.
Primum est de hoc nomine, trinitas. Mi:wBRi PRnii
Secundum de hoc nomine, trinus.
De hoc nomine, trinitas, duo quserun-
tur, scilicet utrum sit nomen significans ARTICULUS L
substantiam vel relationem ?
Et secundo, Secundum quam intentio- Utruin Jioc nomen, trinitas, significet
nem suraatur in divinis ? substantiam vel relationem '
?

Ad primum sic objicitur:

1. Boetius dicit in hbro de Trinitate:
MExMBRUM L « Vocabulum quod ex personis originem
trahit,ad substantiam non pertinel. w
De hoc nomine, trinitas. Sed hoc vocabulum, trinitas, ex personis
originem trahit. Ergo ad substantiam
non pertinet.
2. Adhuc, Vocabulum quod ad sub-
stantiam pertinet, de personis singuHs
dicitur in sinsulari, et de omnibus simul

1 Cf. Opp. B. Alberti, Commeiit. in I Senten- novco editionis.

tiaium, Dist. IV, Art. 10. Tom. XXV hujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 45. 479

singulariter, non pluraliter. Sed hoc

et ad quod determinatur propter quod :

nomen, non de singulis dicitur

trinitas, non dependet ad aliquid extra. Et tale
singulariter quia Pater non est trinitas,
:
relativum dicunt esse trinitatem : quia
et Filius non est trinitas, et Spirilus claudit in se tres personas distinctas et

sanctus non est trinitas sed hi tres si- :

ad invicem relatas. Et ideo non sequitur,
mul sunt una trinitas. Erso ad substan- ut dicunt, si sic aliquis arguat, est rela-

tiam non pertinet. tivum, ergo refertur ad aliquid extra sc :

3. Adhuc, Trinitas est distinctarum ch\udit enim intra se id ad quod refertur.

personarum substantia autem non dis-
:
Ad m autem quod objicitur, quod sit

ting-uit, nec distinguitur, ut ssepius habi- nomen substantiale, responderunt con-

tum est : ergo hoc nomen, trinitas, non corditer, quod substantia designatur
est nomen substantiae. multipliciter, sciUcet ut quo est, sive ut
tra. In coxTRARiuM cst quod dicunt Augu- essentia, et sic significatur per hoc no-
slinus,Hieronymus, Richardus et Ansel- men, deitas. Aliquando autem significa-

mus, personam substantiam significare. tur ut quis est, qui quis substantiae est in

('um ergo trinitas tres personas distin- esse substantiali. Sic significatur nomine
ctas dicat in recto in unitate essentise, suppositi vel hypostasis, vel personse.

quee tali distinctioni personarum non est Aliquando significatur ut quod est : qui
contraria, sed admittit eam propter ex- modus significandi quasi medius est in-

cellentem virtutem suae unitatis qua rea- modum significandi quo est,
ter et inter

liter unit tres, necessario sequitur, quod modum signiticandi quis est. Et hoc
etiam trinitas dicat substantiam et sit modo significatur hoc nomine, De2(s :

nomen substantise, et non relationis. Deus enim significat habentem divinita-

tem et is qui habet,
: suppositum est
SoLUTio. xVd hoc concorditer antiqui sine hypostasi habitum autem signifi-
:

dixerunt et bene, quod trinitas nomen cat substantiam : et hoc modo persona
relativum est, et non nomen substantise. significat substantiam ut quis est. Conce-
Distinxerunt tamen, quod nomen relati- dunt etiam, quod hoc nomen, trinitas,

vum multiplex in divinis est. Est enim significat substantiam. Sed hoc non con-
relativum extrinsecus, et relativum in- trariatur ei quod sit nomen relativum :

trinsecus. Extrinsecus duplex, scilicet quia sic relativum dicit in rectitudine,

significans relationem ut conceptam, sic- et substantiam in obliquitate. Sic enim,

ut paternitas relationem significat, et ut dicit Boetius, « persona est substantia
filiatio, et spii-atio. Et est relativum ex- individua, vel quasi individua rationalis

trinsecus significans relationem ut exer- sive intellectualis naturse. » Et sicut dicit

citam, sicut Pater, Filius, et Spiritus Richardus, « persona est existens per se
sanctus. Et hi duo modi relalionis ex- solum secundum quemdam intellectua-

trinsecus habcnt determinari, sicut pa- lis naturae singularis existentiae mo-
ternitas dicitur ad filiationem, et Pater dum. »

ad Filium. Est alius modus relativorum Per hoc etiam dicunt esse responsum
quai sunt relativa intrinsecus : eo quod ad sequens. Quod enim dicitur, quod
in intellcctu suo claudunt et ca quae re- substantialia nomina de singulis personis

feruntur ad invicem, et ea ad quoe refe- dicuntur singuhiriter, et de omnibus si-

runtur : et illa extrinsecus non determi- mul singuhariter, et non pluraliter, in-

nantur. Undc cum dicitur, Isti sunt si- telligitur de his qucne significant substan-
luiles, intclligitur, iste est sirnifis illi, et tiam ut quo cst vel ut quod est, et non
ille vice versa similis isli, et sic in in- dc his qua? significant substanliam ut
tellectu cjus quod dico, Isti sunt similes, (juis ost

intrinsecus clauditur et rehitivum et id

480 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

pliciter. Et enim in Trinitate unitas es-

sentiae, et unitas personse, et unitas no-
tionis sive relationis : et unitas unius
non est unitas alterius : unitas enim es-
M£MBR1 PRIWI senlise nullo modo distinguibilis est :

sed unilas personae distinguibilis : per-

sonalitas enim a qua sumitur ratio uni-
ARTICULUS H. tatis personae^ secundum quam dicitur,
Pater est persona, FiHus est persona,
Secundum quam intentionem dicalur Spiritus sanctus est persona, et sunt
Trinitas de divinis ? unum in communi nomine et ratione
personae, non repugnat distinctioni se-
cundum quam tres personae efficiuntur
Secundo quaeritur, Secundum quam tribus proprietatibus distinctse in esse
intentionem dicatur Trinitas de divinis ? personali : et sic unitas personse non est
Yidetur enim, quod de divinis dici ejusdem rationis cum unitate essentiae.
non possit. Similiter unitas notionis divisioni non
1. Trinitas cnim numerum dicit quem- repugnat : distinguitur enim notio a no-
dam. Dicit autem Boetius in libro de tione per oppositionem, ut paternitas a
Trinitate, quod « illud vere unum est, filiatione, innascibilitas a generatione :

quodnuUi innititur,in quo nuUus est nu- spiratio activa a spiratione passiva : et
merus.» Et constat,quod loquitur de uni- tahbus differentiis determinantibus et di-
tate divina. Ergo unitas divina nulium videntibus, hoc commune quod est no-
admittit numerum. Cum ergo trinitas di- tio, cadit in numerum, quod nullo modo
cat numerum, trinitas in divinis non ad- convenit unitati essentiae.
mittitur. 4. Si quis dicat etiam adhuc, quod hoc
2. Adhuc, In oratione de Trinitate di- modo in divinis est prius et posterius
citur, « Sancta et individua Trinitas. » sicut in numero : quia intellectus essen-
Et videtur esse repugnantia et oppositio tiae est ante intelleclum personae, et in-
in verbis. enim individua, non est
Si tellectus personae ante intellectum pro-
trinitas et si est trinitas, non est indivi-
:
prietatis : et sic aliquo modo potest esse
dua. Dicunt autem Damascenus et Ari- numerus in divinis, et ita trinitas. Hoc
stoteles,quod differentia dividente nume- videtur stare non posse : tum ideo quia
rum cognoscimus. Et hsec sunt verba in symbolo Athanasii dicitur : « In hac
Damasceni : « DitTerentia est causa nu- Trinitate nihil prius aut posterius : » tura
meri. » Aristoteles autem haec habet in propter hoc quia id quod est in line
IV Phijsicorum : « Numerum cognosci- simplicitatis et unitatis, non admittit
mus divisione conlinui. » Trinitas ergo pluralitatem, neque prius, neque poste
esse non potest, ubi nulla est divisio. Et rius actu vel intellectu : omne aute
sic repugnantia verborum est cum dici- quod divinum est, in fine simplicitati
tii
tur, « individua Trinitas. » Et similiter est : ergo nec pluralitateni, nec prius
repugnantia videtur esse cum dicitur, vel posterius habet actu vel in intelle^
Deus Trinitas : deitas enim sive Deus est ctu : et sic non competeret ei nomen tri?
j
quid penitus indivisum in line simplici- nitatis.
tatis et unitatis consistens : trinitas au- 3. Adhuc, Trinitas secundum intentio-
tem alicujus divisi vult esse : et sic tri- nem vocabuli est trium unitas : et cum
nitas non competit divinis. tres non uniantur unitate proprietatis
3. Si quis dicat, quod in Trinitate est personalis, nec unitate personali aliqua,
quidam numepus, sed non numerus sim- relinquitur quod non uniuntur nisi uni

1
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU/EST. 43. 481

tate essentiae. Unde etiani dicuntur SoLUTio. Dicendum est, quod trinitas soiutio.

unum et idem non dicun-

neutraliter, et est in divinis, etnon est nisi in diviuis,
tur unus et idem masculine, nec una et hoc est divinis proprium. Quaecumque

proprietate indifTerentes et uniti : et se- enim distinguuntur in creaturis, eo quod

cundum hanc intentionem videtur trini- simpliciter et essentiahter dillerunt,
tas non posse recipi in divinis : quia si simpliciter faciunt numerum essentiarum
trium unitas est unitas essentiffi, et Isi- ad minus et numerum secuudum esse :

dorus dicit, quod « trinitas est numera- non possunt ha-

et ideo essentiae et esse

bilis et multiplicabilis, » videtur sequi, bere unitatcm. In divinis autem quia dis-
quod unitas essentisB esset numerabiiis tinguentia non realiter nec essentialiter
et multiplicabilis : quod Arianse demen- diiTerunt, ideo nec realem, nec essentia-
tiae est. lcm in cssc faciunt dilferentiam : ct ideo
Si aliquis dicat, quod cum dicilur, unitati non repugnant, quamvis secun-
Irium unitas, hoc nomen, iinitas, dicit dum oppositionem relationis originis in
unitatem personse, non essentioe. Hoc esse personali notionali quemdam faciunt
stare non potest : quia nuUa una singu- numerum, sicut satis in prseteritis expo-
laris persona est, in qua unialur Pater et situm est.

Filius et Spiritus sanctus, ut sic trinitas Unde dicendum est, quod licet in divi- Ad i.

dicantur. nis nullus sit numerus realis, qui difTe-

Nec quam quidam
valet responsio an- rentiam faciat in essentia et esse perso-
tiqui induxerunt dicentes, quod cum di- nali, tamen est ibi numerus quidam pro-
citur triimi wiitas, unitas dicit unitalem prietatum scilicet et propriorum perso-
personse, non prout est in hac vel in illa nalium, qui identitati substantiali non
persona, sed prout confuse accipitur in repugnat, et quemdam'numerum facit et

hoc communi quod est persona : sic virtutem unitatis in essentia et esse
enim nuraerabilis et multiplicabilis f est demonstrat : et ideo trinitatem, hoc est,
in tribus personis, proprielate singulari trium unitatem realem in essentia perfi-
determinante commune
confusum in cit et esse : quod in nulla creatura fieri
hanc et in illam personam et tertiam : potest perfecte, quamvis in natura hujus
quia secundum hoc unitas trium non trinitatis exigua resultent vestigium et
esset unitas nisi rationis, et per niodum imago.
universalis, sicut dicit Porphyrius, quod Ad ALiUD dicendum est, quod in divi- Ad 2.

((participatione speciei plures homines nis divisio sive difTerentia qusedam cst,
sunt unus homo. » Et sic tres non cssent quse est proprietatis personalis in esse

una res, et una substantia sive essentia : personali, et non in esse simpliciter : et

et hoc iterum vergit in haeresim Aria- ideo quemdam numerum et non simpli-
nam. Inde Ecclesia cantat « Una ergo : citer numerum facit propter quod uni-:

pater logos paracletusque substantia tati reali non repugnat : et ideo divina
est. » Haec igitur solutio non est incon- remanent individua simpficiter, numera-
veniens. ta ante quodam numero, hoc est, perso-

nali. Propler quod in eis solis cst trini-

JuxTA hoc ulterius qui:eritur, Quare se- tas, et non in aliis quod enim in cis
:

cundum Augustinum sicut recitat Ma- est trinitas, in aliis triplicitas dici debe-
gister in primo Soitentianim, dis- ret.

tinct. XX : ((Deus dicitur trinitas, et Ad ALiuD dicendum, quod unitas cs- Ad 3,

non triplcx sive triplicitas, » et quare se- scntisB et unitas notionis ct unitas perso-

cundum Isidorum aliquo modo dicitur nse in divinis rcaliter non dilTerunt,

muUiplex, nullo modo triplex ? proplcr omnimodam simplicitatem et

realcm indifTercntiam quic est indivinis :

31
 482 D. ALB. MAG. ORD. PKJED.

sed ditferentiani faciunt secundum ratio- raeralem non ponit nisi circa supposi-
nem intelligendi, et modum supponendi, tum, et non circa forraam quae est
et signiQcandi per terminum, qui secun- unitas : aliter enim non diceretur uni-
duni quod sigaificatur per terminum, ad tas, sed trium unitates.
rem refertur, et ideo cassus et vanus non Et si objiciatur, quod terminus nuine-
est ; tamen in re nullam facit differen- ralis nuraerura ponit circa formam sui
tiam, et ideo unitati rei non repugnat : substantivi, ut cum dicitur, tres homi-
quia et notio est essenlia, et persona est nes, tria animalia.
essentia : duo una et eadem es-
et hfec Dicendum, quod hoc est verum, quan-
sentia. Propter quod unitatera essentife do in recto et in vi adjeclivi numeralis
non adimunt, licet quemdam perficiant terminus conjungitur suo substantivo.
ternarium in esse personali. Hic autem non est sic. Cum enim dici-
Ad 4. Ad ALiuD diccndum, quod in divinis tur. trium unitas, nec in recto est ibi
nullo modo est prius et posterius secun- terrainus numeralis, nec in vi adjecti,
dum Catholicam fidem, et secundura sed potius in vi substantivi, eo modo
rem quia si esset prius et posterius se-
:
quo adjectivum virtute articuli subintel-
cundum rem, oporteret, quod una natu- lecti fit onim sensus,
substantivum. f^st

ra prior esset, et altera posterior quod : trium u)iitas, hoc est, unitas quorum-
nullo modo summa admittit simplicitas. dam qui sunt tres. Et concedendura est,
Et ideo quod dicitur natura prior esse quod responsio inducta non valet.
persona, persona
proprietate, hoc
et

non est secundum rem quia secundum : Ad iD quod juxta hoc quaeritur, di-
rem eeque simplicia sunt et aeque prima : centlum quod triplex vel triplicitas pli-
sed est secundum intellectum nostrum, cationem dicit : plicatio autem dicit si-
qui divina intelligere non potest nisi as- tum partiumyn diversa : et quod in cor-
similet ea terrenis. In creatis autem ita poralibus est situs, in spirituahbus est
est, quod natura est ante personam, et ordo, qui est ad rainus superioris et in-
persona ante proprietatem : et hunc mo- ferioris, vel anterioris et posterioris. quae
dum intelligendi intellectus noster re- sine diversitate essentiae intelligi non
fert ad divina, eo raodo quo dicit Da- possunt : et quia nulla diversitas essen-
raascenus, quod
quod est in imagine id tiarura est in divinis, ideo Nicsena syno-
et vestigio, refertur ad prototypum. dus anatheraatizavit dicentem triphcita-
Ad 5. Ad aliud dicendura, quod in veritate tem esse in divinis, et Deum esse tripli-
secundum Catholicara fidera trinitas di- cem. Concessit autem Deum esse trinum,
citur trium unitas, et intelligitur de uni- et trinitatem : hoc enim nullam in es-
tate essentise, et non de unitate perso- sentia dicit veritatem.
bene probat ob-
nse, vel notionis, sicut Ad verbum Isidori dicendum, quod in
jectio,quamvis propter naturam termini veritate proprie trinitas non est multi-
nuraeralis, eo quod nulla nuraerantur plex. Sed quod Isidorus dicit, inteUigen-
nisi sub aliquo communi, quod secun- dum est caute eo quod multiplex dici-
:

dum rationem unum est in numeratis, tur genus uumeri, sicut in N Eudidis et
sicut tres homines, tria animaha, tria in II Arithmeticse dicitur, quod genu>
entia, exigatur unum coraraune sub quo multiphcis numeri sub se habet species
personae numerantur, et hoc est persona. duplicis, tripHcis, et sic de ahis, super-
Et quod dicit Isidorus, dicit ratione sup- particularis, superpartientis, et non se-
positi, et non ratione naturae : et hoc cundum quod dicitur plicatio unius ad
patet in expositione vocabuli. Cum enim alterum vel super alterum. Et hoc modo
dicitur, frium iinitas, adjectivum nume- quia genus minus ponit quara species :

rale quod est t/itan, formani suain nu- eo quod species addit super genus, quia
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 1.3. 483

trinitas numerabilis est in suppositis, cuhim pra-positivum substantivari in-

concessit in genere trinitatem esse multi- telliguntur. Pater enim est unus qui est

plicem, hoc est, multitudinem quamdam Deus, et FiHus ordine naturae est ahus
continentem tamen triplicem esse ne-
: qui est Deus^ et Spiritus sanctus ordine
gavit, eo quod id quod triplex est in naturse tertius qui est Deus. Ordine au-
specie, triplicationem dicit in situ et or- tem naturce dico, quo alter sit ex altero,
dine naturali. non quo aliter prior altero, ut dicit
Augustinus. Contra est, quod cum di-
citur, Deus est trinus, hoc nomen, tri-

nus, est adjectivum et numerale, no-

MEMBRUM II. tans discretionem et aggregationem :

omne autem tale nomen rem ponit circa

De hoc nomine, trinus. formam, ut cum dicitur, trini equi, vel
trini homines, intelligitur quod sunt tres

equi et tres homines discreti et aggre-

Secundo, Quaeritur de hoc nomine^ gati, et similiter tres homines. Cum ergo

trinus. dicitur, Deus trinus, vel equus trinus,

Et quBeruntur duo, scilicet quid copu- vel homo trinus, intelligitur, quod sint
let sive pra?dicet cum dicitur, Deus est tres dii discreti, et tres equi discreti, et

trinus? similiter tres homines. Sed h£ec est falsa,

Et secundo, De quibusdam locutioni- Deus est tres dii. Deuter. Domi-

vi, 4 :

bus quae inveniuntur in Scriptura, sicut nus Deus noster, Domimis unus est.
trinitas in unitate, et unitas in trinitate, Exod. XX, 3 : Non habebis deos alienos
etquod quidam dicunt, trinitatem esse coram me. Et in symbolo Niceeno :

trinam et unam. c( Credo in unum Deum. » Ergo et haec

est falsa, Deus est trinus.
Adhuc, Si trinus aliquid addit su-
2.

per tres, non videtur addere ordinem et

associationem, sicut cum dico, isti ince-
MEHBKl SECUiXDl dunt bini, vel isti incedunt trini, intelH-
gitur, quod associati sint bini vel trini.
Per hoc autem non tolhtur discretio quae
ARTICULUS I. importatur in termino, nec tollitur quin
discretio ponatur circa formam substan-
Quid lioc nonien trinus prsedicet in tivi sicut ponitur per hoc adjectivum,
divinis '
? tres. Adhuc ergo remanet, quod sicut
heec est falsa, tres dii sunt Deus unus,
ita haec falsa est, Deus unus est trinus.
Ad prlmum ergo objicitur sic :
3. Si forte aliquis dicat sicut Magister
1. Deus est trinus, et trinus quierit in Sententiis videtur dicere, quod ter-
diversitatem et distinctionem : ergo est mini numcrales in divinis niiiil signifi-
unus et alius et tertius Dcus. Si dicalur, cant, sive quod adjectiva numeraUa nihil
quod hoc non est inconveniens, ut dicit copulant, et per ncgationem cxponenda
Magister in libro I Sententiaruni, dis- sunt : et ideo sensus est, Dcus est trinus,
ctinct. XXV, secundum quod unus et id est, non quaternarius, vel binus, non
alius ct tertius per subintellecluni arti- unicus soHtarius, ut (Hcit llihirius. Iloc

' Cf. 0|i[i. I>. Allicili. ('(iniiuent. in I Sonlen- novaj cdilionis.

tiaruiii, Uisl. XXIII, Ail. 7. Tum. X\V imiusce
48 't D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

stare non potest : quia in pjrsedicatis op- hujus nominis, Deus, discretionem ponit
posilum vel disparatum non removetur, circa suppositum quod est persona, et
nisi virtute et oppositione alicujus prae- non circaformam. Unde sensus est, ut
dicati positi, sicut cum dico, cst liomo : dicunt, Deus est trinus, hoc est, tres

ergo non est asinus : non sequeretur, personae in unitate essentise. Et hujus
non est asinus, nisi poneretur esse dicunt esse rationem : quia dicunt, quod
homo : Iioc enim demonstratum est in trinus componitur a trium et unus. In
Logicis. A simili ergo non sequitur, non divinis autem non est unitas, nisi essen-
est quaternus, vel binus, vel solitarius, tise. In persona enim non est unus Deus.

nisi per hunc terminum trinus, aliquis Dicit enim Ililarius, quod Deus non est

numerus ponatur, per cujus oppositio- unus solitarius et ideo professus est con-
:

nem vel disparationem majores et mi- sorlium cum dixit: Faciamus hojninem
nores alii numeri removeantur et sic : ad imagineni et similitudinem nostram '.
relinquitur, quod hoc nomen, trimis, Similiter in proprietate non est unitas,
aliquem numerum ponit circa hoc no- sed potius oppositio et distinctio. Et ideo
men, Deus, cum dicitur, Deus est tri- dicunt,quod trinus,scilicettrium unus,nu-
nus. merum qui notalur per /ri«m ,ponit circa
4. Adhuc, Constat, quod cum dicitur, suppositum, unitatem autem quse nota-
Deus est trinus, aliquid intelligitur pree- tur per unum, in essentia. IIoc etiam
dicari de Deo positive sive affirmative. confirmant per ea quee celebrantur ab
Intellectus autem formalis non est nisi Ecclesia, qua3 cantat : « Unum in sub-
similitudo rei. De hoc enim intelligitur stantia, trinum in personis confitemur. »

dictum EmpedocHs, quod Aristoteles Et quamvis haec solutio communis sit

ponit in II de Anima, scilicet quod « si- fere ab omnibus, tamen mirabilis vide-
mile simili cognoscimus. » Sic ergo ali- tur esse. (jrammatice enim loquendo
quid intelligitur per propositionem cum trinus non dicitur trium unus, sed ter
dicitur, Deus est trinus. unus, sicut et binus bis unus, et quinus
.3. Si autem diceretur, ut quidam di- quinquies unus. Et secundum Priscia-
xerunt, quod nihil intelligitur per hoc num constructio refertur ad intellectum
quod dico, trinus, cum dicitur, Deus est eo modo quo in voce significatur. Et ideo
trinus. Sermo cassus et vanus esset. cum dicitur, Deus est trinus, intelligitur
Sermo enim secundum Platonem ad in- ter unus : sic enim sitinificatur in voce.
tellectum referendus est, et secundum j\ec theologica constructio toUere potest
Hilarium referendus est ad rem. Sic au- raodum significandi per terminum, cum
tem nec ad intellectum, nec ad rem re- dicat Basilius in Hexameron : « Modum
ferri posset. Ad hoc quidam dixerunt^ suee significationis
o in theolouicis
— non
quod hoc adjectivura, trinus, in theolo- amittunt terraini. » Aut enim sumuntur
gicis non sequitur regulam aliorum no- mystice, aut symbolice. Si mystice, si-

minum numeralium. Alia enim nomina gnificant res suas eminentius et verius
numeraha discretionem suam ponunt esse in Deo quam in creaturis: et ideo
circa formas suorum substantivorum, ut exponendi sunt terraini tales per abla-
cum dicltur, tres homines, vel trini ho- tionera et eminentiam, ut dicit Diony-
mines, non inteUigitur unus homo tria sius. autem symboHce accipiuntur,
Si
habens supposita, sed intelliguntur tres primo referuntur ad rem et deinde con- :

discreti per humanilates tres perhuma- sideratis proprietatibus rei, et relatis ad

nitatum essc. In theologicis autem iste proprietates spirituales proportionales
terminus, trinus, cum sit adjectivum iUis, referunturin Deum.

1 Geii , I, 26.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QL.EST. 4o.

6. Adhuc, Si trinus est trium unus : quod aliquis sit »tate vel potestate vel
tunc in hoc quod est trinus, intelligitur honore prsestantior, intelligit unum
unus : et sic nugatorie dicitur Deus esse Deum trinitatem. Et ex hoc quod hoc
trinus et unus : quod tamen Ecclesia nomen, Deus, quod dicit essentiam
cantat in hvmno Ambrosiano <le Confes- ut substantiam et sicut in habente, pot-
soribus; est communiter et indefinite supponere
pro tribus personis, non video quare non
Sit salus illi, decus, atque virtus,
dicatur Deus trinus, ita quod hoc no-
Qui supra cffli residens cacumen,
men, trinus, trahat hoc nomen, Deus,
Totius mundi machinam gubernat
Trinus et unus *. ad standum pro tribus personis indefi-
nite, ita quod discretionem ponat circa

SoLUTio. Dicendum, quod cum dicitur suppositum, et non circa formam sup-
Deus esse trinus, hoc nomen, Deus^ dicit positi.

substantiam secundum quod significatur Ad primum ergo dicendum, quod non Ad I.

per quod est, et secundum quod ab actu valet : quia in priiemissis htec dictio,

substandi dicitur : et ideo per adjun- Deus, supponit pro essentia sive pro na-
ctum quod est trinus, trahitur ad stan- tura et ideo non sequitur ergo unus
: :

dum pro personis sive pro suppositis : Deus et alius. Et hoc modo procedit ob-
sic enim dicit deitatem in habente ha- : jectio.Nos autem diximus, quod trahi-
bens autem est suppositum. Unde tunc tur per adjunctum ad standum pro per-
indefinite et communiter supponit tres sona, sive pro supposito. Et tunc non
habentes deitatem. Aliquando autem per procedit objectio facta in contrarium.
adjunctum trahilur ad supponendum pro Ad ALiUD dicendum, quod bene ve- Ad 2.

determinata persona, ut cum dicitur rum est, quod trinus discretionem ponit
Deus germinans, Deus procedens.vel circa formam suppositi proximam sed :

Et hoc confirmatur per Augustinum in non oportet, quod ponat circa formam
libro II de Trinitaie, qui traclans illud substantialem : sed sufficit ei, qnod ponat
verbum Apostoli, I ad Timoth. i, 17 : circa formam communem sub qua fit di-
Soli Deo honor et gloria, dicit, quod visio, quam notat discretio, sicut cum

cum dicitur Deo, intelligitur Dcus trini- dico, Petrus, Paulus, Joannes sunt trini,

tas communiter, et non aliqua persona non oportet nisi quod sint Ires sub hoc
singuhiris: et dictio exclusiva exclusio- communi quod est homo : et quod in

nem notat circa opposituni essentise, non creaturis commune est ratione, ut dicit
circaoppositum hujus vel illius personae. Damascenus, in divinis est commune re.

Et ex hoc accipiatur, quod hoc nomen, Et hoc modo dicitur Deus trinus in per-
Deus, communiter potest supponere pro sona, et unus in deitate : quia una et
ti'ibus personis indefinite. Idem accipitur eadem deitas est in uno, et in duobus,
ex lioc quod idem Augustinus dicit, ibi- et in tribus.
dem, tractans illud Genesis, xvni, 2 : Ad solutionem eorum qui dicunt, Ad 3.

Apparuerunt ei tres viri stantes prope quod termini materiales niiiil ponunt in
eum'. quos cum vidisset,... adoravit in divinis, dicendum quod nulla est, sicut
terram. Per hoc quod non determinat, bene probant objectiones facta} in con-

* In nova editione Breviarii lioniani lialietur

Sit salus iili,decus,atque virfus,

Qui super cadi solio coruscans,
Tolius mundi seriem gubernat
Trinus (>t unus.
 486 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
trarium : ponunt enim discrelionem necessitatem dictam, qua3 ex difficultate
circa supposilum sub hoc comrauni quod materise est, dicitur esse trium unus. Et
est Deus, quod trahilur ad standum pro cum dicitur trinus hoe quod et uniis,

divina persona indefinite : et ideo nulla dico unus, emphatice additur, hoc est,
discretio ponitur circa formam, sed circa ad expressioncra. Fides enim expressa
suppositum tantum. Unde sicut in hu- quserit confessionera. Et hoc est quod
manis cum dicitur, Socrates et Plato et ssepius dictum est, quod Ecclesia cantal :

Cicero sunt trini, non sequitur, quod « Unum in substantia, Irinum in per-
sint tres homines ratione differentes et sonis confiteraur. » Et sic etiam intelli-

specie : ita in divinis non sequitur, quod gitur illud quod cantamus : « Monadi
Pater et Filius et Spiritus sanctus^sint trinse gloriam canamus. »
tres dii re et numero deitatis differentes :

quia quod in creatis est commune ra-

tione et non re, in divinis commune est
re.

Ad 4. Ad aliud dicendum, quod illa obje- MEAIBRI SECLiXDI

ctio de necessitate procedit. Probatur
enim discretio circa supposita, sicut di-
ctum est, sub hoc communi quod est ARTIGULUS IL
Deus, quod est commune re, et per ad-
junctum trahitur ad standum pro sup- De quibusdani locutionibus quse inie-
positis sicut enim dicit Boetius, talia
:
niuntur in Scriptura, sicut trinitas in

sunt subjecta, qualia praedicata permise- unitate, et unitas in trinitate, et quod

runt. quidam, dicunt, trinilatemesse trinam
Ad 5. Ad solutionem quam quidam afferunt, et unam.
dicendum quod in veritate satis proba-
bilis est.

Ad oijjectum autem in contrarium, Secundo, Quanntur de quibusdam lo-

dicendum, quod in theologicis propter cutionibus quae inveniuntur in Scriptura,

materiae difficultatem Scepe novam opor- sicut trinitas in unitate, et unitas in tri-
tet fieri terrainorum institutionem : quae nitate, et quod quidam dicunt, trinitatem
tamen observari non potest in alia ma- esse trinam et unam.
teria : quia, sicut dicit Gregorius, non Qua^ratur ergo primo, Utrum trinitas
Quae
est dignum, ut libertas sacri eloquii re- sit in unitate, et e converso unitas in
gulis subjaceat Donati. Unde quamvis trinitate ?
trinus dicalur unus in aliis, et iste
ter 1. Hanc enim concedere videtur Gre-
terminus, ter, numeret formam, ut cum gorius in complenda de Trinitate '. Si
dicitur^ ter unus homo tamen in divi- : enim vera est : tunc cum dicitur trinitas
nis necesse fuit institui, utnon numeraret in unitate, aliquam habitudinem notat
nisi suppositum sub una et eadem forma haec praepositio in, de octo habitudinibus
re communi, et non ratione tantum. quas ponit Aristoteles in IV Plujsicorum,
Ad 6. Ad ultimum dicendum, quod trimis in quibus aliquid dicitur esse in alio. Aut
unitate secundum compositionem gram- ergo est sicut effectus in causa, vel e
maticam non dicitur trium unus, sed converso : aut sicutlocatum in loco : aut
ter unus. In theologicis autem propter sicut iorma in materia, vel e converso :

' Praefatio de Trinitate : « Qui cum uiiige- persona:', sed in unius trinilale suhstan-
nit.o Filio luo et Spiritu sancto unus es Deus, tife. »

Tiuus es Dominus : non in unius singularitate

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.f^ST. io. 487

aut sicut cognitum in cognoscente. Et et praedicato ; et de tali propositione dicit

constat, quod nullam illarum habitudi- Boetius, quod nulla est verior ea, sicut
num potest notare praepositio in, cum cum dicitur, album est album, homo est
dicitur irinitas in unilate, et unitas in homo. Et ita videtur essehic cum dicitur,
trinitate : et sic videntur iilse locutiones trinitas est trina. Est enimsensus, ut vi-
esse falsse. detur, trinitas est ternarius theologicus
2. Si quis dicat, quod praepositio in, personarum divinarum.
notat identitatem et indifferenliam, pro- Tertia est, quia, ut dicit, hoc adjecti-
pter omnimodam simplicitatem quas est vum, trina^ inventum est a theologis ad
in divinis, videtur stare non posse. Dicit significandum ternarium theologicum
enim Priscianus, quod « praepositiones suppositorum sive personarum et ideo :

transitivffi sunt et diversitatem notare non sequitur regulam aliorum adjectivo-

volunt » quae diversitas licet secundum
: rum numeralium. Cum enimaha adjecti-
rem in divinis salvari non possit, tamen va numeraha numerum quemdesignant,
secundum modum salvatur. Aliter enim ponant circa formam substantivi, et dis-
in divinis praepositio formari non posset, cretionem notent circa illam, ut cum di-
et oporteret quod praepositiones caderent citur, trini homines, vel trini albi, intel-
ab intentione signiticandi vel consigni- ligitur tres homines humanitatibus dis-
licandi : et sic redit, quod ista? locutiones cretis numerati, et tres albi albedinibus
recipi non debeant, trinitas in unitate, discretis non est in hoc
numerati. Sic
et unitas in trinitate. nomine, trinus, quando in divinis acci-
3. Adhuc, Quidam dixerunt, quod cum pitur cum enim dicitur, Deus est trinus,
:

dicitur, Irinitas in unitate, emphatica hoc adjectivum, trinus, non ponit nu-
est locutio, et est sensus, trinitas est in merum nisi in suppositis personis, et
Deo qui est unitas. Dicit enim Proclus, non in forma. Propter quod non sequi-
quod Deus est unum, et non unicum, et tur, ut dicit, Deus est trinus : ergo non
est unum primum penitus indivisum, ad est unus : nec e converso : est unus : er-
cujus expressionem dicitur unitas. Et go non est trinus. Ad diversa enim refe-
hoc videtur stare non posse : sensus enim runtur trinus et unus : unus ad formam,
locutionis talis non est, sed potius quod trinus ad supposita : et propter hoc non
circumincedant se trinitas et unitas, et mutuo se expellunt ab codem subjecto :

unitas est in trinitate sicut natura com- licet in creaturis sequatur homo est tri- :

munis re in suppositis siniplicibus : tri- nus : ergo non est unus homo est unus: :

nitas autem in unitate sicut supposita in ergo non est trinus. Cum ergo sic sit, ut
natura communi : et sic patet, quod non dicit Praepositivus, cuni dicitur, trinitas
stat solutio illa. est trina, sensus est, trinitas tres habet
personas : et sicut haec est vera, ita et

l. 2. Ultkrius quaeritur de hac, Trinitas est illa, trinitas esttrina : et ita concedithanc
trina et una, quam dicit Praepositivus de copulato pra^dicato, trinitas est triua
esse concedendam. et una.
Kt pro prima parte copulative adducit Adhuc, Ad idcm adducunt quidam
tres rationes. Quarum prima est heec : quartam rationem, dicentes quod ut di-
quia cum dicitur, trinitas est trina, tri- cit Augustinus in libro II de Trinitate,
nitas supponit tres personas distinctas : hoc nomon, Drus, aliciuando habet inde-
ot hoc adjcctivum numerale, trina, co- finitam et comniunem suppositionem pro
pulat ternarium tlieoloiricum circa iUas : tribus personis, ut, I ad Timoth. i, J7 :

ct sic Iktc est vera, trinitas est trina, sicut So/i Deo honor et f/loria. VA, (lones.
hoec, trinitas est tres personae. xviii, 2 : Appar?(erunt ei tres viri stantes
Secunda est, quia idem est in sul)jeclo prope euni : quos euni ri<lisset,... adora-
 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

vit in terram. Et paulo post. t. '^^ '•

personarum : et hoc adjectivum, trina,
Abraham coram Domino. Et in
stahat sic significatum ternarium multiplicat et
hac acceptione Deus est Deus trinitas. numerat. Unde si vera esset, oporteret
Sicut ergo dicilur, Deus trinitas est tri- quod tres essent trinitates et novem per-
nus et unus, ita concedi debet, trinitas sonae quod penitus absurdum est.
:

est trina et una. Ad PRiMAM ergo rationem Prsepositivi

Sed conlra. J>^r cQNTRARIUM CSt^ quod triuitas CSt UUa, dicendum esse videtur, quod non est
et non plures : ergo non est trina : quia idem dicere, trinitas est trina, et trinitas
trinitas si trina esset, plures essent trini- est tres personae : quia cum dicitur,
tates. trinitas est tres personae, numerus dis-
tinctarum personarum praedicatur de
A-d^quffist.' 1. SoLUTio. Ad primam partem quaestio- personis distinctis. Cum autem dicitur,
nis dicendum, quod trinitas est in unita- trinitas est trina, discretio hujus adjecti-
te, et unitas in trinitate. vi, trina, copulatur sive ponitur circa si-
Ad 1. Et quod objicitur de habitudine prse- gnificatum hujus nominis, trinitas, eo
positionis, dicendum quod procul dubio, modo quo in voce designatur : et sic

sicut dicit Gregorius, excellentia mate- multipHcatur et numeratur in tres ter-

riae theologicse dignis verbis exprimi non narios : et ideo efficitur locutio falsa.
potest : et ideo est, quod non subjacet Ad secundam rationem dicendum, quod
regulis grammaticse. Tamen balbutiendo licet idem sit in praedicato et subjecto in
potius quam loquendo aliquo modo opor- re, tamen non est idem in modo signifi-
tetnos significare quod intendimus. Et sic candi : quia cum dicitur, trinitas, sup-
cum dicitur, unitas in trinitate, habitudo ponuntur tres personse distinctae : et illae

praepositionis notat quasi continentiam non sic significantur in preedicato, sed

naturae communis, quse ut forma totius potius ex modo significandi adjective in-
non partis conlinet supposita, et est in telligitur ternarius copulari circa trinita-

eis. Cum autem dicitur, trinitas est in tem : et ideo numerare non personas,
unitate, habitudo pra?positionis notat sed ternarium personarum. Dictum au-
existentiam suppositorum in natura com- tem Boetii de propositionibus intelligi-
muni uniente supposita, et est in eis : tur, quando idem in re et in modo signi-
suppositum enim est in natura quasi in ficandi est in praedicato et subjecto, ut

fornia continente, natura autem in sup- homo est homo.

posito sicut habitum in habente. Et hoc Ad TERTiAM rationem dicendum, quod
modo salvatur habitudo praepositionis. licet ita sit sicut dixerunt Theologi, quod
Ad 2. Et puto sine preejudicio loquendo, trina discretionem notat circa supposita :

quod non est satis dicere, quod praeposi- eo quod omnis discretio circa supposita
tio notet indilTerentiam. est et nuUa circa naturam hoc enim f;e- ;

Ad 3. SiMiLiTER uou opiuor, quod emphatica neraleest tam in creatore, quam in crea-
sit locutio. turis tamen suppositum Imjus nominis,
:

trinitas, non est persona simpHciter et

Adqu8est.2. Ad alteram partem quaestionis sine absolute, sed est personae distinctae sub
praejudicio loquendo, videtur dicendum, ternarii discretione discretae : et ideo si
quod haec est falsa, trinitas est trina et trinam rem suam ponit circa hoc et tale

una : et ideo haec copuiativa falsa est, suppositum, suppositum multiphcabit tri-

trinitas est trina et una. Et hujus ratio narumpersonarum, et nonpersonam.

est, quia hoc adjectivum, trina, rem Ad quartam rationem dicendum, quod
suam copuhit vel ponit circa significatum verum quidem est, quod hoc nomen,
hujus substantivi, trinitas. Supponit au- Deus, aliquando communem habet sup-
tem el significat ternarium distinctarum positionem pro tribus personis, sed non
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU^ST. 4(3. 489

habet euiiidem modum suppositionis Et notandum, quod cum dicitur, tri-

cum hoc nomine, trinilas : Deus enim nitas est una, non est sensus ut Prsepo-
supponit communiter tres personas sub sitivus dicit^ hoc estunius essentiae : quia
una et indifferenti forma deitatis : et ideo sic potius diceretur trinitas unum, quam
adjectivum, trina, adveniens ei, non una sed sensus est, una, hoc est, unus
:

multiplicat eas nisi secundum quod sunt personarum ternarius, etnon plures, hoc
substantes deitati indifferenti, Sed hoc modo quo dicit Dionysius, quod omnis
nomen, trinitas, supponit tres personas numerus monade participat. Binarius
substantes sub forma discretionis :etidoo enimestunus, ternarius unus, et sic de
adjectivum, trina. adveniens ei, designat singulis. Ex his patet, quod si diceretur,
eas multiplicari sub forma sub qua sup- Trinitas est trina, idem denominaret se-
ponuntur in substantivo, hoc est, sub ipsum^ sicut cum dicitur, albedo est
forma ternarii dislincti : et ideo trina alba.
trinitas ponit tres trinitates.

QUiESTIO XLVI.

Utruiii iii Deo sil pliiralilas persoiiariiiu

Deinde quseritur de veritate persona- pluralitas est personarum, sequitur quod

rum. ibi sit vera pluralitas substantiarum.

I
enim Averroes, quod evadere non
Dicit Cum ergo a destructione consequontis
possumus, quin si concedamus plures non sit ibi pluralitas substantiarum, se-
personas esse in Deo, oporteat nos ctiam quitur quod non sit ibi vera plurahtas
concedere plures esse deos, vel falso vcl pcrsonarum.
fictovocabulo personas vocemus. Et ad 2. Adhuc, Est differentia per accidons,
hoc inducit rationes ex defmitione perso- ot est differentia per substanliam sive
lidd suppositas. substantialis. Etilla quse est per accidens,
1 . Quarum prlma est, quia ubicumque ost duplex, scilicet por accidens (juod fa-
est pluralitas personarum vere, ilhe di- cit alterum in quanlitato, vol qualitalo :

visse sunt ab inviccm, vel divisione ma- ct por accidens quod facit aliquo modose
Iteriae, veldivisione generiset differentife. liabere. Neuter autem istorum modorum
^,
jDivisione materiae, ut in hominibus So- facitporsonam aliam ot aliam. Potrus
crates et Plato, Petrus et Marlinus. Divi- onim doctus personalom dilTorontiam non
^ione generis et differentise : qualis est habot ad indoctum soipsum idem onim :

homincset Angelos, quos

differontia inter in persona primo ost indoctus, et postoa

pluros [)orsonas osso dicimus. Utraque doctus. Similitor idem in porsona primo
istarum divisionum dilferentiam facit ost parvus, postea est niagnus. Idom est

iubstantialem, Si ergo in divinis vora de accidonto quod facit alitor so liabore.

* Ci'. 0|)p. 1{. Alhorli. Cominont. iu I Sentcn- novoe edilionis.

ianim, Dist. .XXill, Arl. ''>.
Tom. XXV liujusce
490 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

Idem enini ad aliquem potestesse dexter, cedente incommunicabili divisum ad in-

et ad aliquem sinister, et ad aliquem pa- dividuum deducatur et determinetur. Kr-
ter, et ad aliquem filius. Tales ergo dif- go in divinis nulla est individua substan-
ferentiae dilTerentias personales non fa- tia. Ergo nulla persona.
ciunt. Si ergo personae divinae difTorunt, 6. Adhuc, In omni ordine per resolu-

oportet quoddiflerant dilTerentiasubstan- tionem devenitur ad unum primum : et

tialiet ejus quod est hoc aliquid. Sed tali iliud, ut in prtehabitis probatum est,

difTerentia non differunt, ut dicit fides Ca- impossibile est habere parem, similem,
tholica. Ergo non estibi verus numerus consortem, vel contrarium. In essentiis
personarum, nec verae personce, cum di- ergo necesse est devenire ad unam pri-
cat Damascenus, quod difTerentia estcau- mam essentiam : et in his quse sunt, de-
sa numeri, et quod in omnibus tres per- venire est ad unum qui est, et qui vere
sonae idem sunt prseter ingenerationem est : et in his quae intellectualiter sunt,
et generationem et processionem : quse devenire est ad unum qui vere intelle-
cum ad aliquid dicantur, differentiam ctualiter est, et intellectus est, et causa
personalem non faciunt, sod in aliquo intcllectualis est in omnibus : et illa in-
modo habendi tantum. tellectualis natura non habebit parem,
3. Adhuc, Persona substantiam signi- nec similem, nec consortem, nec contra-
ficat, ut in praecedentibus habitum cst. rium : ergo impossibile est, quod in tali

Ergo ubi plures personae, ibi plures erunt ordine in prima et intellectuali natura sit

substantiae. Sed Arianum ost dicere plu- pluralilas personarum. Ubicumque enim
res in Deo esse substantias. Ergo profa- in una et eadem natura est pluralitas
num est dicere plures esse personas se- personarum, ibi quicumque est, habebit

cundum veritatem esse personalis. parem, similem, consortem, et contra-

4. Adhuc, Boetius in libro de Diiahus rium,
naturis in laia persona Christi : « Perso- 7. Adhuc, Quod generat ct quod ge-
na est individua substantia rationalis noralur, aut divisa sunt per substantiam,
naturae. » Sed individua substantia ost aut non. Si divisa sunt per substantiam :

hoc aliquid per se solum, ct ut dicit Al- tunc utrumque est substantia individua
gazel,per proprium accidens quod nulli in se, et ab alia divisa : et si sunt ra-
alii convenire potest, ab omnibus aliis tionalis naturoe vel intellectualis, sunt
divisum et hoc est impossibile substan-
: verae personae. autem sunt indivisa
Si
tialiter unum osse cum altero. IntoHoctus per substantiam, sequitur, quod per
enim non capit hoc afiquid ab omnibus substantiam sunt conjuncta vel unum :

substantialiter osse divisum, et cum ali- et sic noutrumindividuum sive individua

quo eorum substantialiler esse ununi : substantia : ergo a destructione diffmi-
ad hoc enim soqueretur contradictoria tionis personae neutrum erit vera perso-
esse vera seu verificari de eodem. Si er- na : persona enim est rationalis naturae
go sumuntur ibi plures verae et indivi- individua substantia : indivinis ergo cum
duae personae, erunt ihi pluros ot indivi- non dividatur substantia, nulla videtur
duae substantiae. Sed lioc est falsum. Er- esse persona secundum veritatem.
go et primum. Ergo in divinis non sunt 8. Adhuc, Persona in Doo, in Angelo,
plures verae et individuae personse. et in homine invenitur, et non in alia
o, Adhuc, Cum opposita nata sint natura : aut ergo in his dicitur univoce,
circa idem fieri, in quibuscumque non est aut aequivoce, aut medio modo secundura
individuum substantiae, sive divisibilo, prius scilicet et postorius. Constat, quod
in illis non potest esse individuum sub- non a^quivoce : cum una ratio data a Boe-
stantiae Sed in divinis
sive indivisibilo. tioapplicotur omnibus, ot similitor una ra-
dividuum substantiae nullum est quod ac- tio data a Richardo in libro de Trinitate.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. X, QU.EST. 46. 491

Tam inDeo enim, quam inangelo, quam aut secundum imperfectum. Si secun-
in homine persona est rationalis naturae dum perfectissimum, perfectissimum au-
individua vel quasi individua substantia. tem esse intellectuahs naturae non est
Similiter tam in Angelo quam in Deo et nisisecundum esse personale : utrumque
homine persona est existens per se solum ergo in Deo est secundum esse perso-
secundum quemdam intellectualis natu- nale : et sic plurahtas est in Deo secun-
rae existentiae modum. Et si dicatur sic dum verum esse personale. Et hoc est

univoce cum
in homine et Angelo non
: quod dicit Damascenus, quod verbum
sit personarum vera, nisi per
pluralitas Dei non hoc est, sine hy-
est ava7i6aT2CT:ov,

divisionem substantiae, videtur quod in postasi, sed veram hypostasim habens

Deo vera pluralitas personarum non sit, et hypostasi perfecta subsistens.
nisi per divisionem substantia? ; ergo a 3. Adhuc, Accidens in Deo non est.

deslructione consequentis, cum in Deo Nihil ergo in Deo facit ditTerentiam per
nulla sit divisio substantise, nulla est in accidens. Sunt [autem in Deo etiam se-
Deo vera pluralitas personarum. cundum Piatonem proprietates incom-
9. Adhuc, Persona in divinis aut dif- municabiles, sicut generare sive formare
fert a persona per substantiam, aut per ex se verbum, et generari sive formari
relationem : hsec enim sola duo preedica- ab aUo. Sunt ergo in Deo non ab alio
menta sunt in divinis proprie, ut dicit esse, et ab aHo esse. InteHectus autem
Boetius in libro de Trinitale. Si per sub- non quod idem sit numero et sup-
capit,
stantiam, sequitur quod non plures sunt posito, qui ab alio non est, et qui est ab
personse nisi sint plures substantiae. Si ipso. Ergo in Deo plures sunt, quorum
per relationem solum, cum relatio non alter ab aHo non est, ct aHer ab aHo, et
faciat dilTerentiam, nisi in modo haben- uterque habet modum singularis existen-
di, diversus autem modus se habendi ad tiae et intellectualis naturae divinae. Ergo
aliquod possit esse in una et eadem per- uterque habet verum esse personae. Non
sona, sequitur, quod non de necessitate ergo rationi vel philosophiae repugnat in
talis modus facit numerum personarum : divinis plures esse personas : et has se-
et sic iterum sequitur, quod in divinis cundum ordinem naturae muUipHcari in
non sunt verae plures personae. tres, et nonultra, sicut supcrius sufficien-
In coNTRARiuM cjus cst quod superius terostensum est, cum ageretur de nume-
habitum est, quod ro personarum.
1. Yera communicatio et vera et per-

fecta dilectio non potest esse nisi inter SoLUTio, Dicendum, quod in Deo ve- soiuUo.

plures ojusdem naturae existentes. Pro- rissime est pluraHtas personarum, et se-
fanum autem est negare, quod in divi- cundum hoc Anselmo bene dicente, et

nis non sit vera boni communicatio, et philosophia consentiente, ordo naturae
quod non sit ibi vera et perfecta dilectio. in fluxu personarum ab invicem, causa
Ergo sunt ibi phires vere bonum suum cst fluxus creaturarum al) uno primo et
sibi invicem communicantes, et se invi- universaliter agonte intellcctu. Propter
cem vere et perfecte diligenles. Ergo vere quod ctiam, ut dicit Augustinus in H-
plures personae. bro XI de Civitate Dei : Trinitas opi- ct

2. Adhuc etiam secundum Phitonicos fcx per omnia opera sua signiticationis
in divinis est paternus intoHectus, for- suae sparsit indicia : ct relucct trinitas in

noians ex se ver]>um quod ratio omnium operil»us suis per vestigium ct imaginem,
faciendorum, quod est quasi filius ct ars sicut dicitur, Psal. xxxu, ('»
: Verbo Do-
\ii mun(his archetypus, hoc est, principa- mini coeli firmati simt : ct spirittroris
is niundi typus. Aut ergo utrumque est ejus omnis virtiis corum. Et illud .)ob,
iecundum perfectissimum csse in Dco, XXVI, 13 : Spiritus Domini ornavit copAos,
 492 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

et obstetricante manu ejus, eductus est consequuntur fluxum substantialem qui

coluber tortuosus. Per Dominum enim est inter eum qui non ab alio est, et eum
notatur potentia facientis, quae resultat qui ab alio est, qui eidem supposito con-

in facto secundum quod est ens et unum venire non potest.

a primo ente exiens et existens. Verbum Ad ALiuD dicendum, quod sicut in

autem quod est verbum sapientiie, resul- prsehabitis dictum est ssepe, substantia

tat in forma ct pulchritudine rei factse. etiam in divinis duobus modis dicitur,
Spiritus autem spirans dulce et bonum scilicet ab actu substandi. Et sic suppo-
resultat in usu et bonitate rei creatae *. » situm maxime dicitur substantia. Dicitur

Ad PRiMUM ergo dicendum, quod in etiam substantia per se ens, alio ut sit
Ad 1.

divinis non est materia, et ideo nec divi- non indigens et sic natura divina ma-
:

sio secundum materiam. Et hoc dicunt xime est substantia. Et hoc secundo
concorditer theologia et philosophia. Si- modo non possunt esse plures substan-
militer in divinis nec est genus, nec diffe- tise in divinis. Primo autem modo plures

rentia, nec particulare, nec universale : substantise sunt in divinis, sicut plures

el hoc iterum concorditer dicunt et theo- hypostases et plura supposita : et hoc

logia et philosophia. Et ideo nihil differt modo diciturpersonasubstantia, etplures
ibi ab alio genere, specie, vei differentia sunt personae sicut plures substantise.
substantiali : sed in divinis differens est Ad ALiuD dicendum, quod definitio
modus per esse ab alio. Et hoc
existendi Boetii vera est et hoc modo intelligen-
:

tam secundum tbeologiam quam secun- da quo in prsehabitis exposita est. Hoc
dum philosophiam, ut praeostensum est, autem modo divisa est ab omnibus aliis
Et per talem modum cum sint differen- supposito et substantia, secundum quod
tes et secundum tales existendi modos substantia dicitur natura communis nullo
non possint esse nisi secundum esse per- indigens ad hoc ut sit. Quia sicut in infe-
fectissimum hypostases habentes et in rioribus in natura rationali res ejusdem
seipsis existentes, sequitur quod non naturse sunt communes ratione naturse
possunt esse nisi in esse personali dis- communis, ita in divinis sunt communes
tincti per incommunicabiles proprietates, re. Dicit enim Damascenus « Quod in :

quibus alter est non ab alio, et alter ab inferioribus est commun^ ratione, in di-
alio pergenerationem, et tertius a duobus vina natura est commune re. »
per processionem. Ad aliud dicendum, quod in veritate

Ad 2
^^^ ALiuD dicendum, quod sicut di- illa olijectio procedit. Jn divinis enim
ctum est, in Deo non est differentia per non est proprie individuum, nec est ibi

accidens, neque differentia substantialis, proprie natura rationalis, sed intelle-

sed differentia quam facit proprietas re- ctualis tamen proprie intellectualis
: si

lationife. Relationis autem dico secundum esse dicitur. Et ideo Anselmus illam cor-
originem, quae exigit diversitatem sup- rigit definitionem dicens, quod « perso- i

positi. Oppositae enim relationes secun- na est existens aliquis per se solum se- i

dum eidem supposito

originem uni et cundum quemdam singularis exislentiae
convenire non possunt. Hoc enim nec et intellectualis naturae modum. » Hoc
admittit natura, nec capit intellectus, autem quod est existens per se solum,
quod idem suppositum sit qui ab alio Boetius elargato vocabulo vocat indivi-
est, et is a quo ille est : et ideo talibus duum. Hoc ergo modo esl individuum in

proprietatibus relativis distinguuntur divina substantia.

personee in divinis : quia non tantum fa- Ad aliud dicendum, quod in omni na-
ciunt aliquem se ad aliquod habere, sed tura quae per unam rationem est in plu-

* S. AuGusTiNcs, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 24.

 IN I P. SLM. TllEOL. TRACT. X, QUJEST. 46. 493

ribus, devenire est ad unam primam, dicitur sed est haec substantia quse est
:

sicut docet Aristoteles in II prirnx phi- suppositum sive hypostasis, et non natura
losophise : et in illa impossibile est ha- communis non sequitur argu-
: et ideo
bere consortem, otc. Et in personis ejus- mentum. Sicut enim dicit Richardus,
dem naturse necesse est devenire ad unam nihil interest ad esse personse, utrum

primam, quse estprincipium non de prin- natura communis eadem sit ratione tan-

cipio sed non est necesse, quod in illa

:
tum et non re, vel eadem ratione et non
natura non habeat consortem vel parem rc.

vel consimilem. Ad aliud diccndum, quod divinee per- Ad 9.

Ad ALiuD dicendum^ quod divisa sunt sonse ditrerunt relatione quae est suppo-

per subslantiam quae est suppositum : et situm : talis enim est relatio qu;e est

hoc sufficit ad esse personae. Non sunt proprietas personalisin divinis, et relatio
autem divisa per substantiam quee est originis : et ideo non facit solum modum
natura communis : talisenim divisio non diversum se habendi ad aliquid, sed

exigitur ad esse personae. eliam diversum modum existendi in una

Ad ALiuD dicendum, quod persona se- natura quae est communis re, et diver-

cundum defmitionem Richardi et Boetii sum modum habendi naturam illam.

non aequivoce dicitur dedivina, angeiica, QuoD in contrarium objectum est, sim- Ad object.

et liumana natura. Et bene conceditur, pliciter concedendum est.

quod secundum divisionem substantiee

iViM

iivii
494 1). ALB. MAG. ORD. Pll^D.

TRACTATUS XI.

DE iEQUALITATE PERSONARUM.

Deinde quceritur de cequalitate porsonarum.

Et qucieruntur tria, scilicetan sit cequalitas in personis divinis ?

Et secundojln quo attenditur eequalitas earum ad invicem ?

Et tertio, Utrum singulye singulis sint cBquales, vel singulcc singulis, et

singulcG duabus, et singulse tribussimul?

QUiESTIO XLVII.

I)e {«qiialitale persoiiariini.

ranlur secunduni quanlitatem corpora-

lem vel spiritualem, et nec se extendunt
MEMBRUM I. nec extcnduntur, eequalia sunt. Personae
divinse secundum quantitatem spiritua-
A?i sit cequalilas in divinis personis '
? iem ad invicem comparantur, nec se ex-
tendunt nec extenduntur. Ergo in eis est

aequalitas.
Ad PRiMUM ergo sic objicitur : 3. Adhuc, Magister tractans de hoc in
1. In symbolo .Athanasii diciiur, quod primo libro Sententiarum, dislinct. XIX,
« tres personee coseternae sibi sunt ct dicit sic « ^Equalis cst in omnibus Patri
:

cocequales. » Ergo coaequalitas est in di- Filius, et Patri et Filio Spiritus sanctus :

vinis personis. quia (ut Augustinus in libro de Fide ad

2. Adhuc, Quse sibi invicem compa- Petrum \ breviter aperiens qualiter in-

' Cf. Opp. B. Albeiti. Comment. in I Senten» ^ S. Augustinus, Lib. de Fide ad Petium,
tiarum, Dist. XIX, Ait. 1. Tom. XXV hujusce cap. 1.
nova; editionis.
 IN 1 P. SUiM. THEOL. TRACT. XI, QU.EST. 47. 4Uo

telligatur fequalitas, docet) nullus liorum attendantur proprietatos qua' sunt in di-
alium aut prtecedit seternitate, aut exce- vinis personis, non invenitur sequalitas
dit magnitudine, aut superat potestate : inter eas : eo quod in una persona sunt
quia nec Filio, nec Spiritu sancto (quan- plures proprietatos quam in alia, et plus
tum ad naturce divinae unitatem pertinet) etminus sequalia esse non possunt eo :

aut anterior, aut major est Pater, nec Fi- quod minus pars est pluralis. In nullo
lius Spiritu sancto. ^Eternum quippe et autem genere pars est aequalis toti.
sine initio est, quod Pa-
Filius de natura
tris existit : et seternum ac sine initio est, JuxTA hoc ulterius quseritur :
Queest.
quod Spiritus sanctus de natura Patris i Quare Magister dicat ex verbis Au-
.

Filiique procedit. » gustini, quod nulla porsona pars est tri-

4. Adhuc, IJjidem dicit Magister : nitatis, cum constat, quod unum sit pars
« Fides Catholica sicut coceternas, ita duorum, et duo pars trium, sicut in
coeequales tres personas asserit. » Ergo arithmeticis demonstratum est.
cosequaliter est in personis. 2. Adhuc, Exodi, xvi, 39 Gomor de- :

In CONTRARIUM CSt^ quod cima pars est ephi. Dicit Glossa Chri- :

i. 'Uiii est immensurans, nulla potest stus cst pars trinitatis : et si pars num-
esse aequalitas. Si enim, ut dicitEuclides, quam est sequalis toli, Christus qui est
sequale est quod in terminis nec excedit, ,
pars trinitatis, non est aequalis trinitati :

nec exceditur, sequitur quod eequalitas et sic per consequens non est omnimoda
non est nisi inter terminata. Immenso- sequalitas in trinitato : quia unus non ost
rum autem nullus terminus Ergo
est. aequalis omnibus tribus.
nulla sequalitas. Unde in symbolo Atha-
nasii dicitur Immensus Pater, immen-
: « SoLUTio. Catholica fides quod om-
est, soiutio.

sus Filius, immensus Spiritus sanctus. » nimoda sequalitas sit inTrinitate, ita quod
Adhuc Aristoteles in Prcedicamentis : singuke persona^ singulis personis sunt
« Proprium est quantitatis secundum sequalos, et quseiibet una duabus, et quse-
eam aequale vei insequale dici. » In qui- libet una tribus.
bus autem non est sul^jectum, in illis non Ad PRiMUM ergo quod objicitur in con- Adobject.i.

potest dici proprium. Sed in divinis nul- trarium, dicendum quod immensitas non
la est quantitas, sed omnimoda simplici- contradicit aequalitati, si aequalitas expo-
tas. Ergo in divinis nulla est sequalitas. nitur per negationem, ut dicatur aequale
2. Adhuc, ^Equalitas supponit essen- quod nec excedit nec excedilur : sic enim
tise diversitatem propter oppositionem immensum immonso sequale ost.
OBii relationis : aequale enim aequali diverso Et ad dictum Euciidis dicendum, quod
a se cequale est : et cequalia licet unius in divinis quantum ad modum signili-
sint quantitatis, tamen diversae sunt es- candi,quantitas non est molis, sed virtu-
m sentise. Sed in divinis personis nuila cst tis. Dicit enim Augustinus in iibro de
diversitas cssentise : ergo nulla sequali- Quantitaie animse, quod cum quaeritur,
tas. Quantus sit Ilerculos? qusestio duplex
3. Adhuc, In divinis personis non est est, scilicet aut quantae sit molis, aut
accipere nisi essentiam et proprietates. quantse sit virtutis. Unde licot in diviuis

Si accipiatur ossentia, secundum eam non sit quantitas molis, est tamen (juan-
^f^noii potest esse aequalitas. Quia dicit Phi- litas virtutis, quio (ut dicit Aug^ustinus)

]er
1» losophus in X primie philosophi.T, quod attonditur in aeternitate, magnitudinc, et
« unum in substantia facit idem, non potontia, in quibus omnimodam habent
aequale : unum in quantitate facit tcqualc, lequalitatom porsonse cum nulla alia sit
:

non ideui unum iu qualitato

: facit si- anterior. uiajor, vol potonlior, ut dicit
mile, noii idem nec iequah.'. » Si voro Auuusliuus iu libro do hide <id l*clrt(ni,
 496 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

et ponitur a Magistro in primo libro qualilas. Dicit enim Jioetius, quod « ta-
Sentenliarum, distinctione XIX. les habitudines nec addunt, nec mutant
Adobject. 2. Ad aliud dicendum, quod eequalitas aliquid in re cui adveniunt. »

secundum quantitatem molis diversita-

tem supponit essentise sequalitas autcm
: Ad iD quod juxta hoc quceritur, di-
secundum quantitatem virtutis non. Her- cendum quod in divinis nulla persona
cules enim heri et liodie sequalis virtutis potest esse pars. Omnis enim pars sive
est. Et sic dicimus Deum semper esse sit integralis, sive essentialis, sive poto-
eequalis virtutis. Etsic dicitur, Isa. lix, i : stativa, imperfecta est ad totum^ et exi-

Ecce non est abbreviata manns Domini : git compartem ut totum constituat. Im-
manum vocans potestatem quse in Deo perfectio autem et relatio ad compartem
semper sequalis est. Et ad talem ffiquali- cum qua constituatur, summee perfectio-
tatem sufQcit distinctio personarum, et ni non potest convenire quselibet enim :

in una persona relatio potestatis ad tem- persona totum est, secundum illam ra-
pora diversa vel objecta diversa, sicut tionem totius quam ponit Aristoteles in

dicimus, quod Deo sequale est salvare in IIIPhysicorum dicens « Totum et per- :

multis et in paucis. fectum idem dico. » Solus enim Pater

Adobject.3, Ad ALiuD diceudum, quod in veritate tota essentia divina, et similiter solus
in personis est essentia et proprietas. Et Filius, et eodem modo solus Spiritus san-
per essentiam est identitas etsimplicitas : ctus : et hi tres tota essentia divina, non
sed hsec simplicitas non excludit sequali- constituta ex tribus tanquam expartibus,
tatem, et identitas sequalitatem facit :
sed tota et simplex in singulis, et tota
quia quantitas virtutis in divinis est ipsa et simplex in omnibus simul.
essentia. Dicit enim Boetius, quod « cse- Ad aliud dicendum, quod locutio me-
tera prsedicamenta a relatione cum quis taphorica est. Et est sensus : Christus si-

in divinam transtulerit praedicationem, gnatus per partem ephi, est pars Trini-
omnia mutantur et substantiam prsedi- tatis,hoc est Trinitatis qusedam persona,
cant. » Unde quantitas virtutis in divinis non pars constitutiva, cum sit totura
essentiam dicit secundum modum tantum quod est Trinitas. Non autem sequitur, si
significandi ut virtutem et secundum ta-
: per partem est significatus, quod sit
lem modum significandi penes essentia- pars sicut non sequitur si per petrara
:

lia accipitur sequalitas in personis. Penes est signiticatus, quod sit petra.
proprietates autem non attenditur aequa-
litas, sed oppositio.
Et quod dicitur, quod in una persona
sunt plures proprietates quam in alia, et
sic plus et minus. Dicendum, quod sicut MEMBRUM II.
in praehabitis ostensum est, in talibus
non numerus numeratus,
est simpliciter In quo attcndatur xciualitas divinaruni
et sicnon simpliciter plus et minus et :
personarum 9 1

si est numerus ibi secundum quid, ille

est numerus habitudinum secundum quod

una persona pluribus habitudinibus se Secundo quajritur, In quo attendilur
habet ad aliquid quam alia. In numero a^qualitas earum ad invicem ?
autem habitudinum nec in creatore nec 1. Et per Magistrum in primo Senten-
in creaturis attenditur aequalitas vel inae- tiarum, distinctione XIX, videtur, quod

' Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in I Senteii-^ novye editionis.

tiarum, Dist. XIX, Art. 3. Tora. XXV hujusce l^
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QU.^ST. 47. 497

attendatur intribus, scilicet coaeternitate, virtutis proprie non mensuratur nisi ob-
magnitudine, potestate. Inducens enim jecto circa quod est virtus. Et dicimus
Augustinum in libro Fide ad Pe-
de eos aequales virtute, qui et in sequalia
trum^, dicit sic : « Nullus horum alium possunt objecta, sive illa virtus sit intel-
aut praecedit ceternitate, aut excedit ma- lectualis, sive operativa. Ad modum
gnitudine, aut superat potestate. » In his hunc secundum rationem intelligendi
ergo tribus attenditur. aequalitas personarum divinarum dicitur
In contrarium esse videtur, quod attendi in tribus, scilicet penes mensuram
l.Augustinus dicit ibidem : « Obhocet esse in coaeternitate, scihcet quod nullus
tres unum recte credimus et Deum dici- trium aUo anterior, vel posterior est. Et
mus una prorsus 8eternitas,unaim-
:quia penes mensuram virtutis in potentia :

mensitas, una naturaliter trium perso- quia sciHcet nullus horum trium poten-
narum est divinitas. » Ista ergo viden- tior est in quodcumque objectum, sive
tur facere ad identitatem, et non ad illud sit virtutis intellectuahs, sive opera-
tequahtatem. tivae : unusquisque enim horum trium
2. Adhuc, Richardus in hbro de Trl omnisciens, et omnimode sciens est, et
nitate : « In ilia summa Trinitate ea ra per seipsum sciens est, et unusquisque
tione personas eequales esse dicimus horum omnipotens ad faciendum et ope-
quia illud summum et summe simplex randum,et omnimode potens,et per seip-
esse in ea plenitudine et perfectione qua sum potens. Magnitudo autem molis in
est personae unius, in eadem plenitudine inferioribus per idem genus et speciem
et perfectione est personse alterius. Certe non habet respondens in Deo : sed pro-
una eademque res non est magis vel mi- portionaUter respondet ei incomprehen-
nus, melius deteriusve seipsa. » Et ita sibilitas : quia sciUcet unusquisque eo-
videtur, quod penes omnia essentialia rum per essentiam incomprehensibihs est
penes quee perfectio et plenitudo divina loco, capacitate creaturse corporalis, et
attenditur, etiam attendatur sequalitas di- capacitate creaturae inteUectuaUs : cum
vinarum personarum, et non penes haec tamen ubique sit et omnia impleat tam
tria tantum. corporalia quam spirituaUa : et hoc vo-
3. Adhuc, In Deo est scientia et boni- catur magnitudo. Et cum non sint pUira
tas : et in his oportet personas aquales penes quae possit attendi aequaUtas in
non essent.
esse, vel plene sequales continuis vel quasi continuis, non ponun-
4.Adhuc, Augustinus probat sequales tur plura in Deo respondcntia in quibus
esse personas per hoc, quod essentiaUter attendatur aequaUtas divinarum persona-
invicem sunt. Ad sequaUtatem ergo sufU- rum.
cit essentiae identitas in tribus personis. Et per hoc patet ratio dicti Augu-
Non ergo requiruntur tria superiusdicta. stini.

Ad iD quod primo objicitur in contra- a-i object.

SoLUTio. Dicendum, quod in veritatc rium, dicendum quod ista faciunt et ad

quantitas in crealis, penes quam attendi- identitatem, et ad a?quaUtatem secundum
tur aequaUtas, duplex est, sciiicet magni- diversam considerationem. Si enim con-
tudinis et virtutis. Et ea quae est magni- siderentur secundum id quod sunt in
tudinis, duplex est, sciiicet intus et extra Deo, et secundum id (juod dicunt et
mensurans. Intus, longitudo, laUtudo, supponunt, cum unumquodque istorum
profundum. Extra, locus, similiter esse sit essentia divina et dicat eani, sic fa-
rei, ut dicit (jiibertus, moramensuralur : ciunt idenlitatem. Si autem consideren-
et haec moraest tempus. QuanUtas autem tur secundum modum signilicandi, scili-

* S. AUGUSTINUS, I.il). de Fidc ;ul Prlrum, c;ip. 1.

32
 498 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

cet quo essentiam divinam significant deret ad aliquod scibile ad quod non ex-
per modum quantitatis cujusdam, sic fa- tenderet se scientia Fihi, sequeretur
ciunt sequalitatem. quod Pater et Filius non essent aequales

Ad 2
Ad aliud dicendum, quod licet in om- in scientia. A simili ergo si Pa-
potentia
nibus aliis attendatur aequalitas, tamen tris extendit se ad aliquod ad quod non
oportet quod ipsa redigantur et referan- extendit se potentia Fihi, sequitur quod
tur ad rationem virtutis et sic ad unum : Pater et Filius non sunt aequales in po-
terminum superius dictorum referuntur. tenlia. Sed potentia Patris extendit se
AJ 3. Ad aliud dicendum, quod per idem ad generandum, ad quod non extendit
quod dictum est, patet responsio opor- : se potentia Filii. Ergo Pater et Filius

tetenim, quod scientia et bonitas ad ra- non sunt sequales in potentia.

tionem virtutis referantur quando sunt 4. Adhuc, In causis creatis sic est,

de perfectione scientis vel boni. quod causa primaria in ordine est majo-
Ad 4. Ad ALiUD dicendum, quod identitas ris influentiae et majoris potenliae quam
essentiae sufficit quantum ad id in quo secundaria : et hoc est nobilitatis et bo-
est aequalitas, non autem sufficit quan- nitatis. Quidquid autem in creaturis est

tum ad rationem sequalitatis. nobilitatis et bonitatis, exemplatum est

a divinis. Ergo in divinis est eodem
modo. Est autem in divinis principium
non de principio, et prineipium de prin-
cipio, et principium de utroque. Yidetur
MEMBRUM III. ergo, quod principium non de principio,
in quo est prima ratio principii, majoris
An singulse personae singiilis sint eequa- sit potentise quam principium de princi-
les, vel singulse singulis, et singulae pio, vel principium de utroque princi-
duabus, et singulse tribus ? pio.

Ulterius videtur, quod Spiritus san- _

Tertio quaeritur, Utrum singulae sin- ctus non sit aequalis Patri et Filio.
gulis sint aequales, vel singulae singu- 1. Est enim summa potentia ex se pro-
lis, et singulae duabus, et singulae tri- ducere alium sine demutatione substan-
bus. ti» : et hoc potest Pater, potest et Fi-
Videtur enim, quod non singulae sin- lius, etnon potest Spiritus sanctus. Ergo
gulis. videtur, quod Spiritus sanctus non sit
1. Joan. XIV, 28, dicit Filius de Patre : aequalis Patri et Filio in potentia.
Pater major me est. Major ergo exces- 2. Adlmc, Bonum est diffusivum sui,

sum dicit : ergo privationem aequalita- ut dicit Dionysius. Ergo ubi est major
tis. diffusio sui, ibi majus bonum : sed ma-
2. Si quis autem dicat, sicut commu- jor est dilTusio sui in eo qui se dilTundit
niter dicitur, quod major non dicit ex- generando et spirando, quam in eo qui
cessum potentiae, vel aeternitalis, vel spirando tantum : et nulla vel minima
magnitudinis, sed principalitateni au- in eo qui nec generando, nec spirando,
ctoritatis. Hoc nihil valere videtur : sed per gratiae effectum tantum se dif-
principalitas enim auctoritatis de genere fundit. Et ex hoc videtur sequi, quod
potestalis est, et altestatur potestati. major sit bonitas in Patre, minor in
Unde si principalitate auctoritatis Paler Filio, et minima in Spiritu sancto. Yi-
major est Fiiio, videtur quod potestate detur ergo, quod in bonitate non sint
major sit, et non aequalis. aequales.
3. Adhuc, Si scientia Patris se exten-
 Ii\ I P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QU.EST. 47 499

Ulterius quceritur, Si queelibet una dicimus tres personas unam esse essen-
aequalis est quibuslibet duabus, et tri- tiam vel substantiam, neque ut genus de
bus : hoc enini videtur speciebus, neque ut speciem de indivi-
1. Per hoc quod dicit Magister in pri- duis praedicamus. » Et hoc ostenditur
mo Sententiarum, distinct. XIX, sic : una ratione ab Augustino in libro
« Sciendum igitur est, quod Pater non VII de Tri)iitate ", quse est hsec Genus :

est major Filio, nec Patcr vel Filius ma- secundum esse multiplicatur in specie-
jor Spiritu sancto, nec majus aliquid bus et genus et species secundum esse
:

sunt duse personse simul quam una, nec multiplicantur in individuis : dicimus
tres simul majus aliquid quam duai : enim hominem et equum non animal,
nec major est essontia in tribus quam sed animalia, Petrum et Paulum non
in duabiis, nec in duabus quam in una, hominem esse, sed homines. Essentia
quia tota est in singulis. » autem divina aut substantia una et ea-
Adhuc, Augustinus in libro VIII de
2. dem non multiplicata secundum esse est
Trinitate « Non solum Pater non est
: in tribus personis. Ergo nec praedicatur
major quam Filius, sed nec Pater et Fi- de eis ut genus de speciebus, nec ut spe-
lius simul majus aliquid sunt quam Spi- cies de individuis.
ritus sanctus, aut qua^Jibet persona mi-
nus aliquid est quam ipsa trinitas '. » Ulterius concludit Magister in eadem yurest. 4

Tn gontrarium tamen hujus videlur distinclione aliud coroUarium, quod tan-

esse, quod ta est sequalitas trium personarum, quod
1. In omni genere pars minor est toto. essentia de ipsis non ut materia de ipsis
Qusehbet autem persona pars est trinita- prsedicatur: ista utens ratione quarn po-
tis, sicut unum est pars duorum, et duo nit Augustinus in libro VII de Trini-
pars trium. Videtur ergo, quod una tate '. Quia in omnibus materiatis sic est,
persona non possit aequalis tribus esse. quod in duobus materiatis plus est de
2. Adhuc, Si tres personas aequalis materia quam sit in uno : et sic unum
-i\
potentise ponamus, tamen si duas sequa- secundum materiam inaequale est duo-
les potentias conjungamus, illse supera- bus. Sed in personis divinis aequalis est
••I bunt tertiam in dimidio potentiae conjun- essentia in duabus et in una. Ergo es-
ctse. Duplum enim superat dimidium. sentia de personis non ut materia prae-
Ergo quamvis tres personae sint aequalis dicatur.
potentise duarum personarum, tamen
potentise conjunctse superabunt tertiam : Ulterius concluditadhuc alterum, sci- gu«st. 5.

et sic videtur, quod non est sequalitas licet quod tanta est aequalitas, quod
unius ad duas, nec unius ad Ires, nec essentia non preedicatur de personis ut
trium ad duas. una natura vocans unam naturam
:

unam proprictatem naluralem unius mo-

Ulterius quseritur de quodam co- di numerum conscquenlem, sicut una
rollario quod Magister concludit de sanitas, vel una contemperatio corpora
aequalitate personarum in libro primo similis complexionis consequens. Ad
Scntcntiarinn, dislinct.XIX.dicens, quod quod probandum nititur eadem ratione :

« tanta est aequalitas trium personarum quia scilicetdetalibus plus est in duobus
atque indilTercns magnitudo, quod cum quain in uno.

«
S. AuGusTiNus, Lib. VIII de Trinitate, ^ Idem, Ibidem. Cf. Opp. B. Alberti. Com-
cap. 1. nienl. in ISenlentiarum, Dislinct. XIX, cap.
» S. AuGUSTiNUS, Lib. VII de TriniUite, cap. 1.. Tom. \XV nostrtc editionis, pag. 532.
G.
 500 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
Quaeritur ergo de omnibus his, et qua- Talcs enim rclationes, ut dicit Boetius,
liter ista ab cequalitate causentur? nihil addunt, nihil minuunt, nihil mu-
tant in eo in quo sunt : et ideo inaequa-
soiutio, SoLUTio. Calholica lides est, quod et litatem inducere non possunt.
singulse singuHs, et singulse duabus, et Ad ALiuD dicendum, quod in scientia
singulai tribus sunt sequales. Et hujus verum est quod inducitur : quia cum
ratio est, quia unitas essentiee et identi- scientia dicatur respectu scibilis_, si scien-
titas in omnibus essentialibus quaa non tia Patris extenderet se ad aliquid ad
major est in una quam in alia, nec ma- quod non extenderet se scientia Filii,
jor est in una quam in duabus, nec ma- oporteret quod aliquod scibile essct in
jor in una vel duabus quam in tribus, Patre quod non esset in Filio. Scibile
causa est sequaUtatis. Ex quo de neces- autem in sciente in creatis est pcr mo-
sitate sequitur^ quod aequales sunt sin- dum cjualitatis et cum in Deo non sit
:

gul£e singulis, et singuhB duabus, et sin- qualitas, nec accidens : sed quidquid in
gulae tribus, et duse tribus, et e con- creaturis dicitur secundum qualitatem,
verso. in Deo dicitur per essentiam : ex hoc re-
Ad 1.
Ad primum ergo dicendum est, quod linquitur, quod aliquidessentiale esset in
cum Fihus dicit Pater major me est ',
: Patrc (|uod non^ esset in Filio : et per
majoritas iUa non dicit ahquem exces- consequens esset inter Patrem et Filium
sum in essentiahbus, sed auctoritalem quaedam inaequalitas. Potentia autem ge-
originis tantum secundum ordinem na- nerandi non est talis : generatio enim
turse, quo alter non major vel prior est proccssum dicit geniti [a generante se-
ahero, sed quo aUer tantum est ex aUe- cundum originem, et non dicit quid vel
ro et ideo non dicit quid in quo aUer
: quale, tantum modum habendi
sed^^

aUerum excedat, sed ad ahquid, hoc unius ad alterum secundum originem.

est, quo aUer ad aUerum se habeat se- Unde in praehabitis diximus, quod cum
cundum originem. Propter quod dicit dicitur potentia generandi, duplex est

Hilarius, quod non sequitur, Pater est locutio.^Si enim generandi sit gerundi-
major Filio ergo Fihus est minor Pa-
: vum verbi personalis activi : tunc po-
tre. Sed si est Fihus, sequitur quod sit tentia generandi potentia est relata et

aequalis, cum per generationem eamdem conjuncta ad actum generationis, et est

naturara non diminutam vel deinutatam de praedicamento relationis, et non de

accipiat. praedicamento substantiae : et hoc modo
^,1 2.
Ad ALiuD dicendum, quod principa- potentia generandi estjin Patre, et non
litas auctoritatis duplex est, scilicet ex in Sed hoc non causat aliquam
Filio.
additione potestatis, sicut principalitas imequalitatem sicut inaequalitalem non
:

potestatis est in rege, et subauctoritas in causat, quod aliqua est relatio in Patre
duce, et haic attestatur potestati. Et est quae non est in Filio. Si autem potentia
principalitas auctoritatis ex relatione ori- generandi a verbo impersonali trahatur,
ginis, non potestatis, sed potentis ; sicut ut sit sensus, potentia qua generetur, vel
dicimus in patre rege principalitatem hat generatio : tunc dicit essentiam. Sed
esse auctoritatis, autem subau- in hlio tunc eadem potentia est in Patre et in
ctoritatem eo quod:habet hanc a pa- Filio : in Patre ut generet, in Filio ut
tre cum tamen per omnia Bequalis sit
: generetur. Et haec est causa aequalita-
potestas et patris et hlii, nec in aliquo tis : quia omne quod perfecte generatur
diminuta. Unde talis auctoritas in nullo et univoce in omnibus essentialibus, ge-
attestatur potestati, sed origini tantum. neratur ad aequalitatem generantis.

Joan. XIV, 28.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QU.EST. 47. 301

Ad ALiUD dicendum est, quod in cau- ritum sanctum : et Fihus diffundat se,
sis crealis secus est quam in ordine na- spirando Spiritum sanctum : et Spiritus
personarum. In ordine enim cau-
turae sanctus non diffundat se, nisi in donis :

sarum secundum gradus omnes descen- sequitur quidom, quod divorsis modis
sus est et minoratio essentiae, quam con- diflundant se : et ex lioc causatur diversa
sequitur restrictio potentise, propter rehitio originis. Et cum diffusum penitus
quam causa primaria majoris est influen- sit idem, et penitus idem, ut dicit Richar-
tiae quam secundaria. In ordine autem dus, sibi insequale esse non potest,sequi-
natur» in personis divinis quo alter est tur quod sequalis bonitas sit in Patre et
ex altero, sequalis manet essentia et ea- Fiho et Spiritu sanclo.
dem, et esse idem, et nosse et posse
idem ; et ideo ex tali ordine naturse Ad ALiuD dicendum, quod illud quod Adqua5st.2.
nulla causatur inaequalitas. Magister dicit, et ad sequens quod dicit
Augustinus, similiter concedendum est :

Ad id quod ulterius quseritur do Spi- quia hsec CalhoHca fidos est.

ritusancto,dicendum quod Spiritus san- Ad id quod objicitur in contrarium, Adohject.i.
ctus per omnia sequalis est Patri et dicendum est, quod nulla persona pars
Filio. trinitatis est, propter rationern quse in
Ad id quod objicitur de potentia pro- antehabitis posita est : quia scihcet om-
ducendi, eodem modo respondendum nis pars imporfecta est ad totum, et di-
est sicut dictum est de potentia gene- citurad compartem cum qua totum con -

randi. enim potentia producendi a

Si stituit : et hocnon convonit summse per-
gerundivo secundum quod est verbi per- fectioni.
sonalis activi sumatur, tunc est ad ali- Et quod objicitur, quod unum est pars
quid : et tunc non sequitur, nisi quod duorum, et duo pars trium, dicitur quod
aliqaa relatio est in Patre et Filio quse hoc vorum est in his in quibus summa
non est in Spiritu sancto : et hoc non ternarii aggrcgatur ox duobus quce sim-
causat insequalitatem. Si autem sumatur phciter plura sunt, ot uno quod ex se
a verbo impersonali : tunc sensus est, simphcitor indivisum ost ot ab ahis di-
quod potentia qua producatur aliquis, visum ultima et perfecta separatione quae
vel qua fiat productio aiicujus ex ali- est secundum esse et id quod est et se-
quo et tunc eadem potentia est in Pa-
:
cundum situm ot essentise divisionem,
tre quse est in Spiritu sanclo ut produ- Et sic non trinitato, in qua idem
est in
catur : sed in Patre et Filio ut produ- ot indivisum quod supponitur in uno,
est
cant, in Spiritu sancto ut producatur. Et et quod supponitur in duobus, et quod
cum nihil sit in Deo nisi socundum ra- supponilur in tribus : et nullo modo
atri!
tionem summse perfectionis, productus multiphcalum. Et ideo in iUis unum non
ex producentibus non procedit nisi iii est pars duorum, nec unum et duo pars
idontitate essentialium, et pcr consc- trium.
quens in aequalitate et similitudine. Ad aliud dicendum, quod boc est ve- Adobject.?.
Ad diccndum, quod ilki boni
ALiuD ruin in liis in quibus divisum est esse et

descriptio sccundum Dionysium etiam de posso : in liis onim una quantitas virtutis
personis tcnet. Dicit cnim, quod bonum vol molis causa est sequalitatis : et sic
Patris non sinit eum germine ossc,
sine non est in trinitate. In porsonis enim
sed facit producero Filium et Spiritum unum et indifferens esse et posse causa
sanctum, tamquam divina lumina ot est sequahlatis, quod simphim ost in duo-
divinos flores : sed tamen non est magis bussicut inuno, ct in tribus sicut in (hio-
diifusivum. Unde cuin l*ater dillundat bus. Et idoo sicut in uno non diniinui-
se, generando Fiiium, et spirando Spi- tur a duobus, ita in duobus iion augclur
 502 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

super unum, ct in Iribus nihil augetur dem generis naturam cum Patre, » con-
super duos. stat quod genus aliter accipit,quam prout
est universale : accipit enim genus pro
Adqurest.3. Ad id quod ulterius quseritur, conce- proprietate qua natura distinguitur ab
denduni est, ut probat Augustinus, quod ahis naturis, sicut dicimus naturam divi-
tanta est flequalitas, quod essenlia nec ut nam esse alterius generis quam huma-
genus, nec ut species, nec ut universale nam. Et hoc modo loquilur etiam Da-
aliquod praedicatur de personis. Et mascenus, qui dicit, quod « nalura di-
licet Augustinus sufficientem causam de vina communis est re, et non rationc
hoc assignaverit, tamen multae sunt, soia 6[i.oto£;oiwv personarum, et personae
quarum tres sufficiunt ad prsesens. sunt sicut particularia sive singuhiria,
Una et potissima est, quia omne non quod proprie singularia sunt quia :

universale secundum esse dividitur in particularia particulant naturam commu-

particularibus suis sive subjeclis, et es- nem quod non convenit personis divi-
:

sentiam numeratani habet in eis et mul- nis singulae enim personae possident
:

tiplicatam : autem divina ncc

essentia totum. » Particularia etiam proprie divi-
secundum esse, necsecundum essentiam sa sunt i)er materiam et per individuan-
dividitur vel numeralur vel multiplicalur tia :Deo autem nec materia, nec acci-
in
in personis. dens est. Sed sccundum modum loquen-
Secunda ratio est, quod universale et di dicuntur partimlaria : quia suis pro-
particulare non sunt nisi in quibus diffe- prietatibus personalibus sunt discretae et
runt quo est et quod est. Universale ab invicem distinctae in esse personali :

enim est ex parte ejus quod quo est : his enim singularis existentiae modum
particulare autem ex parte ejus quod accipiunt sub natura divina intelligi-
quod est. In Deo autem idem esl esse bili, cujus sunt supposita sive hypo-
sive quo est et quod est, sicut etiam stases.
Philosophi probaverunt. Unde in Deo
nihil potest praedicari per modum uni- Ad m quod quod ulterius objicitur,
versalis et particularis, propter inditTe- nonpraedicatur ut materia, concedendum
rentiam summse simplicitatis. est, et bona est ratio Augustini quia in :

Tertia ratio est, quod universale estde diversis per materiam impossibile est,
multis et in multis, sicut dicit Aristote- quod id quod de materia in uno est, sit
les in primo Posteriorinn. Et cum dici- idem et eodem tempore in alio et ini- :

tur de multis, non intelligitur tantum possibile est, quod tantum de materia sit
inhferentia per prtepositionem, sed no- in uno, quantum in duobus simul. Sicut
tatur etiam partitiva constructio, scilicet Augustinus dat exemplum de auro, de
quia est aliquid dc eis, et non totum. quo plus est in duabus statuis aureis,
Genus enim non est totum esse speciei : quam in una. Essentia autem divina
species enim addit super genus. Nec spe- eadem est in una et in alia persona : et
cies esttotum esse individui : individuum eadem est aequalis in una et in duabus et
enim materiam et accidenlia addit super in tribus : et id'^o ut materia praedicari
speciem. Nec difTerentia est totum esse non potest.
speciei, nec proprium totum esse speciei,
nec accidens ejus est totum esse de quo Ad id quod ulterius qua?ritur, dicen-
prsedicatur ut de subjecto. In divinis au- dum, quod verum est, quod natura divi-
tem omne quod est, totum esse cst de na non praedicatur ut una natura, sive
quo praedicatur ut de subjecto, et niliil una proprietas naturalis, divisas secua-
praedicatur ut pars esse. Unde quanivis dum esse duas naturas vel plures, quae
dicat Ilihirius, quod « Filius habet ejus- tanien unum sunt specic vel genere, con-
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XI, QU^EST. 47. S03

sequens : quia \\\ce naturse dividuntur prcTdicatum osso potest eo quod nulli
:

secundum esse et essentiam, divisis eis insit. Id enim quod inest, et id cui inest,
quoram naturse sunt. Essentia auteni essentialiter non possunt esse idem.
divina nullo modo dividitur prout est in Prceterea^Nulla compositio est in divi-
una persona et in alia, et prout est in una na natura, cura sit in tine simplicitatis.
et in duabus et tribus et ideo ut talis
: Et ila proprie loquendo non potest lleri
natura prsedicari non potest. propositio in divinis. Propter necessita-
Ex his relinquitur, quod in divinis tem tanien loquendi de divinis potius bal-
proprie propositio formari non potest. buliendo quam proprie loquendo opor-
In omni enim propositione aliquid est let proferre quod fide tenemus, sicut di-
subjectum, et aliquid praedicatum^ et citur,adRomanos, x, 10 Cf>;Y/d c/-ef///w/'
:

aliquid compositio,quod notat pra^dica- ad jiistitiain, ore autem confessio fit ad

tum inesse subjecto. De essentia autem saliitem. Propter necessitatem loquendi
divina dicit Boetius in libro de Trinitate, modo nostro formamus aliquid simile
quod subjectum esse non potest quiaut : propositioni : et in his idem subjicitur et

dicit idem in libro de Hebdomadibus, prsedicatursub alio modo significandi : et

subjectum sive id quod est, habere ali- nota composilionis quse interponitur,
quid potest praeter id quod ipsum est : non est nota inheerentia?, sed identitatis.
esse vero nihil habet admixtum. Unde Quamvis enim essentia de persona prae-
cum natura divina sit in line simplicita- dicetur in quid et sine conversione, ta-
tis, nihil habere potest prseter id quod men non praedicatur ut universale et ut
ipsa est : sed ipsa est quidquid habet : et inhserens, sed ut commune re et idem,
ideo subjectum esse non potest. Nec ut dicit Damascenus.
504 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

TRACTATUS XII.

DE APPROPRIATIS.

Consequens intellectus est ut jDost propria de quibus jam habitum est,

tractetur de appropriatis, de quibus Magister tractat in primo libro Sen-

tentiarum, distinct. XXX F.

De quibus quffrenduni est primo de assignatione Ililarii quae est hsec :

« ^Eternitas est in Patre, species in imagine, usus in munere. »

Secundo, De appropriatione Augustini quse est, quod unitas est in Patre,

a^qualitas in Filio, in Spiritu sancto autem unitatis tequalitatisque concor-

dia sive connexio.

Tertio,Tractandum est quod Magister tractat in distinctione XXXII, scili-
cet quomodo Patri potentia, Filio sapientia, Spiritui sancto voluntas sive

bonitas approprietur.
Quarto, Quffirendum est de verbo Apostoli, ad Roman. xi, 36 : Exipso,
et per ipsiim, et in ipso sunt omnia. Ubi dicit Augustinus, quod ex ipso di-
cit propter Patrem, />e/" z/wwm propter Filium, /?? ipso propter Spiritum
sanctum.
Circa primum quseruntur duo.
Primo, Secundum quam ralionem fit appropriatio in communi ?

Secundo, De appropriatis secundum Ililarium in speciali.

 IN I P. SUM THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 48. 503

QUiESTIO XLVIII.

De appropriatione seeimflum Ililariiim.

nomine, designat potentiam. Propter

quod Patri potentia appropriatur, non
Filio, nec Spiritui sancto, Yoluntas au-
tem sive bonitas appropriatur Spiritui
MEMBRUM I. sancto : eo quod Spiritus sanctus proce-
dit per modum amoris et doni : eo quod
Secundum quam rationem fit appropria- amor primum bonum in com-
est quod
tio in communi \ municationem et dona diffundit affectum.
Et hoc modo appropriatio fit prima, quae
est ex hoc, quod significationes appro-

Ad primum ergo sic objicitur : priatorum secundum modum significandi

Appropriatum ex modo compositionis vicinse sunt rationibuset significationibus

et habitudine prsepositionis, quae acces- propriorum.

sum recessum vicinitatis consignificat,
et Et hoc quidem concedendum est. Cum
dicitaccessum ad proprium. Appropria- autem Deus sit causa efficiens, formalis,
tum ergo est, quod ratione sui nominis et fmalis, secundum quod in tractatu de

vicinam habet rationem cum proprio. bono dictuni est, quod bonum est quod a
Sicut verbum cum non sit nisi angelus bono est, plantatum in bono, et ad bo-
(ut Damascenus) intelligentise, et
dicit num, ex adjunctis fit aliquando appro-
verbum sit proprium Filio, intelligentia priatio ex habitudinibus prcepositionum.
et sapientia ex quibus formatur verbum, Et quia haec praepositio, ex^ non notat
accedunt perrationem suam ad verbum ; nisi originem causse, quando materialis
et ideo appropriantur Filio. Genita enim non est, propter hoc cum dicilur, ex
a mente notitia, sive sapientia, vel in- ipso, intelligitur Pater, in quo non desi-
telligentia verbum est. Propter quod gnatur nisi origo et non originatum, ut
rationes suas habet juxta verbum. Eodem pcr pronomen notetur discretio persona-
modo est de Patre cui attribuitur poten- lis, per adjunctam praepositioncm traha-
tia. Pater enim non sonat aliquid nisi tur ad Patrem, et sic per adjunctum fit

quod secundum propriam

potentiae est appropriatio. Prsepositio autem per,
Patris rationem Filius autem secun-
: modum causse mediae denotat, et quasi
dum Filii rationem propriam, licet non causae regitivse in opere, sicut dicimus,

sonet impotentiam, tamen ipso nomine quod statuarius facit statuam per artem
non totum quod dicit, potentise est. Nec statuariam. l']t ideo cum Filius ars sit

Spiritus sanctus totum quod dicit ipso Patris, pcr quam omnia facit sicut per

' Cf. Opp. R. Alberli. Commont. in I Scnten- novfe edilionis.

tiarum, Di^t. XXXI, Art. 2.Toin. XXVI hujusce
 50G D. ALB. MAG. ORD. PILED.

virtutem ct sapientiam, cum diciturper qugedam appropriata, et qusedam appro-

ipsiim, discretio personalis quae notatur priabilia.

in pronomine ex adjuncta prcepositione, Propria sunt, quse ex incommunica-

trahitur ad standum pro Filio, in cujus bili proprietate personali quam signifi-

forraa lit et plantatur omne quod fit et :

cant, vcl incommunicabili proprietate

ideo per ipsum sicut perprimam formam personse sunt imposita, ut ingenitus,

fieri dicitur. Eodem modo lisec prseposi- innascibilis, Pater, Filius, et Spiritus

tio, in, constructionem et continentiam sanctus.

notat : et quia omnia conservantur et Appropriaia sunt quae ex modo rela-

continentur bono, quod Spiritui sancto tiviquod dcsignant, proprio dc necessi-
appropriatum est, ideo cum dicitur, m tate conjuncta sunt ut imago et ver-
:

ipso, discretio personalis quse in prono- bum appropriata sunt Filio quia eadem :

mine est, ex adjuncta prsepositione tra- rclalionc qua dicitur Filius, dicitur ver-
hitur adstandum pro Spiritu sancto ut : bum et imago, ut dicit Augustinus. Et
ex eodem pronomine quod substantiam lioc modo principium non de principio
significat, intelligatur consubstantialitas, appropriatum est Patri, et principium
ex trina iteratione personarum trinitas, dc principio Filio, principium autem de
ex transitione prsepositionum et modo utroque principio appropriatum cst Spi-
significandi intelligatur uniuscujusque ritui sancto. Eadcm enim relatione qua
personse proprietas. Pater est ingenitus et Pater, dicitur

Et hoc etiam concedendum est : heec principium non de principio : et eadem

est enim vera traditio cognoscendi ap- relatione qua Filius cst a Patre, dicitur
principium de principio et eadem re- :
propriata.
Sed contra, lationequa Spiritus sanctus procedit de
Sunt tamen qui objiciunt in contra-
rium dicentes, quod communium et ap- utroque ut Deus plenus, dicitur princi-
propriatorum rationes sunt oppositae. pium de principio utroque.

Opposita aulem in eodem esse non pos- Appropriahilia autem sunt, quse qui-
sunt. Essentialia autem omnia sunt dem significant essentiam, nec sunt pro-

communia tribus personis indifTerenter pria, sedcommunia, sed ex modo signi-

convenientia. Videtur ergo, quod essen- ficandi eadem possunt silpponere pro
tialium nihil sit appropriatum. Sed quse- persona. Et quis sit ille modus, satis de-

cumque dicuntur ab Hilario et ab Au- terminatum est in tractatu de generatione

gustino, appropriata sunt essentialia. Filii, in illo articulo ubi quseritur, Ex

Ergo nihil horum debet esse appropria- quo fit generatio^? Modus enim ille si-

tum. gnificandi sumitur aliquando, quod si-

Adhuc, In appropriato intelligitur gnificat essentiam ut in habente, sicut

proprium sed quod intelligitur in afie-
:
Deus. Aliquando quod signilicat eam ad
no, cogit nomen ad standum pro illo :
actum, ut sapientia etvirtus. Actusenim,
ergo appropriatum stat pro proprio :
ut dicit Aristoteles, particularium sunt.

sed quod stat pro proprio, non potest, Et hoc solo modo quseritur hic de ap-

esse commune vel essentralc : ergo ap- propriatis, quse scilicet essentialia sunt
propiatum essentiaie esse non potest. sccundum significationem ex modo :

tamen signilicandi quo accedunt ad ali-

Responsio. Dicendum est, quod prima quam personarum, supponunt pro per-
j

doctrina appropriatorum vera est. sona illa ad quam inclinantur ex modo

Distinguendum tamen est, quod in significandi.

divinis nominibus quffidam sunt propria,

Cf. supra, Tract. VII, Quaest. 30, Merabr. 2.

 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XII, QUiEST. 48. 507

Auj^ustinus explanans prsedicta verba,

sicut Magister dicit in libro I Sententia-
runi, distinct. XXXI, cap. Et quia non
mediocris *, assignans rationem quare
MEMBRUM II. Filio altribuit Credo prop-
speciem : «

« ter pulchritudinem, ubi tanta est con-

De appropriatis secunduin Hilarium « gruentia, et prima sequalitas, et prima.
in speciali '
« similitudo. » Et cum primum dicatur
respectu secundi, videtur quod in Spi-
ritu sancto secunda aequalitas et se-
sit

Secundo, Quceritur do oppropriatis se- cunda quod falsum cst.

similitudo,
cundum Hilarium in speciali^ qui dicit 6, Adhuc quGeritur, Quare usus attr

aslernitatem esse in Patre, speciem in buitur Spipitui sancto? Usus enim ad

imagine, usum in nmnere. Quse verba actum referlur. Una autem est substan-

tractans Augustinus in libro Yl de Tri- tia, et una virtus, et una operatio trini-

nitate, magnai difllcultatis dicit esse ^ tatis. Et ideo nonvidetur plus appropria-
Yidetur enim seternitas non appropria- ri Spiritui sancto, quam Patri et Filio.
ri Patri :

1. ^Eternitas enim {equalilerattribuitur SoLUTio. Haec, ut dictum est, nomina soiutio

Patri et Filio et Spiritui sancto. Unde in essentialia sunt, ex modo significandi

symbolo Athanasii dicitur : « ^ternus inclinationem habentia ad personam
Pater, seternus Filius, ffiternus Spiritus hanc vel iUam : et ideo cum feternitas

sanctus. » Et sic aeternitas non videtur mensura sit immutabilium carentium

esse appropriata Patri. principio et fme, et sic principium gevi

2. Adhuc, In libro 1 Sententiarum, et temporis,estquidem nomen essentiale,

distinct. YIII, dicitur, quod « seternitas et sic convenit tribus : ex modo tamen
est proprietas divinae essentise. » Quod significandi accidit ad rationem Patris,
autem proprietas est divinae essentiae, qui est principium non de principio,

non est appropriabile personae. /Eterni- quod non convenit Filio vel Spiritui

tas ergo non est appropriabilis Patri. sancto, et sic appropriatur Patri.
3. Adhuc, Quare dicitur species esse Species vero attribuitur Filio, qui est
in imagine? Si enim species est ad ex- imago Patris : cujus ratio supra assi-

pressam similitudinem, cum expressa gnata est in quaestione de imagine, in

similitudo sit in Spiritu sancto sicut in tractalu de generatione Filii. Omne enim
Filio, videtur quod Spiritus sanctus sit quod generatur, si perfecte et univoce
species Patris sicut et Filius. generatur, ad speciem generantis et si-

4. Adhuc, Objicitur de verbo Augu- militudinem in specie. Praeterea, species

stini quod dicit assignans rationem : principium cognitionis est : Fiiius autem
« Imago si perfecte implet illud cujus est procedit a Patre ut notitia sive cognitio
imago, ipsa coaequatur ei, non ilkid inia- a mente et sic ilerum inciinationem
:

ginisuee^ » Ex hoc enim videtur, quod pouit ad Filium, et non ad Palrem vel
Filius sitcoaequalis Patri, et non Pater Spirilum sanctum.
Filio, quod faisum est. Quare vero usus sit in munere, sive
o. Adhuc, Objicitur de hoc quod dicit in dono, ratio est : quia sicut dicit Au-

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in T Senten- 10.

tiarum, Uist. XXXV, Art. 5. Tom. XXVI hiijusce ^ Ihem, Lib. XV de Trinitate, cap. 3.

novffi editionis. * I Sententiarum, Dist. XXXI, cap. C, post

* S. AuGUSTiNUS, Lib. VI de Trinitate, cap. initiuni.
508 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

gustiuus in libro I de Doctrina Christia- tre in aliquo in quo Spiritus sanctus non
na, « Frui est cum gaudio uti *. » Uti convenit, in hoc scilicet, quod alia per-

autem non est cum gaudio, nisi in amo- sona procedit a Fiho sicut a Patre : pro-
re, concordia, delectatione : et hrec om- pter quod imago dicilur. El imago qui-
nia attribuuntur Spiritui sancto, qui pro- dem passive cosequatur illi cujus est

cedit ut amor et nexus et delectatio Pa- imago : quia pcr generationem ad aequa-
tris et Filii. litatem ejus deducitur. Non illud cujus

Et per hoc patet solutio feread totum, est imago, passive cosequatur imagini
prseter id quod dicitur, In Filio cst pri- suse : quia ad sequalitatem ejus passive
ma similitudo. non deducilur, licet per seipsum sequale
Dicendum enim, quod primum non sit. Et ideo non sequitur, Pater non
dicitur ibi respectu secundi sed primum : coaequatur Filio ergo non est aequa-
:

dicitur ibi principale sive maxime con- Hs.

veniens. Convenit enim Filius cum Pa-

QUiESTlO XLIX.

De appropriatione secimduiii Augustiiiiiiii

Deinde, Quaeritur de appropriatione prietates sunt, in Filio duae, et in Spiritu

Augustini, quae est, quod unitas est in sancto una.
Patre, «qualitas in Filio, in Spiritu san- 2. Adhuc, Augustinus in libro YI de
cto autem unitatis aequalitatisque con- Trinitate de Spiritu sancto dicit sic :

cordia sive connexio. Quam ponit Ma- « Sive spiritus, sive unitas amborum,
gister in libro I Sententianim, distinct. sive charitas dicatur, manifestum est,
XXXI, Augustinus autem in Hbro I de quod non est alter duorum, quo uterque
Doctrina Christiana. conjungitur^ » Ex hoc videtur, quod
Yidetur autem, quod unitas non debet unitas magis appropriatur Spiritui san-
appropriari Patri. cto, quam Patri.

1. Si enim unitas referatur ad essen- 3. Adhuc, Ad Ephes, ii, 14, de Filio

tiam, vel ad personani, aequaliter conve- dicitur, quod pax nostra, qni
ipse est

nit tribus : tres enim aequaliter unum fecit utraqiie unum. Pax autem ad con-

sunt in simplicitate essentiae, et tres cordiam et nexum reducitur. Et sic vi-

aequaliter unum sunt in simplicitate per- detur, quod Filio magis approprietur
sonee.Si autem referaturadproprietatem, concordia et nexus quam Spiritui san-
minus convenit Patri quam Filio et cto.

Spiritui sancto. In Patre enim tres pro- 4. Adhuc, Unum et ens convertuntur :

* S. AuGUSTi.Nus, Lib. I de Doctrina christiana, tiarum, Dist. XXXI, Art. 9, 10 et H. Tom.

cap. 3. XXVI hujusce novae editionis nostrae.
2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 S. AuGUSTiNUs, Lib. VI de Trinitate, cap. o.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIT, QU^EST. 49. 309

et sic quod unitas essentiae est

videtur, Spiritus Soinctus per processionem '. Et
proprietas,etnon alicujus personae. hsec ratiouna et sufficiens. Posset
est
3. Adhuc, Ubi major est indivisio, ibi tamen addi, quod sicut unum si saepius
major est unitas. Sed tres personse in- ducatur in seipsum, non multiplicabit
divisse sunt propter unitatem essentiae. essentiam, sed remanebit tantum ununi :

Ergo videtur, quod unitas approprietur ita Pater communicando essentiam Filio
essentiae et non personse. per generationem, et Spiritui sancto per
6. Adhuc, yEqualitas, ut habitum est, processionem, non multiplicabit essen-
causatur ab unitate essentise. Ergo cui tiam, et non constituit nisi unum neu-
attribuitur unitas, illi et sequalitas. Sed traliter. Et hoc videtur velle dicere jMa-
Patri appropriatur unitas. Ergo et sequa- gister in libro I Senteiiiianim, distinct.
litas. XXXI, in cap. Hic dici oportet^, ubi
dicit, quod ea quse dicuntur unum,
Ulterius quseritur de verbo Augustini oportet quod sint ejusdem essentise, sic-
in primo libro de Doctrina Christiana, ut, Joan, X, 30, dicitur : Ego et Pater
quod inducit Magister in libro primo imwn sumus. Et sic Pater et Filius et
Sententiarum, distinct. XXXI, in cap. Spiritus sanctus dicuntur unum : quia
Illud etiam sciri oportet *. Ubi sic ait : sunt una essentia. Ea vero quae dicuntur
« Et haec tria unum omnia propter Pa- unus non dicuntur de pluribus,
vel una,
« trem, sequalia omnia propter Filium, nisi addatur in quo unus. Sicut, I ad

« connexa omnia propter Spiritum san- Corinth, vi, 17, dicitur Qui adhseret :

« tum. » Sed propter Patrem unum est Domino,unus spii^itus est.\]n\iaXexnev^o

Filius, unum Spiritus sanctus : omnia essentise Pater habet non ab alio, Filius
etiam quaecumque creata sunt, unum a Patre habet eamdem, Spiritus sanctus
sunt ab unitate quam habent a Patre. eamdem ab utroque. Et ideo unitas se-
Ergo a simili omnia sequalia sunt aequa- cundum rationem auctoritatis attribuitur
litate quam habent a Filio, et connexa Patri : quia licet unitas principium nu-
connexione quam habent a Spiritu san- meri sit, principium tamen plurahtatis
cto. Ergo quod Pater est sequalis Filio non est, sed potius binarius,ut in Arith-
et connexus Spiritui sancto, hoc habet meticis dicit Pythagoras. Unde unitas ad
a Filio et Spiritu sancto. Ergo Pater unitatem essentise refertur : appropria-
habet aliquid a Filio, et aliquid a Spiritu tur tamen Patri propter rationem quse
sancto, quod penitus absurdum est. dicta est.
Ad ALiUD dicendum est, quod unitas Ad 2.

SoLUTio. Dicendum est, sicut dicit ^use appropriatur Spiritui sancto, non
Magister in libro I Sententiarum, dis- est simpliciter nec primo unitas, sed est
tinct. XXXI, quod unitas attribuitur unitas quaedam, scilicet consensionis et
Patri secundum Auguslinum, sicut et concordiae, quam ostendit Spiritus san-
aeternitas secundum Ililarium propter : ctus in hoc, quod per modum amoris
hoc quod unitas secundum rationem procedit a Patre et Filio, in quantum
suam accedit ad proprium Patris uni- : unius essentise existentes unum princi-
tas enim principium numeri est non de pium sunt spirandi Spiritum sanctum.
principio, sicut Pater principium plura- Ad aliud dicendum est, quod Filio se- Ad 3.

litatispersonarum non de principio. Pa- cundum carnem allribuitur, quod est

tcr enim in ordine naturae est qui de pax nostra, et quod fecit utraque unum,
nullo, a quo Filius per generationem, et parietem inimicitiarum solvens *. Et hoc

* I Sententiarum, Dist. XXXI, cap. (j.

'^
Ibideni, cap. I.

* Ibidem, cap. H. »
Ad Ephes. ii, 14.
 510 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

est unum quoddam, et non simpliciter dum sicut communiter ab antiquis di-
unum, quod simplicem et primam habet ctum est, quod cum dicitur, « omnia
rationem unitatis. sunt unum propter Patrem, » prsepositio

Ad 4. Ad aliud dicendum est, quod unum proplei\ auctoritatem notat principii

et ens convertuntur secundum supposita, in Patre. Pater enim a nullo habet, quod
etnonsecundum rationes nominum. Ens unum sit nisi a principio seipso, Filius

enim habet absolutam rationem unum : quod unum sit habet a Patre, Spiritus
autem addit rationem primi et princi- sanctus quod unum sit a Patre et Filio.
pii : et per hanc appropriatur Patri : se- Cum autem dicitur, quod « sequaha sunt
cundum ordinem enim naturee qui ost in propter Filium, » proepositio pro/^^er no-
divinis, per hoc quod Pater est non ab tat habitudinem signi : quod eiiim Pater

ab'o, Pater est persona ante quam nuUa aequalis est Fiho et FiHus Patri, signi-

in ordine quo ante dicit au-

naturse, in ficatur in hoc, quod Filius per genera-
ctoritatem, non durationem vel dignila- lionem procedit a Patre accipit enim :

tem : et est principium pIuraHtatis perso- per generationem omne id unde sequaUs
narum per generationem et spirationem. est. Et quod Spiritus sanctus sequaHs est
Ad aliud dicendum est, quod in veri- Patri etFiHo_, significatur perfecte in hoc
A.d5.

tate essentia indivisa est in tribus perso- quod procedendo ab utroque totum hoc
nis, et unitas essentise causa est indivi- accipit unde sequalis est Palri. El sic
sionis et licet prima unitas
: sit in essen- patet, quod non procedit objectio. Obje-

tia, tamen propter modum significandi ctio enim procedit ac si hsec prseposilio,

quem unitas addit super essentiam, propter, dicat causam. Cum autem dici-

nihil prohibet quin unum approprietur tur, quod « connexa sunt propter Spiri-

Patri. tum sanctum, » hsec prsepositio, propter

Ad 6. Ad ALiuD dicendum, quod sequalitas dicit formam, quee tamen forma procedit
appriatur Filio duplici ratione. Una est, ab informatis, sicut est amor forma duo-
quia sequalitas, ut praehabitum est, sup- rum se diligentium et magis proprie
:

ponit pluralitatem. Prima autem plura- dicitur nexus vel vinculum quo ad se in-

litas incipit in secundo secunda autem

: vicem nectuntur et in hoc perficitur
:

in ordine naturae persona est Filius : et trinitas. Quod enim procedit a Deo,
propter hoc a^quahtas sibi appropriatur. Deus est, cum nihil sit in Deo per mo-
Secunda ratio est, quia procedit per mo- dum accidentis. Dumenim Filius a Patre

dum snqualis. Omne enim quod genera- procedit, Deus est, et distincta in divina
tur ab aliquo, univoce procedit ab ipso naturapersona : oportet quod amor pro-
in sequali specie naturse et virtutis. Et cedens ab utroque Deus sit : et dum
sic procedit Filius : et ideo appropriatur aHus modus est processionis Spiritus
ei sequalitas.Talem autem rationem non sancti, perficitur trinitas, dum aHus est

habet ex ipsa ratione processus id quod qui non ab alio a quo alius, aHus qui ab
procedit ab ahquo per modum amoris, aHo per generationem, alius qui ab aliis
vel doni. Unde quod Spiritus sanctus est per spirationem amoris. Sicut enim in
sequalis, non est ex ratione processionis, praehabitis probatum est, plures modi
si generalis sumatur ratio, sed ex hoc communicationis esse non possunt quam
quod procedens accipit a Patre et Filio duo, sciHcet naturae et voluntatis. ?»Jalu-

unde sequahs sit. rse modus est generatio, voluntatis au-

tem modus amor est.

Ad quffist
^^ ^^ quod uUerius quoeritur, dicen-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 50. oll

QUiESTIO L.

De appropriatioaibus dlvinis.

Deinde traclandum est quod Magister priari personae quae secundum ordinem
tractat in libro I Sententianiin, distin- naturoe prior est. Cujus probatio est, quia
ctione XXXII, scilicet quomodo Patri principium in ratione intelligendi prin-
potentia, Filio sapientia, Spiritui sancto cipium est ad sequens, et non converli-
voluntas sive bonitas appropriatur ? tur, et non est de alio ut de principio,
Et quaeruntur tria. sicut Pater non est de alio, et est prin-
Primo enim in communi quaeritur, cipium Filii. Sed heec tria, scilicet po-
Qualiter horum trium sit appropriatio ? tentia, scientia, et voluntas, sic se ha-
Secundo, Utrum Pater sit sapiens sa- bent in Deo, quod scientia videtur esse
pientia genita vel ingenita ? ante potentiam, et voluntas ante utrum-
Tertio, Utrum Filius sit sapiens sa- que. Cujus probatio est, quia quidquid
pientia genita vel ingenita ? potest Deus, scit sed non convertitur,
:

Has enim duas quaestiones movet Ma- scit enim mala, et non potest mala fa-
gister in libro I Sententianim, distin- cere. Prius autem est secundum ordi-
ctione XXXII. nem naturse a quo non convertitur con-
sequentia. Ergo videtur scientia esse ante
potentiam. Et quod ante est, principium
est respectu secundi. Videtur ergo scien-
tia appropriari illi personae quae est
MEMBRUM I. principium non de principio : et ha^c est
Pater.
Qualiier potmtia, sapie?2tiay bonitas, 3. Adhuc, Sapientise, xii, 18 : Suhest
appropvianttir personis divinis '
? enim iibi, cum volueris, posse. Hoc tra-
ctans Augustinus dicit, quod « in omni-
bus in quibus est voluntas et potenlia ad
Ad primum ergo objicitur sic :
aliquid operandum, voluntas pra?it po-
i. I ad Corinth. i, 2i : Christum Dei tentiam, sicut cum dicitur, Possum am-
virtutem, et Dei sapientiam. Virtus ergo l)u]are, prteintelligitur, sipossum
volo :

appropriatur Filio. Virtus autem in ge- loqui, si volo. » Et ex hoc accipit An-
nere potentise est. Potentia ergo appro- selmus, quod « voluntas est generalis
priatur Filio non ergo appropriatur Pa-
:
motor omnium potentiarum tam cxterio-
tri, quod est contra Augustinum. i'um quaiu interiorum, sicut patet pos-
:

2. Adhuc, Primum secundum ratio- suin cnim intelligere si volo, possum eh-
nem intclligendi videtur debere appro- gere si volo. » Et ex lioc videtur, quod

' Cr. Opp. n. Alborli. Commenl. in I Sonten- novae editionis. Cf. otiani I Sonlcntiarum,
Itiarum, Dist. X, Ait. Tom. XXV hujusce
ii. Dist. XXXIV, Art. o Toni. X.WI.
 312 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

voluntas sit prior in ordine inter hsec esse ante scientiam, et esse principium
tria : et si est prior, est principium ad ad illam. Similiter posse et scire viden-
ea : ergo videtur, quod voluntas appro- tur esse ante voluntatem : quia velle
priatur Patri qui est principium non de aliquid posse est, non convertitur. Et
et

principio, et sapientia Filio, et potentia similiter velle bonum, prsecedit eligere

Spiritui sancto. bonum : elig^ere autem bonum cum sit

Adhuc, Hugo de sancto Victore in

4. ex consilio, utdicit Aristotelesin II Ethi-
Sententiis « Yoluntas movet, sapientia
: corum, aliqua scientia est : et sic velle

disponit, potentia perficit. In omnibus bonum principiatur ex potentia et

autem primum movens est principium scientia. secundum hunc ordinem

Et
de non principio, de quo sicut de prin- concluditur, quod potcntia attribuatur
cipio est disponens et de his duobus ut : Patri, sapientiaFilio, et voluntas Spiritui
de principiis procedit potentia exse- sancto.
quens. » Videtur ergo, quod voluntas
quee principium est non de principio, ap- Ulterius quaeritur, Qualiter sapientia
proprianda est Patri qui est principium attribuatur Filio ?
non de principio : et sapientia quse est Videtur enim non esse appropriatum,
principium de principio, approprianda sed proprium,
sit Filio : et potentia quse est principium 1. Per hoc quod dicit Augustinus in
de utroque, appropriandasit Spirtui san- libro XV de Trinitate : « Sicut proprie
cto. verbum Dei sapientia dicitur, cum ta-
5. Adhuc, Constat, quod in omnibus men et Pater et Filius et Spiritus san-
in quibus est potentia, sapientia, et vo- ctus sint una sapientia : sic charitas pro-
luntas, finis est principium movens, prie Spiritus sanctus dicitur, cum Pater
quod non movetur ab alio finis enim : et Filius et una
Spiritus sanctus sint

movet efficientem efficiens autem ma- : charitas Sed constat, quod Spiritus
*. »

teriam et motus materiie sive sua mu-

: proprie dicitur charitas sive amor. Ergo
tatio stat in fme. Propter quod finis sapientia proprie dicitur verbum sive

causa causarum est, ut dicit Aristoteles Filius.

in II Phi/sicorum. Dicit autem Aristote- Adhuc, Augustinus in eodem

2. :

les in II Ethicorum, quod a voluntas u unicum fJei verbum proprie vo-

Sicut
finis est, consilium vero eorum quae sunt camus nomine sapientise, cum tamen
adfmem. » Et sic voluntas primum vi- Pater et Filius et Spiritus sanctus sint
detur esse principium non ab alio mo- sapientia : sic charitas proprie dicitur
tum. Et propter hoc voluntas videtur Spiritus sanctus, cum tamen communiter
esse approprianda Patri, et non Spiritui detribus dicatur, quoduna sit charitas. »
sancto. Et si est proprium, sequitur, quod non
Sed contra In contrarium hujus est quod objicit estappropriatum proprium enim num- :

Richardus in libro de Trinitate, innilens quam convenit tribus appropriatum au- :

illi quod dicit Aristoteles in Praedica- tem cum sit essentiale, semper tribus
mentis, quod prius natura et intellectu convenit.
est, a quo non converlitur consequentia. 3. Adhuc quseratur, Quse sit causa,
Sic autem se habet potentia ad poten- quod charitas Spiritui sanclo et pro-
tiam sciendi : sequitur enim, si poten- prium est et appropriatum, et sapientia
tiam habeo sciendi, quod habeo poten- Filio est appropriatum, non proprium ?

tiam : quia posse scire est posse : sed Eadem enim ratio videtur esse de uno et
non convertitur. Et sic videtur potentia de alio.

* S. AuGUSTiNus, Lib. XV de Trinitate, cap. 17.

 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XII, QU.EST. .dO. 513

st.2, Ulterius quteritur, Si sapicntia sc- Ecce non est abbreviafa mamis Domini,
cunduni quod dicitur essentialiter et se- hoc est, potentia Domini. Similiter cum
cundum quod dicitur personaliter, dica- homo filium audivit, qui in humanis est
tur sequivoce vel univoce ? insipiens propter fluxibilitatem aetatis,
Yideturenim, quod eequivoce : quia quae conceptus stabiles in juvenibus esse
1. Nihil est commune secundum ra- non permittit, ne in divinis etiam insi-
tionem rei personse et essentiee : cequi- piens crederetur, occurrit Scriptura, et
voca autem, ut dicit Aristoteles in Pr3S- Filio attribuit sapientiam : unde, Pro-
dicamentis, sunt quorum solum nomen verb. x, Filius sapiens Iseiificat pa-
I :

commune est et ratio substantioe diversa : trem, filius vero stultus maestitia est ma-
videtur ergo, quod sequivoce dicitur de tris suse. Similiter spiritus nomen inlla-
essentia et persona. tionis est et irse in humanis. Isa. ii, 22 :

Adhuc, Aristoteles, ibidem « Di-

2. : Quiescite ergo ab homine, cujus spiritus
versorum generum et non subalternatim ejus in naribus est. Et in III Ethicorum
positorum diversae sunt species et diffe- Aristoteles ex Homero dicit : « Fortes
rentiffi. » Sed in divinis sunt duo genera inflabant spiritum per nares, et ebullivit
praidicamentorum, ut dicit Boetius in sanguis. » Et ne crederetur spiritus indi-
libro de Trinitate, substantia scilicet, et gnationis et irae esse in divinis, occurrit

relatio, non subalternatim posita

et : Scriptura,et attribuit Spiritui benignita-
propler quod nec unum continet alterum, tem et voluntatem bonam. Sapient. i, G :

nec ambo continentur sub eodem et : Benignus est spiritus sapientise. Et, Sa-
ideo quod estin uno,non est in altero. Si pient. vu, 23, dicitur, quod Spiritus
ergo uno nomine nominatur quod est in sanctus est hurnanus, benignus, stabiUs.
uno, et quod est in altero, nomen erit Et hsec est ratio Augustini una in libro
sequivocum. Sed personaest in relatione, ^a Trinitate. i

essentia in substantia. Sapientia ergo Secunda ratio est, ut instruatur veri-

dicta de persona et essentia, sequivoce tas : quia cum principium in genere po-
dicitur. tentisesit : eo quodprincipia omnibuspo-
tentiora sunt : et quopriora et simplicio-
SoLUTio. Dicendum, sicut communiter ra sunt, eo potentiora sunt. Pater autem
dicunt Sancti et concorditer, quod po- solus in ordine naturge habet rationem
tentia appropriatur Patri, sapientia Filio, perfectam principii, sicut is in quo est
et voluntas Spiiitui sancto per rationem princi[)ium totius divinitatis, ut dicit Au-
qua3 inducta est a Richardo. Et hoc, ut gustinus in libroIV de Trinitate '
: est
vult Augustinus, in duplici fit causa : cnim principium non de principio, Filius
quarum una est, ut obvietur errori. Alia, autemprincipiumde principio,et Spiritus
ut instrualur veritas. Prima? exemplum sanctusprincipium de utroque principio :

est : quia cum in divinis diceretur, Pater, esse autem deprincipio non est de ratione
Filius, et Spiritus sanctus, audivit hoc principii : merito Patri attribuitur poten-
homo, et sensu suo putabat Patrem esse tia, et non Filio, vel Spiritui sancto. Si-
in divinis sicut in liumanis : in humanis militer cum Filius per generationem
autem gencrandorum dcficit potenlia ge- procedat a Palre sicut notitia a menle,
nitoris, in divinis autein non. Occurrit ut dicit Augustinus in libro XV de Tri-
ergo Scriptui-a ct attribuit potentiam Pa- nitate ^ : notitia autem sapicntia sit for-
tri, ne invalidus et imponeus ex gene- mata a mcntc sive intelligentia, habens
ralione esse credatur. Unde, Isa. lix, 1 : in se et sapere et saporem : est enim, ut

^ S. AuGusTiNUs, Lib. IV de Trinitato, nip. - Idem, Ihidciii, cap. 7.

20.

33
 514 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

dicit Auguslinus, nolitia amata : merito ctum est, sapientia Filio, voluntas Spiri-
attribuitur Filio sapientia. Similiter cum tui sancto. Sic enim ad id quod potest
Spiritus sanctus a Patre et Filio procedit et per sapientiam ordinatum est, volun-

permodum amoris : amor autem intimus tas ut perfecta impetum facit : et sic fit

et optimus affectus sit voluntatis, quando appropriatio Sanctorum. Si autem acci-

non est privatus et est honesti : merito pitur voluntas ut ad hoc, hoc est ut
attribuitur voluntas Spiritui sancto. De tinis : cum sapientis in unoquoque ne-
Spiritu enim sancto dicitur, quod est gatio ex ratione Pmis sit rationem red-
amans bonwn^ acutus, quem nihil vetat, dere uniuscujusque ordinati ad finem
benefaciens *. istum et dispositionis, sic voluntas prteit
Istis sic habitis, respondendum est ad quae est (inis, et sapientia sequitur quce
argumenta. disponit, et potentia ultima est quee ex-
Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum est, quod sequitur. Hoc autem modo non Ut adap-
virtus est potentia quaedam : est enim tatio.
potentia in ultimo, et sic ex additione se Per iDEM pater solutio ad sequens ^
habet ad potentiam, et sic cadit a ratione quod movet Hugo de sancto Yictore.
primi, et accipit .rationem medii vel Per hoc etiam patet solutio ad se- a
quasi medii : sicut virtus media est inter quens, quod eodem modo procedit.
potentiam et actum, et sic appropriatur Ea vero quae in contrarium objiciun- ^.d
non potentia. Filius enim
Filio virtus, et tur, simpliciter concedenda sunt.
est, per quem Deus facit omnia. Joan.

I, 3 Omnia per ipsum facta sunt. Po-

: Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Ad
tentia autem ut simpliciter accepta dicit dum, quod quaedam sunt nomina essen-
rationem primi, non mcdii. eL tialiu, nullo modo appropriabilia uni
Ad -2. Ad ALiUD dicendum est, quod aliud ost personae, qutC significant generaliter es-
potentia simpliciter, et aliud est potentia sentiam et simpliciter, ut essentia, dei-
faciendi hoc. Potentia enim simpliciter tas, divinitas et hujusmodi. Quaedam
est ante scientiam et voluntatem, et illa vero suntpropria, nullo modo essentiam
habet rationem principii simpHciter. Po- significantia nec supponentia, ut Pater
tentiam autem faciendi hoc, nihil prohi- et Filius. Qucedam vero surit media, quae
bet prsecedere scientiam et preecedere licet essentiam signihcent, non tamen
voluntatem : quia in talibus potentia fa- significant essentiam ut essentiam, sive
ciendi hoc, frequenter est impotentia et ut quo est, sed signilicant eam ut quod
potentiae defectus : potentia enim faciendi est in habente. Et hoc dupliciter, scilicet
mala, ut dicit Anselmus in libro de Li- quia vel significant eam concretive, vel
bero arbitrio, defectus potentia; est : quia quasi concretive : vel quia signiticant
sicut dicit Anselmus, ibidem : « Qui pot- eam ut ad actum qui particularium est.
est quod sibi non prodest, nec sibi expe- Et haec possunt significare essentiam, et
dit, quanto magis potest illud, tanto ma- supponere personam per adjunctum. Et
gis perversitas et adversitas possunt in de his satis determinatum est in tra-
ipsum. » Polenlia autem secundum pri- ctatu de generatione Filii, quaestione,
mam rationem attribuitur Patri, et non Ex quo fit generatio ? Unde quod dicit
secundum secundam. Augustinus de sapientia, quae signilicat
Ad 3. Ad ALiUD dicendum^ quod est accipere essentiam ut ad actum, et tit parliculare
ista tria simpliciter et generaliter, et ut ut in habente, dicit quoad suppositum,
ad hoc. Simpliciter et generaliter acci- non quoad signilicationem significat :

piendo potentia attribuitur Patri, ut di- enim commune, et supponit pro proprio.

^ Sapient. vii, 21.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 50. Ml

Per iDEM patet solutio ad sequens : Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Adqu8est.2.
, 1. . . j . . Ad 1.

quia omnino eodem modo procedit. dum quod sapientia dicitur univoce de
Ad ALiuD dicendum, quod ratio est persona et essentia. iEquivocatio enim
illius, quod aliam constructionem habet vel univocatio respicit signitlcationem, et
verbum sapiendi vel sciendi cum suppo- non suppositum. Sapientia autem idem
sito suo, et aliam verbum diligendi. supponens pro essentia, et
signilicat,

Cum enim dicitur, sapio vel scio, ver- supponens pro persona et ideo cum :

bum sapio vel scio, dicit effectum scibilis non mutet significatum, semper est uni-
in anima sive in sciente vel sapiente, et vocum : ex adjuncto enim, et non per se

sic dicit qualitatem quae efticitur a sci- supponit pro persona aliquando, sicut et

bili in sciente : et cum qualitas in divi- hoc nomen, Deus, semper signiiicat es-

nis sit essentia, ut dicit Augustinus, sentiam ut quodest, licet aliquando sup-
oportet quod talis preedicatio sit essen- ponant pro persona ex adjuncto, ut cum
tialis,et non propria uni personse. Di- dicitur, Deus de Deo, vel Deus genuit
lectioautem et dicit habitum qui adhseret Deum.
utqualitas, et dicit actum qui a diligere Ad ruLTiMUM dicendum, quod nihil Ad 2,

procedit. Et sic dilectio proplerduos mo- prohibet idem secundum signilicationem

dos significandi in quantum dicit for- esse in uno prsedicamento, et secundum
mam et habitum, essentialis^est et ap- suppositum in alio, ut album quod se-
propriabilis : et in quantum dicit actum cundum suppositum est in prsedicamento
a diligente procedentem, personalis est substantise,secundum signilicationem in
et propria. Sapientia autem quae dicit prsedicamento qualitatis, etnon est sequi-
tantum qualitatem anima factam, es-
in vocum, sed univocum et ita est de sa- :

sentialis est et appropriabilis, et nonpro- pientia quge trahitur ad supponendum

pria. pro persona, et signiiicat essentiam.

QUiESTIO INGIDENS.

Utriim Paier et Filius diligaiit se S|3ii»itu sanclo ? *

JuxTA hoc ulterius qua?ritur de appro- Et disputat ad utramque partem.

priato Spiritui sancto. Quod enim diligant se per Spiritum
Yoluntas enim et dilectio approprian- sanctum, vel Spiritu sancto, sic probatex
tur Spiritui sanclo. Proplcr quod Magi- verbis Augustini in libro VI de Trinitafe :

ster quairit in libroprimo Sententianim, « Manifestum est, quod non aliquis duo-
distinct. XXXII, utrum Pater et Filius rum quo utrique conjungitur, quo ge-
est
diligant per Spiritum sanctum, vel Spi- nitus a gigncnte diligatur, genitoremque
ritu sancto ? suum diligat, silque non participatione,

* Cf. Opp. R. Alberti. Gomment. in I. Senfeii- liujusce nov.T editionis.

tiaruni, Dist. \XX1I, Ait. 1 ct 2. Tom. XXVI
 516 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
sed essentia sua, neque dono superioris gunt, quod ipsi se ad invicem diligant,
alicujus, sed suo proprio, servantes uni- vel aliqua dilectione connectantur. Re-
tem pacis '. » linquitur ergo, quod secundo modo di-
Ex his arguit Magister sic : Si Spiritus catur nexus, scilicet quo Pater Fiiio, et e
sanctus amor est quo Pater et Filius se converso dilectione connectitur : et sic

invicem diligunt^ et diligunt se amore Pater et Filius diliguntse Spiritu sancto,

qui ab ipsis procedit, videtur consequens vel per Spiritum sanctum.
esse, quod diligant se per Spiritum san- In contrarium objicitur : quia r.ed c<

ctum, vel Spiritu sancto. 1. Diligere dicitur de tribus ergo est

sed contia. 1n gontrarium objicitur sic : essentiale. Si ergo diligit Spiritu sancto,
1. Si Pater et Filius dicantur diligere vel per Spiritumsanctum Pater Filium :

per SpJritum sanctum : cum diligere sit cum quod sit per
diligeresit esse, videtur
esse, quia non est aliud Deo esse, et Spiritum sanctum. Sic enim arguit Au-
aliud diligere, sed idem, videtur conse- gustinus a simili : « Si Pater est sapiens
quens esse, quod si diligunt Spiritu san- sapientia genita : cuin in divinis sapere
cto,quod sint Spiritu sancto quod ab- : sit esse, sequitur, quod Pater sit sapien-
surdum est Spiritus enim sanctus est a
: tia genita : quod absurdum est : Pater
Patre et Filio, et non e converso. enim principium est Filio ut sit, et non
Hanc qua?stionem dicit Magister alti- e converso Filius Patri. »

tudinem nimiae profunditatis habere et : 2. Ad hocforte dicet aliquis^ quod non

ideo discutienda est. Quod enim Pater sequitur Iioc argumentum : Pater diligit
et Filius diligant se Spiritu sancto, jam Filium Spiritu sancto : diligere est esse :

in verbis Augustini habitum est. ergo Spiritu sancto est. Et instantia est:
2. Adhuc,IIieronymus, « Spiritus san- Pater operatur per Filium : operari est
ctus est dilectio quam habet Pater in Fi- esse : ergo est perFilium. Gum enim di-

lium, et e converso : wsed diligentes dili- citur Pater operari pcr Filium, ex habi-
gunt se dilectione : ergo diligunt se Spi- tudine preepositionis notatur causa me-
ritu sancto. dia, et non intelligitur operari creaturas,
3. Adhuc, Omnes diligentes spirant ad quas producendas Filius in quantum
amorem ad invicem, et diligunt se di- est virtus et ars Patris, causa media est
lectione spirata invicem : hic autem Spi- vel quasi iiiedia : et operatio qua Pater
ritus sanctus est : ergo per Spiritum san- dicitur operari, est operatio tenens se ex
ctum et Spiritu sanclo diligunt se invi- parte operati : et ideo cum dicitur, ope-
cem. ratur per Filium, htec determinatio, per
Adhuc, Constat, quod Spiritus san-
4. Filhim, determinat verbum, operatur,
ctus est nexus Patris et Filii nec potest : respectu operati, et non respectu ope-
esse nexus, uno trium modorum,
nisi rantis. Cum autem dicitur, operari est
scilicet quia diligit Patrem et Filium : esse, signiQcatur operatio secundum quod
vel quia cst dilectio qua Pater et Filius est in operante : sic enim essentialis est :

diligunt se, et connectuntur ipsa dile- et sic respectu ejus hsec determinatio,
ctione : vel quia Paler et Filius diligunt per Filmm^ nullam notat causalitatem in
Spiritum sanctum. Primus modus stare operatione. Et ideo non sequitur : ope-
non potest : quia non est necesse, si ali- ratur per Filium : operari est esse : ergo
quis tertius diligit duos, quod illi duo est per Filium. Et a simili non sequitur :

ad invicem connectantur aliqua dile- diligit Spiritu sancto, vel per Spiritum
ctione. IXec tertius modus stare potest : sanctum : diligere est esse : ergo est per
quia non est necesse, si aliqui duo dili- Spiritum sanctum. Cum enim dicitur,

' S. AuGusTiNus, LiL. VI de Triuitate, cap.

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XIF, QIL^ST. 50. 517

Pater diligit Filium, significatur dilectio e converso Similiter Spiritus san-

procedens a Patre in Filium : et hsec ctus non potest esse principium actus
est dilectio notionalis : et si adveniat spiralionis prout est a Patre et Filio, sed

determinatio, Spiritu sancto, vel per potius e converso. Nec Spiritus sanctus
Spiritum sanctinn, determinat lioc ver- potest esse principium amoris spirati :

bum, diligity secundum quod est notio- quia sic esset principium^ suiipsius. Yi-
nale, hoc est, secundum quod significat detur ergo, quod in nulla habitudine
ad aliquid, et non quid. Cum autem di- potest construi hoc quod dico, Spiritu
citur, Pater diligit simpliciter, significa- sancto, vel per Spiritum sanclum, cum
tur dilectio consistens in ipso, qufe essen- hoc verbo, diligifj et sic haec constructio
tialis est, et sic significat quid : et ideo ad intellectum referri non potest etideo :

si addatur determinatio, notabit causali- secundum Priscianum nulla est.

tatem in esse et essentia Patris. Et ideo 3. Adhuc, Processus Augustini non
dicunt quidam et bene, quod non valet videtur valere. Si enim dicam, Pater et

talis processus : Pater diligit Filium Spi- Filius diligunt se amore qui est Spiritus

ritu sancto : diligere est esse : ergo est sanctus, non sequitur, ergo diligunt se

Spiritu sancto. Et mutatur ad aiiquid in Spiritu sancto et peccat secundum ac-

:

quid : et sic incidit fallacia figurae dictio- cidens. Sicut hic : tu cognoscis Chori-
nis. In prima enim cum dicitur, Pater scum : Choriscus est veniens : ergo cog-
diiigit Spiritu sancto^ hoc verbum, dili- noscis venientem. Licet enim amor idem
(jit, copulat actum notionalem. Cum au- sit quod Spiritus sanctus, tamen non
tom assumitur, diligere est esse, copulat eumdem habet modum significandi.
actum essentialem, cui repugnat dctermi- Amor enim significatur per modum vin-
natio ha?c, Spiritu sancto et ideo non :
culi connectentis propter quod etiam:

valet talis processus. hoc verbum, diligo, transitivum est, et

Sed licet ita dicatur et bene ad impedi- vehementis transitionis. Spiritus autem
mentum taiis processus, qucestio tamen ejus, ut dictum est in tractatu de Spiri-

remanet non soluta dupliciter. Quseritur tus sancti processione, proprium actus
enim adhuc, Si similes locutiones conce- est procedere : quod non significat per
dendse sunt, Pater diligit Filium Spiritu modum nexus, sed potius per modum
sancto, vel per Spiritum sanctum ? Et si exeuntis principiati a principio. Propter
conceduntur aliquo modo : tunc qugeri- quod etiam verbum, procedo^ absolutum
tur, In qua habitudine ablativi Spiritu est, nec significat transitionem in ali-
sancto, vel accusativi cum dicitur, per quod passivum et ideo non valet dili-
: :

Spirilum sanctum, construuntur cum gunt se amore qui est Spiritus sanctus :

hoc verbo, dilirjit. Videtur enim non ergo diligunt se Spiritu sancto : quia, ut

esse concedendum, quod Pater diligit dicit Aristoteles in II Elenchorvm, non

Filium per Spiritum sanctum, vel e con- est necesse idem subjecto et accidenti

verso. Cum enim verbum, diligit, dicat inesse.

actum notionalem, et haec determinatio, 4. Adhuc, Etiam si concedatur quod

per Spirilum sanctmn, propter habitudi- Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto
nem priepositionis dicat causaiitat(Mn vel aliquo modo, non sequitur quod diligant

quasi principium esse Spiritum sanctum se per Spirilum sanctum : quia in hac,
illius actus, constal quod Spiritus san- diligunl se Spiritu sancto, deterniinatio
clus non est principium notionis commu- nuliam notat auctoritatcm vel principium
nis qua Pater et Filius spirant Spiritum respectu hujus verbi, diligunl^ secun-
sanctum Pater enim et Filius in
: dum quod dicit actum Patris et Filii, scd
quantum unum sunt in spirando, prin- modum tantum qucmdam dilectionis.
cipium sunt Spiritus sancti, et non Cum autem dicitur, per Spiritum san-
518 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

ctum, ex habitudine prsepositionis nota- « In Deo quidquid secundum qualitatem

tur principium vel auctoritas et ideo :
dici videlur, proptcr nimiam simplicita-

talis processus non valet. tem quae est in divinis^ totum ad essen-
Ad hoc dixerunt aliqui, quod diligerc tiam refertur. » Et hac dilectione Pater
in divinis duplex est, scilicet essentiale, et Fihus et Spiritus sanctus dihgunt se
et notionale. Essentiale, ut cum dicitur, invicem, ut dicit Augustinus. Dilectio

Pater diligit se, Fihus diligit se, Spiritus autem gfatuita est, qu» procedit per mo-
sanctus diligit se, Pater diligit Fiiium, dum doni ab uno in alterum, de qua di-
Filius Patrem, Pater et Filius diligunt cit Augustinus, quod « non dono supe-

Spiritum sanctum, et e converso essentia rioris ahcujus, sed suo proprio dono ser-

sua, hoc est, dilectione, qu« est essentia vant unitatem spiritus in vinculo pa-
sua. Et secundum hoc conceditur, ut di- cis : » et quod neuter eorum estquo ge-
cunt, quod Pater et Filius diligunt se nitus a gignente dihgatur, et genitorem
Spiritu sancto : quia diligunt se essentia suum dihgat. Et de hac dilectione conce-
qu£e est Spiritus sanctus : eo quod es- dunt, quod Pater et Filius dihgunt se
sentia in nulio distinguitur a persona. Spiritu sancto.
Dicunt etiam, quod tunc non valet talis Sed gontba hoc videtur esse : quia se-
processus, diligunt se Spiritu sancto :
cundum hoc hujus propositionis, Pater
diligere est esse : ergo sunt Spiritu san- et Fihus dihgunt se, sensus est, a Patre
clo. Dicunt enim, quod est commutatio proceditdonum amoris in Fihum, et
prsedicamenti : eo quod cum dicitur, di- idem donum procedit a Fiho in Patrem.
ligunt se Spiritusancto, accipitur 6^i7/^<°re Si ergo ista conceditur, Pater et Filius

notionaliter. Cum autem dicitur, diiigere dihgunt se Spiritu sancto : tunc etiam
est esse, accipitur diligere essentialiter : illa debet concedi inquam resolvitur,
et sic mutatur prsedicamentum, et incidit hsec scihcet, donum amoris procedit a
fallacia figurte dictionis. Hi dicunt, quod Patre in Fihum Spiritu sancto, et idem
cum dicitur, Pater et Fihus diligunt se, donum Patrem Spiritu
procedit a Filio in
sensusest, Pater et Filius spirant sibi in- sancto, quod falsum est quia per hoc :

vicem Spiritum sanctum quo diligunt se. notaretur, quod Spiritus sanctus esset
Eumdemsensum dicunt essecum dicitur, auctor vel principium processionis sua? a
Pater et Filius diligunt nos : sensus est, Patre in Fihum, et a Fiho in Patrem :

ut dicunt, hoc est, spirant in nos Spiri- quod absurdum est.

tum sanctum quo diligunt nos. Ideo fuerunt ahqui qui dixerunt, quod
Sed si hoc est verum : tunc sicut con- cum dicitur, Pater et Fihus diligunt se
ceditur heec, Pater et Fihus diligunt se Spiritu sancto, quod ablativi construun-
Spiritu sancto, ita hsec conccdenda est, tur in ratione causa3 formahs, vel quasi
Pater et Fihus spirant Spiritum sanctum causseformahs. Et addunt, quodisti abla-
Spiritu sancto, quod falsum est. tivi, Spiritu sancto, hanc constructionem
Adhuc, Dihgere idem est quod velle habent non ratione modi significandi per
bonum. Si ergo haec conceditur, Pater et dictionem : quia isti ablativi, Spiritu
Fihus diligunt se Spiritu sancto : tunc sancto, secundum modum significandi
etiam hsec debet concedi, Pater et FiHus importaul prucedens et distinctum. et

volunt sibi bonum Spiritu sancto, quod rehitione oppositum ad id a quo proce-
absurdum est. dit : et sic Spiritus sanctus accipitur ut
Propter hoc fuerunt ahqui qui ahquid tertia in Trinitate persona, et non ut

addiderunt, dicentes quod in divinis du- nectens Patrem et Fihum, sed ut distin-
plex est dilectio : naturahs sciHcet, et ctum ab utroque sed habent isti ablativi
:

gratuita, Naturalis quae est idem quod hunc modum construendi, ut dicunt, a
essenlia divina : quia dicit Auguslinus : modo ejus ad cujus simihtudinem pro-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIT, QU.EST. 50. 319

cedit Spiritus sanctus : procedit cnim ad et simpliciter falsa^ sunt : et si invenian-

similitudinem amoris et bonae voluntatis, tur in auctoritate, non sunt extendendae,
non secundum quod voluntas est poten- sed exponendse, sicutPater et Filius dili-

tia, sed secundum quod voluntas est gunt se amore qui est Spiritus sanctus :

motus sive alTectus boni ab uno in alium et Pater et Filius connectuntur ,Spiritu

procedens. sancto, hoc est, nexu quiest Spiritus

Sed contra boc videtur esse, quod sanctus : Pater etFilius uniuntur Spiritu
causse formalis sive etiam forma? multi sancto, hoc est, unione vel unilate quae
sunt actus, sicut continere, unire, per- est Spiritus sanctus. Similiter haec, Pa-

ficere, conservare : et nuUo illorum mo- ter et Filius copulantur Spiritu sancto,
dorum habet se Spiritus sanctus ad Pa- hoc est, copula quae est Spiritus sanctus.
trem et Filium, prout significatur per Similiter haec, Pater et Filius uniuntur
hunc terminum, SpiritKs sanciiis, sed Spiritu sancto, hoc est, vinculo quod ost

potius ut procedens, distinctus, et op- Spiritus sanctus. Et aliae similes similiter

positus secundum relationem et si con- : suntexponendae. Et ratio hujus dicta est
structio secundum quod designatur sub in objiciendo : quia scilicet licet idem sit

voce, ad intellectum referenda est, ut di- amor, nexus, vinculum, unitas, pax, di-
cit Priscianus, tunc nullam habitudinem lectio, quod Spiritus sanctus, tament res

forniffi vel quasi causae formalis possunt designata secundum quod sub voce est,
isti habere ablativi, Spiritu sancto, ad non habet eumdem modum significandi,

hocverbum, diligiint, cum dicitur, Pater et per consequens non potest habere
et Filius diligunt se Spiritu sancto. eamdem habitudinem constituendi : quia
Propter hoc alii fuerunt, dicentes quod sicut ssepius dictum est, significatum

cum Pater et Filius dihgunt se Spiritu constructionis non refertur ad intellectum

sancto, isti abhativi, Spiritu sancto, con- nisi secundum quod sub voce est.
struuntur cum hoc verbo, diligimt, in
habitudine et deraonstratione signi : et Si autem quaeratur, In qua habitudine
est sensus, Pater et Filius dihgunt se, construatur ablativus cum dicitur, Pater
quod significatur Spiritu sancto, qui et Filius diligunt seamore qui est Spiri-
unius, et ab uno principio concorditer tus sanclus, eo quod amor qui est Spi-
procedit ab eis. ritus sanctus, non potest esse causa vel

Sed hoc facilerefellitur quia non : principium dilectionis Patris et Filii qua
potest esse, quod diversus modus con- se diligunt ?

struendi sit in locutionibus similibus :sed Videtur dicendum, quod construitur

cum dicitur^ isti diligunt se dilectione in habitudine quasi formae. Est enim
quae ab uno procedit in alterum, in abla- forma duplex. Una quae constituit forma-

tivo non notatur habitudo signi, sed for- lum, et heec est causa et principium. Alia
ma^ : ergo nec in ista, Pater et Filius di- quae procedit a formato. Et consuevit
ligunt se Spiritu sancto. dari excmplum, quod duo ligna conglu-
tinantur humorc qui fluit ab ulroque,
SoLUTio. Sine pra^judicio mcliorissen- sicut in scientia VegetabiHuni dicitur,

tentiae videtur dicendum, quod omnes quod lit in inserlionibus. In illis enim
istffi locutiones, Pater et Filius diligunt conglutinalio fit ab humore qui procedit
se Spiritu sancto, Pater diligit Filium ab inserlo in id cui inscritur, et ex hu-
Spiritu sanclo, Filius diligit Palrem Spi- more qui proccdil ab eo cui inseritur, in
rilu sancto, Spiritus sanctus diiigil Pa- id quod inserilur. Et siniiliter dicunt esse
trem ct Filium Spiritu sancto, si sccun- in conglutinatione amoris, quando duo-
duni quod sunt in voce, referunlur ad in- rum corda conglulinanlur amorc, qui
telleclum, ut dicit Priscianus, absolute procedit ab unoin altcrum, etc convcrso.
520 D. ALB. MAG. ORD. Pl\JED.

Unde non sequitur cgo diligo te

sicut : ea diligenter investigari oportet,ei dispu-
dilectione, quod dilectio sit principium tatsic :

vel causa, quod ego diligo te ex parte 1. Si Pater diligit amore qui ab ipso

mei, sed potius, quod sit principiata a procedit, cur non et sapientia vel intelli-

me, et sit quasi forma, et non vere forma gentia quam genuit, sapit vel intelligit ?

qua ego et tu unimur in idem velle et Quasi una ratio est. Ergo si con-
dicat,

idem nolle, quod proprie amatorum est, ceditur, quod diligit amore qui ab ipso
ut dicit Tullius in libro de Amidtia : ita procedit, oportet etiam concedi, quod sit

non sequitur, Pater et Filius diligunt se sapiens sapientia quam genuit.

dilectione quse est Spiritus sanctus, quod 2.Adhuc, Augustinus Scriptum est, :

dilectio sit principium vel causa qua Pa- I ad Corinth. i, 24 Christum Dei virtu-
:

ter et Filius diligunt se, sed potius, quod tem, et Dei sapientiam. Sed propter
sit principiata ab ipsis. Et hoc volebat hoc quod Christus est Dei virtus, conce-
dicere Prsepositivus, qui dixit, quod cum ditur quod Pater operatur per Filium.

dicitur, Pater et Filius diligunt se amore Ergo propter hoc quod Christus est Dei
qui est Spiritus sanctus, ablativus amo- sapientia, debet concedi, quod Pater sa-

re, subauctoritatem originis notat respe- pit per Fihum.

ctu Patris et Filii diligentium se. Sed 3. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII

quod diximus, artificiosius et melius Qusestionum : « Pater est sapiens sa-

dictum est, licet idem intenderet Prcepo- pientia quam genuit. » Ergo ista conce-
sitivus. Si autem sic arguatur, Pater et denda est simpliciter.

Filius diligunt se amore qui est Spiritus 4. Si quis dicat, quod Augustinus iu
sanctus : ergo diligunt se Spiritu sancto. libro Retractationem hoc retractavit.
Jam in antehabitis dictum est, quod in- CoNTRA : In libro Retractationum dicit
ciditfallacia accidentisper diversum mo- sic Augustinus : « Dixi de Patre, quod
dum signitlcandi : propter quem non ea ipse sapiens est quam genuit sapien-
necesse est idem subjecto vel quasi sub- tia : sed melius hanc qusestionem in libro
jecto, et accidenti vel quasi accidenti de Trinitate tractavi. » Hic nihil per haec

inesse. verba retractat. Licet enim melius dixe-

Et per hoc patet solutio ad quaesita : rit in libro de Trinitate, tamen non dicit

Improbata enim, sicut improbata sunt, se male dixisse in libro LXXXllI Quce-
credimus esse falsa. stionum.
Adhuc, Augustinus in libro XY de
^.

Trinitate: « Pater novit omnla in seipso,

novit omniain Filio inseipso tamquam :

seipsum, in FiUo tamquam verbum

MEMBRUM II. suum. » Ergo Pater novit omnia sed in :

quo aliquis novit, illud formaliter noti-

Utrum Pater sit sapiens sapientia ge- tia vel sapientia est qua novit : ergo
nita vel ingenita '
? Pater sapientia genita quae est Filius,
formaliter sapiens est : ergo Pater sa-
pientia genita sapiens est.
Secundo quseritur, Utrum Pater sit sa- t>. Adhuc, Augustinus super Joannem
pientia genita, vel ingenita ? Quam quae- in principio, et ponitur in libro I Sen-
stionem movet Magister in Hbro I Sen- toitiarum, distinct. XXV, dicit, quod
tentiarum, distinct. XXXlI,cap. Prseter- « FiUus est ars Patris. » Sed unusquis-

'
Cf. Opp. W. Alberti. Comment. in I Senten- hujusce novcT editionis.
tiarum, Dist. X.XXIl, Art. 3 et 4. Tom. XXVI
 IN 1 P. SUM. TIIEOL. TRAGT. XII, QU.EST. 30. 521

que arte sua sapiens est. Ergo vidctur, hoc significal qualitatem sapienti inhse-
quod Pater Filio sit sapiens. Dicit etiam rentem : et talis quahtas in divinis esse
in libro XY de Trinitate, quod « Filius et substantia
Diligere autem vel est.

est sapientia genila. » Et videtur esse amare dicit motum a diligente proce-
consequens, si Filio sapiens est, quod dentem propler quod talis motus in di-
:

sapientia genita sapiens est. vinis notionalis est. Et propter hoc non
nlra In CONTRARIUM : est similc : quia si sapere est esse, se-
i. Disputat Magister ex verbis Au- quitur quod diligere sit esse. Quia sa-
gustini, in eodem capite, sic ; « Si hoc pcre semper essentiale est. Diiigere au-
est ibi esse quod sapere, non per illam tem secundum quod dicit motum, per-
sapientiam quam genuit, sapiens est sonale est et secundum quod dicit ha-
:

Pater : alioquin non ipsa ab ipso, sed bitum vel formam, essentiale est et ideo :

ipse ab illa est. » non est simile quod inductum est pro si-
2. Adhuc, Ibidem, « Si sapientia mili.
quam genuit, causa est ut Pater sa- Ad aliud dicendum, quod non est si- Ad 2.

piens sit, etiam ut sit, ipsa eadem causa mile : quia cum dicitur, Pater operatur
est quod lieri non potest, nisi vel
illi : per Filium, opus Patris non terminatur
gignendo eum, vel faciendo sed nec ge- : nisi ad creaturas, quarum Filius est
nitricem, nec conditricem Patris ulio causa quasi media : et ideo prsepositio
modo quisque dixerit sapientiam geni- per, auctoritatem notat in Patre, et sub-
tam : quid enim est insanius ? » auctoritatem in Filio : quia Filius prin-
3. Adhuc, Sapientia genita ex adjun- cipium est creaturarum quas Pater ope-
cto supponit pro Filio. Sed, ut dicit An- ratur : et hoc Filius habet a Patre. Cum
selmus, intellectus non capit, quod ille autem dicitur, Pater sapit per Filium,
qui ab alio est, idem sit cum eo a quo habitudo proepositionis non potest no-
est : vel quod ille a quo ipse est, vice tare aliquam auctoritatem vcl causalita-
versa sit ab eo qui ab illo est : quia ali- tem ad quam Filius sit principium nisi
ter principiatum esset principium, et es- respectu Patris. In Patre autcm nullam
set circulus non ordo naturse, et esset habet rationem auctoritatis vel principii
idem a seipso : quia principium princi- vel causae : et ideo locutio falsa. Sicut
pii est principium principiati, sicut causa bene dicitur, rex regit per proepositum
causee est causa causati : quse omnia re- hanc villam : et non bene dicitur, rex
fugit intellectus : ergo non potest esse regnat per preepositum. Quia in prima
vel intelligi, quod Pater sit sapiens sa- cum dicitur, rex regit per praepositum,
pientia genita. notatur quod regimen praeposili princi-
pium est respectu rectoris, et non re-
Dicendum secundum Catho-
SoLUTio. spectu regis. Cum autem dicitur, regnat
licam fidem, quod haec nulio modo est per prsepositum, notatur quod prseposi-
est vera : Pater sapit per Filium, vel Pa- tus principium sit regnandi in rege, et
ter est sapiens sapientia genita, sicut non respcctu rectoris.
bene probant objectiones facta3 in con- Ad aliud diccndum, quod cum dicit ^d 3.

trarium : quse objectiones omnes sunt Augustinus, quod « Pater est sapicns sa-
secundum verba Augustini. picntia quam genuit, » loculio duplex
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod in est : eo quod hoc quod dico, (juam, pot-
praecedentibus assignata cst ralio : quia est facere relationcm personalcm, vel
scilicet hoc verbum, sapit, alium modum simplicem sive cssentialcm. Si facit re-
signilicationis vel generis habet, quam lationcm pcrsonalcm, loculio falsa cst.

haec verba, diligii vel procedit. Sapit Sensus enim est, Patcr esl sapiens sa-
jnim dicit motum ad animam, et propter picntia Filio, scilicel (juam gcnuit, Iioc
 522 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

est, Filio quem genuit : et hoc est fal- falsum. Yel polest determinare hoc ver-
sum et hsereticum. Si autem faciat rehi- bum, novit, in comparatione ad apposi-
tionem simplicem sive essentiah^m, tum, sive ad accusativum et sic vera est :

sensus est^ Pater est sapiens sapientia locutio : quia sic principium noscendi
essentiali, qu9e est essentia sua, existens creaturas a Filio est : quia Filius ost
eadem cum sapientia quam genuit. Et causa essendi. Unde sensus est, novit
haec est vera : quia Pater est sapiens omnia in Filio, in quantum est suum
sua essentia, quse est eadem cum Filio verbum, hoc est, novit creaturas esse in
qui est sapientia quam genuit. Filio sicut in causa, in quantum est et

Ad 4. Ad ALiuD dicendum, quod in veritate principium et verbum creaturam.

nihil retractavit per haec verba Augusti- Ad aliud dicendum, quod secus est
nus : sed quia in libro de Trinitate de- in divinis et in humanis. Sapiens enim
terminavit, quod haec dictio, quam, homo non est nisi arte quse informat
potest facere relationem personalem, in ipsum et ideo ars causa est sibi ut sa-
:

quo sensu falsa est locutio, quod impe- piens sit et principium. In divinis autem
ritis occasionem errandi dare potuit, ideo duplex est : quia si ars essentialiter acci-
dixit se melius dixisse. piatur, tunc Pater sapiens est seipso,
Ad 5 Ad ALiuD dicendum, quod cum dici- hoc est, essentia sua. Si autem persona-
tur, Paternovit omniain seipso, et Pater liter accipiatur, tunc ars dicit sapien-
novit omnia in Filio, praepositio, in, non tiam quae ab ipso procedit. Sapientia au-
eamdem notat habitudinem. Quod patet tem qusD ab ipso procedit, nemo sa-
per determinationem Augu- quam tacit piens est, formaliter loquendo, sed
stinus. Dicit enim, quod novit omnia in potius sapientia quae procedit in
se tamquam seipsum ; ipse enim sibiipsi ipsum. Unde magister vel doctor non
principium est et ratio cognoscendi se- est sapiens sapientia quae procedit in
ipsum, et Filium, et Spiritum sanctum, discipulum, sed potius discipulus : ma-
et omnia alia : quia omnium est princi- gister autem seipso sapiens est.
pium. Cum
autem dicitur, in Filio tam- Qu.^E objiciuntur in contrarium, de
quam suum verbum, verbum quo dicit, necessitate procedunt.
non est principium cognoscendi nisi
creaturas : quia illas dicit verbo : nec
enim seipsum, nec Filium, nec Spiritum
sanctum, sed creaturas solas dicit verbo.
Et ideo cum dicit, novit omnia in Filio, MEMBRUM III.
quia est suum verbum, heec distributio,

omnia, non potest distribuere nisi pro Utrum Filius sapiens sit sapientia genita
creaturis. Tamen si quis subtiliter inspi- vel ingenita * ?
ciat, cum dicitur, Pater novit omnia in
Filio, duplex est locutio : eo quod haec
determinatio, in Filio,l potest determi- Tertio quaeritur, Utrum Filius sapiens
nare hoc verbum, novit, respectu sup- sit sapientia genita vel ingenita? Quam
positi sive nominativi ut sit sensus, quaestionem Magister movet in libro
Pater novit in Filio omnia : et sic locu- primo Sententiarum, distinct. XXXII,
tio falsa est, et composita : quia tunc cap. Post hsec solet quseri a quibusdam,
prsepositio in, notat auctoritateni ^o- Utrum Filius sit sapiens sapie?itia ge-
scendi in Patre esse a Filio : et hoc est nita^ vel ingenita ?

* Cf. Opp. B. Alberti. Gomment. in I Senten- liujusce novse editionis.

tiarum, Dist. XXXII, Art. 4 et o. Tom. XXVI
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUtEST. .^0, 523

Et disputat ad eam sic : Si non est pientia procedens de Patre, et Filio sa-
sapiens sapientia genita, nec seipso sa- pientia. » Hoc enim videtur non esse
piens erit: quod falsum est. Seipso enim verum quia, sicut habitum cst, sapien-
:

sapiens est, qui in propria natura sive tia non appropriatur nisi Filio, et sic
essentia habet unde sapiens sit. Filius Spiritus sanctus non potest dici sapien-
autem in essentialibus habet unde sa- tia sicut enim proprium unius non est
:

piens sit. Seipso ergo sapiens est. proprium alterius, ita appropriatum
Quod si conceditnr, objicitur in con- unius non est appropriatum alterius.
trarium sic : Si sapientia genita sapiens
est, non videtur esse sapiens sapientia Ulterius quaeritur de hoc quod mo- Queest. 2.
ingenita : cum sapientia genita et inge- vet Magister in prsehabita delinitione,
nita opponantur relative. Si autem sa- cap. Ex prsedictis constat, An scHicet
pientia ingenila non est sapiens, cum Filius sit sapiens seipso, vel per se-
Pater sapiens sit sapientia ingenita, vi- ipsum ?
detur non esse sapiens a Patre : quod Videtur enim per seipsum sapiens
iterum falsum est, cum a Patre habeat esse, sed non a seipso. Dicit enim Hila-
omnia. rius in libro IX de Trinitate: « Naturee,
Ad hanc qusestionem respondet Ma- « inquit, cui contradicis, haeretice, heec
gister sic Ad quod dicimus, quod una
: « unitas est, ut ita per se agat Filius, ne
est sapientia Patris et Filii et Spirilus « ase agat : et ita non a se agat, utper se
sancti, sicut una essentia et tamen Fi- : « agat. Intellige Filium agentem, et per
lius tantum est sapientia genita, et Pa- « eum Patrem agentem. Non a se agit,
ter tantum est sapientia ingenita et sa- : « cum Pater in eo manere monstratur.
pientia genita est de sapientia ingenita, « Per se agit, cum secundum nativita-
vel a sapienta ingenita. Et sumit hanc « tem Filii agit ipse quae placita sunt. »

solutionem ab Augustino in libro XV de A simili dicunt quidam, quod per se sa-

Trinitate '.
piens est, quamvis non a se sapiens sit.
Sed haec solutio videtur mirabilis : quia
si Pater est tantum sapiens sapientia in- Qu^rit etiam Magister ulterius, quod g^^gj 3
genita et in quantum est ingenita cum : tamen non oporteret, An una tantum sit
per hoc ipsumquod dico, ingenita, sa- sapientia in divinis, vel plures?
pientia trahatur ad supponendum pro
persona Patris in quantum est innasci- Solutio. Dicendum, quod Filius sa-
Solutio.
bilis, per innascibile autem nihil pona- piens sapientia genita sapiens est, sicut
tur, sed privetur origo, videbitur Pater dicit Magister, et ex seipso sapiens est
quasi formaiiter sapiens esse sapientia quia ipse est sapientia genita. Sed cuiu
determinata notione : et cum essentia dicitur, quod sapientia genita sapiens
numquam determinetur notione, vide- sit, ablativus sapientia, construitur in
bilur non esse sapiens sapientia essen- habitudine causae quasi formalis : et ha}c
tiali quod absurdum est quia una est
: : determinatio, genita, circa ablativum
sapientia trium qua sapientes sunt, et notat positionem originis. Omni codem
iic sapientia essentiaii quasi formaliter niodo cum dicitur, Pater sapiens sapien-
^uilibet trium sapiens est. tia ingonita, abhilivus notal ({uasi for-
mam : et lioc cum additur, ingeniui,
Ulterius quaeritur de dicto Augustini, privationem designal originis. (iUm au-
uod ponitur in libro XV de Trinitate, tem dicitur, sapiens est seipso, isli al)la-
[ui dicit, quod « Spiritus sanctus est sa- tivi se ipso pronominales designant

* S. AuGusriiNus, Lib. XV de Trinitale, cap. 7.

D-J. i Y). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

identitatem suppositi ejus qiii est sa- positum intelligitur determinari notione

piens, et ejus quod est sapientia genita et non essentia.

qua sapiens est qui est sapiens. Omni

eodem modo dicendum est de hac, Pa- Ad m quod ulterius quceritur de dicto a
ter est sapiens sapientia ingenita, et Augustini, dicendum est, quod verum
Pater est sapiens seipso. Et iste est in- est. quod Spiritus sanctus est sapientia
tellectus solutionis ^lagistri. procedens de Patre et Filio sapientia.
Ad
quod objicitur
id in contrarium. Ad objectum in contrarium, dicendum
dicendum quod sapientia in tlivinis dici- quod licet sapientia appropriabilis sit Fi-
tur essentialiter et personaliter, QuauJo liosecundum se, et non Spiritui sancto,
essentialiter dicitur : tunc sapientia gc- tamen cum sitde appropriabilibus et non
nita qutP est Filius, est sapientia inge- appropriatis, per adjunctum potest trahi
nita. hoc non genita. quae est es-
est, ad supponendum pro Spiritu sancto, ut
sentia divina non enim est distinctio
: cum dicitur sapientia procedens : proce-
inter essentiam et personam. Quando dere enim nou convenit nisi Spiritui san-
autem personaliter dicitur: tunc sapien- cto proprie.
tia genita per adjunctum participium
trahitur ad supponendum pro persona Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- a
Filii. et sapientia ingenita per eamdem dum est, quod procul dubio proprie lo-
rationem trahitur ad supponendum pro quendo Filius per se sapiens est, sed
persona Patris. Et sic verum est. quod non a se. Per se enim proprie loquendo
opponuntur relative ratione adjuncti. Et exclusionem dicit ejus quod est per acci-
sic alia est sapientia genita, et alia inge- dens. Et ideo per se agit qui per naturam
nita : sicut alia est persona Patris, et propriam sapit et agit. A se autem dicit
alia Filii. Sed non est concedendum. exclusionem quasi efficientis sive origi
quod sapientia ingenita et sapientia ge- nis et tunc Filius non a se agit, nec a
:

nita sint alia et alia sapientia simplici- se sapit quia in omnibus talibus princi-
:

ter. sed potius una et eadem sapientia : pium et originem habet Patrem sicut :

quia sapientia sine adjuncto notionali ipse dicit. Joan. xiv, 10: Pater in me
participio supponit pro sapientia essen- manens, ipse facit opera. Et, Joan. vii,
tiali. Unde sicut non sequitur, alius est i() : Mea doctrina non est mea, sed ejus
Deus generans, et alius Deus genitus qui misit me.
ergo generans et genitus sunt alius Deus,
sed potius idem neutraliter : ita non se- Ad id quod ulterius quaerit Magister, ^

quitur, alia est sapientia ingenita. et An una sit sapientia vel phires ? Dicit
alia sapientia genita. ergo ingenita et Magister et bene. quod indignum est re-
genita sunt alia et alia sapientia, sed po- sponsione. Omnibus enim etiam parum
tiuseadem. Rcdativum enim diversitatis peritis in theologia notum est^ quod re-
quod est aliifs vel alia, diversitatem iationes siveproprietates non distinguunt
suam ponit inter participia notionalia essentiam. sed personas tantum. Unde
adjuncta, et non in nomine essentia- sicut una est deitas trium, ita una sapien-
li cui adjungitur. quod est sapien- tia et una bonitas. Et per hoc quod dici-
tia. tur. sapicntia genita, et sapientia inge-
Ad m quod essentia de-
quod objicitur/ nita, non agitur in plarahtatem secun-
terminatur notione. dicendum quod hoc dum rem, sed in plures modos signifi-
non est verum imo terminus essentialis
: candi tantum, per quod plures modos co-
ex modo signiticandi inclinatus ad sup- gitur ad supponendum pro diversis, licet
po^itum, ex adjuncto notionali cogitur res sit eadem.
ad standuni pro supposito : et istud sup-
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRACT. XII, OU.EST. oO. 525

ficandi appropriatur ei ex. Et simihter

cum per dicat habitudinem mediaj causse
et quasi instrumentalis, sicut dicimus,
iste percutit per baculum, vel sedillcat
MEMBRUM IV. per securim media autem causa mota
:

sit ab alia et moveat aliud sic accedit :

De vej'bo Apostoli ad Romanos, xi, 36 :

ad Filium, qui est ab alio a quo alius.
Ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt Et cum prsepositio in dicat continen-
omnia. tiam vel conservationem : continentia
autem et conservatio bonitatis sint et

amoris, quae appropriantur Spirilui

Deinde quaeritur de verbo Apostoli, sancto : sic habitudo prsepositionis i7i ac-
ad Roman. xi, 3G Ex ipso^ et per ip-
: cedit ad Spiritum sanctum. Ideo dicit
sum, et 1)1 ipso. Augustinus, quod ex ipso dicit propter
1. Ubi dicit Augustinus, quod ea; ipso Patrem, per ipsum propter Filium, in
dicit propter Patrem, per ipsum propter ipso propter Spiritum sanctum.
Filium, in ipso propter Spiritum san- Quod autem ipso, dicit et iion ipsis,

ctum. notat unitatem essentise. Fiunt enim sep-

In contrarium autem bujus^est quod tem modis in Scriptura et notantur di-
dicit Ambrosius in libro de Spiritu san- stinctiones personarum. Primo significa-
cto, ubi tractat idem, sic dicens : « Hiec tione, ut Pater, et Filius,et Spiritus san-
tria, Ex ipso, per ipsum^ et in ipso sunt ctus. Secundo, suppositione per adjun-
omnia, quse verbum esse diximus eam- : ctum, ut Deus de Deo, sapientia de sa-
dem enim vim habent omnia hsec in ip- pientia. Tertio, consignificatione numeri
so, et per ipsum, et ex ipso, et cum ipso, pluralis, ut, Genes. iii, 5 : Eritis sicut
et unum in his atque simile omnino et dii, lioc est, divinse personae. Quarto,
non contrarium intelbgitur. connotatione, ut in his verbis, mittere,
2. Adhuc, Si per habitudines harum mitti, dare, dari, in quibus per connota-
prsepositionum causa notatur, cum unus tionem distinguilur missus a mittente.
modus causandi sit in omnibus tribus Quinto, modo loquendi, ut in Psalmo
personis, videturquod et cx et in ei per xxxii, i) : Verbo Domini coeli firmati
referanlur ad omnes tres personas aequa- sunt. Ubi ex modo loquendi, quia ohli-
Hter. qui transitivi sunt, notatur quod Domini
dicit propter Patrem, et vcrho propter
SoLUTio. Dicendum est, quod si atten- Filium. Sexto, numero verborum, ut,
datur substantia causalitatis, tunc procul Isa, VI, 3 : Sanctus, sanctus, sanctus.
dubio,sicut dicit Ambrosius, hsec ad om- Ubi non invenitur ratio quare ter dixerit
nes tres personas referuntur aequaliter : sanctus, nisi propter tres personas. Sep-
Inil quia omnia sunt ex Patre, per Pa-
sic tiiuo, verboruin ordine, Psahno
ut in
iHieil trem, ct in Patre et omniasunt ex Filio,
:
Lxvi, 7 et 8 : Bcnedicat nos Deus Deus no-
IiIki- per iMbum, et in Filio et omnia suut ex :
stcr ! Bcncdicat nos Deus. Ubi ex ordine
Spiritu sancto, per Spiritum sanctum_, ct primum Dcus notat Patrem qui non cst
in Spiritu san:jto. Si autem altendatur ab alio, secundum Deus nolai Filium qui
modus causaHtatis^ tunc ex dicit ratio- ab alio Et cum subdit: Benedicatnos
est.

nem principii primi, quod non est ab Dcus, notat Spirilum sanctum qui est a
alio, scd ab ipso cst alius : et cum Patcr Patre ct Filio. Et cum suhjungit Et mc- :

in ordine naturse sit principium non dc t uant eum, clnon eos, nolul unitalem
alio de quo alius, per hunc modum sii^ni- essentise in tribus.

,
526 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D-

TRACTATUS XIII.

DE NOMINIBUS QVM TEMPORALITER DEO CON-

YENIUNT.

Gonsequenter queerendum est de his quee temporaliter Deo conveniunt,

quae licet significent divinam essentiam, tamen connotant effectum in crea-
tura : qui eflectus dependentiam et respectum liabet ad Deum, qui intelligi
non potest sine correspectu in Deo : etideo ex temporeDeo conveniunt, ut
Deus, dominus, creator, causa, et hujusmodi.
Quseruntur igitur quinque, quorum primum est de hoc nomine, Deus.
Secundum, De hoc nomine, Dominus.
Tertium, De hoc nomine, Creator.
Quartum, De hoc nomine, Causa.
Et quintum, De tribus causis quae sigillatim Deo conveniunt.

QUiESTlO LI.

De lioc iioiiiine, Oeus*

Ad primum objicit Dionysius in Hbro sidero : quod est curro

vel a verbo Oew, :

de Divinis nominibus : « Deitas est qute quia et omnia omnia provi-

conspicit, et
omnia videt, providenlia et bonitate per- dentia circumit. His additDamascenus,
fecta omnia circumspiciens et continens, quod etiam derivatur a verbo Grseco
et in seipsa implens, et excedens omnia Oeiouv quod est ardere. Et inducit illud

providentia ipsa utentia, » sive fruentia, Deuteronomii, iv, 24 Dominus Deus

:

secundum aliam translationem. Ubi dicit tuus ignis consumens est.

Maximus in commento Hoc nomen,: Ex liis accipitur, quod hoc nomen,
6=0; derivatur a verbo Gra:>co q-mozm Uj, Deus^ ab operatione composituin est :

id est, video, sive contemplor, sive con- quia scilicet providet omnibus : quse pro-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU/EST. oi. 527

visio a Philosophis cura vocalur : quse alium Deum : ergo alius Deus est Pater,
cura quia fieri non potest nisi impleat et alius Deus est Filius.
receptivas potentias creaturarum, quae Contra hoc est quod dicitur, Sed comra.
vacuse sunt nisi bonitatibus a Deo in- 1. In symbolo x\thanasii : « Et tamen
fluentibus impleantur, et impletse conser- non tres dii, sed unus est Deus. » Unus
ventur etcontineantur, ideo additur, quod autem Deus non est alius et alius.
sicut existens circumit omnia in omni- 2. Adhuc objicit sic : Si Pater Deus
bus et conservans et continens : quod genuit Filium Deum : aut genuit Deum
quia non fit nisi ex amore et zelo, ideo qui est Deus Pater, aut Deum qui non
additur, consumens mali-
quod ignis est est Deus Pater. Si genuit Deum qui est
iiam creaturse. Consumit autem bonita- Deus Pater, sequitur quod idem seip-
tem immittendo, et a defectu purgando : sum genuit, quod est inconveniens. Si
et sic perfecta operatio a qua imponitur gcnuit Deum qui non est Deus Pater, se-
\iOQ, nomen Deus, est ex ardore amoris quitur quod Fiiius et Pater non sunt unus
omnibus providere, ad omnia currere"ex et idem Deus, quod etiam est inconve-
zelo amoris, et nihil relinquere imper- niens.
fectum in quantum capax est suae boni-
tatis. si secundum
Hsec autem operatio Adhug, Juxta hoc quaeritur de hujus- (^^^3, ^^

actum quod non nisi

accipiatur, constat modi loculionibus, Deus est, et ilie non
ex tempore Deo convenit. Hoc ergo no- est trinitas.
men, Deus, non dicitur de Deo nisi ex l. De
enim disputat Praepositivus
his
tempore. et disputat sic Pater est, et ilie non est
:

QuoD si concedatur, trinitas ergo Deus est, et ille non est

:

1. In contrarium est quod dicitur, Ba- trinilas. A simili ergo, Socrates non est
ruch, IV, 7 : Exacerbastis eum qui fecit Plato sequitur, ergo homo non est
:

vos, Deum seternum. Piato, vel quidam liomo. Ergo similiter

2. Adhuc, I ad Timoth. i, 17 : Soli Pater non est Filius et Pater est Deus : :

Deo honor et gloria. Et, ibidem, vi, IG :

ergo Deus non est Filius.
Qui solus habet immortalitatem. Glossa, 2. Adhuc, Cum dicitur, Deus est, et
hoc est, aeternitatem. Ab aeterno ergo ille non est trinitas constat, quod pro- :

Deus est : ergo Deum esse non convenit nomen certam vult significare personam,
ex tempore. et pro proprio nomine poni : sed de
certa persona vera est propositio : Pater
1. Adhug, Magister in distinctione IV enim est Deus, et ille non est trinitas :

primi libri Scfitoitiarum ex verbis Au- ergo videtur, quod ^Deus est, et ille non
gustini disputat, An ab aeterno Deus est trinitas : ergo ulterius Deus non est
Deum genuit, aut se Deum, aut alium trinitas.
Deum. Quae omnia nihil essent, nisi QuoD si concedatur, contra est, Sed contra.
Deus esset abaeterno. Non ergo convenit \ Quod dicit Augustinus in libro VII
.

ex tempore. de Trinitate '

; « Recte ipse Deus trinitas
2. Adhuc, De ipsa disputatione Magi- inlelligilur cum dicit Apostolus 2 : Soli
ster in Sententiis quturit objicit enim : Deo honor et gloria.n Ergo Deus est ipsa
sic :SiDeus Deum genuit : aut genuit trinitas.
se Deum, aut alium Deum. Si se Deum : 2. Adhuc, Augustinus in libro III con-
inconveniens est : dicit enim Augusli- tra Maxiininum : « lu verbis illis Aposto-
nus, quod nihil seipsum generat. Si li, I ad rimolli. vi, i.j : Beatus ct solus

ad Timoth. 1'
*
S. AuGUSTiNus, Lib. VII de Trinitate, cap. 2 I i,

9.
 528 D. ALB. MAG. ORI). PR^D.
potens, unus et solus verus Deus qui est Deus est, et de eo qui participatlve De-
ipsa trinitas, intelligitur \ » us est, et de idolo quod nuncupative
Adhuc, Augustinus in sermone de
3. Deus est, utrum sit multiplicitas univoci
fide « Credimus unum verum
: Deum vel sequivoci vel analogi ?
unam esse divini nominis trinitatem. »
Haec ergo. vera est, Deus est trinitas. Ulterius inquirunt de consignificato, quc

In contrarium tamen hujus Utrum habeat plurale, vcl non ? Sed

1. Objicit Porretanus. Dicit enim, quod quia in praehabitis multa sunt dicta de
terminus positus in subjecto stat pro sup- hoc, ideo ista quaesita sufficiant.
non pro significato, nisi secun-
posito et
dum quod signilicatum accipitur in sup- SoLUTio. Dicendum, quod hoc nomen, sc

posito : et ideo ha3c est falsa, homo est Deus, secundum Dionysium et Damasce-
omnis homo. In prsedicato autem posi- num ab operatione dictum est. Sed duo
tus stat pro signiticato unde haec est :
in nomine considerantur, scilicet sub-
vera, omnis homo est homo. A simili stantia quae nominatur,et qualitas a qua
ergo cum dicitur, Deus est trinitas, iste nomen imponitur. Propter quod etiam
terminus, Deiis, pro supposito stat, et dicitur, quod nomen siguiticat substan-
de quolibet supposito falsa est : haec tiam cum qualitate. Et si attenditur sub-
enim falsa est, Pater est trinitas, et si- slantia nominatur hoc nomine,
quae
militer haec, Filius est trinitas, eodem Deus : tunc hoc nomen, Deus, signifi-
modo hsec, Spiritus sanctus est trinitas :
cat essentiam divinam in habente, sicut

ergo et haec, Deus est trinitas, similiter hoc nomen, homo, humanitatem signifi-
est falsa. cat in homine : et hoc nomen, Deus,
2. Adhuc, Dicunt et Boetius et Augu- non significat nisi aeternum. Si autem
stinus in libris suis Trinitate,quod omne attenditur qualitas operationis a qua im-
nomen dictum de Deo, dicitur secundum ponitur, illa potest considerari duplici-
substantiam, vel secundum ad aliquid. ter, scilicet prout est in causa prima quae
Hoc nomen, Trinitas^ dictum est de prsehabet eam, et simpliciter habet, et

Deo et non : est dictum secundum ad eminenter habet, et perfecte secundum fa-

aliquid secundum substantiam

: ergo : cultatem esse et potestatem et habitum :

sed omne quod dicitur secundum sub- et sic iterum non dicit nisi aeternum, sic-
stantiam, ut iidem dicunt, Boetius scili- ut dicimus de sole, quod lucet in seipso
cet et Augustinus, dicitur de qualibet quamvis lucem. Si autem
nulli intluat

persona sigillatim in singulari, et de om- acccipiatur secundum actum qualitas

nibus simul, non pluraliter, sed singula- operationis tunc verum est, quod non
:

riter : ergo a destructione consequentis, nisi ex tempore Deo convenit non enim :

si aliquod nomen substantiam signiticans providet et circumit secundum actum,

nondicitur sigillatim de qualibet persona, nisi creatis jam existentibus, quae non

falso attribuitur Deo : constat autem, existunt nisi ex tempore.

quod haec falsa, Pater est trinitas, et si- Et per hoc patet solutio ad prima
militer falsa est haec, Filius est trinitas, quaesita.
et haec, Spiritus Sanctus est trinitas :

ergo et haec, Deus est trinitas. Ad id quod ulterius quaeritur de dis- a

pulatione Magistri in Sententiis, dicen-
jutcst. 3. Ulterius quaerunt quidam de multi- dum est, quod Magister satis convenien-
plicitate hujus nominis, Deus, secundum ter solvit illam disputationem : supponit
quod dicitur de eo qui per essentiam enim, quod hoc nomen, Deus, ex modo

^ S. AuGUSTiNUS, I.ib. III coiilra Maximiiuim, cap. 0.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XITI, QU.EST. ol. 529

significandi significat essentiam divinam, cahunc terminum, Deum, sed stat in se-
et supponit indifferenterpro persona : et ipso alietatem ponens in suppositis suis :

ideo quandoqae una persona stat pro nec construitur cum lioc nomine, Deinn,
ex adjuncto, ut cum dicitur, Deus gene- ut adjectivum cum substantivo, sed cum
rans, vel Deus genitus, vel Deus proce- eo habet appositivam constructionem
dens quandoque pro duabus ex adjun-
:
vei quasi appositivarn, ut sit sensus,
cto, ut cum dicitur, Deus est spirans : genuit alium Dcum, hoc est, alium
quandoque pro tribus communiter, ut quiestDeus.
cum dicitur, Deus trinitas, Supponit dicendum est de hoc, genuit
Similiter
etiam regulam Grammatici, quod relati- Deum Deus Pater, vel qui non
qui est
vum identitatis refert et suppositum et est Deus Pater. Yult Magister^ quod
significatum sui antecedentis. Unde si hoc quod dico, qui est Deus Pater
ad veritatem hujus, Socrates et Plato vel qui uon esl Deus Pater, sit quasi

sunt idem homo, exigitur, quod So- circumlocutio unius termini et vice unius
crates idem suppositum,
et Phato sint dictionis, ita quod quasi dictionaliter stet
et eamdem numero habeant humanita- ibi pro Patre, quod lunc affirmativa fal-
tem. sa sit, heec sciHcet, genuit Deum qui
Et si objicitur quod dicit Porphyrius, est Deus Pater : et in eodem sensu ne-
quodparticipatione speciei plures homi- gativa vera, scilicet heec, genuit Deum
nes sunt unus homo. Dicendum, quod qui non est Deus Pater. Si autem hoc
hoc verum est, participatione speciei, et quod dico, qui est Deus Pater, pro ora-
non simpliciter. Et si sic arguatur : par- tione sumatur, vult Magister, quod ad-
homines sunt
ticipatione speciei plures huc sit duphciter quia hoc relativum, :

unus homo ergo plures homines sunt :

^'^iJ, cum hoc termino, Z)e2^^, potest refer-
unus homo. Incidit fallacia secundum ri ad subjectum, et cum hoc nomine,
quid ad simpliciter. Dicit ergo Magister, Pater, quasi appositivam habere con-
quod cum dicitur, Deus genuit, ergo se, structionem : et sic est sensus, genuit
vel alium genuit, quod neutrumDeum Deum qui est Deus Pater, hoc cst, qui
sequitur. Se enim genuit, non sequitur : Deus est Pater : et in hoc sensu aflirma-
quia pronomen se quserit identitatem tiva vera est, nec negativa falsa. Vel
suppositi quod non potest esse
: quia :
hoc relativum, qiii, cum hoc quod dico
generans etgenitus non suntidem suppo- Pater, potest ut praedicatum referri ad
situm.Alium autem Deum genuit,non se- subjectum : et sic falsa est afhrmativa,
quitur : quia relativum diversitatis quse- et negativa vera ; sensus enim est, ge-
rit diversitatem significati sicut suppo- nuitDeum, qui Deus gcnitus est Pater
siti hoc eliam non est verum
: et quia : Deus.
generans et genitus ejusdem sunt divini-
tatis. Et similiter non soquitur : ergo Ad m quod ulterius qufpritur dc hac ALiqucest.

eumdem Deum vel alium Deum. Et ideo propositione, Deus cst, et ille non est
dicit, quod cum dicitur, alium Deum ge- trinitas, sine preejudicio videtur dicen-
nuit, quod si hoc adjectivum, alium, dum, quod (ales locutiones falsae sunt.
accipiatur adjoclive, tunc rem suam po- Et hoc est idoo, quia hoc nomon, Deus,
nit circa suum substantivum quod cst signilicat essentiam : sed cx modo signi-
Deus : et sic falsum est, quod aiium ficandi, quia scilicet significat eam ut
Deum genuit : quia Pater et Filius, ge- quod est, et non ut quo est, indifTerenter
nerans et genitus, sunt unus Deus. Si et in communi supponit pcrsonam. ct
autem intelligatur substantivc substanti- aliquando unam, et ahquando duas, et
vatum pcr subintellectum articulum prae- aliquando tres, ut dictuni cst. K[ proptcr
positivum tune rom suam non poiiit cir-
: lioc h;ec ost vora, Dous ost trinitas. Et
330 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

licct pronomcn discrelionem notet et Hoc modo loquuntur auctoritates in

certam personam, tamen ad hanc discre- oppositum inductee.

tionem et certitudinem sufficit persona Ad DicTUM Porretani dicitur, quod Adobj*

secundum quod in grammaticis accipitur Porretanus deceptus fuit in hoc, quod

ubi dicitur, prima persona est quee lo- credidit, quod hoc nornen, Deus, simi-
quitur, secunda ad quam loquitur, tertia lem suppositionis modum haberet sicut
de qua loquitur,secundum quod quaelibet hoc nomen, homo, vel aliud nomen ap-
res discreta et certa de qua fit sermo, per- pellativum quod non est verum, ut jam
:

sona est. Unde cum essentia significata patuit. Unde si ita esset, quod una nu-

in hoc nomine, Deusy res discreta et mero humanitate omnis homo esset ho-
certa sit et hoc pronomen, ille^ refera-
: mo, haec esset vera, unus homo est om-
tur ad hunc terminum, Dei/s, prout est nishomo, et similiter heec, homo est

res discreta et certa, et non prout est omnis homo. Et hsec est causa, quia
rationalis naturae substanlia indivi- qugelibet persona indivisam et totam
dua : sensus hujus, Deus est, et ille habet deitatem. Ideo istae verae sunt,
non est trinitas, est idem cum hac, unus solus Deus est trinitas, et Deus est
Deus est, et Deus non est trinitas : et Irinitas. Et quando arguit sic Pater :

propter hoc falsa est : et hoc apparet Deus non est trinitas, Filius Deus non
quando antecedens ponitur loco rela- est trinitas, Spiritus sanctus Deus non

tivi. est trinitas : ergo Deus non est trinitas :

Ad quod ad improbandum inducit

iD fit mutatio praedicamenti, et mutatur
Prsepositivus, quod in omnibus processi- quis in quod. |
bus illis est mutatio prsedicamenti et fal- Ad m quod objicit per Boetium et Adob
lacia figurae dictionis . Cum enim dici- Augustinum, facile solvitur per ea quoe
tur, Pater est et iile non est trini-
Deus, dicta snnt in quaestione de hoc nomine,
tas, supponit Deus ut quis el cum : trinitas. Ibi enim dictum est,quod hoc
infertur ergo Deus non est trinitas
: : nomen, trinitas, relativum est intrinse-
supponit Deus ut quod et sic mutatur : cus : et ideo licet sub hoc nomine, tri-

quis in quod. Nec potest dici, quidam nitas, non referatur ad aliud, tamen sub
Deus non est trinitas quia non potest : forma collationis significat personas quae
dici particulariter quod non est commu- referuntur ad invicem : et ideo non est
ne partitum sive participatum. Deus au- nomen essentiale, sed ad aliquid, quod
tem non dicit commune partitum quia : propter formam collationis a qualibet
totum quod est Deus, est Pater et Filius persona removetur sigillatim : et tamen
et Spiritus sanctus : et ideo Pater et Fi- quia una est natura deitatis in tribus,
lius et Spiritus sanclusquidam J)eus di- ideo praedicatur de eo quod naturam si-

cinon possunt, Et ideo non est simile gnificat ut quod est.

quod inductum est de suppositione ho-
minis et de suppositione Dei homo enim : Ad m quod ulterius quaeritur de mul- Ad
supponit et indefinitc et particulariter et tiplicitate hujus nominis, Deus, dicen-
discrete per adjunctum pronomen : hoc dum, quod sicut dicit Dionysius in libro
autem nomcn^ De/ts, simpliciter supponit de Divinis nomini/jus, « sanctos et reges
pro essentia divina, secundum quod est el dominos et deos vocant eloquia in
in habente, secundum quod signi-
sive singulis principaliores ornatus, per quos
ficatur ut quod est. Et quia sic non re- secundi ex Dei donis accipientes illo-

pugnat ab eo hoc prsedicatum, trinitas, rum distributis simplicitatem circa sui-

ideo communiler dicunt Sancti, quod ipsorum difTerentias multiphcant, quo-

Deus est ipsa trinitas, et quod trinilas rum varietatem primi provisive et defor-
est unus et solus verus Deus. miler ad unitatem suiipsorum congre-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 52. o31

gant». » Ex quo accipitur, quod si lioc Et sic per prius dicitur Deus essentiaU-
nouien, Deus, a qualitate sive proprieta- ter. Secundo autem dicitur Deus partici-
te singulari et incommunicabili divinae pative ; quia sciHcet participant prie-
naturee imponitur : tunc lioc nomen, stantiores ornatus tales qui dii dicuntur.
Deus^ omnino aequivocum est ad Deum Et sic dicitur, Exodi. vii, 1 : Cunstitui te

dictum essentialiter, et participative, deum Pharaonis. Et, Exod. xxii, 28 :

et nuncupative, nisi hoc modo quo om_ Diis nun dclrahes. Et secundum opinio-
ne yequivocum ad univocum reducitur : nem philosophicam in secunda parte
nomine, canis, quod
sicut patet in lioc Tirnsei Platonis de planetis dicitur : « Dii
aequivocum est,sed tamen quia imponens deorum quorum opifex paterque ego
nomen commune, aliqua affectus fuit sum.» Ethoc si non sccundum veritatem^
proprietate communi, quando nomen sed secunduin opinionem falsam nuncu-
commune imposuit, et sic per respectum panlur, dicitur Deus nuncupative, ut ido-
ad unum imposuit unum nomen, sicut lum.
ad esse mordax respiciendo, imponitur
hoc nomen,omnibus mordaci-
cauis, Ad quod ulterius quaeritur, patet
id
Adquffist
bus : univocum re-
ideo aequivocum ad solutio per idem quia si a proprietate
:

ducitur. Si autem imponilur hoc nomen, singulari hoc nomen, Deus, imponitur,
Deus, a coramuni qualitate quse com- impossibile esl ut significelur pluraliter.
municabilis est, secundum quod pitt- Si autem imponitur a proprielate com-
stantiores sive principaliores ornatuspar- municabili per prius et posterius, niliil

ticipantes deos dicimus :tunc nihil prohi- prohibet habere plurale. Et lioec quidem
bet hoc nomen, Deus^ secundum prius in prioribus satis determinata sunt -.

et posterius dici, hoc est, per analogiam.

QUiESTIO LII.

De lioc nomiue, MiotniHUS^ uCiHiiii sit ei^sentiale ^ ?

Secundo, quaeritur de hoc nomine, nium facere, dicitur dominatio et domi-

DominuSy de quo nus et dominans. » Niliil continetur in
1. Dicit Dionysius in libro de Divinis hac dohnitione quod persona? conveniat
nominibus : « Dominatio est non pejor in respeclu ad personam.
excessus tantum, sed omnis et pulchro- Pejores cnim sicut subditos excedere
rum et bonorum perfecta et omnimoda nulii persona? convenit rcs[)ectu alterius :

possessio, et vera et cadere non vah'ns eo quod in j)radiabitis probata est inter
fortitudo. Unde et ab eo quod est domi- personas omnimoda a^qualitas.

'
S. UioNYsius, Lib. de Divinis uominibas, ' Cf. Opp. I{. Alberli. Commenl. in I Senlen-
cap. 12. tiaruni, Dist, XXX, Art. Toni. XXVIbnjusce
.3.

2 Cf. Snpra, Qu;usl. 29, Mpmbri I AiL I novu! cditionis.j

et 2.
532 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Item, Perfecta et omnimoda possessio gitare quid velit Dominus '

? » Ex hoc
pulchrorum et bonorum, aqualiter con- relinquitur.quod Dominus sit ab aeterno,
venit tribus personis. Et dicitui' in hoc et quod lioc nomen, Dominus, sit essen-
perfecla omnimoda^ quia simpliciler
et tiale.

et in uno essentiali bono omnia possi- QuoD si concedatur, in contrarium est sed
det^ et ad nutum habet et hoc eequali- ; 1. Quod inducit Magisler in libro pri-

ter convenit tribus. mo Senlentiarum, distinct. XXX : « Si

Similiter tertiam quod additur Vc- : « Dominus non dicitur nisi cum habere
ra et cadere non valens fortitudo, » incepit servum, etiara ista appellatio re-
a?qualiter convenit tribus. lativa, Dominus, ex tempore est Deo.
> Et sic videtur, quod hoc nomen, Do- INon enim sempiterna creatura est, cujus
minus, essentiale nomen sit. iiledominus est. Ergo dominum esse
2. Adhuc, in Psalmo Domi- lxvii, 5 : non sempiternum habet, ne cogamus
nus nomen illi. Constat, quod non est etiam creaturam sempiternam dicere :

nomen personarum. Relinquitur ergo, quia ille sempiterne non dominaretur,

quod sit essentiale ; non enim dicilur nisi etiam ista sempiterne famularetur.
per translationem, sed per veritatem de Sicut autem non potest esse servus qui
Deo. non habel dominum, sic nec dominus
3. Adhuc, Deuter. vi, 4, et in multis qui non habet servum. » Hgec sunt ver-
ahis locis : Dominus Deus noster, Domi- ba Augustini de verbo ad verbum in
nus unus e^/.Quod, ut conslat, non dici- libro V de Trinitate^\ Et ex his conclu-
tur nisi ratione essentiae. Videtur ergo, ditur, quod hoc nomen, Dominus, non
quod nomen essentiale sit. convenit ab seterno.
4. Adhuc, Ambrosius « Deus est : 2. Adhuc, Augustinus facit objectio-
nomen naturce Dominus autem nomen : nem et qu(Bstionem in libro V de
potestatis. » Potestas autem essentialis Trinilate, et dicit sic : « Quisquis exsti-
est et una trium personarum. Ergo hoc terit qui seternum Deum solum dicat,

nomen, Doniinus, videtur esse essen- tempora vero non esse aeterna propler
tiale. varietatem et mutabilitatem, sed tamen
5. Adhuc^ In symbolo Athanasii : tempora non in tempore es^e coepisse,
« Et tamen non tres Domini, sed unus quia erat tempus antequam inciperent
est Dominus. Quod non esset, iiisi
» tempora et ideo non in tempore acci-
:

Dominus nomen.Ex om-

essentiale esset dere Deo ut dominus esset, quia ipso-
nibus his relinquitur,quod Dominus no- rum temporum doininus erat, quoe uli-

men essenliale sil : et si essentiale est, que non in tempore esse coeperunt :

videtur ab ielerno convenire, et non ex quid respondebit de homine qui in tem-

tempore ab seterno ergo convenit, et
: pore factus est? cujus utique dominus
non ex tempore, ut videtur. non erat antequam esset. Certe ut domi-
(3. Adhuc, Augustiaus in libro VI de nus hominis tempore accidit
esset, ex
l)ini(a/e : « Cum qua?ritur, cujus rei ab Deo. Et ut omnis amoveatur controvcr-
eeterno fuerit dominus, si creatuia non sia, certe ut tuus dominus esset aut
fuit ab oeterno? non audeo praecipitare meus, qui modo esse coepimus, ex tem-
sententiam. Nam et meipsum intueor, et pore habuit. »

recolo scriptum esse : Quis potest scire 3. Adhuc, Constat quod dominus est
consilium Domini : aut quis potest co- relalivum superpositionis. Relativa au-

^ Vulgata habet, Sapient. ix, 13 : Quh homi- 2 S. AuGusTiNus, Lib. V de Trinitate, cap.
num poteiil scire consilium Dei ? aut quis poterit 10. I

cofjilare ciuid velit Deus "?

I
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU.EST. 52. 533

tem posita se ponunt, et perempta se coepit : et sic falsum est quod dicit
perimunt. Ergo videtur, quod statim ut Augustinus, « quod ex tempore incepit
dominus est, inferiora sint quibus domi- esse dominus. »
netur sed hsec non sunt ab aeterno
: : Adhuc, Quidquid incepit esse, crea-
2.
ergo nec dominus est ab seterno. tum est divinum incepit esse, ut dicit
:

Augustinus ergo videtur, quod divi-

:

Ulterius qugeritur de dicto Augustini num quo Deus dominus est, creatum
qui dicit « Quod dominus omnium
: re- sit. Sed sicut ab albedine is qui albus

rum est, ex lempore coepit esse. » est, habet quod albus sit sic a dominio :

Hoc enim videtur falsum. is qui dominus est, habet quod dominus

1. Dicit enim Isidorus, quod quatuor sit : et sic a creatura habet Deus, quod
sunt co8equa3va, scilicet tempus, coelum dominus sit, qnod valde impium est di-
empyreum, materia prima, et angelica cere.
natura. Si autem cosequaeva sunt, unum
non est ex alio. Ideo dicit Augustinus, Ulterius quaeritur de dicto Maglstri Quaest. 3.

quod « ideo dominus temporis non est in Sententiis, ubi dicit, Deo quod accidit
ex tempore, quia non erat ante tompus dominum esse, non per accidens quod
in quo tempus tleret. » A simili ergo insit Deo, sed per accidens quod insit
si tempus et materia prima coaequaeva creaturae. Et sic videtur, quod respectus
sunt, non erat prius tempus in quo in- quo Deus dominus est, insit creatura?
ciperet esse materia prima et sic non : ad Deum relata^.
erat dominus primse materia} ex tem- Quod dictum valde mirabile vidctur.
pore et sic falsum est quod dicit Au-
:
1. lUe enim respectus, aut est creatus,
gustinus, quod sit dominus omnium re- aut increatus. Si crcatus : cum omni
rum creatarum ex tempoie. creaturae respectus sit ad creatorem, ilii

Adhuc, Si quatuor sunt cosequseva,

2. respectui inerit alius respectus : et de
videtur non esse magis ratio quare sit iHo respectu iterum qu^ritur, utrum
dominus cmli, et angeli, et primse mate- creatus vel increatus sit ? Et si creatus
rise ex tempore, quam e converso domi- est, habebit alium respectum : et sic ibi-
nustemporis ex coelo et prima materia tur in inlinitum. Similiter si dicitur,
et angelica natura. quod est increatus : tunc sequitur, quod
3. Adhuc, Augustinus concedit hanc, aliquid increatum formaliter insit creato,
quod est dominus temporis cum tempo- quod est hsereticum.
re, et quod ha?c pra^positio, cum, notat 2. Adhuc, llle respectus non potest
associationem. Videtur etiam dici debe- intelligi nisi cointelligatur correspectus
re e converso, quod tempus coepit cum ejus. Relativa enim in se invicem sunt
domino : et hoc videtur esse inconve- per intelloctuni ot rationem diffinitivam.
niens : quia sic notaretur, quod domi- Sod cum rehitiva sint opposita, impossi-
nus inciperet esse : quod falsum est. bile est, quod isti oppositi rospectus sint
in eodem. Si ergo famulatus vel subje-
Ulterius quseritur de respectu supor- ctio ost in creatura, superpositio ot do-
positionis qui significatur in hoc nomine, minium est in creatoro. Et sic non por
Domiuus, utrum sit creatus, vel increa- accidens quod accidit croafurse, dominus
tus? est, ut dicit Magistor \i\ Scutoi/iis, sed
1, Si enim cst croatus et dicitur de por accidons quod sibi accidit, ul vide-
Deo, vidotur quod aliquid crcatum di- lur.
catur de Deo, quod falsum est. Si autem 3. Ad hoc quidam dixorunt, quod oni-
est increatus, sequitur quod sit oeternus : nes hujusmodi respectus creaturse sunt
et quod est seternum, ex temporc non et creati sunt, ct do Dco non pra^dican-
534 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tur nisi per causam sicut cum dicitur, :

stente hic, existens hic, et de non agente
medicina est sana, quia scilicet causa es t agens, et de non paticnte patiens, et de

sanitatis. Sed ista solutio stare non pot" non cappato cappatus, et de superiore

est quia cum

:
dicitur, Deus est domi- inferior : sed quia nihil insistens prsedi-

nus, necin principali significato, nec in

cat vel inhaerens, et nihil addit vel mi-
connotato signilicatur aliquod creatum a nuit vcl mutat, ideo non dicit nisi assi-

sed potius signilicatum est divina stens extrinsecus, et hoc est respectus
Deo :

essentia, connotatum autem dominium, habitudinis ad aliud, et hoc est potius

quod est respectus superpositionis quo ratioquam res, et potius est in compara-
quasi formaliter Deus dominus est et :
tione quam in comparatis.

hoc in Deo etiam est divina essentia. Sed contra hoc est, quod licet in rela-
Unde Boetius in libro de Trmitnle : tione non sit motus, tamen ex motu

« Dominium est potestas coercendi, quse causatur rehitio, sicut ex generatione

in Deo divina essentia est. » Non ergo pater, et (sicut dicit Augustinus) ex ali-

per causam dictum est, Deus est domi- qua mutatione voluntatum fit, quod
nus. amicus est cum enim amare incipit,
:

4. Propter hoc Porretani dixerunt, amicus est et similiter ex mutatione

:

quod dominium dicit respectum assi- contrahentium et pactis causatur, quod

stentem in Deo, non insistentem : di- nummus pretium sit pignus,secundum
vel

stinguunt enim inter subsistens, exi- quod dicit Aristoteles in V Ethicorum,

stens, insistens, ct assistens. Siibsistens quod nummus est fidejussor futurse ne-
«

dicunt esse, quod sibi ad esse sufficit et cessitatis. « Cum autem dicitur Dominus

• alio non indiget, sicut est divina essen- Deus, tria dicuntur, superpositio scili-

quod causa superpositionis, quae est per-

tia. Existens autem dicunt esse, cet,

alio quodam ut causa indiget ex quo sit, fecta et omnimoda possessio pulchrorum

sicut causatum et creatum. Insistens au- et bonorum, et potestas coercendi vel

tem dicunt esse, quod ad aliud fluit ut ad continendi subjectam creaturam, quse

subjectum in quo insit. Assistens vero intelligitur in hoc, quod est vera et ca-

dicunt, quod non inest, sed per habitu- dere non valens fortitudo, sive (ut

dinem alicujus extrinseci dicit respectum alia translatio habet) immutabilis fir-

unius ad alterum. Sicut relativa quorum mitas. Quse ornnia in Deo sunt, et sunt

esse est ad aliud. Et tales respectus di- essentia divina : et ideo divinum non
cunt esse in his nominibus, dominus, et potest dicere tantum assistentem, habi-
creator. Et ideo dicunt Boetium dicere, tudinem, sed etiam illud quod in Deo
quod non addit, nec mulat, nec
relatio essentialiter est et essentia divina.

minuit in eo in quo est. Et Philosophus

in V Physicorum dicit, quod motus vel Et quia circa hoc magnorum sunt di-
mutatio non est in relatione » quod : versae opiniones, ut melius intelligatur
inteUigunt tam de motu per se, cujus sex veritas, inquiratur ulterius, Si creator

sunt species, quam de motu per acci- refertur ad creaturam '

?

dens, qui in omnibus est, ut dicit Phi- Videlurenim, quod non.

losophus in I Plujsicorum. Dicunt enim, 1. enim Dionysius, quod in cau-
Dicit
quod si relatio praedicaret aliquid inhse- sato etcausa non recipimus reciprocatio-
rens vel insistens, quod motus esset ad nem causatum enim ad causam refer-
:

aliud : sicut de non albo lit album, et tur, et non e converso, Cum ergo crea-

de non causato causatum, et de non exi- tor sit causa, et creatura causatum, licet

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novce editionis.
tiarum, Dist. XXX, Art. 5. Tom. XXVItiujusce
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, Qa^ST. 32. 533

creatura referatur ad creatorem, non ta- spectus : si respectus servitutis est in

men e converso creator refertur ad crea- creatura, erit superpositionis respectus

turam. in creatore.
2. Adhuc, Quod refertur ad aliquid, 5. Adhuc, Cum dicitur, Deus est do-

dependet ad illud et non fmitur nisi ad minus, rehitivum in recto praedicatur de

ipsum : Deus autem ad nihil dependet, Deo. lUi autem inest relatio, de quo
nec finitur ad aliquid extra se, cum inti- relativum in recto prsedicatur. Ergo vi-
nitus sit : ergo videtur, quod ad nihil detur,quod relatio qua^ importatur per
refertur. hoc nomen, Domi>ms, sit in Deo et non
i. Sed ln contrarium est, quod in creatura.
1. Cum dico, Deus est dominus, vel
Deus est creator : aut prsedico ahquid Solutio. IVotandum, quod inter Phi- soimio

ahsolute, aut preedico in habitudine ad losophos semper fuit disputatio de rela-

aliud. Si praedico absolute : tunc faisum iivis. Quidam enim dicunt relationem
dicit Augustinus : dicit enim, quod do- non esse difTerentiam entis vel speciem,
minus et creator dicunt relationem ad nec esse aliquod prsedicamentum : eo
aliud, sicut nummus dicitur pretium ad quod omne praidicamentum species en-
ahud. Si autem praedico quod est in tis est, quod additum ahi vel auget, vel

habitudine : quo sit

tunc quseratur, In minuit, vel mutat in ipso relatio aulem :

i|hi habitudo sive respectus? Si enim di- adveuiens alicui, ul dicit Boetius, nec
catur esse in Deo tunc cum ex tempore : addit, nec mulat, nec minuit ahquid. Et
conveniat Deo esse dominum et creato- est exemplum Boelii de eo qui fuit ali-
rem, et non ab seterno, et incipiat esse cui sinister, qui sine^mutalione sui, alio
in Deo, ut dicit Augustinus, videtur ali- transeunte in oppositum situm, eflicitur
quid mutationis fieri in Deo, quod om- dexter. Exemplum autem Augustini est
nino heereticum est. Si vero est in crea- de nummo, qui sine omni mutatione
tura, hoc non videtur posse stare. Op- sui, in possessore facta mutatione, em-
positus enim respectus in creatura est : ptionis efficitur pretium, nummo peni-
et oppositi respectus non possunt esse tus eodem modo se habente ut prius. Et
in eodem simul oportet ergo, quod : ideo licet ex motu sive mutatione cause-
respectus qui importatur per dominum, tur relatio, tamen non oportet, quod ex
in Deo sit. mutatione rehitivi relatio causetur in

2. Adhuc, Augustinus in quinto de ipso. Et heec fuit opinio Zenonis, sicut

Trinitate « Deus dominus est,

: sicut apparet in Logica Zenonis.
nummus pretium est per relationem quge Aristoteles autem qui haec subtilius
est in ipso '. » Ergo et Deus dominus tractavit quam alii, videns quod omne

est per relationem quee est in ipso. illud quod esse aliquid pnedicat, ditle-
i. Adhuc, Nummus pretium est per rentia et species est entis : rolativum
relationem quae accidit ei : ergo et Deus autem esse ali()uod praedicat absque du-
dominus est per relationem quae accidit bio, et esse illud specialem habet coordi-
ei, si verum dicit Augustinus, et si simile nalionem praidicabilium, quce non cst
quod inducit pro simili.
est reducibilis ad esse quod alia priedicant
Adhuc, Habitudo relativorum talis
4. genera, relativum dixit esse speciale
est, quod utrumque refertur ad alterum, priedicamenlum. Quod ut iutelligatui',

el respectus unius non est respectus al- nolaudiim qund triplex est esse in ge-
terius. Si ergo inter Deuiu dominum et n^Mc Est enim essu substantioe subsi-
subjectam creaturam tales duo sunt re- slentis et nullo indigentis,et hoc est esse

1 S. AuGusTiNus, I-ib. V de Ttinitate, cap. 10.

536 D. ALB. MAG. ORD. FR.ED.

absolutum ad nihil dependens, et nullo secundum dici tantum columna enim :

indigens ut suhjecto ad hoc ul sit. Et non fit dextra per mutationem columnee
est esse inhaerentis, subjecto indigentis quse immobiliter stat, sed per mutatio-
ad hoc ut sit, et hoc est esse accidentis. nem tantum ad oppositum. Unde
sui

Et hoc muhipHcatur secundum dith-ren- cuin omne

dexlruin dextro dextrum sit,
tias inhaerendi subjecto. Quoddam enim respectus qui importatur per dextrum,
inhaeret ut mensura subjecti, et est secundum esse non est nisi in eo quod
quantitas. Et quoddam inhseret ut dis- mutatur secundum situm quia cum re- :

positio subjecti, et iioc est qualitas. Et spectus dependens est ad alterura et non
utrumque istorum est esse absolutum : tinitur nisi ad aliud, eo quod esse ejus

secundum modum tamen praedicandi est ad aliud esse et non esse simpliciter,

neutrum reducibile est ad aiterum : prupter hoc columna non est dextra se-
quia esse quod prcedicatur in uno, non cundum esse, sed secundum dici tan-
prsedicatur in altero. Tertium est esse tum : eo quod non potest dextrum intel-
secundum Aristotelem, quod nec est ligi nisi intellecto eo cui dextrum est.

per se esse, nec est inesse, sed est Et est regulariter verum, quod secun-
ad aliud esse : et tale est esse relativo- dum quod contingit intelHgi, sic contin-

rum, et nec reducibile est ad per se git significari dictione : et idcirco non
esse, nec ad inesse, sed habet pi';eili- potest inteUigi, quod iste sit dexter ad
candi specialem modum. Propter quod columnam, nisi columna condicatur esse
dicit relativum esse speciale prsedica- a dextris ejus. Et in talibus relativum
mentum : et invenitur tam in substantiis illud in quo relatio causatur amuta-
quam in accidentibus, et est in habitu- tione, refertur ad aliud secundum esse
dine substantiarum ad invicem substan- et dici. IUud autem in quo non causatur
tia, et in habitudine accidentium ad a mutatione, non refertur ad alterum
invicem accidens. Quod patet. Xon secundum esse : hoc est quia illud quod
enim potest dici, quod identitas ejus nullam sustinuit mutationem, secundum
quod est idem, sit accidens nec potest :
dici tantum refertur ad reliquum quia :

dici, quod similitudo ejus quod est si- secundum dici non tinitur intellectus

mile, non sit accidens. Et ideo speciale alterius, nisi istud dicatur ad.illud.

e-sse est, quod priedicant relativa. Et sic est in his nominibus, domimis,
Hoc autem distinguit Aristoteh^s in et creator, in quibus per mutationem
duo, scilicet quod qusedam sunt rehitiva creaturee quie est exitus in esse vel sub-
secundum esse et secundum dici, quse- jecto, famulatus respectus est in crea-

dam autem secundum dici tantum. Se- secundum esse

turis et dici : in creatore

cundum esse et dici relativa sunt, quo- autem non est secundum esse, sed se-
rum utrique innascilur reiatio ex niuta- cuuJuui (Hci lauluni, hoc est, secundum
tione qua3 lit in ulroque relativorum, dici creatura? : quia scilicet serva vel
ut pater et tihus : pater enim a genera- creatura non intelligitur dici, nisi is

tione activa dicitur pater, et tiHus a ge- cujus serva et creatura est, condicatur
neratione passiva dicitur tilius. Secuu- et cointelligatur : servus enim alicujus
dum dici autem relativa sunt, quihus servusest, et non nisi domini : et crea-
innascitur relatio secundum mutationem tura alicujus creatura est, et non nisi

in altero relativorum tantum factam : creatoris, Et sic dicit Porphyrius « Ne-

:

et est exemplum Boetii ad hoc, sicut si cesse est in talibus rationibus utrorum-
aHquis dicatur ex sinistro habens colum- que utrisque uti. »
nam immobilem, per transitum suum ad Et per hoc jarn patet solutio ad omnia
oppositum situm, eidem colunmse lieri quae objecta et queesita sunt.
dexter huic enim columna dextra est
: QuoD ExiM primo quaeritur, Utrum sit
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU^ST. o2. 537

nomen essentiale vel non? palet quod et dici sunl relativa. Diclum est autem,

nomen essentiale est, sed connotat ha- quod hoc relativum, dominus, de Deo
bitudinem superpositionis ad creaturam dictum, tantum secundum dici est re-
famulantem : et talia nomina essentiaha lalivum : et ideo posito famulatu in
sunt et significant divinam essentiam, et creatura, non de necessilate ponitur do-
connotant cum divina essenlia quam si- minus^ nisi de actuah dominatione in-
gnificant, habitudinem superpositionis : telligatur.
et hanc non connotant ex mutatione
facta in divina essentia, sed ex opposito, Ad id quod ulterius quaeritur de dicto Adqurest. i.
A T1- 1- Ad 1 et 2.
quod est suppositio et famulatus creatu- Augustmi, j•

dicendum quod dictum Au-

1 - .

rae, qui nec intelhgi nec dici potest, i:ustini rationahile est. Et hujus non
nisi cointelhgatur et condicatur super- est causa quam quidam dicunt, scihcet
positio creatoris ex supposito. Omne quod tempus intehigitur non intelle-
enim suppositum et famulans, ahcui cta creatura, et sic tempus est se-
suppositum et famuhins est, et non nisi cundum intehectum ante creaturam :

superposito et dominanti. sed creatura non inteUigitur sine tem-

Et per hoc patet solutio ad sex prima pore : quia creatura incipit a versione,
quee inducuntur ad hoc. Concedimus ut dicil Damascenus : quod autem in ver-
enim, quod domimis nomen essentiale sione et generatione et corruptione me-
est quantum ad id quod significat, hcet titur,tempus est et : sic creatura sine
quantum ad modum significandi conno- tempore intehigi non potest. Et quia
tet respectum superpositionis, propter posterius est ex priori secundum ordi-
quem dicitur relativum ad subjectam nem, ideo omnis creatura est ex tempo-
creaturam famuhmtem.
et re, et id quod accidit Deo ex hbc quod

Ad m quod objicitur in contrarium est ex tempore, dicitur esse ex tempore.

secundum Augustinum et Magistrum in Quamvis autem hoc bene dictum sit et
Sententiis, quod « dominus accidit Deo vere, tamen haec non est causa dicti sed :

ex tempore, » dicendum quod hoc Au- potius quia mensura certificat quantita-
gustinus et Magister dicunt ratione con- tem mensurati, et non e converso, et
notati. Et quod dicunt, accidit. Accidit tempus est mensura esse rerum muta-
enim dicitur secundum
ab accidendo bihum, ideo esse mensurati dicitur esse
dici, et non secundum
ab accidendo ex tempore, et non e converso ideo do- :

esse creatura enim existente et famu-

: minus est omnium rerum creatarum ex
lante, accidit Deo secundum dici, quod tempore, et non e converso esse enini :

dominus sit, secundum quod dominus rerum creatarum non mensurat tem-
ab actuah dominalione dicitur quam- : pus, sed e converso.
quam habituahter secundum possessio- Per hoc patet solutio ad sequens.
nem pulchrorum et bonorum, et secun- Ad aliud dicendum, quod cum dicit
Ad 3.

dum facultatem virtutis immutabihs con- Augustinus, quod coepit esse dominus
tentivaj subjectorum, ab aHerno sit do- tem[)oris cum tempore, et non ex tem-
minus. Et ideo dicit Augustinus, quod pore, cum dicit cum tempore, vocat
non fuit ausus prsecipitare sententiam : tempus quidquid est essenliahter tempo-
quia habituahter ab aeterno dominus est, ris, et non tantum hoc quod formahter

actuahter autem ex tempore. el substaiitialiter est tempus. Vocat enim

Per hoc patet solulio ad dictum Ma- tempus initium temporis, quod essen-
gistri et Augustini. tiale principium temporis est, et a quo
Ad aliud dicendum, quod hoc quod essentialiler iluil lempus secundum (hfli-
relativa posita se ponunt, etc, iutehi- nitionem Prisciani cl Diouvsii. Dicit
gilur de relativis, quae secundum esse enim Priscianus, quod « tempus est mo-
 538 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ra mutabilium rerum. » Et propter hoc respectus qui inest creaturGe, creatus
accidit actioni et passioni, quse seaiper est. Sicut enim est de terminis genera-
in renovatione sunt vel formse vel silus. quod quidam est ter-
tionis et actionis,
Quia, sicut dicitur in libro Sex princi- minus per se, quidam per accidens, qui-
piorian, secundum quod motus in mo- dam per consequens. Per se quidem hic
vente est, omnis actio est in motu, et gencrat hunc et quia genitus est homo
:

omnis motus in actione lirmatur. Passio et generans homo, ideo per cohse-
autem secundum quod in patiente est, quens homo generat hominem : et quia
absque dubio motus est. Et sic tempus hic est generans et hic est genitus, ideo
non tantum mensura est motus primi per accidens generans est pater, et ge-
moblis, sed mensura omnis motus et nitus lilius : et sic pater generat filium.
mutationis, et mensura est mutabilium. Ita est hic, quod per se creator producit
Eadem enim mensura, ut dicit Aristote- cn^aturam : et quia creando possessione
les in V Physicorum, mensurantur mo- multorum bonorum superponitur, ideo
tus et quies. Et sic certificatio esse mu- creator dominus est et quia passiva :

tabilium est ex tempore, et non e con- creatione creatum supponitur et excedi-

verso. tur, ideo ex hoc ipso quod creatur, respec-
tus servitutis concreatur in ipso per acci-
Ad m
Quod ulterius quaeritur, dens, quia ex hoc quod creatur de nihi-
Adquaest.2.
Ad 1. ,
^ dicen-
dum quod respectus superpositionis qui
, .... lo producitur : et hic respectus creatus ex
et

imporlatur per hoc nomen domimis, si seipso refertur ad dominum : et ideo non
habitualiter dominus dicatur, est in Deo deducitur ad infinitum : quia non alio

et est ajternus, ut dictum est. Si autem respectu, sed seipso stalim refertur. J\ec
dominus ab actuali dominatione dicafur, sequitur, quod increatum formaliter in-

tunc respectus secundum esse est in sit creato : quia respectus ilH concreatus
creatura, et non est in Deo nisi secun- est.

dum dici. Dico autem dici quo contingit Ad ALiuD dicendum, quod respectus
significari dictione nostrum intellectum, famulatus et subjectionis et obedientise
quo non possumus respectum creatu- secundum esse inest creaturse. Dico au-
rarum significare dicendo, nisi condi- tem secundum esse habitudinis, ut prse-
camus primum correspectum in crea- dictum est. Oppositus autem respectus
tore. qui notatur in domino creatore, non est
Ad 2. Ad aliud dicendum, quod quidquid in Deo nisi secundum dici. Et hoc in-
incipit esse secundum esse, estcreatum : tendit Magister cum dicit, quod sit per
sed quod incipit esse secundum dici, non accidens creaturaa,non per accidens Dei.
oportet quod sit creatum eo quod non : Accidit enim Deo ex tempore dominum
dicit aliquid quod sit vel insit, sed quod esse quia hoc accidens secundum esse
:

ad aliud sit : et hoc est ratione dicendi, et non accidit nisi creaturse, et Deo tan-
non in esse : et ideo non oportet, quod tum secundum dici quod potius est in :

inceperit, nisi mutatione alterius : et nobis quani in Deo quia scilicet domi- :

ideo non incepit in esse, sed in dici tan- num non dicimus nec intelligimus, nisi

tum. quia habet servum, quando dominum

secundum actum dominandi dicimus, et
Adqusest. Ad iD'quod
Ad 1.
3.
ulterius quaeritur de dicto non tantum secundum habitum.
Magistri, dicendnm quod oppositus re- Ad ALiuD dicendum, quod responsio
spectus ad respectum quem dicit domi- illa non est bona, sicut ibidem probatum

nus, inest creaturse secundum esse re- : est.

spectus autem dominii non inest Deo nisi Ad DicTUM Porretanorum dicendum,
secundum dici, ut supra dictum est. Et quod licet relatio secundum quod rela-
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU^ST. 53. 539

tio est, non dicat aliquod inhserens, sed divina essentia : quia dominium Dei di-

ad alterum se habens : tamen secundum vina essentia est : quidquid enim in Deo
quod rehitio dicit aliquid esse rehitivi, est, Deus est : et connotatur respectus
aliquid enim esse prsedicatur cum dici- secundum quod su-
superpositionis, qui
tur, iste est dominus, iste est pater, et mitur ab actu dominandi, in Deo non
secundum hoc esse praedicatum ost in est nisi secunihim dici. Et propter hoc

subjecto : nec potest intelHgi, quod in
subjecto sit nisi secundum esse aliquod,
rem enim suam ponit in subjecto ideo
rehatio non est tantum assistens, sed
etiam inhoerens sive insistens. Et
non sequitur, quod aUquid novi llat in
Deo ex tempore, vel quod ahquid acci-
: dat Deo, sed quod dictio nova sit de Deo
ex tempore, et quod ahquid accidat dici
hoc de Deo et hoc accidente quodam aho
:

modo secundum dici do?ninium dicitur non circa Deum, sed circa creaturam
esse in Deo. Et ideo Hcet subtile sit di- quse incipit esse in tempore : et ideo ac-

ctum Porretanorum, non tamen est suf- cidit ei ex tempore subjectam esse. Et
ficiens. Et ideo concedenda sunt quee dictum Auguslini in hoc est simile, quod

contra Porretanos inducta sunt. nummus fitpretiumnon mutatione num-

mi, sed commutatione emptionis et ven-
4. Ad m quod ulterius qua?ritur, conce- ditionis factae circa ahos. Et, sicut dicit
dendum est sicut probatum est, quod se- Aristoteles in V Physicoriim, mensura
cundum esse creator non refertur ad valorisin emptis et venditis nummus est :

creaturam, sed secundum dici, ut pro- et in quantum est mensura valoris, dici-
batum est. tur pretium, et dicit relativum et respe-
Ad iLLA quinque quae in contrarium ctivum ad alterum.
objiciuntur, dicendum quod cum dicitur, Et per hoc patet solutio ad totum.
Deus domimis, principahter significatur

QUiESTIO LIII.

De lioe iioinine, Creaior.

Tertio, Quaeritur de hoc nomine,

Creator. MEMBRUM I.

Et quaeruntur duo, de respectu crea-

toris scilicet quem ponit ad creaturam, Quid significetur per hoc nomru,
Bl^l

de respectu creatura? ad creatorem. Creator '.

iet
Respectus enim creatoris adcreaturam
causa est creatio actio, et respectus crea-
turae ad creatorem causa est creatio pas- I^RiMO igitur qnaM-itur, Quid signilice-

jio. tur per hoc nomcn, Creator?

* Cf. Opp.;_R. Alberli. Commonl. in I Senten- novjp cdilionis noslrfe.

iarum, Dist. XXX, Art. Tom. XXVI liujusce
:3.
tela-
540 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Et dicitur communiter, quod divina Augustinus : « Ideo hoc loco dictus est
essentia, et connotatur etfectus in creatu- Deus creons mala : quia pecoantibus ea
ra, qui est exitus rei in esse ex nihiio, convertit in malum, quae boaitatis ejus
causante hoc voluntate creatoris. largitate facta sunt bona. » Ex hoc vide-
1. Sic enim dicit Damascenus in primo tur. quod creatio non est ex nihilo ad
suo libro de Fide orthodoxa, distinguens esse deducere, sed potius ejus quod ad
inter generationem et creationem : esse deductum est, ordinatio.
« Creatio enim est in Dei voluntate opus \. Adliuc, In Psalmo cxlviu, o : Ipsp
existens, non coaeterna Deo quia non : dixit, et facta sunt : ipse mandavit. et

aptum natum e»t, quod ex non ente ad creata sunt. Ubi prsemittit factum esse,
esse deducitur, coaeternum esse ei quod ante creatum : et sic innuit, quod facere
sine principio est et semper est '. » Ex sit ex nihilo ad esse deducere, et creare
hoc accipitur, quod creatio est actio di- factum ordinare : et sic connotatum ejus
vinsB voluntatis, non ex substantia crean- quod est creator, non videtur esse exitus
tis, sed ex nihilo aliquid ad esse dedu- de nihilo \\\ esse, sed potius ordinatio
centis : et ab hac actione creator dicitur facti.

creator. Ex hoc autem quod ex niliiho est ."I.Adliuc. (Juod dicitur, quod significet
ad esse deducens, quod homini non con- es.^^entiam divinam, videtur esse falsum :

venit, ut dicit Damascenus ibidem, vi- si enim hoc esset verum, creatio actio es-
detur iste actus omnipotentiae esse de- set Deus et divina essentia aeterna sunt,
:

monstrativus. Et hoc dicitur, ad Roman. creatio autem extempore.

IV, 18 : Qui vocat ea qux non su/tt, tarn- Adhuc, Crcatio multiplex est valde
().

quam ea qux sunt. Videtur ergo, quod in effectibu- Deus autem et divina es-
:

per omnipotentiam determinari deberet, sentia nuliam habent multiplicitatem.

et non per vokmtatem. Alia enim est creatio hujus, et alia illius :

2.Adhuc, Dispositio voluntatis est bo- quiid nullo modo convenit divinae essen-
num : propter quod, sicut in principio tia? sive Deo.
habitum est, bonum dicitur a Soacjj-'!;, quod Ix coNTRARiu>r tameu hujus est, quod c

est voco, as probatum e.>^t in an-

: et ideo 1. Ouidquid est in Deo, Deus est :

tecedentibus, quod bona sunt, quae sunt creatio actio constat, qupd in Deo est
a bono. Et sic videtur terminus creatio- quando creat, omnis enim actio in agen-
nis esse consummatum in bono. Sed hoc te est quando agit ergo videtur, quod :

falsum est : quia super illud Genesis, i, creatio actio Deus sit,
1 : In principio creavit Deus ccelmn pt 2. Adhuc, In solo Deo idera est quod
terram, dicit Augustinus, quod per co^- est et quo est sed creatione actione
:

lum et terram informis materia intelli-i- creator est creator : ergo creatio actio
tur.Informe autem non est consumma- non ditfert ab eo quod est creator sed :

tum in bono. quod est creator, est Deus et divina es-

Adhuc, Augustinus iu libro I Contra
3. sentia ergo creatio actio Deus est et di-
:

adversarium legis et prophetarum dicit vina essentia.

sic : cc Facere est quod omnino non erat 3. Adhuc, Potentia creandi et actio
creare vero, ex eo cjuod jam erat ordi- quae est creatio, incommunicabilia sunti
nando aliud constituere -. » Et inducit creato. Lnde Damascenus « Non si- :

illud Isaise, xlv, 6 et 7 : Ego Dominus... militer facithomo et Deus homo enim :

formans lucem, et creans tenebras : fa- nihil quidem ex non ente ad esse de-
ciens pacem, et creans malum. Et addit ducit, sed quod facit, ex materia prae-j

* S. J. Dam.\scenu5, Lib. I de Fide orthodoxa, 5 Augcst-nus, Lib. I contra

2 adversariunl
C3-P- 8- legis et prophetarum, cap. 23.
 m I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.^ST. 53. 541

jacente facit : Deus autem volens so- 3. Adhuc, Cum communi-

infinita sit

lum ex non ente ad esse deduxit univer- calio liberalitatis divinae, id quod omne
sa'. » Ex hoc accipilur, quod potentia est in ipso, communicat quod creaturae
creandi et actus qui est creatio, non sunt non repugnat sed potentia creandi crea-
:

communicabilia homini. turte non repugnat, cum nulla sit oppo-

4. Si forte diceretur, quod sunt com- sitio inter creaturam et potentiam crean-
municabilia Anj^elo. Co.ntra : Augusti- di : ergo videtur, quod potentiam crean-
nus in tertio libro de Trinitale : « Sicut di et communicavit et potuit communi-
nec parentes dicimus creatores hominum, care.
nec agricolas creatores frugum, quamvis 4. Adhuc probant quidam cum Magi-
eorum extrinsecus adhibitis motibus Dei stro in quod creatio sit ex
Smtentiis,
virtus ista creando interius operatur : ita tempore. Creat enim Deus nunc hanc
non solum malos, sed nec bonos Angelos animam quam ante hoc nunc non crea-
fas est pulare creatores esse'. » Yidetur vit, et post hoc nunc non creavit :

ergo, quod potentia creandi et actus qui quod autem fit in nunc ante se ha-
est creatio, ita sint solius Dei, quod in- benli aliquod nunc, et post se habenti
communicabilia sint creaturee : quod ta- aliquod nunc, fit in nunc continuante
men est contra opinionem tam Pelagia- praeteritum cum futuro : sed omne tale

norum quam Judeeorum. fit in tempore et est ex tempore : ergo

creatio hujus animae et in tempore et ex
Ulterius quaeritur de dicto Magistri tempore est. Et eadem ratio est de crea-
in libro I Sententiaruin, distinct. XXX, tione omnis rei : ergo videtur, quod
qui dicit, quod « creatio ex tempore Deo creatio sit ex tempore et in tempore. Sed
convenit. « creatione creator est. Ergo creator est ex
Hoc enim videtur falsum esse. Quia tempore. Quidquid autem est ex tempo-
quod est principium alicujus, non est ex re, temporale est. Ergo videtur, quod
ipso : creatio principium temporis est : creator sit temporalis. Dicit enim Aristo-
ergo ex tempore non est, sed ante tem- teles in IV Phijsicorum, quod in tem-
pus : et sic videtur iterum, quod creatio pore esse, est quadam parte temporis
sit aeterna et Deus, et naturae incommu- mensurari. Hoc aulem falsum est quia :

nicabilis. creator aeternus est,et tempore non men-

CoxTRA hoc tamen quidam objiciunt. suralur.
1. Ex hoc verbo Augustini dicentis,

quod « magis est facere de impio pium, SoLUTio. Dicendunj, quod in veritate soiuiio.

quam creare ccelum et terram. » Sed multipliciter dicitur creare, similiter et

justificare impium et sic aliquo modo facere. Si enim creare est de nihilo ali-

lacere de impio pium, communicatum quid facere, secundum quod muUipliciter

est creaturae : ministri enim Ecclesise per dicitur nihil, ita dicitur multipHciter
potestatem ligandi et solvendi operantur 'crearc.
remissionem peccatorum. Ergo eisdem Dicitur aulem nihil et omnino et sim-

4
potest communicari potentia creandi. pliciter nihii : et sic cum dicitur, cx ni-
2. Adhuc, Jn Deo est omniscientia sic- hilo, per praepositionem ex, habitudo no-
ut omnipotentia : sed omniscientiam talur defeclus principii essentialis ad id

1
communicavit alicui creaturae, sicut ani- quod fit : quia scilicet id quod sic lit, ex
mae Christi : ergo eliam aficui crcalurae nulhj essentiali prineipio fit, et nihil en-
potest communicare omnipotentiam. tium est principium ejus ex quo deduca-

'
S. JoANNEs Dam.vscenls, Lib. 1 de Fido or- ^ S. Algusti.nus, Lib. III de Trinitate, cap.
thodoxu, cap. 8. 8.
jvj: D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tiir in esse. Priiicipio dico intrinseco : enim in libro de Divinis nominibus, quod
quia hoc solam essentiale est facto. Et « malum nec aliquid existentium est,

sic nihil sumitur propriissime. Unde sic nec aliquid in existentibus '. » Et tale
ex nihilo aliquid facere, propriissime creare idem est quod recreare, et non
creare Et hoc est quod connotatur
est. est creare proprie. Unde nec hoc con-
in hoc nomine, Creator. Et ideo creator notatur in hoc nomine, Creator.
quantum ad id quod signiQcat, essentiam Similiter jacere dicitur multipliciter,

divinam signiQcat et quantum ad id : proprie scilicet, et comrauniter. Proprie

quo significat, connotat increatura talem faciens dicitur, ut dicit Daraascenus, qui
scilicet exitum, de nihilo scilicet ad esse. super prpejacentem materiara et ex prse-
Et haec est propria signiQcatio hujus no- jacenti materia aliquid operando produ-
minis, Creator. cit«. Et hoc modo dicit Aristoteles in

Dicitur etiam nihil secundum quod YI Ethicorum, quod « ars est factivura
dicitprivationem esse vol negationem, principium cum ratione. » Et hoc raodo
secundum quod esse difQnit Boetius : creare non est facere nisi in secunda et

« Esse est quod ordinem retinet servat- tertia acceptione. Communiter autem di-

que naturam. » Et sic dicitur dupliciter. citiir faciens, a quo ut raovente fluit ver-

Uno modo quod deQcit ab ordine, et est sio vel mutatio in esse simpliciter, vel in
corruptio ordinis : et hoc est peccalum esse quodam ejus quod fit quocumque
culpse, sicut dicit Glossa super Joannem, modo. Et sic creare est facere, et agere
I, 3, super iliud : Sine ipso factinn est est facere : et creare hoc modo est in

nihil, hoc peccatum quod nihil cst.

est, praedicamento quamvis actio
actionis,

Et nihil Qunt homines cum peccant. Pec- proprie sit illatio ejus quod est actus, in
catam enira nihil habet de csse ordinato id in quod agitur secundum quod est in

et servante naturam. Quia, sicut dicit agente, et non secundura quod est in
Augustinus in Ubro de Xatura boni, pec- acto : sicut intelligere actio estintellectus

catum est corruptio modi, speciei, et or- in intelligibile, et velle actio voluntatis

dinis. Et Damascenus : « Peccatum est in volitura. Et hoc raodo dicit Aristoteles

recessus ab eo quod est secundum na- in YI Ethicorum., quod « prudentia est

turam, in id quod est contra natu- activura principium cum ratione. »

ram. » Et sic dicitur in Psalmo l^ 12 : His habitis, facile est respondere ad

Cor niundum crea in me, Deus. Sed non objecta.
esthoc creare proprie : quia hoc niJiil, Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ratio
habeat de esse ordinato, tamen
licet nihii Damasceni bona est, et ideo concedenda
non simpliciter nihil habet de esse. Et est. Et ad id quod infert, quod orani-

sic creare potius est reformare, quam potentise deraonstrativus potius est,

Uude talis exitus de

creare sirapliciter. quara voluntatis, dicendura quod utrius-
non non connotatur in hoc
esse ad esse que demonstrativus est, Quantum enira
noniine, Creator, quando de eo dicitur
-

ad eliciens actum qui libere et non ex

sirapliciter et sine deterrainatione. necessitate fit a Deo, voluntatis demon-
Alio modo dicitur creare secundum strativus est. In quantura autem nihil
quod niliil dicit aliquid deQciens ab esse prtcsupponit coadjuvans, vel in quo fun-
per pcenam vel corruptionem sic enira : detur, iuQnitae potentiae demonstrativus
quod de malo pcense reducitur in esse, de est : huic enira nihil convenit vel subje-
nihilo Qeri dicitur. Malum enim, ut dicit ctura vel instruraentum quo juvetur ad
Dionysius, in non ente fundatur. Dicit actum.

*
S. DioNvsiLS, Lib. de Divini? nominibus, - S. J. Damascenus, Lib. I de Fide ortbodosa,
cap. 4. cap. 8.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRAGT. XIIl, QUtEST. 53. 543

Ad ALiuD dicenduin, quod crealio est omni enim actione principium est agens,
primus et principalis et nobilissimus et terminus id quod agit.

actus Dei super creaturam : nec est tan- Pkr hog etiam patet solutio ad se- Ad 6.

tum super uniforme, sed super totum quens. Grealio enim non est multiplex
esse. Et hoc modo dicit Augustinus in ex parle agentis, sed ex parti acti. In
libro de Symbolo : « Rectissime creditur agente autem simplex est.

Deum ouinia de niliilo fecisse, ut ordi- Et duo qute sunt in contrarium, con- Ad olject.
1 et 2.
natissimo munere primo capacilas
Dei cedenda sunt.
formatum fieret, ac deinde omnia quae Ad tertium dicendum, quod pro certo Adoljeci. 3.

formanlur. » Unde iicet creatio primo potentia creandi incommunicabilis est

sit informis materiee (dico autem primo, creaturse ', sicut bene dicit Damascenus.
in ordine nalurae ejus quod creatur), ni- Et ratio hujus duplex est. Una est, quia
hilominus tamen et forma creatur in omnis potentia creata existentis est post
materia, et totum quod est de esse crea- non esse. Potentia autem existentis post
ti, in quantum de non esse ad esse pro- non esse, in esse fundata est, et in eo
ducitur. Greatio enim est actus creantis quod est esse consequens et ideo in :

in totum esse creati. Sicut enim actio nullo habet respectum ad non esse, eo
perfecta est et perfecti agentis, ita est quod ipsa est non esse consequens et :

actio perfecti operis. Deuter. xxxii, 3 et consequens non habet posse super ante-
4 : Date magnificentiam Deo nostro. Dei cedens in tempore, sed e converso : an-
perfecla swit opera. tecedens enim duratione principium est
Ad ALiuD dicendum, quod Augustinus consequentis, et non e converso : princi-
ibi et sumunt creare in tertia
Isaias piaturn enim habet nihil in principio,
ejus significatione, et non in principali : sed e converso. Secunda ratio est, quia
et sumunt facere communiter, quod an- omne creatum creatione deducitur ad
tonomastice convenit primo facienti, qui esse et ad posse : et quidquid est et quid-
ex arte quai verbum suum est et sapien- quid potest, creatione est et creatione
tia, omnia facit qua? facit. Sicut enim su- potest : et ideo nulla ratio admittit,
pra dictuni est, ars factivum principium quod aliquid possit creando, vel poten-
est cum ratione. Et sic distingunt in- tiam creantem accipere. Altioris enim
ter facere primi artificis, et creare tertio potentise est potentia creans, quam po-
modo dictum. tentia creati. Et sicut potentia causati in
Per hog etiam patet solutio ad se- quantum causatum, non potest esse po-
quens. Per dictum enim, hoc est, per tentia causaj in quantum causa est sic :

verbum fiunt omnia quae fiunt et per : potentia creati in quantum hujusmodi,
mandatum cum requirat obedientiam, non potest esse potentia creantis, nec
ordinantur qusecumque ordinantur. similis ei.

Ad ALiuD dicendum est, quod creatio

actiosecundum quod est in Deo, absque Ad m quod ulterius quaeritur de dicto Ad qujcst.
omni dubietate Deus est et diviua essen- Magistri, quod etiam diclum est Augu-
tia: sed quia aclio est exilus potentise slini, patet solutio.Greatio enim ex tem-

inopus, etsic opus est terminus ejus, pore non est nisi ex ratione tcrmini.
ideo ex parte termini habet quod non Ad objectum autcm dicendum, quod
est seterna, et non ex purte agentis. In crealio priucipiiim lemporis est ut causa

' Cf. Opp. R. Alberli. Commcnt. in I Seiitcn- in III Sent., Dist. IV, Art. ii. Tom. XXVIII. Ad-
tiarum, Dist. III, Art. Tom. XXV hujusce
0. liuc, Comment. in IV Sent., Dist. V, Art. 4.

nova,' edilionis.Cf. eliam Comment. in II Senl., Tom. XXIX.

Dist. I, Art. 7. Tora. XXVII. Adliuc, Comraent.
 d44 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

agens : et huic non repugnat quin creatio Ad aliud dicendum,, quod potentia Ad

ex parte creati ex tempore sit vel cum creandi creato repugnat propter causas
tempore, quod tempus large sumatur
ita quae dictae sunt : propter adjuncta enim
pro omni eo quod est de essentia tem- est oppositio inter ea. Potentia enim
poris, sicut etiam nunc tempus est quod non ens po-
creandi potest in ens, et in :

est substantia temporis creatio enim : tentiaautem creati eo quod entis, vel
primee materise est in nunc vel cum nunc post non ens, non potest nisi in ens
temporis. tantum.
Adobject. 1. Ad
quod iu contrarium
\T) objicitur, Ad ultimum dicendum, quod cum di- Ac

dicendum quod justificare impium non citur, Deus nunc creat hanc animam,
dicitur majotis potentia? esse quam creatio secundum quod est in creante,
creare ccelum et terram, nisi secundum hoc est, secundum quod est actus crean-
quid, scilicet quia ad justificationem tis, ab seterno est in eodem modo : ab
impii requiritur aliquid ex parte justifi- aeterno enim Deus intellexit et scivit et
cati, scilicet voluntas consentiens et non voluit ut nunc esset haec anima: et nulla
obnitens : ad creationem autem cceli et variatio facta est circa ipsum. Sed quod
terr£e nihil requiritur ex parte creati, et dicitur, quod nunc et non ante nec post

nihil reluctatur. Nec ministri Ecclesiae fecit, ex parte facti est, et non ex parte

remissionem faciunt ex parte culpae. Isa. factionis vel facienlis : el ideo sequitur,
xLiii, 20 fJgo sum, ego sum gui deleo
: quod factum temporale sit et ex tem-
iniquitates tuas propter me. Unde Judaei pore sed non sequitur, quod creator
:

cum audirent a Christo, Matth. ix, 2 et vel creatio secundum quod est in crea-
3 : Confide. fili : remittuntur tibi peccata tore, ex tempore sit vel temporalis
tua. Etnon crederent eum nisi simpli- sicutenim dicitur in libro de Causis,
cem hominem, dixerunt Hic blasphe- : prima causa est substantia, cujus sub-
mat. Quis poiest dimittere peccata nisi stantia et actio est in momento aeternita-
solus Deus i? Sed est remissio peccati tis etnon temporis.
ex parte poeucT in parte vel in toto di- Advertendum tamen, quod ahter quam
mittendi : et hoc commiltitur ministris dictum est, Philosophi sumunt creatio-
Ecclesiae. nem, secundum quod dicitur in libro de
Adobject.2. Ad ALiuD dicendum, quod in omiii- Causis, quod « prima rerum creatarum
scientia non est sicut in omnipotenlia : causata est esse. » Illi enim non dicunt
scientia enim est ex motu scibilis ad esse creatum, nisi quod ante se non
animam : et ideo activa potentia in scibi- praesupponit ahud, sicut ens et unum
li est in omniscientia, passiva tantum in quod autem ante se supponit aliquid,
anima etcreaturae est bene multum sus-
:
non dicunt esse creatum, sed factum per
tinere, sed non multum facere. In om- informationem creationem autem se-
:

nipotentia autem e converso est omni- : cundum quod fit ex puro nihilo, per ra-
potentia enim est intmita facere quod : tionem cognoscere non potuerunt. Xon
convenire non potest creaturae quae fini- enim cum sit entis creati, decurrit nisi
tae potentiae est. Et quamvis hoc bene de ente in ens, de principio sciUcet in
dicturn sit, tamen multi et magni dixe- principiatum, et non potest se fundare
runt, quod omniscientia non convenit in non ente. Et ideo, ut dicit Ari-
aniraae Christi secundum se, et in quan- stoteles primo Physicorum, omnes
in
tum est creata, sed in quantum est unita PJiilosophi convenerunt in hoc, quod
divinilati sic enim non ex se, sed ex di-
: ex nihilo nihil fit. Propter quod etiam
vinitate cui unitur, est potentiae infinitae. non acceptio intellectus humani, sed

1 Hsec ultirna verba sunl Marci, ii,

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. Xlir, QU^ST. 53. 345

articulus fidei est quod dicitur in Sicut opertorium mutabis eos, et tnuta-
symbolo Nicseno « Credo in unum : huntur : iu autem idem ipse es, et anni
« Deum, Patrem onmipotentem, facto- tui non deficient. autem Mutabilium
« rem cceli et terr». » esse, ut dicit Dionysius, mensuratur tem-
pore. Secundum naturam autem sic est,
quod nullius es§e mensuratur tempore,
nisi cujus fieri mutatio est. Creatura-
rum esse
mensuratur tempore. Ergo
MEMBRUM 11. creaturarum fieri mutatio est ergo crea- :

tio creati mutatio est.

De respectu creaturse ad creatorem. Et In coNTRARiuM hujus cst, quod nihil est sed comra.
Quidsit creatio passiva '? in genere, quod non sitin*aHqua specie-
rum generis illius. Si ergo creatio muta-
tio est, vel est mutatio de non subjecto
Segundo, Quaeritur de respectu creatu- in subjectum, et erit generatio vel de :

rse ad creatorem. Hujus enim causa est subjecto in non subjectum, et erit cor-
creatio passiva qua res creatur: et ideo ruptio : vel de subjecto in subjectum, et
oportet quaerere, quid sit creatio passi- erit alteratio, vel augmentatio, vel dimi-
va? nutio, velsecundum locum mutatio. Sed
Quid autem non potest determinari, nihil horum est. In omni enim muta-
nisi sciatur in quid sit genere, et qua? tione unum et idem est quod est subje-
sint ejus diirerentiae constituentes. Et ctum mutationis. Dico autem unum et
etiam quia accidentia magnam partem idem in termino a quo et in termino ad
conferunt ad cognoscendum quod quid quem et in medio. In'generatione enim
est, oportet determinare ejus accidentia et corruptione unum et idem est, quod
consequentia propria. est materia quae transmutatur. In aliis
Videtur autem, quod si in aliquo ge- autem quatuor mutationibus unum et
nere est creatio passiva, quod est in ge- idem est, quod est subjectum salvatum
nere mutationis. in esse substantiali, et mutatum in quan-
enim Augustinus in libro I
l.Dicit titate vel qualitare vel ubi, ut docet Ari-
Contra adversarium legis et propheta- stoteles in quinto Physicorum. Et pro-
rum : « Mutabilia sunt quia non de illo, : pter hoc dicit in primo de Generatione et
sed de nihilo facta sunt ^ » Videtur ergo, Corruptione, quod « universale est sub-
quod creari mutarisit. Mutabilitas enim jectum generationis et corruptionis pri-
in re creata non causatur nisi a muta- mum. » In creatione autem nihil unum
111
f tione quae est crcatio. et idem est subjectum ejus quod est ni-
2. Adhuc, Joannes Damascenus : hil, et ejus quod est aliquid, et ejus quod
« Quod a versione incipit, versioni subja- est lieri ex nihilo. Ergo creatio non est
cet vel secundum elcctionem tantum, mutatio.
ij
iiisi
vel secundum electionem et naturam
ilicetn
simul \ » Sed creari est verti verti au- :
Ulterius quffiritur dc difTerentiis con- Qusest. 1.

liiii»"
tem mulari ergo creari mutari
: ergo :
slitucntibus hanc niulationem, si muta-
;,( \ti'
creatio in genere mutationis cst. tio est in csse speciali quod cst creatio.
3. Adhuc, In Psalmo ci, 27 et 28: Cum enim dicat Averroes supcr ter-

* Cf. Opp. 1}. Albcrti. (-ommont. in II Senlon- logis ot propliotarum, cap. G.

tiarum, Dist. I, Art. 0. Tom. XXVil liujusco ^ S. J. Damascenus, I.ib. II de Fide ortiiodoxa,
novoo editionis. cap. 0.
* S, Aur.usTiNUs. Lil). I coiitra adversarium

;3j
546 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

tium Physicorum, quod motus et muta- In contrarium tamen hujus videtur sed cc

tio non est nisi forma post formam,

vel esse : quia

ubi post ubi, quod cum creatio sit muta- l.In rebus quae sunt citra primum,
ad esse ex nihilo, quod creatio non differt quod est et quo est : sed esse crea-
tio

est nisi esse post esse : et sic videtur esse tum quod est, creatio autem quo cst
est

exitus de potentia ad actum. Esse enim ergo creatio non est esse acceptum nunc

post esse, et forma post formam, non primo.

est, nisi processus esse et formse de po-
2. Adhuc, Creatio passio, et creatio

tentia ad actum in tempore continuo, ct actio, principium est ejus esse quod est

non subito, sicut dicit Avicenna. nunc primo : nihil autem est id cujus est

Quod si concedatur, in contrariumest, principium ergo creatio non est esse

:

quod nunc primo.

1. Talis processus de esse in esse, vel 3. Adhuc, Secundum hoc creari me-

de non esse in esse est processus agentis, dium esset inter creantem et creatum, et
quod non potest in totum esse, et est tunc esset medium inter creatorem et

agens imperfectum. Creatio tiutem est ab creatum : et tunc quseritur de illo, an

agente perfecto, quod potest in totum esset creatum, vel creator? et quodcum-
esse, et ab agente primo quod est a per que dicatur, inconveniens sequitur. Si
se et propria causa esse. Et sic videtur, enim creatum est tunc creatione exivit :

qaod creatio non potest esse nisi perfecti de non esse : et sic creationis est crea-
esse collatio, quod est esse perfectum to- tio, et abibit hoc in infinitum. Si autem
tius creati. Non ergo videtur esse muta- est creator : cum creator sit ab seterno,

tio, sed influxio esse perfecti. erit creatio quoe est creati passio ab
2. Adhuc, Creari estnunc primo esse, seterno, quod falsum est. Et sic videtur,

et ante nihil fuisse. Hoc autem non di- quod per nullam difTerentiam poni pos-
cit exitum de potentia ad actum, sed sit in esse specialis mutationis.

esse perfectum ejus quod ante nec secun- 4. Si quis forte dicat, quod ponitur in

dum potentiam, nec secundum actum speciali ditTerentia per id cujus est crea-
fuit. Ergo videtur, qaod creari non sit tio. Est enim exitus principium compo-
mutari, sed nunc primo esse a voluntate sitionis, sicut formse et materise, et non

creatoris, qui solus potest dare esse : eo est compositi. Et sic hocmodo diffinitur,

quod ipse est causa prima et omnis esse quod creatio est exitus principiorum
principium. compositi^ formse scilicet et materise, de
3. Adhuc, Si creari diceret fieri, cum non esse in esse. Hoc enim quidam di-

omne Ueri prtccedat suum factum, opor- xerunt, et ad hoc adduxerunt tres ratio-

teret quod crcari esset ante suum crea- nes. Prima est, quia quod ex principiis
tum esse : et hoc est inconvenicns. Crea- exit ad esse, principia sui esse habet
ri enim est efTeclus et illatio actionis ante se, et sic non potest tieri ex nihilo,
primi agentis, secundum quod dicilur in sed ex potentia : videlurergo, quod prin-
Sex prmcipiis, quod « passio est effectus cipiatum creatum esse non potest, nec
illatioque actionis, » Talis autem actio principiato convenit creatio. Secunda
cum teinporalis sit, et cum ficri prfece- est, quod principium secundum quod
datfactum, non est agentis primi : cam, principium non habet ante se nisi ni-
sicut probatum est in libro de Caitsis, hil si ergo
: fiat, oportet quod fiat ex

agens primum sit substanlia, cujus sub- nihilo : et sic sibi proprie convenit
stanlia et actio est in momento ajternita- creari : sic enim omnes Philosophi lo-
tis. Yidetur ergo, quod creatio secun- cuti sunt de creatione. Tertia ratio est

dum quod est creati passio, non sit nisi theologica. Super illud Genesis, i, 1 :

esse acceptio postquam non fuit. Li principio creavit Deus coelum et ter-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUvflST. 53. 547

rarrij Glossa Augustini dicit, quod « per vii, 22 et 23, ubi dicit mater ad iilios :

ccelum et terram inteliigitur materia in- Nescio qualiter in iilero meo apparui-
formis. » Creari crgo proprie est mate- stis : neque enim ego spiritumet animam
rise informis quse ante se non liabuit donavi vobis, singulorum membra non ei

nisi niliii. ego ipsa compegi sed enim mundi Crea- :

Sed gontra lioc est quod dicit Augus- lor, qui formavit hominis nativitalem,

tinus contra Manicliseum, quodcum dici- quique omnium invenit originem, et

tur : In principio creavit Deus ccelum et spiritum vobis iterum cum misericordia
terram, nomine coeli et terrse universa reddet et vitam. Videtur ergo, quod om-
creatura significaia est, quam fecit et nium origo, quse est forma et esse, sit

condidit Deus. Et sic videtur, quod immediate a Deo per creationem.

creari non tantum convenit materiee et In contrarium tamen tiujus est quod sed contra.
formae, sed etiam compositis. dicitur, Genes. ii, 2 : Requievit Deus die
septimo ab universo \opere quod patra-
Ulterius qugeritur de opinione quo- rat. Si omni opere
requiescere est ab
rumdam dicentium, quod in omnibus, cessare, videtur quod Deus nihii de novo
sive in naturalibus, sive in voluntariis, creavit post diem septimum.
ultima forma non sit nisi per creationem.
Et ad hoc adducunt rationes. Sed quia hsec opinio antiqua fuit Stoi- Queesi. 3.

Quarum prima quod dicunt, quod

est, corum, Socralis scilicet et Platonis, qui
natura et voiuntas non possunt uitra dixerunt, quod omnes formffi sunt a
quam disponere materiam, et quod for- datore formarum, et quod [nihii facit
mam dare non possunt sed disposilione : natura nisi disponere materiam", et se-
perfecta, a Deo creatur forma. Et hoc cundum varietatem dispositionis varias
confirmant per Augustinum in iibro III meretur formas a datore formarum,
de Trinitate. Dicit enim sic « Sicut : qua?ratur, Utrum creatura in aiiquo
matres gravidse sunt foetibus, sic ipse cooperelur creatori in creatione ?
inundus gravidus est causis nascentium, Et videtur, quod non.
quse in illo non creantur, nisi ab illa 1. Creare enim est ex nihiio facere
summa essentia, ubi nec oritur, nec mo- nihil autem quod soium prtejacet crea-
ritur aiiquid, nec incipit esse, nec desi- tioni, dispositionibus aptari non potest :

nit '. » et cum creatura creatori cooperari non

Adhuc, Secundo adducunt quod dicit possit nisi disponendo, et hoc non pot-
Augustinus in iibro YI super Genesim est : ergo in nulio potest cooperari,
ad litteram, sic Consummasse ista
: « Adhuc, Creatio actio est ante sub-
2.

inteiiigimus Deum cum creavit omnia stantiam creati secundum naturam na- :

simui, ita perfecte ut nihii ei adhuc in tura ergo creati in eo quod est ante se
ordinetemporum creandum esset, quod per naturam cooperari non potest.
non ab eo jam in ordine causarum
hic 3. Adliuc, Si cooperaretur, hoc indu-
crcatum esset*. » Ex quo accipitur, quod ceret imperfectionem in creante : agens
omnia quae fiunt natura sive voiuntale, cnim non summe perfeclum est quod in-
non nisi disponuntur a natura et volun- diget cooperante.
tate ut susceptibilia sint esse et formae. 1n contrarium lamen hujus est quod sed contra.
Forma autem ct esse non dantur nisi a dicit Augustinus in librolllde Trini-
primo creante. tate ^ : « Exteriores opcrationes sive bo-
Terlia ralio est, 11 Machabceorum, norum sive malorum, vei Angeloru m

* S. AuGUSTiNus, Lib. III de Trinitato, cap. 9. cap. II.

* Idkm, Lib. VI super Cenesim ad lilterani, ' Ihkm, Lil>. 111 de Triiiilalt', caj). 8.
 548 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

velhominum, sive etiam quommcum- esse tam composito quam principiis

que animalium, secundum imperium componentibus, et tam sui)jecto quam

suum, et a se impertitas distributiones accidentibus quse in subjecto sunt. Unde
potestatum et appetitiones commodita- hcTC mutationon proprie mutatio dici-
tum, ita rerum naturte adhibet in qua tur, sed communiter. Magis autem pro-

creat omnia quemadmodum terrse agri- prie versio vocatur quod enim creatur,:

culturam. » Unde de agricultura simi- vertitur in esse ex non esse. Propriis-

litudinem assumens ait Apostolus, I ad sime autein vocatur crealio.

Corinth. iii, 6 : Ego plantavi, Apollo Et per hoc patet solutio ad omnia
rigavit, sed Deus incrementum dedit. prima qutesita. Sancti enim qui dicunt
Ergo tam natura quam alia creatura mutabiHa esse quae a mutatione inci-
cooperatur ad creationem. piunt, elargato vocabulo vocant muta-
tionem versionem in totum esse. Philo-
Quaesi. i. Ulterius quaeritur, Utrum acciden- sophi autem quorum rationes adducun-
tium sit creari ? tur in contrarium, non loquuntur nisi
Hoc enim videtur esse contra ratio- de mutatione quae est in partem esse :

nem accidentis. Accidentis enim esse quia in iUis ahquid mutatur quod sub-
est inesse, ex illo in quo
et est est ac- jectum est mutationi, et mutari illorum
cidens : ergo semper ex aliquo est, et est ante mutatum esse, et tieri ante fa-
habet in ratione sua ex aliquo esse. ctum esse :enim mutationes men-
tales

Quod autem creatur, semper ex nihilo surantur tempore. Mutatio autem quae
est. Ergo intellectus accidentis repugnat est in totum esse, tlt in momento, et

creationi, et sic creari non potest. ejus est cum factum

fieri esse, et mulari

Sed tontra I>' CONTRARIUM CSt, quod omne illud cum mutatum esse.
creatur, quod nunc primo est et ante Et per hanc distinctionem solutum est

hoc nihil fuit : accidens quod nunc quidquid pro prima parte et contra quae-
primo et ante hoc nihil fuit, accidens situm est.

est : ergo creatur.

Ad id quod ulterius quaeritur de dif- Adqueest

Solutio. SoLUTio. Ad primum qusesitum, in ferentiis constituentibus defmitionem

quo scilicet genere sit? Dicendum, quod ejus^ dicendum quod creatio non est

mutatio duplex est, scilicet in totum mutatio qua? sit esse post esse. Et di-
esse, et in parlem esse. Mutatio in to- ctum Averrois non se extendit nisi ad
turn esse non potest esse nisi ab agente mutationem quae est in partem esse, et
quod largitur totum esse : et ha^c muta- non totum esse et ideo diclum illud
:

tio nihil supponit pro subjecto, Si enim nihil probat de creatione.

aliquid supponeret, illi quod supponeret, Ad 10 quod in contrarium" adducitur, Adobjec

esse non largirelur, et sic non esset ad dicendum quod creatio et creari est ac-
totum esse sicut generatio esse mate-
: ceptio esse nunc primo et hcet acceptio :

riee non largitur, nec corruplio adimit esse non sit ipsum esse secundum ra-

esse materise. Propter quod Aristoteles tionem et modum significandi, est ta-
in fine primi Phgsicorum probat, quod men cum ipso in eodem momento, in
materia ingenerabilis et incorruptibilis quantum creatio est simplex actus crean-
est. Similiter est de aliis quatuor moti- tis, cujus terminus est esse creati.
bus, in quibus salvatur : subjectum se- Ad aliud dicendum, quod licet prin- Adobje
cundum esse substanliale subjecti : eo cipium non est id cujus est principium,
quod non est ibi mutatio nisi ad esse ac- nihiltamen prohibet quin in simpHcibus
non ad totum esse. Mutatio
cidentis, et quae successiva non sunt, sit cura altero
autem quse est ad totum esse, confert in codem momento. Et est simile, Hcet
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. Xllf, QU^ST. 53. 540

emanatio lucis a sole quse est principium tione formae, dicendum quod si quaera-
diei, non sit dies : tamen cmanatio lucis tur de prima inchoatione formae in ma-
a sole et esse diei, sunt simul in uno et teria, et de esse formse inchoatse : tunc.
codem momento. videtur concedendum, quod forma talis

dobject.3. Ad ALiuD dicendum, quod creatio re et esse ejus non sit nisi per creationem
nihil est medium inter creatorem et crea- primi esse hoc enim esse et hsec inchoa-
:

tum si tamen diceretur creatum, non

: tionon est nisi splendor perlustrans to-
iretur in intinitum : quia seipsa referre- tam materiam, in quo splendore radica-
tur ad creatorem, nec alia creatione tur et inchoatur omne id quod esse et
crearetur nisi seipsa. Unde re non est cognoscibilitatem dat materiee : et hoc
medium, sed cum esse creati, et concrea- nihil aliud est nisi ex quo ut inchoativo
tur cum illo. Medium tamen est secun- ot fundamentali educitur omnis forma,
dum rationem, secundum quod actio et quse dat esse et rationem materiae et ei

passio media sunt inter agens et patiens. quod est. Si autem qua?ratur de forma
object 1. Ad quod dicunt quidam, quod spe-
iD qua dat esse actu, et quse constituit in
cificatur per id quod est principiorum e* hac specie vel illa : tunc non fit per crea-
non principiatorum, dicendum quod ni- tionem, sed per generationem, quffi est
hil valet dictum illorum : sed specificatur eductio potenti» ad actum, ita quod
per hoc quod est mutatio in totum esse. potentia illa habitualis sit et confusa
Et primae duae rationes quas inducunt formae inchoatio, sicut genus confusa
pro se, nihil concludunt de creatione est inchoatio specierum. Et ideo talis
simpliciter dicta, qufe est actio primi forma non fit ex nihilo suse essentice,
creantis, quce est eductio entis de nihilo, sed ex aliquo. Et haec est opinio Aristo-
sed de creatione quam ponunt Philoso- telis et omnium Peripateticorura, qui
phi: et illa eequivoce dicitur creatio cum omnes concorditer dixerunt, quod ex
I
creatione quse est actio primi agenlis : tali potentia educitur forma : aliter enim
unde utraque illarum rationum peccat nec difTerentise potestate essent in genere,
secundum aequivocationem. nec formae in materia. Sicut enim dicit
Ad TERTiAM rationem qua3 theologica Aristoteles in VI Physicorum, et sicut
est, dicendum quod ca-Ium et terra et probatur in libro de Causis multis ra-
materia prima non dicuntur in principio tionibus, omne quod est in aliquo, est
creata, quod per se creatio sit in illis et in eo secundum potestatem ejus in quo
non de aliis sed quia prima sunt in or-
: est, et non secundum potestatem ejus
dine creatorum : in hoc enim ordine quod inest illi.
prior est capacitas dispositionis et for- Etsicintelliguntur aucloritatesinductce.
mationis et ornatus, quam sit esse dis- Hla est enim originalis causa omnium
positi formati et ornati. Et ideo materia quam invenit Deus, ut dixitbona Macha-
quae per hoc quod informis est, capax baeorum mater : et istaest seminaliscausa
formarum est, in principio dicitur ct : quam sparsit Deus in universam ateria,ut
duplici nomine nominatur, ca;li scilicet, dicit Augustinus. Et si quid aliud oritur
et terrae quia secundum subtilem consi-
:
a materia ad imperium Dei, hoc non est
derationem Philosophorum non cst una secundum causam seminalem, sed sc-
materia corruptibilium ct incorruptibi- cundum ralionem obedientialem, qua
lium : et ideo uno nomine nominari non quaclibct crcatura mirabililer obedit Deo
potuit. in omne id quod voluerit, sicut dicitur,
Quod per Augustinum in contrarium Matth. m, D Potens est Dcus dc lapidi-
:

conccdendum cst.
objicitur, bus islis suscitarc filios Abrahx. Et si-
cut dicit Ansclmus, quod « Deus de
et |st.3. Ad id quod ulterius quseritur de crca- trunco ])otcsl facere vitulum. »
 550 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
Ad object.
^^ contrarium cooperetur, sicut jam paulo ante proba-
^^ quod in objicitur,

sufficienter solvit Glossa, ibidem dicens, tum est. Cooperatur tamen ad hoc, quod
< quod nihil post septinmm diem fecit res quae est in potentia, exeat ad actum :

Deus quod non ante in seminali causa, hoc enim non est creationis, sed genera-
vel obedientiali ratione, vel similitudinc tionis.

fecerit : et sic aliquo modo antc dieni Per hoc patetsolutio ad ea quae indu-
septimum fecit. Quatuor enim modis, ut cuntur ad hoc, quod creatura non potest
dicit ibi Glossa, operatur ibi Deus. In cooperari creatori in creatione.
verbo scilicet, rationes omnium ut in Ad id est in contrarium, '
dicendum Aa . , ,
oujecl.
,

arte praeconcipiendo et generando : et quodsecundum dictum Augustini intelli-

propter hoc Flato vocavit verbum inun- gitur, quod natura? operatio et aha quae-
dum arclietijpum. In materia prima ra- dam cooperantur ad naturse actionem,
tiones seminales et obedientiales. In dan- quse est eductio actus de potentia : in
do et disponendo et ornando, primas qua etiam operatione secunda causa ha-
species ad esse deducendo. Et unum- bet a prima causa, quod est, et quod
quodque secundum speciem propriam causa est, et quod operatur, ut dicitur in
multiplicando vel propagando, secundum libro de Causis : sed potentiae creandi ni-
quod dicitur, natura est principium ex hil cooperatur, ut probatum est : haec
similia procreans. Et sic dicitur, Joan. enim est potentia super totum esse, et
V, 17 : Pater meus usque modo operatur, de nihilo ad esse deducens, et nuUo in-
et ego operor. digens.

Ad queest.s. Ad m quod ulterius quaeritur de opi- Ad m quod ulterius quaeritur de crea- Adqueest
nione Stoicorum, dicendum quod non tione accidentium, dicendum quod aliud
est vera, nisi secundum modum dictum, est de esse accidentium simpliciter, et

de prima scilicet inchoatione formarum. aliud est de esse actu. Esse ^enim acci-
Tamen hoc modo non dicebant Stoici, dentium simpliciter pro'certo ex creatione
sed potius, quod ante quamlibet formam est hoc enim est esse post non esse.
:

esset forma actu, ex qua sicut ex sigillo Esse autem accidentis actu secundum
prodirent omnes formae ejusdem speciei. quod accidentis esse est inesse'subjecto,
Et secundum hunc modum improbat reducitur ad causam aliquam immedia-
eam Aristoteles quia secundum hunc
'
: tam qua? est in subjecto. Unde esse acci-
modum non essent nisi monstra et tig- dens simpliciter ex creatione est. Esse
menta ticta ab imperitis et non essent : accidentis ut est accidens in actu, ex ali-

causae eorum quae sunt, nec principia quo est : quia est ex causa quae est in
cognoscendi ea quae sunt : quia secun- subjecto. Et primum esse accidentis non
dum hunc modum nihil sunt in his quae repugnat creationi : secundum autem re-

sunt. pugnat intellectui creationis.

Et quod quaeritur, Utrum creatura ali- Et per hoc patet solutio ad totum :

quid cooperetur ad creationem ? Dicen- quod enim in contrarium est, de primo

dum quod impossibile cst, quod in aliquo esse procedit.

* Aristoteles, Lib. I Posteriorum, text. 35.

 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU^ST. 54. 551

QUiESTIO LIV.

Seeiincliiiii quam rationem nomen cansfie con\ eniat Deo ?

Deinde quseritur de hoc nomine, Cau- Deus enim est in fine simplicitatis:
1.

5a;quia etiam si ad actum referatur, tem- finis autem simplicitatis repugnat multi-
poraliter de Deo dicitur. De hoc i^ntur tudini intcntionum causarum. Ergo vi-
primo scilicet, Secundum,
quaeritur hic, detur, quod intentio triplicis causae in
quam rationom nomen causae conveniat Deo esse non possit.
Deo? 2. Adhuc, Licet Aristoteles in II Ph/j-

Et quia consuevit dici per Dionysium, sicormn dicat, quod tres in unam coin-
quod Deus est efficiens causa et exem- cidunt, hoc intelligitur, quod in unam
plaris et fmalis : propter quod eliam ver- rem. Impossibile enim est, quod tres
sus sunt secundum rationem causae et secundum
rationem causandi in unam coincidant
Efficiens causa Deus est, formalis idea, intentionem causae. Tres igitur non coin-
Finalis bonitas, materialis hyle.
cidunt in unam rem, nisi in illa re tria
sint, secundum quae accipiuntur intentio-
Et accipitur hoc a Platone in fine Ti- nes trium causarum. In Deo autem qui
msei, qui expresse ponitpaternum intelle- in fine simpiicitatis est, non est nisi
ctum efficientem artem qua operatur in- unum et idem. Ergo videtur, quod in
tellectus, sive sapientiam qusemundus eo non sit intentio triphcis causse.
archetypus est^ sive exemplar mundi 3. Adhuc, Videtur imperfectionem in-
sensibilis. Propter quod etiam dicit, ducere in Deo si ila dicatur. Perfectius
quod Graece xo-rfxo;, dicitur rmindus La- est enim agens quod seipso agit, non in-
tine sive ornatus : quia de mundissimo digens exemplari sive forma ad quod
sive de ornatissirao exemplari exivit. resplciat, quam id quod indiget exem-
Paternus autem intellectus ut efficiens et plari sed Deus ponitur perfectissimum
:

agens per sapientiam ut per artcm, ex agens videtur ergo, quod non agit ad
:

materia ut ex matricula mundum islum formam sive exemplar.

sensibilem produxit nulla alia de causa, 4. Adhuc, Similiter objicitur de causa
nisi ut unumquodque secundum suse na- finali. Nullus enim agit ad id quod ha-
turse analogiambonitatem divinam parli- bet : agere autcm propter non habitum,
ciparet et sic
: tolum mimdum factum esl agcrc propler fineni : ct ideo liabito

ad suam retulit bonitatem [jailicipan- fine quiescit ab actione : indigentiae ergo

dam, sicut dicitur, Proverb. xvi, 4 : est agere propter finem. IXuIla indigentia
Univcrsa propter semetipsum operatus est in Deo. Non crgo agit finem ali({uid.

est Dominus. Videtur ergo si Deus quod

csl causa,
Quseritur ergo, Ulrum ista triplex ra- non erit nisi efficicns, non exemplaris,
tio causse in Deo sit? nec finalis.

Et videtur, quod non. 3. Adhuc, Yidetur quod ista} tres in-

 332 D. ALB. MAG. ORl). PRvED.

tentiones causae uni essentise convenire sam efficientem quam notat prsepositio
non possunt. Quod enim non invenitur per, in autem propter finem cujus
ipso
in opere exemplato, non invenitur in est contincre, quod notat prsepositio in :
causa, quando causatum vestigium est et sic videtur, quod intentiones trium

velimago causse. Sed in opere quod est causarum in Deo sint.

vestigium vel imago causae primae, non 2. Adhuc, In physicis in agentibus per

inveniuntur ista tria in una essentia. se et non secundum accidens tres in

Quod patet anima enim artificis per
: unum coincidunt. Cum ergo simplicitas
aliud est efficiens, et per aliud est exem- sit in divina causa, multo magis fit hoc
plar operis, et in alio in opere habet in divinis.
fmem. Domificator enim efficiens est per

intellectum practicum, exemplar autem SoLUTio. Anlequam quaeramus, quali-

operis perartem: et intellectus practicus ter istse tres causse sigillatim sint in Deo,
et ars non sunt ejusdem essentiae et si- : solvarnus inducta.
militer heec duo non sunt ejusdem essen- Ad quaestionem ergo dicendum est,

tise cum causa finah, quee est defendere quod Deus est efficiens causa omnium
ab imbribus et caumatibus. Ergo vide- per intellectum agentem universaliter ;

tur, quod hsec in unam essentiam om- quia ipse est primus intellectus, cujus

nino simplicem non concurrant, quam- soHus est omnino et omnimode univer-
vis concurrant in unam rem. saliter agere. Et si sunt intelligentiae
quas posuerunt Philosophi in ordinibus
Qusest.
Adhug quseritur, Utrum hsec secun- diversis, nullius est earum omnino et

dum ordinem sint in Deo ? omnimode universaliter agere, nec per

Et videlur, quod sic. seagere, secundum (\\io& per se opponi-
Ubicumque enim hsec Iria sunt, finis tur ad id quod est per aliud : sed omnes
movet semper efficientem, et sic finis agunt virtute causse primse agentis in ip-

prima causarum est propter quod etiam : sis. enim Philosophus in libro de
Dicit
a Philosophis causa causarum dicitur. Causis, quod « secunda causa habet a
Exemplar autem dirigit operantem, et prima et quod est, et quod causa est. »
sic secunda in ordine causa est. Efficiens Et in YIII Physicorum probat, quod
autem movetur et operatur, et sic tertia cessante motu in primo movente, ita
est. Cuni ergo istse causse talem ordinem quod non moveat, cessabit motus in se-
in ratione sua importent, si sunt in Deo, cundo, et in omnibus aUis. Quia autem
oportet quod secundum ordinem istum omnis intellectus movet ad formam quse
sint in Deo. Ergo in Deo est aliquid est in ipso, sicut artificiatum per formam
prius, et aliquid posterius, quod omnino est in artifice, et hoc est ad exemplar fa-
inconveniens est. Deus enim secundum cere, in tantum quod dicit Aristoteles
substantiam et actionem estin momento in VII primse philosophiw, quod in tali-
seternitatis, in quo nihil est prius et po- bus per se agentibus domus est ex do-
sterius, sed totum simul in uno et eo- mo,sanitasex sanitate, plaga sive ictus
dem possessum. ex ictu : cum Deus agat intellectu per-
Sed contra, Si Hoc concedatur, in contrarium est, fectissimo, oportet quod intellectus ejus
1. Quod dicitur, ad Roman. xi, 36 : agens exemplar sit omnium actorum : et
Quotiiam ex ipso, et per ipsum, et in sic oportet eum esse causam formalem
ipso sunt omnia. Et ex ipso dicit propter exomplarem.
causam formalem exempkirem quam no- Adhuc.Sicut dicitDionysius',cum boni
tat prsepositio ex, per ipsum propter cau- sit bona adducere^ et nihil sit diflusivum

^ S. DiONYSius, Lib. de Diviuis nominibus, cap. 4.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 54. 553

esse nisi exstasis boni, quce non sinit ip- est et formalis et finis : et hoc in nuUo
sum in seipso manere : bonum autem repugnat summse simplicitati.
cum sit in ratione finis, oportet ipsum Ad aliud dicendum, quod indigentise Ad 3.

esse causam tinalem. Et hoc est quod di- est respicere ad exemplar extra se, quod
cit Augustinus « Quia bonus est, su-
: non est ipse agens sed perfectionis :

mus '. » summce est respicere ad exemplar, quod

Ad primum ergo quod objicitur, dicen- penitus indifferens est ab ipso agente.
dum quod intentio triplicis causce in Deo Dicit enim Aristoteles in primo prima'
est in una una essentia, et per
re, et in pAi7o50/?/(/«,quodagentesper intellectum
rationem relationis ad causatum triplicem nescientes rationem operum suorum, non
accipit intentionem causte. In quantum ag:unt,sedfaciunt, sicut comburit ignis.Et
eniui producit esse totum, accipit inten- hancper omnia sententiam ponit Augus-
tionem causae efticientis. In quantum au- tinus in libro LXXXIII Qussstionum,
tem producit ad seipsum respicicns et dicens, quod « qui negat ideas esse in
non ad aliud, sicut operatur omnis in- mente divina ut formas exemplares et
tellectus sapientis, accipit intentionem rationes operum, dicit Deum irrationa-
causse formalis exemplaris : propter quod bilitcr agere et facere omnia quae facit ^ »

semper rationabile et convenientissimum Ad aliud dicendum, quod agere pro- Ad 4.

est opus suum. In quantum autem non pter finem non habituni in seipso, qui
operatur nisi exstasi boni et nulla indi- non est, nisi per opus acquiratur, indi-
gentia, accipit intentionem causse fina- gentiae est et sic non agit Deus. Agerc
:

lis. Et hoc est quod dicit Boetius in autem ut nihil agenti acquiratur operi
III de Cojisolatione philosophids : operato, largitatis et magnificentiae sum-
mae est. Et hoc modo Deus agit.

Quem non exteniffi pepulerunt tingere causc-e Ad quod ubi opus

aliud dicendum, Ad 5.

Materiae iluitantis opus : verum insita surami operatum perfecta est imago operantis,
Forma boni livore carens, tu cuncta superno jbi verum est quod dicit objectio. Sed
Ducis ab exemplo.
^j^^^ ^j^-^ Augustinus in libro XV de
Trinitate % et Magister in primo Senten-
Argumenlum autem non procedit tiannn, distinctione III : « Omnequod de
quia summa non repugnat
simplicitas creatis in Deum refertur, similitudo est
multitudini relationum. Dicit enim Avi- exigua, et non ex aequo et perfecte im-
cenna, quod « quanto aliquid simplicius plens id cui simile esse dicitur. » Et ideo
est, eo multiplicius est in relatione, quo quod in creatis est in una re triplicis es-
ad plura refertur. » Et similiter summa sentiae, in Deo est in una re unius essen-
simplicitas non repug;nat multitudini at- tiae sub triplici ratione ad opus et sub
tributorum : eo quod multitudo attribu- triplici modo significandi.
torum non fundatur in multiplicitate rei,
sed in multiplicitate modi significandi. Ad aliud dicendum, quod haec tria Ad qusest.

Ad aliud dicendum, quod hoc quod absque ordine prioris et posterioris sunt
dicit Aristoteles, verum est : et licet in in Deo quia sunl una res et una essen-
:

Deo non sit nisi unum et idem, tamen tia. Et quod ordo est in istis, est secun-

illud unum et idem diversis modis sigui- dum quod sunt in creatis, quae sicut ab
ficandi et referendidiversashabet atlribu- unitate et simplicitate creantis deficiunt
itiones. Et sic attribuitur ei quod efficiens et cadunt in pluralitatem essenti» ct

* S. AuGUSTiNUS, Lib. I de Uoctrin a chri- 46.

stiana, cap. 34. ' Idkm, Lib. XV de Trinilate, cap. 20.
- Idem, Lib. LXXXIII Quasstionum, Quycst.
 554 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
compositionem, ita deficiunt ab aeterni- Et sicut dicit Plato, quod mundus sen-
tate creantis et cadunt in prius et poste- sibilis ab archetypo procedit sicut ex
rius. quodam ethivagio sive sigillo. Per au-
Adobject.i. Ad id quod in contrarium adducitur, tem cum dicat causam instrumentalem
dicendum quod diversa est adaptatio quse ad efficientem reducltur, efficien-
verborum Apostoli, sicut patuit ex supra tem notat. In vero, quia continentiam
dictis, et istaadaptatio bona est inter dicit, et linis est ultimum quod additur
alias. Ex enim non potest notare cau- et quod continet et conservat totum et
sam materialem : oportet ergo cum dicat perficit, notat causam hnalem. Lnde
originem, et origo non sit nisi secundum haec habitualiter in Deo accepta, faciunt
materiam vel formam, secundum quod quod causa est ab aeterno. Si autem in
origo est aliquid originati, quod dicat actu ut ad opus relata accipiuntur, tunc
formam exemplarem, sicut etiam Boe- est causa ex tempore ratione causati, et
tius dicit :
non ratione causantis.
Ad ultimum concedendum est. Ad(
Tu cuncta superno
Ducis ab exemplo.

QUiESTIO LV.

De tribus causis sigillatini, efficiente scllicef, formali, et finali,

qualiter Deo comeniant?

Juxta hoc ulterius quasritur de istis

tribus causis, Qualiter slgiliatim Deo
conveniant ?
Et quoeruntur tria, secundum quod MEMBRUM L
tres sunt causae, scih'cet efficiens, forma-
lis, et fmaUs. Oportet enim determinare, De causa efficiente, utrum Deus per se
qualiter sigillatim istae causae de Deo di- ngat, vel per aliud accidens sibi ad-
cantur. junctum « ?
De causa igitur efticiente primo quae-
rendum est.
Secundo, De causa formali. De causa efficiente, circa quam multi
Tertio, De causa finali. sunt errores, qua^rendum est, Utrum per
se agat, vel per aliud sibi accidens ? et,
LTtrum voluntate vel necessitate agat, et
quid agat ?
Quod enim non per se agat, sed per

1 Cf. Opp.'B."?AIberti. Comment. in II Sen- nova3 editionis.

tentiarum, Dist. I, Art. 12. Tom. XXVII hujusce
 uMV
IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XTII, QUvEST. 55. oo5

aliud vel per accidens sibi adjunctum, reflexum, nisi sub angulo obtuso sive

videtur : quia expanso, sub quo angulo expanditur lu-

\ . Gausa universalis est secundum men et attenuatur vis. Propter quod fri-

se : causa autem universalis non tit pro- giditatis mortificativse est inductivum, et

pria hujus causati vel illius^ nisi per ali- sic est causa corruptionis. Cum ergo
quod additum universali quod* determi- Deus sit efficicns causa universalis re-

net ad hoc vel illud. Cujus probatio est : mota, non agit nisi per aliquid appro-
quia, sicut docet Aristoteles, universale prians, et sic non agit per se.

non fit particulare et proprium, nisi de- i. iKdh.\ic, InVihroWl A)iinialium da-
terminetur aliquo quod est proprii e^ tur regula de causis et causatis, quod si

particularis. Animal enim non lit homo, aliqua causa nontangit, non agit : et si

nisi per ditTerentiam hominis sibi ad- non agit, non sequitur alteratio. Deus
junctam : et homo non tit Socrates, nisi autem causa est, nihii causatorum se-
determinetur a propriis Socratis, sicut cundum se et per se contingens. Ergo
quod sit crispus musicus Dionis vel So- non agit aliquid nisi per additionem et
phronisci filius, posito quodhsec soli con- determinationem ejus quod facit ipsum
veniant Socrati. A simili ergo causa hoc vel ipsum illud causatum contin-
universalis non fit propria hujus vel il- gere non ergo agit per se, sed per addi-
:

lius, nisi determinetur aliquo sibi ad- tionem determinantis.

juncto. Quod autem per adjunctum cau- In contrarium hujus quod est, sed ccmra.

sa est, non est per se causa, sed per aliud 1, Nihil agens per aliquid additum sibi

vel per accidens.Videtur ergo,quod Deus et determinans, est causa prima. Et hoc
sit causa per aliud et per accidens, et idem probatum est a nobis in libris de
non per se. Causis. Deus autem causa prima est,
2. Adhuc, Idem accipitur per docu- sicut omnes testantur Philosophi et

mentum II Physicorum^
Aristotelis in Sancti. Ergo agit per se, et non per ali-

ubi quod quaedam causa est re-

dicit, quid additum sive determinans eum ad
mota, et quaedam propinqua sive proxi- causandum.
ma et convertibilis et quod remota non : 2. Adhuc, In causis efficientibus apud

sit proxima, nisi per additionem diffe- Philosophos duos invenimus ordines.
rentiarum appropinquantium eam ad ef- Sunt enim causse dantes esse, sicut ponit
fectum. Cum ergo Deus sit causa remo- Aristoteles in libro XVI Animalium,
ta, co quod non convertitur cum hoc vel quod calor animce, calor cceii, et lumen
illo effectu, videtur quod per aliud cau- intelligentiee activce quod est in virtute
set, et non per se. formativa quae est in semine, faciunt esse
3. Si aliquis dicat, quod hoc intelligi- vitae et vivi in generatis. Invenimus
tur de causis formalibus et non efficien- etiam causas efticientes mo- facientes

ibus, sicut animal, iiomo, Socrates, im- tum, non invenimus nisi unum
et in his

probatur : quia sol in circulo declivi primum quod est movens tantum, et
causa efficiens est generatorum et cor_ media raulta qu;e sunt moventia mota,
ruptorum, et non efticitur alterius pro et unum ultimum quod est motum tan-

pria causa nisi aliquid addatur soli, sci- tum. Et si comparemus ista ad invicem,
licet accessus et recessus. Accedens enim movens primum est et movens per se ct
sol vel recto vel acuto angulo radii inci- secundum se. k simili ergo in secundo
dentis et reflexi, lumen immittit illumi- ordinc in quod est causans esse, et cau-
nans, quod lumen congrcgativum est et sans et causatum tantum, prinium cau-
constans, et per consequens vivificum et secundum sc.
sans est causans per se ct
generativum. llecedens vero illuminata Primum autcm causans per se, causans

non respicit per radium incidentem ct est per creationem, ut in libro de Causis
 556 1). ALB. MAG. ORD. PILED.

probatur. Propter quod dicitur il)i iii ier- de Civitate Dei : « Satis significatur
tia propositione, quod « prima rerum Deum nulla necessitate, nuUa utilitatis

creatarum est esse, et non est ante ip- suae indigentia, sed sola bonitate sive
sum creatum aliud. » Ergo primum cau- voluntate fecisse quod factum est \ »

sans quod est causans tantum, est agens Adhuc, Augustinus in libro III de
2.

esse secundum se et per se, et non per Trinitate « Voluntas Dei et prima est
':

additum aliquod. et summa causa omnium specierum et

motionum. Xihil enim tit quod de intel-

Quiest. 1. Ulterius quaeritur de secundo, Utrum ligibiU aut interiori aula summi impera- 1

scilicet causet necessitate, vel voluntate ? '

toris egrediatur \ »
J
Et videtur, quod necessitate.
1. Necessitate enim naturae causat, ruTERius quaeritur, Si causa est, cujus q
cujus naturam de necessitate sequitur causa sit' ? il

actio et causatum, sicut lucens sequitur Et videtur, quod esse et boni tantum.
lucere et illuminare. Dicit autem Dionv- 1. In praehabitis enini ostensum est,

sius in libro de Divinis nominibus, quod quod non non est causa effi-
esse et mali
« optimi est optima adducere *. » Yide- ciens, sed deficiens. Deus autem in nullo

tur ergo. quod bonitati divinae necessa- causa deficiens est. Ergo non esse et maH
rio annexum sit per creationem adducere causa esse non potest, sed esse et boni
bona creata. tantum. Et hoc expresse dicit Dionysius
2. Adhuc, Ibidem dicit Dionysius, in libro de Divinis nominibus, cap.4.
quod « divinae bonitatis signativa imago 2. Adhuc, Dionysius dicit, quod si-

est sol, et multam consonantiam habens gnativa multam habens consonantiam

et

ad ipsam. » Sed sol de necessitate illu- imago divinae bonitatis est sol. Sed sol
minat. Ergo videtur, quod bonitas divi- non facit tenebras. Ergo videtur, quod
na de necessitate suai naturae creat. etiam divina bonitas_^non facit malum et

3. Adhuc, Aliud siraile inducit ibidem non esse.

Dionysius, quod « sicut ignis est calefa- Adhuc, Communis objectio est id
3.

cere, ita summi boni est producere bona quod dicit Aristoteles in II de Genera-
et salvare : » sed ignis de necessitate tione et Corruptione, quod idem eodem
suce naturse calefacit : ergo summum modo se habenssemper facit idem. Deus
bonum de necessitate suae naturae produ- autem idem eodem modo se habens sem-
cit et salvat. per est. Ergo semper facit idem non :

Adhuc, Inter omnia Deus proprlis-

4. ergo opposita. Si ergo facit esse bo- et

sime causa est quia causa causarum est.

: num, sicut manifestum est, non potest
Ergo maxime convenit sibi causae detl- esse causa non esse et mali.
nitio. Dicit autem Boetius, quod causa Ix COXTRARIUM CSt,
est quam de necessitate sequitur aliquid, 1. Qiiod dicitur. Isa. xlv, 6 et 7 : Ego
scilicet causatum. Ergo videtur, quod Dominus, et non est alter : formans lu-
Deus si causa sit, de necessitate causa sit. cem et creans tenebras, faciens pacem et
Sed contra. Ix COXTRARIUM CSt, creans malum.
1. Quod dicit Augustinus in libro XII 2. Adhuc, Eccli. xi, 14 : Bona et ma-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- cap. 17.

tentiarum, Dist. XLV, Art. 8. Tom. XXVI liu- * Idem, Lib. III de Trinitate, cap. 4.
jusce novae editionis. ^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
^ S. DiONVsius, Lib. de Divinis nominibus, liarum, Dist. XLVI, Art. 4. Tom. XXVI hujusce
cap. 4. novee editionis.
3 S. AuGU?Ti.NL-5, Lih. XII de Civitate Dei,
 IN I P. SUxM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 53. 537

/a, vila et mors, paupertas et honestas a ximc per se et secundum se causa est, et
Deo sunt. non per adjunctum vel adveniens ali-
3. Adhuc, Jerem. xxxi, 28 : Sicut vi- quid.
gilavi super eos ut evellerem, et demoli- Quae ergo ad hoc probandum inducta
rer, et dissiparem, et disperderem, et af- sunt, concedenda sunt. Et hoc est quod
fligerem, sic vigilabo super eos ut aedifi- intendit Boetius in libro lll de Consola-
cem, et plantem, ait Dominus. tione philosophige, dicens :

Adhuc, Amos, iii,6 Si erit malum

i. :

in civitate, quod Dominus non fecerit ? Quem non externoe pepulerunt fingere causae
Sed malum facere et tenebras, est de- Materioe fluitantis opus : verum insita summi
struere esse lucis et boiii,et inducere non
Forma boni livore carens.

esse. Ergo videtur, quod prima causa sit

causa non esse et mali. Ad id autem quod objicitur in contra- Ad 1.

3. Adhuc, Avicenna in VI de Natura- rium, dicendum quod causa univcrsalis

libus, dans differenliam inter causas na- est duobus modis, essentia scilicet, et
turales sive potentias, animales sive ra- virtute. Essentia causa universalis, est
tionales, dicit, quod potentise naturales universaHs essentia delerminabilis per
faciunt unum, et non possunt facere hoc specialia et propria ad hoc quod essen-
et contrarium, sicut calidum calefacit et tialiter fiat propria : et sic Deus non est
non non calefacere et infrigidare.
potest causa universaiis. Virtute causa univer-
Potentise autem animales sive rationales salis est, quce propria virtute causat om-
nihil faciunt, quin idem possint non fa- nia : et hoc modo Deus causa universa-
cere :'et nihil faciunt, cujus contrarium lis est, et non efficitur determinata per
non possunt facere. Potens enim ratio- aliquid additum vel adveniens et essen-
cinari, eadem potentia potest non ratio- tialiter approprians eam, sed per volun-
cinari et potens velle, potest non velie
: tatem suam propriam relatam ad hoc :

hoc et contrarium ejus. Deus autem ope- et sic Deus efficitur causa liujus : quia
ratur per intellectum et per voluntatem. vult hoc hic et nunc, et ab seterno voluit,
Ergo potest esse causa esse et non esse, quod nunc et hic fieret.
3t boni et mali. Per mEM patet solutio ad sequens : Ad 2.

hoc enim procedit de illo quod essentia-

Dicendum ad primum qu?e-
SoLUTio. liter est causa remota, et per approprian-
iitum, quod Deus est causa per se omnis tia efficitur essentia : quod Deo non
rei cujus causa est, et non causa per ac- convenit, nec primse causse : quia dicitur
jidens, nec causa per aliud. Dicitur enim inlib.de Causis, quod prima causa re-
«

'ausa per se, quod in se et ex se habet git omnes res, prfeterquam quod
^ufficienter omnia quibus causa est et commisceatur cumillis. » Undc nihil ap-
^uibus causat, et nullo indiget adve- propriat Deum nisi voluntas propria,
iiente quo causa efliciatur secundum qua scilicet vult ut hoc nunc et hic fiat.

ctum. Et ideo cum Deus per virtutem Ad aliud dicendum, quod responsio Ad 3,

t voluntatem propriam, quee essenlia illa inconveniens est. enim

Intelligitur
ua sunt, causa sit et causet et iterum : tam de causis formalibus, quam efficien-
er sapientiam qua scit opus suum, et tibus et finalibus, dummodo in seipsis
5t ratio sive idea operis, qute sapicntia sufficienter non habeant unde causoe
ere essentia sua est : adhuc cum nulla, sint hujus vel illius. Ethoc non convenit
t dicit Boetius, exteriori causa vel indi- Deo, qui ex proprias voluntatis dctermi-
entia pellatur ad causandum, sed exsta- natione suflicienter est causa hujus vel
proprite bonitatis, ut dicit Dionysius, iUius, ut dictum est.

uae bonitas sua essentia est : ipse ma- Ad aliud dicendum est, quod regula Ad 4.
 DDl D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

Aristotelis intelligitur de causis imperfe- hoc imitatur utcumque : quia sicut sol
ctis, quae non sunt causae totius esse, sed univei'salis est causa illuminatorum, ita

esse fundati in materia et in subjecto. prima bonitas est causa omnium bonita-
Deus autem, probatum est, causa est
ut tum participantium. In hoc autem dissi-
in totuni esse, et totum esse et fieri ha- mile est, quod sol illuminare habet ex
bens in imperio et ideo non oportet,
: necessitate, prima autem bonitas pro-
quod tangat nisi voluntatis virtute, quam- ducere bona in sua essentialis voluntatis
vis ubique sit per potentiam, essentiam, libertate.
praesentiam, intra omnia et extra omnia Ad aliud dicendum, quod Dionysius
et subtus omnia, utbasis portans et sus- inducit hoc ad ostendendum^ quod in
tinens, et in omnibus, sed non contin- parte est simile et non in toto : vult eni
gens ea, nisi fortetactu simili metaphori- ostendere per hoc, quod Deus per se cau
co tactui, qui est actus virtutis, ut dicit sa boni est, et non mali sed aliunde in-i :

Aristoteles in primo de Generatione et cidit malum, sed non ex ipso sicu :

Corruptione. ignis per se causa est calidi et non frigidi

sed aliunde subrepit frigiditas.
Ad quwst.i. Ad id quod ulterius quseritur, dicen- Ad aliud dicendum, quod verum es^
dum quod nulla necessitate, et libera vo- quod Deuspropriissime dicitur causa in-,
luntate causat quod causat: ut benedicit ter ea quae dici possunt a balbutientibus^
Augustinus. Necessitas enim coactionis et ut possunt excelsa Dei resonanlibus
non cadit in eum qui nec potentiorem ut dicit Gregorius : et ideo per super-lk
nec superiorem habet. Nec materiae ne- eminentiam dicitur : quia scilicet noa
cessitas cadit in eum qui penitus imma- causa est ad modum inferioris causae, sed
lerialis est, et impulsu formae materialis super omnem causam et ideo cum cau- :

ad nihil impellitur deorsum, ut leve sur- salitas inferioris causee sit sub necessitate
sum. Similiter necessitate formabs cau- vel coactionis vel materiae vel formae vel
sse non obligatur, sicut lux obligatur ad finis, sua causalitas erit sub libertate vo-
lucere, qui totam actionem et causalita- luntatis cui nihil resistit. Ad Roman.
tem habet in libertatis voluntate. Simi- IX, 19 : Voluntati ejus quis resistit ?
liter necessitate causae finalis impelli non Esther, xiii, 9 : In ditione tua cuncta
potest, qui nullo bono exteriori indigel, sunt posita. et non est qui possit tuse re-
et nullo bono caret. Dicitur enim in libro sistere voluniati. Psal cxiii, 3 : Oninia
de C«W5i,9,quod «primum est dives in se, qusecumque voluit Dominus, fecit.
et dives in ahis. » £t hoc voluit dicere
Boetius quando dixit : Ad quod ulterius quseritur, dicen-
id

duin quod non esse et rnalum considerari

Quem non externw pepulerunt
Ad 1. Ad m quod contra ol)jicitur, dicendum
quod bonum cujusest adducerebona, est
bona voluntas Dei et ideo adductio bo- :
norum non est in aliqua formali neces-
finj^ere causce.
possunt dupliciter, scilicet quantum ad
causam quae est in creato et malo. Noc
esse enim in creato causatur ex nihilo
ex quo factum est creatum. Malum au-
tem in creato quod malum est cuIpeB
causatur a voluntate creati avertente s

sitate boni, sicut de necessitate formae ab incommutabili bono. Et sic non ess
lucis est lucere et iUuminare, sed est in creatur a naturali causa deficiente : ma
SbcP!
libera voluntate summi boni, lum autem a voluntaria causa se avei
Ad 2. Ad aliud dicendum, quod licet sol si- tente ab incommutabili bono. Et si

gnativa imago sit per se bonitatis, quae quantum ad non esse, Sapient. i, 13, dj 'Cf.O,

mullam habet cum ipso consonantiam, cilur Deus mortem non fecit, nec Iseic
:

non tamen habet omnimodam sed in : tur in perditione vivorum. Qucintum s

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIll, QUtEST. 55. S59

malum autem culpse dicitur a Gennadio, quae exemplaris dicitur eo quod ad ip- :

quod « Deus illius rei non est auctor, sam sicut ad exemplar omnia formantur.
cujus est ultor. « Et ponitur in Glossa De qua quoeruntur tria, scilicet an sit
superepistolam ad Romanos, i,2i,super in Deo ?
illud : Tradidit illos Deus in passiones Secundo, Utrum una vel plures ?
ignominias. Possunt etiam considerari Tertio, Cujus sit ?

quantum ad ordinem justitise infligentis

pcenam his qui de merito talem poenam
meruerunt et hoc dupliciter, scilicet
:

subtrahendo gratiam, vel indigendo pce-

nam Primo modo causa est
sensibilem. MEMBRI SECL\DI
non esse quia esse non influit his qui
:

per naturam corrupti sunt, vel per vo-

luntatem a primo esse aversi sunt. Et sic ARTICULUS l.

Deus est causa mali pcense, sicut nauta

per absentiam causa est periclitationis An Deus sit causa rerum formalis * ?

navis, secundum quod poena est pcEua

damni, quae est subtractio boni, el causa
poenae sensus, secundum quod ordo ju- Ad primum sic objicitur

1. Dionysius in libro de Divinis nomi-

stitiae causa est suspensionis latronis.
Et per hog nibiis dicit sic : « Et principia sunt, et
patet solutio ad auctorita-
tes consequenter inductas de Isaia, Jere- primum sunt, et postea principia sunt . »

Principia ergo formabilia rerum priinum

mia, Ecclesiastico et Amos. Tenebras
enim non sunt, et postea principium sunt. Sed si
creat Deus, nisi per subtra-
ctionem lucis : nec bellum creat,nisi per sunt primum, non possunt esse nisi in

aite mentis divinse idealiter quia illa

subtractionem pacis : nec mortem facit et
:

paupertatem, nisi per vilee et boni sub- est causa prima rerum. Ergo exemplaria
omnium rerum principium suntin mente
tractionem : quse tamen in anima creato-
rum divina. Et sic mens divina, secundum
sunt vel per naturalem defectum,
vel per voluntarium demeritum quod quod ars est sive factivum principium re-

talemajusto judice demeruit inilictionem rumcum ratione, sic enim Aristeteles dif-
poenae. finit artem in VI Ethicorum, est causa
Ad id quod objicitur de Avicenna, formalis et exemplaris rerum.

dicendum quod hoc procedit. In iibertate 2. Super idem verbum Dionysii Maxi-
enim Dei est infligere poenam vel non in- mus in commento dicit sic : « Causae

I fligere,vel hancinfligere velillampcenam. primordiales sunt principia, quas Graeci

ideas\oc'A\\\, hoc est, species vel formas
aeternas et incommutabiles rationes, se-
cundum quas et in quibus visibilis mun-
MEMBRUM it.
dus formatur et regitur. Ideoque a Grae-

corum sapientibus -oO-.v appellari merue-

De causa formali.
tfi !
runt, hoc est, exempla principalia, quae
Pater in Filio per Spiritum san-
fecit et

Secimdo, Queeritur de causa formali ctum in eflectus suos dividit atque multi-

1
Cf. Opp. B. Alberti. Cominent. in I Senten- XXXII.
Tom. XXVI ' S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus,
tiarum, Dist. XXXV, Art.7. liujusce
editionis. Cf. etiam infra, in Ila Paiie Summae cap. j.

theolog. Quaest. IV, Membr. i, Art. 2. Tom.

360 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

plicat. Uop:j|jLaxa quoquG vocantur, id est, mente divina sunt et sic Deus est causa
:

prsedestinationes. In his enini qufficuni- exemplaris rerum et formalis.

que providentia divina et fiunt et facla G. Adhuc, Idemper rationem arguitur

sunt, simul et semel et incommutabiliter Omnis enim artifex sapiens apud se habet
enim naturaliter
praedestinata sunt. Nihil et formas et rationes operum, quas si
quod
visibile vel invisibile oritur, praeter non haberet, nec sciret opus suum, nec
in eis ante omnia tempora et loca prse- rationes operis dirigeret in opere, sed
definitum et ordinatum est. Ex hoc ac- r> operaretur et fortuna et casu. Dicit enim
cipitur, quod ideae omnium rerum in Aristoteles in libello de Fortuna ct cu-
mente divina sunt, et sunt principalia praxia, quod « fortuna est natura praeter
exempla omnium quse in rebus oriun- rationem et intellectum impetum fa-
tur. ciens. » Cum ergo Deus sit artifex sa-
3,Adhuc, Ibidem Maximuspost pauca : pientissimus, omnium operum suorum
«Ideae a Philosophis divinoe voluntates ap- formas et rationes habet apud seipsum :

pellari solent, et praecipue a Platone : quo- et sic est causa formalis et exemplaris
niam quaecumque voluit Deus facere, in omnium suorum operum, sicut artifex
ipsis primordialiter et causaliter fecit. » artiliciatorum.
Ex hoc arguitur ut prius, quod Deus et 7.Adhuc,Hoc est quoddicit Augustinus
mens divina primordialis et exemplaris in libro I Retractationum, sic : a Mun-
causa est rerum. dum intelligibilem nuncupavit Plato ip
4. AdhuCjMaximus, ibidem : « Has for- sam rationem sempiternam, qua fecit
mas sive ideas Dionysius caeterique san- Deus mundum, quam qui esse negat,
cti appcUant per seipsam bonitatem, pcr sequitur ut dicat Deum irrationabiliter
seipsam essentiam, per seipsam vilam, fecissequod fecit aut cum faceret, aut
:

per seipsam virtutem, per seipsam sa- antequaim faceret, nescisse quid faceret,
pientiam. Quaecumque enim bona sunt, si apud eum ratio faciendi non erat ^ »
participatione per se boni bona sunt : S.Adhuc, Aristoteles de causa universi
et quaicumque sunt, participatione per esse dicit, quod in omnibus est actus
se essentiae sunt : et quaecumque vivunt, ante potentiam et ratione et substantia
participatione per se vitae vivunt, et sic ettempore, ita quod in talibus est domus
de aliis parlicipationibus et parlicipanli- ex domo, homo ex homine, sanitas ex sa-
bus. Nulla siquidem virlus sive generalis nitate. Et lioc esse non potest, nisi artifex
sive specialis in natura rerum invenitur, ipse idealiter et exemplariter sit actus
quae a primordialibus causis inaestimabili omnium, ad quem formatur et efllcitur
participatione non procedat. » Ex hoc omne quod est in actu hoc vel illud.
accipitur idem quod prius. Artifex ergo exemplaris causa est om-
3. Adhuc, Ad Hebr. xi, 3 Fide in- :
nium rerum.
telligimus aptata esse saecula verbo Dei, 9. Adhuc, Aristoteles in II Physico-
ut ex invisibilibus visibilia fierent. Ibi rum dicit, quod « Polycletus causa sta-
Glossa Augustini : « Ex invisibilibus tuae est per accidens : statuarius autem
significatur invisibilis mundus, qui erat causa statuae per se. » Ex hoc accipitur,
in Dei sapientia, ad cujus simihtudinem quod causa per se non est, nisi quae
factus est hic visibilis mundus, hoc est, praehabet causam formati Deus autem :

dispositio qua disposuit omnia ista visi- causa per se est omnis rei quam facit :

bilia ut fierent juxta invisibile exemplar ergo causaliter praehabet et idealiter for-
quod erat in mente Dei. » Ex hoc itcrum mas omnium eorum quffi facit quod au- :

relinquitur, quod exemplaria rerum in tem praehabet formas causatorum, for-

* S. AuGUSTi.Nfs, Lib. I lletractationum, cap. 3.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIIT, QU^ST. 55. 561

malis et exemplaris est causa eorumdem : rum. Necesse est enim principia esse
Deus ergo formalis et exemplaris est prius natura, et prius esse principia
causa omnium creatorum. quam principiata. Unde si formae sunt
>ntra. In contrarium hujus est, quod secun- rerum principia et esse formati, et sunt
dum hoc videtur induci Platonis positio, el principia sunt ante formata.
quod scilicet per se formee sint ante res, Et si quaeritur, ubi sint ? Quaestio Por-
ex quibus res formentur. Quae positio phyrii est, quia ita quaerit de universali-
ab Aristotele improbata est : quia si ex- bus et primis principiis. Pro certo in suis
tra res sunt et ante res, non valent ad principiis sunt, quae sunt lumina et in-
esse, cum forma non conferat ad esse nisi fluentiae primae causa? in intelligentias, et
quae est in re : nec valent ad scire, cum intelligentiarum in orbes, et orbium in
eadem sunt principia essendi et sciendi, elementa, elementorum in virtutes for-
et

ut dicit Aristoteles in principio primi mativas seminum et generatorum sic :

Physicorum. Et cum forma non sit nisi enim ex mente divina forma? sive ideae
ut sit principium esse et scire, positio prodeunt in ideata sive formata. Et ideo
formae quae est extra rem et ante rem, dixit Plato, quod procedunt sicut ex quo-
erit inutilis. dam sigillo. Et hoc non negat Aristoteles,
sed negat^ quod formae sunt ante rem per
SoLUTio. Ad primum quaesitum di- seipsas et secundum seipsas separatim
cendum, quod idese sunt in mente divina, existentes.
secundum quod ars est omnium creato-
rum. Sic enim praehabet et simpliciter
habet species et rationes omnium crea-
torum, quae (sicut dicit Augustinus) sunt
idem quod ipsa mens divina. Non enim
cognoscit Deus nisi seipso et uno et eo- MEUBRI SPXUiXDI
dem, et non sicut intellectus creatus,
qui medium cognitionis sive speciem ac-
cipit a cognoscibili : sed seipso cognoscit, ARTICULUS IL
in quantum scilicet ipse species est et

ratio omnis cognitionis et omnium co- Si exemplaria sunt in mente divina,

gnoscibilium. utrum sint sub unitate vel plurali-
Rationes autem ad hoc inductae, quod tate '
?
in mente divina sunt exempkiria rerum,
concedendae sunt hoc modo quo dictum
est, quod scilicet sunt primordiales et Ulterius qua^ritur, Si exemplaria sunt
fontales causae creatorum. in mente divina, utrum sint sub unitate
Ad m quod objicitur in contrarium de vel pluralitate ?
posilione Platonis, dicendum quod non Et videtur, quod sub pluralitale.
talis fuit positio Platonis quam improbat 1. Dicit enim Augustinus in libro
Aristoteles : sed Phito posuit formas quae LXXXIII Qusestiomim : « Idea? sunt
sunt ante rem, et principia rei, in seipsis principales formae qua;dam vel rationes
existere, et in ipsis sigillari res sicut ad rerum, stabiles atque incommutabilcs,
sigillum necposuit eas in mente divina,
: qu(E et ipsae formatae non sunt, qute in
sed in seipsis. Et hoc modo improbat divina intelligentia continentur. Et cum
Aristoteles eam. Et forte Plato dixit ve- ipsae neque oriantur, ncque intereant,

'
Cf. Opp. B. .Mbcrli. (Annmoiit. in I Sonlon- jusco novoc odilionis noslra'.
tiaium, Dist. XXXV, Ait. 9. Tom. XXVI liu-

36
 562 D. ALB. MAG. ORD. PWMD.
secundam eas tamen formari dicitur om- sunt contcnta, et hoc incomprehensibili-
ne quod oriri vel interire potest, et om- ter et conjuuQle et singulariter ^. » Et hu-
ne quod oritur et interit '. » Ilic Augu- jus dat duo exempla. Unum in discretis,
stinus consignificatum numeri pluralis sic dicens « Etenim in unitate omnis
:

ponit circa ideas : ergo videtur, quod numerus uniformiter prseexistit, et habet
plures sint. omnem numerum unitas in seipsa singu-
2. Adlmcx\ugustinus, ibidem,« Omnia lariter omnis numerus quidcm unitur
: et
Deus rationabiliter condidit. Nec ea ra- unitate in quantum autem ab unitate
:

tione conditus est homo qua equus, et procedil, tanlum disceinitur et in multi-
similiter est de aliis genere vel specie tudinem agitur. » Secundum exemplum
difTerentibus. » Ergo videtur, quod sin- est in conlinuis, de quo dicit sie « Et :

gula proprias ideas et rationes habeant in in centro omnes circuli lineae secundum
mente divina : propriae autem rationes unam unionem exstiterunt, et omnes
et idcce sunt sub pluralitate : ergo ideae habent signum (sive centrum) in seipso
inmente divina sunt sub pluralitate, et lineas uniformitatis unitas, et ad se invi-
non sub unitate. cem, et ad unum principium a quo pro-
3. Hoc idem videtur probari per ratio- cesserunt quidcm centro per-
: et in ipso

nem differentium formatorum sive exem- fecte uniuntur. Parum autem ab ipso
platorum, Impossibile enim est esse distantes, parum et discernuntur magis :

unum exemplar : quia differentia genere autem distantcs, et discernuntur et sim-

et specie ab eodem per immutationem pliciter et in quantum centro sunt pro-
:

exire non possunt, sicut nec ab uno si- pinquores, in tantum et ipsi et sibi invi-
gillo diversae genere et specie prodeunt cem uniuntur et in quantum ab ipso :

imagines. Et hsec fuit causa quare Plato procedunt, in tanlum a se invicem dis-
posuit formas multas per se existentes. cernuntur. » Ex his patet, quod omnia
Sed creata differunt generibus et specie- quse a prima causa procedunt, in prima
bus.Ergo necesse est, quod exemplaria causa unum sunt, et in monade et non in
eorum genere et specie differant : et sic pluralitate consistunt.
sunt sub pluralitate, et non sub unitate. 2. Adhuc, Super idem dicit Maximus
4. Adlmc, Sicut artiliciata per formas in commento : « In monade quidem vi et
exemplares sunt in mente artificis, sic potestate sunt numeri, in generibus vero
secundum Augustinum et Bedam super et formis actu et opere. Vis autem eo-
Joannem % creata sunt in mente creato- rum substantialis, est eorum virtus qua
ris. Sed
mente artificis
in non secundum seternaliter et immutabiliter in monade
unum etidem exemplum est domus etna- existunt : potestas vero eorum est pos-
vis. Ergo in mente Dei non secundum sibilitas eis insita, qua in genera et spe-
unum et idem exemplar est homo et cies possunt multiplicari, et intellectibus
equus. Exemplaria ergo sunt in mente propriis manifeste fieri certis terminorum
divina sub pluralitate, et non sub uni- diffinitionibus, quantitatum diversitati-
tate. bus, intervallis differentiarum, proportio-
Sed contra In contrarium hujus est, num proportionalitatumque mirabili ae-
I.Quod Dionysius in libro de
dicit qualitate et insolubili consonantia. » Ex
Dlvinis nominibus, sic « Omnia exi- :
hic accipitur, quod sub indifferenti uni-
stontia et quffi quocumque modo ab esse tate res creatse sunt in Deo.

* S. AuGusTiNus, Lib. LXXXIII Quoestionura, est nihil quod factum est. In ipso vita erat,
Queest. 46
etc.
2 Ve.n-erabiusBeda, SuperJoannem : super ^ g. Dionvsius, Lib.de Divinis nominibus,
hsec verba Joanuis, i, 3 et 4 Sine ipso factum
:
cap. 5.
 IN T P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. 55. 363

3. Adhuc, Maximusibidem dans hujus unum, non refertur ad ahud, licet res
rei signum, dicit sic « Actus intellectus : una et eadem sit, sicut optime posuit
in monade numeros accipientis, est mo- Dionysius exemplum inunitate et centro.
tus animi purissimos in sua natura nu- Una enim unitas est omnis numeri prin-
meros absque ulla imaginatione intuen- cipium relatio tamen qua refertur ad
:

tis. Opus vero quo scihcet eosdem nume- unam speciem numeri et ratio, non est
ros ponit in speciem, est animi motus, una et eadem cum relatione et ratione
purissimos numeros quos in seipso con- qua refertur ad aham. Et simihter est de
quihusdam cor-
siderat, phantasiis veluti centro,quod est principium hnearum
poribus incrassatos memoriee commen- ductarum de centro ad circumferen-
dantis ibique ordinantis, eorumque ra- tiam, quod aha rehitione et ratione
tiones facihus tractantis, forasque qui- refertur ad unam quam ad aham : quae
busdam signis corporahum sensuum si- rationes rehitionum, quia secundum Boe-
gnificatos in ahorum notiliam tradentis. tium, non addunt, nec minuunt, nec va-
InteUectuales ergo num.eri ex monade riant ahquid in re, nuham in centro in-
se diffundunt, ut in animo quodammodo ducunt piurahtatem.
splendescant : deinde ex animo in ratio- Ex h.eg est intentio Augustini. Quia
nem profluentes apertius se patefaciunt : tamen relationum est pluralitas et non
mox de ratione in memoriam decurren- rei, hanc consignificando dicit : « Idese
tes, phantasticas ipsius memorise natura sunt in mente divina : » et ut removeat
excipiunt apparitiones, in quibus virtutes plurahtatem realem, non dicit plures
muUiplicium formarum suarum inquisi- ideae, vel multae idese : quia in Deo sunt
tionibus suis latenter aperiunt : deinde in ut unum et non ut multa.
sensus sive sensibiles qualitates : postre- Et quod dicit, quod alia ratione fit

mo in figuras : eo quod diversitatem fi- equus, alia homo, ostendit hoc quod di-
gurarum exigit diversitas specierum. » ctum est. Ratio enim proprie respicit fi-

Ex hoc quod omnia creata in

accipitur, nem operationis qui est opus ipsum, et
Deo secundum quod in Deo sunt, unum diversa opera in forma ad opificem una
sunt, et non cadunt in numerum vel dif- relatione referri non possunt, et percon-
ferentiam,nisi in quantum magis vel mi- sequens nec opifex ad ipsa. Nec est simile
nus ab eo procedunt. de artifice creato et increato : quia arti-
Et hoc concedendum est : quia hsec fex creatus exemplar operis non est, nisi
est fides Catholica. In Deo enim non per formam ab opere acceptam et ideo :

sunt nisi idem quod divina essentia : per unam rem non potest esse exemplar
quia dicit Augustinus, « Quidquid in duorum. Opifexautem creatus sicut seipso
Deo est, Deus est. » Essentia autem di- causat, itaseipso exemplar est et ideo :

vina sub unitate est et non sub plurali- per idem re, nmltiplicatum relatione,
tate. causa exemplaris omnium est.

Et per hoc patet solulio ad totum.

SoLUTio. Dicendum, quod sub unitate
sunt in mente divina, hoc est, ut unum,
sed non ut multa : quia quod est in causa
prima, est in ca per etnon modum causae
per modum Unde, sicut dicitur
causati.
in hbro dc Causis, causalum in causa est
causa. Quamvis tamen unum sint in cau-
sa, relativam tamen habcnt pluralita-
tem co quodillud unum ad multa rcfer-
:

tur, et formali relatione qua refertur ad

564 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
eorum quorum sunt. Si ergo illa non
sint, nec ut unum, nec ut plura, respectu

illorum non erit idea. Res autem in pos-

ME^IBRI SECL\DI sibilitate existentes, nec sunt ut unum,

nec ut multa : quia unum et multa co-

mitanturres in actu existentes vel inprae-
ARTICULUS IIL terito, vel in praesenti, vel in futuro.
Ergo videtur, quod respectu possibilium
Cujus idea sit causa, utrum scilicet fa- quae cum non fierent, nulla sit idea.
ctorum vel fiendorum tantum, vel 3. Adhuc, Multa sunt Deo possibilia

etiam possibilium licet numquam quae secundum naturam sunt impossibi-

fiant, et utrum sit honorum et malo- lia et cumilla in se non sint, nec secun-
:

rum 1 9 dum actum, nec secundum potentiam,

videtur quod ad ipsa nullo modo possit
referri idea.

Ulterius tertio quseritur, Cujus sit, 4. Adhuc, Quod numquam est, nec
utruni scilicet factorum vel fiendorum fuit, exemplatum, illius nullum
nec erit

tantum, vel etiani possibilium licet etiam exemplar. Sed possibilium Deo vel in
numquam utrum sit bonorum et
fiant, et seipsis quorum nuUum factum est, nec
malorum, vel bonorum tantum? fuit in praeterito, nec est in prsesenti, nec
Videtur, quod non nisi factorum, vel erit in futuro, nihil est exemplarium.
fiendorum. Ergo talium, ut videtur, nullum est
L Quodenimnon est formam aliquam exemplar ergo nec idea. :

participans, non participat aliquo exi- QuoD si concedatur, In contrarium est sed
stente secundum se secundumDionysium quod dicit Aristoteles in Priorihus, quod
in libro de Divinis nominihus ^qui vocat « falso etnon impossibili posito, quod
participationes prima quee secundum se accidit est falsum et non impossibile. »
sunt separata quod non est bonum,
: et Ponatur ergo, quod Deus faciat aliquid
non participat secundum se bonitatem. tahter possibilium, sequitur quod facit
et quodnon est, non parlicipatsecundum illa non respiciens ad se ut ad ideam il-

se essentiam et quod non est sapiens,

: lius. Ergo facit secundum Augustinum, )

non participat secundum se sapientiam. non habens apud se formam et rationem

A simili ergo quod non est in forma ali- operis sui. Ergo facit vel nesciens opus,
qua, sicut praeteritum, vei preesens, vel vel irrationabiliter. Hoc autem falsum
futurum_, non participat id quod secun- est et impossibile. Ergo positio falsa et

dum se forma est. Possibile autem non impossibilis.

futurum in esse, non participat formam
aliquam, quia numquam erit. Ergo re- Ulterius quaeritur. Si mala in Deo ha-
spectu ejus non est aliqua quse secun- beant ideam ?
dum se forma est haec autem est idea : : Et videtur, quod non.
ergo possibilium non fiendorum non est 1 . Super illud enim Psahni xxxiv,
idea. i\ : Quae ignorabam interrogabant me,
2. Adhuc, Dictum est in prsehabitis, dicit Glossa : « Quomodo ars nescit vi-
quod idese re unum sunt, et quod non tium, sic ego qui sum ars omnipotentis
consignificantur pluraliter nisi respectu Dei. Et loquitur Filius. »

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ^ S. Dio.NYsius, Lib. de Divinis nominibus,

tiarum, Dist. XXXV, Art. lO.Tom.XXVI laujusce cap. 3.

novsD editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. o3. 563

Adhuc, Augustinus in libro 11 de

2. habet apud seipsum. Ergo mala et ideam
Libero arbitrio « Quidquid fornise cui-
: et rationem habent apud Deum.
piam rci deficienti remanet, ex illa forma
est quae nescit deficere, motusque ipsos Solutio. Ad primum quaesitum di-
Solulio.
rerum deficientium vel proficienlium cendum est, quodsicut denecessitatc pro-
excederenumerorum leges non sinit '. » batum est, et ex verbis Augustini acci-
Cum ergo malum non habeat formam, pitur expresse, idea non est tantum fa-
eo quod (sicut dicit Augustinus) est cor- ctorum existentium et futurorum, sed
ruptio modi speciei et ordinis, videtur etiam possibilium Deo, etiamsi num-
quod malum in Deo non habeat ideam. quam fierent, sicut de necessitate probat
3. Adhuc, In tertio libro de Libero objectio.
arbitrio : « quantum sunt, a
Naturae in Ad m
autem quod contra hoc obji- Ad 1.

Deo sunt. In quantum autem vitiosae ab citur, dicendum quod secundum Diony-
ejus a quo factae sunt, arte recedunt. In sium, omne quod quocumque modo est,
tantum autem recte vituperantur, in participat secundum se essentiam secun-
quantum earum viluperator artem qua dum sute naturae et suae possibilitatis
factae sunt naturae, videt, et hoc in eis analogiam. Possibile autem, sive Deo,
vituperat quod ibi non videt *. » Ex his sive in se, aliquo modo habet se ad for-
patet, quod in arte prima non est idea mam et ad actum, quia possibiliter : et
mali. secundum illam analogiam participabit
4. Adhuc per rationem probatur idem : secundum se formam, et sic habet
Exemplar enim non est in Deo, nisi eo- ideam.
rum quae possibilia sunt fieri ab eo, vel Ad auud dicendum, quod licet unum Ad 2.

fiunt, vel facta sunt. Mala autem nec et multa comitentur res in actu exi-
fiunt, nec facta sunt, nec possibile est stentes, tamen possibilia per hoc quod
fieri a Deo. Ergo malorum non est habent analogiam ad actum, etiam ana-
exemplar in Deo sive idea. logiam habent ad unitatem et multitu-
intra. quod
In contrarium hujus est, dinem : et sic idea est respectu ipso-
Mala puniuntur a Deo. Non bene
1. ram.
autem punitur nec juste quod est inco- Ad aliud dicendum, quod omnium Ad 3 et 4.
gnitum. Ergo cognita sunt a Deo. Sed possibilium Deo est idea. Et quod dici-
quaecumque cognoscuntur, horum ratio tur, quod haec nullo modo sunt, nec in
cognitionis est apud cognoscentem. Ergo actu, nec in potentia, falsum est. Sunt
ratio cognitionis malorum est apud enim in potentia divina, cujus potentiae
Deum. Et quorum ratio cognitionis est exitus adactum secundum rationem in
apud Deum^ idea est apud Deum, quia mente divina est et hiec ratio exemplar
:

ratio cognitionis idea est. Ergo idea ma- est eorum quee fiunt a tali potentia.
lorum est in Deo. Per hoc idem patet solutio ad se-
2. Adhuc, Anselmus in Monoloyio. quens.
« Nihil aliud est summo spiritui dicere,

quam quasi cogitando intueri \ » Sed Ad m quod ulterius quaeritur, Si mala Ad queest

summus spiritus cogitando intuetur habeant Deo ideam ? Dicendum, quod

in
mala, quando condemnat et vindicat. non. Secundum Dionysium enim cu- '',

Ergo videtur, quod dicit mala. Sed qui- jus nulla est per se existentis participa-
cumque dicit, rationem dicendi et ideam tio, iilius nulla est forma : mali autem

• S. AuGUSTiNUs, Lib. I[ de Lihoro arbitrio, ^ S. Ansklmus, In Monoloj^io, cap. 60.

cap. 17. •
S. DioNVsius, l.ib. de Divinis nominibus,
* Idem, Lib. III de Libero arbitrio, cap. l.i. cap. .'i.

il-j!|
 566 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
nulla est per se existentis participatio, est in lumine, ut dicit Gregorius, quia
quia malitia secundum se nihil est unde : privatione luminis manifestatur.
malum in Deo exemplar habere non Ad ULTIMUM dicendum, quod procul Adobjeci
potest. Et concedendae sunt auctoritates summus non dicit mala
dubio spiritus
et rationes ad hoc inductse, nisi increpando et detestando, sicut pa-
Adobject. 1. Adquod iu contrarium objicitur,
iD tet, Matthsei, xxv, 42 : Esurivi, et non
dicendum est, quod aliud est esse in co- dedistis mihi manducare. Secundum au-
g-nitionis simplicis notitia, et aliud est tem quod dicere est manifestare per
esse in arte. Ars enim, ut dicit Aristo- opus, sicut dicitur in Psalmo xxxii, 9 :

teles in VJ Ethicorum, factivum princi- Dixit, et facta sunt. Et, Genes. i, 3 :

pium est cum ratione. Et quod est in Dixit Deiis : Fiat lux. Et facta est lux.
arte, ut exemplar est operis et ratio, est Sic non dicit mala : et si cogitando in-
in ea principium formale operis. Et ideo tuetur, hoc non erit nisi per cognitionem
quae sunt in Deo secundum rationem simplicis nolitise, sicut privatum vel pri-
idese et exemplaris, horum Deus est vel vativum aliquid intuetur. Unde dictum
potest esse auctor et factor. Qu8e autem Anselmi intelligitur de his quoe Deus co-
sunt in simplici notitia, aliquando sunt gitando intuetur notitia beneplaciti,
in ea performam, aliquando per formae quando scilicet placet ei quod intuetur :

privationem. Simplex enim notitia in- propter hoc quod id ad quod intuetur,
tellectus et est de foima, el est de priva- formam artis implet et imitatur secun-
tione : de forma, quia principium co- dum suse possibilitatis analogiam. Sicut
g-nitionis est : de privatione, quia a prin- enim dicunt et Gregorius Nazianzenus et
cipio cognitionis recedit. Et sic mala sunt Damascenus ', primum excogitavit Deus
in simplici notitia Dei, et non in arte ccelestes essentias, et excogitatio ejusfuit
per ideam vel exemplar, sed potius per ejusopus.Undequodnotitiabeneplacitiin-
hoc quod recedunt, ut dicit Augustinus, tuetur,dicit: qaodautem aversum abarte
ab imitatione idese exemplaris et artis. intuetur cum indignatione et aversione
Propter quod merito vituperantur et pu- vultus,ab habitu adprivationem intuetur,
niuntur non incognita quia sunt in non dicit quod aversum ab arte, sed
:
est
lumine simpHcis notitia^, sicut tenebra (ut dicit Augustinus) vituperat et punit.

QU^STIO INCIDENS.

Ufriiiii omuia in Deo suiit vita *

?

JuxTA hoc ulterius quaeritur de hoc ctimi est nihil quod factum est. In ipso
quod dicitur, Joannis, i, 4 :Sine ipso fa- vita erat.

' S. J. Damascenus, Lib. II de Fide ortliodoxa, tiarum, Dist.XXXV, Art. 12. Tom. XXVI hujusce
cap. 3. novoe editionis.
* Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in I Senten-
 IN I P. SUiAI. THEOL. TRACT. XIII, QUtEST. 55. oG7

i. Hic enini dicitur vita ratione exem- tem nec ad potentiam nec ad volunta-
plaris et ideae, quee (sicut dicit Beda, tem sive bonitatem referlur, sed ad sa-
ibidem) vivit in mente artificis. pientiam.
2. iVdhuc, Augustinus : « Omnia an- Adhuc, Quod dicitur, quod omnia
6.

tequam (ierent et cum facta sunt, et cum sunt in ipso vita omnia autem sunt ut
:

variantur, sunt in ipso, non in eo quod unum,aut sunt ut multa. Sisuntut unum,
sunt in seipsis, sed secundum immuta- sequitur quod omnia sunt unum, quod
bilem rationem *. » Immutabilis autcm falsum est. Si ut multa, sequitur quod
ratio in mente artificis vita est. Et sic multasuntDeus, quod iterum falsum est.
omnia sunt in ipso vita.
3. Adhuc, Anselmus in Monologio: Adhuc quaeritur, Cum dicitur, Omnia Queest. i.

« Quidquid factum est, sive vivat, sive sunt in ipso vita, secundum quam ratio-
non vivat, aut quodcumque sit in se, nem vitae dicatur ibi vita ?

in illo est ipsa vita et veritas ^. » Quseri- Dicitur enim in secundo de Anima,
tur ergo de hoc. Si enim omnia in ipso quod vita dicitur multipliciter, sciHcet
sunt vita : cum vita Dei Deus sit, vide- vegetari, sentire, secundum
intelligere,

tur quod omnia sint Deus, et sic omnia locum moveri. Et videtur, quod dicatur
sunt unum quod in
et Deus, primo vita sccundum intellectum quia Beda :

prinicT philosophiss reprobatum est ab dat exemplum, ibidem, quod arca in

Aristotele. mente artificis vivit, et est vila et vult, :

i. Atlhuc, Quod dicuntur omnia in quod sic quidquid per exemplar est in
ipso esse vita : aut dicitur ratione po- arte divina et mente, vita est intejlectua-

tentiae, aut ratione sapientiae, aut boni- lis in ipsa. Sed hoc exemplum videtur
tatis sive voluntatis. Si ratione poten- esse inconveniens. Forma enim in mente
tise cum tam bona quam mala subsint
:
artificis non est vita, sed qualitas quae'
potentiae, tam bona quam mala essent in est dispositio vel liabitus.

ipso vita : quod absurdum est. Si ratione

sapientise, videtur falsum : quia, secun- Adhuc ulterius quaeritur, Ex quo res Qurest. r.

dum Augustinum, sapientia non respi- sunt in mente divina, et sunt in seipsis,
cit tantum facta a Deo, sed etiam quoe- utrum verius et melius sint in mente
cumque possunt fieri littera autem dicit, : divina A'el in seipsis *?

Quod factum est, in ipso vita erat. Si Et videtur, quod in seipsis. Ibi enim
ratione voluntatis, videtur non esse ve- distinctum et actuale habent esse : in
rum. Yoluntas enim non respicit nisi ea mente autem divina indistinctum et po-
qure fiunt Psal. cxiii, 3 : Omnia quse- tentiale. Yerius autem melius est quod in

curnque voluit fecit. In Deo autem vita se et actualiter est, quam quod in alio et

sunt et quaecumque fiunt, et qurecum- potentialiter est.

que possunt fieri, ut dicit Augustinus. In CONTRARIUM hujUS est, quod sed contra.

5. Adhuc, In Yerbo dicuntur esse 1. Res in seipsis corruptibiliter sunt

vita. Cum
enim dicitur In ipso vita erat, : et mutubililer in mente autem divina
:

hoc pronomen, ipso, refertur ad Yer- sive in arte prima sunt incorruptibiliter
bum, de quo ante dixerat Omnia per : et immutabiliter. Melius autem est et vc-
ipsum facta sunt, et sine ipso factum rius quod incorruptibiliter et immuta-
est nihil quod factum est ^. Yerbum au- biliter est, quam id quod est corruptibi-

• S. AuGUSTiNus, Lib. V super Genesiin ;ul * Cf. Upp. 15. Aliioili. Coninienl. in I StiiliMi-
litteiam, cap. 18. tiaruin, Disl. XXaV, .\it. 1 1. Tom. XXVliiujnsco
- S. A.NSELMUs, In Monologio, cap. 4. nova) edilionis.
^ Joan. I, 3.
 568 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
liter et mutabiliter. Ergo quod factum minationis, hi ipso, ut sit sensus, quod
est, verius et melius est in mente divina factum est in ipso, vita erat in ipso : et

quam in seipso. tunc planum est, quod id quod in seipso

2. Adhuc, Dionysius in libro de Di- factum est, non in seipso acceptum, sed

vinis 7iominibus, dicit in omnibus me- in mente divina vita est. Est enim crea-

liores esse participationes parlicipanti- trix essentia, ut dicit Anselmus, secun-

bus Idem dicit res factas in Deo esse
*. dum id quod dicitur in libro de Causis,

secundum primas et nobilissimas parti- quod causatum in causa causa est, et

cipationes secundum se acceptas, in se- non causatum et causa in causato, cau-
:

ipsis autem ut participantia et participata. satum est et non causa.

Nobilius ergo sunt et verius in mente His habitis, facile est respondere ob-
divina, quam in seipsis. jectis.

Ad PRiMUM ergo dicendum, quod hoc Adi.e

Solutio.
SoLUTio. Dicendum, quod cum dicitur, verum est, sicut dicit Beda. Quod enim
Quod factum est, iji ipso vita erat, se- factum est, in factore dicitur vita ratione

cundum Joannem Chrysostomum, et ideae et exemplaris, quod est vita facto-

Ambrosium, et Origenem, sic punctuan- ris.

da est Littera^ quod id quod dicitur Similiter patet quod dicit Augustinus
quod factum est, referatur ad praecedens per eamdem rationem.
sub hoc sensu : Omnia per ipsum, hoc Similiter patet id quod dicit Ansel-
est, per Verbum facta sunt : et sine ipso, mus. Quia omnes isti eodem modo lo-

hoc est,factum est nihil quod

Verbo, quantur.
factum est, ut hoc quod dico, quod Ad id autem quod objicitur, quod
factum^ est restringat negationem quse omnia sint Deus, dicendum quod peccat
est in nihil, ut non referatur nisi ad fa- argumentum quid et simpliciter, sicut
cta factoram enim nihil est, quod per
:
hic omnia secundum quod sunt in ipso,
:

Verbum factum non sit. Et excluditur sunt Deus ergo omnia sunt Deus. Se-
:

error Arii et Manichsei. Arii, qui dixit cundum enim quod in ipso sunt, secun-
Verbum esse factum. Arguit enim sic : dum quid sunt et non simpliciter. Idea-
Nihil factum est sine verbo : aliquid est liter enim et exemplariter esse, secun-
verbum : ergo verbum non est factum dum quid est esse. Esse autem hoc sim-
sine verbo : ergo verbum factum est. pliciter est esse. Sicut si dicam, res est
Manichaei autem, qui dixerat multa esse in intellectu : ergo est.

facta sine verbo, a principio scilicet te- Ad aliud dicendum, quod ratione sa- Ad 4

nebrarum. Et occurrit Scriptura dicens pientiae dicitur exemplariter enim et

:

nihil factorum factum esse sine Verbo : idealiter sunt in Deo quae in sua sapien-
et ideo quod in Verbo est,sicut in causa tia sunt. Et quod dicitur, Factum est,
t!.

tota, vita est, sicut et lux : nihil enim communiter sumitur pro facto, et pro
in seipso nisi quod factum est:
deficit, eo quod potest fieri potentia factoris et
et quod umbras et tenebras
nihil est disposilione : et non dicitur ratione po-
defectus non patiatur secundum natu- tentiee simplicis, vel ratione bonitatis

ram, nisi quod ex nihilo non est. sive voluntatis, ut probatum est.

Augustinus autemsolus,etBedasecutor Per mEM solvitur sequens.

ejus,volunt,quod id quod dicitur Quod : Ad ALiuD dicendum, quod cum dicitur,
factum est, referatur ad sequens. Et se- Omnia in ipso sunt vita, hoc quod dico,
cundum hos oportet, quod locutio cum omnia, quantum ad supposita sua extra-
reduplicatione ^intelligatur istius deter- hitur a ratione sua qua omnia sunt in

* S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5.

 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 5iJ. 569

seipsis, et cogitur stare pro esse omnium esse quod habet res in participatione se-
in exemplari et idea : quia non aliter om- cundum Dionysium et Platonem : et hoc
nia sunt in ipso : et sic nec ut unum verius et simpHcius et nobilius et melius
sunt, nec ut multa sunt : unum enim et habet res in causa prima : quia sic in-
multa sequuntur ens existens in seipso, corruptibiliter et immutabiliter et imma-
secundum quod unum simpliciter acci- terialiter est. Sic loquuntur Sancti et

pitur indivisum in se et ab aliis divisum, etiam Platonici. Potest etiam quseri de

sic enim opponitur multo. Unde ubi esse hujus in quantum est hoc sicetve- :

non est nisi secundum esse exemplaris et rius quod est in seipso, quam id
est

idese, ibi proprie loquendo nec est ut quod est in causa, quamvis non sit me-
unum, nec ut multa, sed est ut unius et lius et nobilius. Verum enim convertitur

ut multorum. Exemplar enim divinum et cum ente, et a forma dicitur et ideo :

unius et multorum est, unum et idem quod plus attingit de forma et actu,
existens, relatione tamen multiplicatum, plus attingit de veritate rei.

ut in praehabitis dictum est. Ad quod ojjjicitur in contrarium, Ad

id object.
^*
dicendum quod illa objectio procedit de ^*"

Ad id quod quaeritur, Secundum quem esse simpliciter, et non de esse hujus et :

modum vitse vita accipiatur ibi ? de tah esse loquitur Dionysius.

Dicendum, quod excellentiori modo Et per hoc solvitur sequens.
quam in aliqua creatura. Si tamen per
similitudinem ad creaturam accipiatur,
tunc sumitur secundum modum vitse in-

tellectualis intellectus practici, cujus for-

ma quae est in ipso, est principium esse MEMBRUM III.

et fieri. Forma autem quae est in intel-

lectu speculativo non habet principium Utrum sit una causa finalis omnium
ad esse et fieri, sed ad sciretantum : qux Deus sit '
?
et propter hoc forma quee est in inteilectu
speculativo, non proprie est vita. Et ideo
mala non sunt in Deo vita quia sunt in : Deinde quaeritur, Secundum quam in-

ipso secundum speculationem tantura, tentionem causa finalis dicitur de Deo ?

et non secundum operationem. Vita Quaeritur ergo primo, Utrum sicut una
enim dicit motum ad esse et eo quod : est causa efficiens omnium quae est Deus,
Aristoteles dicit, quod « vivere viventi- etuna forma exemplaris omnium quae
bus est esse. » idem Deus est, ita sit una causa finalis
omnium quae Deus sit ?
Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum Et videtur, quod sic.

verius et mehus habeat esse aliquid in l. Docet enim Arisloteles in II primss

causa quam in seipso ? philosophiss quod in omni ordine cau-
,

Dicendum, quod sicut dicit Aristoteles sarum devenitur ad-primum. Ergo in fi-
in V primx philosophiap, sicut se res ha- nibus devenitur ad ultimum finem, qui
bet ad esse, ita se habet ad esse verum. primus est in intentione, et qui est finis
Unde cum quaeritur_, Utrum melius et finium et hic unus est.
:

verius habeat esse aliquid in causa, vel in 2. Adhuc, Finis et bonum eadem inten-

seipso ? quaestio duplex est. Potest enim tione determinantur. Sed iinpossibile est
quaeri de esse simpliciter, hoc est, de non esse uitimum bonum et summum

Cf Opp. B. Alberti. Corament. in

. I Senten- editionis nostrae.
tiarum, Dist. II, Art. 2. Tom. XXV hujusce
570 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod omnibus bonis desideralur er-

in : versi, ad quem omnia et singula respi-

go videtur, quod unus sit ultimus fmis ciant per intentionem, et propter quem
desideratus ab omnibus. agant quidquid agunt.
3.Adhuc, Docet Aristoteles in II Phy- 5. Adhuc, Hoc expresse dicit Diony-
quod naturalia omnia ad rincm
sicoritm, sius in libro de Divinis nominibus, sic :

sunt et sic linis in omnibus naturalihus

: « Omnibus igitur est pulchrum et bonum
movet. Similiter agentia per intellectum desiderabile et amabile et diligibile, et

nisi stulte agant, agunt ad fmem. In his propteripsum minora

et ipsius gratia et

ergo etiam est fmis in ratione moventis. et meliora convertendo se ad ea amant,

Similiter in artificialibus omne quod fit, et comnmnicative coordinata amant co-

propter aliquod fit. In omni ergo multi- ordinata, et mcliora amant minora pro-
tudine naturalium, intellectualium, et visive, et ipsa singula amant seipsa con-
artificialium, finis est per unam intentio- tentive, et omnia pulchrum et bonum
nem communem. Dat autem Aristoteles desiderantia faciunt et vohint omnia
documentum in II primse philosophite qu?ecumque volunt et faciunt '. » Ex his
quod « quidquid est in multis per unam accipitur, quod ultimus fmis unus est,
communem intentionem in illis, est in et quod ille est ultimum et summum bo-

uno primo quod est causa omnium alio- num, et quod ad illud respiciendo appe-
rum. » Ergo necesse estunum esse finem tunt et faciunt omnia quaecumque appe-
qui fmis omnium aliorum sit. Hic autem tunt et faciunt, et quod iilud summum

non potest esse nisi summum bonum, bonum re estidem quod Deus quia ali- :

quod est Deus bonum ergo divinum

: ter tres causae in unam non coinciderent,
fmis est omnium. scilicet efficiens, formalis, et finalis.

4. Adhuc, Aristoteles in VI primse Et QUAMvis heec veritas sit, tamen ob- sed <

philosophiae dicit, quod bonum universi jicitur in contrarium logicis rationibus

quod desideratur ab omnibus, est in uno sic :

primo sicut in duce exercitus, quod est 1. Ex fme determinatur ratio nonrei :

bonum ad quod omnia quse in exercitu est una ratio omnium : ergo nec unus
aliquid agunt, respiciunt. Verbi gratia, fmis omnium.
illud bonum quod est ducis, est vicloria, 2. Adhuc, Forma est in intentione fi-

ad quod respiciens coquinat coquus, ut nis, et a forma accipitur ratio : sed non
refectus sit miles pugnans ad victoriam. est una forma omnium. Quia dicit Au-
Ad idem respiciens gladiator facit gla- gustinus in libro LXXXIII Qussstionum,
dium, ut instrumentum pugnae miles ha- quod « alia ratione fit equus, et aha ra-
beat. Ad idem respiciens sellator facit tione fit homo «. » Et constat, quod lo-
sellam, et equestrisequum, prseparat quitur de primis formis, hoc est,de ideis :

et loricator loricam. Proptcr quod dicit ergo videtur, quod nec unus fmis sit

Aristoteles in 1 Ethicoriim, quod omnes omnium.

hujusmodi potentife sive artes sub una 3. Ulterius etiani videtur, quod fmis
quadam communisunt,qu8e est mihtaris : ille non sit Deus. Constat enim, quod
quia ad finem illius omnes respiciunt, et finis acquiritur ab agente et appetente :

proptcr illum agunt quidquid agunt. A quia ahter, ut dicit Aristoteles in I EtJii-
simih ergo cum universitas creaturarum co?'z«?i, esset inane desiderium. Constat
sit universitas una, et mundus sit unus, autem, quod non omnia agentia et ap-
ut probat Aristotclos in I de Coilo et petentia consequunlur bonum divinum
Mundo, oportet quod unus sit fmis uni- quod est Deus.

* S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, ^ S. AuGusTLNus, Lib. LXXXIII Qufestionum,

cap. 4. Quoest. 46.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QUyEST. 55. 571

4. Ulterius etiam videtur, quod non autem honestatis resplendet in virtute :

propter illud agunt et appetunt quid- nec virtus appeteretur, nisi umbra pri-

quid appetunt. Videmus enim, quod m£e pulchritudinis in ipsa resplenderet.

aliud appetit homo, aliud lapis, et alia Sic etiam per conservationem esse re-
irrationahs creatura : et inter homines splendet in his quse esse conservant sin-
ahus voluptuosus, et alius honestus, et gulorum, sive inanimatorum, sive ani-
alius avarus. matorum. Et ideo dicit Boetius, quod
5. Adhuc, Ultimum et optimum bo- hipis appetit esse unum, et simihter alia
num est beatitudo, ut dicit Tulhus : et composita : quia in unitate partium ejus
videtur, quod non omnia appetunt est conservatio ejus : et illa unitio est

beatitudinem : non ergo omnia sum- umhra primi conservantis, quod per se
mum bonum. conversativum et unitivum est. Quantum
autem ad esse perpetuum sive perpe-
SoLUTio. Dicendum, quod sicut Aristo- tuans resplendet in generantibus : quia
teles, bonum est quod omnia appetunt : generatio est ad conservationem et per-
et hoc est per se bonum. Et hoc etiam petuitatem speciei : nec appeteretur, nisi

dicit Dionysius in auctoritate prius in- esset umbra primi et per se perpetuan-
ducta. Et hoc bonum, licet in se simplex tis. Et sic est in omnibus parlicularibus
sit et unicum, tamen in efTectibus valde bonis, quse numquam appeterentur, nisi
multiplex est. Nam sicut dicit Augusti- umbra essent per se boni. Unde in om-
nus in hbro II Confessionum : « Illud nibus per se bonum qua quod- ratio est

per se sufficiens est per se dulce et sua- hbet bonum movet appetitum. Et hoc
ve est, per se conservativum ordinis et est quod dicit Augustinus in libro Yllde

naturse est, per se pulchrum et hone- Trinitate : « Bonum hoc etbonum illud:
stum est, per se perpetuum est, per se tolle hoc et illud, et videbis bonum om-

divinum et assimilativum Deo est, per se nis boni bonum *. » Hoc enim est fmis
beatificativum est : et omnes has condi- omnis appetitus omnis desiderii, ut dicit
tiones et proprietates totas simul et in Dionysius.
uno perfecte possidet *. » Propter quod His habitis, facile est respondere obje-
dicit Boetius in libro III de Consolatione ctis.

philosophige, quod « beatitudo est status Quod enim in primo objicitur, quod ^.j object.i.

omnium bonorum aggregatione perfe- non sit unus finis omnium, dicendum
ctus. » Et quamvis omnia illa habeat in quod non est unus fmis proximus :

se et per se, tamen in bonis particulari- fmis enim proximus est ad quem termi-
bus quae participant ipsum, non resplen- natur actio agentis sed hoc non impe-
:

det secundum omnia hsec simul. Secun- dit, quin sit unus finis ultimus, qui mo-

dum enim, ut dicitur in libro de Caiisis^ vens est in omni appetitu et actione.
non estcapax omnium bonitatum primi Ad aliud dicendum, quod fmis actio- Adobj ec t.

simul. Unde in divitiis non resplendet, nis est forma, et proximus terminus a
nisi secundum sufficientiam qUcB est um- quo sumitur ratio rei proxima. Ultimus
bra qusedam per se sufiicientite, cum autem linis est hnis intentionis et ille :

divitise numquam appeterentur, nisi tali est unus omnium et non determinans

umbra per se sufficientite resplendente actionem, sed quietans omnem appeti-

in ipsis. Per dulcedinem autem resplen- tum ct omne desiderium, ut dicit Dio-
det in voluptate : nec voluptas appeterc- nysius, quod est in simpliciter existen-
tur, nisi talis umbra primte dulcedinis in tibus secundum naturalem motum ct ap-
ipsa resplenderet. Per pulchritudincm petitum, iu vivis secundum vita? motum,

*
S. AuGUSTiNUs, Lib. II Confcssioiium, cap. 6. Idem, Lib. VII ilo Trinitate, cap. 3.
 orj. D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

in sensitivis secundum rationabile deside- tentionis omniura est quia in particu-

:

rium, in rationabilibus secundum ratio- laribus bonis non stat appetitus, nec
nabilem voluntatem, in intellectualibus quiescit desiderium, nisi secundum quod
secundura veritatis intellectura. sunt resplendentia quaedam summi et
Adcbject.3, -^D ALiuD diccndura, quod bonum quod per se boni. Et ideo dicit Augustinus in
omnis boni possidet conditionem, non libroI de Doctrina Christiana, quod
est nisi Deus. Sed bona particularia quae ((omnis humana perversitas est in hoc,
a singulis appetuntur, secundum condi- quod ponit finem ubi fmis non est, sicut
tiones specialis boni et non
appetuntur, avarus in divitiis, voluptuosus in volu-
sunt Deus. Sed quia non habent ralio- ptale : cum haec particularia bona sint,

nem movendi desideriura vel appetitum, per quae manuduci deberet ad unum sum-
nisi in quantum sunt umbra et figura et mum bonum et universale. »
typus per se boni, ideo in omnibus illis Ad ULTiMUM dicendum, quod licet non Ado
per se bonura appetitur quod Deus est : appetant beatitudinem in ratione beati-
sic enini per se boaura secundura Au- tudinis secundum veram et perfectara
gustinum est omnis boni bonum. bealitudinis rationem, appetunt tamen
Adobject.4, Ad id quod ulterius quseritur, Si om- omnia beatitudinem in ratione boni se-
nia appetunt illud, jam patet solutio. cundum aliquid beatificantis, ut dictum
I
Constat enim, quod illud unum finis in- est.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU^ST. 56. 573

'IfUl TEiCTATUS XIV.

DE HIS QJJM PEH TRA.NSLATIOi\EM ET SIMILITU-
'A
DINEM DE DEO DICUNTUR.

Postquam autem tractatum est de his quse proprie vel appropriate de di-
vina essentia vel personis ab aeterno, vel ex tempore dicuntur, proximum
est ut de his tractetur qua3 per translationem et similitudinem de Deo di-
cuntur, scilicet de quibus traclat Magister in libro I Senteiilia^^umydisimct.
XXXIV, cap. Prdslerea sciendum est, ubi dicit, quod in assignatione diffi-

nitionis nominum inter aliaquse supra diligenter exsecuti sumus, qusedam

diximus translative et per similitudinem de Deo dici, ut speculum, splendor,
character, figura, et hujusmodi.
Et quia tria sunt qusetransferuntur in divinam preedicationem, ideo tria
queeremus, scilicet primo de translatione prsedicamentorum.
Secundo, De translatione partium declinabilium orationis.
Et tertio, De translatione corporalium symbolicorum.

QUiESTIO LVI,

l>e franslatioiie prseclieaiiieiiloriini, iifriini alia prneclieanienla a

8iibstanfia ef reiafione proprie vel franslafive de Deo (licanhir'?

Primo ergo quaerilur de translalione Et videtur, quod proprie.

praedicamentorum, Utrum alia pra^dica- 1. Augustinus dicit in hbro V de Tri-
menta a substantia et rehitione proprie nitate : « Genus quod ad faciendum at-
vel translative de Deo dicantur? tinet, fortassis de solo Deo verissime di-

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Scntcn- novae editionis.
tiarum, Dist. VIII, Art. 31. Tom. XXV tiujusce
S74 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
citur. Solus enim Deus facit, et ipse non tur et raagis proprie quara de creaturis.
fit, neque patitur •. » Ergo praedicamen- Cum ergo justus, bonus, et magnus de
tum Deo propriissime dicitur.
actionis de creaturis dicantur proprie, magis proprie
Adhuc, Ibidera, Augustinus «Non
2. : de Deo dicentur.
participatione magnitudinis Deus mag- In CONTRARIUM CSt quod dicit AugUSti- Sed c

nus est, sed seipso : quia ipse sua est nus in libro Y de Trinitate : « Intelli-

magnitudo. Hoc etiam est de bonitate, gamus Deum quantum possumus sine
et de aeternitate, et de omnipotentia Dei quahtate bonum, sine quantitale raag-
dictum, omnibusque praedicamentis quae num, sine indigentia creatorem, sine si-
de Deo possunt pronuntiari, quae ad tu praesidentem, sine habitu omnia con-
seipsum dicuntur non translative aut tinentem, sine loco ubique totum, sine
per similitudinem, sed proprie^. » Ex tempore sempiternum, sine ulla sui mu-
his accipitur, quod ea quse de qualitate tatione mutabilia facientem nihilque pa-
et quantitate de Deo dicuntur, proprie et tientiem^ » Yidetur ergo, eum genus sit
non translative dicuntur. in intellectu speciei proprie, et ista cum
3. Adhuc, Boetius in libro de Trini- secundum speciem transferuntur in divi-

tale : « Cum dicimus, Deus^ substantiam nam preedicationem, excludant intelle-

quidem singularem significare videmur, ctum generis.quod non proprie sed trans-
sed eam quae sit ultra omnem subslan- lative dicuntur de Deo.
tiam cum vero jiistus, qualitatem qui-
:

dem, sed non accidentem, sed eam quae Ulterius quaeritur, Si omnia praedica- qus

sit substantia et ultra substantiam : ne- menta transferantur in divinam praedica-

que aliud est quod
quod est et aliud est tionem ?
justus, sed idem est esse Deo quod ju- Et videtur, quod non.
stura esse. Item cum dicitur magnus vel 1. Dicit enim Boetius in libro de Tri'
maximuSy quantitatem quidem signifi- nitate : « Situra et passionera in Deo
care videmur, sed eam quae sit ipsa sub- requiri non oportet. » Itera,Ibidem dicit,
stantialis, qualem esse diximus ultra quod « caetera praedicamenla a substan-
substantiam. Idem enim est esse Deo, tia, quantitate, et qualitate, qua? nec in
quod magnum esse. » Et subjungit ra- Deo nec in creatura aliquid praedicant,
tionem dicens « De forma enim Dei : in divinam praedicationera non transfe-
raonstratum est, quoniam ipse Deus sit runtur. » Ergo septera genera praedica-
forma et unum vere est quod nec sub-
: mentorura,quae sunt relatio, ubi, quando,
jectum esse potest, nec aliqua in eo actio, passio, situs, habitus, in divinara
pluralitas. Ergo videtur, quod ea quae praedicationem non assumuntur.
dicuntur secundum praedicamenta, pro- Adhuc, Boetius, Ibidem, « Ad ali-
2.

prie de Deo dicantur, et maxime secun- quid vere omnino non potest praedica-
dura qualitatem et quanlitatem. ri. » Ergo praedicamentum ad aliquid
4. Adhuc, Constat, quod cum Deus nullo modo transferendum est in divi-
dicitur justus, vel bonus, vel sapiens, nam praedicationem : quia oranino non
haec mvstice de Deo dicantur secundum aequipollet ad eam nullo modo.
Dionysium et Damascenum. Quae autem
de Deo raystice dicuntur, ut dicit Diony- Ulterius quaeritur, Quare Augustinus c
sius, omnia praehabet et eminenter habet a divina praedicatione polius excludit
in seipso. Quae autem eminenter habet genera quam species, et quare potius
et praehabet, propriissime de Deo dicun- quasdam species quam alias? Concedit

^ S. AuGUSTiNus, Lib. V de Trinilate, cap. ^Idem, Ihidem, cap. 10.

^ Idem, Ibidem, cap. 1.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 56. 57J

enim Deum esse justum et magnum, et dicamentum actionis dupliciter conside-

negat eum essealbum vel nigrum, vel rari potest, scilicet secundum quod est
mollem vel durum. ab agente tantum ut est agens, hoc est,
Adhuc, Dicit Augustinus, quod sine secundum quod est actio in patiens. Sic
qualitate est bonus, et sine quantitale verum est, quod Deus solus proprie facit
est magnus, et sine indigentia creator, et agit : quia est agens simplicissimum
et in creatore intelligitur prsedicamen- et purissimum. Potest etiam considerari
tum actionis, et similiter praedicamen- secundum quod comparatur ad agens et
tum relationis, quare similiter non dicit, causam actionis in inferioribus in quibus
sine relatione et actione creator? indigentia causa actionis est. Primo mo-
do non genere actio, sed ultra ge-
est in

SoLUTio. Dicendum, quod praedica- nus, et hoc modo convenit Deo propriis-
menta duo, scilicet substantiae et rela- sime : quia actio ejus est substantia ejus,
tionis divinam assumuntur
proprie in et actio cadens a ratione actionis ut est
preedicationem eo modo quo in pri.ehabi- accidens, praedicat in Deo substantiam
tis determinatum est, scilicet quod sub- ut actionem. Et hoc intelligit Augusti-
stantia non a substando dicitur,sed ab eo nus quando quod non fit, neque
dicit,

quod est per se esse, et propter indigen- patitur. In omni enim actione physica
tiam esse nullo indigere et ad nihil de- agens patitur : et sic fit, ut dicit Aristo-
pendere. Sic enim Deus solus substantia teles, in V Physicorimi, quod actio
est. Omne enim creatum propter indi- agentis physici sive creati in praedica-
gentiam esse dependet ad creatorem. Et mento ordinatur quia, sicut dicitur in
:

sic in seipso subsistit Deus, nuUo indi- Sex prmcipiis,^ omnis actio in motu, et
gens ut Relatio autem, sicut in ante-
sit. omnis motus in actione lirmatur. »
habitis ostensum est, eo modo quo est Ad aliud dicendum, quod ea quaj di- Ad 2.

dependcntiaprincipiorum substantiee ad cuntur de qualitate et quantitate, de Deo

invicem : quae dependentia ipsis princi- non proprie, sed transhitive dicuntur.
piis substantiae accidentahs non est, est Quantitas enim et qualitas accidentia
ante intellectum accidentis, et sic in Deo nominant sub dependentia ad substan-
in quo nihil est secundum accidens, prae- tiam quoad esse et hoc modo Deo con-
:

dicari potest. Et haec duo praedicamenta venirc non possunt. Accidens enim de-
proprie de Deo dicuntur. Secundum au- fectum enlis dicit, quod nullo modo Deo
tem quod relatio consequens est muta- convenire potest. Et quod dicit Augusti-
bilitatem compositi, sic est in genere nus, quod de Deo dicitur bonum et ju-
accidentis, et consequens quantitatem et stum proprie, intelligitur quantum ad
qualitatem : et hoc modo non est in mutatam praedicationem haec enim in :

Deo. autem prtedicamenta, sicut

Alia Deo pra?dicant substantiam quae propric
quantitas, et qualitas, in Deo esse non Deo convenit, et non per similitudinem :

possunt nisi per translationem, et maxi- sed quantum ad modum prcedicandi qui
me quantitatis : eo quod illa consequi- communiter importatur in termino, non
tur substantiam ex parte materiae, et proprie praedicantur de Deo. Et ideo di-

proprie dicit dimensionem corporalem : cit Roetius, quod caetera mutanlur cum
quia si Deus dicitur magnus, non dicitur in divinam assumuntur praedicationem.
magnus quantitate molis, sed quantitate Peh noc etiam patet solutio ad se- Ail 3.

virlutis : quantitas autem dc mole ct quens. Roetius cnim non intcndit nisi
virtute fequivoce dicitur, cum ratio sub- (juod ([uanlum ad mulalam privdicatio-
stantia3 sit diversa et solum nomen nem proprie dc Deo dicanlur quia sci- :

commune. licet idem est proprium quod in J)eo et

Ad primum ergo dicendum, quod pra?- dc Deo praedicatur.

 576 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
Ad 4. Ad ALiUD dicendum, quod sicut dicit tionem. Secundum substantiam enim di-

Dionysius in libro de Divinis nomini- citur Deus, secundum quantitatem mag-

bus\ participationes omnes eminenter nus, secundum quahtatem justus, se-

praehabet Deus : quia per essentiam ha- cundum agere dicitur creare, secundum
bet et simpliciter et unite et immateria- pati irasci vel configi. Malach. iii, 8 : Si
liter. Participantia autem habent acci- af/iget /lomo Deum^ quia vos configitis
dentaliter ab alio, materialiter, multipli- me ? Secundum quando dicitur semper
citer, difTerenter, et mobiliter. Et ideo esse, secundum ubi ubique totus, secun-

quantum ad rem prsedicatam propriissi- dum situm sedere super Gherubim 2, se-

me dicuntur de Deo, sed quantum ad cundumhaberedicituramic/W5 lumine sic-

modum prsedicandi quem habent in ut vestimento^. Sed qusedam illorum de

participantibus, non prsedicantur de Deo Deo dicuntur proprie, ut substantia et

nisi transferantur in praedicationem sub- relatio, sicut cum dicitur, Deus et Domi-
stantiae. nus universorum. Qusedam autem con-
Adobject. Ad m
quod objicitur in contrarium, versa prsedicatione sive mutata, ut de

dicendum quod concedendum est. Vult his quse sunt secundum qualitatem vel

enim Augustinus, quod propria prsedica- quantitatem, ut paulo ante dictum est.

tio termini est illa quam habet ex natura Qusedam vero quse non dicunt inesse

generis sui : per se enim praidicabile est nec adesse, sed dicunt adesse quodam
genus generalissimum, ex hoc habent
et modo, ut ubi, quando, situs, habitus,

subalternum et species quod praedicata de Deo dicuntur ut qui aliquo modo

sunt et praedicari possunt. Et hoc modo adsit creaturis . Sic enim dicitur se-j

dicit Augustinus : « Intelligamus Deum cundum situm sedere super Gherubira

sine qualitatebonum, et sine quantitate ut regens et dirigens : quia sic ad-
magnum » quia quod bonum et mag-
:
est Cherubim. Et sic dicitur secundumj
num prsedicata sunt in divinis, non ha- ubi esse ubique : quia ubique est prse-'

bent ex suis generibus generalissimis, sentialiter, potentialiter, et essentialiter,

sed potius ex mutata qualitatis prsedica- et ubique conservans et continens. Et

tione et quantitatis in prsedicamentum sic secundum quando semper

dicitur

substantise : Deus enim, cum subjectum esse quia semper adest omni creaturse,
:

et numquam deficit: adest enim ut creans,

esse non possit, ut dicit Boetius, nihil
potest de ipso prsedicari ut de subjecto. gubernans, et continens. Et sic dicitur

Unde cum quantitas et qualitas prout avepojTTOdTTaOo;, secundum gram-

quse figura

prima prsedicamenta dicuntur, non prse-

maticos vocatur prosopopaeia, secundum
dicentur nisi de subjecto, de Deo prsedi- passionem irasci, quando facit idem quod
cari non possunt proprie et quod de :
iratus vindicando velpuniendo, vel quan-
ipsis de Deo videtur prsedicari, non pot- do in se refert quod fit sanctis, ut, Ma-
est nisi secundum mutatam prsedicatio- lach. 8 Si affiget homo Deum, etc.
iii, :

nem. Et hoc est quod dicit Augustinus :

Ad Hebr. vi, G Rursum crucifigentes:

« Sine qualitate bonus, et sine quantitate sihimetipsis Filium Dei, et ostentui

magnus. » habentes. Zacharise, 11, 8. Qui tetigerit

vos, tangit pupillam oculi mei. Act. ix, ,1

^^^^l'^ Ad
quod ulterius quseritur, dicen-
id 4 Quid me persequeris ? Et sic dicitur
:

dum quod omnia prsedicamenta aliquo secundum habitum per eamdem figuram
modo transferuntur in divinam prsedica- amictus lumine eo quod amictum :

1 S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, 16.

cap. 11. ' Psal. ciii, 2.

* Psal. Lxxix, 2 et xcviii, 1 ; Isa. xxxvii.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUtEST. 56. 577

luminis sanctorum refert in seipsum. id cujus esse ad alterum sit. Et hoc pro-
Ad ALiuD dicendum, quod dictum Boe- prium est in divinis
personse uni soli
tii fundatur super regulam quamdam in conveniens, et nihil diceus, quod secun-
Logicis traditam : « Omne prsedicamen- dum modum dicendi vel significandi per
tum ab esse alicujus sumitur. » Est au- esse vel inesse dicit substantiam, quee so-
tem triplex esse, scilicet esse simpliciter, lum in divinis omnino, hoc est, univer-
et ab hoc sumitur praedicamentum sub- saliter de omnibus personis prcedica-
stantiae. Et est esse in, et ab hoc sumi- tur.
tur prsedicamentum accidentis ut est ac-
cidens, ut quantitas et qualitas Et est Anm quodulteriusquferitur, dicendum Adquaest.z.
esse ad, et hoc dupliciter. Est enim esse quod sicut dicit Aristoteles in IX primse
ad ita quod ipsum est ad aliud, et ab hoc philosophise, multitudo accidentium re-
sumitur praedicamentum relationis. Et ducitur ad substantiam. Dico autem acci-
est esse ad ab aliquo, quod procedit a dentium quse prsedicant inesse, ut quan-
comparatione unius ad alterum : ct ab titas, et qualitas. Unde genera illaipso no-
hoc sumuntur sex praedicamenta, ut ubi^ mine dicunt dependentiam ad substan-
quod est circumscriptio corporis a loci tiam, et per consequens entis defectum :

circumscriptione procedens . Quando ^

propter quod excluduntur secundum no-
quod rebnquitur ex adjacentia temporis. mina suaadivina preedicatione. Alia au-
Agere, quod sicut dicit Commentator tem genera quae dicuntadesse et non ines-
super III Phgsicorum, est quod ex com- se, qusedam sunt quae ipso nomine nihil

paratione agentis ad patiens, in patiens dicunt dependentia? nec imperfectionis,

fluit ab agente. Et passio, quae secun- sed potius esse perfectissimum ad quod
dum eumdem quod ex compara-
est id alia dependent, sicut actio : et haec a
tione ad agens, patiens suscipit ab agen- divina praedicatione non excluduntur,
te. Et situs, qui nihil aliud est nisi ha- sed causa quae est in creatura. In crea-
bitudo et potentia qua se habet positum tura enim causa actionis est indigentia
in differentia loci in qua posltum est. acti : et ideo causa illorum a creatore
Et habitus, qui nihil aliud est quam ha- excluditur, et non ipsa res praedicamenti.
bitudo qua se habet vestitus ad vesti- Et ideo dicit Augustinus «Deumsine in-
mentum, vel ad vestimenti differentiam, digentia creatorem. » Quaedam autem
qua cappatus vel tunicatus dicitur. Unde inter ea quae dicunt adesse, ipso nomi-
etiam duse accidentis definitiones ponun- ne secundum modum significandi praedi-
tur. Accidens enim est, ut dicit Aristo- cant quid corporale, sicut situs et habi-
teles in Topicis,quod cum sit in aliquo, tus : et haec in Deo non possunt esse
non est in eo velut quaedam pars, et im- nisi per metaphoram et symbolum, et
possibile est ipsum esse sine eo in quo similiter habitus. Et ideo dicit Boetius,
est. Porphyrius autem dicit, quod acci- quod silum et habitnm in Deo requiri
dens est quod adest et abest praeter sub- non oportet. Quaedam etiam materialita-
jecti corruptionem. Priori enim modo tem dicunt et imperfectionem, et haec a
dicitur accidens ab inesse, secundo mo- divina excluduntur praedicatione. Ideo
do a6 «(af<?55<?, et sic dicitur accidensquasi dicit Augustinus « Deum niiiil patien-
acccdens. Quando ergo dicit Boctius, tem. » Regulariter enim verum est, quod
quod « ad aliquid omnino non prsedica- corporalia materialia privationem signi-
tur, » non quod nullo modo
intelligit, ficantia etcompositionom et mutationem,
praedicetur in divinis, sed quod non orn- goneraliler exclu(hinfura diviiia pra^dica-
nino pi\Tdicalur ut inhaerensvel cns non : tione, nec Deo atlril)uunlur nisi pei" me-
eniui pi-aMlicatur secundum nliquid quod taphoram, sicut syuiholica de Deo pr;r-
addat, minuaf, vel mutft, scd secuuduui dicautur, sicut docel Diouysius in Si/ni-
XXXI 37
578 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

bolica theologia, et in epistola ad Timo- sine sapientia sapiens, et sine justitia

theum. justus. Quaedam vero quod addunt

id

Species autem prcedicamentorum du- super genus, in modo dicendi per no-
Qua?dam enim aliquid per- men signiiicant ut corporale materiale,
pliciter sunt.
fectiouis addunt super genus, quod sim- ut ea quae sunt in tertia vel quarta spe-
plicitati non lepugnat, ut in qualitate cie qualitatis, ut molle, durum, dulce,
amarum, circulare vel angulare et hcec
habitus vel dispositio, ut justus, sapiens, :

bonus. Et hoec per hoc quod addunt su- Deo non conveniunt nisi per metapho-

per genus, admittuntur iu divinam praj- ram et svmbolum.

dicationem : propter quod non dicitur

QUiESTIO LVII.

Ltruiii de Deo dicta clieaiit diviiiam essentiaoi

Juxta hoc quseritur de nominibus 3. Adhuc, Commune argumentum est,

specialibus, quibus nominatur Deus no- quod justum et justitia tribus personis
minibus specierum, maxime praedica- conveniunt in summa sino:ulariter, et
menti qualitalis, ut justus, virlus, sa- non pluruliter. Omne autem tale nomen
piens, et sapientia, et hujusmodi. signitlcat divinam essentiam. Ergo ju-
1. De quibus ait Dionysius in iibro de stus et bonus significant divinam essen-
Divinis nominibiis'^. Dicit enim : « Ju- tiam.
i>t.

slitia rursus laudatur Deus, sicut om- 4. Adhuc, Cum dicitur homo justus,

nibus secundum dignitatem dislribuens non prcedicatur justitia nisi quae inest
et commensuratioiiem et pulchriludincm liomini sed quod in creaturis prtedica-
:

et bonam ordinationem ct ornatum, et tur secundum inesse, in Deo preedica-

omnes distributiones et ordines segre- tur secundum esse, ut vult Boetius. Er-
gans, unicuique secundum vere existen- go cum dicitur, Deus justus, prsedicatur
tem justissimam delinitionem. » Et ex justitia quae est idem Deo et essentia di-

hoc accipitur, quod hoc nomen, justiis, vina. Ergo justus significat essentiam

cum dicitur, jusliis Dens, significat di- divinam.

vinam essentiam, et connotat retribulio- L\ coNTRARiuM hujus est,
^
nes secundum dignitatem 1. Quod Damascenus dicere
videtur :

2. Adhuc, Boetius in libro de Trini- « Justum et bonum et sanctum sequun-

tate : « Cum dicitur Deus justus vel bo- tur natura, non ipsam substantiam
nus, praedicatur justitia vel bonitas quae ostendunt 3. »

est Dei substantia. » 2. Adhuc, Damascenus, ibidem, « Si

'
Cf. Opp. B. Alberti Coraraent. in I Senten- cap. 8.

tiarura, Dist. Vlll, Art. 2. Tom. XXV hujusce ^ S. J . Damasce.nus, Lib. I de Fide ortliodo.xa,
novae editionis nostrse. cap. 4.

2 S. Dio.NYsius, Lib. de Divinis nominibus,

i\
 IN I P. SUxM. TFIEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 57. 579

bonum, si juslum, si sapiens, si quod- Solutio. Dicendum,quod sicut dicit soiutio.

cumque dixeris, non naturam Dei dicis, Augustinus, Deus propter nimiam suam
sed ea quae sunt circa naturam. » perfectionem uno nomine signilicari non
potest unde simpliciter innominabilis
:

isest 1. ULTERiusqu9eritur,SiconnotatefTectum est, secundum aliquid vero nominabilis,

in creatura cum dicitur, Deus justus ? et sic nominatur nominibus omnium
Videtur, quod non : quia prsedicamentorum ut prius ostensum
,

1. Cum dicitur bomo justus, nihil pra?- est. Sed considerandum est in nomini-
dicatur nisi justitia quse est Deus : non bus, utrum dicant quid generis in habi-
enim fit mutatio pr«dicationis nisi qua- tudine et ordine ad actum. Verbi gratia
litatis in substantiam. cum dicitur, Deus est, vel Deus est Deus,
2. Adhuc, Si connotat effectum, cum per hoc nomen, Z>e2^5, et per hoc verbum,
ille etrectus non sit nisi in creatura quae est, non dicitur nisi quid generis sub-
non est nisi ex tempore, videtur quod stantiae absoluto. Similiter cum dicitur,
boc nomen, justus, sit de his quae ex Deus magnus, non dicitur nisi quid
tempore Deo conveniunt et sic Deus ab : quantitatis absolute. Cum autem dicitur,
aeterno non esset justus. Deus estjustus vel misericors, justitia
3. Adbuc, Cum dicitur, Deus est ens, vel misericordia babitus sunt perficientes
vel Deus est bonus, non connotatur ali- potentiam ad actum determinatum. Ju-
quis etTectus, licet ens et bonum dicant stitia enim, ut dicit Plato, est virtus
divinam essentiam supereffluentem super reddens unicuique quod suum est. IMi-

omne quod participat esse et bonum. Er- sericordia vero est virtus alienas mise-
go a simili cum dicitur Deus justus, Hcet rias faciens suas in subventione misero-
justus dicat divinam essentiqm ut ju- rum. Et in talibus considerandum est,
stitiam supereffluentem super omne quod quod dicunt habitudinem ad actum deter-
participat justitiam, non propter hoc con- minatum in tempore, sive ad rem tem-
notatur aliquis eilectus. poralem, ut dicuntbabitudinem adactum
in communi in aeternitate vel in tempore.
Ulterius quaeritur propter hoc quod Verbi gratia, justus et misericors sive
Deus est in flne simplicitatis, utrum ita miserator habitudinem dicunt ad actus
dicatur justitia et bonitas sicut justus et in re temporali, Deo enim numquam
bonus ? redditur quod suum est in aeternitate,
Et videtur, quod sic. nec subvenitur in miserendo. Cum vero
1. I ad Corinth. i, 30 : Factus est no- dicitur, Deus est sapiens, vel Deus est
bis sapientia a Deo, et justitia, et san- bonus, licet sapientia dicat habitudinem
ctificatio, et redemptio. ad actum qui est sapere, et bonum dicat
2.Adhuc, Psal. xxxix, 12 Misericor- : habitudinem ad actum qui est se diffun-
dia tua et veritas tua semper suscepe- dere vel communicare,ut dicit Dionysius,
runt me. quod bonuni est communicativum sive
Tn hujus est quod dicit
gontrarium diffusivum sui : tamen quia ab aeterno
iinsefB' Praepositivus, quod quando copulativa se sapit Deus, et ab aeterno diffundit si-
conjunctio ponitur inter nomina signi- vecommunicat se Pater secundum deita-
ficantia ut in subsistentia, exigit diversa tem pergenerationem Filio, et Pateret Fi-
supposita quae copulet,non et si inve- lius perprocessionem Spiritui sancto, non
nit, locutio est Sed cuni dici-
incongrua. sunl isli actus determinati ad rem lempo-
tur, Deus est bonitas et juslitia, non suiit ralcm. Ueguhiriter igitur accipiendum est,
diversa supposita, sed idem. Ergo co- quod nomina quae significant quid ge-
pulativa conjunctio non invenit quod neris, absoiule non signilicant nisi divi-
exigit locutio. Ergo est incongrua. nam essentiam non connotando effectum
 o80 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.-

cum ipsa in creatura. Illa vero nomiua principale praedicatum sit justitia quse
quse notant liabitudinem in re tempora- est inhserens homo
homini cum dicitur,

li, signiticant quidem divinam cssentiam, justus et quaj est essentia divina cum
:

sed ex ipso modo significandi connotant dicitur, Deus justus tamen ex modo :

effectum in ci'eatura, ut justus et mise- significandi per nomen quod significat

ricors : et ideo talia ab seterno Deo non in habitudine ad actum, cum principali

conveniunt, nisi secundum habitum et significato connotatur etfectus.

non secundum actum. Illa vero nomina Ad sequens patet solutio per antedi- Ad 2.

quee significant in habitudine ad actum cta : ab aeterno enim habitu justus est,

non determinatum in re temporali_, etiam sed distributiones et ornatus non reddit

divinam essentiam significant, non con- unicuique secundum actum nisi ex tem-
notando effectura in creatura. pore.
His habitis, facile est respondere ad Ad sequens patet solutio per dicta. Ens Ad 3.

objecta. enim bonum non sunt similia nomina

et

Adi,?,3et4. Ad PRiMUM ergo diccndum, quod hoc justo.Ens enim non dicit habitudinem
procedit. ad actum :^bonum autem licet dicat ha-
Similiter tria sequentia concedenda bitudinem ad actum, tamen ille actus
sunt. Quia cum dicitur, homo justus, non est determinatus ad rem tempora-
prsedicalur habitus justitise ; et connota- lera.
I
tur actus qui est reddere unicuique quod
suum est. Et similiter cum dicitur, Deus Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- Ad quaes

justus, praedicatur justilia quae esl essen- dum quod secundum Dionysium, oranis
tia Dei, et ex modo significandi connota- processio quse est a Deo, secundum di-

tur effectus, qui est reddere unicuique, vinas bonitates in Deo est ut participa-

etc. tio, et non ut participatio : et quod in

Adobjct.i. Ad m quod objicitur in contrarium, Deo est, Deus est. Unde ipse est sua
dicendum quod dictum Damasceni in- bonitas simph^x et per se,'et secundum
telligitur quantum ad communem inten- se bonitas, et similiter est de sapientia,
tionem importatam per nomen et increa- justitia, et de omnibus aliis bonitatibus,
tore et in creaturis sic enim verum est, : quibus manifestatur in creatura partici-
quod nomina sumpta a speciebus praedi- pante bonitatem ipsius processio luminis
camentorum accidentis, ut quantitatis, a Patre luminum, ut dicitur, Jacobi, i,

et qualitatis, non dicunt naturam sive 17 : Omne daium optimum et omne do-
substantiam, sed dicunt id quod sequi- niim perfectum desursum est, descendens
tur, et est in substantia hoc tamen in : a Patre luminum. Et quaravis sit sic
Deo est substantia propter inditferen- Deus justus et misericors, et justitia et
tiam simplicitatis : quiaipse est quidquid misericordia : taraen, sicut dicit Praepo-
habet, et nihil est in Deo per accidens, sitivus, nomen quod significat in adja-
excepto quod Pater habet Filium et non centia, ut justus et misericors et sapiens,
est Filius, Pater et Filius habent Spiri- ex modo significandi phis accedit ad com-
tum sanctum non sunt Spiritus san-
et positionem et ad concreationem : et
ctus heec enim relative dicuntur, et
: nomen quod significat in subsistentia,
non secundum substantiam. ut justitia et bonitas, ex modo signifi-

Adobjp.ct. 2. P^R iDE^i patet solutio ad sequens : candi plus accedit ad simplicitatem. Pro-
quia in eodem sensu dictum esl. pter quod cum copula ponitur in divinis
inter noraina signilicantia in adjacentia,
Adquaesi. 1. Ad iD quod ultcrius objicitur, jam pa- copulatur ibi diversitas effectuum conno-
tet solutio : quia cum dicitur, Deus ju- tatorum. Proptcr quod etiam tales'Iocu-
stus, ct cum dicitur, homo justus, licet tiones congrue determinantur adverbiis
 IN I P. SUM. THEOL TRACT. XIV, QU^ST. .d8. 08 1

notantibus intentionem formce in subje- Sicut enim diximus, quoniam Deus si-
cto.Unde dicitur : Dulcis et rectus Do- gnificatur secundum et non siin-
aliquid
minus \ et valde dulcis et valde rectus. pliciter, multis modis^ et non uno modo
Cum autemjponitur copulatio inter no- oportet eum signiflcari : et quia talia
mina significantia in subsistentia, ut nomina non significant in adjacentia,
cum dicitur Deus misericordia et veritas, ideo tales locutiones non recipiunt ad-
vel bonitas et justitia, copulativa con- verbia notantia intentionem formse in
junclio copulare qua?rit diversa supposi- subjecto. Unde quanivis
dicatur Deus
ta, qute in divina prsedicatione non in- vable non tamen dicitur valde
dulcis,
venit : idem enim est suppositum bo- dulcedo et quamvis : dicatur multus,
nitatis et justitise : et ideo minus propri« rectus, non tamen dicitur multitudo, re-
sunt tales locutiones, cum dicitur, Deus ctitudo.
justitia et bonitas : nec tamen sunt in- Et per hoc patet solutio ad objectum
congruae vel falsce : copulat enim con- in contrarium et ad totum.
junctio diversum modum significandi.

QU.ESTIO LVIII.

De traiislatione partiimi cleclinabilium in tlivinam prdedieationem.

Deinde qutcritur^de translatione par- Videtur enim, quod transumi non

tium declinabiliura orationis in divinam possit.
preedicationem. 1. Diciturenim inWhro de Ref^ulis fidei
Et queeruntur duo, scilicet de transla- « Omne nomen datum aforma,indivinani
tione nominis, pronominis, verbi, et par- sumptum cadit a forma. »
praedicationem
ticipii. Cum ergo omne nomen signiticet for-
Et secundo, De hoc nomine : Ego mam, ut Jicit Boetius et Grammaticus,
sum qui swn'. qui dicit^ quod nomen significat sub-
stantiam cum qualitate,et cadens ab illa,

cadit a signitlcatione propria, videtur

quod nomen in divina pra?dicatione ni-
MEMBRUM 1. hil signiticet, et sic non potest transumi
in divinam praedicationem.
De translntione nominis, pronominis, 2. Adliuc, Dionysius in Mijstica theo-
verbi, et participii in divinam prsedi- logia dicit, quod k iu Deo oportet aflir-

cationem. mare omnium pra-dicationes, et omnes

potentius negare. » Videtur, quod quid-
quid aliquo nomine pra?dicatur de di-

}' Primo ergo quaeritur de translatione vinis. (piod hoc potentius negatur quam
nominis in divinani pr;.e(iicali(»nem. p(in;itur : et sic videtur, quod nonien

* Psal. XXIV, 8. * Exod. ni, 14.

 582 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.-
praedicatum de divinis nihil significet. tialia : cum enim dicitur, Deus est sub-
3. Adhuc, Si noinen in divina preedi- stantia sua, vel sapientia sua, non est
catione cadit a forma, cum forma ejus discretio inter possidentem et posses-
sit qualitas eum qua significat substan- sum : quod possessiva prono-
videtur,
tiam, videtur quod non retineat nisi mina in divinam praedicationem ad si-
substantiam meram : et sic videtur, gnilicandura essentiam sumi non pos-
quod cadat in rationem pronominis et sint et si surauntur, lioc non erit [nisi
:

quasi pronominetur : et ulterius videtur, respectu crealurae, sicut dicitur in Psal-

quod divina essentiamagis proprie si- mo xLix, 12 : Meus est orbis terrse, et
gnificetur per pronomen, quam per no- plenitudo ejus.
men.
Sed contrs. In CONTRARIUM llUJUS CSt, quod Ulterius quaeritur, Utrum divina Qugest.
l.Sicutdicit Grammaticus, proprium essentia apte possit significari per pro-
est pronominis pro proprio nomine po- noraina masculini et fceminini generis
personas et vi-
ni, et certas significare :
substantivata per subintellectum articu-
detur, quod sic essentia divina prono- lura.
mine signilicari non potest. Et videtur, quod sic.
2. Adhuc, Constat quod Deus ad sen- i. Haec enim est vera, sicut superius
sum demonstrari non potest, nec etiam habitum est, Deus est, et ilie est trini-
ad veri nominis intellectum, non enim tas : et constat, quod iste terminus,
habemus nomen quod veri nominis in- Deus, supponit pro essentia : et eadera
tellectum dicat quid est Deus, quahs, vel ratione hoc relativuum, ille, cum tamen
quantus et sic nec ad intellectum,
: nec sit raasculini generis.
ad sensum demonstrari potest. 2. Adimc, Hoc dicitur in hymno :

3. Eadem ralione pronomen cadit a

Sit salus illi, decus, atque virtus,
relatione. Relalivum enim refert ad an-
Qui supra coeli residens cacumen,
tecedens sub forma sub qua signilicat
Totius muudi machinam gubernat
substantiam dictum est autem jam,
:
Trinus, et unus *.
quod cadit a forma quam significat, et
sic incassum est relatio pronomen igi- : Eug.0 relinquitur pro essentia : et sic

tur in divina prsedicatione cadit a rela- pronomen masculini generis substanti-

tione. Sed dicit Priscianus, quod pro- vatum potest supponere essentiara.
nomen cadens a demonstratione et rela- In contrarium est, quod secundum sed c
tione, cassum vanum.Yidetur ergo
est el lioc haec esset vera, Ille qui est Pater,
quod pronomen sumptum in divinam est Filius : quia hoc pronoraen, ille^

praedicationem, cassum et vanum sit. supponeret pro essentia : et esset sen-

sus, ille Deus qui essentialiter Pater
Quaest. 2. Adhuc, Pronomeu possessivum cum est, est Filius : et lioc verura est. Cura
discretionem notet inter possidentem et ergo haec sit falsa et haeretica ille qui est
possessum, et nulla discrelio sit inler Pater, esl Filius : et causa falsitatis nui-
Deum possidentem et sua possessa essen- la sit, nisi quia per pronomen ma-

Breviarum Romanum ex decreto SS. Concilii Tridentini restitutum, etc, sic habet in com-
muni Confessorum :

Sit salus iUi, decus, atque virtus,

Qui super coeli solio coruscans,
Totius mundi seriem gubernat
Tiinus, et unus.
 IN T P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUiEST. 58. 583

sculini generis substanlivatum non potest lum nomen habeatur quo significetur
supponi essentia : videtur, quod per quid sit Deus, vel quaiis, vei quantus,
pronomen masculini generis vel foemini- eo quod dicit Pliilosophus in libro de
ni substantia divina supponi non potest. Causis, quod prima causa non nomina-
tur nisi ab effectibus suis qui sunt ab
Ulterius queeritur de verbis et parti- ipsa, et est innominabiiis per seipsam :

cipiis et maxime substantivis, utrum illa sic nomen translatum in divinam prae-
sig-nificent essentiam vel personam ? dicationem, proprictatem suam retinere
1. Si significant essentiam, videtur fal- non potest : sed cum signiflcet substan-

sum esse quod dicitur, Joan. x, 30 : Ego tiam cum forma

quaiitate, et quaiitas sit
et Pater unum sumus. Quse enim signi- a qua imponitur et a qua dicitur nomen,
ficant essentiam, de pluribus dicuntur sic cadit a forma quam designat nomen

singuiariter et non pluraliter, ut dicit impositum ab affectu, et negatur iicec

Boetius. Idem est de hoc, Joan. xiv, forma ab ipso, et ponitur supereminen-
23 : Ad eum mansionem
veniemus, et tia iiiius in Deus
infinitum. Verbi gratia,
apud eum faciemus. Adventus enim iile non substantia secundum
est substantia,
per gratiam est, quae constat, quod essen- quod designatur per nomen, sed eminen-
tiae est : quia unus est effectus trium, ter super omnem substantiam existens.
sicut una est essentia trium. Similiter est cum dicitur, Deus est sub-
2. Eadem
omnino quaestio de isto
est stantia, vei essentia, vel sapientia, vei vir-
Genesis, i, 26 Faciamus hominem. Hoc
: tus, et sic de aliis : et hoc est quod dici-
enim est verbum Patris ad Fiiium et tur, Judicum, xiii, 18 : Cur quseris no-
Spiritum sanctum : et facere est essen- men meum quod est mirabile '
? Quod
tialis actus, et sicut una est essentia sic exponit Dionysius in iibro de Divinis
triuni, sic unus essentialis actus trium : nominibus, quod hoc quod dicitur, Cur
et sic videtur, quod deberet dici non piu- quseris ? reprehensio est : quia quaesivit
raliter, sed singuiariter, Faciam homi- nomen ejus qui innominabiiis est, quod
nem. fuit indiscrete quserere. Hoc autem quod
Quod est mirabile, innuit quod
dicit,

SoLUTio. Dicendum ad primum, quod omne nomen dictum de Deo in admira-

ft.i
nomina transumi possunt in divinam bili supereminentia ponitur et infinita
praedicationem : sed duo sunt attenden- supra modum quo dicitur et designa-
da in significationem nominis, sciiicet tur per nomen -.

signiticatum, et modus signitlcandi. Per idem patet solutio ad dictum Dio- Ad 2.

Et quantum ad significatum, in my- nysii.

sticis nominibus nomen magis proprie Ad aliud dicendum, quod nomen non Ad 3.

dicitur de Deo quam de creaturis : ma- cadit simpiiciter a forma, sed cadit a
gis enim proprium est, quod Deus est forma secundum quod designatur per
sapiens, quam quod homo est sapiens : nomen quantum ad modum significandi,
quia magis proprie dicta sapientia sapiens et ita non pronominatur, ifa quod pro-

est Deus, quam homo. SimiUter est nomen efficiatur. quod dicitur, quod
I*]t

cum dicitur, Deus est essentia vel sub- substantiam meram significat, intelligi-

stantia : et simiiiter est de omni nomine tur quod mere significat illudquod in
quod essentiam divinam significat secun- substantia designatum per nomen, mera
dum l)eati Dionysii doctrinam. Si autem substantia nominis est, sinc proprietati-
attendatur modus significandi, cum nul- bus et formis quibus designatur per no-

1 Cf. (lenos. XXXII, 29. cnp I,

2 Cf. S. DioNYSiUM, Lib. de Divinis nominibus.

 o84 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.
men quantum ad niodum signiricandi. lalivum pronomen etjam habitum : est,

Unde cum dicilur, Deus est essentia me- quod nomen non simpliciter cadit a for-
ra, essentia siiinificatur. Et simililer cum ma rei significatce, licet cadat a modo
dicitur, Deus est substantia vel sapientia foriuae qui significatur per nomen.
vel justitia, significatur mera substantia,
mera sapientia, mera justitia. x\d id ([uod qua^ritur de possessivis, Adqu»

Adobjcct.i. Ad id in conlrarium objicitur, dicen- dicendum quod si pronomina propriis-

dum quod cum quod proprium
dicitur, sime et strictissime sumerentur, tunc
est pronominis pro proprio nomine poni procederet objeclio : sed quia aGramrna-
et certas significare personas, dicilur lico plus altendilur modus quam res,
proprium nomen sub propria forma rem propter lioc omne quocumque modo ha-
designans, et certa persona grammatice bitum ab aliquo, possessum est habet :

intelligitur quaecumque res quae loquitur, autem substantiam ut quod est, essen-
vel ut loquens accipitur, vel ad quam tiain ut qua est, sapientiam ut qua sapit,

loquitur vel fit locutio, vel de qua fit potentiam ut qua potest, voluntatem ut
locutio. Sic enim Grammaticus distin- qua vult ideo in designationibus talium
;

guit personas primam, secundam, et ter- pronominibus utimur possessivis. Sicut

tiam. Et sic essentia divina potest in- illud est Joannis, vii, 16 : 3Iea doctrina
duci ul loquens, et ad quam tit locutio, non est mea. Et in multis aliis locis.

et de qua fit locutio : et ila pronomini- Genes. i, 26 : Faciamus hominem ad

bus primse, secundae, et tertiee personae imaginem et similiiudinem nostram. Et
designari in talibus licet non sit discretio realis in-

Aciobject.2- Ad ahud dicendum, quod pronomen ter habenlem el habitum, tamen quan-
in divinis neca demonstratione, nec a re- tum ad modum significandi discretio
latione cadit.Unde, Exod. xv,2 IsteDeus : est : aliter enim designatur habens, et

meus, eum. El, Baruch, iii,

et glorificabo aliter habitum : et talis discretio mo-
36 Hic est Deus noster, et non sestima-
: di sufficit ad locutioneni grammati-
bitur alius adversus eum. Sed verum cam.
est, quod duplex est demonstratio ad
oculum. Una est demonstratio rei in se Ad iD quod ulterius quairitur de ma-^jq,,
in propria forma sensibili et hoc modo : sculinis et foemininis pronominibus sub-
non demonstratur Deus. Alia est de- stantivatis. sine praejudicio videtur di-
monstratio in visibili efTectu, de qua cendum, quod per talia pronomina non
dicitur, Exod. viii, 19 Digitus Dei est : apte significatur divina essentia, sicut

hic, hoc est, demonstratio divinse poten- probatum est per deductionem ad incon-
ticB : et hoc modo dcmonstratur Deus veniens. Pronomina enim talia substan-
etiam ad sensum. tivata substantiam significant qufe est

Similiter ad inteilectum est duplex de- hypostasis, et circa illam ponunt discre-
monstratio. Una qute est ad inlellectum tioncm pronominalem, quce est singula-

qui de re accipitur secundum quod si- ritatis et incommunicabilitatis : et haec

gnificatur per nomen rei demonstratae. nullo modo essentiae divinae conveniunt
Et non demonstratur Deus ad intelie-
sic unde talibus pronominibus apte signifi-

ctum. Secunda est ad intellectum fide cari non potest : et si inveniantur in au-
juvatum et illuminatum. Et hoc modo ctoritate, exponenda sunt, quod tenean-
demonstratur Deus per proiiomen de- tur adjective, quorum suppositio et si-

monstrativum. gnificatiodeterminanda est per substan-

Adobject.3. Ad id quod objicitur de relatione, di- tiam, sicut in Psalmo xxxix, 14: Co7?i-
cendum quod non. Refert enim accidens placeat tibi, Domine: Glossa determinat,
sicut invenit ipsum, nec plus exigit le- « uni Deo. » Et, Isa. lxv, 1 : Ecce ego
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIY, QU^EST. 58. 585

ad gentes quae non cognoverunt me ', Faciamus homiiiem ': hoc enim verbum
adjectivitatem hujus pronominis, me, de- faciamus, copulat facere ut est actus
terminat Glossa subdens : u Me verum egrediens de substantia quae est hyposta-
Deum. » sis : et cum plures sinl hypostases, ne-
ADHocergo quod objicitur de hac, cesse est, quod pluraliter consignificetur
Deus est, et ille est trinitas : dicendum actus ut est egrediens de ipsis : quia sic-

quod hoc pronomen, ille, adjective su- ut dicil Hilarius in libro VH de Trinita-
mitur, et determinatur per relationem te : « Professio consortii toUit singularis
ad hoc nomen, Beus, quod est substan- et solitarii intelligentiam. » Quia tamen
tivum. Unde sensus est, Ille Deus est una est essentia qua agunt tres et faciunt,
trinitas. ideo subjungitur, ad imagbiem et simi-
SiMiLiTER dicendum est ad sequens : litudinem singulariter.
« Sit salus illi, etc : » ibi enim hoc pro-
nomen, illi, adjectivum est, et innititur
substantivo subintellecto, Deo. Unde
sensus est, Illi Deo.
liCt.
Id autem quod objicitur in contrariumi
de necessitate procedit. MEMBRUM II.

Ad m quod ulterius quaeritur de verbis De hoc Jiomine, Ego sum qui sum,
et participiis, dicendum quod pro certo utrum sit nomen essentiale vel per-
essentialia sunt, et essentiam copulant sonale * ?

sive significant ut actum, sed ratione

signitlcati pluralis trahuntur ad copu-
landum pro persona. Agere enim et Secundo queeritur de hoc nomine, Ego
pati, quod (sicut dicit Priscianus) sub- sum qui sum, de quo quseritur, Utrum
stantise est proprium, ut de qua egredi- sit nomen, vel personale?
essentiale
tur actus, et ut in qua recipitur passio, Yideturenim, quod sit essentiale :

non intelligitur de substantia quoe est 1. Ex his quae dicuntur in libro I Sen-
usia vel usiosis, sed de substantia quae tcntiarum, distinct. YIH, et ex verbis
est hypostasis, quae proprie agit vel pati- Auguslini, et ex verbis Hieronymi. Dicit
tur. Et cum dicitur ; Eyo et Pater unum enim Augustinus in libro YdeTrinitate^:
52</>iz<5 *, supposita Patris et Filii pra?- c(Sicut ab eo quod est sapere dicitur sa-
mittuntur^ quibus per hoc verbum, su- pientia, ita ab eo quod est esse dicitur
mus, esse copulatur inesse ut actus. Ideo essentia. Et quis magis est quam ille
cum plura sint supposita, necessarium qui dixil famulo suo Moysi, Exod. iii,
est propter vim grammaticae actum qui 14 : Ego suni qui sum : et, Sic dices filiis

est in eis, pluraliter significari : et ideo Israel Qui est, m.isit me ad vos. »
:

dicitur : Ego et Pater unum sumus, non 2. Adhuc, Damascenus: « Principa-

unum sum. Et quod dicitur unutn neu- lius horum nominum quffi de Deo dicun-

traliter, ostendil essenlicE unitatem, et tur, est, Qui est, sicut ipse loquens in

non hypostasis. oraculo Moysi ait Qui est, niisil me ad :

Omni eodem modo dicendum ad hanc :

vos, totum comprehendens in seipso ve-

Vulgata habet, Isa. lxv, 1 Qiipesienmt me

* :
' Genes. i, 26.
qui ante non interrogabant, invenerunt qui non * Cf. Opp. B. Alberti Coniment. in I Senten-
qudesierunt me. Dixi : Ecce ego, ecce ego, ad tiarum, Dist. II, Art. 12 et 13. Tom. XXV liu-

gentem quss non invocabat nomen meum. jusce U0VU3 edilioiiis.

^ Joau. X, 30. 5 S. AuGUSTiMs, Lib. V de Trinilate, cap. 2.
 586 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
lutquoddam pelagus substantisp infini- me ad vos. Et sic adhuc nomcn est essen-

tum et indeterminatum *. » tiale toti trinitati conveniens. Si autem

3. Adhuc, Moyses cuni audivit liunc accipitur substantive, et intelligitur per
sermonem, Ego sum qui sum, ex ipso subintellectum articulum substantivari,
sermone non intellexit plus unam per- dicebant, quod personale est. Articulus
sonam quam aliam et hoc non potuit : enim discretionem notat, et ad notitiam
esse, nisi intelligeret de essentia divina, discretam faciendain inventus est. Et
quse ut loquens ibi inducebatur. quia historia ista singulariter significat
4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- redemptionem generis humani, qui per
nis nominibus ^
: « Si non de tota aiunt Filium facta est, ideo dicit Glossa super
divinitate laudari, cum dicitur, Ego sum Isaiam, quod Filius loquitur : sic enim
qui sum et, Quiest, misit me ad vos
: appropriatione potius quam proprietate
sed per unam parlem circumscribere co- trahitur ad standum pro Filio.

nantur, quomodo audient Qui est, et : PRiMiE ergo auctoritates Augustini ^'^^'^<

qui erat, et qui venturus est, oynnipo- et Damasceni loquuntur de hoc nomine,
tens ^ ? » Qui, prout est nomen infinitum : et in
Ex omnibus his concluditur, quod est hoc sensu loquitur auctoritas Dionysii.
nomen essentiale. Ad aliud dicendum, quod Moyses si

sed contra. In contrarium tamen hujus est quod intellexit hoc nomen, Qui, ut infinitum,
dicitur, Isa. lxv, l Ecce ego, ecce ego
: non intellexit unam personam plus
ad gentem quse non invocahal nomea quam aliam. Si autem intellexit ut rela-
meum .Ibi Glossa : « Filius b^quitur qui, tivum ejus quod prsecessit : tunc adhuc
Exod. III, 14, dixit Moysi : Ego sum qui duplex potuit esse intellectus, scilicet se-
sum. » cundum quod simpliciter refert antece-
dens vel appropriatum per orationem
Soiutio. SoLUTio. Satis bene responsum est ad historiae, qua appropriatur hoc nomen,
hoc ab antiquis, Prtepositivo scilicetj Deus : et quod est comraune et essen-
Gulielmo, et Alexandro. Dicebant enim, tiale ad personam Filii, et sic intellexit
quod hoc nomen, Qui, potest accipi ut unam personam plus quam aliam. Sed
nomen infinitum et indeterminatum, vel tamen secundum quod simpliciter refert
potes accipi ut relativum. Si accipitur antecedens, de tota trinitate intelligitur
ut infinitum, dicit pelagus substan- secundum Dionysium.
tia? infinitum : essentialitatem enim Et si objiciatur in sensu quo Praeposi-
divinam dicit non determinatam in tivus objicit, qui est Pater, qui est Fi-
supposito, et sic quasi in pelago in- lius, qui est Spritus sanctus : ergo ille

finito. Si autem accipitur relative, qui est Pater, est Fihus et Spiritus san-
|
adhuc potest duobus modis, scili-
accipi ctus quod non valet processus.
: patet,
cetadjective secundum quod determinatur In prsemissis enim accipitur hoc nomen
antecedente quod refert, et hoc est Deus, Qui, infinite, in conclusione autem rela-
quod nomen substantiale est: sic'enim prse- tive : et sic incidit fahacia figuree di-
misit :Deuspatrum vestrorum misitmead ctionis ex mutata suppositione.
vos. Si dixerint mihi Quod est nomen : Csetera de hoc nomine, Qui est, in
ejus ?...Ait : Sic dices filiis Isracl Qui : prsehabitis dicta sunt in qugestione de
est, misit me ad vos *. Et sic sensus est essentialitate divina. Secundum Diony-
Qui est Deus vera essentialitate, misit sium tamen essentia divina duphciter

^ S. J. Damascenus, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. .T.

cap. 12. - 3 ApocaL I, 8.

2 S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus. ^*
Exod. in, 13 et 14.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 59. o87

consideratur, in se scilicet prout est pe- est bonum :bonum enim difTusivum est
lagus inlinitiTB essentialitatis : et sic pro- esse ; et hoc modo Dionysius bonum
prium nomen ejus est, Qui est. Conside- ordinat ante ens : cum tamen si inten-
ratur etiam ut causa diflundens esse : et tiones utriusque simplices accipiantur,
sic primum nomen quo innotescit nobis, intentio entis est ante intentionem boni.

QU^STIO LIX.

De translatioiie corporalium syiiibolicoruni in divinani prsetli-

cationeni.

.^^Deinde quseritur de translatione corpo- divinam transferantur praedicationem,

ralium symbolicorum. De quibus ait Ma- ut cum Deus dicitur lapis, vel fortis, vel
gister in libro I Sententiarum, distinct. vitis, vel aliquid hujusmodi ?
XXXII, de quibus breve tradit documen- Et videtur, quod non debeant trans-
tum, scilicet ut ratione similitudinis con- ferri : quia
siderata ex causis dicendi, dictorum su- 1. Jam antehabitum est, quod corpo-
mant intelligentiam scilicet Catholicam. ralia privativa materiaUa excluduntur a
De his ergo quatuor quserenda sunt, divina praedicatione : talia autem corpo-
quorum primum est, Quahter haec in raiia sunt materialia et mutabilia : ergo
divinam transumantur prsedicationem ? ista nihil nominant in Deo : nomen au-
Secundum, Utrum haec et aHa de qui- tem vanum est quod nihil nominat in eo
bus dictum est, aftirmative vere praedi- cujus est nomen : haec igitur nomina va-
centur de Deo ? na sunt in divinam praedicationem trans-
De nominibus privativis.
Tertium, lata.

Quarto, Utrum omnia nomina quo- 2. Si quis dicat, quod per similitudi-
cumque modo dicta de Deo,differant ra- nes proprietatum translatio tit, et non
tione et nomine, vel nomine solo ? secundum rem. In gontrarium est, quod
non sunt similes proprietates corpora-
lium et spiritualium, etDei et creaturse :

MEMBRUM I. et sic per proprietates transhitio tieri

non potest.
Qualiter haec in divitiam prsedicationem 3. Adhuc, Cum lapis dicitur solidus,
transferantur, cum dicitur Deus la- et verilas solida, et Deus solithis et im-
pis, vel fortis, vel vitis, vel aliquid mobihs, solidum hinc inde dicitur aequi-
hujusm,odi ' .''
voce, cum nomen solum communo sit
et ratio substantiai diversa secundum
nomen, et est sequivocum secun-
illud
Primo ergo quaeritur, Quaiiter hsec in dum Hoetium casu et fortuna. In tahter

* Cf. Opp. B. Alberti. Comnient. in I Senten- jusce nova; editionis.

tiarum, Dist. XXXIV, Art. 6. Tom. XXVI liu-
 588 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

autem aequivocis quod convenit uni, non poralia per propriam praedicationem de
convenit alteri secundum rem. Yidetur Deo non dicuntur, dicuntur tamen per
ergo, quod per talium proprietates in ta- translationem.
libus non potest tieri translatio. Ad ALiuD dicendum, quod proprieta-
4. Si adhuc dicatur, sicut dicit Diony- tes dissimiles sunt, sed hoc non prohi-
sius in libro de Coelesti hierarchia ', bet, quin dissimilium secundum dissimi-
quod secundum dissimiles similitudines les proprietates similis proportionabili-
fit translatio. Yidetur, quod hoc nihil tas possit esse ad unum : et per ta-
sit dictum nullae enim sunt dissimilos
: lem similitudinem proportionabilitatis fit

similitudines. Est enim similitudo, ut translatio.

dicit Boetius in Topicis, totum difTeren- Ad aliud dicendum, quod verum est,

tium eadem qualitas, et Aristoteles in quod talia sunt aequivoca, et est una
IV prinic-e philosophiae dicit, quod unum species aequivocationis, sicut cum dici-

in qualitate facit simile : et ideo unum tur, pratum ridet : et verum est, quod
in multis non potest esse causa dissimi- proprietas quae convenit uni, non con-
litudinis : propter quod nulla videtur venit alteri, sed in talibus potest esse
esse dissimilis similitudo. proportio ad unum et per diversas et

dissimiles proprietates, ut cum dicitur

Soiutio
SoLUTio. Dicendum ad hoc, sicut dicit canis latrabile, et canis coeleste sidus,

Dionysius, quod per dissimiles similitu- quod lucet in pede Orionis, et canis ma-
dines fit translatio symbolicorum, hoc rinum, per dissimilium dissimiles pro-
est, per dissimilium similitudines : et prietates similis proportio fit ad unum
hoc non potest esse, nisi quando res quod mordax. Ad hoc enim ha-
est esse

comparatce dissimiles sunt, et proprieta- bet se latrabile per iracundiam et dentes

tes earum tamen simili-
dissimiles. Est lacerativos, coeleste per radiationem no-
tudo proportionis ex hoc, quod res una civam et peremptivam, marinum autem
sub proprietate sua proportionatur ad per similitudinem ad latrabile in den-
aliquid, et ad idem specie vel genere tium dispositione et organorum : et per
proportionatur res alia sub alia proprie- illud in quo sic dissimilia similia sunt,
tate secundum eamdem analogiam, sicut fit translatio nominis : aliter enim aequi-
ad firmitatem lapis habet se duritia : vocum non reduceretur ad univocum, et
veritas autem ad eamdem coheerentiie hoc est contra artem logicae et contra
firmitatem non duritia habet se, sed veri doctrinam primae philosophiae.
ratione : Deus autem aeternitate et im- Ad id quod objicitur de Dionvsio, di-
mutabilitate. Et ex illa proportione dis- cendum quod dicuntur dissimiles simili-
similium dissimili habitudine fit transla- tudines ab uno et ab alio : dissimiles
tio nominis, et dicitur Deus lapis. Psal. enim sunt, quia dissimilium et in dissi-

cxvii, 22 : Lapidem quem reprobaverunt milibus proprietatibus : similitudines

sedificantes, hic factus est in caput an- autem dicuntur a simili habitudine et

guli. Et dicitur veritas lapis. Matth. proportione dissimilium ad unum : et sic

xvi, 18 Super hanc petram sedificaho

: dissimilia esse similia non est inconve-
Ecclesiam meam. Et vocat petram soli- niens.
dam confessionem veritatis, quam Pe-
tro Pater revelavit, et non caro et san-
guis.

Ad 1. Ad PRiMUM
ergo dicendum, quod hoc
argumentum non probat, nisi quod cor-

' S. DiONYsius, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. i.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUyEST. 59. .^89

« Deus vere tlicitur bonus ^ » Et, Marc.

X, 18 : Nemo boniis, nisi solus Deus. Et
vere dicitur vita, ut dicit Dionysius ^, et
sapientia et virtus. Et haec omnia aflir-

MEMBRUM II. mative dicuntur de Deo.

Utrum nomina symbolica affirmative SoLUTio. Dicendum, quod in omnibus soiutio.

vere prsedicentur de Deo '

? affirmativis quae de Deo dicuntur, duo
consideranda sunt, scilicet modus essen-
di qui est in signiticato nominis, et mo-
Segundo quaeritur, Utrum haec et alia dus dicendi per nomen. Si consideretur
de quibus dictum est, aflirmative vere modus essendi, cum nomina ista, ut dicit
prttdicentur de Deo ? Dionysius de Divinis nouiiidbus \
in libro
Et videtur, quod non. sint praestantissimarum bonitatum, quas
1. Dionysius in libro de Coelesti hie- omnes praehabet et eminenter habet divi-
rarcliia : «Omnium negationes vere sunt na essentia, quae causa est omnium boni-
in aftirmationes vero incompa-
Deo, tatum, et habet eas simpliciter et unite et
ctae Ergo videtur, quod quidquid
"^.
» immaterialiter : et hae bonitates sunt, ut
affirmative prsedicatur deDeo, non prae- dicit Anselmus in Prosologio s,quas cui-
dicatur vere. hbet tam creatori quam creaturae melius
2. Adhuc, Dicit Damascenus, quod est esse quam non esse, ut essentia, sub-
« quaecumqueaffirmative de Deo dicuntur, stantia, vita, intellectus, sapientem esse,
magis ostendunt quid non est, quam bonum esse, virtuosum esse, perfectum
quid est ^. » esse, ens esse, unum
verum esse, et esse,
3. Adhuc, Dionysius in Mystica theo- sic de aliis hujusmodi haec enim omnia :

loyia : « In ipsa divina natura oportet unicuique melius est esse quam non
omnium existentium ponere et aftirmare Gsse. Si, inquam, talia secundum mo-

positiones, sicut omnium causa, et om- dum essendi considerentur, per prius et
nes ipsas magis proprie negare, sicut verissime dicuntur de Deo, et per poste-
super omnia existente : et non negatio- rius secundum analogiam participationis
nes oppositas opinari esse aftirmationi- uniuscujusque dicuntur de creaturis.
bus, sed multo prius ipsam super priva- Siautem considerentur secundum mo-
tiones esse quae est super omnem abla- dum dicendi per nomen, tunc, sicut di-
tionem et positionem ^. » Et ex hoc acci- cit Boetius, nomina imposita sunt secun-
pitur, quod quidquid aftirmatur de Deo, dum nostras cogitationes : et (sicut dicit

verius negatur : et cum contradictoria Damascenus) cogitationes nostrae sunt

simul de eodem non possunt esse vera, de rebus quae secundum principia sua
si aliquid vere negatur de Deo, sequitur essendi cognoscuntur a nobis : tunc id
quod falso affirmatur, quod est super omnem cognitionem et

In coNTRARiuM est quod

Diony- dicit super omne quod cst in intinitum emi-
sius in libro de Divinis norninibus, quod nens, non dicitur ncc nominatur a no-

i
'
^*
Cf. Opp. B. Alberli.Comment. in I Senten- * S. Dionysius, In Mysfica tlieologia, cap.
tiarum, Disl. Vlli, Art. 29. Tom. XXV Imjusce 1.

novae editionis. ^ Idem, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.

^ S. DioNYsius, Lib. de Calesli hierarcliia, ^ Idem, lliidem, capp. .'i et G.
cap. 1. "^
Idem, Ibidem, cap. ->.

^ S. J. Dam.\sce.nus, l.ib. I de Fide orlliodoxa, * S. .Vnselmus, ln Prosoiogio, cap. o.

cap. 4.
 590 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

nisisuos effectus participatos

per nenter existunt in essentia divina, quae
bis,
secundum aliquid, et dicitur in libro de est omnium causa secundum modum es-

Causis, quod causa prima innominabilis

sendi. Et quando dicit, quod « oportet

est, et non deficiunt linguse a narratio- eas omnes potentius negare : » vel, ut
afia translatio, verius intendit
ne ejus, nisi per excellentiam esse ip- dicit :

sius. Et sic verum est, quod

quidquid quod negantur secundum quod signifi-

affirmative prsedicatur de Deo,magis cantur per nomen : et ideo etiam dicit,

proprie negatur : quia illo modo quo quod negationes non sunt oppositae affir-

dicitur per nomen, Deo non convenit, mationibus, quia in diverso sensu fiunt

sed magis eminenter quam nomen sig- affirmationes et negationes, et ideo non
contradicunt. Si enim dicam, quod Deus
nificare possit.
Ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod haec est substantia secundum modum essendi,

causa quare Dionysius dicit, quod est enim praestantissimum ens per se
est
sunt incompactse » quia existens, nullo indigens ad hoc ut sit :
« affirmationes :

Deo non conve- et si dicam, Deus non est substantia se-

significatum nominis
nit sub modo quo dicitur per nomen. cundum quod ab actu substandi signifi-
catur per nomen eo quod dicit Boetius
Alia tamen est causa quse in antehabitis
:

dicta est, scilicet quia prsedicatum^in di-

in libro de Triiiitate Deus subjectum : ;<
^

esse non potest » ista? propositiones

vinis est subjectum in affirmativis pro-
:

conjun- amba^ sunt verae, et in nuUo contradi-

positionibus, et per identitatem
cunt.
gitur ei, et non per compositionem me-
diam : et quia in affirmativis realiter non Ad m quod objicitur in contrarium, M
potest esse compositio quse compactio-
dicendum quod omnia illa dicuntur vere
ideo dicit affirmationes in- de Deo secundum modum essendi, ut di-
nem notat,
compactas esse, et negationes veras : eo ctum est.
quod in negativis nihil negatur, nisi

compositio unius ad alterum, hoc est,

prsedicati ad subjectum.
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, quod Damasce-
nus loquitur quantum'ad modum dicen-
MEMBRUM III.

di per nomen, et non quantum ad mo-

dum essendi et ideo exponuntur sic ta-

:
De noiJiinibus privaiwis, utrum prascli-

les propositiones, Deus est substantia,

centur de Deo *
?

hoc est, non est substantiaT secundum

quod substantia signilicatur per nomen,
sed secundum [esse eminenter est super Tertio, Quaeritur de nominibus priva-

omnem substantiam. tivis. Hsec enim, ut dicit Damascenus in

Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod cum Diony- Fide orthodoxa, non quid est
libro I de

sius quod omnium affirmationes

dicit, Deus ostendunt, sed quid non est . Sed
sive positiones affirmantur de Deo, per ostendens quid non est, nullam notitiam
signum distributivum quod neutraliler facit de Deo cujus est nomen. Cum ergo
sumitur et substantivatum, intelligil par- nomen inventum sit causa notilise fa-
ticipatas bonitates omnium quse divi- ciendse de re, videtur quod nomen pri-

nam participant bonitatem. Illse enim, vativum cassum et vanum sit de Deo
ut dictum est, omnes prceexistunt et emi- dictum.

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- . ^ § j Damascenus, Lib. I de Fide orthodoxa,
tiarura, Dist. II, Art. 17. Tom XXV hujusce cap. 4.

novaj editionis nostrse.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIY, QU^ST. 39. 591

Adhuc, Damascenus
2. « Incorpo- : tilur, qui dicit duo esse quinque, quam
reum, incorruptibile, immensum, increa- ille qui dicit duo esse decem. Causa au-
tum, et csetera hujusmodi, non quid est tem quare el ex affirmativis et ex priva-
Deus significant, sed quid non est. tivis Deus nominatur, est, scilicet ut ex

Oportet autem alicujus substantiam di- multis et ex affirmativis et negativis re-

centi, quid est nuntiare, non quid non velate cognoscamus illam ignorantiam
est. In Deo autem quid est dicere im- (hoc est, ex se ignotum Deum) ab omni-
possibile est, familiarius autem ex omni bus cognitis in omnibus existentibus cir-
ablatione facere sermonem. » Ergo fa- cumvelatam, et supersubstantialem il-
miliarius et verius est et magis pro- lam videamus cahginem et ab omni lu-
prium negativis Deum nominare quam mine in existentibus occultatam 2. Sen-
afhrmativis. sus est, quod essentia divina quae est in

tra Sed contra hoc est quod in prsece- se incognoscibihs et incomprehensibihs

denti membro expositum est, ubi proba- per quid est, et ideo in ignorantia est et
tum est, quod quantum ad modum es- in caUgine quoad nos, et mystice signi-
sendi positiones sive aftirmationes per ficatur in bonitatibus participatis crea-
prius Deo conveniunt. turarum, si debeat cognosci a nobis ah-
quo modo, oportet nos mendicare cog-
SoLUTio. Sicut dicil Dionysius in h- nitionem ejus ab omnibus quse vel posi-
bro de Mystica theologia S et affirmati- tive vel privative dicuntur de Deo. Ac-
nominibus laudatur, hoc
vis et privativis tuum, xvii, 23 : Prxleriens enim, et vi-

est, laudabihter nominatur Deus con- :

dens simulacra vestra, inveni et aram in
trario tamen ordine. In affirmativis enim q^^a scriptum erat : Ignoto Deo. Isa.

a inchoandum cst, et
praestantissimis ^lv, 15 : Vere tu es Deus abscouditus.
sic descendendum ad minus praestantes. Hsbc ergo est causa quare a muUis no-
Hujus causa est, quia in affirmativis minibus oportet divinam notitiam men-
quse notitiam faciunt rei, a cognitiori- dicare.
bus inchoamus, descendendo ve-
et sic Ad primum ergo dicendum, quod no-
Ad 1.
nimus ad minus cognita. Verbi gratia, men negativum sive privativum per se
dicimus, quod Deus est vita et bonitas nuHam facit notitiam de re, sed per ac-
et sapientia : et dicimus, quod est aer cidens, in quantum scihcet rehnquit op-
sive spiritus, et quod est petra : Deus positum. Verbi gratia cum dicitur Deus
enim magis proprie est bonitas quam increatus, non quseriturDeus in genere
aer vel petra. In negativis sive privati- creatorum : et rehnquitur, quod sit in
vis inchoamus a remotioribus a Deo, et genere seternorum. Et cum dicitur in-
sic ascendimus ad propinquiora, ut quod corporeus, non quaeritur in genere cor-
non est petra, quod non est lux, quod poreorum : et relinquitur, quod sit in
non est animus, quod non est intelk-- genere spirituahum. Et cum dicitur non
ctus, quod non est vita, quod non est substantia, ostenditur quod nuUum sub-
subslantia, quod non est essentia : ma- jectum est, sed est ens eminens, et sul)-
gis enim removetur a Deo quod sit pe- jectum heri non potest. Simihter cum
tra, quam quod sit esscntia et quod : dicitur incomposilus vel simplex, osten-
maxime remotum est, negare magis ditur quod nuha compositio cadit in
convenit, ct negationis primum obtinet Deum nec componibilitas, sicut materia
locum. Dicit enim Arlsloteh^s in Y pri- et foi'uia componibiha sunt, licel non
ma; philosophige, quod non tam men- sint composita : et rehnquitur, quod sit

* S. DiONYSius, De mystica Iheologia, cap. * Idem, Ibidcin, cnp. 2.

 592 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
in fine simplicitatis. Causatur enim ne- tanta multitudo nominum sive attributo-
gatio ex aflirmatione propter oppositio- rum ?

nem prsdicati quod subjecto convenit, 1. Cumenim divina essentia simplex

et relinquitur negatio praedicati quod sit et non
in line simplicitatis, et simplex
subjecto non convenit. Ut si quaeratur, est designabile nisi uno modo, et hoc
quare homo non est asinus? responde- privative, scilicet cui pars vel compositio
tur, quod homo est homo et homo et : non est, videtur quod divina essentia
asinus sunt oppositarum differentiarum. non debeat habere nisi unum nomen, et
Et hoc modo negatio aliquam de re facit hoc privativum sive negativum.
notitiam. 2. Adhuc, Cum dicit Boetius in hbro
Ad 2. Ad DiCTUM Damasceni dicendum, quod de Trinitate, quod divina essentia sive
in definibilibus sive per definitionem sci- est forma, sive materia, videtur quod
bilibus si debeat notificari res, oportet non sit nominabilis nisi nominibus abs-
quod fiat per quid est dicentia, et non per tractis, ut virtus, sapientia, justitia : et
quid non est. In primis autem simplicis- non tahbus nominibus ut sapiens, justus,
simis haec via impossibilis est : prima et hujusmodi.
enim simplicissima nec definientia, nec Adhuc, Cum, ut dicitur in libro de
3.

definitionem habent. Et quia Deus in fine Causis, non nominetur prinia causa nisi
simplicitatis est et primum est, et talia a suis causatis secundis, et nomina illo-
notificari non possunt nisi per privatio- rum non sint ei propria, videtur quod
nem et negationem, ideo dicit Damasce- numquam nominetur nomine proprio :

nus, quod quoad hoc familiarius est in et sic videtur, quod nullum sit nomen ei
talibus abomni ablatione facere sermo- propriuim
nem. Xihilominus tamennon removetur,
quin de talibus multa quantum ad mo- Ulterius queeritur, Cum hsec nomina q
dum essendi verius dicantur affirmative, dicantur de creatore et creaturis, utrum
ut paulo ante ostensum est. univoce vel a?quivoce dicantur de
Ad object. l^t hoc cst quod probat objectio quae ilHs ?
fuit in contrarium. Dicunt enim quidam, quod aequivoce,
fundantes se super hoc, quod cum sub-
stantia divina non sit in aliquo genere,
sed eminenter extraomne genus, et ante
omne genus, et cum univoca'semper sint
MEiAIBRUM IV. in eodem genere, quod nihil potest esse
univoce dictum de substantia divina et
JJtrum omnia nomina quocumqiie modo de creatis.
dicta de Deo, difjerant nomine et ra- Sed gontra hoc objicitur :
se<

tione, vel nomine solo ^ ? 1. Augustinus in libro I de Doctrina

Christiana, hanc dat divisionem « Re- :

rum quaedam sunt quibus fruendum est,

Qusest. 1. QuARTO quaeritur, Utrum omnia no- qusedam quibus utendum, qusedam quae
mina quocunque modo dicta de Deo, fruuntur et utuntur -. » Si haec divisio
differant nomine et ratione, vel nomine debeat esse bona, oportet quod divisum
solo ? univoce dicatur de dividentibus. Divi-
Et in hoc primo quseritur, Unde venit dentia autem sunt creata et increata.

* Cf Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- - S..'\uGCSTiNus, Lib. I de Doctrina Christiana,

tiarum, Dist. VIII, Art. 3. Tom. X.W nov.-p edi- cap. 3.

lionis nostra).
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU^ST. S9. 593

Ergo aliquid univoce dicitur de crealis et tate istius nominis, boiius. Ergo bonum
increatis. univoce dicitur de Deo et de aliis homi-
2. Adhuc, Hieronymus dat hanc divi- nibus.
sionem « Omne quod est, aut est inge-
: 7. Adhuc, Quidam objiciunt sic : Cum
nitum sive non genitum, aut factum. In- dicitur, Omnis substantia est : aut in ge-
genitum ut Pater et Spiritus sanctus : neralitate hujus nominis substantia con-
genitum, ut Filius : factum, ut creatu- tinetur Deus, aut non. Si sic, habetur
ra. » In hac divisione divisum est omne propositum, scihcet quod hoc nomen,
quod Ergo univoce dictum de divi-
est. substantia, communitate univoci dicitur

dentibus. Dividentia autem sunt factum, de Deo et aliis substantiis. Si non, tunc
sive creatum et increatum. Ergo aliquid hsec est vera, Omnis substantia est, et

univoce dicitur de creato et increato. nulla earumDeus et ex hoc ulterius

est :

3. Idem habetur ex verbis Augustini concluditur, quod Deus nulla substantia

in libro de Natura boni, ubi dicit, quod est, quod expresse falsum est et haereti-

« omne bonum aut est Deus, aut ad cura.

Deum. Et constat, quod bonum ibi in
))

communi accipitur ad bonum increatum Ulterius quseritur, Cum multa sint uees

et ad bonum creatum, et non in commu- nomina divina et attributa, utrum diffe-

nitate nominis tantum, sed etiam in una rant nomine et ratione, vel nomine tan-
intentionecommuni. tum ?
4. Adhuc, Logice arguitur sic : In non Et videtur, 'quod nomine tantum. Res
univocis abusiva est comparatio. Sed nos enim significata eadem est, divina scihcet
quantitate virtutis Deum dicimus esse essentia : et ejusdem uno
rei simplicis et

majorem omnibus,et bonitate meliorem, modo se habentis unica et eadem est ra-
et sapientia prsestantiorem. Oportet ergo tio : videtur ergo, quod omnia conve-
secundum regulam logica?, quod virtus, niant ei secundum eamdem rationem.
bonitas, sapientia univoce dicantur de Ix contrarium hujus
est regula gram- sed contrs
Deo in quo notatur excessus, et de maticse, quod scihcet ubicumque sunt
creaturis respectu quarum notatur ex- multa nomina unius rei, secundum ra-
cessus. tionem illa nomina sunt synonyma, sive
3. Adhuc, Logice objicitur sic Regula : sint propria, sive appellativa. Propria, ut
enim est in logicis, quod dictio exceptiva Marcus, Tullius, Cicero. Appellativa, ut
non excidit nisi a termino qui univoce ensis, mucro, spada, gladius. Cum ergo
dicitur de excepto, et de his a quibus ex- dicitur, Deus justus, misericors, sapiens,
cipitur. Sed, I ad Corinth. xv, 26 et 27, bonus, omnia ista et similia de Deo
dicit Apostolus sic : Cum autem dicat : dicta sunt synonyma, quod aperte falsum
Omnia subjecta sunt ei, sine dubio prsd- est.

ter eum qui subjecit ei omnia. Oportet

ergo, quod in generalitate istius termini, SoLUTio. Ad primum•^
queesitum
^ dicen- .
Soiutio.
Adquees».!.
omnia, contineantur ot Pater exceptus et dum, quod multitudo nominum sive at-
creatura subjecta. Tcrminus autem dici- trihutorum divinorum et secundum phi-

tur univoce de omnibus quae continentur losophiam et secundum theologiam pro-

in generalitate sua. Ergo iste terminus, venit ex summa pcrfectione et eminentia
omnia, univoce dicitur de creato et in- substantia^ divinae : haec enim accipitur
creato. ut causa universalis pra?habens et emi-
0. Idem concluditur per hoc quod ha- nenter habens in seipsa et ut seipsam
betur, Marc. x, 18 : Nemo bojius, nisi omnes bonitates quae procedunt ab ipsa
solus Deus. Ibi enim liaec dictio, nisi, in participantia creata ab ipsa, sicut di-
tenetur exceplive, et excipit a communi- cit Dionysius : et quia omnes praehabel
XXXI 3S
 594 D. ALB. MAG. ORD. mMD.
bonitates, abonmibus denominatur. Bo- essentia simplex sit, tamen in ea verissi
nitates autem dico secundum Anselmum, nie est in esse, et quod est, et quis est :

processiones a prima causa fluentes, sed hsec in ea non sunt sub ditTerentia,

quas onini rei et unicuique rei melius sed sub idenlitate. Idem enim est in ea
est esso quam non esse. Quia enim om- quo est et quod est et quis est et quia :

nes istas praehabet, et unumquodque no- ista sunt in ea, ideoaliquando nominatur
minatur ex eo quod habet in seipso, ut quo est, ut cum dicitur sapientia, bo-

ideo ab omnibus istis nominatur, et sub nitas : aliquando ut quod est, ut cum di-
istis innotescit. Quia, sicut dicit Diony- citur Deus sapiens, bonus aliquando :

sius, per illas ut per lumina quadam et ut quis est, ut cum dicitur Pater et Fi-

radios expandit et diflundit se super om- lius.

nem natur^ vultum, et immittit se sim- Ad aliud dicendum, quod et proprio

secundum analogiam
pliciter existentibus nomine ct symbolico nominatur essontia
suse existentise viventibus autem vitali-
:
divina. Secundum Dionysium enim et

ter secundum analogiam qua participant Platonem, qui per se formas posuerunt
vitam, sentientibus autem sensibiliter, et et parlicipationes quas causa universalis
irrationabilibus irrationabiliter,et intelle- prsehabet, quae causa est per se, et non
ctualibus intellectualiter secundum habi- per accidens, sicut in II Phijsicorum di-

tudinem quase habent ad vitam, sensum, cit quod statuarius per se

Aristoteles,

rationem, et intellectum. Unde Deus causa est statuse, Polycletus autem per
quando secundum aliquid nominalur, accidens. Per se enim est, quse disponi-

non potest uno nomine nominari, sed tur eadem forma cum efTectu sed in :

multis quia multis innotescit et non

:
causa est ut participatio, et secundum se
uno : quse cum omnia preehabet in seip- et simpliciter existens : in participante

so ut causa, et quse omnia est, secun- autem ut in alio materiali. Et in omnibus

dum quod in ipso sunt, ot sic nominatur talibus est duplex viacognitionis nostriT,

mystice secundum Dionysium. Nomina- scilicet a causa ad effectum, vel e con-

tur enim his ut species sive materia, et verso ab etTectu in causam. A causa in
sic dicitur per se essentia, per se sub- elTectum, si procedimus a parlicipatione

stantia, per se bonitas, per se sapientia, secundum se accepta in participans et

et sic de aliis. Nec tantum mysticis, sed participatum. Et sic dixit Plato forma-
etiam symbolicis affirmativis, quando rum imagines a per se formis" procedere,
corporalium proprietates ad dissimiles sicut sigillata a sigillo : cum tamen for-

similitudines referuntur, ut paulo ante mse sigillantes sint secundum se in nullo

dictum est. communicantes materise sigillatarum for-
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod licet marum. Et hoc modo dicit Aristoteles
Ad 1,

divina essentia simpliciter sit et semper in VII primse 'philosophise, quod domus
uno modo se liabens realiter et in se, est ex domo, et sanitas ex sanitate. Et si

multorum tamen est per se causa, sicut
dicit Dionysius, quod per se participatio-
nes, ut per se essentia, et per se bonitas,
per secausa sunt essentiae participatse et
bonitatis participatse et ideo ab istis
: et
secundum ista proprie nominatur, sicut
dicit Plato,quod per se formae causse per
hoc modo accipimus divinam essentiam
ut causam universalem omnia suis boni-
tatibus imprimentem sive sigillantem et
formantem, tunc multis propriis nomini-
bus nominamus eam, quse sibi soli con-
veniunt et non effectibus, et sic dicimus
eam per se essentiam, per se substantiam,

se sunt formarum in materia, quas ima- per se bonitatem, et per se sapientiam, et

gines vocavit, eo quod ad imitationem sic de aliis : quse omnia soli essentise di-
illarum materise sunt impressae. vinse conveniunt, et non aliis. Si autem

Ad 2.
Ad ALiuD dicendum, quod licet divina e converso ab etfectibus ascendimus in
 JN I P. SUM. THEOL. TRACT. XTV, QU^ST. 59. 593

causam, tunc necesse est ire triplici via. tiendo excelsa Dei resonamus. Et ideo
Si enim manuducimur convenientia cau- dicunt, quod quamvis in divisione Au-
sati ad causam simpliciter, tunc non gustini « Rerum quaedam etc, » et in
:

possumus nominare causam nisi nomi- divisione Hieron^^mi « Omne quod est, :

netur efTectus, ut procedit objectio : quia etc, » et iterum in divisione Augustini :

sic pro certo nomina translata sunt et « Omne bonum, etc, » divisum semel
impropria. Sic enim dicimus bonum a ponatur cum dividentibus, reddendum
quo bonum, et ens a quo ens, et justum est sub diversa ratione, et sic aequivoce
a quo justitia. Si autem manuducimur sumendum.
convenientia comparata inter causam et Ad id autem quod logice objicitur de /.dobject.i.

efTectuni, quia scilicet omne in quo con- comparatione, dicunt quod abusiva est
venit causa cum efTectu, eminenter est praedicatio, et non propria cum id in :

in causa, et secundum analogiam pro- quo notatur comparatio, non insit utri-
prise potestatis in effectu : sic superemi- que comparatorum per unam rationem.
nominibus nominabimus eum, ut
nentise Ad m quod obiicitur de omnibus ex-
' ''
Adobject.s,
6 et 7.
cum dicitur, Deus est substantia, non ceptivis, dicunt quod dupliciter apponi-
substantia, sed super omnem substan- tur exceptio ad terminum in quo fit ex-
tiam, et sic de aliis quse afQrmative prae- ceptio. Aliquando apponitur ad exci-
dicantur de Deo et creaturis. Si autem piendum in suppositis termini respectu
ascendimus ab effectu in causam sub praedicati, quod notatur subjecto gratia

differentia, tunc cum differentia sit causa suppositorum inesse, [ut omnis homo
oppositionis, oppositio autem causa pri- currit praeter Socralem. Aliquando appo-
vationis et negationis, Deum non pos- nitur ad determinandum confusionem
sumus nominare nisi nominibus privati- aequivocationis tantum, ut cum dicilur,
vis el negativis : quia quidquid dicimus omnis canis praeter ccelestem, Et sic di-
de creatura, hoc modo negamus de crea- cunt accipi dictionem exceptivam episto-
tore. Et ideo dicit Dionysius, quod u in lae primae ad Corinthios, xv, 26 et 27, et

Deo oportet affirmare omnium positiones Marci, x, 18 : et ideo non oportere ter-
secundum primam viam convenientise, minum esse univocum a quo fit exceptio.
simpliciter scilicet, et omnes potentius Similiter dicunt de adjectivis, quod ali-
negare secundum tertiam viam, tam- quando apponuntur substantivis ad re-
quam super omnia existente secundum strictionem communitatis, ut cum dici-
mediam viam. » Et hujus causa est, tur, animal risibile est homo. Aliquando
quia nominationes nostrse sunt secundum ad determinationem confusionis quae est
cognitiones nostras,et sicut cognoscimus, in aequivoco. Convenienter enim dicitur,
ita nominamus. canis latrabilis currit : et non convenien-
ter dicitur, homo risibilis currit propter
Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- nugationem. Inutiliter enim ponitur ri-

dum quod diversorum in Iiac quaestione sibile ad hominem, cum non sit aequivo-
diversae sunt sententise, sicut patet in di- cum homo non inutiliter autem ad ca-
:

versis summis Magistrorum. Prsepositi- ncm latrabile, cum per ipsum determi-
vus enim et sui sequaces dixerunt, quod nctur confusio aequivoca.
nihil dicitur univoce de Dco et creaturis. Sic ergo solvunt isti ad inductam
Et isti concedunt, quod termino semel quaestionem.
posito theologica facultas utitur aequivo- Sunt alii qui omnino contrario modo
ce : quamvis hoc non contingat in aliis dicunt istis, dicentes nomina mystica
facultatibus. Et hujus causam dicunt : univoce dici dc crcatorc et crealura, ut
quia Iheologica supra rationem sunt, et cum dicitur Dcus juslus, propter simpli-

ut possumus, ut dicit Gregorius, balbu- citatem notatur justitia quae est Deus :
596 D. ALB. MAG. ORD. PR^D,
cum vero dicitur, homo est justus, nota- Et sic ista per prius et posterius dicuntur
tur justitia qufe inest homini et est acci- de Deo et creatura, ut supra in qusestio-
dens : sed quia ratio justi secundum nibus de imo, vero, et hono determina-
quod est justuni, non sumitur ex eo cui tum est.

inest, eo quod hoc non est essentiale ju- Et secundum hoc ad objecta respon-
stitiae, sed sumitur ab habitudine ad dendum est,
actum,dicitur enim Deus juslus,quia re- Ad augtoritates quidem Hieronymi et Adol
2:
tribuit pro meritis : et dicitur homo ju- Augustini dicendum, quod sufficit, quod
stus, quia reddit unicuique quod suum divisum secundum communitatem analo-
est. Et sic una communi ratione et Deus giffi reddatur dividentibus, et non opor-
dicitur justus, et homo dicitur justus : et tet quod omnino univoce praedicetur de
si ditlerunt in hoc, quod Deus est justitia illis, ut patet cum dicitur, Entium aliud
sua, ethomo non est justitia sua, dicunt substantia, aliud accidens et, Entium
:

quod ab hocnomen non trahitrationem : aliud potentia, aliud actus.

hoc enim accidit quantum est ju-
ei in Ad ALiuD dicendura, quod comparatio- Adol
stitia Dei, et in quantum est justitia ho- nes duobus modis fiunt. Uno modo per
minis : et ideo non impedit, quin una sit intentionem formae quae una ratione
substantiaB ratio justitiae cum dicitur inestutrique. Alio modo fundantur super
Deusjustus, et cuin dicitur homo justus. unam formam, quse secundum gradus et

Eodem modo dicunt de nominibus his, majoris et minoris perfectionis est in

essentia, substantia, vita, bonitas, et hu- comparatis : et sic sufficit communitas
jusmodi. Et illi concedunt auctoritates analogiae : sicut dicimus, quod intelle-
etargumenta inducta pro illa parte. ctualis est homo, intellectuaHor Angelus,
Sed cum justitia Dei pro certo in ge- intellectualissimus Deus. Et hsec est so-
nere non sit, et similiter essentia et sub- lutio Anselmi. Unde dicit : « Qui credi-
stantia : justitia autem hominis essentia derunt aliqua univoca esse propter hoc,
et substantia in genere est, eo quod om- quod comparantur, non sufficienti credi-
nis forma prsedicabilis de aiiquo creato, derunt signo. » Comparationi enim suffi-
in genere est : et id quod est in genere, cit, quod una aliqua forma com- sit in
cum eo quod est extra genus, nullo modo paratis, secundum intensionem et
vel
potest intelligi esse univocum : eo quod remissionem, vel secundum gradus di-
repugnantiaintellectuumesset circa idem versse perfectionis : et sic Deus dicitur
ideo videtur dicendum, quod nec uni- justissimus, optimus, sapientissimus, et
voce, nec penitus sequivoce dicitur idem in essentia et substantia prsestantissimus.
de creatore et creatura, sed secundum Ad id autem quod objicitur de excepti-
communitatem analogige, hoc est, secun- vis, plana solutio termino enim a
est :

dum proportionem habitudinis ad ununi quo fit exceptio, sufficit quod communis
commune secundum rationem. Sic enim sit secundum analogiam ut cum dico, :

dicilur Deus essentia qua ipse est, et ho- omne intellectuale habet intellectum
mo essentia qua est, et esse Deo et crea- deiformem prseter hominem.
turse commune est et sic dicitur Deus :
Ad id quod objiciunt per hanc,Omnis
substantia qua in se subsistit, alio non substantia est, dicendum quod in com-
indigens creaturse modo : et creatura di- munitate hujus termini, suhstautia, con-
citur substantia qua in se subsistit, alio Deus communitate analogise. Ana-
tinetur
indigens creaturae modo. Et sic dicitur logum enim et etiam aequivocum con-
Deus justus justitia qua retribuit, et quae fundi et distribui possunt etiam signo
ipse est suo modo : et homo dicitur ju- universali distributivo, maxime respectu
stus justitia qua reddil unicuique quod praedicati quod per eamdem analogiam
suum est, et quae ipse non est suo modo. redditur partibus distributi, ut est hoc,
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 39. m
prsedicatum est quod non est terlium stantia, et ut justitia, et ut sapientia, et

adjacens, sed alterum extreraorum, ut sic de sumatur ex parte mo-

aliis, si ratio

eum dicitur, omnis substantia est. di significandi, non erit una et eadem
omnibus nominibus divinis, sicut
ratio in

»t3_ Ad id quod ulterius quseritur, respon- non estuna ratio dicendi. Modus enim di-
dendum est per distinctionem potest : cendi sequitur modum significandi : quia
enlm nomen attendi penes significatum, sicut intelligimus, ita significamus et di-

et secundum modum significandi : et si cimus. Et sic patet, quod propter diver-

ratio sumatur ex parte significati, idem sum modum dicendi,nomina non sunt
signilicant omnia nomina divina, et hoc synonyma, et propter unam rem dictam
signilicatum ejusdem rationls est secun- non realiter sunt diversarum rationum,
dum rem. Si autem attendatur secundum et propter diversum modum dicendi di-
modum significandi, cum non sit unus versarum sunt rationum secundum quid
modus significandi quo significatur Deus et non simpliciter.
ut essentia, et quo significatur ut sub- Et per hoc patet solutio ad totum.
398 D- ALB. MAG. ORD. PRiED.

TRACTATUS XY.
DE SGIENTIA, PR.ESCIENTIA, ET DISPOSITIONE.

Deinde queerendum est de sapientia sive scientia, potentia, et voluntate,

quae licet essentialia sint, tamen (ut dicit Magister in libro primo Senten-
tiarum, distinctione XXXV) specialem efflagitant tractatum.
Et quia scientia est respectu omnium verorum tam bonorum quam ma-
lorum, potentia autem respectu possibilium etimpossibilium bonorum tan-
tum, voluntas autem respectu bonorum tantum et factorum, ideo primo de
scientia faciemus inquisitionem, secundo de potentia, tertio de voluntate :

quia hoc ordine etiam procedit Magister in Sententiis.

De scientia igitur quserimus hoc modo, scilicetquod primo quseremus de
scientia in communi.
Secundo, In speciali de preescientia, dispositione,preedestinatione, repro-
batione, et providentia.
De scientia quseremusin communi quatuor, scilicet primo quid sit ?

Secundo, Per quid sit ?

Tertio,De quo sit?

Et quarto, Quomodo se habeat et ad scientem et ad scibile?
 m I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.^ST. 60. 599

QUiESTIO LX.

De scientia Dei.

fuit de scientia, et non in speciali tra-

ctatu.
3. Si dicatur, quod scientia connotat
respectum, licet significet divinam essen-
MEMBRUM I. tiam, et ratione connotati exigit specia-
lem tractatum, qutcratur quid sit quod
Quid sit scientia Dei ? et, Utrum pluri- connotat ? Si dicatur, quod respectus ad
bus nominibus appelletur ? creaturam eo quod scientia dicitur ad
:

scibile. Contra In libro primo Senten-

:

tiarum, distinctione XXXV, dicitur,

Primo ergo quaeritur, Quid sit scientia quod si nuUa nuUa esset
essent futura,
Dei, et quomodo multiplex sit, sicut di- preescientia esset tamen in Deo scien-
:

cit Magister in Sententiis, quod cum sit tia. Et sic videtur, quod scientia non di-

una et simplex, tamen propter varios cit respectum ad res futuras sive facien-
status reram et diversos effectus plura ac das.
diversa sortitur nomina. Dicitur enim non 4. Adhuc, Cum dicitur Deus scire se,
tantum scientia, sed etiam prinescientia constat quod non connotatur respectus
vel providentia, dispositio, praedestinatio, ad creaturam. Cum ergo verbum non
reprobatio. sequivoce sumatur cum dicitur Deus
Yidetur enim, quod unum simplex tot scire se, et cum dicitur Deus scire crea-
nominibus non debeat appellari. turas, et cum dicitur Deus scire sim-
1. Nomen enim datur causa cognitio- pliciter,videtur quod quantum est de suo
nis rei unum autem simplex uno co-
: modo signilicandi, scientia et scire nul-
gnoscitur et sic plura non debet habere
: lum connotent respectum ad creaturam,
nomina. sed simpliciter significent divinam essen-
2. Adhuc, Scientia Dei essentiam di- tiam.
vinam significat. Unde Augustinus in Adhuc, Dionysius in libro deDivi-
5.

libro VI de Trinitate : « Scientia est ip- nisnominibus « Divina sapientia co-

:

sa sapientia, et sapientia idem quod es- gnoscens seipsam, cognoscit omnia ^ »

sentia : quia in illa Trinilate non est Eodem ergo modo cognoscit se et crea-
aliud sapere, quam esse'. » Et ex hoc turas. Siergo connotatcum dicitur,
nihil

rclinquitur, quod scientia signiiicat divi- scit se, videtur quod niliil connotet cum
nam essentiam, et secundum hoc cum dicitur, scit creaturas.
aliis essentialibus nominibus tractandum (». Adhuc, Nomina et verba connotan-

'
S. AuGusTiNUS, Mb. VI de Triiiitale, cap. - S. Diu.nysils, Lib. lie Divinis noiuinibus,
1. cap. 7.
 600 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

tia respectum ad creaturas, simpliciter vero de faciendis. Prsedestinatio de om-

dicta, et cum delerminatione dicta, eum- nibus salvandis, et de bonis quibus et
dera connotant respectum, ut patet in hic liberantur, et in futuro coronantur.
his, dominus, et creator. Idem enim re- Magister Hugo autem de sancto Yictore
spectus connotatur cum dicitur,dominu3 aliter distinguit sic : « Divina sapientia
servi dominus, et dominus simpliciter et scientia vocatur et prsescientia et dis-
et cum dicitur creator creaturfe, et crea- positio et praedestinatio et providentia
tor simpliciter. Si cr^o scientia vel ver- et cst scientia existentium, praescientia
bum sciendi connotat respectum ad crea- futurorum, dispositio faciendorum, prse-
turam, tunc idem respectus connotabi- destinatio salvandorum, providenliasub-
tur cum dicitur, Deus scit simpliciter, jectorum. quidam etiam satis con-
» Alii
velDeus est scientia vel cum dicitur,: venienter dixerunt, scilicet quod divina
Deus scit creaturas, vel est scientia cre- scientia consideratur dupliciter, scilicet
aturarum. secundum se ut abstracta a respectu ad
Et ex his videtur, quod scientia divi- res temporales scitas, vel ut conjuncta
na non sit nisi essentia divina. respectui adjemporalia. Si primo modo:
Sed contra. ^^ CONTRARIUM hujus est, quod Omnis tunc dupliciter consideratur, scilicet sim-
scientia referlur ad scibile. pUciter, et sic dicitur scientia, et in
1. Dicit enim Aristoteles in Prsedica- comparatione ad causam per quam est
mentis, quod scientia non est nisi scibilis scientia, quod vult Aristoteles
eo in
scientia, quamvis non per eumdem ca- primo Posteriorum, quod scientia est
sum scibile dicatur ad scientiam, sed di- comprehensio per causam, et sic dicitur
citur scibile scientia scibile per ablati- sapientia. Si autem consideratur cum
vum. enim Magister Hugo de san-
Dicit respectu ad res temporales aut est re- :

cto Victore, quod « scientia est existen- spectu existentium sub differentiatempo-
tium, et quod scientia quae de nullo est, ris futuri, sive bonorum, sive malorum,
nuUa est. » Talem autem respectum non et sic (^'iQAiViT prsescientia sive providentia.
importat essentia. Ergo videtur, quod Aut est respectu faciendorum, quae non
scientia ex modo significandi aliquid ad- possunt esse nisi bona tantum : et hoc
dat super essentiam, respectum scilicet modo tripliciter consideratur, scilicet

ad scita quse sunt existentia. quod aut est respectu faciendi in bono
2. Adhuc, Scientia assimilatio est naturse et gratiae communitet-, et sic est
scientis et sciti : quia scientia est per dispositio: aut respectu faciendi in bono
speciem et rationem formee scibilis : et gratiae tantum, et sic dicitur prsedesti-
assiniilatio talis in intellectu suo claudit 7iatio : aut est respectu facti, et sic est

respectum ad sic scitum : scientia ergo providentia. Multis etiam aliis modis
super essentiam quam significat, talem potest variari, si diversitas respectuum
connotat respectum. consideretur.
Et hoc concdendum est. Et quod objicitur, quod simplex uno
modo cognoscitur, dicendum quod ve-
soiutio. SoLijTio. Dicendum est ad primum, rum est in quantum simplex sed, sicut :

quod diversae rationes assignatse sunt de habitum est, simplex non repugnat mul-
diversitate nominum. Magister quidem titudini respectuum : et secundum quod
in Sententiis dicit, quod sapientia vel tales respectus connotantur cum signi-
scientia de omnibus est bonis, et malis, ficato suo principali, ex diversitate modi
prsesentibus, praeteritis, et futuris, tem- significandi diversa sortitur nomina.
poralibus et seternis. Prsescientia autem Ad aliud dicendum, quod Hcet scien-
sive providentia de futuris, sed de om- tia idem sit quod essentia divina, tamen
nibus sive bonis sive malis. Dispositio quia existentium est ad minus in ordine
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.^ST. fiO. 601

caussB primgp, alium modum habet si- quod habituahs respectus connotatur
gnificandi quam essentia divina : cum cum dicitur, scit se : actualis autein cum
lamen realiter sit idem. dicitur, scit creaturas.

Ad aliud dicendum, quod dicere re- Ad ALiuD dicendum, quod non est si- aci e.

spectum ad res futuras dupiiciter dicitur, mile : quia dominus et creator propter
scilicet respectum in ordine causae, hoc actualem respectum quem connotant, ex
est, ad ea quie sunt in causa, quanivis tempore Deo conveniunt scientia au- :

non sunt in seipsis actu : et dicere re- teranon connotatnisi respectum habitua-
spectum ad ea quae sunt in seipsis actu. lem, et idcirco Deo convenit ab eeterno.
Et primo modo respectum ad futura di- Ad autem quod objicitur in con-
id Adobject. i.

cit scientia. Cum enim Deus scit se, non trarium, dicendum quod procui dubio
sufficienter sciret se, nisi sciret se secun- scientia scibilis scientia est, et quod exi-
dum id quod est, et secundum id quod stentium est sed non oportet, quod sit
:

principium universorum est et ideo : existentium in actu, sed suftlcit, quod sit
scientia Dei qua scit se, habitualem scientia existentium in causa effectiva,
respectum importat ad scibilia sive scita, formah, et finali, et non maleriali. Res
prout sunt in suo principio etTectivo enim verius scitur in causa, quam in
formali et finali. Et est exemplum in seipsa.
scientia lucis. Non enim scit lucem per- Ad aliud dicendum, quod scientia Adobject.2.
fecte, nisi qui scit id quod est lux, et revera assimilatio est : sed assimilatio
qui scit lucem secundum quod est prin- est duplex, scilicet per formam abstra-
cipium colorum et omnium constituto- ctionis, quee est per speciem a re scita

rum per lucem : et hoc modo lux ha- acceptam, et talis assimiiatio non est in

bitualem respectum habet ad colores. divina scientia : quia sic esset ab alio

Et hoc modo dicitur a Sanctis, quod uno accipiens scientiam. Et sicut dicit Phiio-
modo scit Deus ab aeterno futura, pree- sophus in XI primse philosophise, si in-
sentia, et prseterita : nec ex difTerentia tellectus divinus sic acciperet scientiam,
temporis aliqua fit variatio in scientia esset possiitibilis et imperfectus : et

Dei. Quod esse non posset nisi scientia oporteret, quod haberet alium intelle-
Dei etiam qua scit se, aliquem habitua- ctum super se diviniorem et agentem,
lem respectum poneret ad scita futura, per quem de potentia sciente efticeretur
praesentia, et prseterita. Unde cum dici- actu sciens, et esset aliquando sicut dor-
tur, Deus scit se, habituaiis respectus miens, qui non semper actu intelligeret :

connotatur ad scita creata : et hic habi- quod valde absurdum est dicere de Deo
tualis respectus ad actualem reducitur, etiam secundum Philosoplios. Et est as-
quando dicitur, scit praesentia, scit fu- similatio per formam artis practicam,
tura, scit praeterita. quae est forma ad rem constituendam
Ad ALiUD dicendum, quod cum dicitur procedens ab artifice, et constituens esse
Deus scire se, vel scire simpliciter, nul- in quo intelligitur res : et talis assimila-
his actuaiis connotatur respectus tamen
: tio ad res scitas est in divina scientia, et
quia actus verbi transit in actum cum talis assimilatio ponit respectum habi-
dicitur scire vel scit se, non simpliciter, tualem.
sed prout supponit Deum sicut est et
prout est principium universorum, con-
notatur respectus habituaiis ad omnia
quoruni principium est Deus, et quae scit
sciendo seipsum et hunc respectum
:

etiam connotat scientia.

Ad ALiuD diccndum eodem modo,
602 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

5. Adhuc, Omne medium quod scien-

di medium est, a scibili accipit scien-
tiam : Deus, ut dicit Dionysius, a scibili

MEMBRUM II. nihil accipit : ergo per medium non scit.

L\ coNTRARiuM quidam objiciunt quod sed

Utrum Deus sciat per medium vel non '

? plus est operari quam scire : et Deus
operatur per creaturam : ergo etiam
potest dici scire per creaturam.

Secundo quaeritur, Quid scit Deus

scientia divina, sive per quid scit Deus? LIlterius quceritur, Utrum scit per qui

Et hoc est quaerere, Utruni scit per me- causam ?

dium, vel non? Yidetur, quod sic.

Et videtur, quod non per medium, sed 1. Dionysius in libro de Divinis no-
per seipsum. minibus «^Si secundum unam causam
:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- Deus omnibus existentibus esse imperti-

nibus : « Deus scit omnia tamquam in tur, sccundum eamdem causam singu-

seipso existentia, et in se praesubsisten- larem agnoscet omnia tamquam ex se

tia, etnon ex existentibus accipit scien- existentia et in se prtcsubsistentia, et

tiam eorum . » non ex existentibus accipiet scientiam

2. Adhucldem, ibidem, « Cognoscen- ipsorum ^ » Ex hoc accipitur, quod
do se, cognoscit omnia. » Ex quo acci- per causam^ Deus scit et omnia cogno-
pitur, quod non per medium, sed seipso scit.

co2:noscit. 2. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Se-

o
3. Adhuc, Objicit Philosophus in un- cundum unicam causam scit omnia, ut
decimo primse philosophiae, quod « si in ipso existentia et in ipso subsisten-

divinus intellectus scientiam acciperet tia. »

per aliud ut per medium, sequeretur Adhuc, In genere scientise nobilior

3.

quod vilesceret ejus intellectus : esset est scientia percausam, quam illa quae
enim potentialis, et perficeretur specie non est per causam, sed per signum :

quorumdam vilium quse melius est ne- quod nobilius est Deo attribuendum est :

Ergo videtur, quod non per me-

scire. » ergo si detur Deo scientia, danda est ei
dium scit, sed per seipsum scit omnia per causam.
quae scit. In contrarium hujus videtur esse :
se.

Adhuc,
4. Aristoteles in primo Po^/e- quia
riorum dicit, quod « de principiis nobi- 1. Deus scit mala, quorum ipse non
liorem habemus habitum, quam sit est causa.

scientia : principia enim seipsis scimus, 2. Adhuc, Scit non entia : et quge non
scientia autem per medium. » Ex quo sunt entia, non habent causam : ergo
accipitur, quod acceptio sine medio no- non omnis cognitio ejus est per cau-
bilior est quam acceptio per medium : sam.
et quod nobilius est, Deo est attribuen-
dum ergo dicendum, quod Deus non
: Ulterius queeritur, Si sciat per unum, (

per medium scit, sed per seipsum. vel per multa *

?

' Cf. Opp. B. Alberti. Corament. in I Senten- * Idem, Ibidem.

tiarum, Dist. XXXVI, Art. 3. Tom. XXVl hu- ^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
jusce novae editionis. tiarum, Dist. XXX^IX, Art. 2. Tom. XXVI novse
- S, DioNYsius, Lib. de Divinis noniinibus, editionis nostrae.
cap. 7.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 60. m
Et videtur, quod per multa. 2. Adhuc, Scit bona et mala. Sicut
1. Dicit enim Augustinus in libro autem dicit Augustinus in hbro III de
LXXXIII Qugestionnm, quod « alia ra- Libero arbitrio, mala exemplar inmen-
«

tione facit equum, et alia hominem ^ » te divina non habent. » Nonergo semper
Sed eadem ratione scit, qua Ergo
facit. scit per exemplar.
alia ratione scit eauum, et alia homi-
nem et sic per multa scit,
: et non per Dicendum, quod Deus non
SoLUTio. soiutio.

unum. scit per medium ahud a se, sed seipso,

2. Adhuc, Constat, quod ens secun- prout ipse ratio est qua constituuntur
dum omnem differentiam in notitia di- omnia tam in esse substantiali quam in
vina est : ergo est ibi unum per ideam esse accidentali : scit omnia, sicut arti-
Tinius, et multum per ideam multitudi- fex arte sua (quae est ratio et regula
nis. Sicut ergo scit unum per unum^ ita constituens artificiata) omnia scit artifi-

scit multa per multa. cialia.

Adhuc, Non videtur esse possibile,

3. Et ideo concedenda sunt quinque ar-
quod multa ut multa cognoscantur uno : gumenta primitus inducta : illa enim
omne enim quod scitur, ratione sua pro- procedunt.
pria scitur una autem propria ratio non
: Ad id quod objicitur in contrarium, Ad object.

potest esse multorum. satis responderunt antiqui, quod aliud

4. Adhuc, Multa cognita ut unum est de opere, et aliud de scientia. Ope-
convolutum et confusum non sciuntur rarienim dicit motum ab opifice in rem
ut multa, sed ut unum. Aut ergo Deus operatam : et ideo ex parte operati
scit multa ut multa, aut non. Si scit potest esse exigentia causae medise, ut
multa ut multa. non potest ea scire cum Deus operatur per creatu-
dicitur,

uno, sed multis. Si autem non scit mul- ram, vel per ministrum, Deus intelligi-
ta ut multa, sequitur quod non habet tur prima causa operis, minister autem
certam et discretam scientiam de enti- per habitudinem prsepositionis per, in-
bus, etquod non scit res prout res sunt : telligitur quasi media causa ex parte
et sic scientia ejus est imperfecta, quod non ex parte operantis. Unde
operati, et
valde est inconveniens_, cum scriptum cum dicitur, Deus operatur [per creatu-
sit, ad Hebr. iv, 1.3 : Omnia nuda et ram hanc rem vel illam, antiqui dice-
aperta sunt oculis ejus. bant esse duplicem prseposilionem, di-
stinguendo eani ex hoc quod hsec de-
Ulterius quseritur, Si scit per exem- terminatio, per creaturam, potest deter-
plar? minare verbum, operatur, in compara-
Videtur, quod sic : quia per Augusti- tione ad nominativum verbo supponen-
num in libro LXXXIII Qusestionum, tem ct : sic falsa est. Sensus enim est,

dicimus quod scit per ideam ^ : idea au- Deus per creaturani operatur hanc rem,
tem exemplar est, ac si operationem et virtutem operalio-
In CONTRARIUM CSt, nis accipiat a creatura, quod falsum est.

1. Quod Dionysius in libro de

dicit Potest ctiam determinare verbum, opc'
Divinis nominibus, quod omnem noti- ratur^ in comparatione ad accusalivum
tiam et scientiam praehabet et prsecon- in quem transit operatio : et sic vera est
pitnon secundum ideam ^ Ergo videtur, sub hoc sensu, Deus operatur hanc rem
quod non cognoscat per exemplar. per creaturam : sic enim non signilica-

» S. AuGusTiNus, I.ih. LXXXIII Quuestionum, •'

S. DioNYsius, F.il). (Ifi Divinis nominibus,
Qiuost. 4(j. cait. 7.
- Idem, Iliidem.
 604 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

tur nisi quod res operata aliquid sui dum quod uno scit multa. Unum enim
operabilitatis habet a creatura et hoc : est respectu multiplex .•
et sic ex parte
est verum. In verbo autem sciendi non eorum ad quae refertur, efficitur multiplex
scientia enim actum dicit in ratione f^t ratio multorum quce rationes
est sic :
:

scientem, et non in rem scitam. Unde si quamvis multae simt ex parte scitorum et
diceretur Deus scire per medium a se operatorum, et sic ab Augustino dicun-
diversum, signiticaretur quod ab illo tur rationes mjiltie tamen unum sunt
:

medio acciperet scientiam, quod falsum ex parte scientis, et sunt hoc quod ipse
est. est. Et hujus Dionysius ponit duo exeni-

pla *. Unum est de unitate, quae duplici-

Adqugest.i. Ad quod ultcrius quseritur,

iD dicen- ter accipi potest, scilicetsecundum id
dum quod scit per se causam. Dicit enim quod est, et secundum quod stans sub
AristoteJes in primo Phijsicorum, quod forma discretionis iteratione sui consti-
eadeni sunt principia essendi et sciendi. tuit omnem numerum. Et si ponamus,
Unde cognoscens vel sciens se secundum quod unitas habeat intellectum suiipsius,
quod est principium essendi omnibus, sequitur quod unitas intelligens se in
scit omnia, et sic se per causam scit om- virtute iterationis intelligit et scitomnem

nia. Sed tamen cum dicitur, scit se, non numerum. Secundum exemplum est de
notatur medium quod sit causa scientiae : centro in circulo, quod principium est

sed scit per se hoc quod sibi prsesens est : omnium linearum exeuntium de centro
et sic scientia est per intuitum, et non ad circumferentiam. Et si ponamus,
per comparationem et ordinationem quod habeat intellectum, et intelligat se
causae ad causatum. Et sic scientia Dei secundum quod perfectum et sufficiens
non potest esse per causam. Scientia principium est omnium Hnearum, sequi-
enim Dei simplex mentis est intuitus : tur quod intelligendo se, intelligit omnes
scientia autem per causam, ut dicit Dio- lineas. Et sic unum universorum princi-

nysius, discursa disciplina est et coordi- pium secundum causam efficientem, for-
natio syllogistica causae ad causatum. malem, et fmalem, cognoscendo se ut
Et secundum hoc respondendum est, principium sufficiens et perfectum cui
quod non est nobilior scientia per cau- nihil deest, cognoscit omnia.
sam, nisi in his quse habent causam : in Ad ALiuD dicendum, quod unum ut
hisautem quae non habent causam nec unum non estratio multorum, sed unum
medium, nobilior cognitio est acceptio multiplex in virtute et ad multa potens,
principiorum sine medio. potest esse ratio multorum et idea.
Adobject.i. ^^quod objicitur in contrarium,
^^ Ad ALiuD dicendum, quod Deus co- Ad
dicendum quod mala non habent causam gnoscit multa et distincte ut uno sed hoc :

in se, sed in suo opposito habitu, sicut unum ex relatione ad multa, exemplar
dicit Aristoteles in V Ethicorum, quod efficitur multorum, quorum omnium in-
« rectum est judex sui et obliqui. » Re- confusam habet scientiam per relationes
ctoenim et ipsum cognoscimus et o\A\- rationum ad multa.
quum.
Adobject. 2. Ad ALiuD diccndum, quod non entia Ad ro quod ulterius quaeritur, Utrum ^dj
aliquo modo entia sunt in potentia cau- cognoscat per exemplar? f

sse, et prout sic sunt, sic per se scit ea Dicendum, quod sic. Idea enim quae est
Deus. in mente sua, et ipse est, et exemplar
est. Unde Augustinus in libro LXXXIII
Adqu8est.5. x^y id quod
^
uiterius quaeritur,
^
dicen- Qusestioyium : « Ideas vel rationes ubi
Ad 1.

* Cf. S. DioNYSiuM, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.^ST. 60. 605

esse arbitrandum est, nisi in mente crea- erant : quomodo ergo nota Deo erant quse
toris ? Non enim extra positum quidquid non erant '?» Et rursus, « Quomodo fa-
intuebatur, ut secundum id constitueret ceret ea quse fieri nota non erant ? Non
quod constituebat. Unde ipse est exem- enim quidquam fecit ignorans. Proinde
plar quo scit, etoperatur secundumquod antequam tierent, et erant, etnon erant.
ipse est ars omnium scitorum et opera- Erant in Dei scientia, non erant in sui
biiium K » natura. » Ex hoc accipitur, quod scien-
Ad m quod in contrarium objicitur de tia est non existentium sicut existen-

Dionysio, dicendum quod Dionysius tium.

ideam vocat exemplar extrinsecus sive 1n GONTRARIUM est, Sed contra.

formam, et per tale exemplar ncn scit 1. Quod dicit Magister Hugo in Sen-
Deus. tentiis, quod « scientia existentium est,

zt.2 Ad ALiUD dicendum, quod sicut paulo et scientia quaj de nullo est, nulla est. »
ante dictum est. malum quamvis non 2, Adhuc,Aristoteles in libro V primas
habeat exemplar quo constituatur etscia- philosophise : « Unumquodque sicut se

tur, habet tamen exemplar in suo oppo- habet ad esse, ita sehabet ad verum : et

quo
sito a dellcit per privationem, sicut sicut se habet ad verum, ita se habet ad
obliquum scitur privatione recti, et cae- scire : quia nihil scitur nisi verum. »

cum privatione visus. Sed ea quae non sunt, nullo modo se

habent ad esse. Ergo nullo modo ad ve-
rum, et sciri non possunt.

Ulterius quffiritur, Si scientia Dei in- Queest. i.

MEMBRUM HI. finitorum sit, vel fmitorum tantum ^?

Et arguitur, quod intinitorum.
De quo sit scientia divina * ? 1 . Augustinus in libro XII de Civitate
Dei : « Sunt quidam qui in tantam pro-

rumpunt insaniam, ut dicant Deum non

Tertio quseritur, De quo sit scientia omnium habere notitiam : quia infinita
divina ? sunt : quod in numeris oportet concede-
Et videtur, quod sit de existentibus et re : sed apud illum infinitorum certus est
non existentibus. numerus, cujus sapientiae non est nume-
1. Dicit enim Augustinus super illud, rus *.'»

Pulcliritudo agri mecum est ^ : « Cum il- 2. Adhuc, Potenlia Dei est ad infinita,
lo sunt omnia futura : et ei non detra- et Deus scit extensionem potenti;B suse,
huntur jam praeterita. » et scit ea ad quae extenditur : extenditur
2. Adhuc, In primo Sententiarum, di- autem ad intinita ergo scil : inlinita.
stinctiono XXXV, cap. Propterea ornnia, 3. Adhuc, Aristotelcs in III Phijsico-

inducit Magister Augustinum in libro V runi : « Inlinitum est cui parlcs acci-
super Genesim ad litteram sic dicentem : pienti, semperest aliquid extra accipere :

« Hsec visibilia anlequam fierent, non et hoc est in continuo per divisionem, et

'
S. AuGUSTiNUS, Lib. LXXXIII Quaestionum, teram, cap. 18.
QuaBst. 46. ^ Cf. Opp. B. Albeiti. Commenl. in I Senten-
* Opp. R. Altierli. Cornnient. in I Senten-
Cf. tiarum, Dist. XXXIX, Art. 9. Toiu. XXVI novie
tiarum, Dist. XXXVI, Art. 8. Tom. XXVI liu- edilionis nostrse.
jusce novee editionis. "S. AuGUSTi.NUS, Lib. XII de Civitate Dei,
^ Psal. xLix, II. cap. IS.

* S. AuGUSTiNUs, Lib. V supcr Gcuesim ad lit«

 606 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
in discreto per additionem. » Novit au- 2. Adhuc, Augustinus in llbro lll de

tem Dcus perfecte divisibilitatem conti- Libero arbitrio : « Naturae vitiosoe in

nui, et omne in quod dividi potest, et tanlum recte vituperantur, in quantum

novit omnem addibilitatem discreti et earum vituperator, artem qua factse sunt,
omne quod addi potest. Ergo perfecte videt et hoc in eis vituperct, quod ibi
:

utroque modo dictum novit inlinitum. non videt. Vitia autem naturarum non
S3d contra. In contrarium hujus cst quod dicit sunt in mente divina, et sic non cogno-
Aristoteles, quod intinitum non contin- vit ea*. »

git intellectu pertransire : et cum diffi-

niatur per acceptionem partium, ut dicit Ulterius quaeritur, Utrum scientia Dei Ouae

Aristoteles, et non contingat aliquid sci- necessariorura et contingentium sit, vel

re quid est nisi per diffiuitionem, non necessariorum tantum ?

contingit ipsum sciri nisi intellectu per- Videtur, quod necessariorum tantum.
transeunte partes. Ergo non contingit 1. Necessaria enim sunt, quse sunt
ipsum sciri sequeretur enim, quod infi-
:
per causam necessariam et immobilem.
nitum esset fmitum. Tn quocumque enim Gognoscit autem Deus omnia per se cau-
intellectus pertransit, in iilo fmitum est sam necessariam et immobilem. Ergo
illud enim est ultimum, post quod non non cognoscit nisi necessaria.

est aliud accipere in illo enim cadit a

:
2. 7\dhuc, Gausa immobilis et stans
ratione infmiti. non enim
potest esse contingens. Dicit
Aristoteles in libro Priorum « Quod :

Ulterius quaeritur ratione ejus quod contingit esse et contingit non esse, si
Qusest. 2.

dicit Magister in libro I Sententiarum hoc cognoscitur per causam stantem,

distinctione XXXVI, cap. Post prcedicta cognoscitur ut non est. » Si ergo Deus

quderitur, Utrum scientia Dei sit bono- cognoscit contingens per se causam, non

rum et malorum, vel honorum tantum^? cognoscit ut est contingens : et qui cog-

Et videtur, quod bonorum et malo- noscit aliquid ut non est, non veram co-
rum. gnitionem habet de illo. Ergo Deus non
Dicitur enim ibidem « Scit Deus et :
veram cognitionem habet de contingen-
scivit semper omnia, tam bona quam tibus quod valde inconveniens est ho-
: :

mala, etiam antequam fierent, et prsesci- mo enim veram cognitionem habet de

vit ab seterno ea futura. Ideoque cum contingentibus et si Deus hon haberet
:

omnia bona diximus esse in Deo per veram cognitionem, deficeret scientiaDei
prgesentiam cognitionis, eadem ratione a scientia hominis.

videtur dicendum omnia mala esse in eo,

cum eadem semper noverit, et per co- Ulterius quseritur, Si scientia Dei sin- Ous

gnitionem ei prsesentia fuerint*. » gularium sit* ?

In CONTRARIUxM hujus CSt, quod Et videtur, quod non. Quia dicit Boe-
Sed contra.
1. Non habet Deus notitiam nisi ejus tius, quod « universale est dum intelli-

cujus exemplar est apud ipsum mali :

gitur, singuhire dum sentitur. » Deus au-

exemplar non est apud ipsum ergo :

tem non cognoscit nisi per intellectum.
mali notitia non est apud ipsum. Ergo non cognoscit nisi universale.

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- cap. 13.

tiarum, Dist. XXXVI, .\rt. 6. Tom. XXVI hujusce * Cf. Opp. B. Alberti. Gomment. in I Senten-
novse editionis. tiarum,Dist. XXXVI, Art. 7. Tom. XXVI hu-
^I Sentenliarum, Dist. XXXYI, cap. B, post jusce editionis.
initium.
« Cf. ibidem, Dist. XXXV, Art. 2, et Dist.

3 S. AuGUsTiNUs, Lib. III ile Libero arbitrio. XXXIX, Art. 9.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUtEST. 60. G07

tra. In contrarium est, quod scientia Dei domus sit in mente artitlcis, quae secun-
perfectior est quam scientia hominis : et dum unum modum manet in mente, et
homo tam universale quam particulare antequam domus, cum tit, et post-
fiat et
cognoscit : ergo multo magis Deus. quam facta est, et cum domus interit
sive deslruitur. Unde per idem eodem
Ulterius quaeritur, Si cognoscat op- modo se habens artifex novit domum fu-
posite simul ' ? turam, et eam quae fit, et factam et de-
sic. Quia dicit Au-
Et videtur, quod structam et sic uno modo et per idem
:

gustinus, quod videndo se, videt omnia Deus scit futuraet ea quae sunt praeterita.
simul. Opposita quaedam sunt de omni- Ad ALiUD dicendum, quod verum est Adobjtct. 2.

bus. Ergo opposita videt simul. quod dicit Philosophus, sed multipliciter
In contrarium hujus est, quod opposi- res se habet ad esse habet enim se ad :

ta nec sunt nec possunt esse simul : et esse in actu, et ad esse in causa et sic- :

res cognoscitur sicut est : ergo opposita ut se habet ad esse in actu sive in natu-
non simul cognoscuntur. ra, ita se habet ad verum in actu et in
natura : et sicut se habet ad esse in cau-
Ulterius quseritur, Si Deus scit enun- sa, ita se habet ad verum in causa : et

tiabila et propositiones ^ ? per consequens ad scire in causa : res

Et videtur, quod sic : haec enim homo enim vere est in causa veritate rationis
scit : ergo multo magis Deus. idealis. .

In quod talia non

coNTRARiuM cst,

sciuntur nisi intellectu componente et di- Ad iD quod ulterius quaeritur, Utrum Ad qu«est. i.

vidente intellectus autem divinus sim-

: scientia Dei infinitorum sit ?

plex est ergo videtur, quod ea quae sunt

:
Dicendum, quod ex quo scit Deus res
in compositione et complexione non co- per modum per quem sunt in causa effi-

gnoscit. ciente, formali, et finali, potest intucri

causam dupliciter, scilicet ut potentem,
SoLUTio, Ad id quod primo quseritur, vel ut actu causantem. Si primo modo,
dicendum quod scientia Dei et existen- extensio causae est ad infinita, et Deus scit
tium est, et non existeutium in natura omnia ad quae extenditur, et scit modum
propria, existentium tamcn in causa effi- quo extenditur ad ea et scit se esse effi- :

ciente formali et finali. Ibi enim ab aeter- cientem, et exempkirem formam sive
no sunt secundum rationes ideales, quae idealem omnium, et finem singulorum
(sicut dicit Augustinus) non oriuntur nec et universorum. Et hoc modo sciendo se,

intereunt in mente divina et ad ipsas fit : scientia sua extendit se ad infinitorum

jomne quod oritur et interire potest, ut scientiam. Secundo autem modo prout
dicit Augustinus. scit se in actu causantein : tunc scientia
oe-
Et sic intelliguntur auctoritates indu- est disponens ea quae fiunt : et quia illa

ctae. finita sunt, ideo scientia sua finitorum

Adquod primo objicitur in contra-
id est. Primo modo, sapienlue ejus non est
riuiii, dicendum quod diclum Magistri mimerus, ut dicit Psahnus cxlvi, d et :

iHugonis intelligitur, quod scicntia est id quod dicit Augustinus, quod « quan-
{Bxistentium quocumque modo, scilicet tumlibet numerorum infinita sit aggre-
vel in se, vel in causa. Ad lioc enim quod gatio,tamen infinitorum illi certus est
artifex sciat domum, non oportet domum numerus, cujus sapientice non est numc-
esse in actu, sed suflicit, quod species rus. »

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senlen- lionis nostrir.

'iarum, Dist. XXXVI, AiL. 4. Tom. XXVI edi- 2 Cl'. ibidom, IJist. XXXIX, Art. j.
 608 D. ALB. MAG. Oli]). PILED.

Et per hoc patet solutio ad duu quie tione contingentium, dicendum quod
sequuntur. Deus cognoscit contingentia omnia per
Ad quod in contrarium objicitur,
iD se stabilem et necessarium. Docet enim
Adobject.
dicendum quod in veritate intinitum in Aristoteles in VI fjririiie philosophise

ratione infiniti non contingit accipere, quod contingens frequenter sive ut in

nisi transitu partium et quia hoc im- :

pluribus. causatur a necessario per de-

possibile est, ideo intinitum refugit in- fectum ab illo : et contingens ut a pau-
tellectus. Sed contingit accipere infinitura cioribus, per similem defectum causalur

non simpliciter, sed secundum quid, sci- a contiDgente ut in pluribus. Unde sicut

licet prout est in extensione potentice di- per dt-ft-ctum speciei boni cognoscitur

vinae, in qua est secundum quid et non maium, ita per defectum ejus quod est
simpliciter: et sic contingit accipi infini- actio, et in universaii et in parlicuiari, et

tum per scientiam, ita quod non accipi- in causa et in causato cognoscitur con-

tur intellectu transeunte partes ejus : et tingens per stans et immobiie et ens ne-

hoc modo Dei scientia est infmitorum. cesse. Et hoc est quod dicit Dionysius in
iibro de Divinis nominibus^ quod mobi-

Adqucest.2. Ad m
quod ulterius quceritur, dicen- lia scit irnraobiliter ^
dum quod duplex scientia est in Deo, Ad aliud dicendum, quod hoc argu-
scilicet practica, et contemplativa. Pra- mentum procederet de causa proxima et
ctica est per formam artis qua iit ars : et essentiali. et per illam causam non scit

hoc modo non sunt in Deo nisi bona. Deus : quia si hoc esset, acciperet scien-

Hoc enim modo auctor est omnium eo- tiam a rebus, quod Augustinus negat.

rum quce scit, ut dicit Magister in libro Quia autem cognoscit perprimum exem-
^v\mo Sententiarum, distinctioneXXX^ . plar rerum,et primum exemplar est ne-

Contemplativa scientia est, qua contem- cessarlorum per formam necessitatis, et

platur rem sive esse rei per privationem est exemplar contingentium per necessi-
sive speciem : sicut no.s contemplamur tatis d''fectionem, idco uno et eodem
de luce per speciem, et de tenebris per cognoscit necessarium et contingens :

speciei lucis privationem. Et hoc modo contingens in ratione contingentis, ne-

in scientia Dei sunt bona et mala, ut di- cessarium in ratione necessarii: et ideo ve-

cit Augustinus, bona per speciem qua rissimam de quolibet habet cognitionem.
arti congruunt : maia autem per speciei
privationem et vitium quo ab arte rece- Ad id quod uiterius quueritur de cogni- A

dunt, ut dicit Augustinus in libro tertio tione singularium, dicendum quod Deus
de Libero arhitrio. Quia culpa est et vi- cognoscit .singularia et motus et part^es
tium proprium est, ab artifice merito vi- et actus et passiones omnium partium
tuperalur in eis hoc enim nec ab artifice,
:
singuiariter : aliter enim non esset ve-

nec ab arte iiaijent. sed ex vitio proprio rum quod dicit Apostolus, ad Hebr. iv,

quo avertuntur a summo bono et ab ar- 12 et 13 : Vivus enim sermo Dei, et

est

tifice et ab arte. efficax, et penelrabilior omni gladio an-

Ad object.
^jj EA quae objiciunlur in contrarium, cipiti : et pertingens usque ad divisio-
jam patet solulio. Quamvis enim malum nem animas ac spiritus, compagum quo-

proprium exemplar non habeat, scientia que ac medullarum, et discretor cogita-

tamen ipsius contempiativa est, in quan- tionum et intentionum cordis. Et non est
tura deficit ab exemplari boni. ulla creatura invisibilis in conspectu
ejus : omnia autem nuda et aperta sunt
A-ciq-iceat. .3. s^^ ^^ quod uiterius qUdCritur di^ cogni- oculis ejus.

lJiONY=iU5, Lib. de Diviuis nominibus, cap.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XY, QU.EST. 60. 609

Ad dictum Boetii dicendum, quod du- tinuum quod est subjectum sensibilium,
plex est intelieclus, scilicet abstrahens, et per individuantia accepta per sensus ;

et conslituens. De abstrabente intellectu tali enini inteilectu dicimus, quod hic

verum est quod dicitenim Boetius. Ilie homo est homo. Sed hsec solutio noa va-
abstrahendo denudat formam ab omni- let : quia tali intellectu necDeus intellio-it.
bus indi.iduantibus, et accipit eam in nec artifex aliquis.
simplici esse intellectuali, quod est in
lurnine intellectuali accipere hoc enim :
Ad m quod
ulterius quaritur de oppo- Adqusat.s.
lumen est sine hic et nunc de se et talis : gitis,dicendum quod opposita in esse op-
forma non afPicit intellectum quia non :
positionis non possunt esse simul quia
est in eo sicut inmateriasive in subjecto, sic unum expellit aliud : sed opposita in
sed sicut in specie prima intelligibilium esse intentionis simplicis simul sunt, et
Propter quod in tertio de Anima dicit non se mutuo expellunt ab eodem. utpa-
Philosophus, quod intellectus est species tet. Intentio eniin albi et intentio nii:ri
specierum intelligibilium et locus, sicut ineodem perspicuo simul sunt, ut dicit
lux et perspicuum iliuminatum species Commentator super tertium de Anima.
et locus sunt colorum. Sed tali intelluctu Similiter species intentionales albi, et
Deus nihil intelligit : quia si hoc intelle- species intentionales nigri, in eodem in-
ctu intelligeret, scientiam acciperet a re- tellectu simul sunt : quia alilernon esset
bus, et vilesceret intellectus ejus, sicut conlrariorum eadem disciplina : in esse
in antehabitis probatum est, sicut di- enim intentionali non opponuntur. Et
cit Aristoteles in XT primse philoso- cum in Deo sint secundum esse inten-
phise. Alius intellectus est, qui agens vel tionale, nihil est inconveniens Deum si-
practicus dicitur, qui non utitur forma mul nosse sive videre opposita.
abstractionis, sed formam compositionis Antiqui tamen distinxerunt hane,
formans ex seipso, utitur corpore et mo- Deus simul videi opposita, ex hoc quod
tibus corporis ad inducendum eam in fa- adverbium. simul, potest determinare
(•tura, de quo dicit Aristoteles in XIII hoc verbum, ijidet, in comparatione ad
de Ammalihus, quod manus est orga- nominativum sibi supponentem et sic :

numorganorum,universaIem habenspo- dicunt, quod est vera sub hoc sensu.

tentiam instrumentaliter ad omnes ope- Deus simul, hoc est, uno simplici intuitu
rationes, sicut intellectus universalem videt opposita. Yel potest determinare
habet potentiam ad omnes operationes idem verbum in comparatione ad accu-
etfective. Et haec forma una et eadem est sativum apponentem verbo, et sicdicunt.
ad universale et singulare : constituens q^od est falsa sub hoc sensu, Deus vi-
enim singulare, per consequens consti- det opposita simul, hoc est, qua? sunt
tuit universale, sicut constituens hunc simul. Sed haec distinctio non est suf-
hominem, constituit hominem. Et tali liciens ad solvendum quia jam habi- :

forma quce est exemplar operatorum, in- tum est, quod secumlum esse intentio-
telligit Deus quidquid intelligit et singu- nale nihil prohibet opposita esse simul,
lare et universale. et in medio, et in anima.
Dicunt tamen quidam, quod intelle-
ctus etiam singularis Sed hoc non
sit. Ad iD quod ulterius quaeritur de scien- Adquffiste.
video quomodo verum in forma ab-
sit tia enuntiabilium vel propositionum. di-
stractionis, nisi per hunc modum, quod cendum quud quia Deus cognoscit per
noster intellectus conjunctus est continuo exemplar constitutivum et operalivum
et tempori, ut dicit Aristoteles in III de rerum, inlellectus divinus immediate re-
Anima, et accipitfurmam in esse singu- rum est : et ideo enuntiabiiium resolu-
laris, et dcterminat eam ad huc per cun- lorum in res de quibus enuntiantur : per
:39

_
610 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
habitudines enim rerum quas ipse facit, Heec enim omnia sumuntur ex verbis
scit quid cui insit, et quid a quo divida- Dionysii in libro de Divinis nominibus,
tur : et cognoscendo effectus et actus ubi sic dicit : « Igitur seipsam divina
animse circa res,scit quid enuntietur, vel scientia cognoscendo, cognoscit omnia
imperetur, vel optetur, vel dubitative vel immaterialiter materialia, et indivisibili-

subjunctive proferatur : et hoc modo non ter divisibilia, et multa unitive ^ »

oportet, quod aliqua compositio vel com-

plexio sit in intellectu divino ad enuntia- Objicitur ergo sic :

bilium cognitionem. 1. Magister in libro I Sententiarum,

distinctione XXXV_, cap. Propterea om-
nia dicuntur esse in Deo, inducit Augu-
stinum in libro V super Genesim, dicen-
tem haec verba : « Omnia dicuntur esse
MEMBRUM IV. inDeo, et omne quod factum est, dicitur

esse vita in ipso : non ideo quod creatura

Qiiomodo scientia divina se habeat ad sit creator, vel quia ista temporalia seter-

scientem et ad scibile ? naliter sint in Deo : sed quia in ejus scien-

tia semper sunt, quae vita est ^ » Hoc
videtur esse inconveniens. Dicitur enim,
Quarto quaeritur, Quomodo scientia Act. xvii, 28 quod iji ipso vivimus, et

divina se habeat et ad scientem et ad sci- movetur, et sumus.Si ergo propter hoc

bile? quod in ipso sunt, dicuntur una vita,

Et circa hoc quseruntur duo, scilicet tunc etiam debent dici una essentia.

quomodo se habeat ad scientem ? 2. Adhuc, Ansehiius in Monologio :

Et secundo, Quomodo se habeat ad « Omnia antequam fierent, et cum facta

scibile ? sunt, et cum corrumpuntur sou aliquo
modo variantur, semper in ipso sunt :

non quod sunt in seipsis, sed quod est

idem ipse ». » Etenim in seipsis sunt es-
sentia mutabilis secundum mutabilem

MEMBRI QUARTl rationem creata : in ipso vero sunt ipsa

prima essentia et prima e!xistendi veri-
tas cui prout magis utcumque illi simi-
:

ARTIGULUS I. lia sint, ita verius et prsestantius exi-

stunt.

Quomodo scientia divina se habeat ad In contrarium hujus est quod dicit si

scientem ? Magister in libro primo Sententiarum,

distinclione XXXVI, movens qusestio-
nem, dicens sic : « Solet hic quaeri,

Circa primum Quomodo

quaeritur, Gum oninia dicantur esse in Dei cogni-
omnia sint in Deo vita et lux, quomodo tione seu praesentia, vel in Deo per cog-
omnia prsesenter, quomodoomnia simul, nitionem^ et ejus cognitio seu praesentia
quomodo omnia immutabiliter, et quo- sit divina essentia : utrum concedendum
modo scit Deus omnia perfecte ? sit omnia esse in divina essentia, vel in

1
S. DiONYSius, Lib. de Divinis nominibus, ment. in I Sententiarum. Dist. XXXV, Art. 12.

cap. 7. Tom XXVI hujusce novae editionis.

2 S. AuGUSTiNus, Lib. V super Genesim, ad ^S. Anselmus, In Monologio, cap. 33.
litteram, cap.l6. Cf. etiam Opp.B. Alberti.Com-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 60. 611

Deo per essentiam ? Et respondendum Hoc enirn dicit Augustinus inlibro XV

est quod non. enim hoc diceretur, in-
Si de Trinitate : « In eorum essentia,
telligerentur esse ejusdem cum Deo es- hoc est, Patris et Filii et Spiritus sancti,
sentiae,quod falsum est. » Et concludit unusquisque eorum simul videt, non
sic « Habet ergo Deus apud se in prae-
: particulatim, aut sigillatim, velut alter-
sentiasua, qusenonhabetin sua natura. » nante conspectu, hinc illuc, et inde huc,
et rursus inde vel inde, in aliud atque
gti
est. 2. Adhug qua?ritur, Utrum idem sit esse aliud,ut alia videre non possitnisinon vi-
in Dei cognitione, quod est esse in Deo dens alia : sed, ut dixi,simul omnia, quo-
cognoscente * ? rum nullumest quod nonsemper videt^.»
Si dicatur, quod sic, videtur sequi in- In CONTRARlUxM hujus CSt, quod sed contra.
conveniens, quod mali sint in Dei cog- 1. Non videt res nisi proul in causa
noscente. Matth. vii, 23 : El hinc confi- sunt. Res autem in causa existens, non
tebor illis : Quia numquam novi vos. simpliciter est. Ergo videri non potest :

quia visio transit super existens.

st. 3. Ulterius quseritur, Quomodo Deus 2. Si quis dicat, quod videndo se cau-
omnia scit prsesentialiter ? sam, videt omnia : tunc etiam sequitur
Quod enim prsesentialiter cognoscat, a simili, quod nos videntes causam, vide-
1. Probat
Augustinusl super illnd mus eflectum, quod falsum est.
Joannis, vni, 24 ^f^'^ enimnon credideri- Adhuc, Si quidquid est in essentia
3.

tis,quia <?^o 5?^m,dicit sic : « Non est ve- Dei, videt Deus praesenter, eo quod es-
rum esse, ubi est esse et non esse. Prae- sentia sibi praesens est semper cum se- :

teritum et futurum invenio in omni motu cundum Ansehiium omnis creatura sit
rerum : in veritate quae manet, praeteri- in essentia : et quidquid est in essentia
tum et futurum non invenio, sed solum Dei, Deus est, ut dicit Augustinus, vide-
praesens, et hoc incorruptum. » tur, quod omnis creatura sit Deus, quod
2. Adhuc.Super illud epistolae 11 Petri, haercticum est : et est ha^resis Alexan-
ni.,'^, ({noAunus dies apud Dominumsnxvi dri Philosophi et quoruindam ahorum,
sicut mille anni, Glossa : « In agnitione quae etiam ab Aristotele reprobatur in
divinae veritatis et praesentia et praeterita primo primse philosophise.
et futura eequaliter praesentia constant. »
m-
Ergo praesenter omnia cognoscit. Ulterius quaeritur , Quomodo scit Queest. 5.

itra. 1n coNTRARiuM hujus cssc vidctur , Deus omnia immutabiliter* ?

«1-
quod preesens temporis, et prseteritum Hoc enim videtur dicere Dionysius in
temporis et futurum temporis, non stant : prseinducta auctoritate.
praesens autem aeternitatis stat videtur : Sed contra est
ergo quod prsesens, prseteritum, et fu- 1. Ponamus, quod ego sim lecturus
turum non possint esse in praesenti aeter- cras : constat, quod hoc scit Deus aut :

,|iisri,
nitatis ct sic ea Deus prsesenter cogno-
: mutabiliter, aut immutabiHter. Si muta-
scere non potest. bihter, habetur propositum. Si immuta-
coJ-
er
biliter : sed quidquid scitur immutabili-
jsefltia
Ulterius quseritur, Quomodo cogno- ter, immutabile cst : ergo immutabile
scat omnia simul « ? est, quin ego legam, quod falsuin est.
,
veli»

' Cf. Opp. B. Alherli. Comment. in 1 Senten- editionis nostras.

^-..uti-' tiarum, Dist. XXXVI, Ait. 2. Tom. XXVI iiova3 ^S. AuGUSTiNus, Lib. XV de Trinitate, cap. 14.
editionis nostric. *
Cf Opp. H. Alberti.
. Comment. in I Senten-
•Cf. Opp. R. Albeiii. Conimont, in ] Srnlrn liaium, Dist. XXXIX, Art. ;!. Toin. XXVF bu-
tiaiuni, Dist. XXXIX, Art. 2. Toin. XXVI nova) jusce nova) editionis.
 612 D. ALB. IMAG. ORD. PRiED.

2. Adhuc, Si scit me lecturum cras, quia sapientia non est nisi ut habitus,
cras scit me legere praesenter, post cras in quo colliguntur omnia talia piincipia

scit me legissc in pra?terito : et quod creatorum, ideo sapicnilia vocatur, di-

sub differentiis temporum scitur, scitur cente Aristotele in VI EtJiicoriim,

mutabiliter : ergo Deus lectionem meam quod ars est factivum principium cum
mutabiliter scit. ratione, et quod sapiens est in unaqua-
3. Adhuc, Antiqui sic objecerunt : Si que arte, qui ex consideratione finis et

Deus immutabiliter scit quidquid scit : eorum quee ducunt ad finem, rationem

ergo scit quidquid scivit : sed scivit me reddere scit totius operis. Sic enim di-

nasciturum : ergo scit me nasciturum : cit Philosophus, quod sapientis est ordi-

sed me nasciturum esse, est falsum : er- nare, et non ordinari. Et quia ars et sa-

go scit falsum, quod est inconveniens, pientia mentem artificis respiciunt, cujus

quia falsum non scitur. sunt habitus, et mens una est, sicut es-
sentia est una : ideo quamvis multa sint
QuEest. 6. Ulterius quseritur ,
Quomodo Deus de quibus sunt ars et sapientia, tamen
oninia perfecte scit ' ? ars divina una est et sapientia.

Yidetur enim hoc non posse esse : Similiter et pluralitatem nec significa-
quod enim augeri potest, perfectum non tam nec consignificatam respiciunt : si-

est. Scientia Dei augeri potest. Ergo gnificatam, ut dicantur, plures artes et
perfecta non est. Probatio MEDLqi: : Po- plures sapientise : consignificatam, ut
namus, quod ego non sum lecturus ho- dicantur artes vel sapientia : Paler enim
die, J)eus scit me non esse lecturum. et Filius et Spiritus sanctus sunt una
Potest etiam esse, quod sim lecturus in :
res et sapientia. Et quia idea et exem-
talibus enim contingentibus quod contin- plar dicunt respectum ad creaturas, qui
git esse, contingit non esse et quod :
ad diversas creaturas unus esse non pot-
possibile est esse, possibile est non esse : est formabter, eo quod ex dependentia
et quod possibile est me facere scit Deus. creaturae ad creatorem causatur, et non
Ergoscit meesse lecturum, et scivit me e converso, tamen in Deo realiter est
non esse lecturum ergo scit aliquid : unum : ideo dicunt Sancti, quod ideae
quod non scivit et sic augetur et minui-
: sunt exemplaria, consignificatam plura-
tur scientia ejus et sic non est perfecta
:
lilatem attribuentes eis, non significatam,

scientia ejus, stans in summo perfectio- ut dicantur plura exemplaria vel plures
nis. ideae. Quia vero ratio respicit finem, et
finis innatura forma est, finis autem et
soiutio
SoLiJTio. Ad id quod primo queeritur,
^
forma diversorum diversasunt, magis eis
Adquast.L ^ ^.
dicendum quod omnia dicuntur esse in convenit pluralitas quam ideis vel exem-
Deo per rationes exemplares et ideales, plaribus. Ideo dicit Augustinus in libro
quibus facta sunt omnia, et quibus sunt LXXXIII Qusestiomim, quod « aliaratio-
in arte divina et sapientia. Sic enim dicit ne creaturequus, aliahomo,non una'.»
et

Tullius in ilne primae Rhetoricse : « Ars Dicuntur autem omnia in ipso lux et vi-
est coUectio principiorum ad unum fmem ta. Joan. i, 3 et 4 : Sine ipso factam
tendentium. » Et quia in mente divina est jiihil qiiod faclum est. In ipso vita

simul et unite sive collective in uno sunt erat, et vitaeral lux homimim. Quia,sic-
principiuni efficiens, formale, et finale ut dicit Philosophus, vita motus est ab

constitulionis et creationis omnium, ideo ente quieto, et est motus ad esse. Ideae
mens divina ars est universorum : et enim et exemplaria quae sunt ipsa mens

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ^ S. AucusTiNUS, Lib. I>XXXIII Qua^stionum,
tiamm, Dist. XXXIX, Art. 1. Tom. XXVI edit. Qiia^st. 4G.

nostrae.
 IN I P. SUM. TIIEOL. TRAGT. XV, QU/EST. 00. (V13

divina et exemplaria divina, movent ad dicit Anselmus, quod « eo prcestantius

esse rerum : sunt onim immutabiles ra- sunt, quo ei » secundum
similius sunt,
tiones, ut dicit Augustinus, quibus uni- Dionj^sium Philosophum in libro de
et
versa fiunt et conservantur, eo modo quo Causis intelligitur, quod similiora sunt
Aristoteles in VIII Phijsicorum dicit, quoe plures bonitates participant, sicut
quod motus coeli factivus et mensurati- preestantius sunt viventia quam exi-
vus sit esse omnium. Et subdit sic di- stonfia simpliciter, et prastantius sen-
cens : « Et est hoc tamquam vita quse- tientia quam viventia simpliciter, et
dam existentibus omnibus : eo quod praeslantissime sunt intellectualia : non
virtus coeli per motum exerens se in ge- enim verius et prsestantius sunt verita-
nerabilia, omnibus dat generari et esse, te entis causatorum quse in causa sunt,
sicut a principio vivifico vita, motus, quam quoe sunt in seipsis.
et exertio qusedam est vivifici in corpus Ad iD quod objicitur in contrarium, Ad oiiject.

quod vivificat. » Lux autem dicuntur, patet solutio : quia hoc concedendum est,
vel quia in lumine mentis principia sunt et patet ratio per jam dicta.
co^noscendi, vel, ut dicit Augustinus in
libro IV super Genesim, ideales rationes Ad ALiuD dicendum, quod non est Adqusest. 2.

prodeuntes in ideataipsa quse facta sunt, idem esse in cognitione Dei, et in Deo
illuminant ad esse et speciem qua cogno- cognoscente. Quia cum dicitur, quod
scuntur. aliquid est in Deo cognoscente, intelligi-
Ad quod objicitur in conlrarium,
iD tur quod sit in ipso sicut in causa cffi-
d 1.

dicendum quod non dicuntur una essen- ciente, formali, et finali. Cum autem
tia sicut una vila et una lux quia es- : aliquid dicifur esse in cognitione divina,
sentia non dicit habitudinem nisi ad id non intelligitur nisi quod visio cognitio-
quod est cui dat esse substantiale et si : nis divinae transit in id quocumque nio-
dicerentur unaessentia, ex modo loquen- do, sive sit per formam propriam artis
di intelligeretur, quod onine quod est, in divina cognitione, sive sit per defe-
esset essentia divina et hoc falsum est. : ctum illius.

Sed lux et vita dicunt habitudinem cau- Et per hoc patet solutio.
sse ad causatum. Et cum dicitur, quod

omnia sunt in ipso vita et lux, ex modo Ad m quod ulterius queeritur, Quomo- Adqusest. 3.

loquendi non intelligitur, nisi quod sunt do cognoscat omnia prwsenter?

in ipso ut in causa potente et cogno- Responderunt antiqui, quod cum dici-
scente. tur, Deus cognoscit omnia praesenter,
Ad ALiUD dicendum, quod in pra^ha- sensus est, ac si omnia prtosontia essent
bitis ostensum est, quod tales locutionos eo quod nihil cognoscit extra se, sed in-
cum reduplicatione accipiendce sunt, ut tra seipsum. Sed oportet addi ad istam

sic dicatur, creatura in creatore est crea- responsionem quod omnia cognoscit
,

trix essentia : quia, sicut dicitur in libro preesenter, quia rationes omnium in lu-

de Causis, causatum in causa non est mine cognitionis sua; prflesentes habet,

causatum, sed causa : ot sic creatura in qua3 rationes in ipso non prajtereunt,

creatore non est creatura, sed crcator : nec oriuntur, nec intereunt, ut dicit Au-

quia quidquid est in causa simplici quae gustinus. Unde si aliquid esset quod non
in fine est simplicitatis, oportet quod sit cognosceret, vacua esset causalitas ejus
idem ipsi causce. Unde cum dicitur, crea- quo;id illud. Et hoc est quod dicit Dio-
tura in creatore, subauditur parlicipium, nysius in libro de Divinis nominibus :

eiis : et tunc per determinationem extra- « Sicipsa omnium causa seipsam cogno-
hitur creatura ab existentia et esse pro- sccns, vacat alicubi, si ea qua» sunt ab
prio,etponiturin esse creatoris. Et quod ipsa et quorum est causa, ignorave-
 614 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

rit^ » Itaergo Deiis existentia cognoscit, cognoscit omnia quse suntin ipsa et quse
et non scientia qua3 sit existentium, sed sunt ab ipsa : et talis existentia rerum
quse sit suiipsius. in causa, sufficit ad hoc quod in eas

Et hoc est quod dicunt auctoritates transeat cognitio sicut in existentia.

Sanctorum, Petri scilicet et Augustini. Ad aliud dicendum, quod non est si- Adobje
Adobject. Ad iD quod quod objicitur in contra- mile de nobis : nos enim non videmus
rium,dicendum quod licet preeteritum et causam, nisi per comprehensionem di-

futurum et praesens temporis non stent stinctam a comprehensione elfectus :

secundum esse quod sunt, tamen ratio- Deus autem indistincta visione eflectum

nes eorum stant, quibus fluunt ab eeter- videt in causa, et videndo videt rationem
no. Et est exemplum Augustini quod qua effectus exit a causa.

paulo ante est, quod arca vel

positum Ad ALiuD dicendum, quod sicut paulo A«iobj<

domus in non stat, sed conti-

lapidibus ante habitum est, non est idem esse in

nue variatur de non esse ad esse, et de cosfnitione Dei, et esse in essentia Dei.

esse ad non esse, tamen in mente artitl- Esse enim in cognitione Dei esl esse ob-
cis stat et non variatur et uno eodem : jecta cognitionis, et objecta cognitionis
modo se habente scit arcam faciendam, sunt in quse transit cognitio : et sic in

factam, et corruptam. cognoscente non sunt nisi per species

inlentionum et similitudines, in quibus

Adquwst. 4. Ad quod ulteHus quseritur de eo

id res cognita secundum quid
non est nisi :

quod omnia simul videt.dicit Dionysius, dicit enim Philosophus, quod talia non

quod simul notat simultatem omnium sunt entia, sed entis et ideo non sequi- :

in uno quod ipse est. Unde videndo se tur, si idese et exemplaria existentia in

ut causam omnium etexemplar etfinem, essentia divina, sunt ipsa essentia, quod
in uno videt omnia, et sic simul. res sunt essentia divina : sicut enim jam
dicit Augustinus,quod unaqua-
Et quod dictum est, idese et exemplaria non sunt
quetrium personarum nonvidet alternan- res, sed rerum.
te conspectu hinc illuc, vel inde huc, dicit
ideo, quod non est sua cognitio similis Ad id quod uiterius quseritur, Siim-Adqun
nostrge : nostra enim ideo quia est a re- mutabilis est scientia divina de mutabili-
bus, non potest esse multorum, nisi al- bus?
ternetur de uno componen-
in alterum, Dicendum est, quod sic. Est enim per ^^
do, vel dividendo. Dei autem cognitio immutabiles rationes mutabilium, ut di-
quse est omnium unus simplex intuitus, cit Augustinus in libro LXXXIII Qiise-
est illius in quo omnia sunt ut in causa siionum^. Nec est inconveniens secun-
efficiente, formali, et fmali. dum eum, quod mutabilium rationes

Adobect 1 ^^ quod ^^ objicitur in contrarium, sint immutabiles et seternae. Et hujus

dicendum quod res in causa non est causa est, quod rationes illae exemplares
simpliciter, sed secundum quid : tamen sunt, et non sunt in rebus mutabilibus,
res in causa quse sufticientissimum et sed in causa immutabili : et per illas co-
perfectissimum principium est et essendi gnoscit, ut dicit Dionysius, non secun- |

et cognoscendi rem, sufticiens habet esse dum uniuscujusque cognitionem immit- i

ad cognoscendum, Si enim causa cau- tens se rebus, sed cognoscendo seipsum

sans, seipsam ignorare non potest, procul ut causa est. Xec sequitur^ quod hoc
dubio causa cognoscens seipsam ut cau- modo iramutabiliter scitur, quod hoc
santem, sufficientissime et perfectissime sit immutabile : eo quod ratio ideahs

* S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. AuGusTiNUs, Lib. LXXXIII Quaestionum,

cap. 7. Q. 46.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 60. 01.5

qua scit Deus, non rem est re, sed ad : sed scivit nativitatem meam : quia scit

at ideo immutabilitatem scientise non illam sub omni differentia temporis,

sequitur scitum. Et est exemplum Ma- quod variari potest : ideo uno et eodeni
gistri in Sententus de radio solis, qui est modo nativitatem meam scit sub omni
super illuminata quae mutabilia sunt, et dilTerentia temporis : et ideo scit eam
tamen ipse est immutabilis eo quod ra- : aliquandofore^ aliquando esse, aliquando
dius solis immutabilitatem non ponit fuisse. Enuntiabilia enim secundum com-
circa illuminatum, nec ab illuminato positionem et complexionem et differen-
tollit mutabilitatem. tiam temporis quae compositioni accidit,
Similiter immulabiliter scit me lectu- non sunt in Dei cognitione, sed potius
rum cras si cras sum lecturus : et tamen per resolutionem ad res enuntiatas, ut
non sequitur, quod ego immutabiliterle- paulo ante habitum est.

cturus sim, sed mutabiliter : immutabili-

tasenim non tollitmutabili-
scientiee suae, Ad m quod ullerius quaeritur, dicen- Adqueest. 6

tatem a voluntate mea, quaeproxima cau- dum quod Deus perfectissimam omnium
sa est, quod ego legamcras. Antiqui ta- rerum habet scientiam, si tamen perfecta
men distinxerunt hanc, Deus immutabi- potest dici divinum enim non est pro-
:

liter scit mutabilia ex eo quod adver- : prie perfectum, sed eminens. Et hoc ex
bialis determinatio immutabillter, potest hoc probatur, quod ipse est in omni re,
determinare verbum scit, in comparatio- et inlimus omnis rei continue esse in-

ne ad suppositum : et sic est vera sub Iluens et conservationem : nec ignorare

lioc sensu, Deus immutabiiiter scit mu- potest quod efficit et causat : sic enim
tabilia. Yel potest idem verbum deter- omnia portat verbo virlutis suae *. Igno-
minare in comparatione ad appositum : rans enim actionem suam et effectum,
et sic est falsa sub hoc sensu, Deus scit ignoraret seipsum et esset insipiens, ut
mutabilia immutabiliter : ad hoc enim dicit Aristoteles in II Ethicorum. Cum
exigeretur, quod sciret mutabilia esse ergo esse et conservationem causet in
immutabiliter : et hoc est impossibile. omni intimum et perfectissimum
re sicut

Ad aliud dicendum, quod modo scit principium omnis rei, nihil est quod non
me lecturum si sim lecturus, et cras scit eminentissime scit.

me legere si ego lego, et post cras scit Ad id quod objicitur, quod scientia
me legisse et sic scitum est mutabile sub
: Dei possit augeri, antiqui distinxerunt,
difTerentiis temporum. Sed non sequitur, dicentes esse ti-iplicem scientiam divi-
quod mutetur sciens vel scientia quia : nam, scilicet simplicis intelligentiae, sim-
non accipit scientiam a scito, sed a ra- plicis visionis, et approbationis. Scien-
tionibus aeternis quae sunt in ipso, et tiam simplicis intelligentise dixerunt
sunt id quod ipse, ut dicit Augustinus. esse, qua Deus omnia scit in se potente
Ad sopHiSMA quod inducunt antiqui, causa efficiente, formali, et finali. Hac
dicendum quod est ibi fallacia figurae enim scit quidquid facere potest, et

dictionis. Cum enim

Deus scit dicitur, quidquid tieri potest : propter hoc quod
quidquid scit immutabiliter, signum dis- scit extensionem potentiae suae : et haec,

tributivum non distribuit nisi pro rebus ut dicunt, est entium etnon entium, et
scitis : et cum assumit, dicens, sed scivit bonorum et malorum
et dicunt, quod :

me nasciturum, sub signo quod distribuit haec non potest augeri secundum scita :

pro rebus, assumit enuntiabile, et sic et de hac dicunt esse verum, quod scit
commutat suppositum. Sed deberet sic quidquid scivit. Scientia simplicis visio-
procedere Deus quidquid scivit, scit
: : 7iis, ut dicunt, est, qua in prajsenlia sua

1 Ad Ilebr. i, 3 : Portansque omnia verbo vir- tutis sux.

616 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

videt quidquid est, sive bonurn, sive telloctum contemplativum et practicum,

maluni. Et hanc dicunt posse augeri se- dicit, quod inleUectus conteniplativus
cundum scita sine sui variatione eo : speciem contemplationis accipit a re per

quod hsec scientia non transit nisi super virtutes et potentias aninice abstrahentes,

existens, et potest aliquid esse quodprius quse sunt sensus et imaginalio, et pra^ci-
non fuit : quod enim non est, videri pue intellectus agens. Intellectus autem
non potest. Scientiam approbationis di- practicus nihil accipit a re, sed potius
cunt esse de bonis quse Deus approbat. utitur corpore ad imprimendum in rem
Et hanc etiam dicunt posse augeri secun- formam operis quani habet in mente,
dum scita : potest enim fieri nieritorium sicut dicit Aiislotcles in XIV de Anima-
opus quod Deus approbat, quod prius libi/s,quod intellectus in homine utitur
non fuit et quando non fuit, approbari
:
manu. Sedjam habitum est ex Dionj^sio
non potuit. Sed nullam variationem po- et Augustino, quod Deus sciendo omnia

nunt in scientia divina, sed in scibilibus nihil accipit a rebus, sed poiius videns
tantum. Exemplum de radio et hmiine se ut efficienteni et formam exemplarem
sohs, qui non minuitur nec augetur se- et finem omnium et singulorum^ novit
cundum illuminata, sive plura, sive pau- omnia, et ad serespiciens constituit
sic

ciora sint. omnia. Videtur ergo, quod practicam

scientiam habeat de omnibus, et non
contemplativam sive theoricam.
In GONTRARiuM hujus cst : quia ^^^ ,.,

1. In virtutibus intellectualibus, ut in
MEiMBRI QLARTI VI ^'//z/cor^w^ dicit Aristoteles, nobilior
est virtus contemplativa, quam practica.
Quia igitur scientia, sapientia, intelle-
ARTICULUS IL ctus, sunt contemplativae virtutes, nobi-
liores sunt quam ars et prudentia quae
Quomodo scientia Dei se Jiabeat ad sci- sunt practicse.
biie, utriim sit practica vel theorica ? '
2. Adhuc, Gontemplaiiva scientia esi,

qua sciuntur rationes rcrum. Deus ma-

xime scit rationes rerum. Maxime ergo
Secundo quaeritur, Quomodo scientia habet scientiam contemplativam.
Dei se habet ad scibile ? 3. Adhuc, Eminentior est Deus in
Videtur, quod sit practica. scientia quam homo. Homo habet scien-
1. Dicit enim Augustinus in libro A^I tiam et contemphiiivam et practicam.
de Trinitate ^ quod « scientia sua est Ergo multo magis Deus.
causa rerum. » Et hoc dicit Gommentalor
super XI primse philosophise. Species Ulterius quoeritur, Gum, sicut dicit Quf
autem forma qu.ie est causa consli-
sive Aristoieles in il Priorum, sit scire in
tutionis rei, forma operationis est et non universali, et scire in particuhiri, sive in
contemplationis. Ergo videtur, quod propria natura, et scire in agere, quod
scientia Dei practica sit et non contem- est in coUatione principiorum ad con-
plativa. clusionem : utrum isiaj differentise sint
2. Adhuc, Avicenna distinguens in- in scieniia divina ^
?

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 10.

tiarum, Dist. XXXVtll, Art. d. Tom. XXVI liu- ^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
jusce novse editionis. iaruni, Dist. XXXV, Art. 2. Tom. XXVI hujusce
2 S. AuGUSTiNUs, Lib. VI de Trinitate, cap. nova) editionis.
 TN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. f)0. 617

Et videtur, quod non. sunt delinitio, notiricatio, habitudo unius

1. Dicit enim Cominontator super XI adalterum.ut generis, vel speciei, vel

primse philosophiae, ubi Aristoteles lo- causse, et actus et potentiae, est princi-
quitur de intellectu divino, quod intelle- pium veri de ipsa : relatio etiam ipsius
ctus divinus est causa rerum, et scire ejusdem ad principia operis, qute sunt
ejus nec est scire in universali, nec in constituere in esse, salvare, ad usum ap-
particulari, nec in agere, sed simplex tari, est principium operis. Et sic eadeni
intuilus suiipsius, secundum quod ipse forma subjecto relata ad diversa princi-
est causa rerum et principium in omni- pia theorici intellectus et practici, prin-
bus, ut ubique causans esse et substan- cipium est scientiee theoricae sive specu-
tiam rerum. lativse, et scientiee practicae sive operati-
Adhuc, Scire in universaU, est scire
2. vse. Et quia Deus perfectissima est spe-
in eo quod est universale ad scitum, et cies idealis omnium, qua res constituitur
est scire imperfectum et in potentia : et scitur, perfectissimam habet scientiam
quia scitum in suo universali non est nisi de onmibus et contemplativam et practi-
in potentia. Deus autem scit omnia in cam, in seipso habens utramque, et nihil
seipso, et ipse nonest universale adscita. accipiens a rebus. Et est simile, sicut
Ergo non scit in universali. si ponamus artificem qui est forma operis
3. Adhuc, Scire in particulari sive in sui, et convertit se super formam secun-
propria natura, est scire rem secundum dum principia veri et cognitionis, etcon-
quod est in actu et per propriam deilni- templatur rem secundum quod ipsa est
tionem ejus. Et Deus non est propria secundum se et secundum difTerentias
natura scitorum. ^Ergo sciendo se, non ejus, et secundum consequentia ad ip-

scit res in particulari sive in propria na- sam, et secundum ea quae insuut ei ut
tura. passiones. Talis enim artifex una et ea-
4. Adhuc, Ut dicit Augustinus, « In dem forma habet et scientiam theoricam,
Deo non est alternatio sive collatio con- et scientiam practicam.
spectus hinc illucet inde huc, » ut paulo Ad primum ergo dicendum, quod hoc Ad 1.

ante habitum est. Scire in agere semper modo quo causa rerum est, practica est,
est alternatio conspectus et collatio de et sic refertur ad opus et ad operis prin-
principiis ad conclusionem, et e conver- cipia : sed hoc non prohibet, quin alio
so de conclusione ad principia. Ergo Dei modo relata, scilicet ad principia cogni-
scire non est scire in agere. tionis, de eadem fornia sit scientia theo-
Et sic scire Dei nec scire est in uni- rica.

versali, ncc in particulari, nec in agere. Ad aliud dicendum, quod Avicenna Ad ?.

Et cum omne quod scitur, aliquo horum distinguit intellectum practicum et Iheo-
trium modorum sciatur, et Deus nullo ricum in his qu6e imperfecta sunt scieii-
trium sciat, videtur quod in nihil sciat. tia, hoc est, quae de non scientibus efli-
ciuntur scientia. Intellectus autcm divi-
SoLUTio. Dicendum, quod Deus om- nus unus et idem est universaliter agens
nem omnimodam et eminentissi-
et scita, contemplans ea
et et ideo una :

mani omnium rerum habetscientiam. simplici forma secundum diversam rola-

Ad primo qua^situm dicendum, quod tioiiom dc omnibus habet et contemplali-
sicut unum est in subjecto verum et bo- vam scientiam el practicam.
num, et sicut unum est, sicut dicit Ari- Ad id quod incontrarium (ii)jicilur. di- Adobject. i.

stoteles in principio primi Pht/sicorwn, cendum quod Deo nuUa deest virlutum
quod ost principium osse ot principium intelloctuahuin. Unde de sapienlia sua
scientise : forma enim rei et species relata dicilur, Sapioiil. vii, 21 ot 23 : Omnium
ad principia veri et cognitionis, quse enim arti/ex dociiit nie sapientia. Est
 G18 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

enim in illa spiritus intellir/entix,... speciem idealera sive exemplar quod

omnem habens virtutem, oninia prospi- Deus est, quo omnia scit, et quo omnia
ciens. Quia cum intellectuaiis virtutis constituit et facit : tunc illud intuendo
mediuni sit ratio recta, ut dicit Aristote- prout ipsum idea est universalis et parti-
les in VI Ethicorum, cum ipse sit ratio cuhiris habitudiuis rerum, scit omnia et
recta omDium scibilium et faciendorum, in universah et in particulari et in agere :

contemplando se, omnia scit et perfecte el haec est CathoHca fides, el in nuUo
et contemplative. contrariatur philosophiae.
Ad object.
2 et 3. Duo sequentia concedenda sunt. Ad id quod objicitur, dicendum quod Ad
non oporlet, quod ipse sil universale vel
Ad qusest, Ad id quod ulterius quaerifur, dicen- particulare, sed quod sit completum
Ad 1.
dum quod procul dubio proprie loquendo exemplar universalis'et particularis.
illae differentiae sunt scientiae illius quae Per hoc etiam patet solutio ad se-
accipitur a rebus, sicut est nostra scien- quens.
tia. Quod enim a re accipitur per consi- Ad ULTiMU.M dicendum, quod sicut
derantem, est universale, vel particulare, dit Augustinus, Deus nihil considerat
vel singulare : et penes hoc est scire in alternato conspeclu, sed simplici intuitu
universali, et scire in particulari : et quod intuendo seipsum prout est exemplar
considerans ponit circa rom considera- omnium. Et quia ipse est exemplar om-
tara, estcoUatio fundata super rerum nium habitudinum rerum ad invicem.scit
consideratarum habitudines logicales vel omnia quae ex collatione rerum inferri
syllogisticas. Et talis modus non est possunt, tam habitudine logicali, quam
scientia divinae. Et ideo dicunt Philoso- habiludine syllogistica : et sic habet
phi, quod illae differentiae scientiae divinae scientiam inagere, et omnem et omni-
non conveniunt. Si tamen accipiaraus modam omnium scibilium scientiam.

QUiESTIO LXl.

De prsescientia Dei.

Deinde quserendum est in speciali de distinctione XXXVIII, cap. Videtur enim

praescientia. pjrdescientia Dei causa eorum esse quss
Et si coUigantur ea quae Magister in- ei siib sunt.
quirit in libro I Sententiarum, distinct. Tertium est, Utrum sit causata a re-
XXXV, XXXVI, XXXVIII et XXXIX, bus? quod quaerit in illo capite, Hanc
videtur octo quaerere. igitur quse videtur.
Quorum priraum est, Si praescientia Quartum est, Utrum falli potest? quod
sit in Deo nullis existentibus futuris? in eodem capite dicit, et disputat in se-
Et hoc est quaerere, Utrura praescientia quenti.
|

sit teraporalis vel aeterna? Quintum est, Utrifm inferat necessi- I

Secundum cst, Utrum praescientia sit tatem ? quod ibidem innuere videtur Ma-
causa rerum?quod qucerit Magister in gister. J
 IN T P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUyEST. 61 r,i9

Sextum est, Utrum sit incommutabi- Adhuc, In eodem capite dicit Ma-
3.

lis? quod in distinctione XXXV, cap. gister, quod cum res desinit esse futura,

Scientia vero vel sapientia, dicit ex- desinit esse praescientia : cum incipit

presse Magister. esse futura, incipit esse praescientia :

Septimum est, Utrum possit augeri ergo praescientia est quee incipit et desi-
vel minui? quod ibidem, et distinct. nit. Xihil quod incipit et desinit, est
XXXIX Magister disputat. i^eternum. Ergo pr^escientia aterna esse
Octavum est,quod relinquilur ex istis, non potest.

Quomodo concordet cum libero ar- i. Adhuc, Quidam objiciunt sic : Prae-
bitrio ? quod quaerit et disputat Ansel- scientia est respectu futuri : in Dei scien-

mus in libro de Concordia pra^scientiee tia nihil est futurum, sed omnia prae-

et liberi arbitrii. sentia : ergo in Dei scientia nulla est

praescientia.
5. Adhuc, Omnis scientia Dei immu-
tabilis est, ut in preehabitis determina-

MEMBRUM I. tum est : praescientia mutabiUs est :

ergo praescientia in Dei scientia non

Utrnm prssscientia sit temporalis est.

vet seterna *
? L\ CONTRARIUM hujus est, Sed conlra.
\. Quod dicit Magister in I Seiitentia-
riim, distinct. XXXV, cap. Scientia
Primo ergo quaeritur, Si praescientia vero., ex verbis Ambrosii in libro V de
sit in Deo nullis existentibus futuris? Et Fide ^ quod scivit Deus ab aeterno aeter-
hoc est quaerere, Utrum praescientia sit num, et omne quod futurum erat, et

temporalis, vel aeterna? scivit immutabiliter. Scit quoque non

Ad hoc quod non sit aeterna, Magi- minus prseteiita vel futura quam prae-
ster in Sententiis objicit sic : sentia, et sua aeterna sapientia et immu-
1. Si praescientia est de futuris, si tabili scit ipse omnia quae sciuntur. Om-
nulla essent futura_, in Deo nulla esset nis enim ratio supernee et terrenae sa-
praescientia : sed poterant nulla esse fu- pientiae, ut ait Ambrosius, in eo est :

tura : ergo potuit in Deo non esse prae- quia omnem sapientiam et omnem scien-
scientia. Et probat mediam sic, quod tiam capit sua immensa scientia. Sic
poterant nuUa esse futura quia potuit : quod ab aeterno Deo conveniat.
Deus nuila facere libertatem enim ha- : 2. Adhuc, Xon videtur valere quod

buit ad faciendum, vel non faciendum : dicit Magister, si dicit respectura ad fu-
ergo videtur in Deo potuisse non esse turum, quod propter hoc ex tempore
praescientia. Deo conveniat, sicut creator quia hoc :

2. Adhuc, \n'\\\o cdi^iiQ, Ad hoc jnxta dictum, mundum fore ab aeterno, ve-
modulum, ex verbis Augustini dicit rum est : et tamen dicitur respectu fu-
Magister : « Sicut creator ad creaturam turi.
relative dicitur, ita praescientia et prae- :3. Adhuc, Cum dicitur prsescioitia.
scius ad futura referri videntur. w Ex duo dicuntur, scilicet scientia, et ante-
hoc arguitur sic : Creator ex tempore cessio ad rem scitam. Constat, quod
dicitur de Deo, et non ab aeterno : ergo scientia ieterna est. Quaeratur ergo, Si
praescientia et praescius de Deo dicuntur antecessio sit aetrrna? Et videtur, quod
ex tempore, et non ab aeterno. sic. Antecessio enim ante omnem crea-

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- nov?p editionis.
tiarum, Dist. XX.W, Art. .5. Tom. XXVI liujusce - S. Ambrosius, Lib. V de Fide, cap.

I
 620 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

turam est : et quidquid est ante omuem nihilo ad esse deducta, et semper erit
creaturam, aeternura est : ergo auteces- subjecta ad famulatum. Qutedam etiam
sio aeterna est : quidquid ergo dicitur in dicuntur sic de aeterno secundum ordi-
hoc verbo, prsescientia, aeternum est : nem ejus ad temporale : et cum ordo
ergo praescientia aeterna est, ipsius sit antecessio aeternitatis ad tem-
pus, illa ab aeterno Deo conveniunt, sed
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod praescientia non semper in aeternum. Et hujus causa
Dei teterna est, et ab aeterno Deo con- est, quod ordo posterioris ad prius varia-
venit. Sed de eeterno duplex est consi- bilis est ct cum mutatur posterius,
:

deratio : consideratur enim simpliciter mutatur respectus dependentiic ipsius ad

in quantum aeternum est, et non in re- prius : mutato necesse
et illo est mutari
spectu ad aliquid extra se, sicut dicitur oppositum eorum respectum in priori,
Deus substantia, essentia, bonitas : haec qui tamen in eo non cst nisi secundum
enim non respiciunt in ipso nisi ceter- dici. Et tale est prxscius et prsescientia.
num, quod sine principio est et sine Et ideo dicit Magister in libro I Sen-

fine. Consideratur etiam a?lernum ut est tentiarum, distinct. XXXV, quod si

principium temporalis ut factivum per nulla sint futura, non erit futurorum
artem, et sciens et disponens creata tam praescientia : et tamen erit praescientia
in fleri quam in esse et conservatione :
Dei qua ipse scit et praescit universa :

et sic quia temporale dependet ad ai-ter- sicut si nulla sint illurainabiiia, non crit
num, et respectum dependentice habet ad lumen illuminans illuminatione passiva,
ipsum_, necesse est cointelligi oppositum licet sit semper illuminans illuminatione
respectum in aeterno, in quantum est activa. Et tahs mutalio creaturae est se-
principium temporalis : correlativa enim cundum esse et secundum dici, Dei au-
oppositorum respectuum sunt, et sine tem non nisi secundum dici, et non
illis relativa esse non possunt. Et sic de secundum esse.
aeterno multa dicuntur temporalia, sic- Ad primum ergo dicendum^ quod hoc
ut quod causa est, quod principium est procedit, secundum quod praescientia di-
creaturarum, quod
Sed praescius est. cit respectum ordinis ad posterius : quia
quaedam de illis dicuntur ex tempore :
sic mutato posteriori, necessario signitl-
quaedam autem ab aeterno et quaedam :
calur non esse prioris respectus ad po-
dicuntur, quorum dependentia quae est sterius. Unde licet id quod est prccscien-
in creatura, ex tempore incepit, ut crea- tia, maneat, tamen sub ratione ordinis
tor et dominus exitus enim de nihilo ad
:
ad praescitum non manet et hoc nullam :

esse, et famulatus subjectae creaturae in inducit mutationem, ut dicit Auirustinus

ipsa creatura inceperunt ex tempore. Et in hbro V de Trinitate *, sicut nihil mu-
cuni relativa posita se ponunt, ut dicit tatur iii numrao, quando de non pretio
Aristoteles in Prgedicamentis, in respe- pretiura efficitur.
ctu dependentiae creaturae ad creatorem Ad aliud dicendum est, quod non est
necessario ponitur oppositus respectus, usquequaque simile, sed in genere tan-
qui etiam ex tempore Deo convenit, ut tum simile est, quod utrumque scihcet
creator et dominus : et lalia secundum ponit respectum ad temporale. Sed in
dici in Deo incipiunt, sed numquam raodo respectus dissimile est : quia re-
desinunt. Ex quo enim creator esse inci- spectus in creatore et domino causatur
pit, semper erit creator : et ex quo crea- secundura modura dicendi ab eo quod
tura famulata est, ct semper erit domi- est ex tempore : respectus autera qui est
nus, et semper erit creatura ab ipso ex in praescientia, causatur ab ordine aeter-

* S. AuGDSTiNUs, Lib. V de Trinitate, cap. 16.

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. Gl, 621

ni ad temporale : et ideo non procedit no Deo convenit sed quia ad futurum :

argumentum hoc : et quia ab insufli- dicitur, propterhoc sublato futuro desi-

cienti est, peccat secundum fallaciam nit esse respectus prioris ad posterius :

consequentis. et hoc non est desinere simpliciter, sed

Ad ALiuD dicendum, quod pra^scien- secundum quid.

tia incipit et desinit non secundum id

quod est, sed mutatione respectus ordi-

nis prioris ad posterius, quae mutatio in
futuro est secundum esse et causam, in
praescientia autem secundum dici tan- MEMBRUM II.

tum et ideo non sequitur, quod prae-

:

scientia secundum esse incipiat et desi- Utrum praescientia sit caiisa rennn i
?
nat.
Ad aliud dicendum, quod in Dei
scientia quantum ad id quod est et quo Secuxdo quaeritur, Utrum praescientia
est et specie ideali, nihil est futurum, sit causa rerum ? quod quaerit Magi-
sed omnia preesentia : sed quantum ad ster in libro I Sententiarum, distinct.
id cujus est, sive de quo est, respectum XXXVIII, cap. Videtur enim prxscien-
ad faturum habet. tia Dei causa eorum esse quse ei suh-
Ad aliud dicendum, quod scientia sunt.
Dei secundum id quod est et quo est, Et objicit sic :

immutabilis est : sed quantum ad id cu- 1. Si impossibile est non evenire quae
jiis est, mutatione illius mutatur secun- preescita sunt, videtur ipsa praesci^entia
dum respectum ad ipsum secundum dici qua praescita sunt, eis esse causa eve-
ct non secundum esse. Et est exemplum niendi.Et fundatur ratio Magistri super
Boetii in columna quae modo est a dex- hoc quod dicit Boetius, quod causa est
tris, transitu meo ad oppositum situm cujus esse sequitur aliud. Sed sequitur,
efticitur mihi a sinistris sine sui muta- si praescit hoc Deus, quod de necessitate
tione, sed per meam mutationem. eveniet. Ergo praescientia est ei causa
Ad
quod objicitur in contrarium,
id eveniendi.
dicendum quod scientia non mutatur, 2. Adhuc, Magister inducit Augusti-
sicut dicit Ambrosius, sed respectus an- num in libro XV de Trinitate sic dicen-
tecessionis secundum dici mutatur, prO' tem : u Universas creaturas et spirituales
ter causam quee dicta est, et corporales, non quia sunt ideo no-
Ad aliud dicendum, quod ab TPlerno vit, sed ideo sunt quia novit non enim :

convenit : quia antecessio seterni ad nescivit quae fuerat creaturus : quia ergo
temporale est seterna : sed non oportet, scivit, creavit : non quia creavit, sci-
quod in eeternum conveniat, propter ra- vit ^ » Et paulo post concludit ex ver-
tionem quae dicta est sicut et hoc di- : bis Augustini sic : « Ecce his verl)is
ctum, mundum fore ab aeterno verum apeite videlur Augustinus innuere scien-
est, tamen cum factus est mundus, non tiam vel praescientiam Dei causam esse
est verum mundum fore, sed esse vel eorum quae tiunt : cum dicit ideo ea
fuisse. esse, quia Deus novit. »
Ad ULTiMUM dicendum, quod prsescien- '.\.Adhuc. Ibidem inducit Augustinum
itiahoc modo (eterna est quia ab oiter- : in libro VI de Trinitate sic dicentem :

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. inl Senten- * S. AuGCSTiNus, Lib. XV do Trinilato, cap.
Itiarum, Dist. XXXVIH, Art. 1. Tom. XXVT no- 13.

'strae editionis.
 622 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

c< Cum decedant et succedant tempora, SoLUTio. Sicut Magister dicit in libro
non decedit aliquid vel succedit scienlise I Sententiarum, distinct. XXXVIll, sol-

Dei, in qua novit omnia quae fecit per vens istam quaestionem, prsescientia du-
ipsam. Non enim hsec quae creala sunt, pliciter dicitur, sicut et scientia, scilicet

ideo sciuntur a Deo, quia facta sunt : praescientia simplicis intelligentiae, et

sed potius ideo facta sunt, quia immuta- praescientia approbationis sive benepla-
biliter ab eo sciuntur. Et si ideo facta citi. Praescientia primo modo dicta, ge-
sunt, quia sciuntur ab ipso, prsescientia neraliter est bonorum et malorum : et

Dei causa esl, per quam facta sunt '. » ideo causalitatem ad ea quse sibi subsunt,
Ergo praescientia causa est fulurorum. dicere non potest. Sed praescientia be-

Adhuc, Scientia et prsescientia Dei

4. neplaciti sive approbationis, non est nisi

ars sunt ad ea quse fmnt. Ars autem ad respectu bonorum tantum : illa enim
id quod fit, causa est et effectiva et for- est cum dispositione ad opus, et illa

malis. Ergo scientia et prsescientia Dei dicit causalitatem ad ea quae sub-

sunt causa rerum factarum. sunt.

D. Adhuc, Commentator super XI Ad PRiMUM ergo dicendum, quod Ma-

primaa philosophiae, ubi loquitur Ari- gister temperat quando dicit, videtur :

stoteles de intellectu divino, expresse di- quia licet ex simiiitudine consecutionis

cit, quod scientia intelleclus divini est videatur sequi praescitum ad praescien-
causa rerum, et quod causata sunt in tiam, sicut causatum ad causam, tamen
intellectu divino sicut artificiata in in- in veritate non est causa : est enim in
tellectu et scientia artificis. consequentia ordinis, et non causae.

Sed contra. In. CONTRARIUM hujus CSt quod objicit Consequentia enim ordinis est, quando
Magister ibidem sic :
posito uno scquitur aliud de necessitate
1. Cum omnia mala sciantur a Deo, si positionis. Sicut si video te ambulare,
prajscientia eorum quse ei subsunt,
est de necessitate tu ambulas, de necessita-
erit Deus malorum causa^ et per conse- te consequentiae, non rei. Si enim ad
quens auctor malorum, quod penitus rem respiciatur, antecedens nec est ne-
falsum est. cessarium, nec consequens : quia non
2. Adhuc, Anselmus in libro de Con- est necessarium me te videre ambulare,
cordia prsescientise et liheri arbitrii in nec necessarium est te ambulare : tamen
Deo ^ ; « Cum dico, si Deus praescit ali- quia ista duo incompossibilia sunt, scili-

quid, de necessitate eveniet, idem est ac cet quod ergo video te ambulare, et
si dicam, si erit aliquid, de necessitate quod tu non ambules, propter hoc oppo-
erit. Conditionalis enim vera est ne- situm consequentis de necessitate sequi-
cessaria, et falsa est impossibilis. Haec tur ad antecedens, scilicet quod si ego
autem est vera, si erit aliquid, illud erit. video te ambulare, necesse est quod tu
Ergo necessaria. In tali autem conse- ambules. Multa enim sunt possibilia, quae
quentia non ponitur necessitas causae, tamen simul juncta impossibilia sunt.
sed necessitas ordinis sive positionis sive Sicut me sedere possibile est, etme stare
consequentiae, quodidem est. » Per tale possibile est tamen simul juncta impos-
:

enim argumentum, si Deus praescit, de sibilia sunt : et ideo impossibile est me

necessitate eveniet, non probatur, quod stare dum sedeo. Et talis necessitas con-
praescientia sit causa eorum quae fiunt, sequentiae est in argumento quod facit

sed quod habeat ordinem antecessionis Magister, si praescitum est, de necessita-

ad illa. te eveniet. Et ideo praescientia non pro-

^ S. AuGUSTiiNUs, Lil). VII de Triiiilate cap. 10. tia3 et liberi arbilrii iii Deo, cap. 2.

- S. Anselmus, Lib. de Concordia prajscien-

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 61, 623

batur ex hoc esse causa prsescili, sed an- Dei sit causata a rebus ? quod Magister
tecedens in ordine. quserit in illo capite, Neque etiam res
Ad dictum Boetii dicendum, quod futurse causa sunt, etc.
causa est cujus esse sequitur aliud. Et 1. Et objicit sic ad hoc, quod sit cau-
ita non est hic : quia hic ex positione sala a rebus, inducens Origenem super
sequitur ahud, et non ex esse positi. epistolam ad Romanos sic dicentem :

Ad ALiuD dicendum, quod Augustinus « Non propterea aliquid erit, quia id

nutitiam vocat notitiam approbationis, scitDeus futurum sed quia futurum:

quae cum dispositione est : quia illa est est, Deo antequam fiat ^. »
ideo scitur a
causa eorum quee subsunt sibi : et non Ergo videtur, quod Deus scit ideo quia
vocat notitiam simphcis intelligentiae futurum est: et sic fulurum causa est
vel visionis : quia illa nullam ponit cau- praescientiae Dei.
salitatem ad subjecta. Adhuc, Dicit Aristoteles quod quo
2.

Ad aliud patet solutio per idem. Lo- posito ponitur aliud, et quo remo-
quitur enim Augustinus ibi de scientia to removetur aliud, est causa. Posita re
approbationis, quae cum dispositione est futura ponitur preescientia, et remota re
ad opus et causalitatem. futura removetur praescientia. Ergo res
Ad ALiuD dicendum, quod scientia et futura est causa praescientise.
prsescientia non sunt ars factiva simpli- 3. Ad hoc respondet Magister in Sen-
citer et universaliter, sed quaedam scien- ^e^/iV^ quod res futura non est causa prge-
lia et praescientia, scilicet quee est cum scientiae, nisi sine qua non. Sed gontra

approbatione et dispositione sciti vel hoc videtur esse, quod causa sine qua
praesciti. non, et causam dicit, et concomitan-
Ad ALiUD dicendum, quod dictum Com- tiam : et sicut dicit causam, aliquo mo-
mentatoris intelligitur de scientia practi- do res futura est causa praescientiee.
ca, et non de scientia simplicis intelli- In contrarium hujus Sed contra.
gentiae. Practica autem scientia cum ap- 1. Objicit Magister in illo eodem ca-
probatione est et dispositione ad opus. pite : Neque etiam res futurse, sic dicens :

Ad quod objicitur in contrarium,

id « Si hoc esset, scihcet res futurae essent
dicendum quod procedit deducendo ad causa praescientia?, tunc ejus quod est
inconveniens, si praescientia simplicis in- aeternum, ahquid existeret causa, ab eo
telligentiae causa pra^scitorum esse di- alienum, et ab eo diversum et ex crea- ;

catur. turis dependeret scientia creatoris, et

Ad dictum Ansehni dicendum, quod creatum esset causa increati : » quod
verum est, et dicit rationem solutionis. valde esset inconveniens.
2. Adhuc,
futurum causa praescien-
Si
tiae est, quod scientia Dei et
oportet
MEMBRUM III. prsescientia dependeat a scibili, quod
valde est inconveniens : quia sic Deus
Utrum prsescientia Dei sit causata a scientiam acciperet a rebus, quod valde
rehus * ? inconveniens est, et in antehabitis im-
probatum.

Tertio quaeritur, Utrum praescientia Solutio. Nullo modo dicendum est, soiutio.

* Cf. Opp. B. Alberti. Commont. in I Senten- Ilomanos, vm, 30: Quos.,. prwdestinavit, hos et
tiaium, Dist. XXXVIII, Art. 3 Tom. XXVI liu- vocavit, et quos vocavit, hos et justiftcavit,... et
jusce nova? editionis. glonficavit.
^ Origenes, Lib. VII super illud Aposloii ad
 021 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod res futurse siiit causa praesclcntiaj so secundum esse, ponitur illuminatio
Dei secundum esse sunt tamencausa si- : secundum esse. Sed in preedicta conse-
ne qua non, ut dicit Magister, secundum quentia, posito futuro secundum ordi-
dici per nomen pr«scientiae. Res enim nem consequentiae, non ponitur pree-
futurae dependenliam habent ad scien- scientia secundum esse, sed secundum

tiam Dei, ex qua dependentia causatur ordinem antecessionis tantum et ideo :

respectus futurorum ad prsescientiam, non est causa.

quse est respectus posterioris ad antece- Ad aliud dicendum, quod intellectus Ad
dens in ordine, sine quo respectu non Magistri expositus est et ideo non :

esset respectus prioris ad consequens : procedit quod inducitur contra eum.

qui si non esset, scientia Dei non posset Alia objecta in contrarium quae se- ^^ <^

nominari proescientia Dei : et sic respe- quuntur, procedunt.

ctus rei futurse ad scientiam Dei est in
causa sine qua preescientia Dei non dice-
retur scientia a nobis : quia tolleretur
antecessio ordinis : esset tamen scientia
qua Deus scit et prsescit universa. Et MEMBRUM IV.
iste est intellectus Magistri in Sentejitiis
ubi solvit istam eamdem qusestionem. Utriim prsescientia Dei falli possit *
?
Ad 1. Ad pRiMUAi ergo dicendum, quod Ori-
genes non intendit, quod futurum sit
causa scientise vel prsescientise Dei se- QuARTO quaeritur, Utrum prsescientia
cundum id quod est, sed quod sit causa Dei falli possit ? quod in eodem capite *
sine qua non nominis istius quod pi^se- dicit Magister et disputat in sequenti.
scientia vocatur. Et si quis proprie vellet 1. Et ad hoc objicit in illo capite :

loqui tunc non est causa, sed ratio ex

: c( Ad hoc quod supra dictum est, scilicet

respectu sumpta quare scientia dicatur praescientiani Dei falli non posse, solet a

praescienlia. Et ita est ratio ejus quod quibusdam sic opponi Deus prsescivit :

est prse, et non ratio scieniise. Prseposi- hunc lecturum vel aliquid hujusmodi,
tio enim scientiae adveniens per compo- hoc est, quodcunque contingens sed :

sitionem, non dicit rei respectum ante- potcst esse ut iste non legat quia con- :

cedcntis in ordine ad consequens. Unde tingens est. Ergo potest aliter esse
etiam Origenes non ponit activam, sed quam Deus prsescivit et quando ali- :

passivam dicit enim sic « Quia futu-

: : ter est quam prsescivit, fallitur prae-
rum est, ideo scitur a Deo antequam scientia : ergo potest falli prsescientia
fiat »
: intendens, quod futurum quia Dei. »
futurum est, scibile sit a Deo, hoc est, 2. Adhuc, Prsescitum potest esse non
habeat aptitudinem ad sciendum : et sic praescitum. Probatio. Prsescitum est fu-
futurum nullam dicit causam scientise in lurum contingens : conlingens potest
sciente, sed dicit rationem aptitudinis non evenire quia : dicit Aristoteles in

ad sciendum in scibili. Prioribus, « Quod contingit esse, con-

Ad 2, Ad aliud dicendum, quoddictum Ari- tingit non esse. » Ponamus ergo, quod
stotelis intelligitur, quod posito uno se- contingat non esse. Cum ergo fuerit
cundum esse^ ponitur aliud secundum prcBscitum, aliter eveniet quam prsesci-
esse, ut posito sole, vel corporc lumino- tum : et quoties eveniet aliter quam

^ Cf. Opp. B. Alberti. Coniment. in I Senten- - I Sententiarum, Dist. XXXVIII, cap. E,pag.
tiarum, Dist. XLI, Art. 6. Tom. XXVI hujusce 287 tomi XXVI editionis nostrjje.
novac editionis.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUvEST. 61 625

praescitum est, fallitur praescientia : ergo Si est de re, notatur concomitantia po-
prsescientia Dei falli polest. tentiae ad actuni, et est vera et divisa :

3. Adliuc, Deus scit et prascit per et est sensus, hoc quod est praescitum,
modum suum : et hoc est, quia omnia non in quantum praiscitum, possibile est
vera scit ut praesentia, sive sint praesen- aliter evenire eo quod contingens est
: :

tia, sive praeterita, sive futura. Sed qui haec enini duo compossibilia sunt, scili-

scit praeterita et futura ut praesentia, scit cet contingens esse praescitum, et con-
praeterita. et futura aliter quam sint : et tingens posse aliter evenire. Si autem
qui scit rem aliter quam sit, fallitur in sit de dicto, tunc est composita et falsa :

scientia sua et praescientia : ergo videtur, tunc enim notatur concomitantia duo-
quod Dei scientia et praescientia falii rum actuum incompossibilium secun-
possit. dum aliquid praescitum esse, et aliter
evenire quam praescitum est. Similiter
,tio SoLUTio. Ad omnia hujusmodi sophis- ista est duplex, praescitum impossibile
mata respondet Magister in Sententiis est non evenire, vel necesse est evenire :

dicens, quod possunt haec conjunctim in- sed in oppositis sensibus vera et falsa.
telligi, vel disjunctim. Si enim ita in- Si enim istae sunt de dicto, verae sunt :

telligas non potest aliter fieri quam

: si sunt de re, falsa. Et iste est intelle-
Deus praescivit, id est, non potest utrum- ctus Magistri in Sententiis, quamvis
que simul esse verum, quod Deus prae- non ita expressit.

scivit ita tleri et aliter fiat, verus est in- Ad aliud dicendum, quod haec est du- Ad 2.

tellectus. Si autem disjunctim sive divi- non esse praesci-

plex, praescitum potest
sim intelligas propositionem, ut dicas tum, sicut haec, album potest esse ni-
hoc non posse quam eve-
aliter evenire grum. Potest enim preedicatum subjecto
nit, quoniam illud futurum Deus pne- reddi in quantum stat sub forma prae-
scivit, faisum est. Et haec solutio bona scientiae : et sic illa propositio falsa est.
est, si per artem et rationes artis bene Potest etiam subjecto secundum
reddi
esset exposita. quod est, et non secundum quod stat
Et ad hoc notandum, quod licet ali- sub forma praescientiae : et sic quia con-
quid praescitum esse, et ita esse luturum tingens est, et quia potest aliter evenire
ut praescitum est, non sint relativa, ta- quam praescitum est, si aliter eveniat,
men ponunt respectus ad invicem ut re- non fuit praescitum : et sic est vera pro-
lativa : et ideo posita se ponunt, et positio, praescitum potest non esse prae-
perempta se perimunt. Unde quando scitum : sed sic non sequitur ex ea, quod
ponitur aliquid praescitum esse^ ex re- fallatur praescientia.
spectu et necessitate ordinis ponitur futu- Ad aliud dicendum, quod Deus scit Ad 3

rum esse : et si perimitur futurum esse, omnia ut sunt et prsesentia et praeterita

eo ipso perimitur praescitum esse. et futura : sed cum dicitur, Deus scit
Unde in primo quando dicilur, quod prtetcrita et futura ut praesentia, omnes
Deus praescit aliquid contingens, ut me hujusmodi locutiones duplices sunt, ex
esse leclurum, de necessitate ordinis po- hoc quod haec determinatio, iit prxseii-
nitur illudesse futurum. Et si ponis, quod //«, potest referri ad verbum, scit, in
non eveniat^ eo quod contingens potest comparatione ad suppositum sive nomi-
non evenire, statim sequitur illud num- nativum, sive ad scientem, quod idem
quam fuisse praescitum et hoc est idem : est et sic omnes ilke
: locutiones sunt
ei quod consuevit dici in sophislicis, vera^. Scit enim Deus modo suo res,

quod haec locutio, pra^scitum potest non hoc est, in eo quod sibi est praesens, hoc
evenire, vel pr«scitum possibile est non est, iii pra^senli a^ter-nilatis, quod claudit
evenire, potest esse de re, vel de dicto. omne tempus et omnes dillerentias teni-

XXXI 40
 626 D. ALB. MAG. ORD. PR.m
poris. Potest etiam referri eadem deter- sunt non evehire. Ergo necesse est prae-
minatio ad idem verbum. scit,in com- scita evenire. Et hujus necessitatis non
paratione ad apposilum sive accusati- potest esse causa nisi praescientia : ergo
vum, sive ad rem scitam : et sic omnes prcescientia necessitatem rebus' imponit.
illae locutiones sunt falsce sub hoc sensu, 3. Adhuc, Magister, iliiJpin, « Impos-

Deus scit praeterita ut prEesentia. hoc est, sibile est priescita non evenire, cum
prseterita sub prGesentialitate scit Deus, praebcita sint : quia si non evenirent cum
quod falsum est. In primu sensu non se- prcescita >int. falleretur Dei prcescientia.»
quitur, quod fallalur Dei prsescienlia, At Dei prtescientia falii non potest. Im-
sed in secundo : nec est inconveniens, pos^ibile est ergo ea non evenire, cum
quod falsum sequatur ex falso. praescita ^int. Ex hoc sequitur idera
Dicendum ergo, quod scientia Dei et quodprius: qui;i quae impossibile est non
praescientia numquam fallitur nec falii evenire, necesse est evenire. secundum
potest : tamen id quod subjacet prae- regulam consequentiarum.
scientice quando contingens est de se.ali- 4. Adhuc, Anselmus in libro de Con~
ter se potest habnre quam praescltum cordia prsescientiie et liberi arbitrii
est. « Quae praescit Deus, necesse est esse fu-
tura -. » Quae necesse est esse futura,
de necessitate L-iunt. Ergo a primo quse
praescita sunt, de necessitate erunt.

5. Adhuc, Ponamus quod Deus prae-

MEMBRUM V. scit aliquid, vel praescivit : tunc haec pro-
positio, Deus praescivit hoc, demonstrato
Utrum prsescientia diiinu iaferat ne- illo, est de praeterito et vera : ergo ne-
cessitatem *
? cessaria : ergo necessarium est hoc esse
praescitum. Ex hoc infero sic : Xecessa-
rium est hoc esse praescitum : ergo im-
Quinto quceritur, Lttum divina prte- possibile est non evenire^ aut sequitur,
scientia inferat necessitatem ? quod in aut non sequitur, habeo propositum :

illo cap. Hanc igitur qux videtur, in- quia ad esse impossibile non sequitur ne-
nuere videtur Magister. cesse esse. Si non sequitur, detur oppo-
1. Dicit enim, quod falli non polust : situm : lioc enim stabit cum praemissa,
et quod falli non potest, oportet, quod SfLuniium Juctrinam Aristotelis in Prio-
necessarium sit: et sic praescientia neces- ribus. Uppositum est, possibile est hoc
sitatem infert rebus quee sibi subsunt. non evenire. Sed quod possibile est non
Adhuc, In primo hbro Sententia-
2. evenire, possibile est nonesse praescitum,
rum, distinctione XXXVIII, cap. Vidf^- ut patet ex antehabitis probatum enim :

tur enim prgescientia Dei, ex verbis Au- est, quod praescitum esse et esse futu-
gustini dicit Magister : (( Xon possunt runi. habent se ut relativa, quae posita
non evenire cum Deus ea praesciverit. )^ se ponunt. tJ perempta se perimunt :

Secundum conseqnentiam autem qnam unde si perimitur esse luturum, perimi-

docet Aristoteles in hbro Perihermenias, tur esse prfescitum : et sic sequitur,
quce non possunt non esse, necesse est quod possibile est non evenire, possibile
esse. Ergo quae non possunt non evenire, est non esse praescitum. Sed istae duae
necesse est evenire. Praescita non pos- nonpossunt siraul stare. necesse est esse

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ' S. Ansklmls, De Concordia praescientiae et
tiarura, Dist. XXXVIII, Art. 4. Tora. XXVI hu- liberi arbitrii. cap. 2,
jusce novae editionis.
 IN I P. SUiM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 61 627

praBscitam, possibile est non evenire Deus quaecumque sunt et fiunt et quae- :

quia ad illani, necesse est esse praesci- cumque facit non ad alium respiciens,
tum, sequitur ista, impossibile est non sed ad seipsum, scit el pra^scit et praesci-

esse praescitum : et haec contradictoria vit ab aeterno : et ideo ha^reticum est

est ad illam, possibile est non esse prae- diccre, quod ahqua futura sint quae non
scitum : et illae duae non possunt slare si- pifescivil. Et hujus causa est, quod prae-
mul, possibile est non esse praescitum, scientia Dei ita est super resfuturas,quod
et impossibile est non esse praescitum : non est causa earum, nec tolUt a causis
aequipoUent enim ad has, possibile est secundis propriam rationem causaHtatis
non esse prsescitum, et non possihile est earum, ut dicit Anselmus in libro de
non esse praescitum. Ergo etiam istae Concordia prxscientise et liberi arbitrii.

duae non possunt simul stare, impossi- Unde qua? fulura sunt a voluntate, ma-
bile est non esse praescitum, et possibile nent contingenter futura. Lumen autera
est aliter evenire : quia ista, possibile est inteUigentia? divinae, quod infinitae virtu-
non esse praescitum, sequitur ex ista, tis est, et penetrat, ut dicitur, Eccli.
possibile est aliter evenire. Ergo secun- XXIII, 28, in absconditas partes, abscon-
dum doctrinam Aristotelis argumentatio ditas dico et in se et in causa, sicut con-
prima procedit. tingcntia singularia de futuro, quae nec
(3. Adhuc, Regula est Aristotelis Si : in se nobis cognita sunt, nec in causa
ahquid sequitur ad aliud, si accidens est proxima : penetrat per omnia necessaria,
necessariura, consequens est necessa- et per contingentia nata, et per contin-

rium. Sed duo consequuntur, Deus

ista gentia ad utrumlibet. Ita quod, sicut dicit
praescivit hoc, hoc erit. Ergo si necesse Boetius in libro de Consolatione philo-
est Deum praescivisse hoc, hoc de neces- quo te per volun-
sophicT, praescit et scit
sitate erit.Sed de necessitate est Deum tatem verteredebeas, tam inbono, quam
praBscivisse hoc quia est verum de prae-
: in malo. Unde, ad Hebr. iv, 13, dicitur,

terito : ergo et verum de futuro est ne- quod non est ulla creatura invisibilis iii

cessarium : sequitur ergo, hoc de neces- conspectu ejus. Unde cum contingentia
sitate erit. creaturae sint, necesse est sibi esse visibi-
In coNTRARiuM hujus est, quod secun- lia et certa.

dum omnia contingentia de futuro et

haec Unde ad quaestionem dicendum, sicut
voluntaria de necessitate erunt: quia om- praehabilum est, quod duplex est necessi-
nia haec preescivit Deus ab aeterno et sic : tas, ut docet Aristoteles, scilicet conse-
omnia de necessitate evenient. Quod si quentis, et consequentiae. Consequentis,
concedatur, sequuntur inconvenientia sicut quando consequens secundum esse
quae dicit Aristoteles, scilicet quod perit et causam sequitur ad antecedens. Se-
casus, perit consilium, perit liberum ar- cundum esse, sicut si omne animal ra-
bitrium. Sequitur exhoc quod singularia tionale mortale est horao, et hic est ani-
et contingentia de futuro sint determi- mal rationale mortale, sequitur de ne-
natae veritatis et etiam necessitatis : quae cessitate absoluta, quodhic esthomo. Vel
omnia sunt contra doctrinam Aristoteles secundum causam, si sol movetur in cir-

in II Perihermenias. culo, de necessitate ad Orientem veniente

cras circulo, necesse est solem oriri cras.
SoLUTio. Firmiter tenendumest secun- Necessitas consequentiae, quando posito
dum Augustinum et fidem Catholicam, aliquo non necessario secundum se, ad
quod praescientia nullam rebus imponit positionem illius sequitur aliud, non per
necessitatem. Tamen propler istas ratio- necessilatem antecedentis, sed quia op-
nes Tullius negavit praescientiam. Quod positum consequentis non potcst stare
quia haereticum est, eo quod omnia facil cum anteccdente. Et est exemplum
 628 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

Boetii, sicut si ego video te ambulare, est, praescitum secundum quod praesci-

tu de necessitate ambulas : quia si detur, tum et nianens praescitum, possibile est

quod non ambulas, sequitur quod
tu aliter cvenirc : hoc sensu opposita
et in

ego video te non ambulare el boc inter- : ejus cst vcra, hoec scilicet, praescitum im-
imit positionem antecedentis : positum possibilc esl non evenire. Si autem prae-
enim fuit, quod ego video te ambulare. dicalum reddatur subjecto secundum se :

Hanc necessitatem quam Aristoteles vo- tunc vera est haec, praescitum possibile
cat necessltatem consequentiae, propter est non evenire sub hoc sensu, id quod
jam dictam causam Boetius vocat neces- est praescitum cum sit contingens, pos-
sitatem positionis, et Anselmus necessi- sibile est non evenire : et in hoc sensu
tatem ordinis, quando scilicet autece- haec est falsa, praescitum impossibile est
dens non ex se, sed ex ratione ordinis non evenire, sicut haec distinguitur in
vel positionis infert consequens : ct de sophisticis, album possibile est csse ni-
tali necessitate intelli2:untur verba Ma- grum. Si enim praedicatum reddatur sub-
autem necessi-
gistri in Sententiis. Talis jccto cum forma, falsa cst sensus enim :

tas necessitatem absolutam non facit in est, albens manens album possibile est

consequente imo consequens relinquitur

: esse nigrum. Si autem reddatur subjecto
contingens absolute : sed facit necessita- secundum id quod est, vera est quia :

tem in consequentia tantura, et hanc tunc sensus cst, id quod est album, pos-
non facit ex liabitudine rei antecedentis sibilitatem habet ad lioc quod sit ni-
ad rem consequentis, sed facit eam ex grum.
positione, sive ex ordine tantum. Ad ALiuD dicendum, quod Deum hoc
Adi,2,3eu. Per hoc patet solutio ad quatuor pri- praescivisse, non est antecedcns ad hoc
ma, quce non probant, quod praescitum quod hoc de necessitate erit, nisi de ne-
necesse sit evenire, nisi de necessitate ccssitale consequentiae, et non conse-
consequentiae verum est.
: et lioc quenlis et ideo non sequitur,
: quod
Ad 5. Ad aliud dicendum, quod hoc argu- simpliciter hoc de nccessitate absoluta
mentum, impossibile est non esse prae- erit imo contingenter erit si contin-
:

scitum, ergo necesse est evenire, non se- gens est. Sed sequitur, quod haec conse-
quitur nisi de necessitale consequentiai quenlia est neccssaria Deus praescivit :

quia lioc antecedens, impossibile est non hoc : ergo hoc erit.

esse preescitum, non est verum de abso- Ad quod objicitur \n contrarium,

iD
luta imposslbilitate, sed de impossibili- dicendum quod illa inconvenientia non
tale positionis, scilicet si ponatur esse sequuntur, nisi si diceremus omnia de
fulurum : et ideo non sequitur absolute, necessitate absoluta evenire. Ex quo
si hoc impossibile non esse praesci-
est enim per necessitatem conscquentiae non
tum, quod impossibile non evenire, sit tollitur a conscqucnte contingentia et
vel quod necesse non sit evenire boc : possibilltas sic vel aliter eveniendi, nec
enim, possibile est hoc non evenire, ve- perit liberum arbitrium, nec consilium,
rum est de absoluta possibilitate, et stat quod (ut dicit Aristoteles in II Elhico-
cum prima, scilicet impossibile est hoc rum) est de operabilibus per nos possi-
non esse praescitum, et hoc de se possi- bilibus sic velaliter fieri. Nec perit casus
bile est aliter evenire : unde arguendo in contingentibus secundum naturam,
non procedit. Tamen in praehabitis di- nec perit fortuna, quae (ut dicit Aristote-

ctum est, quod heec est duplex, possibile les in libro de Fortuna)
natura prae- est
est praescitum non convenire eo quod : ter rationem impetum faciens in his quae
praedicatum potest reddi subjecto cum operantur a proposito. ?Sec sequitur,
forma, vel secundum se sine forma. quod in singularibus et contingcntibus
Primo modo falsum est : quia sensus dc futuro sit veritas absolute determinata.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 61 629

vel praescire esse lecturum : ergo muta-

tione rerum quae subjectse sunt divinae
scientise, aliud scit vel prsescit Deus,
quod nec ante scivit vel prsescivit : ergo
MEMBRUM VI. mutabilis est ejus scientia.
2. Idem objicit ibidem sic : Sit quod
Utrum 'prsBscientia Dei sit incommuta- aliquis sit lccturus cras, hoc scit et
bilis » ? Dcus cum autem sit contingens,
prsescit :

ponamus quod non legat cum ergo :

scientia Dei et prsescientia sit visio, quse

Sexto quseritur, Ulrum preescientia non transit supcr res existentes, vel in
Dei sit incommutabiiis ? quod in I Sen- prcTsenlialitate, vel in prseteritione, vel
tentiarian, distinctione XXXV, in illo futuritione, id quod nullo modo est sub
cap. Scientia vero et sapientia, expresse aliqua diiferentia temporis, nullomodo
dicit Magister : et similiter, distinctione scit vel prsescit Deus ergo quem pise- :

XXXIX, cap. Prgeterea quseri solet. scivit lecturumesse Deus, modo scit non
Quod autem incommutabilis sit scien- esse lecturum : et sic aliquid quodscivil,
tia Dei et prsescientia, probat jMagister non scit : ergo minuilur et variatur ejus
ex verbis Augustini in libro XV de prsescientia et scientia.
Trinitate, sic dicentis : « Scientia Dei 3. x\dhuc, Deus scit omnia qua? polest
est ipsa sapientia, et sapientia est ipsa facere et prccscit, et scit et prsescit omnia
essentia sive substantia Dei : quia in quse fiunt et quae facit. Loquamur crgo
illius naturse simplicitate' mirabili non de prsescientia quae est visio : haec enim
est aliud sapere, et^aliud esse ^ » Et in- est existentium, ut dicit Magister Hugo
fra, « Ejus itaque scientia inamissibilis de sancto Victore, et intelligitur existen-
et invariabilis est : nostra vero scientia tium in aliqua differentia temporis.
Sed
amissibilis et variabilis et receptibilis Deus potest quod numquam fecit,
facere
est. )) Et in eodem capite, infra, « Sicut nec facit, faciet. Illius ergo non fuit prse-
ergo non potest augeri vel minui vel va- scientia. Ponamus ergo, quod faciat et :

riari divina essenlia, ita nec divinascien- cum, sicut dicit Augustinus, sciat et prse-
tia. » sciat omnia quse facit et facere potest :

In sEQUENTi capite statim objicit Ma- ergo sciet et praesciet : et ante nec scivit
gister in contrarium sic :
nec prsescivit : ergo scit et prsescit, quod
1. Potest Deus scire quod numquam ante nec scivit nec praescivit : ergo varia-
scivit velpreescivit. Ponamus enim, quod bilis est ejus scientia.

aliquis nonsit lecturus cras, illum scit et 4. Ad hoc videtur Magister respondere,
praescitDeus non esse lecturum. Et quia quod conceditur posse scire quod non
eum non esse lecturum contingens est, et scit, et posse non scire quod scit quia :

quod contingit non esse, contingit csse, posset esse aliquod subjectum ejus scien-
et e converso, potest esse, quod iste legat tise quod non est : et simiHter posset
cras et cum nihil possit fieri quod Deus
: non subjectum aliquod quod est,
esse
nesciat, eo quod ipse facit esse in omni- sine permutatione ipsius scientiae vel
bus, si iste cst lecturus cras, Deut scit et prsescientiae, sicut superius diximus, quod
prsescit eum esse lecturum : sed cum fuit sol se habet ad iliuminata. Sed hoc vi-
non lecturus, non potuit eum Deus scire detur non posse stare : quia scientia di-

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sonten- 2 S. AuausTiNUS, Lib. XV de Trinitato, cap.

tiarum, Dist. XXXIX, Art. 3, 7 et8. Tom. XXVI
hujusce novse editionis nostra?.

.
630 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

citur ad scibile : et ideo mutatio in sci- sciti : et sic de necessitate sequitur, Deus

bilibus, de necessitate causal mutalio- praescivit lioc, ergo de necessitate eve-

nem in scientia.
niet. Et prcedicta distinclio nuUa est,

Ad hoc solvit Magister in libro pri- quia in utroque sensu vera est locutio.
5.

mo Senteniiarum, distinctione XXXVUl, Sed dicunt, quod non sequitur, Deus im-
quod mutabiliter praescit hoc,et immutabile
cap. Hic opponitur a quibusdaniy
omnes hujusmodi locutiones, Deus pot- praescitur : ergo necessario eveniet : di-

est scire quod non scivit, Deus pot- centes, quod est fallacia consequentis :

valet enim e converso, necessario eve-

est prsescire ciuod non prsescivit, compo-
enim niet, ergo immutabiliter Deus prsescit et
sitse sunt falsse, et divisse verse. Si

compositae sunt, notatur corapossibilitas praescitur. Dicunt enim, quod omne ne-

duorum secundum actum quoe incom- cessarium est immutabile, sod non omne

possibilia sunt, scilicet Deum scire ali- immutabile necessarium. Et dant instan-
quid vel posse scire, et illud non scivisse tiam Antichristum enim fore nascitu-
:

vel praescivisse ab aeterno quse duo in- :

rum verum immutabile, non tamen est

compossibilia sunt. Si autem divisee sint, necessarium. Et sic concedunt, quod pri-
non notatur nisi possibilitas concomitans ma in utroque sensu vera est : dicentes

actum. Possibilitas, dico, ad oppositum. quod Deus praevidit res sub conditione
Et haec duo compossibilia sunt. Sicut veritatis qua futurae sunt si ergo futurae :

haec distinguitur, album potest esse ni- sunt in necessitate, praevidet eas sub ne- J
grum. Et sic concedit hanc divisam, cessitate : et si futurae sunt contingenter,

Deus potest scire quod non praescivit, praevidet eas contingenter. Et dicunt,
sub hoc sensu, Deus potest facere aliquid quod Deum preevidere vel praevidisse

quod non praescivit se esse facturum ct :

hoc, contingens est : quia potest praevi-

si potest facere, scit : et sic potest scire disse hoc et non praevidisse : et hoc vo-
quod non praescivit, sine sui mutabilitate. cant contingens in scientia Dei.

Concomitantia enim potentiae ad opposi- Si autem objicitur eis, quod scientia

tum bene salvatur cum actu, licet actus Dei certior est quara scientia hominis :

oppositi non salventur. Et sic distingui- de scientia autem hominis sequitur, si

tur haec, Deus immutabiliter scit et prae- homo praescivit aliquid, necesse est ho-
scit quidquid sit, ex eo quod haec deter- minem praescivisse illud rauUo magis :

minatio, immutabiliter, potest delermi- sequitur in scientia Dei, t)eus praevidit

nare verbum, scit, in comparatione ad hoc, ergo necesse est eum praevidisse.

nominativum sive suppositum, et sic est Dicunt, quod

Dei certior est scientia

vera : vel in comparatione ad accusati- scientia hominis quantura ad infallibili-

vum, quidquid, et sic est falsa : quia tatem, sed non quantum ad sciti immo-
scitum mutabile est, et maxime quando bilitatem : praescientia enim Dei nec mo-
est contingens. bilitatem, nec immobilitatem confert
Sunt tamen quidam qui contra hoc scito : sed mobilitas praesciti propter re-
objiciunt dicentes, quod dictum de prae- lationeni quae est inter praescientem et

terito verum, est necessarium : sed sicut praescitum, mobilitatemconfert praescien-

hoc dictum est de praeterito, Deum prae- ti». enim aliquid

Si est futurum, est

scivisse hoc, et ideo necessarium et im- praescitura et si non : est futurum, non
mutabile, hoc praescitum esse, dictum
ita est praescitum scientia visionis : et sic

est de praeterito et necessarium, et per praescientia ad duo opposita se habet in

consequens immutabile ot sic istud im- :
contingentibus, scilicet ad esse praesci-
mutabiliter praescitum esse, secundum tum et posse non esse praescitum, et ad
utrumque modum determinationis est non esse praescitura, et posse esse prae- :

verum, et ex parte scientis, et ex parte scitura. Et haec solutio magnorura et an-

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.^ST. 61. 631

tiquorum est. Dicunt enim, quod si sub- SoLUTio. Dicendum, quod prima solu- Solutio.

jecta preescientiae variantur secundum tio vera est.

esse futurum et non esse futurum, neccs- Et quod objicitur contra eam, non va-
se est prsescientiam variari secundum es- let : eo quod in veritate cum dicitur,

se etnon esse. Deus prajscit hoc, ratione praepositionis

Sed horum dictum directe est contra qua3 venit per compositionem ad ver-
Dionysium in Hbro de Divinis nomini- bum, ^ciVe, scireDei refertur ad futurum,
bus, qui dicit, quod Deus scit et prtescit, et est sensus, Deusscithocante esse futu-
et praehabet scientiam et eminenter ha- rum immutabiliter, et non refertur in-
bet mutabihum immutabiliter *. tentio immutabilitatis ad esse praescilum :

6.Adhuc, Objectio eorum non videtur eo quod hoc satis intelligitur ex transitu
ad propositum esse. Qui enim distinguit verbi in accusativum, et ex resolutione
hanc, Deus praescit mutabilia immutabi- activae in passivam. Si enim Deus praB-
liter, Deus scit mutabilia mutabiliter
vel :
scit quod hoc praescitum
hoc, sequitur
ex hoc quod haec deterrainalio, immuia- est a Deo et si immutabiliter Deus prae-
:

biliter, vel mutahiliter, potest referri ad scit hoc, sequitur quod hoc immutabili-

verbum in comparatione ad nominati- ter praiscitum est a Deo. Sed inintellectu

vum vel ad accusativum. Si ad nomina- ejus quod est praescire, virtute respectus
tivum, vera est prima, et falsa est secun- ordinis non importatur nisi quod hoc sit
da. Si ad accusativum, vera est secunda, futurum : et ideo determinatio cum dici-
et falsa est prima. Sic distinguentes non tur, Deus immutabihter praescithoc, non
referunt intentionem ad hoc quod deler- determinat verbum in comparatione ad
minatio referatur ad verbum in quantum accusativum, nisi in quantum intelligitur
transit super actum in quantum slat sub res accusativi esse futura, el non in

forma praescientiae, sed quantum ad fu- quanlum intelligitur esse praescita et :

turum esse quod supponitur in nomina- ideo falsa est locutio in illo sensu quod :

tivo. Praescitum enim et esse futurum enim Deus praescit immutabiliter quan-
concomitantur se : et si resolvatur haic, tum ad hoc mutabiliter est futurum,
se,

Deus praescit hoc, in totum quod claudi- et futurum et contin-

voluntarie est
tur in intellectu ejus, tunc sic resolvetur, genter est futurum nec pra^scientia :

Deus praescit hoc, hoc est, ante scit hoc Dei aliquam dat ei necessitatem abso-
esse futurum. Unde si sic proponatur, lutam, nec aufert ab eo contingentiam,
Deus hoc esse futurum immutabiliter,
sit .
licet necessitate ordinis ponat iilud esse
absque dubio distinguenda est, eo quod futurum : et cum illa praepositio prae no-
determinatio potest referri ad verbuin in tet antecessionem,et Deus praesciens sive
comparatione ad nominativum vel accu- Dei praescientia ad temporale non habeat
sativum. Et primo modo vera est, et se- antecessioncm, nisi aeternitatis quae est

cundo modo falsa est. Ergo et haec di- antecessio inlinita, sequitur de necessi-
stinguenda erit, quai implicite conlinet tate, Deus scit vel pr^scit hoc, ergo sci-
istam, hoc est, Deus praescit hoc immu- vit et pra^scivit illud ab aeterno. Et ideo
tabiUter : et sic nihii est ad propusilum concedendum est, quod immutabiUs est

quod dicunt, quod immutabilis sit prae- Dei scientia et prtescientia, sicut probat
scientia ex parte praesciti, sicut cx parte Magister ex verbis Augustini, et quod
preescientis : eo quod praescitum non pot- nullam scientiam dc novo accipit, et nul-

est non esse praescitum. lam ex tempore acquirit quia licet ex :

tempore creet et de novo creet, et quod

hoc verl)um, creat, per respectum quem

'
S. DioNvsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7.
 632 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
ponit ad creaturam, creaturam ponit in Ad ALiuD dicendum, quod responsio Ad obj«

actu vel tieri vel esse, cui accidit de no- Magistri est bona.

vo fieri vel esse, vel ex tempore fieri vel Ad quod objicitur in contrarium,
id

esse : tamen non est ita in hoc verbo, dicendum quod scientia dependet ad sci-
scit ye\ prsescit : lioc enim verbum, .sc<7 bile in his in quibus scientia accipitur a
vel prsescit, per respectum quem ponit scibili : sed in scientia Dei scientia est
ad creaturas, non ponit creaturam fieri causa scibilis, et scibile dependet a scien-
vel esse secundum actum, sed esse in tia etiam secundum esse : et ideo muta-
potestate causa; tantum in causa au- : tio scibilis non mutat scientiam, nisi for-

tem est immutabiliter et ab seterno : et te peraccidens, scilicet quod est alicujus,

ideo nihil de novo vel ex tempore sciet, vel erit, cujus non fuit nec ante fuit ab i

quamvis variatio tiat in scitis et preesci- aeterno. j

tis, sicutin antehabito dictum est do illu- Ad ALiuD dicendum, quod solutio Ma- Adobj.

minatione solis et illuminatis. gistribona est, et patet ex antedictis.

.^ ,. ., Et per hoc solvitur quod Magister Ad quod objicitur in contrarium, di-
id
Adobject. 1. / y
quiBrit in illo capite : Hic opponitur a cendum quod non valet, nec ad proposi-
quibusdam, utrum possit Deus no-
scilicet tum est. Et quod dicunt, quod Deus prae-
viter scire, vel ex tempore aliquid scire? videt futura in conditione veritatis in qua
Dicendum enim quod non, propter ra- sunt, hoc est, necessaria necessario, et
tionem inductam. Et hoc est quod dicit contingentia contingenter esse futura,

Magister sic : « Potest utique scire vei verum dicunt. Et quod addunt, quod hoc
praescire quod numquam est nec erit, confert contingentiam scientiae divinae,

nec illud scitum vel pra^scitum est ab falsum est et haereticum, si contingentia
aeterno. » Et solvit, ut dictum est, quod scicntiae ad scientem referatur : sed si re-

composita est falsa, et divisa vera. Et feratur ad scita, vel quod expressius est,
concludit sic : « Non potest ergo noviter ad futura esse scita tunc non variat
:

vel ex tempore scire vel praescire aliquid : scientiam, nisi per accidens, sicut illumi- 1
sicut non potest noviter vel ex tempore nata per accidens variant illuminatio-
velle aliquid, et tamen potest velle quod nem.
numquam voluit. Et hujus vera causa Ad ALiuD dicendum, quod bene conce- Adob}
est, quia ab aeterno voluntate immobili dimus, quod haec solutio non est ad pro- |

vult et voluit ut hoc nunc fieret, quod positum, non

et valet, nec concor(h\t di-
ante nec fuit nec futurum erat et simiH- : ctis Sanctorum, scilicet Dionysii, Augu-
ter est de scientia et praescientia, scilicet stini, et Anselmi.
quod sua iramobili scientia scit, et scivit Et ad hoc quod dicunt, quod non se-
et praescit et praescivit ut hoc nunc fieret, quitur, si immutabiliter sive immutabile
quod ante nec fuit nec futurum erat : et est, ergo est necessarium. Dicendum,
ideo praescitum praescientia vel scientia quod si loquuntur communiter de neces-
visionis esse non potuit. » sitate consequentiae et consequentis, fal-

Adobiect.2. Per hoc patct solutio ad sequens quod sum dicunt : bene enini sequitur, hoc
de sequenti capite adducitur ad objectio- est immutabile, ergo est necessarium ne-
nem Magistri. cessitate consequentiae, vel consequcntis,

Adobject.3. Ad aliud diccndum, quod sicut in prae- vel utroque modo. Si autem loquuntur
habitis dictum est, ex hoc non sequitur, de necessitate consequentis tantum, tunc
quod aliud de novo praesciat Deus, vel verum enim sequitur, hoc
dicunf. i\on
sciat quod nescivit sed variatio est in
: est est immutabile ne-
immutabile, ergo
scitis et praescitis, et quod variationem cessitate consequenlis. Et quod ulterius
illam omnem scivit et praescivit Deus ab dicunt, quod contingentia sciti contin-
aeterno. gentiam ponit in scientia Dei, nec verum
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 61. 633

est, nec sanue fidei congruum : non enim et prcescire omnia quse praescit, et pot-
ponit contingentiam in scientia Dei in est aliqua facere quae numquam erunt, et
quantum Dei est, sed ponit contingen- si potest ea facere, potest scire et preesci-
tiam in ea in quantum est super scita : re : non enim aliqua incognita facere
et hoc cst per accidens, sicut jam dictum potest. Si vero omnia essent quae modo
est. Nec est bene cautum dicere, quod sunt, et praeterita et futura sunt, et om-
scientia Dei in aliquo sit comparabilis nia illa sciret et prsesciret Deus, et insu-
scientise hominis, sive quantum ad infal- per alia faceret quae non sunt nec fue-
libilitatem, sive quantum ad sciti immu- runt nec erunt, et omnia sciret, profe-
tabilitatem : enim Dei intima est
scientia cto plura sciret et praesciret quam modo
omni rei, eo quod Deus in omnibus cst sciat et praeseiat : ergo plura potest scire
principaliter causans in eis esse et con- quam sciat vel praesciat.
servationem et mutabilitatem et omnia.
Et ideo solutio inducta tenenda est, et SoLUTio. Ad hoc solvit Magister sic Solutio.

non est de objectis in contrarium. dicens, quod scientia Dei nec[augeri pot-
est, nec minui, nec mutari : sed ei sub-
jecta possunt augeri, minui, et mutari.
Ratio solutionis est, quod Deus omne
quod scit et praescit, uno quod ipse est
MEMBRUM VII. et cujus ipse est ratio idealis, scit et prae-

scit. Uatio auteni idealis ex scitis et prae-

Utrum prsescientia Dei possit aiigeri scitis sive subjectisscientiae vel praescien-

vel miniii ? tiae non multiplicatur ex parte scientis,

sed ex parte scitorum tantum. Unde talis

mutatio diminutionis et augmenti, et

Septimo quaeritur, Utrum praescientia pluralitas et paucitas in scitis est, et non
Dei sive scientia possit augeri vel mi- in sciente. Et hujus ratio patet satis ex
nui .''
praeinductis.
1. Ad hoc Magister in I Senlentiarum,
distinctione XXXIX , cap. Prseterea
quseri solet, sic disputat : Potest Deus
scire quod numquam scit vel praescit.

Est enim aliquis qui non est lecturus MEMBRUM Vni.

hodie, et tamen potest esse ut legat ho-
die : enim hodie legere. Nihil au-
potest Quomodo prsescientia Dei concordet cum
tem potest tieri quod non possit a Deo libero arbitrio, utrum scilicet ea quse
sciri et praesciri. Potest ergo Deus scire sunt subjecta prxscientix, sint sub ii-

et praescire hunc lecturum hodie potest : bero arbitrio "

?
igitur aliquid scire quod non scit nec
praescit : ergo potest ejus scientia au-
geri. OcTAVo quaeritur, Quomodo scienlia

Adhuc
2. in illo capite, Rem a qui- Dei concordat cumlibero arbitrio?
busdam sic objicit Magister, probans Et videtur, quod non concordat quan-
quod plura possit scire quam scit ct prae- do sunt respectu ejusdcm.
scit : quia potest scire omnia quae scit 1. Quaecumque enim sunt a Jibero ar-

/ Cf. Opp. B. Albprti. Commont. in I Senten- 2 Cf. Opp. rs. Alberti. Comraent. in I Senten-
Ttiarum.Dist. XXXIX, .\rt. l.Tom.XXVl hujusce tiaruni, Dist. XXXVIII, .Arl.4. Toni. XXVI no-
novae editionis. strae cdilionis.
 634 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

bitrio, contingenter eveniunt. Subjecta sis proximis ad eflectum ordinatis, sicut

autem praescientise, ut dicit Anselmus, solem oriri cras, et decollatum interire.
de necessitate eveniunt et impossibile : Et est necessitas consequens rei positio-

est, quod idem contingenter eveniat et nem, sicutsedentem sedere dum sedet,
de necessitate eveniat : ergo impossibile et te ambulare si video te ambulare. Et
est, quod prsescientia et liberum arbi- quod subjacet necessitati primae, nullo

trium concorditer sint circa idem, sed modo concordat cum hbero arbitrio.Gon-

unum excludit alterum. silium enim, ut dicit Aristoteles, quod

Adhuc,
2. Praescientia scientia est : proprius actus arbitrii est, non est nisi

autem comprehensio quidquid

scientia :
de operibus per nos possibilibus aliter

autem est in comprehendente aliquo, est fieri. Sed ea quae subjacent secundae ne-
in eo per modum comprehendentis et cessitati, niliil prohibet concordare cum
non per modum comprehensi : sed in non secundum quod sub-
libero arbitrio,

Deo comprehendente futura nihii est per jacent necessitati, sed secundum quod
modum contingentis, sed per modum habent potentiam ut aliter et aliter fiant,

Eeterni et immutabilis : quidquid autem sicut saepius dictum est.

est in libero arbitrio ut in causa, est in Ad primum ergo dicendum, quod non
eo contingenter et mutabilitater : ergo est inconveniens, quod idem non secun-

quaecumque sunt subjecta prsescientiae, dum idem subjaceat necessitati positio-

impossibile est quod sint sub libero ar- nis, et contingentiae liberi arbitrii : ne-

bitrio. cessitati quantum estprae-

positionis, in

3. Adhuc, Hsec propositio, Praescitum scitum conlingentiae, secundum quod

:

de necessitate eveniet, distinguitur, sic- absolute ct secundum se acceptum est.

ut haec, album possibile est esse nigrum :

Ad aliud dicendum, quod hoc argu-
ex eo quod potest esse de re, vel de di- mentumnon valct : quidquid est in Deo,
cto, ut in antehabitis dictum est. Sed si
immutabiliter est in ipso : hoc scitum
quod album non haberet po-
ista esset, est in Deo : ergo est immutabile : sed

tentiam ad esse nigrum, non distin- deberet inferri, ergo hoc Deus scit im-
gueretur, sed in utroque sensu esset fal- mutabibter : quia (sicut dicit Dionysius)

sa : sicut haec non distinguitur, hominem mutabilia Deus scit immutabiliter.

possibile est esse asinum. A simili ergo Ad ALiuD patet solutio per antedicta.
cum praescitum non possit non esse prae- Non enim distinguitur ex hoc, quod ha-

scitum, non debet distingui haec, praesci- beat potentiam ad non esse praescitum,
tura necesse est evenire, sed simpliciter hanc enini non habet sed quod poten- :

dici necessaria, et haec falsa, praescitum tiam habeat ad non esse futurum, hanc
potest non evenire. enim habet in quantum futurum subja-

4. Adhuc, Arguitur per regulam Ari- cet Hbero arbitrio.

stotelis, quod ex majori de necesse et Ad ultimum dicendum, quod quando

minori de inesse sequitur conclusio de dat regulam Aristoteles, quod ex majori

necesse, et arguitur sic : Omne praesci- de necessario et minori de inesse sequi-

tum necesse est hoc est prae-
evenire :
tur conclusio de necesse, intelligitur sic,

scitum, demonstrato aliquo quod est sub quod minor sit de inesse simpliciter, et
libero arbitrio ergo hoc necesse est eve-
:
non de inesse ul nunc, sicut sic arguen-
nire. do Omne animal de necessitate est sub-
:

stantia : homo est animal : ergo horao

Soiutio. SoLUTio istorum patet ex antedictis. de necessitate est substantia. Et si minor ,
Duplex enim est necessitas, ut dicit An- sit de inesse ut nunc, non valebit argu-

selmus, absoluta scilicet, quam vocat mentum, ut patet si sic arguatur : omne
Anselmus antecedeniem, quae est ex cau- ambulans, de necessitate movetur : So-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUJEST. 62. 635

crates est ambulans : ergo Socrates de gumento minor de necessiiate inesse ut

necessitate movetur : quod falsum est : nunc, cum assumit, hoc est prsescitum.
quia contingenter et voluntarise move- Si enim hoc non eveniet, numquam fuit
tur.Nec est ibi necessitas absoluta quem- praescitum. Et ideodicit Magister in libro
admodum in majori propositione : sed I Seiitentiarum, dislinctione XXXVII,
si est ibi necessitas, est necessitas posi- quod hoc quod Deus, potest non
praescit
tionis vel consequentise, ut sicinferatur : prtecivisse : potestenim non evenire et :

ergo si Socrates ambulat, de neccssitate sic potest illud Deus non praescivisse fu-
movetur. Et similiter est in inducto ar- turum.

QUiESTIO LXII.

Utrum dispositio sit in Deo?

Deinde quseritur de dispositione, de Omnia iyi mensura, et numero, et pon-

qua dicit Magister in libro I Sententia- dere disposuisti. Et, Sapientiae, viii, 1 :

rum, distinctione XXXV, quod disposi- Attingit a fine usque ad finem fortiter,
tio est de faciendis. et omnia suaviter.
disponit
Videtur autem non esse dispositio in Adhuc, Sapientis est disponere ea
2.

Deo. qua3 facit, qualiler et quo ordine fiant.

1. Disponitur enim quod ex consilio Deus autem sapientissimus est. Ergo sibi
ordinatur qualiter et quo ordine fiat. competit disponere quid qualiter et quo
Consilium etiam ignorantis est : eo quod ordine ab ipso fiat : ergo dispositio est in
omne consilium cum inquisitione est, ut Deo.
dicitDamascenus et Gregorius Nyssenus.
Inquisitio autem signum ignorantise est.

Deus nihil ignorat. Nihilergo inquirit, et Quo supposito Secundum

quaeratur, Queesl 1.

nihil ex consilio praeordinat. quid dispositio Deo?

conveniat
Adhuc, Dispositio duorum positio
2. Et videtur,quod secundum sapientiam.
est, diversorum ordo
vel quia quod in : 1. Dicit enim Aristoteles in primo
corporalibus est situs, hoc in spirituali- primae philosophi^, quod sapientis est
bus est ordo. Diversorum autem positio ordinare : ergo sapientis est disponere :

non tit nisi alternante conspectu hinc quia disponere ordinare est,
illuc et inde huc. Alternans conspectus 2. Adhuc, Psal. cui, 2i : Omnia in

J non est in Deo, ut dicit Augustinus in sapientia fecisti. Sed qua^cumque fecit,
libro XV de Trinitate\ et jam ante ha- disposuit. Ergo omnia in sapientia dis-
bitum est. Ergo in Deum non cadit dis- posiiit.

positio. 3. Adhuc, In primo Sententiarum, di-

1n contrarium hujus est, stinctione XXXV : « Dispositio est scien-
1. Quod dicitur, Sapientiae xi, 21 : tia faciendorum. » Scientia autem sa-

' S. AuGUSTiNUs, Lib. XV de Trinitate, cap. 14.

 636 D. ALB. MAG. ORI). PR^ED.

pientia est. Ergo secundum sapienliam suisti, « Nihil aliud intelligitur, nisi

competit disposilio. quod omnia in te disposuisti, qui es nu-

Sed conlra. Jy CONTRARILM hujUS videtur CSSe, merus, pondus, et mensura omnium. »

1. Quod dicit Magister Hugo de san- Sed quidquid est in Deo, aeternum est :

cto Victore in Sententiis, quod « sa- sed dispositio est in Deo : ergo ceterna
pientia est «ternorum, dispositio tem- est.

poralium. » Ergo videtur, quod non se-

i
cundum idem sit sapientia el dispositio. Ulterius, Sive dispositio sit aeterna, Quaeal

2. Adhuc, Quffi uno modo sunt et alio sive temporalis, queeritur, cujus sit ?
modo non possunt,
esse dispositione Et videtur, quod non sit malorum
non indigent. ^terna uno modo sunt et culpae, sive peccatorum : quia sicut jam
alio modo esse non possunt. Ergo respe- habilum est in primo Sententiarum, di- ,

ctu eeternorum non est dispositio, sed stinctione XXXV, dispositio est facien- |i

respectu temporalium. dorum : sed mala culpce non facit ; er-

go nec disponit.
Quaest. 2. Et si est respectu temporahum, quse- Xec videtur malorum poense. Mala
ratur, Utrum sit temporalis vel seterna ? enim poena; per justiliam infliguntur,
j

Videtur enim, quod temporalis. Dispositio autem omnium fit per miseri-
1. Cum
enim dicitur, Sapient. vii, i : cordiam ; unde, Sapient, xv, 1 : Tu au-
Disponit omnia siiaviter, suavis dis- tem, Deus noster, suavis et verus es, pa-
positio non potest esse nisi rei facta?. tiens, et in miscricordia disponens omnia.
Suavitas enim illa est in qua quiescit res Ergo malum pcenae non disponitur.
facta res autem facta temporalis est
: : Ix contrarium hujus est quod dicit Sed G

ergo dispositio temporalis est. 1. Augustiiius in Enchiridion : « Ma-

2. Adhuc, Dispositio in ordine creatio- lumbene ordinatum et suo loco positum,
nis mundi est post creationem in opere eminentius commendat bona -. » Quid-
distinctionis et ornatus : creatio tempo- quid commendat bona, dispositum est.
ralis est : ergo et dispositio. Malum ergo culpce dispositum est.

3. Adhuc Augustinus in libro XIX de 2. Adhuc, Augustinus super Genesim

Civitate Dei : « Ordo est parium dispa- ad literam : Deus naturarum optimus
c<

riumque rerum sua cuique loca tribaens crealor est, peccantium vero justissimus
dispositio *. » Tribuere autem sua loca ordinator. » Quidquid autem ordinatur_,
cuique, temporale est. Ergo dispositio disponitur. Ergo malum disponitur.
temporalis est. 3. Adhuc, Eccli. xxxiii, 14 Omnes :

4. Adhuc, Sapient, vii, 17 : Ipse dedit vise secundum dispositionem ejus.

ejus
mihi horum quse sunt scientiatn verani, Sed omnes viae Domini sunl misericor-
2it sciam dispositionem orbis terrarum. dia et veritas ^. Ergo omnes vi« Dei sive
Et constat, quod loquitur de dispositio- justitiai sive misericordise secundum
ne qua Deus disposuit orbem terrarum, dispositionem sunt. Sed mala poenge sunt
qui temporalis est. Ergo dispositio teni- viae justitiae, Ergo maha poenae secundum
poralis est. dispositionem sunt, Unde, Eccli. xxxiii,
Sed contra. L\ CONTRARIUM quod dicithujus CSt 14, sequitur sic : Ilomo in manu illius
Augustinus super Genesim ad litteram cjui se fecit, et reddet illi secundumjU'
tractans illud Sapientise, xi, 21 : Omnia diciwn suum.
in mensura^ numero, et pondere dispo-
H

* S. AuGusTiNus, Lib. XIX de Civitate Dei, ^ Psal, xiiv, 10 : Uriiversae vise Domini miseri-
cap. 13. cordia et veritas.
* S. AuGusTiNUs, In Eiichij-idion, cap. 11.
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 02. 637

SoLUTio. Dicendum, quod est disposi- sub se habet scicntiam et preescientiam

tio disponentis, et est dispositio dispositi. et consilium. Licet enim consilium ex
Dispositio disponentis est in Deo tam de parte quaerentis consilium supponat na-
faciendis quam de factis, sicut in sapiente turam ignorantem, tamen ex parte dan-
sapienter operante. Dispositio dispositi tisconsilium supponit naturam abundan-
faciendi est in creatura secundum fieri tem in sapientia et certitudine sapientiae.
ante vel post, et sic vel aliter dispositio Consulere enim dicitur et consilium
dispositi in facto esse est in re facta, et quierens, et consilium dans. Et hoc mo-
est uniuscujusque intellectuahs locatio in do dicitur, Isa. ix, : Vocabitur nomen
optimo sui. primo modo dicta
Sic ergo ejiis^ Admirahilis, Consiliarius.
dispositione concedendum est, quod dis- Ad ALiUD dicendum, quod sapientia et Ad t.

positio est in Deo. dispositio sunt circa idem, sed non eo-
Ad primum ergo dicendum, quod con- dem modo. Sapientiae enim judicium est
sihum est in Deo, et consilium est in de faciendo, vel non faciendo : disposi-
homine non secundum unam rationem, tionis autem est ordinatio faciendorum.
ut dicit Gregorius. Consilium in Deo est Per hoc patet solutio ad sequens. acI 3.

seterna et certa ilHus detinitio ad facien- Ad quod objicitur in contrarium,

id Adobject,!.

dum. Consilium in homine est quod ex dicendum quod licet sapientiae sit dispo-
deliberatione et inquisitione per senten- nere, tamen secundum modum signifi-
tiam diffinitum est ut faciendum, ut dicit candi sapientia non est dispositio. Sed
Damascenus et hoc modo dispositio fa-
:
ditTerunt : quia sapientia est respectu
ciendorum et ponderatio, cum inquisi- omnium aeternorum et temporalium,
tione est et ignorantia, et hoc modo dispositio vero respectu faciendorum tan-
nullomodo convenit Deo, sed primo mo- tum, quae temporalia sunt altero duorum
do. Unde, Isa. xlvi, 10 CousHium : rnodorum, scilicet faciendorum vel facto-
meum stabit, et omnis voluntas mea fiet. rum facienda temporaha dicuntur, quia
:

Hoc enim nihil aliud est, nisi certa deti- ponunt respectum ad tempus futurum :

nitio de faciendis et factis. facta temporalia sunt^ quia sunt in tem-

Ad aliud dicendum, quod in Deo non pore et mensurata tempore.
est alternans conspectus : quia omnia si- Ad aliud dicendum, quod hoc proce- Adobject.
mul videt. Sed dispositio quae est in dit. enim proprie respectu
Dispositio
Deo, est ratio dispositionis qua dispo- temporalium est est enim respectu fa-
:

nuntur omnia quae sunt in sapientia ip- ciendorum per artem divinam. Ars enim,
sius : sicut etiam sapientis est ordinare, ut dicit Aristoteles in VI Ethicoriim, est
eo quod apud sapientem est ratio ordi- factivum principium cum ratione : et sa-
nis. pientis artificis proprium est disponere ea
Id quod in contrarium objicitur, con- qua^ facit per artem.
cedendum est : sed primum quod est
Sapientiffi, xi, 21, loquitur de disposi- Ad id quod quaeritur, Utrum sit tem- Adquwst. j.

tione in fieri. Secundum autem quod est poralis vel aeterna ?

Sapientiae, viii, 1, loquitur de dispositio- Dicendum, quod dispositio disponen-

ne rerum in facto esse. tis quoe est ratio dispositionis in dispo-

I.S Ad ALiuD dicendum, quod dispositio nente, est telerna : dispositio autem in

est in Deo, hoc est, dispositionis ralio. disposito, quae exemplata est ad ratio-
nem aeternam, sive sit faciendi, sivo facli,

Ad id quod ulterius qua^ritur, Secun- temporalis est.

dum quid sit in Deo dispositio ? Ad primum objectum dicendum, quod Ad i.

Dicendum, quodsecundumsapienliam, illa dispositio in disposito est teinpo-

secundum quod sapientia large sumpta ralis sicut ipsum dispositum.
 638 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Ad 21 SiMiLiTER de eadem dispositione pro- enim est peccatori non permittere, quod
cedit argumentum sequens. ex sententia diu agat, ne diu sordescat.
Ad 3. Etdetali etiam dispositioneintelligitur II Machab. vi, 13 : Miillo tempore non
dictum Augustini in argumento sequenti. sinere peccatoribiis ex sententia agere,
Ad 4. De tali iterum dispositione intelligitur sed statim ultiones adhihere, magni he-
quod dicilur, Sapientiai, vii, 17. neficii est indicium. Unde dispositio poe-
Ad object. Ad
quod objicitur in contrarium,
id nae et ex justitia et ex misericordia est,

dicendum quod dictum Augustini intelli- in quantum relaxat partem : ex dilectio-

gitur de dispositione disponenlis, et non ne, in quantum intendit correctionis
dispositi, quse est ratio exemplaris dis- finem. Ad Hebr. xu, 7 et 8 : Quis filius

positionis qua disponuntur omnia : hsec quem non corripit pater ? Quod si extra
enim licct sit respectu temporalis, tamen disciplinam estis, cujus participes facti
aeterna est sicut et disponens in quo est, sunt omnes, ergo adulieri, et non filii

hoc est, sapiens et artifex aeternus : hsec estis. Et propter hoc poena consolatoria
enim in Deo habitualiter ab seterno est, dicitur : Virga tua, et haculus tuus, ipsa
et respectu rei temporalis sicut et idea. me consolata sunt *. Dispositio autem
poenarum seternarum ex decore justitiae

Ad qusest.s. Ad id quod ulterius quseritur, Cujussit est cum misericordia relaxante. Propter
dispositio ? quod dicit Ambrosius, quod « latro in

Dicendum, quod dispositio dupliciter furcis,Judas in inferno de corpore justitiae

dicitur, sicut dictum est, scilicet disposi- commendantur et disponuntur sicut gem-
tio faciendi, et dispositio facti. Et primo mula carhunculi in ornamento auri^. ^^

modo dicta dispositio non Deo re-

est in Ad tria quae in contrarium adducun- Adi
spectu mali faciendi : quiaDeus non dis- tur, concedendum est.

ponit malum faciendum. Sed secundo Ex dictis inteiligitur, quod haec tria,
modo dicta dispositio non est nisi ordi- sciHcet mensura, numerus, et pondus, in
natio facti : et hoc modo nihil prohibet quibus Deus omnia disposuit, nulli sunt
dispositionem esse respectu mali culpse. accidentalia. Sunt enim secundum for-
Deus enim ordinat malum culpeBj et li- mam proprii rei. Haec enim tres habet

mital, et distinguit, et ordinat ad bonum actus in eo cujus est forma. Primus est,
quod inde elicitur. Limitat, ne immode- quia totam extensionem potentiae termi-
rate progrediatur : numerat, ne in infi- nat ad actum, et sic est mensura. Secun-
nitum multiplicetur. dus est, quod discernit rem sive facit dis-
Ad hog quod objicitur de malo pcenae, cretam ab aliis, et sic est numerus. Ter-
dicendum quod hoc disponitur et prsepa- tius est, quod forma finis est, et incHnat
ratur a Deo quia per justitiam inthgi-
; unumquodque in proprii et naturalis ap-
tur : et quod juste fit, bene fit, ut dicit petitus finem, et sicest pondus. In quan-
Augustinus. tum ergo mensura est, uniuscujusque
Et quod objicitur de misericordia, sol- rei modum praefigit, et sicdicitur mudus
vitur per distinctionem Joannis Chryso- in quantum numerus est, unicuique rei
stomi, qui distinguit misericordiam in li- speciem prsebet, et sic est species : in
berantem, et relaxantem. Liberans est, quantum autem pondus est, inclinat et
quae in toto condonat. Relaxans est, quse ordinat in proprium et connaturalem
in parte condonat et punit circa condi- finem, et sic est ordo.
gnum. Et licet dispositio pcEnarum non Ca?tera quse de dispositione dispositi
sit ex misericordia liberante, est tamen dicenda essent, in antehabitis in quse-
ex misericordia relaxante : misericordicB stione de vestigio requirantur.

'
Psal. XXII, 4. * Eccli. XXII, 7.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUvEST. 63. 639

TRACTATUS XVI.

DE PR^DESTINATIONE DiLEGTIONE, ET ELE- ,

CTIONE, ET REPROBATIONE.

Deinde transeundum est ad quffirendum de his de quibus Magister in li-

bro primo Sententiarum tracLat, dislinct. XL, lioc est, de prffidestinatione,

dilectione, et electione, et distinct. XLt, de reprobatione. Omnis enim pree-
destinatus el electus et dilectus est, sicut Magister ibidem determinat.
Ut autem facilius intelligantur quffi quseruntur, tria quaeremus, scilicet
primo quid sit?

Secundo, Cujussit?
Et tertio, Si causa sit ejus cujus sit ?

QUiESTIO LXIIL

De prsedeslinatione.

nes datae a Sanctis de praedestinatione.

In I Senlentiarum, distinct. XL, colligi-

MEMBRIIM I. turisla : « Pra^destiiiatio est beneficiorum

Dei prsescientia. »

Quid sit prsedeslinatio *

? Ibidem colligitur ista : « Praedestina-
tio est prffiordinatio alicujus ad glo-
riam. »

Primo ergo quseritur, Quid sit pra}- Ibidem ex verbis Augustini coUigilur
destinalio ? ista « Praedestinatio
: est propositum
Inveniuntur autem diversoe detinitio- miserendi. »

• Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in 1 Senten- hujusce nova> editionis.

tJarum, Dist. XL, Art. 1, 2 et 3. Tom. XXVI
 640 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
Ibidem a Magistro ponilurista : « PrsB- Sed in contrarium hujus est, quod sed

destinatio est praeparatio gratise in prae- praeparatio Dei ab aeterno est. Similiter

senti, et gloriae in futuro. » eleclio. Ad Ephes. i, 4 Elegit : nos in

Et de omnibus his quaeritur. ipso ante mundi constitutionem . Simili-
1. Secundum primam enim^prcedesti- ter dilectio ab aeterno est. Deuter. xxxiii,
natio ponitur in genere scientise : et sic 3 : Dilexit populos omnes, omnes sancti
praedestinatio scientia est. in manu illius sunt. Et haec suntin prse-

2. Adhuc, Augustini definitio est, destinatione. Ergo praedestinatio est seter-

quod « praedestinatio est prccscientia be- na, et non temporalis.
neficiorum Dei : » ergo praedestinatio
quaedam scientia est. Ulterius quaeritur, Quae sit perfectior Qu

In coNTRRiuM hujus cst, quod aliis ?

1. « Prsedestinatio est praeparatio gra- Videtur de illa definitione : « Praede-

tiae in prsesenti, et gloriae in futuro : » stinatio estpraeparatio gratiae in praesenti,

praeparatio autem potentiae est ergo : et gloriae in futuro. » Artifex enim quan-
praedestinatio quaedam potentia est, et tumcumque perfectus in scientia et vo-
non quaedam scientia. luntate aedificandi et potentia operandi,
2. Adhuc, Praedestinatio est causa sa- non dicitur praeparare domum, nisi com-
lutis praedestinatorum causa autem in : ponat materiam et disponat et ordinet
genere potentiae est ergo quaedam po- : eam, et etiam aream in qua ponenda est
tentia est, et non quaedam scientia. domus. Ergo a simili non dicitur Deus
3. In contrarium hujus est quod alia praeparare gratiam et gloriam, nisi dis-

dicit definitio, quod « praedestinatio est ponat et ordinet eam et in se et in eo cui

propositum miserendi » omne autem : danda est. Haec non sunt ab aeterno.
propositum voluntatis est : praedestina- Ergo videtur, quod praeparatio gratiae
tio ergo quaedam voluntas est, et non non possit esse ab aeterno, et per conse-
scientia, vel potentia. quens nec prsedestinatio.
Adhuc. Non praedestlnavit Deus
4.

nisi eos quos praevidit et voluit esse sal- Ulterius quaeritur, Cum multi sint ac- Q

vandos et sic videtur, quod praedesti-

: tus praedestinationis, scilicet praeparatio,

natio sit praevisio quaedam et voluntas eleclio, dilectio, vocatio, justificatio, mag-
quaedam. nificatio, penes quse accepta in prsedesti-
natione et contentaaccipiuntur isti actus?
Qusest. 1. Et SEcuNnuM hoc quaerilur, Utrum
praedestinatio sit aeterna, vel tempora- Adhug, Aristoteles in YII Topicoru?n : i

lis* ? « Sicut unius rei unicum est esse, sic

Dicitur enim, ad Roman. viii, 29 unica est definitio. »

et 30 : Quos prsescivit, et prxdestinaviit Quaeratur ergo, Penes quid accipian-

conformes fieri imaginis Filii sui^... hos tur quatuor definitiones inductae s ?

el vocavit : el quos vocavit, hos et justi-

ficavit : quos autem justificavit, illos et SoLUTio. Dicendum, quod in proedesti-

(jlorificavit . 8i ergo praedestinatio conno- natione plura sunt. Est enim praedesti-
tat effectus tales in creatura, et illi tem- natio dicta ante destinatio. Et sic duo
porales sunt, videtur quod ex tempore sunt in prsedestinatione, antecessio scili-

Deo conveniat, sicut crealor et dominus. cet, et prsedestinatio. In praedestinatione

Cf, Opp. B. Alberti.

1 Comment. in I Sen- 2 Qf Opp. B. Alberli. Commeut. in I Senten-
tentiarum, Dist. XL, Art. o.Tom.XXVI hujusce tiarum, Dist. XL, Art. 3. Tom. XXVI nostrae

nov.-^ editionis. editionis.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^EST. 63. 641

oportet esse principium, medium, et Ad m quod ulterius quoeritur, Utrum Adquajst.i.

fmem. Et prseparatio quidem est princi- sit seterna, vel temporalis ?
pium ex parte destinantis gratia autem : Dicendum, quod in eo quod dicit an-
quae proeparatur, est quasi medium per tecessionem, dicit aeternum : dicit enim
quod destinatur : gloria quasi finis in antecessionem aeternitatis ad tempus. Et
quem destinatur sive dirigitur. Unde cum pra^paratio sit actus proeparantis,
prsedestinatio est in genere scientiae pra- prseparatio (eterna est. Cum autem pree-
cticse, quse est scientia operationis, sed paratum sit gratia et gloria, quse non
non est in genere scientiae contemplati- preeparantur nisi amico et dilecto, dile-
vae. Et hsec dicitur prsescientia. Est ctio etiam seterna est.Et cum per gratiam
enim prsescientia eorum quorum causa prseparatam quis separetur et distingua-
«1 1

est Deus. tur a massa perditionis, et sic praeoptetur

Ad ALiuD dicendum, quod hoc conce- illis qui non separantur, quod est ele-
dendum est^ sicut dicit Augustinus est : ctio, electio etiam seterna est. Dicit enim
enim scientia practica. Damascenus, quod « eligere est diversis
:t.l Ad id quod in contrarium objicitur, propositis unum ahis prseoptare. » Unde
dicendum quod ex quo destinatio est si quis notare velit, quatuor notantur in
actus prsescientiaj practica3 in eis qui prsedestinatione, quorum primum est
bene usuri sunt gratia, tunc principium scire : et hoc est judicare de faciendo
hujus deslinationis oportet esse prsepara- sive cognoscere. Secundum, eligere per
tionem gratise, quaj pra^paratio actus est quje et qualiter quod est disponere.
fiat,

potentise exsequcntis. Sed potentia per Tertium est velle facere, et impetum
hoc non cadit in definitione prsedestina- facere ad opus. Quartum est perficere et
tionis, nisi oblique : et ideo per hoc non usque in finem perducere. Et secundura -

ponitur in genere potentise, sed potius hoc in diversis ponitur generibus prse-
in genere praescientia?, quse secundum destinatio.
rectum cadit indefinitione ejus. Est enim m quod in contrarium objicitur, Ad
Ad object.

pra^destinatio prsescientia operativa sive dicendum quod praedestinatio seterna est,

practica, prseordinans et prseparans gra- sed respectum ponit ad temporale, non
tiam, et gloriam ei qui bene usurus est ad temporale secundum quod est in
gi^atia. actu, sed ad temporale secundum quod
Ad ALiuD dicendum, quod est causa est in causa. Et hoc notat Apostolus
salutis sicut efficiens : et hoc competit quando dicit Elegit nos in ipso ante
:

,dus'.'

scientise practic» : quia dicit Commen- mimdi constitutionem ; et non dicit, in

'

tator super II primge pliilosophise : nobis.

« Scientia practica est causa et non cau-
«I
ie,

sata a rebus. » Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- Adqu»st.2

Ad ALiuD dicendum, quod scientia dum quod secus est de artifice imper-
practica sine voluntate non est et sine fecto, qui et
ignorans est, et non potest
proposito. In talibus enim primum mo - intotum opus illum enim oportet prfe-
:

vcns est voluntas, et dirigens est scien- parare materiam. Deus autem perfcctus
tia, et exsequens est potentia impetum est in scientia operis sui, et potestatem
faciens ad opus, sive elicicns aclus. habet in tolum opus : undc prceparatio
sicW
Ad ahud conccdcndum cst : quia sua consistit sufficienter in scientia or-
iiOStll!

et prsevisio et voluntas est, ut dictum dinante et disponente, et perfecla volun-

est. tate faciendi ct perficicndi, et non indiget
quod pra^parct aliquid extra se.

* AdEphes., i, 4.

XXII 41

I
 u, r\.uu, iii.r\.Kj, \ji.\.xj. X 1.VI1ULJ.

Adquee8t.3. Ad aliud quod ulterlus qucTritur,^di- determinatum : scientise enim duo sunt,
cendum quod actus illi sumuntur penes cognoscere scilicet, et ordinare.
effectum praedeslinationis, qui est gra-
tia : hic enim potest accipi ut ordinans a
malo, vel ut ordinans ad bonum. Primo
modo est vocatio, quse est gratia evo- MEMBRUM 11.

cans et distinguens a massa perditionis.

Secundo modo dupliciter accipitur, scili- Ciijus sit prsedestinatio ?
cet ut ordinans ad bonum; gratiae, et sic

est justificatio : vel ut ordinans ad bo-

num gloriae, et sic est magnificatio. Secundo quaeritur, Cujus sit praedesti-

Dilectio autem, nV paulo ante dictum natio ?

est, effectum dicit voluntatis in eum cui Et hoc quaritur ratione ejus quod
preeparatur gratia. Electio autem duo dicit Magister in librojprimo Sententia-
jj

dicit : electus enim aliis praeoptatur, et rum, distinct. XL, in hujus qusestionis '

sic ab eis distinguitur : et sic effectus solutione, ubi videtur diccre, quod prse-

ejus est vocatio. Electus etiam assumitur destinatus potest esse non prsedestina- ^

ad id ad quod eligitur : et sic effectus tus.

ejus sunt justificatio : et hoc modo jam Yidetur enim, quod sit tam existen-
dilectus eligitur, priori autem modo non tium quam non existentium *. Praedesti-
eligitur diligendus secundum rationem natio enim est ab seterno praedestinati :

intelligentise. non sunt ab aeterno, quia creati sunt :

ergo videtur, quod si praedestinati sunt,

Adquaest 4. Ad ULTIMUM crgo diccndum, quod pe- ab ceterno non existentes praedestinati
nesquatuor quae sunt in prsedestinatione, sunt.

quatuor diffinitionesaccipiuntur qua? jam In coNTRARiuM hujus cst quod dicit S(

paulo ante dicta sunt. Penes hoc enim Magister super illud Apostoii, ad Ro-
quod est cognoscere vel judicare, datur man. i, 4 : Qui prsedestinatus est Filius
ista : « Praedestinatio est praescientia be- Dei in virtute. Destinatio ergo est ejus
neficiorum Dei. » Penes hoc quod est in qui est.

praedestinatione eligere sive disponere,

datur ista : « Praedestinatio est praeor- Ulterius quaeritur, Si praedestinatio
dinatio alicujus ad gloriam. » Penes hoc sitomnium hominum tam bonorum
quod est in ipsa voluntas faciendi, quam malorum ? *

datur isfa : « Praedestinatio est proposi- Et videtur, quod sic.

tum miserendi. » Penes hoc quod est in \. In prsedestinatione enim non sunt
ipsa destinatio in finem, datur ista : nisi duo, scilicet praescientia, et voluntas
« Praedestinatio est prseparatio gratiae in prseparandi gratiam. Praescientia respe-
praesenti, et gloriie in futuro. » Et hoc ctu omnium est malorum et bonorum :

ideo, quia praedestinatio est in genere voluntas etiam salutis respectu omnium
scientise approbationis et practicae : et est. Iad Timoth. ii,^4 : Qui omnes ho-
ideo aliquando definitur ut scientia, et mines vult salvos fieri, et ad agnitionem
aliquando ut voluntas, quia approbatio sui nominis ^
venire. Ergo videtur, quod
voluntatis est : et aliquando ut actus, prsedestinatio sit omnium tam'bonorum
quia prseparatio actus est super effectum quam malorum.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- - Cf. ibidem. Dist. XL, Art.
tiarum, Dist. XL, Art. 4. Tom. XXVI novae ^ Vulgata habet, veritatis.

editionis nostra>.

I
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^EST. 63. 643

2. Adhuc, Yocatio etlectus prfedesti- 2. Adhuc, Ibidem, Magister : « Posset

jam habitum est onmes
nationis est, ut : apponi gratia quibus non apponitur, per
autem sunt vocati ergo videiur, quod : quam salvarentur. Possent ergo salvari
omnes sunt prtedestinati. habita gratia, qui tamen sine eadamna-
3. Adhuc, Divina bonitas, utdicit Dio- buntur : posset itaque augeri numerus
nysius, expandit se aequaliter super om- eh^ctorum \ » Sed augeri non potest,

nes intellectuales vultus. Expansio au- nisi de non electo fiat electus et prsede-
tem ejus est pra^paratio gratioe. Ergo Ergo prsedestinatio non est ele-
stinatus.
videtur, quod omnibus a»qualiterpra?pa- ctorum tantum, sed etiam non electo-
ratur gratia. rum.
Inlra, In contrarium hujus est,quod non 3. Hoc etiam videtur dicere Glossa
sunt praedestinati nisi salvandi non : Lucse, V, 6, super illud : Rumpehatnr
omnes sunt salvandi : ergo non omnes rete eoriim. Glossa, « Non tot intrant
praedestinati. de Judseis, quot sunt prsedestinati. »

Adhuc, Deutep. i, II, super illud

4. :

Ulterius quieritur, Si alii sint praede- Addat Dominus ad Juaic mimcrum mul-
stinati quam electi ? ta milia, Glossa Ad hunc numerum : «t

Et videtur, quod non, definitum in prsescienlia Dei, qure novit

\ Ut dicit Magister ex verbis Augu-
. qusB sunt ejus. »

stini in libro primo Sententiarum, dis- o. Adhuc, Job, XXXIV, 2i, super illud :

tinct. XL : et inducil Augustinum in Conteret multos, et inyiumcrahiles, et

libro de Correctione et gratia, sic dicen- stare faciet alios pro eis. Gregorius :

tem « In Apocalypsi dicitur

: Tene : « Locum vitse aliis cadentibus alii sor-
quod hahes, ne alius accipiat coronam '
tiuntur. » Ergo videtur, quod et praede-

tuam, * ; ubi sic dicit Augustinus ' : « Si stinatus cadere potest a numero prae-
alius non accepturus est nisi iste perdi- destinatorum , et non pra?destinatus
derit, certus est electorum numerus. » subintrare.
Ergo videtur, quod alii non sint prsedes- In contrarium hujus est quod sequitur sed contra
tinati nisi electi. ad hoc : quia scientia Dei variaretur :•

2. Adhuc, Electio effectus prsedestina- quia pra?destinatio praescientia est.

tionis est, et etiam secundum rationem

intelligentiae praecedit praedestinationem Ulterils quaeritur, Utrum praedesti- Qu^gt. 3.

passivam : quia non destinatur in tinem, natio sit|Angelorum, vel hominum tan-
nisi qui electus est : ergo praidestinatio tum ?

non est nisi electorum. Et videtur, quod sic.

In contrarium hujus est quod objicit l. Angelus enim accepit gratiam et

1. Magister in Sententiis, et nititur gloriam ex tempore, quam non potuit

probare, quod numerus electorum possit accipere nisi ab aeterno a Deo paratam,
augeri et minui sic : « Posset Deus non et sic habuit prseparationem gloriae et

apponere gratiam quibus apponit, et gratiae.

posset subtrahere quibus non subtrahit : 2. Siquod non

quis dicat, accepit
quod si faceret, utique damnarenlur. gratiam ante gloriam, et sic non accepit

Possent ergo damnari isli qui tamen gratiam in prsesenti, et gloriam in futu-

salvabuntur : posset itaque minui electo- ro : hoc non videtur impedire : hoc eniin
rum numerus \ » accidit prsedestinationi ex parte prae-

* Vulfiata liabet, ut nemo. tia, cap. 1^^.

• Apocal. III, II. * I Sotitoiiliaium, I)i<t. \l., cap. 1!, § 2.

^ S. Aui;isti.m:s, I.ib. dt.' Coirectioiie et i,'ra- ^ Ilii(li'iii.

 644 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

destinati : accidens autem non mutat sed ponit praescientiam cum approba-
substantiam : substantia enim prsedesti- tione praevisi et causalitate : et talis prse-

nationis est praeparatio gratise et glo- scientia non est respectu omnium, sed

ri« : et haec est in Angelo sicut in ho- bonorum tantum.

mine. Et ad hoc quod objicitur de voluntale,
3. Si quis dicat, quod prsedestinatio dicendum quocl duplex est voluntas, ut
estpropositum miserendi, et in Angelo dicit Damascenus tractans idem vorbum

non est miseria, et ita nec miseratio : Apostoh *, scilicet antecedens, et conse-
hoc nihil est : quia dissimilitudinis quens. Antecedens ost, quse simplieiter
habitus, ut dicit Dionysius, in sola pri- vult, nihil supponens ex quo velit quod

vatione consistit, et purgatur illumina- vult. Gonsequens est, quse supponit ex

tione divina tamquam miseria : unde aliquo quod vult. Et hsec voluntas a qui-
ipsos non habere gratiam et gloriam, busdam dicitur ordinata, antocedens au-

miseria fuit quam sublevavit miserendi tem absoluta. Antecedente ergo volun-
*
propositum. tate, sive absoluta, vult Deus omnes
homines salvos fieri et haec est volun-:

soiutio
SoLUTio. Dicendum^ quod praedesti- tas signi illius quod dicitur operatio.

natio est ejus qui est in causa, quse Signum enim hujus voluntatis est, quod
Deus est, et in prsevisione ejus et : fecithominem rationalem, qui sciret
hoc est secundum quid esse, simpliciter eligerebonum et reprobare malum hoc :

autem non esse. Ad hoc enim quod prse- enim non fecisset, nisi vellet eum salva-
destinentur, sufficit sic esse. Opus enim ri. Gonsequente autem voluntate quse
Dei in benelicio gratise principale est, est ex opere nostro, sive ordinata, bo-
et prsevenit non opus hominis tantum, nos yult salvari,et malos condcmnari.Et
sed hominis esse,
etiam delerminan- hoc est quod dicitur, ad Roman. ix, 1.5 :

do hominem ad gratiam et ad glo- Miserebor cujiis misereor, et misericor-

riam. diam prgestabo cujus miserebor. Exod.
Ad ohject,
A'' DicTUM Magistri quod in contra- xxxiii, 19 : Miserebor cui voluero, et

rium adducitur, dicendum quod loquitur clemens ero in quem mihi placuerit.
de prsedestinatione Christi, qui in perso- Et hsec est voluntas quae ponitur in de-
na ab aeterno est, licet humanam nalu- finitione prsedestinationis : hac enim vo-
ram assumpsit ex tempore. Et ideo dicit, luntate non vult salvare nisi bonos fina-

quod praedestinatur qui est. Sic autem liter : quia in illis solis sibi complacuit.
non est de aliis Sanctis, qui nec in per- Psal. cxLvi, 11 : Beneplacilum est Do-
sona, nec in natura ab aeterno sunt, nisi mino super timentes eum, et in eis qui
secundum esse quod habent in causa et sperant super misericordia ejus.
praevisione, quod est esse ideale et se- Ad ALiuD dicendum, quod duplex est
cundum quid. vocatio, scilicet vocatio exterior, et vo-
catio interior. Vocatione exteriori omnes
Adqusest.i ^D 1^ quod ulterius quseritur, dicen- vocati sunt. Matth. xx, 16 : Alulti sunt
dum quod prsedestinatio non est om- vocati. qua homo
Vocatio interior est,

nium, sed eorum qui linaliter futuri sunt per gratiam separatur a massa perditio-
tantum. nis, sive a multitudine porditorum, et

Ad 1. Ad PRiMUM quod objicitur, dicendum assumitur in conformitatem et benepla-

quod prsedestinatio non ponit simplici- citum divinum. Et hsec est effectus prse-

ter prsescientiam, secundum quod prse- dostinationis, et non prima.

scientia est simplex praevisio tantum, Ad ALiUD dicendum, quod omnibus

I ad Timotli. ii, 14.

 IN I P. SUM THEOL. TRACT. XVI, QU.^ST. 03. 645

aequaliler porrigitur gralia, quantum est praedestinatum : et similiter ista, esse

ex parte Dei : sed noii omnes aequaliter praedestinatum, non habere gratiam et
adsunt gratise porrectoe.Ad Hebr. xii, finalem. Divisim autem vera possunt
l.j Contemplantes ne quis desit gratise
: esse, ut hunc esse praedestinatum, et
Dei. Voluntas autem salutis, quae conse- hunc posse non habere gratiam fina-
quens est ex opere nostro, non est nisi lem et similiter ista, hunc non esse
:

respectueorum qui gratiae appositae fina- praedestiiiatum, et hunc possc habere

liter obediunt, et finaliter adsunt. graliam finalem. Sed tamen quia Deus
Id quod in contrarium objicitur, pro- scit omne quod futurum est, et quo se
?ct.

cedit. quilibet finaliter diverlat, necesse est,

quod apud Deum certus sit numerus

t.2,
Ad quod ulterius quaeritur, dicen-
id electorum tam numeratus quam nume-
dum quod certus est numerus electorum, rans.
nec augeri, nec minui potest scit enim : Et per hog patet solutio ad sequens.
Deus qui et quot salvandi sunt, et ila Adaliud quod dicit Glossa Luca?, v,6, Adobjcct.
scit numerum quo numerantur,et nume- dicendum, quod illa Glossa sic intelfigi-
rum numeratum electorum. tur, quod non tot intrant de Judaeis in
Ad id quod objicit Magister, ipsemet primo adventu, quot sunt praedestinati,
solvit, et dicit, quod potest Deus quod intrabunt tamen in secundo,
potuit : et sicut potuit istos facere prae- Ad aliud dicendum, quod illud simili- Adobject.4
destinatos ad salutem, et potuit non fa- ter intelligitur. Xumerus enim intelligi-
cere praedestinatos, ita potest adhuc. tur quoad praesentem gratiam, cui nu-
Unde potest adhuc facere, quod isti non mero semper aliquid addibile est, licet
praedestinati fuissent. Quod tamen de etiam ille praefinitus sit in praescientia
factishominum non conceditur quia : Dei : unde numero praedestinatorum ni-
quod in factis hominum factum vel di- hil augetur, sed numero eorum qui prae-
ctum est,non potest non factum non vel senter habent gratiam.
dictum esse : quia potentia hominis non Ad ALTUD dicendum, quod etiam Gre- Adobject.o.
se extendit ad praeteritum : sed potentia gorius loquitur de appositione gratiae
Dei aequalis omni prseterito, et in
est in in praesenti, et non de praedestinatione :

omni omni futuro unde

praesenti, et in : praesens enim gratia locus vitae est quan-
sicut potest facere in prfesenti, quod non tum est de se.
sit quod est, et in futuro quod futurum Ad id quod in contrarium adducilur,
non sit quod futurum est ita potest : procedit : sed ex suppositione falsi con-
facere quod non sit praeteritum quod cludit falsum.
preeteritum est.

Sed quia haec solutio extorta videtur, Ad ID quod ulterius quaeritur, Utrum Ad qusst.s.

eo quod omne dictum de praeterito ve- prsedestinatio sit Angelorum? sine prae-

rum est necessarium, dicendum sicut judicio videtur dicendum, quod sic ;

in quaestione de prsescientia dictum est, quia non potuerunt accipere gratiam

quodprsedestinatumesse, et apponendam nisi ab aeterno sibi praeparatain, nec
esse gratiam, ut relativa sunt, quae posi- acceperunt gratiam nisi ad gloriam or-
la se ponunt, et perempta se perimunt. diiiatam, et sic acceperunt eam secuii-

Unde qui non apponendam esse

ponit duni ordinem naturae ad minus antece-
gratiam, ponit non esse praedestinatum : denler ad gloriam, etsi tempore simul
et qui ponit apponendam esse gratiam acceperunt gratiam et gloriam : sicut

finalem, ponit praedestinatum esse : et Augustinus distinguit opera sex dierum,

ha;c duo impossibile esl siiuul esse vera, quae clsi simul tempore facta sint, tanien
habore gruliam finalem, cl nun esse ordine nalurtr distinguunlur in sex dies.
 646 D. ALB. MAG. ORD. mJEY).

Dicunt tamen quidam, quoJ secun- Et videtur, quod causarn habeat ex

cum quod prsedestinatio deti nilur prae- parte praedestinati.
scienlia beneficiorum Dei, ut dicit Au- 1. Auguslinus super illud Malachiae,

gustinus, sic pradeslinati sunt Angeli. I, 2 et ']

: Dilexi Jacob, Esau autem
Secundum autem quod definitur praepa- odio habui : « Cui vull, inquit, misere-
ralio gratise in preesenti et gloriie in fu- tur, et quem vult indurat : sed liaec vo-
turo, non plenam habent rationem prae- luntas Dei injusla esse non polest : venit
destinationis. enim de occultissimis meritis : quia et

Ad 2.
Ad sequens patet solutio per dicta. ipsi peccatores cum propter generale
Ad ULTiMUM dicendum, qaod in eo peccatum unam niassam fccerunt, tamen
Ad 3.

judicio hoc procedit : omnis enim de- nonnulla inler eos diversitas cst. Praece-
fectus in genere miseriae est, quem non dit ergo aliquid in pecoatoribus, quo
sublevat nisi misericordia. quamvis nondum sint justilicati, digni
efliciantur justiticatione. Et ilem praece-
dit in aliis peccatoribus, quo digni sunt
obtusione*. » Ex hoc accipilur, quod
MEMBRUM III. aliquod praevenit praedestinationis gra-
tiam, propter quod ap{)onitur gratia :

Utrum prgedestinalio sit causa ejus et sic praedestinatio habet causam ex

cujus est ? parte praedestinati.
2. Adhuc, Ex opposito se liabent re-
probatio et prffidestinalio. Reprobatio
Tertio qua^ritur, Si prsedestinatio sit est ex meritis. Ergo et praedestinatio.

causa ejus cujus est? Probatio medise. Ad Roman. ix, 13,

Et circa hoc quaeruntur duo, scilicet super illud : Esau odio habui, Glossa :

utrum habeat causam meritoriam ex (( Esau, subtracta gratia, juste reproba-

parte nostra ? tus est. Sed subtractio gratiae est ex
»

Et secundo, Si est causa necessaria meritis. Ergo reprobatio est ex meritis.

sui eflectus ? Probatio, quod subtractio gratiee est ex
meritis. I Sententiarum distinct. XLI, ,

cap. Ex his aperie, sic dicitur : « Obdu-

ratio non est sine merito. »
3. Adhuc, Ad Roman, ix, li : \um-
^IFMBKI TERTII quid iniquitas apud Deum ? Giossa,
« Esau per justitiam reprobatus est : » et

si per justitiam,ergo per merita: ergo per

ARTICULUS I. oppositum preedestinatio est ex meritis.
4. Adhuc, Ad Roman. ix, 15, super
Utrum prsedestijiatio habeat causam me- illud : Misercbor cujus misereor. Glossa
ritoriam ex parle nostra '
? Ambrosii :« Dabo illi gratiam quem scio
ad me toto corde post errorem reversu-
rum el hoc est dare cui dandum est. »
:

Primam harum qucfistionum disputat Ex lioc acci{)itur, quod proptei' futurum

Magister in libro primo Sententiarum merituni datur misericordia et {)raedesti-

distinct. XLI, pertotum. natio.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- ^ S. Augl>tinl>, Lib. LXXXIII Quapstionuni,

tiarum, Dist. XLI, Art. 2 et 3. Tom. X.XVI hu- QufBst. 68.
juscenovae editionis.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 63. 647

In contrarium hujus est, Ulterius quaerilur, Utrum aliena me- Qu«Bt. t.

1. Quod inducit Magister in libro pri- rita possint esse causa preedestinalionis?
mo Sententiarum, distinct. XLI, ex Et videtur, quod sic.

verbis Augustini in libro ad Sixtum, 1. Unus alii meretur primam graliam,

ubi sic dicit Augustinus : « Nullum ut Stephanus Pauhj : et si meretur ei

est misericordiae meritum, ne gratia primam gratiam, eadem ratione potest

evacuetur si non gratis donatur, sed ei mereri perseverantiam finalem in gra-
meritis redditurV » tia. Sed qui habet gratiam cum perse-
Adhuc, Augustinus conlra Julia-
2. verantia linali, est praedestinatus. Ergo
num « Miseretur Deus secundum gra-
: unus alteri meretur praedestinationem.
tiam quse gratis datur, obdurat autem 2. Adhuc, Ambrosius « Preedeslinatio :

secundum judicium quod meritis red- juvatur orationibus Sanclorum. » Si

ditur . » autem juvatur, eadem ratione impe-
tratur.
Ulterius hic qu^ritur, Utrum prade- Adhuc, Gregorius « In Isaac facta
3. :

stinalio habeat causam meriloriam in est sed Sanctorum precibus

promissio :

praescientia Dei pra^visam? hoc enim adjuvanda est prsermitio Dei ^ » Praefi- :

disputat Magister in I Sententiarum, nitio autem praedestinatio est. Ergo ut

distinct. XLI, cap. Opinati sunt qui- prius.
dam. 4. Adhuc Augustinus in libro de Bono
\ idetur enim, quod sic. 'perseverantise : « Si qui nondum vocati
1. Dicit enim in illo capite quod « ele- gunt, pro illis ut vocentur oremus : for-
git Jacob quem talem scivit futurum qui tasse enim ita praedestinati sunt, ut no-
in eum crederet, et ei servirel. »
gtris orationibus concedantur \ »
Adhuc. Aun^ustinus et Aristoteles
2. 5. Adhuc, Optimus et prudens dispen-
in Topicis, «Yoluntas ex ralione est. » sator nulli umquam aliquid dat quem
Et Joannes Damascenus « Yoluntas est :
scit male usurum, sed cui dat ideo dat,
rationabilis appetitus. » Si ergo praede- vel quia meruit, vel quia scit quod me-
stinatio propositum miserendi est, et sic rebitur in fulurum, vel dat propler in-
voluntas, videtur quod rationabilis sit. tercessionem aliorum et meritum. Sed
Ratio autem esse non potest nisi sciat Deus optimus dispensator est, ut dicilur,
bene usuruni gratia eum cui praparat Malth. xxv, 14 et seq. Ergo qui praepa-
gratiam. Ergo praescientia meritorum rat gratiam et dat, vel meruit apud
futurorum ratio est, et causa praepara- eum, vel scit quod merebitur bene
tionis gratiae : ergo praedeslinationis. utendo gratia, vei praeparat ei ex inter-
3. Adhuc, Ad Roman. viii, 29 et 30 :
cessione Sanctorum.
Quos prsescivit, et prsedestinavit confor- Contra omnia haec est, ged conira.
mes fieri imaginis Filii sui..., hos et 1. Inevitabilis argumentatio Magistri
vocavit. Ex ipso modo loquendi videtur in libro primo Sentcntiarum, distinct.
innuere Apostolus, quodpraescienlia con- XLI, cap. Fx liis aperte. Ubi dicit, quod
formitalis ad imaginem FiUi sit causa et si grati;» sunt aliqua merita, evacualur
ratio vocationis : erjjro est causa et ratio nomcn gratiae rratis

prseparalionis gratiae : quia noii vocatur datur, sed meritis reddilur. Essentiahs
ahquis nisi gratia sibi praeparetur. enim definitio gratiae est, quia gratis

dalur. Et tandem arguit sic : « Cum ergo

* S. AuGUSTiNUs, Epist. lOo. Cf. Genes. xxi et xxii.

* Idem, Lib. I ad Simpliciaiiiuu. ^ S. AuGusTiNUs, Lib. deBono perseveraiitia',
'S. Gregoiuus, Lib. 1 Dialogorum, cap. 8. cap. 22.
 648 D. ALB. MAG. ORD. PRJEJ).

gratiae quae apponitur homini injustifi- Et per hanc distinctionem fere patet
catione nulla sint merita, multo minus solutio ad omnia inducta.
et ipsiuspraedestinationis, qua ab eeterno Ad primlm ergo dicendum, quod cum Ad
elegit Deus quos voluit, aliqua possunt dicit Augustinus, quod « venit de occul-
existere merita. » tissimis meritis, » praepositio, de, potest
2. Adhuc, Merita sive propria, sive dicere causam, et sic falsa locutio est

aliena, sive praeterita, sive preesentia, vel potest dicere concomitantiam et ra-
sive futura, temporalia sunt. Praedesti- tionem ad actum appositionis gratice, et

natio autem est aeterna, ad minus quan- sic verum est, et in hoc sensu exponit
tum ad actum praeparationis. Si ergo verba Augustini Magister in illo capite :

merita essent causa praedestinationis, His tamen. Ubi dicit sic, quod « hoc
temporale esset causa aeterni, quod est dixit Augustinus, non quia aiiquis prae-
valde inconveniens. destinetur pro meritis, vel justificationis
gratiam mereatur, sed quia aliqui non
soiutio. SoLUTio. Catholica fides est,quod prae- adeo mah sunt, ut mereantur gratiam
destinationis in praedestinante nulla sit sibi non impertiri. Nullus enim Dei gra-
causa nec ratio bona, nisi sua voluntas et tiam mereri potest, per quam justifica-
dilectio, quascilicet praedestinatos dilexit tur : potest tamen mereri ut non appo-
ante mundi constitutionem et elegit : qui natur, ut penitus abjiciatur, hoc est, ut
licetnon essent in natura, tamen praesen- magis magis elongetur. »
et

tiai suaenumquam defuerunt ab aeterno in Au ALiuD dicendum, quod reprobatio Adl

praevisione etin scriptione in libro vitae. quantum ad actum reprobantis primum
Adhuc Catholica fides est, quod nullum non est ex meritis, nisi ex notet conco-
meritum praevenit gratiam quia aliter : mitantiam.
gratia non esset gratia. I .Joan. iv, 10 : Ad aliud dicendum, quod sublractio
In /loc est cJiaritas, non qiiasi nos dile- gratiae non est causa reprobationis, nisi
xerimus Deum, sed quoniam prior ipsc praepositio ex notet concomitantiam.
dilexit nos, etc. In hoc enim dono quod Ad aliud dicendum, quodin ipso modo
est dilectio, gratiam dat ex gratuita sua loquendi notat Ambrosius concomitan-
dilectione. Praedestinatio autem ex parte tiam, et non causam :unde dicit, « Dabo
praedestinati, hoc est, per respectura ad illi quem scio : » et non dicit, Dabo illi,
prcedestinalum, tres habet actus, scilicet quia scio.
gratiae praeparationem, qui aeternus est Id quod in contrarium adducitur, con- Add
actus, et ideo nullam in tempore potest cedendum est.

habere causam, licet sit respectu ejus qui Ad ALiuD dicendum, quod obduratio Ado
est in tempore. Secundus actus est ap- quantum ad primum actum abjectionis
positio gratiae, qui actus in tempore est sive reprobationis non habet causam vel
et tempore mensuratur, et non potest rationem, sed quantum ad actum sub-
habere causam potest tamen habere ra-
: tractionis iiratice, rationem habet.
tionem ut rationabilis esse videatur : et
non est antecedens, sed conco-
haec ratio Ad quod ulterius quaeritur, dicen-
id Ad<
mitans. Unde haec ratio pptest esse scien- dum quod merita in praescientia Dei non
tia meritorum quia scilicet dat illi quem
: sunt causa praedestinationis : principale
scit bene gratia usurum quod, sicut : enim significatum praedestinationis cst

dicit Ambrosius, est dare cui dandum praeparatio gratiae : et illa causam habere
est. Tertius actus est collatio gloriae in non potest, nisi voluntatem Dei. Tamen
futuro : et hic actus potest habere et quia praescientia meritorum secundum
causam meritoriam, et rationem et in rationem intelligentiae informat volunta-
meritis propriis el in aliuiiis. tem praeparantem gratiam, eo quod (sic-
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QL.EST. 63. (>49

ut dicit Augustinus) voluntas ex ratione nuUo modo conditionalis est prsedestina-

est, non video quod prohibeat, quin tio Dei unde nullum ita prsedeslinat,
:

praescientia meritorum ratio sit. quod praedestinatus sit orationibus San-

I 1.
Ad objectum dicendum, quod cum di- ctorum. Sed vocatio quse temporalis est,

citur, quia talem elegit qui in eum cre- quando per prceparationem gratiaj ali-
deret : si quia dicit causam, falsum est quis separatur a massa perditionis, juva-
si rationem, concedi potest. tur orationibus Sanctorum. Et hoc in-

2.
Ad
aliud dicendum, quod preescientia tendit Augustinus quando dicit « Oremus :

meritorum ratio potest esse voluntatis, ut vocetur qui vocatus non est quia for- :

et non causa. sitan ita prsedestinatus est, ut vocetur

Ad aliud dicendum, quod conformitas orationibusnostris.» Et non dicit,ut prse-
imaginis ratio potest esse, causa nullo destinatus sit orationibus nostris.
modo. Bona enim voluntas Dei nullo Ad quod Deus dis-
aliud dicendum, Ad 5.

prsevenitur ut causa sequeretur enim : pensator oplimus est tamen

statim, quod gratia non esset gratia,
ut paulo ante habitum est unde etiam
aHquando dedit gratiam ei quem scivit
male usurum, sicut Judse.
et prudens,
ahquando dat gratiam ei quem scit mahi
: usurum: ethocpropteraliquam utihtatem
quam inde ehcit, sicut proditione Judse
usus est ad redemptionem humani gene-
Sed non esset bonus dispensator, si
ris.

est. Ad
quod ulterius quseritur, dicen-
id nuUa utihtate considerata daret ei gra-
dum quod ahena merita non possunt tiam qui male usurus est. Simihter dat
esse causa prsedestinationis : eo quod etiam ad intercessionem Sanctorum, sed
nihil potest esse antecedens ad illam, hoc quoad etTectum praedestinationis
est
cum sit aeterna. Sed quantum ad effectum temporalem, qui est collatio gratise, et
prsedestinationis qui est gratiae coUatio, non quantum ad preeparationem gratise,
qui ahquando dicitur praedestinatio, ut quse est seterna, qute principaliter impor-
dicit Magister in primo hbro Sententia- tatur in significatione nominis proedesti-
riim, distinctione XL, possunt cooperari imtionis.
merita et orationes Sanctorum. Et ad Illa duo quse
^ adducuntur in contra- Ad object.
1 et 2.
hoc referendum est quod inductum est rium, simphciter concedenda sunt.
de auctoritatibus sanctorum Gregorii et
Augustini.

,con-Ai
Ad quod primo objicitur, dicendum
id

quod non sequitur, si meretur ei gratiam

uralio
primam, ergo prsedestinationem quia :
MEMBRI TERTII
coUatio primae gratise elfectus est prae-
lioDi^

temporahs
destinationis, et effectus et :
iiQvel

ideo prseveniri potest ahquo a nobis ARTICULUS II.

quod est utcausa coadjuvans quod gratise

apponitur. Prseparatio autem gratise, Utrum prsedeslinatio sil caiisa necessa-
quam j)rincipahter significat prsedestina- ria sui effectus^ ?

: tio, aeterna est : et ideo a nuUo praeveniri

Oeinoii

potest.
iocipale

Per hoc patet solutio ad dictum beati Secundo quaeritur, Utrum prsedestina-
tjt
jttii

Gregorii et beati Ambrosii. tio sit causa sui effectus ?

ilabert
Ad dictum Augustini dicendum, quod Et videtur, quod sic.
,Tainf»|

jfuniu"'

' Cf. Opp. H. Alberti. Commpnt. iii I Senteii- nova? editionis nostr».
^olnnts-

tiarum, Dist. XL, Art. 22. Toiu. XXVI hujusce

ttoir'
 650 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

1. Augustinus enim dicit, quod praede- boni. » Ergo aliquod lionum est in prae-
stinatio multis fuit causa salutis. destinato causatum a praedestinatione,
2. Adhuc, Ad Roman. viu, 29, super de quo dicit esse gaudendura.
illud : « Quospr^sciiit, et praideslinavil,

Glossa : « Praedestinalio esl causa, cu- Ulterius quai-ritur, Si prcedestinatio Quecst

jus eflectus cst gratia. » causa neccssaria est, tunc videtur, quod
3. Si autem est causa : aut est causa necessario ponat suura effeclum : et sic
necessaria, aut causa contingens. Si est videlur sequi, iste est praedestinatus,
causa contingens ; tunc impediri potest ergo de necessitate salvabitur : et sirai-
ejus effectus, quod falsura est. Si est liter, iste est praedcstinatus, ergo non
causa necessaria : tunc posita causa po- potest daranari.
nitur effectus : sed praedestinatio est ab Ad hoc respondet Magister in libro pri-
seterno : ergo elTectus ejus cst ab eeterno :
mo Sententianan , distinct.XL, cap. Qui-
quod falsum est : quia effectus ejus sunt bus respondemus, quod istae locutiones
appositio graticc et collatio gloriae, qua? distinguendae sunt ex compositione, et
non sunt ab aeterno. divisione. Alia namque fit intelligentia si
4. Adhuc, Aut ponit aliquid in prae- per conjunctionera Iiaec accipiantur dicta,
destinato, aut nihil *. Quod nihil ponat, atque alia si per disjunctionera. Si enim
videtur : quia praedestinalio est non en- cum dicis, preedestinatus non polestdam-
tis : in non ente autem nihil potest poni. nari, intelligis ita, id est, non potest esse
5. Adhuc, Augustinus in lihro de Fide ut praedestinatus sit et damnetur, verura
ad Petrutn : « Nisi esses,nonpraedeslina- dicis : quia conjunctura intelligis : falsura
reris. » Ex hoc sequitur idem quod prius. autera si disjunctura, ut dicas justum non
Sed contra. In contr^rium hujus objiciunt qui- posse daranari quera dico esse praede-
dam, stinatum : potuit enira non esse praedesti-
1. Quod dicitur,.Ioan. i, 47, superillud: natus, et ita daranaretur. i
Vidit Jesus Nathanael . Ibi Glossa Augu- CoNTRA hanc etiara responsionem ob- sed co

stini : « Melius fuit Xathanael cognoscere jicit Magister, et ostendit

utramque naturam in Cliristo, quam esse 1. Quod in sensu compositionis est
praedestinatum. » Et arguitur sic : Si falsa : tunc enira sensus est, quod
melius, ergo aliquid bonum est praede- utruraque istorum siraul esse non pot-
stinatio in prtedestino : quianisi esset bo- est, scilicet quod iste praedestinatus sit
num, aliudnon esset melius. et daranetur. Sed alterura istorum non
2. Adhuc, Prsedestinatio non esset potest non esse, scilicet quin iste sit

multis causa standi, nisi aliquid poneret praedestinatus : ab aeterno enim praede-
in secundum etTectum. Dicit autem
eis stinatus est, et non potest non esse prae-
Augustinus, quod « praedestinatio mul- destinatus. Cum igitur impossibile sit

tis fuit causa standi. » Ergo praedestina- simul utrumque esse, et irapossibile sit

tio aliquid ponit in praedestinatis secun- alterura non esse, scilicet quin sit prae-
dum effectum. quod ira-
destinatus, sequitur necessario,
3. Adhuc, Lucae, x, 20 Gaudete quod : possibile sit quod daranetur, et quod
nomina vestra scripta sunt in coelis. Non necessariura sit quod salvetur. Et dicit
scribuntur autem nisi per praedestinatio- Magister, quod in hujus quaestionis so-
nem. Ergo dicit gaudendum esse de prae- lutione raagis vellet aliura audire, quam
destinatione. Dicit autem Augustinus per se aliquid dicere. Tanien tandem sic

super epistolam ad Romanos, quod soivit Magister, dicens quod sicut ab

« gaudium est ditfusio animi in conceptu aeterno Deus potuit non praedestinare, ita

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiaium, Dist. XL, Art. 4. Tora. XXVI.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 63. 6ol

potest modo eum Deus non prtedesli- possibile. Si ergo possibile est, quod prae-
nasse ab seterno, et ita potest iste non destinatus damuetur, ponatur, tunc istse

fuisse preedestinatus : et si non fuisset duae erunt simul veroe, iste damnabi-
prsedestinatus, nec modo esset prsede- tur, et iste fuit et est prsedestinatus. IIoc
stinatus : et si modo non esset prsedesti- autem falsum est : et dicitur in ilio ca-
natus, posset damnari : ergo prcedesti- pite libri primi Sentent iarum, distinct.
natus ab aeterno polest modo non esse XL: « Quibus respondemus, quod istae

praedestinatus, et potest damnari. dua?non possunt simul esse verae. » Er-

Et si objicitur, quod istum priedesti- go adhuc relinquitur, quod inducta re-
natum esse est verum de prtelerito : sponsio nihii est : quia datatali respon-
ergo necessarmm est et si necessarium, : sione, remanet cadem difticultas quae
ergo immobile. Respondet, quod hoc prius.
verum est in factis hominum vel dictis :

haec enim de prsetento vera sunt neces- Solltio. Concedendum est, quod prse- soiutio.
saria. Et hujus causa est, quia veritatem destinatio est causa salutis, et etiam inter
et necessitatem trahunt a re ipsa. Sed omnes causas principalior: quia prsede-
in praescientia et praedestinatione Dei stinatio principali significato dicit prse-
non est ita : quia praescientia et praede- parationem Dei aeternam ad salutem, et
stinatio idem sunt cum potentia Dei, nemo consequitur salutem, nisi prspa-
quae iramutabiiis est, nuUique innititur ratione Dei aeterna. Ad Tituui, iu, .">
:

nisi sibi : undo sicut ab aeterno potuit Aon ex operibus justitix quse fecimus
eum non preedestinare, ita nunc eadem nos^ sed secundum suam misericordiam
potentia potest eum non praedestinasse : salvos nos fecit.
et ita potest facere ut modo non praede- Et ideo concedendum est quod dicit Ad i. et 2.

stinatus sit ab aeterno : et sic videtur Augustinus, etquoddicit Glossa ad Ro-

Magister evadere hanc quaestionem. Sed manos, viii, 21). Et hoc dicitur in libro
hoc frivolum esse videtur non enim : primo Sententiarum, distinctione XL,
quaeritur hic quid de potentia Deus ab- cap. Sicut enim prgedestinationis effectus
soluta possit facere, illa enim infinita estilla gratia.
est : sed quid de potentia ordinata et Ad hoc quod quaeritur, Utrum sit cau- Ad 3.

disposita fecerit per dilectionem et ele- sa contingens, vel necessaria?

ctionem aeternam. Et quaeritur, quid in Dicendum, quod ex parte causan-
factum sit, et quid in
isto praedestinato tis causa necessaria est : quia ab
ipso iieri possit?Quod enim a potentia aeterno et immobilis est. Sed tamen
disposita et ordinata per sapientiam, et non sequitur, quod posita causa ponatur
determinata per volunlatem ad actum etTectus. Hoc enim tripliciter potest im-
tactum est, impossibile est non factum pediri, scilicet si causa libera sit et do-
esse : et ideo impertinens et irrationa- minus sui actus : tunc enim quamvis im-
bilis videtur talis responsio. mobilis sit, et immutabih's, et a?terna^
2. Adhuc, Syllogistica videtur esse potest agere et non agere pro libertate
oratio : omnc praedestinatum necesse est sua. Et talis causa est propositum divi-
salvari : iste est praedeslinatus : ergo nae voluntatis. Secundo, si idem quod
istum necesse est salvari. agat, deliciat, ct non sit : et sic est hic :

'\. Adhuc, Omnem salvanduni necesse quia enim praedestinati secundum esse
est salvari : omnis praedestinalus est sal- naturale non sunt ab a^terno, idco non
vandus : ergo omnem prsedestinatum potuit eis conferri gratia et gloria ab
neeesse est salvari. aeterno, quamvis praeparata
sit eis ab

4. Adhuc, Falso et impossibili po- aeterno. Tcrtio, dependeat a futuro,per

si

sito, quod accidit est falsum et im- cujus operationem in contrarium effectus
 652 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

impediri possit, sicut in proposilo. Licet tia praesens aliquid ponit simpliciter,

eniin praedestinatio prseparet isti gra- pra^paralio autem futurae est respectu
tiam et gloriam, tamen quia iste liberi ejus quod simpliciter non est, et est se-

arbitrii erit, et potest ponere obstaculum cundum quin lantuni : et sic })otest esse

Spiritui sancto et operationi divinee,pot- comparationc in forma utilis secundum

est impedire ne conferatur ei j^a-atia et quod utrumque ut utile refertur ad salu-

gloria. Quod si fecerit, hoc ipsum prae- tem.

scivit Deus, qui antequam fiant singula, Sunt tumen qui hoc aliter solvunt.

prsescit ea : et ideo sequitur talem non Antiqui eniin, scillicet Prsepositivus et

prsedestinatum fuisse. Et hoc est quod di- Guhehnus Altisiodorensis dicunt, quod
citur, Eccli. xxiii, 29: Domino enim Deo abusiva est comparatio. Alii autem inni-
antequam crearentur omnia sunt agni- tuntur Glossae Joannis, i, 47, quae sic

ta : sic et posl perfectum respicit omnia. dicit : « Majus est ccelum aperiri, et

PsaL XXXII, 15: Qui finxit sigillatim utramque naturam in eo per Angelos
corcla eorum : c^ui intelligit oninia opera cognoscere, quam visos, id est, praescitos

eorum. esse dum essent sub umbra mortis. Si

Ad 4. Ad ALiuD dicenduui, quod praedestina- enim ibi renianerent, quid profuisset ibi

tio in quantum est preeparatio seterna, videri ? Et sic non fit comparatio inter
nihil ponit in praedestinato, sicut proba- praedestinatum esse, et utramque natu-
tum est quia est respectu non entis, et
:
ram cognoscere in Christo : sed fit com-
in non ente nihil poni potest secundum paratio inter praevisos esse in dulcedine
actum. Sed quia, ut dicit Magister in li- peccati : quia visio illa ad nihil utihs es-
bro primo Sententiarum, distinct. XL : set : quia omnes Deo viden-
[)^'ccatores a

« Praedestinatio dicitur aliquando prse- tur, etiam quaii u sunt sub umbra mor-

deslinationis effecLus, qui est appositio tis peccati. » AHi dicunt, quod fit com-
gratiae, qui non est nisi respectu entis, paratio intcr Sanctos Veteris et Novi

sic dicta prsedestinatio multum ponit in Testamenti, et dicunt, quod Sancti Novi
prsedestinato. » Testamenti digniores sunt habiti, qui
Ad 5. Ad DicTUM Augustini dicendum, quod Angelis, hoc est, praedicatoribus nun-
Augustini verbum inteiligitur de princi- tiantibus secundum veritatem utrainque
pali significato praedestinationis. Et ratio naturam in Christo cognoscunt, quam
dicti est, quia praedestinatio est ante de- Sancti Veteris Testamenti, qui non co-
slinatio, et prsepositio, pr33, notat ante- gnoscunt nisi in umbra et figura. Et hoc
cessionem seternilatis ad tempus : esse dicunt sensisse Augustinum, quando di-
autem crealurae temporale est et ideo :
xit : c( Majus est, » et non dixit, mehus
quod est, praedestinari non potest, nisi est.

antequam sit, quamvis id quod est, proe- Ad ALiuD dicendum, quod cum dicitAdob;i
destinari possit. Augustinus, quod pra-destinatio fuit

Adobject.i. -^D iD quod objicitur in contrarium, multis causa standi, accipitur causa se-
dicendum quod bunum dicitur mullis cunduni et non secundum
habitum,
modis, scilicet absolute, sicul bonuin actum. Ilabitus autem est, ut dicit Au-
hcnestum: et respective, sicut utile. Et gustinus in libro de Dono conjugali, quo

hoc modo concedi polest, quod bonum quis aliquid agit cum tempus fuerit. Un-

fuit Nathanael esse praedestinatum, et de causa liabituaUs nihil secundum

melius in eadem ratione boni utilis, fuit aclum ponit in causato, sed ponet cuni
ei cognoscere utramque naturam in Chri- tempus fuerit.
sto : quia illa gratuita cognitio non fuit Ad aliud dicendum, quod illa objectio Adob
nisi graliae prasentis, praedestinatio au- nonvah^t: quia gaudium est diffusio ani-
teni respectu gratiae futurae : et tunc gra- mi, non in conceptu boni futuri : bonum
 m I P. SUM. THEOL. TRACT. XYT, QTJ^ST. 63. 6r>3

autem fulurum non ponitur secundum aliquem esse prsedestinatum, sive ali-

actum, sed ponitur in futuritione tantum. quom qui est prsedestinatus, necesse est
salvari : et hoc est falsum : poterit enim
quaest. Ad w quod ulterius quoeritur, dicen- obicem ponere Spiritui sancto, el sic non

dum quod prsedestinatio causanecessaria salvabitur : et sic in eo qui est prsedesti-

est salulis, et respectu causanlis, et re- natus, possibilitas est ad damnationem.
spectu causati : sed in causa ponitneces- Et similiter alia quee dicit, praedestina-
sitatem ejus quod est ens nccesse, et non tum impossibile est damnari, si est de re,

necessitatem causandi, propter tria quai divisa est et falsa. Tstae enim consequun-
paulo ante dicta sunt. Respectu autem tur se in ordine modalium, prsedestina-
causati non ponit necessitatem absolu- tum possibile est damnari, et praedestina-
tam, sed eam quam diximus esse in quae- tum non impossibile est damnari. Istee
stione de prsescienlia necessitatem ordi- autem duse non possunt simul esseverae,
nis, sive consequentiae, sive positionis. praedestinatum impossibile est damnari,
Sed hsec necessitas quia dependet a futu- et praedestinatum non impossibile est
ro, quod futurum dependet a contingen- damnari : quia contradictorise sunt. Et
ti secundum causam meritoriam, et po- similiter istae, praedestinatum necesse
tentem operari in contrarium, et ponere est salvari, et praedestinatum non ne-
obicem Spiritui sancto, et a quo prima cesse est salvari.
causa non toUit modum suae causalitatis, Ad solutionem Magistri dicendum,
eo quod, sicut dicit Damascenus, sicut quod bona est et ratio ejus jam dicta est.
Deus nec suadet nec facit malitiam in Ad id quod objicitur contra suam so- Adobject.i.

malis, ita non compellit virtutem in bo- lutionem, dicendum quod non valct. In
nis et ita ex illo impediri potest
: tamen : sensu enim compositionis refertur prsedi-
propter relationem effectus ad causam, catum ad subjectum sub forma prsedesli-
sive futuri ad prsescientiam, si ex causa nationis. Et tunc sensus est : praedestina-
contingente removetur futurum, sequi- tum manentem prsedestinatum necesse
tur necessario, quod removetur necessi- est salvari et impossibile est damnari : et
tas ordinis ab antecedente ad conse- hoc verum est. Sicut haec : album ne-
quens. cesse est esse disgregativum visus, et
Dicendum tamen, quodistaest duplex, album impossibile est esse nigrum. In
praedestinatum necesse est salvari, et ista sensu autem divisionis sive disjunctio-
similiter, praedestinatum impossibile est nis intelligitur praedicatum simpliciter
damnari : eo quod potest esse de re vel referri ad subjectum sine forma praede-
de dicto utraque illarum. Si sunt de di- stinationis sub hoc sensu, qui modo
cto : tunc modus est prsedicatum, et di- est prsedestinatus, et ab aiterno fuit
ctum totum subjectum sub hoc sensu, praedcstinatus, necesse est salvari etim-
praedestinatum salvari est necesse, proe- possibiledamnari et hoc est falsum.
:

destinatum damnari est impossibile: et Illum enim et possibile et conlingens est

sic utraque vera est, et conjuncta sive et damnari et salvari. Et si prcedestina-
composita, ut dicitur in Scntenliis. Tunc tum possibile est salvari et contingens :

enim sensus est, quodhaecdenecessitate tunc sequitur, quod pricdestinatum sal-

conjuncta sunt et consequuntur se, esse vari non est necesse : et similiter, quod
pradestinatum et esse salvandum et : praedestinalum non salvari, hoc est, eum
alia duo, scilicet esse praidcstinatum et qui est praedeslinalus, non salvari non
esse damnandum, impossibile conjungi est necesse. Et similiter ad istam, prse-
et se invicem consequi. Si autem sunt de destinatum damnari est possibile, distin-

re : tunc utraque falsa est, et modus re- guendum est.

fertur adsubjectum dicli sub hoc sensu, Ad id quod ulterius dicit iMagister, qua
 654 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ratione dictum sit, satis ostensum est in ter de praeterlto : quia, sicut jam ante
objiciendo. Et, sicut ostensum est, nun dictum est, dependet ad futurum contin-
satis perspecte dictum est. ilntellectus gens : sed si esset simpliciter de praeteri-
enim non admittit, quod dictum verum to, verum quod dicitur.
tunc esset
de prseterito non necessarium per ac-
sit EoDEM modo solvendum est ad se-Adob
cidens. Si enim detur non necessarium quentem syllogismum haec enim du- :

esse, tunc possibile est ejus oppositum plex est, praedestinatus est salvandus
cum ipso esse verum : et sic simul erunt ex eo quod praedicatum potest referri ad
vera haec duo, hoc fuit verum, et hoc subjectum simpliciter, vel ad subjectum
non fuit verum. cum forma, sicut ante dictum est.
Per hoc patet solutio ad omnia illa Ad ULTiMUM dicendum, quod nihil im- Adob
quffi inducuntur contra responsionem possibile accidit, si ista, praedestinatum
Magistri. impossibile est damnari, intelligatur de
Adobject.2. -'^D quod objicitur de oratione syllo-
iD
re : quia sic falsa est : et posita ea nihil
gistica, jam ostensum est ante in mix- : accidit impossibile. Accidit enim, quod
tione enim necessarii et inesse inutilis ille qui est praedestinatus ex libero arbi-
est conjugatio ad conclusionem de ines- trio potest damnari, et habet potentiam
se, si major sit de necesse, et minor de ad damnationem : et hoc est verum : et
inessc, nisi minor sit de inesse simplici- sic refertur praedicatum ad subjectum
ter, etnon de inesse ut nunc. simplex, et non ad subjectum prout stat
Et objiciatur, quod minor est etlam
si
sub forma praedestinationis. Sed secun-
de necesse eo quod dictum est de pree- dum quod
:
est dictio, verum est, quod
terito verum, justum esse prtedestina-
ex impossibili sequitur falsum impossi- '

tum. Dicendum, quod non est simpHci- bile : et sic procedit arguraentatio.

QUiESTIO LXIV.

Lfriim tlilectio qiia Deiis dilig-it crealiirain sit eatleiii ciiiu tlile-
ciione qiia Pater diligit Fiiiiiin, et e coiiverso '
?

Deinde quaeritur de qua

dilectione ea qua Pater diligit Filiura, et Filius Pa-
Deus diligit creaturam, de quo dicitur, trera?
Sapient. xi, 2o : Diligis enim omnia qux Et videtur, quod sic.
sunl, et nihil odisti eorum qum fecisti Quidquid enim convenit omnibus per-
nec enim odiens aliquid constituisti, aut sonis, essentiale est et unum illis : dili-
fecisti. gere omnem creaturam convenit tam
Quceratur ergo, Utrum haec dilectio Patri quara Filio quara Spiritui sancto :

qua diiigit Deus omnia, sit eadem cum ergo haec dilectio essentialis est.

' Cl". Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tionis nostrce.

tiarum. Dist. X, Art. G. Tom. XXV nova? edi-
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XVI, QU^ST. 64. 635

Similiter Pater diligit Filium, et Fi- q?uv feccral : cl erant valde bona. Bo-
liusPatrem, et Pater et Filius Spiritum num autem, sicut iti quaestione de bono
sanctum, et o converso. Unde dilectio iiabitum est. motivum est dilectionis. Er-
qua diligit persona personam,etiam com- go diligit creaturam.
ioh munis est tribus. Ergo essentialis. Essen-
tiale autem cum essentiali non facit Ulterius quaeritur, Si Deus ab aeterno Qusest. 2.
numerum. Ergo dilectio qua diligit per- dilexerit creaturam ^?
sona personam, eadem est cum ea qua Et videtur, quod non.
personoe diligunt omnem creaturam. 1. Quia cum dicitur, Deus ab fBterno

contra quod cum di-

In contrarium hujus est, dilexit creaturam aut dilexit creaturam :

\U ligit Deus creaturam, sensus est, quod quse fuit, aut qure non fuit. Non qucenon
diligit bonum quod fecit in creatura hoc : fuit : quia illa non est diligibilis ero-o :

autem bonum creatum est. Cum autem dilexit eam quse fuit : et cum ab eeterno
dicitur, Pater diligit Filium, et e conver- dilexerit, sequitur quod ab ceterno crea-
so, ibi diligitur bonum increatum. Non tura fuerit.
autem potest eadem dilectione diligi bo- 2. Si quisdicat, quod ab a:'(erno dilexit
num creatum et increatum quia dilectio : creaturam ut ab SBterno hoc est, in
fuit,
speciem trahit a diligibili. Ergo videtur, causa. Tunc cum dicat Anseimus, quod
quod non eadem dilectio sit qua diligit « creatura in creatore est crealrix essen-
omnem creaturam, etqua persona diligit tia, » nihil aliud videtur dictum, ab ater-
personam. no dilexit creaturam, quam ab aeterno
dilexit seipsum.
it. 1. Ulterius quaeritur, Quid sit Deum di-
ligere creaturam, et maxime secundum Ulterius quaeritur,- Si Deus aeque dili- Quast. 3.

quod diligit creaturam ab aeterno ? git omne quod diligit ' ?

\ . Dicit enim Ilugo, quod « tanta est Et videtur, quod sic.
vis amoris^ quod necesse est amantem 1. Constat enim, quod ex parte dili-
talcm esse quale est id quod amat. » Er- gentis nonpotest intendi vel remitti dile-
go si Deus amat creaturam, necesse est ctio Dei. Si ergo esset major et minor,
eum transformari in creaturam. Sed hoc oporteretquod esset ex parte diligibilis :

est impossibile, Ergo impossibile est sed hoc non est.

Deum diligere creaturam. 2. Adhuc, Non diligitur nisi cognitum,
Adhuc, Dionysius in libro de Divi-
2. ul dicit Augustinus. Ergo cequaliter co-
nis noniinibus « Est aulem et exstasim
: gnitorum aequalis est dilectio. Sed Deus
faciens divinus amor, et non sinens lau- omnia cognoscit aequaliter et creata et
datores esse suiipsorum '. » Ergo verus, incrcata. Ergo aequaliter diligit onmia et
laudator amoris per amorem patitur ex- creata et increata.
stasim, hoc est, positioncm sui extra se- 3. Adhuc, Sapientiae, vi, 8 ^Equali- :

ipsum, et transponitur in amatum, et ef- ter est ilU cura de omnibus. Cura auteni
ticitur non suus, sed amati. IIoc autem elTeclus dilectionis est. Ergo et ex parte
impossibile est Deum pati ad creaturam. diligentis et ex parte dilecti aequalis esl
Ergo impossibileest Deum diligere crea- dilectio Dei ad omnia.
turam. i. Adliuc, Videtur in Deo esse omnium
Itra. 1n gontrarium hujus est quod dici- summa dileclio. Constat enim, quod di-
tur, Cenes. i, 31 : Vidit Deus cuncta lectio (jua diligil Deus, divina essentia

^ S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, tentiarum, Dist. XXXII, Arf. I. Tom. X\V[I[
^^P' ^- hujnsc.e iiov;c oditionis.
2Cf. Upp H. Alberli. Coinment. iii III Sen- » Cf. Ibiaein, Uist. .\XXII, ait. 4.
 6o6 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

est, et illa est major quam cog-itari pos- diligit omni Angelo. Et hoc est quod di-

sit : et hoc est summuiii ergo summa :

citur, Joan. ui, 3o : Pater diligit Filium,
dilectione diligit quidquid diligit : ergo et omnia dedit in manu ejus.

summe diligit quidquid diligit.

In coxtrarium hujus est, quod omne Llterius quseritur gratia istius, Ltrum Quaea

quod est, rnelius est sub ordine rationa- plus diligit prcesenter justum, vel praede-
hili, quam sine ordine. Dilectio ergo or- stinatum non justum '
?

dinata rationabiliter, melior est quam Et videtur, quod sic.

non ordinata. Ordo autem dilectionis est, In prcesenter enim justo diligit bonum
quod majus honum inagis diligitur, et naturae et honum gratiae, in praedestina-

minus honum minus, et summe honum to autem non justo non potest diligere
summe. Et quod melius est, Deo attri- nisi bonum naturae ; ergo plus diligit

buendum est. Ergo Deus in diligendo, praesenter justum, quam praedestinatum

rationahilem ohservat ordinem, ita quod non justum.
majus honum magis diligit, et minus
bonum minus, et summum bonum ma- EoDEM modo quceritur, Ltrum plus di- qu
xime. ligat justum manentem justum, quam

peccatorem pcenitentem ?
Queest. 4, .TuxTA hoc ulterius quseritur, Si plus Et videtur, quod justum, per istam
diligat Angelum, vel hominem ? cunsiderationem Aristotelis in III Topi-
£t videtur, quod sic. corum « Quod diuturnius est, magis
:

1. Dilectio enim convenientia afTectuum eiigendum est. » Justitia autem justi ma-
est :ergo uhi major convenientia, ibi nentis justi, diuturnior est et malo im-
raajor dilectio sed major convenientia
: permixtior, quam justitia poenitentis. Er-
Angelum et Deum. quam
est inter inter go eligibilior : ergo et magis diligihilis :

Deum et hominem. quia quod eligihilius est, diligihiHus est.

Adhuc, Cum dicitur, Deus diligit
2. L\ contrarium est quod dicitur, Lucce, sed (

liunc, verbum, diligit, significat divinam XV, 7 : Dico vobis, quod ita gaudium
essentiam, et connotat effectum boni in erit in ccelo super uno peccatore pceniten-
creatura quse diligitur: ergo ubi majus tiam agente, quani super nonaginta no-
honum, ihi major dilectio. Sed in Angelo vem justis, qui non indigent poenitentia.
majus honum est et gratiae et naturae,
quam in homine de hono enim : naturae SoLUTio. Ad primum diceiidum, quod soi

non est dubium gratia autem : collata dilectio qua Deus diligit^ potest attendi
Angelo talis gratia fuit, qua Angelus sta- et ex parte diligentis, et ex parte dilecti.

tim movebatur in Deum, et confirmatus Si ex parle diligentis, dilectio est divina

est in illo : non fuit gratia
et talis gratia essentia quse una et eadem est et inva-
hominis et sic patet, quod gratiam ma-
: riabilis. Si ex parte dilecti, tunc connotat
jorem hahuit, quam homo. effectum qui diversificatur in diversitate
sed contra. In contrarium tamcn hujus est, quod dilectorum, et variatur in ipsis secundum
divina natura unibilitatem habet ad hu- plus et minus : et haec variatio non est in

manam, et e converso : et gratia unionis diligente Deo, sed in his quae diligit.

est subsecuta, quod scilicet humana na- Lno ergo modo una et eadem est dilectio

tura unita est divinse inuna persona : et qua diligit persona personam, et qua
htec gratia effectus est dilectionis et in- personee diligunt omnem creaturam : sed
comparahilis omni gratiee : videturergo, penes connotata in dib!gibili non est ea-
quod ad minus aliquem hominem plus dem.
1

1 Cf. Opp. B. Alberti Commeni. in [II Sen- tentiarum, Dist. XXXII, Art. 4.Tom. XXXVIII.
 IN I P. SUM. THEOL. TRAGT. XVI, QU^ST. 64. 657

El per hoc patetsolutio ad primum. sicamans non formatur a dilecto, sedbo-

ject. Ad id quod objicitur in contrarium, no suo dilectum informat.
dicendum quod hcec objectio procedit ex Dictum ergo Magislri Ilugonis sic in-
parte connotati iu diligibili : hoc enim telligitur de amore qui est in genere pas-
in una parle est increatum et summum sionis et affecfionis, et talis amor in Deo
bonum, et ex alia parte creatum bonum non est, nisi attribuatur ei symbolice per
participativedictum : et hsec non possunt prosopopoeiam quse diciiuT anthropospa-
esse ratio unius dilectionis eodem modo t/ws.

se habentis. Dilectio tamen ex parte di- Dionysius autem vocat exstasim trans-
ligentis est una. positionem bonorum quia unum trans- :

ponit bona sua in alterum, ut dictum

ii. 1 Ad m quodulterius quaeritur, Quid di est.

ctum sit Deum amare creaturam ? Id quod primo objicitur in contrarium, Ad object.

Dicendum, quod hoc est dictum bonam concedendum est.

voluntatem Dei fluere in bonum quod

fecit Deus in creatura. Et hoc innuitur, Ad id quod quseritur, Utrum ab eeter- Ad queest.
Ad 1.
Sapient. xi, 20, ubi quasi reddens ratio- no dilexerit creaturam quae fuil, vel quae
nem, quod Deus diligit omnia quse sunt, non fuit ?
subilit sic dicens : Quoinodo auteni pos- Dicendum, quod ab aeterno dilexit crea-
sel aliquid permaiiere., nisi tu voluisses ? turam quse non fuit simpliciter, fuit ta-
aut quod a te vocatum non esset conser- men secundum quid non enim fuit in se :

varetur? et actu, sed fuitin preescientia et ordina-

Ad id quod objicitur de dicto Ilugonis tione creatoris.
et dicto Dionysii, dicendum, quod dilectio Ad aliud dicendum, quod licet crea- Ad 2.

sive amor duplex est, scilicet in genere tura in creatore sit creatrix essentia, ta-
passionis omnis enim amor passio est,
: men aliud est dictum, Deus diligit seip-

sicut et gaudium. Esl etiam amor in ge- sum : nec ex parte diligentis, nec ex par-
nere actionis, secundum quod lerotheus te dilecti connotatur aliquid respectu
(ut narrat Dionysius ') generahter deli- temporis prteteriti, praesentis, vel futuri.
nivitamorem sive divinum, sive angeii- Cum autein dicitur, Diligit creaturam ab
cum, sive humanum, sive naturalem, di- feterno secundum quod est in ipso prae-
cit unitivam quamdam et concretivam scita et disposita, connotatur respectus ad
virtutem, superiora quidem moventem ad futurum : et sic licet idem sil re, non ta-
providentiam minus habentium, coordi- men idem est in modo signilicandi : et
nata autem rursus ad communicationis in processu argumenti est fallacia acci-
alternatam habitudinem, in extremis au- denlis.
tem subjecta ad meliorum etsuperposito-
rum conversionem. Socundum lioc enim Ad quod ulterius quaeritur, Utrnm
id Adqueest.s.
Ad 1

amor est motiva virtus, quse superiora aeque diligatomnia?

movet ut inferioribus influant bona sua Dicendum, quod non. Ex parte enim
provisive, et eequalia ut aequalibus bona diligentis non extenditur quantitas dile-
communicent associative, et inferiora ctionis, nisi in his in quibus dilectio [)as-

per susceptivas virtutes convertantur ad sio est. Sedinhis in quibus dilectio virtus
superiora, ut desiderentiir a superioribus sim[)lex est unitiva, concreativa, congre-
et recipiant inlluentias boni, et sic redu- gativa, et motiva, et activa, et inlluxiva
clive perficianlur in ipsis : et sic amor boni, quantitas dilectionis accipilur ex
simplex virlus esl motiva el activa. h^t [^arlc dilocti : et ilUid magis ainalur, cui

' S. DiONYSius, Lib. de Divinis iioiuidiliiis, cap. 4.

XXXI 42
 658 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

niajus bonum infliuitur. El sic Deus dili- quid diligit. Sed Pater Filium summe
git bonum, et majus bonum magis dili- diligil, et e converso : quia voluntsibi in-
git, et maxime bonum maxime diligil. vicom summum bonum : et sic etiam
Objectio autem procedit ac si quantilas Pater et FiUus diligunt Spiritum sanclum,
dilectionis accipiatur ex parte diligentis : et e convorso. In aUis autem tanta est di-
et hoc non est verum. lectio, quantum est bonum quod diligi-
Ad 2. Ad ALiuD diceudum, quod cuin dicilur, lur in eis : bonum enim in dilecto ratio
Deus a?qualiter cognoscit omnia, loculio et signum est in diligente.
est duplex : eo quod adverbialis deter- Id quod objicitur in contrarium, proce- Ad
minatio sequaliter potest referri ad ver- dit.

bum, cognoscit, in comparatione ad ap-

positum et sic falsa est sub hoc sensu,
:
Ad m quod dicendum Adql
ultorius quaeritur,
Ad
Deus cognoscit omnia sequaliter, supple, quod homo Angelus tam secundum
et
esse vel fore hoc enim falsum est quia
: :
statum natura? quam secundum statum
non sequaliter sunt omnia. Potest etiam gratise possunt comparari dupliciter,
referri ad idem verbum, sed in compara- secundum statum communem,
scilicet
tione ad suppositum et sic adhuc est : comparando scilicet hominem ut homi-
duplex, ex eo quod hoc verbum, cogno- nem, et Angelum ut Angelum vel se- :

scii, potest dicere simplicem notitiam, si- cundum privilegium singulare, compa-
ve causalitatem : et sic est vera : quiasic rando sciHcet hunc hominem ad Ange-
cequaliter cognoscit omnia et bona et lum. Primo modo tam in bono naturse
mala. Et potest dicere notitiam practi- quam in bono gratiae melior est Angelus
cam cum causalitate ad cognitum, quse est homine, et ita Deo magis dileclus, ut
notitia approbationis : et sic est falsa sub objectum est. Secundo modo unibilitas
hoc sensu, Deus iequaliter cognoscitom- humanai naluree in Christo, cujus actus
nia, hoc approbat omnia
est, sequaliter :
est unio, majus bonum est quam aliquid
hoc enim bona enim appro-
est falsum :
quod creaturae concessum est vel concedi
bat, et non mala et meliora magis ap- :
potuit et ideo hic homo magis omni
:

probat, et maxima maxime. Et de hac Angelo dilectus est.

notitia approbationis intelligitur cum di- Dicunt tamen quidam, quod si Ange-
citur, quod sequalitei" cognita sequaliter lus comparatur ad hominem secundum
diliguntur. statum creationis, majus signum dile-
Ad 3. w quod objicitur de Sapientia, vi,
Ad ctionisestin Angelo quam in homine, et
8, quod xqualiter est illi cura de omni- major dilectionis effectus, et per conse-
bus, dicendum quod adverbium, sequa- quens major diiectio. Si autem conside-
liter, notat sequalitatem similitudinis, et renlur secundum statum recreationis,
non gequalitatem dilectionis : hoc enim plura signa dilectionis sunt in liomine
est, sicut diligit unum, ita diligit alte- quam in Angelo, et major dilectionis
rum nec inflequalia nec dissimilia sunt
:
efTectus. Et hoc est quod dicitur, Joan.
in hoc quia subjecta sunt ai^.qualiter sufe
: iii, 1(» : Sic Deus dilexil mundum, ut
dilectioni. In omnibus enim diligit bonum Filium suum unigenitum daret. Ad Ro-
quod ab ipso est et suum est : et quia man. v, 8 et 9 Commendat auiem cha- :

hoc inaequale est, propter hoc ineequali- ritatem suam^Deus in nobis, quoniam
ter diligit. cum adhuc peccatores essemus, secini-
Ad 4. Ad alild dicendum, quod licet divina dum tempus Christus pro nobis morluus
dilectio, divina essentia sit, tamen dilectio est. lli etiam dicunt, quod si homo et
efrectum connotat in dilecta, qui nec sum- Angelus comparantur ad finem beatitu-
mus, nec sequalis estin omnibus dilectis : dinis, aequalis est dilectio in Angelum et
et ratione hujus non summc diligit quid- hominem : quia secundum modum bea-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 64. 639

tiludinis Angeli assumuntur honiines. Et ctum, non penes atFectum attendatur.

et

adducunt pro se illud Apocalypsis, xxi, Per accidens tamen quod frequenter ac-
17 : Mensura Jiominis. qnse est Angeli. cidit poenitonti, et per oppositum quod

£t illud Deuteronomii, xxxii, 8, secun- frequenter subrepit justo, plus potest

dum aliam translationem : « Statuit ter- aliquem poenitentem, quam ali-
diligere

minos populorum juxta numerum Ange- quem juslum verbi gratia si pcEnitens
:

lorum Dei '. ') fervens sit, ut fervore recuperet quod

Per hsec patet solutio ad sequens. amisit in tempore quando erat in pecca-
||bject. Td AUTEM quod objicitur in contrariuni, to, et justus ex conlidentia justitise te-
concedendum est hominem enim Uhri-: pescat. Et ita solvit Glossa Luca?, xv,
stum plus diligit omni creatura. 7, dicens, quod hoc modo preedestinato
omnia cooperantur in bonum : quia
Ilest. 5 Ad id quod ulterius Utrum
queerilur, etiam lapsus in peccatum, in bonum
plus prsesenter diligat justum non prse- cooperatur, ex eo quod occasio est ma-
destinatum, vel praidestinatum prsesen- joris fervoris in poenitente. Et hoc vide-
ter non justum? tur sonare littera : quia dicit sic : Plus
Dicenduui, quod ex quo quantitas di- quam nonaginta novem jiistis qui non
lectionis non accipitur ex parle dilectio- indigent pmiitentia, hoc est, qui se poe-
nis, sed ex parte effectus dilectionis : nitentia non reputant indigere. Unde
tunc dicimus, quod duplex est dilectio, ibidem Glossa Bedae dicit : « Sicut dux
scilicet ut nunc, et simpliciter. Dilectione in bello euni mililem plus diligit qui
ut nunc plus diligit praesenter justum, post fugam conversus fortiter hostem
dilectione simpliciter plus diligit praede- premit, quam qui numquam fugit nec
stinatum. Ex argumento autem non se- umquam fortiter egit. » Aliud exemplum
quitur, quod plus diligat, sed quod plura dat Bcda, quod « sicut si aqua fundatur
in 60 diligit. Et si inferatur, plura diligit, in ignem et ignis aquam superet, ignis
ergo plus diligit, fallacia figuree dictionis ex aquse infusione plus fervet et ardet,
est ex mutata suppositione : sub discreto quam si aqua in ignem fusa non esset :

enim accipitur continuum, vel quasi ita poenitens ex indignatione contra pec-
ise-

continuum. catum quod fecit, plus fervet in dile-

ctione Dei, quam
non peccasset. » Et
si

Ad m quod ulterius quseritur de justo ex hoc non sequitur, quod plus diligat
et poenitente, dicendum quod cseteris pa- poenitentem quam justum, sed quod plus
ribus plus diligit manentem justum, diligat talem pipnitentem quam talem
quam pcenitentem, hoc semper posito, justum.
quod quantitas dilectionis penes eife-

* Vulgata liabet, Deiiter. xxxii, 8 : ComtHiut hrael.

ierminos populorum juxta nwnerum filiorum

\m

Inm m
 66Q D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

QUiESTlO INGIDENS.

Ltruin Christus plus tlilexit Pelrum quani Joanneni '

?

JuxTA hoc ulterius quoeritur de' qua- sequitur ad simpliciler, secundum regu-
(lam Glossa Augustini qu.'ft continelur, lam consequentiarum traditam in logicis,
Joannis, xxi,[20, super illud : Comiersus et magis sequitur ad magis, et maxime

Petriis, vidil illnm discipulitm quem di- ad maxime unde si diligentes me dili-:

ligebat Jesus, ubi dicil Augustinus : go, magis diligentes magis diligo, et
« nomine hoc signo discernitur
Tacito, maxime diligentes maxime diligo.
Joannes a non quod solum eum,
cseteris, Hanc qusstionem determinat Augu-
sed quod prse caeteris diligebat eum. slinus in eadem Glossa sic « Videtur :

Hujus majoris dilectionis indicium est, quidem qui plus diligit Christum, me-
quod solus super pectus Jesu recubuit. » lior sed quem plus diligit Ghristus, fe-
:

Ex quo accipitur, quod plus aliis dilexit licior. » Et htec determinatio videlur
Joannem. esse dubia : quia qui melior est, non vi-

Sed contra. I^ CONTRARIUM hujus est^quod detur esse melior nisi bonitate ad felici-

1. Ibidem dicit subdens : « Porro Pe- tatem ordinata : et sic videtur, quod
trus plus aliis dilexit. |'Unde ipse sciens melior sit felicior, cujus contrarium di-
quod interrogabat SimonJoannis, dili- :
cit Augustinus.
yis me plus his^ ? hoc est, plus aliis 2. Adhuc, Glossa super illud Joannis,
Apostoiis. » Ex quo accipitur, quod Pe- XXI, 20 : Quem diligebat Jesus, dicit
trus plus dilexit Christum quam Joan- sic : « Diligebat et alios, sed familiarius
nes et ex hoc sequitur, quod Deus dili-
: istum dotavit potiore dulcedine sui amo-
git plus minus diligentem, et minus diU- ris : quia virgo permansit, matrem ei

git plus diligentem, quod videlur valde commendavit. » Sed quem dotavit po-
inconveniens. Unde Augustinus ibidem tiore dulcedine sui amoris, felicior fuit et

disputans dicit : « Videtur melior qui majorem effectum gratise habuit ergo :

plus diligit, quam qui minus diligit quod Joannes et felicior et me-
videlur,
Christum : et sic anteponitur Petrus lior fuit Petro, et per consequens magis
Joanni. » Item, Videtur melior qui plus dilectus et hoc est contra pra^dicta. Si
:

diligilur, quam qui minus diligitur a enim cum Ghristus dixit Diligis me ;

Ghristo : et sic anteponilur Joannes Pe- plus his ? interrogabat quod scivit, scivit
tro. » Constat autem, quod melior phis quod Petrus plus eum omnibus dilige-
dihgitur. Unde dubia esl responsio, quis ret : et qui plus diligit Deum, habet
plus diligatur, maxime propter id quod majorem charitalem : et qui majorera
dicitur, Proverbiorum, viii, 17 Ego : charitatem habet, et melior et felicior

diligentes me diligo. Si enim simpliciter est et Deo magis dilectus : ergo Petrus et

' Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in III Sen- nova3 editionis nostrae.
tentiarum, Dist. XXXI, Art. H. Tom. XXVIII 2 Joan. XXI, 15.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^^ST. 65. 661

melior et felicior fait et magis dilectus ctionis datur in aliquo speciali et excel-
a Deo, quam Joannes. lenti dono, et dulcius et familiarius. Et
tali dileclione plus dilexit Joannem : de-
SoLUTio. Dicendum, quod aliud est dit enim sibi prae ceeteris haustum sa-
plus diligere simpliciter, et aliud est pientice, quo ceeteris altius intelligeret
plus diligere in hoc et ad hoc. Plus dili- simul et patefaceret (ut dicit Beda) sua?
gitur simpliciter, cui major gratia chari- divinitatis arcana. Dedit etiam gustum
tatis conferlur ad merendam vitam aeter- dulcedinis in sacramentis, quo ab omni-
nam : quia charitas pretiosissimum do- bus oblectamenlis hujus mundi exutus,
num est, et efficacius ad merendum, et et interiori delectalione, omnibus sensi-
excellentius inter dona via?, et infallibi- bus ad interiora revocatis, quasi resolu-
liter conducens ad vitam seternam, quce tus et consopitus, nusquam quaereret
optimum et excellentissimum donum quiescere nisi in pectore Domini et in :

Dei est. Et hoc modo Deus diligit plus hoc et ad hoc plus dilexit Joannem. Et
eum qui Deum plus diligit. Illi enim Joannes dicitur felicior, eo quod talia
raajorem gratiam contulit : quia aliter dona minus senlire faciunt miseriam vi-
eum plus diligere non posset, nisi majo- tae praesentis. Felicior enim est, qui a
rem gratiam aliis accepisset charitatis. miseria immunior est. Petrus autem di-
Et hoc modo intelligitur illud Proverbio- citur melior, non felicior quia major :

rum, viii, 17 Ego diligentes me diligo.

: charitas est fortior ad sustinendas mise-
Et hoc modo Christus plus dilexit Pe- rias hujus vitae et ad merendum vilam
trum quam Joannem : de tali enim di- aeternam autem non est propter
: felix
lectione tenet consequentia inducta : sensum miseriarum. Dicit enim Bernar-
quia si diligentes se diligit, magis dili- dus in libro V de Consideratione ad Eu-
gentes magis diligit, et maxime dihgen- genium, quod « beatitudo et miseria in
tes maxime diligit. Dilectio autem in eodem esse non possunt actu. »
hoc et ad hoc est, quando effectus dile- Et sic patet solutio ad totum.

QUiESTIO LXV.

De electione, utruiii sit in Deo ? *

Deinde quaeritur de electione divina et l, Damascenus : «^Non cadit electio

aeterna. Omnes enim dilecti electi sunl, in Deum : quia electionem praecedit

sed non convertitur : et sic electio con- autem ignorantis

consilium': consiiium]
isequens cst ad dilectionem. est^ Deus autem non est^possibihs
: »

Quteratur ergo, Si in Deo est electio? ad ignorantiam ergo electio non com- :

Et videtur, quod non. petit Deo.

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sonten- * S. Jo.\nnes D.\m.\scenus, Lib. II de Fide or-
ttiarura, Dist. XL, Art. 17,18 el 20. Tom. XXVI tliodoxa, oap. 22.
Ilhajusce nova^ edilionis.
 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

2. Adhuc, Daniascenus « Eligere est : dicere, quia slc sequeietur, quod vanum
duobus vel pluribus propositis uuum et frustra esset in operibus Dci, quee (ut
alteri vel aliis praeoptare, » Ex quo acci- dicit Philosophus in II Physicorum)
pitur, quod electio non est nisi ejus qui non sunt in operlbus naturae, et sic

secunduni appetitum inaequaliter se ha- sequeretui', quod ordinarius esset opus

bet ad proposita Deus autem sequaliter: naturce quam opus
Dei, quod valde ab-
se habet ad omnia, et ad omnes ergo : surdum esset vel oportet dicere, quod
:

electio non cadit in Deum. electio non semper sit ad sanclitatem.

sed contra. In contrarium hujus est quod dicitur,

ad Ephes. i, 4 : Eleyil nos in ipso ante Ulterius quffiritur, Si Deus elegit Queest.

mundi constitutioneni. Adhuc, Joan. quosdam, quid respiciens in illis elegit

XIII, 18 : Adhuc
E(jo scio qiios eiegenni. illos potius quam aiios? Si enim nihil

Joan. XV, 16 Nos vos nie elegistis, sed

: in eis respicit, videtur esse irrationabilis
ego elegivos. Adlmc, ad Ephes. i, II : electio. Si autcm aliquid in eis respicit,
super illud, Sorte vocati sunnis : Glossa, quffiratur, Quid hocest?

« Sorte, hoc est, divina electione. » Etvidetur, quod naluree capacitas ad

Adliuc in Psalmo xxx, 1(5, super illud : gratiam.
In manibus tuis sortes mese, Glossa Au- 1. Matth. XXV, 15 : Dedit... unicuique
gustini : « Causa et ordo electionis ho- secundum propriam virtutem. Commu-
minibus est occultus. » Et post pauca : niter exponitur, secundum propriae na-
« Et si justus et occultus ordo electionis turse capacitatem.
apud te est. » Ergo in Deo non tantum 2. Adhuc, Reg. iv, .5, Filii offerebant ^,
est electio, sed etiani electionis ordo et matri vasa vacua, et illa infundebat *
causa. oleum et implebat quodlibet secundum
quantitatem capacitatis.
Qu»st. 1. Ulterius, Si electio est, quaeratur, Ad 3.Adhuc, Hilarius « Munus quod in :

quid sit ? Christo est, omnibus patet vivum et :

Videtur, quod ad sanctitatem. quod ubique non deest, tantum datur

1. Ad Ephes. i, 4 : Elegit nos in ipso quantum quis valet et in tantum quis :

ante mundi constitutionem, ut essemus quantum quis valet promereri. »

recipit,

sancti el immaculati in conspectu ejiis. Ergo secundum capacitatem naturae effe-

Adhuc, Joan. xv, 16
2. Elegi vos, : ctus est in nobis electionis : et ad hoc
et posui vos ut eatis, et fructum affera- respiciens elegit.
Sed contra. tis, ct fructus vcstcr mancat. 4. Adhuc, Deus fecit rationalem natu-

In contrarium hujus est, quod ram ad gratiam et gh^riam ergo capax :

1. Eleclio ponit gratiam finalem : er- est gratiae et gloria* : ergo elfectum ele-
go qui Deo eligitur, finaliter debet
a ctionis conferendo si rationabiliter eligit
esse justus. Quod si concedatur, instan- et facit, respicit ad naturae capacitatem.
tia debet esse in Juda et in Saul, quorum 5.Adhuc, Lucae, vi, 38 Mensuram :

neuter remansit insanctitate finaliter. honam, et confertam, et coagitatam, et

Adhuc, Joan. vi, 71
2. Nonne ego : supereffluenlem, dahunt in sinum ve-
vos duodecim elegi ? et ex vohis unus slrum. Ibi siirus non potest vocari, nisi
diaholus est ? Constat^ quod ille qui naturce capacilas : ergo ad capacitatem
diabolus fuit et electus electio autem : naturae respiciens eligit, et dat gratiam
causa sanctitatis non fuit sibi relinqui- : eleclionis.
tur ergo, quod vel divina electio fru- In contrarium hujus est, quod Augu- Sed (

strabatur effectu, quod inconveniens est stinus videtur dicere^ quod ad merita

* S. AuGUSTiNUS, Lib. LXXXIIl Qusestioiium, Qua?5t. 68.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.f:ST. 05. 663

respiciens eligit. Dicit enim sic super sent, constat quod vitam aeternam ha-
illud Malachise, i, 2 et 3 : Dilexi Jacob, buissent, et sic fuissent electi : et constat,
Esau autem odio habui, quod hoec di- quod fuerunt reprobi : ergo reprobi pos-
lectio injusta esse non potest. Venit sunt esse electi.

enim de occullissimis meritis. Merita quod reprobi ipso

In contrarilm est, ?ed contra.
autem occultissima sunt merita in prae- nomine reprobationis ponunt cai'entiam
scientia Dei, quse tamen in futuro erunt et defectum separationis a
gratiff" finalis

in merente electo. Ergo videtur, quod massa perditorum. Electio autem ponit
ad hos respiciens elegit et gratiam in- utrumque, scilicet et gratiam finalem, et
fudit. a massa perditorum separationem. Ergo
Sed in coNTRARiuM hujus cst, quod per oppositionem intellectuum reproba-
i. Merita in rationibus aeternis quae tionis et electionis in unum et eumdem
sunt in prsesentia, nullam habent prae- non possunt coincideie reprobatio et ele-

eminentiam unius ad alterum. Omnis au- ctio.

tem electio est secundum praeeminentiam

unius ad alterum. Ulterius quaeritur, Cum electio sit Quaest 4,

Adhuc, Secundum Augustinum in

2. manifestatio divinae bonitatis, et electio
libro nono super Genesim ad litteram, sit separatio eiecti a massa perditorum,
videtur, quod nec ad capacitatem, nec videtur quod electio non sit nisi post
ad merita respiciens eligit, sed tantum pecccatum : eo quod massa perditorum
ad seipsum dicit enim sic
: « Habet : non sit nisi per peccatum : et sic viden-
Deus absconditas in semetipso quorum- tur duo inconvenientia sequi, scilicet
dam futurorum causas, quas rebus con- quod temporale sit causa aeterni, et quod
ditisnon inseruit, easque implet non eo divina bonitas est peccati manifestatio, et
tempore providentiae, quo naturae subsi- sic peccatum faciat ad commendationem
stunt ut sint, sed quo illas administrat divinae bonitatis, et sic sit utile et bonum,
ut voluerit. Ibi est gratia per quam salvi quod falsum est.

fiunt peccatores '. »

SoLUTio. Dlcendum, quodquaedam sunt Soiutio.

Ulterius quaeritur, Utrum contingere in electione substantialia, etquaedam sunt

possit, quod reprobus sit electus? antecedentia per accidens. Substantia-
Hoc enim videtur. lia sunt duo : unum in electis, alterum
i. Est enim Judas electus et Saul et : in eligente. In electis substantiale est ele-
cum electio non sit nisi ad gratiam, con- clioni, quod plura sint proposita ex qui-
stat quod illi habuerunt gratiam. Aut bus fiat electio. In eligente substantiale
ergo gratia frustra est, aut est ad meri- est electioni,quod unum ponderando
lum vitae aeternce. Ponatur ergo, quod praeoptat alteri. Antecedens autem quod
operibus meruerunt aut ergo : illa opera accidit electioni, est, quodsi ignoret quod
pra?miabuntur, aut non. Si sic : ergo da- propositorum praeponderet, quod faciat
non
bitur eis vita »terna. Si tunc ali- : inquisitionem et consilium de pondere
quod bonum est, quod Deus non condi- uniuscujusque propositorum. Si autem
gne remunerat, quod absurdum est se- : non ignorat, scd certam scienliam habet
queretur enim, quod Deus essel injustus de quolibet, non exigitur quod inquirat
judex. vel consulat, sed ex certa scientia deter-
2. Adhuc, Saul ct Judas habentes gra- minct quod illorum praeoplet. Unde ele-
tiam, potuerunt perseverare in eleclionis ctio quantum ad substanliaHa in Deo sal-
gratia usque in finem : et si perseveras- vatur et homine scd quantum ad ante-
:

1 S. AuGUSTiNL!--, Lib. LX. super Gcnesim ad litteram, cap. 48.

 664 D. ALB. MAG. ORI). PR.ED.

cedens accidentale uno modo est in ho- puloj ut et tu a socio proditus, modeste
mine, et alio modo in Deo : in homine feras tuum errasse judicium, tuum periis-

enim est per pondusinquisitionis et con- se beneficium. »

silii factum de propositis, in Deo autcm Ad m quod

objicitur, quod electio Dei Adobje

per certam determinationem scientiae de- sit dicendum quod non. Sequiiur
cassa,
terminantis quid cui praeponendum sit. etiam de electione seterna quia etsi non :

Et per hoc patet solutio ad ea qua^ esset sanctus eleclus, adhuc electio esset
quaesita sunt de primo. judicium maximse largitatis et sapientis-
Ad 1 et 2. QuoD cnim objicitur, quodDeus iequa- simae instructionis. Unde Augustinus :

liter se habet ad omnes, non impedit Bene dispensavit Dominus, ut nec om-
((

electionem. Nulla enim electio est ex im- nes damnarentur, nec omnes salvaren-
paritate ehgenlis, sed ex imparitate eh- tui". Si enim omnes salvarentur, lateret
gibiHum. Unde hcet Deus sequahter sc quid peccato per juslitiam deberelur : si

habeat ad ornnes, non tamen omnes omnes damnarontur, lateret quid gratia
£equahter se habeant ad ipsum_, et in hoc largiretur. »
radicatur electi praeeminentia.
Ad objeci. AucTORiTATES qusB iu contrarjum addu- Ad id quod ullerius quseritur, dicen- Aii qu8E

ctse sunt, per distinclionem sunt solutse. dum quod in electione aeterna quce nullo
meritopotuit praeveniri, Deus nihil respi-
Ad quffist.i. Ad w quod uherius quseritur, Ad quid cit in nobis, sed in seipso suae bonitatis
sit electio ? tantum communicationem. Capacitateni
Dicendum, quod duplex est electio di- enim naturae ad gratiam etgloriam respi-
vina, scihcet seterna, ettemporahs. JEiev- cere non potuit : quia capacitas naturae
na est electio prsedestinationis, et hsec non se extendit ad gratiam et gloriam :

est praeparatio gratise finaUs, electos a quia natura non potest capere gratiam et

massa perdiiorum finahter separantis, et gloriam, nisi super se et super lines ca-
prseparatio heatitudinis seternie separan- pacitatis suae elevetur : et hanc faculta-
tis hominem a miseria morlis seternse, et tem non habet a se, sed a gratia.
hsec est ad esse sanciuni et immaculaium Unde quod dicitur, Matth. xxv, lo,
in gratia illa^ ut dicitur, ad Ephes. i, 4. quod dedil unicnique securi dum. propriam
Temporahs est ad officium vel dignita- virtuteni virtus non vocatur ibi capaci-
•:

tem in tempore administrandam, et iha tas, sed conatus naiurse ad gratiam, et

fit per respectum ad prsesentem justiiiam consonantia liberi arbitrii cum gratia : et

et ad aptitudinem personae ad aclum il- hic conatus est gratia gratis data, qua
lum. homo
disponitur ad gratiam, et secun-
Adobject. I. Ad m quod objicitur in contrarium, dum quem homo dispoiiit se ad Deum,
dicendum quod Judas et Saul non teter- ut ex congruo detur ei gralia : congruit
na dilectione electi sunt, sed temporali :
enim ut iali detur giatia : et in apposi-

et illa non est ad sanctitatem, sed ad hoc tione gratise quse temporalis est, et ad
quod praedictum est. Et hoc videtur in- aliquid temporale respicere potest, respi-
nui, Marc, iii, l.i et seq., ubi dicitur de cit Deus conferens gratiam ad talem vir-

electione Apostoloram, ubi sic dicit GIos- iulem, ut unus plus accipiat et alter mi-
sa, quod Judas a multitudine malorum
« nus.
separatus in consortium Domini, et Ad
fuit Ad ALiuD dicendum, quod lilii oITere-
inter Apostolos assumptus et electus, ut bant matri vasa non tanium vacua, sed
congruentius traderetur Dominus, et ad ad oleum praeparata pcr quod significa-
:

Ecclesiae instructionem. Quia magna vis tur conatus prceparans homineni ad gra-
veritatis, quam noc advcrsarius minister tiam.
inhrmat. Voluit Dominus Iradi a disci- Ad digtum Hilarii dicendum, quod va- Ac
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QILEST. 65. 66S

lor uniuscujusque ad gratiam, accipitur quod illa liquide dicit veritatem : volun-
ex dicto conatu. Et quod dicit, quod tatis enim divinse opus est electio, etjiul-

quantum quis valet promereri, intelligi- lam aliam habet causam, licet pra?scien-
m^
tur de merito congrui, et non dc merito tia meritorum electionem ostendat ratio-
condigni. nabilem, ut dictum est. Propter quod
Ad ALiuD dicendum, quod Deus non etiam dicit Magister in primo libro Sen-
fecit rationalem naturam ut esset capax toi/mri/m, distinct, XLl, cap. jy^//// ue;-o,
gratiae et glorife per seipsam, sed ut per quod in talibus causa quserenda non est.
appositionem gratiee elevaretur super Llnde Chrysostomus super Joannem di-
propriam capacitatem : et sic capax gra- cit, quod « quia miraculum est opus vo-

tife et gloria^ efllceretur. luntatis, causam non habet nisi volunta-

Adaliud diccndum, quod sitius voca- tem Dei. »

tur capacitas naturse simul et gratife : et

ideo dicitur mensura bona, implens ca- Ad id quod dicendum Ad

ulterius quseritur, qusest.3.

pacitatem naturse conferta, implens ca-

: quod nullo modo concedendum est, quod
pacitatem conatus ad gratiam : coa<7<7a/a, reprobus sit electus, vel electus possit

implens capacitatem gratige : super- fieri : eo quod impossibiha et contradi-

effluens, implens in infinitum quod ad- ctoria simul verificarentur : reprobus
ditur ex divina largitate. enim dicit prsescitum fmahter in culpa et
Ad quod objicitur in contrarium de
id praeparatum ad gehennam, electus autem
Augustino, dicendum quod occultissima dicit praescitum in gratia fmaii ab aeterno
merita pro certo sunt in praescientia Dei sibi praeparata, et habiturum gloriam
merita : sed haec non possunt esse causa beatitudinis. Unde si reprobus posset es-
electionis aeternae, sed possunt esse ratio se electus, oporteret quod simul essent
propter quam electio sit rationabilis, sic- verae istae, quod praescitus finahter ma-
ut in praehabitis in quaestione de prcede- lus^ esset non praescitus hnaliter malus,

stinaiione determinatum est. sed finaliter bonus et hoc stare non :

t.l Ad id quod objicitur de praeeminentia, potest. Potest tamen ille qui est repro-
dicendum quod sicut conceditur, quod bus, habere gratiam in pra?senti qua
rationes meritorum in praescientia ab mereatur vitam eeternam, sed vitam aeter-

aeterno existentes sunt phires per respe- nam non habebit.

ctum ad pluralitatem meritorum quae Ad id quod objicitur, quod nullum bo- Ad i.

tient in futuro : sic etiam concedi potest, num sit, quod non digne remuneretur,
quod praeeminentia habeat unum respe- dicendum quod omne rernuneratione di-
ctu alterius ut unus sit eiectus respe- gnum a Deo, oportet esse cum perseve-
ctu alterius, sive electi sive non electi. rantia usque in linem. Propter quod, Le-
IUa enim ad quae respectum ponit prae- vitic. iii, 9, praecipitur cauda hostiae im-
eminentia, habent vel hal)eljunt in futuro : molari. Cauda enim quae hnis aniinalis
electio enim est actus divinus et aeternus, est, perseverantiam significat, ul dicit

qui a tem|)orali vel a respectu ad tem- Hesychius in (ilossa. Ad minus, quod

porale causari non potest sequeretur : non actum contrarium
declinet ad et ;

enim, quod id quod est posterius, esset ideo tale meritum non est remunerabile
causa prioris, et efTectus causaret cau- vita aeterna, quod sine perseverantia est.
sam : et sic esset circulus : quia idem Ad aliud dicendum, quod ex libero Ad i.

causaret seipsum : quia id quod est cau- arbitrio facultalem liabebant perseveran-
sa causae, cst causa causati : electio enim di : scd tali positione facta, ({uod r('[)i'obi

divina causa meriti cst, et esl causa re- sint, ex necessitate consequenti;e sive or-

speclus ad futura merita. dinis sive positionis non polerat esse,

va- '
8.
Ad auctoritatem Augustini dicendum, quod perseverarent, sicut in antehabitis
 666 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ssepe diclum est : sequeretur enim, quod concomitatur quam causet. Quia enim
pr»scitus in peccato tinali et ad mortem peccatum est, et majoris gratise et majoris
aeternam pra?paratus, esset pra?destina- misericordiae indicium est salvare pccca-
tus ad gratiam finalem et ad vitam, quee torem quam justum, propter hoc dicitur,
simul stare non possunt, quod electio magis manifestat divinam
Adobject. Id quod in contrariurn objicitur, pro- bonitatem, secundum quod est separatio
cedit. a massa perditorumpostpeccatum, quam
ante.
Adqu»st,4. Ad m quod ulterius quferitur, dicen- Attendendum etiam est, quod electio
dum, quod procul dubio electio manife- secundum rationem intelligentiae est a
statio est divinse bonitatis. Sed electio est proposito miserendi tamen propositum :

duplex. Eligitur enim ex bonis melius : aliquando dicitur efTectus propositi, et

et talis electio fuisset, si Adam non pec- tuncsecundum rationem intelligendi pro-
casset, et bonitatem Dei manifestasset, positum est ex electione : et sic dicitur,

Eligitur etiam ex malis bonum : et talis ad Roman. ix, 11 Ut secundum eleciio-

:

electio praesupponit peccatum : sed pec- nem propositiwi Dei mancret. Primo au-
catum manifestationis divinse bonitatis tem modo dicitur, ad Ephes. \, o Prx- :

non est causa, nec per se, nec per acci- destinavit nos,... secimdum propositum
dens, sed est occasio alicujus, quee potius voluntatis suss.

QUiESTIO LXVI.

De reppobatione.

Deinde quseritur de reprobatione, de Et dicit Magister in Sententiis, quod

qua Magister ait in libro primo Senten- « reprobatio est prfescientia iniquitatis

tiarum, distinctione XLl, cap. Cumqiie quorumdam, et praeparatio damnationis

prsedestinatio sit, et cap. sequenti, Sic- eorumdem. »
ut enim praidestinationis effectus. Et contra hoc objicitur sic : quia
Quaeremus autem duo, scilicet primo 1. Sicut dicit Aristoteles in principio
quid sit reprobatio ? Prxdicamentorum., diversorum gene-
Et secundo, Quis sit ejus etlectus? rum non subalternatim positorum di-
versae sunt species et diflerentiae : prae-
scientiaautem et praeparatio diversa
MEMBRUM L sunt genera non subalternatim posita :

ergo nihil unum ut species continetur in

Quid sit reprobatio '
? utroque : hic autem reprobatio ponitui-

et in genere praescientice, et in genere

praeparationis : ergo male diffinitur.
Primo ergo quseritur, Quid sit repro- 2. Adhuc, Praescientia simplicis noti-
batio? tiae nullam ponit causalitatem respectu

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novse editionis nostrae.

tiarum, Dist. XLI, Art 4, Tom. XXVI hujusce
 IN I P. SUM. IHEOI.. TRACT. XVI, QU^ST. 66. 667

praesciti : pr?eparatio autem ponit respe- o. Adhuc, Isaiae, lix, 2 : Iniquitates

ctu prcej)arati causalitatem : ergo prse- vestras (Jiviserunt intcr vos et Dcum ve-
paratio iu genere prcBScicutia:' non conli- strum. Sed reprobatio separatio et divi-

netur. sio est a Deo. Videtur ergo, quod esse

3. Adhuc, Prasciti et prsescientia ex nonpossit nisi propter pcccatum : et sic

opposito se habent ad prsedestinatos et reprobatio est ad minus ex priescientia

ad prsedestinationem : quia preesciti tali meriti.
finaliter damnandi sunt, et praedestinati 6. Adhuc, Subtractio gratiae commu-
linaliter salvandi : praparatio autem ca- niter dicitur effectus reprobationis. Quae-
dit in definitionem priedeslinationis : et ratur ergo, Cujus sit efTectus, vel Dei,
sic quod prcedestinatio sccun-
videtur, vel alicujus alterius? Subtractio enim
dum totum ambitum suae communitatis est in genere motus violenti, et dicit mo-
nihil habet in genere prsescientiae : et tum abstrahentem : et praepositio sub
cum reprobatio sit praeparatio quaedam, qua3 per compositionem est in nomine,
preeparatio non potest cadere in genere dicit abhitionem ejusquodtrahitur ab ali-

prsescientiae. quo : videtur ergo, quod subtractio mo-

tus Dei sit ab aliquo revocantis gratiam :

Ulterius quaeritur, Si reprobatio est et sic subtractio gratiae ens est quod ne-
ex meritis, vel non ? cesse est, quod a Deo sit faciente. Quod
Et videtur, quod sic. si concedatur, quod sit aliquid a Deo
1. I Sententiarum, distinctione XLI, quo iit homo deterior, est contra Ful-
sic dicitur : « Si quaerimus meritum gentium relatum in primo libro Scnten-
ohdurationis et misericordiae, obduratio- tiarum, distinctione XL, cap. Sicut
nis meritum inveniemus, misericordiae enim, ubi dicit Fulgentius, quod « Deus
vero meritum non inveniemus. » non est pvaeparator pravitatis. »
2. Adhuc, Ibidem ex verbis Augustini 7. Adhuc, Videtur inconveniens esse,

contra Julianum « Miseretur utique se- : quod Deus subtrahit gratiam. Dicit enim
cundum gratiam, quae gratis datur : ob- Dionysius, quod optimi est optima addu-
durat autem secundum judicium, quod cere, et non optima subtrahere ^
meritis redditur. » Ergo cum obduratio 8. Adhuc, Dicit Dionysius, quod divina

elfectus sit reprobationis, videtur quod bonitas per omnia se ditlundit et expan-
reprobatio sit ex meritis. dit. Quod autem per omnia se ditfundit

Adhuc, Ad Roman. i, 21, super

3. et expandit, nulli se subtrahit. Ergo

illud Obscuratum est insipiens cor

: subtractio gratiae et bonitatis, Deo non
eorum^ Augustinus in Glossa « Ista ob- : competit.
scuratio poena et vindicta est, per quam
poenam, hoc est, cordis caecitatem in SiMiLiTER quaeritur de excaecatione, Qusest. 2.

plura peccata lapsi sunt. » Videtur ergo, Utrura possit esse opus divinum ?
quod ex malis mcritis sit. Et videtur quod sic.
i. Adhuc, HeprobatiOj sicut dicit Au- II ad Corinth. iv, i, super illud :

gustinus ', est noile misereri : nolle au- Deiis hujits sxculi cxcxcavit mentes in-
tem misercri sine causa non potest con- fidelium, Glossa « Dcus liujus sgpculi
:

venire ei cujus proprium est misereri et qui non solum bonos regit, sed eliam
parcere causa autem non potest csse
:
malos pro meritis pra'cipitat, cacxeavit
nisi peccatum ergo reprobalio non est
:
mentes infidelium. » 1'^t paulo post se-
nisi ex peccato. quitur : « Deus verus et justus excae-

'
S. AuGUSTiNcs, Lib. 1 ad Simplicianum. cap. 4.
^ S. DioNYsius, Lib. dc Diviiiis nomiuibus,
 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.
cavit mentes inridelium hujus sae- ordinatione, dispositione, et praeparatio-
culi. » ne operativa. Et in his tribus primuin

Sed contra. SeD IN CONTRARIUM vidctur GSSe, quod nuUo modo causa est secundi, sed se-
1. Sicut dicit Augustinus in libro cundum est causa tertii. Ex opposilo
LXXXIII Qusestionum, opus quod ope- enim habet se reprobatio ad prcedestina-

ratur Deus per seipsum, est illuminare tionem, quae est praescienlia beneplaciti
animas : eo quod, Joan. i, 9^ dicitur : sive approbationis, et praeparatio gratiae

Erat lux vera, quse illuminot omnem in prsesenti et gloriae in futuro : ot

hominem venientem in hunc mundum. in his praescientia beneplacili secun-

Lucis autem opus non potest esse excse- dum rationem intelligentiae est ralio sc-

catio et sic videtur, quod verus Deus

:
cundi, et causa haec est praeparationis

nullum excaecat maxime quia sicut dici-

:
gratiae in praesenti, et primum et secun-
tur, II ad Corinth. iv, 4 Dem hujus :
dum causa tertii, hoc est, gloriae in fu-

speculi excsecamt mentes infidelium, ut turo.

non fulgeat illis illuminatio Evangelii Et quia plura sunt in ratione reproba-
imngo Dei,
glorige Christi, qui est scili- tionis, ideo necesse fuit ut in pluribus
cet invisibilis. Talem autem iUumina- generibus ponerelur. Sicut etiam secun-
tionem prohibere non est proprium ejus dum philosophiam bene conceditur,
qui lux est. quod homo albus magnus pater Socra-
2. Adhuc, Joan. i, 5, super illud : tis, in pluribus est generibus quoad di-

Lux in ienebris lucet, dicit Augustinus versa quae sunt in ipso. Dico autem ge-
in Glossa : « Sicut caico posito in sole neribus non subalternatim positis. Dam-
praesens est lux, et ipse absens est ab natio enim iniqui justa est, ut dicit Au-
ipsa : ita omnis iniquus caecus corde, gustinus et si justa est, bona est
: quia :

absens est a sapientia, et sapientia prse- omne justum bonum est omne aulem :

sens est illi. Excsecatio autem non potest bonum a Deo est unde respectu dam- :

esse opus Dei, cum ipse sit lux. » nationis iniquorum, oportuit quod re-
3. Adhuc, Sapient. ii, 21 et 22, excee- probatio esset in genere praeparationis,
catio Deo non attribuitur, sed potius et in genere scientiae practicae quae est
malitiae et diabolo : dicitur enim sic : scientia ordinans, disponens, et praepa-
Haec cogitaverunt et erraverunt : excae- rans. Respectu autem iniquitatis, cujus

cavit enim illos malitia eorum. Et ne- Deus causa non potest, eo quod di-
esse
scierunt sacramenta Dei : neque merce- cit Augustinus, quod nullo modo causa
dem speraverunt justitiae, nec judicove- est ejus quo fit homo deterior, non po-
runt honorem animarum sanctarum. tuit poni in genere scientiae practicae :

quia Deus praeparator iniquitatis non est,

Soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod reprobatio ut dicit Fulgentius. Sed quia nihil latet
est, ut dicit Augustinus, praescientia ini- eum ex omnibus futuris, oportuit quod
quitatis quorumdam, et praeparatio dam- ponerelur in genere simplicis notitiae.

nationis eorumdem. Et sic tria sunt in Et quod dicit Philosophus, quod di- A.di

reprobatione, scilicet praescientia iniqui- versorum generum, etc, intelligitur de

tatis, qu£E simplex est notitia absquc speciebus simplicibus, in quarum defmi-
omni causalitate qua Deus praevidet tione genus est in potentia, et differentia
quidquid futurum est. Secundum est fu- ejusdem generis divisiva est in eadem ut
tura iniquitas in eo qui reprobatur. Ter- constitutiva actus.
tium est praeparata damnatio, quae debe- Et per hoc patet solutio ad duo se-
tur iniquis. Et respectu hujus, praescien- quentia.
tia non dicit simplicem visionem, sed
potius notitiam practicam quae est cum Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Ado»
 IN I P. SUiM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 66. 669

dum quod sicut in queestione de prxde- actualem separationem faciunt a Deo :

stinalione dictum est, actus eeternus ex et h«c est temporalis reprobatio, non
re temporali causam habere non potest. seterna.
Unde reprobatio dupliciter dicitur, scili- Ad aliud dicendum, quod subtractio Ad 6.

cet abjectio seterna, qua mali reprobati gratiae non dicit motum, sed privationem
sunt : et subtractio gratise in tempore. vel negationem, hoc est, non apponere,
Quantum ad actum oeternum non est ex vel nolle apponere gratiam. Et hujus
meritis ut quantum ad
ex causa, sed causa nulia est efficiens, sed potius defi-
subtractionem gratiit; potest esse ex ma- ciens et ex parte nostra. Deus autem
lis meritis, propter quae Deus subtrahit non est causa hujus, nisi sicut dicit
gratiam. Et hoc est quod dicit Augusti- Aristoteles in II Phijsicorum, quod nau-
nus ad Sixtum « Non obdurat Deus
: ta per absentiam esl causa periclitatio-
impartiendo malitiam, sed non imper- nis navis, non quod aliquid faciat unde
tiendo gratiam, sicut qui nec digni navis periclitetur, sed quia non facit ea
sunt : quibus enim non impertitur, nec quibus salvetur.
digni sunt, nec merentur : potius ut non Et per hoc patet solutio ad sequens.
impartiatur, hoc digni sunt, hoc meren- Non enim est causa nisi per abnegatio-
tur K » nem appositi quia : scilicet gratiam non
Ad ALiuD dicendum, quod judicium apponit. Et hujus antiqui quidam dede-
quo Dcus obdurat, vei gratiam subtrahit, runt exemplum de hoc quod dicit Ari-
quod temporaliter reprobare est, est or- stoteles in II quod natura
Physicoriiui,
dinatio culpse per pcenam justam. Ju- est principium niolus et status in quo est
slum enim est, quod gratia subtraliatur per se, et non secundum accidens. Di-
peccanti, et peccantem concomitetur ta- cunt enim, quod natura principium mo-
lis obduratio, quae est non emolliri ad tus est movendo et faciendo : principium
praecepta et consiha et sacramenta per autem status sive non est nisi
quietis
qu{E quis justilicari possit : quia si illis cessando a metu. Hoc tamen exemplum
emolliretur suum, peccatum non
cor non est satis conveniens : quia quies in
committeretur. Unde talis obduratio quo est forma vel in ubi, in
status in
concomitatur esse peccatum mortale : appetitu natura? est, et motus naturae est
et haec est reprobationis eflectus tempo- ad ipsam et propter eam ad privatio- :

ralis, nem autem gratiae sive subtractionem

Ad ALiuD dicendum, quod ex malis nulius est Dei appetitus vel operatio.
meritis potest esse reprobationis etTe tus Sed exempium Augustini valde est con-
temporalis, sive ille sit excaecatio, sive veniens, scilicet quod sol unica lucis suae
obduratio, ut praedictum est. praesentia facit illuminationem, et absen-
Ad ahud dicendum, quod nolle mise- tia tenebras, et illuminationem facit ope-
reri duplex est, aeterna scihcet voluntas ratione praesentiae, tenebras autem non
nou miserendi, et actualis dissensus ad facit aliqua operatione : sed cum absens
faciendum misericordiam in tempore. fuerit, tenebrae fiunt ex objectione opaci
Primuni non potest habere causam cum quod repelht radios luminosi. Dixerunt
sit aelernum. Secundum liabet causam, tamen quidam satis probabililcr, quod
cum sit temporale et de illo est verum, : subtractio gratiaj potest duobus modis
quod ei cujus proprium est misereri et considerari, scilicet absolute : et sic est
parcere, non compelit sine causa nolle privatio, nec iiabet causam elhcientem,
misereri. sed detlcientem : et sic iit homo ea dete-
Ad aliud dicendum, quod iniquilates i'ior : quia sic spoliatur bono gratiae, et

'
ij. AuousiiiNus, Episl. 10;>.
 670 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

vulneratur in bono naturse, Potest etiam posuit, qui excludit ab eo prsesens bene-
considerari ut poena ordinata ad culpam, ficium luminis. Omnis enim qui se con-

et ut inllicta propter peccatum : et sic jungit per intellectum et aflectum ohscu-

justa est et bona, et a Deo : quia sic non ris et obscurantibus, juste perdit bcne-
est pravitas qua aliquis fiat deterior, sed ficium luminis, et iricurrit obscuratio-
ordinatio culpae commendans justitiam : nem cordis, et excaecationem rationis,
quia sic est poena damni quam juste in- et obdurationem voluntatis.
currit peccator. Ad ULTiMUM dicendum, quod verum Adc

Ad 7. Ad ALiUD dicendum, quod Deus opti- est, quod malitia excaecat sicut obex lu-
ma adducit, et nuUi subtrahit sed quod : minis, et diabolus exceecat sicut suasor
non adducuntur in isto vel in illo, hoc iniquitatis : et si obscuratio dicitur poe-
est ex eo, quod obicem ponit per pecca- na damni ordinata contra culpara, etiam
tuni. verus Deus excaecat justa poena feriens
Ad 8. Ad ALiUD dicendum, quod Deus nulli et condemnans eum qui obscura dile-
se subtrahit in quantum est de se : sed xit : sicut dicit illa Glossa super epist.
quod isti subtrahitur vel illi, est ex obice II ad Corinth. 4. Hoc enim justum
iv,

peccati. Et est exemplum Augustini, judicium est, quo dicitur, Joan. iu,
de
quod sol lucendo omnibus se exhibet : 19 : Hoc est autem judieium : quia lux
tamen qui claudit fenestram, beneficium venit in mundum, et dilexerunt homi-
luminis in domo non percipit quia : nes magis tenehras quani luceni : erant
obicem ponit. enim eoruni mala opera.

Adqu£est.2. Ad m quod ulterius quseritur de ex-

caecatione, eodem modo dicendum est,

quod Deus nuUum excaecat impertiendo

malitiam, sed non exhibendo lucis prse- MEMBRUM 11.

sentiam sed excaecat homo se obscuri-

:

tate peccati, privando se luce veritatis Quis sit effectus proprius reprohationis,
eeternae et lumine gratiffi : et hsec excae- utrum scilicet obduratio ?

catio prout est pcena damni, pro peccatis

Deo est ordinante
inflicta, justa est, et a
peccatum per poenam secundum au- : Secundo quaeritur, Quis sit ejus effe-

tem quod absolute est privatio qusedam ctus proprius?

luminis in ratione et voluntate peccan- Et si dicatur cum Augustino, quod
tis, non habet causam nisi deficientem, elTectus ejus est obduralio, quseratur,

hoc est, hominis aversionem a luce. Et Quid sit obduratio, et in quo sit?
hoc est quod dicitur, Job, xxiv, 13 : 1. Dicitur enim, ad Roman. ix, 18,

Ipsi fuerunt rehelles Inmiui, nesciveruiit super illud Cujus vult miseretur, et
:

vias ejus, nec reversi sunt per semitas queni vult indurat : quod obduratio est
ejus. noUe misereri et secundum hoc obdu- :

Adobjeci. 1. Perhoc patct solutio ad illud quod ralio in Deo est, et non in homine et :

primo in contrarium adductum est. est idem quod reprobatio, et est aeterna

Adobject.2. Ad sequens dicendum, quod exem- sicut reprobatio : quia voluntas Dei
plum Augustini valde est conveniens :
seterna est.
^
quia caecus non caret beneficio lucis, 2. Adhuc,x\ugustinus : « Obduratio est
nisi pet obicem caecitatis quem ipse propositum non miserendi : » et cum pro-

*
Cf. Opp.*B. Alberti. Comment. in I Senteii- novse editionis.
tiarum, Dist. XL, Art. "23. Tom. XXVI hujusce ' S. Augustinus, Lib. I ad Simplicianum.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QLLEST. 66. 671

positum non nisi in Deo sit, videtur Ulterius quaeritur, Utrum generaliter Quaest.

quod secundum hoc obduratio iterum in obduratio est consequens peccatum mor-
l)eo sit et non in homine. tale, sive sit originale, sive actuaie?
ontra In coNTRARiuM hujus cst, quod Et videtur, quod sic : quia
1. Sicut dicit Augustinus in Glossa 1. Ex parte rationis obscuritas sive
super epist, Apostoli ad Roman. ix, 18, oa?citas cordis sequitur tam originale
et ponitur in libro primo Se)itentiarum, quam actuale mortale : ergo ex parte
distinclione XLT : « Miseretur secundum voluntatis generaliter sequitur obduratio
gratiam quae gratis datur, obdurat autem tam originale quam actuale mortale.
secundum judicium quod meritis reddi- Adhuc, Durum est, ut dicit Aristo-
2.

tur. » Merita autem non sunt nisi tem- teles, quod non cedit tangenti, sed po-

poralia. Ergo obduratio temporalis non tius tangentem repellit sed hoc spiri- :

aeterna est : nullum temporale est tualiter fit in omni peccato mortali ac-

a?ternum : ergo obduratio non est re- tuali et originali peccans enim quando
:

probatio. peccat, Deum et praecepta ejus repellit,

2. Adhuc, Obduratio semper ex meri- nec cedit Deo, nec praecepto ejus, sed
tis est : reprobatio cum sit aeterna, num- polius Deus et praecepta cedunt sibi :

quam ex meritis est : ergo obduralio re- ergo quod obduratio sit pcena
videtur
probatio non est. consequens tam originale quam actuale
'•\. Adhuc, Ad Roman. ix, 18, in Glos- mortale.
sa dicitur sic : « Obduratio est induratae In contrarium hujus est, quod secun- sed contra.
in malitia mentis pertinacia, per quam dum hoc parvuli in originali peccato ob-
lit homo impoenitens. » Sed talis obdu- durali dicerentur, quod In Scriptura non
peccatum in Spiritum sanctum,
ratio est invenitur. Si enim obduratio est indura-
ut ibidem dicit Glossa. Ergo videtur, tae mentis in raalitia pertinacia, parvuli
quod non ex omni peccato mortali re- non possunt Unde, Exod.
dici obdurati.

linquitur obduratio. ix, passim, dicitur de Pharaone, quod

Adhuc, Videtur esse pcena, non

4. induratus est. Et, Exod. iv, 21 Ego ob- :

culpa dicit enim Augustinus,

: quod durabo cor ejusi. Et, Deuteron. u, 30,
« obdurat per justum judicium. » Judi- Induravit Dominus cor Sehon, regis
cium autem non infligit nisi pcenam. Amorrhaeorum. Parvuli autem nesciunt
Ergo obduratio videtur esse poena, non habere indurati cordis malitiam.
culpa.
5. El adhuc, Augustinus : « Deus de- Solutio. Dicendum, quod obduratio soiuiio.

relinquentes se deserit, resistentes indu- dicilur tripliciter. Dicitur enim obdura-

rat, contemnit. » Ergo
conlemnentes tio aliquando pertinax voluntas, et actu-

videtur, quod obduratio sive induratio sit alis permanendi in peccato, repellens
pcena inflicta Deo resistenti. Etsic iterum Deum et praecepta ejus, ne de pcccato
videlur, cum non omnis peccans pec- educatur, vel ad pcenitentiam emollia-
calo mortali Deo resistat, quod obduratio tur : et sic obduratio peccatum in Spi-
non sit relictum quid ex quolibet peccato ritum sanctum est, et est species peccati
raortali et ex hoc ulterius videtur, quod
: forma et specie peccati dislincta ab aliis

obduratio non sit efTectus reprobationis, peccatis mortalibus. Et sic accipitur ob-
sed potius ad Dei resistentiam refertur duratio, ad Roman, ix, 18, ubi dicit

ut ad causam raeritoriam, et ad Deum Augustinus, quud « ubduratio est obs-

ut ad causam efticientem. tinatae mentis in malitia pertinacia,
per quam fit Iiomo impoenitens. » Per

Cl'. eliuiii, ExuJ. vii, J el xiv, 4.

 672 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

hanc eniin liomo concipit nolle ad Deura durare dicitur, quia non eorum misere-
redire per poenitentiam. tur, non quia impellat ut peccent. Eo-
Secundo modo dicitur obduratio se- rum autcm non miseretur, quibus gra-
quela peccati habitualis, non actualis, tiain non praebendam esse sequitate

qu8e sequitur peccatum mortale, quod occuhissima et ab humanis sensibus

cum tit, concomilatur ipsum durities remotissima judicat : quam non aperit,
cordis, quae est non cedere mandatis et sed miratur Apostolus, ad Roman. xi,

verbis Dei, et non emolliri ad pietatem 33, dicens : altittido divinitiarurn sa-

revocantis Dei, et ad verba ejus et |man- pientige, et scientise Dei ! »

dala revocantia a peccato : et hsec est Ad aliud dicendum, quod cum dici- 1 e

mala et vitiosa dispositio cordis relicta tur, (( obduratio est propositum non mi-
ex omni peccato mortali, in quantum est screndi, » locutio est per causam. Dico
contemptus Dei praecipientis et preecep- autem causam non facientem ctfective,
torum ejus ex hoc enim comtemptu fit
: sed privative, hoc est, non impertien-
omne peccatum mortale. Et sic dicta tem gratiam qua emolliatur. Sicut dico,
obduratio eflectus est reprobationis. quod nox est sol non lucens super ter-
Tertio modo dicitur obdiiralio habi- ram.
tualis qua homo disponitur
dispositio, Ad m quod objicitur in contrarium, Adoh

ad talem obdurationem ex fomite qui dicendum quod obduratio per se et

relinqaitur ex originali peccato. secundum essentiam considcrata, in ob-
Ex his praenotatis facile est respon- durato estet temporalis. Obduratio au-

dere ab objecta. tem considerata in causa, quae est aeter-

A^d 1,
Ad PRiMUM er^o dicendum, quod ob- na voluntas non miserendi, a^terna est :

duratio secundo modo dicta potest acci- et illa vcrissiine est reprobatio, et non
pi in causa, vel in seipsa. Si accipitur in ex ineritis est praevenientibus eam, licet

causa, adhuc duobus modis potest acci- praescientia mahirum meritorum adjun-
pi, scilicet quia potest referri ad causam cta sit ei per concomitantiam, per quam
meritoriam : et sic temporalis est, et etiam dicitur reprobatio ab Augustino,
non aeterna, et est in obdurato. Potest quod aequitate occultissima et ab huma-
etiam referri ad causam efticientem : et nis sensibus remotissima judicat Deus
hoc dupHciter, scilicet positive sive affir- reprobis gratiam non esse apponendam.
mative, vel per negationem oppositi Merita enim occultissima, sicut in prae-
emollientis. Siprimo modo, non est in habitis dictum est, sunt merita in Dei
Deo faciente. Si secundo modo_, est in praescientia.
Deo ut permittente et non faciente oppo- Ad aliuu dicendum, quod obduratio Adt

situm. Dicit enim Augustinus, quod quae est etfectus reprobationis, propter
Deus non obdurat aliquem impertiendo quod semper ex meritis est, quia est
malitiam qua ad peccatum impcllatur_, scquola mortalis peccali, ut dictum est,

sed obdurat aliquem non impertiendo dicitur aliquando reprobatio : eo quod

gratiam qua emoHiatur. Et hoc est quod per ilhim actualiter homo a beneplacito
dicitur in libro primo Senf.enliarum, di- Dei separatur, et ita reprobatur. Sed re-
stinct. XL, cap. ultimo, ex verbis Augu- probatio aeterna quae est propositum non
stini *, sic «
: Intelligendum est, quod miserendi, obduratio non est, sicut pro-

Deus non ita induret quasi quemquam bat objcctio.

peccare cogat : sed tamen quibusdam Ad aliud dicendum, quod sij.ut paulo Ad

peccaloribus misericordiam suffi juslifi- ante dictum est, obduratio quae est pec-
cationis non largitur, et ob hoc eos ob- catum in Spiritum sanclum, peccalum

'
S. AuGUSTiisus, Lib. I ad Simplicianum.
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 66. 673

distinctum est a quolibet alio peccato : excludit a se gratiam sibi exhibitam a

est enim speciale peccatum actuali vo- bonitate Dei : et ideo incidit in obdura-
luntate factum est enim voluntas actu-
: tionem ut non audiat eum, de quo di-
alis non exeundi de peccato, sed per- citur, Apocal. iii, 20 Ecce sto ad osti-:

manendi in peccato et specialis obsti- : um, et pulso. Propter quod dicitur in

natio cordis contra pietatem et benigni- Psalnio xciv, 8 : Hodie si vocem ejus
tatem Dei, et contra preecepta ejus, et audieritis, nolite obdtirare corda ve~
contra omnia quse a Spiritu sancto dan- stra.
turhominibus ad remedium contra pec-
catum. Et de hac non loquitiir hic, sed Ad id quod ulterius quseritur, dicen- Adqueest.

de illa quae est sequela cujuslibet peccati dum quod talis obduratio polest accipi
mortalis vitiosa et involuntaria, eo quod habitualiter et actualiter. Habitualiter
nemo vult obdurari : in quam incidit sequitur originaletam in parvulis quam
peccator justo Dei judicio, eo quod sub- autem non sequitur
in adultis. Actualiter
mittit se peccato, quod ex contemptu nisi actuale mortale actualiter enim :

Dei est et praeceptorum ejus, sicut in peccans mortaliter, aliquid facit quo
praehabitis dictum est. Haec enim in obduratur contra pietatem bonitatis.
quantum est pcena justa, justo Dei judi- Ad id quod sequitur, dicendum quod Ad 2.

cio infligitur : quantum autem ex

in hoc procedit : sed habitualiter sequitur
peccato est et sequehi peccati, non tlt originale, actualiter autem actuale mor-
Deo jubente vel faciente, sed justo judi- tale.

cio Dei permittente, eo modo quo dici- Ad ultimum dicendum, quod actuali- ^^ ^^^^^
tur, II ad Thessal. ii, 10 Eo quod cha-
: ter parvuli non indurantur, sed habitua-
ritalem veritalis non receperunt, ideo liter : trahunt enim viliosum habitum
illis Deus mittet operationem erroris, cum fomite, quo cum tempus erit, ob-
ut credant mendacio, hoc est, eis qui firmabunt cor contra Deum et pietatem
noluerunt credere veritati mitti permittet. Dei revocantis a peccato, nisi per gra-
Ad ALiuD dicendum, quod hoc modo tiam appositam cor eorum emolliatur.
quo sequela peccati est, poena estjusto Et hoc est quod dicitur, Ezechiel. xxxi,
Dei judicio et permiltente Deo inducta. 26 : Auferam cor lapideum de carne
Ad ALiuD dicendum, quod omnis pec- vestra, et dabo vobis cor carneum ', quod
cans peccato mortah resistit Deo : quia scilicet emolliri possit ad pietatem meae
ponit obicem Deo porrigenti gratiam, et vocationis interioris, etc.

' Cf. Jerem. xxxi, 33 ; Ezechiel. ix, 19.

43
674 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

TEACTATUS XVII.
DE PROVIDENTIA, FATO, ET LIBRO VITiE.

Deinde quseritur de providentia.

Et quaeruntur tria.

Primum est, De ipsa providentia.

Secundum est, De fato, de quo dicit Boetius in libro V de Consolatione
philosophise, quod « providentiaper fatum quaeque suis nectit ordinibus. »

Et quiapreescientia et providenlia secundum quod in eis sunt rationes

omnium peccatorum prsesentium et futurorum, quse omnia in divina
sapientia sunt vita et lux, dicitur libe?' vilse, ideo tertio quseremus de libro
vitfB.

De providentia autem quseremus quatuor, scilicet primo an sit ?

Secundo, Quid sit ?

Tertio, Cujus sit?

Et quarto, Quibus sit modis ?

QUiESTIO LXVII.

De providentia ?

gaverunt, et Empedocles oninia casu fie-

ri dixit, et nihil per ordinera providentiae.

MEMBRUM T. Omnes autem negantes providentiam,
rationem sumpserunt a confusione quam
A?i sU providentia ? vident in liis quai subjacent orbi terrae,
ubi prsevalet impius contra juslum, et
innocens succumbit nocenti, sicut dicitur,
Primo quserilur, An sil? Eo quod Tul- Jerem. xn, 1 et 2 Justus quidem tu es,
:

ius etquidam abi providenliam esse ne- Domine, si disputem tecum : verumta-
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUvEST. G7. 675

men jiista loquar nd te: Quare via im- tu voluntatis regi mundum, et fato attri-
piorum prosperatur ? bene est omnibus buerunt quidquid agitur, ita quod plures
qui prxvaricantur, et inique agunt ? hoc errore involuti sunt.
Plantasti eos^ et radicem miserwit pro- :
Dicunt enim, quod rectitudo guber-
ficiunt, et faciwit fructum. nantis et ordinatio consideratur in re-
Hoc etiam mii-atur Habacuc, dicens, i, ctitudine regiminis ex parte recto-
13 : Quare respicis super iniqua agentes, rum. In rectis autem non videtur nisi
et taces devorante impio justiorem se ? confusio et inordinatio. Et inducunt hoc
Et haBC est admiratio beati Job, xxi, Proverbiorum, xxviii, 12: Regnantibus
7 : Quare ergo impii vivunt, sublevati impiis ruinse hominum. Et illud Prover-
suni, con/ortatique divitiis ? In toto biorum, ix, li: llbi non est gubernator,
enim libro Job nihil aliud quseritur, nisi populus corruet. Ex hoc enim arguunt
an fato, vel qua justitia vita regatur hu- sic Populus visibiliter corruit et inordi-
:

mana, quse tot confusionibus subjacet et nate et injuste : ergo non est gubernator
inordinationibus. qui cum providentia sapientiae et sequi-
Hoc etiam quo conturbatur David
est, tate justitise et moderamine bonse dispo-
in Psalmo lxxu, 1 Qiiam bonus Israel :
sitionis et ordinationis populum guber-
Deus, his qui recto sunt corde Unde, !
nat.

ibidem, '^. 7, dicit, quod prodiit quasi Multa his simiha ex his quae in inundo
ex adipe iniquitas eorum, et, ^. 12, visibiliter apparent,
adducunt. Sicut
quod ipsi peccatores, et abundantes in etiam Boetius in libro IV de Consolatio-
sseculo, obtinuerunt divitias, cum nullo ne philosophise disputat hanc qusestio-
bono digni sunt, et quod Sancti flagelia- nem. Unde, ibidem, dicit : « Quae, in-
ti et castigati sunt a malis, quasi nullo quies, potest ulla esse iniquior confusio,

bono digni sint. Et quod hoc co-

dicit, quam ut bonis tum adversa, tum prospe-
gnoscere labor fuit ante eum, donec in- ra, malis etiam tum optata, tum odiosa
traret in sanctuarium Dei, et intelligeret contingant * ? »

in novissimis eorum Omnes enim isti

*.

mirantur, si providentia Dei quse cum SoLUTio. Dicendum,

quod absque du- Solutio.
optimo ordine sapientiae est et justitise, bio providentia esttam secundum fidem
tantam in mundo quem regit et guber- Catholicam, quam etiam secundum phi-
nat, permittit inordinationem et iniqui- losophiam. Sicut enim in naturis una et
tatem : hoc enim non potest esse ex im- eadem virtus est quae formativa est in
polentia qua corrigere non possit, nec in- semine, et factiva sive generativa nati,
sipientiaqua corrigere nesciat, nec ex quae efficitur rogitiva ejus quod natum
malevolentia qua corrigere non velit, est : eo quod influit unicuique mem-
cum rex terrenus potens et sapiens et be- bro particulariter et toti simul nato ta-
nevolus nil talium in regno suo permit- lem dispositionem, per quam unum-
tat. quodque ad suum ordinem deducitur,
Et hoc Sanctos quidem trahit in admi- et singula in toto suis nectuntur ordini-
rationem et agoniam : Philosophos au- l)us naturahbus : sic est in totius mun-
tem, qui rationem ex sensii)ilibus acci- di factoro, quod eadem virtute facit
piunt, perduxit ad hoc, quod quidam eo- mundum, inUuens unicuique disposi-
rum negaverunt providentiam, et dixe- tionem qua ad proprium finem deduci-
runt constellationibus virtutes suas in tur, et gubernans et curans de omnibus,
nativitatibus natis inlluentibus, et impe- ut quaeque ordinibus suis connectantur.

• Psal. L.KXii, 16 et 17. phiiB, prosa 0.

* BoFTius, Lib. IV de Consolatione philoso-
675 D. ALB. MAG. ORD. PR.£D.

Quod in libro Sapientiae, xi. 21, pondus diat universae doraui observandae : et

vocalur: ab Augustino autein in libro ideo si quid inordinationis est in aliquo

LXXXIII Qiia.'Stionum vocatur o/v/o. Unde istorura qualuor, hoc corrigit et ordinat,

sicut necesse est Deum poni mundi fa- non respiciens ad utilitates| singulorum,
ctorem, ita necesse est poni niuudi gu- sed ad totius domus utilitatera : et ideo

bernatorem secundum providentiam. Et aliquando corripit et flageliat fihura, et

hoc est quod dicitur, Sapientise, xiv. 3 : blanditur servo, et increpat uxorem sive

Tua autem. Paler, providentia cuncta sponsara et privat ornatu debito, et fo-

gubernat. Eccle. v, 5 Se : dicas coram vet aJiquando ancillara : et unura ali-

Angelo Sun est providenlia

: : ne forte quando corrigit ad exemplum alterius,

iratus Deus contra sermones tuos, dissi- sicut dicitur, Proverb. xxi, 1 1 : Mulcta-
pet cuncia opera manuum tuarum. Hoc to pestilenie, sapientior erit pariulus, et

est etiam quod dicit Dama^cenus in pri- .si sectetur sapientem. sumet scientiam.
mo libro de Fide orthodoxa, cap. de pro- Et aliquando .minus peccantem durius
videntia « Necesse est eumdem esse fi-
:
corripit, ut ipsi et caeteri'; tiraorera ha-
ctorem eorum quae sunt. et proviso- beant, sicut dicitur, I ad Tiraoth. v. 20 :

rem. Xeque enim decens, neque conse- Peccantes coram omnibus argue, ut et

quens est, alium esse factorem et alium cseteri timorem liabeant. Et aliquando
provisorem. Si enim hoc esset, in im- non peccantem corripit, vel ut praeser-

becillitate esset uterque, hic faciendi, vet ne peccet, vel ut probet. Ita facit

ille providendi. » Hoc etiam ostendit, Deusinprovidentia mundi.Lnde^Sapient.

quod omuia quae ^unt in mundo tam xii, 13 etseq. : Xoit fit alius Deus quam
corporalia quam spiritualia, sicut ele- tu, cui cura est de omnibu.s, ut osiendas

raenta et elementata et Angeli. ordincita quoniam non injuste judicas judicium.

sunt et suum ordinem custodiunt. L nde Xeque rex. neque^tyrannus in conspectu
aecesse est ponere aliquid melius ante tuo inquirent de his quos perdidisti.

ea, quod causa est hujus ordinationis. Cum eryo sis jusius, juste omnia dispo-
Propter quod dicilur, ad Roman. xiii, 1: nis : ipsum quoque (o VdiQv^qui non de-
Quae suni, a Deo ordinatx sunt. 1*1' it bet puniri condemnare, exierum cesti-
enim Damascenus, quod omnia quae « mas a tua cirtute. Et paulo post, y. 18:
providentia fiunt, necesse est secundum Tu autem, dominator viriutis, cum tran-
rectam rationem et optimara et Deo de- quiUitate judicas, et cummagna reveren-
centissimam fieri, et ut non est mtdius tia disponis nos. Unde sicut est in colli-
tieri. » sione nubium. ubi uniuscujusque vapo-
Sed hoc attendendum est, quod sicut ris in alterum generalur tranquillitas sive
dirit Aristoteles in (lEconomicis, paler- sereuitas, et ex collisione contrariorum
familias gubernat domum quatuor facul- in mixto generatur" coraplexionis aequa-
tatibus sive virtutibus, hoc est, uxoria. litas ita ex bello bonura pacis frequen-
:

quae est scientia provide ad utihtatem do- Propterquod etiam bellura

t-r acquiritur.

mus utens uxore : et filiali, quae est quasi parvura bonum a bono denoraina-
scientia sciens provide uti filiis ad utilita- tur quia quamvis in se malura sit, ta-
:

tem domus : et despoiica. quae Grcece vo- men^bellura sive parvuni'^ bonura est in
catur scientia sciens provide uti servis ad hoc quod ipso bonum pacis quaeritur.
utilitatem domus, sicut villico, .syndico, Ita est in mundo, quod quae in singulis
dispensatore, et hujusmodi : et chrysma- confusa et inordinata| et mala esse vi-
tica sive thesaurizativa, quae est scientia dentur, ad bonum universitatis relata sa-
sciens uti thesauris et reditibus in susten- pienlissime et decentissirae el justissirae
tationem domus. Xon attendit tantum factajesse inveniuntur. Sic enira si ju-
quid singuhs corapetat, sed quid expe- stus flagellalur, vel ahud adversura pati-
 IX T P. SUM. THEOL. TRACT. XVIf, OU^ST. 67. 677
tur, vel purgatur, vel eruditur, vel pro- tiae eliceret.» Et hoc etiam rexterrenns in
batur, sine quibus universitas non bene regimine suo si sapiens est, observat.
gubernaretur : et si unus istoruni plus
affligitur alio, hoc, sicut dicit Boetius,
est sicutquando unus segrorum facili
curatur medicamine, et aller in eadem ME.MBRUM n.
aegritudine laborans vix et multisetdif-
ficilibus curatur medicaminibus. Quid sit providentia ?
Similiter dicendum est de malis quibus
prospera cuncta succedunt, et in labore
hominum non sunt, nec cum hominibus Seclndo quaeritur, Quid sit providen-
flagellantur : et quod ideo tenuit eos su- tia? Et dicit
Damascenus in libro II de
perbia, et operli sunt iniquitate et impie- Fide orthodoxa, quod « providentiaesf
tate sua : et quod hoc ideo fit, ut bonis ea quae ex Deo ad existentia fit cura '. »
talibus tamquam munusculis ad amorem Alia translatio, dilifrentia.
patris allicianiur: vel ut bona talia quse Idem, Ibidem, aliam talem dat diffmi-
etiam impiis non negantur, a justis non tionem sic : « Providentia est voluntas
desiderentur : vel, ut dicitur, II Machab. Dei, per quam omnia quae sunt, conve-
VI, lo, peccatis eorum in finem devolu- nientem deductionem suscipiunt. »
tis, ita demum in eis vindicetur, et juslior 1. Secundum primam definitionem,
ex eorum ingratitudine eorum appareat cuin cura et diligentia tam sit circafieri
condemnatio. rei faciendae, quam circa esse ut
perma-
Et tales sunt ordines decentissirai et neat, videtur quod providentia tam sit
pulcherrimi et sapientissimae providen- entis quam non entis et hoc videtur esse
:

tiae, sine quibus mundus non optime gu- contra .Alagistrum in libro I Sententia-
bernaretur. rum, distinct. XXXV,
ubi dicit, quod
« providentia gubernandorum » gu-
est :

Ex his habitis facile est respondere ad bernanda autem non 'sunt nisi entia er- :

objecta : haec enim Sancti admirantur in go providentia non est nisi respectu entis.
singulis, sed in ordine ad optinium uni- 2. Adliuc, Tullius in tine Rhetoricse di-
versitalis statum venerantur et diligunt. cit, quod « providentia est pars pruden-

Quidam autem Phihjsophi non satis ra- tiae. Dividit enim prudentiam in memo-
n

tionem providenliae inteUigentes,sed opi- riam praeteritorum, conferentiam et intel-

nantes, quod communis gubernator se- ligentiam praesentium, et providentiam
cundum merita singulorum bona vel ma- futurorum. f^x his enim colliguntur con-
la unumquodque secundum suum sensibi- ferentia ad vitam. Prudentia autem, ut
le bonum regere debeat, obscurato et in- dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est
sipiente corde providentiam negaverunt. virtus activa cum ratione : et sic provi-
Hoc autem non est ex insipientia, vel dentia non videtur esse nec ad fieri re-
impotentia, vel malevolentia, sed ex rum, nec ad esse rerum, sed ad ea quae
maxima sapientia : quia sine his ad opti- rebus sunt utilia et sic videtur, quod
:

ma non gubernaretur universilr.s : sinc providentianec scieatia sit, necsapientia,

his enim non emineret, nec probaretur sed prudentia gerendorum utiliter.
virtus, nec sine his erudirentur boni. Et '\. Adhuc lioc etiam videtur ex Boetio.
ideo dicit Augustinus, quod, « Deus bo- Dicil enim, quod « providentia gerendo-

nus numquam permitterct (icri Uiala.nisi rum est : » et sic videlur, quod respicit
sciret quce bona ex malis ordine sapien- utilitatem rerum, non fieri, iiec esse.

'
S. JoAN.NEs Damascenus, Lib. 11 de Fido or- thodoxa, cap. 29.
 678 D. ALB. MAG. ORD. PR^D,

4. Adhuc, Providentia e diverso divi- faciendorum, conservandorum, et ad fi-

dit virtutem intellectualem cum sapientia nem convenientem deducendorum : et

et intelligentia et scientia et arte, ut docet sic providentia non est nisi in genere sa-
Aristoteles in VI Ethicorum. Cum ergo pientiae.

sapientia sit respectu divinorum, ut dicit

Augustinus, intelligenlia respectu spiri- Sed in contrarium hujus estquod dicit
tualium, scientia respectu omnium tem- secunda definitio :

poralium et eeternorum, ars respectu fa- 1. Dicit enim^ quod « providentia est

ciendorum, relinquitur, quod providentia voluntas Dei, per quam omnia quae sunt,
sive prudentia sit respectu utililer geren- convenientem deductionem suscipiunt. »
dorum. 2. Adhuc, Damascenus in secundo li-
Sed contrs. CONTRARIUM tamCU hujus vidclur
In bro de Fide orthodoxa « Summa ejus :

esse Damascenus. virtus contentiva et provisiva, bona ejus

1. Dicit enim sic « Ut sapiens opti-: voiuntas est ^. »

me eorum quae sunt, curam habet. Opor- 3. Adhuc, Idem, ibidem, « Solus Deus

tet ergo his attendentes omnia admirari, bonus est natura et sapiens. » Ut igitur
omnia laudare, omniaperscrutate accipe- bonus providet si enim non providet, :

re quae providentise sunt opera, etsi ap- non est bonus. Bonitas autem dispositio
pareant multis injusta : propterea quod voluntatis est ergo videtur, quod provi- :

incognoscibilis et incomprehensibilis est dentia incidat sub voluntate, et non sub

Dei providentia. » Ergo videtur, quod sapientia.
providentia qu£edam sapientia sit. 4. Adhuc, Videtur dispositio quaedam
2. Adhuc, Boetius in libro IV de Co?«- esse. Boetius in V de Consolatione phi-
solationes philosophix : « Providentiaest losophiae : « Providentia est ipsa illa di-

forma ex qua disponuntur res fiendae '. » vina ratio in summo omnium principe
Et ibidem, « Manifestum est immobilem constituta, quae cuncta disponit. » Vide-
simplicemque gerendarum formam rerum tur ergo, quod sit dispositio quae-
esse providentiam. » Ex hoc videtur, dam.
quod providentia nihil aliud sit, nisi ae- .1. Adhuc, Boetius,ibidem, « Quidquid
ternus et immobilis et simplex habitus, aliquo modo movetur, causas, ordinem,
vel quasi habitus exemplariter in mente formas ex divinae mentis stabihtate sorti-
divina descriptus, quo et facienda et ge- tur : liaec in suae simplicitatis arte com-
renda uliliter omnibus prospicit et provi- posita, multiplicem gerendi modum sta-
det Deus convenientia, et unumquodque tuit : qui modus cum in ipsa divinae in-
ad proprium convenientem deducit fi-
et telligentiae puritate conspicitur, provi-
nem :et hoc totum sapientiae est. dentia nominatur. Cum vero ad ea quae
3. Adhuc, Boetius, ibidem, « Ab seter- movet aut quae disponit, refertur, fattim
no cuncta prospiciens, providentise cir- a veteribus dicitur. » Ex hoc accipitur,
cumil intuitus. » Omnis autem intuitus quod providentia non est nisi exemplaris
cujuslibet providentiae est secundum ah- modus, et ratio in mente divina descrip-
quem habitum regentem ipsum. Oportet ta, quibus unumquodque ad finem dedu-
ergo cum Deus scientiam non accipiat a citur : quee descriptio exemplaris in sim-
rebus, sed potius sua scientia sit causa plicitate mentis divinae accepta, vocatur
rerum, ut in antehabilis probatum est, provideiitia : rebus autem providentiae
quod in mente providentis sit exemplaris subjectis influxa,vocatur fatum.
descriptio omnium utiliter gerendorum, G. Adhuc, Boetius, ibidem, « Provi-

' BoETius, Lib. IV de Consolatione philoso- - S. J. Damascenus, Lib. II de Fide orthodoxa,

phite, proea 6, cap. 29.
 TN I P. SUM. THEOL. TRAC I . XVII, QUyEST. 67. 679

denlia est fornia rerum gerendarum sim- SoLUTio, Dicendum, quod providentia soiutio.

plex et immutabilis. » Ex hoc idem ha- procul dubio quantum ad essentialem de-
betur quod prius. finitionem ejus et quidditatem, forma est
et ratio exemplaris in mente divina uni-
:st. 1. Ex His ulterius quaeritur, Utrum provi- te et simpliciter consistens, qua omnia
dentia sit aeterna, vel temporalis? gerenda ad suos lines convenientes acci-
Ex inductis Boetii verbis videtur esse piunt gubernationem, ex qua, sicut dicit
aeterna. Dionysius,naturaIibus naturalia, viventi-
fcontra, coMRARiuM hujus vidctur esse, quod
In bus vitalia, sentientibus sensibilia, intel-

i. Dicit Damascenus, quod providen- ligentibus intellectualia, civilibus civilia,

tia est ad existentia cura. Ergo videlur, activis agibilia, contemplativis contem-
quod providentia non sit nisi positis re- plabilia, et ut universaliter dicatur uni-
bus existentibus. cuiquo secundum ordinem suum compe-
2, Adhuc, Constat, quod providentia tentia procurantur. Sicenim providentur
non sequivoce dicitur de divina et huma- justis bona et malis pcena. Isa. iii, 10 et
na. Providentia autem humana est, qua 11 : Dicite justo quoniam quoniam bene,
subjectis providentiae bonis bona admi- bonum jructum adinventionum suarum
nistrantur, malis autem et indevolis pce- cornedet. Vse inipio in maluni l retributio
nae vindicantes. Ergo slmiliter est in eiiim manuum ejus Hujus simile
fiet ei.

Deo sed bonis bona, et mahs mala non

: est, ut dicit Boetius, in mente artificis,
potest praeparare nisi ex tempore : ergo qui ex habitu artis providet quid in tota
providentia non est nisi ex tempore. domo et in partibus domus utililer fa-

ciendum vel destruendum sit, quid et

it. 2. Ulterius quaeritur, Si providentia sit qualiter ad finem domus in toto et parti-
simplex, vel composita? bus utiliter disponatur : et ideo habet
Videtur esse composita : omne enim aliquid quod scientiae est sive sapientiae,
quodcontenlivum est multorum,compo- scilicet habitum regentem, et habet ali-
situm est : providentia contentiva mul- quid quod voluntatis est, scilicet dedu-
torum est : ergo composita esse videtur. ctionem uniuscujusque infinem et guber-
l)ntra, In cOiSTRARiuM hujus cst quod nationem : hic enim actus voluntarius
1. Inductum est de Boetio in Consola- est et bonitatis et curae qua curat de om-
tioiie philosopkiai, ubi sic dicit : « Illud nibus.
manifestum immobilem sim- Ad PRiMUM
certe
plicemque formam rerum esse providen-
est,
1 n ... ,.
ert^o
^ .

dehnitio qua dicitur esse cura, supponit

^
dicendum, quod prima
.
Diffiniiio i
Ad 1.

tiam. » quod est sapientiae et scientiae et volunta-

2. Adhuc, Videtur providentia pars tis : quia cum dicitur cura ad existentia,
omnipotentiae esse : quia super illud sicut voluntas non est nisi appetitus ra-
epist. ad Hebr. i, 3 : Portans omnia vor- tionalis, ut dicunt Damascenus et Aristo-
ho virtutis suse, Glossa dicit : « Creatoris teles. Dicit enim Aristoteles in Topicis,
omnipotentia causa subsistendi omni est quod « omnis voluntas in ratione est. »
creaturae. » Sed causa subsistondi omni Et inlll diO, Anima dicit, quod « in ratio-
creaturae est providentia, ut dicit Boelius ne voluntas est, in rationabili autem de-
his verbis : « Providentia est ipsa ilKi siderium et animus. » Ita cura provisiva,
divina ratio in summo omnium principe procuratio intelligitur provisivaexhabitu
constituta, quae cuncta disponit. » Undo sapientiae vel scientiae, procuratio autem
omnibus rebus est ratio et existcndi et ex voluutate. Gerenda aulom tripliciter

subsistendi. Ergo providentia est poten- sunt sicut in arte, scilicet utiliter ad fieri

tia qucedam. geronda, utiliter geronda in esse, ut con-

lineantur et ut deducantur ad finem, et

 680 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

utiliter gerenda in ordine : et ideo provi- ut probat objectio sed ex hoc non se- :

dentia fiendorum est exislentium et or- quitur, quod totum sit sapientiae vel
dinandorum. Unde non est non existen- scientite quod est in providentia sod hoc :

tium ut non existentia sunt, sed est non quod est in ea ut regens, sapientiae et
existentium, secundum quod jam sunt in scientiae est quod autem in ea est ut
:

quo ad esse deducuntur,

fieri causans, voluntatis est, hoc est, esse be-
Ad2et4. Ad aliud diceudum, quod providentia neplaciti, quod in omnibus talibus causa
refertur ad gerenda utiliter, non provi- est.

denti, sed rei quae subjacet providentiae : Ad ALiuD dicendum est, quod hoc quod Ad objed
hsecautem, ut dictum est, variatur tripli- ex dicto Boetii arguitur, procedit et ve-
citer, scilicet ad fieri, ad esse permanens, rum esl : sed ex hoc non sequitur, quod
et ad esse in ordine. Unde dictum Tullii, totum sit sapientiae quod in providentia
quod providentia est respectu futurorum, est, ut jam dictum est.

intelligitur respectu futurorum utiliter :

et illa sunt, et futura utiliter ad fieri, et Ad id quod in contrarium objicitur, '^'^^"]'''

futura utiliter fieri ad esse permanens, et jam patet solutio quia providentia tan- :

futura utiliter ad esse ordinatum. Unde tum habet voluntatis, quantum causa-
bene conceditur, quod providentia est litatis : sed ex hoc non sequitur, quin
pars prudentiae, et est respectu futurorum habeat aliquid sapientiae et scientiae.
utiliter : el sic salvatur tam dictum Tul- Per hoc patet solutio ad sequens quod
lii, quam dictum Aristotelis. inducitur ex dicto Damasceni.
Ad 3. Per hog patet solutio etiam ad dictum EoDEM modo respondendum est ad se-
Boetii. quens, quod etiam ex Damasceno indu-
Adobject.i. Ad m quod in contrarium a Damasce- citur.
no adducitur, jam patet responsio. Pro- Ad aliud dicendum, quod est disposi- Ad4
videntia enim habet aliquid quod est sa- tio disponentis, et dispositio dispositi : et
pientiae eo quodipsaest aliquid scien-
:
bene concedendum est, quod providentia
tiae beneplaciti, et non scientiae quae quaedam dispositio est gerendorum in
simplex visio sil et ex hoc quod habet :
disponente sapienter : et ideo dicitur, Sa- i
de scientia regente actum gubernatio- pientiae, viii, 1, de sapientia Dei, quod
nis, cum illa in Deo non possit esse nisi altmgit a fine itsqne ad finem fortiter, et
recta, habet quod omnia quae ad pro- disponit omnia suaviter. Nec obstat quod
videntiam fiunt, recta ratione et Deo de- primo Sententiarum
dicitur in libro , di-
centissima fiunt, et ut melius fieri non stinctione XLV, quod « dispositio est
possent : et ut est causa eorum quibus faciendorum, providentia autem guber-
providet, quae causa altissima est, et ad- nandorum : » quia, sicut jam dictum est,
miratio, ut diclt Philosophus, est suspen- gubernanda utiliter sunt multipliciter, ad
siva agonia ad causam altissimam, habet fieri, ad esse, et ordinem sive seriem de-
quod oportet admirari opera ejus, quia ductionis in linem.
mirabilia sunt : et quia voluntas est, quae Ad id quod ex Boetio ulterius conclu- Ad s'

numquam, ut dicit Augustinus, potest ditur, dicendum quod hoc bene dictum
esse nisi aequissima, habet quod etiamsi est et procedit.
nobisaliquando videatur injustum secun- Et eodem modo intelligitur sequens
dum inferiores causas quod ex providen- dictum Boetii.
tia fit, tamen aequistimum est et ordina-
tissimum si ad superiores causas refera- Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum A.dqui,

tur. providentia aeterna sit, vel temporalis? |

Adobject. 2. Ad aliud dicendum, quod hoc est ve- quod providentia potest su-
Dici potest,
rum, quod providentia est talis habitus, mi secundum habitum, vel secundum
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QILEST. 67. 681

actum. Provideiitici accepta secundum sequitur ; hoc unum el idem est ab illo,

habitam ieterna esl. Haec enim est ha- et ab isto : ergo illa sunt eadem : nisi
bitualitas, qua ab eeterno Deus habilis esset secundum unum et eumdem mo-
est tj^ubernare subjecta. Accepta autem dum causalitatis ab utroque.
secundum actum gubernandi, tempora-
lis est quia secundum actum non gu-
:

bernantur nisi existentia creata quae ex

tempore sunt.
Et per hoc patet solutio ad id quod ob- MEMBRUM III.

jicitur in contrarium : quia cura est actus

providentiae dictee secundum actum, Cujus sit providentla ?
et non secundum habitum.
i Ad aliud dicendum, quod bonisbona,
et malis poense habitualiter ab seterno Tertio quseritur, Cujus sit providen-
prseparantur, et actualiter non exhiben- tia?
tur nisi ex tempore. « Cum enim, sicut dicit Boelius in

V de Consolatione phi/osophi^, ordo

Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- ille inevitabih connexione sit procedens,
dum quod providentia simplex et inva- qui de providentiae fonte descendens,
riabihs est intuitusgerendorum utiliter. cuncta suis locis temporibusque dispo-
Ad m
quod dicitur providentiam esse nit, videntur queedam providentioe re-
compositam,dicendum quod contQntivum pugnare tripliciter. Ex parle enim ine-
multorum dicilur duobus modis, ecilicet vitabilis ordinis, videntur repugnare
multorum constituentium id quod tenet, casualia et fortuita et voluntaria. Ex
'
et sic compositum et universum est con- parte autem illa qua providentia cura
i

tentivum multorum, et muHorum re- est, repugnare videntur vilia. Ex parte

spectum ad ipsum habentium ut ad cau- autem illa qua causa est, videntur repu-
sam esse et conservationis et continen- gnare mala quae fiunt '. » Et ideo quae-
tiae, et sic continentur subjecta et obje- rendum est, qualiter providentia sit de
cta. Nec oportet, quod continens ali- istis, eo quod multa ex parte iUa con-
quam ex illis habeat compositionem : tradicant providentiae ?
quia sic primum pnncipmm omnia con-
tinet secunda, cum tamen simplicissi- Et quod causalia providentiae non Q„«st, i.

mum sit. subjacent, sic probatur :

m Ad
dicto Boetii,
id quod objicitur in contrarium ex
jam patet solutio. gitur
1. Casus, ut dicit Boetius,
ex Aristotele in II
et coliigi-

Phijsicorum^
Ad id quod ulterius objicitur, quod est ex concursu duarum causarum inopi-
providentia sit pars omnipotentiae, di- natus eventus in his quae in irrationali-
cendum quod non secundum rationem bus propter aliud fiunt. Verbi gralia,

intelligendi. sit stabulum clausum in quo est equus,

,clu-

Et ad Glossam qufe inducitur, dicen- et accendatur domus, et cadat ostium,

dum quod nihil prohibet unum et idem et etTugiat equus, et salvetur : hic casus
a diversis esse ut a causis secundum est : ostium, enim non cecidit ut salva-
|Dfn>
ditrerentem modum causalitatis ; et sic retur equus, nec equus fugit ut salva-
esse et conservatio esse ab omnipotentia retur : sed cadenteostio etfugiente equo,
est ut a causa efliciente, et a providen- inopinate accidit equum salvari. Et hoc
tia est ut a causa formali exemplari. Nec idem quod est casus in irrationalibus.

slStt'
^ Cf. BoETiUM, l.ib. V de Consolatione philo- sophiss, prosa 1.
 682 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

hoc estfortuna in rationalibus, ut dicit Haec enim non videntur subjacerepro-

Aristoteles in II Physicorum. Verbi gra- videntiae : quia,
tia, Aliquis sub terra abscondit tbesau- 1 Damascenus in libro
Sicut dicit

rum, non intendens quod inveniatur : II « non onmia

de Fide orthodoxa^ quod
alter in eodem loco intendit facere se- subjacent providentiee, sed omnia quee
pulcrum.et inopinate invenit thesaurum : non in nobis sunt, hoc est, in nostra
dicimus, quod ex fortuna invcnit. Ex his potestale quae enim in nobis sunt, non
:

sic arguitur : Quaecumque casualiter vel providentiae, sed nostri sunt liberi arbi-
fortuito eveniunt, inevitabili connexio- trii \ »

ni non subjacent casualia et fortuita : 2. Adhuc, Eccli. xvn, 7, sic dicitur,

omnia inopinate eveniunt ergo inevita- : quod posait oculum suum super corda
bili connexioni causarum non subjacent illorum, hominum scilicet. Oculus au-
sed quaecumque de fonte providentiae tom super()onitur quando potestas cogi-
procedunt, ordine et connexione inevi- tandi et faciendi libere quod vult, ho-
tabili procedunt : ergo casualia et for- mini datur. Quod autem libertatem ha-
tuita providentise non subjacent. bet faciendi quodvult, inevitabili ordine
2. Adhuc, Augustinus in libro causarum ad hoc vel ad illud non con-
LXXXIII Qusestiomim « Quidquid casu : sliingilur, et sic ordini et connexioni
fit, temere fit. Quidquid temere lit, pro- providentiaenon subjicitur.
videntia non fit '. » Ergo quidquid casu Adhuc Gregorius « Ilomo est in
3. :

fit, providentia non fit. Et eadem ratio quo est impressa imago Dei. Unde ho-
est de fortuna. mo » Hinc demonstra-
regale quid est.
Sed contra. In CONTRARIUM hujus quod CSt, tur, quod nulUus subditur imperio, ha-
1. Quidquid fit ex concursu causarum bens in se libertatem arbitrii, suoque nu-
propter afiquem fmem determinatum tu et moderamine dispensans. Ex hoc
operantium, aliquo modo reducitur ad sequitur idem quod prius.
causarum ordinem, et ordine causarum In CONTRARIUM ImjUS est, Sed

deducitur ad debitum tinem. Omne ca- 1. Quod dicit Boetius in IV de Conso-

suale et fortuitum ex concursu causarum latione philosophise : « Rector et medi-
fit propter ahquid operanlium. Ergo cator menlium Deus, cum ex alta pro-
omne casuale reducitur ad ordinem, et videnlioe specula respexerit, quid unicui-
aliquo regente et gubernante deducitur que conveniat, cognoscit et quod con- :

ad debitum finem. Sed qusecumque talia venire accommodat. » Ergo

cognovit,
sunt, providentise subjecta sunt. Ergo for- videtur, quod omnia cognoscit et dedu-
tuita et casualia providentise subjecta cit ad debitum finem providentia.

sunt. 2. Adhuc, Eccli. xxiii, 28 Ocu/i :

Adhuc, Boetius in IV de Consolatione Domini multo plus lucidiores sunt su-

philosophise : « Providentia cuncta pa- per solem, circumspicioites omnes vias
riter, quamvis diversa, quamvis infmita hominum. Inde arguitur sic Quidquid :

complectitur. Hsec actus fortunasque circumspicit aliquid, videt iliud in prin-

hominum indissolubili connexione cau- cipio, in medio, et in fine : quia aliter
sarum constringit *. » non circumspiceret ipsum circumspi- :

Qu«8t. 2.
cere enim est terminos rei comprehen-
Ulterius quseritur de voluntariis et dere. Ergo quamlibet rem circumspi-
subjacentibus libero arbitrio. ciens, videt ad quem fmem quodlibet

' S. AuGusTiNus, Lib LXXXIII Quaestionura. phia}, prosa 6. i

Quaest, 27. 3 S. J. Damasce.nus, Lih. II de Fide orthodo'
2 BoETiDS, Lib. IV de Consolatione philoso- la, cap. 19,
 TN I P SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 67 683

deducatur : et hoc providentia : ergo esl illi cura de omnihus. Adliuc, Sapien.
omnes vise hominum suhjacent provi- xn, 13 : Non est aliiis Deus quam tu,

dentiae. cui cura esl de omnihus.

Ulterius propter verha Hieronymi Ulterius, cum providentia sit causa, quksi. *

quse ponit Magister in libro primo Sen- et Deus non possit esse causa malorum,
tentiarurn, distinct. XXXIX, cap. Eive- quseritur, Ulrum peccata et mala suhja-
ro quod prsedictum est. Quseritur, Si ceant providentise ?

providentia sit de iniperfectis et minu- Et videtur, quod non.

tis animalibus, ut de muscis et culici- 1. Augustinus in libroLXXXIII Quse-
bus? stionum : « Providentia summum bo-
Et videtur, quod non. num est, a quo caetera bona sunt^ » Sed
1. enim dicit Hieronymus
Sic in ex- malum bono esse non potest, ut dicit
a
positione Habacuc « Ahsurdum : est ad Dionysius. Ergo mala non sunt suhjecta
hoc adducere Dei majeslatem, ut sciat providentisB.
per momenta singula quot cuHces na- 2. Adhuc, Damascenus in lihro II de
scantur,quotve moriantur, quola culicum Fide orthodoxa : « Omnino necesse est
et muscarum sit muititudo, quotve pi- omnia qua:> providentia fiunt, secundum
sces natent in aquis,et similia. Non simus rectam rationem et ordinationem et

tam fatui adulatores Dei, ut dum pro- Deo decentissimam tieri ^. » Mala et

videntiam ejus etiam ad unaretrudimus, peccata sic non fiunt. Ergo providentiae
in nos ipsos injuriosi simus, eamdem ir- non subjacent.
rationabiiium et rationahilium providen- In GONTRARIUM hujUS est, Sed contra.
tiam esse dicentes. » Ex hoc expresse 1. Quod dicit Boetius in IV de Consola-
accipitur, quod imperfectorum et mi- tione philosophise : « Sola divina vis est,

nutorum animalium non est providentia. cui mala quoque bona sunt : mala, in-
2. Adhuc, I ad Corinth. ix, 9 Num- : quam, ipsi creaturae, cum eis competen-
quid de bohus cura est Deo ? Quasi ter utendo alicujus boni elicit effectum.
dicat Non. Cura autem est providentia.
: Ordo enim in divinis ita cuncta comple-
Ergo providentia nonest irrationabilium. ctitur, ut quod ah assignata ordinis ra-

3. Adhuc, Aristoteles dicit in XII pri- tione decesserit, scilicet misericordise et

m,se philosophise ', et Commentator suus bonitatis : hoc in alium ordinem relaba-
ibidem, quod « mehus est quaedam vilia tur, justitise scilicet et judicii divini *. »

nescire, quam scire. » Hujusmodi au- 2. Adhuc, Ovidius in fabula de Phae-

tem vilia sunt et fceda. Ergo melius est, tonte :

quod providentiee non subjaceant et :

quod melius est, Deo attribuendum, Aliquisque malo fuit usus in illo.

est ergo dicendum, quod providentia

:

non sit de istis. Et intendit dicere, quod in malo quod

a. In coxtrarium hiijus est quod dicitur, permittente Deo fit, aliquis usus est. Et
ad Hebr. iv, 13, quod omnia nuda et hoc est quod dicit Augustinus, quod
aperta sunt oculis ejus^ et quod non est « Deus bonus non permitteret mala fieri,

ulla creatura invisibilis in conspeclic nisi scirct quse hona ex iliis malis elice-
cjus. Adhuc, Sapient. vi, 8 : ."Equalitcr ret. Quorumcumque enim aliquis usus

'
Aristoteles, In XII primae phiiosophiaB, » S. J. Damascenus, Lib. II de Fide orthodoxa,
text. 51. cap. 29.
^ S. AUGUsTiiNU», I-ib. LXXXIU gua^stionum, '
Hoetius, Lib. IV de Consolalione ]jhiloso-

Quaest. 27. phiss, prosa 6*

 684 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

est, providenti» subjecta siint '. » Ergo ritatc voluntatis ahcujus : et hoc nihil
peccata et mala providentiae subjacent. est. Et Augustinus dicere non vult aliud,
3. Adhuc, Job, XXI, 30 In diem pcr- :
nisi quod hoc modo casus nihil sit :

ditionis servatur malus, et ad diem fu- quia quod vere casu fit, non temere fit,

roris ducetur. Ha^c deductio non potest ut patet in prseinductis exemphs.

esse nisi providentife. Ergo mali et mala Id QUOD objicitur in contrarium, pro- Ad(
eorum providentise subjecta sunt. codit.

4. Adhuc, Proverb. xvi, 4 Unirersa :

propter semetipsum operatus est Domi- Ad id quod ulterius quseritur, dicen- Adq
nus impium quoqiie ad diem malum.
: dum quod voluntaria quae procedunt ex
Sed ad diem malum non deducitur nisi libero arbitrio, providentire subjacent.
providentia. Ergo mali et mala provi- Sed est providentia duplex, scihcet pro-
dentiae subjacent. vidfutia pra?determinans, et providentia
constituens causas essentiales et proxi-
Soiatio.
SoLUTio. Dicenduui, quod
*
absque om- mas eorum quae fiunl, sicut est provi-
Adqueest. 1.
'^

ni dubitatione credendum est, quod om- dentia necessariorum, in quibus, ut dicit

nia subjacent providentige divinse et ma- Aristoteles, nihil casu fit A^el contiuij^en-

la etbona bona sicut ad debitos fines

: ter, sicut solem oriri cras. Et est provi-
deducenda mala sicut ordinanda, vel
: dentia quam vocat Damascenus secun-
per judicii pn^nam. vel per bonum dum concessionem , hoc est, quando ine-

quod elicitur ex illis. Et hoc^est quod vital)ilis nexus providentiae necessitatem

dicit Hugo de sancto Yictore in Sen- inevitabilitatis non imponit causis proxi-
ientiis, sic : « Utrumque operatur mis, et tamen de summa arce contem-
providentia in suo et in alieno : in suo plationis suse providet quo se causge
bono quod fecit, in alieno mah^ quod nobiles et contingentes per effectum di-

permisit. » Hoc est etiam quod dicit vertant, aut divertere possint, et uni-
Origenes super illud Numerorum, xxu, cuique convenientem adhibet guberna-
20 Venit ergo Deus
: « Nos dicimus : tionem. Et sub hac providentia inci-
sapientia Dei omnia ita
et providentia dunt voluntaria, et necessitatem ordi-
esse disposita, ut nihil otiosum sit apud nis vel consequentifB accipiunt ab ea :

Deum, necbonum, nec mahmi. Mali- quamvis non accipiant necessitatem ab-
tiam Deus non fecit eam tamen ab aliis : solutam et consequentis, eo quod non

inventam cum prohibere posset, non pro- compellit hberum arbitrium, ut dicit

hibuit,sed ea utiturad causasnecessarias.» Damascenus, ut patet in his quae de

Ad 1, Ad primum ergo dicendum, quod ca- prsescientia in antehabitis dicta sunt.
sualia et fortuita providentiae subjacent. Ad ALiuD dicendum, quod licet non i

Concursus enim causarum ordinatus esl subjiciatur providentice constituenti ne-

et necesse est, quod aliquo cerliori et cessitatem in causis, tamen subjicitur
meliori se ad ordinem redigatur et hoc : providentia? concessionis, quae ordinat
si in primum resolvatur, quod onmia etiam ea qu» a contingentibus causis
redigit in ordinem, et a quo omnia con- tiunt, ut dictum est. Est enim ibi proba-
venientem accipiunt gubernationem et tum in V prinicV p/iilosop/tia', quod ea
deductionem, non potest esse nisi provi- quae fiunt frequenter, causantur et re-
dentia Dei. guntur ab his quae fiunt semper : et ea
Ad 2, Ad aliud dicendum, quod Augustinus quse fi unt raro, ut casualia et fortui-
vocat temere tleri, quod omnino sine ta et voluntaria et contingentia, causan-
causa et sine ordine causarum tit teme- tur et reguntur ab his quae fiunt fre-

» S. AuGrsTiNus, In Enctiiridion, cap. 11.

 IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.fJST. 67. 685

quenler. Aliter eniin sequeretur, quod irrationabilibus sicut de ralionabilibus :

aliquid esset multiforme et inordinatum, et boc intendit Apostolus.

quod ad uniformitatem et ordinationem Ad aliud dicendum, quod in cogni- Ad 3.

non reduceretur, quod est contra Ari- tione quee causatur a rebus, melius est
stotelem in IX pri77iai philosophise, et qua?dam vilia nescire, propter pronita-
contra Pylha-oram, et contra Boetium tem adjunctam qua talia inclinant vel ad
*'iii
in II Arithmeticse. abominationem vel indignationem vel
Addictlm Gregoriijam patet solutio. concupiscentiam turpem. Sed in cogni-
Homo enim non subditur imperio cujus- tione quai causa rerum est, sicut scien-

quam ut cogatur ad ea qu* facit : tamen tia divina, nihil horum esse potest :
quia
U< :

provideritiai et dispositioni divinae sub- nihil accipit a rebus. Nec aliud Aristote-

ditur, ut ad competentes fines deducatur les vult ibi probare, nisi quod inteilectus
in liis qua^. libere facit. Sicut enim dicit divinus nihil accipit a rebus : quia si

Damascenus, nec suadet maliliam, nec acciperet aliquid a rebus, secundum scita

compellit ad virtutem. vilesceret intellectus ejus.

Ad illa duo qua3 in coutrarium addu- Ad illa tria qu«
in contrarium addu- Ad object.

cuntur, simpliciter concedendum est : cuntur, dicendum quod providentia est

quia liquide veritatemprobant. de omnibus : sed in gubernando et de-
ducendo unumquodque ad competentes
Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum tines est dissimilitudo : quia nec eadem
providentia sit de minutis animalibus ? nec simiiia sunt, quee singulis compe-
Dicendum, quod satis ad hoc respon- lunt.
detur in libro Senteniiarum, Distinct.
I

XXXV, cap. Fx iali ilaqiie sensu. Et Ad quod ulterius quairitur, dicen-

id Ad^uaest. 4.

redit responsio Magistri ad hoc, quod dum quod Deus est summum bonum et :

providentia quidem est de his scilicet Deus est sua providentia et sic sum- :

imperfectis : sedmodus gubernandi et mum bonum est providentia quia con- :

deducendi in hnem uon est unus in om- vertuntur secundum suppositum. Tamen
nibus : quia rationalia capacia sunt le- alius modus signiticandi est in summo
gum et praiceptorum et discipliiifle. Unde bono, et alius in providentia. Summum
cum, sicut dicit Boetius, ea quse conve- enim bonum designat ut ditTundens bona
niunt singulis, providentia accommodet, et vocans ad esse, ut in praehabitis in
ralionalia gubernat daiido eis legem et quaestione de bono dictum est. Provi-
eruditionem disciplinae et praecepta et dentia autem per modum significandi
consiiia, quae sunt signa suae voluntatis. designat ut formam ordinis omnium
k
Et hoc modo irrationabilia gubernari agendorum ad fieri, ad esse, ad conser-
IDt.
non possunt : quia talium capacia non vationem, et ad ea per quae res ad debi-
m sunt. Et intendit Hieronymus dicere, tum deducitur finem. Et ideo non se-
Di'-

quod injuria lieret rationabilibus, si mo- quitur, si aliquanon sint a summo bono,
:itiir

dus gubernandi irrationabiha esset idem quod iion subjaceant providentiae : ordi-
iiiial

cum modo gubernandi rationabilia : eo nabilia enim sunt mala et poenae et cul-
jusis

quod rationabilia melioris modi capacia pae, et hoc modo subjacent pr.ovidenlia? :

'oba-
sunt quam irratiouabilia : et providentia malum eniiii culpa3 ordinatur justa vin-
](iea
omuibus competenlia providet, et uni- dicta poeiia^ : et hoc juslo Dei judicio prae-
;tre-
cuique dispensat propria, nec per vices paraiite ct disponente pcsnas peccanti-
eteJ
nec per momenla videt singula, sed om- bus.
3rtui-
nia simul uno simplici intuitu. Ad aliud diceudum, quod licet mala aj ^.

Ad aliud dicendum, quod ])eo cura el peccala decentissima ratione iioii liaut,

est de omnil)us, scd uoii talis cura de taiueii decenlissima ratioiio ordiiuiiitur,
 686 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ut dictum est : et sic providentiae subja- se tantum, vel per se et per aliud, slve
cent. diversum, sive oppositum?
Adobject. 1. Ad id quod iu contrarium objicitur,
dicendum cum Boetio et Aristotele, quod
licet mala bona non sint, tamen quae-

dam mala alicui sunt bona, quia occa-

siones sunt bonorum, sicut ustio et se- llEMBHl QUARTI
ctio bona est membri putrescentis,ne to-
tum corpus putrescat : et sic Deo ordi-
nante mala bona sunt, quia ex eis elicit ARTIGULUS I.

boni profectum, et mali impedimentum :

sicut furis suspendium bonum est, quia Utrum providentia sit causa ?
ex eo eruditur populus quid secundum
justitiam debeatur iniquitati, et quid
innocentiae : et hoc bonum non esset si Primo quaeritur, An sitcausa?
furtum non esset, ut terrerentur etiam Et videtur, quod sic.

alii ne similia faciant ut nou similia pa- 1. Boelius in IV de Consolatione phi-

tiantur. losophise : « Omnium
rerum generatio
Adibject.s. Ad sequens quod objicitur de Ovidio cunctique mutabilium naturarum pro-
et Augustino, concedendum est. gressus, et quidquid aliquo movetur
Ad object.
Duo ultima quse sequuntur, omnino modo, causas,formas, ordinem ex divinae
3 g, ^

procedunt et concludunt veritatem. mentis stabilitate sortitur. Haec in suae

simplicitatis arte posita, multiplicem re-
bus gerendis modum statuit : qui modus
cum in ipsa divinae intelligentiae puri-
tate conspicitur, providentia nomina-
MEMBRUM IV. tur^ »

2. Adhuc, Omnia quae fiunt : vel fiunt

Quibus modis sil providentia ? ex necessitate et semper, vel fiunt natu-
rafiter et frequenter, vel fiunt raro et
casualiter et contingenter ad utrum-
QuARTo quaeritur, Quibus modis sit hbet. Et in his tribus, ut dicit Ari-
providentia? stoteles in VI primse philosophise,
Et quseruntur hic principaliter duo, primum est causa secundi, et primum
scihcet primo, an providentia sit causa et secundum causa tertii. Cum ergo se-

provisorum ? cundum Boetium providentia sit indis-

Et secundo, De modis providentiae solubilis nexus et inevitabilis et simplex
quos tangit Damascenus in Ubro II de ratio et forma gerendorum, ipsa est

Fide orthodoxa i. causa primaria omnium eorum quae fiunt

Circa primum quaeruntur quatuor, semper, et eorum quae fiunt frequenter,
scilicet an providentia sit causa? et eorum quse fiunt raro. Causa autem
Secundo, An sit causa inducens ne- primaria maxime inlluens causa est.

cessitatem provisis ? Ergo providentia maxime causa est. Et

Tertio, Quis sit hujus causse proprius cum sit forma et ratio gerendorum, for-
eflectus ? maUs causa est, quae inter aUas causas
Quarto, Utrum sit causa causans per maxime influens est ad esse.

^ S. JoAMNEs Damascenus, Lil). II de Fide or- *

BoETirs, Lih. TV de Consolatioiie pliiloso-
thodoxa, cap. 29. phia?, Prosa 0.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUtEST. C7. 687

3. Adhuc, Dicit Damascenus, quod Ad prlmum ergo dicendum, quod Boe- Ad i et 2.

« providentia bona voluntas est Dei, » tius per illa verba intendit dicere, quod
ut in pra?habitis dictuni|est. Sed bona sit prima causa formalis et exemplaris,
voluntas Dei causa est. Ergo providen- sicut dictum est.
lia causa est. Per mEM patet solutio ad sequens :

4. Adhuc, Augustinus in libro III de quia hoc procedit eodem modo.

Trinitale : « Voluntas Dei est causa Ad aliud dicendum, quod providentia Ad 3 et 4.

omnium motionum et specierum om- causa efficiens est in quantum voluntas,

nium ', » Sed providentia voluntas Dei ut jam dictum est.
est. Erg-o providentia causa est. Per idem patet solutio ad sequens.
3. Adhuc, Qaod imponit necessitatem Ad aliud dicendum, quod voluntas Ad 5.

rebus ut sint, causa est. Voluntas Dei, beneplaciti imponit necessitatem rebus :

ut dicit Augustinus in libro VI supe?' haec enim est cui nihil resistit. Ad Ro-
Genesim ad liiteram^, imponit necessi- man. ix, 19 : Voluntati ejus quis resi-
latem rebus ut sint quia omnia quse- : stit?Ei\n quantum providentia includit
cumque voluit, fecit. Ergo voluntas in intelleclu suo voluntatem beneplaciti,
causa est : ergo providentia causa est. causa efficiens est.
6. Adhuc, Augustinus LXXXIIIin libro Ad utlimum dicendum, quod summum Ad g.

Quwstionum : « Summe illud bonum bonum attribuitur providentice per ac-

est, cujus participatione castera sunt tum proprium summi boni, qui est dif-
bona\ » Porro illud cujus parlicipatione fundere bona : et hoc modo, slcut di-
csetera sunt bona, per seipsum bonum ctum est, induit rationem causc-e finalis.
est : quam divinam providentiam voca-
mus :sed summe bonum causa est om-
nium : ergo providentia causa est.

MEMBRI QUARTI
SoLUTio. Dicendum, quod providentia
causa est, et est in triplici genere causae,
propter tria quse sunt in ipsa. Dicitur ARTICULUS II.

enim providentia secundum compositio-

nem, quasi procul videntia, vel pro Utrum providentia sit causa inducens
aliis videntia. Unde in quantum est vi- necessitatem provisis ?
dentia, est forma et ratio exemplaris
gerendorum conferentium omnibus ad
debitam gubernationem et sic est in : Secundo quaeritur, An providentia sit
ratione causae formalis exemplaris pri- causa inducens necessitatem provisis ?
maria. In quantum autem est pro aliis Et videtur, quod sic.
quse bona sunt, tangit beneplacitum vo- I.Boetiusin IV de Consolatione philo-
luntatis : et sic cadit. in ratione causae sophiie : « Haecscilicet providentia actus
efficientis primarise. In quantum autem fortunasque hominum indissolubili cau-
est bonum primum etfons omnium bono- sarum connexione constringit : quse cum
rum, diffundens omnibus bona confcren- ab immobilibus providenti* proficiscan-
tia et competentiam sic accipitrationem : tur exordiis, ipsas quoque immutabiles
finis, et incidit rationem causse finalis. esse necesse est '*. »

1 S. AuGUsTiNus, Lib. III de Trinitale, cap. » Idem, Lib. LXXXIII Uuajstiouum. (Juaest,
4. ' 24.
^ luEM, Lib. VI super Genesim ad liltoram, * Boetius, Lib. IV de Consolatione pb loso-
c*P> t^- phi*, prosaG.
 m D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
Adhuc, Quorum causee sunl im-
2. in libroV Ae Consolatione philosophise &\c
mobiles, ipsa sunt immobilia sed : dicentis : « Si apud illumrerum omnium
providentia qua? omnium gerendorum certissimum fontem nihil incerti esse pot-

causa est, ut saepius jam dictum est, est, certus eorum est eventus qua? futu-
immobilis est ergo omnia gerenda, sive
: ra lirmiter ille praescierit. Quare nulla est
per liberum arbitrium, sive per alia, humanis consiliis actionibusque libertas,

immobilia sunt : et si immobilia, ergo quas divina mens sine falsitatis errore
necessaria. cuncta prospiciens, ad unum alligat

Si quis dicat, quod non est idem esse atque constringit eventum. Quo semei
immo^bile, et necessarium. Tn contrarium recepto, quantus occasus humanarum
est, quod res gerendse vel mobiles sunt, rerum consequatur, liquet. Frustra enim
vel immobiles secundum comparationem bonis malisque praemia pcenaeve propo-
ad causam per quam iiunt. Si immobi- nunlur, quae nullus meruit liber ac vo-
les : aut immobiles in esse, aut immobi- luntarius motus animorum. Idque om-
les in non esse. Si in esse : sed causa im- nium quod nunc
videbitur iniquissimum,
mobilitatis in essenon est nisi necessi- aequissimum judicatur, vel puniri impro-
tas ergo immobile in esse necessarium
: bos,vel remunerariprobos quos adalter- :

est. Si immobiles in non esse sed causa :

utrum non propria mittit voluntas, sed
immobilitatis in non esse, non est nisi futuri certa cogit necessitas'. » Ex quo

impossibititas ergo omnes res geren-

: patet, quod si omnia de necessitate eve-

dae sunt impossibiies quod falsum est. : nirent quae subjecta sunt providentiae,
Si mobiles sunt ad esse et non esse, non essent praemia bonorum, nec pcenae
hujus causa non potest esse nisi contin- malorum. Et ideo dicendum, quod pro-
gentia. Res ergo gerendae sunt contin- videntia ad generanda se habet ut causa
gentes. Nihil ergo est diclum res aliquas primaria, non ut causa proxima. Et licet
esse immobiles, et non necessarias. Et causa primaria quantum ad esse causati
sic videlur sequi, si providentia est causa plus influat quam causa secundaria,
immobilis et necessaria, quod omnia tamen quantum ad dispositiones cau-
quee subjecta sunt providentise, necessa- sati et determinationes, plus influitse-
rio eveniant. cundaria quam primaria, sicut in pro-

Sed conlra. In CONTRARIUM Cst, quod positione prima libri Causarum proba-
l.Ea qute geruntur ex providentia, tum est. Et quia plus influit causa pri-
plerumque per liberum arbitrium eve- maria, et per se intluit, et a se inlluit,
niunt : et quae per liberum arbitrium ideo secundaria et quod est et quod cau-
eveniunt, contingenter eveniunt : ergo sa est, habet a primaria, et tota con-
non necessario. slringitur et continetur ab ipsa : et ideo

2. Adhuc, Si homo necessario facit quod agit, ad primam causam refertur :

quae facit, tunc non est in ipso quod fa- nec deficit ab actione nisi per casum a
cit, nec ipse est dominus suorum actu- causa primaria : et ideo consequens est,

um : et ita nec pro bene factis prae- quod omne quod agit secundaria, prae-
miandus est, nec pro male factis pu- habeat et eminenter praehabeat causa
niendus : et sic perit consilium, perit primaria : et cum deficit ab ipsa, hoc
casus, perit liberum arbitrium, ut in ipsum cognoscit primaria causa sicut :

secundo Perihermenias dicit Aristo- ars cognoscit vitium, et rectum cogno-

teles. scit obliquum. Et ex hoc consequens
est, quod quidquid fit ab omnibus se-

Solutio. SoLUTio. Sumendaest auctoritas Boetii cundis et quocumque se divertunt, prse-

BoETiL-, Lib. V de Consolatione pliiioso- pbife, Prosa 3.

 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVir, QU.EST. 67. 689

scit et eminenter scit causa prima : et scilicet conditivam, contentivam, et pro-

tamen quia causa prima non tollit cau- visivam. Sed conditivae virtutis est id

salitatem a secunda, nec modum causa- quod pertinet ad lleri. Gontentivae vero
litatis, quod quaecumque fiunt
sequitur, quod pertinet ad esse et conservationem
a secundis, contingenter fiunt, quando et permanenliam. Provisivae quod ad
ipsa sunt contingentia quae tamen im- : gubernalionem uniuscujusque in finem.
mobili necessitate et praesciuntur et prae- Et sic videtur, quod elTectus proprius
habentur et praeordinantur a causa pri- providentite, gubernatio sit.

ma. Et iste est intellectus verborum 2. Adhuc, In inferioribus providentia

Boelii. de utilibus est et conferentibus ad salu-
Ad primum ergo dicendum, quod pro- tem corporis et animae ergo videtur, :

videntia in gerendisnon ponit nisi ne- quod in divinis simpliciter.

cessitatem non necessitatem
ordinis, et In contrarium hujus est, quod in pra:;- sed contra.

absolutam. Talis autem necessitas cum
dependeat a contingenti futuro, non est
nisi secundum quid necessitas, et sim-
pliciter contingentia, ut in antehabitis in
quaestione de prsescienlia dictum est.
Ad ALiuD dicendum
causae proximae et essentiales immobiles
sunt, illa sunt immobilia simpliciler
quorum causa primaria immobilis est,
habitis dictum est et probatum per dicta
Boetii, quod est de omnibus pertinen-
tibus ad fieri, et ad esse, et ad guberna-
tionem unicuique competentem. Ergo
videtur, quod non sit tantum de utilibus
quod quorum ad gubernationem unicuique competen-
tem.
: sed
Solutio. Dicendum, quod providentia soiutio.

) non sequitur, quod sint immobilia. Et dupliciter dicitur, communiter scilicet,

<a
hujus causa est, quia causatum illius et proprie. Communiter dicta continet
:el causae puritatem et nobilitatem et certi- virtutem conditivam, et provisivam : et

ali tudinem assequi non potest : sed deficit sic est de omnibus conferentibus ad esse
ia, ab ipsa, et efficitur mutabilis et contin- et ad fieri et ad gubernationem. Et sic

iii- gens. est in Deo. Providentia enim est de his

ii- iltt. 1. Ad iD quod objicitur contra responsa quae sunt in providente : et quia in Deo
|iro
quorumdam, concedendum est : quia rerum, et continentia ad esse re-
est fieri

)k responsio illorum non est conveniens. rum, et gubernatio rerum in finem se-
.2. Ad ea quae objiciuntur in contrarium, cunilum modum unicuique competen-
per jam dicta patet solulio. tem, ideo providenlia in Deo est de his
cau- omnibus qute conferunt ad ista. In ho-
COD-
mine autem non est suum iieri^ nec suum
,iileo contineri in esse, sed tantum gubernatio

Tlur; competens exterius et ideo providentia

:

m^ MEMBRI QLAUU hominis non se extendit nisi ad confe-

is
est,
rentia gubernationi cxtrinsecae ad salu-

Llirs-
tem hominis pertineiitia, vel secundum
caiisi
ARTICULUS III. virtulem hominis, quod docetur in ethi-
cis monasticis, hoc est, ad homincm
,:5icil*l
Qids sit providentiiB proprius ofjfeclus ? unum pertinentibus : vel secundum vir-

cogno-:
tutem domus sive familioe, et hoc doce-
tur in CEConomicis : vel secundum virtu-
-^'
Tertio quaeritur, Quis sit hujus causae tcm civilem, quod docetur in politicis.
Mi
proprius eflectus? Et per hoc palet solutio ad omnia
I. Distinguit enim Damascenus in Dco quaesita.
et in divina providentia tres virtutes,

XXXI 44
 690 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
litus sanctus loquatur, vcl etiam operetur
per malos? cum, Sapient. i, 5, scriptum
sit : Spiritus sanctus disciplinse effucjiet

fictum : et auferet se a cogitationibus

MEMBRl QUARTI quse sunt sine intellectu. Malorum enim
cogitationes sine intellectu sunt.

ARTICULUS IV. Ulterius quseritur, si Deus aliquando Qusest.*

providet per creaturam, sive angelicam,

Utimm providentia sit causa caitsans pcr sive aliain ?

se tantum^ vel per se et per aliud, sive Et videtur, quod sic.

diversum, sive oppositum ? 1. Boetius in IV de Consolatione phi-

losophise : « Fato providentia heec ipsa
quoe disponit, multipliciter ac tempora-
QuARTo queeritur, Utrum providentia liter administrat. Sive igitur famulanti-
sit causa causans per se tantum, vel per bus quibusdam providentise divinis spiri-

se et per aliud, sive diversum, sive op- tibus falum exercetur, seu anima seu
positum ? tota inserviente natura, seu in coelestibus
1. Videtur enim providentise opus per siderum motibus, seu angelica virtute,

malos per mala lieri frequenter, sicut

et seu da^monum varia solertia, seu aliqui-
Numer. xxiii et xxiv, passim, per
patet, bus horum seuomnibusfatalisseries texi-
Balaam prophetantem facta suse provi- tur.Fatum autem notat dispositionem
dentiae. Et, Joan, xi, 49 et seq., per mobilem adhcerentem rebus, per quam
Caipham. Similiter per Nabuchodono- providentia qua^que suis nectit ordini-
sor, IV Reg. xxiv, 1 et seq. bus . »

2. Adhuc, Actuum, iv, 27 et 28 Con- Adhuc, Augustinus in libro VIII

venerunt vcre in civitate ista,
:

adversus siiper
2.

Genesim ad litteram : « Gemina I

sanctum puerum tuum Jesum, quem operatio providenlise reperitur, partim
unxisti, Herodes,et Pontius Pilatus,cum naturalis, parlim voluntaria. Naturalis
gentibus et populis Israel^ facere quse quidcin pcr occultam Dei administratio-
manus tua et consilium iuum decreve- nem, qute etiam lignis et herbis dat in-
runt fieri.Ergo quod providentia decre- crementum. Voluntaria vero per Angelo-
vit, exsecutioni mandatum est per Hero- rum oj)era et hominum ^ »
dem et Pilatum. In contrarium hujus est quod ex prcE- ged
AdhuG,
3. Augustinus in libro habitis verbis Boetii dictum est, scilicct

LXXXIII Qusestionum « : Fieri potest quod providentia cst divina ratio in

ut per bonum hominem vel malum di- summo omnium principe constituta, qua
vina providentia opituletur '. » cuncta ordinat et disponit. Talis ratio
creaturse convenirenon potest. Ergo
Quaest. 1. Adhuc quaeritur, Quare Deus permit- Deus non potest providere per creatu-
tit, quod mali serviunt providentia^, cum ram.
laudabilius sit bonum facero per bonum,
quam bonum facere per malum? Ulterius quseritur, Utrum Deus potest Qua

committere creaturoe dispositionem pro-

Qu^st. 2. Adhuc etiam quseritur, Quomodo Spi- videntise, vel quod gubernet seipsam? !

^ S. ArcusTiNUs, Lib. LXXXIII Qua^stionum, pliia?, prosa 6.

Qua>st. 27. ^ S. Augusti.nu<, Lib. VI super Genesim ad

A
- BoLTii>, Lib. IV tle (loiisolalione pliiloso- litteram, cap. 9,
 TN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.^ST. 67. 691

SoLUTio. Dicendum, quod in provi- ministrat Deus competentia providen-

dentia duo sunt, scilicetunum quod est tiae, sicut est. Unde, Isaiae, x,
objectum
ratio simplex et forma omnium gerendo- 5 et 6, Nabuchodonosor vocat baculum
rum in omnium principe constituta, ex et securim in manu sua, et serram.Unde,
qua et secundum quam fit provisio sin- dicit : Vas Assur ! Virga fiiroris niei et

gulorum competentium unicuique ad baculns ipse est : in manu eorum indi-

fieri et esse et conservationem, et ad gnatio mea. Ad gentem fallacem mit-
omnia quibus gubernatur et nectitur tam eum, et contra populum furoris
proprio fini et termino, et actibus pro- mei mandabo illi. Sic etiam Apostolus,
secundum propria loca et tempora
priis I ad Corinth. v, 1 et seq., fornicatorem
omnibus distributa. Et quantum ad lioc qui habebat uxorem patris sui, tradidit
providentia solius Dei est, et creaturae Salanse in interitum carnis, ut spiritiis
competere non potest. Est eliam provi- salvus fieret : ut afflictione Satanae com-
dentia actualis dispositio, rebus quibus plerentur in eo opera providentiae. Et
providetur, adhaerens, causata a provi- sic fit in diversis quandoque per Ange-

dentia aeterna, qua sicut instrumento ac- lum malum, quandoque per bonum,
cepto ex parte rei non ex parte
provisae quandoque per homines bonos vel ma-
providentis res gubernatur percompeten- los, et per motus coelestium, per con-
tia sibi in debitum finem et terminalum. temperationes elementorum, per discur-
Et haec dispositio variatur secundum sus nubium, et quandoque tota inser-
gubernata : et hoc ut frequenter fit per viente natura, ut dicit Boetius.
creaturas, sicut pLantae per motum sohs Per noc patet solutio ad sequens de Ad 2.

et naturam. AnimaHa per sensum et Actibus. Ex malo enim Herodis et Pilati

aestimationem, sicut dicit Augustinus in elicuit Deus redemptionem generis hu-
libro IX super Gencsim ad lilteram \ mani per passionem Christi.
tractans illud Jonae, iv, 7 : Paravit Do- Et hoc est quod in sequ^nti dicit Au- Ad 3.

minus vermem,... et percussit heredam. gustinus. Quantum enim ad exsecutio-

Quaeritur enim ibi, quomodo mandatum nem providentise et deductionem in
Dei transivit ad vermiculum. Et dicitur, aclum, aliquando opitulatur per bonos,
quod omnis anima movetur visis. Omnis aliquando per malos.
enim motus animae, ut in UI de Anlma
vult Aristoteles, secundum appetitum Ad aliud dicendum, quod licet lauda- Adqueesi.i.
non movetur nisi nuntio sibi facto per bilius sit aliquando bonum facere per
sensum vel per intellectum de appetendo bonum, quam bonum facere per malum,
vel fugiendo. Similiter est in rationabi- tamen laudabilissimum est facere per
libus, quod alia competunt quantum est utrumque, et convonientius est aliquando
ad provisionem superbo, alia humili, facere per malum : majoris enim poten-
alia casto, alia incosto, alia sano, alia tiae est indicativum. etmajoris sapientiae :

infirmo, alia disciplinato, alia indiscipli- et fortior est veritas quae abadversariisha-
nato. Indisciplinato enim competunt bet testimonium, et eminentius commen-
verbera, superbo humiliantia, pusilla- datur virtus, quae in malis malorum" non
nimo ad spem elevantia, diviti avaro de- deficit, sed magnum accipit incremen-
pauperantia, et sic de aliis : et haec fre- tum. Et sic dicitur, II ad Corinth. xir,

quenter per creaturam administrat Deus. 9 : Libenter gloriabor in infirmitatibus

Ad primum ergo dicendum, quod per meis, ut inhabitet in me virtus Christi.
malos frequenter, tamen Deo ordinante Et ibidem, t- 10 : Cum enim infirmor,
et eliciente bonum ex malis eorum, ad- tunc potens sum.

' S. AcGusTLNus, Lib. IX super ricnesim ad lillerani, cap. 14.

 002 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

AdquEest.2. Ad ALiuD dicendum, quotl spiritus in majus, quam cogitari possit. Majus enim
quantum spiritus, sicut dicitur, Sapient. est, cui creatura in nullo aequiparatur,

1, orhem terrarum, et hoc quod

7, replet quam id cui cequiparatur creatura in
continet omnia. Et lioc modo, ut Deus aUquo. Unde si Deus hoc faceret, esset

operetur tam per bonos quam per malos potius impotentife quam potentioe :

competentia providenticT. Et quia do- posse eniin infirmari impotentise est, et

num prophetic^, est donum gratis datum, non potentise alicujus.

quod mortali peccato non repugnat, ideo

hoc et bonis et malis dalur. Et sicut
jam dictum est, spiritus in quantum spi-

ritus a malis se non subtrahit, sed spiri-

tus in quantum sanctus subtrahit se a MLIUUKI QtjAKTI
malis, quia in eis non operatur sanctita-
tes. Et cogitationes malorum sunt sine
intellectu practico determinante de recte ARTIGULUS V.
hoc modo quo
faciendis, dicit Philoso-
phus in 111 Ethicorum, quod u omnis De modis providenlise.
malus ignorans est. »

Adqucesi.3.
Ad 1.
Ad m
Quod ultcrius Quoeritur de Roe- Gonsequenter quaeritur de modis pro-
tio, omnino concedendum est ut jacet videntiaj, quos tangit Damascenus in
et patet ratio ex dictis. libro 11 de Fide orthodoxa ', ubi dicit,

Ad ?.
Per hoc eliam patet, quod conceden- quod duo sunt modi providentiEe. Unus
dum est diclum Augustini, quod conse- secundum acceptationem, et alter secun-
quenter inducitur. dum concessionem. Secundum accepta-
Ad object. Id quod in contrarium objicitur, in tionem dicit esse providenliam quae est
principio hujus solutionis solutum est :
in his qmecumque incontradictorie sunt
hoc enim dicto modo providentia in solo bona, sicut est in bonis gratiae, ad quee
Deo est. est voluntas beneplaciti. Secundum con-
cessionem autem sive permissionem,
Adqusest.i. Ad idquod ullerius qua^iitur, dicen- quam etiam vocat dilectionem, dicit fieri

dum quod nihil gubernatur nisi per ah- septem modis.

quid mclius sc : et ideo crealurffi ut Primo quidem modo, quando ex pa-
creaturse gubernatio non potest fieri per tienlia magni mali ad exemplum mani-
creaturam, sed per id quod melius est feslat aliquando virtutem palientis. Un-
omni creatura, ct lioc est Deus creatu- : de dicit sic : « Concedit enim multoties
ra enim ex nihilo est, et ideo indiget ct justum incidere in calamitates, ut
conditiva, contentiva, conservativa, et eam qua? in ipso latet, virlutem aliis

provisiva virlutibus, quarum quamlibet manifestum faciat, ut in Job. Unde, To-

necesse est esse in meliori se : et ideo bise, n, 12, dicitur : Ha)ic autem tenia-
licet Deus sit omnipotens, tamen nul- tionem, scilicet plagam csecitatis, permi'
lam talium virtutum potest committere sit Dominus evenire i/li, ut posteris da-
creaturtE : eo quod tahs virtutis creatura retur exemplum patienti^ cj^t^, sicut et
non enim committe-
est susceptibilis. Si sancti Job. Et hoc est de malis poenoe ju-
Deo mino-
rctur creaturiP, induceret in sti elicere bonum et procurare. »

rationem sequipararet enim

: creaturam Secundo modo, quando de malo et

Deo in aliquo et sic Deus non esset

: inconvcnienti mauno elicitur bonum

i
S. J. DAMA^icii.NLs, Lib. II de Fide orlho- d^xa, cap. 29.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. G7. 693

commune mundi. Et de hoc dicit sic : priam infirmitatem, humihetur, et confi-

« Aliquando concedit inconvenientiuni tens pcccatum suum ferventior resurgat.
quid agi, ut per operationem eestimatam Et de hoc sic dicit : « Conceditur quis
inconvenientem, magnum et mirabile bo- et nefariam incidere operationem in
in
num diligatur, ut per crucem salus ho- direptionem aherius passionis deterio-
minum. » ris, ut puta quis elatus in virtutibus et
Terlius modus, quando per patien- directionibus suis, concedit hunc Deus
tiam ptense fit conservatio virlutis in in aduUerium incidere, ut ex casu in
punito. Et de hoc dicit sic :Secundum
« sensum veniens proprise infirmitatis,
alium modum concedit sanctum pati ma- humilielur, et procidens confileatur Do-
le, ut non ex recta via exeat, vel ex da- mino. »

ta ei virtute et gratia in superbiam inci-

dat, ut Paulo, II ad Corinlh. xii, 7 : Xe Ad iDEM est quod dicit Glossa Bed:3e,
mng)iitudo recclatioimm extollat me, Joan. IX, 1 et seq,, quod quinque de
datus est mihi stimulus caniis me^, causis accidunt flagella.
angelus Satanse, qui me colapJiizct. » Primo, ut flagehatus probetur, hoc
Quarlus modus quanda de malo est, est, probalus ostendatur, ut in Job et
pcense unius alii erudiuntur. Et de hoc Tobia.
dicit sic « Derelinquitur quis ad tem-
:
Secundo, ut flagellatus humilictur, nc
pus in direptionem ahorum, ut quod se- de gratia sibi facta superbiat, ut in
cundura ipsum tit, intuentes alii eru- Paulo, II ad Corinth. xii, 7 et seq.
diantur ut id quod est iactum de Laza-
: Tertio, ut gloria Dei ad fidei sedifica-
ro et divite '. Naturaliter enini videntes tionem manifestetur, ut in cseco nato '.
patientes, cruciamur et compatimur. » Quarto, ut per flagellum flagellalus a
Quintus modus est, quando ex passio- peccato mundetur, ut Numer. xii, 10,
ne hominis gloria Dei procuratur. I']t de Maria soror .Aloysi percussa est lepra, ut
hoc dicit sic : « Derelinquitur etiam in a peccato murmuris purgaretur.
alterius gloriam, non propter proprium Quinto, ul poena seternse damnationis
vel parentum peccatum, ut, Joan. ix, 3, etiam in hac vita in obstinatis inchoetur,
in cseco aquo dicitur
nativilate, de : ut in Ilerode et Antiocho. Act. xii, 21 et
Neque hic peccavil, neque parentes seq., in Ilerode de quo dicilur, quod
ejus : sed ut manifcslentur opcra Dci percussil eum Angelus Domini : ct con-
in illo. » sumptus a vermihus, exspiravit. Et dicit
Sextus est, quando exemplo paticntice Eusebius Csesariensis in Ecclesiastica
unius animatur alter ad patiendum. Et historia,quod vermes illi pediculi fue-
de hoc sic dicit : « Rursus conceditur runt, quod in momento scatebat
et
quis pati in alterius zelum, ut gloria pediculis qui consumpserunt cum ad
ejus qui passus est, magnificata, impigra ossa. De Antiocho, II Machab. ix, 7 et
aliis passio fiat spe futurce gloriae et desi- seq., qui gravi collisione corporis con-
derio bonoruni aeternorum, ut in marty- tabuit.
ribus, et expressuni exemplum est in Et, ut universaliler dicatur, tot modi
Lucia, animabatur ad passionem
quae sunt hujus providentia?, quot modis con-
vidcns marlyrium beatae Agatlia}. » tingit elici ex malo pocnae vel culpie
Septimus modus cst, quando aliquis unius, bonuin icdilicalionis in eodem
virtutibus nou uteus ut debet, permittitur vel in altero. In allero autem dico dupli-
incidere in aUquod magnum peccatum, ciler : vel in communi, ul in Ecclesia :

ut ex hoc cognoscens seipsuni et pro- vel in privato, ut in privala persona : et

' Cf. buc. VI, 10 el soq. 2 Cf. Juan. i.v, 1 cl soii.

694 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
hoc facile est invenire sic enim est in : cognitio : secundum afTectum autem, ut

omnibus modis induclis. Bonum autem probatio, vcl confortalio, vel indignatio

quod elicitur, duplex est, scilicet secun- ad seipsum, vel ctiam zelus ad imitan-
dum intellectum, ut eruditio, vel sui dum alterum.

QUiESTIO LXVllL

De fato.

Deinde quaerltur de fato, quod ponunt Adhuc, Providentia sive prsescien-

3.

tia est rerum

prsecognitio futurarum.
qui providentiam negant.
Talis autem prsecognitio nihil ponit in
El quseruntur quatuor, scilicet primo
an fatum sit? rebus, ut ostensum est in quaestione de
prcisdeslinatione. Ergo videtur, quod nul-
Secundo, Quid sit?

Tertio, Cujus sit? him dispositionera ponat qute rebus ad-

Quarlo, In quo difTert a fortuna el eu- haereat. Sed ponentes fatum, dicunt esse

praxia? De hoc enim queTrit Gregorius dispositionem inhserentem rebus. Cum

Nyssenus in uUima parle hbri sui quem ergo non sit dispositio inhserens rebus,

de homine.
fecit
nihil est : et sic fatum nihil est.

4. Adhuc, Si fatum ahquid est : aut

est creatum, aut increatum. Si creatum :

CoNTRA Augustinus in hbro V de Civi-

:

taie Dei Divina providentia regna

: c<

constituuntur humana. Quse si propter-

MEMBRUM I.
ea quisquam falo tribuit, quia ipsam
Dei volunlatem vel potestatem fati no-
Ulriim fatum sit ?
mine appellat, sententiam teneat, lin-
guam corrigat '. « Ergo videtur, quod
pRiMO quseritur, An sit fatum ? fatum non sit nisi voluntas Dei : el cum
illa sit increata, fatum erit incrcatum.
Et videtur, quod non.
1. Gregorius in homilia de Epiphania :
Adimc Augustinus in eodem hbro,
5.

parum infra « Qui vcro non astrorum

'^

a tidehum mentibus, ut
:
« Absit hoc
constitutionem, sicuti est cum quodque
fatum esse aliquid dicant. » Ergo nihil
concipitur, vel nascitur, vel inchoatur,
fatum esse credendum est.

Adhuc, Fatalia divinationes quse-

2.
sed omnium
connexionem seriemque
dam Numer. xxiii,
sunt. Dicitur autem,
causarum, qua fit omne quod fit, fati
23 : Non est auguriiim in Jacob, nec nomine appellant non multum cum eis :

divinalio in Israel. Ergo falum in Ec- de verbi controversia laborandum atque

clesia non debet esse. certandum est quando quidem ipsum :

' S. AuGUSTiNUS, Lib. V de Civitate Dei, - Idem, Ibiilem, cap. 8,

cap. 1.
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUvEST. 68. 093

causarum ordinem et quamdam coniie- nia continet et causaliter, Greece voca-

xionem Dei summi tribuunt voluntati et tur EijjLapaivr^. Et quando accipitur dispo-
potestati, qui optime et veracissime cre- sitioexemplata a providenlia influxa et
dilur et cuncta scire antequam liant, et impressa rebus creatis secundum totum
niliii inordinatum relinquere. » Ex hoc ordinem causarum naturalium ct volun-
accipitur, quod fatum non est nisi volun- tariarura rebus inhserens, et quasi im-
tas Dei : et ita est increalum. pressa et incorporata rebus creatis, tunc

bontra
^^ coNTRARiuM hujus cst quod dicit vocatur jaluni. Unde providentia et fa-
Boetius in libro IV de Consolaiione p/ii~ tura dilferunt ut exemplar et exempla-
losophix, quod « fatum est inlieerens re- tum, et sicut causa influens,
et forma in-

bus mobilibus dispositio, per quam pro- fluxa. Propter quod etiam Ilermes Tris-
videntia quteque suis nectit oi-dini- inegistus et Plato mundum ab hoc
bus Sed talis dispositio aliquid crea-
'. » exemplari egressum describunt, quasi
tum est. Ergo falum aliquid creatum secunduuiDeum a Deo deorum forma-
est. tum. Et hoc inodo ponere fatum nihil
est inconveniens. Sic enim a providentia
SoLUTio. Dicendum, quod fatum est, inchoat, et in aliis non est nisi disposi-
sicut dicit Gregorius Nyssenus in libro tio causata et impressa.
quem fecit de honiine, in cap. de electio- Alio modo determinabant de fato
ne, quod fatum Grsece dicitur cluiapjjLivr, yEgyptii et Chaldffii, qui ordinem cau-
Grsece enim EiijLapaivr,, Latine sonat ordo. sariTrahunc mundura rcgentiura, stcllis

Et hoc idem dicit Ilermes Trismegistus attribuebant et dicebant, quod in

: nati-
in suo libro de Causis. Dupliciter autem vitate cujuslibet, dispositio et qualitas
ponitur fatum. Uno modo Catholice, se- nati et regimen consistit in duodecim
cundum quod est forma et ratio omnium circulis et stellis positis in eis :et hunc

per naturam, vel voluntatem, vel propo- ordinera et dispositionem relictam in

situm fientium, inchoans a principe cau- nalis, qua3 dispositio qualitas est relicta

sarum qua3 est providentia, et ab ipsa ex motu et situ stellarum et radialione et

procedens in secunda, tertia, et quarta, conjunctione et pra?vcntionc, quge ne-

secundum ordinem causarum, sicut in cessitatem rebus imponit tam in natura-
intelligentias quce motores suntorbium, libus quam in voluntariis, fatuni voca-
et in orbes sive coelos, et ex coelis in verunt. Videbant enim, quod in onmi-
motus coelorum, et ex motibus ccelorum bus ubi secundum ordinem plura mo-
in molus elementorum, et ex motibus vent ad idem, secundum movet in forma
elementorum in actus et motus elemen- primi, sicut patet in generatione et dige-
tatorum sive complexionatorum sive stione hominis. Calor enim digestivus
quocumque modo ad formam mixli de- per hoc quod congregativus est homo-
ductorum. Et in proposito similiter. geniorum sibi, et disgregativus hetero-
Omnium enim quoe in proposito sunt, geniorum, ab Aristotele in II de Aninia
vel lieri possunt, sive ab Angelo, sive ab ioquente contra Erapedoclcm probatur
homine, prima ratio et forma cxempla- esse calor ignis tamcn in virtule ignis
:

ris in providentia divina est *.

et ab illa non movetur nisi congregando ct segre-
sicut a fonte et principe quasi per in- gando sed non in deducendo digestum
:

ilucntiam procedit in alia si sunt bona, ad formam vivi virtutem enim qua de-
:

vel ordinanda per ipsum si mala sunt. ducit ad forraani vivi, hoc est, carnis
Unde totus ille ordo causaruiu ex pro- potentiain vitu' habentis, non hahet nisi
videntia inchoans, quae exemplariter om- ab anima nulriliva, cujus csl iiislrun^

' BoETius, I.ilt. IV de Consolatlonc philoso- plii;i\ prosa i.

696 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.
tum, sicut et dolabra lignum non movet dici possit, ad solas corporum differen-
ad formam domus, nisi ab arte quce est tias afflatus quosdam valere sidereos,
in mente artilicis. Sic nuod dicebat, sicut in solaribus accessibus et decessibus
qualitates elementales quse adbserent ma- videmus etiam ipsius anni tempora va-
teriae in generatione generatorum, et riari, et lunaribus incremcnlis atque de-
voluntates et electiones quae sunt in ge- crementis augeri et minui qusedam ge-
neratis, non movent nisi in forma et nera rcrum : sicut echinos, et conchas, et
viitute conslellationum, quoe dumiis na- mirabiles a?stus Oceani : non autem et
tivitalum vocantur ab astrologis. Et quia animi voluntales positionibus siderum
virtus addita est nativitati, propter hoc subdi ' . j) IIoc igitur modo dicere fatum
dicebant, quod dictum fatum necessi- heereticum est. Primo autem modo di-
tatem imponit et voluntariis ct naturali- cere fatum non est haereticum. Unde
bus. Augustinus in libro V de Civitate Dci :

Conlra quod disputat beatus Augusti- « Qui vero non astrorum constitutionem,
nus in libro quinto de Civilate Dei, et sicuti est cum quidque concipitur, vel
Gregorius Nyssenus in libro de /lomine, nascitur, vel inchoatur, sed omnium
cap. de electione, et de his quse sunt in connexionem seriemque causarum, qua
nobis. IIoc enim modo ponerefatum, est fitomne quod ht, fati nomine appellant
dicere omnia evenire ex necessitate, et non multum cum eis de verbi contro-
sic inutiles esse leges et consilia et deli- versia laborandum atque certandum est
berationes, et injustas esse pcenas dam- quandoquidem ipsum causarum ordinem
nandorum, et injusta pra^mia bonorum, et quamdam connexionem Dei summi

eo quod non voluntarie sed coacte fece- tribuunt voluntali et potestati, qui opti-
runt quidquid fecerunt : et inutilia csse me et veracissime creditur et cuncta scire
studia ad virtutem vel scientiam, sicut antequam fiant, ct nihil inordinatum re-
pocta dicit de Paride :
linquere : a quo sunt omnium potesta-
tes, quamvisnon ab illo sint omnium vo-
Te Uia fata traliiuit,ne coepta relinquere possis. luntates ^. »

Ad PRiMUM ergo dictum Gregorii di-

Unde sic diccrc fatum, cst htereticum. cendum, quod a fidelium mentibus longe
Talis enim stellarum qualitas trahere debet esse fatum secundo modo dictum :

potest corpora, et mutare animas eliam non quoniam aliqua qualitas non inhffi-

plantarum et brutorum, sed animam et reat rebus corporalibus quse etiam incli-

voluntatem hominis quse ad imaginem nare possit animas corpori conjunctas :

Dei in libertate sui constituta est, et do- sed sic, quod nulla coactiva inhseret re-
mina est suorum actuum et suarum ele- bus qualitas : quia etiam corpora non
ctionum, nec mutare nec trahere potest cogit, ut dicit Ptolemaeus in Centilogio.
coactiva coactionc : licel forte eatenus Dicit enim, quod « sapiens homo domi-
qua anima inclinatur ad corpus secundum natur astris. » Et Ilali in commento suo
potentias quffi affiguntur organis (sicut ponit exemplum : Ut si sidera scintillant
sunt potentiee animse sensibilis, et ani- ad motum melancholise et ad quartanas,
mse vegetabilis) anima humana inclinati- sapiensin astris hoc prsevidens, per cibos
ve, non coactive, a tali qualitate trahi et medicinas corpora disponat ad sangui-
possit. Et hoc est quod dicit Augustinus nem et tunc non erunt susceptibilia
:

in quinto libro de Civitate Dei, sic : motus melancholise et quartanae et ex- :

« Cum igitur non usquequaque absurde cluditur scintillatio stellarum.

'•

S. AuGUSTiNus, Lib. V de Civitate Dei, cap. ^' Idem, Ibidem, cap. 8.

G,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XYII, QU.^ST. 68. 097

Ad ALiuD dicendum, quod fatalia di- Ad sequens dictum Augustini dicen- Ad 5.

vinationes non sunt, nec auguria sed : dum, quod ex hoc non sequitur, quod
fatalia qusedam prognosticationes sump- fatum non sit nisi voluntasDei, sed quod
taB sunt a signis probabilibus non neces- fatum est dispositio relicta in omnibus
sariis : sicut Hippocrates docet in libro ordinibus causarum ct elfectuum secun-
de Prog)iostlcis. Sic enim ordo in stellis dum ordinem naturalium et voluntaria-
cst in gradu primo, et dispositio sive rum causarum, in quibus principanlur
qualitas adbaerens generatis, est qualitas providentia Dei et voluntas.
influxa a stellis, et est in gradu seeundo. Id quod objicitur in contrarium, con- Ad obj«ct.

Et ideo a Ptolemaeo in Centilogio tales cedendum est.

dispositiones vocatur stellge secundce.

Dicitenim sic « Prognosticator qui pro-
:

gnosticatur a stellis secundis, veriora di-

cit : eo quod ille prognosticatur a quali-
tatibus quae rebus inhaerent: et ideo effi-
caciores Iransmutandum,
sunt ad res ARTICULUS II.

quam positio siderum quae per se rem non

tangit, sed per aliud ct per accidens. » Quid sil faturn ?
Ut in primo capitulo libri qui x\rabice
dicitur Alarba, Latine Quadripartituni,
dicit Ptolemaeus. Secundo quaeritur, Quid sit fatum ?
Ad aliud dicendum, quod inpraecogni- Et sumantur defmitiones a Sanctis et
tione providentiae duo sunt, scilicct pro- a Philosophis dalee.
videntia simplex : et haec quia respectu 1. Boetius in libro IV de Consolatione
boni et mali est, nihil ponit. Et est ibi philosophise : « Fatum est rebus mobili-
beneplacitum voluntatis : quod est re- bus inhaerens dispositio, per quam pro-
spectu boni, secundum quod convertitur videntiasuis quaeque nectit ordinibus '. »
cum ente : et quia hoc causalitatem di- Secundum hanc defmitionem videtur,
cit, ideo necesse est quod dicat disposi- quodnon tantum sit inhaerens mobilibus,
tionem respectu rerum rebus futuris in- sed etiam immobilibus : cst enim ex di-

fluendam, praesentibus influenlem, prae- vina providentia dispositio rebus influxa

teritis influxam a divina providentia. Et divina autem providentia est tam mobi-
hoc modo aliquid dicit in rebus. lium quam immobilium : et sic non vi-

Ad dictum Augustini dicendum, quod detur esse ratio quare magis dicatur re-
fatum secundum primam acceptionem bus mobilibus inhaerens dispositio, quam
quffidam dicit sicut antecedentia, sicut immobilibus.
homo dicit animal, et causa secundaria 2. Adhuc, Quod mobilibus rebus in-

praesupponit primariam : et sic fatum in haeret, mobile est : quia, sicut dicit

cardine ordinis causarum dicit providen- Aristoteles in Topicis ^, motis nobis mo-
tiam et voluntatem divinam. Sed quan- ventur ea quae in nobis sunt : ergo dis-
tum ad id quod signilicat, dicit dispositio- positio mobilis est.

nem causis secundis et tertiis et quartis 3. Adhuc hoc probatur ex eo quod di-
et sic deinceps causatis influxam a pro- cit Boetius, ibidem « Fatum est eorum
:

videntia : et illa non est voluntas divina, quffi divina simplicitas gerenda dispo-
sed effeclus voluntatis : et sic fatum crea- suit, mobilis nexus atque ordo tempo-
lum quid est, et non increatum. ralis. »

* BoETiLs, Lib. IV de Consolatione pliiloso-

2 Aristoteles, Lib. II Topicorura, cap. 3.

pliise, prosa 0.
 698 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
Sod contra. Jy CONTRARIUM hujus GSt, a positione siderum profecta, et non a
1. Quod ibidem dicil Boetius parum providentia.
infra : « Ilaec series fatalis actus fortunas- Adhuc etiam videtur hoc ex rationi-
(>.

que hominum indissolubili causarum bus Astronomorum. Negari enim non

connexione conslringit, quce cum ab im- potest, quod sidera per (iguras positionis
mobilibus providentice prognosticanlur sua? radiationes diversarum ligurarum
exordiis, ipsas quoque immutabiles ne- loco generationis iniluant. Nec negari
cesse est esse. » Nexus ergo fatales im- potest, quod in Perspectivis probatum
mobiles sunt : et sic nec mobilis est, nec est, quin radiationes diversarum figura-
mobilibus adhceret. rum diversas qualitates imprimant gene-
Adhuc, Boetius, ibidem, « Fatum
2. ratis. Demonstratum est enim in libro de
singula dirigit in motu, locis, formis, ac Speculis, quod radius reflexus in seipsum
temporibus distributa, ut haec temporahs elicit ignem, et in nato propter hoc facit

ordinis explicatio in divinae mentis adu- furens incendium et nigredinem, ut in

nata prospectu providentia sit : eadem angulum acutum,
^Ethiope. Reflexus ad
vero adunatio digesta atque explicita calorem non tamen incendium.
facit,

temporibus,/rt/z^m vocelur. » Ergo fatum Reflexus ad angulum hebetem sive ex-

est efTectus providentiae. Sed quando pansum, propler privationem caloris si
causa est immobiHs, efTectus est immo- non sit multum expansus, facit tempe-
bihs : ergo fatum est immobihs nexus ratum. Si aulem sit multum expan-
sicut et providentia. sus, frigus inducit et Immidum. Et sic
Adhuc, Augustinus in hbro V de
3. videtur, quod in corporibus secundum
Civitaie Dei ', contra Astronomos lo- complexiones tota diversitas sit a stelKi-
quens dicit, quod « fatum secundum eos rum Sed dicit Socrates, quod
positione.
est vis positionis vel situs siderum in cir- electiones voluntatum fiunt secundum
culo nalivitatum, quse existente quando diversitatem habituum prius existentium
quis concipitur vel nascitur, cognoscitur in ehgente. Sicul phlegmaticus eligit pi-
qualis futurus sit. » Videtur ergo quod sces et somnum. Melancholicus de melan-
fatum non sit etTectus providentiae, sed cholia adusta, eligit amara, tetra, et tri-
positionis siderum : et ita nulla est de- stia. Sanguineus Jovis habens complexio-
finitio Boetii. nem^ pulchra et laeta eligit. Cholericus
4. Adhuc, Sapient. xiu, 2, dicilur, Marlis sequens complexionem, eligit

quod steliae sunt rectores orbis terrarum. acuta et feracitates et audacitates sive
Constat autem, quod vis rectoris primi animositates. Et sic de omnibus dicit
inhseret omnibus rectis ab ipso. J^^rgo Socrales, quod semper electio secundum
videtur, quod fatum nihil ahud sit, nisi habitum est : et cum habitus sint a
dispositio inhaerens omnibus rectis a eo quod in aliud causans priinum
steliis,

stellis, per quam stellis movenlibus non possunt reduci, quod sit causans in
unumquodque per differentias positionis genere et coordinatione causantium na-
stellarum ad fmem periodi in esse, et turaliter, videtur quod electiones varian-
agere, et pati, et eufortuniis, seu infor- tur secundum positiones astrorum et ha-
tuniis deducitur. bitus.
5. Adhuc, Boetius in hbro IV de Coii' Adhuc, Moc modo descriptus est
7.

solatione pJiilosopliige : « Ea series (quae totus liber qui dicitur Quadripartitum

fatum dicitur) ccelum ac sidera movet-. » Ptolemsei, in quo ostenditur qualis quis-
Et sic videtur, quod fatum est dispositio que futurus sit in figura et complexione

* S. AuGUSTiNUs, Lib. V de Civilale Dei, cap. * BoETius, Lib. IV de Consolatione pliiloso-

1. pfii£e, prosa 6.
 JN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII. QU.EST. 08. 699

corporis et electione voluntatis, ex po- 8. Siquis forteobjiciat eis, quodintota

sitione astrorum in circulis nativitatis. serie causarum quae fatu7n dicitur^ vo-
Dicuntenim, quod spluera stellarum fixa- luntas Dei et providentia est et princeps
rum liabet movere terram : et ex diver- et ordinans sicut vult, ut dicit Augusti-
sitalc figurarum ex imaginibus cceli, nus : eo quod est omnia praesciens et ni-
quas quadraginta octo dicunt esse, et ex hil inordinatum relinquens. Respondent
positionibus siderum, et ex figura retle- isti, quod divina voluntas est primum et

xionum luminis et radiorum causatur di- princeps extra genus et extra coordina-
versitas figurarum omnium eorum qui3e tionem moventium et mobilium. Sed
fiunt in loco generationis qui est in terra. probat Aristoteles in secundo pri^ncTS phi-
Sic dicunt sphceram Solis movcre ignem losophiss, quod in quolibet ordine cau-
ad locum generationis : et illum ignem sarum necesse est esse primum in genere
sic radiis solis illatum et informatum, ejusdem causae. Et de hoc loquuntur
imprimere liabitualem formam nato, quo Astronomi hoc enim necesse est esse
:

habitu trahatur ad eligendum ea quse positionem stellarum in causis generan-

solis sunt, sicut splendida, lumen hono- tibus. Dicunt etiam, quod per se patet et
ris, late ditfundentia, sicut et ipse tilius in octavo Phijsicorum probatur, quod for-

Solis latus est facie et venustus. Sic di- ma primi generantis sive moventis habi-
cunt sphseram Lunae movere aquam : tualiter ditfusa in secundo et terlio mo-
quod patet in accessu et recessu maris, ventibus, dat eis rnovere ad esse et spe-
qui fiunt ad positionem lunae in angulis ciem et operationes generati. Supponunt
sui circuli ditferentis secundum quod est etiam dictum Socratis, quod omnis scili-

corniculata, vel in quadralura prima vel cet electio secundum habitum aliquem
fit

secunda : quod Graeci vocant dicominos prius existentem in eligente. Cum enim
et dicotomos secunda : vel secundum electio sive eligere, sit duobus vel pluri-

quod est plena, vel juxta plenitudinem ; bus propositis unum aliis prfeoptare,
vel deliciens a plenitudiue, quod GraBci non esset ratio quare unum aliis praeop-
Yocixni a77ip/iitritos prima, et a77iphitritos taret, nisi potentia electiva traheretur
seciaida. 'A;ji.;'. enimGrEece, diibimn sonat habitu aliquo ad hoc amandum plus
Latine : eo quod tunc dubium, hoc est, quam aliud. Et six ex stellis et formis ha-

imperfectum habet circulum. Sic dicunt, bitualibus ex positione siderum impres-

quod quinque alii planetee habent mo- sis, causant et ordinant natorum esse,
vere sphaeram aeris : et ideo in aere operationes, vitam, et electiones, et for-

multimodos esse motus quia illi plane- :

mant durationis quantitalem.
tae multorum motuum sunt. Et sphaera
i
i

quidom Veneris movere habet humidum Dicendum, quod fatum di-

SoLUTio. soimio,
seminale, quod spiritu generantis qui est versimode delinltur, scilicet in compara-
aereus, plenum est et influit illi formas : tione ad id cujus est, sicut inheerens dis-
habituales, quibus per totum periodum positio : et sic illud definit Boetius. De-
deducitur in corpore, et deducitur in ele- finitur etiam aliquando secundum essc
ctione sic natus. Sic dicunt sphaeram quod habet in comparatione ad id a quo
Mercurii movere humidum commiscibile est : et sic dicit Boetius, ibidem : « Fa-
lad commixtionem et complexionem, et tum est corum quae divina simplicitas ge-
influere sibi formas quibus deducitur in renda disposuit, mobilis nexus atque or-
variatione complexionis et raixtionis et do temporalis. » El sic definitur fatum

M0 electionis, quce tales scquitur habitus. secundum quod est connexio causarum
Dicunt enim, quod sic nati eligunt ea quiP omnium gerendorum a prima et princi-
sunt mercatorum, qui semper miscent pe causa usquc ad ultimum eirectum.
negotia, et vagabundi lucra sequuntur. Et cum fatum idem sit quod Graece
 700 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
£t[j.ap[ji£vri, quod, ut dicuiit Gregorius Nys- Ad id quod ohjicitur in contrarium, Adobj

senus et Hermes Trismegislus, sonat or- dicendum quod nexus ille immobihs est
dinem causarum, sic accipitur proprie ct secundum quid, mobilis autem simplici-
secundum totum csse suum : sic cnim ter. Quoad duo enim est immobilis, sci-

est inhaerens dispositio mobilibus causis licct quoad id quo res fatalis extra ordi-

et causatis, per quam sicut instrumentum nem causarum fatalium excidore non pol-
providentia qua^que suis nectit ordinibus. est, et sic constringit aclus et bjitunas
Et si quis objiciat, quod sicul Deus hominum, et quod rcs una
quoad hoc,
creando non utitur instrumenlo medio, fatalis in uno ordine existens, non potest
ita nec gubcrnando : cum ipse sit perfe- excidere ab illo et incidere in alium : et

ctus gubernator, sicut est perfectus arti- talis immobilitas in nulio contrariatur
fex et crcator. Dicendum, quod non est mobilitali rei fatalis et mobilitati dispo-
simile. Creatio enim nihil supponit, et ex sitionisqua res fatalis movetur in suum
nihilo est et idcirco instrumentum ex
: iinem et terminum.
parte creati esse non poluit quia omnis : Ad aliud dicendum, quod verum est, Ad<
inslrumenti operalio est super aliquid, quod causae gerendorum exemplariter in
Nec ex parle creanlis esse debuit : co inente divina acceptse, providentia sunt :

quod ille est infinitse potentiae, et in sola in rebus autcm digesta3 et inha?rentes,
voluntate sua habet opus suum sicut fatum sunt, Sed cum arguit sic Si :

vult et quando vuU. Sed in gubernatione causa immobilis est, et etrectus est im-
non est sic illa enim supponit exislcns,
:
mobilis, non valet lioc enim non tenet,
:

quia non gubernatur nisi existens actu :

nisi in causa immediata ct essentiali, cu-

et ideo ex parte gubernali quod a guber- jus causalitas non dependet ad aliquid
nabihtate secundum seipsum deficit, nisi quod sit contingcns vel mobile. Et talis
dispositionem qua gubernabiie eftlcialur causa non est providentia, nec fatum.
a gubernante, accipiat, requiritur dispo- Piovidentia enim in omnibus quse in no-
sitio fatalis, per quam gubernator unum- bis sunt, causat liberum arbitrium,
quodque gubernat et suo ordine dispen- quando causa est et non simplex visio.
sat. Quod autem per liberum arbitrium futu-
^j, 1
Ad prjmum ergo dicendum, quod in rum cst, contingenter futurum est, nec
veritate fatum non adhaeret nisi rebus habet immobilitatem nisi secundum quid,
mobilibus. Quaecumque enim gubernan- scilicet secundum quod referlur ad pro-

tur, secundum omnia gerenda ad suos videntiam ut subjectum illi, vel ad hanc
terminos et fines deducuntur : et quoe- vel illam fatalem ordinationem.
cumque deducunlur ad fincs suos, mo- Ad ALiUD quod objicitur de positione Ad
ventur : et quaecumque ad fines suos quo- siderum, dicendum quod l^hilosophi non
tidiemoventur, mobilia sunt et sic fa- : acceperunt fatum secundum perfectam
tum rerum mobilium tantum est nec : sui definitionem : quia cum fatum sit or-

ponit immobilitatem simpliciter, sicut do causarum, vel dispositio ex ordine

nec providentia : sed ponit immobilita- causarum relicta, ordinem causarum non
tem ordinis sive consequentiae, quse est deduxerunt usque ad primam el princi-
immobilitas secundum quid a contin- pem causam omnium, cujus nutu et vo-
gente dependens, sicut saepius dictum luntate et ordinatione et dispositione
est : et ideo definitur per mobile, et non omnes aliffi regulantur et moventur et
per immobile. agunt : et ideo totum esse fati non con-

Ad 2. Ad ALiUD dicendum, quod hoc proce- sideraverunt, sed reduxerunt in primum

dit. ordinem causarum corporalium et hoc :

Ad sequens simihter patet solutio per est primum in genere, et non simpliciter.
A^j 3
dicta : hoc enlra concedendum est. Unde et fata attribuerunt hominibus, et
 IN 1 P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QUiEST. 68. 701

non Angelis. Dixerunt enini, sicut refert necessitatem, sed imponunt qualemcum-
Avicenna, quod soluni corpus hominis que disposilionem sibi a providentia in-
inter mixta cl complexionata ad sequali- ditam.
tatem coeli accedit : et ideo inter omnia Ad id quod ol)jicitur de rationibus Adobject.i

animam intellectualcm,
sortitur quoe in- Astronomorum, dicendum quod in veri-
tcr omnes formas, intelligentice qua^ mo- tate ex talibus principiis dicunt quod di-
vet coelum, similior est : et ideo disposi- cunt. Tamen Ptolemseus in principio
tiones coelestcs magis inliaerent homini- Quadrlparliti dicit, quod Astronomus ni-

bus, quam aliis. Et inhoc nihil errabant hii quasi de nccessitate fatorum etiam in
sed errabant vehenienter in hoc, quod corporibus debet dicere, et assignat duas
dixerunt, quod illse dispositiones et or- causas. Una est, quod vis stellarum non
dines motuum steUarum
coelestium et per se, sed per aliud venit ad inferiora.
imponerent necessitatem ad gerenda ut : Est autem per se notum et a Philosopho
qusecumque quis ageret, de necessitate in libro do Causis, et in VI Ethicorum
fati et coactione faceret cum non ne- : dictum, quod omne quod est in ahquo,
cessitali subdatur animus liominis, cum est in eo secundum potestatem ejus in
semper liberdominus actuum suo-
sit ct quo est. Unde
vis stellarum in medio

rum quia in ipso est facere quod vult,

:
medio secundum potesta-
existens, est in

vel non facere, et non in fatis vel in stel- tem medii et non secundum potcstatem
lis vel eliam providentia eo quod nec :
quam habet quando est in stellis sive in
fatum nec stellae nec etiam providentia a cceHs : et ideo non venit ad inferiora,
libero arbitrio aufert libertatem agendi nisi alterata a virtuto medii. Alia causa
quod vult et arbitrandi. Unde hic fuit est, ut dicit, quia taiis virtus stellse non
error,quod sic ponebant fatum esse, fit in inferioribus per se, sed per acci-

quod rebus fatalibus necessitatem impo- dens. Si enim ficret per se : tunc esset
nat. ab aliqua causarum per se : et sic esset

4. Ad ALiuD dicendum, quod in veritate vel ab efliciente per se, vel a forma per
stellse rectores orbis terrarum sunt in his se, vel a per se matoria, vel a per se fine.

quae subjacent orbi terrarum : et haec Constaf, quod nihil horum est. Relinqui-
sunt corporalia, et ea quoe corporalibus tur ergo, quod sit per accidens, hoc est,

inhoerent, sicut vegetabilia et sensibilia, ex relationo ultimi causati in inferiori-

quae obligata sunt materioe corporali, ut bus, ad primum causans in genere cau-
dicunt Augustinus et Damascenus, et sarum corporalium in superioribus. Tn
magis aguntur quam agunt. Animus au- omni autem tali ordine causarum, licet
tem hominis cum non agatur, sed agat, secundum moveat virtute primi, et ter-
et dominus sit suorum actuum, orbi ter- tium virtuto primi et secundi, et sic dein-
rarum non subjacet, sed potius supponi- cops tamcn primum modum causalita-
:

lur necessitati motus orbis et talibus :

tis non aufert a secundo, nec
propriffi

dispositionibus stellarum nec agitur, nec primum et socundum a tertio et sic fit, :

regilur, nisi forte secundum inclinatio- quod licet vis stellarum immobilis sit in
nem, ut in antehabitis dictum est. stellarum positione, tamen in inferiori-
5. Ad ALiuD dicendum, quod Boctius vc- bus in quibus per accidens est, efficitur

rum dicit. Dispositioni enim fatali quce mobilis et mutal)ilis. Xisi enim sic esset,

est a providentia, subjacent sidera : quia ipsa otiam scientia astrorum esset inuti-
per illam gubernantur et in esse ct in lis : quia mala pra^visa in eis impediri
motu et in elfcctu : scdhoc non est totum non possent, nec bona promoveri. Pro-
esse fati, ut patct cx priedictis, sed est pter quod etiam Messeallach proecipuus
0: esse fati in sideribus et non in aliis. Ncc in astris, dicit quod Alkir, hoc est, cir-
ex hoc haltetur, quod stellaj^ imponant culus cuelestis, studio perili viri juvatur
 702 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ad effectum, sicut juvatur terra ad fru-
ctum serainatione et aratione. Et si cor-
poribus non imponant necessitatem, con-
stat quod nec animo hominis, nec libero
arbitrio. lAlEMBRUM lll.

Adobject.7. Ad ALiuD dicendum, quod illa sunt

principia ex quibus prognosticantur Ciijiis sit fatian ^
?
Astronomi, et secundum quod scripta est
scientia genethliacorum, quae traditur in
Quadripartito quantum ad primam par- Tertio quaeritur, Cujus sit fatum?
tem ejus, quae est de his quse accidunt Et quaeruntur duo, scilicet in quibus
g-eneratis communiter. Sed peccatum est sit radicaliter sive causaliter?
in hoc, quod dispositiones habituales in- Et secundo, in quibus sicut in subje-
fluxas a stellis dicunt necessitatem im- ctis?
ponere rebus et electionem, cum non 1. Ex dictis enim Augustini in libro
possit hoc convenire formae habituali V de Civitate Dei, videtur, quod radice-
quae per aliud et per accidens est in re- tur in astris. Dicit enim, quod « est vis

bus, ut jam patuit ex verbis Ptolemsei. positionis siderum \ »

Adobject.s. Ad ALiuD diceudum, quod in veritate 2. Adhuc, Augustinus super illud Joan-
primum in genere in ordine talium cau- nis, II, 4 Nondum venit hora mea, di-
:

sarum movens, sunt et verum

stellse
est, quod secundum movet virtute primi
sed cum forma primi et virtus in secun-
do est secundum modum et potestatem
secundi et non primi, ideo in secundo
non habet necessitatem quam habet in
primo. Et hujus satis
: cit : « Si fatum est sub sideribus, non
poterat esse sub necessitate siderum con-
ditorsiderum. » Ex hoc relinquitur,
quod fatum sub sideribus est, sicut a si-
deribus impressa dispositio.
exomplum dat Ulterius quaeritur, Quae subiaceant fa- „

Aristoteles in libro de Somno et vi(/ilia, to?

I

dicens quod primae causae sunt sicut prin- Si dicitur, quod naturalia, et maxime
cipales consiliarii principis, qui ordinatis- corporalia, videtur Augustinus contradi-
sima secundum rationes legum dant con- cere in libro V de Civitate Dei, sic :

silia, quae tamen propter res quae proxi- « Quid tam ad corpus pertinens quam
mae sunt negotiis, et circumstant ea, ali- corporis sexus ? Et tamen videmus, quod
quando non congruunt : et ideo ex in- sub eadem dispositiono siderum diversi-
ferioribus causis mutantur. Et quod dicit tas sexus nascitur in conceptu gemino-

Socrates, quod electiones sunt secundum rum, quando masculus scilicet et fcemina
habitus, intendit habitus inclinantes, et simul concipiuntur ^. » Si ergo in hoc
non cogentes. non subjacet constellationi quantum ad
Et per hoc patet solutio ad totum. sexum, nec quantum ad alia corporalia
subjacebit : et sic dispositio corpora-
lium constellationi non supponitur.

Ulterius quaeritur, Si fatum sit de

omnibus his de quibus est providentia,
velnon?

» Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in Ethi- cap. i.

III

corum, Tract. I, cap. 17. ' Idem, Ibidem, cap. 6.

2 S. AuGUSTiNUs, Lib. V di' Civiiafe Dei,
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 68. 703

Et videtur, quod non. fiant omnia quae fiunt : et tunc tenet

Boetius in libro IV de Consolalione objectio Tullii quam ponit Augustinus in
philosophice : « Manifestum est immo- libro V de Civitate Dei, sic : « Si certus
bilem simplicemque*f^erendarum rerum est ordo causarum, quo fit omne quod
formam esse providentiam fatum vero : fit : fato iiunt omnia quae fiunt. Quod si
eorum quse divina simplicitas gerenda ita est, nihil est in nostra potestate, nul-
disposuit, mobilem nexum atque ordi- lumque est arbitrium voluntatis \ »

nem temporalem quo lit ut omnia quse :

fato subsunt, providentise quoque subje- SoLUTio. Dicendum, quod sicut dicit Soluiio.
cta sint, cui etiam ipsum subjacet fatum :
Augustinus in libro V de Civitate Dei ^,

qusedam vero quse sub providentia locata fatum a fando dictum est. Est enim de-
sunt, fati seriem superent*. » cretum principis providentiee divinse,
Tn CONTRARIUM bujus CSt, promulgatum in omnia quse suis ordini-
1. Quod prius habitum est. Si enim bus nectenda sunt.
fatura est dispositio per quam providon- Notandum tamen, quod quaedam
tia quseque suis nectit ordinil)us : tunc transgrediuntur fati seriem, scilicet quae
videtur, quod de omnibus sit fatum, de in ordinenji causarum non incidunt : fa-
quibus est providentia : quia aliter pro- tum enim est connexio et ordo causa-
videntia per fatum quseque non necteret. rum et talia sunt qu»
: imniediate a Deo
2. Adhuc, Si, ut prius habitum est, fiunt, quibus Deus tota est cssendi causa,
fatum est eorum quae divina simplicitas sicut est creatio coeli et terrse, creatio
gerenda disponit, mobilis nexus : tunc animae, creatio Angeli. Hsec enim nulla
videtur, quod omnia quse sunt sub dispo- dispositione media creata quae adhsereat
sitione divina, sint sub fato : sed quae- eis, deducuntur ad esse, sed sola provi-
cumque sub providentia sunt, sub dispo- dentia et voluntate divina : et ideo haec
sitione divina sunt : ergo qufficumque fato non supponuntur. Sunt alia per
sub providentia sunt, sub fato sunt. duos ordines causarum a providentia
descendentia, scilicet per ordinem cau-
Ulterius quseritur. Si malum est sub sarum naturalium, et per motum sphae-
fato ? rarum ccelestium, et motum elemento-
Et videtur, quod sic : quia malum rum, et motum materiae quse omnia :

sub providentia est sicut praesciente et rnobilia sunt. Et cum nihil mobilium
ordinante, sicut dicit Boetius. Sed fatum moveat seipsum, hsec indigent disposi-
est dispositio per quam quodlibet necti- tione a primo motore in ipsa descen-
tur ordini suo. Ergo videtur, quod ma- dente, hoc est^ a providentia qua mo-
lum ad minus ut ordinabile sub fato sit. veantur et connectanlur finibus suis :

sicut et in quod
naturalibus probatur,
Ulterius quffiritur, Si fatum imponat motus localis quo quodlibet movelur ad
necessitatem eis quorum est? locum suum, est a generante vel remo-
Et videtur, quod sic quia dicit Boe-
:
vente prohibens hoc enim probatum est
:

tius in libro IV de Consolatione philoso- in VIII Phijsicorum, et qua^cumque a

p/a'* 2, quod « series fatalis actus fortu- tali ordine causarum descendunt, fato
nasque hominum indissolubili conne- subjacont : quia, sicut dicunt llermes
xione causarum constrigit. » Si indisso- Trismogislus et Doctius et (Iregorius
lubili, tunc videtur, quod de nccessitate Nj-ssenus, idem est fato subjacere, quod

' BoETius, Lil). IV de Consolatione ptiiloso- jihioo, prosa 6.

pliiso, prosa 6. •'

S. Au(;i'sTiMs,Lil).V de Civilate Doi, cap. 9.
^ HoiOTius, Lili. IV di' Coiisolatioiic piiiloso- ^ IuE.M, Uiideiu.
 704 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
causarum subjacere.
ordini et connexioni num esse liabeat, quod non habult in
£st iterum ordo causarum in his quae indivisibili stante et sese non movente.

descendunt a providentia per liberum Ita fatum se habet ad providentiam :

arbitrium : et quia talia non immediate quia ex providentia simplici et stanle

fmnt a Deo, sed liberum arbitrium dedu- proficiscitur et in mobilia difTunditur,
citur ad ipsa, et quod deducitur, deduci quae in ipso quasi reordinanlur ad stan-
non potest sine dispositione qua deduci- tem ordinem providentiae. Similiter est

bile tiat, oportet quod etiam in illis sit in circulo et cenlro : simplicitas enim
relicta dispositio a providentia, qua de- est in centro unde circuli generatio inci-

ducantur et nectantur suis terminis. Et pit, et quo plus pes circini mobihs a cen-
ideo etiam illa subjacent facto, cum fa- tro distat, tanto circumferentia per ma-
tum nihil aliud sit, nisi dispositio ordinis jora spatia ducitur et dilatatur : et quo
causarum, rebus mobilibus impressa, plus ad centrum constringitur, tanto mi-
qua ad fines suos deducuntur et nectun- nora spatia continet, et in paucioribus

tur suis terminis. ditTunditur. Et sic fatum ab indivisibili

providentia profectum, in his quae pro-

Adqueest, 1.
His dicendum ad primum,
HABiTis, xima sunt Deo, et quorum Deus tota est
Ad 1.

quod fatum secundum perfeclum esse causa, sicut in anima rationaliet xAngelo,

fati acceptum, et secundum perfectam parum virtutis habet. In his autem quae
defmitionem, non radicalur in stellis sic- secundum ordinem causarum pius a Deo
ut in primo principio, sed in providentia distant, virtutem liabet magis manife-

quce principatur in omni causarum or- stam.

dine, et cujus forma simplex, simul et in Ad dictum Augustini dicendum, quod
uno omnia praehabens, ratio motus et Augustinus accipit fatum secundum ac-

causalitatis est in omnibus secundis cau- ceptionem Mathematicorum, et non se-

sis et hoc quod ipsa simul habet, sigil-

:
cundum veram et perfectam rationem ip-

latim per fatum dirigitur secundum di- sius.

versitatem temporum, locorum, et va-

riationem rerum mobiiium et haec est :
Ad id quod ulterius quaeritur, jam pa- Adc

ditferentia fati a providentia. Gujus Boe- tet solutio. Omnia enim quae per ordi-

tius tria valde convcnienlia dat exem- nem causarum deducuntur et descen-
pla'. Dicit enim, quod hoc est fatum ad dunt a providentia, sive illae causae sint

providentiam comparatum, quod ratioci- voluntariae, sive nalurales, fato subja-

natio ad intellectum, et tempus ad aeter- cent : quae autem immediate sunt a Deo,
nitatem, et circulus ad centrum. Ratio- fato subjacere non possunt, propter ra-
cinatio enim ab intellectu principiorum tiones jam positas.

incipit, et proficiscitur et circa intelle- Ad tamen Auij^ustini dicen-

dictum
ctum versatur et vertitur : consona enim dum, quod Auguslinus non intendit,
principiis in eo de quo ratiocinatur, acci- quod sexus corporis non subjaceant fato,
pit, et dissona refulat et sic omnia de
:
et quod fatum radicetur in stellis ; quia
quibus ratiocinatur, ad inlellectum regy- hoc esset falsum : sed intendit, quod po-
rat et examinat. Similiter tempus cum sitio stellarum non sit tota et sola causa

in uno indivisibiii stante totum esse eorum qua3 fiunt naturaliter in corpori-
suum possidere non possit, el uno stante bus, propter rationes superius a Ptole-
perfectum cadit in successionem, et suc- maeo inductas.
cessionem infmitam quasi reflectit in
nunc stans, ut in successione sempiler- Ad m quod ulterius quaeritur, patet a

^ BoETics, Lib. IV de Cousolatione pliiloso- phia^, prosa 4.

 IN I P. SUiVI. THEOL. TRACT. XVII, QUJ^ST. 68. W.
jam solutio. Qucedam enim sunt sub tota causa eorum quce subjacent eis :

providcntia, non sunt sub fato, sic-

qucTe scd sub fato et providentia sunt causse
ut quse immediate a Deo sunt et hoc : contingentes, ut liberum arbitrium, quce
intendit dicere Boetius. sunt verae causoe et proxima?. eorum quoe
ject. 1,
Ad quod objicitur in conlrarium,
id fiunt, a quibus providentia et fatum mo-
dicendum quod cum dicitur, quod quse- dum causalitalis non tollit : et ideo
que nectit fatum, signum distributivum, quse fiunt ab ipsis, contingenter fiunt,
qiiceque, non distribuit nisi pro falali- quando respectu ejusdcm sunt provi-
bus et illa sunt qua3 non immediate,
: dentia et fatum liberum arbitrium.
el

sed secundum ordinem causarum a pro- Unde etiam Augustinus dicit, quod
videntia descendunt. per liberum arbitrium futurum est,
iect. ?.
Ad ALiuD dicendum, qubd mobilis ne- etiamsi providentia sit de ipso, et sic
xus non est nisi in rebus mobilibus : et provlsum non de necessitate futurum est,
ideo nec sub dispositione tali sunt, nisi sed de voluntate futurum est sed ne- :

ea qua3 mobiHter gerenda Deus dispo- cessitatem ordinis ponit sicut et provi-
suit. dentia : sed hoec necessitas non est ne-
cessitas nisi secundum quid, ut saepius
sest. 4.
Ad m quod ulterius qua^ritur, dicen- dictum est.

dum quod non est dubium quin malum Ad oiuectionem Tullii quam ponit Au-
poenae sub fato sit. Malum autem culpoe gustinus in libro V de Civitate Dei, et
dupliciter consideratur, scilicet prout est Gregorius Nyssenus in ultimo cap. de
in fieri, et prout est in ordine ad alte- honwie, dicendum quod cum dicit Si :

rum. Primo modo malum culpa3 sub certus est ordo causarum, quod tunc se-
fato non est quia fatum non compellit
: quuntur inconvenientia quae inducit :

aliquem facere malum. Secundo modo dicendum, quod duplex est certitudo
nihil prohibet malum culpse esse sub fa- causarum, scilicet certitudo in esse ordi-
to : dispositione enim fatali ordinatur ad nis, et certitudo in causando. Primo mo-
bonum quod elicitur inde. do certus est ordo causarum, et nihil
1
Ad dictum quod adducitur in
Boetii sequitur inconveniens : quia sic contin-
contrarium, dicendum quod ipsemet gens remanet contingens, et nccessarium
Boetius causam assignat dicti sui. Dicit necessarium, et neutrum altcri pra^judi-
enim, quod providentia rcs mutabiles et cat : quamvis contingens sit sub neces-
alioquin temere fiuituras (et malas futu- sario, sicut vult Aristoteles in II Peri-
ras) fati incommutabililate coercet : et hermenias, et in libris primx pliiloso-
rra-
sic eliminatur ab eis malum, hoc scilicet phise. Cortitudine autem in causando non
quod temere defiucrent. Potest etiam di- cst certus ordo causarum, nisi in causis
ci, quod pcr fatum ipsum malum ordi- necessariis : quod enim contingenter
nem boni habet, ut scilicet bonum eli- causat, non certe causat. Et verum est
ciatur ab ipso : et sic malum in toto ma- quod si hoc modo csset certus ordo cau-
lum non est, sed eliminatur per disposi- sarum, sequerentur inconvenicntia quae
3ipo- tionem fatalem, quoe non cogit ad infert Tullius ct alii negantes providen-
malum, sed etiam ipsum factum ordinat. liam. Sed quia prima certiludo non tol-
lit contingentiam a causis, propter illas
st. 5, Ad m quod ulterius quceritur, Si ip- qua? mobiliter se habent atl causandum,
sum fatum imponat necessitatem? ad ha3c necessaria sunt legcs, consilia,
Dicendum, quod necessitatem simpli- et deHberationes, et objurgationes, et
citer non imponit, sicut ncc providcntia. laudes, quibus ad bonum ordinctur mo-
Et hujus causam assignat Boetius, scili- bilitas causarum contingentium.
cet quia nec providcntia nec fatum sunt
XXXI 4.")
Tori D. ALB. MAG. ORD. PR.ED,
4, Adhuc, Sicut idem opponit Grego-
rius, secundum hoc fortuna non est nisi
prius electorum a nobis : et sic electio

nostra prtevenit fortunam : ergo fortuna

MEMBUL-M IV. potius movetur a nobis et . informatur
quam moveat nos et informet : et sic ho-
/// quo differat fatiim a fortuna mo causa fortunae est, et non fortuna
et eupraxia ? causa hominis in eventibus : et hoc est

contrarium ejus quod dicunt Graecorum

sapientes, qui dicunt fortunam nobis esse
QuARTO quseritur. In quo fatum diirert causam in eventibus, et non iios fortu-
a fortuna et eupraxia? De hoc enim nae.

quaerit Gregorius Nyssenus in ultima o. Adhuc, Ibidem inducit Platonem,

parte libri sui quem fecit de homine sic dicens : « Plato vero dupliciter dicit

Et videtur, quod in nullo. fortunam : hanc quidem secundum sub-

1 Dicit enim Gregorius Xyssenus. quod stantiam. aliam vero secundum actum.
sapientissimi Graecorum dicunt electio- Secundum sub^tantiam ijuidem hujus to-
nes gestorum sive gerendorum esse in tius, hoc est,animam. Secun-
universi
nobis,proventum autem eorum quae eli- dum actionem vero divinam legem im-
guntur, esse in fortuna. Et addit, quod pr(£varicabilem propter causam inelTugi-
sic dicentes.uno quidemmodo verum di- bilem. Vocant autem et hanc constitu-
cunt.alio vero falluntur: nam hoc quidem tiunem immutabilem. »

quod in nobis ponuut electiones gestoram AJhuc, Gregorius, ibidem « Plato

fl. :

sive gerendorum, non omnino autem in dicit hanc legem datam esse a primo et
nobis esse proventus electorum, rectissi- supremo Deo totius animae in decoratio-
me dicunt. Fortunae vero imponere hos, nem universorum, secundum quam de-
hoc est, proventus electorum, non recte ducit ea quae fmnt. » Sed fatum est se-
dicunt. £x hoc
quod fatum sitvidetur, cunJum quod deduiitur unumquodque
forluna. Proventus enim electorum a quod tit. Ergo fatum est fortuna.
nobis ad finem deducitur fato : et carn 7. Adliuc, Gregorius, ibidem : « Plato
ad idem sit fortuna et fatum, videntur hanc quce secundum actum fortu-
est
idem esse. nara, dicit etiam esse secundum provi-
2. Adhuc Gregorius ibidem, paulo dentiam. A_'providentia enim dicit con-
post : « Fortuna cura apud Graecos tineri forlunam. Omne enim quod secun-
iiazpuivT, dicatur, ex eo quod est ;jLoTsa dum fortunam est et secundum provi-
quaedam, id est, ordo causarum intrans- dentiam dicit fieri non tamen omne :

gressibilis : ita enim eam Stoici deter- quod secuudum providentiam est, et
minant, hoc est, ordinem et supercoUi- secundum fortunam esse dicit. » Sed
gationem intransgressibiiem. » Ex Loc ita se habet fatum ad providentiam, sci-
videtur, cum fatum sit ordo causarum licet quod providentia continet fatum.
intransgressibilis, ut dictum est, quod Eriro fatum et forluna sunt idem.
fortuna et fatum idem sunt. 8. Adhuc, Aristoteles disputans de
Adhuc, Xon videtur esse bene di-
3. fortuna quaerit, Utrum sit natura vel in-
ctum, quod gerendorum electio sit in no- enim natura sit tunc om-
tellectus ? Si :

bis, proventus autem electorum ad no- nium quorum est una natura, esset for-
cumentum vul utilitatem, sit sub fortu- tuna, quod falsum est.
na secundum hoc enim fortuna est
: U. Adhuc, Ab omnibus a quibus po-
imperfecta, ut dicit Gregorius Nyssenus, nitur fortuna, quasi pro principio poni-
quaedam sub se habens, et quaedam non. tur, quod est dirigens naturam et re-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. 08. 707

gens. Regens autem et dirigens, melius Unus autem et praecipuus nostrorum de-
I

est recto et directo. Ergo fortuna aliquid fectuum est subjacere fato et fortunse.
melius est, quam natura. Ergo illum assumpsit Christus.
10. Adliuc, Aristoteles probat, quod 2. Adhuc, (Jmnibus mobilibus adhce-

non est intellectus. Intelleclus enim sem- ret dispositio qua^ est fatum : Cbristus
per rectus est : forluna autem et recta et mobilis secundum corpus
fuit hoc con- :

non recta. Aliquando enim indigni mul- stat.Mobilis etiam fuit secundum electio-
ta habent eufortunia, et digni infortunia. nem quia dicitur, Luc. quod puer Je-
:

ut in divinis Job, et in poeticis heroicis SKs pro/iciebat sapientia, et setate, et

Priamus. Ergo forluna non est intelle- gratia apud Deum et homines. Ergo
ctus secundum Aristotelem. Ergo ex li- videtur, quod secundum corpus et ani-
heWo de Forluna, fortunaest melius na- mam fato subjacuit et fortunae.

tura. naturam dirigens et deducens ad •j. Adhuc, Matth. ii, 2, dicuiit Magi :

debitum fmem. Hoc autem est fatum, ut \'idimus stellam ejus in Oriente. Ergo
patet ex philosophicis. Ergo fortuna et videtur, quod quantum ad nativitatem
fatum sunt idem. subjacuit stella:'. Ergo fato, secundum
quod fatum radicatur in positione side-
Ulterius, Aristoteles dicit eupraxiam rum.
esse eorum qui prosperantur in boni
electione, cacopraxiam autem eorum qui SoLUTio. Foriuna multipliciter dicitur. soiuiio.

mala eligunt. Et quaeritur, Utrum fortu- Aliquando dicilur fortuna tola dispositio

na sit eupraxia, vel fatum ? Et videtur, a providentia intluxa rebus mobilibus

quod sic fatum enim sive fortuna est
: secundum totum ordinem causarum pri-
quod nectit unumquodque suis ordini- marum, mediarum, et proximarum,
bus. Sed per eupraxiam electio nectitur qua uuum(|uodi[Uij ilebitu nectitur ordi-

bono. Ergo eupraxia fatum est vel for- ni : et sic fortuna sumitur a Platone, et
tuna. Causte enim esedem sunt, quarum convertitur cum fato. l nde Gregorius de
est una ratio causalitatis et unus elTe- Platone : « Secundum hoc quidem quod
clus. Plato vocat Dei ordinationem et volun-
I.N coNTRARiuM hujus est, quod eupra- tatem fortunam, et secundum hoc quod
xia dirigit electionem quae in nobis est, fortunam supponit providenliae, parum
fortuna vero exteriorum dicitur esse bo- quid dilfert a divinis eloquiis, dicentibus
norum. providentiam solam dispensare omnia. »
Aliquando autem fortuna dicitur disposi-
Ulterius quceritur, Ulrum Christus tio vel virtus sive potentia innata ex po-

secundum animam et corpus subjacuit sitione siderum in circulo nativitatis, et

fato, vel fortunae, vel eupraxiae ? per nativitatem inhaerens nato, et mo-
Et videtur, quod non. Conditor enim vens eum ut impetum faciat ad succes-
legum non subjacet legi. Fatum autem sus electionum bonos vel malos per to-

r.iioi.
est dispositio vel lex inhaerens rebus tam vitam. Et sic Astronomi ponunt for-
mobilibus, per quam providentia quae- tunam. Unde in circulo nativitalis par-
que suis nectit ordinibus : et hujus con- tem fortunae inveniunt. et omnem stel-
elia-
dilor Christus est : cum ipse sicut dici- lam cadi ad circulum nativitatis redu-
,;0!D-
tur, I ad Corinth. i, 24, sit Dei virtus et cunt.

4for-
sapientia. Videtur ergo, quod fato et Dicunt enim. quod signum in astro-
futunae nou subjacuerit. nomia quiuque modis accipitur. Lno
j. L\ coNTRARiuM liujus est, quod modo dicitur siijnum latitudo duodecim
1. Chi'istus assumpsit nostros defectus srraduum in zodiaco, et longitudo trigin-
indetractabiles, ut dicil Damascenus. ta i,Maduum, quie est quadrangula super-
708 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ficies zodiaci : et sic duodecim signa ter quas dilfunditur virtus omnium stel-

sunt in zodiaco, hoc est, duodecira qua- larum. Et quia numquam potest eadem
esse penitus longitudo et latitudo diver-
drangulce superficies, quarum qucelibet
sorum natorum in diversilate chraatum,
est duodecim graduum in latiludine,
et
propter hoc nuinquam est idera circu-
trio-inta in longitudine. £t sic non est in
superti- lus periodalis duorum natorum, etiamsi
signo, nisi stella stans sub illa
gemini sunt in uno utero. Longitudinem
cie.

Secundo modo dicitur signum super- enim vocant quantitatem arcus circuli,
ficies hexagona qua? describitur
quatuor qui est ab Oriente usque ad centruni
lineis quadranguli quod dictum est, in- nati, quem circulum colurum vocant.

tellecto quod duce lineffi protrahantur a Latitudinem vero vocant quantitatem

duobus angulis quadranguli aquilonari- arcus qui accipitur ab tequinoctiali us-

bus in polum aquilonarem, et ibi con- que *ad centrum nati, quem circulum
cludant angulum : et simUiter duaB lu- iiteridianum vocant Astronomi.

telligantur protrahi a duobus angulis Dicunt ergo, quod si vis steUarum ac-
dicti quadranguli australibus in polum cipiatur prout diffusa est in signis cceli

australem sic enim describitur superfi-

:
et mediis 'per quae dilTundunt virtutes

cies hexagona. Et sic omnis stella cceli

steUa3, et proximis quse aUerant mate-
aliquo signo,et ornnisphaneta mo- riam generatorura, fatum dicilur. Si
erit in

vetur in signo eo quod si taUs super-

:
autem accipitur quaUtas habituaUs sive

ficies accipiatur, tota quantitas

concavi dispositio ex omnibus his adhserens na-
signa ilhi continetur. to, dicitur fortuna : quse dividitur in eu-
coeli intra

Tertio modo dicitur sigmim figura ex fortunium et in infortunium, eo quod

dispositione stellarum descripta in signo,
iniluxu quaUtatis aUquando prtedomi-
natur steliae benevola?, aliquando male-
sicut dicitur Aries, Taurus, etc, quse
sicut dicit Ptolemeeus, pastores volee.
nomina,
invenerunt. Et sic non est in signo, nisi Addunt etiara, quod raaxime horri-
bile est, quod quia taUs ordo causarum
steUa cujus positione tahs figura descri-
bitur.
certus est, fundatus motu regulari et

Sed quia dicit Ptolemaeus, quod vir- uniforrai ccelestiura, ideo certus et ne-
cessarius est cursus fati, et etiam cursus
tus stellarum circuli non congregatur,
nisi in centro, eo quod nihil respiciunt
fortunae. Lnde Homerus : « Inveniunt

nisi centrura, ideo quarto raodo dicunt sibi fata viam. » Et hoc contra fidem,
signum corpus, cujus basis in circulo est sicut patuil in praecedentibus de fato.

quadrangulum primo descriptum, et Unde Gregorius Xyssenus in libro de

profunditas in centro describitur quatuor homine ;« Stoici aiunt restitutos plauetas

lineis protractis ab angulis illius basis in idera signum secundum longitudinem

in centrum tunc enira habet latitudi-
:
et latitudinem, ubi in principio unus-
nem, longitudinera, et profanditatem, quisque erat cum primum mundus con-
stitutus est, in dictis temporum circum-
qua? corpus constituunt. Et sic stellse si-
gni referuntur ad centrum. Et quia na- itionibus incendium et corruptionem eo-
torum sive generatorum non est idem rum qua? sunt, perpetrari, et rursus a

centrum, sequitur quod nullus natorum principio in eumdem mundum restitui,

cum aho est in eodem signo. et rursus unumquodque astrorum in

Quintomododicunt^?>z2<'nessecorpus, priore circumitione tlgens secundum

cujus basis est superficies hexagona pau- lonuitudinem et latitudinem indissimi-

\o ante descripta, et conclusio ad cen- liter alium mundum perfici. Futurum

trum, sex lineis intellectuaUbus produ- enim rursus esse Socratem et Platonem
ctis ab ansuHs hexagoni in centrum, in- et unumquemque hominem cuni eis-
 IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 08. 709

dem et amicis et civibus, et eadem sua- electione nostra. Et objicit contra

dere, et cum eisdem colloqui, et om- hoc dicens,quod secundum hoc provi-
nem civitatem et municipium et agrum dentia, fatum, et fortuna non sunt nisi
similiter instaurari ut prius. » de his quae habent electionem. Moriones
Addunt etiam deos, sive corporeos, autem, bruta, et vegetabilia electionem
sive incorporeos, sive ccelestes, sive ter- nullam habent et sic sub providen-
:

restres, sive infernales, qui non subji- tia, fortuna, et fato non essent : quod
ciuntur corruptioni huic quae mortalium est inconveniens]: et sic positio illorum
est, cum assecuti fuerint unam circum- inconveniens est. In hoc tamcn conve-
itionem, hoc est, perfecte cognoverunt, nienter dixcrunt, quod providentiam in
ex hac cognoscere omnia quse sunt futu- ordine causa