POKLADNI VUKOVI U DEEVICAMA -----------------------Milo Juki Kljune rijei: vukovi, vuari, Deevice, vuk, Dalmacija, BiH, maskirni ophodi,

poklade Apstrakt U radu se opisuje obiaj prireivanja pokladnih vukova u Deevicama kod Kreeva koji se, za razliku od drugih krajeva Bosne i Hercegovine i Hrvatske, u tom mjestu jo uvijek odrava. Takoer se u radu usporeuje dananje prakticiranje obiaja s nekadanjim prakticiranjem u drugim podrujima, te se pojanjava mogua simbolika specifinih detalja vukova u Deevicama s obzirom na ustaljena tumaenja tog obiaja u drugim krajevima, a navode se i imena predvodnika vukova u posljednjih sedamdesetak godina.

1. Ukratko o prolosti Deevica Selo Deevice lei na 912 metara nadmorske visine, u zaravnici omeenoj planinama Ina (1255) na jugoistoku i Gradac (1357) na jugozapadu. Na jugoistoku je i Lopata (1383), a zapadno su Radava (1200) i ljeme (1275). Prostor je najotvoreniji ka jugozapadu, gdje se, oko tri kilometra udaljeno, nalazi selo Dusina. Kroz Deevice protie potok Nevra, koji se u Dusini ulijeva u eljeznicu. U administrativnom smislu, Deevice pripadaju opini Kreevo.1 Mjesto je poznato jo u Srednjem vijeku, kad se, 1403. godine, spominje kao jedno od sjedita bosanskog kralja, a Deevice su tada i jedan od najvanijih bosanskih rudnika olova i srebra. 2 U selu se ve 1408. godine spominju dubrovaki sud i carina, a 1412. godine knez (komes) trga Deevice (Cote de mercado de Desaviza).3 Treba napomenuti i podatak da
1

Milo Juki, Deevice pregled povijesnih dogaanja, toponomastika, sastav i podrijetlo stanovnitva, HKD Napredak, Kiseljak, 2001. godine, str. 13. 2 Desanka Kovaevi, Trgovina u srednjovjekovnoj Bosni, Nauno drutvo NR BiH, Sarajevo, 1961. godine, str. 100.
3

Desanka Koji-Kovaevi, O knezovima u gradskim naseljima srednjovjekovne Bosne, Radovi Filozofskog fakulteta, VI, Sarajevo, 1971., str. 335.

se u dubrovakim izvorima Deevice najee navode pod terminom locus (mjesto), ime su se uglavnom oznaavala podgraa i otvoreni trgovi, no uvijek su u pitanju naselja.4 U osmansko doba u Deevicama se eksploatira srebro, a potom eljezo, u austrougarsko doba i iva, a u XX. stoljeu barit. Neki povjesniari navode5 da se, u vrijeme kad se Deevice prvi put spominju, dakle na poetku 15. stoljea, u Deevicama ve nalazilo sjedite upe, te crkva ili samostan posveen svetoj Jeleni, a drugi6 smatraju da su Deevice, kao i itavo podruje sadanje upe, u srednjem vijeku pripadale upi Lepenica. Povjesniari nisu doli ni do konanog zakljuka je li u 15. stoljeu u Deevicama postojao franjevaki samostan ili rezidencija, ali je zabiljeeno da 17.XII.1435. godine general franjevakog reda, Vilim de Casalis, oduzima Ivanu, gvardijanu Fojnice i Deevica, neke povlastice koje je dotad uivao gvardijanat Fojnice i Deevica.7 Na karti sjedita samostana bosanske vikarije za razdoblje izmeu 1340. i 1517. godine, koju je sastavio dr. Dominik Mandi, a izdao provincijalat Franjevake provincije Bosna Srebrena, nalaze se i Deevice.8 upa sa sjeditem u Deevicama obnovljena je 1899. godine,9 a postoji i danas. U Deevicama je vrlo prisutna predaja kako je u 15. stoljeu u tom mjestu rezidirao tadanji vizitator bosanskih franjevaca, Jakov Markijski.10 O ivotu u Srednjem vijeku na prostoru Deevica danas svjedoi nekoliko nekropola sa stecima, brojni toponimi, te iva narodna predaja.11 2. Opis pokladnih vukova u Deevicama Obiaj u Deevicama poznat kao vukovi datira iz vremena koja sadanje stanovnitvo ne pamti. Veina Deeviana bi na pitanje: Otkad
4

Desanka Koji-Kovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske drave, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978. godine, str. 141. i 142. 5 Dr. Krunoslav Draganovi, Opi ematizam katolike crkve u Jugoslaviji, Nova tiskara, Sarajevo, 1939. godine 6 Milenko S. Filipovi, Lepenica kao regija (Lepenica priroda, stanovnitvo, privreda i zdravlje), Nauno drutvo SR BiH, 1963. godine, str. 19. 7 Vladimir Dumbovi, Kreevo do pada Bosne pod Turke, str. 106. Vlajko Palavestra (Historijska narodna predanja i toponomastika u Fojnici i okolini, str. 109.) navodi kako Vilim de Casalis ovo priopava u pismu Jakovu Markijskom. 8 Fra Ignacije Gavran, Suputnici bosanske povijesti, Svjetlo rijei, Sarajevo, 1990. godine, str. 29. Vlajko Palavestra (nav. djelo, str. 150.) prenosi podatak da je, istodobno kad i u Fojnici, ustanovljen i samostan u Deevicama. 9 Milo Juki, Deevice pregled povijesnih dogaanja, toponomastika, sastav i podrijetlo stanovnitva, HKD Napredak, Kiseljak, 2001. godine, str. 27. 10 Isto, str. 30. - 36. 11 Isto, str. 40. 117.

postoje vukovi?, odgovorila da postoje oduvijek, otkad se zna ili slino. Sjeanja sadanjih starijih stanovnika Deevica ograniena su na prosjeni ljudski vijek, pa su poznati i pojedinci koji su u tom razdoblju bili glavni organizatori i predvodnici vukova, o emu emo govoriti kasnije. Tradicija je prekinuta tek u godinama posljednjeg rata, no potom je ponovno oivljena. Obiaj je takav da vukovi na pokladni utorak obilaze selo, odjeveni na poseban nain, te sakupljaju otkup od svake kue. Idu u koloni, jedan za drugim, na elu im je vuica, a na zaelju je vuk koji u bisage kupi ono to mjetani daju. ire pripreme za organiziranje vukova poinju desetak dana prije pokladnog utorka, dana kad se obiaj redovito upranjava. Pripremaju se ovje koe, koje e posluiti kao odijelo, boje za maskiranje, te zvona, a vuica priprema dugi tap, na ijem se zavretku nalazi kravlji rep. Vukovi, iskljuivo odrasli mukarci, skupljaju se u rano jutro, u objektu za koji su se prethodno suglasili, uglavnom u nekoj od seoskih kavana. Ve otprije se zna tko e se nai u ulozi vuice, a sami vukovi su redaju iza vuice, po starosti ili, pak, po stau godinama sudjelovanja kojeg imaju u vukovima. Svi vukovi se, prije nego to krenu u ophodnju, po licu namau razliitim bojama. Nekada su se koristile prirodne sirovine za dobivanje boja (kora ljive, ljuska luka i sl.), a u novije vrijeme fabricirane boje ili ru, karmin i slino. Boja se ponekad stavljala i na kosu, no u posljednje vrijeme umjesto toga se koriste perike. Na svakodnevnu odjeu odjenu se ovje koe, mada je taj detalj posljednjih godina poprilino zaboravljen, ponajvie uslijed gotovo potpunog nestanka ovaca, a oko psa stavljaju zvona, kojih je, takoer, posljednjih godina sve manje, no, nisu potpuno nestala. Na elu povorke je vuica, koja ima istovjetnu opremu kao i vukovi, no razliitu funkciju: vuica zapovijeda vukovima, a neposluh kanjava udarcima tapom, odnosno kravljim repom na njegovom vrhu. Vukovi su duni ii u koloni, a najee dre onog prije sebe za opasa na kojem se nalazi zvono. Kad neki od vukova, kojih je u koloni znalo biti i sedamdesetak (posljednjih godina ih bude 15-20), iskorai iz kolone, a vuica to primijeti, uglavnom trpi itava kolona, jer vuica udara sve redom, a vukovi pritom ne smiju poduzeti nita osim vratiti se u kolonu i, polukrunim kretanjem kolone, izbjei udarce. Neposluh je, naravno, esto hinjen, kao i ljutnja vuice, te njeni udarci upranjavaju se vie zbog toga da bi obiaj bio do kraja ispotovan.

Vukovi imaju svoj zadatak: bunim zvonjenjem i neprekidnim isto tako bunim zavijanjem, kojim se oponaa glasanje vuka, kao i svojim stranim izgledom, oni trebaju uplaiti ljude i stoku, kako bi dobili to vei otkup. U svemu su duni sluati vuicu, od pravca kretanja do posebnih uputa za pojedine situacije. Zadaa vukova je ne samo zaplaiti ljude, ve prijetnju i izvriti. Ako kolona vukova ugleda u blizini nekog od ljudi, posebno neku od mlaih enskih osoba, djevojku ili udanu, vukovi e je potjerati i, ako ne uspije pravodobno pobjei, ugristi. Vukovi ugrizaju i kada netko od onih koji im daju otkup neoprezno primakne ruku nekome od njih, pa se otkup najee dodaje kroz manji prozor, i to esto ne rukom, ve maicama ili nekim drugim pogodnim predmetom. Znalo se desiti da vukovi iznenade i djevojku ili enu koja ih s prozora na katu eli vidjeti, i to tako to bi se jedan drugom popeli na ramena, a onaj kojem je djevojka simpatina znao bi se zakvaiti za prozor, pa ak i upasti u sobu, ako bi akcija bila tako munjevito i iznenadno izvedena da ona koja je na prozoru ne bi stigla ui unutra i zatvoriti prozor. Tako su pokladni utorak i vukovi bili dobra prigoda momcima i djevojkama: ako je neki momak simpatizirao odreenu djevojku, svi vukovi trenutano su se usuglaavali da e upravo taj od vukova pokuati ujesti djevojku, a i djevojka se mogla sluajno nai na udaru vukova i provjeriti kome od njih je interesantna. Za otkup se uglavnom daje suho meso i pie, a jedan od vukova kupi sve to u bisage. (Poto u Deevicama nakon rata nitko vie nema konja, tako nema ni bisaga, pa se otkup stavlja u rance ili vree.) Nije zapameno da je itko ikad odbio darovati vukove. Kad vukovi obiu sve kue u selu, a ophodnju uglavnom zavravaju u dijelu sela zvanom Podjelo, negdje iz sela iznenada se zauju pucnji, uglavnom iz lovake puke, prethodno dogovoreni s nekim od lovaca. Kad uju pucnjeve, vukovi popadaju u snijeg i glume da su mrtvi. To stanje traje kratko, moda oko pola minute, sve dok vuica ne ustane i zamahne repom, a vukovi potom ustaju i nastavljaju zavijati i lupati zvonima. To je znalo oznaavati i zavretak ophodnje, a vukovi bi poli u objekt iz kojeg su krenuli u ophodnju, gdje bi, uz hranu i pie, jo dugo nastavili sjediti, jesti i piti. Ovdje treba napomenuti da vukovi iz Deevica nikad nisu ili u druga sela, te da su imali pravo da, ako sretnu obine orjake, adije, makare (kako se u Deevicama i na irem podruju obino nazivaju maskirane pokladne ophodnje), otmu od njih sve to su ovi dotad dobili obilazei selo. Za njih su, naime, rezervirani dani prije pokladnog utorka.

3. Vukovi u Deevicama i vuari u Dalmaciji Iako, kako smo ve naveli, stanovnici Deevica smatraju kako se vukovi u tom selu organiziraju oduvijek, najvjerojatnije je obiaj, karakteristian upravo kod dinarskog stanovnitva, stigao iz kopnenog dijela Dalmacije, odakle podrijetlo vuku i neke od dananjih deevikih obitelji. Poznato je, naime, da su mnoge obitelji iz Imotske krajine doselile krajem XVIII. i poetkom XIX. stoljea na podruje dananjih opina Kreevo, Fojnica i Kiseljak,12 pa su tako neke od njih stigle i u Deevice.13 Vukova je, oito, prije bilo i na okolnom podruju koje se sada obino naziva Lepenika dolina (opine Kiseljak, Kreevo i Fojnica). Milenko S. Filipovi, naime, navodi14 da je obiaj bio rasprostranjen kod katolika u Lepenici, mada pritom ne navodi nijedno mjesto, niti razdoblje u kojem se obiaj prakticirao. S druge strane, stariji stanovnici lepenikog kraja priaju, a to isto tvrde i stanovnici Deevica, da su vukovi do prije nekoliko desetljea prireivani jedino u Ljetoviku, selu opine Kiseljak, u kojem takoer ima porodica iji su preci doselili iz Dalmacije, iako se takoer radi o vrlo starom selu. Vukova je bilo i u Fojnici, ali su nestali osnivanjem i planskom promidbom kazalita u Fojnici nautrb dotadanjih pokladnih obiaja nekoliko godina prije dolaska austrougarske vlasti u BiH, 1878. godine. Tadanjim fratrima fojnikog samostana, koji su kazalite i osnovali, nisu se sviale makare i vukovi, pa su kazaline predstave prireivali u vrijeme poklada: Svrha koja je upravi bila pred oima bila postignuta je; djeca su se dotle oslobodila (napredstavama, op. M.J.) da su se otimala; obinstvo zdravom zabavom poaeno, a nespretna makarenja i vukovi posve izostali ove godine.15 Iako je obiaj znatno modificiran, u Deevicama je uspio opstati i danas. Gotovo potpuni nestanak ovog obiaja u Lepenikoj dolini, a i u drugim krajevima BiH i Hrvatske, imao je, dakako, uz gore navedeno iz Fojnice, i neke druge razloge. injenica je, naime, da je u mjestima na nioj nadmorskoj visini stvarna opasnost od pojave vuka bila mnogo manja, a tu su i odluke dravnih vlasti da dadne nagradu onom tko ubije vuka, koje su, u
12 13

Mario Petri, O migracijama stanovnitva u BiH, GZM (etnologija) XVIII, Sarajevo, 1963. godine Milo Juki, Podrijetlo i kretanja katolika kreevskog kraja (rad u rukopisu). U matinim knjigama upe Kreevo kao doseljenici iz Imotskog spominju se Jukii, prvi put 1837. godine. Osim njih, u Deevicama su tada ivjeli i Bartulovii, takoer doseljeni iz imotskog kraja. 14 Milenko S. Filipovi, Pogledi na svijet (u: Lepenica priroda, stanovnitvo, privreda i zdravlje), Nauno drutvo BiH, Sarajevo, 1963. godine, str. 354. 15 Ibrahim Tepi, Fojnica u XIX vijeku (u: Fojnica kroz vijekove), Veselin Maslea Sarajevo i SO Fojnica, 1987. godine, str. 119. Navedeno prema samostanskom ljetopisu.

razliitim dravnim sustavima na podrujima na kojim je obiaj postojao, donoene u razliitim razdobljima: u Bukovici je, primjerice, jo u XIX. stoljeu postojala talja (novana nagrada od drave onom tko ubije vuka)16, a u Hercegovini je nagrada, mada se moe pretpostaviti da je postojala i nekad prije toga, ponovno uvedena nakon Drugog svjetskog rata.17 Vjerojatno je najvaniji razlog za opstanak obiaja u Deevicama njegova vezanost za crkvenu godovinu, pokladni utorak, a, barem u nekoj mjeri, i zbog poznate uzreice da je bolje da nestane sela, nego obiaja. Iako je obiaj donesen iz Dalmacije, gdje je kod starijih stanovnika jo uvijek ivo sjeanje na vuare, on je, kad su u pitanju pojedinosti, zadran tek manjim dijelom, a veim dijelom nadomjeten je na druge naine, te prilagoen novom vremenu i srodnim obiajima. Razlika izmeu vukova u Deevicama i vuara u Dalmaciji oita je ve u tome kad se koji od ta dva obiaja prakticira: dok se u Dalmaciji vuari pojavljuju iskljuivo onda kad netko doista ubije vuka,18 vukovi u Deevicama odravaju se iskljuivo posljednjeg dana pred poetak Korizme, na pokladni utorak. tovie, iako se stariji Deeviani sjeaju situacija kad je u blioj okolini znao biti ulovljen vuk, nikad nitko nije povezivao moebitno odravanje vukova s tim. Ve na tome otpada velik broj pojedinosti prisutnih kod vuara: nabijanje slame u vuka, pravljenje jezika od crvenog sukna, nabijanje vuka na kolac, itd.19 Vukovi se, osim drugih razloga, koje emo kasnije spomenuti, na pokladni utorak vjerojatno organiziraju jer su u mnogim karakteristikama slini makarama (adijama, orjacima). To je, vjerojatno, i razlog razliitog izgleda vukova i vuara: dok su vuari lijepo oeveni u crjenije koporanima20, bez ukrasa na licima, vukovi nose ovje koe, a po licu su namazani raznim bojama. U vukovima, za razliku od vuara, nema ni pjevanja posebnih pjesama, kako je u Dalmaciji obiaj,21 a umjesto toga vukovi zavijaju. Ve smo rekli da ene i djevojke moraju bjeati ispred vukova, dok Ardali svjedoi da ene i djevojke na vuka kojeg nose vuari same stavljaju darove, bez bojazni da bi im vuari mogli nakoditi na bilo koji nain.22 Potom ene kidaju i reu dlaku s vuka, to je kod vukova nemogue, poto
16 17

Vladimir Ardali, Bukovica narodni ivot i obiaji, internet-izdanje (www.rastko.co.yu) Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji stanovnitva Litice, GZM XXIV/XXV, Sarajevo, 1970. godine, str. 313. 18 Vladimir Ardali, nav. djelo. Detaljno je opisan i nain pripreme ubijenog vuka tako da izgleda kao da je iv. 19 Isto. U knjizi je detaljno opisan nain pripreme ubijenog vuka tako da izgleda kao da je iv. 20 Isto. 21 Isto. 22 Isto.

vuka i nema. Isto tako nema ni podjele hrane i pia koje su vukovi sakupili u selu, kao to je to bio sluaj u vuara.23 Vukovi u Deevicama, dakle, imaju mnoge karakteristike koje se obino veu za pokladne maskirane ophode, mada je osnovni motiv, uzimanje otkupa od sela i seoskih domaina, isti kao i kod vuara. U nekim segmentima vukovi su u svoju ophodnju, posebno na planu odijevanja i sveukupnog opremanja, unijeli i elemnte prporua i arojica.24 Slinost s prporuama ogleda se u noenju zvona oko pasa, no, drugih slinosti nema, a za slinost s arojicama vrijedi sve ono to je ve reeno za slinost s karnevalskim maskirnim ophodima, poto su arojice i makare gotovo istovjetni obiaji, a i odravaju se iskljuivo za poklade. I arojice u Imljanima, sjeverozapadno od Travnika, nose zvona kad idu u ophode,25 u Krajini zvono nosi samo jedan od sudionika (jarac),26 a slino je i u nekim drugim krajevima. U Krajini je to obiaj i kod pravoslavaca i kod muslimana, dok kod katolika u tom kraju nema ak ni obiaja arojica.27

4. Vukovi u Deevicama i vuari u drugim krajevima BiH Usporedba vukova u Deevicama s vuarima u Dalmaciji namee se iz povezanosti ovih dvaju obiaja, a i iz navedene pretpostavke da su vukovi uvezeni iz Dalmacije. No, srodnih inaica ima, bolje reeno: bilo ih je s obzirom da je naprijed navedeno zabiljeeno prije vie desetljea - i u drugim krajevima BiH, Hrvatske i Srbije. Tako su vukovi u Gradcu kod Neuma obiaj koji slui za zabavu na sijelima28, a ima nekih slinosti sa deevikim vukovima: sudionici idu jedan iza drugog, dre se za pojas prethodnika, a predvodnik ih iba. Oito je i taj obiaj samo odbljesak nekadanjih vuara, koji je potpuno izgubio vezu s biti ulovom vuka.
23 24

Isto. Isto. U knjizi su detaljnije opisani prporue i arojice. 25 Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji (Etnoloko folkloristika istraivanja u Imljanima), GZM (etnologija) XVII, Sarajevo, 1962. godine 26 Emilijan Lilek, Etnoloki pabirci po BiH, GZM XI, Sarajevo, 1899. godine, separat, str. 16. 27 Emilijan Lilek, Etnoloki pabirci po BiH, GZM XI, Sarajevo, 1899. godine, separat, str. 16. 28 Milica Obradovi, Drutvene igre i zabave (Etnoloko-folkloristika ispitivanja u Neumu I okolini), GZM (etnologija), XIV, 1959. godine, str. 152. Povata se i muko i ensko jedno iza drugog, prste zadjenu pozadi za pojas. Prvi je Vuk, Vuko-baa i on dri turu. Sve igrae vue za sobom i gleda da udari zadnjeg. Onaj se izmie, a on oklapi (oine) i druge sa strane. To traje po jedan sat dok im ne dosadi, a onda se smiju i rugaju ko je vie batina ufatio .

U Livanjskom polju vuari su i kod Srba i kod Hrvata prije etrdesetak godina bili gotovo identini vuarima u Bukovici, s tim da su samo u selu aiu vuari imali stalni termin organiziranja i obilaska u jesen bez obzira kad je vuk ubijen.29 U djejoj igri vukova i ovaca u livanjskom kraju jedni pastiri igraju ulogu ovaca, pasui etveronoke, a drugi ulogu vukova: kad pastiri-vukovi uhvate pastire-ovce, grizu ih (upaju rukama),30 to ima dodirnih toaka s obiajem da vukovi u Deevicama pokuavaju uloviti djevojke i mlae ene.31 Zanimljivo je spomenuti da u Livanskom kraju arojice nose zvona (bronze i klepke) oko pojasa,32 kao i ovar kod vertepaa u Semberiji, kojem su zvona prikaena za ovarsku torbu.33 U irokom Brijegu se obiaj nazivao Prositi s vukom.34 Skupina od tri-etiri ovjeka obilazi svoje i susjedna sela uglavnom na isti nain kao to je to i kod vuara u Bukovici. Slino je i oko Jajca, te u Bosanskoj Krajini.35 U Bosanskoj Krajini vuari hodaju uz boini post, danju, po svojem i drugim selima, i to samo pravoslavci.36 U ostalom su vuari u Krajini uglavnom identini onima u drugim krajevima. U nekim krajevima vukovi su dio svadbenog rituala, a zanimljivo je spomenuti da u Pidriu, u uskopaljskom kraju, ima dosta slinosti s deevikim vukovima, bar kad su u pitanju vanjska obiljeja: vukovi, predvoeni vuicom, idu od kue do kue, drei se oko pasa, zavijaju, te trae novac i hranu, ali se sakupljeni darovi ne dijele, nego idu na mladoenjinu sofru.37 U epi, a i u nekim drugim krajevima, vukovi

29

Radmila Kajmakovi, Maskirani ophodi (Etnoloka i folkloristika ispitivanja u Livanjskom polju), GZM (etnologija), XV-XVI, 1961. godine, str. 230. 30 Milica Obradovi, Drutvene igre i zabave, (Etnoloka i folkloristika ispitivanja u Livanjskom polju), GZM (etnologija), XV-XVI, 1961. godine, str. 261.
31

O tome da se o mladoj djevojci govori kao o ovci, pogotovo tamo gdje su vukovi prisutni pri pronji ili svadbi vidi: kalji, A., O obiajima i vjerovanjima u srezu jajakom, Bilten Instituta za prouavanje folklora Sarajevo, Sarajevo, 2, 1953. godine, str. 207.-215.
32

Radmila Kajmakovi, Maskirani ophodi (Etnoloka i folkloristika ispitivanja u Livanjskom polju), GZM (etnologija), XV-XVI, 1961. godine, str. 230. 33 Radmila Kajmakovi, Semberija etnoloka monografija, GZM (etnologija) XXIX, Sarajevo, 1974. godine, str. 92. 34 Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji stanovnitva Litice, GZM XXIV/XXV, Sarajevo, 1970., str. 312. 35 Veselin ajkanovi, Nekolike opte pojave u staroj srpskoj religiji (u: Mit i religija u Srba), Srpska knjievna zadruga, Beograd, 1973. godine, str. 281. 36 Emilijan Lilek, Etnoloki pabirci po BiH, GZM XI, Sarajevo, 1899. godine, separat, str. 17. 37 Dr urica Petrovi, Etnoloke beleke s puta po Bosni i Hercegovini u jesen 1953. godine, GZM (etnologija) 35/36, str. 168.

zavijaju pred mladoenjinom kuom, sve dok im mlada kroz prozor ne izbaci top - zaveljaj s hranom,38 to takoer predstavlja neku vrstu otkupa. Zanimljivo je da su u okolini Visokog obiaj vukova drali muslimani, koji su o Boiu ili po katolikim i pravoslavnim kuama, dok vukova u tom kraju uope nije bilo kod katolika i pravoslavaca.39 U oblasti Povri kod Trebinja ophodi vuara nestali su sredinom prolog stoljea.40 5. Simbolika vukova O simbolici vukova napisano je mnogo, pa emo se ovdje osvrnuti samo na detalje koji su u vezi sa specifinostima obiaja u deevikim vukovima. Poznato je da su ophodi vukova (vuara) prvobitno imali religijsko znaenje, budui da je vuk kod mnogih naroda stoljeima predstavljao demonsku ivotinju, za koju su, zbog toga, vezani mnogi obredi i kultovi.41 Moda se na to na neki nain, vjerojatno pod stalnim i snanim utjecajem katolike crkve na narodne obiaje, nadovezuje obiaj da se vukovi u Deevicama odravaju na pokladni utorak, to ima i praktini znaaj, jer nakon pokladnog utorka slijedi etrdeset dana Korizme, koja podrazumijeva est post, te odricanje od svake vrste ispoljavanja veselja (sijela, svadbe i sl.). Prireivanje vukova upravo na pokladni utorak vjerojatno je i odbljesak davne povezanosti maskiranih ophoda sa mrtvakim, zadunikim kultom,42 jer nakon etrdeset dana Korizme dolazi Uskrs. U svakom sluaju je predstava vuka kao demonske ivotinje doprinijela stvaranju i postojanju detalja koji je prisutan u deevikim vukovima ubijanju vukova i njihovom padanju, to se uklapa i u praktine svrhe: vuk ini tetu i treba ga ubiti. Isto tako treba napomenuti kako se na tom detalju obiaj istodobno i znatno odmie od opepoznate uloge vuka kao inkarnacije due predaka, prisutne u starim slavenskim predstavama religije, posebice u svim vrstama maskiranih ophoda koje prati podizanje buke i razuzdano ponaanje, karakteristino za pojavu due predaka,43 jer sudionici sigurno ne bi pristali, ak ni simbolino, ubijati due vlastitih predaka.
38

Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji (Etnoloko folkloristika istraivanja u epi), GZM (etnologija) XIX, Sarajevo, 1964. godine, str. 200. 39 Milenko S. Flipovi, Visoka nahija, Srpska kraljevska akademija, 1928. godine, str. 323. 40 Radmila Kajmakovi, Tradicionalni narodni obiaji u Povri i Rakitnom, GZM XXXIV, Sarajevo, 1980. godine, str. 111. 41 Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji stanovnitva Litice, GZM XXIV/XXV, Sarajevo, 1970., str. 313. 42 Veselin ajkanovi, nav. djelo, str. 277. 43 Veselin ajkanovi, nav. djelo, str. 281.

Odravanje obiaja jednom u godini, umjesto onda kad se ulovi vuk jer se, pouzdano, jednom godinje organizirao i u vremenima prije vie decenija, kad je jo prijetila stvarna opasnost ljudima i stoki od vukova donekle asocira na obiaj iznoenja sofre s hranom na Badnju veer ispred kue ili na put u nekim krajevima i pozivanje vuka da doe na gozbu tada ili da ne dolazi narednih godinu dana.44 Brojne zabrane (prerada vune i tkanje, uprezanje volova i uope rad oko stoke, rukovanje otrim predmetima, upotreba mesnih proizvoda u prehrani i dr. sve to u odreene dane u tjednu ili godovine), karakteristine uglavnom za srpsko stanovnitvo, u Deevicama nisu prisutne, niti ima godovina poznatih kao tzv. vuji sveci. 6. Vuice u deevikim vukovima S obzirom na to da se obiaj organiziranja vukova u Deevicama jo uvijek upranjava, zanimljivo je spomenuti osobe koje su u posljednjih sedamdesetak godina bilo predvodnici ili vuice. Najstarija osoba koju sadanji mjetani Deevica pamte u ulozi vuice je izvjesni Lenko, iz roda Moiljanina, ije ime nisam uspio utvrditi. On je bio vuica u godinama prije II. svjetskog rata. Njegov roak Anto Moiljanin zvani Brkonjica bio je vuica od 1942. do 1945. godine, Stjepan Moiljanin Pepin od 1945. do 1950. godine, a Ivo Barei zvani Tuga je najdue bio na toj poziciji, ak 26 godina - od 1950. do 1976. godine. Naslijedio ga je Stjepan Brki zvani Pepura, koji je bio vuica od 1976. do 1990. godine. Potom je vukova nestalo, i to sve do 1999. godine, kad se veina Deeviana ve vratila kui (bili su u izbjeglitvu od 1993. do 1996., a neki i due od toga). Mato Juki je preuzeo ulogu vuice 1999. godine, kad su se vukovi pojavili prvi put poslije rata, i zadrao je u naredne dvije godine. Od 2002. do 2005. godine vuica je bio Pavo Barii, brati ve spomenutog Ive Bareia Tuge, a 2006. godine Anto Gai zvani Lijepi.45

POPIS IZVORA I LITERATURE:

44 45

Isto, str. 275. Podatke dali Ivo avara zvani ia i Mato Juki, obojica iz Deevica.

Vladimir Ardali, Bukovica narodni ivot i obiaj, internet-izdanje, www.rastko.co.yu, datum posjeta: 20.I.2006. Veselin ajkanovi, Nekolike opte pojave u staroj srpskoj religiji (u: Mit i religija u Srba), Srpska knjievna zadruga, Beograd, 1973. godine Milenko S. Filipovi., Lepenica kao regija (Lepenica priroda, stanovnitvo, privreda i zdravlje), Nauno drutvo SR BiH, 1963. godine Milenko S. Filipovi., Pogledi na svijet (Lepenica priroda, stanovnitvo, privreda i zdravlje), Nauno drutvo SR BiH, Sarajevo, 1963. godine Milenko S. Filipovi, Visoka nahija, Srpska kraljevska akademija, 1928. godine fra Ignacije Gavran, Suputnici bosanske povijesti, Svjetlo rijei, Sarajevo, 1990. godine dr. Krunoslav Draganovi, Opi ematizam katolike crkve u Jugoslaviji, Nova tiskara, Sarajevo, 1939. godine Milo Juki, Deevice pregled povijesnih dogaanja, toponomastika, sastav i podrijetlo stanovnitva, HKD Napredak, Kiseljak, 2001. godine Milo Juki, Podrijetlo i kretanja katolika kreevskog kraja (rad u rukopisu) Radmila Kajmakovi, Maskirani ophodi (Etnoloka i folkloristika ispitivanja u Livanjskom polju), GZM (etnologija), XV-XVI, 1961. godine Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji (Etnoloko folkloristika istraivanja u Imljanima), GZM (etnologija) XVII, Sarajevo, 1962. godine Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji (Etnoloko folkloristika istraivanja u epi), GZM (etnologija) XIX, Sarajevo, 1964. godine Radmila Kajmakovi, Narodni obiaji stanovnitva Litice, GZM XXIV/XXV, Sarajevo, 1970. godine Radmila Kajmakovi, Semberija etnoloka monografija, GZM (etnologija) XXIX, Sarajevo, 1974. godine Radmila Kajmakovi, Tradicionalni narodni obiaji u Povri i Rakitnom, GZM XXXIV, Sarajevo, 1980. godine Desanka Koji-Kovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske drave, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978. godine Desanka Koji-Kovaevi, O knezovima u gradskim naseljima srednjovjekovne Bosne, Radovi Filozofskog fakulteta, VI, Sarajevo, 1971. godine Desanka Kovaevi, Trgovina u srednjovjekovnoj Bosni, Nauno drutvo NR BiH, Sarajevo, 1961. godine Emilijan Lilek, Etnoloki pabirci po BiH, GZM XI, Sarajevo, 1899. godine Milica Obradovi, Drutvene igre i zabave (Etnoloko-folkloristika ispitivanja u Neumu i okolini), GZM (etnologija), XIV, Sarajevo, 1959. godine

Vlajko Palavestra, Historijska narodna predanja i toponomastika u Fojnici i okolini, GZM XXVII/XXVIII, Sarajevo, 1972/73. godine Mario Petri, O migracijama stanovnitva u BiH, GZM (etnologija) XVIII, Sarajevo, 1963. godine dr urica Petrovi, Etnoloke beleke s puta po Bosni i Hercegovini u jesen 1953. godine, GZM (etnologija) 35/36, Sarajevo, 1981. godine A. kalji, O obiajima i vjerovanjima u srezu jajakom, Bilten Instituta za prouavanje folklora Sarajevo, Sarajevo, 2, 1953. godine Ibrahim Tepi, Fojnica u XIX vijeku (u: Fojnica kroz vijekove), Veselin Maslea Sarajevo i SO Fojnica, 1987. godine