Duke parashikuar 100 vitet e ardhshme

Nga George Friedman Prpara se t rrmoj n ndonj hollsi t luftrave globale, prirjeve t popullsis apo ndryshimeve teknologjike, sht e rndsishme q t`i drejtohem metods sime d.m.th. saktsisht si un mundem t parashikoj at q bj. N t vrtet, nuk kam si qllim t merrem seriozisht me hollsit e lufts n vitin 2050, luft t ciln un e parashikoj. Por dua t merrem seriozisht me kushtet se si do t zhvillohen luftrat n at koh, t merrem me centralitetin e fuqis amerikane, me mundshmrin se vendet e tjera do ta sfidojn kt fuqi dhe me disa prej vendeve q un mendoj se do ta sfidojn dhe nuk do ta sfidojn kt fuqi. Pr t br kt duhet ndonj arsye. Ideja e nj prplasjeje SHBA - Meksik dhe madje pr nj luft, do t`i linte n dyshim shumicn e njerzve t matur, por mua do t m plqente t provoja se prse dhe se si mund t bhen kto pohime. Nj arsye, t ciln t ciln tashm e kam prekur, sht se njerzit e matur jan t pazot pr ta parashikuar t ardhmen. Slogani i vjetr i T Majts s Re Ji Praktik, krko t Pamundurn Duhet t ndryshohet: Ji Praktik, Shpreso t Pamundurn. Kjo ide sht n thelb t metods time. Nga nj perspektiv tjetr, m thelbsore, kjo sht quajtur gjeopolitik. Gjeopolitika nuk sht vetm nj mnyr mendjemadhe e shprehjes marrdhnie ndrkombtare. Kjo sht nj metod e t menduarit rreth bots dhe e parashikimit se far do t ndodh n terren. Ekonomistt flasin pr nj pun t padukshme, n t ciln veprimtarit e interesit vetjak dhe afatshkurtra t njerzve t ojn tek ajo q Adam Smith e quante pasuria e kombeve. Gjeopolitika v n zbatim konceptin e puns s padukshme kundrejt mnyrs s sjelljes s kombeve si dhe t aktorve t tjer ndrkombtar. Ndjekja e interesit vetjak afatshkurtr nga ana e kombeve dhe nga udhheqsit e tyre ojn, nse jo te pasuria e kombeve, ather t paktn ojn n nj mnyr sjelljeje t parashikuar dhe ksisoj n aftsin pr t parashikuar formn e sistemit t ardhshm ndrkombtar. Gjeopolitika dhe ekonomia, t dyja supozojn se lojtart jan racional, t paktn n kuptimin e t njohurit t interesit t tyre vetjak afatshkurtr. Si aktor racional, realiteti u jep atyre zgjedhje t kufizuara. N trsi sht pranuar se njerzit dhe kombet do t ndjekin interesin e tyre vetjak, nse jo n mnyr t prkryer, ather t paktn jo n rrmuj. Mendoni nj loj shahu. N siprfaqe duket se secili lojtar ka njzet lvizje potenciale t hapjes. N t vrtet, ato jan shum m pak sepse shumica e ktyre lvizjeve jan aq t kqija sa t ojn me shpejtsi drejt shpartallimit. Sa m i mir t jesh n shah aq m qart i shikon alternativa e tua dhe se n t vrtet jan t disponueshme lvizje m t pakta. Sa m i mir t jet lojtari aq m t parashikuara jan lvizjet. Mjeshtri i madh luan me saktsi absolute t parashikueshme deri tek ajo goditja e shklqyer dhe e papritur. Kombet sillen n mnyr t njjt. Miliona apo qindra miliona njerz, t cilt prbjn nj komb jan t ngrthyer nga realiteti.

Ata krijojn udhheqs, t cilt nuk do t bheshin udhheqs nqoftse do t ishin irracional. Ngjitja n krye t miliona njerzve nuk sht dika q e bjn shpesh budallenjt. Udhheqsit e kuptojn listn e tyre t lvizjeve t ardhshme dhe i ven n zbatim ato, nse jo n mnyr t prkryer, ather t paktn i ven n zbatim mjaft mir. Nj mjeshtr i rrall do t prparoj bukur, me nj lvizje t papritur dhe t suksesshme, por pr pjesn drrmuese akti i qeverisjes sht thjesht vnia n zbatim e hapit tjetr logjik dhe t nevojshm. Kur politikant ndjekin nj politik t huaj t vendit, ata veprojn n t njjtn mnyr. Nqoftse vdes nj politikan dhe zvendsohet, ather shfaqet nj tjetr dhe ka m shum t ngjar q t mos vazhdoj at far ishte duke br udhheqsi i mparshm. Nuk jam duke argumentuar se udhheqsit politik jan gjeni, studiues apo madje zotrinj dhe zonja. Thjesht, udhheqsit politik din si t jen udhheqs ose prndryshe ata nuk do t shfaqeshin si t till. sht knaqsi e t gjitha shoqrive q t`i nnvleftsojn udhheqsit politik t tyre dhe sigurisht edhe udhheqsit bjn gabime. Por gabimet q bjn ata, kur shqyrtohen me kujdes, rrall dalin t jen budallallqe. M shum ka t ngjar q gabimet tu jen diktuar nga rrethanat. Do t na plqente t gjithve t besonim se ne apo kandidati yn i paraplqyer t mos kishte vepruar kurr me kaq budallallk. Kjo gj rrall sht e vrtet. Prandaj gjeopolitika nuk e merr udhheqsin individual shum seriozisht, jo m shum se sa ekonomia e merr me shum seriozitet individin biznesmen. T dy jan lojtar, t cilt din ta drejtojn nj proces, por nuk jan t lir pr t thyer rregullat shum t rrepta t profesionit t tyre. Prandaj politikant rrall jan aktor t lir. Veprimet e tyre jan t prcaktuara nga rrethanat, ndrsa politika publike sht nj reagim ndaj realitetit. Brenda kufijve t ngusht vendimet politike mund t ken rndsi. Por udhheqsi m i shklqyer i Islands nuk do ta shndrroj kurr at n nj fuqi botrore, ndrkoh q udhheqsi m idiot i Roms n kulmin e tij nuk mund ta rrnonte fuqin themelore t Roms. Gjeopolitika nuk sht rreth t drejts dhe t gabuars s gjrave, nuk sht rreth virtyteve apo veseve t politikanve, gjithashtu nuk sht rreth debateve t politiks s jashtme. Gjeopolitika sht rreth forcave t paprcaktuara, t cilat i ngrthejn kombet dhe qeniet njerzore dhe i detyrojn ata t veprojn n disa mnyra. Prandaj parashikimi gjeopolitik nuk hamendson se do sht e paraprcaktuar. Kjo nuk do t thot se ajo q njerzit mendojn se jan duke br, at q shpresojn pr ta arritur dhe ai q sht rezultati prfundimtar nuk jan t njjtat gjra. Kombet dhe politikant ndjekin qllimet e tyre t astit ndrsa jan t detyruar nga realiteti, ashtu si nj mjeshtr i madh sht i detyruar nga fusha e shahut, gurt e shahut dhe rregullat. Ndonjher ata e udhheqin kombin drejt katastrofs. sht dika e rrall q rezultati prfundimtar t jet ai rezultat, t cilin ata n fillim synonin t arrinin. Gjeopolitika hamendson dy gjra. S pari hamendson se njerzit e organizojn veten n njsi m t mdha se sa familjet dhe se duke vepruar kshtu ata duhet t futen n politik. Gjithashtu, gjeopolitika hamendson se njerzit kan nj besnikri t natyrshme ndaj gjrave ku ata jan lindur, ndaj njerzve dhe vendeve. Besnikria ndaj nj fisi, nj qyteti apo nj kombi sht e natyrshme pr njerzit. N koht tona identiteti kombtar ka shum rndsi. Gjeopolitika na mson se marrdhnia midis ktyre kombeve sht nj dimension jetsor i jets njerzore dhe

kjo nnkupton se lufta sht e gjithpranishme. S dyti gjeopolitika hamendson se karakteri i nj kombi sht i prcaktuar s teprmi nga gjeografia ashtu si sht edhe marrdhnia midis kombeve. Ne e prdorim gjersisht termin gjeografi. Kjo prfshin karakteristikat fizike t nj vendndodhjeje, por shkon prtej ksaj pr t par ndikimet e nj vendi mbi individt dhe bashksit. N antikitet, ndryshimi midis Sparts dhe Athins ishte ndryshimi midis nj qyteti t rrethuar nga toka dhe nj perandorie detare. Athina ishte e pasur dhe kozmopolitane, ndrsa Sparta ishte e varfr, provinciale dhe shum e ashpr. Nj Spartan ishte shum ndryshe nga nj athinas, si n kultur ashtu edhe n politik. Nse ju i kuptoni kto, ather sht e mundur t mendosh rreth masash t mdha njerzish, t lidhur s bashku nprmjet lidhjesh t natyrshme njerzore dhe t prmbyllur nga gjeografia, t cilt veprojn n disa mnyra. Shtetet e Bashkuara jan Shtetet e Bashkuara dhe prandaj duhet t sillen n mnyr t sigurt. E njejta gj vlen edhe pr Japonin, Turqin apo Meksikn. Kur bni sondazhe dhe shihni forcat q formatojn kombet, mund t shihni se menyja nga e cila ata zgjedhin sht e kufizuar. Shekulli XXI do t jet si t gjith shekujt e tjer. Do t ket luftra, do t ket varfri, do t ket triumfe dhe shpartallime. Do t ket tragjedi dhe fat t mbar. Njerzit do t shkojn t punojn, t bjn par, do t ken fmij, do t bien n dashuri dhe do t urrejn. Ka nj gj, e cila nuk sht ciklike. Kjo sht gjendja e prhershme njerzore. Por shekulli XXI do t jet i jashtzakonshm n dy sense: do t jet fillimi i nj epoke t re dhe do shihet nj fuqi e re globale q do ta ket botn nn kmbt e saj. Kjo nuk ndodh shpesh. Tani jemi n nj epok amerikano-centrike. Q t kuptojm kt epok duhet t kuptojm Shtetet e Bashkuara, jo vetm sepse sht kaq e fuqishme por sepse kultura e saj do t prshkoj botn dhe do ta prcaktoj. Pikrisht ashtu si kultura franceze dhe kultura britanike kan qen prcaktuese gjat periudhave t tyre t pushtetit, kshtu edhe kultura amerikane, aq e re dhe aq barbare sa sht, do t prcaktoj mnyrn se si bota do t mendoj dhe do t jetoj. Kshtu, studimi i shekullit XXI do t thot t studiosh Shtetet e Bashkuara. Nqoftse do t ishte nj argument i vetm q mund t nxirrja pr shekullin XXI, ky do t ishte se Epoka Europiane ka prfunduar dhe se ka filluar Epoka e Ameriks s Veriut dhe se Amerika e Veriut pr njqind vitet e ardhshm do t mbizotrohet nga Shtetet e Bashkuara. Ngjarjet e shekullit XXI do t rrotullohen rreth Shteteve t Bashkuara. Kjo nuk siguron q Shtetet e Bashkuara do t jen medoemos nj regjim i drejt apo moral. Sigurisht q nuk do t thot se Amerika ka formuar nj qytetrim t arrir. Kjo n shum aspekte do t thot se historia e Shteteve t Bashkuara do t jet historia e shekullit XXI. Pjes e marr nga libri 100 vitet e ardhshme - Parashikimi per Shekullin e XXI, botuar n shqip nga Shtpia Botuese Plejad