W:

ms:

^ll^^i;!^^:/''','

i
^•^^v^'

||:i::'
(v:,','v

'ri''' K
.\'s'*':!-t.

3g:::;::-

i|il;iii
'/|)).'l(y(j;l;(i:.,ufi,'ji'4^r,ifr,;V

'

.•''' '''; '

IHffi' '^ri'; .,
'
'

P»il^^=-v:::',r :;':
;f;'l'*Hii||>!j;|itf^i!'^-:;.^;.v:,

"^';'l:i'!:'v^;';-'-:''i';:'^-:

ilM':!ii:;^':':i:;:"":;'"^.''

?tefl:'-v:v^V:'
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur97mign
 CURSUS COMPLETUS,
OGIM
SEU BIBUOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA,OECONOMICA,
SI^IUH SS. PATRIH. DOCTOUO! SCRIPTOROIQ^E ECCLESIASTICORl isi,

SIVE LATINORUM, SIVE GRiECORLM,

QUi AB ^VO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTINl (ANNOm^) PRO LATINIS,
ET CONCILII tLORENTINI {ANN. 1439) PRO GR^CIS FLORUERUNT :

RECUSIO CnilONOLOGICA
OMNIUM Q\]M EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC^ TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
EGCLESIiE SiECULA ET AMPLIUS,
MIXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PEUQUAM DILlGhN-
TER CASTIGATa; DISSERTATIONIRUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTKATA ; OMNIBUS
OPERIISUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU^ TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ;
INDICIBIIS PARTICULARIBUS ANALVTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUCSEQUENT!-
BUS, DONATa; CAPITUI.IS INTRa IPSUM TEXTUM RITE DlSPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM
BlAUGIiVKM SUncniOUKM DISTINGUENTIBUS SUIUECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; OPEHIIiUS
CUM DUBIIS, TUM APOCUVPUIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTI-
CAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPI.IUS LOCUFLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CIIRONOLOGICIS, STATl-
SnCIS, SVNTIIETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
CICUM, CANOMCUM, DISCIPLINARE, IIISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE ; SED PR.LSERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS. ALTERO SCILICET RERUM , QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER , VERUM ETIAM UNUSQUISOUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO, .

IN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT , UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCRIPTURili

SACHiE, EX QUO LI^TORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPEHUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCBIPTUR/E VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT :
EDITIO ACCURATISSIMA, C^TERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CIIARACTERUM NITIDITaS,
CHART/E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIEIAS,
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI^ DECURSU CONSTANTBR
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PRySSERTlMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CIIRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS UIC ILLIC SPARSORUM ,

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTIIECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES ^TATES,

LOCOS, LINGUAS FOUMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTOHESQUK ECCLESIiE LATIN^
A TEllTULLIANO AD INNOCENTIUM Ili :

AGGURANTE
J -P. MIGNE.
Biblioihecse Cieri uuiTcrsse,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIiE ECCLESIASTICiE RAMOS FDITORH.

PATRdLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESI^E, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA. ALIA GR^iCO-LATINA.
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM, VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA
STAT MOXVE POST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GR.ECA
,

DUPLICI EDITIONE TVPIS MANDATA EST. PRIOR GR;ECUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPI.E-
CTITUR ET AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PEUVENIT, SED SINE INDICIBUS POSTERIOR AUTEM IIANC VERSIONEM
, ;

T4NTUM EXIIIBET. IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR UTRAQUE VIGESIMA QUABTA
;

DIE DECEMBRIS 18G0 OMMNO APPARUER.^^T. UNUJIQUODQUE VOLUMEN GRiECO-LATlNUM OCTO UNUllQUODQUE MERS
,

LATINUM QUINQUE FRaNCIS SOLUMMODO EMITUR UTROBIQUE VERO, UT PRETII IIUJUS BENEFICIO FBUATUR EM-
:

ITOR, COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GR/ECAM SIVE LATINAM, 526 VOLUMINIBUS PRO AMPI.IORI EDITIONE ET 27^2
PilO MINORI ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT, SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMIMS AMPLI-
TIIDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA /EQUABUNT. ATTAMEN, Sl QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSlM.
COLLECTIONEM GR.ECO-L ATINAM, VEL EAMDEM EX GR.ECO LATINE VFRSaM, TUM QUODQUE VOLUMEN PUO NOVEM VEL
IRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. IST^ CONDITIONES SERIEIiUS PATROLOGl.E NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR.

PATROLOGIM LATINM TOMUS XCYII.

OPERUM BEATI CAROLI MAGNI IMPERATORIS

TOMUS PRIMU3.

EXCUDERATUR ET VENIT APUD J.-P. MKiNK EDITOREM,

IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETI/E PARISIORIIM VULCO lyENFtn
NOMINATAM, SEl) PEnT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISIN.%,

18G2
 AVIS IMPORTAINT. 5 097
n',ii)n"s iiiie dcslois prnvidenlielles qui rigissenl le monde, raremenl les oeuvres au-dessus dn ronlinaire se f.iiit
sfiis ooiiUadirlion-» plus ou moins forles el nnmlinMises. Les
Ateliers Catlioliques ne ponvaifiilfiurre ochMpper a ct»
(•adun diviii de leiir iiiilil6. Tantot on a ni6 li-ur cxislonce ou lcur imporiance; lanloldn a dil qu'ils ('laienl ferniLS
o'u qii'ils allaicnl rclre. ( epcndanl ils [loursuivcnl leur carricre deiuiis 21 ans, ot h s prodiictions qiii en sorlciil
de\ifnijcnl de i^lns cn pliis gravcs cl soignccs : aussi parail-il eerlain qu'a nioins d^cvi^wicmcnls fiiram une prudence
hiiiniiiae ne sanrail prcvoir ni empccher, ces AVeliers ne sc fermeronl que
qiiand la Biblwlhhine du Cterqe sera
tcriiiin/e en scs :2,000 volumes in-i°. Le passii parail un siir gar.inl de ravcnir, pour cc (jn')! y aa esp6'rerou a
cr.iiudrc. (lcpcndaiil, piirini les caloinnies auxquelles ils se sont Irouvds en buVte, il cii cst dcux qui ont 6u'; conli-
ii\"cllemeiil reii^lees, parce qu^c^^lanl pliis capilales, leur effet enlrainail plus de conscqucnces. De pelils ei ignarcs
roiicurrents se soiitdonc acharn(5s, par leur correspondance ou lenrs voyagenrs, h rcpeicr parloul que nos Edilions
ciaiciit nial corrigees el mal impriin6es. Ne pouvant altaqucr le foiid des Ouvrages, qni ,
ponr ia pUipart, iic sont
qne le-^ (hers-d'uMivre du Cathoiicisme rcconnus pour tels dans lous les lemps et dans lous les pays, il fallailbien
sc rcjcicr siir la forme daiis cc quclle a de plus si';rieux
, la correclion el, rimpression; en ellet, ies chefs-d ot;uvre
mcme iranraicnl qti'nne denii-valcur, si le texle cn ctait inexacl on illisible.
II esl trcs-vrai qne, dans le
primlpe, un succcs iiioui dans les fasies di; la Typographie ayanl, forc(j rEditeur de
recouriraux mticaiiiqucs, alin de raarchcr plus rapidement el de donncr les ouvrages a inoindre [irix, qualre volumes
du douhle Coiirs iVEcriiure sainle el de Tlieuloijie furcnl lirijs avec la correclion insuf(isanle donn(^e dans les inipri-

merics a p.resqiie lout ce qui s"cdile; il cst vrai aussi qii'un ceriain nombre d'auLres volnmes, apparteiiant k divcrses
rublicalions, lurent imprim(5s ou trop noir ou Irop blanc. Mais ,
depuis ces temps (jloigniis, les m6caniques ont
ced(i lc travail aux presses h bras, el rimpression qui en sort, sans (Hre du luxe, altendu qiie le luxe jurerait dans
des oiivrages d'une telle nalure, est partaitement convenable sous tous les rapports. Quant a la correction, il est
de fail qifclle i^a jamais 6tu porlce si loin dans aucun° 6dilion ancienne ou contemporaine. Etcomment cn sera;l-il
aiilrcmcnt aprcs toiiles les peincs et tontcs les d(Jiieiises qiie nous subissoiis pour arrivcr a purger nos (ipreuvcs de
,

loules faules? Lhabilude, cn typographic, meme daiis lcs mcilleures maisons, esl de ne corriger que deux (^preuves
el d'en confi'rer une tro.sicine avec la seconde, sans avoir pr(jpari5 eii rien le manuscrit de Tauleur.
J)ans \cs Atelicrs Callioliqurs ia diirerence esl piesque incouimcnsurable. Au moyen de correcteurs blanchis sous
le harnais et donl le coup d'uil typogiapiiique esi saiis pili(i pour les fautes, on commcnce par picparer la copie d'ua
iiont ii rautre sans en excepter iiii seul mol. On lit ensuile en premifere (ipreuve avec la copie ainsi priiparee. On lit
eii secoiide de la meme iiianiere, rnais en collationnanl avec la preiniere. On fait la meme chose en tierce, en colla-
tionnanl avec la scconde. On agit de menie en quarie, en collalionnatit avec la tierce. On renouvelle la meme op(i-
ratioii en (luiiile, en collationiiaiit avec la quarte. Ces coUalionneinenls ont pour but de voir si aucune des fautes
signalties au biircau par MM. Ics correcleurs, sur la marge des i'preuves, n'a echapp^ k MM. les corrigeiirs sur le
marbre et le m6tal. Aprfcs ces ciiiq lectures entierss conlrol^es Tune par Tautre, et en dehors de la preparatii ii
ci-dcss s menli(uin(^e.vicnt une revision, ei souventil en vient deux ou trois; puis Ton cliche. Le clichagc opcni, par
coiisequeiil la purei6 (Ju lexle se trouvant immohilisee, on fait, avec la copie, une nouvclle lectuie d'un bout de Vi-
prctivc a rantre, oii se livre k une nouvelle rtivision et le lirage n'arrive qn'apres ces innombrables prticaulions.
,

.\ussi V a l il a Montronge des correcieurs de loutes les nalions et en plus grand nombre que dans vingl-cinq
imprimcries de l'aris rtiunies Aussi eiicore, la correclion y coiile-1-elle autant que la composiiion, landis qirailcurs
!

elle iie coiUe qiie le dixitmie ! Aus-ienfin, bien que rassertion puisse paraitre t(3meiaire, rexactitude obieniie par
laiii de frais et de soins, fait-elle (jue la pluparl dcs Elilions des Alcliers Cnllioliijues .aisscnl bicn loin derriere ellcs
ccllcs m(*me des celcbres BjnLdictins Mabillon et Montfaucon et dcs ciiU^bres Jtisuilcs Pelau et Sirmond. Que Ton
«ompare, cii elfet. n'importc quelles feuilles de leurs (iditions avec celles des nolres qui leur correspondent, en grcc
coiniuc eii latin, on se convaincra que riiivraisemblable csl une r6alit«J.
1) ail etirs, ces savants cuiiinents, plns prtjoccupes du sens des textes que de la pariie typographique et n'(;lant
point correctcurs de pnifession, lisaient, noii ce qtie portaient les (!'preuvcs, m:tis ce qui devait s'y tronvcr, lenr
liau:c iiilelligence suppK'antaux fautes de Ttidition. iJe plus les BtMKidiclins, comme les J6s'iites, op^raicnt prcsque
toiij iiirs sur des iiianuscrils, cause perpetuelle de la rnulliplicit6 des fautes, pendant que les Aleliers Callioliques,
dont le pr pre est surloiil de rcssusiiter la Tradition, n'operent le phis souvent que snr dcs imprim(is.
l.e 15. V. I)c Buch, Jil-suite BoUandisle de Bruxelles, nous ticrivait. il y a quelque lcmps, n'avoir pu trouver en
dix-liuit mois d'(ilu<ie, uite seule [aute dans noire Pulrotogie latinc. M. Denzinger, profcsseur de Thiiologie a rUin-
versiit'; de W nzbourg, ct M. Beissmann, Vicaire G(in(jral de la imnne villc, nous mandaient. i la dale dii 19jiiillet,
ifavoir pu (^'gaicinent surpreiidre une scule faute, soit dans le lalin soit dans !e grec de notre donble Patrvlogie. linfin,
lesavantjP. IMtra, Btintdictin (ie Solesme, cl M. Bonetly, direcieur des i4H«fl/es de phitosopliie clirelienne, niis au
dtili de notis convaincre d'une seule erreur lypograptiique, cnl ct6 lorctis d'avouer que nous n'avions pas irop
prtisiimti de nolre parfaite correciion. Daiis le Clergti se irouvent de bons lalinistes et de bons heiliinisles, ei, ce qui
esl plus rarc, des hommcs Ires-posilifs et ti es-pratiques, eh bien ! noOs leur promellons une prime de 25 cenlimes
par cii i]ue f.tute qu'ils decotivrironl dans n'iniporic leqiiel de los volumes, surtout dans les grccs.
M algre ce qtii prticcde, rEdilenr des Cours complets, scntanl de plus en plus rimporlance el meme la n^cessite
riune t^orrcctiiiii parfaile pour qu'un ouvrage soit v6ritablemenl ulile et estimable, se livre depuis plus d'uu an, et
est nisolu de se livrcr jusqu'a la lin k une opiiralion longue, pcnible et couteuse, savoir, la revision enliere et
iinivcrsclle de scs innombrables clichtis. Ainsi chacun de scs volumes, au fur et a mesure qu'il lcs remel sous prcsse,
est corrigi'; mot pour mot d'un bout a Tautre. Qtiaraute hommes y .sont ou y seront occuptis pcndant 10 ans, ct une
soiume (^ui ne saurait etre moindre d'un demi million de francs cst consacrtie a cel important controle. De celle
miniere, ies I'ublicatioiis des Aleliers Catlwticjucs, qui dt^ja se distiiiguaient enlre toiiles par la sup^irioritti de leur
correciioii, n'aiiront do rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans aucun pays; car quel est Ttiditeur qtii
pourrait et \oudrait se livrer APRES (OLP l\ dcs travaux si giganlesques et d'iiii prix si exorbilant? II taut
ceites (ilre bicn tientitni d'une vocalion divine a cet ellet, pour ne rcciiler ni devant la peine ni devant la dcpeiisc,
surtout 1 irsqtie PEurope savante proclame que jamais volumes n'oiit lilti ediies avec tant d'exactilude qiie ceux de
la BiblwV.eijue universelle du Clercje. Le prtisent volume est du nombre de ceux rtivises, et tous ceiix qui le scront
a ravciiir porteron^ cette note. En constiquence, poiir juger les productions des Atcliers Catlwliques sous le rapport
de la correclion, il ne laiidra prendre que ceux qui porleront cn leie Cavis ici irace. Kous ne reconnais.soiis que cetie
(idition et celles'qui suivront sur nos planches de m6lal ainsi corng^es. On croyail autrefois que la stt'r(iotvpie
immohilisail les fautes, attendu qu'un cliche de metal n'est point (ilastique; pas du lout, il introduil la perfection,
car on a trouve lemoycnde le corriger jasqu'a extiiiclion de fautcs. L'H(ibreu a titi revu par M. Drach, le Crec
par dcs lirecs, le Latiu et le Fraiicais par les prcmiers correctenrs de la capilale en ces langues.
iNous avonsla con^olation de pouvoir linir cct avis par les rtiflcxions suivanles : Enfin, nolre exemple a fini par
(ibranlcr lcs uran.les publications en Italie, en AUemagiie, cn Bclgiqne et en France, par les Canons (jrecs de Hoine,
le Gerdil de Naples, le Stunt Tlwmas de Pariue, VEnajclopedie reliqicuse dc Munich, le rccueil des dcclurations des

ritcs de Bruxilles,'les Bollandisles le Suarcz ct le Spicileqe de Paris.

,
Jusqu'iri, on n'avait su rtiimprimer que ces
ouvra-es de courte halcine. Les in-i", ou s'engloutissent les in-folio, faisaient peur, et on n'osait y louchcr, par
crainte de se nover dans ces abiuies sans fond cl saiis rivcs; mais on a fiiii par se risquer a nous imiter. Bicn
plus,
sous notre impulsion. d'atitres Editenrs se pniparent au Bullaire uiiiversel, aux Deciswiis de loules lcs Coiigregations,
a une Bioarapliic el a une Histoirc gtintirale, etc, etc. Jlalhcureusement, la pluparl des (iditions deja faitcs ou qiii se
font sont sans autontii, parce (lU^eUcs soiil sans exactittidc la correction semble
;
en avoir (ile laile par des aveugles,
soit qu'on n'en ait pas senti la graviiii. soit qu'on ail recul6 (ie\ant les frais; mais patience! une
rcproduclion
correcte surgira bicnt(Jt, ne fOl-ce (iu'a la liimi^re des (icoles qui se sonl railcsou (lui se feront cncorc.
 SMCULUM IX. ANNl 800-814.

CAROLINI SCWPTORES
QUI

m ECGLESU LATINA FLOIUJERE.

CA
IMPERATORIS

OPERA OMNIA
JUXTA EDITIONES MEMORATISSIMAS BALUZII, PERTZII, CAJETANI CENNII,
RECENSITA

ET NUNC PRIMUM IN UNUM COLLECTA.

ACCURANTE J.-P. MIGNE

BIBLIOTHEC^ CLERI UNIYERS;^,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIJE ECCLESUSTIC/E RAMOS EUITOKE.

TOMUS PRIMUS
CONTINENS B. GAROLI MAGNl CAPITULARIA ET PRiVILEGIA.

VENEUNT DUO VOLUMINA IG FRANCIS GALLICIS.

KXCUDi:nATUR ET VENIT APU!) J.-P. MIGNK, KDirOnEM,

<N VI \ Dir/IA DWMIiOISE, OI.IM VWOVK 1'OUTA.M lAVYF.TlJE PVUISIOIUIM VDLGO D'EyFER
WOMINATAM, SliU PETlT-MOmilOVGE, iMINC VliUO INTllA MOl^.MA I'AIUSIlNA.

1802
 SJECULUM IX. ANNI 800-814.

ELENCnUS
OPERUIVI QVJE m HOC TOMO XCVII CONTINENTUR.

B. CAUOLUS MAGNUS, IMPERATOR AUGUSTUS.

B. Caroli Magni imperatoris Vita, auctore Einhardo. coL 9

Operum Paas prima. - CODEX DIPLOMATICUS. C3

Seclio 1. — Capitulabia. "^

Stephani Baluzii Tutelensis Prcefatio. "^

Georgii llenrici Pertz Prcefatio. ^""

Caroli Magni Diplomata D. Bouquct Monilum. 119

In Pippini el
1"^*
Capitularia Caroli Magni.
^' ^
Capilularia Ludovici I el Lolharii.
Capilularia Caroli Magni, Ludovici ct Lotharii, impp., ab Ansej^iso abbale
i.80
Fontanellensi collecta.
Appcndix. — Capilularia spuria. "'^

Benedicti diaooni Capilulariuin CoIIectio. ^^*

Sectio II. — Privilegia. 913

1° Privilegia qu8B ad partes GalliaB specianl. 913

2' Privilegia quae ad partes KaliaB speclant. 9J7

3" Privilegia quae ad paites Gcrmaniae spcclant. 19^7

^/;/;end<ic. — Teslamenlum et Diplomata queedam Carolo Magno sup-

1077
posita.
1083.
Index Rerum.

rarisiis. — lix Typis J.-P. MKiNE.

 ANNO DOMllNI DCCC.

OOGNOMENTO MAGNUS, IMPERATOR AUGUSTUS.

"^'^•^ 9 ^'im--^''"^

B. CAllOLI MAGNI IMPEilATORIS

PROLEGOMRNA.
{PeTlz, Monumenla Germaniie liisiorica.)

Nulliis heronm qui nieilio .tvo eniir.uerunt Caroli A
imperatoris, historicorum nulhis {(i) F^inhardi fainam
fcquavil. Uterqnc gente et indole Gernianus ; et hic
quidcni , ut {b} recenliores, Adlaci lamen conje-
ctura (lucli, traduni, e regione sy!v;r^ Ottoniana' pago
Moingowe in Francia ovientaii oriundus, sub fincm
vegni Pip;nni aul piiniis Caroli annis iialus est {c).
Ciijus in auhvm mox ut inlra\i!, al) eo enutritus (</),
ciaria doiiatas, accepit ; o^uilius vel (^arolo vcl Ludo-
vico imporanle a!!baii;e S. SerVatii Trajeclensis (h).
S. Chlodoa!di(o),ecclcsia S. Joannis Ticinensis^p), ct
annis SIO-S^S ahi)atia Foutanellensis (7), accesse-
runt. Anno 803 inter proceres recens;Hur (/), quibus
obsides Saxonici custodiendi commisii erant. Opcrum
regalium exactor conslilutus (s), maxiuKr, molis a?di-
ficia, pontem Mogunliacensem, palatia Ingclheimense

atffue postea et regni admiaislrandi (e), et lilleraiii ct Aquense, et quam hodiequo admiramur, basiiicam
quo rex maxime delectahatp.r otii particeps cSfectus, Aquenscm, simplicitate, solidilate, cl concinnitudine
lalem se pnvbuit, ut pcrpel-.ia regi et lil;eris ejus a^lernam ingenii ejus testem, eisi non inchoasse,
amicitia, post morten\ quoque duiatura, devincire- perfecisse tamen credendus est. Imp^ratori domi
tur (/'). I3na cum rege Alcuini discipulus, arilhmeticre militi;pque s'?mpcr adhssil {l), nec nisi semel, cum
gnarus ab ipso pnvdicatur (c/). Puella no!(iIissima (/;), anno 806 lcgatus leslamenlum cjns Leoni pap:e sub-
Imma, quam rcgis filiam fuisse (?) posteri voluerunt, scribendum porrigcret (?/), ab eo di.-scessisse videtur.
in matiiuionium ducta, Yussinum ex ea riliuin sus- Anno 815, liliis Caroli majorihus iialu defunclis ,

cepit (j). Summo igitur loco habitus, Lcneficiisque pnecipuus ci Ludovici in socielatem impnii sihi
auctus (li), inter cietcra abbatias S. Bavonis (/) ct asciscendi auctor fuisse traditur (;.'). Proximis post
Blandiniensem Gandavenses {m), immunitate judi- obitum Caroli aimis in grati el venerabundi aninii
B
(rt) Ita nomen scribcndum esse, chart;io Einhardo stola ad Lupum anno 855 seripta scncm sc pnvdicat.
a Ludovico imperalore concess;x: (una pro monasterio {d) Vita Caroli pr.vfat.
Blanf'iniensi Ainhardum scrihit), et catalogus proce- (e) In Pnvfatione, et Ermoldi NigelH 11, 51, 34.
nim Saxonia; an. 805 {Einliarius) lum ipse in Anna- (/•) In Pr.rfat.
libus an. 806, in duabus charlis pro monasterio Lau- Alcuini epistola 85. Opp. i, 126.
{{l)
reshamensi, aliisque quas notis Tironianis exaiatas (h)Lupi epist. 4 ad Einhardum.
Parisiis nuper inspexi, in epistok\ ad Lupum, et in (i) Primus monachus , chronici LaurcshaiHcnsis
translationis SS. Marceliini et Petri historia (c. 1), s.^^culo duodecimo auctor.
necnon amicorum ejus pra-cipui, Gerwardus in versi- (/') Einhardi epistoia 50.
bu3 Vit e Karoli subjeclis, Lupus Fcrrariensis (epp. (/.) Exeaipli gratia, Fredesuire, Einhardi ep. 57.

1,2,4,5) ct Riiahanus (in Epitapliio), coa'vi Ermol- (/) Mira'i Opp. dipl. I, undc annalrs Gandavenses
dus Nigellus (IL 3!, Hcinardus), Walafridus Straho supra p. 187 erroris in anni 826 nii-nero arguuntiir.
(de kiiiliarlo), Frotharius TuUcnsis (epist. IG), Ano- Einh. epp. 12, 22, 41; hist. Iransiat. SS. MarcclHni
nymus viLe Lndovici auetor, cap. 41 (Heinhardus), etPetri.
Chronographus Fontanellensis {Heinhnrdus el Einhar- (m) Ibid. et Einh. ep. 12, Ilist. transl. S. Wandrc-
dns), tum Annalista Fuldensis an. 874, poela Saxo, giseli.
utpr;pcipuos noni tantum s;eculi scriptores adducam, (?() Einh. epistola 32 ct charla notis Tironianis
evidcntissime ostendunt. llnus i^nnen allcrve poste- scripla codicis regii Paris. n. 2, 10.
rioris levi liber nomen cjns et ia Ecjinhardmn et _ {0) Einh. ep. 2.
Agenardum profert, quod
variis pneterea iiiodis de- ^ (/)) t''/m!i. hisl. translal. SS. Marccl!ini et Petri
formari, codicum recensio infr;i instituta monstraliil. c. II, n. 12.
In unico cpistolarum codice, Lugduni-CLivati a mc (7) Cln'on. Foulanell.
anno IS^T iterum rcpcrto, initialis tantum littora E (r) in Prodrom;) Germani;o sacnr, T.
I, cx codico
exprimiiur. quem dcnuo cxscripsi.
S. Pardi in Carinlliia
{b) Codex bild. regij! II;timoveran;T>, cujus ca de re (s) Chron. Fontanell. Walafridi Stral)oiiis carmcn
senlealia infra in codicihns recenscniiis sub H 8 ede- dc 00, et Hhahani cpiiaphimn.
lur ; et scripiores liaud ignobilcs nostro ano propio- (0 InPivefalione.
res. (u) Einh. Annales ad a;!. 806.
(c) Nani cum C:iroIi lihris miirilus rst, ct in epi- ((') Ermoldi Nigelli lili. 11, v. 51 S(i([

Pixnoi,. XCVii. r
?^\Q
l\ n. cAiioLiis .m\<;mjs. 12
Mgnimi ((/) Vilaui t\jiis .sfiibeiiilaiu sihi proposuil, el A Lotharium in suiisidiuin vocarenl, Einh:u'(Uis apini
aiiio aaiuini S:20 ahsolvil ; anno eniin s'.'([!icnli S'^! (liscipnlum qnondani suuin, nc si; p;itri opponerel,
jani ii!!iM'lil)r()s inonastcrii Sindlm/.cs-.Xuva (/;) occur- diligcniius instilit ((/). lutciim llcriih^irdiis aiiclori-
ti(, ol 851 famam ejus laiepatuisse, ex
anno 850 vel tale sna ita abnsus est, nt advcrs;e partis principcs
\a\])\ Einhanliim inlelliglnius. Concineri-
episLola ari silti cxti-ema potius tcntanda qu:im illum (iintius lo-

tui' in pi\eralio»e de litterarum in aula honoie jam- lerandiim p;itar(uit ; et initio aniii 850 cuin impcra-
jam imminntn, et qnamvis apuil Ludovicum impera- tor in Britannica exp^^ditione Compcndium vcnisset, i

forcm loeum iionoris pristinum retinenH, lamenjam exercitu seduclo, rcbellionem consitaiunt. Qno min- ;

tum pra^senliens se rebiis imparem, quarum e medio tio acc(>pto, Einiiardus , qni .ludilham CompiMuiiuia ;

'

amicus suns maguus d scessisset « otium quo ali-

, sciiui jnssus, valde a'gi'otus usque Valeuriauas ven(!-
<inandi) p.^rtVneretur, multimoda eogilatione uieditari rat, Gandavnm nave novo jam rcrum
rcccssil , et [

<(i!pil » (r). Qiiam ol) rcin villas .^lichilinstat et Mn- ordinc immincnle , missionem ah
impcraiore pc- -

linheiin insallu Odanwald apopulari fiequentia valde liit ()). Qiia impetrata (s), nicnse Martio Mulinlicimum

iCinolas nactus, eas sibi et Imme uxori ab impera- se rcccpit. Sed ciim rcm pultlicam factionibus quas-
tore conccdirogavit (f/). Qni piHitioni non soluin an- satam in diversa ferri cous})iccrel, mcnse Aprili vel
luiit, sed cum anno 817 Lolharinm regem consti- .Maio (?) Lolharii iinp^ratosis cx Italia rcdncis collo-
Inisset, Kinharchim pjtissimnm qni « ejns curain ge- qniiim cxpeliil (;<), ct poslea convcnlum iilum ma-
rerct, quitine enm de morihus corrigcndis et hoiicslis gnum in quo in lotius rcgni statum inquirendum es-
alque utililnis scctandis sedulo comraoneret » ele- , sel, adii-e sihi pi'oposnit (ii). Qui cum K;ilcndisOcto-
gil ((,'). Unde et magna post intcr utrumquc ncces- g briiuisNoviomagi cclcbraiclur Lotharius amicis in- ,

silas remansit (/"). .\nno 818 Imma

consenlientc vii- lercedentibus patri rcconciliatus cst. Ubi et Einhai-
iam Michilinstal monasterio Lanreshamensi contu- dum nostrum iidciem operain dedisse eo magis ul ,

til {g). Paucis postea anuis cum uxore consilium credamus inducimur, quod imperalorcin ;cstate anni
iniit, ut fratris ei sororis mnrc in p;).Uerum vive- 856, cum unicuin jam consilium de Lothario siucci e
rent quod tanien amoris imminuti signum nou fuisse
;
sibi uniciido agilaret, amieuin snum vetulum Seli-
eo prohalur, quod Imma in mariti domo usque ad gensladi ultro visitasse legimus {x).

obitum sunni commorala cst, rcbusque ejiis omnibns
ul solita erat pr;Rfuit {li). Einhardus vero prcsltyter
consecratus (i), basilicam non indecori operis in
pr.edio sno Mulinheim Kditicavit, et anno 825 Rad-
hucum nolarium suum reliquias sanctornm arcessi-
tnm Uomam misit (j). Quoe vix ;\igre impetrat.e, an-
nis 8^0 ct 827 in monasterio illo .Muliiilieim
jam Selingenstadt audit, snnt recondit.c.
Cnm igilur intcr doctos clarus {k) et consiliariorum
imperatoris cum Hildoino abbale S. Dionysii facile
princcps, regni negoliis magna ex parte pi-.eesset, ct
iicct statnra parvus, Magni Einhardi nomine ferre-
tur ('), gravis s^nsim sensimque reru.n palalinarum
commulatio intcrvenit. Carolo cnim pnero ex s^cun-
{iis impn-atoris nnptiisnato, totum Judithoc et Ln-
dovici sludium iu eo vertebatur, ut partcm ei regni
quo cuin
inter reliquos lilios distributi vindicarent. In
Kcliquum vile, religioni, hltcris, amicis deditus,
in maxima regni perluihatione per quietem egit {y).
Nec auctoritate qua vale!)at pagensium et vicinoruin
rehus benigne consulere {z), nec apud amicos in pa-
latio remanentes pro oppressis intercedere(«a)desti-
lit. Ecclesiam Mulinh 'imenscm, martyrum meritis
,
quod jam longe latcque cclebrem, adornavit et plumbo
lexit {bb). Libris conscrihendis non tantum, qnanluni
olim inter regni negotia, tempas impcndit (cc). An-
nales quos dc Pippini Caroli ct Ludovici rebus in pa-
lalio constilutus edideral, ultra annum 829 non pro-
ducendos existimavit. Scripsit pr;oterca libros de
liisloria lran;d;itioiiis sauclorum .Marcellini et Petri,
p ad Lupum libellum de cruce adorauda. Epistole
et
ejus qu c snpersunt, histori;c auctoris el lemporis il-
lius illustrandc inullum condiicunt. llisloriam Saxo-
ni;e, sive libcUuin de advcntu, morihus cl supersli-

aliquanlum lemporis consumpsisscnt, rcpublica ma- tione Saxonum, et liistoriam Iranslationis sancti
gis magisqne neglecla, omnia ita pcssumdari coepe- Alexandri, ab Adamo
Breinensi ei tribulas, Rudoiro
rnnt, ul Einhardus dcsiderio in pr;edia sua secedeiuH et Meginhardo Euldensiiius deheri constat. Lamhc-
totus jam replcretur {m). Nec tamen abstinendnm ciiis Ycro (f/(/) a!)breviationem chronici ab orbe con-

ratus, qnin antea animjm imperatoris tentaret (h) ,

dilo usque .ad annum 809 ci vindicare conatus, nullo
oblalis anno 828 Gabrielis archangeli monitis,
ei phuic fundamciito nitilur, nec uieliorc jure alii Ein-
duodecim capitibus comprehensis, et quo facto opus hardi cujusdam psaltcriuui quod in biblioth(!ca Bi>
esset indicavit, nisi illud adimplerct
et scditiaucin biensi recenselnr, nostro ascripscrinl ((?*"). Qulr vero
exorturam Imperator lihcllo perleclo,
pncdixil (o). edidit, ita comi>>rata sunt, ut pr;t!cipiium ci inler

alia fecit, alia neglexit {p). Biennio pjsl cum impo- historicos iocum assigncnt. Scrijjsit cnim summa
raloris aula magis magis quc in parles trahci-etur, inlegritale animi, non extcra et aliena, scd tcmpiis
et Juditha Ikrnhardum, Seplimaniie ducem, came- suuiu, scd aiuii um, nec docte tantum, sed nt is qui
rarium conslilui impetrassct, e conti-a filiorum amici ?etatem in re pabiica adminislranda consumpsissei.

(rt) Pr.cf. Yit.e. amicum suum dc monilis Gabrielis iinperalori Ira-

Apud Neugart episcopal. Conslantiens. p. 540.
^
"^ dendisconsulit.
{b)
(o) Hist. transK c. 47, 48. Ann. Fuld. an. 874.
((•) Ilist. translationis SS. Marcellini et Petri c. 2.
(/)) Hisl. tr. c. 47.
[d) Ibid. c. 2, et dipl. Ludovici in Codice diploma-
Uj) Einh. epist. 7->'i.
liio Laurcshaniensi J, p. Ai.
r) Epist. 40, 41, 42, el alia nondum cdita.
{e) Eiiiii. cpist. 51.
(.s) Epist. 42.
(/') Ibid. et epp. 45, -48-50.
(/) Annai. ]Wvlh. aii. 850.
Cod. dipl. Laurcs'.!. I, p. -46, 48.
((/) (h) Epist. 45 ei aiia incdila.
(/;) Einhardi epislola ad Lupum el Lupi 4. , (r) Epist. 44.
(!) Anno 82G missam legit. Hist. transl. c. 42.
an- (.r) .\nn. Fuidcnses an. 856.
00 827 abbas fiiiL llisl. traiis. cap. 61). (j/)
Episl. 47 iiiit.
(z) Epist. 6, 7, 15, (it)i l-:co lioma legendmn vidiv
(j) Hisl. transl .

{k) Cf. chron. Fonlanell. lur Imma) 16, 17, 18, 25, 55, 54.
\Va!afi'idi carmen de Einharlo Magno. 'an) Kpisl. 27, 2S, foilassj cl 26, 27; 48, 49, 51.
(/)
His!. trausl. c. 2, 46, 50. ei al.
(;;;)
Ep. 46.
'/>/»)

{n) Paiilo anlc;) olileiisain imp:'ratoris incurrisse vi- [cc) Ep. ad Lupuin et ep. 30.
delur; scribit enim Gervvardo palalii bibliolhecario, (drf) Comment. bibl. Yindob. II, p. 595, 598.

c;ip. 14, se Scligens!:Kli immorari jussum, et sepicm (rc) Mansi iu Fabricii P.ibl. medi:e e! iiif. L.V.iiiila-

dicnim .-.'iSMili^un siM pcerialem futuram. Epistohi ca tis, I.!). v, p. 83.

 !5
Lilleras Groecas («) acque ac Romanas eoluit, et ex
antiqiiis non tanlum historicos el poeias (b), mathe
maticos, grammaticos (c) et rhetores {d), sed Palrcs
(e) eliain et sui ani scriptores (/') legit (g). Cumqiie
temporis sui \irorum prudenlissimus et doclissimus
halierctur (/;), commercium ejiis a juvenibus oplim;v.
iiidolis expeiitum fuisse, facile nobis persuadebimus.
I.upum, Ferrariensem p:>stca abhatem, qni erudien-
dus in Germaniain missiis fuerai, pra^cipiuim ciiUo-
rcm ha!!uit (i); cum Rbabano, Fuldensium
temporis ablwte, quem propter doctrina^ copiam el
morum probitatem magni fecit, societate contimia
junctus eral; cum eo bibiiothecie su;ic cataiogum
comtnjinlcaverat (j), ei lihros commodavii (/.), ci
tlliiim unicu:n Vussinuin inoribus et doctriiia fornKin-
dum cl monachuin erndicndum commisit (/). imma'
eliain, dnlcissim;i; sororis, contubernio per aiiquut
annos gavisus esl; quam anni 830 initio defunct.un
(m) adeo hixit, ut totum quod si!>i superesset die-
rum, in ma^rore transigendum statuerel (»). Iliam
nieminisse, ilhim inliino corde amplecti, iliius se
apiid Deum intercessioni commendare, unica viventis
vohiptas, unicuin morientis solamen fuit; in h;ec
vola animam Creatori reddere disposuerat (o). Obiit
a. d. viii Kal. Augusti, anno 8i4 (p). Corpus in ec-
clesia Scligensladensi sepultum, eique hoc a Rha-
hano epitaphium ascriptum est : C;icsaribus nonnullis tradidit, talium de Carolo ex
Te pclo qui hoc templum ingrcderis, ne uosccrc
[spernas
Quid locus hic quidqne tenens nioneal.
liabeal,
€]ondilus ecce jaret lumulo vir nobilis islo,
Einhardus nomen cui gcnitor dederat.
Ingcnio hic prudens, probus actu atque ore facun.ins
Exstitit, ac multis arte fuit utilis.
Quein CaroUis princeps propria nutrivil in aiila,
Per quem el confecit mnlta satis opera.
Nain horum sanctorum condigno funclus honore
Exquircns Rom« corpora duxit ct huc,
Ul multis prosint precibus curaque medeur,
Ipsiusque aniin;ic regna poli trdiuant.
Christe Deus, hominum salvator, rector et auctor,
.^ternam huic requiem da super astra pius.
Fuerat Einhardus statura hrevis, sed ardorem aniini
corporis agilitate exprimebat. Exstat ea de re testi-
moniuni Theodulfi episcopi Aurelianensis, cujus Nar-
dulitm Einardulum abbreviatum esse credo, Alcuino
Beseleel audit, ab artifice, quem arcam fa-deiis a^di-
ficasse legimus.
Taiem virum, historiam sui temporis sciihen-
si
dam sibi proponeret, opus rerum copia et diccndi
ornatu eximium editiirum fuisso, facile quisque in-
telligit. Amplissimam scribendi materiam ei suppc-
PROLEGOMENA. U
A filiabus ac coiijurntionibiis propier imn;ancm Fas-
trad;e crudelitalem exortis agnoscimus.
Ex operibus ejus, qiuic niodo
exslant, Annales
t. I edidimus , epistolis et historia transiationis
sanctorum Marcellini et Petri in posteruin repositis.
Quibus tamen Yita Caroli apiid requales et apud po-
steri a;vi homincs palmam pneripiiit; nain ncc ullius
per medium a'vum hislorici , uno Martino Polono
cxceplo, tot Codices exstare, nec cujnsquam eorum
(luic scripla ita (criatim ab omnibus qui Caroli res atti-
gerunt decerpta esse mcminimus. Laudisejus partem
Caroio, parlem sihi, Einhardus debel. Sane nec
s;wu!is proxime antecedentiiius nec sequentibus
historicum inveneris, qui ea cogitationum vi, clari-
tate scnicntiarum, caque diceudi aile cxeellat. De-
buit id sliidio Romanorum, Ciccronis pra-cipue et
Suetonii, qnem in lantum cordi habuit, ut noii solum
operis dispos-tiiinem sed et intcgras haud raro scn-
lcnlas inde mutua.'us esse videri possit. Primus ei
jj
ante oculos versabatur, quem Carolus factis quo-
dimmodo rcquavcrat, Octavianus Aiigustus, et Tilus;
s 'd iifc Tiiiciium Claudiiimve asperinitus est,, Lnde
nonnnlla operis loca, varie agitata, lucem accipiunt,
e. g., quod cap. 4 dieit, se de nativitalc et infantia
vel eliam pueritia Caroli nec scriplis nec auditu ali-
quid percipere poluissc. Ccrte qu;dia Siieionius de
libris saltem h:uiriendorum facullas Eiiihardo non
suppetehat quani tamen ob causam reccniiorum
;
quidam acriter in eum invecti sunt, de Carolo rnno
754 coroaato sibi constaregiorinti; quodnec F_]iiihar-
diim ignorasse, iitinam ex annaliiius ejus discere vo-
luissent! Ex Pauli Diaconi libeilo dc episcopis Mct-
tensibus paucas sententias in libium suum lecepit.
Ut autem nemo alios impune
Einhar- imitatiir, ita
dum quoque nno alterove loco
poenas de- (^jus rci
disse haud diffitear; nec omni annisu id eiTecit, ut
antiqui plane sermonis compos fieref, quippe qui vel
^ contra grammalicam aliquotics p.ccavciit. De quo
(
-< nulla amplius dubitatio locuin habcre potest, cuin
sexaginta jam Codicum ope !!0v;im Edition( insti- m
tuerimus. Tot Einhardi cxcmpla superesse neniini
antea persuaderi potuisset, quoriim mr.jorein par-
tem in Gerinani;t\' Itali;p, He!veli;ii', nelgii, Gallia',
Britanniai bibliothecis ipscmet evolvi.
In tanta librorum copia in primis spectandum
erat, ut quo nexu alier ai» altero, omnesipie ab Ein-
hardi authentico, pcnderent, investigarcm, levique
negolio omnes qui modo supersint Codices a diioiius
exemplis derivari animadverli.
Sunt igitur prioris ciassis Codices, quos ai> ipso
Einhardi authentico, diversa licet ralione, descen-
disse puto :

tisse, ex siipra allatis iisquc qua;; de se ipso atque 1 C. bibIiothec;T! C;csare;i^ Yini-oiioncnsis in ca-
)
de cpistolis (quas exstare dicii") el iegationihus ad tal. histO!'i;.' profan;i!, n. GG7 sign;itus, membrana-
imperatorem directis profitctur, patct et vcritatis ; cfnis in-4°, s^rculi ix exeiintis, cujfis ficripiu!':e spe-
non miuus studiosum quam capacem in referendis cimen in tabula operiannexa dcdimus. Subscii-
(7) dadibus Francorum et fama sinistra de Caroli ptione leste, sajculo decimo undecimove mon;.steric)

(rt) Eum Grsca intellexisse, et proverbium in Yita Id. Oct.) in Gallias redux (Liipi cp ), Einiiai'd;i!n
Caroli recitatuni et Lupi ep. r>, et qu:e dc Carolo ejus mense Junio visitavil.
Hngu;e perito rcfert, testantnr. (11)Einh. ep. ad Lupum.
(b) Virgilii Gcorgica, ep. 50. Epp. ad Lupum, cp. 52.
(0)
(c) !bid Lupi cp. i .
(B)QuiEinhardum imnuiu 8i8 supergrefsuiii voliint
(d) Yitruvium ibid. Cf. Lupi ep. 5. videant quomodo Rh;ibani epitaphium" l\;i(h'ici, suc-
(e) Einh. ep. ad Lupum. cessoris Einhaidi intcipreicntnr. F.aUciciis jiivenis
,

If) Exempli gratia, Fuiilum Diaconiim. obiisse ibi legilur; ;it (iiioii;odo juvmis (lici potiiit,
(g) Epp. 30? qui ante viginti quinciiie ;!nncs jam EiniKiidi notarius,
(Ii) Anon. Vita Liid ivis p. ii Eriiu;!
i
; !. I. c. et a!) ip.so Uomam Icgatus fiicrat ? Ralleictis certe
Chron. Fontancll. (ne juventiitem nimium extcndamiis) paulo post
(i) Liipiad Einh. cpp. Einiiardum dcfiinctu;^ esl, Ai>bali;e Seligtnstadensis
(j) Lupi ep. i ad Kiuh. hisloria s:rcii!o nono densis tenol>ris involvilur:
(k) Liipi ep. o.
Wcinckensii NavarchiaSeligenstadensis, Eginhartus,
(/) Ep. 30, ct Einh. epp. ad Lupum. Fuldenscm et historia translationis SS. Petri el Marcciiini, lo-
bihliothecam Einhardus insp;\iss vidi-ttir, novil genti nauseam movcnt.
enim ihi capsellam, in (jua vfiba et nomina obscura
[g) Ludovico impei-;!n!c, cl diim ipse primus cjiis
demonstrari possint, ep. 50. con.;iliarii!S eiat.
(w) Obiil hicme; Lupus post Aldrici obituni (vi
iS M. CAKOI.US MAGiNlJS. 13

s:MU'ii Maximiiii TrOVfiriisis piM-liiieliat. Prologus A Codicis cujiisdam sccund;e classis qui ad 15 5 ,

(lecsl. lMiili;»r(!i lihnim mainis qua-iiam st:ciiii(!a |)ro\imo accoderet, siippleta, iinaque lecliones non-
scs"ij)lori coxtaiica iioiiimliis loois coiTOxit, nov. aiia niill.e ut ei videbatur emcndata; sunt, qu:e qiiidem

aiioiiymi Vilam Ludovici impoiatoris sui)jccisso vi- nota 4 B insignienJa duxi. (Jodicis auctor magna
ilolur. Looi ali(i»ot usu altriti, atquo coloio iTcoiiti cura opus expievit, ila ut paucis iii eo vitiis oflenda-
iiKluclo, s:iH'ulo xiii, loslituti aul dopravati siml. ris; w, ce, ac et e s;epius quam nostri teiiiporis usu
Vocos et soutouli:o ila liaud raro (H)miexa', ut di- r(;quiritur, alhibiiit.
sliuctionis siguis miilaui loro vim iiiesse seiitias. 4 b) Coiiex a Manpiardo Frehero Esilioni sute
Compeudia pauca
scril^oiidi solita oaquo
ae et oe ; in (iorpore SS. Francic, p. 453, adhihitus, ut
aut duahus litloris aul e simplici vol caudato ex- pliirimum Codicilnis hucusqiie recensitis consensisse
prossa, t el c parum disorota. Loco tituli autiqui vidctiir, sed non ut oportuit in rem siiain a Fre-

Vitn KaroH impcraloris, jamfore deleti, sieculo xiii, hero versus est, quippe qui E.iitionem Niienarianam
alius macjnl imperaloris superscriplus
Vitn Karoli plerumque tam presse sequatur, ut vel vitia lypo-
est. Totum opus anuo "l8'20 exscripsi. graphica ad calcem ejus emendata rursus expiiinat.
2) C. bibl. Clirislin:n! rogiiue in Valicano n. ()iiare Freheii auctoritatom raiius, et fere non nisi

G57, cliartaccns in-i" soc. xvii inscriptus Vila : quando a Nuenario discedit, invocavi.
Karoli imperatoris cdita <ib Kijinurdo sui tcmporis 5) C. bibl. Vatican:ic n. 3359, membr., in-folio,
impcnsc doctissimo el educuio ab eodem principc in- ScTCC. XIII, aut XIV, quom anno 1822 perlegi. Inscri-

cipil felicitcr. Pra-ter Einhardum Vitam Ludovici, ptio Incinit pra'fa!io libelli de Vjta et Moribus atque
:

gcnealogiam rogum i^raucorum, et pi-osapiam unde t^ actu Karoli exceUcntissimi regis.

ortus cst Carolus, qui vocatur magnus , contiiiet. G) C. bibl. regise Parisiensis n. 4G28 A, membr.,
Codici Vindobononsi mirum in nioclum conseutit, soec. X,tilulum pricfert Vita Caroli magni ab Ei-
:

ila ut ex eodem fere cum eo fonte fluxisse existi- nardo dictala. Codicibus jam recensitis in majoris
raandus sit. Contuli eum an. 1821, atque lectiones momenli lectionibus ut plurimum consentit, in scri-
in texta non reccptas in nolis omnes retuli. Ad eum bendis vocihus com, diconlur, cuncordia, cummuni-
proxime accodit. ter, cumpelleret, cumpositis, cumpletum cumsimilis ,

2 b) C. bibl. regiiie Parisiensis n. 5925, niembr., cumvenientem, nundum a vulgari modo recedit. Exten-
saiculi xiY, iii quo Aimoini hisloriam Francorum ditur usque a;l illa capitis IG verba, Extat prover-
cxcipit Vita el convcrsaiio gloriosissimi impcratoris
:
/'/um^quibusultimseCaroIi voluntalis superscriptione
Caroli aiqiie inviclissimi aiujusti incipit. Edita ab adjecta desinit. Collalus esl a D. Weber.
Eijinardo sid tcmporis impoise doctissimo. Nec non
Uberalium experientissimo artium viro. Educnto a
Gb)C. bibl. regiae Parisiensis n. 4955, membran.,
s;bc. D. Schneegans. Inscribitur :
XI, collatus a
prafalo principe propagatore et dejensore religionis
Vita Caroli magni Francia; recjis atque imperatoris
Christiane quum (cHciter perlcgendo currenles leta-
per Eginliartum illius quandoque alumnum alque scri-
mini in Clirisfo. Piologus operis deost. Eintiardum
sequuntur gesta Caroli iii Ilispania. Loca pra'cipua, bam adjiiratum, germanni. Libro finito genealogia
stirpis Carolime inde ab Arnulfo usque ad Lotha-
summis socicLatis directorihus id mihi facile conce-
denlihus, cum Editis contulit cl. F«rber.
rium imperatorem, et post cam demum formula
Explicit Vila Caroli recjis atque imperatoris ha!)etur.
2 c) C. bibl. rogia; Parisionsis n. 5943 B, nicnibr., ~.

STC. xui, in <}uo anoiiymi Vitam Caroli ex eodoni a

^ 7) C. bibl. Cottonian;Te signatus Tib. C XI mcm-
Chesnio, t. 11, p. 50, odilam sequilur, et Gesta Ca- branaceus, a D. Fa;rbero cum Editis collatus.
roli magui imperatoris praicedit. Inscribitur opus :
7 a) C. olim Gemblacensis, membran., sa^culi xi,
Jncipit prolofjus Ecjinardi in Vila Karoli imperatoris. in-8' vel 4",quem an. 1826 Briixellis inier Codices
Loca solecta D. Fauiicr contulit. regios evolvi, post Geraldi poesin sive librum duo-
3) C.
bi!)!. rogi;c Parisiensis n. 5927, membr., rum sodalium Wallliariiet lluganonis, librum nostrum
primo loco Ademari Chroiiicon et charlam
srec. XI, ita inscripium sistit : Incipit prefalio Einardi super
quamdam contnol; quam sequilur Vita el conver- : vitam domni Karoli imperutoris. Leciioncs ejus
satio gloriosissimi impcrtitoris Knroli imiclissimi au- proxime ad CoJd. 7, 7 b, c, 10 f, g, h, 15, acce-
gusti edita ab Eginiinrdo sni temporis impensa dovlis- dunt.
simo nec non liberaHum experientissimo artium viro, 7 b) C. bibl. Bodleian;t!, Laud. H 39 signatus,
educato a pra'fato principe propagalore et defensorc queman. 1827 Oxonii evoivi. Est membranaceus in-
religionis Cliristiana'. Codi'x jam iu voce Bnsilica folio min., s:cculi xii, et Victoris Vitcnsis histo-
(cap. 17) doficit. Qua; suporsunt ciim Editis coutulit riam persoculionis Vanlalic;^, P;uili historiam Lan-
I). Koller. Dum intcger erat, s.oculo xiii, eiiscriptus gobaniorum, tiim post Einliardi opiis, librum hestia-
est, idque apographum j;au. rum, Alexandri Magni, et iiilimo loco Apolionii hislo-
3*) in bibl. Parisiensi, i\. 592G, exstat. Loca se- riain continet.
lecta contulit D. F^erbcr. 7 c) C. quondam Paderbornensis socielatis Jesu ,
3 b) C. Chiisliuoe regina; in Vaticano , E a Joanne Hollando Edilioni su;c (in Actis SS. Ja-
bii;!.
queman.1821 totum evolvi, n. (J92 signatus, mem- nuir., t. I!, p. 874-888. Anl\vorpi;e an. 1643) a;!hi-
branaceus, in-fol. s.ec. xii, littera Langobardica bitiis, cujus uileriora fata ignorantur; quare non
exaralus. Titulus ut in Cod. 2 b, excoplis vocibus ipsum, sed de eo Bollantluin lanlura adire licuit.
Kuroli et doctissimc. Coutinet pr.elerea anonymi Codici Cottoniauo haud a!)similom, lectio cap. 1,
Vilam LuJovici, et brevem Francorum historiam monasterium Sidiiu , eviucil. lia in universum ,
inde a Faramundo usque ad Henrici 11 imperatoris quando de (lo !ice non uisi pauca* mihi innotue-
eJ. Roherti regis lomp;)ra. rant, in eo iiitoi' c;eteios coliocando insigncm quam-
5 c) C. bibl. regicO Parisiensis n. 535i, membr., dam loclioncm sequi oporluit. C;oterum Bollandi
Eiiitio eo anlorioribus pi;estat, ([uod Coiliciim suo-
sa>c. XI, a D. Sclmeegans cum Edilis collatus. Tilu-
lus iilem ac supra CoJicis anonymi
2 b.
rum ope locos aliquos, rejecta iSuonarii corruptione,
Sequitur
resliluit.
Vita Ludovici imperaloris. Apographum ejus cst.
3 c') C. bibl. regiac Parisiensis n. 4G3I, sjcc. xv, 7 d) C. Londinensis in coilegio Sionensi asscrva-
collatus a D. Oberlin. tus, cujus aliquot lectiones a J. J. Schroe;lero sibi
4) C. iiibl. palatin.t! Vindohoncnsis inlcr hislori- transmissasSc:iminldus memorat.Coiiicem ad Pader-
oos profanos n. 65i, membran., in-4° s;icc. x. In- lioniensem acce-iere, ex eadem capitis 1 leclione,
scriplio Cesta ac vi:a Karoli imperatoris jain delela monasterium Sitliiu agnoscas. In.sciiplio
, Vita :

est. Pr.Tifatio dcsivicratiir. Folia alifiuol cum anle Knrolict orlhodoxi imperatoris edila a Meinardo ca-
s.eculiim xiii oxci Ussont ab illius a^vi viro ope
, pellano ejus sui (cmporis impcnse docio.
17 PROLEGOMENA tS

M H MA MS ^ MtOT o M.i<ii i? -feHS^ts /P ^vTius e<ftLn- "ef ^f S F^^

«^ <^ ^rt*' fvfi-i^io cvr -pffTmo damtpi
A rrm ^Tio A^«j" dxuv-Cx •
oitff ac^e-rV cj

ijtavo lo trrviJ crzJMjr^ ^aA^^Ao- iLrmo.^'^ fnc^*Tj^mo7xe"cln\ n^^^t^^-^^^P^

fuxf c*r c\. peroum^. qyj.ftnii^A dve- inc&.merd- ^^f, tWtietrcA, €7v 'ri

LcctiniCEt 6c^^Jtfn(;yttonl^?tirrr'dllA-C^lJ«:0i^*4^ ^artfrit t^^ti^ttwt.;

Ut^uif
«ronfi^UwYt- uktta tckp Utetre* ncquetwt: ra(^«ocl f^wa.Etrjf
rperrulDu. cSr

^pfit^^-r^qitoct eTrdifftifittrcern-^^^Va^riTo c^uiq: tUoru (?ono '^ttimin^

^^itt-

currr^qutAmx) pwvn^rrttor^fr t-mn^n glcria,rrr ' hA^ttz.fc hA^^cY^rf^^

rum pr-odant TT»orstfneTrt3-.qmf^l<sctoif^-6-fui5-poil^^^

:^aamn} ^-mi.wef.rtoWur ^-tpferytibtifttToffLc-.oA/.-^ftsrcW f^^^

i»^WWa.q:clo'<Lm<i!>iltr' M-tj; orrod|o>:i -iwis-rtj itu^oii.iti,Ct rklo f4^ r>^jmi.f

<^ bi4" t^ruf tW,v.nTc^r'ptiin^maq'ff:5-querma«r^.'?7ict^ E^u,'-vtiap «>pu.ii f"'"-pttro

^
t9 B. CAROLUS MAGNUS.
8 el8*) C. bit)l. regu« Parisionsis, cx bililioliieoa A cl. Docenio repcrtus et a D. Bachlcclincr in usum
Notre-Daine n. 135, oliin 11 4, menibranaccus, in- nostrum collatus est. In eo quoqiie pr;cfatio deside-
folio sneculi XII, qiiem an. 18^7 cvolvi, cx coque dc- ratur. Apograplium ejus cst
scriptus C. cjiisJcin bibliollicca^ n. G187, incmbr., 10 c *) C.bibl. C;esare;e Vindoboncnsis intcr hislo-
s.ec. xiM, iiost pra^fationcm Iiiec Iiabent Vitn Ka- : riros profanos, n. 990, membran. in-^", s.cc. xiv.
roli magiii iiupcratoris ab EinarJo abbate capellano C;mtuli eum anno 1820; lectioiics cjus hic raro ad-
suo dcscripta. Leclioncs aliqiiantum cori-i!pt;e. De- (liixi. Inscrihilur : Incipit prologus librorum de ge-
liciiint in vcrliis cap. 31, Anno indictionis vii, v stis KaroH impcratoris.
Kal. Febr. In eD;!cm voliiminc op'is Tuipini, cxccr- 10 c f ) E;isdom ferc lectiones ac Codices 9 b, et
pta cx quadam Alcitini epistol;\ (Hoiiq. v, pag. G07), pr.ecipue 10, 10 h 10 c, exhibent liiiri duo manu-
C;Vto!i ejiistola Offc (iliiil., pag. G27); visio de V.w- scripti, quDs in bibliotheca sua fuissc Justus Heube-
rolo Mai-tello, et Be l;c hisloria An;:;lonim habciilur. riis olim rctulit.
8 b) Co;!ex quo Hcrmanniis comes Nuenarius in 10 d) C. bibl. ducalis Modenensis charlaceus,
Eilitione sua, CoIoni;c Agrippimc anno IS-^I,
qiix^ s;ec. xv,quem ibi an. 1825 duobus tantum Iri-
evolvi,
in-i" una cuin Linliar.li annali!)us pro;Iiit, usus est, busve locis consulcnJus erat.
aut ipsc jam a!) antiquis Exemplis nimis rece lehat, 10 e) C. bibIiot!iec;c elcctoralis Cassclane mem-
aut qiio 1 inngis crclo, ab Eilitore, ut orationein branuceus anno 1498 exaratus. Apograph'!!n cjus
ooncinniorem ct inagis latinain rc klerct , multis in Schminckio transmissum inspcxi cum 182i, nec in
;

locis immutatus est. Ciijus rci inlicium iil potissi- tanta libroruin inulto antiquiorum copia itcrum per-
mum erit, quod in talibus reliqui omncs, quolquot c legendum censui.
suporsunt, Coliccs nnanimi plcrumque conscnsu a 10f).C. bibliothec;ic publicoe Lngduni Balavorum,
Nucnario rccciliint ;
quare plurim;ic lectiones ei pe- membran. a Schminckio cum Edilis collatus. Cum
culiares ut mer;« conjectui';i! aspernan;l;e et ne in vero cap. G eamdem ac Cassclanus s;MUenliam oniit-
adnotationibus quidcm rcfeiend;x! erant. Insci ibitur : tat, utrumqiie conjiingendmn-p;itc!. Inscribitur \iui :

Vita et cjesta Karoli cognomento Magni, Francornm ctconversatio exceltenlissimi principis, domni Karo'i,
regis fortissiini, et Germaniiv suce iliustraloris, aii- magni quondum imperatoris Ilomanorum et recjis
ctorisque optime meriti, per Ecjinhartum illius cjnnn' Francorum.
doque alnmnum atque scribam acljuralnm, Germ.i- 10 g) D. Canlabrigicnsis in collegio Caiogonvillcnsi
num, incipiunt foeliciter. Ciijus tituli vcrha qu e in (olim ccclesia) de Reading), a J. Gordon in usum
Codice 6 desiderantur, ah Editore adjecta fuerint. Schininckii evolutus, ciim Lugdunensi in casdeiu
Proxime ad cuin. fere lcctiones conspirat. Evolvi eum C;intabrigi;e an.
8c) C. bibl. universitatisBomiensisacce;]it, saltem 1827, et ila inscriptum reperi : Incipit prolocjus
in iis quosanno 182Gcum Edilione mca
locis contuli. Alacini in vitam CaroH magni recjis Francorum et
Est membranaccus in-fol. longiori, sec. xii, ct pr;e- imperatoris Homanorum. Exaratiis cst s cciilo xii, in
erea Capitularia nonnulla continet ; qua de re cf. membrana, et post Einhardum Vitani AlexandriM.,
f^hcinisclies Arehiv. t. I. epistolam ejus ad Aristotelem de situ Indi;e, etabbre-
9) C. olim nionasterii Prumiensis jam vero biblio- viationem gestorum reguin Francorum continet.
lhec;c publice Treverensis, meinbranaccus in-i" mi- 11) C. bibl. C;esare;e Tindobonensis in catalogo
iiori, anno 1084 cxaratus. Totius libri et praistan- _ Hohendorliano n. IG, in-folio, membian., s;ec. xii,
tiorum pr;eterea locorum collationem bono publico ^ quem an. 1820 perlegi. Pncccdit Pauli historia Lan-
insSituit nobisque transmi:sit vir cl. Wytteubachius. gobardorum. Inscribitur : Incipit vita Karoli macjni
Einhardi opus titulo ct prrcfationecarct. imperatoris. Ex eodem Codicc quo sequenles qua- ,

9b)C. bibl. BodIeian;c Oxoniensis mcmbranaccns, tuor, descriptus esl.

in usum Schminckii a J. J. Schrcc icro cum Editis 11 b) C. bibl. rcgi;c Parisicnsis n. 4877, membr.,
collatus. jEtatcm uterque reticet; pr;efatio deest. in-fol. s.ec. xiii, in quo Einhardus Orosio et Lango-
9 c) C. liibl. public;ie civitatis Bcrnensis n. 208, bardorum liistori;e subjicitur, ct Alexandri Magni
membran. in-fol. sa^e. xiii. Pauc;ic line;epo3l Walali, hisloriam et cpistolam de situ lndi;e prrecedit. Titu-
Meginherius (lcsimt. Locos cjus aliquot an. 1825 in- lus ut in C. 11. Loca seleeta contuUt D. F;erber.
spexi, plus facturus, si per breve temporis spalium 11 c) C. bibl. rcgi;c Parisiensis n. 5997, mcmbr.,
licuisset. s;cc. XIII, in quo S'ita inter historiam Northmanno-
10 ) C. bibliolhcc;B regi;e Hannoveran;c membr., riim et abbreviationcsn gcstorum rcgum Francorum
in 4% sccc. quem in usuin nostrum converti.
xn, collocata est. Titulus Incipit prologus in vitam Ca-
:

Hic, ut infra monacho Sangallensi pnefaturus ube- roli magni regis Francorum et imperatoris Romano-
rius dicam, una cum quinque subsequenlibus eum- rum. Loca selccta contulit D. F;crber.
<!em fontem agnoscil. Continent cnim post opus 11 c*) C. bibl. regi;c Parisiensis n. 4937, membr.,
nostrum Einliaidi Annalcs et monachum Sangallcn- s.Tec. XIV, apographuai Codicis 1 1 c cst. Loca selecla

sem, lanta^iue invicem lectionum aflinitate coninn- Fserbcro debemus.

guntur, uljam antiquissiinum monachi Sangallends 11 (1) C. bibl. reginc Parisiensis n. 5999, saec. xyi.
Codicem utrique Einhardi operi subjeetum fuisse In eo Caroli vitam historia Norinannorum antecedit,
opinari liecat. Quatuor prima Codicis Ilannoveiani abbrevialio gestorum rcgum Francorum subsequilur.
folia cum pr;efatione, ut opinor, et initio operis us- Titulus ut in 11 c. Loca selecta D. Ficrber excerpsit.
que ad capitis 9 verba, Vt loci et ancjustiarum
illa 12) C. bibl. piibIic;B Bremensis chartaceus in-4",
silus, exciderunt. Uitima Vit;e verba Adimplere cura- s;ec. XVII. Goldasli inanu ex bono satis cxcmplo
vit, Annalium initium IIoc anno eadcm linea ex- descriptus; sed ab eo de quo infra, sub n. 17, ,

cipit. rclaturus sum, difTerl. Librum paucis tantum locis

10 b) C. bibliothecc ducalis Golhan;ic membr., a ieiindum censui.
in-i", scc. xii, quem viri cl. Jacobs, consiliarii au- 13) C. bibl. Sangallensis n. 547, meinbranaceus,
lici et bibliothecarii, in rcm patriain favorc, mani- in-fo!. inajori, s.cculi xi , aut xii. Bed;e historiam
bus tenere mihi licet. Lil)er elligie Caroli, throno Anglorum, gcsta regum Francorum etopus nostrum
insidcntis, armigcro ad dexlram slaiite, insignis, co.mplectitur. Praifalio adesl ; in fine operis nonnulla
post inonaclium Sangallensem, pro tertio et quarto excideriint.
gestoriini Caroli libro computatum, pauca de obitu 14) C. Gladbacensis a Bollando Eilitioni suoe adhi-
Bed;c presbyteri etversus duodccim de computo ex- bilus ; lcctioncs ab eo allaUc tam pauc:c sunt , ut
hibet. Pnefatio deest; inscriptio Iiicipit liber primus
: ceili (!c co niiiil slatuere liceat.
(jeslorum Kuroli. Textus haud raro teinerarium 15) C. bibl. Guelfcrbytanne inler evtravaganles ,
scriptorem arguil. in-i", nuinero 152 signatus , mem!)ranaceus est
10 c) C. bibl. regie Monaccnsis, oliin monasterii in-8°, saec. xv.
sancti Mangi in Sladt-am-IIof, in-i", sec xii, a viro 10) C. a Jacobo Morcllio in Bibliolhcca sua
21 PllOLKGO-\i;:.NA.

uKUiusciipla fiia-ca t"l Lalina (Bassaiii aii. ISO-^ A Kginardo sui lemporis nnpcitse doclissinw iwc non
edila) pag. 595-597, desci ij>lus, aieisibran., in-li" libcraHum experieiitissimo arliuin viro educalo
saH". XV. Jani , ut Yeneliis viro cL Pelro iJellu» prwfato principe propagaiore et defensore relitjionis
huinanissiino divi Marci liibliothecario , Moiellii Cliristiana' quain feliciter perlerjendo currentes letu-
nepote, refercnte didici, in IJiitanniam ahlalus est. mini Christo.
iii

Lccliones plerajque cuni EcHtionc noslia conve- B 5) C. bihi. C?esare* Vindobonensis inlor hirlo-
niunt additamenta duo, nuliius certe aucloritatis
; ricos profanos n. 538, membranaceus, in-fo!io, Con-
in annolalionibus retuli. rado III iniperalore , s;i'cu!o xii scriptus , al^iuc n
17) C. GoUlasli , quem se a Schobingero acce- me r.nie hos sex annos evolutus est. Insciii/itur :

pisse testatur, in commentario ad opus nostrum a Gesta Karoli. Pr;ieccdunt Uutherli hisloria cxpedi
Schminckio publici juris facto, cuni Editione nostra lionis Jeiosolyiiiitan;!! et Chronica Isidoii Ili-piuiicn
plerunique convenit. \n commentario suo nnilta sis ,sequitur Liutprandi bistoria. Euni una cusa
Goldastns docta, phirinia niinus necessaria, nonnuUa Codicibus tribus vel quinfiue jam recensendis e\
scitu utiha atluUl. eodcin fonle profluxisse, lcctioncs cx iis decciplas
18) C. bibhothec* Palatina; n. 559, menibrana- perlustranli facile patebit.
ceus, in-4" foliorum sexdecim , quem Excellcntissi- B 3 b) C. bibl. monasterii Claustroneo!)ui'gensis
nius doniinus L. B. de Stein anno 1822 Komai supra Vin;'obon;im ad Danuidnm positi, niembran.,
inspexit , hieme jam proxima reperiri ncquivit ;
in fol., sa'c. xii. In eodcm volumine Pauli Diaconi
quare eum hic ultimum prima) classis rccensui. Histoiia miscclla, Liulpranli Ilisloria ct Ueginonis
Secundoe classis Codices omnes ex uno qnodam jj Chronicon exstant. Inscrihitur Cesta Knroii. Codi-
fiuxerunt , cui Gervvardus, Caioli et Ludovvici bi- ceni anno 1821 perlegi.
bliothecaiius et pra;cipuus Einhanli amicus , tria B 5 c) C. bibl. C;i'sare.ie Vindobonensis in calal.
in Caroli et Einardi laudein disticha ascripserai. iiistori;« prof. n. 10G8, meinbr., in-8', inscriplus :
L'nde cum pateat Codices islos originom suam ad Cesta Karoli reqis inaijni. Liiter et Liulprandum et
antiquissiiiium exeirplum et Einhardo coajlaneuni Keginonis chronicon conlinet. Eum ct sequcnicsqua-
vererre, qui stiiiiiosius ab Euitoie evolvantur digni luoranno 1820 evolvi.
\identur. Ncc lcclionum boniias origini inspar. Ut B
3 d) C. bibl. C;f sarc;e Vindobonensis in calalogo
pluriinum optinsis et antiquissimis prima; classis Schvvan.dneii, n. 1080, charlaccus, in4", scc. xv, ct
conscnliunt, a qua laincn aliquot locis, pra^cipue Gesta Karoli pra^litulatus. In eodeni libro Liulpran-
quod BocIan,!um inler occisos a Wasconibus mini- duin et Rcginoncm invcnias.
nie referunt, omnino disceihmt. Pnefatio in oninibus, B 4) C. bibl. nionasterii Zwctlensis in Austiia
pneler Co Jicem B2b, desideralur. Plurimi hujus meinbran., iii-4', s;cc. xii, qui pneter hinhardium
classis Co!!ices in CerMiaiiia , pauci in Italia Gallia- Liutpian lUin, Victoris Vitensis Ilistoriam persecu-
que exstaut. Disliiha illa hic rcfcrre juvabit tionis Vandalic;»; et Ottonis Frisingonsis Chronicon
conlinet. Inscrihitur Incipiunt cjesta Karoli.
:

ilos versiculos ad laudem, maxime priucops,

libi
B 4 b) C. hibl. (];csarea; Viiulebonensis in cata!.
uiemoriam |ue Uiain
i^^didil a-ieriaiii
I!istori;e prof. n. 178, niembran., in-fol., s;ec. xiii,
Gerwardus -upploN (a) faiiuilus, qui meiile bunigua
Kgregiuiii exiollit iiomiiu aJ a>lra Uium. absque tilulo. Eosdem ac C. Zvvellensis scriplorcs cl
llaiic priiiicus t;esl,i/ii iiuiis lu stiibere lrcl'ir prx'terea Pauli Historiam miscellani continet. Inscri-
Eiiihardiim {b) mayiii (c) ma^nilicum Caroli. ptio abest.
B 5) C. bibl. palatin;c Vindolioncnsis in catal.
Codices igitur sunt :
Histor. eccles., n. 1!0, menibran., in-fol., s;ec. xii.
Bl) C. iiibl. C;esarc;i; VinJobonensis inler llist.
Einhardi Vila ex Codice secund^ie classis, nionachus
cccles. n. 90, membranaccus, in-i" majori, sa,'C. ix Sangallensis ex Codice Hannoverano descriptiis esl.
exeuntis. Ex
instituto sciiptoris vocibus deinum ca-
Versus in laudem Einhardi desunt. Titulus Incipit :

pitis 18 Cetera qucc ad inlcriorein incipil. Diph-

:
Vila Karoii magni imperatoris uuijusli ei Sa.ronuni
thongum a', te, e s;i!piiis quam iios solemus scribit
apostoli ab Enliardo capellaiio suo cumpcsila. Singu-
voccs singuhii s;vpius aut coh;erciil aut inale sepa-
rantur. Perlegi eum an. 1820. larcincoscriben.li compcndium (oi=::etiani) offcnf.i.
B 2) C. Florentinus iii bibl. Laurentiana , niem- B o b.) C. Moissiacensis an. 1127 exaralus, qui
bran., in-f(dio majori,- s;i'C xi. In eodem voluniine Chesnio ad nianiis fuit.
Prosperi Chronicon Jordanis res Getic;i!
, gesta ,
B G.) C. bibl. monasterii Einsidlensis in Ildvelia,
Francornm et Pauli hisloria Langobardoruni haben- mcnibran., s;iec. xi vcl xii. Qucin, (piia viro cl.
liir. Titulus Incipit cjesta Caroli. Textus tam prope
: Dunigio lefercnte, disticha illa tria cxiiibet, sccundai
ad B 1 , acce;iit , ut ex eodem cum hoc fonte non classi adnumeravi. Da textu ejus nihil pnfterca
derivari nequiverit. Excerpta Codicis , ab Heinrico iiobis conslat.
Meibomio sibi transmissa, jam Besselius Einhardum B 7.) C. bibliothccic Chisian;e F. IV "."i inhignitu.-;,
eJiturus in lem suain vocavit, sed niinori dilii;entia membran., in-8", ScCc. x. Benedicli, sancti AniiVe.e ;id
confecta ita ut ctim Florentix an. 1822 degercm , Soracten sicculo x inonachi, Chronicon continct, cui
'"''""'""" ^ p
eum denuo liiligi '" Prie
nlius perlegend.um statuerim. ' ' •

nonnulia cxEinhardi Vita secund;eclassisinsertacsse

ter hujus Codicis :ipographuin Florentiai asserva- C(mspexi, cx capitibus, scilicet, 15, IG, 17, 18, 19,
lum, allerum exslat. 20, 22, 2i, 23, 2G, 50-33. Versus ctiam Gcrwardi,
B2) C. bibl. Caisare* Viii :oboncnsis in Calalogo qiiamvis niiscre depravali, adsuiil.
histori;e profame n. ill, ciiartac, in-fol., sa-c x\', B 8.) (!. bil)Iiolhec;e regi;o Haiinoveraii;e, idim
quod anno 1820 in usus noslios verli. Iiiscriptio : congr(\nationis sanctimonialium iii Wiltingeii piiii; i-
Incipit (jesta Karoli feticiler. patiis Lunehurgeii:.;is, cbar!;ic;*us, in-i",;iimo circiliT
B2b) C. bibl. regiai Parisicnsis n. G2G4, sa.'C. xv, 1 iOO cxaralus,el Varia de Curoto maijno,\\ Scheidiu,
cujiis lectiones selcclas D. Fa;rber cxscripsit ex iiisi lallor, inscriplus, inter aiia cv F.iiihar.lo et The-
,

Codice p'i!i!;L' classis , forlasse

pr;cfalionc ct 5 c, gano deceriila conliuct. Ulis teilium distichon, quod
titulo aucius fiii-ise vi letur. sic se Qui ('uidem libelji auctorem p!o;'it, subjecliim, ct loco vcr.i-
iianet : \ itu el conversjtio ijloriosissimi iinperatoris pra'falionis, (luain in hiijus classis lihris clc-.i,!ciari
Karoli alqiie inviclissimi aufjusti. Incipit edila ab dixi, a scriplore Codicis ((/) ;d!;i (Hi;cdain pr;vmiss;i

(rt) Suplex ]\ 1 dum Strabum. Ex cronica snncli albani Maguncieu-

(6) Eincliaidumlio, 5c, d. Einardiim Bob. En- sis. Gloriosissiuii inijieraloris Kandi uuigni vil;iiii ''i
ckardum B i b. gesta Einliartus vir iiiler oiimes huius tcin|)i>i is p,i-
.

{c) Macjnum B 2.
"
l;ilinos noii soliim pro sciciuia ' rcruin ct [uo um-
.

(./; 1'Kcfalio ca csl : « Gcs[;i ;i!o!i ma-Mii . sccun- vorsa moruui honcstatc laudis cgrcgio doscripsisso
23 D. CAUOLI MAGM n
esl, qnamSlrnlii aiuloris iioiniiie doiiavit, sinc diihio A scdibns priscoriiin Frnnfornin pricniissa, cl Kiniiardi
qnod enm Tiieuano prLvfatnin esse \iilissel. Cnjns Annalihns snbjeclis, cujus snpra(Cod. 8 b) menlionem
igitnr a^l cxemplnin ct Caroii Vilam in capila (iistin- iMj(H 1. HcpiUita cst an. 1552 Basile;c in collcolione

Snerc conatns est qnornm ratio a recention {)an-

;
Scriptornm Germaniconim Frechliana, an. 1501 (in
hiin disccilil, nee tamen hic relerri mcrclnr. Excmplis qu;e evolvi ulliino nnincro in 2 miitato,
,

n 9, cl 10) CC. bil)liotliecaJ Univcrsilatis Oxo- jani 1562 legitur) ('oloni;!' Agrippina!in-12°,fin. IGIP.
niensis, n. 8">7, et apograpbum cjns in bibiioiheea Lipsiu^ cxcud 'ire "u;sto Jansonio, in-4°, an. 1707, m
oapitnli Salisbnriensis Anglia, quos anno 1827
in Ileineccii el Leukfeldi Sniploribus reruin Germani-
evolvi, memhranacei, svc. xiv, pr.cterca Jordanis carum. Scliininkiiis et a lujalo Hhenano libris rernm
IJisloriain Cothonim ct Ilistoriam miscellam, Paiili Gcrinanicarinn an. 1551 inscrtam esse dicit, scd nec
nistonam Laugobardornm atquc post Ejnharui ,
ego nec aniicorum nllus ejiisn odi Exemplum aspexil,
cap. 51 qimuiam ex monacho Sangallcnsi dcccrpla cl tali additioni ralio liliri vehementer advcrsatnr.
conlinent. Reliqu.ie anlem Editiones omnes, licel haud raro ah
Pra'ter lios sexaginta Co{Hces, nominanili vcninnt ea rcccdant, Nncnariair.e ul principio et fuudamcnlo
C 1) C. bibl. rcgi* Parisicnsis, n. 59i5 A, mem- suo inniluntur.
lir., s:ec. xii, et 2. Jnsti Reubcri in Scriptoribus rerum Germnni-
C 1 a) (!e quibus nondum con-
C. olim 'Vossianus, carnm an. 1584 Codicibus duobus, qui ad Codd. 9,
stat cuinam adnumcran.Ii sint.
classi 10, 10 b, 10 c, proximc accedunt, adhibitis, lihri
C 2) Fragmenlum \in;!obonense in CoJice bibl. Nucnariani lcctiones priinns suspcctas reddidit, ncc
Cicsarea; Vinilobontnsis, mcmbr., s;vc. ix, vcl x, no- g tamen emeiulare aggressuscsl. Eamdem recensionem
mina ventorum exhibcns. in altera Scriplorum Reuberi editione an. 1GI9 el ia
C 5) Fragmcntum Pestbinense, in Codice Yirgilii Franzii Historia Caroli Mr.gni Argentina? a. 1G4 4
nicmbr. s:vc. x, aiit xi, qucm in musoo natiouis in-4" invenies; tertius Scriplorum Rcuberi Editor,
Ilnngartc-o anno 1821 inpexi. Sunf. nomiiia m?n- Joarmes, an. 1726 varictatem loctionis Schmiu.kianai
sium et venlornm. subjecit.
C d) Framcnium Oxoniense , sive mensium vento- Frchcri an. 1015 de qua supra (Cod. 4 Ii) dixi.
5.
pumqiie nomina a D. FaM'l»er ex uiio Jiimi fascicnlo Andn^a^ Ducliesnc, tomo H Scriptoruin Fran-
4.
(IIG /') in bibliothecn Bodkinna transcripla. cic. an. 1G5G. Textum ope quinquc Codicum, qui
C e) Fragmentum lIanK'lensc,i cst, cadeiu nomiiia ! inter regios Parisicnses supra adductos liabeantur,
in Co.iice convenlus saneti Bonifacii Ilainelcnsis correxit.
membranaceo obvia, quoriim Exciiiplum bibliotheca 5. BoIIandi an. 1G45, de qua supra (Cod. 7 h, ct
regia Ilannoverana servat. 15) judicium tuli. Editor disserlationem de reliiiuis
Quibus subsiJiis quomo lo usus sim, jam dicen- Caroli Yitis et de Einhardo praemisit, tcxtui annota-
diim restal. liones snitjecil.
Codicibus primum, quain uiligenti invcstigationc 6. Friderici Besselii Helinstadii an. 16G7, in-4°.
fieri poterat, secunlum classes et genera sua (iispo- Editio Codieis Florcntini (B 2) lectionibus prolatis
sitis, nihil fere sup:'rerat, nisi ut Co(iicein optiimun exccllit. Annotationes ejus, licet multain eruditiosicm
eumquc omniuin antiquissimum Vin iobonensem, , teslr.ntes, semperfere ululis Athenas portatis a.(jua-
scilicet, piimo loco rccensitum, reliquorum ope veris.
emcndarem. Nam nec cuni ^iiiis, iisque manireslis, C Joannis Ilermanni Schmincke Trajecli ad Rlic-
7.

carere, non soUim reliijuorum cum co coliatio, seJ num an. 1711 in-4°. PrimusCodicum BodIci:.ni, Lug-
Jam accuratior cjus lectio dcmonstrabat. Qnare vel duncnsis, Cajognnvillensis, Sionensis, et Cassehsni,
si quando ipsius leclio per se salis tolerari possct, pra'terea Alberii Sladensis aliorumque scriptorum
sed reliqui omnes ab ea (.lisceilercnt, unum facilius quiEinhardumsecuti sunt, lccliones dedit, ettexlum
quam sexaginta iallere opinatus, lectionem cjus cor- suinmo aniiisu eniendare ct iikistrare conatus, Bcs-
rigenilam ccnsui quod tamen tam raro el unanimi,
;
selii coinnientarium, Bollandi notas, Golda-li ani-

ut dixi, diversissimorum Codicum consensu factuin madversiones cousque manuscriptas . Nucnarii ,

est, ut suauiel ip;'^a rationc consistin-e posse videalur. disseiialionem de origine Francorum, Frclieri de
Lectiones Cotiicis Vindoboncnsis non a me reccptas statura Caroli Magni, et suum de Vita ct scriptis
omnes in annotatiouilius recensui; rcru|uorum Coai- Einliardi conimentarium operi adjccit.
cum si iinus alterve levissima quaqiie in re a c;rte! is 8. Bouqucti an. 1714, lomo V Scriptorum Galli-
disceiierct, ii in anliquioribus tautum vel mclioribiis, corum; adhibitis novem Codicibus regiis Paiisiensi-
e. g., 2, 2 b, 5, 4 B 1, 2, indicavi, cum nec p;'s-
c 1ju3, quos inter et Chesnianos fuisse opinavi licet.

sima qiucquc scribaium (nc ;um e litorum !) inen_':a 9. Nicolai Ileerkcns. Groning;c an. 1755 in-8°;
conjeclurasvc nosse ullius hominis intersit, ncc iis Schniinckium utplurimum scquitui'.
colligcndis otium incum vcl animus suHiccrct. Quo.l 10. Gabrielis Godofredi Bredow, lleiinsladii an.
mihi in vitiuin veiti, tanlum alicst ut vcrear, quin 1806, in-S". Prrter velera subsidia Alberti Stsdensis
potius, doctos viros, vel ila imUiiia congeri, con'|uc- et Henrici de Hervordia, qui Einliardum exscripse-
sluros esse, prLTCvideam. Q runt, lectiones altulit, et conqiiisilis undique qua;
Divisionem operis a Besselio instilutam, pi-opter Eiiibardo iilustrando inscrvire posscnt, id pr.vcipuc
legentium commoda retinend;Am ralus, duobus l;ui- elilcerc voluis-.e videtur, ut Iristissimolemporc Ger-
luin locis immulavi, quod ncminem in errorcm indu- maiios antiqiix' cxemplo ad rcdinlcgrandam
virtiitis

ccreposse confido. eam incitaret. Quod ad ciriciendum utinain sempcr

Editiones anlcriores Aierunt : liistoria patria valeat!

1. Nuenarii anno 1521, dissertatione de origine et Einliardi libclliis, mox ut prodiit, ingetili omniun:

cognoscitar ct purissime verilatis, utpote , quibus

.
piencie . lantiim gloric incrementi nicrito prvdcn-
.

pene omnibus interfuit tcstimonio roborasse. Natus cie cl probilalis est assecutus vt inter omnes regie
.

enim in oriciitali francia in pago qui dicitur moin-
gcuui in fuldcnsi ccnobio sub pcuagogio sancti bo-
.
nifacii martiris prima ru:Iimenta suscepit. fn;!e ab
augolfo (a Ijauool.fo) abbale monasterio (monaste-
maicstalis minislros pene unus liaheri iur. Cui rex
i.l temporis potciitissimus et s:ipienlissimus pluriina
ramiliaritatis sue secrela commitlerct clc. Hec f.ici-
,
niiis ut in ('ictis eius minus qui (jue habeat c'nbita-
.

rii) supia;!icti in palacium Karoii translatns cst, etc. cionis Sequitur liuic opusculo Eyo Slrabus tytulos ,

Scquilur nun'; uero rclabcnlibus in contraria stiuliis ci incisiones prout visum cst congrvum inserui vt
. .

lumen sapiencie qiiod nnnus diligitur

.
rarescil in . ad singula fcicilil.er quercnti quid placi^frit clucescnl
plurimis. Prciiictus itaque homuncio nam statura .
i>cccss\is (init proloqus. » iJaugoIfiis, Sturmii siic-
.

dcspicabilis vi lehalur in aula Karoli amaloris sa-

.
csior. aimis 779-80:^ mcna;-;terio Fuldensi pva'Iiut.
 YiTA 26

applausu exceptus, mox ab historicis qui Caroli A Vilam exscripsisse, Theganum eam sallem imitatuiu
csse, pio explorato liabemus. Sirculo nono medio
loinpora atlingcrcnt, sa^pissinie defiyralus cst. Quo-
av.i decursu sempcr auctus RuoiloiiV.s Fuldensis monaclms in Hisloria transla-
rum numerus cum medii
antiquissimos tanlum eorum ct Einliardo
liic
tionis sancti Alexandri phirinia inde nuUuatus est
sit,
coajtaneos, Enhardum Fuldonsem qui opjKs suum Arnuiro rege, poetam Saxonem Vitam vcrsibus ex-
circa annum 850 inca^pit, chronographum Fonta- prcssisse, ct s:ecu!o duodecimo Kadevicum in Fride-
rico imperalore depingendo eam pr.c oculis iiabuisse,
nollensem, Theganum , Anonyauini Yit;e LudoYici
auctorem, nominasse suificiat, (luorum tres Caroli jam autea viri docli uionuer;snt.

ilf'

IN VITAM BEATI CAUOLI MAGNl.

(I'crl7, , Moniinienta Germaniae liistorica.)

Yitam et conversationem, cl ex parle non modica B compelleret, nutrimentum videlicet in me impensum.

res gestas '
domni el ' nutritoris ^ mci Karoti, excellen- et perpelua, postquam in aula ejus convcrsari coepi>

lissimi el merilo famosissimi regis, postqiiam scri- cum ipso ac libcris ejus amicitia ;
qua me ita sibi

bere animus tulit, quanta potui brevilate complexus devinxit, debitoremque tam vivo quam mortuo con-
sujn ; cporam inipendcns, ul de his quae ad meam slituit, ut merito ingratus videri et judieari possem,
notiliam pervenire poluerunt, nihil omitterem, neque si tot beneficiorum in me coUatorum '^
innnemor,
prolixilale narrandi nova quaeque '*
fabtidieiitium cL.rissima et illustrissima hominis oplime '' de me
aiiimos offenderem ; si tameu ^ hoc uilo modo vilari meriti gesta silentio praeterirea), patererquc vitam
potest, ut nova scriplione ^ non offendantur, qui ve- ejus, quasi (jui nunquam vixerit, sine litteris ac debita

tera el a viris doclissimis atque disortissimis confe- laude manere *^ Cui scribendae atque explicandae
cta monimenta ' fasliJiunt. Et quanquam " puues ingeniolum, quod exile et parvum, immo non meum
esse non ambigam, qui otio ac lilteris dedili, st;t.tum nuUum est, sed Tullianam par erat desudarc paene '"

aevi praesentis i.on arbitrentur ita ncgiigenJusn, ut facundiam. En libi librum, pracclarissimi et maximi
omnia penitus (fuae nunc iiunt, velul nulla memoria viri memoriam continentem, in quo praetcr illius fa„

digna, silentio at^jue oblivione tradantur, poliusquc cta non est quod admireris, nisi forte, quod homo
vclinl, amore diuturnilalis illecli, aliorum praeclara C a barbarus et in Romana locutione perparum exer-

facla qualibuscunque scriptis insercre, quam sui no- citatus, ali(iuid me decenter aut commode Latinc

n:inis famam posterilatis memoriae niliil scribcudo scribcre posse, putaverim, atque in lantam impu-
subtrahere, tamen ' ab hujuscemodi scriplione non dentiam prorup.nim, ut illud Ciceronis putarcm con-
cxistimavi temperandum ,
quando mihi conscius temneudum, (luod in primo Tusculanarum libro i>,
crani, nuhum ea veracius quam me scribere posse, cum de Latinis scriptoribus loqueretur, ita dixisse

quibus ipse interuii, quaeque praesensocuiala, ul di- legitur : Mcndure quemquam, inquit, litlens cogita-

cunt '", fide cognovi, et ulrum ab alio sciiberentur tioncs su::s, qxii cas nec disponere nec illustrare possit,

neeue, liquido scire uon potui ". Salius;;ue judlcavi nec dclectatione aliqua allicere tectorem, liominis est
eadeuj cum aliis vclut communiter litleris Uiandala inlemperunier abulentis ct otio et litteris. Poterat qui-
memoriae pastesorum Iradere, quain rcgis excellen- dem haec oratoris egregii senlentia me a scribcndo
'^
lissimi, et oumium sua aetate maximi, clarissiiuam deterrere, nisi animo praenieditatum haberem, ho-
'''
vilam et egregios atque modenii tsmporis homiuibus miuum judicia potius experiri, et scribendo inge-

vix imitabilcs aclus pati obhvionis tenebris aboleri. nioli mei periculum facere, quam lanti viri mcmo •

Siiberat ct alia non irrationabilis, ut opinor, causa, riaui, mihi parcendo, praeterire.
quae vel sola sulficere posset, ul me ad iKiCC scribenda D
VARIANTES LECTIONES.
'
modica gestas 2 b. m. gesta 2 c. 5.
"'
d. et dcest5 b. ^ et n. m. decst 3. n. q. r/cesf 2c. " off. licet
'^

praeter^. 5 h. 8. 11 b. 11 c. R 2 b. » quamvis l b. 7.
hoc 3. ^ descriptione 2b. 3. ' monumenta omnes
8. 8 b. 11c? * tamen(|ue 2. •" fcrunt
3 c. " debui G. '' dcesl 3. clarissimi 5 c. G. '' eunndatoium 0.
'*optimi corr.oplime2. optimi 2 b. 3. 5 b, c. R 2 b. "* reuiancre G b. 7. 11 b, c. d. "'«'(-rsi 3. '^ elhaec
8C.5. 6. 6b. 7. 8, 11. b, c, d. 13. H
NOT/E.
t C;»p. 3. SCUMINCKE.
" L e. Germanus; Cf. Suetonii Caligul. c. 47.
27 I?. v.MwiA .\:a<;m 28

VITA Cz\l\OL[ IMPERATORIS.

Gcns MiM-ovingovmn ', ilc qiia Fr;uici ivgos sil.i A i)l:!!i!,e;i di',o!)iis magnis proeliis, uno iii Aqiiilania
- **
creare ^ soliti erant, nsijnc in liihlericuin ^ rog ni, apud Pictavium '
civitatom, allero iuxta Narbonam
qui iussu bStcphani, Ilomani pontificis, deposilus apiid Birram -" fluvium, ita devicil, ut in llispaniam
ac dctonsus, alipie in iiionasterium ' Irusus est, du- eos rodire coinpelleret, cundem magistratum, a pa-
rasse putalnr. Qwac licct in illo finita possit vidiri, t!C Pippino sibi dimissum, egregie amininistravit ";
tamen iam dutiuin niiilius vigoris eral, nec quic- qi.ii bonor non aliis a popiilo dari consuevcral, (luam
quain in se claniin praeter inane regis vocabultiin his qui cl claritatc generis cl opum amplitudine ce-
praeferebat; nam et opos et potenlia regni pciies tcris eminebant.
jjalatii praercctos, qui maiorcs djmus diccbantur, et Ilunc cum Pippiniis, paler Karoli regis, ab avo et
ad quos summa i.i.pcrii perlinebal , lcnebantur patre sibi cl IValri Karlomanno ^* relictum, suirwna
neque '*'
regi aiiud relinquel-.atur, quam ut regio tan- cumeoconcoidia divisuni,a!iquot*'annis velul'** sub
liim nomine contentus, crine profuso, barba sum- rcge memoiato tonuissel, frater eius Karlomannus,
missa, soiio rcsideret, ac spcciem dominanlis " effin- incerlum quilms dc causis, tamen videlur quod
gcrel, legatosundecunque venienles audiret, cisque amore convcrsalionis contemplativae '"
succensiis,
aheuntibus responsa ^ quae erat edoctus vel eliam '^
operosa tcmporalis regni amministratione '' rclicla,
iussus, ex suavelut potestatc redderet; cum praeler B Romam se in olium contulit, iiiique hahilu permu-
inulile regis nomen et prccarium vilae stipendium, talo monachus faclus, in monlc Soracte ^^ apud aec-
quod ei pracfeclus aulae ,
prout videbalur, exbi- clcsiam beati Silvesiri construclo monaslorio, cum
bebat *, nibil aliud proprii possidcret, quam imain ot fratribussecum ad hoc venicnJibus per ali^piot an-
eam ' praeparvi '» reditus viiiam, in qua domum ot nos optata quicte perfruilur. Sed cum ex Francia
cx qua famulos sibi necessaria ministrantes atipic multi nobilium ob vota solvenda Romam sollemni-
obscquium exbibenles paucae numercsitatis habe- ter ^^ eonimearcnl, et eum, \elut dominum quon-
bat. Quocumquc cundum erat, caipcnlo'Mbat, qiiod dam'''suam, practcrire nollent, otium quo maxiine
bubus iunclis, et iiuljuloo rusiioo more agcnte, tra- dcloctabalur, crcbra salulalione inlcirumponlcs, lo-
licbatur; sic ad palalium, sio ad publioum populi siii cum mutare conpoltunl ". Nam ^" huiuscemodi IVc-
convenlum,quianniiatimobregni'^uUlitatemcolebia- quenliam cum suo proposito officere vidissct, relicto
batur '*, ire, sic domum redire soIel)at :
<^
ad '"
rcgiii nionte, in Samnium ^' provinliam ad inonaslerium
ammlnistrationem et omiiia quae vel domi '^ vel foris sancti Bcnedicli silum in castro Casino^" secessil,
agenda ac disponenda eraiit, pracfcclus aulae procu- ot ibi, quod reliqimm erat temporalis \ilac, rcligioso

rabat '^ convcrsando ^' complevit <'.

2. Quo olficio tuni "'cum Hildericus dcponcbatur ", 5. Pippinus ''^

autem, pcr auclorilatem Romani
Pippinus, pater Karoli regis iam velat hereditario " ponlificis ex praefecto palalii rex conslitutus'^', cum
fungebatur. Nam paler ejus Karolus, qui tyrannos ^'
per annos 15 aiit eo amplius «^
Francis solus impe-
per totam Franciam dominatiim ^" sibi vindicantcs rarct, linito Aquitanico bello, quod contra Waifa-
oppressit, et Sarracenos ^' Galliam occupare tem- rium ''"\ duceni Aquilaniae, ab eo susceptiim, per

YARIANTES LECTIONES.
* mero\vingorum,nicroingoruni,meringonim,mcrvingorum 9 b. mervvingofum 7 o. merovingoium 8 o.
al.
c. d. B o. i.
* recreare B
% 2 b, 3, 6 b, d. procrearc B 3, 5 b, c. 4. 4** b. * hikbicum I. 4 b. 8 b. 11.11 b." dominalioms
hildiricum 10 b, c. ciiildcrioum. m. sitbiii 7. 7 b, c. nec 5. alque aliiid rogi noii r. 3 b.
"^

^deesfi. ' doolus 8 b. « exibebal 1. 2. G. exibebat 5. « et eam (iocsri b. 8 b.

'» parvi 2. per-
B. 2.
parvi5.3 b, c. 7. 8. 9. 11. 11 b, c, d. B 2 b. "rfm/ 8 b. B 2.2 b. 4. 4 b. '-ca-rpente B 2. 'MTgiii &-,7e-
cu/o rftYfmo /0 W?o ui regiam forn(p??a» 1. regi 10 b. '* celebratur B 2. "^ ila omiies saccuii L\ ct \. ac
ylerujue sacculi XI. codiccs. "^
doimii 6. oiirabat B 2. '» cormjcnUs viami adicctum \
'''
o. vumcmi .

li. 6. '^disponobaliir 3 b. 11. -»

h. iiire 8 b. "'
ita omnes fere saec. X. ct ])lerujm sacc. XI cl Xll. co-
dtces; tirannos 1. " dominantcs vcl tum sibi vindioantes 2. dominantes o. 3 b. " saraconos 1. 2. 8J). et
'' pictavim 2. piolavum 2 o. 3. 3 c. 8. 10 c'. 11 c*. 11 d. -' arl)onam^B 3. 4.
nonnulli codices rccenliores.
4 b. ^« byrram 3. 3 c. 4b. 7. 9. 10 b. 10 c'. pvrram B 2. 2 b. burain 3 b. " admimslravit 3 b. 4 b. o. 1 1 B .

^» aliquod corr. ah-

2. 3 b. 5. -^
manu rccenliori karlemanno 1 karolomanno 4 b. 8 b. 10 d*. carlomanno 5. .

quotl. ^^' deesti. ^"contemplativael. =' administratione 4 b. H. B2.

''^
saracte S6-n(«rf« vtanu 1. sorate G.
serapti H. svrapte B 2. syrapli G b. " sollempniter 3 b. G. 10 c*. B 2. 3 e. solcmpniter B 5 b. ttu saepttis.
^'
deest, sed eadem manu appositttm 1 .
^' compellunt 4. B 2. ^" c. Cumque h. f. siio 1 .
=' sammam 1 c* .
B 2.

^''casinuin B 2. cassino 1. 'l.et alii mtdti. arce cassina 8 b. ^' pipinus 3b. 11. B 2. o c.
deest B,3 b, o. ^"

*'
constituilur. Cuinque per 1. conslilutus cumque 2. " gaulrarium 3 b. gaifcrium o:[constunter). guaila-
rium B 2.
NOT.f:.
a Cf. Suetonii Augustum
——
c. 1. '*^"
D "^
V.^' 7oa.
••

^ Zacharia morluo, antequam jussu cjiis Pippinus ^ 1. annalcs an. 7,)3

Cf. T.
coronaretur, Stepbanus anlccessoris sui mandatum ePippini rcgiio a priiiia coronatione aiino /52
confirmasse piilandus cst. Ita et auctor fragmcnti computato, ;*imi IG et aliquot monses, a secunda et
Urstisiani (SS. T. II, p. 7G) noslrum intellcxU. Pc allonsione filionim Kailomanni anno 751. anni 15
setunda Pippin'. coronalione hic minime agitur. incomjilcli cvadunt.
 29 ViTA. -,0

continuos novem annos gerebatnr, apad Parisius '

A geslas et doinis el foris, deindc niores el sludia eiusj
niorbo aquae * interculis ' ^ dieni obiil, superstiti- tiim de regni aniministratione et fine narrando, nihii
•''
bus '*
libe<"is Karlo ^ et Karlomanno •"',
ad quos suc- de his ", quae cognitu vel digna velnccessaria simi
'-*.
cessio regni divino nutu perveneral. Franci siqui- pi-aeterniiltam
dem, focto solemniter gencrali convenlu ', ani!>os 5. Omaium ^ bellorum quae gessit, prinu) Aqiiit;--

sibi reges constituunt, ea conditione praemissa, ut nicuin, a palr^ inchoalum sed nondum finitnm, (iiua
totuni regni corpus * ex aequo partireutu!-, ct Ka- cilo peragi posse videbatur ^^ fratre adhuc vivo,
rolus eam partem, quani pater eorum Pijfpinus le- eliam" et -**
auxilium ferre rogato , suscepil ; ct licet

nuerat, Karlomannus vero cam, cui palruus eorimi ei!U!fraterpi'on!i3So;frustrassctauxilio,si!Sceptam *ex-

Xarlomannus pracerat, rcgendi gralia suseiperet ^. peditionem strenuissime exsecutus, non pi'ius incc-

Susceptae'"sunt utrinque conditioiies, el pars regni ptd desistere aut scmel suscepto labori ^' cedcre vo-
divisi iuxta modum sibi propositum ab utroquc re~ luit, quain hocquod efiicere moliebalur, perseverantia
cepta est. Mansitque ista, quamvis cum summa dif- qiiadam ac iugitate^^perfecto fine conchideret. Nam
et iIunoIduirr",qui post Waifarii ^^ iiiorlem AquiL;\-
ficullate , concordia , multis ex parte Karlomanni
socielalem separare molientibus, adeo ul qui;!am eos niam occupai-e bclhimque^Mam pene ^' pei"actum rc-
ciiam bello commitlere sinl ''
medilati. Sed in ^ pai-are temptaveiat, Aquitaniam relinquere et Was-
hoc phis siispecli '- •'
quam periculi fuisse, ipse '^ coniam ^" pelere coegit. Quem lamen ibi consisiere
rei-uin exilus appiobavit, cum defuncto , Karlo- non sustinens, transmisso amne Gai-onna Lupo, •'"'',

manno <•, uxor eius ''

et filii cum quihusdam, qui ex Vasconum duci,per legalos mandat, ut^pcrftigiim ^*
oplimalui!! eius numero pi-imores '^erant, lialiam fu- rcddal; quod ni^' feslinato faciat, bcUo se cum expo-
ga pcliit'^ et nuiiis existentibus causis, sprelojuiirili slulaturum ''".
Sed Lupus, saniori usus coiisilio, nou
fralre, sub DcsiJerii, regis Langobardorum ''',
patro- solum Hunolduni reddidit, sed eliam^e ipsuin cuiu
cinium^se cum contulif.El Karloman-
liberis suis provincia cui praeerat, ejus potestati perK.iisil *'.

nus quideni post amminislralum communiter^^bien- 6. Compositis in Aquitania lebus eoque beHo i^-

nio ''
regiium moiiio decessit; Kai'oIus ''
autem, fra- nito, regni quoque sotio ''*
iam rebus humanis exein-
tre defuncto, consensu omnium Fi-ancoi-um rex plo, rogatu et precibus Adi"iani ''^, Uomanae urbis
constituitur. cpiscopi, cxoratus, bellum conlra Langobardos '*''
sus-
De cujusnalivilate atquc infancia, ve! eiiam pue-
4. f^
cepit. Quod piius quidem ''"
et a pati"e eius '^ Ste-
rilia, quia neque scripi.is usquam aliquid declaratum ^'^
phano papa supplicante ", cum magaa diiriruilate
est, ncque quisquani modo supei"esse iiivenilur, qui suspeclum est, quia quidam e primo!'i!>us Fraiiconmi
horum sc dicat- halicrc noiitiam, scribere ineptum cum quibus consultare solebat, adeo voluntali eius
iudicans, aJ actus et niorcs ceterasque vitae illius i"enisi sunt,'ut, se regem deserturos ''^ domumque re-
partes explicandas ac demonstrandas, omissis inco- dituros , libera voce proclamarent ''^
: suspectumest
gnitis, transire disposui ; ila lamcn f
ut primo res tamen ^" tunc contraI!aistulfum" regeinet cclerrime

LEGTIOXES VARL\NTES.
'
parislos 3 b.
i. i b. 8 b. 10 B 2. ^ alque 6. ^ incutis B "2. nicutis B '2*. inteicutaneo B 5. o b. o c. 3
c*. 11 .

« kaileuianno 1.
d.4.4b. "fustibusO. karolo 2 b. 2 c. 3. 5 b. 5. 7. 8. 9. =*
10 b. 11 b. 11 c*. B:2h. 5.
2.«(6. 6 b.) 10 c. karolomanno -ib. 8b. karlomagno llc. charolomanuo lld. ' cunvenla 6. ^
coi" con:

corpus 1. ^ suscepcrat 1. 2. 3. '"Susceplae itsqne recepta est deest 3. " sunt B2. '^ suspicionis 4 b.

8 b. el Ires Bouqneti codces. " ipsi B2. ''eius qiiae dicitur teobcrga 6. '^prioi^es B 2. "'pi'teiet 8 !i. 4 b.
" longobardorum 3b.5. 10 c*. B2', 3. 3b. 3c, 3d, -4, ib,5. "* patrocinio, 2 a nuin coir. pati-ociniuui 1. pa-
trocinio 3. B3, 3 b, 3c, ib. '"
o!!errel 8!). i !). -"
communi i. '^W'diti liic ciipilis i. tnitium jwnnut. " un-
quam corr. us(piam 1 unquam 2 b. 2 c. 3. 1 i b 1 c. 1 1 d. B3, 3 c, 3 d, 4. " eis B 2. ^'coniila vcl digvsta
. J

uel necessaria B 2. "^'*

pi-aeterinittam. Explicil prologus. Incipit iiiicr primus de amministraeione regni el
"' piJlaliatur 8 1). -' deesl 8 b. 4!).
fine Ivaroli. Omnium 10 c*. Ilic cst pais prima in qua de bcilis agitur 2.
'' •""
ac i. decst
^"deest iOc*. B 3. 3 b.^ c. 3d. 4. 4 b. 5.
'***
s. tamcn e. 5? SchminckcBouqnet. iaiiore 3 1). 1 1 .

8b.4h. ^'unal ium3.huu!ob!uni U(>c.!iicetin[ra noHH((///;hui!aldum. *'u!iai. phaiii B 2. gaul'arii_2. ^^bel-

luiiique iain pei^aclum repai-are in codicis 1 nvirglne appoxita siint. ^'p^-ne deest 1. "guasconiai!! 3. '^8'^i'-

ronna 2c. garomna 4b. 1!. lib. garrona gaiona. B 2i». gai^ouuia et aedilicalo caslro lidiiliaco 5. 3'. B2
=*'
deest 2 b.' 2c. 3. 3 b. U. profugam piofugum'2. '' nisi 3. 3 c. 0.
i 1 c. 1 1 dc. B3— L '" F>slula-
'" 1 . i

turumB3— 4. cxpulsurum codex nnus Bvuq. '" su!)!iiisit 8 !i. 4!). ''- socio plurinii codd. '^ ha;lriaiii \.
'^ deest B2— 4. ''"cius sub.
Ionga!)ardos 1. longobardos 3b. 4. B2b. 3.3b. 5d.4. 4b. 5. longol>ardus G.
'*''

st. p. s. 1. 2. 21). 2^". 3. 3*. sub deest in reHquis; et Kinhardum primo qnidem siii) (plicanlc) stepliano papa
scripsisse, tvm vero supplicante rcmolo, sul> non ila deleeisse existainiiverim, ul non siribariim aliqui id qi;o-
que recipiendum putaverin!. in margine ndiectum 1. ''"disertuiDS 15 2. ''"deciaiiiarent 5 b.
'*''
''•Mamen csl
2. 3 b. 4. B 2 5. aliique. —
" iiaislolfuin 8b. 4i). 10 c*. aistulfuin 5. eonstcnter.
mTJE.
a Cf. Suet. Nei"on. c. 5. D Api^ilis ex Kaleudaiio Laurishamensi siceuli ix. (Ma-
^ I. e. suspicionis. bill. dc Bediplons. supp!. c. 9.), Aipiism^aiii forlass(\
Absona receutioinm commcisia de Kailoiiianni
<=
cv Monacho Sangallcnsi 30, Ingfliieiuii au-
I. ii, c.

Obitus caiisa i"eferrc Irdet. ci(U"c Goilefrido Vif.'rl). pag. 303. ^Ah.
Pai"tie. xvii,

Kailomanmis annis compli'lis 709 et 770, anni

•i i^Unw I'ipinusnioritur,consurijil Carolus ucer, \:ttits
708 partc iinic a dic 9 Oct()!)iis, et multo majoie aniii in Inqdehein, cui Berta jil Imjara nv.Aer ['.).

77!, scilicet usipie ad d. 4 l)eeMn!)!"is, !"(>gi!avit. f Cf. Suclonii August. c 9.

Malns cst anno 742 cx Eiui!. Viia cap. 3!, ciic 2
<^
'^
Cf. i':'id. c. 10
'1 B. CAROI.l MAGiM 3'2

(•ouipiv^iliiiii. Scd '

licot si!)i cl palri hclli suseiplcnili A Uh" ^^ Siibcraiil et cauSLic qiiaccolldic "paccm co»-
siinilis ^ ac polius cadein ' causa stilicssc viderctiir; liirbare poterant, termini vidclicet nostri"" elilloruin

liaud '
siinili lanien cl lal)orc certatiim , ct linc con- paenc"ubiquc in planocontigui, practer pauca loca,
stal ossc coinpletiim. Pippinus siipiidem " Iliislulfum in qii.bus vcl silvae maiorcs, vcl nionliuiii " iuga in-

icgem paucorum dierum olisidionc " apud Ticcuum

'^
lcriccta utroruinque agros cerlo liinilc dislerniinant,

compulit ct obsidcs darc ct erepla Ronianis oppida * in quibus cacdes ct rapinae a vel " incendia vicissini

atquc caslclla restituere, atque ut reddita non rcpe- fieii noii ccssabant ;
quibus adco Franci sunl irritati,

lercntur, sacramcnto fidcin facere Karoliis ' vcro ;

ul non iam^*vicissitudincin ^'rcdJere, scu anciluin
'^
posl incboaluina sc bellumnonpriusdeslitit, quam cl contra eos bcllum susciperc dignuin iudicarenl.

Dcsideriiim rcgmn, qucm longa 0i)sidione faligaverat, Susccplum est igitur " advcrsus '" cos bcllum, quod

in dedilionein susciperet, filium"' eius Adalgisum '•, magna^' utrimqiie animositate, tamcn maiore Saxo-
in quem '^
spes omniuni inclinatae videbanlur '^, num quam Francorum dampno '^'jper continuos tri-
non solum rcgno scd etiam Italia '^ cxccdere " com- ginta tres annos gerebatur. Potcrat siqiiidem cilius

pellcrel, omnia "^ Romanis cicpta rcslitucrct,Hruod- finiri, si Saxonum Iioc perfidia pateretur. Diiricilc

gausum ",Foroiu!iani '^ ducalus praefcctum, res no- dictu'*'est, quotics''" superati ac supplices regi se de-

vas molientem " o!)primcret, totamque Italiam suae ^ diderunt ", iinperata facluros polliciti sunt obsides ,

dilioni subiugarcl, sul)actaequc filium siiumPippinum qui imperal antur absque dilatione dcderunt, legatos
rcgein impancret. Italiam inlranti quan\ diincilis Ai- qui mittebantur susccperunt, aliquoties ^' ila domiti
piiim transilus fuerit, quantoque Francorum' labore et emollili''''^! ctiam cultum daemonum dimitlere et
invia montium iuga et cminentes in coclum scopuli Chrislianae religioni se subdere velle promitlercnt :

atque asperae caiites -"suporatae sint ^', hoc loco de- sed sicut ad haccfacicnla aliquoties^^^proni ", sic ad
scriliercm "", nlsi vitae iliius modum potius quam eadem pervcrtenda seinper fuere praecipites, non sit

bellorum quae gv^ssitmandare

eventus mcnioriae ^* ** ut *" satis aestimare "^^ ad utrum horuni faciliores
praesenti opcre animo esselpiopositum. Finis tamcn verius"' dici possint, quippe cum post inchoatum cum
huius belli fuit^''suhacta Italia, et rex Dcsiderius per- cis hcllum vix ullus "^ annus exactus sit, quo non ab
petuo cxilio deportatiis, et filius cius Adalgisus Italia cis hiiiuscemodi " facta sit permutatio. Sed magnani-
pulsus, et res a Langobardorum ^" regibus creptac, milas regis , ac perpelua tam in adversis quam in

Adriano ^^, Piomanac aecclesiae rectori, restitutae. prosperis mcntisconstanlia, nulla eorum mutabilita-
**
7, Fost cuius finem Saxonicum, quod quasi inlcr- te^^^^vel vinci poterat, vel abhisquaeagere coeperat
missum videbatur, rcpetitum est; quo ^'^
nullum nc- defatigari ; nam nunquam eos huiuscemodi aliquid
que prolixius , neque atrocius Francorumque po- C pcrpetrantes inpune ^^ ferre passus esl, quin aul ipse
pulo laborioslus susccptum cst, quia ,Saxones, sicut per sei'ductorem'", autpcr comitessuos niissoexer-
omnes fere Gcrmaniam incolentes nalioncs, ct na- citu, perfidiam ulcisceretur et dignain ab eis exige-
tura fcroccs, ct cultui dacmoiium dediti, noslraeque ret poenam "'*, usque dum, omnibus qui rcsistere so-
reiigioni contrarii, neque divina neque humana iura lebant profligatis ct in suam potcslatem redactis, de-
vel polluere vel tsansgredi inhonestum arLilra'jan- cem miliia hominum ex his qui utrasque ripas Al-

YARIINTES LECTIONES.
' SeJ licel 7tsque complelum decst 10 f. 10 g. ^ aut simiiis 3. siiiiilis in cod. 1. omissum scd eadetn mnnn
suppletum. ^ eanilcm, corr. eadem 1. ejnilcm caiisam Bi. ca:leni causam 6. hautob. lOc'. B5, 31». ""

Ah. aut B 2. ' quidcm corr. siquilcm 1. ^ obsiiiiliono, corr. obsi lionc 1. ' ticcnum corr. ticinum 1. li-
cenum 3c. 4. G. G b. 10 h. B2. 5. * opida, corr. oppila 1. " karhis L 02. '" ct llliuni 8!). A b. filiuiiujue
5. Gb. 11. "adaugisum 3 c. 3c*.?/a f< 2«/')«. '^quoB^. '^indnate uidei-antur, cojt. iiicllnata uidcbalur
ilaiiam B 2. ijaiiain cedere B 4 b. iiitalia 3 I). '^ ce^lcre B3
1. inclinata ui Icbantur corr. uidebatur B2.
'''

— 4. dccederc 81). ^b. ""'oninia r. e. r. dcest 11. " hniaJgausiim B^. nioSgausuin ib. 10 h. c. 11. 11 b
B 5. ruotgausum B 3. ruolhgausum B 5 b. c. ruotbogausii:M B 3 d. rontgausuni B i. 4 h. roilga.iisuni 2 c.
ruoguausum 3. hruoJ.gair.luni 5 c. ruoilgauduin 3 c 8 1). '** foroiuliani corr. foroiulani B 2. foroiulani 6 b.
.

B2'. foroiulii 3. " moIieiUcs, corr. mclicntem 1. ^" caiile B 2. ^' siiiit 5. 5 h. " ciscrihciem B 2.
^^deeslTy. ^''deesim. ^«longobardorum 3 b. 10 c*. B 3 5. —
'"halriano 4.8 b. 4 h. G b, *^ quod 6. B 2.
^'^
arbitrantiir 8 b. 4 ii. " cotiuuie 3 h. cottiiiie B 2 cotti:;ie B 5 S. quoiiiiie edlti. '" v. francorum 3.
—
^' pot^ne 1. ^' moliuin, corr. niontium 1. ^^ vel I. reU(jui omnes ct \e(j:re videniur. '^' deest B5 4. —
^» viv.os 7a. 7b. 81). 10 f. h. 13. ^«^
adversiis 6. " ergo 3. ^" contra 8 !). 4 b. B 2. 3 4.
''»
nia-dma —
5 I). "" damno 4. 4 1). 8 b. B 2. 3 - - 3. *' dictum G. b'2. 5. '^^ quoticns 2. 5 b. G b. 1 1 B 2 5. "' de- —
derunl 1. 2 b. 3 c. Gb. 8. 10 b, c. B 2 5. de;li(!crint — sint dcdcrint susceperint 8b. 4 b.
. . . . ali- . .
'*''

quotiens 5 b. II.B2.3.4. '^^niolliti B2. '''^aliquoLies adhaec facienda I. ''' f/«t's« B 4. "'"sill b. sic 3—
7. 7c. "lil non sil satis2b. 2c. lOb. lOc. Ilc. 11 d. B3—
.^.ut non salis sit 7 a, !), c, d. 9h. lOf, g, h.
13. ut non s;Uis potest 8. ut non facile aestimare pi)ssis 8b. ''" ^' ferius 4. "- ilie 2 b.
estim'\ri 11. 11 b.
2c. 5. 3b. 5c. lOf. 1! !). 11 c. 11 d. " liuiuscedi, forr. huiuscemodi abcis 1. "'' multiiisilitale 1. "* quae
cocperaiU 1. ^**
inpugne corr. inpune 1. **' ductorem 1. 2. 2 b; rfet's/ 2 c; reliqui omnes Mc\o. Cf. in-
fra cap. 12 • una el quam per sc gesserat expedilionc.
: » "* p. e. 5. 5b. 4. 8 h. 4b. G. lOb. lOc', B2

NOT.E.

" iW a scriptorilms Iuijiis acvi cadcm signiricatioiio D i'

Suct. .\ug., c. 20.
qua cl ir^urpalur.
 YITA. U
llb '
iUiiiiiiiis itioolebant, cuin uxoribus otparvulis su- A exequcntla ", aul ^^ proplei ^^ ialiOi-^^m
detraclavii -*

blaios " ti-ansluUt, el huc at(iue^ilUic per GaHiaiuet'' aut pioptcr poi'iculum exhoiruil, vci um unum quod-
Eaque qiie '^"
scciiiidum suain qualitatcm ct subii'c ^^ et feirb
G;>rinaniain niultiinoda divisione distribuit ".

conditione a rcge proposila el ab illis susccpla, tra- docius, ncc in advei-sis cedere, ncc in prosperis false
ctuin per tot annos bcUuni constat essc finitum, ut blandiciili fortunac adsentiri " solebat.

abiccto dacmonu!!! euilu ^ et i-elictis patriis caeri- 9. Cu;n cnim assiduo ac paenc conlinuo cum
moniis % christianae fiJci atquc i'cligionis sacia- Saxoi.ibus '^^
bello certaretur, disposilis per con-
menta suscipercnt, el Fi ancis adunati, unus cum cis grua confiniorum !oca pncsidiis, Ilispaniam quam
populus cfricei'entur '^.
maximo poterat belli apparatu adgi-edilur, salluque
'"
8. IIoc bello ', licet ponnultum temporis spalio Pyrinci -" superato, omnibus quae adierat oppidis
Irahcrctur, non amplius cum hoste quani bis
ipse atque castellis in deditionera acceptis, salvo et inco-
acie condJxi!, montem qui Osncngi '"*
semel iuxta loini *"
exercitu revertitur; praeter quod in ipso
dicilur, in loco Tlieot:ncl'i " nominato, et iterum Pyrinei"' ingo Wasconiam ^'^
perfidiam '^parumpcr^*
apud Ilasa '^fluviuni ^, ethoc uno mense paucisque '^ in rcJeiuiJo '^ contigit expciiri. Naiii cum agmine
inteiposilis diebus. His duobus proeliis hostcs adco Isngo, ut ^" loci et angustariuin situs permittebat,
proiiigati ac devicti sunt, ul''*uUerius'^regem ncque '^ poneclus Wascones ", in sunmii
irct cxcrciliis,
provocare, neque venienli i'esistei"e, nisi aliqua loci nionlis vcrtice positis insidiis csi cnim locus ex —
munitionc "'defensi, audei-enl. Plui'es tainen co bcllo opacitiile silvarum qnarum il)i niaxiiiia cst copia,,

laia ex nohilitate Francorum quam Saxonuu), ct iiisidiis ponendis oportuiius ^^ exlicmam impcdi- —
''
Iuucti sumniis honoribus, viii consumpti sunt, mciitorum partcm, el eos, qui novissimi agminis in-
landemque anno tricesimo terlio ^ finilum esl , cum cedentes, subsidio"' praecedentes luebantur, desiiper
iiitcriin tot ac taiila in diversis lciTarum parlibus incursantes, in *" suhiectam vallem dciciunt ''',
con-
bella conlra Franoos et cxoi-ta sint ct sollerlia sertoque '''^
ctim cis proelio, usque ad unum oinnes
regis adiiiinistrata, ut merilo intuenlibus in dubium iiitcrikiunt''^, ac dii'cptis ''*
impe.limcnlis, noclis bc-
venire possil, ulrum in eo aut laboruiu palicntiafai, nelicio, quae iam inslabat, protccti, summa cum
aul fcHcilatCin potius mii-ari convcniat. Nam biennio celeritate''^in diversa dispcrguntur. Adiuvabat inhoc
ante Itallcum hoc bellum sumpsit exorJium, et cum facto Wascones ct levitas armorum, ct loci ^^ in
sine intermissione gcreretur, nihil tamcn ex his quae quo res gerebatiir sitiis ; e contra *''
Francos ct
alicubi'^ eiant "^gcrenda dimissuin, aut uila in parte armonim gravitas et loci iniqu;l;:s pcr omnia Was-
ab acipie operoso certamine cessatum cst; nam rex, conibus reddidit'^*' impares. In quo pioelio Eggihar-
oinniuin qui sua aetate genlibus dominabantur ^", et
^ dus ''^
regiae niensae praeposilus, Anselmus ""conies
prudenlia maxinius ct animi magnitudine praeslan- palatii, ctllruodlandus'" Brittannici "Mimitis pi^acfe-
lissiinus, niiiil in his quae vel suscipienda crant vcl ctus, cuni °' aliis compluribus inlerficiuntur. Ncque

VARIANTES LECTIONES.
' albe G b. ahiis 10 c*. B 2. albi B5 —
^ ct 2.
4. deest 1. atque 2. 10 c*
^ sidjlato 4. ^ dislibuit, '^

corr. disLiibuil 1. " abicclad.culturalOg.li.il. cacromoniis 6. * efficeretur 1. ^ bellum 2. 2 b.

'

—
2c.3'.5c.ll. llb. Hc.Hd.B5 4. '" per multum t. spatium 2. 2b. 2c.3* 5b. 5c. 4.. 8b.ib. «. 6b. .

7. 7c? 7d? 8. 9. 9b? lOb. !0c. lOf? lOg? 11. 11 c. 11 d. 12? 15. B2— 5. "^*
osnengi l". 15.osnigiii5 b. lios-
ncggi 5c. 5c '. i.cggi 5. 5* , osiccdi 8. reliqui osncggi " Iheobtm ... 2. tcotnialii 5. tchtmclli o b. thcot-
nuU- B2. thcolhnielli 9. lOb. thcotinclli 8. 10 c" .li c. theotinolii B4. 4b. theotmolli B5, 5b, 5d. tlicotmolli
B5c. thielmeUi 5c*. thicfaiclle 8b. '- asa 5. B5c. uasara, corr. uascra 5b. hasam 8 b. 4b. 5. asam 6. hcsa
B2. '^ paucistpie 1. 2.2 c. reliqHi paucis qsioque. ^' deesl B2. 5. "* utcrius cor/-. uUcrius 1. "^
minu-
lioiieB2. " consiiinpli sunl viii I. "* deest 5. aliubi corr. alihi 4. aliubi 5 c. B 2. alibi 2. 5 b. B5 4. —
*^erant gerenda o/)(?i(^s /'^/-c pracler \. ^° dominaiiantur, forr. domiiia!)atiir 4. dominabaturB5 5. ^' ex- —
sequenda4. " a. p. 1. d, deestoh. " pcr B 2. ^- dclrcctavit edd. dccielavit G. ^' nnnm qiioque 1.
^^ subripeie B2. surripcic B
5 h. ^' —
assentirc 2. 5b. 5c. 8 b. 4b. 11. B 5—3. adscntire G b. *''
xonibus
corr. saxonibus 1. -''
pii-cnei 2. 5i>. I i. B 2 —
4. pirinci 5. 0. p-iiiici 6b. yrenei et pyrcnaei edili. ^" in-
i

coliimi cdd. ^' pyi-cnei

5b. B. 2. et ediii. piicnci 11. !>. 5— 4. pirinei 4. ^'^ uuasconicam 2 b. 4.0.81). 4 b.
8. 9. 11. llb, c, d. 15 2 b. uiiasconeani 11 c' uuasconum 2c. 3* 7, guasconmn 5. ^^ deest 5b. ^' deest G.

"parumpcr in r. deest 10 g. 11. •'^'hic iiici;'it cndex 10. ^' uuasconi B 2. Celeritm cditi ubiqne vascones scri-
buitl. '"*
opoluims corr. oportunus 1. ^^ suiisidia B 2 4. ''"
ab ipso scrij'tore adieclim 1.— '''
deitiunt 1.
'- certoque B2. ''Mntcrlitiuut 1. '"directis corr. direpti. 1. dircciis G. 11. " cclcbiitate G. '"' locis
B2. "" el
contra 5 b. G. ''**
icdJit 1. ct c.lii nonmdli. *''
eggihardiis 10 c. cggibar.his 2. 2 b. 5b. 5c.
cggibaldas 2(;. cggiardas lld. B2 b. cghartjs 8 b. c<>i:ar;his 8 c. aggiliardiis a^ibardiis 5. ckivbiardiis .

4H^ekkibar{!us B5d. ekihardiis B5. 5b. 4. 4b. ekiardusBSc. »" ansheiaius 4B. 81k 8c. 4b. 10, lOb. lOc.
B. 3— o. aiishclmis B2. "' »7« i. C.
G b. 7. 1 c. li c *. 15. liiiioilandus 2, hrnoldandiis 2 b. 1 1 d. liroiidlan-
1

«iiis 12. hrodl.imlus 5c'. hi-oliand.is

2c. hnno! ins 8. 8*. niodlandus 5. 7b. 10. lOc. 11, 1 b. riioiilannus 1

1 Oc*. i'uolli!u!idus9. ruotlandiis 4'). lOb. niliol.mdus 3b. lOtlandus 3. 5*. 5c. rutlandiis 7c. 7d. 81). 8c.
9!), lOc .iOf. U)g. \o. de codicu n 9c. 14. IG. 17. lectionp. noncoustct .f.odiccs onaiesii ci 4B. verba ct hruod-
Imdiis iirillaniiici limilis piacfectus omin(<//«. 'Mjiitlanici corr. biitiannici 1. biitannici 5b. G. 11. brila-
liici 8 b. 4 b. "'' cuui
aliis conipUiiiijns omissu sed ab ipso scrii.torc udiecla 1.

KOT.-E.

" Pi'!,pe Os!! ."..fu.^-.Ku, iii loco (liii mc.!I.> i-vo D '' ui"." vcral annis 772 —
SelibchivorderlsC!'^;-, jam die Clus ainlit.
?*; R CAROI ,1 MACM 38

hoc faclnm ail praoswis vindican poloral, quia ho- A oricntecontcrmini ", non solum io.perata non faccrc,

slis re povpelrala i!a disporsns osl, ul no faina qni- sofl bcllo rcgcni pi-ovocarc templa!>al. Cuius conMmia-
""*
(lcm romancrcl, uliinam '
gontium ^ q.iacri p>Uiissol. liam, quia nimia vidcl)alur, animosilas rcgis lorre

10. Domuil » ct Brilloncs '"

qui ad oocidonlom in lioqnivcrat, acproindc, copiis undiquc conlraclisB.iio-

cxlrema quadam parte Caliiac'^ snpor litus occeani

'
riam petiturus, ipsc ad Lechum " amncm c(nn ma-
rosidenlcs, diclo audicntes " non crant, missa in cos g ;o'"vcnitcxorcitn.ls "lliivius Baioariosal» Ahunan-
exjicdilionc, qua ^ et olisidcs daro, cl quae impcra-
•"'
nis diviilit. Cuius in lipa caslris conlocalis ,
prius

rcntur sc facluros polliccri, coacli sunt. ipsoposl- (Uiam provinliam intrarct, animum diicis per logalos

ea cum cxcvoil.n lialiam ingrcssus a« pcr Honiam siatuit cxperiri. Scd nec illc portinacitcr agoro vel

iler a;^ens, Capuam, Campaniac ur!)cm, aeccssit, sihi vcl goiiti utile ratus, supplox se rcgi pcrmisit ^^,

atque ihi posilis castris, l»ellnm Benevcnlanis, ni o'isides (pii iiipcrabanlnr dedil , inter quos ct

deJerentur ', commlnatns est. Pi'aevenit hoc dnx (iiium suum Theodoncm ''*
; data '' insuper fido cuni
gcntis Aragisus *", filios suos, Rumoldum ' ct Gri- iuramento, quod '" ab illius p;il.cstate ^ ad '* dofec-
molduin '% cum magna pccunia o!)viam " regi mit- lionem ^''
ncmini ''"
su;identi '''
adsenlire *'^
deljci-ct.

lens, rogal, ul o1)siiics'-rdio3 "suscipiat, scqne cnm Sicque '''

hello, (pjod tpiasi maximum futmum vidc-

genlc imperata facturum pallicetur, practcr *' hoc so- B h;>.lur, celerrimus est finis impositus. Tassilo *'

Ium,si ipsead conspeclum venirecogcrelur '^ Rex,'^ lanien postmodnin ad rcgcm cvocalus**, ncque rcdire
ut.ililale '• genlis magis qnam animi eius ohstinations pcrmissus ; nequc provincia '''"'
quam tenehat ,

considcrata, cl oblatos " siiii ol>sides

''''
susccpit, nlterius duci '*'',
sed comitihus ad rcgendum com-
cique, ut ad conspcctum vonire non cogorclur, pro liiissa est.

maguo muncre concessil unoque cx iiliis, qui mi- ; J2. Ilis molilms ita compasilis, Sc!a\is qui no;:tra
jior erai, o])sidatu; gratia retcnlo, maiorem palri consuetudine Viiln '% pioprie '''
vero , id esl "sua
remisit, h^guisque ob sacramenta fidciitatis a Bcne- {ocutione'", Welaiahi °- dicuntur, l>cllum inlalum
yeutanis cxigsnda aique suscipicnda cum «"Aragiso'^ est. In quo et Saxones, velul auxiliar^s ^^, intei' ce-
dimissis, Romam redit '"
; consumplisque " il>i in teras nationcs quae regis signa iussae '
sequcban-
sanclorum vcnerationc locoriiin aliqiiot " ;!iol;us, in tur, quamquam licta ct minus devola ohocdientia,
G.dliam morlitvir. niililabant. Cansa hclli tral, quod Aho:'rilos "\ qiii

11. Baioaricum " dcinJcbcHum el, n pi'nle ortum cn'.n Fiancis olim foo.Ierali erant "**, assi;iua incur-

et coicri fiiie complettun csl. 0-''>d i>' porliia simi;l sionc laccscebant ''',
noc iussionihus coercerl pole-
ac socordia Tassilonis ducis excilavil. ; (nii hortatu"'" rant. Sinus '^ quidam " ah occi;'enlali ^^ oceano °'

*" C
iixori.5 , ([uae filia Desiderii regis eral ac orionlem versus porrigitur, longituiiinis quidem in-
jjatris cxilium per marilum ulcisci pos^e putabat, conperlae, latitudinis " vei-o *', quae nusquam cen-
iuncto foodere cum i!;!'n'; ^°. qui Baioariis " sur.t ab tum iniiia passuum excedat, cum in nmltis locis con-

YAUIA.NTES LECTIONES.
'
ubi I>2 — in.
5.
"' ' d:.-sl B.5— i.
hi^ilon-os oh. ih. lOh. 11. B5, 5c. 5. ' galiloae 6. occeani '^

i. 2. ol)cdicnles iO. obaudicntos 1 !. B 5 c.. 5.

b. reliqui ocoani. " deest o qiii i. 2. c/ fortasse alii '^

nonnulli. ^ sese doderont 8 h. -4 1). arilgisus 5. ari^isus 10 c *. * ron)uldum G h. 7. romaldum o.

**

romoIdumB2. '"sirimodum corr. grimoldum i. grimaldum 5. grimoaldumSh. 4 b. ^^'deest 1. 'Miiiosob-

sides 5, 5 h. o. 10. lOi», 10 c. li. B5 5. Ali. filios suos obsides2. —
'^ lilios suos B2. " pracler h. s. s. i.
a. c. V. cogorolur aecst. 5. '''
non C0j>cretur 5. 5 h. 3 c, 8 b. 4 b 8. 10 b. 10 c. A B. '* Porro i'ox B 5 5. .
—
"" rcdiit B
'^ablatosB2. '***
pro oliside 81). '"aragisio 5. G.arigiso 10 c*. B5b, c, d.argiso B5. 4. 5, 5. 4 B.
'•"
cousuiumalisqiic B5c. consummatis 5. 5b. 5d. 4.. 4 b. Ui. " aIi(|uod 1. 2. aliquid 6. ^^ liaioricum 5b.
bawoaricum iO b. boio;iricum B5 d. iui deinceps "' ortatu i. 2. c? atii nonmiliu -'haci.2. ^"^ liiuus (jlossa
ungaris 10 c. baioariis r//. abarie 10 c. bu!>aliis lOc
'^' ^^ conuertunini 4. ^^*"
ni nio B 2, " hThnum 5 h. le-
guc!iuml55. '"maNimo.5"b.i. 81). 4b. 1 1. B 5. ^' Ilis 3 1). '' alemaimis 8 b. 4 b. 11. 5—" snbicoil 8 b.
'"'too(!onem5. '^ do.lit i. lidem i.dala i. fidert^/i(jfMi. '" i\. iiiiusadli c. q. ad illius 11 d.
^^ fideii c'. dcesl 10

g. ^'ac dciensionc 5. ad dofcnsionem(ic('s« 2 c. ^'' defonsionem 2. 2 b. 11 b. B 2 l).d. suiG h. '" nullo B 2. 5.

*' suadcnle B 5 h. 5 d.
b. 5 d. 4.. 4. b. 5. nulli 5 c. i'. p. nemini dcfoctioncm suadenli S !>. 4 b. p. iiuili
defectionem sna lenli !> 2 !>. p. ac defcnsione nemini (lcfoctionem sua-.icuii Cliesn. Bouq. [urbitrio cerie suo
ex diversis codicum lcctionibns conflata.) *"
a^lsonliri 5. G. 7. asseutiri 2. 5 b. .5 c. 11. 11 h. ''^
Sique
corr. Sieque 1. *'lassa!() 5 b. '^*
vocatuscorr. evocatus 1. '"^pi^ovincia!!) B 2. pro\inciae .... pi-acesse 8 h.
" uti B 5 —4. '" wiloi 5. uiulci 5 b. wilti 6. 7. willd i !>. v.iilsi 8 h. uulci 11. uul/.i B 2. v\l/i aul vvlli
B 5. "*' propria 2. 5. B 4, -4 b. "" id esl (iccsi B 2. "' eloculione 4 b. lingua 8 h. •*- uuelclabi 2. 5 b. H.
\velczai)i 5. vvcletabili 5 c. velatahi 7. wellabi B 5.
"' auxilialoies 0. (> h. 7. 10 b. B2. 5 5.
"^"
iusle 5 h. —
iussa G b. cl iussa 7. iussa corr. iussae B 5. ^'abotrilos 5 h. 4, 8 b. ii. aboaritos G h. "''fuerant 7 "'^la-

cesscbanl 5. 4. 5. 8 h. 4 h B 5—5 et atii fortassc. lacos^^abant 5 b. B 2. lacessaehant 6 b. "' qui.lcm 1. 2c.

5". 5 c. 1! h. 11 c. li d. reliqui quidam. *'*

dcest 8 b. ""occcano 5 h. B 2'. '^" latiludiuis ccntum milia
passnum cxcedil 10. 10 h. M c. 10 c*. Bredowius pacj. 170 ita e.l codice.m Bodleianum iecjere animadverlit
ijuoa unde liubueril milii non liquet qunm SclimuiiLius p. 05 ea de re niliil dicui.
''''

,
huius q. .5.

*^
a Cf. Suet. Aug., c. 21 ron. Hist. epit.; c. 52.
^ 1. e., virlule ''
Cf. .'Vdarni BremensisHist. ccclesiasticam, lib. II
«
1. c., apud Aragisum. Cf. Cisron. Moissiac, an. cap. 9, sqq., et de Situ Daniao, cap. 217, s(!q.
801'!, 812, Aiiua!. Laurissenscs, au. 784; Grcgorii Ta-
 r,7 \]-L 58
li'ar(ioi' *
invoiiialiir. Uv.nc innllac circjm scilcnl A Uintur.i auri ct argcnti in regia rcpiM-tum, tol spo-
iia!ion<\s ; Dani ^ si^nrulcm ac Siiconcs \ quos Norl- lia praetiosa in proeliis suhlata , ut nierito credi
: vsannos'' vocaiTHis, ct scp!ciilrioiialc litiis cl onincs possii •'"',
hoc Francos llunis ^''
iusle ei ipuisse, quod
in eo insulas tcncni. At ^ litus austvale Sclavi cl Huni prius aliis "'"
gentihus iniuste eripucrunt. Duo
Aisli " a, ct aliac ("ivcrsac inoolant nationcs ; inler tanlum ex proceribus Francorum co bello perierunl,

Aericus *' dux Foroiulanus ''^ Liburnia iuxta Thar-

quos vcl praccipiii sunt, quilnis tiinc ' a rcge bellum in

infcrebatur ", "Weialalsi '. Qiios ille nna tantuni , el saticam ''\ maiilimam civitatem , insidiis oppidano-
qiiam per sc gcsserat, cxpeiitinnc ita conludit '" ac rum ''''
inlcicocplus ", ctGeroIdus *" Baioariae prac-
flomuit , ut ultcrius inip:'rata facere minime ren- fcclns, in Paimonia, cum conlra Hunos " proeliatu-
niicndiim " iuilicarcnl. 1 iis acie;n instrueret ", inccrtum a quo, cum duol.us

Maxiauim omnium quae a!»

13. illo gesta sunt l;)ntum qui eum obequitanlemac singulos hortantem

licliorum, p 'acter Saxonicum, huic l^iello successit, co;uitabantur

''", interfectus est. Caelerum incrucn-

illu 1 vilclicet, quo I contra Avares vcPMIunos '' '-

tum pene^^Fianeis hoc hcllumfuit, et p;'osj»errimum
susccptum cst. Quo 1 ille el animosius quam cetera
exilum hahuit, tamctsi ciuliv.s u agniUidinc sui
"'

liuliervtiir.
ot longe maiori apparatu aJministravit. Unam tauicn
per se in Pannoniam — nam hanc provintiam ea " !-i. Post qiio 1 cl Saxonicum suae *'"
prolixilali
"^

gensttim'^ incolchat — cxpe ilionem fccit ; cctera '*

conveni''ntem fincmacccpit"^. Boen^Tnicum^Mpiofiue
lilio siio Fippino " ac p;a^fcctis "^ pro'-inciarum ,
el Linonicum "'^ quac postea exorta sunt, diu durare
comilihus ''
etiam atque legatis ,
perliciencla com- non p:iliiernnt ;
quorum utrumque ductu Karoli
misit ^". Qiio 1 cum ah his *' strcnuissiinc faissct iunioiisceleri fine complctum est. Ultimum "*'
conlra
"''
aJministratum, oclavo -^
lau !cm ^•'' anno completum Nortmannos, qui Dani vocanlur, primo pyraticam
est. Quoil ^''bproelia in co gcsla, quantiim sangiiiiiis exercentcs , dein !e maiore ^''
classc lilora Galliae
^^
clfusum sit , tcstatur vaciia *' omni hahil;Uorc at jue Germaniae vastanles, hellum susceptum est.

Fannonia , et locus iii qiio " rcgia Kagani ^" eiat, Quornm rcx Godefridus "^ a^.leo ^" vana spe innalus
i!a desertus ", ut nec ^" vesti;^iiim qui;'.ein in eo erat, ul sibi tctius Germaniae ^' promitteret polesla-
humanae hahitationis appareat. Tota in hoc hello lem; Fiisiam^^quoque atqiie ^'Saxoniam haud aliter

Hunornm nohilitas periit "", tota gloria dcci '.it. Omnis atquc ^'
suas [trovintias aeslimabat ; iam AboJrilos"",
p^^ccunia ^^ ct congcsti " ex longo tcmpore thesauri vi( inos suos , in suam diticncm reJcgcrat , iam ccs
dircpti •'''
sunt, ncque iilluni hclliim contra Francos sibi vcctigalcs fccerat. lactabat etiam ^"j se bre\i
exortum humana potcst memoria rccor 'ari, quo i!!i Aquasgrani ", ubi regis coiiiitaSuscra!, cum maximis
niagis ditali et opihus aucti sint ^°. Quippc cum C ccpiis advcnlurii;!! ; nec diclis eius, quamvis vanis-
usqiie in ^" id tcmporis pcne " pauperes viderenlur. si;nis '''*,
onniiuofi !es abnuebaliir, q;!iii polius '"''
pu-

VAP.IANTES LECTIONES.
» conlrctior B
tam 2. "> I\ ^ sj,..sonog 2. *
su.-^ss^^nrs 2. "». suaues 5 h. nordmannos L 8 b. -4 b. sic \ ''

et infra. H. nnrmannos 2. 5. 3 b B 2. norlmauos B 3. normanos B i. n;>rmianuos B -i b.

nor;iemannis ^
Ad
B2. • haisli II. aist-i B 3 c. «/. a-isti Boitq. nunc corr., tiinc « inferc!iaulur 1. » uuclat!ia';i 1. uuelataLi "'
\ .

3 c. uuclelalu 2. 3 b. 11. B. 3— i vvcltald B h. conlulit I. 3. (). G b. 8. 10 c. ! 2 c. concalit 5 c \)l'vc\i- '<>

lil 3 b. conMilit, corr. coutudit !0. contrivil 10 b. " reniicn 'um 3 b 8 b. -i h. B3 c. el alii fortusse.
'^auaros B 2—4. aharosBr). ''siue -L 8 b. 4 b. II. B 2—5. '''hnnuiis B2'. '«cagesliim B 2. '". ceteras

8 b. ... perficien 'as B. 3— L cctera ct f. 2. pipino 3 h. 8 !>. B 2. 3 c. '" pracfc;tus B 2. " dees! B 2. '''

^'coinissit L ^' iis B 2. hiis B 2". '' YBIl B 3. 3 b. i. I !>. nono B 3 c. *' tamcu
3 h. 'QiiodL 2. 3 b. G.
6 b 2» "ha!)itatione B
vascua 3. 3—
L "qua B 2. ^''eai^^ani 5 h. 8 h. I^;agan i b. pa^:iniB2 ^» diserlus
2. 3» ne 2. L 8 i h. 5. U(. 10 h. 10 c; 1 1. B 2—5. et Ptirisii'nscs fort sse.
h. " pcril B 2 ^^ pcccunia I.
2. r>? 6. reHfiiii pccuuia. ^^ coniccii
3. ^' disrcpti B 2. ^«sunt corr. sint L sunt P. 2. ^" deest
, sed a scri-
ptore additum t. po(^ic' B 2. ^^^
''''
pos.set 8 h. 4 h. 9. B 2, 2 h. ^^ hiinis... huni, corr. hiinnis ... hunni

B 2. '"aiiiis L " ocliiciis Laricus B 2 b. ericus 4. 8b. -4 h. 0. 8. !0 c. B H. ericiiis 10. !0 h. crich 5. 2—

hericiis 2. 2 c. 3 h. 5 c. Gb. 7. 11. 11 1». iicrico 3. 3'. hcnricus 2 h. 10 g. II c. !l d. '^
in foro. iulaniis in
1. B 2. foioiulani 3 c. B 2 !;. foioiulianus 2. 8h. 4 b. 3. 7. 10. !0!>. !0 c. d. B L l"or,;iu!iani 0. f;)roiulii U 3—
2c. 2c. II c. foroiulianorum 8. '* thrarsaticam 1. tar.saticam 8 !>. 4. h. B 3- -4. tarsicaiu 2. B 2. asiilicani
3. ''' opi larionrn H 2 —
L ''' iulereo^ptus 1. reliqui inlcrccptus. '"* geroltus 8 ii. -4 b. genilus 3 b. 3 c. 5 c*.
geni! 'us 13. giral ius 5. " hunos corr.liunnos B. 2. iinos 3. ^" ii'ist:ucivt L 2 h. 2. 8. !!. 8 h. 4 b. in-
slrucrcl corr. struerct iO. construeret 3 c. slnierct 2. 3. 3 b. 4. 5. 0. G !>. 7. 10 b c c. 10 f. 11. 11 b.
1
1 _c.
II d. B 2—3. '9 co'n;i!ita!)antiir
B 2. "" pocne B 2. "' ila \ sii:i magnilu ine 8 !>. ^ I>. nuiqi.i sui ma- .

^nituiinc^ "'' sua p.'oIi\il;i!;> 3 b. B 2. "' p;oiixiati corr. pnjlixitati L "^ liic in editis cap iL i)icij>il.
' !)oematicum 3 b. ''^
linoniciim 5. 3h. limoniciiu! G. liuoniciim al. iiccnicum al. liionidiii) -L hiliiionicum
S !>• linomicum B 5. «HJ. quoquc 8 h. " pir;i!icani 3h. 8 !>. 4 b. 11. B 3. 3 I). '" maiori omiics qitos in-
spexi jmieier 1. »» go lofridus
i. 3. G h. 10. B 2—4. golifri !us G. ^otcfiidus 10 b. gotol'ri lus 3 h. 11. go-
to!re;liis 3. '» a ico
nsqite potestalem decst 7k " gcrmariiic 1. ''- frcsiam 2.B 5. "^ cl 8 h. ^'qiiauiB '

3—4. "^»
al)0 iricns 1. a!>otrilos 8 !>. abo^Ivros 3 c. oliodritos ! 1. '"^
cni;u B " aquisgrani 2. 3. 3 b. 11. li
2—4. «« drest B 3—4. ''' .-/.r.s/ 8 !>. "

NOT.E.
ii
A qui'tiis Fsiliocia noit^cn acccpil Taiilo ; , in D Bchus Gcliri-, e;!p. 23. -
Coini., cap. 43, A<s!yi auiliuiil f JoMran.Icm, ; i . (lc ^ l. c, qiiol.
 15. CAROLI MAGM 40
larclur tale aliquii! inchoatiirus, uisi fcsLiiiala fuissct A. deiniie omncs barljaras ac feras nalioncs, quac inlcr

morle pracvenlus. Nani a proprio salcliiie inlerfc- Ilcnuin^'ac « Visulain ^* fluvios *', occanumque '''ac

€lus, el suac vilae el bclii a se '

inclioali fincni ac- Daiuiijium positae, lingua quiilcmpacnc '' similcs,
cclcravil, -. moribus vero atque habitu valJe (lissimilcs '^\Ger-

15. Ilacc swnl bclla ,

quac rex potontissinuis per mania;n incoluut, iia pci\!oniuit, ut cas'' iributa-

annos 47 ^ tot —
enim annis regnavcrat ' in di- — rias ''^"
cfficcret
'''"'*.
luler quas fcrc praecipuac sunt
vcrsis terrarum parlibus summa pru;lentia alque
»
Welatabi ''% Sorabi '*•",
Abotiiiti''% Boemanni''" — cum
felicitate gcssit \ Quibus regnum Fianoorum, quod liis namque b;'Ilo oonnixit — ; cactcras ,
quarum
post palrctn Pippinum ' niagnum quiLtem et forle nnilto maior est numerus, in ileditionem suscrpit.

susceperat, ila noiiililcr ampliavit, ut p»<^ne dupUini'' 16. Auxit "' elinm "'^
gloriam regni sui quiliusiam
illi adieceriL Nain cuin prins non aniplins quani ca rcgibus ac gcni,ibus pcr aniiciLi.im " silrfconsilia-

pars Galliaequae inter Riicnum "

^ ct Ligcrim '", tis "'. Adeo namquc Iladcfonsum "•', Gallitiae'"' »Lquc
occaunmque "ac mare Balearicum '**
iacet, et pa!'s Asturicae-^^^regeni ^^ siliisocictolc devin.vit, ut '> bis
^*'

Germaniac qnae inter '* Saxoniam et Danubium ,

cum ad cum vcl '^"
lilteras vel Icgalos initterct,

Ilicnumqnc '''
ac Salam fiuvium , qui Turingos '" ct non alitcr se apud iilum ^' quam proprium suum
Soral)Os '" (.iiviJit
,
pasita '% a Francis qui oricntalcs B appcllari iubcret. Scol,Oi'u:n '-^
ciioquc rcgcs sic ba-

(iicunLur incoliiur, el pi'aclcr hacc Alainanni alquc Luit ad suam voluntatcin pcr munificcntiain inclina-
Baioarii al rcgni Fi-ancoruni polestaLc:;-. pcrlinercnl"', tos, ut cism liu.mquam alitcr nisi dominum, seque
ipse pcr bclla memorata primo Aquitaniam et Was- subdiLos "' et servos eius, pronuntiarent. Extant
"'*

coniam ''tolumque Pirinei ^" montis iugum, et usquc cpistol;:c a!) eis ad illum missae, quibus huiustnodi
aJ iiiberum-'amncni, qui apud Navarros"ortus, et aiTccLus
"'''
c;)vuin crga illum indicatur. Cum Aaron,
fortilissimos " Ilispaniac agros sccans, sub ^'^
Dcr- rcgo Persaruni, qui exccpta India loLum penc^^^tc-
tosae-^^civitalis moenia^^^^Balcarico '-'
n:aii uiiscctor; ncbal Oricntcm, lalem habuit in amicitia concor-
deinde Italiam totam ,
quae ab Augusla ^* Piaeloria diam, ul his" !> gratiom cius omniiim (jui in tolo
usque in Galaijriam " inferiorem , in qua Giaecoium orbe tcrrarum erant rcgum "" ac principum ami-
ac Beneveulanorum'"' constat esse confinia, dccics ciLiae praeponeret solumque illsim honorc ac rau_

ccntum et co amplius passuum mililius longiluaiue niricciitia sibi colcndum iudicaret; acproinde, cum

paiTigitur; tam" Saxomam'''^ qiiae quiJcaiGerma- Icgati cius, quos cum donariis ad sacraLissinuim
niac pars non moLica est, et eius quac a Francis domini ac Salvaloris nosiri " scpulchrum locumqMC
incolitur, duplum'''' in lato liabere putatur, cum ei resurreclionis miscraL, ad cum vcnisscnt, et ei do-
longitULline possit csse consimilis ;
post quam utram- '

mini sui voluntatcm indicasscnt, non solum quae

que Pannoniani , ct adposilaiii "' in allcia Danuhii pctebantur Iieri permisit, sed cLiiaii sacrum iiluin et
^" quoque, salutarem locum, ut potcstati adscri'ocrctui',
ripa DaLianr''^ IlisLriam ct Lii)Lirnia::i-'" illiii;;

atque Da!maLia;n , exccplis ma:ilimis civiLalibns ,

coiiccssil ; et rcverLciiLibus IcgaLis suos adiuiigcus,

quas ob'''' amicitiamct iimctum cum co foeJus Con- inter ycsIcs el aromata, et cclcras oiientalium tcr-

stantinopolitanum iiviperatorcm babere pcrmisit rarura opes, ingcntia illi dona dii'exit, cum ei ar.te

YARIANTES LECT10:nES.
'
a se decst 1 ^
1 quadraginta qualuor B 5
accelcrant corr. accclerauit
* XLVIil. 5 b. quod ''

B 2. B 2.» gessit cor)\. gessil !.

ac
„ pipini {J. pipiuum 5 b. 8 b. 11. B ^2. 5 c. '' (lupplum B2.
'^ " ga-

lileac 6. ' hrenum 5. 5 c. B 2. rcnuiu 3 b. B 3 r>.' '" eligercm 5. ligcrcin 4. G. 6 b. B 5. ligui-cm lO. —
" occcanuiuque 5 b. B i I). '^ ad B 2. '"intra 8 b. ibenumque 4. 1 i. renumque 5 b. B2 5. thuringos '''
— '•''

'" sarabos 1 1. B 3 b. 4 b.
2. 3 b. 3 c. Ihuiingo 0. luiios B 2. toringos B. 3. 3 c, d.
'^'
postea 1. 2. 3. 1 c.
8b. 4 b. b. 10 f, g,h. '"pertiucnt B .3 4. '^ —
guasconiam 3. ^"pircnei 3 b. 11. B 5 b. 4 b. pyrinci 4.
y 2. 5. pyrcnci 8 b. '-'
Iiybcrum 4 b. 10 b. 10 c- li 4. 5. ^^ naruaros curr. naruarros 1. nauaros 2. 5. noua-
"' tortosc
rnos 3 l).'nao;Arros 5c.
^^'
forLdlissinirs corr. l'ei'li!i.isi!iiOS I. "^'^ul 1. 3. 5b. dcrtusae 8 b. dcr-
b. '7. " liallcaricoo i). -^angusta 1. augusLo 5 b. " quala')i'iam 3.
'"
lote 10 b. ^* iiioeiiibus 6.. bcncven-
torum, secunda manu bcnevcuLanorum 1. ^' lam 3 b. tuiic 6. B 2. ^- saxoniaB2. ^*" dupplum B 2. ct ad
eam quae a f. i. laliludine dupla puLaLur 8 b. '"apposiLumB 2. opposiLam 8 b. ''".'aiiam B 2. ^" by-
slriam B 2. 4. 4 h. " Hiiurneam B 2. ^" ab forr. ob 1. ^" icnum i. (tlii rhenum. '^ lineae supcrscn-
jiinm 1. iiisiilam 1. wisulam 2. giiisaram, corr. guiseram 3 b. uuissulam B 2. uisulam corr. insulam B 5.
insulam 5. 0. B 5 d. 4 b. visLulam 8 b. '^' iluvias corr. iiuviis B 2. occanum 1. occcaiuimque 2. 2 I). 3 b. '*"^

11 d. B. 2'. 2 b. ''''penae 4. p;iene B2. siiuil;:S B 2. ''^voci liuic Aqius sv.perscriptum et ilerutn delclvm
'*^

''•'^eos IribuLarios B 2. 5. uueletabi 3 b. 11. ir.uclatabi B3. vvclLaiii B 5.

''"* ''"
!. effcccril 8 b. **'
sorobi
1} 3 —
.4. soiabc B 4. '*^
oliolrili B 2 4. aboLiiti B b. "'^ —
boemnni 3 b. 4. G. 11. 5. *' lloc sit B. 2. B3—
"^^
etiam et B 2. 3—4. "" siisi {ter a. !. 2? «' conciliatus B 2. *"*
adefonsum 2. 2 b. 2 c. 5. 5 b. 10 g,
h. B 2. adacfonsum 3 c. ae.icfonsiun G. a.iesconsum, coiT. aJefoiisuiii G b. a icfensum 5. aJeirensum B 5.
5 b. 3 c. 3 d. a;! eir.-sum * B 4. 4 b. haldcfonsum 8. li c* has;iestinu.ii 7. a icironsum 8 b. \). 9b. '*^ gal-
""
letiae 4. 5. G. G b. galetiae 8 '). galaLiac B 2, 5 b. galiciae 5 b. B 6. arLuricae B 2. astuiiae 3. asurice
5. ^" regem s. s. d. dcesl B 5 4. "''
—
his, corr. is I- hls 3 b. 6. G b. B 2. reiiqiu is. *" deesi 1.2. 5 b. 5.

*" apud illum deesl B2. "'^

scoLloruiu 4. G. B 2. 3. 5d. 4. 4 b. sultdilus !. '^'
cxiat corr. cxlanl I. '^-^

*" eifcclus 4. B 2. f'"

pociic B 2. '^'
iiis !. 3. re[iriid is. rcgnuin li 2. "'' s. mun:'i 5*
.*>. ''"''

^TiT-*:."

a VisLula, quiC et amio 1231 in juic municipitl'

M. c. is.
Culmensi Wizele et Wizele audif.
 41 YITA. H
paucos annos cuni, quem lunc sohun habebat, ro- A insulam a parle nicridiana praeierfluit. Praecipue
;anli mitteret * elefantum ^ hnperatores etiam Con- tanien aedes sacras ^, ubicunque in loto regno suo
slanlinopohtani, Niciforus ^, Michael ^ et Leo, ul- velustate conlapsas comperit ", pontificibus et patri-
Iro ^ amiciliam ac * socielatem cius expetentes, bus ad quorum curam pertinebant, ut restaurareft.
comphires ^ ad eum misere legatos. Cum quibus tur, imperavit, adiiibens curam per legatos, ut im-
tamen propter " susceptum a ' se imperatoris nomen perata perficerent ^. Moiitus est et classem contra
et ob hoc eis '", quasi qui " imperium eis eiipere behum Nortmannicum ^% aediticalis ad hoc navibus
vellet, valde suspectum, foedus firmissimum sta- iuxta flumina, quae et de GaHia et de Germania
tuil '*, utnuUa inlcr partescuiuslibet scandah rema- seplentrionalem influunt oceanum; et quia Norl-
neret occasio. Erat enim semper Romanis et Grae- maimi ^' Gallicum lilus atque ^^Germanicum assidua
cls Fraucorum suspecta potentia, unde " et illud infestatione vastabant ,
per omnes portus et ho-
Graecum extat proverbium TON '^ » *pankon '''
; stia " d fluminum, qui ''"
naves recipi posse videban-
*!AON EXIC riTONA OXK EXIC '®. ,
tur, stationibus et excubiis dispositis, ne qua hostis
17. Qui cum tantus " in ampUando regno et exn'e potuisset, tali munitione piohibuit. Fecit idem
snbigendis exteris nationibus existeret, et in eius- a parte meridiana in Uttore provincix Narbonensis
modi occupationibus assidue versaretur, opcra ta- p ac Septimanice , toto etiam '*'
ItaUye hltore usquo
utcn plurima ad regni decorem et commoditatem Romam, contra Mauros nuper pyraticam *^
exercere
pcrtinenlia diversis in locis inchoavit , quaedam adgressos " ; acper hocnuUogravi dampnovelltaliaa
eliam consummavit. Inter quae '^ praecipua '^ fe- Mauris '*'*
vel Galha atque Germania a Nortmannis ^'
re *" non immerito videri possunt basihca " sanclae diebus suis aff^ecla est, practer quod CentumceUae, ci-

Dei genitricis ^^ Aquisgrani " opere mirabili conslru- vitasEtruriae''% perproditionem a Mauriscapta atque
cta, et pons apud Mogonliacum ^* in Reno^^ quin- vastata est, et in Frisia " quaedam insuhieGermanico
gentormn passuum longitudinis nam^Uanta est ibi — httori contiguae a Nortmannis *''
depraedatae sunt.
fluminis latitudo. Qui tamen uno antequam decede- 18. Talem c eum in tuendo et ampUando "^
siniul-
ret ", anno incendio conflagravit -", nec refici potuit que ornando regno "" fuisse constat**'. Cuius **-
anirai
propter feslinatum iUius decessum *% quanquam in dotes, et summam in quaUcumque, et prosper* et
ea meditatione esset, ut pro ligneo lapideum resti- r.dverso, cvenlu mirari hceat "^^
constantiam ^*. Cetc-
tueret. Inchoavit et palatia operis egregii, unum raque ^^ ad interiorcm alquc domcslicam vitam pcr-
haud longe a Mogontiaco ^" iam ab
civitate, iuxta viUam tinentia ^*'
hinc dicere exordiar ''^

cuius ^' vocabuhmi ^^est Engilenheim '*, alterum No- Post mortem patris cum fratre regnum partitus,
viomagi super Vahalem '"^
fluvium qui Batavorum C tanta patientia "* simultalcs el invidiam eius lulit, ut

VARIANTES LECTIONES
* miserit 11. - elephantum 6 b. B 4 5. elofantem 2. 11. hclelantcm 3 b. elepiiantcm 8 b. * nuci-—
forusl.4. 10, niniciforius 6. niciforus G b. niciphorus 11 d. nicoforus 2. niclioforus 8. nichifurus 3. nicc-
phorus 8 b. 7. 9. naiforus B 2. naiphorus B 2 b. * michahel 4. B 2. 3. 5 b. ^ ultra seriori
manu corr. .">.

ultro B 2. ultra B 3. 3 c. d. ^ et 3. 4. 8 b. 5. 9. M. B 2 5. cum plures 1. quamplures 2. » deest' — "^

scd secnnda manu additum. 1. ^ dcest, sed ab ipso scriptore adjcctutn. l. '"hoc cis torr. eis 1. hoc ci 9
b. B 2. hoc eis B 3 5. —
^^ deest 10. 10 b. 10
c. B 2. '-posuit B 2. '^'unde usaue tyi; decst 2 c. 5. •''///>,
adiecta supremue Caroli voluntalis superseriptione, dcsihit codex 6. proverbium. francorum genus amicos ha-
l>et, uicinos non uult habere B 5. deest 2. 3. '® Ha:c in reHquis codicibusvario
^'' modocorrupla ; nullus ta-
men, ut editi, legit t6v fpc/.y/.\v mlm ex^n;, ysi-ovx ouz t/ri;. '^ strenuus
3. '* quaeque B 2.
precij)ue '•'

corr. precipua 1. " fere 1. 2. 5c. 4b. 5.8.9. 10. lOb. 10 c. 10 c'. 13. deesse videlur in reliquis. ^' in liac
voce desinit codex 'o, ^^
g. mariae 1. 11 c. -'aquis niirabili opere 1. -' magontiacuiu tojr. mogonliacum
1. mongontiacum B 2. magontiacum 11. magunliacum Bouq. '^' iheno 4. 11. B0M7. hicno B 2. ^'^ deest
B2 5. — deceret 1. ^*" ^**
conflavit4. "Niiscessum B 2. 3 1). 3 c. ^" magunliaco 3 c. m:»gonliaco 7 11
moguntiaco 6 b. 8 b. *' cui 2 b. 2 c. 3 c. 8 b. C b. 7. 8. 10. 10 b. 10 c. 1 1 b. 1 1 d. 13. B 2—5. ^2 „omeu
7 c? 8 b. 11 d. " ingilenhiim 4. 5. 4 b. G b. 10. 10 b. 10 c. 11. B 5. ingiletheim B 2. ennigilech< im B 2 •.
engilotheira 5 b. ingilemheim 11 c. ingilemhem 8. ingelcnhcim B 4 b. ingelenthcim B 3. 5 b. 3 d. ingclen-
teim B 3 c. ingelehem 2 b. 5 *. ingelenhim 9. ingoLibem 5 c. ingelhcm 2 c. ingellieim 8 b. U 2 b. ^' wahalem

8 b. ^" repperit 11 B3. ^^ norciomannicum 1. et alii. norlmannicum 10. 10 c. 11. B5.

ctc. non;ism.:i!iiicum
5. normannicum 3 b. iiortmaimicum liic et pcr totum opus nortmanni c/c. scribcndum esse vidctur. conlvii
,

nordmafmosSb. ^'nordmanni 4.8b. U 3. 3b.3c. nordoiiianni 3b. B2. noniismanni 5. ^**atque germaniciim
dsestHo—i. ^^ostia4.8 b. B 3 b. c. hoilus B2. '" qui i.(}ue2 1 1 c. B3d.qua reliqui. ''^dcesli. '-piiaii-
cam 8 h. 11. B3- 4. ''^ adgressus 1. aggressus B3. 3 c. 3 d. a inauris itaiia 2. 4.5. 8 b. II. ^*" nor ioman-
^*'-

nisl.2. nardomannis B 2. normannis 3 b. nordiinannisB^d. reliqui nonhnannis ct nortmannis. '*'Mi(lru-

r:ae8b. ^'fresiaBo. '"^
vide supra ^"ampliam io 1. ampUcn:io 4.ainplilicaiiiio 11. ^*" dccst li'-!. "'preslat
1. •-cuius2. ^** inirari Iict\it i« codice 1. eadem manu lineae superimpositum; adcst practcrca iii 2. 2 b,
2 c. 3 *. 3 b. 3c. 3 c *. deest in reliquis. *' maUlclgradain scilicet Ccmblac. Hic incipil codcx B 1 Ceto-
'*-^
. —
raque 2. celera 3 c. cetSra (piae B 1. 2. 3. 3 b. 3d. 4. 4 I). celeraque quae B 3 c. et cct;'ra quaeque B 5.
reliqui ceteraque. "'*
a scriptore lineae superimposilum 1. 3 c. iam ab dccst 8 h. "'
exordior B2. Liber pri-
mus finit. Incipit secundus B3c. "'* sapientia 1. 2. 5b. ir/ii/ju' patientia.
mjJE.
n I. e. , Francum amicum haheas, vicinum non c Cf. Capitiilare ad Salz. anno 804. 2. 1. et CapU.
habeas. Gr.ccum si ct r, tunc lemporis i legi solilum, Aquisgraiieiise a. 807, c. 7.
appaiTt. •i
1. e., osiia.
^ Cf. Siiet. Ang. c. 50. « Cf Sucl Auz.,c Gl.

Patkof.. XCVII.
 43 H. C.VUOl.l MAC.M
oiiuiibiis tuirmn vidorclur, qiioil nc '
ad inicumliain A rogi-^, qriain illa siiadcnic a(:cc|)cra( '*. Dcccssit ' tr.ii-

(|iiiileni al) co provocaii poliiissot. Dciiule ciiin ma- dciu ''"

posl morlcm Iliidcgardac *', cum iaui lr(!s ne-

liis liorlalii filiain Desidciii , rcgis Lani;ol;ardo- polos su;)S totidcinquc iioi^tcs in liiii (ioiiio vidissct

riiin *, dii\isscl uxorcm , inccrlum (iiia dc cau- qnam ille in cadcin b.-^.silica qua pater sitiis est,

% post annum cam rcpudiavit, et Iliidcgar- apiid saiictum magno cum

^* ''"
sa Dionisiiim ,
'''
ho-
dcm " de gcntc Suavorum % praccipuae nobilitalis iioie fccil huinaii. Krat ci
'**
unica soror, noinir.c
feminam, in matriinonium accepit, de qua Ires filios, Gisla '', a pucllaiibiis aiinis rcligiosae convcrsa-
Karolum viddicet ct ' rippinum « ct Ludowi- tioni '* maiicipala , quain simililer ut matrein
cuin % totidcmquc filias , Ilruodrudcm '*>
cl Ber- magna '"
coluit piclatc ; (piac cliain , paucis aute
tliain " cl Gislam '% gcnuil. Uabuil cl alias trcs obiluin illius annis, in co iiiio oonvcrsata est mona-
filias, Tlicodcradam " et lliltrudem "* et Ruodhai- stcrio doccssit.

dem ", duas de Fastrada '^ u.\orc, quae de orienta- 19. Libcros siios ita '^ coiisuit '"
instiluendos, \\l

lium " Francorum Gcrraanorum vidclicct ,gciile , tam filii quain (iliae •*"
piimo libcialibns studiis, qui-
crat, tertiam de concubina
"* quadam , cuius nomcn bus et ipsc o.cram dabal, eiiidircnlur. Tum filios,

modo memoriae non occurrit. Difuncta Fastra- cum primum actas patiobatiir, more Francorum
da ", Liudgardam ^" Alamannam duxit, dc qua ni- B equitarc, armis ac venatiiuis "'cxcrceri fccit, filias »

hil*' liberorum -• tuUt. Post cuius morlem''' tros-' ha- vero Janificio adsucscero, coloque ac fuso '", ne pcr
Gersuindam ^" Saxonici gcnoris, de
buit concubiuas, otium torpcront, oporain iiiipendere, atquc "^ ad
qua ci filia nomcn ^^ Adaltrud " nata ost, ot Kogi- oinnom honostalom orudiii ''
iussit. Ex his"omni-
nam qiiae ei Drogoncm ^' ct Ilugum duos tanluin
'^'^
'", grnuit, ol biis fiiios ct liiiam filiam, priusquam
Adaliindem ", ex qua Theodricum ^- procrcavit. Ma- moicrotur """',
ainisit, Kaioliim ,
qui niaior natu "'

ler quoque eius Berthrada magno apud oiiin

^^ In ho- crat, ct Pippiiuiin ^**, i\\mw rcgcm Italiae "* pracfccc-
nore consenuit. Colebat eniju eam cum summa *' rc- ral, ot Ilruodiudoin ^^*, qiiao filiarum eius priinoge-

verentia ", ila ut nnila uinquam ^^ inviccm " sil nita, et a "^'
Gon.slanlino, Giaccorum i.-npoialore ^',

exorta discordia, practcr in divoilio filiae Dcsidorii desponsata ^^ cral. Quoruin IMppinus '*'*
unum *^ fi-

VARIANTES LECTIONES.
'
noc 3b. n 1 i. —
longobardorum 3 b. B, 3 ' 3. ^ caussa 4.. * dccsl B 1. 2. ' hildigardem 4. 10.—
10 b. 10 c. hikiigardam 3 b. 5. hildigardim 4 b. hildegardim 8b. * snaborum 4. B 2. sucurorum 10. 10 b.
!0,.. B5—
3. '^
et 1. deest in n''i//His. ^ pipimim 11. B2. ^ hludouuicum 4. Bl. 2. ludoicnm 5. ludouicum
.3 1). 8 h. 1 1 luodcwioum R 3 b. 4. 4 b. '>. hulwicum B 3. 3 c. ludobicum B 3 d. '" hruodlrudem 2 b. 3 c. hruod-
.

i.iru.lom 5. hruotrudem 3b. 11 d. hiao Ithrudein 6b. hroadtrudcm 7. hruodtrndem 11 c. hruadrudem Bl. 2.
_ b. nruddrudem 9 b. 12. hiotrudom 2c. hrutiudam 4 b. rotrudcm 3*, ruodrudcm 10. ruotrudem et routru-
dem8.11. llb.B3.— rotdrudimSb.gcrdrudcm lOb. 10 c. " bcrhtam 4. lOb. B 3 c. bcrctham 3c. bcrtam
.^i.

2c. 3*. 3 b. 8b. (5 b 7. 8. 11.11 b. \i'2h. '' giscIamB2.

3b. 4. 4b. 5. gisalam Bl. 3. 3c. 3 d. gi.silam 10 c".
" ihi^oderanam 3'. theodeiadam 5. theodoradam B2. 2 b. theodoratam 10. lOb. 10 c. thcodradam 2 c. 11. 1
b. iheolhradam 1 1 c. thootradam 1 1 d. theodoram 3 b. B 3 5. thedradam 8b. '* hiltrudem
3b. cltrudem 5*. —
hildiudcin 10. liildriidim 81). liiberudom B3d. '" hruodhaidem 4. 5. Gb. 7.hruohaidem 9. hrnodhadem
3 c.
1i c. hruodliadam 12. hruolhadam 1 1 d. hruodgadcm 5b. hrothadom 2 b. ruodhaidem 1 2. 10 h. 10 c. ruolha- .

idem 10. B3. ruodharpamS. ruodadaui 11. 11 b. roladam 5'. ruadliaidem B 1.2. 2b, 3, 5c. 3 d. ruathaideniBS
b.4.4b.routIiaidoitiB5.rolhaidem2c.8b.rudliaidem lOc*. 'niastradaBS. " orientaliamB2.orientaliB 3 4. —
"connubiaBl. conubia B2. '^uastrada B3. 31). 3d.4. 4b. '"leodijaidam 11 c. Icotgardam 2. 2b. 3b. lcot-
gliardam 3c. leogardem 2c. letgardam 3*. loodogardam 11. 1 b. luodgardamll d. Iintgardam4. 5. Cb. 7. B I. 1

^' libcrnm nihil

3. 3b. 3d. 4. 4b. liuthgardam B3c. liutgrailam 8. liutgurdamB2. 2b.Iuidgardim 8 b. 1. 2.
—
liberorum nichil B 5 4. ^'^ nil liberum 3b. "Post oius morloin 1. ^'(luatuor habiiit ooncubinas, mathal-
gardini scilicet, quac peperit ei filiam n:);aine riKlhiUIam, gersuindam etc^. 8b. (rothildim) 10 f. 10 h. '*gor-
suuindainBl. 5b. 5d. 3. gosuiundam3h. '''(/cc.sf 3b. 5. nomine 2, 4. 8b. 18.10h. lOo. B2h.5—5. " ada-
trud B 1. adalLrudis 11 11 b. adaltbrud 2. 4. B 2. 2 b. 5. 3 d. adatornd Gb. adallrut B3b. adaltrat B4. 4 b.
adalthrutBo. adallrhud 3. adaldrnd lOb. adalriiht 10. adatrliud7.allrud 1 1 c. lld. adeldrudis 8b. ^"roginam
corr. roliinam B3. roinam 8. B3 b. rchinam B3 c. romam B 4. 4 b. rcgiam 2 b. ^' droncm corr. drogonem i. dru-

gonom 10 lOb.lOo. drougonemBr>. ^"liugonom 3o. 7. lOc. 11 o.lid.Bl 4 ugonemO. ^'allindem, corr. —
adallindoin 1. ailalindem G b. 10. adiliiiulem 10 b. adallindam 2. 2 b. 3 b. 8. 10 c. B 1.— 2. 2b. 3. adillindam
B3 I). 3d. 4. 4b. adlindam B 8 o. allinilam 5'. adalintam 11 c'. aluidam 10 g. adarmdam 2 o. 11. 11 b. 11 d.
adolluidam 8b. ^Hheodericum 2. 4. 4 b. 10. BfJ. tlieodoriouni^b. 5 lOb. lOc B5 4. theodriousB2. thederi- —
clnnn 8 b. ^^ boriilrada 4. B3. 3 o. d. beretlirada II. boitrada 3 b. 8 b. B3b. perhtrat B4. bethrada B 5.
''magna5 b.ll. ^'roiieniia 1. '''nul!a(iuam B 1.2. nunqiiainB.^. "intereos8b. ^*suscep<MatB2 4.uxo- —
rcin acceperat 9b. 10 f. ^M)occessit 1. Disccssit B 1. ^MamouB^. '^' hildegharde 7. hildigardae 3b. 4.
*'
11. B3. hilde-ardis 8b. "dyonisium 4. B2.
''^
dccst A cniin 2. 5b. unica ei 1. ''"
gysla B 1. gisela BiS.
gisila 10 b. c' ^''rolitiione m! B2. "summaBK. "anteBl,2. 'V^onsuit B2. "«lilii quam nepotes 8b,
mira corrigemli audacia ! "' vcnationibns 8b. B3— 4. »''fusio4. "-^ adquo,2rt mami atquol. "' crndire B 1 4. —
^•''
iis 8 b. '® morirctur, 2a mr.nu mororcliir 1. morirotur 4. B 1. morerolur. 8 b. B 2. et alii. " natii
•
inaior 4. 11. B I— f*. i. r. B5. ^"hruodrodom 9. hruodtrudom 3b. llc hriio-
"^ pi[!imim ll.B23c. "^

lliru.lcm P> 1. hruotrudcm 2b. 6 b. 7. hlroudriidem B 3. htruodem B 3b. troudiiul.^iti

15 2. 11 d. Iirodlnulom
B3c. h;,'i(lodrii;|cui B5d. B 4. roulhriidem B4b. rontrudem B3. riiotrudem 8. II. llb. ruodbrudcm iO.
. .

ruodrudomlOb.il c rotdrudim 8b. ^'decsfih. 5". 7. 8. 8b. Uc.d. B2b. «^ impcraKn-iSb. lld. "dispoii-
&ala B 1. d. oral dcest B 2. *' nli.imis 11. B2. 3c. d. *°unicuin B 1. 2. 3. 5b. c d. A. -ib.

NOTyE.
a Cf Suel. Aul;., c. G4.
 i;> MTA. iQ
Vniin suum Bcrr.hardum ', filias aulem quinque, A Is " cum paler, beilo^^contra Hunos '' suscoplo, ia
Adalliaidem -, Alulam ', Gunlradam *, Bcrlhaidem ", Baioaria liyemarot^', aegriludine simulala, cum qui-
ac Theoderadam *, superstites reliquit ''.
In quibus busdam e primoribus Francorum , qui '"^
eum vana
rex pietatis suae praecipuum documenlam ostendit, regni promissione inlexerant, adversus patrem con-
cum, filio defuncto, nepotem patri ^ succcdere, et iuravit. Quem post fraudem detectam et dampnatio-
neptes inter filias suas educari fecisset. Mortes fiiio- nem coniuratorum ^' detonsum in coenobio '* Prumia
rum ac filiac, pro magnanimitate qua excellebat, ni- religiosae vitae, iamque volentem , vacarc permisit.
mis ' patienter » tulit, pietate videlicct, qua non Facta est ct alia prius contra cum in Germania va-
niinus insignis '"
erat, compulsus ad lacrinias. Nun- Ida coniuratio, cuius auctorcs partim luminibus
tiato"eliam sibi Adriani ''^Romani '^ pontificis ob- orbali, partini membris incolumes '^, omnes tamen
ilu, quem in ''amicis '" praecipuum habebat, sic fle- exilio dcportati sunt '•*; nequc ullus ex eis est inter-

vit '^, ut filium aut " si fratrera amisisset carissi- fcclus, nisi tres *' tanluni qui, cum se, ne compre-
nium. Erat enim in amicitiis '* optime tenqieratus, henderentur, strictis gladiis defenderent , aliquos
ut eas ct facile admitteret ^ et constantissimc rcti- ctiam occidisscnt, quia alitcr cocrccri non poterant,
neret, colebatque sanctissime quoscumque bac "ad- interenipti sunt. Harum tamen coniurationum Fas-
finitate sibi coniunxerat. Filioruni ac filiarum tan- ^ tradac '*^
rcginae crudelitas causa et oriffo extitisse
tam " in educando curam habuit, ut nunquam domi creditur, et idcirco in ambabus '*^
contra regem
positus sine ipsis cacnarct numquamiter sine illis <= conspiratum est, quia uxoris crudelilati ^* consen-
ageret ^" radequitabant "ei filii, filiae veropene" se- tiens, a suae naturae bcnignilate ac solita mansuc-
quebantur, quarum agmen cxtrcmum ex satcllilum ludinc immaniler'''exoibilasse videbatur. Ceterum''*
nuniero ad hoc ordinali tuebanlur. Quac cum pul- per omnc vitac suae tempus ita cum summo omnium
cherrimae essent ct ab eo pluiimum diligerentur, amore atquc favore et domi et foris conversatus est,
ir.iium diclu -', quod nuliam earura -" cuicjuam ut nunquara ei vel minima iniustae crudelitatis nota
aul suorum aut exteroriim nuptum darevohiit; sed a quoquam fuisset obiecla.
oinnes secum usque ad obitum suum in dorao sua ^*''
21. Amabat '^ peregrinos, et in eis suscipicndis '*

reiinuit ", dicens, se earum contubeinio carcre nc« magnam habebat curara, adco ut plcruraquc '^' eorum
posse. Ac piopter hoc, liccl alias felix, adversae for- raultiliulo non solum palatio, verum etiam regno
tunae malignitatcm expertus est ; quod tamcn ita non inmerito videi-elur onerosa. Ipse tamen prae "*

dissimulavit, ac si de eis nulla umquam alicuiws magnitudine aiiimi huiuscemodi pondcrc raininiQ
proLM'i suspicio exorla, vcl fama dispersa fuissct ^^ ^ gravabatur, cuin ctiain ingentia incommoda laudc li-
„
20. Erat ci nomine Pippinus-^ex concubina« ^ bcralitalis ac bonae famac merccde compen-
(ilius

3dilus , cuius intcr caeteros facere mentionem ^" saret.

disluli ; facie quidem pulcher, scd gibbo " dcformis. 22 ^" Corporc f fiiit amplo '' atquc robusto "', slatura
VARIANTES LECTIONES.
' 3. berhnardura B 2. berinharduraBo. 5d. berinardum B3c. bernardum II. bernhartum
bcrngardura b
8b. adalcidcm2b. 3b. 3c. II. II b. adalheidem B2. adalhaidam II d. B4. 4b. adalheidam B5. 5b. c.
*

adelheidam B 3 d. adelhedam B 3. adelheidem 8 b. ' attulam 2 c. 9. 1 1 d. B 3. 3 d. 5. alitilam B 4. atililam

B-ib. atalam 8b. * guntradara Bo. gundralam B I. 2. guntdradam
2c. gundradam 2b. 4. 5. 6b. 7. 8b. 9.
10. lOb. lOc. II. Ilb. c. et reliqui omnes praeler I. et 2. qui gontradam, bb. qui gundeadem, legunt. * bcr-

taidem8. 8b. 10. berthaidam 2b. 11. IIb.d.B3. 3b.3d. 4. bertaidam IIc. perthaidam BI. 2. bertraidem ob.
bortraidam B3c. bcrlhadidam B4 b. bertham B 5. « theoderatam 10
B I. theodoratam lOb. B 2. theodo-
radam 4b. theodoraidam B3. 3b. c. d. 4. 4b. theodradara 2c. lOc. II. 11 c. d.B 5. thedradara 8 b. ' reli-
qiiuid I. 2. 10 c. reliquit rcliqui « patris 4. fratris BI. » niinis
I. 2. 5* II d. minus reliqui. '»
non minor
erat I. reliqui ut inlextu. "Niitiato I. Nsncialo 3c.Nontiato 5c*. 'Miadriani 4. "rfecs<3'8b.B 5 b. — 'i
'' in amicis deest, et secunda
manu adiectum \. '» in ainicitiis
10 c. B 5—5. quem araicum 8 b. ^^
fle-
vit ut filium aut si fratrem amisisset carissimum 1. flevit ac si carissimura filium aut fratrem amisisset
2. flevit ac si fratrem aut carissimum filiiim amisissiH 5 b. 4. .S. 7 a. 8b. 9. 10. 10 b. 10 c. 6b. B. I 3. l.itu —
cerle et Parisienses. f. ac si f.aut filium kaiissimum a. II. ''
ac 5b, " amiciis corr. amicitiis I. '^ ar B I .

2. 5.
^o
tantum 1. 2. o. B I— o. ^Taceret 5b. 4. 5. 8 b. 10. lOc. II. C.emblac. faciebat B 1—5. -^ide-
qniba .t, corr. adequilabant I. '^'
paene B I. pene B5. 5d. 4 b. penes 6b. B2. 5. paulo 10 c. '' deest 8 b.
"eorum, corr. eanim " domu, corr. domo 1 I " rctenuit4. o. -^ deest 8 b. 4 b. " pipinus
. . B 2. 3. 5 1 .

^" m. f. 5b. 4. 5. 7 a. 0. 10. 10

b. b. 1 1 c. B 1—5. certeet alii. mentionem nullam fecimus 8 b. *' cjigbo 5 c.

gypboBl.gyppolO. lOb.c. B2. 5. 5c.5d. 4. 4 b. gippo B 5 b.gybboB o. «'.r corr. 5 c. ='niisB2. ^^''hellum.
suscepit 1. »*hunnos2c. 11 d. 'Miymaret 2a m.corr. hyemaret I. hiemarei 5b. 4. 10. lOb. c. 11. B 1— .S.
el ahi. '"qui sibi illuserant 8 b. rf^^esi 5.
. . " cenuhiiBl. 2. '" priumall. ^^ incolomes 4. B 1—5.
'*•
in exilium acti siint ^'
uastradae B 5.
8 b. " in a. lineae super-
111. corr. hi B 2. in B 2. '"
scnptum 1. ^* crudelitate B ''"
I. "^ Scquentia in edilis capiti 21 adii-
1. 2. dcest, 2;/ manu suppletum
cuintur. " Amaibat L *« et eoi-ura suscipiendoriim 8 b. " plcrumque 1. 5. deest in relirjuis. '" pio
8 b. »' capp. 22 —
26 usque qua ab infanlia desunt 5. "- deest 3 c. " robusta st. B 1. 2.

NOT.E.
a Cf. Suet. Aus:., c. 63. Himiltriidv^, Ann. Lauriss. min. T. I, p. H9, 2.
^"

b Cf. ibid., c. 68.

Prn legitima eam habuisse videtur Stephamis 111 pa
Cf. ibid., c. 64.
•^
pa, in epislola 4o codicis Carolini.
"1 Hruotlmidem Hlurlowiciim abbalem S. Dioiiv- I
Cr. Suel. Tiber. , c. 68; Aiig. 70, C;i!ig. 50.
sii, Beil!;ii:;i Ai!i;.il!)eiio lilios gemiisse, conslal.
 47 B. CAliOLI MAGNI 4R

eininenli, quae tamen iustamnon excederet — nam A lincis induebatur; deinde lunicam " iiuae iimbo sc
seplem suorum pedum procerilaiem eius constal rico *"*
anddebatnr, et libialia " ; lum ^" fasciolis crura,

habuisse mensuram ' — apice ' capilis rotundo, ocu- cl pedes calliamenlis "^
constringebat, et ex '" pellibus
^' " thorace confecto hurae-
lis praegrandibus ac vegetis, naso paululuni ' mc- lutrinis ^' et^^muriuis
ros ^* ac ^" pectus hyemc ^^
diocritatem '*
excedenti, canitic puichra", facic lacta muniebat ; sago veneto
ot hilari. llnde formae auctoritas ^ ac diguitas tam amictus, et gladio sempcr accinctus, cuius capulus
stanti quam sedenli plurima adquirebatur ", quam- ac balteus" aut aureus aut argenteus erat. Aliquolies
'
(luam cervix obesa et brevior '", venterque proiec- et gemmato ^*ense utebatur, quod lamen non nisi in
'
tior "i
videretur : tamen haec ^ caeterorum mem- praecipuis festivitatibus, vel si quando cxterarum
brorum celabat aequalitas "^. Incessu tirmo, totaque genlium legati venissent ^'\ Peregrina vero indumen-
corporis habiludine virili, voce clara quidem, sed ta, (juamvis pulcherrima, re^puebat, nec unKiuam eis
quae minus corporis formae conveniret ; valitudine iiidui patiebalur, excepto quod Roinae semcl, Adria-
^rospera *, praeter quod, aniequam dcccderet, per iio''°ponlHicc petenle, et '*' ilerum Lcone successore
quatuor ' annos crebro febribus " corripiebatur, ad cius supplicante, longa lunica et clamide amictus,
extremum etiam uno pede claudicaret ^ ^. Et tunc calceis (luoque Romauomore '''
formatis induebaiur.
quidem plura suo arbitratu quam medicorum consi- C In festivitatibus ^* veste auro texta *'*et calciamentis
lio faciebat, quos pene exosos habebat, quod ei in gemmatis ''*, et fibula aurea sagum adstringente **,

cibis. assa, quibus assueiuserat, dimittere, et elixis diademate quoque ex auro gemmis ornatus ince- et

adsuescere suadebant. Excrcebatur assidue equitan- debat ; aliis autem diebus habitus eius parum " a
do ^&c venando, quod illi '" gentilicium erat: quia vix communi et "*"
plebeio abhorrebat.
'*
ulla in terris natio invenitur '', quae in hac arte 24. In cibo°el poiu temperans *^, sed in potu tem-
Francis possit aequari. Delectabatur etiam vapori- perantior "", quippe qui ebrietatem in qualicumque

bus aquarum naluraliter calentium, frequciiti natalu homine, nedum in se ac suis, plurimum abhomina-
'^ adeo perilus '' fuil,
corpus exercens, cuius ut nul- batur ^'. Cibo enim non adeo abstineie poterat, ut
lusci iuste valeat '^ anteferri. Ob hoc eliam Afjuis- saepe quereretur ^^ noxia corpori suo esse ieiunia.
grani " regiam exlruxit, ib'que extremis vilae annis Convivabatur " rarissime, et hoc praecipuis tantum
usque ad obitum perpetim " habitavit. Etnon solum festivitati!)us ^^ tunc tamen cum magno homhmm
*'
filios ad balneum, veruni optimates et amicos, ali- numero. Caena p cotidiana quaternis tantum fercu-
quando ctiam salellitum et custodum corporis '*
tur- lis praebebatur, praeter assam, quam venatores ve-
bam, invitavit, ita ut nonnumquam centum vel eo ribus "* inferre solebant, qua ille libcntius quam ullo

amplius homines una lavarentur '. '-'

alio cibo vesce!)atur. Inter ^" caenandum aut aliquod
23. Veslitu i patrio '^", idest francisco"' '', uteba- acroama " i aut lectorein audiebat. Legel)antur ei
lur. Ad corpus camisam " ^ lineam ^^ et feminalibus *'*
historiae " et antiquorum res "* gestae "^ Delectaba-

VARIANTES LECTIONES.
' figiiram 8 b. ^ a. c. r. deesl inediocritatem 1. 2.
7) c. ^ paiilolum
* ineral 8 b. ®
hoc B \. "*
in
B 1.3. 3 b. ' qualtuor R i. 2. claudicarat \0. 10 b. c. claiidicabat 11.
" fisbrius, corr. febribus 1. *•

B 5. claudicavito b. '" ci 1. " repperitur 1. '^ re 8 b. '* cuius

p. a. f. u. n. e. i. v. anteferri in
mary. %i vianu adiecta \ ''p. a. 1, '" potuerit 8 b.
.
"^ aquis graniim corr.
aquisgranil. " ccuitinuo
81). '«verumctM. " deest 8 b. "» pario 3 b. «' francico i. 8 b. B 5. franlia B 1.^2. francio 10. 10 b.
10 c. B 3. 3 b, c, d. frantio B 4. 4 b. " camisiam 2. 2 b. 2 c. 5* 3 b. 3 c. () b. 7. 8. 8 b. 10. 10 b. c. M
c. d. B 2. 2 b. " camisia linea 9. II. 11 b. B 5 5. ^' feinuralibus c*. —
^" tuiiica 9. 11. 11 b. B. 3—5. H
tonicam B 1. 2. 2 !). '"'
siiico 3 b. syrico B S. tibialibus H. 11 b. ^^" tibialia cum fasciolis. crura ct '•''

1. 2. tibialia cum 3 * 11 c. B 2 b. tibialia luni

2 'b. 2 c. G b. 7. 8. 11 b. ^^ calciamentis codd.
pluritni.
3» deest B 1. 2. ^' lutrinis et murinis deesl 3 b. 3 c. 8. 11. 11 b, c, d. 12. B 1—5. ^^ vel 4. 10. 10 b. 10
c.
B 5. et Renberi codd. ^^ et murinis deest 7. 8 b. 13. ^' umeros 4. B 1. ^" aspectus B 1. 2. ''* muniebat
hyme corr. hyeme 1. —
hieme 2. 3 b. 4. 10 10, b. c. 11.
'"
B 1. 2. et alii. ^'^
baltheus 8 b. B 2. 5. '^ geniinato
5 b. 10 c* B 4 b. ^^ adessent Bouq. *'*
hadriano 4. et i. I. s. e. supplicante deest 9 b. 10. 10 b, c, c*,
etin Reuberi codd. '''operel. re/jV/«i more. ''^
solennitatibus 8 b. ""^
testa forr. textti 1. ^*"
geminatis
3 b. ''^
astringebat B3 4. '*'
—
eius a c. et p. noii aldiorrebat, corr. cius parnni a c. et p. abhorrebat 1.
eius communi ac p. non abhorre!)at B 3, 3 b, c, d. e. plobcius a plebeio non abhorrebat B 4. e. communis a
plebeio non abhorrebat B 4 b. ''^
ac 2. 3 b. 4. 10. 10 !). c. 11. B 1. -4)5. temperatus B 1 2. .

"' aboniinabatur 4. 11. B 1. 2. 5. e/c. "^ quaerereliir 4. B 1.

temperate 3 b. "" temperancior 1 . "' fe-

stitalibus B 1.
"'*
verubus 3 b. 8 b. B 2. 3 b. 4 b. "^ iiiter usque audiebat deest 3 b. '" acroma 2a manu

corr. acroama 1. incroama serJHs corrcf^wm acroama B 1. incroama B 2. a:ro:ma B 5. " hystoriae 1.
"^
reliquorum plurimi historiae. "'' reges corr. rcguin B 1. regum gesta 4. 8 b. 9. 10. 10 b, c. 13. B 5—4.
rci gesta B 2. rc gesta B 2. b.
NOT.^E.
« Cf. Suet. Claud. , c. 30. i Cf. Suet. Aug. , 82, ct Calig., 52.
t-
Ibid. »^ Cf. Monachum Sangallensem de Gestis Karoli,i,
c Suet. Neron., c. 51. L
d Suet. Tit., c. 3. ' Gallice, chcmise.
« Cf. Suet. Aug. , c. 79. "1 Pellibus erininejB vel zibelini».
f Cf.
Suet. Claud. , c. 51. " Siiet. Aug., c. 76.
o Ibid.,
«Cf. Suet. Au£v.,c. 80. C.74.
h Suet. r Ibid.
Tit., c. 3.
» C. Suel. Til. c. 8. , qJbid.jC. 74; Vcspas. , c. 19.
 ^^^^- ^^
49
Faecipueque his qui ^
A dialecticae », praecipue la.nen- aslronomiae ediscen
,ur et libris sancli Auguslini «,

^ praetitulati sunt '. Vini » et omnis dae, plurimum et temporis et laboris impertivit. Dis-
de civitate Dei
bibendo erat, ul super caenam cebat artem computandi, et intentione sagaci syde-
polus adeo parcus in
cibum rum^^cursus^^curiosissime rimabatur. Temptabat et
raro plusquam ter biberet. Aestatc post ^
aliquid sumens, ac semel bi- scribore, labulasqueet codicellos^^ad lioc in lcctosub
meridianum pomorum
velul
^
carvicalibus circumlerre solebat, ut, cum vacuum
beus, deposilis vestibus et calciamontis »,
^^ adsuesce-
' solitus erat, duabus aul tribus boris quiesce- tompus esset, manum litteris eflingt^ndis
noctu
somnum quateraut ret sed parum successit labor praeposterus ac sen-'
bat. Noclibusc sic dormiobat, lU ;

sed " etiam de- inchoatus.

quinquies non solum expcrgiscendo *,

resurgendo '" interrumperet. Cum " aul '' •^ calciaretur 26. Religionem ^^ ' christianam ,
qua ab infanti;^

amiciretur ", non tantum amicos admittebat, verum hicrat imbutus, sanctissime
^* et cum summa pietate

etiam, si comes palatii litem aliquam *' esse dicorcl coluit, ac propterhoc plurimae pulchritudinis basi-
'" non posset. statim li- '" cxtruxit, auroque et argento ct
quae sine eius iussu definiri licam Aquisgrani
tribunali luminaribus '• alque ex aere solido cancellis ct ia-
ligantes introducere iussit '% el velul pro
sederet, cognita sententiam dixit "
lite nec hoc ; nuis adornavit. Ad cuius structuram cum colum-
tantuni eo tempore, sed eliam, ea die quicquid '« B nas et marmora aliunde habere non possct, Roma
cuiuslibet officii agendum ant cuiquam minislrorum atque Ravenna devehenda curavit. Ecclesiam et

iniungendum erat, expediebat. mane ct vespere, item nocturnis horis ct sacrificii

25. Erat e eloquentia copiosus ct exubcrans, po- tcmporc, quoasl eum valiludo permiserat, impigre

teratque, quicquidvellot, aperlissime cxprimere. Nec frcqucntabal, curabatque magnopere * , ut omnia

patrio tantum sermone contentus '', etiam peregrinis quK in ea gerebantur, cum quam "^ maxima fierent
linguis '"'
ediscendis operam impendit; in quibus la- honostate ; aedituos creberri.ne commonens ne ,

ac patria liuijua orare quid iadecens aut sordiilum aut inferri aut in ea
f
tinam ita didicit, ut aeque illa

sit solitus; graecam*' vcro melius intelligere -^ quam remanere permitierenl. Sacrorum vasorum ex auro
pronuntiare poterat s. Adeo quidem facundus " erat, et argento, vostimentorumque sacerdolalium tantain
ut etiam didascalus^^appareret. Arles ^ liborales siu- in ea
''''
copiam procuravit ''" ut in sacrificiis cele-
diosissime coluit, earumquc doctores plurimum vonc- bran.Iis ne '''^ianitoribus quidem, qui ullimi acccle-
ratus, magnis adficiebat honoribus *^. in discendu siastici ordinis siint, privato habitu ministrare ne-
grammatica Petrum Pisanum ", diaconum ", scnejn cesse " fuisset. Logendi '« alque psallondi (lisoiplinam
audivit, in caeteris disciplinis Albinum cognomento diligentissime emendavit. Erat enim utriusque ad-
Alcoinum^^, itemdiaconcm^^deBrittania^^jSaxonici modum eruditus, quamquam ipse ncc pubSice lege-
generis homjnem, virum undecumque doclissimuHi, ret, nec nisi
''^
subniissim ^" et in commune caa-
praeccptorem habuit; apud quem et rethoricae ^' et taret "'.

VARIANTES LECTIONES.

' agustiniB 1. ' quael. ' domini 4. Bl—

* quos de civitatc Dei inscripsit 8 b. ' calcea-

mentis 7. 1 1 c. «utl. 3b. ' nolu corr.

noctu 1. « expcrgescendo B 1 5 b. expcrgesccndum B 2.
* 2a mann adiechim 1. sed e. d. dtvst 4. '* deest 2.
deresurgen^io 1. dcsurgondo 2 b. 2 c. 5". 5 b. 4 b. 7.
7 a. 8. 8 b. 9. 10. 10 b. c. B 1. 2. 2 b. 5. resurgendo l\ c. exurgondo II. b. assiirgendo B 5 i. sur-- H —
gendo 5 c. 6 b? 11 d. " calcearetur 2 c. 5'. 8. 9. 11 b. c. d. '^ ct 2 b. c. 5". 3 b. 4. 7. 8. 9. 10. 10 Is,
c 11 b, c, d. B 2 b. 5. '^ amictaretur B 1 —4. aliquem 1. aliqucm corr. aliquam B 1. '" definire B.
'''

1. *« iussisset dixissot 2 b. 3 b, c. iubobat

. . dioebat 2 c. 3'. 11 d? iussu B 2. . .
'^ dixisset 2. '^ ea

'^ contemplus 1 ^" 2a manu insertnm\ "^'

grogam forr. grocam 1 '* in-
die quicquid 1. q. ea dic reliqui. . . .

t?llegere4. B 1. 2. 3. " faecuntlus, corr. facunihis B 1. fecandus B 2. ^' didasculus 1. didaculus 11 b.

dicaculus 11. !1 d. B 1. 2. 5. dialecticus 7. -« horibus, 2a m. corr. honoribus 1. " pisarum 13. " dia-
conem 4. 10. lOb. 11. B 1. 2. 5. ^' alcuinum 2 b. c. 6 b. 8. 11. 11 b, c, d. alcuuinum 8 b. B 5. " lineae
superimpositum 1. diaconum 2 b, c. 3*. 8 b. 9. 11 c. B 3 c. 4 b. ^" britlannia 4. B 4. 4 b. britania 8 b. B 1.

britannia 3 b. 11. B 3. 3 b, c, d. ^' rhetoricae

8 b. ^^ dialctice B 3 4. dialethicae B 5. " lantum, 2 o m. —
corr. tamen 1. ^* siderunr. 3 b. 4. 11. B 1. 3. 3 b, c, d. ^" cursum 2. 3 b. 4. 8 b. 9. 10. 10 b, c. 11. B.

1. 5. certeet alii. cursu B.^2. ^«coiiicillos 8 b. et alii. " cffingendis 2a m. corr. effigion;iis, 1.7 a. eHigiendis
•
corr. effigiandis 2 c. cffigiendis 3 c. 4. 4 b. C b. 8. 8 b. 11 c. B 1. 2. 2 b.3b. cffigiandis 2. 2b. 33 b. 7. c.9.
11.11 b. 15. effingendis '9 b. 10. 10 b, c, f, h. Reuberi codd. B 4 b. 5. effigendls 7. B 3. 3. c, d. cffioiondis
10 g. ^^ReIionem.2rt m.Religionem 1. ^'sanclissimact summa 1. ''"a^iuis granis 1. *' liminaribus B 5 b. 4.

4 b. "^^ manopere 2« m. maguopere 1. '^^

qua 4. 6 b. B 1. 2 dcest 5. 1 B 3 i. eo 3 b. 8 b. B 2. 3 b. ''''
1 .

4. 4 b. 5. ''"
procuravil copiam 1. ''^
nec adrasum, ita ut iam ne leaatnr l. rcHqui ne nocoosse 1. '>''

'"'Lcgengdi corr. Logondi 1. '»

ncc sibi 1. 3 c. B 3 b. 4 b. •*" submissim corr. submissc 1. submissim c. g.
4.5. 8 b B.l —
5. submisse 2.3b. summisscH. submissum 6 b. 7, **'
cantaret. Ocfingontas ot Ocfuaginta sox
ccclcsias suis propriis sumptibus cuin suppellcctilibus et aliis ornamenlis ad laudcm Dei bcataoque VirginiS
dedicavit, tria millia et soptingentas in loto orjjc restauravit 16.

NOT^..
a Suet.Aug., c. 77. ' Siiot. Tit., 0.3.
tlbid.,c. 78. f Suot. Auu;. , c. 89.
«^
Ibid. h Cf.Suof.~Tii;or., c 70.
'•
Cf. Suot. Vospas. , c. i
Cf. Suol. Au-j., <•. 90, 9:
« Cf. Suol. Aug. , c. 84.
51 IJ. r.UlOM M.Vr.NI K-2

27. Circa pauperes suslenlanLlos ct jjraluilan» li- a 'is ^" ^^ Augusli aonien accepii, quoJ p: imo in ran-
Deralilatein, quam Oraeci eiemosynam ' vocant % tuni aveisatus''cst^', ui adfirmarei, seeo (lie,qiiain-
devolissimus, ut qul non in ^ patria solum et * in vis praecipaa feslivitas esset, accclesiam non intra-
regno ° suo iii facere curaverit, vcrum * Irans inaria lurnm, si p.ontilicis consiliuin pvaoscire potuissct.
in Syriam ' et Aegyptum *•
alque Afiicam ', lliero- InviJiam tamen suscepli noniinis, Ronianis " impc-
Alexandriae ", atque Carthagini '^
soiyinis '", u!)i raloriijus super hoc in;lignantil)us, magna tulit pa-
chrislianos inpaupertate vivere compererat^pacnu- cientia, vicitque eorum contumaciam magnaniniita-
riae illorumconipatiens,pecuniammitteresolebat **; te ^'*, qua eis prociil dubio longe praestanlior eral,
ob hoc maxiine transmarinorum reguin amicitias inittcn !o ad eos crebras legalioncs, et in epistolis
expetens, ut chrislianis sub eorum dominalu de- fratres eos " appcllando.
gtmlibus refrigerium aliquod ac relevatio '» proveni- 29. Post susceptum imperiale nomen, cum adver-
ret '^ Colebat prae ceteris sacris et venerabili- tcret ^» multa legibus populi sui deesse " — nain
bus locis apud Romam aecclesiam beati Petri''apo- Franci duas habent leges ^" ^ jn plurimis locis
stoli, in cuius donaria magna vis pecuniae, lam in valde ^" diversas — cogitavit quae deerant addere el
auro quam in argento, nec non et gemmis, ab illo discrepantia unire, prava quoque ac perperam pro-
congesta est. Multa et innumcia pontificibus munera B lata corrigere; scd de his nihil aliud ab eo factum
missa '**, nequeille tolo '^ regni sui temporequicquam est, nisi quod pauca capitula «, et ea imperfecta, le-

duxit -" antiquius a quam ut urbs Roma ^'

sua opera ^^ gibus addidit. Omnium tamen nationum quae sub eius
suoque labore vetere polleret auctoritate, et aeccle- dominatu '""
erant, iura *' quae scripta non erant ',

sia sancti Petri " per illumnon soluin luta ac de- describcre ac literis mandari fccit. llem barbara s

fensa, sed etiam suis opibus prae omnibus aeccle- et antiquissima carmina ,
quibus vcterum regum
siis '* esset '"ornata^*' atque ditata ". Quam cum actus et bella canebantur, scripsit meinoriacqiie
lanti pcHderct, tamen intra 47 annorum ^, quibus mandavit. Inchoavit el grammaticam palrii sermc-
regnaverat, spalium quatcr lantum illo votoium sol- nis. Mensibus etiam iuxta propriam linguam voca-
vendorum ac supplicandi causa '» profectus csl f. 1^"!» imposuit, cum antc id lemporis *' apu 1 Francos'
28, Ultiini ailventus sui non solum hae fuere cau- partiinlalinis,parlim barbarisnominibus, pronuncia-

sae, vcrum eliam quod Romani Leonem pontificcm, rentur'^^ Ilcm ventos duodecim propriis appellationi-

multis affectum iniuriis, erutis '»

scilicet oculis lin- l^us insignivit, cum prius non amplius quam vix
guaque amputata, lidem regis implorare compule- quatuor ventorum vocabula possenf^Mnveniri". El
nint. I lcirco Romam veniens, propter rcparandum, de mcnsihus quidem lanuarium Wintarmanoth '*«,

qui nimisconlurbatus erat, accclcsiae statuin, i!;i to- ^ Febniarium" Hornung'^*, MartiumLcntzinmanoth''*
'*>
tum hiemis icmpus exlraxil. Q;io tcutpore Iniperato- Aprilein ''*
Oslarnianoth "', Maium Winnemanoth
VAKIANTES LECTIONES.
' eleymosynam 4. eleymosynam 5. 5 b. clymosinam B. i. 2. elemosi-
10. 10 b, c. B i b, 5. hslcymosinam
nain 1 1 . B 5—5 d. eleemosynam 8 b. " 2« tiiami ojjposilmn 1
deest B d . sed B 1 2. 2 b.
2. (5—5?) ' .
'^
.

* vcrum ctiain B 5—4. siriam e. g. A.

in 2 b. deest siio; reliqui omnes suo regno.
'^
* restno suo I. 2. 2 c.
41.i3 5 b. 4 b. 5. » aegiplum !. relifiui acgyptam ant egyptum.
^ affricam 6. B 4. " iheroso- 5—
limis 5 b. 5 h. 4 b. hioiosolymis G b. ierosoliinis 1 ! B 5 c. 5. hyerosolymis 4. ierosolymas 8 b. ierosolyniis
B ,

liouq. " alexandriam 8 b. '' chartani 1. chartagini 4. cartagini 2. 5 b. !i. B 1—5. carthagini 5. cartha-
gincin8h. " con.pererat 2 a m. corr. comperirat 1. ''soleret B 1. 2. 5 t c. d. '^ reuelatio 1. '* prove-
nirot. Redimebat oiniies caplivos et dotentos in manibus barbaroriim, ct suis pecuniis eos iibera!>ai 16. " pe-
"* misit 1. reticiui missa. '» toti B 1.2.
iriapostolielpauli !0b. et codexGotdasti. petri ct pauli 11.
" dixitl. "' roiiia iirbsl. retiqui urbs roma. " siio opere 1. " beati B 5. 5 b, c. 4. 4 b. bcati sancli B
5 d. ''aliis ! " decst 1, " ordinala 1. B. 5. 5. " ordinata B 1. 2. 2 b. "^ supplicante gratia 5 b.

" cruli 2am. erulis 1. ndiectum !. ^' adversatiis 2. 5 b. 5. B 2—4.

^» 2« manu manu ^- 2a suppte-
tnni !. " conslanlinopolitanis 8 b.
maimimilata 2a m. magnanimitate 1. ^^ voci eos superscriplum
»''

ad 1. ^^avcrteret, 2i m. aiiuerteret 1. " dc essc 1. ^Mm 4. '^ deest B 1.2. '^»

ditione 8 b. :

'''
iure B 1. ^^ tempus
8 b. ''^
appellarentur 8 b. possent uocabula I. retiqui uocabula posscnt; v. i. p. '''*

8. b.
'*^
Iluius capitis reliqua desunt 2 c. ''^
in 7 c. constanter mon^ih lcgitnr— uuintarcmanoth !). uiiiiitarmanodii
B2. 2b. uuiiilliarmanoth B 5. 5 d. WintarmanodumC 5.uuintermanoth 5 b. B 5 b. 5. niiiicrnianolh B 4.
wintermanoch B 4 b. wintermanoth 10 b. windermanrtlh 10 c. et Reuben cod. uuindermanolh 10. {tta 10.
ubique inanoht liabet.) nunlirmanoth 5. Yuinlhennonot 8 b. (ita constantcr in 8 b. inonet ant mont.) winder-
monot 4 b. vvintcrman B 8. uuuinlermonel vel uinJeniionolh C 4. "' fe!)roaiium 5 b. 4. Menscs Februfi-
*» hornungmanolh 7. hornug. 1. hori-
rius, Martius, Apritis, Maius, lunius, lutius desunt in /i 1. 2. 2 b.
iiiiing 11 c. orniingo*. ornunhg 5 c. hornunch 10 b. B 4. 4 b. hornunt B 5. hormunc
vel orminhg C.4.
" lenzinmanoth 2 b. 5 b. 5 c. B'o. lenzenmaiioih 9. lenzimanoth 2. B 5 c. C 4. linzinnianoth 5. lentzmont 8 b '

lenthinmanolh 10 b. lcntinmanoth b. 7 H. 11 b. lenlinmanod C 5. lentimanoih 5*. 8. 1 ! c, d. lenci

.

manolhB5b. 4.{4b.)lentzinid est meyinam lenzemonii. i. lengteninonath

sive veris iniMum B8. lenzcmontC4.
meymamsiveveiisiniliumB8. lengieninonaiu b.^d. -"jipuiis /

"°f]''_'*
""^
ct MaiuSylulius el Augustus desunti mtin 2.
' Apritis, Mniiet Auqustivocabula germanica ' desuntin Z^nbi Intius ma- '
'
^" '

"' ostarmanodiim C 5. hosiarmanoth 8. ostermanoth 2 b. 10 b, c. 11

Trj; nudit. Apritis et Maiusdesunt in B 8. 9.

i i b, c, B 3 b. 4. 5. ostermanoh B 4 6. osterman B 8. ostermonet 8 b. ostormanol 4 b. eslermonalh 7 b. *' win-

d. i 1

NOTiE.
« ^ '• c-, Additamenta ad lcgem Sahcaniet ad logcin
Cf. Suet. Vespas., c. 8.
1-
Aiinos 768 et 814 pro completis computat. Ribuariorum, annis 805-806.
« Cf. Siiet. Tiber. c. 72. ' Logcs S;(xonuin, Thuringomin ct rnsiomim.
'1
Lcgcm Salicam ct RibuarioiTjm. ' l- c., (lcnnanir;;.
 f)5 \HA. u
limium '
Biachuiauolh',Iulium'Hcuvimanolh\Augu- A to'o icgno Francorum pnmoiibus'^cuncloi'un» con-
slum Aranmauoth ", Septcmbrem ' Witumanoth ', silio consorlem sibi totius regni el imperialis nominis
OcloljrcmWindumemanoth^^Novembrenillcrbislma- heredem constiluit, imposiloque capiti cius diade-
noth *, Decemlu'cm Heilagmanoth '" appellavit. Ventis mate , Imperatorcm et Auguslum iussit appcllari.

vcro '• hoc modonomina imposuit, ulSubsolanum vo- Susceptum cst hoc eius consilium ab omnii)us qui
caret Ostroniwint ", Eurum Ostsuu Ironi '^Euroau- adcrant magno cum favore; nam divinitus ei proptcr
strum'^ Sun;!ostroni'^, AuslrumSunlroni"', Austro- regni " utililatcm videbatur inspiratuni ; auxitque
africum " Sun iwestroni"' Africum "Westsundroni''" maiestatcm eius hoc faclum, ct ** cxleris nationibus

Zepbyrum " Westioni ^%Chorum" Westnordroni -'%

non minimum lerroris incussil. Dimisso deinde in
Circium Nordwestroni ^',Sepleintvionem " Nordroni Aquilaniam filio, ipse more solilo, quamvis senectule
Aquilonem Nordostroni ^^Yulturnum Oslnordroni **'. confectus, non longc a regia " Aquensi venalum pro-
30. Extremo"' vitae^' tcmpore, cum iam et ^^ mor- ficiscilur, cxactoque in ^*"
huiuscemodi negotio quod
'*'
1)0 et senectuteprcmeretur, vocatum *'ad se Hludowi- rcliquuin erat autumni, circa Kalendas Novcmbris
cum^^filium, Aquitaniae rcgem, qui solus filiorum Arpiasgrani ''^
rcverlilur. Cumque ibi liycmaret ^*',

Hfcliiegardae " supererat, congrcgalissollempniler de B iwcuse lauuario, febre valida "^*

correptus, dccubuil.

YARIANTES LECTIONES.
nemanod C 5. iuuinnemanoth winemanolh 5 1). B 5. vvincmamoth 8. uiunnemanoth corr. uvunne-
5.
mauoth B 3 b. vvunemanoth B 4. wunemanoli B4 b. wuimemauolh 10 <•'. wuniicmonet 8 b. Ci.wiinneman
B 8. —
menses lunius et lulius 2a tnanu in marcf. adscripti. 1. Mh codicibnsS, B 5, 3 b, c, d, 4, i b. ger-
'

mafiica Innit et lulii vocabula permutantur. —

brahcmanoth 10. brhacmonot 5 b. bracmanoth 2 b. 3 * 3 c. .

b. 9. 10.11 b, c, d. bracmonoJ C-3. brachmonet S b. C 4. brabmouolh C i. bracman B 8. (pracmanolh

B 3, 3 d. prahchmanoth B 3 c. baramanolh 8.) piaclimaiiot 4 b. ^ Menses lulius, Aufiuslns et September dc-
sunt 2 b. uuimanolh 1. uuimanoht 3 b. inumanolh 7 I). hciiiumanoth 8.) bayuianorii 7. Wiinanodum C 3.
""

Jiowimanolh 9. houmanolh 10 b. heumanolh B 3. 5 b, c. bocmanotli B 3 b. iioweinanotb B A. howemanoh

B4 b.) houwemanolh B5. hcwmoneti b. heumonct 8 b. C. i. bewinmauoth lieuberi codd. heuuininanolh vcl
vainmanolh C 4. heuman B 8. " aranmauod C 3. araumannoth B 2. aramauoth B 2 b. arnomanotb
B 5.
arnotmanoth 5. 10 b, c. arnman B. 8. arnmonet 8 b. " scmlembrem 4. widuinano;! C 3, widumanolh 7. "^

uuintumanoth 3 b. 3 c. 7 b. B 1. 2. 2 b. c 4. uuilimanoth B 3.5 b, c. uuithimanoth B 3 d. witemanoth B 5.

witmanolh 5. B4, 4 b. ouitman B 8. herbstmonet 8 b. c 4. * vvindumemano C 3. widuinemanoth 8. I

uuin ummanoth 10 b. uuinilunmanoth 10 c. vvindumanoth 11 d. vvindumanoth B 5 b. 4. uuidunianotb.

10.
B 3. 3 c, d. 4 b. windenianolh B 5. uuindrumanoth C 4. winmau B 8. vuynmonet 8 b. wynmanot 4 b. win-
drumanoth Renberi codd. ^ Chestbistimahnol, corr. heibistimanolh 1. herbistmanoth 3 5 b. 3 c. 4 3. 6 b. *

9. 10. 10 b. 11. 11 I), c, d. B 3. C4. herbistmauol 8. heribestmanoth B 1 heribistmanotliB 2. 2 b. herbesl-

inanolh B 3 n. herebesmanoth B 4. 4 b. heruislmanoth 7. hcruistmanod C 3. hcrbstmanoth 10 c. B 3 d. her-
hismanoth 2 b. B 5. heruestman B ,5. vu^ndtmonct 8 b. wyndumanot 4 b. regenmanoth 10 f. '" helagma-
nod C 5. helagmanoth 11. 11 b*, c, d. hielagimanoth 8. heilegemanoth 9. eilagmanoih 3*. hacilagamanoth
b 4. heilagamanoth B 3 b. 41). hciligmanoth 10 b. B5. heilgmanoth G b. heiligmonet 8 b. heiligmanot 4 b.
heligman B 8. hcilmanoth 7. helamanoth 11 b. helmantoh Bouq. " ergo 1. reliqui vero. '^ostroniuuinth B
3. ostraniuuind C 3. astroniuuint B 2. atromwint 2 b. ostrumuuind 1 1. 11 b. ostruniwind 11 c. os-
Irunniwind 1 1 d. ostronowind 7. ostronowint 6 b. oslronowinth B 5 d. osleruuint 3 b. B 8. ostren-
wyndl 8 b. ostrowyndl 4 b. '^ ostsumdooni 3 b. ostsumdroni 11 c. ostsundron B 3 b. 4
b. ostsuudruni B 3 d. ostsundren 8 b. ostsuthronowind 7. '* eroaustriira corr. curoaustrum
1. '" suntaustroni 1. suadrostoni 8. sundostroni C 2. B 3 d. sundrostron B 3 b. sundostron B 4. 4 b.
sun lostren 8 b. 4 b. sondostroni 10 c, d. sudostroni C 3. sulhostronowind 7. "'sumdronil. sundron
B 3 b. 4. 4 b. sundreu 8 b. 4 b. sudwint B 8. suthronowind 7. "austro affricum 5 b. 10. 10 b, c. B l
— 5. austrum africum 2 b. 11. 11 b, d. austricum africum 11 c. '* suntuueslroni 1. siiduuestroni C 3.
sunduuuestroni B 1. sundiuuestroni 11. 11 c. sundri :: undiuesl :: ii C 2. soiidwesroni 1 1 d. sudweslicn
B 3 b. sunwestron B 4. 4 b. sunduestren 8 b. suthwestronowind 7. sundwestroni alriciim deest B —
2. "afTricum^ b. 3b. 10. 00 b, c. B 3. 3 c, d. 4. 4 b. 5. africum w. z. w. choruin deest 5 c. ^" uueslsiiii-
dron B3 h. 4. 4 I). weslsondroni 8. wcstsundren 8 b. westsuthronowind 7. •" zephyrom 1. zefyriim
4. 10 c. zcfirum 6 b. B 2. zephirum 2 b. 3 b. 10. 11. II b, d. cpyrum B 3 b. 4. 4 b. *'
wcstroni cluv-
rum deest 10. 10 b, c, c*. ucstroni B 3. — westron B3 b. 4. 4 b. uesteumi B 3 d. vucstren 8 li. wc-
stronowind 7. -^choriamOb. ^'uuesthnordoniB2. vestnordroni B 5. westnordorni B 3. wcslnordron
B4. 4 1). weslnordon B 3 !>. weslnordrcn 8 1). westnorthronowind 7. ^" norduuucstroni 1. norduues-
throni B 2. nordueslroni B 3 d. nordenuestroni C 2. nordwcsten B 3 b. 4. 4 b. norditiestruui 11. noi-
dwestruni 11 b, c. nordwestren 8 b. norlhwcstronowind 7. wcstroni 8. nordwcsdroni licuberi codd.
^^ital. septenliionem 4. B1.C3. e/ rt/ij. " nordron B 3 b. 4. 4 b. nordoni3c. 8. nordrcn 8 b. nor-
Ihronowind 7. ''^
nordoslronii 1. nordosthroni B 2. nordenastroni (;. 3. nordrostroni B 3 d. nordo-
struni 11. 11 b, d. nodstruni 11 c. nordoslron B 3 b. 4. 4 b. nordoslrcnSO. norlhoslronowind 7. nord-
ostdroni Reuberi codd. nordwestroni 8. "osonordroni 3 b. 5 c. oustnordroni 8. ostnordron B 4. 4 b. ost-
nordrun B 3 b. ostnordren 8 b. ostnorthronowind 7. —
Ceternm in codicibus B 5, 3 b, c, d. 4. 4 b. vcn-
ti hoc ordine recitantur : Subsol. Eur. Affr. Sept. Euroaust. Zeph. A<iuil. Aust. Chor. Yult. Austroafi,
Circius. Incod. B 8 Subsol. vocaret Oslerwinl, Eurum Ostsud, Yullurnum Ostnord, Sefirum Westwint, Cii -
:

ciuin Nordwcst, Favonium . Austrum Sudwint, AlTricum Su<lwcsl,

. . . , , Scptcntrioncm id csl
Borean Nordwint,Chorum Westnord, Aquilonem Nordost. In cod. c*. Aquilo Circium ct Scptcmtrionem an-
teccdit. ^* E.vero 4b. 10. 10
b, c. *' vitae suae B 3 l. ^'deestl. ^'et vocatum B 1. 2. hluduuiciim '''

1. hlodowicum 7. ludouicum 3 b. 8 b. 11. luod<-uicuinB 3 b.4 b. ludouviicum B 2. lud<'wicum B 5. lu-

dcvicum B 3. ludbicum B.3 d. ^** liildigardae G b. 11. B 1. 2. 5. 3 <l. 5 hild<'gardis8b. -^" priucipibus B 5.
'"
5 b, c. *'</m;B 1. 2. ^"deesn.^ ^^ rcgiac B. I. 2. drcxt B i. 2. 5.4. *' uovcuibrcs B 5. no-
iicnd). l> 1. 2. 10. '^aqiiisgiani 1. a(nias';rani l. 5. 8 b. 10. 10 Ii. B. I.r/ rcHqnoruin plnriwi. ''
hiemu-
) •( 3 b. I. II. B. I. 2. 3— i. lii.Miiavcial"7. " v. c 4. 8 b. 10. 10 b. 11. B 1. 2. elalii.
 •^S B. CAROM MAGNl 'Mi

Qiii slalim, ul iii lebribus solcbat, cibi sibi abslincn- A clio, et in solc macuia quaedam alri coioris scptein

liain indixit , arbilratus hac '

contincntia morbum dierum spatio visa •». Porlicus, quam intcr basiiicam
posse depelli vc! cerle mitigari ; sed accedentc ad et regiam operosa m&ic constnixcrat, die asccnsionis
ffebrem lateris dolore ', quem Graeci pleuresin * di- Doniini subita ruina usque ad fundamcnta conlapsa ^*.

cunl *, nioque adhuc inediain ' rctincntc, neque cor- Item pons Ilreni^apudMagontiacum'", quem ipse^'
pus aliter quam rarissimo potu suslcntante, septimo per deccm ^' annos ingcnti labore et opere mira!-ili

postquam dccubuit die, sacra communione **

per- de ligno ita conslruxit , ut perhenniter '^
durare
ccpta, deccssit, anno aelalis suae septuagesimo ' se- posse'''videretur, ita tribus horis fortuitu ''incen^lio
cundo, et " cx quo regnarc cocpcral, quadragesimo conflagravil, ul, piaeter quod aqua tegebatur, nc ^*

septimo, 5. Kalendas Februarii ^ hora dici tertia '«.

„na quidem hastula " ex eo remancret. Ipsc quoqne
.')i. Corpus more sollempni lotuin ct curatum, ct cum ullimam Savoniam '" expeditionem contra
in
maximo tolius populi luctu aecclcsiae inlalum alque Godofridum ^\ regem Danorum, ageret, quadam dic,
humatum est. Dubitatum est primo, ubi reponi"dc- cum ante exortum solis castris egressus, itcr agerc
'•"

berct, co quod ipsc vivus de hoc nihil praccepisset '-;

cocpisset, vidit rcpcntc delapsam caelitus cum ingenti
tandcm omnium animis sedit '\ nusquam eum hone- lumine ^'
facem a dextra in sinistram per sereuum
slius lumulari posse, quam in ea basilica, quam ipse g aeratranscurrcre,cunctisquchocsignum, quid '''
poi-
propter amorem Dci el Domini nostri Icsu Christi, et quem
tendcrct, admirantibus ", subito equus se- '''*
<=

ob honorcm sanctae et aeternae Yirginis, genitricis debat''»,capitedeorsum"mcrso decidit, cumquefam

eius, proprio sumptu in eodem vico construxit. In graviter ad terram elisit, ut fibula sagi rupta balteo-
hac sepultus est 'S cadem die qua defunctus est, ar- que '*''
gladii dissipato, a festinantibus qui aderant ini-

cusque supra '" tumulum deauratus cum imagine et nistris exarmatus, non "" sine amminiculo ''', levare-
litulo exstructus '". Titulus ille hoc modo descriptus lur ^''.
laculum etiam quod^' tunc forte manu^Hcne-
est''': suB Hoc conditorio situm est corpus karoli bat, ita elapsum est, ul viginti vel co amplius pcdum
MAGNi ATQUE ORTHODOXi iMPERATORis. Qui REGNUM spacio longc iacerct. Acccssit ad hoc crebcr " Aqucn-
FRAivcoRCM NOBiLiTER AMPLiAviT ET PER ANNOS XLVii. sis ^''
palatli trcmor, ct in domibus ubi conversabatur
'" FELiGiTER RExiT. DECESSiT SEPTUAGENARius '^. ANNO assiduus " laqucarioium crcpitus ; tecta ctiam de
domin:"dcgc°. xmi°. iNDiTioNE^' vii.^^ v.KAL. EEBR. coclo, iu qua postea sepultus est, basilica, maUimque
^''
32. Appropinquanlis finis complura fuere praesa- aureum, quo ^^ tecti culmen erat ornatum, ictu ful-
gia^^a, ut non solum alii, sed ctiam ^''ipse hoc mini- minis "^ dissipatum et supra domum pontificis, qua&
lari sentiret. Per tres continuos vitaeqiie termino
" basilicae contigua erat proiectum est. Erat in ea-
,

proximos annos et solis ct lunae crebcrrima defe- Q dem *"*

basilica in margine coronae, quae inter supe-

\ARIANTES LECTIONES.
'inhacBI — i. 'dolorcnil. ' plouicsiin 8 b. vocant 2 c. II d. 8 b. * inedia, 2/1 m. inediam i.
^*^

•^^

communia B. septagesimo corr. septuagesimo I

'^
^ deest Bl 4. ® febroarias 3 b.
.
'" tertia
in basiiica —
sancti salvatoris et sancte Dei gcnetricis maric honorifice sepultus est. ita codices B 9. et 10. deficinnl. " re-
poneri corr. rcponi I.
'' eralB
''^
praecipisset I 'Mnsedit B3 4. ''' rfecs^ B I. 2.
.
" super 8 b. —
'^ cxtrutus I.
3. 3 b, c, d? 4? 4 b. '" Epilapliii pars prior in codice saecidi tioni exeuntis in Dibl. palat. Vindohon.

i\ro oiM.JIieolog. fol. 55. extat; ibi legitur annos XLVI. "LXX^II" aelatis anno indictione VI. V. Ka!. fobr.
B I. 2 3 4. — '" christi
II c. ab incarnatione domini 2b, c. 3 c. annoincarnatione domini B 6. auno 814
a domini incarnatione II. 11 b. —
anno domini 814 deest 3 b. 5. 6 b. 7.
• domini 814 deest 8. B 2. 8. ^'?7« —
!. ut saepissime in medii aevi scriptoribus et cliarlis occurrit ; reliquoruni codd. plurimi indictionc; decst 2. 5.
\T. B 5. ^^decst 2. 3 b. 5. 10. 10 c. et in Reub. in codd. ^^ V. Kal. Fehr. deest 11. His vocibus expliciunt —
8 et 8". ^* Adpropinquantis 4. 5.BI. 2.et c. A. vero f. 10. Appropinquante vero finis termino 10 b, c.
" ita 1. 4. 8 b. 4 b. 9. 10. 10 b. c. prodigia 2. 2 b. 2 c 3". 3 b. 3 c. 5. 6 b. 7. 7 c. 10 g. 11. II b, c, d. 13?
Jil_^—__5. 8. ^^ et
8 b. " terminos 1. ^« c. est 5. B 3. 3 b, d. 4. 4 b. 5. " rheni 4. 11. B 5 c. et alii remi
B 3. 3 d. rcni 3 b. B 3 b. 5. in rhenoB 1. '" mogontiacum 4. B 1. 3 b. et alii mogontiam 3 b. B 4 b. 5.,
moguntiacum 8 b. *' deest B 1. 2. '^deciin B 1. rehqui X. ^'peronnitcr 4. G b. 8 b. B I. 2. 5. et alU.
^'decst 2 b, c. 3*. 3 b. 3 c? 9. 11. 11 b, c, d. ^«foriuito 10. II. II b, d. B 5 b. 4 b. forli 10 b. for. 10 c.
•'«nec B 1. 2. 3. 4. ^Tastula 5 b. 4. 5. 10. 10 b, c, et Rcuberi codd. ^8 gaxonia 7. 10. 10 b, c. 1 1. ^^golo-
fiidum 3 b. 11. godefridum 8 b. 10. B5. dogofridum 10 b. togofridum 10 c logofridum 10 c*. godfri-
—
dum B 3 c. '""'iamanu adiectuml. ^'luceBo 4. ''^qll. ''^ammirantibus 4. B 1. 2. 3 b. 4 b. "' (jucm
super 4 b. 9b. 1000 b. super qucm 10 c. II b. inquo 3*. B 3 c. cui insidebat 2 c. 8 b. 11 d. ''^sedit 10 !>.
** deasum,
2fl m. deorsum 1. '''baltheoque 8 b. B 3. 3 c, d. 5. ''^deest 8 b. 10 b. g. 12. 16. B 5. ncc b.
ct2b. 3 b. c. 4. 5. 7. 9. 10. 10 c. 11. 11 b, c, d. B. 1. 2. 2 b. non ut B 3. 3 c. d. "aminiculo 2. 10 b.
V, 3 c. amiculo corr. aminiculo 5. amiculo 10 g. 11. 12. IG. 17. exarmatus aul sine amiculo 7 b. adminiculG

8 b. 10. et alii. "" laevaretur 1.4. "'quemi. ^^' manum 1. "^^ crebre 3 b. "^ aquiensis b i. aquis 2.
equensis B 2. «* adsiduus B 1. " quod B 1 2. »' fluminis 4. B 1 «^ eodem 1.

NOT^.
fl
Cf. Suct. Aug., c. 97 ce:^.dens. » Vita S. Wandregiscli, s?ec. vii,cap. 7, in
^ Mercuriuin fuisse ipse Einhardus, in Annalib., Mabill. Actis 0. S. B., sffic. ii, p. 528. « Quia expe-
;;. 807, rcfert; hic vcro Suctonium imitatus, rcm ut diliim equum sidcbat. » Anonym. Salcrnitanus.
prodigiuin potius eftingit. apud Murat. SS. t. 11, p. 500. Cf. ct infi;^ Ernioldi
1 De cquo quem sedcbal,
<•
cum velocitale dcs- INigelli 1. ui t. 5Go ct 59G.
 57 ViTA. {J8

rioies el inferiores arcus '

intciiorein iieJis parlem A sua pccuiiia ^''
ordine atque ratione perflceretur, sed
ainbiebat, epigramma sinopvde ' ^ scriplnni , conti- etiam, ut lieredes sui, oinni ambiguitate reniota,
nens quis auctor esset eiusdem tempH, cuius in ex - quid ad sc pertinere deberet, liquido cognoscere et
treiMO versu legebatur : karolus princeps. Nolatum sine lite atqiie contentione sua inter se competenti
est a quibusilam , eodem quo decessit anno paucis partitione dividere potuissent. Hac igitur intentione
anle mortem mensibus, eas quae princeps '*
exprime- atque proposito omnem substantiam atque supelle-
bant ' litleras, ita esse deletas ^ ^, ut penitus noii ctilem ^^ suam, quae in auro et argento gcmmisque
apparerent. Sed superiora omnia sic aut dissiinula- et ornatu regio in illa, ut dictum est, die in camera
vit aut sprevit, ac si nihil horura ad res suas quoli- eius poterat inveniri, primo quidem trina divisione
bet ' moJo pertineret. partilusest, deinde easdem^^partes sulxlividendo, de
*
53. Testamenta <"
facere instituit, quibus filias duabus partibus 20 et unain partem ^' fccit , tertiam
ct ' ex concubinis liberos ex aliqua parte sibi hcre- integram rescrvavit. Et duariim quidera partium in
des faceret, sed tarde inchoata, periici non polerant. 20 et unam partem *^ facta divisio tah ratione consi-
Divisionem lamen '" tiicsaurorum et pecuniae ac vc- slit, ut quia in regno illius ^^ metropolitanae civitates
stium ahaeque suppellectilis " coram ainicis elmini- 20 et una esse noscuntur, unaquaeque illarum par-
stris suis, annis tribus *' antequam decederet, fecit, B tium ad unamquainque metropolim per manus herc-
conteslatus eos, ut post obitum suum a se facta dis- dura et amicorum suorum elemosinae ^* nomine ^^per-
tributio per illorum suffragium rata permaneret veniat, et archiepiscopus qui tunc illius accclesiae
quidque cx his quae diviserat fieri vellet, breviario rector exstiterit, partem ijuae ad suam aecclcsiam
comprehendit, cuius ratio ac textus talis est :
" «IN data est suscipiens, cura suis suffraganeis partiatur,
NOMINE DOMINI DEI OMNIPOTENTIS PATRIS ''*
eo scilicet modo, ut pars '"^
tertia suae sit aecclesiac,
ET FiLII ET SPlUiTlIS SANCTi. Descriptio atque '''
duae vero partes inter suffraganeos dividantur. Ha-
divisio ", quae facta est a gloriosissimo atque piis- rum divisionum ,
qiiae ex duabus primis parlibus
simo '' domno '* Karolo imperatore '^auguslo, anno factae sunt, et iuxta ^' metropoleorum ^^ civilatum "
ah incamatione Domini noslri lesu Christi 811, anno numerum 20 una csse noscuntur, unaquacque ab
et

vero regni eius in Francia 45-", etin Italia 57-', im- altera sequestrata, semotim m suo repositorio cum
perii autem 1 1 ^% inditione " 4 , quam pia et prudenti ^''superscriplione civitatis ad'''quam perfereiida csl,
consideratione facere decrevit, et Doinino aimuente rccondita iacct. Nomina'^ metropoleorum "*',
ad quas
perfecit, de thesauris suis atque peccunia ^' quae in eadem elemosina sive largitio facienda *" est, haec
''*

illa die in camera ** cius inventa est. In qua illud sunt Roma, Ravenna^MedioIanura''", Forum lulii
:

praecipuc praecavcre voluit, ut non solum *" elemosi- C Gradus''^, Colonia, Mogontiacus*', luvavuni ^"quae ci
narum " largitio, quae solempniter apud christianos Salzburg ",Trcvcris ^'\ Scnones ", Yesonlio "'% Lugdii-
de posscssionibus eorura agitur, pro se quoque de num,Rot®magus^*, Remis^^Arelas^^ViennajDaran-

VARIANTES LECTIONES.

' artus 1 ' inferiorem 2 b, c. 5 *. 5 b. 10 b, c. c. H b, c, d * synopide 8 b. B 4 b. S. synopc descri-

ptum i\. * principem 6 b. B 4 b. quas principes B 5 c. " exprimebat corr. exprimebant l. exprimebai
5 b. ^ itaesse deletas^ices^Sc. 'quodlibet rojT. quolibetl. "quibusexconcubinisliliasct liberos 1. iilioscx
cl. 3'. ~
lilios II. 11 b, c, d. ^ deest 7. B 2. 2b. 5 c. '"2« adiectum 1. " SHppellectulis 1. suppel- mvm
Iectilis2. 4 b. 6b. B3c. '^ anno lercio 15
3 4. ^'^
Quae seqmuitur iisquc'» A^CTl in codice 1. littcra ma- —
iuscula scribunlur, nec dubium videtur, ea in brcviario ipso primam omnium lineam occupasse, atque littera
mo tempnris eius more longiori expressa fuisse. '' deest
B 5 5. '" Incipit doscriptio 8 b. '®
a. d. dcest —
7. " a. p. deest b. 7. '* dccst 3 b, c. '''
k. i. dccst 3 c. ^" XLIIIi. (> b. 7. 10 b. ^' unus omnium codex

1. /f^fi XXXVII, sed ultimum l a scriptore sub lincam dcductum, et liaec eius pars ab eodem postea iterum
deleta esse vidctur, quo et ipsum i paululum altigit. XXXlli. 2 b. B 5. ; reliqui omncs XXXVl. ^^ Xii. 3 b. *^ in-

dicione B 2. indictione 4. 5. b. 10. 10 b, c. 11. \i l. Z 5. et aiii cert,' multi. ^' peccunia 1. 5 b. 5. ~

re/i(/Mi pecunia. ^" cainara B I. 2. '"^
"lamanu additum. ^''eIeymosinarum4, elymosinaruin B 1. 2. clecmo-
synarum 8 b. "* pecciinia B 2. 3. ^^ suppellcclilem 3 b. 4. 8 b. 10 b. 11. B 1. 2. 5 b 5 '" e;\dcm, 2« m. —
easdeinl. ^' partes 8 b. '^partemSb. ^HmusGI) 4. *''eleimosinae 4.eIeniosinac B 1. clccmosynae B5 —
'
8 b. ^"
deest B 1 . 2. ^" p. ilJa l. B 2. '"
iusta i melropolitanarum I i c. d. mctiopoliticarum 8 b ^' dccst .
'"^

3 *. B 2 b. *" deest B 1.2. ^' adq. p.est dcesl 8b. 4 b. "-N. vcro 2 c. 8 b. 11 d. " metropoliticarum civi-
tatum 8 b. mctropolium civitatuin liouq. cleiinosina 4. eleimosyna 6 b. elcemosyna 8 b.
'''' *" dala 8 b.
'^'^
me(li()Ianium4. ''^foro iulii 10. 10 b, c. ''"gradis 5. vradus inmarg. civilas italie 11 c, c', warcndus 11
d. ''^mogontia B5 b. 4. 5. magonlia B5 c, d. magontiacus 2 c. 10. 11. 11 b. niaguntiacum 2 b. II c. mo-
guntiacuin8 b. ''" iiiiiarium B 5. iuiiauium II c, d. B3. 3 b. 4. 4 b. iuuanium. Itcnberi codd, iiiiiaiun B 3 d.
iiivausum 4 b. vivanuni 8 b. *" salzbiir i. saltzlnirg 2 b. salzhurch 7. 10 b. c. B 3. salzbiiic 5. 10. B 5.
salzeburch B 4. 4 b. salzcburk B 3 b. salzciturg li 3 c. salzbruc B 1. salzburuo B 2. saliszhurch H 3 d.
*' renoncs 15 2. scnonos B.
saltburg 11. 11 b, c. salburg 11 d. saltzburgum 8 1». treveri 4. 5. 7. B I. 2.
'''-

4. 4 b. "' vesontio, 'ia.m. vcsontium 1. vcsontium 8 b. B S. "" rolamagus 1 B5.rotomagum 3. rodomaguiii

2. ratumagus 4. 7. 10. 10 b. c. B i 4. »" reuii 4.
li. 7. B I. 2. —
"arales 5. 7. arelalura G b. avelca
J* 1—4.

NOT.E.
a Colorc riiUro. f
Ibid., c. lOI.
b Cf. Suct. Aug., c. 97.
S9 B. CAIIOLI MW.Sl W)
lasia ',El)i'0(luniiiu',Hurdigal;»',Tiironcs\ Bilurigos'. A gi'egavit, quani quod ad (Mim ex'' palerna lieiedilalc
*"
Unius autcn» parlis quam inlegrani reservan voluil, j)ervenil, ut integrum esset "^, neque ulla divi-

talis est ratio, ut illis duahiis in supradictas divisio- Sione scinderetur, ordinivjt. Si qua autem inveni
nes * distributis et sub sigilh) rceonditis, haec tcrtia renlur aul vasa aut libri aut alia " ornamcnta, qiiae

inusu cotidiano ' versaretnr ", veliit res " quani nulla llquido constaret eidein capellae '" ab eo conlala non "
voti obligatione a doniinio possidcnlis alienatani esse fiiisse , liaee qiii habere vellet, dato iustae aestinKi-
constaret, ethoctandiu '", qiioadus(ine v(!l " ille man- tionis practio ''", einerel et liaberet. Siiniliter et de
sisset in corpore, vel " usuni eiiis sihi necessaiiuin libris '*',
qiiorum magnam in bihliotheca ''*
siia
'''
co-
indicaret. suum aut voiuntariain
Post obituin vcro piam '' congregavit '*'',
slatuit, iit ab his qui eos Iia-

saecularium rerum carentiam, eadem pars quatiior bere vellent, iusto pretioruissenl redempti, praetium-
subdivisionibus secarctur, etuna quidcin earuin "su- que in pauperibus''*erogatum. Inter caeteros thesau-
pradiclis 2(0 et unae '' partibus adderelnr '=, altera '^
ros peccnnias " tres mensas argcnteas et
aique
a filiis ac filiabus suis, liliisque ac filia!)us filiorum auream unam praccipue magnitndinis et pondeiis
''"
suoruin adsumpta ", iusta et rationabili inter eos esse constat. De quibus statuil atijue decrevit, ut
partitione divideretur ; tertia vero consueto christia- una ex his, quac forma quadrangiila, descriptioncni
nis more '" in usum pauperum fiiisset crogata'"; B urbis Constanlinopolilanac conlinel, inlev cctera do-
quarla siinili modo nomiiic eleniosinae^^in servorum naria qnaead ''"
hoc depiilata sunt, Uoinam ad basili-
et ancillarum usibus palatii fannilantium susteata- cam ^" beati Petri apostoli deleratur, et altera, quae
tionem dislributa veniret. Ad hanc tcrtiam lolius forma rotunda, Uonianae urbis cfiigie ^' decorata "
summae porlionem, quae similiter ut ceterae e.\ esl, episcopio '' Ravcnnatis aecclesiae conreratur ^'.

auro et argento constat, adiungi voluit oinnia ex Terliam ^, quae celeris et operis pulchriludine el
aere et ferro aliisque mctallis vasa atqne ^'
ntensilia ponderis gravitate mulluin exceliit, quae cx Iribus
cum armis et vestibus alioque ", aut pretioso " aut orbibus conexa "^, toliiis munJi descriptioncm sub-
^^
vili*'% advariosususfacto^^suppellectili ", ut sunt" tili ac minuta figuralione complectilur, ct anream
cortinaea, stragula, tapetia, filtra"^^ ^, coria, sagmata '', illam, quae quarta esse dicta est , inter *' heredes
et quicquid in camera -^ atque ^"
vestiario ^'
eiiis eo suos atquein elemosinam "" dividendae partis augmen-
die fuisset inventum, ut ex hoc inaiorcs illius partis '^
tum "^ csse consliluil. Ilanc ^^ constitutionem at<ine
divisiones fierent, et erogatio elemosinae ad pliires ordinalionem coram episcopis, abbatibus, coniilibus-
pervenire potuisset. Capellam ^^ id est aecclesiasti- que, qui tunc praesviites csse potuerunl, qnorum^iue
cum ministerium, tum id quod ipse fecit atque con- G hic nomina descripta sunt «', fecit atque constituit.

YARIANTi:S LECTIONES.

• daratansia B 3 b. darentasia 11. taranlasia 8 b. ^ t^brodonnm 1. ebredunum 11. R 5. ' bur-

degala 3 b. II. B 5. turonis 3 b. 10 b. 11. B i. 4 h. turonus G b.
^"
bilurigies 5. bitniies 7. **

—
B 5 4. bituricas () b. Ceterum in 8 b. Rotomafius, Trevevos, Senones, Vesontium et Liujdunum in B ,

5, 5 b c d. i. '4 b. Moyontiacus Gradum et Coloninm

, , Tjereri luvavum , et Lu(jdu)ium, Areluf ,

Ebrodunnm et Bituricjes bina in vuUjatis praecedentia nomina antccedunt.

,
" diniones 4. ' <>()lti-
diano B 3. 3 d 4. 4 b. 5. quolidiano 8 h. " uersalur corr. uersarelnr 1 ^ vebiti res B 3 4. uel —
tres B 1. 2. '" ila I. 2. o. reliqui tamdiu. " deest 1. 3". '- vcl u. e. n. s. iudicaret deest 2, vel nl iisum
sibi 1. '^eoruin I. eam B 2. ''una B 2. uni B 3. 3 b, c, d. "* alderentiirB 1.2. "^ in cod, 1. secundn
manu additur vero. Qitod nescio an et in 2. 3 h. et 5 lecjatur. '" a snpra B 1. 2. '"morte 1. '^ erogareliir i

8 1). 11. ^" eleimosine 4. eleemosynae 8 b. uterque constanter. -' aque corr.
atme 1. ^^aliaque 8 b. 1 1. 11
b, c. "pretiosa2b. 8b. llc,'d. ^Hiilia aut Bl.uiliad2 b. 3*. B 2*. 2b. ^' nuta 8 b. II. II b, d. factos
2h. ^^ita l reliquorum plerique duo p scribunt. ^'sintBl.2. ^''fiilcra 8 b. "'cannira B I. ^"alqueinl.
" iiesliaria corr. vestiaria 1. ^- palis corr. paitisl. *^ cappellam 4. ^'ex paterna a eain p. h. {. reHqui i

ad eum ex p. h. pervenit. -^ 'iam. suppletum i. '^ esse2« »i. esset 1. ^'^ ta m. suppletum \. ^'* cappfllae
^^
4. 'ia m. adieclum i. ''"
praemio 7. 10 b, c. "^' et de [.deest 3 c. ''^ bibliuteca corr. biltliotbeca 1.
*'rfmH. ''''copiam congregavit 1 ''^habebatcongregatam 11, b,c, d. ''•'paiipercs 4. 7. 8b. 9. 10. 10 b,
. H
c. 11. B 1 5. elc. —
'''pecunias B 3, 3 b, d. pecunia.n 2. 4. 11. B 2. 3. fortasse, el Purisienses. '"*
ut ul carr.
utl. ''^ ab 2a m. corr. ad 1. '"'ad boati 2« ?u. corr. ad basilicain a;i beali 1. "'efligiae4. ''^ figiirata 2. 3b.
5. 6 b. 7 a. 9. 10. 10 h, c. Reuberi codd. II. eic. B 1—5. insignita 8 b. " episcopo 2. 2 b, c. 3*. 3 b. 5 c?
8h. Hb, c, d. B 3. "' daretur 1. reliqui omnes
confcratiu'. ""*
dcscripla 2« m. vel conexa 1. conexa 4. 5.
11. B. 1. 2. 3. 3 h. K. connexa 3 b. G b. 9. 10. !0 b, c. 1 b, c. B 3 b, d. 4 4, b conuexa 2. 2 b, c. 3*. 11 d. i

'^et : : : : : (auream?) illam quae

dirla est, sciiicct auream 1. "'in lertiae illius et inter 7 n,
qiiarta
c. 4. 5. 6 b. 7. 8 1). 9. 10. 10 b, c. 11 d. B 1. 2'. 2 b. 3—3. inter filios et inter 11. II b. in theca iUius et
inter c.H '"atque elemosinae I. "augmento i.3. Gb. 7. 10. 10 b, c. 11. il d. ^'^ Hic editores caput 34.
viclioant, sed perperam, quum sequentia non minus ac anteriora breviarii adhuc verba sint. ^' fuerunt. Haec

onmia filius eius o.mcdia desunt.

NOT.€.

« Vela, gardincn Germanice.

b Panni lanei geniis, filz Germanice. '' l)e f;ilis ojus cf. Thcgani, et Ann. Bci-
c;q). 8,
« Sagniala sunt solbe. sell,-]c imposita: sarciniv, tum tin. a. 842.
 Gl VITA. G2
Episcopi' iHildebaldiis^^Uicolfus^i^^Arno^SWolfa- A ginhardas ^', Ilalto--, Rihwiniis'^ Edo ^\ Ercanga-
rius^djBernoin"*^, Laidradiis' f,Iohannes* «,TheoduI- rius",Geroldus=^'Bero'', Ilildigerus'^ Rocculfus". >

fus '1', lesse ', Heilo '" i

, Wallgaudus " ^. Abbates : Ilaec omnia ^" filius
eius llluduicus ", qui divina
i, Adalung '^ ", EngeJi)erlus''", Irnii-
Fredugisus '*
ei '* iussiorie successil
", inspeclo eodem breviario,
no " °. Comites : ^Valacho '®
p, Meginherus " Olul-
, quam cclcrrinie polerat, post ohitum elus eumma
liis '% Stephanus, Unruochus '", Burchardus -", Me- cum ** devolione adiriiplere curavit ".

VARIANTES LECTiONKS.
*
3 b
deest 2.
,"
o. ita ct iiifra voces al)hales ct coir,iies. hild iiiild.i;- 2. 2 b. 3. b. 9 II b, "^

—
,

c* , d. hiddibaldus II c. heldebaldus 10 c. hildebolihis 8 b. B 1 i. hildehaldus agrippinus ar-

chiepiscopus B 5. addebaldus 3*. ' rico!p'.ius mogont niis archiepiscopiis B 5. ricolfns B .i b. ri-
cholfus<4. b. 7. 8 b. 10. lOb, c. Bl i.riculius —
^c.o*. 11. II b, c. riculphus Ild. arn 2. 2 b. 3 b. 4 '^

8b.9. 10. lOb, lOc? II. llb, c, d. B I 2. 5. arnon Gb. arnus 2 c.7. 10 c? ar.iuirusoc. arniilfus 4 b. » B2. ct
5. Arnwolfarius contraliiint. —
wolpharius 11. 11 b, c, d. woUfarius 2. 2b. vullfar.us 2c. wiif;iiius3c. uual-
fariusBo. 5d. wulfarius B5b, c.vulfarius B4. 4b. vulfcrius 5* benoin I. bernoin 4. 9.B3. beinonius 5b. •"

11 d. hernuinus 5c. bernvwiniis B5. rcliqin bernoinus. ' laidrad B 1 4. laitradus B 5. hiidragus 11 c, d. —
" ioannes 8b. 1 1 d B 5 d. ^ leodiilfiis 1. iheodulphus II d. ihciidulfus B 5. 3 c, d. 4, 4 b. leudulfiis B 5 b.
theodolfus 7. 10 b. teodolfus 10. IhedotTus 10 c, theollofliis 10 c*. '°herio 2. 11. 11 b. herco 2 b. h:erloB2.
2b. hello 7. 8b. 9. lOb. llc^, d.BI. 5. betlollc. 4. ello 5*. helo5b. B5—
" uuahlgaudus 2b. 3c. 61).
7. 11, llb. B 2. -walgaiidiis 2c. Uc, d. B 5—4. \valg;i(lus 3'. walgaiidiis 10 c. wadlgaudiis 31». '"^
fredi-gi-
sus Gb. fr:dugisus 2. 2b. 3'. 31). 4. 9. B2. Iridogisus 8b. fridcgisus 2c. 7. 10. B3 1). 4. 4b. fiidigisus iOb,'c.
B1.5. 5c, d. 5. frigliigisusll, llb, c, d. '^ adaliinc B 1. 2. adakingus 2. 2 b, c 5. 3 b, c. 4. G 1). 7. 8 b. 9.
II. llh, c, (d)B3. 3c, d. adeliing 10. adelungus B 3 b. 4. 4 b. adalu ng 10 c. ''^
engilherius 2. 2b. 8b. 9.
10 b. 11. llb,c. Bl. 2. 3. 3c, d. engilberdiis 4, engilbetus B 3. elgiberliis 3 b. angelberlus 3*. angilherliis
lld. '" dccst
3b. hirniino 3c. hirnimo lld. hermino 2. 2 b,2 c. iriiiiiio B4 b. 'Svalecho B 5. uualach 8 b.
9. walahe 10. vualah2.2b, c.5b, c.4.Gb. 7. lOb, c. II. 1 1 b, c, d. B1.2. wala 3*. B 4. '"
meinhe- 3—
rus 1. meginheri 2. 2h.4. 10. lOb, c. BI. 2. 5. 8. megingeri 3b. megcnherc Gb. mengcnhere 7. meginiier
Sb.mengiler 9. meginherius 5c. 11. 1 1 b, c, d. B3. 5b, d. nieginerii.s B 5 c. menginenus 2 c. niegenheiius
B 4. 4 b. maineriiis 5*. '" oculfus 1. oihiilfus G b. 7. 8 b. 9. odulfus 2. 2 b, c. 5 b. 11. 11 b, c, d. osnlfus
5*. " unruocus 4. 7. 10. 10 b, c. Rcubcri codd. Bl 2. nnruoc 9. uiiroucus B 5 b, c. 4, 4 b. 5. undroucus.

B 3, 3 d. unrocus 5* II. 11 b, c, d. unrochus 2 b. c. hunrociis 2. ^" deest cuin tribiis pro.iiinc scqncntibus 7.
burgardus2. 2b. 5b, c. {corr. buicardus). 11 d. burghar.ius 11 c. buriichardus B I. 2. buicharius8b. " me-
ginhardus usqiie rocculfus deesl II. llb, c, d. —
niehingardus 51), meginardus 2c. 5c. B5c. meingardiis 2.
nieinhardus 1. maiuardus 5*. 9. megifdiarius 8 b. Bl. 2. " atto B5 c. ato 5'. hazza B 3. " riiihiiinus
1. richuuinusG b. 8 b. 10 c. B I. 2. 5 b. 4. 4 b, 3. riiichwinns B 5. 8 d. ricwinus 9. riwinus 10 b. licliuiniis
B 5 c. richwin 2b, c. riguiniis 5*. ^' eddo 8 b. ello B 5. ^^ crcamgariiis 5 b. erchaugarius 2. 2 b. G b. 8 b.
B 1. erchengarius 2c. erchemgarius 5c. erkengarius B 5.ermingcrius5'. archangariiis B2. archarius B 5 4.
** gerold. 7.geraldus 5*, 5 c. gerholthus 8b
—
^'perolOb. ^"hildigerius 2.' 5 c, ( corr. hildigaiius). liil-
gerus B 5. hildigprnus 6 b. hildig3rn 4. 10. 10 b. bildigerh 5 b. hillig •rn. B 1.2. irildegern 8 b. 10 c. hilde-
gernus 7. hildecent 9. aldegerius 5*. hillegernus B 5. 5 b, d. 4. 4 b. hiltiegernus B 3 c. -^ locciilfiis 1. rlio-
culfusSb. roculfus 2. 2b, c. hroccolfus, 4. 7. lOb. c. Bl. 2. hrocolfus4b. B3, 3c, d.l. 4b. brocolfiisB3d.
ricolfus 3 b. riculfus 5*. 3 c. ricolphiis B 5. —
Qnod rcliqunin, in cod 2. lohannes slaiiin post lliidebalduin, in
B2 —
4. Edo ante liicliivinum, scribitnr. cf. el supra T. 1. pacj. 510. /. 53. ^"noinini 1. ^' hludcniuicus

4. Bl. 2. ludowicus 10. lOc.BS. 5c, d. kiodewicus lOb. B3b. ludewiciisB4 5. lu.iouicus 5b.5.8b. 11. —
^' eid. 2. 5b. 4. 5. 11. B5. " i. s. f/ees< 2. ^' rfecst 2. 5 b. 4. 5. 8 b. 9. tO. 10 b, c. II. B 1— 3. ^^ V\-

nit vila inviciissimi augusli Caroli magni 2. Praecellenlissimi prestanlissimi ac pie n^cordalionis caroli
inclyti augusti vila explicit 5', Precelleutissimi elprestantissimi pie recordationis Karoli invicli augusti vil.i
finila explicit 5 b. Reliiiua actuum eius gesta seu ea quae in carminibus viilgo canunlur de eo non hic pianiler
(plenitar ?) descripla, sed require in vita quam Akhuinus {Vitailla quam Alcii'nus scrip.sissc dciliir, non
alia est a nostra ; iii codice enini bibliotltecae Caesareae Vindobonensis in Cataloqo luris caiionici iSro 9i
sifjnato, qiii collcctionem canonum saeculo XII exaratam continet, inter cdia Itaec lccji : Ex gestis Ka oli Magiii
iuxla Alcuinum. Rogatu et precibus adriani romanae uri)is ep scopi exoiatus, Karolus rex belliim conlra
lougobardos siiscepit, quoil prius quide:n a palre eius p ipa supplican!e cum magua diHiciillaie siisccplum
csl,cf alia nonnulla quae snpra capp. G.et 18. Iiabentur. Cf. ct supra descriplioncin codicis 10 q paq. 45G.) deeo
scribit. Explicit 3c. 5c*. Finit liber deo gratias amen 5, Post (jenealocjiam ab Arnnlfo usqHC ad Lolliarium L
Explicil vita caroli regis atque imperatoris G b. Explicil liber priiiiiis. Iiicipit stcuuiius 10 b. Explicil viia
karoli magni iinperatoris 11. 11 b. Expjicit vita caroli magiii i;iipera!oris rom;uiorum cl regis fraiiconuu
1 1 c. 11 d (karoli). Finit vila karoli i;iiperatoris Deo gratias amcn 15. /// codd. U. versus sequunt r ; in B ib.
tainen ante legitur: Explicil vila caroli magni.

NOL^E.
3 Coloniensis. * Ambianenss.
^ Moguntinus. - i Basileensis.
^'
Salzburgensis. ^ Leoilieusis.
''
Ueiuensis, ' S. Bertini.
« Vcsoniiensis. "» S. Vedasii.
f
Lugdunensis. " Centulcusis.
^ Arclatensis. " S. Germaui.
^ Aurcliancnsis. P Postea Coiiicieiisis ablias.
 BMTI ami lAGl IIFEMORIS
OPEMA C nii-^
S\\E AD SCKIPTA , SiVE AD DECREi A , SIVE AD C.ESTA IPSiUS IVEFERENDA.

PARS PRIMA.

SFXTIO PRIMA.-CAPITULAUIA.

STEPHAIXI BALUZH TUTELENSIS PR^FATIO.

CapUularia Regum Francorum, quibus instilula
•jacrorum conciliorum et decrcta sanctorum Patrum
sanxere reverentiam, quibus eliam Romani ponti-
fices obtemperare se velle olim apud Principes no-
slros scripto prolitebantur, quorum denique pra^sidio
et auctoritate bona disciplina diu conserval-» est in
Kcclesiis Gallicanis, Germanicis, Italicis, in unum
corpus colligere decrevi, Francis meis ostensurus
amorem erga patriam meum, finitimisac vicinis gen-
libusdocumentum daturus ut animoj suos revocent
ad memoriam beati illius lemporis qim eadem Gapi-
tularia publicam apud illas fclicitalem constituebant.
Caroli namqne Magni setate, ut monachus Sangal-
lensis tradit in libro primo de Yita ejus, pro magni-
lieo accipiebatur Francum
esse et Francicis uli legi-
bus, quas Rasilius Joannes Heroldus tam uugustas,
tam sacrosanctas, a veleribus liabitas fuisse explora-
'.um se habere ait gravissimorum auctorum testimo-
nio, ut cwtera potius jura omnia et divina et liumnna
dissimulari abrognrique, quam ipsas violare, perfer-
rent tolerabilius. Roma {Ilerold. in pra'fat. ad Codic.
leg. antiquar.), olim gentium domina, malisoppressa
civilibus, et diuturnis ac frequentibus discordiis ac
isedilionibus vexala, cum tot malorum qu;E pertule-
rat fmem oraret, buc velut ad sacram ancboram
C)nfugit ut a Lamberto imporalore per Joannem IX,
ponlificcm peleret in synodo Ravennalensi (c. 1 et s.)
i)li Gapitularium Caroli ac (iliorum nepotumque ejus
aijctoritas confirmaretur , et qusc perperam acta
fissenl, legaliler, id est secundum eadem Capilularia,
pra^scripl.ie profecta jure videri possit. lla sensisse
p^
reperio virum iiiter Germanos dociissirfiiim Ilerman-
niim Conringium, in libro de Origine juris Germa-
nici, cap. ubi infelicem Gormanic;B Ecclesiae
19,
stalum qui fuii temporibiis Rnrchardi cpiscopi Wor-
maliensis, cum leges canonic;e pro nibilo habobantur,
binc arcessit quod nullo tum in usu apud Germanos
essent collectiones Ansegisi et Renedicli Levit;B, in
quibus Caroli Magni et Liidovici Pii conslituliones
continentur , qiias Joannes Justus Winkeimaninis
(/n Notitia vet. Saxo-Westpli., p. A5i) vocat pretio-
sum antiquilalis etprudenliaj Germanic;« ihesaiirum.
Ex illa Burclinrdi paulo ante recitata querela Uquet,
inquit Conringius, quam misera legum cancvAcarum
in Germnnia tnm facies fucrit. S.xne Capitulu Anse-
gisi et Benedicti non amplius vid^ntur ner illa temporo
nllo fuisse in usu. JSeque enim ex illis quidquam in
librossuos Burchardustranstulit,quinimnio ne verbulo
quidem eorum meminil. C;eterum antequam destinala
n componam, res poscere viiletur ut primum nonnulla
dicamus de nomme ipso, lum qua ratione quove modo
Capitula conderentur a principibus nostris; deinde
de eorum dignitate, auctoriiaie et usu, quandonam
inlermissus sit usus ille, quando rcductus, postremo
de diversisCapilularium colleclionibus eteditionibus.
11. Capitularium nomon generale osl, et in univer-
sum intelligilur de onini opere scriplo in varia capita
diviso, uti jam observatum est a viris doctissimis.
Conlirmat banc inlerpretationem sanclus Gregorius
ad Anthemium subdiaconum scribens Jonnnes, :

c 'lendarenlnr. Quin et Gcimani ipsi, tamenelsi a inquit, frater et coepiscopus noster, dirccto per Justum
Francis dissociati, nomen Francoruni legesqueeorum clericum suum Capitulari, inter alia plura hoc nobis
MHnma religione servarunt per multum aivi, donec cognoscitur intimasse, aliquos monnclios monastcrio-
ad Otlones ventum est. Tum enim, quasi pnecipitan- rum in Surrent na dicecesi positorum de monasterio
tibus rem Germanicam satis, nomen Francorum, in monastcrium prout eis libuerit trunsmigrare {Lib.
quod patrum eorum memoria gloriosum et illustre I, epist. 40). Adrianus quoque primus in epistola ad
apud illos erat, abjecerunt, Capitularium reveren- Carolum .Magnuin, qiia refeilit Capitulare de non
tiam exiierunt, tam manifesta divini numinis ira, adorandis imaginibus, ita loquilur Unde pro vestra:

ut deinceps res eorum paulatim dibiberenlur non meUifiua regaii dilectione pcrununujuodqne Capitulum
sine m;'gno religionis noslne detrimento; adeo ut C responsum reddidtmus. Codex in quo descripta
publica regni illius calamitas, prailer c;T;leras cau- eranl initia et fines lecUonum et Evangeliorura qu.ie
sas, etiam ex neglectione disciplinoe in Capitularibus in ecclesiis olim cantabantur, btinc litulum habet in

aAntequam ad ipsorum Capitularium exscriptio- rum oculos ponere staluimus, ut, videlicet,qu3esini
ticm nianum admovcamus doclissimorum virorum illarum legnin naluia, origo necnon collectionis niO-
«jiii illa jam priilcm edi;!orc, nonipc Baluzii, Doii- dus, pcispicuuin liat. Paxkologi/E epit.
«•{licUi , Port/.ii , tripliccm pnrfaiionom siib lecto-
 Go CODEX DIPLOMATICUS.
volnslis exemplaribus : Capitulare Evangelionim
circnlo anni.
III. CapiUilarium ilaque nomen genorale est, el ad
nmne constiliilionum genus porrigitiir, sive eccle-
siaslicie illse sint, sive civiles ac polilicie ; qua; Ca-
vitularia sive Crtfjj/M/adicebanlur, ut recte adnotarunt
Boetius Epo(Li/>. ii deJur.sac.,]). 202)et Sirinondiis
[Not. ad Tlieod. ,\i.^li), eoqiiodcapitulatim conceptoe
iiistinct*que essent nomeiKpie ipsum Capilularis, ut
; (Tom. JI Capitular., pag. 273). Constitiiliones Theo-
idem Siniiondiis {Not. ad Capit.,[).'li)'-2) aiilii monet,
decretum signilicat Capitulis digestum atquij dislin-
clum. Qiianquam el aiiqiiando lex quaj unico lanlum
capite constabat, Capiiulare dicebatur, ut decie(ale
precum qiiorumdam episcoporum quoil anno Cliri^ti
779 constitulum est. Hinc factum ut leges aliquot
Conslantini et Valentiniani imperalorum, qu;e ex-
stant in codice Theodosiano, ^x Capitularibus Con-
stantini imperatoris et cx Capilulo Valentiniani, Tlteo-
dosii et Arcndii sumpl,;e dicantur in veluslissimo
Codiccms. Sancli ArnuHl Metensis. Conslituliones
eliam Linlprandi, regis Longobardorum, quas ipse
sueto et usilato Longobardis vocabulo edicta luincu-
pat, Capitularia frequenler vocantur in veteri cliar-
lulario mdiiaslerii Casauriensis, ex quo decerpere
placet aliqiiol exempla. Charta Ad;e, (ilii Iiiclue,
d;it;i ;uiii<) i0"26 Et quia dominus Luiprandns in suo
:
Capitulure sic judicavit ut qualiscunquc Longobardus
dc resua, elc. Ilem charia Ursoiiis presbytrri el ab-
balis dala aniio 1030, niense Augusto : Quia domnus
Lniprandns rex in suo Capitulure sic alfixit, ut quicun-
nue de re sua, etc. Saiie leges Caroli Magni vucjlas
fiiisse Capitularia notius est, quam ut necesse sit
isind adnioiieri. E;cde.n lamen edicla quoque et de-
creta inleidiim dicuntiir, ut in litiilo Capilularis anni
771), el in nola subjiincta priori Capitiilari anni 790,
et libro piimo Capitubirium, cap. 112. Qu« observa-
lio conlinnatur auctorilate Ilincmari, Remensis ar-
chiepiscopi, qiii lo([uens de constilutione quam Ca-
rolus Magiius tulit de non dividen;iis rebus ecclesia-
siicis, ait : De quo cdicto partcm in libro ves^ro qui
appellatur liber Capitulorum imperiaHum scriptum lia-
betur Capitulo 11, ubi scriptum esl : Quia juxta sa7i-
ctorum Ptitrum traditionem, elc. (T. II. til. 27, c. 1, p.
320). Et in codice Capitiilorum Caroli Calvi, ubi de
eadem Caroli Magiii lege agitur : Unde ct domnus
Carolus imperator, adhuc m
regio nominc constitutus,
edictum fecit,ut wique ipse, neque filii ejus^mque suc-
cessores, liujusmodi rem agere adtenlarcnt. Iiiio Capi-
tularia regum nostroruin geiieraliler edicta niiiicu-
pantur in capiie decimo concilii Yalenlini tertii, ut
intelligercmus vocabiila capilularis el «/icijesse syn-
onyma. Sic enim legilur in ip.^o concilio Placuit :
ut sicut edictis principum jussum cst, nonce et decimx
ipsis ecclesiis unde substracta; sunt, jideliler persolvttn-
tur; respiciunt enim episcopi islius concilii ad caput
27G libri quinti, et ad capul 99 adiiitionis quarl;e.
Ad eadem capita respicit ieliam caput primum coii-
cilii Ravennaiensis, hitbiti anno 904, in quo jubetur
ut ii excommunicationi subjaceant ([iii g!oriosissimo-
rum imperatorum, Caroli videitcet Magni imperatoris,
et Ludovici atque Lotharii, et filii ejus Ludovici, qiue
de ecclesiasticis decimis in eorum Capitularibus statuta
atque sancita sunt, non obscrvaverunt. Isti ergo Capi-
tularia vocaut leges quas Patres synodi Yalenlincc
appellanl edicta.
IV. Sanctiones ecclesiasticas, sive illoe generales
essent, sive speciales, Capilula oliin tlicta fuisse os-
tendil canon piimus concilii Tolelaiii seplimi, iii qiio
h;ec leguntur : Sic enim nec nuper adnexa Capitula
vel imperiis principum vel terroribiis oportebit unquam
evacuari. Servatus Lupus, abbas Ferrariensis, iu epi-
stola 42 ageiis de canonibus synodi Yernensis Ca-
nones eosdem, sive, ut vos vocatis, Capitula meo sttjlo
tunc comprehensa vobis direxi. Concilium Calcliuteiibc
in .\ngiia habitum, anno 787, in piiiefatioue Scri- : syuodo Tric;issiiia ca|.itulare sive constitulioneni
vsimtis namqiie Capitulare de singulis rcbus, et per
ordinem cuncia disserenles, auribusillorum pcrtulimus.
— PROLEGOMENA. (J(i
de A Rhabaiuis ad Bonosum, loquens decolle-
in epislola
ctione canonum Marliiii iiracliarensis Item in Ca-
:
pitulari oricntalinm Patrum quod a Marlino episcopo
cwterisque cpiscopis constitutum cst, ita scriptum re-
peritur : Si qua; mulier duos fratres, etc. Conciliuni
Tricassinum aniii 878, capile terlio Ut illa Capitnla
:
quce anno pra'ccdente apud Ravcnnam statnimus sijn-
oduli collegio, inconvulsa ab omnibus obserrcnlur
duKi episcopi Aurelianensis, Haitonis Basileensis,
Herardi Turonensis, Hincmari Remensis, Walterii
Anrelianensis, Riculfi Suessionensis, et Atlonis Yer-
cellensis, Capitula et Capilularia vocantura suis au-
ctoribus.
V. Ev his quai dicla hactenus sunt facile colligilur
Capiluiarium nomen generale esse, uti dicebamus, et
Capitulorum vocabulo leges inlelligi. Sunt tanien
qu;edani veterum loca ex quibus confici posse videlur
iliscrimenesseiiiterlegeselCapitula, imoCapitulorum
g nomine leges intelligi mininie posse'. Nam Ludovicus
Pius in prologo Capitularis anni 816, loquens de
conslitutionibus a se recenter editis de vila canoni-
corum et nionachorum, sic de legibus miindanis et
de Capitulis disseril, ut aperle dicere videalur leges
a Capitiilis differre : Qtdd elinm in legibus miindanis,
inquit, qtiid quoque in Capitulis inserendum foret an-
notaveritnus. Et Hincmariis, archiepiscopiis Remen-
sis, iii epi.stola 15 ad epi^copos regni, cap. 15, lo-
quens jiiiHcibiis male agentibus, ait : Quando enim
sperant aliquid lucrari, ud legem se converluitt.Quando
vero per legcm non a'stimiinl acquirere, ad Capitula
confugiunt. Sicque inlerdum fit ut nec Capitula plcni-
ter conservcntur, sed pro niliilo habeantur, nec lcx.
Deiiique inter Capiliila Caioli Magni excerpta ex lege
Longobardorum, cap. 49, ita legitur Generalitcr
:
omnes admonemus ut Capitula qua' prwterito unno
legi Salictv cum omnium consensu addenda esse cen-
suimus, jam non ulterins Capitula, sed tantum leges
liicantur, imo pro lege Salica teiteantur.
p
Yl. Yerum adversus isla rcponi potest discrinieii
quidein fuisse iiiler l.ges et Capitula, quia nonmilla
erant in legibus qu;e non exslabaiit in Capilulis,
qiuiedam vero in Capitiilis legeb;iiiiiir, qii;v in legibus
non contine!)aiitur, se.l islud non impediie quin Ca-
piluia comprcbendeientur siib generali lcgis noniine.
Docet isiuii apcrle lliiicmaius in epistola 14, cap. 8,
ubi ([ua; prinio Capituia dixit, statim inler leges re-
censet. Habent cnim, inquit, reges et reipublica' miiti-
stri leges quibus in quacunque provincia degentes re-
gere debent. Ilabcnt Capitula Cltristianorum rcgum ac
progcnitorum suorum, quw gencrali consensu ftdeiium
suorum tenere legaliter promulgaverunt. De quibtts
beatus Augustinus dicit : Qtiia licct lioinines de liis
judicent cuin eas instituunt, tamen cttm fuerint insti-
tutce atqtie ftrmato', non iiccbit jiidicibus de ipsisji'.-
dicare, sed secundum ipsas. INaiu et in Capilulis quo-
que Caroli Magni exceiplis ex codice legis Longobar-
dorum, conslilutiones ejusdem Caroli, qu;Te vuigo
D Capitula \oc:m{.w, leges in ali(|uot"locis'dicunlur. hi
capite qiii|)[>e 22 eorumdem Capituloium jubetiir iil
advoc;iti tales cligantur quales lex jubet eligcre, id
esl, qiieniadmodum iii libro tertio Capiliilaiium, cap.
11, scriplum cst. Rursuin iii capile 25 eoruiiidem
Capilulorum exceiplorum ita oninino legitur Jube- .
mus ut tcsliinonia ab invicem separentur, ttt lex Itabcl.
Respicil autem liic locus ad constitiitidnem ejiisdem
Caroli, qu;v exst;il ineodtiu libro lerlioCapitularium,
c;ip. 10el52. Deiii(iii(; iii capile 30 eoriimtlem Capi-
liilorum habetiir sciipium : De artcris vero cau.sis
communi lege vivant quain domnus Carolus, c.rccllcn-
tissiinus rcx Francorum alque Longobardorum, iii
: cdicto atljunxit ; id esl, scdiiitium Capilula qu;e ("aro-
lus M;ignus aniio 801 legi Loiigohardorum addidit.
Posliemo .loannes YIIl pa[)aRoniaiius, conlirmans in
Caroli regis de coiiiptssisioue sacrilegii, a CapilularLs
sivc conslitutionis nomine abslinel, legemque siin-
67 B. CAUOLI M. OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 08

piicitcr vocal. Scd nos, inquit, lcnlorem legem prce- A [uisse ulCapilulajn legis poleslalcm abircnt scrihil
cipimus exse lcncnilam qmv a Carolo csl constiluta, Marcus Antonius Dominicy [Assertor. Callic., p. 5:2)
f)io principe,(lc compcsitiojic sacrilegii. Eam obcausam poslquam Capilula constiiuta erant a
VIII. Itaque
Lutlovicus Pius iii Capitulari A(|uisgranensi aniii lcgebanlur coram popiilo
principe , ct poslquam ;

8!0, cap. 20 {Leg. 817), constitutiones siias vocat omncs conscnserant novis illis CapiluHs omnes,

Capitnla lcgis munduna; , secundum quas judicari subscribebant. Capitulare tertiiim anni 803, cap. 19 :

jubet causas puerorum tonsorum invilis parentibus. Vt populus interrogetur de Capitulis quai in leye no-
VII. Postquam diximus dc nominc Capitularium , viter addita sunt. Et postquam omnes conscnserint

consequens est ut de re ipsa agamus primumque ,

subscriptiones et manufirmationes suas in ipsis Capi-
explicomus quonam illa modo condereiilur qua;ve tulis faciant. Hinc in vetere nota adjecla secundo
,

solemnia adliibenda essent illis teinporibus ut eorum
atictoritas valeret. Carolus Calvus in edicto Pistensi,
cap. 6 uno verbo rem couficit dum lcgis pronmlga-
,
lioncm Iribuit arbitrio et vobmtati principis con-
Capitulari ejiisdem anni legilur omnes scabineos
episcopos, abbales, comites manu propria siibter-
signasse Capitula eo anno addita ad legem Salicam.
Pr;cfalio secundi Capitularis anni 815 docet illu.l in
,

sensiun populo. Lex, inquit, consensu populi fil et palatio Aquisgranensi constitntum fuisse cum con-
conslilutwne re^js. Consensu, inquam, populi non sensu et consilio episcoporum abbaium comiluni
,
, ,

(piidcm boininum e trivio ne quis hic insolentcr

, ducum , c;t!terorumque fidelium Caroluin vcro im- ;

abutatur vocabub populi, sed fidelium regis, id est, peratorem illud manu propria firmasse nt omncs ,

bominum principum, optimalum, procerum, qiii sunt fideles manu roborare studuissent. Capilula Caroli
capita populi borum enim consilio reges utebanlur B talvi facia anno 844, in conventii liabito in yilla quce
:

cum de lerendis ac constituendis novis lcgibus ageba- dicitur Colonin subscriptione ejusdem pruiapis et
,

tur, ciim de tianquillitate populo procuranda quaiSlio
erat. llabcnt, incjiiit Hincmar'is, Capitida Cliristiano- fuere, consensu Warini el aliorum optimatum. Lnde
norum rcgum, qna' generaii consensn fidelium suorum
tenere legaUter promulgaverunl. Generalem conscn-
sum dixit, quia ista decerncbantur in generali pro-
cerum conventu in goncrali iil.icito regio, ut apertc
,
docet Carolus Magniis bis verbis Et quando , vita
:
comile , Deo auxiliante, ad gcneyale placitum vcncri-
mus, consullH omnium fidclium nostrorum scriplis
episcoporum ac ca^terorum fidelium Dei confirmnta
in pmefalione eorumdem Capitulorum \c^iiur : Qun
de re communiter iniio consilio lioc scriplum fieri
proposuimus, quod cliam mnnuum omniiuii nostroruni
subscriplione roborandum dccrevimus. Qiiod ca de
causa iiebat , ut opiiior, ne lex quam popiibis acce-
perat, perrumpi possel, ut res oiiuiiiun coiisciisu
laudata singiiloruni manibus roborala
, iiullam ii> ,

fi,rmure nostvis noslrorumque , alque futuris tempo-
ribus inrefragabililer mnnenda firmissime Domino
,
adininiculanle, cHpimus. Modo ea quce generaiia sunt,
et oninibus convcniunt ordinibus, stntuere ac cunctis
snnciw Dei Ecclcsicc noslrisque fidelibus ob Dci om-
nipotenlis amorem et rccordalioncm tradcre parati
snmus et ad proximum synodalem nostrum conven-
,
tum ac generale placilum ubi plures episcopi et
,
posterum coiilradictionem paleretur, n"illis repu-
gnantium qiierelis obnoxia esset. Nam leges quce
communi optimntum consensu et rognntnr et feruntur,
libenlius populus accipit quam si a Rege solum ede-
rentur, ul docet Melcbior Canus, lib. i de Locis theo-
logicis, cap. ult., sub finem.
IX. Sed quanquam certum s!t Capit.ularia condila
fuisse a Regibus
„ nostris in publicis regni
_
conventi-
_

comiles convenerint, ista sicut postulastis firmabimus p bus, astante frequcnti iiobilium virorum et magislra-
{Lib. VI Cnpitular., c. 571). Hinc Ludovicus Pius tuum corona, falendum tamen est non omnia in
uino 825 decrevit ut qui ecclesiarum restaurationes i^tiusmodi convenlibus fuisse constitula, scd plurima
facere iicglexerit, illud volumus omnino ut subeat etiam (^iapitularia sumpta esse ex conciliis et synodis
quod in nostro Capilulari de liac re communi consullu episcopalibus adeoquc verissimam esse celeberrimi
,

fidelium nostrorum ordinavimus {Lib. ii Capitular., ac doclissimi viri Antonii Auguslini Tarraconensis
c. 22 et iib. v, c. 272). Carolus Calvus in Capilu-
;
arcbiepiscopi sententiam qm in Dialogis de emen- ,

lari aiini 875 apiid Carisiacum :Capilula avi et pntris dalione Gratiani {l,ib. i, Dialog. 10) ait suspicari se
nostri qua; Erunci pro lege tcncnda judicaverunt ,
,
foiitem Capitularium fuisse ipsa concilia atque con-
et fideles nostri in gencrali placito nostro conservanda vcntus in quibus imperalor cum episcopis et aliis
decreverunl {Tom. II Capitular., pag. 251, c. 8). Sed consiliariis dc rebus tam ecclesiasticis quam pro-
insignis est in eam rem locus ex Capilulis Caroli fanis agchat. Quam observaliouem pluribus verbis
Calvi dalisapudCarisiacum aimo 877, iibi idem prin- erudite pro suo more explicat magnus illc Parisien-
ccps ita loquitur: Cnpitula (jua avus et pntcr noster sium archiepiscopus Peirus de Marca in libro sexto ,

pro stntu et munimine sanctce Dci EccIcsk et mini- {cap. 25) de Concordia sacerdotii et imperii. Excer-
strorum ejus et pro pace ac justitia populi ac (luiete
, pta tamen illa Capitulorum synodalium non semper
regni, conslituerunt, et qucc nos cum frutribus nostris iiebant in conventibus aut.synodis publicis, sed cum
regibus et nostris et corum fidelibus communiter con- delegalione principis in privatis cpiscoporuin viro-
stituimus, sed el quiv nos consilio et consensu episco- rumque ccclesiaslicorum coctibus, qui (um forte in
porum, lic ca'terorum Dci et nostrorum fidelium^ vro comilalu erant, utcolligi potest cx titulo Capitularis
suprnscriptis causis in divcrss pluctlis nosiris conser- lcrtii aiini 8i4, ubi sic legitur Capilula a domno :

vanda statuimus, et mnnere inconvulsa decernimus
s.militer et a filio noslro inconvulsa conservnri voln-
mns et mandinnus {Id., p. 209, c. 2). Adfuisse ergo
in hi-j convcnlibus constat epibcopos el ccteros Wm-
Carolo et filio ejus Illudouvico ac sapientissimis
ipsorum episcopis cxcerpta. Scilicet ea cura Carolo
erat ul, cum rcligionem Christianam salvam incolu-
memquc esse vellct moresqiie praeterea Christiano-
,

les, id est, abbates, diices, comitcs, et c.Tteros, iit rum ad oplimum exemplar componi, sanctissimarum
palet ex proefatione Capilularis aimi 770, ex pr^efa- institutioniim Capitula colligi faceret ex placitis an-
tioiie sccundi Capilularis auni 815, cx pr;efalione li- tiipiorum Patriim et canoiiibus Conciliorum, eaquo
luli 34 Capituh)iuin Caroli Calvi et ex mullis aliis
, legis locum habere mandaretin omni regno Franco-
hicis. Quare reclc ol>servatum est ab eruditissimo ruin. Testis csl hujus rei Benedictus Levita in prv-
\iro Francisco Florenle {in dissert. Jur. canon., fationc Capitularium. Tertio siquidem in libello in- ,

p. 170) adhibitos pcr ea tcmpora in consilium reguin quit post ejusdem libelli Capitulorum numerum ,
,

iuisse episcopos iina cum regni proceribus in con- quwdam ex canonibus a Paulino episcopo et Albinn ^

ventibus piiblicis q!ii a rcgibus nostris indicebantur, magistro, reliquisque jussione Caroli invictissimi prin-
in quibus conciliorum sancl'ones examinabanliir, res cipis magistris, sparsim coUccta, sunt inserta Capi-
ad ecclesiaslicam poliliam speclantes ordinabanlur, tula. Et in praifatiuncula lihri septimi Nonmdla :

01 ad omniiim uiiIitateinC;ipitiila seu leges promulga- hcec Cavitula pro brevitate libri canonum utque levi-
banluromnium oidinum coiiseasu, quemdesideratum tate n (tomno Curolo et a suis sapienlissimis excerpia
m CODKX DIPLOMATlCTiS.
snnt ,
qi(tT(l<im dt' capili: scnicntitv , qu(rd((in veio
viedio ,
QutV valde necr.sanria
qi(<vd((m auler.i de finc.
liabenda sunt alqae mcmoriler reiinenda. lieliqiia
vero tam ub eindem quum et ponlca a domno Illudou-
vico ejus fiiio suisque proceribus aucta sunl. Posl-
(|',iani Capitiila ilia collecla fiieranl jussu principis,
(jiis aucloiitale iniuiiebanlur, ut piiljlicai lcgis viin
roburque obtinereiit non secus ac reliqua Capitula
, {Baron. ad a«. 819, 8-45, 84.7) ac postea hinc college
regia. Docet istiid manifesle piiefaliuncula posita
in IVonte additionis quartv, iu ipia hiec leguutur:
Sequenlia qucedum Capilula ex sanctorum Patrum
decretis cl imperaloruin ediciis culHgere curavimus,
atque intcr nostra Capitula leqe (irmissima tenenda
cjenerali consuttu Erclicmbaldo cancellario nostro in-
s-'rere jussimus. Negari auteni iion polest quin niulta
Capilularia a principibus nostris jure suo statuta
fiierintextra synodoruin ac convenluuin public^orum
pnesentiain , qu;ie postea illi , si res ila postulare
viderelur, in eisdem conveiitibus relcgi a publico
omniiiiu consensu recipi procurabant.
X. Isla tamenelsi cerla sint et extra omnem con-
trovcrsiain, Jacolms niliilominus Gretserus {inMtjst.
Salm., c. 35, p. 279, 298 , et in Apol. pro Baron., c.
3, p. 325, ct c. 7, p. 33G) pronuiitiat Pippinum, Ca-
rolum Magnum, et alios Francoruin reges, qui leges
eccli-sia^licas sive (-apitulariaad restaurandam di-
sciplinam ecclesiasticam coiididere non sua precise
,
auctorilate id fecisse, si'd nulu et permissu episco-
poruiu appiobantibus episcop|s et conciliis
, inio ,
pleraque eoruindom CapilulariuTii auctoritale Uoina-
norum pontificiiin condila fuissc. Et qiioiiiain Gol-
daslus insignem lianc atrocenique injuriam sacro-
sanct;v principum digiiitati lact; m
acriler ultiis orat
in Keplicatioue {cap.i5) pro in.p jrio , imiUis<|uc
perspicuis ac cvideutibus l''sliiii()iuis connrmavcrat
Carolum iMagnum jiire regio isriusinodi lcgos sanci-
visse, graviler ct iiii<pio aniii.o Iianc audaciam tulit
Gretserus {Lib. ii adv. Culdinnst., c. 1, p. 11)3), et
oratione contumcli;i' plena abusiis praitorca verbis p
,
Chrisli Domiiii qiiibiis clavcs rcgni ca^lorum Petro et
successoribus ejus promisit, omncm de rebus eccle-
siasticis dc(X'rnendi aiiclorilatem adeinit principibus;
nec iinporalorem in^iuiens nec regcm , qua talis est
ullain ccclosiasticam jurisdiclionem liabere, et Ca-
rolum Magniim nihil juris in rebus vel personis ec-
clesiasticis sibi vindicasse. Ncc instituti niei ralio,
nec angusti pra?fationis limites, sinunt ut istain Grot-
seri scriplionem, quam falsam oinnino esse ncinini
in nostris studiis versato potest esse obscurum, plu-
ribus verbis refellam, pra^sertim cuin nonnulli viri
celeberriuii dignilalom aucloritalemque principiim
edilis doctis^imis commcntariis vindicaverint. Salis
erit uno verbo admonuisse non ita , ul Greisero
visuin esl, ab episcoporum nutii ac pcrmissu pe-
pendisso (dim potostatcm reguin nostrorum in fe-
rcndis logibus ecclosiasticis , ciim contra constet
consliliitioiics ecclesiasticas episcoporuin iu consi-
storio piiiicipiim e\amiiiari solitas a'vo Caroli Magni
il eoriiin coiiiiimalionc iii.liguisseut valercnt (jVf/rca, i*
(ib. VI de Concordia, c. 2S, § I). Saue regos iiostri
tuui pulabaiit se tena' domiiios essc, non vero opi-
scopoiiim viccdominos, villicos, ac ministros, qiialos
c(!s lacoie voluisse videtur Grctsorus. Testis C;irolus
Calvus iii epislola scripta ad .\driaiiuin II papain
anno 871, in causa Ilinciiiari cpiscopi Laudunensis
Reges Fraucorum ex regio gcnere nati, inqiiil, noii.
episcoporum vicedumini, sedierra' d.)mini linclenus fui-
mus coinpiitati; ei ui Lco ac Romniin sijnodus scripsit,
reges et imperuiores qnos terris divinn poienlia pnv-
,
cepit prcressc , jus disiringcudurum ncgoliorum epi-
scopis snnciis juxla divnlia consiiiuta permi&crunt , iion
a.item cpiscoporum villici ex.^lilerunt. Et sancius Au-
(jusliiius diiii : Per jura rcgum possidcniur pusses-
oiones; non autem per episeopale imperium reges vil-
lici fiunt actoresque episcoporum {Ilincmar., tom. II,
pag. 700).
Xl. Ex cadem pcrsuasioue faclum esl ul cum il-
PllOLEGOMENA. 10
de A apud Beiie
liislrissiinns cai^diiialis Baroniiis logcrei
(lictuin Levitam Capilula regum Francorum firmata
fuisse anctoritaie apostolica, primum de oinnibiis
oinnino Capidilaribus in universum id inlellexerit, et
Capilularia a Gregorio IV, Sergio II, et Leone IV
Romanis ponlificiluis potissimum confirmala luisse
putavcrit coiilra iuanifesta et aperta Benedicti verba
;
rit rcges, qiios aiitea nullumjus iii rebus ecclesias'i-
cis halicre dixerat, non posse auctorilate suasancre
loges ecclesiasticas, id est, ut ego inlerprelor, de
reiius ecclesiasticis, indigere aiilem eos episcopo-
rum conspirante senteiilia etauctoritate Romaiii
Y-jOnufms {Idem ad an. 752, 819). C;Tilerum si qui»
atlenle coiisiileraverit verba Benedicti Levila\ dc-
prehendet auctoritate quidem apostolica firniata
fiisse Capilula regum nostroruin, altamen non om-
nia, sed ea t;iuluin qiia; coiistitiila suut in syiiOiiis
celcbratis iii pr.Tsentia legalornm sedis apostolica^;
quia liis cudendis, iiiquit Bonedicttis, maxime nposlo-
lica interfuit leqatio [Lib. vii Capilular., cap. 478).
Ac sane adeo parum hic sibi conslat Bar(mius, ut
quai generaliler dixeral de Capitularibus regum no-
strorum auctoritate Romanorum pontificum conlir-
matis, (le illis poslea Caiiilulis explicet qu;« ex sup-
posititiis veterum poulilicum cpistolisexcerpsil ii'e»i
Beueiiictiis, qui sibi bene conscius auclorilatem illa-
rum Episiolarum liaud adeo constantem, sed nutare
admodiim,nunquam aliquein illarum citavil nuctcrcm,
ut fecit in rcliquis, quaruin fides constans esset, Ro-
manorum pontificum cpisloHs Innocentii, Leonis, Ce-
lasii, Sjjmmuclii, alque Cregorii, citans ac nominiiiix
earum auctores ; scd et magnn cautela, quod sciret
ex cis acccpta liaud adeo liuberi firma, curavil, ut
ipse in fiiit tcsialur, eadein hucturilate apostoiica coii-
finnnri [Bi.ron., ad an. 805).
Xli. Mullifariiin multisque modis lapsus hic est
erudilissiuius cardinalis. Naiu priino Beiiedictiis Ca-
piUila illa non accopit ex ipsis pontificum Romano-
" -'-<- ^
ribiis rcgiiin
— •
. v > -.
riim epi^tolis, si'.e \eris,sive falsis, sed /. •.
cx Capitula-
noslrorum, qui d(^cieta illa suafocorant,
.
ut ipse (locet iu |)r;\;faiione. Dcinde nou ait se ca-
rasse eadeni Caiiiiula conlirraari auctoritate aposlo-
lica, ut Baroiiius cxistima\it, sed moiiuit taiitum
mn.xime trium ultiinorum capiiuln isiorum librorum
nposiolica esse cuncta auclorituie roborata, quia liis.
cudendis maxime aposlolica inlcrfuit legniio. Postre-
mo, veruni non est Beiiodictum posui^se discrimea
iiiter veras et falsas veterum pontificum Romano-
riiin epistolas, ct earuin quidein auctores nomiii;;sse
quiE extra controversiam suiit, veluti Innoceiitii ,
L(?oiiis, Golasii, Syn.maclii, aupie Grcgorii, a c*te-
roruin nominibus abstinuis>e, ([iiia tle cpistolaruni;
qu;t! illis tribunntnr auctoiilaie non constabal.
Qiiamvis enim Capitula excoipla ex decrotis Iniio-
centii, Bonifacii, Celoslini, Lcoiiis, Hilarii, Simpli-
cii , Felicis sicundi, Gclasii, Anaslasii, Felicis ter-
tii, ct Gregorii terlii quin(|u:igios aul circitcr dcscri-
bat 111 sua collocliono, ab coniin scmpor, (|iiod libere
uico, iiominibiis ahstiuoi, si'!iiol tanlain uiudans cpi-
slolain sancti Loouis ad Tboodoriim opiscoiuiin Fo-
rojulionsem. Capilula voro c\ siipiiosilitiis Anaoloti,
P^varisii, Aloxandri,Cali\li, Fabiaiii, StO()hani primi,
Eutycliiani, Manollini, Julii, Fclicis secundi, tolicis
: quarti, ct Polagii socnndi docrolis collocla referl
quindecics aut circiter, nulla pontilicuin mentione
facla quibus Ii;vc docrola tribuimiur.
Xlll. Alia via in istiiis loci oxplicalioiic aberra\it
David Blondcllus {In Prolegum. ad Pseudu-Isidor.,
c. 5, p. 27). Nani (|u;o a Boiiodicto Lovita dicuiitiii'
deCapituiis rogalibns aposlolica auctoritale rolioi;!-
lis, ea sic inlerprolatus o.sl, ut qiioiiiam lcgolial iu
Iragmonlo vetusti scriploris, ciijus tauion lulos uiui
admoiluin certa osl, Grogoriuin IV Roiiianiiin poiitifi-
com vices suas iiitJorinaiiia commisisso .\ulgario,ar-
cliiepiscopo Mogiinliiio, cijiis jussii Bonodiclus vide-
tur coinpnsuissc colloclio.norii suam , rnuiola ideo
 CAUOLI
aposlolica auclorilaie dici creiHdevit Capiiula illa,
qnia Aiitgaiiiis Romaive Sedis logalus, Gregorii
papiie consiliis et aucloritale fretns, eadem eonseribi
jussit, et poslea probavit. Contra, Benediclus aperte
in pr;efatione sua docet se Capitula illa , qu;v in tri-
bus poslremis Capitularium lihris continentur, in di-
versis locis et scedulis, sicut in diversis synodis ac
phicitis generalibus cdita erant, sparsim invenla suo
operi inseruisse, eaque sic dimisisse quomodo in-
venerat, id est, nihil mutasse. Quod si fidem Bene-
dicto de sc scribenti adhlbere volumus , ut certe
adhibenda prorsus esse videtur inanifestum erit
, ut Capitula quai nunc et aiio lempore consultu nostro-
Autgarium non jussisse ut Capitula illa conscribe-
rentur, quemadmodum placiiit Blondello, adeoque
proliabilis non est conjcctura qua^ ad Autgarium re-
fert verba Benedicti de Capitulis regiis aposlolica
auctoritate firmatis. Prceterea Benedictus apostoli-
camillamaueloritatera verbis ininime ainbigiiis refert
ad legaios apostolic* sedis qui interfneriint conventi-
bus publicisiu quibusCapitula illa eonstitnl;» sunt, ad
Leonemvidelicet, Sergium, Georgium, alios, quorum
nomina per singulos convenlus inscrta invenerat.
Maxime trium uitimorum Cnpitula istorum librorum
apostolica sunt cumta aucloritate roborata,
quia liis cudetidis maxime apostolica interfuit
Nam eorum nomina, prxter trium, id est,
Sergii et Geortiii, liic non insertiimus, licet
ijulos convenlus inserta invenissemns, vitantes lefien-
tium aUjue scribentium fastidia. Ilaqiie (|ULe a Blon-
dello dicunlur de collectione Benedicti ab Aulga^io
piobata, ea facile conuunl. Putavit auteni Aiitoniiis
Augusiinus ( Lib. ii de Emend. Grat.^ dial. 9
Leoisem , Sergium, el Gr*^gorium (sic enim lege-
jjat (rt) hic a Benedicto commemoratos fuisse Roma-
nos poniifices.
XIY. Legatorum nihilominus istiusmodi prresen-
liam non fuisse necesiariam ad adjungendam aucto-
litalem Consiitutionibus editis iii synodis ac conven-
tibus generalibus imperii Francici, sapienter
:iei vir Petrus de Marca {Lib. vi de
illuslrissiinus
Concord., cap. 27), archiepiscopus Parisiensis; qui
pr.elerea observal nnllos alios synoiioruin Gallicana-
rum vctiistis temporibus hal^itaium canones pr;csen-
tia legatorum de in Justria missorum firmatos fuisse
pnieter Liplinenses et Francofordienses; et si legati
aliquando inveniuntur interfuisse convenlibus publi-
cis, datuin id honori eorum qui propter alias causas
a Romano pontifice ad principes nostros missi, in
comitatu consistebant eo tempore quo conventus ha-
bebatur. Quare caule legendum esse addit Bene-
dictum Levitam scribentem in pr;efalione ad librum
quintum Capitularium, ut aucloritatem illis conciliet,
ea fnisse maxima ex parte staluta in conventibus
quiluis legati Sedis apostolica; interfuerunt, ea fir-
man^es apostolica auctoritale, huncque locum
ligenilum esse de tribus postremis Capitularium li-
l)ris, non vero de cceteris. Ubi tamen observandum
esl non omnia qu;e in tribus iPis libris continentur,
censenda esse confirmata auetoritate apostolica, sed
illa tantum quLC in praisenlia legatorum sedis apo-
stolic;e constituta sunt, Capitularia nimiriun Carlo-
nianni principis el Pippini regis, ac fortasse Capitu-
lare anni 820 apud Ingilenheim, quod editum fuil
in conventu cui Roinani pontificis legatus intererat.
Capitularia cnim Carlomanni principis, quibus cu-
denJis interfuit sanetie Roniana; et apostolica; Eccle-
siic legatus Bonifaeius, archiepiscopus Moguntinus,
confirmala fuisse auctoritate aposlolica anno 742 a
Papa Zacbaria, qui illa omnibus Eoelesiaii Dei lideli-
bus inrefragabiliter observanda constituit tsadit
tsaac episcopus Lingonensis in pra^fatione suie col-
lectionis.
XV. Quemadmodum aulem imperatores Romani
antiqnitus rescripta sive conslituuones suas mitte-
lianl ad pr.efectos pra-torio, ut eoriim cura propone-
lentur populis et exsecutioni manJarentur, ita prin-
(a) Sic eliam legit Baronius adann. 819
P,l. OPP. PARS l. SECTIO PRIM^. 79
A cipes noslri Capitulariiim stiorum promulg:ttioneni
et exseoutioneiu (ommiltebant episcopis et oomiti-
hiis ac missis dominiois {Vide Marcam, iib. i de Con-
cordia, c. 4, § 4). Atque ut id lacilius obtinerent, ne
quis tergiversandi lociis esse posset, Ludoviciis Pins
jiissit anno 823 uti archiepiseopi et ooniites, majores
videlicet, Capitula acoiperent a cancellario palalii,
et ipsi eorum poslea copiam facerent niinori!)iis co
mitibns episoopis
, ,et aliis magistratibiis, illaquj
relegi ac transoribi faoerent in suis comilatibiis ai;
provinoiis. H;ec sunl verba edicti Volunms etiar>'.
:
rum fidelitim a nobis constituta sunt, a cancellario
7)ostfo archiepiscopi et comiles eorum de propriis ci-
vitatibus modo aul per se aut per suos missos acci-
piant, et uimsquisque per stiam dioecesim cwteris epi-
scopis, abbalibus, comitibus, et aliis fidelibus nostris
ea transcribi fnciant, et in stiis comitatibus coram
omnibus relegant, tit cunctis nostra ordinatio et vo-
n Innlas nota fieri possit. Cancellarius tamen noster
" nomina episcoporum et comitum qui ea accipere cu-
raverint, notet, et ea ad nostram notitiam perferat,
vl nullus lioc pratermittere prwsmnat {Capitulare un.
inqiiit, 825, c. 2i). Hane constitutionem confirmaxit et re-
legatio. novavit Carolus Calvus anno 853 apud Silvaeum, hoc
Leonis, mo;!o ; Cnpitula autem avi et patris nostri, qua; in
ea per sin- pnescriptis commemoravimns qui ex missis nostris
,
non liabuerint, et eis indiquerint, ut commissa per illa
corrigere possint, sicut in eisdem Capitulis jnbetur,
de scrinio nostro vel 'n cancellnrio nostro accipiant,
tit rationabiliter el legaliter cnncta corriynnt et dispo-
nant (Capit. Caroli Calvi, lit. 14, c. 11). De cauem
re eouein tompore ita soripsit ad missos, iit n or, do-
minicos ilandamus prceterea ut si Capituia domni
:
avi et genitoris noslri scripta non habetis, mitlatis ad
palatium nostrtim, de more prwdecessorum vestrorum,
missum vestrum el scriptorem cum pergamena, et ibi
de nostro armario ipsa Capitula accipiat atque conscri-
admo- bat. Et vos deinde secundum ipsa Capitnla Dei jus-
C titiam populique a Deo vobis comtnissi necessarias
proclamationes legaiiter emendnre solerti ni(jilantia
procuretis { Ibid. ,c. 13 ). Rursum idem Carolus
istam patris constitulioncm renovavit anno 8(i4 ,
verhum e verbo describens {Ibid., tit. oG, c. 36).
XVI. Ai non solum episcopos et eomiles h;ec cura
respiciebat, sed niissos etiam dominioos, ut vidimus,
imo praicipue istos, quia ad eoruin oflioium perti-
nebat supplere negligenliam episcoporuin et comi-
tum, eaque emendare qua; perperam ab illis acta es-
sent in provinciis adversus leges publicas. Instructio
data missis dominicis aiino 823, oap. 27, ila loqui-
lur : Volumtis etiarn ut otnnibus notum sit quia ad
lioc constittili sunt, ut ea qua
per Capitula nostra ge-
neraiiter de qtiibuscimqtie cntisis slntuimus, per mis-
intel- sos noln finnt omnibus, ct in eorum procurntione con-
sistant, ut ab omnibus adimplennttir. El tibi forle ali-
qtio tali impeditnento, quod per eos emendari non pos-
sit, aliquid de liis qtiK conslituimtis nc jussitnus re-
j) tnnnserit impcrfcctum, eorum relntu nobis nd tempus
indicelur, ut per ttos corrigntur quod per eos corrigi
tion potuit {Lib. n CnpituL, c. ^i). Constitutio Lu-
dovici Pii Ut missi et unusquisqne iti suo niinisterio
:
h(cc Cnpilula relegi faciunt coratn poptilo ; et nota
sint omnibus, ne aliquis excusationem habere possit,
Et non prius battntwi exigant a quoqunm homine, do
nec omtiibus ha;c nota fiiml [Ibid., lib. iv, c. 72).
Exstat de eadem re alia regum nostrorum conslitu-
tio, Caroli nimirum aut Ludovici, in collectione Be-
nodioti Levitai, ubi sic legitur Prcecipimus missis
:
, nostris ut ea quw a rnultis jam annis per Capitularia
noslra in loto regno noslro mnndnvimtis agere, disce-
re , obscrvnre, vel in constietudinem hnbere debeant,
tU ha^c otnnia nunc dili(jenler inquirant, et omnino ad
servilium Dei et ad ulilitatetti tiostrntn vel ad omnium
Christinnorum homititmi profectimi innovare studccmt,
et quanttmi Domino donnnle prcrvalent, ad perfectum
ct 847.
 CODEX DIPLOMATICLS.
usjiic perducQnt, Et nobis omnino annuntient quis
inac certanwn bonnm lioc adimplere knbnisset, ut a
Deo et a nobis grntinm habeat (ibid., lib. v, c. 2G0,
et lib. VI, cap. 290). Ea (locausa Carohis Calviis cuni
ciUctiim coiislildorcl iii Carisiaco palalio aiiii. (S<il,
slatiiit ut illud in palatio apuil CanccUariuin rclinc-
retur, et inde per Missos dirigerelur. Proplerea ne-
cessiirium duximus, inquit, ut commendationem no-
strain ex lioc scribere rofiaremus, qua; e.v morc in
7iostro palatio apud cancellarinm retinealur, et inde
per Missos nostros dirigatur; ut nemo per ignoran-
tKim, nemo per industriam ub ea vuleat deviare. Et
in fiiie edicli ista adduntur Ilanc autem nostrum de
: iuisse dicuntur ex corpore sanctorum canonun^; el
pia'senli temporc constilutioncm, salva inpostmoduni,
ut diximus, ex lioc prwdecessoruni noslrorum consti-
tntione, et in palatio nostro et in civitatibus, et in mnl-
lis atque in placitis, seu in mercatis relegi, adcogni-
tari et observari mundamus [Capiiula Caroli Cuiv.,
tit. 53).
XVII. Post constilutam novam aliquam legem,
solebant reges noslri jiibere uli plurinia illius exem-
plaria lierent, ul ea ralioiie conservari possent et in
publicuni einilti. Carohis JLagnus Capilulare anni 812
conslituens, quod dalum est missis dominicis ad
cxercitum promovendum, ila jubet in capite octavo:
Istius Capitularii excmpla quatuor volumus ut scri-
baniur, et unum liabcant missi nostri, altcriun comes
in ciijus ministeriis hwc (acicnda sunt, ut aliler non
1'aciant neque niissus noster neque comes nisi sicut
a nobis Capitulis ordinntum est. Terlium habennt missi
nostri qui super exercitum noslrum cvnstituendi suiit.
Quartum habeat caiicellarius noster [Capitui.i, an.
812, cap. 8). Ludovicus Pius in epislola generali de
formula Institutionis canonic;ie missa per provincias
anno 816, jubet ut formulse illiiis excmplar apud ar-
marium palatii detineatur, ut eo probari patenter
possit quis eam incuriose transcripserit, vel quis ali-
quam ejus partem detruncarit. Idem iu privilegio
quod eodem anno conccssit Ilispanis qui in regnum
Francorum perfugeraiU ut se Sarracenorum inima-
niLali subtraherent ,
jiibet ut illius Coiistitutionis
varia fiant exemplaria; quorum unum in Narbona,
alterum in Cnrcassonn, tertium in liosciliona, quartum
in Empuriis, quinlum in Barchinona, sextum iii Ge-
runda, septimum in Biterris haberi prwcepirnus, et
exemplar eorum in archivo patntii nostri, ut prwdicti
Ilispnni nb illis septem exemplaria accipcre et liabere
possint, et per exemplar quod in palatio retincmus,
si rursum querela nobis delata fuerit, (acilius possint
definiri.
XVIH. Verum enimvero quanquam universis im-
posita esset necessitas servandarum constilutionum
qiuc iii Capitularibus conliiienlur, qmwndam lamen
eximiam auctoritatein obtinehant in causis ecclesia-
sticis, adeo ut plurimiis illis honor habitus sit ab
episcopsetab aliis diviiii muiieris minislris, qiii pari
cas reverentia prosequebanlur ac sacrosanctos con-
ciliorum canones. Episcopi namqiie apud martyriuni
sancl;ii Macra; congiegati anno 881, de stalulis a se
J) Capilula- ista ait slatula a Bcrcngario imperaloio
in hac synodo coiidilis ila loqiiuntur iii pnefalione:
Ab oninibus qui juste el pie in communione catlioliciv
Kcclesia', quiC Christi est corpus, vivere volnnt, ea qme
sequuntur, Domino mcdiante, observari decernimus,
non novn condentes sed qu(e a mnjoribusnostris se-
, Ravennatensis constilutioncm confciat cum san-
cnndum tramitcm sanclarum Srripturnrum stututa,
ct a Ckristianis imperatoribus ac regibus promulgatn,
e.l usque ad luvc pcriculosn nostrw infeticitatis tcmporn
fuere scrvnta, qunsi lumina in malignorum hominum
tenebras, quw excwcant diffidentia' filios, devocamus.
Sed insigne in priniis csse vidclur teslimoniuiii epi-
.scoporum apiid Trosleium iii pago Suessionico coii-
gregatorum aniio 909, qiii regum Capilularia vocaiit
canonum pelisscipia, hoc loqucndi moao, (piamvis
non admoiimn Latino , sigiiilicantes ea secundiim
post canones locuin hahere in Ecclcsia, el pari ciim
canonibus aiictoritate vigere. Itcmque et canouum
proecipiunl institula, inquiunt, simulque eorum pedisae-
Patrol. XGVII.
— PROLEGOMENA. 74
A qua rcgum Capilularia, sicui in libro primo Capitulo-
rum impcrialinm continctur, capitulo 28, ut clcrici
et monnchi, si inter se ncgolium aliquod habuerint,
a suo cpiscopojtuhccniur, cinon a swcularibns (Concil.
Trosl., c. 5). S;ine Ecclcsia proi>3vil Capilularia im-
p^rialia taiKiuam regularia, ut Hincmarus docet (/'or-
mnla promol. episc, tit. 18, c. G), id cst, tan(juam
consentanca regulis ecclesiasticis et canonibus qui-
hiis Ecdcsia regitur, et seciindiim illa voluit iit pu-
hlica disciplina constaret. Eam ob causam Hcrardi
archicpiscopi Turonensis Capitiila, qu?e constat esse
accepta et aithreviata cx lihris Capitiilariiim, excerpta
Capilula Isaac episcopi Lingonen^is, qii;c similiter
exceipta sunt ex tribiis postremis Capiluiarium lihris
a Bentnlicto Levita coUectis, Canoncs Isaac vocantur
in chronico sancti Benigni Divionensis. Composuit,
inquil auctor ejusdem Clironici, et librum qui dicitur
C\>ONi;s Iswr, eo quod cx libris canonum utiliora
qua'qne eligendo,in unum volumen coarctaverit [Tom. I
p
Spicileg. Dncher., p. 416 ). Eamdem ob causam epi-
scopi synodi Meldensis petunt a Carolo Calvo ut Ca-
pitula ecclesiastica a domno Cnrolo Magno imperatore,
necnon et a domno Ludovico Pio augusto promulgata,
obnixe observari prwcipiantur {Conc. Meld. c. 78),
Et in synodo Ravcnnatensi habita anno 90i, cui
Joannes papa IX ct Lambeiius imperalor inierfue-
runt, ante omnia ita stalutum est de observandis
eoruindcm priiicipiim Capiliilaribus Si quis sancto-
:
rum Pntrum rcgulas contempserit , ct gloriosissimorum
impcrntornm, Cnroli videlicel Magni imperatoris, et
Ludovici atq:ie Lotharii, nccnon et filii cjus Ludovici,
quw de ecclesiasticis decimis in eorum Cnpitularibns
statuta atque sdncila sunt non obscrvaverit, ct qui dat
et qui reciplt, aucloritate sanctcc sedis aposlolicw et
snnctione sancia' sijnodi, excommunicationi subjaceat.
Quam constitutionem edicto suo conlirmavit et expii-
cavit idem Lamhertus, ul iiiveni in veteri codice ms.
hihliotheca' Thuanoc, in quo ita legitur Itenucx legi-
:
C bus Romanis a domno Lnmberto imperatore promul-
gatis, capilul. II. Si quis snnclorum Patruni rcgulas
contempserit, et gloriosissimorum impcratorum Caroli
et Ludovici, atque Lothnrii et Ludovici fiiii cjus, de
decimis in eorum Cnpitularibus stntuta el sancita
non observavcrit, easque alibi 7iisi in baptismalibusec-
clcsiisabsque consensu episcopi darc tcntaverit vel reti-
nere prccsumpserit, et qui dat et qtii rccipit, cisdcm
constitutis pcrcellatur. Quod si neque sic correxerit,
auctoritate et judicio sanctw sedis apostolicw ntodis
omnibus subjaccat. In eodem codice Thiiano cxstat
consfitutio ejusdem Lamherli : (Jt omnis decimatio
episcopo vel ei qui ab eo substilutus est prccbeatur; ,
qiiam Baronius cum aliqiiot aliis Capitulis edidit ex
codice scripto Antonii Augiistini, ct Uavennatensis
concilii decrelis suhjecit. Biniiis vcro allexiiit con-
cilio Romano cjuslem aiini, initatipie cssc canoncs
concilii anontjmi, sive ignoli. Ilunc seciitiis csl Col-
daslus {Tom. III Conslitvt. tmperial. pag. 299), qni
fuisse anno 903 in convcnlu Ticinensi. Verum Capi-
tula illa ex codice Antonii Augusiini cdita esse Lam-
herti iinperatoris niiUus esl diihitandi loc;;s post te-
siimonium co iicis Thuani, pia'scrlim si quis syiiodi
ctionc imperiali. Vcruin iil ad id undc paiilispcr di-
grcssi siimus noslra rcdcat oratio, sicul ejiiscopi ac
reliqiii cx oniine ccclcsiastico parcni rcvciciiliam
tribuclcinl C;ipitiilaribus ct canoiiihiis, ila Rcges no-
stri p;iri :uict;)ii(at(' ea pollcrc voIch;uit, nc(pic in-
fringi aiil violari taiKinam snpcrlUia sinchant ah his
qui s;ici'os caiioii!'s sibi snlUccre i>r;e(licarcnt. iNam
(piamvis lcgcs civilcs iioii dcdigncntnr sc(|ui divinas
rcguias, iit impcrator .liisliiii;iniis ait {Novcll. 85.
Va/c cliam c. 1, cxl. de novi oper. nuniiat.], sciehasil
taineii pr iicipcs noslri Icgcs qn;e canoiiihiis noii ad-
vcrsanlur, inviolatas (.'ssc dciicre, ncqiie ciiiqiKim II-
ccre lcgcm pcrrunipere ah cis lalam pcncs qiios Dcus
 15. CAUOLI M. OPP. PARS
vr,];iltcsso arliUriiim logtiiti comlcndanim. Ilaqiie
Caroliis Calvus in Capiiulari Toiosano anni 8ii,
posl conslitula Capitula ad tranquillilatein piil)licain
perlinentia, deiiuiin edicit ne episcopi illa rojiciant
pr;iUexlu oanoniiin, tanquain illi sibi satis siiperqiie
sint. Ut lipiscopi, iiiquit, siib occasione quasi aucto-
ritatcm linbeant canonum, his conslituiis cxccllcntia;
nostrre nequaqnam resultent aut neylcgant {Capitula
Caroli Calv., tit. 5, c. 8).
XIX. Iljic lamen Caroli cura, si sapientiam epi-
scoporum illius ani paiilo attenlius considerare vo-
lumus, supervacanea fortassis videri poterit. Nam
episcopi, quod satis inteiligerent Capitularia regalia
esse utiiissiina aJ conservandam disciplinam eccle-
siaslicam, ut supra vidimus, magnum illis honorem
ubique habeljant, ea assidue legebant et pervoluta-
bant, his iitebantiir in omnibus occasionibus ; deni-
quc, quoil cst omiiino magnificum ad laudem et glo-
riam Capitularium decreta in illis perscripta epi-
, forsitan his non usurus. Sed nos ejus fraiides aiibi
scopi transcribebant iii conciliis generalibus ac pro-
vincialibus, tum otiam in dioecesanis presbyterorum
suorum synodis. Nequc vero ineunda iii hoc loco est
longa et scrupulosa enumeratio Capiiulorum rega-
litiin, quorum verha vel sensus reperiuntur in con-
slitutionibus episcopalibus qu;ie post edita Capitularia
pr;):nulgat;o sunt. Legantur tanlum sanctiones con-
ciliornm ei synodorum illius x\\, sive qu;« in Francia
naslra pcrscriptic snnt, sive qua; in Germania et in
Italia. prajcipue vero concilium Meldense, Remcnse
apud sanctam Macram, Moguntinum anno 888 habi-
lum, Coloniense sub Carolo III imperatore celebra-
tum, Triburicnse et Trosleianum, tiim eliain Capi-
tula Hcrardi archiepiscopi Turonensis et Wallerii
episcopi Aurelianensis. Scilicet episcopi multum
op r.e ponebant in discendis Capitularibus , quia
ralionem de his reddere tenebantur in placitis gene-
raiibus, hoc est, in publicis regni coiiventibiis, ut
colligi potest ex epistola 28 Frotharii episcopi Tul-
lensis ad Iletli archiepiscopum Trevironsem. Nunc
ttutem, inquit, in proximo est placitum, quo sine dubio
sciscitabitur de obtemperatione mandati sui Dominus
mandati. Pneterea, qnoniam eadem Capilularia valde
favorabilia erant ecclesiis et personis ecclesiasticis,
qure hinc mullum juvabantur el attoUebantur, ne-
cesse erat illa scire, ut usui esse passent quolies
de conservanda disciplina ecclesiastica aut de rebus
Ecclesiarum agi coniingeret. Eam ob causam in
codice Capitiilorum Caroli Calvi {Tit. 46, c. l) vide-
mus Frodoinum episcopum Barcinonensem jura sedis
su:fi adversus Tyrsum presbyterum Cordubensein
tuitum esse aucloritate Capitularium Caroli Magni
ct Ludovici Pii. Sic Ermengaiidus episcopus Urgel-
lensis ,
qui sanctus fuit, eorumdem Capitularium
proesi lio recMperavit anno 1024 Ecclesiam quamdain
{Appendix Capitular., tit. 145) quam Abbas sanct;e
Cxcilire Elinlitensis pervaserat. Et eadem tempestate
consultus a!) episcopo quodam provincia; Rhemensis,
ut reor, Droco Bellovacensis episcopus quid agendum
sit de his qui clericos verberant, postquam laudavit
episcopum quod illos excommunicasset, subjunxit
constitulionem quie de ea re exstat in libro sexlo
Capiiularium {Ibid. tit. 146). Capitularia enim, qiiod
sa^^pe dicendum cst, erant valde favorabilia Ecclesi;c
et utilissima, ut lcgitur etiam in testamento Adeledis
cujusdam, qu;e anno xxv regni regis Henrici dedit
inler alia Ecclesi;e Barcinonensi librum Caroli sanctw
Ecclesice ulillimum, in tribus corporibus dicisum, id
est, ut ego qnidem interpretor, posiremos tres libros
corpus Capitularium constituebant eliam divisi loco.
XX. Adeo autem vernm est Capilularia essc favo-
rabilia Ecclesi;^, ut pncterquam qnod eorum decreta
repetebantur et describebantur in Synodis episcopo-
rum, ut observalum etiam est ab Antonio Auguslino
{Lib. II. de Emendat. Gratiani, Dial. 10), pruiterea
qui. coUecliones canonum adornarunt sequenlibus
(a) Vide Gratlan. 23, q. 8, c. 7, lyitur, et quae illic
I. SECTfO PRIMA. "0
A s;ieculis, veluliRogino, Biin liarilii';. Ivo ot Cr.ilia-
nus, plurima ex C;ipilulari!)iis Iraiistiilorint in sii:ts
oollectiones, aliqiiaiido siippresso vel siqiposito no-
mine, qiiemadmodum recle nionuit Francisciis Flo-
rens {Dissertat. jur. cunon., paq. 170), vir litlcrartiin
nostrarum perilissiinus. Et Regino (piidem, Ivo ot
Gratianus frequenter nominant Capilularia. At Btir-
chardus, cum Reginonem compilaret, niahiit aii(l;>x
esse et mendax, et qu:ie hinc accipiebat Capiliila,
Iribuerc conciliis quibnsdain aut Patribus anliipiis,
quam Regibus nostris, quod Franconim appellalio,
qna Reginonis atque Wilikindi eti;'.mnum a;vo gl)-
riabantur reges Germanorum, usurpari desiissel a^iaic
Burchardi, adeoque exuta a Saxonibus esset omnis
Capitulariuni istorum reverentia. Burchardu-> {lib. i,
c. 218 et seq.) enim semel tanlum expresso nomiiie
citat Capitula Caroli Magui, sic ut addat illa ab epi-
scopis collaudala fuisse apud Aquisgranum, alioijni
g s;cpe deteximus, tum ad Reginonem et Gratianum.
tura eliam in no.is ad Capitularia.
XXI. Tamenetsi miilta magnifica dicta hacfenus
sint adlaudem et gloriam Capitularium, nulla lamen
res eorum dignitalem, majestatem, auctoritatem adeo
commendat ac obedienlia obtemperatio pontilicuni
et
Romanorum quos annotaruni paruisse
viri docti
,
clim legibns regum nostrorum, et earum observa-
tioni sese obligavisse. Hujus porrorei probatio sunii-
tur ex epistola quadam Leonis quarti ad Lotharium
imperatorem scripta, quam Ivo et Gratianus recitant.
ILec sunt ejus verba De Capitulis vel prccceptis iin^
:
perialibus vestris vestrorumque prcedecessorum irrefra~
gabiiiter custodiendis et conservandis, quanlum valvi-
mus valemus Christo propitio, et nnnc et in wvum
et
nos conservaturosmodisommbusprofilemnr. Etsi for-
tasse vel dicturus fuerit ,
quilibet aliter vobis dixerit
sciatis eum
pro certo mcndacem {Ivo, p. iv, c. 176,
et II Panorm., c. 149. Gratian. dist. 10, c. 9. De
r« Capit.). Hoc argumentum acerbe ac invidiose tractiil
Carolus Molin;eus in libro de Origine, Progressu, ot
Excellentia regni et monarchi;e Francorum (§ 123 1"(
seq.), perstringens verbis asperioribus amhilionem
et usurpationem sequentium ponlilicum Romanorum,
et cavillationem et imposturas canonistarum qiii ,
non sunt veriti prffifatum Leonem arguere ignavi;e
et timiditatis, quasi metu sic scripserit et prolessus
sit. Atque ut ostendat vanam et slolidam esse eorum
inlerpretationem, addit eumdem Leonem quartuni,
imperalori videlicet subjeclum coram Ludovico 11
,
pr;«fati Lotharii filio causam dixisse, ejusque judicio
sese purgasse, nox^tque ita exemptum esse, argu-
menlo capitis, Nos si incompctenter (2, </. 7, c. 41).
Demum, ut notam timidilaiis el ignavilii amoveat a
fama ejusiem Leonis, allert exemplum Sarraceno-
rum ab eo dcvictorum quoinm alii strangulali fue-
,
runt in portu Osii;c, alii in servilutem abropti, quo-
rum opera usus est ad restanranda templa et inaMiia
urbis RonuB in pnccedcntibiis Sarracenorum incur-
" sionibus demolita («). Certe si quis paulo altentiiis
legerit qu;ic in Gestis ponlilicalibus ieguntnr de clec-
tione ejusdem Leonis, is facile aniinadvertet pnicci-
puam iHiiis causam fuisse melum Romanorum ex
Sarrac?nis, piopter qiicin illi magis in Leonem quam
in qiiemvis aliuin inclinarunt,
XXII. Falendum sane est islam canonistarnra ad-
notalionem qiiam Molimxjus refellit, neqiie ver:im
esse neque honest:im pro Leone et ponlilice sedis
apostolic;E. Sed considerandura est deteriore illam
temp )re in animos eorum inlrasse, ciim ii qui tum
se studiis litterarum applicabant, nihil ferme discf rc
possent nisi earum ignorantiam, exclusa videlioet
penitus el inexsiliumacta bonaruin artium ac veleris
pr«sertim histori;c cognilione. Itaque Baronius, ne-
glecta ac spreta ista canonistarum opinione, aiiam
viam iniit expediendi se a dillicultalibus qujc in hoc
adnotantur a correctoribus Romanis.
 COOEX DIPLOMATICUS.
opislol;R Lconis fragmenlo occuriTitanl iioinini anna-
los Eo(Mesi.!Sl!COs scribenli in urbe Roma (liaron. ad
an. 8i7). Prinuun igilur conlonilil luuic pioniissio-
luMU a Leone faclam iuisse e\ paclo et, convenlo in-
tcr eum ct Lolluirium Ludovicununic lilium cjus
iniperalores inilo islos liberani et canonicam ele-
; \oluit Baronius, cum postulationem istain ad Lotlia-
ctionem fuluri Roinani pontiiicis promisisse, et Leo-
neiu vice veisa pollicitum esse servalurum se iliibata
jura imperialia. Leonis porro verba ad impcralores
li.fc sunt : Intcr nos el vos pacti serie statutian est et
confirmatmi qnod eleclio et consecratio futuri
pontificis 7ionnisi juste et canonicc fieri dcbeat {Ivo, p.
V, c. 14. Gralian. disl. G5, c. 31). IUam porro Leonis
pap;e pollicitalionein de conservandis juribus iinpc-
rialibus explicandain esse ait Baronius ex epistola
Nicolai primi ad Micliaelem imperatorciu scripla, in
qua legitur pontifices pro cultu leinporalium lantum-
luodo rerum imperialibus legibus uti.
XXIIL Adversus banc Baronii sentenliam sive
scriptionem nuilta reponi possunt qu;e Cai)itularium
regioium auctoritatein sartain tectamque et illib.i-
tam pnestanl. Naiu piiino manifestum est ex tcxlu
epistoUc Leonis delataai adversus euni querelam
liiisse aJ Lothariuni imperatorem, lanquam is Capi-
lularia Regum Fiaiicorum conieiuneret. Ad quain
criminationem ille, injuriani suam ulturus, ac sui
securus, respondit se ea velle irrefragabiliter in
a'vum conservare, magnuai et impudens mendaciuin
esse asseverans quiJquid contra dictuin fuerat iinpc-
ratori. Ilanc interprctationem, qua; alioqui maiii-
fcsta et cuivis obvia cst, (lcbeinus BarthoIoin;co
Brixiensi, cujiis luec sunt verba : Lothurius audive-
rat quod Leo papa no!cbat leyes servare imperiatcs.
Unde interrogavit de hoc papatn an csset verum.
Lco scribit ei, et dlcit (juod ipsc vull lecjes
irrcfragabilitcr, et aui alitcr dicit, mendax
in 9 de Capitulis, dist. 10). Deindc Baro..ius,
c.
quaiuvis paulo infra faleatur Leonis verba esse in-
telligenda de libris Capilularium, hic tamcn, ubi de
vero sensu agilnr istius epislohe, qu;c in illa dicuntur
de conservandis Capitulis et praeceptis irnperialibus,
ea transfert ad jura imperiaiia, generalibus verbis
niinuens auctorilalem eoruin qiue de Capitularium
observatione dicunlur. Deniqne jura illa imperialia
explicat ex epis;oIa Nicolai primi ad Michaelem
peratorem Conslantiiiopolitanum, in qua nulla Capi-
tularium mentio exstat neque e.xstare potest, el in
«pia verbis tantum gcneralibus scriptum est Chri-
stianos imperatores pro a^terna viia Pontificibus in-
digere, et pontilices pro cursu tcmporaliuin tantum-
moilo reruin imperialibus legibusuli; id est, subj;i-
ccre quidein poutifices legibus civilibus ratione reruin
lcmporalium, non vero ratione personae : episcopos
eniin esse deos, et deos ab honiinibus jiidicari iion
posse, ut aiobat Conslantinus Imperator. Nam quod
Baroiiius ea Nicolai verba, ut congruere possent cuin
cpislola Leonis quarti, interpretatus est de pontillci-
bus >....flllUi(X.7,
.jK*^ Romanis, cuin gcueralitcr
i_i*|ii ^v^in^l «lll.*^x vi^ omnibus \.Wiai.^V/l/IC5
de WIlliaiJJVl.3 episcopis
iiitclligi debe;int, tani alicnum esl a sensu verborum
Nicohii, nt nihil alicnius esse possit •- {McoLIep.
^ f 8
Gratian. dist. 10 c. 8).
XXIV. Rursuni Baronius, ut opinionem suam dc
pacio faclo inler Leoneni (piarluin et Lolhariuin ac
Ludovicuni iniperatores coulirinei, ail illuin ea leiii-
peslale pelii.^se ab iis lcin impeiatoribus uti lex Ro-
mana deinccps suuin robur propriumque vigorciu
oblineret, annnisse porro postulatis papiu Lolhariuni,
ciijns decretuin de ea re describit cx libro secuiido
legis Langobardorum. Aiitequam vero islam Baronii
observationein exculiaiuus, monendus cst lector eam
non es.se Baionii, scd correctoruin Roinanorum, qiii
ad caput \'eslram, dist. 10, coniccturaiu feccrunl de
re quain Baronius poslea uti ccrtain tradidit {Ivo,
p.
IV, c. 181). ILcc sunt verba pap;e Vestrum flatjiia-
:
mus clementium ul sicut hactenus Romanu lcx vi(juit
absque universis proccllis, et pro nullius pcrsona ho-
minis reminiscitur csse corrupta, ita nunc snumrobur
— PROLEGOMENA 78
A propriumrjite vigorcm obtineat {Cratian. , dist. 10, c.
15). Ivo et Gralianus, qiii locum istum nobis con-
scrvaverunt, nullain liicLudovici mentionem faciunt,
sed Lolliaiii tanlum, tanquam ad illum soUun scii-
pta sit epistola Leonis. Falsus esl itaqiie aut fallere
rium et Ludovicum factam essc scripsit. Porro de-
cretum Lolliarii qiiod correctores Roniani ac posl
cos Baronius existimarunt datum esse ad posiulatio-
ncm Leonis quarli, quodque illi descripscriiiij e\ co-
Romani dice legis Langobardorum, diu ante promulgatuni
luerat (|uam idem Leo locaretiir in sede beati Pei ri
condilnm enini a Lolhario fuit anno 82 i, lem^ore
Eugeiiii secundi, ut lcgitur in veleri codice ms. bi-
bliothec;\; Tliuan;v, ct in collectioiie canonuni Car-
dinalis Deusdedit, ex qua llolstenins Capitulare edi-
dit in quo caput istud conlinetur ( Vide tom. II Capi-
ttilar., p. 318 c/ 1291). Itaqiie etiam ex hoc capile
corruit opinio Baronii de pactis initis inter Leoi.eni
Pi»P=im et imperatorcs Lotliarium et Ludovicum.
B XX\. Pyeqiie magis vcruiu est qnod ait Baronius
eunuleni Leonein pervicisse nc electio RoiUMni ponii-
licis lieret nisi ex canonum pncscripto, et eosdem
imperatores remisisse condrinationem, quam sibi
vendicabant, Romani pontilicis elccti, vclqualecun-
que aliudjus quod sibi in ejiisdem eleclione vel con-
secratione arrogare tcntasscnt. Nain si verba Leoiiis,
qiia3 paulo ante recitata sunt, absque ullo pnvjndi-
cio leganlur, luanifestnm crit consensisse quideni
imperatores ut eleclio Roiuani pontilicis iierci juste
et canonice, S(,'d tamen eos(!em non abjecisse jura
imperialia ,imo ilia cxpresse sibi retinuisse cuni
decreverunt uti ea electo jjfsit' fieret, id est, secun-
Quare duiu morcs antiquos, servato jure iniperatorio, ita
observare ut electus poutifex non pi ius copsecretur quani s:i-
est {Gloss.
cramentum fidelilatis faciat coram missis imperato-
ris, qui canomco ritu et consuctudine ab imperatore
diricjutitur, ut legitur in concilio Ravennateiisi {Vi-
de tom. I Capitular., p. 6i8). Atque id adeo certum
est, utetiam mortuo Leoiie cuiu Bcnedictus III ele-
ctus fuisset, clcrus et cuncti proceres, ut lcgitur ia
Gestis pontificalibus, dccretum componeittes, propriis
manibus roboravere; et, ut consuetudoprisca exposcit,
invictissimis Lothario ac Lndovico destinavere (luija-
iiu-
stis. Deiii(|ue idcm Benediclus non anteordinatusest
quam veiiieiit(^s in Urhcm imperatorii, ejus
leg::ti
electioni consenseruiit. C;ct(Mum eliaiii diu post ista
tempora elcctiones Roin;uioruin pontilicum indiguc-
runt prKsciitia eorumdcin Missorum, quemadniodum
pluribus olim dictiim csl ad Agobardum.
XXVL Yeruin ut ad Capitularia regiim noslrorum
redeamus, quamvis non reperiamus Romanos ponti-
(ices qui ante et post Leonein (piarlum vixcie, pol-
licitos csse observaturos se legcs in eisdeni Capitula-
ribus perscriptas, hinc tamen facile colligere possii-
nius subjeclos illis fuissc, quod el ip.si inteidnm Ca-
pitularium observationein comniendaverunt, et co-
ruin caus.x' ac lites a judiciluis iinperaloiiis judicate
f^ •
i\r
m
•
t * I
quipp»^ Joannem IX
I I
^""^' .synodo Raven-
D VT
"''''' celebrata anno 90i, snggessisse Lamlu-rto impo.
;
' ratori, (pu sacro conveiitui intcreral, iiti Capituia
Caroli Magiii successoniiuipie ejiis inviohila csse ju-
beret, et Laiubertuin cdidisse decreliiin de ca re se-
cunduin suggcslion(MU pinlifiiis. Cons-l;it pr;clcre;i li-
tein de su!t.icctione monaslcrii Aciitiani siveFarfensis
in ducatu Spolctano, qu;(' crat inler Paschalem pri-
mnin papain Romanum ct inonaclios eiusdem inoiia-
slerii, jiidicalam fuisso a judicibiis iniperatoriis anno
8"2i, piMScnte et non rcpngnanle Pjischali, illumque
acquicvissc jiidicio (|uo libertas (^jiisdem monastcrii
sancita esl per praMeplum inipe ialc. Exslat viro
Andr;ca Duchesiiio cililis.
XXVII. S(;d uihil illiislr.ius ad asscrendam (iis^nila-
tcni et auctorilalem jn.liciorum iicpci iiilinm alierri
potcsl, quain id (piod de Grcgorio IV narrat auclor
cjusdem Chronici. Foite ca lenipestate Ludovicus
Piiis imnerator legalos Romam misil ad jiislili;is fa
cicndas Josephuincpisccpam, ut reor, Eporedicnsein,
 19 n. C.AUOI.l M. OVW
Leonom comilcin, ol Adcihriiniluni, ;ic f(»r(;>sso alios.
r.uin iili ivsi<l(M<Mit in Uoin.c in jialnlio l/iU;-
jiiiiicio
i';\ni'nsi, proposil;! osl coiiiin cis conlrovcrsia dc (|ui-
Inisdain |>osscssionii»ns (|iias liii;(>;ii(!iis aljlias cjiis-
dcni monastcrii Farrcnsis aiclial i>.'i\;isas fuisse al)
Adriano cl Lcouc piiililiciiiiis Uoiiianis, injiislc vcro
reloiiias ali coruin successoiii>iis Sloiiiiano, Pascliali
01 Eugonio. Ciiiii priino die (inis cansa' imponi iion
poluissel, rcs dilala est in postorum. Tiim vero, au-
dilis ulriiisipio p;irlis ralionii^us ac inatiirc disiiissis,
pronnntiatnm osl sccundnm monaslerium. Vernin
(Iregoriiis p;ipa starcjiulicatis, sed a missoriim
iioiiiit
imporialiiim scntonlia appollavit ad imperalorom. In
(juo maximo elucol vis el amplilndo anctoritalis iin-
poratori;c. Isliiis mcmoraliilis ac valde singiihuis
historioc momoriam dohonins eidom clironiro F;ir-
fensi cujns locnin, licct sit val;!o piolixus, liic
; imperii poncs Lotharinm fuorit , non aulcm pcnos
lamen intcgrum uescriljerc operic pretium essc pu-
lavi.
t Ouin Joseph cpiscopii? cl Leo conic>, missi do-
miiii Hliidovici impcratoris, rosidorcnt in jiidicio
Uom;e in palatio Laleranonsi in pr.rsentia doinni
Gregorii papx, il)iqiie adosset Leo cpiscopiis ct I>i-
bliotliecarius sanct;o Uoukukc Ecclcsi;»', ct Thcodorns
opiscopiis, Cirinus primicciius, Tlieophilaptus niim-
miciilalor, Grogorius filius Mercnrii, ct Pctriis diix
de Uavcnna, cl alii plurimi, vonil domnus Ingoaldus
al>i>as hujiis monaslorii cnm Audulfo advocato, ct re-
lulit quod domni Adrianns ct Leo pontifices per for-
tiain invasissent rcs hnjus nionasterii, id cst, curtcm
Corvanianuin, et curtem sancli Vili quaj est in Pal-
mis, ct curtem &anct;io Mari;c in Vico Novo, cl curtcrn
in Uariliano, cum rebus et familiis; unde tompore
Siophani, Paschalis, el Engcnii semper reclainaverat,
et jiistitiam ininime invcnirc potorat. Tunc ipsi missi
cl jndices, quiliiis (lominus imp.crator in urbo manda-
vorat ut do lioc faocrcnt justitiam, pr;cscntc doinno
apostolico interrogavcrunt ailvocatum ipsius aposto-
lici nomine Gregorium quod exinde diceret. Qui dixit r
quod ips.c curles ipsi inonaslerio nihil pertinercnt.
Doinde advocatus domni ahhatis ostondit monimina
cx ipsis, et conlinchatur in eis qualiler Insilhorga
ahhatissa Sancti Salvatoris de Urixia easdem cnrles
in hoc monasterio per ipsa monimina dclegavorat, et
aliiul monimen quod Toudicus dux cidem AnsilhcrgiTO
Iiliic su;e donaverat, et pr;ijce{>tuni Desiderii rcgis cl
domini Caroli imporatoris, qiiihus ipsas curtos cum
i>mnilnis ojus porlinentihus in hoc monasterio confir-
iiaverant. Tunc siipradicli missi et jiidiccs cos re-
gna.!iare fcccrunl, fidcijussores utrinsque sccundum
suam legem poncntcs, et ut alia dio ad idem placilum
redircni jussorunt. Et sic \cnit domnns al)bas ct cjus
advocatus una ciiin testimoniis, quorum nomina sunt
Gradolfns, Guaspertus dc Ueatc, qui sic lestificati
sunt, ut relatnm est. (]ontra qna^ pr3edictus advocatiis
pontificis nihil contrarium dixit nec potuit, quia honi
homines visi snnt oi. Iloruni venit Joseph Castaldus
Realinus cum honis et veracihus hominihus; et in-
tcrrogati per sacramenlum quod domino imperatori
lecerant, lestimonium supradiclorum virorum lauda-
verunl, ct qnod bonc in omnibus rccipi posscnt afilr-
maverunt; et seorsim interrogati snnt qiiorum pii- ;
mus ait K(jo scio ct bcne mcinoror (juoniam tcmpore
:
Longobnrdorum ct domini Curoli impcrntoris ipsas
curtcs ud pnrtem monasterii vidi, ct rccordor ibi prw-
positos Joctnnem cl Pelrum ct (^lirislinnum, monaclios
ipsius monaslerii, nsque dnin per fortiam pnvdicti
Pontificcs cxiiide lolterc {cccrnnt. Similitor rcliqui
dixoriinl. Doindc venerunt boni ct veracioros homincs
duodecim, id cst, Joannos, Clarissimus, Meilio, Tcuto,
Casliniis, Andacius, Alhoin incdicus, Gualispertiis,
Constantinus Notariiis, Pctrus, Fratcllus, Hydoricus
Scahiniis. Hi omnos intorrogati qnid de ipsa causa
scirent, simililer dixerunt. Post h;cc Audulfus advo-
catus.juravit, diccns :/>(?)• m« sniicla cjiKduor Evun-
gelia,(inia sicut isti testcsdixcrunl, i!a fuit vcrum. Ihvc
suprajU.cli missi sive judiccs audicntcs jndicavcriini
P.VUS I. SECTIO PUIMA. ?50
A nt (jrcgoriiis, advocalns ponlificis, rctrad«>rct ipsas
ciirlas AiidiiHo advocalo ad p:irtciii hujiis nion:istorii
qnod facore noluit. Scd et.ipso apostoliciis dixii nO'
stro judicio sc minime crcdere, iisipic dnin in pr;e-
sontia domini impcratoris siniul vcnircnl » {Cliron.
Fnrfense upud Ducliesn. t. III, p. fi.^iO).
XXVIII. Ad confirmandam dcniipic Francornm
principMvn logninqncFrancicarum aucloritaiom cti;im
iii causi.; cpiscoporiim iirbis a'torn;r', sive iili aclorcs
cssent, sive dofonsores, omilli non dobel episl(da
Leonis"pap;c ad Ludovicnm imporatorcm, ciijus fra-
gmcntum cxstat ainid Ivonom otGratianum. Sedantc-
qiiam nos illnd relcramus, admonendum vidctnr cpi-
stolam istam Lconi qiiarto Irihni a Graliano, Conrin-
giuin lamcn pniare illam csse Lconis lertii, co in
primis argunicnto quod Leone quarto sodente summa
Liulovicuni. Deindc apnd nemincm veterum scri-
plorum rcperitiir intercessisse simultatcs aliquas
g inter Lconom quartiim ct Lolliarium. At vcro ox
Eginhaldi annalihus liqnct coinmotnm adversns Loo-
ncm tcrtiiim fuisse Ludovicnm Pium anno 815, qiiia
cum conspirationem adversum se initam dotoxisst l,
omnes illius factionis uuctores ipsiusjussu fucrant tru-
ciduti, privata vidolicot aucloritate siia, cnm rcin
deferre dehuisscl ad aures principis rcrum domini.
Addit Eginhardus Leonem purgare se studuisso apud
Ludovicum, missis ad eum logatis. Prohahile aiitom
cst scriptam missamque eodem lempore a Leoue
fiiissc cpislolam ad Ludovicum, de qua liic nohis
nicnlio est. C:etcrum, Conringii conjecturam adjnvat
Ivo Carnotonsis, qiii cpistolam illam a Leone simpli-
citer scriplam docet, ncque Loonis tcrtii noc qiiaru
numcrum exprimcns. Admoncndum pnvtorea necos-
sario est fuisse pcr ca tompora in urbe Uoma judiccs
imperiales, illic assidue moiantos ad dcliberandns
litigiosas contentioncs, ct rcgiam dignitalcm scnipcr
fuisse Rom;\; suisquc confiniis usquead finemdicruin
cjusdcm imperatoris, ut docet vetus Scriptor qui suh
nomine Eutropii Longobardi solet laudari. Itiiqiic
quoties aliquiii lum caus;v sivc leves sivc gravos inci-
dehant, judicahantur a jndicihus imperatoriis. Quod
si quis sihi injuriam faclam csse quercrelur, mittcbu-
tur pro tali nccjotio lcgutus ab imperatore qui diligcn-
ter examinarci rei veritatcm, ut ait idem aiictor. Cum
ergo quidam Uomani, ut ego quidom arbitror, male
Iractati a Leone fuissent conira legis ordinom, que-
relamque propterca suam adversus cum ad Lndovi-
cum imperalorem , veUit ad suprcmum dominum,
rclulisscnt, istequc haud duhie Leoncm rcdarguisset,
missurumqne se esse legatos scripsissct qui rci vcri-
latem inquirercnt, Lco ad eum rescripsit parilurum
sc corum judicio, rogans tamcn principcm ut \iros
sapicntes el Deum tiinentes mittat. JSos si incompe-
tcnter aiiguid ecjimus, inquit, et in subditis justce legis
tramitem non conservavimus, vcstro ac missorum ve-
strorum cuncla volumus emcndare judicio : quoniam
si nos, (jui alicna dcbemus corrigere peccuta, pejora
D commiltinius, certe non veritntis discipuH, scd, guod
dolentes dicinins, erimus prw ca'teris erroris mucjistri.
Indcmagnitudinis vestrwmagnopere clcmentium iniplo-
ramus ut t(des ad liccc, qua' diximus, pcrqnircndn mis-
sos in liis partibus diricjatis qui Deum pcr omnia ti-
mcunt, et cuiictu, quenindmodum si vcstra prcvscns
fuisset impcriulis gloria, diligcnter exquirunt. Kt non
tiintum Ihvc sola quw superius diximus, qucvrimus ut
exuinnssim exngitcnt, sed sive minora sive etiam ma-
jorn illis sint de nobis indicata negolia, ita corum cun-
cla legitimo terniincntur examine, quntenus in poste-
riim niliil sit quod ex cis indiscussnm vel indiffinilum
rcmanent {lvo,part. v, c. tl; Cratian., u, q. 1, c.
4.1).
XXIX. Piitant pleriqiic intoipretcs juris canonici
ct theologi scolaslici, prirsertim vero ii quibus aut
drigo aut mcns spcctari non dehcre
fnit Ilalica, ista
lanquam si papa fuciit snlijcctus auclorilali impcra-
toiis- scd nm^ ni:v nimia humilitalc se spoule suh-
 8> CODEX DIPLOMATICUS. — rROLKGOMENA. 82

|i*'crc voluil ojtisjiiilioio, aiJooquo opus hoc
i,)si loquiinlur , s!ip!McroL;:Uii!uis , cl
lH»ssc ciiiiu papaiu cx luuuilitalc cl pro bonopacis sub-
luiUcMvscjutlicio aUerius. Islaui iulo! prclalioncui liaii-
sissc illos conslal ex glossa islius noslri capilis, quam
posUn» verbis niagnilicis , ut fcrine ainal poslcrior
aliilalio, mulUiiu ainpli!icarunt. Qiiiddm , inqiiit
:i\\c\ov Glos^sja, coufiucrcbantur de Lcoiie papa apud
l.ndovicum de injnria cis facla. Ptipu commitlit se
impcriali jnrisdiclioni, et roijat Lndovicum iinperalo-
rem nl tales nnniios mittat ad IhvC imiuirenda qni
Denm timcant, et qui vicem imperialis gloria' sic exa-
minent ct dilfuiiant, nt nnlla possit in posternm dubita-
tio rcmancre, ctiamsi majora opponanlur ci qnam ca
cssc, iil A dit) jurcjnraudo purqavit, cl iuterfectorcs prmiicto-
iiou dcbili : rnm, quia de fnmilia saucli Petri craul, siimmopere
dcfcudeus, morluos vclut majcslalis reos coudemnahat,
jureqne civsos pronuntiabat. Cuui i!;ique sic salisfa
ctum essct inipei'alori, ct rursimi Paschalis ad eum
exeiisalionem suam misissct pcr It^gatos, accusatio
ultra progrcssa non cst. Ex quibus omnibus intcUigi
potcst acciisationcs qua^ fiebant por ilias tcuqiostales
:idvorsus ponlificcs Romanos, cuin dc lio!iiicii'ii cri-
inine agciiatur, ail impcratorcs dclatas fiiisso, inissos-
que ab iliis logatos qui rci veritatem intp.ircrint.
Nam si nulla in hHJusccmodi rciuis ciat aucloiitas
iuipcratoris, cur Lco III icg;ilos ad Lndovit iiiu I'iuin
de iis quiv Domiuo sno objicicbautur per
iiiisit, tpii ci

quiv dictn snnt. Etmo\ adilit Hic papa se snbjicil

: omniu salisfeceruut? Cur Paschaiis tiiias ail cum lcga-
aHornm judicio, quod facere potcst, ut ff. dejnris. om.
ju. est receptnm. Aiunt constans esse neininein a nii-
nore juciicari possc, papain csse supcriorcin impcra-
lorc et omnibiis rcgibus ac priiicipiiuis, cum nulliiis
jiidicio pnelcniuam tlivino obnoxiiim osse, ct ipsum
dobcrc dc oiunibus judicarc. Confundunt vidclicct
spirilualeni Uoinani pontificis auctoritatem cum teni-
porali, et causas cjiis civiics non dislinguunt a erimi-
nalibus, cuin taincn maximuni
tioncsmisit ut innocontiam suam proliaictyCiir se ju-
rcjurando piirgavit coram judicibus impcratoriis? Isla
eniin omnia ne<iue gratis ncquc spoiito liori coiisiie-
vcrunt, pr;osoitiin a suminis [)otcslati!>iis. S;inoimpe
g ratorum donrnatus et pi incipalus haiid diildc iion lam
(juam gravis eral cpiscopis Romanis iiloruin
gr:ilus
lcmporiim, qiiia monarchia tcnipoialis Roiii;ui:c cc-
clcsi;c j;im tum siirgeiiat, et lacorlos v:ilido niovcbal.
inlcr lucc omnia dis- Itatpie landcm posl varios on;iti!s, (iiin posl niorlem
t

criinen Elenim ut falendum esl

sit.
spirilualcm rcgtim ac principum cliristianorum, ct
ipsiiis personam judicari non possc a judicibus sa-cu-
laribus («), ita ccrtum est, qucmadmodum ex liis qu;e
hactonus dicla sunt colligi abunde potcst, clcx pliui-
illum csso patrcm Liidovici II imporatoris, Caioius C;ilviis Fr;ui(oium
rex cvocatiis ab iliis fuissct, olijecta sp;' impoiii Ro-
niaiii, venicns i?omrtiH,iiiipiil Eutropiiis L;uigol>;udus,
reuovavit pactum cnm Bomanis, perdouans illis jura
rc{jni consneludincs iUiits. Removil ctiam ab eis
et

bus aiiis votorum tomporum moniimcnlis, Komano- retjias lcqaiiones, assidnitatcm vel prtrscnliam aposlo-
rum p.;iiililicuin causas civilos ad forum svocularc lictv clectionis. Qnid plura? Cuucta illis contulit qiuc
pcrlinuissc anliquilus, quandiu Romam in sua po- volnerunt, qnemadmodum dantnr illa qutv vec recle
testato habucrunt Rogcs el iniperalores, hoc est, acqniinninr, uec posscssnra speranlur. Ab illo anlcm
usqiie ad inortcm Ludovici 11 impcratoris. Iino accu- die liouorificas cousuetndiucs rcqicv difjniiatis ncnio
sationes adversus eos inslilutas cognilioni principum imperatorum, nemo regum (ictiuisiiit.
aiitiuanlo sulijccias fiiisse ostondere videtur (b), ni XXX. Quod autcm ait Eginii^udus Paschaltiii P:v-
fallor, excinplum Paschalis piimi. Etcnim cum scdi- pam ea de causa dofcnsiononi honiiriilaium susco
lio qu;et!am facta essct Roma; anno 8^3, comprchon- pisse, quin de famiUa sancti Pdri eytinl, ot ni(»;lii(»s,
siquc ac capitc truncati (iiissont Thoodorus Romaire p vcliit icos, juic ca'sos dixisso, :ili(iu;uii
m;^jcstatis
Eccl si;c piimiccrius elLeo nomcnclator, et lioc idco ^ dillicultatcm liabcl nain aciio violat;!' in;ijcsl:itis iu
:

eis contiijissei, ut ail Eginiiardus, ciuod se iu omuibns eum laiilum intenili potcst qu.i conspiratioitcni facit
fideliler crija paries Lolharii juvenis imperatoris aye- adversus principom vol adversus Rcmpiiiiricam. At
rcnt, dicerentqiie nonnulli vcljnssu vel consilio Pa- isti hujusoomodi commisciant (c)
niliii imo c:fisi :

sclialis pontificis rcm fuisse perpetratam, Lu;ioviciis prtiptci'ca </«0(/ se iu omuibus fideliter erqn
dicuntur
rius iinporator iegatos, qui de ista causa cognosce- parles Lotharii jnveuis imperatoris aqcrcut. Rcos
rcnt, Rouiain misit Adalungum, aliiialem monastei ii porro m;ijostatis fuisso dictos, quia m;ijcsj;!t( ni jiou-
sancti Voiasli, et Iluiifridum, comitem Curionscm. lificis hosciant, putari non polcst. T;uiiotsi ci;it!i t!;i-
Leqati l\omam vcnieutes, in!]uit idcm Eginhardus, ronius ve!'um ac sinceium csse privilogiiui! tiuotl
rei cerlitudincm asscqui nou potncrc, qiiia fasclialis Romana' Ecc!osi;o concossiim csse volimt ;i Luilovioo
ponlifex se ab hnjns facli cummunionc cnm inatjno Pio, cujiis IVagmcnta exstant ;ipiid Ivonom ct{Ji;(tia-
cpiscoporum numero (id est, cuni 34 cpiscopis, ct mim, sompcr lamcn conslaret supicmiim Roiiian;!!
piesbytcris, et diaconibus quintiue, ut Thegaims tra- dominum fuisse, non papam, scd i:i poiatorcni,
iirbis

(a) !d voiissimum cst e\ quo in potcstatcm pnp:e rioriim ejus siquidom ait divinus idcm lcgislalor,
:

pais magiia Ilali;c redacta t^st. Cum vcro inipcratori- Matth. X, 2i Non est discipulns siiper maiiislrnm,
:

bus ponlifcv Roiuanus obediebat, persona cjus sicut nec servus super domiuum sunm. Lndo Apostolus ;i(l
<t ciclcroruiu fideliiim a civilis poteslatis.judicio p/n- Roiu. XIII, \-l Omnis anima potestatibus sublimio-
:

dobal. Et si qiiis fort<! Roiiianoruiu poiUiiicimi pt r- ,. ribns subdila sil.... Nou esl cnim potestas nisi a Deo...
tliicllitinis facinoiis pultiici,
vol ciiJMslil)et allciiiis ^ Itaqne qui rcsistit polestnii, Dei ordiutttioni resistit...
mortt! miiU;m li, roiis fuissot, prinoipis aucloriiate Nam principes nousuul tlmori bonioperis,scd mali...;
poluiss(>t ad siipplicium con lcinnari lioc proluuc in : siantem malum fcccris, time : uon cnim sine cavsn
piomptii cssot. Sod iit ca dc re oiunis rcrmiiualiir qladinm /lor/rt/.... Ad logos (ivilcs (iiilibct iion:! ridc
di;sccplatio , id uniim quo allati principii vciit;is attcndonli voiilas t^adom fiii;^obil; ([lia soiiicl logiiil;!,
iucoucussa roman:':tt atlonlo p;'ipcnJoi!duin csl si : corriiit ha'c opinio, j>crsoii(.in jiiiptv t:b iinperntori-
diiiii l\om;mus pontif'\ iiiip;'i;itoi'i!iiis p:ircl)al, ;d) bus jntlicari oiim uon polnisse. (Pktk. nr Ciiim vc.)
conim jurisii» lioiio ot suiiima polcstato porsona cjiis (b) Lco lll jii(!io:itus ct purgatiis cst 01:1111 C;i- (

ii!»cr;i fiiissot, tpiot iiide sccuia liiisscnt absiirtht idlo l\l;igno taiKiuain judictj. Vide Annales Etjin-
Miuc cnim noc p isonam c;eteiorum cpiscopoiiim liartii et llcifinonis.
oninimii t|iii!ms
, ut ail sanctus Cypiianus (ciim
, ((•) l!oc a(lot) vcruin cst, ut corum ciga inipcialo-
p;ip;i, Ecclcsi;e t-apiie) cpiscopatus nuus est, citjus rcm oltscquium vcra niortis caiisa fuissc vitlc:ilui'.
a siuijnUs iii soHdiim pars tenetur, o,ciii!iscui!<iiio laci- INonuo vcro, i|uo f;itilius oxcus;irciitiir lii>iiiici(l;o, 0(»s
noriiuis conl:imiiiai'oti!r, a jurisdiclione principum ;ictiis:i!e i)olor;il Pasoh;iiis :iii(jiiid coiilia ordinoiu
(juiiiiis sulidimSiir, pcntlore inforcndiiiii cssct. Quis piiidi(ii!n ni:icl!i!i;isso, vcl oos ci iiiiiiiis :iii( i;i;is ;oquo
vcio taicm sciitiiViiam cxadvcrso iloclriiue Evan- giavis ac m;ijoslalis rcos o\hii»uisso? (|ii()d i''.;'ii!liai-
golii roclotpie oidiiii a;ivcrsaiii, ho.lic tlcfcutiore dus liis vciois roildldoiit Moriuos vclnt mcjcstaiis
:

aiitlrat? !>i\!l Cicistus, Joan. wui , oO : Itcijiinm rcos coudemiitibiil. ISoc oiiim, aimine majtstutis, fccOpe
lULum non csl de iioc uunulo: i:v^o licc rcgnum \i'.a- s;rpiiis abiisi bunl (Pi;ik. di; Ciu.mac}.
83 n CAROLI M. OPP. l'ARS
;»deoqi!0 criirien n\aj(^s!:Ul!i in P;\schalt^ni pnpain coin-
nnui iion Qiiippe Luilovicus Pascliali ct
puUiisse.
siicccssoribus cjus us(iuc ad linein siwuli tribuens ci-
vilalem Uonianain, ct tol amplas diliones qiiibus
hodie illius sncccssorcs poliuntur, sibi retinuit sii-
preinum doininaluin in civilatos regionesque conccs-
sas Salvn semper snpcr eosdem ducalus, inqiiit, no-
:
stra in omnibus dominntione, et illorum ad nostram
pnrtem subjcctione {Tom. I CapituUir., p. 59i). For-
lassis ergo dicenJuin cst seditioneui coeptain fuisse
per Theodorutn el Leonein, a quibus fainilia sancli
Petri lacessita fuerit ac hesa, ac proptcrea crinien
niajestatis coinaiissiiin ab illis fuisse, quia viiii ct
nianus eis intulerant qiii erant in speciali defensionc
Romani pontificis {n), quos tum iicqualibus privilegiis
ornatos fuisse cum illis qui erant in speciali defen-
sionc iinperatoris colligi posse videlur cx Capilulis
(}u;c Lothai ius iinperator, anno 824, addidit ad h-
mina lieali Pctri, in quibus h;iec priino loco leguntur
Conslituimus ut omnes ciui snb speciali defensione do-
mni npostolici seu nostra fuerint suscepli, tmpetrata
inviolabililcr utantiir defensione. Quod si quis in quo-
cunque violarc prwsumpserit, scint se pericnlum vil(V
siia' incursurum {Tom. 11 Capilular., p. 517).
XXXI. liaclenus dc Capitalaribus r>gum nostro-
ru;n, d<'quc eorum dignilale et auctoritate, generali-
ter egimns, ct qiiOinodo iisdem etiam Roma et Ro-
inani pontilices subjecli essent. Nunc susccpti opcris
ratio postulal ut de Carolo Magno, fundatore illo et
auctorc florenlissiini Francorum imperii, deqne Ca-
pitularibus ab eo promulgatis nonnulla seorsim dica-
nuis. Existimavit illuslrissimus Card nalis Raroniiis
(Ad an. 801) parcissimum illum fiiisse in novis con-
(iendis legibus, adeo nt, cum tandiu vixerit rcx alque
imperator, regnavit enim per annos sex et quadra-
ginta, perpauca tamcn lcgum capita sanxisse dica-
tur. Et Raionii quidem opinionem confirmare videtur
Eginhardiis in Yila cjusdem Caroli, scribens eum,
cum animadverteret iniilta legibus popiili sui deessc,
muUaque in illis invcniri rcpugnantia, cogitasse qu;e
(iecraiit addere el repuguantia lollcre, sed nihil ahud
al) co factum csse quam (juod paiica Capilula, cl ea
imperfccta, legibus addidil. Ihicc sunl verba Egin-
hardi Posl susceptum imperinle nomcn, cum adverte-
:
ret mulla leqibus populi siti deesse {nnm Franci duns
unbenl leqes plurimis in locis v.ilde diversns), cogitavit
qiuc deerant addere, et discrepnntia unire, prava quo-
quc ac perperam prolata corrigere. Sed in iis nihil
(diud ab co factum est, qnam quad pnuca Capitula, ei
ca imperfecta , legibus addidit. Omnium tamen natio-
num qna' sub ejus dominatu erant jura quiv scripta
,
non erant describere ac litteris mnndnri fecit. Ista, in-
(piam, favcre videntur opinioni Raronii. Eg() lamen
putaverim ila intelligcnda csse, nl dicalur Caroliis,
|>astquam fiKtus esl imperator, cogitasse de emiMr-
d;!ndis conciliandisque lcgibus populorum sibi subje-
«torum casterum dcstinata exsccutum non esse, ac
;
nonnullatantumadilidissc legihusillis p.am Capitiila :
(jusedam adjccit lcgi Salicai cl legi Ripuarioriim, ac
fortean aliis. Isla tamen non impediiinl qiiin pluri-
inas constilutiones gcnerales sanciverit, qnibus teneri
voliiil onines nalioncs sibi snljcctas.
XXXII. Sane .Toannes Aviintimis in Annalibus
Roiorum notat illiiin jus assiduc summa diligenlia
dixisse, nonnunqiiam mane, dum indueretur ac cal-
cearetur. Addit autoin Noctu dum in cubili cubaret,
:
cnpiti puijillarcs supponebat; si quippiam utile {ul fieri
in lcclulo solet) in mentcm vcnicbnt, adnoUihjit , ne
mcmoria labcrelur {Avenlin. lib. iv, /7. 358-571, pr.
cdit.). Acccj.isse hanc obscrvationem videtur Aventi-
nus ex concilio hahito apud martyi iiim sancUc Macrae
in ditecesi Remcnsi anno 881, in (juo ista leguntur:
Cnrolus Magiius impcrator, qui rcgiium Francorum
tiobiliter nmpliavil ct per unnos quadraijinla sex feli-
ciier rc.rit, ct samcntin tnm in snnclis Scripluris qunm
cl in lc(fihus ccciesiaslicis et humanis regcs Francorum
(a) Vido llibtoriam purgationis Lconi.^ UI, ubi agitur de crimine Ixsx nKijcotatio.
1. SECTIO PRIMA. U
A prcvcessit, nuUo utKjuum tcmporc stne Iribiis dc snpien-
tioribiis et eminciitissimis coiisiHariis sids csscpnlicba
tnr, sed vicissim per successiones, ut eis possibile foret,
sccum hnbebnt, et lecti S7ii tabulas cum
nd capiiium
cjrapliio habebut,qua: sive in die sive in nocle dc
et
utilitate sanctn' Ecclesi(C, ct de profectu nc soHditate
recfni, nieditnbatur, in cisdcm labulis adnolabat, ct
cum eisdem consiliariis quos secum habebnt inde tra-
ctubnt; et quimdo ad placilum suum venicbat, omnin
subtili:er tractata plenitudini consiliariorum suorum
monstrabat, et communi consilio illa ad cffectum pcrdn-
cere procurabat {Coucil.apud Sanct. Mncr., c. 8). Sic
de Alexaiuiro Severo imporatore narrat in Vilyejns
^Hns Lampridius, iilum leges de jure populi et liEri
moderatas el infinitis sanxisse, neqne ullam consli-
tulionem sancivisse sine viginti jurispcritis ct do-
ctissimis et sapientibns viris. Al quod apiid Avenli-
num et in synodo apud Sanclam Macram lcgitur Ca-
roluin Magnum noctu, dum in cul)ili cubaret, capiii
|j
suo p;!gillares snpposuisse, et qiuie illi tuni iii meiKc
vcniebant, scribcre solilum, confirmatur qiiidcm aii-
ctoritale Eginhardi, sed tamen ita ut illa cura Caroli
coerceatur ad solam artem scribendi ad (piam di- ,
scendam Carolus scro venerat. Tentabal et scribere,
inqiiit Eginhardus in libro de Yita ejus, tnbulasque et
codicillos ad hoc in lectu'o sub cervicalibus circvmferre
solebat, ut cum vacuum tcmpus esset, manum effujien-
dis litteris assuefaceret. Sed parum prospere succes-
sitlabor prccposierus ac sero inchoatus.
XXXIII.Sc ut ad Raronium rcdeamus, qiiem
I
paulo ante diximus in ea fuisse sentent-a ut existima-
letCarolum Magnum fuisse parcissimum in conden !is
novis legibns, el perpauca legnm capila sanxisse in
tot annorum spalio per quos regnavit ct imperavit,
observandum esl neniinem regum Francorum veteris
a;vi tot leges lulisse quot Carolus promulgavit, cl
plurcs solius Caroli leges niinc superesse, quam c;clc-
rorum reguin qui antc et posl enin vixere, usqiic ad
Hugonein cognomcnto Capctum. Nam praUer Legcm
^ Sahcain et cactcras, quibus ille pondus auctorilatis
su?e addidit, pnctcr Capitiila sparsim relata in li!)ris
Capitulariiim et in Codice legis Longobardorum, qno-
rum origincm reperire ncquivimns, habeinus pius-
quam sexaginta conslitutiones ah eo editas variis
lemporibus, sivc cum rcx tantuin esset, sive postca-
quam imperatoris noinen assumpsit. Quod si lcgcs ab
eo lat;ic conf(;rantur cum iis qiue a posteris cjus s;in-
cit.c sunt, facile cst deprehendere in illis sublime
et crcctum Caroli ingenium, in istis lahenlem alijue
inclinatam Carolina; gloriai magnitudincm ac splen-
dorem. Et sane mirum nou est virum tantiim, qui
multum opene posuit in condendis optimis legibus ct
in constituenda hona diseiplina, qui, ut Renedictus
Levita ail, cunctorum vicil inclita gestn patriim, ca'te-
ros principcs supergressum esse et longo posl se inlcr-
vallo reliqiiisse. Yicit gentes immanitate harbaras,
Chrisli regnum valde amplificavit, cleri niores coUa-
psos emendavit, Ecclesias, prscipue vcro Ronianam,
D amplis latifundiis, possessionibus ac privilcgiis locu
pletavit, auxit, ovmyW. {Tom. 11 Capilular., /;. 251,
Liipus Ferrnr. epist. \). Ronaruin pra;terea littcra-
ruin stiidia rcvocijvit, scholas publicas inslitiiit, c;ic-
leris bonis artibus honorem habnit, caruin professo-
res premiis dccoravit. Deficeret me tcmpus si
cunctas maximi principis virlutes cnarrare, si sin-
giila illustria cjus Arcinora reccnsere vellem. Uaqiic'
supersedeo, et ad Ciipiluliria nie rursiim convcrto.
XXXIY. Fiiit nuper vir doctus {Thiers, de Fcstor.
dier. imminut., cap. 13) qiii cxislinunit Caroli Magiii
Capitula non fuisse recepla in cpiscopatu Turonico
an'o Ilcrardi, archiepiscopi Turonensis; vel si rece-
pta falcri necessc sit, non ita tanien isluJ intcUigi
dehere, ist eorum gralia morem Ecclesi.T siue dc
festis dicbiis obscrvandis immutandum csse aulu
niarit Tiironiciis pr;vsiil Ilcrardus. Fimdiim aiitcm
fundaincnliiiiKpic istius su.e opinionis acccpil ci
83 CODEX DIPLOMATICUS.
Gl Capilulorum qune idein Herarclus edidit anno
c;»[tite
858, in synodosua (lia5cesana; in quo cum dies fesli
coinaiemorentur qui a (i !e!iinis Chrislianis obscr-
vandi sunt, qtiidaui eorum omilluntur quos Carolus
Magnus coli jussit in capite clxi (ut habet editio Pi-
thceana), sivc, ut nostra, capite clviii libri primi
Capitularium; veluli Paschalis festi commcmoratio,
die Dominica, beate Mari;ie virgiids Annuntialio et
Nativitas, tres Rogalionum dies, et oclava Epipha-
ni e ; Pentecostes porro lino tantum die celehranda
proponitur. Ego neutram ex his duabus viri ciaris-
simi conjecturis verain esse puto. Constat quippe
Cesarodunum Turonuin fuisse tuin in mcdio regni
Francorum, eam urbera fuisse numeratam inter nic-
Iropoles regni Caroli (Tom. I Capitular., p. 488;
Ibid., p. 641), habilumiliicconcilium anno 813 jussu
ejusdem Caroli, et Landrannuin, Turonensem archi-
episcopum, fuisse constitutum Missuni dominicum in
pago Turonensi, anno 8"23,una cum Ruotberto co-
mite, ad imperandam et urgendam Capilulorum re- g
gahum exsecutionem. Ad festos dies quod attinel,
qUie de pnietermissis dicuntur ab eodem viro docto,
ea minimum aut niliil habent diiricultatis. Eteniin
quie Herardus oinisil in capite6i, ea in aliis locis
counnemoravit, Paschale videlicet festum capite 97,
Dominicum diem capile secundo. Pentecostcs vene-
rationem in capile 97 conjungit cum Paschate, ita ut
octo dies Paschae feriari oportere dicat, de Pentccoste
non dicat. Sed ista qu;e videtur repngnantia tolli de-
bet per caput 53 lil)ri secuudi Capilularium, ex quo
caput islud Ilerar.li abbreviatum est. In capite autera
illo libri secundi sancil Ludovicus Pius iinperator,
Magni filius, ut dies Dominicus Paschc cum honore
et sobrietate colatur , et ul simili mo !o lota illa
hebdomada observetur. Dcinde addit In Penlecoste
: tius III ex Gratiano {Lib. vi Capitular., c. 566) maiii-
similiter ut in Pasclia. Mirum porro non est eum pr;t;-
termisisse Annuntialionein et Nativitatem beat?e Mari;e
virginis, cum nulla horuiu festorum meiilio habcalur
iu Capitularibus e qiiibus Ilerardus excerpsit consti-
tuliones suas synodales. Ac de Nativitate quidein
constat eam diem non fuisse publico cultu celebralam
a;vo Caroli Magni. Concilii vero Rhemensis acta sub
Sonnatio, quoruin auctorilate idem vir doctus utitur
ut oslendat eam observari jussam ante tcmpora He-
rardi, non sunt extra controversiain, et adeo sublestae
valdeque dubiie (idei visa Sirraundo sunt, utea iiuiigna
putaverit qu;ie in collectionera veterum synodorum
Galli;p referrentiir. Annotat pneterea vir clarissimus
Rogationum tres dies imperari a Carolo Magno in
loco paulo ante laudato ex libro primo Capitularium,
et de illis tamcn silere Herarduin. Primo ccrtuin est
nuUara Rogationum triduanarum mentionem fieri in
li!)ro primo Capitularium, sed in quinto {c. 150) tan-
lum, ubi sic legitur Placuit nobis ut litania major
: rcgilius
obscrvanda sit a cunctis Christianis diebus tribns:
quod suinptum est ex canone trigesimo tertio concilii
Moguntiati, extremis Caroli Magni temporibus cele-
brali. Deinde , tamenetsi veruin esset inentionem
istiusmodiRogationum fieri in libro priino Capitula-
riuin, non ;ieque verum esset omissas illas fuisse ab
Herardo. Quamvis enim de his non loquatur in capite
61, diserte lamen de diebus Rogationum agit in ca-
pite 93, Rofjationum cliam vocabulo ulens, licct non
exstet in capile laudato libri quinti Capitiilarium,
et in addilionc 3 unde Ilcrardus capul istud suum
conflavit. De octavis Epiphani;e f;iteor veram esse
oiiservationem, et pnetermissas omnino csse in ca-
pilulis Herar li. At non inde lainen colligi polest
c:ipitula Caroli Magni neglecta tuin fuisse in cpi-
scopalu Turonico. Kn-or fortean librarii fiiit, qui, iit
SJspe videmus in ;u)iiquis libris, octavas Epiphaniai
omisit propter viciiiilatem vocis Kpiphania;.
XXXV. Capitiilarium itaque regaliiiin magna u!)i-
que erat aucloril:>s, par cuin saciMS canonil)us rcvc-
rentia. Duravit aiitem usiis eorum pcr aliquol sa'cula,
nimirum usque ad Gratiani temjiora, imo otiam
uividclur, usque ad rcgnum Philippi IV, cognomcnto
— rROLEGOMENA. 86
A Piilchri, Francorum regis. Neque In rcgno tantum
Francorum valebant, sed in Germania quoque et in
Italia. Ac de Germania quidem fidem faciunt pluriraa
veteris ;ievi monumenta, pnijcipue vero decretum Olto-
nis Magni, Germani?e regis, datum apud Franconofurt
anno 952, in quo, Capitularium prwcedentium regum
imlitulis coram positis, statiitum est ne oppiessio vir-
ginum aul viduarum, vel raplus, ab iillis hoininibus
liat {Appendix prim. Recjinon., c. 53). Apud Italos
diutius observata fuisse quain apud Germanos multa
probant, sed in primis colleclio canonum ac dccreto-
rura a Gratiano composita, in qua pers;x;pe referun-
lur constilutiones ex Capitularibus regum nostrcrum
descripta;, uti jam observatum esl a viris eruditissi-
mis. OI)jici tamen posset Gralianum sua non acce-
pisse ex libris Capilularium, sed cx Decreto Ivonis
episcopi Carnotensis, quem coinpilasse videtur, adeo-
que ex Capitulis a Gratiano laudalis argumentum
sumi non posse ad probandum Capitularia regum
Francorum cognita fuisse Italis ;iivo Gratiani. Sane
veruni videri posset Gratianum ex Ivone descripsisse
capita collectionis suce qme referuntur ex C;jpitulari-
bus, nisi cerlis indiciis ostenderenuis eura quoedam
ex Capitulariluis descripsisse qii.c apud Ivonein non
exstant. Descripsit cnim Caroli Magni conslitutio-
nein, qua renovavil Constanlini imperaloris legem
de episcopali ju licio. Hanc porro Caroli constilutio-
dem accipere noiL potuit ex Ivone, apiid qucin non
habetur. Accepit igilur ex Capilularibus, ut ipsemet
docct .his verbis Ihec si qiiis antiquata contendat,
:
quia inJustiniani Codice non inveniuntur ita inserta, per
Carolum renovata cognoscat, qui in suis Capitularibus
ait inter avtera : Volumus atquc prwcipimus ut omnes,
etc. IGratian. xi, qu. 57, Volumus). At Innocen-
1, c.
feste descripsit in cpistola scripla anno 1204 ad ; r-
chiepiscopos et episcopos per Franciam constitutos
{Raijnald. ad an. 1205, § 58), qu;e exstal in libro
„ secunlo Decretalium, in qna intcr c.ctera ita habe-
^ tur : Ncc sic illud humiliimum omittumus quod Theo-
dosius siatuit Imperator, et Carolus innovavit, de
cHJus qenere rex ipse (Philippiis Augustus) noscitur
di'scendisse : Quicunque videlicel litcm liabens, ctc
{Cap. Novit. exst. de judiciis). Ex Graliano siinilitcr
acceperunt Gregorius IX et Innocenlius IV qiuT^cun-
que dicunt de ista Conslantini legc a Carolo Magno
confirmata ct renovata. Tuin eniiu non recurrcbant
ad fontes, sed cimcla cx Gratiano, supprcsso ejus
no!iiine, describebant {Vid. Not. ad Capitul., p.
1-23-2).
XXXVI. Francos nostros par eral diutius relinero
usum C:ipitulariura quam c.eteras nationcs , cum
proplcr cos precipue fuisscnt couiiita ,et ab eorum
sancita. Ilaqiie non solum Robciti rcgis
nevo, ac deinde sub Philippo priino, ut nolum cst
ex cpistolis et ex collectioiiibus canonicis Ivonis,
opiscopi Carnolensis, eoruin auctoritas passim va-
luil, sed eliam, uti dicebamus, regnante Philippo IV
D cognoinento Pulchro. Vidimus enim veteres membra-
nas in (juibus descriptum erat conciliiim provinciale
habitum Avarici Biturigum anno 1286, qiias iiobis-
cuin humanissime pro siio niore communicavit
vir clarissimus Antoniiis Vyon Hcrovallius. In capitc
aulem 52 illiiis concilii statiiitur, ut dies Dominici
et festa cum omni cnra et diliqcnlia praripianlur ab
omni serviii opere observari. In (iiic vero Constilulio-
nuin inscrtuin rcperitur capiit 75 libri primi C;ipitu-
larium, sed mulato slylo, hoc niodo : Dies Dominicus
ita observandum est ul ... nes ct Missarum sollcmpnia
el ea quce ad tur, vidcHcct ut ncc opera servilia in
eo ag as colant, nec campos arent, nec messetn
num siccenl, nec sepem facianl, nec silvam pent,
ncc arbores ca-dant, nec ortos facianl, nisi cibi vcl
friqoris necessilati', set r molatit ullo modo, ncc
pancm qno(juant, nec in petris laborcnt, nec domus
construant , nec curra movcant , nec ad mercata con-
vcniiint , ncc venaiiones ex^rccant. Itevi femina:' opera
87 n. CAROLl M. OPP. PARS
exirtlia non [luidul
, vcstimviila ncc
tioii
conmant, nec Invcnt ncc liniant , linnm non batnnl ,
,
nec lanam carpcre. pra'sninanl, ncc bcrbiccx londant,
ut omnibus tnodis bonorum rcqnics dic Doininico
fiat.
XXXVII. Ista quamvis cerla sint vcia niliilo-
imniis cst sontenlia illustrissinii viri Petri dc Mar-
ca , archicpiscopi Parisiensis (lib. v Hist. Benearn.,
c. 2, § 7), qui (iocet Capitularium usuni intcrruptum
fuisse^sub inilia tertia: rcgum nostrorum familiLie
quoniam niutalio rcrum pulilicarum et re%\x aucto-
."ilatis imminulio, qux tunc evencre, necessario post
se traxeiunt lcgum rcceptarum abrogalionem , quce
non aliis fundamentis niti possunt quam columnis
quibus regia dignitas sustinetur. Bellorum cnim
Normannicorum ct civilium occasione factum
ducum comitum , et marchionum pracfcctune
, ,
in rcgis antea erant, propriai cujr.sque (ie-
arliitrio
renl et hcrei!ilari;e Ilinc introducla varia jura muni-
cipalia, ne quid cx vctcri superesset quod novis pos-
sessoribus olRcere posset. Ita paulalim reccssum est
a cognilione Capitularium, ad camque corum igno-
rantiam vcutum qu?e regnabat anle inilium postremi
sa^culi. Sed tandcm, cum clarissimum
rum sidus affulsissct Franciscus primus, Francorum
rex Chrislianissimus , cui liltera! istis novissimis
tcniporibus non minus dcbcnt quam olim delmerunt
Carolo Magno, excitata sunt hominum ingcnia ad
diversas artes divcrsaque studia , excussa; vetiM-es
bibliotbeciT^, revocatjcque a tcnebris sunt velcrum
iucubralioncs qu;ie antea latebant. Tum vero rcducl;c
iu luccm sunt lcges Capitularium , a Gennanis pri-
mum, dcinde a nostris bominibus.
XXXYIII. Primus, ut arbitror, Capitularium sive
Constitutionum Caroli Magni auctoiitatem dias in
luminis oras post longam oblivioncm protulit beatus
Rhenanus, anno 1551^ qui plurima ex codice Legum
Francicarum, cujus vetcra exemplaria exstare ait
in variis Germani;Te bibliolhecis, descripsit in lil)ro
secundo rerum Geimanicarum. Tum Joachimus Ya-
dianus anno 1536 in libro sexto Aphorismorum de
Eucbarislia, pag. 215, Anscgisi, abbalis Lobicnsis,
collectionem exprcssis verbis commemorans Exslnt,
inquit, apnd nos Saiujnlli antiqnns Anseqisi abbatis
Lobiensis codcx, in bibliotlieca Templi majoris, in qno
ha'c quw modo citnvimns ad verbntn leqnntnr ; nimi-
vum ut prcsbytcr Eucharistiam sempfr habeat para-
lam propter infirmos. Anno dein 1545 Vitus Amer-
pacbius librum Constitutionum Caroli Magni cmisit
iii lucem Ingolstadii [n), ul dicemus infra suo loco.
Triennio post Joanncs Tiiius, qui Brioccnsis dein cl
Meldensis episcopus fuit , aggressus est editionem
Capitulorum Caroli Magni ct LuiJovici Pii, non tamen
peifecit neque emisit. Tum vevo primum audiri coe-
pit nomen Capitularium, cum antca dicercntur sim-
pliciter Constitutiones Caroli Magni, sive lcges Fran-
cicix^. Sequenti anno, qui fiiit noniis et quadragcsi-
mus post millesimum a nativilate Christi, Carolus
Molinoeus emitlere parans stylum parlamcnli Pari-
sicnsis a se emendatum et locuplctatum, ait in pr;r-
fatione, se qua-dam insignia capita adjecisse ex con-
stitutionibus Caroli Magni et Ludovici Pii qnarnm
exemplar habeo inquit. Eadcm rcpetit iu notis
,
marginalibus ad Styluin eumdem, pai tc iii, tit. 50.
Exislimandum tamcn non est, exemplar iilud, quo
Molin?cus, utebatur, cssc unum cx
edi ciiravit; nam pnctcrquam quod
in additioiiibus ad Stylum Parlamcnti
in tractatu dc Origine , progressu , et
regni cl monarchi;e Francorum, et in
rio ad contra parvas datas, Capi-
cdictum Hcnrici II
tularia sive conslitutiones Caroli Magni ct Ludovici
Pii sempcr laudat secundum numeros in anliquis
cxemplaribus annolatos, quos Tilius in editione sua
mutavit, docct pneterca Molin^cus in cojom iraclatu
(a) Yide Supplcincntiim istius novcc cditionis.
I. SECTIO PRIMA.
capnlciit, A de Exccllcntia rcgni Fianconiiu, ^ 115, cl in prrcfa-
tione Commcutaiii ad cdictum llfuiici il conlra par-
vas datas, § 7, se e\cm]>l;ir ilhid siinni haiinisse ex
rcgislris rcgiis. Scin hanc Molinici annolalionem
sublatam esse a Iractatii dc Exccllintia rcgiii Fran-
, coriim in postremis cilitionibiis Opcnim Molina^i ,
initio lacto ab ea qu;c Parisiis prodiil anno istiiis
,
s;cculi duodecimo. Qui enim tum cuiabanl ediiionem
illam, hanc sibi licenliam permiserunt, ut, quantum
vcllcnt, aufcricnt, mutarcnt, addeicnt. N;im cxem- ,
p!i'gratia, numeros Capitularium in vetustis Molinau
ediiionibus notatos emendarunt ad Pithocanani Capi-
tularium editioncm qu;p. diii post exstinctum Moli-
,
naium prodiit.Et ciim ille in paragrapho 119 ejus-
dem tractatus de Monarchia Francorum ita scri-
est ut p^hsal :Itcin,lib. iv Capitnlarinm, scqnentia Capitula,
qucc quK Ansegisns ponit in iibello primo suw compila-
tionis, videlicet cap. 95, modis otnnibns et sitb mulcta
in Ca])itnlis contenta prohibuernnt ne pncri sine vo-
,
g luntale parenlnm tonsnreiitur, vel puella; velentur; et
cap. 109, ne pnelUc infantnlce a'tatis velcntnr, ante-
qnain eligere sciant qiiid velint. Isti sic pro sua aiida-
cia reposuenint : Prccterca lib. iv Capitul. suorum
illud lillera- seqnciilcs articulos conscripsernnt , quos Ansegisus,
lib. i snw compilationis , adjunxit tiis verbis cap. 101
[
postrctnw editionis Parisicnsis, quatn stitnus secuti]:
Ne pueri vero sine vo'untate parentnm tonsurcntur,
vel pnelUc velentur, modis otnnibus inhibitum est ; ct,
qni hoc facere tentavcrit, mulctam, quce in Capitulis
legis tnnndance u nobis constitntis conlinctur, persol-
vere cogatur. Et cap. 107 Ne vero puellw indiscrcte
;
velentur, placuit nobis etiatn de sacris canonibns qun-
iiter observatidutn sit hic inferre. De tempore velanda-
rum puellarutn in Africano Concilio, cap. 16, contine-
tur ut non ante 25 annos consecrcntur. Dcbuerant
isti , ut integram MoIin;ci scriplioncm rcferrent , ad-
dere caput U51ibri primi Capitularium ex editione
Pithoeana, quod cst 109 in nostra, in quo ita lcgitur:
Ut infantula; (ctatis puella; non velentur, antequam
Q illw eligere sciatit quid velint. Multiplex itaque in hoc
loco fuit tcmerilas eorum, qui islam Operum Molinaei
editionem curanint. Primum , quod vcrba Moiina^i
non retinuerunt, aliaque pro illis substituerunt, qure
Molin;ci nonsunt, ut patet ctiam ex traclatu eodem
:
Gallice scripto, in quo idem omnino sensus et idem ver-
borum ordo, eliam in ipsorum editionc, rcperitur, qua-
lis legitur in loco illo Molina;i a nobis relato ex veterr
editione. Deinde, quod cum Molinccus consulto abs-
linuerit a refercndis integris Capitularium locis, quai
hic commemorat, isti illa contra mcntcm auctoris
inseruerint. Tertio , quod postrema; Capitularium
mentionem fecerint textu Mo-
editionis Parisiensis in.
mcn-
linsei ; cujus certum cst nullam debuisse fieri
jam observavimus, diu
lionem, quoniam illa, uti
post exstinctiim Molin;Dum prodiit. Dcniqiie quod
illa, quam sibi sumpscrant, emcndandi supplcndique
Molinaii aucloritate abusi, poslrcmam istius para-
graphi partem omiserint. Atque \\xq. qiiidcm omissio
p.
ileri potuit per negligcnliam; at nuitatio qu;ie facla
est in paiagrapho 115, in quo omiserunt verba Mo-
lin;iei dicentis se lihros Capitularium habuisse ex regi-
slris regiis, ea vcro f;icta consilio est ab iis qui
piitarcnt islam admonilivncm non esse neccssariam
,
postq; am !i!)ri Capilularinm versabantur in omniiim
manibus, adeoque nccesse deinceps non csse indi-
c;ue loca ubi rcpcriri potcrant. Nam !\Iolin;vus ita
iliis (pi;c Tilius
iliic scripscrat : Et originalitcr h^betur in Capitulari,
Moliiuvus, tum
cujus e registris regiis copiom habeo. Hanc clausulain
, tum etiain
omnino deleverunt editorcs Parisienscs, qui taincn
cxcellcntia
cam retinuerunt iu eodcm tractatu Gallice scriplo.
Commcnla- colligere licet quam bona fide versati
Fndc illi sint
in editione Operum IMolinau.
XXXIX. Ante annum 827Capilu'aria rcgum noslro-
rum non.Ium rclata fucrant in uuum volumcn, sed
scparalim picscrijtta habcbantur in schcdulis el
89 CODEX DIPLOMATICUS. - - PROLEGOMENA. 90
nierabranulis. Tiim vero Ansegisus abbas collegit A facere neglexerint, juxta Capitularcm anteriorem, in
aliquot Caroli Magni el Ludovici Pii Capilnlaiia , ne quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est,
olilivioni Iraderonlur, ut ipse ail, eaque in qualuor sic de illis adimpleatur, id est, in libro v, capitulo {a) 58, i

iihros digessit. Cretlunl plorique Ansegisum liunc De opere et restaurationc Ecclesiarum, elc. Et in ti-
abbatem liiisse Lobionsem persnasi aucloritate Si- ,
tiilo sociindo ojusdem Capitiilaris, cap. I De bene- :

geberti, qui de eo ila scvibit ad annum ^"21 : Anse- ficiis dcstructis lioc observctur quod in Capitulare
gisus abbas Lobiensis edicta imperatoris Caroli Magni priori continetur, id est, in libro iv, capitulo 5G. Qui-
et Ludovici fiHi ejus ad ecclesiasticnm lecjem perii- cunque bcneficium , etc. Ibidem , cap. 8 De bonis :

nentia in duobus Hbellis di(jessit. Idem edicta eornm- denariis quos populus reciperc non cult, volvmus ut
dem ad mundanam lecjem pertinentia in duobus (vque lioc observetur et tenealur quod in priori Capitulari
(ibellis llanc opiiiionem postea conlirmavit
dicjessit. noslro constilutnm est, id est, in libro iv, capitulo 50
et propagavit Joannos Trilhcniins. Sed ego neminem Quicnnque liber lioino, elc. El titiilo 5, cap. 1 : Ile lio-
Sigeberto antiquiorem reperi (pii ista tradal. Immo niicidiis in ecclesiis vel in atriis earum commissis hoc
Fulcuimis, velustus anctor, qui originem et historiam observetur et teneatur, quod in Capitulare priori con-
monastcrii Lobiensis descripsit, velerumque abba- stitutum est, id cst, in libro iv, capilulo 15: Sj quis cx
Inin Lobiensiuni seriem de;!it, nullam Anscgisi levi causa, etc. Item, cap. 5 De vicariis et centenariis
:

mentionem facit , neque etiain ^Egidius Waulile , qui magis propter cupiditatem quam propter juslitiavi
qiii anno sseculi istius vigesiino octavo Yitam sancti faciendum swpissime placita tcnent et exinde populum
Ursmari et historiam ejusdem monasterii vulgavit niniis affligunt, ita teneatur sicut in Cupituliire domni
collectam ex veteribus monunieniis Lobicnsibus p Caroli imperatoris continetur, id est, in iibro iii, cupi-
vicinarumque ecclesiarum et monasterioruin. Yebe- tulo 40 : Ut nullus ad placitum, etc. Et paulo post
menler antLMU falluntiir qui put:mt illuin fuisse pri- Itiin de eadem re in Capitulare nostro in libro iv, ca-
mum abbatcm Lo!)iensein multoque magis ii qui , pitulo 45 : De placitis siquidcm , otc. Et in capile
euni poslea Scnonensein archiepiscopmn fuisse con- octavo ejusdem tituli : De faidis cocrcendis lioc ob-
lendunt extremis Caroli Calvi temporibus. Quainvis servetur et leneatur quod in Capitulare nostro in
cnim constet eum qui Senonensis archiepiscopus libro IV, capilulo 25 continetur : Si quis aliqua nccessi-
luit abbatem aniea fuisse, confundi tamen non de-
, tate cogente, etc.
bet cum colleclore Capitularinm. Neque vero necesse XLII. CaroUis quoqne Calvus eamdem colloctionein
est eoruin qui ita sentiunt argumenla rcfellere, quos sa^pe laiidavit lanquam publicum legum Franoicariim
lestiinoniis gravissimis obruere facile esset. Suflicict codicom, regia auctoritate et usu publico receplum.
auctoritas viri celeberrinii istaruinque rerum peri- Referonda sunt loca cx Capitiilis ejus qua; id probanl
tissiini Jacobi Sirmondi, qiii de Ansegiso.ita scribit
quod nos diximus. Titulo 3G, cap. I Coinites epi- :

in epistola ad doinnum Constanlinum Cajetanum ab- scopis et ministris Ecclesiw in corum ministeriis adju-
batem sancti Baronti Par fuit in Anse(jiso, qui Caroli
:
tores in omnibus fiunt, siciit in Capitulari prwdecesso-
et Ludovici regum Capitula collegit, quorumdam Ital-
rum ac progenitorum noslrorum continetur, in secundo
lucinatio. Cnm enim Ansegisum liunc Lobiensem in libro capitulo 25, otc. Ibidoin, cap. 4 Volumus et :

Cameracensium diceccsi abbalem fuisse ex Sigeberto

expresse mandamus comitibus nostris ut sicul in 24 a/-
constet , longeque diversum ab Anse(jiso Soionum pitiilo secundi libri Capitulorum decessorum nostrorum
arcliiepiscopo ,
quanquam is etiam abbas ante epi- conlinelur, etc. Cap. 8 Ut denarii ex omnibus mo-
scopatnm fuerat sed alterius in Bellovacis monnserii
,
^ :

nclis meii ac bene pensantes, sicut in Capilulari prcc-

cui a Sancto Micliaele nomen, non defuerunt tumen
decessorum ac progenitorum nostroium liegum libro
qui utrumque Ansegisum coiifunderent et digestorum ,
quarto 52 capituio contincttir. Cap. 9 : Secundum
in libros Capitulorum laudein arcliiepiscopo perpcrnm
lcgem inuiidunum ut perjurus puniiilur sicut in Capi-
tribuerent {apud Labb., II de Script. eccl., p. (>9"2).
t.
tulari deccssorum ac progenitorum noslroriim coiiti-
XL. Ex his hactenus sunt colligiuir
qM;ie dicta nelur in fnie capiluli dccimi ex terlio libro. Cap. 18 :
ambigi mcrito posse an vera sit coruin sententia Si uulem iii immunitalcm vel potestutem aut proprieta-
qui Ansegisiim nostrum voiunt fuisse abbalem Lo-
tem alicujus poteiitis confugerii, secundum quod in
biensem. In cbronico Fontaneliensi quod in tomo tertio libro Cupilulaiis 2G
,
capitiilo continctur, elc.
:

tertio Spicilegii Dacheriani edilum est, reperio Anse-

Cap. 19 Mercala die dominico in nullo loco liabean-
:

gisum abijatem FonlanoUensem conslitutuin a Ludo- tur, sicut in prinio libro Capituloruin, capitulo 156
vico Pio, virum fuisse doclum ac librorum amato- liabeiur. Cap. 20 Ilomines etium qiii providentiam
:

rem, quorum magnam copiam roliquit in monasterio liabere debebanl nc manca; mcnsuriv fiant, si de perju-
Fontaneliensi et in Flaviacensi, cujus etiam abha- rio quud juruverunt qiiia lioc non cunsenlire debuis-
lem fuisse docet auctor ejusdem Chronici (a). Exisli- scnt, revicti fuerint, secundum legcin puniantitr, sicut
mare ilaque fortassis liceret Ansegisum abbalem , in finc capituli dcciini cx libro terlio Cupitulorum
qui Capitularia regnin collegit, eum esse qui Fonta- liube ur. Cap. 22 Considerare volinnus discretionem
:

anno 854, xiii Kalend.

nellensis abbas fuit, et obiit quuin decessores nostri reges iii qunrto libro Capitulo-
Augusti postquam eam abbatiam per annos deccin
, rtiin posuerunt, cupitulo 57 deccrnettles. C.xyt. 25 Et :

et amplius rexisset. D quonium pnrfalis Cupitulis conlinetur in libro

in
XLI. Collectio illa Capitularium ab Ansegiso abbate tertio, cupitulo 75 ul nullus sine permissu reijio bru~
confecta stalim auctoritatem magnain oblinnit, quod niam, ctc. Cap. 27 Et ijui de talibus liostein diinise-
:

eam Ludovicus Pius imperator siiain fecerit. Etonim rint, lieribannum juxta discrctionem qiiir iit progenito-
iile in constilutionil)us editis post annmn 8^7 refe- rum nosirorum tcrlio libro Cupiiulorum, cupilulo 14
rens verba vel sonsum legiiin a patre siio Carolo aiit continetur, pcrsolvuitt. C<;q). 28 Ad nostram rcgiain :

a se antehac editaruin, reperiri illa scribit in Capitii- partem componant sicut in pia'fu!o Capituluritm libro
lari. Quo noinine iiihlligit colloctionem Ansogisi. tcrtio, capilulo 15 et 8G, et in itbro iv, cupitulo 5G lia-
Veluti in Capilulari Wormatiensi anni 829 tit. I , , belur. InlVa in codom c;ipilo : siciit in Capilulis libri
cap. 5 Ita enim continetur in Capitulare boncc me-
: primi, capilul. 152 t'< 154 <7 in libro ii, cnpitulo 51, et
nioria; genitoris nostri in libro i, cap. 157 Ut qui : in libro qiuirto, capititlu 19 contineiur. Cap. 54 Con- :

Ecclesiarum beneficia, etc. Et paulo post Itcm in : tinetur tuinen in tertioCupitttlorum libro, cnpilulo 29,
Capitulare nostro in libro ii, cap.^i,de eademre. de liomine libero, ctc.Titido 40, cap. 9 Sicut in libro :

Et infra in capite nono cjusdem litiili hnjuscc Capilii- priino Capitulorum uvi et patris nosiri, et sicut ;«
laris Wormaliensis Quicuiujue de rcbus Ecclesia-
: Cajiilitlis palris nostri anno \{i impcrii ejus fuclis,
rum, quas in beneficium luibent, rcstauraliones earum continelur. Titulo 45, o;»p. I Qui lalcin forbannituni
:

(a) V'i(/eAcla SS.Oi^dinissanrii Ijoncdicti, tom.IV, {h) Vidc NoEas ad C;!i'.i'iiiai-ia.

p. 4-i>7, iii priiitiino.
 91 R. CAROLI M. OrP. PARS
receperity secnndum qncd coiistHutnm cst in lUipilulti-
rihus avi et patris nostri in libro tcrlio, si Francus
. cst , etc. Ii)idoiii, Fint de illis sicut in Ca-
cap. 3 : riusregiii. Pi\eterea idein IJimedictus veriiis minime
jiitulari avi et patris nostri continctur in libro iii ,
aipilulo il. Et si jam dc lalrocinio rcvicti sunt ,
fuU de iliis sicut de reviclis. Si aulcm illis adliuc
rita pcrdonata non fiiit, et rcvicti non sunl, et rcs
cl miincipin vel muhile liabcnt, fiat de illls sicnt in
(juarto libro Capitulorum, capitnlo 21), dicitnr. Cilat
jHaeterea frequciiter 'nhm Carolus Capiliilaria Caroii
Magni el Liulovici Pii. Sed nos ea taiUuni loca
selegiinus in qiiihus illa laudat cx Collectionc An-
segisi, ut osteiulercmns illam fuisse autheiUicam et
rcgia auclorilate linnatam.
XLllI. Collcctioiiis autcm isliiis hic ordo est ut in
primo qiiidcm libro, ut Anscgisus ij.se admnnet in
pr«fatioiie sua, posita sint Capitula Caroli Magni ad
ordiiiem pertinenlia ccclesiasiicum, in secundo Ca-
pitiila ecclesiasiiea Ludovici Pii, in lertio Cai»ilula
Caroli ad mundanam perliiicnlia legcm, in quarto
(ieniqiie ea qu;ic Ludovicus Piiis fecit ad augmentum
mundaiKC pertinentia legis. Quic rcs non satis aiii-
madversa plurcs viros doctos in errorem impulit,
qui secundum et quartiim Capitularium lil)ro.s puta-
veriintesse Caroli Magni. Sed etillud adinonendum
est, istosduos lihros Ludovico et Lolliario ipsius lilio
tribui quibusdam vetustis Anscgisi exemplaribus
iii ;
cum taincn cerluin sit, ut recte ohservavit Petrus
Pitliocus, nihil liic Lolharii propriiiin esse, ct duos
istos libros oiiinino compositos esse ex Capiliilis so-
lius Liuiovici (Vide not. ad Capit., p. 1(21); si prio-
rcs duas appeiidices libri qiiarti exceperis, qii;ie
siimptsc sunt ex Capiiulis Caroli Magni qu;c omissa
a!) Ansegiso fuerant in prioribus libris. C;i!terum, ta-
inenetsi institutiim Ansegi^i fueril ut in primo lihro
poneret lantum Capitula Caroli Magni, certum la-
men esl pcrmixla per errorem ab illo fuisse qu«dara
Capitnla Ludovici Pii, caput nimirum 79 ct sequcn-
lia usque ad l04, qu;esumpta sunt ex Capitulis qnx.
anno 816 sancita a Ludovico Pio sunt. Causa antem
iitius erroris, ut alibi dicimns, alia esse non potest
(jiiam quod cum diio Caroii inagni Capitula deprc-
licndisset in fronle Capitiilaris quod aiino 816 a Lu-
dovico Pio condilum est, putavit c;T!lera quoque ejus-
«iem Edicti capita Caroli esse {Ibid. , p. 1059). Redit
autem postea Ansegisus ad inslitutum suuin; nam
(apul 105 cum sex se(jueiitibus sumpta sunt ex pri-
110 Capitulari anni 805, setpientiaquatiior exsecundo
Capitulari cjasdem anni, caput 116 cum decem sc-
qiientibus, ex quiiilo Capilulari anni 806, sequentia
septem ex sexto Capitulari ejusdcm anni. Quinqiie
capita qu;c postea leguntur, descripta sunt ex sccundo
et tertio Capitulari anni 803. Caput 139 sumptum
cst ex Capitulis qu:i) anno 809 edita sunt. Originem et
Ibnles eorum ([ua; postea sequuntur usque ad capiit
159 reperire non potui. At quatuor ultima capita
ejiisdeni libri primi accepta sunt ex primo Capitulari
aiini810.
XLIV. Quoniam vero Anscgisns plurima Caroli
Magni ac Ludovici Pii Capilula pnetermiserat, a!)Sli-
iiueratqnc pncterea a refcrendis Pippini et Carlo-
manni constiliitionihus, freqiiens usus
quarum tamen
ciat, Bencdictus Levita Mogiintineiisis hanc iii se cu-
riiin suscepit circa anniiin .S45, ut Capitularia in
uiium colligeret el in ires libros dislribuerct. Existi-
mavit B;iioiiius {Ad cinn. 8-45 et 847), ac post eum
alii, Colleclionem illam a Benediclo confe(:tim liiisse
cx pnccepto concilii Meldensis, qnoniam idem Con-
cilium, ut supra vidiinus, a Carolo Calvo posluhive-
rat ut Capitula ecclesiaslica a domno Carolo Magno
iinperatore, nccnon a domno Ludovico Pio Aunnsto
promuUjala obnixe observari praripiantnr {Coiic.
,
Meld., Veruin reclc admonuit Hermumus Con-
c. 78).
riiigius {Dc crip. Juris Ccrman., c. 15-17) falsam csse
eorum sententiamquicollcclionem istam jussu conci-
lii Mclilcnsis factam piitanl. Rectc inquam etenim :
ciim illa facta sit in rcgno Liidovici Ccrinani;e regis.
cxtra quod Mcldcnsis civitas cral posita, cxiotimari
I SECTIO PRIMA. 92
A niillomodo potest Bcncdictum diacomim Mogunlinum
aggressum fuisse opus istud jiissu episcoporum altc-
ambigiiisdocet se collcctioncm illain aiiornasse jiissu
Olgarii archiepiscopi Mogimtini; nam post(|u;iin locu-
tiis est de qualuor libris ab Ansegiso collectis, postca
addit :
Aiilcariodemnm, (jaem Innr, Mogonlia summum
ronlilicein lcniiit, |ir;i'ci|'ieiiie pio,
Posl Benediclus eKoteriios Levila libeilos
Ailiiexi, legis quis recilaluropus.
XLV. Neque vero recens ncque ralione carens est
qiierela doctoriim virorum, qui aiiint hanc Benedicti
collcclioncm coiifiisam esse ct compositam ex variis
centonibus. Attamcn veram non puto eorum senten-
ti;«m qiii scribunt ilhim dolo malo liic usum, etCapi-
tula a se collecta variis in locis adulterasse et inter-
polasse in gratiam Roman:K sedis, ac propterea iisum
scrinio Ecclesi'C Moguntin.ie, ubi cusa sinl Capitula-
ria et investigat;e eorum fo(lin;c. Ego fiicilius credi-
dcrim iihnn collegisse primum Capitiila qu;e citra
conlrovcrsiam edita sunt a regibus, tum ea qua; ab
ipsis vel eoruin jussu, ut snpra monuimus, ab epi-
scopis aut viris doctis cxcerpta sunt ex libris divina)
Scriptunc, sicut ea sparsim in eoruin mixta Capitu-
lis re|ierit, ut ipsa Benedict: verba ponamus, el quui
exceipta ab eisdem sunt ex Canonibus sacrorum
concilliorum, cx dccretis Romanorum pontificum, ex
dictis sanclorum Patrum, ex constitutionibus syn-
odalibus EpiscoporumGalIicanorum,ex codice Theo-
dosiano sive Aniani interpretationihus, Pauli Sen-
lentiis, Juliani Antecessoris Novellis, codice legum
Wisigothorum, ex lege Salica, ex lege Ripuariorum,
et ex lege B;ijuvariorum. Ex his cnim omnibus locis
consarcinata est Benedict' coliectio, confuse sane
illa
facta, nulio servato temporum
ordine, mutatis eliam
sape veri)is capitum qiue illic referuntur. At non
propterea censeo culpandum esse Benedictum, cum
ipse iios monuerit se Capitula illa sic confusa ct in-
digesla sparsim invenisse, et eoriun quidem noniiul-
la habuisse paria iiiitia et imparem finem, qu;cdain
vero pares lines scd non paria inilia, in (piibiisdam
autem minus, et in quibusdam plus, el iileo se iila
dimisisse sicut invcnerat, id est, nihil matasse, nihil
addidisse aut detraxisse. Tantum autein abcst ut ego
Benedicluin culpari debere censeam, iit etiam mul-
tum ei nos dehere putem, absque cujus diligentia et
labore careremus hodie plerisque sanctissimis ct
optimis principiim nostrorum constitutionibiis qu;c
alibi non reperiuntur.
XLVI. Prodiit illa et usu puhlico recepta est, non
solum in regno Germaniae, sed eliam in Francia no-
slra, antc annum Christi octingcntesimum quinquage-
simum octavum. Nam cum eo anno Herardus archi-
cpiscopus Turoncnsis Capitula sua ediderit, magnam-
que eoru.m p;irtem abhreviaverit ex illis qua; in col-
lectione Benedicti hahentur, manifcslum c^st eum illa
n usum fuisse. Postea Isaac episcopiis Lingonensis
Capitula quoque siia collcgit ex lisilcm tribus Bcno
Laudantur deniqiie frequenter C:\-
dicti Levit;t; libris.
pitula ejusdem collectionis in concilio apud s;inctam
Macram, in Trosleiano ct ab Hincmaro Rcginone,
, ,
Fulberto et Ivono. Nam de Burchardo silere me de-
bere puto, quia tamenetsi mulla accepcrit cx illa Bc-
nedicti collectione, maluit esse menilax, ut s;vpo mo-
nuimus, quam Capitularia regum nostrorum laudare.
Qiionam autem moilo intclligcnda illa sint qnx Be-
ne iictiis Levita ait de Capitulis regalibus auctoritate
apostolica rohoratis, fuse dictum est superius, neque
ea hic rcpeti opus cst.
XLVil. Antequam vero a Benedicti collcctione re-
cedamus, supervacancum non eiit aiimonerc illam,
cum f:\cta essct diu post Ansegisum, non semper
unum ciim istius Iucul)ralione corpus constituisse, ct
librum Capitularium (pii nobis csl quintus, primr.m
aiii] uanilo nmncratiim fuisse apud vcteres. T(!stis e: il
Ilincmurus, archiepiscopus Rhemcnsis, iu opusculo 4i:
 93 CODEX DIPLOMATICUS.
quo'.i ins<M-ipUim esl Dc presbfiteris criminosh, de
:
qnihtisapprolKilio non est. liiic eiiiin referens capiit 55
littri (ininli Capilularium, qui esl primus Henedicli
LevitiP, ila ait Quid de presbiitcris criminosis,de qiii-
: lassis respiciehant cpiscopi in conciiio Troslciaiui
hiis npprobatio non est, nijendiim sit, in Hbro primo
(Ifipitnlornm domni Cnroli imperntoris Aiifiiisti, cnpile
iriijcsimo qnarto, scriplum est : Hoc nobis nuuino ciiin
s!udio retriictandum est, etc. Et concilium Trosicia-
num liahilum anno 909, referens caput ^"11 \\\m scxli
('apilularium, qui est secrmdus Benedicti, ait Ona~
propler in iibro Ciipitnlnrium secundo, cnpitulo A^il,
it'i snncitiir : Omnibns, nos ipsos corriqentes, poste-
risqiie excmpliim dnntcs, etc. rra^lerea Isaac episco-
piis Lin,c;oncn^is colicclioncm suam adornavit ex soiis
tiil)us iiiiris Capitulariiim a Benedictio Levita edilis.
i!ai)uiuius autein etustissimum Codicem sancli Ar-
•
nuiphi Metensis, in quo (iescripla sunt pliirinia Ca-
pitula excerpta ev iliis liii^us Bcnedicti lil)ris, et in
fronte eorum qu;e. ex lihro sexto accepta sunt, ita
scriptum cst Ex Cnpitularibus (iloriosissimorum im-
:
veratorum domini CnroH ei domini Ludovici, libro
secundo. Et paulo post Item in eodem ex leqe Veteris
:
Testamenti. Rursum infra, uhi capul 182 lihri quinti
(lescrihilur, positum est in Item in eisdem
litulo :
(id cst in Clapitularihus), ex libro primo : Ut episcopi
poteslntem linhennt, etc. Denique in chartulario Ec-
clesi;)^ Barcinonensis r(^perimus, uti supra adnolatnm
cst, Adeledim qiiamdam anno 2') rea;ni regis Henrici
dedisse eidem Ecclesi;c lihrum Caroli sancta' Ecclesia;
utillimum, in tribus corporihus divisum, id est, col-
lectionem Bcnedicli in tres liliros uivisam. Si ista oh-
servata fuissenl a doctissimo viro Mariano Victorio,
non trihiiisset Ansegiso lilirum quintum Capitnla-
rium. Exstat, in(|uit, avud Ansegisnm ahbntem syn-
odus qucrdam sub Carolo Mnipxo celehrntn, in qua de
Itujusmodi precihus mentio Itis verhis Itnhclur : Ut
nemo sacerdotum popu^i sihi peccnta confitentium sine
auctoritate cnnonum judicnre prasumnt {Mar. Victor.
de Sacram. Conf., p. 159); quod est caput llGlihri
q!iinti. Neque levius aherrant qiii lihros omnes Capi-
tiilarium in qiiihus exs'ant constitutiones Carloman-
ni, Pippini, Caroli Magni, et Ludovici Pii, sic lau-
dant lanquam solius Caroli Magni essent, passim ita
scribentes Carolus Magmis libro quarto, etc, Capi-
:
tularium.
XLVIII. Post septem libros Capitularium sequun-
liiradditiones quatuor, in quihus hene mulla repe-
riuntur qua; neqiie apud Ansegisum exstant, neque
apud Benedictum. Putavit Sirmondus (/« ISotis ad
Capit. p. 752 et 751) illas fiiisse compositas a Bene-
dicto Levita. Verum ille niillam iliaruin mentionem
facit in procfatione sua ; et quamvis in Codice Belio-
vacensis Ecclesia; tres posteriores additiones legan-
tur post libros Ansegisi et Benedicti, et in Tiliano re-
periantur etiam post librum septimum pleraque Ca-
pitula Irium uUimariiin addilionum, in velustissimis
tamen exemplarihnsPetri PithaM et Jacohi Sirmondi,
in quihus nibil est Benedicti
^ ^ quatuor additio-
Levit;(%^^
ncs adjunct;^ rcperinntur post lihros'quatuor Anse-
eliam nolandum est in boc loco, additio-
gisi. Illiid
nem primam non baheri in Codice Tiliano, ncqiie in
Bellovacensi, nec Palatino; in istis tamen duohus ul-
limis dcscriptam fuisse antiquitus, tanqnam partcm
Ijiceret lihri septimi. Ilinc colligitur quod in
eidem seplimo pnx^fixis in eisdem diiohus cofii-
lihro
cihus sequuntur conscipienlihus numeris Icmmala
capitum prim;e additionis, ita ut adiiitis ad478 capiia
lihri scplimi capitihus ocluaginta prima; additionis,
consiirgat numerus 558 C:ipitulorum. Et sane ita
antiquitii.s olitimiissc in aliquot locis coiiigitur eti;im
ex eis;lem cxempiarilius Pith(i'i ct Sirmondi,
biis tam(^netsi nuili dcscripti
aiii iihri C;>pilul;t,rium
sint pneter qiiatiior priorcs ciim qnatuor additioni-
hiis, in initio tamen prim;e addiiioius ila scriptiim
cst : (jap. i78. Ul abbatcs, ctc. istiid ipsiiin
polcsl c\ Ivonc (/V/r. 1, c. 155), qui rcicicns c;ij"iit
dccimum io.xlum prima; aduiliunio, acccpiose sc il-
~ PROLECOMENA 94
A Uul ait ex Capitulnrium lihro \u, cap. 4^93, nl legitiir
in viilgatis Ivonis editionihus et in vetuslissimo Co-
dice ms. sancti Yicloris Parisicnsis. Quo ctiam for-
con^iregati {Cnp. 5) anno 909, ciim ca|Mit iiiiinmn
Capiniiaris anni 817 rcferentcs, iliiid iainiaiit cx (]a-
piliiiarilms. Atlamen licet istud sit ccrlissimum ,
;c<pie veruin est colieclionem Benedicii Lcvita» ter-
minari in capite 4-78 in liis verhis J>/«.rhn(? trinm :
: ufiimorum Cnpiluln istorum lihrorum, clc. Ita';;io Ca-
pituia prim;e additionis inserla smit liliro scptiiiio
post tempora Benedicli, quia is ciiiliiiet sliidioso no-
lestatcm in pra^fatione sua feccrat inserendi qur;;
vciicl. Oh e;im causam nos ocliiaginia illa Cajiilula
con( iudcre noluimus spatiis iihri septinii, tum, ctiam
iie tiirharemus ordinem nxTptum inter viros (loctos.
Q!i;xi enim addilio secunda nunc est, prima esset, si
veterum Pitlioei ac Sirmondi lihrorum et Ivonis aii-
ctoritatem sequi voluissemus. Caiterum nos additio-
jj
nem primam relulimus ad annum 818 intcr Capilula
Lu
Ludovici Pii.
XLIX. Prima constitutionum Caroli Magni cditio
per typograpbos prodiit anno 15i5, opera et sludio
viri rei anliquari* bonarumque littcrarum studiosis-
simi Viti Amerpacbii, curanle Alexandro Veissebor-
no, typograpbo Ingolstadiensi, cum lioc titulo Prw- :
cipua; Constitutiones Caroli Magni de rchus eccle-
siaslicis ct civilihus, n Lotltario nepote ex avi Consti-
tutionum libris collecta' , ct nuper e ccenobio Te-
gernsecnsi prolntce , cum annotalionibus et prwfa-
tione Vili Amerpacltii. Sequitiir dcinde Epislola de-
dicatoria ejusdem Amerpacbii ad Carohim V impera-
torem et Ferdinandum Ciesarem, qu:i' tota fernie est
de eornm laudihus. In pagina lamcn nona ct se^iucn-
lihus agit de opere a se suscepto, his verhis « Ad :
banc rem aiitem opportiinissime se obtulit mibi cano-
num et legum barum compendium quorum \r,v ah ,
ipso Carolo Magno lat;e simt, ilii vcro approhati aiit
i:na ciim cpiscopis ah eo conditi. Siint eniin ex m;i-
gna parte vcUit llores quidam e diversis lcgiim biijus
impcratoris voUiminihus, ct actis bahitorum ah eo
cum episcojiis concilioruni (salva tamen uhiqiie au-
ctor.tate sedis apostolic;^, imo revertenter bahita)
colh^cti, ut clare suh linem opcris indicatur. Deliluit
bactenus b;ec vetuslatis gemma in crenohio Tc-
geriiseensi; ac etsi memhranis credita, in plcrisqiie
tamen locis non modo non parum detrita cl corrosa
er;il a tineis el blattis, sed etiam Iffidissime a lihrario
delormala, ut passim annotavi ad ipsas leges et c;)-
nones, tametsi non uhicunqiie a me aliqukl est miila-
tum, acfacile apparet ex manii scriplum esse lihrum
ab homine et indocto ct ncgligente. Mibi profcclo
plurimiiin fecit negotii qiialiscunqiie illa coiiciimatio.
Primo cnim legendiis fuil totus lihcr; et pnctenpiam
qiiod in scriptiinc insolentia t:int'im nonoportiiit me
aliquando repuerascere, hoc cst, lilterariim cl sylla-
harum formulas aut conferendo aiit divinando discc-
re, cogitandum fiiit de scnsu, et examinanda fiic-
D runt imilta vocahula non minore stulio qiiain olim in
oraculis examinahantur , aut examiiiari solcnt in :
a!nigm;ttis. Quanqiiam autein in bis rehiis ncc inge-
nium fortasse prorsus mihi dcest, ncc iisus, non ta-
nicn sine inagno sapc lahore sallcm prohahile aliqiiid
litiilis invcniie in t:iiita vclustate niormii ct scinioiiis (icr-
manici potui non (psod putem a me niisipiam ahcr-
:
ratum, sed pro nica in in([uirciido pcrtiiMcia iion
potui facerc (piin darcm in omniiiiis locis opcrain, ao
elficercm iit (piomodociiiKiuc huidcui ;dicu!)i aciiuie-
scercm. Aiixit hanc dilliciiitatcni ipio.i iicc lcgiim
,
nec s;icr;u'mn consiiliitioiiiim halico ii!;igii;uii pcri-
in ((ui- tiam. Fcci tamcn ct hac iii paitc (pKuilum v!res ac
alii lahorcs pcrmiscriint. F;itcor (luidcm cililion m
fcii( iiis non p;iiic()s ;di()s mcpoluissc coidici-rc, pra'-
scrtim (piod ;id li;uic rcm altiucl ; scd (jiii V(duissciil,
c(dligi cli;uii non lam lacilc iMhili fiiisscnl ; ct hic hdior m;\-
gis lillcr;iri;(m (pi;ui:d;im iiuliistiiam cl pcriii;im po-
islulaliat,(luam cxiiuisilam aliiiuam juris doclrijuun.
05 B. CAROLl M. OVV. PAKS
J:\invero an .iiitiscoiisiiUus ali(|uis non snv^iilaris iiic,
poluont inclioicni oi)crain iiavaic (luaiii cijo lcci
anqui lccloris judiciuiii cslo. Qiiaic non laiiluin vc-
niain daluios inilii vcl doctissiinos pulo, scd cli;iin
laudaliiros nuMiii scdulitalcni, (|U(hI in incdiis occn-
palionihus sc.holaslicis lioc ctiaiii oiiiis
pcriiii; pi:cscrtiin ciiin intciiiii ali(|U()d pmpiiiiin
opiis luciihrare polueriai ct nnillo lon^ius, ct Cortassc
iiiihi ae nicis IVuctuosius, iit nunc sunl tciiipora ; et
ha;c etiain ad qua-stum ali(piando, ut ingenue veruni
latear, conlerre cogiinur. »
Ij. Collectio illa conliniH priino Capitulare anni
779 iii ^i CapiUila di^^tinctuin, tiiin C;q)itularia tria
aiiiii 78!) iii!ej^ra ; tcrlio loco Capitulare atini
800 ad
c:uisis regni llarui;; {piarto C;q)ilul;i dala aiino
Kiuiiiaga; quinlo Capilula data Missis codcin anno
scxto, cxccrpla de canone, qiuc in edilione noslra
edita siint p;)St C:ipitula ad Niiunaga; scpliuio ca-
put 89 lc^is Ripiiarioruin, (piod exstat ctiam intcr Ca
roli RLigiii Capiliila exccrpta cx lege Langohardo- n
nim ; octavo Capilulare secundum, lerlium et quar-
t;nn aniii 803, el piiora tria Capitnlaria anni 805, et
Capitulare qiiarluin inecrti' anni, lum edictum Caroli
imperaloris de honore ct adjutorio episcopis pnc-
st;indo a comitihus ct aliis jiulicihiis, qiiod circa an-
niiinoctingcnlesimiim edilum est. Seqiunitur poslea
Caroli Magiii Capiliila oclo addita ad legcni Lango-
hardorum, tum Epistola cjiisdem ad Pippinum (iiium
rcgcm ltali;e, qu;iin nos ad annuiii 807 retuliiiuis;
post (piaiii seipumtur C:ipitul:i tria Caroli Magni ad-
dit:i ad lcgcin Ijangohardonun, qiiorum duo hahcntur
int(!r (japiliila ;i nohis excerpla ex eadem lege; ter-
liiiin, quia iiohisexcidit, addidimiis in fine loini pri-
mi post lineiii iiidicis el nitationem de erratis iypo-
,
graphicis. Post Caroli Magui Capitula, descripta ha-
hculur Capitiila qiuc Ludovicus l*ias edidit aniio de-
cimo sexto impi-rii siii. Poslreino pauca qiucdain Ca-
pitiil;i hiiic iiido collecta, ct Lotliarii Capiliiliim de
conlirmalioiie snpei-ioriun Consliluiiouiiin. Iliinc co-
r>
dicem postoa Joaun(!S Bus;cns, prcshylcr c socictatc ^
Jcsu, recu lit Mogiinti;c anno lOOi, ad calcem cpi-
Klolariun Ilincmari tiiin cti:iin Goldastus in
, col-
lcctione Constilulionum imperi;dium.
LI. Eadein temp.-slale suinmi ju;!icii vir ac littera-
riiiii virtiilum([ue aiilislcs Joaiines Tilius, Briocensis
dciii ac .M( Idcnsis (piscopiis, cui edilionem multoruin
hoiiorum lihroriim (lel)cmus omnes cogilavit de,
edcndis hitris ('i^qiitiihirium ab Ansegiso ahliale et
Bcncdicto Levita coUectis ac demum eos pr;elo
,
commisil aiinoChiisti 1548 in hac civitateParisicnsi.
Siihstilit tanicn in <:q>ite :2S!9 lihrisexti; quo casn
ncscimiis, ([iiamvis Petrus Pilliffius, qiii prcpior ci
liiil, divinare conaliis sit. Atl:unen qiiamvis ahsolula
p,'!rc(t;i([!ie cdilionon fueril, qiuedam illiiis exempl;\-
ria in liiccm emissa sunt, ([iiilms Iiodie fruiinur,Mla ut
qiii K()m;c[)ercalci!iporaGiatiaiii collcctioni, ul idem
Pilhoeiis ail (//( Prwfat. ad Capiiul.), recognoscchd.e
recensen.l;c(iiie pncfiicrunl iis usi sint, siiuul et
,
Bellovacimsis excmplaiis rcliquiis, quw lum illi qm-
dcm, addil idem Pithoeus, doclissimi cpiscopi bcnefi-
cio, indicio vcro nostro tiacli sunt,'n\ est, hcnericio
Jacol)i .Vmioti episcopi Aiilissiodorcnsis, ut ingenue
agnoscunt corrcclores Komaiii in indicc lihrorum
<|rd vaiiis ex locis siuU hahiti, (|iii se(|uilur post pr;c-
lalioncin Capilularium libcr scplimus, inquiiml illi,
:
et Capitularia atljccta, inissa n jacobo Amiolo cpisco-
po Autissioilorensi cx bibliotlicca Ecclesice Ucllova-
ccnsis. I{;iiiiicial cli;un unuin cjusdcm editionis cxcin-
jilar vir cclcherrimus et doclissimus Anloniiis Au-
giistinus (a) ai-chiepiscopus Tarraconrnsis. Ad manus
tneas, in;[uit ille lotjupiis de lihris Capitularium, per-
vcnit luv.c collectio muiila; nainque sex libri Parisien-
sis cditionis anni loiS erant impcrfecti : sexti eiiim
/inis eral inilium capitis 289, ciiin liluli cssent capitum
(a) In Jiidicio dc quihiis'am velerihus canouum
tu!!cr((>iihus, ct in !i!>.n de Enicndat. Gial.
1. Si^CTIO PUllMA. CS
A ^50 Hbr\. llaldicral, iiiquam, IxMicficio (loclis£i-
sc.ili
,
nioruin viioruiii I*clri Ci:ic()iiii el L;itiiii Latinii. Do-
cel nos istiid idcni L;iliiiiiis in I']pistoia scripl;» ;inno
1570, ail Augusrniuin {Tom. 11, /). 100). llabcbis, iii-
qiiit, /)(,)//)H »(t'((, partiin Chidcouii titi ojicra, libcl-
iii ine siisco- iiim Ctipitidariion, inancnm illitni (jititlcin cl impcr-
fccliiin, scd cjiis laincii modi citjus iiitoltiuol Lutctia
liHC ad nos adliuc missi sunt, omncs planc fitcrunt.
Scptimi ([iioqiie liliri ct C;\pitul;iriui!i adjccloruin co-
pi;iin se hahuisse ah urhe Koiiia scrilit Antonin.- Aii-
gusliniis in loco supra laudato. Suhjiingit cniin :
Scplimi vcro libri cxcmplum, quod ab urbc Romr ''(i-
bui, mullis capilibus erat dcminutum. Liltimuin cjns
797) de iibri capiU supra scripsimus-ilS, cum liiuli capiinin
esscnt 558. Scqucbalur diiplcx collectio adjcctoniin
Capitularium. Itaqiie piLCtcr folia Tiliairc Capitula-
riiiin edilionis, niissuni quoque ad Auguslinuin iiiil
lihri septimi et Capitulariuin adjeclorum exeinplar,
ex 60 descriplum (luod cx hihliotlieca Ecclesiae Bel-
lovacensis Homam pcrveneral. Nam priclerqn:im
qnod in codice Bcllovacensi ista exstanl piout ah Aii-
guslino commemoranlur docent correctores Ro-
,
uiani voliimen Caiululariiim quod ex Gallia hahituni
est, hahuisse titulos 558 capitum lihri seplimi. In in-
dice libri septiini Capitularium, numero 494 {natn cn-
pita ipsa a 478 usiiue ad 558 in voluinitie quod ex Cal-
lia liiibitum cst, desidcrantur) Ikvc lequntnr : JSc sibi
compatrcs ct commatrcs Monuchi facianl {b). Hanc
Tilii cdilionein quadragiula post annis perfecit ct
einisit, magiuim ilhui Kr;inci;e uostr;c ornanK ntiim
Pctrus Pithoeus. Oiioniam vcro Tiliiis ct Pitlioi^iis
plurima sustiilcrunl ex lihris CapiUiIarium qiue ipsis
supcrllua visa sunt, el ordinem Ansegisi el Benedicli
s;epe turharunt, opere pietium esl hic annotare qiiid
ab illis pi\csUlum sit in hac cditioue, quid vero cul-
pandum esse videatur. Scd antcquam ista cxseqiiar,
el consilimh Operis et or.Io tcniporum poslulat ut
nonnulla dicamus de Basileensi Capitularium cdi-
tione.
Lll. Prodiil illa anno 1557, una cum ahis antiqnis
legibus nalionum qua; oliin imperio parehant Fran-
corum, quas Basilius Joanncs llcroldus cx vcUistis-
simis bihliolhec;ie Fuldensis cxcmplaribus descripsit.
Inter has igilur roperiuntiir Capitularia ("aroli Magiii
et Ludovici Pii ab Anscgiso ahbate collecla, qiialia
nimirum rcpcriuntur in vctcrihus lihris, nisi quod
quartus libcr niagna sui parte mulilus est ct imp;;r-
fectus; dcsunlcuim ilHc viginti tiia capita, decimum
tertium nimirnm et sequentia us([ue ad Irigcsimum
sexluin, deest ctiain scxagesimnm pi imiim el reliqiia
lihri quarti. Se([uiliir deinde in editionc {Tom. II
Capitul., p. 55!!, c. 57) Basileensi lex Lolharii de de-
ciinis, qu:)! a nohis edita est inter Capitnla Lotharii
cxcerpta ex lcgc Longobardorum. Postea capita 190,
i07, 199, 202,' 204 ribri quinti Capitiilariiiin. Tiim
Capilulare secundum et tei tium auni 789, el Capitu-
lare aiini 795 de causis rcgiii ltali;x', Capitula non-
nulla anni 805 ct anni 800. Deindc sequitur caput
H
sexagesinmm primum lihri qnarti Capitularium cl
c;x!lera usque ad septuagesimum qiiarliim, nisi ([ikuI
sepluagesimum S(Mnindum deest. Poslca rcpetunitir
capila 07 ct alia nonniilla libri tertii el aliorum li-
hrorum, ahsqiie nllo ordine. Posi qua! seipiiUir pr;c-
falio, ([ua' poni solet an:c Capilula oclo C-aroli Magni
addila ad lcgeni Langohardv.rum, ct priora diio ca-
pila lihri ([uarti, Ca|)ilulare primuin anni 812, ac
posicacaput lertium lihri qiiarti cum c:cicris (^jusdcm
iihri. Ilis suhnectiiur cdiclum Caroli Magni dc ho-
nore episcopis pni^stando, editum circa anuuin oclin-
gentesiinum, el Capitiila tiia qiun! supra, cuiii de edi-
tione ConsliUitionum Caroli Magni ah Amcipachio
facta ageremus, addila fiiis^e diximus ad legoin Lan-
gohardorum. Post isia oiiinia, icgiintur appcn<liccs
tres hhri ([uarli, ct Capilularc auni 10 imjierii Liulo-
(\i) Nota corrcclorum Komanoriim in cap. Mona-
chi, dibl. 4 do Couboci., cap. 104.
97 CODEX DIPLOMATICLS.— PROLEGOMENA cs
vici P>i. Posfromo C:ipiiiil;iri;i ot Coiisliliilinnos Pip- lihri sexti omisenml, qir;i j;\m dcsciiptiim haheha-
pini regis l!nli;»> , (inidonis , Oilonis primi , llcn- tiir iii (piiiito. Allamen magnimi inl(!r iitr;im(iiic edi-
rici socnndi, Conradi prinii ei C;iroli IV, impor;\- tionon discrimo) esl; nani p!;ctc)<iii;iiii ([uod in lihro
lornn). se\to legilur, et ipse ojjicio /isci scrvire cogatur, cuni
LIIL Triginla pnsL annis Pelrns PiUioens nnvani ct i)) quinlo scripLiim siL, cl ipsc olfnio pra-sidis servire

ainpliorom Capimlarinm cditionein procnravit, Ti- coqatur, in sexLo additur clausiiia magni momenli,
iiaiiam Imitatns, qnam anxit Capilnlis <pi;c docniiit (|uam Tiiiiis et Pilhonis iioii I);ihciil, ))i)niruin Ii;cc :

ifi isla. Ltcnjue vcro iiUcrpnhivii (•(•llcctioncin Ansc- Kt in alio mnnaslerio ipse non rccipiatiir sine abhatis
i;isi ;c\ collcctionc vcro itcncilicli ljevil;c pliirinia su' ct cpiscopi proprii liccntia. (;i;iusiil;i ill;i oiiiitsi noii
Capilnla omisernnl, (piia viiichant illa in aliis cjnsdem dchiiit edilorihus Capitiil.srium, ciiiii in iliis rcpe-
;il)

opcris locis rcpcriri Pncvidil Hcncdiclns fiituros qiii )i;ilur. Coiiilala aulem cst cx )imi )iioii;isLc)ioium :
noii probarent; ilaqiic ii;ic s;ipien'.i cxcnsalione apud ))U)iiaclii oiiiii ;ii)li(juiLus alio L)aitsferri ).on pnteran»;
eos iisiis cst ii) pr^rialioiic siia jHoiwmns crgo tecto-
: siiie ahhalis siii et episccpi pioprii licenti;i, utijam
res, ul si eadcm Capilnla dH])lic(ila vcl triplicata rcpe- obsM-vaUim est a viris doclis. Et Lamen ;iherraLum
rerint, non lioc noslrcc impcriiia' rcputcnt, qniii, ut est. ai) aucLore clausula' iii ve)'o scnsu voiioruiii cx
diximus diversis ea in sclicdnHs invcnimHS. Ciim
, ([iiihiis ilhim confcciL. Quippe coLiiin esL c;ipiil, de
istiusmodi leguin rcpe;ilioncs Anloniiis Conlius el. qiio liuiic agiiniis, esse sumpluin ex Novellis Jiiliani
alii qnidam dcprclieiulissent in nomuillis JusUniani Aiilecessoris, «[ii;i! diversuin onmiiio sensuin Iiahent,
Novellis al) Ilaloandro cdilis, pulariint vciba in his uL :ililii monemns.
loeis repelita hiic perperam rnisse i-clata, adeoqne g LVL Diverso cri'ore iiJem nonnulla addideruiit in
tolli dehero. Quorum opinioncm temerilaiis argiiit oapile lOti lihri sixti, (|u;ii^ in aiiti([uis cxempla)ihus
Joannes Liunclavins Lib. ii Notalor., c. 2i0 cl
( no)i haheiitiir. Etenini ha'.c cst Icctio vcieriiin excm-
^riti) non ahsimile vero videri aiens res easdem
, plarium: Similiter de infirmis ac pccnitcntibus, ut mo-
nonnunquam duaitus aiil pluril)us in Novellis lepeti, ricnics sine rcconcilintionc ct vialico non dcficiant
ct h;ec ipsa qiuv iilic d;)innantur, rcpcriri ctiam in [Isaac, tit. i, c. 0). Quo etiam modo lcgitiir iii cano-
lihris Basilieonim. Idem proreelo accidil in hac Be- nihuslsaaci cpiscopi Lingoiiensis. AlL^imoi Tilius et
nedieli collectione; nam eum illc desoihercl Capiln- PiLhceus iii hoc loco sic edideruiiL : Similitcr de in-
laria regia p)'out ea inveniehal in sc])ed)ilis suis, cfri- firmis uc pccnltentibus, ut moricntes sine sacrati olei
«ere non pnliiit qniniiliirinia eli;in) his auttcr descri- unctionc ct viaiico non deficiant. Scio verba hic ad-
bcret, qnia principes sape iciiovahanl auL suas auL dit;i rc[)criri in Capilulari anni 709 ct in c;ipitc ir>"2
siioriiin pr;edecessorum leges, queniadmodum vide- lihri sc[»limi Capitiilarium, adcoque Tilium et Pi-
n)us in Capitularihus )egum nostroruni. Nam Caro- tlia'um cxiia c))Ii'am esse qiioad soisuin ca[»ilis.
lus Magniis, exempli gratia, plurimas Jeges sancivit contoido, vcrha hac in librnin scMiim
llliul taiiieii
•lescriplas ad vohuin ex iis quas Pippinus pater tii- t)"ansfcrii non dehuisse ex septimo, cu))) lieri faciio
lerat, phircs vcro e\ iis qiias ipse pion)))lgaverat, possit ul qiio primuni tempore lala cst h;cc lcx, quod
ro) ivavit iisdem omninn verhis quihus us)is anlea Ibrlassis contigit ante Caroli Magni tcn.poia, chDisuia
fiicral. llaque nihil dcliahcndum oat coilecLioni Be- de sacrati olei unctione iion exstaret in capite i!Io,
Dcdicli, nihil mulandu))). Eicnim uL 0)iiilta)n quod qua^ posten addita luerit anno 709 a Carolo Magno.
iii C apituiis detraciis v;ui;)! leciiones snnl ab iis qna; „ LVII. Eamdeni culpa^n co)n)niserunt iiilciii viri
IcgiinLiir in Capiiulis a Tilio eL PiLho'0 i-etentis, iion- ^ clarissimi in ca[)ite 159 ejusdem lihri scxti iiani ;

n))lla inte)'du)ii siint in on)issis qu;ie in aliis non cuni vetcres lihri hic Iiahinint sim])liciter Qui vcro :

exslant, ailcoque his caremiis conli-a )iienlcii) aucto-
i'um. Prohanda autem )"es csl exemplis. Tiliiis, cl
posl eum PiLhoeus, cap iL 27G lihri qiiinti Capitula-
rium, quod esL ninLilum in anLiquis Benedicli Levilai
excmpla)ih))s, )'elulerunl iLa nnililum ul invenerant
iiisi quod ciim in anliquis illis exeniplarihus capul
Quicunque decimam referalur cx capile 57 lihri
primi C;ipilularium, ubi non exslat, luinc numeruni
niulaverunL, el p)o 37 supposiieriinL 103, puLanLcs
scnsuni islius capitis esse in capile libri prinii ab eis
de eisdem fnerint proijeniti, ad testimoninm admil-
tuniur, Tilius et PithcEus ediderunt, ad tcstimoniuia
a tertia gcncrationc admiltantur. Scio banc chsusiilain
reperiri infra in capitc 5.32 biijus lihri, cL liiuc ir;ins-
lalam Iiuc esse a Tilio, qui secundam iilam c;ipiLis
ediLionon propLerea omisit. Sed ego maluisson
isiiiis
ulranique dare, qiiam priorem iiitcrpnlarc contra mcn-
tem auctorisetcollccloris. Nam iii Codice legis Wisi-
gothoruni, ex quo capuL isind siim[)liim cst, b;cc lanliim
leguntur Qui vero de iisdcm Jncrint procreaii, omni-
:

laudaLo. El Laiiien cerlnin esL c;ipiU islud lihri primi,
qiiod esL 137 in edilione nosLra, dive)S))m o)nnino
sensum habe)'e a senteniia c;ipilis QHicuuque deci-
mam. Ilaqne ad supplendiim bialum qiii cxstaL in hoc
capi;e, repeLoidum illud oat, ))!i nos ficimus, in ad-
dilionc qu;irLa, uhi exsJal inlegruin. Vcruin quoiiiain
Pilhceus priinam illi;is partem vidcliat jam esse edi-
t^im iii lihi-o quinto, piilavil siiporvacaiieum esse hoc
capul repoLere in addilionc, non animadverlens plu-
riina Isthic reperiri (\ux in lihro quinlo desnnt, et
pnelcrea discrimen eiiain esse in priina parte capi-
lis inter edilioncs ([u.c cxslanL iii lihrn qiiinlo el in
addiLione quarta.
LIV. Similis error a Pithceo comniissiis esl occa-
modis ad tcsiimonium admittanlur. Sic euim illic oiii-
nino legitur, iioii solum in viilg;itis cditionihiis, .••cii
etiam in antiqnis cxemplarihus {Lib. iii Capitular. ,
c. 12, ct lib. V, c. 25-i).
LVIII. Ca[)iit 279 cjusdcni liiiri sexti :ib illis siqi-
prcssnm esl, qiiia jam ediliim fiierat in lihro lcrlio;
cL oh eamdon i-aLioncni omissiim qiioiiue ah illis cst
D in cdiLionc lihri (piiiiti. Et t;iinei) aiiiiiiadveiierc de-
bebaiiL ediLioncin lihri Lcrtii noii Iiahcrc chiiisuhini
quie in quiiilo et sexto i-epcrilur. Ne((iie vcro s;ilis-
faclum piito istaruin i'eruin curiosis, ([uod e;iiii ci;iii-
sulam inlcr uncos rcpnsiieriint pnsl lii.oii (ia|)itiili
in librn Lertio. Qui^ijie veterum liiciihialioiics arliilrii
iiosLri iLa non sunl, uL S)ip[)lerc nobis liccal Cdriini

sione ca^iiLis 198 lihii quiuLi, in ([uo agiLur de nnnis lapsiis aiiL IiiaLus, lUi s;vpfc dictiim a iiohis est 0(c;i-
eL (iecimis, vel censu Ecclesiarum. Exshiiial illud his sionc emendatioiium qiias viri c;elera ermlilissinii
in coUectinne C^apiluhD-ium, seiiiel ([uidein in lihro correclorcs Koinani feceriinl in cnntextu Incnium
([uiiiLo, cL dcinde iii additioiie ([iKirta. Quoiiiam vero qiios Graliaiuis in o[)cre suo relulit.
inaxnna illiiis [)ars i'epeiichal)ir in liiuo quijilo, LIX. lii eodem lihro sexLo, capiLe 382, descriptum
putavit PiLhocus omnia iliic esse <[u;e in odililione esL cajniL (jiioddam cx Icge l};ijuvariorum, qiioii isti
qiiarta exslanl qtiod Lanien veruni iioii esl ; nam iu
: noi) edideriinl, ([uia jam co))sliliichal ca[)iit oil libri
capile 152 illius addilioiiis henc miilLa legtinLiir qu;e (liiiiiLi. Quod si viri docli ohservassoil edilioiiem li-
neque su|)erliua videri possiinL, ne([iie )v,jici dei>oiL bii sexli lionmilla hahere ([u;e in lihro ([uiiito iioii
a noiiis. Siint enim ad.liLa auctorilale puhlica, cl \im cxsl;uiL, liaud (iiiliic aul ifla traiistuiissent in libriim
legis liahenL. qiiintiiii!, aiit capul ilhul riirsum [losuissoit in scxto,
LV. Uursum iidciu Tilius el PiLluKus capuL 108 cuin ciiim Co;Icx lcgis B;ijiivar:oniin e.\ qiio suiii-
 99 n. CAUOLI
pium osl lioc capiil, clausiilam illain non
exslat in capitc lihri scxli (iiiod niox landavinnis,
probabilc cst piincipein (|ui c.vcerpla Capilula e icgo
Bajuvarioniin pioljavit, istani clausulain iion insc-
ruissc in suo cilicto; ([ua; postca alio lcinpore addita
est, ([uia nccessaria videbatur.
LX. Audaciores iidcin fiierunt in conjungcndis ca-
pitibus 75 ct 75 ejusdcin iibri scxti. INain cuin in aii-
ti(p:is Capitulariiini exeinpl.iribus ita divisa sint si-
cuti nos cdidiinus, ac praeterea Isaac Lingonensis
(lit. I, cap. 23 et "M) partein illam capitis 75, quam
Tiliiis el PillKBus atldiderunt capili 75, referat con-
seqiienter post priinam partem ejusdem capllis 73,
nianifcslum est distingui debere. Iino gravius liic
qnodam modo peccarunt viri clarissimi, quani in
aliis locis ubi Capilularium texlum inleipolaverunt
et mutaverunl : detraxerunt enim nonnulla ut coii-
sequentem orationcm constitucreiit. Lcgantnr tan-
tuni capita Wh ex editione nostra, et confcraalur
cum Tiliana et Pilhoeana, quye sic habet Placuit
otntii sijnodali conventui ut nullus prcsbylcrorum am-
plius quam unam Ecclesiam sibi vindicare pra'sumat
quia sicut quisque swculuris non amplius quam unam
habere debct tixorem, ita et tinusquisque presbyter non
amplius quam unam liabere debet Lcclesiam. Ilaquc
ul capul 73 colligare possent cum posteriori parle
capilis75, sustulcrunl vcrba illa Quapropter omni-
:
bus placuil ut nullus presbyter amplitis quam tuiatn
Ecclesiaiti sibi vindicet, qiiia illorum sensus habebaUir
in capite siiperiori. Hocvcrouoii esledcre capitularia,
cum licentiam sibi quisque suinit mutandi ac detra-
heiuli quod animo collubilum est suo.
LX!. Pr;eler errata illa communia inlcr Tilium ct
Pilhoeum, noiiniilla sunt qux Piihan laiiium sunt
etenim cum Tilius non absolverit cdi^ionein Capilu-
larium, neque addiliones ediderit, si quid in illis
peccalum cst, solius Pilboci culpa fuit. Iste vero liic
quoque lapsus esl omisit eiiim capita 46 et 82 adtli-
;
lionis quartae, quje alilii non exstant in uiiiversa Ca-
piuilarium coUcctione. Sunt lamen iila magnse au-
ctoritatis, cum sumpla sint cx concilio Mogunlino
(Cap. 14) habito anno 815, et ex concilio Parisiensi
sexto (Lib. iii cap. 2) exj quo sumpta suiit pleraque
Capitiila eorum quai Benediclus rctulit in sua colle-
ctioiie, tum ctiam magnapars corum (iu:cleguiilur in
secuntJa additione.
LXII. Justissimam porro esse querelam a nobis
institutam adversus Tilium el Pilhoeum conlirinari
polcst istius auctoritate ; nam cuin is in libro sexto,
cap. 1 i5 (qiiod in editione noslra esl 145 [Lib. vii, c,
254]) retulisset canonem Africanum de Clericis ad
judices s;cculares confugientibus (Addit. 4, c. 105),
rursum illum edidit in septimo et in additione (luarta,
qiiia in his duobus postremis locis legitur paulo ali-
ter quam in editione qua; cxstat in libro sexlo. Idem
caput 1 15 libri scxti iterum descripsit in cap. 406
('jusdem libri, iisdem omiiino verbis; nisi quod edi-
lio prioris capilis paulo emendatior cst quam scqucns.
Itaqiic si methodus detrahendi capita similia fuit te-
nenda, haud dubie caput illud cdendum non crat in
«liiobiis locis ejusdem libri.Idein caput 155 libri
quinli rursum edidit in additione quarla (Cap. 77).
Debucral autem omitli sccundum eaindein metliodum.
LXIII. Post cditionem Tiliaiiam et primam Pithffia-
nam, altera successit Francisci Pitlioei anno 1605
(lescripta ex iilis duabus, sed rursum interpolata et
carrupta per specicm emendationis. Probandum au-
tcin illud est aliquot exemplis. In libro terlio, capile
25, legitur in aiitiqiiis cxeniplaribus et in editione
Basileensi Quia lalro est et infidelis noster et Eran-
: invasisset, isque post scptcnnium administrationis
corutn : quam lcctionem coniirmaut Capitula Caroli
Calvi, ubi sic habetur qnia lalro cst, et injidelis cst
: cinoiie reliijuii, et ad nionastcrium Rivipiillcnse re-
tioster et Erancorum (Til. xiv, c. 6). Et Tilius iiuidem
et Petrus Pithoeus ita rcposuerant : quia latro
delis est noster et Erancorum. Quo cliam fermemodo
lcgcrat Ivo (Part. xvi, c. 225), nisi quod has duas
voces lairo ct omisit. .\t Franciscns Pillioeus hunc
locum putavit csse corrigiMiduin ex Codice legis Lan-
M. OVV. PARS I. SECTIO PRIMA. 100
liai»(;at (|n;e
\ gobardorum, nbi Quia qui l,itro esl, infi'
ila liabet :
dclis cst intiostro reqno Erancorntn (Lib. i, tit. 25, c.
75). Uaipie sic ipse reposiiit apud Ansegisiiin (/m,,i :
Uitro ct infidclis est tiostro rcyno Erancorum.
LXIV. Idem mulavit postreiiia vcrba capitis 108 li-
bri qiiinti, quod descriptum est ex concilio Aloguntiaio
(Cap. 56), jussu Caroli Magiii celebrato. Vclcres aii-
teni Capitulariiim liliri, tuin cliain conciliuin Mogunti-
nuin sub Rhabanocclebratiiin, Regino, (lib. ii, c. 11)7)
Biirchardus (Lib. xvii, c. 9) et Ivo (Par. ix. c. li\, rc-
tinucrimt verba Concilii, qua; sic habent ticc unquain :
atnplius conjuyio copulari, sed sub mayna dislricih^ne
fieri : quo modo edidcrunl Tiliuset Pelrus Piiln;:ii.c.
Irrcpserat tamen ajtate Reginonis (Lib. ii, c. 22,j)
alia lectio, qnain Ivo (Par. \\, c. 77) quoque el Gni-
tianiis secuti sunt, ista niiiiirum Eos disjumj', ct
:
ulterius nunquatn conjuyio copulari praxipimus. iNeii-
Iram vero islaruin lectionum relinuit Franciscus
Pilhocus; sed aliam rcposuit ([uam alibi rcperire non
: . polui, ita scribens : ISec unquam amplius conjuyio
" sub rnayiia disirictione copulari.
LXV. Addamus atihuc unum exemplum mulaiio-
num in Capitularibus factarum a Francisco Pithoeo.
Refcrt Bcnedictus Levita in libro quinlo, cap. 378,
constitutionem Novellam Justiniani, qu;B 79 (;st
apud Julianum Antecessorem iii editione Antoiiii Au-
gustini, 73 in cditione Francisci Pithoei. Et Benedi-
clus qiiidem non retulit verba ipsa Juliani, sed sei!-
sum tantum. In line vcro, ubi pcena statuitur adversns
eos qui legein non observaverint, scripsit Si qiLs :
hanc Conslitutionem violavcrit in mnyistratu positus
decem librarutn auri pmna multabitur. Si exsecutor
est, in catenis Ecclesiarum recludatur poenas luiturus,
et officium perdat. Sic eliain legit Auctor additionis
tertiie (Cup. 59) : et sane ita legilur in oninibus an-
tiquis Capitulariuai exemidaribus et in editionibus
Tilii et Petri Pilhan. At Franciscns, qui fontem is-
tius Conslitulionis novcrat, quia Julianum ediderat,
vocem catenis hinc sustulil , et decanicis reposuit
C quia Julianum Antecessorem voce illa usum esse
constabat in epitome Novellarum Justiniani.
LXVI. Melius nos, ut arbitror, qui CoUectionos
Ansegisi et Benedicli Levil?e ac addiliones quatuor
lales reprajscntaviinus quales ab aiictoribus ea-
rum compositse fuerunt, et sccundum numeros a
Ludovico Pio, Carolo Calvo, Ilincmaro, Isaaco, Re-
ginone, concilio Trosleiano,. Fulberto, et Ivone an-
notatos. Ilaque deinceps dilficile non erit reperire
Capitula a vetustis illis aucloribus recitata ex libiis
Capitularium. OpenB autem pretium cst annotare
unde mihi consilium istius operis, qna occasior.c
captiim, quibiis auxiliis perfectum, (luid deniqiie
ego pricsliterim pro virium mearum tenuitate.
LXVII. Illustrissimus vir Petrus de Marca, ar-
chiepiscopus Parisiensis ,
qiii in commemoratione
studiorum lucubralionumque mcaruin jure inerilo-
que fre([uenter occurrere solct, ut erat summo D< i
(lono natus ad h*c sludia, qiue mirilice promovit,
D exemplum mihi dedit ut ad ca me converterem, ac
ctiam vclut suprern;ie voluntatis tabulis curam niilii
imposuisse visus est cmendaiidi novacjiie editione
donandi Capitularia rcgum nostrorum. Nain cuni is
olim suinmi magistralus lociim pro Christianissinio
rege iiostro Lutlovico teneretiii Hispania Ta.rraco-
nensi, invenissetque in bibliotheca inonasterii Rivi-
piiUcnsis velus exemplar Capilularium, mutuo illiKJ
actepit, ct nonnulla ex co di^scribi jiissit nondum
edita. Cum aulem aimo 1051 peslilonlia Barcinoiicin
suai depoiicre proviiiciam vcllct, codicein illum Bai-
portari jussit quod ita facliim est iit iile impf-ra-
:
et itifi- vcrat. Veruin iion niemoria vctusti illius codicis
identidcm aniino ejus obversareliir, valdeque cupe-
rct liinc cmendare libros Capitularium, usus cst vir
littcraruiii am^intissimus occasione dclcgationis re-
giie ad invedligandos Gallia; et Ilispanisc limites in
IGl CODEX DIPLOMATICIJS.
T
ea Pyrcnxorum mnrtinm parto quip Tarraoouenses
a N:>iiM)nensibiis dividit. Tum vero ad luarcliionem
Mortaram, (lui tnm Calaloniam vice regis llispania-
rnm lenebat, Utteras benevolentiie et humanilatis
pieuas scribens anno IGOO, die octava .Marlii, pcr
clarissimum virum Petrum a Ponte, abbatem Aru-
larum, isti in maudatis detlit ut suo nomine mar-
cbionem rogaret uli secum communicari procuraret
Rivipulleuse C:ipitularium exemplar, qnod coufcrre
illuJ cuperel cum li!)ris edilis, uti faclurus eral nisi
pestis eum coegisset excedere Rarcinoue. Ad quie
Morlara perbumanc respondil curaturum se ul lil)er
illc quLoralur in monasterio Rivipullensi, missuriun
porro se illum statim ac inventns foret. Attamen
missns non esl antc sequentem mensem Augustum
acceptusque a Marca est Tolosic iii nouas Septem-
bris, pridie quam Garumnai se committeret, Burde-
galamprimo, inde Lutetiam peiilurus. Ergo cymbam
ingrcssi pridie nonas, librum Capitularium coutuli-
mus cum editione Piihoeana Marca vetus exemplar
,
legente, me vero Pithoeanam illam editionem tenente
el varias lectiones scribente. Quatri<luum illum quo
navigavimus absumptum est in hoc opcie. Tum liber
Rivipullensis missus Tolosam, et hinc dclalus Rarci-
nonem, posscssoribus suis rcstilntus est. (lontiuet
autem hiclibcr priorcs quinque libros Capitularium,
lum aliquot Capitula Ludovici Pii et Caroli Calvi,
Capilula Waltcrii episcopi Aurelianensis, et aliquot
ilincmari archiepiscopi Rhemensisepistolas, postremo
liisloriam de transblione reliquiarum saucti Sle-
phani. Titulus hic est Capitularium Incipit Prwfa-
:
tio libri domni Ansegisi Abbatis, quem composuil ad
domnum Ludovicum et Lotharium cjus filium impera-
tores, deOrdine ccclesiaslico libros duos, et de mun-
dana Lege alios duos.
LXVllL Cum autem postca accessissem ad curan-
dam bibliothecam Colbertinam, in eaque invenissem
veluslissimum et optimnm exemplar Capilularium,
in quo priores quinque libri exstant et nonnulla
Capitula libri sexti, itemque aliquot libri scplimi,
contuli hunc codicem cum cditione Capitularium
Pitiioeana diligenter notatis variis lcclioiiibus. Tilu-
,
lus porto Capituiarium qui in multis antiiiuis libris
, ita diflicile videbatur cos obtiuere a locis loiigo iii-
nullus cst, ul etiam observavit Petrus Pithauis, ila
habet in codice Colbcrtino : In Christi nomine. Inci-
piunt Capilula recjum et episcoporum, maximeqne
nobilium omnium Francorum. C«tera vero qu*
habenlur in cditione Tiliana, in isto vclcri exemplari
non exstant.
LXIX. Haud ita multo post in bibliothccam rcgiam
delali sunt libri manuscripti qui fuerunt emincutis-
simi caidinalis Julii Mazarini; inter quos repertus
est is ipse vetus codex quo Tilius usus est in cdilio-
ne sua Capilularium ejus manu emendatus ct iutcr-
polalus, ut facile appareat unde fluxcrint qu.^Bcnnque
inler uncos rcperiuntur in editione cjus et in Pilhoea-
na. Continct autem iste codex libros scptem Capi-
tnlarium, sed valde impcFfcclos, ut admonuisse vi
sus est Pithoeus. Quod tanien intelligendum est de
iribus poslerioribus libris. Ilabet pr«terea trcs ulli-
nias addiliones, et has etiam non inlegras.
LXX. Ex opera
a me navata in libris Capitularium
ad vetcra cxemplaria emeudandis facile intcllexi
illa
non uti iios hodie collectionibus Ansegisi et Beue-
dicti Levitaj qualcs ab illis composita; fucrunt, et
multa a suis locis avulsa fuisse utaliotransferrcnlur,
multa etiam in ipsis Capitularibus addita, a quibus
describendis cousulto abstiuuerant iidem Anscgisus
et Bcnedictus. Ilaque decrevi oinnino velerem edi-
lioncm reducere iu usum, restituere quoe a doctissi-
mis viris detracta fucrant, detraheie quai ab ilhs
addita. Quod nolim ut ita quis interpretctur ac si,
magnorum viroium ct dc re piiblica litlcraria opliine
nieritorum judicia damnarem, ciim contra eoriim
virtutibiis assurgam, eorum memoriam sanctissime
venerer ac colam. Vcrum quoniain pluribus adliuc
eieuiplarihus opus esse Tidcbalur ad couliciendam
— PROLECOMENA. 102
optimam editioncm, alia conquisivi, et dno vetu&li.s-
sima repcri in bibHotheca Thiiana, qiiorum uiio
usum fuisse Pctrum PilhaMim couslabat quippc cx
;
ejus bibliotheca in Thuanam dclatum olim fiicras.
lii exemplari porio illo descripli habenlur prioics
libri quatuor Capilularium, diuc pi iorcs appendict-.'»
liliri quarli, ct qualuor additioues. In Thiiauo nihil
aliud habctur pra;ter (piatuor A.isegisi libros, cum
tribus appcndicibus libri quarti.
LXXI. Autonius Sauderus, in libro cui tilulum
fecit Bibiiotheca Bclqica manuscripta, admonuit, pag.
55"2, exsiare in bibliothcca monasicrii CambertJ-
ncnsis in llaniionia veterem librum sic iiiscriptum :
Caroli Mafpii imperatoris Christianorum, et Ludovict
;
filiiipsius et Clolarii Cwsaris slatuta. Ilunc quoque
codicem iios habuimus beneficio RR. PP. Pra^dicaio-
rum in vico sancti Honorati Parisiis coinmoraii-
tium, in quorum bibliotheca nunc scrvatur. Conlinet
lanliim priures quin(iue libros Capitularium, ut'Ri-
^^
vipullensi
F,\\1I. Jam anlea adnotavcram Joachimum Va-
LXXII.
dianum et Jacobum Gretserum menlionem faceie
codicum bibliotheca) sancti Galli, in quibus capilula-
ria contineientur. Nam Vadianus quidcm eoium
inentioncm facit iii libro scxto Aphoiisinorum dc
Eucharistia, pag. 215 Exslat, inqnit, apiid nos
:
Sangalli antiquus Anseyisi Lobiensis codex. El in libro
primodc coUegiis monastenisque Cermaniae veten-
bus, pag. 42 : Exstat Sangnlli vetuslissimus codex
sttjlo inculto et barbaro scriptus, qui et Salicam ct
Ripuariam et Alemanicam continct. Exslant ibidcm
Ansegisi libri de legibus Caroii et Ludovici, ex quibus
pturima descripsimus. Grclserus vero in Apologia pro
Cartiinale Baroiiio, cap. 3, pag. 325, ait haberc se
Capitularium apogiaphum ex bibliolliecaSaucli Galii.
Itaque commodum accidit ut eodein fermc lempore
quo Codex Cambcronensis mecum conimiinicatus
est, iuciderct in nianus rneas catalogus librorum ce-
leberrimi iiionasterii Sancli Galli in Hclveiia, in qiio
adnotatos reperi quosdam codiccs iii quibus Cap.iu-
laria regum nostrorum conlinebanlur. Etpiiiiem ut
iacile erat concipere de^idciium videndi hos libro^,
tervallo remotis. Eifecit tanien aucloritas illusirissi-
ini et exccllentissimi viri Joannis Baptisla^ Colherii,
litterarum hodie lilteratorumque parenlis, ut codiccs
liic
illi huc ad me perrerienlur, operain pnecipue iu
hoc suam conferenle viro illustrissimo Melchiore
Arod a sanctoRomano, qui tuin Christianissimi ivgis
iiostri legatns erat apud Hclvelios. Hinc ilaipiehibiii
plurimos codiccs aiiliipiissiiiios, diios auteiu iii pri-
mis in quibus libri C:q»itularium descripti eranl. Sed
in uno eorum cxsiabant lanium libertcriiiis cl tpiartus,
et Ircs appendiccs libri qiiarti. In alio habcutiir libi i
qninquc priures ct ccntum priora capita libri sexti,
tuiii ctiam ap[)endiccs tres libri qiiarti. Iliucpra'!erc;i
habiii velus cxcmplar Capitiibiris Aqnisgrancnsis aii-
ni 78i), et aliqiia Ludovici Pii Capiliila uouduiu edi-
D ta, Eclogas Amalarii de ollicio Missa^ tum ctiaui
noui.ulla Capitula ad Monachos pcrtiiientia, (jiKe in
appendicc tomi secundi edita suiit. Denique, pncler
c;clera, hinc etiaiu habui veluslissinmin codiccm
epistolarum Rurici episcopi l.ciiioviceiisis, et Deside-
riiepiscopiCadurcensis,cx(pioc:isd(Muepistolascdidit
Hcuricus Canisius in tomo quiiito antiipuv Itclionis.
LXXUl. Post ista habui veteicm ct oiitiuinm li-
biiini EccU-sia! Rellovaccnsis, omuiiim (jiios liaclc-
mis vidi oplimiim, qiiia pliira ca(pie peifcct:» conti-
net qnam c;x;lcri, liiic ad nic ini-<sum a dot lissimo
viro Go.loCredo Hermant, ejusdem ccclfsia' c;iiioiii( o
et doctore Sorbonico. Nam pneterqnam quod ilic
clegantissiuie scriptiis est, liabet colleilionem Aiise-
gisi el Reuedicti Lcvil;i' inti^gram, eliaiu libriim se-
ptimum, (pscm nondiim alilii vidi inlegrum iiisi :
(piod in schedis ad me Roiua missis legi ciimdcm
ribriim, qnalis iii codi(X Rellovaceusi visitur, exsla-
rc etiam in vcleri codice bibliolhec;.c Valican:c, ut
103 n. CAROLl M. OVV. PARS
(lic:im pavilo po«.t. Scfnuinlur v^oslea m oodcm codiee
Btllovaceiisi Caroli Calvi, non
('apilnla (]uidcm
onuiia, scd mullo plnra (piani liabeulur in rclitpiis
exemplariims. Tameuelsi aulem liberille sitomnium
(pios vidi iutcgerrinuis, additiuucm primara uou ha-
bct, nl snpra monni.
LXXIV. Ilabuimus diMude veterem Ausegisi codi-
cem e\ bibliolhecii clarissimi viri Philiberti de la
iMare, scnatoris Divioneusis, iu (pio pra^tcrea cxstaut
ali(piot Caroli Calvi Capitula. Usi etiam sumus veleri
libro sancti Arunlpbi Meleusis iu (pio descripta
, liabent, (piia rcperta sunt iuter schedas magni vi i,
snut plnrima Capilula excerpla ex tribus postremis
Capilnlarinm libris, ab eo (pii priores (piatuor liaud du-
bie non noverat. Istius moJi excerpta rreipienter repe-
riunturin veteribus libris, ubi accepta dicunlur cx
conciliis regum quibus legatus apostolicsc scdis in-
leifuit Bonilacius, ut alibi monemus.
LXXV. Velus exemplarquod fuit Francisci Pilhoei,
elnunc exstat in bibliotheca Oratorii Trecensis, me-
cnm humanissime communicavit vir clarissimus Abel
Sainmarthanus, congregationis Oratorii in Gallia
pr.Tpositus generalis. Liber autem ille ita constat, ut
primo quidem reperiatur prsefatio Ansegisi, tum
prsfatio Caroli Magni, dein pra^fationes secundi, ter-
tiietquarti libri. Sequitur postea epist&la Zacbari;ic
Papae, Francis et Gallis directa, et syuodus habita
sub Carlomanno principe. Describuntur deinde ver-
sus qui pra'poni solent tribus postremis libris Capi-
tularium ; et posl versus illos, acta synodi Liptinen-
sis, et alia qua^dam Capitula ex libris Capitularium
hiuc iude c«)llecta absque ordine. Tandem se-
quuntur libri Capilularium sed non inlegri, ut
, tindoniensis, in epistola
pote in quibus maxima pars Capitulorum posita non
est, sed illa tantum qvia^ scriptoris genio aut studiis
couducebant. In hac practerea collectione servatus
non est ordo vulgatus nam cum reliqu* omnes Ca-
; terea videtur quod narrat supra laudatus Lucas Da-
pitularium collectiones divisse siut in libros septem,
ha^c sub una numerorum serie divisa est in
novem, inquibus continentur eliam Capitula excer-
pta ex Iribus postremis additionibus. Postremo post
caput 447 istius collectiimis adduutur adhuc 159 Ca-
cap
pilula exceipta ex libris Capitularium. Unde forlassis
colligi potest alias quoqiieadditionespost quarlam in
usu fnisse eo tempore quo hber iste scriptus est.
Continet autcm in universum 587 Capilula.
LXXVI. Una collcgii sive Parisiensis Claromonla-
lani societatis Jesu bibliotheca plures nobis codices
antiquos submiuistravit, opera pr;i3sertim et studio
viri clarissimi Renati Rapiiii, absque quo forlassis is-
ta Capitularium collectio fuissel imperfecta hic cnim ; monasterii sui rcponi.
elTecit ut bibliotheca collegii manuscripta tota inte-
gra mihi pateret, ila utetiam a clarissimoviro Joan-
ne Garnerio, cui bibliothecai cura commissa est,
facta mihi potestas sit excutiendi schedas Sirmondi,
cxscribendique quidquid vellem. Uinc crgo habui
tics pnxisertim antiquissimos codices Capitularium.
Primus, qiii fuit Jacobi Sirmondi, continct priores
qiiatuor libros et duas priorcs appendices libriqiiarli,
lum eliam
„ ,
additiones. Secundus,
quaUior „, „, qui
j fuit
monasterii Sancti Remigii Rbemensis, et ex biblio-
tlieca Tiliana translatus est in Claromonlanam con-
tinet tantum piiores libros (]uatuor et duas prio-
rcs appendices. Terlius, qui iuit sancti Vincentii
Metcnsis, quo usos quoque Pithoeos fralres et Bigno-
niiimhabeo compcrlum, eosdem priorcs quatuor li-
bros tanlum habet cum eisdem duabus appendici-
biis.Sed tamen idem pncterca h;ibet, qu;ie ad scpiein
libros Capilularium non pertincnt, Capitula Pippini
principis el regis, Capilula Caroli M;igni, intcr qu;e
bene niulta siint qu;e nondum edila fuerant
C;>pitula ali(piot Ludovici Pii et Caroli Calvi, legcs
lUpuariorum, Alainanorum Bajuvariorum, et
, ct
Legem Salicam. liic est celcberrimus Codcx C;ipitu-
larium Caroli Magni, qui unus omnium, ut Sirmon-
(lus ail {Tom. II Concil. Gall. p. 24i), plura c.X'-
,
leris Caroli Augiisti Capitularia cfmlinet, eadcmqiic
por singulos imporii cjus annos digosin s;iis eiiain
locis assignal; ni.ii qiiod loci nomen iu quibusdam
I. SECTIO PRIMA. 10
A "oii lial>ct,primiunquc Capitulare, quod ad Ilaliam
polius spcctel, penitus omitlit. Ilabeliat lamen Li-
bliotheca Palatiua similem codicem, qui minc Rom*
cxstat in Yaticana, iit dicemiis infra. Sed lualerca
videial Sirmon.lus aliiim qiiempiain vclciem coJi-
c.em, illuin ipsum, ut auguror, qiiem Gandavcnscm
cl Flandricum vocat, cujus usum habueial ah iieri-
berto Rosweydo; nam in schedis cjiis nonnulla rcjtc-
ri ad;!ita Capitularibus Caroli Magiii qua; non alibi
lcguntur. Cerlam tamen et indiibitaiam auctoritatiiu
ejus maiiu descripta.
LXXVll. Signilicatiim deinde mihi est exstare ve-
tus exemplar Capitiilarium iii bibliolheca monasterii
Sancti Michaclis in Periculo maris. Copiam illius
mihi lubeuter fecit R. P. domnus Laurentius Ilunal-
lus, prior ejusdem monastcrii, ad quem ea de re scri-
pserant pro amicitia nostra cl humanitate sua viri
clarissimi domni Lucas Dacherius el Joaunes Mabil-
lonius, monachi L«vinedictini, nomina satis nota inler
bonarum litlerarnm studiosos. Inilio Codicis ista
scriptasnut anliquitus In lioc volnmine continentur
:
quatnor libclli Capitulornni Caroli imperaloris et Lu-
dovici filii cjus, collecti ub Ansecjiso abbalc, el tres-alii
coUecti a Benedicto diacono, quorum ultimus decst.
Recte; nam Codex iste desinit in capite 305 libii
sexti. Postea sequitur Iste iiber est Sancti Miclutc-
:
lis de Periculo Mavis, qucm domnns Robcrlus abbas
fecit fieri. Quod ego interpretor de Roberto abbate
Montensi, cujus exstant accessiones et appendix ad
Sigebcrtum, quem vero Ilenricus archidiaconus Hun-
adVarinum, (locct fuissefroii
divinorum quam swcularium librorum inqnisitorem ct
coacervatorem studiosissinmm (Append. ad Guibert.
de Noviq., p. 73G). Quod veram esse probare pr;c-
cherius, vidisse se ingens Piinii historiariim volu-
sibros men elegantissime scriplum, e coenobio Monteiisi
Iransmissiim, ubi ha^c intcr alia leguntur Proloaus :
G Roberti Abbatis in Plinium ; qui et ipsum librum in
Normanhiam advexit, et corruptum correxit [Ibid.,
p. 716). Idem in Notis ad epistokns Lanfranci, archi-
episcopi Cantiiariensis, cum lexerct calalcgiim abba-
tum S.incti Micbaelis de Monte Tumba, h;cc ait de
Roberto Ccnlum quadraginta volnmina edidisse,
:
atque ttirris snb ruinis et implnvio cotnputruisse re-
fert historia Sancti Micliaelis calamo exarata. Quem
locum nemo non videt intelligendum esse de libris
quos Robertus trauscribi jussit, et in bibliothcca
LXXVIIL Praiter vetustos codices hactenus com-
memoratos, usi etiam sumus Iribus codicibus Pa'a-
tinis bibliothecae Vaticau;ic, quorum vai iantes leclio-
nes ad nos missai sunt ab urbe Roma. Sed antoqiiam
narrationem corum aggrediar qu;c in libris illis in-
veniuutnr, opcme prctium est hic adnotare quouam
modo factum sit ut eorum copiam habercm. Cuni
ego animadvertissem virum claris-imum Philippuin
Labbeum, in tomo septimo postronue concilioriim
'^ edilionis, pag. 1174 et 1180, referre monitiim se ab
, Holstenio fuisse exstare in veteri Codice Palatino
bibliothecai Vatican.-c C;\pitula aliqua Caioli .Alagni,
parlim edita, partim nondiim edila, scripsi xi Kaleii-
das Octobris anui 1674 ad cmiiientissimum caidina-
lem Joaunem Bonam, rogans cum iiti cx codice illo
describi in mei gratiam faceret Capitola nonduni
cdita, cditorum vcro varias lcctionos annotari jiibe-
ret, totumquc illul ad me qiiamprimiim niitti. Littc-
r;« me;t! virum optimum invcueriint in locto dccuin-
bentem ex morbo qui nobis illum abstulit. El tamcu,
qnanquam erat oppressiis totiiis
corporis (loloribus,
statini misit in bibliothocam Va!io;m:im et comper- ;
to illic exstare tria vetusta Capitul.irium exemplaria,
roforri ad me jussit se, st;;tim atque sanitatciu suam
r<Huporassct, lubonter inibi suam in hoc opcram
commoiiatnrum. Sed beu! vir optimus paiilo posl
doccssil, V Kaiendas Novombris cjusdem aiini. Cum
aulem hic LiUctia^percrcbuissclnuntiusde niorteejui'
105 CODEX DIPLOMATICUS.
taiilus fuit eorum qui litteras amant dolor, ul, la-
meuetsi illum vultu voceque palam testarentur, allius
tamen aniniis marerent, tanquani si publicus parens
universis ereptus esset. Quis enim non doleret ex-
stinctum senem optimum et sanctissimum , in sum-
mo dignitatis gradu po^itum plurima bonarum ,
reruni cognilione inslructum, quique rem litt ra-
riam ornare, juvare, promovere et possei et vellet?
Itaque nemo fere in hac urbe fuit, eorum videlicet qui
nostra studia et ecclesiastici; antiquitatis notitiam
amaut, qui consilia sua litteraria morte ejus inter-
cepta non quereretur; quia is cunctis suum favorem
prsestabat , singulis suam operam commodabat,
omnes pulcherrimo honestissimo commovebat et
et
excitabat exemplo. Ego in primis maximam jac-
turam in morte tanti viri feci qui et me diligebat, et
meos qualescumque labores humanissimo suo suffra-
gio comprobavit. Hoc patrono amisso, quairendus
fuit alius haud dissimilis, qui mea studia juvaret, et
veterum codicum, de quibus supra dixi , variantes
lectiones ad me mitti procuraret. Commodum autem
Romse tum erat eminenlissimus Cardinalis Ca^ ar
d'Estrees , episcopus et dux Laudunensis ac p;ir
Franci*; ad quem, cum
de Capitularium editione
scripsissem, opomque ejus postulassem, ille auctorita-
te sua effecit ut codices illi conferrentur cum libris
editis, ac pr^terea ut describerentur Capitularia
qax nondum vulgata fuerant. Hinc ergo accepi ali-
quot Capilula Caroli Magni etLudovici Pii qme non-
dum prodierant in lucem, tum varias lectiones libro-
rum Ansegisi et Benedicti Levita', et Capilulorum
Caroli Calvi. Codex ille cujus varia; lectiones ad nie
primum pervenerunt, conlinet libros quatuor Ansc-
gisi, cum duabus prioribus appendicibus libri quarti.
Alter habet libros septem Capitularium et tres pos-
leriores additiones, ut liber Ecclesi» Bellovacensis.
In tertio vero sunt Capitula CaroU Calvi. In ulro au-
tem horum trium exstant Capitula inedita, quorum
mihi copia facta est, annotatum non est in schedis
qure ad me missaj sunt.
LXXIX. Usus denique sum duobus aliis antiquis
codicibus, quorum unus meus est, alterum habui
ex.bibliotheca Regia. Eos autem huic conjungo, quia
cum ejusdem ambo antiquitatis et prorsus similes
sint, unumque ex alio descriptum esse oporteat, in-
utile fuisset seorsim de utroque agere. In illis itaque
ponuntur primo canones conciliorum et decreta
Romanorum pontiflcum ex editione Dionysii Exigui,
tum libri scptera Capitularium , excerpta qu«dam
de matrimonii ralione et de legitimis conjugiis ex
llieronymo Augustino, et synodo Hibernensi. Postea
sequiiur tractatus de Uliiilatc poenitentiic, ct de
Remissione peccatorum per poenitentiam in tres , stis
libros divisus, quem vir clarissimus domnus Lucas
Dacherius nuper edidit in tomo undecimo sui Spicil -
gii. Sed quemadmodum Dionysii collectio integra
est in codice regio, mutila in meo, ila codex regius
non habet tractatum illum de Poenitentia, sed pai tem
tantum aliquam praefationis, quia folia quae dein se-
quebantur excisa sunt et sublata. Libri porro septem
Capiiularium integri non sunt in his duobus codici-
bus, sed excerpti lantum, ut diclum est, de codice
Trecensi.
LXXX. Hactenus actum est de antiquis exemplari-
bus in quibus Ansegisi et Benedicti Levilic colleclio-
nes continentur. INunc vero dicenda sunt nonnulla
de aliis vetustis codicibus quibus usi sumus in emen-
dandis Capitularibus vulgatis, tum etiam de iis qui
nobis suppedilarunt Capitularia qu» nondum edita
fuerant. Ista sane annotata ubiciuc suis locis sunt
in
notis nostris, aut in fronte Capitularium quai
nunc
primum edita sunt attamen hic quoque ineunda est
:
brevis eorum enumeratio. Igitur in emendandis
Ca-
pitularibus integris, qua extra libros Capitularium
(a) Quanquam textum Capitularium a Baluzio edi-
tumnonrecuderimus, quia accuraiiorem habcmus in
Patrol. XGVII.
— PROLEGOMENA. 100
A et additiones vagantur, usi sumus
vetuslissimis co-
dicibus bibliotheca; Regi;^e, Vaticana», Colbertinse,
Thuancc, Bigotian;x!, Mazarina;, Tilianoe, ecclosiie
Albiensis, ecclcsia; Pictaviensis, monasterii Corbe-
iensis, Moysiacensis, Corbionensis sive Sancti Lau-
nomari, Sancti Galli, Sancti Vincentii Metensis
Sancti Vincentii Laudunensis, Sancti Remigii Rhe-
mensis, tum monasteriorum etiam Anianensis et Ri-
vipullensis Divionensi clarissimi viri Philiberti de
;
la Mare, senatoris amplissimi et doctissimi ; JNavar-
rico, qui fuil coUcgii Navarrici Parisiensis; HehrKie-
stadiensi academiae Juliai, ex quo variantes lectiones
descripserunt viri clarissimi llcrmannus Conringiiis
et Joachimus Joannes Maderus, et ad me miserunt.
Usi sumus praeterea pluribus oplimis codicibus colle-
gii Parisiensis socictatis Jesu. Multum ctiam nobis
|(rofuerunt codices clarissimorum viiorum Claudii
Puteani el Petri Pithoci, et CoJex aniplissimi viri
Hieronymi Bignonii, qui fuerat anlea piimuin Joan-
]\ nis Antonii Lescurii deinde ab illius h;credibus
,
emptus a Claudio Expilio. Eo autcm usum fuissc
Joannem Tilium patet ex variis locis, ubi emendatio-
nes manu cjus scriptne sunt supra lineas, ut ille sole-
bat. Denique prsecepla Caroli Magni ct Ludovici Pii
pro Hispanis edidi aut emendavi epe veteris Codicis
qui exstat in archivo archiepiscopi Narbonensis.
LXXXI. PraHerca in emendandis Capitulis Caroli
Magni, Ludovici Pii et aliorum, qux ad legem per-
tinent Longobardorum, vel ex illa excerpta sunt,
usus sum duobus antiquis codicibus bibliolheca; Re-
g\x\ quorum unus est veteris bibliotheca! Regise,
alter in eam delalus est ex Mazarina, et fuit olim
Pauli Ramusii jurisconsulti. Sic enim docet adnotatio
nianu ejus scripta in ipso Codice, hoc modo Claris- :
simi jiirisconsulii domini Alexandri de /If/rtf/iis, nobilis
Bercjomensis, munere, qiii milii Paiilo liainusio, juris
doctori, has leges Lomjobardorum dono dedit, dnm
Bergomi esscm vicarius, magnifico ac prcvstantissimo
doctore domino Marino Georgio, prwtore mro obser-
p
vandissinio. In his porro duobus codicibus habentur
veteres glossai, quarum plurima fragmenta edidi in-
ter Notas meas.
LXXXII. Superest igitur ut explicemus quid a no-
bis pncstitum sit in hac Capitiilarium collectione et
editione. Primo itaque et Capilularia accurale el ea
diligentia qua major adhiberi non potuit, contulimus
cum vetustis codicibus quorum superius facta ir.en-
tio est,eorumque ope veteres editioncs emendavi-
mus.Deinde conali sumus indicare in margine fonles
Capitularium, vcluli sunt coucilia, decreta Patrum,
leges populorum, ipsa Capitularia. Postea annotavi
etiam loca qua; ex Capilularibus referuntur a vetu-
scriptoribus Theodulfo, episcopo Aurelianensi,
Hincmaro, archiepiscopo Rhemensi, Herardo, arclii-
episcopo Turonensi, Isaaco, episcopo Lingonensi,
Reginone, abbale Prumiensi, I3urchardo, episcqpo
Wormaliensi, Fulberto et Ivone, cpiscopis Carnoten-
sibus, ac demum a Gratiano, canonum ac decreto-
D rum collectore. Qiioniam vero in laiito Capitiilorum
numero dilficile fuit omnia assequi, el pliirima no-
bis exciderunt quoruin origiiiem non annotavimus,
plerorumque tameii postea fontes invenimus, qiios
aut in notis aut in additionibus ad notas retiilinr.is,
aut certe de his adinonuimus inter errala Porro .
quanti nobis consliterit toluin illud negolium, quam
diiri ac male grati laboris fuerit, tui judicii erit, lec-
tor erudite. Ego sane malo factum nunc esse, quam
iiifectum.
LXXXIH. Totum hoc opirs notis meis illiislra-
vi ut par eiai, in quibus refero varias lectiones
(rt),
ex antiquis codicibus manuscriptis et cditionibiis,
noii quidem omiies, sed eas taiitum ipia^ visa* sunt
esse alicujiis moinenti. Lectionum praUerea in con •
lextu leceptarum rationem reddidi, easquc confji-
Monumeiuis Germania' historicis, notas tamen Baluzii
sub textum adjiciemus. Edit.
4
107 B. CAROM M. OPP. PAIIS
inaiv, cc.natiis siim anclorilate cl cxemplis. Poslre-
ino ea loca qna^ arninid lialteltaiil dilliciillalis, vcl
(ielorl;c aliornin iiitcrprclalioncs viin iiilnle-
(jiiil)iis
ranf, explicavi cx meiilc, ul ('.piiior, aucloruin a qui-
l»ns acccpla sunl, indicalo vcro eoruni scnsu. Voca-
hnla barliaraetobscura aiiquando interpretatus sum,
sa^pc ncglcxi, liiin quia iinpeditns snm per alias oc-
ciipationes incas, scd pnrcipue quia videbam claris-
siinnin doclissinuimque virum CaroUim Dufresnium
serio cogitarc dc c^iendo locuplelissimo, et diu ab
eruditis cxpctito, Glossario ad Scriptores media; et
infima! Lalinitatis, qnod nunc sub pra'lo est, et ele-
i^anlissiinis cbaracleribus excuditur. In hoc opere
icctor facile reperiet explicationcm vocabulorum
difncilioruin qua; in nostra coUeclione occurrcnt.
LXXXIY. Postrcmo addidi pro morc institutoque
inco.appendicem actornm veterum valde illuslrcm
ac locupletem, opuscula nempe aliquol de rebus ad
ccclcsiasticas ceremonias pertinentibiis, qusedam
Capitula de institutionibus monasticis, praiccpta re-
gum, cpiscoporum dccreta ct epistolas, placita co
mitum et scabinornm, missorum dominicorum, vas-
sorum regalium, et alia multa istius generis. Illud
tanien adnionemus, eorum qujie ex cbartulariis ac-
ccpta sunt magiiam partem nobis suppeditatam essea
clarissiino viro Antonio Vione Herovallio, cujus fre-
qucns occurrit menlio, cum in libris a nobis editis,
lum in liicnbrationibus eorum qui litteris nostris
operam dant. Sunt autem nonnulla in bac appendice
qu;Te antea qnidcm edila fueraut, sed valde depravata
ac mutila, idcoque nos illa putavimns csse recuden-
(la. Istiusmodi sunt Judicium pio Daniele, archi-
GEORGIl HENRICI PERTZ
PRiEFATIO.
(Ex Monumentis Germaniae
Liber quem tandem aliquando lectoribus tradere
licet, regum Francorum atque imperatorum nostro-
capilularia inde a sexto usque ad sseculum deci-
rum
mum compleclitur. Sunt ea non tantum leges ipsyc
capilulis comprehcnsae ideoque capitularia vocalse
sed reliqua quoque monumenta legalia, quse tam ad
conficiendas leges quain ad eas exsequendas perti-
nere videbantur, atque ad nostra usque tempora in
libris manuscriptis vel typo expressis servata devc-
nerunt. Ilabentur igitur, ut viam legum ferendarum
emetiamur, constiluliones regise de placito habendo
vel de hoste facienda, capitula a regibus imperatori-
busque consilio suorum in convcntibus publicis
proposita, procerum ad examinanda ea selectorum
judicia, tum convcntus et curiarum singularum
episcoporum vel comitum, rclationes ad principem,
pelitiones procerum rcgi porrcctse, regis responsa
et oraliones publica;, leges, conslitulioncs, pacta et
capitula generalia vel specialia publice promulgata,
edicta regia de -legibus observandis vel explicandis,
litter;)e capitula missis regiis quoe exsc-
encyclic;c,
quercntur contradita, missorum encyclica! ad pra;-
latos et comitcs sibi subjeclos, formuhe promulga-
tionis et acccptionis legum in mallis singulis una
cum subscriptionibus libcrorum, formuLTe sacramen-
loriim, commendalionum coronationum
, et alia,
ejusmodi quie ad perspiciendam legum fcrendarum
ct rei publicse administrandLie rationem faccre pos-
sunt, tantumque conducunt, ut libertatis avita; forma
modusque et adminicula clarissime jam ante oculos
nostros posita habeantur.
Acta ista majoris momenti in palatio regio schedis
memhranaceis inscripta, atque ad universorum noti-
liam aut in placito publico proposila, aiit per singu-
ios arcliiepiscopalus episcopis, abbatibus et comiti-
I. SECTIO PHIMA. 103
A cpiscopo Narhoncnsi, latnm anno 783 advcrsus Mi
lonem coniitcm; pnrccptum Lndovici Pii, quo con-
lirmat auctoritatcm arcbicpiscopi Senoiicnsis in mo-
nasteria dio^ceseos Scnonensis; cliarta dotis quam
Folradus constituit IIelej:;riiia! spons;c siia' prasccp- ;
Inm Caroli Calvi pro quibusdam Ilispanis; cpistola
Joannis VHI ad Adalgarium, cpiscopuni Augnstodu-
nensem, et libcllus dolis MiC7,;c fili;e loaiinis. (Ap-
pcndix Actor. veler. lit. 1G, 58, 43, 59, 102, li7.)
H;icc, inquain, qii;»; mnltis antca mendis scalcbant,
eniend:Ua et siipplela a nobis sunt opc veterum li-
brorum. Reliqua oninia nunc primum edita sunl.
LXXXV. Ilabes, erudile lector, rationem consilii
institutique mei iii edendis Capitularibus, ct quibus
auxiliis qnibusve laboribus opus istud perJuctum fu-
eritad finem. Puta autem optima lide versalum esse
me recensendis, et ad vetcra cxemplaria casti-
in
gandis iisdeni Capilularibus nullumque veterem codi-
cem nominasse me quem non contnlerim cnm eiiitis,
B verbum e verbo. Quse yero nunc primum prodeunt.
ego ipse illa descripsi mea manu et qii;c in plii-
;
ribus antiquis libris reperta sunt, ea cum singulis
exemplaribus contuli. Ad notas mcas qiiod aitinct
et prajfationem, ita velim exislimes me nullius odio
aut gratia quidquam scripsisse. Veritatem sempcr
et ubique sequor, qnantum mibi licet per lenuitatem
ingenii mei. Modesliam quoque servavi, si quando
dissentire coactus sum a placitis doclorum virorum;
quorum sententias et opiniones cum refcllo, id s;vpe
facio cuin aliqua praifatione honoris, sempcr absqne
insectatione. II«c te monere volui, lector.Vale.
historicis, tom. III.)
C bus qu« populo proponerent transmissa, tam in ar-
chivo palatii quam in ecclesiis catheJralibus, in
monasteriis et mallispublicis servala, ne facile inter-
irent Ubris lcgalibus vel codicibus juris ecclcsiastici
inseri solebant. Et authentica quidem, sive palatina
sive in provincias transmissa omnia fere pcric-
,
runt, excepla scilicet scheda tcnera^ membran;e
hodie in monasterio Sancli PauU in Carinlhia su-
perstite, qua Carolus Magnus Saxonum obsides pcr
Alamanniam dislribulos Mogunliacum venire jubet,
et Riculti archiepiscopi lillcris encyclicis in monasle-
rio Sancti Galli asscrvatis. At libri juris ecclesiaslici
vcl munJani quibus capiiularia inscripla habentur,
complures tam in Germ.ania et Ilalia quam in Gallia
,
et marca Ilispanica exarati, ad noslra usque tempora
devenerunt. Exploravimus libros ejusmodi in ecclcsia
Sancti Marlini Moguntiacensis, calhedrali Auguslana
et Frisingensi, in monasteriis Sancli Emmerammi
Ratisponensis, Tegernseen-i et Chiemensi, Sangal-
D lensi, Wcisscnaugicnsi , Weissemburgensi et Cor-
Deiensi, in monasteriis Itali* Casinensi, Cavensi ct
Susic, et in ecclesia Sanclai Eufcmia; Veronensi, in
ecclesiis et monastcriis Gal!i;c Parisiensi, Matisco-
Laudunensi Sancli Vincentii Bcllovacensi
nensi , ,
Saiicti Pctri,Rhemensi Sancti Remigii, Anicicnsi,
Mettensi Sancli Vincenlii, Scnonensi Sanctorum Ma-
ri;x;et Stcphani, Corbionensi, Luciomensi Sanct;ii
Mari;c, Turonis ct in rcgione Bituricensi exaratos,
praiter multos aUos, quorum de origine haud saiis
constat. Quod si aitatcm corum quccras, aliquol sx-
culo octavo, plurimi nono dccimovc, nonniilli s;cculo
undecimo et duodecimo, imo sa^culo dccimoquinto
exarali sunt.
Transcrihcbantur igituv monumenta legalia, quan
diu auctoritas eorum per univcrsuin imperium et ru-
 CODEX DIPLOMATICUS.— PROLEGOME>JA.
10'J
gna inde derivata vigens, anli^iiios libros reaovari et
nuilliplicari siiadebat. Saeculo denuini decimo lertio
ciMU statuta legalia lingua vernacuia conscripla ina-
gnani sibi sensini sensinique in Gerniania Ualiaque
auclorilaleni arrogarent, anliquiora negiigi paulaliin
ct inox oblivioni tradi cocperunt, cuni tanien nec jura
iuiperii, slatus pubiici fundainenta, quic capitu-
laribus expriinerenlur, nec ipsa capilularia infringe-
rentur, iiuo a Friderico I («) et Oltone IV imp 'rato-
ribus confirmala, ad uliima imperii lempora regis
novi juramento iterum iterumque sancita vim legis
oblinerent. Quod cum pn\)cipue de collectione xAnse-
gisi intelligendum esse videatur, tainen reliqua eliain
inonumenta quibus status rei publica; antiquus expli-
catur, nec in elucidando jure publico luedii aivi nec
recentiori quidem negiigenda esse patet. In Gallia ca-
pitularium auctorilas, Baluzio teste, usque ad tem-
pora Pbilippi IV regis, id est ad sajculum usque xiy
viguit, quamvis siieculis xi, xii etxiii rarius transcri-
pta videantur; in Italia capituia edicto regum Lan-
gobardorum adjecta el colleclionibus legum inserta,
vim suam an penitus unquam amiserint, ignoro;
cum ipse Muratorius, ad editionem suam legis Lango-
bardorum prsfatus, in eam potius sentenliam incli-
net, ul Icges eas, ideo et capitularia Langobardica
suo x\o vim ali(iuain retinere contendat. Certe lcx
Langobardornrn capitularibus additis efformata, sx-
culo XIII in usu erat, et anni 1125 chartam de mor-
gingaba in tabulariomonasteriiCavensis me evolvisse
recordor.
Sajculo decimo sexto, poslquain capitularium no-
mcn per beatum Rbenanuiu et Vailiaiuim primum
andiri coepit, Vitus Ainerpacbius an. IS^o coaice Te-
gernseensi tvpis tradito, paulo amplioris noliliiB
niateriam proposuil. Quem pede presso secutus
Tilius, legum antiquarum collectionem in lucem emi-
sit, sed anno 1548 Ansegisum et Benedictum aggres-
sus baud perfecit, ita ut Heroldus in Ansegiso edendo
palmam ei pnvripuerit. De quibus aique ac de
Pitbais et Lindenbrogio, qui codice uno Guelferby-
tano usus est, infra locutus sum. Saeculo exeunte et
ineunte decimo seplimo Ca^sar Baronius cardinalis
Annalibus suis capiuilaria complura ex Antonii Au-
gustini apngrapho coilicis Mureli petita, et Canisius
Lectioiiibus antiquis conventus Ludovici il inip. et
Oltonis I inseruerunt Goldastus conslitutionibus
; anliquarum capilularia couiplura Caroli et Ludovici I
imperialibus qucecunque tuin in libris eorum qui euni
anlecesserant, tum in historicis, tum in chartis im-
peratorum et regum anliquis, legis veljuris scripti
speciem praiferrent, ea vel ita ut invenerat servala
vcl formas novas induere jussa, in unum corpus col-
legit, opera quidem satis ardua sed incomplse verita-
lis cultori minus grata. Amplo jam satis monunien-
(«) Otto I imperaior couslitutionein Francofurla-
nam an. 93! edidit, « canonum sanctorumque Pa-
trum auctoritate, necnon capitularium pneceden-
lium reguin institutis, coram positis. » contradidit
Fridericusimperator in sententia de boniscleii-
I D
corum decedentium an. 1165 Sept. 26, VSorni;.!! »'
iala ita loquitur « J\os
: igitur pr;edeccssorum ii.--
^trorum divorum imperatorum, inagni Constantini
videlicet et Jusliniani et Valentiniani, necnon Caroli
et Lndovici vestigiis inluiercntes et sacras leges eo-
ruin t;uiquam divina oracula veneranles.... His sa-
cris legibus et Caroli el Ludovici, quibus par circa
cultum divime religionis et calholicic fiilci sUulium
fuit, institutionibus eruditi, sententiam vcncrabiiis
cleri NVormatiensis ecclesi;c... huic libertati perpc-
tuain Iribuimus firmilatem. b Idem principibus Gi-r-
m:n'ii;e (apud Radevicum I, 16) Ircc dixeral i)'io
« :
sunt ([uibus noslrum regi oportct imperium, li^gcs
sancl;e iinperaiorum et usus bonus pr;edeccssornu'i et
patrum nostrorum. »
Ollo IV imperator, historia landgravioruin Thurin-
gi;e teste, Philippo advcrsario suo ca^so nniverso im-
perio potilus, anno 1209, i curiain siiain fecit in
110
X lorum logalium nuiuero, annislG^ocl I(>29, Sirmoiidi
studio, Caroli Calvi et succcssorum ejus aliquot capi-
lularia cl tomi tres Conciliorum Galli;e accesserunt,
quibus novam bistoriai Gallia; Gcrmani;icque luccin
infusam essc, vcl hodie hctamur. Ex scheiis eiiam
Sirmondi Labb;i;us, tomo VUI Conciliornm, et post
Ilolstcnium et Carolum Dali, paucorum capitularium
e.iilores, capitularium vcrc rcslauralor Slcpbiuujs
Baluzius, opera sua adornaverunt. Principale B;iluzii
consilium fiicrat, ut collcclioncs Ansegisi et Benedicti
collatis codicibus emendaret, seJ Goldasli ct Sir-
inondi ad exemplum singula quoqnc capitularia, or-
dinc ubiqiie fere chronologico disposita. codicibus
nuiltis ex marca Ilispanica, Ilelvelia, Bel:-;io, Koina,
lleliustadio, pnvxipuc vero ex G;dlia conquisitis,
ederc aggressus, leges eis Ribu;uiorum, Bajuvario-
rum, Alamannorum, Salicam, cpisiolas et diplomata
liaud pauca, et capitula Benedicii libris dccerpta in-
seruil, collecliones fonnularum el documcnla coni-
plura adjecit, nolas velerum doctorum, Pilhooi, Bi-
" gnonii, Sirmonui, suasque a.ijccit, tanlaque doctrinaj
copia, studio lam indefesso, acumine ila felici, opus
suum exegit, ut pcternaiu ci apud pusleros magni no
niinis luemoriam sit vindicaturum. Dccennio posl
Baluzium Mabillonius in Tkluseo Ilalico pauca capi-
tula codici Chisiano deprompla edidit. S;ieculo decimo
et octavo Itali;c sua; decus Muralorius capitula ediclis
Langobardorum addifa vulgavis, Eccardus et Marle-
nius docuinenla nonnulla ex bibliolhccis IlcImsSa-
diensi et Andaginensi propalaverunt, cl Baluziana
editio tvpis Venetis et sludio Georgischii, de Cbiniac,
et Canciniani, rcpetila el aucia est. Sub finem sa;culi,
Brunsius capilulare de viUis una cuni formulis fisco-
runi describendorum iierum vulgavit, nono decimo
cumjaiu cjitio nosira parari coepisset. E. Spangen-
berg codicis sui lecticnes quasdam publici juris fecit,
quarum subsidio oeque ac reliquis post Baluzium ab
Ileroldo, Eccardo, M:ibiIIonio et Cancianio novilcr
inveniis cl. Walter in Corpore juris Ger.manici Balu-
C zii ad exempluin concinnaiulo usiis est.
jam igitur res eo devcnit, ut de subsidiis et consi-
lio editionis novoe rationem redditurus siin.
Primum consilium m\x capitularium editionis in--
siituend;o suggessit mihi codcx inonastcrii Sancli
Pauli in Carinthia, quo pr;icter colleclionem legiini
etnonnulla Lotbariiedictis rcguni Langobardorum ad-
dila ordine et forina suis servata deprehenilercin. '^uod
cum mense Septembri anai IS^O aciiilissct, nulh^
poslea tempore pnctennisi, quin in bibliolbecis tabu-
lariisiiue qu;e lusirarem omnibMS, nova op; ri sr.pple-
menta exiiuirerein. Post bibliolhec;c Cxsarea; Vin. o-
bonensis thesauros, annis I82I, 1822 et 1823 in Ilalia
Fanckfordt, conrirmalus per principes Almanir,
ibi
leges, p;icem, edicta CaroliMagni, omnibus principi-
bus sacramentiini jurisjuraniii prcstauiii iii id ipsuni,
» (Eccard., pag. iOi).
Ludovicus IV imperator, anno 1542, aicliicanccll;i-
rio impcrii movente, edixi.l, ut curia iniperialis secun-
dum Icgcs regum ct ijnp.'ratonim iiraMlcccssorum
suorum in imperio RoHiaiio, corumquc jura scripta
judicaret.
Francisciis II impcrator, anno 17.92, i:) capitula,ri
clectionis' su:v, artic 2, § 4, profcssiis esi se impcrii
leges ct constiluliones rcnov^ilurum el coiiseniieni!-
bus ciuen-
clcctoriliiis principibiis ct slaiibiis iu.perii
(iaturum, s;^;! moilo absqiic conscnsu eleclo-
niillo
rum piiiicipiim ct slatuum in comitiis imperii ex-
[ircsso immutalurum, quicciinqiie in placiiis anteriori-
conclusa nec subscqucniibus impcrii
I)us (!efinita et
ronsiiiulionibus ct lcgibiis aut justa impcrii cmisne-
tudine ;ib()lita cssent, 'lirmiicr scrvaturuin esse; quod
quiilein hoc loco pi;ucipue ad statuta et Icges s;cculo-
rum xvii et xviii rcferri vidctur, S(h1 et antcriora ea-
dem ralione servanda fuisse liquet.
 ni B. r.AROIJ M. OPP. P.\HS
cotlices in;\e,ni prclii, Chisianuinpra'cipne cl Cavcn-
sem aUpie Valicanos naclns, capilnlaria Caroli Lnilo-
vici el Lolharii I resliUieniia niajori jam snccessu
snscipere poterau)., Ncc anspicalus, fore ul Germania
nostra ampliora etiam largilura cssct, codices San-
qailenses evolvi.anlnmno anni 1823 libiis hibliothcc;^
(hicalis Guelferbylana^ lustratis inter rcliqnos magni
pretii codices in codicem oliin IJlankenburgcnsem
incidi capitulariltus Caroli, Ludovici, Lotharii 1 et
Ludovici II inip. ineditis egrcgium, quibus pr;rfeclo-
rnm bibIiothec;iv, b. m. Eberli nostri,
Schoenemanni virorum clar. liberalitas longum per
otium uti concessit. Eodem favore vir cl. Frid ricus
Jacobs coepta noslra prosecutus, codice eximio Go-
ihano cui alia eommdem imperatorum monumenta
inedita debemus, quandiu mihi eo opus erat uli con-
cessit. Annis 1820 et 1827 lustrandis bibliothccae
regiae ParisicnsiscoJicibus accessi, et favenlibus viris
clar. Abel Remusat, Gail, Ilase, Guerard, codiccs
olim a Baluzio cililioni su;« adhibitos et multos alios
ei incognitos, quibus bibliothecaabundat, evolvi
illa
exscripsique. Nec Britannia anno 1827 visitanli, nec
ileruni reduci mihi Germania opes suas dencgavit.
Codicum Corbeiensium alter a cl. Wigando, alter jam
Ilamburgensis a Lappenbergio nostro, codex Scaf-
husanus a viro cl. Zeliweger doctissimo Appenzel-
lensi, transmissus, colicis Weissenaugiensis collatio
a viro cl. Maier Eslingensi, paucos ante dies heu
vita functo, ultro oblata est. Quibus cum opus sen-
sim sensinique accresceret, unum tamen deesse vide-
batur, quod bibliothecam regiam Monacensem operi
adornando nonduin adiissem. Accessi eam Boehmero
nostro comite anno 1853. In itinere laecckio viro cl.
favente, codices bibliolbecai Babenbergensis in usus
noslros convertimus, tum vero Monaci quoscunque
libros viri clar. Liechtentbaleri et Schmclleri libe-
lalilas flagitanli mihi proponeret, quos inter codicem
olim Tegernseensem nominare juvat, eos vel ipse ex-
scripsi, vel a juvene doctissimo opcrisque nostri
studiosissimo cl. Foringer transcriplos postea ac-
cepi, eoque ficri poluit, ut opus sul)sidiis amplissimis
ornatum, prxdo tandein conmiilteretur. Codices au-
lem quibus usus suin, pra-ler eos quos Ansegiso prai-
fatus infra rei ensui, omissis quoque iis
operi frucluni percepi, hi sunt :
C.Casinas n. 257, fol., s. w, el Vaticanns Cliri-
stiuw n. 536, s. xi, in Gregorii Turonensis Ilistoria
ecclesiastica pacluin in indice nostro nuniero 4, si-
gnatum habenl ; de quibus cf. Annales nostros, t. V,
p. 53-GO.
C. ihicalis Cuclfcrbijlanus inter Wcissemburcjenscs
n. 97, s. VIII, legi Salicic capilularia in iiidice nostro
numeris 5 et 7 insignila ut titulos 77-90 subjicit, et
breviarii Alariciani summam continet.
C. rcq. Monaccnsis Cimcl. IV, 3, 9, 8° maj., s. viii
exeuntis ve! ix, legem Salicam, capitularia 5, 7, legis
Biirgundionum titulos 78, 42, 73 exhibens, a viro cl.
Ed. Aug. Fcuerbach an. 1831 publici juris factus, j.
*'
prajterea leges Ri!)uariorum et Alamannorum coin-
piectilur.
C. bibl. SangaUcnsis n. 731 anni 795, partem
codicis Theodosiani, legem Salicam, capitulare n. 6
et legein Alamaunoruin habet; cf. Annalium nostro-
rum t. V, p. 215.
C. bibl. ejusdcm n. 729, s. ix, codicem Tlieodo-
et legem Ala-
sianum, legem Salicam, capitulare
continet. \ide Annales nostros,
mannorum
215.
n. 4G27, s. x, legem Salicam a
Paris.
C. reg.
Scbiltero editam, capitulare 6 et formulas Marculfi
continet,
C. rcg. Faris. n. 4409, Turonis fortasse scrip-
lus (Colb. 1197, Reg. 5184) s. ix, codicem Tlieo-
dosiaiium, legem Sallcain, addilis catalogo regum
Francorum, prologo legis Salic;e, et capitulari 6,
formulas Sirmondicas et breviarium Alarici sistit.
C. Vatic. n. 3827, fol., s. xi, oiiin Sancti Petii
I. SECTIO PRIMA. I!2
A Bellovacensis, conciliorum collcctioncin el capiin-
laria e. g. 3, 12, 14 exhibet.
C. Palatitio-Vaticamis n. 577, anni circiler
800, olim ecclesi;c Sancti Martini Mogiintini, cu-
jus ampliorein descriptionem habes in Annalibus
nostris, t. V, p. 303, exhibet capitiilaria in indice
nostro numeris 9, 10, 16, 11, 14, indicata.
C. palat. Vindobon. Tlieologia; n. 259, s. ix, x,
inter epistolas Bonifacianas capitularia 9, 10, 18 re-
Eigneri et
fert — C. reg. Monacensis olim Moguntinus s. ix,
necnon liibl. Carlsruhana; s. x, et D. Marci Ve-
netiis chart. s. xv capitularia 9, 10, regius Monn-
censis olim Frisingensis C. F. 25. s. x, capitula-
re 9 referunt.
C. bibl. Babenbergensis D.*II, 2, s. ix, in 8*
long. , leges Salicam, Ribuariorum et Alamanno-
nim, et folio ultimo capitulare nostrum 20 prses-
titit.
C. bibl. ducalis Guelferbijtanw inter Helmstadi-
^ enscs n. 496, a. form;ii in 8° longiori, anni circi-
ter 800, continel capitulare ecclesiaslicum anni 789,
atque explanationem symboli apostolici orationisque
Dominicai, ejusque orationis paraphrasim.
C. rcg. Monac. olim Sancti Emmeramni Ratis-
pon. E. 91, 4°, anno 821 jussu Baturici episcopi
scriptus, post plurima ad ecclesiam facientia, Adri-
ani I epistolam ad episcopos Hispaniai et Paulini
libellum conlra Elipandum, synodicam concilii Fran-
cofurdensis, Caroli Magni epistolam ad Elipantum,
qu;t!stiunculas sancti Auguslini, capitularia 30, 51;
32, habet.
C. regius Parisiensis n. 6577 (Colbert. 4167,
Regius 4382, 5, 5 ), in 8° long. sec x, olim beatce
,
Mari(e Lucionensis, post passionem sancti Eustachii,
et sanctse Felicitatis, Alciiini epitaphiuni, epistolas
et tractatus varios, et Capitula quci' tali convenit in
tempore memorari, capilulare n. 59 exhibet. Ain-
pliorem codicis descriplionem in catalogo ms. bibl.
P Regise, t. IV, 154, legimus.
C. reg. Monac. olim Sancti Emmeramni Ratis-
pon. F. 11, in 4°, s. ix, fol. 118, 119, capitulare 41
hahet.
C. Sancli Pauli in Carinlhia canonum, plagula
unde nuUum
inserta capitulare42 autographum, s, ix, pnebet.
C, reg. Monac. olim Sancti Emmeramni Ralispon.
G. 111, in 4% s. IX, in fol., 159, capitulare 49,
habet.
CC. regii Monac. oliin Frisingensis C. K. 3, s.ix,
ed C. 1 26, s. \, post Isidorumcapitulare50 exhibent.
,
C. reg. Paris. n. 4738. (reg. 4490) 4° niin., s. ix,
capitularia 55, 54, leges Salicam et Burgundionuin
habet.
C. Palatino Vaticanus n. 773, in 8°, s. x, post
legein Ribuariorum, capitularia 55, 53, 54 sistil.
C. palat, Vindobon. Jiiris cirilis n. 64, s. xii,
legi Bajoariorum capitulare 64 subjungit.
^C. reg. Monaccnsis Cimel. IV. 5. d., 8°, s. ix, x,
olim Tegernseensis, legibus Bajoarioruin et Alaman-
norum capitulare 64 adjicit.
C. reg. Mvnacensis oliin eccl. Augustana; n.l53,
in 4°, s. X, colleclionem canonum pcenitentialium,
legem Alamannorum, capitulare 64, et Ansegisum
sistit.
C. reg. Monacensis. Cimel. IV. 3, olim Cliiemen-
Bajoariorum et decreto Tassi-
sis, in 8°, s. xii, legi
loiiis capitulare 64 addit; ex eo descriptus esse
V, p. videlur C. Monac. olim civilalis Augustana;, s. xii,
t.
in 8°
C. palat. Vindobonensis in catal. juris canonij:i
n. 128, s. i\, in 8° majori, capitularia nostra 50
el 65 exhibet.
C. req. Paris., inter supplementa lalina n. 305,
oliin coilegii Claromonlani n. 629, s. ix, x, legem
Salicam, aMjecto pro titulo 71, capite 2, capitularis
quod proxime seqiiHur 53, 71, a, b. exhibet.
C. req. Paris. n. 4404, ex Gallia Narbonens'
(Colberi. 2456, Regius 4890, 22), s. ix, brevia-
113 CODEX DIPLOMATICLS. — PROLEGOMENA. \'i\

rium Alarici, legcni Salicam, prologum lcgis Saiicf, A C. reg. Paris. inter Supplemenla lalina n. 05, fol.,
leges Alamannorum, Ilibuariorum, capitularia 5, 7, saec. IX, leges Burgundioniim, Salicain, iVaginontiiin
6, 53, 54, 78, ()8 compleclitur. capitularis 112, prologum Moyses et breviariuin Ala-
C. reg. Paris. n. 4629, fol. long., s. ix (Colb. rici exhibet.

4059, Reg. 5189, 5, 3), legem Salicam initio man- C. reg. Paris. n.4280 A.,oIiin Sancti Rcmigii Rlie-
cam,capitulare6, qu;rslionemdeTrinitate,capilularia mensis (Colb. 3029, Reg. 4240 B.), s. x, post coni-
78, 53, 54, 55, 71, a. b. legem Ribuariorum, reca- plura ad jiis canonioum facientia, Nicolai 1 epistolam
pitulalionem soliJorum orthograpbiam , epitapbia, ,
et alia capitularia 111, 112, 113, 114, Ilerivei Re-
alia nonnulla et chartam Bituricensem exhibet. mensis epistolam ad Wittonem, et Joannis papix! ad
C. Sangallensis, antographam epistolam 94 b. ex- Heriveum de pocnitentia gentilibus baptizalis injun-
hibens valcle laceram. genda sistif.
C. Sancti Paidi, 8" long., s. x, Isidori, cap. 98 C. reg. Paris. 2826, s. ix, x, oapitularc 109.
exhibel. C. muswi Rritannici Cotton. Tiber. A. III, s. ix, x,
C. ducalis Guelferbytanus inter Helmstadienses n. capilulare 109, liahet.
254, s. IX ineuntis, formai longioris, capitularia n. C. duc. Guelferbyt. inter Helmstadienses n. 532,
101, 102, et epislolas Leonis III pap« ad Carolum capilulare 109, habet.
Magnum servavit. C. reg. Paris. n. 1535, s. x, capitulare 109, habet.
C. palalino-Vaticanus n. 289, s. ix, capitularia C.diic. Guelferbylanus n. 532, in 8° inaj., s. x,
n. 61, 62, 105 b. 27, 33 habet ; cf. Annales nostros, scripiis variis immiscet capitulare 115a. et legcm
t. V, p. 305.
B Bajoariorum.
C. ducalis Cuelferbytanus inter Gudianos n. 299, C. reg. Puris. \i. 1537, s. x, capitulare 115 b. et
4", s. IX, legem Salicam, capitulare 53, excerpta libros de oanonica Vita.
capitularium 54, et 71 a. b., capitulare 106, dona- C. rcg. Paris. n. 4632, fol., s. x, legcm Rihiiario-
lionem Lanberti, et legeii Ribuariorum complec- rum, Salioam, capitularia 53, 54, 112, 117, et logem
tilur. Alamannorum habet.
C. Sancti Pauli in Carintliia, s. ix ineuntis,
C. reg. Paris. n. 2718, s. ix, cujus scripturse spe-
scilicet intra annos 817 et 823 exaratus, Ima- cimen Carpenterius Tironiano dedit, li-
in alphabeto
gine regis legislatoris pra^fixa, capilulare noslrum her nianualis,cui manu diversapost catalogumregum
52, leges Ribuariorum Salica, Bajuvariorum, Ala- Francorum , Augustini expositionem in epistolam
niannorum, broviarii Alariciani pars, lex Burgundio- sancti Joannis ct alia ejusmodi, inde a folio 72 chart;ie
num, capilularla nostra 21, 33,26,80,83 (capp. notis Tironianis scriptu;, intermixtis capitularibus
6-9, 12, 13), 55 (cap. 3), 85, 88, 53 (capp. 1-5), nu-
120, 108, 110, 111, 112, 113, 114, 120, altcra vice,
meris continuis capilulorum (1-92) signata; tum ca-
118, et epistola Caroli Magni ad Albinum et ad con-
pitularianostra 40, 23, 112, 113,114, sequuntur, ca-
gregationem sancti Martini Turonensis, quam iiitor
lamo diverso capilularia 124 et 135, annis, ut videii epistolas referemus, inscripta sunt.
potest, 823 et 823 subjecta sunt ; cf. Annales no- C. Sangallensis n. 733, anni 824, aut 825, capilii-
stros, l. III, p. 78-sqq. laria nostra 21, 126, 30, 31, 32, 38, 33, ct colloolio-
C. reg. Paris. n. 4995 (Colbert. 3287, Regius nem de Decimis dandiim exhibens, a viro cl. We-
5192, 2, 2), s. IX, post annales annorum 708-799 cum
et interpretationes de legibus divinis sive humanis ca-
^ gelin editis collatus est ; cf. Annales noslros,
t. V, p. 306.
pitularia nostra 112, 113, 53, 54, recapitulationem
C. reg. Paris. n. 4417, olim canonicorum Anicicn-
legi Salicae adjectam, et capitularia 78, 71, 44 a,
sium (lumColbert. 826, Reg. 5159,5), fol., s. ix,
51, 76, 70, 99, 87 continet; scripius in usum eccle- breviariuin Alarici, leges Ribuariorum, Salicain, Ala-
sia; alicujus Parisiensis, tesle notilia de promulgatis
mannorum, Bajoariorum, capitularc 04, logom Biir-
capitulis (53) in mallo Parisiaco, et capitulari 44 a.
gundionum, Ansegisum (p. 267), capilularia 140,
Ipse est codex Tilianus, unde pauca manu Siruiondi
145 a. b. 146. 141 a. ampleolitur.
decerpta Baluzio usui fuerunl; qui tamen codice ip-
C. reg. Paris., fonds de Notre-Dame, n. 247 (F.
so non est usus.
4), 8", s. IX, X, capitularia III, 112, 113, 114, pagi-
C. Ernesli Spangenbergii b. m., s. ix, fragmenlum
nam unam theologioi aigiimenti, Ansegisi fragmen-
legis Ribuarioruni, legem Saxonum capitulaiis 53 ,
tum et legem Salicam exhibot.
initium, tum 112 (inde a cap. 6), 113, lcgis Alanian-
C. reg. Paris., fonds de Notre-Damc, n.252 (F.9),
norum initium, finem legis Burgundionum et inilium oliin Anlonii Loiselii, 4°, s. ix, tribus codioibus con-
capitularis 75.
stat, quorum prior Ansogisi fragmenluni, alter legcm
s. x
C. Corbeiensis in 4°, leges Saxonum et Thu-
,
Salicam, oapilularia 5, 6, 7, Isidoruni de aiicloribus
ringorum, capitularia 35, 112, 115, 114, Librum pa'- legiiin, tertius eadom manu qua prior exaratus Icgem
nilentialem et privilegiaCorheiensia syec. ix, x, coin- Alamannorum exhibet.
plectitur; vide Annales nostros, t. IV, p. 346.
C. olim Tegcrnscensis jam regius Monacensis (m.
,
C. reg. Paris. n. 4788, olim sancti Vinccnlii Lau- g. 43), s. IX, in 8° minori, oapitularia noslra21, 30,
dunensis, in 8°, s. Reg. 4655 a. ), lc-
ix (Baluz. 86i, «^
31, 32, 26, 76, 78, 79, caput 53, 54, 55, 71 , 83, 38,
gem Salicam, capitularia 53, 54, 111,112, inscrlo 40, 82, capp. 1-6, pag. 112, 145, 140, 147, iniliiini,
114, 113, homiliam Augustini, et in paginis valde la-
atiiue post quinque paginas erasas oapitularis 150
ceris capitularia 89, 90, exhibet.
capita 9-14. Codiccin hiinc Anierpachius anno 1545
C. reg. Paris. n. 4628 (Colb. 5453, Rog. 5289, 6),
typis dcdil, sed nec aocurale, noo roota inscriptione
s. IX exeuntis, vel x, lcgcm Salicam, ca|»itularia 53,
usiis; quippe qiii, nulla rali<uio rasui;o qiiincjue pa-
54, 72 b, 112, 113, 114, logcm Ribuariorum ct Ala-
ginarum habita, ulliniis veiliisoapilularis I50duolus,
mannorum. totum hunc codioom capitiila Lolharii jiissu ox oon-
C. reg. Paris. inter Supplementa lalina n.215, oUin
slitutionibus Caroli etLiidovioi dooorpla oxhihero ra-
Corbionensis, 8° long., codicem Thcodosianum, le-
tus sit, error, (luem edilionis prinoipis ropelilor Gol-
gcm Burgundiorum, capitulare 2, oapilularis 112 dastus in Consiiotudinibiis iniperialibus, p. 102-12o,
capp. 3, 4, 10, 12, 11, formulain de manu in a-neum
ct noslri otiam ;cvi soriptoros secuti sunt.
inissa propter furtuin, legem Salicam, capitularia 53,
C. icg. Paris. n. 2853, 4", s. ix, inter Agobardi
54,71 b. (capp. 3, 6, 8, 9, II, 15, 22), legem Ribua-
opoia (looumontum 152 exhibot.
lioruin, Alamainiorum sistit.
C. duc. Guclfcrbyl. inlcr Hclmsladicnscs n.32,oIiin
C. ducalis Guciferbytanus intcr Aitgustwos 50, 2, Rliemcnsis, fol., s. x, inlcr aliapliira Rhcmonsom ec-
in 8°, s. IX, logom Salioani, oiipilulaiia 53, 71, alio- olosiain oonoornonlia, 0. g. synodum, a. 991, docu-
quo atianiont(» 112 (oapp. 3, i, 7, 9, 18), adjcclis moiitum 153 habol.
Ihcologiois •|uibiisdaiti, habol. C. Valic. n. 5559, in 4*, s. ix cxcunlis, x, de (iiio
llTi B. CAKOLI
vidosis Aniialcs nostros, V, p. 27)9 sqq.,post edicta
t.
regnm Langobardornni capilnlare IPiO a. el, paginis
duabus exseclis, 135 cap. 10 ctU, 153 cap. 10,
155 cap. 2 et 5, pra^buit.
C. bibl. Cliisiaiia', s. x, post Chronicon Bencdicti
nionaehi sancti Andr. ;i; in Soracte, alterain parlcin
codicis legalis sistit, reciso scilicet edicto reguin Lan-
Robardorum, Madriti lortasse siiperstite, capitularia
Lan"obar'!ica Caroli lOi, 2!, 52,55,20,53, (capp.
1,2?, 87,47,40 (excepta pruif. et capp. 5 4), 83
((apn. 6, 15), 60, 40 ( pncf. ct capp. 5,'4), 25 Ludo-
vicil capita data inferius juncta capilidari nostro
— —
106, 121) 107, 112, 115, 78, .v_.
._, — —
(1-5); Pippini 24, 53,
26; Lotharii 125, 150, 155, 154, 155, 128 (adjecto
..
cap. 18), 150, 114, 12i, Ludovici II capitulare 165.
C. Cavensis, s. xi inenntis, edicta rcgiim Lango-
bardorum el capitularia eodein fere tenore et ordine
nt Chisianus exliibet, prajter quod inter Caroli Magni
loQies, pagiua excisa, capita 1 cl 2 capitularis 104
omitlat,p()stprsfalionemcapitularis40, admonitio-
ncin n. 46 scribat, 20 post 25, inter Caroli legcs po-
nat et in 128 desinat, omissis reliquis quac inChisiano
'.Hud excipiunt. Quo dc librocf. .\nnales nostros, t. V,
p. 2i7-262.
C. palatinns Vindobon. juris canonici n. 45, fol.,
(liplomata iiiuita et epistolas capitularia
s. xii, iiiter
98 el 158 habet.
C. Babenbercjensis, in4°, oliin Montis sancli Michae-
capilulare 175 exhibet.
lis, s. X,
C. recj. Paris. 4015, s. x in fol. long. ( Colbert.
1585, riegius 5192, 5), edicta regnm Langobardornm
atqne capilularia cxhibet; Caroli 21, 55, 20, 28, 40,
55, 54, 30, 31, 32, 45,40 (init.), tum foliis compluri-
J)us excisis,caput 29 capitularis 114; Lndovici 145,
146, 155; Lolharii 150 a. Ludovici II, 187, 189. Co-
;
(iice ante me nsi snnt Sirmondns, cujus schedis usus
Labbeus nonnnlla indc evulgavit, et Baluzius qui eum
Tbuanenm et Colbertiniim vocat.
C. olim ecclesice catliedralis Amjustanw, pmducaUs
Cuelferbtjtanus inter Rlankenburgenses s. x, fol.
,
edicta rcguni Langobardornm, capitularia, Icges Sa-
licain, Burgundionum, Ribnariorum, Alaii.iaiinoruin,
Bajuarioruin complectilnr. Capitularia, indice gene-
raii capitulorum foll. 64-73 praiHxo, titulisdistin-
gauntur, et ha;c sunt Caroli sub nomine 30, 71 a. b.,
:
82, 58, 26, 78, 54, capp. 22, 21, capp. 17-25, 56, 57,
48, 32, capp. 1-6, 53, capp. 12-14, 55, capp. 5 nume-
ris continuis; 21, 40; Lndovici 55, 54, 112, 115,
139, 120,131,111, 127, 122; Lolbarii 125,135,
109, 134, 155; capilula Lolharii in a;re (id est in in-
dice) omissa ciiii, scilicel capp. 1-41 , argumenta ca-
pitulorum concilii Romani an. 826; luin alio nume-
roruin ordine inito 148, 123 (capp. 12-14), 47 (cap.
14), 150 (cap. 13), 124, demum 128, 145 a. b., 146,
150 (capp. 3, 11, 12, 14), subjccto 125, cap. 11 ; Eu-
genii conciliuin Romanum an. 820 ; Lndovici II iin-
peratoris 185, 180, 188, 190 ; nolitise complnres et
diartai episcopatum Augustannm concermmtes, et
iuramenli JudLrum formula manibus diversis sec.
J
x-xii libro inscriptrc snnt.
C. Casinas n. 555, fol., s. x, de qno vide Annales
nostros, t. V, inter complura alia capitularia 109 et
220 exhibet.
C. duccdis Gothanus, olim sancti Martini Mogunti-
nensis, s. xi ineuntis, in folio maximo, duabus co-
lumnis per paginam cxaralus, qualuor partibiis con-
stat, quoruin prior, fol., 1-140, imagine legislatoris
pncfixa, Ansegisi et Benedicti coUectioncs capitnla-
rium, adjeclis Ottonis M. Capitulari Francofordiensi
el capitulari spurio anni 822, apud Thcodonis villam,
seciinda, foU. 147-225, successiones imperatornm
usque Ludovicum I, pra^faliones Moijses yentls Ju-
da^orum et Gens Francorum inclita, legislatorum
imagines, leges Salicam, Riiiuariorum, Capitula leyis
Langobardorum, seu concordla de singulis causs (juiis
Rolhuri, Grimuald, Liutprant, Ratgis, Aistulf covMi-
M. OPl». PAIIS I. SECTIO PUIMA. IV
A '«<?nn?« omnen in stmul ndnntilw ct co)ifordata', in
sexaginta capiliila (lislribiila, triitns taiiHMi Ibliis exci-
sis ; leges Ahunannorum el Bajoarioi iim, et capittila-
ria Caroii Magni, et Pippini 53, 54, 21, 50, 31, 32,
38,26,55,40, 71,53 cap. 1, iieruin 21 Langob.
(capp. 1-8, el 14), 53 cap. 2, iternm 40 cap. 5 exhi-
bel. Tertiam partem, foll. 224-557, codex Theodo-
sianus nreyis Langobardornm
et brevis
S'«"us ei LangoDaraornm historia
nistor explent.
Quarla parle loll. 3.^8-415, edicla regum Langobar-
donim, altera vice Ansegisi capitularia, fac pra^lerea
ex Lndovlci capitularibus 144_,_^ ('t A.nsegisi capita iv.
.L*?^.'^''"'"
J'',''^.' Vo\' Vo^- loa'\^-: \t^\o; loi''
,
Lndovici II unp. 182, 18o, 168, 1/1, liO, 184, 185,
babcntur. Liber ab Eccardo quondam tactus, scd
nunc priinum defloratus, quo uli summa qua eminet
humanitatc vir cl. lacobs concessit.
C. Mutinonsis ecclesia; cathedralis, qiio Muratorius
in edendis capitularibus, t. I, p. ii, sanctoruin Ital.
usus est, s. XI, pnemissis excerplis Isodori et insli-
. ^^ - .
»«lionum juris Romani, ct Instona F rancorum et
.•'...
B
Langobardorum, prologum Moysis, legcs Sabcam
Rihuariorum, Capttnla lecjis Lanxjobardorum seu con-
cordia de sincjuUs causis cfuam Rotliari, Grimuald
Liutprand, natcliis, Aistulf constituerunt, omnes in-
siniul adunatw et concordatie ut in codice Gothano in
00 titulos distributa, leges Alamannorum et Bajoa-
riorum, capitularia Caroli Magni Pippini, Ludovici I,
Lolharii I ctLndovici 11, habet, quorum partem ine-
ditam Muratorius pag. 115, 151-155 (capiiularia 125,
155, 155, 145 a. b., 140), et 102 (capilularia 184,
185) exscripsit. De libro ipso cf. Murat. 1. 1, part. ii
praef., p. 8-11, et Annales nostros, l. V, p. 262.
C. pcdat. Vindobon. n. 106, Juris canonici, s. x,
praeter alia, capitulare 254 exhibet.
C. Paris. inter Supplementa latina, n. 164 bis,
recj.
fol., s. IX,olim sancti Remicjii Rliemensis, postea col-
legii Claromonlani n. 620, post libellum episcoporuni
Italise contra Elipanduin capitularia 34, 30; Pippini
L interrogationes el responsiones Alcuini Index legiim ;
et prologi 55 , 54 lex Salica catalogus reguin
; ;
Francorum, Ansegisi collectio 105, 140, 145 a. b.,
140, 147, 141 a., 148 (cap. 5), 141 b. cap. 148, 117;
Recapitulalio solidorum legis Salica; Notitia de villa ;
Nobiliaco, excerpla capituloruin Caroli et Ludovici,
Einhardi \'ita Caroli, Lndovici coronatio an. 879;
De Pecunia a paupere non exigenda cum usura. Ad
hunc librum prope accedunt codd. Paris. 4628 et
4760.
C. reg. Paris. 4028 A., in 4°, s. x, catalogos regum
et populorMin, legem Salicam, 115, capitiilaria 112,
114, jus pagi Xanlensis, 71, 87, 145, 140, Paulini
confutationem Elipandi et Felicis 34, 50, exhibet ,
tunc hicipiunt libelli vel decreta Clodovei et Cliilde-
berti sive Chlotharii et Caroli lucide emendatum ; dc
Legibus divinis et humanis, 5, 7 (cap. 1-12, 10-18),
lex Snavorum absque textu 0, 21 Memoratio de ;
D octo bannis (de septem septenis) jecapitnlatio so li-
;
dorum legis Sahcai 7 (capp. l-o 9-11 ld-15) 0,
regum catalogus Ansegisi capilulana 10-5, 140,
145 a.b., 140, 147, 141 a., 148 (cap. 5) 141 b.,
cap., 148, 117; recapitulalio solidorum legis Salic:c.
Notitia de villa Noviliiaco, excerpta capitulorum Ca-
roli et Lndovici, Einhardi Vita Caroli et nonnulia
alia.Liber ex codice Supplement. 164 bis aut alio
qiiodam ejusdem generis descriptus esse videtur.
Apographum ejus estcodex reg.Paris. n. 4031, chart.
et membr., sec. xv.
C. reg. Paris. n. 4760 (Baluz. 505, Reg. 4263, 7),
8* maj., siEC. x, xi, post lectiones de Trinilate et in-
dicem legum Incipiunt libelli vel dccrelio chlodoveo
:
et childeberto sive chlotario et karolo fuit lucide emen-
(irt«»HJ. De Legibus divinis et hiimanis, etc, fere ut
in coiticibus Suppl. 16i bis ct 4028 A.; pnctermissa
tamen mentione legis Siiavorum, 55, 54 (capp. 11-15,
15, 10, 20) ; lex Salica ; interrosationes Pippini.olc.
 117 CODEX DIPLOMATICUS.
ll'2, cap. 2; beneiiicliii orucis; leclio Epistola; Pauli
ad Ilonianos.
C. reg. Pnris. inter Sitpplcmenta latina n. 75, fol.,
s. X, olim coltccjii Claromontani, et fortasse Sancti
yinccntii 3Iettcnsis, imagine legislatoris pncfixa, ca-
pitnlaria 13, 15, 14 a. b. , 12, 17, 30, 31, 52, 41,
44 b., 53, 54, 55, 57, inserta recapitulatione solido-
vnm, 58, 59, 61, 63, 71, 76, 81, 84, 80, 87, 92, 93,
95, 96, 22, 21, 105 b., 99, 100; Ansegisi capitularia
140, 145 a. b., 146, 141 a., pag. 555, leg. 12-35.
103 a., 175, 177, 193, 197, 199,208, 207, 214 a. b.
synodus Meldensis anni 845, 160, 102, synodus
Lauriacansis a. 844, 164; inserta synoili Meldensis
continuationc; 174, 213, 215, 249; calalogus regiuit
Francorum ; Irx Salica, inscrlis prologo verhis cap.
7 capitularib 55; jus pagi Xantensls; leges Ribua-
riorum, Alamannorum, Bajoariorum, Caroli Magni
capitularia ordine fere chronologico disposila sunt;
leges ex compluribus libris coUectas essc, e. g. ca-
pitularel78, cx lihro missatici Senonensis, et 197,
ex libro missalici Tervannensis pctila persuadent.
Cum hoc libro phirimum
consenlit, si oiniiino aliiis
fuit quod vix credani, codex qiiem Sancti Yincentii
Mettensem Baluzius vocat, et ulriqiie in plurimis
cong-ruus Palatino Vaticanus Ausegisi, ciijuslectio-
nes in codice regio Parisiensi n. 4639 (Baliizii 271,
Reg. 4243, 5), manu De Bru anno 1675, ad Baluzium
Iransmissa siint. Liber quoque collegii Mavarrici quo
naliizius usus est, ad istos propc accessisso vidctur.
olim bibl. Ma-
C. reg. Paris. n. 4626, fol. , s. x,
tisconensis \>osi(in Bigotianm, legem Salicam, capitu-
Iaria53, 54, 72 a., 21, 111, 112, 113, 114, 197,
178,218, 198, et post recapitulationefn solidorum
alia pie legalia, breviarium Alarici et legem Biirgiin-
dionuinhabol. Codicem in missatico Matisconensi et
Divisionensi exaratuni esse, leclio ejus in capitulari
197 arguit.
C. reg. Paris. n. 4638, fol., s. x, olim Pitlicei, post
Jac. Aug. Tliuani (Colb. 1597, Reg. 42i3, 1),
i-A
Ansegisi collectionem, capitularia 103, 140, 143 a.
b. , 146, 141 a. Benedicli additiones i-iv, capitiila-
ria 160, 162, 163, 164, 161, 166, 167, 172, 174, 173,
176, 177, 178, 180, 181, 179, 194, 193coiitinens ex
capitulari 181. Rhemis exaratus esse videtur. Ejus-
dem argumenli codicem Tilianum a Sirmondo in ca-
pitularibus Caroli Calvi adhihitum fuisse existima-
verim.
C. reg. Paris. n.4761, olim Pliiliberti de la Mar-
rc. Divionensis, s. x, post Ansegisum Capitula n
domno Carolo imp. ct filio ejus Ludovico ac sapientis-
s:mis eornm episcopis excerpta, scilicet excerpla li-
brorum Benedicti i, ii, iii, a Baluzio p. 519 sqq.
pro genuinis Caroli Magni capitulispcrperam habita
iioc tamen anno alicui assignata tuin capitularia
;
175, 213, 218, 103, 140 a., 145 a. b. , 140, 141 a.
capitula qiuieilam Bcnedicti libris excerpta 242, ; C. Casinutcm, n. 328, in-4°, saec. xi exeunlis, vol xii
244, 109.
C.reg. PrtWs. 5095, s. x,pr?eterUincmari Rhemen-
sis et Lauduneiisis, atque Nicolai I cpisiolas, syno-
dum Tusiacensem an. 860, capitulare 215, et litlc-
ras synodi CarisiacensJs ad Ludovicum Germani;e
legem.
C. reg. Puris. 3878, poenitentialem Lihriim
s. x,
ct exceipla capitulorum, inde a pag. 158, cliam C;i-
roli II, 174, 215, et Carlomanni a. 884. C. rccj. Pa-
ris. w. 4576, in fine colleclioiiis canonum Boncdicli
1 I, cap. 279. C. rcg. Paris. 1455, fol. s. x, olim Ja-
, C, Vutic. n. 3833, s. xii, in coUcctionc canomini
cobi luvelli Senonensis (luin Colb. 5308, Reg. 3887,
1,1, A), Bencdicti i, 35, 36, in pagina codici pnc-
fixa exliibct.
C. reg. Paris. 2859, s. x, 1750, s. xi, et 231-9,
chart. cap. 177, habent. Accedunl codd. reg. Mona-
censis s. w, Vindobonensis Juris canon. n. 99, fol.
s. X, et Guclfcrbtitnnus Augiist. 83, 21, fol., s;cc. x,
(|ui Caroli capituhire d(! Jii,!;cis sci.licel fragmcn-
II,
liiin coiicilii Moldeiisis ;ui. 845, scrv;uit.
C. req. Paris. n. i375, in 8°, s. xii, olim .l/(^o/(ii
PROLEGOMENA. IfS
A Fnure (Regius 4654, 3) ad calccin colUciioiiiim
Juris canonici qu;edam ex capitularibus rcgum ol
jure consuetudinario necnon sacramenti rogii fornui-
lam habet.
C. Ambrosianus Mcdiol. 0, 53, 55, oiim ccenobii
Oscela; \e\ Susa in Savoia, in 8°, saic. xi incunlis,
a^que ac proxime sequentes edicta regum Langobar-
dorum et capitula Caroli Magni, Pippini, Ludovici I,
Lotharii I, Ludovici II detracta, necnon lcges Wido-
nis, Ottonum I et III, Henrici II exhihet. Capitularia
ordine genuino dissoluto, et iis quoi potius ad tempus
quam vi lcgis perpetu;^ edila fuisse viderentur dele-
tis, modo numeris capilulorum continuis scrihun-
eo
ttir,quomodo in editione Muralorii conspicimus. Ic-
loruin C.1 manu prodiisse eo patet, quod et in codici-
bus pr;pfipue Yindonononsi, Veioiionsi et Estensi
jurn uront sa^cnlorum posteriorum usu arctius deliiii-
ta v(4 oxplanata erant, et a genuino s;cculi noni deci-
mive lextu aiiquanturn aberrantia, proposita sunt. Iii
B ""<> Ambrosiano capitulare noslrum 231 habeinr;
vide .\nnales nostros, t. V, p. 264-277. Ad codiccin
hunc proxime acccdit
C. Florentinus bibl. Laurenli:in;c pl. 89, siip. 86,
in 8" max., s. xi exeiintis, qiii odicta logiim Laiigo-
bardorum et Capilularia continet, el in coiisiilutii»iie
Conradi II deficit; vide Annales, t. V, p. 277-282.
Cuin eo plurimum consentil.
C. Londinensis in Muslco Britannico, n. 54!!, fol.
min. s. XI exenntis, olini Venelus, (|uem aii. 1827
,
evolvi. Ediclaregiim Lan^^obardorum cl capiuilari;-;,
antiquis nonnunquam inscriplionibus servatis, nsqnc
ad leges Henrici II imp adjeclis alia s;rculi tanion
. ,
XI vel xii inanu consliiutionilMis Conradi II et Ilenrici
III exhibet, aspersishinc inde glosiis tam margina-
libiis quam interlinearibus.
C. palutinus Vindobonensis in catalogo Jiiris civi-
lis n. 210, fol. , s. VI, edictum et capiliilaria aniplc-
xus, in conslitutionibus Honrici III desinil. Glossas
ct formulas judicialcs multas pnehet. Similliinus oi
c
est
C. Veronensis coniitis illuslrissimi de Gianlilippi,
olim ecclcsi;^ Sanct;B Eufemi;e Voronensis, in 8"
max., sa;c. xi cxeuntis, et xii ineuntis, dc quo cf. An-
nales nostros, t. V, p. 282 sqq. d esinit iii Iloiirico
;
III; adjeclum cst fragmeiitum logis Salic;!'. IJIiinius
C. Estensis, s. \v, a Muratorio in edondis cdictis
Langobardonim et capilularibus adhibilus, jain h;iiid
aaiplius in bibliolheca ducali Mulinoiibi cxstaie vidc-
tur.
Quibus accedunt codices legis Loiiibard;( , quoniiii
lcxtus Ictoruin in usum valde immutatus, ab antiipia
et gonuina lectione s;T'pe recedit, idoo<ine in paiicis
tantum locis, pr;ccipuc in constiliuionibus iiiipera-
toruin sa^culi xi cum eo confercndus erat cl iiispcxi- ;
nuis quidem.
ineuntis, de quo cf. Annales nostros l. V, p. 297.
iv C. palat. Vindobon., in catalogojiiris civilis n. 39,
s. XI cxeuntis, littera Laiigobarilica cx;ii'atuin;
C. Vaticano Palatinum, n. 772, fol., s. xii, ciii
opore exaoto, alia niaiui s.octili xii, constilulionos
Lolharii III, an. 1127, cl F.ri,!erici I, Roiic;ilionscs
ainii 1 158 suhjecl;iB legunlur, lum ( itioiii piovinms.
C. reg. Paris., n. 4017, fol., s. xii, ciii oa;;lom Lo-
tharii ct Friderici constiluliones maiui s;oculi xii
ad{iil;o sunt.
cardinalis DousdciLit excerpla capiliilaris 128 Iiabct.
C. Vnlicanus, n. 3922, fol.chari., S;cc. xvi, capilu-
lare 75 exhibot.
Qiiibiis libris iii Gormania' nostnc ol IIolroli;c, li;i-
li;\', Galii^o, l>iitanni;c bibliolhocis roi^ortis, ovohitis,
oxciissis, alipio odilionibiis anloiioribiis adhibilis,
Itriniiiiii id pr;oslaro conatiis ut lovtiim (pi:ilom
siiiii,
in codicibiis aiili(|iiissimisol maxiine lido dignis iiivc-
nissom, taloni luoponoroiii, adjoctis loclionilms codi-
cum ct cdilionum pr;ccipuis. Tum distinctioncm el
1!9 B. CAROLl M. OPP. PAUS
noxiim ca|>ituloruni genuinuni in libris lctorum usui
comparalis ;v(jue ac in etlilis iiauil raro dclotuin, ati
fidem codicum opliinorum, prout res postulare vide-
i)alur, restituendiim censui. Deinde monumentum
<]uodque tempori suo locove quo editum sit adsignare
aggressus, Sciiptoriim nostrorum, epistolarum et
cliartaruin a me coUectariim, et diplomatum a Boeh-
niero nosiro regeslis suis iliatorum subsidio pluri-
nium profeci. Legcs populorum, una cum jure pagi
Xantensis a Baluzio pro capitulari tertio anni 813
liabito, toino alii sepositas, et cliarlas omnes sed et
cpistolas paucas a Goldasto praicipue ct Baluzio eol-
ieclionibus suis insertas, utpole in magna diploma-
tum imperialium elepislolarumcollectione nostra re-
lerendas, loco movi; capitularia a Goldaslo ctDaluzio
Benedicti ex libris decerpla , ut spuria nulliusque
aiictoritatis milii probataj, resccui; e contra capitu-
laria qua) in Ausegisi colleclione milii dtiprchendis.se
IN PiPPINI
D. BOUQUET MONITUM.
Pippini cl Caroli.Magni Diplomata daturi, ad vera et
et interpolalis secernenda, quasdam
jjciiiiina a falsis
rogulas, quas a Mabillonio niutuamur, prx'mittere
opene pretimii ducimus.
I. Iiiscriptiuncs. — Pippinus vcterem praecedentium
regum inscriplionem diplomatibus ut pluri-
in suis
mum retinuit, hoc modo Pippinus rex Francorum
: nogrammate usi sunt in diplomatibus, nec alii quam
vir inlusler : quandoque addidit gratia Dei, propterea
quod extraordinario modo pervenerat ad regnum.
A prisco eliam ritu non recessit Carolus Magnus, qui
patris exemplum imitatus, aJditamento gratia Dei
fcreperpetiioususest.In ejusDiplomatibustria consi-
dcranda sunt tempora. Priinum ab inito regno Fran-
corum ad regnuiu Langobardicum, ab anno 768 aJ
annum 774 excurrente alterum ab eodem anno ad
: V. CanceHarii suscriptio.
annum 800, quo coronatus est imperator tertium
inde ad finem vitce. Primo illo tempore hanc formu-
lam adhibuit Carolus gratia Dei rex Froncormn vir
:
inluster; qualem eliam usurpavit Carolomannus cjus
frater. Secundo intervallo hac formula usus est Ca-
rolus gratia Dei r.\x Francorum ct Langoiardorum ac
patritins Uomanorum, addendo s;vpissime, vir inlu-
8ler. Tcrtio, iii nominc Patris et Filii ct Spiritus San-
cii, Caroliis serenissitnus Ajigustus, a Deo coronntus,
magnus et p:icificus imperator, Romanoriim guber-
naiis imperium ,
qui et per misericordiam Dei rcx
Fruncorum el Langohardorum, in quibusdam tamcn
iiivocatione supprcssa, forte scribarum oscitanlia.
II. Suscriptioncs. — Carolovingici
rcges in litteris
S!iis siiscripliouis el annuli menlioncm^cxprimerc so-
lent, pr.eterqiiam in placilis et minoris momenti di-
plomatibus, cum reges passim non suscriberent, sed
solus cancellarius aut notarius, nullam regiye suscri-
plionis, ct plerumque regii amiuli aut sigilli mentio-
nein tunc faciebant. In aliis majoris momenti diplo-
nialil)us iilrumque exprimcrc nios erat, in hiinc fere
inodum Manu nostra seu propria subterfirmavimns,
: facit Badilonis, qui tanien cancellarii munus obiisse
aut subter eam decrevimus adsignare vcl adsignari
iussimus. Ohscrvat Mabillonius e mullis pauca se in-
venisse regia diplomala, in qiiibus neque suscriplio-
iiis neque annuli apposila sit meiitio, iibi tainen rcx
subscribil, nec sigillum cjus appositum
omnibus rarissima menlio in exprimenda
est sigilli
clausula sigillationis, tamctsi in contextu diplomatis
aiiquando occurrit.
III. Suscribendi modiis. —RegesCaroIovingici, ut
cajlciis passiin, sic et niodo suscribendi a Mero-
in
vingicis descivere. Pippini h.cc erat formula Si-
gnum ^)^ Pippiiii gloriosissimi r<;(/!s, interposito sigiio
crucis inter Sigiium et Pippini nomen. SoIum«rucis
signum nianu principis expressum erat, ciEtera caii-
collariiis seu iiotarius adscribebal. Carolus Magnus
I. SECTIO PUIMA. 120
A visus eram, loco suo reposui; inedita plurima nunu
primum rcperta addidi. Benedicti libros Ires cum ad-
ditionibiis suis, publica auctoritate in Germania no-
stra nunquam receptos, quorumque nonnisi unus
apud nos codex exstet, una ciim conslitutione syeculo
XII confecta Caroli Magni de expeditione Bomana, et
capitulari spurio Triburiensi, ad calcem constitutio-
num impcrialium reliquarum tomo Legum secundo
proponendarum rejeci. Quo consilio effoclum est, ut
cx monumentis legalibus genuinis ordine suo disposi-
tis clara jam et sincera rci public* apud palres' no-
stros imago redeat; quam ut filii nepotesque oculo
sagaci intuentes, inde ad patriam conlra hostem for-
liter defendendam, ct rem publicain Germaniae jusle
sapienterque administrandam aninios sibi exempla-
que suinant, voveo et cxopto. <Dal)ani HannoverLe,
a. d., () Idiis .Iiilias an. IHoo.
ET CAROLI MAGNI DIPLOMATA
B patriummorem servavit Signum Caroli gloriosissimi
:
regis. Idem praestitit Carolomannus ejus frater. At
post acceplum imperium Carolus adhibuit, Signum
Caroli serenissimi imperuioris seu Augusti, interposito
monograminate iuter voces signum et Caroli.
IV. Monogrumma. —
Pauci ex Merovingicis mo-
qui pr* impeiitia nomen suuin scribere non valebant.
Primus perpetuum monogrammatis usum ac morem
in regia diplomata induxit Carolus Maguus, quem
morcm caiteri ad Philippum terlium Francorum reges
relinuere. Monogramma ita concinnari curavil Carolus
ut signum crucis, quo superiores Francorum reges
in lilteris suis usi fuerant, repnescntaret.
—
Posl Francorum re-
: ges primus e regione referendarius seu cancellarius,
archicapellanus aut notarius diplomatibus antiquitus
suscribere solebat si membrance capacitas paleretur;
sin minus paulum infra regis suscriptionem. Iloc
maxime servatum est sub secunda stirpe, cujus can-
:
q fere semper paiilo iiifra regem suscribunt.
cellarii
Sub Carolingis plures erant cancellarii seu notarii,
(juibus unus prreerat dictus notarius summus, archi-
notarius, protonotarius, nonnunquam summus caur
ccllarius archicancellarius, alifiuando absolute no-
,
tarius et cancellarius, nonnunquam arcliicapellanus.
Notarii si quaiido vice cancellai iorum suscribebant
hac formula utebantur : Widolaicus ad vicem Rn-
donis.
VI. — Concellariorum et notariorum nomina. Ejiis
quem alii Egium seu Eguim vocant, qui Pippini Rc-
gisDiplomata jussus recognoscere solet, non summus
diccndus est, uti et Cliro-
cancellariiis, sed notarius
dingus et Widmarus. Hilherius vero Pippini archi-
cancellarius fuit, ut qui auctoritate sua regias lilleras
recognoscit ac suscribit. Mabilloniiis mcntionem non
videtur ante Ililcrium, qui ejus notarius erat. Nani
in autographo Diplomate pro monasterio Fuldensi
l) Ilithcrius subscripsisse dicitur ad vicem Badi/onis :
in quibusdam aliis dicitur llitherius scripsisse, Ba-
esl. In his dilo vcro recognovisse ac suscripsisse.
Cancellarii oflicium exercuit llilherius ab ineunte
Caroli Magni principatu. Nolarii sub Hilherio
fuere Rado, Wigbaldus, Gilbertus et Optalus. llillie--
in rio succcssit Rado abbas Vcdastinus , qui nonatrios
liabuit, Wigbaldiim, Gil!)crtuin, Optalum, Jacobum,
: Erkembaldum ct Widolaicum. Tcrtius Caroli Magui
cancellariiis fuit Erkembaldus ab anno circiter29
rcgui cjus ; notarius Erkembaldi, Gcnesius, quan-
quam Rado adhuc canccllarius notatur iii diplomate
Osnabrugensi, quod anno imperii Carolini tertio
121 CODEX DIPLOMATICLS. — CAniLLARIA. — An. 709-771. 1^2

concessuni cst,ad cujus vicem subscribit Jacob. A eliam et (jrafiones in ea adscribi fecit, tesle Anaslasio
Quartus Caroli niagni canceilarius censendus est
Iliereniias, postea Senonensis archiepiscopus, cujus
notarius fuil Wilherus. llis BarlholonKieum accenset
in Vita Caroli monachusEngolimensis ad annuni 769.
Sunl qui Autperlum abbatem eliam Carolinis cancel-
lariis adjungant, sed non salis valido fundamenlo.
Autpertusquippeanlemonachusfuit apud Vulturnum
in Italia quam Carolus rc\ Francorum dictus esl;
nec unquam inde in Franciam demigravit. Si fides
est Auclori Chronici Laureshamensis, Eginhardus fuit
notarius et archicapellanus Caroli. Ruolfridum abba-
tem Caroli nolarium fuisseconslat ex AnnalibusEgin-
in Hadriano. In ca»teris Caroli Magni dip!omati!)us
nulla proccrum, nisi canccUariorum et nolariorum,
subscriptio.
VIII. Annus Jncarnationis, Indictio. In secunda —
stirpe omnia fere diplomata quae ad res ecclesiarum,
nionasteriorum , privatarumque personarum perli-
nent, carenl annis Incarnationis : sed nonnuUa, qu;R
rem publicam maxime spectanl, cum annis regum ad-
junctos habent annos Incarnationis. llnicum reperit
Mabillonius Caroli Magni diplomapro Mettensi sancti
Arnulfi ca^nobio, quod annislucarnationis pra^dilum
esl illudque genuinum non censuisset, nisi inspexis-
:

liardi adannum809. Amalbertum suggeril diploma sc- sel autographum optim;ic not;^, cui lauien sigiilum
cundum Osnabrugense, quod nonrmllisuspectum ha- nullum appositum est. Indictionis communis usus in
bent, tametsi Erkembaldus, ad cujus vicem Amalberlus diplomatibus ctrpit ab imperio Caroli Magiii, id est
lilteras recognovisse dicittir, Caroli Magni canocllarius ab ineunte anuo 801, si tamen exci,.iasprajmissum
fuil. Alios nOtarios habuit Erkembaldus, Altifredum pro Sancti ArnuUi coenobio diploma.
scilicet, Ibbonem, Suavium et Guidbertum diaconum, Diplomata, qu;Te ab istis regulis aberant, pircter-
Qui placita Caroli recoguoscebant, cancellarii erant g mitlimus, non quod ea omnia falsa existimemus, sed
exlraordiiiarii, quales fuere Theudcgarius Chrolar-, quod in animo babeamus illa tanluin dare qu;c ab
dus et Eldebertus. omni suspicione sunl libera. Jam in superiori volu-
VII. Procernm suscript'.oties. —Pippini regis pri- mine monuimus, nec satis nionere possumus, diplo-
vilegium pro Fuldensi monasterio a proceribns niata, qii.e soleiunes non pneseferunt aliorum condi-
subsignatum est. Ejusdem Pippini prsceptum pro tiones, non conlinuo habenda pro falsis, scd tantum
constructione et dotatioue monasterii Prumiensis pro inlerpolalis ac suspeclis. Fieri enim omnino polest
editum a Mabillonio tom. II Annal. Bened., pag. quemadmodum observat Mabillonius, ut diplomata,
705, episcoporum et comitnm subscriplionibus mu- inscripliones et suscriptiones prceferant falsas atque
nitur. Carolus Magnus testamenlum suum ab episco- insinccras, quorum tamcn contextus a veritate non
pis, abbatibus comilibusque, qui tum prccsenles esse aldiorreat. Diplomata, qu;e in Cermania, Italia ct
potuerunt , subscribi curavit, prout legitur apud aliis regionibus, qua; amplius non sunt Franci;^ di-
Eginhardum in ejus Vita. Istud pr;«cessit donatio tionis, emissa sunt, non repra^senlabimus, corum
ab eo facla Ecclesi;e Romanse, quam propria manu tanien inscripliones et susc>iptiones exhibebimus,
ipse corroborans, universos episcopos, abbates, duces nio !o ca indiibitata arliitremur.

GAROLI MAGNI
CAPITULARIA.
CAPITULARE GENERALE (An. 769 - 771).

Edilum a Baluzio ex Codice Sancti Yincentii Laudunensis publici juris factum, alque anno 769 ascripluiu,
prout ex capile 18 conjicere licet, certe priuiis Caroli aniiis et fratre supeistite promulgatuiu est. Singula ejus
pniecepta ex C;^pitulari Carlomanni an. 742 aliisque constitutionibus ecclesiasticis fluxisse vidonlur (Cf. v. c.
cp. 7 cum Bonifacii epistola 75,apud Wiirdtwein, p. 197) Benedicti lilu'o tortio capp. 125-IiO tota coiislilii-
tio, pncter tamen caput 16, indoclis clericis periculosius, ropotita est. Cujus quid'm ope textuin Ba!uzi;iir.i!u
recensui, cum in codice olim Laudunensi Sancti Viuceiitii, jam iuter regios Parisicnsos n. iT88 iiisignito,
capitulare nostruin non reperissem.

Karolus, gratia Dei rex regnique Francorum rector, G i» omnibus apostolio;c sedis ". Ilortatii omniuin lide-

et devolus sanctae Ecclesiie defensor, atque adjutor lium nostrorum, et maxime episcoporum ac roliquo-

NOT/E.
* II;pc sic distinctasunt in Codice Laudunensi et
apud Burchardum ot Ivonem, cuiu iu libro soplimo
Capiliilarium postrema ista vorba conjunganlur cum
sequeniibus. Magnum aulem intor utramqiie loclio-
nem discrimen est. Nam in libro septimo Capitid;»-
rium Carolus ait se coiislituisse h;cc Capitula borlatu
apostolic;fi sedis menlionom faciunt. Inrinitum essot
omnia persoqui. Sulliciant do cxoiuplis ill;i qn;c dixi-
mus. Siuccrior i!aq.ne vi;lotiir loclio quaiu uos liic
rotinuimns. Ad Caroluin naiiiquo ciiiii l);i!iOilila!e
patcina transicrat dcfensio RomauiX! Ec('losi;o, (|uaiii
illo (iliis ac p.)Storis suis h;vic(litaiiaiu roli(iiii(, iit

apostolica; seiiis; hic vero se vocat adjutoiem apo-
stolicse sedis; doinde conslitutiones fert consuUu
consiliariorum suorum, alisque ulla montiono inter-
venliouis aposto!ic;« scdis. Sic Capitulare anni 779
faclum est absqiie hortatu apostolio;e sedis, ilem
constitutio de emombitione librorum ot ollicioriiin
pluribiis oslon.lit M;uca in libro p;iiii() d(^ CoiK.onii;»
cap. 12. li;iquo Luvlovioiis ot Lolliariiis ;i(l Eiigoiiium
11 soribonios, aiiint so dobilores existero ul Iiiiic saii-
clissiuKC scdi in (piiliiisciiiKpio nogotiis auxiiiiim
forro do!»eant, rospicioulcs, ut opiiior, ad iiiiliiiin
isliiis noslri Capitularis. Joamics Vill in cpislola 47

ecclesiasticorum. Capitulare item anni 789 facliim ad iiiiporalorem, ait cum a iii;i.jcsl;>tc siipcrna con-
est cumconsilio episcoporum et optimatum rcgui. cessum esso pDtcntcin cl strciiiium a('.jii!orcm sanct;c
NuUa sedis apostolic;c inter h:cc luonlio. lilcm di- Eoclosi;c. Cortum csl adjiitoriiini (piod <;;iroIus apo-
ccuilum de Capiiulari Saxonum anui 797. Forlius sl()lic:c sodi el, Hoiiiauis ponlilicibus tulil, imiiioil;i-

urgent Capitula addita ad lcgeinLongobardoniin lom illi glori;Mn pcpcrissc. Agnosoiint isliid lulicnter
anno 801, qu;e ac forlc sub
ciiin lata fuerint in Italia, ctiam ipsi Roiiiani pontilioos; noquo in animiim cu-
oculis Lconis III, Rom;mi pontilicis, nullam tameii jus'iuam coiMm inliavil couluiiieliosa in maxinmm
1:>3 n. CAROLl M. Oi'r. PAUS I. SKCTIO nUMA. 12i
luiu saccrdolnm coiisiillu , scrvis Df i \nn- oiiiiiia A lochiain ad populos coiitirinaiidos, prcsbytcr scmpcr
omnil)us armalurani porlarc \cl pngnarc , aut lu paralus sit ad suscipicndiim cpiscopiim, cum coilc-
cxcrciliim cl iu lioslcm pcrgcrc, omnino proliiiicmus, ctioiic cl adiiilorio popiili (pii ii>i conliimari dcbcl.
nisi ilii [/!/., illisj lanlummodo qui proplcr divinum Et in cocna Domini scmper novum clirisma ab epi-
ininistcrium, missarum scilicct solcmiiia adimplcnda scopo suo quacrat. Et dc vctere nullus baplizaro
et sanctorum patrocinia portanda, ad hoc clecti sunl; pracsumal, sed ardcre in luminaribus ccclcsiac * l'a-

id cst, unum vclduoscpiscopos cum capcllaiiis "prcs- ciat.

I)ylcris princcps sccum liabcat , ct unuscpiisque 9. Ut ncmo accipiat ecclesiam infra parrocbiain
praclcclus uniiin prcshytcrum qui hominibus pcccala sine consensu episcopi sui , ncc dc una ad aliam
conlitcntibus judicare cl indicare poenitcntiam possit. transeat.
2. Ut saccrdotes ncque Chrislianorum ncque paga- 10. Ut de iiicestis et criniinosis niagnam curam
norum sanguincm fundant. habeant sacerdotes, ' ne in suis pcreant sceleribus,
3. Omiiibus servis Dei vcnationes ct sylvaticas va- et animae eorum a dislricto iudice Chrislo cis rcqui-
galiones cum canibus, et ut accipitrcs et falcones non rantur. Similitcr de infirmis et poeuitentibiis, ut mo-
halicanl, inlcrdicimus. ricntes sine sacrati olci unclionc ct reconciliationc ct
4. Statuimus ut secundum canonicam cautelam B viatico non dcficiant.

omnes undecunque supervenientes ignotos cpiscopos, 11. Ut ieiuniuin qualuor tcmporum ct ipsi sacer-

vcl prcsbyteros, aute probationcra synodalcm in cc- dotes observent "", et plebi denunticnt obscrvandum.
clesiasticum ministerium non admillcremus. 12. Ut ad malhim vcnire ncnio tardct, primiim
circa aestatcm, sccundo " circa autumnum. Ad alia
5. Si sacerdotcs plurcs uxorcs habuerint, vcl san-
guincm Christianorum vel paganorum vero placita, si nccessitas fuerit , vel denuntiatio
fuderint, aut
canoiiibus obviaverint, sacerdolio privcntur, quia rcg^.s urgeat, vocatus venire nemo lardet.

dcteriores sunt sccularibus. 13. Ut quando dcnuntiatum fuerit pro rege vel pro
fidelibus suis qualibct causa orationes facere, nemo
6. Decrevimus ut secundum canoncs unusqiiisque
ex hoc neglegcns appareat.
cpiscopus in sua parrochia solliciludinem adbibcat,
adjuvante grafione qui dcfcnsor Ecclesia; est, ut po- 14. Nullus saccrdos nisi in locis Deo dicatis, vcl in

pulus Dei paganias non faciat; sed ul omnes spurci- itinere positus in labernaculis et mensis lapideis ab
cpiscopo consecratis, missas celebrare praesumat.
tias gcnlilitatis abiciat et respuat, sivc profana sa-
criflcia morluorum, sive sortilegos vel divinos,
Ouod si * pracsumpserit, gradus sui periculo subia-
sive
cebit,
phylactcria et auguria, sive incanlaliones, sive ho-
q
stias immolatitias, quas stulti homines juxla eccle- 15. Sacerdotes qui rite non sapiunt adimplere
pagano faciunt sub noniine sanctorum mar-
sias ritu ministerium suum, nec discere iuxta praeceptum cpi-
tyriHn vcl confcssorum Domini; qui potius quam scoporum suoriim pro viribus satagunt, vel conlem-
ad miseiicordiam sanclos suos ad iracundiam pro- plores canonum cxistunt, ab officio proprio sunt sub-

vocant. niovendi quousque haec plcniter emendala habeant.

7. Slatuiinus ut singulis annis unusquisque epi- 16. Qiiicunqiie autcm a suo episcopo frequcnter
scopus parrochiam suam sollicite circnmcat, et po- admonitus dc sua scicntia, ut discere curet, facere
piilum confirmarc cl plcbes docere et invcstigare, et neglcxerit, procul dubio ct ab oflicio removeatur,
proliibere pagaiias observationes, divinosque vel sor- et ecclesiam quam lenct, amittat; quia ignorantes
tilegos, aut auguria, pbylacteria, iiicantationes, vel legem Dci eain aliis annuntiare et praedicare non
omnes spurcitias gentilium, studeal. possunl.

Dccrevimus quoquejuxta sanclorum canones, ut

8. 17. Ut nulhis iudex neque presbyterum neque dia-
unusquisqueprcsbyter in parrochia habitans cpiscopo conurn aut clcriciim, aut iuniorcm ecclesiae, extra
siibjcctus sit illi in cujiis parrochia habital, ct scmper conscicntiam pontificis per se distringat aut con-
in quadragesima ralioncm et ordincm ministcrii sui, demnare praesumat. Quod si quis lioc feccrit, ab
sive de baptismo, sivc de fide catholica, sive de pre- ecclesia cui iniuriam inrogare dinoscilur, tamdiu sit

ci!)us, ct ordinc missarum cpiscopo reddat '. Et D scquestratus, quamdiu rcatum suum cognoscat et
qiiandocunquc iurc canonico cpiscopus circumeat par- emcndct.

\ARIANTES LECTIONES.
' r. et osten.lat. I)cn(>d. HI, l")fl. * c. vetiis non tardet ihid. ^ nc usqne rcquirantiir dccsl 111. 152,
* ipse saccrdos observct cl p. dcnunli^t o. IH. 153 ^ ct allerum III. 133. ^ qiii 111. 150.

NOTyE.
principem ValJcsii cogitatio, qui capilc 20 opcris de stianismiis olim prorsus exslinctiis in Tlispania fiiis-
Dioniiate regum rcgnoruniqiic His|)ani:c § \^, ait set, uli jam observatum cst a viro cruditissinio.
illiim, cum pro li!)crlale sciiis aposlolica; laboravit, Bam;z.
« iioii taiii pio aris dimicasse quam
el focis Ecclcsi;e corrcxi Carolomanni Capitularc ct Bcncdictum
* Ita

» immcmor viilciicct siininionim

(jiiod siia infcrc^ssct; scciitiis, ul scntcntia ipsa rciiiiiiil; Codex Lauiluncn-
cjiis iii Ecclcsiam mcriloriim, iiigraliis cli:mi alvcr- sis lcgit : prcsbjitrris. Kt nniisqnisfiHe vriitceps tmtis
sus mcmoriam hominis absciuc quo forl:issis Clui vrcsbijlcrnm sccniirhabcal (ivi, ctc.
 m CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — Ax. 779. m
18. a Ut niillus episcoporiim vcl scculariuni cuius- a si q"is lioc faccrc tcntaverir, tanuliu sit ab oniniuui
I cunquc altcrius episcopi sive eco!esi:c sivc privati carilatc suspensus, ct a coninuinionis gralia sequc-
res, aut legnoruni divisione aut provinciaiuni sequc- stratus, quoadusquc cs ablatas cuiu fructuuni satis-
slralione, competerc ' aul rclinere praesumat. QnoJ Aiclione restituat.

YARIANTES LECTIONES.
'
aut petere concil. Aur
mTJE.
« Cf. concilii Aurelian. v, anno 549, canonem 14, apud Sirmond. Concil. Galliic 1, p. 281, iinde Iioc ca-
pul Uuxisse videtur. Peutz.

CAPITULARE DE BANNO DOMINICO (Circ. an. 772).

Constitutioneni in OrtlofTii viri cl. libello de Lege Salica, pag. 30, latentcm, iterum publici juris fecinuis cx
codice bibliothecic regi;ie Babenbergensis, leges Salicam, Ribuariorum et Alamannorum contincnti menibra-
naceo sicculi ix, in-8° longiori, in cujus pagina 50G et 507 repertam anno superiori exscripsi. Data esse
videtnr primis Caroli annis, certe » ante ea capitularia quibus annis 797 et 805 easdein leges Baioariis atquc
Saxonibus supcratis imposuit.

Deillos •octobannusundedomnusnoster vultquod B "uam trahit contra voluntatem parentum suorum.

exeant * sol. CO. 0. Qui incendium facit infra patriam, hoc cst qui
i. Cap. Dishonoratio sanctae ecclesiae. incendit alterius casam aut scuriam.
2. Qui iniuste agit contra viduas. 7. Qui harizhut facit, hoc est qui frangit alteiius
5. De orfanis. sepem aut portam aut casam cum virtute.
4. Contra pauperinus qui se ipsus defendere non 8. Qui in hoste non vadil.
possunt, qui dicuntur ur uer magon. Isli sunt octo banni domiiio rogis undc exirc dcbcnt
H. Qui raptum facit, hoc est qui fcminam inge- de unoquisque solido 60.

VARIANTES LECTIONES
^ \l\\. oclo. c. ^ exant c.

NOTyE.
« Cr. Capitularc Saxonicuni an. 797 c. 1, 2.— Confcrrejuvabitct Addilionem Renedicli iv, c. 42-45.

CAPITULARE. An. 779 (Mart. Haristallioj.

Editioni nostroc capitularis antca ab Amerpachio, Sirmondo et Baluzio vulgati, coeliccs hi inservierunt
1. C. monasterii Sangallensis n. 753, initio stcculi ix exaratus, quem plerumque scipiitur editio nostra.
Conlulerunt eum Baluzius, et in nostnu editionis usum viri cl. Wechelinus.
2. C. monasterii Sancti Pauii in Carinthia, inilio sa^culi ix exaralus atque a me cxscriplus, cui in pluribus
congruit
3. C. bibl. regiae Parisiensis n. 4613 m., SLiec. \, olim Thuancus, pnmuin a Baluzio, ct iterum a nie
collaliis.
4. C. bibl. Guelferbytana; Blankcnburgensis srcc. x.
5. C. bibl. ducalis Gothana; ssec. xi, proxime sequitur codices 2, 5, i.
C. bibl. regiye Parisiensis n. 4628 A. sa'C. x, ubi Capitulare inscribilur
6. Incipit dccrctum Karoli pre- :

ciosi regis Francorum. Eadem fere inscriplio reperilur in

6*. C. bibl. ejusdem n. 4626 m., s;cc. x. Incipit decretum Karoli prcciosissimo rege. Libcr olim biblio-
:

thcc;c Bigotian;>i, priinum a Baluzio, tum a mc coIhUus est.

7. C. bibl. reg. Monacensis oliin Tegernseensis, ab Amerpachio editus.
8. Editio Sirmondi in Conciliis Galliarum, vel potiiis Codex qiiem ipse vocat Aquitanicns
9. C. bibl. regi;c Parisiensis inter supplemenla latina n. 75 signatus, atquc a mc collatiis cum cdilis,
s;cc. X, idein essc videtur quem Baluzius Parisieiisem et Claromontcnscin vocavit. Qiuiiii maxiine cuin eo
congruiint.
10. C. S. Vincenlii Mettensis et 11. C. Palatinus, a Baluzio adhiiiiti.
Ejusdem capitularis ciiilionem pro regno Langobardorum recens conquisito comparatam, hie primum
vulgamus aucloritate codicum :

1. Chisiani, s;ec. x,
2. Cavensis, s;vc. xi, quibiis
3. Gotbanus ct 4 Miilinensis apiid Muraloriiim phirimum con!;riiunt; collatis qiioqiie codicibiis Ambro-
siano, Londinensi, Florenlino, Yindoboiicnsi, Yeroncnsi el Estensi apud Muralorium.

C\P1TI]L.\RE FRANCICUM. CAPITULAUE LANGO!!AIU)ICUM.

In Christi iiomine'. Anno felicitornindccimo rcgni ^""^ ' fcliciter undecimo regni domini nosJri C;>-

doinini nostri Karoli, '"'' bli'»i<>si^si""i '•^^gis i" "hmisc Marlio. Facio c;v-
regis gloriosissimi, in mensc
VAUIANTES I.ECTIONES
VAIUANTES LECTIONES. .
, , „ Carolus Magiius cum ponlifuc roinano
'
ct sviio-
in th. n. cx cod. 1. fclicissimo
- 1. daH concilio inscrijjlio codUis Eslcnt,is.
 127 B. CAROLI M. OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 128
C.VriTUL.VKE FRANCICUM.
C.\riTi;i,ARE LAXCODARDICUM.
Marlio, factum capilulare, qiialiter congrogalis in jiitulare, qiialitcr congregatis in unum sinodalc con-
iinum synodali '
concilio episcopis, ahbalibus, viris- ciliuin episcopis, abbatibus virisqiie illiistribus conii-
que inluslribus a comitibus, una cum piissimo tlo- libus ', una cum piissimo domino nostro secundum
mino nostro, secundum Dci voluntatcm, pro cnusis Dei voluntatem pro causisopportunis consenserunl
oportunis consenscrunt decrelum.
decretum *.

1. ^ De metropolitaiiis episcopis ut sulbagauii Primo

,
kapitulo. De metropolilanis episcopis, ul
episcopi eis secuniliim caiiones stibiecli sinl; el ea
eorum suffragaiii cpiscopi eis scciindum cauoiies
qiiae erga ministerium illorum emendanda cogno-
subiecti sint, et ea quae erga ministerium illorum
scunt, libenti animo emendent atque '
coi-rigant. emendanda cognoscunt, libenli animo emendent at-
2. De cpiscopis. Ubi praesens episcopi ordinali que corriganl.
non sunt, ut sine tarditate ordinentur De
2. cpi.icopalis. Ubi praesens episcopi ordinali
5. De monasteriis <=
qui regulares fuerunl, ut sc- non sunt, siue tarditate ordinentur.
cundura regulam vivant; necnon et ^ monasteria 3. Dc iHonasteriis qui regiilares fuerunt, ut sccun-
puellarum ordinem sanctum custodiant, et unaquae- dum regulam vivant ; necnon ' et nionasteria puella-
que abbatissa in suo monaslerio sine intermissione
B iumor,iinemsanclumcustodianl,eliinaquaequeabba-
resedeat lissa in suo monasterio sine intormissione rcsedoat.
4. Ut episcopi de presbiteris diaconibus * et cle- 4. Ul opiscopi de presbiteris diaconibus, et clori-
ricis infra illorum parrochia potestatem habeant d cis '^
infra illorum parrochia vel de suo minislerio
secundum canones.
])otestatem hiibeant secundum canones faccro.
Ut episcopi de incestuosis hominibus emon-
5.
5. Ut episcopi de incesluosis hominibiis oiiien-
dandi licentiam habeanl; seu et de viduis infia suam
(lanli liconliam haboant ^ seu et de vidiiis infra
parrochiam potestatem habeant ad corrigendum ».
siiam paiToobiam potestatem habeant ad coriigen-
6. Ut nulli « liceat altcrius clcricum recipcre aut dum ^ Et si de ipsis incesluosis aliquis post iudi-
ordinare in aliquo gradu. cium cpiscopi in ipso incestu se iterum miserit, si

7 '. De decimis. Ut unusquisque suam decimam alodem habuerit, ipso lisco regis ^ recipiat.

donet, adque per iussionem episcopi dispensentur e. 6. Ut nulli liceat altorius clericuin reciperc nec
8. f
Ut homicidas aut caeteros reos qui legibus ordinare in aliquo gradu ", sine dimissoria sui epi-
niori •*
debent, si ad ecclesiam confugerint, non ex- scopi de cuius parrochia est.
cusentur ', neque eis ibidom victus detur. 7. De decimis, nt unusquisque homo siia docima
9. Ut lalrones ^ dc infra inmunilatem donet, el per iussionem et consilium ^ episcopi in
i'
illi iudicis
cuius parrochia fucrit '* dispensentur.
ad comitum placila praesenletur; et qiii hoc non
fecerit, beneficium et honorem perdat. Simililcr '<>
8. De homicidis el ceteris malefactoribus ',qui
ot
vassus noster, hoc non adimpleverit, bencficium
si Icgibus aut pro pace Aicienda morire debeiit. INemo

et honorcm perdat. Et (lui beneficium non habuerit, eos ad excusationem in aecclesia sua introire por-
bannum " solvat. LECTIONES VARIANTES
10. Do 00 ipii periurium feccrit, nullam redom- '
Y. nobilis inlustribus Amb. * Vindob. et edili liic

ptionem, nisi maniim perdat. Quod versHS adiiciunt : Quae gens multa pelit, Karolus sua
si accusator
jussa perogit, Rex bonus, orbis honor. ^ deest \. 2.
contenderc voluerit de ipso poriurio, slent ad crii- '^
p. ot diaconibiis legitur in codd. V. Vn. Est., voce
clericis omissa; Cliis., Cav., Ambros., Mut., diaconi-
LECTIONES VARIANTES.
bus omittunt. ^ habeanl habeant desunt 1.2. —
rc- •*

•sinodociali 2. sinodochialis 3. ^
eosque 5. ^ ut gendum 1.2. ' nostro 2. " g. nisi de suis hominibus
* vox liabetur in uno
2. I. »
ad c. dcest 1. « ne- clericiiin habueril, niillatenus ad ordinandum ducorc
mini l.?9. edd. caput deext 1. '^
» niorire 2. ^ praesumat, nisi ad illuin episcopumde cuius parocbia
o\-
cutianlur noiiiiulli codd. Lciiuin Louqob. '»
Simili- ost, in potoslate habere debet 3. 4. (cst, aut in ciiiiis
lor— por(lalrf(',sK»f Hjr). 9. 10. H. Baluz.scqucntibus parrochia in p. h. d.) " et c. adest ««1.2. 3.4.
postposuit. " Dandum l. ^ '"
in c. p. f. reccpi ex i.l. 3. 4.

KOTyE.
" ILoc vox doest in Codioe Palalino, in Albiensi <
Sequens glossa est addita in margine leg. Lon
ot in lib. iii legis Lougobardonini. Co I. Paiis. Codicibus rogiis Sciliccl vel illo qui do-
Vi- : gob. iii : <?

risque^ inlustribus, unri cum comitibus. JJai.iz. iiiiiium suum occiderit, vel uxor qiuc maritiim, vol
'' Vide opist. Adriani 1 ad Rortlioriiim opisc. Yion- qiii contra animam regis cogitaverit, vol qiii foris
ncnsem, quam Pctrus a Sanclo .Iiiliano odi iit in lib. provinciam fugere templavcrit, vel in consilio con-
de Antiquit. iirbis Matisconensis, p;ig. 272, oxslat- voiilu regali scandalum fecerit, hi omnes per maiius
quc etiam in Cbron. Hiigoiiis Flaviiiiaconsis, pag. honorum hominum trabi dehcnt, iit praocipitur log.
109, ac demuin in tom. VI Conc, pag. 188S. Id. Si ad ecclesiam Dei confugium feccrit. t In.
qiiis
< Ralu/,.,
qua? regularia. CoJ. Paris.', Ut monasleria 6 Id cst, qui faciunt furlum infra emunilalem,
I!

qua' sub reguln fuerunt. vol al. i. ahstrahanl de emunilate » ut habel glossa
•^ Pro bis vocibiis Codox Thnanus Iiabot ad corri- iiitorlinearis in uuo Cod. rog. In.
gendum. Sic eliam in Palalino. R\i rz. ^ Id osl, illius. « Scilicot sub ciijus regimine ipsa
" In cod. Togornsoonsi iiisc
itiir Iiic capiit aliud de ost omunilas, » ut habot glossa inlcrlin., in altero
docimis, qnod infia in Capitulari Caioli Langobar- Cod. reg. Id.
dico, cap. 8, allaluri suinus. Sequontia usquc iiiedium capul 14, dcsunl in 5.
'
 129 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 779. r>o

CAPITULARE rRANCICUM. CAPITULARE LANGODARDICUM.

ceni. Et si iuralor vicerit, lcgem suara accusalor mittat; et si absque voluntate pastoris ibidem in-
cmcndet. llaec vero de minoribus causis observan- iroierit, tunc ipse in cuius ccclesia est, nullum vi-
'.
dum. De maioribus vero rebus, aut de slatu ingc- clum ci donet nec alio dare permittat
nuilalis, secundum legcm custodiant.
9. De latronibus. Ut latroncs de infra emunitate
[10 hs. De a latronibus in custodiam missis. De
comitum placitum quando
iilos iudices etadvocali ad
lalronibus qui in cuslodiam missi sunt , ut nulhis
eis annuntiatum fuerit^pracsentcntur^-''. Et si dixe-
ludex publicus prelium pendat. El si iioc fecerit
rit, quod illo latrone praesentare non poluisset ",
Iionorem suum pcrdat. Et qui ecclesiam iiifregerit
iurare debet, quod illos ^ praescntare non potuissct,
moriatur.]
postquam eidenunlialum fuerit, nec pro nuila iuslitia
l\. De vindicla" et iudicio<= in ialroncs. Factum
dilatando ilii latroni' non consenlissct, ncc pro causa
leslimonium episcoporum, absque peccato comitis
dilatationis de sua potestate, vel de suo minislerio
cssedicunt ', ita lainen ut absque invidia aut absque
ipsum latroncm non iactassct. Et hoc iurel , ut per
occansione mala, et nibil aliud ibi intcrponalur nisi
sua voluntate, si polest, ipsum latroncm praesenlare
veia iustitia ad perficiendum ^. Et si per odium aut
debeat ad iustitias faciendum.Et qui lioc non fecerit.
malo mgenio, nisi per iusliliam factcndam, homiuem B
bcneficium et honorcm perdat. Simiiitcr et vassi
disfecerit .-
lionorem suum perdat , et legibus contra
ipsum exemplum exinde suslincaiit. Et qui
doininici
quem iniiisie fccit sccunikim penam quam intulit
suprascripto sacramento sine periurio iurare non po-
,

emendeiur. actum pcr ipsum

lueiit, si beneficium habucrit aut
12 ^. Capitula vero quae bonae mcmoriae genilor
perdat, et si bencficium npn habueril, bannuni domi-
noster* in sua placita conslituit et in synodis ^, con-
nicum solval.
scrvarc volumus.
13. De rebus vero ecclesiarum, unde niinc * cen- 10.^ De periurio. Si quis periurium feccrit, nuUam
sus' exeunt, decima et nona cum ipso * censu sit redemplionem ei facere liceat , nisi manum perdat ^.

soluta; et unde antea non exierunt, similiter nona el Et si ille qui prius illum sacramcntum iurat, de illo

periiirio probatus fucrit ct aliquis de suos iuratorcs

decima detur; atque de casatis quinquaginla, solidum ,

unum; et de casatis tringinta, dimidium solidum, et dixerit quod nescicns se periurassct, aut boc apud
de viginli , trimisse uno. Et de precariis : ubi modo iudicium Dci adprobct verum esse aut similitcr ma-

sunt, renoventur ; ct ubi non sunt, scribantur. Et sit num perdat '". De cuius causa periurium fecerit

discretio inter precarias dc verbo nostro factas, et sicut lex loci illius, ubi perilirium factuni est, a longo

quae spontanea voluntate de lempore fuit, de " eorum preiium cmendare stiideat.
intcr eas ipsis rebus C
ecclesiarum faciunt. H- De furto '% vel de minoribus causis inslilui-

14. De ^ truste faciendo nemo praesumat.

15. De cerariis et tabulariis atque cartulariis VARIANTES LECTIONES.
,

sicut a longo tempore fuit, observelur. ^ Ita 1. 2. Reliqui legunt ut capilulare Francicum.

16. De sacranicntis pere gildonia invicem coniu- ^ annuntiauerinil A. * praesentent L. A.

V. Est.
praesenlenlur Yn. * si autem latrones foris
rantibus, ut nemo lacere praesumat. Alio vcro inodo furtum
committentes, fugerint infra enuinitatcm, fufura iu-
f elemosinis,
de illorum aut de inccndio, aut de
dicentur sententia. Et si etc. Y. Yn. ( vero ) Est.
naufragio, quamvis convenentias faciant, nemo in ''potuisset —
potuisset excidit in 1. 2. latrones * i.

hoc iurare praesumai '. p. V. Yn. Est. ' i. latrones fugire c. Y. Vn. Est.
•*
si vassi nostri hoc non adimplcvcrint, hcneficium
17. '* De itineranlibus. Qui ad palatium aut aliubi
et honorem perdant, et qui heneficium non habue-
VARIANTES LECTIONES. rit , bannum nostrum solvat. M. A. V. Yn. edd.
8 Cod. 4. ut in capitulari Francico. '"
'
d. licet absque 2. 5. * et pacem confirmandam perdat sicut
cod. Lond. ^ cap. deest 3. * N. doninus Pippinus ilie fecit de cuius causa periurium fecerit. El si se
iT X 7. 'et in s. deest 4. 5. 6*. 7. * modo censum 2. purificatus fucrit quod nescicnler se pcriurasset,
' pensiones 7. " i. sit vclut et 2. 5. c. desunt 5. c. i. sicut lex etc. Y. Yn. Est. " de suo prccio enien-
e. desunt 7. ' quamvis — prsesumat deest 9. D dare studeal id est widrigild componat. V. Yn. Est.
" Deest 11. '^
F. vel scaccho vel A.

NOT/E.
a Hanc legem exhibet Editio Sirmundi, deest in mondi. Bavarica et Basileensis cl codcx Metcnsis
Codicihus omnibiis. geldonia, Bigolianiis gilduniw, Rhomeiisis ghildunia'.
^ Id (isl sematione membrorum. Glossa cod. Lond. In libro primo Lcgis Longobardoriim , tit. i7, cap. 7,
* Id est morte. Glossa cod. Lond. de Sacramentis per gildoninm. Ubi giossa iiuerlin.
d Opinor capul istud Tliomas Ucinesius in
esse rnutilum. Sic enim legitur add. id est illicita coiiectioiic.
in libro tertio legis Longobardorum tit. 4, cap. 2 : cpist. 86 ad Daumium hominum in Icgibus
collcctas
« De truste facienda ut nemo praisumat ad nos ve-
, Caroli jiinctissynodoBavaricic ait csse cwtus, fratrias,
iiienti mansionem velare, et qiiai neccssaria sunt, si- sodalitates seu gitdas contra raplorcs. Id.
cut vicino suo ei vendat. » Truste, id est, servitio f In Icge Longobardorum Icgitur alimoniis. Quod
regali, ut habet glossa interlinearis in codicibus re- idcm cstin hoc loco. In.
^iis. Aliai glossse relatae in Glossario Lindenbrogii : Reliqua capitis desunt in A. V. Vn. Est. Codi-
b'

fruste facienda, id est cabdllicata. Et Nicolaus Bohe- ccs V. et Vn. tanicn addiint : et emendnrc sludeat.
riiis aimotavit ad hunc locum Exponc de trnste fa- : Ciim vcro cadem lcx in codd. eisdem inlcr Pippini
cienda, id est, de regali servitio facierido. Baluz. rcgis lcges occufial hic cius Iccliones subjiccrc
,

« Ita Codex Albiensis et Sangallensis et edilio Sir- jiivabil.

131 B. CAROLI M. OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. \:

CVPITULVRE FRANCICUM, A CAPITIJI.VUE LANGOHAUDICUM

ausus adsa- nnis : si ille Iionio cuius causa iuiata fuerit discere
pergiinl, ut cos cuin collecla noino sil ,

lirc. Eia nemo alterius erbain defensionis tempore voluerit, quod illc, qui iuravit, sc scicnsperiurasset'
steut ad cruecin. El si iHc, qui iuravil % victus fue-
lollere praesumat , nisi in hoste pcrgendum , aut
niissus nosler sit. El qui aliler facere praesumil,
rit, quod se sciens ' periurasset, suprascripta sen-
lcnlia subiaccal. El
si ille, qui criminavit, alium per-
einendct.
iurium non approbaverit, lcgem suam, qui periu-
18. De teloncis '
qui iam antoa forliannili ^ fue-
ratum essc dixcrit , persolvat. De maioribus vcro
runl, neino tollat nisi ibi ubi antiquo tempore fue-
causis legein ,
quam a longo tempore babuerunt
ruiit.
observentur *. Mcntio enim facla est a nonnullis in
[18 bis ^. Ilein placuit de sanctimonialibus mulie- placito quod babuimus anno praeterito,
in et dictum
ribus qui se copulaverunt viris aut adulterio se pol- est ibi, quia ubi palain apparet, quod aut ille, qui
luerunt, ut disiungantur, et intrent in monasteria,
crimen inicceril, aut illc qui se defendere vult ,
per-
tain viri quamqac et fcminae, cum rebus suis et cum iurare _se dcbeant, ut in campo cum fuslibus pariler
illa coniposilione quam in publico darc debuorunt
contcndant quain periurium absconse perpetrent.
vol mundoaldo eius. De illis vero viris paupertinis B 12 ". De vindicta f
et ludicium ^ in lalronibus
qui niiiil babcnt, ut supra et ipsi disiungantur, ct si factum. Testimoniuin episcoporum absquepeecalo co-
res non babcnt qualiter in inonaslcrio vivanl, pa-
mites facerc possint, si ibi nec invidia ncc alia occa-
rentes pioxiini eos nulriant, ct caveant iLeruin non
sio inala ncc iniusla non intcrposucrit nisi vera
pecceiu. Quod si amplius in ipso niala accesserint,
iusliiia ad perficienduin et paccm confirmanduni.
nuindoaldo eius sit culpabilis solidos30, el ipsa inlret
Ut si quis latro de uno furto probatus fucrit, unuin
in monasterium cum poena quae muiiuoaldo eius
oculum perdat, et si de duos furtos probatus fuerit
obligaveial, etcum illa composilionc aduUerii sui.
oculum perdat et nasum ei cappilctur * ; et si de
Ancilla vero quae cum vobinlatc domini sui vcstem
trcs furtos probatus fucrit , moriatur. Et de his
rcligiosam suscepcrit et postmodum adulteraverit ,
duabus furtis unde oculum nnum nasum perdcre
et
aut marilum duxerit , sil '*
dominus eius culpabilis
«lebet constiluimus, ut dominus secundum
servi illius
sol. 1.1
legem cui furla facta fuerint solvere debeal. Dc
19. De mancipia quac vendunt, ut in praesentia trcs vero furlis unde morire debetur , mors illius
episcopi vel comilis sil , aut in praescntia arcbidia- furlas illas excludatur. Et si comis sine culpa per
coni, aut centcnarii ", aut in praesenlia viccdomini invidia aut iniusla occasionenisi per iustitia et pacem
aut iudicis comitis ^, aul ante bene nota teslimonia. C faciendam hominem bonorem suum per-
disfeccrit,
Et foras marca nemo mancipium vendat. Et qui dat et legibus conlra quem iniusle fccit sccundum
hoc fecerit, tanias vices bannos solvat * quanla nian- poenain quam inlulit emendct.
cipias vendidil. Et si non babet prelium, wadio in 13. De eausa vero quas bonae meinoriae genitor
pro servo semelipsuin ' comili doncl, usque dmn noster Pippinus '^
in sua placita et sinodos " con-
ipsum banuum solval.
conscrvare volumus.
sliluit, '

20. De "^
brunias. Ut nullus foras noslro rcgno iA *". De rebus vero aecclesiarum qne usque nunc
vendcre praesumat. per verbo domni rcgis homines seculares in bene-
21. Si comis in suo ministerio iuslitias nnn foce- fioiuin babuerunt, ut in antea sic habeant, nisi per
rit, d missos noslros de siia casa " soniarc «"
' (aoiat verbo doinni regis ad ipsas ecclesias fuerint revoca-
iisque duin iiisliliae ibidcm faclae fuerinl. Et si las. Et si indc usque nunc ad partem aecclesiae deci-
vassus noster iusliiiam non fecerit , lunc et comis ma et nona exivit, et nunc in antea faciat; et insuper
et inissus ad ipsiiis casa sedeanl, el de suo vivaul ad illas aecclesias de 50 casalos solido uno reddat
qM0us(|ue iusliiiam faoial. VARIANTES LECTIONES.
•
P. componat aut in cruce conlcndat A. campo
VAIilANTr.S LICCTIONES. D aut cruce contendal L. V. Vn. E. ^ periurauit V.
Vn. ^ deest 1. 2. * Reliqua liuius cnpitis dc-
' toloneis 1 e< UiiKjoh. * ^ " Lond. infra
. ftirniannui 7. ex sunt in 1. 2. (3.) (4.) qiiidem lioc
codicc Dl.ankenb. lol. 8i), (iiiiim in rclUinh desit. cuput exhibet, lioc vero loco cap. 11. Capitiilaris
* si cod. dccsl in cod. Lond. ^ liic cod. l, aHud Francici a. 779. quod et in Mut. leiji videtur.
^*

captU orditur. ' s. pi'acsc)itom

G. s. praosonle G* s. '
Curtelur V. Vn. E. decst i. " el s. dccst 4. "^

pro praeoio 9. * causa Ainb. V. Vn. .)/. ^ sonarc 1. "Et sic nos c. v. 4. ^" Mulin. loco liuins capituli ca~
somniarc 5. Amb. sommarc V. sompniare Vn. put 13. Capiiutaris Francici cxhibet.
NOT.E.
a llic aliud capul inoipit
4, 7, ct Gold. misso nostro. Sie etiam in Albiensi. Vox
iii I, et Metensis,
^ Id esl sculdahis. Glossa Lo.m). nostro deest in Remonsi el in Bigotiano. li).
« Sic codox Alhionsis I(!gil, Ainci'bacbius ot Ile- Vetus glossa in uno codiee ro^io Legis Longo-
<=

roldus edidcrunt pruiiias, quod idom cst. In aliis vc- bardorum, id est curare. In alio. scilicet inquirere vcl
tustis exoniplaribus scripliun vidi : Dc brnnius ut investigare. Falsa, ut opinor, utraquc inlerprelatio.
nnUus forns nostro recjno vendcre non prwsiimut. Nam vocem istam expiicare videtur prineops in
r>\ix/.. postrema parte isfius capitis. Id.
^ If;vc est loclio libri Tliuani.
Ameibaobiiis ct Ile- f
Id cst sematione mcmbroruin. L.
roldus edideruul Missnm nostrum. Codices Palalinus * Id esl morte. L.
m CODEX DIPLOMATICUS. - CAPITULARIA. An 781. 1S4
S^. Si quis pro n»ida prccium recipore non vult, A <lc triginla medio solido, de 20 tremisse uno ' ; et

tunc ad nos sil transmissus, et nos oum diriganuis qui usque nunc alium censum dcdit. in antea sicut

ubi danimnn minimc facere possit. Simili ' modo et prius fecit ila faciat. Et unde usque nunc nullum
qui pro laida prelium solvere nolucrit , nec iuslitiam censum cxivit, et ipsa i'es ^ aecclesiae sunt, ccnsean-

exinde facere, in tali loco eum miltere voUimus ut tur *, et * iibi non sunt, scribantur. Et sit discr-?-

pro codem a maius daninum non crcscat. tio " inler prccarias dc verbo doininico factas, et iii-

23. De latronibus. Ita praecipimus observandum ,

ter cas quas episcopi et abbates et abbatisse eoruin
ut pro [)rima culpa non moriatur, set ocubim perdat; arbitrio vel disposiiione faciunt , nt liccat eis quan-
de secunda vero culpa nasus ipsius latronis absci- doquidem eis placiierit, res quas bencficiaverint, ad
datur*; de lertia vero ciilpa, si non cmendaverit, partcs ipsius aecdesiae recipere , facientes ut unus-
moriatur. quisque homo ad casa * Dei in honore Deo fideliter
Explicit decretum Karoli regis. et firmiter deserviat.

VARIANTES LECTIONES. VARIANTES LECTIONES.

aliud capttt incipit in 2. 5. 6. 6'.

'
capulctur '^ ' deest I , ^ ipsis regis legibiis e. 2. ^ ccnsen -

B. Capeletur V. Vn. Estb. nasuin perdat 2. 5. tur 1. 2. *//?f penjit 3. ^*

sint descriptio 2.
li
* Causa 1 . causam 2.

NOT.E.
a Rhemeiisis, Metcnsis et Bigolianus, major damnus. Sangallcnsi;ic, major damnum. Baluz.

CAPITULARE EPISCOPORUM « (An. 779).

Anno 779 ut annales Alamannici referunl « fames magna ct mortalilas in Francia evehit, et post cladem
a Wasconibus anno superiori acccplam Francorum exercitui bcllum Saxoniciim iminincltat. Qiuc cuin ita
essent cpiscopi a rege convocati
, preces pro eo Francisque et pro praesenti tribiilatione siiscipiendas
,

edixeriint. Quoruin quidcm capilulare a Sirmondo, t. II Concil. Gallia! , p. 159 edituin, a Baluzio cum
codd. 2 Palalino el 3 Mctlcnsi collalum, auctoritate codicis I Parisiensis inter Suppl. lat. n. 75 emendatuni
hic iterum sistimus.

Qualiter pro reqe et exercilu eius liac instanti tribu- citale '" nutrire debent usque tempore messium. Et
latione o fidelibus in orationibus et eleemosijnis Deo qiii laiiium nor. possunt,iuxta q;:od possibilitas est",
supplicandum sit.
aut duos , aut unuin. Comites vero forliores libram
Capitulare qualitcr institutum ' est in "^
episcopo- iinam de argento aut valenlem '^, mediocres mediain
p
rum conventu^; id est, ut unusqiiisque cpiscopus libram. Yassus dominicus de casatis '* ducentis me-
tres raissas et psalleria tria cantet, unum pro domno diam libram , de casatis centum solidos quinque , de
rege, alterum pro exercitu Francorum , tertium pro casatis quinquaginla aut triginla unciam unain : et
praesenli iribulatione. Presbiteri vcro unusquisqiie faciant biduanas , atque eorum homines in eorum
missas ires, monachi et nionachae et canonici '
psal- casatis ; vel qui hoc facere possunt et qui redimere '*

teria tria. Et biduanam omnes faciant ", atque eorum voluerit , fortiores comites uncias tres , mediocres
infra casaii ® homines , vel qui potentes sunt. Et UEJciam et dimidiam, minores solidum unum ; et de
unusquisque episcopus, aut abbas, vel abbatissa, qui pauperes famelicos, sicut supra scriplum est, ct ipsi
hoc facere possunt % libram de argcnto in elemosi- faciant.
nam donet; mediocres vero mediam libram, mino- Haec omnia, si Deo placuerit pro domno rcge et
,

res" solidos quinque. Episcopi et abbates atque ab- pro exercitu Francoruin et pracsenle tribulalione
batissae pai psres famelicos quatuor pro ista ^ stric- missa sancti lohannis sil completum.
VARIANTES lectiones.
'quod sialutum 2. ^ in hoc B. ^ consensu 1. 5.consu 2. *
c. unr.squisquc p. B. "
(ani cpiscopi,
monachi et monachae, alque canonici a. B. « cassatum I. cassali 2. ^
aul valentcm B.
a. "
m.
vero B. ' isto 1.2. '» inter se instituto 1. inter se iii slatuto 2. " •
est aut tres a. B. '^
v. donent iu
eieemosynam B. '^ cassatos 1. cassatis 2. '* r. ipsas biduanas B.

NOT/E.
a Recte monuit Sirmondus ista .conjungi debere ejusdcm Capitularis. Itaque dubium non cst quin re-
cum capilu ari anni undecimi Nam pra'tcrqiiam feni debeat ad aumiiii 779. Ad banc porio couslilu-
quod in codice Palatino ct in Metensi conjuiiguntur lionem respicit haud dubie capitubii
im 23 Francofor-
ciim iUo Capitulari, m
libro quiiito Capitulariiim ct diensc.
in additione quarta sequuntur slatiiu post caput 23
 ; ,

m n. CAROLl M. OPP. PAUS I. SECTIO PIUMA. 13<)

CAPITULAHK MANTUANUM '

(An.781, Marlio?).

Ct)iisliliiliorioni h;iiic odiiniis ox codiciliiis 1 Saiicti Paiili, sxc. ix inoiinlis ; 2 Ciiisiano, s. x ; 3 Cavensi
fi. XI , ciiiii aiiiio l(i<S7 Maliiiloiiiiis Miisoi Ilalici p. 47, Cliisiani Codicis ioclionein typis viilgasset.
t. I, Cnm
noc prima reu;is expediliono aiin. 773
in ct 774. datam fuisse facile qiiis piitet, aniio 781 potiiis qiiam
776
vol 78G assignnvi, (jiiod liaiid longe antca rcx de vcnditione inancipioruin ad Sarracenos al) Ualis facta
Adiiano pap;e coiKpicslus fueral, ideoque lex in lalium perpetralores necessaria esse videri polerat.
*'
De sinfjulis capilnlis, qnalilcr Manlua ad placilum A 0. De moneta ; ut nuUus post Kalendas Augustas
(jencrale ^ omnibus ^ notum fecimus. istos dinarios quos modo liabere visi sumus dare au-
1. De iustitiis ecclesiarum Dei, viduarum, orfano- deat aut recipere; si quis hoc fecerit, vannum no-
ruin, maius minusve "*
potentes, volumusadque omni- struni conponat.

inodis precipiinus * ut omnes episcopi abbales comiles 10. De latronibus qui ante niissi nostri menime
secundum lege pleniler iustitiam facialis * et recipiant. venerunt, ut comites eos perquirant, et ipsos aut per-
2. Hcc slatuimus, ut unusquisque clamator'' ler- fidiiussore aut sub custodia serventur, donec missi
tiam vicem ad comiles suus se proclamat, et inde ividera revertunt.

idoneus homines habeat qui hoc veraciter faciant H. Ut nullus quilibet hominem Languvardiscuin
quod proclamasset et nulla exinde iuslilia habere m vassatico vel in casa sua recipiat, antequam sciat.

potuissct ; et si qui aliter feccrit et anlea ad pala- unde sit vel comodo natus est ; el qui aliter fecerit,

cium se proclamaverit, Icgem suam conponat. vannum nostrum conponat.

5. Coinites vero de illorum parteper* testes ad- 12. De sinodochiis voliimus adque precipimus, ut

firmant quod eis iuslitiam facere^ voluisset, et om- restaurala fiant.

nia notarium suum el scribere facial quanli ad sc 13. De v^ssis regalis, de iustiliis illorum : ut ante
proclamassent vel quanlas iustilia factas habcnt, ut B coinilem suum recipiant et reddant

cum proclamaverint '" nulla excusalionem habere

IN CODICE SANCTI PAULI HiEC SUB.IICIUNTUR.
possint, nisi veritas clara sit ut " iusliliam faccre
voluisset , et hoc ipse comis aul eius advocaius per IsTA LEX CANONiCA. — Capitul. apostoloium a epi-

sagramentuni firmare possit , quod de illorum iusti- coporum presbyterorum aut diaconus nequaquam se-

tias nulla neglegcntia habeat, et per ipsa brebecogno- culares curas adsuniant; sin aliter fecerit, deponatur.

scere valeat '^ utruni '* ad se proclamasset aut non. Cap. 35, aera 15. Ut episcopus rebus ecclesie
i> —
4. Hoc omnibus iiotum sit, si quislibet '* post cau- tanquam commendatis, non tanquam propriis, ulantur.
sam legibus fenila se proclameveril '", aut quin decim Canon africana, aera 50. — Inrita erit episcopis

accipiat camaclos'* aut solidos 15 conponere cogatur. donatio vel vinditio vel coinmulatio rei ecclesiaslice
5. Ut iiullus alterius presbilerum recipiat ante- absque convenentia vel scriplionem clericorum.
quam ab episcopo loci " illius exaininatur vel iiiqui- Can. arilianensis, aera 14. — Episcopi presbiteris
situm sit, neque liceat ei inivi missa celebrare. vel diacoiiis aut tutelam curam nequaquam inpliceiit.

C. Utqiiando episcopus "* per suaparrochia circala Can. 54, aera 3. — Ut episcopus nulla rei fami-

fcccrit, comite vel sculdaz *^ adiulorium preveat. ILaxes curam ad se revocet; set ut leciiones et ora-

qualeter ministerium suum pleniter perficere valcal ^ lioni verbo Dei ut predicationem tantummodo vacet.
secundum canonicam institutionem. IlEM DE Vf:NAI10.MBLS CAP. 45. CaN. MATICENSES,

7. Ut nullus mancipia chrisliana vel pagana nec aera 20 <=.

— Yolumus igitur •^®
episcopales domum que
^*
qualibet arma vel amissario foras regno nostro vin- ad hoc instituta est, ut sine personarum actionem
dat. Et qui hoc fecerit, bannum rcgis ^" componere inomni ospifaliter recipiantur, canes non haberent, ne
cogatur ; et si ea mancipia minime revocare polueril, forte qui in ea miseriarum suarum levamen hribere con-
\vidrigild^' suum componat. fidunt, inferlorum canum morsibus lanientur. Custo-

8. De lolonariis " : ut nullus aliter tolloneum presu- dienda igitur episcopalis habitatio yiniiis, non latran-
ma*. tollere nisi " secundum anliqua consuetudinem, tibus, operibus bonis, non morsibus venenosis. llubi

et alivi non lollatur nisi ad locis antiquis legitimis igiturdebet esse assiduitascantaIene,monstrum estet
et cui iniusle toIIiVur, secundum lege conponat, et decoris"nota canes sibi vel accipitres iionhabitari^".

iiisuper vaniium nostrum ad inissi nostri conponat. Can. •! epanenses, aera 4. — Episcopis presbiteris
VARIANTES LECTIONES.
^ minus sue 1. o. miiuis po-
^ M. placitus de ' hominibus
'
in Cod. Carolino ep. 65. Ceniiii 63. 1. g. 1.
* Deest 1. ^ faccrcnt v. 1.
tentium 2. 3. " p. de omnis episcopi 1. clainalus 1. " faciant 2. faciat 3. '

*" vocem inserui, (leest in codd. " c. sicut 1. '^ valea.mus 2. 3. " ul sinim 1. '' quidiibet 1. •' procla-
"* gamatos 2. gamaitos 3. ''' "* deest 1. "* coniis vel sculdais 2. comes vel scul-
mauerit 1. locis 1.
dahis 3. ^"
b. dominicum 2. b. nostrum 3. '' giiidrigild 3. ^^ fte< 2.
iheloneis 3. " si 1. *''augusial.
augusli 2. 3. -' ignit cod. " acceptione. " dedecoris -^ a. cohabilare ? '?

NOT^E.
a Canones apostolorum apud Harzheim Concil. Conc. Matisc. II, c. 13, ap. Sirm., pag. 387,
«^
quo>-I
Genn. t. 1, p. 152, cap. 7. _ conferas necesse cst.
^ Id est, distinitio; scribiturin codice hll. Apud Sirmondum I, p. 195.
'^
 .

i3i CO:!EX D;PL0MAT!CUS. — CAPITULARIA. — Ax. 782. m

vel diacomhiis canes ad v(>nand'.iin vcl iiocipilres ha- A prosbilei' so abstinoat, nnuin diaconus, ac coramit'
bere non licoat : si episcopiis Iiee presumpserit, tri- nioneni el oflicio cesset.
bus luensibus a ' comniunione suspendat, duabus
VARIANTES LECTIONES.
' ac 1.

PIPPINI REGIS GAPHULARE LANGOBARDICUM (An. 782, ante Pasclia).

Postquam Pippinus, secundus Caroli ex Ilildegarde an. 781 Langobardorum rex constitutus crat, filius,
kges vel a Carolo absente a ex placitis suis in Francia filio transmissae ^ vel fiiii jussu a proceril»us
babitis
Francis Langobardisque in Italia cditic, Pippini regls noniine et auctoritate promulgat* sunt. Cujus rei
exempla cum huc usque pauca tantum nota essent, plura ex Codicibus antiquissimis in sequentibus sunt
proponenda, unile capitularia Caroii generalia el in Italia vim legis obtinuissc palebit.
Primum capitulare sub nomine Pippini editum anno 78"2 assignandum putavi, cum qu?c illud excipiunl,
haud ante annum 783 promulgata sinl, nec anno 781 adscribi possit, cum paulo antc pascha cditum, el
Pippinus in festo paschali anni'781 Rom;ie in regem Langohardorum consecralus sit. Prodit hic aucloritate
codicum 1 Chisiani, 2 Cavensis, et Codicum quibus legesLangobardorum exhibentur, « Ambrosiani, Florei;
lini, Londinensis, Vindobonensis, Veronensis, Estensis apud Muratorium; quoruin inter se collatione, solos
Chisianum et Cavensem legis ipsius textum roferre, reliquos vero Codices lextum ajvo posteriore in usum
jurisconsultorum comparatum sistere evidontissime probabitur.

In nomine Domini nostri lesu Chrisli. Qualitcr '

B tcr faciant, sicut anliqua fuil coiisuetudo, et non aii-

complacuit nobis ^ Pippino excellentissimo regi gen- tcponatur emunitas, nee pro hac re ulla occasiopro-
lis Langobardorum, cum ^ adessent nobiscum singu- vcniat.

lis episcopis abbatibus et comilibus seu et reliqui fi- 5. Ut viduae et orfani tutorem haheant iuxta illo-

deles nostros Franeos et Langobardos '

qui nobiscum rum legem qui illos defensent et adiuvent, et per ma-
sunt, vel in Italia commorantibus ". lorum hominum oppressiones sua::i iustiliam no;>
Kap. 1. Ut ecclesias baptismales seu oraculas perdant. Et si tutor '^ aliquis illorum esse nolueril

qui eas a longo tempore restauraverunl niox ite- iudex praevideat Deum timenlem homincm iuxta u!
rura restaurare debeant, et lam curlis regia quam lex ipsorum est, qui per nostra praeceplione illorum
'^.
et Langobardos talem inibi habeant dominatione ,
peragere deheant causa
qualem illorum a longo tempore fuit consuetudo. 6. Ut qui se reclamaverit super ponlificem quotl
2. Ut ponlifex unusquisque ordinet et disponat iuslitiam haboat ad rcquirendum, dirigal '^
illura co-
ecclesias suas canonico ordine, ct sacerdotes suos niis aul pcr missum suum aut per epistolam suara ad
vel clericos constringant canonico ordine vivere. Et ipsum pontificem. Et si episcopus ipse '", Francu.s
si quis pontifex clericos suos canonice vivendo or- aut Langobardus distulcrit iustitiam faciendum ,

dine distringere noluerit ^, et ad secularem pcr- C tunc iuxta ul ipsi episcopi eligerunt, uhi consuetudo
traxerit ' habitum, quod canones clericos facere fuerit pignerandi a longo tempore, ut et in antea iii

prohibent, comis qui in loco fuerit ordiiiatus, di- co modo sit pro ipsas iustilias facicndas. Et hoc sta-
stringat illos in omnibus ad suam partem sicut et tuimus, ubicumque poniifex substantiam habuerit,
alios exercitales. advocatum habeat in ipso comilatii, qui absque tar-
5. Monasteria virorum et puellarum, tam qua; in dilate iusliiias faciat et suscipiat '". Et talis sit ipsc

mundio palatii esse noscuutur vcl etiain in nuindio advocatus, liber homo ct bonae opiuionis, laicus aut
episcopale seu et de reliquis hominibus esse iiive- " clericus, qui sacramentum pro causa ecclesiac ,

niuntur, distringat * unusquisque in cuius mundio quam percgerit, deducere possit [iuxla '^
qualilateni
sunt, ut regulariler vivant ^. Similiter "* et sinodo- substantiae], sicut lex ipsorum est '^.

chia cuiuslibet sint. Fratres in omnibus pascantur ^.Deuniversaliquidempopulojquisubique^^iustilios

iuxta illorum possibilitatem ". quaesierit, suscipiat, tam acomilibussuis, quamcliam
Ut de restauralione ecclesiarum vel pontes '^
4. la- a castahliis, seu ab sculdaissihis ^', vel loci posilis
ciendum aut slratas restaurandum omnino generali- D iuxta ipsorum legem absque tarditale. Et si coniis
VARIANTES LECTIONES.
' qualiter scilicet audite Flor. audite qualiter erW.
* michi Flor. Vincl. Ver. Est. ^ deest Cli. C. * I.

addimus haec capitula L. A. L. Fl. V. Vn. E. Mnr.

* q. n. s. v. in " N. anathema sit. et illi
I. c. desiuit
ad 3/. 'peitransiorint V.M. * slringantur I. " vivant. Cap. IV. Simul et C«rr«,s!s C. \)?i(/. cMf/f/. '* si-
mul 1. 2. " p. i. locorum M. " actor M. '^ causa, ila tauien iit logilimus propiuquus iulaiUuni (|ui in-(e
tutor et defensor eorum esse vidotur pro ipsis rationem aliquando coiupcllatur rcddere Vn. '* (iistiiiigal *,

2. "* i. pontifice 1. '^ s. duos aduocalos hal)oat. El lalis V. " aul uou doricus V. non Es/. ^'^ luvc dcsnui
1. " est, quoad' ipse iustitiam faciat aut missus eius ali<iuaiuIo Vn. '^ ubicuuKiue V. M. -' .sculdahis
2. sculdais V. seuldasiis M. ^^ praepositis M.
NOTyE.
a
Eo tamen pniescntc, leges ejus sub nomine pro- •"
Ambrosianum, Londinensem, Vorononscm el
mulgatasessc, probat capilularc Langobardicum anni Floreutimim iii univorsr.iii laiitiim cuiii oililis co:i-
801. forro licuit; lectiouos Codiois Yiiuiobouon.^is diligeu-
*> Secnndum sceda domni Caroii (jeniloris nnslri tissime coHati ecruin onn^iiim ad iuslar Iiab(>ri pi.fe
ipse Pippinus dicii v. (apilsdaro ojus secundum.
; siiiit.

P.4TK0L. XCVll. 5
 ir,d CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SECT. I. m
Ffarciscus distuleril iustilias faciendum etprobatum A tras dent ". Et si latrocinia «' vel furta aut praeda
fiierit, iuxta ut corum fuit clcclio, ila poenae *
sub- ipsa inventa fuerit, emendclur iuxta ut eorum esl
iaceat *, et de illorum Iionore fiat ' sicul Francorum lex '* ut populus hic habitantibus aut advcnienli-
est consueludo. Et de Langubardiscos comites qui ex bus *" in pace vivere v?leant.
ipsis ncglectum posuerit iustilias faciendum \ sicut 9. De servis et ancillis fugilivis unusquisque iudex
ipsorum lex est ita componat. Et si forsitan atten- studium ponat ad perquirendum iuxta ut edictus
dorit ad gasindios vel parentes et amicos suos, seu continet. Et hoc damus in mandalis, ut lam Austria,
premium et legem non iudicaverit, et probatum fuc- Neustria, Emilia et Tuscia ", seu littoraria " maris,
rit ', componat et honorcm suum amiltat ^ sicut lex ut super omnia loca perquirantur superscriptos fu-
ipsorum est. Et si castaldius et scnldais seu loci po- gaces; elapud locum coniurent scultasios, decanos,
situs ' de qualibet iudicaria * tam suos pagenses saltarios vel loco positos, ut nullos concelent, et ubi-
quamque alios qui iustitias quaesierint, non fecerit, cumque inventi fuerint, ipse apud quem fuerint una
componat sicut lex ipsorum est. Et si forsitan Fran- cum misso de comite vel de ipso loco nobis addu-
cus aut Langobardus habcns beneficium iustitias fa- cantur sic, ita ut iurare valeant, ut neminem conce-
cere noluerit, iudex ille in cuius ministerio manse- lent. *^Et positum » est constitutum die quintodecimo
rit, contradicat illi bcneficiura illum, interim quod B post sanctum pascha; et si qui servos aut ancillas
ipsc aut missus eius iuslitias faciant. fugaces habuerit tam aecclesiastici seu curtis vel po-
8. ludex unusquisque per civitatem faciat iu- pulo, in constituto ipsum qui suura cognoverit susci-
rare ad Dci iudicia homines credentes iuxta quan- piat.
tos praeviderit, scu foris per curtcs vel vicoras 10. De advenis et peregrinis qui in Dei servitio
mansuros ' ; ut cui ex ipsis cognitum fuerit id est Roma vel per alia sanctorura festinant corpora, ut
homicidia furta adulteria et de inlicitas coniumctio- salvi vadant et revertantur sub nostra defensioue. Et
nes, ut nemo eas concelet. Et boc damus in rxan- qui"ex ipsis peregrinis ausus fuerit occidere, CO so-
datis, ul si quis venerit iustitiam rcclamare super lidos componat in palatio nostro. Insuper compositio
quempiam hominem , dicendo de homicidia furta illa de ipso homicidio componatur, cui legibus leudo
'" aut de pracda, et ille super quem dixerit, de- ipso pertinuerit.
negare voluerit , tunc ille qui reclamat si potuerit Et hoc damus in mandatis cunctis episcopis, ab-
approbet illud, elsi forsitan ipse non potuerit appro- batibus, comitibus, seu aclionariis nostris, ut ha.'C
barc, el ipse supcr quem dicit negaverit quod malum omnis suprascripta iuslitia de praesenti "absque ulia
ipsum nec ipse nec homines ipsius perpetrassent, et tarditate adimpleta fieri debeat, ut qui in tantos an-
posuerit" excusationem et dixerit iVomJna miltiho- :
C nos iustitiam habere non potuerit, vel modo pro Dci
mines meos qui tibi malum illum fecerunt. Ego tibi de omnipotentis misericordia ct per praecepiione do-
ilios iustitias facio. Et ille incognitus '*
qui reclamat mino et genitore meo " Caroli regis geniis Franco-
et nomina de illos homines non scit el nec appro- rum et Langobardorum ac patricius Romanorum ",
bare potest, et ipsi qui exinde sic veritatem sciunt simul et per nostram praeceptionem, unusquisque
denegare voluerint ct ille qui reclamat, dixcrit quia iustitia sua accipiat ^^. Ita tamen, ut quindecim dies
homo ilie exindc veritatem sciverunt, tunc iudex post sanctum pascha omnia adimpleta esse debeant.
ille qui in loco ipso est, faciat iurare homines illos, Et tunc unusquisque iudex noster dirigat missum
quilibet sint, Francos aut Langobardos quos '' ipse suura ad nos, ponendura nobis rationem, si nostram
nominalive dixerit, ut dicant veritatem. Et si cre- adimpleverint iussioneni. Postea habemus disponere
denteshominesfueriiitjinmanu ''*comiiis "* sui '^dex- cum Dei adiutorio, qualiter melius previderiraus.

VARUNTES LECTIONES.
' deest l. V. moriatur glossa V. ' deest I. 2.
* s. id est ut ct probatum fuerit, iuxla ut eoruin ''

fiiit eleclio ita poenae subiaceant, et de illoruni honore, sicut Bal. " f. guidrigild suum c. M. ^ perdat

' praeposilus V. M. B. * iudiciaria V.M.B. ' vicos V.M.B. '" f. adulteria velde "posuerinll.
1. p. 2.
'^incognitosi. "quodl. ''manusl. '"comitil.S. '"suol. "dexrentl. delestent 2. '^id esthomicidia
absconsa glossaV. '*lex cui maluinipsuraperpelratum fuerit; tameniudexde loco unde fueril de latrone aut
furone studium ponat ita V. M. B. certe et alii nonnuUi codd. sed desunl in 1.2. ^" uiuentibus 1. habitans
^' tustial. tussia2. ^^ litora ** reliqna capitis desunt in editis, adsunt nonnisi
a. veniens J/. B. 2. litore M.
"' quis aliquem praeter longobardum
in codd.i. et 2. etromanum liberumex ipsis peregrinis. V. Est. *" do
p. dec&t 1. ** geniloris nostri B. " ac. p. r. deest 2. ^^* reliqaa desunt in editis et codicibus praeler \. 2.

« Id est terminus quo haec adimpleta esse debeant, est constilulus, etc.

CAPITULARE GENERALE (An. 783j.

Udegardis regina, Caroli uxor, ii Kal. Maii anni 783 obiit. Cujus de rebus inbreviandis cura in edicto
mentio fiat, legera aut mense Maio in Theodonis villa, aut autumno tandem post Caroli e Saxonia reditum, in
conventu Wormaliensi promulgatara esse oportet. Occurrit bis tantum inter leges Caroli, in Codice scilicel i
441 CODEX DirLOM.VTlCUS. — CAPITULARIA. — An. 78ok 142
olim Togcrnsocnsi j;im rogio Monacciisi, ur.do Amcrpachius col. 4.1-44 primus publici juris focil, atquc2 in
ducali GoUiano fol. 220. Ulroque dilic;ciUer collalo, eiiilionem noslram ila instituimus, utquam proxinu! (ieri
posset, utriusque libri, sed pnccipue Tegcrnseonsis, unde omnes ediliones antcriorcsfluxerunt, vcstii;;ia pre-
meremus: quo evenit, ut textum jam habeamus Capituiari secuiido Pippini llaliae regis siraiiiimum, quenique
cxinde locis nonnullis emcndare possis.
Ediiionem capitularis Langobardicmn a Pippino rege promulgatam, sistimus ope Codicum 1 Sancli Panli
sx'C. !x; 2 regii Parisionsis n. 4G15; 5 bibl. ducalis Guei!'erhytan;e Blaiikenburgici; 4 Chisiani; 5 Cavonsis,
ctCodicumqui capilularia legihus Langobardicis addita exliibent, Mutinensis apud Muralorium, Ambrosiani,
Florentiiii, Londinensis, Vindobonensis, Yeronensis, Eslensis apuJ Muralorium.

CAriTULARE FRANCICUM CAPITULARE LANGOBARDICU .'.

Incipit capitulare qualiter praecepit ' domnus re.t - Cfipilulare quem domnus rex praccepit •
de qui-
de quibusdam causis *. busdam causis.

Primo capitulo de senedochia ' lussit ut quicumque De sinodochia. lussitut quicumque sinodocliia lin-

sencdochia babent *, si ita pauperespasccre voluerint bent, si ila pauperes pascere voluerunt et coiisilio

ct concilio facere quomodo ab antea fuit, habeaut facerent quomodo ab antea fuit, habeant ipsa sino-
ipsa senedochia, et regant ordinabiliter. Et si hoc fa- dochia, et regant ordinaliter. Si hoc facere nolue-

cere noluerint, ipsas dimittant; et per tales homines rint, ipsas dimillant, et per lales homines in antea
in antea sint gubernatiie ^
,
qualiter Deo ct nobis ex- sint gubernatas, qualiter Deo ct nobis exindc placeat.
inde placcant. 2. De ecclesia baplismalis. Ut nullatenus oas laici

2. De ecclesiis baptismalibus, ut nullatenus eas homines lcnere debeant, set per sacerdotes fiant, sic-

hiici homines tenere debeant , sed per sacerdotes ut ordo e.st *, gubcrnatae. Et neque illi pagensis
(iant, sicut ordo est, gubernatas. Et neque illi pa- neglcgcntiam habeant de hoc quod ibidom faccre do-

geiises neglegentiam habeant de hoc quod ibidem fa- benl; et illi saccrdotcs eas sic rogant quomodo ordo

cere dcbeant. Et illi saccrdotcs eas sic rcgant quo- ^ canonicus cxposcit
" T. n„ ...I
5. Dc advocatis
,.•
ccclesiarum. VoLimus
modo ordo canonicus exposcit. ul pro cc-

3. De advocatis sacerdotum, volumus pro eccle- clesiastico honore ct pro sacerdotum revercniia ad-
siastico honore et pro iilorum reverenlia , advocatos vocatos habeant.

habeant. i. De culpa unde faida crescent. De divcrsarum

4. De diversis generationibus hominum qui in Ita- generationum hominibus qui commancn!, in Ilalia
lia commauent, volumus ut ubicumque culpa conti- volumus ut ubicumque culpa contigerit unde faida
gerit unde faida crescere potest, procas fatigationes® crcscere potest, per satisfactionem hominis illius
hominis illius contra quem culpavit , secundum contra qucm culpavit, secundum ipsius lcgcm cui
ipsius legem cui neglegentiam commisit, emendet. negligenliam commisit, emendct. De vero slatu iii-
De vero ' statu ingenuitalis aut aliis quaerelis, uxus- genuitatis aut aliis querellis, uniusquisque sccundum
quisque secundum suam legem se ipsum defendat. suam logem s.' ipsuin defondal.
5. Decompositionibus quai ad palalium pertinent. 5. De compositionibus qui ad palulium pertinet. Si
Si comiies ipsas causas commoverint ad requircn- coraitcs i{>sas causas comraoverint ad rcquirendnm,
dum, illam tertiam partem ad eorum recipiant opus, illam tcrtiam partem ad corura rccipianl ^
opiis, dtias
duasveroadpalatiura.Etsi per suam negligentiam q ve,o ad palaiiura. Et si per cius nclioeuii
remnnserint, et missus dominicus ipsas causas coc- manscrit, ct missus dominicus ipsas causas coperitat
perit inquirere, tunc volumus ut ipse comes illam rcqiiirere, tunc volamus ut ipsi comitiis ut illam
tertiam partem non habeat, sed cum uitegrilale ad teriiam partem non habeant, sed cum integrliaie.ii
palatium veniat. in palalio veniant.
6. De monasteria et senedochia qui por diversos *
G. De monastcriis et sinodocliiis regalibus. Dc mo-
comites esse videntur, ut regalcs sint ; et quicumque nastcria cl siiiodochia qui por diversos comites csse
eas habere voluerit, per beneficium dono regis ha- videntur, ul regales sint ; ut quicumque eas haberc
beanl. voluerint, por bosiencio domni nostri rogis liabeaiil.
7. De rebus per divcrsos comilcs, voluraus ut ad 7. De rcbus forfuctis. De rcbusforfaclisper divcrsos
palatium " pcrtincant. comiles, volumus ut at palatium pcrtinoal *.

8. Si cui res in elymosina dalae sunt, et ipse mor- 8. De eo cnius in eleemosyna datae sunt. Si cni
liius faerit aiitequam eas disponsol, tunc missus do- res inelemosiiia datac sunt, ct ipse raorluus fuerit
minicus una cum cpiscopo parrochiae ipsius conside- anlequain cas dispenset, tunc missus dominicus " iina
ret *", qualiler in domni rcgis merccde ipsa aelymosina cum cpiscopo parrochiae illius considoicl®, qiialilor
lial facta, et infra triginta noctes implela esse de- D jn domni regis mercede ipsa eIemosi:ia (iat facla
Ijeant.
ct infra triginta noctes implcta csse dobcant.
VARIANTES LECTIO.NES.
VARIANTES I.ECTIO.NES.
» decsl 2. constituit 2. ' » scnedochiis 1.
deest 2. " gut)ernaiitc
1. gubernantae cum ' ita correxi, ccpi cold. ^ fiant ordinate ct g. 2
consilio opiscopi qualiler Bal. « lcge
pro saiisrac- ' rosspicianl i. p. iransacto anrio ct dio
"^
Mur.
liono. —
faligalionis 2. ' viri 2. «
diiiersis 2.
" rcliqua liuius capilis desunt i. ^ consodet 2.
" pbcitum 1. ''^
conredil \. illa corredet 2. coiicodi l 5.
143 CAKOLl MAGNI OPP. PARS I. SECT. l. m
CVriTULARE IRANCICUM, A CAPITULARE LANGOBARDICUM.

y. De filia cuius palcr pcr manum arrogatoris De iure filiae in res servorum quos paicr fecil li-
9.

omnes '
scrvos snos iussit fieri liberos, et quia con- De filia cuius pater pcr manus crogatoris
beros.

tra legem cssc vidcnlur, instituimus^ quod ipsa filia' omnes scrvos suos iussit ficri libcros, ct quia contra
legem csse vidctur, instituimus ut ipsa lilia in la-
in tcrtia portione'* depraefalis scrvis iterum introirc
possit".
lein ' portioncm de pracfactis servis itcrum inlroiic
possit, quale ^ porlionem de aliis rebus genitoris sui,
10. Piacuitins?rere ubi lex erit, praccellere con- 10. De auctoritale legis et consuctudinis. Placuit
suetudinc^ et nuUa consuetudo supcrponatur legi.
nobis insererc, nbi lex est, praecellat consucludi-
11. Placuit cliam nobis, ut quaccumque fcmina ricm, ul nulla consuetudo nec superponatur lcgcni.
potestatem habet per commealum viri sui vcndore,
'^

11. De poteslate vendendi et donandi in femina.

habcat potestatem et donare. Placuit etiam nobis quaecumque fcmina ^ polestatem

et ecclesiarum habet per coraialKm viri sui * vendere, habcat potes-

li.De raancipiis palatii nostri
tatem donare.
nostrarum nolumus mundium * recipere, sed nostras
ipsas mancipias habere. n 12. De mancipiis palatii et ecclesiarum. De man-
cipiis palalinis ct ccclesiarum nostrarum nolumus
15. Placuit nobis, ut illos liberos homincs cornitcs
mundio recipcre, set noslras ipsa mancipias habcre ".
nostriad corumopus servile non opprimant; ct qui- 13. De liberis liominibus ad servilia opcra non co-
cumque hoc fecerit, sicut iudicatum ^ habcmus gendis. Placuit nobis, ut illos liberos homincs co-
enicndet. mites noslri ad coruni opus servile non obpremant;

14. De rebus quae Hildegardae reginae traditae et quicumque hoc faccre praesumpserit, secundum

fuerunt, volumus ut fiant descriptae breves '% ct iudicalum quod habemus emendet.

ipsae breves ad nos fiant adductae. 14. De rebus reginae ^. De rebus qui Ildicardae

reginae traditae fuerunt, volumus ut fiant scripla

15. Non esl noslra voluntas uthomines "Placcn-
per brebes, ct ipsa brcbcs ad nos fiant adductae.
'^
tini per eorum praeccplum de curtc palatii nostri
15. De aldionibuspalatii. Non est nostra voiuaalas,
illos '* aldiones rccipiant. Placcntinos per eorum praecepto de
ut homines '
'*^
IG. De fugilivis parlibus Beneventi et Spoleti curlepalatii noslri illos aldioncs recipiant.
sivc Romaniae vel Penlapoli, qui confugium faciunt, 16. De fugtivis. De fugitivls qui in partibus Be-

ut '«reddantur, ct sint reversi ad proprium locum. ^ nebenti aut Spoleti, sivc Romaniae vel Pentapoli ",

'« epislula confugium faciunt, ut reddantur, et sint rcversi ad

17. Sicut consuetudo fuit sigillum et

nunc propria loca.

prendere, et vias vel portas custodire, ita sit

17. De sigillis etepistolis,etde porturis custodiendis.

factum.
VARLVNTES LECTIONES. Sicut consuetudo fuit sigillum et cpistola prindere,
et vias vel portoras cuslodire, ita nunc sit factum.
'
homincs. 1. hominis 2. ^ instituemus 1.
VAUIANTES LECTIONES.
^ '*
scquentia desunt 1. ^ i. p. desunt et
deest 1.
^comiato 2. » mun- •tertiam2. " reliqua desunt 2. 5. i. 5.
capitis
in 2.
<*
consuedutincm 1.
* s. res suas
Mut. \. Vn. Est.
breue 1. " ul omnes f. langobarda
"> 3
« iudicandum 1.
dio 2.
'^ V, 2. * reliqua desunt in 3. * lioc caput deest in
h. 2. '^ pracccpta 2. '' ill. 1. illius 2. spo-
^ placentini 2. 4. 5. * pentauoli 1.
'"ei 1. '® sigillo 1. 4. 5.
litani2.

CAPITULARE PADERBRUNNENSE (An. 785).

bibliotheca Valicana inter codices Palatinos n. 289 mbr,,

Fxstat unicus horum capitulorum codex in ,

pra^sens ilcrum
saec ix quem post Holstenii,
Furstcnbergii, Conringii et Baluzii curas, Roraai anno 1822
institui. De tempore et loco edicti hujus non
constat. At
PvS^'r Dsi Eius itaque ad fidem editionem novam
Saxoni* senatus et populus Padcrbrun-
ncminem fugiet, sanguineas leges nec anno 777 quo primum totius msi conservaren chnsliamtatcra ct (i-
rconv^iiens . ingenuitatem et alodem raanibus dulgtura fecerunl eccte
in synqdo ad Lipp.brunnon
Caroli rcgis et Francorum, » nec anno 780, quo
SriiScmdomd
?mSa?eUota Saxonia
2.'nconventua^^^^
episcopos presbyteros abbates et comiies d.visa est, nec
inter
anno /82
nobilissimo Saxonum ge..cre
demum
com.tes constitul, sunt, scd
cum, tricnnio post cccdcm Adalg.s. et Geilon.s exacto, t
o a
Sc demum imponi et consentiri poluisse,
ad L.pp.am, et cont.nu.s FrancGrum cred.-
sTonirsrDlicio Ferdensi, pugnis ad Theotmclli, ad Hasam et
deleta esset. Tunc en.m Carolus an. /85 pubhcum po-
h.^rr?Dinis et vasLiionibus adinlcrnecionem usquc
« culn Francis ct Saxonibus .
ub. ..s quae ad .Ihus conventus
n .U suf convciUum labuit ad Padcrbrunnon a et paulo post W.dok..ido et Abb.one ad
Sncm Dcrli eS
peractis, ccclesiis per Saxoniam reslauratis
annos septera pcrstitil. Ad
SSSiateirconversis, tota Saxonia ei in religionc et in fidelitate rcg.s per
terapus et locum edictum hooce pertinere censeo.
illud igitur potissiraura

notj:.
o Vide Vitain S. Willehadi.
 . ,

ii:i CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. An. 782. 'i^j

Capitula quae de parlibusSdxotiicconstituta smW. A hosliam morc paganorum daemonibus ohluleril

Primum de majoribus capitulis hoc placuit omni- morte morialur.

bus, ut ecclesiae Christi, quo modo construunlur in 10. Si quis cum paganis consilium advcrsus chri-
Saxonia, et Deo sacralae sunt, non minorem habeant slianos inierit, vel cum illis in adversitale christiano-
rum perdurare voluerit, mortc moriatur. Et quicum-
honorem , sed maiorcm et excellentiorera , quam
t»
vana habuissent idolorum. que idem fraude contra regem vel gentem chri-
lioc

^. Si quis confugia fecerit in ecclesiam, nullus stianorum consenserit, morte moriatur.

11 Si quis domino regi ^ inlidelis apparuerit, capi-
eum de ecclesia per violentiam expellere praesu-
mat, sed pacem habeat usque dum ad placitum prae- tali sententia punietur.

sentetur; et proptcr honorem Dei sanctorumque 12. Siquis filiam domini sui rapuerit, morlc mo-
riatur.
ecclesiae ipsius reverenliam, concedaiur ei vita et
omnia membra. Emendat aulem causam in quantum 15. Si quis dominum suum vcl dommam suam
potuerit, et ei fuerit iudicatum ; et sic ducatur ad intcrficerit, simili modo punictur.
14. Si vero pro his mortalibus criminibus latcnler
praesentiam domni ' regis ; et ipse eum mittat ubi
clcmentiae ipsius placuerit
commlssis aliquis sponte ad saccr.Iotem confugcrit,

5. Si quis ecclesiam per violentiam intraverit, ct

^ et confessione data agcri pocnilentiam voluerit, lesli-

in ea * per vim vel furtu aliquid abstulerit, vcl ipsam monio sacerdolis ' de morte excuselur.
15. De minoribus capitiUis conscnseruut omnes, ad
ecclesiam igne cremaverit, morte moriatur.
unamquaraque ccclesiain, curte et duos niansos tcr-
4. Si quis sanclum quadragensiraale ieiunium pro
christianUatis conterapserit, et carncm rac, pagenses ad ^ ecilesiam recurrcnlcs con;Ionaiit,
dbspeclu '

et uiter ceaUim viginti homines, nobiles ct ingenuis

coniederit, <=
niorte nioriatur. Sed taraen considere-
similiter "
ct litos, servum ct ancillam ciJem ccclc-
tur a saccrdote, ne forte causa necessitatis hoc cui-
siae tribiiant.
lil)(!t proveniat ul carnera coraraedat.
5. Si quis episcopum aul prcsbyterum sivc diaco- IG. Et hoc Chrislo piopitio placuil, ut undecimiquo

nura iuterlecerii,sirailiier capile punielur. ccnsus arK[uid ad fiscum pcrvcncrit, sive in fiido,
sive in qualecumqiie haniio, et in omni re^Iilnaioiie
G. Si quis a diabulo decepUis crediderit, secun-
ad regem peiiinenle, decima pais ccclesiis et sacer-
dura morempiiganorura, virum aliqueraaut fcminani
strigam esse et homines ^'
comracdcre, ct propier hoc dolibus rcddatur.

ipsam incenderit, vel carnem cius ad coraraedendura 17. Similitcr sccundt.m Dei mandatum piaccipi-

dederit, vel ipsara coraraederil, capiiis " scnlenliae

mus ut oranes deciiiiam partcm sulfstaiukc et laboiis

punietur- suis ccclesiis et saccrdotibus doncnl, tam nobilcs

quam ingenui sirailiter et lili, iuxla quod Deus uni-
7. Si quis corpus defuncti liorainis secundura ritum
cuique dedcrit christiano, partera Doo red ant.
pagauoruni llamma consumi feceril, et ossa cius ad
18. Ut in doininicis diebus conventus et placila
cinerera redierit, capitae punietur.
publica nou facianl, nisi furte pio inagna necessitale
8. Si quis deinceps <>
in gente Saxonoruni inlcr eos aut hoslilitate cogentc; sed oiniies ad ecclesiain re-
latcns non baplizatus sc abscondere voluerit, ct aJ currant ad audiendum verbum Dei, ct orationibus vcl
baptismuin veiiire conteinpserit, paganusqiic pernia- iustis operibus vaceiit. Siiniliter et in festivitatibus
nere voluerit, e morte nioriatur. praeclaris Deo ct ecclesiae conventui deserviant, et
9. Si quis hominera diabulo sacrificaverit, et in
secularia placila demiltant.

VARIANTES LECTIOiNES.
domini corr. domm codex. ^ eain corr. ca. ^
dispcclu. corr. despectu. omncs corr. ho- ^*

raines. " capilali corr. capilis c. ' rege corr. rcgi c. testiraonia sacerdote corr. testimonio sacerdotis.
'

c. ^ pageiisis corr. pagenses ad c. ^ sirailitcr. et litos seruum cod. Contra Baluzius ita disiinxit : simintcr
et lilos, servuni.

NOTiE.
^Capitnlatio de partibus Saxonie constitutesunt Co- l^ hus noviter cxorla, poteslaie lali melius quara jeju-
dex; (jua' covvc:\i. I{;d.i/ius eincndavit: Capitulatio de nio ab episcopis iuslituto corroboratiir. Idem.
parlibus Saxoniie. Hwc de partibus Saxonice conslituta d Alcuinus, episl. lOi: « Idcirco inisera
gensSaxo-
sunt. nuin toties baplisini pcrdidit sacraincntum qtiia niin-
'"
lluic est leclio Edit. Roin. Germ habent fana. quain habiiit in corde fiiiei sacramentuiii. » Yide
.

Baluz. Chronicon Moyssiacense ad an. 792. Idf.m.

« Durum sane istud, capitalem iii eum sententiam
dici qui in QuLulragesima carnein coinederit, si por
coiitemptum fecerit Christiaiue lidei. Sed ita in po-
pulo conturaaci fieri necesse crat, ne seinper in pa-
ganisrauin relaberetur. /Evo Ditinuri, episcopi Mel-
sepurgensis, hicc crat consuetudo inter Polonos lU
(pii cariiym post Sepluagesimam inanducassct , den-,
tium evulsione puniretur. Ita eniin ipse scribit in
iuilio libri viii « Quicunqiie post Sepluagesimain
: Chroti. IIiin,;;ai'orum. Q;iod ciiam piodiluin est ad
carncm raatulucasse inveiiilur, abscissis detilihits
giavilcrptmilur. Lcx namquc di\ina, in hisrCjiioni-
e Quaravis religionis non sit
cogere religioneni, sed
recurrit hic observatio suinpta ex Diliiiaro. Ilaque
\iidicas prisMus llungari;ie rex, a perturbationibus
hosliura securiis elfectus, laiKiuara Carolum Magnura
imitari vcllet, anno 10i7 « pi;ccepit imiversa; gcnti
S'i;c, siib pecna capitalis scntciili;c, iit deposito paga-
nismo priiis cis concesso, ad vcram Chrisli fidein re-
verterentur, d ul ait Joaiincs dc Tiivvrocz cap. 42
Aitinnio BoiiUnio dccado 2, lib. u, Kcruin Iliufari-
carum. Id.
 .

ii7 CAUOLl MAGM OVV. VMiS i. SSiCT. I. 14?,

19. Simililer plnciiit liis d(!cielis inscrcrc, quod j^ rit, res illius in forbanno niiUantur usqiic (luin li(!«.

oiiincs infanU^s infra annuni baplizanlur. El Iioc sla- iussorcm pracsenlct. Si verosiipor bamium in domuiii
tuinius, ul si (Hiis infanlcm inlra circuUun anni ad Suum intrare pracsumpscrit, aiit solidos dcccm aul
baplisinuin olFcrrc contcmpscril, sinc consilio vcl unumbovem pro emendatione ipsius banni conponat;
liccnlia saccnloiis, si dc nolulc gcncri fucril, ccnUim ct insuper unde dcbitor exstitit, pcrsolvat. Si vero

viginli soii.Ios ii.s(;o componanl; si ingcnuus ', scxa- fulciussor diem statutum non observaberil, lunc ipse
ginla ; si liUis, Uiginta. lantum damni incurrat quantum manus sua fidcius-

20. Si quis prohibilum vel inlicitum coniiigium sibi soris exstitit.lllc autcmquidcbitorfidciussori cxstitit,

soi (itus fucrit, si noliilis, solidos sexaginta ; si ingc- dnplum rcstituat pro co quod fidciussorem in dam-
iiuus ^, Iriginta; si litus, quindecim. num cadere permisit.

21. Si quis ad fontcs aut arbores vel lucos ' vouim 28. De pracmiis ct muncribus, ut miincra supcr

ad innocenle nullus accipiat. Et si qiiis hoc faccrc prac-

fccerit, more genUlium
aut aliquit "^
obtulcrit, ct

honorcm daemonum commederet; si nobilis ' fucril,

sumpscril, nostrum bannum sohat. Et si, quod absit,
forte comis hoc fcccrit, honorem suum perdat.
soiidos sexaginla;si ingcnuus, triginta'; si litus ",

29. Ut universi comitcs paccm el concordiam ad

qiiindcciin. Si vero nm Iia])uerint unde praesentali-
ler pcrsohant, ad ecclesiae servitium doncntur usque B invicem habere sludeant. El si forte inter cos aliqiui

diini ipsi solidi solvantur.

discordia aut conturbium ortum fuerit, aut nostrum
solatium vel perfectum pro hoc non dcmiltant.
22. Iiiliemiis ut corpora christianorum Saxanorum
30. Si quis comitem interficerit, vel de eius morle
nd cimileria ccclesiac defcrantur, ct non ad tumulus
consilium dcdcrit, hereilitas illius ad partcm regis
pagnnonmi.
evcniat, et in ius eius redicatur.
23. Divinos et sortilcgos ccclcsiis et sacerdotibus
dare constiluimus.
51. Dedimus polestalem eoniiUbus bannum mittcro
infra suo minisLerio de faida vel maioribus causis in
2i. Do lalronibus ct malefactoribus, qui dc una
solid. 60. De minori!}us vero causis comitis baiinum
coniifatu ad alium confugium fccerint, si quis eos
in solid. 15 consliluimus.
rccoperit in snam potestate, et septcm "^
noctibus
52. Si cuilibet homini sacramentum debct aliq;iis,
fccum dctenuerit, nisi ad pracsentandum ^, nostrum
aframeat illum ad ccclcsiam sacramenta ad dicni
itannum solvat. Simililcr si comis eum absconderif,
statutum. El si iurare conlempserit, fidem faciat, ct
et ad iuslitiam facicndam pracscntarc noluevit, cl ad
solidos quindecim componat qui inactivus apparuit.
lioc cxcusare non polest, honorcm suum perdat.
25.Dcpignore, ut nullatenus aUerum aliquis pi-
C ''^ ''"''"'P' '^"'^'" P''"'^''' emendare faciat.

bannum pcr-
53. De periuris, secundum lcgem Saxonorum sit
gnorarc pracsumat. Et qui hoc fccerit,

Eolvat. 34. Intcrdiximus ut onines Saxones generaliter

'*
2G. Ut nulli hominum contradiccre viam ad nos vc- conventus ' publicos ncc faciant, nisi forle missus
nicndo pro iustitia rcclamandi aliquis praesumat. Et nosler de verbo nostro eos congregare fecerit. Sed
si aliipiis hoc facere conaverit, nostrum bannum per- unusquisque " comes in suo ministerio placita ct iu-
solvat. stitias faciat. Et hoc a saccrdolibus considcrctur, ne
27. Si quis homo fideiussorem invenire non potuc- alitcr faciat.

VARIANTES LECTIONES.
'
/c7?tmf(r in;j;<Miiios... liios.
JH//(o ^ ingenuis... litos for/. ^ lucas forr. Uicos f liqiiis corr. aliqult
c " nouilesrofr. noi)ilisc. Mitos coir. litus c. ' VI ''^'" fof/. * pracscntcndum c. conlos corr. con-
vcjitus c. '" nicssiis corr. niissus f " unusque corr. unusquisqiie c.
.

CAPITULARE LANGOBARDICUM (An. 786

Anno 786 posl Hardradi comilis ct Thiiringorum robcllionem, quac magnum in Caroli regno < conturbiuin »
qencravcrat, comprcssam, cum rex populos sibi sul)j(?ctos sacraincnU vinculo astringendos jiniicarot, atqiie
('\poditionem nenevcntanam nioditarotur, edictum hocce a Pippino rege promulgatuin ossc ex capitibns ojiis
{'•, 7 et 9, coiijicio. Tcxtum cx unico coiice bibl. Paris. n. 4615 rcstiluere studui, alquc ullimi capilis lacu-
nas, quantum (ionjcctura assequi mihi licuil, explcre conalus sum.

1. Dehis feminis qui se Deo voverant, et se mo- £) rat uniisquisquc, ubi eos invcnerint, non dimillat
nachica vcste induerant, et postea sc maritis copula- illos sinc disciplina corrcplionis, et faciant cos peni-

v;;riint, ut inquiraUir unusquisquc in iudiciariain sibi tcnUam agcrcnt de has inlicitas prcsumtiones.
(•oininissas ulii eas invenerint, iit sine dilalatione eas 5. De pravos illos homines qui brunaliciis coUinl,

ab ipsis illicitas coniunctionibus scparare debeant, nt et de bominibus suis sublus maida cerias inccndunt,

ipsas dc siipra mcmorata inlicila coniunctionc ad et votos vovcnt, ad {id est a) tale vero iniquitas cos

pocnitenUae recurrant mcdicamenliim. faciant unusquisquc; nisi voluerint ad accclesia pa-

2. De illos homines qui aliquam iacanlationem vel ncm offerrc, simplicilcr oftcrant, non cum aliqua dt*

(livinalionem agent, vel his similia quae in conspe- ipsa iniqiia commixUone.
ciu Dci abhominatione csse videntur, simililer inqui- 4. Similitcr iiiquirat unusquisquc homincs sili
 '

J49 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 782. m

commissos, ubi forsilan invcnitur, ubi faclae sunt A cum domini sui, et cabalIos,arma, etscuto,cl lancea,

inlicilas coniunctiones, ita ut qui uxorem consobrino spata et senespasio habere possunt, omnes iurent,

aut insobrino suo uxorem duxisset, aut etiam qua- et nomina vel numerura de ipsis qui iuraverunt ipsis

Iil)et parentem suam sibimelipsos uxorem copulas- missis in brebem secum adportent. Et comites simi-
sel, sine omnera moderaiione eos ab invicem separen- liter de singulis centini esse noti, tam de illos qui

tur, et eos adpenitentiae remedium Aiciant destinari. infra pago nati sunt, pagensales fuerint, ruamque et

5. Et hoc etiam scribimus, ut cuncli diligentes in- de illis qui aliunde in bassallatico commendali sunt.
quirat, ut si est homo uxorem habens, ut supra ipsa Et si fuerint aliquis qui per ingcnio fugitando de co-
cum alia adulterans, et concubinam * habuerit, a mitatu ad aliud comitatu se propter ipsum sacramen-
tali igilur inlicita perpetratione faciat eos cum lum distulerit, aut per superbia iurare noluerint, se-
omni sollicitudine separari. Sic placuit domni regi, moti per brebem renuntiare sciant, et lales aut per

ul qui has.nefandas criminas eraendare de termini- fideiussoresraittant; et ipsi fideiussores non habue-
bus sibi coramissis, ut diximus,^ emendare neglexerit, rint qui m praesentia dorani regis illos abducant,
ut in sacro palatio widrigildum suum componat. sub custodia servetur. Aut si in illo vicinio habitare

6. De singulis capitulis quibus domnus rex missis voluerint, sicut caeteri iurent. Et si fugilivum quis
suis praecepit, qui nulla * sacramentadebeant audire B devenerint, domno regi nuntiatum fiant per ipsos
et facere, quani ob rem istam sacramenta sunt ne- missos.
cessaria, per ordine ex antiqua consueludine expli- 8. Explicare debent ipsi missi, qualiter domni regi

care faciunt, et quia modo isli infuleles homines ma- dictum est, quod multi se conplangunt legera non ha-
gnum conturbium in regnum donmi Karoli regi vo- bere conservatam, et quia om.nino voluntas domni
luerint terminare, et in eius vita consiliati sunt, et regis est, ut unusquisque homo suara legem pleniter
inquisiti dixerunt quod fldelitatem ei non iurasset. Iiabeat conservatam. Et si alicui contra legem factum
7. (luomodo illum sacramentum iuratum esse de- est, non est voluntas nec sua iussio. Yerumtamen si

beat ab episcopis et abbatis, sive * comiiibus vel comis aut missus vel quilibet homo hoc fecit, fiat an-
bassis regalibus, necnon vicedominis, archidiaconi- nuntiatum domni regi, quia ipse plenissime haec
bus, adque canonicis. Cl rici qui raonachorum no- emendare vult. Et per singulos inquirant, quala
mine non pleniter conservare videnlur, et ubi regula habeant legera ex noraine ei nullatenus sine ' co-
;

sancti Benedicti secundum ordinera lenent, ipsi in mite de i4)so pago istam legationem perficiant. Ex-
verbura tantura et in veritale promitlant ", de qui- cepto si ille comis in alia utilitate domni regis nou
bus specialiter abbas adducant domno nostro; dcinde fuerit, aut aliqua infirmitas eum non detenuerit, quod
advocatis et vicariis, centenaiiis, sive fore censiti
:C non habeal.
ibi esset,

presbiteri, atque cunctas generalitas populi, tam 9. a Ut parata seri'itia habeant ipsi missi una cura
puerilitate annorum 12 quamque de senili, qui ad comitibus qui in eorum ministeriis fuerint, ut onmes
placita venissent, et iussionem adimplere scniorura generaliter lioc anno veniant hostiliter in solatio

et conservare possunt, sive pagenses ", sive episco- domni regis siculsua fuerit iussio, et pacem in Iransint
porum et abbalissuarum vel
comitum hominum, et custodianl infra patria; qui per epislolas suas de
reliquorum hominum, fiscilini quoque et coloni, ct voluntate sua i71is significare vult, quando vcl ubi

ecclesiasticis adque servi, qui honorati beneficia et debeant inler se coniungi.

minisleria tenent, vel in bassallatico honorati sunt
Expliciunl capitula.

YARIANTES LECTIONES.
*concubamc. » aut 1. *illa?noYa? '^
sine c. " permittant c. ^palensesc. '^
si c.

NOTiE.
a Quae in hoc capite littera obliqua leguntur, ex conjectura supplevi.

ENCYCLICA DE LITTERIS COLENDIS.

{Hanc videsis inter epistolas Caroli Magni, Palrologice tomo XCVIIJ.)

CAPITULARE ECCLESIASTICUM. An. 789 (23 Mart. Aquis).

In edendo capilnlari codices hi admanus fiierunt I. Cod. bibl. GuelferbytauT nlim Helmsladicnsis, Ms.,
:

in-S" majori, Hiiera Anglosaxonloa exaratus, srsculi viii exeunlis vel ix. 2. C. bibl. Sangallensis n. 753
membr. soec. ix ineunlis. 3. C. bihl. Palatina; Vindobonensis in catalogo juris canonioi n. 128 signatus,
membr. saec. ix, in 8° maj. 5 b. C. bibl. regi;e Monacensis inter libros sancti Emmerammi Ralispononses
E. 91 signatus, qui anno821 exaratus, a me tamen cum editis nan est collatus. 3 c. C. bibl. rogi;oMonacen-
sis inler lihros Togenisoenscs membr. s?ec. ix, unde cdiiio piinoops Amorpaohii fliixil. 4. C. bilil. Cuol-
ferbytan;e Blankenburgensis ssec x. 5. C. bibIiothec;c ducalis Gothancr sxt. xi. Pr:voipuas Baluzii lccliones
sigla B. notavi.
 i^l CAROLl MAGNI OPP. PAKS I. SECT. 1. 1,^2
Uei,M>;ii)lc' (loiniiio iioslro lcsu Chrislo in pcrpc- A ex noslrinominisanctoritatc iinavol>isciim'*coriige-
luuni. EgoCarolus, gralia Dci ciusque misericordia rcnt qiiac corrigeniJa cssent. Sed ct aliqna capiiula
(lonantc, rex ct rector rcgni Francoi'um, et dcvotus ex canonicis institulionibus, quae magis nobis " ne-
sanclae ' aeeclesiae dcfcnsor humilisque adiutor, cessaria videbantur, subiunxiinus. Nc aliquis, «piae-
omnibus ecclcsiasticae pictatis ordinibus, seu sae- so, huius pietatis ammonitionem cssc pracsumtio-
cularis potentiae dignitatihus, in Chiisto
domino deo sam iudicet qua nos crrata corrigcre
, , superlhia
aeterno
perpetuae pacis et bcatiludinis salutera.
, abscidere, recta cidiartaie '" studcmus '", scd magis
Considerans pacifico piae mentis intuitu, una cum
"^
hcnivok) caiitatis anlmo suscipiat. Nam legimus in
sacerdotibus ct consiliariis nostris, abundantcm in regnorum hbris, quomodo sanctus
regnum sibi losias
nos ' nostrumquc populum Cinisti regis clc nentiam, a Deo datuin circumeundo, corr.igcndo ammoncn- ,

et quam necessarium est non solum toto corde et ore do, ad cultum veri Dci studuit revocarc. Non ul me
eius pietali * agerc gratias inccssantcr, sed etiam eius sanctitate aequipcrabilem faciam, sed quod no-
cimtinua bonorum openim exercitatione eius insisle- his sunt u])ique sanctorum scmper excmpla sequcn-
re laudibus, quatenus qui nostro regno tantos contu- da, et quoscumque poterimus, ad sludium bonae vi-
lii honorcs, sua prolectionc nostrumque rcgnum ik)s tae, in laudem et in gloriam domini noslri Icsu Chri-
m aeternum conservare dignetur. Quapropter placuit B sli, congregare necesse est. Quaproptcr, ut prac-
nobis vcstram rogare solertiam, o pastorcs acclcsiarum diximus, aliqua capitula notarc iussimus, ut simul
Ciirisli, et dnctores
gregis eius, et clarissimamundi
« Jiaec eadem vos ammoncrc stmlcalis, ct quaccumqiic
1'uninaria, ut vigili
cura et sedula ammonitione po- vobis alia ncccssaria esse sciatis '^, ut et isla et ilLi

pulum Dci per pascua « vilae aeternae ducere ' slu- aequali inlcntionc pracdicetis. Ncc aliquid quod vc-
errantes oves, bonorum « exemplorum scu
(iealis, et strae sanctitati et " populo Dei utile videatur, amitti-
a ihortationum humeris intra aeclesiasticae firmitatis le '^ ut pio studio non ammonealis ;
quatenus ut et
ruuros rcportare satagimini ne lupas insidians ali- ; vcstra solleriia el subicctorum oboedienlia aetcrna
qiiem canonicas sanctiones transgredrcntem, vcl fi'licitatc ab omnipotente Deo remuncietur.
pa-
ii.Tnastraditioncs univcrsalium conciliorum cxce- Omnibus ^^. — 1. ^ Sunt cnim aliqui, qiii culpis exi-

(Ifnlcm, quod absit, inveniens devoret. Ideo ma- gentibus ab episcopo proprio excomnuiuicantur, ct
KiJO ' devotionis studio ammoncnli et adhortandi ab aliis ecclesiasticis vel laicis praesuniptiose in

sunl, immo con|)ellcndi, ut firma fide et infatigabili communionem accipiuntur quod omnino sanctura :

p^rseveranlia intra paternas sancfiones se conte- C Niccnum concilium simul et Calcidoncnse nec- , ,

i)';ant : in qiio opere et studio '"

sciat cerlissimc san- non cl Anliochcnum atquc Sardicense, lieri proliL-

ctitas vestra nostram vobis cooperare " diligentiam. bcnt ^k

l>'iaproptcr et noslros ad vos dircximus niissos, qni Episcopis^*.— 2. Item eniin habet^» in eodem con-

VAPJANTES LECTIONES.
Dci ecclesiae 2.
' s. ^pacifici ac pie2. ^ deest 2. 5. et oreque pietale 2. ' doctores 2. i. ^pascu.ic
'^

1 ' doccrc 2.
. ^ b. cxemplo opcrum seu adbortatione Bal. ^ maguac 5. B. '" operis studio B. " conpe-
v.m B. *=nobiscum 1. "vobisB. *" cohortare 1. •" studuiinus B. '" scitis 4. B. deest ^. 5. 3 c. 5. '^'

B. '* omittatis 5. A. omittite 3 c. desst 2. '" episcopis omnibus 2. rubricae ornues desunt 5. ^" ad
sa-
ccrdotes B. *' habetur B.

NOT/E.
a
Burchardusrefcrt cx concilio Rothomagensi, cap. circa eos tenere scntentiam. Aganturautcm concilia,
Z. Se.l hic obscrvandum est, quod ad Reginonem et semcl qiiidem ante dies quadragcsiin?c; ut ouiniiius,
Gralianuin pcivcpc monuimus, Burchardum diligcn- si qna; sunt, simiiltatibiis amputalis, inundiiiu Dco
tissima ciira providissc ne capitula qua; cx capitiila- solcmne muuus possit offcrri. Sccundo vero agaiitiir
riiius rcgum nostrorum dcscribebat apparcrciit hiuc ciixa aiilumni tcmpiis. — [Conc. Antiocli. can. 2.)
simipla, eamquc olicausa milla tribuisse vctiistis syn- Non autcm liccat communicarccxcommunicatis, nc-
odis cl pontilicibus Romanis, huncque esse fontcm quc per domos ingredi, ct cum cis orare qiii ccclesi;e
tot GraUanicrratorum. Uaquclicet Burchardus caput jj non parlicipant, neqiie in allerain ccclcyiam recipi
isliid refciat cx concilio Rothomagt^nsi, nibilominus qiii a!) scgrcgantur. Quod si visus fiicrit qiiiii-
alia
certiim cst sumptum ab illo csseex libro primo Capi- bct episcoporuin vel prcsbyterorum, aut diacoiioriiMi,
tulariiim. Baluz. vel cliam quis in canonc dctciitiis, excommiinicalis
i>
{Conc. Nic. can. 5.) De his qui exeommunicantur, communicare, ct hiinc oportet commuiiionc piixMri,
sive clerici, sivc laici, ab episcopis per suas qiiasqiie lan([uam ccclesi* regulas confundcntcm. ( Ibid.
—
parochias, servctur ista sentcntia, ut ii qui ab aliis can. 6.) Si quis a proprio cpiscopo excommuiiicatus
excominunicanlur, ab aliis non recipiantur. Reqiiira- est, non cuin prius ab aliis dcbcre suscipi, nisi a siio
tur sane ne fortc pro aliqua indignationc animi aut fucrit rcccptus episcopo, aut concilio faclo occurr:il
contcntione, aut qualibet tali commotione stoma- ct respondcat. Et si synodo satisfcccrit, ct statuoit,
chantis cpiscopi, abjccti sint. Ut crgo hoec digna pos- siib alia sententia recipi oportcre. Quod etiam circ;!
sint cxauiinalione perquiri rectum csse visum cst laicos, et presbytci'os et diaconos, et omnes qui in
per singulos annos in singulis qiiibusqiie provinciis clero sunt, convciiit observari. (Conc. Sardic. can. —
bis in anuo cpiscoporum coueilia
ut simul fieri, IG.) Ilosius cpiscopus dixit IIoc quoqiic omnibiis :

omncs in unum convcnientcs ex universa provincia, placeat, ut sive pr.csbytcr, sive diaconus, sive qiiis
ejusinodi examiiieut qusslioncs; ut itademumquiob clericorum, ab cpiscopo suo comiuunione fucril pri-
cpiscoporum suorum olTensam mcrito con-
ciilpas siias valiis, et adalteriim cpiscopum pcrrcxeril, ct scicril
traxeriint, digne ciiam a c;cleriscxcommunicati si- is, ad quciu confugit, cuin ab cpiscopo suo fuisse ab-

miiiter habeantur, usqucquo vcl in commune omni- j(>clum, iiou oporlct ut ci communionem indulgcat.
bus vcl ipsi cpiscopo suo fucrit visum humaniorcm Qiiod si feccrit, sciat sc convocatis cpiscopis causaj
 — :

155 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUUUIA. — An. 782. m

cilio, iil eoriim qiii ad ordiiiaiuliiin vcniuiU, " lidcs A eas tanlum personas qiiae suspiciones efTugiunt <*.

et viia prius ab cpiscopo diligeiUcr discutialur, et O-.iNiBUS ^ — 5 Item in eodem concilio, seu in
sic ordinentur ^. decrelis papae Leonis, necnon et in canonibus quae
Ommbus. — 3. Item in eodcm concilio, necnon et dicunlur apostolorum, sicut ct in legc ipse Domi-
in Anliocheno, sinuil et in Calcidonense, ut fugilivi nus praecipit ''
, oninino omnibas inlerdictum cst ad
clerici et peregrini a nullo recipianlur, ncc ordinen- usuram aliipiid dare ".

tur, sinc coinmcndaticiis littcris, et sui episcopi vcl Episcopis •*

. — 6. f
Auditum est aliquos pre-

alibatis licentia «. sbiteros ^ niissam celebrare, et ^ non communicare

Omnibus '. — 4. Item in eodem sinodo interdic- quod omnino in canonibus ® apostolorum iiitcrdic-
tiim est praesbiteris et diaconibus, vel omnibus qui tum esse legitur. Yel quomodo diccre recle potest,
in clero sunl, mulicrem ^ habere in domo sua pro- si non communicaveril'', sumpsimus, Domine, sacra-
picr suspicionem , nisi matrem , aut sororem , vel menta? Ilaec vcro per singula capitula in slatulis

YARIANTES LECTIONES.
'
(lecst I. ad solos saccrdotes B. ^ m. non h. 2? A. B. ^ ilcest l. praecepit 2 — 4. B. " ad saccr-
dotos B. ^ canibus 1. ' communica I.

NOTyE
esse dicturum. Universi dixerunt IIoc statulum et : B tia; causa turpia lucra seclantes, oblilique divini
pacem servabii;, et concordiani custodict. proeccpti qiiod dicit Qui pccuniam snam non dcdit:

" Adrianus papa in epistola ad Tilpinum EccIesi;B
Rhemensis archiepiscopiimaiiud Flodoardum, lib. ii,
cap. 17, Ilistoriie Rhemensis « Injungiinus etiam :
fratcrnitati tu« ut quia de ordinatione cpiscopi no-
niine Lul sancta^ MoguntiniB Ecclesi* ad nosqua^dam
pervenerunt, assumplis tecuin Yiomago ct Posses-
sore episcopis et Missis gloriosi ac spirilualis filii
nostri Caroli Francorum regis diligeiUer inquiras
oinnia de illius Ordinalione, et fidein ac doclrinain
illius alque convcrsalionem et inores ac \ilam iii-
vestiges. » Raluz.
b (Conc. Nic. can. 9.) Si qui sine exaniinalione
provecli sunt presbyteri, et examinati confcssi sunt
ad iisuram, f.cneranles ceiitesimas exigunt, statiiit
hoc sanctum concilium, nt si quis invenius fuciit
post hanc definilionem nsuras accipere, vcl ex quo-
libet tali negoiio turpia hicra seclari, vcl ctiain spe-
cies fruguin ad sexcuplum darc, oiniiis qui tale ali-
quid commentus fueril ad qiucsliim, abscindatur ex
clero, et alienus ab ccclesiaslico habcatiir gradu.
,
— {Can. apost. 44.) Episcopus, presbyter, aut dia
conus usuras a debitoribus exigens, aut dcsinat, aut
certe damnelur.
^ Regino non annolavit in sua Collectione locum
ex quo descripsit hoc caput. Riirchardiis rcfert ex
concilio Aurelianensi ciip. 10. Rccte Fulberlus ex ,

peccata sua, et cuin confessi sunt, contra regulam
venientes homines inanus eis temere iinposuerunt,
hos ecclesiasticus ordo non rccipif. In omnibus
enim quod irreprehensibile est catholica defendil
clesia.
(Conc. Nic. can. 16.) Si qui sine respectu agen-
« alia principis constiiutio, qua cavebatur ne presby-
les, et limorem Dei ante oculos non habentes,neque
ecclesiastica slatula custodientcs, recesserini ab ec-
clesia sua, sive presbyteri, sive diaconi, sive in quo-
ciMique ordine ccclesiasticoposili fucrint, hi nusquam
suscipi debent in alia ecclesia seil cum omni ne- : hibeant Eucharisliam, scd eliain ipsi sumant. Quod
cessitalc cogantur ui rcdeant ad Ecclesias suas. Aut
si permanserint, excoramunicatos eos esse oportet.
— [Ibid.cun. 17.) Si quis autem aususfuerit aliquem
qui ad allerum pcrtinet, ordinarc in suamEcclesiam,
cuin non habcat consensum opiscopi illius a quo re-
cessit ciericus suus, irritasit hujusiiiodi ordinalio.
(Conc. Antiocli. cnn. 5.) Si quis prcsbyler, vel dia-
coiius> vcl quilibet clericus, doseria sua Ecclesia, ad
aliain transoundum esse creiHdcril, et ibi paulalim
lcntat, quo migravit, pcip;Uuo p-rmanere, ulterius
ininistrare debct, pra'serliui si ab cpiscopo suo ad
revertenduni fuerit cxhortatiis. Quod si et post evo-
calionem sui cpiscopi non obaudiat, sed pei sevcrave-
rit, oinnibus modis ab ollicio deponi debeie, nec ali-
quaudo spein reslilutionis hal)cre. Si queni vero
post haiic culpain dcposilum aliiis cpiscopus susce-
libro primo Capilularium cap. 6. R.vluz.
s. liic celebralionem Joachimus Yadia-
pcr inissa^
nus, lib. VI dc'Eucharis!ia, pag. 215, intcliigit dis
Ec- tribulionem Eucharisii;t^. H;cc sunt ejus vcrba:
n 1 Exstat apud euindem ( id est, apud Ansegisum )
teri missas celebrarent et communione abstinerent.
Erant cnim qiii in missaj sacro Eucharistiam da-
bant plcbi, ipsi inlerim nihil sumentcs. Jubet igitur
princcps ut in missis pcragendis noii solum aliis cx
sane jubcre non potuisset nisi publicic niissai rituni
illuravelerem plebis comrauni*canlis retinuissent. >
Sed non ccpit Yadianus, ut ego quidem arbitror,
sensuin vcrborum Caroli. lllud tanlum vult priii-
ceps, ut quolicscunque presbyter corpus et sangui-
ncm Christi in altario immolat, lolics commiinicet,
u( patel ex verbis Concilii Toletani duodccimi rela-
tis infra lib. vi, cap. 120. Id.
^ Id csl, non se pnicbeie participes perceptionis
corporis et sanguinis Cbrisli, nt legitur infra lib. vi,
cap. 120, sive coraraunionis saiicta; graliain noii su-
incre, nl Icgitur in Canone quinlo concilii Tolclani
duodecimi. Inde in admonilione synodali aiUiqua
^ pra3cipilur nt nullus missam caiitct qui non commti-
nicet. Qiiod in nova adinonitioiie synodali ita ex-
priniitur « Missain jcjuni tantum cclcbratc, et in
:

perit, et ipse a communi synodo poenam mercbitur ea corpus cl sanguinem Domini nostri Jcsu Cinisli
increpationis, lanqiiam ecclesiaslica jura dissolvens. cuin omiii revcreiiiia et trcraore suinite. t El iit in-
— {Concil. Clialc. can. 15.) Peregrinos clcricos ct quisiiione quain cpiscopiis in siia visitationc facicbat
lcciores in aliciia civitatc, siiie synodicis liltcris lcgitur, cap. 42, inicrrogare cpiscopuni dcl)uisse
epis<;opi sui, penitiis nusfjiuun minislrare posse. prcshytcrum, Si missam cantat ct non communicat.
'^ (Con. Nic. can. 5.) Dc suspociis vcro omniuio- Falliliir crgo vclicmcnlcr Siinon Coularliiis, (iiii in
dis iiUerdiiit sancla synodus, iumiuc cpiscciio, luviiie additionibus ad Cat;>logiira tcstiuni vciil;Uis, pag.
presbytero, ncque diacono, iicque omniiio ulii clcii- 1020, puiat iii lioc c:q)itc noslro agi dc presbylcro
corum, hal)cre secum iiiulicrcin cxtraneam iiisi ; (lui ailslantcs non admillit ad coraniunioncra. C;c-
forte niatcr sil, aul soror, aut avia; iii his nanu|ue tcruin Fiiiiicrlus ali(iiiid lcgissc islliic vidctuv (piod
personis et harum siinilibus omiiis suspicio dccliiia- nos lalct. Elciiim scribcns ad a^conomum Aui'cli;i
tiir. Qui autem praler lucc agif, pcriclilabitur dc ncnsis Ecclcsi;c dc prcsbytcro (iuoda:n (|iii inissai
clero suo. cclchrassc ct iioii conimimicassc coinpcrtiis crat
''{Con.Nic. can. 17.) Qiioniain miilti cliMici avaii- ait eura, si id fccil liraor iiuiiscrclus, dc lcvi tuliia
 — ,

i^*^ CAUOLI MAGiM OPP. PARS I. SECT. I. jrjg

Nicacni condlii li>gore polcsiis, seu '
in aliis sancto- 4 mul el « Acyronensc , ut cliorcpiscopi ^cognoscanl
riini palnini sinodalibus ediclis «.
niodum suuin, et nilii! facianl absquae licenlia epis-
Oiixiciis. — 7. In Anliochcno concilio, qiiod copi in cuius parrociiia baltitant «^.

iiis qui daninali suiit a sinoilo vci a suo cpiscopo, OviNi » cLEno '». 10. Itcm in codcin concilio, ul '

el posloa minislrnre pracsuinunt, praccipitur ul nul-

episcopus Ycl (iuili!)et ex clero sine consilio vel lit-
lus audcat ci '^
commuiiicare. Si qiiis vcro eo *
coin- lcris episcoporum, vel mclropolitani,
noii audcant
niunicat \ siniili sententia " subiaceat sicul el dani- regalcm dignitatem pro suis causis claniarc, scd in
natus ^.
commune episcoporum concilio causa eius " exa-
Episcopis. — 8. Ilem in codem concilio, ut minelur " s,
ad molropolilanum episcopum, suflragani cpiscopi "
Episcopis. — H. Item in codem concilio, siniul
rcspioiant, ct nii novae'' audeanl facere in suis par-
et in Sardicense, necnon et in decrclis'Mnnocenti '^

rocliiis c sine conscieiitia et consili',) sui metropoli- p;;pae, ut nullusepiscopus in alterius parrocbia ordi-
taiii et metropolilanus sine eoriim consilio ^.
naliones aliquas audcal elficcrc " vcl negolia pcra-
Saceudotibus. — 9. Item in eodem concilio, si-
gere quae ad eum non pertincnt b.

VARIANTES LECTIONES.
' seu et in B. eis 2. dcesl B.
"^ ^ ci 3. eis 2. 3 c. i. B. communicaverit B. " scntentiic B. '' « suf-
fiaganei r. B. ' nihil novi 3c. et in ancyronensi B. ^ omnia i. " omnibus 4. " deesl B. '^
ur-
lcili: in viary. 1. " decretalibus J5. *Mnnocentis 1. "* facere fi.
NOT.E.
casligandum esse cum pietate, sicut legiturin Capi- J} propria sollicitudine et gubernatione quam snscepe-
tularium lib. i, capilulo vi. Baluz riHit. Conslituere autem his permittilur lcctorcs ct
a [Can. uposl. 9.) Si quis episcopus, aut pres- subdiaconos et exorcistas, quibus suHiciat islorum
l>yler a«t diaconus, vel quililicl ex sacerdotaii cala- tanlum graduum licentiam accepisse. Non aulem
logo facta oblalione non coininunicaverit, aut cau- presbylerum, non diacomim audeant ordinare pric-
sain dicat, ut si rationalis fucrit, veniam consequa- ter conscientiam episcopi civitatis, vel Ecclesiie cui
lur ; aul si non dixeiit, communione privetur, tan- adjacens invenitur, seu ipse, seu regio in qiia prie-
qiiam qui populo causa laisionis exsliterit, dans sus- esse dignoscitur. Qiiod si pr?evaricari ausus luerit
fncionem de eo qui sacrificavit quod recte non obtu- constituta, doponi eum et digiiitate qua pneditiis est
erit. debcre privari. Choropiscopus autem ab cpiscopo
^ {Conc. Antiocli. can. i.) Si quis cpiscopus a syno- civitatis vel loci, cui adjacet, ordinanilus est.
do, vcl presbyter vcl diaconus a proprio episcopo, (
Conc. Anajr. can. 15. ) Vicariis episcoporiini
fuerit esaucloratus, et praisunipscrit sacri minislerii quos Grseci cborcpiscop^s dicunt, non licere pi es-
quippiain, non ei amplius liceat, ncque in alia syn- bytero3 vel diaconos ordinare sed nec presbyleris ;

odo spem restitutionis habcre, neque assertionis
alicujus locum ; sed et communicantes ei, omnes ab-
jicianturab ecclesia; ct maximc si postquam cogno-
verunt sentenliam advcrsiis eum prolalam, ei con-
tumaciter communicavcrint.
c Id est, in aliarum synodorum canonibus, ni-
mirum in canone octavo concilii secundi Cartbagi-
nensis, canone 37, Martini Bracharensis, ciijusca-
pitula in antiquis codicibus citantur sub nominc
Martini papai vel concilii Bracharensis, et in decrc-
tis ponlificum Bomanorum quai rcferunlur a Gratia-
iio 11. q. 5. lu illis cnim locis agitur de episcopis
et presbyteris damnatis et tamen ministrantibus.
Bai.uz.
d {Conc. Antioch. can. 9.) Per singulas provin-
cias episcopos consiitutos scire cportet episcopum
metropolitanum, qiii pnTccst, curaiii ct sollicitudinem
totius provinciye susoopisse. Propter quod ad metro-
politanam civitatem ab his qui causas habent, sine
dubio concurratur. Quapropier placuit eum et lio-
nore prxire, et niliil ullra sine ipso reliquos cpi-
Bcopos agere seciindum anliquain palrum nostroruin,
quiTC obtinuit, rcgulam, nisihoec tantuin quai uniuscu-
jiisqiie Ecclesia; per suam dioecesim competunt.
Uiiumquemque eiiim cpiscopum oportet polestatem
habere su;e dineoesis ad hanc gubcrnandam secun-
dnm conipetcnlem sibi reverentiam, ad providen-
«kim regioni qua; subest ipsius civitali, ila ut etiam
ordinare ei prosbytcros et diaconos probabili judicio
liceat, et de singulis moderatione et pondere dis-
crptare. Ultra autem nibil agcndum perrailtitur
citra metropolitani episcopi conscientiam.
e {Conc. Anlipcli. can.
20.) Qui in fundis ct villis
consliluti siinl cborepiscopi, tainctsi manus inip:>si-
liones ab episcopis suscepcrunt, el ut episcopi con-
secrati sunl, placuil sanctie synodo scire cos opor-
tore modum proprium retincrc,
cciites Ecclesias sibi commissas,
civitatis sine cpiseopi proecepto amplius aliquid ju-
bere, vcl sine aucloritate lillerarum ejus in unaaua-
que parrochia aliquid agere.
f Intor K. M. Langobardicas leges in cod. V. Vn.
E. et Mur. c. 146.
s
(j
{Conc. Antioch. can. 11.) Si quis episcopus^
vel presbyter, vcl omnis omnino qui
est sub eocle-
siastica regiila constilulus, praiter consilium ct lilte-
ras eorum episeoporum qui sunt inlra provinoiam,^
el inaxime metropolitani, ad iinperatorem perrexc-
ril, hunc abdicari et cjici non solum comniunione
deberc, sed a propria dignilate privari, lanquam
moleslum et importunum imperialibus auribus,con-
tra ecclesiastica constituta. Si autem necessitas co-
gat ad imperatorem excurrere, cuin deliberatione
et consilio meiropolitani ipsius provinciai, cpiscopi
ct c;etcrorum conscienlia qui in eadem provincia
sunt, et iitleris, ire debebit.
^ {Conc. Anlioch. can. 15.) Nullum episcoporum
debere ex alia provincia ad aliam transitum lacere,
ct ordinare ali(|uos in ecclesiis, aul provebere ad
sacrum ministerium ; nec alios illuc secum attrahat
episccpos, nisi forie rogatus per litteras abicrit, non
solum a metropolitano,sed ab hLs qui cum eo siint
_. provinciai episcopis. Quod si nullo invitante iiiordi-
*^
nate superveniat, et aliquos vel ordinarc praesiiiiipse-
rit, vel quoslibet actus illi Ecclesiai conipelenles ad
se minus pertinenles usurpare tentaveril, vacua qui-i
dem et inania erunt omnia qiiai gessorit, ipse vcroi
hujus indisciplinati ausus et irrationahilis cwpli di-'
gnas causas expendat, tanquam depositus a sancta
synodo, et propter hujusmodi prscsumplionem jam
praedamnatiis. —
{Conc. Sard. can. 18.) Januarius
episcopus dixit: lUudquoqiijC slatuat sanctilas vestra,
ut nuUi liceat cpiscopo alterius cpiscopi civitatis ini-
nistrum ecolcsiaslicum sollicitarc, et in suis parro-
ct gubcrnare adja- chiis ordinarc. Universi dixorunt: Placet; quia ex
ct cssc conlcnlos his inlcnlioiiibus solct nasci discoidia. Et ideo pro-
 —

CODEX DirLOMATICUS. — CAPITULARIA. — 782. A.\. 158

Episcons ' . 12. Ileiii in codem concilio, ul A Ad omses". — 15. Item in eoiicm concilio, ut a
episcopus eius ecclesiae curam habeat ad quam or- vespera usque ad vesperam dies dominica servetur «=.

dinalus cst «.
Ommbus. 16. Item — in codem concilio, ut f
ignota
Episcopis *. — 15. Ilem in eodem concilio, nec- angclorum nomina nec lingantur, nec nominentur,
non el in Calcidonense, ut proviuciales episcopi
nisi illos ' quos habemus in aucloritate : id sunl
cum suo metropoliiano bis in anno propter causas Michahel, Gabrihel, Raphahel ^.
ecclesiae concilia celebrent ^.
Eriscopis '. — 14. In conciiio Laodicense '^, nec-
Clericis * ET NONNAMS ®. — 17. Itcm iu eodem
concilio, quod non oporteat mulieres ad allare in-
non et ^ in Africano, praecipitur, ut monachi et cle-
grcdih.
rici <=
labernas non ingrediantur edcndi vel bibendir
causa d. Sacerdotibus •*. — 18. Item in codem concilio,
VARIANTES LECTIONES.
'
(lccst l. * dcest i. ^ decst 1. * laodicensa 1. laudecense 2. dccst 1.3. ^ ad o. dccsl 1. clericis 2.
omnibus 4. '^
ilbnim B. " feminis 2. ^ nonnannis 1 . monachis 4 '" Omnibus 1. Ad Sacerdoles. B.
NOTyE.
hibel omnium sentenlia ne quis hoc Aicere audeat. *=
Vide epislolam Ilincmari ad nadriamim II, intor
— {Innocent. epist. 7.) Innocenlius Florentino epis- acta synodi Duziacensis pag. 310. in edilione Celio-
copo Tiburlinensi. Non scmel sed aliqr.otiens clamat tii,

Scriptura divina transferri non oportere terminos a B d

[Conc. Laodic. can. 24.) Quoniam non oportel
putribus constitutos : quia nefas est, si quod alter allario servlentes, a prcsbyteris usque ad diaconos.
semper possedeiit, (^uod tuam boni-
allcr invadal. ct deinccps onhnis ccclesiastici omncs usque ad nii-
tatem nostcr Ursus adserit
fiater et coepiscopus nistros, aut lectoies, aut psaltas, aut exorcistas, aut
perpelrasse. Nam Nomentanam sive Filiciensem par- ostiaiios, aut etiam eos qui inproposito sunt conti-
rochiam ad suam ciicecesim a majoribus pertinen- nenliiB, tabernas introire. {Conc. Afric, can. 1.)—
tem, invasisse le, aSque illic divina celebrasse mys- Ut edendi vel bibendi causo. tabernas ncn in-
clerici
teria inconsullo eodcra ac nescientc, non sine do- grediantur, nisi peregrinationis necessitate coinpulsi.
e {Conc.
lore conquestus est. Quod si verum est, non leviler Laodic, can. 29.) Non oporlet Christia-
te culpam incurrisse cognoscas. Unde si declinare nos judaizaieel iii sabbato vacare, sed operari eos
cupis tanljc usurpalionis invidiam, nostris litteris ad- in eadeni die. Dominica vero, pra^poncndo eamdeiu
monituin te convenit abstinere. Cerle si aliquid libi diem, si hoc eis placet, vacent tanquain Chrisiiani.
credis justitiic suffragari, integris omnibus ct in Quod si inventi fiierint judaizare, anathenia sint.
f
pristino statu manenlilRis, pust dies veneraltiles Constilutum islud, ut opinor, ad repriniendam
p tsclise adesse dcbebis, ut memoratis possis inlenlio- eorum insanam supersiitioncm qui varia angclorum
nibus respondcre, parlibusque in medio coliocatis, noinina tingebant; ut Aldeberlus, qui in oratione su.i
quid anliquilas ant veritas habeat inquiramus. nominajjat Urielem, Raguelem, Tuliueiem, Michae-
^ {Conc. Aniiocli. can. 21.) Episcopum de dioecesi lem, Adinum, Tuimam, Sabaoc, et Sinuelem. De
ad alterani dicecesim non debere iransire, neque si qua re cum ageretur in synodo congregata Roniaj iii
seipsuin ingesserit, neque si a populis fuerit violen- C patriarchio Lateranensi, papaque Zacharias inter
ter attractus, neque si etiam hoc eiab episcopis sna rogasset episcopos, illi itaquc responderunt < Veto :

dctur. Manere autein eum debcre in Ecclesia Dei
qiiam ab initio sortitus est, et non ab ea alio dcnii-
grare, secundum regulain super hoc olim a Patribus
constitiitam.
h {Conc. Antiocli. can. 20.
ticas curas el quie e.vistunt controvcrfcias dissolven-
das, suflicere visum est bis in anno per provincias
singulas episcoporum concilium iieri. Primo qui-
dem post tertiam hcbdomadam Paschalis feslivita-
lis, ila ut in quarta hebdomada quic consequitur, id
cst, mediai pentccostcs, concilium compleatur. Ad-
nioneant autein provinciales episcopos hi qui in am-
plioribus, id est, qui in raetropolitanis civitatibus
degiint. Secundum vero concilium Idibus octobribus
habeatur, qui dies apud Grscos hyperberetsei men-
sis decimus quiiitus invenitur. In ip.sis autem con-
ciliis et presliyteros et diacoaos pra;sentes csse opor-
tet, el omnes quolquot se hiisos existimant, et syn-
jj rius tradit in Coinin. rerum in oibe gestarum, inven-
odicam exspectare scntenliam. Nec liceat aliquibus
apud semetipsos siiie nietropolitanorum episcopo-
rum conscientia synodos facere, quibus dc omnibus
nomina angelorum, qiiai in sua oraiione Aldei)ertus
invocavit, non angelorum, pnieterquam Michaelis,
sed magis d;iemones in sua oratione siLi ad pnc-
standum auxilium invocavit. Nos aulcra, ut a vestro
) Prcpter ecclesias- sanclo aposlolalu edocemur, et divina Iradit aucto-
ritas, non plusquam trium angelorum nomina cogiios-
cimus, id cst, Michael, Gabriel, Raphacl. > Mirum
est autem Uriclem, Raguelcm, et Tobiclcm, nomi-
nari in litaniis quas nuper domnus Joannes MabillO'
iiiusvulgavitin tomosecundo Analcctorum suorum p.
082, et Carolinas vocavit. Nain postsynodum illam Ro-
nianam fas non erat nominare hos angelos, qiiia iion
cjant in auctoritate, ut dicitur in nostro capite. Urie-
lis tamcn angeli noinen diu inter anlc lcnipora Adcl-
berli et Caroli Magni cogiiituin fuisse probat inscri-
piio reperla Rom;^ in Valicano, anno 15i4, in se-
pulcro Mari;B conjugis Ilonorii imp. ; in qiio, ul Sii
ta fuit lamina ex auro ct in ea liwc nomina, Micliacl,
Gabricl, Raphael, Uriel, Cnccis liitcris. Scriptum
" Angilbertide;<'dificiis,
S. " rciiquiis, vasis, elc, coeno-
'

causis coiistat permissum csse judicium. {Conc bii Centulcnsis apud Rolland. lom. III Feb. « In :

Cliiilc, can. 19.) Ad aures nostras pervenit quoniam
in provinciis non iiunt cpiscoporuin svnodi secuii-
duin canonum constituta, ct hiiic nuilta"reruin cccle-
siasticarum qu;c emendanda smil, negligi. Sancia
igitur synodus constiluit, secundura canones Patrum,
bis in anno episcopos in idipsum in uiuupnique pro-
vincia convenire quo melropolitanus constitucrit,
ecclesiis vcro sanctornm aiigelorum Gabrielis, Mi-
ciiaclis et Raphaclis altaria tria. n Vidc Rurchardum,
lib. III, cap. 198 ct Fraiic. Altcscrram i;i nolis ad
brcviationcm C;inonum Ferrandi, pag. 124. R.u.i/.
^ {Conc Laodic. can. Qiiod n<in oporlet Cliii-
.35.)
slianos, derclicla Ecclesia Dci, aliire, ct angelos no-
minare, ct coiigrcgalioncs f;iccrc (puv oiiinia intcr- :

cl omnia qu;ccunque cmerserint corrigere. Ejjisco- dicia sunt. QuicuiKiuc aulein invenliis fuerit oecullc
pi yero qui non convenerint, in propriis posili civi- Iiuic idololatri e vacans, anatiiema sit, quoniam (icrc-
tatibus, et non pcr iu-orectionem abscntes, maxime liiKlucris Dominum nostrum Jesura Christum Filium
siippcditanle sahite, ct a nccessariis ct cxcusabilibus Dei, ac(^essit ad idola.
o(cnp;ttiombus liberi, fratcrnitalis intuilu curri- '' {Conc Laodic can. 41.) Nor oporlct niulior(:ii:
pianlur. ingrcdiad altaic.
 ;

159 CAIIOLI M\GNI OIT. P.VllS I. SECT. I. 'CO

ut cauclearii ', nialcfici, incaiilalores, vcl incanla- A Ommuus. — 22 ^ Ilcm dc cadcm re in canoniltus

triccs fiiTi non sinanlur •'. aposlolorum legilur; quam heresim iam inse prin-

OMMtuis ^ — 10. Ilein in codeni concilio, nccnon ceps aposlolorum in Simone mago tcrribilitcr damna-
vcl vit J.
et in Sardicense, quod uon oporleat in villolis '

in agris episcopos constilui ''

'*. Om.mbus ". — 23. Itcm in codem concilio infra

SACKunoTinus ". — 20. Ilcm in eodeni concilio, duo capilula, necnon el in decretis Leonis papac, ul *

nec monaclius nec clericus '" in secularia ^ negotia

Ml canonici lil)ii lanlum legonturin aecclcsia -^.

Clericis KT MONU-.nis". — 21. In concilio Calci- Iranseat. El f

ut servum allcrius nullus sollicitel ad

donense, iii iiou oporteat episcopos aut quemlibel cx clericalem vel monaclucum ordincm sine voluntate ct

ciero per pecunias ordinari : quia utri([uc deponendi liccntia domini sui ^.

siinl, el qui ordinat, cl qui ordiuatur, necnon el qui Sackrdotibus ". — 24. Item in eodcm concilio

medialor esl inler eos. infra duo capilula, necnou et in Sardicense, ut ncc

VARIANTES LECTIONES.
•coclearii2. C. coglearii. 2 cpiscopis I. ' villulis 2. 4. />.
"^
* conslituerc 7J. ' omni dero I * . cpi
scopis et omni clcro I. i/a I. 2. 3 c. 5.; contra 3. 4. B. psrgunt.
'^
* dcesl 1. ' inter K. M. Lanyob. caj).
15(i. Mur. '"
c. ncc prcsbyleril/. " cum S. I.
mi^.
a {Conc. Laodic. can. 3G.) Quoniam non oportet B ct lucris medius interfuisse videtur, et is,
nefariis
ministros allaris, vel clcricos, magos aut incantalo- si quidemclericus fuerit, degradctur; si vcro laiciis
res esse, aut facere qu?e dicuntur pliylacleria, quic aut moiiachiis, anathematizctur. {Can. apost. 30.) —
siiut inagua obligameuta aidmanim. IIos aiitem qui Si qiiis episcopus aut prcsbyter, aut diaconus, pcr
talibus rebus utuutur, projici ab Ecclesia jussimus. pecuuias hanc obtinueril dignitatcm, dcjiciatiir ct
1» {Conc. Sardic. can. fi.) Non oportct in vicis et in ipsc et ordinator ejus, ct a communione modis om-
villis episcopum ordinari, sed eos qui circuuicant nibus abscidatur, sicut Simon magus a Petro.
coiistitui. Hos aulcm qui hinc ordinati sunt, nihil <^ Id est commercia, ut apud llieronymum in cpist.
agcre sine conscientia episcopi civitatis. Siniili!,cr ad Rusticum. Sic cnim habet optimus Cod. (]orb.
ctiam presbyler nihil sinc pricceplo episcopi et con- pro eo quod in vulg. Edit. scriptum cst, compendia.
silio agat. Si enirn subito aut vicus aiiquis aul nio- RVLUZ.
dica civitas, cni satis est unus presbyter, voUierit f
In libro tertio legis Longobardorum tit. 1, cap.
sibi episcopum ordiuari, ut vilescat nomen cpiscopi 16, legitur «Ut serviim alicrius nemo sollicitet ad
:

ct auctoritas, non debcnt illi c.k alia provincia invi-
tali f.iccre episcopum, nisi autin his civitatibus quoe
cpiscopos habuerinf, aut si qua talis aut tam popu-
losa est qiKie mereatur habcre episcopum. IIoc om-
nibus placct? Synodus respondit Placct. :
c {Conc. Laodic. can, 59.) Non oportct ab idiotis
psalmos compositos ctvulgares dici in ecclcsiis, ne-
qsie libros qui sunt exlra cauouem legere, nisi solos
lanonicos Novi et Yeteris Testamenti. Qwx. autcm
oportcat legi et in auctoritalem recipi, h;t;c sunt :
Ccnesis mundi, Exodus .4^gypti, Leviticiim, Niimeri,
Deuteronomium, Jesu Nave, Judiccs, Ruth Regno-
ruiu libri quatuor, Paralipomenon libri duo, Esdra;
libri duo, liber psalmorum cl, Proverbia Salomonis,
Canlica canticorum, Ecclesiastcs, Job, Estlicr, duo-
dccim prophetx, id est, Osec, Amos, Jocl, Abdias,
Jonas, Micheas, Nauin, Abacuc, Sophonias, Agg«us,
itacharias, Malachias; item Isaias, Jeremias, Eze-
chiel, Danicl. Novi Testamciili Evangelia quatuor,
secundum Matthoeum, secuiidiim Marcuin, secundum
Lucam, secundum Joanncm. Aclus apostolorum. Ca-
clericalcm vel monachalein ascendcre ordinem sinc
licentia domiiii sui et voluntate. » Vox asccndcre
hic superflua est, el iion exstat in antiquis codicibus
maniiscriptis hibIiothec;ie rcgi:c. Id.
s {Conc. Chalc. can. 4.) Item qui revcra et mani-
fesle soliiariain vitam sectantur, honore competenti
G fungantur. Quoniam vcro quidam sub pra^texlu ha-
bilus monachilis, ecclcsias et conventus ct res coin-
muiies disturbaut, civitates iuiiiscrete circumeuntes,
et monasteria sibi constituere studentes, placu t nus-
quam nllum aidificare deberc neque monasteriiim
, constituere, neque oratorium, absque civitaiis cjii-
scopi voluntate. Monachos vero quisunt per singrdas
civitates et provincias, episcopis subdiios esse, et
quietcm diligere, etjejuniisesse iutentos et orationi-
bus, et iii illis locis observare in quibus s;ccuIo re-
nuntiasse videntur. Nequaquam aulem ecclesiasticis
vel s;iecularibus rebus communicare, nec importunil;i-
tcm inferre dcserlis propriis monasteriis, iiisi fortc
qiKiDsiti fuerint propter causam neccssariam a civi-
l;itis cpiscopo. Sanc in monasteriis non esse susci'

tholicce Epistohe Pelri II, Jacobil, Joannis UI, indx 1, picndum servum ad monachum faciendum pnBter
Epistolai Pauli XIV, ad Romanos, ad Corinlhios pri- proprii domiui voluutatem. Qui vero lioc constitu-
ma et secunda, ad Galalas, ad Ephesios, ad Philip- tiim nostrum e.xccsserit, cum a communionc suspendi
penscs, ad Colossenses, ad Thessaloniceiises priina dccrevimus, ne nomen Dei bla^phemetur. Civitalis
ct secunila, ad Timotheum II, ad Titum, ad Phile- rj aulem episcopum oportct compctentem provideuliain
mouem, ad IIebr;ieos. monastcriis impendere. — {Leo
c. \.) Admittuntiir
J {Conc. Chak. can. 2.) Si quis cpiscopus ordina- passim ad ordinem sacruui quibus iiulla nataliiim,
tiouem pro pccunia f.'cerit, ct vcndiderit rem qu;c niilla morum dignitas sufTragatur. Et qui a domiuis
nisi graii;i non alquiritur, ct suh pccuuia ordinavc- suis libertatem consequi minime potueruut, ad f;is-
ril episcopus provincialein cpiscopum, sive presby- ligiiim sacerdolii, tanquam servilis vilitas liunc ho-
j

teruin vel diacoiium, aut eorum quemquam qui in norein capiat, provehuntur. Et prohari Deo posse
'

nuinero clcricorum conlinenlur, aut acccpta pecuuia
fecerit occonouiiim vel defeusoreiu, vcl osliarium,
vel queuiciin jue hujuscemodi, pro turpitudine lucri
(pii hocfccisse probatur, sui gradiis periculuin siis-
tinebit. Sed et is qui ordiuatur, uihil cx ordinatione
qu;H pro ncgiitiatioue proce;-isit, utilitatis ac^juiral
scd lial digiiilatis vcl rei (pue ipsi pro p;'cunia com-
u)ij.^a cst uliciius. Si uuis :iulcm liis lam lurpibus
credilur, qu; doiniuo suo necdiiui probare se potuil.
Diiplex iiaque in liac pavte reatus cst; quod et sa
crum minisicrium talis consorlii vilitale polluilur, el
dominorum, (luantuni ad illicil;\; iisurpationis teme-
ritatein pertiuet, jiirn solvuut. Ab his itaque, fr;v
tres chaiissimi, ouiiics vestr;^ provinci;X! abstiueant
sacerdotcs. Va uoii tanluin ab his, scd ah aliis etiain
(jui orisinali aut alicui condilioiii ohli':ati sunt vo-
 , . :

101 CODSX DIPLOMATICUS. - CAPITULARiA. — A.\. 782. i^^

?|)iscopi nec clcrici * iransinigrciUui' dc civitalc in ci- A O.MMuus '^ — 29. Ilem
concilio, ut nccin eodem
vilalem a. cleiicinec monachi conspirationes vel insidias cen-
O.MMRUS. — 25. Item in eodem synodo, ut nnlliis tra pastorem suum lacianl e.

absoluie ordineiur, sine "^

pronunlialione il stabili- Ommbus '^ — 50. Item ineodem concilio, ut laid
late loci ad queni ^ ordinalur '*
^. cpiscopos aut clericos non accusent, nisi prius co-
MoN.vcuis Et OMNi CLERO ". — 20. Itcm iu codem rumdiscutiatur e-\islimalionis opinio ^.

concilio, ut clerici ct inonachi in suo proposito ct Omnibus "*. —31. Item in eodem ,
i
ut loca quae
voto quod Deo * promiserunt, permaneant f. semel Deo dedicala "* sunt ut monasteria sint, j ma-
Sacerdotii!LS '. — 27. Item in decrctis Innocenti neant perpetuo monasteria, nec possunt '"
ultra ficri
papae de eadem re, ut monachus, si ad clericatum saecularia habitacula ^.

proveatur **, propositum monachicac professionis iion OMMiius". —32. In concilio Cartaginense. Prirno
anuniltat ^. omnium ut fides sanctae Trinitatis cl incarnationis
OiiNiBus. — 28 ^. Item in eodem concilio, e ut si Chrisli, passionis, et rcsurrectionis, et i
ascensionis
clerici inter se negotium '" aliquod habuerint, a suo in celos, diligenter omnibus predicetur '».
eplscopo diiudlccntur ", non a sccularibus ^. Om.mbus '*. — 55. Item in eodem, de prohibenda

VARIANTES LECTIONES.
'
c. non t. 2. ^ quam I.
5 B. * ordinetur 2.
°- ^ et o c. deesl 2. sacerdotibus B.
ct sine 2. B.
omniims 3 c. i.
omnibiis B. '" probealur 2. provehatur B.
deest 2. ' iiiter K. M. leges Lancjob.
cap. 135. ap. Mur. '"
negotiam I. *' judicentur 2. ''^ deest I. '* deesl
\, ad oiunes Z/ dcest 1.
" dedicaii 1. possint 4. B, '' deest 1. '^ deest \

lumus temperari, nisi forte eorumpelilio aut volun-
las acccsserit qui aliquid sibi in eosvindicant potes-
talis.Debet eniin esse immunis ab aliis qui (livinye
militi;e fueritaggregandus, ut a caslris dominicis
quibus iioinen ejus ascribitur, nullis necessitatis vin-
culis abstrahatur.
a
(Conc. Clialc. can. 5.)Deepiscopiselclericisquise
de civitate in civitalem transferunt, placuit ut canones
qui a sanctis Patribus de his ipsis constituti sunt,
suam habeant lirmitatem. [Conc. Sardic. can. 1.)
Ilosius episcopus dixit Ut de civitate in civitatem
B fl"6 voluerinl. Si quis autem contra h:cc venirc len-
taverit, canonicis interdictis subjaceal. Si vero clc-
ricus habeat caiisam cuni e\tranco cpiscopo, vcl cuin
suo, apiid synodum provincia; causain dicat. Si aii-
tem episcopiis vcl clericus disceptationem habeal
cum mctropolitano episcopo, aut ad (iiocceseos pii-
niam sedem recurrat, aul ad sedem Constantinopo-
litanam, apud qiiain caiisa dicatur.
8 {Conc. Chalc. can. 18.) Coiijuralionis vcl conspi-
— rationis crimen eliam apud e\trinsccas legcs peniiiis
: amp itutur multo magis in Ecclesia Dei lioc iie (iat,
:

quisqiiam si migravcrit, aut episcopus aul clericus, opitrtet probiberi. Igitur clerici aut moiiachi, si in-
excommunicatus remaneat. vcnli fuerinlcoiijiirali, aut perconjurationein caluiii-
^ {Conc. Clialc. can. 6.) NuUum absolute ordinari, niam inacliinantes episcopis vcl clericis propriuni ,

neque presbytcrum, neque diaconum, neque penitus amittant gradiun.

quemquam eorum qni sunt in ecclesiaslico ordine, ii
{Conc. Clialc. can.ll.) Clericos vei laici s, qui
nisi specialiter ecclesi^c civitatis, vel vici, vel mar- accusant cpiscopos vel cli.ricos, qnomodociinqiie ct
tyrii, qui ordinandus declaratus. Horiim esl fuerit sine judicio non siiscipi ad accusandum debcre, nisi
autem ordinationem hujusmodi, qui absolute ordi- priiis corum existimatio fuerit discussa.
nantur, constituit sancta synodus ineflicacem esse, p i
Duchardus capiit
rcfert ex eoncilio apnd
istiid
etnusquam posse ad ordinantis injuriam pra;valcre. ^ Aquasfjrani cap. -i. Sic eliam Ivo part. iii, cap. 17,
c {Conc. Clinlc. can. in veteri codice saiicti Victoris Parisiensis. Nam in
1.) Qui semel suiit ordinali,
aut qui monachi facti sunt, constituimus neque ad Ed. legitur, Ex conc. Chalced. cap. 23. In Paiinor-
inilitiam neque ad stecularem dignitatein venire. mia cdita lib. II, cap. 15, Ex conc. Chalced. cap. 2L
Cum vero hocarripuerint, nisi pocnilentes ad hoc re- Sedin Pannormia nis. inl^iblioth. Colb. scriptuin cst
vertantur quod propter Deum elegerant, anathema- Excoiic. apud Aqnisijrani. D.vluz.
tizentur. i lianc Caroli coiistitiitioncm non fuisse ob.serva-
^ {Innoc. can. 17.) De monachis qui diu moran- lam docet caput tcrtium concilii Tioslciani, iibi ro-
tes in monasteriis, postea ad clericatus ordinem per- fcrtur. Tum vero cpiscopi addunt jSnnc aittcin in :

veniunt, non debere eos a priori proposito deviare. monasteriis Deo dicdlis nionaclioruin, canonicoruin, ct
Aui enim sicut in monastcrio fuit, et quod diu ser- sancliinoni(diuin, abbateslaici cunisuis uxoribus, /iliis,
vavil, in meliori gradu positus amittcre nondebet; filiabus, cummililibus morantur et cunibus.\kU' svn-
aut si corruptus, postca baptizatus, in monastcrio oduin Anglicanam apiid Cclicbyth bahitam aniio
sedens ad clericatus ordinem accedcre voluerit, uxo- 81(j, cap. 8, et concilium Mclilense, cap. 75. lo.
rein omnino habere non poterit, quia nec bencdici {Conc. Chalc. can. 24^.) Qiia; Dco senicl sacrala
^
cuin sponsa potest jam corruptus. Qiuc forma serva- sunt monasteria sccundiim cpiscoporiiiu consensum,
lur in clcricis, ma\iine cum vctus regula hoc habeat oportet in perpctinim inonastcria niiiicupari, et eo-
ut quisque corruptus baptizatus clericus esse voluis- runi rcs numaslcriis reservari et noii posse ullcriiis :

set, sponderet se u.vorem oinnino non ducere. cocuacula sieciilaiia heri. Si (pii vcro Ikcc licri per-
Caput istud sie legitur in capite tertio concilii
<!
^ miserint, cauonicis interdictis subjaccant.
Trosleiani : « Ut clerici et monachi, si intcr se ne- ^ In Codice Rivipulensi lcgitiir ,1,s(Y«,s/oh/.s in :

golium aliquod habuerinl, a suo cpiscopo judiccntur, ccelos, ct advcntus Sjjiritus suncti supcr Aposlolos ct ,

et non Fas eniin non estut divini mu-

a s;ecularibus. fideii exs])CCtatione futuri judicii diHijcnter oninibns
neris ministri lemporalium potestatum subdantur prwdicctur. Sed h;cc noii c\st:inl in c;ipi!u!aii Aqui!--
arbitrio. » B.vluz. granciisi, ncque in concilio Caithagincnsi cx qiio c;,-
{Conc. Cliaic. can. 9.) Si quis clericus cuniclerico
f
piit istiiil sumptum cst. D.viuz.
caiisam habeat, cpiscopum suuin non dcserat, et ad {Conc. Cluirl., in profcssionc fidei. ) Anno ab
"1

jiidicia s;ecularia currat, scd prius apud episccpiim Alexandro 103G, nicnsc Jiiiiio., xiv K:»Icn(ias Jiilii, a
smiin examiiict caiisam, aut cerlc cuin voliintatc ip- inagna syuodo (lidumcst: Crcdimus in uuiiiii Dcuin,
sius cpiscopi causa dicatur apud qiios parlcs ulr;c- Patrem omnipolculcm, omiiimn visibiliuiii cl iii\is.i-
 : ;

165 CAUOLl MAGNI Ori>. PARS I. SECT. I. Hi't

avaritia, u. nnlliis alicnos fincs usurpct, vcl ternii- A "icato praosnniliosc communicavorll cxcommuni-
cctur et ipsc e.
nospatruni transccndat ".

Omnibls *. — 5-4. Itcm in codem, de his qui in Sacf.rdotibus. — 37. llem in eodcin concilio infra

per.iculo constiluli sunt, ei ^ convertunl ' sead Deum, duo capitula, ut nulhis ^ prcsbyter contra suum e|;i-

iit canonicc inquirant rcconciliacionem, et canonicc scopum superbire audcat ^.

rcconcilicntiir «^. Omnibus. — 58. Itcm in eodem, ut clerici el ' ecclc-

Omnibus *. —
ineodem, ut illi qui non
35. Itcin siastici ordines '", si culpam incurrerint, ul " apud
sunl bonae conversalionis, et corum vita est accusa- ecclesiasticos iudicentur, non apud sacculares "^.

bilis ', ut " non audeant cpiscopos vel maiorcs natu Omnieus '\ — 39. Item in codcm, ut qui '^ com-
accusare <'. modaverit jeecuniam, pecuniam accipiat. Si specicni

Omnibus. — 36. Item in eodem, ut qui excommu- aliam, eandem speciera quantum *' dederitaccipict '* *>.
VARIANTES LECTIONES.
^ K. M. Langob. cap. 159 Miir. * deest i. ' s. ut converlant ad 2. deest i. ' acusabilif ^"
inter
6 et 2. deest B. cominonicaverit I. * nec ullus 2.
' ^ dccst 4. B. '" ordinis 2.
5 c. k. B.
4.
'* deesl i. '^ ''' quam B. *" accipiat 2. 5. 4. B. a. nisi aliud pro
alio solvitur cou-
^^ deest i. B. quid 1.
sentiente creditore vel commcndatore. K. M. Langob. cap. 142.
mTJE.
biiiuin factorem. Et in unum Dominum nostrum Jc- B ^ [Concil. Cartli. can. 10, U.) Alypius episcopus,

sum Clnistaiu Filium Dei, nalum de Patre unigeni- legatus provinciaj Numidiic dixit Nec illud practer :

lum, hoc est, de substantia Patris. Deum ex Deo, mittendum est, utsi quis forte prcsbyter ab episcopo
luincn cx liiininc, D^uin vcrum cx Deo vero. Natum, suo correptus, tumore vel supcrbia inflatus, putave-
non crealum, homoiision Patri, hoc est, ejusdem cum rit scparatim sacrificia Deo offrrenda, vel aiiud ex"i-

Patre substantiie. Pcr quem onmia fiicta sunt quai ,

gendum altare contra ecclesiasticam fidem vel disci-
in coclo el qii.c in terris. Qui proplcr nos ct propler pHnam crediderit, non exeat impunitus. Valentinus
nostram sulalem dcsccndil, ct incarnatns est homo prinKie sedis proviiici* Numidi*, dixit Necessario :

lactus, passus cst, ct rcsurrexit tcrtia die, et ascen- discipliiue ecclcsiasticce et fidei congrua sunt qu;o
dit in cocios. Indc venturns est judicare vivos et frater noster Alypins prosecutus est. Proinde quid
mortuos. Et in Spirilum sanctum. Eos autem qui di- videatur vestrLie dilectioni, edicite. Ab universis epi-
cunl Erut aliquando quando non erat, et antequam
:
scopis dictnm est Si quis presbyter a pra;posito
:

nasceretur non erat el quia ex nuliisexstantibus fa-

,
suo correptus fuerit, debet utique apud vicinos
ctus est, aut ex alia subsistentia vel substantia dicunt episcopos conqueri, ut ab ipsis ejus causa possit au-
esse aut convcrtibilcm Eilium Dei, anathematizat
,
diri, ac per ipsos suo episcopo reconciliari. Quod nisi

catholica et apostolica Ecclesia.
a (Conc. Carlh. can. 5.) AureHus episcopus dixit
AvaritiiB cupiditas, quain omnium malorum matrem
esse neino qui dubitet, proinde inhibenda est, ne
qnis alienos fines usnrpct, aut per pncmium termi-
150S Patruin statntos transcendat ; nec omnino cui-
quam clericorum liccat de qualibet re foenus accipere.
Quanqnam novellic suggcstiones quai vel obscnrai
fecerit, sed superbia, quod absit, inflatus, secerncn-
dum se ab episcopi sui communione duxerit, ac sc-
paratim cum aliquibus schisma facicns, sacrificiuni
Dco obtulcrit, anatliema habeatur, et iocum amittat;
ac si qiierimoniam justain adversns episcopum non
(]
liabuerit, inquirendum erit. —
(Can. apost. 32.) Si
quis presbyter, conlcmnens episcopum suum, seor-
,
sum coiiegerit, et altare alind erexerii, nihii habeiis

sunt, vcl sub generelatcnt, inspecta; a nobis formain quo reprchendat episcopum in causa pietatis et justi-

accipient; csterum, de quibus apertissime Scriptura tiie,deponatur, quasi principatus ainator existens;
divina sanxit, non ferenda sentcnlia cst, sed potius cst enim tyrannus. Et ca;teri clerici , quicunque taii
exsequcnda. Proinde qiiod in laicis reprehenditur, consentiunt, deponantur. Laici vero segregcnlur.
in mnito magis debctin ciericis praeilamnari. Haec autcm post unam et secundam et terliam epi-
b Id est, reconciiiari se postulant divinis altarilius, scopi obsecrationem, fieri conveniat.
a quibus submoti fuerant propter sua facinora et pn- s {Concil. Carthagin. can. 15.) Item placuit ut quis-

blica! poenitenliLB addicti. Ilic est verus sensus hiijus
loci, ut patet cx canone 32 concilii tertii Carthagi-
nensis. Vide notas Balsamonis el Zonarixi in Cano-
ncm scptimnm Concilii Carthaginensis. Baluz.
•
{Conc. Carth. can. 7.] Aurelius episcopus dixit:
Si quisquam in periculo merit conslitutus , et se re-
conciliari divinis allaribus peticrit, ctsi episcopus
absens debet utique presbyter consulcre cpi-
fuerit,
scopum et sic periclitantem ejus pr«ccpto recon-
, clcsiasticis,' ad alios judices ecelesiasticos, ubi est
ciliare. Quam rem defecmussaluliriconsilioroborare.
= -=" "-:—:- dictum oct Piacetminrl
pi-.p,u snn-
quod san
Ab universis episcopis -i:-t.-r« est
ctitas vestra neccssario nos instruere dignata est.
( Conc.
(1 Carth. can. 8. ) Aureiius episcopus di-
xit Placet igitnr charitati vestnc ut is qui aliqiii-
: tium electi fuerint judices, etiam apauciori nuinero
bus sceleribus irretitus est, voccm adversus majo-
rem natu non liabeat accusandi? Ab universis epi-
quis episcoporum, presliyterorum, diaconorum, scu
clericorum, cuin in Ecclesia ei fuerit crimen institn-
tuin, vel civiiis causa fuerit commola, si rclicto ecclc-
siastico judicio pnblicis judiciis purgari voluerit,
etiamsi pro ipso fuerit prolata scntentia, locum suum
amittat. Et hoc in criminali actione. In civih vero
perdat quod evicit, si locum suum obtinere maluerit.
IIoc etiam placuit ut a qnibuscunqne judiciiius ec-
-L'
jj^jjj^j, jjy(.jjjj.^,jg^ fygj.j[ provocatum, non eis obsit
•
:
quoi.um j„crit soluta scntentia, si convinci non po-
tuerint vel inimico animo judicasse, vel aliqua cnpi-
ditate aut gratia dcpravati. Sane si ex cousensu par-
quain constitutum est, non liceal provocare. Et ut
lilii sacerdotum spectacnla srecularia non cxhilieant,

scopis dictum est Si criininosus est, non admitta-

: sed nec exspectent Ucet hoc semper Christianis
,

tur. Placet. omnibus iiiterdictum sit, ut ubi blaspliemiai sunt,

e {Concil. Carlh. can. 9.) Augustinus episcopus, non accedant.
lcgatus provinci;e Numidia!, dixit statuere di- : Hoc ^ {Concil. Carthagin. can. 16.) Item placnit ut ol»>
gnamini nt si qui forte mcrito facinoruin suorum ab ricus, si commodavcrit pecuniam, pecuniam acci-
ecclesia pulsi sunt, et sive ab aliqno episcopo vel piat spcciem, camdein speciem, quaiitam dcdc-
si
;

presl)ytero fuerint in communioneni suscepli, etiam rit, accip at. El ut anie viginli qninqne annos aUaiis,
ipscpari cum eis cviniine tencatur obnoxias,_ rclu- nec diaconi ordincntrir, nec \irgincs consecrenlur
giens sui cpiscopi rcgalare iudicinm. Ab universis et ut leciorcs populum non salutent.
episcopis dictum est Onmibus placcl. :
 ;

165 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 782. i6t>

Ommbus '. — 40. In concilio Africano, ut virgi- A Oiinidus. — 43. Ilem in codem, ut nec uxor o
ues Deo sacratae a gravioribus * pcrsonis diligenti viro ® dimissa alium accipial virum, vivente viro suo,
custodia scrvcntur » nec vir aliam "* accipiat vivente uxori priore f.

Episcopis '. — 41. Ilem in eodetn, ut non liceat Episcopis. — 44 Item in eodem, ut probali a nie-
episcopo principalcm i>
cathedram * suae parrochiae non spernantur s.
tropolitano iudices
neglegere, el ad " aliqiiam aeclesiam in suo diocese ^

magis frequenlare <"-. Omnibus. — 45. Item in eodem infra duo cnpi-
Episcopis '. — 42. Itcm in eodem, ut falsa nomina tu!a, •> ut vi!es pcrsonae non habcant poleslalcmac-
martyrum et incertae sanclorum ^i
memoriae " non cusandi ". Et si in primo crimine vicli suiil falsum
venerentur ^. dicere, in secundo non habeanl potestalem dicendi '.

VARIANTES LEGTIONES.
deest l. grouioribus 4. ' deest I. * cathcram 1. " deest B. « sua diocesi 4. B decsl
* memorae 1. ^ auro 1. ^"
a.uxoram a.codd. Ambros.etaln Langobardici. "accussandil

a {Concil. Afric. can. H.) Ut virgines sacne, cum
parentibus, a quibus custodiebantur, privat;« fuerint,
ab episcopo custodiantur. Ubi autem episcopus ab-
sens est, providenli^t» gravioribus fcmiiiis commen-
denlur, ut simul habitantes invicem se custodiant
ne passiin vagando, Ecclesiai hiedaiit existimationem.
^ Cathedra episcopalis apud auctores ccclesiasti-
NOTyE.
avida fas nefasque miscebat. Hinc fabulai illac de cor-
poribus sanctorum furto subialis. Veluli cum Ratis-
bonenses putant Diouysii parisieiisis episcopi corpus
iurto subhitum apud se esse, ut Aventinus scribit iii
n libro quarto Annalium Boiorum. Coipus item sancl'.
Martiui Turonensis episcopi furto sublatum liabcre
se.jactitant Saiisburgcnses ut patet ex narratiune .

cos interdum accipitur de ipsa sede cpiscopi in eccle-
sia, aliquando de ecclesia quam Yocamus cathedra-
lem, ut hic. Primi generis cathedrae erant olim ligneai,
eliam ocvo Caroli Magni, ut ostendil hic locus ex vc-
teri homiliario Ms. EcclesiaiLugduncnsis Super ca-
qu;c exstat apud Henricmu Canisium in toiiio sexto
Leclionis antiqua^, pag. 1221. Noslri quoque Calli
corpus sancti Gregorii Magni furati suut ;ievo Ludo-
vici Pii et in monasterio Sancti Medardi Suessionen-
sis reposuerunt, si vera est narralio quai exstat apul
:

tliedrani Moysi sederuiit Scribw et Pliariswi. llac Bollandiin in tomo secundc Jauuaiii pjg. 284. Apud
verba Doniini non debemns carnaliter intetligere, ut Flodoardum lib. iii, cap. 24, llincmarus Rhemeusis
credamus Scribas et Pliarisa'os sedisse super catlie- archicpiscopus scribil Ludovico abbali Sancti Diony-
dras ligneas, sicut modo solent sedere episcopi et pres- sii pro repetendo corpore sancli Deodati, quod quidam

byteri in ecclesia. Alio vero sensu, ut diximus, est Ciso, cupidilate rerum ipsius sancli ductus, ex Diix-
civitas in qua constituta est propiia episcopi sedcs cesi Rliemensi furtim transferri fecerul in Parisiacen-
ubi debet assidue morari, nisi propter opus neces- sem parochiiim, inconsulto episcopo in cujus jacebat
sarium oporteat eum abesse. Quoniam vero non- episcopio. In Historia 23 abbalum Sancli Aibaiii, pag.
nulli, liberioris ac quietioris vitae cupidine ducti, ci- 88, legimus coipus ejusdem sancti ab Eliensibus do
vitates suas desereljanl ut ad ruslicaaas paroecias se loso titulo ac sacrilcgo scelere rctineri. Inlinitum cs-
conferrent, Carolus, jnxta constitutionem synodi Car- set oinnia perscqui. Incertas porro sauctorum Reii-
Ihaginensis, hanc iicentiam iibertatemque vivendi p quias popuUs honoraudas exhiberi vetuit ac sub iiia-
repressit. Yide notas ad Reginonem pag. 542, ctFran- ^ jore ecclesia) suai altari coHocari jussit Anaslasius
ciscum Floreutem in titulum decrctalium de transla- Germouius archiepiscopus Taraiitasiensis, ut patet ex
tione episcopi p.ig. 280. Baluz. actis ejusdcm Ecclesiai lib. iii, tit. 45, cap. i. Baluz.
c (Concil.
Afric. can. 58.) Rursum placuit ut ne- « {Concit. Afric. can. 50.) Iteni placuit ut altaria

niini sit facultas, relicta priucipali cathedra, ad ali- quic passiin per agros et per vias tanquam meiiioiiie
quain ecclesiam in dioecesi constitutam se conferre, inai tyrum conslituuntur in quibus nuliuni corpus ,

vel in re propria diutius quam oportct constilutum, aul reliquia; martyrum conditie probanlur, ab cpisco-
curam vel frequentationcm propriae cathedrai negli- pis qui locis cisdem pricsunt, si Ucri potest, evertan-
gere. tur. Si autem hoc per tumultus popularcs non sini-
d Id est, Reliqui;c. Augustinus, lib. xxii tur, plcbes tamen admoueantur ne illa loca freqiien-
de Civi-
tate Dei, cap. 8 Ad aquas Tibititanas episcopo affe-
: toiit ut qui rccle sapiunt, nulla ibi superslitionc ;

rente Projecto martyris gtoriosissimi Slephani mcmo-
riam. Sic enim legitur in anliquis libris, ut Ludovi-
cus Vives hic monct, el in vetcrrimis membranis Bi-
biiothecie Colbertinai, ubi tota ista narratio hunc
lituhim habet Sermo snncli Augustini episcopi de
: ditur. Nain quye per somiiia et per iiianes quasi re-
sancto Stepliano. Ibidem paulo post legitur Mcmo-
rati memoriam mai-tyris, qua; posita est in Casletto
Sinitensi, quod Hipponiensi cotonive vicinum est, ejus-
dem toci episcopus Lucianus populo prwcedente atque
sequente portabat. Item paulo post Per memonam
supradicti martyris, quam Possidius ilto advexil epi-
scopus, salvus factus est. In canone tamen quinqiia-
gesimo concilii Africani , cx quo sumptum est hoc
caput, memoria accipitur pro altari iu quo posit;c
suiit reliquiaj martyrum. Ideo autem istam Consti-
tutionem edidilCarolus Maguus quia s;cculo illo non-
nulli mon;ichi vinditabant fals;is sanctorum Reli-
quias, ut pluribus ostendit Ilugo Menardus in notis
ad Concordiam regularum pag. 12i. Qua de re vi-
dendus est, pryetcr c;x!teros, Amulo Lugdunensis ar-
chiepiscopus in cpistola ad Theodboldum episcopum
Lingonensem. Praeterea ea tum wtas, wllivowerm
ait in hbro octavo Annalium Trevirensium, pag. 309
poslrema; edilioni>' , Retiquiis undiqne conquirendis
deviucti tcneantur. Et omnino nulia mcmoiia luarly-
rum probal)ihter acccptetur, nisi ubi corpus aut aii-
qiue reliqiiiic sunt, aut origo alicujus habitalionis,
vel possessionis, vel pabsionis, fidclissima origine tra-
: velatioues quorumlibct liominum, ubicunque coiisti-
tuunlur altaria, omnimodo rcprobentur.
f
Afric. can. 00.) Piacuit ut
(Concil. secundum
^ cyAngahciim et apostolicam discipliuam ne(|ue di
: missus ab uxore, ncque diiuissa a marito, alteri con-
jungalur; sed ita maueant, aut sibimct reconcilicn-
lur. Quod si couteuipserint, ad poeniteuliain redi-
gantur. In qua causa legem impcrialem pcteiidam
promulgari.
s (Concit. Afric. cnn. 89.) A judicibus autcm qiios
communis consensus clegerit, non liccat provocarc.
Et quisquis probalus fucrit pcr coutumaciam nollo
obteinperaie judicibus, cuin hoc prini;e scdis episcopo
fuerit probatum, del litleras ut nullus ci communi-
cct episcoporum, doncc obtcmpeivt.
^ lu capitulis Caroli Magui excerptis ex legc Lon
gobardorum cap. ^i Icgitur : ralsa persona non ha
beat poleslnicm accusandi. 1>\luz.
i
(Concit. Afric. can. 00.) Itcm phicuit ut OiMUCS
 : .

}f-7 CAROL! MAGNI OPP. PARS I. SECT. I. 1C8

OtiNiDus '
. — 43. Itoin h\ codcin, » ut virgincs A malum a consuetiidinc prohil-.crc vcl ahscidcre <^.

non velcntur aule viginti quini[uo aniios, nisi ralio- Enscoris ". — 50. In conciiio Neocaosariensc , iii.

nabili necessitatc cogonle b. nullatenus presbitcr ordinetur ^ aiilc f

trigcsimiim
Omniiius ^. — 47. In concilio Gangarenso, ut nulii aetatis suac annum, quia dominus lesus non pracdi-
liceat oblata, quae ad pauperes pertineant rapere cavit ante Irigesimum annuin 6.
vel IVaudare * <^.
O.M-Mcus.— 51. In dccrctalibus Siricii papac, ut al-
Omnihus S.vceudotibus ''
— 48. Ilcm in codein, ut tcrius sponsam nemo accipial''.
aeclesiastica ieiunia sine necessitate ralionabili non Ei>lSC0I'lS, MO.NACMIS "*, VIKGINICUS. — [)± IlCm
*
solvantur ''. eiusdeiii, ut monachi et virgines suuin i^roposituia
SACEnDOTinus. — 49. In concilio Acironense inven- omnimodis observent i.

luin '^
est in eos qui ciiin quadrupedibus vel masculis .NiBus ". — 53. In decretalibus Innocenii papae,
contra naturam peccant, dura ct districtapenitentia. ut pax detur ab omnibus, confeclis Chrisli sacra-
Qunpropter episcopi et presbiteri, quibus iudicium pc- nienlis )

nitentiae iiiiunctuni ' est, concnlur omnimodis hoc S.vcEuDOTicus. — 54. Item eiusdem, ul '>
nomina ''

VARIANTES LECTIONES.
Ukesll. ^ dcest i. recipereuel Iaudare2,
* * <ieesM. omnibus 4. B. " saluanlur I. " iiiuectnm. /?.
' iiiiuiictaml. - deest vox, et pergit 3 c. ^ ordinct 1. '" M. et V. B. " 0. sacerdotibus 3. ''^
noniiue 1.

NOTyE.
servi vel proprii liberti ad accusationem non adinit- B communioncm suscipianlur. Discuiiatur antein ci
laiitur, vel omues quos ad accusauda publica crimina vila eoruin qu?e fuerit tempore puenileiitiLe, et ita
leges public;e non admittunt; omnes etiam infaini;e hanc huinanilalcmconseiiuanlur. Quod si q.:i per-
inaculis aspcrsi, id est, hislriones, ac turpitudinibus severanlius abusi sunthoc criiniue, prolixius tcmpus
subjecta; persona^, h^eretici eliam, sive pagani, sive habeant siibmissioni. Quol(|uot vero exacta vigiuii
judLci. Sed (amen omnibus quibus accusatio denega- annorum octatc, et uxores habenles, in hoc crimcn
lur, in causis propriis accusandi licenliain noud..;iie- incideruiit, vigiiiti quinquc annis pffinilcntia acta, ad
gandain. —
[Conc. A(ric. can. 97.) Ilem placuit, quo- communionem orationum tantumadmittaiitur: in ipia
tiescnnque clericis ab accusatorihus multa criiiiina commuiiione oratiouis altero qiiinquennio perduran-
objiciuntnr, et nnum ex ip.sis, de quo prius cgcrit, tes, pleiiam communionem cum oblatione rccipiant.
probare non valueril, ad cieleia jani iion admittatur. Quod si aliiiui et iixores habentes, et excedentes quin-
a Vide llugonein Meiiardum in nolis ad hbrum quagesimum a-tatis su;c annum, in hoc prolapsi sunt,
Sacramentoruin, pag. 211, et Caroluin Dufresuium adexilum vit;c tantum commuiiionem mereantur.
in notis ad Annaui Comnenam, pag. 419. B.vluz. 6 (Conc. Neoc. can. 11.) Prcsbyter anle iriginla
1» (Co)ic. Afric. can. 95.) Ilemplacuit ut quicunqnc annorum ;ielalem, quamvis sit digiius, nonordinelur,
episcoporum necessitate periclitaiitis pudicitia; virgi- sed observet usque ad pntirinitum tempjs Dominiis :

nalis, cum
vel petitor potens vel raptor aliquis for- enim tricesimo anno haptizatus esl, et tunc pr;ie-
midalur, vel si etiam aliquo inortis periculoso scru- dicavit.
pulo compuncta fuerit, ne non vclala moriatur, aut ^ {Siric. c. 4.) De conjugali violatione rcquisisti,
cxigentibus parentibus, aut his ad quorum curain p, si desponsatam puellam aller in matrimoniopos-
alii
pcrtinet, velaverit virginem seu velavit intra viginti sit aecipere. Hoc ne fiat modis omnibus inhihemus;
quinque annos ajtatis, non ei obsit concilium quod dc quia illa henedictio, quam nup:;B sacerdos imponit
isto annorum numcvo constitulum est. apud fideles, cujusdam sacrilegii instar est, si uUa
[Conc. Gang. can. 7.) Si quis oblationes fruc-
«^-
Iransgressione violetur.
tuum EccIesiiB dehilas voluerit exlra ecclesiam acci- i
{Siric. c. 6.) Praeterea monachorum quosdam at-
pere vel dare pnicter conscienliam episcopi, et non que monaclium, abjecloproposito sanclitatis, in lan-
magis cum coiisilio ejus cui hsec credita sunt de Iiis tain proleslatis deinersos esse lasciviam, utprius clan-
agenduin putaverit, anathema sit. culo, velutsub inonasteriorumpi:a;textu,ilIicila ac sa-
{Conc. Gancj. can. 19.) Si quis eorum qui in
(1
ciiiega secontagionemiscuerint, poslca vero in abru-
proposilo suiit continonlia} pr«ter necessilatcin cor- pUiin coiiscienli;E desperatione perducti , de illicitis
poralem superbiat, et jejunia communia, quae lotiiis complexibus lihere filios procreaiint quodetpuhiicae :

Ecclesiae Iraditio celebrat, putaverit dissolvenda,
perfectam scienliam esse apiid se judicaiis, ana-
tlicuia sit.
" Flodoarduslib. iii, cap. 21, deepistolis Iliiicniari
Jounnis Rotlioinafjensi, respondens ad interrogationem
ipsius de quodani clerico qui ud Ecclesiam quondam
promotus regendam, ordinari per ivlatem rite non po-
terat. Bai.uz.
(Conc. Ancxjr. can. 15.) In litulo Gnieca veiba
' i{Innocenl, cap. 1.) Pacem igitur asserisante con-
liaiC sunt \i.i(ji twv «"Aoyiuo-Kfiev&jv, 'nZi uloyivojxivuv,
: fecta mysteria quosdam populis imperare, vcl sihi
qnx nos latine possuinus dicere De his qui irratiu-
nabiliter versati sunt, sive versanlur. Sensus autein in
hac sententia triplex csse potest, qui ex suhjeclis
conjicitur, aut de his qui cmn pecoribus coitu niixti
suiit. aut more pecuduin incesta cum consanguineis
coinmiserunt, aut cummasculis coiicuhuerunt [liucus-
qne el Bened. lib. iii, c. 35G, quce apud Isid. dcstderan-
tur). Quolcpiot igilur aiUe vicesimum «tatis suai an-
niun tale ciiinon admiseruiit, quindecim annis in
p enitenlia exactis, oralioni tanluni iiicipianl parti-
cipaii ; et quiuquennio allero in coinmunione
plici perdurantes, post viccsinuim
legeselecclesiastica jura condemnant. Has igilurim-
pudicas detestabilesque pcrsonas a monasieriorum
cuoLu ccclesiarumque convcntibus eliminandas esse
mandainus:quatenusretru.s8einsuisergastulis,lantum
fticinus continua lamentatione dellentes, purilicalorio
possint p rnitudinis igne decoquere, ut eis vcl ad
mortem saltein , solius misericordiae intuitu, per
D communionis gratiam possit indulgentia subvenire.
: inter saccrdoles tradere, cum post omnia, qu;e ape-
rire non debeo, pax sit necossario indicenda, per
quam constet populiim ad oinnia quae in mysleriis
agunlur atque in ecclesia celcbrantur pra^huisse con-
sensum, ac finlta esse pacis coiicludentis sigiiacula
demoustrentur.
k Augustinus in Gollatione iii Carlhaginensi, 250 :
« In ccclesia sumus in qua C;ccilianus cpiscopatum
gessit et diom obiil. Ejus nomen ad allare recit;i-
mus. » Vide S. Gregorium lib. iii, indict. 12, epist.
siin- 37. Concilium Tuligicnse habitumcirca annum lOij
cum oblatioiie ad < licc inier lideics moriuos corum nominaad sacruin
 .

im CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — A>. 789. iTO

puplice non rocitcnUir anto proconi saccrdolalcm ". A Fpiscopis ". — HS. Iteni eiiiS'.!cm, ul si ijuis saror-

Episcopis ', SACEKDOTicus. — 55. Ilcni eiusdem

'^
dotimi conlra constitnla decretalia praesumpliose
ut niilli sacerdotum liceal ignoraic sancloruin cano- agat, et corrigi nolens ^, ab olTicio suo submo-
niim instiluta ^. veatur e.

Episcopis. — 56 '. In decretis Leonis papae, sicut Episcopis^ — 59. Iii dfccrclis Gelasii pnpae, ut
el in Sardicense concilio, ut cpiscopi alterius cleri- nulltis episcopus viduas velare pracsumat " f

cum adse non soliicitent, nec ordinent c, Episcopis ^. — Haec enim, dilectissimi, pio stu-
iO
Episcopis *. — 57. Item eiusdein, ut.nuUusepisco- dio et magna dilectionis inlentione vestrain uniani-
pus servum alterius ad clericatus oflicium sine do- nii!,atem ammonere studuimus, quae magis necessa-
mini sui vclunlate promovcre praesumat. Et hoc ria vidcbantur, ut sanctoruin patrum canonicis tnsti-
Gangarense concilium proliibetd. lulis inhaercntcs, praemia cum illis aeternae fclici-

VARIANTES LECTIONES.
' E. el S. B. ^ in decretis Celestini papae B. ^ capp. 56.-60 desunt 3. " deext l. " decst l. ^ noles I.
ilein 1. " liic 25 absque dislinctione perfjunt codd. i, 4. ^ itcm alia capitula b.

INOT^.

allare rocitentur. > Ponebant super allare nomina de-criptum cx quodam veleri Codice, in quo
libri
quai recitanda erant, ut patet ex veteri Codice Co- Floro. Ex quo confirmatnr id quod
tiibui;ur huic
loniensi quem Pamelius laudat in lonio secundo Li- adnotalum fuit in Petavio, ut deinceos ambigi non
lurgicon Ecclesice Latinai, pag. 180, ubi ita legebalur possit quin sit Flori. Baluz.
:

< Memeiito, Domine, famuiorum famularumquc tua- a {Innocent. cap.

2.) De nominibus vero r^citandis
rum et eorum quorum nomina ad memorandum anlcquam precem saccrdos faciat, atqne oorum obla-
conscripsimus, ac super sanctum altare tuum con- £ tibnes, quorum nomina recilanda sunt, sua oratione
<

scripla adesse vidcntur. » Qim verba legisse se in commendet, quam superfluum sit, el ipse pro tua
aliquot antiquis Codicibus refert eminentisdoctriiia;, pnidentia rocognoscis ut ciijus liostiam iiccdum Deo ;

pietatis, dignitatisque ac immortalis memoriae vir offeras, ejus nomen anle insinuos, quamvis iiico-
Joannes Bona, cardinalis, lib. ii, Liturg., cap. 11. giiilum illi nihil sit. Prius ergo oblalioncs sunt com-
Probalur eliam istud ex vetustissimo libro sacra- mendaiuhr, ac tunc eorum noinina quorum oblatio-
menlorum monaslerii Gellononsis in Septiniania, ubi ncs sunl edicenda ut inler sacra mysleria noini- ;

ita legiiur, cap. 316 « Praitende, Domine, miscri--

: ncntur, non inter alia qux anle pra'niittimus, ut ipsis
cordiam tuam famulis et famulabus luis quorum niysleris viam futuiis precibus ;tpcriamus.
commemorationem agimus, vel quorum nomina anle ^ {Coclestinus, distinct. 38, can. 4.) iNulli sacordo-
sanclo allario tuo scripta adesse videntur, quorum tum suos liceal canones ignorare, nec quidquam fa-
niimerum et nomina tu solus Dominus cognoscis, cere quod Patrum possit regulis obviare. Quaj eniiii
dexterai coelestis auxilii, ut te lolo corde perquirant, a nobis res digna servabitur, si decretalium norma
el qui digne postulant assequantur, et animabus fa- conslitutorum pro aliquorum libitu, licentia populis
nuilorum famnlarumque tuariim omnium fidelium permissa, frangatur ?
catholicorum orlhodoxorum qui tibi placuerunt quo- = {Leo, c. 39.) Alienum clericum, invilo episccpo

rum commemorationem aginuis vel quorum nomina
ante saiicto allario scripta adesse videnlur, reniis-
sioiicm cunctorum iribue peccatorum, indulgentiam
quam semper oplaverunt piai supplicalionis conse- C ost utiiius aulpretiosius, audet vel allicerevel leiierc.
quantur. Pi r Dominum. B Ex quibus locis videUir
colligi non coiisuevisse recitari nomina singulorum,
sed omniiim in aversione, eorum videlicet qui in al- compellat. Si auiem longius recessit, lui pra;copii
tari conscripli eranl ut presbyler celebrans de liis
pra^cipue cogilaret in oblaiione sacrificii. In eclogis
lamen Amalarii legimns sevo Caroli Magni sueliini in
ecclesiis nostris fuisse recilari nomina fidelium vi-
voruin et defunctorum in ea missK parle qiiam nos
canonem appellamus, non quidein in aversionc, sed
pronuntialis singulorum nominibus. Aliquando no-
minum recilaiio fiebat a subdiacono retro allaro.
Probatur islud ex libro Sacrainentorum in editioiie
Menardi, pag. Wi. « Subiiiaconi a rclro altari, ubi
memoriam vel nomina vivorum
navcrunt vei recitaveiunt,
niiin. j Auctor oxogeseos in
priinum dicilur, Memenlo,
mnlarumque tuarum, et sic
omnium circiimadstanlium, manifesliiin est quod
quasi quidam locus sit ubi aliquibus specialiler no-
miiiali>, eiiam caiteioiuni qui assisUinl in ecclesia
conimemoratio adjiingatur in quo uti<pie loco ;iut:
liberum est sacerdoii quos desideiaverit peculiaiiler
nominare et nominalim Deo commendaro, aut corie
illud ab antiquis observatum est ul iiii olferentiuni
ipsius, neino suscipiat, nisi fortc cx placito cliari-
tatis id inler dantem accipieiitemque conveniat. Nam
gravis injuria; reus est qui de fratris ecclesia id quod
Itaque si intra provinciam les agitur, transfugam
clericum ad ecclesiam siiani metropolilanus redire
aucioritaie revocabitur, ut nec cupiditati nec aiiibi-
tioni occasio relinquatur.
^ {Conc. Gang. can. 5.) Si quis servum occasionc
religionis doceal dominuin suum conteinncic ct ojus
minislerium deserere, ac non potiiis docuerit eum
doiiiiiio suo bona (ide ct cum onini bonorificcntia dc-
servire, anathema sit.
e {Leo. c. 5.) ILtc
itaque admonitio nostra de-
nuntial., quod quis fratrum conlra ha)c constilula
si
venire lcnlaverit, et prohibita fiicrit ausus admittere,
el luoiluorum nomi- a suo se noverit oilicio submovendum, nec commu-
pioceduat posl diaco- nionis nostne fntunim esse coiisoi tem qiii socius
Canonem missai « Cum: csse non voliiit disciplina;. Ne qiiid voro sit qiiod
Doinine, faiiiulorum fa- pnelermissum a nobis forte credatur, oninia decre-
deiiulc subjungitur, et talia conslituta, tam beal;c recordationis Innoccntii
r» quam oinnium decessoruin noslrorum, qiuc de ec-
clesiasticis ordinibus et canoiuim proniulgata snnt
disciplinis, ita a vostra diloctione cuslodiri debere
mandamus, ut si qiiis in illa commiseril, vcniam sihi
dcincops noverit donegari.
f {Gelasius, c.
13.) Viduas anlcm velare pontifi-
cuiii nullus attenlel qiiod noc aucloritas divina do-
:

noinina recilarentur. » Exogeseos istiiis auctorem h gat, nec canonum forma pr;«stituil. Non est ergii
esse Eloruin rcperi notalum manu clarissimi viri ponilus usuipandum, cisquc sic occlesiastica siinl
Pauli Pelavii senatoris Parisionsis. Inler schedas au- inferenda pra^sidia, ut nihil commillatur illicilnm.
loiu Pc:ri Fraiicisci Cliiillclii ropori initiuin islius

Patuol. XCVIl.
 171 B. CAROI.l MAGNl orP. TARS I. SECTIO PRIMA. {72
lalis accipcre mcrcaniini. Scii namquc prmlcnlia A dhUtnlia personartim, quia f)ei iudicium est. Prirno
vcslra qiiam lerribili anaihcmatis ccnsura fcriun- namqiu; iudici diligenlcr disccnda cst lex a sapicnli

tnr ' qui pracsunipiiosc contra sluluta univcrsalium bus populo conposita, nc pcr ignorantiani a via ve
conciliorum vcnire andeant ^ Quapropler ct vos di- ritatis erret. Et dum ille rccliim inlcllcgat iudicium,

ligeniiusammoncinus, ul onmi inlcnlionc illud orri- cavcat ne declinct, aut per adolationcin aliquoruiii,
jjile execrationis iudicium vobis * cavcre studcalis, aut pcr amorcm cuiuslibet amici, aut per timorem
sed * magis canonica siatula " scquentes, etpacifi- alicuius potenlis, aut proplcr pracmium a recto iu-
ca unitate nitenlcs, ad aclerna pacis gaudia pcrvc- dicio dcclinel; ct honcstum nobis videtur, ut " iudi-
iiire ^ digni efliciamini '. Sunl quoque aliqua * capi- ces ieiuni causas audiaiit et discernant.
tula quae nobis ® utilia huic praccedenli ammonilionc Omn;i>.iis. — G3. Itcin habeinus in lcge, Doinino
subiungere visa sunt. praecipicnte : Non per'urabis in nomine meo, nei; po'-
Omnibus. — GO. Primo omnium "*, ut fides ca- nomen domini Dei tui, et nec adsiimes nomcn Do-
liies

i.1 iholica ab episcopis ", presbyteris, diligenter lega- mini Dei tui in vanum '". Ideo omnino ammonendi sunt
omni populo pracdicetur; quia hoc prinuim
lur, ct onmcs diligenler, ul caveanl periurium, non solum
praecoptum est domini Dci omnipotcntis in lege : in sanclo cuangelio, vcl in aUare, seu in sanctorum
Andi, Israel, qtim Dominus Deus tuus Deus unus cst. jj
reliquiis, sed et in communi loqucUa; quia sunl a!i

Et ut ille diligalur ex tolo corde, et ex iota inenie, qui qui pcr caritatem et vcritalcm iurant, et ca-
et ex lota anima, el ex tota virtute nostra. veant se a iuramento '" nominis Dei, el nesciiint qiiia

^a Omnibus. '^ — 61. Ut pax sit et concordia et uni- idem Deus quod est caritas et veritas, dicente lo-

animitas cum omni populo christiano, inter episco- hannc apostolo, quia Dens carilas est. Ilem ipse Do-
omnes ubique seu
pos, abbatcs, coiniEcs, iudices, ct minus in Evangclio Ego : suni via et veritas. Ideo
iiiaiorcs, scu minorcs pcrsonas; quia nihil Deo sine qui in veritate et caritate iurat, in Dco iurat. Itcin
pace placet, ncc mnnus sanctae oblationis ad altare, cavendum est ne farisaica ^' superstitionc aliquis
sicul in Domino praecipieiite legi-
euangclio ipso plus aurum honoret quam altare ne dical ei Domi- ;

mus; quia secundum mandatum est in lege:

ct illud nus : Sttilte ct caece, qnid est maiiis, aurum vel al-

Diliges " proximum tuum sicut le ipsum. Itein in tare quod sanclificat aurum ? Set el nobis honcstuni
Euangelio : Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabun- videtiir, ut qui in sanctis '' habeat iurare, hoc ieiu-
lur. Et itcrum : In Iwc cognoscent omnes quia mei nus faciat, cuin omni honeslale et liinore Dci. El
discipuli eslis, si dileclionem liabueritis ad invicem. h\ sciat se ralionem reddilurum Deo uniuscuiusque iu-

Itoc cnim '' pracccpto discernunlur filii Dei ct filii ramcnli, ubicumque *^ sit, sive intra aeclcsiam, sive
diaboli ;
quia a filii diaboli scmper disscnsiones et G extra aeclesiam. Et *^ ut parvuli, qui sine rationahili
'^'*
discordias movere satagunt : filii autem Dei semper aetate sunt >=
non cogantur iurare, sicut Guntbodingi
paci et dilcclioni student. faciunt. El qui semel periuratus fuerit, nec testis

Omnicus ". — 6:2. Utquibus dala cst potcstas iudi- sitposlhaec, nec ad sacramentum accedat, f"
necin sua
oandi, iuste iudiccnt, sicut scriptuin est ilusle iudicate, causa vel alterius iurator existat '".

filii Iwminum. Non in muncribus, quia munera exce- Ommbus ". — C4. Item habemus in lege Domini
cant corda prudentium, ctsubvcrtunt verba iustorum. nuiAndalum : Non augnriamini ; et in deutcronomio :

Non in adolalione, nec in ccnsideralione personae, Nemo sit qni ariolos sciscitetur,^'' vel somnia observet,

sicut in deutcronomio dictum est Quod iustum est

: vel ad aiiguria intendat. Item : Ne ^^ sil maleficus,

peregrinus, nuUa " sit **.

*"•
iudicate. Sive cives sit ^^ille, sive nec incantdtor, nec pitliones ^ consultor Ideo

VARIANTES LECTIONES.
ferientur2, feriantur
» ? 4.. audent B.
" ^ deest 1. * Et /?. " instituta 2. 4. B. « venire B. "<
di-
gnemini 2. 4. * alia 4. B. ' vobis B. "• o. admonemus ut B. " e. et p, B. 4. 3 c.
*'^
deest \. " di-
ligis 1. '*
eum 1. '" dcest 1. '* civissit 4. B. " nullus 1. '^ ultima capitis verba inler leges Langob. I{.

M. cap. i2. Mur. Iiabe7itur. '^

vacuum 1. ^" iuromento 1. " farisiaca 1. 2. " quicumque 2. ^^ quae se-
^' buntgodingi 2. gundbodingi 4. gonebii
quuntur inter Langoburdica edicta habentur cap. 39. Murat.
*" e. nisi acci-
digni 5. gunebodigiii 3 c. B. gundebanda lege viuentes Amb. s. gundebada I. v. V. Vn. E.
** nerao ** phitones
pial poenitentiam V. Vn. E. '"'
deest l. ^' susciletur 1, 2. 3, B. 1, pittones 4 ;
pythonisl/. ^" consolatorl, 3; consultur 2 ; consulatur 4.

NOTiE.
a Eginhardus, cpist. 62. « Dsemones quippe, ut ma- D Reginonem, pag. 590.
nifeslissime patet, disscnsione et perlurbatione bo- « Post h;icc verba sequitur in vulgalis editionibus

norum hominum gaudent, et discordia delectantur.» Capitularium, sicut Gunebodigni faciunt. Ccrliim csi
Sergius II, in epistola de Vicarialu Drogonis : < At aulem eam clausulam additam fuisse a Joanne Ti-
contra qui hcHa volunt, quia diaboli ftlii sint palam Uo. Non exstal eniin in vetustis exeinplaribus Anse-
datur intellegi. » gisi neque in editione Basileensi. Pari licentia
,

1) Hoec est vera lectio, quam exhibent omnia fere eain correctores Roinani addiderunt apud Gratia-
vetera exemplaria. In uno tamcn Vaticano, in Me- num, ul illic monuimus. Yide etiain notas ad Regi-
tensi et in Camberonensi legitur audet jurare.
,
nonem, pag. 590.
Quain lectionem habet eliam Regino, et post euiii •1 Ha'C et qiuc sequuntur non exstant in Codice
Rurchardus, Ivo et Gratianus. Burchardus porro Colberlino, sed ista lantum contra Ecclesiam, vel :

pro sua audacia constitutionem hanc tribuit papa) clericorum accusator existat. Baluz.
e In Codicibus regio, Trecensi, Tiliano , Thuano,
Cornelio, quia nolebat eam laudare ex libris Capitu-
larium. Vide nolas ad Gratianum, pag. 552, et ad uno Sangallcnsi, el in meo lcgitur consulator, itciu-
 : ,

«73 CODEX DIPLOMATICUS. - - CAPITULARIA. — An. 789. 174

Ijraecipuaiis ut • a cauculatores nec incanlalorcs % A Episcopis ", Omnibus ®. — 66. Item ut homicidia
Moc " lemposlarii vel obligatores non fiant ; et ubi- iufra patriam, sicut in ' lege Domini interdictum esi,

cumque sunt cniendenlur, vel claninentur. nec causa uitionis ncc avaritiae nec latrocinandi non
Iteni « de arboribus vel petris vel fontibus, ubi ali- fianl. Et ubicumque inventa fuerint, a ^ iudicibus
qui stulti luminaria vel alias observationes faciunt, nostrissecundum legem ex noslro mandato vindi-
omnino mandamus ul , iste' pessimus usus et Deo centur. Et non occidatur homo, nisi lege iubente.
ubicumque
execrabilis, invenialur, lollatur et di- Omnibus '. — 67. Item et furta et iniusta conu-
slruatur. bia, necnon et falsa teslimonia, sicut saepe rogavi-
Omnibcs '. — G5. llem praedicari necesse est quan- mus, prohibete diligenter, sicut et lex Domini pro-
tum nialum silodiumvelinvidia; quiainlegescriptum hibet.

est : Non oderis fratrem tuiim incorde tuo, sed publice Ommbus. — 68. Et hoc cum magno studio ammo-
argues eum. Item lobannes evangelista : Qni odit nctc '", ul filii honorent parentes suos ; quia ipse
fratrem suiim , liomicida cst. Item in Euangelio : Si Dominus dicit Ilonora patrem tuum et matrcm
:

pcccaverit in le frutcr luns, vade et corripe eum inter tuam *', ut sis longaevus super terram quam Dominus
te et ipsum solum : et cetera quae ibi leguntur. De Deus tuus dabit tibi,
avaTitia autem aposlolum legimus dicenlem Avari- B Sacerdotibus '-. :
— 69. d Lt episcopi diligenter '^

tia, quae est idolorum servitus, cavenda est. Item de discutiant per suas parrochias praesbileros, eoruir.
concupiscentia legilur, quod radix sit omnium ma- fidem, baplisma, et missarum celebraliones, ut et fi-

lorum. Et in lege : Non concupisces * rem proximi dem rectara teneant, ei baptisma catholicum obser-
tui. vent, el missarum praeces bene intellegant, et ut

VARIANTES LEGTIONES.
' Ht nec B. ' nec i. deest I. ^ deest I. * concupiscis 1. * deest B. * deest i. ' deest 1, 5. ad
2. ^deest\. '"
admoneudum est /?. " tuum 1. ^^deesti. '^diligenlur 1.,

notj:.
que editione Basileensi. In altero Sangallensi,
in b
Quifulgura et tonitrua aliasque aeris lcmpesta
Philones consulantur. Yeteres librarii Sfcpe confun- tes excitare se posse profitebanlur. Yide notas ad li-
debant vocabula consolatio consultatio , conlntio. , brum Agobardi de Grandine el Tonitruis, pag. 68,
Utcndum est exemplis. Nam hinc eruditi possunt in- et Reginonem, lib. ii, cap. 555, 555. Id.
terdum emendare corruptos veterum Auctorum li- c \'ide sanctum Gregorium
lib. vii, Iudict. l.cpist.
bros. Petrus Pilhoeus in nolis ad collationein legum 5 ; sanctum Eligium in homilia edita in tomo quintc
p
Mosaicarum, pag. 131 :ConsuUationis vet. consolatio- Spicilegii Dacheriani pag. 215, 217 ; Reginonem lib.
nis. Quo modooptimo Servii exemplari scriptum
et in II, cap.358, 359. Ubi videnotas. Yide etiam capitula

est eo loco jEneid. Augurium est exquisita

, lib. iii data presbyteris, quae Sirmondus descripsit ex Vati-
deorum voluntas per consolalionem avium aut signorum. cano et CasinensiCodicibus. 1d.
Faustus Reiensis epislola quinta Pro cujus timore :
Sapienter sane ac prudenter ista jubet CaroUis.
«1

et amore consolatio ipsa tractatur. Ubi legendum est

Nam qui ad presbyterii gradum aspirabant, Ulteris
consultatio. Sic i» epislola 21 IIormisdLe consolalio tandiu dabant operam donec ad ordinalionem perve-
dicitur qu>T, consultalio dicla fiiit in epistola 17. Cum nissent, et tilulum ab episcopo suscepissent. l'osloa
autein hbrarii diibilabantutra Iectiopr;ieferendaessot, plerique lilterarum studia oniittebant, ut patet cx
utramque ponebant; ut in epislola 36Hincmari, pro Fiodoardo lib. iii, cap. 28, de Epistolis Hincmaii •

diversorum Patrum consolatione velconsultatione. Nam Item pro quodam presl-ytero qui ea qu* de suo
«
in opiisculo 45 capitulorum, cap. 25 et 43, legitur
ministerio quondam didicerat, post ordinationcm
sinipliciter, pro divcrsorum
Patrum consolatione. suam per incuriam fuerat oblitus. Itaque episcopus
Sumptus est autcm
locus ex deoreto Gelasii de iste
cum diwccsim suam circuiba!, petere tenebatur a
,

libris canonicis et apocryphis, ubi pio eo (|uod Hinc-

presbytero « Si Epislolam et Evaiigclium bene legere
niarus hic Iiabet consolutione, Nicolaus priinus con-
possit utque saltcm ad litteram ejus sensum mani-
sultatione posuit in epistola 42 ad archiepiscopos et
feslare, ut legitur in inquisitione qu* exstat in libro
episcopos apud Gallias conslitutos, cujus partem re-
primo Kcginonis de ecclesiasticis disciplinis. Rediit
ferl Gratianus, dist. 19, cap. Si Bomanorum. In Icge
deinde lucc temporum infelicitas, ut colligitur ex ora-
Burgiindionum, lit. 60, § 1, legilur ; nova lege fntu- D tione 26 Isi Joii Clarii episcopi Fulginatis in
ris temporibus consulatur. Pro quo Codcx Bigotianus sermo-
nemDominiinmontehabitum, ubi optimus iUe epi-
habct consolntur. Apud sanctum Ambrosinm sermone
scopus sic clerum suum alloquitur < Date pr;vterea :
sexto legitur sine cdiqua pradicationis consolaiione
:
operam ut eos in littcrarum sludia progressus facia-
dimiserim. Hic vero vetustissinius Codex ecclesite
tis ut in divinis lectionibus vcrsari quotidie
Lugdunensis habet consulatione. Sic lib. v Capitula- et ea in
ipsis conlicere spatia possitis qux vestii ordinis
rium, cap. 35, pro eo quod quidam Codices logunt ho-
minibus suntconsentanea. Alioqui neexspectet quis-
consultandum, aiii consulendum, Normannicusetunus
quam vestrum se ad sacros ordincs esse a me promo-
Sangallensis habent consulandum. Plura excinpla si
vendum qui ea (puc leget, saltem in sanctoruni Evan-
quis requirit, consulat Salmasium in nolis ad Julium
gchorum contevtu, non sii idoncus iiilelligere. Nam
Capiiolinum, pag. 92. Illud tanlum addain, dictum
hoc iuvisendarum Parocbiarum lemnoie neminem
aliquando fuisse consulare pro consolari. Forlunalus,
fcre sacerdolcm rcperi qui c;i qua; Ieg"eret, sciret in-
lib. IV, cap. 6, in Epitaphio Exolii episcopi
civitatis lcrprelari. Ea de causa hanc sahiberrimam Consti-
Lemovicina;
lusioncm in Synodo siia anno 1547. Edidit i Illud :

6ed quia non licuit, populum spes consulat illa in priniis, (piod mullorum, ncdicani omnium,
liuuc quod pro meriiis vexil ad astra fnles. malo-
rum in Ecclcsia Christi causa cst, cavealur, ne teme-
Baluz. reac sinejudicio saccr.lotes recii)iantur, prics"rlim
a Ita plerique Codices. Alii
, calculatorcs. Rcgius ad curam animarum. Nam in hac visitatione d(pre
Trecensis, et mcus, augurialorcs . Vaticanus umis, h( ndiuius maximam in e s ignorantiam, nt nonnulli
Colbertinus, et uiius Sangallensis, auquralores. Id. nonsolum niliiUoruin iiuelligani mx iegunl, vcrmL
17r> B. CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PlilMA. i76
» psalmi (lij^no socundiim (livisionos vorsunm nioilu- A Iionoro sorvcnlur ; ct ut socularia ncgotia vcl vani-
lonlnr, ct Dominicam oralioncm ipsi inlcllogant, ct loqiiia in ecclcsiis non agantur, quia domus Dei do-
oinnibns praediccnt intcllcgcndam, ut quisquc sciat mus orationis dcbet esse, non spclunca latronuin; cl
([uid petat a Dco : ^ el ut Cloria Patri cuni omni ut intenlos habcant animos ad Dcum quando veniunl
Iionore apud omnes cantetur; et ipse sacerdos cum ad missarum sollcmpnia, et ut non exeant ante con-
sanctis angclis et populo Dei communi voce Sanctus, pletionem bencdiclionis sacerdotalis.
Sanctus, Sanctus decanlet. Et omnimodis diccndum Sacerdotibus '*.
— 71. Sed ct hoc llagitamus ve-
est prcsbiteris ct diaconibus ut arma non porlcnt, scd '^
stram ^ almitatcm, ut ministri altaris Dci suum mi-
niagis se confidant ' in defensione Dei qnam in armis. nisterium bonis moribus ornent, seu ^ alii canonici
Aliquid sacerdos -, ALiQuiD popuLus J*.
— 70. liom ohservantiae * ordines ', vel monachici * propositi
*

placuit nobis animonere reverentiam vestram , ut congregationcs obsecramus, ut honam et proba-

'" ^

unusquisque vestrum vidcat per siiam parrochiam, hilem " habeant convorsalionem sicut ipsc Domi- ,

ut aecclesia Dei suuin habeat honorem, simul et a!- nus in Euangelio praecipit : Sic luceat lux vestra co-
taria secundum suam (iignitatem venerenlur, et non ram liotnimbus, ut videant opera vestra bona, et glori-
sil (lonius Dei ct altaria sacrata pervia canibus, et ficenl Patreni vestrum qui in celis est ; ut corum
ut vasa sacrata Dco cum magna veneratione ha- bona conversatione mulli protrahantur ad scrvitium
beantur, et ut sacrificia sanctificata cum magna di- Dei. Et non soUim servilis conditionis infantcs, f seil
ligcnlia ab eis colligentur qni digni sunt, vel cuin cliam ingenuoium filios adgregant sibique sociant '*.

VARIANTES LECTIONES.
confulent 1, 3; se deesl B.
' * sacerdotibus 3, B. ^ omnibus 3, B. lola rubrica deesl 1,4. dcest i. '^

* scu et B. ® observanlia B. ' ordinis A. B. " monachi 2, 3, 3 c. i. B. * proposilo B. '"

consccra- ,

lionis B. " p. vilain et c. h. B. '* adgregent

s. socient 4. B.

110 rcctc quidcm logore scianl. In nonnullis florentis- B aposlolica, sed virtutc hostili Haistulfum qualemcun-
simi istius regni provinciis, cum plures in una doino que regem Christianum oppressit et Italiam domuil.
siint (ilii,primus deslinatur conlinuandLB genealogi;c, atquejuslitias sancli Petri obtinuit. t Et paulo post
alier studiis littorarum traditur ut presbyter esse « Et vos ergo solis orationibus vestris regnum contra

possit : pour etre prctre ; sic enim loquuntur

// etudie
]»areutcs. Ubi vero orJinati sunt in gradu ctijiis
causa accesserant ad sludia litierarum libros dein-
ceps non tractant, sed viiam in otio et silentio per
summam ignaviam et inerUam transeunt parlim
labernas ingredientcs bibendi et edendi causa conlra
sanctorum canonum instituta et capitularia sanctio-
num, partim venalioni et aucupio ludoque operam
(lautes contra velerem disciplinam. Vide conciUum
Cloveshovi;ie, cap. 10. Baluz.
a Auctor Vit;ie Alcuini « Juveuis psalmorum modu-
: nem fuissea tributo quodDanegeldum vocabant, « quia
lalionem secretam non tantum quantum aliam lectio-
ncm amaveral. » Id.
^ In
codice Rivipullonsi sic legitur hic locus
Nortmannos et alios impeteutes dcfendite, et nostram
defensionem nolite quaerere. « Contra sanctus Anibro-
, sius in serm. 8G : i Ubi sunt qui dicunt plus quam pre-
ces sanctorum Uominum arma posse ? Ecce una ora-
,
tio Elisaii totum exercilum vulneravit, et unius pro-
phet;B meritis omniiim esl hostium niimerus captiva-
tus. » In legibus Edouardi regis Anglia^, qiuB in ap-
pendicc Bedaj edit;c sunt, legitur, cap. H, Ecclesiani
Anglicanam et etiam omnem terram qu.ne in dominio
Ecclesiae erat, ubicunque jacebat, Hbcram et immii-
magis in Ecclesiye conlidebaul orationibiis quam in
armorum dcfensionibus. t Et Paulus papa, in epist.
20 Cod. caroUni, quse data est ad Pippinum regem,
:

t Et ut Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto cum ait regalis potcntise culmen plus fidei virtute (piam
o:nni honore apud omnes cantetur etipse sacerdos r bellatorum armis pnesidio et fortitudine circumleg
:

cum sanctis augelis et dominationibus et polestati
bus, et coeli ccjolorum virtulibus, el cUerubim, et se-
rapbim et populo Dei, etc. » 1d.
Legibus cnim cautum erat ne sacerdotes arma
1=
tractarent, neve agitatores sanguinisessent. Postea
lamen censuerunt principes debere illos reipublicae
Elegans porro el festiva est narratio de Philippo Au-
gusto et clero Rhemensi apud Willelmum Britonom
in Ub. II PUilippidos. Narrat eniin Willelmus PUilip-
pum, gravi bello implicitum, subsidium petiisse a
personis ecclesiasticis provincise Rhemensis, istos
vero respondisse in hunc modum :

auxilia ad arcendos hostium incursus. Illi vero pre-
rcs suas offerebant. Hincmarus epist. 9 ad episcopos
Uemensisprovinci;Xi, cap. 4. « Qua dere nobis episco-
pissatis agendumest ne in consiUo quod a nobis Rei-
l»ablic;c ministri secundum Domini Regis mandalum
pelierint, a noslro ministerio excidamiis, et nc de au-
xilio, quanlum Deus uuicuiipic nostrum posse dede-
rit, abscedamus sequentes sententiam Domini dicen-
, pag. 208. Id.
tis: Picddilo qu;c sunt CaisarisCiBsari, etqmx' sunt Dei
Qui pro roge suo Regi suffragia summo
Funderp cuin precibus aiiioi se jure leneri,
Non solidosdare vel ceiisurn, ne posiea forte
Etciesiif parianl ex consuelu(Jiiie damnum.
Memorabilem historiam diaconi arina portantis exhi-
bet vetus charta Landaviensis, a clarissimo viro Gu-
lielmo Dugdalo edita in tom. III Monastici Anglicani,
Ed. Basil., altitudinem, sed Heroldus reposuit
<i

Deo. In auxilio igitur praibeamus arma divina, jejunia, ahnitatemhi marginc. Sanctus Bonifacius, epist. 92 :

orationes, lacrymas, implorationes ad sanctorum suf- t Proptorea almitatis vestra; clementiam diUgenter iii

fragia; et auxiiiadivina per nos nostrasqueparochias. Dei nomiue deprecor. » Id.

Cum per h;ec cpiscopi se excusarent a pr;BSlandis sub- e IIcc est lectio Edit. Basil. et omnium vet.
si.liis in inaguis regni periculis, ministri regii ropone-
D oxemplarium, uno excepto Tiliano, in quo scriptum
bant rcmpiiblicam aliis auxiliis indigere, ct Pippinum cst : « Obsecramus ut bonam ct probabilem vilam et
regem , cum in Italiam profectus esl ad dcfcnsionem conversationeiu habeant. > Quae sanelectio exstat in
Se(iisapostolic;ie, non ex communicatione apostolica, capitulari Aquisgranensi Id. .

sed virtiito hostili liaistulfum rcgem Longobardorum f Vita sancti Meinwerci, episcopi Paderbornensis,
«ppressisse, Italiam domuisse, justitias sancti Petri cap. 2 : « Pueros lam nobiies quam inferioris con-
oitliisiiisso. Teslis idem Hincmarus in cpist. 41 ad dilionis in scholam congregatos in divinse jectionis ,

Adrianum papam : « Pippinus non excommunicatione enidilione nulriro. > Id.

 177 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 789. ITi

Kl iil a scolae ^ legenliiim pueroruni fiant. Psahnos, A nasterio veniunt, noii slalini foras ad niinislcria ino
•^
notas, cantus, ** compolum, graramaticam per sin- nasterii millantur antequam inlus bcne ' erudiantur.

gula monasteria vel cpiscopia ', et libros catholicos Et ut monachi ad saecularia placila non vadant. Si-
bcne emendalos *
;
quia saepe dum bene aiiqui *
militer qui ad '" clencatum accedunl", quod nos no-

Deum rogare cupiunt, sed per inemendatos libros *

minamus canonicam vitam, volumus ut illi canonico
malc rogant. Et « pueros vestros non sinite eos vel secundum suam regulam omnimodis vivant, et epi-
legendo vel scribendo corrumpere. Et si opus est scopus eorum regat vilam, sicut abbas monacliorum.
euangelium psallerium et missalc scribere, pcrfe- Omnibus. —
75. Ut aequales mensuras el icctas,
ctae aetalis homines scribant cum omni diiigenlia ^. et pondera iusla cl acqualia oumcs habeaiit, s-ve iu

Sacerdotibus ^ — 72. Simul^et hoc rogare curavi- civitatibus, sive in monasletiis, sive ad daiulum in
mus, ut oumes ubicumque qui se voto f monacliicae sive ad accipiendum, sicut ct in lege
illis, D.)nuiii

vilae conslrinxerunt ,
s monachice el regulariler '
praeceptum habemus. Item in Salamone , Doinii!;>

omuimodis secundum votum suum vivant, secundum dioente '^: Pondus el pondus, mensuram et mensuram
quod scriptum est Vota vestra reddite domino Deo
: odit anima mea.
vestro. Et ilerum : Melius esl non vovere, quam **
non Omnibus ''. — 74. Et hoc nobis conpetens cl venc-
reddere. Ei ni ad monasteria venientes, secundum B rabile videtur, ut J hospites, peregrini, etpaupere^,
regularem ordinem primo in •> pulsalorio probenlur, snscepliones regulares et canonicas per loca divcrsa
ci sic accipiantur ^ Et qui ex seculari habitu in ino- habeaiit : quia ipse Dominus dicturus crit in remu-

VARIANTES LECTIONES
'
e. discant. sed et B. » e. habeanl q. B. ^ aliqui<l 2. B. ^"
libris 1. ° liicdefiat codcx 3. * deest
'"
regulanler 1. *
q. vola non r. 4. q. vovore el nou r. B. * capianl 2, 4 recipian;ur B. (luod.
"^
\. ; s.

1. " accedant 1. '* ilem habemus rfesuHt 2. ^'^ deesl\.

notj:.
Magna Carolo cura erat de studiis lilterftrnnT.
a refert eum Roma disccdentem anno787 secum dii-
Uaque Lupus Ferrariensis in epist. 1 hanc ci glonam xisse cantores Bomanorum et (frammaticos peritissi-
tribuit ut sludia litterarum per eum coepla sjnt re- mos et calculatores. Capitula \Valterii Aurelianonsis
vocari : « Cni littera;, inqiiit, eo usque deferre de- cap. 22. Ut omnes presbyteri calculandi pcriliam
bent ut Kternain ei parent memoriam. » De schola habeant, et suos in idipsum studiose erudiant. Vide
Paderbornensi ab ipso instituta sic scriptum est in Chronicou Fontancllense cap. 15, intomo teriio
Vita ejusdem sancti Meinwerci, cap. 52 « Studio- : Spicilegii Dacheriani, et notas ad Reginonem, p.
rum multiplicia sub eo floruerunt exerciiia, et bonse 5il.lD.
indolis juveneset pueri slrenue insliluebantur norma «tate lonera constitutos, quos,
<^Id esl, clericos in
regulari, proricientes haud segniter in claustrali dis- cum presbyterorum sumptibus alerentur, nutritos
ciplina omniumqiie litterarum doctrina. t Vide con- presbyterorum vocabant , nt colligitur ex Capitulari
cilium Valentinuin iii, cap. 18; Reginonem, lib. i, quinto Caroli Magni incerti anni cap. 5, et ex Capi-
cap. 207, et Maderi pricfat. ad Chronicon Monlis- G tulis Hincmari tit. 4, cap. 5. Alibi puerorum voca-
Sereni, sive Laiiterbergense, pag. 9. Rai-uz. buio servi intelliguntur, ut apud sanctum Ambrosium
^ S.Ronifacius epist. 92 : « Quidam sunl monachi per lib. de Abraham cap. 9
i Unde et pueros dicimus :

cellulas nostras et inlantes ad legentes lilleras ordi- quando servutos sifini/icamus, non aUitem exprimenles,
nati sunt. » Leidradus archiep. Lugdun. in epist. ad sed conditionem. Sic etiam plcrique intolligunt locuin
Carolum M. : < Ilabeo scholas lectorum, non solum illum ex Evangelio secundum Joannem Est puer :

qui ofTiciorum lectionibiis exerconlur, sed etiain in unus liic liabens quinque yancs hordeaceos. 1d.
divinorum libroriim meditalione spirilalis intt^iligi-n- ^ ILcc est leclio cdilionis I5;isiIeonsis et Codicun»
liie fructus consequanlur. > Vide Fiiesacum, lib. ii Remensis, Pitha^ani, Sangallonsis, Parisien-is, et
selectorum, pag. 208. Id. Metensis. Normannioiis, Vatioanus Camberoiiensis, ,

c Musicas viilelicet. Ademarus in Vila Carnli, Colbertinus, Tiecensis, alter Sangalleiisis, et nieus,
cap. 8, ait Adriaiium p;q>ain ei dedisse, anno 787, haboiit monusticK. Alii monnchiiV. Id.
« Antiphonariossancti Gregorii, quos ipse notaverat
E Iia legenduii! esse moiiuil Horoldus in margine
nota llomana. » Et paulo post : « Omncs Francia;
editionis Basiloonsis, tamen elsi iii contoxtu posuerit
cantores didiceninl nolam Romanam, (|iiam iiunc
siinpliciter monaclti. Sane faioniuiii osl niiijoreni
vocant nolam Franciscam. » In vetusUssimo libro vetorumexeinplaiiiim partom Inbcro (piam Icctioneisi
Sacramentorum, qui exstat in bibliotheca monasterii Ilerol.lus retinnit in cnntoxiu. nos Eam tamon (iu;iin
CoinpentHensis, h;cc legunlur anliqiiis chaiacloribus
roposiiimus, qu;i; siiicerior vi letur, hahcntPariMonsc,.
scripta : « Grcgorius praisul merilis et nounne di-
Pitlia!;inum, Remense, ct unuin cx duobus Sangallen-
gnus, snmmum ascendens honorem, renovavit moni- D sibus. Id.
nieiita Patriim priorum , et composuit huno libollum
^ Loco in quo novitcr venicntes ad conveisioncm
inusicic artis schoke canloruni per auni circulum.j
SchoLe cantoriim mentio est in libro Sacramento- susoipiuntur, sic dicto quia ibi noii recini-h;mlur
rum, pag. C3 Edit. Menardi , ct in epist. I Leidiadi nisi postijiiam diu puls;iv< raiit. Noii est opiis isliid

archiep.Lugdun. ad Carolum Magniim « Wabooscho- :

probaro o\0!iiplis. Aflciam laimiin tosliMioiiii:iu
las camorum, ex quibus plerique ila sunt eruditi, Geiardi alihalis Silv;c Majoris, cx capitc i-.riiiio ('c
Vila saiicli Adaiardi Abltatis Corboiousis « lii li c
ut alios eliam erudirc possint. j Juliol igiliir prinoops :

iitqui ininisterio altariuin destinanliir artoiii psnl- ilaipie loco pulsans ct piilsando adinissns S(Hiiiulum

lendi et canendi discant. Ac saiie niagnam istarum regulam saiicli Renedicti institiicndus, etc. » 1d.

reruni curara cuin habuisse docet Egiiihardus in i

Umis codex Sang;»ll., cnnlriantur. Id.
Vita ejus : « Legendi atque psalleiidi disciplinam j ll;cc cst lcctio omniiim forino votonim excmpla-
- (iiligenlissimc emondavit. Eral eiiiiii utrius([ue admo- rium. Iii Romoiisi laiiion, iii Pillncano ot in Paii-
dum erudilus. » Id. hospilumpercqrinorum, ct paapcrum
sioiisi logiliir, ut
^ E inhardus in Vita Caroli Magni Discebat ct ar- snsccptioncs rcqularcs ct Canonici pcr diversa locti
lem computandi. Ademarus inlocopaulo anle laudalo luibeo.nl. Sane iu onniibus .Viiscgisi volustis Coilioibiis
 ,

179 B. CAROLI MAGNI OPI . PAUS I. SECTIO PUIMA. 180

Loralione magiii ditii : Ilospis '

ernm,et suscepistisme. \ rem alios mitlentcs qiiod <^
de celo cecidisset, ncc
EL :ij)osloIiis ^ liospilalilalem Jamlans, dixit : Per lianc f credanlur nec ieganlur, sed conburentur '", ne in
quiditm plticucrunt Dco, anijelis hospitio susceptis. errorem pcr talia scripta populus mittatur. Sed soli

Eriscopis, AiuiATiBUS '. — 73. Audiluiu est ali- canonici libri et cathoiici tractalus et sanctorum
quas^abbalissas, contra moremsanclacDei aeclesiae, auctorem dicta legantur et tradantur.

bcnedicliones '*
cum manus inposilione ct signaculo AlIQUID *' SACERDOTIBUS, ALIQUID OMNIBUS. — 78.
sanclae crucis supor capita virorum dare, necnon Item ut isti mangones et '^ cotiones qui sine omni
el velare virgines cum benedictione saccrdotali. Quod lege vagabundi vadunt per istam terram, non sinan-
omnino vobis, sanctissimi palres, in vestris parro- tur vagare et decepliones bominibus agere. Nec isli

chiis inlerdicendum esse scitote. nudi cum ferro, qui dicunt se data sibi poenilenJia
Clericis ". — 7G. i>
Ut illi clcrici qui se fingunt ire vagantes. Melius videtur, ut si aliquid in consue •

babitu vel nomine monachos * esse, el non sunt, om- tum et capitale crimen conmiserint, ut in utio Ioco

niinodis videtur corrigendos atque emendandos esse, permaneant laborantes et servicntes et paenitcnliain
ul vel veri monaclii sint, vei veri canonici sint '. agentcs secundum quod sibi canonice inpositum sil.
Omnihus". —77.1tem elpseudografia et dubiae nar- OmiNI clero '^— 79. Ut cantum "'Uomanum ple- ^''

ralioncs, vel quae omnino contra iideni calholicam B niter discant, et ordinabiliter per nocturnale vel gra-
sunl, ct ^ cpistula pessima el <=
falsissima, quam dale ofTicium peragatur '\ secundum qiiod bcatac
* transaciO anno dicebant aliqui erranles et in erro- memoriae genitor nosler Pippinus rex s decertavit ut

VARIANTES LECTIONES.

hospes 2. 4. B.
' « apostolos 1. ^e. eta.B. ^"
deest l. » deest l. «monachusl. "^
deest % 3 c,
A. B. * deest \. ® ut 5 d., 4. B. '» comburaluri. combunintur 3 c. B. " deest l. *''
cotliones 2. B.
tanlum '* peragant
scolloncs 4. '^ desunt i, omnibus clericis B.
*'*
raonachi ul Anscgisus. '» 1. -4.

NOT^.
legitnr Cnnonici. Quo etiam raodo scriptum esl in chiani collecta e\ Ivone et Gratiano et post cjusdcm
edilioncBasileensi. Baluz. PoMtificis epislolas edita in vulgatis edilionibus con-
a Vir illustrissinms Franciscus Bosquetus epi sco- ciliorum, Deinde cerlum quoque est caput illnd non
piisMonspeliensis, in notis ad epistolas Innoccnlii III, esse alicujus GaUican;xi synodi, sed Ludovici P.i, (lui
pag. 97, egrcgie illustrat hoc caput, adJuclis eiiam ilhid sancivit post admonilionem episcoporum coiici-
conciiu sexu
verbis concilii sexli Parisiensis lib, i, cap. 'io,
Farisiensis iio, ex
43, <i\ iu Parisiensis.
lii Error hinc
r.u i3itii:5.a. ju,..v^. .....v. v^.^.^ quod ^...
ortus ,,^„^ Burchardus,
,.„... ..u.^,

quibiis intclligitur hunc abusum eliam post istam C qui Capitularium auctonlatem laudure nolebat , cum
A i: /-„.,,..:.... :„..„^ ,,:™.,;cc^<^ ;.. ».o.,.ir. l7ra.>/^Ariin»
Caroli Conslilutionem vigiiisse in regno Francorum.
hao capat
hoc wfi^rre statuisset
oMint. referre sua Colleclione,
si.atuisset in sna CoUeclione. litu-
litu-
lum isiiuscapilis, uts;Tepcsoiet, niulavit et Eiiiy-
Observationes postea eruditissimi antisiitis descri- ,

psit Christianus Lupiis in scholiis ad librum Tertul- chiano papa; tribuit constitutioncm quai Ludovici Im-
liani d.^ praisciiplionibus p 'g. 57, et sequenti, uiu peraloiis erat. Id.
b Biircbardus caput istud refert ex conc. Tolet.,
annotat hanc femineam audaciain occasionem et ori-
ginem sumpsisse ex Caroli Martelli in ecclesiasticas ut solet. Id.
< E.lit. Bavarica et Basileensis , fnllacissima. Id.
faciiltates violenta rapina, quK omnes Francici regni
^ Id est an. 788. Nam Capilulare istiul edituin fuit
per Galliam ac Germaiiiam Ecclesias rcdegit ad cxtre-
niam inopiam, atque ita plures tandem oil>avit cpi- an.789 apud Aquisgramrm. Itaque hic locus intel-
scopis et clericis, hanc miseriam mansisse usque ad ligi nonpolestdeepislola quam Adalbertnsb;CTeii(uis

aposlolatum sancli Bonir;\cii, el isto medio lempore de ciielo cecidisse et ad se venisse dicebat, ut est in
qiiasdam abbatissas, quod episcopos non haberent, actis concilii Bomani sub Zacharia, quae exstat inter
cu^pisse suas moniales velare el consecrare. Hlcc sunt epistolas S. Bonifacii, p. 191. Forlassis est illa cujus
verba Lupi. Vellem autem ut vir doctus ista ali<iuo ff.agineiita qu;cdam reperi inter schedas illustrissinii

veteris ciijuspiain Scriptoris testimonio conrirmas- viri Petri de Marca, archiep. Paris., descripia cx

set. Nam quod a recentiore auctore in rebus adeo quodain vct. Ccd. Hispaniic Tarraconensis. Aliam
antiquis sine alicujiis vctuslioris auctorilate profer- ejusdem argtimenti et ejiisdem, ut reor, ieinporis, in-
tiir, contemnitur, ulrcctcmonetillustrissimus Cardi- veni in vciustissimo Codice ms. bibliolh. Colberli-
nalis Baronius. Nuspi;un antem imporlmiius quam in p nx. Id
M1 _ :„ ,...:..„;r.;c r..,0.11 l^t
hoc loco sugillaia est memoria principis quein ct
. 1
e In Append. Reginonis lcgitur, « dicunt in Ilieru-

ipsi Roraani pontifices Iau;iibus proseculi sunt, et salem de coelo cecidisse. » Id.
cui auiplumrcsiauratsereligioniset dis(nplina3 eccle- f Vide legum humanarum fortunam. Jusscrat Cn-

siaslic;€ tesliinonium apud eosdem pontilices prffibuit

rolus Magnus ne (piis falsis illis epistolis fidem adhi-
sanctus Bonifacius. Sed hic, ut et sa'pe alibi, inquie- beret. Oblaia deindeest Ludovico Pio ejus filio no-
lum erga Francos animura prodit Lupus, a nuUo no- mine Gabrielis archangeli scripta. E;im respuit. Bcnc-
strum nondum, quod sciam, Isesus, certe non lacessi- factuni. Et iamen ejus memoriam propierea accusat
tus. Sed ut ad lemeritaiem abbaiissarum redeamus auclor Annalium Fiildensium adaii.874. « Si eniin,
quffi in hoc capite damnatur, ea quoque damnata
est
inquit, ut catera omittain, h;eresi Nicolailarum fir-
anno 829 in concilio Parisiensi, ut diximus, et post- niiter et viriliter resiitisset et monita Gabrielis ,

ea a Ludovico Pio, cujus decretum cxstat in addi- nrchanqeli, qu;e Einbardus .abbas duodecim capitiilis
tinne secunda c.^pitularium cap. 16 Siniile decre-
conipr(_Micnsa ci obtulit legenda et facienda, ob-
:

tnm, inquit Christianus Lupus, Isidori Mercaloris servare curassct , forsilan talia non pateretur. » 1d.
coilrctio ascribit snncto pontifici Eutijchiano. At cer-
e In Mctensi
Codice Thuano legitur decretavit, in
tum est quod sit nlicujus C.nliicana; sijnodi. An sit
decrevit. Amerbachius edidit dcccrtavit,
Bu3;eus de-
sexta Paristetisi anterius vel posterius, ignoro. Mulli-
iii tcxtu reiimiit vocem
decertnvit,
crciavit. Ileroldns
fariain in hoc loco falsus cst vireruditus. Primoeniin (/a»c<ai';r.
cerlum csl capiit dc quo illic agilur non exstare in sed in margine admonuit legcndura csse
toUectionc Isidori, scd tanlsiin intcr dccrcta Euty-
 ; ,

m CODEX DIPLOM.VTICnS. - CAPITULARI — An. \. 789. tJ-2

e vi-
quaiulo Gallic:\mim lulit ob a unanimitatcm A lieri in die Dominico ;
id est, f
oslilia carra, vel
fieret,
ctualia, vel si forte necesse erit corpus cuiuslibet du-
apostolieae sedis, el sanclae Dei aeclesiac pacificanT
ccre ad sepulchrum . Item feminae opera tcxtriiia
ooncordiam
Episcopis '
OMNinus. — 80. ^ Statuimus quoque, se- non faciant, nec capnlent ' veslitos, nec consuent,

Dominus praecipit, ut opera vcl ^ acupiclile '" ' faciant ; nec laiiam carpere, nec
cundum quod et in lege

servilia dieUus Dominicis non agantur, sicut * et bo-

linum battare ", nec in publico vestiinenta lavare,

nae memoriae genitor meus in suis ' synodalibus nec J berbices tundere habeant licitum ; ut omnimo-
'^
edictis mandavit, id ests quod nec viri ruralia
"
dis k honor el requies diei Doniinicae servetur, Sed

opera exerceant ", nec in vinea colenda, nec '^ in ad missarum sollempnia ad " aeclesiam '' undiijue

campis arando *, mctendo ', vel foenum secando, vel conveniant, et laiulent Deum in oniuibus bonis quae

sepera poncndo, nec in silvis slirpare, vel arbores nobis in illa die fecit

caedere, vel in petris laborare, ncc domos construeie Ommbus "* . — 81,1 SeJ et veslrum videndum cst,

nec in orto laborenl ^ nec ad placila conveniant. dilectissimi et venerabiles pastores ei rectores aecle-

necvenationesexerceant, Et tria ^ carraria opera licet siarum Dei, ut presbiteros quos millilis per parro-

\ARIAiNTES LECTIONES
^
deest i, 4. B. »sicl, 'ni, quodS. B. "roralial. " e. id est C ^ a. nec in m. C "^
deesl 'i. i.
« laboranl, 1. laborare 2, i. ^ copulanl 1. "> aquapiclile 1. " battere 2, 3 c. 4. B. '^ decst -2. Sed
et B. " ab 1. '' aeclesia adjecto s, 1. " deest 1.
NOTyE,
\ide quoe Pithoeus affert in Glossario ad Capitu-
a B Meursium, qui hanc vocem pulavit mutandam in
laiia,pag. 711, ex lib. i Caroli Magni adversus syn- acubitulw, id est, reclinatoria. Id.
oilum Nicoenam ii. Bai.uz, i
Edit. Basil., /iant. Id.
b Regino caput istud retulit ex Capitulis Caroli, i Male in Tiiiano, cervices. In Regio , Trecensi
Burchardus et Ivo ex concilio apud sanctum Medar- Camberonensi, in uno Vaticano, in Melensi, Pilhoea-
(ium prsesente Carolo imperatore, cap, 5, et ex con- no, meo, et in editione Bavarica scriptum esl ver-
cilio apiid Compeniliiim, cap, 6. Id. veces. Sic eliara apud Reginonem et Buchanlum. Ita
In capitulari niminim anni 755, quod constilu-
c eliam polyplicus monasterii Fossatensis. In altero
lum esl in synoilo Vernensi. In. Sangallensi, in Rivipullcnsi, Tliuano, et in edilione
«1 Qui lain boves junxil die Dominico et agrum siil- Basileensi, berbices. Hic observan !um est isiain ul-
care ctepit. Graviler punilus cst. Rem gestain narrat timam lectionem fre(|uenti3si;nam esse in veteriluis
Gcegorius Turonensis in lib. ii de Glor. inartyr. et Iihris,ut docel PetrusPithoeusin notis ad collalionem
conf. cap. 11. !n. legum Mosaicarum et Roinanarum, lit. 11. Posterio-'
e Alit.i carraria est feminini generis, ut in Yita B. res, inquit, fere berbicem et pronunliarunt ct scripse^
J »annis ab!)alis Gorziensis, cap. 9 « Pro carraria : runt, ut apud Anianuni et Paulum monachum el in
\ii)i non attaminatum vellem. » Id.
sic Lonqobardicis Francictsque lcgibus. Unde nobis re-
f
11 est carra ad liostcm, ut in Codice censuali sive mnnsit vocabulum. Sane iii anliquis exemplaribus
polyplico Irminonis a!s!»alis S. Germani Paris., in Capitularis Aquisgranensis scriptum est in hoc lnco
lom. IVAcl. ord. S.Bened., pag. 96. Apud Burchar- berbices. Item in capite 98 legis Alamannorum. Me-
<!nm legilur liostilicia carra, apud Ivonem, liostilici- r moratorium Ansegisi abbatis Fonlanellensis in tomo
dia. In polyplico monaslerii Fossatensis lego unum- tcrtio Spicilegii Dacheriani pag. 247, mulones, berbi-
(juemque mansorum curlis Rokiniaci debere pro lio- ci-s, puUos. Hinc pellcs berbicinse ibidem pag. 240,
slilicio denarios xiv. Et paulo ante « Solvit unus- : ad pelles berbicinas, unde pellicea fiant. Hinc pelli-
quisque de hostiieso, id esl pro bove sol ii. j IstiiJ cium berbicinum apud monachum Sangallenscm in
ipsum hosteiitia dicilur in polyptico S. Remigii Rhe- libro socundo de rehiis bellicis Caroli M:igni cap. 27.
mensis « Man^um: ingenuilem tenet Hilmegandus Hinc, Mu/fuUe berbicina; in Capitulari anni 817, cap.
ingeiiUUS. Solvit in hostelitia denarios xvi. t Id, 79, in Codice Sangallensi. Hinc denique berbices et
6 In Edit, Capilidarium quam F. Pithceus vulgavit berlucarii in staluiis vntiquis monasterii Corbciensis
an. 1G03 aildilur hoc loco ct angana, vitio typngra- cap. 5. Vervices tamen, pr.^eter Codices supra com-
phi, cuin It^gcn;!um sit angaria, ut recte reposuit memoratos, habet Codex Bigotianus in tiliilo qiiarto
Lindenbrogius, Sic cliam auctoritate Petaviani Co;l. legis Salicse et in tilulo 38, cap. 3, et tit. 70, cap. 3
emindandiim apud FuIberUim in epist. 14 ct 110, nld legis Burgun;lionum. Item polypticus Irmiiionis ab-
male cdituin esl emjarin. Nos islam addilionem oini- batis saiicti Germani Parisicnsis, a Mabillonio lauda-
simus, quia non haiiClurin antiquis libris.Falendum tus, in notis ad Acta sanctorum ordinis saiicti Benc-
est tamen exstare apud Rcginonem et Burchardum. dicti tom. IV, pag. 96, vervices cum agnis. Apud Bii-
Angaria porro siii.t vehiculi genus ut observavit , zt linura lib. ii Gallo FIandri;e, pag. 559, in actis
F. Pithoeus in Glossario ad Julianum Antecessorem. donationis quam Walgarius sacerdos fccit monaste-
Vide etiain Glossarium Anlonii Augustini ad eum- rio Cisoniensi vervices cenlum ct octoginta. Id.
:

dem Julianum. !d. k In aniiquis exemplaribus Regio, Trecfusi, uno

1» Ita vulg. Edit. vetus liber monasterii Tegcrn-
seensis, ex quo Bavarica Editio prodiit, hahcbat
aquapictile,\\l Amcrhachius admonet in inargine.
Lnus Codex Sangallensis habet aliquapictile. Ex qui-
bus confirmatur leclio quam nos rctinuiuuis. Regius,
Vaticanus unus, Bellovacensis, Divioncnsis, Trecen-
sis,acupiculw. CoIbertinu>, Rivipullensis, Talianus
et Thuanus, acupicule. Ileroldus, acubicula'. Liijcr
sancti Michaelis in Pcriculo maris, ucupicale. Pari-
siensis Melcnsis et Rbemensis , acupicula. Meiis,
, unoSangallensi, St'(/ ct vestrum esl,dilectissimi; nicii-
aucupicuUv. (]ambei'onensis, cupicuhv. AUer Sangal-
lensis, apicule. Pithoeanus, apicula. Vitle Glossa-
rium Spelmanni in verlio Acubicula, ubi reprcheiuiit
sanc;i Galli, Pithoeano, Colberlino, Thuano, Tiliano,
Parisitmsi, Remensi, Divionensi, Bellovacensi, mco, ct
in cdilione Casilecnsi legitur bonorum requies. Id.
1 Hicc est lectio qiu^; evstat in capitulari Aquis-
grancnsi et in antiqiiis Ansegisi exeniplaiiliiis Ti-
liano, Divioncnsi, Pithoeano, Tliuano, Parisicnsi, et
in cditionibus Amerbachii et Ileroltii. !n Codice Cani-
beioncnsi, in J?elIovacensi, Remcnsi, Mctensi, apud
licginoncm, Scd et unicuique vestrv.m videiidum. tn
dttsc, iit opinor. !n alio Sangallen^i, in (iollicrlino et
Rivipiillensi, tum etiam etiilioiiihus Tiiii : Summopcre
vobis vidciutum esl. Noriiiannicus : Summo opere vo-
 :

183 B. CAKOIJ MAG.M OIT PAIIS . 1. SECTIO PRIMA. 181

< liias veslras ad rcgenduin, et ad praedicandum per A vene/icia ^,inimicitiae, contentiones,aemulationes,uni-
uecle-ias populum Deo servienlcm, ut recte ct ho- mositales, irae, rixae, dissensiones, haereses, sectae,
neste praedicent et non sinalis nova vel non cano-
;
invidiae, liomicidia, ebrietates,- comessationes, et his
liica aliquos ^ ex suo sensu, el non secundum scri- similia : quae praedico vobis, sicut praedixi, quoniam
pturas sacras, fingere et praedicare populo. Sed et qui talia agunt, regmim Dei non possidebunt *. Ideo
'.
osmelipsi utilia honesla et recta, et quae ad vitam liaec cadem quac magnus praedicalor aeclcsiae Dti
(lucunt aelernain, praedicate, aliosque instruite ut siugillalim nominavit, cum omni studio prohibete,
iiaec cadein praedicent intellegentes quam sit terribile illud quod dixlt : Qui
Primo omnium praedicandum est omnihus gene- talia agunt, recjnum Dei non consequentur.
laliter, ut credant Patrem et Filium et Spiritum Sed omni ^ instanlia ammonete eos de dilectione
sanctum uuum esse Deum omnipotenlem, aelernum, Dei et proximi, dc * fide et spe in Deo, de humililatc

invisihilem, qui creavit caelum et terram, mare et et patienlia, de castitate et conlinentia, de bcnigni-
omnia quae in eis sunt, et unam esse deilatem, sub- tale et raisericordia , de elimosinis et confessionc
stantiam, et maiestatem in trihus personis Patris et peccalorum suorum, et ut debitonhus suis, secundum
Vilii ct Spiritus sancti. Dominicam orationem, sua debita dimillant : scien-

Item pracdicandum est quomodo Dei filius incar-

tes cerlissime quod qui talia agunt , regnum Dei
possidebunt.
natus est de ^piritu sancto •> et ex Maria semper vir-
Et hoc ideo diligenlius iniungimus vestrae caritati,
gine pro saliite et reparatione humani generis, passus,
quia sciraus temporibus novissimis pseudodociore&
sepullus, et lertia die resurrexit, et ascendit in ce-
esse venturos, sicut ipse Doininus in Euangelio prae-
iis quomodo iterum venturus sit in maiestale
; et
dixit, el apostoius ' Paulus ad Timotheum lestatur.
divina iudicare omnes homines secundum merita
Idco, dilectissinii, toto corde praeparemus nos in
propria et quomodo impii propter scelera sua cum
;

scientia veritatis, ut possinius conlradicentihus veri-

(iialiulo in ignem aeleriium '
mittenlur, et iusti cum
tatircsistere,et divina donantegraiia verbumDei cres.
Cliristo et sanctis angelis suis in vitam aeternam.
cat et currat et multiplicetur in profectum sanclae Dej
Itemdiligenlerpraedicandum estde*cresurrectione
aeclesiae, etsalulemanimarumnoslrarum *•, ellaudem
mortuorum, ut.sciant et credant in isdem corporibus
et gloriam nominis Domini nostri lesu Chrisli. Pax
premia meritorum accepturos.
praedicanlibus, gratia oboedientibus, gloria Domino
Item cum omni diUgentia cunclis praedicandum nostro lesu Ch isto. Amen '.

est, pro quilms criminihus deputentur cum diahulo Anno dominicae incarnalionis 789°, indictione 12«,
in aeternum supplicium. Legimus enim, apostolo di- G anno 21 '" regni noslri, aetum est huius legationis
ceiitc : Manifesla autein sunt opera carnis, quae sttnt cdictum in Aquis "palatio publico. Data '^
est haec
fdrnicatio, inmunditia, luxoria, idolorum servitus. carla cJie 10. '^ Kalendas Aprelis'1.

VARIANTES LECTIONES.
aelcrnem 1. ^ deest i.
'
heneficia 1. couscquenlur i. B.
^" "omnial. ^ deest i.
aposto- '^

los 1. * vestrarum 2, 5 c. B. ^ reliqua desunt 4. '" anno xxi. deest 5 anno xx 3 c. " aquisgrani B.
" dalum est 2. '^ decimas 1.
NOTyE.
bis videndum. Regino caput istud retulit ex Capit. dex S. Galli. Nam plerique Codices hahent lantum de
lib., tit.6G, recte. Burchardus ex concilio Rothoma- Spiritu sancto et Maria. Sic etiam in libcllo sacro-
fjetisi. Quem secutus est Ivo. Burchardus itaque, syllabo episcoporum Italiae legilur in vetjistissimo
quod sx'pe dictum sa^pcque dicendum , auctor est, Codice sancti Remigii Reinensis et in editione Sir-
pierarumque falsarum insci iptionum quai iii vetuslis mondi Natus est de Spiritu sancto et Maria virgine.
:

juris canonici collectorihus occiirrunt. Baluz. Pro quo tamen Tilius edidit, ,ex Maria. 1d.
a Id est,
ex corde suo, ut legilur in inquisitione ^ c Hic locus mulilus crat in snperiorihus editioni-

qu.TC exstat initio lihroruni Reginonis de ecclcsia- hus, si Bavaricam excipias et Basileensem. Regino
slicis disciplinis. Jui)et ergo princcps ut honiili.-e sensum, non verba, reddidit, hoc nioilo Item prwdi- :

quai a prcsbyteris hahehunlur ad plebem ecclcsiasli- candum cst quod otnnes homincs in propria carne re-
cam, fundatiB sint in sacrarum litteiarum textu, et iie surgeni. Reginoncin descripsit Burchardiis. In.
luxuriei cogitationum siiarum indulgeant, tanquam J In Cod.o, hwc antiquissima prrcandi fbrmula snb-

famam captatur cx nova quapiam et insolenti ratione /fn7;ir ; Truhlin god Ihu rair hilp. indi lorgip mir
quod gcnus concionatorum merito olim
praidicaiidi, gauuiizi. indi godan galaupun. ihina ininna indi rch-
damnavit sanctus Gregorius, ut annotatuin cst ad t;in uuilieon heili indi gasunti. indi thiiia guodiinhuldi.
epistolam Agohardi de raodo regiminis ecclcsiastici id cst Domine Deus tu mihi adiuva. et perdona mihi
:

cap. 11. Ii). sapientiam. el bonam credulitalcm tuam. dileclioncm

t>
Reddidimus hic leclionem qu?c exstal in cdilione et bonam volunlatem. sanitatem et prosperilatcm. el
Bavarica ct in Basilccnsi. Quain confirmat unus Co- bonam eraliam luam.

CAPITULAUH: M0NASTICU\I (An. 789).

Capilularia diio sequenlia piinmm ah Ameipachio

vulgala, jaiii ope Codicum scx denno prodeunt, scilic(!t
— i.C. hihl. S. Gajli ii. 73«uiemhr., s.ec.ix. —
C.bibl.reg. Munaccnsis inter libros S. Enimcranimi Raii^-
2.
lioneusiis, E. 9I-signati, qui aniio 821 exaralus esl.— -5. C. bibl. reg. .^lonaccnsis inlcr libios Tcgcrnseensos
135 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 780. 180
iu., s;ec. IX, unde Amerpachii edilioinanavil.— i. C. bibl. rei^i^e Paris.
n.4Gl"> nieiiibr.,saec. x. 5. C. bibl. —
diicalis Gothan;e in., s;vc. xi. G. —
C. bil)l. reg. Paris. inter Suppl. lal., n. 75 m., s. .\, quocum Mellensis
Sancti Vincentii congruit. Codices 1 el 4 Baiuzius quoque inspexerat.

De monachis a gyrovagis vel

i. ^ sarabaitis '.
A 9- '^
Desusceptionehospituin, sicut regula conlinel.
2. De anachoritis, inelius est ul hortentur in con- 10. i
De vcstiinenlis monachorum, ubi superlluuni
gTegatione permanere, quain animus eorum aliubi est, abscidatur ; el ubi niinus,augealur.
anibulare teniplel ^ 11. De noviter venientibu^ ad conversalionem %
i

5. « Ut non parvipendentes sint pastores animarum ul secundum regulam prubentur, et non antea sus-
sibi commissarum ; nec maiorem curam habeant de cipiantur nisi sicut regula iubct. Et nullus cogatur
lucris lerrenis, quain de animabus sibi commissis. invitus promittere. Et tle oboedientiaet deslabJLitale
4. De abbatum ^ oboedientia quae exhibere debent, permanondi, sicut regula habet.
el ut absque murmuratione faciant. 12. ^ De filiis nobiliuni qui ofieruntur.

5. De e decanis et praepositis, ut eorum mutalio 13- ^ De ordinaiulis abbatibus *.

secundum regulam fiat. 14. >" De fratribus in via directis.

(>. f
De cellarariis monasterii, ut non avari mittan- 15. " Ut nulbis abbas pro susceplione monachi
tur, sed tales quales regula praecipit praeinium non quaerat.
7. Ul ubi corpora sanctorum requiescunt, aliuJ 16. ° Ut disciplina monachi " regularis imponatur,
oratorium habealur ubi fratres secrete possint orare. non secularis, id est, non orbeiitiir, nec mancaliones
8. 6 De eulogiis. B alias habfaiit, nisi ex auctoritale regulae.

VARIA?;TES LECTIOKES.
'
sarabatos I. ^tempiail- ' jta 1, 2, 5, conversioneni 3. Z?. "^ ordinando abbale 2, 3. " monachis 2, 3,
5, 6. Bal.

a Qui toia vita sua, ut legitur primo capite re- m plicandum porro est hoc caput ex capite 54 reoulaj
gulaesancti Benedicti, « per diversasprovincias lernis sancli Benedicti, uiide sumptum est : « Nullalenus
aut quaternis diebus per diversorum cellas hospitan- liceal nionacho nec a parenlibus suis, nec a qiioquam
tur, seniper vagi, et nunquam stabiles, et propriis vo- homiimin, nec sibi invicem litteras, elogias, vcl
luptatibus et gula; illecebns servientes. ViJe etiam quajlibet niunuscula accipere aut dare sine prajcepto
regulam Magistri cap. 1 et7. Baluz. abbalis. » Vide regulaniAlagistri, cap. 70. lo.
ijCapitulare primum anni 802, cap. 23 i Sine ma- : G ^ Vide regulam saiicti Benedicti, cap. 53. Id.
gisterio vel disciplina, (pii Sarabaili dicuntur. » Ue- ' Vide eaindem regulam,
cap. 55. Id.
gula sancti Beneiicti, c;ip. 1. « Tertium vero Mona- Uegula sancti Benedicli, cap. 58. Regula Magi-
J

chorum teteriimum genus est sarabailarum,qui nulla slri, cap. 88. Id.
regula approbati, vel experientia magistra, sicut au- ^ Uegula sancli Benedicti, cap. 59. < Si quis forte
rum fornacis, sed in plumbi natura molliti, adhuc de nobilibus olfert filium suuni Deo in monasterio,
operibus servantes saiculo fidein, mentiri Deo per si ipse puer minori setate est, parentes ejus faciant
tonsuram noscuntur, qui bini aut terni aut certe sin- petilionem quain supra diximus, et cum oblalione
guli sine pastore non dominicis sed suis inclusi ovi- ipsain petitionem, et iuanum pi-.eri involvant in palla
libus, pro lege est eis desidc'riorum voluptas, cum altaris, et sic euin oflerant. i> Vide regulam Aiagi-
quidquid putaverint vel elegerint, hoc dicunt san- slri, cap. 91. Id.
clum, etquod noluerint, hoc putant non licere. Iluiic Codex Thuanus
De ordinatis abbatibus. Sed nos
^ :

locum integrum ex regula placuit describere, ut lu-
cem afferremus huic capiti. Si quis plura scire desi-
derat, legat eruditas Hugonis Menardi notas ad Con-
cordiam regularum pag. 104. Id.
<=Haec suiiipta sunt ex cap tesecundo ejusdera re-
leclionem pi';ietulinius, quia uKtjori veterum li-
aliani
brorum copia juvatur, et quia verba ista descripta
videntur ex titulo capitis 04 reguke sancti Benedicli.
Haec sunt verba regulse, ex quibus explicandus est
hic locus « In abbatis ordinatione illa seniper con- :

gulaj. iD. sideretur ratio ut hic constitualur quem sibi oninis

^ Hiec breviata sunt ex capite quiiito ejusdem re- concors congregatio secundum timorem Dei , sive
gu'*- Id- j) etiain pars, quainvis parva, congregationis sanior
e Ex capite
21 regulse. Id. consilio elegerit. Vitai autem meriloet sapientia do-
f
Codex Thuanuset editiones Amerbachii etHe- cirin;e eligatur qui ordinandus est, etiamsi ultiinus
roldi De Cellarii. Sic etiain Icgitur in capite duode-
: faerit iii oidine congi-egalionis. s Id.
ciino Fiancofordiensi, quo Lex descripluin esse ap- ni Hoc
esl lemma capitis 69 regulaj sancti Bene-
parct. Id. dicli. Id.
° Id cst, muneribus ex charitate datis, ut recte " Vide infra cap. 14. synodi Francofordiensis. lu.
inteipretatur idein Menardus ibidem pag. 875. E\- « Vide capul 10 FrancoforJiense. 1d

CAPITULARE GENERALE (An. 7Sy].

Codicibus usus sum iisdem ac in C;!piuilari anteriore.

1. Ul coinites papilloruin et orfanorum causas pri- debet : Sic promitto ego ille partibus doinini mci Ca-
miim ' audianl. Et in venalionem non vadant illo die roti regis, et filiorum eius, quia fidelis sum et ero dic-
(jnando placitum debent cuslodiie, nec ad pastuin. bus vitae meue, sine fraude et mulo intjen':o.

2. De sacramenlis fidelitatis caiisa, quod nobis et 5. De monasleriis minutis, nbi noiinaiies tine re-
(iliis nostris iurare debent, quod his verbis conteslari gula sedent, volunuis ul in iinum locuin congregaiio

VARIANTES LECTIONES.
dcesl I.
*37
fial regularis,
B.

el episcopus praevideat
CAKOLl MAGNI OVV. PARS 1. SECilO PRiMA. m
*^ ubi fieri pos-
1
A
^»
roim.Mc
reliquis i^
lonsoralis
• i
delur spalium .

usque in
sint ; et ut nulla abbatissa foras monasterio exire non syn-
oduin noslrani.
praesumat sine nostra iussione, nec sibi subditas fa-
15. Ut episcopi et abbales et abbaiissae cuppla*
cere perniittat; et earum claustra sit bene firmata,
canum non habeaiu, nec falcones, nec accipilres •",
et nullalenus ibi winiieudos ' scribere vel mittere
nec iocuialores.
praesumat et de pallore earum propler sanguinem IG. " De paupcribus
:
in plateis vel iii qiiadruviis
uovationem ^ '^
iaccntibus, ut ad ecclesiam veniant, et iliorum
4. De tabulis vel codicibus requirendis. Et ut nul- conlessiones " donent.
lus in psalterio vel in euangelio, vel in aliis rcbus, 17. Utsuper altaria teguria fiant vel laqnearia.
«sortire praesumat, nec divinationes aliquas ' obser- 18. Ut a clocas non baptizent, nec cartas per
vare. perlicas appcndanl *''
propter grandinem.
5. Ul nuiius glorietur per iniuslam rationera aut 19. Ut missi nostri provideant beneficia nostra
coiiqiiircre aliquid aut continere quomodo sunt condirecia, et nobis renuntiare sciant.
6. Ut iliae disciplinae quae propter legera conser- 20. De leprosis, ut se non intermisceant alio
vaiuiam ^*
sunt constilutae, propter praeraium non populo.
diiuittantiir. ** 21. Et omnino missis noshis praecipimus, ul
7. Ut audiant episcopi baptisterium presbytero- bona quae aliis per verbum nostrum docent facere,
rum, ut secuudum niorem ^ Romanura baptizent. faclis in se ipsis ostendant.
8. De calciamentis secnmium Romanum usum.
Posl superiora capihtla sequuntnr in Codice i duo
9. Ut in diebus festis vel dominicis omnes ad ec- sequentia Lungobardis proposita.
clesiam veniant et non invitent presl^yteros ad do-
;
l.Item de rebus ecclesiarum. Yoiumus utqui ali-
nios suas ad missani faciendain.
qui per testes exinde (|iiaiemcumque rein toliere vo-
10. Omuino prohil)endum est omnibus elmetatis
luerit, per quinque vel septem '^*
testimonia dicant
nialum. Et istas coniiirationes quas faciunt per san-
suura teslimonium, et sic tollantur qualecumque
cluin Stephanum, aut per nos, aut per fiiios noslros, reni. Quia testamento quod Roniani faciunt firmuiu
proiiibemus. Et praecipimus ut episcopi vei abbates
non posset, nisi per quinque aut per septem confir-
non vadant per casas miscendo.
matur.
11. De eo qiiod raissi noslri providcri ^ debent,
2. Item de thesauro quod subtus terra inveni-
ne forte aliquis claraor ' super episcopura vel ab- '*
tur : inventus fuerit in terra aecclesiarum, tertia
balera seu abbaiissani vel coiniiem, seu super « ad '^
,
parte episcopi revocetur. Et si aliquod Lango
qualemcumque gradum sit, et uobis renuntiare.
bardus aut quaiiljct homo propria exponlanea votuu-
12. De iniuslis teloneis^.
tate cavaverit, et aliquit ei dominus dederit iii pro-
13. Deinanu Icpiosi.
pria, sua quarta ponione exindc toiiantur, et ille
14. Ut monachi, ct qui in sacerdolali gradu con- vero tres porliones ad nos perveniat, et de verbo
slituti sunt, ad secularia negotia non transeant. De nostro ut nullus praesumat aiiter facere.

VARIANTES LECTIONES.
' uniniloodos 2. vuinilcodus 3. uenileudus 5. uuinileodes
6. B. melius dis. 4. « Sanguinis
miniia
lionem b. IL deest I. * conseriianda 1.
conseruande 5. « nompu 4 8 providere
6 B deest 1.
«cedoneis4. « coppla 4. cuplas 5. cuppias G. B. '»
.accopiores 4,5. '' 16-18 desunt -L '^
deest
1. '^confessionel. ' pendant 2. pondat 3. '« septe todcx. '' ^i myenlus emendavit BuL i. e. aii-
'

quis L. a. quiiibct.
NOTtE.
aOliraquidara (ut alt glossa 26, q- 2
cap. 3, Hi D iiisiante duos libros super allare deposuere, quorura
qm1. Quod sumptum es< ex epistoia 119 S. Augustini unussacralissimum Evangelii reliuebat (ex-uin, aller
Jannariiim_ per quosdam yersiculos Psallerii vel vero benedicliones atque consecraiiones
consecraiionos qi
)
quilms mis-
Evangelii divinabanl futiira. Quare qu;ipsivit Janua- sarum peragilur sacramenluni scilicet ul a divinis ;
rius ab Auguslino utrum hoc sit faciendum. Cui sic
libris a(ldiscerent qua; sibi de his agenda forent. Re-
respondil Augustinus « lli vero qiii de paginis evan-
:
seratura autemEvangiliura hanc priraum legenli sen-
gelicis sortes legunt, elsi oplan.lum esl uthocpolius
tenliara oblulit Ne tiraeas, Maria
: invenisli enim :

facianl quani ut ad d:emouia consulcnda concurrant,

graliamapud Dominum. Liijer eliam Sacrainenloriira
tamen eliara ista mihi displicet consuetudo, ad nego- in sui aperiione hoc primiim vidcnti objecit Dirige :
tia secularia el ad vilie hujus vaniiaiem propter
viam famuli lui. De sortibus sanclorum vide Conci-
aliam vilam loquenlia oracula divina velle conver- liiim Venelicum, cap. 16 Agathense, cap. 42 Au- ; ;
lere. » Pnesiat hic describere insignem locum ex
relianense i, cap. 30; Aulisiodorense, cap. 4; Regi-
Vila sancti Hubeni episcopi Leodiensis scripia a Jona nonem, lib. ii, cap. 558, el Ivonem, part. n, cap. o7.
episcopo, ut reor, Aiireliancnsi, ex quo facile est in- Alii)i, sifjna, id esl,
•'
linlinnabula, sive campana''.
lelligen> quonain modo fierel iiia exploraiio per libros
Gesta Aidrici episc. Cenomanensis leqaleni vestitu- :
divinos. ILec sunl ejus verba in capile 15 « Igiiur :
ram per cloacas. Polypliciis sancti Remigii Rhemen-
a(l amica sibi sultsidia se venenles, oralioni
alqiic sis cloaccas tres de metallo, de ferro dnas. Vide
:

j 'junio sese triduano mancipavere; ulque voliinla- Glossariiim Lindenbrogii, el Vossiuin in lib. de
lem super hoc, negoiio Domini nosse possenl, ab eo Viiiis scrnionis. Baluz.
lolis nisibus p^sposcere. At teriio tandein jejunii dic
 ,

180 CODEX DIPLOMATICUS. - CAPITULARIA. — An. 789. 190

r\P!TULARE QUEM PIPPINUS UEX INSTITUIT CUM SUIS lUDlCIBUS IN PAPIA a.

(An. 789, vel 790.)

>inoula edicti hnjus capita jam antea iiiter legfts Langobardorum

erant cdita. Recognovinius illud ope
noiinisi capp. 5-9, 12-14, habet. 2. Sancli Pauli saec ix.
Co''icura 1 Sangallensis sicc. IX, qui tamen •>.

Chislani sdcc. x. 5. Cavensis ssec. xr. 6. Gotliani

Pirisiensis, n. 4.615. scec. x, unde Raluzius ediderat. 4.
s;bc. xi.b. Mutinensisapud
Muratorium, el Codicum Ambrosiani, Florentini, Londinensis. Yindobonensis,
Yeronensis, EstensisapudMuratoriumi'. ^^ ,• r. ^. . • • • , • • • •

Parisiensi ct Chisiano constitutionem anni 785

Capitulare in Codicibns Langobardicis necnon sancti Pauli,
nrx^cedif' nibilominus tamen tempori subsequenti assigiiandum cxislimavi, tum quod capnt 10, De femlnis
annMin 787, quo Carohis nobiles Langobardos in Frai^-
Quariim mariti in Francia esse videntur nonnisi post
al>du\it, datum esse appareret, tum quod capp. 1, 2, 7,
ad capiiularia annoruin 785 et 789 referri vi-
ciam
derenlur.
In nomine Domini. Incipit capitula de diversas
A Italia corum seniores dimitlunt, ut nullus eos debeal
iustitias secundum sceda domni Caroli cjeniloris recipere in vassatico sine comiato senioris sui, an-
nosiri tequam sciat veraciter pro qua causa aut culpa ipso
l.
omnes iusti-
Placuit nobis atque convenit, ut suum seniorem dimisit. Et ille homo qui cum rcci-

liae pleniter factae esse dcbeant infra regnum no- pere voluerit, et ipsum secum habueril, debeal cuni
strum absque ulla ^ dilalione * ^ lam de ecclesiis , in nostra praesentia praesenlare, aut ipse aut missus

quam de sinodochiis , seu pauperibus et viduis, vel guus intra quadraginta noctes postqiiam ipse honio
orfanis, atque de reliquis homiaibus ^ secundura ad eura venerit, si nos inlra Italia suinus. Et si nos
e.
iussionem domini nostri Caroli regis intra Italia non fueriinns, tunc postquani in Dei iio-

2. Inslituimus enim, ut sicut domnus rex Carolus niiiie fuerimus reversi, ipse intra quadraginta no-
e demandavit de illis monachis qui de Franlia vel ctes eum in nostra praesentia debeat praesentare
aliunde venerunt, el eorum monasleria dimiserunt, sicut supra diximns. Et si quis super hoc faceio
ut praesenlaliter illis parlib-.is rcverlanlur ad mo. pracsumpserit, et sic non adimplevcrit, exinde ban-
nasteria, et nemo ex vobis secum destiiieat ipsos. nuin nostruin ad partein nostram componat.
5. De f presbileris qui de alia parrochia
''
veniunt, lit 6. Steiit nobis de hominibus'^ libellariis, ut nullus

nuiiuseos debeatreciperesine dimissoria cpiscopisui. B comis nec iuniorcs eorura eos amplius non distrin-
A. Dc cpiscopis, presbiteris ^ abbatibus, comili- gant nec inquietent, nisi sicut a ' tempore Lango-
bus S vel vassis domiiiicis, seu cacleris homiuibus bardorura eorum fuit consuetudo.
qui ad palalinm veniuiit aut inde vadnnt, vel ubi- 7. Placuit nobis de ecclesias i
baplismalibus, utin
cuiiique per regnum nostrum pcrgr.nt, ut non prae- omnibus ita debeaiit esse ordinalae et coiiservalae,
sumanl ipsi nec homines eorum alicui iioniiiii suam quomodo domnus rex Carolus demandavil ct in suo j

causam lollcre, nec suum laboratuin, in tanlum si Capitulare continet.

ijon comparaverint, aut ipse hoiuo eis per suara 8. Ethocinstitnimus, utemunitates a iaradicto do-
spontaneam volunlatem non dederit. Et quando mno nostrofirmatas, in omnibus sic conservalas esse
hybcrnum ' tempus fueril, nuUus debeat inansionem debeaiit,sicut est iussio ipsiusdomni noslriCaroli rcgis.

vetare ad ipsos iicranles, in tantum quod ipsi iniuste 9. Consideravimus ut vias et portoras vel ponles
nullam causam toUant. Et si aliquis hoc facere infra regnum nostrum, in omnibus pleniler cmenda-
praesumpserit, tam seniores quam et vassalli, et ipse tae esse debeant per illa loca ubi antea sempcr fue-
homo ibidem ad eos proclamaverit, tunc volumus ut rnnt. Nam pcr alia loca super ipsa flumina nuUalenus
praesentaliler ilic homo qui hoc maluin fecit, hoc porloras esse debeant.
quod ad ipsum hominera tulit qui proclainat , se- 10. •'Placuit nobis dc illis fcminis quaruni niariu
cundum suain legera emendet, et ad palatium exindc iii Frantia esse videnlur, ul niiss-i noslri per rcgnura
bannum nostrura coniponat ^. nosiruin hoc debeant inquirere, si eoruin iustitias
5. Stelil • nobis de illos homincs qui hic intra sic plcniler habcant, siout fuit iussio domni noslri,
YARIAiNTES LECTIONES.
' Ua dilalatione Y. dilectioncm 2.
4. * ' boiuinibus ut domnus Karolus pracccpit V. Est. *
iia
2. 5. pri.viucia 5. 0. G b. " dcest (3. decst 2, 5, i. ' incrauni 2.
'^ * ita 1. 5. Codd. i. 5. (i.
(5 b. et re-

iujui Langoburdici, scptcm vocibus ultimis omissis, liacc Itabcnt : Et si hoc cvciiit qiiod ijtsa oansn iltidcMU sc-
cundum lcgem pracsentalitcr ciiicndatanon fneril,, ct ad palatiiim cxiiule proclainaiio dcvcneiil Imic volu- ,

mus ut ipsc qui Iioc maiiim Imuil, coiitra ipsnni honiiiicm qui itiiu^Iamavit, suam Icgem cmeiidct, ct ad
palalium iiostrum baniitiiu coiiiponal, pro quid super noslruiii baiinum iioc facere ausus fuit. * in 1. 0.

NOT/E.
a Ila G. G b. D '' LihcIIarii sunt qui per chaitam facti siinl libeii.
^ Capila 2, 4, 5, 12, 1 Papi;e mcnlioiio, ct
i, facla IJamz.
in CodicC bibl. regiie moiiaccnsis oiiin Aiigustaiio 1 Ajnid consliiula suiit iKiptislciia. In.
(pi;is
reperiuntur. j 782, 785, c. 2.
c. 1.
'-
Cf. capil. anni 781, c. 12, 785, c. 1. C; pii!. isMsd Carolo Magno fiJbiiilnr in vulg. Fd,
•>

dCf. 781, c. 1. lei;is Longol). Scd vclcia c\cnpl;iii;i linpiiii inqur

e Cf. 7S9, II, 1. nomi-ji hic asciipluui liabonl I5.vn.iz. Uccst iii A. Fl.
f Cr. 7HI, c. 5. L. Y. Vu. E.
^ Cf. 781, c. 11; decst in A. Fl. L. Y. Vn. Fsl.
 ,

lyi B. CAflOLI MAGM OPP. PAUS I. SECTIO PRIMA. i£2

aii iioii. El qui aic liabuciil, bcne. Sin auteni, (unc A g:"'*^- El si aliqiiis contra boc faccie pracsunipscrit,
volumus ul ipsi luissi noslri Mla coiiiplcanl, sicul noslra cst voluntas ut ipse in nosira praesenlia vc-
doinnus noslcr dcinamlavil. niat, ct ibidcm talem cxinde accipiat sententiain,
11. Slclit nohis ul missos noslros, uniim mona- quomodo noslra fuerit vohintas ad iudicandutn.
cum et unuin capclianum, direxissemus infra regnum ^- g^^^,^ ,^^^^j^ j^ j,,^^ ^^^^,^^ ,
Lan^ohardos, nl
nostrum pracvidcndum et inquircndum per monaste-
i;^^^,;,,,,, i,.,,,^,,,^ ,, commcndandi uhi^olucrinl ^
ria virorum et puellarum quae sub sancla rcgula vi-
^, ^^.^j^,.^,,^ ^^^ ,^.^,^^^^j^ „^ ^j^^^ ^ ^^^,^p^^,^ Lango-
vere debent, quomodo est eorum babilalio, vel qna- ^
^^,^^,,,,,, f,^.ej.unt, in lantum quod ad partem co-
lis cst vitaaul convcrsalio eoruin, elquomodo
'
uiuim- „.:,; ^..: p..„:,., „„,• „,i-r.^ „ ^i debet.
ii .
initi sui laciat rationabiliter quod
quodque inonasteriuni de res hahcre videnlur unde
vivere Dossunt ^^ '• ^' ""'^"^ praesumat alleri res suas au'„ aii-a

12.Placuilnohisut nulluscomisnec iuniores eorum ^ausa sine iudioium toUere aul invadere; ct qui hoc

nulialenus pracsumanl ^«cere praesnmpserit, ad parlem nostram !)amuuo

aliciii bomini sua lcstimonia
"ostrum coniponat.
tollerc aut al)slrahere % nisi permittantur ei ipsa le-
stiinonia haberc qui eas poiest conquircre alque ro- {Explichint Capilula.)

VARLVNTES LECTIONES.
'
n. cum est ministerio 6. n. cum ipso comes ut cuius ministcrium cstS. ^ a. a. deest
ipso comile in c'ii:is
2, 5, 5. homines i. ** *
reliqun desunt. 5. ' si commeiidaliis noii est. 1. G. " ut sui comiii 1. 50. ca- '^

pul Itoc udesl in 1, 2, 4, 5, 0. in Legibus Langob. et in cod. Augustano Monaccnsi; decsl apud Balnzium.

CAPiTULAUE 1 UANCOFlIinEN-Ii: " (An. 794).

Texlum biijus conslitutionis ope Codicum hihl. reg. Parisiensis :

164
1. n. IJis inter Supplementa latina, iiii'!e Sirmondus iiiler Concilia CaHi;ie I. 11, p. 194 sqq., primns
evulgaverat ; — 2. n. 4628 A., atqiie exscripti inde 5, n. 4631, emendalum sistere conatus suin. Moncndum
restat, Baluzium iii editione siia capita 1 et 2 resecassc, sed contra auctoritalem Codicum.

1. Coniungenlibus,Deolavenle,apostolicaauclorila- B ^. Adlata esl in medio quaestio de novo « Greconim

le alque piissimi domni nostri Karoli regis iussionem ' s) nodo quam » adorandis imaginihus Conslantinopo-

anno 26 principatus sui cunctis regni Francorum Hm fecerunt, inqua scriptum hahebatur, ut qui ima-
seii Italiae, Aquitaniae, Provintiae, episcopis ac sa- gines^^sanctorum ila ut deificam Trinitatem serviiio

cerdotibus synodali concilio, inler quos ipse initissi- aiit adorationcm non iiiipcndercnt, anathema iiulica-

nius sancto interfuil convento ^ Uhi in primordia » verunt : qui " supra sanctissimi patres noslri onini-

capitulorum exortum *
de impia ac nefanda erese Eli- modis'>etorationem elserviUitem rennucnlesconlcm-
pandi " Toletane sedis cpiscopi elFelicis Orgellitanae, P-scrunl, atque conscnlienles condempnavertint. Ilis

peragratis **.
eorumque sequacibus qui malc scnlientes in Dei filio

adserehant adoptionem, quam omnes qui supra « 3- Pe Tasiloni dcfinitum est capituliim, qiii (liidiiin

dux fuerat b, sobrimis vidclicet doiiini Ka-

sanctissimi patrcs et respuentes una voce contradixe- Baioari;\e

runt, atque banc ercsi ' funditus a sancta ccclesia roli regis. In iiiedio sanclissimi adstelii. concilio, vc-

eradicandum slatuerunt. niam rogans pio commissis culpis, tam quam tempo-

VARIANTES LECTIONES.
,
* iussione 2. « conventui 2. ^ primordio 2. " e. est 2. " elipbandi 2. " s. dicli siint 2. ' lierc-

sim... eradicandam 2. « nova2. « a. de 2. '» corr. imaginihus 2. " quam 2. '^ o. adoralionem 2.

" peraclis 2.
NOT^.
Capitula ista reposuimus inter Capitularia Caroli
a C fuerunt, lituhis nullus exstat, nulla loci in quo syn-
Magni quiaconstat ediia ab illo fuisse in synodo Fran- odiis habila est mcnlio. Colligitur lamen exAimalihus
cofordiensi, quam ipse suum synodale concilium vo- Eginbardi illa pertinere ad» synodum Francofordien-
cal in pr;eceplo pro Aniano ahbate monasterii Cau- sem quse anno 714 congregata esl per jussionem Ca-
ncnsis; inagnam vero oorum partem repclitam fuisse roli Magni. Huic autem synodo interfuerunt cnm le-
ex Capitularibus qu» lninc aimiim anlecedunt. Con- gatis Adriani Roinani ponlificis Paulinus patriaroha
luliinus autem illa cuin codein Codice Rbemensi ex quo Aquileiensis et Petrus archiepiscopus Mcdiolanensis,
Sirmondus cdidit,' itemque ouni alio recentiore ciijus et alii muUi cpiscopi, preshyleri, et diaconi. Addunt
inentionem facit idem Sirmondus. Pulavit Franciscus Annales Anianenscs « Inter qiios eliam vencrahilis
:

Pithoeusin verho Guwe/^orfj^m capilula isla sancita ac sanctissimus abhasBcnediclus, qui vocaliir Viliza,
fuisseinsynodo Aquisgranensi habita conlra Felicem monasierii Anianensis a parlibus Goci;e, et rcligio-
et Elipandum.Eadein'fiiitopinio Petri Bonifantii, uti sos snos monacbos, Bcile, Ardo, «jui et Sinaragdus,
notatum manu ejus reperi in collectione conciliorum seu cunctis fratrihus suis discipiilis. lli sunl liigiia,
edita a Joanne Sagittaiio anno 1553. « H;d)et amiciis Rabanug, Gcorgius. » Eidcin synodo intcifuit cliam
uoster D. Puteanus penes se manuscripios canones Aniaiiiis abltasCannensis cum monachis suis,nt pn-
concilii Aqiiisg. sub Carolo Magno cdili contra iiii- tet ex piacepto Caroli Magiii, paiilo anlc laudalo.
piain b;T^resiiii Fdiois ct Elipandii. » Certe in Codioe Bai.iz.
Uhemcnii ex quo, uii diximus, c;ipitula isla cdila b Clitouicon Moyssiaccnco : « El in cadciii syiiodo
 ,

«:«f CODEX DIPLOMATICUS. — CAPlTlI.ARiA. — An. 704. m

re .lomni Pippiiii rogis adversus eiim el regni Fran- A Ti. De (lenarius anlem cerlissimc scialis nosiiuni
coruai conuniserat, qnam el qnas poslea sub domni cdictmn, quod in omni loco, in omni civitale, et in
nosiri piissinii Karoli regis, in quibus fraudator ' ii-
omni a empturio simililer vadant isli novi denarii, (>t

dei suae exiilerat, indnlgentiam ut ab eo mereretur accipianlur ab omnibus. Si autem nominis noslri no-

accipere Innuili pelilione visns esl poslulasse, demit- misma habent, et mero sunt argenlo, pleniler pen-

tens videlicel puro animo iranialque omnem scanda- san:es, si quis contradicit eos in ullo loco, in aliquo

Inni de parte sua, quaeqne in eo perpetrata 1'nisset, negolio emplionis vei venditionis, si ingenuns est ho-
et sciebat, necnon omnem iasliliam ct res piopriela- mo, quindecim solidos coniponat ad opus regis; si

lis, quantum illi ant fdiis vel filiabus suis in du- servilis condilionis, si suum est illud negoiinm pro-
dto Baioariorum legitime pertinere dcbueranl prium, perdal illud nogotium, antflagelleturni';iusod
gurpivit alque proiocil , et in postmodum omni palam coram populo. Si antem ex iussione sui domini
lile calcanda, sino ul!a repetilione indulsil, el filiis fecerit, lunc ille dominns solidos quindecim conipo-
acfiiiabcs suis in iiiius inisericordia connnendavil. Et na', si ei adprobatiim fiicrit.

idcirco domnus noster niisericordia molus, praefaio G. Slatntum est a domno rege et sancta synodo, iit

Tasiloni gratuilu animo et culpas perpelralas indul- episcopi iuslitias faciant in suas parrochias. Si non
sit, et graiia pleniler concessit, et in sua aelemosina ^ oboedierit aliqua persona episcopo suo de abbali bus,
eiiin in ainore dilectionis visus est suscepisse, ut se- presbilcris, diaconibns, subdiaconibus, monacliis, et
curus Dei misericordia existeret inanlea. Unde tres caeieris clericis, vel ctiam aliis in eius parrochia, ve-
breves ex hoc capitulo uno tenore conscriptos fieri nient ad melropolitanum suum, el ille diiudicet can-
praecepit, unum in palatio retinendum, alium prae- sam cnm suffraganeis suis. Comites quoqne nostri
fato Tasiloni, ut secum haberel in monaslerio, dan- veniant ad iudicium opiscoporum. Et si aliqiiid est
dum ; terlium vero in sacri palacii capella reconden- quod episcopus metropolitanns non possil corrigerc
dum fieri iussit. vel pacificare, tunc tandem veniant accusatores cum
A. Slatuil piissimus domnus nostei rex, consen- accusatu cum litteris melropolilano, ut sciamus veri-
lienli sancta synodo, ut nnllus homo, sive ecclesia- latem rei '.

sticus, sive laicus sit,ut nunqnam carius vendat^an-

7. Definitum est a domno rege et sancta synodo,
nonam, sive tempore abnndantiae sive lempore caii-
ut episcopus non migret de civitate in civitate, sed
latis, quain modium publicum et noviter statulum.
curam habeat ecclesiae suae. Similiter prcsbyler et
Demodio de avena denario niio, modio ordii denarius
diaconus mancat in suas ecclesias canonicae.
duo, modio siglo denarii tres, modio frumenli dena-
rii quatuor. Si vero in pane vendere voluerit, duode- ^ 8. De altercatione Ursione Yiennonsis * opiscopi
et ^ advocato Elifanto Arlatensis episcopi lectae sunt
cim panes de frurnento, habenles singuli libras duas,
epistolae beati Gregorii, Zozimi, Leonis et Simma-
pro denario dare debeat, sigalatius quindecim aeqno
chi, qiiae difinierunt eo quod Yiennensis ecclesia
ponderepro denario, ordeaceos viginti simililer pen-
quailuor suflraganoas habere sodes deberet, qiiibus
santes, avenalios viginli quinque siiniliter pensanles.
illa (juiat;l pfaemineret ; ad Arlalcnsis occKsia novem
De vero anona pnblica donini regis, si venundala fuerit,
suirraganeas habere deberol, quibiis ipsa praeiwine-
de avenamodius2 pro denario, ordeo den. 1, sigalo
don. 2 fnimento mod. denar 3. Et qui nostrum habel
, .
ret. De Tarenlasia vero et Eberduno sive Aquis,
logatio facta ost ad sodom apastolicain ; ot quicquid
beneficium, diligentissimepraevideat, qnantum potest
per pontificem Romanae ecclesiae defiuitum fuerit,
Deo donanle, ut nullus ex mancipiis ad illum perti-
nentes beneficium famen moriatur, et quod superest
hoc tenealur.

illius familiae necessitatem, hoc libere vendat iure 9. Definitum est etiam ab eodem domno rege, sive

praescripto. a sancta synodo, ut «= Petrus " opiscopus contestans

VARIANTES LECTIONES.
* fraudatur corr. fraudatus 1 . * uindat corr. uendat i. ^eil. 'Misione uienionsis 1. pelus i.

NOTyE.
venil Tassilo, qui dudum Bajoarioe dux fuerat, sobri- D fuisse synodo Francofordiensi. Bamz.
nus videlicet regis et pacificatus est ibi cum rege
; Virdiinonsis in Bolgica priina, ut reclo notal vir
c

Carolo, abrogans oinnein potestatem quam in Bagoa- clarissimus Carolus Le C(»iiite in Annalihiis ooolesia-
ria habuit, tradens eain regi. t Matrem enim habuit sticis Francorum. Richardiis oniiii Wassebiirgius lib.
Thassillo Hiltrudcm sororem Pippini regis, ut patet iii Antiqiiitatum Galliie Belgica', fol. l-iO, LiUnarral

ex donationibus ecclesire Salisburgensis apud Cani- eum suspcctum habiliim (|uo(I circa annuiii 78i
sium, tomo VI, pag. 11S7. particops fuit conjuralionis adversiis Caroliiiii Ma-
a ita omnino velus codex, voce ab emendo dedn- gnum facta^ ab Ardico conrite in Aiistrasia, ciiiii
cta, eo modo quo lib. 1, Capitular. cap. 69, ;)M/s«<un'o convinci non potuisset, tamon a Caroli gratia oxci-
legilur inCodice Aurelianensi pro eo quod alii habent disso, et per dnodeciin aniios jnoliibilnui oi fiiisse ne
vulsatorio. Duchesnius et Sirmondus ediderunt etn- in aula esset, tandeiiKjue so iii synodo Kr;inco!()r-
porio. diensi nurgasso, et postoa j)otoslaloni illi (iiclain iit
^ llaec vox restitnta csl ex veteri exemplari; exci- ad jiakuium voniro j^ossot. C(»njuialio aiiloiii iil:i
derateniin in Ediiione Sirmondi.Hinc autem colligi Ai'dici sive Hardradi, hoc ("nim vcrnin cst nonien,
potest Elefanluni Arclatcnsom opiscopum non inler- contigit anno 7b',5, ul ail Eginhanhis in Annaiibus :
 »

m B. C\ROLI MAGM OPP PARS 1. SECTIO PRIMA. 15?

corani Deo et angclis eius iurarct cuin duohns aul A 15. \Cap. 7.] De monasteria uhi crorpora sanctoruin
Irihus aicut sacraiionem suscepit, aut certe cuni suo sunt, ut haheat oratorium intra clauslra, ubi pecu-
archiopiscopo, quod ille « in niorlem rcgis sivc in liare oflicium ct diuturnum liat.

regno eius non consiliasset, nec ci infidelis fiiisse!. IG. [Cap. 15.] Au livimus enim ut quidam abbates
Qui dum episoopus cum quiluis iurarcl non invenis- cupiilitate diicti praeniia pro introeunlihus in mona-
set, clegil sihi ipse ut suus homo ad Dei iu;licium sterio requirunt. Ileo placuit nobis et sancta synodo,
iret, et ille testaretur ahsque reliquiis et absque san- pro suscipiendis in sancto ordine fratribus nequa-
sohimmodo coram Dco, quod ille in-
clis euangeliis, quain pecunia requirantur; sed secundum r^gulam
nocens exinde esset, et secundum eius innocenliam sancti Bcnedicti siiscipiantur.
Deus adiuvaret illum suum hominem, qui ad ilhim 17. [Cap. 13.] Ut ahba in congregatione nor. ele-
iudicium exiturus crat et exivil. Tamen eius homo galur, ubi iussio regis fuerit, nisi ^ per consensu
ad iudicium Dci, neque per regisordinaiionem, neque episcopi loci illius.

per sancta synodo censuram, seJ spontanea volun- 18. [Cap. Ifi.] Ut ahbatcs, qualihet culpa a mona-
tale, qui etiam a Domino liheratus, idoneus cxivit. chis commissa, nequaquam perinittimus coecari,
Clementia tamen regis ' nostri pracfato episcopo gra- aut menbrorum debilitate ingerere, nisi regularis
tiam suam conlulil, et prislinis honorihus eum dita- disciplina subiaceat.
vit, nec passus eum esse sine honore quem prospexit 19. [789. Eccl. cap. 14.] Ut presbyteri, diaconi,
de compusito crimine nihil male meruisse. monachi, etclerici laliernis ad bibendum non ingre-
10. Definitum est quidem a domno rege, et sancta dianlur.

synodo esse dinoscitur, ut ^ Gaerbodus, qui se epi- 20. [Cap. 55.] Ut ejiiscopum canonum et regulam
scopum esse dicehat, et sui ordinationis testes non non liceat ignorare.

hahuil ,
qui lamen episcopalia a « Magnardo me- 21. [Cap. 15.] Ut dies dominica a vespera usque
tiopolitano episcopo coniunctus * est, qui etiam ad vesperum servelur.
professus est diaconus et presbiterum lion secundum 22. [Cap. 19.] Quod non oporteat in villolis nec in
canonicam ordinationem ordinatum esse, ut ab eo- vicis cpiscopos ordinare.
dem gratiu cpiscopatus quod de se hahere dicehat, 23. [Cap. 23.] De servis alienis, ut a nemine reci-
dcp )nerctur a p^.aedicto raetropolitano sive a con- piantur, neque ab cpiscopis sacrentur, sine licentia
provincialihus episcopis. dominorum.
\l. [789. Gen. 14.] Ut monachi ad saecularia ne- 24. [Cap. 27.] De clericis et raonaclns, ut in suo
gotia neque ad placita exercendi non exeant, nisi /-, proposilo permaneant.
iia faciant sicut ipsa regula praeccpit. 25. [779. Cap. 13.] Ut decimas et nonas sive cen-
12. Ut reclusi non faciant nisi quos ant3 episcopiis sus omnes generaliter donent qui debitores sunt ex
provinliae atque abhas comprohaverint, et secundum benelicia et rebus ecclesiarum, secundum prioruni
corura dispositionem in reclusionis loco ingredian- capitularum domni regis. Et omnis homo ex sua pro-
tur. prietate legitimam decimam ad ecclesiam conferal.
^"
13. Ut ahbas cum suis dormiat monachis secun- Experimento didicimus in anno {An. 779) quo illa

duin regulam sancli Benedicti. valida famis inrepsit, ebullire vacuas anonas a dae-

14. [789. Mon. c. G.] Ut cellarii iu monasteriis moiiihus devoratas, et voces exprohrationis aiidi-

avari non elegantur, sed tales electi sint quales re- tas.

gula sancti Benedicti docet. 2G. Ut domus ecclesiarum et legumenta ab eis fiant

VABIANTES LECTIONES.
* Clemenliam t. regni 1. * consecutus coniecit S. ^ anna 1.

NOT^.
< eodem anno trans Rhenum apud orien-
Facla est D niacensis, pag. 117. Baluz.
tales Francos adversus regein immodica conjuratio, a Pulavit Sirmondus hic agi de' conspirationi
cujus auclorem Hartradum comitem fuisse constahat. quiTc anno 792 patefacla fuerat apud Ralisbonain,
Sed hujus indicium cito ad regem delatum est ejusque : cujus auctor fuil. Pippinus Ilah;B rex. Verum ex his
solertia tam valida conspiratio citra ullum grande peri- qu;e ex Yasseburgio relala sunt apparet in aliud
culuin in brevi conquievit, auctoribus ejus partim pri- teinpus transferentiam esse hanc hisloriam. 1d.
vatione luminum, parlim exsilii poena condemnatis. !> Sirmondus in nolis ad hunc locum putat Ebroi-
Meminit ejusdem conjurationis idem Eginhardus ad an- censem episcopum fuisse. At idem auctor Annalium
nuin 817. Item Theganus in hhro de Gestis Ludovici ecclesiasiicorum ad annum 788, § 2, et 795, § 53,
Pii,cap. 22, uhi consilia Hardrati apertius explicat : contendil opinionem Sirmondi nonposse esse verani,
I! filius fili;c Hardiati, qui erat dux
Eral (Reginharius) ei Girvoldum abhatem Fonlanellensem et episcopuni
Austrise infidelissimus, qui jamdudum insurgere in Ebroicensem diversum esse a Gerbodo.
dominum Carolum voluit et ei regnum minuere. > Archiepiscopo Rolhomagensi.
c

Auctor tamcn Annalium ecclesiasticorum supra lau- H:ec clausula est magni momenli. Ostendit enino
d

datus exislimat Pelfum cpiscopum Yirodunensem se privilegia raonasteriis oliin concessa ila inleUigenda
in synodo Francofordiensi proplerea purgasse quia esse ut interim jura episcoporum serventur illaesa :
conjuratioiiis adversus Caroluin regem ejusque re- Qua de re plurihus agetur in notis ad caput 81 libri
gnum a Pippino filio nuper inii;e particeps dicebatur. primi Capitularium.
Vide Chronicon Virdunense llugonis abhatis Flavi-
 ,;

«y7 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 794. 198

esnendata ve! re.slaunUaqui beneficia exindc habent. A 40. [C«p. 40. |

De piicUis quac a parenlibus pri-
Ei ubi rep'Mluin luoril per veraccs bomines quod vatae fiierinl, siib episcoporiim et pros1)yterorum

iiguainen et petras, sive tegulas, qui iu domus eccie- praevidcnlia giavioribus feminis commendenlur, sic-

siarum luerinl, et modo in domo sua liabeat, omnia ul canonica docet auctoritas.

•in ecclesia fiant restaurale unde abstracte fuerunt. 41. [Cfl/j. 41.] Ut nullus episcopus propriam sedem
27. [789. Eccl. c. 24.] De clericis, nequaquam aniillat aliubi freqiientando, aut in propriis rebus
de ecclesia ad aiiam ecclesiam iransmigrentur, suis manere audeat, amplius quam tres clidoinadas.
neque recipiautur sine consciontia episcopi el lit- Et propiiuiui vel heredes episcopi res (piae ab cpl-
leras commendatilias de cuius diocesia fuerunl ; scopo sunt adquisilae, aut per comparationcs, aut
ne forle discordia exinde veniat in ecclesia. Et ubi per traditiones, poslquam episcopus fueril ordinatus,
niodo tales reperii fuerinl, omnes ad eorum eccle- uequaquain post eius obilum horeditare debeant
siam redeanl, ol nullus euni post se retinere audeat sed ad suain ecclosiam cathoUcc. Ulas aulem quaiu
postquam episcopus aut eum rccipore alibas suus prius liabuit, nisi tradiliouem ad eeelesiam ex eis
voluerit. Et si forle senior ignorat ulii suum requi- focerit, hcrcdibus et propiuquis succedant.
rere debet clericum, cum quo fiierit, ipse eum sub 42. [Cap. 42.] Ut nulli novi ^ sancti colaniur, aut
cuslddia retiueat, et non permitlat eum vacare B '
invocentur, nec mcmoiia eorum per vias erigantur
aliubi, usque duni domino suo resiituatur. sed hii soli in ecc'esia venerandi siiit qui ex auclo-
28. [Caf. 23.] Ut non absoliite ordinentur.
rilate passiouum aut vilae mcrito electi sint.
^9. Ut unusquisque ^ episcopus sibi subditos bene
45. [Cap. 04.] De arboribus el lucis destruendis
doceant et inslruant ; ita ut in donio Dei semper di-
canouica observetur auclorilas.
gui inveniantur qui canonice possint ' fieri electi.

De ad invicem altercantibus, 44. [Cap. 44.] Ut electi iudices de utriusque parti-

30. \Cnp. 28.] clerieis

aut conlra episcopum suum agentibus, sicut canones bus non spcrnantur

docent, ita omnimodis pcragant. Et si forte inter 45. [Cap. C5.] De eorum lestibus cauonica sit ob-
clcricum ct laicum fuerit orta altercatio, episcopus servalio. Et parvuli non Irahantur ad sacramenfum,
ct comes simul conveniant, et unanimiter inter eos sicut Guntbadingi faciunt.
c;uisam dilfiniant secundum rectiludinem. 46. [Cap. 40.] De virginibus, quo tempore velandi
"»1. [CVjp. 29.] De coniurationibus et conspirationi-
sint, vcl quibus occupatiouibus ^ ante annos viginti
bns, ne fiant ; et ubi sunt inventae, destruantur.
quinque si necessitas compellit, ea quaerantur quae
;

52. \Cap. 31.] Ut monasleria secundum canonicam

, in canone scripta sunt.
institutionem fiant custodita. t
47. De abbaiissis quae canonice aut regulariter non
35. [Cap. 32.] Ut fides catholica sanclae Trinitatis
vivuiit, opiscopi requirant, ut regi adnuntient, ut ab
cl oratio dominica atque symbolum fidei oinni1)us
honorepriveutur.
pracdicetur et tradatur. De oblationibus quae
48. [Cap. 47.] in ecclesia vel
34. [Cap. 33.]De avaricia etcupiditate calcanda. in usus paupcruni conferuntur, canonica observcliir
35. [Cap. 74.] De hospitalitate sectanda *. norma ; et non ab aliis dispensentur uisi cui episco-

56. [Cav. 55.] De criminosis, ul non habeant vo- pus ordiuaverit.

cem accusandi maiores natu aut episcopos suos. 49. De presbyteris anie tricesimo actatis anno non
57. [Cap. 54.] De reconcilialione tcmpore necessi- ordinandis.

lalis. 50. [Cap. 50.] Ut confccta sacra mysleria, in mis-

saruin solemniis omiics generaliter pacein ad invi-
58. De presl)yteris qui conlumaces fuerint contra
episcopos suos, nequaquam communicentur cum ccm praebeant.
clericis qui in a capella
51. [Crt/j. 55.] De non recitandis nominibus ante-
regis habitant, nisi reconci-
liati fuerint ab episcopo suo, ne forle canonica ex- quam oblalio offeratur.

communicatio super eos exinde veniat. ') 52. [Cap. 54.] Ut nuUus credatur quod nonnisi in

59. Si presbyter in criminale opere fuerit depre- tribus linguis Deus orandus sit ;
quia in onini liii-

hensus, ad episcopum suum ducatur, et secuudum gua Deus adoralur, et homo exaudilur, si iusla po-

canonicam institutionem constringatur. Et si forte tierit.

negare voluerit, et accusator comprobalionem dare 55. [Cap. 55.] Ut nuUi episcoporum et saeerdotmii

non potuerit, et coram episcopo definitum esse nequi- liceat sacris canouis ignorare.

verit, tunc ad universali concilio illorum ratio defe- 54. De ecclesiis quae ab ingenuis honiinibus con-
ratur. struuntur, licct eas tradere, vcndere, tantuin modo

YARIANTES LECTIONES.
unusquis possi 1. * sectenda 1. * iiobis 1.
' occasionibus coniecit S.
i. e. vagari. * 1.

NOTiE.

n Flodoardus lib. iii, cap. 25. de epistolis Hiuc- anui 756, eap. 6 in sacetlmn refiis vcninnl. Yide
:

niari : Ab aniiqna regia capella tulisse. Capiiularc capiiulare de villis Caroli Magni, cap. 0. IJalu/..
 ,,

!',.",) B. CAROLl MAGNI OPP. PAus I. sECTio pnniA. 2on

iil ecclesia non dcslrualur, scd scrviunlur » colidio A cenliam habehat. Omnis syno(hisconsonsit,clp!ncull
hoiiores. eis enm in pahuium csse dehcrc proptcr utililatcs

55. Dixit cliani domnus rex in eadem sinodo, ut ecclesiasticas.

a sede apostolica ^, id est ab Adriano pontifici, li- 66. Commonuit eliam ut Aliquinum e ipsa sancta
conliam hal)uisse , ut Angih-amnuin * archicpisco- synodns in suo consorlio ^ sive in orationibus reci-

pum «^
in suo pahitio assiduc haberet propter ulilila- pere dignarclur, co quod cssct vir in ecclesiasti-

tes ecclesiasticas. Deprecatus cst eamdem synodum ,

cis doctiinis Omnis namque synodiis
crudilus. sc-

ut co modo sicut Angilramnum hahuerat, ita etiam cunduin ammonilionem donmi rcgis conscnsit, el

Ilildeboldum episcopum d habere debuisset; quia et cum in eoruin consortio sive in orationibus rccipe-

de eodem, sicut et de Angilramnum, apostolicam H- runt.

VARIANTES LECTIONES.
angiiramnum 1. consortio coni. S. confortio 1.

NOT^.
a Sirmondus serventur. Fortassis vera est
cdidit B morandi in palalio; quemadmodum in hoc capite
emendatio Sirmondi. Nam voces servire et servare Francofordiensi legimus actitatum essea Carolo Ma-
aliquando invicem permulari solitas coUigitur ex ca- gno cuin Angilramnum primo, dein Hildeboldum in
pile 67 libri primi Capiluiarium , ubi pro eo quod palatio suo habere voluit propter utilitales eccle-
meliora Exemplaria habent lionores serventur, in Pi- siasticas. Tostis est eliam hujus rei Hincmarus in
ihceano tamen Cainberonensi, Aurelianensi, Thuano, epistola 14., cap. 14, loqiiens de minislerio et ofTicio
archicapellani « A tcmpore vero Pippini el Caroli
Parisiensi, Divionensi, et Metensi scriptum est ser- :

viant, \n Tiliano servant. Edilio quoiiue Basileensis interdum per presbyleros, interdura per episcopos re-
hal)et serviant. Sed Heioldus admonuit in inargine gia voluntale atque episcopali.consensu,per diaconos
legendum esse serventtir. Antonius Augustinus in vel presbyteros magis quam per episcopos hoc ofii-
Cljossario ad Julianum Antocessorem adnotat vocem ciiim exsecutum exstitit quia episcopi conti-
:

observent in capite 29 novellae 125 positam esse pro nuas vigilias supra gregem suum debent assiduo
observtant. Baluz. exemplo et verbo vigilare, et non diutius secuiulum
b Consueverant ergo reges nostri per illa tcm- sacros canoncs a suis abesse parochiis. » Tiiin in
pora petere a pontificihus Romanis episcopos et capite sequenti eiiumerat presbyteros qui sub Pip-
presbyteros qui assidue in palatio manerent. Origi- pino, Carolo, et Ludovico archicapellani fuere. Id.
nem istius nioris reperio in epistola 26 Codicis Ca- c Metensem. Yocahatur aulem archiepiscopiis
loliui, quse est Pauli papae ad Pippinum regem, in quamvis metropolitanus non esset, quia summus sa-
qua hsoc leguntur « Pr«celsa christianitas vestra
:
cri palatii capcllanus erat; sicut Fulradus abbas
per easdein suas a nobis petiit syllabas Georgium rt sancti Dionysii, qui eadem dignitate ornatus erat in
cpiscopuin et Pelrum prcsbyterum in vestro perma- palatio Pippini ct Caroli, quia presbyter erat, Fran-
nere servitio nos debere concedere. Et quidem pnt- ci;e archipresbyter vocatur in epistola Adriani pop^c
cellentissima vestra benignitas agnoscat nos jamdii- ad Tilpinum archiepiscopum Rhemensem ,
qii;^

dum de hoc vestra ohlemperasse voluntati. » At
excellens est et sanctitate plena soquens Pauli ponti-
ficis admoiiilia. Subilil eniin « Pro qno dirigite no-
bis quid de episcopalu prLcJicii Georgii et de Eccle-
sia qua; priionominalo Pelio coinniissa esl peragere
debeamus, ne amplius illis admonitis in niiniam ne-
gloctus incuriam deveniant. » Existimabat itaiiue
Paulus non posse Georgiuni et Petrum rcgere Ec-
clesias suas eodem tempore quo erant in palatio. Pe-
tit ergo a Pippino iit ad se rescribat quiil statui velit
exstat apud Flodoardiim. Porro Angilramnum (uisse
eliam cancellarium Caroli Magni legitur in Chronico
:
nionasterii Senonicnsis. Quod si vcrum est, hinc con-
firmari potest eorum opinioqui pulant archicapellani
et archicancellarii ofiicia conjuncta fuisse sub se-
cunda regum nostrorum familia. Id.
d Coloniensi seJi prasfuit.
e Sermo est de Alcuino. Vetus Codex, AliqninHm,
pro Alqninum. Testamentum Evrardi comitis, iii Co-
dice donationum piarum Auberti Miraei, pag. 99 :

(le episcopatu ejusdem Georgii et de Ecclcsia qua; Librum Alquini od Widonem comitem. Alicuinum
{'etro commissa erat, ne, illis ainotis, damna et de- etiam vocat Thiofridus abbas Elternaccnsis, in pro-
irimenta patianlur per absentiam rectorum. Legi logo ad Vitam sancti Willibrordi, ut testatiir Joan-
onim illic pulo debere amotis pro eo quod vulgatie nes Roberti, in nolis ad epitaphia cjusdem Thiofridi
Editiones habent admonitis. Porro, prajter auctorita- pag. 81. Annales Aniancnses in veteri Codice nostro
8 Quem librum (id est , textum Evangelio-
tem Romani pontificis, necessarius quoque erat epi- ins. :

^coporuin sive conciliorum Gallicanorum consensus

*^ rum) ejusdem regis magister ct didascalus propria
nt episcopiet presbyteri facultatem haberent com- manu dcscripsit Alicuinus, qui et Albinus. Id.

CAPITULARE SAXONICUM (An. 797, Oct. 28, Aquis.).

Conslitutionem ab Holstenio ex Codice Romano publici juris factam ope, 1. Codicis ejusdem, inter Pala-
tinos bibl. Vatican;e n. 289, in-fol. 62-64, s;bc. ix et 2. Codicis Corbeionsis m. sa!C. ix, vel x, pag. 28-53,
integritati su;e restitui.

Anno ab incarnalione domini noslri losu Cliri- Aqiiis palalio ' in oius obseqiiio venerabilibus episoo-

sii 797" ', el 50° ac 22° ', rognante doinno Carolo pis et abbalihus, seu inlustris viriscomitibus,5.Ka-

praecellentissimo rcge , convonienlibus in unuin lenlas Novcmbris, simulque congregalis Saxonibus

VARIANTES LECTIONES
Mccxciv 2. " xxv. 2. ^ pilalio 1. palalii 2.
 a

m CODEX niPLOMATlCUS. — CAPITLLARIA. — Ax. 786.

de diversis pagis, tam de Weslf\»lahis et Angrariis, A 6. De presbyleris statuerunt, quod si aliquid eis

quam et de Oostfalahis ^, omnes unianimil.er con-

' a«l eorum hominibus quis contrarium faccre aut tol-

senserunl et aptificaverunt, ut de illis capitulis pro Icre praesumpserit contra iustitiam, omniaiii dupluia

quibus Franci, si regis bannum transgrcssi sunt, restituat cis et conponat.

solidus sexaginta conponunt, simililcr Saxones sol- 7. De missis regis staluerunt, ut si ab cis aiiquis

vent, si alicubi contra ipsos bannos fccerint. interlectus evenerit, in triplum eum conponere dc-

HEC SUNT CAPITULA. beat qui hoc facere pracsumpserit. Simililer quic-

1. !•
Ut ccclesiae, viduae, orfani, ct minus poten- quiil aut eorum hominibus factum fucrit , omnia
tes * iustani et quietam pacem habcanl. Et ut raptuin trip'iciter faciant reslaurare et secunduin coruni evv

et fortiam ' nec incendium infra patriam quis facere conponere.

audeat praesumptive. Et de exercitu nulhis supcr 8. De inccndio convenit, quod nullus infra pa-

bannum domini regis remanere praesumat. triam pracsumat facere propter iram aut inimici-
2. Si quis supradicta octo ^ capitula transgres- tiain, aiit qualibct malivola cupiditate; excepto si

sus fuerit, omnes statuerunt et aptificaverunt , ut talis fuerit rebellis qui iustitiam facere nolueril, el

Saxones similiter sicut et Franci scxaginta solidos aliter dislrictus esse nou poterit, et ad nos, ut iii

conponant. " praesentia nostra iustitiam reddat, venire dispexe-

3. Iiem placuit omnibus Saxonibus, ut ubicum- ril, condicto commune placito simul ipsi pagenses
queFrancisecundum legem solidoslS solveredebent, veniant ; el si unianimiter ^ consenserint ,
pro di-
ibi nobiliorcs Saxones solidos 12, ingenui 5, liti 4 slrictione illius causa ' incendalur, tuiic de ipso pla-

conponant. cito coinmune consilio facto secundum corum cwa

4. Hoc etiam slatuerunt , ut qualiscumque causa fial peractum, et non pro qualibel iracundia aut ina-

infra patriam cum propriis vicinantibus pacificata Iivo!a intentione, nisi prodistrictioneiioslra. Sialitcr

fucrit, ibi solito more ipsi pagenses solidos duodecim facere ausus fuerit, sicut superius dictum est, solidos

pro districtione recipiant, et pro wargiJa, quae iuxta sexa^jiiita conponal.

consuetudinem eorum solebant facere, hoc conces- 1). Itein placuit ut quandoquidem voluit domniis
sum habeant. Si auiem in praesentia missorum rega- rex propter paceni, et propter faidam et propter
lium causae definitae fuerint, pro iamdicta wargida maiores causas, bannum fortiorem sialuerc, una cum
snprascriptos solidos duodecim ipsi pagenses habcant consensu Francorum et lidelium Saxonum, secuii-
concessos. Et pro hoc quia missus regalis ex bac re dum quod ei placucrit, iuxta quod causa exigit cl
—
fatigatus
p fuerit ,
,
alios duodecim solidos indc recipiat
^
oportunitas
^- fuerit , solidos sexaginla
cenlum usque ad mille
mulliplicarc
ad partem regis. Si autem ipsa causaad palatium in '-'
in duplum , el solidos sive

praesentia regis ad definiendum fuerit producta , conponere faciat qui eius niandatum transgressus
tunc utfique solidi duodecim, id est, pro wargida, et fuerit.

quod vicinis debuit conponcre, eo quod infra patriam 10. Demalcfactoribus qui vitae periculum secun-
djirmita ratio non fuerit, ad partem regis ^ faciant dtim ewa Saxonum incurrere debcnt, placuit omni-
conponere, quod sunt solidi viginti quatuor. Nam si bus ut qualiscumque ex ipsis ad regiam * potestatem
fuerit aliquis qui in patria, iuxta quod sui convicini confugium fecerit, aut in illius sit polesLate ulrum
iudicaverint, seque pacificare noluerit, et ad palatium inlerficiendum illis reddatur, aut una cum cousen^u
pro huius rei causa venerit, et ibi ei fiierit iudicatum eoruin habeat licenliam ipsum inalefaclorem cuia
quod iustum iudicium iudicassent, in piima vice, ut uxorc el fauiilia, ct omnia sua foris " patriam inira

supra dictum est, solidos viginti quatuor ad partem sua regna aut in marcu, ubi sua fueril voluiilas, col-
regis conponat. Et si tunc inde rediens se pacificare locare, et habeant ipsum quasi moriuum.
et iusiitiam facere rennuerit, et iterum pro isla 11. lllud nolandum est quaks debeiit solidi cs^e
causa ad palatium fuerit convocatus et deiudicatus, Saxonum ; id est, bovem annoticum ulrisque sexus

bis viginti quatuor solidos conponat. Si vero nec- jv autumnali tempore, sicut in stabulum mitlitur, [iro
dum correptus tertia vice pro eadem re ad palatium uno solido ; similiter et vei nuni tempus, quando de
remeaverit, triplam conpositionem exinde faciat ad stabulo exiit; et deinceps, quantum aetatcm auxerii,
partem regis. tantum in prelio crescat. De annona vcro bortriuis
5. Si quis de nobilioribus ad placitum niannitus pro solido uno scapihts quadraginla donant, et de
'" pro solidum
venire contempserit, solidos quatuor conponat, inge- sigule viginti. Septemtrionales autem
nui duos, liti unum. scapilos iriginta de avcna et sigule quindecim. Mcl
YARIANTES LECTIONES.
* uuesterfalis elangariis... osterfalis 2. potestes 1. ^* * furtum 2. * iiii. 2. "regesl. " uniamiler 1.
i. e. casa. » regium 1. regium corr. rca;iam 2. aut .'=*
' ita 1, 2. "* ct
^ foras corr. foris 1. 1.

NOT.«.
' Ad tria ista Saxonum genera
respexit Witichin- Capitularis anni 788. Imo reliqua quoque ejusdcm
dus, lib. I, pag. G, ubi ait Saxones divisos fuisse in Caiiilularis capita hic deesse colligitur ex cap. seij.
Orientales, Angarios atque Yeslualos. Id. istius Capitula; is ; nam illic scriplum esl i>i quis :

Caput istud compositum est ex capp. 2,3, 4,

**
supradicla octo capitula elc. 1d.

Patrol. XGVII.
m D. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 20/»

vem pro solido borlrcnsi sigla iin.-x ct nicdio ilonanl ; A pronno soliilo doncnt. In argcnlo " dnodccim dcna-
Scplcnilrionales aulcni ' duos siclos de niclle pro uno rios solidum facianl. Lt in aliis spccicbus ad islum
solido doncnt. Itcni ordcum mundum sicut ct sisalc prctium omncm acstimalionem conpositionis sunl \

VARIANTES LECTIONES.
anl 1. a. XV. cl indc speciebus 2. * c. s. desunt 2.

STATUTA RHISPACENSIA ET FRISINGENSIA (An. 799, Aug. 20).

Bernardns Pez in Codice diplomalico, p. 1, col. 74, encyciicam Arnonis Saliburgensis cpiscopi edidcral,
qua episcopo Bajoariaj ad synodum a. d. xui Kal. Sept. Uliispaci in dioccesi Ralisponcnsi cciehranda in-
vilat. Noniina eoruniqni adfuerunt evstant in Ilisloria Frisingensi, apud Mcichclbcck, t. I, p. 94, decrcta
vcro nunc primum prodeunl ex Codrcc bibl. ducalis Gucifcrbytan;T! Blankcnburgico s«c. X, quo fol. 83-85
leguntur. Annus quo synodus babitacst haud apcricconstat, cam vcroannumSOI pr«ccdcre, contra Mansii
arguincnta ex capilcS, qu/>pro regis salutc orandnm sit, liquct. Subjicimus qu;c in Codicc proxime sequi-
tur, fol. 85, 86, synoduin Salisburgensem, aique ineditam.

DeCRETUM SINODALE EPISCOPORUM EX lUSSIONE B mensis, et in sabbatoproximo nativilatis Domini, et hoc

DOMNI KaROLI. publicc non proptcr laudem humanamvel vanegloriae
1. Ideoque convenit supradictam congregaLioncm mercedcm, sed pro aeterna retribulione cl in cxempluin
sanctam domini Dei omnipotenlis auxilio statucre in populi christiani, uiide ipsc Dominusineuangelioaii:

tnvicem indissolubili vinculo caritatis, ut unanimes Sic luccal lux vcslra coram hominibus,ut vidcant veslra
uno ore honorificare Dcum patrem in celis ef con- bona opcra et glorificcnt Palrem vestrum qui in coe-

eordiam pacis intcr se perpetuo iure firmarc quod lis est. Et Iioc invitus ncque coacUis nemo faciat, sed
nniverso populo chrisliano indesincnter conscrvare spontanco iuditio unusquisqnc iuxta vires suas in-
oportet, maxime lamen Iiis qui cclcsiastici ordinis perlire sludcat, quia non requiret Dcus quanlum,
oflicio mancipantur, qui pro se et pro totius chri- sed quanla volunlate profcratur. Quia volunlas boiia

slianitatis salute immaculalas hostias domino Christo pro opere facti rcputabitur.

debent offerre. 5. Ilem placuit sancto concilio quarta et sexta

Admonebant eiiim in ipso coneilio, ul huIIus

2. fcria a carnc et vino cuncto clero abslinendum et ad
eorum sive episcopus, sivc abbas, vcl presbyter, aut nonam letaniam faciendam cum missarum sollcmniis

nvonachus, vel etiam ceteri minislri sanclae Dei cc- pro incolomitale ct prosperilate vel firmilate totiiis

clcsiae, seu sanctaemoniales, a rccto tramite deviarc C sanctae Dci eclesiae vel pro aelenia salute christiani
pracsumerct, et hic qui in canonica vita dcgcre dc- populi et animarum suarum vita perpetua, vcl pio
biiissct, rccle et secundum ordinem absquc ulla vila et salule et stabilitate imperii domni regis vel

Iransgressione vilam conservasscl canonicam, aut Iii

filiorum cius, exccptis tamcn dicbus a nativitale Do-
qui sub voto monachicam vitam observare vovisscnt. mini usquc in octavas cpyphaniae, ct a pascha usque
5. Staluerunt ui nullus inler aeclesiaslicos ordi- ad sanctam pentecostcn, ct praecipuis feslivitatibus,

nes pro qualibet causa absque iuditio episcopi sui vel id esl sanctae Mariae, sancli lohannis baplislae, diio-

etiam metropolitani consensu ad iuditia secularia dccim apostolorum, sancti archangcli Michahelis, ct

niinime audeat accedere. Sed si qualibct causa intra sancti Martini, vcl vcncranda fcstivitale illius par-

sanctas ecclesias contigisset adquirere, cum omni rochie; vel etiam cariiatis officium inplcndum in ad-
carilateet concordia in invicem conservata requira- venlu fratrum supervenienlium, et his qui in hoste
tur ; si episcopus vel abbas vel etiam presbytcr inler vel in itinere sunt constituti, vel ad palatium domni
se aliquam habuissenl sccularis rei altcrcationcm, regis veniunt, vel infirmitate eliam delenli, indul-

cum moderamine caritatis ct insolubili vinculo pacis gentiam conccdimus. Cibos vero quadragesimalos
cum consilio episcopi sui in inviccm sibi ca quac in vel potus in arbilrio uniuscuiusquc esse utendos. Hoc
eausa essent abs(}ue iniuria vel damnalis iuraincntis ^ tamen maxime cavcndum, ut non usque satietalcm
fideliter et devote, iustilia inter eos peracla, cum ti- cibum et potum sumamus, scd parlius '. Qui vcro
more Domini esscntconsentientes. Si vero cum con- plus abstinucrit, plus se mcrccdcm Iiabcre sciat. Si
silio episcopi iuslitia inler cos niinime potuisset pcr- quis vcro in ccclesiaslico ordine vcl clericatus ofli-
agi, tunc ad metropolitanum episcopum causa dc- cium hoc sponte adiiiplere studuerit , hortatur
fcralur, et cum ipsius consilio vel voluntatc necnon ut sempcr in nielius proficiat. Si quis vero ex his

el iussu omnia perficerentur. ncglegens Gt desidiosus fuerit, corripiatur, et invitus

4. Statucrunt etiam, ul cum consilio vel voluntate per admonitionem noslram et corrcptionem eliam
omniuin pro remedio animarum elcmosinas essc fa- coactus hoc facial. Et boc admoncmus, ut praedi-
ciendas quatcr in anno, id est, sabb;Ho antcpalmas, et cctur in populis, ul per cxortationem ct pcrsnasio-
sabbato sanclo pentecosten, et tcrlia sabbati seplimi ncm vel per quamlibct occasionera hac populis pcr-

YARIANTES LECTIONES.
1. c. parcius.
m CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. An. 780. 206
suatlero possimiis, cum omni studio {uieliler et de- A «">') episcopis, ul (lignum est, pro hoc corripiantur.
vote faci.imus. Simiiitcr decrcviaius reliqua capilula 40. Ut omnes presltytcri doceant populum devitare
conventionis noslrae pcr singula quaeque breviter nefarium iuramenti usum, sicut in Calcidonensi con-
praenolari. tinetur concilio cap. 19.
6. Ut bis in anno concilia ce'ebrentur, sicul in
Ut nullus ex clcro feminam secum
17. in domo
concilio Calcidonensi conlinetur kapil. 19.
habitare perniittat propter suspitionis causam, nisi
7. De non ordinandis presbyleris et diaconibus,
nialrcm et sororcm aut amilam, sivc cas quae suspi-
Bisi in legitimis temporibus, sicut in dccretis Zosimi ciones malas efTugiunt, sicut in Niccno concilio con-
papae conliuetur kapitulo 5 necnon el iu decrctis
linontur. Si quis post istam convenientiam niulieros
Gelasii papae capit. 11.
in domo sua habuerit, doponatur. Si cloricus hoc
8. Ut paccm omnibus inperetur cuslodiri iu ecle-
porpetratus fuoril, vapulct.
sia, sicut in capilulo 1 continetur regulaoiunocenlii
18. Ut clauslra monachornm laici non intrcnt,
papae.
noc inqniotent fratres dogenles sub silenlio , nisi
9. Ut nullus communibus vestimenlis spretis, nova
lorte si maiores personae fuerinl quod onuiino vi-
et insolila assumat, id est quod vulgo noniinatur ,

cotzos vel trembilos, sicut in praefatione Gangren- B " '

l '

sis '
sinodi prohibetur, et in decretis Gelasii ha- 19. Ut novatiani qui veniunt in monaslerio , non
recipiantur in ordine congregationis , anlequain se-
bclur.
10. Ul nullus presbyler aul alius ex cloro usuram cundum rogulam pleniler examinentur, et non pre-
ponantur ceteris in monasterio antequani regularis
exigat, sicut in decrelis papae Leonis cap. 3, simi- ,

liler et in decrelis Gelasii papac cap. 15. vitae ordincm plcnitcr et doceanlur, sicut in rcgula

vel abbas attraherc sancti Benedicti continctur.

11. Ut nuUus episcopus ^ au-
deal rcs nobilium^' causa anibitionis sicul in canonc 20. Ut nemo utalur cuculla, nisi qui sc monachi
Cartaginensi continetur cap. 5. volo constrinxerit , aut si necessitas pnposccril pro-
12. Ul si quis sacerdotum contra statuta docrc- ptor frigorem, rcligiosus saccrdos utatur,
lalia praesumptiose agit, el convcrli nolens, ab of-
21. Et ut monaslerium puollaruni non inlrenl clo-
ficio suo moveatur, noleturquc omnibus, ut nuUus rici neque laici , nisi tantum prcsbyter niissam can-
eum in consortio rccipiat ; et si quis hoc fecerit, si- lans ve! visitalionem infirmoruin facions horis com-
mili sententiae subiacebit. Similitcr et de laicis ean- pelcntibus slatim excat.
dem constituimus regulam, sicut in decretis papae 22. Ut liccat sanctimonialcm signum eclesiae pul-
p
Leonis continelur kap. 5. ^*
sare, et luinen acccndere.
13. ^ Ut decimae populi dividantnr in qualtuor 23. Adinonemus omnino omncm populum cliri-
parles, id est una pars cpiscopo, alia clericis, terlia stianum, ab inlicilis et sceleratis nuptiis abstinere.
paupcribus, quarla in ecclesiac fabricis applice- 21. Ut monachi ad convivia laicorum minime ac-
lur *, sicut in decretis " pape Gelasii conlinctur cedere praesumant. Ut qui monachico voto est con-
cap. 27 ^ stitutus, nullo modo parrochiam teneal, ncc ad iiidi-
14. Ut viduis et pupillis, orfanis, caecis el claudis tia secularia accedere praesummat.
tintioncm atque adminiculum inpertianius iuxta pos- domnum regem inquietare
25. Ut nullus ex clero
sibilitatem nostram vcl viros, sicut in praecopto audeat antcquam notetur causa cpiscopo suo. El si
,

domni regis continetur. illc minimc potuerit dofinire, tunc dirigat eum ad
15. De incantationibus, auguriis veldivinalionibus, metropolitanuin episcopum. Et si ipse non potue-
et de his qui tempestates vel alia maleficia faciunt, rit causam ipsius doliberare cuni tonsilio nietro-
placuit sancto concilio, ut ubicumque dcpraehensi
"^
politani, cum Httcris commendatiliis dirigere cum
fuerint, videat archiprcsbyter diocesis illius, ul di- studeat ad regem.
ligentissima examinatione constringantur, si fortc p 26. Ut abbatissae nullatenus exeant de monasle-
confiteanturmalorum quae gesserunt sed sub tali ;
riis suis nisi per consensum atque Iiccnliam cpisco-
moderatione fiat eadem districtio, ne vitam perdant, porum suorum, ipsique episcopi prcvidoanlur ois non

sed ut salventur in carccre adflicti ^, usque dum Deo negentur quando egredi debent de monasteriis pro
inspirante spondeant emeudationcm peccatorum. Et utiUtate sua. Talesque ipse abbatissae sccum assu-
ut nullalcnus per aliqua ^ praemia a comitibus vel mant, de quibus nullatcnus redeuntes rocitare prae-
centenariis absque dislricta examinatione remittan- summant celeris sanctimonialibiis, quia i)lurima de-

tur ; et hoc si fecerint, archipresbyteri cum hoc co- struclio cst, sicut in sancta regula conlinotur.

gnoverint, nequaquam episcopos celare audeant, et 27. Ut sanctaemoniales non induantur virilia in-

VARIANTES LECTIONES.
gangonsis c. * atrahere c. '^* mobilium 1. ^ Cap. 13. 14. 15. Icqnntnr et in Codice o!im Tegemseemti
'

iam regio Monacensi, atqne pro continnatione capitularis perperam liabita e.t numerata in Cod. Cotliano, nndi
varias leclioncs adicci. Cap. 13 habelnr et inter haroli leges Langobard. cap. 95 ap. Muratorium. ampli- *

" docreta Teg. Cotli. " cap. XX\U. deest in Coth.

ficetur c. auiplicelur Codd. Tcgernseensis et Cothanus.
'
reprehensi Teg. " voxdeest in c. adest in T. el Goth. ' aliquam c.
 ,

t(^l B. CAROIJ MAGM OPP PARS . I. SECTIO PRIMA. 208

dtimenla, id csl rooho vel (anoncs, nisi tantum fenii- A audeat res tribntaliuui donmi regis , id est basiiicas

nca vcslimonla. eorum l)encdiccre, vcl quicquid a tali condilione

28. Ut ahbales vcl monaclii vel monacliae ipsorum pcrtincre vid(;tur , anl^Mpiain doiniius rex hoc ple-
abslincant se de (luadrupedia carne , sicut in sancla niter definialnr.
rci-ula continctur, nisi infirmi ad reparationem cor- 50. Ut nemo praesummat servus alterius mini-
poris reslaurandam. Hoc vero non dencgamus , si
antcquam
struin eclcsiae constitucre vel ])cnciliccrc,
conligerit ut carilatis oflicium persolvere debcant
,
a domino suo tradatur ;n manus ponlificis in libertale
aut si evenerit ex qualicumque neccssitale aut famis inlegra persistendum omnibus dicbus et scial domi-
;

inopia, et hoc cum magna consideratione atque con- nus eius post illum diem nuUo dominalionis iure in
siiio episcoporum fieri debcat. Nullusque sibi repule-
eum exercere ; et tunc si dignum est ad sacrum ordi-
lur haec observare non posse propter varia itinera ,
nem accedat. Ilacc vcro quae superius compraclicnsa
quia Dominus missis in praedicationem discipulis ,
sunl, obscrvare staluimus primo in loco qui diciliir
iussit non peram sumere neque calciamcnta neque
Rhispao, secundo ad Frigisingas, tcrtio quae nunc
duas tunicas, quanto magis nos qui sumptus atque
subsecuntur, in monasterio Saliburch adaugerc cu-
vcslimenta suflicienter habemus.
ravimus.
29. U t nullus episcopus neque abbas sibi atrahere B

STATUTA SALISBURGENSIA (« An. 799k

i . Ut fier omnes diocescs legalia baptisteria con- ministri, non audeant sibi aliqua peculiaria usurpare
stiluantur, et sacra fons ibidem honorifice aedifi- uec collegere, quod anathema esse novimus.
cetur. 10. Ut missa sanctae Dei genetricis Mariac quater

2. Ul infra quadragcsimam singulis ebdomadibus in anno sollemniler celebretur, id cst purificatio 4.

ternas faciant laetanias, id est 2. fer. 4. fer. 6. fcr. Non. Febr. ct conccptio quod est 8. Kalcndarum
3. Ut omnis populus honorifice cum omnis sup- Aprilium et assumplio quod est 19. Kal. Scptombcj',
plicalionibus devotione , humiliter et cum reverenlia et nativitas quod est 6. Id. Scptemb.
absque praetiosarum veslium ornatu vcl etiam inle- 11. Ul feria 4. anle initiiim quadragesimc, quara
cebroso cantico et lusu saeculari cum laetaniis pro- Romani caput iciunii nuncupant, sollemniter ccle-
cedant, el discant Kyrieleyson clamare, ut non tam bretur cum laetania et missa post horam nonam.
ruslice ut nunc usque, sed melius discant. 12. Ut si vobis videtur usum Romanum habcre

4. Ut Deo opitulante eiusque consilio gubernante velle, feria 4. ante cenam Doniini oraiiones quae

pcrpendamus, quid de his agendum sit quos ad sa- scripta sunt ad feriara 6. parasceue, ab episcopis ve!

crum ministerium ordinare cupimus, quod iudicio presbyteris hora tertia dici supradictae fcriae 4. rii-

e&aminentur, si promoveri digni sint. G cantur in eclesia cum gcnuflcxione, nisi tantum pro
5. Ut hi qui ad sacrum ministcrium ordinali sunt ludaeis, similitcr et in parasceue hora nona, ut Ro-
presbyteri, iiullatenus praetermittere audeant inde- mani faciunt ; sicut in missale habel orationem ad
sinenter missarum sollemnia celebrare, nisi cerlis ex collectam secundum Romanam consuetudinem fa-

causis quae nostra sunt definire, pro quibus absii- ciamus.

nere magis oportet usque ad tempus. 15. Ut nullus de nobilibus neque abbas neque
6. Ut episcopi abbates ,
presbyteri res sanctae piesbyter tonderi audeat, antequam in praesentia
cclesiae sibi coramissas inter parentes et proximos episcopi cxaminentur elus causa ,, ad cuius diocesim
suos non amplius quam canonica sancit licentia divi- perlinet. El si aliquas res vel ad monasterium vcl
dant , ut ad cetera plebe vel his qui res suas ibidem ad ecclcsiam iradiderit ubi tonsuratus est, ibi sub
ofl^erunt, niurmur vel detractio auferatur. canonica vel regulari maneat vita. Si autem poslea
7. Ut admoneantur (C, admoneatur) archipresby- In propria sua resldere vult , faciat bostem ut celeri
leri qui perquirere ac perscrutari ceteros presbyte- laici.
ros solent , diligenter considerare semetipsos , et ce- 14. Notetur abbatibus, ut nullus de fratribus in
teros quibus praesuut minime neglegant, scd solerter monasterio plus ametur quam alius, nisi qui in bonis
recogitcnt, se ad hoc constitutos, ut in ipsis episcopi D actibus melior invenitur, ut murmur auferatur a ce-
sui partiantur onera sua. teris. Et ut nullatcnus alii cui consenliat aliquid pe-
8. Diaconi sobrie caste atque eum pudicitia vi- culiaris calligere vel liabere ; et ut omnino litis et
vant , ebrietatem nullatenus sequantur ; sed quasi contentio diligentissime tollatur in monasterio ; et
ministri Dei, humililalis in se semper exempla de- quisquis in co lilem commoverit, tali disciplina cor-
monstrcnt. ripiatur, ut ceteri rnelum habeaut talia perpelrandi.
9. Ut monaclii in monasterio qui vicibus ordinan- 13. Si altercatio hoi'ta fuerit inter virum et fcmi-
tur praepositi, decani, portarii, ccllerarii, ceterique nara de coniugali copulatione, ut inter se negcnt do

NOT^
a Codex habet : Titulum VI. De his que postrnodum addita sunl. Sed haec rubrica errouee tandem post
cap. primiun inserta esl.
 ;

209 CODtX DlPLOMATiCLS. — CAPiTLLARlA. — A.n. 800. 21D

tyriiali conmuxiioiK', (lecrovil- sancla synodiis, ut si A pus. sive abbas seu nionachus, sive presbyterscu
vii negavcrit earn fecisse ad uxoreni, ut slct cuni illa sanclisuionialis feinina , dc ipso loco vel nionasterio
ad iudicium crucis , aut si ipse noluerit , inquirat diriganlur litlerae ad singulas domos episcopales , el

aliam feminam quae cum iila stet, et si vir eandem ipse episcopus in diocesi (C, diocesis) sua habeal
copulalionem dicit super eam, et illa nesaverit, tunc commendalnm, qui ipsas litleras suscipiat, et ceteris

ipsa femina purget se sccundum legem. abbalibus vel abbatissis , necnon et omnibus presby-
IG. Convenit igitur sanctaesynodo.utquando quis teris, pro ipsa anima orandum litteris suis notum
Deo iubente de lioc saeculo migraverit , sive cpisco- facianl nomen el lempus.

EDICTUM PRO EPISCOPIS (An. 800).

Primum ab Amerpathio ex Codice Tegernseensi editum, ope Codicum l Sancli Galli n. 735 m., saec. i\
ineunlis ;
"2 ducabs Guelferbytamc Biankrnl)urgici m., scec. x; 5 bibl. ducalis Gollianae m., sa'C. xi
c. Itibl.
4 c. obm Tegernseensis, jam vero bibi. regiie Monacensis, ssec. x, rccognovi. Anle anjuun 801 proniul-
gatum fuisse palet.

Karolus ,
gratia Dei rcx Francorura et Langobar- B Quapropter nos una cum. conscnsu cpiscoporum no-
dorum, ac patricius Romanorum, dilectis ' comitibus strorum, abbatum, necnon et aliorum sacerdotum,
seu iudicibus et vassis nostris, vicariis, centenariis, haec insfituta partibus vestris ' direximus. Fraeci-
\e\ oranibus missis nostris et agentibus. Cognoscat picntes enim iubemus , ut nulkis quilibet ex * fideii-
^
ulililas vcslra quia resonavit ' in auribus nostris bus nostris , a niinimo usque ad maximuni , in his
*
quorumdam praesumplio non modica, quod non quae ad Deum pertinent episcopo suo inoboedientia*
Ua oblemperelis pontificibus vestris seu sacerdoti- parare '"audeat desupradictis capilulis, seu aliis eru-
bus, quemadmodnm canonum et leguni confinetur ditionibus ad illorum niinislerium perlinentibus " ;

''"^
fiuctorilas , ila ul presbyteros nescio qua tcmeritafc sed cum bona volunlatc et omni niansuetudine
praesentari episcopis denegetis, insuper et aliorum subiectionum unusquisquc sacerdoti suo propter
clericos usurpare non pertimescatis , et absque con- Deum cl pacis studio obtemperare studeat. Si quis
sensu episcopi in veslras ecclesias mittere audeatis; autem, quod absit, unus '^ex vobis de nonis el deci-
necnon et in vestris ministeriis pontifices noslros ta- niis censibusque reddcndis '% atqiie precariis reno-
leni potestatem habere non permittatis, qualcm rec- vandis, neglegensapparuerit, et imporlunus^^episco-
liludo ecclesiastica docet ". Injuper nonas et deci- pis nostris dc his quae ad ministerium illorum perti-
nias, vel census, inproba cupiditate de ecclesiis unde C nere noscuntur, vel sicut in capiiulare dudum a
ip:sa beneficia sunt abstrahere nitimini , et precariis nobis facluni conlinetur, contradicere praesunipscrit,
de ipsis rehus, sicut a nobis dudum in nostro capitu- sciat se procul dubio, nisi se '"^
cito correxerit , in
lare a institutum est, accipere neglegilis , et ipsam conspectu nostro exinde diccre "rationem.Et ut has
sanctam Dei ecclesiani una cuin ipsis episcopis vcl lilteras cerlius credatis, de anulo nostro subtcr eas
aLbatibus emendare iuxta vires veslras ^ denegatis, dccrevimus roborarc-

VARIANTES LECTIONES.
'
dileclissimis i. resonuit * 2.5.4. ^ deest i. '' dfrst I. " doniH 4. * voslros 1. nostris 1. '^

'^
dcest 1. ' inoboedicns 2. 5. "* parere 2. " peilinenlcs I.
''^
inansueliidinis subiectione 2 5. 4.
" ulhis 2. 3. '* reddilis 1. '» iMporUiiic 1. "^' dcest 1. " dcducere 2. 3. duccre 4.

NOT.E.
Capit. 779, 15; 794,25.

CAPITULUM PRO PACO CENOMANICO (An. 800).

Exscripsi illud cx Codice Parisiensi bibl. rcg. n. 5577, olim Colbert. n. 4167, regio 4582. membranaceo
in oclavo longiori, s;vc. x , ubi posl alicpiot Alciiini epislolas et tractalus habclur. Lcgilur el apud Bene-
dictum libro Capitiilarium i, cap. 505; alque post Carcli reditum cx ilinere Ccnomauico ct TuroneiJji
pronuilgatum fuisse patcl.

c.vpiTULUM DOMM CAROLi. D plenitcr unum diem cum suo aralro in campo domi-
nico ararct, et post ea nullum serviciiiin ei annualo
Pro nimia reclamatione quac ad nos vcnit de ho-
j„ jpg^ebdomada a scniorc suo requircretur. Et quJ
minibus ccclesiaslicis seu fiscalinis qui non erant
13^3 animalia non haberet ut in uno die hoc cxplere
adiurnati quando in Caenomanico pago fuimus, visum
^.,^i^.,qi ^
pcinccrel praedictiim opus in diiobus die-
est nobis una cum consullu fidelium nostrorum sta- ei qui solummodo invalida
,,„8. ita ut pcr se nou
tuere ut quicumque de praedictis hominibus quar-
,
posscnt ararequaltuor animalia haberet, cumeis so-
liwn faoli lcnercl ,
cum suis animalibus scnioi i suo cialis aliis ararcf uno die in campo scnioris, ct unum
m \i. CAKOLl MAGM OPP. PAIiS I. SKCTIO PlllMA. 21'i

iliem poslinodum iii ipsa i^idoinadae opera inaiuiui!) ' \ a praediclis opciihus siiblrahere possel, nequc a se-
facerei. Ki qui niliil ex liis facere polcral neque nioribus ampliiis eis cxquirerelur ^ Et qiii ininus
animalia haberel ,
per Iros dies seniori suo manibus qiiartae oblime de lerra haberel , secundum eslinia-
a nianc us(iue ad vesperum operaretur, et senior lionem sui lelkiris opera laceret. Ilaec Adalardo
siius ei amplius non requireret. Diversis naiiKiuc comili pahuio nostro ad eorum satislactionem una
modis hec agebanlur ;
a qiiibusdam tola ebdomada etim aliis fidclii)us noslris praccipcre nostra vice el
operabalur, a qiiibusdam dimidia ,
el a quibusdam publiee adnunliure iussimus.
duo dies. Ideirco haec slaluimus, ut ne * familia se

VAHIANTES LECTIONES.
' opera inanuum ulio atramcnto adscripluin. - i. e. nec. ^ i. e. requireretur.

CAPITULARE TICINENSE (An. 801, Jun.).

Notie historicie in praifalione obvise, additionem hanc ad leges Langobardorum mense Junio, quo impe-
ralor Roma rediens Papia; commoratus est, promulgatam esse probant. Sistimus eam ope Codicum :
1. S. Pauli membr., sa;c. ix ineiinlis ; 2. bibl. regiie Paris. n. 4613 ; 3. Blankcnburgensis ; 4. Golhani
;
4. b. Tegernseensis, unde prima capilularis editio, auctore Amerpachio fluxit 5. Chisiani 6. Cavensis , ; ;

adiectaeliani lecliouereliquorum Codicum quicapilularia Caroli Langobardica exhibent, scilicet (A.) Ambro-
siani, {¥1.) Florenlini, (L.) Londinensis, (V.) Yindobonensis, (Vn.^ Veronensis, (E.) Estensis apud Mur^io-
riuin laudati. Subjecimus addilionem duplicem. Prior prodit ex (^odiee sancli Pauli , ciijus capita ullimo ,

exceplo, eliam Codiees Chisianus et Cavensis inter Ludovici leges, et Ansegisus, capp. 74 et 75 libri iv, re-
fcriint ; sed Ccdi( is omnium antiquissimi auctoritas eo quoque adjuvatur, quod capiia alia quse leges eas in
Chisiano et Cavensi excipiiint (infr. anno Ludoviei lertio edenda) ejusdem fere argumenli sunt , ita ut eadem
constitulione vix ac ne vix quideni ita clferri potuissent. Additionem alleram ex Codice Blankenburgensi
[uorcrimus.
f.APiTui.A a Qu^ ADDiTA su.NT AD LEGii.M i.ANCOEAiiDO- B uos considerantcs utilitatem nostram et populi a Deo
^^'' nobis concessi, ea quae ab antecessoribus noslris re-
In nominedomini nostri lesu Chrisli. Karolus, di- gibus Italiae in edictis legis Langobardicae ab ipsis
^ino nutu ^ coronatus, Romanum regens imperium, edilae praetermissa sunt, iuxta rerum et temporis
sereuissimus augustus, omnibus ducibus, comitibus, considerationem addere curavimus, silicet ut ne-
gastaldiis, scu cunctis rei publicae per provincias cessaria quae legi defuerant supplerentur, et in re-
mansuetudine praeposiiis. Anno ab
Italiae a nostra bus dubiis non quorumlibet iudicium arbitrium, set
incarnatione domini noslri lesu Christi 801, indi- uostrae regiae auctoritatis sanctio praevaleret. Ca-
ctione nona ^ anno vero regni nostri in Frantia piiula auiem quae nobis addere placuit, haec suni.
33, in Ilalia 28, consulalus autem nostri primo, cuin \. Decartis donalionum faciendum ". Si quis i>Lan-
Italiam propter utilitatem sanclae Dei ecclesiae ac gobardus statum humanae fragilitatis praecogitans ,

provinciarum disponendarum venissemus, et multae pro salutem animae suae de rebus suis ^
cartam do-
adque diversae per urbes singulas ante conspectum nationis cuilibet facere voluerit, non sicut actcnus
nostrum quaestiones tam de ecclesiasticis quam pu- ficri solebat, ius sibi vendendi ', commutandi, et per
Micis ac privalis rebus discutercntur, pleraque sta- aliam cartam easdem res alienandi reservet ; set ab-
tim recitata ex Romana seu Langobardica lege com- C ^^1^^ f.-^^.^r^i unusquisque de rebus suis quod vellit»,
pelenti sententia terminata sunl, quaedam vero in et novcril sibi a nostra autorilatepenitus interdictum
nostri examinis arbitrium ad tempus dilata, quorum duas de eadem rem facere donationis. Set postquam
iudicialis senlentia a legislatoribus " aut penitusunam de rebus suis traditionem fecerit, aliam de ip-
umisia est, auta posterisoblivionitradita. Quodcirca nuUam habeat potestatem \ Ita '" tamen,
sis faciendi

VARL^NTES LECTIONES.
' nonnisi in Cod. Tegernseensi ; in quo formula. In n. d. n. I. Chrisli deest.
liaec inscriptio e.vstat * deest

1. 5. 6. ^ * legis latronibus 4 b.
ita suverposito VIII. 1. VIII. 2. " faciendum slaluimus si 4 I). " s. vo-

liierit indicare vel cartula d. c. f. 5. 0. V. Vn. M. donandi. c. 5. 6. Yn. M. * velil, nisi servaverit
'^

ordiiiationem sibi et usuinfruclum de rebus suis datis loco Deo dieato si aliter sihi placuerit, et noscat V.
'" Eidem 2. 4
\n. ^ p. exceptis rebus Iraditis euntis. In hostem sepe quidem. Ita etc. V. Vn. E.

a Capitula islaprimus vuIgavitVitusAmerbachius.
Vctus illorum exemplar exstitisse MulimTe ano Si-
gonii ipse scribit in lib. iv de regno Italirp. Vetustis-
siinum nos nacti siimus in bibliothcca Thuana; ac
prceierea octo ista capitula emendavimus ope duo-
rum veterum Codieum mss. bibl. regiie. De tempore
D capiiiilorum constat iion uno loco aclum fuisse de
legibus emendandis, sed per urbes sincjuUts ante con-
spcclum principis varias quocstiones fuisse agitatas,
ac varia capitula necessaiia lcgibus addita. Bai.uz.
^ « H;t'C lex spccialiter incipit de Langobardo , sed
generaliter finilur cuin dicit Scd absolute faciat
:

lion ambigitur quo illa constituta sunt, de loco non
constat, Sirinondus existimavit ea Rom« fuisse pro-
niulgata. Atlamen ex Chronico Moyssiacensi colligi
I
osse videtur condita illa fuisse apud Ravennam,
quo se inense Juiiioanni-801 contulissc Carolum inip.
lestatur Eginhardus. Cerlc cx pnefalione islorum
unusquisque, t ut ait glossa vetus in Cod. reg. Usus
tamen hujus legis maxiine viguit inter Langobardos,
qui eam frequenter alfcrunt in charlis dotalionuin
quie exstant in chartiilario monasterii Casauriensis
et in chartis monasterii S. Bartholomei de Carpineto,
lom. VI Ilaliie saciLC, pag. 1278 ct 1282. l\>.
213 CODEX DIPLOMATICUS. — CAIITULARIA. — An. 801. 214

ut usuiufnicluiu si volucrit liabere ', pcr prccarlam A fur vcl latro coinprcliciisus est, conponere '* cogaliir.

rcs traditas «squc iii tcnipus dininitum possidcndi 8. De servis fugucibus '^. Ubicumque intra Italia

sil concessa lacultas. sive regius, sive ecclesiasticus, vei cuiuslibet alte-

"2. De lierivaniw -. Si quis liber, conlemta iussione rius hominis servus, fugitivus invenliis fuerit, a do-

nostra, caeleris in exercitum pcrgeatibus, domi re- mino suo sine ulla annorum praescriptione vindico-

sidere praesumserit, plenuin aribannum secundum tur; ea tamen ratione, si dominus Francus sive Ala-

lege Francorum, id est solidos sexaginta, sciat se mannus aut alterius cuiuslil)et nalionis sit. Si vcro

debere conponcre. Similiter et pro contemtu singu- Langovardus aut Romanus fuerit, ea lege servos

lorum capitulorum quae per nostrae regiae auctori- suos vcl adquirat vcl amiltat, sicut inter eos antiqui-
l.tis bannum promulgavimus , id cst qui pacem lus est couslituta.
ccclesiarum Dei, viduarum, orfanorum, et pupillo- CAPITULA ADDITA IN CODICE SANCTI PAULI.
rum ac minus potentium inrumperit *, sexaginta 9''. De qualibet causa. Si quis cum altero de qua-

soiidorum mullam cxsolvat. lil;etcausa contentionem habuerit, et tesics contra

3. De deserloiibus. S'i quis adeo contumax aut euni per iudicium producli fuerint, si ille falsos eos
'" alios tcstcs, quos mclio-
superbus exliterit, ut, dimisso excrcitu , absque esse suspicatur, liceat ci
iussio vel licentiam regis domum revertatur, et quod B ,.^5 poiuerit, contra eos opponere, ut veracium testi-
nos Teudisca * lingua dicimus heristiz " fcceril, ipse monio '^ falsorum teslium perversilas superetuf
ul reus maiestalis vitje periculum incurrat, et res Quod si ambae partes testium ita inter se dissenscx
eius in fisco nostro socientur. rint '\ ut nuUatenus una pars alteri cederi vcUit,
'« ulraque partc
i. De lalronibus. Si quis latronem " inorte dignum elegantur duos ex ipsis, id est ex
'" et fuslibus in campo dis-
sibi ad occidendum traditum servaverit, et vitam in- unus, qui cum excutis
digno concesserit, medietatem damni propter quod ^» utra pars falsitatem, utra veritalem suo
ccrnunt
tradilus est ^, componat. Et idem latro, si rursum in testimonio sequatur. Et canphioni qui victus fucrit,
latrocinio fuerit conprehensus, quod prius debuerat, propter pei iurium quod anle pugna commisit, dex-
capitalis senlentiae debitum ' exsolvat, tera manu amputctur. Caeteri vero eiusdem partis
5. De mancationem qualibet. Si quis alterum prae- tcstcs, qui falsi apparuerint, manus suas redimant;
sumtive sua sponte castraverit, et ambos teslicu- ei cuius
"^'
compositionis duae '' partis cis conlra qucm
los amputaverit, integrura widrigildum suum iuxta lestati sunt, dentur , tertia pro fredo solvatur. Et 'ii

conditionem personae conponat. Si virgam abscide- seculari quidem causa huiuscemodi testium diversi-
rit, similiter. Si unum testiculum ^, medietatem sol- tas campo comprovctur in ccciesiasticis autem ne-
;

vat. Iloc de oculis, manibus, et pedibus ", vel de ootiis crucis iudicio rei vcritas^** inquiralur. lloc et
lingua sancimus, ut si unum eoruni abscisum fuerit, de timidis adque inbecillibus
^' seo inlirmis qui pu-

medietas •=
widrigildi ; si ambo, integritas pro facti gnare non valent, nec ^^ propter hoc iuslitiam suani
emendatione conponatur. careant, ccnsuimus faciendum. Testes vcro de qua-
6. De aldiones publicis ad tus pubticim pertinenti- livet " causa non aliunde querantur, nisi de ipsum
bus. Aldiones vel aldianae ad ius publicum perlinen- comitatum in quo res undc causa agitur posite sunt,
tes ea lege vivant in Italia in servitutem dominorum quia non est credevilem", ut vel de statum^» hominis
suorum ", qua fiscalini vel lites '" vivunt in Francia. '^
vel de posscssionem cuiuslibcl per alios melios rei veri-

7. De latronibus. Si quis furcm vel latronem com- tascognosci*''vaIeatquamperiIlisquivicinioressuni.

prehenderit, et eum indemnem dimiserit, neque il- 10. Siquisin iliena palria ^•'hubi vel propterbenc-
luin ad praesentia "ducis aut comitis vcl loci scrva- ficium, velpropteraliam quamlibet o(;casionem
" assi-
toris, qui missus comitis est, adduxerit, et de hoc due conversari solet, de qualibelcausa ^''fueritinter^
facto vel nequilia poslhac in praesentia iudicum pellatus berbi *' gratia de conquisito suo vcl de manci-
convictus fuerit, ipsc damni aestimationem pro quo hibisecundumsuamlegemiustitiamfaciat,etcum
q piis,

VARIANTES LECTIONES.
' si v. h. dcest ini. 3. ^ aribando i b. Mnrupcrit raptumve infra patria fecerit, aut alienas domo
iiicenderit, vel cum coUccla mullitudiiie viin cuilibet intiilerit, sexagiiita 5. 0. et Lang. exccpto ks-
tcnsi. ""
iheodisca 3. ^ creslig I. erilex 4. eris lex
i b. eriliz Y. eriz \n. crislig 6. est, pro lalroue *'

adpartem publicam Mut. V. \n. ^ sententiam vilain 1. * et p. deest \. ' s. quaris hoc arilur
coinp.
vel I. V. in Italia G. '» lides 3. liddi 4 b. lidi V. \n. M. " p. iudicis ducis aut comilis loci s. V. Vn. Est.
(c. vel loci s.) '2
ad partem publicam c. V. Vn. '»
totum caput deesl \ ± 5. i. m cod. 1. alio toco lejiUur. .

•' Eandem
tegcm nonnullis mutatam repetiit Iltudowicus I. anno 817. v. infra. "* ei contra cos alios Lli. t.

'"leslimoniuml.^^asscMiseritl. '^deesl 1. 'MiscutisC/j. C. "'"

dccertentC/j. *' cuiusws^Hfsolvatur f/t'SHH<
Cli.C. "deel. "ucritalis 1. ^Mnbellicibus 1. '" i. e. ne. — C/i. C. ; ut nullalenus.
*'* qualiiic L
"decrevilem 1. crcdibileC/;. C. ^"
teslatum 1. " cognoscil l. «"patriasl. *' accassioncm 1. "'causani.
Ch. re A. ^''
h. g. de c. s. v. de m. desunt Ch. C. et Lanqobb.

NOT.E,
aPost tertium furtum, t ut
« ait glossa interli- c « Per hoc notatur quod hoc lex tanlum ad Lan-

ncaris in uno Cod. rcg. Bai.uz. gobardos pertinet, » ut babetiir in eadein glossa. li).
^ Ilabenti (iiios,
« inqiiit eadcm glossa. a Sed si
» J lii 11110 Cod. irg. lcgiUir Qua fiscalim vivuiU li- :

unicum tantuin habenti illiimamputavcrit, duaspartcs. bcri vet ibi vct in Eraiicilt. lu.
ipsius pretii componat, sicut dc oculo. d Id.
215 B. CAUOLl MAGiNI OPP. I'AHS i. SDCTIO PKIMA. 216

talDius * coniiiraloribus "^

(luales iii oaclem re[,'ioneni A C\!>ITUl.\ jVDbHA IN t.(»l>l(:K lU.A.NKCNBUKCENSI ,

vel provinlia secuni haberc poluerit, bigiliinuin sa- roi.. 89, 1)0.

grainenUim iuret; cxceplo si quis cuin tle stalo suo % id 14. Hoc nobis prccipienduin esl omnibus cogni-
csUie livcrlatcsuavcl dehercililalcm quamci'* palcr lum faccre, ut inria regna Clnislo propilio nostra
suus moriens flerdinquid ", appellaveril " : dc is omnibus iler agonlihus nulliis hospitium deneget,
(iiiobus liceal illis sagranientum in patria, id est inle- niansionem el focuin, similiter paslum nullus con-
gitimosui sagramenti sui loco, iurandumoflerre ''; el tendere facial, cxceplo in prato vel messe.
is qui cum co litigatur, si vellit, scquatur illum in 15. Ul liberi homines nullum obscquium comili-
palriam suam ad rccipiendum illum sagramenlum. hus faciant nec vicariis, neque in prato nequc in
Ipse tamen primo * in eodem loco idcin hubi intcr- messe, neqne in aratura aut in vinea, et coniccliim
pellatus est, satisfaciat tam comiti ct iudicibusquain ullum vel residunm nonsolvant, excepto haribannalo-
aversario suo testibus provando, quod rem qucque ribiis vel bis qui lcgationcin dncunf.
hab eo roquirilur palri suo ® ci derclinquid. 10. Ul " publicum baplistcrium in niilla parrce-
41. Ut omnis solulio adque conposilio que in lege cliia esse debeat nisi ubi cpiscopus consliluerit cu-
Saligaconlinetur, inlcr Francos "*
per duodecim di- ius pnrroechia esl, nisi lantum si nccessitas evcne-
nariorum solidos conponalur, exccpto hubi conlen- B nent pro infirmitate aul pro aliqua necessitate llli

lio contra Saxones et Fiisones exortn fuit, ibi volu p^esbileri quos cpiscopus in siia parroechia consti-
nii:s ut40 " dinariorum quantilatem solidus habeat, tucrit, in qualicumquc loco evcnerit licenliam ha-
'*
qiiem vel Saxo vel Frisio et partem Salici Franci beant, ut oinnino sine baplismo non morianlur.
cum eoliliganlis " solvcre debet. 17. De ^ modis excommunicalionum lam de cleri-
12. Ut de stato suo, id est de livertatem, vel de quam delaicis. Si quis prcsbiter ab episcopo suo
cis
hereditatem, conpellandus iiixta legis conslitutionem degradalus fuerit, et ipse por conlemplum poslea
inaiiniatur. De celeris •'*
vero causis unde qiiis ratio- aliquid de suo oflicio sine comealu faccre presnm-
iiem est rcddilurus, si post seciindam comilis admu- pseiit, el poslca ab cpiscopo suo corrcplus vel ex-
liilionem aliqnis ad mallum venire noluerit *', rebus communicatus fuerit, qui cum ipso communicaverit
eius in bannum missis venire el iustiliam facere scientcr, sciat se csse excommunicafum.
conpellatur.
18. Similiter quicnmqne clericus aut laicus vtl
Cuiuscumque hominis proprielas ob crimen
13.
femina inccstum commiseril, et ab episcopo suo cor-
aliquid hab eo commissum in bannuin fuerit com-
reptus se emendare noluerit, et ab ipso excommuni-
niissa, et ille re cognita '^
ne iustitiam faciat venire -, catus scienter, sciat se esse excommunicalum. Et ul
disluUerif, annumque hac diem in eo banno illum scialis qualis modus sit istius excommunicationis :

esse " permiscrit, ulterius eam non adquirat, set ipso

in eclesiam non debet intrare, nec cum ullo chri-
lisco regis societur. Debitum vero, quod his cuius sliano cihum vel polum sumere, nec eius munera ac-
ea fuit solbere debuit, per comilem ac minislros cipere debet, vel osculum porrigere, nec in oralione
cius iuxta examinationeindamni", dc rcbus movili- se iungere, nec salutare antequam ab episcopo suo
bus qui eadem proprielate '^ invenla fiierit his
in ,
fuerit reconcili.ilus. Quod si aliquis se clamaverit
quibus idem devitor fuit exolvatur. Quod si reriim licenliam habeat
qiiod iniuste sit excominunicalus,
inovilium ibidem inventarum quantitas ^" ad compo- ibidem se-
ad metropolifanum cpiscopum venire, et
silionem non suflicerit, de inmovilibus suppleatur, cundum canonicam institulionem diiudicetur ; et in-
ct quod superfuerit, sicut dictum est, fiscos regis lerini suam excoinmunicati^mem custodiat. Quod si
posse;ieat. Si nihil super conpositionem remanere omnia contempserit, ct episcopus mini-
aliquis ista
poluerit, totum in iilam expendalur. Si aulem ho- ineemendarc poluerit, regis iuditio damnelur.
nio ille nondum cum suis cocredibus proprium suum 19. illud •"
prelerea per oinnia precavcntes prohi-
divisum habuit, convocet eos comes, et cuin eis le-
bcre dccrevimus, ut nullus presummat ante annos
gitimam divisionem faciat, et tunc sicut iam dictum jv puberlatis, id est infra aetalem, pueruin vel puellam
est partem eius fiscos regis addiciat ct compositio- sed
:
in matrimonium sociare, nec in dissimili aelate ;

n eni de eam iuxta modum superius conprehensum coaetaneos sibique consencientes". Multas sepius ex
bii3 ad quos ille legibuspertinet hecsolbat ^'.
huiuscemodi nuptiale contractu ruinas animarum

VARIANTES LECTIONES.
Talibus excpto in probanda veritate carlulae vocatae falsae quales V. Vn. E.
• * c. lamen liberis
I.
V. Vn. E. 3 suo ila ut actor aut nolit aul
neqneat probare vel V. Vn. E. * et palre suos 1. " dereliquid

f. dereliquit rd. ^ a. nisi actio fuerit de

investitura de V. Vn. E. ' ofl"ere 1. o. scilicet si appellalor non
potuerit probare eum suum servuin esse in eadcm patria ubi fit appellalio. Et is V. Vn. E. « promo

1. priusre/. » pater suus Ch. C. A. V. Vn. et rel. '» in francia Ch. in francia et ubicumque V. Vn E.
*' Mur. LX, codices omnes
aut XL aut quadraginta. *'
francium 1. "litigantcs 1. '*cetero 1. '" nolueris
1. '^cognitam 1. ''bannum i esset 1. •« daranum 1. »=» proprielatem 1. «"quantitalis. 1. *' id est
exsolvat. " Consocientes cod.
NOT^.
a cf. 755. Vern. 7. c Apud Muratorium inicr legcs Caroli Magni cap..
}> cf. 755. Vern.-Q. 115.
 ,

2i7 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — A^. 801. ^tS

faclas audivimus, el lales fornicaliones pcrpclralos A 23. De ccclesia quae antca sacrata luit, cl pro
quales ncc inter gentes : ita plane, ut cuni contige- qualibet occasione aut incenilio altare eius luii de-

ril puerum adultum esse et puellam parvulam, et e structum, licentiam haljeat pontifex in eadem ilerura
contrario si puella maturae aetalis et puer si lenere, allare construere. Quod si pontifex aul prosenectule,
et per virum cognata et socrus deprchendantur aut proegritudine ad ipsuni sanctum locum ambulare
adultere, et propler puellam frater vel pater pueri niinime poluerit, tuncille presbiter autqualiscumque
lanii peccati flagitio Unde qui haec
pereant inretiti. custos peiconsilium plebis adsuum pontificem allare
prohibita de cetero usurpare presumpserit ab omni , deferat ad sacrandum ; et ipse presbiter perauctorita-

aeclesiastico consortio sit alienus, sed nec ad '

pu- lem ponlificissuiinlococonstitutoordinaredcbeat. Et
blicis sil inmunis iudiciis. si ccclesia noviler aedificata fuerit, nulliis episcopus

De Cimiunctione parenlelae, neque in quarto

20. habeat licentiam, sicut superius legitur, presbilerum
neque in quinto genuculo coniungere prcsummat transmilleie, sed ipse ponlifex pergat virlutes con-
aliquis ; et si quis presumpserit, a sancta comniu- locarc vcl altaria sacrare.
nione sit a'icnus. 2i. ^ » Ut ^ iudices sive missi fiscalcs freda non
21. Ecclesiae vero quae aedificantur per singula exigant prins quam facinus componatnr '. IIoc quo-
loca, nulhis episcopus audeat sine dote eclesiam sa- g que iubcmus, nt iudices supranominati sive fiscales
crare, queque sacratae fuerint, sinl in polestale de quacumquelibet caiisa ficda non exigant piiiis

episcopi. Quod si quiscumque laicus exinde porlio- quam facinus componatur. Si quis autem per cupi-
nem querere presumpserit, ipse eclesiaeclaudantur, ditatem " ista transgressus fuerit, legibus compo-
et populus ipse a comnuinione privetur. nat ^ Fredum autem non illi iiuiici Iribiiat ' cui
22. De servo vero et liberlo, nisi tradatur a do- culpam commisit, sed illi qui solulionem recipit;
mino ipsius in manu pontificis, nullus eum pre- tertiam parlem coram testibus fisco tribual, ul pax
suiumat ad sacerdolium promovere. pcrpelua stabilis permaneat.

VARIANTES LECTIONES.
'*
I. e. a. ^ numerus deest in codice. ^ liacc cx cod. Tegernseensi el Blankenb. edimns. *
componant
Dt. " pro cupiditate Bl. ^ conponatur T. I, eum c. Bl. ' t. sciliccl reus V.

NOTiE.
a Ibid. cap. 90 et 127.

CAPITULAKE AOUISGRANENSE (An.801, Nov.).

Codicum, in quibus capitulare Iioc legilur, antiquissimus esl 1. C. bibl. regiae Monaconsis, inter libros :

S. Emmerammi Ratisbonensis F. 11 sigiiatus, mcinb., sscc. ix. Evolvi pr;eterea 2. C. bibl. regia; Parisieiisis :

inler Suppl. lat. n. 75 signatum m. s«c. x, cum quo 3. C. Vincentii Meltensis, quo Sirmondi el Baluzii :

ediiiones nituntur, ut supra monuimus convenil. 4. C. Andaginensis monaslerii, sa;culi x, apud Mart.-ne
el Durand Velt. SS. et Monuinentorum CoII. l. VII, pag. 2G. capilula eadem qua nos inscriptione, sed oi-
dine panlulum diverso, scilicet capp. 3, 8, 4, G, 7, 5, 1, 2, 9, 10-IG, 17-21, sislit, subjrctis capimiis
sex
qiiai m
reliquis Codicibus non exslant. Capitulare in utroque Codice Parisiensi referlur ad annum
impcrij
pnmum, quo, secundum annales Juvavenses, Carolus meiise Novembri sijnodum examinationis episconorum
el clericorum \ecil.

Mi^c SUNT CAPiTULAEX DiviNARUM scRiPTURARUM scr.i- G quc saccrdos euangclium Chrisli popiilo praedicet «.
PTIS % ELECTI
QU.E SACERDOTES CUSTODIEiNDA k it. •

U t unusquisque saccrdos orationcm doiniiiicam i .• i

• •

ATQUE ADiMPLENDA cENSUERUNT^

1. Ut cuncti sacerdotes precibus assiduis pro vita ^^ symbolum populo sibi comiuisso curiose insiiiuet,

el imperio domni imperaloris, et filiorum ac (iliarum "^ ^^^'"^ religioiiis sludium et chrislianiiatis ciiltum

salute orent. eorum mcnlibus ostendat.

2. Ut unusquisque sacerdos cotidianis adsistat ^' ^lt unusquisque sacerdos cunctos sibi perti-
orationibus pro pontifice cuius giibernatur regimine. nenles erudiat, ut sciant qualiter dcciinas lolius
3. Ut unusquisque sacerdos ecclesiam suam cum facultalis aecclesiis divinis debite ' offerant.

nmni diligentia aedificet ^ ; et reliquias sanctorum '^- Ut et * ipsi sacerdotes populi siiscipiant deci-
cnm summo sludio vigiliarum noctis etdivinis *
olli- "i^s, et nomina eorum ^'t quicuimjue "* dederint
ciis conservet ^. scripta habeant, et secundum auctoritatem canoni-
4. Ut omnibus festis et diebus dominicis unusquis- cam coram testibus dividant. Et ad ornamenluni

VARIANTES LECTIONES.
' scripla 1. * deest 1. ^ aedificat 1. ^*
sic. 1.2. 3. 4. diuriiis corrigit B. * conserual 1. * prac-
dicat 1.
"^
dibite 1. * deest 1. * eorum q. 2.3. '" quaccumque rec^e 4.

NOTyE.
« In ex quo Spelmannus h;iec
Codice Oxoniensi , Eboracensis, suh ciijus nomine ea Spolmannus cdi-
(•ajiilula edidit in tbino I Conciliorum Angli;e, p:ig. dit (crlum est. Imo iii Codicc Oxoiiicnsi, ut idem
2.^8, iiic erat tilulus : Ilax sruit jtira sacerdotum scribit, anle librum paMiilcnlialcm Egbcrti inscrun-
qu(g tenerc debent. Non esse Egberli archiepiscopi tur, Baluz.
m e. CAROLl MAGM OPP. I>\KS I. SKCTIO PRIMA. 920
ecclesiac priiiiain elcgant ' partcni, sccundani aii- A 10. Llt nnllus sacerdos quicquam" cuni iuranicn-
lcm ad usum pauperum vcl -
pcrcgrinorum pcr co- lo iurcl, sed siniplicilcr cuin purilate et vcrilittc
rum nianiis miscricorditcr cum omiii liuinilitatc oniiiia dicat.
*
dispcnsent; tcrliam vcio parlcin scnuitipsis solis
20. Ut cuncti saccrdoles " oinniiius illis conriten-
^accrdotcs rcscrvcnt ''.

tilnis eorum crimina , digiiam poenitcntiam cum

8. Ut omnes sacerdotes horis compelcntibus dici
summa vigilaiitia ipsis indiccnl''»; ct omnilms in(ir-
et noctis suarum soncnt " accclcsiarum signa, ct
niis ante exitiim vitae viaticum et communionein
sacra tunc Dco cclcbrcnt ' oflicia, et populos eru-
"
corporis Chrisli misericordiler tribuant.
diaiit ,
quomodo aut quibus Dcus adoiandus est
Loiis 21. Ut secundum definitionem sanclorum patruin,
si quis infirmatur, a sacerdotibus olco sanctificato
9. Ut nullus sacerdos in domibus vcl in aliis locis,
*
cum orationibus diligcnter ungualur.
nisi iii aecclesiis dcdicatis, cclcbrare missas au-
dcat, iiisi ncccssitas compellit ^.
IN CODICE IV IIMC SUBIICItlNTUB:
10. Ut a '" cunctis sacerdotibus ius et leinpus ba-
piismatistemporibuscongruis,secundumcanonicamB "'^- ^' '""'" ^' ^^'^'""s- Volumus atque iube-
nius, ut de oiniii conlaboralu et de vino et foeno
instilutionem, cautissime obscrveiur.
fideliter et pleniterab omnibus nona el decima per-
11. quibuscumque horis
Ut onines sacerdotes
solvatur, De nutrimine vero pro decima sicut hacte-
omnibus indigcnlibuS baptismum, infirmilalis causa,
nus consuetudo fuit ab omnibus observetur. Si quis
diligentissiine tribuant.
lamen cpiscoporum fuerit qui argentum pro hoc ac-
12. Ut nuUus presbyler sacruin oflicium sive " cipere velit, in sua maneat potestale.
baptismatis^^sacraincntum, aut aliquit donorum spi-
" 23. De anttquis ecclesiis ul ^' rem suam habeanl.
ritualium, pro aliquo praetio vendere praesumat,
Ut nec decimis nec aliis possessionibus priventur, ita
ne vendentes et emcntes in templo columbas iiniten-
ut oratoriis tribuatur.
tur ut pro his quae adepli sunt, graliam divinam
;

non praecia ''concupiscant terrena, sed solam regni 24. De spiritalibus fdiolis. Deindc praecepimus, ut
coelestis gloriam promercantur accipere. unusquisque compater vel proximi spiritales lilios
13. Ut nullus presbyter a sede propriae '" sanclae suos catholice instruant.
aecclesiae subcuius lituloordinatusfuit, anibitionis '*•

25. De sacerdolibus. Ut iuxta apostoli vocem irre-

causa ad alienam pergat aecclesiam, sed in eadein
dcvotus usque ad vitae permancat exilum.
G prchensibiles sint et moribus ornati, et nequaqua-
quam turpibus lucris deseviant, iuxta illud quod
14. Ut nuUus ex sacerdotum numero cbrietalis
ait scriptura : Nemo militans Deo implicat se negotiis
viciumnutriat '% nec alios cogat per suain iussionem
saecularibus, ul ei placeat se cai se probavit.ElSi turpi-
inebriari.
bus lucris et usuris non solum ipsi abstineant,
15. Ut nullus sacerdos extranearum muiierum
veruin etiam plebes sibi subditas abstinere instruant.
habeat familianlatem ; nec in sua '* domo, in qua
ipsehabitat, nullam " niulierem uinquampermiltat '^"
26. De incestuosis. Ut incestuosi iuxta canonicam
habitare. scnlentiam poenitentia multentur. Qui vero decimas
post crebras admonitioncs ct praedicationes sacerdo-
6. Nulli sacerdotum liceat fideiussorem ^' esse;
neque, derelicta propria lege, ad " secularium ^^ iu-
tum dare neglexerint, excommunicentur ; iuramento
vero eos constringi nolumus.
dicia accedere praesumat.
1Gb. ^' Ut qui possessionem aecclesiae vel paroe- 27. De discretione in corporis et sutiguinis Domini
chiam *" per triginta annos sine alicuius inlerpella- perceplione. Cavendum cst enim, ne si nimium in
lione tenuerit, iure perpetuo possideat. Si vero inde longum differatur, ad perniciein animae pertineat,
crebro repetitum fuerit, Hat diligens inquisitio. Et si D dicente Domino : Nisi manducaveritis carnemFiliilw-
eiim qui repetit, iuste quaerere patuerit, adhibitis vc- minis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam
racibus et nobilibus tcstibus quod repetit confir- in vobis. — Si vero indiscrete accipiatur, timendum
niando vindicet. et illud quod ait apostolus : Qui manducat et bibit
17. Nemo ex sacerdotum numero arma piignan- indigne, iudicium sibi manducat et bibit. luxta ergo
lium umquam porlet ^% nec litem contra proximum aposiolici documeiitum probaie se debet homo et sic
ullam excilet. de panc illo manducare ct dc calice bibere, ut vide-
18. Ut iiullus presbytcrorum edendi aul bibendi licet abstinens se aliquot dicbus ab operibus carnis
caiisa ingrcdialur in labernis ". et purificans corpus animamque suam praeparet se

VARIANTES LECTIONES.
'
eligant 2. 3. atque p. 1. ^ soli 2. ^ rcseruant 1.
p. sonant 1. * et sacrata 2. 3. "^
cele- ^* '^

brant 1. missis 1. ^ n. n. c. desunt 2. 3.

** '" deest 1. i. " sine 1. '^ baptismate s. 1. baptismale 4.
'' alico 1. '' iion p. non c. 1. "* propria 2. 3. '^ ainmonitionis 1. 4. " nutriet 1. ** suo 1. '' ullain

2.3. ** permiuit 1. ^' fideiussorum 1. ^* a 1 ^*' secularia ^. 3. hoc capul deest \. i. " parroechie ^''-

«forr. parrocchiLiiii 2. ^'^

portat. cxcital 1. ^" taliernas 2. 5. -•*
qiiiquani 1. " s. in o. 1. ^" indi-
cant 1. ^' ul non r. M.
 m CODEX DIPLOMATR.US. ~ CAPITLLARIA. — A.n. 802. 22i
•iil percipieiidum lantum sacramenUim exemplo Da- A opere coniugali ab heri et nudius lerlius, nequaquam
vid ;
qui niiri se confcssus fuisset abstinuisse sc ab panes propositionis a sucerdole accepisset.

MANDATUM DE SAXONIBUS OBSIDIBUS IMPERATORI MOGUNTIAE PRiESENTANDIS.

(802, Jan. aul Febr. Aquisgrmii.)

Men.branam cujus ope b. m. Ussermannus lomo I Prodromi GermaniiC sacr«, n. 3 mandatum lioc pii-
Mici juris fcceral, anno 1820, in moiiaslerio Sancti Pauli in Cariutliia conslilulus, inlegram iieriim e.v-
scripsi. Constal duobus loliis membran;Te tener*, Codicj naeinbr. canones ecclesiaslicos contincnti et sicculo
nono exarato, sa^culo ut videre est xiv, assulis; scnptura est anni circiter post Chiislum naluin oclin"eii-
tesimi. Ediclum primis anni 802 mensibus, cum imperator Aquisgraiii commoiarelur asciibenduin esse" eo
patet, quoJ Carolus eo lanlum anno et anno 794 paschali tempoie Fraiicofurli, in snhurbunis Mouunluv
moralus sil. Anno vero 704 minus commode ascriberetur, cum annis posterioribus demum maximus Saxo-
num obsidum numerus iii manus regis incidisset.
Cailerum noinina episcoporum et abbaiis, scilicet Basileensis, Constantiensis, Angustini, et Au"iensis
hic de iis tantum Saxonibus, qui iii Alaniannia lenebantur, jamque-per episcopum Basileeiisem IIiltonemqu«
comilem impcralori adduccndi erant, sermonem esse produnt. Comitum nomiiia nonnulla in chartis Ala-
mannicis ejtis a^vi occurrere Ussermannus animativerlit, scilicet lliltonem an. 801) in Albwinipara circa Da-
luibium, Richoinuman. 817, Wanningum in Nibelgovia an. 802, Uniocum, Bipoinum in Nibelgovia an.SOS
Birtilonem in Bertoldesbara.
' "'

D", wiLSTF.^L.viiis isxos RECiPiET HAiTO EPiscopus a et B Fredegcr filium Ermamenarii habuit Birtilo
HiTTO coJiis.
¥\\\\.\n\ Macconis habuit Vulfaldus
comis
Leodac filium Bodoloni Wendulfum lilium Bernulfi habuit Yulfaldus
Adalradum liliuni Marcradi habuit ^ Aino <-
epi- Dodonem filium Attosli habuit Torro
scopus Sidugath filium Bcnninc habuit Berlaldus comi«
Odonem filium Emmoni habuit Ansbertus comis Bicohardum filiuni Unvani habuit ' Bertaldus
'omia
Eruin filium Rano habuit Richoinus Fredegarium filiuin Wicharii habuit Walah
Crailinc filiumThetmaer habuit Richoinus Alabernum lilium Tutonis habuil *
Vulvaldus
Gerimirid filium Egloin habuit Egeno episcopus '^

Aichardh filium Fredred habuit Ado de Alamania de a.ngrariis :

Theodoar filium Audradi habuit Winangus coniis gu.^un f^ywxm Theotaker habuit Wicharlus
Baldricum filium Rotgeri habuit e Geremannus Altbertum lilium Wilberni habuit Sindbert epi-
comis scopus
Adalgaudum filium Suigaut habuil Unrocus comis netti niium Megi habuit Sciltung
DE osTFALAHis :
Hadamarum filium Sigimari et Hittun filium Fri-
Gerardum filium Macconis habuit Sinbertus f
epi- C dileih etBrunherum hlium Liutheri habuit Wolfoltiis
^^*^P"^ Ditmamuim filium Osmanni habuit Waldo
Hisi filium Brunardi habuit Agino episcopus Fridamundum filium Warmunti liabuit Einharlus
Filium Maingis habuit Lantfredus el Macrinum fiiium Megitodi
Titbaldum ' filium Sigibaldi habuit Ripoinus co- Ruadhartum filium Danctagi habuit Ruadhari
'"^^
Hadabernum filium Witradi habiiit Rcccho
Vulfcri filium Sieri babuit Audracus comis. Wolfurichum filium Eoriches habuit Egiiio cpi-
Hernaldum filium Suilhardi habuit Waldo abbas s
s(.,ypus
Eriwardum filium Herigildi
° habuit Erivaldus Ala- ii; ^,,...
suiu
•
, ,,„„„„., -7
sumnia
111 111 01.
niannus
hti veniant ad Mogontiam mcdia quadracjcsima.
VARIANTES LECTIONES.
» Titbaldus corr. Titbaldum c. "^
Buil cod.
NOTyE.
a Vox ubique fere /«a6. scripta, exceptis locis quos ''
Constanliensis.
aslerisco signavi. <^
Vox omissa erat, loco vacuo reliclo.
b Basileensis. f
Augustanus.
<•
Idest, Agino, Egino, Conslantiensis. « Augieiisiir.

CAPITULAUE AQUISGRANENSE AN. 802 (Murl., Aquis.j.

Annales Laurcshamenses, Sancli Amandi, Guelleibylani et Juvavenses,

Carolum impcraloria dignilalc
accepta m
Francia reducem, mense Marlio anni 802 Aipiisgraiii placitum habiiisse
referunl, (nio e? nova
sacrameiita reciperet, ct missos ad exigeiula ea ab imiveiso |»opulo
el ad jiistiiias per omiiia sua re-in ii-
cieiKlas Iransmitleret. Capimla ea dc re edita servavit
Co.Iex bibl. Paiis. 11. .ifjir), siec. \, undo B duzius
pninus vulgavit, cuiusque ad fidem diiigcnler recognita liic ilcrum
i>iudcuiit.
22:) 13. CAUOLl MAGNl OIM'. I>AKS l. SECTiO PllJ.MA. 224
I. De lcijalwnc a domno iniperatorc directa. Serojiis- A Pra!C('i)il(iue iit oiniii lioiiio in lolo rogno suo, sive
siinns igilnr el clirislianissiinus (lomnns inipornlor e(;cIosiasticus, sive laicus, unusfiuisque secundiim vo-
Karolns elegil ex oplinialii.us snis prudenlissiinis el tiim el proposilum snum, qui anloa lidolitate. sibi ro-
sapienlissirnos viros, lani a archiepiscopis, qnam el gis nomine promisissent, nunc ipsuin promissum lio-
reliquis episcopis, sininl(|ne ol alibates venerabiles ininis caesaris faciat. Et bii qiii adbiic ipsum promis-
laicosqne religiosos, et diroxit ' in universum regiium suin non porliceriint, omnes usquc ad duodocimo ae-
sunm, el per eos cuiictis subseqiientiinis secundiim lalis annum similitcr faccrent. El ut omnos tradere-

reclam legem vivcrc concessit. Ubi autem aliler lur piiblice, qualiter unusquisque inlellegcre posset,

quam rectc et iusle in lege aliquit essc conslilulum, quam " niagna in isto sacramcnlo et quam multa
lioc diligentissimo animo cxqnirore iussit ct sibi inno- conprehensa sunt, non, nt muUi usqiie iiunc extima-
lescere : qiiod ipse donante Deo moliorare cnpit. Et vcrunl, tantum fidelitate donino imperalori usquo
noiiio per ingonium suum vel astutiam perscriptam in uita ipsius , et ne ali^piem inimicum in suum rc-
Ie;^cm, utmulli snlent, vel sibisuain iuslitiam ^ inar- gnumcausa inimicitiae inducat, et no alicui inlidelita-
liro audeat vel prevaleat, neque aocclesiisDei, neque te illius consentiant aul retaciat ; sed ut sciant omnes
paupcribus, nec viduis, nec pupillis, nullique Iiomini islam in se rationem ® hoc sacramentum habcre.
christiano.Sed omnes omnino secundum Dei praece- B 3. Prinium ut unusquisquc et pcrsona propria se
plum iusla vivcrcnt ralionem iusto iudicio, ct uniis- in sancto Dei servi;io, secundum Dei praccepMim et
(piisque in siio proposito vel professione unianimiter sccunduin sponsionem suam,pleniter conservarestu-
pormanore; ainmoncre canonici vitacanonica absque dcat secundum intelloctum et vires suas ;
quia ipso
liirpis lucri negolio plenitcr observassent, sanctemo- domnus imperator iion omnibus singularitcr necessa-
niales sub diligentia custodia vitam suam custodi- riam polest exhibere curam et disciplinam.
rcnt, laici et seculares recte legibus suis utoronliir i. Secundo, ut nuUus homo neque cum periuri ne-
alisque fraiidc inaligno, omnem in invicem in caritate que alii uUo ingcnio vcl fraude, per nullius umquam
ct pace pcrfecte vivcrent; ct ut ipsi niissi dil'geiitcr adolationcm vcl pra^miiim, nequc scrvum donini im-
perquirere, ubicunqiie ali([uis bomo sibi iniusliliain peratoris, neque tcrminum, neque terram nihilque ,

factam ab aliquo reclamasset, sicut Dci omnipotcntis quod iure poteslativo permaneat, nullatenus contra-
gratiam sibi " cupiant custodire ct fidelitatc silii pro- dicat, nequeabslrahereaudeatvel cclare. Etut nemo^
missa conscrvare ; itaut omnino in omnibiis ubicun- fugilivos fiscales suos, qui se iniuste et cum fraii-

quo, sivc iii sanclis ecclcsiis Dci, vel ctiam pauperi- des libcras dicunt, celare neque abstrahere cum peri-

bus, pupillis, et viduis, adque cuncto populo, legem urio vcl alio inienio pntsumat.
pleniter adque iastitia exhiberent secundum volun- '* 5. Ut sanctis ecclcsiis Dei, neque viduis, nequ<i
tatem et timorem Doi. Et quod si tale alitpiit esset orphanis , neqiie percgrinis , fraude vel rapinain
ipsi per se cum comilibus provincialibus emendare vel aliquil iniuriae quis faccre praesumat ;
quia
ct ad iusliliam rcduccre iicquivisscnt, hoc absque ulla ipse doninus imperator, post Domini et sanctis eius,

aiiibiguitale cum « brcbitariis suis ad suum rcserent eorum " et prolector et defensor esse conslitutus
iudicium; et per nuUiiis hominis adulalionem vel esl.

praemiuni, nullius quoque ^ coiisanguinitas, defen- 6. Ut beneficium donini impcratoris desertare nc-
sioiie, vel timorepotentuni rectam iustitia via inpedi- mo audeat, propriam suam exinde construere.
rctur ab aliqiio. 7. Ut ostilc bannum domni imperatori nemo prae-

2. De fidclilate promiltenda domno irnpcrntori

''.
tormittore praesumal , nullusque comis * tam prae-
VAUIANTES LECTIONES.
'
dixit c. ^itacorrcxt; ub\ codcx queque c. * reliquue rubricae desunt in^ c. * deest in^ c. " ha Ba-
luzitts emcndnvit lectionem codicis ista iniseralionem. ' nemos c. quorum c. " commix cod.

miJE
a
Mentein Caroli in condendis istis capitulis expli-
cant Annales Canigonenses et Ananienses his verbis:
« Anno 802 recordatus piissimus Carolus imperator
miscricordiyc suui de pauperibus qui in nnivcrso im-
pcrio ojus erant ot jiistilias plciiitor haliere non po-
terant, iioluit dc iiifra palalio pauperibus vassos
iransmittere justitias facienduni pnspter niuncra:
sed ologit in rogno suo archiopiscopos et reliquos
episcopos et abbates, cuni ducibiis et comilibus, quia
opus noii habebant super innocenlos muiiera accipere,
ct ipsos misit per universum rcgiiuin, ut ecclosiis,
viduis, orfanis et pauperibus, et ciinclo popiilo justi-
liam facerent. Eadem
loguntur in Chroiiico Moys-
> nicorum bcati Maurioii praxlicta; ros absque marri-
siaccnsi et in velustis annalibus a Lambecio oditis in
lib. u Comment. de bib.iolh. C;jesarea, pag. 582, nisi
quod illic logilur, pauperiores vnssos pro co quod in
superioribus annahbus legitur, pauperibus vassos.
Daluz.
b Marrire, irrumpere, ut supra in Capitulari Baju-
vanorum an. 788. caq. 1. Mavrirc ila^jue hoc loco
D significat perfringere _et perrumpere log m, ni(5ta-
phora sumpta a viatoribus qui, a recta via deviantes,
mairircitor dicunturclianiniini a Lemovicibus. Hinc
in tit. 19 Capitulorum Caroli Calvi, cap. 13, marri-
lio sumilur pro injuria, quia qui injuriam i.nfert di-
veriit a jiirc. Iterum marrilio in veteribus chartis
S. Galli hic a Sirmondo relaiis signilicat diminulio-
nein; (juia qui diminuit vel siibtrahil partem aUquam
rei qua; dcbetur integra, deviat ab a-quilatc. Exslat
in chariulario eccles. Yieniiensis charta Ariulfi ct
conjugis ejus Adoara', iii qua lucclogunlur : « Post
doniqueamborum noslrum decossum, ad usumcano-
tione revoconlur. » Itom alia Conslantii chorepiscopi
ct fratrisejusAdruili diaconi : « Post decessum nam-
que nostrum agricultores beati Mauricii absque mar-
rilione vel pra^judice in suorum ad matreni Ecclesiae
rcvocontur potoslale el dominatione. i Id.
c Urebitariis, brevibus, inventariis. 1d.
 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 800. 0t>{;

sumtiosum sil, ul il!um dc Iiis qui hosleiu facere de- A siitia peiTiciendi sciuper paralos , lcgem pleniler oh-
biti suul , exinde vcl aliqua propinquitalis '
defen- servantes absque fiaude nialigno, iuslum scinpcr
siouein, vei cuiusniuneris adolationem dimittere au- iudicium omnibus exercentes, praeposilos vestios
in

dcajit. tales , quales sancla regula fieri doccl. Et hoc oiu-

8. Ut nullum bannum vel praeceptum domni im- nino observent, ut nullalcnus a qui!)us magis nol)is"
peratoris iiuilus omnino in nullo uiarrire praesumat, a canonica vel regulari norma dlsceiidant, sed humi-
neque opus eius Iricare * vel inpedire, vel minuere, lilatem in omnibus habeant. Si autem alitcr prac-
vid in alia contrarius fierit voluntali vel praeceptis sumscrint, regulare disciplina sentiant. Et si se

eius. Et ut nemo debitum suum vel censum marrire emendare noluerit, a piaeposilum removeanlur ; et

ausus sit. qui digni sunt, in loca corum subrogenlur.

9. Ut nemo in placito pro alio ralionare usum ha- 14.Utepiscopi, abbatesadqueabbatissaecomiteque
beal defensionem alterius iniuste, sive pro cupiditale^ unanimes " invicem sint, consentientes legem ad iudi-
aliqua, minus rationare valente, vel pro ingenio ra- cium iustum terniinandum cum orani caiitate el con-
tionis suae iustum iudicium marrire , vel rationem cordiapacis, etutfidelitervivant secundum voluniate
suam minus valenle oppriinendi studio. Sed unus- Dei, ut semper ubique et propter illos et iuler illos ius-

quisque pro sua causa vel censum vel debito ralione » lum iudicium ibique perficiantur; pauperes, viduae.
reddal, nisi aliquis isti iiifirmus aut raliones nescius, orphani, et peregrini consolationem adquedefensio-
pro quibus missi vcl priores qui in ipso placito sunt, nein '"^
hab eishabent ; ut el nos per eoruin bona vo-

vel iude\ qui causa huius ralionis sciat, ralionelur kintatem magis praemium vitae aetcrnae quam suppli-

con placito ; vel si necessitas sit, talis personae lar- cium mereaniur.
giiur ut '^
rationem, qui omnibus provabilis sit et 15 '^. Abbates autem et monachis omnis modis vo-
qui in ipsa bene noverit causa : quod tamen omnino lumus et praecipimus, ut episcopis suis omni humili^
fiat missum qui
secundum convenientiam priorum vel tate el hobhedienlia siiit subiecti, sicut canonica
praesentem adsunt. Quod et omnimodis secundum conslitulione mandal. Et omnis eclesiae adijue basi-
iustiliam legem fiat; adque praemium , mercedem, licae in cclesiastica defensione ct poteslatem per-
vel aliquo malae adulationis ingenio, vel defensione maneat. El de rebus ipse basilicae nenio ausus sit in

propinquitatis, ut nullatenus iustilia quis marrire divisLone aut in sorte mitteie. Et quod semel offeri-
praevaleat. Et ut nemo aliquit alicui iniusle consen- lur, non revolvalur, et sanclificat et vindicet. Et si

tiat, sed omni studio et voluntate omnes ad iuslitia aulein aliter praesumpserit, presolvalur, et bannuiu
perficieniiam pracparali sunt nostrumconponat.
1
Etmonachi abepiscopoprovinciae
r r t
Haec enim omnia supradicla imperiali sacramento
p
^ ipsius corripiantur. Quod non emendent, lunp
si se
observari debetur. archiepisccpiis eos ad sinodum convocet. Etsinequo
10. Ut episcopis et presbyteris secundum canones sicsecorrexerint "", tunc ad nostrapraesentiamsimul
vibant, et i:aque caeteros doceant. ciiin cpiscopo suo veniant.
11. Ut episcopi, abbates, adque abbatissae , que 10. De ordinalione elegenda, ut domnus imperalor
caeterispraelati sunt, cuin summa veneratione hac iam olim ad Fraiicoruni banno concessit ut episcopL
diligentia subjectis sibi praeesse" studeat, non poten- abbatibus, ita etiam nunc ct firinavit; eo lamen ti-

tivadominationem vel lyrannide sibi subiectos pre- nore, ut ueque episcopus neque abbas iii monasicria
mant, sed siiiiplici dilectionem cum mansuetudinem viliores melLoiL plus diligit , et eum sibi projitcr
ct caritatem, vel exeniplis bonorum operum, coni- consanguinitalem suam vel aliqua adolalionem ine-
missa sibi grege sollicile custodiant. lioribus suis praeferre studeat, et talem nobis duce
12. Ut abbate ubimonaci suntpleniter cum mona- oidinaudum, cum meliorem eo habet occultalo et
eliis secundum regula vibant , adque canonis « dili- oppressu : quod nequaquam fieri volumus , qui;i
genler discant et observent. Siiniliter abbatissae iiirisio *" et delusio nostra Iioc fieri vLdetur. Set talis
faciaut. monasteriis nutriantur ad ordinandum '% in qiio
D in mevces et profectus adcrescat commeu-
IS. Ut episcopi, abbales, ad^iue abbatissae advo- et iiobis et

catos adque vicedoniLni centeiiaiiosque legein scien- datoribus suis.

les, et iuslLliam diligentes, pacLficosque et mansuetus 17. Monachi autem ut firmiter ac forliter secun-
liabeant, qualitcr per illosque sanctae Dei ecclesiae dum regula vivant, quia displicere Deo iiovimus
magis profectum ^ vel merces adcrescat; quia nuUa- quisquis in s\ia voluntate tepidus est, tcstante lo-
lenus neque praepositos neque advocalos damnosus lianne in apoca.ypsin : Utinarn calidus csses aul f'fi<ji-

el cupLdus in monastcria habere volumus , a quibus dus : sed qiiia tepidus cs, incipian tc cvomcre cx ore
magis nos blasphemia vel detrimenla oriantur. Sed meo. Seculare sibi ncglegenliam nullaleiuis nsur-
lales sint, qualeeos canonica vel regularis institutio * pent. Foris monaslerio nequaqiiam progiediendi li-

iieriiubet, voIuntatL DeisubdLtos \ et ad omnes iii- centiam habeant, nisi maxima cogcnle necessitalcm:

VARIAINTES LEGTIONES.
' precesse c. * canonicis c. ' pi;T!ceplnm r " in-
*
propinquatis c. ^ stricarc r.
^cuditatec. * ad?

luilu c. ' dei .subditos c. '"

unanim c. " n. aliqiiibus malis novis? 5j locus corruplus. '^ deconfcssio-

nem c. ^^ caput cum auteriori cohaerel in c. '^

sic consurrexcrinl. c. '"inrisiorc.
^''
ita lial. ovMxdmu c.
'itll B. CAROM MAGM OPP. PAUb l. SECTIO PUIMA. m
<|iio(I tamen episoopiis, iii cuius dioccsc ' erunt, A sanctcnionialiuni rccipial absquc nolilia vcl consi-

onniiiio praccurcl, nc foris nionastcrio vagandi usum dcrationc cpiscopi ad cuius diocense pcrtinet locus

liabcant. Sed si ncccssitas si* ad aliquam obbcdien- iile; ctut ipsc diligcnter cxquirat, qualiler in sancto
^"
liam aliquis foris pcr^-erc, et hoc cum consilio et loco ad Dei scrvitio pcrinancrccupiat, ct stabiiitatcm

consensum episcopi firtt, et talcs pcrsonac cum testi- suam ibiJcm firmarc vcl profcssioncm. Ancillaautcm
moniuin foris mittantur in quibus nuUa sit suspitio aliomm hominum, vcl talcs fcminas quae sccundum
mala, vel a quibus nulla oppinio mala oriatur. Foris morc conversationis in sancta congrcgatione vivere
vero pcculium vel rcs monaslerii abbas cum episcopi volunt, omnes plenitcr dc congrcgationc ciciantur.

sui licciiliam et consiliura ordinct q-ii praevidcat, 19. Ut episcopi , abl)atcs, presl)iteri , diaconus,
non monachum, nisi aUum * fidelem. Quaestum ve- nuUusqiie ex omni clcro, cancs ad vcnandum, aut
rum secularc vcl concupiscerilia mundanarum rerum acceptores, falcones, seu sparvarios habere pra^^su-
omnimodis devidcant quia avaritia vel concupi- ;
niant ; scd pleniter se unusquisque in ordiiie suo
sccntia huius mundi omnibus cst dcvetanda chri- canonice vcl regularitcr custodiant. Qui autein prae-
stiani, maxime lauien in his qui mundo et concupi- sumserit, sciat unusquisque honorem suum pcrdere.
sccnliis abrenuntiasse videtur. Lites ct contcntioncs Caeteri vero talc exinde damnum patialur, ut reliqui

nequaquam ncque infra neque foris monasterio mo- B metum "habeant talia sibiusurpare.
vcre praesumal. Qui autem pracsumserit, gravis- 20. Ut abbalissae una cuin sanctinionialibus suis
'^
sima disciplina regulari corripiantur, et taliler cae- se unianimiter aut diligenler infra clauslra se cu-
leri metum habeant talia perpctranda. Ebrielatem stodiant, ct nullatenus foris claustra ire praesumant.
'*
et commessationem oninino fugiant, quia inde libi- Sed abbalissac cumpro posuerint aliquas de sancti-

dine maxime polluari omnibus notum csl. Nam pcr- moniahbus diiigere, hoc nequaquam absque licen-

vcnit ad aurcs nostras oppinio pcrniciosissima, for- tiam et consilium episcopi sui faciant. Similiter et

nicationes et in habhominatione et inmundilia mul- cum ordinationem aliqua in monastcriis agere de-
las iam in monasteriis esse deprchcnsos. Maxiine beant, vel aliquas in monasteriis receptiones facere,
contrislat ' et conturbat, quod sine errore magno et boc cuin cpiscopis suis pleniter aiitca retractent;

dici potest, ut unde * maxima spe salutis omnibus et quod salubrius vel utilius ficri disponat, cpiscopi

chrislianis orriri credercnt, id cst, dc vila et casti- archiepiscopo annunticiit, et cum eius consilio quae
tate monachorum, inde detrimentum ', ut aliquis ex agcnda sunt perficiantur.
nionachus sodomitas esse auditum. Unde eliam ro- 21. Ut presbitcros ac caeteros canonicos quos
gamus et contextamur, ut certissimc amplius ex his comites suis '' in ministeriis '" habent, omnino eos
diebus oninia custodia se et his malis conscrvare ^ episcopis suis subiectos exhibcant, nt canonica in-
studeant, ut numquam amplius tale " quid aurcs no- stitulio iubet; de his episcopis suis nlcnitfr sub san-
stras pcrveniat. Et boc omnibus notum sit, quia cla disciplina cos erudire sunt consentientes, sicut
nuUalenus in ista mala in nullo loco amplius in tolo nostra gratia ve» suos honores habere desiderant.
regno nostro consentire audeamus, quanto minus 22. Canonici autem plcniter vitam obserbcnt ca-
qui inter eos qui caslitatis et sanctimoniae emcnda- nonicam, et domo cpiscopali vcl etiam monasteria,
'
liores esse cupimus. Certc si ' amplius quot talcs ad cum oinni diligentiam, sccundum canonica disciplina
aures nostras pervcncrit, non soluin in eos, sed erudiantur. Nequaquam foris vagari sinantur '", scd
eliam et in ceteris, quur talia consentiant, talem sub omni custodia vibant, non turpis lucri dediti,
nllionem Aicimus, ut nullus christianus qui hoc au- non fornicarii, non fures, non homicides, non ra-
dicrit , nullatenus tale ® quid perpctrarc amplius ptores, non litigiosi, non iiacundi , non elati, non
praesumpserit '. ebriosi, sed casti corde et corpore, humilcs, modc-
18. Monasteria puellarum firmiter observata sint, sti, sobrii, mansucti, pacifici, ut filii Dei digni sint
et nequaquam vagare sinantur, sed cum omni dili- ad sacro ordine promovere. Non per vicos neque por
gentia conserventur, ncque litigaliones vel conten- villas ad ccclcsiam vicini " vel termiiiantes sine ma-
lione inler se movere praesumat, neque in nullo gisterio vel disciplina, qui sarabaili dicuntur, luxo-
magistris et abbatissis inhobedicntes vel contrariae riando Md fornicando, vel etiam caetera iniqua ope-
fieri audeant. Ubi autein rcgulares sunt , omnino rando quae conscnliri absordum cst.
secundum regula observent, ne fornicatione deditae, 23. Presbiteri cleros quos secuin habent sollicite
11011 ebrielatis, non cupiditati servicntcs, sed omni- praevideant, ut canocice vivant, non inanis lusibus,
inodis iuste et sobrie vivant. Et ul in claustra vel vel conviviis secularibus, vel canticis vel liixoriosis
monasterium earum vir nuUus intret, nisi presbiter usum habcant; sed caste et salubre vivant.
propter visitalionem infirmarum cuin testimonio 24. Si quis autem prcsbiier sive '* diaconos qui
iulict, vel ad missam tantum, et staliin exeat. Et post hoc in domo sua secum nnilieres, cxtra cano-
ut nemo alterius filiam suam in congregationsm nicam licentiam, habere praesumserit, honorem si-

VARIANTES LECTIONES.
' doces c. « oliuin c. ^antrifalc. Mnde c. Mrimentum c. « tcla c. •
Certes c. Mcle c. » sii-
niscril c. " rfcest ?« c. " metiint li. c, '' uanianimiter c. '=
piopr c. '' seu c. *" mislcriis c. "^ va-
'" '"*
r iisiiiaiuur c. vini c. sinc c.
229 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 802. y?.'j

et lioreililateni privelur, usqnc ' ad noslram A vorc. Qui aiitcm praesunipscrit, bannuiu dominidiin
niiil

praescnliam. solvat. Ycl si maioris dcbiti rcus sit, ad sua prae-

25. Ut coniites et centenarii ad omncm iustitiam sentia perduci iussum cst.

faciendum conpellent, et iuniorcs talcs in ministc- 52. Homicidia, pro quibus multus Dco pcril " po-
riis * suis liabeant, in quibus securi confidcnt qui pulus cbristianus, omni contextationc dcscrcrc ac
lcgcin adque iuslitiam fidcliter obscrvcnt, paupcrcs vctare mandamus ;
Dominus audivit c "^ liiii-
qui ipse
ncqiiaquam oppriincnl, furcs, latroncsquc, ct bomi- micitiae siiac fidclibus contradixit, multommagis bo-
cidas, adulleros, malificos, adquc incanlatorcs, vcl micidia. Quomodo enim sccundum Dcum '•''placaluin
omncsque sacrilcgos niilla adulatione
aiiguriatriccs, foio '' confidit, qiii filium suum proximum sibi occi-
vcl praemiuni nuUoque sub tegimine celare audeat, derit ? Qualilcr Vcro Cbristum dominum sibi propi-
sed magis prodere, ut emendentur et castigcnlur tiiim esse arbitrctur, qui fralrcm suiim intcrficcrit?
sccundum legem, ut Deo largicnle omnia bacc mala Magiiiiin quoque et inbabitaculum pcriculum cst ciim
a cbristiano populo aufcratur. Dco patre, ct Cbristo cocli tcrrac dominatorc, inimi-
sccundum scriptam legcm iuste iu-
26. Ut iudices citias bominum moverctur, quos aliquit tcmpus la-

dicent, non secundum arbitrium suum. titando '" cffugercpotest, sed tamen casu '^aliquando
27. Praccipimusque ut in omni regno nostro, nc- B jn nianus inimicorum suorum incidit Deiim autcin ;

*
que dives neque pauper, pcregrino ncmini hospitia ubi cffiigere valct ? cui omnia secreta manifcsia sunt,
denegare audcant, id est, sive peregrinus propler qua lemeritate eius iram quis extimat evadcrc " ?
Dcum pcrambulantibus terram, sive cuilibet iteranli Qua nc proptcr populus nobis ad rcgcndum '" com-
propter amorem Dei et propter salutem animae suae, niissos hoc male percat, hoc onini disciplina devitare
tectum et focum aqua nemo illc dcnegct. Si anlcm praevidimus qnia nos nullo '^ modo placatum vcl
;

amplius cis aliquis boni faccre volucrit, a Dco sibi propitius habcre, qui sibi Dcum iratum non formi-
sciant rctributionem optimam, ut ipse dixit : Qui davcrit : scd sacvissima districtionc '^"
vindicarevel-
autem siisceperit uimm parvulum proptermc, me sus- liinus qui malum bomicidii ausus fuerit perpctrarf.
cepit. Et alibi : Hospes fui '',
el suscepislis me. Tamcn'" neetiam pcccatum adcrcscat, ut inimiciiia
28. Da legationibus a domno iniperatorc vcnicnti- maxima intcr cbrislianos non fiat, ubi suadcntcs dia-
bus missis dircctis, ut comites ct ccntcnarii pracvi- bulo boiiiicidia coniingant, stadmrcusad suam cmcn-
dcant oinni sollicitudinc, siciit gratia domni impera- dationcm recurral, lotaquc cclcritatc " pcrpctratum
tori cupiunt, ut absque ulla mora "^
cant per ministe- nKibim ad "propinquoscxtinctidigna compositionem
ria ^ eorum, omnibusque omnino praeccpit, quia hoc cmcndct. Et hoc firmitcr banniainus, ut ^' parcntcs
dcbiti sunt, praevidere ut nullum moram nusquam C intcrfccti ncquaquain inimicitia super commissiim
patiatur, sed cum onini feslinatione cos faciant ire malum adaugerc ^" audcant, ncquc
paccmficri pclcn-
viam siiam, ct talitcr providcntiam suam habcant, ti -^ dencgare, sed datam fidein paratam composilio-
ut missi nostri disponant. ncm recipere, ct paccm perpetuam rcdderc, reum "
29. De pauperinis vero qui in sua elymosyna dom- autein nullam ^''moram compositionisfacere. Ubi ait-

nus imperator concedit, qiii pro banno suo solvcre tem hoc pcccatorum mcritocontingcrit,ut" quis vol
dcbcnt, ut eos iudices, comites, vcl missi nostri pio fratres vcl propinquum suum occidcrit, statim sc ad

concesso non babeant constiingere pro arle ' sua. poenitcnlia sibi compositam sumit, ct ita ut cpisc^v-

30. De bis quos vult domnus imperator, Cbiisto pus cius sibi disponat absquc ^" ulla ambiguilatc, scd
propilio, paccm defensionem babeant in regno suo, iuvantc Doniino pcrficercsuum remedium sludcat, et
id sunt, qiii ad suam clementiam festinant aJiquo componat occisiim sccundum lcgcm, et cuin propin-
munliare cupicntes, sive ex ^ christianis, sivc ex pa- quis suis se onmino complaceat, el data fidcm ulkuu

ganis, aut proplcr inopia vcl propter inimiciliam cxindc movcre ncmo audcat. Qui aiitcm
famem sulfra-
gantia quaerunt ut nullus eos sibi scrvitio con-
,
digna cmcndalioncm faccrcoontcmscrit, hercditatcin
stringcre vel usurpare audeant, neque alicnare, ne- tj P^i^^t usque ad iudicium nostrum.
que vindere; sed ubi sponte mancre volucrint, sub 53. Incestuosum ^' sceius omnino prohtbcmns Si
defensione doinni imperatoris ibi habeant suffragia quisautem ncfanda ^^ fornicatione contaminatus fuc-
in sua elymosina. Si quis hoc trangrcdcrc praesum- ril, nullatcnus sine dislriclionc gravi rclaxctur; scd
pscrit, sciant se exinde damnum pati vilam prae- talitcr cx hoc corripiantur, ut caclcri mctuin ba-
sumpliosus dispositiun iussa domnum impcrator ^. bcant talia pcri>ctrandi, ut aiiferctur penitiis cl in-
51. Et his qui iustitiam domni impcratoris an- mundilia populo cbristiano, et ut rciis cx hoc per
nunliant, nibil lacsiones vel iniiiria quis '"
rnacbinare pocnitenlia amillat plcniter sicut ci ab cpiscopo suo
pracsumat, neque aliquid inimicitiac contra eos nio- disponatur, et cadcm fcmina in maniis pan nlum sit

VARIANTES LECTIONES.
' priuet. utiusque c. ^ scu c. * panper ncquc per nemini
mistcriis c.
^
inspicia c. " fuit
c. iilhtm or-
<•

teant c. ' misteria c. * parte ? et c.

* '" ForlassclcgoKlum
: daiumim pali, quis lain pracsiimptiosus dispi xit

iussa doinni impcratoris. " qui c. '* multis dc operi c«r/. " j. c. odivit, odit, '' seciindum c. '"
fovcrc c.
"'
ita B. laudando et fugcrc c. '^ caiisa
c. '« ita correxi
: (jui tcmcrilalcm cius ira quis exstiiiial dc rc c
'»requircndum. ^" ullo c. '^'
distraationc c. '^*
nc dcst c. " cclaritale c. ^''
et c. -»
a c. ^"
adaiigc c
fidepclendic. " rcrum c. " nuUa c. "» a c ^" adquc c. ^' Incerluosum c. ^Mi. a. L c
 ,

Sol D. CARiOLl MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 232

consliluta usquo ad iniiiciuin noslrum. Si aulem iu- A suis o!)tcmp!M-are, et bannum nostrum praGsiiinat
diciuni episcopi ad suaiu eiuciuhuioneui (oiiscnlire conteiiipnirc,
noluciit, lunc ad nostra pracseulia perdiicanlur, mc- 3!). Ul in forcstes nostras feramina noslra nemine
morcs exemplo (piod de inccstis faclum esl quod Fric- fiiraro audeat, quod iam multis vicibus ficri conlra-
co perpelravil *
in saucliinoniali Dci. diximus; at '* nunc iterum banniamus firmiler, ut
nemoamplius facial, sicut (iddilatem nol)is promissa
3i. Ut oinnes pleiiiler l)cne parati sint quandocun-
unusquisque conservare cupiat, ita sibi cavcat. Si
quc iussio nostra vel annuntiatio advenerit. Si quis
quis autem comis vel centenarius, aut bassus noster,
autcm tunc se imparatum esse dixerit el praelerie-
autaliquisde ministerialibus nostris feramina nostra
r;l mandatum, ad palatium perducatur ; ct non solum
furaverit, omnino ad nostra praesenlia pcrducantur
iile, sed etiam omnes qui bannuin vel praccepluni
ad rationem. Caeteris autcm vulgis, qui ipsum fur-
nostrum transgredcre praesumunt.
tum dc feraminibus fecerit, omnino quod iuslum est
55. Ut omnes omnino episcopus et presbyteros componat, nullalenusqueeis cxinde aliquis rilaxctur.
suos omiii lionore vcnerentur in servitio et volunlate Si quis autem boc sciente alicui perpetralum, in ea
Dei ; ut inceslis ^ nuptiis et se ipsos ct caetcros ma- iidclitate conservalam quam nobis promiscrunl et
culare audeanl, coiunctiones lacere non praesumat, \] ,uiiic promittere babent, nullus boc celare audeat
antequam episcopi presbyteri cum senioribus populi 40. Novissimc igitur ex omnibus decrclis nostris
consaiiguinitatem coniungentium diligenter exqui -
nosse cupimus in universo regno nostro et missosno-
rant; et tunc cum benediclionem iungantur. Ebrie- stros nunc directos, sive inler ccclesiasticos viros,
tatem devitant, rapacilalem fugiant, furtuin non fa- cpiscopos, abbates,presbiteros, diaconos, canonicos,
ciant; litcs et conlentiones adque blasphemia, sive in omnes monachos, sive sanctimoniales, qualiler unus-
conviviis sive in complacito, omnino devitentur ', quisque in suum ministerium vel professioae nostra
sed cum caritate et concordia vibant. bannum vel decretum habeat conscrvatum, vel ubi
civibusex hisdignum sitexbonavoluntatesua gratias
50. Et ut omnes omnino ad omnem iuslilia exse-
agere, vel adiutoria inipendere, vcl ubi aliquid adhuc
quenda et missis nostris sint consentienles; et usum
sit necessitatis emendare. Siniili aulem laicos, et iii
periurii omnino non ''
permittant, qui hoc pessimum
omnibus ubicunque locis, si de mundeburde sancto-
scelus christiano populo auferre^ necesse est. Si quis
rum ecclesiarum, vel eliam viduarum et orphanorum.
autein posl hoc in periurio probatus fuerit, manum
seu minimum potentium adque rapina, necnon de
dextera se perdere ® sciat; tamen ne '^
hereditatem
exercitali placito institulo, et super ipsis causis, qua-
propria priventur usque ad nostrum iudicium.
*' liter praeceptum vel voluntate nostrae sint obhedien-
57. Ut hii qui parricidia vel fralricidia ' fecerit, tes, vel etiam qualiter"bannumnostrum habeatcon-
avunculum, patruum, vel aliquem ex propinquis oc- servatum, qualiterque super omnia unusquisque cer-
ciderint, et iudicium episcoporum, presbiterorum, tamen liabeat in sancto servilio Deo seipsum custo-
caeterorumquc iudicium obhedire et consentire no- dire, ut haec omnia bona et bene sunt ad Dei omni-
luerint; quod ad salulcm aniinae suae iustumque iu- potenlis laudem, et gralias refera i;us, ut dignum est.
dicium solvendum missi nostri et comitis in lali^cu-
Ubi autem aliud inultum **
esse credimus, sic '^ ad
glodia coartent ut salvi sint, nec caeterum popiilum
emendandumomnestudio etvoluntate certamen hab-
quoinquinent usque dura in nostra praesenlia perdu-
eamus, ut cum Dci adiulorio hoc ad emendalioncm
catur, et de res propria sua interim nil habeant.
perducamus, et ad nostra aelerna mercedem et om-
38. Similiter et his fiat qui inlicitis et incestis con- nium fidelium nostrum. Similiter et de comilibus vel
iunctionibus reprehensi sunt correcti, et nec se centenariis ministerialibus nostris inler nos omnia
cmendare volunt, neque episcopis neque presbiteris D supradicta nosse cupimus fcliciler

VARIANTES LECTIONES.
'
perpetravi c. incelestis c. 'dubilentur f. ^"
inseruU Bal. "offcrre c. 'semperdcre c. ' vox dccst
iii c. ^ fracidia c. ^ ilalia c.
'
ut c. " liter c. '^ multum c. '^ sit c.

CAPITULA MISSIS DOMINICIS DATA {An. 802. Mart., Aquis.).

Constat ex annalibus, Carolum ex conventu Aqucnsi missos suos per omnia regna sua ad justiiias facien-
das etsacramenta fidelitatis ab omnibus exigenda iransmisisse. Servavit nobis Codex 1 regius Parisiensis
n. 499.5, capitula missis per missalicum Parisicnse et Rodomense data, eaquebic primum inlegra publici jii-
ris facimus, cum Baluzius quinque tantum ejus capilula, incerlum unde reccpia, capitulis missorum per
niissaticum Senonense immiscuerit. El bsc quidcin (^dideral ex Codd. 2 Palalino et 3 S. Yincentii Metten-
sis; nos ea quoque ope Codicis 4 rcgii Parisiensis inter Supplemcnta lalina n. 75 recognita iterum si-
stimus.
253 CODEX DIPLOMaTiCIjS. — CAPITLLAUiA. - An. 800. m
Capitttla ^ missorum peruiissaticitin Parisieitse cl Ro- X Capitula missorum per missatiimu Scncncnsi'.
domensc. In piimis de Aiirdianense civilate ad Segonnani
qnoinoilo rcctiini csl, deinde ad Trecas cuni Tricas-
sino loto, inde ad Lingones, dcLingonis ad Bissancion
iTEsi cvpiTiL.v cAROLi iMrEr.ATOnis MAGNi. ,
Bmgiindiae, inde vero ad Augustidu-
;„ ^iji.^^^ j,.^,,^^

num, postea ad Ligercin usquc ad Aurelianis, sunt

niissi Magnus f archiepiscopus el Godefridus comcs.

\. De fidelitatis iurandum oiiincs repromittan!.

i' l.Dcridelitatc iusiiirandumutomnes repromittant.
2. De episcopis et reii([uis sacerdotibus, si .secun- 2. De episcopis el reliquis sacerdolil)us, si secun-
dum canoincam institulionem vivant, el si canoncs dum canonicam inslilntionem vivant, ct si canones
bcne inlelleganl et adimplent. bonc inlellegant cl adinspleant.

3. De abbatibus, utrum seciindum rcgulam aii

caiionice vivant, et si regulilm aut canones bene in-

tellegant.

3. De monastenis virorum ubi monacbi sunl, si A. De monastcriis virorum ubi monacbi sunt, si

s cundum regulam vivant an canonice, et si rcgu- B secundum regulam vivant, ubi promissa est.

lam et canones bene intellegant ubi proniissa est.

4. De monasteria puellaruin, utrum secundum ^. De monasteriis puellarum, utrum secundum

regiilam an canonice vivant, et de claustra earum. regulam an canonice vivant, et de clauslris earum.
5. De legibus mundanis. G. De legibus mundanis.
6. De periuria. 7. De periuriis.
7. De homicidia. •
S. De homicidiis.
8. De aduUeria el in icitis causis pcrpetnUis, tam 9. De adulteriis et inlicitis cansis perpctratis,
per episcopiis et monasteriis viroriim et puellaruii.', l;.m per cpiscopia el monasteria virorum ct puclla-

quamque et inter seculares honiincs. rum, qiianique inter seculares homines.

9. De illis hominibus qui nostra bencricia habenl 10. De illis hominibus qui beneiicia nostra babent
dislructa et alodes eorum reslauratas. Sinuliler et dcstructa el alodos eorum reijtauratos. Simililcr ct

de rebus ecclesiarum. de rebus ecclesiarum.

10. De illis Saxonibus qui beneficia nostra in 11. Dc illis Saxonibus qui bencficia nnstra in
Francia habent, quomodo an qualiter habenl con- Francia habent, quomodo aul qualiter habeanl con-
dricla. Q dricla.
11. De obpressionibus liberorum hoininum paii- 12. De obpressione liberorum hominuni paupe-
perum qui in exercitu ire debent, el a iudicibus rum qui in exercitu ire debent, et a iudicibiis ount
si.-iiit obpressi. olipressi.
12. LU omnes benc parati sint, quoniodvcuinque 13. Ut omnes pracparati sinl bcnc, qnandocunquc
nostra iussio venerit. nostra iussio venerit.

YARIANTES LECTiOrsES.
' partc corr. partis 4.
NOT.E.
a
Flodoardus, lib. ii. Historix Rhemensis, cap. 18, docel ^VIfariiiin archiepiscopum Rbcmenscm con-
slitutum fuisse missum super totam Campaniain ct pagos aliquot ibi nominatos. Pncstat inlegrum locuin
hic describere, qui magnain bicem afferet huic capitnlaii. « Tilpinum sequitiir Wlfarius, qui ab impc-
ratore prsefato Magno Carolo missus doininicus ad recla judicia determinanda fuerat antc episcopatiiin
constitutus super totam Campaniam, in bis quoque pagis, Dolomense scilicet, Vogense, Castricense, Stia-
donense, Catalauiicnse, Olmense, Laudunense, Vadense, Porliano, Tardiincnse, Suessiononsc; siciit et alii
quidam sapientes et Deum tinieates habebantur abbates pi^r oinnem Gidliam et Germaniam a pncr.Ho im-
peratore delegati, (iuo diligenler inquirerent qualiter episcopi, abbates, comiies, et abbaiis.s^c per singulos
pagos agercnt, qualem concordiam et ainicitiam ad iiivicem tenerent, ct iil bonos et idoneos viccdoitiiiios
et advocatos haberent, et undecumque neccsse fuisset, lain regias ([uain Ecclesiarum Dei justilias, viduaruiii
quoque et orphanorum scd et c;ietcrorum hominum inqiiireient et pi-rficerent, et qnodcuinque emendan-
,

duin esset einendarc studerent in quantum inelius potuissent, ct qiiod emcndare per se nequivissent, iu
praisenliam impeialoris adduci faccrent, et de his omnibus eideni principi fideliter rcnunli;ue studerent.
Residens igitiir proef;Uus vir illustris Wlfarius ad injuncta sibi derinien;!a jiidicia ciim quibusdam comitibus
in mallis publicis, res quasdam Remensi ccclesi;e, sed et in;incipia nomiulla vel colonos reimpetrasse, ac
legibus per ecclesiai advoc;ilos evindicasse repcritur. » Idem missns dominicus eadem lempestate fiiit iii
Rbsetia, ul docet Rupcrlus monachus Sangalleiisis in loco paiilo ;inte laudato. Fortassis ciim llnfredo Rc-
tiaruin coiaite, cujiis inentio exst;it in charta Sang;illensi apud Goldaslum in tomo secundo Rerum Alaman-
nicarum, pag. 81. Arno, Juvavcnsis arcbiepiscopus, hoc missaticum implevit in B;ijoaiia una cum Adahviiu»
coepiscopo cjiis, episcopo nimiruin Ratisbonensi, cl Oiendillo judice, ut docent veteres chart;\3 cditai iii
tomo tcrtio inelropolis Salisburgensis, p;ig. 321 et 322. Rvniz.
i>
Rh;etos ivproniisisse p;Ucl ex veteri cbarta Sangallcnsi qu;e exslal apud Goldastum in toin. II Rcrum
Alani;nini(';irum, pag. 81 : « Pcr ipsuin sacranientum qiiod domn» nostro d;itum b;ibemus. » Item R;ijoarii,
ut iegitur in lciino III inctiopolis Salisburgiensis, pag. 322 « Per sacramentiiin iidelilalis quod (lomiiio C;i-
:

rolo imi>eratori ipso pr;csonle Arno jurav(3ruiil. » Hinc cigo colligilur C;oteros qiioqiie Francici iiiii>crii po-
piilos idein sacramentum piwstitissc. B.vllz.
c Scnoncnsis. lo.

rATuoL. xcvii. o
m B. CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SECTiO PRIMA. 232
consliluta usquoad iiidicium nrtslruni. Si aulem iii- A suis o])lcmp!M';>rc, cl bannum nostrum pracsiiinal
diciuin cpiscopi ad suaiu omoiulatloiioin consonliic conJciupnrro.
nolucrit, tunc ad noslra praosonlia perdiicr.ntur, mc- 59. Ul in foroslcs noslras fcramina nostra ncmine
morcs excmplo quod do incoslis faclum ost quod Fric- furaro aurlcat, qnod iam mullis vicibus ficri conlra-
00 perpclravil * iu sanctimoniali Doi. diximus ; at '•>
nuiic itcrum banniamus firmiler, ut
nomoamplius fiiciat, sicut lidclilatem nobis promissa
oi. Ut omnos plonitor bone parati sint quandocun-
unusquisque conservarc cupiat, ita sibi caveal. Si
quc iussio noslra vol annuntiatio advonorit. Si quis
quis autem comis vel ccntenarius, aut liassus noster,
autcm tunc se imparatum esse dixcrit et praelerie-
autaliqiiisde miiiisterialibus nostris feramina noslra
ril mandatum, ad palalium pcrducalur ; ct non solum
furavcrit,omnino ad nostra praescntia perducanlur
illc, scd ctiam omiios qui bannum vel pracccptum
ad rationcm. Caeteris autem vulgis, qui ipsuni fur-
nostrum transgredcre praesumunt.
tiim de feraminibus fecerit, omnino quod iusium est
55. Ut omnes omnino episcopus et presbyteros componat, nuilatcnusquecis cxinde aliquis nlaxotur.
suos omni honore vcnerentur in servitio ct volunlate Si quis autem lioc scicnte alicui porpotratum, in ea
Doi ; ut incestis ^ nuptiis et se ipsos et cactcros ma- fidolitale conservatam quam nobis promisorunl et
culare audeant, coiunctiones lacere non praesumat, \] nunc promitterc liabent, nullus hoc celareaudeat.
antequam cpiscopi presbyteri cum senioribus populi 40. Novissimc igilur cx omnibus decretis nostris
consanguinitatcm coniungcntium diligenter exqui -
nosse cupimus in universo regno nostro et missosno-
rant; et tunc cum benedictionem iiingantur. Ebric- stros nunc directos, sive inter ccclcsiastioos viros,
latem devitant, rapacitatem fugiant, furtum non fa- cpiscopos, abbates,presbiteros, diaconos, canonicos,
ciant; litcs ct conlentiones adque blasphemia, sive in omnes nionachos, sive sancliraoniales, qualiler unus-
conviviis sive in complacito, omnino devilcntur ', quisque in suum ministcrium vcl professione nostra
sed cum carilate et concordia vibant. bannum vel decretum habeat conscrvatum, vel ubi
civibusex hisdignum sitexbonavolunlatcsua gralias
50. Et ut omnes omnino ad omnem iustitia exse-
agere, vel adiutoriaimpondere, vcl ubi aliquid adhiic
quonda et missis noslris sint consentienles; et usum
sit necessitatis emendare. Simih autcm laicos, ct in
periurii omnino non '*
permittant, qui hoc pessimum
omnibus ubicunque locis, si de mundeburde sancto-
scelus christiano populo auforre" necesse est. Si quis
rum ecclcsiarum, vel eliam viduarum et orpiianoriim,
autem posl lioc in periurio probatus fuerit, manum
seu minimum potentium adque rapina, necnon de
doxtera se perdere ^ sciat ; tamcn ne ' heredilatem
exercitali placito institulo, el super ipsis causis, qua-
propria priventur usque ad nostrum iudicium.
^ liter praeceptum vcl voluntate nostrae sint obhedicn-
57. Ut hii qui parricidia vel fratricidia * fecerit, tes, vel etiam qualiter*'bannumnostrumhabeatcon-
avunculum, patruum, vcl aliquem ex propinquis oc- scrvatum, qualilerque super omnia unusquisque cer-
ciderint, et iudicium episcoporum, presbiterorum, tamen haboat in sancto servitio Deo soipsum ciisto-
caeterorumque iudicium obhedire el consenlire no- dire, ut hacc omnia bona et bene sunt ad Dei omni-
lucrint; quod ad salutcm animae siiae iustumque iu- potentis iaudem, et gralias refera t;us, ut dignum est.
dicium solvendum missi noslri et comitis in tali^cu-
Ubi autem aliud inultum " esse credimus, sic '^ ad
gtodia coartent ut salvi sint, nec caeterum popiilum emendandumomnestudio etvolunlate certamcn hal)-
quoinquinent usque dum in nostra praesenlia perdu-
eamus, ul cum Dci adiutorio hoc ad emendationcm
catur, et de res propria sua interim nil habeant. merccdcm om-
pcrducamus, et ad nostra aetcrna et

58. Similiter et his fiat qui inlicitis et inccstis con- nium fidelium noslrum. Similiter et de coniitibus vel
junctionibus reprehensi sunt corrccti, et nec se centenariis ministerialibus nostris inler nos omnia
cmendare volunt, neque episcopis neque presbitcris D supradicta nosse cupimus feliciter

VARIANTES LECTIONES.
' pcrpetravi c. incolesljs c. ^dubitentur <•. '^inseruit Bal. "offcrre c. "scmpcrdere c. "^
vox dccsl
in c. * fracidia c. ^ italia c. •" ut c. " liter c. '^
multum c. '* sit c.

CAPITULA MISSIS DOMINICIS DATA {An. 802. Mart., Aquis.).

Constat ex annalibus, Carolum ex conventu Aquensi missos suos per omnia regna sua ad justiiias facien-
das etsacramenla fidelitatis ab omnibus exigenda transmisisse. Servavit nobis Codex 1 regius Parisiensis,
n. 499^), capilula missis per missaticuin Parisienso et Rodomense data, eaque hic primum integra publici ju-
ris facimus, cum Baluzius quinquc tanliim cjus capilula, incertum unde rccopta, capitulis missorum per
niissaticum Senonense immiscuerit. Et hicc quidcm odidoral ox Codd. 2 Palatino et 5 S. Yinconlii Metleii-
sis; nos ea quoque ope Codicis 4 regii Parisicnsis inter Supplemcnla lalina n. IH rccognila iterum si-
stiiuus.
253 CODEX DIPLOMATICIJS. — CAPITULARIA. - An. 800. 2oi

Capituln ''
mmorum per missalicum Parisieitsc cl Ro- h Capituln missoium per missatiium Scncucnsc.
domeitsc. In piiniis de Aurdianense civilate ad Segonnam
quomodo rccUim csl, deindc ad Trocas cuni Tricas-
sino loto, inde ad Lingonos, dcLingonis ad Bissancion
ITEM CAPiTixv CAROLi nirEUATOuis MAGM. -^^
^ij,.^,^ j,.^,.^^
,
Burgundiac, inde vero ad Augustidu^
num, poslea ad Ligercin usquc ad Aurclianis, sunt
niissi Magnus < arcbiepiscopus el Godefridus comcs.
1. De fidelitalis iurandum i' omnes repromiltant. l.De.Odelitalc iusi^irandumutomnes repromittant.
2. De cpiscopis et roliquis sacerdotibus, si sccuii- 2. De episcopis cl reliquis sacerdolibus, si secun-
dum canonicam institutionein vivanl, et si canones dum canonicam institutioncm vivant, cl si canoncs
bcne intelleganl et adimplent. bonc intellogant el adinspleant.

3. De abbalibus, utruni secundum rcgulam an

canonice vivant, et si regulam aut canones bene in-
tellegant.

3. De monastenis virorum ubi monacbi sunl, si 4. Dc monasleriis virorum ubi monacbi sunt, si

3 cundum regulam vivant an canonice, et si regu- B secundum regulam vivant, ubi promissa est.

laiu et canones bene intellegant ubi proniissa esl.

A. De monasteria puellarum, utrum sccundum .t. De monasteriis puellarum, ulrum secundum

regulam an canonice vivant, et de claustra earum. regulam an canonice vivanl, et de claustris earum.
5. De legibus mundanis. 6. De legibus mundanis.
6. De periuria. 7, De periuriis.
7. De homicidia. • 8. De homicidiis.
8. De aduUeria ei in icitis causis pcrpetralis, lam 9. De adulteriis et inlicilis cansis poipctratis,
per episcopiis et monasteriis virorum et pucllaruiu, t;.m per episcopia el monasteria virorum et puolla-

quamque et intcr secularcs homines. rum, quanique intcr seculares homincs.

9. De illis hoininibus qui nostra bcneficia habent 40. De illis hominibus qui bene(icia nostra babent
dislruct.a et alodes eorum reslauratas. Simililer ot dcstructa el alodos corum rcstauratos- Similitcr ct
de rebus eccksiaruin. tle rebns ccclesiarum.
10. De illis Saxonibus qui hcneficia nostra in 11. Dc illis Saxonibus qui bencficia nostra in
Francia habent, quomodo an qualiler habcnt con- Francia habent, quomodo aut qualiler habcanl con-
dricta. C dricta.
11. De obpressionibus libcrorum horainum pau- 12. De obprcssione liberorum hoiniiii.m paupe-
perum qui in exercitu ire debent, et a iudicibus rum qui in exercitu ire debent, et a iudicibus aunt
Sisit obpressi. obpressi.
12. Llt omnes benc parali sint, quomodccumque 15. Ut omnes pracparati sinl bcnc, qiiandocunquc
noslra iussio vencrit. nostra iussio venerit.

YARIANTES LECTiONES.
' partc corr. parlis i.
NOT/E.
a Flodoardus, lib. ii. Historioe Rhcmensis, cap. 18, docet Wlfarium archicpiscopum Rbcinenscm con-
stilulum fuisse missum super totam Canipaniain ct pagos aliquot ibi noininatos. Pncstat inlogrum locinn
hic dcscribere, qui inagnam lucem afferot huic cnpitulari. « Tilpinum soquitur WIHuius, qui ab impe-
ralore prsefato Magno Carolo missus dominicus ad recta judicia determinanda fuerat ante episcopatiin:
constilutus super totain Campaniam, in bis quoque pagis, Dolomense scilicet, Yogcnse, Caslricenso, Stia-
donense, CataLuniense, Olnicnse, Laiidunense, Yadense, Portiano, Tardiiiicnsc, SuossiOnonse; sicut ol alii
quidam sapientcs et Douin limentcs babebantur abbatos pcr oinnem G;\Iliam ct Geraianiam a pncf.tio iin-
peratore delegati, (luo diligeutor inquireront qiialiter episcopi, abbates, coniilos, et abbalissa^ por singulos
pagos agcrent, qualem concordiam et ainicitiain ad iin icem tonerent, ot ul bonos et idonoos vicedoiniuos
et advocatos haberent, el undecumque neccsse fuisset, lain regias ([uain Ecclcsiarum Doi juslilias, viduarum
quoque et orphanorum sed et c;ieterorum hominum inquirerent ct piMficerent, et quodcumque emcndan-
,

dum esset emendaie studercnt in quantum melius potuissent, et qiiod einondare por se noquivissont, iii
prffisenliam imperatoris adduci faceronl, et de bis omnibus oidoni principi fidoliter renunti;>ie studoronK
Residens igitiir pra^fatus vir iilustris Wlfarius ad injuncta sibi dcfinion.!a jiidioia ciim quibusdam comitibus
in mallis publicis, res quasdam Remensi ccclesi;ie, sed et m;nicipia nonnulla vel colonos reimpctrasso, ao
legibus per ecclesia; advoc;itos evindicasse repcrilur. d Idem missus dominicus eadem tempestate fuit in
Rhietia, ul docct Rupcrlus mouachus Sangalleiisis in loco paiilo ante laudalo. Fortassis cum llnfredo Ro-
tiaruin coinite, cnjiis inentio cxst;it in chaita Sangallensi apud Goldasium in tomo scoiindo Roriiin Alaman-
nicaruni, pag. 81. Arno, Juvavensis arcbiopiscopus, hoc missaticum iniplevit in B;»joaria una ciim Adalwin^»
coepiscopo cjus, episcopo niiniruin Ratisbonensi, et Oroniiillo judice, ut docent vctercs d\Avlx cdita) iii
louio lciiio inolrop(3lis Salisburgonsis, pag. 521 et 522. Ru,i;z.
Rb;vlos roproinisisse palot cx veteri charla Sangallonsi qiuc exslat apud Goldastum in toin. II Rorum
1»

Alamanni(-aruin, pag. 8i « Pcr ipsiiin sacramentum qiiod doinno nostro datum babemus. » Item Ibjoarii,
:

iil legitur in tomo 111 motropolis

Salisburgiensis, pag. 522 « Por sacramontum fidclitalis quod doinino C;i- :

rolo iinpcratori ipso prajsonte Arno jurav(?runl. > Iliiic oigo colligitur C;eleros qnoque Franoioi iuqioiii po-
pulos idem sacrainentum pra"Stitissc. B.^liz.
c Scnononsis.
lo.

rATKOL. xcvii. 8
 2^'' B. CAROLI MACNl OPP. PARS I SKCT. I.
236
15. Denavigia pracparamluni circa litoralia inaris. A
14. Dcliberis hominibns qui circa inarilinia loca
habitant, si nuntius vcnerit ul ad succurrcnduin de-
bcanl venire, el hoc neglexerit, unusquisquc solidos
viginti conponat, mediaetatcm in doniinico, medie-
tatem ad populum. Si ictus ' fuerit, solidos quinde-
cim conponat ad populura, et fredo dominico.
15. De Icgalionibus ad nos venienlibus, et de 14. De legationibus ad nos vcnientibus, et de mis-
missis a nobis directis. sis a nobis direclis.
16. Dc his quos volumns ut pacem hal)cant et de- 15. De his quos volumus ut paccm habeanl ei de-
fonsioncm per rcgna, Chrislo propitio, noslram. fensioncm pcr regna, Christo propitio, noslra.
17. De illis hominibus qui propler nostram ius- IG. Dc iilisliominibus qiii iustiliam nostram ad-
liliam adnuncianlcs occisi sunt.
nuntiantes occisi sr.nt.
18. De decimis *el nonis atque iuslitia
aeccle- 17. De decimis et nonis alquc iustilia ccclcsia-
siarum Dei dare omncs darc sludeant. et rum Dei, ut * dare et cmcndarc studeant.
19. Dc banno domno imperatoris el regis an per B
18. Dc banno domni impcratoris Karoli, qnod per
scmetipsum consuetus est bannire, id esl de munde-
semctipsum consuctus est bannire, iti cst dc mundo-
burde accclcsiarum, viduarum, orfanorum, et de mi- burde " ecclesiarum, ct viduarum, orfanorum, ct dc
nus potenlium atque rapto, et de exercitali placito
minus potentium, atque rapto, ct de excrcilal) piaci-
inslituto. Ut hii qui ista inrumperint, bannum do- to instituto, ut hi qui ista inrumperint, bannusn do-
minicum omnimodis conponant.
minicum omnimodis componant.
20. Ut diligenler inquirant inter episcopls, abba-
tis, sive comites, vel abbaiissas, atque vassos nos-
tros,qualem concordiam et amicitiam ad invicein
habeant per singula ministeria, an si aliqua discor-
(liainter ipsos esse videtur, et oninem veritatem in
eorum sacramento nobis exinde renuntiare non ne-
glegent. Ut omnes habeant bonos vicedominos et
advocatos.
21 a In Parisiaco,
Melciauo, Melidunense, Provinen- 19. De omni re insuper lotum undecunque neccs-
se, Slampinse, CarnAiinse, Pinciaccnse,!» Fardulfus et C se fuerit, tam de iustitiis noslris, quamque iustiliis
" Stephanus. Insupcr totum undccumque necesse ccclcsiarum Dei, viduarum, orphanorum, piipillo-
fuerit, tara dequamque^ et iustitias
iustitiis nostris, rum, et ceterorum hominum, inquirantet perficiant.
ecclesiarum, viduarum, orAmorum, pupillorum, et Et quodcunque ad emendandum invenerint, emen-
ceterorum hominum, inquirant ct perficiant. Et dare studcant in quantum mclius potuerinl. Et quod
quodcumque ad cmendandum invenerint, emendare per se emendare non potuerint, in praesenliam nos-
studcant in quantum mclius poluerint. El quod per tram adduci faciant.
se emendare nequiverint, in praesentia nostra ad- •!
6 Sacramentale qualiter promitto ego, quod ab islo
duci faciant. sum domno Karolo piissimo im-
die inantea fidelis
In Cenomanico, Iloxonense, Livino, Baiocasim, pcratori, lilio Pippini regis ct Berthanae reginae, pu-
Constantino, Abrincadin, Ebrecino, et Madricinse, ra niejiic, absque fraude et malo ingenio de mea
et de illa parte Sequanae Rodomensc, e Magcnardus suam partem, ad honorem regni sui, si-
parta ad et
episcopus et f
Madelgaudus. ^ cut pcr drictum debet esse homo domino suo. Si
*

VARIANTES LECTIONES.
* litus? ' castilia c. ^ proqua c. * ui omnes d. Bal. » ita sea corr. raundil)urgio 4. 55. « i. e. Sic.

NOTyE.
a II.1CC non cxstanl
in codicibus Palalino ct Metcnsi, et sumpta sunt ex codem apographo Sirmondi. Baluz.
»» Asseniiorclarissiino scriptori Annaliumecclesiai Francorum, qui locum hunc cxplicat de Fardulfo ab-
bale sancti Dionysii. Id.
« ComesParisiensis. id.
»1 Islud observaium reperio a Wlfario
Rhemensi arcliicpiscopo, qui missus dominicus ea tcmpesiate ftiit
in Uupcrlus monachus iii lib. de Origine et Casibus monasterii S. Galli, cap. 5
Rh;xilia, « llortaius est :

eos Lii per aliquem fidum hominem eamdcm firmilatis chariam domno imperalori dirigerent. t Baluz.
e Rothomagensis, cujus
meniio in capile oclavo Francnfordiensi. Id.
f
Frater fortassis Angilberti abbalis Cenlulensis, cujusfralres fuisse Madhelgaudum ct Richardum tradit
Nithardus Angilberli filius in libro quarlo de dissensicmihus fiiiorum LudoviciVii. Ili vero ircs fralrcs m
idem ail, apud Carolum Magnum merilo habebanlur. Id.
* Exstat inter formulas Lindenbrogii , cap. 40. Puiavil autem Andreas Duehesnius i4a pertinere
ad annum 770, quia videbat ea acla fuisse anno sccuiulo Caroli. Cerluin est lamen revocanda esse ad
annum 802. b.
237 COOEX DiPLOMATlCllS. — CAPITIJLARIA. — Ax. 80^2. «258
me adiuvet Dcus et ista sanctorum pntrocinia quac in hoc loco sunt, quia diel)us vitac mcac per meam
volunlatem, in quantum mihi Deus intelleclum dederit, sic attendam et consentiam.
Ilcm alhui. Sacramentale qualiler rcpromitlo ego domno Karolopiissimo impcratori, filio Pippini rcis et
Benhane, fulelis sum sicut homo per drictum debct essedomino suo, ad suum regnum et ad suum rectum.
E^l illud sacramcntum quodiuralum habeo, custodiametcuslodire volo, in quantum ego scio et inlellco ab
islo die inantea. Si me adiuvet Dcus, qui coclum et tcrram crcavit, et isla sanctorum palrocinia.

CAPITULA EXGERPTA (An. 802, Mart., Aquis).'

Capilula hroc a Baluzio ex schedis Jacobi Sirmonili piimum edila, proxime adcapitulare
superius refe
renda sunt. Pauca enim exhibenl, quiB in eo atque in capitulari an. 789 cccl. iisdem verbis non leoantur
1. [Cap. 2] Ut eorum qui adordinandum vcniunt, A 23. [Cap. 48] Ut ecclesiastica leiunia
sine neces-
Adeselvila etscientia prius ab episcopodiscutianlur. sitale rationabili non solvantur.
2. [Cap. 3] Ut fugitivi clerici et peregrini a nullo 2-i.[Cap, 50] Ut nullalenus presbytcr
ante trigc-
recipiantur sine commendaliliis lilteris. simum aelatis suae annum ordinctur.
5. [Cap. 4] Ut presbyteri, diaconi, vel caetcri cle- 25. [Cap. 55] Ut nulli sacerdotum
k
liccat ignorare
rici mulierem extraneam in domo sua non habeant. sanclorum canonum instituta.
4. [Cap. 14] Ut monachi et clerici tabcrnas non 2G. [Cap. 57] Ut nullus episcopus
ad clericatus
ingrediantur, edcndi vel bihcndi causa. officium scrvum alterius, sine domini
sui volunlate,
5. [Cap. 16] Ulignota angelorum nomina ncc fin- promovere praesuraat.
gantur nec nomincntur. 27. [79-4, 51 802, -I, 10] Ut episcopi et roliqui
;

6. [Cap. 17] Ut mulieres ad altare non ingrcdiantur. sacerdotes canones bene intelligant, et sccundum
ca-
7. [Cap. 20] Ut canonici libri tanlum lcgantur in nonicam inslitulionem vivant.
ecclesia. 28. [789 ec, c. 69] Ut episcopi diligenter discu-
8. [Cap. 21] Ut nullus per pecuniam ordinctur. tiant per suas parochias presbyteros, eorum fidera,
9. [Cap. 22] Ut monachus vcl clericus ad sccula- baptisma, ct missarum celebrationes, et ut fidem re-

ria negotia non transeat. B ctam tencant, et baptisma calholicum observent,

cl
10. [Cap. 24] Ut clerici de civitate ad civitatem missarum preces bene inteHigant, et ut psalmi digne
non transmigrentur. secundum modulationes versuum modulentur.
11. [Cap. 25] Ut nullus absolule ordinetur. 29. [Cap, 00] Ut fldes catbolica ab cpiscopis
ct
12. [Cap. 20] Ut clerici el monachi in suo pro- presbyteris diligcnter legatur, ct omni populo
prae-
posito permaneant. dicetur. [Cap. 08] Etdominicam oraliuncm ip.si
in-
13. [Cap. 28] Ut clerici inter se negotium haben- lelligant et omnibus praedicenl intelligendam, ut
les a suo episcopo diiudicentur, non a secularibus. quisquc sciat quid petat a Deo.

14. [Cap. 29] Ut clcrici et monachi insidias con- 50. Ut omnis populus christianus fidem calholi-

tra pastorem suum non faciant.

cam ct dominicam orationem memoriter teneat.

15. [Cap. 31] Ut '

loca quae semel Deo dcdicaia 51. [Cap. 61] Ut inter episcopos, abbates, comi-

sunt ut monastcria sint, maneant pcrpetuo mona-

tes, iudices, et omnes ubique seu malores scu mino-
steria, necpossint ultra fieri seculaiia habitacida. rcspersonas, pax sit et concordia ct unanimitas;
16. [Cap. 37] Ut nullus presbyter contra suum quia nihil Deo sine pace placet.

cpiscopum superbire audeat. 52. Ut abbates canonici canones intclligant ct

17. [Cap. 58] Ut clerici ecclesiaslici ordinis , si

^ "«"^^ observent, et clerici canonici sccundum cano-
culpam iiicurrerint, apud ecclesiaslicos iudiccntur, "cs vivant.

non apud scculares. 55. Ut abbatcs regularcs el monachi rcgulam in-

18. [Cap. 59 ] Ul qui commodavcrit pecuniam, elligant, et secundum regulam vivant.

pecuniam accipiat. Si speciem aliam , candem spc- 54. Ut abbalissae canonicae ct sanclimoniales ca-

ciem, quantum dederit, accipiat. nonice secundum canones vivant, et claustra earum

19. Ut ^ anle viginti quinque annos aetatis nec ordinabiliter composita sint.

diacones ordincntur, nec virgines consecrentur. 55. Ut abbatissae regularcs et '*

sauctimoniales in
20. Ut ^ virgines Deo sacralae simul habitantcs in- raonachico proposito cxistentes regulam inltlligant
vicem se custodiant, nec passim vagando ecclesiae et regulariter vivant, et claustra earum rationabililer

laedant existimationem. disposita sint.

21. [Cap. 42] Ut falsa nomina marlyrum non ve- suum habeal hono-
50. [Cap. 70] Ut ecclesia Dei
nerentur. rem; sinml sccundum suam dignitatem
et altaria

22. [Cap. 45] Ut nec uxor a viro dimissa alium venerentur. Et non sit domus Dei ct altaria sacra
accipiat, vivente viro suo, nec vir aliam accipiat, vi- pervia canibus. Et ut seeularia negclia vcl vanilo.iuia
venlc uxore pnore. D in ecclesiis non agantur.

VARIANTES LECTIONES.
' inler K. !\L leges Langob. Mur. c. 155. ex Conc Carih. c 16. ad cap. 780.
''
1. 58. laudato. Conc.
Afric. c. 11. unde cap. 39. capilularis an. 789. Ecel. dcest apud Bal. '*
^J~^:> B. CAllOLl MAO.M Oi>l\ PAIIS I. SKCT. [. o^O
7)1. |Ca|). OO] Ul prcsliyten ol (liac()iio.s vel roliqiii A iS.[///. cap..^?] l]t conii:ei cl iinlices coiililcaiilin-

(•lcricianiia iion poitcnt, scd inagis confiJanl in dc- qiia lego vivcrc dcbcant, cl secuniliiin ipsaiii iiidi

lcusionc Dci qiiDin iu arinis. tont.

8. [Cap. 62] Ut (inibiis data est polcstas iudi- 49. [Cap. 9] Ut iicncficia domni imp-ratoris- cl oc-
oandi, iuste vcliudicent, non niiincribns, qiiia iiiii- clcsiariim considcrcntnr , nc torle aliipiis alodciii
iicra c.\caccant corda priidcnliiiin. Et ul iiuliccs ie- suuin rcstaiirans bcncficia dcstruat.
iimi causas iudiccnt ' cl disccrnaul. 50. (Cap. 10] lll bcneficia Saxoniini in Frai:cia
39. [Cap. 05] Ut omues cavcant pcriurium, non considerciitur qualitcr condirccta sint.
s;)!um in sanclo cuangelio, vel in altare, seu in sai> 51. [Cap. 11] Ut liberi homines paupcrcs a luillo
ctorum rcliquiis, scd et in communi loquela. Et ut iniusle opprimantiir.
qui in sanclis habct iurare, hoc ieiuuus faciat cum 52. [Cap. 12] Ul omncs parati sint qnandociiniiiie
oiiini hoiiestatc et limore Dei. Et qui scmel periura- domni impcrnloris iussio vcnerit.
lus fucrit, ncctcslis sit post hacc, nec in sua causa 53. [Cap. 15] Ut inissi ad domnum impcratorc-ni
ncc in alterius iurator existat. vcnicntes, et ab eo direcli, honorabiliter suscipianlur.
iO. [Cap. 64] Ut nemo sit qui ariolos sciscitetur 54. [Cap. 16] Ul ii qui in mundcburde domni im-
Vfl.somnia observet, vel ad auguria intendat : ncc B peratoris sunt, paccm et defensionem ab omni!)us
sint malefici, nec incantatorcs, nec phitoncs, caucu- habeant.
lalores, ncc tempcstarii, vel obligatorcs. Et ubicun- 55. [Cap. 17] Ut inquiratur si aliquis homo pro-
que sunt, emcndentur vel damncntur. ptcr iuslitiam domni impcratoris annuntiando occi-
41. [Cap. 64] Ut obscrvaliones quas stulli faciunt sus sit, vcl aliquid mali passus sit.

ad arbores vel petras, vel fontes, ubicunque inve- 56. [Cap. 18] Ut ii qui per bcncficium domni im-
ni4intur, tollantur et destruantur. peratoris ccclesiaslicas res habcnt, dccimam et 110-
i2. [Cap. 06] Ut homicidia infra patriam nec caiisa nam dare cl ecclesiarum rcstauralioflem facere stu-
ullionis, nec avaritiae nec lalrocinandi, non faciant. deant.
Et non occidatur homo, nisi lege iubcntc. 57. [Cap. 19] Ut bannus quem per semetipsum
43. [Cap. 67] Ut furta et iniusta connubia et inli- domnus inipcrator bannivit, sexaginta golidos solva-
cilae causac prohibeantur. tur. Caelcri vcro banni quos comitcs et iudiccs fa-
44. [Cap. 75] Ut aequales mensuras et rectas et ciunt, secundum legcm uniuscuiusque componantur.
pondera iusta et aequalia omnes habcant. Et ' qui 53. [Cap. 20] Ut omnes bonos et idoneos vicedo-
antea dedit tres modios, modo det duos. niinos et advocatos habcant et iuJices.
45. [Cap. 78] Ut mangoncs et cociones et nudi G 59, |Cap.20] Utmissi nostri, undecunque ncccsse
homines qui cum fcrro vadunt, non sinantur vagari fugrit^ i^^i de iustitiis ecclesiarum Dei, viduarum,
et deceptiones liomiuibus agere. orphanorum, pupillorum et cacterorum hominum,
46. [Cap. 80] Ut opera servilia diebus dominicis jnquirant et perficiant, et quodcunque ad cmendaii-
iion agantur. Et ut dies dominica a vespera ad vespe- jmn invenerint, einendare studeant in quantum me-
ram celebretur. jius potuerint. Et quod per se emendare nequiverint,
47. Ut a omnes fidelitatem prom ttant domno im- }„ praesentiam nostram adduci faciant.
peraiori.
VARIANTES LECTIONES.
•
audiant 789. i. 61. ^ Quce sequuntur, l. c. non habentur.

a Cf. Cap. pcr missat. Rolomag. [Swpra col. 235), cap. 1.

ADMONITIO GENERALIS.
Capilulare superius(Co/. 223-252) in Cod. Paris.4613 excipiunt paucx lineao,aBalu7,io pro capite 41 habiloc
sed amissa Codicis parle reliqua imperfcctae, ct quai ad capitulare ipsum
non perlineant. Dcperditam vcro
partem exscripsi ex Codice Cavensi, et apparet esse orationem imperatoris, qua proccres convciKu solu.o
domum redire jubet. Habitam esse in fine conventus superioris, tum ex loco quo in Codice Parisiensi lcgi-
lur, tuin vero ex iis quK sub finem ducibus, comilibus et judicibus
de juslilia facienda ingeruntur etlici ,

videtur. Innumera sermonis vitia, cui<iue harum rcrum perito intellectu non diCficilia, tollere nolui. Nume-
rus 1 Codicem Cavensem, 2 Parisiensem indicat.
AMMONiTioNEM DOMNi CAROLi iMPERATORi. Ammouco vos in primis,
1^ vertimiiii '. ut credatis in

Audite \ fratres dilectissimi , pro salute vestra

* unum Deum omnipotentem Patrem et Filium et Spi-

huc *sumus \ ut admoneamus vos ^quomodo

missi ritum sanctum. Hic est unus Deus ^ et verus, peife-

secundura Deum iuste est bene vibatis, et secundum cta trinitas et vera unitas', Deus creator"» omnium vi-

^
cum cum misericordia con- sil)ilium et invisibilium in quo est salus nostra, et
hoc soculum iustitia, et ,

VARIANTES LECTIONES.
"nos 1. Uleesfi,
«Audislisl. «salutemnoslramcorr. salutcnoslral. Miuncl.2. Snissum,ul2.
« unum dcum 1. el v. u. deest i. " Creator usque auclor dcesi iJ.
' conuerlimini 1. converscmur 2. '
 ;

lil CODEX DIPLOMATICUS. - CAPiSTLAUlA. — An. 802. 212

aurlor oinniinn bononun noslrorum. Crciiilc niimn A noiilc ad eam rcvcni quibiis abrenuntiasli , scd per-

Di i pro sakile mnndi lioniineni facUnn, naUnn * de manete ' in Dei vohintatc sicut promisisli, el eum
S[)iiiUi sancto c.\ virgine Maiia. Crctlile quod pro diligitc qiii vos creauil, et quo omnia bona habui-
salute nostra niortem passns csl , ct tcrtia dic resur- stis. Unusquisque in co ordinc Dco scrvial fidcUtcr

rc\it a niorluis, ascendit in cclos , scdens ad dextc- in quo ille esl. Mulicr sint subiecti viri sui, in omni
ram Dei. Credile cum venturum ^ ad iudicandum bonitate et pudiciiia, custodiant se a fornicatione, et

vivos et mortuos , ct tunc rcddet unicuiquc secun- bcneficiis a, el abaritiis, quoniam qui hec facit, Dco
dum opera sua. Credite uiiain Ecclesiam, id est con- rcpugnant. Nutriant filios suos in Dei limore, ct fa-

gregalionem bonorum hominuni pcr totum orbem ,

cianl aelemosuias ex tantum quanlum habel hila-
,

lerre; et scilote quia illi soli salvi essc potcrunt, et rein mentem, elbona voluntalcm. Viri diligant uxo-
iili soli ad regnum Dei pertinent, qui in istius ^ aec- rcm suam, cl inhonesta '" verba non dical ci guberne ;

clesiae fidem * et communionem cl caritatem pcrse- domus suas ; in bonitate convcniant ad accdcsia fre-

vcrcnt " usque in finem ;

qui vero pro peccalis ^ suis quentius. Reddant hominibus que debent sine mur-
cxcommunicanlur ab islain ccclesiam , el non con- rnuraiionem, et Deo que Dci sunt cum bona volun-

vertantur ad ea per penitcntiam, non possunt ob sae- tate. Filii diliganl parentcs suos , ct honoret illos.

culo aUquid Deo acceptaviiem facere. Confidile

' , B jsjou sint illi inobcdientcs, caveant se a fariis el hi-

quod in baptismum omnium peccalorum remissionem micidiis cl fornicalionibus; quando ad legilima elate
suscepisti. Spcrale Dci misericordia quod cotidiana veniunt, lcgilimain ducal uxoreni. Nisi forte iili plus

peccata noslra pcr confessioncm et penitenliam re- piaceanl in Dei scrvitio intrare. Clerici, canonici, cpi-
tUmantur. Credite rcsurreclionem oninium mortuo- scoporum suorum dihgenlcr obedianl mandala sua ;

ruin, vitam etcrnam. Inipiorum ad supplicium eier- gira non sint de ioco ad iocum. INcgoliis sccuiaiibiis
num. Ilec est ergo fides nostras ,
per quam salvi eri- se non inpiicenl. In cas:i:ate pcrmaneant ieclio ,

lis, si eam firmiler tenetis , et bonis operibus adim- sanctorum scriplurarum frcqucnlcr ammonet Dci in-
pielis, quia fides sine operibus mortua est , el opcra teiidan!, accclcsiaslica diligenter excrceant. Monachi

sine fidcm etiam si bona sunt Doo placere non pos- qui Deo promiserunt cuslodiant, nichil ex:ra aldjati

sunt. Priinum ergo dihgite Dcum oinnipolentem, ex sui prcctplum faciat; turpi iticrum non iacianl. Re-
loto corde, et cx omnibus viribus vcstris, et quicqui J guia memoritur tencat et firmiter cuslodiat, scicntes
potcstis scire quod Deo placet, illum semper agile prcceptum quod muilis melius est non volum vobere,
quautuai potestis per Dei adiutorium qui vero Dco :
quam post votum non reddere. Duces comitcs, et ,

conlraiii sunt, fugite; qui enim dicit Deum diiigere, ,

iudiccs, iusliliam faciat popuios , misericordiain ir.

ct mandata eius non scrvat, mendax est. Diligite '

pauperes, pro pccunia non nnitet aoquitatcs, per

proximos veslros sicul vos ipsos, ct aeicmosina fa- odia non datnncnt innocentes. Uia aposlolica semper
cile pauperibus secundum vires vestras. Peregrinos in corde tencantur, qui ait : Oinncs nos stare oporlct
suscipite in domos vestras, infirmos visilate, in is qui anta Irlbunal Clirhti, ut rccipiant vnnsciidsque prout
in carceribus sunt, niiscricordiam prcvete; nulli gessit, siuc bonum siue maluni. Qiiod Doniinus ipse
nialum quantum iiac vcrc potcstis facialis; ne his ait : Inqtto irAlicio iudicabitis, iudicabitur de uobis.
qui faciunl ut consenliatis : non sulum cniin qui fa- Id esl : n.iscricorditcr agi'e , ut misericordiam rcci-

ciunt rci sunt, sed qui consentiunt faciendi. Dimil- pialis a Deo. Nikil occultumquod nonsciatur, ncque
tile vobis inviccm debila vestra sicut vullis quod opertum quod non reuelelur. Et pro onmi otioso uerbo
vobis Deus dimittat vestra peccata. Redimile capti- rcddimus rationcm in die iudicii. Quanto magis fa-
vos, adiuvate iniuste oppressis, defendite viduas el cianius omnci cum adiulorio ut cum Deo placcre ,

orphanos ; iusle iudicate ; iniqua non consentitis possit in omnibus operibus nostris, et post hac vita
ira ionga non teneatis ; cbriclates et commessalioncs prescntcm gaudere mercanuir ciim sanclis Dei ia
supcrfluas fugitc. Humiies et benignus estote inter cternum. Rrebis est isla vila, el inccrtum cst lcmpus
vos; doniini noslri fideliter serviatis; furta et pcriu- p. mortis; quid aliul agendumesl, nisi ut sempcr pa-
ria nc faciatis , ncc consentiatis facicntibus. Ilodia ralisunuis. Cogitcmus quam tcrriiiilis est incidcre
ct invidia violingue " scparant a regno Dei. Rcconci- in manu Dci. Cum confcssione ct penilcntia, et clc-
liale citius ad paccm inter vos; quia humanum est mosinis, miscricors esl Dominus, etclemens; si vi-

pcccare , angelicum esl emcndare , diabolicum est dcrit " nos ex tolo corde ad se convertorc, statiin mi •

pirseverare in pcccalo. Ecciesiain Dci defcndiie, el serebitnr nostris, ut possent nobis misericordiam
causa eorum adiuvate, ut (icri possint pro vobis orare suani; et conccdc nobis ista vita prospcra, et fuUira
sacerdotcs Dci. Quod Deo piomisistis in baptisino, cum sanclis suis in ctcrnum. Deus vos conservcl '-,
ivcordaniini ; abrcnuntiaslis diabolo per opci ibus cius; dilcciissimi fraircs.

VAUIAMES LECTIOiNES.
' decsl 1. 2 c\.dcest\. ^
inilium 1.
(pii scdis 2. " reliqua, qualentivnc
''
dclicicnle, dcsuni /«2.
voceminscrui, dccsl in \. ' dite 1. violcnla? 'perinancl.
•* '" iioncsla 1. "viderisl. '* cou-

fccrne 1.

KOTiE.
a I. c, vcncfitiis.
 ;

B. C.VROLI MAGNl OPP. PARS 1. SECT. i. m

CAPITULAUE LANGOBAUDICUM (An. 802, Mart., Aquis).

Edimiis capUulare hoc cx Codicibiis \. Cliisiano et, 2. Cavensi, subjcctis Icctioni!)us Codicum Ambro-
:

piani, reliquorumquc qui legcs Langobardicas « cxhil)enl. Legitur in Codicibus inter legcs Caroli, scd cai)i-
efiicitur. Anno 802 ascripsi quod ejiis capitula 2 ct 3 ct in
ill)us'5 ct 5 aPippino regc promulgatum fuisse
capilulis Francii;is ejusdem temporis occurrant,
aliaque, e. g., de decimis in capitularibus Pippini mox se-
(lucntibus innui videantur.

iNCiPiT KAPiTULA, QUALiTER DOMNcs REx AD PLACiTUM A suo comiti ubi ci iiecessitas poposcerit, adiutor el
SUUM FIDELIBUS ' SUIS AMMO.NUIT. cxortator exislat, qualiier suum ministcrium ex-
Yolumus atqueammonemus^ utepiscopi suum
1. plere possit. Similiter et comis faciat conlra suum
inomnibus iuxla vires peragere studcant ministe- episcopum, ut in onmibus iili adiulor sit, quaiitcr

rium iu parrochiis corum, ct ut predicationem et infra suam parrochiam canonicum possit adimpla-e

conlirmalionem ibidem expleant. Et ut dc monasle- ministerinm.

riis quae infra eorum parrochia sunt, vigilanler C. Praecipimus etiam coniitibus et omnibus fideli-

curent, ut canonici secundum canones, rcgularcs bus domni iniperatoris nostrique •', ut quicumque
de rebus aecclesiae beneficia habent, plenitcr '' no-
secundum regulam vivanl et ubi aliter quam ordo :

poposcit invenerinl, emendare studeant cl si ;

nas et decimas ad ipsas ecclesias donent absque ulla
cmcndare nequiverint, nobis renunlient. deminoratione aut dilatione , in quantura melius
2. Ut abbales qui monasteriis regularibus ^ pre- possunl ; et iuxta possil)ilitatem " quando necessitas

sunt, volumus atque iuvemus, ut secundum regulam cxigit '^ de opera ad ipsas ecclesias restaurandas

vivant et doceant ; et de subiectis de hoc quot *

adiutoiium " facianl.

quot " illls et carnalitcr et spirilualiter ministrare 7. Et vos episcopi, qui omnium '^ vos nonas et

procurenl ® ct vigilanliam habcant. U decimas accipiiis, in vestra providentia sit, quali-

3. Ut abbates qui canonicam debont normam, il- ter ecclesiac et cappellae qiiae in vestra parrochia

lis ^ similiter suis prevideant clericis, sicut oido sunt emcndentur, et luminaria eis pracbeatis, et

canonicus docet, et iuxta vires cerlent, qualiter ut presbyteri in eis vivcre possint.

ipseordo ibidem servetur, et officium dcbitum ipsi 8. Ut nemo alteiius clericum sine commendali-

cxplere qucanl; et ubi opus est, sua monasteria ciis aut dimissoriis litteris recipere audeat.

emendareprocurenl. El ut abbales monastcria sibi 9. Ut episcopi et abbates per sinodochia et monas-

commissa magis frequenlare delectent, et suos cle- teria eorum ospitalcm " ubi antiquilus fuit, faciant,

ricos instruant, ut Dei servilinm expleant * et ordi- ct summopere curent ul nullatenus praelcrmit-

nem suum custodiant, quam per cctcra delecla- tantur.

nienta voluntaium ^ saecularium vacare non sinant '", 10. Ut vassi et austaldi ^" nostri in veslris minis-

uisi forte conlingat eos in scrvitio domniimpcratoris honorem etplenam iuslitiam ha-
teriis, sicut decel,
^' esse non possunt, suos ad-
presentes
noslrumque esse occupatos : et hoc ad lcmpuserit, beant, et si

iion semper. vocatos habennt, qui eorum res ante comitem de-
fendere possint et quicquid eis queritur, iustitiam
4. Ut comiles pleniter iustitiam diligant, e! iuxta ;

p
vires expleant, et iustitiam sanctae Dei ecclesiae vi- faciant.

gilanli cura inslent ", et orfanorum viduarum pau- \l. Yolumus ut advocati in presentia comilis eli-

porum et omniuin qui eorum ministerio comma-

in gantur, non habentes fama mala, sed tales eligantur

nent et de quacumque causa adeos venerit quercUa, qiiales lex iubet eligere.

plenissima et iuslissima deliberalione diffinire de- i2. Yolumus etiam atque iuberaus, ut comites ot

cerlenl ; et sicut reciius et iustius est, ita agani eorum iudices non dimiltanl ^^ tesles habentes mala
ct ut primitus ad placila eorum orfanorum et vi- fama lestimonium perhibere, sed tales eligantur qui
tcslimonium bonum habeant inter suos pagenses.
duarum nec non pauperum causas deliberent;
ct

El primum per ipsos iudices inquirantur, et sicut ab

ncc propter aliqua dilalione eorum iustilia a iudici-
aliis
"^*
iudices
^''
reclius inquirere poluerint, ita fa-
bus dilatetur.
5. Volumus ut episcopi et comites concordiam et ciant, non volunlas malorum hominuin assensum
dilectionem inter se habeant, ad Dei et sanctae aec praebentes ; ul et ipsi comites vel eorum iudices,

tlcsiae protraclatum '^

peragendum , ut episcopus D quos^^noverunt causa de qua inter eos agilur com-

YARIANTES LECTIONES.
» quod 2. curent 2. decu-
»
fidibus cod. V. Vn. et rel. ' deest 2. ' deest 2.
«
iubcmus A. *

» uoluntatcm. L '» sinat I. desmant 2. insistant ed.

rr^nt 1. ' explcant deest 2.
illius 2. « et...
•^
prolraclum Est. pcrlractatum 3Inr. '^ fidelibus noslris Jl/wr. '^ p. secundum
morem regioms nonas
'8 in onmibus M.
»» suam V. Vn. '*=
cxigcrit detur o. ad M. r. ot a. M.
el d. Min: possunl et i. p. ^''
" adinitlant.
""
vssos 2. illis M. Est. deest in Est.
'«ospilaIes2. ^" caslaldi 2. *" prescns 2. /cr/e

" nuomodoEs^ qui M.

miM.
Caidi capp. 57 64,07-71, 75-75,77.
•>
Capila 1,4-9, ll-lo. 17-21. lcguntur apud Mural. inlcr lcges
 ;

255 CODEX DJPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — An. 802. 246

pcrtii ' csse, sinc blandimenlo ipsius qui causam A sis servi non miltanUir in dislricUonem , scd pcr
liabct facianl ' ad eandeni causani venirc, ct per missos nostros vel domini * eorum aut illorum ad-
corum inquisitioneni llat definila. Et iubemus, ut vocali ® ipsos servos '" dislringanl *', et ipsi '*, sicul
tostimonia ab invicem scparcntur, sicut lcx iubct lex iubet, rationcm pro scrvos reddanl, utrum cul-
qnia si ita agant, mulii falsi testcs possunt con- pabiles sict» an non. Ipsi vero domini distringant et
vinci '. inquirant servos suos, sicut ipsi amant.
13. Sed et hoc volumus, ut comiles plcnam iusti- 17. Ut nemo pcdicas in foreste '^ dominica" ncc in

liam de latronibus faciant per eorum ministeria, et quolil)et '^ ioco tendere praesumant. El hoc si inge-
ut malcfactores et fures non patiantur quietos resi- nui perpelraverint, bannum dominicum solvant; si

doro, sed semper eos, in quantum valcnt, infestcnt. servi, domini illorum emcndent sicut lex est '*.

U. Ut ante vicarios nulla criminalis actio diffi- 18. Ut nemo praesumat quis hominem " vcndcre
niatur, nisi tantum leviores causas quae facile pos- aut comparare nisi in '"
prcsentia comitum aut mis-
sunt diiudicari ; et nullus in corum iudicio aliquis sorum illorum, et "utnemo audeat in furto mancipia
in servilio hominem conquirat, sed per fideiussorcs *
emerc ct in aliam rcgionem occuhe duccre ubi veio ;

rcinitlalur usque in pracsentiam comilis. Et inge- rcpertum fuerit, legali scntenliae subiaceat.

nuos homines nulla placila faciant custodire, post- B 19. Ut nemoforcapium ^* de mancipiis aul dc qua-
'
qiiam illa tria custodiant placita quae instituta libet causa recipere pracsumat, sicut sacpius domnus
suBt, nisi forte contingat, ut aliquis aliqucm accu- imperator comniendavit *'.

sei ; excepto illos scabinos qui cum iudicihus rese- 20. Ut mancipia advcntitia ct fugitiva nullus rcci-
d'.'re debcnt. pcre praesumat.
15. Volumus, ut sicut nos omnibus legem obser- 21 ^^ De mannire vcro nisi de ingenuitale aut de
vanuis, ila omnes ® nobis legcm conscrvare fa-
et heredilale non sitopusobservandum; de celeris vero
ciant, ct plcnam iuslitiam in eorum ministeriis, inquisitionibus" per districtioncmcomilis all mallum
quicquid ad nos pertinet, faccre studeant. vcniant, et iusle cxaminenlur ad iustiliam facien-
IG. lubemus ^ enim, ut propter ullam districtio- dam. Comites vcro non scmper paupcrcs pcr placila
nem quem nos facere iubemus aut quibuslibct cau- opprimant.

YARIANTES LECTIONES.
' apertacoopcrtara M. Est.
2. f. testes Est. M. ^ c. si non interrogatis fuerint. et condixiuncli
*

2. si interrogati fuerint separalimil. V. Vn. E. *fidesl. fidera 2. fideiussores il/. ' inslructa 1. * o.

comiCes V. Vn. E.M. (c. nostri). ' lubemus faccre deest 2. —

* dominc A. dominos V. « adnocalos V .

—
" servos pro deest 2. ipsi serui V. " distringanlur A.V. '^ i. domini s. V. " forcsla 2. foresto M. '' do-
niinice 1. dominico M. '*
q. regali I. A? V. Vn. E. M. »*esl, id esl ut CXX ictus accipiat scrvus V. Vm.
E. " hominum 1. '* deest 1.2. '" hucusqne cajmt deest in M. ^" fur capiant 2. furem caiiipliium V. Vm.
Est. M. *' c. in
verbis, non lcge. V. Vn. E. *^ item al. kap. de mannirc ucro 2. *^ rehus V. Vn. causis

Est.M.

CAPITULARE GENERALE AQUENSE (An. 802, Oct., Aquis).

Mense Octobri magnus Carolus iterum congregavit convenlum, quo et ccclesiaslica cl sccularia imperii
negolia tractarct. Amplissimum ca de rc teslimonium annalcs Laureshamenses et Moissiaccnses pracbent,
referunlque t generalem imperaloris jussionem exiissc siiper omnes episcopos, abbates, presbyteros, diaconos
et universuiu clcrum, ut clerici sccundum canones, monachi secundum regulam sancli Bcnedicli vivcrcnt,
cjusque ad normam viliis prioribus emcndatis, olficium quoque sccundum morem Romanai ccclesi;c psalle-
rent el scholas canlorum conslruercnt. Quo tempore ct ducibus coniitibus et rcliquo Chrisliano populo una
cmn legislaloribus congregalis, impcralor omncs leges in rcgno suo lcgi, cxplicari et cmeiulari fecit,
edi.vilque ut judices pcr scriplum judicarent, ct absque munerum acceptione, unicuique justiliam tribuc-
ront. B Ciijus convcnlus ac(a cum hucusquc non prodiissent, Jam 1 cx Codice bibliothecai ducalis Guelfer-
hyfauic Blankenburgensi jussjOHcm generalem, qu:c hic referenda videlur, 2 lum cx codice biblio(hcca) regiae
Monacensis inter SrEimncrammi Ralisbonenses G. 11 1 signato, primisque sx'culi ix annis cxarato capitulare
cxaininationis preshyterorum, canonicorum, ahbatum, laicorumque; 5 ex Codicibus duobus bibl. regioj
M;)naccnsis iiKcr Codd. Frisingenses, sicculo ix et x cxaratis capilula de iis quo! otnncs ecclesiastici discere
ii'ssi sunl ; 4 cx Codice rcgio Parisiensi n. 4995 capilula exccrpta ex canonibus ab Adriano papa Carolo
iiiissis una cum capitulis cxaminalionis abhatum et monachorum profcrimus. Leges eodem convcnlu lillcris
iraditaj, Saxonum, Thuringorum ct Frisionum secundo coUectionis noslrai tomo referenlur.

CAPITULARE GENERALE. C istam, et non solum aeclesiasticorum dognia, scd

ITEM ' IUSS.V KAROLi PER uNivERSUM REGNUM, EPisco- ctiam laicorum invesligare iussa sunt nutrimcnta
pis, ABBATiBus, PRESBiTERis PERTiNENTiA. vcl henivolcntia saiictae exercendac iustitiac.
1. Onmcs ecclesiasticos de coruin eruditionc ct 2. Piimo qualiler unusqiiisque aeclcsiaslicus, sive
doctrina diligcntcr cxamiiiare, ct in cadein cxanii- cpiscopiis scii ahbas vcl prcshitcr omncsque cano-
natioue nos quamvis iiiipciiti siiims pcr piovinciam nici vcl monachi, suum habeant ollicium pracpara-

VARIANTES LECTIONES.
• Tilulum \T1. col.
 .

217 B. CAKOM MAGNl 01'!'. 1'A11S t. SIXT. I. 2iS

tiiiu, (iindqiic '
iiegl('cl!i!ii, qiiitlve cnieiuialioni coii- A i5. Ut nulhis infaiitoin vci aHiiiu ex paganis de
(ligniiin, ul liis qiif Ikmic uoverit ofliciiim siiuin gia- lonle sacro siiscipiat, anleriuam siinbolum et oiatio-
lias exindc habcat et iu inclius semper pioficerc sua- nein dominicam prcsbilcro suo rcddat.
(ielur. Qui autem neglcgens aul desi(^iiosus inde fit, 16. Ut inceslas nuplias omnino vilare doceanlur,
rondigna satisfactionc usque ad einendationcm con- ct abslinere a fornicati(mc, homicidio. furlo, periurio,

gruain conslringatur. nialelicio, ab auguriis cl incanlalionilius, vel sacrile-

5. Qualiterqiie presliiteri psalmos liabeant, quali- gio, ebrielaie ct convilio, rapiiia, odio vcl invidia,

lerque cursum suu:n sive diurnum vcl nocturnuin et sanciam communionem digne excipiant.
adimplere secundum Romanum usum prevaleant. 17 Ut nemo ex ecclesiasticis ulla umquam occasione
^i. Quomodo catecuiniRos de fide christiana in- extra canonicam vel rcgularem licenliam aliquid
stnicre soleanl, ac dvinde quomodo missas spcciales agere praesumat.
sive pro defunctis vel etiam pro vivis sciant commu- 18. Deinde omnino monachis Dei verbo pracceptum
tare rationabililer secundum utrumque sexuni sive est et domini nostri omniumque optiraatum suorum
in singulari numero sive in plurali. iussum atque decrctum est, ut nullus raonachus secu-
5. Similiter et in doctrina populorum et in ofli(iio laribus negotiis amplius occupctur ,
quam in synodo
praedicanJi, iiec non ct confessione peccatorum,
B Calcidonensi decretura est.
qualiler eos agere doceant, qualiter eis remedium 19. Qiii verect siucere singularem scctantur vitam,

peccatorum iniponcie sciant vcl procurent ^. compelenter honorentur. Quoniam® veroquidam uten-
6. Super oninia aiitem de eorum conversationc tes habilum monachi aeclesiastica negotia civiliaque
et casiiiate, quomodo farmam et exemplum prael.eat conlurbant, circumeuntes indifferenter urbesnecnon

christianis. et monasteria sibi inslituere temptantes, placuit nul-

7. Quomodo oboedienles sint episcopis suis, qua lum quidem usquara acdificare aut construere mo-
vcrecundia et ^.'ce vel caritate inter se invicem vi- nasterium vel oratorii domum praeter conscienliam ci-

v^nt. vitaiisepiscopi. Monachos veroper unamquamque ci-

REIJQUO POPIJLO. vitatem aut regionerasubiectos esse episcopo, et quic-

tem diligere , et intenlos esse tantummodo ieiunio
8. Et ut sciant episcopos suos pia sollicitudinc
etorationi, in locis quibus renuntiaverunt sacculo
sibi humiliter piaecssc debcre, non tyrannicam in
permanenles ; nec ecclesiasticis vero nec saeculari-
cis ' se vindicare polentiam ; sed ila subditis suis
bus negotiis communiccnt, vel in aliquo sintmolesli,
sibi oboedire cupiant, itaetiamel ipsi sollicite cavere
com- P^^^P"" n^onastcria deserentes
procurent, ne iniuste aliquem vel iracundia G
affligere audeant, scd consortes
CAPITULA EXAMINATIONIS GENERALIS.
moli absque ralione
Inpalatio regis inventnm liubent, ut presbyteri non
eorum sc esse considerent, et niagis debent studere
ordinentur prius (luam examinentur.
amare quam timcre *. 1. Cap. Interrogo '^
vos presbyteri quomodo crcde-
9. Deinde praeceptura est de fide sua plenit.r tis ut fidem catholicam teneatis, seu simbolum et ora-
unumquemque examinare, qualiter vel ipsi crcdant tionem doniinicam quomodo sciatis vcl inteliigitis.
vcl alios credere doceant. 2. Canoncs' vestras quomodo nostis vel intellegilis.
40. Similiter et oralionem dominicam quomodo 3. quomodo scitis vcl intellegitis.
Benitentialera
intellegant, et ipsam orationem vel symboli scnsum 4. Missam vestram secundum ordinem Roinanam
pleniter discant, et sibimet ipsis sciant, et aliis in- quomodo nostis vel intellegitis.
sinuarc praevaleant. 5. Euangelium quomodo legere potestis vel alios
11. Ut canones et librum pastoralem necnon et inperilos crudire potcstis.
homelias ad eruditionem populi diebus singulis festi- 6. Homelias orlhodoxorum Patrum quomodo intel-
vitatum congrucntiam discant. legitis, vel alios instruere sciatis.
12. Ut nullus tonsus siiie canonica sit vita vel 7. OJricium divinum secundum ritum Romanorum
regiilari, nullusque absolutus sine magistcrio epi- D
in statutis sollemnitatibus ad tecantanduin * qiio-
scopaH vel presbiter aut diaconus vel abbas, quia modo scitis.
displicere Deo novimus eos qui sine disciplina vel 8. Baplistcrium quomodo nostis vcl inlcllegitis.
niagisterio sunt. 9. Canonicos intcrrogo si sccundum canones vi-
13. Ut nullus ex laicis presbiterum vel diaconein vant, an non.
scu clericum secum habere praesummat vel ad eclc- 10. Vos autem ahbatcs intcrrogo, si regulam sci-

sias snas ordinare absque liccnliani seu cxamina- tis vel inlcllegilis, et qui sub rcgimine vestro sutii

lionc cpiscopi sui, ut ipse sciat, si rccte possit ap- secundum regulam beatissimi Benedicti vivant au
pcilari cL-ricus, aut presbitcr. et sit absque rcprae- non, vel quanti illorum rcgulara sciant aut intcllc-
hensione. gant.
14. Omnibus omnino ciinsliauis iubotur simbolum 11. Laicos ctiam intcrrogo, quomodo Icgcm ip;so-
ei oraiioncm dominicam discere. rum sciaiit vel intcllcgant.

VARIANTES LECTIONES.
' qiiisqiie cod. ' procurrcnt c ^ ei ccd. ' lcfjc d<iuv\ (juam limeri. Quam cod. " intcrro cod. "^
Ca-
Rdnoncs cod. * i. c. dccaiilandum
 ;

m CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITCLAUIA. - An. 802. 2;i()

h2. Vl (inusqiiisqnc rtliuni suum lilleras ;ui (.11 s- A Ilcm cap. 'il ^>
- 8. Quod in nomine sauclac tn-
cendum mittat, et Ibi cum omni solUcltudine perma- nitatis debcnt baptizari.
noat, usquc dum bcne inslructus pervcniat. ue Niceno concilio '. — 9. De subintroductis nm-
CAPITTJLA DE DOCTRINA CLERICOUUM. lieribus

Haec suntquae iussa sniU discere omnes ecctesiaslicos. Item In eodem i

.
— 10. De his qui ad onorem pres-
i. Fidem caSbolicam saiicli Atbenasii et cctera biterii [Corf. , preb. ij] sine examinacione provecli sunt.
quaecumque de fide ;
Item cap. ^. —
11. De clericis usuras accipientibus.

2. SymboUmi etiam apostolicum ;

De Anctiirano concilio i. 12. De corepiscopis. —
5. Orationem dominicam ad intellegendum pleni- De Neocesariense concitio m. 15. De presbitcris —
lcr cum exposilione sua ;
qui uxores acccperunt et qui fornicati sunt amplius,
A. Librum sacramentorum pleniter tam canonem pelli debeant.
missasque speciales ad commutandum pleniter ;
Item cap. °. — 14. De tempore ordinationis pres-

5. Exorcismura super calicuminum sive super de- biteris.

moniacos ;
Ilem cap. °. — 15. Dc mulieribas quc relundunt
(). Commendationem animae cristianis obtentu ct p dc hoc capilulo domno aposto-
7. Paenitentialem ;
" lico intimandum est.

8. Compotum. Item in Nicenai. — 16. Dc bis qui dicunlur calaroe.

9. Cantum Romanorum In nocte, De Sardiccnse concitio . — 17. De bis qui in ca-

10. Et ad missa similiter ;

nalis sunt.

11. Euangelium intellegere, seu leciiones libri co- De Cartaginense 16 ^.

mitis ;
18Dc ordinandis vivginibus.
12. Omelias dominicis dicbuset solemnitalibus die- l-J. De aequa mensura et denariis.

rum ad praedicandum canonem monachi regulam ; 20. De paupcribus hominibus considcrandum es(,
similiter ct canonem lirmiler ;
sub quali mensura censa debeanl solvere annua.
15. Librum pastoralem canonici atque librum oITi- 21. De sancta irinitale discal unusquisque, se-
ciorum ; cundum quod sancti patres indiclum ct traciatum
li. Epistulam Gelasii pastoralem ; habcnt, et fidelitcr inlellegal, cl in lantum suflicial,

15. Scribere cartas et epislulas. et amplius non requiralur.

EXCERPTA CANONUM. CAPITULA VARL\. 22. De t fugilivis parlibus Ravennon et Pcnlabo-

De canonibus apostolorum. — 1. Ut^ sacerdoteh et lin, si placet dorano raeo, legalur capilula 7. 5. G.
ministri altaris de secularibus curis se abstineanl. ^ 8.59.60. [c. 70] et 61.
Itew. in eodemcap. 15. — 2.Ut nuUus fidelium abs- 25. Id est de gcncribus raonachorum ,
qualis de-

que litteras commendatilias alienum clericum sus- beat esse abba, de obcdienlia discipulorura.
ciplalur ^ et qui suscepli sunt reddantur, et nalll 2-4. Dc disciplina siiscipicndorum noviliorum,
de

presbiterum ab episcopo ad ecclesiam ordinatium filiis nobilium vel pauperum qui offeruntur.
sine consensu episcr.pi proiciat. 25. De sacerdotibus qui voluerint in monaslerio
Ilemin eodem cap. IG •=. — 5. Si quis episcopijs habitare, et de clericis seu et de monachis peregri-
nis; conlinenLuv in his definiciones quae
clericum allerius susceperit. sufficiunt

Itcm capilula 17 d. — 4. Quod clericus fidciussor ad nuraerura 20 abbatum.

esse debeal. 26. Insuper etiam questioncs quaedam eis familia-

Item in codem cap. 18 «. — 5. Quod episcopus rura obponi possunt, ut qucralur ab eis in quo capi-
lula scrip'um vcl quomodo intellegendum est : NuUus
presbiter et diaconus in rornlcatione furtu periurium
in monastcrium proprii [c. propriis] sequalur cordis
conprehensus deponatur.
Ilem in eodem cap. 19 ^. — G. Quod episcopus volunSalera. Similiter ubi vel <iuid sit sinaxis. Ubi

diaconem pcccanles percuti non de- quid sil senpectas. Ubi eliam vel qui sit non super
presbiterum et j)

l,f,at. sanus tyrannidcs, vel ubi legitur in scriptura voluii-

liem cap. 20 ?. — 7. Ut episcopis bis in anno con- tas habet poenam, et necessilas parit coronam. Vcl

cilio celebrenlur. si scctindum rcgulara Icgilur cuangeliun» dorainicia

'">
E\ cap. 7 apud Ilarzhcim Couck Germaniic, i.
1 C. 12. pag. 147.
L p. 152.
m C. I. p. 150.
1* Hucusque tanlum ap. Ilarzhcim cap. 13, L c c. 11.
"Ibid. , , ,,., .

Concilii Gangreusis ap. Ilarzhemi 1. 1. pag.

l.)!..
c Ibid., p. 152.
d Ibid. cap. 20. cap. 15 Dc his:([ui clnislianitatis oMonlu dcspiciuul
«=
Ibid. cap. 25. fdios.
f
Ibid. cap. 28. p Sequentia dcsunt in canone.
6 Cap. 58. 'I Cap. 8. pag. 158,
t'
Cap. 49. r Cap. H. pag. 191.
' Cap. 5. p. 157. s Pag. 201.
i
j Ihid. c. 9. p. 138. Cf. 783, 16.
Mbid. c. 17.
2r;i II. CAUOLl MAGiM 0I'P. PAUS I. SECT. I. 25i
noclibus, vel ubi pracccptum sil Uiniiorc nionachuni, A lalis gra<ln, ct in lcrtio capiiulo, et in II. cl in 17.
vol si dormianlur fralres post noeturnas, ct ubi et in 28. conlincntur, cl quid singulos bibcres vc.
hoc praeceptum sit; haec oinnia in secundo buniili- mixtum acciperc.

CAPITULARE LANGOBAUDICUM DUPLEX (803, vere).

EiHclnm hocpul)lici juris facimus cx l. coflice S. Pauli sxc. ix, fol. 5-6, ct coiiicihus 2. Chisiano, cl 3.
Cavonsi, ul)i inler Caroli leges numeris 14-24 et 15-25 insignilur. A Pippino lanien proiuuij^alumfiiisse
i\\ cap. 16, et formula finali proiiit. Datuin videlur lcmporc quo Carolus in Ccrmania rcs ccclesiaslicas
ordinare aggressns orat, igilur autumno anni 802 vol polius, ut ex senlenlia finali palet, vere anni scquentis.
Prior edicli pars solam ecclesiam, altcra universum populuni spectat, ciijus dislinclionis aliud exemplum
capilulare anni 805 praihct. Posterioris partis capilula duo, scilicet 12 eli6, in quinquo capila distributa,
logunlur etiam in cod. Tegernsecnsi proxime posl Caroli epistolam ad Pippinum an. 807, suhjecto capile
dc platois curandis; qua; quidcm appendicis loco infra reforemus. Codicum Ambrosiani reliquorumque
qiii lcges Langobardorum conlinenl, lectiones in ima pagina suhjiciunlur.

Placuit primis omnium ', ut vitia que nostris tem- B sunt, ncque ulla ''
iocorum gcnera ante se fieri per-
poribus in sancta Dei aecclesia emersa sunt, radici- mittant que contra canonum auctoritate veniunt.
lus * evellantur. 7. De slipendiis quoquc clericorum volumus, ut

1. Volumus igilur, preordinanlc Domino,

Cap. tam dc redditibus vel de oblatione fidelium plonius
aecclcsias nostras secundum autoritatem ^ canonum secundum canoncm ipsi clorici habeant.
ordinare ct ordinem clericorum uisponere. 8. Ut preposili " cardinalium aecclesiarum ohe-
2. Monaslcria que iam pridem regularia fucrunl, dientes '^ sint episcopis suis, et neque cpiscopi eos
tam virorum quamque et pucllarum, que * suh no- ad '' a suis aecclcsiis cxpellere praesumant ahsque
slro dominio " site sunt, volumus ut secundura re- culpa et iusla ralionem, ct nulla cis per violcntia
gula disponanlur cl vibant ; ct si ahhates vcl abba- inponatur.
tisse sine rcgula vivere seu inordinalc invcnti vel 9. Propler ordinationes vel consegralioncs '^ preshi-
invente fuerint, si correpti vcl correple emendare terorum ceterorumque cloricorum niilla nos premia
noluerint, ahiliantur ^, el de ipsa congregatione, si amodo ahcepUiros promiuimus, neque ab ipsis ne-
^'
digiii invenli fuerint, ahba vcl ahhatissae eligantur; que ad parentibus vel amicis eorum, neque palam
sin aulem, aliunde : et nionasieriis regalibus ' si ei neque ocultum.
placet * similiter. C 10. Exenia vcro que aecclesiis nohis ^" nohilcr ^
3. De senodochiis vero nohis pertinentibus ® que inposita sunt, amputanda ct non maiora quam con-
hcne ordinata sunt, in ipso permaneant, que vero sueuido fueral accipienda censomus.
destructa,,sccundumqualitate lemporum ad '" priore 11. De dccimis vero que ad populo in piohihus
cullum pcrduccre cupimus, ut uhi paupercs Domini vel haptismalibus aecclcsiis ofreruntur, nulla exindc

rwHiciantur, et per tales personas fiat ordinala, qui ca pars maiori accclesiac vel cpiscopo inferalur ^'.

iuxta Deuin rogant et de alimoniis pauperum nihil 12 " «. Yolumus primo ut neque ahbates ct pre-
siibtraant. shiteri neque diaconi ct subdiaconi ncque quislibet
4. De a cclesiis baptismalibus " ila censemus, ut de cleros " dc pcrsonis suis ad puhlica *' vel secula-
pcr presvileros ordinate sinl, et nulla violentia et ria iudilia traantur vel distringanlur, set a suis epi-
superposita ah episcopis suis vcl diminutionein de scopis adiudicaii iuslitia faciant. Si autem de pos-
titulis patiantur, set secundum canonicam instilu- scssionibus suis, seu aecclesiasiicis seu propriis,
lionem el antiquam consueludinem faciant. siiper eos clamor ad iudicom venerit, niittal iudox
5. Quando vcro episcopus suain parrochiam cir- clamantem cuin missos suos ad episcopum, ul faciat
cat, non plus ah ea exigat vel accipiat nisi socun- cum per advocatum iustiliam recipcre. Si vero lalis

duin canones vel anliqua consucludinem, ct ohpres- ^ aliqua inter eos conlcntio orla fuerit que pcr se pa-
sionem ah hominibus '"^
eiusdem cpiscopi ipsa plehs cificare non vclint aul non possinl, lunc pcr advoca-
non paliatur. tum episcopi ^" qualom iusserit ipse ^^ causa ipsa
6. Ut ita ^^
cpiscopi quamque et preshileri seu anlc comilem vcl iudicom vcniat, ct ivi sccundum
diaconi, vel ahhates et monachi , nulla vcnationem legem finiatur, ante posiio " ul dicliim est persona
per se faccrc praesumant, aul hubi ipsi presentes clerici '^.

VARIANTES LECTIONES.
'
Placuit nohis Karolo gloriosissimi regis, ul 2. 5. ^ eradieenlur et
c. 2. 5. " autoritatum 1. scuqiie "^

2. 5. " n. regimine dominio 2. 3. ^ auiiianlur 1. ' rogularihus 2. 3. * si

p. desunt 2. " reliqua ca- c.

pilis desuntZ. "acl. '' De a. h. dcsunlT). '^ oniinibus 1. " lam 2 3, ullo 1, proposiiis 1,
"^
ohedi(>nte 1. " ad suis vel ab aliis iuslis ulihtalihus expellcrc 2. 3. " consegaliones \. '^
pala 1.
'" rf('t's« *' imponalur 2. 3. ^^ XII. CAP. codex \. ita et qnae
2. 3. sequunturW\\,W\\\etc. mmerantur.
" olero praotcr episcopos, ahhatos, ahhalissas, de V. Vn. (E.) cap. 99. *' pubiico 1. ^^ episcoi)i siium clori-
<.oruin V. Vn. " i. Icx ipsa Y. Vn. E. " anle ci posito 3. anleposita V. Yn. E. "^ clcricorum V. Yn. E.

n i. e. a. < Capp. 12. 15-19. hahondir ap. Mur. iiuor loqes

^i. c. novis no^iter. Karoli c. 99. 120. 100. 121. liloih. il. lilud. 5i.
2S3 CODEX DIPLO.MATiCUS. - CAPITULAIUA. — An. 803. - 254

13. Ut clerici seu nionachi vacanlos \ sivc de ipsa A 18. Dc pontibus vero vcl rcliquis similibus opcii-

|)arrocliia seo aliuniie supervenicntes, sine consensu bus que ecclesiastici '" pcr iustam et anliquara con-

cpiscopi a neininc suscipianlur. suctudinem'^cum reliquo populo facere debent, iioc

li. Ut aecclesie baplismales ab bis qui debent re- praecipimus '% ut rector accclcsie interpcllciur '^ci
staurcntur, et singulis prout eius possivilitas fueril ci secundura quod cius possivilitas fuerit, sua portio
restaurandi racnsura depulelur. Hec ^ ideo dicimus, doputetur, et per alium exaclorcm ecclesiastici ho-
quia in quibusdam locis quosdam per pccunias con- mines ad opera non '^ conpellantur. Si vero opus

sontienlibus raagislris se * suptracnles audivimus; suum constituto die conpletum non abuerit , liteai

omnes autem accclesiasticos per * ecclesie mini- comiti pro ^" pena prepositum ^' operis pignerarc

slrum ordinari oportet. iuxla exlimationem vel quantilalem inperfecti ope-

15. Ut placita pnblica vel secularia nec ad comite ris, quousque perficiatur : comis autem si neglexe-

nec ab uUo minislros suos vel iudice, nec in ecclesia rit, a rege ^^ vel misso regis iudicandus est.

nec in tectis aecclesie circuniiacentibus vel coeren- .19. De decimis : ut dentur, et dare nolentes se-

libus, ullalenus leneatur ^ cundum quod anno preterito denuntiatura est ad

16. Ut serbi, aldiones, iiveilarii antiqui vel illi no- minislri rcipuldice exiganlur. Id est, eliganlur quat-

Tiler facti qui non pro fraude nec pro malo ingenio ^ luor vel octo " homines ^\ vel prout opus fuerit, de

de publico se subtraentes , sed per sola paupertate singulis plebibus iuxla qualilalem unusquisque ^^ ut

ei necessitatera lerras aecclesle incolunt vel colcnda ipsi inler sacerdoles ct plevem lcstis existant hubi
suscipiunt , non a comite vel colivet a minislro illius dale vel non date fuerint : hoc ideo, ne ibi iuramen-
ad ullam angaria seu servilium publicum vel priva- lum alicpiod faciendi necessitas contingal. Non tamcQ
lum cogantur vel conpellantur ; set quicquit avi> eis idco lanlos lcsles mitlendos dicimus, ut ipse sem-
agendum esi, a patrono vel domino suo ordi-
iustc per omncs in dandis docimis presonlcs csse paritcr
nandum est. Si vero de crimine aliquo accusantur, necessesil, set ul pluribus" comitiitur minus gra-
episcopus primo conpellatur, el ipse pcr advocalum venlur ; in duobus autem, si adfuerint, sunicere cre-
suum secundum quot lex est, iuxta conditioneni sin- dimus. jNcglegentes aulem amraoncatur a prosbiteris
gularum personarum iuslitiara faciant ; sin vero ", aecclesiarum usque ad terliam vicem ut ipsa decima
sicut in capitulare domno imperatori ' scriptum est, dent ;
quod si conlemserint, ab introiium aecclesie
ita fiat. Ceteri vero liveri homines qui vel commen- proibeantur; el si in hoc miuime cmendaverint, a
dalioncm vel beneficium aecclesiasticum babent , si- ministris reipublice dislricti , singuli per caput sex

cut reliqui homines iustitias faciant. p solidos ecclesie conponat , ct insupcr decima dare
1 7. Audivimus etiara quod iuniores comiium vel coganlur. Nam si itcrum conlemlorcs exliteiint,
aliqui * ministri rei publice sive etiam ' nonnulli lunc per publicam auctoritalcm domus vel case
fortiores vassi comitum aliquas redibutionos vel col- eorura wilTentur", quousquepro ipsa decima sicul
lectiones, quidam '" per pasium, quidam etiam sine supra dictum est salisfaciant. Quod si denuo revellos
pasto, quasi deprecando "exigere soleanl '%similitcr vel conlradictores esse volueiint, ut super ipsara
quoque operas, collectiones fruguum, arare, semen- vviffara '"'suara auclorilatem inlrare praesumpseriiit,
lare, runcare, caricare, secare, vel celcra is similia, Uinc a "ministri rcipublice in custodia mitlantur,
a papulo per easdera vel alias machinationes exi- usque dura ad iudicium publicum porducantur '", ct
gere consueverunt , non tantum ab aecclcsiaslicis ibi secundum legem conlra comitcm vel partem pu-
seL eliara a reliquo populo : que omiiia, si vobis blica componat. Reliqua autom , ut supra dictuin
placet , et a '^ nobis et
hab omni populo iuste amo- est , de decimis et scx solidis contra aecclosia satis-
venda videnlur, quia in quibusdam locis in tantum faciant ^'.

inde populus oppressus est , ut multi ferre non va- IIcc inlcrim ut supradictum cst, inter cotera pia
lentes *' per fuga a dominis vel patronibus suis lapsi crisiianitatis opera scrvari convcnit ,
quousque iii

sunt , et lerre ipse in soliludinera redacle sunt. A sequ«ndi convenlu medio Oclubrio qui in '^ civiiate
[)
potenlioribus auteni vei ditioribus, spontanea tamen Papia condictus cst, nisi forte a rcgo alitor piecipia-
volunlaleiii vel rauiua dileclionera, volcnlibus sola- tur, aliquit inclius addcnduin iungcndumquc mulau-
lium prcstare invicem minime proibcmus dumve " Deo duce inveniatur.

VARIANTES LECTIONES.
' i.vagantcs quod 2. 3. lecfunt.
e. ^ ci \. ' sen 1.
q; 1. ^ tenoatur. Nisi comos minora placita le- *•

nueril. Ea cnim haboat uhi iuipelrare polucrit. V. Vii. E.

,
* Si vero ciilpabilos fuoriiil V. Vn.cd. ' ca-
pitulare nostro 2. 3. '^aliquitl. «elial. **quidoml. *' d. a. populo of/. '^sidial. " si v. p. ct a
''' '«
d"t's« 2. 3. et/. volontos I. ccclosiaslicis 1. ecclosiasticihominos V. Vn. Est. "* pcr a. c. ot iiisiiliaiii

V. Vn. E. " pelimus 1. '" intcrpollonlur 1. intcrpollol 2. iiUoipollonl 3. ul roclorcs o. cos intorpollonliir
Vn. '^adoporanll. ^Operl. -' propositi V. Vh. /::. ^'^roi^oml. ^'oclosl. ^' li.oiitimi 3. (y/. -'unius-
cuiusquo plobis Tegern. et ed. (deest 2. 3.) ^^ plurimus 1. duin plurilnis Tcfj. " giiilToiiliir 3. gi.Tonlur cd.
"* guiffii 3. guilfam
erf. " cfefs/ 1. ^»
producantur
nroducai Teg. ^' rcliquu dcsunt in ca. ^* in c. p. dccst 2. 5^
*' mutandum vcl 1. 3.

NOT.f].
i. c. qiiolibet. ^ i. ft. ab.
 , ,

2')5 n. CUIOM .\1AGM {)1>1». I>AUS I. SKCT. I. SiO

Coilex Tegcrnsccnsis hacc lanlummodo habcl : A ail iillain aiii^ariam stMi soiviciiim puhliciini vcl pri-
;':""."", ^^' conp.-llanlur sc,l .,mcqMi,l a!»
1. Volumiis primo, ut noqnc abhalcs el. piosl.ylcii, f^'-''"^;"-
;

i;'^^^'^^^^^^
ne.,iic (liaconi ct siib.liaconi , ncqnc quislilH'1, dc Jjl^^
cler.) tlcpcrsonis snis ad i)ublica vcl secnlaria iii- / c- i* •
i- •

dicia irahanlnr vc-l dislri..5,nu.Uir; sed a suis cpisco- ^ ^' '''''''' ''c c^mine abqno acn.santnr, op.scopns
„
P''7 «""Pff l'"'' el. >psc per adyocatum smim se-
|.is a.li.idicali iuslicias facianl. Si aulem .le posses-
•"'"'"'" ''"^''. ^'^ "i^^"^ cond.cionem s.ngula.um
sioi.ibus suis s.'u ecdcsiasii.is seu p.op.iis
, s.iper '*'f.
Pe^sonaru... .usl.c.am facant
eos clamor a.i iudic.Mu venerit, mittat iullex claman-
loni cum misso sno ad opiscopnm, ut facial eum per :'-.,^''' )'^''^ '
".'^"^ '" ,P,-'P'.l»'="'^. ""«^'"'^. scnplnm
^ vcl con-
^^^ ^^ f^^'^ ^<^^*^!', ^'C^-^ '.'''<'''
advocatu... insliciam re.^pere. ''"""P^^ .H'"
^
-2.
^ ...
S. vcro tabs ab.pia ii.ler eos conlencio orla
^
nicndac.o..cn. vcl bcnel.c.nm ecclcsiasticuni babrnt,
sicut leliqui bo.nines iusticias facia..l.
fiiorit que per sc pacif.carc non velint aut i.!)ii nos- r v i
, . , .
•
i i , •
i

sint , tunc per advocalum episcopi .|uale.n iusscrit •

^^'""^"' "l"™ ^.' P ''^'''S vc c ioa-
s^-"""!^".^ <,'.«
^-l
/•'"""';!'« ..rnuscu.usq.io c.vitat.s de rcg.io Ital.:c
ipse , causa ipsa anle comite.n vel i.i,lice:n vonial '^^'^

c'l ibi secundum leoem finialur anle posilo, ul u.v.i.u.ii

P'''"'^7'"''"« '" ,«"'r" '« •'^""'S c..rcnlur. Tau.en
diclun '

^^^j^v.dumus, qiiod ex.nile pand...n al.quis ad parlein

cst pe.-sona cloric?
'^ '
., .' paiacii noslri pcrsolval. Sed praecipi.nus qnalcnns ,
5. Ul scrvi, aldionos, l.bcllari. aniiqiii vcl illi no- exaclorcs singulaynm civilatum studium baboant
vilcr tacti, .|ui non p.-o fiaude nec p.-o malo ingonio » ne ante fiuialur annus qu .m plaleae cl cloacae '•

de piiblico se snbtrahontos sed pro inala ^ pauperlate B emundenlur; et boc nnns.piisqiic procurttor civila-
ct n.^ccssitate lerras ecclesiae incobint vcl colen.la lis publice cx nostra inpeiiali pa.te amino.icndo
susc.piunt, non a conule vel quolibet minisl.-o illius prccipiat ne prclerniissum fiat.

YAUIANTES LECTIONES.
' ingenuo cod. ' lege sola. ^ clocleis liltcm I snperimposila codex : Amerpnchius hic et infra cloacis eor-
rcxit ; de cocleis i. e. campanilibus emund.indis, sermonem esse non posse piitet. cocleae codex. ^*

CAPITULA OU-E IN LEGE SALICA MITTENDA SUNT '.

Ediivus oa opc codicum bibl. .•cgi;c Parisiensis n. 4620, -4iOi, 4995, 4758, 4G2G, 4G32 ct intor Siippl. la^
tina n. 75, bibliolhecai ducalis Guelferbytanae Gudiani , Augustsei, et Blankenbu.'gensis, tum Togornseensis
ii. bibl. regia M.inaconsi, bibl. ducalis Golhanie, codicis Sangallensis n. 728, codicis Valicani intor Pahuinos

n. 775, ot codicuin ooru.n (|ui legcs Caroli Langobardicis additas exbibent, scilicet codicis S. Pauli in Ca.iji-
tbia, Paiis. 4G15, Cbisiani, Cavensis, Ambrosiani, Flor.nlini, Londinensis, Vindobo.ie.isis, Vconensis
atque Estcnsis apud Muratorium, ratione quoque habila editionis Baluzianac, sed iis tantum leclionibus alla-
lis, quoe alicujus momenti csse videri possent >'.
Inscribuntur in codice Paris. n. 4995 : « I.i Cbrisli nomine incipiunt capitula legis imperaloris Kai-oli
nnper invcnta. Anno tcrtio cleinenlissinii doinni nostri Ka.-oli augusti sub ipso anno baec facta capilula
sunt ct consignata Stophano ^ comiti, ut haec manifesta fecisset in ciuitate Parisitis mallo pubplico, et ipsa
legere fecissct coi*am iilis scabineis quod ita et fecit. Et omnes in uno consenserunt, qiiod ipsi uoluissent
;

oinni tempore obseruare usquc in posterum; cliam omnes scabinei, episcopi, abbalis, co.nitis, manu pi'op.ia
subtcr firmauerunt «^. cap.tul.\. que i\ lege s.vl.ca m.ttenda su.nt. » In Codice Sangallensi vero « Inci- — :

piiint capitula que in legc Salica domnus augusliis Karolus, anno ab incarnalione Domini noslri lesu
Christi 805, imperii vero sui anno terlio, pracponendo adderc iussil; » atque in codice Parisiensi n. 4615 :

« Ilacc sunt capitula quac donnuis Karolus .nagnus imperator iussit scribore in con ilio siio, et iussit ca po-
nere inter alias leges. » Gotbanus tan-lcm « Incipiunt capilula legi Salicae quos constiluit Ivarolus iinpera-
:

tor. llabentur apud Muralorium inler Caroli leges capp. 101-108, 91, 92, 24.

1 *. De homicidiis clcricorum, <i

Si quis subdiaco- g num occide.-it, 300 solldos componal ;
e qui diaco-

YARIANTES LECTIONES.
*
codd. 4620 (Capitulum q. i.I. saligam railonda siint), 4404, 4995, Yatic. 775, 4758 (Incipit c. q. ad I. s.
ita
m. suiit), 4G52 (in legein salicam). ^Salicba V. Vn. Salidia K. siibaudis nunc lox Est. In cod. GothanojH»/-
ctac inilio ut in editis hubcbantur, sed manu coaeva ita corretlae sutit , ut iam cccc, DC, dcccc soI. {in pre-
ibijtero ct monacho) leguntur, tum : Qui episcopum occiderit monachus fiat.

NOT^.
a Leguntur pmeterea in codd. regg. Pa.-is. 4G28, concilio generali : « Sulciacum ,
qucm Steplianns
4628 A. 4788, Supplement. lat. 164 bis, et 4760. illuslris vir et pi;e reco.-dationis comes , noc non et
h Parisiensi. De (p.o ba;c loguntur in parvo cbar- uxor ojus Amant!-..dis, eorum usibns delegaverunt. t
tidario Ecclesiic Parisiensis, fol. 71 : i Dondno sanc'o Idem fuit n.issus doininicus an. 802 in Pai-isiaco, elc.
et in Cbristo apostolico sac.-osanclae Maria; ecclesi;ie Subsciptus pnBterea reperitur in breviario divisio-
Deique genitricis et san-cti Stepbani p.-otom.i.rty.is _ nis thesauro.'um Caroli Magni. B.vluz.
seu et domini Germani, ubi Incadus Parisiac.i' iirbis e Q„od factum est ex pnccepto Caroli ; cf. infra
cpiseopus rector piMcesse videtur, qu;c est inf.'a mu- capiiiila minora cap. 19.
rum Parisii conslructa. Ideoque in Dei nomine ego '
.
r. ^ i •.
i ^v,-lone r.^.. ^- • .. .;
verba scqu.tur in edi PiUioe., c< e
St(^phanus Christi humilis g.-atia Dei comos, noc non / ^f
''^«c

ci .maltrudis, comitissa, piiriter ob amorem invicem

"dprobatum \uerit. Qu;c nos suslnl.m..s q'"; " >

dilectionis donamus res nostras qu;c sunt in pago

"""« veterum exemph.r.uu. exstant quoe "os '" "
"•^' "^-,^'<''"o"e Can.s.. , nec m hbro leitio Ca-
Parisiaco, in loco qui vocalur Sulciacus, ele. Act.im ".'"V
Bonoilo villa, ubi facta ct firmata fuil in anno xi im-
Pit"'''" '"^^ i^alu/.
perii doinni nostii Caroli gloriosiquc Augusti, xiii ^ Co.lex regius l.ic et in aliis locis hujus cap.tis

regni ejus in Francia, et xxxvi iii Ftalia, sub indict. scmper repelit voccm occidcrit qua.n plurimi Coii.
5. » Charla Inchadi cpisi'opi Payisionsis dala in noi. reprtuni. Ii».
 ,

257 CODEX DIPLOMATICUS. CAPITLiLAlUA. — Ax. 803. 258

niiin '
iOO soli Jos, qiii presbitenim GOO, qiii cpisco- A 5. Dc liis qui ingcnuarc volunt. Si qnls de libertale
^
piim" 900 soliJos componal ^ Qiii monacluim ^, 400 siia fuerit interpellalus, et timens nc in scrvilium

soliijis culpabilis iiuliceliir. cadat , aliquem de propinqnis suis ,

per quem se in
2. Lte Itis ,
qni infra inmunitatcm con\ugmnl , vel scrvitium casurum tiinens occiderit , id est patreni ,

diunnum aliquod ibi faciunt. •=

Si qnis in inmunita- malrem ", patruelem , avunculum , vcl quamlibet
lein damnum aliquid feccrit, 600 solidos componat. huiusmodi propinquilalis personam , ipse qui boc
perpelraverit morialur, agnatio '^ vero et consangui-
Si aulem liomo fuilum fcceril aut homicidium , vel

quodlibet criinen foras committens infra inmunitate nitas " eius in servilutein cadal. Et si ncgaverit se
fiigerit , mandet comcs vel episcopo , vel abbale '% ilhim occidisse'', ad novem vomeres ignitos , iudi-

vei " vicedomino , vol quicumque locnm cpiscopi ciiim Dei examinandiis, accedat.

aul ^ abbalis lenuerit, ut rcddat ci reum. Si illc con- 0. Dc liis qui ad casam Dci res suas iradcre vo-

tradixerit el eum rcddcre noluerit , in prima conlra- luerint. Si quis rcs suas pro anima siia ad casain
dictionc solidis 15 culpabilis iudicetur. Si ad secun- Dei tradere voluerit, domi '' traditionem faciat corara

dam inquisilionem et eum reddere noluerit, 30 solidis testibus legitimis. El quae actenus in hosle factae

culpabilis iiidicetur. Si nec ad tertia consenlire sunt traditiones, de quibus nnlla cst quaesitio, s!a-
nolueiit, quicquid reus damnuin fecerat , tolum ilie ^ bilis permaneant. Si vero aliquis alii res suas tradi-

qiii eum infra inmunitatem retinet nec reddere vult derit, el in hostc profectus fuerit, et ille cui rcs tra-

solvcre cogatur, et ipse coines veniens liccntiam dilae sunt interim morUius fuerit, qiii '^ res Iradidit,

habeal ipsuin hominem infra inmunilatem quaereii- cuin revcrsus fuerit , adhibitis testibus corain qiii-

di,ubicumque eum inveiiire polnerit. Si auiem sia- bus tradilio facta est , rcs suas recipiat. Si autem
lim in prima inqnisilione coniili responsum fiicrit, el ipse mortuus fuerit, hcrcdes cius lcgitimi res tra-
quod reus infra inmunifatem ' quiJem fuisset sed , dilas rccipiant.
fuga lapsus sit , statim iurcL * quod ipse euai ad 7. Dc liomine qui pcr cartam libcrtatcm consccu-
iusticiam cuiuslibet disfaciendam fugire non fecisscl, tus est. Si quis per cartain ingcnuitatis a doniino
et sil ei in hoc sali facium. Si autcm inlranti in suo legilimc libertatera est conseculus, liber perma-
ipsam inniunilatem coinili collecla nianu quilibet neat. Si vero aliqr.is eum iniusle inscrvirc tempta-
resisiere tesnp'.averit , comes lioc ad legem vel ad verit, et illc carlani ingeuuilalis suae ostcnderit , et

principem defera!, ibique iiidicctur ; ut sicul illc q'ii adversarium [iniuste "^] se inservire velle comproba-
in inmunitaicm damnum fecit , 600 ^ solidos conpo- verit, illc qui hoc templavit, multam quae in carta

urre debeat '", itaque qui comili coIIcc'a manu re- scripta " est, solvere cogalur. Si vero carta non parue-
sistere praesumpserit, 600 solidis culpabilis iudicetur. rit, sed iam ab illo qui eum inservire voluerit disfacta
3. De liis qui ad aecclesiam confuginm facinnl. Si est, vvidrigildum '^ eius componat, duas parles ilii

quis ad aecclesiam confugium feceril, in alrio ipsius quem inscrvire vohicrit, tcrtiam regi ; ct ille itertim

aecclesiae pacem habeat , nec sit ei necesse aeccle- perpraeceplum regis^-^libcrtatem suam conquirat, -".

siam ingredere , et nullus eum inde per vim abs- 8. De libero homine qui se loco wadii tradidit.
trahere pracsumat ; set liceat ei confiteri quod fecit, Libcr qui se loco vvadii in alterius polcstale *' coni-
et inde per manus bonorum hominum ad discussio- miserit, ibi^iue conslilutus damnum aliquod cuilibet
nem in publico pcrducalur. fecerit, qui eum in loco vvadii suscepit, aut damiuim
4. De liis malum ingcnium alium auxiliave-
qui per solvat, aut hominem in mallo produclum demitlat,
rit. Si quis hominem in iudicio contra alio allercantem perdens simul debitum propicr quod euin in wadio
iniuste adiuvarc pcr rnalum ingenium pracsunipserit, suscepit. Et qui daninum fecit demissus iiixla qna-
aique indc corara iudicibus vel comile incrcpalus lilalcm rcgi^-cogalur emendare. Si vero libcram fe

fucrit, et negare non potueri!, solidis 13 ciilpabilis miiiam habucril, usquc dum in pignus exlilerit , ct

iudicetur. D fiiios habucrint^Iiberi permaneant.

VARIANTES LECTIO:>ES.
* d. vel monachum -400
sol. S. d. 400 qui monacbum simiiitcr. Pal. 773. P^ culp. iud. rcliqua dcsunt

S. P. Pal. "nct. Gud. ^ cccoxlv. Cav. " v. iiidici! uel uicodomno Paris. 4404. c.
"presbitcrum S. P. "^

vel abbatis vel abbatissa t. 4404. ' inin.

uscjuc inmunitalem dccst S. P. iurct qui locum cpiscopi vd **

abbatis tenuerit codd. trcs, scil. Snppl. 73. S. Vinc. Mctt. ct Vatic. ^ manu sccunda ncccc c. Coili. '" alii

debuit. " m. amitam inaiiuelein ]}al. [contra codicum novcm aniiijuissimorum fidcm). '"' c. id est lilii V. Vn.
" c. id esl fratres Vn. '^ domni Paris. 4404, diii. (/. e. domni) C. domui id cst niaiori accclcsiae V. Vn. E.
'*
q. ipsas res suas t. 4i0i. Augnsl. Blank. ct 4758. dccst in rcgio ct Ling. codd. 4649, 4995, 4758. Aug.
"'"

Palal. ct apud Ansegisnin. " disscripta 4995. discripla vcl descripta S. Call. et alii. "* wcdregilduin 4G"29.
wadregillum 4404. vvidrcgildum 4758. widrigyldiim Ang. uuer.-gcluum 4995. Pal. uuildrilgcliium S. G.
'* £/t'e.s< 4993. ^" c.
Similiter destruetor alicuius carlulac rcs omncs quas cartula conlinebal eiiu iidct. V,
Vn. E. In margine Veronensis additur : per intellectum rcceiiliorique manu : per usum. "' manus 4995.
" i. e. rei ?7« anliquissimi codd. tcgunt. ''^ el f. h. desunt V. Vn.
NOT.-E.
« Ua vctus codex regius : in aliis sexcenios solidos M
cst in Ecclesiam, vcl in res EccIosiiC quce
<'
im
couiponal. Id. nuinitalis noiuine ccnscnlur. Ii).
'• hi Codice Piclaviensi et in Mazarino legilur : ^'in Codicii.us Valicaiio ct Moicnsi addilur, vel
'
i)C solid. culpabilis judicctur. Ii>. ubs(Kndissc. lu.
 ,

250 n. CAROM MAGNI iWP. PARS !. SEGT. F. 200

d K De debilis regiUbtis ,
quiUler solvi debeant. A pr-^^esiiinpserit, ibiqiic lestiliiis convicliis fucril, aiil

O.nnia deliilu qiiae ad p:irlein rcgis solvcrc dobcnt, quindcciin solidos coniponal , aiit quindecim iclus
solidis dnodccim donariorum ^ solvant, excopta frcda ab scabiniis * qui causain * prius iudicaverunt
fpiae in lege Saliga scripla sunt. lllaeodem solido accipiat.

qiio caelcrae composiliones solvi debcnl compo-

, 11. De eo qm m leslimonium assumitur, qnalis
nanlur. ^sse debeat. Optimi quique in pago " vel civitale

10. De co qui causam iudicatam repetere praesu- in testimonium adsuinantur, ct cui is contra quem
niit. Si quis causam iudicatam rcpctcre in mallo tcstimoniare dcbent nullum crimen possit indiccrc^

YARIANTES LECTIONES.
12 den. sol. V. Vn. ^ scabinis 4.40L 4G29. Pal. scabincis 4.995. scavinis Blank.
°-

cap. deest in Blank.

•

*q. causani ipsam C. Lybd. " pauco 4758. ^ indicare Gof/t. iniccrc V. Vn. indiiccre M. dicero Baluz.
obicerc nnllus codex lecjit. In codice SancjaUensi liaec adduntur post ultimum capitulum : \sIa 11 capiuda
aJ oninil)us lcgibns miltenda sunt.

CAPITULA MINOllA^
Capitulis logi Salicae addendis in codicibus omnibus praetcr Sangallcnsom capitula minora subjiciunlur,
qu;« jam illorum ope iterum evulgamus. Inscribunlur : Incipit capitula minoris in cod. 4995. Ilem prinium
cavitnlnm in c. 4029. Item de capitulis in Gotbano, lussio imperatoris \n Vaticano. Inter legcs Caroli Lango-
bardicas capp. 1. 4-6,8, 10-13, 15 , 17, 20, 22 ; apud Muratorium c. 154, 93, 98, 110-113, 120, 14-117 ha-
bcntur.
De causis admonendis, de ecclesiis emendandis,
1. B bonor servetur, qualis et antecessoribus nostris et

et ubi in uno loco plures sunt quam nccesse sit * , imperatoribus servatus esse **
cognoscitur '',]

ut destruanlur quae necessaria non sunt , el alia 10. *^d ut nec colonus nec fiscalinus foras milio"*
possint alicul)i *^ traditiones facere.
construantur.
Ut presbyteri non ordinentur priusquam exa-
2. H. Ut nuUus praesumat bommem in iuditio ^ mit-
nunentur. Et ut excommunicatio passim et sine cau- tere sine causa ", nisi iudicatum fiat.

sa non fiat '. 12. Ul libcr bomo qui in nionaslerio regulari co-

Ut missi nostri scabinios, advocatos, notarios *

5. mam deposuerit, et res suas ibidem delogavcrit,
per singula loca elegani el comm nomina, ({nando ; pronv.s-sioiicin faciani sctniKluin reguloin firmiLcr

revcTsi nicriiU, secimi Scripta deferant. tcncat '^

i. De his qui legem servare '^
contempserint, ut Utomnia quae " wadiare debent, inxla quod
43.
pcr fideiussores ad praescntia regis deducantur
''.
secundum ipsam lcgcm rc-
in lege continct, pleniter
5. Ut illi qui haribannum solvcre debent, conie- wadiala ^" fiant et in postmodiim vel domnus rcx,
;

clum " faciant ad haribannatorem ^.

vel ille cuius causa est, iuxta quod ei placuerit, mi-
6. De fugitivis ' ac peregrinis, ut distringantur, „ sericordiam faciat.
«t scire possimus qui sint aut unde venerunt. 14. De episcopis , abbatibus , comitibus qui ad
7 * Ut bauga * et brunias '" non dentur negotiato- placitum nostrum non venerunt.
ribus ". 15. Ut nullus ebrius suam causam in mallo possit
8. De mensuris , ut secundum iussionem ^ no- conquirere, nec testimoninm dicere. Nec plaoituin
slrain aequales fiant. comis habeat, nisi iciunus.

9. Ut non mittantur testimonia super veslitura 16 ^^ Ut nemini liceat alium cogcre ad bibcn-
domni Pippini rcgis [ sed talis nobis in hae causa dum ^
[ nisi quod ci nccesse eril. ]

VARIANTES LECTIONES.
, sint 4029. * faciant 4629.
uigarios nolarios Vatic. * adducantur 4G29.
* a. * coniectum i. e. gaforium

Vn. c«p.98. ® Bcnedictl. 11, 221. Iiic addit : et nuUum aliud obsequium comilibus vcl vicariis faciant. ' f.
et ancillis fugacibus advcnis et p. M. * capiit deest in cod. 4404. * baoca et bronias 4758. " b. uol spata
Vatic. " n. foras marca Vrtfjc. '^csselcorf. ^^liaec solus exliibel cod.Blank. ^'deest in cod. Vcitic. '"f.
m. desunt in B. sed leguntur in anliquissimis codicibus f. mistio i. e. nisi in niisiione Amb. f. inislos Vn. f.
inixtos M. '^alicui 4629 ^'
s. c. desnnl in ed. '^
in coclice Blank. Iiic inseritur cciput 9. add. ad I. Salicam.
Ut omiiia debita usque componantur. " omnes qui 4629. ^" inuuadiata ed. '" cuput deest in 4629.
NOT^E.
n Collata sunt cum cisdcm exemplaribus quorum D 1'nus foras niicio possint aliubi Iraditionis facere.»
opc emeiulavimus superiora undeciin capitula. Mo- Bigotianus U* nec colonus nec fiscalinus possint
: «

niinit istorum Sigcbcrtus in Chronico ad an. 803 : aliubi foras mitti vcl traditiones facere. » Linden-
« Carolus pcr omne iniperium justitias facit, el legis brogius: « possit aliubi foias mistos tr.aditiones fa-
capitula xxix instituit. s Eadem leguntur in vcteri cere. Quain lectionein acccpit cx hb. II lcgis Lon-
chronico ms., cujus hoc fragmentum reperi intcr gobardorum. j Id.
schedas Sirmondi.Anno iii Carolus imperator per
« « Codices addunt sine causa. Quo etiam
Aliqui
lolum imperium suum justitias facit et legis capi- modo habent editioncs omnes, pru;ler Lindenbrogi-
tula xxix instiluit. d Baluz. cam. Islam nos secuti sumus, quia juvabatur majori
Codox Thuaneus, consenserint. InMazarino
^ scri- liumero veierum cxomplarium. Id.
ptum est, non consensermit. Baluz. *Cod. S. Remigii Rhemensis addit, nisi quanlum
f^
lii cod. Vaticanoet iuMetensi, J?«jJcra^on.s.BALUz. ei sufficit Regius, nisi quod ei necesse fuerit. Ita
«1 Codex Corbeicnsis : « Ui ncc coloaus uec fisca- eliam ediiio Bavarica. Id.
 2(;i CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. — Ax. 803. 202
17. De missis noslris iliscurrenlibiis, vel cacteris A iiilcrpclatiis fticrit, primo legiiinnim auclorem suae
hominibns in utililale nostra itcr agcntibus, ut nul- libcrlatis proferat, et in sua libcrtate pcrsevercl. Si
lus mansionc contradiccre praesumat *. vero auctor defuerit, lestimonia bonorum hominum,
18. De canibus qui in tlextro armo tunsi sunt, ut qui tunc aderant quando liber dimissus fuit, se dc-
homo qui enm babuerit, cum ipso cane ^ in praescn- fendere permittalur. Si vcro el lcslcs dcfuerint, cum
tia domni rcgis veniat. duabus cartis, qui eiusdcm cancciiarii manu firmale
19. Ut populus interrogetur de capitulis quae in sint vel subscrible, cuiuscumque fuerinl, suam car-
a. '
lege noviter addila sunt Et postquam omncs tam, quae lertia est, veracem et legitimam esse ton-
oonscnserint, sul)criptiones et manulirmalioncs suas firmct. Si autcm interpellatus fuerit ad servilium,
in ipsis capifulis faciant i>.
nec auctorcm ncc testimonia babuerit, nequc alias

20. Ut niillus ad placitum ^ bannialur, nisi qiii duas cartas ad suam cartam ^'*
confirmandam inve-
causam suam quaerere aut si aller ci quacrcrc de- nire potuerit, lunc his qui eum intcrpellavit secun-
bcl ; exceplis scabineis septem, qui ad omnia placi- dum legem ipsam cartam falsam efliciat, et scrvuni
ta praeosse ' debent ®. suum conquirat. Si vero interpellatur '* aut auclo-
21. De faisis testibus ut non recipiantur. rem aut testimonia aut cartarum conlalione victus
22. Ut nullus praesumat per vitam regis et filio- B ucrit, et hoc quod voliiit eflicere non potuerit, mulla
rum cius iurare. quae in ipsa inienuitalis cartam continet, cogatur
23. De illis Saxonibus qui uxores non habent. exsolvere '®.

24. Dc signatis
^
* qui mentiendo vaJunt. - .... ,/-,,. .nr^- fnan l
In codiabus l Gudmno cfz Pans. 4o2o. hccc
25. Ut missi nostri qui iam brevis dclullernnt de capitula addunlur :

adnuntiatione , volumus ul adhuc ' adducanl de , „. ,

,. 1. Theloneus aut census non cxigatur a quolil^et,

opere '". .

n p v\)v nec aqua navigio

o aut pontem transeundum non
a.^
2b.
.
Quanla mora faciunt
.
m
•

unoquoque
1
loco, et
» i i-

quot homines secum habeant.

27. De prudentia constantia missorura no- ^. Et hoc nobis praecipiendum cst, ut quicunquc
et
slrorum '" dona regio caballus dcstulerit, in uniimquenique

28. De falsis monetariis requirendum est.

«uum nomen habeat scriptum. Similiter ct in vesri-

29 ''. Si aliae res fortuitu non praeoccupaverint '%

menta abbatissarum.

8. Kalendas lulias, missa sancti lohannis baplistae, 3. Et hoc nobis praecipiendum '' cst, ut ubicun
ad Magontiam sive a Cavalonno '* generale placitum que inveniuntur vicarii aliquid '^ mali conscnlientcs
'* eicere et meliorcs poncre.
habere volumus. vel facicntcs, ipsos

In cod. bibl. regia; n. 4632, sequitur : 4. Ut comites ^^ vel vicarii corum lcgcm sciant, u'

Cap. de inienuitate cartanim. Si quis per cartam ante eos iniuste ^' qiiis nemini iudicare possit, nec
jiiienuus dlmissus, et quolibet homine ad servitium ipsam legem mutare.

VARIANTES LECTIONES.
• p.iberno tempwe V. Vn. E. * cano 4629, 4404, 4995, 4758. ^ hic desinit cod. Vatic. * p. cotidianum b.
V. Vn. E. " esse 4995. V. Vn. E. Mur. ^ reliqua desunt 4404, Btatik. ' t. inquircndum est ul ed. * sin-

n;u!is 4995. * deest 4029. " de o. deest 4995. " caput decst in 4995 et cod. Mazarin. Si deest 402!).
'^
praeoccupauerit 4929 p. Explicit capitula de legem Saligam. reliqua desunt 4758. '^ Cabilloncm ed.

'' caicain
c. '* i. e. iiiterpell.itor. "* ita Baluzius ex
Ansegiso cogilat absoluere c. " praeceplum ^,
'* aliqui I. " ipsius 1. ^" coniis 1. *' deest i.
mTJE.
a !d est Capitularc proxime superius.
•>
Quod factum est in mallo Parisiaco. Vide supra {Col. 255, B-C, parag. Inscribuntur).

CAPITULARE LANGOBARDICUM.

Logitur in Codicibus Chisiano etCavensi capp. 42-04 et 09-90, et inler legos Langobardonim .ipud Miira-
loiiuin capp. 97, 91-93, 98, 102-108, 93» 110, 111 (cap. 15 decsl), 112-119. Continot c:>pp. 1-21; oapiK
h-gi Salicitt addila, c. 9, 10; capp. minora c. 4, 5; capp. leg. Sal. c. 2-8; capp. minora c. 4, 0, 8, 9, II,
12,15,17,20,22.

22. De lil)cris hominibus qui uxores fiscalinas re- ^ coniiti commcndaretur.

gias, et femiuis liberis quae homines simililer fisca- 24 ^ Quicumquc bcneficium occasione proprii de-
linos regios accipiunt etc. vide infra 803 B. 22. sertum habuerit, intra annum postqiiam ci a comiti

23. Ut» causa quae adhuc coram comite non fuit, vel a misso nostro notum faotiim fiiorit, ot illiim

et his qui rcclamat, proptcr suam violenlia ^ aiil cmcndntuin non habucril, ipsum bcncficiuin amitlat.
conlumacia comiti inde appellare noluerint, itermu
VARIANTES LECTIONES.
* Ut usqiw fiiit deriit Ch. C. « stuliiciain V. Vn. E. M. cap. 118. ^ Bcccntiori wdnn iii V», aduitnr : li?
boneliciis et len i , ti i!)ul;\i iis.
 :

2')") R. CAUOM MA(;M OPP. PARS I. SKCT. I. 2(5*

CAPITULA QU.E IN LEGE 111HUARL\ MiTTENDA SUNT.

Edinius ca opc codioinn 1. rcgii Parisirnsis n. 40^29; 2. Vaticani intcr Palalinos, n. 77.1; 5. Tcgcrnsccn-
sis jani Mduaccnsis, undcca AnK>rpacliins prinuispublici juris fccerat; i. Paris. inlcr Siipj)!. iat. n. 7"),
luni codicis Sancti Pauli in Caiintliia (pii capnl tertiuni exhihet, alque reruiuoruni ', quihus (tapitula ad le-
gcs Lanu;obar(h)iinn a(|,jecta exliibenlur. Inscribitur vero in coilice Vaticano ita < Incipil nova lcgis con- :

slitutio Karoli iniperatoris qua in lege Kihuaria niiltcnda cst. i Codcx 4029 ha;c lantum habet llem alios :

capHutos.
In Cod. Suppl. lat. n. 75 h^gitur « IIoc fuil datuni ad Aquis in tercio anno iuiperii domni KaroS augusti,
:

quando synodus ihi magna fuit; » qua^ quidein aut ad h;ec capitula aut ad proxime anleriora (vel polius a(l
ulraqucj rcfercnda, Baluzio teste ;ste in codd. quoqiie McUtMisi el Valicano hal)ebantur.
Inler Caroli leges Langobardicalicas reperiuntur capp. 2t5, 7, 8-13, apud Muratoriuni c. 109, 119, 26,27, 9i,
Pipp. 13, Caroli 38, 152.
Cap. 1. {Ad tcgis Ililiuar. t.t. 1.) Si quis ingcnuus A decim, tcrtia supcr viginli et unam, quarta supcr
ing nuum iclu pcrcusserit, quindccim solidos con- quadraginta duas. Simiiiier et dc bcnefcio hominis.
ponat. si forte rcs propriac non habuerit, niiltatur in b.^n-

2. (10). Homo regis, id cst fiscalinus, et acclcsias- num usque quo rex interrogclur'^.
licus vel lilus interfeclus, cenlum solidisconponasur. rem inlerciaiam rc-
8. (55). Si auctor venerit, et

3. (12'''). Homo ingenuus qui mul:a qualibcl sol- cipere rennueril,campo velcruce contcndatur.
vcre non polucrit, cl fideiussores non ^ habuerit, li- 9. (48). Qui filios non h.ibuerit, et alium qu:^nili-

ceat ei semelipsum wadium ^ in ci cui dci)ilor est bet haeredcm sihi facere volueril, coram rcge vcl
miltcrc, usque dum muUa quam debuit persolvat ^. coram comite et scabinos vel missus doniinicus, q;:i
i. (18). De sonesli ^ aut sexcentos solidos conpo- tuni ^" ad iustitias faciendas in provincia " fuerii;t

nat, aul cum duodccim iuret. Aut si ille qui causam ordinati, tradilioncm facial ^^

•]uocril, duodccim hominum sacramcnum rccipcre 10. (57 "). Homo denarialis non an(c hacredilare
rioluerit, aut cruce aul scuto et fusle contra eum de- in suam agnilioncm ^* potcrit, quam usque ad tcr-

ccrlct. ciam gcnerationcm perveniat.

11. (64). Horao cartellaris ^^ similiter.
5. (20 '). Nemini liccat scrvum suum, propter
"
ilamnum ab illo * cuilihet inlalum, dimittere ; sed 12. (67). Omnc sacramcnlum in aecclesiae aut S".j-

inKlA qualitatcm damni dominus pro ipso respon- pra reliquias iurctur. Et quod in ecclsia iuranduni
d('at, vcl eum in composilione aut ad poenam peti- est,vcl cum sex ^^ clcciis, vel si^'' duodecim csso dc-
toris offeret ^. autem servus perpctrato scclere fu-
Si benl, quales poluerit invcnire ^^, sic iltumDeus adiu-
gerit, ila ut a domino paenilus inveniri non possit, vet et sancti quorum istae reliquiae sunt^ ut verilutcm
sacramento se dominus cius excusare studcat, quod dicat ^\
nec suae volunlalis nec conscientia fuisset, quod ser-
13. (72). Si interciata rcs furlu ablata fucrit, li-
vus cius tale facinus commisit '".
ceat ei super qucm res inlcrciata fucrit, sacranicn-
6. (30). Sicut pcticrunl, ita domnus imperalor tum se excusare de furtu, ncc suac volunlalis aut
consensit'^
conscientia fuisse quod ablatum est; et aliud tanium
7. (34 '^). Si quis''ad mallum legibus mannitus '^ damnum restiluat '".
sine
fuerit non venerii, si eum sunnis non delenue-
'" et
Codex 1 addit
rit, quindecim solidis culpabilis iudicetur. Sic " ad
Ut nullus praesumat leloneum per vias ncc per
secundam et terciam. Si aulem ad quartam venire
villas, ncc rotalicum nec ccpstaticum « nec pulvera-
conlcmpscrit, possessio cius in bannum miltalur,
,
douec veniat
•
,
el
, j •
, 11
de re qua mtcrpellalus fuerit lusli-
r • • . C tieum rccipcrc.

tiam fatiat. Si infra annum non venerit, de rebus In cod. 5. adiiciunlur hacc :

eius quae in bannum missae sunt " rex interrogelur, De homine qui conprehcndidit servuin, iussii cum
cl quicquid inde iudicaverit fiat. Prima ammonilio'* occidere dominos suos^ duos infantcs, ununi qui \\i\-

super noclcs septem, secunda super noctes qualuor- buit novem annos, aliuin qui habuit uudecim : ad ex-

VARIANTES LECTIONES.
Cod. Londinensis caput 3 inter Pippini capituta refert.
' ' lioc tantum caput adesl in cod. S. Pauti et Cliis.

' deesi 5. * iudilium 1. " p. in eodem capilulo 1. 5. 4. S. Pauti. * soniste 5. 4. S. P. f XVIII 2.

3. *aIiquol. "auferetl. '" el sit ahsolutus
¥«.? J)/. ^^ liwc unusCod. \. exhibet.
Bened. II, 510,
'^ XXXIII. 2. 3. 4. '^ Si '* bannilus 4. B. ""'
m. Je ingenuitate aut de herc-
q. Salichus ad Y. Vn. E.
dilaie tanlum f. V. Vn. E. "* Si 1. " misserunl 1. " ita 1. 5. mannilio 2. b;!nni:io 4. " i. Benefi-
ciuin fiuidem contradicatur ei donec ipse vcniat et jiisticiam fecerit au.( missuseius aliqu^uido. V. Vn. E.
*" eum 1. =" parochia 1. ^'^
fatiant 1. " LVIII. 2. XVII. 3. ^' ita 1. 2. agnilion^;m corr. agnationem
4. agnationem 3. ^" cartularis 2. carlularius 3. 4. ^'^
scplem 4. B. decst 1. ^M. Et sic luret. Sic '^''

Amb.etret. codd. Langoh. ^^ dical. Haec sacramenla sint de minorihus placilis. V. Vn. E. ^" retiqua

f/esMn« in 2. 3. 4. Si auctor venerit, cl rein inlerciatam recipere noluerit, campo conlendat vel cruce. V.
Vn. E. [v. supra cap. 8.) Notw Tironiana; codicis 1. in tabuta adiecla exprimumnr.

NOTyE.
a Id t
est, ccspitalicum. Id cst, domino suo
2G5 CODEX DIPLOM.VTICUS. — CAPITULARIA. — An. 803. 2G0

iroimim ilhmi soivum, poslquam dominos suos illos A pHci wcrogildo conpon:i( ; alium vero qui uiiiiecim

pueros occisil \in Ibvcam quandam proiecit. El iu- aimos liabui!, dupiicilcr scrvum, qucm mordiiluiu,
;

dicatum esl, ul iilum qiii novcm annos habuil, tri- Iriplicilcr ; cl baunum nosUum ad omnia.
VAUL\NTES LECTIONES.
'
occisil, mciiiii postcriore d superposito.

CAPITULARE DE EXERGITU PROMOVENDO.

Constitutio h?cc,primo .il) Heroldo in addilione ad leges Langohardorum capile 3, p-^g. 520, p:ihlici juri»
ftjcta, aRahizioanno 811 adscripta est, quod in capitulari Bononicnsi ciijus notas chronologicas ad aiinum
SVi referebat, ejus mentio fieri videretur. Sed cuin jam in capitulari anni 803 cap. G, edicti cuju..dam de
exercilu promovendo mentio fiat, in quo de bruniis nihiladhuc conslitutiim sit, quod iii constitulionem no-
slrani quadral, anno 805'anteriorem esse conslat. Ascripsi eain igitur anno 803, cuin nec ipso nec proxime
auiecedcnti Caroliis expcditionem per se fecerit, sed doini remanens legatos suos in hostes miserit, quod
cum capituhs capitnlaris hujus 8 et 9 optime congruit. Editio nostra nililur aucloritate Codicis, uiulcct lle-
roklus k^gcm exsci ipsisse videlur, Wcissenaugiensis s^tculi x, a viro cl. et arduo sludioruin noslrorum pro-
luolore D. Maier jurisconsulto Esiingensi in usus nostros cum editis collato.

BREvis CAPITULORUM QUAM Missi DOMi.Mci H.VBERE DE- B calus cpiscopi atquc abbalis.
BE.M AD EXERciTUM PROMOVENDUM. 4. De d hominibus comitum casatis. Isti sunt ex-
1. Ut aomnis lincr homo qui quatuor mansos vesli- cipiendi, el hannum rewadiare '^
non iubeantur •
di;o
tos de proprio suo sive de alicuius bcneficio habet, qui dimissi fuerunl cum uxore illius, et alii duo aui
ipse se pracpare!, el per sc in hostcm pergat, sive propter minislcrium eius custodicnduni, et scrvi-
eiKn seniore suosi senior eius perrexerit, sive cum tium iioslrum faciendum remanere iussi sunl. In
qua
coniile suo. Qui vero tres niansos de proprio habue- causa niodo praecipiinus, ut quanla minisleria
unus-
rit, huic adiungatur qui ' unum mansum habeal, qnisque comes habuerit, totiens duos homincs
ad ea
el del illi adiutorium ul ille pro ambohus possit. Qui cuslodienda domi dimiltal, praeler illos duos quos
aulem duos habct de proprio tantum, iungatur illi al- cum uxore sua. Celeros vero omnes secum pleniler
ter qui similiter duos mansos habeat, et unus ex eis, kabcat, vcl si ipse domi remanserit, cum iljo qui nro
pcrgat in hostem. Qui cliam
altero illum adiuvanle eo in hoslem proficiscilur, diriganlur ^.
,
Episcouus
lanlum unuin mansum de proprio hahel, adiunganlur vero vel abbas duo tantum de casafis ei
laicis ho-
ei Ires qui similiter habeant, ct dent ei adiulorium, niinibus suis domi dimittant
cl ille pergat tanlum ;
trcs vero qui illi adiulorium 5. De e hominibus nosLris ct cpiscoporum et ah-
dederunl, domi rcm.:neanl. G balum, qui vel beneficia, vel lalia propria hahent.
2. VoUimus ^ aique iubcmus, ut idem missi nostri ut ex cis secundum iussionem hoslem hene pos-
in
diUgeuter inquirant, qui anno praeterito de hostc sunl pergere, exceptis his quos eis secum domi re-
hannilo rcmansissenl , super illam ordinalionem manere permisimus. Si aliqui invcnti fuerint nui
quam modo siipeiins conqirchcnso de liberis et pau- vel prelio se rcdomissent, vel dominis "
suis permit-
poiiorilms honiinihus ficri iussimus; et quicumque tf^nlibus domi romansissent, bannum noslrum sicut
fueril invonuis, qui nec parem sunm ad hoslem suum superius dictum est, rewadient % el fidem
facianl ac
faciendum secundnm nostram iussionom adiuvil nc- pcrsolvant. Domini vero eorum, qui eos
domi renia-
queperrcxit, haribannumnostrum plenilcr rcwadict, nore pormisorint \ vol ministcriales oorum, qui ah
et de solvcndo illo secundum logem fidem facial. eis precium accopoiunt, similiier baununi noslrum
5. Quod < si forle talis homo invonlus fucrit qui rcwadiont \ et fidem faciant, usque dum nobis nun-
dicat, quod iussione comitis vol vicarii aut ccn- tialum fueril.
tenarii sui, hoc de quo ' ipse semelipsuin pracpara- C. Volumus ut missi nostri diligenter inquiiant
in
re debeat, eidem comili vcl vicario aut centcnario quibus locis hoc faclum sit, quoii ad nos pcrvonii ">,
vel quibuslibet hominihus eorum dodissot, et propLcr q«od quidam homines postquam secundum
nosirani
hoc illud demisissel iter, et missi noslri hoc ita vc- D iussionom sociis suis qui in hostcm perrexerunl
de
vum esse invesiigare poluerint, is per cuius iussio- stipendia sua adiutoriuin fecerunt, iuhente coinite
nem dle remansil, bannum nostrum rewadiel atque vcl minislerialibus cius propler se
redimendum piv-
persolvat, sive comes, sive vicarius lium dederunl, uleisdomi remancrc
sit ^ sive advo- licuissof, cuia

VARL\NTES LECTIONES
^deestX. ita correxi codexel Ileroldushoc qwoqwe legmU. nicariiis
^ ; ^ siiie his scrii>tu)n hi codicc
reuuardiare 1 dirigatur 1.
«
« domihus 1. ' voxin codiceet upud Ileroldum dcsidcrutn
zio restituta. « pcrmiserit l. » reuiiadiant 1.
'
cl a BalZ
'» perlinel 1.

NOT 'E
'C-Sn Octohr.,cap.l. ^' Cf. idcm.
'

«Cf. 811, Ocl. , c. 9.

Patrol. XCVII.
<i(\l CAROLI MAr.NI OPP. P ARS I. SKCTIO PRIMA. 2<)S

illi in hosloni irc noii di'!)oroiil, qiiia i:un sociis suis A nl scrihanlur, et iinuin hahcant niissi noslri, altornni

conslilirjini a iiobis adinloriuni dederunl : hoc fiat coines in cuins minisleriis hacc facienda sunl, ul ali-

invcsligaluni el nohis nnn:ialnni. ter non faeianl noque niissns noslor lUMiue coines,
7. Vohnnus » nl isii niissi noslri qni hac h>galione nisi s;< iil a nohis capitnlis ordinalnm est. Tcrliiim

fnngi del)ent, ah his honiini!)us coniccUiin accipiant ha!)<'anlniissi n!)slri<|ui super cx<'rcitnin nostrumcon-

qui in hosieni porgcre dcbnerunt cl non pcrrcxerunl. slilnondi sunt. QnarUnn !ia!)eat cancollarius nosier.

Siniililer cl a coniite vcl vicarLo vcl cenlenaiio, qui 9.Volumus ut liomines fidelinm nostroruni, quos
i>

ad hocconsensorunt ul donii romansissonl ; nocnon nobiscum a<l sorviliujn noslrnm domi roservare ius-
cl ah «iniiiiliiis praedieluni eonieelnni accipianl, <ini simns, in exereituin irc non conipollanUir ; se<l et

anno practeriio consti;ulani a nobis excrcilalis iline- ipsi <^

<iomi romaneanl vel in sorviiio doininorum sno-
ris iussioncni irritani Joccrunt. rum. N( qne harihannum rcwadiare inlieanlur illi lio-

8. Islius capilularii eseniplaria qualuor volunuis niincs qui anno practcrito noliiscuin fucrunt.
OT-E.
a Cf. 811, Oet.,e. 0. •= Remansioriom id vocat Eyinhardus in cpis t. 17
!•
a. 811,0cl.,c. 7. ad Rhabanum abbatem Fui.ienscm scribcns. Rallz.

CAP/JULA ALIA ADDENDA.

Capilnla a Balnzi.1 ex CodiciliusPalatino bibliolhecai Vali<;an3e et S. Vinconlii Mettensis primum edita.

(iodicis regii Parisicnsis iiiter Supplementa lalina n. 75 signati
recognovi.
opc 1

ALiA c.vpiTUL.v su.xT, E\ QU.VE NUPEU AUDiTA

Ai)i)F,.\'D\ Ji patrcm aut nialrcm, avuncnlum vel nepolcm inteife-
ET COMPERTA HABEMUS. ceril, hereditatcm propriam amiltat. Et si quis ine-

De cloricis etlaicis qni chrisma ad aliquam ni- chatus fuerit inatrein, sororem, amitam, autneptam,
1.
ct accipiunt. Si quis presbyter aut similiter hereditatem perdat.
mietatem dant
diaconus dare aut accipcre praesumpseiil, graduni 15. Ut homines fiscalini sive coloiu aut servi in

nnonnancs disciplinani cor- aliennin dominiiim cominorantes, a priorc doniino rc-

amitlat. Ceteri clcrici ct
poralem cl carccris cuslodi.im sustincant. Laici qui quisili, non aliier eisdem coneodanlur, nisi ad piio-

accepcrinl, aul alicui dedcrint, mannm p;n'dan!. rcin locnm u!(i piiiis visus fuit mansisse, illuc re-

oninia praccipiendum esl, ut vcrtalur, et ibi diligenter inquira!ur de statu ipsius

2. De nogolio super
nullus audcal in nocle n^goliare in vasa aurea ct ar- cum cognalione cius. Ifoc a nobis praeceptum est

gentca, niancipia, geinmas, caballos, animalia, e.x- omnibus cognilnm facere.

ceplo vivanda et fo<lra, quod iter agcn;ibus necossa- IG. [801, 14.] Ui infra regna Chrisl» propitio no-

via sunt, sed in die coram omnibus et coram tesli- slra oninil>us iloraniibns nnllns hospitium dcneget,

bus unusquisque suum negotium exerccat. mansioncni et focnni tanlum. Similiier pastum nul-
3. Reliiiua capitula quae in anteriore
' capitulari
lus contendere laciat, excepto pratuin et messem.
scripta sunt, tam de venundatione annonae, et de
C \-, [30I, 15.] Ut liberi hominesnullum obsequinm
reiiquis iusliliis, etde restauralione aecclcsiarum, et co.nilibus faciant, nec vicariis , nc(pie in pialo,

de pdce, et de fugilivis, et de singnlis quibusque cnu- nc<iue iii niesse, neqne in aratura aiit viiiea, et

sis omnia i!a observenlur i>. c<initctnm nulium vel residunm eis resolvant;

12. [Suprrt,co/.263, c.5.]Neminiliceatservumsuum e.xceplo servitio quod ad regem pertinet, el ad heri-

proptcr dampnum a se dimittere ; sed iuxta qualita- bannitores, vel his qui legationem ducnnt.
48 [Snpra^col. 2G2, Ut ubicunuiue invc-
tcm culpac dominus eius pro ipso servo rcspoiukat, '^ c. 3.]

aut componat quicquid ille fecit usque ad super ple- niuntur vicarii aliqnid niali coiiseiitientes vel facien-

uam leudem liberi hominis. Quic<iuid snper hoc fue- tes,ipsos eiccre el inciiores ponore iubemus.

rit, in regis iuditio ^ esse videtnr. 19. [C. 4.] Ut comiles ct vicarii eorum legem
13.Siinvenlu:,fueri!quiscariainfalsainfecisseaulfal- sciant, ut anle eos iniuste ncminem quis iudicare

sum testimonium <lixisse, inaiinm pordat ^ aut redimat. possil, vel ipsam legem mutarc.

14. Ut homo libcr pcecalo imminenie, quoil absit. 20. [C. 2.] Ut quicumque in dona regia <=
caballos

VARIANTES LECTIONES
ita correxi, inregauditio cod. et edd. ^ p. ct a. 1. '* coliaerct anteriori capiti i.
'
interiore 1.

a Hiec non habenlurin Codice Palalino et videntur D erat equos offerre rcgibus, al pluribus ostendit Ca-
lolus Ouiresnius in Oliservationibiis ad Joinvillam,
esse superflua. Bai.uz. „
i> 1 sequitur
llie in Codice Sciendnm est quod :
. , .

m
.

pag. 155. Pncceptuin Ludovici Pii pro ecelcsia Bri-

qmbnsdam leys Salica;, etc.
libellis , tota recapiiula- vatensi « Nemini cuilibet ohsequium pro pnvdiclis
:

tio sorulorum in editis legi Sabcsc

sub,j< cla qua : robus fecissent, nisi tanluin ad parlem regis annua-
quidem reSecta, Baluzius seripsil Hic desunt ca- : tim caballum unum cum scuto et lancea prx-sentas-
pi;a oelo. sent. » Baluz.
•;
Q;;i ideo dona reijia vocantur (piia tum moris
2f59 CODEX DIPLOMATICUS. — CAriTH.ARiA. - An. 80:,.

pr;io5cnlavcril, in unuinquonuiue •' suum nnmcn A in uUo loco aociporo, nisi ui)i nniiquilus ponc^ ou-
scriplum babeat. strucli sunt, et ubinavigia praocurrunt ^ ot anliqii:»
21. Ut qui oratorium cnnsccratum liDbe!, vcl ha- videtur osso consuctudo. [6'o/. 2Gi, /. 59.] Siuiiliior
bcre voluerit, per consiiiiim opiscopi de suis pro- nec rodalicum ncque pulveraticum ullus accipere
priis rebus ibidem largiatur, ul propterea illi vici ca- pracsuinat; quia qui hoc faccre temptavorit , ban-
nonici non sint neglccli. num dominicum oninimodis componere dobet.
22'. [C. l.] Utnullus homo praesumat teloncum

VARIANTES LECT10>iES.
' Cum pracccdcnte capite cohaeret 1 . ^ praetereunt r

a Sic in cereis quos ad sepulcrum sancta) Rade- « Singulvi suis cercis nomina sua inscrip^crant , »
gundis post morteni ejus obtuierunl sanclimoniales, ut est in ejus Vita scripta a Bandomina. R.vi.uz.

CAPITULA MISSO CUIDAM DATA.

Capitula h.icc ex capp. 5 el G, ad inlerrogationein missi cujusdam dominici data, ope Codicis regii Pari-
sionsis intor Suppl. lalina n. 75 recognovi. Ediia eranl primum a Baluzio ex Codicibus Palalino bibliolbocie
Valicanae et Sancti Vincentii Meltensis.

\. Continebalur namque in prinio capilulo, ulrum p nomina annolata ad placitum nostrum generale no-
ubi colonam scrvus cuiuslibet uxorem acceperit, in- bis repraesontes.

fantes illorum perlinere deberent ad illam colonam, 6. In sexto autem capitulo scriptum crat de pon^
an ad illum. Considera enim , si proprius servus tibus aniiquis consiiuitis, vel de ^ inlicitis ihelo-
tuus alterius propriam ancillam sibi sociaverit, aut neis. Undc praecipimus, ul ubicumque anticjua coii-
alierius servus proprius tuam propriam ancillam sucludo fuit thcloncum accipiendi, iboloneum legiii-
iixorem acccperit, ad quem ex vobis eorum pro- mum accipiant. Nam hoc antea vobis ore
et pio
ereatio perlinere debeat, et taliter de istis fac, quia prio iniunximus, el nequaquam inlellexistis,
non esl amplius nisi liber et servus.
7. In septimo autem capitulo, ubi referebaiur
2. De secundo unde me interrogasti, si comes de
qualiter post queivlas dominorum scrvi corum car-
no'.ilia solidum unum accipere dcbcret, cl scabinii
tas oslendant, et ipsi sorvi, a scabincis scntcntia ac-
sive cancellarius. Lcge Romanam legem, et sicut ibi
copta, eas veras esse coniprobare debeant ; noqna-
inveneris, exinde facias. Si autem ad Salicam perti-
quam hoc volumus quod servus suam cartam pro-
net legem, ct minime ropororis quid csinde fa-
ibi
priam probarc dcbcat; scd dominus qui ipsuin sor-
cere debeas, ad placilum nostrum generalo exinde
iulerrogare facias. p vum quaerit, ipse, si poloril, ipsam carlam falsam
doprachendat.
5. Conlinebalur quippe in tercio capilulo , de bis
qui per falsos lestes libertatem consecunlur, quid cx
8. In octavo capiiulo rcfercbatur de servis qui

his facere deberes interrogasti. Nos vero ubique vo- Francas feminas accipiunt, et postca illorum domiiii
eiscartas faeiunt eo teuoro, ut aliqua procroa;io
bis praecepimus ut nequaiiuam cum falso tcslimonio si

ullus se potuisset liberare de serviiio. Et si secundum filioruin aut (iliaruin cx ipsis orla fuirit, liberi per-

ordinem se liberare poluerit, libcr permaneal. nianeant; et nesciunt, sicut scripsisii, ulruin habeio
legis
Si vero cuni falsis leslibus, nequa^juam illi conscntias, debeant, an non. Dcinde volunuis, ul si ille homo
4. In quarto namque capitulo declarabat dc bis scrvo aut aneillae cariam in siia praesentia fccerii,

qui priina,secunda, tertiavice a manniti, ad vestram

et ille vcl illa qui carlam libertatis habore debol
praesentiam venire nolunt. Similiter dc ipsis praece- praosentos fucrint, ipsa carta stabiiis permanoal. Sod

pimus, quid ex his facere deberet. qui posl discessum domini sui orlus fuerii, in sorxi-
tio pcrinanca!. E.illaocartac quacaquibusd.im dunii-
5. In quinlo anlem capitulo rcl"erobat\ir de cpisco-
pis, abbalibus, vel ceteris noslris hominibus qui ad
nis his faclae fuei-inl qui necdum nali osse noscunlui-,

placitum vestrum venire contempserint.

scd p.ist ooruni discessum nali fiiorint, nullum op-
IIIos vero
per bannum noslrum ad placilum vcstrum bannire
D tineant elfocluin, noc por easdoin oarlas libori esse
valeant.
faciatis. El qui tunc venire contempscrinl, eoruni

NOT/E.
1 Cod. Palat., ndmoniti. B.vi.uz. 1'
IVxc vox lijn oxslat in Codioe Palalino. ii>.

CAPITULA A M15S1S DOMlNICiS EDITA.

Capitulare a Baluzio oditum cx vcleri Couicc nis. Sancli Vinccntii Mettensis, opc Codicis 1 bi!)i. logi.y
Parisiensis inter Suppl. I.itiiia n. 75 recosnovi.
 CAROLI MAGNI 0?P. PAIIS I. SECTiO PUIMA. 272
QTI

i. In piimis (1(- banno domni iinpcraloris cl re?;is, A ". Ut nnlhis conlra rcclum iudicium audi-al indi-
quein per seinclipsuin consuetiis csl bannire, id csl, care (luiciiiiain.

doa nuindoburilcaccclesiaiiiin,vi(hiarum, oifanoruin, 8. lU niilluspraesumal nocere cuin qui reclum im-

el dc minus polenluni perscnarinn, alqiie •> de raplu, peialoris ' dixeril.

irrum- iiullus praesumal alium siiie loge opprimere,

ct de exercitali placilo insiiluto, ul hi «lui isla 0. IJl

periiU, baniium dominicum oinnimodis coinponanl. vel ali^iuid mali agtire.

^ nonis, al.pie aecelo-

'">• I^kHxs homo pracsumal aliler vonderc ,
aiit
De decimis et i.islilia
cmere, vel inensurare, nisi sicul domnus imperator
siariim Dei, utsuuleaiis dare cl lacere sicut lex ost.
, . mandaiiim liabel.
j. viu beneficiiim
5. Oiii 1. d;)miii iiiip;>ratons el aecclesia- ii n, .• • •
a-\-
t
jj ui (in.,j, joinmicum cum omni
i
diiigentia cu-
rum D.-i b.bel, nibil exi.ule d.icat ui suam hercd.ta-
^^^^.^^^^ ^.^^^^ ,^^ ^^^^ ^.^, ^.^^^ ^^^^^^^^^^ i.up.rator
lcm, ut ipsum beneficium destru.aur.
n.andatum habet.
4. NuIkishomoalte.iusclei'icu.n aut ho.ninemre- 1^2. Nullus fidelilatem quim proinlssam habel
cipial in sua poleslate. domno iiiiperaloii inlVaiigal; aut (jui inriacLam ha-
5. Ut nuUus lalronem habcat in sua potcstate, nec ])^>j j^qj^ consciitial ^.

ct^let. B 15. Noc non ctiam dc islis causis paganicis ^ quod

6. Ut nulliis sc praosumat periurarc, aut falsum arnpii obsorvanl, ut nullus facial, nec cijnsenliat fa-
*
tcslimoniu.n dicere. cienteni
VARIAMES LECTIONES.
* impr. I. - ila I. corr. conscnliatur ci, nt ed. * paganiis adiecto c. 1. ita 1. rorr. facienli, tit ed.

NOT-E.
SiMundoburdeCor.; mundoburgio \,mHndoburgio B. siensi et in editione utraque Baluziana desideren-
1» Vocesde rapln iiiserui, cuin i.i Codiciiins Paii- liii-.

CAPJTULARE AD « SALZ (An. 803, iEslale).

Textum hiijus capitularis cx 1 Codicc b bl. Yaticana- inler Palalinos n. 289 signato, srec. ix, cujus in
f;)l. piiiii!)'gitur, eollato 2 Co.liee bibl. regi;e I'aris. inter Sappl. hiliiia n. 75, rostitui. Et in Cndice qui-
1

dem P.daiino n.iibiin insoriptionein pi\crert, ci.m iii Parisiensi In qnarto anno ad Sulz legatur. Eaihiin lia-
b.i;)ai!tur Coaiee un le Sirnioiuliis Toiiio H CiOncil. GaUi;c, p. 252, legein hanc primus publici jiiris fecit,
i.i

i Baiuzius ea:u a.iao 8;)i assigiiaiulam duxerunt. Moiundum ta.nen restat, Cai'olinn non
ieijqiic cl ipse el
eo amio, scd pnecedenti, 803, iu palalio Sa!z iii Fra..coKia CGninioratum fuisse; eo(|iie hoc capitulai^e asstati
amii 805 ascrii^endiim, aut au.uim cjus i)l:nie i.i iucerto reiinqueudum esse. Siibjicimus, qu;c in Codicibus
istis praximc se<[uuntur, cx eodice P.datino c.ipltnlare nietropoliuini cujusdam fo.lassc iii synodo (]uadani
promulgatuin, ad lideni vero Codicis Parisieiisis cavilula d.ita ijrcsbiiieris, a Sirmondo et Baluzio op(J Codi-
cum Rciuensiset Yaticani qu.^ndam vulgata.
1. Ut ecclcsi:'.s Dei bcne cons!ruct;vc el reslaura- C de oflicio ct lumin iria, quamque cl de rcliqua rcstau-

tae lianl, el cpiscopi unusiiisisqu.' iiilra siiaiii par- raiionc.

rochi-iin exinde boaam li;\beat piovidenliam, tam 2. De decimis ubi antnpiitus uerunt ^ eccle-

NOT/E,
» Pala'ium regiumGrrmania ad Salam fiuvium.
iii Vernum namta estsub regePipino. _^.ulprandus, rcx
Diios islius no.ninis llivios liaiict Gcrmania, unuin Lopgobardoru.n, in p.u'cep!o pio Lupcriiano cpi-
({.li in Aliiiam inllui', aliuui (pii iu Mii-num. De pos- scopo Aretino, ijuod a Jacobo Buralio cdilum cst in
iciiori sermo hic es'. Coiisl^it enim cx Ann;iiih.is historia ep:scop:)rum Aretinorum pag. 25 « Causa :

E^'in!iar.ii Carulum M.iguum anno 700, relicia Wor-
inalia, per Mccnum fluViiiin ad
in Germania juxla Sal im lluvium consiruttum, na-
vigasse. Pr.otc.-ea in Auiialihiis Metensihus cl Fiil-
dtnisibus scriplum esl LuJoviciim Pii.in, paulo ante
quain moreretur, ad Salz villain regiam ((|uain iidein
Annales Fuldenses ad annum 807 vocai.t curtcm quw
dicitur Salz) rcversum, cuin illic a'grolare coepissct,
per Moeuum fluvium navigio ad Franconofurd, indc
post paucos dics in insulam quamdam Rhcni fluminis
prope Ingilenheini delatiiin fuisse. Situm palalii is-
li js iudicat poeta Saxonicus, cujiis ;evo cliaiunum
evsl.ibat ad aniiuin 790, ubi dc Carolo Magno lo-
, vetustis temporibus, ad quain omncs baptizandi con-
qucns, ait : venire tciicbanlur; u! patot etiam ox vclusla narra-
nu^Tcssus iler MfT^iuim tiavale por amncm,
J^lsi
AsceuiliUiue per huiic, (Idiicc prope miEiiia xeiiit
Macrii.i palaiiiie seilis Sall nomine
N:isi-,culi luun ilii niiii'* lnMis
vicina S.d;*; :
lliviis iidluic niodicus h:(C ipsi p:ilali:i ciiigil,
Vixraueu;ii oer saxaciciis resonaiili;i iinirmur.
t Ecclesiai quibus publicum baptisleriuin
in
erat, ut logilur in capilc sepiimo syiiodi quoe apud
qu;e vertel)alur inlcr te ct Donalum cpiscopum civi-
Sal/. palalium suum tatis Senensis de Ecclcsiis sanctoru.n Dei in quibus
baptisma consuetudo est fi^cieudi. » Quic baptisteria
vocantur iii praiccpio Caroli Magui ct i.i litleris Am-
bi'Osii majoris do.nus sub Liulprando apud eumdcni
Buralium. Euedein liluli baplismales dicuiuur a Flo-
D doardo lib. 11, hisloria' Remensis cap. 19, pag. 2ol,
in editionc Colvencrii. Ecclcsi;e ita(|ue iiUediceban-
tur baptismales,ut abaliis dislinguerenlur qu;r!bapti-
sLcria non habcbant. Vcrissimam ciiim puto Josephi
vicecomitis obscrvalionem, qui puiat uiiicam tantum
ecclesiam baplisinalem iii unaquaque civitate fuisse
tionc qu;e cxstal apud Cbilllctiiim p;irte 11 Yesontionis
cap. 20, pag. 103. Quod non solum iii civilalibus,
ilic a.
sed etiain in vicis ohtinuisse coUigiiur ex Canone
AS synodi Meldensis, ct ex volori chaita P.itriciacensi
edita aPcrardo in Monumeiitishisloriai Burgundic*,
Ualuz. pag. 42. « Proclamaiites qiiod non dcbcrenl cpisco-
palem receplioncin facerc ajiud saiic:um Mai cellinuni,
quje Capclla cst, non vicus publicus. t Burclia.diia
 273 CODEX DIPLOMATICUS.
siac ' bnpirsinales, el devolio laela fuil , iu\la
opiscopiis ipsius p;irrodiiae onliauvciit, oumiaiii'j-
* El per donaUoiies reguiii,^
dis liaiU doiialae. si
caeleronun Doum liinenliuni bonorum homiiuiui, ad
episcopia seu inonasteria alifpias rcs delci^alus ^ sunt,
et ex ipsis rebus aiUiciuilus ad ipsas eeeiesias piio-
VARIAINTES LECTIONES
• eclesiales 1 . * Ha i. * ila I.
confinnat Hb. m, cap. 2"2, ex quodam Con(;iIio Aquis-
granensi, si vera iides « Pkires baplismalcs eeclc-
: ptismalibus, teriiamepiscopisdia'ccsanis dare consue-
si;einuna teriniiiatioue esse non possimt, scd una
lantummodo euin subdilis capellis. » Gratianus 1(>,
q. 1, cap. 53, eitat exeoncilio Toletano. Capellarum
antiquitus subjeclaruin ecelesiis inentio est iii capite
secuiido epistohc Hincmari ad clcrum et plcbem Lau-
daiiensem, qu;c exslat iiifra intcr Fonniilas promo-
lionum episcopalium tit. 18. lu capcllis illis, qiuie
, buta est quicta consistat, atque ad ea sanctnaria ubi
eliam oraloria dicuniur vcteribussynodis et Patribus,
baptisteriiim licri non liccbat. Testis erit Grcgoriiis
3I;ignus lib. ii, indictioiic 10, epist. 9 ad episcopum
Ariinineusem , iibi loiiuens clc or;itorio qiiod Tlie-
niolbea conslrux'ral iutra civitatein Arimiiicnsem,
ait Pnediclum oralorium absqne missis publicis
: i
solcmnitcr cons'crab;s, ilau! in eodem loco iiec fuui-
ris tcinporibusbaplistcrium coiislruatur, ncc prcsby-
lerum consliluas cardinalcm. Eadem dc alio (|uo
oratorio in civilatc Acap.ilitana staluunliir, lib. viii,
indicf. 3, epist. 3, saiictiim Gregorium exscripsit
postca Zacluirias Papa iii irspoiiso 15 ad Capilula
Pippini pcr xirdobamum missa. Imo qui ad oratoria
ilia sive capellas p r amuiin coiivcniebanl, tcr in
aniio ad malrcin Ecclesiam vcnire tciichanlur, ut
pluribus conciliis sanci um est. Diu viguit Iiiee sancta
insliiulio, nimirum usque ad s;cculuin Cliristi unde-
cimum. liabcmusnos litleras Pibonis, episcopi Tul-
lensis, dalas aniio 1071), in quibus Icgitiir « Eccle-
Munz anliquiluscapcliam deBlano exstitisse,
siain de
hominesque apiid eanidein villam de Munz commo-
ranles ter in anno, vidclicel in Pascha, Pentecoslen,
el Nalale Doinini ex consucludine apud inatrem
suam Ecclesiam de Blano couvcnire et debilas obla-
tiones prcsbylero de Blano ibidem pcrsolvere. i Li-
berati lum ab Ii;ic lcge sunt homines de Munz, qui-
bus pnelerea Pibo kiptislcrium ct liberam sepultu-
rain conccssit. Poieral s;ine Pibo isliid facere, ut
observatum est a Graii:ino in I<»co paulo ante lau-
(lato. Scd ncccss;>rius erat clcii consensus. lloc jus
episcop;dc noverat Auguslinus Yalerius cardinalis
Veroncnsis, qui in aniiot;itioiiibus ad Constilutioucs
synoiiales Mattb;ei Gdicrli, episcopi Yeronensis, ila
scribit pag. 290 : « Ex quibus vcrbis colligi potest
noii omnibus parochialibus ecclcsiis datam essc fa-
cuitatem fonlis baptismaiis. Quam rein connrmare
vidctur Hsus muUaium parochialium, in quibus non
sunl fontes baplisinalcs. Et idcirco ut omnem ambi-
guitatem tollaiiius, deccrnimus ut non lieeat cuicun-
que curato ipsius conslilulionis vigore pro libito su;e
voluntaiis foiueni erigcie baptismalein, nisi prius
mandato et liccnlia spcciali obtenta a iiobis. Si secus
faclum fuerit, folis ipse fiinditus omnino dcslruatur,
ct parochiis ille muictetur arbitrio nostro. » Lege
Caroli Magni ((|u;e exstat in capile sequcnti istius
Capituhiris et in Capiluhui prinio anni 8"23, c;ip. lOi,
dcciuuc villaium in qiiibiis iiov;c ccclcsi;e ci)iistitul;e
eranlperliiHiiianl ad aiiti([uiorcs ecclcsias in!r:i qua-
niin Iiniitcs ist;e contiiieltanlur. S;mciti!m iil ipsum
repcritiir in libro sccuiidc) Capitul;irium (;ap. 3(>, 11,
et lih. 5, e;ip. 97, itonipK; in decrcto Leoiiis IV,
quod a Gratiano rcfcriiir l(i, ([. 1, cap. 45, !)c dcci-
mis. Unde concludit (jrati;iiius dccimas taiituiiimodo
b;ip!ismalibus ecclesiis dandas cssc. Ad ipue w^rW.x
ad.lil Glossa decimas seiiiptM' b;q>lisinalihiis ccclcsiis
!^()lvcnd;is cssc, cl iwii capcllis. Apud Giialdmii C;im-
brciiscm in Djbcripliouo CuinbiLc, cap. i-3, lc^itur
- CAPITLLARIA. — An. 805 274
quod rcs dceimas dalas fuerunt, ipsa anliijua donulio vcl
devolio fiiiiia et slabilis omuiiio pcriiianeat, ei ipsas
aul rcs ubi dclegalas essc viileiUur pcrmaneant. Taiiicii,
utsupva diximus, decimas de ipsis rcbustpii cas pos-
siderc videtur pcrsolvat.
N0T.4i:.
Britannos decinuie magiue duas partes Ecclesiis ba-
visse. Atfcram aulem insigncm lociiin Amulonis ar-
chiepiscopi Lugdiin 'iisls, in ((iio dignitatem et aii-
ctoritatem Ecclcsiarum baptismalium vcrbis niinime
obseuris explicat. II;ec sunt cjus verba ex epistola
ad Theodboldiim cpiscopum Lingoncnsem « Una- :
qu;cque piebs in par^crhiis ct ecclesiis quibus attri-
sacrum bapusma aceipit, iibi corpus et sanguincm
Domini pcrcipit, u[)i missarum solcmnia audirc con-
,
suevil, ubi a saccrdote suo paMiitcntiam de rc;itu,
'
visitationeni in infirmilaie, scpulturam in morteean-
sequitur, ubi etiatn decimas et pi iiiiitias suas olferrc
pnecipiiur, ubi lilios siios bap!.is!i);i;is gralia initiari
gratulalur, ubi verbum D;m ;issidiie andit, el ageiida
ac non agenda cognoscil, illiic, in(piam, vota el obhi-
lam lionessuas al,;criter pcrfcrat.» In Cliariulario Eccle-
siye Vicnneiisis reperi, in synodo habitaabAlcxandro
archicpiscopo anno 907, judicalum fuisse secimduia
Barnaidum abbatcm sancti Mauricii, (pii contcndchat
dccimas capelke sancti Severi, qiuc construcla crat
inira li.nites ccclcsi;ii sancti Priini dc Tausiaco, ad
Ecclesiam Tausiacensem pertiiicre dcbcre. Ludovicus
tamcn Pius coiistituit inCapituIari anni 816, cap. 1:2,-
ul decima! de villis novis conferantur ad ecclesias iu
eis noviter conslitiitas. Sed pr;elcr decimas, dos
etiam a fundaloiibus requirebatur, uti diclum cst iu
notis ad Rcginonem pag. 543. Exstant in veteri
Chartulario Ecclcsi.'e Brivalensis litieryc Adalardi
episcopi Arvcrncnsis dat;c anno 906, in quibus post
narratam do'em ecclcsiaj noviier construct:c in villa
Blaneda, addit ut illa matri Ecclcsiw Arvernoritm debi-
tum obsefjuium, ut cietenv cajiella: similes cjus, persol-
vat. Itein litlcnc Arnaldi episcopi Arvcrnensis dat;u
anno 923, dc consecratione et dote ecclcsi;e de Ca-
neto, in quihuslegitur illuin dedicasse eamdem capel-
lam specie seplima mensis novissimi, et siatuisse ut
auandiu Joannes fundator advixcrit, eaindcm capel-
lam teneat. Sed ut ad bapiismalcs ecclcsias rcver-
taniur, Ccedeni vocabaiitur plcbcs, ut dicelur a;! Capi-
lul;iCaroli Calvi. Diceb;inlur etiain oracula, ut ii»
capitulis Pippiiii Regis Ilaliic excerptis e Codice lcgis
Longobardorum cap. 16, et in pi;ccepto Caroli l!I
imp. pro ecclesia Pcrgamensi, (piod a R. P. Ccles-
tino capucino editiim est lib. xxii Histori;c Perg;i-
mciisis, pag. 399. Cuin ituque niagiia esset ccclesia-
niin istiusinodi dignilas ac revcreiitia, niorito Caro-
lus Magnus edixit iii Capitiilari anni 793, cap. 2, iie
c;»s laici homiiics tencanl, id cst, ne iii bciiclicium
trihiiantur laicis. ()uod iii c;ipitul;u cjnsdciii Pippini
i
'
sanciuiiiicsl (';ip. 15. Atlainen iii Cliarliilario prioia-
tus dc Paredo repcrio ecclcsi;iiii s;uicli liciiigui, (|u;-e
ct c(c:iielcrium, et scpultiiram, el h;ii)lisicriiiin li;i-
bebat, diu posscssum a laicis fuissc b-cnclici.irio jure»
don(>c (pii cam possidcl);inl, monastcrio dc Paredo
nHididciuiU tcmpoie ilugoiiis prioris. iliiic eti:iiii
ccclcsianiin haiilisiiudiiim digiiilas colligilur (piod
ciim iii rcli(piis sulliccrct uiiiis prcsbyler, in isiis
ncccssariuscratuiiiis diacoiiusciiiu picsbytcro. Isiutl
rcperi in vctustis c^ipitulis cx Codicibiis Vaticano ct
C;isiiiciisi di^scriptis a Sirmomlo, (piorum oclavuin-
sic ludict : l l iiulla ccclcsia cujiisHbct diccceseos ubi
buptisiiium vrcsbijicr absaiu; diucono csse
fit reperia'
t.ur. IjMvi.
 2"''
CAUOLI MAGM OPP. PAKS 1. SKCTIO PUI.MA. 2TG
3. "Oiii^-iiniqiic voliiorit insua piopriolale occlc- APrcsltylor aiuem niissa celebraia slaliiu cxcai.
siam aedilicarc, iina cnin conscnsu el volunlatc epi- G. Quicnrnquc filiam suam, aut noplain, vel paren-
scopi, in cuius parrochia fuont, llcenliani liabcat. tain Doo oinnipotonli odorrc voluoiil, licenliam ha-
Verumtamen omnino pracvidendum es(, ul alias ec- boal. Si non auloin, doiniii infanlos suos iiutriat, cl
clesias anliquiores proplor lianc occasionom nullate- iion aliam infra nionitslorio miltore nulriondi gralia
luis caruin iiisliliam aul docimam perdanf, scd scm- prosumat, nisiqui do firmiter in ipso loeo in Dei ser-
per ad antiquioros ccclesias pcrsolvanlur. vilio pcrscvcrare voluerit , vel secundiim inslilula
i. Uniisquisqueepiscopus in sua parrochia seciin- sanctorum palrum seu canonicam aucloritalem.
dum canonicam inslitutionem presbyleros ordinare 7. Omnino prohibemus, ut nullus masculiiinfilium,
^•'ciat. aut nepolein, vel parcnlum *
suum, in monaslcrio
5. Ul nullus in monaslerio puellarum vel ancilla- puollarum aut nutricndum commcndare pracsumat,
rum Dci intrarc praesumat; nec presbiter, nec dia- ncc (piisquam illiim suscipcrc audeat.
conus, nec subdiaconus, vel clericus, aut laicus, nisi 8. Ut nullns ex clcricali ordinc, sacerdoles vide-
lantummodo presbytcr missa celebrandum tempore neque brunias aul
g licct, aut alii clcrici, laicus, alil
oportuno ingradiatur, salva necessitate monaslerii arma infra monasterio pucllarum commendare prae-
secundum canonicam institulionem, et iuxta quod sumal, ne qnisquam rocipcre audeat, exceplo si iii

cpiscopus ipsius 'parrochiae ibidem ordinaverit. aelimosyna datum fuerit.

VARIANTES LECTIONES
' ita 1. cf. cap. G.
NOTyE
a
Uegino caput istud retulit ex Capitularibus; vevbis Capilnlaris in alia mulatis, ne fraus cuiquam
Burehardus, pro more suo, ex Concilio Wormatiensi, subolorel. Ballz.
» — r

CAPITULARE 31ETR0P0LITANI CUIUSDAM ]N SYNODO PllOPOSITUM.

iTEii ALiA. ros et clerieos in sua parrochia, ut sccundum cano-
Deo gratias agcre, quod Deus nos sanos
Cap. 1. nes aganl et vivant.
congregavitinunum '. 5. Ut episcopi et abbales qui monachos habent,
2. Ut fiat oraiio pro domno imperatore et filiis illos rcgant et doccant secundum regulam sancli Be-
cius et cuncto populo christiano. ncdicti.
3. Si aliquis ex vobis aliquam causam habel no- G.
'
/' /

bis dicendam, quam ipse per sc non potuii emen- Ui oient pro me pcccatore , sicut eorum est vo-
tlare. lunias.
4. Ul nnusquisque episcopus ammoneat presbite-

VARIANTES LECTIONES.
' ununum coa.

« CAPITULA DATA PRESBYTERIS.

Ammonere vos cupio, fralres et filioli mei, ut ista G. Ut nullus sacerdos feminas sccuin habitare per-
pauca capitula, quae hinc scripta sunt, intentiiis au- miltat, exceplo matrem, sororem, vel amitam.
*'''*'''^"
7. Ut presbyleri in tabernis bibcre non praesu-
1. Imprimis, nt saccrdos Dei de divina Scriptura
niant
(loctus sit, ct fidein Trinilalis recle crodat, ct alios „ ,, ,, . . . ,

, , , ,T •. • 1 8. Ut nullus avariciam scctetur; non sit siiperbus,

doceat, et suum i
oilicium liene possit implere. , . . , i

^ „ , . . non cbriosiis, non vmolonlus, ncc somnolonius.

2.
„
3.
Ut
,, .

Ut signaculum
"
,

ct
...
totum psalterium memonier teneal.
baplislcrium niemoiilcr
.

le-
^
9.
,
,t ,,
Ut nullus pracsumalur
rv •

iii cona Domini iciuniuin

yv solvcre.
neat. D
suuni poniton- ^^- ^l nnlhis baplizare praesumat, nisi in pascha
4. Ut dc canonibus doclus sil, cl
^^^ pentecoslon oxceplo infirmo.
tiale benc sciat. ,

5. Ul canlum et coinpVaiin seial. II. Ut nulliis pio^byler, nec diaconus, nec clcri-

NOT.E.
a lla!c capitula non sunt inlegra
scd breviaria , vis illius non sinl. Sic ergo ibi logiliir « Ut iiniis- :

dmilaxat capitulorum. Non opus est irc per singula quisque cpiscopus in sua paroohia diligeiilor discii-
capita, qiKC variis iii locis capiliilaiium descripla liat siios prosbyleros, ct faoial iit illoriim signacula
siint. Siinieiethic annotare caput tortium, quod in el baptisleria b'"no faciant. [I.cg. scianl] ot odoceant
libris Capitnlormn non exslat, ropcriri inlegriim in piesbytoios quidin illobaplislerio iinumquodque vcr-
lomo nono Spicilogii Daohoiiani pag. Gi, intcr Capi- bum vcl scntentia pcr sc significct. » Baluz.
lula (^ux Bouifacio arthicpibcopo iribuunlur, quani-
f)T7 CODEN: DFPLOMATICfS. — CAPITLI.ARIA. — An. 8'J3. 278
ctis. chrisma alicni darc pracsuinat «pio aiitiiia iic- A vcnire. Qiiod si aliter faccre praesunipscril,
cessilatc. Qui si hoc fccerit, degradelur. veniat, el secunduin canones iudicetur.
1-2. Ll uulUis presbylcr ad synodum contempnat
NOT/E.
'> sub prwtextn mcduina' vcl cujuslibct rci ,
Id est, suiu ha!)er(>nt criiniuosos clirisindte unctos (lul jxila-
. ..j...... iii ailiiiiione
nl k'j;i!ur ,..,...... iii, cap.
..., ^..j, ex
._..j.. 99, .,.» concilio Are-
v.„......,.^ i..^. tos ncijuuquiim
,.,„ ...., cjuminc
ullo .^,,,, ....... dcprchcndi ,.,,,,.,.
.,,,..,,,1,,,,, possc ui do-
ul ^tyj ,

'"' "" •

.itt'nsi IV,
latt'nsi cap. 18,18, vcl sh/> prwlcxln mcdccimv
sub prwtcxlu mcdccinw vcl "
cet ' "
caiio!i vigcsiinus coiicilii 'riiroiieiisis liabili aiino
'
= • >

mulcficii, ut in libro (luinio Capiiuiaiiuiii, cap. 115,

lihro (piinio 815. Vide Capilula Boiiilacio aichicpiscopo tribula,
c\ coiiciiio Moguiiliaco cap. ^7. luti riiiim cliain
, cliaiii cap. 5. Ualliz.
chrisnia usurpabaal ad tegeiula llagilia, ([uoi pi'rsua-

CAPJTULA LEGI BAIOAUIOUUM ADDITA (

\n. 803, Stp!. vel Nov.).

In ordiiiauda Bajoaria anno 788 pouilus siibacta Caroliis ter iiiaius teinporis spatiitni consiinipsit, aiinis
scilicel 788, 7*J2 e( 71)5, aKpie 805. Qiiornm ciiiiKiiii capiMila ad lcgem Bajoarioriun addila assigiianda sin!,
haud faciii' dixeris; cl. M.Wdscrus aiiiio 788, Coiuiiiis aii. 'i)^, l-abizius vero aniiis 788 et 8(Ki ailrihuit, ea
post iinperii divisionem aiino 806 repe;i!a raliis. Ambigeu'ibus vcro noiiis, imperaloiis vocabiibim lileiii di-
rimere visum est, in Codicibus recenuoribus (piidein omissiim,ut iiianUiiiiissiMiis onmibus, iinde illi dcscri-
pii sun!, proposilum. Ad manus auteiii fueiiint 1 C. bibl. rcgi;« Parisiensis n. 4417 iii-fol. sa'C. ix vcl x,
:

!2 C. hibl. palat. VindoboniMisis in catalogo Juris civilis n. Oi signatus ni. sa;c. xii , iii qiio, ul in iMileriori
et siihsequenli, post leges IJaJoarioruin habciur. Til. Ediiio .Ic.annisTiliiabsque loco et anno iii Ki'. Pncler-
ea vir cl. Foringer de Codicibus in bildioih; ca regia Monaci nsi asscrvatis ad nos retilil coiiinHpie lectio-
iics henignissime enotavit. Sunt autem hi qiialuor 3 C. oliiii TegeinsecnsisCimel. IV. 5 d. saculi ix, vcl :

x, in-S" legiiin Bajoarioriiin et Alamannoruiii ; -i C. olim ecclesi;c ealhedralis Aiigus!an;c n. 1,53, s;icc. x,
in-4°, colleclionem canonuin poenitenlialium lcges Alamaiinoriini et Ansegisiiin ceniinins, iii qiio iit iu
,

Tegernseensi legi Alamannorum subinittitiir 5 C. Oliin Chiemensis, poslea D. Lippcrti jaiii Cimcl. IV. 3
; ,

c. s-.cc. XII, in-8° niaj., ubi legein Bajoariornni et decretum Tassilonis cxcipit. Liber hic, iil cl. Foringcr
observal, ex Cod. Tegernseensi , adhibito lortassc alio qiiodam, profluus, ftms cs! Codicis sc\ i. (j olim ci-
vilalis Augustan.TC sa^c. xii, in-8" leges Bajoariorum con;inen!is. Ex quo IL Canisiiis, Welseii apogia-
m. ,

Chronicon Vicloris Tununnensis, Ingolstadii, an. 1600, in-4", el VVelserus, in libro v Uc-
phiiin naclus, posl
ruin Boicarum, Auguslae Vind., an. 1G02, Editiones suas paraveruni.

Capitula ' quae ad lcciem Baioariorum ^ domnus Ca- B L Dedenarialibus^', ut si qiiis eos oecitlerit "regi
rolus sercnissimus ' impernlor addere inssit, ut * *•

comooualMr
bnnnnm ^ ipsius quislibet inrumperit componere '^ ^* '

[\.
'.,.',, . . , .
i
• • ,

5. Snniiiicr de lus qui pL-r cartain in «^cclesia uixta

f(,.lj^(^l

1. Ul aecclesia^, viduae, orfani, vel minus poten- »1'»''^;" ^•""'ssi sunt liheri, cum quadraginla solidis

les pacem rectam habeaiit. Et ubicunipie fueril in- '"•^S'

' couponantur.

fractum, sexaginla '» solidis componatur. «• "'' ^'^^'o ^1'» V^^ " carlam ingenuilalis dimissi
«""^ '•'•^"' "'^' """"'" P«t'«ciniu-'.n ct defensioncm
2. Ut raplum '»
vel vis '^
pcr collecla hominum et
incendia infrapalria '^
nemo facerc prat sumat. Et qui """ t'legerint ,
simUiter regi cGaponanlur " quadni-

hoc coinmiseril, scxaginla solidos in hannuni noslrum gima solidis.

componat '''.
7. Ulclericum ncmo rceipefe audealsine consensu
5. Similiter ct *^ qiii iussionem regiam in hostc '^
cpiscopi sui. Et si eum al'.quis acc( p;uin " habel,
bannitus inruinperit '^ qiiando liccnlia ipsius cpisct-pi fuerit, alilcr non fa-
Ilaec'* oclo '^ capilula in assiduiiatea ; reliqua au- ciat ; nisi euin ^" eius praesenliaeperscrulandum" si

lciH res rvata sunt regibiis, ut ipsi poteslaicm ha- dignus fueri!, doduealur ^'^.

heant nominalivae dcmandare unde^" exire debent. C

VARIANTES LECTIONES.
'
cartiila 1. ^ bauariorum 2. ad 1.b. desunt 3. i. 5. G. ' decst 2. " decst ^. 0. " et !. u( si 2. ' pnn-

num 5. 5.G.i>annuin corr. bannum A. ita ct infrn cap. 2. 5. '^

in hislibel I. quililiet Til. " irnimperet i.
irrupere 5. iniiimperel 5. G. inriiperit Til. 49. 2. XL i.
" " rapUun 1. '- vim 2. k
ecclesiae i. '" XLX
5. G. '* patriam 2. 4. 5. 6. Til. compjnair, 2. ''dccsl 2. '^hostcin 4. 5. G.
'''cominiserini, sexaginta solidos
" inruperil 3. h. Til. '*
Hacc usqne debenl dcsunt apud Wclscrum ct apud Til. el Btiluzium hoc loco. Ti~
lius tamcn et lialnzius sentcntiam in fine lotins capilularis scripscrunt , conlru ancloritatcm codicuiv omnium.
'^ numerus '-'
iam delelus in codice 3. deest in 5. G. '^"
inde 5. 5. G. (l-rinalibus 2. dinerialibiis 3. 5. G.
ifa, corr. dencialibus 4. -'^
dcest 7). ii. (i. "i. a.rf"s««rl. ^' deest \. " Qai vero per 7'i/. -'^ c. cuinXL 5.
6. " recepuim 2. ^** cuui 3. -i. 5. G. " pracscnrandum 1. ^^ tleducat '/'//.
ISOT./E.
al. c,
assidue, in quocnnqiie casu, servanda sunl ; D C:u'oli anno 80() regni hcredes ins!i!ntos rofert; sed
de sequentibus vcro reguin ( i. e., regis qui p'."o l,eiii- tauiuin eoniiii, Pipiiiu!) Ii;ili,c re,;n
ciiih B;ijoaria uiii
pori' fuerit) senlentia iu singulis casibus qu;en'ii la oliveneii!, x Baliizii (pioque senieiili;i plur;ili'iii pio
(

cst. Baluzius voces recfibus ut ipsi p. habennl ad lilios singuhci posilum csse paict.
» — .<

CAPlTULAUii BAJOAUIGUM (Aii. 803, Scpl. vel Nov.).

Carolus a palatio Saliz digressiis men.se .\Mguslo in B;ij()ariam vciiit ibiqiie cxei'ci;usc Paunoni;i rcdiMi.n
pncslolatiirus per tres nienses resetlit. Qiio lcnqiore iii metropoli ('j;is pr()viiici;c Ualisbona pr.ccipiiti
coninKualiis essc videliir qiianquaiii et ineiis' Oc:ol)ri S;illzbiirg('iisis iirbis siliisipie cjiis iiiir;iii(l;i insp 'xe-
ril. Tuiic cliam capitub dc p.irtibus Bajtjari.c condila fuissc viijcri pussuiil. Baiuziuo, ucscio ([ua ruiioivc
 5^^ CAKOLl MAGiM 01'P. PAIIS I. SlXTiO PRIMA. «280
diiclus, ea anno 80G ascripsil. Ediiio noslra Codici iinico
qiuiin in l»ililioili(!ca Cavsaica Vinilohononsi in 1
«a(aloi,'o jiiris canonici, iiuinero 1:28 signaliiin, cvolvi, inoiuhr. in-H" inajore
sa;c(ili ix innililiir- paiicis
lamen^ vocibns ex HeiKuliclo supplelis. Haluzii edilio aul ex eodein fonle, aut ex Bcnedicli
libio'secundo

Primus omnium iubendum est, [nl Iiabeanl- 1 aec- \ G. De rebus propresis, ut antc missos , comites scu
clesiae earum iustiliaS, lam in vila illorum qui ha- iudices nostros veniant', ct ibi accipiant fmitivain
hilant in ipsis aecclesias, quamquc in pecuniis et scntenliam. Et ul inanlea nnllus pracsumat rebusal-
suhslantiis eorum. tcrius pioprindere; nisi inagis suam caiisam quaerat
2. IJt omnes sccundum regu-
episcopi .poti-slative ante iudices noslros, ut diximus, et ibi recipial quod
lam caiionicam doceant corum ministeria,
, et regant iustum est.
tam in monasteriis virorum quamque ct pucUarum ,
7. Ut si aliquis voluerit dicere quod iuste ci non
vel in forensis presbiteris, seu r<;Iiquo populo Dei. iudicelur, tunc in praesentia noslra venient. Alilcr
5. Utviduae, arfanietminuspotentessubDeidefen- vero non se praesumat in praesentia nostra venire
sione et noslro muiidehurdo pacem hahcant , et eo- pro allerius iuslitiam dilatandam.
riim iuslitia [adquirant^ ]. 8. Quod non amplius de illis iustitiis missi nostri
i. Ut episcopi cum comitihus stenl, et comites cum ad praesens modo faciunt, nisi de temporihus Tassi-
tpiscopis, ut uterque pleniter* suum ministerium ionis seu Liulpergae, exceplo illis " qui ad fidem avi
peragere possint. et genitoris nostre vel ad nos venerunt.
j. Ul lalron 's, vel homicidae, seu adulteri, vel in- 9. Ut marca nostra, secundum quod ordinatuni vcl
cestuosi, sub magna dislrictione [el correctione''] B scSriluin^ habcmus, custotliant una cum missis no-
sinl correptlsecundumeoa" Baiuvariorum vel lege. stris.'

\ ARIANTES LECTIONES.
Baliizius inscripsit
'
Et liaec tnissi nostri anle nativitatern Domini omnibus cognita faciant;
: quod deest in
\. V. infra an. 806. Capitula missis data. ^ deest i. ^ deest 1. ^ leniter 1.
'^et c. deest \. « euvam ed,
' V. ii qui hoc
egerunt Bened. II, 251. ^ jneg \ 9 sancilum
ed.

CAPITULARE DE LATRONIDUS (An. circ. mk).

Constitulionem hanc hucusque iueditam cxscripsiex Cod. regioParisiensi -440i inemhr., in folio, scec. ix,
cujus ultima in pagina legilur. Data est ante anuum 805, tesle cap. 21 capitularis ejus anni, ubi de ca scr-
monein lieri patel.

Capitulare quatiter missi noslri de laironibus C tialur, inter dumtaxat si hoc facere volucril quae
aqeredebent. diximiis.
1. Ut ubicumque eos rcpcrcrint ' diiigenter inqui- 3. Si per sacramcntum qui se exsedoniare '*
vo-
vanl, et cum discreplione'* exaininanl, ul noc hic luerit et fiicrit aliquis qui coiUra eum contendere
siipi;rniiuin faciant ubi ita non oportet, nec praeter- vellit, retrahat aliusmanum de superaltare ant. quani
inilianl quoJ facere debent. iuratores siii iurent, et cxeant in campum cum fu-
2. Si lalro de liberis personis fuerit hortus, post- slihus : et silatro victus fuerit, componat omnia un-
quam reprohatusfuerit invenlus secundum antiquam decumque rcprohatusfaclusfuerit , nisi forte eveniat
consuelu:lini'in [iudicetur. Si vero dictus fuerit latro ul dignus sit morte. El si aliusviclus fuerit qiiicon-
ct non fuerit coinpraehensus, qui euin conprobarc tra eum innocentem surrexcrit , sciat se mendatium
voluorit secundum legeni adprohare faciat; et si quis- dixisset, et quicquid iudicaverint hoc susteneal.
lihet per aliquam iram aliqucm dixerit latronem, si 4.De liheris hoininihus et ecclcsiaslicis aut fisca-
Iioc conprobare non potuerit, non credatur ' eis; et liniisubicumque reprohi invcntus fucrit, secundnm
si ipsc qui famosus est hoc iurare potuerit aut ad legem deiudicelur, cl anlcquam " p?r bononini honii-
iudiciumcxire, qualecumque melius videtur, ct plena num liberoruin leslimonium bonam fainam habcn-
fucrit discussio de illo facta, sine disciplina nihil pa- '^ tium reiu'obenlur.

VARIANTES LECTIONES.
' rcperint cod. '^
i. e. discrctione. ^ crcdat c. * i. e. exidoneare. " i. e. antea.

CAPITULA ECCLE51AST1CA (An. circ. 80V).

Duo hroc capitula in Codice hibl. regiK Monacensis olim Augustano a viro cl. Foringcr exscripta mecuin-
que communicata, anno hiiic assignanda censui, quod anni superioris mandalum de oratione dominica el
symbolo fidei discendis in eis renovetur. In Codice Ansegisi hilia indicem ct texUiin lihri tertii manu an- , ,

liqua leguntur inserta.

1. Episcopus in cuius parochia aliquis consistens tium canonice ad emendationem sive compositionem
aliquid iniuste ftccri!, semel ct bis, ct tcrcio si nc- ct ad penilentiam, ut Deo et ccclesiae quam lesit sa-

cesse, vocabil illum sua admonilione por suum nun- tijfaciat. Si aulein d-socxeril atoue contempserit eiui
 281 CODEX DiPLOMVTlCUS. — CAPITULAUiA. — An. 805. 282
adiiionliioji.M» el saliibeniniain inviiacioneni, feriat A cnlnm omnes discere conslringanlur. El si «luis ca
illum pasioraii virga, lioc est scnlenlia excomnnmi- nunc non lcneat, aul vapulel, aul ieiunel de onmi
cationis, et acomnumione sanclae ecclesiae onminm- polu exceplo aqua, usque dmn haec pl niler valeat.
que clirislianorum sit separalus usque ad congruam Et qui is!a consentirc noluerit, ad noslram praesen-
salisfactionem et dignam emcndationem. Quam ex- tiam dirigalur. Feminae vero aul fiagcllis aut ieiu-
communicalionem '
debet isdcm episcopus seniori il- niis " constringantur. Quod missi * nostri cum epi-
lius nolam facere ', el omnibus coepiscopis, ne eum scopis praevidcant ut ila pcrficiatur; el comites simi-
rccipianl usque ad dignam satisfaclionem. liter adinvant cpiscopis, si graliam nostram velinl
2. Symbolum et oralionem dominicam vel signa- habere. ad hoc constringere populum ut ista discaut.

YAKIANTES LECTIONES
' excommutionem c. ^ feccre c. ^ ieiunis c. * iussi. c.

CAPITULAIIE AQUiSGRANENSE (An. 805, vere, Aquis.).

Incdilum hucusque ex Cod. bihl. rcg. Paris. n. 4995, sa!C. ix, fol. 35 et Siexscnpsi, assignaviquc
anno 805, quo el Carohis rcx, iniperaloris seciuivocus, a palrc cum exerciUi in Hohrmiaiii missus esl, "t
ex capilulari proximc SLHiuentc fames valida exslilit ^. Capilula igitur ha^c missis rcliquis(iue qui Carolum
regcm sequi non jussi fuerant proceribus, qu* generaliter nola faccrenl, commissa suni.

Ilein alia cnpHida domni impcratoris. B 4. Si alicui dc illis hominiltns qui in ( xereiiu cx-
Capiluia qiiae volumus, ul episcopi ahbates et co- ire valcant, uiia cuin dilccto filio nosl.ro Karolo ess3
miles qui modo ad casam rcdeunt, per singula loca vidcnlur, aliqiiis ad casam malc feccril, aut in uxore
eoruin noia facianl et ohservare sluJcant, lam infra aut in domo, aut in aliis qiiiituslihet causis, ul ipsi
eorum parvochias el missaticos, scu ministeria '
co- malcfaclorcs comprehcnsi , et in cippo ct in carcere
lum eonvicinantium, qui in exercilu simul cum equi- faciant missi, ct siib custodia salvi iisqne (imn ad
voco noslro pcrrcxcnml. casam rcmeaverml conlra quos * illa iiiala fucra
1. Ut indigenlibiis adiuvare sludeant de annona, pcrpciraia.
iia ut fainis pcriculum non pcreant. 5. Dc laUonihus et malcfaclorihus hahcanl provi-

2. Ut medio mense Agusto cum excarritis homi- dentiam quanlum melius possunt, una eum iiiissis il-

nihus ad nos esse debeant, si antea iussio noslra ad lorum qui in exercitu sunl.

eos non pcrvenerit ^ pro aliqua necessitate. C. Ut per civitales monaslcna virorum ct puolla-
5. Ut oinnes praeparati sint ad Dei servilium, et rum commoncre faciant, iil omiics pie cl casle Dei
ad nostram ulilitatem, quando quidem missus aut scrvilio ccrtcnt viverc, cl eoium paiipcrcs ct fanii-
cpislola nostra venerit, ul statiin nobiscum vcnire lias iuxla possihilitatem mUrirc facianl.
facialis. G
VARIAINTES LECTIONES.
' niisteria c. * pcruenerint c. ^ remeaueauerint c. ^* deest in c.

mjJE.
n AnnoSOS, quo tertiam Carolus rexevpeditionem ex placito, scd postea landem, cum exMcitu missus
fecit, de faine non lcgitur; aiino 806 idcm rcx non esl.

CAPITULARE DUPLEX IN THEODONIS VILLA PROMULGATUM (An. 805, Dec.)

Magni momenti ediclum in convcntu ad Theodonis villam, nl)i imperntor mensihus Novembri et Dceemhri
anni 805 et Janiiario ac Fchruario scqiientibus morahatur, promiilgalum, primiim ab Amcrpachio ex Codiee
Tegernseensi,dcin(le a Sirmondo ct Haluzio viilgatiim est. Qutriim qiiidcm neiitri tanla quanta nohis suh'
sidia ad manus fucrunl; seilicet pneter Codiecsquibiis capiiularia Langohanlica exhibchliir, sancti Paiili,
Chisianum, Cavensem, Ambrosiamim, Florcntinuin, Lonihncnscm, Yindoiioii.nscm, Vcioncnscm, et cditio-
jies Muratorii et Balu/.ii 1. C. hihl. rcgi;e Paris., n. 4G"29, s;ve. ix. i h. C. biitl. duc;ilis CiicHerhylaiui' Cn-
:

dianus, sujc.ix. 2. C. hibl. reg. Paris. inier Siippl. Lit., n. 505 sigii;iliis, s;cc. ix. 2 b. C. bii>l. cjiisdciii ii. ilri.S
A,qiiiexsi!pcriore(lcsciipluscssevidetur, s;ec. x.5.C.bibl. (hicalisCiicilcrhyianicAugusticiis, s;cc. i\. i.C.biiil.
i-egi;e P;irisicnsis, n. 4995, s;cc.ix. 4.b. C.bihl. rcg. Moiiacciisis, oliiii Tcgcrnscciisis, sa-e. x. 5. C. l>il)l. ducali-J
Guelferbylan;e Blankenburgensis s;ec. x.G. C. hii)l.(iue;ilisC()lli;ni;c,s:cc. xi. 7. C. hibl. n"gi;c P;iiisicnsis iiitcr
Supplcinenla'L »lina,n.75, insignis, s;icc. x,quoeuiiiCo(!iccss;incliVi!icciiiii Mcilcnsis,V;ilic;imiscl .\;iv;iiriciisa
SirnioiidoetBahi7.ioafihihiticonsenliunt.C;eteramB;il!i/.iiiseiC()i!(l.Corbio!icnsictI>;iiisicnsi(iiosiro2)ususesl.
Iii fineexccipium hiijus capitiilaris duplcx, alierum Jessc cpiscopo Aiul)i;iiiciisi, iiiisso doit-'iiiic(), daiiim aiqiie

prinium a Bahizio ex Codice Paris. 4G2G, s;ec. x vulgatiim, ii!inc(|U" dcnuo anclorit;ile cjusdcm Codicis rcco-
gniliim, alicrum ;ilii ciiidam missi) daliiin nccdiiiii viilgaluiii ex (loiiicc hi!:!. rcg. Paris. i(i28, incnihr.. s;cc.
IX, vcl X, siib.ji( imiis. Qii;e vcro Baluzius pio allcra sccun:'.a' p;'.rlib Edi'i(iiie sislil, non ali;i cst (luani lcctio
Codicis 7 cl Mcllcnsis.
 CAROM MAGNI OPP. PARS I. SKCTIO miMA. 28i

AD TLOTONKM VILLAM FUIT DATUM liN AN.NO U IMPliUlI A.NTli KATALl!: IKJ.MIM '.

CAl-nXl.A INKH.^ .VIXCI.ESIAM A y. De laicis novilcr convorsis, ne anlequam suam

Baluzius ila habet. logcm plenitor vivcndo discant, ad alia **
nogolia
Ut inittanlur.
i, Oc iL-clioniljUS. . loclioiios iii ec-
closia (lislincto lo|i;anlur. 10. De dorelinqiientibus sociilum ; umnu e duohus
± Oo caiitu K "2. cantus (iiscalur,
Lll
eleganf, ut pleniter seciindum canonicain, aut secun-
ot socunduin ordinoni ot
iiioroin Uoinanao occlo-
diim regularem iuslitulionem vivere debeant.
siao fiat : ot ul ''
canlo- il. Desorvis propriis vel anciliis, ul non amplius
ros (lo MoUis roverlan- tun(Iantur\el voloiilur nisi seciindiim mensuram, ct
tur.
3. l>t' scril)is '*,
3. De scril)is ut vitiose
ubi ^ satis liat, et villae non sint dosolalae.

4. Do nolariis. non scribaiit. Ut unus- i± De congrcgationibns superfluis, iit nullalenus

(iuis(iueopisoopus ct ablia liant, sed lantos congregct quanlis consilium " darc
et singuli coniilos suuin
liolost.
notariuin haboant.
5. De divcrsis discipli- A. Do cacteris discipli- 13. "Dehisqui non fiunt secundiiin regulain pul-
nis occlosiae, ut sociin- sati, ut ''^
deinceps omciulentur '^elpulseiit secuiidum
(luin canonos vol regulain
rogulam.
liaiil.
G. D(; conipolo. 5.Do compoto, ut ve-
B 14. Ut infanlulae aelalis puaollae non velenlur,
7. a Do niodiciuali raciler discant omnos. J)^ anleqiiam illi elegere scianl (juid velint *'% salva ca-
arlo. niodioinali arto ut infan- '".
nonica auctorilate
tos liaiic discore niittan-
lur.
15. Ut laici '" non siiil praoposili inonachorum iu-
8. De aocclcsiis siiie 6. De eoclesiis sine ho- fra nienasleria, noc archidiaconi siiitlaici.
lionoro inancn(i!)us, ahs- nore inancnlilms, a!)scn!0 De
16. iucosiuosis, ut canonicae exaininenliir, el
({uo oiiiiiis ol luininariis ;
ofliciis el liiininariis, ot
nec propler alicuius amiciliam auidam relaxenlur,
ol, (lo liis qui dociuias su- do his (pii dociinrs (pii-
niiuu % el (io aoclosiis dom adsumunt cl do ec- quidam vero constringantur.
iKui curant aUari-
; et (l(! closiis non curant, ut
'''.
)»us, ut non suporflua siiit oinnimoilis emendetur. COMMUNITER AFXCLESIAE ET rOPUI.l
in accclesiis. Et do aUaribus, ul non 1. De pace. Ut omnes qui per aliqua scelora ei
suporflua sint in cccle-
siis.
robelies sunt, consiringanlur.
7. De nupcr venionti- 2. De iustitis aecclesiarum Dei, viduarum, orfa-
hiis ad nionastoriuni, ut norum, et pupillorum '", ut in publicis iudiciis non
priiiio discanl rogulain
dispiciantur clamanles "", sed diligenter audiantur.
anlo(iuam foras niittan-
tur ad minisloria, ct (luod C 5. De iustiliis regalibus ^^, ut pleniter fiant inqui-
noii vadant ad iudicia se- 'sitae.
cularia.
4-. De hoc si evenerit fames, clades, pestilentia,
8. ' De iis qui seculuin
rolinqiiunl propler servi- inaequalitas aeris, vel alia quidiscumque tribulatio,
tium domiiiicum iinpe- ut non expecletur edictum nostrum, sed statiin do-
diondum, ot tuiic nou- "
praecelur Dei niisericordiam. Et in praesenti anno
trum faciiinl ut unum :

e duobus oligant, aut plo- de famis inopia, ut suos quisque adiuvet prout po-
niter socundum canoni- test, el suam annonam noii niinis care vendat. Et ne
caiii, aul secundum regu- foris imperium nostrum " vendatur aliquid alimo-
lareni constitnlionoin vi-
niae.
vere doboant, aut servi-
liuni doniinicuni faciant. S. De armis infra patria non portandis, id est.

VATIIANTES LECTIONES.
haec inscriplio habetur in codd.l. el S. Vincenlii Mcttcnsis; coa. 4 naoet ; Incipit tertiiis capitularis;
^

codex 5 Capitulare dominioum dalum anno Doinini 806 ad Thoodonis villam anno imporii Karoli G. Titu-
:

hiin 11. Item Karoli de causis ecclesiasliois. ita i. 2. 2 b. 3. 4. 4 b. 5. 6. 7. in iionnujlis prima vox deest.
'^

' c. ut (iiscalur, et ul cantoros de Mellis rouorlanlur 7. * s. quod vilioso non scribant 2. 2 b. 5. 7. s.

ut non niciose scribant h b. " de d. d. disceiidis 7. de caeleris disciplinis -i b. ® ila 1. 4. absumunt 4 b.

adsiinmnt 2. assuiniint 2 b. Caput hoc Batuzius ex cod. Corbionensc et Bcnediclo II. 200 exscripsit.
"^

•*
alinea 1. ^ ut ot ibi 4
b. '" subsidiuin 5. " inter K. M. Langob. c. 141. Mur. '^ iit iion d. 4. _'^ re-
'^ veliiit, et nl pulsenlur s. e. sententia et a. edd. '" auotoritate, id est
liqua capitis omillunt 2. 2 b. 3. 5.
ante \xv aunos,e\coplo metu niortis aut raplns V. Yn. E. adiecto in Y. posteriori mann, nisi cumseiisu pa-
roiUum; quod et E. habei. ^'^ superadscripto noc clerici 1. " ita 1. 4. a:i omiios goiieraliter 2. 2 b. 3. 7.
iloiii Karoli goncralilor ail onines 5, itom capiliilaro G. "^ cod. 1. hic incisione facta duo capita numerat.
" aiidioiitos "l. 1 I). 4. ^" ila 2. 3. 4 b. 5. G. et Anseijisus domni imporatoris 1. 4. cf. infra cup. 10 el 15. i

*'
hic in cod. 7. caput aliv.d incipit. ^''
deesl 1.4.

NOTyE.
a In
Codice quo usus est Amerbachius Icgebatur D scriptam, cap. 8, et Monachum Sangallensem, lib. i,
%\\x\\>\w\{.tv'de medicinalin. Qiio oiiam niodolcgitur cap. II. \ita Alcuini de Sigullo presbytero agons,
iii voiori Exemplari rarisionsi. Bai.lz. ait eum Melas civitalem causa cantus dircctum fuissc.
^ ViJc \ilam Caioli Ma"ni ab inccrlo aucloic I>all'Z.
iJ83 CODEX DIPLOMATICUS. CAPITULASIIA. - An. 803. 286
sculis el, lanceis et loiicis. Et si faiilosus sit, di-;cu- A rulelilas proniiUnUir, iiisi iioljis et u!iicui<iiie proprio
liatur (uncquisednol)us conlntrius sil ul pacali siiit ; seniore ad ^" nostram utililalem et sui scnioris ; ec-
et dislringantur ad paceiii, etiauisi nolucrint. Et si ct'plo his sacranienlis quae iusle secundum h gem
aliter pacificare nolunl, adducanlur in nostrain piae- aUeri .ib allero debenlnr ^'. Et infantis qui anlea non
sentiani. El &i aUerum
aliquis post paciiicalionem potuerunt propter iuvenalem aelatem iurarc, niodu
occiderit, conponat illuin ', et inanum quam periu- lideliialeni nouis ^'^
repromittant.
ravit ' perdal, et insuper bannum doniinicuin solval. 10. De conspiialionibiis vero quicumque faceic
[Et ut servi iaiiceas non porleii!, ot (jui iiiveiilus pracsumseril, et sacrainciito quamcumquae coiispi-
fueril post bannuin, Iiasla frangatur iii dorso eius ^] rationem firm.iverint, ut triplici ralione iudicenlur.
G. {Supra, coL 2Go.) Dc armatura in exercitu, sic- Primo, ut ubicumtiue aliqiiid mahim per hoc pei-pe-
ut iam antea in alio capilulare commendavimus, iralum fuit, auclores facti interntienlur ; aiiiulores
ita serveiur. Et insuper omnis -liomo do duodeciiii vero eorum singuU alter ab aUero flageilciihir, et
mansus bruneam habeal. Qui vero bruniam Iiabens nares sibi invicem praeciJant. Ubi voo nibil niali
et eam sccum noii luUerit, omiie bencritium cum
pcrpetratum est, similiter qiiidem inler se flagellen
briinia pariter perdat.
tiir, et capillos sibi vicissim detundant. Si vero pcr
De negoliatoribus qiii partibus Sdavorum ct
7. l^ dextras aliqua conspiratio firmala fuerit, si libcri

Avarorum pergunt, quousquc procederae cum siiis '

sunl, aut iurent cum idoncis iuraloribus lioc pro
negotiis debeant, id est partilius Saxoniae usque ad nialum non fecisse, aut si faccre non potuerint, suam
^
Bardaenowic " «, ubi praevideat Ilredi ; et ad Sclielza legcin conponant; si vero servi sunt, flagellcnlur. Et
* ^, ubi Madalgaudus * praevideat; ct ad Maga lo- ul de caetero in regno " nostro nuUa huiusmodi con-
burg praevidcat Aito *. Et ad Espesfurl '" <=
praevi- spiralio fiat, n(!C per sacramcntuin nec sine sacrr.»
/ieal Madalgaudiis et ad Ilalazstat ", ^ praevidcat mento.
ilein Madalgaudus '^ Ad Foracheim '^ ^, etad Breeiu- 11. De periuriis, ul caveanlur, et non adminanlur
berga '\ et ad Piagenisburg praevideat Audulfus '^ et tesles ad iuramenlum anlequam disculianUir. El si

ad Lauriacum "^ f Warnarius ". Et ut ariiia el bru- aliler discuti non possiiit, separeniur ab invicem, ct

nias uon ducant ad venundandum. Quod si inveu:i singulariter inquirantur. Et non solum accusatorfm
fuerinl porlantes, ul omnis substanlia eortim aufera- Iic«at lesles eUgere, abseii:e suo causatore -'*.
Et om-
lur ab eis, diniidia quiJem jiars parlibus palalii, alia niiio nuUus, nisi ieiunus, a.I iuramcntum vel ad te-
vero medietas inter '* missum el inventorem divida- slimonium admillatur. Et iUe qui ad testimonium
lur. adducitur, si rcfulatiir, dical ille qui eum refulal e(
8. De clamatoribus vcl caiisedicis qui nec iuditium C probct, (piare iUum rccipere nolet. Et de ipso pago,
scabinorum adquiescCFe nec blasfemare volunt, an- non de altcro, tesles clegantnr, nisi forle longius
tiqua consue;udo servetur, id cst ut in custodia re- cxjra coniitalum caiisa sil inquireiida. Et si quis
chidanlur donec uniim e duobus faiiant. Et si ad convinclus fuerit periuiii, maiuim '^'
perdat, aut re-
palaiium pro hac re postca reclamaverint, et Utteras dimal.
detullerint, non quidem eis credatur, nec tanien in 12. De advocatis, id est, ul pravi advocati, vicc-
carcere ponantur; sed cum cuslodia et cum ipsis domiiii, vicarii, et centenarii loOantur, ct talcs cli-
litleris pariter ad palatium noslrum remittantur, ut gantur quales ct scianl " t velint iusle causas discer-

ibi discutiantur sicut (Ugnuin est ". nere et terininarc. El si comcspravus inventus fucrit

. De iiiramenlo, ut nulli alteri pcr sacramcntum nobis nunlietur.

VARIANTES LECTIONES
* se defen lendo fecerit, si vero aliter omnem substantiani suam araittat, et Vn, Est.
i. si * per
qiiam
iiirauit absquc ulla ifidemptione p. s. e< Bened. 1, 247, JI, 271. ^ iln 5 ct Bened. II, cc. * decst
\.
\ b. bardaenouuio 1. bardenuui 2. bardanuuih 2 b. banlcnuuih 3. bardouuicli.i. bardenuiiicli f». p:ir-
**

teiuniiuili 4 b 0. " ledi 1. bcredi 4. aiethi 5. hcrelus i b. ' sedzela 1. schzela 1 b. hcredilaskaesl.i
2. bredi et ad sclesla 2 b. skaesla 5. (dcest 4.) kesla 5. skerba G. scbesla B(d. skesba 4 b. * madal-

'"
giis 2. madalgoz i?rt/. " haito 2. hatto 2 b. at!o -4. S. Iiatlo 3. G. Bid. herpesfur i. erpisAirl 2. 5. her-
bisfisrt 1 b. eipesford 2 b. aipcsfrud 4. hernesfurt 5. fer()f(L'sfur G. " alaraestat 1. alelat 1 b. halazslad
''
2. 5. alazslad 2 b. halastat 4. chalazstat 5. altigcstat G. aluesslat 4 b. et ad li. p. i. M. desunl \n edhis.
'^ forai!.!)eain 1. forachim 4. furcham 1 b. foracbmirin 2 b. foranilieim 4 b. ''breberg 1. breeiDbercg 1 b.
'^ aottiUtis '" luuriago 1 b. lauoriaciiin 5. "*
beiebeiiibcrg 2 b. i. coMMlem et iiiven-
5. '^ werinheri 4
b.
loreii) diuiiiatur et iiilcr iamdictuin missiim 7. '^ ct si iiidiculum portat dc curte, iion millatur
in carce-
rem, setl siib ciistodia ciim ipso iiidiculo mittatur ad curlcni 7. s. et 1. 4. rcHquu cdpitis desunt i. -'* '^^

i b. 4. 4 b. G. fO(/t'.i 4. liinien in finc capiluUiris liaec addil : Dc bis (pii lui;c infan:es Aicrunt, iit alii tiiii iioii
iiiravenmt, (idelitalcm domni iiiipcratoiis et siios infaulcs iuodo iurcii!. \ide infr.i, coL 21K) E.xccrptnni co-
rt i(;is 4G28 ca/). G. vocem reccpi cx cod. S. Pauli. " ii!i|icrio i. riiiiio 2 .3. rcgi.o 2 !>. 4. i b. 5. G^
'''^

ct cod. S. Vanli cl Beiietl. i, 251. II. 27G. V. snprn cap. 5, et infra cap. 15." *''
accusalcre 1. 1 b.
9 b. V. M. ''" Perdal maiiuiii si se scieiite fecerit aut redimal, id est widiigild iribual si nescicns fccil.
V. V. Vn. E. " e. qui beiie sciant C. S. Pauli.
NOT^E
Bardowick. '• Propc Bambergam.
1' Sili!^-cl 111 tlticalu Lunebur!^ f"
Eorchheiiu.
f Kilurl. ' Lorcli propc Ens.
 :

287 CAUOLl MAONI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 288

13. Do loloncis placol iiolus, ut luUiqua cl iusla A inlegris '^, cahallis, jiovcs, vaccis, vci :i!io pcculiir
tclonea a ncgolialoriiius cxigaulur, lain dc poulilius cl uxorcs vel infantcs non (iant dispoliati pro hac ris

f|uani cl (lc navlgiis scu nicrcalis. iSova vcro scu iniu- de cortun vcstimcnlis, acci|)iant " lcgittimum lierr

sla, ul)i vc! runes tenduntur, vel cuin navi!)iis suli banii.im, id csl liliras trcs. Qui vcro non habuerint
ponti!)us Iransilur, scu cl liis similia, in (iui!)us niil- amplius iti ssiprascripto |)ra(>cio valcnte nisi libras
luin adiuloriiiin itcranliljus pracstatur, ut non exi- trcs, solidi triginla ab co exigantur, iil cst, libia cr
gantur. Simililer ctiain ncc de liis qui sine ncgo- dimidia ''. Qiii aiilcin non habucril amplius nisi
tiandi causa substantiam suani dc una doino sua ad duas libras, solidi dccein. Si vcro una habuerit, so-

aliam ducunf, aut ad palatium, aut in excrcitum. Si lidi quinquc, ila ul ileriim se Yaleat praeparare ai
'
quid vero fucrit unde dubltetur, ad proximuin pla- Dci servilium ct noslram ulilitatcm. Et noslri niissi
citiim noslrum quod cum ipsis niissis liabituri su- cavcanl et diligenlcr iniiiiirant, ne pcr aliquod ma-
nius, intcrrogctur. him ingcniiim siibtrahaiit nostram iuslitiam, alteri

J i. Dc fiigilivis clericis sive laicis, vei eiiam fcnii- tradcndo aiit commcndando.
nis, sicul iam in alio capitulare pfaecepimus {Snpra, 20. Census rcgalis undccumque legittime cxicbat,.
col. •257, c. 2), ila servelur. voliiinus ul indc solvatur, shc de propiia pcrsona
15. I)c libcris '^
hominibus ^ qui ad scrvi:ium Dci ^^ bominis, sive de rcbus.
so Iradcrc volcnt, ut prius boc non faiianl quam a 21. De ralroiiibus, sicut iam antca in aUo » capi-
no!)is lic:'n!i;un * p:)Sluicni. IIoc i.ico, quia aiidiviiniis tulare conmiendavimus, ita mancat.
aiiquos cx illis non lam causa devolionis, quam ex- 22. De liberis hominibus qiii uxores fiscalinas re-
crcilu seii alia funccione regali fugientlo, quosdam gias, cl feminis liberis (piac bomines similiter fisca-

vcro cupidiLalis causa ab his qiu res illorum concupe- linos regios accipiunt, ut non de heredilate paren-
sctmt, circumvcntos audivinius, et hoc ideo lleri tiim Ycl de qua causa siia quaercnda, nec de tcsli-

pi'()hi!)cmiis. nionio pro hac rc al)icianlur; se.l talis etiam nobis

IG. De oppressione pauperum liberorum hominum, in ac causa honor serveiur, qualis el anteccssoribus

ut non fiant a polentioribus pcr aliquod malum in- nostris regibus vcl imperatoribus servalus csse co-
gnoscitur '".
gonium contra iusliliam onpressi, ila ul coacti res
eorum vcndanl aut trauanl. Ideo hacc ct supra ct Codcx 5 ita perglt

liic de liberis hominibus (liximiis, ne fortc parenles 23. YoUimus, ct ita missis noslris mandare pre-
contra iustitiam fianl exhereditati, ct rcgale obse- cepimus, ul in aeclcsiis libri canonici veraces ha-
qiKum minualur, cl ipsi hercdcs propter indigcnliam beanUir, sicut iam in alio capi:ularo(SH;;rfl,co/. 237
^
mcndici vcl lalroncs seu malcfaclorcs eniliantur. Et senius
c. 7) sepi mandavimus.
ai sacpius non fiant manniti aj placita '',
nisi sicul in 24. Ul laici symboluin ct orationcin dominicam
alio capitularc praccopimus (Supra, col. 245, c. 14, plcnilcrdiscant. Comitesquoque elc^nlenariiel cetcri
24(5, c. 21, 2G1, c. 20), ila scrvetur. nobiles viri legem suam pleniter discanl, sicul in ajio
17. De ecclesiis seu sanclis noviler sinc auctori- loco decrctum est {Supra, col. 21)2, c. 4, 249, c. II).
tatc invenlis, nisi cpiscopo probanlc '^
ininimc vcne- Praecipimus autem niissis nostris, uL ea quaeamiihis
renlur : salva ctiam de hoc et dc onmibus ccclesiis iam annis per capiudarios noslros in lolo regno no-
canonica auclori;atc. slro mandavimus agere, ilisccre, observare, vel in
18 *. De falsis monelis, quia in mullis locis con- consuetudine habcrc, ut haec omnia nunc diligenter
Ira iusLitiam et contra edictuni fiunt, volumus ut inquirant, et omnino innovarc a 1 servi iuin Dci ct
nullo alio loco monela sit, nisi in palatio nostro, nisi ad utilitalcm n;)Strain, vcl.ad omnium chrislianoriim
rorle itcium a nobis aliter fiieril ordinatuin. Illi
^
hominiim profectum innovare sUiilcant, et quanlum
tamen denarii qui modo monelaU sunt, si pensantes Domino donanle prevalcnt, ad perfcctum usqtjc pcr-
et meri fuerint, habeantur. ducant ct nobis omnino annunticnt, quis inde ccr-
;

Dc hcribanno
49. volumus, ut missi '">
nostri lioc ]) tamcn bonum hoc adimplerc habuisset, ut a Deo et
anno " fideliter exactare debeant absqtie uliius p r- a nobis gratuin habcat. Qui autcm ncglegcns inde
sonae gratia, blandiliae, seu terrore, secundum ius- fucrit, tal m disciplinam percipiat, qiialcm talis sit
sionem noslram id est, ut de homine habente libras
; conlcmplor percipcre dignus, ila ul ccleri inetum
sex in auro, in argento, bruncis, acraincnto, pannis habeant amplius.
VARIANTES LECTIONES.
Ilacc omissa in Ansegiso.
' "
diuersis C. S. Piiuli. ^ h. non coniiigalis V. Vn. E. deest 1. 1 b. 4. '-

'
p. si vero coniugati sunt ut vir et iixor, non fiat boe sine conscnsu cpiscopi, V. Vn. E. ^ i\d
p. dccst
1. 1 b. 4. ' pro!)atil. * caput dccsl I b. Ilacc desu^it in Auscgiso. '"
agr(!!)aiino 4. harilianno 3.
'*

aribanno G. hercbai.no 1 b. ariiiaiino C. S. Panli. " dcest C. S. P. Ansccjis III. 14 ct Bcned. 1. 258. II. 285.
" dccst iii codd. A. V. Vn. E. Mur. '^ accipial
1 b. 4. 5. ''
id e. I. et d. (idcst in 1. I b. 4. 4 b. et
C. S. P. decst in reiiquis. '^
cognoscitiir. Dco gracias 4b. Scriuuntur ibi capp. 13. 14. el 15. siinodi Rliis'-
paccnsis ; eadcm in Cothano {fortasse el in Mutincnsi ubi cap. 25 lcifitur. v. Muxat. c. 105) pro continuatione
Capilularis liabila, nunicris XXIII. II II. V. praelixis subiiciuntur. XX XX
NOTyE.
a Vidc capituiarc dc latronibus, supra 279.
col.
 «89 CODEX DIPLO.IATICUS. CAPITULARIA. — An. £05. 290
« Excnrpsu capiluli ilomuo impcratorh Kitroli, qucm A Exccr])tum capitularis misso cuidam domiuico dulum.
b lcsse cpiscapus cx ordindliouc ipsius uuiiusti sc-
cum detulit ad omnibus liominlbus notum [ucicn-
dum.
Cap. 1. De laiois novilor convcrsis, no anlco.uam
siiiiin iogem pleniter viveado discant. ad alia m-yoiiu
niillantur.
'•2. Ut laici non sint praeposili monachorum in nio-
nasterio, ne arcliitli.iconi s;nt laici.
3. De iusliiiis aecclesiarum Dei, viduarum, orplia-
norum, piipillorum, ut in publicis iutiiciis non liispi-
cianlur audienles, sed diligenler audianlur.
4. De iuslitiis domni imperaloris, ulpleniter fianl C;'p. 1. dc iiisliliis rogidibus, ut pbMiitcr fianl in-
inquisitao. qui^swas.
5. De hoc si evenerit fames, clades, pos!ilon!ia, 2. Do hocevenit fiunes, clados aul inaoqiialitiss
si

inaoquahtas aeris, vel aHa qualiscunque triltulalio, aeris, vel alia

ut non oxpoctelur aediclum noslrum, sod statim de-
procolur D,'i mis 'ricordia. El in praosonti anno de
famis inopia, ul suos aiiiuvot proui polesl, et suam
annonam non nimis care vondal. El ne foras impe-
rium vendatur aliquid alimonia.
G. De armis infra pairia non porlandis, id est,
scutis, el lancois, ot loricis. Et si faidosus sil, dis-
culiatur tunc quis e duol>iis conrarius sit ul pagali
sinl, et distringanlur ad pacom, eiiamsi noluorinl.
Et si alilor pacilioare nolunl atiducaniur in no-
, rinl. Et si aliter pacillcare iiobint, adducanlur in
stram praesonliam. Et si aliquis posl pacilicalionom
alterum occiderit componat illum
, et manum
quam periuravil perdal, cl insuper bannum domini-
cum.
De armalura in exorcilu, sicut iam antoa in
7.
aHo capitulare commondavinuis ita servelur. Et in-
super omnis liomo duodocim niansis bruniam ha-
beal. Qui voro bruniam halions, et oam socum non
lulerit, omn^m boneticium cum
dat.
8. De ch^matoribns vel causedicis qui iuJicium
scabinilioium adquiescere, blaspliemare volunl, an-
liqua consuoludo sorvotur, id est, ut in cusSodia re-
chulanlur donoc unusn ac duobus facianl. Et si ad
palalium pro hac re poslea roclamaverin!, el lilteris
detulerin;, nunquam eis credaiur, nec lamen in car-
cere ponaiur, sed cum custodia et cuin ipsis lilteris
ad palalium noslrum remittantur, ut iLi disculian-
tur sicut uignum est.
9. Do iuramento, ul nulli alteri per sacrainenlum
fidoliias pormittalur, iiisi nobis et unicuique proprio
seniore ad noslram utilitatom el sui senioris. Ex-
ceplo his sacramoniis quae iusle secundum legem al-
leri ab aliero debetur.
B anouain non nimiscaro vindat. Et ne foris imperium
, tionom alloram occidil conponat illiim , et maiuim
brunia pariler pcr-
Q antiqna consuotudo sorvotur, iJ osl ut in cusiodia
qualiscuint|ue tribulalio, ul non ex-
poclelur edictum nostrum, sod stalim deprooolur
Doi misericordia. El in praosonlo annum de famis
inopia, ul umisquisque adiuvet prout potost, el siiam
noslrum vondaliir alimonia.
5. De armis infra palriam non portonlur, id est
sciitiset lanceis ot luricas. Si faidosiis qui sis, discu-
cialiir tunc ([uis duobiis quis coiilraiius sil ul pa-
caii liant, ot distringatur ad paoom ctiamsi noluo-
nostram praosonci.un. Et si alicuiiis pitosl p:;oiiloa-
quain periuret perdat, et insupor bahimm dominicuin
solval.
4. Do armalura exorcilu sicut aiitoa in alico ca-
in
piuibtre coir.mondavimus ita serveiur. Et insupor
oiiinis bomo de duodocim mansis briinicam haboat
Qui V 10 bniiiicain habons el socum non tuLril, oin-
nis benclicium L. cum brunia pcrdet,
6. Do clamatoribus vel causedicis qui iudiciiim
scabiniorum adqiiioscore nec blaspliemare vokinl,
rocludatur iioc umim e diiobus fianl. El, si ad pala-
liiim pro h;ic re iv chimaverit, et littoiis dolulloril,
numquid esl eis crodatur, nectamon oum in carcoro
poiialur, sed cuin cus'i.odia et ipsis lilteris pari:or ad
pabtlium nostrum remiu.anlur, ul ibi discuciaiitiir ut
dignum cst.
G. De iuramento, ut nulli alleri per sacramonlum
fidolilas promittatur, nisi nobis ct unicuiquo pro-
piio seniori ad nostram utilitatein et sui sonioris,
excoplo bis sacramonlis quae iusle socundum logem
alleri ab alloro dobet et infantes qui anioa non po-
;

luoruiU proj.',er iiivcnilem aelatein iurxtre, modo fide-

liter ropromittant.
10. Do conspiraiionibus vero, quicunque facere
praesuinpsorin!,et sacranienlo quacun^iue conspira-
lione nrmaverint ut Iriplici ratione iudicentur.
,

Prinio, ubicuiique aliquod malum perpetraium fuit,

auclores facii intorlicianlur. Auiliioris vero oorum
singuli alieri ab altero llagollantur, el nares sibi in-

NOTyE.
n Sic tunc dicebant pro
exccrptum. Glossarinm ve- D lior, in Codice Aloxandri Petavii sonaloris Parisieii-
lus in codice 1197 biblioth. regi«, excerpta, excarpsa. sis, ut fidom facit Androas Diiobcsiiius, (oin. I, pag.
Yet. Cod. Eccl. Lugd.Saxonicis scriptus
lilteris : 1'2^2 : « Excarpsiim de chi'onica Greg. opisc. Thoio-
< Excarpsum ex liluo sancti Hioronymi prosbyteri
in naci. » Vide tom. IV Analect. Mabili., pag. 509. Ba-
ftxplanatione Esai;c piophot*. » Itoin ibid. « Excar-
LLZ.
psum ex libro B. Grogorii pap;c in Iliozochiel pro- ^Episcopus Ambianensis, cujiis crebra passni est
pheta. » \clus Marlvrolog. ms « Explicit Mar. ex-
:
niemoiia por illas lompes!a'es. Jnannos Cordosiiis,
carpsum.t In fronto Cod. Thoodos. luec logunlur in canonicus Lemoviconsis odidit cpislolam ojus atl
,
vet. Cod, ins. amplissifni viri Ilioron.
Bignonii « Sub : presbytoios dioocosis Ambianonsis, (|uam nonnulli
leinpore Alarici rogis Gothoruin fuil data sonlonlia
voliint ab eo scripiam esso quo tomptuc logalionoiu
V Iibros loguin, (pii in horario rogis ciant
retrusi, obibat apud Ironein im|)oratiicom CoiH!anlinop(di-
excarsum exomnilms libris fuilconscriptum in unum tanam, id osl amio 802. Voriim ogo oxisiimo dalam
yobimon. » Apud Lambocium, lib. u Commeiit. de illam ossc amio 811, (piod maiiifoslum sit oa conli-
bifdiotheca Yindobonensi. pag. 854, monlio llt ve- nori rosponsionom ad qiKoslionos (iiias tiim Carolus
leris cbronicims. bihliothecie imporatorijB qui bunc Magniis imporalor proposuit univorsis opi-Hopis ro-
tilulum habot « Escarpsum de
:
chronica Greguin gni sui. Doposilus taiuiom esl ab episcopaiu auno
episc. Taoronachi. » Idem erat titulus, sed emenda-
851. Ii).
 ;

201 CAROr.l M.VGM OIM>. l>AliS I. SECTIO PUIMA. 2*)2

viccMTi pTa("cM;)n(. llhi voro nirhil m;ilinn porp,'^li:i-

linn osl, simirn.ci' inlcr si' llni^cllanlur, cl pilos sihi
vicissiin (lcUinilanL Si vcro por dexlrns nliipia con-
spiralio finnala lucril., si lihcri sinil, aul inrenl cmn
iiloncis iuralorihiis iioc pro niaio non fecissc ; aiu
si lacere non poiiicrinl, snam i;;gc:n coniponanl. Si
vcro servi siinl, nai',(^llaniiir. El ul do caei.ei'0 iii iiu
perio noslro niilla hiiiusnioJi conspiralio fial, nec
per sacraineuUiin, nec siue sacrarncnlo.
11. De periiiriis, iil caveaninr, el nonammillanMir 7. a Dc
periiiriis ul, cavcanliir, cl nnn admittnniiir
lcsles ad iiiraineiiium aiil.t-([nain (iisculianl. El si ali- testes jiirameutum aiitcqnain discutiant. Et si ali-
ai!

ler discnli iiou p>ssint, separeninr ah invicem, cl ler disciili non pDssinl, sep.mMitur ah invicem,
ct
singnlariler in(]niranl.iir. El non soluin acciisaLorc li- singularitcr iiiquiranair. Et no solum accusaiore i

ceriesles cligfre, ahsenlc suo accusalore. El omnino licel testcs cligere, ahsenle sno acciisalore. Et om-
nnlliis, nisi ieiuuus, ad iurainenlnm vel ad lcslimo- nino niiUus, nisi*iciiiuus, ad iiiramentum vel ad tesli-
niuin admiUalur. Et ille qni ad lcsliinonium addu- moniuin admittalur. Et ille qiii ad testimonium ad-
ciliir, si refutalur, dical ille qui euin refulal ct pr.i- ducitur, si rcfnlaliir, dical ille qui cum refulat et
bat quare illum rccipere nollet. El de ipso pago, non probal qnare illum rccip^ rc nollet. Et de ipso pago,
dealleio, tcslcs eligantur, nisi forle longius exlra non de altero tesles cliganlur, nisi forte lonanis
,

comitatum causa sit inquirenda. Et si quis convictus n exlra comiiatuin causa sit inquirenda. Et si qiiis
fucril pcriurii, manum perdat aut rcdimal. couviclus fucrit perjurii, manum perdal aut redi-
12. De advocalis, id est, ut pravi advocati, vice- mai.
domini, vicarii, ct cenlenarii tollantur, et lalcs eli-
ganlur quales sciant cl vel iusle causas discernere et
determinare. Et si comcs pravus invenlus fucrit,
nobis nunlietur.
8. De liberis hominibus qui ad serviliiim Dei se
tradere volenl ut prius hoc non fatiant quam a
,

nobis liccnliain postulent. lloc ideo, quia audivimus

aliquos ex illis non tam causa devotionis, quam cxer-
cilu seu alia funccione regali fugiendo, quosdam vero
cupidilatis causa ab bis qiii res illorumconcupescnnt,
circumventos audivimus, et hoc ideo ficri probibe-
nms.
13. De oppressiouc paupcrum liberoriim omninm,
nt non faciant a potcntioribiis per aliqiiod nialuin
ingenium contra iustitiam ol)pressi, ita ul peracti
res eorum Ycndant aut tradaut. Ideo bacc supra et
hic de liheris bominibus diximus, ne forle parenles
contra iustiiiam faciant, ct hereditali, et regale ob-
scquium minuatur et ipii bcredcs propter indi-
,

gentiam menuaces vel lairones scu malef. ctores

cnicianlur. Et ut saepius non fiant manniti nisi ;

sicnt in alio capitulare praecipimns, ita s.:!rvelur.

li. Census regalis nmlecunqiie legitime cxiebant,
voluinus nt inJc solvalur, sivc de propria persona
hominis, sive de rebiis.
15. De latronihus, siciit iam antca in alio capitu-
lare commendavimus, ita maneat.
16. De liheris bominibus qui nxorcs fiscalinas r,> 9. De liberis bominihus qui uxores liscalinas rc-
gias, el fcminas liheras qui homines fiscalinos regios gias, et feminas liberas <[ui homines fiscalinos regios
acciniunt, ut de heredilate, vel de causa sua quae- accipiunt, ut de heredilate, vel de causa sua quae-
renda, nec de testimonio pro hajc re abiciantur , sed renda, nec de tesiimonio pro hac re abicianlur
talis etiam nohis in hac causa servelur, qualiset an- sed talis ctiain nobis bonor in hac causa servetur
lecessoribus nostris regibus vcl imperatoribus serva- qualis et antecessoribus nostris regibus vel impera-
lum esse cognovimus. toribus servalum esse cognovinius.

a Capita 7, 8, 9 non observata Couicis scriplione cdimus

CAPHULA MISSORUM DOMINIGOUUM (An. 808).

Yiri olim doctissimi Marlcne ct Durand, tomo YII veterum Scriptorum et Monumenlorum, pag. 12, cx
Cod. ms. Andagincnsis monaslerii sa'c. x, capitulare boc per missos Caroli Magni promulgalum priini evul-
gaverunt. Ascrihcndum cral annis imperii cumque in capilulari snperiore Tbeodonis villa, dato capite hu-
;

cusque inedito 21, missis pr.ccipiatnr, ut ca qiiu' impcralor a inuli is jam annis por capitularios snos in toio
regno mandavcril agere, discere, observare, vel in consuctudine baberc, hxc omnia nunc diligcntcr iiiqui-
rant et innovare studeant, legalio Adalhardi abbalis Corbeiensis, Fnlradi ahbatis sancti Quintini, IJnrocbi
el Hrocculfi, quorum uterque in breviario Caroli Magni oecurril, ad primos anni 806 menses rcferenda csse
videtur.

I)iligendonohis in Domino illo comiti Hadalbardus, D Non incognilum bonitati vestrae, qualiter domniis

Fuiradus, U-nrocus seu Ilrocculfus ', missi domni imperalor in islis parlibiis iniunclam nobis liabuit
imperatoris, in Domino salutem. legationcm suam, Radoni scilicet FuU-ado ct Unroco,

YARIANTES LECTIONES.
«
ita corvexi ; Martcnc rdit. S;:M;rvOCCi"i.Fts.
 293 CODEK DIPLOMATICUS. — CAPITULAUIA. Ax. 806.

ul nos quanlnm valuisscnins el Dci ct suani volnn- A 2. Diindo ul inslilias ccelosiarum, vichiarnm, orla-
lalcm iu ipsa lcgationc agerc dcccrlaremns. Scd qnia norum , et reliquornm omnium sinc nllo nialo ingc-

modo Rado cx parie infirmalns esl, el hac vice in nio et sine ullo ininsto prelio vel sine nlla dilalione
ipsa Icgalione secnndum quod necesse est iie noli ant non nccessaria mora '
pleniler ct inrcpreiiensi-
polest ,
plaenit domni imperatori ul AdaUiardiiin et biliter et iiisle ac rccte per omnia facliti*, rive ad
liroeeulfum iu supradicta legatione adinngere!, qna- vos ipsos sivc ad iuniores vestros seu ad qnemcum-
liler omnesp-iriler secnndum quod tuni ralio permit- que homincm perlinct, ut exinde et ;q)ud Deiim mer-
lil vel necessitas docel, sicut praediclnm cst ad D.'i ccdem et apud dominum noslrum bonam rccipialis
ct snam voluntatcm peragendam decerlando labort- relribujionem.
inns. Nos igilur in ipsa legatione '
posili, idci.-^o ad 5. Deinde ut quicnmqne vobis rebelles ant inobc-
vos lianc direximus epislolam, ut voLis et ex parte dientes fucrint et vobis nec secundum iustitiam au-
domni imperatoris iuberennis Ct ex nostra partc cx- scuUare voluerint , inbreviatc illos quanticumquo
hortando precaremnr, ut de omni re qnanlmai ad fuerint, ct ant antea si neccsse fuerit remandatc, ant
ministerium vcstrum pertinet, lam cx his quae ad nobis ipsis cnm insimul fuerimus dicitc, nt cxinde
Dei cultum, qnamque cx his quae ad domiiii ' nosJri
secundum quod dominus nostcr commendatum habel
servidum seu ad chrisliani popiili salvalionem vel B
f,n,,mm|jj
cnstodiam pcrlinent , lotis viribus agere slndealis.
4. Deinde nt hoc ccriissimc providcalis, si aliquid
Praeccplum esl enim nobis ' cmnino ct omnibns re-
est de omni illo mandalo sive secnndum Deum, sive
liquis niissis a domino noslro, nt medio Apreli ci
seciindum saeciilum, qiiod vobis domni noslri aut
veraciter renuncicmns ,
qnid in regno sno cx his
scribcndo aut dicendo ccmmendatum est " dubitetis,
quae ipse in istis annis per missos suos fieri insyit
ut celeriler missuin vestrum bene intelligentem ad
factum sit, vel quid dimissum sit ; ut facientibus
nostras personas mittatis, qualiter omnia et bcne in-
gratias condignas reddal, ct non facientibus secun-
lelligatis cl adiuvante Domino bcne perficiatis.
dum quod ei placet increpationes mcritas repciuiat.
Et qnid plura vobis deinde dicere possumus ? Non 5. Deinde observate etiam valde, ne aut vos ipsi

vult omnino, nisi nt sic adimplclnm nuncienins ant aliqnis, quanlum vos praeviderc poieslis, in ve-
ci

sicut iussil, et quid exiiide dimissum sit, et per cuius stro ministerio in hoc malo ingenio deprehensus fial,

ut dicatis Tacetc, tacele donec illi missi Irausear.t,

negligentiam dimissura sit. ^iunc autcm admonemns :

et postea faciamus nobis invicem instilias ! et per il-

ul capilularia vestra relegaiis, et quaeque vobis per
verha commcndata sunt
lam occasionem ipsae iustitiae aut remaneant, aut
recolatis, et lale exinde
scd magis ccrtate, ut ante faclae
el apud Deum G
certe tarde fiant
cerlamen habere sludea:is, pro quo ;

mercedcm el apud ipsuin magnum Dominum nosirum fiant quam nos veniamus ad vos.

condignam retribulionem suscipialis. 0. Nam si tale aliquod malum ingcnium intcr vos

i. Priuio igiiur inler celcra praecipimus etadmo- fiictum fuerit, aut si ipsae iusliliae quas sine nobis
nemus, ut tam vos ipsi quamque omnes iuniores seu facerc poteslis, aut per negligenliam ant per maii-
pagcnses veslri episcopo veslro hoc praesenli scu pcr tiam (amdiu retraclae fuerint donec nos veniamns,
missum siium mandanti per omnia quanlum ad ,
scialis ccrlissime quod grandem contra vos rationcm
suum minislerium perlinet, obedientes siti>, et nul- habcbimus.
lam cxinde negligentiam habcatis ; deinde et de 7. Dcinde ut istam epistolam ct saepius Icgatis et
instiliis dorani imperatoris, sccundum qnod vohis vel bene salvam faciatis, nl ipsamtcr nos et vos in tesli-
scriptum vel verbis est diclum, lale certamen ha- moniuni sit, utrum sie faclnm habeatis sicut ibi scri-
bealis, sicul vos exinde debilores esse cognosci- pLum est, aut non habeatis.
tis.

VArjArNTES LECTIONES.
* ttncorrexi ; lecl\one M. Vlomni... domno ii/. ^vobisJt/. *ora3/

CAPITULA rnESBYTEllORUM.

Prodicrnnt primo ex Codice Andaginensi scec. x, in Marlene el Durand Ampliss. Coll., l. \TS, post Adal-
hardi et reliquorum missorum capiliila.

D feminam adiie permitlat; qiiod si feceritposl haec,

*. Sicut sancta synodns Nicaena intcrdicil, nuHus sciat se honore episcopatus ' deponi quia hav'c fre-
;

umquain presbyter in ilomo sua habitare secuin pcr- quentcr secimdum canonice inslitulionem prohibui-
niillat mulierem extraneam, preter matrein el soro- mus, et pleniter a presbytcris obscrvaium non fuit.
rem adquc amilam vel materteram, vel eliam sccre- Ideoque praecipimus nl qui gradum honoris sni rc-
lum cubiciili vel cellario nallus prcsbyter aliquam linere vult, omnimodis a familiarilale cxlranearum
\ARL\NTES LECTfONES.
'
presbyierii ?
 ;

295 CAROLI MAGNI OPP. PAIIS I. SECTIO PRIMA. 296

niulieruni so abslincrc facial, ut nulla occasio iiii- A 10. Ut qui dc lioniicidio confessi fiicrciu iuhca,
nuco patcal suggcrcudi pcccaluin, ct fanuun uialaui cos prcs!»ytcr ahsliiKnc 40 dics ab ccclcsia el coni-
a p;>pii!o nulliis coruni iucurr.il. niumonc, antequain ah episcopo rcconcilicnlur ,aul
-2. Va mdlus prcsbylcr, dcrclicta sua ccclcsia, san- ciiiscopus eos presbyleris reconciliare iusscrit.
cuiiuiai scininare '
pracsuuiat ad domuni quanilihcl 11. Ul omnis pieshyter curain et soirciludincm
uilius fjininae vd Dco dicatam vcl laicam, scd do- agat, ne aliqiiisin intlrmitatc positus ad cxlrcinum
nium ccclcsiac suac unusquisquc suam oporlunita- vcniens siuc vialicum pcrmitlat de lioc sa!Culo ex-
lem agat, ul ibidcm ad ccclcsiam suam scmpcr in- ire eos ad qiios accedcre potucrit quod si exinde ;

vcniatur cxpctcnli aliqua ministcria eius causa. negUgcns periculum sui honoris subiacehit.
fiieril,

3. Sicut duJum inlcrdiximus et sanli cauones pro- 12. Ut unusquisque presbyler a ad suam eccle-
hibent, nullus prcsbytcr arma portarc audcat. siam admonitioncm aliquam et cxliortalioncm ad
4. Vl niillus presbylcr lahcrnas ingrcdi audcal ad populum faciat, ut unusquisque se corrigat ab iniqui-
bibiMr.ium, nrc sc misccal in tali convcnlu sacculari- late et iranseat ad bonitalcm, sicut scriptum eis
bus hominibus, ubi lurpia vcrba audiat aut loquatur, deslinavcrit '*.

aut contcntiones ihi aliquas audiat aut intersit, sicut 15. Ut sacrainenlo corporis ct sanguinis
iii Do-
sacp^' contingcre soiet. • miui scmpcr aqua in calicc miscealur.
5. Ut nulius presbyler pro baptizandi causa cl 14. Ut nullus prcsjjytcr suam pecuuiam ad usu-
communioncm tribiicndi aiiquod precium exaclare ram non donet, ne a quoquam plus rccipiat quam
f ciat ncc in minimum ncc in maximum quia gratis , commodaveril.
acccpimus, gralis dare debemus ; quia nec vendere 15. Ut unusquisque presbyter si vcnerit acl infir-
dchent donum ct graliam Dei, quod gratis datur. mum et illc iam privatus fuerit ofricium loqucndi,
Quod si feccrit ct ad nostram nolitiam pervcnerit, si lestcs adsunl qui euin audicrunt diccre quod con-
sciat sepast hacc a gradu sui ordiuis pcriclitari. fessionem suam donarc voluisscl, omuia circa cuin
6. Ul prcsl)ylcri vocati ad convivium a quolihet expleat secundum mini.stcriuin suuiu, sicut circa poe-
de (idclibus, conlcntiones iuter se non haheant de nilcnlem adimplcrc dehct.
ulia re, nisi carilatis et sobrietatis verha el Dco pla- 16. Utprcsbyler ncgoliator non sit, ncc per ul-
cabilia cl conlinentiam honcstam, ut dcccl ^
sacer- lum turpe lucruin " pccunias congregel.
dotibus 17. Ut uUus prcsbytcr alicubi fidi-iussor non
7. Ut nullus presbylcr basiHcam suam petat, et cxislat.
nullus preshylcr aUam ecclesiam accipere audeal 18. Ut nullus prcsbyler uUum clcricum rccipere
nfra p irochiain ad missam celebrandum, nisi illam C praesumat de alicna parochia.
nbi or.inalus est, absque licentiam et pcrmissio- 19. Ul prcshytcri quando ad infirmum acccdunl,
ncm episcopi. cum oleo consecrato veniant, el olco sancto un-
8. Ut unusquisque prcsbyter omni hora, sive dic guent eum in nomine Domini, et orcnl pro ipso, et
sive noctc, ad onicium suum explcudum paratus sit, oratio fidei, sicut scripluin cst, salvel infirmum, et
ul ^ si foriuiiu aliquis infirmus ad bap.izandum vc- allevct eum Dominus, ct si iu peccatis fucrit dimit-
nent, pleniter possit implere ofliciuin suuin ; et ab tantur ci.

ebrietalc se cavea!, ne proplcr ebrietatem non va- 20. Ut prcsbyter sine chrismate * el oleo sacrato
leal adiinplcre officium suuin, ncqiie liLubct in co. ad haplizandum alicubi profieiscalur neque sine sa-
9. Ul unusquisquc sccundum possibiUtalem suain crificio, ut ubicumque conligerit, suum ministcrium
certare faciat de ornaiu ecclesiae suae, scilicet in circa infirmos iinplcri possit, el ipsum oleuin cum
patena et calice,planctain ct albam, missale, Icctio- chrismale adque sacrificium cum onmi cuslodia et
nariuin, marlyrologium, pxnitcntialc, psalterium, reverentia alque religione custodiat, ncc per ebrie-
vel alios lihros quot potuerit, crucem, capsam, ve- latem aut per aliquod neglectum suuin inhouoratum
lut diximus iuxta possibililalem suain. D fiat sacrum illum suprascriptum.
VARIANTES LECTIONES,
* tocus conuptns, forlasse : ecc\e?,h, quAsi consanguineum se minare praesuniat, elc. ^ ita correxi
ut det ct 3/. ^ dcest M. * liaec corrupta esse videnlur, scriptum est declinaucrit M. " turpiloquiuin M.
* chrimalc M.
NOTiE.
a Cf. Monach. Sangall., I. ii, c. 18, Monum. SS. ii, 738, quo episcopis tale quid injunctum esse dicitur.

a
DIVISIO LMPERII (An. 806, Fcbr.8).

Uivisionem regni Theodo lis villa anno 800 jurameulo firmaiam et testamentum ea de re confeclum
NOT^.
a
Ilanc parlilionem regnorum Caroli imp. dubire oiii commenta qnx sequiora nohis srccula ingenia-
fidei esse ac merko numeraii posse iuter tot singularis que pcpererunl, scrihit Petrus Piihaeus in p-icltuione
 29"' CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITLLARIA. — An. 806. 298
Romam Leoni por soipsum aHatiim cssc, Einhardus in Annalibus « niemoral. Dicni ctiam su-
pnpiio
ctori cooevo dcbemus, qui in iibro antiquissimo apud sanctum Galium eum adnotavit b. Tcxlum instru-
uienli iu Codice chartacco Thcgani opus continenli reccntiore manu su')junctum Pelrus Pidioeus reperit, <=

sed tam corruptum, fornnilis ab o.ioso quodam liomine non corrcclis, scd vcre dcpravalis, ul PilhfEus
crcdidcrit i dulri* csse fidci, ul mcriio numerari possil intcr tol singnlaris olii commcnta qurc scquiora
nobis s;vcula ingcniaque pepererunt. t Sed onineni ea de re dubitationem abslulit I. Codex a b. m. Er-
nesto Spangenbcrg Icto Cellensi mcritissimo, ab inlcritu servalus, qui sacculo nono scriptus lcgem Saxonura
et ullimo folio initium hujus testamenli exhibet. Qui cum a Spangcnbcrgio cvolvendus mibi prsberetur, ad
.] ejus fidem intcgram fcre pr;i'fationem rcslitui. Bahizius quidcm in bibliuheca Thuanca Codicem incmbra-
naceum se vidisse refert, scd eo minime usus textum Pi!hocanum repetere satis hal)uit. Nihil igitur mihi
rclictum erat quani ut 2. Codicis bibl. Yaticana; n. 3922, chartacei, in-folio, 'sa^c. xvi, aut xvii, qui in non-
nuliis veram antiquissimi fragmenti lectionem sequitur, Icctioncm aliquot locis in texlu reciperem.

INCIPIT DE DIVISIONE ' REGNORLM.

In nomine Patris et Filii et Spirilus sancti. Ka- A ronico, et quicquid indc ad occidentcm atque Hispa-
rolus * serenissimus auguslus, a Deo coronatus, niam rcspicil, et de civitate Nivernis, quac est sitasu-
magnus pacificus imperator, Romanum gubernans per fluvium Ligerem, cum ipso pago Nivernense, pa-
inperium, qui et per misericordiam Dci rex Franco- giim Avalcnscm atque Alsensem, Cabilionensem, Ma-
rum alque Langobardorum \ omnihus fidelibus san- tisconenscm, Lugduncnsem Sal)oiam, Moriennam, ,

ctaeDeiacccIaesiaeacnostris,praesentihus scilicetct Tarentasiam, montcm Cinisium, vallem Scgusianam

futuris. Sicut in omnibus '^
notum est et nemini ve- usque ad chisas, et inde per terminos Ilalicoruia
strum lateri credimus, quoniam nos divina clemenlia, montium usque ad mare, hos pagos cum suis civita-
cuius nutu ad occasum tendentia secula per succes- libus, et quicquid ab eis contra meridiem et occi-
*
siones generacionum reparantur, tres nobis dando deiiiem usque ad mare vel usque ad Hispanias con-
filios, magno ^ miserationis suaeatque benedictionis linetur, hoc est illam porlionem Burgundiae, et
ditavit munere, quia per eos iuxta vota noslra ct Provinciam, ac Scptimaniam vel Gothiam Ludovico
spem ' regni confirmavit, et curam ohlivionuin ^ ob- dilecto filio iiostro consignavimus.
noxiaeposteritatis relevavil "; ita et hoc vobis no- 2. Italiam vero, quae et Langobardia dicitur, ct
tum fieri volumus, quia eosdem per Dei graliam '"
Baiovariam, sicut Tassilo tenuit, excepto duabus
filios nostros regni a Dco nobis concessi donec in B villis quarum nomina sunt Ingokiestat ct Lutrah;i-
corpore sumus consorles habere, el post noslrumex hof ", quas nos quondam Tassiloni beneficiavimus
hac morialitate discessum, a Deo conservali et scr- et pertincnl ad pagum qui dictur Northgowe " ; et
vandi imperii vel regni noslri hercdes relinquere, de Alaniannia partem quae in australi ripa Danubii
si ila divina maicstas " adnuerit, optamus. Non ut fiuminis esl, et de ipso fonte '"
Danubii curronte li-

confuse atque '^ inordinate, vel sub tolius regni de- mite usque ad Rhenum lluvium in confini pagorum
nominatione iurgii '» vcl litis controvcrsiam eis re- Chletgowe '»
et Hegowe in locuni qui dicilur Enge,
linquamus '*; sed Irina porlione lolum rcgni corpus ct inde per Rhenum fluvrum sursum versus usque ad
dividentcs, quam quisque illorum tueri vcl regere Alpes, quicquid intra ^' hos terminos fuerit et ad
debeat porcionem, discriberc et designare fecimas. meridiem vel orienlem una cum ducatu
respicit,
Eo videlicet modo, ut sua '" quisque '^ porlione con- Curiensi et pago Durgowe '% Pippino dilecto fiiio
lentus, iuxta ordinationem nostram, et fines regni nostro.
sui qui adalienigenas extenduntur, cum Dciadiulo-. 5. Quicquid autem de regno noslro extra hos
rio, nitatur defendero, et pacem alque caritatcia terminos fucril, id cst Franciam et Burgundiam, cx-
cum fratre custodirc. cepto quam Ludovico dedimus, alque Ala-
illa parte
1. Divisiones vero a Deo conscrvali atque conscr- ^ manniam, excepto portione quam Pippino adscripsi-
vandi imperii vel regni nostri tales facere placuit, ut mus, AHSlriam,Niustriam,Turingiam, Saxoniam,Fri-
Aquitaniam totam et Wasconiam, exceplo pago Tu- siam, et parlein Baiovariae quac diciturNorthgow ",

VARIANTES LECTIONES.
* diuisiones cod.Sp. Longobardorum Sp. 'ominbusSp.
^ Carolus Sp. * " dandos Sp. magna Sp. '^
' scn
Sp. ^*
ohVmiammSp. quod emendare iiisus sum ; ohVmoni Pitli. ^ ita correxi ; venehinlSp. '"
gratili
" maiestatis Sp.
Sp. confus que Sp. ''^
'Murgiis Sp. : : :
"^ relinquimus .SJk suo Sp. '" ^^
liic defirit
cod. Sp. " angolstat et inlrahahaff 2. '« norigorre 2. "* ?7rt 2. flumine /ifl/. ^"
Yergonree 2. "inicr/;.
"^ turgonroe 2. " noregomoe 2.
NOT^.
ad XII scriplores corelaucos IIistori;B
Francorum, Ludovico Pio anno 8.>7, cujus omnia fcrme capita
hinc persuasus quod in chartacco Exemplari Thcga- descripta sunl ad vcrbum ex iila Caroli et t:iiiicn ;

ni operi recenliore manii subjiincta fuit. Sed cgo ista falsi accusat;i non fuit a PilboM), qiii primiis
vetustissiinum iilius Evemplar rcperi in hiblioiheca e;»m valg;ivit in eodcm volumine Scriploriim co-
Thuana, licet nou intcgruin cademque a Joanne ; D :cl.;mcoruiii. Dcnique hujus divisioiiis a (larolo factoe
Nauclero edita pii.lem liier;it, ol Avontinus cam mo- cbira et manifcsla montio est in capile 3 Capitulo-
morat in Annalibus Bi)ii)rii!ii. Imo E-^inbardus di- rum apud Niumaga stalim post imperii divisionem
sertam illius mcntionem (acit, seque eam jussu iin- cdiloriim. B.vuiz.
peraloris ad Leonom pipam detulisse, ut cjiis " Monum. Germ. SS. t. I, p. 193.
subscriptione firmaretur. Uli pr;iHcre;i lidcm et aii- ^ Ibid. , p. 70.
cloritatem concilial cliarta divisionis imperii fact;e a "^
SS. cou3lanci xii in pncf. et p. 285.
P\TROL. XCVII. 10
 m B. CAROLl MACNI OPP. PARS I. SKCTIO PRIMA. 500
dilccto filio noslro Karolo concessiinus ; ila nl Ka- A "'icos oius iuxta ralionem ot possihilltaiem, sive
rolus cl Ludovicus viam possint liabcrc in Ilaliam infra patriam, sivc contra extcras naliones.

ad auxilium fcrondum fratri suo, si ila ncccssitas 7. Noque aliquis illorum bomincm fratris sui pro
cxtitcrit, Karolus pcr vallem Augustanam, quae ad quibuslibel causis sivo culpis ad se confugienlem
reguum oius pcrtiuel, el Ludovicus pcr vallem Sc- suscipiaf , ncc inlercessionem quidem pro eo faciat;
gusianam, Pippinus vcro et exitum et ingressum pcr quia vobiraus ut quilibet bomo peccans, et interces-
Alpcs Noricas atquc Curiam '.
rcgnum domini sui, vcl ad loca
sione indigcns, intra
i. Haec auleni tali ordine disponimus, ut si Karo- sancta, ad bonoralos bomines confugiat, et inde
vi 1

liis qui maior natu cst, priusquam caclcri fralrcs iuslam intcrcessionem mcrcalur.
sui obierit ^, pars rcgni quam babebit * dividalur 8. Simililcr praecipimus, ut quemlibcl hberum
intcr Pippinum ct Ludovicum, sicut quondam divi- bominem, qui dominum suum contra voluntalcm
sum est intcr nos el fralrtm noslrum Karoloman- cius dimiserit, et de uno rcgno in aliud profcctus
num, eo modo ut Pippinus illam p!>rti(mcm babcat fucrit, ncque ipse rcx suscipiat, ncque boniinibus
quam fraier noslcr Karolomannus babnit, Ludovi- suis conseiiliat ut talem liominem recipianl, vcl in-
cus vero illam parlcm accipiat quam nos in illa por-^ iusle relinere pracsumant. IIoc non solum de lilic-

lione susccpimus. B ris, sed etiam de servis fugitivis statuimus obser-

Si vcro, Karolo cl Ludovico vivciiiibus, Pippinus vandum, ut nulla discordiis relinqualur occasio.
dcbilum sorlis bduianae complcvcrit, Karolus ct 9. Quapropler praecipiendum nobis videtur, ut
Ludovicus dividanl inter sc rcgnum quod illc babuit, post noslrum cx * hac moitalitale discessum, ho-
cl baec divisio tali modo fiat, ut ab iugrcssu Italiae mines uniuscuiusque eorum accipiant bcneficia unus-
per Augustam civilatem accipiat Karolus Eboreiam, qiiisque in regno domini sui, ct non in allerius, ne
Ycrcellas, Papiam," el inde per Padum fluvium ter- forte pcr hoc, si aliter fueril, scandalum aliqiiid
mino currenle usque ad lines Regensium, ct ipsam accidere ' possit. Ilereditutem autem suam haheat
Regiam '^, et Civitalcm Novam, atque Mutinam unusquisque illorum liominum absque contradictio-
usipie ad tcrminos saiicli Pctri. Ilas civitates cum ne, in quocunqne rcgno boc eum legitime habere
suh;irljanis et lerritoriis suis, atque comitatibus quae contigcrit.
ad ipsas pcrtinent, el quicquid inde Romam per- 10. El unusquisque libcr bomo post morteu
gi'nti ad lacvam respicit, dc rcgno quod Pippinus domini sui liccntiam habeat se commendandi intcr
liabuit, uua cu ii ducatu Sp;)lctano, banc porlioncra haec tria regna ad qaemcunque voluerit. Simililer
sicul pracdixinuis, accipiat Karolus. Quicquid autem et ille qui nondum alicni commendatus est.
a praedictis civitalibus vcl comitatibus Romam eun- G
11. De traditionibus autem atque venditionihus
li ad dexlram iacet de praedicto rcgno, id est por-
quae inter paites lieri solent, praecipimus, ut nullus
tionciu quae remansit de regione Transpadana, nna
ex his tribus fratribus suscipiat de rcgno alterius a
cum ducatu Tuscano ^*
usquc ad mare auslrale et
qnoUhel bomine traditioncm seu venditionem reruni
usque ad Proviuciam, Ludovicus ad augmentum sui ilnmobilium, boc est terrarum, vinearum, atque
regni sorliatur. sylvarum, servorumque qui iam casati sunt, sive
Quod si caeieris superslilibus Ludovicus fuerit de- caeierarum rerum quae bereditaiis nomine censen-
funclus, eam parlem Rurgundiae quam regno eius lur; csccpto auro, argcnto, et gemmis, armis ac
adiunximus, cum Provincia et Seplimania sive Go- vestibus, nccnon et mancipiis non casatis, el his
thia usque ad Hispaniam, Pippinus accipiat, Karolus specicbus quae proprie ad negotiatorcs pertinere
vcro Aquitaniam atque "Wasconiam. noscuntur. Caeteris vero liberis hominibus hoc mi-
5. QiikI si lalis filius cuilibet islorum trium fra- niinc interdiccndum iudicavimus.

trum natus lueril, qucin populiis eligere vclit ut patri 12. Si quae autem feminae, sicut fieri solet, intcr
suo in regni bcreditaie succedat, volumus ut hoc "^
partes et rcgna fuerint ad coniugium postulatae, non
consentianf patrui ipsius pucri, et rcgnare permit- rj denegentur iuslc poscentibus, sed liceat eas vicissim

lant filium fratris sui in portione rcgni quam pater dare et accipere, et adfinitaiibus populos inter se

eiiis fraler corum baljuil. sociari. Ipsae vero feminae poteslatem habeant re-
6. Post banc nosirae auctoritatis dispositioncm rum suarum in rcgno undc exieranl "*, qiiamquam
placuit inter praedictos filios nostros staluere atque in alio propter mariti societatem habitare deheanl.

praecipere, propter pacem quam inter eos perpctuo 13. De obsidibus autem qui propter credentias
pcrmanere desideramus, ut nullus eorum fratris sui dati sunt, et a nobis per diversa loca ad custodien
terminos vel rcgni limilesinvaderepracsumat, ncque dum destinaii sunt, vob.imus, ut ille rex in cu:us
fraudulenter ingredi ad conturbandum rcgnum cius rcgno sunt, absque volunlate fratris sui, de cuiu3
vel marcas minuendas ; sed adiuvct unusquisque illo- regno sublati sunt, in patriain eos redire non per-
rum fratrem suuin, et auxilium illi ferat contra ini- mittat ; scd polius in fiilurum in suscipiendis obsi-

YARIANTES LECTIONES.
'
cureas 2. ° s. diem obicrit B
babeat B. * ipsiim Ilegium 2.
^ * tusciilano 2. * ut hiiic c. patrisi
sui, et 2. ' sustineat ad iiitfrccssionem pro eo faciendain 2. ab B. ^ acccdorc 2.
"
e. gauderc quaia-
que in alio piono m. s. ubi h. d
501 CODEX DIPLOMATICUS.-CAPITULAMA. — An. 80G. ,->0-2

dibus alier aliefi inuluuin fcrat auxiliuni, si fralcr ^ noslrum ab hoc corpore disccssum licenliam habeai
iratrem hoc facere ralionabilitcr postulaverit. Idem unaquaeque eUgendi sub cuius fralris lulela et dcfen-
iubemus ct de his qui pro suis facinoribus in exilium sione se conferre velit. Et quahscunque ex ilUs mo-
naslicam vitam clegcril, hceat ei honorilice vivere
niissi vel mittendi sunt.

14.. Si causa vel inlcnlio sive conlrovcrsia taiis sub defcnsione fratris sui in cuius rcgno ' degerc

inter parles propter lerminos aut confinia rcgnorum voluerit. Quae autem iusle et rationabililer a condi-

quae hominum lestimonio declarari vel gno viro ad coniugium quaesila fueril, et ci ipsa ^
orta fuerit,
ieCniri non possit, tunc volumus ut ad declaratio- coniugalis vila placueril, non ei dcnegctur a fratri-

•\em rei dubiae iudicio crucis Dci volunlas et rerum bus suis, si et viri poslulanlis et feminae consen-

veritas inquiratur, nec unquam pro lali causa cuius- tientis honesla el ralionabilis fuerit volunlas.
libet generis pugna vel campus ad examinationem 18. De ncpolibus vcro nostris, sciliccl filiis prac-

iudicelur. Si vero quilibet homo de uno regno ho- dictorum filiorum noslrorum, qui cis vel iam nali

minem de altero regno de infidclilaie conlra fratrcm sunt vcl adhuc nasciluri sunl, placuit nobis praeci-

domini sui apud dominum suum accusaverit, mittat pere, ut nullus corum per quasHbctoccasioncs quem-
eum dominus suus ad fralrem suum, ul ibi compro- libet ex iUis apud se accusalum, sine iusla discussio-

bet quod de homine iiUus dixit. B "^- »lque cxaminatione, aut occidere, aul membris
15. Super omni autem iubemus atque praecipi- mancare, aul excaecare, aut inviium tondcre fa-

mus, ut ipsi Ires fratres curam et dercnsionem ec- ciat ; sed volumus ut honorati sint apud patres el

clesiae sancti Petri simul suscipianl, sicul quondam patruos suos, et obedientes iUis * sint cum omni
ab avo noslro Karolo, el beatae memoriae genitore subiectione quam dccct in lali consauguinilate esse.

noslro Pippino rege, et a nobis postea susccpla esl, 19- Hoc postremo stalucnuum nobis vidclur, ut

ut eara cum Dei adiulorio ab hoslibus defendere quicquid adhuc de rebus el conslitutionibus quac ad
nitantur, el iustiliam suam, quantum ad ipsos per- profcclum el utiUtatem eorum.perlinenl, his noslri.
tinet et ratio postulaverit, habcre faciant. SimiUter decrelis atque praeceplis addere voluerimus, sic a
et de caeleris ecclesiis quae sub illorum fucrinl po- pracdictis dilectis filiis nostris observetur aique cus-

lestate praecipimus, ut iu&litiam suam et honorem todialur, sicut ea quae in his iam statula cl doscri-

habeant, et pastores alque reclores venerabilium pta sunt custodire et obscrvare praccipimus.
locorum habeant poteslaiem rerum quae ad ipsa loca 20. Hacc aulcm oipnia ita disposuimus alque cs
pia ^ perlinent, iu quocunque de his tribus regnis ordine lirmare decrevimus, ut quandiu divinae ma-
tUarum ecclesiarum possessiones fuerint. iestali placuerit nos hanc corporalem agci'e vitam,
16. Quod si de his statulis atque convenienliis C potestas noslra sil super a Deo conservatum regnum
aliquid casu quolibet, vel iguorantia, quod non op- alque imperium istud, sicut haclenus fuii, in regi-

tamus, fuerit irruptum, praecipimus ut quam cilis- mine alquc ordinatione, omni dominalu regars
et
sime secundum iuslitiam emendare studeant, ne atque imperiali, et ut obedientes habeamus praedi-
forle propier dilationera maius damnum possil ctos dilcclos filios nostros alque Dco amabilcm po-
adcrescere. pulum nostrum, cum omni subiectione quae palri fi-

17. De filiabus autem noslris, sororibus scilicet Uis, et imperalori ac regi a suis populis exhibctur.
praedictorum filiorum noslrorum, iubemus, ut post Amen.

YARIANTES LECTIONES.
* pia uel propria 2. ^ domo 2. ^ dcest. B, * deest. B.

CAHTULARE DUPLEX AD NIUMAGAM (An. 806 Mart.

Capitula ha^c restitui ope Codicum 1. bibl. reg. Paris- n. MGo, saec. ix; 2. hibl. reg.
: Monacensis olim
Tegernseensis, siec. x, cujus op:^ prius Amerpachius ea publici juris fecit; 3. bibl, rcg! Paris. intcr Suppl.
lat. n. 7.5, saic. x. Nonnulla capilula et in Codice sancii Pauli ieguntur. Ediclum tcmporc Quadragcsim;r,
igitur mcnse Martio, Noviomagi, ubi imperalor et paschale fcstum ejus anui celebravit, inissis domiuiois
traditura est.

CA.piTUL\ QuvE ADNiuM.vf.A SLXT ADDiTA, iN ' SEXTO D ncndum , sccundum Dci volunialem et sccundum *

ANNo iMPERii a ly^r.x QUADRAGESiMAM.

lussionem uoslram.
i. Unusquisquc in suo missalico maximani habcat 2. Da sacramenlo. Ut hi qui antca tidelitatcn
curain ad praevidendum, ad ordinandum , ac dispo- parlibus noslris non promistjrunt promiltcre fa-
,

VARIANTES LECTIONES.
' in usque XLmam desunt 1. 2. Que ad nimagau addila sunt C. S. Pauli qtii canp. 4. 7. 9. exliibet.
* deesl 1.
NOT^E.
Docet Eginhardus Carolum hoc anno quadragesimale jejunium et sacraiissimam
•>
Paschae soIem'ii-
latcm celcbrasse apud Noviomagum. Baluz.
503 n. CAROM MiVGNI Ori'. PAUS 1. SECTIO PRIMA. rM)i

lionio '
dcnuo irpromil- A nins, iil nnns<iuis<|uo fidornnn nosuor.im sunm pan
cianl, cl insiipcr oinnls
noslros propler pacis percm de bcneficio ''^
aut de propria familia nutriat,
lant * ul ea qnae inter filios

slalnimus, pltMiiler omncs consenliro ct non permiUat aliubi irc mcndicando. Et ubi lalcs
concordiam
dc!)canl.
inventi fucrint, nisi manibus laborcnt, nullus eis

3. lll pra<-.dicli niis-ii pcr singulas civilales ct nio- quicquam relribuere praesumal.
puellarum praevideant, quo- 10. .De teloneis ct cespilaticis, sicut in alia capi-
nastcrias virorum hac
lula ordinavimus, tcncant; id csl, nbi anliqua coh-
modo aut qualiter in domibus aecclesiarum et orna-
vi- suctudo exigantur ubi nova fucrinl invcnta,
mentis aecclcsiac cmendatac vcl rcslauratae esse
fuit ila ;

'''.
denlur, el diligenter inquiranl de conversationc sin- dcstruanlur

i>nloruin, vcl quomodo emendatnm habeant qnod RimStS CAPITIILA IMPER\TORIS K\R0I,I.
iiissimus<!c eorum leclione et canto caeterisque ,
1. Usura cst ubi amplius requirelur qnam detur;
* accclesiaslicae rcgulae pertincntil)us «.
(lisciplinis verbi gralia, si dederis solidos decem, el amplius re-
4. Utsingnli episcopi,abl)ales, abbatissac, diligenler quisieris : vel si dederis modium " vini '*, fiiimenti,
considercnt thcsanros ecclesiaslicos, ne proplcr pcr- ct iternm '''
super aliud cxigeris.
(i<liam aut ncglei^entiam custodum aliquid de gem-
"^
*^ ^ w-. M* Cupiditas
2. V.) Vlin VII l'^*':^ in • bonam
J^V^»«*A11« partem
1^1(1 *.V^1H potest
I^V/l/VUI/ accipi,
UV^V>1|^19 el
^"
^

mis « aut de vasis, rcliquo qnoq.ie thesauro perdi- 15

t Cupio
^^, ^^y,i.^^^^ {„ ^^^^^^^ j,i^,a apostolum : dis-
lum sit ;
quia diclnm est nobis quod negotialorcs so!vi *^ et esse cum Cliristo. Et in psalmo "^
: Cumcu-
ludaei * necnon el alii glorianlur ', quod quicquid
pivit anima men iii alria Domini.
eis placeat, possint ab eis cmere. 5. Cupidi.as vero in inalam partem accipitur,
5. Volumus ut cqualitcr missi noslri faciant de " modum res
qui snpra quaslibet iniuste appetere
singulis causis, sive dc haribanno *, sive de advenis,
vult, iuxla Salomonem J : Post concupiscentias tuas
sivc de ccteris quibuslibcl causis. De advenis volu- non eas.
mus, ut qui ' iamdiu coningati suni per singula loca, 4. Avaricia est alienas res appelere, et adeplas
ul ibi maneant, et sine causa et sine aliqua culpa
nulli largirc. Et iusta aposlolum ^ haec est radix
*" et lalrones re-
non fiant oiecti. Fugitivi vero servi omnium maloruin.
deant ad propria loca. 5. Turpe lucrum exercen!, qui pcr varias cir-
6. Audilum habemus, qualiler et comites " et alii ""
cumvcntiones, lucrandi causa, inhonesle res quas-
homines qui nostra beneficia habere videntur, con- libcl congregare decertant.
parant sibi propriaetates de ipso noslro beneficio, G. Foenus esl qui aliquidprestai. luslum fo;nus eslj
et faciant servire ad ipsas propriaetatcs servienles qui amplius non requirit nisi quam preslat '*.

nostros de eorum henelicia, et curtes nostras rc- C 7. Quicumque "'

enim lempus ^' messis vel tempus
manenl dcsertas, et in aliquibus locis ipsi vicinanles vindemiae, non ncccssitale sed propler cupiditalem,
inulta inala paciuntur. comparat annonam an vinum, vcrbi gratia de (hio-
7. Audivimus quod aliqui rcddunt bcneficium bus dinariis comparat modium unum, et servat us-
nostrum ad '^ alios homines in proprielatcm, ct in qiic dum iterum Vinundare possit contra dinarios
Ipso placilo dato prelio conparant ipsas res itcrum qiialuor aut sex seu amplius, hoc lurpe lucruin di-
in alode si!)i : quod omnino cavendum est ;
quia cimus. Si autem propter necessitatem comparat, ut
qui hoc faciunt, non bcne custodiunt fidem <iuam sibi abeat el aliis tribuat, negotium '^'^
dicimus.
nobis promissam habcnt. Et ne forle in aliqua infi-
8. Consideravimus itaque, ut praesenle anno,
deiilateinveniantur; quia qui hoc faciunt, per eo- quia per pliirima loca famis valida esse videlur , ut
rum voluntatem ad aures noslras talia opera illorum omncs episcopi, abhatcs, abbalissae, obtimates, co-
non.perveniunt. mileSjSeu domestici, et cuncli •"'
fidelcs qui beneficia
8. Sunt et alii qui iustitiam legihus reciperc de- regalia, tam de rebus ecclcsiae '^ quamque ct do rc-
•beant, et in tantnm fmnt in quibusdam locis faiigali, liquis, habere videtur", unusquisque de suo bcnefi-
usque dum illorum iustitiam pcr fideiussorum nia cio suafamilianulricarefaciat, et de sua propriaetate
l^
nus tradant, ita ut aliquid vel parvum possint habe- propria familia nutriat; et si Deo donante super se
re, et forciores siiscipiant maiorem porcionem. et super familiam suam "^% aut in beneficio aut in
9. De mcndicis qui per pairias discurrunt volu- alode '^ annonam habucrit, et vcnmidare volucril,

VARIANTES LECTIONES.
omrics 2. 3. ^ r. III. Ut etc. 2. ^ d. cl aec. 2.5.
•
*fiduciam i. "
d. g. deest 2. «
deest 1. quod...
^'

eruere dcsunt 1. « agribanno \. » deest 1.5. "> d.'est 2. " comes 1. " ell. '^ de b. noslro nutrial et
<;. S. Puuli. '' Quae secpiunlur cnpilula cod. 1. anterioribns praemittit, codd. 2. 5. nnmern continuis sicinant.
'' mouiam 1. "^ uni 1. 2. unum 5. corre.ri e.r
Ansecjiso. '''
nerum 1. '^ desolui 1. '» q. in s. m. '1.
" honesie 1. " qiianUim praes;iiit 2. 5. ^'^ Iwc caput anteriori coninngitur in 2. " tempore... lem-
p.>re2. 3. *' t. hoc. n. d. 2. " cunctis 1. " ecclcsiaslicis 2. 5. " uidentur 2 5. *« dee$t \. " dole 2.
NOT^.
« In Capit. an. 805, p. 131. «^
Eccl. xviii.
i>
Philip. I. e I Tim. VI.
* P.Sal. L.XXXll!.
 r.05 CODEX DlFLOMATiCUS. — CAPITULARIA. — An. 806. TM
aon carius vciidat nisi modiiun dc avena dinarios A tuor, niodium dc fruincnto paralo '
contra dinarios
duos, niodium de ordeo contra '
diuarios trcs, mo- si;x. Et ipsum niodium sit quod omniliushabere con-
dium * de spelia conlra dinarios trcs si desparata ''
slilutum est, ut unusquisque baljcat aqqua mcusura
fuerit, modium unum de sigale contra dinarios qua- cl acqualia nio.lia *.

VARIANTES LECTIONES.
~
' non "2. '^
m. de s. c. d. t. s. d. f. desunt ^2. 'disparata ,">. *^ decst 1. " inodus 2.

ENGYCLIGA DE PLAGITO GENERALl HARENDO.

Videinter epistolas Caroli Magni, Patrologiw tomu XCVJII.

GAPITULARE AQUENSE (An. 806, Aquis).

Capilula in ptacitoautumnvili (ex cap. G) ii^itur Aquis, ubi tum Carolus morabatur edita, et ab Amcrpa-
,

chio primumexCodice Tegernseensi prohua, jam auxilio Codicis ejusdem scplemque aliorum edimus. Sunt
autem hi 1. C. bibl. reg. Paris. n. 4620, siec. ix; 2. C. bibl. ejusdem n. 4i04, s;ec. i\ 5. C. bibl. ejus-
: ;

dem n. 4993. s;ec.ix ; 4. C. monasterii S. Pauli in Carinthia, saec. ix ; 4 a. C. bibl. Chisiaiuc, sa>c. x ; 4 b.
C. bibl. Cavensis, s:ec. xi; 5.C. bibl. regi;c Monacensis olim Tegernseensis, s.vc. x ; 0. C. bibl. ducalis
Guelferbytamc Blankenburgensis, saic. x. Dala ess^ missis dominicis ut ubique cognila facercnt, ex inscri-
ptione sequenli patet.

Haec caphula missi noslri cognita faciant oninibus B paiatus, si ille de latrocinio postea convictus fuerit
in oninibus ' partibus K ut similis « damnetur '».

Priino capitulo. Ut nullus ad malluni vel ad placi- 5. Ut nullus conparet caballum, bovem, aut iu-

lum infra patria arma, id est scutum ct lantiain mentum, vel alia, nisi illum hominem cognoscit
non ' portet. qui ei vendidit, aut de quo pago est, vel ubi manet,
2. De Quicumque post^ missain sancli
latronibus. aut quis osl cius senior ".
lohannis baplisla lalrone mansionem dedit, si Fran- 4. De adveuticiis. Quicumque missi nostri ad pla-
cus est, cum duodicim similibus suis " iuret quod la- citum nostrum vcneriul, habcant descriptuin quanli
tronein eum fuisse non sciret, licel ^ pater eius sit adventicii sunt in corunimissatioo, et de quale'^ pago
aut fraler aut propinquus. Si hoc iurare non potue- sunt, et nomina eorum, et qui sunt eorum seniores".
rit, et ab alico conviclus fueril quod latroneni in os- 5. Similis ^'*
direximus missos in Aequitania et in
picio suscipisset, qualis ' latro et infidelis iudicelur ;
Laiigobardia, ut omnes fugitivus et adventiciis ad
quia qui lalro esl, et infidelis est noster et Franco- nostrum placitum adducanlur.
rum; et qui illum suscipit, similis estilli. Si aulem ^
6. Quicuinque ista capilula habet, ad alios missos
audivit quod latro fuisset, ei tamen nescil pro firmi- ca transmittat qui non habent, ut nulla excusatio de
ler, aut iuret solus quod nunquam eum audisset nec C ignoranlia fiat. Et '" hacc capitula anle Nalivitatem
per veritatem ncc per mendatium latronem; aut sit Douiini nota facianl oinnes partes.

VARIANTES LECTIONES.
* in 0. deesl {. omnes hominibus partis 2. omnibus in omnes partes 3. Ad omncs 6, in-
hominibus 4. ^

scriptio deest 5. ^ deest 3. 4. 5. 6.

p. m. s. i. b. desunt 6. ^ deesfi. francis 3. 5.
^" " deest i. ' quasi

2. 5. 5. ^ Si a. aul non scireL (piod lalro fuisset pro f. 1. ^ simililer 2. 3. 6. codcm ssnsu. '" liic desinit

i. ^^ liic dcsint 4.
una cum codd. Cliis et Cav. '- co {i. e. quo) 3. qiio 5. *^ rcliqna sine dislinctione capi-
tum cum antecedentibus coliaerent "1. 5. '' Similes 5. reliqua desunt 3. et hoc inissi noslri oinuimodo '''

ante nativitatcm Doinini omnibus cognilum facianl 6. eadcm, vocibus omniinodo et omnibus omissis 5.

GAPITULA EXGERPTA DE GANONE.

Capitula ha!c ex Codicc unico uiulc Amerpachius quondam edidcrat, Tegcrnseensi scilicet s;cc.x, coUala
Ansegisi lectione in integrum restilui.

INCJPIUNT CAPITULA EXC.\RPS\ ' DE CANO.NE. D 4. Nc iu UIUl civitatC duo Sillt cpiscopi, Ct dc vica-
1. Ut pcr singulos annos synodus bis fial.
yjis episcoporum.
2. Qualis ad saccrdotiuin vcl sacros ordines, se-
5. Quod non oportct ordinationcs episcoporum diu
cundum quod in canoue legimus, venire non potest. differre.
3. Ut nequaquam inter duos metropolitanos pro- (5. De ordinatis cpiscopis, iicc rcccplis.
vmcia dividatur. 7_ '
q,,^^] „^,„ ypoi.ieat solutc (luoblibcl ordrtwrc.
VARIANTES LECTIONES.
* cxcarps c. * absolutc.
 ;

3i)7 B. CAROLI MAGNI OPP. PAllS I. SIXTIO PRHIA. S08

8. De scivo, si ncscicntc doinino suo fuerit ordi- A 21. Ut fcslivilales pracclaras ^ non nisi in civita-

natus. lcs aiit in vicos puldicos tcncantur.

9. Quod non liccat clcricum in duas civitates mi- 22. De hoc oflicio

nistiare, nec abbatcs plurinia inonastcria aut cclias 23. Ul omnes fidcles coiiiinuniccnt, ct ad missas
liabcrc. pcrslcnt in sinodali ''
deprecatione.
10. No de uno loco ad alium transeat episcopus
sine decivto cpiscoporuni, vel utclericus sine ius-
Incipil canon sanclt Siluestri etm episcoporum.
sione episcopi sui Fccit hos gradiis " in grcmio sinodi, ut non pre-
11. De pcregriuis episcopis et clericis. s!>ytcr advcrsus cpiscopum, iion (iiaconiis adyersus
12. De littcrispcrcgrinoruin, ct clericis sine litte- prcshyteruni, non subdiaconus adversus diaconum,
ris amliulantibus. non acolitus adversus subdiaconum , non exorcista
15. Quales vel pro qualihus culpis quis per secun- adversus acolitum, non lector adversus exorcistam,
dum canonicam institutionem degradctur de officio """ ostiarius adversus lectorem det accusationem
sacerdotali 'aliquam. Et non damnabitur praesul sine 72 testes;
14.De expulso ab ecclesia ct excommunicatione % ncque piaesul summus a quemquam iudicabiturj
vel damnato ab ofTicio. B quoniam scriptum est ». JSon est discipulus super
15. De ordine ccclesiaslico et officio missae. Dc macjistrnm. Presbyler autem, nisi in 44 testimonia,
leliquiis sanctorum et oratoriis villaribus. non damnabitur. Diaconus aulem cardine constilu-
ifi. De allaria non consecianda, nisi lapidea. lus * urbis Roiiiae, nisi 37 non condempnarliitur ^.
17.. De contirmatione cum chrismate. Subdiaconus ^ acolitus, cxorcista, lector, nisi, sicut

18. Dc baptismo. scriptumcst, in scptem testimonia filios habentes et

19. Depascaet die dominico etrcliquasfestivitates. uxorem, ct omnino Christum piaedicantes. Sic datur
20. De ieiunio et quadragesimo ', vel letanias. mistica verilas.

YARIANTES LECTIONES.
* excommunicalo. * quagragosinio c. * praeplaras c. * finali. " grandus c. * conslructus c. ^ demp-
liabilur c. * sed diaconus c.

" Matth. X.

GAPITULAKE LANGOBARDICUM (An. 806).

Exstal in Codicc sancii Pauli iiilcr Caroli Magni leges capp. 55- GG. Cum capiUilare duplex anni 805 el
capitularia anni 806 Pippino pr;i)sen:e iuFrancia cdila sint, capilularc hoc nonnisi post ejus reditum, au-
tumno anni 806, aul vcre anni scquenlis, in Ilalia piomulgatuin csse videri potest.
Cap. I. Placuit' nobis de carlulas illas qui facte C Capp. 15-15. Yide supra, col. 503, 504, cap. ad
siinl de siiiguhs hominihus qui se et uxori sue ct fi- Niumagam, c. 5, 8, 10.

liis velfilie sue in servitio tradiderunl, ut " hubi in- Capp. 16-19. Vide supra, col. 505,506, cap. genc-
vcnti fueiunl, reddanlur, et sint liveris sicut priini- ralia, c. 1, 2, 3.

i;is fuerunt. Cap. 19. Yide supra, col. 214, capitulare an. 801
Capp. 2-12. Vide supva, col. 285-288, an. 805, cap. 8.

capp. a, S, 8- i5, {B, 16, 19, 20.

YARIANTES LECTIONES.
* repetilum a Illolhario post tempus famis a. 825 Febr. 20. * vel cod.

CAPITULARE AQUENSE (An. 807, Mart. circ).

Editum a Baluzio ex Codice S. Yincentii Mettcnsis, ope Codicis bibl. regiie Paris. inter Suppl. Latina,

n. 75, recognovi.

iSTF. CAPiTLLLS FUiT DATus iN ANNO SEPTiMO AD Aouis habcre vidctur, simiUtcr agat. Ubicumque autem
PALATiuM. inventi fuerinl duo quorum unusquisque duos man-
sos haberc videtur,' unus alium praeparare
,,
Mcmoratoniim
. ,., j- •

qaahler ordinavunus propter famis

,„. r,.,„:^
^"^ " ^ f i
faciat,'

inopiam, ut de ultra Sequane omnes exercitare *> et qui melius ex ip^is potueril, in hostein veniat.
debeant. Et ubi inventi fuerint duo quorum unus habeat

1. In priinis quicumque bcneficia habere viden- duosmansos, et alter habeat unum mansum, simili-

inr, omnes hostem veniant.

in ler se sociare faciant, et unus aUerum praeparct
2. Quicunique liber mansos quinque de proprie- et qiii inelius potuerit , in hostem veniat Ubi-

tate habere videtiir, similiter in hostem vcniat. Et cumque autcin Iros fuciint inventi qiiorum unus-

qui quatuor mansos habet, similiter faciat. Qui tres quisque mansum unum habcat, duo tercium prac-
m CODEX DII^OMATICUS. — CAPITULAIUA. — An. 807. ;io

paiaro /aeiaiU; ex (luibiis qui mclius polcsl, in ho- A quinquc scxlun» praeparare faciant. El si parlibu.,

sieui veniat. ilii vero qiii dimidiuni niansum * lia- Beheim fuerit necesse solatium fcrrc , duo terciuni
beiit, quinque sextum praeparare faciant. Et qui sic praeparent. Sivero circa Suraliis
'^
patriadefcndenda*
pauper invcntus fucrit qui ncc mancipia nec pro- necessitas fuerit, tunc omnes gencraliter veniant.

priam possessionem terrarum habcat, tamen in prae- 6. De Frisionibus * vokimus, ut comites et vas-

cio valente quinque solidos, quinquc scxlum prae- salli nostri, qui beneficia hai)cre videntur, et ^ ca-

parcnt; et ubi duo, tercium, de illis qui parvulas onmes gcnerahter ad placitum noslrum ve-
ballarii,

possessiones de terra liabcre vidcntur. Et unicuiqne niant benc pracparati. Reliqui vero paupcriorcs,
ex ipsis qui in liostc pergunt, fiant coniectati solidi sex scptimum praeparare faciant, et sic ad condi-
qiiinque a suprascriptis paupcrioribus qui nullam ctum placitum benc praeparali hoslililer veniant.
passessionem liabere vidcniur in terra. Et pro liac 7. Yolumus itaque alque praccipimus, ul missi

considcralione nuUus suum seniorem dimittat. nostri pcr singulos pagos pracvidcre sludcant oni-

3. Oinnes ilaque lideles nostri capilanci cum eo- nia beneficia quae nostri ct aliorum homines ha-
rum hominibus et carra sive dona, quantum melius here videntur, quomodo rcsianrata sint pcr annun-
praeparare potucrint, ad condiclum placitum ve- ciationem noslram, sive destrvicia. Primuni de aec-
niant. Ei unusquisque missorum nostrorum per sin- g clesiis, quomodo struclae aut destructac sint in tc-
gula ministcria considerare faciat unum de vassal- cti^, in maccriis, sive pariclibus, sive in pavimcnlis,
lis noslris, et praecipiat de vcrbo noslro ut cum illa necnon in pictura, eliam et in luininariis, sivc

minore manu et carra de singuUs comitatibus ve- ofliciis. Similiter et alia beneficia , casas cuin
uiant, et eos posl nos pacifice adducat, ita ut niliil omnibus appenditiis earurn et laboratu sive adqui-
exinde remaneat, et medianle mense Auguslo ad situ; vel etiam quid unusquisquc, postquam hoc fa-

Renum sint. Ilaec autera constituta volumus ut ob- cere prohibuimiis, in suum alodcm cx ipso beneiicio

servcnt oinnes gencraliter praescnti anno, qui ultra duxit, vcl quid ibidem exinde operatus est. Qualiter

Sequanam commanere vidcntur. autcm sit, hoc unusquisque vicariiis singulis conii-

i. Yolumus atque iubemus, ut comites noslri tatilnis in suo ministerio, siinul cum nostris missis

propler venationem et alia ioca placita sua non di- praevideat, et sic ut ipse hoc coniurare valeat, totnm
miltant, nec ea minuta faciant; sed ad excniplum quod " invenerit in brevem mittat, et ipsos brevcs

quod nos cum illis placitare solemus, sic et ilii nobis defcrant. Et omnes hii qui in ipsa Ijencficia

cum suis subiectis placitent et iustitias faciant ; ct habent, una cum noslris niissis veniant, ut scire

de singulis capitulis quae eis praecepimus, per se possimus qui sint, aut qui suum bencficium habcat
mctipsos considcrare studeant, ut nihil practermit- '' condrictum aut distruclum. Similiter et illorum alo
tatur ab eis, quac vcl infra patriam vel foras pa- dcs praevideant, utrum melius sint constructa ® ipsi

Iriam lu lioste faciendum iniungimus. alodi aut illud bencficium; quia audilum habemus ,

6. Si partibus Ilispaniae sive » Avaritiae sola- quod aliqui homincs illorum bcnelicia habcnt de~
tium ferre fuerit necesse praelicndi, tunc dc Saxonibus scrta et alodes eorum rcstauratos.
VARIANTES LECTIONES.
'Ita 1. corr. dimidios mansos; eadem senteiitia. ^ surabis corr. sorabis I. ita corrcxi ; dcfcrcndis 1.

eled. " ita l.corr. fresonibus. ^ deest in codd. Mta I. corr. constructi.
NOT.E.
vctus Codcx. Non dul)ito auteni quiii
a Ita h;>l)nit D mittebanl. Si in Sorabos, omncs vcnirc cogcbantur.
repoiieiidiim Avaruv. Alqiie i!a lcgissc vidctur
sit Sic sex Frisii tenuiores sepliinum ariiial)ant. »
bcatiis Klicnanus, lib. u Rcruin Gcriiianicarum Hinc ergo auctoritas conciliatur huic Capitulari.
pag. 94, u!)i agens de statu Galliaruni et Gcrinania- Baluz.
ruiii subFiancis regibiis ct imperatorilms, ila scribit:
b Equites, sic dicti a caballis. Yclus charla Bri-

« Saxonum devicloruin auxiiiis nuilla gcsla siinl. Si vatensis : « Clericum vcro aiit calsallarium ncc ul-
in rcmotas rcgioncs proficiscendum eral, pula Ili- luiu homincm ncc ullain fcminam iiilia lias lcrnii-
t.paniam aut Avariam, qua; Noricum ab Alpibus con- nationes non occidam. » Alihi (abaliarii signilicanl
liiigebat, quinque Saxones sextum iiistrucbaiil. Si viros nobiles, cquites, clievaitcrs, ut in vclcri eharla
contra Sclavos Boheinos, duo terliuin iiisiructuui Ruthencnsi. Id.

EPISTOLA AD PIPPINUM REGEM 1TALI.E.

{Vide inler epistolas Caroli Mafjni, Patrologice tomo XCVIIl.)

CAPlTULAKb: INGELHEIMENSE (An. 807, AugusL)

Edictmn hoc cx capitc 15, intra aiiiios 806 ct 810 piomulgaliim, aucloritalc anualiuiii Moissiaccnsiuin
coiiveniui, Aiiguslo ciicitcr nicnse, prope Ingclhcim palatinm liahilo, assigiiaviiiiiis. iMlimiisiiiic iicriim
cx Codice undc piimo ab Amcrpacliio liici dauini luit 1. rcgio i\loii:ic(>nsi oliiii Tcgcrnsccnsis nionaslcrii,
:

sa'C. x; cl cmcndaviiniis ojic, "1. Codicis nionasicrii S. !'auli iii Carinliiia s;cc. ix incnnlis, iii (|ua
aliqiiot loca
capita()-0, Vl, locxstanl, uti cl inCodd. Cliisiano ct Cavciisi. El lii (|iiulcin co i)i;ccipuc a TcgiMnsccnsi ddlc-
riint, (piod capp.net 15 (lcphiril)usCaroli liliis niciitioncm f;ui;uit, Tcgcinscciisis vcro dc uno t;iiilum loi|ua
lur, unde Codiccin S. P.uili, iit Tcgcriuccn&cin ictatc supcral, ilu cuin cl anliquilalc lcclionis ^inccre appaici.
 .

311 B. CAROIJ MAGM OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. J{2

iTEM c.vpiTiJi.\RE. A 8. conscHciat suis hominibus ad mnle
IJt iiullus

i. De ordinacione ecclesiastica '

ei restauracione facicndum infra patiiam; et * de eo quod dicuiil se
ccclesiarum Dei, omncs gcncraliter bonam habeant non posse habcre homines ad inarcam dofendciidan>,
providcnciam. sieos bene disliingaul *.
2. Ul pacom et concordiam habcant ad inviccm 9. De vassis icgalibus, ut honorem Iia!io:!iit, el
fidclcs nostri. por se aul * ad nos aut ad (ilios noslros ' caput lc-
3. Quoinodo marca nostra sit ordinata, et quid neant.
per * se fccerunl confiniaJes noslri specialiter istis 10. De obsidibus, quod bene non custodiunt, et
prcteritis amiis. ab eis fugiunt.
4. De placito condicto ad marcam, necesse est, 11. De illis qui neccssilatem. paciunlur, ut melio-
ut omniraodis ex omni parte, sicut ordinatum fue- rem * habeant consolationeni ad eoruin iusticiaiii.
rit, unusquistpie convcniat. 12. Ut per placita non fiant banniti liberi ^ ho-
5. De illis hoininibus non rccipiondis a marchio- mines, e.vcepto si aliqua proclainacio super aliquein
nibus nostris, qui scniores suos fugiunl pro damna venerit, aut certe si scabinus aut iudex non fuerit;
quae eis facta habent. et pro hoc condemnali illi paupericres non fiant.
a. De pravis
6 iiidicibus, advocatis ^ vicedominis, B -15. ut haribannum aut aliquod conicctuin pro '•

vicariis, centenariis, vel rcUquis actoribus malivo- exercitali causa comites de libcris hominibus reci-
lis non Iiabendis. pere aut requirere non praesumant; cxcepto si " de
7 b De Uberorum hominum possihililate, ul iuxta palacio nostro aut a filiis nostris missus veniat, qui
qualitatem proprietatis exercitare debeant. illuin haribannum requirat.

VARIANTES LECTIONES.
* ecclesiastico 1. * qui per 1. » i. et a. codd. S. P. * vocem except ex cod. S. Pauli, » dislringunt 1.
deest S. P. ' filium noslruin 1. » meliorel. » vccem ex c. S. P. excevi.,deest ini. ^"deest 1. " aut
filii nostri 1. et codd. Langob. c. 97 Mtir.

NOTiE.
a Exstat in Codd. S. Pauli. Chis. b
Cav. Adest in Cod. S. P., ut et capita, 8, 9, 12, 13.

CAPITULARE NOVIOMAGENSE DUPLEX (An. 808, April.

Editum a Baluzio ex Codice S. 'Vincentii Mettensis, ope Codicis regii Parisiensis inter Supplementa La-
lina n. 75 recognovi.

IN ANNO OCTAVO CAPITULA. CUM PRIHIS CONFERENDlS '.

C paratus sit illuc festinanter vcnire, quandocumque
necessitas fuerit.
1.De latronibus et furibus.
2. De ^ latronibus, ui melius distringantur. El ul
2.De falsis lestibus
5. De periuriis.
nullus hominem pendere praesumat, nisi per iudi-
cium. Si vero aliquis siiie culpa pendilus fuerit, et
A, Dc fugitivis.

5. De hominibus appensis propter leves culpas.

ibi morilur, tunc ab eo qui eum sine iudicio pondi-
dit, proximis parentibus sil composilus. Et si ibi
6. De moneta.
morluus non fuerit, sed vivens evaserit, lunc sibi-
7. De roccis et sngis.
inet sit compositus, et res el mancipia sua in fisco
8. De mercato palacii nostri.
non cadant. De servis vero, si quis alterius servum
9. De marcha nostra custodienda terra marique.
absque iudicio el sine culpa pendiderit, et ibi mor-
10. De navibus quas facere iussimus.
11. Ut ea quae constituta sunt, a fidelibus noslris
tuus fuerit, weregildus eius domino solvatur. Et si

observentur, et iussiones nostrae impleantur. de ipsa inorle evaserit, ipse ipsam liudcm recip'at,
et liber postea permaneat.
12. De tempore alterius placiti nostri, et qui ite-
3. Ut c nuUus lestes mittere in iudicium fiae-
rum ad illum placitum venire debeant.
13. De hominibus filiorum ac filiarum noslrarum,
D sumat, sed comes hoc per veraces homines Circa
manentes per sacramentiim inquirat; ut sicut exinde
qijos missi et comites distringere non audent '
sapiunt, hoc modis omnibus dicant.
iTEM uBi supRA. 4. Ut ^ uuUus se periurare praesumat. Et si fece-

1. De a marcha ad pracvidendum, unusquisque rit, sicut inanterioribus capituUs mandatumest, raa-

VARIANTES LECTIONES.
* legendum videtur conferenda. BaL ^ audant corr. audent 1. audeanl Bal.

miJE.
« Vide, supra, cap. 9. c Vide, supra, cap. 2.
^ Vide, supra, capp. 1, S. d Vidc, supra, cap. 3.
 3J3 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITLLARIA. — A.\. 808. 314
iiuinperdatautrediniat. Ethocomnibusannuntlatiim A lidos quadraginla, et ad illum qui hoc invenerit te
Uat, quid periurium aut falsum testimonium noceat. eum exinde convicerit, solidos viginti.
De a emplionibus et venditionibus, ut nullus
5. 6. De <=
fugitivis hominibus, ut ubicumque inventi
praesumat aliter vendere ct emcre sagelhim melio- fuerint, ille qui eum relinet, bannum dominicum
rem duplum simplum cum decem
viginti solidis, et solvere cogalur, et ille fugitivus absque dubio in pa-
solidis. Reliquos vero minus. Roccum martrinum et Iriam ad dominura suura revertatur.
lutrinum meliorem triginla solidis, sismusinum ^ me- 7. De d monelis, ul in nullo loco moneta percutia-
liorem decem solidis. Et si aliquis amplius vendi- tur nisi ad curteni ; et e illi denarii palalini mercan-
derit aut empserit, cogatur exsolvere in bannura so- tur \ et per orania discurrant.

YARIANTES LECTIONES.
' mercantur corr. raercentur 1.
NOT.^E.
Yide, supra, cap. 7. Hanc constitutioncm iniiuit
a
B rum.
monachus Sangallensis de Vita Caroli lib. i, cap. 3i, « Vide, supra, cap. A.

m Monum. Germ. SS. II, 747. d Yide, supra, cap. 6.

^ Id est, ex peliibus cisimorum, id est, zibelina- « Yide, supra, cap. 8.

CAPITULARE LANGOBARDIGUM (An. 808].

Exstat in Codice sancti Pauli capp. 81-85 post capitula Ingelheimensia anni 807, ideoque anno 808 assi-
gnandum duxi.
1. De relinquentibus seculum : ut unum ex duobus 5. Oc precipimus, ut nuUus * presumat nec servo
eligant, aut pleniler sccundura canonicam, aut se- ncc aldione nostro aliquid emere, quia pro caulella
cundum regularem inslilutionera vibere debeant. el fu:uris lemporis per omnes curtes nostras brebi
2. De iustitia ecclesiaruin Dei, viduarum, orfano- facimus de omni terriluria de ^ ipsas curles perti-
rum, pupillorum, ut in publicis iudicibus a non dls- nentes. Unde qui amodo inventus fuerit de servo
picianlur incrcpantes set diligenler audiuntur. aut de aldionera vel abthin ^ curle nostra aliquid
3. Si servus noster occisus fuerit, duas parte de emere, per ipsum perdere habet, sicut qui res alie-

ipsa conposilionem tollat curlis nostra, et tertiam nas malo ordinem invadit; et si actor consenserit
pars parentes ipsius servi noslri defuncli, sicut su- aut conscius fuerit, res eius tollere et inpublicare
pcrius diximus. IIoc autera in diebus nostris et in faciat. Quia debet oranis homo considerare propler
lenipore regni nostri statuiraus, quamvis ^ lex nostra Deum et animam suam, quoniam nos illum ® relaxa-
non sit. Post autem nostrum decessum qui pro tera- vimus a livero eremannos quod nobis in curtis no-

pore princeps fuerit, faciat sicut ei Deus inspirave- slres set secundum antiquo ediclo legibus perlinc-
rit aut reclum sicut secundum animam suam pro- bal ;
quoniam qui unam filiara relinquebat, laniura
viderit; quia non semcl set muUoiiens cognovimus, in tcrtiam pars substantia patri suo succedebal et
hubi tale causas emerserit, quoniara ncc in rebus duas in publico revertebant, si propinquus parentes
publicis nec nulla ralioncra palatii prodfuit quod non habebat ^
; et si duas lilias liabebat aliquis aut
exinde acloris noslris tullerunt ; et insuper inveni- amplius, in medielalem tanto succedebat patri suo,
nms et cognovinms muUos aclores nostros, qui tol- et publicus in medictalem. Et ecce nox * niodo
lebant de singulis unde 10 solidos, unde 6, unde ;im- D omnia de talibus causis propter Deum et raercedem
plius, et dabant talem spatiura adque Iranquilla, anime raee relaxavimus. Proinde iinicuique debet
donec * ipse qui homicidium faciebat obsegrare po- suflicere sua substantiam, et non debet cupiciitatem
tuerunt ut exinde nihil darent. Et hoc previdiraus hcibere conlra ralionem conparandum da servo aut
slaluere: curtis nostre meJiclatem de akliones et de aldionem vcl aJjthin nostro. Undc qui hoc facere
duas partes de servos sicut super diximus habeat ', presumpserit, conponere habet sicut scripUun est ;

ut ipsi parentis propinqui unde habeant dolore, ha- insuper in periurii reatum nobis conparuit pertincre,
beant in aliquo propter mcrccJem consolalionera. eo quod nobis iuratum habet quod nobis fidelis sit.

4. Propter Deum el cius misericordia precipiraus Et qualis fidelitas est, dum ille cura iudicis aut
i.dque statuimus, sola pielatis causa, ut si aldio no- actorem aut aldionem vel servo conhuliura fccil, cl

sler occisus fuerit, medielatem de ipsa conpositio- res noslra conlra voluntatera invadit? Quia hoc sta-
nem lollat curte nostra, et raedietatem parenles ip- tutuni cst iii edictura, ut qui de serbo aut aldionem
sius defuncti, si vivopalrem habuerit aldione nostro, conparavcrit, perdat preliura ; et quale legera unus-
sibe mairem, sibe fratres, sibe filii.

YARIANTES LECTIONES.
Quam c. emendavi ope
' capittilaris Hlotliarn a. 832. //. c. 53, quod cx lioc flu.iil. ^ dcncc c. ha-
Leat ipsi parenlis, propinqui c. ^"
nullul c. " i. e. ad. ^ i. c. illud. ' Ilabobat. " i, e. nos.

NOT/E.
« Id est, judiciis.
b Vox infra iterum occurrit; desideralur in Glossariis.
315 B. CAROLI MAGM OVV. PAUS 1. SI-XTIO PRIM4. 5IG

quisque •
Laiiguhardus sibi hahcre vuU, laleui dclxU a "»:»1" ordine invadit nesscicnlc domin!i, conponal;

curlem noslrain conscrvare. Et ciiiif, niodo conpara- aclnr vero admitlal ' subhftantiain suam qiii hoc con-
vit aul inliduciabit % pcrdat pretium suum seciin- scnscril, sicut supcriiis legilur; nam si nos rcla.xa-

(luin cdicti linore. 0"' vcro hoc inodo faccrc prc- viiiius, unusquisipie haljere debeat cui preccplum
sumpserit, et pretium pcrdat, ct, sicul qui rcs alicna fecimusaul fecerimus.
VARIANTKS LECTIONES.
'
miusquis c. * i. e. infiduciavit. * i. c. amittat.

CAPlTULAIlb: AQUISGKANENSE (An. 808).

A Baluzio ex Codice S. Yincentii Mettensis cditum, ope Codicis regii Paris. inter Suppl. Latina n. 75,
recognovi, et placito quod mcnsc Augusto vcl autumno haberi consueverat, quodque hoc anr.o Aquis habi-
lumfuisse vidcri polcst, assignavi. Nam ad plucitiim Noviomagcnse non refercndum esse, utriusque capila
iuter se collata una cum inscriplione horum capitulorum evincunt.

iTEM DE ANNO ocTAVO. g ducli fucrunt, et postea adquisierunl postquam i>a-

tres eorum et parentes ducti sunt a.

1. De pice infra patriam.
' 7. De decimis et nonis.
2. De canonicis et monachis.
3. De falso testimonio et periurio. 8. De latronibus et disciplina eorum.
•i. De his qui se fraudulenter ingenuare volunt, 9. Dc operibus palatii ad Yermeriae [ Ila i ;

ei aliqui oplumescunt. Curr. uermerium].

5. De falsis monetis. 10- De i'lo ** broilo ad Aliniacuin palalium no-

C. De iliorum liominum conquisilu qui modo foris strum.

miJE
a rjona eorum qui foris patria ducebantur, in lis- ciusmodi bona reslituil. Muralor. Antiqq. III, 78;
cum rcdacla fuisse, probal Caroli diploma, quo d. (Vlli, -450).

17 Jiiiii hujus anni Aquisgrani Manfredo Rcgiensi ^ Lucus muro, valio vel sepe inclusns, vcnationi
inserviens

GAPITULAUE AQUISGRANENSE (An. 809j

Baluzius duo anni 809 capitularia ediderat, primum ex Codice S. Yincentii Metlensis, secundum ex Co-
dice Navarrico. Utrumque tamen idem esse, collatis singulis capitibus prodit; ncque ob diversum ordinem,
qui et in aliis capilularibus, e. g., in Codicilms duplicis Niumagensis a. 806 locum habet, duo capitularia
esse distingucnda exislimaverim. Unum igitur, cui ct Ansegisi lecliones congruunt, edidi auxilio Codicuii!
trium quos in bibliolbeca regia Parisiensi evolvi; Scilicet, i. n. 4995, signati, quem pro fundamenlo Edi-
tionis posui ; 2, n. 4628 A, qiiem pro Baluzii < Navarrico » hajiere licct; 3. inter Supplementa Latina,
n. 75, qui euindem capilulorum ordinem ut Baluzii Mettensis » sequiiur. Prictcrca capitibus 1-12 adbibui
Codices Langobardicos, Chisianuin, Cavensem, Ambrosianum, Florentinum, Londinensem, Yindobonensem,
Veronensem et Eslensem apud Muratorium. Leclioncs Codicis 3 et S. Vincentii Meltensis apud Baluzium
singulares, e regione texlus primarii collocari feci.

CAPiTULA QUAE DOMNUS iMPERATOR AQUis PALATio *C iudilium Fiancorum iu publico fucrunl rcvocatas. El
CONSTITUIT. si aiiquij in "postmodum, postiiuam ei vila conccssa
Capitula quae propter iustitias intra patriam facien- est, cum iuslitia adquirere poluerit, in sua liberlale
das constttuta sunt . leneat et defendat secimdum legcm. In testimonio
De i. ^ illis liomnibus qui propter eorum culpas acl non suscipiatur, nec inler scabineis legem iudican-
morlcm diiudicati fucrint, et postca vita eis '^
fuerit dam locum non teneat ®. Et si ad sacramenlum ali-

concessa, si ipsi iustitiam ab aliis requisierint, aut ab quid ei iudicatiim fiicrit quod iurarc debeat, si ali-

eis iustitiam quaerere voluerit, qualiter inter eos iudi- quis ipsum ad sacramenlum '^
aliquid admallaverit,
tium terminetur. Primuin omnium de illis causis pro ipse semper ad iudicium Dei examinandus accedal.
quibus iudicalus fuil ad morteni, nullam potest fa- 2. Si alicui post iudicium scabiniorum fuerit vita
cere repetitionem, quia omnes res suas secunJum concessa, et ipse inpostmodum aliqua inala perpe-

VARIANTES LECTIONES.
D. Karolusc. 2.
* " liaee desunt 2. Ch. C. cod. 5. cap. 28. Iiaec liabet : litposlqiiam quisque ad mor-
''

lem fuerit iudicaUis, neque iudex fial., neque scabinius, neque teslis, nec ad sacrainenUim recipiaiur; sed
niule alii iurare (iebent, ipse sempcr ad iudiciuin Dei examinandus accedat. ''eiiisl. " deest i. * l. el

defeiidat. Amb, Vind. Mur. ' ipsum s. faisum dicere volueril, armis contendat. 2. 3. ita ct Cliis. et Cav. A.

V. Vn. Est. edd.

NOTyE.
a Scil. capp. 16, ifinot. , 17, 18, 20, 21, 21 not. , i, inscriptio capitii 1, 1 i, i, 2, i, 7, \i, 22. 23, 2i.
5, 3 not., 5, 6, 9, 8, 25, 10, II, 15, 12, 13, 19,
:i7 CODEX DIPLOMATICLS. - - CAPITULARIA. — An. 809. 518
liavei il, et iuslitia reddere noluerit, diccndo quod A transeundi propter teloneis causam, quando ille in

morluus sit, et ideo iustitiam rcddere non debeat, alio loco conpendiosius illud flumen transire potest.

statutum est nt supcrioreni iudilium sustincat quod Siniilitcr et in plano campo, ubi pons nec treiectus
antea sustinerc debuit. Et si aliquis adversus cum est, omnimodis praecipimus ut non teloneus " exa-
aliquid male feccrit, secundum aequitatis ordinem ctetur.

licenliam abeat suam iustitiam rcquirendi de causis, 9. Ut mercatus die dominico '^ in nullo loco ha-
perpetralis postquam ad mortem iudicatus est. De beatur , nisi ubi antiquitus fuit et legitime esse
praeterilis maneat, sicut supra diiudicatum fuit. debct.

3. De ' latrone forbannito : ut liber homo qui 10. Ut presbiter qui 21. Sipresbytercrisma
eum suscepit, "15 solidos conponat, et servus 120 sanctam crismam dona- dederit, ab episcopo de-
'.
verit ad iudiciuni subver- gradetur, et postmodum
percussionibus vapuletur
tendum ,
poslquam de a iudice manum
perdat,
''
4. Ut comes qui latronem in forbanno niiserit, gradu suo expoliatus si propter iudicium sub-
vicinis suis ^ coniitibus notum faciat, eundcm latro-
fuerit, manum *^ amiltat. vertendum hoc fecerit.

nem a se esse forbannitum, ut ilii eum non reci- 11. Ut iudices '', ad- 22. Ut iudices, vice-
piant. j. vocali, praepositi, cente- domini ,
praepositi, ad-
" narii ", scabinii, quales vocati, centenarii, scabi-
Codd. Suppl. lat. 75 et
meliores inveniri possunt nei boni et veraces et
Mettensis. Deum limentes, con-
et mansucli, cum comite et
Ul nullus alius de
5. 13. Ut nullus ad pla- stituantur ad sua mini- populo eligantur et con-
liberis bominibus ad pla- citum venire cogalur, steria exercenda cum ^' slituantur ad sua mini-
citum vel ad mallum ve- nisiquicausam habet ad- comite et populo ele- ; steria exercenda.
nire cogatur , exceptis quaerendam excepto ; ganlur mansueti et boni.
scabineis [et vassis co- scabinis et vassalliscomi- 24. De debitis paupe-
12. Ut nemo propter
mitum *]et qui iliorum lum. cupiditalem pecuniae et rum anlerioribus, et ne-
causas " quacrouii aut li. Ut nullus audeat propier avariliam suam gotia facienda antequam
responderc debent ". praestare adiutorium ei prius detur pretio, et fu- fructus colligatur, omni-
qui male facit, aut re- tura queslione " sibi no inantea a cavenda hoc
spondere. pracparel, ut duplum vel ex ore proprio locuti su-
15. Ut raissi nostri mus. Unusquisque prae-
triplum tunc recipiat ;
per misericordiam virili- sed tunc tantum quando seutianno, sive liberum
'^^ '" omnibus agant fructum praesens est, il- sive servum suum dc fa-
0.
ii Ut
ui lestes
itsies ad
aa tesli-
lesii ^g Deteslbus, s cut
monmm dicendum prae- los conparet ^^ mis inopia adiutoriuni
;„ ,„terioribus capitulis
m.oMion conducantur; praebcal.
continetur, ut ieiuni ad 25. Ut loca ubi placi-
et nuUus ut testmionmm .. ., , ^, ^^,, ' •
p 13. Ut in locis ubi
dicaf
uicat, sicramentum
aut saciamentum
Placitum \eniant,el post- ^ mallos publicos habere la csse debent, bcne re-
nec
comcderint ,
solent tectum tale con- staurala fiant, sicut orc
luret, nisi leiunus. Et ut ^ ,• r . .,„„ ' ,

testebriusquamiurent« l^f^^^onmm dicere nec slituanlur, quod in hi- proprio diximus, quod in
sacranjeutum lurarc pos- berno et in aestale
*'*
ad hiberno et in aestale ad
separatim discuciantur
?'"^- .^^ "^ ,P'-'"snuam placitos observandos usus placilos observandos u-
qaod de illam rem dicere '

s^T^''-«^'"^ ^»'^^"-
velint unde testimonium ."^' esse possit. sus esse possit.
"f
reddere debent. iViT*. n Ut sacramenla quae ad palalium ^" fuerunt
14.
17.Utnulluspraemium
recipiat propter iusti- adharamita, in palatio ^^ perficianlur. Et si cumsa-
tiam tollendam. " homines cum ipso vonire renuerint,
cramenlales
Ut nullus quislibet nostrorum ', neque comes,
7. iussione domiuica cum *" indiculo aut sigillo ad pala-
neque iudex, neque scabineus '", cuiuslibet iustitia tium " venire cogantur.
dilalare praesumat, si statim " adimpleta poterit 15. ^"Si vcro advocatus sacramentum conlraalium
esse secundum rcctitudinem ; neque praemia pro habucritel iurare non potuerit, aut aliquid pcr iusli-
hoc a quolibet homine per aliquod ingenium acci- tiam rcddiderit, propler hoc beneficium non perdat.
pefe'*praesumant. 16. De ecclesiis nondum hene reslauratas; de
^'.
8 '^. Ut nullus cogatur ad pontem '^ ire ad flumen causis quae colidic non cessant

VARIANTES LECTIONES.
' De meziban id est de 1. f. 3. "
Ul... vapuletur deest 2. v. Nisi ei hospicium dcdit V. Vn. Huic cain-
tulo in codice 3 haec subiiciitntur : Ul nullus absque iustitia pauperem et inopem expoliare praesumal.
* m. aliis 2. C/»'s. Cav. v. s. et aliis F. Vn. M. adsunt in reliquis et Ansc(iiso. * ca-
liacc desunt ^*
in i.
sas 1. ^ nisi qui causam suam quacrerc debet ac respoiidere V. Vn. E. ' praecio super- 2. (aiit v.) A.
itnposito vel praemio 2. * iuret... iurant deest 1. ^
q. inissus nosler 2. Ch. et rel. Lamj. et Anseg.
'" sca-

'' statum '^ '*

biiieis 1. 1. i. inalum p. 2. codex 2. hoc caput sequenti praeponit. ita et Cli et rel. Lancj.
pontum 1. '' teloneis 1. '" d. d. deest in Ch. et rel. Lang. ""' expolitus I. expullus A. expulsns V. V» "
"manus Ch. " i. viccdomini 3. ^"c. p. vicarii 2. c. s. p. V. Vn. M. '" cum... boni deest 2. Ch. et rcL
Lan'j. " coemplionem 5. A. V. Vn. contenlionc Ch. " reliqna desunl Ch. et rel. Lanri. -' in ibernio et
iiis stato 1. ^"placitum 1. et Weissenzug. " placilo 1. <'M\('!ss. '" c. lales 1. ^" aut 2. " placitum 1.
»" rcliqua omnia exceptis capp. 22. et 24. desunt in codice 2. ^' in cod. 3. hic inser tur : De pacc ia.
ironiim.

NOT.E.
Cf. 806, Niumg.,c. 18.
 ;

519 B. CAUOLl MAGNl Ori>. TARS IPsECTiO PRIMA-. 5-20

17. De concordia fidelimn noslroriini ; de fugili- \ 21. De l)Cnc(iciis noslrisnon bcneconslrnctis*.

vis ' qui non cessant rccipere el aitscondere. 22. De hospilalilate ct susceptione itcraniium,
18. De navigiis percgrinis *. De homicidiis. lam missoriim noslrorum (piam rcliquornin bonorum

19. Detradilionihussen 2(1. De iradilionibus, ut hominum '\

coinparalionibus, ut nul- iu abscondilo noii fianl 23. Quod inissos nostros ad viccm nostram
lus in absconso non fa- proplcr contenliones di- niitlinms.
ciat. vcrsas.
27. Ut nulluscompara-
24. De i!!is qui vinum ct annonani veiidunl anle-
tiones facial cum paupere quam colligant, el perhanc occasionem paupercs efli-
dolose, nisi per iustiliam. ciunlur '.

20. De moneiis sive mcnsuris modiorum et sesta- 25. Ut omnis homo iudicium Dci credat absque
noruni. ulla dubitalione.

VARIANTES LECTiONES.
"
de va»is peregrinis qui propter Deum non vadunt 3.
fu"ivis 1 ' * condrectis. Et ut nonae vcl
deciinae per omnia donentur. 3. De clericis et vassallis ut nullus sine licentia domini sui recipiatur. 3.
* omnium 1. " efficiunt 1.

CAPITULARE LANGOBARDICUM (An.809).

Capitula ha^c in Codice sancli Pauli numeris 86 et 87 signata, capitulare anni 808 excipiunt, el postea a
Lothario imperalore repetita sunt. Patet promulgala esse a Pippino, qui anno sequenti obiit.

iubet domnus rex ad omncs aclorcs B est quod inlra 50 annos aliquo invasio aut
1. Qualiler ,

commissas habent id cst in- fraus in pecunia pubiicas facta est ipsa requi-
suos qui curlis eius ;
,

quod iam nostris temporibus inpuhli- rat et adducat ad nostra noliliam sic tamen, ut
primis de illo ;

calum est, ut iuret unusquisque actor et dicat per anlea non prcsumat, wiffare ^ aul pignorare; quia

euangelias : quia quodcumque cognovero quod contra nos volumus ista causa per nosmet ipsos audire et

rnHonem alicui ttdtum est, facio exinde noiitia domno secundum Deum ordinare : quia apparuil nobis,

mci regi, ut relaxelur ; sic lamen ut dicat in ipso sa- quod si nos ipsa causa audierimus, Deo fal)entem,
gramcnto ,
quod non consenliendo amico, non ad sine peccalum eam inquirere habennis, et sic or-

parentem, non ad premio corruplus nisi col ' cer- dinare ut mercedem habeamus, quia iudicis noslris,

tum scial quod conlra rationem tultum esl et cum ; neque arimannos, nec acloris nostri, possunt sic

nobis fuerit recensitum ,

per nostra iussionem rela- disciplina distringcre sicut nos. Quod autem prova-
xelur. tuni est qui per 30 annos aul ' super cuiuscumque

2. Unde staluimus, ut per 40 aniios inquirctur possessionein fuit, et amodo habeat, ut nullus actor

possessiones de pecunias publicas, pro co quod pec- eo presumat ncc de servo nec wiffare nec nioleslare
catis cminentis de iO annis aliquis non memorat. et qui presumpserit, conponat '^
ipse actor widriguil-

et pauci invcniuntur qui tantos annos haheal, slalue-

C dum suum, cxccplo " unde precopLum falsum inve-
mus, ut excepto qui iam pcr iusiiliam inpublicalum nialur, quod aperla « causa est ad requirendum.

VARIANTES LEGTIONES.
t. e. quod. ^
i. e. signuin suum ibi ponerc, possessionem arripere. ^ ut c. ^ compona c. " lex-

cepto c. operla c.
'^

CAPITULARE DE DISGIPLINA PALATII AQUISGRANENSIS (An. 809).

Baluzius suh litulo c.-pitularis de ministerialibus palalinis ex Codice olim S. Vincentii Laudunensis jam
regio Paris. n. 4788, s cc. ix, fraginenta cdicti vulgaverat, quod jani, eodem Codice iterum a me evoluto,
iniegrum prodil. Ascribcndum videbalur posterioribus impcraloris annis, cum aula et palatium, tesle auctore
anonymo Vita; Ludovici Pii, nebulonibus redundarct.
Unusquisque ministerialis palatinus diligentis-
1. nio qui lalem hominem vel talem feminam secum
sima inquisitione disculiat primo homines suos, habuit, emendare noluerit, in palatio nostro
si se

et postca pares suos, si aliquem inter eos vel apud observetur. Similiter volumus ut faciant ministeria-

igrotum " hominem vel merelricem latitan- les dilectae coniiigis nostrae vel filiorum nostrorum.
suos '

tein invcnire possit. Et si invcnlus homo aliquis vcl 2. Ut Ralbcrlus auctor per suum ministerium, id
aliqua femina hiiiusmodi fuerit, cuslodialur, ne fu- cst, per domos stnvorum noslroruai, lam in Aquis

dum nobis adnuntietur El ho- quam in proximis villulis nosliis ad Aquis per-
gere possit, usque ille

VARIANTES LEGTIONES.
' uos cod.

a id est, xgioluin.
 j^l CODEX DIPLOM.VTICUS. — CAPITULARIA. — An. 809. 522
linenlibus ,
similcni inquisilioneni facial. Pelrus A voUunus ul simul cum iila in eodcni loco vapuletur.
vero et Gunzo pcr scnias " ct alias niansioncs acto- 4 Quicumque homincs rixantes in palatio invene-
runi nostroruai similiter facianl. El Ernaldus per rit, et eos pacificare potuerit et noluerit, sciat damnum
niansiones omnium negotialorum, sivc in mcrcato si- quod inter eos fticlum fueiit,participem esse debere.
ve aliubi negolienlur, tam Christianorum qiiam et lu- Quod si rixantes videril, et eos pacificare non polue-
daeorum. Mansionarius autcm faciat simiii modo rit, ct qui sinl iUi qui inter se rixanlur cognoscere
cum suis iunioribus per mansiones episcoporum et nolucrit ut boc indicare possit, similiter vohimus
abbatum et comitum qui actores non sunt, et vas- ut damnum quod inter eos commissum fuerit, in
sorum nostrorum eo tempore quando illis scniores conpositione comnuinionem habeat.
in ipsis mansionibus non sunt. 5. Qiiiciimque hominem undecuiique ad palatium
o. Yolumus alqtie iubemus , ut nuUus de bis qui noslrum veni(;nlem receperit sive adduxcril, nec ex-
nobis in nostro palalio deserviunl, aliqueni honii- pellere damnum quod hab eo fuerit inpa-
curaverit,
nem propler furaim, aul aliquem homicidium vel iatio noslro factum aut eum praesentet, aut si
adullerium, vel aliud aliquod crimen ab ipso perpe- praesentare non potueril, damnum quod ipse feccrat
tralum, et propter hoc ad palalium noslrum venicn- pro ipso conponat.
tem, atque ibi lalilare volenicm recipere praesumat. B G. Ut comitcs palalini oninem diligcntiam adhi-
Et si homo hanc consliUi'ionem iransgressus
liber bcanl, ut clamalores poslquam indiculuin ab eis ac-
iuerit, et lalem hominem receperit, sciat se eundem cepcrin!', in paJalio nostro non remaneant.
hominem qui apud eum invenlus fuerit, in collo suo 7. Ut supei' mendicos et pauperes raagislri consti-
portare debere primum circa palatium deinde
, , luantur qui de eis magnam curam et providentiam
ad cippuin in quem idem malcfaclor miltendus habeant ul.... ores * et simula;ores inler eos se cc-
esl. Si aulem servus fucrit qui hanc nostram iussio- lare non pcssint.
nem servarc '
contenipscrit, similiter illum malum 8. Ut oiiini hebdomada per diem sabbati agentes
factoreni in collo suo usque ad cippum deporlel, vel Uiiuisteriales noslri iniiiceni quid de bac ijjquisi-
et ipse postea jn niarcaium adducalur, et ibi secun- lione factum habeant, et hoc quod nobis indicaverint,
dum merita sua flagellelur. Simililcr de gadaliljus ^ sic diligenter ac veraciter habeant inquisitum et in-
et mettjlricibus volumus , ut apud quemcumque vesligatum, ut si nobis placuerit, in manu nostra va-
inventac fuerint, ab eis porlentur usque ad mer- leant adfirmare, quod non aliud nobis nisi veritatem
calum, ubi ipsae flagellandae sunt. Yel si nolueril, indicassent.

YARIANTES LECTIONES
' seuerare. ' tres vel qaatuor litlcrae legi twn Tpoluerunt.

a Diversae videntur esse a screonis. i>

Libidinosis.

GAPITULARE DK MONETA.

Reliquias lanlum huius edicti ex laciniis Codicis olim S. Yincentii Laudunensis, jam regii Parisiensis
n. -4788, s;ec. ix, vix aigre salvavi ; et qiiam maxiine spero, fore ut integrum capitulare alius Codicis ope
aliquando in lucem prodeat. Lacunas, quanlum fieri poterat, indicavi. Littera obliqua expressa, aut ex
co/ijcciuia supplevi, aut dubise lectionis esse exislimavi.

1. Ifaec capitula in singulis locis observari de- (j et proclam

]jent re Ut civita<is iilius moneta publice 5. ni7u7 et cum piscibus
sub cuslodia coraitis fiat. rkitur corium in dorso et
capite et scribatur ei in
2. Ut raonctarii ipsi publice, nec loco alia nec in-
nisi constiluto
facie: falsatormonetae; inceleris vero civitatibus ubi
fra nec extra illam civilatem
non praesumant. concessum non esi moneta simili ralionc co-
eis loco, monel«m facere ,

mcs, s monelariorum
5. Si inventus quisquara fuerit aut ex ipsis aut
ipse comes non solum
alia quaelibel persona in ipso pago nionetain
quefiicienti adsoliciludinem
faciens cuin oinnem subslantiam
comes et nie oplineat ut ipse pcr
eius et totam m
parcs suos vel negolialores hiic illiicque dis-
amplius
currentes inquirat ob
opus accipiat nihil
ferat

i. Ut monetarW monelae balere non possint ; ideo auct sub-

voluinus ut comcs h is in- stan\K\c subiacere

quisii^mi
D slatuium in

t per hoc esl falsat praesun^

 n. CAUOLl MACJNl OPP. rATvS I. SFXTIO PIUMA. Z1\

« CAPITULARE ECCLESIASTICIJM (An. 809, Nov., Aquis).

Spirilus sancli Aquisgrani convocalnm, ihiqno et

Anivo 800, monso Novonilni, concilium de procossiono
('(•( iosiarum ol do convorsalionc eoriim
(pii iu ois l)oo dcsorviunl agitalum, nec lam(!n aliqnid de-
<lo slalii
(inilnm fuisse proplor rorum magniindinom
Kinliardus Uadil. Quo pertinere videri possunl 1. ca|)iinlorurn
fra"meulnm in Ediliono opornm ilin( inari Cordtisiana, pag.G85, vulgalnm, ilcrumqiie ox schodis Sirmondi a
inscriplum '2. Capilularc de presbyteris, ah Ansogiso 1.
Baluzio prolaUim, ol capiuilaro qnintum incorti auui ;

consuimus. Nam Einhardi verha non adeo ahso-

j capp li0-ir)8 sorvalum, qnod integrum roferonduiu
fuisso opinomur, collato alio ojus loco in Vita Caroli Magni
Inle iiilelli"-on(la esse nl iiiliil penilus derinilmn
lautum, qiue linila sinl, minimam coepti negolii
cap. 29, iirMonum. Germ. SS., l. 11, pag. 458
patohit ;

partomcirocisse, crodondum est. Capitula h;cc in convontu autnmnali promulgata osse, ox ordinc quo ah
Ansogiso intra capitnlare Aqnisgranense aniii 809 supra col. 315, 510 edituin el capitulare Aqnisgranense
anni'810 rcfernntur, prodire videtur.

1. Primo, omninm admoncndi sunt de rcciitu- A hcant, id cst ila nulritos cl inslitulos [insinuatos.

dine fidei snae, ut eam ct ipsi teneant ot inlelhgant lial.], ul si forlc eis conlingat non posse occurrere
et sibi subieclis populis vivo sermone annuntient. Et lempore competenli ad ecclesiam suam cflTicii gratia

unusquisqnc eos quos habel in sno ministerio co- persolvendi , id cst terliarii, sextam, nonam, et vc-
gnoscal, sive viros, sive feminas, ut noverit singulo- spcras, ipsi scholarii el signum in tompore suo pui-
rum confcssiones et conversationom, quia pro omni- sent, et officium honeste Deo persolvant.
bns reddilnrus esl raiioncm Deo. G. Sexto. Ut diligenter resciatis post ordinationem
2. Secundo, ut ipsi sacenlolcs talem oslendant uniuscuiusquopreshyleri quantum quisque fecerit in
suam conversationem suhieclis sihi populis quae imi- suo ministerio : quia qui ante ordinationem paupe-
lahilis sit, videlicel, sicnt apostolus dixit, in casti- res fuerunt, post ordinationem vero de rebus cum
lalo, in sohrietale, nl non doservianl gulac et cnpi- quibus debuerant ecclesiis servire, emunt sihi

dilalibus buius seculi, ul (piod alios monont ohser- alodinm et mancipia , et caeteras f;tcullates ; et ne-

vare, in se ipsis oslen Jant, ut cavcant se ab omni que in sua lectione aliquid profecorunt , neque li-

avarilia et cupiditate ;
quia multi die noctuque bros congregaverunt, aut ea quae pertinent ad cul-
lahoranl ut adquirant temporalia, res videlicel, man- lum religionis augmentaverunt, sed semper conviliis
cipia, vinum, et annonam, cum usura, a qua et Deus " et conlritionibus et rapina vivunl.

probibet el omnis scriptura divina ct sancti canoncs. 7. Septimo. Ut domeslicos suos, id est eos qui

Necnon mnherum declinent consortium, ei sccum <ium ipsis sunt in sua mansione, sive scbolarios, sive
habitare non permitlant, ut auctoritas est ca- alios servientes, diligentissime pracvidere studeant
lionica. ah omnibus viliis , el maxime de ebrielalilMis
3. Terlio, ut orationem dominicam, id est Pater et luxuriis, ct variis immunditiis. Nam, sicul di-
noster, el Credo iiiDenm, omiiihus sihi subiectis in- cit apostolus, qui domes;icorum suorum curam ne-
sinuent, et sihi reddi facianl tam viros et fcminas, gligit , aliorum non prodesse poterit convcrsa-
quamque pueros. tioni.

4. Quarto. Ut ipsi presbyteri a comessationihus, 8. Octavo. Ut bospitales sint ;

quia mulli , qui
polationibus, ut apostolus monet,sesuhtrabant ; nam sciunt hospilem supervenire ad ecclesiam suam, fu-
quidam illorum cum quibusdam vicinis suis uluntur giunt. Sed quod aposlolus iubet ct caelera scriptura

usque ad mediam noclem et eo amplius cum ipsis divina sectari, illi e contrario faciunt, ct pauperibus

bihendo morantur ; et qui religiosi et sancti essc vi- subvenire meluunt.

f^lentur, non quidem tunc ibi manent, sed tamen „ 9. Nono. lubel apostolus omnihus fidelibus, ut
.... 1 1 • . ^ • ,• •. 1 !•, • 1
sermo corum
, ,

saturati vel ebrii revertuntur ad ecclesias suas, et in gralia sit semper sale condilus, id

^cque jn die necjue in nocte officium Deo in ecclesia sihi est, ut ea loqualur christianus quae religioni con-

credilapersolvunt. Nonnullivero in eodemIoco,ubiad veniunt S unde aliquis mentcra condire possit, ct a

convivium pergunt, dormiunt. putredine peccatorum emundare. Si omnihus fideii-

5. Quinto. Ut ipsi presbyteri tales scholarios ha- bus Reliqua desunt.

VARIANTES LECTIONES.
al. tns. serviunt. Baluze.
NOTiE.
aEditum pridem fuithoc capilulare a Joanne Cor- inlerrognverat episcopos, nt patel ex epislola ejns
<lesio tanquam esset Jesse episcopi Ambianensis. ad Odilpertiim archie|iiscopum Mediolanensen), et
Non est autem Jesse sed Caroli Magni, datnm, ex lihro Tlieodnlfi episcopi AutelianeiHis de ordine
ut opinor, missis dominicis. Error ortus ex eoquoi haplismi. liaqiie hic esse drhiiit (inis eidsuda! Jesse.
|n Codice quo Cordesius usus esi suhjectum orat Poslea ;:(ldila est a quodani siiidioso alia liicul)ralio
fpistolaj JesseAmbianensis, de qua dictum cst su- de traditioiie hapiismi propier similiiudinem argu-
pra. At in veteri Codice Sangallensis monaslerii non menli, deinde illiid Capilul., qiiod quoniam coiijun-
npparet, et finis epistolce Jesse est in capite qnod cluin erat in veleri Codice cum episi. Jesse, primuni
hahet hunc lilulum in Edil. Cordcsiana De confir- : erai exisiimare oa oiniiia essc ojusdein auctoris.
matione corporisel sanguinis Cliristi. Recte sane. Haoc Baluz.
^§1 epim ultima qoaeslionum de quibus Carolus M.
 ,,

CODEK DirLOM.VTlCUS. - CAPITULAUIA. -

m A.v. 810. 526

GAI'1TULA Dli PUESBYTEKIS.

140-158 ot ex appendice ,, cap. 20; duo eorum cl nUcr Caroli ca-

Exoem oa ox \nscgisi libro i, capp.
96 el lo/ rcpenunlur.
pi.ula l?gilL Langobardicis addila capp.
ecclesiae cxe- A U. Ul nuUus deinceps m ecclesia niortuum se-
1 Ulnullus preshylor ad inlroitum
peliat.

in ecclesia mit- 15. Ut unusquisque presbytcr capitula habcat de

"'VuTnuUus laicus prcsbyterum
epi- maioribus vel de minorilms viliis, per quae co-
lere vel eicere praesumat, nisi per consensum
gnoscere valeat vel praedicarc subditis suis, ut ca-
\ „„. ^„«m hrmnrpm pus
lionoiem nros- vcant ab insidiis diaboli.
Ul episcopi praevideant, quem
• •
1

5. , . . ,
,
... .
-i .,, ,,.:i>„,>ni
tubuani. semper cucharisliam habeat pa-
16. Ut prcsbyter
byleri pro ecclesiis semoribub •. V , • • ,.

„ j quis mhrmaverit, aut parvulus

ratam, ul quando ^. .

. .„..>.«, ^ nmcpnni suii,

A. Ut decimacin poteskile
nualitcr
cpibcopi nini quaiiidi .,.'„'. eum communicet, ne
. .

. ,. . inhrmus
luerit, slatim sine
a presbyteris dispensentur. .

^ , •. ..«i;„^ consiruaniur.
•
mchus /.nncirinniiir 1 1, communionc moriatur.
5 Ut ecclesiae ahana vcl
„„. loenum
„, vcl r,,„r.nni in occicbM
pprlcsia l'^- Ut prcsbytcr in coena Domini duas ampullas
Et nulhis preshvter aniionam ,/ , ,
',
. ,
'
. sccum unam ad chnsmam, allcram adoleum
deferat,
mittere praesumat. . .

„ ,....o .,n,i,i<rmp Mini adcathecuminos munguendum

o vcl inhrmosmxla sen-
vei allaria, .piae amniguae suiii
,T , !.,„.
1 ('e
t.e
6 Ut ecclcsiac
, ,„ tenliam anostolicam ; ut quando quis infirmatur, in-
consecrationc , consecrenlur. •
, ,
.
» ,. . .
I •,.. fan,;„ic
O..OC tennnis nrip
prae- ducat presbytcros
f j
ecclesiae, ct orent supcr
^ eum, un-
7. Ut presbyleri per parrochias suas
'
. . .

,. ,. ^,„„,x....^,^, . •, I> gucntes eum oleo in nomine Domini.

'diccnt, ul hnteamina altanlmspraepaieiU. .„ tt. r^ •
» . • .
Ut qui ecclesiarum bcnehcia habent, nonam
i .
,.
'
. „„„..„„r,;,,r„.,„ • • 18.
8. Ut nulhis prcsbyter in
I.
alienus parrochianum, , .

. .
^ .
, .

et dccimam ex eis ecclesiae cuius rcs sunt donent.

... „ ., •, L u .^„:, •
.wi . , ,

njsi in itinere fuent, vel placitum ibi habuenl, a(1

•
. , , r
bcneficium
, k ,
habent,
•
,•
ad, mcdielalem labo-
, . , ,
Et qui tale
iriissiiiTi

9.
rGcioi^^t
\
Ut nullusprcsbytcr
, ...
altenus parroclua mis-
in
, . .^ rent, et de
.
'
eorum porlione
^
proprio
f f prcsbyiero
i
j
deci-
^ ...... cimas donenl.
....
"^

„„„
sam cantare pracsumat, nisi itinere luent , m f •,
nec
, •j .. .• „ .„^ o., i„„. „o..;no,.o 19. Ilae sunl festivilates 111 anno, quae per omnia
deciraam ad alterum perlinentem audeat recipere. ,. r^ • •
o . • •

vencrari debent : nalahs Doniini , sancti Slephani

10. Utterminumhabeatunaquaequeaecclesia,de
g,^,,; i^h,„„is euangelistae, innocenlum , oclabas
qiiibus viUis decimasrecipia!.
Domini, epiphania, octabas epiphaniae, purificalio
11. Ut unusquisque presbyler res quas post diem. sanciac Mariae ,
pascha dies oclo , lelania maior
consecrationis adquisierit proprias , ecclesiae rclin- ascensa Domini, pcntecosten, sancli lohannis bapti-
qual. stae, sancli Petri et Pauli, sancti Martini, sancli An-^

12. Ut nullus presbyter aul laicus poenilentem in- dre.ac. De adsumptione sanct.ie Mariae interrogandun*
viiet vinum bibere aut carncm manducare nisi ad , reliquimiis.

praescns pro ipso unum vcl duos dcnarios, iuxla qua- • 20. De iudicio pocnitentiae ad inlcrrogandum re-
lilatem pocnitcntiae, dedcrit. liquimus, per quem poenlientialcm vel qualiter iudi^
13. UtmiUus presbytcr cartas scribat, nec con- cenUir poenitenles; et de incestibus ,
quibus liceat
ductor sui scnioris exislat. iungoro, quibus non.

CAPITDLARE AQUISGRANENSE (An. 810).

Edilum a Baluzio ex Codice S. Vincentii Mcttensis, jam ope Co.Hcis 1. Paris. inter Suppl. Lalina n. 1i\
rccognovimus eo quidem a Baluzio recedendum rati, qiio.i rubricas capitularis alio ordinc cc)IIocatas et ii\
;

Codicibus ei subjectas, non pro capitulari habendas, sed ad capitularc ipsum rcferendas existimqtviBfius.

quiraUir, uisi sempor in praescnlia missorum impe-

c.vpiTULA QCAE ANNO DiiciMO iMPERii DOMNi KAROLi SE-
RF.NissiMi AUGUSTi AQUis PALATio coMMONiTA suNT. rialium, aut iu pracscnUa comilunu
5. Dc « homicidiis factis anno pracsenli intor vul-
D
1. Dc a clamatoribus qui magnum impedimentum gares homincs, quas proplor pulvcrcm mortalem *

faciunt in palalio ad aures domui imperatoris : ut ad^ su„t.

missi sive comiles illorum missos transmitlant con- 4, u^ a saccrdotcs admonoant pnpuliim ut acle-.-

tia illos qui monlicndo vadunt, ut eos convincanl. mosinam dent, et oralioncs fiiciaut, proptcr divcrsasi
2. Ut ^ anle vicarium el centenarium dc propric- pi;,«as quas assidue pro peccatis paiimur.
tate aut libcrtale iudicium non terminctur aul ad- 5^ u^ e jpsi saccrdoles unusquisquc sccundu^n o»v.'

\ ARIANTES LECTIONES
* motalein i.
NOT.E.
Cr., infra, rnl. 528, capp. 8 cl iO. J CS., infra, c. 1, G.
h Cf ,infra,c. 1.5. e Cf., infra, c. 2.
« Cf., infra, c. 7.
 327 C. CAROLI MAGNI OVW PAUS I. SI-XTIO PIIIMA. 3^23
tlinem suuin pncdicaro cl dBCorc sludoal plclKMu A iiiorcs distringat,
ul melius ac mclius oboediant ol
sibi coraniissam consonliant mandatis cl praccoplis imporialii)us.
6. De n cbrictale, ut prunum onmium soniores sc- 17. I)c olcmosina mittcnda ad Iliorusaiem
proplcr
mclipsos exinde vetent, el oorum iuniores exomphim aecclcsias Doi restaurandas.

bonae sobriotatis ostendant. 18. Ul nulius bomines malignos

conscntiat, scd
Admoncndi'' sunt omnes goneraliter, socundum
7 magis, inquanlum polesl, rcsistat. Ut pauperes,
or-
euangolicam aucloritatom, ut sic lucoant opcra ve- fani, et viduae, ct ecclcsiac Dei pacem habcant.
stra coram hominibus, ut glorificcnt palrem vcslrura ITEM DE ANNO DECIMO.
qui in coclis cst. (Capitnla proposita.)
8. De fugilivis qui pcr divcrsas proviutias detcnti 1. De tribulatione gcnerali quam patimur omnes,
et occultati contra praoceptum domni impcraloris id cst de 'mortalitate animalium et ccleris plagis.
sunt, ul qui eos post praeteritum lcmpus suscepit 2. Dc praedicatione per singulas parroechias.
aut relincl, bannum dominicum componal. 3. De euangelio, ut hiceat lux vestra coram bo-
9. Dc pace et iustitia infra palriam , sicut sacpe minibus.
per alia capilula iussi, adimplelum fiat. 4. De omnibus vitiis et ebrietate fugiendura.
10. Dc c latronibus qui magiiam habont blasplie- B 5. Dc semelipso et sua familia unusquisque oor-
miam, quicumquc aliqucm cx ipsis coiipraohcnderit, rigendura
:iul!uni dampiiura exinde palialur. 6. De oralionibus in invlcem facientibus.
11. De ii
her.ibanno, ut diligenter inquirant inlssi, 7. De innocentibus occisis inquircndum.
qui hostera facere potuit et non fecit, ipsum ban- 8. Dc clamatoribus, quomodo castigentur.
num componat, si habct unde componere possit. Et 9. De beneficia non bene condricta inquircndum.
si non habuerit iinde componere valeat, rcwadiatiim 10. De mendacia ct periuria cavenda.
fiat el iiibrevialum, ct nihil pro hoc exhactalum fiat 11. Dc heribanno exigendo.
usque Jura ad nolitiam domni imperaloris veniat. 12. De pauperibus qui minime solvere possunt.
12. Hcrisliz <=
qui facium habent, per fideiussores 13. De freda exigenda.
ad regem miUanlur. 14. De his qui herisliz ' fecerunt, ut fideiussorcs
13. De f beneficiis dcslructis et alodis restauratis. donent,
14. De ^ fred cxigcnda. i 15. De res ct mancipia, ut ante vicariis et cente-
15. De materiamine ad naves facicndas.'
nariis non conquirantur.
16. De t vulgari popiilo, ct unusquisque suos iu- Q 16. De lalronibus, quoraodo distringantur

YARIANTES LECTIONES.
* materia adieclo miiie I. * brisliz 1.
NOT^.
a Cf., infra, c. 4. lus lanto exercitui supercsset, quin omnes usque ad
1» Cf., infra, c- 5. unum interirent. Et non solum ibi, sed etiam per
<=
Cf., infra, c. 16. omnes imperatori subjoclas provincias, in illius ge-
d Cf., infra, c. II, 12. neris animalia mortalitas immanissime grassata esLi
e Cf., infra, c. 14. Agobardus, in libro de grandine ct tonitruis, cap. 16.
* Cf., infra, c. 9. « Ante hos paucos annos disseminata est quaedam
8 Cf., infra, c. 13. cum esset mortalitas boum, ut dicer^nt
stultitia,
J>
Cf., infra, c. 5. Grimaldum ducem Beneveiitorura transraisisse ho-
* Id est, boum. Eginhardus ad an. 810 :i Tanta mines cura pulverihus quos spargerent per campos
fuit in ea expeditione boum peslilenlia, ut pene nul- et raontes, prata et foiiles. » Baluz.

CAPITULARE DE INSTllUGTIONE MISSOUUM (Aquis).

Editum a Baluzio cx Codice S. Yincentii Mettensis, jam ope Codicis Paris. inter Suppl. Latina, n. 75,
recosnovimus.

1. Ut tales sint missi in legatione sua, sicut decct -. et ad hominem qui iustiiiam facere noluit, et cum
essc missos impcratoris strenuos, el perficiant quod virtute tollant ab eo quod iniuste alteri tulil, et red-
eis iniunctum fuerit. Aut si non potuerint, domno dant illi cuius per iustitiam esse dobuit.
imperatori nolum faciant quae difficultas eis rcsistat 4. Ut qui bannum domni impcratoris vcl froda
ne illud perficere possint. dare debet, accipiatur illa soliilio, cl ad cum infcra-

2. Ut quicquid de eius iussione cuilibet praecipere tur, ut ipse tamen det cuicumque ei placucril.

ct commendare debent, potestalive annuncicnt atque 5. QuicuiiHiiie illis iustitiam facere volcnlibus re-

praecipiant. Et non sibi faciant socios inferioiis or- sistere conaliis fuorit, domno imperatori anuunciont.

dinis homines, qui semper inde relro res qualescnm- Similitcr quicumque coiitra iustitiam alteri in placito

que tractarc volunt; sed illos sibi sociont qui ad ef- dcfcndere volucrit, logilimam poenani incurrat, cu-
fectum unamquamque rem deduci cupiunt. iuslibet homo sit, sivc domni imperatoris, sivc cui-

5. Quando iustitiam pauperibus facere iusserint, libct fiiiorum ct filiarum, vel ceterorum poteniiura
semel aiil bis praccipiant ut iuslitia facta fiat. Torlia hi ir.inum.

\icc, si nonilum faclum est, ipsi perganl ad locum

 :

5^9 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. ~A>. 811, :s-.o

ENGYCLIGA DE JEJUNHS GENERALIBUS.

{Videsis inter epislolas Caroli Magni, Patrologice tomo XCV 1 11]

CAPITULARE DUPLEX AQUISGRANENSE (An.SlL

Capitnlare duplex, primum sub

litulo : « Capitulare interrogationis de iis quse Carolus Magnus pro com-
rauni onmium interroganda constituit, « Sirmondus et Baluzius ex Codice S, Vincentii Metteusis
utilitate
ediderunt; nos ope Codicis Paris. iuter Suppl. Lat. n. 75 recognovimus.

DE iNTERROGATioxE DOMM iMPERATORis DE ANNO A qui monachi cssc possint praeler eos qui regulain
UNDECiMO.
sancti Benedicti observant. Inquirendum etiam, si in
1. In priinis separare volumus episcopos, abbates, Gallia monachi fuissenl priusquam iraditio regulae
et comites nostros, et singulariter illos alloqui. Quae sancli Benedicti in has parroechias pervenisset.
causae elficiunt, ut unus alteri adiuloriuin praeslare
12. Ista conservetis sicut vobis decet ; et in vobis
nolit, sivc in marcha, sive in exercitu, ubi aliquid
confido, piissimi pontifices, et in quantum investi-
ulilitatis defensione patiiae facere debet.
gare possum, vobis miliere seu scribere non dubilo.
2. Unde illae frequentissimae causationes, in qui-
Bene valete in Domino.
bas unus alteri quaerit quicquid parem suum viderit
ITEM BREVIS CAPITULORKM QUIBUS FIDELES NOSTROS
possidentem. EPISCOPOS ET ABBATES ALLOQUI VOLUMUS ET COMMO-
5. De eo quod quilibet allerius hominem ad se fu- >ERE DE COMMUNI OM.NIUM NOSTRORUM UTILITATE.
gienteni suscipiu
1 . Primo commemorandum est, quod anno prae-
4. Interrogandi sunt, in quibus rebus vel locis ec-
terilo *=
tria Iriduana ieiunia fecimus, Dcum orand;»
desiaslici laicis, aut laici ecclesiasticis, miflisterium
ut ille nobis dignarelur ostendere, in quibus conversa-
suum inipediunt. In hoc loco discutiendum est alque
nostra corain emendare debuisset
tio illo : quod nuiic
inveniendum ' in quantum se episcopus aut abbas g facere desideramus
rebus secubribus debeat inserere, vel in quantum
2. Quaerendum ^ est in primis ccclesiasticis, id esi
coraesvel aller laicus in ecclesiastica negocia. Hic iu-
episcopis et abbalibus, ul illi nobis patefaciant de
lerroganduin esl aculissime, quid sit quod apostolus
conversatione sua, qualiter vivere debeanl, ul co-
ait a : Nemo militans Dco implicct se negotiis seculari-
gnoscere valeamus cui de illis aut bonuin aut aliud
bus, vel ad quos serino isle pertincat.
aliquid refrenali credere debeamus ; et ut scire pos-
5. Quid sit, quod unusquisque chrislianus in bap-
simus, in quanlum cuilibet ecclesiaslico, id est epi-
Usmo promittat % vel quibus abrenunciel.
scopo, vel abbate, scu monacho, sccularibus negoliis
6. Quae sectando vel neglegendo ipsain suam re-
se ingerere; aut quod proprie pcrlineal ad illos qui
nunciationem vel abrenunciationem irrilam faciat.
dicuntiLT et esse debeni pastorcs ecclesiae patrcsque
7. Quod ille bene in Deum non credit qui praecepta
monasteriorum, ut aliud ab eis nec non quaeramus,
eius inipune se contempnere putat, vel quia ea quasi
quam quod ipsis facere licet, et ut quislibet ex cis a
non venlura despicit quae ille comminalus est.
nobis ea non quaerat, in quibus eis consen:iie noii
8. Quod in nobis despiciendum esl, utrum vcre
debemus.
chrisliani sumus. Quod in consideralione vitae vel
morum nostrorum facillime cognosci polesl, si dili- C 3. Intorrogare <=
volumus ipsos ecclesiaslicos, el

(lui scripluras sanctas non solum ipsi diseere, sed

genter conversaiionem coram discutere voluerimus.
eliam alios doccre debent, qui sint illi quibus .';po-
9. De vita et nioribus pastorum nostrorum, id est,

episcoporum, qui populo Dei non soluin docendo, sed stolus loquitur : Imitatores mci cstote; vcl quis iile de

etiam vivendo, exemplum bonum dare dcbent. Ipsis

quo idein dicit : Nemo militans Dco implicat se nego-

namque apostolum tiis sccularihus, aut qualilcr apostolus sit imitandiis,

dixisse credimus, nbi dicit !<

Imilatores meiestote,et observate eos qui ita ambulant, Ycl quomodo Dco militet.

sicut liabetis formam nostram. 4. Iterum f

iiujuircndum ab eis, u! nobis veracilcr
10. De vita eorum qui dicuntur canonici, qualis patcfaciant, quid sit quod apud cos dicilur scculum
csse debeat. irlinquere, vcl in quibus intcrnosci possint hi qui
11. De convcrsatione monachorum, et utrum ali- D scculuin rclinquunt, ab his qui adhuc scculum sec

VARIANTES LECTIONES
•
interueniendum cdd, ei \. ' decst 1.

*\\ Tim. 11,4. <i

Cf. supva, c. 4, 9.
^ Philipp. III, 17. e Cr. siipra, c. 5, 6.
« Cf. siipra, cap. 4.

Patrol. XGVII. 11
5."» 15. i]\l{{)\A MVGM 01'1'. 1>AKS I. SKCTIO PRIMA. 352
Un\U\v ;
iiliuin in eo $olo, quod anna non porlant ncc A P'""' pniel) it tlcbont. Ilic diligcnlissiinc ronsiderar»
l)ublice coniugali snnt. diiin esl, et acjtissinic dislingucnduin, quae seclande
5. Inquiieuduin ctiain, si ille « scculuin diniissum vcl neglegendo unus(iuis(pie nostrum ipsarn suarn
habeat, qui cotidie possessiones suas augore quolibet l)romissionem cl abrenunliationem vol conservet vel
modo, qualibet arte, non cessat, suadcndo de coelcs- irrilam facial ; ct quis sil ille salanas, sive advcr-
lis regni i)eati(iuiino, coinminando de aeterno suppli- sarius, cuius * opera vel pompam in baptismo renim-
cio inlerni, el sul) noniine Dei aut cuiuslil)et sancli ciavinius. Ilic aulom conspitiondum ost, ne perversa
tain divitem qiiam pauperem, qui simpliciores na- unusquisque faciendo, illum quislibct nostriim sc-
lurae sunt, et ininus docti alque cauti inveniuntur ^ qualur cui iamdudum in baplisnio ronmioiavimiis.
si rebus suis expolianl, et legitimos heredes eorum 10. In quo canonum vel in cuius sancli patris re-
exhercdant, ac per hoc plerosque '
ad flagitia et sce- gula constitutum sit, ut invitus quislibet aut clericus
lera propter inopiain, ad quam per hoc fuerint devo- aut monachus fiat, aut ubi Christus praecepissel ;uit

hiti, perpetranda compellunt, iit quasi necessario quis apostolus praedicasset, ut de nolentibus el in-
*
furla ct latrocinia exerceant, cui paterna rerum vitis, el vilibus personis, congregalio fierct in eccle-
heredilas, ne ad cum pervenirel, ab alio praerepla sia vel canoniconim vol monacliorum.
cst. B 11. Quam utililatcm '^
conferat ecclesiae Christi,
C. Iterum inquirendum, quomodo seculum reliquis- quod is qui pastor vel magister noc cuiusciimqim
set, qui cupidilale ductus propler adipiscendas res venerabilis loci esse debct, magis studel in siia con-
quas aUum vidit possidentem, homines ad periuria versalione habere multos quam bonos, et non tan-
et falsa tesiimonia praecio conducit, et advocatum tum probet ^ d quam multitudine hominum delectatur,
sive praepositum non iustum ac Deum timentem, sed plus studet ut suus clericus vel monachus bene can-
crudelem ac cupidum ac periuria parvipendentem, tet et legal, quam iusle et beale vivat. Quamquam
inquiril, et ad inquisitionem rerum non qualitcr, sed non solum minime in ecclesia conlempnenda sit can-
quanla adquiral ^. landi vel legendi disciplina, sed eliam omnimodis
7. Quid de his dicendum, qui quasi ad amorem exercenda. Sed si utrumque cuilibet venerabili loco

Dei et sanctorum, sive martyrum sive confessorum, accedere potest, lolerabilius tamen ferendum nobis
ossa el reliquias sanctorum corporum de loco ad videlur inperfectione cantandi, quam vivendi. Et
locum iransferunt, ibique novas basilicas construunt, quamvis bonum sit, ut ecclesiae pulcbra sint aedifi-
et quoscumque poluerint, ut res suas illuc tradant, cia ,
praefereudus ' tamen est aedificiis bonorum
instanlissime adhortanlur. Ille siquidem vult ut vi morum ornatus et culmen ;
quia, in quantum nohis
dcatur quasi bene faccre, scque propter hoc factum ^ videlur, slructio basilicarum veteris lcgis quandain
bene meritum apud Dcum fieri, quibus polest per- tiahit consueludinem ; morum autem emendatio
suadere opiscopis. Palam fit
'*
hoc ideo faclum, ut proprie ad novum testamenlum et christianam per-
ad aliain perveniat polestatem. tinet disciplinam. Quod si Chrislus et aposloli, et qui
8. Miramur unde accidisset, ut is qui se confitetur apostolos recle secuti sunt, in ecclesiaslica disciplina
seculuni reliquisse, neque omnino vult consenlire ut sunt sequcndi, aliter nobis in mullis rebus facien-
ipse a quolibet sccularis vocelur, armatos " homines dum esl quam usque modo fecissemus, multa de usu

vclit et piopria retinerc, cum ad oos qui nondum el consuetudine nostra auferenda, et non minus
hi totuni seculum rcnunoiaverunt hoc pertincat : ad multa, quae actenus non fecimus, facienda.
ecclesiasticos vero quomodo iuste pertineat, penitus 12. Qua e regula monachi vixissent in Gallia,

ignoramus, nisi illi nobis insinuaverint qui haec qua- priusquam regula sancti Lenedicli in ea tradila fuis-
si Ucita usurpare non dubilant. set, cum legamus sanctum Martinum et monachum

9. Quid <=
unusquisque Christo in haptismo pro- fnisse el sub se monachos habuisse, qui mullo anle
mittat, vel quibus causis abrcnunciat ; ut quamvis sanclo Benediclo fuit.

unicuique christiano considerandum sit, specialiter 15. De sanclimonalium et ancillarura Dei conver-

lamen ab ecclesiasticis inquirendum, qui laicis ipsius

D salione.

promissionis et abrenunciationis in sua vita exem-

VARIANTES LECTIONES.
'p. qui 1. ^ paternarum 1.2. ^ inquirit corr. aihiiiirat 1. * episcopis palam sit I. itn textum resd-
tnere tnihi visus sum ; arinalos boin : : : : : et p. rolimM-e corr armatus homo cum sit, et p. vellit reti-

paucitatem corr. ulililalem 1. '

probet corr. piobis 1. " reueren Jus corr.
nere 1. * quae corr. cuiiis 1. '

praeferendus 1.

a Libcllus precum Marcellini et Fauslini, pag. 85, b Ilieronymus in epitaphio Nepoliani : « Alii num-

« conlempturerum ssecularium ethumanscgloria;, ad nmm addant nummo, et marsupium suffocantes, ma-

quam plerique affectant, etiam qui se saeculo el con- tronaruin opes venentur obsequiis, sint ditiore.smo-
cupiscentis! carnis abrenunliasse glori 'nliir. b Hie- nachi quam fuerant saeculares. » Id.

lonymus in epistola ad Rusticum « \idi ego quos- :

r Cf. supra, c. 5, 6.
Id est, exerceat, excolat, emendet, meliores
daui, poslquam ronuntiavevc s?eculo, vestiincntis
(1

duntaxat ol vocis professione, non rebus, iiihil de redilal.

pvislina conversaiione mutasse. » B.ulz.

e Cf. supia, c. H.j
 L

535 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITLLARIA. — An. 811. 7^\

CAPITULARK DE EXPEDITIONK EXERCITALI (An. 81 !, Aquis).

Editum a Baluzio ex codicibus Palatiuo bibliothecse Valicanse ei Sancli Vincentii Mellcnsis, dcniio ope
codicis Parisien>is inler Supplenienta lalina n. 75 recognovinius.

ITEM UNDE SUPR.V DE \INNO UNDECIMO. j^ bent quod dare possint, ad propria dimillunt.
De causis propter quas komines exercilalem obedi- 6. Dicunt ipsi comiles, quod alii eorum pagenses
lionern » dimiltere solent. non iliis obt;diant, nec baimuni doraiii inqieraloris

i. In prunis discordantes sunt, et dicunt quod epi- adimplere volunt, dicenles quod contra missos
scopi, abbates,et eorum advocati potestateni non ha- domni imperatoris pro heribanno debeaiit ralio-
beant de eorura lonsis clericis et reliquis honiinibus. nem reddere ; nam non conlra corailem ; etiam
Similiter et comites de eorura pagensis non habeant et si comes suara doinuin illi in bannuin raiseril,

poleslateni. nullam exinde habeal revereuliam, nisi iiilret in do-

2. Quod pauperes se reclamant expoliatos esse de raura suara, et faciat quaecuinqiie ei libiluin fuorii.

eorum proprietale. Et hoc aequaliter claraanl super 7. Sunt etiam alii qui diciinl se esse homines Pip-

episcopos ei abbates et eoriini advocatos, et super pini 1* et Chluduici, et tuiic prolilenlur se ire ad ser-

comites et eorum centenarios. vitium dorainorum suorura, quando alii pagenses in

5. Dicunt etiam, quod quicumque proprium suum exercilura pergere debent.

ffi:«copo, abbali, vel comili, aut iudici, vel centena- 8. Sunt iteruin et alii qui ramanenl, et dicuiit

rio dare noluerit, occasiones quaerunt super illum quod seniores eoruni doini resideant, et debeanl ciiiii

pauperum, quomodo eum condempnare possint, el g eorura senioribus pergere ubicuniquc iussio doMini
iJlum semper in hoslem faciant ire, usque duni pau- imperatoris fuerit. Alii vero siuit qui ideo se com-
per factus, volens nolens suum propriura tradat aut raendant ad aliquos seniores, quos sciiini iii boslcni
vendat; alii vero qui traditum habent, absque ullius non profecturos. Quod supcr orania niaius liiml ino-

inquietudine dorai resideant. boedientes ipsi pagenses coiniti et missos docuricn-

4. Quod episcopi et abbales, sive coniiles, dirail- tes, quam antea fuissent.
tunt eoruin iiberos hoinines ad casam in noraino nii- 9. De illis hominibus, qui parentes eorum, nia-
nislerialium. Siiniliter el abbatissae. Hi sunt falco- trein, aut raaterterain, aut palruelera, aut quemlibel
narii, venatores, telonearii, praeposili, decani, ct alii de sua genealogia occidunt, ut per illos uon (iaiit

qui niissos recipiunt et eorum sequentes. conquisiti. Sunt et alii qui de ipsa gencalogia non
5. Dicunt etiam alii, quod illos pauperiores con- debent esse inclinali, attamen liunl proptar illam oc-

slringanl et in hostem ire faciant, et ilios qui ha- casionem inclinati.

NOTvE.
« Ita codices ; expedilionem legendura csse videtur. ^ Pippinus anno 810 obieral.

GAPITULARE DE EXERCITALIBUS (81

Capilulare hoc exstal in Ansegisi libro iii, capp. Gi-66 et appendice ii, capp. 34 ct 55, post cnpiuilaria
annoium 809 et 810 et ante capitularia annorum 81 1 el 812; edilionem cjiis LaiigDbardic.im ex capiliilaribus
Caroli legibus Langobardicis additis exccpi.

1. Si quis ' super missum dorainicura " cum col- G 2 '. Si quis " doimnn alionain cuilibct '
frci^oiit.

lecta et arrais venerit, et missalicum illi iniunctum quicquid exinde per virtutem^^alislulcril, aiit rapue-
conlradixerit, aut contradicere voluerit, et hoc ^
ei rit, vel furaverit", tolum secunduni legeraetewani '-

adprobaium fuerit, quod se sciens contra raissum do- illi cuius doraus fuerit fracla et exspoliala, in trip!o
minicum ad resistendum veiiisset, de vila compo- componat, ct insuper bannura noslriim " solval. Si
nal * : ct si negaverit, cum 12 suis iuratoribus se vero servus hoc foccril, seiilcnliani siiperiorora ac-
idoneare studeat *, et pro eo quod cum collecla cipiat, et insuper sccunduin suam logera compcsi-
contra missura dominicuin armalus venerit ad resi- tionem faciat.
slcnduni ^ bannuindominicuracomponat. Similiraodo 3. Si quis '^ libcr homo '"aliquod talc daranuni ciii-

domnus imperalor de suis vassis iudicavil. Et si ser- libet foceiil, pro quo plcnara compositionom fiscoi!',

vus hoc fecerit, disciplinae corporali subiacea!. non valeat, semctipsuin in wadiam pro servum daie
VARIANTES LECTIOxNES
q. liber 3/. " d. ni. V. Vn.
c. et rcs eius ad publicnm deueni.anf Vn. E.
^ etsi h.
'
ei V. Vn. * " fa

eiat V. cl Anseqis. « ad r. uenit V. Vn. Capitibus 2-6, in editionibus leriis Lunqob. 30-34 signatis,
"^

ibi et in codice Vn. titulus adjicitur : K;;pitula de exercitalibus. *

q. in expodilione d. V. Vn. E. » cujus

libet V. Vn. Est. "> uiin .1. V.

Vn. " furalus fuerii, V. Vn. E. '"^ el emuxm dcsnnt in codd. Lang. '^ >lo
niinicum ed... deest V. '^ deest
A. '« h.
in oadcm V. Vn. h. in cadcm cxpodilione Esi.
 .

55ri n. r.AKOLi magm orr. pars i. slctio ruiMA. 53b

sludeal, usque duin plenain ooniitosiliononi MWui- h«'»o •'"<; Iiceiit, bainium dominicum pro hac
'
a '''Ij<"»"

pl,>.,t », rc ' componiTC cogalur scrvns vcro sccundum suam

;

'
quis "
mcsscs »
aut anonas in hosle super lcgcm iriplain composicionem damnum in loco rc-
4. Si

bannum dominicum rapuerit, aul furaverit vel pa- stilual, et pro banno « disciplina corporali subia-

vorit «, aul cum-caballis vaslaverit, acslimato da- coat.

inno sccundum lej-cm in iriplum coinponal. Et si

CAPITULA LANCOBARDICA.
CAPITULA FRANCICA.
^. Sic '^ quoque qualibct persona '^ dc hoc quod m-
5. Si aliquis Savo hominem conprchenderit absqiKi
dicens quod lerpcilatus - fuerit, praesentaliter aut emendct, aul
furlo aul absque sua propria aliqua re,
sacramentumreddalsolus, quod nec ipse fecer.t, nec,
illi habeat' damnum factum, et hoc contendere vo-
q"i fecisset, sciat. Accusator vero prius iuret, quod
luerit, in iudicio aul in campo aut ad crucem licen-
**.
liam habeai. Si vero hoc nolucrit, cum suis iuraio- "«" eum se sciente iniusie interpeliasset

ribiis ipse liber homo se idoniare faciat. Et si scr-

vum cuiuslibet absque aliqua conprobatione con-

prohendcrit, ipse servus aut ad aquam ferventem aut g
ad aliud iudicium se idoniare faciat.

6. Si aliquis Saxo caballos in sua messe invenerit, 6 ". De his vero personis, quae longe a palatio
et ipsos caballos inde ducere pro suo damno ad con- quasi in via remaneant expectantes seniorem suiim,
probandum voluerit, si quis iiber honio hoc ei con- et depraedationes fecerint, coines aut minister eius

tradixerit aut aliquod malum pro *"

hocei " fecerit, quicquid contra legem fecerint, absque ulia excu-
tripla conpositione secundum legem et secundum salione emendare faciant. Si vero de iniustilia con-
cwam'-contia eum emeudare studeat,et insuper ban- tendere voluerint, conslringat, aut velint vel noliiit,

nuin dominicum solvat, etmanum perdat proeoquod ut iuslitiam faciant. Si vero quisquam '* in sua su-

iuoboediensfuitcontrapraeceptumdomniimperatoris, perbia adeo contenderit, ut ibidem interfeclus sil,

(luod ipse pro pace statuereiussit. Si servus hoc fe- incompositus iaceat; et neque senior neque propiii-
cerit, secunduin suam legem omnia in triplum rc- quus eius pro hoc nullam faidam portet, aut comino-
stituat, et disciplinae corporali subiaceat. tionem faciat ; et si fecerit, nobis et populo noslro
C inimicus annoletur.

VARIANTES LECTIONES.
' semetipsum inuadiare studcat V. Yn. Est. ^ UaAnsegisus V.
ei Vn. Est. M. ; reliqui faciat. ^ lioc caput
" messem aut annonam V. Vn. etc.
anterius antecedit in Fl. q. in eadein [scilicet expeditione) V. Vn.
^*

* damno il. Ansegis. reliqui banno. liceat Corb.

* usurpauerit crf. ^
p. h. re desunt loco ruso A. '

" deest Corb. " deest Corb. '^ eouam corr. euuam, et supra id est legem Corb. '* ita correxi; codd. Si q.
'' p. in eadein V. Vn. p. in eadem expeditione Est. '" interpellata V. Vn. E. ed. '^i. et si iurani
noii praesumpserit ipsum sacramenlum A. addit. et si iurare non praesumpserit, XY sol. componat Fl.
" lioc caput deesl in A. Fl. et Lond. edidit ex Est M. '" quiquam V. quinq ; Vn.

ENCYCLICA AD ARCHIEPISCOPOS DE DOCTRINA.

(Uanc enrydicnm videsis inter epistolas Caroli Magni, Patrologice tomo XCVIIl; Odilberti
vero responsum in appendice ad eusdem epistolas, tomo eodem.)

CAPITULARE BONONIENSE (Oclobr.).

Editum est vii Idus Oct., quo Carolus annum regni 44 inierat, Bononiae ubi, Emhardo
anno 811 postd.
in Annalibus classem recens conslructam inspiciebat. A Baluzio ex codicibus Palatino bibl. Vatican;e
tesle,
ct S. Vincentii Meltensis vulgatum, jam aucloritate codicum Parisiensium
1 bibliothec* reg. n. 4995, el 2. .

bibl. ejusdem inler Suppl. latina n. 75, emendatum suociue auno restitutum
iterum edimus.

CAPITULA QUAE DOMNUS i.MPERATOR coNSTiTUiT BONO- U buerit uudc illam summam persolvat, seinetipsum
NiAE, QUAE EST iN LiTTORE maris, anno REGNi sui piQ wadio iu scrvitium ^ principis iradat, donec per
'.
44, MENSE ocTOBRio, iNDicTiONE 5 icmpoia ipsc baunus ab eo fiat persolutus. Et lunc

1. Quicumque liber homo in hostem bannitus iterum ad statum Hbertalis suae revertatur. Et si ille

fueril, et venire contempserit, plenum heribannum *, homo qui se propter heribannum in servitium * tra-

id est solidos sexaginta, persolvat, aut si non ha- didit , in illo servitio defunclus fuerit. heredes
VARIANTES LECTIONES.
•
VL 2. et Baluze ; (also. " heirbannum I. constanter. heribannum secundum legem Francorum conponal
id est sol. GOpersolvat. V. Vn. E. M. ^ servitium usque servilium deest. \. * servitium t(s</Me servilium
deeU 1
 "

357 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULARIA. - An, 812. 553

eius heredilateni quae ad eius pertinent « non A 8. Consiitulun» est, ut secunduin anliquani coti-

perdant, nec libertatem, nec de ipso heribanno ob- suetudinein praeparatio ad * hosiem faciendam indi-

noxii fianl. ^ caretur et servarelur, id est, viclualia de marca ad

1 '. Ui non per aliquam occasionem, necde wacta, ires menses et arma atque veslimenta ad dimidiura
nec de scara, nec de warda ^, nec pro heribergare % annum ;
quod tamen ita observari placuit, ut his qui
neque pro alio banno, heribannum comis exactare de Reno ad Ligerem pergunt, de Ligere hiitium via-
praesumat, nisi missus nosler prius heribannum ad tus ' sui conputetur. His vero qui de Ligere ad Re-
partem nostram recipiat, et ei suam tertiam partem nurn iler faciunt, de Rcno Irium mensium victualia
exinde per iussionem nostram donet ^. Ipse vero habenda esse dicalur'*. Qui aulemlrans Renum sunt
heribannum non exactetur neqiie in terris neque in et per Saxoniam pergunt , ad Albiam '' marcam
inancipiis, sed in auro et argento, palleis adque ar- e^se sciant. Et qui trans Ligerem manent, alque in
niis, et animalibus atque peccoribus, sive talibus Spania proficisci debent, montes Pirinaeos marcam.
speciebus quae ad ulilitatem pertinent.
*
gijji gsse cognoscant.
3. Ouicumque homo nostros honores habens in os- „ ^ ^

tem bannitus
, . \
fuerit, et
. ....
ad condictum placitum non
, •. 9.
.

Quicumque
^ ^
..,
liber
.
.
homo mventus
. ,
.

«
fuent anno
.
•

, ,. , . , •. j- . ^ praesentecumseniore suoin hoste non fuisse,plenum

venent, quod « diebus post placilum condictum ve- B ^ . . ,

. . r , s , , j- X 1 .- ^ . „ „ heribannum ^
persolvere cogatur. Et si senior vel co-
lusse conprobatus fuerit ", tot diebus abstineat a carne °
, • mis illius eum domi dimiserit, ipse pro eo '^ eundem
'>''»«"»"^ persolval et tot heribanni hab eo exiganlur,
4. Quicumque absque licentiam vel permissione ;

^»0^ ' 'lomines domi dimisil. Et qu.a nos anno prae-

principis de hoste reversus fuerit , quod factum
Franci «
herisliz dicunt, volumus ul antiqua consti- sente unicuique seniorum duos homincs qnos domi.
dimitteret concessimus, illos volumus ul missis no-
tulio, idestcapitalissentcntia.ergaillumpuniendum
custodiatur. ^^^^^ ostendant, quia hisque tantummodo heribannum
Quicumque ex his qui beneficium principis
5. concedimus.
habent, parem suum contra hosies communes
lO. Constitutum est, ut nullus cpiscopns, aut ab-
in exercitu pergentem dimiserit, et cum eo ire
^^^^ ^^^ abbatissa, vel quislibet rector aut custos
vel slare noluerit honorem suum et beneficium gladium sine
,
aecclesiae, bruniam vel noslro per-
*
'* "^
^ misso cuilibet homini extraneo aut dare aut venun-
6. ncmo parem suum vel quemlibet
Ut in hoste
^^^^ praesumat, nisi tantum vasallis suis. Et si
allerum hominem bibere roget. Et qnicumque in ^ -^ -^
^,.^„^^4^^ ^^^^^^^ ^^^l^gi^ ^,^, ^^^^^^ i^^^
cxercituhebriusdinventusfuerit.itaexcommunice-Cpiurcsbrunias habeat quam ad homines rectores
tur, ut m bibendo sola aaua utatur, quousque male rr . -j^ u • . , • •
. • •

. .
1 1 eiusdem ecclesiae suniciant tunc principem idem ' <- ,

Jecisse cosnoscai
_ _^ ,,. \ rector ecclesiae interroget ,
quid de his fieri
7. De vasalhs domimcis qui adhuc inlra casam .
j^
serviunt, et tainen benefieia habere noscuntur ^
staiulum est, ut q.iicumque ex eis cum domno **• ^' quandocunque nav.gium mittere volumus,
iinpe-
ratore domi remanserint, vasallos suos casatos 'P^' seniores in ipsis navigibus pergant, et " ad hoc
secum
non reiineant, sed cum comitem cuius pagenses sunt ®'"^ praeparati.

ire permittat.

VARL\NTES LECTIONES.
* ^'^^^9^^- deest in reliquis. *28. V.
* heir bare 1.
'^- ^ donec 1. Yn.E. apud Mur.
* ulilis spc-
Vk
•

ciahbus codex Weissenaugiensis in Alamanma monaslerii legit : franci et alamanni lieresliz.

1. '^deest l. *

beneficia non habeni C. Weissenaugiensis Ansegisi. « ad in h. 1. » victus 2 '«

denoscalur 2. •'
libiam
2. falso, ut patet. '^ deest
i. '^
id est 1. 2. "^ ad ad
\.

e., qu?e ad h. e. p.
f {.
^ I. «.,custodia.
D d /.
e
<,., ebrius.
i,e quot.
^
«=
/. e., quol.

CAPITULARE AQUISGRANENSE (An. 812).

A
Baluzio ex Codd. S. Vincenlii Metlensis et Palaiino
bibl. Vatic. edilum, a nobis denuo od" 1
reg.* Parisiensisinter Suppi. Latina, n.
l.ib I
Codiris
75, et Codicum capitularia Langobardica «-ouiintnuui..,
con neSun scilictt
Ambros.ani et reliquorum, tum et Ansegisi, est recognitum. sc ice!

.
nos regnare coepimus, causao vel liics inlerpartcs '
\ De termino causarum et liiium statuimus, ut ex factae aique exortae discutiuniur, et
.
congruo sibi
VARFANTES LECTIONES.
' iia Ansegisun; codexl. ct Bahuius pares.
 3r>o B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 340
.Kli.io
ilKl lerminentiir. Priiis vero, id est anle obitum
A scire possemus quanlum etiam de nosira • in unius-
I
)raedicli domni Pippini rcgis causac commissae, vcl cuiusqne legatione haheamus.
omnmo non moveanlur, vcl salvae usque ad inlerro-
8. Vohimiis proplcr iiistilias qtiae nsque modo de
galionem noslram rcserventur.
parte comitum remansernnt, quatiior tanlum mensi-
2. Ul episcopi, abhalcs, comites, et polenliores hiis in annomissi nostri legaliones nostras exerceanl,
quique, si causam inter se hahucrint, ac se pacifi- in hieme lanuario, m verno Aprili, in aeslate lulio,
care noluerint, ad nostram iuheantur venire in autumno Oclohrio. Ccteris vero mensihus
praesen- unus-
tiam, neque illorum cnnlenlio aJiuhi diiudicetur *, quisquecomitumpiacitosuo haheat et iiislitias faciat.
neque propter hoc pauperum ct miims Missi autem nostri quater in aimo mense uno ' et in
potenlium
remaneant. Neque * comes palalii nostri
iuslitiae quatuor locis habeanl placita sua cum illis comitibus,
potentiores causas sinenostra iussione finire quihus congruum fuerit ut ad eum locum
praesu- possinl
mat, sed tantum ad pauperum et minus potentium ' convenire,
iustilias faciendas sibi sciat esse
vacandum. 9. Ut quicquid ille missus in illo niissatico aliter
Ut quandocumque tcstes ad rem quamlibet dis-
7>. factum invenerit quam nostra sit iussio , non soluhi
culiendam quaerendi atque eligendi sunt, a
misso n '""d emendare iubeat, scdetiam ad nos ipsam rem,
noslro et comite in cuius ministerio de rehus quaiiter ab eo inventa est, deferat.
quali-
huscumque agendum est, tales eligantur, quales op- ^O. Ul missi nostri censos nostros perquirant dili-
tiini in ipso pago inveniri possunt. Et non liceat liti- genter, undecumqueantiquitus venireadpartem regis
gatores per praemia * falsos lestes adducere, sicut solebant. Similiter et freda. Et nobis renunciant, ut
actenus fieri solebant nos ordinemus, quid de his in futurum fieri debeat.

4. Ut nullus homo in placilo centenarii,

11. Ut de rebus unde censum ad partem regis
neque ad
mortem neque ad libertatem suam amiltendam, e.vire solebat, si ad aliquam ecclesiam traditae sunt,
aut
ad res reddendas vel mancipia, iudicetur; sed aut tradantur propriis heredihus, aulqui eas retinue-
ista
aut in praesentia comitis vel rit, vel ilium censum persolvat.
missornm noslrorum
iudicentur '. 12. Ut unusquisque missorum nostrorum in placi-
to suo nolum faciat comitibus qui ad eius missati-
5. Ut missi nostri diligenter inquirant et descri- cum pertinent, ut in illis mensibus quibus ille lega-
here faciant uiiusquisque in missatico,
quid unusquis- tionemsuam non exercet, convcniantinter se et com-
qiie de heneficio habeat, vcl
quot homines casatos in niunia placita faciani, tam ad latrones distringendos,
ipso beneficio.
quam ad ccteras iustitias faciendas.
6. Quomodo eadem heneficia condricta sunt , aut 13. Ut missi nostri populura nostrum iterum no-
quis de beneficio suo alodem comparavit secundum consue-
vel struxit. bis fidelitatein promittere faciant
7. Ut non solumepiscoporum, abbatum,
bcjieficia tudinem iamdudum ordinatam. Et ipsi aperiant et
abbatissarum, atque comitum, sive vassallorum inlerpraelentur honiinibus, qualiter ipsum sacra-
nos- illis
tioruai ' sed
, eliara noslri fisci describantur ^ , ut menlum et fidelitatem erga nos servare dcbeant.

VARIANTES LECTIONES.
.,..' ''" correxi,
codex diuideretur corr, fiiiiaMir. ' N. iillus c.
p. n. Ansegis. ' p. ut in omnihus caiisis pro
iiiis ralionem reddere
possint. Mur. c. 43. /i. M. absque codicum auctorUate. '^ila cudd. Lamjob. et Ansegi-
sus; plurima l et B. " codd. tegum
Langobard. alteium capitulum de centenariis exhibent quod infra daluri ,
sumus. uestrorum 1. 'd. inbieve, ut /lHse(/fs, * suhstautia sd/iceJ; noslroyinsejfis. ^ vox tupcradjectai.

BENEFICIOUUM FlSCOi.UAJQOE RliGALlUM DESCRIBENDORUM FORMUL.E.

Ciim imi>eralor anno 807 capite septimo capitnlaris Aqiiensis pncccpisset, ut missi dominici beneficia tam
ecclesiaslica quain alia pcr tolum imperium suiim iiihreviarent, anno812 cap. 7, capitiilaris proxime supe-
iioris, ut « non solum henefic a episcoporum, ahbatuin, abhatissariim atque comitnm sive vassallornm suo-
inm, sed etiam fisci regalesdesciiherentnr,» constituita. Quod ut ex votoatque eodem per universum iiiipe-
rium modo ficret, formulis opuscral, ad iiistruclionem missorum comparalis. Partem earura servavit no-
i'

his codex hibl. diicalis Guelferhytana; iiiter lielmstadienses n. 254 insignis, saeculo ix ineunte in membrana
solito longiori exaratiis, iinde piimum ah Eckharto in Commentariis de^Francia Orieiitali t. II, p. 902-910,
deinde a Brunsio in libro Betjtrdge zu den deutsclien Recltten des Mitlelulters, p. 57-79, edit*, jam tertio

NOT.E.
a Bona monasteriorum vel ccclesiarum nonnulla- D illius, etc. nominis omissi locononnunquam adhibitis
rnm, necessitaie aliqua exigenle, jani antea descripta patet. Descriptionis ipsiu!-, jain deperdiUe, fragmen-
fiieruiit, e. g. anno 787, per missosCaroIi hona mo- Inm exstare videtur in polyplico monaslerii Fossa-
iiast(!riiFontaneIIensis(.¥onMm. Germ. 11,290); Alcui- tensis apud Baluzium t. II, col. 1387-91. Polyplicus
no jnhente bona monastcrii S. Martini Turonensis. abha tiai Sancti Germani Parisiensis, Irminonis qui hoc
•* Formulas esse, pra;cipue exsententiis « et sic an. 8 2 ahhati;e regimen suscepii noniine clarus, docu-
1

caelera hreviare debes, et sic cailera de lalibusrebus inenlum x\\ Carolini pretiosissimum raoxque viri doc-
hreviarc dehes. Item abhreviandum de peculiis, et tissiiniGuerardopera lucemvisurum, multoprolixior
S!c de ca-teris omnibu>^ pi;eteritis et praiseiitibus vel esl, (juam qui foimularum nostrarum praeceptis con-
relifjuis numerabis, j lum ex vocibus Ulc, itla, illud. grueret.
341 CODEX DIPLOMATICIJS. — CAPITULARIA. — Ax. 812.

ililigenlissime a nobis descripla; prodeunt. Cyeteriun quanla iormularii pars in fragmenlo iioslro exstet,
determinare non iicet, cum qualerniones libri antcriores umiecim perisse numerus i"i qualernioni superstiti
inscriplus indicet. Relicta sunt exempla inbreviandorum cpiscopatuum monasteriorum, fiscoruiiique re- ,

galium, sciUcet pars descriptionis episcopatus Augustani, recensiohominnm precatoriorum el beneliciario-

lum monastcrii Weissenburgensis, atque descriptio Asnapii, Treolae aliorumque trium liscorum regalium.
De commenlatoribus idem quod in capitulari subsequcnti observandum venit.

. . non pcrgit , duos annos mullonem [vervicem] A cas sericeas auro et margaritis paratas 4, et alias

oplimum 1, in tertio vero anno de annoiia modios^. sericeas 4. Corporales 4. Orarii 2. Piumatium « so-

Item de eodeni. rico induluml. De libris : liber eptaticum f Moysi,

Invenimus in insula quae Staphinseie ' a nuncupa- el libcr losuae, et liber iudicum, el Ruth, ct libii

lur, ecclesiam in honore sancti * Michaelis constru- regum 4, et libri paralippomenon 2 in imo volumine :

ctam, in qua repperimus altare auro argentoque para- liber psalmorum Davit, et liber parabnle Sab)monis,

lum b i. Capsas * reliquiarum deauratas et cum et Uber ecclesiastaes, el liber canlicum canticorum,
gemmis vitreis et cristallinis ornatas 5, cuprinam et liber sapientiae, et liber lesu filii Siracb, et liber

per loca deauratam 1. Crucem reliquiarum parvulam loli, et liber Tobi, et liber ludilh, et liber Ilester, et

cum clave lamminis argenteis deauralam 1 ; aliam libri duo Machabeorum in uno volumine : libri 12
vero crucem parvamreliquiarum auro vitroque fabri- prophetarum et libri llesdrae duo in uno volumine :

catam 1 ; aliam vero crucem maiorem auro argen- liber actuum apostolorum, et liber epistolarum Pauli,
loque paratam cum gemmis vitreis 1. Pendet super et iibri 7 epistolarum canonicarum, et liber apoca-
idem altare corona argentea per loca deaurata *
1, lipsin, in uno volumine; liber lectionarius, tabidas
pensans libras 2, el in medionllius pendit crux parva lamminis cuprinis dcauratis habens paraliis 1 , liber

cuprina deaurata 1 et pomum crislallinum i ; et in B omeliarum diversorum auclorum i, liber beati Gre-
eadem corona per girum pendent ordines margarita- gorii quadraginta omeliarum l,Iibri sacramentorum
rum diversis coloribus 35. Est ibi de argento muni- 3, libri Icctionarii 2, liber canonum excerptus 1, libet
c Habentur
dato solidi 3. ibi inaures aurei 4, pen- expositio psalmorum sine auctore i, liber quattuor
santes denarios 17. Sunt ibi calices argentei 2, quo- euangeliorum velustus 1, libri antefonarii 2, libcr
rum unus de foris sculplus et deauralus penset pari- commentarii Hieronimi in Matheum 1, liber regule
ter cum patena sua solidos 30, alter vero de foris sancti Benedicti 1. Est ibi de viiro duae tine s plene;
sculpius et deauratus penset pariter cum patena sua de plumbo tabule 3, et una niassa, et calami 170;
solidos 15. Offertorium argenteum i, pensantem faldonem ad sedendum i.

solidos 6. Bustam ^ cum cuperculo argenleam ad Itetn unde supra. Invepimus in eodem loco cur-

tlraiama porlandum i, pensantem solidos 6. Aliam lem et casam indominicatam ^ , cum ceteris aedificiis

biistam argenteam pensantem solidos 5. ad praefatam ecclesiam respicientem. Pertinent ad

Invenimus ibi turabulum argenteum per loca deau- eandem curlem de terra arabili iurnales 740 ; de

ralum 1, pensantem solidos 30. Alium etiam lurabu- pratis, unde coUigi possunt de foeno carradas ® GIO.
lum cuprinum anliquum i. Ampullam cuprinam i, De annona nihil repperimus, excepto quod dedimus^

aliaui ampuUam slagneam Urceum cum aquama- ^ provendariis i carradas 30 qui sunt provendati us-
i. ;

uile cuprinum i. magnam i. AmpuIIas que ad missam sancti lohannis, etsunt 72. De brace
OUaravitream J

vitreas parvulas cum balsamo 2. Pendent super ean- modii 12. Caballum * domitum i, boves 26, vaccas
dein ecclesiam signa bona 2, babentes in funibus 20, taurum i, animalia minora 61, vitulos 5, ver-
circulos cuprinos deauratos 2. Invenimus ibi planetas vices 87, agneUos 14, hircos 17, capras 58, hedicu-
castaneas 2, de lana factam et tinctam i. Dalmati- los 12, porcos 40, porcellos 50, aucas63, pullos 50,
cam i, siricam I, albas 7. Amictus 4. Fanones lineos vasa apium 17. De lardo baccones ^ 20 pariter cum
serico paratos ad offerendum ad altare i3. Pallia ad minuliis i, unctos ™ 27, verrem occisum et suspeiH
altaria induenda 8. Pallia de lana " facta et tincta ad sum i, formaticos " 40. De melle sicclus dimidius :

altare induendum 2. PaHia linea tincta 2. Lintea- de butiro sicli 2, de sale modii 5, de sapone sicli 3.

niina serico parata ad altaria vestienda 20. Mani- Culcita cum plumatiis 5, caldaria aerea 3, ferrca

VARIANTES LECTIONES.
'
propter rasuram penultimae litterae haud satis distincta, slsphinseie apparet
lectio ; staphiiiseo reslituen-
dxm videtur , Eccardus staphinsere ediderat, <iuod Brunsius servavit. * sca cod. ^ capsa c.
'^
dcaura c.
^"
la cod. para c. ^ carrad. cod. ^ dedmus cod. * cababallum cod.

in episcopatu Augusiano, in
Iiisula Staffclsoe, su;t; et liber Rtilh. Eccard.
qiia Benedictoburaiii
monaslerii conditor Landfridiis 8 Vasa gran(iia.
asceterium in honore S. Michaelis arcbangeli con- h In usum «loniiiii (hic eccle§i;r) redactain.
strnxerat. Monum. Boica vii, 85. i Pr;e!»endariis.
^ Id est ornatum. i Germ. malz, unde cerevisia fit.
« Id est monetato. k Perna porcina, AngUce bacon.
<i
Arcula, pyxis. 1 Inlestina, pflnumen Kinderling apiid Bruns.
8 Pulvinar. n> Adeps, sclinuth; an vasa mouii uiieti?
' II('ptatciK;huE sive libri quinfpie Moysis, liber Jo- •^ Cabci.
 D. CAROLI MACNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. MA
vci-o C, gram.aciila " 3, luminarc i"erreuin 1, linas A de i!Ia ecclesia quae csl constnicta in viila llcssi-
forro Ifgalas 17, falcos 10. falciculas 17, dolaluras 7, hoim ^, ci cum casa dominicala mansos veslilos ser-
spcurcs 7, coria hircina 10, pcllcs vervicinas '
20, viles 4, ot de vinois pictiiras ' li : el e contra rece-
sagonam ad piscandum 1. Est ibi gonitiiim '', in quo pit illam ecclesiam in villa cum casa
Unkonstein, ct
sunt fcmiHae 24; in quo rcppcrimus sarciles <=
5, domiBioala mansos veslilos serviles G, de viiieis pi-
cum fasciolis A, ct camisiles 5. Est ibi niolina 1 ;
cturasS, de prata ad carra 20; in ea vero ralione,
icddit annis singniis modios 12. ut id ipsum, quod tradidit, diebus vitac suac habeat
Rospiciunt ad candem ciirlem mansi ingenuiles *• in precariam,
vostiti 25 *. Ex Iiis sunt 0, quoriim reddit unus- Motwinus
el uxor eius simililer tradiderunl ad
<}iiisque annis singiilis de annona modios 14, friskin- ipsum monasterium in villa Hessihaim in ipso p»go "•

guas iy de lioo ad pisam e seigam 1, pullos 2, ova 10, cum casa domiiiicata mansos vestitos serviles 6, dc
de semente lini sextarium 1, de lenliculis sextarium vineis picturas ^, de prata ad carradas 12; ct e
', operatur annis singulis ebdomades 5, arat iur- contra reccperunt in ipsa villa cum casa dominicata
iKiIes 7>, socat de foeno in prato domiaico carradas 1, mansos veslitos serviles 6, dc viiicis picturas 7, de
scaram « facit. Cctcrorum vero sunt
ol introdiicit; prata ad carradas 15.
(Kqiiorum unusquisque arat annis singulis iurnales2, Uiiroh liabet in ipso pago similitcr in praecariam
sominat et inlroducit secat in pralo dominico car-
: in villa illa mansuui vestituin 1, serviles absos 2, de
rivdas 5, ct illas ebdomadas 2;
inlroducit; operatur vinca piclural, de prala ad earradas20, dicbus vilae
daat intcr duos in hoste bovein 1. Qiiando iri hostem suae.
non pergiint, cquitat, quocumquc illi praecipitur. Birniho presbiler iradidit ad ipsuin monaslerium
Kt sunt mansi 5, qui dant annis singulis bovcs 2. in ipso pago in villa Franconadal ecclesiam 1, et cum
Aequitat quocumque illi praecipitur. El sunt mansi casa dominicata mansos veslitos scrviles 7, de vincis
i, quorum arat unusquisque annis singulis iurnales picturas 5, de prala ad carradas 20; et c conlra-
9, seminat ct iiitroducil; secat in prato dominico rccepit in ipso pago in villa Marisga mansos serviles
oarradas 3, et illud introducit. Operatur in anno absos 3, de vineis pictura 1, de prala ad carradas
obdomadas 6, scaram facit ad vinum ducendum, fi- 20.
inatde terra domiiiica iurnalcm 1, de ligno donat Similitcr tradidit Gomoldus ad ipsum monastcrium-
orradas 10. Et est unus mansus, qui arat amiis sin- in ipso pago in villa nuncupante Wisa, cum casa
gulis hirnalcs 9, seminat et introducit; sccat de dominicata mansos serviles vestitos 5, de vineis
foeno In pralo dominico carradas 3, et illas intro- picturas 5, de prala ad carradas 20: et e conlra re-
ducit, scaram facit, parafredum donat. Operatur in cepit in ipsa villa eum casa dominicata mansos ve-
anno septimanas 5. Servilc-s vero mansi vestiti 19. stilos scrviles 4, de vineis picturas 2.
Ouorum reddit unusquisqne annis singulis friskin- Graolfiis clericus tradidit ad ipsum monasteriunt
gam 1, piiUos 5, ova 10, nulrit porceHos dominicos in ipso pago, in villa illa cum casa dominicata man-
4, arat dimidiam araturam : operatiir in cbdomada sos vcstitos servilcs 5, de vineis picturas 4; et e coii-
5 dies, scaram facial, parafrcdum donat. Uxor vero tra recepit in ipso pago ih villa illa cum casa domi-
illius fiicit camisilem 1 el sarcilem 1. Conficit bra- nicata mansos veslitos servilcs 5, de vineis picluras
cem el coquit panem. quinqiie; et sic celera brcviare debes.
Restant enim de ipso episcopatu curtos 7 de qui-
bus hic brcviatum non est; sed in summa lotum De beneftciarns, qni de eodem mnnasterio beneficium-
liabere videntur.
continetur. Habet quippe
summa Augustcnsis epi-
scopalus mansos ingenuiles veslilos 1008, absos s 55,
Ilabet Ilunbertus in bcneficium in pago Worma-
sorviles vero veslitos 421, absos 45. Inter ingenuiles
cinse, in villa nuncupante Waneshoim cum casa do-

autem minicala mansos veslitos serviles 6, ingenuiles ve-

et serviles veslitos 1427, absos 80. Explicil.
De slitos 2, absos 4, de prala ad carradas 20, de vinois
illis clericis et laicis,
qui illornm proprictates
donaverunt ad rmnasterium,
quod vocatur Wizun- ^ picturas 6, ct silvam cominunem ; el in ipsa villa
bttrch, et e contra receperunt ad usum
fructuarium. babot Friduricus bcneficium.
Harlwic presbitcr tradidit ad ipsum monastorium Baldrih habet beneficium in ipso pago in villa
supradiclum in pago Wormacinse ^ medietatem nuncupanle illa, cum casa domiiiicala mansos vesliloi

VARIANTES LECTIONES.
uernicinas cod. « XXIIII 1. » hcsslcheim 1. * hessichaim 1.

NOT^.
n Gramaculum cramaculus, Gallicc eremaillrre,
et ^ Cultoribus non contraditi.
ost instrumentum ferrcum supra focum suspcnsum, ^ Ex locis hujus pagi infra meraoralis apud La-
ciii caldaria appendunlur. mclum in descriptione ojus (Acta Pnlatvia, t. I) oc-
!> Gyn.Tceum, feminarum cubiculum. cur-runt, Unkensloin, p. 247, Hossihaim, p. 246,
• Paniii
lanei leviorisspecies, ser^-c vulgodiola.ECC. Franconadal et Marisga, p. 245, Wancsbcim, hodie
^ Ingenuis hominibus contraditi ciiltoribus nou Wonshaim, p. 270, AIosoii7a, hodio Alsons, p. 280,
r.ioiii; besetzte freihufcn. Lorenzenvillare, hodie Lorzweilor, p. 267.
" Gynrcccum. ^ Terrae modui.
* Germ. schaarwerk.
 SI5 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITULAKIA. — Ax. 812. 546

serviles 5, absos i, de prala ad carradas 30, de vi- A q«a repperimus. Avena modios ioO. faba modiuin
neis picturas 5, molino 1, el silvam communem. 1, pisos niodios 12. De molinis 5, modios 800 ad

Habet Gerbertns in ipso pago in villa illa bcnefi- minorcm mcnsuram ; dedit ' prebcndariis modios
cium cum casa dominicata, mansos scrviles absos 5, 2i0, rcliqua repperimus. De cambis J 4, raodios 650
de vineis picturas 5. ad minorem mensuram. De pontibus 2, sale modio»
Meginhartus liabel in beneficium in ipso pago in 60, et solidos2. De ortis 4, solidosli. Mel modios 3;
viHa Alasenza cum casa dominicata mansos vestitos de censu butyrum modium 1; larlum de praeterito
serviles 2, absos 3, de prata ad carradas 15, de vi- anno baccones 10, novos baccones 200 cum minucia
neispicturam 1, molinum 1, et silvam communem. et unctis; formaticos dc anno presenti pensas 43. De
Ilabet Herigis in ipso pago in bcneficium in villa poculio iumenta maiora capita 51, de anno tertio 5,
jlla mansos vestitos serviles 4, absum I, de vincis de preterilo 7, de prescnti 7, poledros bimos 10,
picturas 2. annotinos 8; emissarios 3, boves 16, asinos 2, vac-
Waltheri habet in beneficium in ipso pago in villa cas cum vitulis 50, iuvencos 20, vitulos annolinos
tUa cum casa dominicata mansos vestitos serviles 6, 38, tauros 3, porcos maiores 260, porcellos 100,
de vineis picturas 6, de prata ad carradas 6; et inter verres 5, vervices cum agnis 150, agnos annotinos
Lorenzenvillare et Hepfanbeim et Winolfcsheim B 200, arietcs 120, capras ciim hedis 30, hcdos anno-
niansos vestitos serviles 2, absos 2. El habct ipse tinos 50, hircos 3, aucas 30, pullos 80, pavones 22.

Waltheri in pago Spirinse in villa Talastat » eccle- De eo quo supra. Item de mansionilibus, quae ad
siara 1 cum casa dominicata, mansos vestitos inge- supra scriplum mansura aspiciunt. In Grisione villa
nuiles 4, scrviles vcstilos 10, absum 1, de vineis invenimus mansioniles dominicatas, ubi habet scu-
picluras 5, de prata ad carradas 20. Et sic cetera de ras 3, et curtem sepe circumdatam. Habet ibi cr-

tnlibus rebus breviare debes. lura 1, cum arboribus; aucas 10, anantes 8, pullos.
Item adbreviandiira de peculiis. 50.
De ministerio illius maioris vel cctcrorum, In alia villa. Repperiraus mansioniles dominicatas,
Invenimus in Asnapio '^
fisco dominico salam re- et curtera sepe munitam, et infra scuras 5, vinea
galem ex lapide faclam optime, cameras 5; solariis arripennem 1, ortum cum arboribus 1, aucas 15,
totam casam circumdalam, cum pisilibus 11; infra «^
pidlos 20.
rellariura 1; porticus 2, alias casas mfra curtem ex In villa illa mansioniles dominicatas *. Habet scu-
Ugno faclas 17 cum totidem cameris et ceteris ap- ras 2, spicarium 1, ortum 1, curtem sepe bene mu-
pendiciis bene conpositis; stabolum 1, coquinam 1, nitam.
pistrinum 1, spicaria 2, scuras 5. Curtem tunirao ^ ^ Itcmundesupra. Mensuram modiorum et sestario-

strenue munilam, cum porla lapidea, et desuper rum ita invenimus, sicut et in palatio. Ministeriale»
solarium ad dispensandum. Curticulam similiter tu- non invenimus, aurifices, neque argentarios, ferra-
nimo interclausam, ordinabiliter dispositam, diversi- rios,neque ad venandum, neque in reliquis obsequiis.
que generis plantalara arborum. Vestiraenta lectum : De berbis hortulanis quas reppcrimus, id est lilium,

parandum 1, drappos ad discum e 1 parandum; toa- costum, raentam, petresilum, rutam, apium, libesti-
clam f 1. Utensilia : concas aereas 2, poculares 2, cum, salviam, satureiam, savinam, porrum, alia, ta-

ralderas aereas 2, ferrea 1, sartaginem 1, gramalium nazitam, mentastram, coliandrum, scalonias, cepas,
1, andedam ^ 1, farum 1, sccures 2, dolatoriam 1, caules, ravacaules, vittonicam ^. De arboribus : pi-
terebros 2, asciam 1, scalprura 1 , runcinam ^ 1, rarios, poraarios, mispilarios, persicarios, avclana-
planam » 1, falces 2, falciculas 2, pallas ferro para- rios, nucarios, morarios, cotoniarios.
tas 2. Utensilia lignea ad ministrandum sufiicienter. Rcpperimus in illo fisco domiuico, domura rcgalent
Dc conlaboratu : spclta vetus de anno praeterito cxterius ex lapidc, et interius ex ligno bene con-
corbes 90, quae possunt fieri de farina pensas 450, structam ; caraeras 2, solaria 2. Alias casas, infra

ordeum modios 100. Presenti anno fuerunt speltae curtcm ex ligno faclas 8; pisilc cum camera 1, ordi-
corbeslIO; seminavil ex ipsis corbes 60, reliqua
D nabililer conslructum; stabolum 1. Coquina et pi-
Fepperimus : frumenti modii 100; seminavit 60, strinum in unum tcnentur. Spicaria quinque, gra-
reliqua repperimus : sigibs '
modii 98, seminavit necas 5. Curtem tunimo circunulatam, dcsuperque
totidem ; ordeo raodii 1800 , seminavit 1100 % reli spinis munitam, cum porta lignea. Ilabct desuper

VARIANTES LECTIONES.
' sigil. ? 0. cccd. 'Ded c. qnod ita legendum cssc patet; cf.Capit, dc Villis c. 51 masionil domo.c.

NOT.^E.
« Hodie Danstat v. Lameii descr. pagi Spirensis, s Sustcntaculum ferreum ligni combureniis,
in Actis Palat. bist., t. III, p. 251. h Plana major.
b Situs ejus ignotus cst;
Eccardus pro Gennapio ' Germ. hohel.
ad Mosam habct. 3 Domus cerevisi.T couficiend;c vendcndscque
Gynfficcis. Cod. bahel caml); qiiod si cnmlninibus cum Hrunsia
•^

^ Sepe. et .\nton. legas, dr rampis oxplicandum erit.

« Mensa. ^ Vcilonicam; v<tciim rxpliculinnem v. infra ad
* Mappa» angl. toicei. c.ipitularc dc villis o;>p. 70.
 347 B. CAROLI MAGNI OPP. PAIIS 1. SECTIO PlUMA 5i8
sularium. Curliculam simililer luiiimo iiircrclusani. A 7, emissarios vel burdones 2, hoves 24, vaccas curn
Pomcrium conliguum, diversi gcneris nrborum ue- vilulis 6, alia animalia h, porcos maioros 90, mino-
morosum. Infra, vivarium cum piscibus I; iiortum res 70, vcrvices cum agnis 150, anniculos 200, mul-
bene compositum i. Voslimenla lectum parandum : tonos 8, capras cum bedis 20, anniculos 16, hircos
1, drappos ad discum parandum \, toaclam i. Uten- 5, aucas 10
siiia concas acroas 2, pocuiarem \, baccimmi 1,
: Hepperimus in illo fisco dominico domum regaleir!

caldana aerea 2, forreum 1, sartagmem i, crama- ex ligno ordinabiliter constructam, cameram 1, cel-
lium 1, andedam I, farum '
1, securem 1, doiaturam larium 1, slabolum 1, mansiones 3, spicaria 2, co-
1, tcrebros 2, scalprum ^ \, asciam 1, runcinam ^*
I, quinam 1, pistrinum 1, scuras 3. Curtem lunimo
planam i, falce 2, falcicolas 3, fussoria 2, palas circumdatam et desuper sepe muniia. Ortum diversi
ferro paratas 2 ; utensilia lignea suHicienter. Conia- generis inserlum arboribus. Porlas ligneas 2. Vi-
boratu : spella vetus de anno preterito corbes 80, varia cum piscibus 3. Ulensilia : conoas aercas 2,
quae possunt fieri de farina pensas 400; de anno poculares aereos 2, cramalium 1, andedum 1, patel-
praesenli spelta corbes 90, quae possunl fieri pcnsas laml, securem 1, dolaturam 1, terebrum 1, scal-
450. Ordeo novello ad servitium modios 700, ad prum 1, palam ferro paratam; ulensilia lignea sulfi-
semenlem modios 600. Lardum vetus deanno prele- B cienter. Vestimenta : lectum paralum 1, culcilam 1,
rito baccones 80, novo de nutrimine baccones 100, plumacium 1, linteos 2, mantilc 1, mappam 1, toa-
cum minutia et unctis, de censu baccones 150 cum clam 1. De conlaboratu : spelta vetus de anno prae-
minucia et uuctis : sunt simul baccones 330. For- terito corbes 20, unde possunt ficri farina pensas
maticos pensas 24. 100; presenli anno fuerunl spella corbos 30, semi-
De peculio. lumenta maiora, capita 79, pultrellas navil corbem unura , reliqua repperimus. Ordeo
irimas 24, bimas 12, annotinas 13, peledros bimos modios 800, seminavit inodios 400, reliqua repperi-
6, annotinos 12, emissarios vel burdones 4, boves mus. Lardum vetus de praeterito anno baccones
20, asinos 2, vaccas cum vitulis 30, tauros 3, alia 200 ; novello de nutrimine baccones 50, cum minu-
animalia 10, porcos maiores 150, minores 100, ver- cia et unetis ; de censu baccones 80, cum minucia
bices cum agnis 80, agnos anniculos 58, multones et unclis.
82, capras cum hedis 15, anniculos 6, bircos 6, De peculio. lumenta maiora capita tantum pu-
;
vasa apium 50, aucas 40, anantes 6, pullos 100, trellas trimas tantas; bimas 10, anniculosll, pele-
pavones 8.
dros de tertio anno tantos; biuios 10, anniculos 5,
Invenimus dominico, casam regalem
in illo fisco
emissarios 2, boves tantos, vaccas cum vitulis tantas;
cum cameris 2 totidemque caminatis, cellarium 1, ^
iuvencos 8, vitulos anniculos 3, taurum 1, porcos
porticus 2, curticulam inlerclusam cum tunimo maiorcs 150, minoros 100, verbiccs cum agnis 150,
slrenue munitam ; infra cameras 2, cum totidem pi- agnos anniculos 200, multones 100, capras cum be-
mansiones feminarum 3 ; capellam ex lapide
silibus,
dis 30, anniculos 90, hircos 10, aucas 20, anantes 4-
bene conslructam alias intra curtem casas ligneas
;

spicaria 4; borrea 2,
Invenimus in Treola fisoo dominico, casam domi-
2, stabolum 1, coquinam 1,
pislrinum curtem sepe munitam cum portis
nicatam ci lapide optime faclam, camaras 2, cum
1; ligneis
totidem caminatis, porticum 1, cfellarium 1, torcola-
2, et desuper solaria. Lectum paratum 1, drappos
ad discum parandum 1, toaclam 1. Utensilia con- rium 1, mansiones virorum ex ligno factas 3, sola-
:

cas aereas 2, poculares 2, caldaria aerea 2, ferreum rium cura pisile 1; aUa tecta ex maceria 3, spica-

1, patellam 1, spcurem 1, dolaturam 1, lerebrum

rium 1, scuras 2, curtera muro circumdatam cum
1,
scaiprum porta ex lapide facta. Vestimenta : culcitam 1, plu-
1, planam 1; utensilia lignea ad ministran-
dum sufiicienter.
macium 1, lectarium 1, linteum 1, copertorium 1,
Conlaboratu : spelta vetus de anno
bancalem a l. Utensilia : ferreolum ^ 1, patellam
praeterito corbes 20, quae possunt fieri farina
pen-
sas 100. Praesenti anno blumbeam 1. De vineis dominicis, vino rnodios 750;
fuorunt de spelta corbes
U
t» . ^- ^-n^ n . ,-,

20; seminavit ex ipsis corbes 10, reliqua repperi- de censu modios 500. Canabis libras 2.

mus. Sigilis modios 160; seminavit 100, reliqua De herbis liortulanis. Id est coslum, mentam, li

repperimus. Ordeo inodios450; seminavit 300, reli-

vesticum, apium, betas, lilium, abrolauum, taneza-
qua repperimus. Avena modios 200, seminavil toti-
tum, salviam, satureiam , noptam, savinam, scla-
dem. Lardum vetus de praeterito anno baccones 60 reiam, solsequia, mentastram, vittonicam, acrimo-
;

novello de nutrimine baecones 50, cum minucia nia, malvas, mismalvas *, caulas , cerfolium, co-
et
uuctis; de censu baccones 15, cum minucia et un- riandrum, porruin, cepas, scalonias, brittoios, alia.

ctis.Sunt simul baccones tantos. Dearboribus. Pirarios diversi generis, pomarios di-
Depeculio. lumenta maiora, capita 44; putrellas versi generis, mispilarios, persicarios, nucarios, pru-
Irimas 10, bimas 12, anniculos 15, poledros bimos narios, avelanarios, morarios, cotoniarios, cerisarios.

VARIANTES LECTIONES.
liut» glossa. * bursa fjlossa. noil (jlossa. * (jlossa : id est altea quod dicitur ibischa.

NOTJE
Paimus scainno storiicndo. b Vas vinariUiU ferro ligatum.
549 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITIJIARIA. — An. 812. 3o0
Haec esi sumim de supradictis viliis. A tantas; frumentum vetus, et sic de ceieris onmibus,
Suiit in suniuia : spelta vetus de praeterito anno practeritis et praescnlibus vel reli([uis numerabis.
corbes tantos, unde possunl ficri de farina pensas

CAPITULARE DE VILLIS IMPERIALIBUS (An. 812).

lioc, ut
Capitulare m
codice Helmstadiensi, jam Guelferbytano, formulas descriptionis beneficiornm fisco-
rumque regaliuni excipil, ita lioc potissimum loco sistere visum est. Cui accedit, quod in capitulari anni
sequentis capp. 10, 18 et 19 aliqua in capitulari nostro statuta generaliter promulgata legimus. Editionem
noslram ad fidem codicis unici exegimus. Anteriores fuerunt Ilermanni Conringii (An. 164.7, post Leonis III
epistolas, in 4°), et quae inde fluxerunt Baluziana utraque et Georgiscbii (In Corpore juris Germ.), Eckharti
nudto emendatior, et Brunsii, qui in libro supra memorato {Beitrage, etc. ) amplum Kinderlingii coinmcnta-
rium adjecit. Inler commentatores Heumann, Tresenrcuter (Diss. Altorfii 1758, 4°), Ress. et Anlon. ( In
opere Germ. Gescliichte der deustclien Landwirtlischaft, pag. 177-243) exceliunt. T-extus scribentis manu, vel
stalim vel paulo post, aliquot in locis correctus est priorem lectionem numerus 1 indicat. ;

INCIPIT capitulaRe i>e villis vel curtis impe- B fulelem hominem transmittat ad hanc causam pro-
Ri.vLiBUS. videndam
1. Volumus ut villae noslrae ,
quas ad opus 6. Volumus ut iudices nostri decimam ex omni
nostrum serviendi institutas habemus, sub integritale conlaboratu pleniler donent ad ecclesias qnae sunt
partibus noslris deserviant, et non aliis hominibus. in nostris Hscis, et ad alterius ecclesiam nostia de-
2. Ut familia nostra bene conservata sit, cta nemi- cima data non fiat, nisi ubi antiquitus institutum fuit.

ne in paupertate missa. Et non alii clerici halieant ipsas * ecclesias, nisi no-

3. Ut non praesumant iudices nostram familiam stri aut de familia aut de capella nostra.
in eoruin servitium '
ponere, non corvadas, non ma- 7. Ut unusquisque iudex suum servitium pleniter
teria cedere, nec aliiid opus sibi facere cogant; et perficiat, sicut ei fuerit denunliatum. Et si iiecessi-

nequft ulla dona ab non caballum, ipsis accipiant, tas evenerit quod plus servire debeat, tunc con-
non bovem, non vaccam, non porcum non berbi- , pulare faciat, si servitiura debeat multiplicare vel
cem, non porcellum, non agnellum, nec aliam noctes.
causam,nisi buticulas et ortum, poma, puIlos,elova. 8. Ut iudices nostri vineas recipianl nostras, quae
4. Si famiiia noslra partibus nostris aliqnam fe- de eorum sunt ministerio, et bene eas faciant , et

cerit fraudem de latrocinio aut alio neglecto, illud ^ ipsum vinum in bona mitlant \ascula, et diligenler

in caput conponat; de rellquo vero pro lege recipiat praevidere faciant, quod nullo modo naufragatum
disciplinam vapulando ; nisi tantum pro homicidio et sit. Aliud vero vinum ' peculiare conparando emere
incendio, unde frauda a exire polest. Ad reliquos faciant, unde viilas dominicas condirigere possint.Et
nutem homines iuslitiam eorum ,
qualem habuerint, quandoquidem plus de ipso vino conparalum fuerit

reddere stude.mt, sicut lex est. Pro frauda ^ vero quod ad villas nostras condirigendum mittendi opus
nostra, ut diximus, familia vapuletur. Franci autem sit, nobis innotescat, ut nos commendemus qualiler
qui in fiscis aut commanent, quic-
villis nostris ' nostra fuerit exinde voluntas. Gippalicos ^ enim de
qiiid commiserint, secundum legem eorum emen- vineis nostris ad opus nostrum mittere faciant. Censa
dare studeant; et quod pro frauda dederint , ad de villis nostris qui vinum debent, in cellaria no-
opus nostrum veniat, id est in peculio aut in alio stra * mittat.
praetio. 9. Volumus ut unusquisque iudex in suo ministe-

5. Quando judices nostri labores nostros facere riomensuram modiorum, sextarionim, et situlas per
debent, seminare, aut arare, messes colligere, fe- sextaria octo, et corborum eo tenore habeant sicui ,

num secare, aut vindeamiare, unusquisque in tem- et in palatio habemus,

pore laboris ad unumquemque locum praevideat ac lO.Utmaioresnostrietforestarii, poIedrarii,celIera
quomodo faclum sit, ul bene sal- *
instituere faciat rii, decani, telonarii, vel celeri ministeriales rega
va * sint. Si intra patriam iion fuerit, et in quale corum pro
faciant, et sogales ^ donent de inansis :

loco iudex vemre non missum bonum de

potuerit, manuopera vero eorum ministeria bene praevideant.
familia nostra, aut alium hominem bene creditum, Et qualiscumque maior habuerit beneficiiim, suum
causas nostras providendi " dirigat, qualiter ad pro- vicarium mittere faciat, qualiler et mamiopera e£
lectum veniant; et judex diligenter piaevideat , ut ceierum servitium pro eo adimplere dcbeat.

VARIANTES LECTIONES.
* seruiuium 1. fauda cod.
* ^ supra linea additum * saliie 1. " prouidendo 1. " supra linca aa
scriptum. ' alio u. uino 1. ^ cellario nostro 1.

NOT^.
a Id est freda, frcdum. per vices portant.
^ Gall., cep dc vifine. Germ., weinfecliser. d Porcos.
" Oui juribus GOinmuniiaiis gaudent, ejusque onera
351 n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 552
11. Ut nullus iudex » inansionaticos ^ ad suuin A Et ubi antea non Tucrunt, et modo csse possunl, no-
opus , nec ad suos canes, snper liomines noslros vitor fiant.
alquc in lorestes nullatenus prcndant. 22. Coronas « dc raccmis, qui vineas habueriiit,
12. Ut nuilus iudexobsidera nostrumin villa nostra non minus tres aut quattuor habcani.
commendare faciat. 23. In unaquaeque villa nostra habeant judices
13. Ut cquos cmissarios, id est waraniones', bcne vaccaritias , porcarilias, berbicarilias , caprarilias,
praevideant, et nullatenus eos in uno loco diu slare hircaritias, quanlum plus potucrint, et nullatenus
permiitant, ne forte pro lioc pereat. Et si aliqnis siiie boc esse debent. Et insupcr babeant vaccas illo-

quod bonus non sit, aut veieranus sit, si

talis cst, rum servitium pcrficiendum coinmondatas per servos
vero mortuus fuerit, nobis nunliare faciant tcmpore nostros; qualiterproservitio ad doininicum opusvac-
congruo, antcquam lempus veniat, ut inter iumcnta caritiasvel carrucas nullo modo minoratae sint. Et
mitti debcant. habeant quando servierint ad canes dandum, bovcs
14. Ut iumenta nostra bene custodiant, et pole- cloppos d non languidos , et vaccas sive caballos,
dros ad tcnipus segregcnt. Et si pultrellae '
mulli- non scabiosos, aut alia peccoia non languida. Et ut
plicatae fuerint, scparatae fiant; et gregem per se diximus, pro hoc vaccaritias vel carrucas ^ non mi-
exinde adunare faciant. B norent.
15. Ut poledros * nostros missa sancli Martini hie- 24. Quicquid ad discum nostrum dare debel, unns-
male ad palatium omnimodis habeant. quisque iudex in sua babeat plebio', qualiter bona
16. Volumus,ut quicquid nos aut regina unicuique et optima atque bene studiose et nitide omnia sint
iudici ordinaverimus, aiit ministeriales nostri , si- conposita, quicquid dederint. Et unusquisque 2 ha-
nescalcus, ct butticularius de verbo nostro ant regi- bcat de annona pastos ^ per singulos dies ad suum
nae, ipsis iudicibus ordinaverit, ad eundem placilum, servitium, ad mensam nostram quando servierit ; et
sicut cis inslitulum fuerit, impletum habeant. Et reliqua dispensa similiter in omnibus bona sit, tain
qmcnmque per neglegentiam dimiserit , a polu se farina, quam et peculiuin.
abstineat postquam ei nunlialum fuerit, usque dum 23. De pastione autem Kal. Septcmb. indicarc fa-

in praesenlia nostra aut rcginae veniat, et a nobis ciant, si fucrit an non.

licenliam quaerat absolvendi. Et si iudcx in cxer- 26. Maiores vero amplius in ministerio non ha-
citu, aut in wacta, scu "in ambasiato, vel aliubi fne- beant, nisi quantum in una die circumire, aut previ-
ril, et iunioribus eius aliquid ordinalum fuerit, ct dere potuerinl.
non coiiplevcrint
leniant, et a potu vel carne
' , tunc
.
ipsi pedestres ad palatium
se abstineant
..
,
^ 27. Casae nostrae
..'>,
interim
bcant, ut salvae
.

ita
..„ sint.
......
indesinenter foca et wactas ha
Et quando missi vel legalia
quod rationcs deducant, propter quod hoc dimise- ad palalium veniunt vel redeunt, nullo modo in curtes
runt; ettunc recipiant scntenliam, aut in dorso, aut doininicas mansionaticas prendant, nisi specialiter
(luomodo '*
nobis vel reginae placncrit. iussio nostra aut reginae fucrit. Et comesdesuo mi-
17 Qjanlascumque villas unusquisque in ministe- nisterio, vel homines illi qui antiquilus consueti fue-
rio habuerit, tantos habeat dcpulalos homincs ,
qui runt missos aut legationes soniare ^, ita et modo
apes ad nostrnm opus praevideant. inantea, et de parveridis, et omnia cis necessaria , so-
18. Ut ad farinarias nostras pullos et aucas habeant lito * more soniare faciant, qualiter bene et hono-
luxta qualitatem farinarii, vel quantum melius po- rifice ad palatium venire, vel redirc possint^
luerint 28. Yolumus ut per annos singulos intra quadra-
19. Ad scuras nostras in villis capitancis pullos gesima, dominica in palmis, quae Osanna diciiur,
habeantnon minus 100, et aucas non minus 50. Ad iuxta ordinationem nostram argentum de nostro
mansionilcs veropullos habcant non minus 50,aucas laboralu ,
postquam cognoverimus de pracsenti
non minus quam 12. anno quantum sit nostra laboratio, deferre ® stu-
20. Unusquisque iudex fructa semper habundanter
j) deant.
faciat omni anno ad curtem vcnire exccpto visita- ; 29. De clamatoribus cx hominibus nostris unus-
tiones eorum per vices tros, aut quattuor scu amplius quisque iudex praevideat, ut non sit cis nccesse ve-
dirigant. nire ad nos proclamare, et dies quos servire debet,
21. Vivarios in curles nostras unusquisque', iudex per neglegenliam non dimittat perdcre. Et si babue-
ubi anlea fuerunt babeat; et si augeri poiest, augeat. rit servus nosler forinsecus iuslitias ad queren-
VARIANTES LECTIONES.
' putrelle cod. ^ puledros 1 . ^ conplacuerinl cod. quod correxi. quomo c. ' usquisque cod. ' car-
rugas 1. ' habet c. habcat cod. * soloto 1. ^ defer.ndum 1.

NOT^.
a
Nullus judcx bominibus noslris onus sibi suis- ^ Claudos, id cst nec claudos nec languidos.
que vel animalibus suis mansionein praebcndi im- e Vico. Vide ot cap. 42, et Murat. SS. VI, 52"
ponat. Anton potestate interpretatur.
1» Locus , ubi minislris roij)ubIica; mansio prc- f Convivia duo.
l.-clur. f Cnrarc, §all. soicjiier.
^ Id cst cauponas, coroiia exposita conspicu;c.
 ,

555 CODEX DIPLOMATICUS. - - CAPITULARIA. — As. 812. 3ii4

dum ', niagister eius cum omni intentioue decerlet A ces, si eorum porcos ad saginandum in silvani

pro eius iustilia. El si aliquo loco minime eam acci- nostrara raiserint, vcl maiores nostri, aut honiines

pere valuerit ', tamen ipso servo nostro pro hoc eorura, ipsi prirai illam decimam doncnt ad exem-
fatigarenon permittat sed magister eius per se- , plum bonum proferendum qualiler in postmodum
,

nietipsum aut suum missum hoc nobis nolum facere ceteri horaines illorum deciraara pleniter persol-

vent ',
sludeat.
50. Volumus unde servire debent ad opus no- 57. Ut carapos et culturas noslras bene conpo-
slrum, exomni coniaboratu eorum servitmm segre- nant, et prata nostra ad lerapus custodiant.

gare faciant ; el unde carra in hostem carigare ' de- 58. Ut aucas paslas, et pullos pastos ad opus no-
bent , similiter segregent , tam per domos quam strura seniper quando servire debent, aut ad nos

et per pastores, et sciant quantum ad hoc niit- transmittere sufficienter habeant.

lunt. 59. Yoluraus, ut pullos et ova quos servientes

a dare vel raansuarii reddunt per singulos annos, recipere
51. Ut hoc quod ab provendarios vel genitias
debent, simili modo unoquoque anno separare fa- debeant ; et quando non servierint, ipsos venundare
cianl ; et tempore oportuno pleniler donent, et no- faciant.

bis dicere sciant ,

qualiter inde faciunt, vel unde B 40. Ut unusquisque iudex per villas nostras singu-
exil. lares etlehas ^, pavones , fasianos, enecas ', co-

52. Ut unusquisque iudex praevideat , quomodo se- lunibas ,

perdices, turtures , pro dignitatis causa
mentembonumet optimura semper deconparalu * vel oraniraodis semper habeant.
aliunde habeat. 41. Ut aedificia intra curtes nostras, vel sepes in
35. Post ista omnia segregaia et seminata atque circuilu bene sint custoditae, et stabula vel co-
peracta, quicquid reliquum fuerit exinde de ' omni quinae , atque pistrina '"
seu torcularia , studiose
conlaboralu usque ad verbum nostrura salvclur, qua- praeparatae fiant; quatenus ibidein condigne mi-
leaus secunduni iussionera nostram , aut venundetur nisteriales nostri officia eorura bene niiide peragere
aut reservetur *. possint.

54. Oinnino praevidendum est cum omni diligen- 42. Ut unaquaeque villa intra cameram,lec(aria,
tia, ut quicquid manibus laboraverint, aut fecerint, culcitas, plumatios ", batlinias , drappos, ad dis-
id est lardura, siccanien ^ sulcia <^, niusaltus ^, vi- cura, bancales, vasa aerea, pluuibea, feriea, lignea,

num, acetura,raoraturae, vinura coctura,garura, f

si- andedos, catenas, craraaculos, dolaturas '% secures,
nape, forraalicura, butirura , bracios, cervisas , me- id est cuniadas i , terebros , id est taradros, scal
Q
(!un>, mel, ceram, farinam, omnia cum suranio nitore pros, vel omnia utensilia ibidem habeant , ita ut

sint facta vel parata. non sit necesse, aliubi hoc quaerere ", aut comraoda-
55. Voluraus ut de berbicibus crassis soccia s 'fiat, re. Et ferraraenta quod. iu hostem ducunt, in eoruni

sicul et de porcis; et insuper habeant boves sigina- habeant plebio qualiter bona sinl; et iterura quando
'*.
tos in unaquaeque villa non rainus quara duos revertuntur in camera raittantur
aut ibidem ad socciandum * aut ad nos deducen- 43. Adgenitianostra, sicut institutuinest, operaad
dum. tempus dare faciant, id est linum, lanam, waisdo •,

56. Ut silvae vel forestes nostrae bene sint custo- vermiculo i, warentia , pectinos laninas ", car-
dilae ; et ubi locus fuerit ad stirpandura , stirpare dones, saponera, unclura, vascula, vel reliqua minu-
faciant, et campos de silva increscere non permit- tia quae ibidem necessaria sunt.
tanl ; et ubi siivae debent esse , non eas permittant 44. De quadragesimale duae partes ad servitium
nirais capulare aique damnare ; et feraraina nostra nostrumveniant per singulos annos,tamde leguraini-
intra foresles bene custodiant; sirailiter acceptores bus quamque et de piscato, seu formalico, bulirum,
et spervarios ad nostrum profectum praevideant; et mel, sinape, aceto, milio panicio '* herbulas siccas vel
tensa nostra exinde diiigenter exactent. Et iudi- virides, radices, napos insuper, el ceram ", vel sa-

VARIANTES LECTIONES,
• corr. adquirendum cod. * ualuerint 4. ^ caregare 1. * conparala \ additum. " re additum.
'sociai. « sociandum. 1. ' persoluant 1. ** pistrima 4. " plumatias 1. *''
dolalurias 1. ''
quequere
adjecto re cod. '*
inittuntur 1. '" laminas 1. '" panitio 1. " cctera 1.
NOT^E.
• Id est gynsecea.
D quod nonnullis aliis casu poni dicit.
vicil)us in simili
Carnes furao siccatx.
•>
Sed luiec non
cuin el in aliis casihus
ratio sufficit,
^Aut salcitia. inlerpunctio necessaria desit. Quod veit) sententiain
^ Caro recens sale condila. attinet, ctlelias ab inlerpretibus pro oygnis habituin,
^ Vinuni raoris confectura. nec lainen inagis probaiura est, quaiii Rrunsii sen-
^ Potionis genus fermentatum.
tentia lehas hic dici pro betieficiis, cujus rei exenr-
^ Adeps saginando parata. phim Caroli tempore frustra quaeras.
^ Conringius, Eccardus et eorum vestigia secuti i
Anates.
inlerpretes etlelias legerunt Brunsius et lehas sei)a- ; Gali. coignec, Gerni. spitihauen.
i

ravit, eo quod et sensum meliorem efficere sibi vi- ^ Glastuiii.

tlereiur, et quia puuclum anle etlelias non habeaiur, 1 Anlon., lana rubra.
555 R. CAROIJ MAGNi OPP. PA1\S I. SECTIO PIUMA. 556

ponemalqiie celera niinulia; cl quoil roliquam fue- A 55. Ul unusquisque imiox praevideat, qualitor lio-

sinil supra (iiximus, inno- minos nostri dc eoruin ministcrio lalroncs vel inalcfici
ri(, nohis pcr Itrovem,
hoc pormiltant ', sicut usque nullo moilo esso possint.
lescant, cl nullalonus
duas parles vohimus Si. Ut unusquisque iudcx pracvidcat quatenus
nunc fecenint; qnia per illas ,

co;,'noscerc dc illa tcrtia qnae remansit. corum opus bcne laborct,

familia nostra ad et per
iu-.lex in suo ministcrio bonos mercata vacando non cat.
45. Ut unusquis(iuc
fabros f(M'rarios, et aurilices, 55. Yolumus ul quicquid ad noslrum opus iudicos
habcat artificos, id est

sutores, tornatores, carpentarios, dederint, vol scrvierint, aut soquoslraverint, in uno

vol argentarios ,

id est auccllatorcs, breve conscribi faciant, et quicquid disponsavcrint,

s("utarios, piscatores, aucipites,

saponarios, siceratores, id est qui cervisam vel po- in alio ; et quod rcliquum fuerit, nobis per brevem
piratium, vel aliud quodcumque li- innotescant.
matium, sive

quamen ad bibendum aplum fuerit, facere sciant; 56. Ut unusquisque iudex in eorum ministerio

pistores, qui similam ad opus nostrum faciant, re- frequentius audicntias tcneat, et iustitiam faciat, et

tiatores, qui retia facere bene sciant, lam ad venan- praevideat qualiter recte familiae noslrae vivant.

dum quam ad piscandum , sive ad aves capiendum. 57. Si aliquis ex servis nostris super magistrum
et reliquos ministeriales quos ad numeran- " suum nobis de causa nostra aliquid vellet dicere.

dum longum est. vias ei ad nos veniendi non contradicat. Et si iiidox

cognoverit quod iuniores illius adversus eum ad pa-
46. Ut lucos nostros, quos vulgus brogilos voca!,
latium proclamando venire velint lunc ipse iudex
bene custodire faciant, et ad tempus semper enien- ,

contra eos rationes deducondi ad palalium v«n|."" -*=.-

dent , ct nullateaus cxspectent , ut necesse sit a
ciat, qualiler corum proclamalio in auriljus nostris
novo rcaedificare. Similiter faciant et de omni acdi-
fastidium non generet. Et sic volumus cognoscerc.
ficio.
uXrum cx nocessilate an ex occansione veniant.
Al. Ut venatores nostri , et falconarii, vel reliqui
58. Quando calelli noslri iudicibus commendati
minisleriales, qui nobis in palalio adsidue deser-
fuerint. de suo cos nulriat, aiil iunioribus suis, id est
viunl, consilium in villis nostris ^ habeant, secun-
maioribus et decanis, vel cellerariis ipsos commen-
dum quod nos aut regina per litteras nostras iusse-
dare faciat, quatenus de illorum causa eos bene nu-
rimus, quando ad aliquam utilitaiem nostram cos trire faciant; nisi forte iussio noslra, aul reginae fue-
ii!kserimus, aut siniscalus, ct buticularius de nostro
rit, ut in villa nostra ex noslro eos nutriant. Et tunc
verbo eis aliquid facere praeceperint. ipse iudex hominem ad hoc opus mittat , qui ipsds
48. Ut torcularia in villis noslris bene sint prae- C bene nutriat; et segreget unde nuirianlur, et non
parata. Et hoc praevideant iudices, ut vindemia sit illi homini colidie necessilas ad scuras recnnvr>\
nostra nullus pedibus praemere praesumat , se \ 59. Unusquisque iudex quando servierit, per sin-
omnia nitida et honesta sint. gulos dies dare faciat d"e cera libras 3, de sapone
49. Ut genilia noslra bcne sint ordinata, id esl, de sextaria 8 ; et super hoc ad festivitatem sancti An-
casJN, pislis, teguriis, id est screonis a, et sepes bo- dreae, ubicumque cum familia nostra fucrimus, dare
nas in circuitu habeant, et portas firmas, qualiter studeat de cera libras 6 ; similitcr mediantc quadra-
epera nostra bepe pcragere valeant. gesima.
50. Ut unusquisque iudcx praevideat, quanli po- GO. Nequaquam de potenlioribus hominibus niaio-

ledri in uno stabulo stare debeant, et quanti pole- res fiant, sed de mediocribus qui fideles sint.

drarii cum ipsis esse possint. Et ipsi poledrarii qui 61. Ut unusquisque iudex ((uando servierit, suos
liberi sunt, et in ipso ministerio beneficia habuerint, bracios ad palalium ducere faciat; et simul veniaiit

de iliorum vivant beneficiis. Similiter et fiscalini qui magistri, qui cervisam bonam ibidcm faccre debeant.

mansas habuerint, inde vivant. Et qui hoc non ha- 62. Ut unusquisque iudex per singulos annos ex
buerit, de dominica accipiat provendam. omni conlaboratione nostra, quam ' cum bubus quos
l^
51. Praevideat unusquisque iudex, ut sementia no- bubulci nostri scrvant, quid de niansis qui arare de-
stra nullatcnuspravi homines subtus terram vel aliubi bent, quid de sogalibus, quid de censis, quid de fida
abscondere possint, et propter hoc messis rarior liat. facta, vel freda, quid de fcraminibus in foreslis no-
Bimiliter et de aliis maleficiis illos praevideant, ne stris sine noslro permisso caplis, quid de diversis
ahqiiando facere possint. conpositionilius ;
quid de molinis, quid de forcstibus,
62. Yolumus ut de fiscalis, vel scrvis nostris, sive quid de campis '% quid de pontibus vel navibus; quid
de ingenuis qui per fiscos aut villas nostras comma- de liberis hominibus ct centenis qui partibus fisci no-
nent, (liversis hoininibus plenam et integram, qualem stri doserviunt; quid de mercalis; quid de vinois;
habuerint, reddere faciaut iustitiam. quid dc illis qui vinum solvunt; quid de feno; quid
VARIANTES LECTIONES.
' t. e. praetermiltant. nillasnostras 1. ^quantum? '^
legendum esse videtur CAmhis. V. supra (Col-
546, lin. 4).

NOT.E.
[^ Camerx subierranese, Gall. escrenes et ecraignes in Campania et Burgundia
 ;; ; . ;
,,

557 CODEX DIPLOMATICUS. - CAPITULARIA. An, 812.

de Iign.iriis, 01 faculis; quid dc axilis, vcl aliud ma- A 66. De capris, et hircis, et eorum cornua et pelJi-

terianion ;
quid de protcrariis » ;
quid dc legunnni- bus, nobis rationcs deducant, et por singulos annos

Lus; quid do niilio, ct panigo; quid do lana, lino, vol niusaltos crassos nobis inde adducant.

canava ;
quid de frugibus arborum ;
quid dc nucibus, 67. De raansis absis et mancipiis adquisilis, si ali-

niaioribns vel minoribus; quid de insilis ex diversis quid super se habuorint quod non habeant ubi eos
arboribus; quid de hortis; quid de napilius; quid de collocare possint, no])is nuntiare faciant,
•wi-wariis '; quid de ooriis; quid de p llibus; quid de
68. Voluraus ut bonos barriclos ^ ferro ligatos
cornibus; quid de molle et cera; quid de uncto, ot
quos in hostera el ad palatiuin mittere possint, iudicos
siu, vel sapone quid de moralo, vino cocto, medo,
;
singuli praeparatos sempcr habeant, et buttes « ex
et acelo quid de cervisa ; de vino novo et vetere ; de
;
coriis non faciant
annona nova et vetere ;
quid de pullis et ovis, vel an-
69. De lupis omni teinpore nobis adnuniiom, quan-
seribus, id cstauoas; quid de pisoatoribus; de fabris;
con- los unusquisquo conpraohenderit, et ipsas pelles nobis
de sculariis, vel sutoribus; quid do huticisi', et
praesentare facianl. Et in mense Maio illos lupellos
unis, id est scrmiis; quid de tornatoribus, vel sella-
riis de ferrariis -=
et scrobis, id esl fossis forrariciis,
perquirant et conpraehendant, tam cum pulvere ^ et
;

plumbariciis quid de tribulariis D hamis, quamque cum fossis ot canibus.

vol aliis fossis \ ;

70. Voluraus quod in horto oranes horbas habeant,

quid depoledris, et pultrellis, habuerint, oninia so-
id est lilium rosas, fenigrocum, costum, salviam,
ad nativilatom Domini
,
posila distincta ot ordinata ,

rutam, abrotanum, cucumeros, pepones, cucurbitas,

nobis nolum faciant, ut scire valoamus, quid vel
quantum de singulis rebus habeamus. fasiolum, ciminum, ros marinum, careium , cicerum

63. De his omnibus supradiclis, nequaquam iudi-

italicum, squillain, gladiolum, dragantea, anesum
coloquentidas, solsequiam, aineura , siluin, lactucas,
cibus nostris asperum videatur si hoc requirimus
(juia volumus ut ot ipsi simili modo iunioribus eorum
git, eruca alba, nasturtium, parduha, puledium, oli-

omnia absquc ulla indignalione i*equirore studeant satum, pelresilinum, apium , leiusticura, savinam,

ct oninia quicquid homo in domo sua , vei in villis

anetum, fonicolura, intubas, diptaranum, sinape, sa-
turciam, sisimbriura, mentam, mcntastrum, tanazi-
suis habere debet, iudices noslri in villis noslris ha-
bere dcbeant. lam, ncptain, febrefugiam, papavor, betas, vulgigina,

64. Ut carra nostra quae in mismalvas, [ibischa, id est alteas '], malvas, carvitas,
hostcm pergunt ba-
pastenacas, adripias, blidas, ravacaulos, caulos, unio-
sl rnae bene factae sinl, et operculi bene sint, cum
toriis cooperti, et sint consuli,
nes, britlas, porros, radices, ascalonicas, ccpas, alia,
ila ut si nocessitas
ovenerii, aquas ad nalandum, cum ipsa expensa quae (2 warentiam, cardones, fabas maiores, pisos mauriscos,
coriandrura, cerfolium, lactcridas sclareiam. Et ille
inlus fuerit, transire fluraina possint, ut noquaquam
aqua intus intrare valeat, et bene salva causa nosLra, hortulanus habcat super domum suam lovis barbam.
sicut diximus , transire possit. Et hoc volumus, ul
De arboribus voluraus quod habeant pomarios diversi

farina unoquoque carro ad spensam nostram missa

iii
generis ;
pirarios diversi gcneris ;
prunarios diversi

liat, hoc esl duodecim modia de farina

gcneris ; sorbarios, mespUarios, caslanearios, persi-
et in quilius ;

vinum ducunt, modia 12 ad nostrum raodium mit- carios, diversi gencris ; cotoniarios , avollanarios ,

unumquodque carrura scutum

tant; et ad araandalarios, morarios, lauros , 'pinos, licus, nuca-
et lanceam,
tucurum, et arcum habeant. rios, ceresarios, diversi generis. Malorum nomina :

65. Ut pisces de wiwariis nostris venundenlur, et

gozmaringa, geroldinga, crevedella, spirauoa, dulcia,

mittanlur in locum, acriores, omnia servatoria ^ ; ct subito comessura

alii ita ut pisces semper haboant;
lamen quando nos primitiva ^. Perariciis servatoria trium et quartum
in villas non veniraus , tunc fiant
venundali, et ipsos ad nostrum profeclum iudiccs geuus, dulciores, et cocciores, et serolina.

nostri conlucrare faciant. Explicit capitulare dominicum •

VARIANTES LECTIONES.
' uuiuuariis cod. cf. cap. 65. ^ distinctio hicjam deleta ett. ' secunda manu adjecta.

NOTiE.
a Vox obscura; Cangii conjectura petrariisoh
~ sen- f) certe corrupla sunt; niihi ita intelligcnda videnlur,
lentiaruin nexura adraitti posse non videtur. Tresen- ut pirariorum qui pira servatoria ferant tria velqua-
reuter petariis a voce peta legit ; haud male. luor genera, tura dulciores et cocciores ot serotina,
i>
Cisla major. habenda esse expriraatur.
« Oflicina ferraria. Sequuntur glossse Hamedii,
i : id sunt conjurato-
d Dolia. res, quos nos geidon dicimus. Metani, id sunt propiu-
e Gall. tonneau, dolium. qui. Solsalicum, id est abjecticium solsativil, id os* ;

f Veneno. abjectivit. Leudus cjus jacet linilus, id ost moioi;;!

f Quai pcr hieinem durant. dus. Concapulavit, id esl concidit, forheo. Livorasbt*-
*> Sequentia interpreium aciem cxercuerunl id est vulncrasset.
TH^ B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMV. WO

CAPITULAUE AQUISGRANENSE (An. 813, Aug., Sept.

Caplliilaris hujus duplicis, sive capituloruni i6 de causis quoc necessari» erant Ecclesiaj Dei et populo
Christiarjo,mentionem facit annalista Molssiacensis (Moimm. Germ., II), quo auctore niense Septemhri an-
ni 815 iu maximo procerum convcnlu pronmlgata sunl, cum tamen annalisla Laurisscnsis (Mon. G., I, 121)
menseni Augustum imlicci. Prioris parlis edilio nostra nitilui 1. Cod. regio Parisiensi inler Suppl. latina, :

n. 164 l)is, sx'c. IX ; 2. C. Paris. inlor Suppl. lat. n. 75, siec. x; 5. editione Baluiii, qui prinuis « ex septem an-
tiquis Codicihus mss., uno Paiatino l)il)iiotheca; Yalicanx", allero S. Remigii Rhemensis, lertio S. Yincenlii
Mettgnsis, quarto Petri Pithoei, quinio Jacohi Sirmondi, sexto Philiberti de la Mare, senatoris Divionen-
sis,septimo iNavarrico, » se edidisse fatetur. Quos inter S. Remigii est noster 1 ; Yaticanus et S. Yincentii
Mettensis cum nostro 2 congruunl; Codicem Sirmondi non alium a nostro 1 existimaverim. Alteram parieni
prinuis Sirmondus, l. II Conciliorum GalliiB p. 525, ex Codd. S. Yincentii Meltensis et Codice quodam
Gandavensi ediderat; qu* Baiuzius sub titulo Capitulu dc conjirmatioiie conslitulionum quas episcopi in stjno-
dis uuctoritate regiu nuper habitis colistituerant repetiit. Nos ope codicum : 1. Bibl. Palalina; in Yaticano
n.289, sa;c. ix, et2. regiiParisiensis inler Suppl. lat. n. 75 denuo recognovimus. Continet canones concitio-
ruin hoc anno Mogontiaci,Rhemis, Turonis, Cabiliione, Areiaii celebralorum, quorum constitutiones, Einliar-
do teste, in illo conventu coram imperatore collatye sunt.

DE ANNO DEciMo TEKTio '. A 5. Ut iumcnla paccm haheaul simiUter pcf bannum
Karolus serenissimus imperator Augustus, a Deo regis.

coronatus, magnus el pacilieus, cum episcopis, ah- 4. Ut hi qui henelicium nostrum hahent, bene il-

hatibus, comitihus, ducibus, omnibusque lidelibus lud inmeliorare in omni re sludeanl. Et ut missi
christiaiiae ecclesiae, cum consensu consilioque con- nostri hoc scianl.

slituitex a lege Salica, Romana atque Gundobada i^

5. Ut vicarii nostri vel centenarii a servo regis
capitula ista in palalio <=
Aquis, ut unusquisque liiie- mancipia ne emanl. Et ul ipsi vicarii de hereditate,
iis iustitias ' ita faceret, quae^ et ipse manu propria foris heredihus si extiterit, aJ opus nostrum recipia-
Irrmavit capilula isia, ut omnes lideles manu roho- tur, ne illud fraudetur.

rare studuissent. 6. Dehisqui a iitteraruni conscriptione ingenui fue-

i. Ut episcopi circumeant parrochias sibi comniis- rint, si sine Iradiiione moitui fuerint, hereditaseorum
sas, et ibi inquirendi studium habeant de incestu, de ad opus noslrum recipia tu r. Nec comis nec vicarius illud
patricidiis , fratricidiis , adulteriis , cenodoxiis, ct sihi societ, sedadopusnostrum revocetur. Similitervo-
•1 alia mala quae contraria sunt Deo, quae in sacris lumus ut banni nostri de illis unde censa exigunl, ut ipsa
scripturis legunlur ^ quae christiani devitare dehent. censa ad nostrum opus vel uhi nos iubemus veniant.
Et infra illorum parrochias ecclesiae, cui necesse est, B 7. De hereditale inter ' hereUes, si conlentiose
emendandi curani haheant. Simililer * nostras a no- egerint, et rex missuin suum ad illam divisionem

bis in heneficio datas, quam et aliorum ubi reliqulae, transmiserit, decimum mancipiuin et dccimam vir-

"praeessevidentur. El utmonachi per verbum episco- gam heredilatis fisco regis detur.

pi et per regimen abbatis, et perhona illorumexem- 8. Ut vicarii f

luparios habeant, unusquisque in

pla, regulariter vivant, prout loca locata sunt. Et ut suo ministerio duos. Et ipsi de hosie pergendi et de
praepositus et hi qui foras monasteria sunt, ne vena- placito comitis vel vicarii ne custodiant, nisi clamor
tores ® haheant ;
quia iam frequenler iussinms, ne super eum veniat. Et ipsi certare studeant de hoc ut
monachi foras monasterio habilasscnt. profectum exinde habeant, et ipsae pelles iuporum ad
2. Ut ecclesiae, viduae, pupilli per bannuin regis nostrum opus dentur. El unusquisque de his qui in
pacem haheant. Sin aliter, in praesenlia nostra hoc illo minislerio placituin cuslodiunt, detur eis mo-
veniat, si fieri potest. Sin autem, missi nostri inves- dium unum de annona.
tigent illud quomodo gestum sit. 9. De hosle pergendi, ut comili in suo comitatu

YARIANTES LECTIONES.
' ila 2. nulla inscriptto m i. * istas 2. ^ lege qui. * S. tam n. B " u. r. deest 2. * vendilores 2.
i. se h. si U.

NOT^.
a
Janus a Costa in titulum 2 lib. ii Decrelalium, G a Caroloconsortem imperii factum esse, Bernardum
pag. 558, loquens de lege Salica, Gundohada, el Ro- vero regem Italiai. Id.
mana : < Ilas eniin tres leges diu intactas el illiba- d Codex Divionensis, emendationes cui consentiunt
las in hoc regno remansisse constat vel ex excciplis
manu Joannis Tilii, apposil;e Rhemensi. Codtx in libro
capitulis a Carolo Magno ex triplici lege, id est Sa-
Palatinus habet a/mma/rt.Quae lectio exstat etiam in
lica, Gundobalda,etRoinana,qua3 mss.habet doctissi-
antiquis exemplaribus Pithuji et Sirmondi. Baluz.
nms si»c. Jesu presh. Jacohus Siriiondus Baluz.
e Rhemensi emendatum est manu Joannis
In codice
Vetus exemplar Sirmondi, ilemque Rhemense
*>

S. Remigii et Divionense hahent Gombata. Quod Tilii, quod a chrislianis devitaii debentur. » Quod
I

idem est. Adversus hanc legem nimirum adver- indicat emcndationes illas a Tilio descriptas esse cx
,

£us illam partem in (|ua monomachia prsecipitur vetusto quodam libro nobis ignoto. 1d.
ad discernendas res duhias et obscuras, libruin scri- ^ Ad
capiendos lupos, qui tum regnum Francorum
psit Agobardus archiepiscopus Lugdunensis. Id. valde infestabant. Frotharius opiscopus Tullensis
Ulti habitum a Carolo gcneraiem ftiisse conveii-
'^
epist. 26 i Luporum rabida infestatione aniinas ho-
:

tum aniio 813 docel Eginhardus, el in eo Ludovicum minum Christianas subito necari videmus. »
 '
,

3of CODEX D!PLOMATU;iiS. — C.VPITULARIA. — An. 815. %{^

baniinin iHiumqnemque hominein per sevaginla A uxorcn» .lul filiam maculare '*, seu hcreililalem oi
l»or

soiiilos in hoslcm pergerc bannire slutleat, ut ad toilcre.

placilum denuntialum ad illum locum ubi iubetur 17. Quod nuUus in hosle baculum babea!, srd

veniant. Et ipse comis praevileat quomodo sinl pa- arcum.

rali, id est lanceam, sculum, aut
' arcum cum duas 18. De foreslis, ut forestarii bene illas defendan!

corda-i, sagitlas duoilccim. De his ulerque habeant. simul cC custodiant beslias et pisces. Et si rex alicui

Ei cpiscopi, comiles, abbatcs, hos homines habeant intus foresle feramen unum aal magis dederi!, aiu-

qui hoc bene provideant, el ad diem denunliali pla- plius ne prcndat quam illi daUim sit.
cili veniant, et ibi oslendant quomodo sint parati. 19. Ut vilicus bonus, sapiens, et prudens in opus
Ilabeant loricas vel galeas, et temporalem hostem, noslrura eligatur, qui sciat ralionem misso noslio
id esl aesiivo tempore. reddcrc cl scrvitium perficere prout loca locala sunJ,
10.Ut regis spensa in carra ducatur, simul cpi- aedificia emendant, mUrianl porcos, iumenta, ani
scoporum, comilum, abbatum, et oplimalum regis, malia, orlos, apes, aucas, pullos, vivaria cum pscosj
farinam, vinum, bacconcs, ct victum al)undanler, n vennas, molina, stirpes, terram araloriam sludcant
molas, dolatorias, secures, taretrcs, fundibulas, el femare. In foreslis mansum regale, el ibi vivaria cum
illos homines qui exinde bene sciant iaclare. Et B pisces, ct homines ibi mane.mt. Et plantcnt vincas,
niarscalci regis adducanl eis petras m saumas vi- faciant pomaria, et ubicumque invoniunt uties ho-
giiiti, si opusesl. Et uuusquisque hostililer sit para- niines, dctur illis siha ad stirpandum, ut nostrum
tus, et omnia utensi ia suificienler habeant. Et unus- serviLium inmeUorelur. Et ulfeminae nostrae, quaa
qnisque comis duas partes do herba in suo comitatu ad opus nostrum sunt servienles, habeant ex pi-.rti"
^
defcndat ad opus illius hostis ; et habeat pontes bus noslris lanam el linum, el faciant sarciies " ct
bonos, navcs bonas. camisilcs, et perveniant ad camcram nostram peJ"

11. Ut comites, unusquisquc in suo comilaUi, car- ralioncm per vilicis noslris aut a missis cius a se
cerem habeant. El iudiccs alquc vicarii patibulos ha- transmissis.
bcant. 20. ^ El si quis fidclibus suis "^
contra advcvT-

12. Ut Iiomines boni generis qui infra coniitatu sarium suum pugnam aut aliquod certamcn agere
inique vel irKUSte agunt, in praesenlia regis ducan- voluit, et convocavit ad se aliquem de^ conparis suis
iu«-; et rcx super eos districtionem faciat carceran- ul ei adiutorium praebuissel, ct ille * noluil, ct ex-

di, exsiliandi, usque ad emcndationem illorum. inde neglegens permansit, ipsum boneficium quod
13. Ut vicarii munera ne accipiant pro illos la- habuit, auferatur ab co, et delur ei qui in slabililalg

trones, qui anle comite iudicali fncrint ad morlCiu.

^ et fideliiate sua permansil.

Quod si hoc perpelraverint, talc iuJicium suslineant,

EXCEUPTA CANONUM «i.

sicut et latro iudicalus fuil ;

quia postquam scabini
eum diiudicaverinl, non est licenlia comitis vel vica- i. Cap. De baptismo. Ut uimsquisquc archiopisco-
rii oi vitam concedere. Sed si bannus ei iudicalus pus siios ' suifraganeos diligenler ac studiosae ad-
fuerit, el banno peracio, stet in eo interim, usquc- monere studeat, ut unusqnisque suos presbileros
dum comiti el eo qui c^^morcm vel causam ad eum puriler investigare non '" neglegat, bapiismatis sa-
habuit ^, et tunc sit foris banno. cramentum qualiter agant ; et lioc sludiosae cuncli
14. Ut opiscopi et abbalcs advocatoshabeant. Et cpiscopi presbiteros doceant ".

ipsi Iiabeant in illo comitalu propriam hereditatom. 2. Ut laici presbitcros non eiciant de ccdesiis,
Et ut ipsi recli ct boni sint, et habeant voluntatem noc miliere praesumant, sine conscnsu opiscopo-
recte et iuste causas perficere. Yum '-.

15. Ut vicarii eos qui pro furto se in servitio 5. Ul laici omnino non audcant munora exigere a
tradere cupiunl , non consentiant, sed secundum pres])ilcris proptor commendationem ecclesiae cui-
iuslum iudicium tcrminelur. p qne prosbilero.
IG. Quod nuUus seniorem suum dimitlat post- ^^- Providendum neccsse est, qualiter canonici vi-

qnam ab eo accipcrit valente solido uno ; excepto si vere do^beant necnon et monachi, ut sccuiuhim ordi-
eum vult occidcre, aut cum baculo caedere, vel nem canonicum vel regularcm vivere sUuI ant.

YARIANTES LECTIONES.
et 2.
'
hosti 1. * ^
rfmst satisfecerit. * maciilari 1. " dcest l. ^ sarcil et camisil i. sarcillos ct c.1-»

misilos 2. B. '
q. de nostris 2 V.
f. « decst 1 ^ dccst 1 . .
'" dccst . '' hoc eos st. doce.nl ut ordinabi-
liler fial 2. '^ s. c. e. decst 2.

NOT.I'.

a Id est piscaluras, ut habot Ila ctiam manu

interpretatur vir ol. .loan- ribiis Tilii cmendatum legi iu
ncs Mabillon. in notis ad lib. i l\!irac. S. Gorm. Codioe Rhemcnsi. R\luz.
ppisc. Paris., pag. lUG et 118, uti refert prccoptnm d Ex conc. Arolat. c. 3, 4, 5, 6; Mogunt. 2Gj
Ludovici Pii de Caroli vonna. Baliiz. 10; Arol. 9; Mog. 53 Ar. 12, 13, 14; Tiirou. 1! ; ;

Raluz., Vt si (luis de fideiibns. !n.

1'
Ar. 15; Mog. 25,17; Ar. 17, 18; Mog. 47; Ar.
Ita omnes Codicos, piictorPalatinum, qn.i compa-
«=
20 cl Mog. il: Mog. 52, 40 Ar. 23, 2S, 25, 20. 1d. •

rATROL. >;cvii. 12
363 li. CAWOll MAGNl OPP. PARS I. SKCTIO 1 lil.MA. 364
f>. " De inonasteriis pucllarum , ut prcshilero \ ma nec alia i:lla posscssiono privenlur, ita ut no-
oporluno lcmpore ad missarum solemnia liccat iilic vis " trihuatur.

uivenirc, ct ilcrum ad proprias ccdcsias rcdire, 20. ri niorlui in ecclcsia non scpclianlur, nis,!

6. i>
Ul plus non miltatur in monasterio canoiiico- opiscopi ant abbatesvel fulelef> presi)itcri *.

riiin atquc monachoriim scu pucllaram, quam siif- 21. Utplacilain domibas vcl atriis ecclesiarum
lerre possint. niinimc lianl.

7. De dccimis adinoncndis. 22. Ul c )niilcs, vel vicarii '* aut cenlcnarii, sul>
8. De incestuosis omnino invcsligandum, ut ab malooccansione respaupcrum non cmant,
vci ingenjo

ecclesia expcllenlur, nisi penitcnliam egcrinl. ncc vi tollant; sed quisque hoc compararc voiuerii,
9. Ul pax sit el concordia inler episcopos ct co- in publico placilo coraui episcopo fiat.

initcs, et rcliquos clcricos '

el laicos. 23. Ul unus(|uis(pic episcopus in sua parrochia
10. Ut comilcs ct iudiccs, scu reliquos popiilos, prcsbitcros diligcnlcr " inquirant undc siiit; et si

obocdientcs sinlcpiscopo, et inviccin conscnticiil ad qucm rugiiivum invcneril, ad suiim cpiscopum r^j-

iiislitias facicndas, et nuinera pro iudicia non acci- dire fociat.

pianl, nec falsos lestcs. 21. Quicumquclicncricium ccclesi.uicnm habct, atl

11. Ut unusquisque proplcr inopiam famis suos n lccla ccclcsiae rcstaurandam , vc iosas ecclesias.
familiarcs ct ad sc perlincntes gubernarc sUidcant. omnino adiuvet.
12. Ut uniciiiqiic cpiscoporum liceat dc tbcsauro 25. Ut (pii publico criminae convincti sunt rei,
eccleslae pauperibus erogarc nutrimcntum secunduin publice iudiccntiir, ct publicam poenilentiam aganl
canones, cum leslibus. secuniUim canones.
13. Ut mensurae cl pondera ubique acqualia sint 20. Ui presbiteri benc ct iuste vivere studeant, ei
ct iusla. i;a popuIiiiH doceant ''.

14. De oHIcio pracdicalionis, ut iuxla quod intellc-

Codex Ccniddvcnsis liax addit :

gere vulgiis possit % assidiiae fiat.

15. Non in Dominicis diebus mercatum fiat aut 26 b. Ut hoc inquiratur : si de partibus .\ustriae

placitum, ubi quis ' ad morlem iudicetur aul ad veruni est quod dicunt, an non, quod piesbiteii de

pocnam et dc operc cavendo '.

;
confessionibus acceplo prctio manifeslcnt latrou 'S.

Ut unusquisquc episcopus intcrim circumeat

IG. 20 c. Ut inquiraUir diligenter de faidosis homini-
suam parrochiam, ct rcs necessarias cmeudal. Et si bus, qui solent iiicongruas commolioncs facere,

qr.id non quiverit'', ad praedictum placilum prcferat. lam in Dominicis dicbus quamque et aliis solemnita-

17. Ut presbitcri sub sigilla custodiant crisma, et Q libus, sicuti et in ferialicis diebus. Hoc omnino pro-

nuHi sub praetc.xlu mcdicinae vel maleficii donare hibendum est, ne facere praesumant.

pracsumat : sifccerint, honorcprivcnuir. 20 f. Provi leudum omnimodis ac diligenter exqiii-

18. Ut unusquisquc ^ compater vcl proximus, fi- rendum, qualiter cauonici vivant, nccnon et uiona-
liolus spirilales calholicae inslruant, qualitcr corain chi, ut unusquisque eorum secundum ordiiicm ca-

Deo rationcm rcddel '. nonice acregulariter vivanl,cl non simililcr; idest,
ncc deci- ut refectoria et dormitoria una simul observeulur,
19. Ut ecclesiac anliqiiitus constilutac

\ARIANTES LECTIONES

p, 2. '" v. scii iudices aut c. 2.

proprium episcopum suum 2.

NOT.^^..

a Liicas Dacherius, ciim in veteriCodice

Domnus D qulbus ul plurimum haec excerpta sumpta esse ani-
Corbciensi repcrisset qu;wlam c.-.pitMla qiiibiis pnii- madvertimus, incipere a duobus conciliis (;iiiihus in-
t-rfuit sanctus Bonifacius. Sed ut ad collectioneui
(ixum erat nomeii sancti Bonifacii ;!rcliiipiscopi, pii-
non indigna luce, atque proplcr bauc causam a Dacherio editam rcdeamus, incipit illa a capite 200
tavit ca
lili. VI Capitularium, ex qiio suinpla sunt pieraquc
illa vulgavit in lomo IX sui Spicii>'i;ii. Vlr clarissimus
Carohis Lc Cointe in Annalibus Erancorum eccle- cjusdem coUectionis capitula. B.vluz.
pronuiUiat ca- ^ Et hoc quoque caput necnon 17, 23 et 26, exstat
siaslicis, lom. \1, pig. 660 et seq.,
iiiler capitula qua; cdita sunt in tomo IX
Spicilegii
pitula illa poslcriora essc sevoBonifacii. Recte
sane.
nos jam diu deprebendcranuis illa i.on posse Dacheriani. Yide conciliuu! Clovcshovioe, c p. 29. lo.
Nam
esse Boniiacii, cum p!eraH[iic cunslilulioiics illic c Hic desinunt 1,2. Ilaclenus edicti hiijus c;>pi-
tula, vel sumnuie potius ac breviaria Capiluloru!!!.
In
dcscripice sint poslcriorii:!i Ienip!)ru!n ct siim-
,

altcro autem Co;liceGandavcnsi, ex quo et

poslretiia
plrc omncs fermc ex libris C; pitularium. Repo-
sint
riuntiir in anli([uis Codicibus cxccrpia sludiosorum duo capila (26 b. 20 c.) descripsiuuis, qiuii in Mel-
inisi non suiit; sc([uehaiilur prajterea hoc
loco, rc-
ex Capitularihus regnm nostrorum, cu.u hoc titulo
Boncfu- pclebanUirqucex superioribus capilula duo, quar-
aiit simili : Ex coHcilio recjnm, cui inlerfuil
luin niiiiiruiu et qiiintum, sed plena alque inlcgra,
cius Romana: sedis lcgdtus. Prochve cssd cxislimare
iu hunc modum. Sjrmondus.
ca esse ^icta in synodo qiiadam cele':erri:;ia, nis'
scirf.mus poslerio.''cs Ires libros C;ip-.li:Iariu:n, cx
 Tfir> COBEX BIPLOMATICUS. — CAPlTliLAUIA. — An. 815. 'HG
qnoiiiailmoduni ianKhidum iii c.ipiuilis noslris in- A lilor ohserventiir, ul neijuaqiian) in oadeni r.ion.xsU'-

iunclum habemus. ria ingredi audeant, nisi necessitatis causa ipsiii?

2GDe monastcriis puellarum, ut presbylciis

g. monasterii compuleril. Hoe tamen cum summa pro-
cerlo tempore ad missarum solemnia ceh^branda li- videntia episcopi vel aiibatissae fiat. Simililer et
ceat ad eas in ecclcsia convenire, ctmox ad proprias boc pleniler obscrvandum sil, ut feminac pcr do-
redire ecelesias. Caeteri vero clerici vel laici simi- mos clericoniin t-iinime discurran!.

CAPITULA LANr.ODAUDJGA (
An. 813).

Reperiuntur inter Caroli et Pippini Capilularia legibus Langobardorum addita nonnuHa capi;u!a, qua; ,

certo alicui lempori locove assignari nequeant. Ea hic^ in fino capitularium Caroli refercntia duximus. Et
primo quidem capitula sistimus in Codice-Chisiano, fol. 59 el 60, inilio Capitnlarium servala, (ium in Co-
dice Cavensi, folio quod proxime antecedehat exciso, uItim;TD tanlum senteiUi;e in primis folii 210 linc''3
sorvanlur. Lectionem aliquot locis valde corruptiun esse nemo non videt. Caputprimum deAlode, le;is Salica;
tituHG^c. 1, referl. Caput sccundum fulei v.ilde duhi;ic est ; qui;Vdere jiulicium BUimii nostri hic afrero :
t lllo nomiue, nempe Novclla JHstinuirii, nihil aliud desi:,'nari potest pncler collectionem Latinam Novcll;)-
rum Juliani, in Occidcntc tunc temporis o!)lini'ntiu:u. Quas inler iv\ quideni bahctiir, coram juiicc ci\i'ii
personas ecclesiasiicas agere prohihens (iVoiv/. 125, cap. 10), qnin lamen innuatur tauta prohiniiiouis irc-
neralilas ut ne criminaliler quidem ea agere licuerit. Qu;edam aulem constiiutio Theodosii et Vakniiniaui
fl</ /l//;iHHm nec inter oeto Justiniani Novellas, ncc in addilamenlis Jiiliani comparet de omnilius Tli'«- :

dosii et Valentiniani ad Alhinum constilutiouihus qu;T; a!) anno .4i5 ad Ii8 cdict;c sunl, idem alliimque iii
,

pnffata collectione silentium. Multo magis du;\^ iiloriim cons!itu!.i!)iu'S, quarum iiua ad Firmiuum dala estamio
4-52 (Novell. ValeiU. lib. iii, tit. 53, Cod. Tltcod. tom. VII, pars ii, p. 127), allera ad Amatiiim G;dliar!iin
pr;iefectum ((iO//io/'m/. c.ip. L/j./rs iii,p3f/. 7), ibidem desiderantiir quaiiivis iu n, uiralihei, vel miniiuum (nii.j :

deprchendalur exqiio conjici possitprobihiiioahsoiuta viros ccclesiasticos crimin;ili!cr agenli. Pnctf-na vcr;)
iliarum constitutionum posierior maxima falsiiatis suspicione Ia!)orai,, ipio me propomodum iuqiollil ut toliim !

hoc Capitulaiium apocrypbis accenseam. » Scqnuntur capitula in reliquis Codicibus servata.

I. /)t! A/ode. Si quis homo morluus fucril e! fiiius B sam dica!.. Nu.riijua:» o!) rccto palrimonio nosiro
non dimiserit, si patcr aut mater superfuerit , ipsi in ncscio qiia perfidia atlemptarc adsucvit, mililaules
bereditatc succedant ; si pater aul mater non super- in palaiio Chrisli tcrrae curi;<e obducit, iussimus ma-
fuerint, et fratres vel sorores reliquerint, ipsi here- nus eius impliim dari. Si aulem voliierit supcrseri-
dilalem optineant. Quod si nec isti fuerin!, sorores pla degere vita, nibil sit cura Ecclesi;;e caibolicae.
patris in hercditatem eius succedant. Si vcro sorores 3. Ex Codicc monachorum
senlcntin. Si quis pcr-
palris non extitcrint, sororcs mairis eius bereditatem cusserit sacerdotem, idest preshyterum, sive diaco-
sihi vindicent. Si autem nulli eorum fiu^rint, qui- num, decrelum csl, iit dct poenam aiiri libras 10, id
cumque proximiores fuerint de palerna generalio- est solidos scplingenti viginti. Si '
qiiis percusseril
nem, ipse in hercdilate succedant. De lerra vero Sa- suhdiaconus ^ et defensorem Ecclesiae, det poeuam '*

liga nulla porlione hereditalis mulieris venial, sed aiiri lihras quinque, hoc est solidos 3G0 '\ Si quis
ad virilem sexu lota terra heredilatis perveniat. lectorem ^ percusserit, ^ det poenam '•
auri libras 5,
2. Dum
relcgisscmus aliquibus capitulis ex Rom;v hoc est solidos ducenli sedecim ^.

nis legibus, in novella lustiniani invcnimus scriptum

Capilula in Codd. Ambrosiano, Fiorenlino, Londincnsi,
inter cetera de constilutione Thcodosii imperaioiis, Vindoboncnsi, Vcromnsi ct Estensi scrvala.
et Valenliniani augusti ab Alhinum praefccttim, ut ^ 1 ^ Si quis praepositus aut miiiislei ialis aliquis
nullus audeat episcopos, prcsbyteros, diaconos accii- aliquas res ecclesiae quas pracvidcre dehct, pcr a!i-
sare. Audemiis quidem sermonem facere sollertcr quem scripiionis litulum cui(|uam concesserit, quod
plus sermone de sanctisac venerabilihus sacerdolii)us ad damnum ipsius ecclesiac pcrtineat, pro sacrilegio
omni timore, quibus omnis terra inclinal
vel levitis
coij«puleUir. Similitcr ct de rehus quae ad rem puldi •

caput tamen adhuc audivimus perfidia in Urhem ad

;
c;un periincnt si comcs aut ministerialis rei piiblicao
Deum vivum, aut impiuni nomen fieri. Sed si qtiis ciiiqiiam similiter conccsserit, pro infiiicliiate com-
ausu aut temerarius legi ecclesiae vel clerus, |)cr piitctur.
quem omne pollet imperium,iniuria audere voluerit,
2 '". De feminis, quas dcfunctis viiis Icx Lango-
et accusationem seditior pcrsona fuerit, reposita
si
bardoruin probiiiet an!e anni spatium vestem leli-
poena fisco nostro id est centum pondi aurei, et cen-
gionis miitare veliimque siiscipere, peliorunt noslra
tum pondi argenti inferre cogatur et sic cum auclo-
;
licentia, ut raox dum divina pietas inspiraverit cas,
rihus Ecclesiae caiisam dicat. Si vero infirmior hie-
indemnes liccret siisciperc. Nos aulem consideran-
ritpersona, prius cogitet animo suo perfido; et sic
tes, quia pro ipsam dilalioiiem muliai» ctiam rap ao
autaccusel, aut iniuriam faciat, aut criminis caii- D i„tra idcm spalium ad aliam pariem dislraclae fue-

VARIANTES LECTIONES.
'" l'"'' -'^' ^"''^ii=»^ono et defensor Cav.
m
'
^
XL^'cl'''^"Tec.n,os''r"'"'' «'
''r'' ^^"T"'''" » pcnas. Cav.
t^r , \^ 1 /^
^^.''."- Pf^"='^"i'- Mihre Crtr. « sol. cc. G/r. ^ Mur. r.m >»»/»,,
 ;

357 D. CAROLI MAGXr OPP. PARS I. SF.CTIO PIIIMA.

rant, iileo cariim pclilionem, (iiiam iiislam ceiisni- A ^'V//3;VH/a cx (.Wci. Ainbr., Loml., Viiitlub., Vcron.
ffiiis, siisccpimiis, el eis ita lieri concedimus '. Kstensi.

3 '. Placuit nobis seciindum sanclorum patruin ^^.

8 Si qua mulicr rilium vel filiam suain per frau-
auctoritatem si quis ab episcopo sui iusle excoin-
,
dem aliqiiam coram episeopo ad conlirmandum le-
uuiiucalus fucril, a nullo penitus * recipiatur, ante-
nuerit, propter fallaciam suain poenilenliam agat,
quam in praescntia sui episcopi veniat pro culpa sa-
a viro tainen suo non separetur.
lisfaclionem redtlilurus.
9 ^'^.
Falsa persona non habel potestatein accu
4 "*.
Et quia sunt nonnulli, qiii siiie proprietati-
sandi ". El si in primo crimine visa est falsum dl
bus in regno noslro degenles,. iudicia comitum elTu-
xisse testimonium, in secundo non habcat pclesla-
giiint, atqiie non habentcs res aut substantiam qui-
lem dicendi ^*.
i)us constringi pbssinf, ideo circumquaquc " nialilias

exercere non cessant , de illis nobis placuit , ut ipsi Kx Codd. Florentino et Londinensi.
cum quibus videntur manere , aut cos praescntent,
10". Praecipiraus ul nemo usuram ^" de aliqua
aut pro eorum malefaclis rationem reddanl®.
causa exigere audeat. Quicumque lioc fecerit, ban-
5 '. Ut coniugia servorum non dirimantur, si di-

versos dominos babuerint; sed in uno coniugio servi n

num persolvat.

permaiicntes, dominis suis serviant ; sictanien, ul Ex Codice Florentino.

»psum coniugium logalc sil, el pcr volunlalem donii-
11 ^K De sacris vasis ecclesiae quae in pignus a
iioruin suorum iuxla illud euangelium : Quod Deus
nonnullis in quibusdam locis dari comperimus pro
comunxit, honio non separet =». ,

hibitilm est, ne deinceps a quoquam fieri pracsuma

G. Sicut consuetudo nostrorum ^ est , ut Lango-
tur, nisi solummodo necessilate rcd.imendorum c»
bardus vel Romanus si eveneril ^ quod causam inter
ptivorum compellente.
sc babeant "*, observamus ut Romanus populus suc-
cessionem corum iuxla suam legem babeanl ". Si- 12 ^'^ Si quis pro allerius deliito se pecuniam suam
mililcr et omnes conscriptiones iuxla suam legem promiserit reddilurum, i:i ipsa proniissione est reti

faciant. Et quando iuranl, iuxla siiam legem iurent '*. nendus. De illis hominibus vel saccrdotibus aut qui

Et quando componuiil, iuxta legem '^

cui malum buslibet per regnum noslrum, qui ^* propter prcmia

fecerinl componant ''. Et de Langobardis ^" similitcr aut parentelam , de nostra iuslilia inquirenlibus aut

convcnit componere De '®. caeleris vero causis com- emendantibus iustitiam, veritatem obfuscare volunl
muni lege domnus [excellenlissi
vivamus ", quod '^ missis vel fidelibus noslris, et se in periuria millunt.

mus'»JICaroIus rexFrancorumalque Langobardorum ^ iubemus atque praecipimus ut si suspeciio fucri ,

in aedicto '° adiunxit. quod hoino periurassel ut postea sive campo vcl ,

7^'. Neque deccnnii ncqiie vicennii aul 30 anno cruce iudicelur, ut ipsa veritas vel periurium lial

rum praescriptio rcligiosis domibus opponatur , sed declaratum ; et si Dci fuerit voluntas, quod in ipso

sola 40 annoriim curiicula tcrininentur, non solum iuditio verilas aut periurium declaretur, tunc volu-
in ceteris rcbus, sct cciam in legalis ". In eredilati- raus atque iubemus, ut si sacerdos vel clericus fuc-

bus inter "^ duos fratres annorum curricula non rit, dupliciter bannum noslrum persolvat, sicut supra

computelur, set scmpsr equaliter dividant ,

quia de dccrevimus, et postea secundum canones iudicetur
uno pater el de una maler nati sunt ; el ec curricula si autem laicus fuerit , widrigild suuni ad partcra
^'
usque ad tercio sequalur'' gradum. nostram persolvat

VARL^NTES LECTIONES.

sec. Xll iivmniis : iuxla ipsius iegcm cui malum irrogatur coponant Fl.

poenii
capitula Karoli, codices reliqui inter Ivges Hltidowici I. referunt.
ren-inus v
inter
^^ el lioc loso erasuni A. '" inde extat et in/odin bus Fl. L. V. Vn. et
liinc Esl.
idovici 1. c. GO.
^' sequa re/iV/Ka desunt in Fl.
"
ex cod. Fl. \oL m\cl Lond. fol loG. '" usuras L. ^'
fol.
„,.,, 10-i.
:„,„
^' '' in Fl. obvtuin vide mlra lu capp. Hludovtct II. wip,
3^
fol 104'. deest in codd. caput aliud liic

'{Murat. Addit. II. c. 20) c. 22.

NOT.E.
domini sed diyer- crimen scribi poterant sicut in matre et filia et
Ubi vero mancipia non
,
uiiius
convenienlibus nisi noverca el pcne innumerala qiuc menti ad scriben-
s;c polestalis juncla fiierint,
dum.non occurrunt. Hujiisniodi tamcn et his simiii-
ulrisque dominis hujusmodi copulalio rata non erit,
bus personis copula maritalis sempilerniim sub-
vel si negligendo sentitur , et virtule qua potueiint
iii

tialiitur. V. Vn. E.
iion emendetur. Nam liujus copuke auctor erit
qiii

hoc negligendo consenlit. Plura suiit (iu;e ad inccsli

501» CODEX DJPLOMATICLS. — CAPITllLAWA. — An. 81 J. 579
Ex ViOdd. Florcntino, Vindobonend , Vcroncnsi, A Ex Codd. Vindobonensi, Veroncnsi, Estensi.
Estcmi.
IG '. Ut ncc cpiscopi, nec abbalcs, nec coinitc?,
i3 '. Ul de eo qui sc pcrinriivi'. % poslquam poc-
nec vicarii, ncc iudices, nullusque omnino sub inali
iiitcnliani egerit, inculpabilis cssc videatur.
occasione vel nialo ingcnio res pauperum vcl nii-
14 ', Quicumque res suas pro anima sua ad ca-
nus potentum ncc emeic, ncc vi tollcre audcat ; scd
sam Dei, aut ad parenles suos, sive ad alios homines
qnisqiiis ex eis aliquid conipararc voluerit, in pii-
tradiderit , et in hostcm aul in servitium Dei iturus
blico coram idoneis testibus et cum rationibns Imc
fuevit-, aut ad niortcm tradilus, si in ipso itincre aut
faciat. llbicumque autem aliquid inventum fueril
de ipsa iniirmitate niorluus fuerit, habcat ipsas res,
factura, hoc omnino cmcndetur per iussioncm no-
cui traditae sunl. Et si raortuus non fuerit in ipso
stram.
itinere aut de ipsa infirmitate, recipiat res suas quas
17 ^. Ut longa consuetudo , quae ad utililateni
Iradidcrit , si volucrit , et liabeat in suo iure , sicut
publicam non impendit^, pro legc servetur, ct quae
antea liabuit,
diu scrvatae sunt, permaneant.
Ex Codd. Londinensi, Vindobonensi, Veronensi,
Estensi.
Ex Lombarda II. 50. A.

15 *. De coniunctione quae secundum canones B 18 *. Ut qui semel periuratus sit, nec testis sit

aui aediclum esse nonpolest, placuit nobis ut co- post hoc, nee ad sacramentum accedat, nec in sua

pulati scparcnlur ab invicem. causa vel alterius iurator existat.

YARIANTES LECTIONES.
F!or. fol. 129
*
(Murat. c. 151).
.
'
p. aut infamis erit p. Geonjisch. ' Mur. c. 79. In Florentino recen-
liori maniifol. 129 odditur. cf. cap. 803. Salic. c. 0. * Mur. c. 150. " Mur. c. 147. * Mur. c. 148.

' impedil E. " cap. Mur. 152 ex Goldasti editione.

GAPITULA DE lUDAEIS (An. 8H).

Post capitulum de Judaeis in placito Noviomagensi (supra, col. 304) promulgatum alia qusedam Caroliis
el fiiius ejus Ludovicus sanxerunt, in Codice bibl. regiae Monacensis olim Augustanie fol. 261 servata. Qikc
a viro cl. Foringer exscripta atque ad me missa, hoc potissimum loco referre juvat, qiiod quoenam eoriim
Carolo, quaenam ejus filio debeantur, definiri ncqueat. Addimus alteram formulam juramenti Judicoruni iii
Codice bibl. Guelferbytanai Blankenburgensi repertam, nianuque s;BCuli dcciiniexaratain. AUa vcro capitula,
quic in Codicibus Frisingensi, Yindoboncnsi et Guelferbylano sub nomine Caroli magni ferunlur, Carolo
€alvo deberi, ex concilid Meldensi anni 845 conslat.

»E cAPiTULiSDosiNi KAROLi iMPERATORis ETHLUDOwici. G bcre debct in dcxtro brachio quinque libros Moysi
1. Nemo ludeus ' praesumat de ecclesia Dei ali- secundum suani legem ct si habcre non polest sc- ,

quid recipere neque in wadio nec pro ulio debito, ab cundum hebreum, tamen habeat lalinitatcm. Si *
ullo Chrisliano, in auro sive in argento, neque in ce- me Deus adiuvet, ille Deus qui dedit legcm Moijsi in
leris rebus. Quod si facere pracsuinpserit, quod ab- monte Synai, et si lepra Neaman Siri super me non
sit, omnis snbstantia sua auferatur ab eo ct dextera veniat sicut super illum venit , et sic terra me non de-
manus illi amputelur. glutiat sicut deglutivit Datlian * et Abiron , de ista
Ut nullus ludcus neminem Chrisliaimm in wa-
2. causa contra le malnm non nierui.
dium ab ullo ludeo aut ab alio Christiano mittere Ex cod. Blankenburgensi fol. 206.
pracsumat, ne deterior fiat quod si faccre praesu- ; lURAMENTLM lUDEORUM.
inat, secundum suam legem reslituat , et debitum cl Adiuro te per Deum vivum et verum, et in illam
wadium siinul perdat. legem sanctam quam Dominus dedit ad beatum
3. Ut nemoludeus monetam indomosua Iiabeat, et Moiscn in monle Sinai, et per Adonai sanctum , et
neque vinutn nec aniionam vcl aliam rem vendere per pactum Abrae quod Deus dcdit filii Israel , el si
praesumat. Quod si inventum fuerit, omnis substan- non lepra Naaman Siro '*
circumdcl corpus meum, et
lia sua ab illo aufcratur, et in carcerem recludatur, *^ si non me vivo degluciat terra sicut fecit Dathan et
usquead praeseutiam nostrani veniat. Abilon, et per arcum-fidelis qui de celis aparuit ad
4. De sacramento ludeorum contra Christianos. filios hominis, et]ipsum locum sanctum ubi sanctus
Mitte rumice bis a capite in circuitu pedum eius; Moiscn stctit ct illam sanclum quam bealus Moisenibi
ibi debel stare quando iurat sacramentum, et ha- haccepit , de hac causa culpabiiis non sum.

VARIANTES LECTIONES.
iudcis cod. i. e. slc. ' dalhan cod. * librana amansiro cod.
571 B. CAROI.l MAGM OI'P. PAllS l. ShCTiO PRIMA.

LUDOVIGI I ST LOTHARII
CAPITULABIA.
CAPlTrLARE (Aii. 8i6j.

Oliin Eckharto ex Codice bibl. ducalis Guelferbytaiuc Guiliano vulgatuni, jam ope ejusdeni Codicis sje-
a!>

ciili nec n)U 1. Chisiaai SJec. x, et i. Cavensis san-. xi, in qiiihiis tainen
IX, pr^eeuiilibus capitulis 9, ,

10, 11, supra ad an. 801, pag. 84 et 85 edilis. seqaen.ia numeris iv, v et vi signanuir, alque leliquorum
CoJicunicapilularia legilms Langobardicis addila exhibcntiuui ope, iteruin proponinuis. Assignavimus con-
ventui ab inineratore pisl Stephani papai reditum Compendii habiio, quod de altero Aquisgranensi naense
Auguslo celebraio dubiclas aliqua iutercedat; qua de re in sequeulibus visuri sunms,

i:\ciFUNT ' CAi'iTtL\ QivE * DOMXLS nLXDOvvicis A dc ipsa "^

falsitate convictus fuerit , dextram '*
nia-
1MPERA.T0R AXXO TF.RTIO ADDERE ILSSIT. j,yjjj perJal ^.

Iii 3 nomine doinini nostrilesu Christi. Hludowi- 2 ". De omnibus debitis solvendis sicut antiqui-
cus ^ aDeo ccroiialus serenissiinus augustus, omiii- tus fuit constiluluin, per duodecim denarios solidus
lnES episcopis, abbalibus, ducibus, comitibus, seu solvatur per lolam Salicaiu legem, exceplo leudis '*,

cunctJs fi.iolibus noslris '. Kapitula quae nobis ad- si Saxo aut Friso Salicum " occideril, per 40 '"
di-
dere pl.icuit , baec sunt. narios solvanl solidum ". Infra Saiicos vero ex
1 ^. Si d'.:o lestinioiiia ce qualibet re teslinioni.i- utraque parte de omnibus debitis sicul diximus li
verinl et
~
inl.r se discordanf , tunc comis eligal dinarii per solidum sohantur, sive de bomicidiis,
unum ex una parte, el alium ex alia parte, ut illi sive de omnibus -" rebus.
dao testes decerleul cum scutis et fuslibus a. Nain si 5 *'. De mannire -- vero nisi de ingenuilate aut
flebiliores * ipsi testes fueriut, lunc ad crucem de hereJitate noa sit opus observanJura. De
examinentur. Quod * si maioris etatis sunt et non celeris vero iuquisilionibus -' per dislrictionem co-
possunt " ad crucein slare, tunc mlttaut aut fllios niilis ad malluni vcniant ^% et iusle examinenlur ad

suos aut p .rentes aul qualemcumque honunem " iustitias facien-.lum. Comites vero non seiuper pau-
possunt, qui pro eis hoc contendunt '-. El ille qui B p^res per placila premere -'
debeant.

VARL\NTES LECTIO-NES.
- que G. ' ita Ch. C. A. ; dcsunt in G. Altulit ista pius divus nobis Lodoicns
*
cod. Gudianus.
ita
rctsus in Fl. L. V. Vn. Est. initio capitularium Hludouici. * h. diuino a deo I. loduicus iniperator a deo

2. ' nostris capitula coniposuil de causis oportunis. Haec sunt A. * hic incipit codex Gudianus. lil- ''

lcra obliqua e.vpressc. d,'sunt in Gudiano. G. *" possent G.

* " qualescum<iue
llibilioribus G. ' Nain si

lioiniues G. 'Menduiit G. 'MUa 1. '* doxlera G. dextra 1. '^ habetur inter leges Karoti ap. Murat.
yro. 76 et in \. Fl. L. V. V«. E. '^ leudes 1. '1. leudo i. e. composicio Amb. ' aliquem 1. 2. '* LX.

Mur. *' reliqua desuns in 2. sol. solvant. Siiniliter de omnibiis controversiis quas hii contra Salichum ha-
-" deest 1. *' habelur inter leges Karoli ap.
i^uerint, uiide et composicionem facere debuerint. Infra Vn. E.
*- luauitiouibus G. -^ v. atque *' coiuis ad m. veniat G.
"uur. c. 67. et iu codd. .1. Fl. L. V. V«, E. p. G.
^^ opprimere 1.

NOI-E.
F. si flcbiliores non fuerint ipsi testes. Nam V.
a Conc. Rom. sub can. 16. desumpta
Sylvestro papa
Vii. E. Cod. Londinen.sis h^^c el scquenlia, ultima quam Muratorius Constitutum est ut
n. 4 refert : <

tar.lum sententia excepta, in giossam haiic rejicit. iiuUus laieus crimen cleiicis audeat inferre. Testi-
Si iJebiliores non fucrint ipsi lestes. >'ani si uebilio- monium clerici adversu» l.dcum nemo recipiat. >'e-
res suiit ipsi tesies, ad crucem examinentur. Quod si mo enim ilericus vel diaconus aut presbyter propter
uiajoris sur.t a-talis, quod non possunt aj crucem q quamlibet causain intret in curiam nec ante iudi- ,

[Vuiit per K. Lot. saneritu n est. Gloss. cod. Lnnd.] cem causam dicere piiTesumat. quoniara omnis curia
contendere, lunc niilt.uit aut lilios aut pareates aut a cruore dicitur et inimolatione simulacrorum. F.l si
qualescunnue homines qiii possint pro eis conten- quis dericus acciisans clericum in curiara introierit,
jg,.g * analhema suscipiat. > Eadcm in Cod. Ambrosiano
i>
ninc in Codd. Vinaobonensi, Veronensi et Estcnsi post cap. Mur. 56, et in Cod. Londincnsi ante iegem
iequitur lex conjicta , ex decretalibus Pseudoisidori cap. Murai. 59 habentur.

CONSTITLTiO Dli: LIDEHIS ET VaSSALLIS.

prodeunt, cum ai.tea nonnisi caput prw

Capitula h;ec ex Codicibus 1. Chisiano et 2. Cavensi prima vice
mutn inler Ludovici Capitula legibus Langobardorum addiia
vulgaium esset. Annus cerlus quidem non pa-
qmbus errore quodam td-
m ; cum tameii in Codice uiroque una serie cnm capitulis anno Slb promnlgalis,
legar.tur, ea anno 816 assignare visum t^.
pilulaie Mai inccn=c inserilur, el anle capitula: ia anni 817
 575 CODEX DIPLOMATICUS.- lADOVICi I El LOinAUII CAHTUL.V!'.IA.— An. 817. 574

1. Si '
quis p2r cartulam ingoiuius ^ uiinissus A carlaruiii coUalione vicUis facril, cl hoc quo.l vo-

fuerit, et a quolibel liomine ad servitium inlerpel- lueril ' eflicere non polucrit , muUa quae in ipsi

lalus fuerit, priino legitimum

' auctorem suae lihcr- ingrnultatc carta conlinctur, cogatur cxolvero.

lalis profcrat, cl in sua libertatc persevcrcl. Si vero 2. Si quis seniorcm suuin dimiltere voliierit, cJ ei

I gitimum auclorem dcfueril, teslimonium bonorum approbare potuerit unam de his criminibus: id cst
horaiuum, qui tuiic a.lerant quando liber dimissus primo capilulo, si scnior cum iiiiusle in scrvilio ro-

fuit \ sedefendere pcrmitlatur. Si vero testes de- digcre voluerit; secundo ^" capilulo, si in vita cius

fucrint, cuin duabus aliis " carlis, quae eiusdem consiliaverit •'; terlio c;ipitulo, si senior vassalii sui

canccllarii nianu lirmalae sunt vcl subscriptae , sua uxoreni adulteraverit ;

quarto capitulo , si evaginalo
carla, quae tcrlia est, verara ^ cl legilimam csse glaslio super eum vokintarie occurrerit '^
;
qainto
cdnfirmet. Cancellarius lamen lalis esse dcbct, qui capilulo, si scnior vassalli sui dcfcnsionem facere po-
pagcnsibus loci illius notus sit ' et acceplus. Si vero test '^ postquam ei ipse manus suas ''
commcndave-
qui iuterpeUalus fuerif, nec auctorem, ncc lestimo- rit, et non fecerit, liceat vassalluin eum dimillcre.
ni I, nec carlae collatione ostenJcre poluerit, ipse Qmilecuraquc de islis quiiique capitulis scnior con-
qui cum iuscripsil * sccunJum legem carlam ipsam tra vassalluin suum pcrpctravcrit, liceal vassalhmi
falsam esse faciat, et servum suum conquir.U. Si » eum dimillere -'.
vero interpellalor aut actorem aut testimonia, aut
VARIANTES LECTIO.NES.
* inter liludowici leges apud Muratorium cap. 6. et \n ccdd. A. Fl. L, V. Yn. E. vide supra inlcr Karoli
teges annx) 803. pag. 114. c. 7. ingenuitalis A. ^ legilimnm usque profcral deest
'*
* 1. esl .4 ^ deesi

\. ° veracem 1. 'fuissell. * inlerpcllauil T. ® uoluil I. " SLCuiidum 1. " c. et homo r.oc scn-
liens liceal eum dimiitere 2. '^ o. hoccidere uoulerit 2. '^ defendere poteril 2. '* p. ipse manibus suis 2.

N0T.4::.
a Cf. Caroli Magni Capitulare Aquisgranense a. 815, cap. !G, supra,coI. 562.

CO.NSTITUTIONES AQUISGRANliNSES (An. 817, JuL).

Anno 817 cum, SorabisVasconibusque rebellilius deviciis, Saracenorum iii Ilispania, et filioriim Godo-
fridi ex Dania legali pacis perend;e causa ad Ludovicum vcnissenl, (empore igilur pacis, imperalor ad com-
niunem Ecclesiai el omnium suorum utilitatem rebus iinperii niaiium admovendain censuit. Convontu ioi-
tur Aquisgrani adunalo, tum suorum consilio rognura inler filios partilus. Lolhariura imperii socium sfhi
assurapsit, lura leges nonnullas proraulgandas curavit. E?c fuerunt forina inslitutionis canonicorum et saii-
cliraonialiura, capilula a regularibus observanda, capitnla ad episcopos ordinesque ccclesiasticos generalltcr
pertinenlia, leges niundana; et capilula. Quarum priiiia ox inscriplionibus in Codicibus roperlis^anno 8!G,
capitula inonaslica anno 817, imperii quarto, vi. Id. Jul. ct in uno tantuin Guelferbytano an. 810, imperii.
anno tertio, x Kal. Sept. capitula generalia anno 817 ascribuntur. Cum vero omnia inter se coh!crere ex
,

pryefatione capitularis generalis ejusque capitibuso, 5, 14, 13, 19, intelligatur, et conslitulio de pncsla-
tionibus monasleriorum in eodera conventu proinulgala annuin 817 pra^ferat, lolum Iiarum legum comple-
xuin ei anno assignandum esse duxi. Sane hisloricorura ea de re teslimonia valde intcr sese discrcpant. N ini
cujus auctoritatem reliquis omnibus ante habenius, Einhardus inAnnalibus tacet, AnnalosLaurissenses anno
810 mense Augusto pr*ceptura de cursu S. Benedicli a monachis canlando et Codicein de Vila clericorum et
nonnarura, Annaies .Moissiacenses anno 813, leges pro mouachis ei canonicis et de juslitiis facii ndis aJque
liiereditate vel libertale injuste ablatis ressiluendis, anonymus Vitse Ludovici auctor Uiirum canonicai Vitii^
icgulas monachis et sanctimonialibus traditas et leges de scrvis non clericandis alque de manso ecclesiarinn
dotalitio anno 817 assignant; ex Ermoldo legatio luissorum qui iu vitani clericorum regulariumque
inqui-
laiit, anno 817 evenisse censenda est.

. . - . ^ " . perl
de senitio monaslenorum.
,

I.
DIVISIO I.MPERI! (An. 817, Jul.). «

Divisionishiijiis formulara aBaluzio ex Codiceolira Colberlino jani bibl. reg. Paris. n. 2718 sa^c. ix fol.
70, 77 edilam, ad fidem ejusdein Codicis recognilam denuo sislimus. >
• > •

Divisio iMPERii DOMNi Hi.uDOWici ixTER DiLECTOS C impcrator augustus. Cum

nos in Dei nomine anno
FiLios scos, i.NTER HLOTH.vRicM viDELicET ' ET incamationis Domini octingentosimo scptinio dccimo,
pimNUM ET HLUDOWiccM, AN.NO QC..RTO iM,.ER.i i„jietione decima, annoqiie imperii noslri quarlo,
mense lulio, Aquisgrani palatio noslro, more solito,
In nomine doraini Dei et salvatoris ' nostri iesu sacrum conventuin et gencralilatem populi nostri
Clirisii. Hiudowicus, divina ordinante providentia, propler eeclesiaslicas, vcl totius imperii nosiri ulili-

VARIANTES LECTIONES.
* et uidelicet et 1. saluatoris elc. Cuin nos sed Baluzii restituiionem
* 1. recepi, quud Cvdex ivrmidoin
consuetatn non inlegram refert.

a tginliardus
NOt^.
de hac Imperii divisione agons in poptili convonin apiid A(|iiisi;iamim habifo, ibiqiie
Aun.ilibus ail eam a Liidovico pcractam in gonorali Lolharium coionaHmi ac nomiuis alque iiupcrii so-
57S B, CAUOIJ MAGM
tales periraclandas, congrcgasscmus et in liis
doro:nus, suhito divin» inspirationc actuni cst, ut
nos fiilcles nostri ammoncrent, quatenus, niani;iilo
noilra incoloniitatc, ct pacc undiquc a Deo concessa,
destatu tolius regni cl de filioruin nostrorum causa,
niorc parcntum nostrorum traclarcmus. Scdquamvis
hacc admonitio devole ac fidcliter fierct, nequaquam
nobis ncG hisquisauum sapiunt,visum fuil, iit amore
fiiiorum aut graiia ,
uuitas imporii a Doo nobis con-
ciiim fuissc constilutum, caeleros imperatoris filios
ic^os appellatos, uuum Aquitaniir, alterum Bajoarine
praloclum. Idem in cpislola 54 scribit Ludoyicum,
cum Lotharium in societatem nominis cl regni con-
sensu tolius populi sui assumpsil, sibi pi.Tcepisse
ut Lotharii curam gereret, ac illum de moribus cor-
riocndis et honestis atquo utilibus soctandis sedulo
co^mmoneret. In Annalibus Auianensibus ct in Cbro-
nico Moyssiacensi ista de regni divisione loguntur,
quce ad inslitiitum nostruin ouinino portinenl. « Anno
817, Ludoviciis imp. apud Aquis palalium colebra-
vit Pascha. Et in ipsa ?estatejussit esse ibi conveii-
lum magnum populi de omni regno vel imperio suo
ftpud Aquis sedem regiam, id est episcopos, abbates,
comites, ct majores natu Francorum. Et manifc-
stavit cis mystorium consiliisui, quud cogilaverat,
ut conslitueret de filiissuis imp?ratorem. Ha-
unum
bebat enini tres filios ex usore Ermongarda rogina.
Nomen uni Clolarius, nomon secundi Pipinus, cl no-
men toitii Ludovicus. Tunc omni populo placuit nt
ipse, so vivenlo, constituorot unum ex filiis suis
impcratorem, sicut Carolus pitor cjus focorat ipsuin.
Tunc Iribus diobus jejunatum ost ab oaini populo,
ac letania fiicla. Posi ba^c jam diclus imperator CIo-
ia^riuni, qni crat major nalii, imppratoVcm
ac per coion.im auream tradidil oi iir.pcrium,
pulis accl.miantibus cl dicenlibus : Vivat imporator
Cloiarius. Facla est aiitcm lolilia magna in popalo
die illo. El ijisc imperalor benedixit Dominum, di-
ccns : Beiicd ctus es, Domiue Deus nosler,
disti iiodie cx semine moo consedonlem in
meo, vidcntibus oculis meis. » Uanc regni divisio-
nein poslea Ludovicus anao 821 in convenlu apud
Noviomagum h d)ito K lendis Maii recitari focil, et
a cimctis proceribus q-ii lunc affuere confirmari , ut
leoitur in Ann alibus Egiiihardi ct in Vita Liidovici
Pii. Et hroc qa.dem diii mans-MO, donoc abalienalis
a patre filioruai animis propter Juditham et filium
cjus Carolum, cui postea Calvo cognomen luusit,
Ludovicus noaion Lolh irii omisil in diplomatibus el
edictis. Hinc mota Lolbarii ira, ut patet ex opislola
ficbili Agobardi archiopiscopi Lugdunensis ad Ludo-
vicum cuauiom. Hinc ilkc tragedi;c in Pium exci-
tat«, qu.o ia votori Ciironico S. Galli dedecns Fran-
conim morito liicunlur. Bvs.rz.
in Aiinalibiis Anianensiliiis, quos supra dcscri-
a corum ex genere pro !ire docenl omnos votercs.
psimus, logilur Clolarium a Ludovico pitre iinpe-
olectuin, populis acclamanlibus. Vidc
ratorem f.iisso
omnino Ag:)bardi epistolam flcbiloin, cap. 4. In.
^ Hic lociis postulare viJelur ut hic quorumdam
annalium ct vctorum librorum verba cxcutiainus, ex
(juibus coUigi posse prima fronlc vidolur regiim no-
strorum succo.ssionem in rogno palerno ad populi
sulfragia pertinuissc anliquitus. Nim in Clironico
brevi auctoris incerti q;io I Andreas Duchosniiis
edidit ex hibliolheca Alexandri Pelavii ila disorle
scriptum cst in tomo tortio Scriplorum histori;c
Francorum, p;ig. 550 « Pippinus rox moritur, et
:
filius [Leg. filii c.ius]C irolus ol C '.rolomanmis cligun-
lur in regno. » Quo.i EgiidmrJiis aliis verbis expres-
sit, eos scribeiis « coiisonsu omnium Francorum »
ve^es creatos esse. Ac saneFIodoardus,lib. iv Hislo-
5fi;e Uhi:mensi.>, cap. 5, refcrt Fulconum archiepi-
OPP. PAUS I. SECTIO PRIMA. 376
slu- A scrvati divisione humana scinderelur, nc forle hac
occasionc scandalum in sancta Ecclesia oriretur , el
onensaui illius iu cuiiis potcstate omnium iiira re-
gnorum consistuiit, iucurreremus. Idcirco neccssa-
rium duximus, ut iciuniis ct oralionibus et eiemosi-
naruin largitionibus, apud illum olitincremus, quod
nostia infirinilas non praesumebat. Quibus ritc pcF
triduum celebratis, niitu omnipotentis Dci ut credi-
nuis, actum est, ul et « noslra ct ^ totius populi no-
NOT.Ii:.
scopiim Rhcmcnsem,cuin ad Arnulfum regemTrans-
rhonensoin scriberet de clectione ol coronalione Ca-
roli lil, quom vulgo Simplicoin vocamus, causamque
r 'ddcrel cur cum Franci regem non fecissent slalim
post mortem Caroli Crassi impcraloris, dixisse eum
B iunc admodum corpore simul et scieiitia parvulum
exstilisse, nec regni gubernaculis idoneum fuisso,
« et inslante immanissima Normannorum pcrsecu-
tione, periculosum erat, tunc eum eligero. r Idom
paulo posl respondons eidem Arnulfo, qui querebatur
quod Franci sine ipsius consilio Carolum clcgissent,
d morem Francornm asserit secutos se fuisse, quo-
rum mos semper fuerit ut, rege decedente, alium de
rogia stirpe vel successione sine respectu vel inter-*'
rogatione cujusquam majoris aut potentioris regis
eligerent. » Prajtcrca in ordine ad ordinandum rc-
gem Francorum, qui ab Ilugone Monardo editus est
in calcelibri sacramentorum, « duo episcopi allo-
quuntur populum in ecclosia, inquirentes eorum vo-
luntalem. i» El in oratione de consecratione regis ita
habetur : « Super huiic famulum tuum, quem snp-
devotione in regnum Franoorum pariler
plici eligi-
mus, benedictionum luarum dona multiplica. De- s
nique in narratione docoronatione Philippi istius no-
degit, Q minis primi legilur regis Francorum electionom aJ
po- arcbiepiscopum llhemensem maxime pertinere, et
Philippiim a Gervasio Uhemensi archiepiscopo ele-
ctum esse annuente patre ejus Henrico. Quam forniu-
lam usqnc ad haec uUima leiiipora conservalam esse
qui de- fidem faciunt acta coronationis llenrici IV et Ludo-
solio vici XIII. ILtcc sunt, opinor, qua; ad stabiliendiim po-
puli jus in electione regum Francorum dici possunt.
Sed conlra haic magna valida^pie argumenla legunlup
in vetustis auctoribus ct monumentis, qu;ic regnum
filiis regum jure sucoessionis debori ostendunt ita
inanifeste, nt necesso omnino sit electionem illain in-
torpretari simpliciter de consecralione, cum is qiii
rcx antea erat, in solemni ac puidico cpiscoporum el
procerum conventu declaralur paterni aut avitiregni
liaires atque successor. Ilanc inlerpretationcm essc
iegilimam probatur ex ordine ad ordinaniiim regem,
In quo Iktcc regi dicuiitur cmenJata ex vcleri Codice
nis. EccIcsi;io Ubcinensis « Sta el rotine amodo sta-
:
tum qiiem huc usque p;itcrna successionc tcnuisti
h;iereJilario jure tibi dclogatum. t Ucges cnim Fran-
Agmcn ducet Agathias, qui de Francis agcns lib. i
h;iec scribit « Filii p:itribus in regnum succeJunt. »
:
Idcm infr loquens de Thoodeb;ddo ThoodehcrLi filio :
\
i TheoJibaldus itaquc cjus filius in regno siiccedit :
qiii quidem tametsi juvenis admodum atqiie adhuc
siib magislri cura institulionequc esset, patria tamen
I<'x eum ad regnum vocabat. » Idein scribit sanctus
Grogorius papa Romanus, cujus ha;c sunt verba ex
honiilia dccima in Evangclia « In Pcrsanim quoque
:
FrancorHmqiie tcrraregesexgencrcprodeunt. » Qucin
locum laiidant Carolus Calvus in proclamalionc ad-
versus Wcnilonoin ei Fiilco Uhomensis arcbiopisco-
piis apud Flodoardum. Noverat ista Carolus M. cum
(livisioiicm regni siii instiluorct iiiter filios siios. Nanl
lirot Eginbardus scribat actani illam fuisse in con-
voiriu quoin impor;itor habu-t anno 80.6, ciim priiuo-
ribus el optimalibus Francorum, chartanique divi-
 i

577 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOMCI I ET LOTIIARII CAPITULARIA.— An. 817. 378

siri indilccli priraogenili nostri lllulharii elcctiono A tenealur, et in celeris honoiibus ilandis honeslas et
vota concurrcrent. Itaque taliter divina dispensalione nlilitas scrvctMr.

manifeslatum ,
placuil el nobis et omni populo no- 4. Ilem volumus, ul semel in anno, lemporc opor-
stro, nioro solemni imperia.li diadcmate coronatum, tuno, vcl simul vel singillatim, iuxta qiiod rerum con-
Bobis et consortem ct siicccssorcm imperii , si Domi- ditio permiserit, visilandi el videndi
et de his quae ,

nus ita voluerit, communi volo conslilui. Ceteros necr-ssariasunt etquaeadcommuncmutiliJalem vel ad
ver > fratres eius, Pippinum videlicet et Illudovvicum pei petuam pacera perlinent muluo fratei no amore ,

aequivocum nostrum , communi consilio placuit rc- tractandi gralia, ad seniorem fratrem cum donis suis
giis insigniri nominibus, et loca infcrius denominata veniant. Et si forte aliquis illorum qualibct incvi
constiluere, in quibus post decessum nostrum , sub tabili necessitate impeditus, vcnire temi>ore solilo et
a seniore fratre , regali poteslate potianlur iuxta in- oporluno nequiverit, hoc seniori fralri legatos et dona
fcrius adnotata capilula ,
quihus, quam inter cos mittendo significet ; ita dunitaxat, ut cum primum
constituimus, conililio conlinetur. Quae capitulapro- possibilitas congruo tempore adfuerit, venire qualibet
pter ntililatera imperii, et perpetuam inter eos pacem cabillationc non dissimulet.
conservandam, et totius Ecclesiae tutamen cum om- 5. Volumus atque moneraus, ut senior fraler,

nibus fidelibus nostris coiisiderare placuit , et con- quando ad eum aut iinus aut ambo fratres sui cum
siiicrata conscribere, ct conscripta propriis manibus donis, siciit praedictum est, venerint, sicut ei maior
firmare, ut Doo opcm fercnte, sicut ab omniVus potes'as Deo annuenle fuerit adtributa ila et ipse ,

connnuni voto actum est, ita communi devotione a illos amore largiori dono remuneret.
pio fraternoqiie
cimclis inviolabililer conscrventur, ad iilorum el to- 6. Yolumus atque iubemus, ut scnior frater iunio-

lius popuii cbrisliani perpetuam paccm; salva in ribus fratribus suis, quando contra exleras nationes
omnibus nostra isnperiali poleslate super lilios el po- auxilium sibi ferre rationabiliter expetiverint, iuxta
piilum nostrum, cum omni subiectione quae palri a quod ralio dictaverit et temporis oporlunitas permi-
liliis, et imperalori ac regi a su-s populis exhibelur. scrit, vel per se ipsum vel per (ideles missos et cxer-

Cap. I. Volumus ut Pippinus habeat Aequitaniam cilus suos oporlunum eis auxilium ferat.
el Wasconiam, et ^ markam Tolosanam totam, ct 7. Iiem voluraus, ut nec pacem ncc belluni conlra
insnper coraitatos quatuor, id est in Seplimania Car- exleras et huic a Deo conservato imperio inimicas
casscnsera, et in Burgundia Augustudunensem et
'
naliones, absque consilio et consensu scnioris fralris
Avalensem ct INivcrnenscm. ullatenus suscipcre pracsumant. Impetum vero ostiuni
2. Ilera Hludowicus volumus ul habeal Baioariam subito insurgentium, vel repenlinas incursioncs, iixta
et Carentanos, et Beheimos et Avaros, atque Scla- vires per se rep llere studeant
vos qui ab orientali parte Baioariae sunt, et insuper 8. Dc legatis vero, si ab exleris nationibus vcl
duas villas dominicales ad suum scrvilium in pago propler pacein faciendam, vcl bellum suscipiendiim,
ISortgaoe « Luttraof et Ing&ldesstat. vel civitates aut castelia tradenda, vel propter alias

o. Volumus ut hi duo fratres, qui regis nomine quaslibet maiores causas direcii fucrinl, nullaienus

censeiitur, in cunctis honoribus intra suam potesta- sine senioris fratris conscientia ci respondeanf, vel
tem distiibuendis propiia potestate potiantur ; tan- eos remittant. Si autem ad illura dequacuraque parte
tuin ut in episcopatibus etabbatiis ecclesiasticus ordo raissi directi fuerint, ad queralibct illoruni primo per-

VARIANTES LECTIONES.
'
vox iam deleta.
NOTiE.
sionis impciii a Carolo e.litam jurejurando ab opti- num et Ludovicum graviterVdisse narrat Theganus
matilnis Francorum confirinatira fuisse, ipse tamen cap. 21, de Geslis Ludovici Pii « Imperalor dcno- :

cam peregit absquepopuli sulfragiis, nulla consensus minavit liliura suum Lotbarlum ut post obitiim suum
proceni facta, eoilen jure quo pater bona
11 mentione omnia regn quae ei tradidit Dcus per manus patris
i

s;ui suis tan([uam naturalibiis h;eredibus re-

lilieris
linquil. Quod conlirmalur ex bis qu:Te Theganus scri-
bit in cnpite sexto de Gestis Ludovici Pii. Itaqiie Ca-
rolus C dvus regni partem accepit paterna donatione,
ut ad Ludoviciim Gerniaiii;iii regcm scribuiit cpiscopi
provinciarum Rhemensis et R;>liiomagensis iii titulo
xxvM Capitulorum Caroli C;dvi, cap. 7. El tilulo iii,
cap. -4, cpiscopi apud Tlieodonis villam congregali,
all()(|ueiites eimilein Carolum, aiunl regnum illi h.e-
reditate relictum fuisse. Ncrissima igitur est adno-
tatio qiiai cxstat loco in acliscoroiiatioiiis Hcn-
hoc
rici IV et Lu lovici XIII , ni;niruin islura populi con-
sensiiin accipicndum non essc de clectionc, sed de sub-
jectione, ol)e;licnli;» et iide qiiain populus rcgi poUi-
celur sccundura legem Dei. B.vluz.
Nimirum ul unum regnum essel, iion tria, ut
'>
cxplicat Agobardiis in Epistola flebili « Ca'teris (iliis
designastis p;irtcs rcgni vestri
v(3Stris se;l i:i iimim
regiium esset, non Iria, p"a'tulislis ciim illis qucm
p.uticipem nomiiiis vcstri fccislis. > Scd ista Pippi-
sui susciperet, atque baberet nomen et impcrimn pa-
^ tris. Et ob hoc c;icteri lilii indignati sunt. » In.
^ Ll est,pagumTolosanum,qiiiconipIeclelialurquid-
quid interGaruimiaraet At;>.ceminterjectum cst usque
ad Carcassonem, quam in (inibus A(piitanorum col-
locat vetus opusculuin de Aqiiitania editum a claris-
simo viroPhilippo L ibbeo iii tomo secundo nov;v- Bi-
bliolhec;v, nianuscriptorum librorum, pag. 731. Exin
Septimaiiia vcl Gothia diccbatur usfiiie :id Pyrcn;cos
raontcs. Itaipie noii solum pagiis Ruscinonciisis eral
in S(^ptimania, ut patel c;x iiolitia de iMonasteriis
regni Fr.uicorum el cx ;di(iui)t cjiisdcm a'vi inomi-
nicntis, sed eli;im Ccrilania et civitas Urgcllcnsis,
uli dictum cst ad Concilia Galli;v. N.uboncii-
in noiis
sispag. 7, Ago'i:u'dum p^ig. 92. Quiibpiid
cl ad
vcro ;iil ri^giiu u Fraiicoruiii pertincbat iillra Pyn;-
: iixos, M:irc;i Ii:8p;iiii(;i (liccii:ilur, ciijus limes cx-
; Irciims (.onstiliilus crat ad Uii!)ric;iium nuviiim. h».
^ Ilo^lic Lautcrlu)!'c:i. ct li;golstadt ad Danubiunu
 ,

579 B. CAIIOL! M.VfiM 01»1'. PAllS I. SKCTIO FIUMA. 380

veiiciinl, Iioiiorilico oos cuiii (i(i(;lil>iis inissis us(iuc \ 13.Volmnus ctiam, ul si alicui illoruiii post tie-

ad eius iiracs^Mitiam lacial pervciiire. De lcvioribus cessnm noslriim leinpus nuhcndi venerit, ul cum
saiie caiisis iuxta qualitalcm legalionis pcr se re- consilio et consensu senioris fralris uxorem ducal.
Spoiuleanl. lUutl lanicn moneinus, ut quomodot iim- Hlud tamen propter discordias evitandas et occasio-
qut; se res in confinibus eorum habucrinl, scmper ad ncs noxias auferciidas cavendum dccerninuis, ul de
scnioris fratris iioliliain pcrfcrre non ncj^Ii^ganl, ut cxtcris gcnlibus nulkis iliorum iixorcm accipere
i!le seinper sollicituset paralus invenialiir, ad ([uae- pracsumat. Omiiium vero liomines pioplcr paccni
cuinque iijccssitas et utililas regni poslulavcrit. arlius conligandam, ui>icumque inler parlcs elege-
Praecipicndum eliam nobis videlur, ut post de-
9. linl, uxores ducanl.
ccssum nosMiim uniusciiiusque vasallns laiilum in H. Si vero aliquis illorum deccdens lcgitimos
potcstalc doinini sui bcneficium, proptcr discordias lilios rcliquerit, non inter eos polcstas ipsa divida-
c\ilandas, habeat, et iion in altciius. Proprium au- tur; sed potius populiis pariler convcnicns, unum ex
lcm suum ct lieiedilatcin, iibicuiiKiue fneril, salva cis, queiu Dominus voluerit, cligat ; ct hunc scuior
iuslilia cuiu honore et sccuritale sccuuduiu suaiu le- fraler in loco fratris ct filii suscipiat, ct htmore pa-
geni unusquistTue absque iniusta inqnieludine possi- tcriio siiblimalo, hanc constitutionem crga illuin mo-
dcal ; et lictMitiam habcat iinusiiuisqne libcr lioiuo ^ dis omnibus conscrvct. De cetcris vcro libcris pio
qui scniorcm iion habucril, cuicumque cx his tribus amore perlractent, qualitcr cos morc parcnlum no-
fralribus volucril, sc comnicndaiidi. strorum salveut el ciim consiiio habcanl.
10. Si autcni, ct quod Deus avcrtal ct quod uos i5. Si vero absque legitimis liberis aliquis eorum
ininime obtamus, evcncrit, ulaliquisillorum proplcr dccesserjl, potcslas illius ad scnioreiu fratrwu ro-
cupiditatem rerum tcrrcnarnm, quae cst laiiix om- vcrtatur. Et si contigcril illuin habere libeios cx con-
nium malornm, aut divisor aut obprcssor ccclesia- cubinis, moncmus ut crga illos misericorditer agal.
ruin vcl paiipcrum cxlilerit, aiil tyrannidem, in (pia 10. Si vcro alicui iiloruiu contigerit, nobis dcce-
oinnis crudclilas consistit, cxcrciierit, priino sccrcto dentibus, ad annoslcgilimosiuxla" Uibuariam IcgtMU
secuudum Domiiii piaeccplum i)er fidclcs legalos se- noiidum pcrvcnisse, volumus ut donec ad pracliiiitum
uiel, bis, el ter tle sua einendalionc commoncatur; aunorum lerminuiu veiiiat, qr.emadmodum niodo a
ut si his rcuisus fiicrit, acccrsitiis a fratre, coram nobis, sic a scniorc fratre cl ipsc ct regnu:n ciiis
allcro fratre palerno el fratcrno a;i;ore moncatnr cl prticiirelur alquc giibcriielur. Et cum ad legiliiiios
castigetur. Et si haiic saliibrcin admonilionciu pciii- aiiiios pervcncril, iuxta taxalum inodum sua poltv
liis spiTvcrit, comiuuni omnium scnlcntia qnid de slate in oiunibus potiatur.
illo agenduiu sit decernatur; ut queni salubris am- 17. Regnuiu vero llaliae eo inodo praeJiclo fiiio

Hionitio a ncfandis aclibus revocare non poluit, nostro, si Deus volucril ut succcssor nos'er cxsistat,
iiiqtcrialis polentia communisqiic omuiiiin scnlcntia pcromnia subicclum sil, sicut et patri nostro fiiit, ct
cobcrceal. uobis, Dco volenlc, pracsenti leinpore subiecliim
11. Ileclorcs vero ccclcsiarum de Francia talciu luauet.
potcslatcm habeant reruiu ad illas perliucnlium, 18. Moueuuiseliain lotiiispopiili nostri devotionem
sive in Aquitania, sive in Ilalia, sivc iii aliis rcgio- et sincerissiiuae (idei peiic apud omncs gcntcs famo-
nibus ac proviniiis liuic iinpcrio subicclis, qualcm sissimam firmilatem, nt si is filius iiostcr tnii iiobis
lemporc genitoris noslri habueruut vcl uostro ha- divino nutu siicccsserit, abs^iue legilimis liberis re-
bcre noscunlur. bus luimanis cxccsscrit, proplcr omniuiu saluleiu et
12. De Iributis vero Cl ccnsibus vel mctallis, quic- Ecclesiac tranquillitatem et imperii unitalem, in ele-
quid in eoruiu polcstatc Cxigi vcl liaberi potuerit gontlo uno c\ libcris uoslris, si superslites fralri suo
ipsi habeant, ut cx Ins in snis iiccessilalibus con- fucrint, eain quam in illius elcclionc fccimus condi-
sulant, ct dona soniori fratri dcfcrcnda uicliiis prac- tioiicm iniilcnlur ; (piatcnus in co coiislilucuilo iioiv

parare valcaut. D humana, scd Dci (piacralur vohinlas adimplcnda.

NOTiE.
« Ilinc Caroli Magni proavos Ribuarios fuisse constat ; Mcrovingi Salici fuerant.

II.
CAPITULA MONACIIORUM a (An. 817).

Ediluuiem Ralu/.ianani recoguoviinus, iuspectis Codicibus, quorum primusest:!. bibl. reg. I'aris. n.
2820 ins. sivc. ix vel x, qui capila hoc ordinc.relert 1-5, 8, 7, G, 10-15, 15, 10, 1 i, 17-20. 23-52.
: 9, 53

NOT.E.
a Istius
Capitnlaris discrta lucnlio cxstat in Vita omniuiu monasteriorniPsaluI)ris ima consueludo, ju-
f:\i\d\Bcncdicri ahbalis Aiiianonsis, in qua han' lo- l)enlcimpcralore, aggrcgatis CuMioliioruin i\ilrilius
giinlur ; i Multa doniqiio monaslcria cranl (iiui' quon- UMajjuaiupIuribus monachis por plurcs rcscdit ,:ics.
daiu ivgularJor fuorant inslilula, soii paiilatim lc- Omnibuscrgo siiiuil po>itis rcgulam a!) inlt^gTO discu-

poscciilc rigoro, rogiiliris ponc tlcporicral oido. l't li^Mis, cto.clis obscura dilucidans, duhia patffccii.pri-
autcm sinit uiia oiilniiim crat proicssio lioicl qiioipio scos errorcs abslii!it,u!!!os •onsiicUuiincs allccUisipie
 381 CODEX DIPLO.MATICUS.— LUDOYICJ ! ET LOTII.VRII CAPITULARIA.—An. 817. 38-:

Zi, 58-52, 55, 55, 5.G, 5i-5G, 57, 57, 21, 58, 50, (iO-GO, 71, 70, 72, 75, 75-77, et alia iliio capilula. 2 hilil.
Musivi Briiaunici inUM- Codd. Co!!onianos Tiiicr. .\. II!, ni. s;vc ix vol x, cujiis capiluni liic ost onlo l-G, 1 1-15,
15, IG, li, 17-20, 23-5i, 58-55, 55, 5G, 5i, 55, 57, 57, 2!, 58, 59-58, 72, 75, 70, 7i, 75, 7G. 5. Codex
bibl. ducalis Gueirorhvtanoe ndnistadiensis intor n. 552 nionibr., si!C. ix vel x, qui capita hoc ordino sislil
1-5, 8, 7, G, 10-15, 15, IG, 1 i, 17-20, 22-52, 9, 55, 5i, 58-40, reiiqua onmia dcsant. 4. Cod. hiid. Casinalis
11. 553 nienihr. s»c. x. ah Ana;elo do ^'oce in apprndice Leonis Marsicani editns (Cf. Muralor. SS. IV, p.
607-609). Exhihel capilula 1-6, 11-15, 15, IG, II, 17-20, 23-54, 59-49, 7, 50-55, 35, 3G, 54, 55, 5G, 57,
41, 58-69, 72, 75, 70, 74-7G, 71, 79, 78. 5.Cod. bihl. "Paris. n. 1555 ni., s.cc. x, crpitula hoc ordinc sisiil,
ad Casinateni proxinic accodonti : cap. 1-6, 11-15, 15, 16, 14, 17-20, 25-3 i, 38-53, 55, 56, 54, 56, 55, 57,
57-69,' 72, 73, 70, 74-77, 79, 78. ExplicU.

AnnoincarnationisDomininoslriIesuChrisli817', A 6. Ui in quadragesima, nisi in sabbato s;uiclo,

iniporii vero gloriosi.-simi piincipis Hludowici quarto % t non radantur. Alio autem tcnipore , semcl per
[f et in
6 Idus lulias, cum in domo Aquisgrani ^ palatii *, quindocim dios radantur \ octavis paschae].
°
quae ad Lateranis dicilur, a ahhales conq)hires 7 ". Ul s balncarum usus in arbilrio prioris con-

una cum suis resedissent monachis, haec quae suhsc- sistat.

quunlur * capitula communi consilio ac pari vohm- 8 ^. Ut volatilia inius forisve, nisi pro infirniitafe,

late inviolahilitor a regularihus conservari decrc- nullo tempore comedant.

verunt, 9 '". ^ Ml nullus episcoporum monachis volalilia

Ut abbates, mox ut ad inonasteria siia remea-

1. comedere praecipiat.
verint, regulam per ^ singula verha discutientes ])'•> 10 •'. Ut poina ct lac!ucae , nisi quando alius su-

niter legant , et intelligontes , Domino opitulanto ,

niitnr cihus, non comcdantur.
efficaciler cum monachis suis implere studeant. 11. Ul ccrtum phlehotomiac " tenipns non oliser-

2. Utmonachi omnes qui possunt, niemoriler rc- vent; sod unicui^iue , secunduin quod nccossitas

gulam discan!. cxposlulal, concedatur, et specialis in cil)o ct in potu

5. Ut ollicium iuxla quod in regula sancli Benc- tunc consolalio praebealur.
dicti contineiur, C'"Iehrent. p 12. Ut si necessitas poposccrit oh oporis lahorem,
4. Ut in coquina, in pisirino, et in « caotcris ar- post rofectioneni vespertinani, etiam ct in quadrage-
tiiiin ofiicinis ,
propriis operenlur nianihus, ^ el vc- sinia pari modo, ct quando oflicium mortuoruni
s:inienta sua oportuno tompore lavent. colohratur, prius([uam lectio coniplelorii legatur,
5. Ut nuUo umquam tenipore post vigilias , causa liihant.

dormiendi, nisi contigerit eos ante horam conslitu- 15. '

Ul cum a '^
quocumquc priorc suo increpa-
tain surgere, ad lectos redeant suos. tus quis oorum fuerit, mea culpa primo dical; d..binc
YARIANTES LECTlO>iES.
'
DCCCXYI. 5. * terlio anno X. Kal. Sept. cum 5. 1. 3. * * decst in cdd.
aquis p. " a. cnm qiiani

pluiihus una suis residerent monachis 1. ^ secuntur reliqmi dcsunt 5.

1. * deest 2. Ut halneis genc-
'

raliler tantum in nalivitate et in pascha Domini vernmtamen separalim utantur 5. ^ deest 2. "*
dcest 2.
" deest 2. 3. ** In tns. S. Galli fleotomie. fleutomie 3. " abbate vel a 4.

NOT.E.
confirmavit. JuJicia igilur regul?ecunctaque duhia ad c Sic in anliquis exemplaribus Sangallensi, Divio-

proiicuum deducta effectum, qu s minusregulapandit nensi, Ilelmaistadiensi, Casinensl legiiur. Quo eliani
consuetudines assentientihus cunctis protulit, de qui- nioio ediderunt centuriatores Magdciungenses. Vide
bus eliam Capitulare instilutuni iniperatori con.ir- lihellum supplicem Monachorum Fiildensium ohla
niandum praibuit, ut omnibus in regno suo positis tiim Carolo Magno, cap. 16. In aliis Cod. mss. sim-
monasteriis ohservare pra^ciperel. Cui protinus im- pliciter legitur cwteris offtcinis. Id.
perator assensum praihmit. > Ihec vero octnaginta d Hsec et quLC sequuntur desunt in cdiiione Cen-
capitula nunierari consuevisse iiiter Capitula Ludo- turiatorum. Id.
vici Pii prohat vetus catalogus hibliotheca; Sangal- e Nimirum in signum luctus el pcenitcntia». Se-
lensis, scriptus sub iniperio Ludovici Pii. In eo enini
quenlihus soeculisbarha distinxit nionachos littcra-
ista leguntur i Capiiula
: Ivxuiouvici imperatoris de
tos ah illitteratis, quos nos bodie fratres conversos
regula sancti Benedicti. b Baluz.
a Hajc est vera lectio. Fatendum tanien est in an-
vocamus; nt patct ex querimonia nionachorum Lau-
rishamensium adversus Hirsaugienses ct cx c^ipile
tiquisExempIarihusDivionensi, Pith.Tano, Parisiensi,
docimo Yiti« heati Bortholdi ahhatis Garstensis. Apiid
Sangallensi, et Casinensi legi « cum quaniplurihus
Franciscanos adoo raroe olini erant harha', ut qui ex
una suis resedissent, » in Ilelinocstadiensi vero
eis barhaUis essol, hinc dislinguoretur a caiieris.
i cum quaniplurihus una cum suis resedisscnt, i ctc.
Tosts Marinus Sanutiis Torsellus in pra-fatione ad
Horum ahhatuni unus et pi^cipuus fuit Benedictus socreta fidoliuin crucis Jacobus de Cammerino Or- :

Anianensis, ut paulo ante vidinms. Cum eo vero

dinis Minorum, qui portat barbam. Id.
huic convenlui inlerfuit etiaiM Josue ahhas niona-
II;ec non hahontur in Codice Ilelmaistadiensi. Id.
f
sterii sancli Yincentii prope Yulturnum in provincia Ca-
puana, ut legitur in Chronico ejusdeni monasterii Dehalneismonachorum istapaulo postleguntur In
s

apud Andream Duchesniuin. Ilem Apollinarius ahhas eodem Codice Helia;estadiensi, quaj in aliis non ex-
Fiaviniacensis, ut scribil eius successor Ilugo in stant.a Ut balnois generaliler tanliiin in Nativitatc
<'l,„«..;„„ \;:.,.i„„
Chronico Virdunensi .:. „. » "-.ir..-
et Agiulfus
„i o
ahhas Soleinnia-
;
i i . .
•

D <'!' Pascha Domini, verunlaincn separatim, utan-

i»
'^

ccnsis, ut patet ex praeceplo Ludovici Pii pro mo- tnr. Vide Hugoins Menanii notas ad Concordiam
(I

nasterio Solemniaccnsi. Ei intcifuisse etiam Aiuio- Rogniarum, pag. 657, 851. Id.
nem ahi)ateni Stahulensein tradit Gahriel Biicelinus ^ Yidc Notas ejiisdcni Mcnaidi, pag. 720. Id.
in Germania sacra. Id. '
C;q>iil islnd sic logilur iii Coiiicc Casiiionsi. < Ut

^ Coilcx Casin., »infjii!as scntcnlias. Id. cum aijhale vol a quocuiiquc prtore suo incrc^tatus
 , ^

579 B. CAIIOLI MAGM OPP. PAHS I. SECTIO lUl.MA. 380'

veiieiinl, honoiilico cos cuin ficlclibns inissis us^iue A 13. Volumus eliani, ut si alicui illorum posl de-
ad eias j)ia(;senliam (acial pervenire. Dc lcvioribus ccssuin nostruin tenipus nubcndi venerit, ut cuin
sane caiisis iuxla qualilatein legalionis per sc re- consilio et consensu senioris fralris uxorein ducat.
jspoinleanl. lllud tainen inonenius, ut quomodoc nin- llliul tamen proplcr discordias evitandas
ct occasio-
qiie sc res in confinibus eoruin iiabucrinl, sciiiper ad ncs noxias aufereiidas cavendum decerninuis, ul dc
senioris fralris nolitiam peiferre non ncj^leganl, ut exleris gentibus nuilus illorum iixorem accipere-
ille semper soHicitusel paratus invenialur, ad quae- praesumat. Omnium vero homines propler pacem
cuinque ir;ccssitas et utilitas regni postulaverit. arliiis conligandam, ubicumque inler partes elege-
9. Piaecipiendum eliam nobis videtur, ut post de- rint, uxores ducanl.
cessum nosUum uniusciiiusque vasallus lantuin in 14. Si vero aliquis illorum decedcns lcgitimos
poteslale domini sui beneficium, proptcr discordias niios icriquerit, non inter eos potestas ipsa divida-
evitandas, habeal, et non in alterius. Proprium au- tur ; sed potius populiis pariter conveniens, unum ex
lem suum et hereditatem, ubicumque fuerit, salva cis, quem Dominus volueril, cligat ;, et hunc .senior
iustitia cum honore et securitate secundum suam le- frater in loco fratris ct filii suscipiat, et honore pa-
gem unusquisaue absque iniusta inqiiieludine possi- lerno sublimato, hanc constilutionem erga illum mo-
deat ; et liccntiam nabeat unusquisqne liher homo ^ dis omnibus conservet. De celeris vero libcris pia
qui scniorem non habucrit, cuicumque ex his tribus amore perlractent, qualiler eos more parentum no-
fralribus voluerit, se commendandi. strorum salvent et cum consilio habeant.
10. Si autem, et quod Dcus avcrtat et quod nos 15. Si vero ahsque legitimis liberis aliquis eorum
niinime obtamus, evenerit, ut aliquis illorum propter dccesserit, potcstas illius ad scniorem fratrcm re-
cupiditalem rerum terrcnaruni, qiiae est radix om- vertatur. Et si conligeril illum habere libeios cx con-
nium malorum, aut divisor aut obpressor ecclesia- cubinis, monemus ut crga illos misericorditer agal.
lum vel paupcrum extiterit, aut tyrannidem, in qua IC. Si vero alicui illorum contigerit, nobis dece-
omnis crudelitas consistit, cxcrcuerit, primo sccrelo dentibus, ad annoslegitimosiuxla" Ribuariam legem
sccundum Domini pracccplum per fideles legalos se- noiidum pervenisse, voluinus ut donec ad praennitum
uiel, bis, et ter de sua emendalione commoncatur; annorum lerminum veuiat, qr.emadmodum nsodo a
ut si his rcnisus fuerit, acccrsitus a fratre,coram nobis, sic a seniore fratre el ipse et regnu;n cius
allero fratre paterno et fraterno aniore moneatur el procuretur alque gubernelur. El cum ad icgitimos
castigetur. Et si hanc salubrcm admonilionem peiii- aniios peivencrit, iuxta taxalum modum sua pole-
liis sprevcrit, communi omnium sententia quid de slate in omnibus poliatur.
iilo agendum sit decernatur; ut quem salubris am- 17. Regnum vero Ilaliae eo motio praeJicto fiUo
iiioiiitio a nclandis actibus revocare iion potuit, nostro, si Dcus voluerit ul successor nos'er exsist;!t,
iinperialis polentia communisqiie omniiim sentenlia per omnia subiectum sit, sicut et patri noslro fiiit, ct
coherceat. iiobis, Deo volente, praesenti tempore subiectum
11. Rectores vero ecclesiarum de Francia talcm maiiet.
potcslatera habeant rerum ad illas perlincnlium, 18. Monemus etiam totiuspopiili nostri devotioncin
sive in Aquitania, sive in Italia, sive in aliis rcgio- et sincerissimae fidei peiic apud omnes gentes faino-
nibus ac provintiis huic imperio subiectis, qualcin sissimam firmitatem, ut si is filius noster qui nobis
lempore gcnitoris nostii habuerunt vcl nostro ha- divino nutu siiccesserit, absque legilimis liberis re-
bere noscuntur. bus humanis excesserit, propter omnium salutein et
12. De Iributis vero et ccnsibus vclmelallis, quic- Ecclesiac tranquillitalem et imperii unitatem, in ele-
quid in eorum potestate exigi vel haberi potueril gendo uno cx liberis noslris, si superslites fratri suo
ipsi habeant, ut ex his in suis necessitatibus con- fuerint, eam quam in illius electione fccimus condi-
sulant, et dona seniori fralri dcfcrenda inelius prac- tionem imitentur ;
quatenus in co conslitucndo iioit

parare valeant. D humana, sedDei quacratur volunlas adimplcnda.

NOT/E.
a Ilinc Caroli
Magni proavos Ribuarios fuisse constat ; Merovingi Salici fuerant.

II.
CAPITULA MONACIIORUM « (An. 817).

;ianam recognovimus, inspectis Codicibus, quorum primusest:!. bibl. reg. 'Paris. n.

Editionem Bahizianam
2826 ms. sa;c. ix vel X, qui capita hoc ordinc.relert : 1-5, 8, 7, 6, 10-13, 15, 16, 14, 17-20, 23-52. 9, 53

NOT^.
a Istius Capitularis discrta menlio exslal in Yita omnium monasteriorunisalubris una consuetudo, ju-
sancli Benedicti abbatis Anianensis, in qua haic le- bcntc imperatore, aggregatis Coeiiobiorum Patribus
giiiitur : I Multa denique moiiasteriaerant qua; quon- uiia (luampluribns monacliis per plures resedil nics.
dam regular'.ler fucranl insliluta, sed paulatim lc- Omnibusergo siniul positis regulain a!) inlegro discu-
pescente' ligorc, rcgul.iris pcne dcpcricrat ordo. L'l !i.>ns, c'!nclis o!)S<ura dilucidans, dii!)ia paltfecil, pri-
autcm sirut una oimiium cral profcssio ttcrct quocjne sc(»s errorcs ab¥!ii!il,ii!iles •ons'jetudines ;>.irccUiS(pie
 "

381 CODEX DlPLOMATiCUS.— LUDOVICI I ET LOTIIARU CAPITULARIA.—An. 817. 582

3i, 58-52, 55, 55, 5.G, 5i-56, 57, 57, 21, 58, 50, 00-09, 71, 70, 72, 75, 75-77, el alin duo cipilula. 2 bilil.
Miisivi Biilannici inler Codd. Coilonianos Tibcr. A. II!, ni. s;vc ix vol x, cujus capiUim liic esl onio l-(i, 1 1-15,
15, 16, U, 17-20, 23-5i, 58-55, 55, 56, 54, 55, 57, 57, 21, 58, 59-68, 72, 73, 70, 7 4, 75, 76. 5. Codex
l)ibl. ducalis Guoll'erl)ytaniE Helmstadiensis intcr n. 552 nieinhr., sec. ix vel x, qui capila hoc ordine sislit
1-5, 8, 7, 6, 10-15, 15, 16, 14, 17-20, 22-52, 9, 55, 3i, 58-40, reiiqua oinnia desant. 4. Cod. bibl. Casinalis
n. 555 memi>r. saec. x, ab An£;elo de Noce in appt ndice Leonis Marsicani ediins (Cf. Muralor. SS. IV, p.
607-609). Exhibet capilula 1-6, 11-13, 15, 16, 14, 17-20, 25-54, 59-49, 7, 50-55, 55, 56, 54, 55, 56, 57,
-41 58-09 72, 75, 70, 74-76, 71, 79, 78. 5.Cod. bibl. 'Paris. n. 1555 ni., s.ec. x, c;:pitula hoc ordinc sisiil,
ad Casinalem proxime accedenti cap. 1-6, 11-13, 15, 16, 14, 17-20, 23-34, 38-53, 55, 36, 54, 56, 55, 57,
:

57-69,* 72, 75, 70, 74-77,79, 78. Expncil.

AnnoincarnationisDomininostnIesuChrisli817', A 6. Ul in qu^ulragesima, nisi in sabbato s;\nclo,

imperiiverogloriosissimiprincipisHIudowiciquartoS '^
non radanlur. Alio auteni tenipore , semcl per
qiiindocim dios radanlur [f et in octavis paschae].
6 Idus lulias, cum in domo Aquisgrani ^ palalii \ \
quae ad Laleranis dicitur, a abbatcs coniplures ^ 7 ". Ul s balncarum usus in arbitrio prioris con-

una cum suis resedissenl monachis, haec quae subse- sislat.

quuntur " capitula communi consilio ac pari volun- 8 ^ Ut volatilia inlus forisve, nisi pro infirmitale,
lale inviolabiliter a regularibus conservari decrc- nullo tempore comedant.
verunt, 9 '". ^ Ul nullus episcoporuni monachis volalilia

1. Ut abbates, mox ut ad monasteria sna remca- comcdere praecipiat.

Yeriut, regulam per i>
singula verba discutienles pl^^ 10 ". Ut poma ct lac!ucae nisi quando ,
alius su-

niter legant , et inteUigenles , Domino opitulaiitc ,

niitur cibus, non comedantur.
cflicaciter cum monachis suis implere studeant. 11. Ut ccrtum phlebotomiac " lcnipus non o])ser-

2. Utmonachi omncs qui possunt, memoritcr rc- venl; scd unicuitiuc ,

sccundum quod nrccssitas

gulam discan!. cxpostulal, conccdatur, ct spccialis in oibo ct in potu

5. Ut oflicium iuxta (piod in regula sancli Bcnc- lunc consolalio praebealur.
dicti conlinelur, colebrcnt. jj
12. Ut si necessitas poposcerit ob oporis laborem,
4. Ut in coquina, in pislrino, et in <=
caotcris ar- p;>st rofectionem vespertinam, ctiam ct in quadrage-
lium oflicinis ,
propriis operentur manibus, d et vc- sima pari modo, ct quando onicium morluorum
s:imenta sua oportuno tomporelavent. cclebratur, priusquam lectio completorii legatur,

5. Ut nullo umquam tcmpore post vigilias , causa bibant.

dormiendi, nisi contigerit eos ante horam constitu- 15. '
Ut cum a '' quocumque priore suo incrcpa-
lam surgere, ad leclos redeant suos. lus quis oorum fuorit, mea ctilpa primo dicat; d. hinc
VARIANTES LECTIONES.
" a. ciim quani
DCCCXVI. 3.
•
tertio anno X. Kal. Sept. cum 3.
* aquis p. 1.3. * deest in edd. ^

phiribus una suis residerent monachis 1. * secuntur ' reliqmi desunt 5. deesl 2. Ut balneis gene-
1. **

"* dee&l 2.
r;diier tantum in nalivitale el in pascha Domini vernmtamcn separalim utantur 3. ^ deest 2.

" deest 2. 3. " In ms. S. Galli fleotomic. fleutomie 5. " abbatc vcl a 4.

NOT.E.
confirmavit. Juilioi;i igilur rcgubiecunctaquc dubia ad Sic in antiquis exemplaribus Sangallensi, Divio-
<=

prolicuum deducla etfcctum, qu is minusregulapandit ncnsi, Uclmaistadiensi, Casinonsi logiiur. Qiio cliam
consuetudines assentientibus cunctis protulit, de qui- moio ediderunt centuriatores Magiiobuigonscs. Vide
bus cti;mi C;ipitulare instilutum iniperatori conlir- lilicllum supplicem Monaohorum Fuldonsium ol)la
mandum praibuit, ut omiiibus in regno suo positis ,, liim Carolo Magno, cap. 16. lii aliis Cod. mss. sim-
nionastcriis observare piaecipcret. Cui protinus iiii- ^ plicitor legitur cwteris offxcinis. Ii).

pcrator assensum prajbuit. n Ikiec vero octiiaginla d Iltcc et qu;c seqiiuntur dcsunt in cdiiioiie Con-
capitula numerari consuevisse inter Capitula Ludo- lurialorum. Id.
vici Pii probat vctus caialogus bibliothec;i! Sangal- e Nimirum in signum luctus el pwnitcnti:!^. Se-
lensis, scriptus sub iiiiperio Ludovici Pii. In eo enim queniibus sseculis barba dislinxit nionachos littora-
isla leguntur < Capilula
: Hkulouvici imperatoris de jos ab illitteratis, quos nos hodie fratres conversos
regula sancti Benedicti. j Baluz. vocamus; ut p;ilel ex querimonia monachorum L;iu-
a H;iec est vera lectio. Fatendum tamen est in an-
,-ishaniensium adversiis Hirsaugienses ct ex cnpilo
tiquisExemplaribus Divionensi, Pitha\ano, Parisiensi, dccimo Vit;i! beati Bortholdi ;d>batis Garslonsis. Apiid
Sangallensi, el Casinonsi legi j cum quaniplunbus Franciscanos adoo rarai orim erant b;irb;e,ut qui ex
una suis resedissent, t in Ilclmaistadiensi vero (.j^ barbalus essot, hinc dislinguorotur a c;vioris.
4 cnm quampluribus una cum suis resedissent, I ctc.
'fosfs Marimis Sanutiis Torsoilus in pnofationo atl
Horum abbatuin unus et pr;ecipuus fuit Bencdictus socrot:» lidoliiim cruois : Jncobus de Cammerino Or-
Anianensis, ut paulo ante vidimus. Cum eo voro ^/,„js jiHnorum, qni vortat barbam. Id.
huic conventui inlerfuit etiaiw Josue abbas mona- b.
^
n.,.,- ,imi buboulnr in Codioellolma^stadionsi.
Slerii sancti Vincentii prope \ ulturnum iii prov,nci;| Ca-
ui imuh^ ism'
^ niou;ioliori.m
""^" ista paulo post logunlm In
.'' „,• °
^ ^
puana, ut lcgitur in Chronico eiusdcm nionastcru i

lobu;estadionsi, q«;e in « '^ „„„

.
J"
,.„
^'>^'*'"'
apud Andrcam Duchesnium. llem Apollinarins abbas ^'':'f
''
^
^'=""-; ^ !•=; "<''« ''' '^^"'"'
Flaviuiacensis, ut scribit ojus sucoossor llugo in P'"^''-'''
// .i^.f !:.^;'

ChronicoVirdunensi;et Agiulfus abbas Solemni;,- D et m PascKi Douiin., vorunlaiiion ^''1 =

'^l^ ; ' ^'

['"• ^'""•'' ""'='^ ^"* Conco.diam

censis, ut patet ex pra^oopk) Lu.Iovici Pii pro nio- «
""^«V^L ^'*l";"i''
I^"',^"':"''""' pag- t).>^ «<> l'»-
misterio SoIemni:iccnsi. Ei iiiteifiiisse eti:.m Aiiilo- •

nem ahbatem Stabulcnsem tiadit Gabriel Bucolinus ^ Vido Notas i\iusdem Monardi, pag. 7iU. 1d.
iii r^'rniania sacra. Id. ' Ciiput isliid siclogilurin Codicc Casniensi. i Ul
^ Codcx Casin., iinfjidns scnlcnlias. Id. cum abbalc vcl a quoouiiquc priore suo incro4»alns
S83 B. CAROLI MAGNI OPI». PARS I. SECT. PIUMA. 384
proslernens se illius pedibus cum cappa, si habuerit, A 20. Ul cis vcsliincnla ncc innlluni vilia , nec niul-
Yeuiain pelat. Et tunc iubenie priore surgat, et unde tum pretiosa, sed mediocria denlur.
interrogatus fuerit, ralioneni humiliier roddat. 21 ". Ul mensura * cuculhie ^
duobus consistat
14. Ut nudi pro qualiljel culpa coram IValruni ob- cubitis.
tutibus n non fiagellentur. 22'. Ut si infra positac mcnsurae quanlilalera
15. 1)
Ut soli, vidohcet sine alio fratre, in viam decreverit abbas causa necessilalis quippiam augeri,
uon diriganlur. in illius maneat potestate. Alioquin hoc omnino pro-
IG. Utsibi"^ compatres commalresve non facianl', videat, ul camisias duas, et tunicas duas, et cucullas
ueque ^ osculentur feminas. duas , et cappas duas unusqnisque nionachorum ha-
17. Ut si necessitas fuerit eos occupari in e fruges beat; quibus vero necesse est, addalur et tertia et
;

colligcndo, aut * in aHa opera [constitutum legendi t pedules quatuor paria , et ^ femoralia duo paria
,
,

et meridie pausandi lempus praetermitlatur, et ope- roccum unum ,

pellicias ^ usque ad talos duas , fa-
rantes ^] non murmurent. sciolas duas ;
quilnis autem necesse est ilineris cau-
18. Ut quarta et sexta feria ieiunanles, ante no- sa , alias duas ; J inanicas quas vulgo wantos appel-
nam ,
aut post nonam , si necessitas fuerit , iuxta lanuis , in aestale , ct in hieme vero muffulas vcrvi-
prioris arbitrium levia opera exerceant. " cinas ; calciamenta diurna paria duo, sublalares per
19. Ut in quadragesima f
libris de bibliotheca se- noctem in aestale duas , in hieme vero soccos; ''
sa-
cundum prioris disposilionem acceptis , alios '',
nisi ponem sufricienter et uncturam pinguedinem ad ;
i

prior decreverit expedire, non accipiant. esum excepto sexla feria et viginii dicbus ante

YARIANTES LECTIONES.
' f. et nullam quamlibet feminam osculentur 3. ^ aut iii a. o. desuiu 4. * IIwc desunt in Cod. Pilh. el 5.
aliis 3. " dee&l 5. ^ scapularis 4. ' deest I. 2. 4. « pelliciam u. ad t. unani 3.

JNOL-E.

quis corum fuerit, mox sine mora prosternens illius Unitate Ecclesise pag. 120, editionis Basileensis
pedibus: Mea culpa primum dicat, ita iit indulus est, anni 1566 « Propter opera tantiim conslituit sanetus
:

J']t tunc jubenle priore surgat, et unile interrogalus Benedictus alteram cucullam, (luaj dicilur scapulare,
fuerit rationem humilitrr reddat. t Yide Capitula eo quod hujusmodi veslis apta sit caput tantum cl
inonachoru.n Sangallensium cap. 13, et Notas ejus- scapulas tegere. t Id.
dein Menardi pag. 1089. Baluz. ^ Id est , pedum operimenla , iit pluribus erudile
a Codex Pithosanus, aliis non vapulent monachi.
ostendit idem Menardus pag. 889 ; quein consule.
Ueliqui et edilio Centuriatorum habcnl uti nos edi- In capitulis TheoJori archiepiscopi Cantuariensis ,
dimus, nisf quod in edilione illa additur sed vere-
C
:
quce edita sunt in tonio nono Spicilegii Dacheriani,
cundia sil semper cooperta. Id. legitur cap. 3, episcopum abbati quem ordinat de-
1» C(!nturiatoresUt soli videlicet et sine, etc. Co-
:
bere dare baculum et pedules. Yide Cujacium lib. v
<lcx Helin;T;stad Ut soli videlicet sine. Casinensis
: :
Observat., cap. II. Statuta antiqua monasterii Coi^
/// solus sine altero monacho in viu non dirigatur.
beiensis cap. 3 : « Calcearios quatuor cuin solis no-
Vide Notas ejusdem Menardi, pag. 667. 1d. vis. » Ubi clarissimus editor conjicit legendum fortean
''
Praeler ea quai de hoc argumento observata sunt esse soleis, ut illud pcdum tegumentum intelligatur
a Filesaco libro i. Selectoruni cap. 5, reperio istud quod Galli \ocAnt pantoufle. Pra^ceptum Ludovici Pii
inlerdictum fiiisse in capite qniiito caiionum sancti de slipendiis quai annualim iii cibo et potu dari de-
Leogarii cpiscopi Auguslodunensis, in concilio Lon- bent monachis Sancti Dionysii « ad cordovcsos et in :

dincnsi anni 1102, cap. 19, sub Anselino archiepisco- solas eoruin componendas. » In Memoratorio Ansegisi
po, in concilio quod apud Albiam celebralum diciUir abbalis Fontanellensis scriptura est in torao tertio
anno 1254, pnx^side Za^no sedis apostolic;e legalo, et Spicilegii Dacheriani pag. 245 « Coria bouni ad so- :

iii synodo quain Joannetlinus Doria cardinalis clar-

leas V. composita.s Pro quod haud dubie legendum
chicpiscopiis Panormitanus habuit anno 1615 in ec- est solas. Solas eliamnura wascones et Occitani vo-
clesia Panonniiana. Id.
cant eam calcei partem qu;B sub pedibus est. Id.
J Centuriatores nullam unquam quamlibet mu-
: et
licrem osculentur. Codex Helnueslad : Et nulUim Epistola Theodortiari ad Carolura : « Habent au-
i

tem Iratres nostri et duplicia femoralia. Multi lamen

(yaamlihet muliercm osculentur. Casincnsis ~ neque
(eminas osculent. Id. D ex eis Deo juvante in tantiim se continent ut neque
^ llegula s \ncli Benedicti cap. 48 : < Si autem ne- femoralia habeant neque plus quam duplicia indu-
cessitas loci aut paupertas exegeiit ut ad fruges menta. t Id.

colligendas per se occupentur, non contristentur.i Id. j Sic IIelm?cstad. Recte. Nam manicae
Codex
f
llegula S. Benedicti ibidem : « In diebus Qiia- sunt chirothccsc, ut observat Hugo Menardus in No-
dragesimse accipiant oranes singulos codices de bi- lis atl librum Sacramentorum pag. 361, extrema.

bliotlieca. i In epistola Theodomari abbatis Casi- Yita S. Basasti, episcopi Carnotensis Manicas, quod :

nensis ad Carolum
haLrere manulergia ad invoivendos codices quos ad
legendum suscipiunt.
s Ita omiiia vetera exemplaria, si Casinense exci-
pias, in quo legitur scapularis pro cuculUc. In Re-
giila sancti Benedicti cap. 55, scapul iie distingui
videlur a cuculla. Et in epislola Theodoiiiari , in
qua explicatur quid tum per cucullam intelligerent
Itali , qiiid Galli primum cucullaj dcscripLio insti-
,
Magnuin periniltilur inonachis vulgo wantos vocant. Memoratorium Ansegisi abbatis
Fontanellcnsis iii tomo tertio Spicilegii Dacheriani
Id. pag. 246, ad ubantos lib.i, ubi legendum est wantos.
Inplurimis Cod. desunt verba Manicas quas vulgo...
appellamus. Id.
^ editione Centuriatorum ista disjuncta sunt,
In
hoc niodo : « Ut data a priore sapnnis et unctunc
inensura, et rerupia qua; ibi sunt necessaria ad suos
(forte usos, id est, nsus) habeant lectum propler

tuitiir, dcin scapularis. Scapulare tamon sub gi nc- cansain iniirinitatis. Id.
rali cuciillai vocabulo coinprehendi consiievisse 1 Yide Meiiardi Nolas ad Concordiam rcgularum,
auclor csl Sigcbcrtus abbas Gemblaccnbis iii libro de pag. 709. Id.
 ,
,,
;

383 CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOYICl I ET LOTIIAIlii CAPITULARIA.—An. 817. 5SS

nalivitalem Doniini, et sepiiinana

[ quae ante A nasterii ciim liospilihus ^ non re(icial. In refectorio
illa '

quadragesiaiam vocalur] quinquagesima. Ubi aulem autcin omncm eis humanitatem manducandi ac bi-

vinum non est, unde emina delur, duplicem eminae bendi exbibeat. ^ ipse tamen ea cibi potusque men-
mensuram de cervisa bona. El quaecumque praeler sura contenuis su, quam reliqui fratres accipiunl.

hacc a regula iubet, singuli eorum, cum necessilas Si vero propter bospilem voluerit ad solitam men-
postulaverit, absque dilalione accipiant. suram fratribus sibique aliquid augere, in sua maneat
23. Ut in quadragesima, sicut et in alio tempore, poteslate.

vlcissim sibi pedes lavent , et antipbonasiuiic oHicio 28. Ut servilores non ad unammensam, sed in

congruentes decantent. In coena vero Domini pcdes propriis locis ,

post refectionem fratrum reficiant
fratrum, si valet, abbas lavet et osculetur, t et de- qniijus eadem leclio quae fratribus rccilata est, le-

iniun propriamanu poculum eis porrigat. gatur.

24. c Ut mandatum si ^ tempus est coenae , ,
29. Ut leclori nihil , nisi f quod regula iubet
lam fratrum quam etiam peregrinorum post coe- ,
detur.
nara fiat. 50. Ut Alleluyarin sepluagesima dimittatur.
25. Ut ea quam monacbi sui babcnt mcnsura 31. ^ Ut praepositus intra et extra monasterium
sint abbates contenti, in manducando, in bibendo, B post abbatem maiorem reliquis abbati ^ subditis
in dormiendo, in vestiendo, in operando, quando babeat potcstatem.
in aliis utililatibus non fuerint occupati. 32. Ut monachis non nisi monachus constituatur
26. Ut villas frequenter, et nisi necessitas co- praepositus.
egcrit, non circuEueant, neque suis ilias monacliis 33. ^ Ut dc senioribus monasterium circumeunti-
cuslodjendas committant. Et si eos ire ad eas neccs- bus quidam * cum fratribus in obedientiam exeant,
silas fuerii, expleto necessitatis negolio, ad sua mox quidam in monasterio propter custodiam remaneap.t.
nitnasteria redeant. 54. ' Ut novi:io non facilis monasterii tribualur
27. Ut abbas vel quispiam fratrum ad pnrl:\m mo- ingrcssus, et ul in cella hospitum i probationis causa

VARIAiNTES LECTIONES.
* haec desunt 3. * sl MS7?/e peregi-inorum decsl i. * abb;\libus 4. '* quidam usquc qiiidam dcsnnl i
NOT.€.
Regula S. Benedicli cap. 53, ubi pr.neler-
" Id est, C tantum : Ut mnndalum post coenam fiat. Auctor
ea prohibctur ne nmnachus aliquid peculiare sive Vit;e Alcuini Quando mecum quoque ad manda-
: «

proprium habeat « Ei si cui inventum fuerit quod

: tum pergebas et te vinum bii)eie jubebam arlc
, ,

ab abbate non accepit gravissinui) discipliiia! sub- ,

callidissima dicebas Bibi domine Pater, ineo cuiii
: ,

jaceat. » Visio Wettini monachi Augiensis tempore avunculo sufiicienter. s Id.

Ludovici Pii « Ibi se eliam quo;klain opus in mo-
: •1
Codex Casin., non reficiat, neque bibat. In.
dum castelli ligno ct lapidc valde inordinate con- ^ II;cc el qu;ie sequunlur usque ad Si vero desiint
jeclum et fuligine deforme vidisse fatebatur, fumo in Codice Parisiensi. Desunt etiaiu in Sangallensi
ex eo in altum vaporante. Cui interroganli quid qui pro bis qu;e islbic leguntur in aliis exemplari-
csset, responsum est ab angelo habitalionem fuisse Et ipse cum Episcopis, Abbutibus,
bus, ita bai)e! :

quoruindam nionacborum de diversis locis et regio- Canonicis, NobHibus, unde ipsi reficiunlur sumat. Id.
nibus congregatorum ad purgationem suam. Qui de
^ Regula S. Benedicti cap. 38 « Frator autem :

ecdem numero unum specialiter nominavit quem ,

hebdomadarius accipiat mixluiu priusquam incipiat
dixit ibidem in arca plumbea inclusum prrcstolare
legere proptcr communioncm sanctam et ne forte ,
debere diem magni judicii piopter opus peculiare. b ,

grave sit ei jcjunium siistincre. Poslea aiiiem cum

Hinc lepra proprieiatis in Chronico Augnstano Si-
coquiiuc hybdomadariis ct servitoiibus reruiat. »
gismundi monachi lib. ii, cap. 4, apud Pistorium.
Vide caput quintum fratrum ad Auvaiu directo-
De monachis proprictariis abunde dictum est in
rum. Id.
notisadConcilia Galli;i; Narbonensis,pag. 28.B\li;z.
s Pnvpositi monastcriorum, secundi post abbates,
^ Cenluriatores : in refectorio manu propria pocti-
ut pluribus piobat s;epe laudatus Iliigo Menardiis in
lum eis porrigat. Codices Sangallensis Pithoeanns , ,
notis ad Coneordiaiu Regularuiu pag. 1G9, 107, 4!4.
Parisiensis , Casinensis habent simpliciler, ct pocu-
p]ain ob causaiu epistola llineiuari Rbemcnsis archi-
lum porrigat. 1d
cAetinuimus'leclionem Sirmondi D <JPif «Pi «d
monachos Corbeienscs inscripta est
el Centuriato-
rum quam Fulcranno pnvposito et fralribus monasterii Corbcicn-
,confirmat caput terliuin fratruiu ad Au-
vain directorum, quie infra suo loco dabuntur, ubi sis , et alia ad monacbos Centuleiises Maqcnardo
Prceposito et fratribus in monastcrio sancti )Ucliarii
sic legitur Qui etiam pcdes peregrinorum in una-
:

quaque feria lavant. Libellus supplex moiiachorum degenlibus, apud Flodoardum lib. ni, cap. 23 Ili^lo-
Fuldensium oblatus Carolo Magno cap. 13 ri;e Rbeniensis. In concilio Moguntiaco cap. 1 1 pi;e-
« Quod :

peregrinorum susceptio cipilur « ul monasleriiim, iibi lieri pos-it, pcr deca-

et lavalio in eis pedum non
iiegligatur, sed secundum regulam et sccuiuium nos ordinctiir qiiia illi pi;epositi sa'pe iii elationein
;

priorum nostrorum consuetudiiiem quandocuiiqiic incidunt el in laqueum diaboli. s Rcspexeruiit aiilem

,
venerint, misericorditer suscipianlur, ei ab omnibiis condilores isliiis Canonis ad capul 21 et ()3 regiihe
fratribus layatio pediiiu eis exbibeatur. Pneceplum S. BeneiUcti. Vide Capitula monachorum SaugalleiH
Caroli Calvi quo confirmat fundationcm hospitalis siuin, cap. 30. Id.
factam ad HiUirado, editum ab Hemer;co in Augiisla Vide eadem Capitula, cap. 14. Id.
*'

\iromanduoruin « Ustpie ad duodecim p:iuperes

:
i
Vide notas ejiisdem Menardi pag. 1)30 944 ,

suscipianlur ad quos quia infra claustra eril

:
et
locus congruus habebilur, fratres ad oflicium hivan-
dorum pcdum religiosc per singulos dies succcdant. »
\elera porro istius Capiliil,-iris exemplaria habcnt
, ,
977. Vide ctiani conciliiim Cloveshovi;i', oap. 24. Id*
iILcc non habenlur in Codice ParisiiMisi. Reii-
ncnda tamcn esse paiel ex oapitc 5b llejj[ulx' S. Bo-
ne.liiti. I».
 »

n. CAIIOLI MAr.M OVV. r.MlS i. SKCTiO PiUMA. ^88

387
hospilibns scrviat paucis (licbus '. U;>s vcro, si (in:is \ 59. Ul in (iiia:lrag(!sima usqiie ail nonani opcrcn-

h:ibt>t, •^
paivniibus snis ' connncndi-t. Explclo au- tiir fralres, quatcnus missa cclcbraia lcmpore con-

tiMn probiilionis suac aniio, sec;indum quod rcgnla gruo rcficiant.

pra(>(ipit iiiiio facial. Ipse vcro ncc tundatur ncc iO. K Ui donnis scmota " his qui fugerc , aul

sua pristina inmutcl, priusquam oboc- pugnis baciilisvc inlcr sc volucrint confligcre, aut
vcslimcnia
dientiam ^ promittat. quibus ex intcgro faciae snni regularcs disciplinac,

33. Ul monachus, professione facta, tribus dicl)iis habcalur huiusinodi, quod * in hicme ignis possit

cuculla < coopcrtum habeat caput. acccndi, el atrium iuxla sit, quo possint qiiod cis
''.
3(5. ^ Ut pucrum palcr aiit maler ^ tcmporc olila- iniungilur opcrari

tionis olTcrant ^ ad altarc ', et petilioncm pro to i\. L't si quis ncgligenlcr sonitum " fccerit, aut

coram laicis testibus faciant ,

quam tempore inlelli- ;Uiu(l quid exccsseril in refectorio, mox a prioro
veiiiam petat ^.
gibili rcgnlam obscrvare promisorit , ipse pucr con- ''

/42. Ut nullus plcbeius seu clericus secularis in

firmet.
57. Ut infanlcs oblati carnem, non nisi causa in- monasterio ad habitandum recipiatur, nisi volucril

firmitatis, mandncent. licri monachus.

38. Ul (juando fralrcs post sextain dormiunt, si 43. Ul nciiiini liceat scrmoncm iuramenli aut af-

quis eorum voluerit Icgerc , in ccclesia aut in Icclo firmalioiiis proferrc, nisi sicut sancti patrcs soliti

suo ' legat. D fuerint > lo(iui.

VARiANTES LECTIONES.
'
p. d. desitnt 5. ^ s. aut amicis c. i. ^ oblalionis sccundum rcgulam olferant 4. ieclis suis 5. ^ Ut '

quaOd/. nt 4. reliqua desunl 3. * sonuni 4. " pctat et annuente priore sirgat servelur
carcer 3. •"' '^

tamen silcntio, et cum egressi fuerinl, evplcta orationc veniam petat, et secundum modum culpae iudicio
subiaceal 4.
NOTiE
a parentibus suis aut amicis
Codex Casincnsis : habcat, in quo delimiuentes regiilariter pnniantur.
commendel. C''ntnriatores : parenlibus suis aut mo- Vcruin hic carccr adeo dnrus postea cvasit ut mise-
vasterio commiltat. In Uegula S. Bcnedicti cap. 58 rationem pcrmoverit Slephani archicpiscopi Tolo-
legitur : « Rcs si quas halict , aiit erogct prius pau- sani, de quo hoec leguntur in Historia chronologica
peribiis, aut facta solemniter donatione conlerat ino- Ms. parlamcntoruin palrise Occitan;x;, scripta ante
naslcrio. » B.\i,uz. ducentos annos a Guillelmo Barliino consiliario dt'-
i>
Post ista sequitur in editione Centurialorum , rico in parlamento Tolosano. « Anno Domini 1350,
« id est seciindum rcgulam sancti Benedicti pro-
,
et die 27 Januarii, cum rex Joanncs coinnioraictiir

fcssionem in ecclesia faciat. » Id. apud Viilamnovam Avenioncm, fluvio Rhodano

jiixta
intermcdio, et certamen lanccarum sive hast;i-
ilii
'-
Ccntnriatorcs cucutla veletur capite. Vidc notas
:
runi, quod nos lornt^imentum vocamus, cclclnasset
ejusdein Menardi, pag. 945. li).
tota curia papali adstante, totum se commisil nc-
<i
Oliin, nti diximiis ad Salvianum, ea erat paren-
gotiis , ct nulli aiulicntiam denc-
patri;c Occilan;T;
lum auctoritas ut liccrct illis Iil)eros suos etiam ia gavit. Inter hos vicarius generalis Stpph;mi archi-
pucrilia vovere Deo, sic ut istis fas non essetabji-
cpiscopi ToIos;ini ex mand;ito dicti archiepiscopi
cere institulum quod patruin imperio suscepcrant.
conquestus est de horribili rigore quem monaclii
Irfto non solum natos vovebant, sed etiain eos qui
exercebant adversus monachos gniviier peccantcs,
nondum nati, in matris utero posili erant. Quod cos conjicicndo in carcerem perpetuum, tenebrosum,
duobus illustril)us exemplis ostendimus. Non solum ct obscurum, qiiem Vade in pace vocitant, qui nihil
autem eos qui jam concepti erant sed etiam nasci- C ,
aliud habebant pro victu quam pancm et aqu ni,
tuios in universum nt patet ex testamento Ludo- ;
omni consortio sodaliiiin illis adempto, ita ut qui
\ici VIII Francorum regis, apud Andrcam Duciics-
,
huic poen;c addicti sunt, semper pereanl desperati.
nium, toin. V, pag. 325 «Ilem volumus et pnecipi- :
Super Iiujusmodi querimonia rex per suam ordina-
mus quod quintus lilius noster sit cleiiciis et omiies tionem slatuit (|uod dcinccps abbatcs, priorcs, su-
alii qui post eiini nasccntur. » Porro Menardius in
pcriores, el onincs gubernatorcs mona.^teriorum ct
notis ad Concordiam Rcgulannn pag. 985 et se^iq.,
conventuum bis in mcnse visitarent ct consolarentup
et Carolus Le Cointe in Annalibus ecclcsiasiicis
fratres qui in tali pressura detinercnlur, et quod illis
Francorum ad annum 5i4, § 74, multis leslimoniis
liccret petere consortium unius mi)nachi de sodalitio
coniirmant pueris quos parentes Dco obtulerant in
bis in mcnse habendum. Qiia de re lilteras patcntes
nionasteriis non licuisse discedere quacunqiie de
expeilire fecit, quarum exsecutioncm dcmandavit cl
causa , si res legitimo odine et secuiidum rcgulam
commisit Olivario dc Saia senescallo Tolosano, et
pcracta fuisset. Formulam qualiter parentes lilios
aliis futuris seuescallis palriai Occitaua?. Pro revo-
suos olferanl in monasteriis vide in nova collectione
calione hujusmodi ordinationis fratres niinores et
formularuin cap. 31, et qu;ti illic a nobis annotan-
fratres prKdicatorcs mira fecerunt auctoritatem ,

lur. Id.
pap;Te reclamaverunt sed rex .in sua voluntate per-
;

« CodexCasin., oblationis sccundura regulam ofle-

severavit, et voluit quod obedirenl, aiit regno suo
rant. Id. abirent.Qua de causa, eliamsi inviti et repiignantes,
f Haic dcsunt in aliquot exemplaribus. Id. voluntatem regis cxsecuti sunt. Barbarum enim cst
s Codex Helmaestad., Ut carcer his qui fngere, etc. D incarceratos et sic afllfctos omni solatio et consortio
Habuerunt semper monasteria carceres quibus in amicorum privare. » Id.
nionachi facinorosi includerentiir ad agenilam seve- ^ Codcx CasincnsLS addit « et annucnte priorc :

riorem pcenitentiam. Exstant plurima hujusce rei tc- surgat. Servetur tamen silentio. Et cum egressi fuc-
stimonia, in primis vero in siatutis qu;i; Conradiis rinl, expleta oralion.\ vt niam pelat, et sccundum
aj"chicpiscopns Coloniensis edidit anno 1200, dt; vita mocluin ciilpse judicio sui)jacea(. sYide Regnlam S.
et convcrsationc monaehoriim.« Slatuimus etiam, in- Bcnttiicli, cap. 71. lo.
quit, quod (piodlibcl monasleiium suuni carcercm In cclilionc Ccniuriatoruin poslca scquiiur
' « id :
 ,,

389 CODEX DiPLOMATiCUS.— LUDOVICI I ET LOTllARil CAPITULARIA.— An. 817. 390

44. Ul al>!»alil)iis licealliabcre cellas,in quibus aiil A 51. Ut in hebdomada pentecosten non fleclantur
nionachi sint aut canonici. Et abbas praevideat, nc gcnua ct non iciunelur, nisi slatu.i fucrint '
dies

niinus do monachis ibi habitare perniiltat quan\ ieiunii.

sex. 52. Ut laici causa manducandi ac bibcndi s jn re-

45. n Ut scola in nioiiaslerio non habcalui', nisi feclorium non ducantur,
eoruin qni olilati suut. 55. Ut qiiotics exposcit necessilas, vcsriuunla et
4'!. Ut in praecipuis solemnitalibns, id cst in na- calciamcnta cl oinnia nccessaria fratribiis dcn-
lalc el in oclavis Doniini , in epiphania , in pasclia tur.

quoqirc, el ascensione Domini, et in pentecosten, et 54. Ut qui praeponunlur nonni vocenlur ^ :hoc ex
in saactorum festivitatibus , id est sancti Stephani patcrna reverenlia.
et in beali loannis euangclistae et in natale infan- 55. Ut ''
senior dccanus ^ rcliquis decanis praepo-
lium , in purificatione et assumptione sanctae Ma- natur, el abbate vcl praeposito ' praesente locuin
riae, similiter et in beatorum apostolorum festis, et proprium teneat.
iii sancti lohannis bapli4ae nativitate , in sancli 5l> ". i
Ut praepositus, decanus, J cellararius de
quoque Laurenlii alque Marlini, et in sancti Bene- eorum ministerio ms\ causa , utilitatis aut necessila-
dicli , scu in natalitiis cuiuslibet sancti cuius honor B lis, non removeantur.
in (pialicuinque |)arrochia specialiter celcbralur 57. Ut libra panis triginta solidis per duodccim
b plcnariiim ofllciinn ; gatur '
et <=
bis refHiatur. denarios metiatur ".

47. Ul in parasceue non aliud nisi panis et aqua 58. Ut dormilorium iuxta oratorium consiituatur,
sumatur. ubi supervcnientes mon;ichi dormianl.
48. Ul bcncdictio post complclorium a sacordotc
59. ''
Ut ' abbatcs monachos secum in itincre, nisi
'i.
('icalur
ad ^ g(-ncralcm synodum, non ducnnt.
49. Ul de omnibus in elecmosynam datis, tam
ecclesiae quam frairibiis, decimae paupcribus den- GO. Ut duo tanUim signa ad lertiam, sextam, no-
tur. namque pulscntur.

50. Ut praetermissis parlitionibus psallcrii,psalmi 61. Ul monacbi cappas dissulas *•

practer villos.s
?.pcciales pro edeemosynariis et defunctis cantentur. non habeant.

VARIANTES LECTIONES.
'
p. 0. a. desunt 4. ^ relifiun desunt 4. ^ d. cellararius porlararius de corum ministerio non nisi caiisa in-
firmitalis manducct 4. '*
v. p. desunt 2. " deest 2. 4. ^ m. XLVIII. Ul mensura scapularis duobus coii-
sistat cubitis 4. ' Ul canonici a. m. 1. 4. 5. ^ tlssutas 4-

N0T.4i:.

est, crede mihi, fratcr, aut vivil Dominus, seu novit G sancti Joannis Baplisl.ic de nlartyrio, seu in nalali cii-
Dominus.B Baluz. juslibet sancli in cujiis honorem dedicatus cst lo( tis
a Vide Nolas ejusdem Menardi ad Concordiam re- ubi niililant monaclii. » Id.
gularum, pag. 082. 1d. s Vidc notas ad Concordiam regularum, pag.
ILtc non babcn;ur in Codice Casinensi, neque
*> 307. Id.
eoriim mcnlionem hoc loco facil cpislola Theodo- t Vide capitula monacborum Sangallensiiim, c: {>.
mari. Balliz. 50. Id.
Epislola Theodomari
'
: etican bis ad prnndium mi- i
Centurialorum Editio « Ut pra'posinis, Iut.c esl :

scere jucimus. Id.

de eorum ministcrio nisi
decaiii, Cillariiis, porlarius,
d In editicme
Conlurialorum postea scquitur i el :
caiisa ulililalis, » etc. Codex Sangallensis « Utjn-ai- :

dcinde aqiia benedicta, anlcqiiam inlrcni in dormi- posiiiis, docani, cllararius, porlariiis, si iililos ijj
toriiim super capila illorum a priorc insporga-
,
minisloriis iliornm fiiorinl, (pi;inliiin abbali ei con-
lur. B Id. grogationi phiouoril, ibi sien!. i Casinensi « Ut s:v :

« Id est, pro omnibus eleemosynas nobis tribuenti- nior, decauus, collararius, porlarius de eorum mini-
bus, ul legiliir in libcllo siipplici quem monacbi Kiil- sterio noimisi causa inlirmitatis manducet. » Sod
denses oblulerunl Carolo Magno. Pneslat aiilein in- lixc duo postrema vocabula non sunt hujus loci. In
tegrum locuin rcfcrre, quod is valde illiislrel oc 1 charlulario Tnielensi fol. 37, 219, intor pnvcipuos
caput Aqiiisgianense. Sic ergo scribunt monacbi Ful- inonacbos illiiis monaslerii numoralur Otgorius por-
(iriises « In secunda qiioque feria uniiiscujusque so-
: _ larius anno duodecimo rogni Ludovici Transm;\-
plimanie oralionem pro omnibus cloomosynas nobis *^ riiii. 5 1d.
trii)uenlibus, id esl, eumdom psalmuin l quom tola
j Aliqui Co.licos halienl Cellarius, Parisiensis Cet-
congregalio juxta corpus B. martyris simul proslrala
larnrius. Id. ^
caniavit, cum oralione Doininica cl vcisiliiis. Pro
(kriinciis orgo fralri!)iis noslris coininomoralionoin
^ In ox niplaribus aniiquisCasinonsi et Sanganonsl
("l in edi.iono (MiiUirialonmi li^gilur It canonici :
illiin qiiam (iiioliiiie bis habuimns, id osl, post ma-
tiiliiiaiii c( loliralionoiii el vesperlinam. qua; osl aiiti-
nbbalcs. l)c ;dil);iLi!)us oanoiiieis vidc conciliiim Paii-
sienso vi lib. iii, oap. 18, ci, ooiiciliuin Aquisgranense
liliona vi;iflicet RoipiiiMn ;e(oriiam, et piima p;irs
II, capitulo 2, ^ 2, iium. 1. Id.
Its.ilini Te decel liijmnus, Dcus , versus ct colle-
c:a. II 1.'). 1 Conturialort^s, gcncrale placitum. Vetus rogiila,
Inodiiionc Centiiriatorum bocc addiinlur
''

« Qwa- :
ut apparol ox iis qiKC siipra dicta siinl, ad capitula
liior Teiiiporum, jojunelur, ut in vigilia sanc"a' M;i- synodi Fniiioofordnnsis, ad qiiam Benodiclus, ab-
ii:e, AniiiMilialione Assumptione, Nalivitale. Jtju-
,
bas Aniaiii'nsis,ei Anianus, abbasCaunonsis, suosmo-
uaiuf siaiiliior in Nalali omnium aposlolorum, seu nachos diixiruii;. la.
 ;

m B. CAROLl MAGM OPP, PARS 1. SKCTIO PRIMA. 302

v»2. lU aliltas, prapposiliis, vel (locanns, qiiamvis A 71 ^. f

Ul qiiando fralres acstivo tcmpore ieiii-

pivsbylori noii sinl, locloribus bonediclioiuMii lii- nanl, posl scxlain dormiant.

buaiil. 72. Ut is qui noxae culpa tenctur, dic domiiiico

63. Ut docli fratres eligantur, qui cum supervc- rcmissius babcat, et veniam non pelat.
Dicnlibus monacbis " loqiianlur. 75. Ut pro abbatc defuncto anniversariiim fial of-

64. b Ut (lc lurlo inccrto oratio primiini, ct post- ficium.

ca excommunicalio a corpore et sanguine Christi 74 ''.
Ut ad missam Sanctus slanlcs " ct ' Pater
(iat, qiiousque culpabilis confiteatur. noster gemia fleclcntes dicant.
65. Ut si frater adversus fralrem pro qualibetculpa 75. Ut nullus pro munere recipiatur in monaste-
tcstimonium protulerit, fratri pcrfectiori creiiatur. rio, nisi quem bona voluntas et morum ^ commen-
66. Ut psabnus invitatorius et Gloria pro defunclis dat probilas.
non cantetur. 76. Ut unicuique fratri in cibo et in potu sua men
67. Ut lector « siando ' benedictionem postulet. sura scparatim detur, et de ipsa mensura sibi dala
68. Ut d eulogiae fratribus a presbyteris in refe- alicui •> nihil tribuat.

clorio dentur. 77'. Ut fratres aliquid pinguedinis in victu quoti-

69 ^ Ut ad capitulum primilus marlyrologium le- B diano habcant ; excopla sexta feria, et diebus octo
gatur, et dicalur versus quo silcnliiim solvatur ante nalalc Domini, et a quinquagesima usque ad
dcindc regula, aut Iiomelia quaelibet legatur. Novis- pascha ^.

sime tu autem Domine, dicatur. 78 °.Ul volatilia in natalcDomini el in pascha tan-

70. Ut ad capilulum loctio e tradatur, simili- tum ' qiiatuor "* diebus, si est unde, comedanl. Si
ler ad conlationem si tcmpns fuerit oportunum. vero non fuerit unde, non requiralur i per debitum*

VARIANTES LECTIONES.
' deest 2. 4. * deest 1.
* " st. inclinali, et 4. ^ mcrila commen-
slans bumilialus b. p. 4.
' deest 2.
dent 4. ' deest 2. Eius loco 4 ita liabet : Ut adipes mittantur in pulmcnlo oclo dies anle naialc Doniini el
* quae iam sequuntur capita desunt iii cod. i. (iiio-
ocio ante (piadragesiinae et omni lempore sexta feria.
ruin loco haec babet LXXVL Ut psalini quinque acstate ante Iioram primain
:
tcmpore vero liicmali [Ccd. ;

himali] post intervallum pro rege el omnibus c.iiboiicis et familiaribus et clcmosinariis omni die can^urur.
id esl miserere mc Dous secundum; D us in nomiue luo. Miserereme D.'us miserere. Deas misereatur noster.
Deus in adiutoriiiin moum. et pro rege spcciaiiter. exaudiat te Domiims. LXXVII. Ut pro omnibiis defuiiciis
catholicis psalini quinque cananUir id cst Verba mea Domine ne in furoie luo. Dilexi quoniain credidi. De
profundis. et pro oinnibus dofunclis seu monachis seu omnibus catholicis fuldibus chrislianis psalmi (piinqiie
cananlur id est Dominus rogit ine. Ad lc Doinine lev;ivi. Dominus ilkiininatio mea. Domine exiuidi. IL Lau.ia
anima mea Dominum. *dc(?st 1.2. '»
//i corf. ms. S. GalH, leyitur sex tantum, elc. pascba tribiis
dicbus 4.
NOT.^:.
a Ccnturiatores simpliciler, hospilibus. Bai.uz.
f cordiam regularum, pag. 875. hlu(] communictlio fra-
t Ilic furli incerti a monacbis palrati probalio fieri clipanis dicilur in liheilo supplici monachonnn Ful-
jubelur per exconinuinicationom a coiporc ct san- densium ad Carolum Magnum, cap. 4. lo.
guine Doniini, conira inorcm illius s;eculi. Tcslis est Codex Pilboei, qtic lecta fucrit cxponatur. Id.
e

canon 13 concilii Wormatiensis, in quo sic logitur : Caput isliul sic babot ineditione Ccnluriatonim
^ :

« monasteriis furta porpetren-

Siiepe contingil ut in « Ut quando fratres jejunant, post soxtam dormiant,
lur, et qui lia^c cominillant ignorentur. Idciico sta- hoc cst, aistivo tempore. Post lucc celebrenl Mis-
luimus ut quando ipsi fralros de lalibus se expurgare sam. B Id.

debeant, Missa ab abbate celebrelur, vcl ab aliquo s In e Utionc Ccnlurialorum addilur, < et alias ora-
cui ipse abbas praicoperil, pr;csen!ibus fralribus, et liones genua floclentes, quando tcmpus opporiunius
sic in ultima Miss* celobratione pro cxpurgatione cst, dicant. » Id.
sua corpus et sanguinom Domini noslri Josu Chrisli ^ Codex Casin., minime sit licentia dnndi. Regiila
percipiant , qualenus ita inde innocentcs sc csse cujusdam iu Concordia rogularnm pag. 718 « II- :

ostendant. » Hunc locum, alioqui non adinoduin dif- lud pra!cipue decernimus, ut millus alteri dari ex
ficilem aut obscurum, sic interpretatus eslJoacbinuis mensura sua vel accipore ah aUero pncsumat pnTnor
Vadiaiius in libro sexto ds Eucharistia, pag. 218 : abbatein vcl praeposiium, cui ab abbatc coiiuin^smn
I Porro ut in Carolino illo sseculo palam est in par- est. » Id.
vulis communicandis erratum, ita ne id quidem ad- Haec est leci Codicnm Pilliffiani el Parisionsis.
i >

modum moris fuit quod eodem tempore

probi aut pii Casincnsis habet tribus diebus, Sangallcnsis scx tan-
episcopi et monachi Eucharistiam ad innocenti;e con- tum, Cenlurialorcs et edilio Capitularium anni 1003,
lestationem et purgationcm objecti criminis sumore D octo diebus. Jiival Iianc loctionem cpistola Thcodo-
essent solili, ul cuin furtum in monasterio csset com- mari, in qiia sic lcgitur « Volatilia nunquam nisi :

missum, monachi omiies in missae ceIobra!i()nc cor- in die Nalalis Dominl, si esl undo, usque ad dics oc!o
pore et sanguine Domini participabant, quo se cri- comedinui.T. Siinililor eti;im paschalibus diebus. »
minis suspicione libcrarent. Id persuasionefiebat rc- Vide Menardi nolas ad Concordiam regularum, pau.
ligionis, quai sceleris conscium poena; metu longe ab 709. Id.
esu illo sacrosancto arcere credebalur » Vide Rogi- Idem Theodomarus « Sed de esu volalilium tam
j :

nonem, lib. ii, cap. 276, et quseillic a nobis annotata caule prudenlissimus palcr noster in sua regula po-
sunt. Id. comcdcre monachi, cum opporlunum
suit ut si velint
Codt^x Casincnsis, stans liumiliatus. Id.
•= est,non subjaceant culpa^ Sin antom eis a siio tale
d Varie accipiiur boc vocabuliim, ut pluribus ex- edulium non pra^belur aidtatc, ut qu;\si cx dobilobnc
p'.icat Gretscrus in libro sccundo de Bcnedictionibus, non possint rcquiroro. Miilli lamen fratrum noslro-
cap. 24, cl seqiien'.ibus. Vide eliam no:as ad Con- rnm ncque volalilia coi!io;.'unt, » elc. 1d.
 393 CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOVIC! I ET LOTHARII CAPITULARIA.— Ax. 817. 594

Si aiitem abbas aut monachi abslinere se voluerint, A virga, et liberabis animam eius a inorie. ^ In omnibus
in eorum sit arbitrio '. igilur omnes niagislram sequanlur rcgulam, nequc
79 ^. Ut muffulae ^ vervecinae fratribus deniur. ab ea temere dcclinetur a quoquam. NuUus in nio-
80 *. a In doctrina sua abbas apostolicam debet nasterio proprii cordis sequatur volunlatem, neque
illam semper lormulam servare, in qua dicit : argue, praesuniat quisquam cum abbate suo protcrve infra
obsecra, mcrepa. Id esl, indisciplinatos et inquietos monaslerium aut foris contendere. Quod si praesum-
debet durius arguere, obedienles autem et mites et pseril , rcgulari disciplinae subiaceat. Si quis fre-

patientes, ut in melius proficiant, obsecrare. Negli- qucnler correptus pro qualibet culpa, si etiam ex-
gentes vero et contemnentes ul increpet et corripiat, communicatus non tniendaverit , acrior ei accedat
admonemus, neque dissimulet peccata delinquen- correclio, id est, verbcrum vindiclae in eum proce-
tium ; sed mox ut coeperint oriri, radicitus ea ut danl. Simililer et qui praesumpserit claustra mona-
praevalet amputet, memor periculi Heli sacerdotis de sierii egredi, vel quocumque ire , vel quippiam,
Silo. Improbos autem et duros ac superbos vel inobe- quamvis parum, sine lussione abbalis facere, vin-
dientes, verberum vel corporis casligatione ih ipso diciae regulari subiaceat. Peccanies autem coram
initio peccati coerceat, sciens scriptum : StuUits ver- omnilms arguanlur, ut caeteri melum habeant «.

bis non corrigitur ; et iterum : Percute filium tuum jj

VAftlANTES LECTIONES.
* poteslate, 4. * deesl 1. 2. ^ m. si f;\cuUas fuerit v. d. 4. * deesl 1. 2. 3. 4 et cod. S. Galli.

NOT/E.
Caput istud dcest in aliquot Codicibus, et sum-
a rum celebretur priusquam leclio ante Complelorium
ptura est ad verbum ex regula S. Benedicii nisi ; legalur. Deinde eant in refcctorium, bibant, et posl
quod quaidam clausulae isthic omitluntur (luse haben- hcec legant colleclionem.
tur in regula. Baluz. « 4. Ut in hebdomada Paschoe in claustro non lo-
^ Vide Menardi nolas ad Concordiam regularum quanlur, sed lectio divina ab omnibus teneatur. Si-
pag. 191. Id. militer in hebdomada Penlecostes,
et in omnibus
PrAiter superiora ocluaginta Capilula, alia quin-
*=
diebus dominicis, seu Natali Domini, et in omni-
iii

que aliis permixla exstant in editione Centurialo- bus sanclorum feslis praecipuis.
rum, quae nos hic addenda esse censuimus. t 5. Ut in donio intirmbrum non manducent sine
< 1. Ut baculi a monachis pro necessilate aut in- licentia prioris, neque bibant. »
firmitate ferantur. Primum caput islorum quinque valde illuslratur cx
i 2. Ut in jejunio Quatuor Temporum nullus clbus capite quinlo libelli supplicis quem monachi Fuklen-
sumatur alius nisi ille sicut in Quadragesima consli- ses obtulerunt Carolo Magno in quo pelunt ut seni-
tutum est a sanctis Patribus. Similiter in capite je- bus et infirmis baculum pro susienlalionc fcrre li-
junii. ceat. Id.
c 3. Ut quando jejunant monachi, officuim mortuo- ^

111.
CAPITULARE AQUISGRANENSE GENERALE (An. 817).

Prjefationem Capitularis generalis noiis tironianis in Codice 1. bibl. regiae Paris. n. 2718 conscriptam eta
Baluzio et Carpenterio pridem vulgatam, ope tabularum leri incisarum, duce viro sagacissimo Uirico Fr.
Kopp explicatam iterum sistimus.
la a nomine Domini Dei el salvatoris noslri lesu sacram, quae dlcil, quoniam inlerrogabit opera nostra,
Clwisti. Hludowicus divina ordinante providenlia et cogitaliones scrutabitur , rationes reddituri sumus,
imperator augustus. Quia iuxta apostolum, quam- sollicita circumspectione totaque mentis intentione
diu in hoc seculo sumus , peregrinamur a Do- satagendum est, ut bonis operibus iugiter insistendo,
mino , et nihil in praesenti fixum , nihil immo- his quibus praeesse videmur, modis omnibus, quan-
bile , sed cuncta veloci pervolarint cursu , ct lum nobis divina suffragante gratia facultas adtrihuta
scriptura testante quodcumque possumus, instantor fuerit, prodesse curenms. Sed quiaomne datum opti-
operare debemus , quia nuili ad bene operandum mum el onine donum perfectum de sursum est, de-
crastinus dies promitlitur, onmesque secundum apo- bemus continuis precibus Dominum humiliter exo-
stolum ante tribunalChristi stabimus, ut unusquisque D rare. faciemque illius humili confessionc et congrua,
rationem pro his quae gessit reddat, nobis praecipue prout ipse posse dcdcrit, emendatione praevenire, ut
qui caeteris mortalibus conditione aequales existi- sicut eius cst nmneris quod regnamus, eius sit pie-

mus, tantum regiminis supereminemus,

et dignitate tatis quo id feliciter gerimus : quatenus, co mise-
qui non solum pro commisso graviorc verum ctiam , rante, et regni gubernacuiis aequissimo libramine
pro reatuum nostrorum faclis et dictis insupcr etiam tenere, et ad eum qui rex regum est et dominus do-
cogitatis, in districti examinis die iuxta scripluram minantium, cum multiplici fructu adminislrationis
mjjE.
alta 1. Baluzius his omissis pro titulo habet : baumi, comitum, vel majorum nalu Francorum, ut
« Anno 816 Incarnationis Domini nostri lesu Christi, sancircnt capilula pro ulihtate loliusEcclesiae. Quod
HJuduvicusimperalorchristiamssimusacpiissimusex im factum esl. »

\>mni imperio suo feeit convcnlum episcoporum, ab-

Patuol. XCVll. 13
 ;

7,y5 n. CAHOLl MAOM 01'P. PARS I. SECTIO PKIMA. 396

iioslrao, itisliliae scilicel, el pielalis alqne humilila- A ili<l;>l>;»t el faciillas suppotehat, Ooo opem lercnte
lis, sino fiue cuin eo roi;;naturi inoioamur porvenn-e. consuloremus. Kt qiioniam, liool saopo dc statu ec-

Kl (luoniani por aposlolum suum nos adiutoros suos closiarum ct do iustitiis praotoiilo toniporc ordinas-

appoHare Jignalus est, el sancta ecclesia, eius vido- somus, et missos per singula loca (leslinassomus, el
lio<>t sponsa, iu soripturis sanclis ortus estappollata, iiividonte diaboio por tiraiinicam pravitatem praepe-

<oli(iianis exorcitiis adliiliilis sarculo honao oporatio- ditum fuisset, quia Dominus de liis opportuiiissiine

nis ost cxcoionda; ut sicut sempor nociva in ea velut triumpbarc concessitct pacom undi(iue donavit, opor-
in bono agro emergunt, ita scnipor laboris boni^iue tobat ul boc tempus pacis indulte in comnuinem san-
studii cradiccntur iioxia, plantentur iitilia. Oportot ciao D(!i ecclesiac ct omnium nostroruin utililalem
nos cunclis cius necessilatibns, nisilnis quibus pos- inpcndercmus, Iribns videlicet modis; ut quae bene
tiunuis, devote consulere quatenus in eius emenda-
;
inchoata erant, Deo auxiliante elToctum ohlincroiit
liono, quantum Daminus possc dedorit , tota cum ct si qua bona voluntate , sed incauta discrelionc,
mentis devotione elal»orantes, in aliqua parte aodili- variis piaopodiontibus causis incboata fuissont, ut

ciorum illius, a Domino scilicet

fabricatore eius, diligenter inspiccrentur discroteque , prout facultas

lesu Cliristo, aptari mereamur. Proinde notum sit suppetebat, corrigerentur; si qua etiam de liis quae
omnii)us lidelibus nostris sanclae Dei ecclesiae, no- U necessaria erant deesse viderenius, ut quacrorontur,

slrisquc Doo dispensanle successorihus ,

quia cum ct Doo auxiliantc ad effectum pcrducerontur : quatc-

iios nuUis existentibus merilis divina piotas, genitore nus doincops opus nostrum a neminc iuste posset re-
nostro rebus bumanis cxempto, ad huius imperii cul- prehondi, et tam nostris quam fuluris t 'luporibus

nien provexisset, el quomodo aut qualiter desidefium multorum saluti proficerol, cl Deo opitulante stabile

divini cullus, quod ab ineunte aetale, Christo inspi- permaneret. Sed qualitor de bis divina cooperante
vantcpi,cnte conceperamus,ad elTectum Domino suf- gratia, consullu fidelium, pro viribus ct tcmporis
fraganto perducercmus, et quid sludii quidvc laljoris brevitate, liccl non quantuin debuimus et volnimus,

progcnitores nostri, praecipue tamen piae recorda- sed quantum a Deo posse accepimus, egerinnis, et

lionis genitor noster, in utilitatibus sanctae Doi ec- quid unicuique ordini, communi voto communique
clcsiae exhibuerint, advertercmus, ct pia illorum fa- conscnsu, consulere studuerimus, ita u't quid cano-

cta non solum inviolata conservarc, se^j etiam imitare nicis proprie de his, quidve monacbis observandum,
pro virihus nobis Deo concessis optaremus, scilicct quid etiam in logibus mundniws inducendum, quid
iit si quid in ccclesiasticis ncgotiis, sive in statu rei- quoque in capitulis inserendum forct, adnotaverimus,

publice cmendatione dignum perspexissemus, quan-

,
cl singulis singula observanda contraderemus, lamou
lum Dominus posse dabat, nostro studio emendare. C ul sive nostris sive successorum nostrorum tempori-

Et actenus hinc indc mundanorum turbinum proccUis bus rata forent, ct inviolabiliter Deo annm nte con-
emergc^ntibus , divorsissimisquc occupationibus in- servarcntur, placuit nobis ea quae congesta sunt, ob

grucntibus prai^pcditi, ut optavcramus, cfficcre ne- memoriae firmitatisque gratiani . in unum strictim

quivisscmus, huius rei gratia quarlo anno imperii congcrere, ct subiectis capituUs adnotare, et in pu-

nostri, arcersitis nonnuUis episcopis, ahbatibus, C£- blico archivo recondere; ut successores Deo dispcn-
nonicis, el monachis, ct fidelibus, optimatibus nostris, sante nostri, nostra pia facta conservantes, ipsi nihil-
ominus bona facta sua successoribus suis servanda
studuimus corum consultu sagacissima investigare
inquisitione, qualitor unicuiquc ordini, canonicorum
perdoceant.

monachorum ct laicorum, iuxta quod ratio Finis.

-videlicet,

Caniiulxre ad ecclesiasticos ordines pertinens prodit ope

Codicum 1. ejusdem bibl. regiae Paris., n. 2718
IX 2 bibl ducalis Guelferbytan;e
Blankcnburgici, saec. x. 3. bibl. ducalis Gothanai, skc. xi. Baluzius
STC
voro idliibuerat 4,5,6. Codd. bibl. Paris., n.
• 4026 Bigolianum, 4280 A. S. Remigii Rheinensem , 4788
pncterea in Cod. hibl. reg. Pans. Fonds de Nolre-
S Vinccntii Laudunenscm, allumque Thuanoum; ct cxslal
Damc F. 4, s;cc. x, atque capitula 1-4, 15, 16, 20, 5, in Cod. n. 4628 A.
Haec cavitula proprie ad episcopos vel ad ordines D lante conferre optamus. Tamen ut ab ecclesiaslicis

quosque ccclcsiaslicos pertinentia, qnae non solum de non dividendis rebus illius suspicionem duduni
fii observarc, scd
ctiam sibi subieclis vcl commissis
concoptam penitus amovercmus, statuimus ut neque
facienda perdocere dcbcnl.
nostris noque filioruin, ct Dco ilisp nsante succcsso-
rum nosliorum tcmporil)us qui nostram vcl pro-
\. Quia iuxta sanctorum patrum traditioncm novi- ,

prelia pcccato- gcnitorum nostrorum volunlatom vcl cxemplum imi-

:mus res ecclesiae vota esse fidelium ,

rum ,
pauperum cuique non solum
et palrimonia ,
tari voluerint, uUani '
pcnitus divisionem aut iaclu-

habita conservare, verum etiam multa Deo opitu ram paliatur.

VARL\!NTES LECTIONES.
' nuUam 2. 5,
NOT^.
lem liorum capitulorum auclor Vitae Ludovici Pil
Qualuor horum eapitiilorum Exemplaria habui-
a
apud Duchesnium, tom. pag. 298. Ad eadem re-
mus. ununi e bibliotheca Thuana, alterum ex Bigo- II,

tiana, icrtium quod fuit s;incti llemigii Rhemensis, spicit lormula octava appendicis Marculli. Baluz.

quartum sancti Vincentii Laudunensis. Meminit au-

 S97 CODEX DIPLOMATICUS.-LUDOVICI I ET LOTHARII CAPITULARIA.-An. 817. 398
2 S;icrorum canonum non ignari, iit in Dei no- '
A provincia (ilium genuerit, et ipse filius ibidem edu-
mine sancta ecclesia suo liberius potiretur * honorc, calus et ad gradus ecclesiasticos promotus fueril, el
adscnsuni ordini ecclesiastico praebuimus, ut scilicct utrum scivus sil ignoraverit, et postca vcniens do-
episcopi pcr electionem cleri ot populi secundum minus illius legibus eum adquisiverit, sancitum cst,
statuta canonum de propria diocesi, remota pei'So- ut si dominus eius illi libertatem dare voluerit , in

narum ei munerum acceptione, ol) vitae moritum et gradu suo permaneat. Si vero cum calena scrvitulis,
sapientiae donum eligantur, ut exemplo el verho sibi a castris dominicis extrahere " voluerit, ut gradum
subiectis usquequaque prodesse valeant a. amittat; quia iuxta sacros canones ' vilis persona
3. Quia vero canonica professio a multis, partim manens sacerdotii dignitate fungi non potest. De
ignorantia, partim desidia, dehonestabatur, opcrac rebus vero iliorum vel peculiare qui a propriis domi-
pretium duximus, Deo annuente, apud sacrum con- nis lil)ertate donanlur ut ad gradus ecclesiasticos
A'entum ut ex diclis sanctorum palrum, velut ex di- iure promoveantur, statutum est, ut in potestate do-

versis pratis quosdam vernantes flosculos carpcndo, minorum consistat, utrum illis concedere, an sibi
in unam regulam canonicorum et canonicarum con- vindicare velint. Cetcrum, si post ordinationem ali-
gerere, el canonicis vel sanctimonialibus servandam quid adquisiverint % illud observetur quod in cano-
contradere, ut per eam canonicus ordo absquc am- B "'l^"» de consecralis " nihil habentibus constilu-
biguitate possit ' servari. Et quoniam illam sacer tum est. De ecclesiarum voro servis communi sen-
conventus ita etiam laudibus extulit , ut usquc ad lenliadecrelum cst, ut arcbiepiscopi per sirgulas
uuum iota observandam percenseret, statuimus ut provincias constituti nostram auctoritatem suffra- ,

ab omnibus eadem professione degentibus indu-

in ganei vero illorum exemplar illius penes se habeant.
bitanter leneatur, et modis omnibus sive a canonicis Et quandocumque de familia ecclesiae utilis inven-
sive a sanclimonialibus canonice degentibus dein- tus aliquis ordinandus est, in ambone ipsa auctoritas
ceps observetur ''.
coram pnpulo legatur, et coram sacerdotibus vel co-
4. Stalutum est, ut quicquid tompore imperii no- ram fidelibus laicis ante cornu allaris, sicut in nostra
stri a fidelibus ecclesiae sponte conlatum fuerit, in auctoritate continetur , remola qualibet calliditate ,

dicioribus locis duas partes in usus pauperum ter- , libertatem consequatur ; et lunc demum ad gradus
tiam in stipcndia ccdere clericorum aut monachorum; ecclesiasticos promoveatur '". Simililer quoque de
in minoribus vcro locis aeque intcr clerum et pau- his agendum est ,
quos laici de familia ecclesiarum
peres fore dividendum ; nisi forte a datoribus, ubi ad sacros ordines promovere voluerint. Sed et de his
specialitor dandae sint, conslilutum fuerit. quos praeposili canonicorum aut " monachorum or-
5. Monachorum siquidem causam quahter Deo opi- C dinandos expeliverinl, eadem forma servanda est.
tulante ex parte disposuerinms, ct quomodo ex se 7 '*. Statutum est, ut millus quilibi't ecclesiasticiis
ipsis sibi eligendi abbates licentiam dedorimus , ct ab his personis res deinceps accipere praosumat,
qualiter Deo opitulante quiote vivere propositumque quarum liberi aut propinqui hac inconsulla " obla-
suum indefesse custodire valerent ordinaverimus, in tione possent rerum propriarum exheredari. Quod
alia scedula diligenter adnotari fecimus ; et ut apu J si aliquis deinceps hoc facere lemptaverii *\ ut cl
successores nostros ralum foret et inviolabiliter con- acceptor, sinodali vel iniperiali '» senteiitia districte

servaretur ", confirmavimus. feriatur, et res ad exhorodatos redcant "^.

•
6. De servoruni voro ordinatione ,
qui passim ad 8. Statutum est " etiam, ut nullus in canonica aiil

gradus ecclesiaslicos indiscrete promovebantur, pla- regulari profcssione conslitutiis aiiquem lonsoraro
cuit omnibus cum sacris canonibus concordari de- propter res adipiscendas deincops pcrsuadeat : etqni
bere. Et statutum cst, ut nullus episcoporum doin- hoc facere templaverit, sinodali vel imporiali sen-

ceps eos ad sacros ordinos promovcre praosiunat, tenlia modis omnibus foriatur.

nisi prius a Dominis jjropriis lii»orlatom oonscculi 9. Slalutum ost , ut sine auctoritate vel consonsu

fuerint. Et si quilibot si-rvus dominum suum fugions. episcoporum, piosbytori in quibuslibet ecclesiis noc
aut latitans, aut adhibitis teslibus munere conductis ^ constituantur nec expellantur. Et ** si laici clericos

vel corruptis, aut qualibet calliditale vel fraudo, ad probabilis vilac el doctrinae episcopis consecrandos
gradus ecclesiaslioos pcrvonorit, docrotum esl ut de- suisque in occlcsiis constiluondos, obtulorint **, nulia
ponatur, ct dominus oiiis oum rocipiat. Si voro avus qualibet occasione eos roicianl.
vel patcr ab alia patria in aliam migrans, in eadom 10. Sanccilum *" est, ut unicuique ecclosiae unus

VARIANTES LECTIONES.
* ignorari 2. ' n. s. e. s. 1. p. dcsntWi. ^possetl. *seruciurl. **
consorvotur 2. " abslrahorc 2.
' ita 1. ordines 2. 5. ct reliqui. **
ad(|uisivorit 2. 3. ' consecrantis I. 2. 3. '" promovoanlur 2. 3. " et2.
" Caputincodd. V. Vn. Esl. a\md Mnrat. cap. 5. inier Hludowici 11. iajcs pcrpcraiu rcfrrlur. '' inutili 1.
** ut et a. desunt 3. '" v. i. dcsunt 2. "^
el ros ad e. r. dcsnnl 3. Secundum quosdam V «. in mnryine.
" deest 2. '^ etiam si 2. '' n. q. o. e. r. dcsunl 2. '^"
statuluin 2.
rsOT/E.
a Exemplum talis olectionis pra^bot Allooulio mis- sain , a Sirinoiulo et B.,hizio t. II, col. 601-605
sorum Ludovici imp. ad olerum ct plobcm olcrtionis vulg.ita.
causa consregatam, cx Codice S. Miohaolis ad Ma-
 ,

399 B. CAUOLl MAGNl OPr. PARS I. SECTIO PRIMA. m

mansus inlCiiiei' abs([uc alio '
sorvUio a(Itrii>ualiir, A pollicili sunt, se deinceps hoc cavere velle, cl eo lem-
et presbyleri in eis constiluti non (ie (lociniis, neqiic pore sunm ministerium, in quantum facnltas dal)itur,

de oblationibus lidelium, non de doniibus, ncque de exeqni, quo eorum profectio, quantum in illis eral,

atriis * vel hortis iuxia ecclesiam positis, neqne dc his quibus prodesse possunt el debent, non sit im-
praescriplo manso aliquod servitium faciant praeier portuna vel ' onerosa.
eccJesiasticum. Et si aliquid amplius habuerint, inde 20. Nc pueri vero sine voluntale parentum lonso-

senioribus suis debitum servitium impendant. rentur, vel * puellae velentur, modis omnibus inhi-
11. Stalntuni est, postqnam lioc impletum fuerit, bitum est ; et qui hoc facere templaverit multam
,

ut unaquacque ccclesia suum presl)ytcrum balieat, quae in capitulis legis mundanae a nobis constitutis

ubi id fieri facultas providente episcopo permiserit. conlinclur, persolvere cogatur.

12. Sancilum est de villis novis et ecclesiis in 2! a. De feminis quae viros amittunt ,
placet, ne
eisdem noviter conslructis, ut decimae de iusis villis se sicut haclenus indiscrete velent, sed ut triginta
ad casdem ecclesijs confcrantur. dies post decessum viri sui expectent, et pos-t tricesi-

13. De sacris vasis ecclesiae, qiiae in pignus a mum diem per consilium episcopi sui, vel si episcopus
nonnullis in quibusdain locis dari compcrimus ,
inhi- absens fuerit consilio aliorum religiosoruni sacerdo-
bitum est ne deinceps a quoquam fieri praesumatur, ** tum, suorumque parentum atque amicorum, id quod
nisi sohmimodo nccessilate redimendorum captivo- eligere debent eligant. Et quia a saero conventu ro-

rum conapcllente '. gati sumus ', ut hi qui publicam gerebant poeniten-
14. De ecclesiis sane destruclis, vel de nonis et tiam, et feminae quae viros amittebant, nostra au-
decimis, sive de ciaustris canonicorum, qualiter con- ctoritate, donec deliberent quid agant, tuerentur,
stilui et ordinari nobis placuerit, aliis capitulis sub- specialiter pro his capitula fieri et legis mundan e
ter adnotavimus. capilulis inserenda decrevimus.

15. Sed et de ecclesiarum honore, quomodo Dco 22. De raptis vero et de raptoribus, quamquam
adiuvante, quantum in nos est, vigeat, simiiiter in
''
specialiler decrevissemus quid pati debeant qui hoc
subter adnotalis capitulis iiisertum esse dinoscilur. ncfas deinceps facere temptaverint, quid tamen super
16. De episcopis vero in Langol>ardia conslitulis, his sacri canones praecipiant, hic insercndum neces-
qui ab bis quos ordinabant sacramenta el munera, sarium duximus ;
quatenus omnibus pateat quantum
contra divinam. el canonicam auctorilatem, accipere malum sit, et non solum humana, sed etiam divina
vel exigere soliti erant, modis omnibus inhibitum cst auctoritate constricti, ut abhinc hoc malum caveatur.
ne ulterius fiat quia iuxta sacros canones uterque a 23. De puellis raplis necdum desponsatis ita in
;
p
gradu proprio, talia facientes, decidi debent. concilio Calcidonensi, ubi 630 '" Patres adfu.runl
•17. Stalutum est ab episcopis de presbyteris qui capitulo 38 " habelur : Eos qui rapiunt puellas sub
lenunas secum indiscrete habitare permittunt , et tiomine simiU habitandi cooperantes et conhibentes ra-
propler lioc malae opinionis suspicione denotantur, ptoribus, decrevit sancta synodus , si quidem clerici

nt si deinceps admoniti non se correxerint , velut sunt, decidant gradu proprio; si vero laici, anathema-
contcmptoies sacrorum canonum canonica invectione tizentur. Quibus verbis aperte datur intellegi, qualiter
ferianlur. huius maU auctores damnandi sunt, quando partiti-
18. De pr.sliytcris (lui a;cipiendi chrismatis gratia l«es et conhibcntes tanto anathemate feriunlur , et

ad civitates in coena Domini venirc soliti erant, san- quod iuxta canonicam auctoritatem ad coniugia legi-

citum est, ut de his qui longe positi sunt, de octo vel tima raptas sibi iure vindicare nullalenus possunt.
'* ab raplis
decem unus ab episcopo eligatnr, qui acceptum clui- 24 ''^ De desponsatis puellis et aliis

snia sibi ct sociis diligenter perferat. ili vero qui ita in concilio Anchyritano '*, capitulo decimo, Ic-
^^ ^^ ab ra-
non Ioni;ius a civitate quani quatuor aut quinque mi- gitur: Desponsatas puellas, et postea aliis

libus habilant, more.solito ad accipicndum chrisma ptas, placuit crui et " eis rcddi quibus ante fuerant

per se veniant. Discendi vero gratia alio, non "^

qua- desponsatae '% etiamsi eis a raptoribus vis inlata con-
j)
dragesimae, temporc ad civitates convocentur. Proinde statutum esl a sacro conventu, ut
siiterit.

19. Ne vero episcopi occasione praedicandi ant raptor publica poenitentia multetur, raptae " vero,
«onlirmandi oneri essent populis, a nobis admoniti
•"'

sponsus recipere noluerit, et ipsa eidem crimini

"
si

VARIANTES LECTiONES.
' non alio
cf. supra pag. 568. c. 11. quod ibi delcndmn est. dcest 5.
• ullo ^ arcis 2.
Baluz. ^ ^"

.quam Q. adinoli ct 2.
t. 2. « ' et 2. " et 2. » stipplcvi ex 5, deest in rel. '» CC. XX. 2. " XXYH. 2.
^^ inier K. M. leges Latig. c. \'-2^ Mur. '^
disponsatis 1. '* ancyrano 2. "* disponsatas 1. '"postl. " el
jn eis 2. 3. '^ disponsatae 1. " raplam 2. ^" eiusdem criminis 2.

NOT^.
a Capilis hnjas pars prior usque eligant. in Codd. supra pag. 566, numero 2, relaluin scribunt. Londi-
legum Langobard. Vindobonensi, Veronensi et Estensi nensis, Florenlino proximus, capul noslrum usqua
apud Miiralorium cap. 68, inter leges Lotbarii refer- eligunt in loco raso babet.
tur, qno loco Coild. Ambros. et Florenlinus capul
 ;, ,;

401 CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOYICI I ET LOTHARII CAPITULARIA. — An. 817. 402

conscntiens non fuit, licentia nubeniii alii non nege- A Christi passione gloriflcala est, cuiuslibet lemeri-
ixir. Quod si et ipsa consensit, simili sententiae sub- ' late conlemptui habcatur.
iaceat, Quod si post haec se iungere praesumpserint, 28. Episcopos ^veroutsive pcr sesiveper vicarios,
ulerque anatliematizetur. pabulum verbi divini sedulo populis annuntient ; quia,
-15. Dc his vero qui sacris virginibus se sociant ulaitbealus Gregorius, iram contra se occulti iudicis
ita in decretis papae Gelasii capitulo vigesimo conti- excilal sacerdos, si sine praedicationis sonitu ince-
iielur : Virginibus sacris letnere se quosdam sociare dit ; et ut clerum sibi commissum in sobrietate et
cognovimus, ct post dicatum Deo propositum incesla caslitate nutrirent, divinisque olficiis imbuerent,
foedera sacrilegaque miscere ; quos protinus aequum qui rile ad sacrosanctos ecclesiasticos ordines pro-
cst a sacra communiotie detrudi, et 7iisi publicam pro- moveri possint ; et ut operam dent, qualenus pre-
balamque egerint poenitentiam, omnino tion ^ rccipi sbyteri missalem et leclionarium sive ceteros libel-
aut liis ccrte viaticum de seduto trunseuntibus, si ta- los sibi nccessarios bene correctos habeant; et qua-
men poenituerint, non negctur. Si vero de copulatione liter ecclcsias destrucias sibi pertinentes iuxta vires
sacrarum virginum tam severe feriuntur, quanto se- emendent. Qualiler ctiam viduas diligenter instruant
verius feriendi snnt qui eas rapiunl^Ideo sicut prae- quomodo etiani secundum apostolicam aucloritatem
niissum est, necesse est ut ab omnibus in christiana l^ conversari debeant; edoceant; el ut superslitiones
religione consistcntibus, rigore auctoritatis divinae mortuorum non-
qiias quibusdam locis in exequiis
vel huiiianae, hoc niaiuni radicitus amputetur. nulli faciunt, eradicent; et ut exemplo suae inno-
26. Ne vero puellae indiscreie veientur, placuit
centiae alios ad bene vivendum provocent, et cun-
nobis etiam de sacris canonibus, qualiler observan- quantum Dominus iuva-
ctis ecclcsiasticis negotiis,
tium sit, liic inscrere. De teinpore velandarum puel-
vcrit, totis viribus consulere satagant, diligenler ad-
larum in Cartaginensi coiicilio capitulo decimo sexto
monuinnis ; ct ut id liberius cxsequi valcant, nos, in
conlinetur ', ut non anle viginti quinque annos opem
quantum Dominus posse dedcrit, ferre modis
consecrenlur. Ilem in eodem concilio capitulo 93
omnibus optamus.
de virginibus vclandis ila continetur : Ilem placuit,
29. NonnuIIa vero capitula, sicut de inceslis nup-
ut quicumque episcoporum, necessitate periclitantis
liis, necnon et de ecclesiis qnae inter coheredes * di-
pudicitiae virginalis, cum vel petitor potens vel raptor
viduntur ct tali occasione proprio honore ca-
aliquis formidatur, vcl si eliam aliquo mortis pericu- ,

loso scrupulo compuncta non veluta moria' rent «, sive de his ecclesiis quae nimium rebus
fucrit ne

tur, aut cxigentibus parenlibus, aut liis ad quorum propriis su^it adtenuatae, vel certe de his rcbus quac

n nuper, necessitate compellenie, a nonnullis eccle-

curam pertinet, velaverit virgincm, seu velavit ante vi-

ginti quinque annos actatis, non ei obsit concilium siis sunt ablatae, et qua sunt alia sive in ecclesia-
si

Unde sticis sive in publicis rebus emendalione digna, quae

quod de isto nnnorum numero constitutum cst.

colligitur, qiiia iuxta priorem sanctionem, virgines pro temporis brevitate cfTiccre nequivimus, in lan-
vigesimo quinlo aetalis suae anno rite consecrandae tum dilTcrendum illud dignum ' iudicavimus, donec,
Qiiod Domino favcnte, consullu fidelium nicultas nobis id
sint. si praemissae necessitates ante id ficri
clliciendi ab co tibuatur. Inventa " vero ut Deo
conpulerint, nuilum possit episcopo adferre praciu-
dicium coiisecranti. opitulantc cffectum obtincanl pcr tempora ' , hic

27. Sanciium cst, ut nullus deinceps quamlibet inscrcnda ccnsuimus ".

cxaminalionem crucis facere praesumat; ne quae*

YARIANTES LECTIONES.
* qnod 2. » cpiscopi 2. « quohercdes 2. ' i
sentcnlia 2. 5.
' deest 2. c. ut n. a. V. q. desutit 5.
' lenipora lain cmen-
d. desunt \. « invenlc veritatis Doo opitulante effectum i. scqnilur Capit. col. 405.
'" Finiunt Caim-
data atquc correcla ac restitnla scriplis confirmare optamus. Rai,. {cx Anscgisi textu).
TULA CANOMcv. Cod. rcg. Paris. Fonds ISolre-Dame V. 4.

NOT^.
a Cf. Capitulare Wormatiense anni 82i>. I, cap. 2.
•#

Capitula Icgilnis addita recognovimus ope Codicum A l. bibl. reg. Paris., n. 2718, sa^. ix. A 2. bibl.
ojusdem FoHrfs Notre-Dame F. 4, sa;c. x. A 5. bibl. ojusdem Guoirorby- n. 4280 A, saic. x. A
i. bibl. ducalis

lana; intcr Codiccs Augustccos snec. x, sed qui nonnisi capp. 5, 4, 7, 9, 18 exhiboal. 15 1. Saiicti Pauli
sxc. IX incuntis. D 2. Corbeicnsis, sccc x. B 5. bibl. rogiae Paris. n. ilJ.l^, sivo. x. C 1. bihl. ojusdoni
n. 4995, sicc. ix. C 2. bibl. ejusdcin n. 41)28, sa^c. x. C 5. bibl. dnoalis Gucircrbylani Dlankonburgici,
sa;c. x. C 4. b. m. Ernesli Spangcnberg lcti Ccllonsis; et Codioum pra-toroa omniuiii qui Capitularia logi-
bus Langobardicis addita exhibcht, Chisiani sciliccl cl Cavcnsis, proxiinc ad Codiccs gcncris B acccdcntium.
 -tos B. CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 401
tiim Golhani, Ambrosiani, Florenllni, Londinensis, Vmdobonensis, Yeronensis, Eslensis apud Muralorium,
inspeclis quoqueCodd. regiis Parisiensibus n. 40^0, i028 A, 4631, 4788, el 4760.

a Inciviunt capilula ^ qune legibus addenda mnt ,

'_ A biter bierit, triplo conponalur, duas partes eidcni
quae et missi et comiles liabere et celeris nota faccre
prcsbilcio, tortia pro fredo ad ecclesiam, insuper
debcnt •'.

bannus iioster. Simiiiter de diacono iuxta "^

conposi-
i. De lionore ecclesiarum. Si quis aut ex levi
tionem eius in triplo cum lianno nostro conponatur.
causa aut sine causa bomincm in ecclesia interfe-
De subdiacono similiter triplo secundum suam con-
cerit, de vita conponat. Si vero foris rixati fuerint,
positionem. El " de uniuscuiusqne ordinis clerfco
et unus alleium in ecclesiam fugerit, et ibi se de-
secundum suam conpositionem iriplum persolvatur,
fendendoeum interfecerit, si buius facti testes non
et insupcr bannus noster. Sindliter et de irtu sine
cum duodecim coniuratoribus legitimis per
habuerit,
sacramentum adfirmet se defendendo eum interfe- sanguinis efbisione de uniuscuiusque ordinis clerico

cisse, et post haec sexcentos solidos ad partem ec-

secundum suam conpositionem ' triplo, et bannus
noster. Et qui non babet unde ad ecclesiam persol-
clesiae quam illo bomicidio polluerat, et insuper
bannum nostrum vat, tradat se in servilium eidem ecclesiae, usque
solvere cogatur; is vero qui inler-
fectus est, absque conpositione iaceat : ac deinde
dum totum del)itum persolvat.
3. De viduis, etpupillis,et pauperihus. Ut'* quando-
interfector secundum iudiciiim canoniciim congruam
facinori quod admisit paenitenliam accipiat. Si pro- »
cumque in mallum ante comitem *' venerint, primo eo-

prius servus boc commiserit, iudicio aquae ferventis rum causa audiatur et definiatur. Et si testes per se ad
examinelur, utrum boc sponle, an se defendendo fe- causassuasquaerendasbaberenonpotuerint, vel legem

cisset. Et si ^ manus eius exusla fueril, inlerricialur.

nescierint, comes illos vel illas adiuvet, dando eis

Si aulem non fuerit, dominus eius iuxta quod wir- talem bominem qui rationem eorum teneat, vcl pro eis

gildus illius est, ad ecclesiam persolval; aut loquatur.

eum,
si voluerit % eidem ecclesiae tradat. De ecclesiastico
4. De raptu viduarum. Qui viduamintra primos tri-

et fiscaUno et beneficiario servo volumus, ut pro gintadiesviduitatissuae,velinvitam vel volentem sibi

una vice wirgildus " eius pro eo coiiponalur , al-

copulavcrit, baimum nostrum, id est sexaginla solidos,

lera vice ipse servus ad supplicium tradatur. Hcredi- in triplo conponat '^. Et si invitam eam duxit, legem

tas tamen liberi hominis qui propter tale facinus

suam ei conponat, illam vero ulterius non adtingat.

ad mortem fiierit iudieatus, ad legitimos heredes

5. De liominc publicam pacnitentiam acjente inter-
il-

lius pervenial. <=

Si in atrio ecclesiae, cuius porta fecto. Qui bominem publicam paenitentiam agen-

reliquiis sanctorum consecrata est, buiuscemodi bo- tem inteifecerit, bannum nostruni in triplo conpo-

micidium pcrpelratum fuerit, simili modo emcndeiur nat, et wirgildum eius proximis eius persolvat ".
vel eonponatiir. Si vero porta ecclesiae non est G 0. Vt omnis Iwmo liher potestatem liabeat ubicum-
consecrata, eo modo conponatur quod in alrio com- que volucrit res suas dare pro salute animae suae. Si
raittitur, sicut conpoui debet quod in iiimunitate vio- quis res suas pro salute animae suae, vel ad aliquem
lala conmittitur. venerabilem locum, vel propinquo suo, vel cuilibet
2. De iniuriis sacerdolum iu ecclesiis factis. San- alteri Iradere voluerit, et eo tempore intra ipsum co-
guinis efliisio in ecclesiis facta cum fuste ", si pres- mitalum fuerit in quo res illae positae sunt, legiti-

YARIANTES LECTIONES.
'
reliqua desuntl.S. Ine. c. domiio ludoico augs. ymperatore que etc. B i. ^ hoc est lex Salica que legibiis

addenda sunt quae etc. B 3. ^ et si se coxerit interficiatur. Si autem non coxerit, dominus C i. 2. 3.
*nolueritBl. « in cod. C 3. widrigildus in Ch. C. guidrigild scribitur. ^ furore Cav. A. V. Vn. E.
' i. estimationem composilionem V. Vn. (£). * haec usque noster desunt in V. Vn. E. ^ vel aestimatio-

nem V. Vn. '" praecipimus ut q. B 1. " c. viduae pupilli et pauperes v. B 1. '^ componat. Ille lamen
qui eam rapuit babere non permittitur. C 1. 2. 3. '* p. si se defendendo fccit V. Vn. E.

NOTiE.
EmendatasuntopeseptemveterumExemplarium, ^ telligenda sunt ba^c verba ex auctore Vitae Ludovici
a

quorum duo exstant in bibliotheca regia, tertium in Pii « Interea capitula qu;edam legibussuperaddidit, :

Colbertina, quartiim in Thesana, quintum in Bigo- in quibus caus;>; forenses claudicare videbantur,
tiana. Sextum fuit sancti Yincentii Laudunensis. qure hactenus veluti pernecessaria servantur. »
Septimum nobis subministravit vir amplissimus Hie- Bamiz.
ronymus Bignonius, advocatus regius in parlamento ^ Tota inscriptio deest in C i. Item Hludowici im-
Parisiensi. In illis autem Exemplaribiis prajrixus est peratoris. C 3 Baluzius hanc inscriptionem dedit :

sequens titulus « Incipiunt capitula qu;i; legibus

: « Haec capitula doinnus Ludovicus imperator, anno
addenda sunt, q\ix et missi et comites babere el c;e- imperii sui quinto, cum universo coetu populi in
leris nota facere debent. » Sed in uno regio, qui fuit Aquisgrani p;dalio promulgavit, atque legi Salica'.
bibliothec;ie Ma7.arin;e legitur : « Haec estlex Salica addere pnrcepit. Ipseque poslea, cum in theodonis
qu.^e legibus addenda, > etc. Ilaecporro sunt c;ipitula villa generalem convenlum habuisset, ulterius ca-
quae Eginhardus Ludovicum anno 819 legibus addi- pitula appellenda esse prohibuit, sed ut lex tantum
disse scribit « Conventus Aquisgrani posl Natalem
: dicerentur volui!. j

Donnni habitus, in quo multa de statu ecclesiarum f

hunc locum Baronius ad dicm iS Novem-
Citat
ot nionasteriorum iraclata atque ordinata sunt. Le- bris, ostcndat consuevisse majoies nostros sacris
iit

gibiis etiam capitula quanlam necessaria, quia dee- reliquiis aliquando consecrare ecclcsi* vel atrii pnr-
rant, conscripia atque addita sunt. j Dc eisdem in- tas. B.VLLZ.
 ,

405 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET L0TIL\RI1 CAPITULAWA. — An. 817. 406

mam IradUionem facere sUideal. Quod si eodem A 10. De falsis lcstibns convincendis. Si qiiis cmn
lenipore quo illas Iradere vult exlra eundeni coniila- allcro de qiialibct causa contcntionem haliuerit, el

tum fuerit, id est sive in exercilu, sive in palalio, testes contra cum per iudicium producti fucrint, si

sive in alio quolibet loco, adinbeat sibi vcl de suis ille falsos eos esse suspicatur, liceat ei alios testes,

pagepsibus, vel de abis qui eadeni legc vivant qua quosmeliorespotuerit, contra eos opponcre, ut ve-
ipse vivit ', lestes idoneos; vel si illos habcre noa raciiim testimonio falsorum tcstium pervcrsilas su-

potuerit, tunc de aliis qualcs ilii nieliores inveniri perelur. Quod si ainl)ae partes tcstium ila intcr se

possint; et coram cis rerum suaruni tradilionem fa- dissenscrint, ut nuUatcnus una pars allcri => cedere

ciat, et fidciussorcsvcsliturac donet, qui ei ([ui illam velit, eligantur duo ex ipsis, id est ex utraque parte
tradilioucm accipit vesliluram faciat. Et postquam unus, qui ciim scutis et fustibus in canipo dcccr-
Iku^c traditio ila facia fucrit, beros illiiis niillam dc tent, utra pars falsitalcm, utra veritatcm suo testi-

pracdiclis rcbus valcat facere repelilioncni. Insuper monio sequatur. Et campioni qui viclus fucrit, pro-

ct ipsc pcr se fuiemiussionem faciat eiusdcm vcslilu- pter periurium quod ante pugnam cominisit, dexlra

rac, ne heredi ulla occasio remancat lianc tradilio- inanus amputetur. Ceteri vero eiusdem partis testcs,
nom inniutandi, sed potius neccssilas incumbalillam quia falsi apparucrunt, manus suas rcdimant cuius :

perlicicndi. Et si nonduin res suas cum cohercdibus " conpositionis duac partes ei contra quem testali
snis divisas habuil, non ci lioc sit inpedimento; sed snnt, dcntur, tertia '" pro frcdo solvatur. Et in sae-

cohercs eiiis, si sponte nolucrit, aut per comitem culari quidem causa huiuscemodi lestium divcrsitas
aiit per missiim eius dislringatur , ut divisionem campo conprobetur.Inecclesiasticisautcm causis, ubi

ciiin illo faciat, ad quem deiunctus hereditatem suam de una parte sacculare, de altera vero ecclesiaslicum
voluit pervenire. Et si cuilibet ecclesiae eam tradere negotium est, idcm modus observetur. Ubi vero ex
rogavii , c(dieres eius eam legem cum illa ecclesia de ulraque parte ecclesiaslicum fuerit, rectores earun-
praedicla liereditate habeat, quani cum alio cohercdc dem ecclesiarum, si se faniiiiaritcr pacificare velint,
suo habcre debebat. Et hoc observetur crga patrem liccntiam habcant. Si auJciu de huiusccniodi pacifi-
et filium etnepotem ^ usque ad aniios legitinios. Post- catione inter eos convenire non possit, advocati eo-

eaipsae res ad inmunitatem ipsius ecclesiae redeant. rum in mallo piiblico ad praesentiam comitis veniant,
7. De homicidiis prohibendis. Quicumque hoii inem ct ibi legitimus terminus eorum contentionibus in-
aut ex levi causa aut sine causa interfecerit, vvirgil- ponatur. Testes vcro de qualibet causa non aliundc
dum eius bis ad quos ille perlinet conponat. Ipse quaerantur, nisi de ipso comitatu in quo res, unde
vero propter talem praesumptionem in exilium niit causa agitur, positae sunl; quia non est credibilc.
latur, ad quantum tempus nobis placuerit : res ta- ut vel de statu hominis vel de possessione cuiuslibet
men suas non amiltat. per alios melius *> rei veritas cognosci valeat, quam
8. Quid in conpositione wirgildi dari non debeat. In perillos qui viciniores sunt. Si tamcn contentio quac
conpositione wirgildi volumus ut ea dentur qiiae in inter eos exhorta est, in conlinio duorum comita-
lege ' conlinentur, exccpto accipitre et spata, quia luum fiierit, liceat eis de vicina ccntena adiacentis
propterilla duo aliquolies periurium conmittitur comitatus ad causam suam lestes habere.
quando maioris pretii quam illa sint esse iuranlur. 11. De proprio in bannum misso. Cuiuscniiqiie ho-
9. De raptu aliariim sponsarum. Si quis sponsam niinis proprietas ob crimcn aliquod ab co conmis-
alienam rapuerit, aul * patri eius ", aut ei * qui sum, in bannum fiicrit missa, ei ille re cognila, ne
legibus eius defensor esse debel, cum sua lcge eam ^
iuslitiam faciat, venire dislulerit, annumque ac dicm
"; et quicquid cum ea tulerit, semolim
i-eddat permiserit, ulterius eam noii
in co baiino iliam esse
unamquamquerem secundum legem reddat. Et si hoc adcpiirat, sed ipsa fisco noslro sociclur ". Debitum
defensoreiusperpetrari consenserit, etideo*raptori vero quod is, cuirjs ea fuit, solvcre dcb.uit, pcr comi-
nihil quaerere voluerit, comes singulariter de iina- lcm ac minislros eius iuxta aestimationem damni.
(luaque re freda nostra ab eo exactare faciat. Sponso p Ue rebus mobiUbus quae in eadem proprietale in-
vero legem suam conponat, et insuper baim.ini no- ventac fuerint, his quibus idcm debitor fuil, exsolva-
slrum, id est sexaginta solidos, solvat, vel in prae- tur. Quod si icruin niobilium ibidcm invcnta-
sentiani noslram comes cum advenirc faciat, ct runi quantitas ad composilioneni non sulliccrit, de
quanto tempore nobis placuerit in exilio maneal, et ininobilibiis siipplealur ; et quod supeiliicrit, sicut
illain feminam ei habere non liceat. dictiim est, fiscus noslcr possidcat. Si iiihil super
VARIANTES LECTIONES.
' hicincipit C /i. « ncpotcs B i. ^ scil. robnaria (sic) qlossa cod. Vn. * rfccsf C 1. 2. 3. i. " decst
C 1. -2. 3. 4. « deest C 1. 2. 5. 4. ' deest C. 1. 2. 5. 4. '
" siioiiso eam reddat el dcfciisori suam legem
solvat V. Vn. E. » dcest C I. 2. 3. 4. >» lertia
coniilis est. C 1. 2. 4. " s. Si vcro inira id lcmpiis rever-
sus, post intimationem suam fuerit dcfunctus, etsi necduin se piirgavcril, lanien ad hacicdcs proprios rcs
transrtiittat. Si vero intra anniini noluerit adcsse iuilicio, rcs pcidat, innocciiliam suani piirgct. Si vero
nou
potuerit, legalem poenam substineat et taiiicn rcs pcrdal. Debilum clc. V V». E. (res perdal, nisi i. s.)

NOT/E.
« Codex Thuancus, credere. Baluz.
b Male in Codice Thuanco legitur rrr/j vcritas; scd hic cnor proilivis cral. In.
407 B, CAUOLl MAGNI OPP. PARS 1. SECTIO PUIMA. m
«onposiiioncni remanere poiuerit, tolum in illani e.\- A niiat. Et si rcs non hal)ct, fideiussores donet qiii

homo ille nonilum ouin suis co-

pendatur. Si aiilcni cum adhramire ct in placitiim adduci faciant. Et li-

hcredibus proprium suum divisum liahuit, convocet ccat ci prima vicc por sacramcntum sc secundum
eos conics, ct ciim eis legiliniaiu divisioucm faciat; legem idoncare, si potucrit. At " si alia vice duo vcl
ct tunc, siciit iam dictun) cst, partcni cius (isco no- treseum de furto accusaverint, liceat ei contra
slro addicat, et conpositionem de ea, iuxta modum unum ex his cum scuto el fuste in campo conlen-
superius conpraehcnsum, his ad quos illa lcgibus dere. Quod si servus de furto a^cusatus fuerit, do-
j.crlinet*, c.xsolvut. Qiiod si non de alia re, scd de ipsa minus eius pro eo cmendet, aut cum '^ sacramcnto
proprietate quae in hannum missa fuit, ac per hoc cxcuset, nisi tale fiirlum pcrpetralum habcat, pro-
m noslram potcstatcm redacla est, fuerat interpella- pterquod ad sul)piiciuin tradi debeal.

tus, conies in cuius ministerio eam esse constiterii, 16. De dispectn littcrarum dominicarum. Si quis
hoc ad notitiain nostram perferre curet, ut noj ean- litteras nostras dispexcrit, id esl tracloriam quae
dem proprictatem, quae secundum supradiclum mo- propter missos recipiendos dirigitur, aud honores
dum in nostrum doniinium redacta est, per praecepti quos hahet amittat, aud in eo loco ubi pracdictos
nostri auctoritatcm in ius et potestatem hominis qui missos suscipere debuit, tamdiu resideal et de suis
eam quaerebat, si sua cssc debet ', faciamus perve- rebus legationes illuc venientes suscipiat, quousque
nire '.
animo nostro satisfactum habeat. Qui vero epistolam
12. De niannire. Si quis de stalu suo, id est de li- nostram " quocumque modo dispexerit, iussu noslxo
J)ertate, vel de heredilate conpellcndus est, iuxla le- ad palatium veniat, et iuxta voluntalcm nostram
gis consiituiionem maimiatur. Deceteris vero causis, congruam stulticiae suae castigationem accipiat.
unde qiiis rationem est redditurus, iion manniatur, Et si homo liber vel minislerialis comiiis hoc fe-
sed per comitem hanniatur. Et ' si post unam et al- cerit, honorem, qualemcimque habuerit, sive bcne-
teram '*
comitis admonitionem aUquis ad mallum \e.-
ficium amitlat. Et si servus fuerit, nudus ad palum
nire noluerit, rebus eius in hannuni missis, venira vapulet, et capul eius tondeatur.
et iustiliam faccre conpcllatur.
17. De iniustis teloneis et consuetudinibus. Ut ubi
{Yj. De faidis cohercendis. Si quis aliqua nccessi- tempore avi nostri domni Pippini consuetudo fuit
tate cogcnte homiciliuni commisit, comes in cuius toloneum dare, ibi et in futurum '^*
detur; nam ubi
rAinister'3 res perpctrala es!, et conposilionem sol- noviter inceptum est, ulterius non agatur. Et ubi
vere, ct faidam per sacri^mentum pacificari faciat.
necesse non est fluvium aliquem ponte '^ trans-
Quod s: una pars ci ad hoc consentire nolucrit, id est q meare, vel ubi navis per mediam aquam aut sub
aut ille qui hoinicidium conmisit, aul is qui conposi- pontem ierit, et ad ripam non adpropinquaverit,
tionem suscipcre dehet, faciat illum * qui ei contu- neque ibidem aliquid emptum vel venundatum fuerit,
rtiaxjfuerit ad praesentiam nostram venire, ut eum ultCTius teloneum non detur. Et nemo cogat alium
ad tenipus quoJ nobis placuerit in cxiliiim mitta- ad ponlem ire, ubi iuxta pontem aquam transmeare
uius, doncc ibi castigetur, ut comiti suo inoboediens potest. Et qui ulterius in talibus locis, vel de his
esse ulterius non audeat, et maius damnum inde non qui ad palatium seu in hostem pergunt, teloneum
adcrcscat. exactaverit, cum sua lege ipsum teloneum reddat,
H. Ubi sacramenta iuranda sint. Ubi ^antiquitus et bannum nostrum, id est sexaginta solidos, cou-
consueludo fuit de libertate sacramcnla adhramirc ponat.
vel iurare, ibi malluin habeatur ^, et ibi sacramcnta 18. '**
De liis qui denarios bonos accipere notunt.
iureniur : niallus tamen neque in ecclesia neqiie in Quicumque homo denarium meruin et bene
liber
atr.o eius* habcatur. Minoravero placila comcs sive
pensantem recipere noluerit, bannum nostrum, id
intra suam potestatem, velubiimpelrarcpotucrit, ha- est sexaginta solidos, conponat. Si vero servi eccle-
beat. Volumus utique, ut'' domus a comiie in loco ubi
siasliciaut comitum aut vassallorum nostrorum
mallum lcncre debet, construatur '», ut propter calo- D hoc facere praesumpserint, sexaginla ictibus " va-
rem solis et pluviam piiblica utililas non remaneat. pulent. Aut si magistcr corum vcl '» advocatus, qui
15. De liis qui de furto accusati fuerint. Si liber liber est, eos vel comiti vcl misso nostro iussus
homo de furto accusalus fuerit, et rcs proprias ha- praesentare nolucrit, pracdictum bannum nostrum,
bucrit, in mallo ad praesenliam comitis sc adhra- sexaginta solidos conponat.

VARIANTES LECTIONES.

' S! s. e. d. desunt C 1. 2. 5. 4. ^ pervenirc, et si eam quicumque ad suum proprium pertraxerit, liceat

ei per suum sacramentum Iiaberc, et si exindc postea convictus fuerit, dextra manus ci amputetur. Ch. C. A.
ct reliquiLangob. ^ per c. h. Et desunt C 1. 2. 3. 4. * post secundam comilis C I. 2. o. 4. i. comcs qui
**

Bnl. sacramenta iuranda sunt, ubi C 5. Ch. C.

^ ihi excepto ccclcsia ct atrio ipsius, quia secundum legein
"^

aliubi aberi non potest. Minora C 1. 4 (cxtra ecclesia... habcre). * e. vel rehus hahcatur, cxccpla ecclesia

ct atrio ipsius, quia secunduin legem aliter haberi nonpotest. Minora C 5. Miabeal. ct domiis C 1. 2. 5. 4.
'" constilualur B
1. C 1. Lgb. '' Nam
C 1. 2. o. 4. '^ emcndare faciat aut cum C 1. 2. 4. " v. indiculum
nosinim C 1. 2. 5. 4. '-^
antea C 1. 2. 5. 4. *" non est ad pontem C 1. 2. 5. 4. '^
totum caput dccst
in Ch. C. " percussionibus C 1. 2. 5. 4. '^ c. id est a. C 1. 2. 5. (i).
 :

409 CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOVICI I ET LOTHARII CAPITULARIA. — An. 817. 410

19 '. De adulteratoribus monetae. De falsa mo- A P>'0 infidele leiieatur, qiiia sacramenlum fidelilatis,

nela iubemus ^, qui cam percussisse conprobalus qursd nobis promisit, irrilum fecil; et ideo secun-
fuerit, manus ei amputetur. Et qui hoc eonsensit, si duni nostram voluntatem et potestatem diiudican-
liber esl, sexaginta solidos conponat. Si servus est, dus est.

sexaginta icUis ^ accipiat. 21. De piieris, invitis parentibus, detonsis, aut

De proprio dominico sine iussione illius reddito.
20. puellis velatis. Si quis puerum, invitis parentibus ",

Si quis proprium nostrum, quod in vestilura geni- tolonderit, aut puellam velaverit % legem suam in
toris nostpi fuit, alicui quaerenti reddiderit sine triplo conponat, aut ipsi puero vel puellae *, si iam
nostra iussione '*,
aliud tantum nobis " de suo pro- suae potestatis sunt, aut illi in cuius poteslate fue-
prio cum sua lege conponat. Et quicumquc illud rint '. Illi vero potestatem habeant capitis sui, ut in
scienter pcr malum ingenium adquirere temptaverit, lali hal)itu pcrmaneanl qualis eis conphACuerit '" ».

VARIANTES LECTIONES.
totum caput deest in Ch. C.
' 1. 2. ^ percussioni!)us M. ut B
C Ty. * s. n. i. dcsunt C i. " deest C I.
2. 5. (i). * ylossa salicis Vn. pracler conscicnliam episcopi sui lei;ein quibus (ilossa manu sac-
'^
v.
culi XIV. adiecla est : sccus cum conscientia simile est de solo consecrato iu eccles am B. 2. v p. de- **

sunt et sequentia omnia in numero singulari expressa sunt in C 5. ^ fuerit. Ista superscripla capilula in le-

gem siiam addenda C 1. fucrit. Ista snprascripla capitula iu lege siint addcuda C -i. •" in codice Bo. su-
biicilur liic caput 2. capitularis injra rcjerendi : Si quis in aliena patria ubi vel propter benclicium, elc.

a
Lindenhrogius sequenscaput a.idit superioribus: justc examinenlur,
8 al justitias facicndas. Comitcs
« De mannilionibus
vero, nisi de ingenuitale aut de vero non seniper pauperes pcr placita premere de-
h;ereditate, non sit opus observandum. De cicteris bcnt. » Baluz.
vero per districtionem comilis ad mallum veniant et

ope (piinque Codicuin edita, jam auxilio Codicum islorum rccognovi-

Capit\ila per se scribcnda, a Baluzio
mus : A 1. Cod. 2718. A 2. bibl. ejusdem Fonds de Notre-Dame F. i. A 5. bibl. cjiisdeni
bibl. reg. Paris., n.
n. 4280 A. B 1. C. Sancti Pauli. B 2. C. bilil. Corbcicnsis. B 5. bibl. rcg. Paris. n. 4628 A. B 4. bibl. ejus-
dcm n. 4632, quibus Coiiices Chisianus ct Cavensis proxime accedunt. B 5. bibl. cjtisdcm n. 4626. C 1. bibl.
Paris., n. 4995. C 2. bibl. ejusdem n. 46-28. C 5. bibl. diicalis Guclferbytanae Blankenburgici. C 4. Cod. b.
m. Ei nesti Spangcnberg ac praeterea Codicum Ambrosiani, Florentini, Loiulinfusis, Vindohonensis, Vero-
;

neiisis et Estensis apud Mnralorium, inspecto cliam Codice bibl. reg. Parisiensis n. 4788 signalo.

Itim incipiunt alin capitnla ' quae pcr se scribenda (] 2. De terra tributaria. Quicuaique lerrani trihuta-.
ct ab omnibus observanda sunt K
,.i.„^i^ u,„lg trihulum ad partem nostram cxire sole-
Codices C hoc c.:pul pr,Temi!iunt bat, vel ad ecclesiam vel cuilibet alleri tradiderit, is

r. Dc ^ servis ad sacros ordines non mittcndis '". Q"' P^^"' susciperil, tribulum quod indc solvcbatur,
Ut nuUus episcoporuiii servos ad sacros ordines » onmimodoadparlemnostram persolvat; nisi forte ta-

promovere * praesumat, nisi prius a '^

dominis "
pro- ^*"'" «innilntem de parte dominica '« haheat, per quain
priis libertatcm consecuti fuerint. Si vero dcinccps ipsum tributum sihi perdonatum possit ostendere.
quilibel ^ servus dominum suum fugiens aut latilans, 5 ", De bencficiis destructis. Quicumque suum be-
aut '0
adibitis " testihus munere '^ conductis vel cor- neficiuin occasione proprii dcscrtum habucrit, et in-

ruptis, aut qualibet calliditate vcl fraude ad grados '* ^^'^ annum, post({uani ci a coa.ite vel misso nostro

ecclesiasticos pervcnerit, deponatur, et dominus eius notum factum fuerit, illud emcndatuin iiou habucrit,

ipsum heneficium amittat '*.

cuin rccipiat.
1. De forcapiis^'\ Si mancipia dominos suos fuge- ^- Deterra censali. Si quis terram censalein ha-
rinl in alienam polcslalem, 'ut projiter hoc nuUum buerit, quam anteccssorcs sui vel ad aliquain ecclc-^
praeiuium nccipiat '•''
ille in cuius potestate fuerint siam vel ad villain nostram dcderunt, nnllalonusi
invenla, proeo qiiod ea veireddidcrit vel foras eiece- ^ eam a secundum legem lenere potesi, nisi ille vor
rit. Et non solum hoc, sed etiam si ea nec rcddcre liierit ad cuius polestatem vel illa ecdesia vel ilUi

licc foras eicere voluerit, et legitimo domino ea villa pertiuet ; nisi forte filius aut nepos eius sil qiii

contradixerit, et dla inde postea elfiigerint, secun- eam tradidil, et ci eadem tcrra ad tcncndinn pla-
dum legcm ea solvere cogatur. ciia '^
sit. Scd in hac re cousideraiulum esl, ulrum
YARIANTES LECTIONES.
' c. domni impcratoris hludowici C
5. * quae usque sunt dcsunt C 3. ^ lioc capul edidi cx codi-

cibus C 1. 2. 3. 4. deest in reliquis , et in editis; et fluxit ex capite Kcclesiastico 6. supra, col. 397. mi- ''

lendis 1. * sacrum ordinem

non 2. premoucrc 4. pcrmoucre 4. 'adl. " hominis 2.
"^
Npiiliber 1.
quislihct 3. qualibet 4. "^
deest 2. 4. lalans adibitis 2. " adliildlis 3. '*' niannire 4. '^ ad g. dccst 2 gra-
"" furcapiis B 1.
dus 3. forcaphiis C 2. '"
qnaerat C 1. 2. 3. 4. "^
p. nostra B 1. Ch. C. et Lanq. rel.
" lioc caput ex capilulari Lancf. an. 803. c. 24 supra, col. 262. dcsmntum decst in B I. Ch. C. cl rcl. Lamj.
'" perdal C 1. 2. 3. 4. " placila corr. placitata A I.

NOT/E.
a ilaec nou exstant in Codicc Lauduncnsi. Ballz.
 J :

41 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS 1. SECTIO PRIMA. 412

ile qui hanc lenel, dives an paiipcr sit, el ulrum A curae sit pontcs per diversa loca cniendare, cl cos
aliud IjcncrKiiim liabeat, vel ctiani proprium. Et qui qui illos emcndare " debenl cx nostra iussione ad-
liorum iicutrum liabct , erga huiic iiiisericorditer nionere, ut unusquisquc iuxta suain possibilitatem et
agcndiim cst, ne ox toto dispolitatus in aegestatem quantitatem eos emendare sludcat.
incidat; ul aut ta-lcm ocnsuni iiidc persolvat quaiis Codices C. Iiaec addunt:
ei fucrit constitutus, vcl porlionem aiiquam inde in 9'. De ^" sjwnsis alienis. Qui " sponsam alicnani
beiieficium accipiat undc se sustentaie valeat. ipsa'^non conscnliciile rapuerit, licct cuin ea " cuni-
5. De '
nonis cl deciinis. Coiisideratuin est, ul de cubucrit "* reddal "'eam ei cuius sponsa esl, et is du-
frugibus terrae €t auimalium nutrimine * persolvan- cat eam si velit, quia viin passa pocius quam violata
tur *. De opere vero vcl restauratioiie ecclesiarum videtur'*. Quod si cam " ducere nolucrit, accipiat

comes et episcopus sive abbas, una cum misso no- aUeram fcminam; taiiien si ct ipsa nubere volucril,
slro, quem ipsi sibi ad lioc clegerint, considcratio- exceplo raplorc '"^cui volucrit alteri legitime copuic-
nem faciant, ul uuusquisque eorum tantum inde ac- lur. llaptor '" vcro adiiltcrii crimine reus teneatur.
cipiat ad operandum et restaurandum, quantum ipse Quod si ct " ipsa conscnsit, similiter ut raptor
de rebus ccclesiarum Iiabere cognoscitur. Similiter a *' nuptiis '''
in " iilterius proibcatur. Et is qui eam
ef vassi noslri aut in commune tantiim opcris acci- " acccpturus erat, aliain quam voluerit accipiat,
piant quantum rerum ecclesiasticariim liabent, vel 10. De ominc exdocendo ^''. Ilomo dc stalu suo
unusquisque per sc iuxta quantitatem quam ipse le- pulsalus, si is qui eiiin pulsal ad convincendum illum
net. Aul si inter eos convenerit, ut pro opere fa- procinctum " babuerit, adhibeat sibi octo cumiura-
ciendo argentum doncnt, iuxta aestimationem operis lores *® Icgitimos ex ea parte unde pulsalur, sive illa
in argento persolvant : cuin quo pretio rector eccle- patcrna sive matcrna sit, et quatuor aliunde non
siae ad praedictam restauialionem operarios condu- niinws " legitimos; ct iurando vindicet libertatem
cere et malcriam emere possit. Et qui nonas et de- suam. Qiiodsi prociuctus '"'
defuerit, adsumat undc-
cimas dare neglexerit, priiiium quidem illas cum lege cumque " 12 libcros homines '", ct iurando inge-
sua restituat, et insuper bannum nostrum solvat; nuitatem suain defendat.
ut * ita casligatus caveat, ne saepius iterando bene- H. Omnis ^' controversia ^" coram centenario
iicium amittat. definiri potest, cxccpto rcdempcione ^' terrae ct
6. De tnancipiis in villas dominicas confugientibus. mancipioruin ,
quae nonnisi coram comite fieri po-
Si cuiuslibet mancipia in villam nostram confuge- lest.
rint, actor * eiusdem villae quacrcnti domino ea non Cndex C 1. addil

contradicat, sed statim ea foras de eadem villa ei- ^ 12. De ancilla pcr cartam facta libera. Si ancilla
ciat. Et si se pulat ad ea rcpetcnda iuslitiam habere, libera dimissa ^' fuerit jier cartam, et post hec servo
repelat et secundam legcm adquirat. Si vero tempore vcl colono nupseril, ipse dominus qui prius possede-
doinni Karoli gcnitoris nostri in villam illam confu- rat, taliter deturpatam recipiat.
gerunt, ct domiiius ea quaerit, actor eiusdem villae 13. De colonis. De colonis vel servis aecc,lesiae
aut ea legitime contineat, aut quaerenli domino red- qualiter serviant vcl qualia tributa reddant : hoc est
dat. Et cctor propter vestiturain domni Karoli geni- agrarium secundum eslimationem iudicis prcvideat
;

loris nostri eadeui mancipia contradicere non audeat, hoc iu.lex, scciinduin quod habet donct, de modiis
si illius propria esse noscunliir. 30 rnodios 3 donet ; ct pascuarium solvat secundum
7. De joresiibus noviier instilutis. Ul quicumque usum provintiae, ancingas legitimas *" hoc est per-
illas habet, dimittat, nisi forte indicio veraci ostcn- ticain 10 pedcs babenlcm quatuor in transvcrso et
dere possit, quod per iussionem sive permissionem -iO iu loiigum, arare, seminare, claudere, colligere,
domni Karoli genitoris nostri eas instituisset ;
prae- et Irahere, et recondere. Prato arpenncm 1, clau-
quae ad noslruin opus pertinent, unde nos
ler illas dcre, secare, colligere, et trahere. Ad treinissum
decernere volumus quicquid nobis placuerit. .^ unusqiiisque accola ad duos modios satioiiis, cx coUi-
8 *. Volumus ut raissi nostri pur singulas civita- gere et recondere debent. Et vineas plantarc, clu-
(es, iina cum cpiscopo ct comite, missos ' vel no- dere, fodere, propaginare, precidere, vindemiare.
slros homines ibidein co:iunancntcs eligant, quorum Ileddant siquidem 10 fasciculum de lino. Pullos 4

YARIANTES LECTIONES.
initium capilis usque persolvantur deest C 4.
' * et a. n. desunt C 1. 3. ^ rcliqua
hutus capitis desunt
inA. V. Vn. k. et editis Langob. * ul usque MmllM desunt C 1. 3. 4. ^ haec vox
inplnrimis codd. auctor
scribitur. * hoc caput dcest in C 1. 3. 4. ' iiiisso C 2. c. vel misso nostro R 2. 3. « rcmaiidare
C2. re-
cordare R 5. * capiia 9. 10. 11. 12. 13. ex codicibus C. hic publici iuris jiunt : caput\Q el in codd. Amb.
Fl. L. V. Vn. E. el apud Murut. (Hlotli. leg. Langob. 81). habctur. '»
De co qui sponsam alienam rapuerit
i,. rubricadecst \.7>. " Quis 1. Si (pii^ 4. 'Mpsam 1. '^ eam 1. '* coiic. 2.4.coliibueril 3. '"reddet 1.
'«est2. " ctiam I. '« e. r. deest
2. '' raptori 1. ="*
.si ct decst 2.
^' ct
1. 2. 4. ^'^
niipLu 5. " deesl 3. 4.
*''
de stultis lioiniius pulsaiis 2. Dc eo fvii homiiicm de statu suo intcrpcllat 4. ^" vincendum i. procinctos 3.
" convictatores 2. coniuralorcs 4. "a. nomiiiatos 1. 2. Q. de propiuqui de fucriiit 4.
"'' *» unde JY%Ma
desunt I. ^M. h. idoneos. ^' hoc caput dcesl in 1. ^- controversio 2. " loilditionc 3. 4. V *^ dimisa c,
*' lclinias
c.
 : .

413 CODEX DIPLOMATFCLS.— LUDOVICI I ET LOTHARII CAPITULARIA.— An. 817. 414

vestudos. Parvaredos donent, aut ipsi vadant ubi eis A commutetur. Si aulem de lisco noslro fuerit, nostra

iniunctum fuerit. Angarias cum carro fiiciant usque liberalitate concedatur; ut nulli occasionem habeant,
50 leugas, amplius non minetur. Ad casas dominicas nec praepositi nec subiecti, quin iuxta suam profes-
stabilire, fenile, granicam, vel tonilum recuperando sionem conmiunlter degere alque conversare'' pos-
pedituras rationabiles accipiant, et quando ne- sint.

cesse '
fuerit omnino componant. 15 ^- De placitis, qii,aHter liberi liomines observari
debent. De placilis siquidem quos liberi homines
Inter capila 5 et 6. Codex B 3. haec habet
observare debcnt, constitutio genitoris nostri penilus
U a. De locis ad claustra canonicorum facienda observanda ct tenenda esl : videlicet ut non in anno
dandis. Voluums ut loca '
ad claustra canonicorum nisi ad tria placita comitum veniant, et nisi aut ac-

facienda, aut qui non habent, nostra auctoritate cusatus fuerit aut .aliquem accusaverit, vel ad testi-
tradantur \ Id est si de eiusdem aecclesiae rebus monium perhibendum vocatus fuerit. Ad caetera

congruerit, reddatur ibi per missos nostros iuxta vero placita quae centenarium tenent, non alius ve-
oportunitatem loci, et quantitatem rerum. Si vero nire coinpellatur, nisi aut qui litigat aut iudicat aut
de alterius aecclesiae vel liberorum hominum fuerit, testificatur.

VARIANTES LECTIONES.
* necessesse c. * loci corr. loca. ^ triantur in marcj. tradantur. * conservare cod.

NOTyE.
a Cf. cap. 7. capilularis scquentis. ^ Cf. cap I i. capitularis sequentis.

Capitula missorum, a Bahizio ex Codd. bibl. regioe Paris. -ie^^G et 4280 A, et tertio quodam edita ope Co-
dicum istorum iterum prodeunt A I. bibl. reg. Paris. n. 2718. A 2. bibl. ejusdem Fonds de Notre-Dame
:

F. 4. A 3. bibl. ejusdem n. 4280 A. B I. Codicis S. Pauli, cui Chisianus et Cavensis concordaul. Chisia-
nus totum capitulare repetit inter Hlotharii leges fol. 106 sqq., ejusque lectiones sigia Ch. expressimus.
B 2. bibl. Corbeiensis. C I. bii)l. reg. Paris. n. 4(328; necnon Coflicum qui capitularia legil»us Langoltar-
dicis a('jocta exhibent, Ambrosiani, Florentini, Londinensis, Vindobonensis, Vcronpnsis et Estensis apud
Muratorium inspectis etiam Codd. bibl. regiac Paris. n. 4626, 4628 A, 461 3, 4651, 4788.
;

Haec • ^ capitula praecipiie ad legntionem mis-

sttnt *
li test, tunc liceat liliganlibus ex utranue parte tesles
sortim nostroittm ob memoriae cati.am pertinen- adhibere. Et si discordaverint, secundum conslilutio-
tia, de qiiibus ' videlicet causis aqere debeant.
, , • .
' -'
nem a nobis promulgatam i i.
i»
examinentur.
\. Legatio omnium missorum nostrorum hanc esf. 5. De pauperibus, et viduis, el pupillis iniustc op-
Primo,ulsicutiamaliismissisiniunctumfuit, iusliliam pressis, ut adiuventur et releventur.
faciant de reljus et lil)ertatihus iniuste ablatis ; et si ^- De iniustis occasionibuset consuetudinibus no-
episcopus, aut abbas, aut vicarius, aut advocatus, aut viter institutis, sicul sunt tributa et telonei in media
quislibet de plebe hoc fecisse inventus fuerit, statim via, ubi nec aqua , nec pakis, nec pons, nec aliquid
restituatur. Si vero vel comes vel actor dominicus, tale fuorit unde iuste census exigi possit, vel ubi na-
vel alter missus palatinus,
hoc perpetravit, et in no- ves subtus pontes transire solent, sive in medio llu-
stram potestatem redegit, res diligenter invcstij;ata mine ubi nullum est obstaculum, ul auferanlur. An-
et descripta ad noslrum iudicium reservetur. tiquae' autem ad nostram notiliam deferantur.
2 '\ Volumus autem
ut de his liberlalibus et rebus 5. De honore ecclesiarum, ut per omnia eis exhi-
reddendis quae in nostra vestitura sunl, primo per '-'
beatur, sicul nuper ^ a nobis cum consensu omnium
optimos quosque inquiratur". Et si per illos inveniri fidelium nostrorum constilutum est. El* ut hocmissi
non possit, tunc per eos qui post illos in vicinia me- nostri omnibus in sua legatione constitutis notum ef-
liores sunt ". Et si nec per illos rei veritas inveniri po- ficiant '.

VARIANTES LECTIONES.
* A 3. B2. C 1. ' deest in A 3. C I. ' q. agere debent Albwin et Wicbald. B2.
inscriptio extat in codd.
* caput hoc ab antoriori non separatur in B 1. 2. C 1. Cli. V. * nisi aclio per iuueslituram fiierit, et si V.
(Vn.) E. " s. veritas inveniatur V. Vn. E. ' ut a. anlequam ad iiostram V. Vn. E. etcdd. Lang. " re-
tiqua capitis desiint in V. Vn. E. et edd. Lang. » faciant de nonis, etc. B 1.

NOT^.
a De intelligendum est caput 13 Thegani,
islis exspoliatione libertatis.Quod iniq«i ministri, comiies
quod sic habet « Eodem tempore siipradictus prin-
:
et loco positiper maliim iugeniuiii exercebant. Omnia
ceps misil legatos suos supra omnia regna sua in- supradiclus princeps deslrueie jiissit acta qme impie
quirere et investigare si alicui aliqua iujustitia per- in diebus palris sui per iiiiquorum miiiistrorum in-
petrata csset; et si aliquem invenissent qui hoc di- genia facta fueraiit. « Iii hoc loco reposui pra^sentiam,
cere vellet el cum verissimis testibus hoe piobare D pio eo (|uod in Editioiiil)us niale scriptumestprovin-
potuisset, statiin cum eis in pra^sentiam ejus venire ciam. IVu.i /.
prjecepit. Qui egressi invenenmt inmimeram miilli- ^ Siipra, col. 405, c. 10.
tudincm opprcssorum aiil ablationc piitriiuonii itul Supra col. 405. c 1.
<"
 HJi
De nonis ct
B.

docimis, ut sccundam inssionom

CAROLl MAGM OPP. PARS
A tcra
I. SECTIO PRIMA. m
G. vero, quae vicarii vcP ccnlenarii lenent, non
nostram » dcnUir. alius vcnirc iubcatur, nisi qui aut liligat, auliudicai,
7I'. Dclocis dandisad claustra canonicornm facicn- aut tcstificatur''.
da, si de ciusdem ecclesiae rebus '
fuerit, reddalur 15. Ut de debito quod ad opus nostrum fiierit rewa-
il»i. Si de aUerins cocicsiae vel liberorum hominum, diatum" talis consideratio fiat, ut is qui ignoranter
comnui(e(nr. Si autem de fisco noslro iuerit, noslra {)cccavit, non totum secundum legem componcre co-
libcrali(ate' conccdatur. gatur, sed iuxta quod possibiie visum fuerit. Is vero
8. De obscrvationc pracccptorum nostrorum ct iii- qui tantum mala voluntate pcccavit, totam legiscom-
ninnitattji)!, ut ita observenlnr, sicut a nobis et ab positionem cogatur cxsolvere.
anlcccssoribus nostris consliuitnm est'. 16. IJt nullus ad palatium vel in hostein pcrgens,
9. Dc his qui per occasionem inmunitatis iustitiam vel de palatio vcldehoste rediens, tribulum quod tri-
f.iccre rennuunt, ut hoc obscrvcturquod a nobis con- sluras ^ vocant, solvere cogatur.
slilutuni est. 17. Ut pontes publici, qui per bannum fieri sole-
10. De locisiamdndamsacris ct nunc spurcitia foe- bant, anno praesente in omni loco restaurentur.
datis, ut iuxta possibilitatem in antiquum statum re- 18. Ut clerici '" et monachi et servi fugitivi ad loca
*^
formenlur. '
sua rcdire iubeantur.
11. De bcncficiis nostris, quae dcslrucla inveniun- 19. Ut nullus cpiscopus, ncc abbas, nec comis, nec
tur, hoc inipleatur quod nuper a nobis constilutum abbatissa centenarium comitis advocatum habcat.
eslc. 20. Ut vicarii et centenarii qui fures ct lalronca
12. Do nova moneta, et de falsa moneta, et de di- vel celaverint vel defenderint, secundum sibi dalam
speclu ntterarum nostrarum, et de latronibus coer- senteniiam diiudiccntur.
ccndis vd puniendis, ct dc failis pacandis'*, dc ho- 21. Ut couiiles ct vicarii ct centenarii" de consti-
niioidiis prohibcndis , de periuriis et falsis testibus tulione legis ammoncanlur, qua iubetur, ut projrtcr
conpesccndis , de liis omnibus vel caeteris his simi- iustitiam pervertcndam munera non accipiant.
libus hoc quod modo constituimus ^ , omnibus adnun- 22. Dcforestibus nostris, ul ubicuraque fuerinl dili-
lielur et in futurum observetur. gentissime inquirant, quomodo salvae" sint et defen-
13 ^ Iloc vohimus ut missi nostri observent, ut sae'^, et ut comitibus dcnuntient, ne ullam forestom
quicquid de his causis vel simul vel singillatim cmen- novitcr iastituant; et ubi noviter institutas sine no-
dare poluerinl, emendcnl, et ea quae emendaverint, stra iussione invcnerint, dimittere praecipiant.
diligenter scriplis nolent. Et hoc sic peragere cu- 23. Ut ubicumquc ipsi niissi''* aut episcopum, ftut
q
rent, qualenus iuste reprehendi a quoqu.im nuUate- abbatem, aut alium quemlibet quocumque honore
tius possint. Et quae faccre debcnt aut possunl, nul- praeditum invenerint, qui iustitiam facere vel noluit,
lalenus praetcrmittant; immo caveanl, ne, quod ab- vel prohibuit, de ipsius rebus vivant, quandiu in eo
sil, aut gratia alicuius, aut honoris aut timoris sive loco iuslitias facerc dcbent.
odii causa, illud
quod agcre dcbenlomittant. Et sum- benc
2i. Ut in illius comitis ministcrio qui iusti-
muperc sludeant, ut hoc quod per se efficere non tias factas habet , idem missi diutius non inorcni<ur,
possunt, nobis notum faciant. Etomnimodis praevi- neque illuc niullitudinem convenire faciant ; seu ibi
dcant, ut pcr singula capitula, tam verbjs quam faciant, ubi iustitia vel minus, vel neglegenter
moras
scriplis, de omnibus quae illic percgerint, nobis ra- facta cst.
lioncu) rcddcre valcanl. 23. Ut in illius comitis ministcrio idem '* missi no-
li e.
Deplacitissiquidcm quos libcri homines obser- slriplacilum non lcneant qui in aliquod missaticum
vare debent, constitutio gcniloris nostri f
penilus ob- direclus est, donec ipse fuerit'" revcrsus; ut causa
scrvanda atque tencnda est, ut videlicet in anno iria quae adhuc coram comite non fuit, et is qui se recla-
solummodo gcneralia placita observent, et nullus eos mat, pi'opter suam stultiliam aut contumaciam co-
ainplius placita observare compellat; nisi forle quili-
D mitem inde appclIarenoIuit"iterum comiti commen-
bct aut accusalus fucrit, aut alium accusavcrit, aut delur.
ad teslimonium perhibendum vocatus fuerit. Ad cae- 26. Ut missi nostri, qui vel episcopi, vel abbatcs

VARIANTES LECTIONES.
* Al. 2. 5. Cl.
dcnst Bl. 2. C 1 CJi. *^ conserventur sicut a nostris antecessoribus antc
libertate
concessum est. C 1. * Ids locis novum cajmt inclioat. A 2. ^ anterion capili coliaerci in A 2. B 2. C. V.

Vn. E. et cdd. Lanq. ^ v. v. deest Al. 2. 5.

Cl. ' teslificatur. Et quicumque buius conslitutionis trans-
gressor de niissis nostris invenSus fnerit, bannuin nostrum cmxponat. cdili Langobb. auod tamen inco-
dicibus omtiibits dccsl. ^ uudiatum 67/. " transiliiras
Bl. Cli. tracturias Cl. transitura V. '" et monachi
adiicitur in codice A/., Ch., \' ct cdd. Lang. et Anseriiso. " ct c. dcest B 1. 2. Cli. '^ salvi Bl. C 1. Cli.
.

" defensi B 1 Cli. "^

u. in. nostri B 1 Ci. '^ ibidem A. 1. 2.
'^ hic aliud caput inclioant. A2. B 1. 2.
Cli. "noluerit A. 1. 2.

NOT^.
a Supra, col. -iH, c. 5. e Supra, col. 414, c. 15.
^ Supra, col. 413, c. 14. f
Cf. Cap. Minora an. 803, c 20 ; Capit. Aquisgr.
*Snpra, col. 410, c. 5. an. 809, c. 5
^ Supra, col. 405, soqq
417 CODEX DfPLOMATICUS.— LUDOVICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA.— An. 817. 418
vel coiuitcs sunt, quamcliii propc siuiin bciieficium A rimt, id est, qui a comite proptcr p.ncem consepvan-
fucrint, niliil dc alloruin conieclo' accipiant. Posl- dam ', et propter coniugcm ac domum eius custo-
quam vcro iiulc longe recessciint, tunc accipianl se- diendam, et ab episcopo vcl abbate, vel abbatissa si-

cunduni quod lu sua tractcria conlinotur. Yassi^ vcro militer propler pacem conservandani, et proptcr fru-

nostri et iniuisteriales, qui niibsi sunl, ul)iou'nque ve- ges colligendas et familiam constringendam, et mis-
lierint coniecium ."sccipiant. sos recipiendos, dimissi fuorunt.
!27. Ut vassi nostri cl vassiepiscoporum, abbalum, 28. Ut omnis episcopus, al)bas, et coincs, cxcepta
abi)alissarum v.i coniiium ,
qiii anno praesonte in bo- infirmitale vel nosira iussioiie, nullam excusationem

ste non fiierunt, bcribannum ' rewadient; exceplis habeat, ({iiiuad placitumniissorumnostrorum vcnial,
his qui propter nncessarias causas et a domno ac ge- aut talom \icarium suum millal, qui in oinni causa
nitore nostto Karolo* conslilutas domi dimissi fuc- pro illo )'ationeiii reddere po.-.sit ''.

SO'. Z)c dispcnsa viissoruin doininicorum. Do lWs- Codex SaHcli Pauli

pensa niissoruni noslrorum, qualiler unicuique iuxta 29 b '-. Dc benefitiis dislrnctis. Quicumque beuefi-
suam* qualitalem d;mdum vel accipiendum sit, vide- cium occasioiKi proprii dcserluia habuorit, ipsum
licct cpiscopo pancs quadraginla, friskingas tros, de bencficium amitlet.
potu modii tres, porcellus unus, puUi tres, ova quin- 50 b. QuiciinKpie homo libor dinarium meriiiii ct

decim, annona ad cabailos niodii qualuor. .Abbali, co- bene pensantem rccipere uolm rit, bannum noslrum
miti, atque n'inisteriali nostro' unicuique dcntur id est GO solidos conpouat; si vero servi ccclesiaslici
cotlidie paues triginla, friskingas duas, de potu mo- aut comitum aul v.issalorum nostrorum boc facerc
porcelium unum, pulli tres, ova quindecim,
djj duo'", praesumpserint, GO icliis vapuleiit; aui si inagisler
annona ad caballos modii tres. Vassallo nostro pancs eorum vcl advocalus qiii liber cst, eos vel comili vcl
deceni et seplem, friskinga una, porcellus unus, de misso nostro iussus prescntarc nolucrit ,
predictuin
polu modius uims, pulli duo, ova decem, annona ad bannum 00 solidos conponat.
caballos modii duo".
YARIANTES LECTIOKES.
coniectu Bl. colleclu C I. " liic cdiud capiit inchonl A 2. ^ eribaniuim A 2. aurel)aniium
*
C I. ari-
bannum Cli. ''nostro lucdouico C 1. " conseruandam usque coiiseruaiidam desimt
in B 1. Cli. ^
hoc loco
Coldastus caput addit cx Anseyisi editione posteriori lihri IV. cap. 72. '
hoc caput decst in B 1. Ch. *
in
sijtlaba proxima qua plagula exsecta desinit codex C \. ^ m. doniinico A 5.
}> 2.
'"
III. A I. 3. " duo.
Expliciunt capitula domni clodouuici magiii imperaloris quae siiiit cuslodiriidi et obseruandi firmiter A 2.
'* hoc caput
hoc loco exhibet etiam Cliisianus inter leges Lotliarii.

ly.
• ENCYCLICA AD ARCillEPISCOPOS (An. 817).
Litierarum eiicyclicarum, quibus imperalor regulamcanonicorum cmnilius imperii sui arcbiepiscopistrans-
niisit, exempla tria in Codicibus antiquis scrvata sunt 1. iii Cod. bibl. diicaMs Cuelfcrbyiana; mciiibr. sxc.
:

X. liltenc ad Arnonein arcbiepiscopum Salisburgensem, qui concilio iion interfuerat 2. in Cod. bil)I. Paris. ;

n. l.")37 inbr. s;i'C. x. liltene ad Sicbarium arcbicpiscopuin Rurdegaleiisem, aique absentem 5. iii ms. ;

AquiUinico littcrai a Sirmoiido editx ad Magnuni arcbiopiscopum Senonensem, qiii concilio inlerfucrat.
Ulramque formain, Codicibus 1 et 2 a me iterum collatis recogiiitam, hic sislimus.
lITTl.nAE AD JIF.TROPOLITANUM QUI CONVICXTUI NON IN- C LlTTEUAE AI) METROPOLITANUM QUI CONVENTUI IN-
TERFUERAT. TEKI UEUAT.

In noinine domiiii Dei el sah aloris nostri lesu Chrisli. Gloriosissimus Illudowicus, siiperno niunere victor
Illudovacus, divina ordinanle providentia imperator seinper augustus, venerabili in Chrislo Magno Seno-
'
augustus, venerabili Arnoni Salzpurcgensisecclesi.ae nicae urbis archiepiscopo, in Doinino sahUcni. Sicul
arcliiepiscopo % in Dominosalutcm. Sacrum et vencra- vobis nuperrimc in sacro conventu, quein Deo an-
bile ' concilium divino nulu nostroque sludio in Aquis- nuente Aquisgrani palalio aggregavimus, ubi inulla
t,'ranipaIalio nuperadgregaium,inquo inulta ob pro- favente Cliristo ccclesiastice, iinmo catbolice, acta

pagandain ccclosiaslicam dignitatem, praecedenle et sunt, mcminimus proinisissc, misimus tuae vencran-
siibsequentegratiaCbrisli.dili^jentcrtractataalqu-ein- dae palernitali per praesentes niissos nostros , Er-
siituta sunt, tuam nullalenus credinuis lalcre sanciita- mcnfrcdiim videlicet et Ilaymonem, formulam cano-
tem. Sed quia contigit eidcin sancto ct venerabili conci- nicae institutionis, quam idcm saccr conveiilus cx
lio luain nou interfuissepalernitatcm, ad tuam desliit.i- sanctorum patrum sparsim digeslis sentcntiis colli-

re decrevimus bealitudinein,per praesenlem missum gcrc atipie in umim congercre studuit : (|uam quia
nostrum noinine Notboncm formulas canoni-cae insti- '^
vobis transcribendi angustia temporis facultatem de-
lulionis ab eodemsacro convenlu cx saiictorum pa- D negavit, studii nostri fiiit cam diligcntcr transcribi

YARIANTES LECTIONES.
* excidit in codice l . venerabili in Chrislo Sicliarix) arcliicpiscopo 2» ' mcmorabile I. * Adalhelmuni
('orinul iin 2.
419 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 420

iniin sparsim digesiis senieniiis coUeclas ', atque in A iubere, ul absqueulla depravatione autxlelruncatio

unuin congestas'.Quain cliam idciroo penespalaiium ne textus eius ad vos usquc incolumis perferretur.

scrihi fecimus, ul nihil in se scri-

Proinde has litteras ad tuain direximus sanctilateiii,
nostrum diligenter
ptorumvitiodepravalionis aut detruncalionis hahens, per quas iuhcmus, ut mcmor admonitionis noslrae,

ad te usque incolomis pcrferrclur. Quapropler vohi-

sullragancos tuae diof^cescos loco et lempore com
mus alque decernimus, ut iuxla mctropolitanae sedis petenti ad le convocare studeas, et eandem institu-
lionem per singula capiluia corain ecclesiasticis or-
lihicanonicaeconhuamdignitatem, nostraeque aucto-
dinihus praclegifacias, etqualitereain sacer conven-
ritatis sanctionem, dioceseos tuae episcopos et cae-
teros ecclesiae praclatos tempore et loco congruenli
tus ob emolumentum animartim inslruerc salubriter
his coram capiluhitim me- curaverit, patenter edoceas, et his qui canonicao
ad te arcersire facias, et
moratas ^ instilutionis formidas ^ praelegi iubeas, et professionis censentur nomine, secundum ministe-
quod ob exahandum ecclesiaslici culminis fastigium rium tihi divinitus collatum, et nostrae auctoritalis
praeceptum, coram memoratis missis nostris obser-
et animarum salutcm idera sacer conventus eas ",
ediderit, liquido demonslres ; sed et his qui in uno vandam percenseas. Eorum autem qui lardioris suni
ingenii, et eam forte plcne intelligere nequeunt, tuo
coUegio canonice deguut, tenendam observandamque
coram memorato misso nostro percenseas ^ At si B sive comprovincialium tuorum episcoporum dono
obtunsio eam intclligere nequive- scienliae pollenlium studio cius notilia sensibus per-
alicuius cordis
rit, huic sive ahs te, sive ah aliis episcopis, conpro- fundatur. Nam et tuam nihilominus providam vo-

vincialibus scilicel tuis, doctrinae fulgore nitentibus lumus esse beatitudinem , ut eam solcrti cura
sohrie tradalur. Sed el in hoc nihilominus circum- praedicti missi nostri omnes, prout insinuave-

spcclam monemus esse tuam prudentiam, ut ab his ris, transcribere ahsque ulla dcpravatione et de-
sunt, ila transscribantur tiuncatione praemoneant quoniam qualiter diligen-
qui eas ' transscripturi ^, ;

ter studioseque, dislinctc et aperle transcrihalur,

ut nec depravala vitio scriploris, nrc delruncata ab il-

aliquo ' fiat ; sed sicut a '" praediclo misso nostro los satis instituimus. Cuius nempe exemplar idcirco

eis demonstratum fucrit, absque aliqua dcpravalione in armario palatii nostri recondi feciiiius, ut per hoc

vel detruncatione transcribanlur. Noveris etiam, quia nosse et inquirere possemus, ulrumne ah aliquo
ideo illius exemplum apud armarium palalii noslri negligenter transcriptafuerit ;
quia, ut comperimus,

detentum esl, ut eoprohari patenter possit, quis eas " dum in eodem sacro concilio perlegeretur, antequam
incuriose transscripserit, vel quis aliquam eius par- coram nobis ab eoilem concilio prolala el necdum
tem detruncaverit. [Ul '^ enim conperimus, dum in mensura cihi et potus plane statuta fuissct, invidi
eodem sacro concilio perlegerelur, antequam coram magna ex parte illam detruncanles, quaedam capi-

nobis ab eodem concilio prolala, el necdum mensura lula inconsulle ex ea transcripserunt. Unde neces-
cibi et polus statuta fuisset, quidam magna ex parte se est, ut si aliquem in lua dioecesi tale fecisse re-

illain deiruncantes, quaedam capilula inconsulte ex pereris, huiuscemodi factum coram provinciahum
ea transscripserunt. Unde necesse est, ut si aliquein tuorum cpiscoporum conventu et coram pracscri-
in tua diocesi tale fecissc reppcreris, huiuscemodi plis missis nostris frustcris, et hanc aulhenlicam, ul

faclum coram provincialiuin tuorum episcoporum pracinisimus, diligenter, sicut missi nostri eis in-

convenlu et coram praescripto misso noslro fruslre- siiuiaverint, transcribi percenscas. Volumus ergo, ul
ris, et hanc autenlicam, ut praemisimns, diligenter, omnes praelati canonicorum diligenter illain iran-
sicut missus noster eis insinuaverit, transscrihi per- scribant, studiose inteUigant, elficacitcr, quantum
censeas.] Omnes ergo tuae dioceseos episcopi et ce- Dominus eis posse dederit, ob suam subditorumque
leri praelati " eas'^ vigilanti cura transscribere, sol- utilitatem opere adimplere procurent ; ut quando
lerti studio intelligere, instanlissimae assiduitalis nos, sicut in eoruin sacro et venerabili concilio ge-
cxercitiodivinitus adiulioperibus compleredecerlent; neralileromnibusdiximus, missosnostroshuius nego-
ut cum nos huius rci gratia inquirendae venturis r^ tiiinquireiidi gratiaperuniversum impenum nostrum
Kalendis Seplembrihus, sicut eidem sacro et memo- " •
'
Kalendis ^
Septembris • •-
venturis direxerimus,
'- omnes, =

rabili concilio meminimus nos dixisse facluros, mis- praelati videlicet et subditi, iuxta capacilatem el possi-
sos noslros per imperium a Deo nobis conlaium de- hilitatem su m,eademinslructioneiiiformali atque in-
stinaverimus, remota cuiuslibel dilficultatis obposi- slructi,eiusdemoperatores inveniantur strenui. Quo-
tione, eiusdem salutiferae instituiionis et praelati et niamdiligenti indagine, vitacomite, inquirere iubebi-
suhdili ", proutDominus eispossedederit, strenui in~ mus, qualitet unusquisque praclatorum ministerium
venianturoperatores. Quoniam diligenti indagine, vita suum expleal, qualiler iussioni nostrae in claustris
comile, perquirereiubebimus, quis praelatorum '^in- et caetcriscanonicorumiieccssariis hahilationibus, et

iunctum sihi onicium strenue peregerit", vel quis in ineorum stipendiis dandis, et receptaculis pauperum
claustris canonicorum et ceteris habitationibus con- praeparandis obtemperaverinl, vel quis clerum suum

VARIANTES LECTIONES.
'
collectain 2. ' congestam 2. ^ memoralam 2. * formam 2. ' eam 2. * confereas. 2. "^
eain 2.
Mranscribatur 2. ^ alio 2. "rfmM. " eain 2. '*
Ut us^uepercenscas dcsH«M. " t/cest 1. •*eam?,.
'" et p. et 9. demnl 1, '^ deesl 1. " pcragat2.
 ' ;

421 CODEX DIPLOMATICUS.-LUDOVIC! I ET LOTIIARII CAPITULARIA. —An. 817. 422

stniendis , ct in necessariis slipeniliis eis tribuen- A secundum Iiuius inslilulionis normam et caetera
dis ', et in domibus ad receplacula pauperum re- spiritalia exerciiia informare sluduerit, aut si quis
parandis, sanclioni nostrae parueril, quisve clerum quem eoruin, quos in Dei servitio rationabiliter gu-
sunm eadem inslilulione el caeleris spiritualibus docu- bernare poluit, causa avaritiae abiecerit : q.uia, ul
meniis insiruere curaverit, vel quis causa avariliae haec quae praemisimus, absque ullius difficultatis

eos, quos inChristimiiiliaralionabilileralerepolerat, oppositionc, in locis in quibus facta necdum erant,

propulerit. Quia unius anni spaliunuledinuis, ut ea fieri opportunissime possent, unius anni spatium,
quae premissa ' suiit, absque ullius dilficuUatis ex- sicul nosli, ad haec peragenda Iribuimus. Qui vero
cusatione perfici, ulii necdum facta eranl, facillime hoc annuo lempore noslrae, immoque Dei iussioni,
possent. [Proinde * qui hoc anni * tcmpore in hoc iuxta vires obtemperare neglexerit, caeteris, ne talia
negotio nostrae admodum " iussione pro viribus obe- facere audeant, lerrorem procul dubio inculiet. Mi-
dire neglexeril, caelrris sine dubio lerrori eri!, ne simus itaque tibi inslitulionis formam, quam idem
taleadmittere praesumant. Direximus sane tibi insli- sacrum et venerabile concilium ex sanclorum
tulionis formulam quam eiusdem sacri concilii ® par patrum sententiis diligenter excerpsii, et sancti-
consensus ' parque sludium ex sanctorum patrum monialibus in uno collegio canonice deeentibus
dictis enucleatim excerpsit, et castimoniae dicatis in B observandam percensuil quam sive per te, sive
:

una socielale canonicai degenlibusobservandam sta- per comprovinciales tuos episcopos, in omnibus tuae
tuit. Quam volumus a te sive a tuis conprovincialibus dioeceseos puellarihus monasteriis, in quibus cano-
episcopis studiose iubere transcribi, et monastcriis nice viviiur, studiose praescriptain haberi volumus.
puellaribus in tuo diocesi consistenlibus , in quibus Sed et hoc decernimus ut a vobis lam abbatissis
scilicelcanonicevivitur, lenendamconferri, qualiler- quam caeleris sanctiinonialibus tradatur, et qualiter
que abbatissis el caeteris monialibus religiosissime eam tenere debeant, vestro studio informentur,
ac devotissime observari debeat, aperlissime pcrdo- Caeterum nisi aliquam abbatissarum quando nos ad
ceri. Quoniam, nisi quandonos aliquam abbalissarum praesenliam noslrain venire iusserimus, alio tempore
nostram adire iusserimus praesentiam, alio tempore volumus, ul abbatissae propriis in monasteriis resi-

volumus in monasteriis resideant, et secunduin deant et secundum hanc inslilutionis formam vivere
eiusdem inslilulionis formam vitam ducant, sibique sibique subiectas gubernare decerlent; et nullis illa-

subditas in sancta religionis proposito conslringanl. rum per villasresidendi, aut foras qualibet occasione
Et nulla iilarum foras evagandi, aut occasione qua- accepta evagandi, suisque voluptatibus deserviendi
libet accepta per villas residendi, suisque voluptati- licenliam atlribuant. Quamquam enim nonnulli cle-
bus deserviendi, licentiam sibi adiribuat. Quamquam ^ rici monasteria puellarum, et nonimlli laici mona-
enim nonnulli clerici monasteria puellarum, et non- steria virorum etiam ac puellarum habeant, lua
nulli laici monasteria virorum eliam et puellarum tamen debet providere solertissima industria, ut in
habeaiit, tua lamen debet praevidere solerlissima omnibus locis sub tua dioecesi constitulis, ubicunque
industria, ut omnibus locis sub tua diocesi con- congregaliones clericorumet sanclimonialiumsunt,
stitutis, ubicumque congregationes clericorum et iuxta possibilitatem et facultatem rerum secundum
sanctimonialium sunl, iuxta possibilitalem et facul- huius institulionis formam vivant ;
quia nuUa est omni-
tatem rerum secundum huius inslitutionis formam no ecclesia,quaefacultateshabeat, ubinon possintlot
vivant ; quia nuUa esl omnino ecclesia quae facul- talesque gubernari qui divinum expleant olficium, et
tales haheat, ubi non possint tot talesque gubernari ubi hospitalilas iuxta vires non possit diligi. Nos
qui divinam expleant officium, et ubi hospitalitas qnoque praefalos niissos nostros ad tuamsanctitatem
.] Nos quoque praefa-
luxta vires non possil diligi ideo direximus, ut tuum caeterorumque ecclesiasti-
t^sm missum noslrum ad tuam sanctitatem ideo di- corum in lua dioecesi consislenlium diUgenter atque
rexinius, ut tuum ceterorumque ecclesiasticorum subtUiter in hoc negotio intuerentur studium, et libi
in lua diocesim consistentium * diligenler atque opcm in caeteris commonendis ferrent ;
qui et no-
subtiliter inhocncgotio inlueretur studium, et tibi bis referrent, qualiter praelati ct praelatae eam li-

opem in caeteris commonendis '" ferrel : qui eliam henter susceperint, diligcnterque transcribere stu-
nobis referret, qualiler praelati etpraelataeeamliben- duerint, et devole adimplere iuxta vires curaverint
ter " susccperint, diligenterque transscribere stu- quoniam tamdiu illos in tua vel comprovincialium
duerinl, et devote adiinplere iuxta vires curaverint. tuorum diocccsi morari et discurrere iina cum misso
Quoniam tamdiu illum in tua vel conprovincialium tuo iussimus, doiicc ab omnibus memoratae formu-
tuorum diocesim morari '^
et discurrere una cum lac transcribcrenlur ; ut videlicet cuncta procuran-
niisso luo iussimus , doncc ab oninil)us memoratac tcs, diligcn terque taxantes, cum ad nos illos redire ope-
formulae transscriberenlur; ut videlicct cuncta pro- re expletotempus permiserit, cuncla quae acta sunt,
curans diligwitcrque perficiens, cum ad nos illum veslro ulrorumque scripto notentur, atque per ipsoii
redire opere expleto tempus permisoril, cuncia quae tuumque missum nostrae dinosceiiliae inlimenlur ;

VARIANTES LECTIONES.
'desun/2. *promissal. ^ Proinde ms7«<? possit diligi rfcsHwH. * anno 2. " inmodum 2. * concilio 2.
consensu 2. * diocesi existentium 2. » ut 1. "» ammonendis 2. " ddigenter 1. " diocesi immorari S.
 ;

423 B. CAROLl MAGNI OPP. PARS l. SECTIO PRIMA. 424

acta sunt vcslro ulrorumque scriplo nolenlar, alque A "t sciamus , <|uibus graiiarum actioncs roferre,

per ipsuni tuumque niissum nostrae dinosccntiae in- quosque etiam dignis corrcptioniims corrigere de-

timentur ; ut sciamus . quibus gratiarum actiones beamus. Si vcro aliqnis luac dioccesis eidcm instilu-

referre, quosquc etiam dignis correptionibus cor- tioni nostracquc admonitioni procaciter reniti vo-

rigere debeamus '

Si vcro aliquis tuac dioceseos <'i- lucril, cl ea quae ab eodeni sacro ct venerabiii con-
dem inslitulioni vestracque admonitioni procacitcr cilio constituta atquc decrela sunt, quantum Domi-
reniti voluerit, etea * quae abeodem sacro ^ et venc- nus eis posse dederit, observare contenipsoril, prae-
rabili conciiio conslituta atque decreta sunt, quan- cipimus, ut si antea huiusmodi non se correxerit,
tum Dominus ei posse <iederil observare conlempse- quicunquc ille esl, ante pracs! nliam nostram tua
rit, praecipimus, ut si antea huiuscemodi non se cor- vel missorum nostrorumadmouitione venire festinel

rexerit, quicumquc ille est, ante pracsentiam no- quatcnus a nobis iuxta qnantitatem culpae digne
slram tua vel missi nostri ammonitionc, venire fesli- corrigatur. Direximus praeterea libi pondus el nicn-
net, quatenus a nobis iuxla quantitalem culpae di- suram, secundum quam clericis et sanctimonialibus

gne corrigatur. Direximus praeterea tibi *"

pondus pani-s ot potus aequalitcr tribuenda sunt, quae ut ab
et mensuram, secundum quae clericis et sanctimn- omnibus firmissime atque inviola])iliter lenealur, de-

nialibus panis et potus aequaliter tribuenda sunt :

" cerniuuis, ct nc quid incrementi aut detrimenli a
quae nt ab omnibus firmissime alque invioiabiiiter quoquam patianlur, modis omniljusinhibemus. Tuasn
tcneautur, decernimus et ne quid incrementi aut dctri- igilur in calce huius epistolae admonemus sanctila-
menliaquoquampatiantur,modisomnibusinhibemus. tem, ul secundum ministerium tibi divino muncre
Tuam igitur in calcc huius epislulac admonemus sancti- coliatum, noslrae in hoc ncgotio saluberrimae admo-
tatem,ut secundum ministerium tibi divino muncre nilioni obedienter alqueinexcusabiliterpnreas, etcae-
conlatum, nostrae in hoc ncgotio saluberrimae admon- lerisin parendocxemphun bonum tribuas. Dignum
lionioboedicnteratqucincxcusabiliter ^ pareas, et ce- quippeest,utquantosublimiussacerdolii dignitaleaUis
terisin parendo excmplu^n bonum tribuas. Dignum superemines, el a nobis venerabiliter diligeris, tauto
quippe lustumque est, ut quantosuldimius sacerdolii magis ad Dei nosiramque voluntalem faciendam devo-
dignitale abis supcremines, et a nobis vcncralii- tiorem te atquc prompliorem exhibeas. Yale in Do-
liter diligeris, lanto niagis ad Dei nostramque vo- mino, et ora pro nobis.
luutatem exsequcndam devotiorcm te atque prom-
ptiorem exhibeas. Yale iu Domino, et ora pro nobis.

VAUIANTES LECTiONES.
* d. Quod si a. 2. ^ eam 1. ^ convcnlu sahibriler constituta sunt pro viribus observare neglexerit, ct subinde
anunonilus non sc correxerit., <iuicunque 2. * cleest 2. * inexecrabililer 2.

CONSTITUTIO DE SERYITIO MONASTERIORUM (An. 817)

Cum conslitutio ipsa pcrierit, notitiam recipere visum

a Sirmondo,t. II Concil. Galliae, p. 685 est primum
et a Delalande, in Supplementis Conciliorum Galli;c, ex Codice monasterii sancti ^Egidii in Seplimania vul-
gatain, atque a Oaluzio, Mabillonio el Bouqueto SS., t. YI, p. 407, annolationibus illustralam, quarum
nonnullas ad Galliie monasteria spectantes excepiinus.
NOT^.
Anno incarnaiionis Domini nostri Jesu Christi 817, G statuit atfiue constilutum scribere fecit, quae monas-
Hludowicus serenissimus augustus divina ordinante teria in regno vel imperio suo » dona et militiam
providentia, conventum fecit apud Aquis sedem re- facere possunl, quae sola dona sine militia, quae vero
giam, episcoporum, abbatum , scu totius senatus nec dona nec militiam, sed i»
solas orationes pro sa-
Francorum; ubi inter celeras dispositiones imperii luteimperalorisvel filiorum eiusetstabilitateimperii.

a Auctor Aunalium Anianensium « Erant etiam :

quam vero nos integram rcperimus inter schedas
quaedam monasteriaex eis nuiuera militiamque cxer- Arnoldi Ohienarli ex charlulario Regulatensi de-
ceules. QuaproptL-r ad tantum devenerunt pauperta- scriptam. Hanc Ludovici constitutiouem secuta vel
tem ut alimenta vestimentaque deessent monachis. imitata esse videtur posteroruin piotas in Italia et
Qu« considerans, suggerente pra;fato viro Bencdicto in Anglia ; in charlulario quippe Casauriensi reperio
abbale Anianensi, piissimus rcx posse servire pra;- fundatores monaslerii saiicti Mauri de Amilerno
cepit, ita ut nil Deo famulantibus deesset, ac per nullum alium censum sibi rclinuisse in possessioni-
hoc alacres pro co ejusque prole lotiusque regni statu bus eidem monasterio dalis « nisi lantum oralionem
piissimum prccarenlur Deum. » Hincergoeinendanda pro nobis et parentibus noslris. > Monasticon An-
est Yila ejusdcm Benedicli, quae edita est in fronte glicanum a Guiliolmo Dugdalo viro diligentissimo
Concordia; regularum. Yitle Acla sanctorum ordinis editum exhibot in pagiua 208 narrationem de quo-
S. Beiiedicli, sa^culo. iv, part. i, pag. 214. Baluz.
D dam diacono occiso iiitra ecClesiam a domesticis cu-
^ Praeter moiiasleria hic enumerata, quai regi so- jusdamprincipis nomineNogui; qui poenitudine post-
las orationes debebant, alia quaidam islius generis ea ductus, ecclesiicque saiisfaciens, quosdam agros
fuere in Aquitania, Tutelense nimirum et Sarlalense. ecclesia; Lindavionsi dedit, edixitque ul lerra sic
Regahc monasterium ad Garumnam nihil regi debe- data esset libera ab otnni laicali servitio, nisi tantnm
bat, ut palet ex cliarta Bernardi comilis, cujus par- oralione quolidiiina in perpetuo. 1d.
leuj Marca edidit in llbro iii Hist. Bencarn., cap. C,
 ,

42S CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA.— Ax 817, •^2;

IIAEC SDNT QUAE DONA ET MII.ITIAM FACERt: DEBENT k Ultra Itlienum.

^
NUMERO XIV.
Monasterium i sancti Nazarii

Monasterium a sancti Benedicli. Monasterium " Offunwilarii.

Monasterium ^ Ferrarias. INBAVARIA.

Monasterium <= Nigelli. Monasleriuin ° Mananseo.
Monasterium ^ sanctae Crucis. Monasleriuni Tegerinseo.
Monasterium e Corbeia. HAEC SUNT QUAE TANTUM DONA DARE DEBENT SINE
Monasterium ^ sanctae Mariae Suessionis. MILITIA , NUMERO XVI.

Monasleriuin ^ Slabulaus. Monaslerium ° sancti Micbaelis Maresci primi.

Monasterium ^ Flaviniacuni. Monasterium p Babna.
Monasterium < sancti Eugendi. Monasteriuni i sancti Sequani.
Monasterium J Novaliciuni. Monasleriuni Nalradis.

a Floriacensis, ut opinor, ad Ligerim, in dioecesi Scriptorum Ilistoriai Francorum, pag. 635.

Aurelianensi. Baluz. k Id est Francia ad dextram Rheni ripam.
i> Quod antiquitus Betlileem vocabatvr, ut ait au-
1 Laurishamensis, in Dioecesi Mogunlina. Baluz.
clor Vit;B Ludovici Pii. Situm est in dioecesi Seiio-
iiensi. Vide notas ad Lupum Ferrariensem, pag. 3il.
— Nunc Lorscli.
Id. — Ferrieres. m Offonis vilhie mentio
est in Capilulis Caroli Calvi
tit. 43, pag. 223. Offonis cella in dioecesi Argentora-
c Puto bic agi de monasterio Nealpba; veteris,
iii dioecesi Carnolensi. Id. —
In pago Trecensi.
lensi, nunc Schutera dicitur, ut Guillimannus docet
in Episcopis Argentinensibus, pag. 67-73. Olfonis
BouQ.
villce monasterii dicati in honore sancti Leodegarii
d Vulgo sancti Leufredi, in dioecesi EbroicMisi. La
marlyris, mentio exstat in prjccepto Ludovici Trans-
Croix-saint-Leufroy. Baluz. Alias S. Faronis — iiarini quod a Perardo editum est in Monumentis
prope Meldos. Bouq. historioe Burgundicse, p.ig. 1165. Baluz. — Nunc
In dioecesi Ambianensi. Celeberrimuni monaste-
e Schuttern.
rium, in quo olim valde floruerunt studia lilterarum. ° Ita correxi lectiones corniptas Mananser [De-
Hinc tot boni et antiqui Codices manusciipli, quo- lalande, Mavauster], el Tognuuser ; sunt Monsee ct
rum opemulta correcta et emendata sunt in autiquis Tegernsee.
auctoribus, multa in publicum emissa quae haclenus
° Hadrianus Valesius censet hic agi de monasterio
latuerant. Baluz.
sancti Michaelis in periculo inaris, el in hac notilia
f Cujus bisloriara cum appendice actorum
veterum scriptum esse maresciprimi, quod situm esset in ma-
nobis nuper dedit vir clarissimus Michaol Gerinai us risco vel maresco, id est, in solo palustri. Mihi isla
monacbus Benediclinus ,In veleri membrana monaste- sententia non probatur. Monasterium quippe sancli
rii Canigonensis reperio nomina quarunidam abba- G Michaelis niaresci primi hic collocatur inter mona-
tissarum et celebriorum ac nobiliorum ut puto, ,
steria iractus Lugduneiisis. Et in Capilulis Caroli
sanctimonialium illius monasterii. Frenburgis abba- Calvi tit. 43, p. 224, monasterium, ut opinor, sancti
tissa, Ermentrudis abbatissa, Adelaidis abbatissa,
Michaelis inemoralur una cuin monasierio sanclai
Adelaidis tbesauraria, Ermena, Elisabeth, Hilde- Mariaein Bisinciono. Chiffletius in Vesoniione, part.
burgis Fagela , Beringildis, Leuda, Eva , Matbii-
,
II, c. 66, p. 279, adnotat esse in Vesonlionensi civi-
dis , Lanscindis , Ilisburgis, Richildis, Hildeburgis, late ecclesiam sancli Michaelis in monle sancti Ste-
Rosmodis. Id.
phani, sane perantiquam, sed cujus fundalionem
s Vulgo Stavelo,
in saltu Arduennensi, cujus abbas nullibi legerit, etsi plurima invenerit et vetustissima
ea tempestate Ando, ut Gabriel Bucelinus tradit.
fuit illius moniimenta, ejusque dedicationem sic in veteri
In'pactis initis anno 870 inter Carolum Calvum Fran- rituuin Codice notatam : /// Kal. Ociobr. dedicatio
corum et Ludovicum Germaniae reges pro dividendo basilicce S. Michaelis. Baluz. —
Mabillonio Marsu-
regno Lotharii, portioni Ludovici placuit addere pium pago Verdunensi legendum igitur foret
in ;

« abbatias Prumiam et Stabolau cum omnibus villis monasterium S. Michaelis Marsupii. Delalande habet
dominicatis et vassailorum, » ut legitur in Capitulis S. Michaelis maris periculi.
Caroli Calvi tit. 43, p. 223. In Annalibus Fuldensi- Duo antiquilus islius nominis monasteria fiierunt
P
bus hoc monaslerium a Normannis vastalum
legilur
in dia^cesi Vesontionensi, unuin vetus puellarum,
fuisse anno 881. At Regino tradit conil)ustum fuisse :
aliud virorum loiige recentius, ut pluribu^ osiendit
4 Post kec Aquis Palalium, Indam, Malmundarias et
vir clarissimus CarolusLeCointe in Annalibus Eccle-
Stabulaus inonasteria in favillam redigunt. t Sic D siie Francoriim ad ann. 804. Monasterium virorum
enim legitur in duobus vetustissimis Codicibus ma- vulgo statuunl fundatuni esse non ila mullo aute Clu-
nuscriplis, uno bibliothecce Colbertinae, altero sancli
niacense, ut scribit Andreas Duchesiiiiis in notis ad
Arnulphi Metensis. Vide Noliliam ecclesiarum Belgii, Bibliothecam Cluniacensem, p. 22. Viile Capilula
pag. 289 el et seqij. Id.
Caroli Calvi lil. 43, p. 225; saiictum Bernardum,
t>
In dicecesi Augustodunensi. Id. Nunc Flavi- — ejtist. 251 ; el Innocentium III, 1. 1, epist. 1 13 et seqq.
gmj, Bouquetus tamen Fariniacum legit, et Faver- Baluz.
nay in pago Vesontiensi interpretatur.
iln dioecesi Lingoneusi. Id.
Sancti Augentii in Capitulis Caroli Calvi tit. 43,
i
Dubium mihi non esl (|uin legilima sit lectid
pag. 22i. Situni est in monte Jura in dioecesi, Lu-
quain exbibet Nolitia Galliaruin clarissiini viri Ila-
gdunensi. Hodie vulgo Saint-Clande. Vide S. Bernai-
driani Valesii, qui Monasterium Nantuadis bic Icgit.
dum, epist. 291. Attamen nihii miitare ausus siini, destiiutiis ope ve-
Ad radices monlis Cinisii, non longe a flumint!
j terum exemplarium. Velus monasterium est iii dio'-
Cinisio, ul docet Franciscys Auguslinusab Ecclesia. cesi Lugduni^nsi, cujus ultimus abbas fuit Hugo ab-
Hic Hugonem, Magni filium, monacbum et
Caroli bas Cluniacensis, ut observat Claudius Roiiertus.
abbatem Fragmenta Chronici Novali-
fuisse tradimt. Nam deinceps abbaiia non fuil, sed prioralus. Hodie
ciensis cdidit Andreas Duchesnius in toino lcrlio vulgo, Nantua, media ferc via inter Lugdunum cl

Patrol. XCVII. ik
 »

457 n. CAUOM iMAGNl OrP. TARS I. SECTIO IMUMA. ''2«

llllra Illioium. '^ Mouastcrium Malhaseo.

Monastcrium i Buria.
Moriastoriiiin " Suarizalia,
IIAKC SDNT QUAE Nl.C HON \ NrC MM.ITIAM DARE DF,-
Moiiaslcriuiu '» sancli Bonifacii.
nr.NT, SKD SOI.AS OIIATIONF.S SAIIJTK IM1>EKA-
l'ItO
Monastcriuui « sancli Wigl)erli. TORIS VEL FII.IOIUIM r.llS ET STAIUI.ITATE IMl'Emi,
NIJMERO ^ 18.
In Alamannia.
Monasierinm ^ Mclarechim.
Monaslcrium ^ Elohonwauc.
Monasterium ^ Fossatus
Monastcriuui '"
Fiuliclinwanc.
Monastcrium " Lutla
Monasloriuui f
Na/.aruda.
Mouastcrium ° sancti Gregorii.
Monaslcrium ^ Canipila.
Monasterium P sancti Mauri.
In Bavaria. Monastcrium i Eborrehcim.
Monaslcrium ^ Altcmburc. Monaslerium •"
Ciinga.

Monastcrium » Altahc. Mouasterium ^ Saviniciaco.

Monaslcrium Cremisa. Monasterium * Crudatis.

Ge.nevani, in comiiatu Beugii. Yide nolas ad Agobar-
dum, p. 18. Ball'z.- -Delalande, Naluadis; legcudum
Nanluadis.
a Id est, Scliuvarzach, ut opinor, sive Sclimrizacli
jn diocccsi Argcntmeusi, quod aiilca Arnoliesaii voca-
batur. Vide GuiHimannuiu iii Episcopis Argeniliien-
sihus, pag. 9(3, 1^0. Baluz. Scliwarzach ad Mos-
B miraculoruni, quam vcro nns repcvimus m calce sa-
crorum Bibliorum qua^ ideiu Anouvarechus oblulit
moiiasterio sancti Mauriad Ligcrim. Eamdem coeno-
bii sanctiMauri subjcctioncm sua aucloritalc coiilir-
inavit Carlomannus Ludovici Baliu filiiis, ut docet
Carolus Simplex apud Lablicum, toin. U.Miscellaneo-
rum historicorum, pag. 516
— « Praiteica

Andegavensi super Ligerim monaslcriuin sancli

in pago
:

uum, baud procul aBaiuberga, auno 8l() lundatum; Mauri situin Fossatcnsi ccenobio a fratre nostro quon-
uam aliud ejus nominis ad Bhenum iii Alamannia si- dam Carlomanno subjectuin ut uiium essent et sub
luiu erat, eoque ab Arnolfesaugia nonnisi anuo 82G
uno guiicrnarenlur abbale, in eadein ratione com-
iraiislalum.
inciidamus pcrsistere. » Tandem Url)aniis secundus
^ 1(1 cst, Fuldense. Baluz. in concilio Turonensi « Monasterium sancli Mauri
:

c Hersfeld. iuGlannafolio, aFossatensium monachoriim abstra-

ctum tyrannide, pristiiiai dignitati lihertatique resli-
d Ita correxi lectiouem Clehemvanc ; cst Ell-
tuit, sub magisterio tantiim Casinensis coenobii per-
wangcji. pctuo mansurum, » ut iegilur in lib. iv cap. 18 Cliro-
e
Ita correxi lectioncm Fruhelinwanc; hodic nici Casinensis. Quod factum csse ad siiggestionem
Feuclilwatujcn. comilis Andegavcusis, reclamaiiti!>us ntonachis Fos-
i Fortasse Uazarieda, Ilasenried, Ilerrieden ad C satensibus, el multis quHn concilio aderant aliler
Alcmoiiam, haud procul a Feuchlwangcn nam vcl scntientibus, docet Ivo Carnotensis, epist. 159. Ba-
post Langii nostri lil>rum de pagis Bajoari;ie inccrtum
;

Luz. —Fosses prope Parisios.

videri potest an ad Franconiam vcl potius ad Ala- " Dtdal.,Lutra. Lutra in dioec. Vcsontiensi.
manniain pertinucrit. Dcl., Nazarecda, ° In CapituHs Karoli Calvi
til. 43, pag. 225, in por-

6 Kcrapten. lioue regni Lotharii quam Ludovicus Gcrmaniiv rcx

h Altenmunster.
i Ita hoc
et sequentia correxi; legebatur Alcabe,
Creausa, Mathasco, sunt vero Altaich, Cremsiimn-
ster el Mattsee. Del., Alcane, Crenuza.
i Benedictbeuern.
^ Lege 5i. Est igiiur numerus
1 In tomo Dachcriani, pag. 244,
tertio Spicilegii
scriptum est Ansegisum abbatem Fontanellensem dc-
disse « ad S. Gregorium libram unam. ad monasle-
riuin Mauri libram unam, ad Melundas libram uiiain.
Fortean ergo pro Melaredum hoc loco lcgendum est
Melundam. Baluz. —
Saint-Germain d'Auxerre.
I3ouQ.
n» Id cst, monastcrium sancli Pctri Fossalensis in
dioecesi Parisicnsi, quod nunc sancti Mauri Fossa-
tensis dicilur. IIujus monasterii abbas, regnautibus
Ludovico Pio et Carolo Calvo, fuil Engelberlus, cu-
jiismenlio cst in prseceplis eorumdem principum de
privilegiis ejusdcin monaslcrii et in capile lerlio libri
de Miraculis sancti Manri. Islius Engeiberti tea-pore
mQnasterium Glannafoliense, sive sancli Mauri ad
Ligerim, coenobio Fossai.ensi suhjectuin esl auclori-
tale Ludovici Pii, et per prapositos deinceps guber-
natum fuitqui ab abbate Fossatensi miitebantur, ut
accepit, eodein ordinc quo hic nunicrantur sancti
Gregorii, Mauri monasterium, et Eboreshcim. Qiio
fit ut existimeui monasterium istnd sancli Gregorii
in hac notitia commcmoratum illud esse quod in
dioecesi Argentoratensi fundalum scribunt a Cliildc-
rico secundo Francorum rege, et hodie Munstcr
in S. Gregorienthal vocatur in dioecesi Basileensi.
totus 84.
Baluz.
p Vulgo MaMrnmnsJcr, in dioecesi Argentoratensi,
fundatum priino a sancto Leobardo D. Benedicti dis-
cipulo, vel potius a Mauro discipulo sancti Pirminii
cpiscopi Meldensis, ut aliisplacet, in honorc sancto-
ruiii aposlolorum l'ciri et Paiili et sancti Marlini
D cpiscopi, deinde a Childeberto Francorum rege locu
pletatum et privilegiis ornatuin circa annum 655.
lUijus luonaslcrii abbas eral Joanncs, anno 846, ct
Oswaldus, anno 879. 1d.
1 Ebcrsheim.
r In dioeccsi Sp"rensi. Yide Trilhemium in Chro-
nico Sponseimeiisi ad ann. 991, ct Brovveri notas ad
poemata Rhal^aui, cap. 109. Baluz.
« lu Dioeccsi Lugduneiisi de quo vide proecepium
;
Lolharii a Marca cditum i.i disseriatione de Prima-
tibus, cap. 114, ct appcndicem nostram til. 4. Id.
— Nunc Savigmj.
'
In dioecesi Yivariensi, cujus mentionem lacix

coUigitur ex eodein libro Miraculorum sancti Mauri. Boso lex in praicepto quod editum est a clarissimo
Itaque Gausbertus qui Carolo Calvo rcgnanle Glau- viro joanne Columbi in libro secundo de Rebus
,

nafoliense monasterium rexil, non cral abbas, sed gesiis episcoporum Yivarienbium, pag. 69, et apud
pra;positns. Docel nos istud charta Anouvarcchi Bri- Catellunun Memoriis historiae Oceiianix', pag. 315
lonis, cujus meutio est in ca|)iie octavo corunidcm Baluz.

I
429 CODEX DIPLOMATICUS. -LUDOVICI
Monasterium « Dusera.
Monasterium ^ Lorwim.
Ullra Rlienum.
Monaslerium « Stewanc.
Monasterium ^ ScuUurl)ura.
In Bavaria,
Monasterium e Berch.
Monasterium ^ Methema.
Monasterium ^ Sconenauva.
a In Vita Ludovici Pii scriplnm est monastertum
Dosora. Monasterium illud, quod erat in territorio
Arausico, habuit ea tenipestaie abbates suos, Dex-
trum et Hildigysum, ut patet ex priBceplis Ludovici
Pii et Lolharii ediiis a R. P. Chillleiio in Probationi-
bus historise Treiiorchiana!, pag. 260 et seq. Posiea
Vivariensibus episcopis datum cst ab eodein Lotha
rio, cujus ea de re pKccoptuin edidil Joannes Columbi,
pag. 66, in quo hsc legunlur « Concediraus et con- :
lirinaraus eidem sanct* sedi beali Vincenlii giorio-
sissimi martyris abbaliam qure vocatur Dozera cum
cellulis suis, consisleiiteinincomitatu Aurasico super
fluvium Rhodani sitam. n Quod lotidem verbis conlir-
matum est a Carolo Calvo amio secuiido imperii.
Deslructo dein monasterio, hinc episcopi amant vo-
cari principes Donzeraj. Baluz.
^ ''
Ignota.
^ Fort. Maulbronn. Del., Scultzurburna.
e
Haindlingberg in pra?feclura Maliersdorf. Vide
Langii nostri Regesla ad an. 875.
f Mecliema Edd.
(luod correxi Metlien, Metten. ; lum ipsi, verum etiam etpraidecessores eorura, reges
6 Scovenauva Edd. qiiod correxi. Sclionau.
^ Ita correxi; Aloseburch Edd. Est Mosburg ad
Isarara, B. Castulo dedicaium.
i \\ eizzenbrunico Edd. Wessobrunn.
In Herio insula [Ile de Rlie\ maris Pictonici fun-
j num seu pnedecessorum nostrorum, regum videiicet
datum a sancto Philiberlo, ex cujus nomine dein di-
ctum est monasterium sancti Phiiiberti,ut hic
Vita Ludovici Pii. Videtur aiitem restauratum fuisse
a Carolo Magno. Nara Ademarus Cabanensis, cnm
dixisset lianc insulam a Nonnannis incensam esse
amio 830 et deslilutani esse a generali monacliorum
habitatione, addil « Ibi fecerat domnus imperalor
: divini cultus amore (ieri decrevinuis, n etc. Ista sic
Carolus monasierium sancti Philiberti. » Hodie mo-
nasterium illud abbalia non est, sed prioratus tan-
tum, ut notal Had^-ianus Valesius. Baluz.
^ Vulgo Saint Maixent, in dioecesi Piclaviensi.
Restauratura fuit a Ladovico Pio, ut testatur auctor
Vitai ejus. Id.
Monasterium Carroffi, in eadem Vita Ludovici
t
Pii. Vulgo Cliarroux, in dioecesi Pictaviensi. Vetus
monasterium, a Rogerio comite Lemovicensi ejusque
uxore Eulrasia fundatum. In.
I" Vulgo Braniume, in diiiecesi Pelrocoricensi.
Vulgo tradunt inonasterium istud a Carolo Magno
fundatum esse anno 709, hujusque narratiouis au-
ctorem nonnulli faciunt Reginonem. Frustra. iNihil
cnim istiusmodi prodidit Regino. \t in Annalibus
Francicis e bibliotheca Thuana editis quos quidam ,
eos esse putant quos Regino secutum se esse profite-
lur, legitur Carolum anno supra notato basilicam in
Pelrogorico constituisse in honore beali Petri in loco
qui Branlosmis dicitur. Sed Duchesnius illic admonet
hanc narrationem in margine vclusli Codicis scri-
ptam fuisse manu paulo recentiore. Apu(i Ademarum
Cabanensem reperio Pippinum Aquilairuc regem mo-
nasterium Brantosmense fecisse jubsu palris. Id.
" Vulgo Suint-Savin, in dioecesi PictaviensiH
Baluz.
" Situm intra Pictavensem iirbem, ut legitur apud
GiN^gorium Turonenseni lil». iii, cap. 7, et in tiluio
(':ipilularis anni 8^22 di> cansis (^jusdein
bive in(ra muros urhis Pictavi'nsis, ut
1 ET LOTHARII CAPITULARIA. —An. 817. m
A Monasterium •» Moseburch.
Monasterium ' Weizzenbrunno.
In Aquitania.
Monaslerium J sancti Philiberti.
Monaslerium ^ sancli Maxentii.
Monasterium ^ Carroflinii.
Monasterium "> Brantosmurii.
Monasterium " sancti Savini.
Monasterium ° sanctae Crucis puellarum.
Monasleriura p sanctae Mariae in Leraovicas.
Ludovici Balbi edito in tomo quarto Galliai Chrislia-
nae. Conditum fuita sancla Radegunde Regina, eam-
queob causam aliquando vocatur nionaslcriun! san-
ctse Radegundis utin VitaLudovici Pii, Monastcrium
;
puellare sancla; Radegundis. ImoIIincmarus Rliemen-
\\ sis archiepiscopus apud Flodoardum lib. iii, cap. 27,
dicitur scripsisse « Rolrudi Deo sacrata; et creteris
sororibus monasterii sancta; Crucis et sancLy Rade-
gundis pro electione abbatisSLie ipsius monasterii. i
At LudovicusBalbus, in praeceplo supra laudato, mo-
nasterium sanctae Crucis distinguit a monasierio
sanctae Radegundis, priraum ponens s infra inuros
urbis Pictavensis, » aliud « in suburbio praedict»!
urbis. j Haicsuntejus verba emendata et suppleta
ex lide veteris Codicis : i Ava abbatissa ex monaste-
rio sanct« Crucis, quod est situm infra muros urbis
Pictavensis, nostram adiens cleraentiam, obtulit ob-
tutibus nostris pra^cepta doinni avi nostri Ludovici
et piaj memoria! geniloris nostri Caroli gloriosorum
jmperatorura, in quibus erat insertuin quod non so-
videlicetFrancorura, sub sno niuniinine etimmunita-
listuitionecum nionasterio sanct;c Radegundis, quod
est silum in suburbio pra^dicfie urbis, » etc. Et in-
fra : 1 Sed pro rei firmitate postulavit nobis ut pater-
et imperatorum, morem sequentes, hujusmodi no-
et in str* imraunitatis pra?ceplum erga praidicla raonaste-
ria, sanctBe Crucis videlicel et sanct* Radegundis,
ubi ipsa corpore requiescit, ficri censeremus. Cujus
petitionilibenter assensuin pra^buinms, et hoc noslne
auctoritatis prceceptum circa ipsa monasleria pro
intelligenda sunt. Monasteriuin sanctai Crucis est
monasterium puellare in quo sancta illa regina vixit
et inortua est. Monasterium sancta; Radeguudis est
monaslerium monachorum ab eadem sancta muliere
fundatum sub titulosanctae Mariai, in quoillam sepul-
tam esse constat ex Gregorii Turonensis libro de
Gloria confessorum. Istud postea datum estcanonicis,
et nunc est ecclesia collegiata inlra muros iirbis Pi-
ctaviensis. Verura quoniam h;ec duo monasieria vi-
cina erant, et originem suani utrduuiue referebat ad
sanctam Radegundem, variis teiiq^oribus eodem no-
niine vocata sunt, et sub unius monasterii appella-
tione aliquando censebantur, ut apud Flodoardum et
in Capitulari anni 822. De monasterio puellarum in-
telligendus cst locus ex Vila Ludovici Pii, ubi scri-
pluni est Juditham ejus uxoiem(?« monasterio sancta^
Radcgundis reirarfi jussam anno 829 faclione Pippini
regis Aquitani:e. Coiitra demonasieiio viroriini acci-
piendiis cst Ademarus Cal)ancnsis, duni ait eundem
Pippinum, (|ueni anno 858 constat obiisso, scpnlium
fuisse Picluvis apud sanctam Radcgundcm. Lxstanl
apiid me versus Oliverii Canoidci sanela! Rade-
gundis Piclaviensis in funere Euali Abbalis Tule-
lensis.
V Vila Ludovici Pii : Monasierium pueliare sanct;V!
M:ui:e. Vetus ac nobile Mona^u rium incivilate Le-
niovicensi, vulgo Regiii:i voc:Uuiii. Hujus monasleiii
ahbatissa regnante Ludovico Transinarino fuil De.i:»
inonast^M-ii, suror Adem;iri viceromilis Scalaruni el abbalis laici
in praM-pio !i!oitas!erii Tutolcnsis, ul legilur in diarUilario ejus

47;j CAROLI MAGNI
Moiiasleriuir) " Maslracurii.
h Mcnadini-
Moiiasterium
Monaslcruim c Magnilocum.
Monaslerium J Conquas.
Monaslerium « sancli Anlonii.
Monaslerium f Musciacum.
dem monasterii Tutelensis, fol. 130 « Deda abba-
tissa sancue Mariic de Regiila fuit soror domni Ade-
inari vicecoinitis. » Item fol. lf)2 « Igilur in Dei:
«omine ego Deda abbatissa et Faucisburgis monacba
€t omnes monachas ejusdem loci, scilicet sancta) Ma-
ri;c Lemovicensi, vcndimus alicui bomiiii nomine
Hernardi abbalis el ciincta) congregalioni sancli Mar-
tini Tiilelensis cojnobii mansos noslros qiii sunt in
j'ago LemovieinG, » etc. Ciironica Gaufredi prioris
Vosicnsis, cap. 27, loquens de Urbano II papa « De-
«imo Kalendas Januarii Lemovicas devenit, missam
de galli canlu dominica; nalivitatis in ecclesia puella-
rum sanclie Mariie quaj dicitur ad Regulam decanta-
vit. 5 Idem c. 41 commemorat Mariam abbatissam
S. Mariae de Regula, filiam Archambaldi Barbaii et
Biunicendis vicecomitissae Lemovicensis, cujus no-
men omissum est a scriploribus Galliye
iiu;. Balcz.
a Leg. Masciacum, ut in Vita Ludovici
est monasterium in Arvernis, bodie MrtMJ«cvocatum.
Charla Brivalensis data anno 854 « Lanfredo abbate :
ex coenobio Mauciaco, qui est in patria Arvernica,
in aice Riovenese. Id. » —
Mauzacum apud Arvernos.
BouQ.
^ Id e&t, monasterium Menativ in Yita Ludovici
Pii. Monasterium cst in Arvernis, vulgo Menat di-
ctum.asancto Meneleo fundatum. Unde in veieri
rnembrana monasterii Canigoncnsis scriptum est
Tilulus sancti Meneiei Minatensis cofnobii. Baluz.
— An MenatenseapudArvcrnos? BouQ.
c Monasteriuni Magniloci in Yita Lndovici
Pii. « Heirradus venerabilis abba ex Cienobio cui
vocabulara est Magnus locus, sito in pago Arver-
nico, t in pncceplo Caroli Calvi edito inter Proba-
liones libertatum Ecclesiac GallicanLC, cap. 58, § 7.
Ballz.
d In dioecesi Ruthenensi, vulgo Conques.
,nionasterii abbas eiat anno 819 Medraldus, cujus
inenlio exstat in pnecepto Ludovici Pii, in quo mo-
nasterium Concas dicitur esse sub defensione alque
tuitione regia. Eodem Ludovico regnante, commuta-
tio mansorum inler idem monaslcrium et Ecclesiam
Laudunensem facta est cum auctorilatc ejusdem Lu-
dovici, ul sancilum est inCapitularibus Caroli Calvi,
lit. XI, cap. 12. Ii).
e Legendum Antonini. In membrana Canigonensi
supra laudala mentio est monasterii « ubi caput An-
loniiii niarlyris cum corporis requiescit in
parle
valle quie vocitatur INobilense, ubi congregalio cle-
' ricorum prieesse videtur. Agitur illic de monaste-
» archidiaconatu Lunalensi, inedia feime via inlcr
rio sancli Anlonini in dioecesi Ruthenensi, in quo
«jusdem mariyris venerabile caput summo bonore
repositum signis et miraculis longe lateque celebrari
reperi in veterrimis memoriis illius monasterii. Fuit
autem illo lempore monaslerium clericorum sive ca-
Ronicovum, exstatque bulla Urbani II pro canonica
sancli Antonini. Id.
f
Ita etiam scriptum cst in "Vila
go Moijssac apud Cadurcos. Id.
s Seplimania per eas teiiipestates, uti supra dice-
bainus, complectebalur pagos qui ab Atace lluvio et
Carcassonensi civitate usque adRhodaniim etmontes
Pyrenajos pi-rtinent, ultra .luos erat Maica Iliipa-
nica. Id.
^ Vetus ac nobile monasterium in dioccesi Nemau-
eensi, vulgo Suint-Gilles. \d.
1 Vctus item moiiasterium in dioeccsi Ncmau-
«ensi, tujus abliales fuisse reperio in veleribus mo-
;
OIM». PAUS I. SECTIO PRIMA. AZ^l
» In ^ Seplhnunia.
Monasierium h sancti Aogidii iii valle Flaviaiui.
Monaslerium i
Psalmodium.
^ .
Monasterium J Amanum.
Monasterium k sancti Tiberii.
Monasterium i
Villamagna.
Monasterium » sancti Petri in Lunale.
: numentis Regembaldum anno 905 et Bernardnni
anno 1203. Vide Innocentium Ul, lib. xv, episl.
111, et Mabillonium , lib. vi de Re diplomatica,
cap. 205. Id.
i In dia^cesi Magalonensi, cujus abbas ea tcinpc-
state erat Benedictus. Id.
k Hodie vulgo Saint-Ubery, in dioeccsi Agatliensi
Silum est ad Araurem fluvium in vico Cesserono.
Illic habita fuit synodus episcoporum provinciiRNai-
: bonensis anno 907, in qua decretum est Ecclesiani
B Ausonensem liberam in posterum fore a tributo quod
pendebat Ecclesiic Narbonensi. Aliud quoque conci-
liuin illic babitum est anno 1050 Idibus .lulii, cui
praifuit Wifredus archiepiscopus Narbonensis, in quo
excommunicati sunt invasores praidiorum monasterii
Arulensis. 1d.
Cbristia- 1 In dioecesi Biterrensi. Epistola monachorum
Villemagnensium ad monachos Canigonenscs conso-
Pii. Quod latoria de morte Wifredi comitis Ceiilani* et mo-
nachi Canigonensis scripta anno 1025. « Venit gern-
lus vestri diplomatis ad limina beali Martini prae-
sulis villae Magnensis et beati Maiani confessoris, no-
bis obiium patris vestri et reliquorum fratrum de-
nuntians, » etc. Paulo post pelunt orationes pro
abbatibus Villemagnensibus Guigrado abbate, Riche-
rio abbate, Poncione abbate, Gairaldo abbate. Mona-
sterii S. Martini Villemagnensis jura privilegiaque
: confirmavit Ludovicus Vll rex Francorum, rogantc
Berengario abbale, ut patet ex lilteris ejus, quas in
C diplomate suo dato Parisiisanno 1210 descripsitPhi-
lippus Augustus. Erat per ea tempora inler Beren-
garium abbatem Villemagnensem et Stephanum de
Cerviano lis et controversia propter forciam, id est
castellum sive arcem Caissani. Ea vero composita
est ab arbitris communi consensu eleclis anno 1205,
IV Kalendas Maii in capitulo Villaemagna!. Arbitri
IIujus fuere Ermengaudus episcopus Biterrensis, Salomon
de Falgariis, Bernardus abbas sancti Alrodisii Biter-
rensis, et Geraldus Jordanus cantor Biterrensis. Ab-
bas Villemagnensis interfuit concilio Biterrensi anno
1255. Id.
" Gujllelmus Catellus,in libroprimo Memoriarum
historiae C>ccitanic3e, p. 55, suspicalur haec intelligi
posse de ecclesia sancti Peiri in civitate Lutevensi
Hadrianus vero Valesius in Notitia Galliarum pag. ,
351, de Lunello ob similitudinam nominis. Neutcr
tamen, quantum ego conjicio, rem assecutus est.
Monasterium Lunate est monasterium in
S. Petri in
D quod hodie Juncellense vocatur iii
dioecesi Bilerrensi
Lutevam et oppidum S. Pontii. Probatur istud ex
veteri chartaquam viri clarissimiSammarthani com-
nicmoranl in calalogo episcoporum Biterrensium,
ubi (locent Pippinum regcm, ad requisitionem Bene-
dicti abbatis ca;nobii sub invocatione
Juncellensis
S. Pelri fund, ti Lunatensi, dedisse ei lotum
in valle
terrilorium de Juncellis, « sicutexinstrumento dona-
Ludovici Pii.Yul- tionis asservato in scriniis monasterii, coUigitur. »
In prjecepto quin eliam Caroli Simplicis pro mona-
sterio Psalmodieusi lego monasterium Junceliense
situm esse « in pago Juncensi in suburbibus castri
Luncnsis. » Abbatcm hujus monastcrii concilio apud
Biterras liabito anno 1255 interfuisse reperio. Item
concilio Bilerrensi anni 1299 adfuit G. abbas Juncel-
lensis. Pctrus abbas Juncellensis Narbonensi conci-
lio suam pnesenliam exhibuit anno 1574 suD Pclio
de Judicia archiepiscopo Narbonensi. Id.
I
435 CODEX DIPLOMATICUS. LUDOYICI I ET LOTHARII CAPITULARIA.— An. 789. 'Z\

Monasienum « Caunas. A Monasterium ^ sanctae Mariae ad Orubionem.

Monaslerium ^ Caslrelli nialasci. e sancti Laurentii.

Monasterium
Monaslerium <=
sanctae Mariae Capariensis.

a In diceccsi Narl)onensi fimdatum a Milonc comite Berengarius, anno 1106.

Narbonensi sub impcrio Caroli Magni, uli scriptum Bernardus, lilms Erniengardis, anno 114G, 1147.
esliii epistola Gelasii II de privilegiis illius monaste- Sicardus, filius Guillerm^, anno 1174.
rii. Quoil conlirmari potest ex bis qua; lcgunlur in Isarnus anno 1184-1188.
pneceplo quod idem Carolus monasterio Caunensi Bernardus de Magaladz, anno 1194.
concessit lempore syno.li Francoforiliensis. Monaste- Isarnus, de Aragone, anno 1205. Abbalem lamei
rii porro Caunensis hos abbates
fuisse reperio in fuisse non asseveraverim quia -ipse se vocat li'.n-
,

veteribus niembranis. Anianusan. 79i iuterluil syn- tuinmodo procuratorem monaslerii IMonlisoIivi, ab
odo Francolordiensi. Joamies anno 820. abbatisnomine abstinct.
Hildericiis, tempore Caroli Calvi. Ermengaudiis,anno 1229, 1250, 1251, 1252, 1254,
Gondesalvius, anno 855. 1256, 1242, 1245, 1245.
Egilkanes vel Egiga, amio 870. Gerablus, aiino 1249, 1259, 1270, 1278. Invitatus
Daniel, anno, 875. ad concilium Lugdunense a Gregorio X, litteris da-
Baldemarus erat abbas anno 29, regnante Carolo lis Liigduni, Idibiis Martii anno secundo.

rege post obitnm Odonis. Pelrns Bernardi, anno 1297-1298.

Robertus, fdius Trudgardis, erat abbas anno se- 6 Bartholonuviis, anno 1519. Proccssus Bernardi
cundo posl obilum Caroli Simplicis et anno primo delitiosi, fol. 185, verso. Yita; paparum Aveiiion. l.
quo obiit Railulfiis rex. II, p. 555.

Aimericus, anno 29 regnante Lolbario rcgc. Ozilius, anno 1327.

Radulfus, anno 1 el 2 regnante Hiigone rege. Guillelinus, anno 1534 faclus presbyler cardinalis
Udalgarius, an. scplimo regnante llugone rcge. sanclorum qualuor Coronalornm a Bcncdiclo Xll
Isarnus, anno 1095,1098. aiino 1557.
Geraldus, anno 1101. Raymiindiis, anno 1545.
Isarnus, anno 1105. G. aniu) 1551, 1558.
Petrus, anno 1156. Bcrtrandiis de Pelaiano, antea abbas S. Scvcii,
Caslo, anno 11G5. anno 1565. Codcx, 2855, fol. 95, verso.
Bercngarius, anno 1 1G6, 1171. Hilias Jacobi, aiilca prior de Lingavilla in diwcosi
Petrus, anno 1177, 1185, 1185. Rolbomagcnsi, nopos Petri de Clialosio, episcopi
Geraldus, anno 1228. Monlisalbani, mortuus anno 1595.
Petrus cognomento Raymundi, anno 1251,1256, Arnaldus.
1240. Saxiiis, anno 1429, faclus abbas a Martino Y posl
Petrusan. 1262, 1268, 12G9, 1270, 1275, 1280. mortem Arnabli. Erat aulem elecmosynarius ejus-
Guillelmus, anno 1558, 16 Januarii. Ex registro dem monasterii.
archivi regii Carcassor., fol. 84. Joannes, anno 1445-1461.
Embrinus. Interfuit concilio Narbonensi anno C Guillelmus dc Riipe, anno 1465.
1574. Simon de Bellosolc, pnicposilus Yaiircnsis ol aidias
Salomon, anno 1415. coinmendatarius nionasl<!ri.i Monlisolivi anno 1505.
Berlrandus, anno 1416. Idem fortassis qui episcopiis Vauronsis fiiil.
Petrus, de Godiaco, decrelorum doctor, vicarius Joannes dc Bellosolo, suoccnlor Eoclcsiie Narbo-
et oflicialis Narboncnsis, aimo 1452. nensis, abbas commcndatariiis anno 1515.
Guarinus de Tornello, anno 1457. Sebaslianus de Bonne, prior major Ecclcsi;e Ca-
Rigaldus de Albinhaco anno 1450. Baluz. strensis, factus abbas 1518, juxla coucordata.
^ Leg. castelli Malasci sive Mallasti. Sic enim Antonius de Bonne, suporioris ex fralre germano
vocatur in pryeceptis Ludovici Pii,Pippiiii rogis Aqiii- ncpos, camerarius monasteiii Montisolivi, per patriii
lania;, Caroli Calvi, Odonis, et Riuliiili, el in aliis rcsignationem factus abbas anno 1540. Sedebat ad-
veteribus monumentis. Monaslerium ilaijiie caslii buc anno 1544.
Malasci cst monasterium quod hodie vocatur Alonlis- Franciscus dc Croqiiy, cpiscopus Morinonsis, no-
olivi in dioccsi Carcassonensi cujus bos abbatcs
, minalus abbas posl morioni Anloirii de Bonno, niuni-
fuisse reperio. nationi sua; ronuntiavit in gratiam seqiientis ai»ba-
Olomundus, annoSlS. lis.
Vilafrcdus, anno 827. Jacobus de Croqiiy, suporioris fialcr, moiiaobus
Richimirus, anno 854. sancti Dionysii, lit abhas Montisolivi aniio 1550.
Ugoberlus, anno 885. -Ii).
Rainulfus, anno primo ct anno quarlo regnanle n <2In comilalu Redensi el dioccesi Narbonensi.
(-arolo rege, id est, Carolo Simplice, ut opinor. Yide Pr;icccplum Caroli Simplicis eililum in Appoiuiioe
Mabillonii Annales, lom. m, pag. (jDO. Conciliorum Galli;e 4
N;\rli()iionsis lit. : « Addinuis
Arifonsus vel Erifonsus, amio 25, 27 et 28, re- quoque pra'lat;x^ ooolosi;e sanolornm Jiisti o! P;isloris
gnanle Carolo rege lilio Ludovit-i. Eadein tcmpc- ox nostra rcgali liboralitale iii ooiiiit;itu Uodoiisi ab-
slaie vivebat Erifons episcopus habilans Narbonani, batiain Cub;inas. s ]\lonaslorii sancta' Maria' de
iit patet ex praeceplo ejusdem Caroli quod exslat in Cubaria a Cliiniaoensi pendonlis monliooxstal in
archivo arcbiepiscopi Narbonensis et apiid Calelliini, epistola Urb;iiii 11 ad Iliigonem ;-.bbaloiii Cluniacen-
et Yendiscensis episcopus dicitur in chartulario Ec- som. In.
c!esi;M Helencnsis. '1 ooniinio Narbononsi et C;iroasso!U'nsi, u; logi-
Iii
Donadeus, anno quarto regnanle Rodulfo rege posl tur in pneooplo Caroli fdagni odilo in oaJcni Appcn-
obiliiin Caroli rcgis.
dice Coiioilioriim Galli;e Narbononsis. Viilgo /«
Tresmirus, anno ISregnanle Lndovico rege, ct Grassc. ln.
anno 4, 5, 21, 25, 25, rcgnanlc Koibario rcgc A<i c Yclns abbatia, Narboncnsi
Ecclesi;c unita auclo-
eum exslal epistola As;apiii jnnioiis de conlirnia- rila!(^ Liidovioi Halhi Eranooruni rcgis, landcm re-
lionc privilegioriim cjnsdeni nioiiaslerii. daola iu prioraliim ao monaslorio C.nissousi siibjoola
Slephanus, aimo 50, 52, 55, rognanlQ Robcrto undoi inio Chrisli s;eoiilo. Vido nolas ail Conoilia
rege. Galli;v Narbononsi<>, jtasf. 5, 20, 21. IV bao oniui
r.uillclmus, anno 1054. ;ibb;itia liio agi pii!;!. Soio Uiiiion aliiui (liiiii in Cor-
Pelrus, rcgnante Pliilippo roge. rilani;i, (pia' tum Sopliniani;c pars crat, nionasle-
 :

35 CAROLl MAGNl OPP. PAUS I. SECTIO PRIMA. 455

Monastcriurn u sanctae Eugeniao. A <^ In Tolosano.

ni.„„.i^„-. 1.. .. u-i
.• •• Monasterium e sancii Papuli.
^
nionasterium " sancti Hilarii. .,
Monaslerium ' Suricinium.
Monasleriuin ^ Vallc Aspcrii.
Monastcrium « Asilo.

riiini istiusnoininis fuisse, cujus menlio exstat ia Kal. Octohris « Castelanus ahha monasterii sanctre
:

citala inembrana Canigonenst « Dominis Palrijjus : Maria^ veniens ad nos innotuit eo quod ipse cuin
siinulque fralril>us pusillis cum majorilius consisten- fratrihus suis in valle quse dicilur Asperia monaste-
tibus in coenoljio alini Marliiii prxsulis confessoris riuin in icdificia antiqua construxerit. i Tandem hoc
Ciiristi Kanigoncnsis Joannes licet intlignus iiiona-
: monaslerium Cluniacensi suhjcctum fuit, ut palel cx
chus et ahba atque grex pusillus sancti Laurentii huilis Urhani II el sequentium pontificuin Romano-
Cerrilaniensis monasterii. b Ante hunc Joannem ah- ruin. —
Omnis Pagus Ruscinoncnsis divisus est in
has ejiisdem monasterii fuerat Ponlius, qui mortuus paries tres; quarum unain incolunt Ruscinones pro-
cst VI Kal. Junii. Ballz. —
Nunc Saint-Chicjnun. prie dicti, aliam Confluenlini, tertiam Vallaspirien-
!» In suburhio Narbonensi. ses. Vetus autem esl hiec divisio. Verum, cuileris in
^ In dioecesi Carcassonensi. Olim monasterium praesentiarum omissis, de pago Vallaspiriensi liic
illuiidicaluin crat sancto Saturnino. Postea sanclus nohis sermo est, quem in Septimania fuisse docet
llilarius Carcassonensis episcopus, illic sepuUus, oc- h;ec notitia. Confirmatur autem isliid inultis testi-
casionem dedit mutandi nominis. Sed tamen per ali- g moniis. Praeceptum Ludovici Pii pro Wimaro vas-
quol s;iecula vocatum est moiiasterium sancti Hilarii sallo dominico Tale concedimus heneficium quaie-
:

et sancti Saturnini. Ahhates hahuit quorum nomina nus rcs quas genitor eorum per concessioneni patris
sequuntur : nostri Caroli pryestantissimi imperatoris, ab eremo in
Nampius, tempore Caroli Magni. Septimania trahens ad villam construxit qu;B voca-
Monnellus, Egidonius, Leoninus, regnante Ludo- tur vicus Sirisidum, consistentem videlicet in valle
vico Pio. Asperi. » In chartulario Ecclesix Helenensis, lib. iii,
Ana, regnantc Carolo Calvo. cap. 62, reperitiir vetus charla data anno sexlo re-
Castellanus, cui successit Recamundus, lih. vi de gni Ludovici Transmarini, in qua h;BC leguntur :
Re diplomalica, pag. 50G. « Dono tibi alodera meum quem cgo habeo in comi-
Benedictus, anno 970 et anno 27 regnanteLolhario. talu Russilionense, in valle Asperi, > Alia anno xiv
llem anno secundo regnante Hugone rege. ejusdem regislih. vi, cap. 82, « in comitatu Rusilio-
Gaufredus, anno sexio regnante Roberto. nense, in valle Asperi, in villa Corharia. » Item alia
Benedictus, anno 15 regnante Roberlo. iih. cap. 88, anno quiiito rcgni Hugonis C;ipeli
IV,
Oliba, anno 1020, lOoL Vide tom. lY Annal. Bc- « in comitatu Russilionense vel
in valle Asperi. n
ntul., pag. 711, c. 38. Ilcm adhuc alia lih. i, cap. 99, data anno 1095, iv
Cono, anno IHO. idus Fehr;iarii « Siint autem isla alodia in comi-
:

Udalgerius, anno 11I7-1120. tatu Rossilioncnsi, sive in valle Asperi. i Ruscino-

Ponliusde Bravo, anno ll9i-1202 nenscm porro pagum, in quo silum fuisse Vallaspi-
Alhoynus, anno 1217, 1224, 1251, 1235. _ riensem liscc acla prohant, in Seplimania fuisse do-
Guillelinus Petri, successor Alhoyni, anno 1253. ^ cet pricceptum Lotharii imperatoris pro Wimaro
Arnaldus, eleclus et confirmatus anno 1265. Se- vassallo, cujus paulo ante facta inenlio est, daluiu
del)at adhuc anno 1285. anno xxi imperii Ludovici Pii in eodein chartulario,
Pontius, anno 1286. lib. i, cap. 10 « Wimar vassallus noster suam cxe-
:

Jordanus, aiiiio 1344-1350. quendo fidelitatem ad nos veniens petiit pietati no-
Jacobus, aniio 1385-1386. stne ut ei et fralri suo Radoni nomiiie tale concede-
Bertrandus, anno 1411. remus benelicium quatinus res quas genitor eoruni
Guillelmus Babonis, anno 1441. pcr conccssionem avi nostri Caroli praestantissimi
Gauhertus Augerii, cleclus et confirmalus anno imperatoris, ab ereiuo in Septimania trahens ad
1451. Antea abhas sancli Polycarpi in dioecesi Nar- villam construxit qux vocalur Villanova, consistcn-
bonensi. Sedehat anno 1453. tem videlicet in Rossilione. » Praeceplum Caroli
Arnaldus Raymundus Roquele faclus ahhas anno Calvi pro Dodone vassallo Orgerii, quod exstat in
1481.— Id. monasterio sancti Pctri Rodensis, datum anno xxix
Id est, monasterium sanctoe Marise Arularu.n in
*=
rcgni ejusdcm Caroli « quasdam res juris nostri
:

comilalu Vallis Asperii. Chartulariuin ccclesiai He-
lenensis lib. v, cap. 97 « Ego Vusandus ahha et
: se. B Vide notas ad Concilia Galliai Narbonensis,
cuncta congregalio coe.nobium sancla; Marioe Arlas,
qui esl fundala in comitaiu Rusulionense, in valle
Aspcri, super alveo Tcccho, id est, Eudalecus, etc,
111 Non. Aug. anno V, regnaolc Radulfo rege. » Pr;e-
ceplum Caroli Calvi daium in monasterio S. Diony-
sii VII Kal. Marlii anno 869 « Monasierium in ho- :
iiorem sanctai Mari* in pago Rusilioncnsi in valle
Asperia funJaliim. » Eiilein legunlur in proccepto
Ludovici Baibi dato apud Trecas auno 878. Sed mo-
nasterium sanclie Mari;xj Aruh^rum in valle Asperia
diserte vocat idem Caroliis in altero pnvceplo daLo
in monaslerio sancti Saiiirnini, dum oiisideretur To-
losa, anno84i « Recesin.lus
: abba nionasterii san-
cl;e Mari;c in Arulas veniens ad nos ol)luIit, obtuti-
J)us nostris auctoritalem doiiiini et geiiiloris iioslri
sitas infra Scptimani;x! regni.im in pago Russdionen-
pag. 6. 1d.
•1
Id esl, in marcha Tolosana, uli dictum est su-
pra.
U e Quod poslea Joannes XXII episcopali dignitale
ornavit.
f Vuigo Soreze in dioecesi olim Tolosana, nunc
vero in Vaurensi. Soricinii mouasterii in pago Tolo-
s;>no iundalionem referri ad Pippinum regein osten-
dit pr;\iceptum ejusdatum Aqiiisgrani, in quo coin-
luemoriit id sibi a heata Dei genilrice prasceplum
esse. Philippus abhas Soricinii c(mciIio Vaurensi
triuin Piovinciarum pra^fuit aniio 868, nomine Ar-
naldi Aiisciorum archiepiscopi, uti diximus in notis
ad Concilia Galli;c Narhonensis, pag. 56.
6 Vuigo Miis d'Asil, oliin in pago Tolosano, nunc

Ludovici iinperaloris qua coiuinc!)alur qnalilcr

,
Appainiarum, sanclo Stephano dicatnm,
in diocccsi
pncdiclum monasterium ;e(Iiiicatum a Caslellaiu) quod Isarnus episcopus Tolosanus in sna defciisione
coiiilum vallo qu;e dicitur Asperia sub sua immuni- roganle Dalmatio arcliiepiscopo
siisccpit anui) 1075,
>ale alqiie defensioiiC suscepisset. » Non
inde lameii Narboncnsi, ut videre est in liltcris ejusdem Isarid
inonasterium isluii
colligi polest a Castcllano condi- Hiiic vcro paiet Dalmatium fuissc anliqui juris ob-
tiuu lantum reparatum. Docct istud Lu-
fuisse, sed servaniissimum, quo cavctur ut unusipiisipie episco-
dovicus Pius in pr;ccopto dalo anuo vii imperii xv pus Iwbcai sii* parochice poiesialem, et ui inetro
457 CODEX DIPLOMITICUS.- LUDOvici I ET LOTIIARll CAriTULARIA.-AN. 819. /.58

A Monaslcrimn f sancli Savini.

Monasteriuni « Venercha.
Hic praedictis nionasteriis praelalus impcrator,
In Wasconia.
statutum scvil.i fccit, atquc
Monasterium ^ Cella fraxilii. sicnt supradictum cst,

sua firmavii.et aunulo suo impcriah

sigillare
Monasterium c Cimorra. manu
Monasterium ^ Piciano. fecit.

Monasterium e Allumfragitum.

politanus nihil in comprovincialium suorum paro- vanlur reliqni;^ sancti Ceratii ct sancti Saturnini.
in vetu-
chiis agere proesumat sine eoruni aucloritale. 1d. Istius monasterii hos abbates fuisse rcpcrio
a Inter monasleria qu;r a Ludovico Pio reparaia slis t;^bulis.

fuisse scrihit auclor Yil;eejus, lecenselur monaste-
rium (ie Ulera in paijo Tolosimo. Quod fortassis ideui
cst cum mouaslcrio Yenenha. 1d.
Tolosam.
i>
Certum est monaslcrium illud
Vascouia. Fortassis in didecosi Ausciensi, cum Ci-
morrse pr.Tpponalur. In chartulario monasterii Cimor-
rensis legitur Sansastrum de Ceila Fraxili fccisse
convenlionem « ut Sansfurt de Argun acciperet liliam
su;un nomine Sancia uxorem. Qui cum vellet faceie
nuptias, Guillelmus d.e Beccava contradixit ci, quia
erat senior ejus. lloc audiens Sansfurt dedit ei ([uin-
que solidos ut eam e tolo relinqueret et firniarct sibi
S;msaster geuerum suum et onment piogonicm a!>
ea descendentcm. » In eodem chartul;irio repcritur
mentio cujusdam militis cui nomen erat Fortoni dc
Cella Fraxilii qui vivebat anuo 1134. F(>rtcan
,
Colla Fraxilii mouasterium est quod hodie diciiur
'Cella-Medulphi, vulgo Saramon, in dioecesi Aus-
ciensi. Raluz.
c Sic scribimt at in tomo qnarto
omnes veleres
Simorra. Vetus mo-
Gallioi Christian;x5 scriptum esl
naslerium beatai Mari;c virgiai dicatum, in quo scr-
Forto, sive Fortunus, circa anniim WM.
Olto, archiepiscopiis Ausciensis, circa ann.
lOoO.
— Vcnenjue propc Ponlius, anno 1055 et 1008.
Gastonus.
fuisse siliim in Astarus.
L;«rus, Astari successor, circa ann. 10/0.
Bornardus, Lairi succossor.
T> Ponlius, episcopus Bigorrilanns, circa ann. 1076.
Petrus de Petiano, ann. 1080 et lOSO.
Willelmus, ann. 1118 et 1122.
Petrus, 1U3-1U6.
dVulgo Pcssan in dioecesi Auscicnsi. Velus charta
Cimorrensis monasterii. « Et mihi rcmansit luercdi-
tas monasi,orium qiiod vulgo dicitur Pestiano,
in
honore conslructum saucli archangoli Mich;\elis, si-
tumque in monaslerio Astarionsi. t Pczancnsis sive
Pessanensis abbalis in dioecesi Auscitana mcntio cst
apud Grogorium VII, lib. vii, epist. 18. Id.
e S. Sixli de Fagito, dioec. Ausciciisis.
fIn valle Levitancnsi et dioecesi Tarnicn^i. Vide
: Ilistoriam Beneainensein illustrissimi viri Petri de
Marca, archiopiscopi Parisiensis,- lib. ix, c;ip. 2.
Baluz. —
In agro Tarbellensi ad Pyrcna^os. Bouq.

CAPITULA LEGI SALIC.E ADDITA (An. 819).

Anno 819 post natale Domini, Einhardo leste, conventus Aquisgrani habitus est, in quo muUa de stalu
ccclcsiarum et monasteriorum tractata atque ordinata sunt, legibus etiam capilula quiedam pernecess;»ria
(juia deerant, conscripta atque addita h.unt. Quic a Baluzio cx diiobus Codicibus manuscriptis, uno biblio-
iheca) rcgi.e, allero sancti liemigii Rhemensis edita, jam ope eorumdem Codicum, scilicet 1. hibl. regiaj
Paris. iutcr Supplemenla Latina n. 104 bis, olim Saiicti Remigii ; et 2. C. hibl. ejusdem n. 4632 recognita
prodeunt.

mNOMiNE DOMiNi. iNciPiuNT CAPiTULA LEGis SALicAE '.

C hcat, scd prisliiio domino, et servitio restilutus fial,

de mannire. De hoc iudic;iverunl.

1. De capitulo primo ^, id est,
3. De 14" * capitulo lecjis Salicae. Si quis iiigcnuus
capitulo iudicaluiu est, ut ille qui mannilur, spalium
ancillam alicnam in coniugium acceperit, ipse ' cuni
mannitionis suae per quadraginta nocles habeat.
comes supradictarum noctium numerum ea in scrvitio inplicetur.
Et si iiifra

mallum suuin nou habuerit, ipsum spatium usque De hoc capite iudicalum esl ab omnihus, ul si in-
goiiua femina qucmlibct scrvum in coniugium sum-
ad mallum comilis extendatur, et deindc dotur ei
spalium ad respoctum ad septem noctes. Inde non pscrit, non solum cum ipso scrvo in scrvilio pcrin;i-
neat, sedeliam oinnes res quas habet, si eas oum
noctium spatia, sed proximus mallus comitis ei con-
l)arcnlibus su s divisas tcnet, ad dominum cuius sor-
cedatur.
2. Z)e H" ^ capitulo legis Salicae. Si quis servum vum in coniugium ac£epit, pcrveniant. Et si (niin

parenlibus suis res paternas vel maternas non divi-

alicnum occiderit, velvcndidcrit, vel ingenuum dimi-
sit, nec alicui quaerenti rospondcro, nec cuin siiis
serit, mille quadringentis denariis, qui faciunt soli-
dos iriginta quinque, culpabilis iudicetur, exceplo hcredibus in rcrum patcrnarum horeditate uld;»

'' divisor * accedere possit. Similiter et si Francus

capitale et delatura
De hoc capite iudicatum cst ab omnibus, ut si illc
^ l»»'"» •'^•tcrius ancillam in coniugium sumpseril, Sic

servus qui iniuste vcnditus vel ingenuus dimissns facieudum essc iudicaverunt.
apparet, non alter pro eo in loco illius rcstituatur; 4. Item de eodcm capilulo. Si (piis uxorein alion;\m
quia dixerunt ali^iui quod idem servus, qui ingenuus vivo marito lulerit, oclo millia donarios, qui faciunt
dimissus fuerat, denuo ad servitium rcdirc " non dc- solidos duconlos, culpabilis iudiceiur.

VARIANTES LECTIONES.
• inscriptio deest 2. p. legis Salicac id est 2. ^ XII. I. XI. 2. c. c. etd. dcsuni 2. " rcddcre 1.
X1IU2. Mpsi 1. «diuisal.
 ,

459 CAROLI MAGNI OIT. PARS I. SECTIO PRIMA. 4i0

Do hoc capUuIo iudicatuin csi, ul vivo juarilo cui A tradi aul (Umitti possunt '^, ad inlcrrogalioncm
eadeni uxorconlra lcgcm su!)tracta fuerat, ab illo qui domni imperatoris reservarc volucrunt.
jani ci iniuslc lulcrat, cuni Icgc suprascripta, id est, 8. De 4C° capituio, id est, qui viduam in coniu-

ducentis '
solidis, rcddita fiat. gium accipere vult, iudicaverunt onincs '^, ut non
5. De 2G» ^ capitulo. Si quis puer infra duodecim ita sicut in lege Saiica scriptum cst cam accipiat,
annos aliquam culpam commiserft, frcdus ei non sed cum parentorum consensu et voluntate, vclut
requiratur. '* usque nunc antecessores eorum fecerunt, in con-
De lioc capituio iudicatum est, ut si infans infra iugium sibi eam sumat.

duodecim annos res altcrius iniuste sibi usurpaverit, 9. De 47" capitulo. De eo qui villam alterius occu-
eas, excepto fredo, cum lege sua conponat, ct ita paverit. De hoc capitulo iudicaverunt, ut nuUus vil-
^ manniatur, sicut ille * manniri polest " cui contra lam aut res alterius migrandi gratia per annos te-
legem fecit, et ila a comite ad malium suum addu- nere vel possidere possit ; sed in quacumque die in-
catur, sicut ille adduci potest , cui conlra legem fe- vasor illarum rerum interpellatus fuerit, aut easdem
cit. De hcrcditate vero paierna vcl materna si aliquis res quaercnti '" reddat,aut eas, si potest, iuxta legem
cum " interpellare voluerit, usque ad spatium duo- se defendendo sibi vindicet.
dccim annorum expectare iudicatus est. B 10. De a/fatomie a dixerunt quod traditio '^
fuisset.
6. ludicatum est ab omnibus, ut si Francus homo De hoc capitulo iudicatum esl, ut sicut per longam
vel ingenua femina '^
in servitio sponte sua inplica- consuetudinem antecessores eorum facientes habue-
verit se, ut si res suas, dum in liberlate sua perma- runt, ita et omncs qui lege Salica vivunt, inantea
nebat, ad ecclesiam Dei aut cuilibet legibus tradidit, habeant et faciant.

ipse cui traditae fuerint ^ eas habere et tenere pos- 11. El hoc iudicaverunt, ut si servus cartam inge-
sit. Et si filios vel filias, dum in sua fut libertate, nuilatis adtulerit, si servus eiusdem cartae auclo-
generavit, ipsi liberi permaneant. rem legitimum habere non potuerit, domino servi
7. De 57° ^ capitulo. Si quis servus hoi linem inge- ipsam cartam falsare liceat.

nuum occiserit, ipse homicida pro mefietate con- 12. Et hoc iudicaverunt, ut omnis qui alteri ali-

positionis pareniibus hominis occisi tradatur •", et quid quaerit, liccntiam habeat prius sua teslimonia
aliam medietatem domiuus servi se no>erit solvilu- producerc conlra eum. Et si ille cui quaeritur dixe-
rum. Aut si legem intellexeril, poterit se obmalare rit, quod legibus teneat ea quae tenet, et talia sunt

ut leodem " non solvat. lestimonia qui hoc veraciter adfirmare possint ",
Quia nullum de ecclesiastico aut bencficiario vel C iuthcaverunt, ut huius rei vcritassecundum capitula
alterius persona servo discreiionem lex facit, si ita
'" domni imperaloris, quae prius pro lege tenenda
ecclesiastici aut beneficiarii servi sicut liberorum constituit, rei veritas conprobetur.

VARIANTES LECTIONES.
' CCC. 2. * XXXVI.
* ille usque 1. * item 1. ille deest 1. " vocem supplevi ; deest in 1.2. « deest 2.
' V. desunf 2.
i. f. fuerint, ipsi meda desunt 'i. *»
» XXXVI. 1.2. ">
traditur 1. " leadem 2. ^^ reli-
qua capitisdesunt \. '^hominesl. '^virol. "* quaerendi 1. '« radictio 1, '^possitl. '» capi-
lulo 1,

NOT^.
a Titulo 48 legis Salicae.

RESPONSA MISSO CUIDAM DATA (An. 819),

A
Baluzio primum edita, hic ope Codicis unici, scilicet regii Parisiensis n.2718 ssec. ix iterum recognita
et emendata sunt. Patet misso cuidam ex legatione redeunti in responsis esse data, cumque capp. 1, 2et
(> ad conslitutiones Aquisgranenses anni 817 referri videantur, locum eis a Baluzio assignatum,
id est annum
819, servandum duxi.

CAPITULA LEGI SALICAE ADDENDA.

'
D nut. Sin autem , de melioribus hominibus illius co-
Utpagenses per sacramenta aliorum ho-
Cap. 1. mitatus suppleat numerum duodenarium. Et advo-
minum causas non inquiranlur, nisi lantum domini- caii tam episcoporum , abbaium, et abbatissarum
cas. Adtamen comes ille, si alicuius pauperis aut ut cum ^ eis veniant.
inponentis personae causa fuerit, tunc comes illc 5. Statuendum est, ut unusquisque qui censum
diiigenter, et tamen sine sacramento, per veriores regium solvere debct, in eodem loco illum persolvat
et meliores pagenses inquirat. ubi pater et avus eius solvere consueverunt.
2^ Vult domnus imperator, ut in tale placitum 4. Si homini cnilibet causam suam in placito aut
quale ille nunc iusserit, veniat unusquisque comes, coram comite palatio * alius fuerit inpedimento, ct
et adducat secum duodecim scabinos , si tanti fue- causam eius iniuste disputando iripedicrit, tunc vo-

VARIANTES LECTIONES.
' legis codex. ^ codex, numeris omissis tanlum cap. repetit. ^ voccm supplevi. supplendum qxi&e.
I

cnti aut tnle quid.

 iil CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOVICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA.—An. 820 IM
lumus, ut sive comes paLitii, scu coines ipse in co- A perlinaciler resislentihus se diditlennU '
. q-;amvi3
mitalu suo, inbcat eum exire foras. Et si noluerit castellnm per vim fuisset captum, proprie suum la-

oboedire, tunc solvat bannum dominicum, id est 60 men in eo habere debent.

solidos; et illi cui adversalus est, donetwadium suum g ^^ ^e,,,,^ ^,,,^^ domnus Carolus impcrator legi-
pro lege sua. timam vesliluram liabuit, ct boc ila potest invcsli-
5. Volumus ut comes potestatem habeat in placito
g,,,,.j ^j gecundum iustitiam ad nos dcbeant pertinere,

suo facere quae debet ,

nemine contradicente. Et si
nequaquara volumus, si nostri lestes boni et idonei
aliler fecerit quam iuste, ad quem fiictum illud per-
^^^^^ ^^ ^^^^ adversus eos in nostram c(mtrarietalem
tinet, veniat in praesentiam nostram et nos illi de
,
eonsurgant. Adtamen in tua sit providentia hac fi-
eodem comite faciamus lustitiam. delium nostrorum qui tecum sunl, qui nostri testes
G. Yestitura domni et gcnitoris nostri co modo Porro adversus
^^g^ debent, Doni et veraccs sint.
volumus ut teneatur, ubicumque esse dicitur, ut
ccclesiasticas res eadem sententia maneal, quae tem-
prius diligentissima investigatione perquiratur. Et si
p^j.^ ^^^^, ^
^j genitoris nostri fuerant prolala, ut
invenitur esse iusta atque legilima, tunc vestitura Huas conlra suos adpe-
eccksiarum defensores res
iMcalur; nam aliter ne vestitura nominari debet, sive
^5,^^^^ ^^-^^^^ ,^,g, defendant, qua ipsi vixerunt qui
sit in ecclesiasticis, sive in palatinis rebus. B
^^^^^^^^ ^_^^ ecclesiis condonaverunt. Simililer et ec-
7. De proprio quod in castellis ab avo nostro con-
^,^gj^ ^^^^^^ j^gem habeat adversum pelitores suos,
quisitis, eo modo videtur nobis esse faciendum atquc
^^^^^^^, ^^^^^ ,^^^^^^ j^^^j^,^
discernendum, ut tantum propriarum rerum
„^, ,
potestatem , II.- illi

non habeant, qui quamdiu potuerunt re- A- , ,

sui
9.
^
De quarto capitulo exspectandum censuimus,
^ ^ ...
„,., ,
stilerunt, ct contra illorum
, . 11 I . .
voluntatera in potesla-
. , uuucu ^u
^.un plurioribus
donec cuin fulelibus nostris inde consi-

tem avi iiosiri venerunt. Nam quicumque sociis siiis deieinus.

VARIANTES lectiones.
* '%.
e. dediderunt ; cod. didicerunt. - vox deest, quam ccquc ac rcs supplevU Bal. ^ vox dcest.

CAPITULA LANGOBARDIGA (An. 819).

Inter capitula edictis regura Langobardorum addita, quorum Ludovicum auctorem libri manuscripli pro-
dunt, hsec cerlo alicui anno locove ascribi nequeunt. Cum vero Ludovicus po^^t coiiventum Auiniacensom
mense Augusto anni 8"22 habitum Ilaliai curam fere totamLolhario reliquisse vidoatur, annis 818-822 assi-
gnanda sunt, si omnino Ludovicum auctorem agnoscunt. Nam in CodiciliusCbisiano, Cavcnsi, Riankcubur-
gensi, Gothano, non habentur.
Ex Codd. Ambrohiano, Florentino, Londinensi, Vin- matre nali sunt, aut cartam libcrtatis ostcndunt.
dobonensi, Veronensi, Eslensi. 5 7_ Omnibus igitur episcopis. abbalibus, cuncto-

Ut * omnis ordo ecclesiarum secundum Roraanam que cleroomninopraecipimus, vicedominos, praepo-

legem vivant, et sic inquirantur et sitos, advocatos sive defensores habcre bonos, non
defendantur res
ecclesiasticae, ut emphyteusis ^ unde damnura aec- _ crudeles, non cupidos, non periuros, non falsitaiem
clesiae patiuntur, non observetur *, sed secunduin amanlcs, sed Deum timenles et iii omnibns iusli-

legem Romanam destruatur , et poena non solvalur. liam*diligentes. De indicibus auleui vel centenariis
Ex Codd. Florent. Lond. Vindob. Veron. Estensi. alque tribunis seu vicariis, dignum esse censuimiis,
2\ Placuit nobis de illis hominibus ">
qui se li- ut si mali reperti fuerinl, de ministerio suo ab-
berosper 30 annos esse dicunt, ut per hanc posses- iciantur. '.
*
sionem liberi non sint , nisi de ingenuo patre et

VARIANTES LECTIONES.
• apud Murat. c. 55. * emphyleuseos contractus unde ecclesia d. patitur edd. ^ observentur... deslruan-

tur edd. * apud Murat. c. 08. cf. Hlotharii Cap. a. 832. cap. 12. * scU. liboris cjlossa Vn. ^ aut cdd.

' apud Murat. c. 50. i. facientes vel dil. cdd. " Codex Ambros.
*"
in fine capitularium Illudowici tnvc
cxliibet : Volumus etiam atque iubemus, sicut aposlolus liliis non autem ideo in c;ipituIo liber apellanlur
ad servis, quia sicut sorvus in potestatem domini suo, fdius in putestatem esse patris, ideo etiaiit lilios si
mancipato vel si libero patro, sicut servo manummissio, vel in alio modo secunduin lex, ut sit liber a domina
suo. Quw e lege Romana nianusse jam Blumius noster monuit.

CAPITULARE AQUISGRANENSE (An. 820, Jan., Aquis).

Constitutionem hanc cx duplici copia in Cod. l)ibl. reg. Paris. n. 2718 s. ix editam, Raluzius convcnlui
apud Theodonis villam anno 820 babito adsignavit; scd cum eo anno, ad quem ex cap. 5sine dubio refereiida
est, conventus generalis non in locoa Raluzio indicato, sed /V<iuisgrani, allor vero aiiluiunaiis Carisiaci cc^-
lebratussit, priori adsignandam duximus edimusque ope Codicum 1 bibl. regia> Paris. n. 2718. fol. 73.
Cod. ciusdcm fol. 110 cl 3bibl. ducalis Guelferbytanac Blankenburgici rccogniiam.
;
%
443 CAROLl MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. m
Cap. 1 «. Vbi leloneu exigi el ubi non cxi(ji de- A lil)et vehiculis, lain coruin qui nobis assidiie in pa.

beant. Volunuis fiimiter omuibus in imperio noslro latio descrviunt, qnamque cl eoruin qui ad palatium
eorum dispensam ducunt neino ponlibus, nequc
nobis a Doo coumisso nolum fieri,ut nuilus leloneum
, in

innavibus, neque quibuslibet aliis locis, ab eis

exigat, uisi in mercatil)us ubi coiumunia commerlia
iii

cmuntur et venuiulantur; neque in pontibus, nisi ubi teloneum exigere praesumat. Quod si fecerit, noverit

anliquitus tolenea exigcbantur; neque in ripis se similiter 60 " solidorum poena plcctendum. Quod

aquarum, ubi tantum naves solent aliquibus nocti- si aliquis repertus fuerit, quiea quae praemissa suut,
bus manere; neque in silvis, neque in stratis, neque non ad suam dispensam,nec ad pioprios usus, sedpo-
iii campis neque subter poulem transeuntibus nec
, , tius venundandi causa ea duxerit, noverit se , sicul

alicubi, nisi tantuin ubi aliquicl emitur aut venditur superius compraehensum est, esse damnandum.
qualibet causa '
ad communem usum perlinens. Et 5. Nemo ex his qui pontes faciunt , aut de inmu-

ubi emptor ' cuiuslibet utitur ^ herba aul liguis nitatibus, aut de fiscis, aut de liberis hominibus, co-

aut aliis villaticis commodis, cum eo cuius sunt qui- gantur pontaticum de eodein quem fecerunt ponie

biis utilur, agat iuxta aestimationem usus et quod , persolvere. Et si forte quilibet voluerit ex propriis

iuslum est de lali re, illi pcrsolvat. Quod si aliquis eundem pontem einendare vel reficerc,
facullaliiuis

constituta mercata fugiens , ne teloneum solvere co- B quamvis de suis propriis rebus eundempontememen-
gatur, et extra praedicta loca aliquid emere volue- det vel reflciat, non tamen de eodem ponte maiorem
rit, et huiusmodi inventus fuerit , constringatur, et censum exigere praesuraat, nisi sicut consuetudo fuit
debitum lelonei persolvere cogatur. El quisquis hu- et iustuin essc dinoscitur.

iusmodi iusta telonea solvere declinantem susceperil 4. Omnibus notum sit, quia nolumus ul liber ho-

sive celaverit, id secunduin suam legem emendare mo ad nostros brolios ' operari cogatur. Attamen
conpellatur : is lanien quem celavit , debilum telo- de aliis publicis fuiictionibus, quas solebant iuxla

neum persolvat. Celcrum, sicul superius dictum antiquam consuetudinem facere , nemo se pro hac

est, nisi in memoratis locis nemo a quolibet exigat causa excuset.

telonea. Et si quis ''
fecerit contra haec praccepta 5. Geiieraliter omnes admonemus, ul capitula quc
nostra , sciat se esse damnandum GO summa soli- praeterito anno legi * Salicae per omnium consen-
dorum. sum addenda esse censuimus, iam non ulterius capi-
2. De dispcnsa fidelium noslrorum. Sive carris. lula, sed tantum lex dicantur, immo pro lege tenean-
sive sagmariis ^ sive b friskingis, sive aliis quibus- tur®.

YARIANTES LECTIONES.
"^
cmitur 2. ^ ut iler agens 2. * deest 1. 2. * saugumariis 3. * LX summa s p.i.
*
c. res ad2.
'
broilos 3. ^ lcgis 1. 2. 3. M. i(J est qui subdiaconum occidit, qui diaconum ,
qui presbyterum, qui
episcopum, qui monachum occidit A. L.

a Hoc caput exslat et in Cod. Florentino inler Lu- rari. Oportet aulem fuisse aliquid quod originem ha-

dovici l leges. beret Francicam. Baluz.

./•-
^ Certum cst hic friscingas' inter vehicula nume-

CAPITULARE AD THEODONIS VILLAM (An.821, Oct.).

Debemus illud Ansegisi libro iv, capp. 1-12, capite primo et inter capitula legibus Langobardorum addita
servato. In conventu aulumnali Theodonis villa habilo promulgatum esse, capite sexto redit, cum Ludovicus
imperator placitum Compendii, posl primum monse Novembii anni 810 celebratuni, annis demum 823 ct
S2i habiicrit, de quibus sermonem hic esse non posse eo iiitelligitur, quod tempore quo Ansegisus opus suum
absolvil, scilicet mense Januaiio anni 827, nonnisi triennium inde elapsum erat.
1. Si servi per contumaciam collecta nniltiludine G 3.SiserviveIecclesiasticiveIquorumlibetIiberoruiu

alicui vim intulerint, id est aut bomicidium aut in- hominum infiscum nostrum confugcrint, et adominis

cendium, aut qualiumcumque rerum direptiones fe- vel advocatis eorum repetiti luerint , si actor fisci

quorum negligenlia hoc evenit, pro nostri intellexerit, quod eol5 iusle non possit tenere
cerint, domini
ad nostrum dominium, eiciat illos de eodem flsco, et
eo quod eos constringere noluerunt, ut talia facerc
recipiant eos domini eorum. Et sieidem actori visum
non auderent, bannum nostrum, id est sexaginta so-
Vidos, solvere cogantur.
quod adnoslrum debeant pertinere dominium,
lui^rit,

sive mancipiis, quae dicuntur a fisco expellat eos de eodem fisco et posiquam ab eisdem ,
2. De rebus
repetitoribus fuerint recepti, habeat cum eis legiti-
nostro essc occupala, volumus utmissi nostri inqiii-
luam aclionem et sic eos, si poterit, ad uostram
silionem faciant sine sacramento pcr veratiores ho-
;

circummanentes, et quicquid dehac evindicet possessionein.

mines pagi illius

causa verius ac certius investigare potucrint, ad no- 4. a De vassis nostris, qui admarcam nostram constiT-
tuti sunt custodicndam , aut in longinquis regioniltus
stram faciant perveiiire notitiam, ut nos tunc defl-
jj
niamus quicquid nobis iustum esse videatur sua habent beneficia vcl res proprias vel eliam nobis ,

NOT^E.
diciorum pcr illa tempora actilalorum vidcmus no-
a Kimirum vassi dominici. Ei sane in chartis ju-
m CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOYICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA.—An. 822. 446
assidcie in palalio noslro serviunt, et ideo non pos- A voliunus ut aliqui cxeis vcnianl adplacituni nostrum.
sunl assidua custodire placita : quam rcm vohunus ct ratio eorum audiatur, ut lunc sccundum aequita-
r.t missi nostri vel comes nobis notam laciant, et nos lem inter eos definire valeamus.

fociemus ut ad eorum placita veniant. 9. Volumus ut uxores defunctorum post obitum

Volumus ul ^comites qui a ad custodiam mari-

5. maritorum tertiam partem coniaborationis, quam si-
timam deputati sunt, quicumque ex eis in suo mini- mul in beneficio conlaboraverunt, accipianl ^. Et de
sterio residet, de iustitia facienda se non excuset hJs rebus quas isqui illud beneiicium habuit,aliunde
propler illam castodiam; sed si ibi secum suos sca- adduxit vel conparavit, vel ei ab amicis suis conla-
J)ineos habuerit, ibi placitum leneat et iustiliam fa- tum est, has volumus tam ad orphanos dcfunctorum
clat. quam ad uxores eorum pervenire.
6. De his qu; se dicunt propter ^ incestum res 10. De aggeribus iuxta Ligerim faciendis, ut bo-
proprias amisisse, constiiutum est, ut si anteproxi- nus raissus eidem operi praeponatur, et hoc ^ Pip-
mum quinquennium, qtiando placitum nostrum ha- pino per nostrum missum mandetur, ut et ad ille

buimus in Compendio ^^, easdem res amiserunl, non hoc missum ordinel, quatenus praedictum opus per-
eis restiiuantur. ficiatur.

7. d De coniurationibus servorum quae fiant in B 11. De duodecim pontibus super Sequanam, volu-
Ffandris et ^ Menpisco et in caeteris raaritimis locis, mus ut hi pagenses qui eos facere debent, a missis
volumus ut por missos nostros indicetur dominis nostris adnioneantur , ut eos ccleriter restaurcnt, et
scFvorum illorum, ut conslringant eos, ne ultra ta- nt eorum vanae contentioni non consenliant, quando
les coniuraliones facere pracsumant. Et ul sciant dicunt se non aiiul»i eosdem ponles facere dcbere
ipsi eorundem servorum domini, quod cuiuscumque nisi ubi antiquitus fuerant; sed ibi ubi nunc necesse
servi huiuscemodi coniurationem facere praesumpse- est, eosdem pontes facere iubeantur.
rint postquani eis haec nostra iusso fuerit indicata, 12. De onmibus pontibus per rcgnum nostrum
bannum nostrum, id est sexaginta solidos , ipse do- faciendis, in commune missi noslri admoneant , ut

niinus persolvere debeal. ab ipsis restaurcntur qui cos faccre solebant.

8. De terra in litore maris f
, ubi salem faciunt,

NOTiE.
raina vassorum posita post nomina raissorum et co- C Glossarium F. Pithcei adlibros Capitularium in verbo
niitum, ut in charta de controversia qu;e erat inter reclamnre. Id.
Audmarum archiepiscopum Viennensem et Wigeri Mense Novembri anni 816.
c

d
Beatus Rhenanus, lib.ii, Rerura Gerraanicarum,
cum comilem. Acta saiicti Aldrici cpiscopi Ccnoma-
nonsis : «Praxcpit hancjustitianiiiiquirere ab Ebroino p;ig. 94 « De conjuratione
: scrvoium in Flandris,
Piciaviensis urbis episcopo cl Morigoni comiti et Alt- Mempisco et cxeteris ad mare locis facta meminerunt
maro scneschalco domnae Judith impcratricis et leges Francorum. » Raluz.
e Charta Caroli Calvi pro monasterio sancli Bavo-
misso palatino una cum aliis vassis dominicis. i
,

Baluz. nis apud Mincum in Codice donalionura piarum, pag.

" Bealus Rhenanus, lib. ii Rerum Germanicarum, 73 8 In pago Mempisco, in villa Helsca » ubi .Mi-
: ;

pag. 94 » Erant prailerea comites ad custodiam

: ra'us conjicil Helscam fortasse iiitelhgi debeie de
maritiniam, ilem admarcham tuendam dcputati,quos vico agri Alostani cui Esche nomcn cst. Andreas
,

hodie inarchiones vocamus. t Eginhardus, epist. 22, Catullius in Ternaco Nerviorum pag. 18, contcndit ,

< ad custodiam maFitimam fuerunt. » Id. Men.Tpios sive Menpiscos parlim in dioecesi Toriia-
^ H;tcc leclio constans esl in om.nibus antiquis censi fuisse, partiin in Morinensi. In.
f Ilieremias in epist. ad Frotarium episcopum Tul-
exemplaribus, idsi quod in Rivipulensi legitur incer-
tum. Veteres lihrarii interduin permulabant ha!C vo- lensein, qu;Te est vigesima scptima intcr epistolas
cabula, ut in lit. 21 C;ipilul. Caroli Calvi, cap. 5, ejusdem Frotharii « Conligit in nostra provincia
:

interdiim eliam incestam propinqtiam suam ; pro quo pra!senti anno sal foie carissimnm, co quod propter
in Cod. saiicti Viiicenlii Metensis scriplum est incer- rj pluvias in areis m;\riliinis, ubi lieri solebal. non po-
tam. Et iii decretione Childeberti regis cap. 2, pro , tuissct perfici. v 1d.
eo quod illic recte legitur, incestnm usum sibi socict ^ Ilac lege abusus Gallorum rex Ludovicus XIV

conjufjio, veteres libri Rhemensis et Bellovacensis post Philippi IV Hispaniarum regis obitr.m Belcican»
liabont incerium. Sed ut ad rem nostram redeamus, quasi jure devolutionis occiipavit.
certuin esl liic legendum esse uti nos edidiinus. Vide 'i
Rcgi Aquilaniui, Pii filio. Baluz.

CAPITULARE ATTINIAGENSE (An. 822, Aug.)-

Mense Augusto anni 822 Ludovicus imperalor Attiniaci in publico conventu de iis qiLT. in fratres suos,
Rernh;iiiiiim nepotem, et Adalhardum alipie Wakichum peccaver;it, iii pnicsentia (otius populi publicain
confessioiiem fccit et pu'nilentiam egit, ct quidquid siniiliiim renim vcl a sc vol a p;>irosiio iaoiuin invc-
liire poliiit, suinm;i dovotiono emcndare ciiravit ». Qiiiiuis do rohiis edil;! c;ipitiil;i, huoiisquo inedita,jam
sx Couice bibl. ducalis Guelferbytana) Blankenburgico fol. 105-iOG luci restiluimus.

ITEM ALiA cAPiTULA DOMNi LUDOvici iMPERATORis. piissiuio studio adiuoniti, vestroquo ctiam saluber-
1. Dei igitur omnipotentis inspiratione veslroque rimo cxemplo provocati, confitcmur, nos in pluribus

NOT/E.
« Einhardi Annales, p. 209.
447 CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. iiS

locis quam niodo aut ralio aut possibililas cnuniera- A <loclrinae sludio non rocedanl. Si vero necessitas

re peruiiUat, lain in vila quanuiue doclrina cl uii- aerit propter ampliludinem parroechiae, eo quod
nisleria, neglegcutes cx.titisse. Quaiu ob reui, sicut in uno loco colligi non possunt propler admiuistra-
bactenus in liis nos neglegentes luisse non deneg.i- tionem quam eis procuraiorcs corum provicerede-
inus, ila ab hinc, Deo opitulanle, data nobis a veslra bent, tiat locis duobus aut iribus, vcl eliam ul nc-
bcnignitatc congruenii facultatc vel libcrtate, dili- cessitas et ratio diclaverit.

gentioreui curaui in his ouuiibus pro c. ptu inteile- 4. Sed quia omnimodis doctrina minus utdiler
genliae uoslrae uos velle adliibere proliteuiur. agitur, si qualiter his qui docere dcbeant discendi

2. {juia vero liquido constat, quod salus populi oportunitas non ordinatur, necesse esl ut liis prae-
maximc in doctrina et praedicationc consistat, et sulibus quibus omnimodis agendi facultas aut fun-
pracdicatio eadem impieri ita ut oporlet non potest, ditus aut certe magna ex parte per dioccses suas
nisi a doctis, necesse cst ut ordo talis in singulis se- deest, a dominis ^ rerum, qualiter id fieri congrue
dibus iuveuiatur, per quam el praeseus enieudatio et possit, provideatur. iii aulem qui res ecclesiasticas
futura utilitas sanctae eclesiae preparetur ;
qualiler aut baptismales cclcsias iure suo in promtu habent,
autem hoc lieri debeat et possit, in sequenti capilulo oflicium praedicationis implere valent.
dcmonstrabitur. B 6. De potenlibus qui ad praedicationem venire
3. Scolas autem, de quibus hactenus ' minus stu- nolunt, et idcirco multi eos imitantes vel sequentes,
diosi fuiuius quam debueranms, omuino sludiosissime qui ^ ad audiendum verbum divinum venire debue-
emendare cupiums, qualitcr oumis homo, sive maio- rant, servitiis propriis deimentur. JNonnulh etiam
ris sivc minoris aelatis, qui ad lioc nulritur ut in cx ipsis prcsbyttros absque consensu episcopi in
aliquo gr.idu in ecclesia promoveatur, locum deno- ecclesiis constituunt vel expellunt.
minatum et magislruni congruum haheat. Parcntes 6. Ut heresis simoniaca ita caveatur, ut non so-
tamen vci domiui singulorum de victu vel subsiantia lum propter munerum "^
acceptionem, sed neque
corporali unde subsistant providcre studcant, qua- consanguiuitate familiaritatis aut cuiuslibct amici-
liler solacium habeant, ut propler rerum inopiam liae aut obsequii causa, deinceps ullus prebcat.

VARIANTES LECTIONES.
hocha hacteuus cod. ^ ad homiuis cod. ^ deest in codice. * numerum cod.

LOTHAIUI 1 IMPERATOUIS CONSTITUTIONES OLONNENSES (An. 823j.

Conventu Atliniacensi peraclo, cum Lotharius cum Wala et Gerungo consiliariis in IlaHam missus, pcr
aliquot meuses juslitiis facieudis insisteret, conventu in curte Olonna vel aulumno anni 822, vel, quod po-
lius crcdiderim, vere auni 823 habito, lcgcs proposuit, qaai prima jam vicc inlegrae prodeunt. Exccpimus
eas cx compluribus Codicibus, pra;cipue tanien ex Chisiano et Cavcnsi, Sancli Pauh in Carinlbia, Blan-
kcnburgensi, Gotbano, Parisiensi aique cdilione fragmenti Florentini a Carolo dato an. 1C75 in 4" parata.
Et in cdcudis Capitulis (jeneralibus usi sumus Codicibus Chisiano et Cavensi, qui oumium soli texlum
integrum uec jam in jurisconsultoium usus dctruncatum scrvaverunt, adhibitis iiule a capite undecimo 2.
fragmento Florentino et 5. Codice Blankenburgensi, Codicibusque Ambrosiano, Fiorentino, Londinensi,
Yiudobonensi, Veronensi, Estcnsi apud Muratorium capp. 71-74.
Capitula comitibus data auctoritate Codd. 1. Sancli Pauli et qui proxime ad cum acccdit Chisiani, tuin
2. fragmenti Florentini, 3. Codicis Blankenburgensis, 4. Codicis Parisiensis n. 4013, capp. 12 ct 17. nec-
non Codicibus Ambrosiano, Florentino, Londinensi, Yindobonensi, Vcronensi, Estensi apud Muralorium
capp. 1-14, fulii edidimus.
Capituiare tertiutn fortasse missis datum, auctoritate Codicum 1. Blankenburgensis, 2. Gothani, 3. Mii-
tinensis apud Muratorium p. 151, tum Ambrosiani, Florentini, Londoncnsis, Vindobonensis, Veronensis,
Estensis apud Muratorium capp. 84-88 proponimus.
Lolharium, justitiis peraclis acceptaque die paschali apud Sanctum Pctruni corona imperiaU ex mauibus
Paschalis papic, mense Junio an. 823 ad patreiu rediisse, ex Einhardi Annalibus constat.

iNCiPiTCAPmiLA, QUOD DosiNiJS LOTHARius iMPERATOR C lur ; ct qui ipsos comparatos habuerit, pretium suum
PKIMO A.NNO IMPERII SUl QUOD ITALIAM ACCESSIT, STA-
perdat.
TUIT m
CURTE UOLONiNA [ Cllis. THOLONNA ]
3. Volumus ut comites nostri licenliam habeant
Kapitulo primo. Ut cancellarii electi honi et ve-
inquisitionem facere.
races chartas publicas conscribant ante comilem et
scabinos et vicarios eius et nullimodis hoc faccre 4. Volumus de obligationibus, ut nullus homo
;

pracsumant de pecunia antequam legitimum pre- per sacrameutum nec pcr aliain obligationem ad-

lium detur. unationcin faciat. Et si hoc faccrc praesiimpserit,

2. Si homo alienam uxorem adulteravcrit,
quis tunc ille qui prius ipsuin couhilium inchoavit et hoc

et secuntum Icgem ei in manus tradita fuerint, el faclum habet, in exilio ab ipso comite in Corsicara
po.slca cfmvicti fucrint, partibus pubiicis rccipian- mitlntur, ct illi aUi bannum componant '. El S/

VARIANTES LECTIONES.
*
componanl us<7ue compouat d(xsl in Cliav.
 ;

wa CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOYICI 1 ET LOTHARil CAHTULARIA.— An. 823. AhO

lalis liicrit qui non habel unde ipsum bannuin coni- \ tein " semper erga nos servavenint.
illoruni, sicuti

ponat, GO ictus accipiat. conservent. Tamen voiumus '* hocbeneficium presta-

5. Yolumus ut cum collecta vel scutis in placito re, ut^sicuiuscumque^^servus Uberam feminam sibi

Cuniius nuUus praesumat venire ; et si praesumpse- ea^' consenliente in coniugio sociaverit", et" infra
^'
r.it, bannum componat. anni spatium ad vindictam traditi non fuerint,
6 '. De sanctimoniale femina staluinuis, ut si sicut 1l'x lales personas nostro fisco sociat ^" ita
^'^

aJulterium fecerit et inventum fuerit, resquas habcl. nostra liberalitate " concedimus, ut in poteslate et
fisco socientur ;
persona vero eius sit in potestate servilio domini illius, cuius servus fuerit, ambo re-
monasterio -*.
episcopi in cuius parochia est, ut in vertantur
mitlatur. 13. Similiter concedere volumus ^^ cunctis liberis
7. Voiumus ut episcopi, abbates et abbatissae eo- personis, ut nullus iudex publicus seu minislri pu-
rum advocalos habeant, et pienam iustitiam faciant blici eos contra legem audeant pignerare in bovi-
ante comitem suum. bus^^^quia audivimus mulla damna atque aftHcliones
8. De illis hominibus qui res suas alienaverint propterhoc populo nostro^'sustinere. Neque cogan-
ubicumque, el super resedent, distringat eos comcs lur *^ ad placita venire praeter ter ^* in anno, sicut
per scubia pubhca, sicut lex habet. " in capitulare continetur, excepto ^*^
scabinis, et cau
9 *. Ut canceliarii veniant ad omnibus infirmis. satoribus, et testibus necessariis ;
quia omnibus ^"^

10. Statuimus, si liber homo se ipsum ad servi- passionem ^" volumus auferre ", ut populus nostcr
lium implicaverit pro aliiiuibus causis, et liberam pacifice sub nostro regimine vivere possil'"'. His vero
feminam habuerit aut infanles, ipsi in eorum Hber- ^"qui se nobis commendaverunt, aut *" in futurum ^*'

late pernianeant. Et si ipsa nuiUer defuncta fuerit, commendaverinl, volumus specialiter hoc''''' honoris''^
et aliam liberam feminam sibi copulaveril servienti, privilegium *^ concedere prae celeris liboris, ut in
ipsa in servitio permaneat. quocumque loco ***
vcnerinl, sive ad placilum, vcl

H. Quicumque enim ^ liber homo * a comite suo ubicumque *^, omni honore digni babeantur, et cae-

fuerit ammonilus aut nunis',ris eius ad patriam de- teris anleponantiir. Et quidquid ad querendum ha-
fendendam, et * ire neglexerit, et exercilus super- buerint, absque ulla dilatione iuslitiam suam ''^
acci-

venerit ad islius regni vastationem vel ad ^ conlra- pere mereantur. Et ''^

de illorum liberis hominibus
rietatem fideUum nostrorum, capitaU ' subiaceat qui eis coramendati sunt aut fuerint^^si ipse senior*''
senlentiae. SimiUter observandum est, si vocali eos secum in servitio "' habuerit, propter iustiliam
fuerint auditum ® inimicorum nosirorum adventum, faciendam nec distringanlur nec pignerentur, quo-
et ita contigerit quod ^ hostes non supervenerint '", usque de nostro servitio reversi fuerint. Et lunc si

hi qui vocali " ftierint et venire noluerinl,unusquis- quid ab "^ eis quaerilur, primum senioribus eorum "^
'^
que secundum legem suam hoc emendet admoneantur ^% ut "^iuscitiam quaerentibus faciant

12. Cum enim in tam parvo spatio temporis iuxta et si ipsi facere noluerint, tunc legaliter distrin-

quod potuimus hoc tota intentione laborare studui- gatur ^^

raus, qualiter salvatio vestra '* et istius regni maneat

"'
14. Concedimus eiiam castaldiis noslris curtes

in fulurum, etiam et hoc nobis desiderium fuit in- nostras praevidentibus '-^^,
si proprio eorum *^ pretio

quirere, quaUter erga vos benivolos ** nos '• osten- "res emerint, aul quolibet'*' iusto adtractu^^acqui-
damus generalite-r cum cunclis aecclesiasticis ac sierint, sicut lex illas ^^ ad nostram partem concedit,
liberis personis, ad consolationem eorum, et ad ilio- ita nos eas illis concedimus, dum in ** servitium
rum bona voluntate corroborandum, et ut '* fidelita- nostrum fideles inventi fuerint.

VARIAINTES LECTIONES.

'
lioc caput deest m Cliisiano.
^ lioc caput deest in Cliav. ^ dcest 2. * ammonitiis a comite suo vel
m,
2. homo cum comite aut ministris eius ad 3.
s. " d. ire n. 2. 3. " decsl 2. 3. ^ capitalem subcat
sen-
tentiam 3. * audito i. n. aduentu 2. 3. " ut 2. '" ho.stis non superueuerit V. " hii qui vocali audin;
'^ suam legem emendet 2. 1. '^ noslra Ckav. '*
noluerint 2. hi q. v. venire noluerint 3. s. e. 5. ueni-
bolos Chis et Clial. "* vocem inserui. '* vocem inserui. " seculi Cliis. "*
liic incipit codcx 5. "•
hic
tandem incipiunt cod. 2. A. Fl. L. V. Yn. E ^" cuiu,s(|ue Chis. c. langobarui V. \ n. E. *'
eam Chis.
''''
^^ copulauerit 2. 3. ^^ et. i. a. s. adv. t. n. f. desnntinChav. dceslChis. '-^societurCVifs. .sociant Chav.
^" liic codex Chisianiis pra'j'alionem ct capul sccundum (de
""^
ila nos noslra 3.
^'^
libertate V. Vn. heri-
-^ v. de c. Chii. Ch. '"*
banno) capilularis Langobardici anni 801. inserit, quie omillenda essc duxi. bultus
2. '3. ^' populos nostros 2. populum nostrum 3. ^'^
cogalur 1. " praeleriter CAis. praeler 67irtr. praeter
triduum 3. '' exceptis 2. 3. ^" omnem 3. '^ vocem accepi ex 3. '' ollerre Chis. Chav. allerre 2, ^** reliqua
^^ v. personis quae 3. *" a. in f. c. desunt in 5. '*'
luluro Cliav.
capilis desunt in 2. A. Fl. L. V. Vn. E.
'*^
'''^
deestChis. ''^
onori Cliav. ''''priuilegio C/ns. ut ubicuiii(]iieC7t«i;. 3. in placilo. sihe in quolibet loco ''"^

Chav. in placito siue in quocumque loco, boiioris digiii 3. ' iuslitias suas 3. et i. boiiiines lib(^ri 3. ''*'

'*'
a. f. desunt in 5. **"
ipsi seniores habuerint 3. ^" —
s. non h. Chis. Chav.
"'^
quis Iiah Chis. "^ deest

Chis.Cav. "'' mouoatur 3. "" et i. suam q. 3. °'' distringaiitiir 3. "' gastaldiis 2. 3. "•*
proiiidentibus 2. 5.
*' ut S5
p. suo p. 3. *" proprio Chis. ^' quodlibet 3. " iustum ac tractaluin Chav. ^'^ illas res 2. c;iS'
dem res 5. si in seruitio nostro 2. 3.
''''
4S1 CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECT. PRIMA. 452

suis comilcs A adullerium feccrint, si " inventum fuerit, res vero *"
Memoric quod domnns impcrntor
^*
pracccpit '.
quas hahet ^S pcrsona vero cius
fisco *' socicnlur

sit in polcstate episcopi in cuius parrochia csl, in

\. In primis insUUiit , si ^ liher homo sc ipsum ad
^'\
monasterio intromiltat
sorvitium inplicat pro aliquibus causis, si lihcrain
^"
7. Volumus ut cpiscopi, ahhales et al)hatissac
feminam habuit " aul * infantcs, ipsi in oorum liher-
eorum advocalos hahcant, el *" plenitcr " iuslicias
latem peiMiianeant. Et si ipsa femina " (lefuncta
faciant anie comitcm ^* suum.
fuerit, et aliam * liberam feminam sibi copulave-
'

8. De homines qui res suas alienant ubicum-

rit servicnte *, ipsa in servilio permanead.
homo aUenam " uxorem adultera- que, ct ^^ super ''"
resedent, distringant cum comis
2 *. Si quis
'' in manus Iraditi » pro scubia publica ^*', sicut '''
lex contenet *'.
verit, et secunJum legem ei
**
9. Volumus ut episcopus una cura comite suo
fuerint, et postea coniuncti
'^ fuerinl, partihus pu-
conparalos hahuerit ", advocatum clegat.
blicis recipiantur; ct qui ipsos
lO.' Placuit nobis, ut hominibus liveris ''"
nihil su-
precium suum perdat.
''^.
perponant, nisi sicut lcx et reclitudo continet
5. Yolumus ut comites nostri ^'*
licentiam ha-
beant inquisicionem facere '^. 11. Volumus ut scuhia " pu!)lica, quod ad ulilita-
Volumus de obligationibus '\
4. ut nullus homo B lem regni nostri pcrtinet, praeccpta immunitakum
per sacramentum " nec per aliam '**
ohligationem inpedimentum non praestcnt set adiutorium.

adunationem faciat, et si hoc facere pracsumpserit, 12 ''^.

Ut cancellarii '"'
elccti honi et vcraces car-
lunc de illis qui prius ipsum consilium iiicoaverit tas publice "' conscrihant ante comitem et scabinis
aut '"
qui hoc factum habet ^", in exilio ab ipso el vicarii
"''
eius, et nullo modis " de "* hoc facere
comite in Corsica ^^ mittatur ", et illi alii bannum " praesumant de pecunia, ante quam legitime preciaiU
conponant ^'*
; et si talis fuerit ^" qui non habeat sint ".
unde ipsum bannum conponat, GO ^^ ictus accipiat, 15 "" Liccat comiti scusatos " babere, sicut lcx

5. Volumus ut cum coUecta vel scutis in placito *' Langubardorum "^ conlinet.
^^
coniilis nuUus presumat venire ; et si praesumpse- 14. Volumus ut bomines talera consuetudi-
*" Langubardorura
rit, bannum '* conponat. nem habeant , sicut antiquitus

6. De sanctemoniales feramas statuimus si . fuit «'.

Codcx Sancti Pauli. Codcx Cliisianus. Codd. 2. 3. 4. A. Fl. V. Vn. E.

**
De nonis et decimis. Con-
15. ^^ 16. Vt nullus negotium ^^ suum 17. I>e cancellariis qui veraces

siderandum est, ut de frugibus ter- infra mare exercere presumal nisi clecti sunt, ad homines infirmos
re et animalium nutrimine persol- ad portura legitima, secundum mo- veniant ct secuudum lesem instju-

VARIANTES LECTIONES.
1 Qualiter domnus imperator suis comilibus precepit. C/jfs. Codex 2. /mnc
i<a co<i. 1. Incipit capitula.
viscriptionem Incipiunt capitula quae domnus Illotarius imperalor priaio anno imperii sui quando iu
sistit:
Italia accessit, in suum generale ;placitum curte Olonna inslituit. Ambrosianus : Capitula quae douinus
lotarius imperator anno imperii sui coaces {i. e. quo accessit) in italia generale placitum curteolonna. Vind.
et Veron. : Lolharii regis leclor nunc scripta videbis. Vind. glossam liabet : Kapitula in olonna composita et
^ hahuerit 2. A. Vn. * ut 3. » mulicr 2. 3. A. V. Vn.
ideo uidcnturl. tanlum. ^ Cap. 1. Si. 2. 3.

* alia libera femina 1. ' sil. ^ seruiendi 2. seruienti V. Vn. servientem 5. * capp. 2-8 dcsunt in Cliis.

»0 aliena 1. " traditis 1. tradita fuerit 2. '" conuinti V. conuincti Vn. '^ quis ipsis conparatis abuil 1.
"^ comitibus noslris i. abcant "* facere de vicariis et centcjiariis qui magis propter cupidi-
i. faceret 1,

tatem quam propter iustitiam faciendam saepissime placita tenent et cxinde populum nimis aflligunt, ot
ita teneatur sicut in capitulare domiii Karoli conlinetur, id est ut nuUus ad placilum banniatur nisi qui cau-
sam suam quaerit aut si alter ei quaerere debet, cxceptis scabinis septem qui ad omnia placita esse dc-
bent Bfl/. facere de ipsa coniunctione adiilterii ed(i '^ obligationibus 1. " samontum 1. '^ aliquam 3.

alia oblicationem 1. '»

et 2. "^»
abet 1. swpius. "' ab i. c. in c. dcsunt 3. ^'^
mittat I. "^*
bannum no-
strum id cst sexaginta solidos BAL. =' compoiiat. Nisi obligatio sit facta ucl inemendata per comilis ne-
'^"
glegentiam, ct auctor facti sit praeditus aliijua dignitale. Et si talis etc. V. Vn.Est. fuerint 1. fuerint qui
bannum nostrum persolvere non possint per unuiiiqiiemque LX. i. a.3. "xl. 1. " placido 1. *" b. nostrum
«''
socient 1. »« ei 1.
c. 5. BAL. ^' et 2. 5. V. Vn. E.
invenlu fuerint 1. 3° decst 2. 5. *' f. nostro 5.
^^ abhatissis I.
*' i. monastcrium eam mittendiim ut in m. intromitlalur 2. V. Est. ut monaslerio i. Vn.
.

^'' decst l. "plenam2. V. Est. ^«comituml. ^'^etl. ""^

s. eas r. V. Vn. E. ^^' scubiis publicis 5.
''^
per scuhias publicas 2. per escubias puhlicas V. Vn. EsL (cxcuhias). c. el tria geno-
'''^
sit Sicut i.

ralia placita custodiaiil. V. Vn. Est. '''comitum suum 1 Cli. ''"

homines liuerosi. ad h. I. Cli. Placuil
n. dc omiiihus liheris nominiDus
Lis lihcris hominihus nt nihil ois superponatur nisi cic. 2. V.
ctc. :2J. v. Vn. E.
v n. jc.
''"
conunei
continct id est ui
lu esi ut la-
fa-
ciant vias et poiites V. Yn. E. ^' de sculiiispuhliciis 2. 3. ut escubiis publiciis quae V. Vn. ut de e. p. q.
Est. "**
cepli inmunitarum 1. Cb.
precej ''^
cap. l"! decst in Cli. »» cangellarii 1. /.m/)/-. " publicas2. 3. 4.
^ uicarius4. »3 «^ nullis modis 2. 4. nullo modo 3.
. V. Vn. E. »' dcest
^' dcesl 2. 7>. V.
"1. 3. \ n. E.
V.n. £,. " legitimum
»» iegJtimum pre- pr
tium detur 2. 3. V. Vn. E. 1, p. addetur 4. ^'^ rapp. 13. 14. desunt 2 .1. F/. L. V. Vn. E. "' excusatos
Cli.C.rel. "Mangubardo 1. ^'^ hoinnos 1. '^" anti(|uas languhardo 1. luit de ecclc|siis baptismali" •*'

^^ capnt lioc
bus, de monasteriisregularihus tam virorum quam puellaium, de senodochiis veio et IVeda. 3.
deest in 2, 3. rel. cujus loco alia ibi habcntur quw e latere posuimus. " gogolium Cli. ** v. vei ele-

cii3.

NOT^.
» Scil. marito adulterae.
m^ CODEX DIPLOMATir.US.- LUDOVICI I ET LOTHARII CAPITULARIA.—An. 823. 45:*

v:iniur. De oporo vero vel resiaur.i- re ^ auliquo, proptor iustitiam meiita oarlarum * oonsoribant, el a

iionc ccolesiaruni conies ct episoo- domni imperatoris ct nostram ; ct tcstibus roborcntur ; et statim cum
•
pus sive abbas una cum misso noslro si quis aliter focerit, omnem nego- scripta cartula fuecit * ostendatur

lium suum pcrdat. ante cpiscopum et comitem ot ^ iu-

queni ipsi sibi ad hoc clegcruit,
dices ucl vicarios, aut in plebe ',
consiilerationem faciant, ut unus-
ul vcra ^ aguascatur esse.
quisque eorum lanlum inde acci-
18. " Lit nndicr llomana '" quae
piant ad operandum ct rcslauran-
virum habucrit Langol)ardum , dc-
dum, quantum ipse de rebus cccle-
functo eo , a lege virl sit soluta et
siarum havere cognosoitur. Simi-
ad snam legem revertatur. Hoc
liter ct vassi noslri aut in oonunune
vero " staluontcs, ul similis modus
lanlum operis accipianl quantum
servetur in celerarum nalionum
rcrum ecclesiasticarum habent, vel
mulieribus.
unusquisque per se iuxta quanti-
latem quam ipse tenct '. Aut si in-

ter cos convenerit, ut pro opcra facienda ai"genlum donent, iuxla extmiatione operis in argento pcrsolvant,
Cum quo praccio rector ecclesie ad praediota rcstauratioue operaiios conducore et materiam cmere possit.
Et qui nonas et docimas dare neclcxerit, prinuim quidem illas cum lege sua reslituat, insuper et bannuin

nosirum solvat, ut ita castigatus caveat, ne scpius iterando beneficia amitat.

CAPITULARE TERTIUM '^ A siout nsquc modo, ne lorte quae prius cum uno, post-
Caput 1. Si quis episcopus, aut oropinquitatis af- modum cum pluribus locum habeat moeohandi; sed
fectu, aut muneris ambitione, aut causaamicitiae '^, cius possessio fisco redigatur, et ipsa episcopali sub-

senedochia aut nionasteria vel baplismales ecclosias, iaceat iudicio.

'" ^^
seuecciesias ^'*
portiuentescuilil)etper enfiibouseos G ^*'. Deccrnimus ut quisquis aliter testcs haljere

conlractus '* d<?derit, se suosque suocessores pocna non poluerit, volumus, ut per comitis iussionem,
''
mullandos conscripserit, polestalem talia nuitan.li quos iu suo teslimouio necessarios quisque habuorit,
recioribus ecclesiarum absque poenae '^ conscriplae veritatem prolaturi publico conventu adduoantur, ul
solutione '' conoedimus. per ipsos rci veritas cum iuramento valoat inquiri.
2 ^" Statutum est, ut si quis liber hov.o per con- Codcx Blcinkeiiburgensis itn pergit :

sonsuni episcopi *' sui ecclesiam in sua construxcrit 7. Abbates qui ab episcopis elecli suiit ad conspi-
propnetate, fontesque in eadem ab episcopo fuerint cicndum regulae observationem in monasteriis,istum
consecrati **, ideo non suam pordat heredilatem ;
debeni tenere modum in his quae eis iniuncta sunt.
sed si episcopus voluerit, oificium sacri baptismalis
8. Primo quia subito " ct in brevi spatio plenitcr
in sua trausferatur ecclesia "; ipsa vero aqua quae cosnoscere non valcnt conversationcm fratrum iu
transferiur ^''.
in constructoris maneat iure. b: quod lunc veniuiit, nisi aliquibus
dlo monaslerio ad
5 "^*.
Si quis adulter cum adultera comprehensus diebus ac noclibus cum eis convcrseulur, cum tali

fiierit '°, sccundum edicta " legis Langobardorum ad cos veniant paucitate, ut monasterium non gra-
marilo adulterae ambo ad vindictam tradili fucrint, vent. Dcinde, si inlellcxerinl abbatem neglegeutcm
si eosquispiamemerit, eosque coniunclos'^", in eodcm suum ministerium agore, aut de semetipso aut de
scelere habere ropertum fuerit, ipsos fiscus adquirat. fratribus suis secundum regulae auctoritatem com-
4 *'. Si quis liber homo uxorem habcns liberam, moneant illum. Similiter eliam faciant, si ex fratri-
^"
propter aliquod crimen aut debitum ^' in ^*
servi- bus fueriiit neglcgcntcs invculi, ciim abbate suo ^e-
tio allcrius se subdil eademque coniuux manere cum cundum regulae auctoritalem eos coumioneant. Si
ipso voluerit, ipsorum procreatio quae tali *^ coniugio ignoraulia csl, per eandcm rcgiilam dooendo corri-

fit, libertatis statum non amittal. Si vero ea defun- gaut eos. Si autem voluntate dclinquunt, ct emcuda-
cta, secunda uxor et lamen libera, tali sc sciens verint pcr eorum admonitionem, bone. Quod si no-
iunxerit coniugio, liberi illorum servituli subdantur. luerint, nuntieut primum episcopo loci, et si ultra
5 ^''.
Staluimus ut si femina habens vestem muta- neccssitas fucrit, nunticnt synodali conventui. Si
tam moecha deprchensa fuerit, non tradalur genitio vero queslio aliqua fuerit de rogulae capitulo, ct uon

VARIANTES LECTIONES.
tenent 1.
' * ore Ck. ^deesf^.i * fuerit cartula o. carlula f. 4. ' ostendant 5. ostenda eam
episoopo comiti iudices uel uioariis 4. * sive iudicem 2. ' aut plcboios 5. * vorax V, Vn. E. vcraocs

agnoscantur 2. veracos aguoscant essc. '" mulicres romanac ei sic in plurali

" non legitur in codice 4.
riumero 2. V. Vn. E. ^^deest V. Vn (E.) hoc 2. Et hoc bal. ''^
Codicim inscriptio luvc cst : Iiioipit
kapitula quae domnusHlolharius imperalor suo tempore Olonna oonslituit I. Capilula quae anno primo im-
perii domni Hlotharii gloriosissimi impcraloris Olouna sunt oonstitula 2. 5. " amalioie xonodochia 2.
''eclesiel. '* erenfilheos 1. "^conliaotus corr. contracla 2. " uiultamli 1. '" poiioc l.poeua2.

^" De eoclesia in -'

'^ sointionis 2.
proprio constructa inscriptio Jn 2. 3. -' Xpi 2. coiisccrate 1.
*^ suam iransfcrat ecolesiam 2. ''''
^" De adulloris 2. 5. "' deest 2. ^' ^**
q. t. deest 2. cdi( tuui 2. con-
^'"
viotos haberi 1. "' De libello hoinine qui in servilutein cadit 2. 5.
. . .
^" ali(iuid 1. d. vol aliquibus
caiisis V. Vn. E. ^- decst \. ^^detalic. V.Vn.E. ^' De vestc mulata 2. 5. ^' De testibus 2. 5. •*" Dc-
creviiuus 2. ^' subdito cod.
 CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. 456
455
potucrinl inlcr sc dcfinirc, nuniicnt synodo, el ibi A Consuciudines autcm ubi »
inventc fuerint uoxia, ei

aucloritate episcoporum sacrioi- dcccrnatur scnsus; hoc, ut supra dictum est, nuntient.

ct per vim nihii agere qui missus cst presummat.

VARIANTES LECTIONES.
nisi c.

CAPITULABE EPiSCOPIS DATUM.

s?cc. ix edita, ope ejusdem Codicis
Capitula hajc a Bahizio ex Codice ms. monasterii Sancti Galli n. 733
ditccescs suas redeuntibus data ; ncc,
reco>'novimus. Sunt, iit cx capilibus 6 et 8 patet, capilula episcopis in
ut Baluzius voiuit, anno 819, sed post convcntum-Attiniacensem
uode Lolharms regni sui mitium compu-
tat, i!,Nturanno 823 aul aliquo ex sequentibus promulgata esse
videntur.

Cap. 1. Dc statu eclesiae et honore pontificum, ut 7. De viduis et orphanis et pauperibus, vel omni-

canonice sccundum iussioncm » dominorum nostro- bus inpotentibus, ut in elemosyna dominorum no-

rum vivere ct ^ conversare *

debeant. strorum rcgum eorum iuslitiam plenius accipiant
2. Ut sacerdotes et clericos secundum normam 8. De homicidiis et periuriis, sacrilegis, et falsis

priorum patrum vivant. testimoniis, et hoc quod nefandum aut contrarium

5. Uttam monachi quam monachas, ubicumque ^ sacris canones esse videtur, et hocpleniter per ve-

fuerint rc^ulariter vilam de^ant. slram monitionemetperiudiciumcomitiscinendalum

fiat. Et qui hoc facere noluerit, absque tarditato
4. De restauratione eclesiarum vel luminaria, seu
auribus precellentissimi domini nostri vel eius pro-
oiricia etiam et missas, necnon et sarta tecta % ut
ccribus '^
hoc patefaciat.
inquantum possibililas fucrit, per iussionem domi-
9. De decimis, ut unusquisque suam deciraam ad
norum nostrorum, ubi necessitas, restaurate et
eclesiam offerat, sicut mos vel sacra consueludo essc
emendate fiant.
dinoscitur.
De eclesiis
5. et monasteria et scnodocl.ia quae
|o ^t ilii electi qui illos episcopatos tenent, qui
ad mundio palatii pcrtincl, aut pcrtinere dcbcnt, ut
canonice esse potest, sub celeritate sacratos fiant.
unusquisque iustitiam dominorum nostrorum regum
Volumus quidem, ut ea quae superius retuli-
et eorum rectum conscntiat.
unusquisque bonum certamen exinde
^^^^ ^j ha-
6. De causis inlicitis, coniunctionibus omnibus,veI beant, scu et dc aliis causis quas minime in hoc ca-
etiam ceteris nefandas res, ut unusquisque ^ in sna pilulare inseruimus, et necessarii sunt commendandi
parrodiia una cum consensu et adiutorio comitis sui per vestram sanctissimara monitionem emeiida. El
lioc plenilcr sub celeritate
amputare et emendare
c qui hoc facere neglexerit, si sacerdos aut clericus
studeat. Et qui hoc facere non potuerit, ad aures fuerit, sciat se canonicum subiacere iuditium " et ;

piissimi domini nostri vel eius proceribus * hoc in- si laicus S dominorum uostrorum iudicio et eius
notescat absque tarditate, ut malum quod perpetra- proceribus sustinere.
tum est, canonice emendatum fiat.
Explicit.
VARIANTES LECTIONES.
' conservare c. ^ ita correxi; codex SAcrilecla. ^ unusque
i
c. '^
jam Baluwis leqendum
ita j
» cenmit:»
codex posteribus. * seruitmm c. « ladicus c.

NOT^.
* Ludovici et.Lotharii. ut habent Edit. Romana ct Noribergensis, aut con-
in ms. Cod. legitur conservare, ut apudsanctum versionis, ut in Cod. Coibeicnsi. In conc. iv Toiel.,
Gregonum, lib. vu, indict. 2, epist. 110, conserva- cap. 75, vel conservatione reniie salutis, pro qiio vetus
tionepro conversatwne vet. Cod. Aureliancnsi. m liber Ecclcsi* Lugdunensis habct conversaiione. Slc
Pari errore apud Salvianum, lib. vi, pag. 14G legitur in lib. 1 Capitularium, cap. 35, in plerisquo vetustis
in Ji.tl. lirassicam ct 1 ithoei, pro gaudtis novw co;j- exemplaribus legilur conservationis, cum leeendum
servalioms, cum legendum sit nov(v conversationis, D sit conversationis. Baluz.

EPISCOPORUM AD LUDOVICUM IMPERATOREM RELATIO (An. 824).

Vulgamus eam ex Codicebibl. ducalis Guelferbytanoe Blankenburgico fol. 104, 105; edittm(|ue certe post
Benedicti abbalis Aniancnsis obitum die 11 Fcbruarii anni 821, anno potissimuin 824 ascripsiums,
quo im-
peralor, fame aliisque cladibus qua; rcgnum Francoruin allligebant sullicitus, in siatum
imperii 'inouirere *
constituit.
iTEM ALiA CAPiTULA DOMNi LUDowici IMPERAT0RI8. cjplinam rcgiminis praerogativa ministrans, saluber-
Incomparabilis ' augustae gloriae sapientia, coe- rima potius simplicitate quam syllogisniorum dif-
lesti ^ fulta sophismate, vclut debitam subieclis dis- ficultateconpraehensa capitula que secuntur insinuat.

VARIANTES LECTIONES.
* In parabolis 1 . " coclestis I .
 ..

-3:-7 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI 1 ET LOTnAIlH CAPITULARIA. — Ax. 821. a:-s

Quo ordine episcopits dcbent inveniri. 1 '. Sanclae A "• De ordine canonicorum in locis suis, excopie
Irinitalis fules-a Iribus prorsns vcnoralor ordinibus. ab auctoribus vel ab antiqnis eclesiae legibus deflo-
De quibus cum canonicuni e^lesi.ie litlei iani funda- raciunculae ex decretisgloriosissimi Caesarisin unum
nientum probatum, et a fidclibus loci viris ele- Codicem redactac, ac a nobis susceptae, horum vita

ctum ratio provehendum denuntial; tamen necessitu- predulci suavitate componendo perornant.
dine incumbente et monachum admittit, et laicum 8. De monasteriis regularibus, quae heatae re-
auctoritas non excludit; sed cum subiungilur qualis cordationis Benedicti abbatis regula praeclaris obse-
esse debeat, tot huic diclo canonica atque aposlolica quiis dedita conglobavit monasliiae meditalionis,
mandata conveniunl, ut nequaquam breviter inti- tamqnam a sanctoSpiritu prolate sulTiciant,
iiiata sulficere videantur. De monoganiia vel virgini-
9. Quoniam liquido constat monachorum congrc-
bus, sacerdotem eclesia requirit, si quis sine crimine
gationem absque abbate eiusdem ordinis esse noii
est. Ultimuslamen si concessa loquilur, ita se imita-
posse, eligendus est inler cos vir modeslus et pr;i-
bilem in omnibus quae agit praebeat, quatenus proxi-
dens una cum consensu episcopi civilatis, cuius se
niorum corda rore doctrinae rigare non cesset, et
suffraganeos tbre cognoscant quia iam
regulariter
,

bonis quae docuerit operibus non repnguet. '

' "
. ,.,. ., . , . ,. „ , „ „ „ i„„-
vivere didicit, et sancto studio prout ordo regularis
^ ' ,
, R
"
2. Olii-cium episcopi curain esse et lervorein ecle-
poscit insistere, ac subditorum, si qua sunt, valeat
siasticarum rerum et fidei firmamentum, tam virtute
errata corrigere.
verbi quam iusto reruin inoderamine sacrae lectionis
serie compiobamus. Sed tune conversalio illius con- iO. Qualiter cum monachis suis abbas conversari

gruil ofllcio, cuin pro vilae innocentia actione prae- debeat, eiusdem regulae aflluentibus informatus te-

cipuus el prae cunctis contemplacione suspensus. siimoniis, directo calle qua lrahitur,virtutum exerci-
fit

tia prosequatur.
5. De conversatione clericorum in episcopatu dis-

posita, quid aliud quani ut canonice degant, dicen- 11. A quo et quomodo corrigi abbas neglpgenler

tiuni est. Qui si * iuxta voeein aposloli filii bene agens debeat, canon Caicidonensis titul. 8. evidentcr

subditi vocari concupiscunl, cum in cultu vario exponit, cum ab episcopo loci dissilienter commu-
tfiscreti esse debeant, usuras cuin feminarum accessu nione privare non ambigat.

Yitare contendanl. 12. De monasteriis feminaruin in canonico vei re-

4. De dispositione et oflicio presbyterorum, qualis gulari ordine constitutis, quo ordine eenseri conve-
esse exlerius debeat vita, praesulis preeundo de- niant, ipsorum nempe nominum aethimologiam de-
monstraiit; hi nimirum in eclesiae providenliam monstrat; canonica scilicet canonice, regularia regu-
ordinati, tunc in proposito permanere vuleanliij-, cum C laribus mancipando modulis edocentur.
proiia devotione strenui pastoris pro captu imitare 1,5. De hac profecto institutioneranonica quae san-
vestigia consuescunt. ctiinonialibus congruit, auguste pridem celsiludini
5. De ordinatione reriiin episcopii, priorum nobis instrumenta cognovimus ; sed quomodo disciplmae
patrum et lioinaiie legis statuta rile const rvata suITi- olficii eclesiaslici niinium neglecta per stiidium r(>-

ciant. Qiiadriperlita denique ex reditibus palrimonia formetur, nonnulli iam experimenlo probarunt, qui
I>artiin pauperibus eroganda, partim praelatorum scolam doeloribus deputarunt; in huius modi certa-
templorumque usibus iinplicanda sanxerunt. Aecle- mine tardiores, laniquam deiicto dispensationis
siis igitur baptismalibus custodes eligantur presby- poslposite, nisi se correxerint, obnoxii teneaniur.
teri, in quibus non solum nonien oflieii, verum etiaiii
1 i. Pro statu regni et reipublice, ne forte huijiilie-
sanclitatis decenter cultus effuigeat. Titula quoque primum exoretur clejnen-
tur, aut infirmetur, divina
earundem eclesiarum una cum rectoribus aeque
tia. Tune deinum tolis viribus incumbcntcs, oporln-
sibi praepositis tamquam subieclionisordinecontenti,
na vobiscum iuxta vires libenter iuvamina decern;'. -

.sublimioris humiliter culmina venerentur.

mus,
6. Qualiter senedoehiorum ordo servetur, promiil-
Nam D
15. De regulari ordine qualiler o])scrvetur, parlini
gata ab aucioribus eorum testamenta fatentur.
nos superius signilicasse meminiinus; cetera cuiii
si levitatis aut fortasse simplicitatis erroribus obvo-
vestra simul celsitudine conferentes, largius slaluere
luta, ralionabili statu caruerint, catholici provisoris
decertemus.
arbitrium preslolentur.
VARIANTES LECTIONES.
' codex numero I. anterioribus praeposito, liic II et rel. Iiabet, et capite dcmum octavo nnmerum servat.
* est qui 1.

LOTHARIl I CONSTITUTIO RO.\L\NA (An. 8-2V, Nov.).

Secundiim Lotharii iter Italicum

exeunle Augusto anni 82i eo pra^cipue consilio susceptum est, ut vien
palris funclus, res Romanas cum
novo Eugenio popiiloqiie Romaiio sli-liieret (irniaretque. Quod ex
pontifice
volocessil. Lotbaiius enim, Einhardo leste. slatum popuH Roiuani jamdudum quorumdam prajsulum pcr-

Patrol. XCVIi. 15
 " .

iw n. CAROLl MAGM OPP. PAI\S I. SECTIO PIIIMA. 4(10

versilale depravalum, ixMiivola Eugcnii assonsione ila correxit, ut omnos qni rornm suarum direplionc gra-
vitcr fuerant dosolali, dc rccopliono bonorum suortim qnc per illins advonnm Deo donanlc provenorat, uia-
fjnifice sinl consolali. Conslilutionom oa di; ic cdilani liic
ad lidoin Codicnm pra^cipuo Chisiani, Cavcnsis,
ijlankenbuigonsis, Floicntini, Loiidiiicnsis, Vindoboucnsis, Vorononsis, Eslcnsis apml
tnm Ambrosiani,
Muralorium capp. rocognitam proponimus. Codioo ctiain Yaticano n. r)833 cvoluto
r>'i-ll cdilioncm iiidc ,

proflnam apiid Cliosniiim, Ualuzium cl nouqnctnni, nnlliiis auctoritalis cssc facilc intcllcxi, (piod caidinalom
Dcusdodil, ciijiis in coiloctiono (anonnin ibi vorsus linom libri priini fol. 41) logitur, nonnisi cxcerpla dare
voluissc, jam ipsa ins(ri[ilionc Kx conslilutionibus lilolliarii imperatoris sub secundo eufjenio papa (jestis in
atrio heaii petri apostoli patoat. Subjicimus formulam sacramenti ca occasione a populo Komano pr:cstili, a
Chesnio T. H, 207, vulgatam.
CAPiTUi.A QVAE DOMNCS Hi-OTiiAuiiis iMPKRATOR
* AD A ro.netiir ,
qiia '^ logo vult vivcrc '^\ ut tali qiia so
'^»

MMINA CEATI PETRI APOSTOM ^ TEMPOllE EUGENII professi fuerint vivere vellc, vivaiit. Illisque dcniin-
SUMMI PONTIFICIS INSTITUIT ^ tiotur, quod hoc unusquisque scia!, tain duces quarn
\. Constilulum habcmus, ut omnes qui sub spcciali ^"
ct iiidiccs vel reliquns '' populus, quod si in offcn-
dcfcnsione donini apostolici sen noslra fuerint siisce-
sione sua conlra candom legem fcccrint'^,cidem logi
pti, impetrata inviolabiliter iusla utantur dcfensionc.
quani profilcntnr per disposilionem pontificis ac iio-
Quod si quis in quocumque * hoc contempluin ' vio-
*'.
strain subiacobunt
lare praesumpscrit, sciat se periculum vitae snac
G. I>e rebus ecclesiarum iniuste invasis sub occa-
essc incursuruin. ISam ct hoc' dccernimus, ut domno
sione qiiasi liccnlia acccpta a pontifice, ct de his
apostolico in oninibus ipsi ^ iuslain obscrvcnt oboc
quae nocdum redditae sunt ct tamoii fuerunt iniuste
dientiam scu ducibus ac iudicibus suis, ad iustitiam
a potostalc ponlilicum invasac, vohimus ut por niis-
faciendam '. In hoc capitulo fiat commcmoratum de ^'.
sos nostros fiant eniendatao
viduiset orfanisThcodori
'« Floronis " et Scrgii.
7. Prohibemus ut d praedationes inter ^" confinia
2. Ut depracdationos quae hactenus fieri solebanf,
nostra ullra^^^nonfianljetquac factac sunt, secundum
prohibemus ne fiant, noque vivente pontifice ncquc
„. logemde utrisquc parlibusordincmus ut eincndentur.
u
defuncto. Si quis vero ultcrius
.

,
• 19
'^ u
hoc
,
f

r^
•.
tcccrit,sciat sc
•
.
j,
•>
°
Similitervolumus,
,
iit
......dc
cctcrac iniustitiae '^' ulrisipse
legali sententia csse condemnandum. Quae auieni
partibus fiant emendatae.
retro actae sunt, placct nobis , ut per dispositionem
8. Placuit nobis, ut cuncli iuiliccs sive hi qui cure-
ncstram fiant legaliter " emendatae.
^*
ctis praeessc debent, per quos iudiciaria^^potcstas
3. Yolumus ut in electione pontificis nullus prae-
iii hac urbe Romana agi debenl **', in praescnlia iio-
suniat '' venire, noque liber neque servus, qui ali-
sira veniant ; volentes numerum et nomina eoruin
quod impedimcntumfaciat, illis '" solummodo Roma- "*'
cl scire, etsingulis''^ de ministerio sibi credito ad-
nis ***, quibus antiquitus fuitconsueludo " concessa
'*

monitionem "*'
facere.
per conslilutionem sanctorum patrum^^cligendi pon-
9. Novissime admoneatur, ut omnis hoiiio, sicul
tificem. Quod si quis conlra hanc iussiouem noslram
Dei gratiam et nostram Iiabcre desiderat, ita prae-
facere pracsumpserit, cxilio tradatur.
stot inomnibus oboedicntiam alque revcrcntiam huic
4. Yolumns " ut missi constituantur deparle domni
pontifici.
apostolici el nostra, qui annuatim nobis renuntiarc
valeant, qualiter singuli duces et iudices iustitiam SACRAMENTUM ROMANORUM.
populo " faciant, et quomodo nosti'am constitutioncm Promitlo cgo ille per Dcum omnipotcutcm, et per

obscrvcnt. Qui missi ^\ dccernimus ut primum cun- ^ '^^^ ^^^^^^ quatuor euangelia, et per hanc crucem

clos claniores qui per neglcgcntiam ducum aut iudi- Domini nostri Jesu Christi, et per corpus Ijcalissimi

ciim fuerint invcnti

^
', ad notitiam domni apostolici Petri principis apostoloruin, quod ab hac die in futu-

deferanl, et ipse unuin e duobus eligat, ut

'^''^
aut sta- rum fidelis ero dominis nostris iraperatoribus Hludo-

tim per eosdem missos fiant ipsae necessitates enKMi- wico el Illothario diebus vitae meae, iuxta vires el
datae, aut si non, per nostrum missum fiat nobis no- intellectum meum, sine fraude atque malo ingenio,

tum, ut per nostros missos a nobis directos ilcrum salva fide quam repromisi donino '''*
apostolico ; et

eaiendentur ^". quod non consentiam ut aliter in hac scde Roniana

3. Volumus ut cunctus '^^
populus Romanus intcr- Iiat electio pontificis nisi canonicc cl iiistc, secundnm

YARIANTES LECTIONES.
'
i. tempore cugenii pape ad limiiia beati petri sccus urbe roma. Cli. i. t. c. p. i. ad liminana b. p.
instituit
apostoli Cuv. a. secus urbem romam t. doinni e. s. p. i. Flor. Lond.
"^ ^ inscriplio tola decst in A. V.

\n. In V. et Vn. (jlossa adest : Kapitula quae domnus Lot. inslruit secus urbem romam V. De pontific.bus
haec capitula lolar. III. {scil. anno) Vn. Capilula facta a Loihario secus urbem Romam Est.
" q. modo lii.

» contemptiue Cli. C. contemptor A. V. Vn. E. tompore ed. « sciat p. u. s. se esse Bl. ' hic Bl. \

Vn. * ipsius obseruent 1. ^ sequcntia desunl in Bl. ct edd. '" theodoris C. A. V. Vn. E. " florinis
'" f. Et illis s. romau.s
C.Vn. '^ allcri 7i/. '^ deest. Cli. '' pracsummant ii/. '» faciat. Illi s. romani B/.
Est. " c. non cessent per Bl. '» cum concessa C. '» p. sit facultas cligondi p. V. Vn. E. "> hoc caput exstat
nonnisi in Bl. Cli. C. et Vatic. 5853. " in populo Cav. " Quibus missis Bl. " deest Ch. C. "' dccstCh.
C. " emendetur Ch. *^ cunctos Bl. ''' deest Bl. quale C. quale corr. qua Amb. quali V. Vn. E, ^" vivcre
usque vivere deest in Ch. C. " quale A. quali V. Vn. E. ^» deest. A. ^' rclintiuus Bl. " feceril Ch. A. V.
Vn. " subiacebit V. Vn. E. =' n. emendetur Bl. itn Bl. Ch. C. (i. e. in finibus) in confimo c<;>st«o
•'"'

Vntic. totum cnput decst in reliquis. '*' deest Bl. C. ^' iustitiae Ch. ^^ iiidicaria Ch. C. ^» potentcs Bl. ^''ita

*= singnlos C/i. C. sibi t. C/j. t.. ^ du-

C/i. C. ii/. dobiH y. debcat Vn. ^' dcest in Ch. C. V. Vn. E. '»' a

luiiio... domini... dominus C/j.

4GI CODEX DIPLOM.VTICUS. — LUDOVICI I ET LGTH.\RIi C.XPITLXATIIA. - An. 82i;. M^t

vhes cX iiilfllocluin nicuin ; et ille qui electus fuerit, A domni imperaloris et popnli, cum iuramenlo, quale
«le conscntieiile consccratus pontifex non fiat, prius- domnus Eugeniiis papa sponle pro conservallone oin-
qu:mi lalc sacramentuin faciat in praesentia missi niuin factum Iiabet per scriptum.

^ '
' '
' »

LOTHARIl CONSTITUTIONES IN MARINGO (An. 525, Febr. 20}.

Ad secundum Lotharii iter pcrtinenl conslitutioncs iu curtibus Maringo et Olonna mensibus Februario et
maio aimi 825 promulgat;». Capitnlaria in curlc Maringo edita, publici juris facinnis cx Codicibus Chisiano
et Cavensi, iibi nonnisi inscriptionc Item alia Knpitida insigiies, inlcr Ludowici I leges post Capitularc aniii
816 occurrunt. /Estate anni pra'ccdenlis 8:24 famem adhuc pr;cvalidam fuissc, ex Einhardi Annalibus disci-
raus. Codcx .\mbrosianus inter-Ludowici lcgcs caput 1, inter Lotharii cap. 4, FIorcnLiuus, Loiidiiiensis,
Vindoboncnsis, ^Vcronensis, atque, ut conjicere cst, ct Estensis, nonnisi caput 1 intcr lcges Ludowici (Mu-
rat. ctip. o) exbibcnt.
Capitula de expedilitme Corsicana nonnisi in Codicibus Chisiano et Cavensi intcr Lotharii Icgcs servata sunt.

\
*. Primis omnium placuitnobis, ut cartulas obli- B volumus «t appretientur, si amplius valueriut res
gationis quae factae sunt de singulis hominibus qui ipse quando restaurate fueranl, quam ipso lauiic-

se, uxores ^ filios, vel filias in servitio tradiderunt, gild ' fuissct quaiido accepit, et ipsa donatio simili-

nbi inventae fuerunt frangaiitur, el ipsi sint liberi ler striclo et necessilale famis fecisset ; et si appro-
sicul.primitus fuerunl. bare potuerit, reddat launcgild", el rccipiat ressuas;
2. Qui pulsat quod res venundasset et non iuslo et carliila ipsa frangalur.

prelio, accedant ambas partes super res quas vc- 4.. De donatione vel venditione ' quae in loca ve-
iuindavit, et existimatores cum ipsis, et remcinorcnt nerabilia facta sunt, suspendi iiissimus, dum ciiini

H apprctient rcs ipsa, sicut tunc valebat quando rcs compcnsaverimus in siiiodo '" cum cpiscopls et conii-
ipsae bene rcslauratae fuerunl, antequam nos hic tibus, qnomodo fleri debeant. Et hoc iiibemus, ut il-

<nm e.vercitu introissemus; et si res ipsa sic ad- lis partibus iusliim proccdat " iudicium, iibi nos aul
pretiata fuerit iusto pretio, sicut in ipsa cartula le- nostra oslis '* fucrimus, pro illiid quod supra scri-

gilur quod res ipsas legiliino pretio v<^nundasset, plum est ; et hoc statiiimus, ut caruilas illas qiiae
sicut tunc valuerimt, ut dictum esl, vendilio ipsa tcmporcDcsiderio** faciac '* fiierunt '" pei dislrictio-
firma pcnnaneal. Nam si rcs ipsius amplius cstiina- ucm famis, aut per qualccumque ingcnio, nt isla
vcrint quod tuiic valuissenl quam pretio ipso quod G causa non compuletur ; sed iuxta legem ipsorum
accepit, et ipse qui venundaverit ostendere poluerit, exindeprocedat iudicium. Et '^
hoc damus in man-
ut ei iieccssitale famis v€nditio ipsa ^ fecissct, aut iii datis, ut (luicumque homo ab hac prescnti die vicc-
cartulaipsamanifestaverit temporenecessitatisfamis, simo mensis Febr.irii res " suas vcndere '* atil alic-

cartula ipsa frangatnr, et prclio iuxta ut ipsa carlula nare "* voluerint, in omnibus eoruin perlineai pole-
Icgitur reddat, et rccipiat res suas sicut modo inve- statem : tantum sic faciant, sicut eorum fuerit lcx *".

nerit eas. Anteposito, aedificia aut labores qui posi- Unde qualiter nobis complacuit *', presentem *^ deli-
«a ibi facti sunt, ipsc qui fccit tollat , aut sicut in- berationis notitiam pro amputandas intentioncs fieri

t^r eos convenerit faciant ". Et de ista vcnditio ipsa iussimus, et nobis relcgi " fecimus, et voJumus ul
pcrsona agal qui venundavit, aiit filiuseius; nam "
sic ^' procedat iudicium. Facta notitia anno domino-
non alter propinquus. rorum nostrum lercio "".

3. Cartula illa qui " legitur de donalione, simililer

\ARIANTES LECTIONES.
cf. CapitiilarcLangobardicnm anni 80C, post tempus famis promulgatum.
' " se etuxores et f. A. ' ipsam C.

"deest.Ch. '^deest.CJi. ^qiicC/j. 'launigild C. "naudcgild C/u niindiccioneA. '"sinodumA. "procc-

dant A. ''
noslris auslcsutf. A. '=•
in t. d. A. t. neccssitateC. '^faclas Cli. C. '"fuerint A. '« Et— lex iii

cod. Amb. pro capituh simjulari habita^ huic capiii praeponiintur, et hic desunt. deest Ch. '* ucnundare A. '"^

'^
a. a. desunt. Ch. ^" si iudcx eoruin fucrit A. " placuit Ch. " presenti delibcrsicione noticia pro ampu-
tandam si intencioncs A. " Icgi Ch. rclcgere A. ^* sicut p. i. si facta A. ** vocem recepi ex codice Ambro-
siano, deest in CJi. C.

EDICTUM DE EXPEDITIONE CORSiCANA (Aii. 825, Febr. 20).

iN NOMiNE DOMiM. «j ucm tencanlur inter eos qui cum eis introeant • i,)

^•«'•'^'^''>' ^'el" '-onancre debeant ».

hmpil capilula qnod domnus Lolharius '
imperator
sexto anno imperii sui, indiclione tertia, instHuil 2. Ut dommici vassalh •'
qui aiistaldi '
suntct in no-

in curte Marimjo
''.
sj,.o phicilo frequcnter serviiint, voliimns nt rema-
ncanl coruin homines quos antca habuerunt, qui -
»
l. Voiumiis ut singiiris comitibus hac ' districtio-

VARIANTES LECTIONES.
'
deest in Chis. *
Codex Cavensis hic errorc quodam ducttis, inscriplionem capitularis ad limina sancli Pelri
rrimavice, nltera SHO loco exhibct. ' ac C/(, '
introicrunt C » debcnt C. * bass;illi C. ' caslaldi C.
" ante C. * deest. C.
 ;

4C3 IJ. CAHOLI MA(;M 0I'I>. 1>AKS I. Si:CTIO PftlMA. 4W

piopler haiu; '
occasioiieiu eis se coiiiiiUMHlavcniiil "
A ciillalem hnbciil (|ni pcr se ircpossit, el ad hoc sani-
ciim co ^ Qiii aiiUMii iii coiuiii proprlclale nianciil, las cl viris ulilcs adprobavcrit, vadant ; illi vero <iiii

vohunus scirc (pii sinl, et adhnc considerare vohi- siibsiaiiliani hal)ent, ct tanicn ipsi irc non valeiit,

iiuis qnis eant aut qiiis reinaneanl. Illi vcro qui be- adinvet valcnlcin ct minus habeiilein. Secunduin
uelicia nostra habcnt ct foris maneiit, vohimus ut vcro ordinis Ubcris, qiiis pro paupcrtatc sua per se
c.uit. ire non possunt, cl tamcn ex parte possunt , con-
3. Homines vero episcoporum scu abbatiim, cl qiii iunganlur duo vcl ircs, aut qualluor. Alii vero si

loris maneiit, volumus ut cum coniilibus corum va- nccesse"*fuerit, quid " iusta '^ consideralione'' com-
dant, exccptis duobus ^*
quos ipse clcgcrit ; et coriim niittit'\ eunti adiutoriumfaciantquomodo ire possit;

austaldi iiberos " cxccptis qiialtuor volumus ut ple- ct in hunc modum ordo iste sci*vctur, usque ad alios
niler dirigantur ^.
qui pro nimia pauperlate neque ipsi ire valeiit neqwe
4f. Celcris ' vero libcris hominibus quos vocant adiutorium eunti prestare, a comilibus eorum habea-
hiiarigildi **, volumus ul singuli comites ^ huiic mo- tur '"
excusatus post antiqua consuetudo eis '^ fido-
dum teneanl : videiiccl ut qui tantuin substanliae fa- liuin comitibus " observanda.

VARIAMES LECTIONES.
' hac C. ' coriim scnioribus remaneant. Uolumus scirc C.
commtndaiicrit Cli. ^ ^ ducibus quod C.

' aut casialdi libcri C. ^ distringantur Cli. ' Cetcri v. liberi homines Ch. ^uuadrildi C. * comitiljus hoc

m. teneat C '"
••eccssitas C. " qui Cli. '^ iusla
C. iuxla Cli. '* i. c. quod iusta considcratio pcrinit-

lil. —
consider.itionem C/(. C. ^'coiniti ciiiiti. adiiitorium Cli. '" abcatur Cli. '"*
ei Cli. " i. e. ex aii-
liqiia consucludine a lidclibus comitibus observanda.

« CAPITULARIA AOUISGIUNENSIA (An. 825).

Capitula hJBC vcre fundamenta juris publici quod in Imperio ad nostra usipic tcmpora viguit, ope Codicis
1. bibL ducalisGuelferbytanaj Blankenburgici recognovi. Ascripsi ea anno 825 cl conventui Aquisgranensi
incnse Maio habito, quod certe annis compluribus post capiluh^re Attiniaccnse anni 822 ea promulgata fuisse
cx cap. 6 intcUigatur, ct caput 15 ad J<]bli ct Asinarii cladem {an. 82i) qua non aliud magis ad inhonora-
lionem regni pertinebat, refcrri videatur nec post annum 825 constituta fuisse, eo liquet, quod eo ipso
:

anno ilcisiolfusarchicpiscopus, qui inter missos reccnsetur, obiisse cx annalibus Xantcnsibus et Hildeshci-
iikcnsibus exist'jnandus est.

PRELOCUTIO B i» huius regni adminislratione specialiler conservea-

'
^»'' '^ '^st, ut dcfcnsio ct cxaltatio vcl honor
DOMNi LUDOvvici iMPF.RATORis '

, ,
sanctae Dei ecclesiae et servorum illius congruus
aa episcopos et omnem povulum .
^ . . • ,-,• • • .• "
'^
'^ '^
'
mancat, el pax et luslilia in omni generahtate po-
1. Omnihus vobis aut visu aut auditu notum esse p„ii nogtri conscrvetur. In his quippe maxime siu-
non dubltamus, quia genilor noster el progenitorcs,
dcre, cl de his in omnibus placilis quae vobiscum,
postquam a Dco ad hoc clecti sunt, in hoc praccipue £)eo auxiliante, habituri sumus, vos admoncrc opta-
studuerunt, ut honor sanctae Dei (icclesiae et stalus j^^ng ^[qhi debitores sumus '"*.

regni decens maneret. Nos etiam iuxta modum no- 5 '3^^ quamquam summa huius ministerii in no-
strum eorum « sequentes exemplum, saepe vestram gi,.j, pcrsona consistere videalur, tamen et divina au-
devotionem de his admonere curavimus ;
et Deo mi- ctoritate et humana ordinationc ita per partes divi-
serante niulta iam emendata ' el correcta videmus :
5^^ gggg cognoscitur, nt unusquisque vestrum in
unde et Deo iustas laudes persolvere, ct vestrae bo-
g^Q ^^^^ ^^ o,.ji„e ^^..^q^ „ogt,.j mi.iisicrii haberc
nae intentioni multimodas debemus gratias referre ". ^ cognoscalur. Unde apparet, quod ego omnium ve-
2. Sed quoniam complacuit divinae providentiae strum admonitor csse dcbeo, et omnes vos nostri ad-
nostram mediocritatem ad hoc constituere, ut san- iutores esse debetis. Ncc cniin ignoramus quid uni-
ctae suae becclesiae etregni huiuscuram gcrcremus, cuique vestrum in sibi coinmissa portione convcnial
ad hoc certare et nos ct filios " ac socios * nostros et ideo practermittere non possumus, quin unuin -

diebus vitae noslrac optamus, ut ' tria specialitcr quemque suum ordinem admoneamus.
iuxta
capitula et a ® nohis et a vobis, Deo opem ferente, 4". Sed quoniam scimus, quod " specialiier per
VARIANTES LECTIONES.
'
ita i. * deest 1. ' emendalam 1. ""
hic pergit l. " filius 1. * socius I.
'^
et I. " ad. . . ad I. ' hic
incipil caput secundum in 2. hic pergit l. "• 111.
'" 2. '^ quid 1.

NOT^.
a Fallitur
Brovverus, lih. viii Annalium Treviren- *> Capitula Caroli Calvi, lit. 2, cap. 1, Ecclesia ro-
siiim, dum existimat hiec capitula sancita a Ludovico bis ad gubernandum commissa. Praiceptum Ludovici
fuisse aniio 835. Cum enim illa exstent in Collectione Pii pro monasterio Laadeveneci apud Henschenium
Ansegisi, (juam ipse testatur an. 827 confectam ^ ct Papehrochium, tom. I Martii, pag. "260, cum uni-
manifestum est ea capitula antecedcre hunc
fyisse, versali Ecclesia Deo dispensante nobis commissa. VidQ
annnm. Baluz. notas ad Agobardum, pag. 2! Id. .
 iV,S CODEX DIPLO^JATICUS. - LUDOVir.l ! KT LOTlIAIlll CAP1TULAI\IA A.\. 82d. m
tiiicat ad episcopos, ut primum ad sacriiin rninislo- A 7. Vobis vero comilibus dicimus, vosque comma-
riuni suwipieuduui insfe accedant, et in eoJem mi- nemus, quia ad veslrum ministorium maxime perli-
iiislcrio religiose vivant, ct tam bene vivendo quam net, ul reverentiam el honorem sanclae Dei eccio-
recte pracdicando populis sibi conmiissis iter vitae siae exhil)eatis, et cuin episcopis vestris concorditer

praebeant, et ut in monasteriis in suis parroecliiis vivatis, et cis adiutorium ad suum ministerium per-
conslitutis sancta religio observata liat, et ut unus- agendum praebeatis, et ut vos ipsi in ministeriis ve-

quisque iuxta suam profossionem veraciter vival, strispacem etiustitiam Hiciatis, etquae nostra aucto-
curam impendant •, omncs vos in hoc sacro ordine ritas publice fieri decernit, ut in vestris ministeriis
constitutos et olTicio pastorali functos monemus at- studiose perflciantur ^ attendile.
que rogamus, ut in hoc maxime elaborare studealis, Proinde monemus vestram
8. fidelitalem, ut me-
el * per vosmetipsos et per vobis subiectos, quan- mores sitis fidci nobis promissae, et in parte mini-
tum ad vestrum ministerium pcrlinct, nobis veri ad- sterii noslri vobis commissi, in pace scilicet et ius-
iutores in administratione ministerii nol)is commissi titia facienda, vosmetipsos coram Deo et coram ho-
existalis ; iit in iudilio non condemnaii pro nostra minibus tales exhibeatis, ut adiutores et nostri veri
et vestra neglegentia, sed potius pro utrorumquo bo- et populi conservatores iusle dici et vocari possitis
;
no studio bono remunerari mereamnr : et ubicum-
B ct nulla quaelibet causa, aut munerum accoptio, aiit
que pcr noglogentiam abbatis aut abbatissac, vel co- amicitia cuiuslibet, vel odium aut liinor vel gratia,
mitis sive vassi nostri, aul alicuius cuiuslihet perso- ab statu rectitudinis vos deviare compellat, quin in-
nae, aliquod vobis dilficultatis in hoc apparuerit ob- proximum
ter et proximum semper iuste iudicetis.
stacubim, nostrae dinoscenliacid ad tempus insinua- Pupillorum et viduarum vero etceterorum pauperum
re non diiferatis; ut nostro auxilio suffulti, quod adiutores ac defensores, et sanctae ecclesiae vol ser-
vestra auctoritas exposcit, fainulanie, ut dccet, po-
vorum illius honoratores iuxta vestram possibilita-
testate nostra facilius perficere valeatis. tem sitis. Ulos qiioqiie qui lemeritate el violenlia in
5. De sacerdotibus vero ad vestram curani parti- furtis et lalrociniis ^ sive rapinis communem pacem
nenlibus magnura adhibete studium, ut qualiler vi- popiili perturbare molliuntur, vestro sludio et cor-
vere debeanl, et quomodo populis ad suae portionis rectione, sicut decct, compescite. Et si aliqua per-
curam perlinentibus cxemplo et verbo prosint, a vo- sona in aliquo vobis iinpedimentum fuerit qiiin '^
ea
nis cum magua cura edoceantur ^ et admoneantur; quae dicimus facere non valcatis, nobis ad tempus
et ut id f.icere sludeant, vestra ponlificali auctorita- ilhid nolum fiat, ut nostra auctoritate adiuti, mini-
le constringanlur. Quicquid autem in illis a a populis sterium vestrum digne adimplore possitis.
iuste reprehenditur, in exemplo propriae cr-nversa-
^ 9 ". Omnes vero laicos monemus, ut honorein cc-
tionis vestra providentia corrigere non noglegat.
clesiasticum conservent, et dignam veneralionem
Ne vero ecclesiae iliis commissae in reslauratione
episcopis et Dei sacerdotibus exhibeant, ct ad eorum
aut in luminariis iuxta possibilitatem rerum ab ii-
praedicationom cum suis devote occurranl ; et ioiu-
lis neglegantur, vestra nihilominus invigilare debot
nia ab illis communitor indicta rcvoionior obsorvcnt,
sollertia. Et sicut alios prohibetis, ne de mansis
et suos oliscrvaro docoant et compollanl. Et ^ ul
ad ecclesiae luminaria datis aliquid accipiant, sic
etiam dies dominicus, sicul decct et honoretur el
ot Yos et veslri archidiaconi de eisdem mansis nihil
colatur, omnes stu leant. Et •>
ut liborius heri possit,
accipiendo aliis exemplum praebeatis; sed potius ad
mefcata et placita a comitibus, sicul saope admo-
id ad "^
quod dati sunt servire concedantur, ut totum,
niluin fuit, illo die prohibeantur.
sicut dictum est, in restauratione ecclesiarum et lu-
minaribus vestra auctoritate et studio cedere possit. 10. Abbatibus quoque et laicis specialiler iubenms,
6. Scolae sane ad filios et ministros ut in monasleriis quae ex nostra largitate habent,
ecclesiae in-
slruendos vel edocendos, sicut nobis praeterito tem- episcoporuin consilio et docuinonlo ea quae ad re-
p )re ad Attiniacum promisistis et vobis iniunximus. ligionem canonicorum, mon ichorum, sanclimoni; -
congruis ''"'" pertinent, poragant, et eorum salubrem aduio-
to locis, ubi iiecduin perfectum est, ad D
multorum utilitatem et profeclum a vobis ordinari "ilionem in hoc libonter audiant ol o!)oodiant.
non neglegantur. il. Episcopis itorum, abbalibus, ot vassis noslris,

VARIANTES LECTIONES.
« impoMdat. iUI Omnes I. ^ ut I. ' et docoantur et 1. ^ deest 1. « perficiatur 1. «
furta el latroci-
nia 1. qai ccmlis incisio in cod.
1. 1. nonnisi vost compdhml habclur. inter K. M. letjes Lanyol'.
cap. HO Mur.
NOTyE.
a In
Codice Parisiensi legitur apostolis, ccrto men- logis L()iigo!)ardorum : < Ut dies Domiiiicos
libcrius
do. Similes errores nos olim emcndavimus in lib. iii passint homines colore, ct morcata et placita
Salviani de Gubernatione Dei, pag. 48, et apud Ago- probi-
beaulur illis diebiis. » Vcl alitor » Et ul liberius :
bardum in cap. 7 Apologelici. Baluz. el morcat ct placita (ieri possint, in die
b Id est, ut integra libcrlas
1
Dominico
sit orandi Deum, ne Cliri- prohihoaiitur. b Itaquo in altoro Codice rogio ad
vor-
slianiaborationeavocentur,mercataetpIacita dieDo- ba ul liberius fwri jwssit, adnolatum cst supra
mjnicoprohibeanlur. GIo>sa vetusin uno Cddice ivAo lineaia
scilicct in aliis diebus. b.
467 B. CAROLI MAGiM OI>I». l'A'.S I. SIXTIO I>FUMA. |:,H

A ad ipsius debd, pliviuui perveuire ea

d oiiuiibus ndelibiis laicis dicimus, ul ct.iuilibns a.l .lucrinl, sci-

licet conditione, iit pacis violator " priinum iuxla

iuslitias (aciciulas adiulorcs silis.

ii. " Kpiscopi vcro vel couiitcs ad iuviceui et cuui faciuoris (iualilateiu , sivc coiam nobis, sive co-

ccleris lidelibus concordiler vivanl, el ad sua uiini- raiu misso nostro, d guas poeuas peisolvat; el

sleria peragenda vicissi;u sibi adiutoriuin fcrant. seuior qui taleiu secuin duxerit, quein aut con-

15. Oiuuibus etiain generaliter diciinus, ut carita- stringere noluit aut non potuit , ut nostram ius-

teiu cl paceiu ad iuvicem babeatis, et gencralem

ius- siouem servaret el iusuper iu nostro reguo praedas

uostraiu geuerabler observarc decertetis, et facere non tiiucret, pro iliius ueglegenlia '% si aute
sionciu
eeclc- eiim de his uon admonuerit, et postquam neglegeutia
uiissis nostris, pro qualicumque scilicet aut

siastica aut publica utiiitate vel oportunitate a nobis

contemploris ad eius notitiam pervcnerit, eum corri-

' honoris causa bonorem exbibeatis, gere sicutdecet neglexerit, houore suo privetur ; ui
direciis, nostri
'* illorum sine iusta vindicla reinaneal''*'
propter uostrae aueloritatis veuerationem ea quae scilicet ueuter
cl

per illos iniungimus, agere uon neglegatis *. 18. De iuhonoratione quoque regis et regni , el

unusqiiisque vc- mala fama iu exteras nationes dispersa, propter ne-

li. Et quoniam, sicut diximus,
slrum partein ministerii nostri per partes babere di glegeutiam eorum qui legationes ad uos direclas in

per clamatores aut B suis mansionibus aut niale recipiuut, aut coustitutani
noscilur, volumus studere et » aiit
a nobis expensam uon tribuuul, aut parvareda dare
per alia quaelibet certa iudilia, aul per inissos no-
boc ordinaverimus, qualiter unusquis- nolunt, aut furto '" aliquid eis subripiunl , aut , quod
stros quos ad
et per cominune testi- perpessimum est, apertas violentias, eos caedendo, et
que in hoc certare studuerit,
res eorum diripiendo, iu ipsis exercere nou perti-
mouiuiu, id est, episcoporuin de comitibus, comituin
comites ius- inescunt, hoc oinnibus uolum esse volumus quod
de episeopis, comperiie, qualiter scilicet ,

quicumqueex his qui honores nostros nabent, abhinc

Uliain diligaut et faciaul, el quaui religiose episcopi
conversculur ct praediceut, et amborum relalu de hanc neglegentiam emeudare non certaverit, et suos

alioruiu lideliu:ii iii suis iniuisteriis consistentium ae- boinines, qui eius vice hoc agere debent, ut id bene

quilale et pacc ''

alque concordia " cognoscere. Si- pcrficiant uou iuslruxerit, aut constrinxerit ut ulte-
uiiliter eliaiii voUiiuus, ut omues illis et illi oiuuibus rius illud neglegere non praesunianl, et honoreui

de commuui societate el statu a nobis iuterrogali, ve- nostrum et regni nobis conimissi custodire conlein-

rum lestimonium sibi inutuo perhibere possint ^. pserit, ncc nostrum nec regui nostri honorem ulte-

IS. Et si lalis causa in qualibet proviucia aut in a- rius volumus ut habeai. Sed voluinus ut '^ unus-

.upio comilalu borl.a fucrit, qiiae aut ad iiibouoratio

quisque fulelium nostrorum procuratores rerum sua-

ueiu regni aul ad communc damnuiu perlineat, quae G rum de his specialiter instruat^ ut quandocumque

eliaiu sino uoslra polestate corrigi nou possit, nos undecumque legalio adveuerit, et aut liltcras aut

liassum noslrum vidcriul houorifice illum in omui

diu lalere non permittatis, qui omnia Deo auxiliante ,

' orrigere debemiis : (juia quicquid hacteuus in his loco imperii noslri, propter nostrum el lotius regui

quae ad pacem et iustitiam totius populi pertiuenf, honorem, omnes suscipere valeanl ".
et ad honorem regni et communem utilitatem, aut 19. In illis vero locis ubi modo via et mansionatici

debemus Deo auxi- a genitore nostro ct a nobis per capilulare ordiuati

a nobis aut a vobis negleclum est,
sunt, inissos ad lioc specialiter constitutos, qui hoc
Liante certare qualiter abhinc nostro el vestro stu-
iugiter providere debeaut, habeant *^ ut omuia (juae
dio emcudatuin fiat.

10. De pacc vero in exercitali itincre servanda us- ad easdem legatioues suscipieudas pertiuent, lideles.
que ad inarebam, hoc omnibus nolum fieri vobiiuus, nostri ad hoc constiluti ad tempus praeparare stu-
deant, ut non tuuc sit neccsse d(; longe quaerere aul
([uod quicumque auctorein damni sibi praeterito auno
inlati nominalim cognoscit *, ut iusliliam dc illo adducere, quando tempus estillud dare vel persolve-
*. re. In ceteris vero locis per totuin imperium
nostrum
(piacrat et accipiat
17. Deiuceps lamen omnibus notum foie volumus, uuusquisque lidelium nostrorum, et pcr se el per mi-

ut coguoscat uuus(i'iisque ,
quia omnes qui iu
^ nistros suos , sicut diximus , scdulam vigdantiaiu

suo obsequio in tali itiuere pergunt, sive sui sint, adliibeat.

bive alieui, ut ille de corum faclis ralioneiu se sciat De mouela vero, uude iam pcr tres annos et
20.

redditurum; ct (luicquid ipsi iu pace violanda delin- ammoniliouem fecimus, et tempus quando uiia lenc-

ViVRIANTES LECTIOINES.
^ ae(juitatem et pacem 1. » C()ncordiam i. « vcrglt 1. ' per-
'
uoslris 1. '
vernil 1. »
et ut aut 1.
« "> Ua 1. " vialalor 1. '^ neg lcgentia ms^mc admonuen
rnelet h. 1. coguoscat 1. « perijil 1.
^' remaneaut 1. '" fortc 1. "^ deesli. '^ vercjil 1. '« deest i. provideant
de,unl l. '^neutruiu 1.
habeaul ed.
NOf^.
quatenus in hoc legem Christi charitatem scilicet,
a Flodoardus, lib. iii, cap. 23, de epistoUs Ilinc- ,

rescribil ad ipsius adirapleret, et ad satisfacliouem dileclioneinque sui

mari : « Villeberlo Catalauueusi
ulcunque posscl ct iuduslria eumdciu comitem pro-
consulta pro G-uigulfo comite, ut de Iiis qu;e coulra
vocans, siiam clarcsccrc beuignilatem peimULe-
cum se fecisee vd negabat qu.edaai vcl coulitcbalur illi

ahquj, iu.\la praLcfpUim apoitolicuui leiulcr ageret, rct.> Eallz.

 ;

4C9 :ODEX DIPLOMATICUS. - LUDOVICl I ET LOTIIARII CAI'1TLLAIUA. - A.n. 825. 470

retur et aliae omnes cossarent conslUuinius , hoc ct A hoc prohibeat. Aliler vero nulhis qualihct occasione

ouinibus nolum esse voluuius, quoniani ut absque hoc neglegere aut differre praesumat, quin ad prae-
ulla excusatione cito possit eniendari, spatiuni usque dictum tempus adimplelum fiat. Et missi noslri, quo-

ad ^ missani sancti Marlini dare decrevimus , ut rum superius menlionem fecimus, volumus ut re-

uuustiuisque comitum in suis minisleriis de hoc nunlient, in qnibus locis nostra iussio impleta, in

nostram tunc possit habere adinpletam qnihus sit neglecta , aut aliqua inpossibilitale vcl
j ussionem

(juatenus ab ilhi die non alia, sed illa sola per lo- ccrta ratione dilata.

lum regnum nostrum ab oinnibus habeatur, iuxia 23. De nonis quidem * et decimis, unde et geni-

illam constitutionem, sicul in capitulis, quae de hac lor nosler et nos frequenter et in diversis placitis

re illis comitibus dedimus in quorum niinisleriis admonitionem fecimus, et per capitularia noslra

nioneta percutitur, constitulum est. Quia tunc vo- quaiiter haec observarenlur ordinavimus, volumus

lumus gratia dirigere per atque iubemus, ut de omni conlaboratu et de vino

raissos nostros huius rei
singulos comitatus, qui diligenter inquirant, qualiter et foeno fideliter et pieniter ab omnii)us nona et de-

comites in hoc nostram iussionem adiniplere certa- cima persolvalur. De nutrimine vero pro decima,
sicut hactenus consueludo fuit, ab onmibus obser-
verint. Et quicumque neglegens inde inventus fue-
p vetur. Si quislamcn episcoporum fuerit qui argen-
rit, volumus ut ante nostram praesenliam quanto-
tius venire iubeatur, et rationem reddat, utrum hoc lum pro hoc accipere velit, in sua maneat potestate,
iuxta quod ei et ilii qui hoc persolverc del)ct con-
qnod iussimus facere noluerit aut non potuerit aut ;

venerit "^.

si aliqua re pr.iepediente id facere non potuit, cur

24. Similiter quidem de operibus in reslauratio-
nobis ipsam inipossibiiitatem ad tempus non '

ne "^
ecclesiarum, sive in faciendo, sive in redimen-
adnuntiavit. Quia si ipse aut non voluit, aut suae
do, episcopalis potius sequatur voiuntas. Nullatenus
neglegentiae causa non poluit, nos talem invenire
lamen remaneat, quin, sicut a nobis saepe iussum
volumus, qui hoc quod iubemus, servare velit et pos-
est, hoc aut illud partibus ecclesiarum persolvatur.
sit. Ut autem' iussio noslra in hac re citius iniplea-
Et hoc omnibus notum sit, quia quicumque negle-
tur, volumus ut quicumque ab illa die alium dena-
genier exinde egerit, et coram nobis exinde ne-
riuni negotiandi causa protulerit, a comite et nii-
glegens repertus fiierit , illud volumus omnino ut
riistris eius auferatur ab eo.
subcat, quod in nostro capilulari de hac re com-
21. Similiter quoque de iniuslis leloneis, de qui-
muni consultu fidelium noslrorum ordinavimus *.
bus qualiter ob omnibus observandum esset, et ca-
25. Comites vero ministris ^ ecclesiae in eorum
pilulis conslituimus, et creberriinas admonitiones
n ministeriis, ut hoc plenius et de nostris et de se et de
fecinms, praedicti missi nostri volumus ut inquisitio-
suis hominibus obtinere possint, adiutores in omni-
nem faciant, a quibus nostra iussio in hoc adimple- bus fiant. Et quicumque prima et secunda vice de
la , a quibus quoque sit neglecta ; et eum qui aut
his a comite admonitus non se correxerit, vohmius
impl re neglexil aut distulit, ad nostram volumus ut ut per eundcm comilem neglegenlia
eius ad no-
veniat iussus praesentiam, ut cito rationem de his,
slram notitiam perferatur, ut nostra aucloritate
sicut superius diximus, reddat. Et si culpabilis in-
quod in nostro capitulari conlinet, sul)ire cogatur.
venlus fucrit, dignam correctionem accipiat, ut cete-
Yolumus etiam, capitula quae
26. ut nunc et alio
ris neglegentibus exemplum terroris praebeat.
tempore consuitu fidciium nostiorum a nobis con-
22. Ut ubi pontes antlquitus fuerunt, et in his stituti sunl, a cancellario nostro archiepiscopi et
locis ubi tempore genitoris nostri ipso iubenle diver- coiiiiles '" eoriim de propriis civitatibus modo, aut per
sarum necessitatum causa facti sunt '-',
omnino se aul pcr suos missos, accipiant, et ^ unusquisque
absque ulia dilatione ab his ({ui eos tunc feccrunl, per suam diocesim ceteris episcopis, abbalibus, co-
restituantur et renovenlur, ita ut ad missam sancti niitilius et aliis fidelibus nostris ea transcribi fa-
Andreae restaurati liant, nisi forte aut ipsa operis ci;!nl, el in suis comitatibus coram oninibus rele-
magnitudo aut ^ aquarum in quolibet * immdatio D gant, ut cunctis nostra ordinatio et voluntas nota

YARIANTES LKCTIONES.
• aut. 1. ^deest\. ^ dcest l. '* qmVihel nsque mUns dccst l . '^
dccst l. ^peujit\. ' o. iiiMruia-
lione 1. ^ perfjlt \. 'ministril. " eorundem 1.

NOT/E.
a Id est
diem sancto Marlino feslum. Ha^c inter- vocabulum missco accipitur pro festo ut Paulus ,
pretatio n(in indiget probatione. Frequenterin vete- mcnse J;inuario, pro quo Wormius rccle ver
niissa
ribus iibris et scriptoribus iegimns missam sancti l\l Paidi festum ; iiiense Febniario, Mollltinsmiss, ;
Martini, sancti Joaniiis, apostolorum Petri et Pauli, Maio, crucis missa; Junio, Joaiis missa et Petars
sancii Andre;e, sancti Michaeiis, sancti Bonifacii, missa ; Jiiiio, Jacaubs missa et Olafs missa. Et sic
sancti Uemigii, s;mcti Albini, sancti Feiicis , s;incti in c;i;teris mensibus ne singulos commemorem. Ba-
Marcellini, sanct;>i Balthida;, sancti Nazarii, sancti Ltz.
Phiiiberti, sancti Galli , sancti Cicmcntis, sancti ^ Id cst, unusquisqiie archiepiscopiis per suam pro-
Aniani, sancti Lamberti, sancti Juliani, sancti Mau- vinciam suscipiat curam proponcndi capitula a prin-
ricii, sancti Bavonis, et oninium sanclorum. Wor- Quod
cipe constituta. ita fiebat ut in proximo piacito
lib. III Fastorum Danicorum
iiiius, exhibet vetus , rationem reddere tenerentur arclii^qiiscopi an parituin
Kaiendarium Runicum, ante treceiitos annos sori- in hoc fuisset jiissioni imperatoris iit patcl cx o\n- ,

ptiun cum inleiprclalione Latina. In co Kalcndario stoia 28 Frolharii TuUcnsis. 1b.

 ,

il\ J{. CAUOLl JIAGM Ori'. PAIiS. 1. SKCTIO PRIMA. 472

(i.ii possil. CancilLiriiis t;iin n iioslcr noiiiiiia epi- A siilicel ail hoc essc se a noitis missos conslitulos, iil

sroporiiiu el eoiiiihmi qni ea accipeie ciiraveiint, iio- si comes ministerium suuin

quilihel episoopus aut

lel, et ea ;vl nuslrain nolili;nn peiferat, iit nulliis lioc per quodlihet iiiipedimeutum implerc non possil, ad
praeiernullcre pracsuinal. Vassi quoque nostri no-
*
eos rccurrat, ct cum eorum adiutorio niiuisteriuin
i.is fainiil;>nlt's voliiinus ut condignmn apiiil omncs suuin adimpleat; et si lalis caiisa fiierit quae per
halieaul htjiioiem, siciit a genitorc noslro et a noliis eorum admonilioncin emcndari noii possit, per eos
saepe ailmoniUmi cst. ad nostnmi notiti;un defeiatur. Et si forle cpiscopus
CAriTULAUE MISSORUM «. 9ul comes aliquid negligentius in suo ininisterio ege-
i. In Vcsontii), quae est dioecesis Bernoini arclii- ril, per istorum adinonitionem corrigatur. Et omnis
' piscopi, Iloiminus ^ episcopus et Monogolilus coines. populus sciat, ad hoc eos esse eonstitutos, ut quicum-
iii Mogoulia, (juac esl diocesis IleistiiiR archiepisco|»i quc per neglegenliam aut incuriam vel impossihilita
i.lem HcisluHus cpiscopus el Ruoilbcrtus comes. !n tein comitis, iustitiam suam adquirere non jiotueril,
Trevcris <"
Ilcfi archiepiscopus ct Adallsertuscomes In ad eos primum qucrchim suain possit deferre, et per
(^oloiiia Iladaholdus archicpiscopus cl Ecmundus co- eorum auxiliuni iustiliam adquirere; et quando ali-

mes.IuReinisEhoarchiepiscopus/iquanilopotuerit, et quis ad nos necessitatis causa reclamaverit , ad eos

(}uando ei non licuerit, Ruothadus ^ episcopiis eius B possimus relatoriim querelas ad definiendum reniit-
vice et Ilruotfridus comes sint, super sex videlicet tere. Ipsi vero missi non sine ccrlissima caiisa vel
(omitatus, id estRemis, Catoloiiis, Suessionis, Silva- necessitate huc illucque discurrant; nisi forte qiinn.io
neclis, Belvaciis, et Laudunum. Super quatuor vero tale aliquid in cuiuslihct ministerio ad legationein
cpiscopatus qui ad eandein diocesim pertinent, id suam pertineute ortuin esse cognoverint, quod corum
t st Noviomacensem, Ambianensem , Tarvanensem, praesentia indigeat, et sine eorum consilio vel adiu-
ct Camaraccnsein, f
Ragnarius cpiscopus et Bereii- torio emendari non possit. Inde tainen dehcnt esse
t^arius comes. Senoiies Hieremias archiepiscopus sollicili, ut propler illorum ncglegentiam nihil in sua
el s Donatus cornes. Rothomagum '>
Wiilihertus ar- legatione incorreclum remaneal; sed uhi cerlam et
chicpiscopus , et Ingobertus comes. Turones Lan- veram necessitatem cognoverint, noslram iussionem
(Iramnus archiepiscopus , et Ilruodherlus comes. adimplere non neglegant.
Lugdunum, Tarantasia, et Vienna » Alhericus cpi- 3. Volumus etiam, ut omnihus notuin sit, quia ad
scopus, et Rihhardus comes. lioc constituli sunt , ut ea quae per capitula nostr;j
Commemoratio, quid ad praedictoriim missorum
2. gcneraliliir de (piihuscumque causis st;ttuimus, pcr
Icgalionem pertineat. Primo, ut conventum in duohus C illos nola fiant onmibus, et in eorum piocuratioiie
:iut frihus locis coiigregent, ubi omnes ad eorum le- consistant, ut ab omnibus adimpleanlur. Et ubi forte
«.itionem pertincntes conveuire possint ; et omnihus aliquo tali impcdimento, quod per eos emeudari non
jiCQeraliter notuin faciant, quaiis sit eoruin legatio, possit, aliquid dc his quae constituinuis ac iussinuis
VARIANTES LECTIOMES.
' et vassalli Anseg,
NOTtE.
» Haecex Ansegisi 20-28, desumpta, de-
lih. ii , c. nus Ludovicus imperator donavit ipsain vilhim N*)vr-
suiit in Cod. Blankenburgico, et inissis data esse ap- liacum Donato in heneficio. t Et infra « Donatiis :

p;iret. de infidelitate ejus comprohatus, ipsi imperatori quae-

^ Laiisanncnsis. situm sacramentum juravit, et comilatum Miriduncn-
''
De hac Hetti Trevercnsis archiepiscopi leg;itioiie sem et villain Noviliacum cum suis appendiciis im-
agit, ut puto, Frotharius episcopus Tullensis, episl. perator ab eo abstulit. » Idem anno 827 missus est
18. BvLuz. in Hispaniam Tarraconensem, qu;c tunc marclia Hi-
<^ Juhet Liidoviciis ut Ebho Rbemensis archiepi- spanica dicebatur, ad componendos provinciae illiiis
scopus legationem istain exerceat iu Rhemensi pro- motus. Eginhardus « Imperator Helis ichar preshy-
:

vincia,(/»«Hc/o potuerit. l&lam clausulam Henscheiiius terum et abbalem, et cuin eo Hildetrandum atquo
in notis ad Vilain sancti Anscharii, toin. I Februarii, Donatum comiles ad motus Hispanic;ie Marcae com-
p;ig. 40i, interpretalur de legalione Ehhonis ad se- ponendos misit. » Aiiiio dein 857 in eamdcm pro- ,

ptentrion;des regioiies, pro (jiia illum ;ihcsse inter
duin oportehat a sua provincia, tuinque curam mis-
satici iniplendi in ejus abscntia esse Ro-
thado episcopo. Ego veix) arhilror clausulam illam
simpliciter additain qiiia Kbbo freqMenter erat in p;i-
bitio, adeoqne subslituen ii eranl (|ui locuni absentis
implcreiit. FlojJoardus, Uii. ii c;ip. 19: Duin fre-
quenler igitur Ehbo praesul in pahiiio tunc morare-
iur. Id.
Suessionensis. Id.
« teris: LIBER WILLIBERTI ARCHIEPISCOPI. Do-
Noviomensis, qui Goncilio Parisiensi interfuit
f
anno 829. Ad eum exst;it epis.lola Ani;darii in toino
vinciam iterum missus est cum Bonifacio eomite et
D Adrebaldo monasterii Flaviniacensis abbate, ut que
commissam relas adversus Bernardum ducem illarum partium partiun
propositas auiiircnt, quemadmedum testatur auctor
Vit;e Ludovici Pii. Ejusdem Donati, ul opinor, inen-
tioexstat in Capitulis C;n-oliCaIvi tit. xiv, pag. 70. fo.
, ^ Rothomagcnsis. In veteri Codice ms. bihliothecye
iinperatoriye, ex (juo piodiit Codex Carolinus a Gret-
sero editus, scriptum est in principio majusculis lit-
cet nos ita Petrus Lainbecius in lihro secundo coni-
menlariorum de Bibliolheca C;esarea pag. 521, el ,

vu Spicil gii Dachcriani, pag. 1C5. Hinc ergo il-
lustrari poterit caialogiis
sium. li).
8 MeloduHGDsis. Adrevaldus Floriacensis, lib. de
Miraculis sancti Benedicti, cap. 25: « Aderaut in eo-
dem placilo missi a latere regis Jonas episcopus Au-
relianensis et Donatus comes Milidunensium. » Hinc-
iiaruj.in nnrralione de villa Noviliaco, (;ap. i nDom-
mox addit sihi diibium non cssc quin per archicpi-
cpiscoporum Noviomen- scopum VVillihertum, ad quem Codex isle oliin pcrti-
miit, intelligi debeat Willibertus archiepiscopus Ro-
i thomagensis, qui illum sibi coinparaverit post mor-
teni C;iroIi Magni ex bil.liotheca ipsius. Id.
i
Lingonensis. Ejus esse videiur epistola trigesima
caruin qua^ suh Frotharii Tullensis cpiscopi noroiiia
Cililx sunt. Id.
 , ,

475 CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOVICI I ET LOTIi.VUH CAPITULAIUA.— A\. 855. 47t

nTnanseiil imperleclum, eorum relalu nobis ad lem- A adiinpleta. Itaque volumus , ut medio mense Maio,
pas iiidiCL^tur, ut per nos corrigatur, quod per eos conveniant idem missi unusquisque in sua legatio-
corrigi non potuit. ne, « cum omnibus cpiscopis, abbatibus, comitibus

4. Nosse vos credimus, quanti sit ponderis logatio ac vassis nostris, advocatis nostris , ac vicedoniinis

qnam vobis commisinms, et quam sil periculosum abbatissarum, necnon et eorum qui propter aliquam
lantae rei curam neglegere, quantam vos pro nostra inevitabilem necessitalem ipsi venire non possunt,
omnium communi salute ex noslra oldigatione susce- ad locuni unum. Et si necesse fucrit, propter oportu-
pisse noii ignoratis. De qua cum vos intcrrogassemus, nitatem conveniendi, in duobus vel tribus locis vel ,

non sic nobis responsum est, ul in eo responso suffi- maxime propfer idem conventus
paiiperes populi ,

(crepotuissel ad eandem disp;)sitioneni, qu;im rerura habeatur, qui omnibus congruat. Et habeat unus-
necessitas ad communem utilitaiem perlinentium po- qulsque comes vicarios et centenarios suos secum,
score videbatur, vel quae nobis aliquod securitatis necnon et de priinis scabinis suis tres aut quattuor.
solatium afferre potuisset. Et hoc ideo evenisse per- Et in eo conventu primum christianae religionis et

speximus, quia anno praeterito, quando capitula le- ecclesiastici ordinis conlatio fiat. Dcinde inquirant
gatioiiis vestrae vobis dedimus, caute vos observare niissi nostri ab universis, quaUter unusquisque illo-

iussimus, ne sine causa his quos honoratos esse vo- " j-um qui ad hoc a nobis constituti sunt, officium sibi
lumus, aliqua fierei iniuria. Quapropler volumus vo- commissum secundum Dci voluntatem ac iussionem
Iis notum facere, qualiter nunc, Deo adiuvante, ean- noslram adminisiret in populo, aut quam concordes
("em iussionom nostram debeatis adimplere. YoUimus atque unaniuics ad hoc sint, vel qualiter vicissim
ut missi nostri, quos ad hoc constitutos habemus, ut gibi auxilium ferant ad ministeria sua peragenda. Et
turam et solliciludinem habeant quatinus unusquis- tam diligenter ac sludiose hanc invesligationem fa-

([ue qui reclor a nobis populi nostri constitutus est, ciant, nt omnem rei veritatem per eos cognoscere
coramissum iuste ac Deo
in suo ordine officium sibi valeamus. Et si aliqua talis causa ad eorum notiliam
placite adhonorem nostrum ac populi nostri ulilita- perluta fuerit quae illorura auxilio indigeat , secun-
tcm administret, in hunc nioduin cognoscendi dili- j^|u„j qiialiiales causarum quae in
noslro capitulari
},'entiain adhibeant , si ea quae in capitulari nostro continentur, tunc volumus ut illuc pergant, et ex no-
(iuod eis anno praelerito dedimus, continentur, se- stra aucloritate illud corrigere studeant.
cundura voluntalem Dei ac iussionem nostram liant C
NOTiE. . . .

a bicpiscopus et alii quatuor epis; opi inlererant

Rcperi in Charlulario ecclesias Viennensis vete- ar;
rein querelam ab Agilmaro ar.hiepiscopo adversus cum coiiiitii)US undecim et vigiiiti vassis uoinmicis.

Wigericum C(»milcm,propositani in soleiiini missorum Iliiic ergo valde illustrari potesl hic locus et agmisci

(iomiBJcorum conveiUu, cui Remigius Lugdunensis quonam inodo fierent istiusniodi convenlus. li.vtuz.

LOTHAUIl CONSTITUTIONES OLONNENSES (An. 823).

Mense Maio anni 825 conventus alter in curte Olonna a Lothario habitus constitutionibus originem dedit,
quas hic suo ordine integrasque auxilio Codicura praistantissimorum sisteie licuit. .
iiild. du-
CanituLi eccbisiaslica a Muratorio p. 151-155 ex Codice Mutinensi prinio edita, opc Codicum 1.
i ,

capitibus eoruni 2 et 3.
Capitula ecclesiastica minora Codicibus Chisiano, Cavensi et Blankenburgensi de^juimus. „ , ,. .

Capitula generalia, inter Lotharii leges Langobardicas capp. 2-2-24, 26-53, et a Baluzio , ex
Cod. *:>''|j'-.»

iput
ct 3 in Codice Vaticano, n. 5559 ( Archiv. t. V, pag. 245 ) , exstant.

INCIPIT '
CAPITULA
QUOD DOMNUS IMPERATOR SEXTO ANNO IMPKRIl SUI AD GENERALE PLACIIUM INSTITUIT CIJ RTE
UOLONNA *.
CAPITLLA ECCLESIASTICA. D cpiscopus sibi consociet », el per amborum conscn-
1. Placuit *
nobis, ut si pro quibuslibet culpis at- suni huiusceniodi distringatur contemptor, ul iussio-

que '
criininibus quaecuraque persona lotiens fueril niiius ^ episcopi sui oboediens existat. Si vero assen-

correpta, iit etiain »

excomnmnicatione episcopali suin non dedcrit, bannum nostruni nobis persolvat'».

pro contcinptu ^
dignus habeatur, comitem ' sutiin Quod si adhuc conlumax perstiterit ,
limc ab epi-
^

VARIANTESLECTIONES.
^ JtnChisinnus. Insciiplio deesl in reliiiiiis codicibus. Bhrnkenb. Ikicc liabet: Ilein alia capitula (Kmini
Lotharii. Mulinensis: Itein capitula de episcoporum causis. - Hoioiilna Cli. ^ Caput prirauin de episcopis.

ri;icuil II. de episcoiiis 2. "^

aut Fiy/. ' iaiii 1.2. « per conteinptum L 2. ^^ comis s. cpiscopuui Ch. C.
8 cou&olict 2. " iusiioni 1. V. Vn. E. Frrj. ad iu.3sionem 2. '" soliiat Fvfj.
 . .

475 H. CAUOLl M.VGNl OVl\ PAUS. I. SECTIO IMUMA 476

soopo excommunioelnr. Si vero excommiinicatus A minii iii ^^ Papia convciiianl al Du!v.,'alum '*, de M<!-
corrigi niiquiverit, a coiiiite vinculis constringatiir ', diolaiio '", dc Biixia, dc Lamlc, dc Bcrgamo, de No-
(luousipic nostriiin is'^contcmplor suscipiat iudiciiim. vaiia, de Vcrccllis ^®, de Tertona ", de Aquis, dc
Si vcro in taliltiis coincs rcpcrtiis fiicrit noxius, per laniia ^^ de Astc " de Cuma. In ^" Eporegia " ipsc
episcopum ciiis nohis niinlictur. Si autem vassallus cpiscopushoc pcrse faciat '^ In Tanrinis convcniant

noster in hac culpa lapsiis fuerit, sicut siipra pcr dc Yinlimilio ", de Alltingano ^*, de Vadis, de Al!)a.
comitcm distriugatur '. Quod si non audierit, nohis lii Cremona discant, dc Rcgia, de Placentia, de Par-
^®
innotescatur antcquam in vinculis mittatur. nia '", de Mulina. In Florentia, de Tuscia respiciant.
2. Voluimis ''
ut oinnimodis emunitates progenito- In Firmo ct^de Spolctinis '" civilatihusconveniant.

rum nostroriiiii *, scu nostrae, pleniter ac iuste Iii Verona, de Manliia, de Tricnto ^". In Vincentia de

conscrvcntur. Patavis ", de Tarvisio, de Fcltiis ''', dc Ccneda "-, de

3. Voiumus " ut rcs quae a "^
liberis personis, loeis Asylo '*'^.
Rcliquae civitates Forum lulii ad scolain
**.
Dco dicatis conferuntur, licet sibi usus fructus et or- conveniant
dinalionem earundem rerum ", si aliter sihi placue-
7 '".Voluinus ut singuli episcopiconversationemca-
rii, reservent; si aliter eas non ordinaverint , ita ma-
u nonicorum, eorumque habitationcs, Kal. ''^
Oclobris
neant sicut prius datae fuerunt.
futuri anni absque ulla neglegentia. sicut disposui-
i. Singulis ^ episcopis, abbatibus, abbatissis ,
mus, habcant praepai-atas.
duos concedimus advocatos "*, eosque quam diu ad-
voralionem tenuerint, ah hoste rclaxamus. 8. Praccepimus " ut singuiae plebes sccundum an-
5. Prohibemus " ut nemo usuram facere praesu- tiquam consuetudinein liant restauratae. Quod si fi-

''^
niat post cpiscopi sui contesiationem. Quod si quis lii eiusdem ecclcsiae eas restaurare noluerint, a
post eius iiiterdictum faccre praesumpserit, a comili- ministris ici puplicae distringantur, ut volentes no-
hus, sicut supra '^
de contemptoribus praecepimus, lentesque nostram observent praeceptionem.
distringatur '*.
9 '^ De "" decimis vero dandis statuimus, ut sic-
''.
C De '" doctrina vcro, quae ob nimiam incuriam quod Manlua factuni
ut in capitulari continelur in
atque ignaviam quorundam "^
pracpositorum, cunctis est ^S ita qui eam dare nolunt, distringantur aique
in locis est iunditus extincta placuit ut siciit a no- **'.
,
pcrsolvant
his conslitutum esl, ita ab oinnibus observctur ; vi-
delicct ut ab his qui nostra disposiiionc ad ''' \0 De ^^ praecariis quoque quae a rectoribus ec-
docen-
clcsiarum inrationabiliter fiebant, suosque *' succes-
dos '* alios pcrloca denominata sunt constilutl,maxi-
mum detur " studium, qualiter sihi commissi scola-
'-'
sores poena gravi obligabanl, ut facta ipsius nequi-

stici ^'*
prohtianl, atque doclrinae insistant, sicut rct ^^ dissolvere, praecipimus ^" ut nemo successor iii

piacsens cxposcit neccssitas. Propter oportunitatem antccessoris sui " pocnastatula-sit obligatus, sed snae

lainen omiiium apla loca distincte ad hoc exercilium providcntiae sit ** concessuin, ut si antecessor eiiis

"' providimus, ut diriicultas locoruin longe positorum, res aecclesiae inrationabiliter " distribuit, ab eo ad
ac paupertas, nulli foret " excusatio. Id sunt : Pri-
iiis aecclesiae tenendae ^" revocentur ".
Codex Blankenburg. peryii. Codex Gotkanus
11. De a decimis, ut dentuc, et dare nolentes, 11. Videtur nobis, si domino nostro placct, ut
secundum quod aniio praetcrito denuntiatum est, providentia missorum nostrorum commiletur, nt
a ministris rei piiplice exigantur. Id esl eliganlur ubicumque monachi aut monachae modo sunt, ct
qiiattuor sive octo optimi homincs vel prout opus oportunitas loci seu quantitas permittat, maneant in
iuerit de singulis plebihus iuxta qualitatem unius- ipso proposito

YARIANTES LECTIONES.
' uigatur 2. in v. distringatur Fr(j.
f|;^sti * idem 1. » constringatur i. 2. " Cap. 2. de emunitate. Vola-
nius 2. "progcnitoris nostri mercede scu nostra Frg. «Derebus quae in ecclesia conferuntur. V. 2. ' ium
erasum " si aliter usque placucrit deest 1 " de aduocalis.
S. 2. "* a. unum qui causam procuret, aUeruni
.

veio qui sacramentum deducat, eosque V. Vn. E. " De usuris. P. 2. '*

s. dictum est de c. pr.iecipimus
i!t d. Fnjm. " distringantur 2. Ch. »' Cnput G adest in 1 2. et Mutinensi ; deest in Cli. C. A. Fl. L. V. Vn. .

E. hrg. '"•
Dc doctrina. De doctrina uero 2. »«
quorundibet 2. " artem 2. Mut. " docentes Mut.
dcni Mut. exercituum 2. " lieret 2. Mut. " deest \. ^' dungallum. Mut.
''' '" s. ita
tp. 2. Mut.
-'
^'-
mediolanio \. «« vercelle \. " tartona 2. artona Mut. ^» genua 2. Mut. =' haste Mut. «» de 1.
"' cboreia 2. Mut. «^
faciant 1. ^3 xx
milio 2. Vighinti niilio Mut. «' alhengano
2. alheganoil/wr. " de
parma deest 1. ^" in florentia deest \. " rf^.^^f 2. Mut. ^s spoleti 1. spolentinis 2. ^' iridendo 2. tri-
dcnto J»/m<. '"> pactavi 2. pataui jVwt. '*'filtrisl. ''^ cenata 2. ccncta JI/hL " asilio 1. asilo J/Mf. '"' con-
currant 2. Mut. '*^ cupul 7. deest in eisdem ut c. 6. '^»
ad Kalendas octiibiis Mm^ De plchihus restan- '*''

randis. 2. P. uohis 1. deest \. ^^ caput lioc deestinA. Fl.

'^'*
L. V. Vn. E. Frg. »»
De dccimis ut dcn-
«iir. De 2. "'
e. obseruetur ita quod qui eas Mut. " cxsoluant 1. cxsolvantur f orr. persolvantur 2. per eos
exsolvantur Mut, "^ De rectorihus ecclesiarum.
De 2. ^'
su suos.jue 1. se suosquc V. et se s. Vn. E. Frg.
"^ neque rex
dissoliieret Mut. ""^
statuimus Cli. " anlecessori suo 2. Verc. «" hucusque Cod. Vercellensis
cnput hoc sistit, inscriptione usus : Ex capitulaic domni Lotharii quod constitutum est holonna. cap. X.
iraudulenter Cli. ^» tenenda 2.
Ch. C. tenendum Frg. " reuocetur Ch. reuocet C.
NOTyE.
» Gf. Caroli .Magni capitulare Langob. an. 803, c. 19, supra.
 ,

477 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET LOTHAUn CAPITULARIA. — An. 8"25. i78

cuiusqiie pleliis, ut ipsi inler sacenlotcin et ple- \ 12. Ubi vero fuerunt, ct non sunt, vivant excepto
hem tesies existant, uhi tlatc vel non date fuerint. si 12 vel amplius fuerint. Si 12 inventi fuerint, et
Hoc ideo, ne ibi iuramentum aliquod faciendi ne- locus ac res permitlunt, sint monacbi. Ulii autem
<essitas contingat. Non tamen ideo tanlos testes dubietas est, utrum canonice an monacbice sinl.

miltondos dicimus, ut ipsos sempcr onmes in dan- et oportunitas loci aul quanlitas subslanliac boc ficrl

<lis dcciniis presenles esse pariler necessesit; sed permitlit, detur eis oplio, utrum monaslice an
diim pluribus committitur, minus graventur. In canonice vivere velint.
duobus autem si adfuerint sutficere credimus. Ne- 13. Ubi autem modo canonice sunt, canonice pcr-
glegentes auteni admoneanlur a presbyteris eclesia- maneant. Qu;te autem funditus destructae sunt, se-
rum usque ad tertiam , ut ipsam decimam denl. cundum quantilatem rcrum sit ibi numcrus cano-
Quod si conlempserint, ab inlroitu eclesiac probi- nicorum.
beantur; et si hoc minime emendaverint a minislris
rei publicae districti, singuli per caput 6 solidos eclesiae componant, et insuper decimam dare coganiur.
Nam si iterum contemplores extilerint \ tunc per publieam auctoritatem domi vel casae eorum wifentur,
<luousque pro ipsa decima sicut supra dictum est satisfaciant. Quod si denuo rebelles vel contradiclores

fuerint, et super ipsam vvifiim sua ^ auctoritale intrare praesumpserinl,tunc a minislris rei publice in cus-
todiam mittantur, usque dum ad iudicium publicum pcrducanlnr, et ibi secundum legcm contra c imitcm vcl
parlem publicam componant. Reliqua autem, ut * supra diclum est, et decimas solvant et G solid. conlra
eclesiam salisfaciant.
B i. De senodocbiis precipimus '', ul secundum
ITEM ALIA CAPITULA *. .,.,., . , ,
. „ ,.,., ,

possiliilitatem vel lemporis lerlilitalem, leslamen-

1. lubcmus ^ ut baptismalium aecclesiarum re- lorum scriola seqiianlur.
ctores sint presbyteri singularum singiili «; nam ^
5. De feminis cum presbyteris cobabilantibus
nondiaconi«veIcuiusIibet infenoris ordinis derici. pjacuit ", ut penitus eieiantur, ne ullerius cum his
2. Placuit eliam nobis ', ut presbyteri baptisma- ,ic qiiibus suspicanlur quoquo ^» modo conversen-
liuin aecclesiarum secundiim suam possibilitalem i„r ^•. El si prima ''
contestalione episcopi sui a
.^cbitam obedieniiam vei publice ", et bonorcm ex- sepLem " usquc ad tres ^^
idoneis teslibus convinci-
hi.'jeanl episcopi sui ''absque gravidine 'Squomodo'* turpraevaricasse,propriigraduspericulo subiaceat -K
necessilasetordopoposcerit. 6. Si episcopus conleslalionem ^«
vel correptio-
3. Slatuimus etiam , si obedientia rci publicae nem huiuscemodi neglexerit, aut post hoc sinodale
quam concilium " infra
''* '»
eniscopis taiis iniungitur per se facile dics 40 ^^
emendalione digna non
adimplere nequiverint •«, ut prebeant " s(dacium cmendaverit, iudicio " metropolitani sui sententiam
subiecti secundum qualitatem iniuncti servilii. subiaceat '-".

'

Codex Blankenburgcnsis.
1. De senodochiis precipimus, ut quicumque illas 7. De monasteriis et senedocbiis inordinalis et
habet, omnia secundum Deum et secundum canones deslniclis, ad palalium vel ad quoruincumque iura
inde faciat; et quicquid inde non fuit datum paupe- pertinenlibus, qui admoiiilionem episcoporiim con-
ribus " post obitum ^' domni Pippini, in omnibus icmaunl, placuit nostrae impcrialis piovidenliae
fial restauralum. Quod si aliquis hoc facere no- iudicio reservari.
luerit, de ipsos senodochios noii ba!)eat potestatein
usque dum veniat cum ipsis missis in nostra presentia ; ct " missi cum ipso episcopo illa imbrevient in
Koslra presentia^'.
Datum Ilolonna, anno imperii domno Ludovvici,ct Lottario imperatoribus 12" et 6" mense Madio, indiclione 3.
CAPITULA GENERALIA '\ strum id est 60 solidos, persolvat '«. Si vero terlife
1 **. Slatuimus ut homines qui tantum pro-
liberi quis '''
in eadem culpa fuerit inplicatus, sciat se-
prietatis " habent unde hostem "« bene facere pos- omnem substantiam suani amissurum , aut in exilia
sint, et iussi facere nolunt, ut priina vice secundum esse mitlendum. De mediobribus ^^ quippe liberis "*
lv>gem illorum staluto damno subiaceant. Si vero homines non possunt por se hoslem " facere»
'*'
qui
secunda ^^ inventus fuerit neglegens, hannum no- comitum fidelitati commillimus " ut inter duos aut ,

VARIANTES LECTIONES.
' extiterit 1. * suam 1. ^ et c. M. a. c. domiii Illolbarii inperaloris Bl. « Inveniinus Bl. «
singula-
rium li/. singulorum singulis C. rfees( JH C/8. ' et ZJ/. » diacones/j/. ^ deest Bl. ^UiceslBI. " cpisco-
pissuisB/. ''
grauimine 67t. grauamine C. grauedine 5. " cum BL tpiscopi talein Ch. C. (lalc).
''^

'» mguer BL "^ qua

. . nequiuerit Ch. C..
'^ prcueniat
Ch. prebeat C. '»
placuit noiiis C. visuin
est nobis BL '»
p. eas penilus eiei nec BL '" qiio Ck. C. " conuersari BL " post priuiam contestatio-
nem BL " sui absentem Ch. a septimo C. ^'' terlium C. '" subiaceant Ch. ^" conleslatione
v corie-
plione huiuscemodi Ch. " concilio Ch. sinodalem consiiium C. ^^ LX. BL -» iudicium Ch. '" subiaceat
ad sententiam C. subeal sentenliam BL ^i j. pcr pauperibus C. «' hobilum Ch. '' et usciue presenlia
de-
sunt m Ch. ^' quac iam scquunlur
desunt in C. ^' Ilem alia capilula
domni Illotharii 3. ^^ Capiit I De,
comitibus^. " pioprietatis 1. Chis. ^» hosle 1. '^ sccundo 2. 3. -4.
6. CA. C. *» persolbat 1 ^"
vero
quisnam 4." medileriobus 1. " liucris homincs 1. ''"
decsi 2. 3. re/. *«hostei. "«^ commiJimus I.
 .,

m B. CAROLI MAGNI OIT. PARS I. SECTIO PRIMA. m

Iros seu •
(iiinliior, vel si necossc fiieril ainpliiis, A eonim iiiliscenlur, qiioiis([iic venientcs '» ail audieii-

nni * qui inelior esse vidctiir adiutorium piao- liam iusticiam faciant. Si vcro vcnirc conlempserint,

hcant ' ad nostruin scrvicium faciendum. l)c liis sccundum capiluiarc domni ac *' genitoris noslri
''"^

<liioquc qui propler iiimiam paupertatcm neqiie per dc corum rchus agatuv; nam ct dc ipsis rehus ** ha-
se hostein '*
facere nequc adiuloriuin prcstare pos- hita exislimalionc damiium quacsitori "" sarciatur.
'*'

sunt, conscrvenlur " quousquc valeant recuperarc ®. Qui vero iliut mohilem "' reccpit, si vcro "' hoc sa-
2 ">.
Placet nohis, ut lihcri " homines, qui non cramento "' proharc non poluerit, quod proptcr iu-
propler paupertatem, sed oh vitaiidam rei puhlicac sticiam alterius differendam illut non recipisset

utilitatem, fraudolentcr ac ^ ingeniosc res suas ec- hannum nostrum persolvat "'*.
clesiis donanl '", casquc denuo suh censu " utendas 6 "^. De fralrihus namquc qui siinul in paterna

rccipiunt, ut qiiousquc ipsas ho- '^ res pnssidcnt, seo "" materna hereditale communiier vivunt ", no-
stem " ct reliquas publicas functiones faciant '\ lenles suhslanliam illorum dividere, hac "* occa-
Quod si iussa facere neglexerint, licentiam eos di- sione "', ut unus tantum eorum ^" in hostem " vadat,
stringcndi '" comitihiis permittimus per ipsas rcs '", volumus ut si solus esl vadat; si "* autem duo sunl,
nostra non resistente " emunitale '% ul status '^ et similiter; si tres fuerint, unus remaneat : et si ultra

ulilitas regui huiusmodi adinvcntioaihus non infir- B tres numerus fratrum creverit, unus semper pro-
metur. pler ^^ domesticam ^' ctiram adque reruin commu-
5*". Volumus ut similis mensura in laicali *' or- nium excolentiam " remaneat. Si vero intcr eos ali-

dine de hac rc servetur; vidclicel si quis alterius qua orta fuerit contenlio ,
quis ^^ corum expeditio-
proprielatem " qiii hostem " facere potest emerit *\ iiem *' facere deheat ,
prohihemus ul nemo illorum
aut qiiovis modo ad eum perveiierit, eiquc ad utcn- remaneat. In aetale quoque illi>rum lex propria ser-
velur. Simililer et in ^^ nepotihus eorum haec con-
dum eas dimiserit, si neglegens de hoste fuerit, per
ipsas res a comite distringatiir *", ut in quocumque dilio leneatur.

publica *® non minoretur " ulilitas. 7 ^^. Ut in teslimonium '"'

non rccipiantur" de his
A ". Prec'pimus de his fratrihus qui in noslris et capitulis, id est de lihertate ''*,
vcl de hereditate vel

Romaniae " finihus paleruae sco maternae succe- de proprietate " in mancipiis et terris, sive de honii-
''''

dunt hereditali, si contigerit quod unu? eorum eccle- cidio et incendio '^, illi qui non habent, si convicti

siasticae miliciae sit maucipatus, et iccirco ^" is " qui fuerinl falsum dixisse teslimonium, uiide secuiidum

seculariler mililare dehucrat, ut se ad defensionem legem conpositionem " plenam " redderc possint ".
**
regni nostri suhtrahad, in noslris finibus partem 8 ''^ Statuimus ut iuratores omnes singillatim
substaniiae in portionem " suscipere dissimulavcrit, ^ iurent.
9*". Ut quicumque sacramentum vel dehilum **
idcircum ut nequead constringi ; uhicumque ^'^
co-
mis suus eum invenerit , licentiam distringendi ei aule solis occasum persolverit, securus inde sit.

concedimus. Ila ul primiim ^" fideiussores donet '^ 10"^. Vidctur nobis, ut qiiicumque libcr ingeniose

usque adplacituin suum, ut" haniium nostruni con- se in servicio tradidcrit, is

*''
qui eum recipit, hoc
ponat ^*. Si vero fideiussorem ^^ non invenerit, tam quod ille qui in servicio se Iradidit, in puhlico per
antiquam *" consuetudinem facere dehuit, impleat.
diu '^*
suh custodia per comitem leneatur, quousque
aut fideiussores iiiveniat, aul hannum nostrum solu- 1 1 8^. De his qui proprietates ^"^
suas habent **,

'*\ sp!)iilanea ^' alicui donant ^^, ct postea fraudolenter

tum *' haheat
De lilieris vero hominihus qui in aliena pote-
5. ab alio aliquo *' ignoranti precium easdem ^^ res ve-

stale mobilem
''*
suum transferunt, ut causator co-
'*'' nundantes accipiunt, el is^* cui casdem res prius tra-

rum eos pigneraie non possit, placet nobis ut res D ^5'^=^^ fuerant, cognito negotio «'*
annum integrum

VARIANTES LECTIONES.
•si 1. aut 3. unus 1. u i. uniqiie m. 2. unicuique m. 5. * preueant I.
^ hoste 1. " conserhentur
1.
'^

* recuperari 5. 4. 5. Cli. ' Dc liberis hominibus 4. * liueri 1. ^ hac i. '" deleant 2. delegant
3. 4. rel.
Frgm. Ftor. " succcnso I. '^ ipsa 1. '^ hostes 4. V. Vn. E. Frgm. Fl. "* reliqtia exciderunt in Frgm.
Flor. "* distrigendi 1. '^ nostras 1. noslram Cli. res suas nostra 3. " sistenle 2. '* emmunitatem 1.
emiinitatem Cli. '^
statutus et hutilitas 1. ^" De laici ordine 4. ^' laici I. ^'^
propietatem 1. potesta-
tem 5. ^^ hoste f. potes 1. -'' eiuere 4. ^^ distrigatur 1. ^^ deest 1. ^' minuetiir hutilitas 1. ^** De fra-
trem hereditate 4. ^^ romania i. ^" hiccircoi. ^' his i. 5. *^ parle 1. ^^ iii
p. deest 2.
'''
uhi 4.
^^ pri.nu 1. ^Mideiussorem inueniant 2. ^'^ et i. ^^ deest A. persoluat 3. C/(. ^Mideiussores 2. 3. 4. C/j.
''"
diumi. '*' persoliitiim 2. ''^
aucat 1. ''^
potestatem 1. mouilem I. mobile 2. 4. *" ucnientem 1. ''''

'"^
capitiilarem 2. ^*'
hac i. ** decst 1. '''exestimationem i. "" quaesitoris 5. "' mouilem i. rocipit 2. 3. 4,
"^ deest ^.'5. A. rel. ^^ sacramenlum prouare 1. "' persolbat 1. "" De fratribus commune viventihus 4.
"* seo i. seu rel. " iiibunt i. "" ac 5. " hocansionem i. '^* deest 3. *' oste uadant i. vadal usque vadat
dcesl 2, *^ sin 5. ^^ s. qui
p. 3.
*''
domestica t. **" extollenliam i. *** qiiisiiam 4. " expedictioncm f.
deueat proibemus i. •'*
et in epotibus e. h. condictio J. '^^
De testibus 4. '"^ lestimonio 3. ^" recipiunturi.
^Miuerlatem 1. ''^ proprietatem 1. "* omicidio i. "* i. exccplo siluali V. Vn. E. ''^ abent. .coiiuincti.
''*
falsus dixisset.. conpossitionem .possit i. p. id est widrigibl V. Vn. E. '"' De iiiratori-
''''
deest l. .

bus 4. "" simul 4. C. *' De sacrameiito 4. ^' deuitum hoccasum i. "M)e liberis qui se in servitiuui . .

Iradunt 4. *'' his i. 3. ^^ antiqua i. aHiliiiuilatcm 3. ^^ De his 'qui res siias vendiiiit 4. *" proprictas I.
*•*
habcntes 4. deest 3. "^ sponlnnee 2. 5. 4. uoiiiiiiatc
sp. V. Vn. E. ^" deleganl 2. 3. 4. rel. " aiia alica t.
*' cadem
1. " his 1. 3. "' cognilmii i!c;;oliiiiu 1.
 !S1 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICl 1 ET [.0T11\IUI CAIMTlif.ARI.V. — An. 82G. 4^2

sHens non conlradixeril, scl propter inltisionem la- A conlentioiiem ^ pugiia fuerit iudicata '", praetcr de
cens sinit eiiip:orem inhi.lere, si inlra '
palriani infidelitale ", cum fuslibus '^ puanent '^, sicut iu

anni spalium ul (iictuni est faeiit, prior traditio * ni- capitulare dominico ''prius constitulum fuit.

[lil ei vaieat. IUe vero ^ qui post priniara tradilio- 45 '". De fugitivis '* praecipimus, ut ministri '''
ni
nem res vendiuerit, si vivcns conproi;atus fueril puMicae a domino fugitivi niiiil accipial '", cum reJ-
"
Iianc iilusionem lecisse ', lianiium dominicum diderit eum '^.

piMSolval, id esl GO solidos. Si vero bannum unde 14. Yidetur nobis de aldionibus, ut siot lcx Iiabel,
conponat non liabucrit ^, ver])eretur ^. ila sit '".

12 **.
QuiluisounKiiie per Icgem propter aliqiiam

Iii Ccdice Pauli subseiiitnntiir noinina Lnn-

stntcti Uago Adalo
gohardorum mallo coinitis citjttsdam congregato-
in Pilicbo Walpiilo
riiin, (jui leges promulgatas se observaturos esse jura- item Ladini Adelperto
verttnt subscripseruntque. Gisulfo Sindefrcdo-
Urso Peredeo.
Ortgrimo gastaldo. iuravit. Froimundo "Wippilo Arauahius
Potrus scavinus simililer. Causprando B Zaraldo Lanfredo
Andreas. scavinus. Roipert. item Brilcio Petro.
Bruno. Ervigo Hilpert lohanne
Urso. infante. Doiiesdei Honorifico Leoprando
Raginardo. Allolldd Alprand. Petro.
Ijrso gastaldo. Heldeprando Aiito. Ansegiso
<^rimoaldi!S Alluido Crisliaiio Tacbiperte
Audefrediis Teudelasio Aiidi'ea Lagiperlo
rrsc AiiiiirOaio Apolenare Lco GraHilado
Caiiso iteni Andr^a Alfard. Pelro
item Aufie 'o Ladini Pctrus Alm;>praiido
Lco fiiius Walprandi Mauro Roselmi La;i!pido
ArJerigo Petro Poslfredo Urso
Boso. Anso (ilius Anclrei Bcrlerigo Sceleslino
Nordemanne. Gaido Heldebcrlo Auslrefuso
Abio. Landari Rolchiklo Hildiiio
ArJemaniie Guntulo Urso Anseperto
Leo filio Andrei Farago Guiiiprando Pelro
Arde!iianiio Catervio Urso Raginaldo
ilem alio Aiidrea Ausari p et alio Urso Gauscpiando
Liindepcrio iiolario Tragulfo Stefanus Heldcpraiido
IJrso nolr.iio Roprande Urso Adrolo
Pcrleruso Ladini Ursrt de Coiniiiilo Leoperto
La.iini item Calervi Anso Arduiso
S sprando Heldeberto Adelmo Urso
Leo BiHiia Petrus Teudo lohanne
A(ia'prand AnJrea Tasprand Ficausto
Ancio Sax Luciano Aiisolo
item Pertefuso Tarro Walprando AI!o
Giso Leomallo Ragimbo.;0 Ardcperto
Gaurcntius Petro Dono Ardeperto
Arniganso Deusdedi Ycrhodo Tagiilo
Riperto Liupalde Tacbiprando Laiidfred
Landefredo Ad..U)aldo Aderaldo Gumpiand
.. lo" Landeperto el Waningo C^ino
Gunfretlo Mar.ifredo Pelrus Hcrmulo
Aliistiilfo Giselprando Aripaldo Aiiini
Mariiigo Ricbiperto Garimaio.nolario Liudcfrcdo
Petro Gunteramno D Appf>. HerianMo
Adalluiso Liuprande Gudiperto lohai.ne.

VARIANTES LECTIONES.
'
infra 2 tradictio l. sacpius. ^ deest 4-. * fecisset 1. ^ domnicum 1 ^ vero non habel
ban-
num 4. '^
abuerit berberelur 1 de pugnatoribus 4 contemptionem 1
*•
'" iudicatam i. ." i. regis 7'Ls/.
^": '.' .*^»sf''^'V^ et scutis V. E. '^ pagnant i. ''' capitularem domnicum ]. '» de" fiigriiviTi!
m'^_^'?*Y'
•* fugiuis i " niinistris 1. '« accipiant c. redd
eddiilerint eos 5. ret. "• deest 4. "" sint 5. fial 2. V Vn. K. .

laciat C .. so?.. co?.. io? fortasse Britcio v. infra.

CAPITULA EXCERPTA (An. 826, Jun., Ingelheim)

Capituhs ab Ansegiso, libro n, inde a capite 29 relatis ibique capilulare Aquense a. 825
excipicntibns.
vix alius locus relinquitur quam annus 826 et conventus
Ingelbeimensis duplex, alter Kal. Junii, alier medio
Octobrio celebratus. Capitula decerpta siint ex actis conciliorum, jussii Caioli Magni anno 815
celebratorum
scilicet Mogiintini, can. G, 7, 5G, 41, 47, Cabilonensis,
c. 5, 18, -iG, 51, 52, Turonensis, c. 41, 40, 50, Arela-
lensis, c. 19, 20, 21; prcTmissis tamen capilihus 1 el 2
constitutionis Juliani imperatoris septim;r. Qufe iif
legis vim adipiscerentur, cladcs et prodigia, quibus per
aliquot jam amios et rcstnum Francorum amictum e!
animus impei atoris conterritus erat. efTecisse videri possunt.
485 li. CAUOLI iMAGNl OPP. PARS I. SECTIO PUIMA. i8i

1. a Niilla sui) Uoinana dilione conslilula ecclosia A pnftn pascuntnr, Geronlochoniiiun, id esl locus ve-

(Julian., Nov. 7, c. i), vel excnodocliiuin, vei pio- ncraltiUs in qiio pauperes et proptcM' senectutem so-

cholrophiuin , vel nosochomiuin , vel orphanolro- lain in(irmi liomines curanlur. Urephotrophinm, id

phiuin, vel geronlochoiniuin , vel hrephotrophiuin, esl locus venerabilis in quo infantes alimtur.
vcl nionasteniim tain inonachorum quain sancliino- 2. ^ Si princeps voiuerit rem immohilem sancto
niahuni, arciiimandritam liahcns vel archimandrilis- loco pracstare {ibid., c. 2), et accipere ab eo aliani

sam ; ergo his omnihus non Uceat alienare rem im- immohilem rem, et eo modo permulationem contra-

mobilem, sivc donium, sive agrum, sive horlum, here, liceat hoc facere ei divina ^ pragmatica san-
neque clione ah eo promulgata.
sive rusticum mancipium, vel ^ pancs civiles,

crcdilorihus specialis liypolhecae litulo obligare. 3. Propter istiiis itaque pacis concordiam con-
c Ahenationis aulem verbiim contineat venditionem, scrvandam {Conc. Mog., c. G) placuit nobis de orfa-

dimationem, pcrmutalionein, et empliilheuseos pcr- nis et panperiluis, qiii debite vcl indchite dicuntur

petuum conlraclum. Scd omnes omnino sacerdotes ainisisse heredilatem paterni vcl materni iuris ad se

huiusinodi alienatione ^bstineant, poenas timenles, leginus pertinentem, si alicubi invcnti fuerint quos
quasLeoniana constitutio minatur, idest,utis quidem patres vel matres propter traditioncs illorum exhe-
qui comparaverit, rein loco venerabili reddat cuiiis B redes fecerunt, aliorum sciiicet suasionibus aut pc-
et antea fuerat, scilicet cum fructihus aliisque eino- lilionibus vel aliquo ingenio, omnino voliimus atque
lumenlis, quae in medio lempore facta sunl ; hyco- dccrevimus emcndari, quantum ad nos vel ad no-
nomum aulem ecclesiae, pracstare omne lucrum, stram perlinet poieslatem, iuxta voluntatem Dei et
quod ex se buiusmodi pruhibita alienatione senserit, vestram sanctam ammonilionem et consideratio-
vel ecclesiam daiimo effecerit, ita ut in posteriim nem; ut si forle exlra ofTicium nostium aliculii in-

hyconomus non sit. Non solum autein ipse, sed venlum fuerit, ammonere vestram clementiam au-
fetiam successores eius teneantur, sive ipse archyco- deamus, ut emendelur.
nomus alienaverit, sive respiciens alienantem cpi- A. f Propler provisiones paiipcrum (C. 7), pro
Kcopuin nnn prohibuerit; multo magis si conseH- qiiibus curaiii habere debemus, placuit noiiis, ut nec
serit. Tabellionem aulem, qui talia inlerdicta slru- episcopi, nec abbates, nec comites, nec vicarii, nec
nierUa conscripsit, peipetiio exilio tradi oportet. iutiices, omnino sub mala occasione vel
niillusque
Magistialus autem, qui eadem strumenta admise- malo ingcnio res pauperiun vel minus potentum
runt, et ofrKialcs, qui oijpram dederuut ut et monu- nec einere nec vi lollere audeat ; sea qiiisquis ex eis
mentis intiinentur donationes, vel ceterae alienatio- ,
aliquid comparare vohierit, in publico placito corom
ne? actis intervenienlibus conrirmenliir, non soluin idoncis lestii)us et cum ratione hoc faciat. IJbicuin-
niagistratu, sed etiam dignitate et facultatihiis suis (jiie autem aliter invenlum fiierit, faclum hoc omni;io
cedant. Remitiit aulem constilulio ea, quae in prae- cmcndetur per iussioncm noslram.
terilo lempore acta sunt ; exeepit autem quosuam 5. Festos dies in anno celebnsre sanximus (C. 5G),
contraclus , quos in sequentibus exponit capitulis, hoc est diem dominicum pascliae ^ cum omni ho-
per quos el ecclesiarum immobiles res alienari pos- iiore et sobrietaie venerari, siinili modo lotam eb-
siml. ExenoJochium, id est locus venerabilis in quo domadam illam ohservare decrevimus; diern ascen-
peregrini suscipiuntur. Plocbotrophium, id est locus sionis Domiui pleniter celebrare; in pentecosten si-
venerabilis in qiio pauperes et inlirmi homines pa- militer ut in pasclia; in natale apostolorum Pelri et
scuntur. Nosochomium, id est locus venerabilis in Pauli dieni ununi; nativitatein sancti lohannis ba-
qiio aegroti homini^s curantur. Orphanotrophium, ptistae, adsumptionem sanctae Mariae, dedicationem
id est locus venerahilis in quo parentibus orbati sancti Michaelis , natalem sancli Picmigii , sancli
NOT^.
a r>iirchardus, qui partem aliquam istius capitis lium quod si princeps voluerit permutare rem immo-
descripsit, accepisse se ait ex concilio apud Silva- « bilcm cum sanctis locis et ab eis rem aliam accipere
neclim, pr;iisente Liidovico rege, cap. 5. » Baluz. ^ et de communi voluntate pcrmutationem facere, hoc
i)
Qui alibi gradiles vocanlur, quia de gradibus Ucilumsit, dummodo causa rationahilis hoc exposcat.
Malatii palam accipiebanlur. Vide Cujacium, lib. xxvi et res quam princeps pr;csliterit major fuerit vel sal-
Observat., cap. 17, el Jacobum Gotofredum, in Notis tcin ;equalis, et super hac permutatioiie principis
;u'l I. 2, 4, 6, Codicis Theodos. de annonis civicis et sanctio promulgetur. » Yide Notas Antonii Augu-
p.nic gradili. Id. stini ad hunc locum in piima Coilectioiie Decreta-
' Janus a Costa in librum primum Decretalium, lium. lu.
pag. 261 « Alienationis noniine intelligitur quiecun-
:
e Pnxjcepto, ut loquebantur revo Capitularium. IIu-
<|.'ie traditio perpetua,oiiinisqueconditio imposita rei
jusmodi pncceptum Arnulphi imperatoris pro Eccle-
ecclesiastic^e. Sic enim interpretandum esse censeo
sia Pataviensi exstat in toino primo Metropolis Salis-
<|iiod viris eruditis negotium facessit in d. cap Nulli:
burgensis, pag 350. Id.
.^licnationis verbiim continere vendilionem, etc. » In.
fi
Biirchardus caput istud tribuit eidem concilio ^ II:ec constilutio repetila est in concilio Mogun-
Siivanectensi cui ascripscrat caput quod antecedil. tino anni 8i7, cap. 18. Id.
Imposuit aulem hec Burchardi Iraus auctori glossae s Haec non h ihentur apud Reginonem. Pnto aulem
capiiis istius in liljio tertio Decretalium titulo De , hic insinuari ndelibus feslos Pasch;e dies tr;uisigen-
rerum permulatione, ubi ita scriptum est « Quicsi- : dos esse absque luxu el temulentia, ut Chribtianos
tum fuil in concilio islo ntrum Ecclesia posset rem docet. Al hodie omnia in diversum rautata sunt.
iaimobilcm periniilare cum piincipe. Slaluit omci- Yide nolas ad Agobardum, pag. 21. Id.
 -iS5 CODKX DIPLOMATlCrS. — LUOOVICl I ET LOTilAlUI CAPITULAlilA. - A.n. 826. 4S;f.

Marlini, sancli Andrcae; in nalalc Domini dies qiia- A II. Qnia ergo conslat in acccicsia diversanini
luor; oc*abas Domiiii ; cpiplianiam Doniiiii; « pmi- conilitioniini lioniines esse (C. 51), iit sint nobiles e<
licalioiieiii sanctae Mariae. Et illas festivitales ir.ar- ignobiles, servi, coloni, inquilini, et cetera huiusce-
tvrnm vcl confessorum observaredecrevimus, quovum modi nomina, oporlet ut quicumque eis praelati sunt
in unaijuaque parrochia saiicta corpora requicscuiit. clerici, sive laici, clementer erga eos agant cl misc-
6. Ecclesiae antiquitus constitutae iiec decimis ricordiler eos tractent, sive in exigendis ab eis
ncc aliis possessionibus priventur, iia ut novis ora- operibus, sive in accipiendis tributis et quibusdam
loriis tribuatur (C. 41). debilis; sciantque eos fratrcs suos esse, et unum
7. Deinde praecepimus ut unusquisque compater patrem secum liabere Deum, cui clamant : Pate-r no-
vel proximi spiritaies filios suos catholice instruant unam matrem, sanctam cccle-
ster, qui es in coelis;

(C. 47). siam, quae eos intemerato sacri fonlis utero gignil.
8. Ul iuxla Apostoli voccm {Conc. Cabil. v) sacer- Disciplina igitur eis misericordissima et gubernatio
dotes inreprehensibiles sint et moribus ornali et opoituna adbibenda esl: disciplina, nc indisciplinate
nequaquam turpibus lucris deserviaiii, inxla illud vivendo auctorem suum offendant; gubernatio, ne ia
quod ait Scriptura Nemo milUans Deo •
implicat se cotidianis vitae commealibus praclalorum admini-
negotiis secularibus, ut ei placent, cui se probavit, B culo destituli falescant.
Et a turpibus lucris et tieuris non solum ipsi absti-
12. Monasteriis sane pucllaribus talcs praeferri
iieant, verum etiam plebcs sibi subdiias abstincre debent feiniiiae ct abbalissae credi (C. 52), quae el
instruaiit.
se et subditum gregcm cuin magna religione et san-
9. Dictum cslnoliis (C. 18), quod in quibusdam locis
clilate cuslodire noverint, et iiis quibiis praesunt,
cpiscopi et comites ab incestuosis et ab his qui prodesse non desinant, sed et se ct illas ita obsei-
decimas non dant, wadios accipiant et a presbytcris
ven!, utpole vasa sancta in ministerio Domini prac-
pro quibusdam neglegentiis ct inlcr se pecuniam
,
paiala.Talem cnim se debet exhibere subdilis in
dividanl. Quod penitiis abolendum decrevimus, ne omni convictu, ul eis ad coelestia
liabilu, in veste, in
forte avaritiae locus delur; et constiluimus, ut in- regna pergentibus ducatum praebeat. Sciat etiam,
cestuosi iuxla canonicam sententiam poeiiiientia
se pro his quas in regimine accepit, in conspectu Do-
multentur; qui vero decimas post crcbras ammoni- mini ralionem reddiluram.
tiones et praedicationes sacerdotum dare neglexe-
15. Inccstuosi, parricidae, homiridae multi apud
rint, excommunicentur. luramento vero eos con-
nos, heu pvo dolor! reppcrlunlur {Conc. Turon.
...
stringi
.„ ^
nolumus propter periculum
^ ^ ^. periurii.
...... r<
,,, . ....
c-^')^ scd aliqui cx iUis sacerdotum nolunt
, , , .
admo,

10. In perceptione corporis et sanguims dominici t. . . ., , ,

nilionibus aureui accommodare, volcntcs in prisli-

magna discrelio adliibenda est (C. 46). Cavcndum
nis perdurare criminibus : quos oporict per secularis
est enim, ne si nimium in longum differatur, ad
potcntiae discipliiiam a tam prava consuetudine
perniliem animae pertineat, dicenle Domino : Nisi
cohercerc, qui per sahitifera sacerdotum moniia
manducaveritis carnem filii liominis et sanguinem eius
noluerunt revocari : quorum aliquos iam excominu-
biberitis, non habcbitis vitam in vobis. Si vero iiidis-
nicavimus, sed illi hoc parvipcnt!entcs in liis,!eiiv
crete accipiatur, timendum est illud, quod ait Apo-
perdurarunt criminibiis. Quamobreiii veslra dccer-
slolus : Qui mnnducat et bibit indigne, iudicium ^bi
nat mansuetudo ,
quid de talibus deinccps agcn-
manducat et bibit. luxla eiusdem ergo Apostoli docu-
dum sit.
mentum probare se debet homo, et sic de pane illo

manducare, el de calice bibere; ut videlicet absli- 14. Admonendi sunt domini subditorum (C. 49),

ut circa suos pie et misericorditer agant, nec eos

nons aliquot diebus ab operibus carnis, et purificans
corpus animamque suam, praeparet se ad percipien- qualibet iniusta occasione condcmpnent, ncc vi oppri-
maiit, nec illorum substantiolas iniuste tollant, nec
diim tantum sacramentum, exemplo David, qui nisi
ipsa debila, qiiae subditis rcddenda sunt, inipic ac
se confessus fuisset abstinuisse ab opere coniugali ab
crudeliter exigantur.
iieri et nudius tertius, nequaqiiam panes propositio- D
liis a sacerdote acccpisset. 15. Ut si non frequcntius, ^ vel ler laici homiiics

NOT^.
nH;ec sola sanct;x;Mari?c feslivitas olim celebrabatur studio missce privalip ot ex cupiditate monachorum.
in Ecclesia. Addita deinde est Assumptio, Nalivitas, Referenda aulem sunt ipsa Vadiani verlia. « Iiiip(!-
lum Conceptio, Pnesentatio, Annuntiatio ac Visita- rante Ludovico Caroli lilio circitor annum a iiat>i
lio. Ingeniosa postcrorum diligentia ullra progressa Christo 815, adco increiiuit privat;c miss;c studiuiii
fcstum Dcsponsalionis sanclai Mari;c rcperit, auctore utcumpaulo antea froquentiiis fuissol((Ou diximu,-;)
Petro Aiiralo, ex so<Ialilio Dominicanorum, qiii anno per Ecclesias communicatum, legom f.Tie prinoops
1546 iiova; istius feslivitalis oHicium composuit et compulsus fucrit ul laici saltc.u tor in anno coiii-

Paulo III obtulit approbandum, ut Ferreolus Locrius
lestatiir in libro vi M.iri;e Augustai cap. 4. Baluz.
t»
Hinc collegil Vadianus iibro sexto de Euchar''-
stia, p.ig. 216, laicos, imperanle Ludovico Pio, coe-
pisse iibstinere a frequenti communione corporis et
sangiiinis Domini, cum paulo anlea, id est, sub Ca-
lolo Magno, frcqucntius fuisset per Ecclesias coiii-
municatum: huncque abusuin desccndere
inunicarent. Adoo quisque sn un vicom sunicnd;H
Eucharisti;ie in aliuiii rcjiciob:it qiii ot siimere sc pio
aliis posso profitebatiir, (luoiique oniniiim ri.ios cJ
pietas exposoobat, paucorum cur;c ccu pro aiiis mo-
rentiiim commissiim est, nec sine (pKcstus acccs-
siono, qui monasieria miilla, pniesortlm ncnediclina,
ad ilbis opes (luibus bodie t;im spiondiile et tant:i
facii ex cum bccuritale poifiunntur evcxit. i Uclcndum osi
4S7 n. CAROIJ MAGM OPP. PARS 1. SECTIO PIUMA. m
in anno coiTinmniceiil {€. 50), nisi forlc qnis niaioii- A 17. Ut cccicsiac anti(jiiilns constitnlae nec dcci-
hns (Hiiluslibcl criniinil»ns » inipcdialnr. niis nec alia iilla posscssione privcntiir (C. 20).
16. Ut paicnlcs filios snos, cl b paliini cos qnos
\S. Ut (le scpeliendis iii liasilicis mortnis ilia con-
dc fonlc lavacri stiscipinnl, crndire snnimopere slu- ah
stitntio servetnr, qnae ''
anliiinis patrihns consti-
dcant (Conc. Arelat. c. 19); il!i, qnia eos gcnncninl
tnta est (C. 21).
cl eis a Domino dali snnt; isti, qnia pro eis « fide-

inssorcs exislnnt.
NOTyE
cap. Signcnl ipsgs infanlcs in foiitihns eoriini
hanc obscrvationem qna; fnlsa cst, excidisse yiro I « :
,

cplorcs viri vel tcTnnKC,

snsccplorcs
doclo : qni si consnlnisset anliqnos cnnonc Gallica-
ft!Tnin;c, id cs(, patiini
patrini vcl
v( ina-
Ilomilia incerti ancloris in Asccnsa Domini
nos, invenisset illam laicornm aitsiinentiam a com-
trina\ »

mnnione mnlto antiqniorcm essc (inam nt ad tein-
pora Lndovici Pii rcfcrri possit. Nam in canoiic 18
concilii Agatlicnsis ila discrte
lares qni Natale Doinini, Pascha et Pcntecosten
('ommnnicaveiint, (^atholici non crtdantnr, iiec inier
in vctnstissimo Codice Ecclesia^ Lng 'nnensis : « Qnid
diccn liiin est de parvnlis, qni quanlo haptizantnr,
scriptnm est : « Saicii- non hahcnt inlcllectnm credcndi neqne pio se tv-
non spondendi : De majorilnis niilla qu.estio cst , qnia
ipsi pro se respondere sciunt. Facilis solutio cst.

Catholicos hahcanlnr. » Pricterea constilnlio Lndo- Parvuli, qui necdnin scinnt loqni, fide illornm qui
vici rclata a Vadiaiio snmpia cst ad verhnm cx cos suscipiunt dc sacro fonte mercntur reinissionem
lio Tnronensi iii habito sub impcrio Caroli
, g peccatornm accipere. Et certe dignum csl ut qui
Magiii. iSc(ine hic censendns est des(^endiss(3
inos peccalo carnaliuin parentum pollunntnr, fide spiri-
cx persnasionc qna; in animos hominnm illins ;ievi talium parcnlum salventur. n Amalarins Trevirensis
penetrarit, posse fidelcs Encharistiam suniere p r archiepiscop;is, in epistola ad Carolnm Magnnm,
vicarium, id est, per enin (|ni pro se ac populo sacri- cap. 2 « Dycenius oratioiicm Dominicam patrinos
:

(icat et oidationes Deo offert in aiiari, sed ex t(^pi- ct niatrinas, ut et ipsi similiter faciant (pios susce-
ditate Christianorum, remordcnlc conscientia mala, pturi sunt ad saeruin haptisma. » Cap. 4 « Illud si- :

(it in epistola 83 ait Fulherlns episcopus Carnolensis

gnum faciant in frontibus eornm presbyteri, aco-
(!c presl^yteris agens qni tolies non communicant iythi, patrini vel matriiue. » Item cap. 15 « Deinde :

qnolies missain cclelirant. Juannes Aveniinns Anna- perscrntamur patrinos ct matrinas si possint cantare
lium Boiorum li!). iv, p. 5G7, alia via aiierrans, hac Dominicam orationem et synil)oluni. » Concilium
lege, quam Carolo Magno trihuit, piitat inlerdiclum Riiemense, apud Reginonem, lib. i, cap. 272 « Pres- :

csse laicis, quos ipse Laiina lingna profanos voei!,
iie pUisquam ter in anno communioneni accipcieut
Eucharistiai. < Edixit quoque inquit , profannni
|dnsqnain ter in aisno de sacrosancto convivio, quod
Eucharistiamnnncnpamus, vesci non placere.iiBAi.tz.
a Regino addit, id est, in Pasclta, Natali Domini et
Penlecoslen. Ita etiam Bnrchardns, Ivo et Gratianus.
hyler omnibus patrinis annuntiet quod dehitores
sint suis filiolis, etc. » Apiid Ivonem, parle vi, cap.
,
158, legitnr patrimis. Sed emendandus est ex Regi-
none ei ex veteri Exemplari ms. sancti Yictoris Pa-
risiensis. Eodem modo emendandum est caput pri-
mum secundoc Additionis, ubi legitur palroni pro pa~
trini. Id.

Sed haic non hahentur in concilio Turonensi, ex qno llomilia sancti Eligii episcopi Noviomensis, in
<^

toino quinto Spicilegii Dacheriani, pag. 212 « Me-

capnt istnd sninplnm est. Interpretatio est Reginonis, :

sumpta ex admonitione synodaii antiqua, in (pia iiiec m;ntote quia tnnc pactum cnm Deo fecistis atque ,

leguntur Tiibns leniporihus in anno, id est, in Na-

:
ahrenuntiare vos diaholo et omnibus operihus ejiis in
lale Domini, Pascha ct Penlecostcn, onines fidcles ad ipso hciplismi sacramento piomisistis. Qui potuit,
coinmnnionem corporis et sanguinis Domini ae(;ei!ere tunc ipse per se et pro se ha^c rcspondit. Qni vero
nmmonete. s Vide etiam inqnisitionem de vila et non poluit, fidejussor pro eo ad ejus vicem ista Deo
(^onvcrsatione laicornm, cap. 50, apud Reginoneni, promisii, illc scilicet qui enm de sacro fonte sus-
in initio lihri secundi. C;eteruin Burcliardus Fabiano c(^pil. B 1d.

pap:e tribuit hanc constitntionem. Ii>. <! Id est, ut opinor, in canone sexto concilii Nan-
" Patrini sunt qni otferunt haptizandos, eosqne netcnsis. Nam Ri^gino, poslqn rel>:lit istud no- m
haplizalos de sacro fontc snscipiunt , ul ait llngo &trnni caput, statim descri it canonem illnm Nanne-
Menardus in Nolis ad librnm Sacramentornin, p /,g. tenseni, tanquam si ostendere vellet, qnid per anti-
i()7. Jcsse Ainhi;inensis in libello de Ordine haptisaii. qnorum Patruni constitutioncm hic intelligatur. Id.

CAPITULARE LUDOVICI ET LOTHARII (An. 826, Oct.)

Capitula hrec nilimo loco, scilicct in appcniiice tertja ab Ansegiso relata, anno 826 et proinde convcntii
Tmjelheimonsi, cni Lothariuni adfnisse Ennoldus testatur, assignanda esse existimavi; quod non longe a vc-
vit^ale cadere, nomina Ileiniini et Manegoldi missorum doniinicorum in missatico
Vesontiensi, anno 825,
incmorata, indicare videnlnr.

1. Benedictus de sua reclaniatione in perpetuum D 4. De eausa Rothmuncli comilis, utei liceal liic in
sileal. palatio sacramentum suum iurare, quia propter no-
2. De manso quem Gehirfredus ^ cpiscopns a Liii- strum servitium sihiconslitulnm placilum intra pa-
irigo coniite reqnirit, nt si missi nostri invenerint triam observare non lieuit.
enm iustiiiani hahere, non perniiltant Liutrigum per
5. De duahus feminis quae indiculos attulerunt,
vestitnram doinni Karoli iuslitiam eius impedire.
interrog;;ndi sunt Heiminus et Monoaldus, utrum
5. De foreste quam Autharius coines habere vult,
ecclesiaslicae an fiscales fuissent.
iibi ea prius non fuissc dicitur, volumus ut missi
nostri rci veritatcm inquirant, el iuxta quod inslum G. Odo huticulaiius de foreste sua interrogandur

jnvenerint, ex nostra auctoritp.te definiant. est.

NOT.«.
" Monaslcrionsis?
 ,

«89 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUL. AU ANSEGiSO COLLECTA. 493

7. De rebus quas marchlo Iradidit (ilio Dosonis A Maginariiim habent, vohimus ul missi nostri seciin-
vel aliis hominibus, vohimus nt hi quibus traditae dum iustiliam ct aequilatem dcfiniunt.

lucriRt, vesliluram suam accipiant, et insuper con- 10. De quercla Hildebrandi comitis, qnod pagen-
lirma.ionem. ses eius paiavercda dare recusant, volumus ut hoc
8. De rebus quas quaedam femina Hildegardae missi nostri ab his hominibus qui in codem comitatu
reginae Iradidit, et porlionem qu:im sibi reservavit manent et ea tiare non debent, nccnon et a vicinis

iniuste amisisse dicitnr, vohnnus ut carta tradilionis comitibus inquirant; et si invenerint, quod ipsi ca
qnaeralur et in-spiciatur, et tunc, quid iila hal)ere dandi debitorcs sint, ex nostra iussione dare praeci-
debeat, definialur. piant.
9. Querelam quam Helisachar et nciuiinus conlra

GAROLI MAGNI
LUDOVICI ET LOTHARII
IMPERATORUM
T
LAR
AB ANSEGISO ABBATE FONTANELLENSI
COLLECTA.

pnt2 IWonltum.
Capitularia Caroh, Ludovici atquc Lotliarii impe- B Capitulare de cxcrcitalibus a. 831.
ralorum « per diversorum spatia tcmporum in diver-
Capitulare Bononiense a..8H.
sis sparsim mcmhranuUs scripta, quotquot invenire
Capitulare Aqucnse a. 812.
poterat,» Ansegisus alibas Fontaneliensis, vircgregius
summxque inter suos anctorilatis (a), ul ipse fatur Capitulare Aqucnse gcncrale a. 817, scilicet capi-
< pro dilectionc nimia pncdiclorum gloriosissimorum tiila ecclesiastica, legibus addcnda, per se scribenda,

principum et pro amoresanctissim«prolis eorum, sed ct missis dala.

et pro sancise Ecclesiii; statu in uno hbello adunare C;tpiiularc ad Thcodonis villam a. 821.
proposuit. Opus niense Januario anni 8^1 cmissum,
II
ConslitutioAqucnsis 825, una cuin capitulis mis-
quatuor lihris constat. In conscribcndis iis Anscgisas sorum.
usus est capilularibus quorum Inajorem partem ad
Capitula exccrpta a. 826.
nostra usque siccula in libris Caroli et Ludovici ievo
scriplis serviitam invcnimus piurima taiiricn eovum Capitula Ludovici ct Lotharii a. 826 cdita.
;

qute supra retulimusomisit, ac nonnulla rcctpil, qu;c ILec subsidia in quatuor libros atque ;ippendices
absque cjus operc oblivioni tradita forcnt. Suppcl- ita distribuit Ansegisus, nt c;q)ilula qii;c alicujus
lex ejus htcc fuit :
momenti viderentur, ordine temporis serv;Uo, in suos
Capitulare a. 789 ecclesiasticum,omisso lii)ros, minora vero aut parvi momenti capitula in
capit.; iO.
Capitularis Ticinensis a. 801, c:,pp. 11, 1^2.
iippendicem duplicem, ccclesi;isticarum et mundana-
Capitula a. 803 legi Salicae addenda. ruin Icgum, reierrct,cui, opcre absoliito, rccens vul-
Capitula minoraa. 803, omissis capitilius li, g;itum Ludovici ct Lotharii cdictuin appendicis ler-
18, 19. (2 ti;e tilulo adjeclum cst. i-o taincn erravit, quod ca-

Capitula 5, 7, 8, lcgi Ribuariorum addcn;la, 805.
Capitulare duplex aJ Thcodonis villani i\ 805
omissis capitibus ecclesiasticis 7, 8, scd niuiuiano
capite 1i bis exscripto.
Capitulare ad Niumagam a.
,11.
Capitularc Aquense a. 80G, oniissis c;'pp. 5, 0.
Capitula excerpta de canone a. 800, oinisso cap. 2,
ot capp. 6-9 bis posilis.
Capitularc Aquense a. 809.
Capitulare presbylcroruin a. 809.
Capitulare .iqucnse a. 810.
pitularia anni 803 et in libro priino et terlio cl iu
.
ulraque appendice capilulis annoruin 803 ct 801?
postponerct, atquc capitulare Ludovici ecclesiasticum
anni 817 in libro priino inter Caroli leges rcferrel,
80G, omissis canp. !2,
c;ipitulare ad Theodonis villam a. 821 "in principio
li!n'i quarti constitueret. C;ipiia quoque liitn tcrlil
89, 90, libri quarli 71 et 72, appendicis prinw 55-55,
secund* c. 58, operi jam ad lineiii pcrdiicto addila
fuisse videntur, cuin qiioad ordinem tiMiiporis loco
aiitcriori statuonda fuissent. Scd li;ee gcneiMlem ope-
ris ordinem non turbant, quem hic antc oculos po-
nere juvahit.

NOT.^E.
(«) \'itse et actorum ejus historia cxstat in Gcstis ahbatum Fontanellensium ; cL Monuineula Gerni.
SS., l. II, p. 295-500.

Patuol. XCVII, IG
 m n. CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SRCTIO PRIMA. m
i,lBEU PRIMUS. A Lil5ER IV.
Caroli Magui capilnla ccclesi(ist'ca. Ludovici el Loiharii capilula mundana.
Praraiio el
l-t2.Suiil821. Tlieodonis villa
c;i|iitula.
i-7C.Sunl789. EccJ., oxceptis capp. 39, K^, GG, G7,
13-33. —
H|7. Aqnis capitiila lcf^ibos adilomla.
78.
51-41. —
817. Aipiis capp. per se .scribeiida.
77-101. —
17,,
cxceplo cap. 7 exeunle el
817. .4(!iiis, eicl.,
42-70. —
817. Aqnis capp. missoruin.
8 iiiuuiite. 71-72. —
801. Ticin., c. 11, 12. (X 816, p. 195,
105-115. —80o. A., 5, 11-16; B., 4, 14-16. 73-74. —
Lilni iv capiia 24 el 23 repetiia.
116-126. — 806. Niiimag., c:ipp. 4. S, 10, 12, et reiiqua.
APPENDIX PRIMA.
127-10.5.— 80r). Itxcerpta can., c. 1, 3-5, 10, 25, 23
*.

131-13.5.— 803. S.ilica, c. 3, 6. Capilula ccclesiaslica omissar.

1.3K-I58. — 80.'^. Minora, c. 2, 12, 16.
1.-9. — 80i». Aquis, c. 9. 1-10. — 805. A., c. 1-6, 10, 9;B.,17.
140-158. — 8i}9. Ingellicim., presb., c. 1-19. 11-27. — 806. Excerpta canon., c. 6-9, 11-22.
139-162. — 810. Aiiuense, c. 4-7. 28. —803. Minpra, f< 1.
LIBER 29. — 809. Aquense, c 16.
II.
50. — 809. Ingelliejm., presbvl., c. 20.
Ludovici et Lothani capitiila ecclesiastica. 51-32. —810. Aquense.-c. 17, 18.
1-24. — 823. Aipiis, consiit. generalis. 33-34. — 789. Ecclesiaslicum, C. 52, 78.

25-28. — Aquis,
82.0. missonmi. caftp. 55. — 809. Aquense, c. 17.
29-46. — 826. Ingellieim., excerpla can. APPENDIX
LIBEU III.
" II.

Carol' MAgni capilula mundana. Capilula mundana omissa.

1-16. — 8 B., exceplis capp.

5. 4, 1 1-17, 21. 1. — 805. B., C.21.
17-21. — 806. Niumag., 6-9. c. 2. — 806. Aqnense, c. 4.

22-21. — Aquense, c 1-3.

80i>.
1 ,

3. — 803. Salica, c. 5.
25-32. — 803. Sa'ica exceptis 3, , c. 5, 6. 4-15. — 805. Minora c 6-9, 13, 25-28, 23, 24, 20.
,

55-43. —803. Miiiora, c. 3-5, 10, 11, 15, 17,20-22, el 16. —805. B., 11 (atera vice).
c.
caput Cod. 4652, p. 116, 1. 1-12. 17-26. — 809. Aqueiise,c. 12,16 ex., 17 ex., 18,20-24,
41.1(3. — e03. Ribuar ,c. 5, 7, 8. 27-53. —810. Aquense, 3, 11-15.
c. 2,
47-5S. — 809. .Aiiuense, praeter capp. 9, 12, 15, 16. 54-35. — 81 De Exercitalibus, c. 5, 6.
1 .

59-63. — 810. Aquense, c. 1, 8, 10, 9, 16. 36-57. — 811. Bononiense, 9, 11. c.

64-66. —811. De iLxercilaiibus. 58. — 789. Ecciesiastica 97. , c.

67-75. — 811. Bononieiise, praeler capp. 9, II.

APPENDIX
76-8S. — 812. Aqneiise. III.

89 90. —789. tcclesiasii.um, c. 66, 73. Capilulare a. 826, OcK

Cum igilur antca coujuncla hac opcns

capitiila tos, Anscgisi pr;iecipi»e libros ante oculos el in maiii-
dispositione separarentur, lieri non potuit, quin sir- hus habuisse, vix dubitemus.
gulorum verba anteriorum capitulorum nexu soluta, Talibus suffragiis suffuitum librum per subsequen-
correctiouem aliquam requirereul. Cui rei suffccit tiaSKCula ssepius descriptum fuisse, haud est quod
Ansegisus, vocabulis pru;cipue initialibus, ubi ne- C miremur ; ct supersunt hodie Codices saeculis nono,
cesse vidori polcrat, iminutatis, e. g., libro i, cap. 6i, decimo, undecimo, duodecimo, immo et decimo
07, 70, 75, IIG, 12G, iv, 15. Scd et longius progres- quinto descripti triginta octo, sCilicet in Germania
sus, grammaticae ratione habita, voces nonnullas nostra una cum Alsatia atque Helvetia xii, in llalia
correxit vel mutavit (e. g. satagimini in praefatione, IV, quos inter duo e Germania dircpti, in Britannia

codcm sijnodo 1. i, c. 5, (fiuc c. 5, vetent c. 161, in recens ex Batavis coempti ii, in Galiia xx. Quibus
utilitatc nostra m, 5, cC. iv, 25), majoris clarilatis si Trevirensem dcpcrditum, Chiniaci Wergatensem,

«ausa voccs supplevit aut nexum scntentiarum eineu-
.lavit(o. g., 1,23, 71,75,115, 114, 162, iii, 1,2,25),
landem legislatoris vices aggrcssus, ea quoque haud
raro legibu.s adcmil, qua; ad tempus tanlum propo-
.sila, vi lcgis perpetua; carehant, aut jam plane hi-
congnia aut alia ratione quodammodo supcrflna
videri pptcrant. Eo pcrtinent lib. i, c. 61, ubi voccs
^icut {•untbodin(ji faciunt omisit, 1. i, c. 126 et 155,
vocibtis prwsenti anno et actenus rescctis, iii, c. 6,
ubi vcctigalium cxaclorcs a Carolo constituti, utpotc
et libros a Baluzio laudatos, quorum dc fato recen-
tiori nObis non constat, scilicet unum in Marca
Hispanica, i in Belgica, iv in Gallia, addere vclis,
iiumerus totus ad xj.vi ascendit. Qui omncs cum in
universum inter sc atque cum capitularibus impera-
torlim genuinis congruant, nonnulli tamen, uno
alterove capitulo vcl addito vcl omisso, a reliquis
Codicibus aliquantulum recedunt. Ita Codex olim
Corbeiensis libro i, pro capite singulari canonem Si-
ricii papa? subjicit, undc caput 51 capilularis eccle-

anno 827 liaud amplius iidem ac anno 805, una cum siastici anni 789 desumptum cst, habelque ejus rei
loco Schcsla, cui fortasse jiis mercatus jam adcmp- seqiiaces Codices Argcntoratenscm et Heroldinum
Uim crat, omillunUir. Pr.plerea 1. iii, c. 12, scntcn- alterum. Codcx olim Frisingcnsis jam regius Mona-
^ censis, coiTiplura Lotharii praicipue capitula textui
tias S quid vcro fiierit unde dubitetur, ad proximum
placitum nostruvKjuod cum ipsis missis habituri sumus, inscruit, scilicet post lib. i, cap. 78, capita Olonncn-
interro(jetur, cap. !5 vcro ///; tamen denarii (jui modo sia a. 825, iii, 1,2; post lib. i, 99, caput 50 capi-
monetati sunt si pensanles el vieri fuerint liabeantur, tularis tcclesiastici a. 789; post i, 101, capitularis
c. oO^voccs/^oiYis miiio, c.56, voccs ele(jantur mansueli Oloiinensis a. 825 iii, capita 5, 4 et 5
; post n, 15, ;

rt bori, non recepUAnsegisus, cl cap.85, voces quater cap. Olonnensisa. 823, generalis, c. 1, 2, 3, 6; post iii,
in itnno mense in (fuater in uno mense commulavil. 41, caput dc falsis teslibus et cap. Papicnsis a. 852,
Opus institutum cum rei publica; auministrandic
ita c. 2; post iv,71,cap.01onncnsisa. 825, general.,c. 4;

ulilissimum videretur, m.ox ul pr )diit pubHco favorc
cxccplum esl. Nam biciuiio vix eliipso, anno 829 in
convcnlu AVormaticnsi a Ludovico ct Lolhario pri-
mum iaudari cccpit, atque cxmde lcgis per totuai
impcxium vim adcpluin, scnsim sensimque velcrum
capitfilarium auctorilalem ferc lolam in sccontraxit,
ita ut posteriorum s;ieculorum imperatores, Ollonem
.Magnum, Fridericum I, Ottonem IV, de capitulari-
b:is prpeced^ntiuii rcguni, de iegiixis Caroii ct Lii-
posl IV, 74, c:ip. Olonucnsis a. 825, genei al., c. 5. Ea-
dcm fcrcliabctCodcx olitn Augustanus jani rcgiusMo-
naccnsis, quippe qui capita ista, exccpiisOIon. 825, c.
4, inrubricislibrorumiiidicataad (inem textusrcferal,
adjccto post lib. iv, 26, capite 5 capitularis a. 803
Salici, et additis quam plurirais e canonibus eccle-
siasticis atque Pippini, Caroli, Ludovici, Lotharii,
Cnroli Calvi capitularibus petila. Appcndicibiis omis-
sis, Codices Scafhusaiuis post lib. i, 77, ct Bonncn-

do\k\ imprratorum cl i-Ic ediclis Caroli Magiii iocu- sis post I, 72, caput cx Gelasii papsc canoniLus pe-
4P3 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. Wl
tiluiii l:isorunt. Coilices Valicanus, Mcllensis, Bello- \ rium legum latores agnoscant, Lolharii nou;iii(! alii,

vacensis el Camberonensis in line libri ii caput
addunt, quoil in Divionensi, Normannico, Rhcmensi,
nahenbergensi, Pithoeano, Parisiensi, pustlih- iv, 14,
Jogilur. Babenbcrgensis el Parisicnsis, n. 4G28 A,
iniUo libri prinii caput sislunt si servus clcricus fiat.
lideni, una cum Norniannico, Pithoeano et Parisiensi,
capitulis I, 99, unuin, ii, 5*2, duo, iv, 2i, et iv, 69,
singula capitula qua; in aliis Codicibns desiderantur
suhjiciunl eademque capituia in Codice Rhemensi
; tanlum, virum de rebus Germanorum bene merituiii
rcccnliori atramento addita Bahizius adnotavit. Quo-
rum quideni i, 99 b, supra, ad a 817, protulimus;
n, 52 b, inter Ludovici ii Leges a. 850, intra capita
9 el 10, excidisse videri potest iv, 24 b, ad a. 817,
supra, vulgaviinus; iv, 14 b, a •Benedicto in libro i,
cap. 186, refertur; ii, 52 c, et IV, 69 b, aliiti cxslare
pon comperimus. Codices ejusmodiannis 864 ct 875
a Carolo, Ludovici 1 filio, a. 868 ab Ilincmaro ar-
chicpiscopo Rhemensi, et a. 909 a Palribus concilii
Troyleiani, huidari, adeoque publica tunc in Gallia
deleto, textum, quantum eo facto necesse videbalur,
immutaverunt. Patctejiismodi libroshaud anfe exituni
anni 850, qno Lotharii nomcn in scriptis puhlicis ite-
rum omitti placuit, potuisse confici ; primuin lamcn
secunda) hujus Ediiionis cxemphiin annis proxime
scquenliljus et antc oiiilHm Ludovici confcclum esse
oportet. Ciijus auclor an cuin Baluzio iVnscgisus sta-
tuendus sit ncc ne, minime nobis liquet ; noviuuis
tertio ejus deccnnii anno, scilicet die 20 Julii anni 855
e vita excessissc.
Editionis prima; lilvrum mcdio a3vo in linguam
; Germanicam versuni fuisse, fama inler viros doclos
pcr s:Teculum et dimidium oblinuit. Cujus tamen fun-
damenlum si spectes, Browcrum, qui unus ejusmodi
Codicem evolvisse dicitur, nonnisi de versioneainius
capitis IV, 18, scripsisse inlelligas. Codex iii bihlio-
Iheca ecclesise cathedralis Trevirensis olim servatus,
jam Baluzii .ncvo haud amplius supererat qnare Edi- ;

.aucloritate gavisos esse, Baluzius in pra;fatione sua " tionisBroweriana; fidem explorare ncgatur. Qua de
admonuit, sed eos a genuino Ansegisi operc disce- re cuin ad Jacobum Grimm nostrum relulissem, vir
dere, ex numeris capitulorum in conventu Wornia- summus lectionem Browerianam in usus nostros
ticBsi lauilalis constat. cmen:!avit, atque, ul cum viris doclis communicare-
Majus tamen inter Codiccs Anseglsi discrimen co tur, libcntissime concessit. Vcrsionis igitur illius,
intercedit, quod cuni pluriini eorum in pritfalionibus STCulo nono exeunte vel deciuio ineunte, dialeci»
singulorum lihrorum Carolum, Ludovicum el Lolha- Treverica confect;» editionem ulramque proponinius

CROWERI EDITIO. JVCOBI GRIMM RF.CENSIO.

-
Tlioit ein iouiieUlic man frier geuualt haue. De Iiomine lihero ut poieslatcm habeai
De Iiomine libero, ut poleslatera habeat, That ein iouuelich man frier gcuualt haue s*
so vuar sose er vuilit sacliun sinu cegeuene. iibicumque volucrit res suas dare.
iiijicwKpue vokieril, res suas dare. vuar sose er vuilit sachun sinu ce geuene.
Souerse sachnn sinu thuruhe salichedi seiu si- Si qnis rcs suas pro salute animac
Siquis ros suas pro salule animae Soituerse snchun siuu thuruch salichedi setu
neru alhe ce anderrn craftlicheru stat alhe cje- suae vcl (ad) aliquem vcnerahilem locuia tcI
suae, vel aliqucm venerabilem locum, sineru athe ce anderru eraftlicheru stat athe
(egenemo sinemo athe se vuemo andrcmo ver- propinquo suo vel cuilihet altcri
vel propinquo suo, vel cuilibet alteri C gelegenemo sinemo athe seuuemo andremo
scllam vuilit inde celhemo cide inncneuuendiun tradere voluerit et co tempore in-
tradere voluerit ; et eo tempore inlra versellan vuilit inde ce tliemo cide inneneuum-
thcru selneru grasceffi vuisit in theru sachnn tra ipsum comitatum fuerit in qiio
ipsum comilalum fuerit, in quo res illae diun theru selueru grasceffi vuisit in thern
thie gesat sint ; vuizzeta thia sala cegedune res illae positac sunt. legilimam tradilionem
positae sint : legitimani Iraditioncm lacere sachun tliie gesat sint. vuizzetahtia sala ce-
geulize That auo themo seluemo cide ihat er faccre studeat. Quod si eodem tempore
studeat. Quod si eodem tempore , quo gedune geuiize. That auo themo seluemo cide
thui Sellan vuilit vzzeneuuendiun iliern quo illas tradcre vult extra
eundctM
ilhis tradere vult, extra eundem comi- Ihat er thiu sellan vuilit vzzencuuendiun theru
grasccfft vuissit that ist athe in here atJie comitatum fuerit id est sive in exercitn sive iii
taluin fiicril, id sive m exercitu, sive in grasccffi vuisit that ist athe in here atJie in
in palice alke in andern sumcuueliche- palalio sive in alio quolihcl loco
palatio, sive iii alio quolijjct loco ; ad- palice athe in anderu sumeuueUcheru stedi
ru stedi samanlneme himo alhe vane sinen- adhibeat sihi vcl de suis pagensihus
liibeat sihi vel de suis pagensibus, vel samanlneme liimo athe vane sinen aelandun
gelandum alhe vcinc andern thie theru sel-
D vcl se aliis qui eadem legc
dc aliis, qui eadeia lege vivant, qiia ipse athe vane andern thie thcru selueni vuizzidi
7iern vuizzidi leuen theru er seluo leuitt ur- vivant qua ipse vivit testes idoueos
vivit, lesles idoneos, vel si ilios habere leuen tJieru cr sclvo lcuct vrcundun reliiliche.

cundum retiichc, Auur auor tliie hauan nin vel si illos hahere non poiucrit tiinc de
non poluerit, tunc de aliis, quales ibi Auur auor thie hauan ni mach thnnnc vanc
mnch thane vane andern so vueliche tliar bez- aliis qiialcs ibi meliores invcniri possunl
nieliores inveniri possunt ; ct coram cis andern so vneliche thar bczzcra vundan mugcn
zcra vindan mucien vuerlhan. Inde vora hin el coram eis reriini suarum (radilioncm
rerum siiarum traditionem
'
faciat : et fi- vuerthan inde vora hin sachunu sineni salun-
sacliunu sineru saiunga. gedue inde burigun faciat et fideiiissores vestilurae donct oi qui
(Iriussores vcstilurae "donet, ci, qui ga geduc inde burigun thcru genneri gcue hi-
Iheru geuueri geue himo ther thia sala infahit illain tradilioncni accipit veslilurani facial cl
iilam traditionem accipit, veslituram mo iher lliia snla infahit gcuncri geduc. Inde
gcnneri qedue. Jnde ather thiu snla so ge- postquam hacc iraditio ita facla fiioril.heres
laciat. Kt postquian hacc liiidiiio \l\ ahtcr Ihiu saln so getan vvirthit gennerno >>in
 -iys B. CAROLI M.\GM OPP. PAUS F. SKCTIO PUIMA. -190

tan vnirlliit gcaneruun in Sclitcs ' ncicina A illiiis nuUam d> praediclis vc-
fa(,la fiuM-il, licres illiiis nullam dc \n\w- s^lucs ncgcina vma ihcn vora geijuetanen la-

vonalhcn vora qcqnclanen snchun uiufi ge- iius valcaL ficcrc ropolitionen!. Insuper
tiiclis icl)iis vaicat fiiccre rcpclilioncm. chun mngi gcduan irunngida. Thara uviri

duan iruanijida Thara vviri inde seluo ihn- ot ipsc pcr sc fidciiissioncm faciat
Insupcr cl ipsc pcr sc fidciussioncm f;-.- indc seluo Ihuruch sich burignn gcdue therii

ruch sich burigun qedue therusclueru gcmicri ciiisdcin vcstiturae nc hcrcdi ulla occasio
cial eiusdcm vcslilurac, no hcredi ulia scliteru gcuueri nio Ihemu gcaneruen Ihcgein

nio themo geancruen thcgcin vrsach bcline rcmancal lianc tradilioncm inMuutandi sed
occasio rcmancal hanc Iradilionem. vrsach bcline thia &<tla ccbckcrine amder mera
thia snla cebekerine ^ sunder mera not anali- potiiis ncccssitas incunibat illiun pcrilciendi.
immutandi ; scd potius necessitas iii- nol cina lige lliia Ihuruch ccgefremine. Inde
ge ' thia thuruch ccgcfremine Inde ano noch Et si noiidnm rcs suas oum cohcrcdil)US
cumbat iilam perliciendi. Et, si non- auo nochlhitnne snchun sinu bit geaneritun si-
thanne sachun sinu bit geaneruun sincn gcsitn- suis divisas liabcat non sit ci hoc
dum rcs suas cum coherodihus suis divi- ncn gesundurulh nc hauoda ne si hinio that

durulh nchauoda ceungen vor impodimcnlo

''
ncsi himo
scd cohcres
that eius
sas habcal, non impcdimenlo, B ce ungcuorsnmithu
ei hocsundcr qeanervo
sit siner

Samilhu * svnder geaneruo siner auo cr gerno si spontc noliicril aut pcr comitcm
sed coheres eius si sponte nolucrit, aut ano er gcrno ncnuilit alhe Ihuruch Ihcn grauun
neiiuilit alhe turuchthen grauun , athe thu- aut p.r inissum cius distringatur
p?r comitcm, aut per missum eius di- alhc thuruch bodun sinen bethungcn vuerthc.

ruch bodun sinin BeJiungen vuerlhe that ihia ut divisionem cum illo faciat ad qucm
slringatur. ut divisioncni faciat cum ii- Ihat thia sundrunga bit themo due ce tliemo

sundrunga bit thenio '^

diie ce Ihemo ther geendi- dcfiinclus liercdilatcm suain voluit pcrvcnira
lo, ad quem defunctus hercditalcm thcr gcendido ernctha sinu vuolda vollocuman
do eruetha "'
sina vuolda vollacaman ^ inde auo el si cnililiet ecolesiae eam
suam voluit p^rvcnire ; et si cudibet inde auo sumcuuelicheru samonungun Ihia

sumeuuelicheru samonungua Ihia scllan bat ga- tradcre rogavit colieres cins eam legem cuni
ecclesiae eam tradcrc rogavit, colic- scllan bat gancruo siner Ihcn vitizzul bit theru

nertio siner Ihen vuizznt ^ bil thcru kirrichun illa ecclcsia dc praedictahereditate
res eius eam legcm, cum illa ecclcsia, kirichun vona tlicmo voragesprochanemo erue

vona '" Ihemo voragesprochencmo erue haue lialjcat quam cum alio cobcrcde suo habere
de pracdicta hcreditate liabcat, tiuam haue ihal bit andrcmo geamrnen sincmo hauan
{hat bit andremo geaneruen sinemo haiian solda C tlcbcbat. Et hoc obscrvetur ergi
cum alio cohcrcde suo liabere dcljc- soldn. Inde Ihaz behaldan vmbe then
vuerlhe

Inde thaz behaldan vuerlhe umbe then vader inde palrom el filium ct n.-potem usque ad
bat, Et hoc obscrvetur erga pitrem, ct vadcr nidc llicn sun inde thcn neuun vnce cen
Ihen sun inde Ihen ncuun unce ceniarum vuizzet- aiinos Icgitimos postea ipsae res
lilinin, ct ncpotcm, usque ad annos iarii7i viiizzetahlikhen ahter ihiu selue sachun
hallihhcn alher " Ihiu selue sachun ce Iheru muz- ad immiinitatem ipsius ecolesiae
lcgitimos post a : ipsae rcs ad immu- ce theru muzzungu Iheru selueru samunumjun
'^znngu thcru selucrn samunungun ergeuen '^ rcdeant.
nitatem ipsius ecclcsiac redeant. crgeuen.

Post invcntam lypographifc arlem Ansegisum prl-
mus cdidil Ijasilius Joanncs Ilerold, p. 201-547 inter
libros Originum ac Germanicarum anliquitatum, Ba-
siicrc, mcnse Scpt., a. 1557, in-fo!., sub litulo Legis
Francicoc, et in quinque Ubros, quos ex Ansegisi Co-
dicibus, Amcrpachii hbro, a. 15i5 edito, el Lom-
barda, consarcinaverat, distributum. Libro i caput
snpra mcmoratum addidit libro iii dcsunt capita
Gi-68, 70, 72-73, 78, 79, 83, 89, 90,c\ceplis 67, 68
et parle capilis 65, in Ubro iv coUocala. Libcr quar-
pto, capilula Pippini aliorumque regum ex Lom-
barda congesta proponuntur. In texlu exprimendo
usus est prLCcipuc Co lij;e Wcisscnaugiensi, qiiem in-
fra,numcro 4, refcriinus, libro tamcn i, 1-76, Amcr-
pachium sccutus, lcotiones ejus raro tantum opc Co-
^ dicisWeisscnaugicnsis corrcxit. Allero euin pnctcr-
ea Ansegisi Codice nsum fuisse, cx appendicibus
; que in Wcissenaugicnsi desiint et lectionibus ali-
quot nec in Weissenaugiensi ncc apiid Anicrpaohium
obviis patct. Ciijiis rci tcstcs sunt i, 82, quo in-
lib.

lus omnia quideiii cjus apud Anscgisum capitula ex- tcgram lim^an! a Weisscnaugicnsi omissam exhibet,
riibct, sed disposila ad normam lituli sccun ii cl oaput in finc libri prinii adjcolum, qnod ibi iiccpie de-
priini in CoJice Wcisscnaugicnsi, pagg. 183-200 et sidcratlir, ct lcctio oapilis ni, 20, in linc, ubi leotio
175-185, exstantiuin, et aucta non solum eornm ca- Codicis Weisscnaugiensis loco laso a manu reccn-
piluUs, sed intcnnislis atque adjectis aliis multis cx tioii inscripta,ad Codiccs Gothanum, Cainbcroiit?n-
Amerpacbii Editionc Capitulariuai et Lombarda <ie- sem, Yalicamun, Colbcrtinum, Sangallensem I, ac-
sumptis, nccnon ct appendicibus triinis Ansegisi. ccdit. Qiiinaui allcr istc Codex fucrit, haiid oon-
Appcndicis secnndLe caput 16, ut jam semel prola- stat in nonnullis locis ad Argcntoralensem, a qiio
;

lum, omisit, Libio quinto Pippini rcgis Leges inscri- lamcn aUus fuit, proxiine accedit.

VARIANTES LECTIOiNES.

'
Thesselucs. * Cebeuuandclene. ' anaualle. " nebaboJa. neo. " samitlu. * himo. ' eruida. " vo-
Ixpioman. » vui/.cul. '« vane. " ahter. ^Muilirigcucn.
 497 CODFX DIPLOMATiClJS.— CAPITUL. AB ANSECISO COLLECTA.
Aliquol antc HeroMinn annis,
Joannes Amerpachii forlasse exeinplo incila-
Tilius,
tus, Capilnlarium Edilioncm molilus esl. Tolum
opus Ansei;isi una cum BenedicU diacoiii libris prinso
•n sccnndo us(]ue ad verba capilis 289 Qui mani-
frxlam detcgitnr commisisse violcntiam, no)t jam rclc-
<iatio, typis CTpressit, sed nec rcrKjuam Bcnedicli
partem addidil nec imperfecUim librum vulgavil.
, quot vocabulorum adjecit. Codex quo pniecipue usus
Perpauca tamen cjns Exemplaria post Tilii obitum
prodieriint, quoruiu unum quod ex mus;x!0 Francisci
()ionlii Finii ad Stcphanum Baluzium, exiiuie ad
M. Krusium, deveuit, jam vero in bildioUicca uni-
versitalis riotlingensis hahelur, inanibus cvolvendum
pr.i buil V. S. Jacobus Grimm (/>). Liijer rarissimus
oadem forma iisdemque lypis expressus est ac Ti-
liana legum anliquarum Edilio in-lG qua^ sine anno
ct loco prodiit, cujusquc Exemplar d(»no Tilii ad An-
toniiim Schonchovium, annoque 1557, dono Pctri
Adurni, ad Laurinum profectum, in bil)liotlieca regia
Hannovcrana asservamus. Tilius Codice qui jam in
hihl. regia Parisien numero i035 iustgnis Imbclur,
i te Francisco Pilhneo Petri lilio, iterum prodiit Pari-
non ila usus est, nt cjr.s ubiqiie vcsligia premenda
exislimaret sed Amerpachii lihro diiclus, or. inein
; Codicc leguin anliquarum a. 1GI5. Golil; stus in ope-
capitulorum qiuie ad a. 789 pertiucrc didicerai, ah
Anscgiso coiisilio mutatiim, rcsliliierc conatus est,
oapitiila qua^ non semel posila el in Ansegiso el in
Bencdicto animaiivertit, suslulit, siiiiilihus tanluni
quibusdam numerosque capituloiuin consc-
relictis,
quenter miitavit, alque, Codicibus, iit vidctiir, bihl.
regitB Paris. n. 4993 et sancii Vinceniii Meltcnsis
fultiis, senleniias nonnullas ah xVnscgiso omissas et
inscripliones capitularibus pr.clixas vel subjecias,
uncinis inclusas in textu rcccpil. Iii Ansegisi lihro
primo post capita nostra 58, 50, Gi, G9, 75, alia ca-
pita sex inscruit, ex capiliilari ecclesiaslico anni
789, quod apud Amerpacbium lcgerat, desiimpta, vi-
dclicet cnpp. Editionis nostnt; 59, 52, G6 et G7, 75,
ila ut numerus capitum lihri cjus 1G8 attingat.
CjipiU pnvterea 57 allocutionem siipra relalam, ca-
pili 76 indicationem temporis qiio capiiularc pro-
nuilgatum est ex Amerpachii pag. 55, nolam Tem-
pove Adriani (c) et inscriptioncm capitularis scquen-
tis a nobis supra editam adjecit. Lihro sccundo xlvii
capita exhihet, insertis duobiis posl 52, omisso vero
45, ut qiiod eadem fere ac 54 exbibeat. Liher ter-
tms capitd)us i.xxxix conslat, capilibiis 89 c 90
(789, Eccl., c. 66 ct 75) jam libro priino reccptis,
ct addito capite in fiue de pace in hosie vel iiifra
palriam Constiluimas ut si in hoste, quod Baliizius
:
nonuisi in Codice Bellovaccnsi receiiliori atramculo
addilum rcpeiit, adjectis qiioque capp. 12, 15, 56,
sententiis, et capiti /6 inscriplione, quas nos supra
retulimus. Libro quarto post capita 14, 24, 69, sin-
cula capita, ct ante capp. 15 cl 45, riibricas (rf) inse-
rit.capitiiius 75 el 74, qua^. eodeiu liiiro cnpp. 24 et
25 jam habeienlur, omissis. Appeudice piima capiia
55, 54, ct appendice seciinda caput 58 (789, Ecci.,
c. 52, 78, 67^) lil libro piimo jam recrpta, appcudi-
cis secunda' capiil 16, quol lijiro lertio j;un occiir-
rissct, oiuisit.
EdiUoiiisTiIian;if cxeiuplum nactusPctriiNPitliocus,
Parisiis, 1588, in-8°, textii niis(piani miitaio et libro-
(c() quod, e. g., appendicioiis ili
collaiis, constat.
(/))Tilulus libri est « In Ciirisli nomiue incipiunt
:
Capitiila regiim el cpiscoporiim maximcipie omnium
noi)ilium Fijincoriim, ad rcprimcndas neophytoium
qiiasi lidelium diveisas adinveiiUones. Ciim piivilc-
apud Jacobum Bogardum,
gio. Parisiis,
divi Christophori, e icgionegynin;isiiCamcraccn3ium,
4548. »
(t) Tempore Adriani p;ipai el Caroli Magni impe-
«
r;iloris quaiido Pauiiniis cpiscopus teniiit vices a})o-
8lolic;c sedis in Afpiis fiiit lactiim
pPo]Hcr hoc, <[uia biici homincs S()lcl;;in!
498
sed eo ignaro («), A riini tantiim inseriplionvbus adjoclis, iternm exoudi
fecil in eo tamcn proprio Marle egit, quod ope Co-
;
dicis sui et Bellovacensis capiUila BenedicU integra
una cum additionibus, el p. 4.1G-424 Caroli Calvi ca-
: pilula ad Sparnacum cdila, in pra^falione quoque
sua capitula Pippini regis supra repctila vulgavit, ct
glossariiim sive interprctaUonem ohscuriorum ali-
est.jam inler regios Parisienses n. 4G58 signatus, in
pra?fationibusLotharii imperatoris nonicn haud agno-
scit quarc Pithoeus id a scrihis Lothaiio iniperanlo
;
pcrperam adjectum, Loiharii vcro inter Anscgisi li-
l)ros nihil proprium esse censuit, ignarus scilicet rei
hodie nolissima^, ulriusque iniperalorls Ludovici cl
Lotbariinomen in publicis annorum (e) 825-850 cbai'
lis et monumeutis, ideoquccl Anscgisi libio ai n
827 cvulgalo, conjunctim .pra^poni. Error FJdilioi.i
haud noxius, qiiam eamdem ac Tilianam esse supi a
nionui.
3 Eadem Editio haud felici calamo correcta, curan-
siis a. 1G05, iii-8°, et repetila esl a Liu'!enhrogio in
rihus siiis adornandis ct lleroldina cl Pi.hoeana edi-
tionibus usus est.
Saiculo fcre post Pilhoeum clapso, Stcphanus Ba-
luzius Editionem suam publici juris fecit a. 1G77 in-
folio. Codicihus ex Gallia pr.xcipuc, sed et a sanclo
Gallo, Roina cl ex Ilispania, conqiiisilis, eoiuiu ad
fidem Edilionem Pilhianam corrcxit et emen avit,
suamque factam amplo comnien'ario illustravit. Eo
lanien, pace tanli viri dictum scopuni suum nonsit,
attigit, quod, Tilii cxemplo, Anscgibiim Bcncdiclo
conjunctiim, ipiasi unum opus, capiiularium lihros
septem exhiberct, atque lirmissimam Anscgisi auc-
loritatem propter Bcuedicti conUihcrnium suspicicne
quadam attingi c ncederet, tum quod Pithoei scntcn-
tia seductus, non solum Lotharii Ca^saris iiomen in
pra^fationihus librorum singulorum dclciel, sed cl
p
cjus exemplo capitula quinquc lihris 11 et iv a Tili
inserta admilterel, ciim taiucn ipse ca in gcnuuio
Ansegisi libro non haberi cx capitulari YS'orm;iticnsi
a. 829 inlellexisset, et a Codicibus pliiriinis abes^e
coguovissct. Tcxit ea inagnum Bahizii nomen, in t;in-
tum validuin, ut per s;x;cula unum etdimidiiim piGxi-
ina doctorum virorum nullus opcris inslitutioncpi
impugnare infringercve ausus sit nam el Gcorgisch ;
in corporc jiiris Gcrmanici anno 1758, cl de Chini;!;;
a. 1780 in allcra Capilulariuiii Baluzii Edilione, ct
Canciani t. 111 Lcgiiin barbarorum anliquarum, a.
1785, ct cl. Walter, sagacissimus jiiris p ilrii el llo-
inani imlagalor, in corpore juris Gci nnuiici a. 1824
edilo, BaluziiEditionein denuoexpriiiicrc salis luiiiue-
runt. Qua in re qui 1 nobis pncstare conccssum luc-
ril, monendum rcst;it.
ad Codiccs ir.anuscriptos, quihus
Igiliir (|iiantiiin
nova lihriiiiniti dehcbal, corum quos B;ilu-
Editio
ziiis nuo evolvcndoriim iiec volunlas
inspexerat (!•.
D nobis aderat ncc f;iculias. Nain Ansegisi opus ciim
cellectio sit capilulorum quoruni n.ulio liiaxiiiiam
parlein inter c;q)itiilari:\ supra cdita invciiire liceal,
tatia nec desiderare, iiec Baluzii iii (ioiiicibus (>x-
NOTyE
utr.iquc Editione scopiaetmonastcria adillorum opus, et non remansis-
si-t iilli cpiscfl[)o ncc abhati, iicc abliatiss;c, nisi lan-
tum ut vclut canoniei et moiuichi vivcrcni.ii
(d) P;uilo divcrsas ah iis quas siipra relulimiis.
« Cai>iliil;i (puc coiistituildomiius Ludoviciis impiM:!-
tor Salicis legibiis addcnda, (jua" ct inissi ct coiiiilcs
siih insigni
ct ca'lcris nola fac^crc (lebeiil.
li;ii.'ere II;cc siint —
(;q)iUiIa pra-cijuie ;id Icg;itioiicm missorum noslio-
riiiu ob niemori:e c;iusani pcrlincntia.>
[e) Indc a incnse Dcccmhri. v. Boidimcri nosiii,
isliid c;q)itiilum opiis cgregiiim, Ht>gcsla C;iroI()rum, Fr;m( oliirli ;ui
dividcic cpi- M I luim, ;i. 1855, in-4".
 :

m B. CAUOLl MAGM OPP. 1>AKS 1. SliCTlO PUIMA 5:0

scribendis sole.tia ea impcraie vidcbalur. Satis jgi-
A lit 28, 87 ; novum inserit posl i 77 Sarpissime
i,
lur l.abmm.is ab co coi.jparat.s uti, et cx iis una cum singulas, iino plures voces omitlit, plc.-iu.nque
nov.ter a iiobis conquis.t.s soliduin opcr. fundamcn-
lutn stabiliie. Quod m
quanlum cx voto ccsserit,
co coiijicce liccat, quod Codiccs Baluzio incognitos
....
,,„;,. omiss;e sentcnliam non

tio
turbant
tales,
inaxin.e
cap.tum add.t, omittit, mut;it proprio Marlc,
•
, ini
ita
iitconsulto hicc omnia cgisse videatur ; quamobrem
undecim saeculorum ix, x, xj, xii, aliis eliam non- iicque hoc seiiiper e.at i.idicandum, neque lectiones
niillis sallein iiispcctis, Editioni noslrae adhibuimus. aperte falsas ubivis exliii)uimus, loiige plurima ta-
Optimus eorum est :
men earum parte annotata.
n Corbeiensis, tum Friderici Lindenbro-
1. C. oli
5 b. Cod. bibl. Bonnensis membr. , in-S", sa'c
gii (qui tamcn eo in edendo Ansegiso non usus est),
XII, quem a. 1826 evolvi, descriptus in Rliein. Mus.
jani vcro bibl. publicae Hamburgensis, n. 83, in-i°
i, 1, p. 158-1G4, unde appa.et in Ansegisi
1827,
s;ec. IX. qui praitcr Anscgisum capitulare Worina-
opere eum
arctissime ad 5 acccdce, adeo ut eji.s
tiense anni 829, et legcs Salica.n, Ribuarionim ct
apographum videatur. Quae ibi notantur ejus leclio-
Alamannorum exhibet, tanta diligcntia cxaratus, ul nes non cum 3 communes, ita comparat* sunt, ut
pro operis fundamento ponendum intcgi'um exscri-
Codicem cum Edilis non conferendum judicaveiim.
berem. Proxime ad euin accedit
Ejusdem classis videri potest
1*. C. bibl._duc;ilis Golbana?, saec. xi, in-fol.
, ubi 3c. C. bibl. regiie Parisiensis n. 4417, saec. ix,
c. i;.
iiide a fol. 375-595 hoc oi'dine, exccptis appendici-
olim Aniciensis; cui ut Scafhusano et Bonnensi ap-
bus elcapp. IV, 71-7-i, totum opus sci-ibitur iv, 24- :

'' "'' "' ^''' ''^''"'" 'PP'"^'''' '^'""^*'

41, 42-70; i, 77-104; iv, 13-33; ., 1-76; i, 105-162; d gesum''
H, III, ly, 1-12. Magiia diligentia exaraius, llam- r
a Cod. Weissenaugiensis olim monasterii, nunc
burgcnsis aucloritate.n semper fere confirmul qiio ;
in casti'o Lindenau aiHaciim Brigantinum servatus,
mimis autcm ex illo, vcl ex eodem, quo ille, Co
vcl
membr., noni exeuntis, vel x, post An-
'in-^", sacc.
dice descriptum pulemus, hoc praeter ordinem capi
continet Codicis Theodosiani in-
segisi libros i-iv,
tiim jam indicatum eo p.ohibctu.% quod nonnunquam
terpretationem Wisigothicam, aliquot Justiniani no-
habcl qu;w iili desunt, quodque ubi ab ilio recedit,
vellas (Savigny Zeitschrift 11, p, 160), Erchanberti
pierunKii.e el alios Codices sibi co.isentientes habet.
Breviarium (Monumenta Germ. , 11, 327-530) et ,
Lcclioi.LS cjus indicatiie sunt omnes opera juvenis
pp. 173-200 dupliccm capitulorum titulum, scilicet
dociissiini L. C. Bethmann Ilelmstadiensis.
primo pagg. 173-185, capilibus signatis 1-33, Anse-
Cod. eccl. cathedr. Frisingensis, nunc bihlio-
2. gisi IV, 13, 14, capitulare de exercita promovendc,
Monacensis, II. N. 4. (23i), .nembr.
lhec;ie .•egi;c
, Ansesfisi iv, 15-55, tum p. 185-200, capp. signatisl,
jn-4° fol. Lxxxix, s;ec. XI, a scribis duobus exaratus, 2, 36-57, 59-65, 63-70, 77, 78, 70, 72-75, 78, 79,
ita ut A..segiso una ..lanu scripto, altera ires adjece- 83-88, 90-107, Anscgisi iv, 54-57, 59-70 iii, 67, ;

rit appcndiccs, tum I. 11 priora xi.i capp. (super-

68, 70, 72-75, 78, 79, 85, 86, 89, 90, 58, 59, 45-45,
scriplum Jnciphmt cap. quce supra desunt, sed ibi
:
47-49, 52, 55, 55, 61, 64-66; iv, 9; iii, 11, 14, 16,
non fucrant o.iiissa), dcnique quinque capita addide- 26, 27. Quod ad Ansegisum attinet, appendices ejus
rit petita e Bencd. i, 156, coiic. Arclat. vi, can. tres desunt. Quae hic illio correcta sunt, ab eadcm
22, coiic. Turon., addil. iii, 91, capit. 809, 11, 13, manu profecta videntur. Scribit intellegere, negare
Bened. i, 279. Ansi^giso plura capita intrudit, posl i, pro necare, rettulit; h saepe omittitur. Collationem cjus
C
78, duo, post 99unum, post 101 tres, 11, 15, quatuor, cum Editis vir cl.Maier J. U. D. Eslingensis, beni-
III, 41, duo, IV, 71 unum, 74 unum. Sc.ibit os<is,or«Ms,
gnissime noBTs oblulit. Codex ipse est, cui lleroldi
sollcrs, conpenclium, etc.Praiterordine.n capiluiu, in- Editio capilularium pi-aecipue innititur.
dicesei p.x-fitioncs onines, collati sunt, .ne a vi.-o cl. 6. Cod. bibl. Vatic. n. 4159, membr. in-S" fol.
Fo.'ingcr einagitanle atque facilli.ne oblincnte, hi lo- cxii, sa!C. IX exeunlis, aut x, eleganter scriptus, sed
ci : I, 140-158 11, 29-46
; iii, 64-66 iv, 1-12, 71-74.
; ; mutilatus, cum et tota prima quaternio desit, et Co-
2 b. Codex eccl. calhedr. August;e Yindelicorum, dcx in I. IV, c. 51, desinat. Prajter omnes praifatio-
nnnc bibl. regia; Monacensis n. 153, membr. , in-^" nes Bliihmius noster contulit i, c. 1-5, 140-159;
fol. cccxvni, scec. xi, conlinet collectioncm cano-
n, 29, 30; i.i, 45, 64; iv, 1-11.
num pjnilentialium et synodalium, legem Ahiman- 6. Cod. oli.n Schlettstadiensis, jam hibl. publica)
noruin Ansegisum
; Capitularia
; cpislolam Paulini
; Aigentoratensis, membr., in-fol. min. fol. cxv, saic.
Aquileicnsis cpist. synodal. conc. Mcdiolanensis.
; IX, collatus a vi.'0 doctissimo Engelhardt, post legem
Excidit fol. 215, quo Ansegisi 11, 28, 29, conlineban- Alamannorum primo Ansegisi librum iv, tum manu
tur. Appendices desunt; sed earum loco slatim post paulo diversa supplementa libri quarti, tres Anse-
1. ivfinemmanusaltera cacapila quaiinCod. Fris. hic
gisi appendices, I. i, 11, iii, et quaidam theologica
illic inserla dixi.nus addidit, conjuncla eodem quo
exhibel. Maxime a reliquis recedit in libro iv ; ibi
ibi oi\!iiie, ita tamen, ut quod Fris. post i, 99, exhi- enim non solum singulai voces inm.mcai suppletae,
bet, Aug. in fiii? libin i collocet, omiitat autem quoJ mutatae, o.niss3e sunt, sed integras senlentiae, imo
illepostii, 15, posuit quarlum. Post iv, 71, 74, ca- rv capita, vel admodum conlrahiintur vel prorsus de
dem altera manus ascripsit rubra capitum a Fris. ^ sunl, ita ut, maxinie versus finem libri, Ansegisu!
ibi illalorum ; c;ipila ipsa in addilamento illo collo- se ipsum vix valeat agnosccre qu;e omma annotare
;

eata sunt. Unum t;;.iti..!i capiit nostcr addil pasl iv,
26, quod Fris. non habet, petitum e capitulari a.
803, Salic. 5. In lectionibus prope ad Frisingen-
sem accedere solet; eademqiie loca ultro conlulit
cl. Foringer.
3.Cod. bibl. ecclesiaslicae Scafhusanae mcmbr.,
111-4° fol.
xcvii, a compluribus saec. xi, vcl x.i in-
non necessarium visum est. C;ipita vero a scriplore
aut prorsus omissa aut niinium mulilata, alter, qui
reliquam Codicis pariem confecit, in fine I. iv sup-
plevit quo factum est ut nonnulla capila bis, imo
;
ter legantur, septem hujus libri capitibus in fine quo-
que libri tertii iteratis. In eodem libro quarto occur-
runt ctiam glossac germanicae (c. 5, 17, 25, 26, 29) ,

eune, confcctus, post tractatum theologicum et li- omittitur pr;t!terea 1. 1, c. 19,'additur aliudposti, 162.
brum Baruch, exhibet lege.Ti Salicain, i. e. , Anse- Quos p.;eter ad pri.nam recensionem pertincnt
gisum, adjuncto capitulari a. 829, tum Thcg:ini Yi- Codices (Yat.) Baluzii Yaticanusl, in bibliotheca Pa-
lam Ludovici, in fine mutilam. Quod ad Anscgisu.n, latina, s ncli Yincenlii Mettensis, et maxinia cis affi-
quem D. Bethmannus conlulil, H.imburgensi et Go- nitale conjunclus regius Parisiensis intcr Supple-
Ihano, quorum auctoritate.n in plurimis conjirmat, menta Latina n. 75 signatus, sacc. x, qui libros
longe esl dcterior, cum ea qux ah illis exhibe! di- (niatuor et appcndices i et 11 exliibent, atque:
versa fere seniper aut miiius bona siiit aut aperic Div. C. regius Parisiensis n. 4761, Baluzii Divio-
>». f.ilsa, s;vpius ad secundam rcce.isioncm in
at(|ue ncnsis, iii quo appendici iii capila a. 805 mino.a 16,
Linguiis vidc:jnlur inclinare. Capitum ordinem invci- lo, 19, (luoium .lomiisi prius lib. i, c. 138, habetur
 : ,

SOI CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUL. AB ArsSEGlSO COLLECTA. !)0i

adiiciuiUur. Et ni quidem saeculo dccimo exarati, A2I0; libros

appendiccs complectilur; iii , iv, et Ires

veris capilularibus c-t Ansegiso nonnulla capitnla cx lectiones ejus paucas Baluzius affert
Benedicto decerpla submiltunt. At qui proxime no b. Thu. C. Thuancus a B;iluzio vooalus, libros

minandi veniunl, Codex Goihanus aller, Bellova- quatuor et tres appendiees amplexus. Quocum in om-
censis, Cambcronensis et BivipuUensis, Ansegisum nil)us fere consenliunt:
Editionis quidem prioris, cumBenedicli tamen libris Sang. 1. C. bibl. Sangiillousis n. 727, mbr., s;eo. x,
conjuncluin, sislunl. vel XI qui libros Ansegisi oum appendicibus, luiii ,

Benedicti librum i et centuin priora libri u capita

G. Gothanus manu s;vculi xi ineuntis exaralus est
habct atqne
iiiilio voluminis magni, cujus plaguke 575-595 An-
;

Colb, C. Colhcrlinus Baluzii, jam in bibl. regiti

se^isum supra numero l* lauJalum exhil;en!. Singu-
Parisiensi n. 4657, (Colb. 467, regius 4245 A)si-
lorumlibroruin iniiia lillerapictaornanlur intcrlibri ;

gnulus, inbr., iu-fol., sxc. x. Libros el appondicos

primi indicem Carolique pra;falionem iniago inipera-
Anscgisi, tmn Benedicli librum ij noniiuUa cai>itula
toris in solio resideiHis iibruaique atque scepUum
libri u et aliquot libri iu , sistens.
tenentis conspiciiur. Textus Ansegisi, eadcm ralio-
c. Yat. 2. C. alter Yaticanus bibliotheca! PaIatiii;o,
ne qua Benedictus capitula a se rccopla haud raro
Aiisegisum cum tribus appondicibus necnon Beiic- ,
correxit, paululum immutatus est, niaxime iii prin-
dicti lihros i, ii, ui, additiones ii, iii , iv, cxhilict,
cipio capitum vocil)us qnoque, rero, aulcm, quidem,
atque cum
etiam, itaque, enjo, dciiide, omissis. Majora etiain
Til. Tiliano Bahizii, eadem prjeter addilioncm iii
niutat, e. g., 1. ii, 0, 51 iii, 20 capita i, 24, 80;
; ;
conlinonle pluriinum conv^nit. Signabatur inlcf
III, 66, omittit. Pro iionas s;cpius annonas scrii)il, D ,

Codd. Mazarineos n. 4245; jam vero in bibl. rogia

animadvertente D. Bcthmann, qui lectiones ejus va-
rianles enotavit.
Bell. Bellovacensis seque ac Gothanus Ansegisum
ciim appcndicibus suis, tum Benedicti libros tres et
additiones ii, iii, iv, necnon, ut Baliizius refert,
a )nnulla Caroli Calvi capitularia conlinebat.
Camb. Camberonensis iii Hannonia monasterii
Codex acque ac
Riv. Rivipullensis in Hispanla Tarraconensi, An-
segisum et librum Benedicti priinum, RivipuUensis
eliam aliquot Ludovici I ct Caroli Calvi capitula,
capitula Wallcrii cpiscopi Aurelianensis,
Hinc ! ari cpistolas, poslremo historiam translationis
sancti Stephani conlincbat. Utriusque lecliones aique
ac Bellovacensis Baluzius nolavit.
N. Normannicus, montis sancti Michaelis in peri-
culo maris, Lolharium quidem inter legislalores ag-
noscil, c;cterum Babenbergensi, Pithuano et Pari-
siensi alterius rcconsionis Codicibus in omnibus fere
consentit. Exhibet Ansogisum et Benedicli librum i,
atque libri ii capiia ccclxiii priora. Quibus acce-
dunt
Aurelianensis jam in bibl. publica cjus civitalis
asservalus, siiec xi, membr. iu-fol. olini sancti Be-
, ,
nedicti Floriacensis ( cl. Hanel p. 274, n. 195) qui
libros quatuor et appendices i et ii exhibet, Werga-
tensis antiquissimus a Cbiniaco in altera Baluzii
Edilione 1. 1, p. 698, laudalus, tum ex Baluzii prse-
fatione, 1. 1, p. 52, 55, Codox Moliiuxii Codex olim
calhedralis Treviroiisis, necnon a Blumio noslro
( Archiv. v, pag. 583. ) laudatus Ottobonianus nec-
non C. bibl. regiyc Parisiensis n. 4628 A, m., saec.
X, in quo post multa capitularia supra memorata,
capitula II, 52 b, et 52 c, numeris xxxiii et xxxiiu
signata, lum decrotuni Childeberti cum catalogo
regum Francorum, Ansegisi libri iv et appendices
ui, pra;misso capile de servo clcrico facto, capitu-
Parisiensi n. 4653 assorvatur, mbr., in-fol. vcl in-i"
majori, sa;c. x exaratus.
d. Rein. C. sancti Remigii Rhemensis jani inbibl.
regia Parisiensi inter SupplementaLalina n. 16i bis,
insignis, sxc. ix. Libros Ansegisi qualuor et appcn-
dices I, 11, c. 1-57, h;ibct; loco vero capitis 58 aliud
quoddam sistit, alio tamcn atramento consci iptum,
quo et Lotbarii nomen in praifatione , c;ipi!;i dua
ante inilium libii primi, et c;ipita Codicibus pioxime
enumenuulis propria Codici Juiic inscrijita sunt. Eo-
rum praistanlissimus esf.
aliquot
B. C. bibl. puhlicai B;ibenbergcnsis n. 60, mbr.,
in-fol., s:ec. ix, cujus potestas mihi f;icta est a cnii-
slantissimo roi noslra; fautore viro cl. Jacck bildio-
Ihecario Bambergensi. Lectioncs cjus ei^olavil 1).
Belhmann. ExbiJiet post decrcium Chil;iol>crti cpi-
logiim legis Salicte, notiliam de regibus Fnmcoruii),
Ansegisi libros cum appcndice i et ii, lum capituliui;
Aipiisgranense a. 815, c;^pp. 1-20, c;'.pilulare ;i. 828
et NVormationse a. 829, alia dcmum maiiu Hiucniari
— capitula pro presbyteris. In Ansegiso post lib. i , c.
99, II, 52, IV, 14, IV, 2!, ct iv, 69, capitula singula
adclit. Eadem capitula et in univeisum euindcm Ati-
segisi textum habcnt
Pilh. C. bibl. rcgiic Paris., n. 4658, inbr., s;ro. x,
Pilhoeanus Baluzii (emplus a P. Pilhoio d. 18 Jiiiiii
1568, postea Jac. Aug. Thiiaiii, Colborlinus n. 1597,
regius 4245, 1) Ansegisi libros qiuUuor, ajipeudices
;
1, II usque ad cap. 51, pagina setiuonio excisa , et a
,
pagina ulteriore ultima verba capitis 9, tum cap. H
;
capitularis Bononiensis a. 811, supra, ot oap. 67 ca-
pilularis eccl. a. 789, capilulare Aquense a. 815, ca-
pitularia annorum 828
829; {kMicdicli addiliones el
I, II, III, c. 7-124, IV, c. 1-94, 120-125, 125, 158,
c;inones ([uiiique, tum capiluhria CaroU Calvi coni-
plexus tum proximus oi
;
Par. C. Parisiensis Baluzii, oliin Sirmondi Aiise- ,

laria annorum 828, 829 et alia, in liue vero Ein-

D gisi libros et appendices i, ii, et Benedicti additio-
hardi Vita Caroli, habentur. Libro iv otiam capp. 14
nes quatuor exhibens et Normannicus supi a meuio- ;
b 24 b et 69 b loguntur.Exscripliis inde cst :
ratus.
C- bibl. regi;c P;irisiop.sis n. 465!, m., s;ec. xv.
e. C. bibl. reg. Parisiensis Fonds de Notrc-Dnvie
P. bibl. iegi;ie Parisioiisis n. 5878, m. sa^c. x. ,
n. 252 {F. 9) , m.
Anlonii Loisolii,
, sa^c. ix, oliin
Post Poenitentialem, capitula cx Ansegisi libris et ex
paginis nonnullis excisis, jani ordilur in vocibus libri
Caroli Calvi capitularilxis decerpta, fragmenlum sy-
I cap. 59 Abbatcs comilcs judiccs ct onntcs ubiquc,
, :
nodi Triburionsis a. 895 et alia qua'dam coiitinel.
ct in c;t[)itc libri iii, 78, dosinit. Altor Codox co-
Evolvi eum Parisiis. Similis ei esse videtur
doiii involucro tectus legcs Salioam et Alamamioium
Trec. Trecensis, olim Francisci PiihoM. Ut Balu-
sistil.
zius, pag. 55, monet, nonnisi exccrpla librorum An-
segisi et Benedicti exhibet ; hodieque in liihlioihooa C. bibl. rogiK Parisiensis Fonds dc Notrc- Danie
Montepessiilana asscrvatur; inbr., sa^c. xi(lla^ncl, n. 247 (F. 4), ni., Sicc. ix , x; post capilulaiia
vol
p. 255, h. 157). Liidovioi Aquonsia aiini 817, folio 21 Ansogisi libniin
Secund* classis, ejus soilicet qiiibus Lotharii Cx- tertium ct pr;orationom lihri qinirli us^pie ;hI voocs
s:)ris nomeii expiuiotum esi, Codioos tros in Germa- Jn quarto illa, alquo legem Salic;im, exliiltol.

uia, unus Roma^, reliqui in Gallia, exstanl. Sunt au- C. bibl. rogi;i! Parisionsis n. 4656, olim C;)ngu ii.
lein isti : 14 i (Rogius 4245), m., s;cc. ix exouiilis, vol x, iiiiiio
a. Sang. 2. C. bibl. Sangallensis n. 728, inhr. valde hcsus, in oapilo 99 libri Ansogisi vorbis Qittnl i

S.CC. X , (ic (juo videas annalium noblrorum t. Y, i>. si posl lucc orsu;s, quatuor libros (execpla lanicn pia;-
 : ;

^o: B. CAROLI MAGNI OPP. PAUS I. SKCTIO PUIMA 504

falione libri secundi), tres appcndicos, Ijcnedicti li- A lum 856, n. 762, C05. lii)ri iv capitularimn ab Ansr-
p.
bros iros et addiliones ii , iii , iv babel. , giso collcctorum, cum aliis cnpiluiaribus Caroli Magni
C. bibi. re|,M;e Parisiensis n. -iGoi (Baliizii n. 202; et Ludovici Pii, s;cc. x, mbr., in-4», olim sancli Rc-
Rcgius 4213 *, olim sanclui Maria; sancliquc Sic- inigii Rhcmensis; in Gallia, p. G3, n. 36 bibl. Aiigi:-
pbani Senonum, m., s«c. ix, vcl x Anscgisi libros ;
stodunensis, fragiiientum capitularium Caroli Magni,
el appcndiccs alque Bencdicli Ubros Ires et addiliones mbr., in-4", srcc. x.
II, 111, IV, exbibet. Talibus igitur subsidiis inslriictus, collatis scilircl
Rcg. Rcgius 3859, ct Bai. Baluzia-
bibi. Paris. n. in integrum Codicibus scplem I, 1 *, 5, 4, G, G, B,
luis lubl. rcg. Paris. n. 3839 A,
sacculi noni vel dc- locis qu;t; non inler capilularia supra edita exslaiit
cimi Codiccs, scquc ac Trecensis Anscgisi ct Bene- collatis in tribus 2, 2 b, 5, evolutis Codicibus oclo-
dicti cxccrpta contincnt. decim 3 b, 5 c, Paris. Suppl. Lat. 75' 4761, 5878, ,

Jam mcinorandi veniunt Codices quos cuinam classi
ascribom ignoro. Ad Babcnbergensem nostrum proxi-
me accedere videri potest
C. oliin SS. Gervasii et Protasii postea ex libris
Gobier, et aliquot anle annos Parisiis sub hasla ven-
ditus, s;cc. x. Libros Ansegisi quatuor ct appcndiccs
Ires et hcecCaroIi C;dvi capilularia pricbuisse dicilur:
i C;ipitula Carqli Junioris facta in monasterio sancti
Medardi. Capitula Lolbarii imperatoris el Caroli regis
facta in palatio ^alciilinianas. Caroli rcgis epislokc
Unfrido episcopo et comilibus . Capitula Caroli
Sangallcnsi ulroquc, regiis Paris. 4637, 4635, Suppl.
Lat._ m', 4638, 5859, 4628 A, 4631,4634, 465G,
Foiids de Notre-Dnme n. 247 et 252, adhibitis etiam
,
lcctionilTus a Baluzio in Editionc sua enolatis, Edi-
lionein novam institui; ea ralione usus, ut Codicibus
prioris priecipuc classis, anle oinncs Hamburgcnsi el
Gothano,conlisus,eorum tamen iectiones reIi(|uorum
ope ad normam libri anno 827 editi redigere stude-
lcctiones quai aut proplcr Codicum auclorila-
g rem, aut
tem per sealicujns momenli esse viderentur ap-
. . ponerein numcros capitum genuinos rcslituercm.
,

re-gis Junioris in Pistis facla aiino 8G3. Capitula ejus- Qua in re me haud totum votis excidisse, lccliones
dem regis in Pistis facta anno 8G4. Senlcnti;^ Gre- Anscgisi cuin textusingulorum capitulariiim supra ex
gorii \y.\px. Capitula Junioris Caroli regis facta ad ipsis Coilicibus antiquissimis Editorum collat;c ar-
Carisiacum palatium pubiicum anno 872. n guere viJentur.
Codices a cl. Haenel rccensili, scilicet in Andia De libro Benedicti diaconi Mogunticnsis, qui de-
apud cl. sir Thomas Philipps, in Middlehill, p. 854, cennio posl Anscgisi obitum clapso cjus opcri sup-
n. 1737, 5G7, fragmenla capitulariuin ab Ansegiso plementa spuria adsarcire conalus est, poslca mone-
abbatc coUectorum, s;icc. x exeunlis, mbr., in-ful. bitur.

LEGILOQUUM QUISQUIS LIBUUM RECITAYERIS ISTUM

'
:

PRINCIPIBUS NOSTRIS, DIC, MISERERE DEUS.

LEGEM NAMQUE BONAM DICTARUNT MENTE BENIGNA "
;

QUAPROPTER PUO IPSIS, QUAESO, PUECARE DEUM.

INCIPIT PR.EFATIO \
Dominanlepcrsaecula infinila omnium dominalore C simi Illudowici augusti et praeclari Hlotharii cacsa-
ChristO salvalorc '
noslro , crealorc uiuversae cvc:\- is ^' iussu per ^- intervalla temporum ad cliristianam
iurac, anno incanialionis ipsius 827 ", indielionc'^ S'', religionem conservandam, atque concordiam pacis cl
anno vcro 13 imperii gloriosissimoium principum ddectionis in aecclcsia catbolica " tenenJam cdila '^\

domni llludowici ^ angusti, chrislianae religionis ma- Sed quia in diversis sparsim scripla membranulis pcr
gni propagaloris",et Chlothani '" cacsaris filii cius", divci^aruu) spTtia lcmporum fuerant, ne oblivioni

Anscgisus, nuUis praeccdcntibus meritis, scd gralia tradcrentur, pro diloctione nimia, ut praefalus suiii,

o'nnipotcntis Dci abba '^ pro '^ ainore bonac mcino- praedictorum gloriosissimorum ^^ principum et pro
liac doimii Karoli magni iinperalaris cbrislianorum'', amore"sanctissimae prolis eorum,sed et pro sanctae
alque praecellenlissimi ac piissimi domni Illudowici aecclesiac statu, placuit mibi pracdicta in hoc libel-
augusti lilii ipsius sincera dileclione '^ necnon ct lo" adunare quae invenire polui capitula praedicto-
pracclari Illutbarii caesaris, filii piissimi Hludovvici rum principum iussu descripta, ut ad sanctae aeccle-
imperatoris "^ , hacc sublcr dcscripta adunavi capi- siaestatum longaevis conservandum temporibus at-
tul;i : (juae procuklubio quia " ad sanctae aecclcsiac que ad mcvilum praefatorum principum gloriosius in
Rsctasunt "*, pvoutili "firmitcr tcnenda vita perpetua augmentandum proficianl ^*. Ainen.
profcclum '**
^
siint lege. Fueranl" namque quondam tempore piae- Sed hoc notam sit lectori, quia praedicta capitula,

diclimagni domni Karoli imperatoris necnon et luinc quae per intervalla temporum a praefatis sunt prin-
praefatorum principum hoc in tcmpore domni piis- cipibus edita, in quattuor distinxi " libellis. Illa
^»

VAPaANTES LECTIONES.
Lcaiseloquium 6. huic voci G. pruemillit : In Cbrisli nominc incipiunt capitula episcoporum regum maxi-
meque oinnium nobilum - Francor,„„^. Titulum a Tilio editioni suae Ansegisi et Benedicli praefi.Tnm{supra col.
- -

uit,sed in omnibus Anseqisi codicibus (juolquoi mspe.u desideratur

497, not.h) Balutius vetsibusposlposui
desideratur. * di-

ctabunt 2. quae post menle sequuntu r, omitiit 6. Quatnor oersus desunl V 2 b. 3.

4. B. ^ i.pracfatio prima

legis. libri priini 5 b. Tola Itaec praefatio deest 4. * et saivaatore o.

s;ilicae legis 5. inc. prologus salicae
le

B. G. ^'
etpraeclarissimoium filiorum cius B. G. Bal.
" eius snpor inl. B. calholicam B. cdu-la

U. lencnda ineditala se et in d. G.
'-'
deest 5.
1
'' timore 6. " d.cst. o. -" perpclua proticicndum. Sed
B. C. '' dislrincsi U. ^» ira B.
 503 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITIL. AB A?53EGISO COLLECTA. 506
scilicet, quae doinnus Karolus imperalor fecit ad or- \ poribus ad niundanam perlinentia legem , in terlio
dinem pcrlinenlia eccle.siaslicum, in primo a.lunavi adunavi. Ipsa vero, quae doninus Hludowicns prae-
tibello. Ea vero ecclesiastica, quae domnus ac piis- clarus impcrator el Ilhslliarius caesar filius illius fe-

92mus Illudowicus imperalor et Illuiliarius cacsar (i- ccrunt ad augmentum mundauae pertincntia
-
legis,
llns ipsius edidcrunt ', in sccundo descripsi. llla in quarto congessi.
autem, quae donuius Karolus in diversis fecit tcm- Explicit prccfdiioi

YARIANTES LECTIONES.
•
imp. edidit, ia {rcl. desunt) D. G. Bal. ' imp. fecit, ad B. G. \i\i..

INCIPIUNT CAPITULA.

1. De liis qiii ab episcopo proprio excommunicantur. 64. Item de avaritia vel concupiscentia.
2. De liis qiii ad ordinaudum veniunt. 65.Dc hoiiore pareiitum.
3. De clerifis fugilivis et perrgrinis. 66.De lide presbyleroruiii ab cpiscopisdiscutiond?.
i. De ppfsbjleris, diaconibus vel his qui ia clero
,
67.De honore ecclesiae Dei.
sunt. 68.De niinislris altaris Dei, el de scol.i.
o. De iisuris. 69. De volo monaclioruni et (le clericalu.
(i. De [(resbyteris quanJo niissam caelebrant. 70. De susceplioiie hospiimn.
7. De liis (lui a siuodo vel a suo episcopo dampuali 7L De abbatissis contra inoreni eci:lcsiae l>ei !«ci
sunl. libus
8. De snrr-";iganeis eiiscopis. 72, De clericis qiii se fingnnl esse monachos
9. De, rhorciiiscDpis. 73 De pseudJgrapliiis et diibiis iiirraliouibiis.
10. De
episco|iis vel quibu^iii)et ex clero. B 7I De canlu Koniano rnouachis iieragciido.
il *. De orLlinaiio!)ilii:s vel quibuslibet negoliis. 75. De operibus servihbus, quac dietiiis doniiiiicis non
12. De cura e|)ispoporum. suiit agenda.
13. De provi .lialibus ejiiscopis. 76. De praedicali( ne epi coporuiu et 1'resbylero-
14. De nioracliis et clericis. rum.
15. De die do inica, qiiaiiUT servanda est.
1 77. De rebus ecclesiae.
16. De ignoiis angelDruni uominibus. 78. De episcopis eligemlis.
17. De mulieribus, si ad allare acccdant. 79. De diclis palrum con.,'eslis pro canonica proressio-
18. De episcopis, ubi noi oporteat eos ordinare. ne, quae dehonesialialur.
19. De libris cationicis. 80. De conlatis eccle.siae dividendis.
20. De episciipis ordinandis vel quibuslibel ex clero. 81. Deabbatibus el gendis.
21. De malelicis vel inc^intalonbus. 82. De ordiuatioiie servoi uin.
22. De nionacliis, cliTicis ct presbytcris. 83. De personis, a quibusnon sunl res accipiendae.
23. De servis alieriiis. 8i. De presbyteris constitueudis.
24. De stabiliiaie episioporum vel clericorum. 83. De maiisis uuiuscuiusijue aecdesia^^.
25. De presbjteris non absolute ordinandis. 86. De presbyteris uiiiuscuiusriue HeccleMse.
26. De proposilo monacliorum et clcricorum. 87. De villis novis et ecclesiis in eis noviter consti-
27. De monacliis qui ad clericaium provehiinlur. lutis.
28. De negolio clericorum inler se. 88. De sacris vasis aecidfsi.ie in piijuus daiis.
29. De conspiratioiie clericorum vel monachorum. 89. De ecclesiis desliuclis, vel de uoiiis ei dccimis.
30. De accusatioue iaicorum coiilra episcopos. 90. De eiclesiarum lioiiore.
3L De motiasleriis Deo dicalis. 91. De episcopis italiae.
52. De lide s;inclae 'rriiiilaiis praedicaiida. 92. EDe presbyieris ipii feini.ias iii doinil) is liabetil.
33. De avarilia. 95. De presbyleris ip i pio chrisuiale, iii «ocna Domini
34. De liis qui se converlunt ad Dominum. veniebant.
33. De his qui non siinl bonae coiiversalionis. 94. De praedicalione et conlinuatione e()i.>coporum.
36. De his qui excoininunicilo conimunicuverinl. 93. De pueris tondendis eL |)uellis vi laudis.
37. De subiertione presb}terorum. 96. De feminis viros aniiiientibiis.
58. De clericis ecclesiaslici ordin.s. 97. De raptis et de earuin ra[)toribus.
39. De virgiuibus Deo dicatis. 98. De puellis raplis, necduiu des()Oiisatis.
40. De pnncipali calhedra episcoporain. 99. De des|)ons3tis, etabaliis ra[)tis.
41. De lalsis noiiiiiiilnis sancloium. 100. De his qui viigiiiibus Dco dicaiis sc sociant.
42. De uxore a viro ilimissa. 101. De puellis, ijuo teuqjore veleutur.
43. De iudicibus nieiiopolilaiio robaiis. ] 102. De examinaiioue sa icide crucis uon facienda.
4i. De acciisytioiie vibuni pt rsoiiaruin. lO.'^. De pabulo verbi divini niiiiiiaiido.
45. De virginibiis \eiaiidis. lOi. De incestis iiupiiis, el ccclesiis dividendis.
46. De obialis p3upt'i um. 10). De scriploribus.
47. De ieiuniis a sacenJolil)iis consli;iilis. lilO. De ser\is |)roprii>, vel aucillis.
48. De liis qui coiiira iiainram pecc;iiii. 107 b. De con^^regalionibus.
49. De presiiytcris, (pio leinpore ordiuenliH". H 8. De pulsaiiiibus.
50 De pace danda. 109. De iiifaiitul s piiellis, quamlo velentiir.
51. De sponsa allerius. 110. Dc praeposilis iiiouaclioruin.
52. De noniinibusrci ilaudis. 111. De iiicesiuosis.
53. De canonum instilutis a prcsbjleris non igiio- 112. De fame, clade el i)(^s'.ileutia, si vencrit.
ra^idis. 113. Di^ fugitivis clerici-i sive 1 .icis.
54. De rloricis alleriiis episcopi. II L De liberis liuiiiinibus ;id servitiuin Dei se Ira "0:1-
55. De servis alleriiis. l)IIS.
1,6. De sarerdulibus coulra decretalia ;igeiilil)us. 115. Dc [ire sioiie iiaupiriim.
57. De vi iuis, a quibus iioii vcientur. 116. De, niiss.s, ([ui [er i iviiaies el mon:islerid
^H. De lide cailiolica cl priuij |)raece()lo legis. luuliir
59. De pace el concordiu servanda. 1 17. Do lh"sauris erclesiaslicis.
60. De iudicibiis. ll.s. |)e iiKTi.licis discurreiililius.
61. De periuriis. 119. De UMira.
1)2. De auguriis vel aliis uialeliciis 120. De cupidil;ite in l'oii;iiii |iarlein.
6>. DeoJio vcl iiiviJia. 121. Ite.ii de i'U[)idilale iii iuahiin partciu.

NOTJE.
^ Decst B., scd nou in lextu. ^ Dcesl 4, scd noii iii toxlu.
507 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I, SECTIO inil.MA. cos
122. Item de avariii:i. 1 12. De lionore pro cccbsii^ daiido.
1-23.De lurpibus liicris. 1 13. De dcciniis dispcnsandis,
121. Drt toenore. 1 U. De ecclesiis vel allanbus.
1:25. Do ciii[)iioiie lein[)ore messis, causa cupiJilalls cl U3 Dc aecclesiis vel allaribus ambiguis.
<=.

lurpis lu«Ti. lio. De linteis allaribiis [iraeparamli.s.

iHi. De lioc, si por ()lurima loca faiiics fueril. U7. De parrocliianis alierius prcsbyleri.
i"2l. De siiiOilis, (|iialiter liiiil. U8. De |)ariocliia .illerius presbyleri.
1"28. De meUo|)oliiaiiis cpisco()is. 149. De lcrmino (icclesiarum.
liO. De episco()is, (iiiot siiil m una civitale. 150. De rebus presbyicrorimi.
l;>l). De ordina ••nie episcrt[)oruin. 15!. De poenileiUibus non cogendis.
131. De siatjiliiate episco[»oruiu vel clericorum. 152 <l. De presbyteris, a quib is se caveant.
I.i2. De ('omiiiuiiicali'ii!e iiileliuin. 153 <t. De scpuUura, iibi noii lial.
13.1. De preshyleris, diai.onibus el reliquis ex clero. 1.S4, Dc praedicaiioiie vel cajiilulis prebbyterorum.
iM. De confugio ad ecclesiam. 15.1. De euclia: istia.
135. De liis qui ad casam Dei res tradere voliie- 15'j. De ampullis ^ duabus iii coena Domiui kaben^
rial. dis.
1.30. De ordinalione presbyterorum. 157. De decimis el nonis.
l.>7. Deconveisioiie liberi lioi»,u:s. 158. De fcslivllalibus in anno.
13S. De 111)11 cogiMido bibere. 159. De ammoniliouc saccrdolnin
13'.). De mercalo. lijQ. De praedicalioiie ad plebcin
UO. De presbyieris ,
* (luuliler inlroilum ecclesiae 161. De ebrielale.
conse(|tiaaliir. 162. De admonilione ad omnes.
Ul. De presbyleris, b a quibus per ecclcsias consli-
luaulur. B
NOT/E.
• Cod. \, a (juibtis per ecclesias constiluantur. '^
Cod. 3 omitlit haec (luocapp., sed iioi) iu lcxt».
^ 11)1(1., qHidilcr per. G., tribus, ut iu tcxlu.
*=
Decsl G liic el iii textu.

INGIPIT •
PUAEFATIO DO.MNi KAUOLl IMPEKATORIS \

Reguaute doiuiuo noslro lesu Cliristo in pcrpe- hortandi sunt, iinmo compellendi, ut Grma lije et iii-

Hium '. Ego Karolus, gratla Dei ciusque miscricordia faligahili pcrseverantia in;ra paternas sanctiones se
**
donaute rex et reclor regni Fraucorum et devotus contineant. In quo operis sludio sciat ceitissime
sauctae aecclesiae dcfcnsor humilisque adiutor , om- sanctitas vestra noslram vohis ^" cooperari " di!i-
**
iiilius ccclcsiasticac pietalis'' ordinibus seu secularis' gentiam. Quapropler el nostros ad vos direximus
potentiac dignilatihus in Chrislo domino ^ Deo aelerno inissos, qui cx iiostri nominis auctoritate una vobis'
perpetuae pacis el heatiludinis salutem. Considerans cum corrigerent, quae corrigenda essent. Sed et ali-
paciiico piae ' menlis intuilu una cum sacerdotihus qua-^ capitula cx canonicis iiistitutionihus, quaeina-
et consiliariis noslris alninlantem in nos nostrumquc C gis vohis neccssai ia videhaiitur, suhiunximus. Ne ^*

populuiu Christi regis clementiam, ct quam neces- aliquis, quaeso, huius pietatis ammonitionem esso
sarium cst, iion soluin tolo corde et ore eius pietati praesuniptiosam iudicet ", qua " nos errata corri-
agcre gralias inccssanter, sed etiam continua hono- gcre, superflua ahscidere, recla coarctare studcmus ",
runi operum cxercitatione *•
eius insistere laudihus ;
sed magis henivolo carilalis animo suscipiat. Nam
qualenus qui nostro regno lanlos contulit honores, legimus in rcgnorum lihris, quomodo sanctus^^Iosias
fcua prolectione nos nostrumquc rcgnuin ^ in aeler- regiiuin sihi a Deo datum circumeundo ^* corrigen- ,

nuin conservare dignctur '". Qiiapioptcr placuit nohis do ^"j ammoncndo, ad culluin vcri Dei studuit revo-
veslram rogare solertiam , o pastores aecclesianim care. Non ut mc eius sanclilati aequipcrahilem fa-
Chrisli et duclores " gregis '^ cius, et clarissiina ciam, sed quod nohis sint uhique sanctorum semper *'
iiiundi luminaria '*, ut vigili cura el seuula ammo- exempla exsequenda ^^ , et quoscumque poterimus,
liilione populum Dci per pascua vilae acteniae du- ad studium honae vitac in laudem et in gloriani do-
'*
ccre studcalis; ct errantes oves honoriim '°
cxcm- mini nostri lesu Christi congregare ncccsse est. Qua-
plo opcrum scu adhorlatione "^ humeris iiitia " aec- propler, ut praediximus, aliqua capilula notare ius-
clesiasticae firmit-alis muros reportare satagite '*, ne simus, ut simul haec cadem vos ammoncre studeatis,
liipus insidians aliquem canonicas sanclioiies trans- ^ ct quaccumque vohis ^^ alia neccssaria esse ^'^
scitis,

gredienlem vel paternas traditiones univcisalium ut ct isla et illa aequali inlcntione praedicetis ; nco
conciliorum cxcedcntcin, qiiod ahhit, invenicns devo- quod vcstrac sanctitali iiopiiloque Dci utile'"
alifiuid,

rct. Ideo magnae dcvotionis sludio aminonendi et ad- videtur, amittite ^^ ut " pio studio non ^** aiiimo-

VARIANTES LECTIONES.
'
deest I. 2. explicil pr. 1". *decst I. rcgis G. lotum hoc dcest D. ^ liaec omnia dcsunl 3. * aclatis G. pie-
latihus r. "
secuiarihus 5. ^ d. nostro 1* "1. ' deest 5. * Hic incipit 6.
dignatur 5. " do- ^ dccst B. '"

'^ legis 5. '^ Iiinaria B. '^ p.-.sccre 2. h. '" per honorum cxcinpla C. "^
adhor-
ctores "2 h. 3. 4. B. G.
tiitioncm. 3. G. " inter 4. '^ sic 1. I*. 2 h. 5. Ti. B. satagalis 2. 4. 6. G. Bal. '-• ccrtissima 3. ^" nol-is
B.G. *' operari 3. " dixcrimus 5. " alia I. •'''' Nae 3. nec Z?. *' vidclicel G. *'' que i^. " studcaiiins
[delclo :i) \' Bal. ^'^
deest. 'S. " circucundo 2. 3. 4. 5. B. '* corrigere G. ^^ dcest 4. ^- sequenda 2. /i
^^ dccsi i. 3''
sint G. ^5 ,i^f,st 3. '" amiltere B. aniitlatis 1*. 2. G. G. Bul. ^' quin
2 ii.et ul !•*. »^ dees
\. 0, ubrnsum cst 5 dclctum i*.
 , .

509 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITLL. AB ANSECISO COLLECTA. 510

nealis; quatcnus ut ' el vestra solerlia et subiecto- A J^J'/>/'t'i * pracfiitio domni * Karoli prucclarissiuii
rum * obedientia aetenia felicitate ab oiimi})otenle imperaloris.
Deo remuneretur. .

'
VARIAKTES LECTIOxNES.
' deestV. 5. 4. G. ut vestra dcesl B. — * subililorum 3. ' inclpit corr. explicil G. ' d. U. p. . dcsnnl I. V
Tolum deest 3. B. praecl. dcest 5.

INCIPIUNT CAPITULA SUPRASCRIPTA ET EORUM TEXTU S.

1. ^ De liis qui ab episcopo proprio excommuni- cere rccte ^" potest, si iion communicavcrit " : Sum-
cfl»i(2(r. Sunt enim aliqui ',q"i culpis exigeiitibus psimus, Domine, sacramenta ?

ab episcopo proprio excommunicantur, et ab aliis 7. De his qui a sinodo vel a suo episcopo damnen-
ecclesiaslicis vcl laicis praesumpliose ' in commu- tur. llaec vero per singula capitula ia stalulis Ni-
nionem accipiuntur. Qiiod omnino ^ sanclum Ni- caeni concilii legere poteslis, scu in aliis sanctorum
caenum "^
concilium, simul et Chalcedonense " patrum sinodalibus edictis, et " in Anliocheno con-
necnon et "*
Antiocbenum atque Sardicense, fieri cilio, qiiod his ^' qui (lamiiati sunl a synodo vel a

proliibent *. suo episcopo etpostea ministrare praesumunl, prae-

cipilur, ut nuUus audeat eis '' comiimnicare. Si quis
2. De his qui ad ordinandum veniunt. Ita enim
vero communicat, simili sententia ^" subiaccat, sicut
habelur in eodem concilio, ul eorum, qui ad ordi-
nandum veniunt, fules et vila prius ab episcopo di- et dampnatus '*'.

ligenler discutiatur **
et postea ordinentur.
8. De su/fraganets episcopis. Ilem in eodeni con-
cilio, ut ad metropolitanum episcopum suirr:,ganei
3. De clericis fnqitivis et pereqriiiis. Item in eodem
respiciant, et niliil novi audeaiit facere in suis par-
concilio, necnon et in ' Anliocheno '% simul " ct
rochiis •" sine coiiscicntia et consilio " sui " Kiclro-
in Chalcedonensi, ut fugitivi clerici et peregrini a ^
politani, nec melropolitanus sine eorum consilio.
niillo recipiantur nec ordinentur '^sine commendati-
9. De corcpiscopis ^^. Item in eodem concilio, si-
tiis Htteris et " sui episcopi vel abbatis licentia.
mul et in Aiicyroneiisi, ut corepiscopi cogiioscant
4. De presbyteris, diaconibus, vel Itis qui in clero modum suum, et nibil facianl absque ^' licenlia
sunt. Ilem in eadem '''sinodo Interdiclum est presby-
cpiscopi in cuius parrochia habilaiit.
teris et diaconibus vel omnibus qui in clero sunt, 10. De episcopis vel quibuslibet ex clero '*. Ilem in
uiulierem non '" habere in domo sua, propter siispi-
eodein concilio, ut episcopiis vel quilj1)et ex cleio
cioneai, nisi matrem aut sororem, vel cas tantum sine coiisilio vel litteris episcoporum vel mclropo-
psrsanas qiiae suspiciones effugiiint. " regalem dignilatem ^'^
pro suis
litani non audeant
5. De usuris '^. Item in eodem concilio seu in de- causis clamare, sed in communi cpiscoporuin coii-

cretis papae Leonis, necnon et in canonibus qui di- cilio causa ^^ examinetur.
^^.
cu-ntur apostolorum, sicut et in lege Dominus ipse 11. De ordinationibus vel quibuslibet neyotiis

fsraecepit, omnino omnibus " interdictum est ad Item in eodem concilio, siniul et iii Sardicensi ^\
usuram '" aliquid dare. necnon el in decretislnnocenlii papae, ut iiullus epi-

C. De presbyteris quando missam celebranl. Audi- scopus in alterius parrochia ordinationes ali^iuas ati-

tum est, aliquos " presbyteros missam celebrare et C deat facere, vel negolia perageie quae ad cuin non
Bon communicare. Quod omnino in canonibus apo- pertinent.
slolorum interdictum esse legitur. Vel quomodo di- \^. De cura episcoporum^'^. Ilem in eodcm con-
VAUIANTES LECTIONES.
'
hacc Iria dcsunt 3. ' presumtione 3. ^ deesl 3. * nicheimin 5. 6. * calcedonense 3. chalclicd. const. 1'.

^' dcestT). piobibuit 4.

"^
IVcm Rcm. Sangall. Par. « disciiliantur B. /irt/.
"^
^ decst [' B. '" anticcno /.\

'^ deest.
i. ^^ n. o.dcest.o. ^^decsto. '' eodein 5. 5.
^'^
decst Sangall. IILD. 'Mintis 5. "r/ccs; 3. '"a.
i^.desunt V, " aliquando G. '"' decst 3. G. ^' coininuiiicavcriiit. 3. B. " deest V B. " lii />. *' deest (i.
/?«/. ^" sentcnti;i; 3. 6. Bal. ^" siciit et d. desunt G. ^' piroecbiis B. saepius. *'^
et cons. decst G. Colb^
Thu. Sang. Reg. " rfcfs/ 3. ^" hoc c. post scquens exliibet G. ^' sine 4. (5. ** negoliis /?. " audeat 1*
^' regali dignilati
3. " coin. consilio ep. causa 3. coinmunioni B. c. eius ex. 4. ^''
B. habct de cnra epi-
scoporum. ^^ sardiuensi 4. ^^ de provincialis e]ris. B.
NOT.E.
o Ante lioc capul Codices Rhem. B. ifi^iS A exlii- laicorum vitam transicrit, domino suo in servitio
bent {Novell. {23, 17) « Si scrviis clericus fiat. :
*
tradalur. >

Si servus scienle et non contradicciile domino in Cui Uhem. priiemittil n Si qiiis de convonlione :

clerosortitussit, ex hoc ipso *' liber et ingenuns fiat. ulla aliqucm inicrpellavcri non per postrenas aiit ,

Si enim ignoranle domino consecratio facta *** fue- adjacenles, sed per primarias rationcs, juxla (juod in
rit, liceat domino inlra annum tantuin conditionein Qiiod si tcstcs
priniis res facla se habiiit liaclctiir.
****
probarc, et proprium servuin recipere. Si autein legilimi adfuerunt convenlNini, jiixta tcsliiinMiiuni
scieiile vel ignorante doinino secundnm ea quic dix.i- eoriim maxiine, non aliis posleris occasioniluis (|u;ir
iiius, ex ipso hoiioie dericatus libeitalein merilus, l)er primain stipulationcm cjuod faclum csl, oporlet
poslea ccclcsiasticuin ministerium rcli(iuei'it et.ad deliniri.

* n;ec vorbn, Si sei vus clericus fiai, desutil WHS A.

*" ]\ fuerat.
* Hjlc vi.r a. LiUcr cl. tlesuiil Hili A. **'*
,

l&'26 A addit scrcus.

 5il 1{. CAUOM MACM OPP. l'ARS !. SECTIO PRIMA. 512
cilio, ul opiscopiis cius ccclesiae cnrain liiihcal, acl A 2."5. /)c .serWs alteiins. llciu "''
in oodcm concilio
qnam orilinains csl. praecipitur "'^, ul servum allcrius jnillus sollicilct ad
15. I)c pruviiicialibus ejiiscopis ^. llcni in cotlcni cloricalcm vcl iiionacliiciiin " ordineni sine volun
CiHicilio, ncciion ct in Clialcliedoncnsi, nl provin- late el licentia domiiii ^" sui.
cialcs cpiscojii cnin sno niclropolilano bis in aiiHO 'Ik De stabilitale episcoporum vel clericorum "". Item
proplcr cuiisas ccclosiac concilia cclcbrciU -. iii codCHi concilio ^% nccnon el iii Saidicensi, ut nec
14. De moiKicliis et clericis. lii concilio Laoili- ep scopiis nce clcrici transmigrent de civitate in
ceiisi ', nccncii ct in Allricano, praecipilnr, ut ino- civiiaicin.
iiaclii et * clerici tabcrnas iion ingrctlianlnr cdeiuii 25. De presbyteris non absolute ordinandis. Ilem iu
vcl bibeiidi caiisa. codem *' sinodo, ut nullus absolute ordiuelur el ^*

15.De dic dominica, (luuliter observanda est. Itcin sine pronuntiatione '^ stabilitatis loci adquem ordi-
in eodcm concilio praecipitur, nt a vespera usque iialur ^*.
ad vesperam dies dominica servetnr ". 20. De proposito monacliorum vel clericorum. Item
IG. De icjiiotis angelormn nominibus. Item in codcm in codrm concilio, ut clcrici cl monaclii '' in sucv
concilio praecipitur, ut ignota angelorum «
nomina proposito ct ^^ voto, quotl Dco promiscrunt, pcrnia-
iiee fingantur nee nominentur, nisi illorum quos ha- ^ neant.
liemus in auctoritale. Ili sunt Michael, Gabriel, Ra 27. De monachis, qui ad clericatum proveliuniur.
^
phael .
Itom in decrolis Iiinocenlii papae de cadcni rc ''',
ut
17. De mulieribus, si " ad nltare accedant. Itom monachus, si a'd clcricatiini provchalur, propositum
in concilio eodcm, quoJ " non oporteat ^» mulieres monacbicae professionis nonamittat •'"*.

ad altare ingredi. 28. Denccjolio clericornm inter se ''''.

Ilcni in eodem
18. De episLopls, ubi non oporteat eos conslilui ". concilio, ut si clerici
''"
intcr se negotium alitjnod
Itcm in eodein concilio, necnoii et iii Saidiccnsi '% habncrinl, a suo episcopo diiudicentur, non a sccu-
quod non oportcal in villulis vel '*
in agris cpiscopos laribus.
constituere'''. De conspiraiione clericontm vel monacliornm.
20.
19. De libris canonicis '". Item in eodein concilio, Ilem eodem concilio, ut ncc clerici ncc monachi
in
ut canoiiici lihri tantum lcgantm- in ecT:lesia. conspirationem vel insidias contra pastorem snnm
20. De episcopis ordinandis vel quibustibet ex clero. laciant.
Item in concilio Cbalcedoncnsi, quod "=
non opor- 50. De accusatione laicorumcontra episcopos. Item
leat episcopornm aul quemlibet ex dero per pecn in eotiem concilio, ut laici episcopos aut ctericos non
Hias ordinari. Quia '' utrique deponendi sunl, et qui c accusent, nisi prius eoniin disculiatur existimatio
ordinat '^ et qui ordinalur, necnon et qui mediator nis opinio.
est inter eos. Uem de eadem re in canonihus apos- 51. De monnsteriis Deo dicatis. Itein in eodcin, ul
toloruin : Si ^ qias episcopus aul presbijter aut dia- loca, qiiae scmcl Deo dcdicata sunt ut '' mona-
conus per pecunias lianc obtinucrit dignitaiem, deicia- slcila sinl, mancant pcrpctuo monasteria ''-, nec pos-
tur ct ipse et ordinator eius, el '^
a communione ubs- sint nUra fieri sccularia Iiabilacnla.
cidantur ^*. ""*
52. De fide sanctae Triiiitatis praedicanda. In
21. De maleficis velincantntoribus. Ilem in eodcm concilio Caifhaginonsi. Primo omnium necesse est,
concilio, ut coclearii ^', malefici, incantatores et in- nt fidcs sanctae Trinilatis, et incarnationis Christi,
cantatriees fieri non sinantur : quos ''^
iii Simone passionis, resurrectionis et ascensionis in coelos di-
niago terribilitcr Dominus " dampnavit ". ligontcr omnibus pracdicelur.
22. De nionachis, clericis et presbijteris. Itein in 55. De iivarilia. llem in eotlem de prohihenda ava-
eotlem concilio infra duo capilula, necnon et in de- rilia, ut nnlliis alionos fines usurpel vel terminos pa-
cretis Leonis papae, ut nee monachi nec clerici nec Irnin transcentlat.
prcsbyteri in secularia negolia Iranseant. 54. De liis qui se convertunt ad Deum. Item in

YARIANTES LECHONES.
' post sequens
capnt lioc ponil sed non in iiidiccZ. B. qiti id cuni coniunqit. ' cclcbrant B. * landi- XV
ccnsi 1. 1*. /?. vol 4. " celebrctur 5.
"^
anglorum co/is/. 5. i>. michaboi , gabrihol
"^
rapbahel 1*. 4. '^
,

G. B. C.
'''
^ Bal. m
^ prccipitnr quod 5. '° oportot 5. ^^
oidhi.wc B. ]hil. '' s. dicilnr q. 5.
'^
et 4.
constilui B. [corr. c.r cstituero)/ifl/. "* /ioc c. decst (i. in iiidicc cnpp. cius rubrum sequeni.i poslponunt. 1.

2. 2 b. 5. B. G. posi 20 poiiit Bal. '® ul 1. " qiii praeter I. 5. omnes ei Bal. "* ordinant /.'. '^ deest 4.
'" absciflalur 1' 4. 6. -^
G. ^' cucloarii 1. cocclcarii 4. el (pro iil) clerici. 1*. q. Pelrus [inmarg.) 1.
^'^
de^st 1.4, L. l. accclosia d. 5. danipnalnm cs'. B. (\v.i;\.[carr. cx ijno) siinonein magnm [corr. ex
^'''

-" deesi 5. 4. '"

niago) uhio di\iiia torril)ililor dainpnavit 1". ''^
deesi 5. monaslicum 1*. ^^ sonioris 5.
'^ G. Iioc ^" c
caput non habel, sed ciits tituluin sequcnli prnefixit. iiifra dno capitula Bnl. ^'
eadoin B. C.
'^nee C. ** praciumtiationc (». ^'* ^" mon. ^" deest 5. ^' do o.
ortlinctur 5. ot cl. 5. re desunt 7>.
•^admitlal B. ^" c. *'
^''
lioc capni aiite nntecedens ponit 5. sed iion in indicc. cl monachi C. ut corr. do
r. si 4. ant in. snnt 6'. ''- man. p. iiion. desunt 5. porpolna 1'. ''^ ilom in 1'.

NOT.E.
" Ihcc (i.s;inutla sun! c\ car.oise ipso, non cx cap. anni 789.
ni: CODEX DIPLOMITICUS. — CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. ;i^

jodem '
dc his, qni iii pcriculo coiisliliili sinil ci A Qui " duia et districla poenitcntia cocrccndi snnt.
jonvcrlunt se ad Dcuni, ut canonice in([uirantur <Ic Quaprop:er episcopi et prcsbyleri, a quibus iudiciuin
reconciliationc, et canonice reconcilientur. pocnilentiae iniungitur, concnlur omnimodis boc
55. De liis qui non sunt bonae conversationis. Ilcni nialurn a consuetudine probibere vel abscidere.
in eodeni ', ut illi qni non sunt bonae conversatio- 49. De presbyteris, quo tempore ordincntnr. In con-
nis et eorum vita est accusabilis, non audeant cpi- cilio Ncocacsariensi '", ut nullalcnus '"
prcsbyter
scopos vcl niaiores natu accusare. ordinctur ante trigesimum actatis suac annum ;
quia
36. De liis qui excotnmunicato communicavcnnt. dominus lcsus Cbristus non pracdicavit anle tri-

Item in eodem, ut qui excommunicato praesunip- gesimum annuui.

liose ' communicaverit *, exccmmuniceiur el ipse. 50. De pnce landa. In decretalibus Innocentii pa-
57. De subiectione presbijterorum. llcrn in eodcin pae, utpax dctur ab omnibuSjConfectis-" Cliristi sa-
conciiio infra duo capilida, ut nullus presbyter contra cramentis.
siuim qiiscopum superbirc audcat. 51. De sponsa alierius. In decrclalibus Syrici ^'
pa-
58. De clericis ecclesiastici ordinis. Itcm in eodcm, pac, ut altcrius sponsam nemo accipial.
ut clerici ecclesiastici ordiiiis ^, si culpam incurre- b"!. De nominibus recitandis. Item eiusdem ^^, ut
rint, apud ecclesiasticos iudicenlur. non apud secu- B nomina publicc non rccitcnlur anle preces sacerdo-
bres. talcs.
59. De virqinibus Deo dicatis. in ^ concilio AfTri- 55. De canonum institutis a presbylcris non iyno-
cano praecipilur, ut virgines Dco consecratae a gra- randis. Itcm ciusdem, ut luilli sacerdoti " liceal
vioribus personis diligcnli custodia scrvcnlur. ignorare ^' sanclorum caiionum instiluta.
49. De principali culhedra episcoporum. Itcm in 5i. De clcricis altcrius episcopi. In decrclis Leonis
eodem, ut nonlieeat episcopo principalem catbcdram papac saiicilum est, et in Sardicensi concilio, ul epi-
suae parrochiae neglegcre ', et aliquam ecclesiam scopiis allerius clcricuni ad " se "* non ^® soilicitct

in sua diocesi niagis frcqucnlare, ncc ordinet.

41. De falsis nominibus sanclorum. Item in codcm, 55. De senis allerius. Ilcm eiusdciii, ul niillus

nt fal.a nomina martyrum " et incertae sanclorinn cpisccpiis sei-vum allerius ad clcricatus oiricium sine
Rienioriae non vcnerenlur. dciiitini sui volunlate promovcrc praesumat. Et" lioc

De uxore a viro dimissa. Itcm in eodem % ut

42. Gangrcnse '^'^
coiiciliiim proliibet.

necuxor aviro dimissa alium accipiat virum vivente 5G. De sucerdolibus contra decretalia afjcntibus.

viro suo, nccvir aliam accipiat vivcnte uxorc priore. ,

Item ciuslcm, utsi quis saccrdotum contra consli-
43. De iudicibns a metropolitano probalis. Uem in ^ tula decrcialiapraesuii plioseagat.etcorrigi nolcns",

•eodem, ut probali a metropolitano iudiccs non sper- ab ollicio suo submovoalur.

nanlur. 57. De viduis, a quibus non vclentur. In dccrclis
4L De accusatione viHuni pcrsonarum. Itcm in Gelasii papae, ut nullus cpiscopus viduas vclare

eodcm infra duo capitula, iit viles personae non ha- praesumat.

beant poteslalem accusandi. Et " si in primo cri- 58. De fide calholica ct primo praecepto lcyis..

mine victi siint falsum diccre, in secundo non lia- Priiiio omniuin adirionemiis, ut fides caibolica ab
beant potestatem diccndi. episcopis et presbyleris diligenter lcgatiir omni po-
45. De viryinibus velandis. Ucm in eodcm, ut " pulo praedicetuniue ^" boc ^' prirnuui praeccplum do-

virgincs non vclcntur aiite annos, nisi ralionabili mini Dci omnipotcnlis in ^^ lege : Audi, Isiacl, quia
necessitate cogcnte. domitiufi, Deus tuus, dcns ntius cst : et ut ille diliga-

40 '^. Deoblatis pauperum. In cont ilio Gangrcnsi '\ tur ex toto cordc, cl ex tola meatc, ct cx tota aninia,

ut nulli liceat oblata quac ad paupcros perlincnt ra- ct ex lola virtute.

pere vel fraudare. 59. De pace et concurdiu scrvanda. Ul ''''
pax sit

47. De ieiuniis a sacerdotibns conslilulis. Itcin in et coiicordia ct uiianiinilas ciim oiiiiii populo chri-
eodem, ut ecclesiaslica a saccrdolibiis ieiunia consti-
D stiaiio inter episcopiis, abbalcs, comilcs, iudices et
. 3V .
luta sine '* nccessitate lalionabili ncn solvantur. oimms ubiqiic scu maim-cs seu mic.oics pcrsonas
4-;. De liisqui centranatnram peccant. l\\ coimVio quia niliil Deo sine pacc placet, nec niunus sanctac
'° Doniino
Ancyronensi '^ : Invenli siint inter vos qui cuin oblationis ad allare, sicut in euangclio ipso
quadrupedibus vel masculis contra naturam peccant. praecipieute legiinus. Et ut est illud secundum man-

YAUIANTES LECTIOiNES.
c. concilio 3. ^ e. conciiio 5. G. u clcricoruiii oidines 3.
^deestTy. ' coiimuiiiicavcrint
iteiii Z?. " *^

iii 3. ' relinqiiere 3. * m. sanctoriim 5. '" aut 1.

'•*
1*. 4. iit i^ ct ut
(»\ !Hc(/;ff : Dccrclum cst, ul.
si (i. 0. (?) Bal. " deest. V. '* llcm in 5. '^ gangarcnsi 4. constanter. '* nisi (.'. '" a quieuiiique [su-
vrascriptum) i 1'. '" '" neccssaricnsi 1". '^
c. cousanguineis aut q. (.'. ^''^dcest 1. 1'. li. lii sunt 5. nul-
liis3. "*
conscculis C. ^' syricii 1'.
4. B. ciricii 5. " in codem 5. est Innoccnlii c. '2. v. supru 789. Eccl,
c. 54. ^^sacerdolum 5. 4. sacc:do:ac /i. "'^ ignorari 1. ^" deesl o. dcesl B. *' c.
b. (J. c. p. t/csHH/ 3. '^*'

*•*
grangcnse C. *'^ agcns corrigi noliieril. G. Bat- ^" correctnm pracdicctur (piod h.
p. p. d. d. o. i. I. est I.
^' l=, ct 0.
p. preJiccUir, quia hoc 5. G. 6'. (omniqiic) Bal. I.o. p. non iudiccltir, <iui:i hoc />.
''^
'est in 3.
(i. B. G. Bat. " cl ut 1'. Praccipimus, ul 6'. ^' s. iii. p. dcsunt 3.
 ;
,

M5 n. CAUOLI MACM 0?P. PARS l. SECTIO PRIMA. M6

daluin in logc : Diligcs pro.riniHin tHum sicHl tc ipsHm A '. lalional)!!! actalc snnl, non coganlnr iurarc. Et qui

Ilcni in ciianjjelio : licati pacifici, quonium fiiti Dci scincl pcriuratusfucrit, nec lcstissit posl liaec, ncc
vocabuntur. VA itcrnni : In lioc cocjnoscent omncs, ad sacraincnlum accedat, nec in suacausa *'•
vel alte-
*
quia mci *
iliscipHli estis, si dilectioncm linbucritis ad rius iurator exislat.

vmcem. In lioc enim '

praccepto (lisccrninitur filii G^. De auguriis vel aliis malcficiis. Habcmus in Icge

Dei et fiUi diaboli, qniafiliidiaboli scmper dissensio- Domini mandatum : Non auguriamini "; et in dcutc-

nes cl discordias inovcre satagnnt, filii aulcm Dei ronomio : Nemo sit ", qui ariolos sciscitctur ", vel
scinpcr paoi et dilcctioni slndcnt. somnia observct, vel auguria " intendat. Item : Nemo
GO. bc indicibus. Ut " qnibns data est potcstas iu- sit maleficus, nec incantator, nec pliitonis " consul-
dicandi, iuste " iudicent, sicut ' scriplum est : luste tor '<•.
Idoo praccipimus, ut ncc cauculatorcs " et ^^
in-

iudicule, (ilii hominnm. Non in mnneribus, quia niu- canlaloics, ncc tcmpestarii " vel obligatores fianl

nera excoccanl corda prudentinm et snbverlunt ct ubicnmque sunt ^\ cmendenlur vcl damnentur.
verba * iuslorum. Non in adolationc ', ncc in con- Itcm de arboribus vel pctris vel ^° fontibus, ubi ali-

sideralione pcrsonac, sicnt in dcnteronomio dicluin qui stulti luminaria vcl alias observationes faciunt

est : Quod iustum est iudicate ; sive civis sit ille, sive oinnino mandamus, ut isle pcssimus usus et Deo
peregrinus, nulla sit distantia personarum ; qtda Dei » execrabiiis ubicumque invcnitur, lollalur '" et de-
iudicium est. Primo « nainque in iudicio diligcnler slriialnr

Aiscernatur lex a sapienlibns populi composila, ne G5. De odio vel invidia. Praedicari " necessc esl
per ignoranliam a via veritatis erret. Et diim ille quanlum malum sit odinmvcl invidia. In lege cniMi
rcctnm Lntellegit iudicium, caveat, nc '"
dcclinot aut sciiptiim est : Non ^^ oderis jratrem tuum in corde tuo,
per adulationem aliquorum, aut per amorem cuiusli- sedpubiice argne cuw.Item lohanncs cuangelisla : Qui
libetamici, aut per liinorem alicuius polentis ", aut odit fratrem suum, homicida est. Itcm in cnangclio :

propter praemium, a recto iudicio. Recturn '^

auiem Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum in-
**
cl bonestum vidctur, ut iudiccsieiuni causas audiant ter te et ipsum solum; et reliqua

et discernant. 64. Ilcm de avaritia et concupiscentia. De *" ava-

61. Dc periuriis. Ilabemus in Icge, Domino praeci- ritia autem apostolum Icgimus dicenlenfl : AvarHia,
pienle : Non periurabis in nomine nieo, nec pollues quae est idolorum servitus *', cavenda. De concu-
nomen Dei tui, et ne '^ assumes nomen domini Dei piscentia vero legitur, quod radix sil omnium wa-
tui invanum '''. Ideo omnino ammonendi sunt omncs loruin ; ct in logc : Non concupisces retn proximi tui.
dirigenlcr, ut caveant periurium, non soliiin in san- 65. De hbnore parentum. Hoc '*^
cum niagno studio
cto euangclio vcl in allari, seu '* in sanctoruin rcli- ammonendum cst, ut filii bonorent parcntes suos;
quiis, sed el '" in communi loquela. Quia sunt ali- quia ipse Dominiis dicit : Ilonora patrem tnum et

qui qui per carilatera et vcritalem iurant, et ca- matrem tuam, ut sis longaevus snper terram.quam do-
>ycnt '° se ''^
a iuramento nominis '" Dei, ct ncsciunt '^, minus Deus tuus dabit libi.
qiiod iilcm esl Deus quod est caritas etverilas, di- 66. De fide presbylerorum ab episcopis discutieit-

cenle ^" loliannc apostolo, quia da. Ul episcopi diligonlcr disculiant per suas parro-
Dcus carltas est. Item
ipse Domijius in cuangelio : Ego sum via et veritas. cbias presbylerorum fidom, baptisma catholicura, el
Mco qiii in verilate ct carilale iurat, in Dco iurat. missarum celobrationes ", ut fidem reclam teneanl,
llem cavendnm csl, ne pbarisaica superslitione ali- et baptisma calbolicnm obscrvenl, el missarum prc-
quis plus aurum bonoret, quam altare, nc dical ci cos bcnc inlcllcganl, ct
'*''
ut psalmi digne secundum
Dominiis : Stnlte ct coece, quid est " mnius, aurnm divisioncs vcrsuum modulentiir, et '**
dominicam
<in altare,(iuod sanctificat aurum? Sed et nobis bo- oralionem ipsi inlelleganl et omnibus praedicenl in-
nestuin vidctur, ut qui in sanctis babcl " inrare, tcllogcndain, ut quisque sciat quid petat a Deo. Et
hoc iciunus faciat cum omni honcstate ct limore ut Cloria Patri cum omni bonore apud omnes '*^

DcU Et " sciat sc rationem redditurum Deo unus- cantctur ; cum sanctis angelisel po-
et ipse sacerdos
quisque vestrum, ubicumque sit, sive inlra eccle- pnlo Dcicommuni " \ocg Sanctus, Sanctus, Sanctus
siam, sive exlra ccclcsiam, Et ut parvuli, qui sine dccantct. Et oninimodis dicendnm cst prcsbyteris ct

VARIANTES LECTIONES.
' icmetipsum {adiecto mel) V. ' mcis cstis d. 3. ^ in .5. * dcest i. » lubcmus ut C. ^ deest i.

^ dccsi. \. * corda G. v. vol corda i. 3. ^ ita 1. in marg.; adulalioiioni li.; oblalione I. 3. 4. 6. G. '" i.
noc d. 3. " poteslatis 3. ^^ ik-c. o. i. abrasu^. cst c in \. '* vacuum G. vol 3. ''-^dccst l. A.G. '" i.
'''

Hl cavcanta r. non cavcant G. deest o. " dccst B. '" dci ncsciontcs 3. -° diccnte.... vcritas dcsMni 3.
^"^

^^ dcest r. cniin 4-.

st. ecce qnidcm m. G. ^'^
ainlot Vat. \. Met. Camb. ut 3. ^'^
lege 3. *" augu- *•''

riotis 3. ^" s. homo

q. 3. " sisitotur IL susoitol C. sciscitct 1*. ad a. 1.7?. " inphilonis 4*. fitonis" 3. '^**

i>. (.'. phitonum 4. ^" consulator 4. licg. Trcc. Til. Tliu. Sang. ^' auguriatores
G. licg. Trcc. Bal. ^^ nec.
a.B.C. Bal. " intempcstarii G. ^' sint. I. "p. v. dcsunt Bnl. ^'^ cxtolialiir ii. " predicare 3. 4. G.
^"nef.S. ^^ Q.Y.desuia^h Mct. '^" Ilom do 4. s. est vakie c. G. " baoc />'. "sollomnia, si f.- - '''

^" i. si psalmos
d. et s. 3. et iit... iiilellegaiit dcsunt G. ''"
si 3. ^*^
deest \.C. ^"
cum una 1. 1". 4
una 3. B.
NOT/E.
^ Ilro diffcrunt a cap. 7S0, ccd., c. 62. i> Div.-Tsa a cap. 789, 6-2.
 517 CODEX DIPLOMATICUS.— CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. 5i8

(liaronibus, nt araia noii portent, sed niagis con- A ut ad monasteria venicntes, secundnm regularem or-

litlant in defensionc '

Dei quam in armis ^ dincm primo in pulsatorioprobentur, ct sic accipian-

^ G7. De honore ecctesiae. Placuit nobis ammonere, tur. Et qui ex seculari habitu in monasteria vcniunt,
ut unusquisquc episcopus vidcat * per suam parro- non statim foras ad ministeria monasterii mitlantur,
«hiam, ut ecclesia Dei suum babeat bonorem, simul antequam intus bene erudiantur *'. El ut monachi ad
et aitaria sccundum suam dignitatem vencrentur,
* sccularia placita non vadant ^^. Simililer qui ad cle-
ct non domus Dei et altaria sacrata pervia ca-
* sit ricatum accedunt, quod nos nominamus canonicam
nibus. Et ut vasa sacrata Deo magna veucratione vilam, volumus ^' utilli ^* canoiiice ^' sccundumsuam
habeantur. Et ut sacrificia sanctificata ® cum ma- regulam omnimodis vivant. Et '' episcopus eorum
gna diligentia ab eis colligantur qui digni sunt , et rcgat vitam, sicut abba monacborum.
cum ^ bonore serviant *. Et ut secularia negolia 70. De susceptione liospitum. Yenerabile enim ^* vi-

vel vaniloquia in ecclesiis non agantur : quia domus detur, ut bospites, cl peregrini, et paupcres ^*
susce-
Dei domus orationis debet esse, non spelunca la- ptiones rcgularcs et canonici '' pcr loca diversa ha-
tronum. Et intentos babeant animos ^ ad Deum, bcant ; qnia ipsc Dominus dicturus ^^ erit in remune-
quando veniunt ad missarum sollemnia , et ut non ralione ^^ magni diei Hospes eram, et suscepislis
:

exeant anle completionem benedictionis '" saccrdo- ^ me. Et aposloliis *•'

hospitalilatem laudans dixit
talis. Per hanc (juidam placuerunt Deo ''^ amjelis hospitio
68. De ministrisaltaris, et de scola. Sed ct boc " fla- SHsceptis.
gilamus vestram almitatem ", ut ministri allaris Dei 71. De abbalissis contra morem ecclesiae Dei fa-
suum minislerium bonis moribus orncnt, seu " alii cieniibus. Audilum est, aliquas abbatissas conlra
caiionici obscrvcnt eorum ordines, vel '* monachi morem '^*
sanctae Dei "^'
ecclesiae benedictiones el
propositum consecrationis. Obsecramus, utbonam et manus inipositiones et signacula sanclae cnicis super
probabilem babcant conversationem, sicut ipse Do- capita virorum dare, necnon et velare virgines cum
minus in euangelio praeccpit : Sic luceat lux vestra benediclione sacerdolali. Quod omiiiiio a vobis, san-
coram hominibus, ut '" videant opera vestra bona '", et ctissimi patres, in vcslris parrocbiis illis interdicen-
ghrificent patrem vestrum, qui in coelis est : ut eorum dum csse sciiote.
bona conversatione multi prolrahantur " ad servi- 72. De clcricis qui se fnuiurit esse monachos. Ut illi
lium Dei.El non solum servilis condilionis infantes, clerici qui se fmgunt habilu vel nomine monacbos
sed etiam ingenuorum filios aggrcgent sibique so- esse, ct non sunt, omnimodis videtur *'
corrigendos
cicnt. Et ut scolae lcgcnlium
pucrorum fiant; psal- alque cmendandos esse, nt vcl ^' veri monacbi sint
mos, nolas, cantus, compotum, grammaticam per '

vcl veri canonici

singula monasteria '^ vel episcopias ", et libros ca- 75. De pscudographiis et dubiis narrationibus. Pseudo-
tboiicos bene emendate ^"
;
quia saepe dum ="
bene grapliiae**' et dubiae narrationes, vel quae omnino con-
aliquid Deum rogarc ciipinnt, sed
per inemendatos '''^
tra fidem catbolicam sunt, ut cpistola pessima et fal-
liiiros male rogant. Et pucros veslros non sinite sissima, qiiain transaclo anno diccbant aliqui erran-
^''
eos Ycl legendo vel scribendo corrumpere. Et si tes et in errorem alios miltcntes quod de coelo ceci-
opus esi euangelium et psalterium et «*
missale scri- disset, nec " credantur nec legantur, scd comburan-
bere, perfectae aetatis bomines scribanl cum omni lur *^ ne in errorern pro tali scriplo populus mitta-
diligentia. tur. Sed **'
soli canonici et
libri, calbolici tracta-
G9. De voto monachorum et de clericatu. Simul et tus , et sanctorum auctoritas "" et dicta lcgantur et
boc rogare curavimus, ut omnes ubicumque qui se tradantur.
voto monacbicae vitae constrinxerunt *», monachi-
74. De cantu Romano a monachis peragendo. Mo-
ce ^^ et " regulariler omnimodis sccundum
votum nacbi ut cantuin Romanum pleiiilcr et ordinabililer
suum vivanl, sccundum quod scriptum est : Vota per nocturnalc vel gradale oniciiim pcragant, secun-
vestra redditc domiuo Deo vestro. Et iterum : Melius diwn qiiod beatae meinoriae **'
genitor noster Pippi-
-^
esl non vovcre, quam vovere et ^» non reddere. Et nus rex dccertavit "'^
nt fiercl, quando Callicanum

VAWANTES LECTiONES.
'oratione 6. Bal. « armorum B. ' praevideat
G. ' altaria ... Dei cl desunt
V. et post sacrata su-
prascriptum est non siiU. " non sit ... saciata destiM 0. « sacrata
C. '
cum oinni 5. « scrvcntur 5
(.. G. Ba . ' bommes Pith. Bcm. Paris. >» benedictionum (sac. deest.) 3. »' s.
e. b. desunt C -«
alti-
tudmemi.e. 3etG. ' alque(; '» ut ... est rf.>es/ 3. ^'deesti.B. " adtrahanlur G. '« monstrant
nt episcopias e I Zf. ibscant sed et C. Bal. ^» emcudatos 3.
G. cmcndent B. cmcndalos habcanl
-quidamD. ''deest^-^.B.Bal. ='
BaL
rte/ ii. == constrinxcrinl 3. 7^. ii»/. " „„;
^^ deest o. vel 3.
nastice D monacln 1 . 4. C.
" ut 4. G. deest 5. ^^
'Vmilrianlur S««r/. 1. ^» vcniant i. '^ dcest. i
nlnPcms.
Pith af"''""'
l^
^^V ;"^5-_ '^^'^^^^'S.G. ^^ bospilum, percgdnornm et panpcum l*. Beni.
canomcaso. C«pi/. 789. - dicit hospcs (rcl. dcsunt)o. ^^ rcmeinoralioiie V. *» an :

per
p>., hanc, inquit, plac.
..c.v,, .i.,,u.i-, quul. o.
pu.... <|uiii. 3. " u.
d. eict angclis
angciis eius t>.
G. *'
amorem
** aii " </m.i 5 * •
Z;. o. coiTigantiir
alque emendentur 4. C. Beq. Bell. Cotb. Tre)-. Sanq. Camb. *» li I. 1*. B. aut V. m. aiit v. c. s. 3,
*« pseudografe^ 4. B,uj. Trcc.
Bal. " t nec 1. '*«
comburcnt
- .ilur 4. , *9 sed... sanctoriim
C. hic omis.-wi
vHcrposuH c. fy. post pM^ohiiim: »"
auctoritates a. edicta 1*. »'
i?. b. m. dcsunl Bal. '^-
docrcvil 5.
vet.
m B. CAROLl M.\GNI OVW PAKS I. SECTIO PRIMA.
"
5-20

oantiim *
liilit o!> unanimitAtom apostolicae scdis ct A tcrtia die rcsui rcxil et ascendit in coelos, et

sanctae Dei aecclesiac pacilicam concordiam. quoinodo itenim venturus sit in " m:iics(ate divina

qiuie diebus dominicis

omnes iiomines secundum merita piopria,
iudicare et
75. Dc operibns siTvilibus ,

quomodo impii propter scelcra sua cuin diabolo ^**

in
non snnt fKjendd. Stalnimus qnoque socundnm quod
in lege Dominus praeccpit, ut opera servilia diebus
ignem aeternum mittentur, et iusti cum Cbristo et

dominicis non agantur, siciit ct bonae meinoriae

cum sanclis aiigelis suis in viLim aelcrnam. Itein '" di-
ligenter praedicandum est, se ^" rcsuirectioncm mor-
gcnitor mcus in suis sinodalibus ediclis mandavit,
tuorum ^' accepliiros. Item cum omni diligentia
quod '
nec viri niralia cxerccant % nec in vinea co-
cunctis praedicandum est, pro quibus criminibus de-
lenda '*,
ncc in canipis arando, nec in metendo ",

sepem poncndo % nec in

poiiuntur ^^ cum diaboio in aeternuin suppliciiim.
vel foenum sccando, vel
Legimusenim apostolo diccnte : Manifesla sunl opcrn
silvis slirpnnilo, vel arifores caedcre ', vel in petris
carnis quae sunt fornicatio, immunditia, luxuria, ido-
laborare, nec domos struere; nec * in horto labo-
lornm servitns, vcneficin, inimicitiae , <:ontentiones,
rent ^, nec ad placita conveniaiit, ncc venaliones
" opcra uemulationes, animositates, irae, rixae, dissensiones,
exerceant, Sed '" tr!a carraria licct ficri in

die dominico, id est Iiostilia " carra vel victualia, et

liaereses, sectae, invidiae, liomicidia, ebrielates, com-
si forie neccsse erit corpus cuiuslibet duci ad se- ^ '«'^ssr/jiones et his simitia, quae praedico vobis sicut
praedixi, quoniam " qui tatia acjunt , rcgnum Dei non
pulcbruin. Item feiiiinae opera textrilia non faciant,

nec capulent veslitos, nec consuanl" vel acupiciile

'^ conscquentur. Ideo haec eadein, quae magnus prae-
faciant '%neclanam capcre, ncc liiiuni battere, necin
dicator ecclesiae Dei singillatim nominavit, cum
omni studio probibeantur intcliegentes, quain sit ;
publico vestimenta lavare, iiec berbiccs tondere ba-
terribile illud quod dixit, quoidam qui talia aijunt,
beant licitum ; ut omnimodis bonorum '^ reqiiics die
recjnum Dei non possidebunt ^'\ Sed et oinni instan-
dominico persolvalur ". Sed ad missorum sollemnia
tia " ammonete eos de dilectione Dei ct proximi, de
ad ecclesiam undique conveniaiit, et laudcnt Deum
fide et spe in Dco, de humilitale et patientia , de
pro omnibus bonis, quae nobis in illa die fecit.
castitaie et continenlia, de benignitalc et misericor-
76- De praedicatione episcopi vel presbiterorum.
Sed et vcstruni "* vidcndum est, dileclissimi el ve-
dia, de eleemosinis ct confessione peccatorum suo-

nerabiles pastores et rectores ecclesiarum Dei, ut rum, et ut debitoribus suis secundiim dominicam

presbiteri, quos mittitis per parrocbias vestras ad orationem sua debita dimittant, scientcs certissime,

rcgendum et praedicandum per ecclesias popiilum quod ^° qui talia agunt, regnum Dci possidebunt. Et
ho.c ideo diligentius iniungimus vcstrae carilati, quia
Deo servientem, ut '"
recte et honeste praedicent ;
p
et non sinatis nova vel non ^" canonica aliquos ex scimus temporibus iiovissimis pseudodoctores esse
suo seiisu, et non secundumScriptiiras sacras lingere veiituros; sicut ipse Domiiius in cuangelio pracdixit,

et praedicare populo. Sed et vosmetipsi utilia bo- ct apostolus Paulus ad Timotbeuin testatur. Ideo di-

nesle ^' et recte, et quae ad vitam ducuiit " aeter- lectissimi, toto coi'Je praeparemus nos in scientia

nara praedicate , aliosquc instruite , ut bacc ea- veritatis, ut possiiniis contradiccntibus veritali re-

deni " pracdicent. Priino omniuin praedicandum est sistere, et divina donanle gratiaveibuni Dci crcscat
omiiibus generaliter, ut credant Patrem el Filium et currat etmultiplicelur in profeclum sanctae " Dei
et Spiritum sanctum unum esseDeum omnipotentem, ecclesiae et salulem animarum nostrarum et ^^ lau-

aetcrnum, iovisibilem, qui creavit coelum et terram, dem et gloriam nominis ^^ domini nostri lesu Christi.
mare et omnia quae in eis sunt ; et unam esse deita- Pax praedicantibus, gratia ** obedientibus ,
glo-

lein el subslantiam et maiestatem "-'

in tribus per- ria '' domino noslro lesu Christo. Amen.

sonis Patris et Fiiii ct Spiritus sancti. Item praedi- 77. De rebus ecclesiae. Qui iuxta sanctorum pa-
candiim csl, quomodo lilius Dei incarnatus cst de tnim traditionem novimus res ecclcsiae vota ''^ esse
Spiritii sancto et Maria semper virgine pro salule et lidclium, pretia pcccatorum etpalrimonia pauperum.
rcparalionc ^^'
luimani generis, passus, sepiillus, et q cuique ''^
non sohini babita coiiservare, vcrum etiam

YARIANTES LECTIONES.

* decsl. i*. iil 't. C. ^ cx. opera G. G. Bal.

* colendo A. C. ncc vineani colcndam G. n. v. colcndo Bal.
''

" melente sepe componcndo B.

i. ^ ' cedendo B. n. d. st. nec in b. 1. desunt.'^. ° laborant B. laborare
**

6. \J
V. Bul.
G. J.JIH,**
"* et5.
v.fc f. \J» B.
o. M.r " ii.tioi.
deest G. '^ h.
11> corr.
t V/ hostialia ostilia corr.
1, Uotllltl
lIW-~>tItllUl i. \_< . L// oslilicia xj,
\^Olll»*-ltl
i / 5. hostialia
• G.
llv/Ol<l(lllcl \J* con-
'^ \.KJll.- l / .

suent i*. ^'' lianc lectioncm ex Cap. ISd.Eccl. iam restiiuit BaluziusMupuhxc f orr. acupicilac l.acupiculae i*.
5'. G. G. ita vel acu])icnli' novcm codd. Bal. acupicula B. Par. Met. Uem. acubiculae 4. auciipiculae plCI Btd. cu-
piculai! C«m&. <«liM'<tl\'
pHjllltHy \^ltllt/L/ apiculc S«;ir/.m Ittf •
t apicula XPilli.
1. <ll,71V_LHtl l(f[.
i. acupicale i»t////t..
IlV>»ipi'^*»JV,'
t A^orm. «11llll.ll(l/l\^MiV^
aliquapiclile kJ Sft«r/.
Itll 2
m '" Olt.
su. lV. J^. B. J^ltt*
Bat. ct It . t C

/ ... TOA /: » ./; ,„ i>.i

,. ,..,
"^ -•.,.., _.....;
/•
'
i ct ii r> i...::.i ii; ,..'.. ...
(.ap. 789. fiaiit rell. e't fere omncs Bal. ita nosiri et 12 codd. Batuiii; honor ct r. Bcd. ' persolvanliir 4
;
^''

persolvat G. "* boc vohis vid. 5. suinmopfre vohi,-> G. " s. rectc prac,!. 5. ^" deest G. "-' ut, ct boncsta c
(luae-rccte ad 3. " ducant /*. -^ e. et ipsi p. 5. C.Bat. deest 5. '"
rcdcmplione G. '^'^' deest i' ''''

" el G. ^''secundum 1". '^' idem 4. *" de Bnt. ^%q nsque est desunt 3. ^' m. ut seianl et credant in
iisdem corporibus praemia mcritorum acc. Bat. ex Cap. 789. '^ deponcntur 1. ^^ quoiiiam... consequiiilur

deest B. ^' co!isc([ueiilur

."S. Bal. ^" sludio G. i. ct,a. i*. ^" qiioniam
q. t. nou a. r. d. non p. 3. " deest 3
'" ad 5. ^' deesl 4. ^loria •3. B. '*'
laus "3.
'"' uola corr. vil:un I. iiitam i. G. vita ,G. '''^ ''^ unicuiquc 3
121 CODEX DIPLO.MATICUS. CAPITUL. AfWANSEGISO COLLECTA. K22

nmlla Dv'0 opitulantc vonferro '

oplonms ». Ta- A De abbaiibns eligendis. Monachonira "• si(ini-
8\.

iiicn ut ab ecclesiasticis de noa dividendis robus il- dem causam qualiter, Deo opitulanle, ex parle dispo-
lius ' suspicionem dudum conceptam penilus amo- suerimus, et quoniodo " cxse ipsis sibi eligcn 'i ab-

veremus, siatuimus, ut neque noslds neque filiorum bates licentiam dcderimus, et " qualller, Dco opiiu-
(Jispcnsanle successorum nostrorum tempo- lante, quieti " vivere proposilumque indefessi custo«
et Deo
ri!)us,qui nostram vel progenitorum nostrorum vo- dire valercnt ^^, ordinaverimus, in alia sceduh dili-

luntatena vel exemplum iniitari voluerint * , nul- gcnter adaotari fecimus> cl ut apud successoics no"-

iim penitus divisionem aut iacturam patiatur " ". stros isjium foret et inviolabiliter conservarctur,con-

78. De episcopis eligendis. Sacrorum canonam «on firBlavimus.

ignari, ut in Dei nomine sancta ecclesia suoliberius 82. Dc ordinatione scrvoruvi. De servorum vcro or-

potirelur ^ honore ', adsensum ordini t?ccIesi-astico dinatione, qui passim ad gradus ecclesiasticos indis--

praebuimus, ut scilicet episcopi per eiectioncni cleri crcle proniovebantur *', placuit omnibus cum sacris

et populi secundum statuta canoiium de propria dio- canonibus concordarc ^" dcbere. Et " statuliim <esl-,

cesi> remota persorvaram munerum acccptione,

ct ut.nullus episcoporum tJeinceps cos ad sacros ordi-

ob «vitae meritum et sapientiac dbnum eliganlur, ut nes ^* promoverc pracsumat, nlsi prius a dominis

exemplo ' et verbo sibi subiectis usqucquaque pro- 6 propriis libertatem consccuti fucrint. Et si ^juilibei

desse valeant ". servus dominum suum liigiens, aut latitans, aut ad-

7D. Dc diclis patrum congestis pro canonica profes- hibilis tcslibus munerc conduclis vcl corrupiis, aul

sione, quia dcshonestabatur. Quia vero " canonica qualibct " calliditate vel fraude ad gra;ius ecclesia
professio a multis partim ignorantia '*, partim dcsi- sticos pervcnerit, decrelum cst ut dcp tnatur, et do-
dia deshonestabatur, operae prclium duximus, Dco minus eius eum recipiat. Si veio aviss vcl piUer ab
annuente, '^ apud sacruin convcnlum ex dictis san- alia ^* patria in aiiam transmigrans ^^ in eadem pro-
clorum palrum vchit ex divcrsis pratis ** quosdam vincia filium gcniierit, et ipse filius ibidem educalus
YCrnantes fiosculos carpendo in unam regulam ca- el ^* ad gra.'.us ecclesiaslicos proniolus fuerit, ct
'^
nonicorum et canonicarum congererc ''"
ct canoni- ulrum scrvus sit ignoravcrit ^\ ct postca dominus
cis vel sanclimonialibus servandam contraderc, ut eius vcniens legibus cum adquisierit '% sa«citura cst,

per eam '* canomcus ordo abstirte amWguitate pos- ut si domi-nus cius illi liLertalem dai-c volucrit , in

sit servan. Et quoiiiam illam sac«r convcnlus ita gradu suopermaneat; si vero eum catena servitulis
eriam laudibus extulit, ut usqnc ad unum iola " ob- a caslris doniinicis exlralicre voluerit, gradum amit»
servandam percenseiet **, statuimus ut ab omnibus C tat; quia iuxta sacros orJines vilis persona mancns
in eadem professione degentibus indubitanter le- sacerdotii dignitate fungi non potest. De rcbus vero
neatiir et modis omnibus sive a canonicis sive a
, Hlorum vd pecuHare *" qui a *' propriis dominis !i-

sanctimoniaHbus canonicc degentibus deinccps ob- bertate donantur , ut ad gradus ecclesiaslicos iure
serveter. promoveantur, statutum est, ut in potestate domino-
80. De conlalis ecclesiae dividendis. Slatulum cst, rum consistal, utrum illis concedwe an sibi vindicaro

Ut quicquid lempore imperii nostrl a fidclibus ec- voluerint ". Cetcrum, si post ordinationcm aliqui;!

clesiae sponte conlatuin fucrit, in ditioribus locis adquisierit *', illud obscrvetur, quod in canoni! us dc
d«aspartesin usiis pauperum, tertiam '"
in slipcn- consccralis nihil habcnlibus constitulum esl ^'. I)(!

dia ccdere clcricorum aut monachorum *", in inino- ecclesiarum vcro servis eoinniuni sciitenlia dccretiini
ribiis vcro locis aeque '^'
inter cleruin et paupeies cst, ut archiepiscopi per singnlas provincias consli-
*' dividendum
fore ; nisi forte a datoribus, ubi spe- tuti nostram aucloritatem, suffraganci vcro illoriiiu

cialiler dandae sint ^\ constiluium fucrit. exemplar illius

**
pcnes se habeant. El qiiandociiii.-

VARIANTES LECTIONES.
* conservare ^debemusl. illius ccclesiae Add. III. I.
4., rebiis ccclesiarum Co/i[;. Vat. l. Nornt.
*

Satigall. voliicrunt 4. " palianlur 3. A. G. G. lial.

* « poliatur 3. B. et oclo codd. Bal. dccst G. iure ">

Vdt. l. Colb. Saug. Norm. * a. et ob 4. exemplum verbo B. '" Ilic 2 dito addit capp. v. snpra.
'•*

" vera G. '' ignoralur, dperac {rcl. dcsunt) 3. '^ diximus D. aaiuiiilicnte 1*. '' vel iil (dcl.) ex diveisis
'»
vel {dd.) partibus (del.) pratisq. V. cx patris 5. G. parlibus .4. G. Til. Tliu. Dic. (u)iiliiig(i\; U.c. sliuhli-
musel3. '« ea. 3. '' ita\. i. G. et Scodd. Bal. '« persenseril 3. 'Merlia 1. i. i?. ^" a. u\. dcsunt.
Sang. " aequo 3. 3 b. " federe 3. 3 b. " iibi dandum sit, 3. m. eligeiidum 3. " d. aut qiiocicns '^''

cx 5. d. ut quoino(]o Vat. l. 2. Mct. Camb. ^° et

q. usqtie ordinaverimiis dcsunt. Paris. Pillt. "quiete 5.
'"valeant^. ^^ provehuntur 4. G. ^"
concordari 1". " unde 6'. Bcg. Sang. Norin. Trcc. Vc.t. \. BaL
^'^
gradus 3. ^^ quilibet 1*. -aV^w^ Beg. Trcc. Bal.
^'•'
=» migrans 3. />'. ^^"
decst \. ^' ignoialum
(ueril,
B.Bem.Pilh. Par. ^» postea vcn. d. illius ci lii). don.irc voluerit {nd. dcs.) i. sed non IILIK ^'^ (|uisicrit I.
'"'
peculiaii 4 G. pecuUo IILD. '•'
deest I. G. a propria lib. 3. ^*'
veUiiil 1'. " ad/juisierinl G. B. '" Ilic
V. novutn c. incipit inscriptum: Ex concilio carlaginensi. "' dcesl 3.

kotj:.
a
<>odex 3 post hoccaput, et 3 b post cap. 72, qiiia el filiorum nostrorum et principum ita cma-
addunt: « Uludeliam quod in decretis pap;v Gclasii
navit auctorilas , ul ultra Iriginta alinos nulli li.
cst adnecti placiiit, ut facullates ecclesiie necnon et ceal pro hoc interpellare, qiioJ legiiin tcinpus eir •

dioBcos(!os al) illis a quibu-s possidcntur cpiscopis clusit. »

jure sibi vendicent, quas tricGimalis lex conclusit,

Patiiol. XCVII. f
 :

B, CAriOLl MAGNl OIT. PAKS 1. SECTIO PRIMA- 521

que (lc f:i!iiilia ecclcsiac ulilis iiivcnlus aliquis ordi- A deinceps a quoquani ncri pracsumauir, nisi soluin-
iiiin.liis '
cst, in coram po-
aiahoiic ipsa auclorilas modo necessitate redimendorum captivoruai com-
|)nto legatur, et coram sacerdotibus vel coram fiile-
*
pcllcnte.
libus laicis ante cornu allaris, sicut in nostra aucto- 89. De ecclesiis destruclis, vel dc noms^^et decxmis.
rilaie conlinctur, rcmota qualibet callidilate libcrta- Oe ecclcsiis sane destructis '» , vcl de nonis et deci-
lem consequalur ^, ct tunc dcnuim ad gradus eccle- mis, sive declaustris canonicorum, qualiter constitui
siasticos promovcalur *. Siiiiilitcr quoque de his ct ordinari a " nobis placuerit, aliis capitulis subler
agendum csf, quos laici * de familia ecclesiaruni ad adnotavimus.
sacros ordincs promovere voluerint. Sed et de his, 90. De ecclesiarum lionore. Sed et de " ecclesiarum
quos praeposili caRonicorum aut « monacliorum " honore ", quomodo Deo adiuvante, quantum in nobis
ordinandos expeliverint, eadem forma servanda cst. est, vigeat ", similiter in subter adnolatis capilulis
85. De personis n qidbus non sitnt res accipiendae. insertum csse dinoscitur.
Slalulum csi, ul nullus quilibet ccclesiasticus ab his De
9\. episcopis Jtatiae. De episcopis vero in "'
pcrsonis rcs deinceps accipere praesumat quarum
,
Langobardia constitutis, qui ** ab his quos ordina-
liberi aut propinqui hac inconsuUa oblatione possint
bant sacramenta et munera contra divinam et cano-
rcrum propriaru:>i ' exheredari «. Quod si aliquis B „j^^^„^ auctoritatem accipere vel exigere solili
*«
sleinceps hoc faccre temptavciit, a sinodali ^
vel im erant, modis omnibus inhibitum est ne ulterius fiat
periali scntentia modis omnibus feriatur a.
"
quia iuxta sacros canones uterque gradu proprio
8i. De Statulum est, ut
presbijteris constituendis.
lalia facientes decidi ^* debent.
sine auclorilate vel conscnsu episcoporum pr^sbyteri
92. De presbyteris qui feminas in domibus liabenl.
«fl quibuslibet ecclesiis nec constituantur nec expel-
Statutum est ab episcopis de presbyteris qui feminas
lantur. Et si laici clericos probabilis vitae et doctri-
secum indiscrete habitare permittunt, et propter hoc
nae episcopis '*
consecrandos suisque in ecclesiis
malae opinionis suspicione denotantur, ut si dein-
consiituendos obtulerint, nulla qualibet occasione eos
ccps admoniti non se correxerint, velut conlemptores
reiciant.
sacrorum canonum canonica invectione ferianlur.
85. De mansis uniuscuiusque ecclesiae. Sancitum
cst, ut " unicuique ecclesiae unus mansus integer 93. De presbyteris qui pro chrismate in coena Do-
absque servitio alio '* adtribuatur. Et prcsbytcri i» mini veniebant. De presbiteris qui accipiendi chrisma-
tis gratia ad ^^ civitates *®*in coena Domini venire so-
eis constituti non de decimis, neque de oblalionibus
liti erant, sancitura est, ut de his qui longe positi
fidelium, non de domibus, neque de atriis vel orlis
iuxta ecclesiam positis, ncque de praescr:pto manso, ^ ^""^' ^*^ ^*^^^ ^'^ .^^*^^°! '" """' ^,'? ^P'^.^^P« ^^'Salur,
qui acceptum chrisraa sibi et sociis diligenter perfe-
aliquod scrvitium faciant praeter ecclesiasticum. Et
si aliquid amplius habucrint , inde senioribus suis
lat. Hi '' vero qui non longius a civitate quam qua-
tuor aut quinque milibus habitant, more solito ad
debitum servilium iuipendant.
accipiendum chrisma per se veniant. Discendi '* ve-
8G. De presbyteris uniuscuiusque ecclesiae ".StaJrj-
ro " gratia alio, non quadragesimae lempore, ad ci-
luni est, postquam hoc iinpletum fuerit, ut unaquae-
vilales convocentur.
que ecclesia suum presbyterura habeat, ubi id fieri
facultas piovidenle episcopo perraiserit. 94. De praedicatione et confirmatione episcoporum.
87. De villis novis et ecclesiis in eis noviter consti- Ne vero episcopi occasione praedicandi aut conlir-
mis ". Sancitum " est de villis novis et ecclesiis in mandi oneri essent populis , a nobis admoniti polli-
cis noviter constitutis, ut '^
deciraae de ipsis villis ad citi sunt, se deinceps hoc cavere velle '', et eo tem-
easdem accclcsias conferantur. pore suum ministerium in quantum facultas da])i-
,

88. De sacris vasis ecclesiae in pignus dalis. De sa- tur '", exequi ^^, quo eorum profectio, quantum in
ciis vasis " ecclesiac quae in pignus a nonnullis in ^ ''!'» erat " his quibus prodesse possunt et debent,
,
'"'

''".
quibusdam iods dari comperimus, inhibitum est , ne "«« sit ^^ imporluna vel honerosa

YARIANTES LECTIONES.
ordinatus 5.
'
*et...sac. rfeswnt 3. 4. ' consequantur 4. promoveantur 1*. 4. " laicos 1*. ^ deest A.
"^

' rebus propriis 3. reni propriam 4. G. « exheiedare 4. exhercditari B. Canib. Rem. Norm. Par. Pitli.
' sinodo 5. " epos. 1. epi. B. " deest i. " ullo 5. ali([uo B. '^ deest lioc caput G. Sang. 1. Thu. Colb.
'' hoc posi scqnens c. ponit 3. '^ statutum
est (J5.) ut de 5. '^ deest 3. " vasibus 4. '' annonis G. con-
i-lanter per totum Ansegisum atque Benedictum. '"
constructis 3. *" deest G. " deest 3 B. " honor B.
" viget G. '' V. ilaliae, qui 3. " quia 4. *' solUciti 4. "a gradu 1'. ^^ deici 4. decidere "^^G. deest 5.
^*'d.m!libus3 b. de deceml*. ^' Iiii 1*. ^^
dicendi 4.G. ^^ verbi G. ^'rffesH. 6. G. ^" dabatur corr. dabitur
1. 1'. 5. dabatur retiqni. '* exequantur,
ut his 3. (ret. des. 3. B.) " erat corr. erit 1. ^* possunt corr.

possinl l.possitetdebet uln. G. '" sint importuni *" on. eorum visitalio B. Norm. Pith.
vel onerosi 5.
Hcm Par.
miJE.
a IJltima sententia
hiyus capitis desumpta est ex capita in unum conlraxisse constat. Soli Codices Di-
cap. .Aquisgranensis supra col. 398, c. 8, cum ante- vionensis, Rivipull. et Normannicus utrumque caput
riora oinnia ex capite 7 descripla fuisseiil; igitur An- exhibent. Ansegisi, non exscriptorum, vilium esse,
Sfyisuin verborum similitudine deceptum ultima ca~ cx capitulari Wormajti£iisi an. 829, c. 5, palet, quo
pliii 7 senlenlia et taajori parte eapiti» 8 omissa, duo capul lil»ri i, 157, una cum hoc numero exbcribilur.
 ;

CODEX DiPLOMATlCUS. -CAPITUL. Ali ANSEGISO COLLECTA 52(5

95. De piieris tondendis et puellis i^landis. Ne pueri A eitlem " consenliens non
-' criniiiii luil, licenlia ni,
^^
vero sine volunlate parentum tonsorcnlur, vel puellae bendi aiii non negetur. Quod si ct ipsa oonsen

velentur, modis omnihus inhibitum est. Et qui hoc sit, simiii sentcntia subiaceat. Quod si *' posl hacc

facere templaverit ', niultam quae in capitulis logis se coniungere pracsumpserint, ulerque anathcmali-

mundanae a nobis constitulis continetur, pcrsolvcre zcntur.

cogatur. 100. De liis qni virginibiis Deo dicalis se sociant *''.

Dc vero qui sacris virginibus se sociant, ita in

"
96. De feminis viros amittentibus. De feminis quae iiis

viros amittunt, placet, ne se sicut actenus indiscrete dccretis papae Gelasii capilulo 20 " continetur : Vir-

Velent *, sed ut Iriginta dies post deccssum ^ viri ginibus sacris tetnere se quosdam sociare cognovimus,

sui expectent, ct post iricesimum diem per consiliuni et post dicatum Deo proposittim incesta focdera sa-
episcopi sui, vel si episcopus ai)sens fuerit, consiiio crilegaque miscere ; quos protinus aequum est a sacra

aliorum religiosoruin sacerdotum suorumque parcn- communione detrudi , et nisi publicam probatamque
omnino non ^'^
aut ^^ liis
lum atque amicorum, id quod eligere debent eligant. egerint poenitentiam, recipi ;

Et quia * a sacro coiiventu rogati " , ut hi qui pu- cerle viaticum de seculo transeuntibus, si tamcn poc-
blicam gcrebant ® poenitentiam, et feminae quae nituerint, non nsgelur. Si vcro de copulatione sacra-
viros amitiebant, nosira ^ auctoritatc, donec deli- B rum virginum tara severe feriuntur, quanto severius
berent quid agant, luerentur " , specialiter pro his feriendi sunt qui eas rapiunt '"? Ideo, sicut praemis-
capitula ^ fieri ct legis niundanae capitulis inse- sum est, nccessc est, ut ab omnibus in Christiana re-
renda decrevimus. ligione consistcntibus rigore auctoritatis divinae vcl
97. De raplfs et de earum raptoribus, De raplis vero humanae hoc malum radicitus amputetur.
ct de raploribus quamquam specialiter dccrevisse- 101. De pueliis, quo tempore velenlur. Ne vero
uius, quid pati debcant qui hoc nefas deinceps facere puellae indiscretc velentur, placuit nobis cliani de
lemptaverint, quid tamcn sujXir his sacri canones sacris canonibus, qualiter observandum sit, hic in-
praccipiunt '" hic inserendum neccssarium duximus ferre de tompore velandarura pucllarura. In Africa-
«[ualcnus omnibus pateal quanlum malum sit, et non no ^' conciiiOj capitulo 16 conlinetur, ut non ante 25
soium humana, sed etiam divina auctorila!c constii- annos consecrcntur. Item in eodem concilio, capilulo
cti, ab hinc hoc malum cavcalur ". 93 ^^, de virginibus vclanilis ita continetur : Item
98.De puellis raptis necduni dcsponsatis. Dc puellis placuit, nt quicumque episcoporum necessitate peri-
faptis necdum desponsatis, in concilioChalccdonen^i, clitantis pudiciliae virginalis, cum ^* vel petitor potens
ubi 630 '^ patres fucrunt, capitulo 58 '^
ita habetur: vel raptor aliquis formidatur, vel si etiam aliquo mor-
F.os qui rapiunt puellas sub periculoso ^' scrupulo compuncta fuerit ne non ve-
nomine simul liabilandi, tis

rooperantes et conibentes raploribus, decrevit sancta lata moriatur , aut exige^itibus parentibus aut liis ad
sinodus, si quiiem clerici sunt, decidant gradu pro- quorum curam pertinet, velaverit virgincm seu velavil

prio ; si vero laici, anatlwmalizentur. Quibus verbis ante 25 ^^ annos aelatis, non ei obsit concitium, quod
nporte datur intellegi qualiter huius mali auclorcs de isto annorum numero consiitutum est. Unde colli-

dampnanJl sunt ,
quando parlicipcs ct '*
couilientos gitur, quia iuxla priorem sanctioncm virgines 23
tanto anathemate feriuntur, et '" iuxla canonicam aelalis suac anno rile ^^ consecrandae sint ;
quod si

nuctoritatera aJ coniugia legitima raptas sibi iure vin- praeinissae nccessitjtos ante id fiori compcUant, nul-
dicare nullatcnus possunl "*. lum possit cpiscopo adferre praeiudicium consecra-
99. De desponsatis et ab aliis raptis. De desponsalis tionis ".
pucllis et ab aliis raplis ita in concilio Ancyritano ", 102. De examinatione sanctae crucis non facienda.
capinUo decimo, legilur: Desponsataspuellas ut nulhis doinccps quamlibet ^^ exa
et post Sancitum cst,

cb aliis raptas placuit erui et eis reddi, quibus ante minatioiiem crucis '^ facere praesumat; ne Chrisu
fuerant '^ desponsatae, etiamsi quae est '^'
glorificatio cuiuslibet lemeri-
eis a raptoribus vis in- passio '*, ,

lata constiterit. Pioinde slalulum cst a sacro con- D late conlomptu\ habeatur.
'**
vcntu, ut raptor publica poenilcnLia mullolur. Ila- 103. De pabulo verbi divini nuntiando. Episcopi
ptam "' vero si sponsus "^"
rcciporc nolacrit et ipsa vcro, sive p 'r sc, sive pcr vicarios, uabulum verbi di-

YARIANTES LECTIONES.
^ temptaverint .... cogantur A. ' velontur
C. * discessura 3. * qui corr. qiiia 1. quia sacer convcntus.
' rogatethi 3. r. suinus ut 1*. Bell. D. Pitli. .... amillunt (.'. Norm. Rem. Par.
' nostram
aucto- ' geruiit
rU.item B. uerenlur 1. tiieantur G. c< corr. cx tucrentur /t.
* c. f. et \. m. desunt A. •"
praocipiant *

1*. 3. B. " caveant 1, m. ab omnibusc. B. G. Norm. Reni. Par. Bal. '^ CCCXXX 3. 5 b. diiconu XXX 4.
" XXVII 4. XXVlll Rivip. ''^ deesl 1.1.' Hld. '» el quod 1*. " possit 1. '' anoyranoG. '» fuorint 1.1*.
ZJ. fiierunt G. ///rf. '» raptae 1*. ^" '=
B. iJ«/. s. csan Bal. *' eiusdera 1. B. eodoin G. ///rf. criininis 7?.
'^ quoil •••• subiacoat
desunt 3. ^' si
ct ipsi p. b. iungi praesumpsorit 5. si ipsi p. B. " llic B. sed non (in
imlice) Pitli. Pur. JSorm. Bcm. caput inscrunt. *^ ita
de incoslis p. 3. ^' XXX i. 6. Rcg. Bal. «« rocipere 5.
rocipiantur 4. recipit />. ^' at 3. rf<es< 4. ^"
q. e. r. am/c qiianlo co//orrtf 4. ^' cartaginensi 1*. 'Mionage-
simo G. " c. et v. 3. 4. 6. B. et cura G. ^- pericuio 5. " XV 3. ^S-itae G. " consecralio 4. G. Bal. )nc
2 tria addit capitula, dcsumpla ex capitularibus Illolliarii supra. ^" qualibct cxaraiiiatione cruces 1*
^^ sanctac c. B. et reliqui eius *'
generis codd. <'»
passionoin 4. 6. p. neque g. corr. passio quae gloriflcatie
sl 1. p. neipie g._Vat. Met.JMv. Bellov. Camb. Pal. lil. Rem. B. Pitii. Par. Norm. neque G.
p. et g. c. tc-
""'^
crilatis I*. eps 1*. B. epos moneinus ut Bal.
 ,

B. CAKOU M.VGNl OPP. PAIIS 1. SIlCTIi) PKIMA. fr>8

£27
quia, ut ail l.oa- A 100. Z)t' iufanlnlh pucllh, quamlo iwU-ntur. IJl in-
vi.u scdul;)
'
Populiii a In.mlionl ' :

rantiilac aetatis puollae "^ i.on veiont..r autc^i.iam

iraniconlra se occulli iudicis cxcital
,
lusGioMiius,
illae cligcre sciant quid veiiiit " saiva caiiojiica
saccrdos, si siiic piaoaicalionis soniu. iBcedil. Et ut , ,

' sobrielaLc ct castitalo auctoiilatc.

cleruin sibi coniniissuui in
rito ad 110. De pfciepositis monachorum. Ut iaioi non siiil
nutrirent '*, divi.iisq.ic oiriciis iinhi.crcnl, q.ii
pr.roposiii monaoiioruin nioiiaslcria nc *" ar-
pi'Oinovcri pos- iiifr:.
sac-osanclos ecclcsiaslicos ordincs
;

ciiidiaconi sint laici.

scnU El«toperaTO dcnt q^iatcnus prcsbyleri missa-
» lectionnriiiin sivc caeteros libcllos sibi
ne- 111. De inccstuosi^. Dc incostuosis , ut cauoiiicc
loin ct
examinontiir, ct noc *' pioplcr alicuius amicitiani
qHalilcr eccle-
cossarios boiio corrcctos habcant, et
« pcrlincntos iuxta vires emcn- quidam rciaxcntur '", quidam vcro coiiStringanliir.
sias dostructas ad se
qualiter ctiam viduas diligcnter instruaut 112. De fame, clade el pcstileutia, si veuerit. Dc
dent ,
venerit fames, clades ^'
hoc pestiientia cl inac-
quomoilo etiam sccnndum apostolicam auctoritatem
si ,

\ Et ut supcrslitionos quaiitas aeris, vol aiia qualiscumque trilnilatio, ut

convorsari debeant, odoccant
cxcquiis mortuorum non- non cxpectetur cdictum nostrum , scd statim depre-
quas quibusdam in locis in

e.-adicent, ot ut cxcmplo suae inno cetur Doi misericordia. El in praesonti anno defamis
liulli iaciunt,

ccnliac alios «
ad bene vivcndum provoccnt, ct cun- B '«"P'^' "' ^uos quisque adiuvot prout potest, et

quantnm Dominus iuva- suam annonam non iiiniis care vcndat. Et ne foris
clis eccic&iasticis nogoliis,
diligcnlor iniperium nostrum vendatur ali(iuid ^^ aliaiouiac ^\
vcrU % lolis viribus consulore satagant ,

exequi valeant, nos, 115. De fiLijitims clericis sive laicis. De fugilivis

admonuiuuis. Et ut id libcrius

in quanlum Dominus " posso dcdeiit, opem ferrc clcricis vei laicis sive etiam fominis, sicut m aiio

capitulari praccopimus ", ita servetur.

modis omnibus oplamus.
dividcmlis. Non- 114. De liberis liomiuibus ad servitium Dei se tra-
lOi. De incestis nuptiis, el ecclcsiis

" de incestis nuptiis, nec-

denlibus. Dc liberis hominibus, qui ad servitium Doi
n.illa Yoro capitula, sicut
so tradere voiunt ^^, ut prius hoc non faciant, quain
non et de ecclesiis quae inter cohcredcs dividunlur
occasionc proprio lionore carent, sive de his a nobis iicontiam postulont. Hoc ideo, quia audivi-
ct tali
mus aiiquos ex iilis non lam " causa devotionis hoc
ccclesiis quac nimium rebus propriis sunt adtonua-
vel corte
'* de bis relius quae nupcr, neccs- fecisse, quam pro exercilu seu alia functione ^* re-
tae 'S
silatc compcllcnte, a nonnullis ecclcsiis sunt ablatac,
gali fugienda, quosJam vcro cupiditatis causa al» his

quasuntaiia sive in ccclesiasticis sive in pu- qui res iilorum concupiscunt circumventos audivi-
ct si
mus. Et hoc ideo ficri prohibemus.
1 licis rcbus emcndatione digna , quac pro temporis
C ^^- ^^ De oppressione pau-
oppressione pauperum.
brevilate cfliccre ncquivimus, in lantum difrerendum
'

donec, Domino favente, pcrum " hominum, ut non fiant a polen-

iiljcrorum
iilud dignum iudicaviinus,
lioribus por aliquod malum ingcnium contra iustitiam
consultu
'^
rulelium facultas nobis id dcfiniondi ab co
'» Dco opitulante, ciToctum oppressi, ita ut coacti rcs eorum vcndanl aut tradant.
tribuatur. InVenta vero ut,
'«, hic inserenda censuimus. Idco hacc ct supra ct Iiic de iibcris hominibus dixi-
obtineant per lempora
105 ". De scriptoribus. De scribis, ul non vitiosc mus, ne forle parentcs corum contra iustiliam fiant

exheredati ''"
ct rcgale abscq.ii.im minuatur, et ipsi
scribant.
"'
lOG. De servis propriis vel ancillis. De sorvis pro- hercdos proptor ii.digonliam mcndioi voi latroncs

priis vol anciiiis, ut noii amplius tondeantur vei vc- seu malcfactores cfr.ciantur. Et ut saopius non fiant
'^ mannili ad placita, nisi sicul in alio capitulari prae-
ientur, nisi sccunJum mensuram , et ut ilii salis
'*^.
" ct villae non sint desoiatae
"". ccpimus '*'^,
ita scrvetur
fial

107. De cougrecjationibus. De congregationibus su- 116. De missis qui per civitatcs et monasleria mil-

perfluis, ut nullatcnus liant; sed taiilos congroget '', luulur. Ut missi per singulas civitales et monaste-

quantis ^'^
consiiium dare -' potest. ria virorum et puellarum pnicvidcant, quomodo aut

108. Depulsanlibus. De iiis, qiii non fiunt ^''

se- qualiter in domibus ecclesiarum et ornamcntis ec-

cundum regiilam puisati, ut dcinceps c...ondcntur ot D ciesiae emendatae vel restauratae esse videntur ;
et

p.dscnt
">
secunduin rcguiam. diligenlcr inquirant dc conversatione '' singuloru!...

VAIIIANTES LECTIOKES.
' adnunliot 1*. ' clcricum B. ipsic. Bal. " nulriant.... inibuanl .... possint 1'.
scduleo. 4. scedule B.
'

' d^ibij). 1*. 4. 6. B. ' edoceanlurC. " dccsti. " iulaverilG.

3. B. « missariuin 1. 6. missarnm. !Ild.
iuvcrit 1'. ex corr. B. Bal.
'° deest 1. 5. omps dns 1* " dcest G. '' adnnntiatc 1. Tliu. adunatae 4. G.

'' certac B. '* cousulla 1. 3. et V. sed hic corr. iu consnltu. '» v. intcrim I.
iMmulialae G. Colb. Saug.
(in marn.)
" t. iam eincndala alqnc correcta ac restituta scriptis confir.i are oblamus G. ct editio Pithoci.
»'Iubemus ut scriptorcs quiqite n. G. Vat. 1. Sang. Golb.
'» ubi 3. 4. fiant G. " dissolutae B. ^' e. ''•'

quis, q Bal. congrcgate B. Norm. Par. Bem. Pith.

^' quantos 3. B. N. Par. " daii B. N. Bem. Pith.
«'
dce&l 3. suiit 4. ^' pulsenlur 5. B. Bal. " pucilaris G. Yat. 1. Saurj. Colb. " v. cl pulscntur Bal. ex
^» ^' pest.le.it.iiC G. ^* ut T.
Saug. Thun. Palat. Colb. Bem. ^« ncc 3. B. Bal. -' ne 3.
q. r. desunt B.
" ali.piod 1*. ^* alimonii G. " praecipi;nus 1. IHd. ^^ v. praocipimns G. ^' lanlum o B. ^* confun-
otione G. " dcest in Vat. Tlni. Saug. ''* exbercdilali 3. B. et 1'. sed hic corrcctum. '''
mendicilcs l. 3.
'" conversioiie G.
*» praccipiinus I. />. '^ sed omnimodo ila servelur Biv. Saug. Colb.
 ;

E59 CODEX DIPLOMATICUS. - CAHTUL. A!> ANSKGISO COLLECTA. 530

vct quoniodo cinemlatuin habeant quod iussimus de A 120. De hoc, si per plnrima loca fumes fneri!. Con-
oomni lectione ct canlu celerisquc disciplinis ad or- sideravimus ilaque, quia pcr plurima loca laines va-
dineni aeccresiasticao regulae perlincnlibus. lida csse videtur, ut omncs episcopi, abbntes, abbatis-
" cuncfi "
1 17. De tfiesauris ecdesiaslicis. Ul singuli episcopi, sac, oplimates et coniites seu domeslici ct
'"
abbates, abbalissae '
diligentcr considerent thesau- ildelcs, qui bencficia regalia lam dc pe!)us ecclc-

ros ecclesiastiLOS, ne proptcr perfidiani aut negli- siasticis quamquc el de reliquis habcre tidcnlur, ut

gentiam custodum aliquid de gemmis aut de vasis, unusquisquc de suo beneficio suam familiam iiulri-
velde reliquo quoque thesauro ", perdiluni sit care faciat et de sua proprielate propriam familiam
quia dictum est nobis, quod negotiatores ludaci ncc- nulriat. Et si Dco donantc super sc ct supcr fami-

non et alii gloriantur, quia quicquid cis pkiceat ^, liam suam aut in beneficio aut in alode '^ annonar.i
possir.t ab eis emere. habuerit ct vcnund;>rc vohieril, non carius vcndat
118. De meiidicis discurrentibus. De mcndici-s, qui nisi modium ** de avcna denarios duos *', modiuisi

por patrias discurrunt, volumus ut umisquisque iide- de ord " contra denarios Ires ", modium unum
^' dcnarios qualuor, niodium ununi
iiurn nostrorum suum ^ pauperem de beneficio aut de sigle ^' contra
tle propria ° familia nutriat et iion permittat alicubi de frumcnto parato
^*^
conlra denarios sex. Et ipsc
irc mendicando ^ Et ubi tales invcnti fuerint, ^ modius sit, quem omnibus habere conslitulum cst.

sibi ^ manibus laborenl, nulius " quicquam cis tri- Et " unusquisque haljcal aequam mcnsuram et ac-
buere praesumat. qnal.s modios.
119. De usnra. Usura est, ubi amplius requiritur 127. De synodis, qaaHter fianl. Ul pcr singulos
quani dalur : verbi gratia si dederis solidos dccem annos synodus bis fial.

ot amplius requi .ieris ; vel si dederis modium vini, 128. De melropolitanis episcopis. Ut ncquaquai-i
*"
f.iimenli, ct ilerum super aliud exigcris ^ intcr duos mctropolitanos provincia dividatur.

De cupiditate in bonam parlem. Cupiditas

120. 129. De cpiscopis, quot sint in una civitale. INc i:i

in bonam partein accipi potest et in malam. In bo- una civitate duo sint cpiscopi.

nani iu\la Aposlolum

, Cupio dissolvi et csse cum :
139. De ordinalione episcoporum. Quod non opor-
Christo. Et in psalmo Concupivit anima mea in otria
:
opiscoporum diu dillCrre.
teal ordinationcs
Domini.
131. De stabilitate episcoporum vel clericorum. Ne
121. Iletn de cupiditate in malam partem. Cupidilas
dc uno loco ad alia transcat cpiscopus sinc dccrc:<»
vcro in malam partem accipitur, si quis supra ino-
cpiscoporuin, vcl clcricus sinc iussionc cpiscopi sui.
dum rcs quaslibct iniuste appetere vult, iuxta Sa-
132. De communicatione fidelium. Ut onines fii'c-
lomonem : Posl concupiscenlias tuas non eas.
122. Ilem dc avaritia. Avaritia est alieiias res ap- les conununiccnt ct ad missas pcrcxpcclcnt sine alia
^''.
petere et adcplas nulli hrgiri. Et iuxla Apostohni dcprccatione

haec est radix omnium marorum. 133. Canoms sancti.Silvestri ct 280'" cpiscoporum "
123. De turpibus lucris. Turpe hicrum exerccnt, de presb!jteris, diaconibus et reliquis e,y etero. Fccit
synodi ^^ ut non prcsbiteri ad-
qui per varias circunivcnlioncs '* lucrandi causa hi- hos gradiis in greinio

honesle " res qnaslibet congregare decertant. versus cpiscopum, non diacones " advcrsus prcsbi-
124. De foenore. Foenus est, fpii aliquidpracslat'*. terum, non subdiaconus advorsus diaconum *\ njii
lustum focnus est, qui '^ amplius non requirit, nisi acolitus advcrsus su!)diaconem '*, non exorcisla ad-
'*.
quautuni pracslilit vcrsus acolituni, non Icctor advcrsus cxorcislam, nci-i

123. De cmptione tempore messis cansa cupiditatis osliarius adversus lcctorem dct accusali,onem a!i-
^^ 72
Quicunniuc eiiim tcmporc messis vel
cl turpis luiri. quam. Et non dampnabitur pracsul sine testi-

tempore vindemiae, non necesiitate sed propter cu- bus. Neque pracsul summus a quoquam iudicabilur,
piditatem, coniparal annonam aut vinum, verbi gra- qnoni uu scriptum cst : Non " esl discipulus supc.r

lia, de duobus denariis coinparat modiuin unuin, cl r^tna(jistrum. Prcsbyter autem nisi in quad.^-aginta

servat usque dum vcnundari possit contra denarios <iualnor tcslimoniis '% non damnabitur. Diaconus
^^
quatuor aut sex *" seu amplius, hoc turpe lucrum di- autem cardinc constiuitus in urbc Roma, nisi 37
ciinus. Si hocpropter iiecessitatcm comparat, ut "• non condemnabilur. Subdiaconiis ,
acolitus, cxor-
*'
SJI)i habeat et aliis lri';uat, ncgotiiim dicimus. cista, lector nisi, sicut scriplum est in scptcin

VARIANTES LECTIONES.
*vetabb. r. * decsl i. ' nicndicandi (i.) causa 1. mcndic.",rr
placeiit 3. " dcesfS. ="
proprio 1. -

6 (;. mcmlicatuin Illd. al. ut sibi 1'. " nullusquc:

mcii(iican<!o discurrcre 1*.
» cxic- ' qm sibi i. B '..

risl.G. '" avaras circuniv<!cti(mes 4. (). " iiiiiistai' (; 'M". c. <luod praeslalur 3!). 'Miiiair, o a. n. rc-
VH 3. '" quod 4. " dcest C.
'''
'* prcstat '" '" bonis Ihl. iilio de
quiritur, n. quani dalur 5 b. 3 G.
aiinoiia 1*.
''"
modio (.'. *' conlra d. (.'. lial. dcnariis duolms 3. '' ordealio B. honlca Bal. " <!cnamis
-^" =
trilius 3.
^' sigilo r. 3. Z?. ii«/. sigilia.i. sigula (;. sili-iiic ///</. °' dccst \. coinp.irat I. ul (;
*•*
m. epos 3. "dc pracdicationc i. G. ^"281. 1*. C. =' haec cmnia dceunl 3. 4.. C. B Bal. pof.t clcro
^Miaconus 3- h. diaccni G. ** di acoiicm 3.
jwnit r. (;. '^sinodaii G. sinodali sanctus sylvcslcr i. 3b.
^''
11. a. a. s. dcsunt 3. ^''
nisi in Bal. " nonnc d. B. ^** teslimoniis Bat. -'"sinc XXXilll K^stii iioniis noii
5. 5b. *» XVU V.
.'.-.I n. CAROLI MAGM OPP. PARS l SECTIO PUIMA. 553
leslimoiiiis ' filios lia!;cntes et uxores et omoino A 14i. De ecclesiis vel altnribus. Ul ecclesiae vel al-
Clirisluin nraedicaiiles. Sic (KUur *
niyslica vcrilas. laiiameliiis (onstiuiiiilur ". Et nuiius presliytcr an-
iTii. I)c couftKjio ad ccctesiam. Si qnis ad aecle- noriam vel foenum in eeclcsia " niittere praesumat.
siam confugium foeoril, in alrio ipsius ccclesiae pa- 145. De ecelesiis vel attaribns amoijuis '•. Utec-
cem habeat, ncc sil ei neccsse ecclesiam ingredi. El clesiae vel allaria, qiiae ambiguae '^^
sunl de " con-
niillus cnm inde pcr vim alislrahere praesumat, sed secratione, consecrenlur.
liceat ci confiteri qisod fecit, et inde per manus lio- 14G. De lintcis attaribuspracparandis. Ut presbyteri
noruni hominum ad discussioncm in pujjlico produ- per parrochias ^' suas feminis praediccnl "» , ut lin-
calur. leamina altaribus " praeparent.
155. De lii& q:ui ad casatn Dei res. tradcre vo'ue- 147. De parrocliianis attcrius prcstnjteri ". Ut nul-
rlnt. Qui res suas pro anima sua ad casam Dei Ira- lus presbyler alterius parrochianum *", nisi in itinere
dere voluerit % donii Iradilionem faciat coram testi- fuerit vel ^^ placitum ibi habuerit, ad missam reci-
Lus legilimis. Et quae in hosle factae sunt tradilio- piat.
nes, de quibus nulla est quacstio, stabiles pernia- 148. De parrocliia atterius presbtjteri. Ut nuliiis.
ncant. Si vero aliquis alii ''
res suas tradiderit et in presbyter in allerius parrochia missam canlaro prac-
hostein profectus fuerjt, et iUe eiii res tradiiae sunt '* sumat, nisi iii itinere fticrit, nec decimam ad allc-
interim niortuus fiierit, qui rcs Iradidit ", cum re- rum ^" pcrtincntem audcat rccipere.
versus fuerit, adhibiiis testibus coram quibus tradi- 149. De termino ecctesiarum. Ut terminum habeat
tio facta est , res suas recipiat \ Si autcm et ipse iinaquaeque aecclesia, de quibus villis decimas ''
re-
mortuus fuerit, heredes eius legilimi res ' traditas re- cipiat.
cipianl.
150 ^^. De rebus presbyterorum. Ut unusquisque
136. De ordinatione prexbyterormn. Ut preslyteri presbyter res, quas post dicm consecrationis adqui-
non ordinenlur, priusquam examinentur. Et ut ex- .sierit proprias ^^, eeclesiae relinquat '\

cominunicationcs passim et sine causa non fiant. 151. De poenitentibus non cogendis. Ut nullus pres"
157. De conversione tiberi liominis. LU liber homo, i yter aut laicus poeniientem invitet vinum ^' bibere
qui in monasterio regulari comam deiwsuerit et rcs ad praesens pro ipso
aut earnem manJucare, nisi
suas ibidem delegaverit, promissionemfactam secun- " denarios, iuxta qualilatem poeni-
uiuim ^**
vcl duos
dum regulam firmiter teneat ^.
lcnliae, dederit.
158. De non cogendo bibere. Ut nemini ' liceat 152. De presbyteris, a quibus se caveant. Ul nullus
alium cogere ad bibendum '".
^^ "
prcsliyter cartas scribat, nec conJuctor siii se-
159. Demercato ". Ut mercatus •* P
die Dominico in nioiis existat ''*.

nullo loco habealur *'.

155. De sejmllnra, ubi non fiat. Ut nullus deii>-
140. De presbyteris, qucditer introitum ecclesiae ceps in ccclcsia mortuum sepeliat.
conseqiiantnr. Ut nullus presbyter ad inlroilum cc- 154. De praedicalione vel capilidis presbylerorum.
desiae exenia '*
donet. capitula habeat de maio-
Ut unusquisque presbyter
141. De presbyleris, a quibus per ecctesias consti- ribus vel de minoribus vitiis *', per (piae cognoscere
tuantur. Ut nullus laicus presbyterum in ecclesia " valeat vel praedicare ''^
subditis suis, ut caveaiil ab
mittere vel eicere " praesumat, nisi per consensum iiisidiis
'''
diaboli.
episcopi.
155. De eucharnlia. Ulprcs^.yter sempcr '''eucha-
I'i2.De honore pro ecclesiis dando. Ut episcopi risliam habeat paralam, ut quando quis infirmave-
praevideant, quem honorem presbyteri pro ecclesiis rit ''", aut parvulus infi^rmus fuerit, statim eum conv
senioribus " tribuant.
municet, ne sine communione moriatur.
145. De decimis dispensandis. Ut decimae in po- 150. De amputlis duabus in coena Denuni ha^
'''''

tcslate episcopi sint '^ qiialiter a prcsbyteris dispen- bcndis. Ut presliylcr in coenaDomini duas'*' anipul-
sentur. ^ las sccum deferat, unam ad chrismam,. alteram ?kI

YARIANTES LECTIONES.
' tcstibus 4. ' dicatur 4. 6. sicut dicit m. 3. 5 b. Molucrintl. " alicui G. Mradiderint 5. r. suas
d(idit r. * accipiat 4. ties 4. " promissioiie facta
">
s. r. f. teiieatur Bat. ' ncminem 1*. ">
b. nisi
(pianlum suflicit (?drf. Tit. et Pith. " hoc cap. cum anteccdentiin unum comraxil \' el 6. pro ut teqens et. .

'^ mercatum
5. '^ fiat
5.
'''
cxenia abraso e 1'. 2. 2b. 5. cxcenia G. " eclesiam 3. 4. G. adinittere G
'* V. e. desunt B. " e. suis s. 1'. 3. '" deesl 5. '^ constituanlur 1'. melius apresbyteris
couserventur
V'(((. 1. 2« cclesiam 4. G. ""
decst h. c. G. ^^ ambigua /?. " dccst 3. ^' barrochiis, (constanier) suis 5.
*'*
predicant 5. =« in altaiia
Mct. " deest 5. ^^ parioebiac 3, parrochiain 4. ** vel et sequeruia usqne
ad ncc decimam in fme scquent. cap. omittit
^' inler K. M. Langob. '^^
W
e duobtis ila unum (nciens captit. '" alteram 5. ^' aeest 5.

c. 157. Mur. proprias superscr. vel e. 1'. piopriae ecclesiae 2. 3. B. Bat. ^'*
r,
quae canones probibent Vn. ^» dcesi Bat. ^^ uno 2. " d. aut tres C. Camb. Saitg. Pat. Reg. Pith. Trer..
hal. 38 cartam V. Yn. M. (cap. 06. K. M.) 5. ^' conductor id cst masnerins Vn. conditor o. "^"
existal
tiuis senioribus Irtnjfbri. G. Pa/. Co//). Smjfrt//. suis senioris Norm. '^'
vieis 1. 2. vieiis 2b. 5. "^*
prac-
dic... caveant desunl 4. ^*' scrvilio 2b. 4.6. ''''deest^. '"' infirmatus fucril G. infirmatur a. p. aut
inf. 2b. ''^
tribus G. " tres Vat. 1. Reg. Trcc. Colb. Sang. et trcs corr. ex duos i. Rcm. Bett. d. vel Irsa
2!). manu secHttda.
S33 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUL. AB ANSEGISO GOLLECTA. S54

oleum ad cathecuminos inungueiidum vel infirmos

'
A Pauli, sancli Martini, sancti Andreae. De odsum-
iuxia sententiam apostolicam ; ui quando quis infir- ptione sanctae Mariae inlerrogandum reliquimus ".

niatur, inducat presbyleros

* ecclesiae, et orent su- 159. De admonitione sacerdotum. Ut sacerdotes

per eum, unguentes eum oleoin nomineDomini. admoneant populum, ut climosinam dent ctoralio-
157. De nonis ^ et decimis. Ut qui ecclesiarum be- nes faciant pro diversis plagis quas assidue '* pro
ntficia habent, nonam et decimam '"
ex eis eccle- peccatis noslris patimur.

siae cuius res sunt donent. Et qui lale beneficium IGO. De praedicatione adplebem. Ut ipsi sacerdo-
habent, ad ^ medietalem lal)orent , el « dc corum tes unusquisque secundum ordinem suum pracdioara
portione proprio presbylero decimas donenl '. el docere studeat plebem sibi commissam.
158. De festivitatibus in anno. Hae ^ sunt feslivi- 161. De cbrletate. De ebrietale, ut primo omnium
lales in anno, quae per omnia venerari debent corum iunio- : Na- scniores semelipsos cxinde caveant et
talis Doniini, sancti Stephani, exemplum bonum sobrietatis ostendant.
sancli lohannis euan- ribus
gelislae, innocenlum,oclabas ^ Domini, epiphania '*, 162. De admonitione ad omncs. Admoncndi sunt
octabasepipbaniae, purificatiosanctaeMariae, pascha omnes generaliter secundum euangelicam auctorita-
dies octo, letania maior ", ascensa " Domini, pen- tem, ut sic luceanl opera eorum bona '" coram ho-
lecosten sancti lohannis baptistae, sancti Petri et B minibus, ut glorificent Deum, qui in coelis est '^
,

VARIANTES LECTIONES.
• V. 2. 3. 5. 6. Bal. inter vel et inf. m 2h. manus sec. tertiam ad addidit. inung, terliam ad inf. B.
sic 1.
aliam ad oleum caticuminoruni, tertiam ad oleum infirmos inunguendos iuxla 4. G. ^ presbyter 5. ^ an-
nonis G. d. totam ex 5. "^ * ut ad 3. 4, B. Rem. N, et ad Bal. unde ad Par. quo ad Vat. quounde ad
G. quod ad Colb. * deest 3. G. ut 5, 6.
(?) laborant, ut Bal. et ad e. portionem 1*. ' deest V. * haec 1*.

2. 5. 4. B. ^ octabes 3. octave B. '* deest 3. 6. oct. ep. desunt 1.2. " niaiore 5. maiora B. " as-
sensio 3. " reUnquimusBa/. cf. lib. II. c. 35 ubi auctoritale concilii Moguntini a. 813. hoc festum re- ;

ceptum reperitur. '* assiduae 5. "* deest 3. '^

q. i. c. c. desunt 4. Post hoc 1 addit canonem Siricii, e
quo capit. 789, /. 51. sumptum est, sed sine inscriptione, neque in indice memoratum, et spatio maiore ab
antec. divisum. Idem exhibet^h. 6. Hld. cum tilulo : de coniugali velalione.

INCIPIT PRAEFATIUNCULA LIBELLl SECUNDl '.

Supra in primo * capiiula ecclesiaslica quae dom- B piissimus et Lutharius imperator ' filius ipsius cdir
nus imperator Karolus fecit adunavi '. In hoc vero derunt ' descripsi libello.
ea * ecclesiastica quae domnus Illudowicus ' caesar
YARIANTES LECTIONES.
' i. prefatio I. s. salice legis 3. * p. libro B. libello Bal. ^ adun^^ta sunt B. * dcest
i\ 2b. 3. B. G,
" hluduuicus r. clihidovicus 5. « deest 5. ' piissimus etlidit {rel. desunl) B. 6, Bal. ed. adnolaln
sunt /?'

~~ "
mcipiuNFcAPmiiAr~"
1. Praelocutio. (] 18. De admonitione unius monetae.
2. De diviDa providenlia m
consUtiitione domni impera- 19. De iiiiustis iheloneis.
toris, et de conservaiione trium capilulorum. 20. De pontibus ubi anliquilus fuerunt renovandis.
.5. De hoc quod admonilor fidelium domnus imperator 21. De nonis eldecimis.
sil, ei omnes lideles a iiutores ipsius. 22. De operibus in reslaurationem ecclesiarum adim-
4. De sacro minislerio episcoporum, et de ammoniiione plendis.

'^Tl^i'".E„T'n,'f ^ A 23. De comilibus, ut ministris ecciesiae in suis ministe-

5. De aflmoniiiorie domni
h''''''"^'''- , • •
miperatoris ad episcopos de -iis adiutorps sinl
sacerdolibus ad eorum curam pertinenlibus, et de scolis.
6. De admonitioue ad comiles pro ulililate sanctae Dei ^*- De ciiiilulis a cnnceilarin palalii ab archiepiscopis
ecclesiae. el comilibus accipiendis [Corf. 1, accipiendum].
7. De aiimonilione ad laicos pro lionore ecclesiaslico 2o. De nominibus locorum, in quibus missi dominicile-
conserxando. galione run^Minlur.
8. De
adinonitione ad abbates el laicos pro monasleriis 2(5. De coinmemoratione ad legationem praedictorum
ex regaii largitate sibi commissis. missonitn perlinenle.
9. De admonitioae ad episcopos, abbates et ad omnes 27. Oe \\ c, ([uod per missos dominicos ea qnae per c«-
fi-ieles pro comiium adiuloriis. piUiia siaiula sunt, oinnil)ns nota fieri debeani.
10. De admonilione ad episcopos vel comites pro con- 28. De adinonitorio ad eos qui legatione funguntnr.
cordia ad invicem el cum caeieris lidelil)us. 23. De rebus ad venerabilem locnra pertineutibns noQ
11. De admonilione ad omnes generaliter pro carilale alienandis.
el pace ad invicem. 50. De lioc, quomodo liceat ad im(icratorein res sancti
12 ^ De lioc quod unusquisque episcoporum vel comi- loci Iraiisferri.
tum parlem minisierii regalis habeat, et de tesiimouio r» 31. I)e orphanis et exheredilatis siibveniendum.
ipsoium ad invicem. ^ 32. De rebus pauperum vel miuus polenlum maia occa-
13 b. De causa oria ad inhonorationem regni perti- sione non emendis «.
"'^"'e. o3. De feslivitaiibns anni.
14 pace m iiinere exercitali custodienda.
De 31. De aniiquis ecclesiis, ul honorem suum habeant.
lo. De
denunliaiione, ul qni in hoslem pergunt, suns 5.'». De spiriialibus liliolis.
qtii in suo obseqiiio sunt, unusquisque cognoscat. 3H. De lioc, ul s;icerdoles inreprehensibiies sinl.
16. De inhonoralione regis propter neglegeuliam eo-
37. De hoc, ut al) ince.sluosis et ali his qui decimasnon
rum qui legaliones male recipiuiit. dant, el a preshyteris ueglegeiiler vivenlibus, wadii noa
17. De locis in quibus legaliones rrcipiendae sunt. accipiantur J.
NOT.E.
«Dcest hoc capui B.sed non in texlu. pauperi])us. 3L De iilis hominibus qui iniustas que-
hG.hnc caputhicel in lexlu post sequens cxhibcf. relas babent. 55. Do feslivilatibus, etc. »
f
Ilic B. Bal. inserunt: »33.Qtialiler iuslitiae fiant d .\ccipi('nlur 1.
 .

CAllOLl -^LYGMI OPl>. l'AUS I. SECTIO PiU.MA. 556

535 IJ.

Doroinici per- poleivtil^tts acconsmodarc.

38. De discrelioiic,, corpwis
f
ct sangui.ils
o a
.f»
"'1]««
42. ,\»^f^
De doiiiinis snlidiiorutn «diiioiieudis.
l,Lr,^
ce(>iione.
dc 43. l>e corporis Doiniiii et sauguinis communicatioixe
39. Do hoiniiiiluis divcrsinini condiliomim , cl iiis
laicoruia.
qui ois pnielali sttut.
monasleius 41. De crudilionc liliorum a paroniilius et p.ilricis.
40. De feniiiiis .!l ahhatissis, (males sinl quai
45. De ecclcsiisanliquilusconsliiulis.
p'jellaril)us practerri debenl. . .

40. Deseimllura.
41. Dc incesluosis el liomicidis, sacerdolum admonilio-

I>X1PIUNT PRAEDICTA CAPITULA ET EORUM TEXTUS.

auditu accedant, ct in codem ministcrio religiosc vivant,^ ol
Praeloauio. Oinnibus volns aut visu aut
1

dubitamus, quia gcrvilor Bostcr et ' tam benc vivcndo quam rectc praedicaiule populis
isolum esse uon
postquam a Doo ad lioc clecti suut, sibi commissis itcr vilae praebcant, et ut in '* mo-
progenitGres,
studucrunt, ut liouor sanclae Dei nastcriis in suis parrochiis constilutis sancta rcli-
iii
"
lioc praccipuc
Nos etiam gio '•'
observata " fial, et ut unusquisque iuxta
ccclesiae ct status, rcgni decens maneret.
nostrum corum sequentes exemplum, suam '**
profossionem vcracitcr vivat, curam inipcn-
iuxta modum
omncs vos hoc sacro ordine constitulos
sacpc vcstram devolionem de his ammonere
curavi- dant '^ ; in

miscrante mulla iam emendata et cor- ct officio pastorali functos monemus atque rogamus,
mus, ct Doo
* vidomus. Unde cl Doo iustas laudes persol-
ut in hoc maxime elal;orare studeatis ^^, el per vos-
rocta
metipsos ct per vobis subiectos, quanlum ad vestrum
vere, el vestrae bonac intontioni multimodas debe-
^'
ministerium pertiuet, nobis vcri adiulores ii^ ad-
mus * gratias refcrre.
ministratione " ministerii nobis commissi existatis,
2. divtna providenlia in constilnlione dortini im-
De
Sed- ut in iudicio non condcmpna,ri pro noslra et vestra
peratoris, el/ de conse^rvatioita trium capitnlorum.
neglegentia, scd potiws pro ^ utrorumque bono stu-
quoniam complacuit divinac providentiae noslram
dio remunerari mereamur. Et ubicumque per neglc-
nicdiocritalem ad hoc constilucrc, ut sanclac suae
^'^

curam gereremus ad hoc gentiam abbatis autabbatissae vcl ceniitis ^ve va&si
ecclesiae et regni Imius ",

nostri, aut alicuiuslibet " personae aliquod vol)is dif-

ccriare et nos ac filios ac socios nostros diebus
*"

ficultatis hoc apparuerit obstaculum, nostrae di-

in
vitaenostrae optamus, ut tria spccialiier capitula et
huius nosccntiae id ad tempus insinuare non dilferatis ; ut
a riobis et a vobis ^ Dco opem fercntc, in
»

"O^tro auxilio sulfulti, quod vestra auctorilas expo

re^ni administratione specialitcr conservcntur ; id
».
cst, ut defcnsio et exaltalio vel honor sancta« Dei
.... -
c ^v^:» f.kr^mlrmiri iil Arkncit
f
scit,'lamulanle,ut dccct, polcslatc nncira factlius
r»Alncl'ifA noslra f'»/^i-'!iiic nr^r
pcr-

pax fi^ccre valealis'®

ecclesiae et servorum iliius congruus mancat, el
ct iiistitia in omni generalitatcpopuli nostri conserve- 5. De udmonitiotie donvii imperatoris ad episcopos

tur. In his quippe maxime stud'irc cl dc his in om- de sacerdolibus od eorum curani pertinentibus, et de
nibus placitisquae vobiscum, Deo auxilianlc,habiluri scolis. Dc saccrdotiljus vcro ad vestram curam per-

admonerc optanuis, sicut debiioros su- tincnlibus magnum adhibele " studium, ut qualiler
sujnus, vos
mus. vivcre debeant et quomodo populis ad suam portio-

5. De lioc, qiiod admpnitor fidelium domnus impe- nis curam pertinentibus exemplo verbo prosinl, a et

ra.tor
sit, ct cmnes fideles adiutorcs " ipsius. Scd vobiscum niagna cura cdoceantur, et admoneantur -^
niiamquam summa huius niinistcrii in noslra per- ct Id ut facere studeant vestra pontificali auclorilate
conslringanlur. Quicquid auicm in a populis iuste
sona consisierc videatur, laincn ct divina auelorilate
illis

ct humana ordinatione ita per parles divisum cssc roprchenditur, in exemplo propriae conversatioms
cognoscilur, ul unusquisiiue vcstrum In suo loco ct vestra providentia corrigcre
*^ non neglegat. Ne vero
'* commissae in restaH.ratione aut in
ordinc partem nostri ministeril halicrc cognoscatur. ecclcsiae iWis

Undc apparet '», quod c^o omnium " vcstrum a;I- D luminaribus iu\ta possibililatcm rerum ab illis negle

nionitor csse dcbeo, ct omncs vos uostri adiutorcs ganlur, vestra nihiloininus
" invigilare dcbet soler-
'^
alios prohiltctis ", ne de mansisadcc-
cssc dcbctis. IScc enim ignoramus, quid unicuique tia. Et sicut
^' aliquid accipiant, sic ot vos
vestrum in '* sibi GOnni:issa porlione conveniat. Et clesiae luminaria dalis

idco praetcrmittcre non possumns, quin unumquem- et vestri archidiaconi de eisdem mansis nihil acci-
** iuxta suum ordinem admoneamus, picndo ahis exemplum praebeatis ; sed polius ad wl
(|ue
quod data sunt, servire concedantur,, ut totum, sicut
sacro ininisterio episcoporum, ct dc admoni-
4. De
dictum cst, in reslaurationc ccclesiaru-m et lumina-
'ione domni impcratoris ad episcopos. Sed quoniam
ribus vestra auctoritate et studio cedere possit. Sco-
scimus, quod spcciahtcr pcrtineat ad cpiscopos, ut
lac sanc ad filios et njinistros ecclesiae inslruendos
primum ad sacrum ministcrium suscipiendum iustc

VARLVNTES LECTIONES.
' debeamus i. a abrasttni cst B. « rogere-
u
3. G. ' B. » corrcpta
^v corr. correcta 1*.
gmilores
'
nri o.
r.cnitores n.. si
, .^ superscripto t ab V «
dees o. B '»
Pyet i
^^^^^^^^ ^_
.
^
Lii o. *. u ^
'.,u.b«. .
. ,.,, ,3
iinusmiisnuc i. B.
'* pro G. " umcuiquc I*. '" deest (,.

»d;„S,'!lUi«„cm i. • |,r„„os.r„n„„„ll-. 'M.ms if. " »lio„„,s c,,,,,sl,l,c. 1

^' "- ^ «,"
i
a liililt 1 /^^ o. ci am
d. ac moii.
imius pacjtnae spatium rehquil vacuum.
, .

B quam .
,'ncns canut
('.

Lus
61.
1*.
S vlus
" rfS 4 - (^cclesiis I. ^' nichilhominibus l*. '' prohibetis con: proh.bUis 1 . •^danti-
m. cccl. luminaribus datis 3.. m. C. ad l G.
557 CODKX DIPLOMATICUS. - CAIMTLL. AB ANSLGISO COLLECTA. 558

vcl eilocemlos, siciit nobls practcrilo tempor^; ad At- A peragant ct eoruni salubrcin adnionitiofKM» in hoc
liuiacuin '
proniisislis ct vobis iniunxinius, in con- libentcr audiant ct ohoe>iianl.

giuis locis, ubi nccdum pcrlcctmn csl, ad nuiHorum 9. De admonitione nd episcopos ''
, abbales, et ad
uiilitalcm cl prorcctum a vobis ordinari non ncgle- omnes fideles pro coinilnm adiuloriis. Episcopis ite-

gatur '. rum, abbalibus ct vassis nostris et omnibus fide-

-" ad iustitias fa-
C. I)e adinoiiilione ad comilcs pra utilitate sauclae libus laicis dicimus, ul comitibus

Dci (cclcsiac. VoLis vcro comitibus dicimus vosquc cicndas adiutores sitis.

connnoncmus, quia ad vcstruin niinisterium maxime "10. De admonitione ad episcopos vel comttes pro

pcrliiict, ul rcvcrcnliam ' cl honorem sanctae Dc-j eoncordia ad invicem ct cum cctcris fidelibus. Epi-
ccclesiae cxbibcalis, ct cum cpiscopis vestris concor- scopi vero vel comites et invicem et CMin ccteris fi-

diliT vivalis, ct cis adiulorium ad suum ininisl(;rium dclibus concorditer vivant, cl ad sua minisieria pcr-
pcragcnduai pracbcatis, ct nt vos ipsi in ministcriis agcnda vicissim sibi adiulorium fcrant.
voslris paccm ct iuslitiam facialis, cl quae ' nostra II. De admonitionc ad omnes (jeneraliter , et -' pro
auctoritas publico fiori dccernit, nl in vcslrls mini- caritatc etpacc ad invicem. Omiiibusel'a:ii gcncraiilcr
slcriis studiose porficcFC " sludealis. Proinde nio dicinuis, ul carilaleinelpaceinadinvicemhabcntis " ,

neiiius vcstram fidclitalcm % ut memores sitis fidci ^^ ct gencralem iussionem nostram gcneraliter abservare
nobis promissac, ot ' in partc niinisterii noslri *
dccerlelis, ct missis noslris pro qualicumqne scilt-

vobis commissi *, in pacc scilicct et iustitia facicnda, cctaut ecclcsiastica aut publica utiiitale vel oporlu-
vosmetipsos coram Deo et corani hominibus tales iiitate a nohis directis noslri honoris causa honorcm
cxhibeatis, ut et noslri veri adiutor, s et populi con- exhibeatis, ct proptcr nostrae auctoritatis vcnera-
non *^
servalorcs iuste dici et vocari possitis. Et nulla quac- tionoin ea quae per illos iniungimus, agerc ne-
libet causa aut munerum acccptio aut amicilia cuius- glegatis.

libet vel odium, aut timor vel gratia ab slalu recti- 12. De lioc, quod unusriuisque episcoporum vel co-

tudinis vos deviare compellat, quin inter proximum mitum partem minislerii refjalis^liabcat, et de lcstimo-
et proximum semper iusle iudicotis. Pupillorum vei o nio ipsorum ad invicem. Et quoniam, sicut diximus,
el viduarum el caclerornm paiipcrum adinlorcs ac unusquisque vcstrum partcm minislerii nostri per
defcnsores el sanctae eccli^siae '* vel servorum illius partes ^* habore dinoscitur, volumus sludere et per
honoratores inxta veslram possibilitalem sitis. lllos clamalores et per alia quaelibet certa huifcia, et [tor

quoque, qui temcritatc ct violentia in furto " et la- missos nostros quos ad hoc ordinavertmus, qualiter
rociuio '^ sive rapinis communem pacem populi per- p umisquisque ad hoc certare sluduerit, ct per com-
lurhare nioliuntur, vcstro studio et corrcctione, s:c- miine testimonium, id est, episcoporum decomitibus,
ut decet, compescile '^. Et si aliqiia p,^rsona in ali- comilum de opiscopis, comperire, qualiler scilicet
quo vobis impedimento fucrit, quin ea quae dicimus comitcs iusliliam diligant et faciaiit, ct quain re!i-
facore non valealis, nobis ad tempus itiiid notum fial, giose episcopi " convcrsentur et praedicent, ct am-
ut nostra auctorilale adiuli ministcriuni vcstrum '' horum rolatu do alioruin fidelium in suis ministcriis
digne adimplere possilis. consislontium aeipiitate et pace alque conco)dia co-
7. De admonitione ad taicos pro ttonorc ecdesiastico gnosccrc ". Similiter eliam voluinus, ut omiics illis

conservando. Omnes vcro laicos nionemus, ut hono- ct omnihus de communi societate cl statu a nolsis
illi

rem eccl •siasticum conservent, et dignam veneralio- interrogali verum tcslimonium sibi iiuiluo porbiijcie
nem episcopis et Dei saccrdolibus exhibeant, ct ad possint.
eorum praedicationem cum suis devote occurranl, el 13. De cdttsa orta ad iitlionorationcm rccjiti perti-
ieiunia ab iilis communiter indicta reveronlor con- nente. Et si lalis causa in qualibel -"
provincia aut
servcnt et siios observare doceant et compcliant. Ut \n aliqiio comilalii orta fucrit, (piac aul ad inhono-
ctiam dios Dominieus sicut dccct honorelur et cola- rationem rcgni aul ad ***
commune dampnum pcrli-
lur, omnes stodeant. Et '* ut liberius ficri possit '% p neat, qiiae eliain sine nostra potcstale corrigi non
mercata et placita a comitibus, sicut sacpe admoni- possit, nos diu latere non permittatis, qui oinnra,
lum fuit, illo die prohibcantur. Deo auxiiianle, corrigcrc dehemus; quia quicqiiril.
8. De adinonitione ad ubbates ct taicos pro mona- actcnus '*
in his, quac ad pacem et iustiliam lolitrs
steriis ex recjati largitate sibi commissis. Abliatibus populi perlinent ct '" honorom regni el commiinoHt
quoque et laicis specialiter iubemus, ut in monasle- ulilitatcm, aut a nobis aut a vohis Heglcctum esl,
riis quae ex " nostra largitate hahent '», episcoporum debemus, Deo auxilianle, cortarc, abhinc qualiler '"•

consilio el documonto ea qiiae ad rcligionom cano- noslro ct vestro studio enicndalum (iat.
qicoriii:i, monachorum, sanctimonialium pcrtincnt. li. De pacc in itinere cxercituit custodienda. Do-

YAIilANTES LECTIONES.
 :;

53{> H. CAROLI MAGNI OPP. PAUS I. SECTIO PRDIA. UO

pace vero in excrcilali ilincre servanda usque ad A In illis vero locis, ubl modo via el mansionaiid *• a
niarcliam ', lioi; oninibus notuni licri vohiinns, quod genitore iiostro ct a nobis per capitulare ordinati

quicuniquc auctoreni damni sibi praelcrito auno in- sunt, missos aJ lioc spcciaiiter constiliitos, qui hoc
*"
lali nominatim cognoscil ', ut iusliliam de ilio quac- iugiler praevideant, liabeant, ul omnia quae ad
rat et accipiat. easdem legaliones suscipiendas perlinent, fideles

15. De denitntiaiione, ut ' qui in hostem pcrgunt, nostri ad hoc conslituli ad tempus praeparare stu-
snos, qui in sno obseqmo sunt, unnsquisque coynoscat. deant, ut non iimc sit nccesse de ionge quaerere vel
Deinceps tanien omnibus denuntiarc volumus, ut adducere, quando tempiis cst illa dare vel persolvere.
cognoscal unusquisque, omnes qui in suo obsequio Iii ceteris vero locis per tolum imperiiim nostrum
in tali itinere pergunt, sive sui sint, sivc alicni, ul ilic unusquisque fidclium noslrorum, ct per se et per
de eorum factis ralionem se sciat redditurum ; ct *
iiiinislros suos, sicut diximus, scdulam vigilantiam
quicquid ipsi in pacc violanda deliqucriut, lul ipsuis adbibeat ".
debct plcvium • pcrtinerc ; ea scilicct con;iilione, ut 18. De admonitione unius monetae '". De moneta
pacis violalor primnm * iuxla facinoris qualitalem, vero, unde iam per ires annos et admonitioncm fe-
sive coram nobis, sive ' coram niisso nostro, dignas cimus, et tempus quando una teneretur et aliae om-
poenas persolvat ; et senior qui sccum ^ talem du- nes cessarent constituimus, hoc omnibus notum essc
xeril, quem aut conslringerc noluit aut nou potuit, volumus, quoniam ut absque ulla excusatione cito
ul noslram ^ iussionem servaret et insuper in regno possit emendari, spatium usque ad missam sancti
nostro praedas facere non tinierct, pro iliius ncgle- Martini dare dccrevimus, ut unusquisque comitum
genlia, si ante '" eum de his non admonuerit, et p»,t- in suis ministeriis de hoc iiissionem nostram "^ tunc
quara neglegentia contemploris ad eius nolitiam possit habere adimpletam ;
qualinus ab illa die non
pervenerit, eum corrigere sicut decet neglexcrit, ho- alia^^^sed illa sola per totum regnum nostrum ab om-
nore suo priveiur ; ul scilicet neuter illorum sine nibus habeatur, iuxta illam conslitulionem, sicut in ca-
iusla vindicla rcmaneat ". pitulis, quae de hac re illis comitibus dedimus in quo-

\6. De inhonoratione regis propter negtegcntiam rum ministeriis moneta perculitur, conslitutum est

eorum qui legationes male recipium. De inhonora- quia tunc volumus missos noslros huius rei gralia

tione quoque regiset regiii, et '^

dirigere per singulos comitalus, qui diligentcr inqui-
niala faina in ex-
'•
rant, qualiler comites in boc iussionem nostram
toras nationes disp;'rsa, propler ncglegenliam eorum
qui legaliones ad nos directas in suis mansionibus
adimplere certavcrint. Et quicumque neglegens inde

aiitmaie rccipiuni, aui conslilulam a nobis expen- _ invenlus fucrit, volumus ut ante nostram praesen-
sam non tribuur.% aut paravereda '' dare nolunt, tiam quantocius venire iiibeatur, et '' rationem red-
aut furto ''
aliquid cis subripiunt, aut quod perpes- dat, ulrum hoc qiiod iussimus faccre noluerit aut
simum est, apeilas violentias eos caedendo non potiierit ; aut si " aliqua re praepediente id fa-
et res
corum diripicndo in ipsis cere non potuit '^ cur nobis ipsam " impossibili-
cxercere non perlime- ,

quia '* aut

scunt, hoc omnibus nolum esse voliimus, quod qui- tatem ad tempus non adnuntiavit ;
si ipse

cumque ex his qui honurcs nostros habent " abhinc non voluit, aut suae neglegentiae causa non potuit,
,

neglegentiam hanc '^emendare non cerlaverit '^, el nos talem invenire volumus, qui hoc quod iubemus
siios homincs, qui eius vice servare velit ct possit. Ut aulem iussio " nostra in
lioc agcie debent, ut id
bene perficiant non instruxcrit, aut non '* hac re citius implealur, volumus ut quicumque ab
constrin-
xeril iit ulterius illud neglegerc non praesumant " illa dic alium denarium negotiandi causa protulerit,
,

el bonorem noslrum et regnum nobis ^"

commissum a comite et ministris eius auferatur ab eo.
custodire contempserit, nec nostrum nec regni no- 19. De iniustis theloneis. Simililcr quoque de in-
slri honorem ullcrius nolumus ^* ul habeat; sed vo- de quibus qualiter ab omnibus oh-
iuslis Ihcloneis,
iumus, ut miusquisquc fidelium nostrorum procura-' servandum esset, ct capitulis consliluimus, et cre-
lores rerum suarum de liis specialiter inslruat *% j) berrimas admonitiones fecimus, praedicti missi no-
lit quandocumque ct unJecumque legalio advenerit, stri volumus ut inquisitionem faciant, a quiluis nostra

ct aut lilleras aut missuin viderint, lionorifice il- iussio in hoc adimpleta, a quibus quoque sil neglccta

lam"in omuiloco impcrii iiostri, propter nostrum et ct eum qui implere neglexit aul distulit, ad noslram

toiius regni honorcm, oinncs suscipere valcant ^*. volumus ut venial iussus praesenliam, ut cito ra-
17. De locis in quibus lcgationes recipiendae sunt. tionem de his, sicut superius diximus, reddat ; et si

\ ARIANTES LECTIONES.
" plcuium 1*. pliuium
'
marcam 1*. cognoscat -4. De d. q. in h. p. {reliqna desunt) R.
« ^ iil 1. 4.
'
pri-
BeH. pluuium B. Vilh. Par. Dir. plnvium corr. plivium Rem. peculium N. periculum reliqut.
5,
mus3.
lil.
'
c.n.^.dcsunlG. « eum Zi. « veslram G. "> antea 1*. '• remai.eaut 3. Wic 2 ^mmwca. —
'^ " parva
'^furlim 1. i;. ha-
reddarc n. l^ parva rcdos 3. parvaicda G.
pitula addit. decst 3. G.
'« " ccrtavcriiit constriiixeniil etc. 4. 6. R. G. ^'
bel 5. dcest \*. 4. iiislruxerint, ^S^%.^
. . . . . .
'

" praesumal 1. «» vobis 3. *' voliimus 3. 6. G. " inslruant 4. " illum 4. ^^ non neglegant G. man-
.a"iq»^ ^-
sionatica G. " in hoc " adhiheant 3. " admonete 1*. C
*Miac iussione nostra 1.
^" deest 1*. **
»' noslram iuss. X'^. R. ^^ ut G. R. G. Ral. ^^ deest 1. 4. G.
«'•
poluerit. aut c. G. «l-

sub sea. 3. " e^ i. 1. 4.

541 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITLL. AB ANSEGISO COLLECTA. 642
culpabilis invenlus fuerit, dignam correclionem ac- A se correxi^ vokinius per eundem coniiloni ciu^ iu-.-

cipiat, ut celeris neglegenlibus exemplum lerroris glegenlia ad nostranV notitiam pevreratur, ut nostra
''
praebeat. auctorilate, quod in nostro capilulari continclur ",
subire cosatur.
20. De pontibus ubi antiquitus fuerunt renovandis.
Ut ubi pontes antiquitus fuerunt, et in liis locis, uhi 21. De capitulis a cancellario palatii ab ^^ arcltiepi-

tempore geniloris nostri ipso iubente diversainin scopis et comitibus accipicndis. Volumus cliam, u;
necessilatum causa facli ', omnino absque ulla dila- capilula quae nunc ct alio tcmpore consultu lideliuni

lione ab his qui eos tunc * fecerunt, restituantur ct noslrorum a i:o!)is constitula simt, a canccilario no-

renoventur, ita ut ad niissam sancti Andreae reslau- s!ro archicpiscopi ct comites eoruin de propiils civjla-

lati fiant ; nisi forte aut ipsa operis magniludo aut libus modo aul per se aut pcr suos missos accipianl,
aquaruni in quolibet * inundaliohoc prohibcat. Alitcr ct " unusquisque per suam diocesim celcris cpisco-

vcro nuUus qualibet occasione hoc neglegere aut pis, abbatibiis, coniitii)us, ct '" aliis lidciibus iiosiris

diflerre praesumat, quin ad praediclum lempus com- ea transcribi facianl el in suis coniitalibus coram
pletum fiat. Et missi nostrl, quorum superius mcn- omnibus '* rclegant, ut cunctis nostia ordinatio ct

lionem fecinuis, volumus ut renunlicnt, in quibus voluntas nota fieri possit. Canccilarins tamcn noslcr
locis nostra iussio impleta, in quibus neglccta cst, nomna cpiscoporum et comitum qui ca accipcre cii-
ant aliqua inipossibilitate vel certa ratione dilala. ravcrinl, notct '^*,
et ea ad nostram nolitiam perfc-
21. De nonis '
et deciniis. De nonis ' quidcm ct rat, ut nullus hoc praclcrmiltere pracsiimat. Vassi
dccimis, unde et genitor nosler et nos frequenter et quoque et yassalli *' nostri nobis famiilanlcs volu-

in diversis placilis admonitionem fecimus, et pcr ca- mus ut condignum apud omncs habcant honorcm,
pilularia noslra qualiter hacc Oi)serventur ordinavi- sicut a gcnitore nostro et a nobis saepe admonitum
nius, volumus atque iubemus, ut de omni conlabo- cst ".

ratu ® et de vino et focno ' fidcliter et plenilcr ab 25. De nominibus locornm, in quibus missi domi-
omnibus nona * et deciina persolvatur. De nulri- nici lcfjatione fnngnntur. In Vesuntio '*
,
quae est
mine ^ vero pro decima, sicut actonus consuetudo diocesis Bernoini ^'^-
archiepiscopi, Heiminus epi-
fuit, ab onmibus observelur. Si quis tamcn episco- scopus ct Monogoiilns ^" comcs. In Mogdutia *^,

porum fucrit qui argcnlum pro hoc accipere vclit, in quae est dioccsis llcislnin archiepiscopi, idcm Ilcis-
s\ia maneat poteslate, iuxta quod ei el illi qui hoc lulfus cpiscopus cl Riiodbcrtus *'
comes. In Trevcris
persolvere debet conveneril. Hctti ^^ archiepiscopus el Adalbertus comcs. In ^'

22. De operibus in restaurationem ecclesiarum n Colonia IIadal)oIdus ^" archiepiscopus et Eemundus

adimplcndis. Similitcr quidem de operibus in restau- ^' coincs. In Rcmis Ebo '^ archicpiscopus, quando
rationem " ccclesiarum sive in faciendo, sive in re- potucrit ; ct qnando ci non licuciil, Ruotliadus "
Hruolfridns ^' comcs
dimendo, cpiscopalis poUus sequatur voluntas. Nulla- cpis opus cius vice ct siul,

tenus tamen remaneat, quin, sicut a nobis sacpe super scx vidclicct comiialus, id cst Rcmis, Catolo-
iussum est, hoc aut illud partibus ccclesiarum per- nis '"'
, Sucssionis ^^ , Silvanectis, Bclviicus, el Lau-
solvatur. Et hoc omnibus notum sit, quia quicumque dnnum. Stipcr quatuor vero cpiscopatus, qiii " ad
neglegentcr exinde egerit, ct coram nobiscxinde nc- eandcm diocesim pertincnt, id est Noviomaccnsem,.
glegens repertus fuerit, illud volumus omnino, ut Ambianenscm, Tarvanensem *^, et ^^ Camaraccn-
subeat quod in nostro capitulari de hac re communi sem, Ragnarius ** e|)iscopus et Berengarius comes^
consultu fidelium nostrorum ordinavimus. Senones Hicrcmias archicpiscopus el Donaliis *' co-
23. De comitibus, ut " ministris ecclesiae tn snis mcs *-. Rolhoinagum " \VilIi!)crtns '^
archicpisco-
''"
ministeriis adiutorcs sitit. Comitcs vero ministris ec- pus ct Iiigobcrlus coincs. Turoncs Landramniis.
clesiae in '^ coruin " hoc plcnius ct
ministcriis, ut archicpiscopus cl Ilruodberlus ^**
comcs. Lugdiinnin
de nostris et de se ct de suis hominibus optincre pos- **', T.ircntasia, ct Vieiina Albcricus cpiscopns *"
^
sint, adiulorcs in omnibus fiant. El quicumqiie pii- D ct Ribhardus '^'
comes.
ma et sccunda vice de his a comite ammonitus noii 2(i. Dc comttiettioratioite ad lcfjationcm pracdic(%

VARIAINTES LECTIONES.
* f. sunt fuerunt G.
/?. » tune cos 1*.
/?rt/. ^ i\.\wo \. Bal. * ani:onis G. » annoiiis G. * conlabo»-

rato 1*. 3. 6. ii. coulaboralione G. ' femim 1*. » aniioua G. " mitrimento »» rtv
G. t/ s((/))-a,scn>r. 4.
siauratione 4. L\ " ct 1*. Z?. ^^ dccst
\. \*. G. '' cornm(|U(' r. G. ''
(te/ 1. ''' contiuct i*. /?.
'" ab eis ab cpisc. '^ ut 1*-. '" et...
4. comitatibus desunt \*. '^ o. ca r. 1. rclcgaiiliir 3. G. *" iiolcnt i*.
" vasalli 3. " cst usque huc 6. " Vcsonico G. "' Bcriioni 1*. ex rasiira G. licriiciiii 0. ='» Mano-ohlus
B. Monegoldus G. " Magontia B. G. Magontio 4. " Rotbertns 1*. 3. G. Rnadpcrtus G. Rnalpcrliis i. llruot-^
bcrlus B. «" Helliis 1*. Hcldi 1. Ilccti
3. llaccti G. ''»
In Colonia ... E. coiucs desutit 3. B. "">
Hadabaldus
IMIadalpoldnsl. G. ''HcemunlG. '^ Ebbo
G. /i«/. Eddo 3. ^' llriiotadns 1*. /?. Hnialchadus 4. 6.
Hrothardns 3. Ilruolchanlus G. ^'
ninalfiidiis G. ^s
Caioloii J. Calholon i*. Cataloii 3. B. G-. ^' Suasion
1*. 3. G. Snasonis 1. Suason 4. Suasonon 6. Suasionon /?. " qtiac i. 4. ^» T.^.yj.ii^.Hscm 3. Tarvanas-
scm li. 3»ctCam. desuttt G. '" Rangarius i*. G. Ragcn^arius 3. G. Pal. Sattq. Colb. Biv. Tlin. Rcge--
«ariiis D. '" NaUis B. Doiialus *«
et Iiigoberliis coniites 4. //ero/f/. Rivipitll. Tliufin. 'Palat. Satif]. C»lb. c^
R. W. a. dcsunt\.A. "' Rolnmacnm i*. /{. Ruolhomacum G. ''MVillcbcrtns 3. Wil^eboflus /?. *» S.!-
gohciins r. ''«
RbiioboiHiS 1*. Rotberlus 3. G. Lucdiiuum 3. 4. Lu liuuim G. "^" •*'-
comcs 1. '^»
Richar-
dus r. 5 /; Ribchardus 4.
 545 n. CAR6LI MAGNI OPP. PARS 1. SECTIG PRIMA. m
rum missormn pcrtiiWHtc. Coinincinoralio, quid ad A semus, non sic nobis responsum
esl, ut in eo re-
praediclortunniissoiuin logalioneni perlineal. Priino, sponso sufficerc potuisset ad eaiidem" dispositioneni,
iit convcnlum '
in duolius aut Irihus locis congre- quain rerum neccssitas ad communcm utilifatcm pei-
gcnt, ubi omncs ad eoruin * logationom pcrtinontes linentium posccre "^ videbatur, vcl quae nobis ali-
convcnirc possint ; et •omnihus gonoraliter notum qiiod securitatis solatium afferre poluisset. Et hoc
/aciant, <iualis sit coruni logatio, scilicet ad lioc esse ideo " cvenisse perspcximus, quia anno praeterito,
oc a nobis ' luissos coiislitulos , ul si quilibet '
epi- quando capitulare logationis vestrac vobis dedimus,
scopus aut eonios miuislerium suum p?r quodlibel caute vos obscrvarc iussimus, nc sine causa his quos
impcdimeutum iniplere non possit, ad * eos recur- honoratos csse volumus, aliqua ficret iniuria. Qua-
Kal, el cum eorum adiutorio * ministcrium suum propter volumus vobis notum faccre, qualiter nunc
" adimpleat; ct si talis causa fiierit qiiae pcr corum Deo '" adiuvante eandem iussionem nostram dcbealis
adnionilionem cmendari ^ non possit, per eos ad adimplere. Yolumus, ul missi nostri, quos ad hoe
uoslram notitiain defcralur. Et si forte cpiscopus aut constilutos habemus, ut curam et sollicitudinem h;i-
eomes aliquid neglcgcntius in suo ministcrio cge- bcant quatinus ^'
unusquisque qui ^*
reclor a nobis
ril' , pcr islorum admonilioiicm corrigalur. Et om- populi noslri constitulus est ^-
, in suo ordine offi-

liis populus sciat, ad hoc eos '" essc constitutos, ul B cium sihi commissum iuste ac Deo placite ad hono-
qiiicunique per neglcgentiain " aut incuriam vel iin- rem nostrum ac populi nostri utilitatem administret,
possibilitatem coinilis suam adquirere
''^
, iustitiam in hunc moJum cognoscendi diligeniiam adUiljcant,
non potuerit, ad cos primum querelam suam pos- si ca quae in capitulari nostro, quodcis anno prae-
sit deferre, et per coiuin auxiiium iustiliam adqui- terilo dedimus, contincnlur ^'
, secundum ^^ volun-
rere ; ct quando aliquis ad nos necessitatis causa talein Dci ac iussionem noslram fiant adimplela. Ita-
rcclamaverit " , ad eos possimus rclatorum quere- que volumus, ut mcdio mense Maio convcniant idem
las ad dcfiniendum rcmittere. Ipsi vcro niissi non missi, unusquisquc In sua legatione, cum omKil>us
s'nc ccrtissima causa vel neccssilat3 huc illucque episcopis, abbatibus, comilibus, ac vassis ^' nostris,
discurrant ; nisi forte quan('o lalc aliquid in cuius- advocalis nostris ^" , ac vicctlominis abbalissariim,
lihel ministcrio ad legstionem suam pcrtinente '' or- necnon ct eorum qui propler aliquam ineviiabUem
lufti csse cognoverint, quod eoruin praescnlia indi- neccssitalem ipsi vcnirc non possiint, ad locuin
gcat, et sinc corum '^ consilio vel adiutorio emendari unum. Et si necesse fuerit, propter oportunitaleir.
'*
non possit. Inde lamen debcnl esse soUiciti, ut convcniendi, in duobus vel tribus locis, vcl maxime
piopter illorum neglegeiuiam nihil in sua logatione propter pauperes ^" populi, idem conventus habca-
iiicorrectum remancat ; sed ubi certam et vcram ^ lur, qui omnibus " congruat. El habeat unusquis-
iiecessilaiem cognovcriut, nostram iussioncm adim- que comcs vicarios ct ccntenarios suos secuin, nec-
plere non noglegant, noneldeprimisscabinis^* suistrcsautqnatluor. El in
27. Dc hoc, quod jjxt niissos dominicos ca quae per eo conventu primum ^' cliri.stianae reIigioi:is et ecclo.
capilulti slalula sunt, omnibus nota ficri dcbcunt. Vo- siastici ordinis conlalio fiat ; deinde inquirant missi
luiiius etiam, ut omuihus nolum sit, quia " ad hoc nostri ab universis, qualitcr unusquisque illorum qui
conslitiiii sunt, ul ca quae per capitula noslra ge- ad hoc a nobis constituti sunt, officium sibi commis-
ucraliler de quibuscumque causis staluimus, per illos sum sccundum Dei voluntatem ac iussioncm noslram
•" nola (iant omnibus, et in eoriun procuralione con- *"
adminislret in populo, aut quain concordes atquc
aislant '"
, ut ai) omnibus ailimpleanlur. Et uhi forlc unaiiimes '''
ad hoc sint, vcl qualiter vicissim sibi
aliquo tali impedimento, (juod pcr ^"
eos ''"
cmen- auxilium feranl ad ministcria sua peragenda. Et tam
dari non possil, aliquid de liis quae ^'
constituimus diligcnter ac sludiose hanc investigationem faciant,
51C iussimus rcmonserit impcrfectum, eorum relalu ut omiiem rci vcritatem pcr eos cognosccre valca-
no',is ad tempus indicetur, ut per nos corrigatur, mus. Et si aliqua talis causa ad eorum notitiam per-
qiio I p»r cos corrigi non potuit '".
j. lata fucrit quae Ulorum auxilio indigeat,. secundum
28. D-e admonitorio ad eos qui legatione funguntur. qualitatcs causarum quae in noslro capitulari con-
Noss.sc vos CFcdimus, quantt sil ponderis legatio quam tinentur, tunc volumus ut illuc pergant, ct ex nostra
vobis commisimus, et quam sitpericulosum " tantae auctoritate illud corrigcre studeant.
sei curam neglegere, quantam vos "'*
pro nostra om- 29. De rebus ad vcncrabilcm locum potincntibus
jiium communi salulc cx '" nastra ohligatione sus- nan alienandis. Nulla sub Romana ditione '*'
consti-
C< pissc non ignoralis. De qua " cuin vos interroga&- luta ccclcsla, vcl cxcnodochium '^•\. ycI pktocholro

VARIAxMES LECTIONES.
'conventu 6.
in ' eonim ad 1. ' Dco G. * quislibet 1'. ^ ad non possil dcsuntG. * admonilione

1*. s. per quoliljet a. r.

"^ * einendare 1*. ' egerint 4. ^" dccst l. " p. adnionitionem aul iniiiriam
4. comilum i*. '^ rccliiiaverit 6.
''^

'8 missos iia/. '» consistat

'''
perlinentcm 3. B. G. "* illorum i'. B.

*' quod 1*.

"• decst
V. " qui i.
" possil l. 4. poterit G. " p. ante
W
Z. i. B. 4. C. ^"dcesti.G.
doum in marg. addil 1. ^'^
iios corr. vos i*.
'^^
deest
'^^
^^ re inscrunt 6. B. '"
eam 1*. 3. 4. Bal. ad...po-
^" domino 3. B. " q. ut u. 1. ^' dcesl
W
tiiissot desunl G. ^**
snppotorc 4. parccrc G. parcre B. ilcm 1'.
|. ^^r/(,Ys(4. ^'' vasis 3. />. ^'^dccsto. ^" dccst i. ^'^ in omn. 3. ^* sciibiniis 1*. G. scabineis 3. B. l^a/.
.

^^ proxifuum 5. ''" ulc.B. elG. Bal. ^' unanics 1*. '' diccione y. *^ xenodochium const. 3
 "
;

545 CODEX DIPLOMATICUS. — CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. KiU

{^liiiun, >x'l ' nosochoniium,vel orphanolmpliiiim, vcl A qno aegroli homines curantur^'. Orj)haiiolrophiur.r'\
gcrontochouiinm, vel hrephotrophium , vel monaste- id cst locus vcnerahilis in quo parcnlihiis orhati

rium tam monachorum quam sanctimoniulium % ar- pueri pascuntur. Gerontochoniium ^"j id est locns
chimandrilam habens ' vel archhHandritissam "^
venerabilis in quo paupcres el propter senectutcm
ergo Iris omnihus non liceat alienare rem immobilem, solam infirmi homines curantur. Brepholrophium,
sive donium, sive agrum, sive hortum, sive ruslicum id est locus vejierahilis in quo infantcs aluntur.
"
niancipium, vel panes civiles =», neque creditoribus 30. De lioc, qnomodo liceat ad imperatorem r^s

specialis hypotecae ^ lilulo ohligare. Alienationis sancti loci transferre. Si princcps voluerit rem imnio-
autem verhum conlineat venditionem , donationem, hilem sancto loco praestare et accipcre ab eo aliam
permutationem, ct cmphitheuseos ' perpetuum con- immobilem rem, et eo modo pcrmulationem contra-
tractum. Sed omnes omnino sacerdotcs huiusmoJi hcre, liccat hoc faccre ci divina pragmatica "^ san-
alienatione ahstineant, poenas ' timenles, quas Leo- ctione ab co promulgala.
niana constilutio minalur, id esl, ut is quidem qui 5L De or]>luims et e.xUcreditalis siibvenieudnm. Pr<»-
coniparaverit, rem loco vcnerabili reddat cuius et ptcr istius" ilaque pacis concordiam conservandanr'*
anlea fucral, scilicet cum fruclihus aliisque '" emolu- placuit nobis de orfanis ^^
et pauperibus ^ qui debite
mentis, quae in medio lempore facta sunt; hycono- B vel indebite dicuntur amisisse hcreditatcm palerni
mum '* autem ecclesiae, praestare omne lucrum, vel malcrni iuris ad se legibus ''"
pertinentem , si

quod ex se '^ huiusmodi prohibila alienalione sense- alicubi invcnli fuerint quos patres vcl ''
malres *'

rit '% vel ecclesiam '' damno elTeccrit, ita ut in po- pmpter traditiones ''^
illorum exhcredes feceriinl,
sterum hyconomus non sit. Non solum autem ipse, aliorum scilicct suasionihus aut petitionihus vel ali-
scd etiam successores eius leneantur '*, sive ipse ar- qno ingcnio, omnino volumus alquc dccrcvimus '^

chyconomus alienaverit, sive respiciens '^ alienanteni emendari, quantum ad nos vel ad nostram pcrtinct
episcopum non " prohibueril ; multo magis si consen- potestatem, iuxta voluntatem Dei et veslram '''
san-
seril. Tahellionem autem, qui talia interdicta stru- ctam ammonitionem et considerationem ; ul si forle
menta '« conscripsit, perpetuo exilio tradi oportet. cxtra oflicium nostrum alicuhi invenlum fucril, am-
Mflgistratus autem, qui eadcm slrumenta admise- ''•>

nionere veslram clementiam audeamus, utcmendetur.

runt, et"officialesquioperamdoderuntut"et"mo- 52. De rebus patiperum vel minns potentnm mala
numentis intimentur donationes ^\ vel celerae^' alic- occasione non emendis ". l'ropter provisiones paupe-
nationcs actis intcrvenientibus confirmentur *», non nim, pro quihus curam habere dehemiis, placujt no-
solum magistratu ", sed etiam dignitate " et faculla- bis, ut nec cpiscopi nec abbales, nec comiics, ncc
tibus suis cedant. Remittit autem constitulio ea quae G vicarii, neciudiccs, nullusque omnino suh mala oc-
inpraeteritotemporeactasunt; excepit^autemquos- casione acI malo ingenio rcs pauperum vcl mimis
dam contractus *\ qnos in sequentibus expoiiil ^api- potentum nec emere iicc vi tollere audcal ; sed qnis-
tulis ^% per quos et ^' ecclesiarum immobiles rcs alie- quis ex eis aliquid comparare voluerit , in publico
nari possunt. Excnedochium, id est locus venerabilis placito coram idoneis tcstil)us et cum ratiohe hoc
in quo pcregrini suscipiuntar. Piochotrophiunv, id est faciat. Ubicumque autem aliter invcntum fuerit, fa-
locus vencrahilis iii quo paupercs et innrmi homines ctum hoc omnino cmendetur per iussionem no-
pascuntur ^^ Nosochomium, id est locusvenerahilis in slram ''^
^.

YARIANTES LECTIONES.
'
omissa infra post loco venerabili inserit. \' vel nos. desnnt B.
vel n. V. 0. hic ^ quc scac nionialiiim 2. .

•''
habent i. alia manus corr. quac a. habeant. archimanditrismam 1*. archimandiilissimam 5. l'ost hoc
'^

contra haec agere praesumat inscrit Bal. ^ n. a. cred. species -4. credilores (.'. ai)olhecao (.. am- "^ "^

phitcoseos s prascripto id est 2 b. e. ct p. G. * ab h. 1*. A.

G. Ba!. " pancs 5. '"
aliisqiiac 2. " eceo-
nomium 2 b. 3. echonomum G. '^ deest I*. 5. B. G. Bal. q. si sc h. 2 h. n mann scc. q. si e\ so i. '^ sump-
'* ecclcsiac damnum G. Bal. vel qui e. d. c. a.
serit 6. ministerio submoveat Bal. '*
hac lcge t. Bal.
'* respias l*.rcspicies 3. '^ si phihucrit m. m. sicul
(|. in cadem 5.
sens. 3. '* ''^
instrumenta soli Met. Biv.
*' etad I. 1*. B. " deest 1. 1*. 2. 2 b. 4. G. B. G. " deest 3. G. " int. et don. (;. ^' certe G. " inlii-
montur G. '^ raagistratus 1. T. 2. 2 b. 3. -4. B. G. «' dignilales aliae lacult. G. *»
excipit 3. 6. G.
'"
contractos 2. 2 b. 5. /?. contra lioc 3, ^" deest -i.
G. ^i
d^^.gi 1«^ •^ 32 pascantur 2. " pascunlur />'.
^' gcrontomium ^. ^" geronthomium 2. 2 b. 5. '«
pragmaticaque G. " iustius corr. iuslain L. ^** hie
incipit lex inter K.M. Langobardicas in codd.Y.Vn. E. et Murat.c. 149. ^'o.et pupillis et V .Vn.K. ^"decsl I.
*' deest i. ""^
traditionem 2 b. " discernimus 3. '^' nostram 3. Tolum locum G. ita hnbet : omnino
volumus ad qucm pertinet poteslatem iuxta vol. domini el vestram decrevimus emendari, quandum ad lios
vel ad nostram sanctam admon. *" emcndandis 2. 2 b. *'=
vestram 2. 2 b. 3. G. G. llld.
NUT.E.
Panes ab imperatore Byzantino distribui solili. D tentare [suscilaro, liith., Paris., Norm.] se possint,
a
i>
Post ha:c duo capp. addunt B. Pilh. Par., donec ad eorum pervcnianlur iustiliam, ct ideo tan-,

Ncrm., atque a manu soc. in scednla anncxa Rho- los ciamoros faciunt ad auros nostras.
mensis. Textui ca insoruit Haluzius « 33. Qnnliicr : « 34. De illis hominibus, qiii iniuslas querclas ha-
iustiliae fhvit pauperibus. De causis vidnarum, pu- bent. De illis hominibiis, (iiii iiiiustc supor alios ho-
pillorum, orfanorum vol reliquorum pauperum, ut in mines quoroias faciunl, do (iiiiltus vohinuis, si inven-
primo convenlu anle mediam diem illorum ratio vel Uis fuerit ali(|uis qui non Iwbcat iustitiam causandi
querela audiatur et dilliniatur, et post medium diem vcl reclamandi, et rc victus fuerit, propler illam ca-
causa regia et ecclcsiarum vcl potentum hominum ;
himniam (piain fecit, sccundum legem et acquitatem
qiiia ipsi paupores non habont lacullaloin undo sus- iiislitiani rodi!al. s
547 n. CAIlOl.l MAGXi 0?I>. PAllS I. SECTIO PUIMA. S.iji

35. Dc unm. Festos dics iii aiino ccle-

feslivitatibus A stolus : Qui manducat et bibil indigne, iudicium Aibi

6rare sanxinius, hoc cst diem doniinicum paschae manducat et bibit. luxla ciusdcm ergo Aposioli docu-

cum omni honore ct sobrictate vcncrari, simili modo mentum probare '"
se debct homo, ct sic de paf,e illo

lotaiii ebdomadam illam observare dccrevimus; dicm manducare, et de calice bibcre ; ut videlicet absii-

asceiisionis Domini ' plcniter celebrare; in pentc- nens aliquot diebus " ab operibiis cariiis, et purifi-

costen simililcr ut in pascha.; in natale » apostolo- cans corpus animamquc suam, praeparet se ad per-
rum Pctri ct Pauli dicm unum; nativitatem sancli cipiendum tantum sacramentum, exemplo David, qui
lohaiinis l)aptistac , adsumplionem sanctae Mariae ', nisi se confessus fuisset abslinuisse ab op<^e coniu-
dedicalionem sancti Michaelis, natalem * sancti Re- gali ab heri et nudius tertius, nequaquam panes pro-
*
migii ", sancti Marlini, sancti Andreae; in natale positionis a sacerdote accepisset.
Doinini dies qualuor; octabas Domini; cpiphaniam''
59. De hominibus diversarum condilionum, et de
Domini purilicalionem sanclac Mariae. Et illas fc-
;
his qui eis praelali sunt. Quia ergo constal in aeclc-sia
slivilates martyrum vel confessoruni observare de-
diversarum conditionum homincs esse, utsiiil nol)iIes
crevimiis, quorum in unaquaque parrochia sancta inquilini, ct celcra '^"
hu-
et ignobiles, servi, coloni,
corpore rcquicscunt.
^ iuscemodi nomina ^S oportet ut quicumquc eis prae-
34. De (uUiquis ecclesiis, ut " lioiwrcm suum hn-
lali sunt clcrici, sive laici, clemcnter crga eos aganl
beant. Ecclesiae antiquitus conslilutae necdcciiiiis ncc
et miscricorditer eos tractent, sivein exigendis ab eis
aliis possessionibus priventur, ila ut novis oratoriis
operibus, sive in accipiendis tribulis ct quibusdam
tribuatur ^.
debitis ; sciantipie eos fralres suos esse, cl unum pa-
35. De spiritalibus filiolis, Deinde pracccpimus,
trem secum " hul)crc Dcum, cui '"
clamant : Pater
ut unusquisque compater vel pro.vimi spiritales *" fi-
nosler, qui es in codis ; uusim matrem, sanctara eccle-
lios suos catholice instruant.
siam, quae eos intemcraio sacri fontis utero gignit.
56. De hoc, ut sacerdotes inreprehensibiles s?Ht ".
Disciplina igiliir cis misericofdissima et gubernalio
Ut iuxta Apostoli vocem sacerdotes inreprehensibiles
oporluna adhibenda cst : disciplina, ne indisciplinale
sint el moribus ornati et nequaquam turpibus lucris
vivendo auctorcm suum offend*ant; gubernatio, ne in
deserviant, iusta illud quod ait Scriptura : Nemo mi-
cotidianis vitae commeatibus ^'*
praelalorum admini--
litans Deo implicat se negotiis secularibus, ut ei pla-
culo destituti fatescant '".
eeat, cui se probuvit. Et a turpibus lucris ct usuris

non sohmi ipsi aljstineant, verum eiiam plebcs sibi

40. De feminis ct abbatissis, quales sint quae J«o-

subditas abslinere *^ inslruant. nasteriis pticllaribus praeferridebent. Monasteriis sanc

37. De hoc, ut ab incestuosis et ab his qui decimas C puellaribus tales praeferri debent feminae etabba-

non dant, et a presbijteris negleyenler viventibus ivad.i lissae credi, quae ct se et subditum gregem cura ma-
non accipiuntur. Diclura est nobis, quod in quibus- gna religione et sanctitate custodire noverint **, ct

dam comites ab incestuosis et ab his

locis episcopi et his quibus praesunt, prodesse non desinant, sed et
qui decimas non danl, wadios accipiant et a " pres- se et illas ila observent, utpote vasa sancla in miiii-

byteris pro quibusdam neglegentiis, et inter sepe- sterio Domini praeparata. Talem enim se debet exhi-

cuniam dividant. Quod penitus abolcndiim decre-

•' bere subdilis in habilu, in veste, inomni "convictu,
vimus, ne forte avaritiae locus detur; et constitui- ut eis ad coelestia regna pergentibus ducatum prae-
beat. Sciat ^^ etiam, se pro his quas in regimine ac-
mus, ut incestuosi iuxta canonicam sentenliam poe-
nitentiamultentur; qui vero decimas post crcbras '" ccpit, in conspectu Dominl rationem reddituram.
ammonitiones ct praedicationes sacerdotum dare 41. De incestuosis et homicidis, sacerdotum ammo-
excommunicentur. luramento vero eos
neglexeri:>.t,
nitionibus aurem noientibus accommodare. Incestuosi,
constringi nolumus " propter periculum periurii. ^*
parricidae ^', homicidae multi apud nos heu pio
38. i)e discretione corporis et sanguinis Dominici dolor! repperiuntur, sed aliqui ex illis sacerdotum
pcrceptione. In perceptione corporis et sanguinis
Do- _. noluntadmonitionibus aurcm accommodare, volentes
minici magna discretio adhibenda est. Cavendum est in pristinis pcrdurarc criminibus : quos oporlct per
enim, ne si nimium in longum differatur, ad
perni- secularis potentiae disciplinam a tam prava consue-
tiem animae pertineat, dicente Domino : Nisi man- tudine cohercere, qui pcr salutifera sacerdotum ino-
ducaverilis carnem filii hominis et sanguinem eius nita noluerunt revocari; quorum aliquos iam excom-
biberitis, non habebitis vitam in vobis. Si vero indis- municavimus, sed hoc^* parvipendentes
illi in his-
crete accipiatur ", timeHduni ostillud, quodait Apo- dem perdurarunt criminibus. Quamobrcra tcstra d(^

VARIANTES LECTIOxNES.
^ decBt 2. « deest 2. B. ' M. et nativilatera ipsius d. 3.
" natalis
I. natale 3. B. «
Rcmei I. 2 Re-
cpiphania 2.
"=*.'^'<^"^ **•
" ut...habeant hic omissa post
^
'. ,1 antiquitus ponit o. »
oralori-
i)us 1. spiriluales i^. " deest hocc. 5. 5 b. sed nonin indice. '^
deest 4. '* deest 2. »''
deest G
" crebernmasB. IJal. '« volumus fi. " accipitur 2 b. '« probel se h. G. " deest G. '»
ceteri 1.'
..
^- ^',. " .™
^- '^"^"'^ ^- ^"'-
'^o "^rinl G.
'" s"
^'- " <li'i 2. 3. C. '' nccessilatibus 4. ^» fatescant corr. fa-
" communi 1. " prebeant. .. sciant
ir"*". •:. • acccperunt rcddituras D. UaU . . . . . .
** patricide4. »* deest 3. " deest l'.
 .

549 CODEX DIPLOMATICUS. — CAiMTUL- AU AiNSEGlSO COLLECTA. :.jo

cernal maustieluilo, qiiiJ de talil)us deinccps agcn- A quis maioribus quibuslibct criminibus iuipediatur.
dum sil '. 4i. De eruditione filiorum a parenlibus et patri-
42. De dominis subditorum admonendis. Admo- nis ". Ut parcntes fdios suos, ctpatrhu cos quos dc
ncndi sunt doniini subditorum , ut circa suos pie et * fonte lavacri suscipiunt, erudire summopere slu-
misericorditer agant, nec eos qualibet iniusta occa- deant ' ; illi, quia eos genuerunt et eis a Domino
sione condempnent, ncc vi opprimant, nec illorum dati sunl; isti, quia pro eis fideiussores e\islunt.
substantiolas iniuste lollant, ncc ipsa debila, quae 45. De ecctesiis antiquitus constitutis. Ut ecclesiae
subditis * reddenda sunl, impie ac crudeliter exi- antiquitus constitutae nec decimis nec alia ^ uUa
*
gantnr possessione priventur.
43. De 1'orporis Domini et sanfjuinis communica- 46. De sepultura. Ut dc scpeliendis in basHicis
lione * laicorum. L't si non frequenlius, vel ter morluis illa conslitulio servelur, quae ab anliquis
laici liomines in anno communiccnt, nisi forte patribus » consliluta est.

YARIAKTES LECTIONES.
"
• est r
B. « a. subd.
2. 3. i. IL Bal. * exiganl 5. * connnuuione 4. ^paLribusC. ^ deesl o.
^
pcrstudeant 2. 2 b. 0. * ab 4.
miJE.
a In concilio Nannctensi, canone G. Bal.

INCIPIT TEUTII PRAELOCUTIUNCULA LIBELLI.

Superius in duobus ' capilula * ccclesiastica B ad mundanae augmentum legis perlinenlia,

praefiUorum principum, dom»i Karoli impcratoris et domnus Karolus impcrator edidit , in boc
don^ni ac gloriosissinii lUudowici augusli et ^ Chlo- adunavi libello ''.

llorii caesaris, descripsi libellis.Nunc autem illa

YAUIANTES LECTIONES.
'
G. ^ capilularibus
d. libellisB. 1*. * nec non et l'. 5. nec non 5. et C. c. desunt B. G. Bal.
dit, adnotala sunt in b. t. libro B.

INCIPIUNT CAPITULA ".

1. De pace
scrvanda. 57. De homine in iudiciuin non miltendo sine caiisa.
2. De ius'.iiiis generaiibus. 38. De caiis ebrii hoHiiuis, el de eius tesliinonio, el
1
de
5 ^. De iusliliis rogalibus. |)acilo co.-nilis.
4. De ariiiis non pirlanilis. 39. De niisbis d minicis vel ceteris bomiiiibus discur-'
5. De armaiura in liosieni liabf^nda. rentihus.
6. De nogotiaioiilius quousque procedanl. 40. De iliis qiii ad phicilum banniri detieaiU.
7. De ciaiuatorilius vel cansidicis. 41. De falsis lesiibus.
8. De iurameiilo. 42. De non iurando pcr vilam regis.
9. [>e consjjiratiouihus.
43. De co qui per carlain ingenuus esl, si ad serviiium
10. De periuiiis.
interpe'lalus tuerii.
i[. De advocaiis, viceJominis, vicariis el cenlenariis.
t« il. De servo qui damnnm quoillibel perpeiraf.
12. De leloneis.
45. De m:iiinilione seciiiiduiu legeiii ad ui:ittum.
13. De falsis monelis.
46. De auctore rei.
\i. De haribanno.
47. De homiiiibiis ad morlem diiudicalis et pos ea cfi
lo. De censu recrali.
Iti. De liheris liominihusuxores fiscalinas habenlibos. vila concesa, si iiistiliaiii (luaesieriut.
17. De cura niissoruin ilominiconiin. 48. De hHiiiine. cui post iudicium vjta concessa esl, si

18. De aequaliiate a ntissis dominicis faclenda. iusi.iti:iin reddere noluerii..

19. De his qui beiietieia babeni regalia. 49. De lairoiie forb:iiini!o a libero homine susceplo.
20. De his qui rraudem faciunl in regalibus beneficiis 50. De cnmile talronem in Ibrbanno millenle.
51. i)e liberis liominihus (pii ad niaitum veiiirc ca
21. De his qui propler proj riam iuslitiam dilataiidaui ,
•

genili suiil.
rugantur.
"22.De armis ad placilum non poilandis. o'2. Dr lcstilius ad les',iinoi,ium dicendum, qualiter ad«
iiib aniiir.
2^. I)e latnmitms.
2i. Dt! animatibus vel aliis rebus, a quibus emaniur. K.i. De iiisiilia cuiustibel a nullo quolibel dil:ilanda.
T\. De tiomicidiis clericorum.
5i. De noii coj,'Ciiilo ad ponieiii ire causi Ihelonei.

2G. De immunilale.si aliquod damnum ibi faclum fuerit. 5y. De lioc, si prt-sbyier saiicluin chrisnia dederil ad
iudicium subverieiidiiiii.
27. De eo qui in iudicio iniusle coalra aliuni altercan-
tem adiuvare praesumpseril. 5(). De iudi ilius, ad\ocalis, praeposilis et reliquis mi-»
nistris, (|iiat<'s sint.
28. De homine qui per cartam hi)ertateni conseculus
est.
57. De niallo publico.

29. De homine iibero, qui se loco wndii Iradit. 58. De .s;u-r;iin"nlis aii fial;iliiiin adraiiiilis.

.50. Dedeliilis regalibus, qualiter solvi dcheant.

5't. De iiiipe<liiiieitto ibuiriioruin.
51. De eo qui causam iudicaiam repetere praesiiniil. D fiO. De tiigiiuis couira [waeceptum dominicum occul-
ta:is.
32. De eo qui in tcslimouium assumiliir, (lualis esse
debeat. 61. Do niiiiiu 11 tiliSj.hemis l.il onibUs.
33. De scabineis, advocjr^is nolariis, a missis doniinicis (>i De (i:ici' infra |):ilri,iiii.

ehgendis. t)3. Di' iiiiiiorilius in popiilo Mil'.'ari di^tiiiiKendis.

34. De illis qui legem servare conleiniiunl. 6t De Ihh;, si siiper niissum doiiiiiiiciiiu ciim '^
collecia
35. De liaril)annatoris coniecio. et armis quis veiieril.
36. De colonis et fiscaiinis. 65. De co (jui doiiiu:n alioiiain cuiu titiel inf:angit.

NOT^.
« I. C SALICE LEGIS L. III. 3. c Deest 1
t» Deest B, sed non in lextu.
 Gol B. CAROLl MAGM OVW l'ARS 1. SIXTIO PRIMA. 552
C6. Dii messibus vel aiiuoiiis iu liosle rJitUs vcl fu- \ 79. De placilo cenleiiarii.
rali*. 80. Do inquisiiione el dcscriplione uuiuscniusqiie missi
67. Do nomiiie in liostcm hannilo.
lil)ero in suo iiiissaiico.
t>8 Dohairibanno osaclaiiJo.
81. De beneliciis, qualiter condrict i slat.
1)9. Deliis qui regaies tialient lionores el in Iiosiem
!»;innili ail condicluin placiluiii noii venerint. 82. De beneiiciis e()iscoporum, abbalum et reli juorum,
70 De liis qni sine licenliade liosle revertunlur. el de liscis regalibus descnbendis.
7t. De liis (|ui benpficia principum habeul. 83. De legalionibus propler instilias, quo tenipore exer-
7i. De non cogendo bibere iu hosle. ceaulur.
73. De vassis adliuc io palalio servienlibus el tamen be-
nelicia habentibus.
8i. De iussione domimcd in quolibel inissaiico hoii ii~
ad lioslem secundum anliijuain impleia.
74. De praecaratione
consuetudinem. S^. De censu regali inqnirendo.
75. De hoc, ut non nisi permissioue rej^aii brnnia vel 8B. De rebusj de quibus census ad partem rcj»is exire
glaifius liomini eitrancoa quolibet delur aut vendalur. soIei)al.
76. De causarum et lilium teriuiuis. 87. De placitis a missis dominicis comiiibus iioium fa-
77. De episcopis, coniilihus el polieutioribus, si cau- ciendis.
sani inter sc habuerint. 8S. De fidelilate regis promillenda.
78. De teslibus ad rem quamlibet disculienJam eli- 89. De hotnicidiis infra pa riam faclis.
gendis. 90. De meusuris et |.oiideril)us.

INCIPIUNT PRAEDICTA CAPITULA ET EOUUM TEXTUS

1. Depace servanda. Dc pacc adtnoneinus, om- B berg ", el ad Rcganesburg ", et ad Lauiiacum ot
ut ;

hes, qui per * aliqua scelera ei ^ rebellcs ul arma et brunias non ducant ad venundandum.
sunt,

•conslringantur. Quod si invcnti fuerint portantes, oninis substanUa

2. De iuslUlis generalibus. De iustitiis ccclcsiarum eorum auferatur ab eis dimidia quidem parsparli- ;

bei, viduaruia, orfanorum elpupillorum praecipimus, bus paiatii, alia vero medietas inter iam dictos niissos
ul in publicis iudiciis non dispicianlur clamantes, et invenlorem dividatur.
sed diligenler audianlur. 7. De clumatoribus vel causidicis. De clamatoribus
3. De iustitiis regalibus. De iuslitiis regalibus ^, vel causidicis, qui ncc iuviiciuni scabinioruni *'*
ad"
quiescere nec blaspbcmare "* volunt, antiqua con-
ot pleniter fiant inquisitae.
-i. De urmis non " portandis. De annis infra pa- suetudo servetur, id est tit in custodia recludanlmS
Iriam non * portandis, id cst sculis ct lanceis ct donec unum e duobus faciant ". Et si ad palatitim"
loricis. Si faidosus ' quis sit, disculiatur * tunc, quis pro hac rc clamaverint et litteras delulerint ***,
nort

e duobus conlrarius sit ut pacali liant, et distringan- quidem eis credatur, nec tainen in carcere *' pon{jin-

tur ad pacem, etiain si nolucrint. Et si aliler se pa- tur; sed cum custodia et cuin ipsis litteris pariler ad
cificare " noluiit, adducantur in noslrain praesen- palatium nostrum remittantur, ut ibi discutianliir

tiam. Et si aliquis post pacificationcm altcrutn oc- G sicut dignum est.

ciderit, conponat "* illum, ct manum quam " periu- 8. De iuramento. De iufamenlo, ut nulli alteri per
ravit perdat, et insnper bannum '^ dominictim solvat. sacramcntum fidelitas promittatur, nisi nobis et uni-
5. De armatiira tn Iwstem habeMa. De armatura cuiqiie proprlo seniori ad nostrain utilitatem et sui
in cxercitu, sieut antea " in alio capitulari commen- seiiioris; excepto his sacramentis, quae iusle seoun-'
davimus, ita scrvetur; ct iustiper '' otnnis bomo dc duin legem alteri ab altero debentnr. Et infantos,
duodeciin mansis bruniatn babeat» Qui vero brii- qtii antea non potucrttut '" propler iuvenilem aela-
niam liabens eam secum non tulerit, otnne benefi- tem iurare, modo fidclilatom reproiniltanl.
cium cuin brunia paritcr pcrdat. 9. De conspiralionibus. De conepiratioiiibus vcro,
6. De negoliatoribus^quousque procedant. De nego- quicumque facere ^' praosumpscriiU ct sacramenlo
'®
liatoribus, qui partibus Sclavorum '" ct Avarorum quamcuinquc '^ oonspirationem firmaverint, ut Iri-

pergunt, quousque proccdere cmn suis negotiis de- plici ratione iudiccntur. Primout ubicumque aliqiiod
beant, id est, parlibus Saxoniae usque ad Barden- maluin per '^ hoc perpotiatum fuit , auctores faoli

wih ", ct ad Magadoburg '*, et ad Erpbesfurt ", et interficiantur, adiutores vero eorum singtili alter ab
ad llalaxstat ^% et ad Forahhcim ^', et ad Breem- D altero flagellentur, et nares sibi invicem praecidant.

YARIANTES LECTIONES.
* loco 5 habet : expliciunt capilitla que suiit salice legis addenda alquc ab uiiivcrsis sancle dot
horum
ecclesiae fidelibns obscrvanda. ^ pro aiiqtio scolere 3. ^ deest l. Illd. cho.A. rogtilaribus G. '^decsl5' ''

* deest 5. ' studiosus V. faidiosus B. ^ d. si vero duo intra so coiitrarii fueriiit, ut a/l pacem
redeani
praccipimus. Quod si noluerint distringantur. Et si aliter 5. ^ pacificaii 4. '" co::ponant 1*. " qua C. C.
'^ '^ ante 3. '' deestV. '* clavorum B. "^ havaroruin
baiiniuni3. /?. sfc 3. il/t'f. /ie//. Tii. R. B. Pith.
Parm. iVorm. haurorum 1'. aroruin Z>ti;. bauuariorum 1. 6. G. Riv. Thu. .S'««(/. 1. Co//). bauuarorum 4.
baiuvatorum Camb. batvjarioruin Sfln^f. 2. " Bardonuuic 1\ 4. Bardenubuili 5. Bardotiuuioh G. »*
Ma~
Mdoburg 1. atnodobruc I". Magedoburg 6. " Erposfurd 1*. 3. 4. 6. B. G. H.^rpirurtb 5 b. *" Alaxslat 5.
Alaxaslat 3 b. Laxta 1*. Adalagaslat C. =" Foratheim 3. Forachoiin B. Forachon C. ^*
Brccinberg 1*. 3.
Broeiiibiig B. Brconporeg 4. Breeniperog G. Breemborbt C. " Reginisburg 1*. Rrglncsburg 3. C. Ragi-
"'' 1*.
iiisburg /i. Ragoinispurg 4. Ragesiiisburg G. scabiiioruin 4. (consl-) G. scabinearum //. ^"
plas-
roinare 1'. ^**
fiat 1'. " placitum 3. ^** o. I. d. desunt o. ''^ carcercm 4. C. ^" potuoriiil l\ ^' q,
wnspiralionem f. G. Bal. " qtiicumque 1*. " proptor Trec. pro Sang.
:;:,:, codex diplomaticus. — capitll. ad ansegiso collecta. m^
l'l)i vcro niliil mali perpctratiini ost, simililcr qnidcm A "is inlcgris, cahallis, huiius '"', vaccis vcl allo pccn-
inler se flagcUcntur , el capillos silii vicissim dclon- lio, etuxorcs vel infantes non *" fiant dispoliati pro
dant '. Si vero per dextras aliqua conspiralio fir- hac re, de eorum veslimentis, accipiat lcgilimnm ha-
inata fuerit, si libcri sunt, aul iurcnt cuni idoncis ribannum, id csl libras trcs. Qui vcro non habuerit
iuiatorihus hoc pro malo non ^ fccisse; aut si fa- amplius -^ in suprascriplo prctio valcnte nisi libras
oere non polucrint, suam legein componant. Si vcro tres, solidi triginta ab eo cxigantur, id csllibra ct

scrvi sunt, flagellenlur. Et ut ^ de caetcro in rcgno dimidia ^^ Qui autem non habucrit amplius nisi duas
nostro n-illa huiusmodi conspiratio, ncc pcr sacra- libras, solidi decem. Si vero unam hahuerit, solidi
menlum, nec sine sacramenlo fiat. quinque, ila ut itcrum se valeat pracparare ad Dei

10. Dc perhiriis''. De " periuriis , ut cavcanlur, servilium el ad nostram utilitatem. Et nostri missi

et non admittantur testcs ad iuramenlum, antequaia caveant et diligenter inquirant, ne per aliquod ma-
dlscutiantur. Et si alitcr non possint % se-
discuti
lum ingcnium suhtrahant nostrani iustiliam, altcri
parentur ab invicem et singularilcr iuquirantur. Et
tradendo aut commendando.
15. De ccnmi re(jnli. Census regalis undecuuKpie
non soli accusatori liceat testes cligcrc abscnic suo
'^'\
causatore '^.
Et omnino uullus nisi iciunus ad iiira-
legilime cxichat volumus ut indc solvatur, sive

mentura vel ad teslimonium admittatur. Si rcfula- B ^<^ propria pcrsoua hominis, siVe de rdnis.

lur^, dicat ille, qui eum refutat, ct probct, quarc 16. De iiberis liominibus iixores fiscalino.s liabenti-
iHum recipere nolit. El de ipso pago aut i\c vicinis
bus. De liberis hominibus qui uxores fiscalinas regias,
ccnlenis eligantur, nisi forte Icn:,'iui cxtra coniila- et de fcminis liberis quae homines similiter fiscali-
-''

luni causa sil inq^uircntla, Et si quis con\iclus fuerit nos regios accipiuiit, ut non de heredilale parentum,
periurii, pcrdal mamim aut redinwJ. vel de causa sua quaercnda, nec de testimor.io pro
hac re ahiciantur ; sed talis etii.m nobis in Iiac causa
11. De xdvocalis, vicedomiiiis, viciiriis el centena-
honor servetur, qmilis et antecessorihus nostris re-
riis. De advocatis, vicedominis, vicariis ct ccnlcna-
gibusvcl imperaloribus servatus esse cognoscitur ?".
riis " pravis '", ut tollantur, ct talcs cligantur qiiales
cl sciant ct velinl iusle causas disccrncre ct tcrmi- De cura missprum dominicorum. Unnsquisqjic
17.

narc. Et si couics " pravus invenlus '^ fueril, nohis iii maximam haheat curam ad praevi-
suo missatico
nuntietur demlum ct ordinandum ac disponendum, secnndum
12. Deieloneis. Dc lcloneis placoi nohis, til flllti- vohintalom Dci " ct secundum iussionem nostiani.
^^ ^^
(jua e* idsla lelonea a n"goliatoribus cxigantur, tam 18. De nefiiKilitate a missis dominicis facienda.

de pontibus quamqne de " navigiis scu niercatis. Vohunus, ut ncqualiler missi nostri faciant de siugu-

Nova vero seu iniusta, ubi vel funes lenduntur, vel G lis causis, sive de heribanno, sive de advenis, sive de

cum navihus suh pontibus Iransitur, seii his siniilia, caeteris quibuslibct causi>. De adverils volumus iani

ia quibus nullum adiutorium itinerantihus pracsla- diu coniugatis pcr singula loca, ut ibi '" mancanl ct

lur ^'*,
simililer cliam nec de his, qui sinc ncgoliandi sine causa et sinealiqua culpa non fiant ciecli. Fu-
causa substantiam suam de una domo ^* sua ad aliam gilivi vero scrvi ct lalroiics rcdcaut ad propria loca.
aut ad palatium aut in exercitum duciint tcloiicum 19. De liis qui beneficia liabent regalia. Audiliir.i

nullatenus ah '^
eis exigalur. habemus, qualiler ct comites et aliihoniines, qui no-

15. De falsis monelis. Dc falsls inonctis, quia in stra bcncficia hahere videnlur, comparant silii pro-
wultis locis contra iustitium ctcontra cdictum fiiinl, priclales de ipso noslro hcncficio, ct faciunl servire
volumus ut nullo alio loco moiK-ta sit, nisi in pal.itio ad ipsas proprielates servienles nostros de corum be-
nostro; nisi forle ilcrum a nobis alitcr fucrit oidi- neficio, et curles noslrae remancnt dcsertae, ct in

natum. arnpiil^us locis ipsi vicinanlcs multa mala patiuntur.

14. De hairibanno '\ De hairibanno volumus, ut 20. De liis qui fraudein faciunt in rerjalibus beitcfi-

missi nostri fidcliter cxactarc debcant ahsquc uHiiis ciis^\ Audiviiniis qiiod aiiqui rcd.Ianl ^^ hencliciiim
personae gratia, hlandilie "*
scii terrore, sccundum noslrum ad alios homincs iu proprielatem, et iii ii>so

iiissionem nostram : id cst, ut de Iiomine habente li- D placilo dato prctio comparant ipsas rcs ilerum sihi

h/as sex in auro, argcnto, hrunci.s " acramcnto, pan- in alodcm. Quod oinnino cavenduin cst, quia qui hoc

vauiantes lectiones.
detondeant f. B.
' *
sc non G. '
dcest 3. G. * Praeciiumus ut pcriiiria summopcrc cavcanlur Vat.
Samj. 1. Colb. Trec. '^
peiuriis (t. const. " possunt 5. ' acusatorc 5. Si vero aliquis rcfutalur Camh.
**

ttiv.Vat. Pal. Snnqall. Til. Colb. Et illc qiii ad tcstiinonium adducitur, si ivfiitatiir Camb. (ducilur). Pitli.
Paris. Norm. Lectioncm supra servalam qenuinam esse patel, omissis scilieet aiiquot vocibus, quarum loco
vero aliquistt nonnuUis inserui, et n codicihus Camh. Pilli. Pa'^. el Norm. demum qenuina Capitularis verha
restituia sunt. "
centcnis ti. deest 4. " aliquis p. (•• '^ iniccliis i.
'" " cl de 1". *' p. iit i.ou

cxiganlur. Sim. Mel. Riv. Bnl. doiuu l'. "^

ex o. "
" aiiihanno I'. const. in lioc c. hcrihanno const. ~>.
B.G. et pleriqiie cod. Bal. \v.mh:\mw H.cGii^t. Q. Vat. Biv. '" lilanditia f. B. Illd. Bal. " hruniis i.
'" b. ovibus vaccis '' deest 1*
amplius..-
Ed. Til. ^'
pro non... Ircs G. Iiabet pracscriplo prctio valciitc.
** '"
valente desunt G. id... dimidia desuiit G. exigchal 5. 4. (j. cxibit B. cxigcbatur ^i. Cainh. Colb. Vat.
Sang. I. exhihehatur 1*. '" qui 1. 3. B. -''
Post capitt istud sequilur in codice Norniannico : De infantibus
f|iii iion iuraverunt fidelitatein. De his qui tiinc infantcs fucrunl cl aliis alqiie aliis qui non iuravcruiit
tiJrlilalem domno iniperatori aut suos infanlcs, modo iurent. V. supra cap. 8. Ituius Hbri Bal. " deest 1'.
'" ^" „})•,
rfffcs/ I. r. 3. ^''deestV. i. >^deestV. =•- vendanl 5.
P.VTROL. XCVII. 18
 ;

fiSJf n. CVROM M\r,Nl OPP. PAUS I. Si:€TIO PRIMA. .V-ifi

rariimt ', iirtii h<'nc riistotliiml lnlcm, qiiam nobis A nl •'t^dilat oi roiim. Si illo '""
roiilradi.xci il ct oiim rcd-

lM'omissam liahcnl. Kt no rorlo iii ali<|iia inlidolitalc dcro noluorit, in prima <ontradicliouc solidis (jiiiiick-

iiivcniantur *; quia ((iii lioo raciiiiit, i^or ooiiim vo- cim culpabilis iudicctur. Si ad sccundain " iiupiisi-

liinlalem ad anrcs i ostras taiia o]>cia illornm non lioiieni oum '" reddore nolueril, Iriginta soli<lis cul-
I»crveniuiH. pabilis ludicctur. Si nec ad tertiam inquisilioi em
21. D(? his qui propter propriam iiislitiaui dilalan- consenlire voluerit, quicquid reus <lamni fcceral ",
dain ^
fiKjanlnr '*.
Sunl ol alii ,
qui iusLiliam logibus tolum illc'''^ qui eum infraimmunitalcm relinct ^^ncc
rcci|tere debenl, et in taiitum fiunt in quiliusdam lo- rcddcrc vull, solvero cogatur. Kt ipsc comcs venicns
cis faiigati °, nsquo dum illoruiu iustitiam por fi- liooiiliam habeat ipsum homiiiem infra imniuiiii,atem

deiussorum maiuis tradant, ila ut aliquid vcl parvuin quaerondi, ubicumquc eum '' invenire polucrit. Si
possinl haberc, el foriiores suscipianl maiorom por- autem staiim^" in prima inquisitione comiti respon-
lionem. sum fueril qiiod rous iiifra immunitatem quidepi
2^2. De armis ad placitum non portandis. Ut nuUiis (uissct, sod fuga lapsus sit, iuret quod ipsc cum ad
ad manum vcl ad placituin inlVa palriam arma, id
'^

iustiliam cuiuslibet disfaciondam fiigcrc non fecissel,

est sculum et laiiccam, portol cl sit ei in hoc satisfactum. Si aulcm iiitranti in ip-

De latronibus. De iatjonibus praecipimus, qui- " sam immtinitalemconiiti coUecla nianu quislibet rc
25.
cumque post missam sancti lohannis latroni man- sistere temptavcrit, comes hoc ad regcm vel '* ad
sionem ilcderit, si Francus est, cum duodecim simi- principem dcferat, ibique iudicetur, ut sicuf ille qui
liitus Francis iurct, quod ipse latronem eum fuisse iii immuiiilate daninum focit, sc\ccnlos ^' solidos
'^ ^^ maiui
iion scisset ', licet patcr cius sit aul fraler vel pro- componere debeat, ita ut qui comiii collocta
pinquus. Si hoc iurare non potuerit, ct ab alio con- resistere pr.iesumpserit, sexcentis ^*"
solidis culpabi-

victu-; fuerit, quod latronem in hospilio susccpissef, lis iudicetur.

quasi latro et infulelis iudicetur : quia latro est et 27. De eo, qui in iudicio inntsle contra aliiim alter-
infidclis est * nosler et Francorum, et qui illum sus- cantem adiuvare pracsumpseril. Si quis homiDCm in
"*
copit, similis est illi. ^ Si aiitem andivit, quod latro indicio iiiiuste contra alium aliercantein adiuvarc
fuisset, ci tameii non scit " piofirmiter, aut iiirel so- per malum ingeniiim'' praesumpserif, atque iade co-
Iiis, quodnumquam eum audisset nec per verilatcni ram iudicibus vel comite *' in(.rcpatus fuerit, ct nc-
nec per mendacium latronem ; aut sit '* paratus, si garc non potueril, solidis quindecim culpabilis iudi-
ille do latrocinio postea viclus '^ fueril, ut similiter cefur.
dampnetur. p 28. De liomine, qui per carlam libcrtatem consccu-
2i. De animalibus vel aliis rebus^ a qnibusemantur. lus est. Si qnis por cartani ingenui.aiis a doniino
1 1 nullus comparot caballum, bovem et '* iumentiim suo Ibgitime libcrtalem est consociilus, liber pcrma-
vcl alia ", nisi illum hominem cognoscat qui eum neal. Si vero aliquis eum iniusfe inservire ttinpta-
**
vondil, aut de qiiopagoest, vel ubi manet, aut quis verit '•^, et '* ille cartam ingenuitatis suae ostoiidcril
«st eius senior. et advcrsarium se inservire velle comprobavorii, ilie

25. De komicidiis cLericoriim. Qul subdiaconum oc- qui hoc temiitavit, multam quae in carla descripla
" solidos componat '"; qiii diaco-
ciderit, trecentos est, solvere cogatur. Si vero carta non paruorit, sod
num, quadringentos " componat; qui presbyterum, iam ab illo qui eum inservire volueril disfacta '*'
est,

scvcentos componat qui episcopum, nongentos "

'^"
; vvidrgildum ** eius componaf, duas partes iUi quem
qui monachum, quadringonlos solidos componal. in-servire volueraf, tertiara rcgi ; et ille itorum por
damnum ibi factinn fue-
26. Deimmunitate, sialiquod praeceptum regis libcrfatcm suam conquirat.
ril. Si quis in " immunitate damnum aliquod feccrif, 29. De homine libero, qni se loco ivadii Irndit *'.

sexcentos " solidos componat Si Rutem homo fur- "''.

Liber qui sc loco wadii in alterius potesfale *" com-
lum aut homicidium vcl quodlil)et criincn foris com- miserit, ibique constitufus dainnum aliqnod cuilibet
mitlens inlra immunitatcm fugerit, majidet comes '"^ T\ fecerit, oum in loco vvadii susci pit aut damtium
qui
vel episcopo, vcl abbali, vol vicedomiiio ''^ vel illi, solvat, aut homincm iii mallo produotum dimilfat,
quicumque Jooum cpiscopi aut " abbatis tcnuerit. perdens simul dcbilum propter quod eum " pro \va-

VARIANTES LECTIONES.
' hec qui f. 5. ^
manu recenl). G.Camb. Vat. Sang. \. Colb. ita exhi-
sei{uenlia i. (in loco corraso, a
bent : inv. qui hnc
dcin<eps cavcant se omnino a talibus, ne a propriis honoribiis et a proprio solo,
laciiint,
a Dei gratia, et nosfra exlorros liant. ^dilafamS. * faligantur 3. B. fiigati (.'. Thu. Yat. Satig. '^

1. Colb. id. e. s. et I. desnnt 4.

*• ' f. nescirot 1;. » dcest o. Hld Ual. « iilis 1*. '" deest \\ " tit U.
eic G. s. firmitor noscit a. 3b. ''^
a. sip. ilJc B. '^ ''' '" a. quicumque
con\ictus 4. G. (.'. Bal. ;.nt 3.
m liivip. '*
qui 1'. 4. (». cc<;c 1*. '* componalur 1. et ubraso
'''
ur Wper tolum caput.
-
'^
dc I*, G ex
corr. ^" Dcccc ex corr. G. ^' e. de vila W
comp. qui G. ex corr. dccc IJld. -^ non 5. "^ dcccc
ex corr.
W G. '' componalur 1. comiti 3. ^'^
vicedominico 3.
'•''
'"
veJ B. ***
illi 1. 1*. 4. *^ aliain
B. W
^' eum inquisilionem desunt G. •'"
fecerit 1*. 6. ^'^
illum 1*. ^' retinet inimunitatem exciderunt
W
''
deest 1.4. ^' deest i. 4. G. '' vel ad 6. G. Bal. ^^ dcccc e correct. G. dcest 3. ^' cum
collocta W '''^

r. 5. ** Dcccc e corr. G. ''

p. m. i. desunt G. Thu. Vat. Snng. 1. Colb.
''*
v. c. desunt *' i. volle W
t. 4. 6. '''*ct illc.... comprobaveril (/^si(»i 6. ''"(iisfracta l*. (.'. *'' uuirdgildum r.B.uurdgildum 1. miidr -

gildum 3. uuirgiKlnm G. uuorcgoJduiii 4. uucrigeidi G.

*' dc£it 3^
" tradidorit 3. deesl ** potestatera 3. B. W
 ^^ CODEX mPLOMATICUS.— CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. 5-,«

<liosii;^oopii. El qui (lampniim f.'cit, dimissus iiixta A scabiiiis sfptem, qui aj omnia placila -'
pracesse
qiiaiitatLMn rei '
cogalur cmciidare. Si \ero lilieram dehent.
reiiiiiiam liahu:'ril, usqnc diim in pignere exliteiit, '^'- ^*-' fflsis i.eslibun. Oe falsis iestilius praecipi-
cl (ilios ha!)ueri:il \ liheri permaiicaiil. «i"s, ut non recipiantur ".
50. De dcbilis re(j(dibus, qnaliter solvi ' debcant. ^*^- ^'^ «<^« iurando per vilam regis. Ut miilus prae-
Omnii dcbita quae ;.d parlem regis solvl debent, suniat pcr vitain regis cl filiorum eiiis iurare.
solidis ''
duodecim denariorum solvantur ", exce- ^^- ^^ ^^* 7'" P^'' cartam ingenuns est, it ad servi-

pla ^ freda, quae in lege Salica conscripta csl. IMa lium interpellatus fuerit, Siquisper carlam ingcnuus
eodem solido quo ceterae composiliones solvi de- dimissiis fiierit, et a quolibcl homine ad servitium
hent ^, componaliir. inlerpellatus fueril, primum legitiinum auctorem ''^

51. ^ Deeo qui causam iudicatam repetere pracsu- suae liherlatis proferat el in sua libertate perseveret.
mat. Si quis causam iuJicatam repetere praesumpse- S' ^ero legitimus auctor defiierit, testimonio
bono-
rit in niallo ^ ihiqiie testibus coaviclus fuerit, aul '"""i honiinum, qui lunc aderant quando liber dimis-
quindocim solidos componal, aut quindecim ab ^^^s fucr.st, se defenderc permittalur.
ictiis Si vero tcstes
scabinis '", qui caiisam prius iudicavcrunt, accipiat. dcluerint, cum duabus aliis carlis, quae
eiusdem
0% De eo qui in teslimonium assumitur, qunlis csse B *'''"Cf"'iii' niauu nrmalac sint vel scriptae, cuiiis-

debcat. Optimus quisqiie in pago vel civitate in " cumque " suam cav^am, quac terlia cst, ve-
fuerint,

testimonium adsumatur, et cui '^ conlra quein '•'" ^l lcgilimam esse conrirmel, CanccIIarius
is tamen
loslimoniare '^ debet, nullum crimen possil in ii-
lalis esse dehel, qui pagensibus ^^
loci illiiis nolus
cere. fuisscl et acccptus. Si aulem qiii " inlerpellaais
55. De scabineis ^'',
advocatis, notnriis a missis do- fuerit ad scrvilium, nec auctorem, nec testimo.ia
minicis eligendis. Ut niissi noslri scahinios '", advo- ha-jucrit, neque alias duas carlas ad suain cartani
catos, nolarios per singula loca eligaiit, ct eonim confirmandam invenire potueril , liinc is qui cum
nominn, quando reversi fuorint, secum scrii>ta de- ''^lcpi^H^^i!, sociindum legcm ipsam car!amf„lsam ^"

feraiit. efliciat ct scrvuin conquiial. Si vero interpollator

54. De ilUs qui legem scrvare contcmpnunt. Dc auctore, aut testimoniis, aiit cartarum conlaliona
his, qui legem servare contempserint '% ul per viclus fuerit, cx lioc quod voluit " ciricere et iioii

fid 'iussorcs ad praesentiam regis deducantur. potuorit, multain quae in ipsa iiigemiitatis carta
55. De har bannatoris ''
cvtiiecto. Ut illi qui hai- conrinctur, cogatur cxsolvere.
ribainiiim '^ solvere debent, conieclum faciant ad i^i- Dr scrvo qui dtannum quodlibct pcrpctrat. Ne-
Iiairihaimatorem 'K C 'i'">i liceat servum suum propler damnum ab illo
'«

56. De cotonis et fiscalinis. Ut iicc colonus iicc cuilihel iiilatum dimitlcre, scd iuxta qualilatem
fiscalinus pos-inl alicuhi ^" traditiones facere. damni doniinus pro illo rcspondcat, vel euni in coiii-
57. De hominc in iudicium non mittendo sine causa. posilionem aul ad puenam pctitori '''ofrera!. Si auli-iu

Ut nuUus praesumal hominem in iudiciuin ^' niitlere servus perpctrato scelere fugcrit, ita ut a domino
sine causa, nisi iudicaldin fiat. peiiilus inveniri non possit ^', sacramento se ''^
do-
5S. De cansa ebrii hominis, ct de eius tcstimonio, niiiius '" eiiis cxciisare studeat, quod lioc suae vo-
et de placito comiLs. Ut nuUus cbrius suam causam luntalis ucc conscientiae fuisscl, quod scrvus eius
^' possit conquircre, ncc tcstimoiiium di-
in inallo la!c fiicinus commisit.
cerc ; nec placitum comcs habcat, nisi ieiuniis. 45. Dc mannitione secundum kgem ad^''' mallum ^^.

59. De missis dominicis vel ceteris hominibus dis- Si quis a 1 malluai logibus niannilus fucrit el iiou
currtniibus. De missis noslris discurrenlibus, vcl vencrit, si cuni sunnis " noii detcnueril, qiiindccim
ccteris hominibus propter utililalcm nostram iter solidis culpabilis judicctur. Sic ad sccundum ct tcr-
agentibus, ut nullus mansioncin contradicerc prac- tiiim. Si autcm ad quartum venire contempserit,
sumat. possessio cius in bannum midatur, donec vciiiat, ci
40. De illis, qui ad placitum banniri debeant. Ut " de rc, qiia "' iiilcrpcllatus fucrit, iustitiam facial. Si
nullns ad placitum banniatur, nisi qui caiisam suani infra annum non vcncril , dc rcbus cius quae iii
'"
quaerit, aut si alter ^^ ci quaercre dchct; exccptis h.mno icissae sunt rcx inlerrog/iur, et quicqiiid

VARIANTES LECTIO.NES.
• deest \\ solvcre d. unumqiicnKpii^ soli !u;ii 3.
' habiicril 4. ' *
s.ilid. piM' (!r?TTT mi B. d. pcr xii dc-
narios 5. ^"
solvant
^ cxcopto 1'. 5. B. G.
1*. 5. 4. B.
deiicant 1'. « 5(1 pcr crrorrm ct sic
dcinccps '

falso^S. ' malleo r. (?xcorr. '» scabiniis 1*. 5. ^^dcestX. " ct aut is quem L. '^
lesiimonia reddere
4. G. •' scabinis r.
4. '" scabinos 1'. 4. C. scabineos
5. '" clcmpnunl 1*. " airiliannalmis L. hcri-
bannatorii li. liairb. 5. "» hairbannum 5.
cons'. herib. 1' />. G. const. '" harib. i*. (i. ^»
aliciiibiis t«.
*' iudilio G. " malleo 1*. excorr. " aUcri (!'. 4. (',.) q. deheal 5. 5 h. C. -' adcsse 6'. ^= hic ^l dno
cap. add.t : 42 (Ilem ut niilhis testis supra vestiluram avi ct p:>tris noslri iiscipialiir) 45 (c Cap. lUoiltcrii
Papicnsi c. 11.) ''^ aclorcin per totum c. pro auctore ponit (J. "' cum(|ue e.rpunctum ['. >"*
qui omiii-
busp. 5. «•' quia 1. ^^ decst 4. ^' vull 1. 4. G. volueril 5. ^' ullo 1'. B. ^^ poiiloris
I' 4. B. repelilo-
ris 5. ^' potuerit 1'. ^^ dccst ^. ^<^
dccst.Zy. " sumiiis l* somnus 5. " ct de reliqua SH/?crs(.rJ;>/(^ 1*.
el sic de re, deqiia flid. '•'
bamuim 6. C. B.i/.
r;:;<> n. caroi.i m.\gni orr. tau^'^ i- sectio prima. ?:(ro

iuJo ui;!ii iveiil, llat. riima niaimilio siipor iioclcs A plKilum vol ad inaliiim veniro (ogaHir, c\oo|,i;» sca-

soptem, seinnda snp'r nocles qnalnonloiim, lcilia JiiiiciS vel vnssis comitum '-', nisi qui causani suain

siiptM' noclcs viginli H imant ', qiiarla siiiior

* ad luircre '"'
deiitMt aut rospondere.

ipiadraginla et diias. Similitcr ot dc benericii) liomi

li'i. De teslibiis, ad testimoninm dicendum qnaliter

forlc rcs proprias non liabncrit, initlalnr in adliibeantur. Ut testes atl tesrnnoiiiiim diociuhim
nis, si

tiannuin, nstiue ' rcx intcrrogclur. praemio non conducanliir; ct iit nullus toslimoniuin

iG. De *
auctore " rei. Si auclor ^ vcnerit, cl rcm (lioat aut sacramentum iuret, nisi ieiiinus. El ut
inlcrlialain'' rcciperc rcnnuerit ", campo vel cruce " lostes priusquam iurent, 9«'paralim disouli:intur,

conlendanl. quid diccre vclinl de illa re, unde tcstimonium rcd-

il. Dc lio)nlnibus ad morlcm diiudicatis '", et posi- dere debcnt.
". 53. De itistitta cuinslibet a nullo quolibet " dila-
eit eis vita cottcessd, si iustitium quaesierint De
illis lioininibus, qni proplor eoruin culpas ad morlcni tanda. Ut nullus quilibct mis.«us noster ncqiic comes,

(iiiudioali fucrint el poslca eis vila fuerit ooneess:i, neque iiulex aut scabineus, cuiuslibet iusliliam dilii-

s' ipsi iiislitiain '^ ab aliis requi.-,ii'rint aiil ab eis iiis- tare praesumat, si stalim a;limplcta potuori, esse

lili.im quaercre voluerin', quditer iiiter iilos iudi-

seounduin reclitihlinom, neqiie praemia pro lioo a

(iiim lerminelur. Primo omnium de illis caiisis, pio R qiiolibet homiiic per aliquod ingesiium nialiim pr.ie-

quibus iudicalus fuerit '* ad niorlem, nullam potcst sumat aocipere.

laeere repelitioaem '% qiiia omnos res suae secun- 5i. De non cogendo ad pontem tre causa tclonei.

diiin iiidiciuin Frani^orum in pu!>Iico fueriint '" revo- Ut nullus cogalur ad ponteni ire '"ad fluviiim irai.s-

( atae. Et si aliqnid in poslmoJum, pf^stquam ei vila

eiindum proptcr tclonoi caiisas, qu:mdo ille in alio

(onoessa est, cum iuslilia adqui:eie potuerit, in sua looo comper.diosiiis illud fluinen Iransire piUest.
'*
libertalc tencat et defendal sccunilum legem. In te- Similiter in plano oampo, ubi pons '^'
nec treieolus
slimonium non suscipiatur, nec inter scabinios '*
ad est , ibi omnimodis praccipimus ul non lelonciim
iogem iu.Iicandam leneatur. Et si ad saoramcntum exigalur.

aiiqnid '' iudiealum fuerit, quoti "* iurare dobcat, si

55. De lioc, st prcsbytcr sanctum chrisma dederit

ali([uis ipsum saorainenlum falsuin diccrc voluorit, ttd iudicittm subvertendum. Ul pres!>ytor qiii saii-

( ontondat ". clum ohrisma donaverit ad iudiciiim subverteiuiiim,

^'
•'18. De liomine ctn post iudicium vita concessa cst, postqiiam de gradu suo depositus fuerit, niaiium

si institiam reddere noluerit. Si alicui post iudiciiim amittat.

sealiiiiioium fueril vila concessa, et ijise in po.stmo- 50. De iudicibns, advocatis, praepositis et relitjuis

(liim aliqiia mala perpelraveril el iuslitiam reddcrc

C ministris, quales sint. Ut iudiecs, advocati, praepo-
nohierit, (iioendo quod morluiis sit el iilco iustitiam siti , cenlenarii, vicarii, scabinoi, qiialos moliores

inveniri ^^ possunl ^^, consiituantur ad sua ini.iste-

rcdiiere non debeat, stalutiim esl, ut superius iudi-
^'*
oium sustineal, quod antea suslincre debuil. Et si ria exercenda.
aliqiiis adversus euin aliqua mal» fecerit, secu;Klum 57. De mallo publico. Ut in locis, n!)i mallos pii-

acqiiilatis ordinem lioenliam h:ibtMl siiam iusliliam blicos haborc solent, tecium tale coi.slitii;i!iir ,

hybcrno ^^' ^" in aestalc observatum esse

requirendi de causis perpelraiis poslquam ad inor- qiiod in et

lem diiiidicatusesl^"; de practeritis maneat, sicut su- possil.

pra diiudicatum fuil. 58. De sacramentis ad palatium adliramilis. Ul

49. De latrone forbannito a ^"^
libero liominc sus- sacramenta quae ad palalium fuerunl adhramita '\
Et ^"
ce\i:o. De lalronc forbannito, liber bomo qiii eiim in palatio perficiantiir. si oonsacrament:iles
.suseepil, quindeoim solidos compoaal, el serviis ccn- hominos ouin ipso veairc ronmioriat, iussione domi-
liim " viginti porcus^ionihus vapulol '". nioa aut indiculo ^^ aut sigillo ad p;iialium vcnire co-
50. De comile latronem in forbuniium -^
mitlente. g;u!lur.

IJt coines, qui Iatro:!em in forbamium '^'

nnseiit, 59. De itnpcdlimnto ctamatorum. D^ clamaloriliiis
viciais siiis el aliis eomilibus notiiin faciat, eundi'in qui niagnum inipedimcatum f:ioiiint in ''" palatio ad
Jatronem a se essc forjiannilum, iit illi eiim noii 10- aiires domni iinporatoris, iit niissi seu comiles illo-

<ipiant, rum mi;ssos transmittanl ooiilra'' illos (iiii menlieniio

51. De liberis lioiuinibus , qni ad inallum venire vadiint, ut eos convincaiil '^
cogendi sint. Ul imllus aiitis de lilioiis lioniinibiis ad GO. De fiKjitivis coitlra praeccptum doininicnm oc-

VAHIArNTES LECTI0?>ES.
'
n. XI 7». x\ii G. * s. 110 Mos^ nsqueqiio G. D. C. Dal. iisqucdum 3.
'>. q. s. q. ct d. desunt G.
* Itoc cuin

tinleced. iii unum c. coniunijit aotore G. 7>. actor G. ~ inlerli;iin G. D. II Id.

nec taiiicn in indice. * reli- ^* "^

inioril G. " v. 0. dcsuiil Met. "*

doiiidicalis 1. const. detlucti 1*. const. in Itoc c. " fccerint G. '* iusM-
tiain... cis do.sjajf 3. " fueral 3. " pciicioncm Zi. "> fuerint 1. "^ scabinos 1'. 4.
const. " al. ei i.
bal. "* (/:'cs.' 1 eon!endant6\ c.umarmisc.B.'//. ^'^ deest \'. ^"'eta^. '^'osl3. ''^ vapulciurG. vig. iclus
. '''

accipial G. '"
forbaniio tencnte 3. '^' ftirlianno 3.
-'°
doniinicis vassis 3. 3 b. ^" aut qiiirere 1. " qiiotl-
''«
Jibel 1' vel 3. '^
u. nee fons 3. »" traitvlus !\ (^. ///</ Irieclus i. ^^ deest V. ^Mnvenire I. B.
2'
"possiin3. niisleria 3. '^^
\i\U. desuiU A. "^deestV.lK '"
iidramita 3. 4. /:?. G'. ^^*
cl cum s. 6'. ^Mii-
clilucuJu 3. ''^
ddcsi i. G. *4n, erusu conlra, 1. l'. ''•
commuuiceiit 0".
 .

r,0' a)m\ DlI-LOMATiCUS.— CAPITIL. AIJ ANSECISO COLLECTA. ,SC2

<ulltttis'. Do ruji,ilivis, qiii por diveisas provciilias A ^~'- Oe libeio liominc in liostcrn'-' binuilto. i^nuuni-
ilucti et occultali sunt contra praecepluui douiui que lilier lionio in hosteui " hannitus ** fuerit, el.

iiuporatoris, ut * qui eos post praeterituu» ' lcuipus veniic conlempserit, pleiium lieiihannuni , id esi

susccpit aut retiuuit, bannuai douiiuicuui co!iq)o- solidos sexaginla porsolvat. Aul si non Iiabuerit

nal '*.
unJe illam suinmam persolvat , semeiipsum \v:n

Gl. De uiininm blaspkemis liilronibus. Do lalroni- vvadio in scrvitium principis -" tradal , donec per
bus, qui uinguan» hahont blasphennaui ^ quicinu(iuc tempora ipsc bannus ad eo liat persolutus ; ct tunc
aliqneni ex his couq)relicnderit, uulluiu daninuin ilerum ad statum lihertatis suae revertalur*^ Et si

c.vin.le patiaiur. illc homo, qui propter herihannum se in servilium

62. De pace infra patriam. De pace et iustitia tradidit, in illo senilio defiiuctus fucritj heredes
iiiira patriani, sicut saepe per alia capiluhi iussi '',
eius heivdilalem, qiiae ad eo -' perlinet, non po!--

aliinpletum (iat. dant, nec lihertalem ^*, nec de ^'

ipso hanno obnoxii
05. De iunioribus in populo vuUjari distriiujendis. liant. *

l)e viilgari populo , ut unus(piisque suos iuiiiores

68. De hainbanno exactando. Ul non per ali({uam
dislriugat, ut melius ac ' inelius ohoedianl et cou- occasionem, nec^" pro wacta^', nec de scara, iicc de
senliaul nianJatis et ' praeccptis imperialihus. C vvarda, nec pro herihergarc '^ , nec pro alio hanuo
Gi. De lioc, si super missum dominiciim cum col-
hcrihannuin coines cxaclare praesumat; nisi missiis
tecta et armis quis venerit. Si qiiis super nii^suin iioster prius heribannum ad parlein noslram reci-
do!ui:iicuni cum coUecta et ormis veuerit, el luissa-
piiit, et oi suam terliam partcm exinde por iussio-
licum illi iniuuctum coutradixerit aut coiilradicerc ncm nostram donet. Ipse vero heribanniis non exa-
voUierit, et hoc ei adprohatuin fuerit quod sciens ctotur nequo iii tcrris noque in inaiicipiis, scd " in
coutra missum dominicum a,I resistendum veuisset, auro et argenlo, palliis alque ;irmis cl animaltbus
de vita coaiponat. Et * si negaverit, cuni duodccini at(pie pocudihus, sive talihus spjcichus quae ad uli-
suis iuratorihus se iJoiiiare faciat, ct pro co, qiiod litatem porlineiit.
ciKii collecta missum dominicum armatus
contra
69. De liis qui regales habenl honores, ct in hos-
venit ad resistendum, hannum dominicum compo-
tem ^' bannili ad condictnm placituin non vcnerinl.
iiat '. Simili inodo domnus imperator de suis vassis
"*
Quicumque homo nostros haheus lionores ia liostein
iudicavil. Et si servus lioc fecerit, disciplina cor-
hannitus fu. ril ct ad coadictum placitum non venc-
porali suhiaceat.
ril, quot diebus post placilum coiidictum veiiisse
De eo qui domum alicnam cuiuslibet infrinyit.
05.
Si quis domuui alicnam cuiiislihet infregcrit, quic-
C comprohatus fuerit, tot diobus ahstineat a cariic ct
vino.
quid exinde per virtiitem " ahslulerit aul rapuerit
70. De his qui sine licentia de hoste revertuntur
vel furaverit, sccuuduui legem et ewam 'MUi cuiiis
Quicumque abs(pie licentia vel perniissione principis
donius fuerit inrracta et spoliata, in Iriplum compo- ^'^
de hoste reversus fuerit, quod factum Franci ^^*

nat, et insuper hannum dominicum soivat. Si servus

^'
heriscliz dicunt, volumus ut antiipia constiiutio,
lioc fccerit, senten:iam supcriorem accipial, et iu-
id est capitalis scnlentia, erga illuin puuieadui?i
super secundum suani lcgeni couiposilioncm facial.
custodialur.
Si qiiis liher liomo aliquod lale daiununi cuilihet "
fecerit, pro quo plenam compositioncm facere non 71. De his qui beneficia principum habent. Ciii-

valeat, semetipsum in vvadio pro servo dare stu- cumque cx eis ^^ qui beneliciuni principis habent.
fleat, usque dum plenain couiposilionem adimpleat. parein^' suum conlra hostes comniunes in exercilii

66. De tncssibus vel annonis in liosle raplis vel

pergentcm ^*"
dimiserit, et cum eo ire vel stare no-

furatis^'.Si quis nicsses aut aniionas iii iioste super luerit, honorcm suum et *' bencficium *' pordat.

])annum '^
dominicum rapuerit vel paveril '*
aut fu- 72. De non cogendo bibere in lioste . Ut in hoslo
raverit aut cum cahallis vaslaverit, aeslimato damno neuio pareni suuni vel quemlibet allerum hominein
s •cuiidum legem in triplum componat". Et si iiiicr hihere roget '^ Et quiucumque iu excrcitu chriiis
liomo hoc fecerit, hannum di)miuicum pio hac re invcntus fueril, ita excoinmunicetur, ul iii hiheiido
c tmponere cogatur'^ Servus'*vero secundum l.-gMii S!)la aipia utatur, quousque so malc fecisse co-
t ii|»!a composilioue damnuni in loco restituat, cl pro gnoscal.
(l.iiimo " disciplinae corporali suhiaceat '". 73. De vassts adhuc in palalio servicnlibus ct

VARIANTES LECTIONES.
o.latronihus i.
' " iit cos omiss(\s, qni post tempus co//o<:m< 1*. ^ praeceptum 6'.
solvat 3. " hlasllir- ^*

miam 5. * iussimus 6. /i. ' decstTi. "el... idoniare in maniine addiliim S. ' solval 5.
'"disd-
pliiie 3. 6. B. " vini G. Camb. Thu. Vat. Sang. I. Colb. '"'
ita Vat. .S«m/. 1. cwa G. cuuina Colb. cnm
1. 2. 4. 6. Sang. 2. Thu. eo i;iin 21». ea Riv. Div. coram Pal. hcll. Til. Cumh. Met. I. siiam i. 3. 3 h. 1. to-
luin i. r. sec. I. el e. desnnt B. Par. Pith. N. Hcm. " alicui G. '' furatis senlenlia deesl de iihero hom.
(-". (totum igitur caput deest). '^ pamium 2 b. '" culpaveiit i. v.
p dcsuiit G vost ;iiit f. positu li. G. Bal.
" red(lat4. '» b. d.
componat (rcl. desunl) 3. '" si
s. I*.
''"
baniio L "'
suhdatur 3. " hoste G.
"MiosteS. 6'. "'bannatusi. ''^ dcest (i. " r(ivert(Hur 3. " cos T. i. /J. ipsos 3. "* de lihertale r^.
^'^
dcest l. V. ^"dccsti. ''
^' wahcla 3. vacla (;. ^Mierigare 5. herg;ire (.'. .sed ct iii I. ^*
hosie <;
•'MVacUim r;. ^" dccsl i. " h-Misdiz 3. herisli/, i. ^nns 6. li. llnl. 'patrem6. '»
peigcnlcin... in
cwixiVaihsyj. cap. CAcidcruiit [\ lacnna nutla indicnid. '•'
dccst l.
''^
co^at />a'.
a;;5 I!. CAllOLI MAi.M OPr. PAKS I. SlCCTiO PIUMA. rifii

Uimeu bctwficia lidbentibHs '. De vassis itomiiiicis, A iiostri potciitiores causas sine nosira iiissione (iiiiro

qiii atlhiic inlia casain serviinU el tainen i>eii!'!icia praesuinat, sed tantnin ad panperuin ct ininus po-
liaberc noscnntnr % stalnliiin est, iit (iiiicninqne tentinm iuslitias faciendas sibi sciat csse " va-
ex 019 cuni tlonino imperalore doini renianserit, candum.
vassallos ' suos casalos secnni non rctineat, scd cnm 78. De testibns ad rcm qnamlibet discutiendam eli-

coniite, cuins pagcnses snnt, ire permiltat. ijendis. Ut quandocumqiie tesles ad rcni quainlib.el
7i. De pracparatioiie ad liostcm secundum anli- discutiendam quaerendi atque eicgcndi sunt, a misso
quam consitetudinem. Constitutiim csf, nl secinidiiin iiostro ctcomile, in cuius minislerio de re qualicum-
anliqnam consnctadinem praeparatio ad hostem que agendum est, lalcs cligontur, quales oplimi in
faciendam * indicetur et observelur ; id est, vielna- ipsopago invcniri " possinl. Et non liceat liligatori-
lia de marca ' arma atqne
ad ' tres inenses, et bns pcr praeinia falsos tesles addiiccre, sicut aclenus
vcstimenla ad diinitlinm annum. Qiiod tamcn ita fieri solebat.
observari placuit, nt ' his qui de Rhcno ® ad Lige- 79. De placito centenarii. Ul nullus homo in placilo
lein pcrgnnt, de Ligere '" in anlca ad tres menscs
**
cenlenarii ncque ad inortem, neqne ad libertaiein
'^oinputetur; el qni de Ligcre ad Rhenum pergunt, suam amiltendam, aulad res reddendas vel mancipia
ile Rbeno in antc^ ad tres nienses victualia habere iudicclur; scd ista aut iii praesentia comitis ** vel
deheanl. Qui autem trans Rhenum sunt, et ad Saxo- missorum nostrorum iudicentnr.
liiain pcrgnnl, ad Albiam inaicam osse " scian!. Et 80. De inquisitlone et descriplione uniuscuiusqve
''^
(Iiii Iraiis Ligerem inancnl alque in Ilisp.iniam pro- missi in suo missatico^^, Utmissi iiostri diligciiter in-
licisci debent, monies Piriuaeos marcam sibi esse co- quirant et describere facianl ^" unusquisque in suo
gnoscanl. missalico, quid ^' unusquivque de beneficio habcat,
'*
7o. Ds hoc, v.l non nisi permissione regali brunia vcl quot homines casatos in ipso beneficio.

vel (jladius homini extraneo a quolibet detur aitt 81. i>t' bencficiis, qnaliter condricta^^ sint. Quoinodo
venundetiir '^ Conslilulum esl, ut neqne cpiscopus, cadem benellcia condricla sint, aut quis de beneficio

neque abba aut abbalissa, vel quislibet rector eccle- alode!Ti'''coniparavit vel ^'struxit.

siae,bruniam ''* ve! glauium sine nostro pcrmissu 82. De beneficiis episcoporum, abbatum et reliquo-

cnilibel hnmini extraneo aut dare aul vendere prae- runi, et de fiscis rcgalibus dcscribendis ^^. Ut nnn so-

sunial, nisi laiUum vassallis " suis. El si cvenerit, lum bencficia episc( pornm vel aV.baiuip, abbalis!-a-

ul in qualibet ccclesia vcl sanclo loco plures brunias rum at(iue comitum, sive vassorum nostrorum, sed

habeant '% quam " ad homines recloris "* eiusdem C etiam nostri fisci describanlur; ut sciie possinuis

( cclesiae sufiiciant, (unc principem " idcm rector quanlum etiam de noslro in uniuscuiusque lejalione

ecclesiae interrogel '"', quid de his facere praccipiat. habeamus.

7G. De causarum et litium terminis. De tcrmino 83. De legalionibus propter itislitias, qno tempore

causarum et lilium sta'.uimus, uf^'e.v quo bonac exerceantur

^'^
. Yolumus, ul propter iuslitias, ^^ quae
inemoriae domnus Pippinus rcx obiit el nos regnare usque modo de parte" comitum remanserunt, qiiat-
coepiinus, causae vel lites inter parles "factae atqiie luor tantum mensibus in anno raissi noslri legationes
'''

exortae disculiantur et congruo sibi iudicio lermi- suase\ercean!,i lesl'**inhyeme Luiuario, inverno
ncnlur. Prius vero, id esl anle oliiluin praedicli Aprili, in aestale lulio, in aulumno Octobrio. Caete-

doiiini Pippini rcgis causae ^' commissae, vcl oinnino ris vero meusibus umisqiiisciue comilum placiium
nou inovcantur, vcl salvae usque ad noslvam inter- suum habeat et iusiitias faciat. Missi aulem nostri
rogationem serveulur ^\ quater in uno mensc
''^
et in quattuor locis habeant
77. De episcopis, comitibu!: et potentioribus, si cau- placita sua cumillis comitibus, quibus congruum fue-
^"
saminterse hnbuerint. Utepiscopi, abbates, comiles rit ut ad eum locum possint convenire.

ct potenliores quique, si causam iuter se habucrint 84. De iussione dominica in quolibet missatico non
ac se paciOcare noluerint, al nostram iubeanlur ve- D adimpleta. Ut quicqiiid ille inissus in illo missalico

nirepraescnliam, neqne illorum contentio aliubi diu- aliter faclum invenerit quam nostra sit iussio, nou
dicelur, ne propler hoc pauperum et minus poten- golum emendare " iubeat, sed eliam ad nos ipsam
tium iusiiliic remaneant. Neque ullus comes palatii j.gj^^ qualite'- ab eo invcnta esi, deferat.

"^
VARIANTES LECTIONES.
B. b. non habent " cognoscunt B. « yasallos 5.
4. consl. facienda 1*. ex corr. '^

Miabent 1. I."
«inerca D. t. m. de m. 3.
ad * deest V. * rehno 4. const. hreno
"^
const. B. rcno G. const. " lige-

ram 5. const. B.'"

p. dHigenter in a. B. ad L. p. d. L. desiint G.
" esse iluros s. 3. '•'
in spaniam
'* brunia aut B. '" vasallis 3. C. '"brunie lia-
suurrtscr;p<o i. 5. 11. pergunt m. 4. 'M-endalur l". 4. G.
beantur 3. " quae W
4. B. et plerique Bal.
'**
rectores 1*. " princeps id ost r. 1*. 3. 'Ihu. Sang. m-
deest I " pares 3.
-" deesl. G. ^^ deesl ,->.
lcrrogetur 1*. •" ^' c. vel lites 3.
.
^''
reserventur V. 3. 6. Bal.
" iiivenire (;. '« comitum r. =" m. describendo 3. ^» faciat 1*. ^i q„od 3. G. qnot mansos 4. ^' cau-
satosG. '3 C(mdistricta et hic etinindice et in textu. 3. consliicle 4. construcli G. conslrucla nonnuLt

codd.Bal. ^^' alio deslruxil v. comp. 3.

^» jd est ii. ^^ ('eesfb. ^' deest Iwc c. Hld. ^'deestV.^ ad
partem \ 4. a p \rle G. ""> est hicme in marcio {corr. ex. : iinaur) veriio in aprili cstale in iulio, aut,
.
o. 3. m
*'
hiveruo B. " aliler in 812. c 8. uno aiino 4. " illud em. 1' 3. B. Bal.
 »

£r,^ COOLX DIPLOM.VTICLS. - CAPITLL. AB ANSEGISO COLLECTA. S(36

85. Dc ceusn reiiali inqnirendo. Ut missi noslii A De fidelitate regis promittenda. Ut niissi iio-
88.

rcnsos '
noslros perquir ml diligenler, undecunique slri populum nostrum iterum nobis lidelilalem pro-
anliquilus ad parlem regis exire soiebant '; simililer niittare faciant sccundum consueludinem iamdudmn

et nobis renunticnt, ul * nos ordincnnis, ordinatam cl ipsi aperiant et intcrpretenlur illis

et freda ;
,

(juid de his in futurum fieri dcbeat. hominibus, quaiiter ipsum sacramenlum el fideiita-

rebus, quilms census ad partem regis exire lcm crga nos scrvare debeant. •
8G. De '

undc ccnsus ad partem regis 89 ". De liomicidiis infra patrium factis '». Ut
solebdt. LU de rel)us, ^''

exiresolebat, si ad alicpiam ccclcsiam « traditae sunt, homicidia '° inCra palriam, sicul lege Doniini intcr-

aut reddantiir propriis heredibus, aul qui eas retinue- dictum esl, ncc causa ullionis ucc avaritiac ncc latro-
/
rit vel « illum censum pcrsolvat cinando " Et ubicumque invcma fuerinl, a iu-
fiant.

87. Deplacitis n ' missisUiotniniciscotnitibus no- dicibus nostris secundum legem ex '^ nostro man-
tnm "
faciendis. Ut (musquisque missorum nostro- dalo vindiccnlur. Et non occidatur homo, nisi lcge
rum suo nolum faciat comilibus, qui ' ad
in placito iubenle.

oius missaticum pertincnt, ut iii illis mensibus, qui- 90. Dcmensuris et poiideribus. Ut acquales mensu-
ras ct reclas et pondera iusta et aequalia omni'S
bus ille legationem suam non '» facit ", conveniant
inter sc et communia ''^
placita faciant, tam ad la- B hal.cant, sive in civitalibus, sive in monasteriis '%

troncs dislringendos, quara ad ceteras iustilias l;i- sive "ad dandum iiivicem, sive "'accipiendum, sicut

cicndas. in lege Domini pracceptum " habcmus a.

VARLVNTES LECTIONES.
'
census 1*. 3. B. * solebal 1*. B. « ct nos ordinamus 3. '^
exigcrc 1*. ' aliquid cccle-iae 3. « dm'
Wo.B. ''deesto. « notam 1. ' quae G. '»
nolam /J. " faciat L. " communitcr ad pl. commu- 1".

'« '* hominihus curr. liomicidiis 3. '" c. koc post i. U. se-

iii a B. capp. 89. 90. desunt in edit. Til.
qucns post. i. 69. ponunt Bell. Sang. l. Camb. Met. "^ hon'init)us 5. " lalrocinaiidi 1*. 3. B. '» ex quo
II. l. " monasterio 1. 4. ""sunt 1. deest B. ='
s. ad a. 3. G. G. Bal. ^' praecepia L 1". 4. B.
V

n Post haec 6. hic adjungit c. S^-^i, 71-74, ex li- qui polesl hahcrc, cum lorica el sculo, ancipile al(pie
liro quavto pclila ibique ilerum posila. Til. et Bal. fustc.Et si aliquis quaclibet persona advcrsus cuin
uniiiii capiit addunt sumplum ex Cod. Bellov., ubi il- quamlibct querclam habcre voluerit, liccat ci secuii-
lul (iiverso atramento, sed eadem manu, addilum dum lcgis ordincm cum sacramcnlo quod posuinnis,
lcgilur. Quod cum reliqui omncs omittant, hic posui- p nianu piopria singula se idoneum faccrc, ut prcptcr
nius « 80 b. : De pace in hoste vel infra palriam. ^ quodli!iet negotiuin aut odium ibi iioii advcnissct,
Consliluimus, ut si in hoste aut infra regnum no- nisi oS concoidi;'.m et paccm fciendam el ipsam lili-
slrum liligalio aut scai;d;ilum iiiter quascuiiiquc p 'r- galionem mitigandaiii. El si quislibct renuciit veiiirc
sonas, videliccl niaiorcs el minorcs, orlum fucrit, cl scmcl'psum idoneum faccrcncquiverit, cum supra-
quod frequeiiter, insidianle diabolo, contingcrcsolet, diclo iam sacramenlo bannuin noslrum conipoiiat et
ut ibi fideles sanclae D.'i ccclesiae et nostri ob rcsi- ad partem nostram pcrsolvat.
slendam iinpictatis malitiam armali veniant, id cst
^—.— I
I
'
'

INCIPIT QUAllTI '

PRAEFATIUNCULA LIBIiLLULL

Quia siipra in duobus ccclesiastica (ju:p pracfati domniis ' Karoliis * iinperalor fccit, congcssi, iiunc

piincipes doinniis imperalor Karolus et piissimus iam in qiiarto illa ad niundanae * augmcntiim lcgis

Hludowicus auguslus necnon el Hlotharius "^

caesar pertincnlia quacpracclarissimus domnus Hludoviciis

filiiis ip.sius ' cdidcrunt c;ipitula dcscripsi libellis, in augustus et lilothariiis cacsar fcccnml ' capitula ad-

tcrtio vcro ad mundanam perlinentia lcgem, quae unaAi libcllulo.

VARIANTES LECTIONES
'
QU.VRTA r. " glothariiis pos/crt (liloth. i'. ' ncciioii... ipsius desdnt B. C. Bal. * domiiiis... prae-
clarissimus desunfS. " Karulus 2. * inundanum B. ' a. fccit {reliqua desunl) B. G. Bal.

INCIPIUNT CAPITULA.
1. De
servis per conlumaliain ;iliciii vim iiiferentibus. D 9. De uxoritms doriinctorum, <iu;ini v^rtem conlaboi:i
2. De
rel)u.s vel inancipiis a lisco re^ali occupalis. lionis posl obiluni mariloruni acci()ore (Jcbenl.
5. I)e servis vel ecclesiaslicis in tiscum regalcm contu- 10. l)e aggeribus iuxla Ligcriui faciordis.
gieiilibus. 11. De duodicim poulibus super ^ciiuaiiam resiiiu--
4. De vassis dominicis ad niarcam custodiendam consti- ranlis.
tiilis. 12. De omnibiis ponlibus faciendis.
f). De coiDJlibus ail ciislodi.im marilim dc(.ulalis. m \7>. De lionore ecclesi.Trum.
tj. l)o his, i)iii priii,vtf>r incestiiin res (iro[irias ainiseriinl. \i De iniuriis sacerdolum vcl qiiorumlibcl ex clcro lu
7. Do roniinalidiiilius servoruiii iii Flaiidris el in Mcui- ccclosia faclis ".
piscd pi iii caeicris ni;iritiniis locis. 15. De vidui», (uipillis et .paiipcr.bus.
8. Ue liis (jiii in lili^TC maris salem fai iu:it. IG. De rai»lu vi(Juaruni.

NOT.-I':.
« llic in Cod cibus Bamb., Pitb., IV.iis., Nurm., iiiseiitur : De soialionc vccni prcsb<jlcri
 . ,

>a7 B. C\mU MAGNJ OPl». PAKS I. SECTIO PIU.MA. m

17. De lioiiiine publicam poeiiilcnliam age;ilc iiiter- \ 40. De obscrvatioiie praeceptorum dominicoruni.
fectn. riU. Do liis qui occasione immuuitalis iustiliam facre
1S. De liomino lihero, nl polesiaipm liahe.it nbicuin(|ue reniiiiiini.
voineiil res siias dare, el qiiuliier lioc lacere clebeai. 51. De locis iamJudum sacris et nunc spurcilia f.ic-
19. l)e liomici liis proliibendis. daiis.
^O. De lioc, quod in composiiionem wirgildi dari de- 52. De beneficiis dominicis dcstructis.
be;it. 53. De falsa moueta et de aliis divcrsis eausis prclii-
"21. De rapin nllenarnm sponsarum. bcndis.
22. De lalsis le.slibus convincendis. 5i. De missorum dominicorum obsorvatione
£3. I)e proprio in bainium niisy- 5"). De placitis a liberis homiuibus observaiidis.
24 Da iiiannire ". 56. De debilo ad opiisdoiniiiicum rewatliato.
2-^ De faidis coliercendis. fj7. De liis, qui ad palatium « vel iu lioslem perguiii vel
2(5. De sacrameniis, nbi iuranda sint. inde r^-deuiit.
27. De liis, qiii de fiirto aceusali fiierjiit. 58. De 1'onlibus pnblicis.
28. De disjiectu lillerarum dominicarum. 59. Dc clericis, monath.s el serTisfiigilivis.
2;}. De iniustis teloniiis ei consiieiudi(iil)iis. 00. De
advocalis episCoporuni, abbalum , co;iiilum el
.'^0. De liis, qiii bonns deiiarios accipere nolunt. abbatissarnm.
.11. De adulteratoribns nioiiolae. <il. De vicariis vo) contenariis, si latrones Crilaverint.
o2. De propno domiiiico siin' iussione illiiis reddito. 6i ''. De coinilibus el vicariis admoneudis de consiila-
55. De pue;is invilis parenlibus delonsis aut puellis ve- lione iegis.
latis.
63 "'. De foresiibus domiiiicis.
5i. De forcapirs. 64. De missis do i.inicis, et de Ins qui iuslitiam farere
5,^. Dt terra irbularia. B rennuuiit.
7)6. De beneOciis liestruclis. (i.5. De niissis dominicis, ubi diulius non debennl ii-
37. De terra censali. morari.
.18. De nonis etdecimis. 6tj. De missis dominicis el de comile in aliqund miss ili-
.19. Di» mancipiis in villns domiiiicas coufuijientibus. eimi directo.
40. De foresiibus noviter inslituiis. 67. De missis, qualilor conioctiim ar-cipere delioanl.
41. De pmtibus per diersa ioca emendamlis. 65. De v;Ksis dominiciset episcoporum vel ieii<iuorum,
42. De legatione omuiuin missoriim doniinicornm , de qui in liiisle non fiieriiiil.
h qiiilins videlicet causis agere debeant.
69. De epiSiO|iis, abbalibus et corailibus el oe ptacilo ,

43. De
illislibertalibus ei rebus reddendis quae in do- niissoruiii ddininicoium.
ir.iniea veslilura sunt, qualiter inquiralnr. 70. De dispensa missorum diiminicorum.
44. De oppressioue pauperum, viduarum el pui illo- 71 f. De po qui in aliena paliia de qualibet causa fuerit
rum. inierpollatus.
45. De iniustis consuetudinibus noviter instilutis^. 12. De solulioue aique composilione.
4(3. De lionore ecclesiarum. 73 Da sialu h 'miins.
47. De nonis et decimis. 74. De pro|.rietale honiinis, quae ob aliqood in banuura
48. De locis ad clauslra canonicorum faclenda. fuerit miasa.

NOT.E.
'">
lidem Coild. Iiic inseriint : Qualilcr de slatu siio '"
Deesl Cod. 5.
pulsatusevindicet iibertatem suam. « DcestCod. 0.
Cod. 1 hic uovuni caput iiicif>it,
'^
sed non in 1 Hoc et sequcntia Cod. 5 prorsus non Iiabet, 5 Iiic
le.\tu. oaiiltil, sed noii in textu.
•^
Cod. 1, placitum, sed non in tcxlu.

INCIPIUNT SUPRASCKirTA CAPITLLA ET TEXTUS EORUM «.

1. De servis per contumatiam '

ulicui vim inferen- C esse occupata % volumus ut missi nostri inquisilio-
tibtts. Si servi * per conlumatiani collecla multilu- nein faciant sine sacramento per veratiores ' homi-
dine alicui vim intulerint, ^ id est aulhomicidium, aut nes pagi illius circamanentes, et quicquid de lu.c
incendium, aut qualiumcumque reium direpliones causa * verius ac certius investigare poluerint
fecerint, domini qiiorum '^
negl genlia hoc evenit, ad nostram faciant pervenire noiitiam, ut ^ nos
pro eo, quod eos ^ constiingere noluerunl, ut lalia lunc definiamus quicquid nobis iustum esse vi-
facere non auderent, bannum nostrum , id esl se.\a- deatur.
ginta solidos, solvere cogantur. 3. De servis vel ^" ecclesiasticis " in ftscum regalev.i
2. De rebiis vel mancipiis a fisco retjali occupatis. cunfugientibus. Si ^'^servi vel cccles'astici vel quorum-
De lebus sive mancipiis quae dicunlur a fisco noslro libet liberorum hominum in liscum nostrum confu-

VARIANTES LECTIONES.
pro contumacia.
' servus 3. '-
^ intulerit 3. '^
dominorum negl. 2. G. dominio quor. 2 b. sidomin;-'
corumnegl. 5.5. Si dominorum n. 4. dominicoruin n. li. " deest 1'. " occupatae 2. ' seraloros coir.
veralores. 5. « re 4. » et G. "» deest 5. 5. " e. vel quorumlibet hominum in BhI. " deest 5.
ISOT.E.
» Iii Iioc libro Cod. 6. admodum a reliquis rece- D i» fineab alia manu add-ita leganlur alque suppleu-),
«lit, ei singulis locis
capitibusque prorsus immulalis iino nonnulla bis.posita; quare eorum sericm hic cx-
tlcciirtaiisiiue, et toto c;ipituin ordine turbalo, cum bibuimiis^ et ordine el luimcris, quibus capiia in
qiue scnpior omisit mutilavitque capita, sat;s inulla Codicc signantur, seivaiis :

Cod. G. 1-22, 25, 2i, 25, 23-28, 29-32, 53, 3i-37, 38-M, 45, 46-19.
Edilio. 1-22, 2i, 25, 26, 29-31, 35-58, 41, 44-47, 49-55, 57, 59-62.
Cod. 6. 50-52, 53, 5i, 27, 28 (nova manus inc), 32-34, 39, 49, 42, 43,
48, 56, 58, 63-G9, 71-74.
Ldilio. 6o-G7, 70, 23, 7i, 27, 28. 52-34, 59, 40, 42, 53, 48, 56, 58, 65 69, 71-74.
 :

SGO CODEX DiPLOMVTICUS. — CAPITUL. AB ANSEGISO COLLECTA. 570

g.Miul, el a dominis '

vel ailvoealis eoiiKii repelili A aiuiialur, ut liiiic secuncliiin aequilalcm iiiler cos de-

fiieriiil, si actor * lisci nosiri inlellexeril, quod eos fiuire ^' vaieamus.
iusle noii possit leucre ad nostrum doiuiiruin, ei- 9. De nxoribus de\unctornm, quam pariem^'' con-

cial ' illos de eodein fisco, et recipiaiit eos domiui liibornlionis posl obitum marilorum acciperc debeant.
eorum. El si eidem actori ^*
visum " fuerit, <piod ;id Volumus, ut uxores defunclorum post obilum mari-
noslriini debcanl perlinere ® dominium, expeliatcos lorum tertiam partem corilaboralionis, quam simul
de eodem fisco, et postquam ab eisdem repelito- in beneficio conlaboravcruiit, accip'ant. Et de his
ribus fueriut recepu, habeat cum eis legiiimam ac- rebiis, quas is qui iHud bencriciiim haliuit, aliundo
tioiiein; et sic eos, si poterit ', ad noslram evindicet adduxit vel conparavit, vel ei ab amicis suis coiila-
«"
possessionem. tum esl, has volumus lam ad orphanos defunctorum,
4. De vassis d3min'cis ad marcum cuslodiendam quam ad uxores eorum pervetiire.
constitulis. De vassisnostris, quiad niarcam nostrain 10. De avjqeribus inxla Ligerim facicndis. Dc agge-
coiisiiluli suiil cuslodiendam, aut in longiiiquis rc- ribus iuxta Ligcrim iaciondis, ut l)onusmissiis eideni
g^ouibus sua hahenl ^ beneficia vcl " res proprias, vcl op-'ri piacpnnalur, et'^*^ hoc Pippino por noslrum mis-
etiani nobis assidue iu '" ad hoc missum
pahilio nosiro serviunl, et summandctur, ut et ille ordiiict, qua-
ideonoiipossunt assiduacuslodire placitarquam rem o tenus praediclum opus perficialur
'"^
volumus ut missi nostrl vel comes *' nobls notam i[. De dnodecim po)itibns super Sequnnam restau-

faciant, el nos faciemus, ut ad eorum placita veniant. randis. Dc duodccim pontibus super Seqiianam "-'',

5. Dc comitibus ad custodiam mnrilimam depntatis. volumus Mt hi pagenses qui cos facerc debont, a
"Volumus ", ut comites qui ad custodiam maritimam niissis nostris admoneantur, ut eos celeriter reslau-
deputati sunt ,
quicumque ex eis in suo minislerio rcnt, et ut eorum vanae contentioni non consenlianf,
residel, de iustilia facienda se nou cxcusel propler qiiiindo dicnnt se non aliubi eosdem ponlos facerc
'^^

'^ ^^
iliam cuslodiam; sed si ibi '' secum suos scahiiicos drbere, nisi ubi aiiliquiUis fueiant; sed ibi ubi
'"'.
hahucr.t '% ibi placitum tencat et iustiliam faciat. nunc necesse cst, cosdciu ponles faccre iuhcaiitar
G. De liis qui propter incestum res proprias amise- 12. De omnibus pontibus faciendis. De omnibus
runt. De his qui se dicunt propter inceslum " rcs pontibus per regiium noslrum fiicicndis, in communc
^'
pioprias amisisse, constitutum cst, ut si ante proxi- niissi nostri admcncant, ut ab ipsis rcslaurc.itur
miim quinquennium quando placitum noslium , qui cos f.icrtre solcbant.
habuimus in Compendio '", easdem res amiserunt, 15. De lionore ecdesiarnm. Si quis aut ex levi

non e.s restituanlur. causa aut siiic causa hominem in ecclesia interfece-
7. De coniurationibus servornm in Flandris et in rit, de vila ^^ conponal. Si vero foris rixali fuerini^-',
Mempisco ^^et in ceteris De coniura- maritimis locis ^°.
et umis aiterum in ecelesiam '' fugerit et ihi '" se
tionibus servorum, quae (iunt in Flandris et in Men- dofeiiilcuilo eiim inteifecerit, cl '^ si bulus facli tesles

pisco ^' et in caetcris maritiinis locis, volumus ut non bnbuerit, cum duodecim coniuratoribus " legi-
per missos noslros indicetur dominis servoi-um illo- timis per sncramenlum adlirmct se dcfendendo euin
rum, ut consiringant eos, ne ultra tales coniuraiio- iiiierfccissc; et post haec sexcentos solidos ad par-
nes facere praesumant. El ut sciant ipsi eorundem lom ccclesiac, quam illo homicidio pollucrat, et in-
scrvorum domini, quod cuiuscumque scrvi buiusce- supor bannum noslrum solverc cogatur; is vcro,
modi coniuralionem facci-epi-aesumpserinl poslquam qiii inlerfcclus est, absque conpositione iaceat; ac'"
eis haec noslra iussio fuerit indicata, baiinum no- dcinde intorfector secundum iudicium canonicum
strum, id est sexaginta solidos, ipse dominus pei-sol- congruam fiiciiiori quod admisit poenitentiam acci-
vere debeat. p:at ''''.
Si i)ropiius '"
servus hoc commiserit, iudicio
8. De lijs qui in litore maris salem faciunt. Dc terra a;ju;ie fcrvcntis oxamiiiotur, utrum boc sponte an se
iii litore inarls, ubi salem'"fiiciunl, volumus ut aliqui dofLMidoiiiio fccissot. El si manus cius exusla fucrit.
ex eis veiiiant adplacitum" nosti'um,ct ralio eorum inlorliciaUir ''';siautem non fueril, dominus cius
D
VAUIANTES LECTlOiNES.
' et ad hominesvcl 5. el ab bominibus C. ^ aiictor 1*. G. ^ eiciet 1*. 2. 2b. 5. * auclori 1*. 5. S. G.

' iussum 4. * perliiiere noii doiicant (.'. 'po!uerit2b. 3. i. B. G. * babe;iiit 5. ^ vel si 3. '" in...

?^mhK\munu recent. addita sunt."!. " comiies 2. 2i>. -i. '' olum l*. G. noia /?. '' nolumiis G. deest. i ^''

A. sed siiii 1. G. sod ibi 3. sed ulii I*. '"

sciiliinios V. 2. 2 it. G. {superposiio sccpboiicn) H. soal iiios 4.
"' liabeiit el ibi 3.6'. iiiccrium 1. /?/i'. "*
habuinms incipioiuio T). " menpisso 2. ro/is/. menipsico -4.
'''

''^
lioc rubrum per errorem 5. sequcn:i capiti proposuit, et sic deinrcps usque ad c. il. dc coiiiiiraloiibus iii
mar. locis G. ^' Mempisco l*. 5. 7^«/. -^ sal.
i. "* palaliiim T). />\ ^Mleliniri 1'. ^' p. poslca debeant
habere G. *« ut 5. " S. rostauramlis vol. B. Bul. c. phir. cvdd. '"
aliciiiii 2. 4. G.
'' ut 5. deest G.

^'^deeslG. ^'
reslaurarentur 2. cos f< corunt ct solobanl fiicoio 2. ^- iW v. deest G. " rixcrimt G. ^'' cc-
cla 3. B. Bal. ^" liuec usque ad ct insup.'r
bannum G ila lcijit : (piod ibi se defendat cl tuiio allcr cum ocoi-
dcrit, Dc sol. tradat ecclesiao qu;un polluorat, iiisuper. decst V " iiiratoribus (.'. ^^ scquentin () ita
'^^' .

exhibet : ac iiiterfoctor quoil t le fiiciuus comiuisi!, socumiiim cauoiiiliiis pooiiitonliam agal. Inc Uiv. uddil
•'"''

id est21 annis, 7 ex his iii paiie ol aijiia ad oslium ccclosiao siilisfaoiiit, ronioUis ab oiiilioiio ot coiiiimiiiionc
fidolium; coteros 7 sociolur oralio:;i fnlolium; trausaclos (pii supi'rsunt 7 commiinioiiom i)liMiam porfocto-
subseiiuaUir. Abstinenlia oius Siiocrdolali providciilia leiiipiToliir. '* deesl G. '^'
seaucniia usqne ad Iradatur
6 itn exliibet : iul. el domiiius oiiis si volil, aiil worduni aul ipsiim (>oolosiao lrad;il. Pro iiiio occlosiaslico vcl
liscaliiioct b.neliciario scrvo volumus uiium vvcidum Iradi.io, aul ip.-^um supidiciu liadcic.
 : l

571 n. CAROLI MAGNl OIM\ PARS 1. SE<rnO PUIMA. rr2

iuxla quo l \vii'^;iUliis '

illius est, ad coilc^am per- A f"lt'i'i liomiiKMU, qui raliouem eoruiu loncat vel |jro

solval, aut eum, si volucrit, eidem ecclosiae tradat. eis hxiuatur.

De ' cooKviaslioo ol liscalino et bcnofioiario sorvo I{). Dc raptu vidiuirum. Qui viduam intra primos

voiumiis, ul pio iiua vice \virt,Midus eiiis pro oo con- Iriginta dios vidiiilatis '" suac '"', vel inviiam, vel vo-

poiialur, ailora vioe ipso servus ad supplioium trada- lentcm, sibi copnlavcrit, banniim nostriim, id est,

tur. Horodilas lamoii iibori liominis, qui proplcr tale se.\.;tginla solidos, in triplo conponat. Et si invitam
faoinus ad niortem ^ fucnt iudicatus, ad legilimos cain duxit, legem suam ei ^'
conpon ,t ; illam vcro
lieredcs illius
''
pervenial. Si in atrio ecclesiao, ciiius ullerius non adtingat.
porta reliquiis sanctorum consecrata esl, hiiiusce-- 17. Dc homitie publicam '' pocnitcnliam arjentc in-
modi bomioidiiim perpelratum fuerit, simili modo teifcdo. Qiii liomiiieai"'' piiblicam poonilciiliamagen-
cmendetur vel coiiponalur. Si vero porla eccle^iae * tem interfoccril, bannum noslrum in triplo conponat,
non cst con.ecrala, eo niodo conponatur qiiod " in et wirgildum ^'*
eius proximis cius persolvat ''.

atrio coinmitlitur, sicut conponi debet quod in ' im- 18. De liomine libero, ut potestatcm liaheat ubicum-
niunitate violata coinmittilur. quc voluerit res snas darc, ct ^'^
qualiter hoc fagere de-
1-4. De iniuriis sacerdolum lel **
qmrnmiibet cx bcat. Si " quis res suas pro salute animae suae vol
elero in ecclcsia [actis. Sunguinis ciTusio in ecclesia B ad aliqiiem venerabilem locum, vel propinquo suo,
faola cum fusle, si presbiler ' fueril, triplo conpona- vel ^^ cuilibel aiteri tradere voluerit, et eo tenipore "
lur, duas parlcs eidem piesbilero, tertia pro fredo ^" iiitra ipsum comitatum fuerit, in quo res iilae ''

ad ccclesiam,et '" insuper bannus noster. Simililer " positae sunt, legilimam traditionem facere sludeat ^^
"* iuxta conpositionem eius
de diacono in triplo Quod si eodem tempore, quo illas tradere vult, extra
cum banno nostro conponatur. De subdiacono sinii- eundem " comitatum fuerit, id est sive in exercilu,
liter in triplo secundun suam conposilionem. El '^ sive in palatio, ^' sive in alio quolibet loco, adbibcat
de uniuscuiusque ordinis clerioo '* secundum
suam sibi vel de suis pagensibus, vcl de aliis qui eadom
couposiiionem in " Iriplo persolvatur, et insuper lege vivant quia ipse vivit, testes '" idoneos; vel si

baiiiius noster. Similiter et dc ictu sine sanguinis illos babere non poUierit ^^, lunc de aliis quales ibi

elfiisione de uniuscuiusque ordinis clerico " secun- nieliores iiiveuiie possit ^', et coram cis rerum sua-
dum suam conposilionem triplo ''',
et b mnus noster. riim tradilionem faciat, et ^**
fuleiussoreij vesiilurac
Et qiii noii babet unde ad ecclesiam persolvat, tradist donet ei, qiii illam tradilionem accipit, ut veslilu-
se '^ in servitium eidem ccclesiac, us^iue dum tolum rain faciat. Et postquam ^^ haec tradilio ita facta fue-
dobituin persolvat. a rit, heres illius nullain de praedictis rcbus valeal
15. De viduis, pupillis et pauperibus. Praecipimus, ^ facere repetitionem. Insiiper et ipse per se lidciiis-

ul quanJocumque in mallum ante comitcm viduac, sionem faciat eiusdem vestilurae, ne heredi ulla oo-
pupilli ct pau.percs venerint, primo eorum causa au- casio remaneat hanc traditionem '" inniutandi, scd
diatur ct deliniatur. Et si tesles pcr sc ad causas potiirs neccssitas imiimibat illam peilioiendi '''.
Et
Siias (iiiaerendas habere non potucrint vel iegem si nondum rcs ouas cum coheredibus suii divisas
uescierint '% comes illos vel illas adiuvet, dando eis habuit, non ei hoc sit inpedimento ; sed coheres
"**

VARIANTES LECTIONES.

• uuirJ-1. nirgyld SMprflscri/)<o uuirgild l'.qnipostea const. Icgit wirgyld... uuirgild 3. const. uuergeldiiia
i. const. widirgildus B. const. wirgel 6'. * De usque tradatiir rfesMHt
in Camb. Sang. 1. 2. G. Thu. Co!b.
3 f. morli 6. * cuius... esl desunt G. Colb. Camb. ^ c ubi committitur n. 1*. ^
q. in a. c. desunt U. quasi
iu a. commilterelur 6. ' dccsl V. « vel
q. ex c. (/osH??rl*. 6. »
p. is f. 1*. '^ deesl \. eli.
h. n. de-
snnt 6. banniim nostrum 1*. " sequentia usque ad clcrico 6. ita habct : s. diacono et subdiaooiio secundum
composilionom eorum in triplum oomponali»r, iasuper bannus noslor. Clerico uniuscuiusque ordinis sc-
cur.dum. '- diaoonibus
i'. diacoiiis G. '^ Et....
nostor. '6\m. desunt Camb. Sang. 1. 2. Thu. Colb. Et
usque ad sccnndum triplo dcsunt 3. G. '''
clcro 4. '" decst 1*.
4. tripliim i. 6. '*
clero 4. " in t. 5. 6.
B. G. *^ s,; ipsuin ecclesiae ad serviendum us([uo 6. '" n. adiuvet
illis comesetpraesiet illis tam loquaoom
hominem, qui tantumniodo r. 6. ^"decstB.G. ^^ decst^. ^^ decst 6. " b. qui p. p. facil SHperscnya
fjlossi (^hara G. ^'*
uuirgyld 1*. wirdrigildum 3. const. weigeldum A. worigeldum 6. " p. pcrsolvatur 3.
^*^
qiialiler rcs suas dare d(ibcat G. " et... deheat dcsunt 3. eorum loco V habet pro saliitac animae suae. .

*" initium usque ad tradere 8. ila liabet : Si

q. liber r. s. pro a. saliito vel ad ecclosiam vel p. suo tradere v.
'' dccst 1.4. =">
et t. quando intra G. ^' r. suac
illae T. «^ t. facial 6. ^^ eiusdem
G. ^' placito 4.
5« ir 's l. 3. ^^
p. alios aulem quos sibi G. m. 6. " inveniii possunt 1*. B. « ct... faciat desunt 1. 4. 0.
G. Snng. 1. '•2. Colb. Thu. Camb. ^'^
p. boc focerit, h. i. n. peticionom v. f. do p. r. 6. sequentibus usque ad
fin:m capitis omisit. *" h. t. i. ante ne her. collocat
4. <''
pernciendam 5. prolicicndi B. " cohcre-
tles 4.

iNOT.E.

» Div. B. Pitb., Paris., Norm., Rhem. Ral., bic no,lri, ita vidolicet ut modietafem wirgildi eius cpi-
i .seruiil capiit qiiod Rogiao refort cx I. ii Cnpilul. ;
soopus ulilitatibiis ocolosiae cui praeliiil liibuat, (

et \at. 1, Bi-IL, Mot., Camb., in fine I. ii collooant alloram mediotatom in cleemosyna illius iuste di.s-
t 14 b De solulione occisi prcsbijteri. Pri'sbyteri in- pertiat (piia
; nuilus iiobis oiiis hores proximioi
t( cpiscopo ad cuius parrocbiam perlinont, sol-
rffcti vidoliir, qiiam ille qiii ipsuiri Domiiio sooiavit [Pilh
vantur secuiidum capilulare gloriosi Karoli genitoris Paris.y om. qiiam... suciaMl]. >
 .

ai: CODEX DlPLOMATiCLS. — CAriilL. AB ANSEGISO COLLLCL\. dV-i

eiii> si sponie noluerit, aut per comilem aiit per mis- A ni^"t; c"'"^ conpositionis duae partcs li conlra
smn eius dislringalur, Mt divisioneni cum illo faciat, qucni teslati sunt dentur, lertia pro fiedo solvalur.

ad quem defunctus hereJitateni suam voluit per- ' Et iu seculari quidein causa huiuscemodi teslium
venire. El si cuilibet ecclesiae eam tradere rogavit, diversitas campo conprobetur. In ecclesiaslicis au-

colieres eius eam legem cum Hla ecclesia de prae- tem causis, ubi de una parte seculare, de altera veio
dic.a hercditale babeat, quam cum alio cohercde suo ccclesiastlcum negolium esl ", idem modus obser-
habere debebat '. Et hoc observetur erga palrem et velur *\ Llbi vero ex ntraque parte ecclesiasticum
filium et nepolem usquc ad annos legitimos; postea fuerit, rectores earundem ecclesiarum, si se faniili;>-

ipsae res ad inmunitatcm ipsius ecclesiae redeant. riter paciricarc velint, licentiam habeant. Si autcm
19. De Iwmicidiis prohibendis. Quicumque homi- de huiuscemodi pacificatione inter eos convcnire noii
nem aut ex levi causa aut sine causa interfecerit ^, possint ^*, advocati eorum in mallo publico ad prac-

wirgihlum eius ''

his , ad quos ille pertinet, conpo- sentiam comilis veniant, et ibi legitimus terminus
nat. Ipse vero propter talem praesumptioncm in exsi- eorum contentionibus inponatur. Testes ^* vero de
lium mil.atur, ad quantum lcmpus uobis placuerit; qualibet causa non aliunde quaerantur, nisi dc ipso
rcs lamen suas non amittat. comilatu in quo res unde causa agitur, positae
20. De lioc, quod in conpositionem ivirgildi " dari B sunt ; quia non est credibile, ul vel de statu hoini-
debeat. In conpositionem * wirgildi voluraus ut ea nis vel de posscssione cuiuslibet per alios melius
dcntur quae in legc eoulinentur, excepto accipilre et rei veritas cognosci valeat, quain per illos qui vici-
spalha '
;
quia propler illa duo aliquolies * periu- niores sunl. Si tamen contentio quae inter cos exorta
rium commitlilur, quando maioris pretii quam illa cst, in conrinio duorum comilatuum fuerit, liccat eis

sinl esse iurantur. de vicina centena adiacentis comilatus ad causam

1\. De raptu alienarum sponsarum. Si quis spon- suam lestcs habere.

sam alicnam rapuerit, aut patri eius aut el, qui le- 23. Deproprio in bannum ^' misso. Cuiuscumque ^*

gibus eius ^ defensor esse debct, cum eam

sua lcge hoininis proprictasob crimen aliquod, (luod idem
reddat; et quicquid cum '" ea tulerit, semotim unam- habet commissuni, in bannuin fuerit missa, et ille,
quamque rcm secundum legem reddat. Et '' si hoc re cognita, ne iusliliam faciat, venire distulerit, an-
defensor eius perpetrari consenserit, et ideo raptori iiumque ac diem in eo banno illani esse permiserit,
nibii quaerere voluerit, comes *' singulariter dc una- ulterius eam non adquirat, sed ipsa fisco noslro
'^'

quaque re '^ fieda nostra '' ab eo exaclare " faciat. societur. Debilum vero, quod is cuiiis ea '" fuit sol-

Sponso '® vero legem suam conponat, el insuper ban- vere debuil, per coniitem ac ministros " eius iuxta

num nostrum, id est sexaginta solidos, solvat ; vcj ^ aestimalionem damni, dc rebus mobilibus '-
quae iu

in praesentiam nostram comes eum advenire faciat, eadem proprietate invenlae fuerint, Iiis quibus Llem
el qu uito tempore nobis placuerit, in Gxilio maneat, debitor fuit, exsolvatur. Quod si rerum mobilium ^'
et illam feminam ei habere non liceat. ibi lem inventarum tantitas ^' ad conposiiionem
22. De falsis tesiibus convincendis '''.
Si quis cum non sulficeril, de ^^ immobilibus supplcalur; ct quod
altero de qualibet causa "* conteiilionem habucrit, supcrfuerit, sicut dictuiu est, fiscus noster ^"^
possi-
et tesles conlra eum per iudicium producti fuerin', dcat. Si nihil super conpositioneiii reinanerc " poliie-

si ille falsos eos esse suspicalur, liceat ei alios tcstcj;, rit , totum iii illam ** expendalur. Si aiitem Iionio
quos ineliorcs potucrit, conlra eos opponere, ut vera- illc nonduiii cuni suis cohere,;ibus -' piopriiini suuui
lium lestimonio falsorum testium perversitas supe- divi.um liabuit, convocct eos comes, et cuui cis lcgi-

retur. Quod si ainbae partcs tcstium ila '"

inter se limam divisionein facial et lunc, sicut iam dicluai ;

dissenserint, ut nullatcnus una pars alteri cedere csl, partcm eius (isco nostro '" a;ldicat, el conpositio-

velit, eligantur duo ex ipsis, id est ex ulraque parte nem de ea '', iuxla modum superius conprehensiim,
unus, qui cum scutis et fustihus in canipo dccertent, his ad quos illa legibus pertinel exsolvat. Quod '*

utia pars falsitatcm, utra -" veritatem ^" suo tcsti- si non dc alia re, scd de ipsa pro})! ictale (;iiae in

monio soquatur. Et campioni qui victus fuerif, pro- baniium missa fuit ac per boc in nostram potcslale u
pler pcriurium quod ^' antc pugnam commisil, dex- redacta csl, fucrat inlcrpellatus, conies in cuiiis nii-
lera manus amputetur ; ceteri vero ciusdem partis nislerio eam '^ essc constilerit, hor ad notiiiam no-
testes, qui falsi apparuerunt ^% manus suas redi- slram pcrfcrrc curet, ut nos eandem proprictalem,

VARIANTES LECTIONES.
' noIuitG. * dcbct G. quam... dcbcbat desunt B. ' intcrficit, bis conpoiial vvcrigeldum ad
I*. debeat 5.
quos pcrtinet ipse 6. deesl 3. 4. G. * widrigild 5. uuirgyld d. non d.
"^
I*. uuercgcldi i. poslea const.
wcrgcldi. ^ composilione 3 L*. ' spala i*. * multolit s 0. ci I". '" supra euin 0. " (luod si hoe ^*

d. e. perconsenserit 6. ''
comiti G. '^ rem couipoiial G. {reliqua omnia desunl). '* frcd;iiii iioslraiii
i.
'" n. exactare 3. exactet,
sp. G. sponsus 3. '^
c. Iioc admodum contraxit 6.
'*^ '* re I. i, G. ''
dccsl V
*' deesl G. '^'
q. a. p. c. desunto. " appariicrint 3. Bal. appiruit4. ^^ eo i. modo c. neg. eolcin niodo i.
*' hic V. inserit scu e.iain crucis
iiidilio rci vcritas iiHiiiir;ilur. IIoc cl de li;iiiiiis alquc imbecillibus vcl iiilir-
mis, qui pugnarc non valciit, iie propter hoc iuslili;i sua carcaiil, (ciisiiiiiius faciei;dum. '•"'[(ossit 1'. (cs-
"•"•

lcs... (|uaeraiiUir iii (/('s?(^f G. ^' baiino 3. i^. **sic. G. rcgis G. /y. ^"^causaG. ^' iiiiiiislro corr. ini- '^''

ni;Uruml'. ^* nobilibusG. '^ nobiliiim 6. '' quanlilas I*. i. (>. ^" dc... supcrfiicril (/(.sMHri. *'^
rcgis (i.
" reijperiri C. ^MIIiim 1. I*. i. illud G. ^Micredibus 5. '"' rcgis G. ^' co 1. '- hacc usinc cdftnciii

omitiit G. '' ca c. coiisliiucrit -i.

 K75 n. CAiioLi MAGM ori'. i>ARS 1. siXTio IMUMA, ::;;

(|uae sociin luiii siiprailiclum nioiiiim iii nostrum iId- A Quod si scrvus do iurlo acc.isaliis lu. lil, douiiiius
niinium rcdacla cst, pcr praeco|»ii nostii auciorita- cius pro eo emendct ^' aul eum sacramcnlo cxcuset,
lem in ius ct polcslatem liomiiiis qui ca:n quaerchal, nisi tale furlnin pMpclratum haheat, proptcr quoJ
si sua dcbel fcssc, facianius pcrvonire. ad supplicium tradi debeat.
2i. De mannirc. Si qiiis de statii siio, id csl de 28. Dc despcclu lillerarum dominicarum. Si ((uis
libertale, vcl dc hcrciilate coiipcliainliis csl, iiixla liltoras nostras dispcxoiil '^-,
i 1 csl Iractoriam (pi;>(;

Icgis constitutioncin maimialur. l)e cctcris vcro cau- propter missos rccipienJos dirigitur, anl honorcs
sis, unde qiiis ralionem esl rcddiliirus, noa niannia- quos habcl amillat ", aut in co loco ubi praediclos
lur, sed per comitem banniatur. Et si posl unani ct inissos suscipere debuil, tamdiu rosidoat ct de suis
alleram ' comilis a 'monitioncm aliquis "^
ad mal- rebus logalionos iiluc vonii'ntos suscipial, qiious(iuo
Inm venire nolucrit, rel)us cius in bannum niissis animo nostro satisfaclum hahcat. Qui vero ( pistolain
vcnire ct iusliiiam racore conpellatur •'. nostram (iiiocumqiie modo dispcxcrit, iussu noslio
25. De fiiidis colicrcctidis. Si quis, aliqua neccssi- ad palalium vcni;it, el iuxta voluntalem noslram con-
tale cogente, boniicidium coinmisit, coines in cuius gruam slullitiae suae castigationem accipiat. Ei si

iniiiisterio ^ res porpotrala est, el conposiiionem homo veP' minislerialis comilis hoc fccMil,
libor
solvere , et faidam * per sacramentum pacificare •^ honorom qualomcumque habuerit sive bcn:ficiMiii *"*

faciat. Quod si una pars ci ad hoc conscnlire nolue- amittat. Et si servus fucrit, nudus ad palum ^" v; pa-
rit "*, id cst aut ille qui homicidium commisil, aut let cl caput eius tondeatur. •
is "^
qiii conpositionem suscipere debet, facial illuni '
29. De iniustis teloneis et consuetudinibus. Ul
-''

qtii ei conlumax
praesentiam uostram fuerit, ad ubi tompore avi noslri domni rippini consuctu lo

vomre, ut cum ad tempus quoJ nobis placueril, in fuit teloneuin ^^ daro, ibi et ^' in fulurum ^" dctiii
;

cxilio" mitlamus, doiicc ibi casligclur, ut comiti suo nam ubi ^' novitor incoeptum est, ulterius non aga-
inoboodiens essc ultcrius non audcat, ct maius i!am- lur. Et ubi neccsse non est fluvium aliquem por pon-
lumi inde non adcrcscat. tem transmeare, vel ubi navis per mediam aqtiam aut
2G. De sacranientis, uhi iuramla sint, Uiii onliqui- subtus pontem ierit et ad ripam non adpiopinqui-
tus * consuctudo fuit do libcrlatc sacramcnta adli- verit, neque ibidem aliquid emptum vol vonuiii!atum
ramire "> vel iurare, ibi " inallum '-^
liabeatnr, ct '«
fuerif, uUcrius teloneuni iion '^ dotur. Et nemo cogat
ibi sacramenta iurontiir. Mallus tauicn nc^pie ''
in alium ad pontem ire, ubi iuxla pontom aquain traiis-
ccclesia, ncque in alrio eius Iiabeatur '^ Miiiora vero nieare polest. Et qui ulterius iii talibus locis, vol de
placila comes sive intra suam poloslaicm vcl uhi eis ^' qui ad palalium seii in hostein ^' pergunf, lc-
iupotrare potucrit, habeal. Volumus uii(|ue, ul do- loneum " exaclavcrit, cum sua lcge ipsiiin toloiieum
inus "'
a comite " in loco ubi ma!liun tonere (!c!;et, reddat, et bannum noslrum, id cst sexaginta solidos,
constitualur, ut propler caloicm solis ct lihiviam pu- conponat.
blica utililas non remaneat. Dc liis qui bonos dcnarios accipcre nolunl ^*.
30.
27. Dc liis qni de furto accusati fncrinl. Si li!)cr Quicumque liber homo denarium mcrum ct bene
hoino de furto accusalus fueiit, ct res p.oprias ha- pcnsantem " recipore noluerit, bannum noslrum,
Itucrit, in inallo ad praesontiam comilis se adliramial. id est sexaginta solidos, conponat. Si vero sorvi oc-
Et si res nou habet, fideiussores donet, qiii eum clesiaslici ^**
aut comitum aut vassallorum uoslroriim
adhramirc '» cl in placitum adduci facianl. Et liccat hoc facere praesumpserint, sexagiata iclibus vapu-
ei prima vice pcr sacramcntuia sc secunJum legein lent; aut si magistcr eorum vel advocatus, qui libcr
i loniare '^ si potuerit. At si alia vice duo vel tres est, eos vel comiti vel misso nostro iussus prascnt )re
cum de fuito acciisavciiut ^^ licoal ei conlra unum noluerit, praedictum bannum sexagiiita solidos con-
ex his csini scuto ct fuste iii campo coiitcndcrc. ponat.

YARIANTES LECTIONES.
' si aliquis l*. ' alleri R. potes'atc G.
* superscriptum UWo 6. cndcm manu.
''
" voliieril C. * bi (;.

c. s. debent G. ' i. coiiios q. Bal. ^ cxilium 1'.

C. cx corr. 3. Bal. " anli^iua 0. '" adramire 1*. consl.
4. 6. (snpcrscripta Glossa qerm. slabon) adihaniire v. 2. inlraro 3. a. vcl iiirare, ibi scabini ct lcgis doctoios
cuin roliqiiisconvcuiant ct ibi mallos habeaiit. Rivip. " ubi 1. i. '^ mallusG. ^^ cxpunclum [. superscripto
'* aut bis supcrscriptum "*
iit. vocibus noqiie G. toneatur 5. '*
(iomum 1*. a. c. decsl 6. adih;i-'•'' '"^

'" sacr. *' mun^icl />.

iiiire 5. consi. soc. 1. id eiiicn! 5. iJonarei. ^" Ires
(c. d. f. desunt) accusavciit 3.
^^-
dospoxcri: 1. " dimitial 3. ^' dcest 3. '" decst B. -« palos 1". vol ail p:ilaliuin (.'. in marq. '" deest
5. 0'. B.
''''
zol liuic voci eadcm superscriptum v.ianu 6. ^'
el nunc ot G. " fuliiro 1'. " ulri.,.. cl dc-
snnt G, ^'^
decsl 4. " jjjj^ {•_ ^' exeiciliim G s. in h. rfcsH»^ G. ^'^ supcrscripium forit G. ^** d. coiilra-
iiicuiit G. ^' ponialum i. ^^ g^ ^^ ^, /;„/_ ccclos... praosumps, dcsuuL G.

a
Posl hoc G, Bal. el B. (hic ct in indire) insTunt D legilimos, et iurando viudicol libortatein suam. QiioJ
'^iput petitum ex Ludov. Cap. 817. lul. Aquis. Capit. si procinclum [procinclus, B.] dcfuerit, adsuin;il iin-
pi'r se scribenda, supra « 26. Qualiterde statu suo : documque duoJocim libcros hominos et iurando iii-
pulsalus evindicet liberlatcm suam. Hoino de stalii suo genuil;ilcm suam dofoiidat. Omiiis conlrovcrsia coram
pulsatus, si is ([ui oum piilsal,ad conviiiccndum iiluin centenario doliiiiri polcsl, excopta rcddiliono lorr;(e
piocinctum habucril, aJhibcal sibi octo coniiir.itorcs et mancipiorum, quae iioii nisi coiam comilc licri
logitimos cx ca parlo, undo pulsalnr, sive illa pa- potCSl. i

icrna sive materna sil, cl qualuor aliundc uon miuus

 .

-i CODEX DIPLOMATICUS. — CAPlTliL. AB ANSEGISO COLLECTA. T.TS

")L De u(hi!U'ratorH)us monelae. De' falsa iiionot;i A tra,!i,!il, ct ei ouloiii torra lul IimicikIii!.) {il;\cil;i sit.

iiiiioimis, ut qiii eaiu perciississe coniprolialus fiierit, Se;l in hac ro considoiandnm cst, ntruni itle qui
iiiamis ei anipiilotur. Et qui lioc conseiisit, si liber hanc tenet, (iivcs aii *' p:\uper sit, ct'^ utrnm aHiid hc-
osl , sexaginta solidos coiiponafc; si scrvus est, sexa- iioricium hahoat, vcl c:iain propiium. Et (|ui horum
i^iiita iclus accipia;
"•'.
neulruin hahet, erga " iuinc mi^^cricordilcr ;igendu!ii

TiH. De proprio dominico siite inssioTie iUiiis rcddilo. esi, nc ex lo.o dispoliatus iii egestalem incit-al; iil

Si quis proprium nostruni, quod in veslilura gonito- aul lahMn censum iiide persolvat qualis ei fiicrit con-
ris nostri fuit, alicui quaerenti % sine nostra iiissione slitulus, vel porlioneni aiiquam iiitle in hcnelicinm
roildiderit, aliud lanluin noliis de suo proprio cum accij.i it, unde se sustentare •"*
valeat.

S!ia lege conponat. Et quicumqne ilhul sciontcr per 38. De nonis ^' et
decimis. Considcralnm cst, ut -^ de
nialuni ingenium adquirerti lemptaveril, pro infi !oli
frugihus terrae cl animalium nulrimine ^* persoivan-
toneatur, quia sacramenUim fijclitatis, quo 1 nohis tur. De opere vcio vci restauratioue ccc!esiarum co-
proiiiisit, irrilum fecil ; et idco secundnni noslram mes el episcopus sive ahhas uiia cuin niisso nostro,
voliiiitalem et potcstalem diiniiicandns esl. quem ^' ipsi sii)i ad hoe clcgcrint, consideralionein
5j. De pueris invitis parenlibus detonsis aut pnellis faciant, ut unusquisque ^^*
eorum t;inliini inde ac(i-
v.-laiis. Si qujs pucrum invitis parentihns totondcrit, D pjat ad opcrandum et rcst:.ur;;n;!u;n, quantum ipse
aul puellam veiaverit, iegem suam iii triplo coiipo-
de rchus ecciesiariini h^ibcrecognoscalur^". Siiiiiiitcr
inl, aiit ipsi ^"
pnero vcl piicllac, si iam" suae pote- et vasii noslri aut in cominune taiitu.n cpeiis acti-
staiis suiit, aut illi in cuiuslihet polestate fuorint. Illi
piant, qiiantiim reruni ccclesiasti.aruni hahcnl", vcl
>oro potestatem hahcaiit capilis sui, ut in tali h:ihitu
unusquisque per se iuxla qiianlit .teni t[uam ipse tc-
pormaneanl, qnalis eis conplacuerit. nel. Aut si iniereostonvenerll, iitpio opcre facieiuio
5i. De forcapiis'^. Si mancipia doininos suos fu- argcnlum doncnt, iuxta aostiiiiationeni operis in ar-

jjOrint in aiicnam potestatem, nl propler hoc nulluin gento persoivant; cuni quo pretio reclor ccclosiae ad
praemium accipiat iile, iii cuius potestale' fuerint praediclam restaurationoni operarios '^*^
conduccre et
iiiventa, pro co quod ea vcl reddiderit vcl foras cie- materiam emere possit. El qni nonas et liecimas dare
cerit. Et non solum hoc, sed cliam si ea nec reddere' negiexeril, priinum quideni iiias cuin lege sua resli-
iioc foras cicere volucrit et iogitimo domino ea coii- tual, et insuper hannuni nostruin solvat, ul ila ca-
tradixerit, et indeposlea' eirugerint, sccuniluni cavcal, ne saopius ^' itcrando hcnclicium
illa stigatus
Icgoni eu " soivere cog:itu.r. amittat.

55. De terra tributaria. Quicumque terram tribu-

p 59. De mancipiis in viltas dominicas '" confncjienti-
laiiam, unde irihutum ad partcm noslnim exirc"so- bus. Si cuiuslibet mancipia in villam noslram confu'
lehat, vel ad ecclesiam vcl cuiliiiet aitori tradiderit, gcrint, actor ciusdcin villae quacrontidomino oa iion
is qui eam susci^porit, Iributuni quod inde soiveha- contradical ^', sed slatiin ca ^^ foras de eadeni vilhi

tur'% omiii motlo ad partem nostram persoivat; nisi eiciat, El si sc ^^ putat ad ea repetenda iustitiam ha-
forie laleni llrinitalem dc parle dominica lialieat, per herc, rcpctat, ct sccundum lcgem adquirat. Si vcro
j,uani ii>sum tributnm sibi perdon;itum possil oston- leniptne doniiii Karoli gcnitoris noslri in villam il-

dere ia:n ^' confugcrunt, ct doniinus ca qn;ieril '"', ;ictor

56, De beiieficiis destructis. Qiiicuinquc suum hcne- eiusdcm viliae aiit ca Icgilinie conliiieal ""',
aul ea qiiae-
ficium occasione proprii '^ desertum liahnerit, el iii- renlidominoreddat.Etactorproptervestituramdoinni
tra annuni postquam ci a comite vei inisso nostro Karoli goniloris nostri cadeni niancipia contradiceve

notuni factiim fuei it, illiid cmendatum non hahuerit, non andeat, si illius piopria ''
cssc noscunlur.

ipsum heneficium amittat. 40. De forestibits novilcr institutis. Ut ^^ quicumqiie

57. De lerro censcdi. Si qiiis terram censalem \\a- illas iiahel, diniiltal, iiisi fortc iii<iicio ^^ veraci ''"
o.s-

buorit,qu;m'* antocessores sui vei ad aliquam occie- tendere possit, qiiod pcr iiissioncm sive promissio-
si;mi vol ad '" villani noslram dederunt, nullalcnns P nein'' doinni K^iroli gonitoris nostri oas iiistitiiiss(>l ;

eain sccundnm legcm lcncre polest, nisi iiic voliierit, praoter ''^
iihis (jnao ad nostium o|>us p.'rliiieiit, nndc
ad cuius potestatein vcl^^illa ecclesia vcl illa villa nos dccernere \ohniuis qnicipiid iiobis placucrit.
perliiiet; nisi forlc fiiius aut ncpos cius sit qui cam 41. Deponlibus per diversa (oca enundandis. Vtdii-

VARIANTES LECTIONES.
» Qiiicumque f;ds:im nionct;\in porcussisso proliatiis fiicrilCrtm^. Riv. Yat. 1. Sanq. 1. Colb. ^ liic
desinit
forf. 5. ^deestG. '' smm
superscr. ([uq 5. " foicapitisi*. polcstaiom 1*. crodore I. ///(/. •'
po- ''
•*

lcslate 1. ' deest 4. Illd. '« exigerc

G. " i. exirc solcliat vei stdvcbalur l*. '- pro|)ria 4. (1. '^
dc-
''*
struclum aiitcquain censores 6.
3. '« ad
aliquam v. 4. vei aliipio ded. G. "^ vcl... \illa
dcsHut f». '"
ct
i. aut i*. Illd. "*
et utruni... liahct destitit G. '*> circa G. '» u. suslentari 4. llld. '•"
amionis (.'. cl in textu.
" ut nonae ctdecimae de 5. ^^ „ ,jj^,,.,p ^,j ,iecimae p. B. n. siiper celora iio:i;ie ct (locim:io p. 4. G. Dal.
*' qucm i. s. a. h. c. desunt G ^'^
(juac seqnunUir, mnllis omissis valde conlrajcit G. *" couiioscilur 1'
Bal.
^Miabeant '" operationein 4.
i*. ///rf. "seprius4, ao
yjn., ,i,>,„i,,i(,a p, /;. ^'
ir:i(i;\l (.'. •'-
(/tv,s/ 5.
"rfi>^s«5. ^' deest \. c>. i. '"
qnaesivorit 1'. <>.r roiT. ^U-miovAnl \'. Dal. ^' d.rst 7^. ^Moliimns
ut Pitlt. \. alqne pr:\ocipimus ul Catnb. liiv. Sawi. 1. Colb. ''
ii.dicionc 1". *" vol niliono 3. 3b. vc-
'^'
ril;ilis G. s. p. desunt 5. '- proptcr 1.5.
 ,

^)T{) 15. nAuoLi MACNi om\ PARS I. SECTiO PRIMA. .".Sd

-"
niiis, ul missi noslii por siiigulas civil;ilt's iina cum A locisdandis ad chiiislra cauoiiicarum facicnda, si

ppiscopo el comilc iiiihsds '

vi'l imstros lio:iiines ii)i- de ciusdem ccclesiae rcbiis fuerit ", noslra liber-
diMU commanfinles eligjuit, qiiorum ciira "
sil
•
pon- tatc " conceilatur ibi. Si dc allcrius ecclcsiae vel li-

lcs per diversa loca emeiularo, oi '

eos qiii illos herorum homiuuni " comniulelur. Si autem de fisco
''*
ciiiendare delienl, ex iioslia inssimie adiuoiiere, \\l noslro fuerit, noslra liberalitate concedalur.

iiiiiis(piis(pic iuxla suain passi!)iiitalein el (piaiitila-

4[t. De observatione pracccptorum dominicorum. De
tein eos emendaie sludeal. obscrvalione praeccptorum nostrorum ct inmunila-

A%. De IpfjatJone omnium missornm dominiconm tuin, ul ita observenlur siciila iiobis ct ab antccesso-
(lc (juihus vidclicet causis (ujere dehcdnt ". Legalio ribus noslris constitulum est.

OMiiiiiim missorum noslrorum liaee esl. Primo, ul sic- 50. I)e liis qni per occasionem inmunitatis institiam

ul iam aliis luissis iniiinctuin i'uil, iusliliam faciant facere rennnunt. De his qui per *" occasioncm inmu-
de rehus et lihertatiluis iniuslc al)latis; ct si episco- nilatis iustitiamfacere ronuunt, ut hoc obs rvetur
pus, aul abbas, aut vicarius, aut advocatus, aut q;iis- qiiod a nobis constitutum cst.
^*
iibet dc plebe hoc fecisse invenlus fucrit, slatim re- 51. De locis iumdudum sacris et nunc spurcitia
stitiiantur ^ ; si vero vcl comes vel actor dominicus, foedatis. De locis iamduluui sacris et nunc spurcitia
vel allcr missus pjlatinus lioc perpctraverit et in no- D foedatis, ut iuxta possibilitatem in anliquum stalum

s' ram poteslatem redigerit, ' res diligenler invesligala reformcntur

el descripla ad noslrum iudicium reservetur. 52. De beneficiis dominicis dcstructis. Dc benefi-
Aj. De illis libertatibus et rebtis reddendis quae m ciis " nostris quae dcstructa inveniiintur, hoc im-
nostra * vestitura snnt, qualiter inquirantur '. Yolu- pleatur quod nuper a nobis conslitutum cst.
mus aulem, ut de his libertalibus cl rebus red:'cndis 55. De falsa moneta et de aliis divcrsis causis pro-

quae in noslra vestilura sunt , primo por optimos kibendis. Denova nioneta,etdc falsa monc.a, et de di-

spectu littcrarum nostrarum, ct de ^' lalronibuscoher-

quosque inquiralur. Et si por illos i.ive:;iri non pos-
lunc per eos qui post cendis vcl punicndis, ct dc faidis ^' pacandis, de hoiiiici'
sit, illos iu ilia vicinia melio-
res sunt. Et si nec per illos rci veiitas inveiiiri po- diia prohibendis, deperiuriis et falsis teslibus conpc-
sccndis, de '" omnibus his similihus
lest, luiic liceat liliganlibus e.\ utraque parle lestes his vel ceteris
iiJhihere. Et si discordavcrint, secuiidum coiistilu- hoc quod modo ^' constituimus, omnibus adnuntietur
lionem a nohis promulgatain examine.lur. et in futnrum observelur.
De opprcssione pauperum, viduarum el '" pupil-
AA. 54. De missorum doniinicorum observntione ^^. lloc
hrum. De pauperibus, viduis el pupillis iiiiusle op- Yolumus, ut missi nostri observent, ut quicquid de
prcssis, ut adiuventur el releventur. ^ his causis vcl simul vel singillatiin emendare potuc-
45. De iniuslis consuctudinibus novitcr institutis. rint, emcndenl, et ea quae ^' cmendaverint, diiigcn-
Pc iniustis occasioni!)us et consnctudiiiibus noviler ler scriptis notenl. El lioc sic peragere curent, qua-
instiluLis, sicut suiit tributa ct teloiiea " in mcdia tenusiuste reprchendi a quoqiiam nullatenus possint.
via, ubi ncc nqua, ncc palus"', ncc pons, nec aliquid El quae ^' faccre debcnt aut possunt, nullatenus
lals fuerit, u.ide iuste census exigi possit , vel ubi praelcrmittant ; immo cavcant, ne, quod absit, aut
iiaves sublus ponlcs trarsirc solent, sive in mcdio gratia alicuius, aut honoris aut timoris sive oilii

flumine ubi luillum obstaculum esl, ut'^ auferantnr. causa, iilud quod agere de!;ent omitlant. Et siinimo-
Antiquae '' aulem " ad nostram notitiam (icferaiitur. pere studeant, ut hoc quod per sc elliccre non pos-
"'
46. De lionore ccdcsiarum. Dc honore ecclesia- sunt, nobis notumfaciant. Et omnimodis praevivieaiit,
rum, ut per oniisia eis exhibealur, sicul nupcr a iio- ut per singula capitula, tam verbis quamque ^** scri-
1'is cum conseiisu omiiium fiilelium nostrorum con- plis, de omnibus quae illic percgerinl, nobis ratio-
slitulum est. El ut lioc missi nostri omnibus in sua nem reddere valean!.
iega;ione constitulis notuin efriciant. 55. De placitis a liberis liominibns observandis. De
47. De nonis " et decimis. De "* iioiiis
et decimis, placitis siquidem qiios ^^ liberi liomines ohservare
^
ut sec uiidu;n iussioiiem noslram dciitur. debent, constitutio genitoris nostri poenitus obser-
48. Dc locis ad claustra canonicorum fucienda. De " vanda alque tcnenda est, ut vidclicet in anno Iria

VARIANTES LECTIONES.
" cure corr. cura
' deest 3. 1*. ^ est 3. B. et.... cmendare desunt G. ^ liornm loco 1*. Iiabct : Hec
'*

capilula praccipue ad legalionem missorum nostrorum ob memoriae causam perti;ieiitia de quihus vi.Ielicet
causis ipsi agere debcant. Scquentium capp. rnbra omittit idem omnia. " reslilualur 1*. ' deest 3. " do-

iniiiica 5. B. Hld.Bul. ' inquiralur 1'. ^"

deest l. " tclonei i*. 3. i5. Z?«/. '* pali 3. '^ ne
a. aiile,
qiiam ad n. n. deferalur 4. Illd. '' pro liis 3. Itabet : qui autem hoc cxartaverint, ad nostram
presenliain
deducantur. '^ aiit G. "^
Praecipimiis iil honor ecclcsiarum debitus per omnia Camb. Biv. Sang. \. Colh.
" annonis G. iam sarpius supra. '^ Praccipimus ut nor.ae et d. s. Camh. Biv. Sang. i. Co!b.
et in textu nt
'^
Ila incipit 3 Ad cl. A)C. can. volumus ut si ciusdem rebus eccl. f. n. I. concedantur.
:
*" si lerra Bat.
*' fueriiit 1*. non f. 4. " riltcralitale B. ex corr. Div. Met. Bell. Beni. Pitli. Par. Bal. " liberi homi-
iiis r. ^' ut hi
^'* ^^ iamdudum... spurcitiarfesMJU
lihortate G. lild. et ali(juot codd. Bal. q. propter 3. 3.
" de aedificiis 3. 3b. ^" de.... conipescendis fl!fs«?;f 6. ^' in marrj. id esl geuehida i. ^" liic novum caput
i'ic. i' lUd.
.
^'
quomodo (.'. ^' c. Iioc 6. valde contraxit. ^^
q. non e. 1. 6. G. ^^ qui G. ^''
quam V.
*"
aac 4.
 ',Sl CODEX DIPLOM.VTICU^ CAPITUL. AIJ ANSEGISG tOLLECTA.
solumfuodo genoralia placita obscrveiit *, ct nuUus A lionoro praodituni invenorint, qui iusiiliam faoore

eos aniplius placila obscrvare conpcllat, nisi forle vel nohiit vel prohihiiit, de ipsiiis rehus vivant,

quilibcl aut accusatus fuerit, aut alium accusaveril, quandiu iu eo loco iustitias faccre debcnl.

aut ad testiinoniinn perhibcnihiin vocatus fucrit. Ad G5. De missis duminicis, ubi diutius non dcbeant

caetera vcro, qiiae ^ cenlonarii tenen! , non alius

*
inmorari. Ut in iliius comitis ministcrio qui bene
venire iubealiir, nisi fjui aut iiligat, aut iiulicat, aut iiistitias faclas hahot, idcm missi diiitius noii moreii-

testificatur. tur, neque illic '^ muUitudinem convcniie faciant;

f)G. De debilo nil opu!; domhiicnm rcwadiato. Ut sed ihi moras faciant, ubi iustilia " vel minus vel
de deljito quod ad opus no^lrum fueril rewadiatum, ncglogcnter facta est.

lalis consideratio fial, ut is qiii ignoranter peccavit, G6. De missis dominicis et comite in aliquod mis-

noti lotuin secundum legcm conponere cogalur, sed saticum direclo. Ul in illius comitis ministerio idem

iu\!a qiiod possibilc visuin fuerit. Is vcro qui lan- niissi nostri placilum non teueant qui in aliquod

tiim mala '*

voluntale peccavit, tolam " legis conpo- missatic.um direclus esl, donec ipse luerit rcversus ;

siiionem cogatur exsolvere ". nt causa quae adliuc coram coinilc non iuit, ct is qui

57. De liis qni ad palatium vel in lioslem pergunt se rcclamat, propter suam stultitiam aut conliiina-

reiinderedennt'. Ul nullus ad pal.ilium vel in ho- B tiam comitcm iiide arpellare '« noluil, iloium co-

stem pergcns, vel de pulalio vel de hostc rcdiens, "'''i commendetur.

iriliiituin quod ivajisluras ^ vocant, solvere cogatur. 67. De missis dominicis, qualitcr coniectum ncci-

58. Dc ponlibus publicis. Ut pontes pu;dici * qiii pere debeanl. Ut inissi nostri, qui vcl cpiscopi vol
,

abbates vel comiies sunt, qiiamdiu prope suuiii

"
per baniuim fieri solehanl, aqno praesente iu oinni
loco restaurenlur. beneficium fuorint, nihil dc aliorum conieolo aci i-

50. De clericis, tnonacliis et servis fnfjitivis. Ut piant. Poslipiam vero iiule longe reccsserint, ttinc

clcrici el monachi el servi fugitivi ad loca sua re- accipianl secundum quod in sua tracloria coniine-
tiir. Vassi vero ncslriet minisierialcs, qui inissi sunt,
dire iul)eanlur.
00. De advocatis episcoporum, abbaium, coniilum '" ubicumque voncrinl, coniectum accipianl.

et abbatissarum. Ut nullus cpiscopus, nec abbas, nec 68. De vassis dominicis et ^" episcoporum vel reli-

comes, ncc ahbatissa, centenariurn comitis advocalum quorum, qui in lioste non (ucrunt. Ut vassi nostri, ct

habeat. vassi episcoporum, ahbatum *', abhatissarum et co-

Q\. De vicariis vel ccntcnariis, si Intrones cclave- niitum, qiii anno praescnte in hoste noii fuernnl,
rint. Ul vicarii vel centenarii, qui fures ct latrfines herihanmim rcwadicnt "; exccpiis his qui proplor
vel celaverinl vel defenderint, secundum sihi datam ncccssarias causas ot a domno ac gcnitoie noslio
senlentiam diiudicentur. Karolo conslitiilas " domi dimissi ^' fucrunt, id e.4,
^^
62. De comilibus et vicariis ndmonendis •' de con- qui a comile ^" propler pacem conservandam , el
'^
s'i7»/jo«e /cr/fs. Ut comites et vicarii dc constitu- propler coniugom ac dmnuin cius ciislodiendam, ct

tione legis ammoneantur, qua '^ iubetiir, ut pro- ali cpiscopo vol abbale vel abhatissa siniililor pro-
pter iuslitiam pervertendam nuinora non accipiant. pler pacoin consorvaiidam, et proptcr frugos colii-
63. De forcstibus dominicis. Dc forestibus '' no- gondas et familiam conslringondam, et missos reci-
slris, ul ubicumqiie fuerint, diligentissime inquiranl, piontlos, diinissi fucrunt.
quomodo salvae sinl et dcfeiisae, et iil comitibus 69. De episcopis, abbalibus ct comiiibus, et de pla-
donunlient, ne ullamforcstem "'noviterinstiluanl; et cilo missorum doniinicorum. Ut omnis ^' cpiscopus,
ubi noviter instittitas sine nostra iussione inveneriut, abl)ns, ct coinos, exccpla infirinitate vol nostra iiis-

dimiltere praecipiant. sionc, nuUam cxcusationem haboat, quin -'^

ad placi-
64. De missis dominicis, et de Ivs qui iustitiam fa- lum missorum noslrorum veniai, aut taloin -' vica-
cere rennuunt. Ut ubicumque ipsi missi aiit episco- rium suuni mittat, qui in omni causa pro illo '" red-
pum aut abhatoii) nut alium quemlibet quocumque D dere ralioncm possil a.

• YAftlANTES LECTIONES.
observcnl.... placita desunt 4. Illd.
' ^ qui I. ^ aliis -4. maliim 1. i. B. " lofuin I. composilione I. ^"

legem coniposilioiic li. totam legem ct composilionem solvere cog. 3. ' pro lioc rubro antecedens liabct 4.
"^

* larensluras (H mflrr/. heristiura 1. transiluras C. Colb. Cnnib. liiv. Sang. 'i. trisliiras />*. /»t';H. i\. Pitli.
Par. tracliiras I*. i. lilet. trasluras Vat. Pal. Ucll. straluras Til, Irexturas 5. 5 h. ^ siipplioi G. '"
dcest C.
" a. d. c. I. desunt 3. de c. I. ante de comil. collocat 4. Tolum caput deesl 3. in ind. ''^ v. et conlonarii Bnl.
'^ quia 1. r. B. '' vorst in mnrg. \. "* foreste 3. '" illuc \', i. C. '^
iuslitiae.... faciae suiil 3.
'* supplicare 5. '^
illorum beneticio 3. " rfccs^ 4. '"
dces; 5. (.'. " reuuadiant I*. 3. C. " coiisti-
^'* ^^ a nohis Cnmb. Snng. Colb. ^^ et ... custod. hic omissa post iuxla c. 73. collocnt G.
tuli i'. deest 4.
prorsus desunt Snng. \. 2. Vat. Tliu. Camb. Colb. " nullus 3. *** qui non 1". ul 3. " lalem (corr. lales)
vicarios 1*. *" illis r. r. possint 1*.

IIicsequiturinB.Pith.,Paris., Norm. (in Rhem.

a tula relogi faciant coram popiilo et iiola siiit omni- ;

a manu 2 in margine addilum) « 69 b. De non exi- : bus, no aliipiis cxcusatioiieiii hahoio possil. Et nou
(jendo heribannn nntequam iussio doniinica nota fiat. prius hanniiin exiganl a quoquam homine, dor.ec
\)l missi et uiiusqliisqiie in suo ministcrio haec capi- omnibus hacc nota tiant. j
Ks-: n. c.\noLi M.vr.M opp. P.\us I. SECTio r;uMA. risi

70. /)(' illsp,'us:i mhsorum (loiniiilcorum. D(! (lis- A lur, iiiKM' Fraiicos pcr (liiodc^ iin (lciKiiionim solidos
' (•oii|i()iialnr; cxcoplo uhi conUMilio contra ^» Saxoiies
pcnsa inissoniMi iiostronim, qualilcr unioiiifnio

vcl accipi(Mi(him cl Frisioncs '' cxorla fucril, Ibi volumus, ul quadra-

iuxla suam (HiaHtalciir' chHKluin
(^piscopo ^
pancs qnadraginla, friskin- ginta (icnariornm quanlitalem solidus habeal, qiieiu
sil, vidclicot
poUi modii trcs, porcellns unus % vel Saxo vcl ^^ Krisio a partc " Salici Franci '"^
cuin
gac * trcs \ de <>

" ova (juiiidccim, annoiia * ad caballos co litigaiitis solvcrc debet^".

pnlli Ires,

modii «» qualuor. Abbali, comili, atque ministc 73. De statn liominis '^ Ut de statu suo, id est "
riali noslro uniciii^inc dciitiir " cotidie pancs tri- de libertatc, vcl bcrcditate compcllandus iuxta lc-

pinta, friskinga(! duao, dc polu iiiodii '* duo, porcel- gis constituUoncm manniatur '". De caetcris veio
his unus, puUi '^ ires, ova qiiindocim, annona '' ad causis undc quis rationem est reddilurus, si posl sc-
caballos modii 'Hres. Vassallo
'" nostro pancs docem cundam comitis admonitioiiem aliquis ad mallnm
ot septem'^ friskinga '" una, porccllusuiius, depotu venire noluerit, rebus eius in bannum missis vonire
modius unus, piiUi duo, ova deccni, annona " ad ca- gt iusiiiiam facere conpellatur.
ballos modii duo.
74. De proprielate liominis quae ob aliquod crimen
71. Decoquiin aliena patria de qudibel ^«"«^ •„ t«;Hi»m f»mn»issfl ^^ CuiuscunKiuebomiiiispro-
fnerit Interpellatns ". Si quis in ahena patna, ubi vel K
^^.^^^^ obcrimen aliquodab eo commissum in baii-
pi-opler bcnolicium vel proptcr aliam qnamlibet oc-
num fuerit missa , et ille re cognila ne iustiliam
casioneiM adsidue conversari solct, de qualibet causa
faciat veiiire disliileril, anni-mque ac diem in co
-' suo
fiicril intecpellatus, verbi gratia dc con^iuesitu
banno illam esse pcrmisorit, eam ultcrius iion adqiii-
vel de mancipiis suis, ibi sccundum suam legem iii-
rat, sed ipsa lisco rcgis societur ; debiUim vero, qiiod
sliliam facial, et cuni talibus coniuratoribus, quales
is cuiusea fuitsoIv(re debuit, pcr comitem ac mi-
in eadejn regione " v(d provincia secum habcre po-
nislros cius iuxta estimationem damni de rebus nio-
tucrit, lcgitimum sacramentum iuret ; exccp!o si quis
bilibus, qu;>e iii eadem proprietale inventae fiicriiit,
eum de statu suo, id est de libertate sua, vel de he-
his quibus idcm dcbitor fuit exsolvatur. Quodsi re-
iciiilate quam ei palcr suus moricns dercliquil, ap-
rum mobiliiim ibideni inventarum quanlitas ad com-
pcllaverit. Dc his duohus liceal illi sacrainonlum in
positioncm non sulhcirit, de immobili! us supploalur;
patria sua, id esl in legilimo sui sacramenti loco iu-
et quod superfuerit, sicul dictum est liscus rcgis pos-
raiidum" offerre; et is qui cum eo litigatur, si velit,
sideat. Si nibil snper composilionem remancre po-
sequatur illum in patriam suam ^*^
ad recipiendum
luerit, totum in illam expciidalur. Si aulcm homo
illud sacramentum. Ipse tamcn primo in eodem loco,
ille suis coheredilius propi iuin suum
nondum cum
idest", ubi intcrpellalus
^
esl, salisfiiciat tam comiti C ... , -, , „ ^. et
. . conics, cum «;. i.
„, „..„, eis
.
'
. .
divisum habuit, convocel. eos lc-
el iudicibus quam advcrs:u-io suo, lostibus probando,
giUmam divisionem faciat, ct tuiic, ticut iam dictuni
quod rein ^"j quae ab co fpiaeritur, paler suus ei de-
est, par;em eius fisco regis addat, et composilionem
reliquil ".
de ea iuxta modum superius conprehensum his, ad
72. Desolutione atqueconposittone-^. Ut omuis so-
quos illa legibus pertinol, exsolvat.
lutio atque ^^ coi.positio quae in lege Salica conline-

APPENDIX PRliMA.
''
Capituln dGinni Karoli imperaloris ccclesiasticri, quae idco siiprascriplis von coninnxi
'"

capitads, qaia alia ex islis qiiasi causa memori.ie scripla fnermt ei hon videnlur plervirn
''''

explere sensum, aiia siuil (jeininata, cum aliis lidelicet mixla cap.talis, ulia penitus finila
atque ad perjectionem perducla.

1. De lcctionibus. 2. Dc canlu.
VARIANTES LECTIONES.
imusquisquc 1*. ' qnanlilalom 5. ' scqucnlia G ila exkibet iO panos ol 3 iirn;ie dc po!u e! 3 frisginge
' :

et 15ova ct 4 modii annonac cquis. Abbati, comili et aliis 50 panos, 2 vicUinac, duo nini 1 porcoilus, 3 pulli,
45 ova, 5 iiiodii ciiiiallis. Vasalo noslro 10 panes, 1 frisging(>, 1 porcelliis, 1 urna po.Uis, 10 ova, 2 iiiodii
c;ibaHis. frisgingae 1. G. fiislvigi^ {infrri friskiiigac) i*. frissingae infra fiixingiac 3. frischinge B.
^ " iiii li.

' porccUiim ununi 3. const G. « puUos 1" G. ^ graiium 1*.

frisgingae '^dc...puHi tres desnnt 4.
1. G.
'"
modiosS. 4. G. " dctur I. " modia V. '^ puUos i*. '' annonam 1". "^ modia 1*. niodios ii. 3.

"^ seq-:.enlia desunt 3. " octo 4. sox G. G. "* friskiiigam unam piirccilum uniim d. p. modio uno, pullos 1".
" annonain ad c. niodia 1*. ^" inde ab li. c. iiiscript. omisit omncs 3 ; lioc et seciuciis capul non liabent 1".

5. 1(7. Div. In 2 b alio loco leqitur. ^" coiiqiiestu 2b. '- eotlem rcgno 2 b. " iusiuran iuin 4.^ ^'^
palri;i

sua G. -" dcest 2 b. "res .3. li.

*'
liic 2. ins>'rit c. 4 (jcivrale Capitu!. Oloiincnsis Maio 825 ediii ; el

post c. lotum caput dcest

74 eiusdem Cap. c. 5. '" '" inU-r W 5. Til. Div. " vcl 2 b. a. c. dcsunt G.
Z. Bnl. 3'
Frosionos 3. const. ^'Ulccst B. " ad parU^m 3. 7>','//. ^'decslT). '» d. cl composilionem dc
ea iiixla mo(bnn snporiiis comprchensum his ad quos illa legiims pcrlinonl oxsolval Met. {sunt ultima capi-
iis 74 verba). ^^
capiit lioc nil nisi c. 2i repetitio, ab ipso procul dubio Ansc(jiso profccta, deest 1*. 5.
" i. o.
desunl 3. vol 4. »« ^' et lioc. c. 23 repelitum deest V. 5. *° omncs trcs appendiccs liabent
moiieatur 3.
4. 2. 6. G. {(jiii primam et secundam in unnm coiVraliit) Bal. primam el secundam B. omnibus careiit 1*. 2 b.
4. 5. Codcx 3 nil liabet nisi upp. secundac capita \-'5, 1, 8, IG, 17, 27, 3i-38, adiuncln iUei librol\,iia
il/ ;. 1 iUi sit c. 75 et sic porro.
'"
suat c(;niunola B. iunxi G. " fuerant B.
 «S15 CODEX DIPLOMATiCUS. — CAPilLL. AB ANSEGISO COLLECTA. K8(i

3. De nolariis. A 20. Dt! reliquiis sanclorum et oraloriis villariLus.

4. De celeris disciplinis '. De altario non consecrisndo nisi lapideo.
5. De conipoto. "22. De coiifirmalione cum cbrisraate.

(1. Dc niedicinali arte. 25! De baplismo.

7. De sine lionore niancnlibus absque
ecclesiis 2i. De pascba et de die dominico et de relifjuis
olliciis fct luminariis ^ et de Iiis, qui decinias sunuint
; feslivitatiisus.
et deeoclesiis non curant ; et de aitaribus, ut non 25. De ieiunio et quadragesima vel letaniis.
superflua sint in ecclesiis. 2G. Ut festivitalcs praeclarae non nisi i(i civila •
8. De laicis noviter conversis, ne anlequam suam tibus aut in vicis publicis leneantur.
legem pleniter ^ vivendo, discant, ad alia negotia 27. De boc " oiricio.
mittartur. 28. De ecclesiis emendandis, ut ubi in uno loco
9. De relinquentibus seculum, ut unum e duobus plures sunt quira necesse est, deslruantur quae ne-
eligant, aut pleniter secujidum canonieam aut secun- cessariae non sunt, et aliae construantur.
dum regularem * institutionem vivere debeant. 29. De ecclesiis non bene conslructis.
10. De ecclesiis seu sanctis noviter inventis sine 30. De iudicio poenitentiae ad iuterrogandum re-
aucloritate, nisi episcopo probante minime veneren- liquimus, per quera poenitentialera "* vel qualiler
tur, salva etiam de hoc et de oranibus ecclesiis ca- iudicent " poenitentes ; et de incestibus, quibus li-
iio:;ica auctoritate '. ceat iungere '% quibus non.
H. De ordinatis episcopis nec receptis. 31. De elimosina mittenda in Uierusalem proptcr
12. Quod non oporteat solvere ® quoslibet vel or- n ecclesias Dei restaurandas proxiino " natali Doniini.
dinare. 52. Ut nullus bomo inalignis consenliat, sed ma-
15. De servo, si nescienle domino suo fuerit or- gis in quanlum potest resistat. Ut pauperes, orfani
"
ilinatus '. et viduae 't ecclesiae Dei pacem babeant.
14. Quod non duabus civitatibus
liceat clericum in 35. Ut qui raonachi et virgines suiit, propositura
ministrare, nec abbatibus plurima monasteria aut suuni omnimodis observent.
cellas babere. 54. Ut isti mangones et cotiones '\ (pii sine omni
15. De peregrinis episcopis el clericis. lege vagalmndi vadunt, per islam terram non sinan-
16. De
litteris peregrinorum, et clericis sine lit- tur vagari ac deceptioiies homii.um agere ; nec isti
terisambulantibus. nudi cum ferro, qui dicunt se data sil)i poeniteniia
17. Qualis vel pro qualibus culpis quisque secun- irevagantes; meiius videlur, ut si aliiiui '^ incon-
dum canonicam instilutionem degradelur dc oflicio suetum et capitale crimen coramiserunl, in uno loco
sacerdotali. perraaneant laborantes et strvientes, et poeniten-
^
18. De expulso ab ecclcsia ct excommuDic.aio tiam agentes, secundum quod sibi canonice ihposl-
vel daniiiato ab officio suo. lum sit.
19. De ordine ecclesiaslico et oflicio missae. 53. De concordia fidelium nostrorum.

YARIANTES LECTIO^ES.
* eadem mami superscr. disciplinis) 6. ^ luminaribus D. * p. secundum caiionicam v.G.
discipulis 1. (sed
* secularem salva... auclor. desunt Sang. 1. Colb. Thu. liiv.
1. " ^ 0. absoluie q. ordinare G. Camb. Biv.

Vat. Colb. Rem. B. Pith. Par. ISorm.' ' s. sine scientia domini sui ordinalo 0. " ex communione 6. Illd.

excommunicatione 1. ^ deest G. " poenam sententialera G. '' iudicenlur B. G. Bal. '' iniungere BaU
" in p. 6. Bal. "^ cocliones Hld. '" aliquod Bal.

APPENDIX II.

Item capitula domni Karoli imperaloris mundana •, quae suprascriptam videnlur habere
causam ^.

l. De latronibus, sicut iara antea

* in alio capitu-
G 5 *". Ut bauga " et bruniae noii dentur negolialo-
lari comraendavimus, raaneat. ita * ribus.
2 ". De adventitiis, ut cuni raissi nostri ad placi- 6. De mensuris, ut secundum iussioiiera iiostrain
tura venerint, ha!)eaiit scriptum, quanti adventitii aequales lianl.
sunt in illorum missatico, aut de quo pago sunt, et 7. Ut non miltantur testimoiiia supcr veslituram

nomina eorum, et qui sunt eorum seniores. donini Piiipini regis.

5. Si quis de libeitate sua fueril interpellalus, et
timens ne in servitiuin cadat, aliquem de propinquis
suis, per quein se in servilium casurum tiinens oc-
ciderit, id est patrem, matrem, p iruelem, avuncu-
8. '^ Ut omnia qiiae wadiari '^ debent, iuxta quod
in lege continetur pleniter secundiiin ipsam legem
•*
rewadiata liaut, el iii postmodiim vel domniis rex \ol
ille, cuius causa est, iuxta quod ei placutrii pei-do-

lum vel quemlibet ' huiusmodi propinquitalis per- net ^*.

sonam : ipse qui hoc perpelraveril, moi ialur ; co- 9. Ut missi nostri, qui iara breves deluleriint de
gnatio " eius et consanguinitas ^ \n servitulem ca- aduuntiatione, volumus ut adbuc adducant de opero.
dat. Et si negaverit se illum occidisse, ad noveni vo- 10. Quantam "* moram faciant "•
in unoqnoque
raeres igniios iudilio Dei examinaiidus accedat. loco, et quot hoinines secum habeanl.
4. De fugitivis ac peregrinis, ut distringantur, ul 11. De prudentia et constantia missorum noslro-
scire possiraus, qui sint aut unde venerunt. D rum.
VARIANTES LECTIONES.
' mundanam
q. suprascripta sunt, v. G. * Incipiunt capilula domni Karoli imperatoiis li. Tota inscripiio

capul 56; nostrum cap. 1 ibi esl 57 et sic porro. ^ decst 5. * multa ila />. ^ lioc cum antcccd.
apudG. efficil

in unum coniunxit^d. ® cognoscit

G. ' quamlibet K. G. * agnatio B. Bal. * i>ropiiiqnilas suprubcr. vel
consanguinitas 3. "* cum aniecedenti coniumjit B. " pauca 6. bauca G. '* cum antec. coniungit 5.
" uuadia reddi 1. 6. Hld. uuadiare 5. rewadiari B. inguadiare G. reuuadiata 3. 6. B. '• deest 1, 0. Hid. fa-
ciat 5. accipiat B. Rem. Div. Pilh. Par. 1. Hld.
'" Qiianluin I. G. ^^ facient

Patuol. xcvh. ly
r.8i n. CAllOM MAGNl OPI». PVUS 1. SKCTIO PRIMA. 588

\-l. !>(> f.il is iiioiu'l;\rii.s iTqniiondimi csl. A 20. Dc hcrii)anno, dilJgcnlcr inquiranl niissi,
ul

non (|iii hoslcm faccre polnit ct non fccit, liannuni no-

15. Di* ilis Saxonibns , (pii nxorcs lia-
^. slrum conponat, si habct nndc componere possii. Et
IjCIII.
si non haliucril uiuie (•onjtonerc vaU^al, rewadiatuiii
14. Dc sign.tlis qni incntiendo ^ vadnnl.
ct niliil cx hoc exaclum liat,
',
hat ci inbrevialiim ;

l."). Si aliac rcs rortniln non pracoccnpavcrinl, 8. usque dum ad noliliam domni iinpcraloris veniat
K ilcnd. Inlias ^ iii csl luissa sancti loliannis liapii-
50. Hcrisliz '* qui factuin habenl, pcr fidciussores
slac, ad Mai^diiiiain sivc Caliillioncin ' gencralilcr
niiltantur.
(ilaciinni liabeic vohnnns.
51. De bcneficiis deslruclis et alodc reslau-
10 ". Dc nl cavoaiUur. El ^ ul non ad-
pcriniiis, '^
r;!la
inillunlur teslcs ad iiiramcntnin, antc((iiam discu-
liantur. El si alitcr non possint (iiscnii, scparcntur
52. De froda " exigenda.
;i!) invicem cl singulariler inquirantur. Et non soli 55. De maieriamine ad naves faciendum.
accusatori licoat tcslcs eligerc aliscnlo suo causalore. 5i. Si aliquis ^' Saxo hominem conpr(Mioni'orit
Et omnino nnllus nisi iciunus ad iiiraincntuin vcl ad absquc fiirto aul alisque sua propria alifpia re '^"-, di-
tcstinionia aJniitlatur '. El ille qni ad tcstinionium ccns quod illi habeat -^ dainnum faclum, ot hoc con-
diicitur, si reruleliir, dicat illc, qui eum rclulat, et
tendere voluerit ^* in iudicio aut in campo aut ad
prolict qiiare illum rccipcre nolit **. Et de ipso
,
cruccm *', liccntiam habeal ^^. Si vero hoc noluerit ^\
pago, non de allcro tcsics cligantur, nisi forte lon- cum ipse liber homo se idoniare fa-
suis iuraloribus
gius ' extra conntaiinn causa sit inquirenda. Et si \l
ciat.El *" si scrvuin cuiuslibct ^' absque arupia ccn-
quis convietus rnerll pcriurii, pcrdat inannni aut re- probalione conprohendoiit, ipse sorvus aut ad aqiiam
diinat. fcrvenlein aul ad aliud iudicium se idoiiiare fa-
17. Ut nemoproptcrcupidilatcm pecuniac aut pro- ciat.
pter avaiiliam snam
prius (iet "* prctiuni anl *' iuiu-
55. Si aliquis Saxo cabalios ^" in sua messe invo-
ram convcnlionem silii pracparel, ul '"^ <iup!um vcl noiit, ot ipsos "
cahallos inde ducoro pro suodamno
triplum '* recipiat ; sed tunc tanluin , quaiuio li u-
ad conprobandum volucrit, si quis liber homo hoc oi
ctuspraesens est, illos '* conparct. contradixerit aut aliquod malum pro ^^ hoc ^^ fecerit,
48. De causis, quae cotidienon cessant. tripla ^' conposilione secundum legem et secundum
19. De fugilivis, qni non cessanl recipere et abs- owam '* conlra oum emcndare studeat, et insuper
condeie. bannuni dominicum solvat, et nianum perdat, pro co
quod inoboediens fiiit contra praecoptum domni im-
20. De vagis peregrinis. quod ipse pro pace statuere ^^ iiisslt. Si
pcratoris,
21. De homicidiis. servus hoc fecorit, secundum suain legom ^' omnia
22. De commcndalis mcnsuris modiorum et sex- in triplum resliluat, et disciplinae corporali subia-
ceat.
lariorum.
36. Quicumque liber homo invcntus fuerit anno
25. De bcneficiis nostris non bcne constructis.
praesonle cum seniore suo in hoste non fuisse, plc-
21. De hospilalitate et siisceplioneiteranlium, tam nuin hciribannum persolvere cogatur. Et si senior
inissorum nostrorum quain reliquorum bonorum lio- C vel comes eum domi dimisit, ipse proeo eundem lui-
minum. ribannum persolvat ot tol heribanni ^^ ab eo exi-
;

25. Quod missos ad vicem nostram '" milli- ganlur, quot homines domi dimisit. Et quia nos
nms. anno praesenle unicuique seniori duos homines, quos
26. De his qui vinum et annonam vcnilunt ante- domi dimitteret, concessimus '', illos volumus ul
quam colligantur, el per hanc '^ occasioncm paupc- missis nostriV' *" oslcndant, quia *' his tantummodo
rcs efriciuntur ". heiribannum concessimus.
27. Ut ante vicarium et centenarium dc proprie- 57. Ut quandocumque navigium mitterc Yolumus,
aut lilierlate iudicium non lerminetur ant adqui-
l:;te
ipsi seniores in ipsis navibus pergant, et ad hoc sint
raUir, nisi sempcr in praescntia missorum imperia- praeparati.
luim aut in pracsentia comitum. 58. Furta et iniusta connubia necnon et falsa te-

De stiuionia, sicut saepe rogavimus, prohibele diligen-

28. homicidiis factis anno praesenli inter
vulgares homines quasi propter puiverem morta- ter, sicut el Domini lex prohibet ".

lem.

VARIANTES LECTIONES.

* signandis bis q. V. ^ menlio fi. ^ viii K. 1. desitnt B. G. capillionem 1. cabillonem Bal. capilio- '*

ncm li.tolum decsl llld. * caveaiit. Ul i. G. de.... et desiint 5. ' addatur 1. 6. adducatur 5.
" noluit //. **

« deest 5. ."> de pr. fut. G. " ut 5. B. '' vel 1. " t. tunc r. B. Bal. "^ illud G. '"iuditium vestrum
G. liiv. Tlm. Snng. 2. Colb. N. iudiciiim nnstrum Cflmfr. Vat. \. Sang. i. •" deest l. B.
G. Hld. " e. ul
fortilcr constring;iiilur, ne deinceps fiat. G. Bal. Omittunt tamen illa Met. Bem. Betl. Div. Thu. Par. Til.
Pal. "* heresliz 0. heriscliz a quibus
f. est B. hierisdat G. "* restaurato
B. G. Hld. " frcde B. ^" quis 3.
"'^
p., aliquam rem d. G. Hld. " liceat 1. 6. Hld. -' decst B. ^^ aut ad c. dcsunt in codicibus Iribus, scilicet
Siippl. lat. 75. Paris. Met. Pal. ^^ liic novum c. incipit B. ^' voluerit Hld. et... faciat desuni 3. ^' qui-
'^**

liliet G. WW. ct servitium cuilibet ii. ^" caballum 5. =" ipsum inde 5. ^^ deest l. 6.
G. Hld. ^^huic Hld
ei G. hoc ci 6. Bal. ^' triplam c... em 5. ^" couam corr. ouuam et supra id est legein 1.
ea B. aequani
G. sec. eum damnum emend. 5. et sec. ew.im desunt G. Hld. ^^ statuit. Si 5. ^'
s. legitiinani vitam in
ir. 3. ^® heribannum ab eis G. ^' h. d. dimitlere conc. 3. mi.ssi nostri G. "*'
qui 1. ''"'

NOTvE.

a Loco huius t Hoc san-

capitis Khein. hoc h;ibel : canduni et testimonium faciendum non se eshibeant
ciifius, ul in palaliis noslris ad accusandum ot iudi- viiospcrsonae et inf;inics. hislrionos scliic i, nuga-
589 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOYICI I ET LOTHARII CAPITULAUIA.— An. 828. 5G0

APPENDIX i;i.

Ilem capilula principum praeclarissimorum ecdesiastica simul et mundana domni Uludo-

trici augusti et Illotharii caesaris % quae suprascriptam videntur habere rationem.

\. Benedictus de sua reclaniatione in perpetuum A "?. De rehus quas marchio tradidit filio Bosonis
sileat. vel aliis hominibus, volumus ut hi quihus tr.idilac
2. De manso quem Gehirfredus
^ episcopus a luerint, vestituram suani accipiant, et iiisuper cou-
Liutrigo comite requiril, ut si
' missi nostri iu- ^"
firmationem.
venerint eum iustiliam habere, non permiltant Liu- g. dq rebus quas quaedam femina Ilildcgardac '^
irigum per vestituram domni Karoli mstitiam enis reginae tradidit, et portionem quam sihi reservavit
impedire '. » iuiuste amisisse dicitur, volumus ut carta traditiouis
« . . .
3. De foreste quam Autharms comes habere q„aeratur el inspiciatur, et tunc, quid ili.i habere
vult uhi ea prius non fuisse dicitur, volumus ut
',
Jebeat definiatur.
missi noslri rei veritatem inquirant, et iuxta quod ^ ' , ,r , . ,j , ,, • •

9. Querelam quam Hehsachar et Heimmus /'^ con-

iuslum invenerint, ex nostra auctoritate definiant «. .

^''^ Magmarmm habent, volumus iit missi nustri

4. De causa Rothmundi « comitis, ut ei liceat hic in
palatio sacramentum suum iurare, quia propter no-
strum servitium sibi constitutum placitum intra pa-
triam observare non licuit.
5. De duabus feminis quae indiculos attulerunt,
inlerrogandi sunt Heiminus et Monoaldus ^", utrum
e( clesiasticae an fiscales " fuissent '^
secundum mstiliam et aequitatera dcfiniant.
10, De querela Hildebrandi comitis, quod pagen-
ses eius paravereda '® dare recus int, voluinus ut hoc
missi nostri ab his hominibus qui in eodem comilatu
manent el ea dare non debent, liecnon cl a vici;iis
comitibus inquirant et si invenerint, quod ipsi ca
;

6. Odo buticularius de foreste sua interrogandus dandi debitores sint, ex nostra iussione dare praeci-
cst. B piant ".

VARIANTES LECTIONES.
^etU.c.desunlG. ^ geirfredus G. Miutfrido T/j?'.. S«?t(/. i. cleest l. Mial)ere G. Miaulharius G.
^"

Moluit 6. 8 perficiant G. ^ sjc 1. ///rf. ruohtnuuidi G. hruotmundi G. J5a/. '" Manoaldus G. " fiscalinae
Bell. '^
nonf. i. '' Hildigardi
G. Bal. '' Ilaiminus G. '^ Mainarium G. "^ paravreda 6. '^ p. expli-
cit Deo gralias legis eloquium 6.

NOT^.
tores, manzeres *, scurrae, concubinarii, neque ex cessorum, successoribus omni tempore liceat Inferre
lurpium feminarum commixlione progeniti, aut servi, calumniam quia nullo tempore ecclesia dcbet suuin
:

autcriminosi. Frequenter enim homines huiusmodi ius amittere, praeter mobilem possessionem, ut est
ex suspicione conversationis pravae et naturae, ut aurum, argentum, vestes, aut pecora, aut domus.
inferiores non videantur, quod placet, asserere nitun- Praedia vero, terras, villas, ecclesias, census, quia
lur contra digniores. » inde magni redditus possunt exire in commune bo-
Ex eoderaCodiceBaluzius h?ecprofert « Si eccle- :
num, nulla commutatione, nullo paclo liccat ad pro-
siaealiquidsuiiuris defraudatumfueritapravisprocu- prietatem alicuius transferre. Quod poslquam com-
raloribusaut prece aut pretio aut privata gratia prae- C perlum fuerit, rescindatur. »

*
Scorli fifii.

CAPITULAUIA AQITISGUANENSIA {An.8:i8, Dec).

Capitularia annorum 828 et 829 post Amerpachii curas a Sirmoiido et Baluzio edita ope Coilicum
duode-
cim recogiiovimus auximusque 1. C. bibl. olim Corbeicnsis jamllamburgensis, sa^c. ix, in qiio post Ansoaisi
:

Editionem primam legunlur, quocum conseiitiiint l b. C. bibl. rogi* Monacensisolim Aiigiisl (iiiis ot c.^C I

bibl. ejusdein oliinTegernseensis, unde princeps Amcrpachii Edilio fluxit 2. C. bibl. reg. Paris., n. 4417 ot
;

3. bibl. ecclesiasticai Scafhusanre in Helvetia, sa!c. xii 4. bibi. universitalis Bonnensrs

;
saec' xii 5 C ,
•

bibl. reg. Paris. inter Supplementa Latina, n. i64 bis, olim sancti Remigii Rhemcnsis G. C. hihl. re«'. Ba^ ;

benbcrgensis 7. C. bibl. reg. i»aris., n. 4628 A, qui proxime ad Cod. 5 accedit 8. C. bibl. reg. Parfs. ii.
; ;

4761 9. C. bibl. ejusdem iiiter Supplementa Latina, n. 75

; 10. bibl. ejusdem, n. 4638, oliin Petri Pitiioii*.
;

Quorum tamen i b, 4 et 7, non diligenter conferre, sed evolvere obiterque inspi(^ere salis visum ost.
Sirmondus qui schedis Petri Pithoei usus capitularia hajc priinus fere integra edidit, et posl eum Baiuzius,
ordinem instiluerunt, quem nec in Codicibus ita servalum esse invenias, noc roi ipsi plaiic conveniro tibi
persuadeas. Quare Codices nostros, pnooipue Corbeionsein, secutus, antiquum ordiiiein roslitiioro oonaliis
suin. Primo igilur loco acla placiti a Ludovico cuin oplimatibus nomiullis (quos iiitor
Walain ai)b:itoin
Corbeiensem fuisse, cx Yita ejus Monument. SS., t. II, p. 547, novinuis) meiise Deccnihri " jiiiiii 828 ha-
biti, pra!missa quic hic prima vice ox Codice Blankenburgensi, sa'c x, fol.
96, 97, prodit, oratontm rela-
tione adimperatorem^, tuin vero act conventus gencralis Wormaiionsis menso Au^uslo anni sequenlis ha-
(

biti, praiinissa ex Codice Gothano, sa!C. xi, in-fol., episcoporum relalione, pioponimus.

NOT^.
aMcdio vol exeiinte mense, post obitum Jeremi;ic alius planc argumcnti nnmeris conlinuis ci suhjoota
Senonensis archiepiscopi. sunt.
Legilur ibi anle capitulare anni 820, cujus oapita
*>
501 n. CAUOU MAGNI OPP. PAIIS 1. SECTIO PUIMA. ?)!)2

ORATOKLM UELATIO AI) IMPEUATOUEM. A sioiuiu vcstnuu » iion solnm ccnsiis qiios " cxij-oie

ITKM KOMNI III.IIDOWK I IMl'i;H\T()niS. dc cclesia solcbant acccpcrunt, insnpcr cliam ctgra-

1. Dc iuM"cssil:(lc cpiscoponim convcnicndi ciim viora addiderunt. (hiin sintcnim plcriquc cdcsiae aul

iuo niclropolitano oporliiiu! aimis singnlis sccundiim nihil aut parum quid cxlerius habcntes, dc solis deci-

tanonicaiu aucloriluicm; ciii conveiilui ' inlcrcsse mis et oblationi!)iis lidclium census ct divcrsos pastus

«poricl abbates tam canonicos quaiu monaslicos prcsbyteri earum, qui vix ibidcm vivcre possunt, red-
nJisqne ulla siibtraclione. Et si possibile cst aut impc- dcrc compelluntur. Haec vero omnia qiiac inde exi-

riali scrvitio non dclineantur *, adsint etiain comi- gcrc solcnt, non de suo aliquo bencficio, scd solum-
lcs ; qiiod si illi corum vicc talcs
defucrint, adsint inodo de allari ct parietibus ecclesiac ab episcopo
missi, qui adimplere valcanl quaccumque ulilia cor- Dco dicalis dari sibi agunt.

rigcndi studio secundum rcgiil;!m cliristianilatis ibi- G. Qnia sunt in plcrisque locis parricidae "^
et cc-

(lem invcnta fucrint. Sunt autcin pluiiinae neccssi- tcri bomicidae vcl reliquis c;ipitalil)us criminibus iin-

tates quae alitcr einendari non possuiit iiisi in liuius- plicati, qui penitcntiam publicain agerc contemiiunt,
modi convenlu ;
qui tamcn convcnlus quo lcmpore qiii uticpie rci publicae utiiitalibus inulilcs sunt ; su-
licri debeat , consideralione nielropnlitani veslrne pcr quibus neccsse csl, ut vestra celsiludo comitibus
pict:»li innolescendum csl, quod plcnius vcstra aucto- B praccipi:it, quatenns cpiscopis adiulorium fcranl, ut
ritatc ^ ad eum conveniatiir. cos canonicac penitcntiae subdcrc valcant.
'i. Ut minislerium sacrosancti baplismatis non ubi- 7. Ui aequales mensurae et iustae " in omnibus
cumque ncc qaandocumque , exccpta infirmornm proviaciis impcrii vestri sint sccundum lcgem Do-
causa, sed praefixis a sanctis pitribus lemporibiis niini iubcnlis : Sit tibi aequus modius iustusque sex-
P'>ii;itus celebrelur. Aliter cnim si aclitatum fiicrit, (arius. Qnapropter diversitalem mensuraruin in ninl-

hoMor tanti sacramenti et debita reverenlia ct cura tis paup res valde gravantur. Ccnsus tamcn siiigula-

et diligeniia et erudilio pariter vilescere certum rum provinciarum antiquitus constitutus huius rei

cst. occasione paupcribus non augcatur.

5. Est quideni valde necessarium et summa emen- 8. Postulant et monent oratores vestri, ut intcr
dationc dignum, et illiid nequaquam neglegatnr, sic- ceiera quae digne Dco agilis, ad causas ncccssarias

ut haclenus pcne ab omnibus neglectum est, quasi eclesiarum et pauperum aliquoliens audiendas aut
non minus necessarium sit in quo nostrae redemptio- examinandas proptcr araorem Dei assumatis labo-
iiis s:dus et salutis summa consistit, id cst comnmnio rcm, quia pcrfectio mini-sterii vestri maxime in hu-
sacri corporis et sanguinis doniini nostri lesu Chri- iuscemodi consistit ofiicio. Erit enim opere preciuin
sti, qui ait : Nisi manducaveritis carnem filii hominis G ad onines iudiceshuic officio puriores atque meliorcs.

et biberitis cius sanguincm, non habcbitis vitam in vo- 9. Dc inslitulionc vitae cifnonicorum, quam Deo
bis. Unde monendi sunt atque iiistruendi omnes fidc- inspirante et administrantc pia misericordia vestra
Ics, ut raundali et purificati, el sepius coramunicent, ordinavit, ut omncs idem senliant, et huius proprio

et reverenter ad ipsam communionera accedant, ne inetropolitano cura delegciur, quatenus in singulis

sccundum apostolum iuJitinm siiii manducenl et bi- locis ubicuraque secundum iussionem vestram com-
bant. pleta est, perfecle custodiatur; et ubi necdum con-
-4. Ut sacerdoles Domini, qui sunt medialores in- siimmata est, providentia et studiis perficiatur. Hic
ter Deum et homines, per qiios homines Deo recon- enim ct congruentius ccteris missis suos suffiaga-
ci!i;inlur, tanto despectui non habeantur ; sed pro neos canonica auctoritate sedulo admonere pote.st,

amore etreverciilia Dei ininislerium sacrum quod per et tam per se quam per missos a se frequenter de-
eos Deo exibet eclesia, in eis honorctur, ct ut a
"^
slinatos ubicumque emendalione egeat, pcrqul-
,

snis eclesiis tain inlicito ansu ad extcriora peragenda rendo, sollicita invesligatione, qualiler in locis onini-
non miftantur ;
quia proindc et opus diviiium iiegle- bus scrvetur, invenire.
gitur, et infanes sine baptismi gratia, ct homines j. CONSTITUTIO DE CONVENTIBUS AUCHIEPI-
siiie confessionc mori solcnt. Cuius causae pericu
nericu- SCOPOUUM HAUENDIS a.
^.
Iiim ct in eos qui a suis eclesiis eos advocant, et in CAPITULA A PIISSIMO HLUDOWICO EDITA
episcopos, quorum vicem agere debent, raiscrabili- Anno ^" sexto decimo regnante domno nostro IIIu-

ter relorquctur. dowico, conventus episcoporum debet fieri in quat-

S. Ut erga eclesias piissiina misericordia vestra id tuor locis, id esl Magontiaco, in quo isti archiepi-

qiiod iam dudum Deo inspirantc statuit, observari ab scopi cum corum suffraganeis convcnire debenl ",
e Bernoinus*
onmibus iubeat ;
quoniain plerique post sacram ius- i"
Aufcaiius '% '^
Hadebaldus, '^Hetti,

VARIANTES LECTIONES.
'
conventas i. * detineatur \. ^ aucloritas 1. * ad 1. ^ nostram 1. * quod I. ' parricida \

iuste 1. ' ila 2. 5. (blothouuico). '" extat in codd. 2-10. " d. aut uicariis 6. '^ audgarius 3.

NOT^.
a Ex Cod, % 3, 5-10. > ^ Archiepiscopus Trevircnsis. In.
i> Archiepiscopus Moguntinns. Bvi.iiz. ^ Archiepiscopus Vesontionensig. !d.
e Arcbiepisccpus Coloniensis. Id.
Wj CODEX DiPLOMATICJiS.— LHDDVli:! l ET LOTIfAUU CAPITULArdA. - A:<. 828. S9i
In ^ r.arisio *'EI>o, ^ Ilagnowardds ', <^
Lantraimuis, A vas pentecosten; inissi vero nitslri suaii) incipiaisl

arcliiepiscopus Scnouis qiii fiieiil <", cum corum legationcm ix^ragere octavas pascbac ".
suffraganeis. In Lug.luno ^ Agol^ardus, s Bernardus, Haec capilula ab episcupis iractanda *- stuit.

1>
Andrcas, ' Benediclus, ' Agaricus ^, cum eoruin \. De decimis (piae ad capcHas dominicas "dui
suffraganeis. In ' Tolosa i JNolo, ^ Bartholomaeus, tur, et hominibus (|ui eas habeul *'
in suos usus con •

1 Adalclmus, "• Aiulfus ^"

, cum Gorum suffraganeis. vcrsas.

In quibuscomentibus tractare quaerere", el cum Dei 2. De feminis qiiae in qiiihusibm locis iiiralioi:a-

adiutorio invcnire debcnl de causis ad rcligionem bililer sanclum velamcn sibi iuip.snunt.
clirislianam cl ^ eorum curam pertlnenlibus, et quid 3. Similiter de monasleriolis f
uellarum iu lega-
lione Autgarii, in quibus nullus ordo bonac convc:! -
a principibus el reliquo populo, vel ita ut divina au-
ctoritasdocel, aut aliter teneatur, vel quid indc ' ex sationis tenelur.

parte vel cx toto dimissum sit utnon teiiealur. Deinde 4. De monasteriolis eliam diversis in missatico
quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt Albrici [Edit. Sirm., Albcrici].
nioribus, conversatione, et actibus inveniri possit 5. Dc iudicio aquae frigidac.
(piod divinae regulae alque aucloritali non concor- G. Dc his qui usuris inscrviunl.
dcl; siniulque invenirc, quae occasiones in utroqne 7. Volumus atque iubemus, iit missi nostri dili-
ordine id effeccrint, ul a recto tramite deviassent. B g(^nter inquiranl, quanli homines libcri in singiilis
El " quicquid ab eis de liis causis inventum fuerit, comitalibus mancant qui per sc possint cxpedi-
lam sollerli cura custodiatur, ut nullatenus ad alio- lionem faccre , vel quanti de his quibus unus
viim notitiam pervcnire permiltant antc tempus aliuin adiuvet *% quanti cliam de his qui a duobus
constitutuni. Et idco unus notarius inler omnes cli- lertius adiuvetur '* ct praeparctur, necnon ''
dc his
galur, et quicquid ipsi invcnerint sulilifilcr descsi- qui a tribiis qiiartus adiuvatur ct praepuatiir, sivc
bat ', ct sub iuramonlo constriclus ridcliler conser- de liis qiiia a quattuor quintus adiuvalur ct praepa-
vcl. Volumus '" etiam ipsoruni convciitum fseri octa- raliir ul candcm cxpeditionem ct excrcilale opas '"

VARIANTES LEGTIONES.
rainoardus 9.
' - dccsl 3 In Tolosa N. B. A. A. c. e. s. dcsunt in 9. 10.; anlc voccs In lugdiino lciiun-
'

ur in 5, 6, 7, 8. * aiulfus 5, 6, 7, 8. ^ q. et inuestigare et 3. « et ad c. 3. ' cxinde ex 3. ""llt 3. « dr,-

scribanl 3. "> Vobimiis.... pasihae (/c.sH«n"H r('r//o/ift/. ^^

hic finit S. '- tractata 3. '» (\apellani (lomi,:i-

cain 3. ' h. et in suos iisus conuertunt 5. rcl. conuersos 3. '" scmientia usaue nttimuni
usque ullimuni i)raep;i
i)iaei)araliir
dcsunl 2. '" addilur 5, 0, 7, 9. " n. de h. q. a l. q. a. cl p. dcstmt 5. '** expeditioncm exeicitalem
f. 5. rel.
NOTi^E.
Erunt, opinor, qiiibus volupe crit scire in qua
a
C '' Arcliiepiscopiis Tarantasicnsis. Id.
Pnrisiorum ccclesia liabituni sit illud concilium, el Horiim altc; luit archicpiscopus Aiiucnsis, altcr
'

nomina episcoporum iiosse qiii ad celebcrrinmm Ebreduncnsis. Id.

istum conventum acccsserunt. Illud crgo conslat ha-
i Archiepiscopus Arclatcnsis, idcni, u! arbitror,
hitiim fuissc conciliiiin in ccclesia sancti St(^phani
qiii Formulam instifilionis canoiiica; jiissii l.iidovici
de Gressibus, Sainl-Eticnne-dcs-Grcs, ciqiie iiitcr-
Pii detulit ad Arnonem archicpiscopum Juvavcn-
fuisse episcopos quorum nnmiiia sequuntur E!)bo, :

sem. h).
archiepiscopus Rhcmcnsis, Aldiicus Senonensis. Ba-
^ Archiepiscopus Narboncnsis. Vide Nolas ad Ago-
cinoardus Uothomagensis, Landramnus Turonensis,
Jonas episcopus Aurehanensis, Jesse Ambianensis, bardiim, pag. 7.">. Id.
Banlgarius Noviomensis, Uolhadus Sucs>ioncnsis, 1 Aichiepiscopus Biirdegalensis, ille ipsc, ut opi'
Adalchnus Catalaiinensis, Ilildcmaniuis Bellovaccii- nor, qiii jussu Ludovici Pii detulcrai Forniulam Ca-
sis, Godofredus Silvancctensis, Freculfus Lexovicu- nonic;v instilutionis ad Sicharium archicpiscopiim
sis, Ilalilgariiis Cameraccnsis, Franco Ccnomanensis, Burdcgalensera. Id.
Ilaribaldus Aiitissiodorcn^is, Ilclias Carnotcnsis aut "' Probat hic locus
Arcliiepiscopiis Bituriccnsis.
Tricassinus, Jonas Nivcrncnsis, Iliiberius Mcldcnsis, nondum ca tcmpestate Biturigenses archicpiscopos
Inchadus Parisiensis. Piwlcrea vcro Giiiladus, Tlico- cogilassc de primatii siiper yrchiepiscopos Narbo-
diselus, Amatheus, Bcrnoinus, Fulcharius ct Ileiiicr- ncnsem et Burdegalensem. lUrique enini hic noslpo-
Uis, ignotarum sediiim cpiscopi. Scd Guiladus for- nitiir Agiulfus, tametsi patriarcha vocctiir a Tlico-
lean esl qui Wilaidiis noniiu:i(!ir in vulgatis epi- r\
is (iiilfo. Quod indicat liunc tiluliim niillaiii pra-rogaii-
scoporum Constaiiliciisiuin labulis. Fiilchariiis vcro vam supcr c;vtcros mctropolilanos Iribiiisse liim ar-
is forsilan cst qui Flodcgariiis vocatur in catalogo chiipiscopo Biturigcnsi. Ccrle Arno ai'chicpisco|)us
cpiscoporum Andegavcnsium, ct cam calhedram le- Jiivavcnsis, qiii nuHam e.vtvaordinariam aiictoiila-
iiebat an. Chrisli 8"28, ut i^atet cx piicccplo quo Lu- lem aiit jiirisdictioncm habebat, ])atri;u(lia tam<'u
dovicus Pius confirmal commiilalionem intcr ipsiim vocatur ab Alciiino in tomo noiio Spicilcgii Dachc-
ct Winneradiim faclain. Hinc etiam forlassis sui)- liani, pag. 11(5. Deest intcr inclropolitanos hic no-
plcndi sunl hiatus (jui rcpcriiiiitur in calalogis iqii- minatos Ehisaniis, ul rcck^ nohit Sirinondus. Nimi-
scoporum Laudunensiiim, Bajoccnsium, Abrincaten- ruin quia provincia Novcmiiojtiilana projMiiim ca
siiim et E!>roiccnsium. I-d. lcmpcstate mclropolilaiium iioii habcbat, sed Burde-
^ Uhcmcnsis. galcnsi subjccla crat, uli supra diclum est. Ailamen
« Uothomagensis. ca non ila multo post proprium habuit inctropolita-
^i
Turoncnsis. niim, AiiscicMiscm niniirum. Exslat cnini cj)istola
Jeremias ojfierat
<-
vii lo. Dec. an. 828. Succcssit Jo;iniiis VIU pap;i^ ad Airanhim archicpiscopiim Au-
ei AUIricus. scivii.scm cju,-([ue sullVagaiK^o? dc conscrv^mda discl-
f
Archic[)iscopus Lugdiincnsis. nu.rz. pliiia ccclci^iasiica conigiMidisquc dcpra' aiis p;"['',;:'
^ ^rchiipiscojhis Vicnn-.uiis. Id. inoribus Id.
 ;

n. CAROLI MACNI OPP. PAUS I. SECTIO PIUMA 598

raccr.! possiiil; ol oorimi siiiiimani nd noslrani noli- A salvare dcbcant; i,I esr, ul qnicumqMe cx his lalcm
tiam deferant causam scit in illis rectorihus ct divcrsis ministris
CONSTITUTIO DE MISSIS ARLEGANDIS '.
qui populum regere et servare '"
dchcnt, dc quihus
I. Volnmiis nl lalc conicclnm missi noslri acci- iatcrrogati fuerinl, quae ad populi dampnum et de.-
ptint, quando pcr missaticnm siium pcrrcxcrinl; trimentum pertinet, et proptcr hoc noliis periculum
l;oc est, ijt unnsqnisqnc accipiat panes quadraginta, animae cvenire possit et inhonoratio ", omnino, si
friskingas duas, porceilum aut agnum unum, pullos salvam volucrit siiam fidem et promissionem hahere,
quatnor, ova viginti, vino scxtarios octo '\ ccr- manifcstum faciat. Et si post talem ammonilioncm
visa ^ niodios duos % annona modios dnos. Et ct contestationem '^ aliter quam se veritas haheat
quando propc sunt dc illorum domibns, nullum ac- dixisse aHquis dcprehensus fiicrit, sciat se inter infi-
cipiant conicctum ". Yolumus etiam, ut octabas pa-
deles esse reputandum.
schae incipiant suam agere legationem. Episcopi
Ilaec *^ SHH< capilula qnae volvmus ut diligenter
vcro suum habcre debcnt conventum octabas pcntc- inquirant.
costen.
Primo de episcopis, quomodo suum ministerium
HAF.C^SUNT CAPITULA DE INSTRUCTIONE MISSORLM. i . . ,• • •„ • .

n;«^„ri„rv- est
^cf i.v • . . •
R expiea-nt, el quahs sit illorum conversatio, vel quo
DicenduiTi iliis,
1.
quia necesse est ut intellega- -
« __, ecclesias
li„„:„_ .. _, •, . ,. :
modo et clcrum sihi commissum ordinatum
mus omnes communiter, quale pcriculum nohis in-
haheant atque disposilum, vel in quihus rebus ma-
mineat in eo maxime, quod in nostra neglegentia
xime studeant, in spirilalihus vidclicct aut in sae-
tan*,a et talia, per quae Deus offendi potuit ct honor
cularibus negotiis. Deinde quales sint adiutores mi-
ct honestas regni descrescere
'',
adhuc autem etiam
aliam inlellectum hahemus neglegentiam ex priori
nislerii eorum, id est, corepiscopi '*, archidiaconi,
et vicedomini, et preshyteri per parrochias corum,
occasione nalam, id est, quod ipsa legatio non ita
quale scilicet studium haheant in doctrina, vel qua-
peracta fuit sicut ipsa necessitas dcposcat * quam-
;
lem faniam habeant secundum veritatem in populo.
quam ex parte vos dicatis nos maleriam in eo de-
dlsse, quod non pcr omnia ad hanc neccssitatem in-
Similiter de omnihus monasteriis inquirant iuxta
uniuscuiusque qualilatem el professionem. Sinuliter
quirendam plenain vohis dedissemus iussionem. Idco
el de ceteris ecclesiis nostra auctoritate in beneficio
su«imopere iraclandum est, quomodo Domino adiu-
vante et in pracsenli dc his quae pcr neglegentiam
datis. Utrum cpiscopi in circumeundo parrochias
suas, ceteras minores ecclcsias gravent, aut populo
et incuriam depravata sunt, corrigantur, et ne ultra
talia fiant sollicile caveatur.
oneri sint, et si ah ipsis aut a ministris eorum in-
Post haec socii deuo
dcbita exsenia a presbyteris exigantur. Simili modo
minandi c„„t
Tnmon/i; et <„.,„ ^ „r
m- C ...
.•
sunt, ^i
•
1 » .
tunc qualis debeat i
esse legatio *-•
, ... . .
•'

de comitihus inquirant, quale studium de suo ha-

iiingenda est.
beant ministerio, ut qui bene exinde facit cognoscc-
1. Primo iniungendum est missis, ut hoc onini-
mus. Si aliter facit, ct hoc nosse omnino volumus;
modis caveant, ne populo in corum profeclione oneri
id est, si populus per suam neglegentiam et desi-
si!it,neforle quibus subvcniredehuerinl, adflictionem
diam iuslitia et pace careat, aut si ipse sciens '^ ali-
iiiferant.
quid iniustc factum habeat. Deinde ergo quales mi-
2. Ut primo nostram populo voluntatcm et slu-
nistros liabeat ad populum regendum vel missos,
dium, et qua inlentione a nobis sint direcli, pcr no-
utrum iuste *^ in ipsis miiiistcriis agant, aut conscn-
strum scriptum nuntient, Instruendi etiam sunt,
tiente vel neglegente comite a veritate et iustiiia
quid inquirant.
declinent. Quae personae, vcl quibus causis culpa-
hoc maxime inquirant, quomodo hi
o. In priniis
hili ad praesentiam nostram venire debent ", discer-
qui populum rcgere debent, unusquisque in suo nii- nendum est. Exceptis episcopis, ahbaiibus, comi-
nisterio se custodilum habeat, ut qui '^
hene faciendo tiiuis, qui ad placita noslra semper venirc debent,
gfatiarum actione digni sunt cognoscanius, qui vero isli veniant, si talibus culpis et criminihus depre-
correctionem ct increpationem pro eorum negle-
y^ hensi fuerint, quales inferius adnotatae
'«
sunl.
gentiis merentur, omnimodis nohis manifesti fiaul.
Iiiquisitio autem hoc modo fiat. Eligantur per HAEG '' SUNT CAPITULA
sin-
gidos comitauis qui meliorcs et veratiores suiit. QUAE AD PLURIMORUM NOTITIAM AD GENERALE PLACITUM
Et
si aliquis inventus fueiit de ipsis qui fidelitatcm SUNT RESERVATA.
pi-omissam adhuc nohis non Iiabeat, promiltat. Et
i. De sacerdotihus a laicis vinctis el flagellatis.
tunc instruendi sunt, qualiter ipsam fidem crga nos
2. De homine qui ad servitium quaesitus et ere-

VARIANTES LECTIONES.
' Ilmus constitutioms nonnisi ultimae sententine adsunt, in codicibus
2, 5. et rel. servatae ubi post conven^
ns normaticnsis capitula le(j}bus addenda legunlur. Sirmondus
ea inter capitula in co conventu Missis data
primo loco constiluit ed. m\em
^ siccra 5. ' pnWos usque 6uo?,
dcsunt in 10. " liic desinit 10. " e.v
imo cod^ce o5. ctSnmondi
ct Sirn cdilwne. ' deesse videtur aut ficri permisimiis aut «
coinmisimiis. deposccbat S.
qiiae .>. " salvare ed.
ed " moratio Ik '^ constiiiilioncm 5. '^ habentur iionnisi in cod. f>. ''
et edilis c
.ychiprcshyteri archidiaconi Sirm. •-'
s. aut nesneiis Sirm. '«^
an " dehenl usque delvent
i. iniiiste Sirm
desnrit ui codice. cdidit ea Sirm. '"*
aiinocte '" Ilaec capitula desunt in omnibus codicibus; accepi ca
« Sirniondo.
597 CODEX DlPLOMATiCUS. ~ LUDOVICI 1 ET LOTHARII CAiMTLlLA5UA.-AN. 828. 508

ptus esl ab uiio hcicilc, ilcruin cactcri licrcilcs cuni A bus iocis tantuni accipiunt dc coiiiocln populi a.! uii-

inlcrpcilarc ct adciuircrc couantur. noieni iegalioncni, quantum ad niaioiein.

3. Dc coniilibus ct vicariis eoruni, qui iii aiiqui-

EPiSTOLA QUAE GENEIlALITErx POPULO DEI EST LEGENDA.

In ' noinine Domini Dei el salvatoris In ' nomine domiiii Dei cl salvaloiis

noslri Icsu Clirisli. Illudowicus et Hlotha- nostri Icsu Clnisti Illudowicus ct HIoUki-
rius divina ordiiiante providenlia iinperato- rius divina ordinanlc piovidentia impcratd-
rcs augusli, oinniljus fidelibus sanctae Dcr rcs augusli, omnilius lidciibus sanclae Dci

ecdesiae et nosiris. Recordari vos credi- ccclcsiac ct nostris. Recordari vos credi-

nuis ,
qualiter lioc anno , consilio saccrdotum mus, ([ualiter hoc anno, consilio saceidodini

et aliorum fidelium nostrorum, gencrale ie- cl aiiorum fidclium nostrorum, gniicialc ic-

iunium pcr totum regnum nostriim cele- iunium pcr totiim regnuin noslrum celc-

braie iussimus , Dcumque tota dcvotione de- l>rare iussiinus, Deumque lota dc\olione dc-
poscere, ut nobis propiliari, et in quilnis il- Jj poscere, ut nobis propiliari cl ''
in (iiiilnis illuni

Iiim maxiine ofTcndcrimus nobis maiiifcstare, maxiine oilensum halicrcmus nohis mani-
ci ut ^ ad correclionem nostram necessariam fcstarc, et ut ad correclioncm noslram ne-
tranquilluin tompus nobis tribuere dignare- ccssariam tranqiiilUim lempus nobis Iribuere
lur. Volueranuis siquidem tenipore congrno dignarelur. . Yolueramus siquiilcm lempoic
placitum nostrum generale hahere, et in eo congrno placitum nostrnm gcncrale Iiahere,

(ie comnmni correciionc agcre ; ct ifca Dco ct in eodem de cominu! corrcctionc agcre; i

niiserantc fierct, nisi commotio inimicoium, et ila Deo miserante ficret, nisi commotio
sicut nosli^, praepedisset. Sed quia tuuc lieri iniinicoium , sicut nostis, praepedisset. Scd
non potuit iuxta voluntaleni nostram, visum quia tunc ficri non potuit iuxla volunlatcm
nobis fuit praescns placitum cum aliqiiibus noslram, visuin nobis fiiit praescns iilacitum

ex fidclibus nostris liahere , et in co de his cuin aliquibus cx fidclibus nostris halicrc,

qiiae piopter praedictum iinpedimcntum re- ct in eo dc his quae pioptcr pracdicliini

nianseruiit, qualiter ad afTcctum pervonirent. iinpcdimentuin remanscrunt, qualiter ad cl-

Domino adiuvantc considerare. Quapropler fcctum pervcnirent, Doniino adiuvante con-

nosse volumus solertiam vestram, quod in C siderare. Quapropier nosse volumus solcr-
isto praesenti placito cum fidclibus nosiris liain vcstram, quo.i in isto praescnti piacito
t^^onsidcravimus , ut priino omuium archie- ctim fi.lelibus noslris coiisideravimns, nt pri-
piscopi cum suis suftVagancis in locis con- i!io oniiiium archicpiscopi cum suis sulfra-
gruis lemporc opportuno convenirent, et ibi gancis iii locis congruis lempore opportiino
lain de sua quam de omidum nostrum cor- convenirent, ct ibi tam de sua quam de
rectione ct emcndalione sccundum divinam omnium nosirum corrcctionc ct emcndatione
auctoritalem quacrcndo iiivcnirent, et noLis sccnnduin (iivinam auctoritaicm quaercndo
al(iue fidclibus nostris sccundum miaislerium invenirciit , ct nobis alquc lidciibus nostris
siiji commissum aJimntiarcnt. Qiiis enim sccundum niiaisterium sibi commissiim ad-
non sentiat Deuni noslris pravissimis acti- nuntiarcnt. Kem considcravinuis, iit inissos
hus csse ofleiisum ct ad iracundiam provo- nostros pcr universum icgiuim nostrirm
caiuin, cuin videat tot annis mnltifariis fia- mittcrenuis, qni de omnibus (ausis qc.ae ad
gciiis irain illius in regno nobis ab co com- correclionciu pertincre viderentur , quaulo
niisso desaevire, vidclicet in fame continua, poluisscnt sludio ('eccrtarcnt , ct ([ui(;<iiiid

in morlalllale animalium, in pcslilcntia lio- ^ p;;ssil)ilc invcnircnt ,

pracscntaliicv nostra
minum, in sterilitate pene omnium frugum, auctorilale corrigercnl ; ct si aliqua dinicnl-
el, ut ita divcrim, divcrsissiniis morborum las in qualibct re cis obslslcrel , ad nostrani
cladihus atque iiigeiitibns peimriis populum noiiliam dcfcrrc curarcnt. Quapropler vo-
ialius regni miserabilit(ir vexatum ct aillic- lumus, ul vos oiimes, proplcr commnncm
tum, atqtic omni abiinuaniia rcruni quodam saliitem cl rcgni lionorcm ac. pr.piili niiii:;-
iiiodo cxinanituin. N.-c iliud ctiam dubita- iciu, obedimics ct adiulorcs inissis nosliis
inus cx iusla viiulicta iliius cvenirc , quod i)i omnibus pro virihus csse non ncglcgalis;
sacpe scand.da [jer tyraiinos in hoc rcgiio siiniilque sciatis ob iianc causam nos veli«

YAUIANTKS LiXlTIONES.
' c.i. Sirmoiido ; desnul iii codd. oiiiiiibns. ''
dccst apiid Sirnt. ^ p\o\\\{u\rc[ Sirm.

NOT.L,
a lia l]a!>i/iiis; per scmeiiysos Siim.
 S-^O n. CAUOLI MAGNi Oi^I^ PAUS I. SECTIO PiUMA. 600
cxsurgnnt, qni pacom popnli chrisliani cl A per singnlas hohdoniaclas uno dic in palalia
Uiiilatem imporii sua pravitale nilnntur scin- nostro ad causas audicndas sedero, ut pcr
dcre. Nam et iliu,l • nihilominns pcccaiis huiic aul illum comitcm et providcntia nris-
nostris deputandum csl, qnod " inimici Chrisli sorum cl obcdientia populi nol^is manife-
nominis praclorilo anno in hoc rcgnum slius apparcat. Et ut haec omnia. successum
Fn5,Mcssi, dcpraodaliones, incendia ecclcsiarum, haheant, volumus ut gcncrale triduanum ie-
ol cap.ivalioncs christianorum , et interfcctio- iimium socunda feria post octahas pentcco-
nes servoium Dci andentcr et impune, immo ston celehrandum indicelur, et generaliler
crudoliler, fccerunt. Agitur siquidom iusto ab omnibus cum summa dcvotione obser-
iudicio Dei ,
nt quia in cunclis dolinqnimus, vetur. Et quia nndique inimicos sanctae
i.itorius simul et exlerius flagcllemur. Bene- Dei ecclesiae commoveri, ct regnum a Dco
(iciii quippe Dci evidcnter cxislimus ingrati, nobis commissum infestare velle cognosci-
quoniam liis non ad voluntatcm Dei , sod ad mus, praecipi i us atque iubemus, ul omncs
iibilum nostrum canialem nli invoiiimur. homines per tolum regnum nostrum, qui
hl iJcirco merito creaturae Dci nohis divi- exercitalis itincris debitores sunt, hene sint
r.ilus coiicessae, pro Deo conlra nos ingra- B praeparati cum equis, armis, veslimentis,
los puguant, iuxta ilhid : Pngmibit pro co carris, et victualibus; nt quocumque lcm-
orhs lerranim coutrn inscnsalos. Vcrum pore cis a nobis denuntiatum fucrit, sine
quia tot modis vexamur alque perculimur, ulla mora exire, et in quamcumque partem
ad eum a quo perciiliinnr loto corde dignum necessitas postulavcrit, pergere possinl, et
liecessariumque est ut revertamur, quatenus tamdiu ilii esse quamdiu necessilas postula-
iilud prophoticum
in nobis imploatur quo verit.
dicitur Sola vexatio inlelleclum dabit auditui. Sed quia pius et clemens DoKinns sic ipsum flagellunn
:

moderatur, ut non ad intoritum, sed potius ad correctionem nostram. inferre videaUir, debemus in
conspeclu eius veraciter humiliari, et faciem illius in confossione praevemre, eiusque pietatem pronis
mentibus exorare; ut qui fecit nos iustissima dispensatione flagella senlire, faciat nobis peccata nostra,
pro quibus iuste ab eo flagellamur, cognoscere, et in quibus maxime illum offendimus, et iram illius
provocavimus, manifestius intelligere, ut post, eo miserante, prava deserendo et corrigendo, bo^^a
etiam sectando el tota cum devotione exsequendo, valeamus per spiritum humilitatis et aniinaiti
contritam sacriflcium Deo debitum ofierre iramque illius indignationis evadcro, et per dignam con-
,

gTuamque correctionem , et bonorum opcrum exhibitionem ,

gratiam eins propitialioiiis, licet indigni,
pTomereri. At quia nos magis in hoc peccasse cognoscimus, qui forma salutis omnibus esse debuimus,
et omiiium curam gerere , et per auctoritatem imperialem pravorum acta , ne tantum adcresccrent,
corrigere, cupimus, Domino nobis propitio, in coiispectu pietatis illius per dignam salisfacdjoncm
veniam adipisci , et per saluberrimam correctionem , vei per honum studium quod nostra desidia
,

et ignorantia hactenus noglectum cst , consultu fidelium tempore opportuno ,

quontum in nobis est,
sludiosissime emendare, et nostram in hoc voluntatem omnibus manifestam facere. Quapropter statuimns
atque decrevimus cum consultu sacerdotum caeterorumque fidelium nostrorum , huius rei gralia, ob
placandum scilicet contra nos nohisque subiectos Domini furorem, convcntus eorundem cpiscoporum in

quatuor imperii nostri locis congruentissime fieri. Primo scilicet in Moguntiacensi nrbe, ubi convcniant
archicpiscopi Autgarius, Hadabaldus, Hethi, Bernuinus , cum suff"ragancis suis. Secundo quoque in

Parisiorum urbe, ubi futurus antistes Senonicus, et Ebho, Ragnoardus, et Landramnus cum suffraganeis
suis conveniant, Terlio vero apud Lugdunum, uhi Agobardns, Bernardus, Andraeas, Benedictus, Agericus
cum sufl"raganeis suis similiter conveniant. Quarto etiam apud Tolosam urbem, quo simnl convoniant
Notho, Barlholomaeus, Adalelmus, Agiulfus cum sulTraganeis suis. In quibns convcnlibus tractare,
quaerere, et cum Dei adiutorio invenire debent de causis ad religionem christianam el corum cnrani
pertinentibus ,
q^uid a principibus et reliquo populo, vel ita ot divina auctoritas docct aut aliter

leneatur, vel quid inde ex parte vel ex toto dimissum sit ut non teneatur. Deinde quiJ in ipsorum
qni pastores populi sunt moribus conversalione, et actibus inveniri possit quod divinae
conslituti ,

rcgulae atque non concordet, simulque inveniant, quae occasiones in ntroquc ordino id
auctoritati
erfecerint, ut a recto tramite dcvialuin sit. Et quicqnid de his causis inventum fuerit, tam solerli cura

ciistodiatur, nt nullatenus ad aliorum notitiam porvenire permittant ante tempus constitutum. Et idoo

nnus notarius inter omnes eligatur, qui quod ipsi invenerint describat, el ipse sub iuramento constrictus
ea qiiac invcnla el digesla fueriiit diligonter fideliterque conservet.

KOT/E.
a t Aizonem, inquit Gol inmiil, qui Sara- (] non potesi essc vcra. Satius est ista interpretari de
lastus,
f (Miorum copiis rogiinm Franconim populalus crat. » Bulgaris et Danis, quos in regniim Ludovici ingros-
Ai/onis dcfectio et irruptio in rognum cum auxiliis sos esse hostiliter anno 828 ct aliquas villas igne in-
Siiraccnorum contigit anno 820 etsoqnonli, nt Egin- joclo concrcmasse tradit auclor Vil:e Lndov;t-i Pii.
hiirdus tradit iii Annalibus. ilaquo Goldasli opinio Bai.iz.
 GO! CODEX DIPLOMATICUS.— LUDOVICl I ET LOTIIARII CAPITULARIA.— An. 820. (u)'l

CONSTITUTIONES WORMATIENSES (An. 829, Aug.

EPISCOPOUUM RELATIO AD IMPERATOREM.

'

Convenlibus qualuor cpiscoporuin mense Junio habitis, et aclis eorum e\ decreto imperatoris conscriplis,
mense Augusto gencralis "SVormatite convcnlus habitus est. Ibi primuni acta qualuor conventuum in unum
redacta atque imperalori ab episcopis porrecla sunt. Liber satis prolixus et maximam partem ex actis con-
ventus Parisiensis hodieqne exstantibus, ordine tamen penitus mulato compositus, hic beneficio Codicis
Gothani sroc. xi prima vice inieger prodit, cum antea nonnisi posterior ejus pars sub lilulo Addilionis s^'-
cund;x> ad Benedicti libroscapitularium vulgata fnisset. Ci'lerum cum plurima cssenl qu;e cpiscopi flagilimnt,
parvam tanlum corumpartem ut capitula infra edenda demonstrant impetraverunt; ita ut vel anno 835 iu
conventu Aquisgranensi multa hujus petitionis capila eisdem verbis ilerum proponenda judicarent; scd ea
quoque qu;e non oblinucrunt, Ebonis luni Parisiensis synodi prsosidis moxque rebellis factionis signifcri,
Agobardi, c;«terorumque episcoporum animum et consilia pateiaciunl ".
RESCRIPTUM ' CONSULTATIONIS A missa sunt diligenter tractare , Dcique voluntalem
MVE EXORTATIONIS EPISCOPORUM AD DOMNUM HLUDO- quaeren;, et ecclesiae vohis couunissae utilitalein
WICUM IMPERATOREM. providere. Quapropter quae ad lempus emendatione
Domino^^praestantissimo et pietatis gratia praedito digna visa sunt congrua c;!pilula serenitas vestra di-

Hludowico ortodoxo atque inviclissimo auguslo. Nos gessit, legatosque slrenuos delegavit, ut per eadem
famuli veslri quamvis indigni, tamen episcopi, Deo capitula et flagitia malorum homiiuim pui.irent , et

humiUter grates persolvimus , eiusque inmensam bonorum laudem vestrae celsitudini iniiotesccrenl.

pietatem et benignitatem conlaudamus et praedica- Inter quae etiam slatuistis, iil qualluor parlibus im-
mus, qui vos adeo in sui amorem devotissimum fa- perii vestri conventus episcoporum uiio fcodenique
mulum suum flagrare facit, ut de profectu et exalta- tempore fieri, in quibiis tractarent, quaerer<-ni, atque
tione sanctae suae ccclesiae indesinenter cogitetis, cum Dei adiutorio invcnirent de rausis ad Tcligioncm
eamque utpote matrem spiritalem , sicut fidclis el chrislianam eorumque curam perlinentibus, qiiid a
dilectus filius spiritalis, ad meliora et potiora sempcr pnncipil)us et reliquo populo, vcl ita ut diviiia auclo-
provehere studeatis. Nam cum mucro divinus im- ritas docel, aut alitcr tenerelur, vel quid iiule ex
perium vobis divinilus commissum interius exterius- parte aut ex toto dimissum esset ul non tencretur;
que merito nostrae iniquilatis multifariis altereret B deinde quid in ipsorum qui paslores populi consli-
cladibus '
,
prudenter animadvertentes quod haec tuti sunt moribus conversatione et actibus inquiii

nonnisi iuslo iudilio Dci evenirent, iiico scriptis se- possit quod divinae regulae alque auctoritati non
renitatis vcstrae anno praeterito cunctos ^ o ccclesia- concordaret; simulque inveiiiretur, quae occasioncs
rum pastores admonuistis , ut quia constabat cos in utroque ordine id cffecerunt, ut a rccio tramile
speculatorcs Doinini existere et gladium divinum su- deviassent; et quiiqiiid de his inventum fuissil,

per terram, id est super peccatores Deuin, crassari, veslrae celsiiudini nolum facerenl. Quod, ut Dous
meminerint speculationis suae, et ieiunio triduaiio posse dedit, facere curavimus, el in subiectis capi-
ab omiiibus generaliter peracto, unusquisque in quo- tulis adnolavimus.
libet ordine positus diligenler conscientiam suain Cap. 1. Qriid proprie nd rdigloncm clirislinnnm pcr-
conveniret, et ubi se Deum offendisse cognoscebat, tinct c. Primum fundainentum cliristianae religionis

maturato per poenitentiae satisfactionem corrigere est fides caiholica ; hoc est credere in Patrem ct Vi-

non differret. In quibus etiam apicibus ^*

inserere lium et Spiritum sanclum, unum cl vernm Deum ,

vobis placuil, ut si Dcus pacem undique et otiuni triiium in personis, cl unum in sul.slantia; credere
vobis tribueret , in hoc placitum veslrum generale eliam quod sola pcrsona Filii pro saUite nostra car-
consumare voluisselis, ut primum qnicquid in vobis, ^ ncm assumpserit, iii qua et passus cst, et resurrexiU
id est in persona et ministerio veslro , corrigenduni et ascendit in celos ; cimi qua ctiam ad iiulitium ven-
inveniretur, Domino auxiliante corrigeretis deinde , turus; et credere quod per Spirilum sanctum rcmis-
qiiicumque in omnibus ordinibus imperii vestri Deo sio peccalorum in baplismale conferalur , el quod
displicerel in^iuircretis, et secundum ciiis voluntatem fidelibus in ecclesia Cbristi eiusdcm sancti Sjiirilus

cum consensu fidelium veslrorum ad Iramitem re- dono per ministerium sacerdotale el per pocnilcii-
ctitudinis revocaretis. Sed quia tempus optatum, tiam remissio peccalorum indubitantcr altribuatiir,
exterioribus incursionibus praepedientibus , secun- et qiiod generalisomiiium in vcra cariie ia advcnluin

diim desiderium veslriim nacti noii estis, libuit se- Christi resurrectio fulura sit; et (piod uossc iiimm-
reiiitati veslre cum quibusdam fideliluis veslris prae- quemque fidelem oporteal, (iiiia li;icc fidcs vcra el

teiiia hieme placilum habere, et de his (juae prae- D frucluosa esse non polost, nisi bonis opcribus cxor-

VARIANTES LECTIONES.
' resciptuni cod. * atterreret claudibus c. ^ cunnctos c. * apilibus c.

NOT.E.
a
Quibuscum conferendus est Vit?e Wabc liber ii, p. 1Gr;5, ubi tamen Lolharii nonien additiir.
Mmiiim. Germ. SS., t. II. <•
Cf. Lahbeum, I. c, lib. i, c. l, p. l.W).
1»
Cf. coucil. Parisicnse vi, apiid La!)bouin,lib. iii,
 :

603 B. CAUOLl MAGM 01>r. 1'AliS I. Si:CT10 PRIMA. Oij.l

iielur, idesl !«pc, CJ>ilale, liiiniililale, caslilatc, (011- A ^<-''H'i':>l>ilis cpiscopiis :ul Anaslasiiiiu impcralorcii)
tincnlia, sol^riclalc, unaniinilalc, concordia, iiisliiia, ila sciibit : a Diiac siiiil qiiippc in(|iiid iiiipcialor

p Clalc, luiscricordia, innocciilia, cl siiuplicilalc, cl aiigustac " quibiis priiicipalitcr iiiundiis bic icgitur,
cclcris iiis siiuilijjus; quae oiuiiia in dilcctione Dii auclorilas sacrata poutilicuiii, ct rcgalis poteslas. In
Cl proxiuii consisUinl. Sinc liis cnini nciuo polcsl qnibus tanto gravius pondus est sacerdolum, (|naiilo
pi.icereDeo necsalvus esse, quia lesie aposlolo fulcs etiam pro ipsis regibus hominiim in divino rcdditiiri
sine opcribus morlua cst in semelipsa. Proiiule ne- sunt cxaiuine rationem. n Fulgcntiusquoqiie in libro
ccsse est, ut unusquisque cliristianus diligenlcr pcr- de vcritate piedcstinalionis ' ct gratiae ita sciibit :

pcndal, ulrum in co fidcs viva sit, bona opera agen- « Oiiantum pcrlinct inqiiit ad liiiius lemporis vilam,
(lo, an mortua bona opera neglegeiido ; ct si iu.vta in accclesia neino pontificc potior et iii sacclo cliJii-

(locumenlum apostoli ipsa fidcs sine operibus bonis stiano nemo impcralore cclsior invcnitur. » Cum
moFlua quanam dampnalionc pleclcndi sunt
csl, *
liaec qiiippe ita se habeant, primum de saccrdolali,
illi, qui non solum eandem lidem bonis operibus non post de regali pcrsona diccndum statuiinus.
cxornant, scd ctiam divcrsis ^ flagitiis cam comma-
ciilant. liiter celcra ' fpiippe mala quae candem fi-
DE PERSONA SACERDOTALI.
dcm commaculant, qiialtuor nobis vitia spiritalia me- B Cap. \. De'^ electione et promotione sacerdolum. Pe
rilo exaggcranda vidcntur , quae quanto occuUiora electione cl promotione eorum qui ,ad formam ct
sunt lanlo perniliosiora ; id est superbia, per quam e.xemplum aliis praelicicndi * suiit , providendum ac
angclus diabolus efTcctus cst et de cclo eiectus; in- sumopere cavcndum est, ut lii per quos et rdigio
vidia, per quam idem diabolus bominem de paradyso christiana conslare et caeteri ab oiTensionc dehent
ciccit; odium ct discordia, quac carilatem interpro- salvari, tales remota pocnitus sinioniaca pcsle cli-

xiiuos exlingunt, ci dilcclioiicm evacuant, ct omuia gantur, quales ct apostolicus sermo et caiionicus ordo
bona pervcrtuut, et non sinunl proximos in mutua ei bcati Gregorii pasloralis regula docel. Scilicct
dilectione consistcrc , ncque etiam Iraniiuillam ut quoiiiam si pro aliquo muncrc praesentis futuraeque
dccuciat cbrisiianos vitam delegere. Quac idco pe- rclributionis vcl pro alia qiialibet re qiiae coiitraria
riculosiora iniino moiiifcra dixiniiis, qiioniam secta- essc possit veritali divinacque auctorilati eli^ilur, li-

lores illoriim ca aul iion intellegunl, aut certe inlel- quct profecto, quod ex toto alitcr agilur quam di-

legere dcdignantur, cl quia ca parvipendcnlcs, pro vina auctoritas tcstetur, cl quod in huiuscemodi facto
liis ad confessionem iion vei^iunt, idcirco nec corre- Dcus olfendatur, et laliter electo et bis quibus prac-
clioiicm merentur. ficitur quin scandalum generctur dubiiim noii cst.
-2. Qitod a univcrsalis snnclu iJci ccclcsia unnm cor- G Proinde oportel, ut iii eleclione ct ordinationc siicer-
))f'.s, eiusque capud Cliristus sil. Priinum igitur qiiod dotis valde sit cxccranda simoniaca heresis, quae
univcrsalis sancta ecclcsia Dci iinum corpus manifc- piopler quorundam avaritiam et ainhitionem moder-
slc esse credatur eiusquc caput Cbristus, apostolicis nis teinporibus dignitatcm sacerdotalem fuscarc coin-
oraculis approbanuis; unde Paulus: Vos antcm estis probatur. Non nicbil detestandi iuris tanta cupiditas

iiiqiiil corpus Clirisli ct mcmbra dc j?ic».'tro.llcmquc babet, quae in primordio sanctae Dei ecclesiae a
Sicut enim in uno corpore mulla mcmbra liabemus, bcato Pctro principe apostolorum cum auctore suo
omnia autem membra non eundem aclum * liabent, ita damnata est. Nam '^ et in concilio Calcidonensi ca-
multi unum corpus sumus in Clirislo. Item: Cuius ca- piliilo secundo scribitur: « Si quis episcopiis pcr
pnl Christus cst , ex quo tolum corpus per nexum el peciiniam fecerit ordinationem, sub precio redcgcril
coniunctionem administratum crescit in templum san- gratiam quae non polest vendi, ordinaveritque per
clum in Domino. Suiit ct alia innumcra biiiuscemodi pecimiaui episcopuin aut presbiterum aut diaconum
cxempla, qiiae iiic ob prolixitatem vitandam prae- vcl quemlibet ex his qui conniimeranlur in clero, aut

lcrmittuntur. Quisquis ergo per aliqiia iiilicita cx pronioverit pcr pccuniam dispensalorcm aut dcren-
niembro Christi se fccil mcmbrum diaboli , a quo soreni vel queinquam qui subiectus est regulae pro

aslu diabolico superatus " cst, se incunclantcr diim siio liir|)issimi lucri coinmodo , is cui hoc altein-
loiupus penitentiac in proiiitu babcliir , restilucre plaiuii ' approbatiim fucril, proprii gradus pcriculo
non ncglcgat. subiacei)it ; cl qui ordinalus est, nicbil ex hac ordi-
5. Quod^ eiusdcm accclesiae corpus in duabus prin- nalionc aut promotione per negotiacionem facta pro-
dpaliler dividaliir eximiis personis. Principaliter ila- ficiat, sed sit alienus ea dignitate vcl sollicitudine
quc totius san:',ae Dci ecclesiae coipus in duas exi- quam pecuiiiis adquisivit. Si quis vero mediator lam
iiiias personas, in saccrdotalem vidclicel ct rcgalem, lurpibus cl nefandis datis vcl acccptis extilerit, si-

sicut a saiictis palribus tradituni acccpimus, divisiim quidcm clcricus fucril ,

proprio gradu decidat ; si

esse novinms; de qua re Gclasius Romanac sedis vcro laicus aut monaciius, anathemalizetur. s

VARIANTES LECTIONES.
'
q»a(3am c. * ducrsis c. ^ lertia c. '^
actu c. * scparatus corr. superatus c. ^ imperalrices c. ' prc-
lestinaiionis c. * pficicndi c. * atcmptandi c.
NOTyE.
« L. c, p.1500, lib. I, c. 2. <^
L. I, c. II, p. i(j():i.
b L. d
I, 5, p. 1509. P, IGOO, I. II.
 ,

COo CODEX mPLOMATlCUS.— LUDOYICI I ET LOTILVIUI CAnTLLAUIA.—A>. 829. C06

2. QuoJ suinopere studendum est, ut lam docli el A magis magisque increscere in hominibus, el maxime
lales ad sacerdoliuin provehantur, quales beatus Gre- iu his qui in polestalibus erant conslituti, ila ul in-

gorius iu libro pasloralis describit, ubi inter caetera lerveniendi illi apud illos gravissimus labor esset
sic ail: Nulla ars doceri praesumilur nisi intenta qui omnia precio distrahebant. Quae res omne ma-
prius meditalione discalur; ab imperitis ergo qua lu:n proximo invexit Italiae, et exinde omnia ver-
lenieritate p:istorale magisterium suscipilur, quando ginitur in peius. Et quid dicam si in huiusmodi per-
ars est artium, regimen animarum. Nani » et Domi- sonis ita rabiem suam exercent, qui solent aut filio-

nus per Aggevum prophelam de pasloribus ait : In- rum aut propinquorum causas proiendere ad cxcu-
terroga sacerdotes legcm ; quod bealus Ilieronymus sandas excusaliones in peccalis, quandoquidem ple-

ila exponit: « Considera sacerdotum esse inquit of- rosque coeperit etiam caeca labes sacerdotes vel le-

ficii de lege interrogatos respondere. Si sacerdos est, vilas, quibus portio Deus est, ut illam etiam ipsi ap-

sciat legem Domini; si ignorat legem, ipse se arguit petant. Et ve mihi misero, quia nec fine mundi pro-
iion es e Domiiii sacerdotem. Sacerdotis enim est vocamur, ut tam gravi iugo servilutis libcrari veli-
scire legem ct ad inlerrogalionem respondere de mus, quod demergit usque ad profundum inferni, ut
lege. 5 Omnibus ^ etiam sacerdolibus illa specialiter faciamus nobis amicos de mammona iniquitatis, qui

sentenlia beati Gregorii anle oculos constiluenda est B nos recipiant in aeterna tabernacuia. t

in qua inter caetera : « Cum rerum inquil necessitas 4. Quia f

ergo propler communem ac necessariam
exposcit, pensandum valde est ad culmen quisque corrcclioncm pariler diligenterque inquisivimus, et
regiminis qualiter veniat , ad hoc rile perveniens ex oraculis divinis et sanctorum patrum dictis mani-
qualiter vivat, et bene vivens qualiter doceat et re- feslum fccimus, qualiler ad pastorale magisterium
cie doc-ns '. t veniendum, qualiter in eo vivendum, qualiter docen-
5. Quia <=
vero nonnullos ordinis noslri solios ava- dum sit, et qualiter sacerdotes Domini avariiiam qui
ritiam turpiter sectari et nierito a n.ullis reprehcndi, aliis forma et cxemplum esse debent cavere debcant,
et oh id innoxios cum noxiis ex hac occasione infa- op 're prccium duximus, nos exortando admoncre et
mari conperimus, ab hinc in commune nos et sotios adinonendo exhortari , ut hospitalilatem praecipue
nostros mulua exhortatione corrigendos esse iudica- sacerdotes Domini seclari meminerint, quoniam Iiac-
vimus, ita videlicet ut nec nos in huiuscemodi peste tenus a quibusdam ordinis nostri sotiis miiius iuslo
coram Deo peccaremus, nec
avaritiae aliis per no- in eo aclum est, el ideo a muliis non solum ipsi ne-
slrum malum exemplum dotrahendi et in no')is pec- glegentes, verum etiam hospilalitatc sludeiites lali

candi locum daremus. Yerum cum nullus chrisliamis rcprthensione sunt denotati. Porro si hospilalilas in
ihesauros in lcrra , sed potius secundum Doniini tremendi exaniinis die ab aeterno iudice cst remune-
sentenliam in caelo recondere debeat , cavendum randa, qui dicturus est: Hospes fui, ct collegisiis mCf
sumopere sacerdotibus esl , ut ah avariiiae peste et ob iJ ab onn.ibus chrislianis sumopere est sec-
quae radix omnium malorum est suosqne sectaloros landa, multo magis taiuen vigilantiusque ab his qiii

a regno Christi excludit, se cohibeanl ;

quoniam di- dictis el cxemplis ad vilam a. ternam aliis ducatum
gne non possunt suhdilis praedicare, ut ab his se praebent, poslposila avariliae peste et alia qualibcl
abstineant, cum ipsi his quod valde dedecus immo occasioiie, prorsus est exequenda. Ab apostolo
periculosum est se mancipaverint. Gravius quippe quippe " inler celera virtutum praeconia, qiiac epi-
atrotiusque hae pestiferae lues in iliis dampnanlur, scopo iiicsse debent, hospitalitas eliam habenda prae-
quam in his qui eorum dictis et exemplis ab his dicatur. Episcojti namquc domus, ul bealus Ilicror.i-
coherceri debuerint ^ Solent namque a no:i;.ullis raus scribil, oranium (ommune debtt cssc hospilium ;

muliifariae occasiones obtendi quae necessitalis no- et laicus si unum aut duos aut paucos rccipiat, im-
raine blandiantur ', et revera dum exterius neccssi- plct hospilalitatis cfilcium ; ct cpiscoi-us nisi omncs
las pretenditur, inlerius ab avaritia tegilur, unde et recipiat, iuhumanus ab eo scribitur.
bealus Prosperait: « Non ^ potest diccre saccrdos 5. Ul quando episcopiparrociiias suas circuinonnt,.
contempioribus ^"
admonilionis suae futurum cogi- hoc sumopare studeant, ne iiis quibus prodosse de-
lare iuditium, quod ipse forte noncogilal; amatori- huerant oncri sint. Didicimus sane quorundam relaiu,
bus mundi Nolke diligere mundum , si cum anior nonnullos cpiscoporum nostrorum i:i peragrandis
mundi obleclat ; ambitiosis « Ambilioiii iam finem parrochiis suis iio:i solum consacordolibus, vorum
imponile », si eum amhitio ruinosa prccipital. b In e
ctiani quibusdam aliis fiJclibus quibiis coiisiiliuni
vila quoque beati Ambrosii legitur: « Ingemiscebat forre dobuorant, onere existore, ct ob lianc causam
cnim vehementer, cum videret radicem omniuni ava-
muUos in sui detracLionem deteslationcmque pertra-
riiiam, quae neque copia neque inopia minui
polest. here. IJi irco in commune statuimus, nc iillcrius a

YARIANTES LLCTIONES.
' hic primo aliquae voces sitbicctae, ab ipso scriplore deletae sunt. * dcbuoril c. =
balliantur corr. hlandian-
tur c. *contemporalibusr. qni pjr c. ^*

NOT.^.
'^P. 1007. '1 lliid., infra, I. 5, a fino pai^iiir.
t-L. I, 12, p. IGOH, 1. 15. ' W KiOO. I. IS.
*=
L. 1, 15, p. I00t:i. KiOl».
1
L. I, 11, p.
607 B. CAllOLl M.VGNI OPP. PAKS 1. SECTiO luWTA. GfS

qiioquani ciyiscopo l:tlc quid (ial; slaluimus ctiam, a r.variliac minislros iii |>arro(liia sua consliluiTil, el

ul conjjruo lcnijwre uiius(|uis(iuc parrocliiam suam coiuin cogmtam pravilatcni aucloritate pastoraii
*
circumcat ; ct (iuam<iuamaucl()iitascanoiiica doccat, acriter fcrirc dctrcclavciit, cxcnipliini ncglcgcnlis

iil quarta pars (lcciinarum et rciiituum cx oblalioni- Ilcli saccrdotis iniilari se cognoscal, cl siiiodali cor-

hns lulclium iii usus cpiscoporum ccdat, ubicunuiuo rcctionc modis omnibus sui)iacciiduni. Nain el in

t;'.mcn cpiscopus sua liabct, suis conlenlus sit; u!)i communi conscnsu statuimus, ut unusquisquc cpi-

autein rcrum accclcsiae suae habet, accipial de

iiiliil
scoporum super archidiaconum suum deinccps vigi-

nicmorala parle sibi siiisquc non quod avaritia ,

lanliorem curam adhibcal; quia proplcr corum

qiiod absit suascrit scd potiiis quod nccessitas com- avariliam et morum inprobitalcm inulti scandalizan-

pulerit. Ccterum si a(xipicndi nullaiiecessilas urgue- tur '', et ministerium sacerdotalc vitupcratur, cl in
rit, nibrl dc memorata quarta parle accipial, scd ecclcsiis a saccrdotibus nuilla propter eos ncgle-

usibus ecclesiarum ct panperibus Chrisli impcrtien- gunUir.

duin sccundum suam (iispositioncm rclin^piat. 8. De prcsbilcris ct eorum ecclesiis, uiidc mulla
6. Ut <» cliorcpiscopi modum mcnsurac suue, qui in ncglcguiitur ct scandala gcncranlur, in nostia dis-

sucris canonicis prcfixus est, non cxcedant. Emersisse cussioncfiuattuor noliispericula apparnciunt. Primo
reprchcnsibileinet valdc inolitum usum comperinius, B quia nonmilli cx ipsis sacerdotibus qiiadain saccuri-

eo quod quidam chorepiscopi ultra modum suiim pro- tate accepta, nec ca quac ad cultum perlincnl fa

grcdieiites, etdonum sancli Spiritus per inposiiioncm ciunt, nequc in reslauratibnc et luminaribus eccle-
manuum tradant, et alia quacque quae solis ponlili- siaestudiuni habcnt, i.ec eliam seiiioribus suis debi-
cibus debentur, contra fas pcragant, pracsertim cum lam revercntiam cxhibent, et insupcr ecclcsias suas
nullum ex septuaginta discipulis, quorum speciem expolianl, ct in prediola sua propria transfcrunt;

iu aecbsia gcrunt ', lcgatur sancti Spiritus donum quae omnia ad neglegcnliam episcoporum pcrtiucre
pcr manuum inpositioncm tradidisse; quod autem dcprehemlimus. Ob id vero quadam occasione ac-

solis apostoliseorumque successoribus proprii sit of- cepta, seniorcs corum audaciter prorumpniit, ut cos
ficii tradere Spiritum sanctum, libcr Actuum aposto- eliam inlicite et itiboneste atque inrcverenlir (rac-
lorum docct. In concilio vero Cesariensi ita dc chor- tare presumant. Unde sumoperc omnibus nobis ab-
episcopis liabetur scriptum : « Chorepiscopi quoque hinc providendum iudicavimus, ut ea quac a doiiiiio

ad exemplum quidem et formam septuaginta viden- imperatore cum conscnsu episcoporum ob honon^m
lur esse, ut comniinistriautcm propter studium quod et amorem Dei ecclosiis conccssum esl ", non iii

erga pauperes exhibent honorantur. j Ilem in conci- avaritiam presbiterorum, aul in rapacitatcin cpi-

lio Antiocheno cap. 10 : « Qui in vicis et possessio- scopalium ministrorum cedant, sed in utililalcia

nibus chorcpiscopi nominantur, quamvis manus im- ecclesiae et in usus clericorum et pauperum dc-
posilionem cpiscoporum perccperint, ct ut cpiscopi vcniant.
consccrati sint, tamen sanclae synodo placuit, ut 9. Illud quoque non minus pcriculosum esse di-
modum proprium rccognoscant, el guberncnt subiec- dicicnus, quod in q.\iorundamcpiscoporum parrocchiis
las sibi ecclesias, corunique modcraminc curaque (jdiosdam prcsbilcros conlra ii-Uerdicta sanctoriiin

contcnli sint ut cpiscopi. t canonum fcminas in doniibus suis non solum liai)i-

7. Ut !> episcopi ministros odienles avaritiam per tare, sed eliam sibi ministrare faciunt; quas et la-

parrochias suas constituant ^ Comperimusquorundam queum sacerdotibus persepe extitisse, et mullos liac
cpiscoporum minislros, id est chorepiscopos archi- occasione in scandalum el in detractionem corruisse
prcsbileros ct archidiaconos, non solum in presbite- cognovimus. Que Iransgrc^ssio el tcmpore geniloris
ris sed etiam in plebibus parrochiae suac avariliam vestri ct vestro in convenlibus * cpiscoporum sccun-
potlus exercere quam utilitati ecclesiaslicac digni- dum aucioritatcm canonicam prohibila, sed nccdum
latis inservire populique saluli consulere; quam ad perfectionem plene est perducta. Unde in coni-

neglegenliam immo exccrabilc ac dampnabile cupi- ^, mune censuimus, ut hi qui tantae transgrcssioiiis
D
ditatis vitium , omnes in commune dcinceps vitan- incorreclorcs haclenus cxiilcrunt, si abliinc hiiius
dum statuimus. Pcrtimesccnda porro ct vigilantcr rci corrcctores esse ncglcxcrinl, inxia aposidi
cavenda cst sacerdotibus Domiiii, Heli sacerdotis sentenliam quasi conscnlientes malorum cohcr-
ruina, qui filios suos indigne agentes Doniinumque teanlur.
in suis pravis actibus ad iracundiam provocantcs, 10. Similiicr c de illis prcsbiteris qui conlra sta-
sacrilicioque Domini iniuriam inrogantcs, quia vcr- tula canonum vilici luint, tabernas ingrcdiimlur,
bis lanlum et non vcrberibus corripuit cuin cis , turpia lucra scclantur, cl divcrsissimis modis usiiris
divina iustaque ultione ruentibus ruit. At si forte inscrviunt, et aliorum domos inhoncste ac ippiidi^ e

quod absit ullus episcoporjm deinceps sectatores frequentani, eicomessalionibus el ebrielalibus di-ser-

VARIANTES LECTIONES.
' geril corr. gerunt codex. * c, dcci! m c. ^ neglegentibus c. * scandalizentur c sic c. * conuentus c.

«L. 1, 27, p. 1017.. -•

cr, I, 28, v. IG18.
^ L. i, 25, p. IGIG.
 «)19 CODEX D:i'LO.\I\TiCU».— LUDOYir.I 1 ET LOTIIARII CAl'!rtjLARlA.~-AN. m. 010
vire non erubescuut, el pcr clivcrsos uicrcalos iuilis- A dc acclesiaruui rel)us (juibus praesuut praedia eo nio-
crete discurrunl, observanduui iudicavimus, ut ab doeuiunt, Aiciendum slaluiuius; quoniam niullos
liinc dislricte severiterque '
coherceanlur, ue per presbiterorum occasioue laliler emplarum rerum
eoruni inlicitam et indcceutem aclionem, et mii;istc- ecclesias quibus praesunt exspoliasse, et a suo
riunj sacerdotale viluperetur, et quibus dcbuerant ministerio nmllis modis exorbilasse, el se diabolo
esse in exeniplum, liaut in scandalum. mancipassc, et hac occasione mubos laicorum in
11. Quod 0. convcrsatio sacerdotalis testes vitac scandalum damnatiouis et perditionis proruisse
probabiles Itabcat. Pari ergo consensu nobis visum coMiperimus.
esi, nt ponlifiees sauctorum decedentium patrum 15. Didicinuis sar.e nonnullos episcopoi in guber-
excmpla sequeules, rcligiosos conversalionis suae nandis congregalionibus sibi suhicclis, canoni; is

lesies babeant, quaiinus detrabcre volentihus locum vidclicel monacbis ct sanciimouialibus, hactenus
niinime prebeant. Ut ergo sacerdos discipulis suis valdc neglegcnJes cxstilisse, et ob id niultos in sui

de se ipso exemplum bonum debeat praebere, Apo- detraclionem et contemptum provocasse, ita ut noii-
stolus ad Titum docct dicens In omnibus tc ipsum
: nulli a*Iii praelali in eorum parrochiis constituti,

praebe exemplnm bonorum operum, in doctrina in

'^
eorum prava exempla secuti suas similiter congrega-

integritate in castitate et reliqna. Beatus quoquc Grc- '

liones ncglcxerint ;
quos et fiatcrno et sinodali con-
gorius in decretis suis ita ait : « Verecundus mos vcntu admonendos esse necessario duximus, ut hac
inolevil, ut huius sedis pontificibus ad secreta cubi- ncglegeiitia deinceps se cohibeant , et caeteris se

culi sui servitia laici pueri eis seculares obsequan- imlabiles prebeant; ne forte propter illorum incu-
tur, et cum pasloris vita esse discipulis semper de- riam et divinae servitutis contemplus et pericula

bcat in exemplum, plerumque clcrici qualis in se- proveniant animarum, et auribusexccllenliacveslrae

crelo sit vita pontificis sui nesciunt, et ut dictum sit niolcstia ingeralur, et nostrae mcdiocrilalis in sacris

seculares pueri sciunt. De qua re presenli decrelo conveulibus taediiim et obprobrium inferatur.

constituo , ut qnidam ex elericis vel etiam ex mo- 14. Comperimus b etiam, quosdam sotios ordiiiis
nachls elecli ministerio cubiculi ponlificalis obse- nostri, non causa necessilatis aut utililalis sed po-
quantur, ut is qui in loco est regiminis, habeat testcs tius avaritiae, delectationis, sepissime propria civita-

lales qui eius in secreto conversionem videant, et ex tis suae sede relicta cleroque neglccto remoliora loea
visione sedula exemplum provectus subcanl ^. » Hacc frcquenlare. De qua re et deslitutio divini cullus et

igitur beatus Gregorius scripserit ; caeterum si qui predicalio in plebibus et cura subiectorum poslponi-

de hac re copiosiora exempla querere voluerint, vitas tur, et hospilahtas neglegitur, quod ne ulterius a

beati Augustini et Ambrosii et ceterorum sanctorum ^ quoquam sine ineviiabili necessitale et certa utililate

sliorumque virorum legant, et perspicue inveniont, ^'^1, p;>ii conscnsu inhibuimus.

quod vita et conversatio pontificis sempcr lcstcs vite 15. De <=
clericis vero laicorum , unde nonnulli

probabilis habere dcbeat. eorum conqucri vidcnUir, eo quod quidam episcopi

12. Ut episcopi in rebus ecclesiae circa propinquos ad eorum prcces nolint in ecclesiis suis eos cum uti-
suos expendendis repreliensionem caveanl et discrecio- les sint ordinare, visum nobis fuit, ut in utrisque

tiis modum Quoniam mulli episcoporuin

teneant. parlibus pax et concordia servelur, et cum caritale

amore propinquorum suorum de rebus sibi commen- et ratione uliles el idonci cligantur, et si laicus ido-

dalis suo aut quolibet amicorum nomine pracdia et neum ulilcinque clericum obtulerit, nulla qualibet
niancipia emunt, el ut in suorum propinquorum ius occasione ab episcopo sine ratione certa rcpellatur.
ccdat slatuunt, et ob hoc et iura ecclesiaslica con- et si reiciendus est, propter scandalum vitandum
vclluntur, et ministerium sacerdotale fuscalur, immo evidcnli ralione manifcstetur.
a subdilis detrabitur el contcmnitur, placuit onmibus 16. Igitur quia constat religioncm christianam
ut deinceps hoc avaritiae genus caveatur, fixumque per succcssores apostolorum salubritcr administrari
ab hine et pcrpctuo mansurum esse decrevimus, ut rj populisquc ad vitam aeternam ducatum exhibcri
tpiscopus res sui luris quas aut ante episcopatum debere, priino necessarium iuu'icavimus, ut quicquid
aut certe in episcopalu hereditaria succcssione ad- in nobis rcprehendi, sibi sacrisque minisleriis quibus
quisivit,secundum auctoritatem canonicam quicqnid indigni mancipamur inconvcniens et indeccns con-
vultfaciat, et cui vult conferat; postquam autem trariunKpie vidcbatur, loto adnisu Doiniuo opcin
cpiscopus factus est, quascumque res de facultatibus ferente corrigeremus, id est in vita noslra et doc-
aecclesiae aut suo aut alterius noniine qualibct con- Irina et conversatione et morum probilate et studio
ditione comparaverit, decrevimus ut non in propin- predicationis, et in consacerdotuin ct ministrorum
quorum suorum , sed in ecclcsiae cui praeest iura subiectornmque nostrorumcorrectiuuc diHgcnliorcm
devcniant. Similiter prcsbiteris vel diaconibus qui deinceps cum omni studio et sollicitudine curam et

VAUIANTES LECTIONES.
* Cod. serveriterque. p. c. deswxt c. ^ i. e. profectus sumaiit.

a L. i, 20, p. IGl/i. «L.i, 2-2, 0. 1G15

t>
L. 1, 21, p. 1615.
 :

614 n. CAUOLl "«AGrsT OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. (M^2

providenlinin adhilHM-oimis, ot iit iios iioii laiiliiin in A ouraiidaruin solliciliiilo coiiimissa esl, qui poiidus

inundaiiis cupiditalibus cl curis et sollicitadinibiis, populi sibi conimissi viriliter sustinentes, pro pccca-

sed potius in divinis olTiciis inplicaremus, et in scolis tis omnium velut pro suis i-rdaligabiliter supplicant

habendis et in cducandis niiliiiiius sanctae aecclesie Deo. Ac velut quidam Aaron incensum contriti cor-
operain daronuis; qiiae nos Deo niiserante in oinni- dis etbumiliaii spiritus olferentes, quo * placalur

bus pro viribus imilari, exercore ad nostram univor- Deus, averlunt irain fulurae animadversionis a po-
sorum salutcm cupinius, in qiiantum nobis divina fa- pulo; qiii per Dci graiiam fiimt divinae voluntalis
vente gratia sacerdotalis libertas et optatum oliuin indices, ecclesiarurn Chrisi i posl aposlolos fundalores,

adtribuium fuerit. fuleles populi duces, veritalis adserlores, pravae doc-

17. Nain ot in slatiilis conventibus primo omiiium trine hostcs, omnibus bonis amaliiles, et male sibi

pari voto parique consensu decrevimus, ut uiiusquis- consciis etiam ipsovisu lerribiles, vindices oppresso-

(jue noslrum in parrochia sua diclis et exemplis rum, patres in fide calholica rcgeneratorum, prodi-

plebes sibi subiectas ad meliora incilare studeret, catores caelestium praemiorum , exempla boiiorum,
easque ut se a malis cohiberent et Deum ex toto
ad documenta virtutum, el forma fidelium ; ipsi decus
corde convertercnt, soUicile admoneret, Dcum quem ecclesiae in quibus amplius fulget eclesia ; ipsi cohiin-

peccando sibi iralum fecerant, digna pcnilentiae B nae firmissimae, quibus in Christo fundalis iimililur
satisfactione et elemosinarum largitione sibi placabi- oiTmis mullitudo credeniium; ipsi ianuae civiialis
lein facore salageronl, noc non et pro vila piissimo- aeiernae, per quos omnes qui credunt ingrediunliir

ruin Deoque amabilium imperatorum, coniugum pro- ad Christum ; ipsi ianitores quibus claves datae sunl
liumque eorum incolomilate, imperiique sibi com- regni celorum ; ipsi etiam dispensatores regiae domus,
missi stabililate , Dei inmensam Hiisericordiam cer- quorum arbitrio in aula regis aelerni dividuntur gra-

nuis precibus implorarent. Post haoc visum nobis dus et olFicia singulorum. » Licet enim sanclorum
fiiit oa capitula hic inserere quae '
domno impc- predecedenlium sacerdotum vita et meritis loiige in-

ratori pelilionis gratia pernccessarium offerenda iu- feriores simus, idlamen sacrum ministeriuna quod
dicavimus. indigni suscopimus, non minoris aucloritatiset digni-
"*
PETITIO. tatis exislit ", et quamquam lanto ministorio indigni
simus, propter illum tamen cuius ministerium ger>-
1. Petimus » humililer voslram excelle..tiam, ut
per vos filii et proceres veslri nomen, potestalem, mus, iii nobis non contempnendum est.

vigorem et dignitatem sacerdotalera cognoscant, quod 3. IUud ^ etiam specialiter necessarium veslre suc-
ex verbis Domini facile inlellegere possitis, quibus gerere pietaii duximus, ut fideles vesiri per vos ad-
Leato Pelro ciiius vicem indigni gerimus ait : Quod- moneantur et instruantur, quatinus quando aliquid
cunujue ligaveris super terrnm, erunl licjnla et in nobis veslra celsitudo de nostra correctione, vel ve-
caelo , et quodcumque solveris supcr terram, crunt stra nec non et illorum salule, tractandum commil-
solutn et in caclo. Et alibi discipulis generaliter dicit tit, ul non per inanem et falsam suspitionem cont: a
Accipite Spiritum sanclum; quorurn remiseritis pec- nosscandalum sumant, et sine causa in nos detra-
cata remittentur ^ cis , et quorum retinucritis re- hendo Deuin ofTondant, et unde sibi salutem sperare
tenla sunt. et adquirere debneraiit, culpam incurrant. Quia nos
2. Illud i>
etiain ad cxomplum rcducendum cst, nichil aliud quaerere aut tractare desideramus, nec
quod in ecclesiaslica historiaConslanlinus impcrator noslri officii est ut faciamus, nisi quod ad nostrum
episcopis ait : « Deus inquit constituitvossacerdotes, debitum minisleriura el ad illorum salutem pertinet.
et poteslatem vohis dedit de nobis quoque iudicandi, Et ideo non debemus anle tempus per suspitionem
el ideo nos a vobis recte iudicamur; vos aulem non iudicari, sed pacienter expeclari, donec ipsa veritas
poleslis ab hominibus iudicari, propter quod Dei so- maiiifestum faciat, utrum magis audiendi an iiipro-
lius inler vos expeclate iiidilium , ut vcstra iurgia bandi siinus. Nos eniin, si forte evencrit, ut aliquid
qnaecumque sunt, ad illud divinum rcservonlur cxa- p. sinistrae opiiiionis de nobis fama sparserit, Deo iiobis
nieii. Vos eleiiim, nobis a Deo dali, eslis Dei, etcon- opera ferente equanimiler tolerare et possiinius cl
vcniens mw csl ul homo iudicet deos , sed ille soliis debemus. Ipsi vero culpa inmunes esse noii possunt,
dequo scriplum est ' : Deus stetit in sijnacjoga deo- dum patruni et fratrum inlentionem sine causa re-
rum, mcdio autem Deus diiudicat. » Sed ^ et illud
in prehendere non metuunt quoniam hoc sumopere
;

ad niomoriam roiliicoiidum est, qualiter beatus Pro- laborandum est nobis et vobis, ut semper inter pas-
sper iii libro qiiem de contemplativa et actuali vila lores eclesiarum et gregem Christi pax et concordia
s(ribit,laudem sacerdotum conprehenderit « Ipsis : unanimitasque servetur. Nisi eiiiin caritatem et coii-
snim inquit id est sacerdotibus proprie animarum cordiara in invicera habuerint , Deuin sicut oporlet

VARIANTES LECTIONES.
quein c. remitentur c. ^ est... esl desunt in codice. * quod placatus cod. " existimus c.

" L. 111,8, p. IGGI. «=111, 9, p. 1G6I.

»- Ibid. <^ III, 10, p. 1'jG2.
 :

Gi6 COOEX OIPLOMATICUS. — LUDOViC! I ET LOTIJAail CAPlTULArilA.— An. »29. 614

pi-opiliiim !ia!.cre non nicienlur. Qnaproplcr, sicut A sario cluxiinus cxpcclcndnni «, nl sacer.Iotes et lc-
preniis$!ini est, oum Dco inspirante veslra piclas de vitae et sequentis ordinis clerici, qui in diversis im-
aecclcsiaslica ct communi utilitale aiiqnid nol)is trac-
perii vcstri parlibus mcxinicque in Italiae regionibus
lare praecipit, non est nobis fas mcnliri, quia ali- fuga lapsi sunt, veslra auctoiitate per missos vestros
quando veritatem sine gravi periculo ad tempiis re- diligcnler pcrqnirantur , el in praesenliam vestram
licere, numquam tamen interrogati de ipsa veritate, vcnire conpcllantur, ct per vesti-am clemenliam uni-
sine gravi discrimine possumus mcnliri. Sed quia cuiqne coclesiae a qua per oontumatiam defeccrunt,
vcrilasstpe odiuin gcncrat, ct scrmo Dei advcrsarius rcsliluanlur.
a DomiiiO noslris carnalijjus voluplatii)usdescrii)itur, ^ quoque nicliilominus a vcstra
G. Illui! pietato
lamen et in via id esl inproscntivitaconsenticndsim supliciter flagilamus, ut monaobi el presbileri nec nou
est, ut '
quotiescumque interrogali veritatem profc- et olerici qui poslposita oanonica aucloiilatc passiin
rimus, quamquam nonnulli inlirmi sine causa scan- palalium adeunt, et veslris sacris auribns inporln-
dalizcnlur, nobis tamen conscnticndum est proptcr nissimam molestiam inferunt, vcstra auctoritale ct
ipsam vcritatem. Nam sepe quando vobis suggcri- polcstatc deterreantur, nec boc faocre presumant;
nius, ut lidcles qiiiqne rcs aeclesiarum pie et oum quoniam in huiusccmodi facto et vigor ecclesiasticus
roverentia et timore Dei tractent, el cognoscant illas B oontempnitur, ct religio saoerdotalis et profcssio mo-
Deo esse dicatas, qnatinus sic habeant de illis triii-
nasticha ^
vilis cnicilur.
poralem pi-ofectum, ut non per ignorantiam et ncglc- 7. Illud e etiam " obnixe vcstram sanctam
, piissi-
gentiam aeteriium paciantur delrimentum, suspican- mamque devotionem supplicitcr moncndo dcposcinms,
tur nonnnUi, quod nos causa cupidilatis patius boc ut ob amorem et honorem Dei et animae vestrae Silii-
admonemus quain causa salutis, cum nos veracitcr tein morem patcrnum sequentes, qnasdam sedes epi-
nullis rebus sibi conlatis optemus eos exspoliari, scd scopales quae rcbus propriis viiinatae immo aniiul-
magis eorum communi saluti consultum praebei-e, latae esse videntur, dumlempus babelis ct oportuni-
quia non rcrum , ut mnlti arbitrantur, ambitione tas se pre1)uerit, de carum sublevatione et consola-
sedanimarum potius dclectamur salvalione, adlen- tione cogiletis, memores semper quomodo progenito-
dentes illud apostoli : Non enim vestra quaero, sed vos. resvestrihuiusoemodipiissimis studiis intcnli fueriiil.
4. Cum a sacri canones bis in anno concilia ccle- 8. Sed f
et illud a vestra miserioordi i fieri dcpi>-
brari iulicant, illud obnixe vestram pietatem drpo- scimus, ut in quadam ^ parte parrochiae Alitgari '" ct
scimus, ut saltim vel semcl in anno libertas oportuni Rantgarii, ubi turpissimam et nefandissiinam et ipso
temporis conceJatur, quo haec ad honorem Dei san- dictu foelidissimam rem perpetrari '^audiviinus, missi
ctae Dei ecclesie multorumque correctionem con- G Yestri lideles existant, qui pcr poteslatem imperialc!!!
gruenter decenterque possint *. Quoniam si haec
lieri veslrara simul cum eorum auotoritate quorum p.ir-
semel ut diotuin est in anno per unamquamque pro- rocchi le sunt, idem malum ab illo loco quantocius
vinciam cclebrata fuerint, ct honor ecclesiasticus ius radicitus evellant.
ordinis sui obtinebit, ct inpudentia quorundam su- 9. Iterum s subpliciter admonendo vestrac suggc-
perborum clericorum ,
qui passim quique ^ auctori- rimus sercnitati, ut vestro soUcrtissimo studio ve-
tate canonica calcata, auribus imperialibus mole- straque imperiali auctoriSale tam temeraria cbristia-
sliam '*
ingerere non cessabunt , et inpunitas diver- norum sanguinis *- elTusio in regao vestro fieri no:i
soruin flagitiorum, locum delitiscendi quem nunc ha- sinatur, semper illud aijtendentes quoJ Dominus
bet non habebit, et aliamuUa quae haolenus secus , posl " diiuviuin dixit famulo suo Noe : De manu lio-
quam ccclcsiaslica docet doclrina incesserunt, orJi- minis et de manu viri et fralris eius requiram animam
nem suum Domino anxiliantc tenebunt. Similiter i>
liominis: quicumque c/fuderit liumanum sanguincm,
eiiam obnixe et suppliciter vcstrae oelsitudini sugge- 1'undetur sanguis illius; ad imaginem quippe Dci (a-
ripius, ut morem paternum sequentes, sallim in tribus ctus est liomo. Et in Icgc : Qiii occiderit liomincin
congruentissimis ° imperii veslri locis soolae publi mor.e moriatur. Et apostolus : Nam principcs non
cae ex vestra auctoritate fiant, ut labor patris vestri ^ sunt timori boni operis sed mali; vis autcm nontimcre
ct vesler pcr incuriam quod absit labcfactando non potestatem; bonum fac, et liabebis laudem ex illo, Dci
dcpereat, quoniam ex hoc facto et magna utilitas, ct cnim minister est tibi in bono; si autem maliim fcccris,
boiior sanctae Dei ecclesiae, et vobis magiium mcrce- lime; non enim slne causa gludium portnt; Dci
dis emolunientum et memoria sempiterna adcrcscet. enim minister esl viiidcx in ira ei qui malum agit.
5. Similiier <=
el hoc ad vcstrain pietatem neces- De illo eiiim speoialiter diYiiia auctoritas dicit

VARL\NTi-S LECTIONES.
* ut usque est bis scripta, sed altera vice deleta. *
possit c. qui adiecto q. vox delcnda vidciiir.
* molestia cod. congruentissum c. " J. e. a vestra pietalc expetendum. '^
jam c. -^Tida
c. '" aflicari
c " perpelrati c. ''^ sanguis c. '^ ^^g^^ ^
NOT^.
a III, 11, p. 1662.
"L. jii, 15.
b L. III, 12. f
L. 111, 16.
''
L. 111, 13. 6 L. III, 17.
d L. III, U.
015 K. (UROLl MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PUIMA. f,i|

(iladiutn Dcl portat nd vhidiciain malorum, noii do A sollkitudinibus imiiulanis ()uantum potcstJs voscxna
qiiolihot alio. Kconlra vcro ncsciinus, quia p(!rnoxia lis. et quod lanlae dici vcneralioni conipctit, el vos
invcnfionc a nonuuiiis usuroalum esl. ut hi qui iinllo faciatis, et vestros sacro vestro exempio cQOcealis
inLiuslcrio pubiico lulcinntur, proplcr sua o;lia ct et agere compclialis.

diveisissimas vu5uutates pessunas, indcbiluni si!>i 13. De'' perceplione vero saori corporis ct sangui-

iisurpant in vindicandis pro\imis ct in interficicndis nisDoniiiiinichilominusmoneinus,ut quod christia-

'
boininibus vindictac ministcrium, ct quod rex sal- nae rcligioni expedit , sicut vobis a palribus nostris
tiiu in uno cxcrccre ^ dcbucrat propter tcrrorcm adinonitum esl in aliis convenlibus, quando possibiie
nmllorum, ipsi inpudcnlcr in muUis pcrpclrare non fucrit facialis, et veslro exemplo vobis fainulantibus
nictuunl proplcr odiuin, ct piitant sibi licere ob ini- ut hoc faciant instruatis.
niilitiarum vindictas, quod nolunt ut rex facial pro- 14. De « capiiulo siquidein qaoiipropler Imnorein
plcr Dci vindictam. ecclesiasticum in generali convenlu vestra ' celsi-
10. De " abbalibus vcro canonicis et rcgularibus, tudo se conslilui velle decrevit, tantummodo ve-
et de abbalissis quae sanctimonialibus prcesse viJcn- stram pielatem deposcimus, ut secundum Dci vo-
tur, sive de laicis qui nioaastcria habenl, ilhul vc- luntatem quod melius exinde vobis visum fuerit, ad
strae pietati deposcimus, ut nunc in presenti placito B ellectum pcrducatis
a vestra sercnilfite expresse admoneantur, ut de se
ipsis caeleris bonum exempluin praebeant DE HIS QUAE POPULO ADNUNTIANDA SUNT.
, et reli-
giose sicut decet conversentur, et quod uniuscuiusqiie Item capitulo 1. Hoc ^ admonendum vel denun-
professioiii inconveniens est et in sacris canonibus tiandum fidelibus nccessario providimus, ul ^ hi qui
prohibelur, omnino caveant, et loca sibi a vobis '
fidem Chrisli expetunt et provectae aelatis sunt,
concessa diripere et deslrui per neglegcntiam non priusquam ad baptismum accedant , instruantur et
demittant, et congregaliones sibi commissas sive spi- fidei et baplismatis sacramcnto. Similiter et illi in-
ritaliter sive teniporaliter pateino affectu gubcrnare, struendi suni, qui parvulos de sacro fonte suspicere
eisque neccssaria slipendia administrare non neglc- voluerint, ut iatellegant et vim eiusdem sacrameaUi,
gant ; ne forle propter aliquam inopiam divina offi- et quoJ pro aliis spoponderint vel per quos * fideius-
cia negleganlur, et ipsac congregaliones inrcligiosius sores extiterint. Illos tamen specialiter ab his officiis
vivere conpcllantur, et ut nostram admonitionem li- removendos indicamus, ne alios de sacrosancto fon-
benter auJiant, lienigne suscipiant, et oboeJienter tis baptismate " suscipiant , nec etiam ad percipicn-
aJimpIeant. Quoniam si illi nostris adraonilionibus dum sancti Spirilus donum aliorum palroni existant,
parucrint, nos Dco auxiliante ^ iJ per nostrum stu- C qui et communione canonica privali, et penitenliae
dium pro viribiis efficere cupimus, ut ipsa religio publice sunt subacti , donec per penilenliae satisfa-
semp-r in melius proficiat, et merccs vobis exinde ctionem reconcilialionem mereantur. Quos enim lex
crescat, necnon et periculum quantum fieri potest divina et auctoritas canonica ab ecclesiarum liinini-
cweatur. aniraarum, et ab auriuus vestris amo-
' bus et a caslris '" militaribus, ne ruina sint populi
veatur pro hac causa tedium qucrcllirum. sequestrat, multo magis ab his sacris " olficiis usque
11. Postulamus t eliam, ut celsitudo vestra missis ad tempus poenitentiae ut iam dictum est peractum,
veslris sp^cialiter iniungal, ut aJ haec peragenda sunt setjuestrandi.
studiosi et veri adiutorcs, ubicumque necessitas po- 2. Ut ^ extra slat jta tempora canonum bapiismala
posccrit, nobis exislant. r.on celebrentur ,
quia sacri canones hoc modis oni-
12. De c presbileris el capellanis * palalinis conl^a nibus, nisi aliquid periculum inslilerit , fieri prohi-
cahonicam auctoritatcm el aecclesiasticam honesta- bent, in tantum ut etiam eos qui alio tenipore ba-
lem inconsulte habitis, vestram monemus soUcrtiam, psizantur, ;; graJibuj ccclesiLislicis arceant.

ut a veslra poteslate inhibeantur: quoniam p:op:er 5. De i

eo etiam inslruendo fideles necessarium
hoc et honor ecclesiasticus vilior eflicitur, et vestri praevi Jinms, ut intcUegant
-o paclum
- quod
-1 cum Deo in
- - I

proceres et palatini ministri in diebus sollemnibus, baptismale fecerunt. Pactum quod cum Deo in ba
sicut decet , vobiscum ad missarum celebratio.ics plismate '* fit, a muliis ex tolo, a mullis ex parle
non procedunt.Nam et obiiixe dcprecamur, ut iii ob- liansgreJilur. Ex toto quippe transgredilur, quando
servatione dici dominici, sicuti iam dudum deprecali quis " posl acceplam baplisniali., graliam aut aJ in-
suinus, debitam adhibealis curain, quatinus nisi ma- fiilelitalem aut a J hcresim aut ccrte ad schisma pio-
g'na conpelleiitc necessilate , in ipsa die a cuiis et labilur ; ex parte vero auanuo quis aut ad snperbiam
YARIANTES LECTIONES.
' inlerfacicndis excrcuere c. * nobis c.
c. ' auxianle c. "*
canatiir c.
" * capcllis
c. ' uestrae
c.
' i. e. et quid p. a. s. v. pro qiiibus. ^ i. e. fontc baplisniaiis. '» ciacastris coir. cl a canonicis. " mi-
litaribus sacris desunt c. '^fecerunt ba|ilisinate desuni p. " qui c.
NOT^.
• L. III, 18. f Ilinc iude Addilio Benedicti II.
^ L. 111, 19. 8 L. I, 5/t, p. 1055
c Ibid. »»
L.
i
•1 L. 111, 20. L. 1, 9.
• L. 111, 21.
 ,

617 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET LOTHAUII CAPITLLARIA. — An. m. 618

aut ad invuliam aul ad caciera vilia spiritualia, quae A 8. Visum " esl nobis, ut unusquisque episooporum
ex radice '
superbiae prodeunt, labilur. vitam et conversationem morumque cmendatio-
4. Quid a sit abrenuntiare diabolo , operibus et nem eorum qui gradum amittunt tam per se quam
ponpis eius, valde omnes fideles intellegere oporiet. ministros noverit, eosque canonice penitentiae sub-
Ouapropler necesse est, ut praedicatores in adnio- dere non neglegat, iuxta quod in concilio Cesariensi
ncndo et audilores in discendo et opere conplcndo titulo primo scribitur : i Prcsbiter si uxorcm acci-
abliinc, ut suum ca\ere possint pcriculum, raagis ad- perit, abordiue dcponatur; si vero fornicatus fueril
Iiibeant studium. Abrenuntiare igitur diabolo est, aut adulterium perpetraverit, amplius pelli debet et
penitus eum respuere, spernere, reicere, eique con- sub penitentia redigi. » Nonnulli enim amisso gradu
tradicere, seque unumquemque ab eo alienare, sive adeo filii Belial efficiuntur, ut nec publicis, quia fas

aliud quid quod hoc verbo in hoc sensu exprimi po- non est, nec canonicis, propler quorundam episco-

test. Opera eius sunt, quae ulique opcribus Salvalo- porum incuriam, legibus constringanlur.
ris contraria existunl. Primum superbia, cuius iile 9 ^ Visum etiam nobis fuit illud inhibendum, ut
auctor est, et quae eum ex angelo demonem fecit; nullus presbiterorum solus missam celcbrare prae-
quae est etiam initium omnis peccati. Et cetera vilia sumat, quia ita nec verba domini Salvatoris, quibus
quae ex radice prodeunt superbiae. Pompa diaboli |{ mysteria corporis et sanguinis sui discipulis suis ce-
haec est quae et ponpa mundi, id est ambitio, arro- lebranda contradidit, nec apostoli Pauli documenta
gantia, vana gloria, omnisque cuiuslibet rei super- declarant, nec eliam in ipsis actibus aposlolorum, si
fluitas in humanis usibus, unde crescit elatio, que enucleatim * legantur, ila fieri debere ullo modo in-
muliotiens honestati solet ascribi, et celera huius- venilur. Unde couvenicudus iam.o inlcrrogaudus
modi quae de fonte superbiae procedere noscuntur. nobis videtur huiusmodi corporis el sanguinis Do-
Haec et his similia sunl quae unusquisque lidelis mini solitarius consecrator ,
quibus dicit : Dominus
tonipore baptismatis a se reiecit , Chrisloque sc man- vobiscum ? Etiam quo cum Spi-
illi respondetur : et

cipavit, pactumque cum Deo fecit, ne penitus ad ea ritu tuo ? Vel pro quibus supplicando Domino intcr

quibus abrenuntiavit rediret '; verum si iura hu- cetera Memento Domine, et omniuni circunuulslan-
:

manae pactionis firmitcr conservantur, fixius tamen lium, cum nullus circumstet, dicit. (^uac consue-
atque ferventius iura tanli pacti quae cum Deo facta tudo quia apostolicae et ecclcsiasticae auctoritati re-
«int, inviolabiliter sunt observanda. fragalur, et tanlo misterio quandam dehonoralionem
5. Inter ^ nos pari consensu decrevimus, ut unus- irrogare videlur, omnibus in commune visum esl,
quisque episcoporum in scolis habendis ^ et ad utili ut deinccps huiuscemodi usus inhibeatur.
latem aecclesiae militibus Christi pracparaudis et C 10. Scpe namque in aliis conciliis et nunc in no-
educandis, abhinc maius studium adhiberet; et in stris conventibus conslilutuut est, ut unaquae([ue
hoc uniuscuiusque studium volumus probare, ut ecclesia, si Aicullas suppeiit, proprium presbiteram
quando ad provinciale episcoporum concilium ven- habeat \ et unusquisque presbitcr una tanlum sit

tum fuerit, unusquisque rectorum scolasticos suos contentus eclesia.

eidem concilio adesse faciat, quatinus et ceteris ec- II. Inter f
caetera vero admonitionis nostrae offi-

clesiis noti sint, et '^

sollcrs studium circa divinum cia satis illud nobis necessarium visum cst, utpo-
€«dtum omnibus manifestum fiat. pulis fidelibus terribiliter denuntictur, ut diem do-
G. Ul <=
episcopi nonnisi ieiuni per inpositionem minicum , in quo auctor vitae resurrcxit a mortuis,
manuum Spiritum sanctum tradant, exceptis infir- honorabilitcr colaut. Nara si pagani ob memoriam ct
mis et morteperlclitantibus.Siculautem duobus tem- reverentiam deorum suorum dies colere et ludei more
poribus, pascha videlicet et pentccostcn, baptismum, carnali sabbatum carnaliter observare satagunt
ita etiam tradilionera sancli Spiritus a iciunis ponti- quanto magis christianae rcligionis dovolio ob nic-
licibus convenit celebrare. moriani dominice resurrectiouis cuudem diem vene-
7. Ut <!
presbiteri, sicut hactenus factum est, in- rabiliter atque honorabiliter colere debct. Multi nam-
discrete per diversa non miltantur, nec ab episcopis que nostrorum visu, multi etiam quorundam relalu
nec ab aliis prelalis nec etiam a laicis, ne proptcr didicimus, quosdam in hac die opcra ruralia cxcr-
eorum abslinentiafn et animarum pericula et eccle- centes, fuhnine interemptos, quosdam artuum cou-
siarum, in quibus conslituti sunt, neglegantur of- tractione " multatos, quos lam etiam visibili igue
ficia. absumptos, subitos in cinercnt resolutos penaliler

VARIANTES LECTIONES.
» cod. extradice. redirediret c. ^ s. h. in loco raso. '*
ilecst in c. « numerus liic e.rciclit in codire.
• eucleatim c. ' deest c. » contratcitione
c.

NOTyE.
" L. f, 10. ^ L. iM. 4.
1> L. I, 50. 3 L. I, 55.
e L. 53. i
I Cf. III, 5.

Patrol. XCVil. 20
 M9 D. CAIIOLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO PRIMA. G2(i

occubuisse. rroiiKle neccssc est, ul primum saocnlo- A ccssilalcs obponculcs rcsidcrc deleclantur, dequibus
tcs rcges el priucjpes cuneli<|ue lidel/s buic diei oi)- in aliis conventibus coram sercnitale vestra iam du-
serYatioucm alquc revcreuliam dcvoli.ssimc exibcant. dum venlilalum ct dermitum esl , maiori sollerliqnc
12. Illud a eliani quamquam scpe admonilum sit, sludio admonendas cl instruendas ab e])iscopis sla-
nobisUcnmi inculcandum populisque denuutiandum luimus ;
qualinus suac saluli consulant, nec sic indi-
summopcre visum fuil, ut missarum celebraliones in scretc*ivendo el propria noxiaquc lil>crtatc ulendo
loeis incongruonlibus fieri omnino non debeanl; et ct pcr divcrsa vagando i^criculum aninpnrum siiarum
nccesse csl, ul unusquisquc episcoporum huiuscc- incurranl; semper illud aposlolicum anle oculos ha-
modi lcmerariam consueludinem a parroechia sua bentes quod dicitur : Yiilun quae in dcliciis ' cst,

poenitus amoveat. El si quis presbilerorum abhinc, vivens mortua cst.

excej)lo quando itinere pergit el loeus basilicae pro- 48. Ul 6 inlicitus accessus fcminarum ad allare
cul esl cl, id in altaribus ab episcopo consecralis fieri non fial, modis omnibus inhibuimus, qiiia qiiorim-
necessilas conpellil, ne populus Dei sine missarum dam rclatu didicimus, in qiiibnsdam provinciis con-
cclebralione et. corporis ct sangiiinis daminici perce- Ira lcgem divinam canonicamque inslitutioncm femi-
|)!ione rcmancal, missarum celebraliones in huiusce- nas sanclis allaribus sc ultro ingererc, sacralaque
moili inlicitislocisposl lot lantasque prohibiliones fa- » vasa inpudenter contingere, et indumcnla saccrdo-
ccre adlemptavcril, dignum est, ut gra 'us sui pericu- talia presbitcris adminislrare, et quod his niagis in-
inm incurral.Salius igitur cst missam non audiri, quam decentius ineptiusque cst ct corpus et sanguincm
eam ubi non licet nec oporlet, celebrari aut audiri. Domini * populis ])orrigcre, ct alia quae ipso diclo
13. Quia ^ ergo quod sepe in vestris conciUis pro- turpia sunt exerccre; inhibuimus nc ulicrius ficri

hibitum * est, viduas inconsultis cpiscopis velari prcsumatur. Quod aulem mulicres ingredi ad altare
non deltcrc, et candem constitulionem a quibusdam non debcant, in conciiio Calcidoncnsi et in decretis
praevaricari nunc cognovimus, prorsusne deinceps* Gelasii papae invenitur.

lieret interdtximus ; et si quispiam prcsbilerorum 19. Quia ^ ctiam compcrimus, quosJam canonicos
(leinceps huius conslitutionis ^ contumacitcr trans- et monacbos postposilo religionis suae]mdorc mo-
grcssor extilerit, scilicet ut aliquam viduam iiicon- nasleria ^ sanctimoiuaiiura lam monacharum quam
sulto episcopo vclare praesumat, gradus sui pericu- canonicarum *" inconsulto episcopo suo impudenicr

lum incurrat. atquc inrevcrentur adire, qui obtendcre solent, se

14. Similiter c el dc pucllis virginibus a prcsbite- non ob aUud illuc accedere, nisi aul propinquilatis
;is non vclandis inhibiiimiis ; in qua re haclcnus aut lamiliarilalis aut cerle nescio cuius conloculionis
raultos presbiterorum parlim ignoiantia % parlim ^ gralia; quod faclum quia nec canonico nec " mona-
tcineritate deliquisse dcprehcndimus. stico congruit proposito, prorsus inierdicimus, nisi
13. Deprehendimus '^ eliam ct aliam neglegentiam, forte causa predicationis aul certe inevitabilis ncces-

quoJ quaedam feminae sinc consensu sacerdotum sitas id faccrc coogit ; et hoc nullatcnus sine liccu-
velum sibi incaute inponont; quod similitcr ne ulte- tia cpiscopi , aut illius qui vice illius fungitur, fieri
'^
rius fieret inhibuimus. praesumatur. Quod si scrmo predicalionis faciendus
IG. Nihilominus « eliam in quibusdam locis inoli- est, ct hoc congruo in loco coram omnibus fiat.

lum iuvcnimus usum stultitiac plenum et ecclesia- Si vero conloquendum cum aliqua sanclimonialium
sticae auclorilati conlrarium, co quod vidclicet non- ratio expostulal, id non aliubi nisi conslituto 'Moco,
nuliae abbatissae ct aliquac ex sanctimonialibus vi- id cst in audilorio, siib tcslimonio virorum religio-

iiuiset pucllis virginibus contra fas velum inponcre" sorum et feminarum fiat. Quando vero a sacerdoli-
presumani ; ci ideo nonnullae taliter * vclatae , bus in monasieriis puellaribus missarum celebralio-
[)utant se liberius suis carnalibus desideriis posse nes facicndae sunt, cum ministris sibi dcputatis illuc

vacare, et suas volunlates explcre. Quapropter sla- ingrcdianlur; quibus ritc peractis, non ad secretas
tuimus, ul si abbalissa aut quaelibet sanctimonialis conlocutioncs sanctimonialium se ullo modo uiver-
D cum ministris suis illicocgrediantur. Porro
posl hanc definilionem in tantam audatiam prorupcril, lant, sed

iil aut viduam aut puellam virginem velare presumpse- si sacerdolibus sanctimoniales peccata sua confilcri
lit, iudicio canonicousqueadsatisfactionem subdatur. voliicrint, id non nisi in aecclesia coram slinclo al-

17. De ^ nobilibus feminis quae annssis viris re- lari, adslanlibus haud procul testibus, faciant. Si au-
pcnle velantur, et in propriis domibus divcrsas ne- lem inlirmitas prepedierit , ut in accclesia eadcm

YARIANTES LECTIONES.
ignoralia c. ^ inponcrcre c. « alifcr c. '^
dili-
probilnm c.
• constitutioncs c.
^ deiccps c. ^ ^"

riis c. * deesl c. ' monesteria c. '"

cod. monachorum q. canicarum corr. canonicorum. " c. n.
'' predicalionis prcdicationis desMuf c. faciendum c. '^ constuto c.
debuntc.

e 4,).
n 1. 47 cf. III, G. I,
;;

f /ti.
1-
I, 40 ;;
cf. in, 7. I,

s I, 45.
« 1,41.
d 1,41. ^ I, 4G.
 :

6^2^ CODKX DIPLOMATICUS. — LIJDOVICI I ET LOTHAIUI CAHTULARIA. --An. 829. f)22

confessio (leri ncqucat, el, quacumqiie lihct domo A ficlcrarumque specieruin usurac exigi, sive ul appel-
facicndacsl, non nisi testibus simililer haud procul lal sermo divinus superhabundantiae ; vcrbi gratia
adstanlibus Nullomodo quippe videlur nobis
fiat. ut hiemis tempore dcmus decem modios ct in mcsso
convcnire, ut monachus relicto monasterio suo, id- rccipiamus quindccim, hoc cst amplius parlcm mc-
circo sanclimonialinm monastcria adcat, ut oonfiten- diam quiiuslissimumsc putavcrit, quarlatnplusacci-
;

tibus pcccala sua modum poenilcnliae imponat. pict portioncm. Et solcnl argumcntari et diccre Dcdi :

20. ' Quia a ergo in mullimodis usurainm adinvcn- unum modium qui satus fccit dcceni modios, nonnc
tionibus quosdam clericos el laicos oblilos praccc- iuslum est ut medium niodium dc mco plus accipiam,
ptionis dominicae qua dicilur : pecuniam tuam noii cum ille mc4i libcrtate novem ct semis de meo ha-
dabis ad usuram et fiucjum SHperliabnndanliam non bcat ? ISolile errare inquit apostolus Dcms non inri-
exicics ^ ; ego dominus Deus vesler , in tantum tur- detur. Respondeat nobis brcvilcr fcnerator miseri-
plssimi lucri labem exarsisse cognovimus, ut multi- cors, utrum habenti dederit, an non habenli ? Ha-
plicibus atque innumeris usurannn gcneriluis sua bcnti utiquc dare non debucrat , sed dcdit qnasi non
adinventioneet cupidilatc reperlis, paupcrcs adfligant liabcnti ; crgo quarc plus cxigit? quasi ab habcnte?
obprimant et cxhauriant, adeo ut mulli famc confccti Alii pro pecunia fcnerata solent munuscula accipcrc
pereant, multi etiam propriis derelictis alicnas tcr- B diveisi gcneris, et non intellegunf usuram appcllari
ras ^ expctant; in quibuscumquc locis hacc ficri di- ct superbabundanliam quicquld ilkid est, si ab eo
dicinius, ne ulterius fieret cuni ingenli ^*
proiesla- quod dedcrint ® plus acceperint. > De mensurarum
tione modis omnibus inhibuimus, attendentes illud namque inaequalilate et modiis iniuslis et seslariis
quod in libro Exodi Dominus per legislatores dicit quae Doniini lcgc habere prohibcntur, qualilcr rcs ad
S? pccuniam tuam dcdcris popnlo mco paitperi qui certam correctionem pcrduci possit, non satis per-
habitat tecum, non urcjes eu>n quasi cxactor, ncc usu- spicue nobis patet, eo quod in diversis provniciis
ris obprimcs. In libro quoquc Levilici : Si attenua- (liverse ab omnibus pocne '" habeanlur ; hoc lamen
tus " fucrat frater tuus et infirmis mami, et suscepe- modis omnibus oplamus et admonemus, ut saliim
ris cum quasi advcnam et pcrcgrinum cl vixcrit tccum, nuilus duplices mensuras in sua dominatioi.e aut ha-
non accipias ab eo usuram , nec amplius qumn dedi- bcat aut habcri pcrmittat ;
quoniam hac occaaione
sH. Time Deum tuum, ut vivcre possit frater tuus niultos pauperes adfligi in plerisque locis cognovi-
apud te. Et in libro Dcuteronomii : Si unus inquit mus ^. Sunt saiie divcrsorum maJorum patralore.i
de fratribus tuis qui morantur intra portas civitatis quos et lex divina improbat et condemnat ,
pro quo-
tuae in terra quam dominus Deus tuus daturus cst rum etiam diversis scclcribus et flagitiis populns
tibi, ad paupertatcm venerit , non obdurabis cor tuum ^ f^ime et pestilcntia flagellalur, etecclesiae staius in-
nec contralics manum, sed aperics eam paupcri, et da- firmatur, ct rcgnum periclitatur. Conlra quos nos
bismutuo quo eum indigere perspcxcris. Item in co- eorum malitiam exagcrantes, quamquam in sacris
dera : Cave ne forte surripiat ^ tibi impia cogitatio, cloquiis satis sint cxecrata, nos ncccssarium praevi-
et dicas in corde tuo : « adpropinquat septimus annus dimus, ilerum nostra admonitione et exhortalione
remissionis », et avcrtas occulos tuos a paupc7e fratrc praccavcri omnino oportere. Sicut sunt divcrsaium
tuo, nolens ei quod postulal mntuo commodare , ne '
polliitionum palratoies, quos cum masculis ct pcco-
clamet conlra le ad Dominum ct fict tibi in pcccatum. ribus nonnulli diversissimis modis admittunt, quac
Sed dabis, nec ages quippiam callidc in eius necessi- inconparabilem dulceuincm pijssimi Creatoris ad
tatibus sublevandis, ul bencdicat tibi dominus Deus amaritudinem provocantes, tanlo gravius dclinquunt,
tuus in omni tcmpore et in cunctis ad quae mannm quanto coiitra naturam peccant. Pro quo eliam scft-
miseris. Ainos prophela : Audite lioc ,
qui conlerilis lere igne caelesti conflagratac infcrniquc hiatu quin-
pauperem cl dcficerc facilis. Ergo nostra cst terra di- que absorplae sunt civitates, ncc non et -40 et eo am-
centes, quando transibit messis, et venundabimusmcr- plius milia stirpis Beniamin amucrone fratcrno con-
ces el sabbatum, et apcriemus frnmentum, ut inmi- fossa sunt. Ilacc porro iuditia et evidcnles vindiclac
nuamus mcnsuram et augeamus siclum et subponamus ^ dcclaraut, quam dclestabile et execrabile apud di\
statcras dolosas, ut possideamus in argento cgcnos et nam maiestatem hoc vitium cxtet. Extant et alia
pauperes pro calciamcntis, et quisquilias "
frumcnli pernitiosissima mala quae cx ritu gcntilium rcinan-
vcnundemus. liieronimus in cxpositione Ezechiclis sisse non dubium est, ut sunt magi, arioli, sortilcgi,
prophctae Putant quidam usuram tantum csse iu
: « vencfici, divini, incantatores, somniatorum coiiiccto-
pccunia, quod praevidens scriptiira omnis rci aufcrt res, quos divina lex inretractabilitcr puniri iubet.
supeihabundantiam, ut plus non rccipias quam de- De qiiibus in lcge dicitur : anima qnac declinavcrit
disti. Solent in agris frumenti et milii ct vini et olci acl magos ct ariolos, et fornicata fuerit cum eis, po-

VARIANTES LECTIONES.
' X c. "^
c. cxigics. » lernas c. '
gcnti c. alonuatur c. siibripiat corr. surripiat. ' nec c.
quis qualias corr. quis siliquas. dcrinJ c. poena c.

miA',.
« i, r>5.
t>
111, 2, p. I«58. Ilic Addiiionis ii caput 21 incipil.
 0.23 B. CAUOLI MAGM OPP. PARS I. SECTIO PIUMA. m
tuim (aikin mcam conlra cam, ct interficiam illam de \ cxonipliimaliis praoherc volumus, ol ri(l(;lil)us veslris
wcdio jwpuli siii. Sanctificamini et dstote (sie) saticti, humililer innotescere, ct lidclitcr dcnuntiare necessa-
quiacyo snnctussumdominus Dcusvestcr. Custodite pre- rio uulicamus. Sed et parrocchias vestras ' omncs
ceptu mea ct facite ea ,
quia ego Dominus qui sancti- admonendo inslruere cupimus, ne quod absit per ,

fico vos. Magos et ariolos et maleficos

Et alib: : suam ignorantiam el nostram ncglegentiam luiiiis-
tcrrae vivere non paciamini. Dubium eienim non est, cemodi mortifcris subiaceantpciiculis. Congessimus •»

sicut niuUis cst notum, quod a quibusdam presligiis etiam in opcre conventus nostii nonnulla alia ca-

atquc diabolicis inlusionibus ila inentes quorundam pilulaad laicorum fidelium obscrvationcm el sa-
inficiant poculis amatoriis, cibis vcl fylacteriis, ut lutem pertinchlia, quorum hic ob nimiam prolixi-
in ' insaniam versi a plerisque iudicentur , dum tatem mentionem lantum facimus, scilicet quod
proprias non scntiunt contumclias. Ferunt enim nosse eos oportcat coniugium a Dco esse conslitu-
suis maleficiis acra posse conturbare, et grandines tum, el quod non sii causa luxuriae sed causa po-
inmittere, futura predicere, fructus et lac aulerre lius filiorum appclcndum. Et ut virginitas , sicul
aliisque dare, et innumera a talibus fieri dicuntur; doctores nostri tradunt, usque ad nuplias sit cus-
qui ut fuerint huiusmodi rcpcrti viri, sive feniinae. lodicnda, et uxorcs habcnles neque pelicem nequc
in tantum disciplina et vigore principls acrius corri- H concubinam habere debeant. Quomodo in castilate
gendi quantum manifeslius ausu ncfando
* sunt, in uxores suas diligere, eisque ulpote quasi infirmiori-
et temerario servire diabolo non metuunt. De his bus honorem dcbituin dcbeanl inpendere. El quod
quoque in concilio Anciritano titulo 23 ita scriptum commixtio carnalis ^ cum uxoribiis gratia ficri de-
est : « Qui divinaliones expelunt et more gentilium beal prolis, non voluptalis, el qualitcr a coitu pre-
subsequunlur ^ aut in domos suas huiuscemodi ho- gnantium uxoruin viris abstinenduin sit, ct quod
mines introducunt exquirendi aliquid arte malefica nisi causa fornicalionis, ut Dominus ait, non sit uxor
aut expiandi causa, sub regula quinquennii iaceant diniittenda, sed potius sustinenda, ct quod hi qui
secundum gradus poenitentiae definitos. > Oportet causa fornicationis dimissis iixoribus alias diicunt,
enim haecin omnibus, et maxime in his locis, ubi licite Domini sententia adulteri esse nolenlur. Sive eliam
et inpune multi se posse hoc perpetrare confidunt, ut qualitcr incesta a christianis cavenda sint, el qijod
sludiosius et diligentius admoneantur et severius loca Deo dicata frequcntius devotiusque a fidelibus
corrigantur. Sunt a et alia detestanda vitia, quae ad Dcum e.xorandum sibique propilius faciendum
ita habenlur quasi naturalitcr in usu '^, ut ea per- sint adcunda. Et quod in basilicis Deo dicatis noii
pelraiitcs, quanti sint criminis,
non advertant. Sicut sit fabulis oliosis turpibusque et obscenis sermotina-
sunt ea quae aposlolus aperte enumerat, id est ebrie- ^ tionibus vacandum, et negotia secularia ' publi
tates, commessationes, contentiones, irae, rixae, que placita habenda, et quod qui haec in ecclesiis
dissensioncs, detractiones , invidiae, iniiniciliae, Dei faciunt maiora sibi peccata accumulent. De
quae homines iuxla eundem apostolum a regno Dei iusto iudilio iudicando, et munerum aeceptione ca-
excludunt, ita inquiens Qui enim talia agunt re- :
vcnda. De falso testimonio vitando et delraclione
gnum Dei non consecnnlur. h\ tantum enim ea inpu- vilanda, nec non et de caeteris quae enuineraie lon-
(lcnter et fidenter quidam coinmiltunt, ut merito de gum est. Sunt etiam alia pluia flagitia pernecessa-
^illis dici possit : Letanlur cum malefecerint, et exul- rium corrigenda, quae nos idco hic inserere non
tant in rebus pessimis. Unde oi>orlet, ut omnes chri- necessarium duximus, quoniam satis evidenler in
stiani haec et subtiliter intellegant et studiosissime veslris capitulis ea coinprehcnsa esse scimus, quae
caveant, ne ea perpetrantes , et alia bona quae vos vestra auctorilate et fidclium consultu per stre-
ag-int perdant, et proptcr hacc a regno Dei se alie- nuos missos vestros corrigcnda csse consuevislis.
nos faciant. Similiter ctiam de otioso scrmone , pro DE PERSONA REGALI.
quo iuxta Domini vocem omnes reddituri sumus in Itcra alia. Haec <=
nos fideles et devotissimi fainiib
die iudilii rationem, de scurilitate et stulliloquio et et oratorcs vcstri iuxta parvitatem sensus noslri
maledictionibus^; quoniam iuxta apostolum maledi- D prout brevitas temporis permisit, secundum sanclam
centes regnum Dei non possidebunt ; dc mendatio, de ordinationem veslram, de his quae ad nostram e(
peiiculoso, noxi(3, assiduoque iuramento, ct obsce- sacerdotum subieclorumqiie noslrorum correctionem
iiis turpibusque canticis, omnibus christianis intelle- et emendationcm perlinere perspeximus, nec non el
gendum et observandum cst, ut summopcrc ab his de his quae populis neccssario adnuntianda et ad-
se caveant, nc his sludcntes per neglcgentiam detri- monenda praevidimus, illud etiam quod vestrae pie-
inentum suarum pacianlur animarum. Haec igilur tati deposcendum tantummodo iudicavimus, pauca
qiiac brevitcr praemissa sunt, priinum adiuvante de multis quae in noslris convcntibus gesta sunt ex-
divina gratia a nobisinctipsis abdicando, formam et ccrpentes, in unum redigendo succinte et ordina-
VARIANTES LECTIONES.
* decst. ' corruendi c. ' subscountur c. * usum c. "s/c. « carnalibusc. ''seculara c.

miJE.
8 Hic in Additione ii, cap. 22, incipit. c Lib. iii, ex opislola, p. 1656, med.
" !lic incipil Addilionis u cap. 23.
 G25 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOYICI 1 ET LOTHARII CAPITULARIA. — An. 829. {^m
lim adnolavinjus. Sed quamquani ordine prepostero A potestales necessariae non cssont, nisi ut quod non
(lO his quae preniissa '
sunt vestro ardcnlissimo de- praevalet sacerdos eflicere pcr doctrinae sermoucm,
iderio prius satisfacere elegerimus, illud tamen potestas hoc imperet per disciplinae terrorem. > Sa-
quod in capite prius ponendum fuerat et ad vestram lomon in proverbiis : Misericordia et, veritas tuslo-

specialiter personam ministerlumque pertinere " co- diunt reyem, et roboratur clementia thronus eius. Re-
guovimus, nullatenus oblivioni tradidimus, sed po- gale namque ministerium specialiter est popuhim
^ d

lius veslrae saluli prospicientes, nonnulla capilula Dci gubernare et regere cum cquitalc cl iustilia, ot
necessaria fideliter collegimus et vobis famiiiariter ut pacem et concordiam habeant studcre. Ipse eniin
admonitionis gratia porrigenda devovimus, ut apcrle debet primo defensor esse ecclesiarum, ct servorum
alque distincle inspiciendo legendo et audiendo, ve- Dei, viduarum, orfanorum, caetcrorumque paupe-
stra cognoscere possit sollertia, de quibus et pro qui- rum, nec non et omnium indigentium. Ipsius cniin
bus in memoralis conventibus nostris secundum vi- terror et studium huiuscemodi in quantum possil>ilc
rimn possibiiitatemnostrarum fideliler egerimus. est esse debet, primo ut nulla iniusiitia fiat, dciniic
1. Ut a quid rex dictus sit, Ysidorus in libro sen- si evenerit ut nullo modo eam subsislcre permittat,
tentiarum scribit. « Rex enim in^uit a recte agendo nec spem delitescendi sive audaliam male agoiuli
vocatur, si enim pie et iuste et misericorditer regit, B cuiquam relinquat. Sed sciant omnes, quoniam si ad
merito rex appellatur. Si his caruerit, non rex sed ipsius notiliam pervenerit quippiam mali quodadnii-
lyranmis est. s Antiqui autem, ut idem Isidorus in serinl, nequaquam incorrectum aut inultum rcmanc-
libro ethimologiarum scribil, omnes reges lyrannos bit, scd iuxta facti qualilatein erit modus iustac cor-
vocabant. Sed postea pie et miscricorditcr regonti-» rectionls. Unde oporlet, ut ipse qui iudcx cst iudi-
bus regis noraen adopiis, impie vero, iniuste, crude- cum, causam pauperum ad sc ingrcdi ' faciat, ct di-
lilerijue principantibus, non regis ad ^ tyrannicum ligenter inquirat, ne forlc aliqui qui ab eo conslituti
aptatum est nomen. Unde et beatus Gregorius ait sunt et viccm eius agere dcbent in populo, iniuste
iu moralibus : « Yiros namque sanctos proinde re- aut noglegentcr paupercs opprcssioncs pati pcniiit-
ges vocari in sacris suis eloquiis didiciinus, eo quod
tant. Scire autem unumquemquc ciiiuslibet sit ordi-
recle agunt sensusque proprios bcne rcgant , et mo-
nis oportet, quia si de ocioso sermone Dco ralio-
tus resistentes sibi ralionabili discretione compo- nem redditurus est, multo magis de ministerio sibi
nant. » Recte igitur illi reges vocantur, qui tam se- commisso. Unde beatus lob
divinitus : Cumque se-
mctipsos quam subiectos bene gerendo pacificare no- derem quasi rex circumstante exercitu , eram lamcn
verunt. At c quid eliam constitutus ' sit imperator, mercntium consolator; auris audiens bcatificabnt mc,
Fulgentius in libro de veritale predestinationis et G et occulus videns testirnonium reddcbat michi quod li

gratiae scribit « Clemontissimus quoque imperalor

:
berassem pauperem vociferantem et pupillum cui noii
non ideo est vas miseiicordiae preparatum in glo- csset adiutor. Benedictio pauperis super me venicbat,
ria, quia apicem terreni principatus accepit, sed si ct cor viduae consolatus sum; iustitia indulus sum, ct
imperiali culmine rccta fide vivat, et vera cordis vestivi me sicut vestimenlo et diademate iudilio mco.
huifiilitate preditus, culmen regiae dignitatis san- Ocutus fui ceco et pes claudo; pater eram paupcrum
ctae rcligioni subiciat; si magis in timore scrvire etcausam quam nesciebam diligentissime invcsfuja-
Deo, quam in timore dominari populo delectctur, bam. Conterebam motes iniquas et dcntibus ittius au-
si eo lenilas iracundiam mitiget, ornet benignitas
in
fercbam pracdam. Rex qui sedet in solio iudilii dissi-
poleslatem, si se magis diligendum quam metuon-
pat omne malum nutu suo. Item idcin in libro sapieii-
duin ciyictis exibeat, si subicctis salubriter consulat, liae : Diligile iuslitiam qui iudicalis tcrrani, scnruc de
si iustiiiam sic teneat ut misericordiam non rolin- Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quacrile
(luat, si pre omnibus ila se sancte matris ecclesiae ittum. Item ibi : Audite ercjo rcgcs et intettcgite, dis-
catiiolicae meminerit filium, ut eius paci atque tran-
cite iudices finium terrae; praebete aurcs vestras qui
quilliiali per universum mundum prodesse suum fa- continctis muttitudincs, e' ptacetis vobis in turbis na-
nat pnncipatum. Magis eiiiin chrislianum regitur D tionum, quoniam data cst a Domino potcsias vobis cl
impenum, dum ecclesiai-tico slatui per omnem lcr- virtus ab attissimo. Qui non custodistis tcgcm iustiliac
ram consulilur, quam cum in parle quacumque tor- neque secundum votuntatem Dci ambulastis, liorrcndc
rarum pro temporali securilate pugnalur \ » Unde et cito apparcbit vobis Dominus, quoniam iuditium
ct YsiJorus scribit : « Principes namque seculi non- durissimum in liis qui praesunt fiat. Kxiguo cniin
numquam intra ecclesiara potcstalis adeplae cul- conccditur miscricordia, polciilcs cnim poteiilcr tor-
mina (enent, ut per eandem polcstatem discipliiiam mcnla paciuntur. Non enim subtrahetpersoitam cuius-
ccclesiasticam muniant. Ceterura intra "
ccclosiam quam Dominus , nec revercbitur cuiusquc.m mu-
YARIANTES LECTIOISES.
' promissa c. ^ dccst c. constiUiS piirgaliir
c. '-
cod. poteslatis.... ccclesiam desunt c. " roga-
icm c. incredi c.

mjJE.
" Cf. II. 1, p. 1G3G. ' I.0., ad.
'•
1. 0., M. ''
M, 2, p. 1050.
627 B. CAIIOLI MAGNl OIT. PAUS 1. SECTIO PRIMA 028
gniludinem. Quoniani ptisillum ct magnum ipse fe- \ lum omni lempore, qmcguid ctulem mnius fuerii refe'
cil, el equaliter pro omnibus cura est illi. Exlanl ranl ad te, et ipsi minora tanlummodo iudicent; le-

el alia iniiuniera sanclarum scriplurarum ' lc- viustiue tibi si.t, partito in alios onere. Si lioc feceris,

slimonia rcgio nomini ct ollicio convcnicntia, supor impkbis imperium Domini, et praecepta eius poteris
quibus colligendis vcstra sancla devolio idcirco nia- sustentare. Unde et in libro Dcuteronomii : ludices
gnum nobis adcmil laborem, eo quod divina gralia inquit et magistros constitues in omnibus porlis tuis
adeo tot virlutum prerogalivis vestrum repleverit quas dominus Deus tuus dederit tibi per singulas trt-

aninum ei ornavcrit digniiatem, ut non sit necesse bus ^ tuas, ut iudicenl populmn iuslo iuditio, nec in ali~

sacerdotibus Domini copiosioribus exemplis ac qua- quam partem deciinent. Item ibi : Dixiquc vobis in illo

libet exageratione vcstrum animum onerare. Quare tempore, non possum solus suslinere vos, quoniam do-
quia Dco omnipotenti gratiasuberriraasacmuliipliccs ininus Deus vester multiplicavi! vos, et eslis liodie sicut

referimus, qui ita vos pia religione, sancta devotiono, stellae celi pturimae; dominus Deus patrum nostrorum
benigna humilitale, amore iustitiae, operibus miseri- addal ad liunc numerum multa milia, et fuciet vohis

cordiae, ccterarumque sanctarum virtutum perfe- sicut locutus cst. Non valeo solus vestra negotia susti-

ctione sua gratuita pietate ditavit, ut merito ab om- nere et pondus cl iurgia. Date e vobis viros sapientes

nibus amandi et imitandi sitis. Verum quod nos si B et gnaros, et quorum conversatio sit probata in iribu-
haec vobis caelitus attribula non fuissenl, cum tem- bus vestris. Sed in libro Paralipomcnon ita legitur :

porah periculo propter auctoritatem niinislerii no- Constituitque rex losapliat iudices terrae in cunctis
stri vos ad ea peragenda admonere, immo admonendo civitalibus luda munitis per singula loca, et praeci-

exigere a vobis, quolibet modo debueramus; vos e ^}iens iuditibus : Videte ait quid facitis, non enim lio-

contra propter divinum amorem et honorem pium minis exercetis iuditium, sed Domini, quodcumque
et

oportunumque adiutorium nobis ferre devotissime iudicaverilis, in vos redu7tdabit. Sit timor Domini vo-
curalis. Proindc humiUimis precibus specialiter pie- biscum, et cum diligentia cuncta facile. Non enim est

lali vestre suggerimus, ut bonum quod ccpislis, Dco apud dominum Dcuni vcstrum iniquitas, nec persona-

opitulante indesinenter perficere non gravemini, et rum acceptio, nec cupido munerum. Rogamus '^otiam
'*
in adimplcndis opcribus iustitiae et pietatis ac niise- vostram piotatem proplcr divinam misericordiam
ricordiae nullatenus deficiatis; quoaiam non inchoan- vcslramque salutem ac totius populi ulililatem nec
tlbus sed perseveranlibus praemium aeternae vitae non et regni honorcm alque stabilitalem, ut vcslra
datur, ct iuxta veritatis vocem qui perseveraverit ns- pietas sollerlissimam vigilantiam adhibcat, quatinus
que in finem, liic salvus erit. consiliarii cl digiiitalis vestrae ministri custodcsquc
2. Iterum a moncndo magniludini vcstrae supplici- C animac vcslrac et corporis, qui dcbcnt csse iiitra

tcr suggcrimus, ut deinceps inbonispastoribusreclo- regnum aliis decus ct bonitalis exemplum et in exle-
ribusquc in ecclcsiis Dei constiluendis, magnum slu- ris nationibus bonae opiiiionis condimcntum, carita-
dium atque soUertissimam adhibeatis curam. Quia tempacem alque concordiam omni simulationeelcal-
si aliter faclum fucrit, et ordo ecclcsiasticus suam liditatc postposita ad iiivicem habeant, ut secunduin
non habebit diguitalcm, ct religio chrisliana in mul- Dji voluntatem et vestram honestatem atque toiius
tis labcfaclando dampiia detrimcnli sui paciclur, et regiii profeclum comraunilcr decerlent, et veri vobis
aiiimae vestrae, quod non optamus, pcriculum genc- adiutores in omnibus concorditcr existaiit. Tuiic
rabitur. cteiiim veri consiliarii vcriquc adiutorcs vestri et to-
5. Similitcr ^ dcposcmius, ul in abbatissis consli- tius rcgni salubriter csse poterint, si unanimes cxli-
luendis vcstrum cavcatis pcriculum ; sicut vobis sopc lerint et invicem dileciionera " habuerint." Decet
esl admonitum, et per divinam auctoritatem crebrius quippe, ut sacra domus vc'stra cunctis spectabilis
inanifestatum. appareat et imitabilis existat, et fama suae opiiiionis
A. Scd c el hoc obscramus ^, ut in eligcndis adiu- sive alios imperii vestri subieclos sive exteras natio-
loribus vestris ct rcipublicae ministris qui vice ncs abundanlissime ^ perfundat. Ubi igilur omncs
vcstra populum Dei regere et gubernare alque iudi- dissensiones et discordiae dirimcnde, et oninis mali-
care dcbcnt, sollerlissimam providcntiam habealis, tia impcriali auclorilalc est comprimcnda , ncccsse
semper illud adlcndentcs quod in libro Exodi ad cst, ut quod in aliis corrigcre dccernil, in co mii)imc
Moysen dicilur : Provide inquid de omni populo, elige repcriatur.
viros potentes et timenlcs Deum, in quibus sit veritns, 5. Nam '^
ct hoc humilitor obsccrando admonc-
ct qui oderint avariliam, ct constituc ex eis tribunos mus, ut liberos vcstros quos vobis divina pielas lar-
cl centuriones el quinquagcnarios, qni iudicent popu- girc volueril, iu timorc Dei iugitcr diligcnlerque

VARIAMES LECTIONES.
s. in t. c. ^ obseruamus c. ^ tribuas c. tribuus f.od. * nostrani c. " diletioncin c. * aljtuidatissijne c.

NOT/E.
a 111 , 22, p. 1G63. '1 III, 24.
!> tii , 25. ^ 11! , 25.
»
Ibid.
 ,

629 CODEX DlPLOiMATlCUS. — LUDOVIGl 1 ET LOTHAUIl C.U'ITULAKIA. — A.n. 829. 650

oriidiatis, siculi el f»cilis, el in mulua dilocliouis ca- A ecclesiarum ct a priiicipibus ei a relicjuo |)oihiIo

ritale et fralernitatis amore alque unanimilalis con- hactenus neglecta extiterinl, et aliter quam divina

oorijia vicissim consistant, sedula paternaque admo- aucioritas se habeat in his eos egisse et agerc no-

nitione insinuclis, et ne inlicilis aclibus creatoris sui vimus, Scd si haec nostra sacerdotalis-admonitio
oirensam incurrant, provida soUerlique circumspeclio- efTectum Deo operante per vestrum bonum studium
ne niliilominus invigiletis, adtendentes bealunilob, abhinc obtinuerit, credinuis quod multa quae a nuil-
cuius studium vir bealus Gregoriusinmoralibus libris lis, aliter quam divina auctoritas se habeat, dimissa

scribit : Circa (ilios erudiendos talis extilit, ut non sunt, quae non tenebanlur, corrigentur. Nam et il-

solum eos exterius perfecto opere et sermone efficeret, lud quod in eisdem capitulis continetur, ut mani-
verum etiam corda sacrificii oblatione mundaret. festum fieret, quae causa id cffecerit ut sacerdotes et

Adtendite ctiam el David instruentem Salomoaem principcs a recto tramite deviassent , exceptis prae-

fdium suum, de quo in prinio libro Malachim legitur: missis capitulis in quibus sicut dixinuis multa ne-
''Ego inquit imjredior viam universae terrae; confor- glegebantur, specialiter unum obstaculnm ex multo
tare et esto vir fortis, el observa ut custodias precepta tempore iam inolevisse cognovimus ; id est quia et
doniini Dei tui, ut ambules in viis eius , et custodias principalis potestas, diversis occasiohibus interve-

ccremonias eius el iudiiia eius,et praecepta el testimo- ^ "ientibus, secus quam aucloritas divina se habeat,

nia , sicut scriptum esl in lege Moysi, et in libro Para- in causas ecclesiasticas prosiluerit, ct sacerdotos

lipomenon. Tu autem Sulomon fili mi, scilo Deum parliin neglegentia partim igiiorantia parli«i cupiJi-
,

patris tui, et servi ci corde perfecto et animo volunta- tate, in secularibus negotiis et sollicitudinibus ultra
rio. Adtendite eliam Tobiani de quo lcgilur, quod quam debuerant se occupaverint, et hac occasione
cum factus esset vir, acccpit uxorem Annam cx aliter quam divina aucJoritas doceat, in ntraque
tribu sua, et gemiit ex ea filium nomen suum inpo- parte actum extilisse dubium non est. Sed quia, Deo
nens ei; quem ab uifantia timere Deura docuit et misorante, a progenitoribus et gonitore vestro el a
.•ibstinere ab onini pcccato. Ilem idem adloquens Yobis multa correcta gratulahantur, si ea quae ad-
ciindeni filiuni suum : Omnibus inquit- diebus vilae monomus prosperum successum hahuerint, credimus
tuae liabe Deum in mente, et cave ne atiquamlo pec- quod ad pcrfectionis statura vestra intontio * nostr.i-

cato consentius, el pretermittas '

precepta Dei noslri. que devolio Deo cooperantc pervenire ' possit. Ve-
Ex substanlia tiia fac elimosynam, et noli avertere fa- rum tamen quia novimus statum huius regni sub tali

ciem tuam ab ullo paupere. Ita enim fiel, ut nec a te conditione et tcneri et crevisseatque dilatatum osse,
uvertatur facies Domini. Quomodo polueris, ita esto ot a prudentissimis sanctisque predecessoribus no-
misericors, et cvtera. Item puulo post : Adlende libi stris, sive scilicet ab cpiscopis sivc a prinoipibus,

fili ab omni fornicatione et preter uxorem tuam nequa- hanc causam cx toto correctam non fuissc propter

(luam paciaris crimen scire. Superbiam numquam in haec quae suo lempore dici possiint, ct pondus tan-
luo sensu aut in tMO corde dominari permittas. In tae consideralionis parvitalis nostre vires excessit,
ipsci enim inilium sumpsit omnis perditio. Et ideni quoniara nec otiura nec spatium temporis nec plcni-
non post multum : Consilium semper a sapienle per- tudincm consacerdotum nostrorum, sicut ipsa ne-
quire, omni lempore benedic Deo, et pete ab eo ut vias cessitas exposccbat, habuimus, idco haec congruon-
luas diricjat, el omnia consilia tua inipso permuneant. tiori et aptiori tempore vila comite, si Dcus ila aii-

iLom idem. Auditc crgo filii mei ^ patrem vestrum, nuerit, tractanda ac consideranda distulinuis. Qiio-
servite Domino in bonitate, et inquirite ut faciatis nianl tantae considerationis perfectio indigct as-
quae sunt plucila illi, et filiis veslris mandate ut fa- sensu et adiutorio principum, et multiludine atipie
ciant iuslitias et elemostjnas, et ut sint memorcs Dei ei devotione ncc non et studio sacerdotuin, ct oboe-
benedicant cum in omni tempore, in veritate el in tota dientia vel concordia populi, et congrucnlia loci,

virlute sua, temporisque spatio.

6. Ilis a oranibus praelibatis notescinuis vobis, t\ 7. Porro ^ de episcopali liberlate, qiiam Deo an-
quod ea quae in capitulis vostris nobis tractanda nuente veslroque adminiculo sulTragante adipisci ad
commisistis, scilicet quid ^ a principibus ot reliquo Dci servilium peragondum cupiinus, suo in tcmpore
populo vel ila ut divina auctoritas doceat, aul alitor vobis dicenda atcpie vobiscum conforoiida rosorvavi-
teueatur vel quid '
inde ex parle aut ex toto di- mus, qualinus ila sit, ut ct nosmolipsos salvarc, et
missnni sit ut non teneatur, fatemur quia in his ca- populo nobis subiecto uliliter prodesse, alqne pro
pitulis que superius continentur, necnon in his quae vobis et slabilitale imporii vcstri libcrius valcamus
piaosenti aiino conscribi ct per missos vostros ob cxorare, et ut voslris ohscqniis et rcgni adiutorio so-
vitia comprimenda per imporium vestrum direvi- laliuin debitum minime subtrahatur, sed si possibile
siis *, nudia demonstrata sunt quac a pastoribus fueril, potius augcatur.

VARIANTES LECTIONES.
'
pretermiias c. mi c. ^ quia c. ^"
deest c. *necnon.... direxislis desunl c. * st. ucslraquo d. c^
' peruinccre c.

NOTX.
t- HI, 2j. n, 27.
 651 \i. CAHOLl MAC.M OIT. !'AnS 1. SIXTIO IMll.MA. 052

rAPITULARlA WORMATIENSIA.

Capitiilare triplcx Lolliario impcratorc pracsente promulgatum, cl inler Italicas lcgcs locum
Wormaliensc
Ifiiuil eo edciido non solum Codicum duodecim supra cnumcratorum sed ctiam Biankcnburgici,
;
qnare in
Colliani, Mutinensis, Parisiensis, n. 'iGlS, Amhrosiani, Florentini, Londinensis, Viiidobonensis, Veroncnsis
ci Eslensis apud Muiatorium ralioncm habuimus. In nullo eorum capitularc missis dalum invenilur.

HAEC '
SUNT CAPITULA
QUaE ALIQUl EX MISSIS * AD NOSTRAM NOTITIAM DETULERLNT ANNOIj" IMPERII NOSTRI '.

CAPITULA GEj^fERALIA A volumus ut per missos nostros constringantur, ut

presbyteros
secundum capitularem priorem solvant unius anni
1. De his qui sine consensu episcopi
nonam et decimam cum sua lege, et insuper bannum
in ecclesiis suis constiluuni, vel deecclesiis eiciunt,
nostrum. Et hoc eis denuntietur, quod quicumque
ct ab episcopo vcl a quolibet misso dominico admo-
hanc neglegentiam iteraverit, beneficium unde hacc
niti oboedire noluerint, ut bannum noslrum rewadi-
nona et decima persolvi debuit **, amissurum se
are cogantur, ct per fideiussores ad palatium nostrum
sciat. Ita enim conlinetur in capitulare bonae me-
venire iubeantur '^.
Et tunc nos decernamus, utrum
moriae genitoris nostri in libro primo, cap. 157. Ut
nobis placeat, ui aut illum bannum persolvat ", aut c

qui ecclesiarum beneficia habent, nonam et deci-

aliam harmiscaram ^ sustincat.
mam ex eis ecclesiae cuius res sunt, donent. Et qui
2. De ecclesiis quae inter coheredes divisae sunt,
talebeneficium habentet" ad medietatem laborant '",
consideralum '^
est, quatenus si secundum providen-
et " de eorum portione proprio '"'
presbytero dc-
tiam et admonitionem episcopi, ipsi coheredes eas
ciraas donent. j Item in capitulare nostro in Hbro
voluerint ^ tenere, et honorare faciant. Sin autem
hoc contradixerint, ut in episcopi potestate maneat, secundo, cap. 21 de eadera re : « De nonis quidcm
utrum eas ita coiisistere permittat, aut reliquias ex-
el decimis, unde et genitor noster et nos frequenter

inde auferat. Et ubi ad nostrum beneficium ecclesiae

B et in diversis placitis admonitionera fecimus, et per
capitularia nostra qualiter haec observentur ordi-
pertinentes ita divisae inventae fuerint, ut describa-
navimus, volumus atque iubemus ut de omni conla*
tur ', et nobis renuniiclur.
boratu, et *'
de vino et " feno, fideliter et pleniter
3. De ecclesiis destructis, ut episcopi et missi in-
ab omnibus nona et dccima persolvatur. De nutri-
quisitionem faciant, utrum pcr neglegentiam aut
mine vero pro decima, sicut actenus consueludo fuit,
inpossibilitatem destructae sint. Et ubi neglegentia
ab omnibus observelur. Si quis tamen cpiscoporuui
iaventa fuerit, episcopali auctoritate emendare co-
fuerit quiargenlum pro hoc accipere velit, in sua
gantur '*, qui eam restaurare debuerant. Si vero
maneat potestate, iuxta quod ei el illi qui hoc per-
per iiipossibilitatem contigit, ut aut plures sint quam solvere debet, cumvenerit. >
necesse sit, aut maioris magnitudinis quam ut ex re-
6 ". Quicumque decimam abstrahit de ecclesia ad
bus ad eas pertinentibus restaurari possint, cpisco-
quam per iustitiam dari debet, et eara praesump-
pus modum inveniat, qualiter congrue emendari et
tiose vel ** propter munera aut amicitiam, vel aliam
consistere possint.
quamlibet occasionem, ad alteram ecclesiam dederit '",
4 '*. De uno raanso ad ecclesiam dato, de quo aliqui a comile vel a misso nostro distringatur, ut eius-
homines contra statuta '^ a sibi '^ servitium exigunt, C dem decimae quantitatera cum sua lege restituat ^^.

quicumque pro hac causa accusatus fuerit, comes 7. De decimis, quae " populus dare non vult, nisi
vel missi hoc quod inde sublractum est, presbyte- modo ab
quolibet eo redimanlur, ab episcopis pro-
ris '^ cum sua lege rcstituere faciant. hibendum est ne fiat. Et si quis contemptor inventus
5 '^. De his qui nonas et decimas iam per multos fuerit, et iicc episcopum nec comitcra audire velit,
annos, aut ex parte aut ex toto, dare neglcxerunt, si noster bomo fuerit, ad praesentiam nostram ve-

VARIANTES LECTIOiNES.
» ex codd. I. 1 b. I c. 2. 5. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Goth. Mut. m. nostris Mut. ^ ita codd. omnes ; Sirmon- ''

dus hanc inscnptionem exhibet : Haec sunt capitula quae propter inlerrogationem aliquorum niissorum con-
siderala et scripta vel ordinata sunt, sive de ecclesiasticis causis, sive de caeteris quae ad correctionem
niaiorum hominum, et quae ad publicum honorem perlinenl quae sub tribus distinctionibus ordinata sunt. ;

* iubeant 1. " persoluant sustineant Bl. Goth. « armiscaram

. . . Bl. ariscadam V. Vn. E. ' consi-

derandum 3. 5. 7-10. » uoluerunt I. » describantur 3. 5. rel.

Bl. utubi scribelur Goth. " c, hi qui eas
2. 3. 5-10. " hoc caput deest in Goth. Mut. - Codex Paris. 4613 et hoc et reliqua huius capitularis 1. omittit,
" contra canonum statuta 10. '^siuel. '' presbytero B/. "* /joc capui deest 'i. Golh. Mut. »^ unde

hanc nonam et deciraara persolvere debuit, etc. 10. " ut 3. 5-10. '^ laborent 3. 5-10. '» ut 9. 10. deest
5. Bl. «0 deesl 1. " c. de annona et I ^^'
uel Bl. " hoc caput decst. Goth. Mut. ^' et 2. 3. 5-10. *" d.
.

post tres sacerdotum castigationes excommunicetur et per coniitem aui per missum etc V. Vn. E. *^
r. id
est VI solidis Vn. E. " quas Bl.
NOT.E.
a V. , supr?, cap. a. 817, cap. 10.
 635 CODEX DirLOMATlCUS. — LUDOVICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA. — An. 829. 034
nire conpellalur ; ccleri vero clislnnganliir, * ut A capilulo 36. « Quicumque suum '"'
beneficium occa"
in\iti ecclesiae resliluant ,
qui * volunlariae dare sioiic propiii di'sertum habuerit, el intra annum posl-
ncglexerunt. quam ei a coinite velmisso noslro noluni facluin fue-

8 ^. Quicumque de rebus ecclesiarum quas in rit, illud emendatum non habuerit, ipsuin benefi-

beneficium babent, restaurationes earum facere

^* cium amillal. »

neglexerunt, iuxta capitularem anteriorem in quo 2. Ul missi nostri ubicumque malos scabinos "
de operibus ac nonis et dcciinis constitulum est, sic
inveniant *% eiciant, el totius populi consensu in
de illis adimpleatur, id est in libro quarto capitulo locum eorum bonos eliganl. Et cum elecli fiierint,

58. 1 De opere et reslauralione ecclesiarum : Con- iurare faciant ut scienter " iniuste iudicare non de-
sideratum ut de frugibus terrae et beant.
" est, animalium
nulrimine persolvantur. De opere vero vel restaura- 5 '*. Ut in omni comitatu hi qui meliorcs et ve-
lione ecclesiarum comes et episcopus sive abbas, una ratiores inveniri possunt, eliganlur a missis nostris
cum misso noslro, quem ipsi sibi ad hoc elegerinl, ad inquisitiones faciendas et rei veritatem dicendam ;

considerationem faciant, ut unusquisque eorum tan- et ut ^^ adiulores comituni sint ad ^® iustitias

facien-
tuin inde accipiat * ad operandum et restaurandum, das.
quanlum ipse de rebus ecclesiarum babere cognosci- " 4. Volumus ut quicumque de scabinis deprehen-
tur. Similiter et vassi nostri aul in commune tantum sus fuerit propter munera autpropter amicitiam vel
operis accipiant quantum rerum ecclesiasticaruin inimicitiam " iniuste iudicasse, ut "" per fideiusso-
habcnt, vel unusquisque per se iuxta quanlitatem res missus ad praesenliam noslram ^^ illum veiiire
quam ipse tenet. Aiit si inter eos conveiierit ut pro faciat. De cetero omiiibus scabiiiis denunlietur, ne
opere faciendo argentum donent, iuNta aestimalio- quis deinceps etiam iustum iudicium vendere prae-
nem operis in argento pcrsolvant : cum quo pielio sumat.
reclor ecclesiae ad praedictam rcstauratioiiein ope-
5 ^''.
Ubicumque commulationes (ain temporc nos-
rarios ^ conducere et materiainen ^ cmcrc possit.
Iro quainque genitoris ^' noslri legitimae ^'^
et ralio-
Et qui nonas et decimas dare neglexeiit, piimuni
nabiles alque utiles ecclesiis Dei faclae suiit, per-
quidem ilias cuin sua lege reslituat, insuper cl ban-
maneant. Ubicumque vero inutiles et incommodae
nuin nostrum solval ; ut it i casligalus caveat, ne
atque inralionabiles faclae sunt, dissolvantur, et
saepius iterando " beneficium amittat. »
recipiat unusquisque quod dedit. Ubi vero mortua
9 '". De illis " qui agros dominicatos '-
proplerea
nianus inleriacet, aul alia quaelibet causa quae ra-
neglcxerit excctlere, ut nonas '^ et decimas exinde
C lionabilis ^^ esse videtur, invenla fuerit, diligenter
non '•
persolvat, et alienas terras ad excolcndum
describatur, et ad nostram notitiain perferatur.
piopler hoc accipil, volmnus iil de tribus annis ipsain
6 ^''.
Quicumque comprobatus fuerit de eo, quod
noiiani ct decimam *' cuin sua lege persolval '^. Et
scienter testcs in periurium induxisset, sub fideius-
si qiiis contemptor aut comitis aut missoruni nostro-
sione ad placitum ^^ nostrum venire compellatur, ut
ruin propter hoc exstilerit, per fideiussores ad pala-
ibi curn fidelibiis nostris consideremus, quid de lali
tiiim venire compellalur.
Iiomine faciendum sit.
10 '\ Ut de rebus ecclesiarum quae ab cis per
7. De his qui discordiis et contentionibus sludere
Iriginta annorum spatium sine ulla interpcllatione
^"
solent et in pace vivere nolunt, et inde convictifue-
possessa '* sunt, testimonia non recipiantur, sed eo
rint, similiter voliimus , ut sub fideiussoribus ad
nlodo conlineanlur, sicut res ad fiscum dominicum
nostrum placiluin veniant, nl ibi cuin fidelibus no-
periinentes contineri solent.
slrisconsideremus quid de lalibus facicndum sit.
ITEM ALIA CAPITULA. 8 ". Dc bonis denariis qiios popnlus non vult re-
1 ". De beneficiis destructis boc observetur quod cipere ^**, volumus ul hoe observctur et tcncatiir

iii capitulare priori conlinelur, id est in libro qnarto quod in priore capituhue nostro coiislitutum est, id

VARIANTES LECTIONES

ut uel iniuti 10. ^ quae 3. 5-10. quod Gotli. lioc capul dccsl. Golh. Mut. A. Fl. L. V
*
Vn. E. bc-
''
.
''

ncficio Bl. * consideraiuiiini 1. 1 c. accipiant 1. ' operis 1. 1 c. Bl. malerias Bl. " iiaraiulo 1.
'^ **

'" hoc capul dccst inGolli. Mut. A. Fl. L. V. Vn. E. et

Biviinill. " ita I. 5. 0. 9. (corr. illo) 10. 7}/. '' do-
minicos 6. " et d. dcsunt 1. nonam cum decima 2. -4.8. 10. '' dcest \. '" et d. dcsunt 1. '"^ iieglexe-
rint . persoluant
. accipiunt persoluant Bl.
. .
" hoc cupnt dccst in 1. 10. 7. Bl. Golh. Mut. A. Fl. L. V,
. .

Vn. E. pro capite octavo computatur in 2. 3. 5. G. 8. 9. 10 loco vcro hoc in I c. "*

ita 3. G. " hoc caput ;

deest in Bl. Goth. Mul.A. Fl. L. V. Vn. E. ct Paris. " s. b. 1. 1 c. b. s. rcl. " scabinios 2. 3. 8. 9. '" in-
ueiicrinlU/. iniieniiintC looo Bl. ^^ scienles I. 1 c. V^ '-'
caput dcest in Paris. 4GI3. '-" deest I. '"' d cst I.
" V. i. desunt 1 c. 10. Goth. Paris. -4015. ^^ dccst 3. ^" n. veniat 3. 5. 7. Bl. Puris. 4GI3. '" hoc caput decst
in Goth. Mut. ^' ienitore nostro
legiiime et rationabiliter adquc utililer clesiis Dei facte sunt perlencat. Ubi-
cumquc vero inutiliter et incommodes adipie ralionabiles facte sunt Paris. 4013. iiostram iMs/iiia. ^'^ in-
legilimae et inralionabiles atque inutiles ecclesiis Dei f.ictae sunt (lissi)luaiilnr (m(,'(/(« rf(\sH«0 Bl. A. Fl.
L. V. Vn. E. " codices Becj. Met. et Paris. re.bellis Bal. ila et 5. el 9. ^- caputdcesl in Paris. 4013. ^" ila

1. 1 c. Goth. reliqui palatiiim, ita et Bl. M. A. V. Vn. E. -'^

in paceni vonire 10. cl pacein iiolunt Bl. " hoc
caput anleriori pracmilit codcx 1. decst in Golh. Mul. Par':s, 4G13. A. Fl. L. V. Vn. E. ^»
r. iioii uull Bl.
(r>5 B. cAiu)!j m\<;m ovv 1>AKS . 1. SIX; 110 IMUMA. C36

Vi,l '
ia 111)10 quarto capitulo oO : a Quicuni<|in; li- A 13 '^ QuicuiiKiue vicarii vel alii minislri comitum
solutione Iribulum quod iiifercnda '' vocatur, inai(»ris prelii a
l.iT lioiiio vt'1 iii ciiiptioiic vcl in dcljiti

«l> nariuin nicruin cthcncpensaiilcin rccipcrc nolucril, populo cxigere praesumpsit quam a niissis bonac
b:-nnum noslruni , id csl scxagiiila solidos, conpo- memoriac genitoris nostri constiluium fiiit, hoccst
ual. Si vcio scrvi ccclcsiastiti aut liscalini noslri, duos solidos pro una vacca, hoc '"
(iiiod iniusle su-

aulcomilum aut vassalloruin nostrorum, lioc faccrc pLMposuit atque abstulit sibi([iie rclinuit, his quibus
pracsumpscrint, scxaginta iclibus vapulcnt. Et si hoc lulit cum sua lege rcsliluat, ct iustiper frediim
aclorcs nostri aul aliorum vcl advocali eos missis nostrum persolvat '"
ct ministerium amitlat ".
nostris vcl coinilibus iussi pracscntare nolucrin!, 14 '**. Postqnam coines et pagenscs de qualibet
pracdictum bannuin, id csl scxaginta solidos con- expedilione hoslili reversi fuerint, cx eo die siiper
ponant. > Et ad hanc constitutiop.cm noslram ad. quadraginta ooctes sil bannus rescisus '^, qiiod in
implcndam cpiscopi ct abluites sivc rcliqui qui be-
lingua Thiudisca ^" scaftlegi *', id est armorum de-
ncficia nostra habent, adiuvcnt comitibus * in suis
positio, vocatur.
Iiominibus distringondis. Et comitcs lianc ' nos-
Hoc "
si
15 ^-. missi noslri nolum faciant comiti-
train conslitulionem ncglexerinl, hoc per missos
bus et populo, quod nos in oinni ebdomada unum
nostros ad noslram notiliam perferatur. diem ad caiisas audiendas et iudicandas sedere volu-
9 ''.
De liomicidiis vel alHs iniustitiis " quac a mus. Comiles aulem et missi noslri magnum slu-
fiscaiiiiis noslris ^ fiunt, quia inpune sc ca commil- dium habeant, nc forle propter eorum *'*
ncglcgen-
lcre posse cxistimant, nos actoribus nostris praeci- tiam paupcres crucienlur, et nos tacdium proptcr
piendum esse decerninuis,ne ullrainpune fiant, ilaut corum clamores patiamur, si nostram gratiam ha-
ubicumque facta fucrint, solvere cum disciplina prae- bere vclint. Popiilo autein dicalur, ul caveat de aliis

cipicmus '. causis se ad nos reclamare, nisi dc qu'bus aut missi

40. Collectae ad nialcficiendum ^ fieri omnuno - nostri aut comUes cis iustilias facere nolucrunt.

dis proliibeantiu'. Et ubicumque huiusmodi prae-

CAPITLLA PRO LEGE HABENDA.
sumpliones faclae fucriiit, digna emciidationc corri-
per neglegentiam comjtis vel faclac UAEC SUNT CAPITULA QUAE PRO LEGE H^EEJiDA SUNT^*.
ganlur. El si

siTJit, vcl inemcndatae remanserunt, hoc ad nost.ram 1 "^. De " homicidiis in ccclesiis vel in alrils ea-

nolitiam perferatur. Auetor vero facti, si fueril prae- rum commissis hoc observctur et tencalur, sicut in
capitulare priore conslilutum ^^ est,
positus, vel advocatus, sive cenlenarius, vci quallbet id est in libro

alia dignitate pracdita li!>cra persona, post legaleni Q qiiarto capitulo 13. « Si quis aut cx levi causa aut

emendationem in loco faclam, sub fidciussoribus ad sinc causa hominem in ecclesia interfecerit, de vila
'
noslram praesenliam veniat. Mulliiudo vero, sivc conponat^^ Si vero foris rixati fuerint, et unus alte-

dc servis sive de liberis sit, lcgilima cmeiidalione rum in ccclesiam fugerit, ct ibi se defendendo euni

mulietur. intcrfcccril, et sihuiiis facti testes non habuerit, cum

11 '*. De pontibus publicis destructis, placui4, duodecim coniuratoribus lcgitimis pcr sacramcn-

nobls, ul hi qui iussionera nostram in rcparandis tuin adfirmet, se dcfendendo cum interfecisse. Et si

pontibus contempserunl, vohimus ac iubemus, ut ipse auctor commotae inter eos rixae exstiterit, leu-

omnes homines nostri in nostram praescntiam vc- dem 3" inlerfecti et insuper hannum nostrum cogatur
niant, rationes reddere, cur nostrain iussioncm ausi solvere, ct publicam agat ^' poenitentiam. Siii autem
sunt contempnere. Comilcs autem rcddanl rationein non ille qui altcrum interfecit, sed is qui interfec-

de eorum pagensibus, cur eos aut non constrinxerint tus est, eandem rixam commovit, absque composi-
ul hoc facerent, aut nobis nuntiare ncglexerint. Si- lione iaceat; et is qui eum interfccit secundum iudi-

mililer et de iniustis iheloncis, ubicumque accipiun- cium canonicum publicam agat poenitenliam. Si
tur, sciant se exinde " nobis rationem reddiluros. cuiuslibet proprius servus hoc commiserit, iudicio

D aquae fcrventis examinelur, utruin hoc sponle an se

12. Ut examen aquae frigidae quod actenus facie-
defendendo fecisset. Et si nianus cius exusla fiierit,
bant, a missis nostris omnibus '^ intcrdicatur, ne
interficiatur. Si autem non fuerit, publica poeniten-
ulterius fiat.

VARIANTES LECTIONES.
» ' id cst des
JPnrh. 40 15
G. 10. ' pr:
Golh. « de

'"
=" iia
1. 2. Golh. CAP. 5. ITEM CAP. 9. lola rubrica decsl 5. 0. 7. 8. 10. " Caput hoc deest in Bl. de
h. lisquc capitulo Mll. dcc.si in Fl. (L.) V. Vn. K. ""^ hic in codice I c. quinque paijiuae erasae stiut, tta tU
SL(jucntia iam non lcrjantui. ^•' corq)ouet 1. ^Maudcm 1. ^' habet L
 ,

G37 CODEK DIPLOMATICUS. - LUDOVICI l ET LOTILVKII CAPITULAUIA. - An. 8^29. (S5s

lia nmlUHur. Nisi forle cl ipse auclor comniolae in- A nculibus, excepla sua legilima heredilale quae ei per

ler eos rixae mventus fuerit : lunc dominus eius, successionem parentum suorum legitimaeevenire de-

iuxta quod wirgildus ' esl illius, ad ecclesiam per- buit. Quod si quis hanc nostram iussioncm conteni-

solval, aut eum, si voluerit, eidem ecclesiae iradat. pserit velneglexerit, sicut de ceteris contemptoribus,

Dc ecclesiasiico etfiscalino etbeneficiario scrvo volu- ita de '^

eo agatur. Is vero qui easdem res prinuis in-

nius, ut pro u:.a vice wirgildus cius pro eo conpo- vasit et iniuste vendidit, nec non et emplores, excc-

natur, altera vice ipse servus ad supplicium iradatur. pta sola persona parvuli '% quod fraudulenter admi-
Ilereditas tamen liberi hominis, qui proptcr lale fa- serunt inlra patriam emendare cogaiitur, el poslea,
cinus ad mortem fueril iudicatus, ad legitimos eius sicut contemptores iussionis nostrae, sub fideii.ssori-
* heredes perveniat. Si in atrio ecclesiae, cuius bus ad noslram praesenliam venire conpellantur "\
porta reliquiis sanctorum consecrata est, huiuscemo- 5 "*. De vicariis et centenariis, qui magis propter

di homicidium perpetratum fuerit, simili modo emen- cupiditatem quam propter iusliliam faciendam sae-

dctur vel conponatur. Si vero porta ecclesiae non est pissime placita tenent, et exinde populum nimis adfli-

consccrata, eo modo conponalur quod in atrio com- gunt, ita teneatur sicul in capitulare doinni Karoli
^^ Lt
miltitur, sicut componi debet ^ quod in immunitate imperatoris contiuelur in libro 3 capitulo 40. «

violata committitur *^.

i B nuUus ad placilum mannialur ", nisi qui causani
suain quaerit, aut si alter ci quaererc debet, excepiis
2. Quicumque propter cupiditatem rerum palrem
scabinisseplem, quiad omnia placita adessc dchenl. >
aut matrem aut fratrem, aut sororem ^, nepolem
,
'"
Item de eadem re in capitulari Kostro libro 4, ca-
vel alium propinquum suum interficerit, hereditas
pitulo 55. 1 Deplacitis siquidem quos liberi homiiics
interfecti ad alios suos legilimos heredes pervcnial;
interfecloris vero hereditas in fiscum redigalur. Ipse
observare debent, constitutio genitoris nostri pcnitus
observanda atque tencnda esl; ut videlicel ia aiino
vero ordinanle episcopo publicae poeniteatiae sub-
tria solummodo gencralia placita observent, el nullus
datur.
eos amplius placita observare co"pelIat; nisi fortc
o * a. Quicumque propria uxore derelicla aut siiie
quilibct aut accusatus fuerit aut aliuvn accusaverif,
causa ' interfecta, aliam ^ duxerit ", armis deposi-
aut ad teslimonium perhibendum vocatus fuerit. Ad
lis publicam agat poenitentiam. Et si contumax fue-
cetera vero quae centenarii tenent, non alius veiiire
rit, comprehendatur a comite et ferro vinciatur, et
iubeatur, nisi qui aut litigat, aut iudicat '\ aut testi-
\n custodia mittatur, donec res ad nostram notiiiam
ficatur. 5 Et quicumque Iniius conslilutionis trans-
deducatur.
gressor a missis ncslris inventus fuerit, baiinum no-
A. Quicumque res alienas cuilibet liomini ver.di- C strum persolvat.
dcrit, et ipse homo eas^lem res alicui alteri dcdeiil 6 ^^. De liberis hominibus qui proprium noii ha-
sive vendiderit '"
, et ipse qui tunc easdem res com- bent, sed in terra dominiea residcnt, ut piopter res
paratas habet, per malum ingeiiium proprio filio aut alterius ad testimoniiim non recipianlur. Cumiurato-
alteri cuilibet necdum legitimos annos habenli , iii-
res tamen aliorum libcrorum honunum ideo csse pos-
sliliae tollendae causa tradiderit, volumus atque fir-
sunt, quia liberi sunt. Illi vero qui et proprium ha-
miler praecipimus ut si patcr eiusdem parvuli vixe- bent, et tamcn in terra dominica resident, propter
rit*', ipse intret in causam rationem reddendi pro fi- lioc " non abiciaiiturquia in terra dominica resident;
lio suo. Si autem ipse paler mortuus esl, tunc legiti- sed propLer hoc ad teslimonium recipiantur quia pio-
mus eius propinquus, qui iuste ei tutor ac defensor
priuin habciit "".

7 ".
^'^
esse videtur, pro ipso ralionem reddere compellatur. De faiJis coherceiutis observctur et ter.ea-
-''
Siiuiiiter et de aliis omnibus iustitiis ad eum perti- lur quod in capitulari nostro libro 4, capitulo 25

VARIANTES LECTIONES.
' uuergeltus l . uuidregildus
uuirgildus Coth. ^ illiiis Goth. ^ decst \
G. * sicut continetur in lilu-o siipe- .

riori 8. 10. ^ vel nepolem Bl. Goth. l' l. aut nepolein V. Vii. " hoc caput deest in Bl. Kxtat in codd. Mut.

A. Fl.L. V.Vn. E. iiiier leges Karoii M. {Mur. cap.ioZ). ' vel sine culpaS.o. 5. rel. ^ aliuin 1. 'uxoiriu
2. 3. 5-10. "* s. u. desnnt Coth. " vixeral I. '^ decogalur. Si ucro 1. '^ p. boc ([. Bi. Golh. ''' deest 1,
'" ih cdit.
legd. Lgb. perperain scriplnm est : Vohinuis iit comites nostri licenliam babeant iiKiiiisitioncm fa-
cere de vicariis, elc. Quod in nullo codice habetur. cf. supra Capit. Illotharii a. 823. c. 5. "' IIII. 1. Bl. G^

" banniatur 1. Bl. G. A. V, Vii. E. '**

in Bl. G. '^
iudicat, in hac voce desiiiit codex G.
*" caput hoc

decst in Goth. Mul. ^' hoc usqne hoc deesl Bl. -•

kic codd 2. 5. 5. 7. 8. 9. 10. capnl inserunt quod
certe mininie hic pcrtinet, scilicel inter capitula quae pro leqc habeiida sunt, sed iiiter capitula missis dnta rej'e~
rendum est. q. v. iiifra. " caput hoc deest in Bl. A. Fl. L. V. Vn. E. c. hoc obs. Gotlt. Mut. XX. '•'''
'•"*

2. 3. 5. 10.

INOT/E.
a
Capilis islius historiam nobis coiiservavit Ilinc- D unde agilur causa omniuin tam cpiscoporum (|uam et
larus in libro de Divorlio Lotl.arii et Thetbergiie in ii [eliumlaiconiin vo;iscoiivenientibiis,ila deceinons:
responsione ad interrogalioncm qtiintam , pag. 509, d Qiiici!ii(|ue, iinpiil, propria uxorc dcrelicla, vcl siiio
iti Edilione Sirmondi « Nostri etiam ;cvi Augustus :
4 culpa interfecta, ;diain diixcrit u.\;orein, armis de-
piu3 memorue Ludbvicus in synodo ac phicito gencrali « posiiis i)ublicain agat jioenilculiain. Et si conluinax
apud Wormatiani, apo>lorica! sedis et pap;e Gregorii « hierit, coinprchendalur ;i coiiiite, et fcrro viiici;i-
coiiime;iiU(; legalo, cum ;diis piiirimis, de his qiu' e- « tiir, et in cnsl(>di;iiii iiiillalur donec res ad nosliani
piscopi iii synodis per (pialuor loca sui impcrii ba- 1 !i()titi;uii (lcilucaliir. ? D.m.lz.
bilii neccsj.ano cl ulililer imi^er iuvcneran!, dc hac
(r.U l). CVI\OLI MAGNl OrP. PAKS I. SECTIO PRIMA. 610

continclui I Si qnis arKiiia nccossilalc cogentc ho- A l>i's m\ iiis fisci nosli i pcrliiicnlibus facicnda csl, non

inicitiiuin coininisil, comcs in cuins ininislerio ics per tcstcs qui prodiicti fucrint, scd pcr illos qiii in

|>cipclrata csl, ct conipositioncm solvcre et faidam co coinitatii meliorcs ct vcraciorcs esse cognoscun-
pcM- sacramentuin pacificare /aciat. QiioiJ si uiia pars lur, per illorum tcstimonium inquisitio fiat, et iuxla

ei ad hoc.conscntirenoluerit, id cst aut illc qui lionii- quod illi iiide ' testificali fuerint, vcl contineanlui
cidiuni commisil, aut is qui conpositioncm rccipere vel reddantur.

debet, faciat illiim qui ei contumax fuerit ad prae- 5. Item volumus, ut de rebus quas <» Mahlfridus
scntiam nostiam veiiire, ut ad tcnipus eiim quod no- pcr divcrsa loca et per diversos homincs adquisivit
bis placucrit in cxilio miltamus, doncc ibi casligctur, ipsi qui easdem res ci dederunt iiilcrrogentur, si ali-

ul comiti suo inoboediens esse ultcrius non audcal, quis eorum eas rcpetere velit. Et quicumque lioc sc

et maius dampnum inde non adcrescal. t velle pronuntiavcrit, ad generale placitum nostrum

CAPITULA MISSIS DATA. venire iubeatur, ut inde cum eodem Mahlfrido ratio-
nem habcre possit.
ITEM ALIiV CAPITULA. *.
4, Volumus, ut missi nostri pcr totam Icgationem
1. Volumus ut omnes ' res ecclesiaslicae co moilo
suam primo omnium inquirant, qui sint de liberis ho-
contineanlur, sirnt rcs ad fiscum nostrum contiiicrc
B mifiibus qui fidelitatem nobis nondum promissum ha-
soliMit, usque dum nos ad generale placilum nostrum
beant, et faciant illos eam promittere sicut consue-
cum fidelibus nostris invenerimus, et conslituerimus
tudo semper fuit; et posteaincipiantlegalionem suam
qualiter in futurum dc his fieri debeal.
per cctera capitula peragere.
2. Item volumus, ut omnis inquisitio quae de rc-

5 '*.
Volumus atque iubemus, ut missi nostri diii- 5 *. Volumus atque iubemus, ut missi nostri dili-

genter inquirant, quanli homincs liberi in singulis gentcr inquirant, quanti libcri homines in sipgulis

comitatibus maneant qui possint expeditionem exer- comitatibus maneant. Kinc vero ea diligentia et haec

citalem per sc facere, vel quanli de his qui a duobus ratio examinelur per singulas centenas, ut vcraciler
tertius adiutus et praeparatus, et de his qui a tribus sciant illos atque describant qui in exercitalcm ire

adiutus et piaeparalus, et de his qui a quat-

qiiai tus possuni expeditionem ; ac deinde videlicet secundum

tuor quintus vel scxtiis adiutus et praeparalus ad cx- ordinem de his qui per se ire non possunt, ut duo
peditioncm exerciialcm facerc ; nobisque pcr brevem tertium adiutorium parenl. Et qiii necdum nobis fi-

eorum summam deferant '.

dclitatem promiserunt, cum sacramento nobis fideli-

tatem promittere faciant "^

^.

VARIANTES LECTIONES.
missis data ex codd. \. et o. in 1 c no7misi capp. l.f<2. Iiabentur. Desunt et incodd. Bl. Gotli. Mut.
'

'(/ces(5. 'del. ''excod.l. " torf. 5. Iiaec addil : Et q^i nondum fidelitatem promiserunt, cum sacra-
mcnto nobis lidelitatcm promittere faciant ex cod. 5. et editionc Sirmondi, ubi post capul G legibus adden-
dum inseritur. "^
faciatis cd.

NOTiE.

Comcs Aurcliancnsis. Vide nolas ad Agobardum, C Ceterum, si impletis triginta annis lcrra, a quocum-
»

p;\g. 78. Dc eodcm puto agi iii piaeccpto Lolharii im- que etiam pcrvasafnisse dicalur, non fueritrestiluta,
nihil sibi reddendum esse cognoscat. Quapropter om-
p;)r. edito inter probationcs hisloriai Trenorchian;!;,
pag. 267, ubi vocatur « Matfredus vir inluster co- nes comiles, qiioties de privatis causis contentio fue-
mcs. s Ballz. rit generala, secundum ordincm lcgis [ istius Bal. ]
Scquentia Iria capitnla, qu?e sumpta sunt ex Ii-
»> iudicarc curabunt. Et quia omnia ad quietcm om-
bro leguin Burgundicarum et ex Codice Theodosiano, nium pertinenlia cx Icge convenit providcii qiias ,

descripta reperiunlur in Codicibus Palatino et sancli onmino causas de quibuscunque rebus quae intra
Vincenlii Meitensis stalim post superiora Ludovici triginta annos non fucrint diffiiiitae, nuUo eas post-
Pii capitula. Regino vero abbas Prumicnsis ea rcfert moduin licebit ordine commovcri quia salis uiiicui- :

ex cauitularibus ejiisdem Ludovici. Ob eam causam qiie ad requircndum el recipiendum quod ei dcbiluin

nos illa Iiic omissa noluimus, lum cliam qiiia nuilta fuerit, suprascriptus annorum numerus constat posse

illic diversa siint a viilgalis Editionibus iliarum le- sufficere.

gnm. Ba.ll'z. —
Conlulimus ea cum Cod. 9, ubi capp. « 3. De inquilinis el colonis. Si quis colonum alic-

1 et 2 pro uno numeranlur. v\.De inscriptione tempo- num in re sua triginta aimos habuerit, ac si suiim
rum. Licet iampridcm a nobis fuerat ordinalum ut si vcndicct. Qui si infra triginta annos invciitus fuerit,
qiiis in populo nostro baibarac nationis pcrsona aul a domino cum filiis sibi debitis , ct omni pccu-
re sua consisteret aut alium invilasset, aut si ter- lio revocetur. Si vero mortnus fucrit, peculium eius
in
vain ad habitandum voluntarius depulasset, eaijuc dominus revocet. Colona vcro si viglnti aimos in alie-
[ camque Bal. ] per annos quiiidccim sine tcrtiis ha- £) no doininio permanseril, a priore doinino non rcqiii-
Iniisset in voluntate ipsius pcrmanerct, neque cxiiide ratur. Colono duae partcsagnatioiiis sequantur, colo-
«luicquam sibi ille qui dedcrat scirct csse reddcn- nae vero tercia pars seqnatur. Nam si asnatio iiifra
<liiin, tamen absque ulla permutatione omni teinpore
triginta viginli J5«/.] annos cdita fuciit, quando j

gcncraliter memorata conditiodebeat custodire, prac- adliuc colona domino compctebat, repetentibus non
scnti placuit lege constitui. negclur; quia in novellis legibus est conslitutum. Sa-
«2. Itcm de inscriptionc tcmpornm. Si quis veroter- ne nc separalio coniugii fiat, prawipimus ut domi-
ram ab altero sibi traditam violenter dixerii et con- nus coloni vicaria mulie:e cum agnalione parlis ler-
viccrit fuisse sublatam prius quam triginta annorum ciae non ncgctur *. »
lcrmmus complcatur, et rcm ccmslilcrit occu|)atam, '
lla;senimla mami coirecluin uti Bal. Icgit ut a do-
el leqnircrcpotcrit, ct rcpctentis partibus rcformarc. viino ( oloin licariac mnlicri 9.
 Gil CODEX DlPLOiMATiCUS. — LUDOVICI I ET LOTHARII CAriTULArUA. — An. 850. Gi2

LOTHARII I CONSTITUTIO EGGLESIASTIGA (Girca an. 830).

I. Blankenburgico el 2. Gothano ol»via, cuni ccrto lenipori non assignentur,

Capltula haec in Codicibus
ideoque ultimis anni 829 aut priniis anni 850 niensibus ascribi posse pulavi. Respi-
ilineri Lotharii terlio
ciunt auteni ad conslilutiones Oionnenses anni 825, nonnullaque ibi in capitulisnunoribus praescripla arclius
doflniunt.
'•
1. Placuit nobis, ut nullus episcoporum de conse- A vctur voUintas. In his vero quae ab initio iusiae
cratione aul de '
dedicatione baplismalium ecclesia- rationis dispositionc caruerunt, volumus ut quinta
rum aut exenodocliiorum " seu oraculorum pretium pars fructuumpauperibusdetur. Similiteriniilis quae
quodlibet contra auctoritatem canonicorum patrum rationabilem " dispositionem habuerunt, et tanicn

vel iuxla anliquam consueludinem, penitus accipere qualibet neglegcntia pristini status ordinatione ca-

praesumat. rent, volumus ut conditio suprascripta •- servetur,

2 ^ a. De feminis cum presbiteris cohabitantibus quousqueper bonorum ordinatorum providcntiam et
placuit eas poenitus eici , nec ulterius cum his quo- ld!nporum habundantiam ad priorem valeant ascen-
quomodo conversari, et si post primam contestatio- dere dispositionem.
nem episcopi sui "*, a tribus usque ad seplem ido- 4 c. Yisum esl nobis, ut presbiteri haptismaliinn

neis teslibus convincitur praevaricassc, proprii gra- ecclesiarum, secundum suam possibilitatem debilam
dus periculo suliiaceat. Quod si episcopus conventio- oboedientiam el honorem suis exhibeant episcopis
n(im aliqua ralione huiusmodi neglexerit, aut post absque gravedine **, ul" necessitas et ordo poposce-
hoc synodale concilium , inlra dics quinquaginta rit. Nam sioboedicntia rei '^ publicae lalis iniungitur
emendationedigna nonemendaverit, iuditiometropo- episcopis, quam per se facere nequiverint,volunms
litani sui subiaceat ;
presbiteri vero clericos boni te- B ut praebeant solatium subiecli secundum qualita-
'^

stimonii secum co^iversatione habeant, qui ob vitae lem iniuncti servitii. Si quis extra " hanc necessi-
propriae mundiliani, testes fideles possint fieri vilae lalem ecclesias gravatas habent atque destructas, et
alienae. in antca gravare praesumpserint,perrclationemniis-
3 b. Ut in exenodochiis ' canonica inve-
rationabiliter disposi- sorum cognili huiuscemodi rectores,
lis *, et "^
adhuc in pristino statu manenlibus *, in ctione a nobis promulgata '*
ferianlur.
primo lestameiito lestatoris omnino conscripta ^ ser-

VAHrANTES LECTIONES.

'
c. neque2. *
scnodochiorum 2. ^ lioc cajml dcesl \n cod. 1. habclur et in codd. Florenlino ct Londinensi.
* aut secundam vel tcrtiam F/. " senodocbiis 1. Si. et adhiic in piistino statu mancntibiis, testnloris
omnino conscripta serventur. In 2. ' deesl in 1. in pr. st. m. desunt 1. ^ conscripla 1.
** '" iiixta ralio-

nem dispositionem I . " rationabililer 2. '^ superscripla 2. '^ grauiludinc 2. '• cuni 2. '" oboedicntia.

1. ^^
deeWi. *' Si q. ex necessitatc ccclesias. 1. "* promulgata 2.
NOTyE.
a Cf. constitutionem Olonncnsem a. 82S, cap. 5, G ^ Cf. eamdem, c. 7.
6, supra. •=
Cf. eamdem, cap. 2, 3.

DIVISIO IMPERII (An. 830, Nov.).

Chartam huius divisionis a Pithoco in SS. Francorum xii, pag. 350-55G ex « vctuslissima membrana >
vulgatam, Cointius et Pagius anno 855, Goldastiis et Baluzius annis 837 et 838 ascripserunl. Sed Gohlastj
Baluziique scnlenlia pnetcr alias rationes co minime stare potcst, qiiod divisiones annorum 837 ct 858 ub
hac valde divers;e in annalibus Priidentii et apud Nithardum leguntur ct anno 855 in conventu Strenin- ;

censi imperii divisionem factam fuisse neino no\il. Certe ascribcnda cst lempori, qiio Ludovicus Lothario iii-
festus, ejus ne nom, u qiiidcm ct spcm fuliinc in fratrcs aucloritatis memoraiidam putaret, et grato iii Pip-
pinuin LudovicuuKiuc aniino regna eis pridciu atlributa, Aquitaniam Rajoariamque, cxtendenda statuorct.
Cum igitur Nithardus libro Ilistoriariim primo hanc auxilii ab utroque fiatre contra Lotharium aniio 850
pr;«stiti conditionem ab imperatore iinplctam fiiisse referat, divisio in convcntu Noviomagensi mcnse Oolo-
bri et Novembri habito, ciiius die undccima Lotharii noinen ultima vico palris noinini solilo adjuivctum Icgi-
nius, perfecta fuisse videlur.

ac rcgimiiie noslro conslitutao simt. Notum

In nomine domiiii Dei et salvatoris nostri Icsu D perio
Chrisli. Hludowicus, divina ordinanle providentia ficri voluinus onmium veslrum solerliae, qnod iiitcr

impcrator augustus, omnibus fidelibus sanciae Dei dilectos filios nostros Pippinum, Illudowicum, Karo-

eco.Iesiae, et cunclo catholico populo, praeseiiti scili- lum, rcgni nobis a Deo commissi lalem divisiononi
cel et futuro, gentiiim ac nationum '
quac sub im- facere decrcvimus, ut post noslrum ab hac mortali-

VARIANTES LECTIONES.
• nationi Pith.
 fi''"> 1}. CAKOM M.W.Sl 0M\ PAUS I. SECTIO iMllMA. gVi
la!c ii(>C('ssiim iiinisqiiisfiuo illonini scirc viiloal, si A iiiujiialMr occasio. Scd cl Iioc pnccipiiniis, nl niilliis
oos tliviiia piclasiioliis supcrslilcs csse volucrit, quae cx his Iribus fialribus, nobis in cori>ore consistcnli-
porlio sil)i ad lciiciitluin aUiuc giilicrnaiKluin a iio- biis, vcl nostnim vcl cuiuslibel alterius homincm sa-
Lis adsignala sil. Quain divisioncm co niodo descii- cramentum fidclitatis sibi promitlere faciat, el pcr
liorc ac desiguarc volumus, ut singuli iuxla ordina- hoc eum vcl a nobis vcl ab altcro domino suo per
lioncin noslram cl fincs rcgni sui qui iu alicnigenas huiusmodi sacramcntum avcrtut et ad se adlra-
eMciidunlur, ciim Dci adiulorio dcrcndere staluant hat.
«c '
sludcant, cl paccm ac fralcrnam caritalem in- 5. Quin cliam praecipicndiim nobis videlur, ul
ler se custodire valeant. Cuius divisionis modum post nostrum ex hac raortalitatc discessum homines
alqiie ordiiialionein talcm nobis '^
facere placuit. uniuscuiusque corura accipiant beneficia, unusquis-
1. autem tali ordinatione disposuimus, ul si
Ilaec que in regno domini sui et non altcrius, ne quando
post noslium ab iiac liice discessum aliquis eorum, pcr hoc, si aliler fuerit, scandalum aliquod possit
priusquain fratres siii, dicm ohierit, et talem filium accidcrc. Hercditatem aiitem suam habeat unus-
rcliqucrit quem populus ipsius eligerc voliierit ut quisque hominum illorum absque contradictione, in
patri suo succedat in rcgni liaereditate, volumus ut qiiocumque regno hoc eum legilime haberc coiili-
hoc conscnliant patrui ij)sius pueri, el rcgnare per- B gcrit
'*

luitlant fdium fratris sui in eo regno quod pater eius, G. Et unusquisque liber homo post mortem doraiiii
frater eorum, habuit. Quod si talem filium non ha- sui licentiam habeat se commendandi inter hacclria
bueril, tuncvolumus, ut illa pars regni quam idem regiia ad quemcumque voluerit. Similiter et illc qni
habebat, dividalur aequaliter inter illos fratres qui nondum commendatus est.
alicui
"^
siiperstitcs remanserunt 7. De traditionibus autem alque vcndilionibus
2. Placuit eliam inter pracdictos filios statuere quae inter parles fieri solenl, praecipimus, ut nullus
atque praecipere, propter pacem et concordiim ex his Iribus fralribus suscipial de regno altcrius a
quam inter cos perpeluo permanerc desideramus, ut quolibet hominc iradilioncm vel venditionem rci im-
nullus eorum fratris sui terminos vel rcgni liniites mobilis, hoc est, lcrrarum, vinearum, alquc sylva-
invadere pracsumat, jieque fraudulenter ingredi ad rum, servorumque qui iam casati sunt, sive caelera-
conturbandum rcgnum eius vel marcas minuendas ; rum rerum quae haereditatis nomine censenlur ; ex-
sed polius adiuvel iiuusquisque illorum fratr&m ccpto auro, argcnto, et gemmis, armis ac vestibus,
suum, prout lcmporis oportunitas ^ permiseril, et nccnon et mancipiis non casalis , el iis specicbus
auxilium ei ferat contra ininiicos cius iuxla ralionem qiiae proprie ad negotiatores pertincre noscuntur.
et possibilitatem. C Caetcris vcro illis hominibus hoc niinime intordicen-
3. Ncc aliquis ullum hominem fratris sui pro qui- dum iudicamus.
buslibet causis vel culpis ad se confugientem susci- 8. Si autcm feminae, sicul fieri solet, intcr parles
piat ad intercessionem pro eo f.icicndam ;
quia volu- et regna legitime fuerint ad coniugium postulatae,
laus ut quilibet liomo peccans ct intercessione iiidi- non denegenlur iuste poscentibus ; sed liceat eas vi-
gcns, intra regnum domini sui vel ad loca sancla vel cis>im darc ct accip,TC, el adfinilatibus populos iii-

ad honoralos homines confugiat, ct inde iustam in- ter se sociare. Ipsac vero fcminae polestatem ha-
lercessionem merealur. beant rerum suarum in regno unde exierint, quam_
4. Similitcr praecipimus, ut ^ quemlibcl illuin, quam in alio propler mariti socictatera habitare de-
<iui dominum suum contra voluntatem eius dimiserit beant.
ct de uno rcgno in aliud profectus fuerit, neque ipse 9. De obsidibus autcm qui propter credentias dali
rox siiscipiat, ncque hominibus suis consentiat, ut sunt, ct a nobis per diversa loca ad custodiendwm
talem hominem recipiant vel iniusto retinerc prae- deslinali sunt, nolumus **, ut ille rcx in cuius rcgiio
siimant. Nec solum de illis, scd etiam de servis fugi- sunt, absque voluntate fratris sui, de cuius regno
livis statuiinus obscrvandum, ul nulla discordiae re- ad patriam eos redire permittat, scd po-
jy siiblali sunt,

VARIANTES LECTIONES.
» sl. ac desunt P. rcmanscrinl B. ^ opportunitas P. * iia correxi ; cognovcrit cdd. »
volumus P.

a Hic Goldastiis hacc adnolat « Deest divisio atquc : cura, et dcindc per Sequanam usque in marc Ocea-
oriiiiialiorcgnorum. » Supplel autcm utcunque huiic niim. et per ipsum mare usqiie in Frisiara, omnes
hialmn Nilliardus, lib. i, describens partem regni videlicet cpiscopatus, abbalias, comilalus, fiscos, ct
qiuie Carolo Calvo dala csl « id est a mari per
; , omnia iiifra pncdiclos fincs consistentia, cuni omni-
fines SaxoniiC usque ad fines Ribuariorum, totam bus ad se pertinentibus, in quacunque regione con-
Fi isiam, et per lincs Ribuariorum comilatus Moilla, sistebant et sui juris csse videbantur , una cum
,

Ilalt, Trahammolant, Masagobbi, dcinde vero quid- auctoritate divina atque palcrna pr.cfato filio suo Ca-
quid inter Mosam et Sequanam usque Burguniliam rolo dcdit. » Yide eliam Annales Berlinianos, ad an-
uiia cum Yiriduncnsi consis!it, et de Burgundia Tul- num 857. B.vlcz.
lcnsem, Odorncnsem Bedcnsem, Blcsenscm Par-
, , !> lla habuit velus scheda quam nos v-idimus. Sic
thensem, ulrosquc Barrenses, Brioiiensom, Tricasi- cliam edidit Pithoeus Duchcsniiis liabel quemUbct li-
n.im, Antissiodorcnsem, Scnonicum, Wastiiienscm, bcrum liomincm. Piilo autcm illum isla mulualum
Miliduiicnsem, Slauipcnsem, Castrcuscm Parisia- cssc cx capitc oclavo divisiouis Caroli Magni.
,
I
 CODEK DIPLOMATICUS. — LUDOVIC! I ET LOTIfVRII CAPITULAIIIA. — An. 830. G5G

liiis iii fuliiro in suscipiendis obsidibus allcr alleri A ordinc a.irirniare dcorcviunis , ul quamdiu divinae
nuiluuui Ceral auxilium, si fraler fralrein hoc fj.cerc maicslati placuerit hanc corpoi alem nos agere vitam,

ralionabililer poslulaverit. Idein iubeinus el de iis poleslas nostra sit super a Dco conscrvalum rcgnum
qui ob sua faoinora in cxiliuin niissi vcl millendi atciiic impcrium istud sicul liactcmis fuil, in rcgi-

sunl. iniiic alquc ordinalioae el omni dominalione regali

10. Si causa vel inleulio et conlroversia talis inter et impcriaU, ct ut obedientes habcannis piacilictos
partes propter terminos aut confinia rcgnorum orla fiUos nostros alque Deo amabilcm popuUim noslruin
fuerit, quae hoininuin testimoiiio dcclarari vcl dcfi- cum omni subiectione quae patri a (iUis, ct impera-
niii non possit, tunc vohmms, ut ad dcclarationem tori ac rcgi a suis populis exhibetur. Et si aU^piis ex
rei diibiae vexillo crucis Dei vohinlas et rcriim vcri- his tribus maiorem obetUeiiiiam ac
fiiiis noslris pcr

las inquiratur, ne umquam pro laU causa cuiusHbct bonam vohintatem inprimis Deo omnipolcnti ac po-
generis pugna vcl campus ad exterminationem iudi- slca nobis phiccre cupicns, niorura probitale pro-

cctur. Si vero qiiislibet homo de uiio regiio homincm meruerit, ut ei maiorem honorem ac poleslalem con-
de aUero regiio de infideniale conLra fratrcm domini fcrre dclcctct "*,ct hoc volumus ul in noslra mar.cat

sui apud doiiiinum suum accusaveril, miitat eum do- potestate, ut iUi dc portione fralris sui qiii non phi-
niinus eiiis ad fratrem suum, ut ibi comprobct quod B cere curavcril, et regmun ct honorem ac potestaten}

de homine ilUus dixit. augeaihus, et illum talcin efficiamus, qualilcr iUc

1 1 . Super omnia aulem iuberaus atque praecipi- propriis merilis dignus oslcnderit.

nuis, ut ipsi trcs fiatres curam et a dcfensioncm ec- li. IIoc postrcmo slatuendum nohis viilctur, iit

clesiac sancti Pctri siinul suscipiant, sicut quondam qujc(piid ailhuc de rcbus ct conventionjbus qiiae ad
a proavo noslro Karolo, ct avo nostro Pippino, et profcctum ct ulilitatcm eorum pcrtii.caul, his no-
beatae memoriae genilore nostro Karoh) imperalore, stris dccretis atque praeccplis addiderimus, volu^fliiiJS

et a nohis postea suscepta est, ut cain '

cum Dci sic a praedictis dilectis liliis noslris observolur alquc
adiutorio ab hostibus dcfendcre nilantur , ct iusti- custodia:ur, sicut ea quac in liis iam statiita al(iuc
tiam suam, quantum ad ipsos pcrlinct ct ratio poslu- dcscripta sunt , custotUre ct conscrvare praccipi-
laverit, Iiaherc faciant. SimiUtcr de caetcris eccle- IKUS.
siis quae sub illorum fuerint poteslatc, praccipimus, c Ad Aquitaniam totam intcr Ligerim et Scqiia-
ut iustitiam suam et honorein habcant, et pastores
nam Scquanam pagis 28, id est, Calalonis,
et ullra ''

atque rectorcs venerabiUum locoruni habcant pote-

Mcltianum, Ambiensis, et Pontium " usque ad *
slatem rerum quae ad ipsa pia loca pcrlinent, in
mare.
qnocumque de his Iribiis fralrilms illarum ecclesia- ^
"
rum possessiones fucrint.
Ad Baiuvariam, Toringiam tolam ', « Ribuarios
f Atoarios ^, Saxoniae, Erisiac, s Ardcnna, Asba-
12. Quod si de his statulis alque ^ convenicnliis '
Tiia '", ^ Bragmento, Fiaudcres, ' Menpiscon *',
aliquid casu qiioUbetvel ignoranlia, quod non opia-
''.
i Medenenti '% ^ Aiiiau
mus, inruptiim ' fucrit, praecipimiis, ut quam cilis-

sime secundiim iusliliain eincndare sliulcant , ne ^ Austcrban, '" Adcricnsis, Tcrvanensis '', Bolen-

quando propter dilalionem maius damnum possil ad- sis ,

" Qucntovico ,
" Canialeccnsis , \irdomanden-
crescere. sis'".
13. Haec auteni omnia ita disposuimus atque eo Ad Alainaniam P totam Burgiin.liam, exccplo qiiod

VARIANTES LECTIONES.
' etiam P. * consenliis P. ^ inrutum P. scilicct nos. '^ **
ponlivus P. ^ in P. ' t. T. P. * ribiiarias
P. ripiiarios B. ^ atoarias P. atrarios /i. '" liasbania C. '' incnipiscon Z^. 'Mnoluncnli i?. '^ ainau
'* teruiinensis P. "* virdoinadensis P. B.
P. B.

miJE.
Golilastus hopc adnolat iu hoc loco : « Baronius,
a ^ Duraliis cjiis capii! Colonia Agrippina.
Aniial. lom. IX, an. 838, §. 2, inlegriim prictcr morcin f In Gcidria. Mon. Ceriii. SS., i, 0.
laudat huhc locuin, (piein solito falsi crimine corrii- s quo Slablo ct Malmedy.
In
peral in CaroU Magui constit., §. IG, pro his verhis *• Ilenncgau, Brabaut, Flandcrn.
Ecclcsia- sancti Petri subjiciens isla, rf('/c«sio??cm san- rv Menapii, Flandriic pars. ^
»

ctipapa' simiil, eic, coiilra Codicum mss. etPilhaii, ) Lc Mduiilois.

unde excripsit, Mutiiqiie Editioues. Vide Marcain in ^ Ainciu, Uennecjau.
libro primo de Concordia saccrdotii ct imperii, cap. 1 Oslerbanl.

"1 Pagi circa Arras, Tervanne, Bonlocjne,

12, §. 2 cl soq.
scheda vetiis. Quo ctiam modo habet
b Ita omiiino n Saint Jossc-sur-mer.
caput 16 chaita; Caroli , ex quo istud descripluiii ° Pagi circa Cambrai et S(iint-Qi(enlin.

esse apparet. Pitbcxjus tameii, Duchesnius, et Golda- V Caroliis Mauniis anno 800 I5urg!indiam in diia*
stus cdiderunt conscnliis. parlos divisit, qiiarum unain fjmlo\ ico Atiiiilaniic rcgr
= H;cc et qua; soquuntur omisil Goldastus in siia diHlit, aliam Carolo. Ilic Ln.loviciis lolam Biirgiin-
Editione. Ccrte mulia haiid dubic illic menda sunt, diam peiiincre viilt ad Alainanniam, ca Burgiindi;e
multa niutila. Quia tainen Pithujus ca invcnit in ve- j)arte cxccpla qu;c Pippino dala fucral. Difficilc osl
lustissima niembrana, el ropcfta qiioque sunt in V(V ista disccrnerc. Si (|uis tamou pluni de variis fUir-
leii scheda qua nos usi sumus, putavimuspra;termil- gundiiC divisioiiibiis scire voict is consider(^ po- ,

tenda non essc. icsl nolitiain Galliarum doclissimi viri Adriani Va-
''
Clidlons, Meaux, Aniicns, lc Pontliien. lcsii.
 :

C47 B. CAUOLI MAGNI OrP. PAI\S I. SECTIO PRIMA. 6i8

Pippino dalum esl, " lolam Provinciain, el •> lotani \ '•

Vngensis, " Caslrensis, f Porliano, ^ Reniegcnsis,

Coiiani, el de isla media Francia *•

Warensis , Laudunensis, Mosellis, i' Trcveris.

rsOTvE.

tt
Id est, nt ego quidein arbitror, Provinciam pro-
nrie dictain el Dalfinatuin, in quo est Vienna, quam
Provinci;n urbem esse ait auctor Annalium Bertinia-
noriim ad ainium 854.
b id est, Septimaniam etMarcam Hispanicam.
tum provinci;e ill;e comprebendebantur sub appella-
lione Gotbi;e, eamque ob causam s;cpe conjunguntiir
in veteribus Monumenlis. Prsoceptum Caroli Simpli-
cis in Cbartulario Ilelenensi, Ub. i, cap. 1 « Pr;ie- :
cipimus etiam in omiii regno nostro Gotic;e sive Hi-
spaniae. » Aliud ejusdem proeceptum in Cliartulario
tatu Fcnoliotensi situm fuisse reperio eliam in Char-
tulario monasterii Campirotundi. Hinc regnum Go-
Ihicuin in pnecepto quod Lotbarius rex concessit
Suniario abbati in dioecesi Gerundensi, quod exstat
Nam in Cbartulario monasterii sancti Felicis Jecsalensis.
In lil)ro Evangeliorum monasterii sancti Dionysii,
quem Joannes Avenlinus libro quarlo Annalium
Boiorum, pag. 402, narrat sua lempestate servatum
fuisse Begino!)uigii in teinplo divi Haimerani, hi ver-
sus legebantur inscripti Carolo Calvo regi Franco-
rum :

Ecclesi;c Gerundensis « Praicipimus

: etiam atque
Francia grala libi, rex inclyle, munera defert,
juljemus ut quicquid adquisituin baiiet vel de reli- Golliia le pariier cum regnis iiiclioatalils.
quo adquirere poterit inlra fines Gotlii;ie vel Ilispa-
niic. t Item aliud ejusdem prceceptunl in Cbartulario Attamen quamvis Gotbi;e nomine tum ulraque pro-
sancti Petri Rodensis : « Concedimus etiam libi in B vincia intelligeretur, licet, regnanle Ludovico Pio,
toto regno Golhisc vel Septimaniae. i Capitiilare pri- Bernardus comes Barcinonensis Golhiam Sepiima-
mum anni 806, cap. 1 c Septimaniam vel Gotbiam
: niamque regeret, existimandum non esl Borrelluin,
Ludovico dileclo filio nostro consignavimus. t et cap. quem Gotbicai diicem fuisse anno Lotharii regis re-
A : « Septimania sive Golhia usque ad Hispaniain. » pcrio in Chartulario monasterii Rivipullensis et in
Hinc Carobis Simplex in Cbartuiario Ecclesi;c Hele- Aclis fundationis monasterii sancli Benedicti de Bo-
nensis, lib. i, cap. 74, vocalur rex Francorum atque giis in dioecesi Ausonensi existimandum, inquam,
,

Gothorum. Nunc ostendendum est eam quoque Nar- non esl Borrellum lenuisse provinciam Tarraconen-
bonensis provinciai parlem qua;a Carcassone incipit sem et Scptimaniam, cum sciamus illum Barcino-
fuisse in regno Gotbico. Islud vero probari primo nensem lantum Urgellensemque comitatus habuisse.
potest auctoritale viUe sancti Benedicti abbatis Ania- Nisisi seGothicai ducem ideo dici voluii quia partem
nensis ; quem cum scriptor ejusdem Vit;e doceat novai Septimaiii;B, id est, Urgellensem iraclum, in
filium fuisse hominis qui < Comitatum Magdalonen- sua potestate habebat. Baluz.
sem quoadusque vixit tenuit, t acBenedictum ex par- « Wavrensis ad ripas Alisontise. Monum. SS., i,
libus Gotbiae oriundum fuisse, manifestum est illum 489.
sensisse eam Galli;e Narbonensis partem Golbiae no- d Vongensis circa Vousi ad Axonam.
inine comprehensam fuissc. Confirmat hanc senten- e Ad Mosam et Barum in quo Doncliery.
liam auctor \itaj Alcuini, qui ait eumdem Benedi- ^ Caput ejus Cluiteau-Porcicn ad Axonam.
ctum abbatem sa^pius ad Alcuinum venisse e Gothia 6 Circa Ileims, Laon, Metz.
< Vir quoque Doinini Benedictus, ei prai omnibus
monacbis familiaritate junctus, ad eum gratia con- C h Piihoeus notat « Hic velustissima memoran?.
:

silii salutis suai et suoruin accipicndi s;iepius Gothiai deficit. Et excidisse credercs nonnuUa, aut in por-
B

de partibus properabat. » Yenie!)at enim cx nioiia- tione Caroli, cui Alamannia cum ducatu Curiensi et
sterio Aniano, quod in dioecesi Magalonensi convti- Alisatiaan. 829 obvenerant, aut in.portione Ludovici
tutum eiat, quai pars est Seplimania;. In archivo regis Bajoariai, scilicet pagos Wormatienscm et Spi-
monaslerii Cuxanensis reperitur cbarta Bernardi co- rensem alque ducatum Austrasioruin cum pagis Swa-
mitis Bisuldunensis, ut opiuor, data anno Cbristi niil- lafclda Nortgowi et Hessi. Sedeaanno821 quo ini-
qua legitur ipsuin eidem monasterio Cuxa-
lesiino, in peralor conslitutam anno 817 divisionem rccensiiisse
iicnsi dedisse inonasterium vorabulo Monisatem, apud Einbardum Ludovico regi adjecta fuisse
legitur,
quod est « in honoie sancli Pauli apostoli in pro- videri possunt. Egohanc partem incruio, ila iit
in
vincia Goci;e in comitatu Faunolitense in diocesi Caroli portionem ducalu Trevericorum absolutam
Narbonatis Ecclesi*. s Quod monasterium in comi- fuisse credain.

LOTHARll l CONSTITUTIONES PAPIENSES (An. 832, Febr., Papia)

Capitula hocc m quarlo Lotharii itinere, quo ab acstate anni 831 usque ad aestatem anni subsequentis Ila-
liam visitavit, promulgata sunt.
Constitutionem priorem ex Caroli ac Ludovici capilulis excerptam, post Amerpachium Codicc Tcgern-
seensi usuia, Labbeum qui eam inter schedas Sirmondi ex Codice Parisiensi n. 4613 descriptam tomo Con-
cil. Vll, p. 1551, ediderat, et Baluzium, denuo edituii, Codicibus 1. Chisiano, 2. Parisiensi n. 4615,
Vali-
caiio n. 5559 a Blumio inspecto (Archiv. t. V, p. 245) Tegernseensi jam regio Monacensi, Fragmento Flo-
rcntino a Dati edito, Blankenburgico in bibl. ducali Guelferbytana, ct Ambrosiano, Florcntino, Londinensi,
Yindol)oaensi, Veronensi et Estensi apud Muratoriuin, capp. 63-67, 95, 69, 70, usi sumus. Quorum ope cl
lcxtum recognoscere atque augere, et Ctisiani pra^cipue, quem ducem secutus sum, auxilio locum tem
pus(pie quo promulgata sunt eruere licuit.
Constitulio altera jam prima vice ex Codice Ghisiano prodit. Decerpta est ex collectione capitularium
Caroli Magni , qualem in Codice sancli Pauli superstitera , ipso capituloruin ordiiie hic referri conspi-
cimus.
C4l) CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET LOTIIARII CAPITULARIA. An. 832. 6r;& —
IIAEC SUNT CAPITLLA « '
A «•uiii " cis iuiiiislrot. Ipsi laiiien inilbm lial.eaiil li-
"
(JIJAK * DOMNLS irLOTHAIUtlS "^
REX ccnliam vaganJi aut discnrrcndi, sivo ad placita sive
lnn cuvi consensii f\dcliv.m sr.oriim cxccrpsH ® de Ca- ad palatiuin , sive ad ipsas res qiias pioprias anle
•pitnlis domiii Kuroli avi ' sni, ac scrcnissimi impc- habuerunt ^**
sine licentia sui cpiscopi : scd in eodcni
ratoris tjlndowici gcnitoris sui, Papia in palatio
**

loco ubi sibi constitutum esl suaiu poenilenliaiu

regio, sub indictione lOma^ cuncto ^ populo in d ,

reyno Italiue consis-enti conservare praccepil '". iiigilor agant. Quod si hoc non obscrvavcrinl *', pri-
nium verbcribus cobcrccantur quoii si ncc sic casli-
1. De ccclosiis cinciulaiulis volumtis, iil ila con- ;

" gaverint ^*', in tali loco recludantur, ubi, vclinl i:o-

servelur sicul in capilulaie noslro contiiictur (juod
lint ^', in '^ poeiiitcntia vivanl.
atl Olonnam '^ fccinuis. El ul>i in uno loco '^plures
i. Ut nullus cbrius suain causani in mallum possit
sunt quam nect;sse sit, clestriiantur. Quod si forte
'*
conquirerc nec leslimoiiiuiu diccrc ; nec coinis placi-
in aliquo loco accclcsia sit constructa '^ quae
tum habeat nisi ieiunus.
tanien iiecessaria sit ct niliil dotis liabiierit, voliiinus
'" 5. De a rcclamatoribus vel causedicis, qui nec ii;-
ot secundum iussioncin domiu et gcnitoris nostri
diciuin SLabinorum adquicscerc ncc blysfcniare vo-
unus mansus cuni " duo;iecim bniuiariis '* de terra
'*
lunt, antiqua consuetudo scrvetur id cst in custodi.i ;
arabili ibi dctur ct mancinia ^" duo a liberis ho- , , , . . „
... . j , , .
r,. •
rw •
1 R reciudantur, doncc unum e duobus faciant. Etsi ad
nunibus qui ad canclem ecclesiam oilicuim Doi de- *^ . .. .

palatium pro Iiac re clamavcrint et liiteras detule-

heant " audire, ul saccrdotes '^ ibi possint cssc ct
rint, non quidem eis credatur ; ncc tanicn in car-
(livinus cuUus lieri. Quod si hoc populus facerc «o-
cere ponanUir ; sed cum custodia et i>
ciim ipsis lit-
luerit, deslruatur.
teris paritor ad palalium noslrum rciiiiltaniur , ut
2. Sanguinis etfusio in ccclcsia facla cum fustc, si
ibi discutiantur sicut dignum cst.
presbyler fucril , triplo coiii;onalur -. duas partcs
6. De conspirationibus quiciimquc facere pracsum-
eidcni presbytero, tertiani pro frcdo ad ecclesiam, cl
pserit, ct sacraincnto qiianicumquc conspirationcm
insuper bannuni nostj;um. Similiter de diacono iuxta
lirmaverint, Iriplici rationc iudicentur. Primo ut ubi-
compositionem eius bamio nostro con-
in triplo cuni
ponalur. De subdiacono similitei iriplo secundum cumque aliquod malum per hoc peipetralum fueril,
auctorcs facti iiiierlicianlur, adiutoros vcro eoruiu
ssuam conposilionem ^^. De uniuscuiusque ordinis
clerico, socunilum suaiu conpositionem Iriplo per- altor ab allcroflagcllonlur, ct nares sibi inviccm prao-
solvalur, insiipcr bannus nostei . Simililev et de iclu
cidant. «^
Ubi vero nihil mali perpotratum cst, simi-

sine sanguinis elTusione de uniuscuiiisque ordinis cle-

lilcr qiiidein inter sc flagcllenlur, cl capillos " sibi
vicissim delundant. Si vcio per dextras ali .ua con-
lico secundum suam conposilionem triplo coupo
C spi»-:'!»^ f''™>«^ fuerit, si liberi sunt, aiit iurent cuni
naiur , insuper bannus noster. Ei qui iioii habei
idoneis iuiatoribiis hoc pro malo non fecisse, aut si
uiide ad ccclesiam persolvai, tradal so in servitium
facere noii poSiiorint, suain h'gom conponai;t si
cidem ecclcsiac usque dura totum debiium pcrsol- ;

vero ^'''
servi fucrint, flagellontur. Et ut de cotcro i»
vat.
*'. regno nostio nuila buiusmodi conspiratio fiat ncc
5 Statiiimus de presbiteiis ei diaronibus eccle- ,

per sacramcntuin ncc sine sacranicntum.

siasiico honoio privatis, ut icdigaiilnr poeiiilonlia '"',

sicul canoncs praecipiunl. Et si habet episcopiis in 7 ". De oppressione pacperum liberorum honii-
sua parrocliia suum " monasterium, ibi niittamur. iiiin), ul non liant a potontioribus jier aliijuod nialuiu
Quod si monasterium non habueiii, tunc firaecipiat iiigoiiiuin contra iustiliam opprossi, ita ut coacti res
eiiiscopus, ut illi tales habilenl in illa plobe unde coiuiu vcndant aul tradant. Ideo baec dc liberis lio-
suiit; et si res proprias habueiiiil, cligant sibi la- iniiiibiis dixinius, nc forle parcnles conlra iuslitiam
lcm palronum qui de ipsis rcbus victuni et vcstiinen- fianl cxerodati , ct regale obsequium minuatur, el

VAUIANTES LECTIONES.
Incipit c. Valic.
'
c. exepta uscjue placuit. V'«. (rcliqua desunl) c. cxcerpta u. p. a Lolhario impcra-
'

toro. Est. ^ qiioin I. 2. lottarius 1. " rex instiliicre iussil. 2. {rcliqna dcsunl}.
^" *
exccrsit I. cxoo-
pil Vatic. aiiii 1, * "^
luJouiiici I. ' cum Vatic. '" concepit I. jnaecipil
Vutic.
'"
obseriiolis /*. obso-
ruotur V. '^ ad dolonani P. oloniiaCA. '' uiiuin locuin 67i. '' "*
alico Cli. alio rcl. aoiclosiain sil con-
slructani qui C/j. '" noslris 67«. P. ^'^
decsl P. '* biohariis
Ch. V Vn. E. " aialiiL- (.'//. -" mancipias .

duas ad Ch. "^' deest P. sacordos i. possit P. -'-

coiiposilionem usque coiiposilionom c.rcidit in utruqi^e "
codice ; quod supplevi ex Illudowici capitulari. ^''
capiit adest et in lilank. " siib. |). III. ^° decsl Isik.
*' uostitum li//i. ***
iiabiieiint P. ^' consoniaucrint />7. ^* casligati fiiorinl. 7>'/.
^' dccsl P. ^*
sup /'i
" nares ** Ch. s. f. f. Et ul dc cctcro dcsunl in P. ^» ex 805 IJ. 10. cuiu^ ulliiii;»
scnlcnlia cxcidil.

NOTyE.
a 11 cst, qui litigaiU. R.vllz. 1) co;;iiosfalis qiiiiA monliJiis vohis csl, polonlos ul iio.s
^ Caroluin M.igniim non csse roperl;)rcin i.itiiis pio morocilo voslia di feiidalis coiilra laios Hilsarios
jiiris colligi potcst cx opistula lOi sancti Ronifacii, in ot ooiiiiii ii!Oiid;uii.s iion ciedalis. » In.
cpia sic scribit ad Pippinuiii regein « Quid;iin sorvus : (ilossa niaiginalis in Co.lioc Rogio
'
: « Si nilill
Eoclesi;e iioslno, ol ijise mendacissimus, qiii nos aric mali perpeiiMtiiiM csl, actr.r, 800110^1101 (pioSi!am, ia
fugiebat, Anfiid noiiiiiio, voiiioiis ad iios ciiin in.iiculo (;i>r-.>ioaiii osl niiltondus ; sccumiuin alios, l;im aoltir
y. blro, rog;uis ut ci justiliam facorcnius, inisiiiHis (piaiii so(pi;ioos esl flagellaiulus ; sooundiiiii ali..<,
illu.n ad vos cum ipsis liiteris cum misso nosiro, ul aotor nioii dobol. 1 lu.

rATilOL. XCVII. yi
r:,) n. CAUOL! m\(;m oit. PAUS l. SKCT. I. <'.^2

'• '" '"'

ipsi lieicilcs propliir iiuiigtMilr.un inomlici vel l.iJroiics A (lam pars tosliimi uni pratbucrit toctimomimi

scu nialclaclorcs cflicianiur '. cl alia altcri, luncintcrrogcntursiaudcnt par pngnaiu

8. Si qiii.s liUeras noolras dispcxoril, i-l osl Irarlo- illonim tcslimoniiim approbarc. Qiiod si niilla pars

viain, ipiac proptcr missos recipifiulos trnigiliir, niil altcri concesscrit ", iurent, cl pcr pngnam probctnr
illorum tcsiimoniuin '^ ''
lionores qnos habcl ainittal, aut in co loco ubi prac Quod si una pars sc ''''
siib-

diclos missos siiscipcre dcbuit, lanidiu rcsideat cl de traxcrit, tuiu; illa quac ausa fucrit contcnderc, rcci-

siiis rcbus lcgalioncs illuc vcnicnlcs suscipiat, quo- pialur ad lcstimonium.

«sqiic aniino nostro satisfaclum habcat. Qui vcro 12 ^\ Ut per triginta annos servns libcr ficri non
cpistolam nostram qiiocumquc modo dispcxcrit, iusso
possit, si patcr illius scrvus aul *' maler illius an-
iiostro ad palatium vcniat ct iuxta volunlatcm no- ^^ *'*.
cilla fucrit. Similiter de aldionibus
i-(ram congruam stiiliitiae suae castigationem acci-
13 ""'.
Ut nulhis canccllarius pro iillo iudicalo aiil
piat. Et si bomo iii)er vcl minislerialis comilis boc
scriplo aliqiiid amplius accipere audcnt nisi diiiii-
1,-ccrit, lionoreni, qualemcumquc habucrit, sive be-
diam libram argonli dc maioribus scriptis, ilc niino-
licncium atniltat. Et si scrvus fucril, nudus ad pa-
ribus autcm infra ^® dimidiam librani qiiantum ics
liiin vapiilcl, ct cnput cius lundatur.
assimilari possit " ct iudicibus nicturn vidcliir acci-
9 *. QiiicimKpic libcr bonio dcnarium nieriim ct B
piat. Dc oifanis aiitcm vcl cctcris paiiperibus qiii cx-
bcnc pensaiitcm rccipere noluerit ', banmim no-
solvcre hoc non possunl, in providcntia comitis sil,
slrum, id cst (iO soli(U)S, componat ''.
Si vcro scrvi
ut nequaquam inde aliquid accipiat. [Dc iiuiiciilis
ccclcsiastiii aiit comitum aut vasallorum noslroriiin
vero niliil accipiat, nisi taiitum pcrgamcnam, ubi
lioc raccrc pia^ siimpscrint, scxaginta ictus " vapii-
ipsiim indiculum scribcre possit. C. Blanli.] Notarii
lcnt. Aiit si niagislcr corum vcl advocalus ", qiii li-
autcm hoc iurarc dcbent, qiiod nullum scriptum fal-
bcr cst, cos vcl coniili vcl misso nosiro iussus prac-
^" scriptum aliquis '* fa-
suin facianl, ncc in occulto
scnlarc nolucrit, pracdictum bannum, id cst scxa-
ciat ^* ; nec ^' de uno comitatu in alio, nisi pcr li-
ginta solidos, componat.
comitis in cuius comitatum '^
ccntiam illius slare de-
10 ^. I)c lalsa moneta iubcmus, ut qiii cam " por-
bct ^^. Si vcro ncccssitas itineris aliquem ^' compu-
< nssissc conprobalns fucrit, manus ci ^ ampulclnr.
"*
lcrit ^*, aut infirmitas gravis, secundum capitularc
Kt qui hoc conscnscrit, si liber cst, GO solidos con-
domni ct ^* goniloris nostri facianl ". Quod si '" ali-
ponat.
^^, inanis '*"
ct vacuus *'
.ipparcat ^*.
tcr feoerit
11 ". Dcccrnimusut quisquis aliter lcstcs babcre
volumus ut pcr comitis iussioncm qnos li. Placuit nobis, ut hacc capitula, quae cxcor-
non potucrit,
in suo tcstimonio neccssarios quisquc '* habiicrit, C psiinus ''^
de capitulis *''
bonae ^" memoriac avi no-

vcritalcm probaturi '^ publico convcntu adducantur, stri Karoli ac domni ct gcnitoris nostri llhidowici

«!t pcr ipsos rci verltas cum iuramento valcat inquiri. impcratoiis, ab *® onmibus sanclae Dei ecclcbiac d
Oiiod si dc duabus partibus fuerit inquisitio Hicta, nostris fidclibus in regno llaliae consistcntibus pro

idcirco quod nuUus corum possit babcrc tcstcs, an- legc lcncanlur cl conservcntur. Et quicumqnc horiiin

t(>qiiamiurcnt fiat inquisitio facla. omncs ad

Quod si capitulorum conlemplor extiterit, GO solidoriim "
unam partom dixcrint lcstimonium, iurcnt vcrum multam componat *" , sicut in capitulis pracdioti

diiissc lcstimonium. Qiiod si dissenscrint, ct quae- domui ''*

avi ''"
nostri Karoli conlinclur ".

VARIANTES LECTIONES.
< haecexKnroli M. capHulari addunlur in Mut. A. Fl. L. V. Vn. Est. Et ut saepius non fiant manniti :

ad placila, praccipimus, ita obscrvetiir.

nisi siciit in alio capitiilo - decsl iii Paris. ' in liac voce cod. Te-
« aduocatos Cli. ' deest
reliqua hnjus cnpitis desunt in Teg. hictos Cli. •*
gernseensis incipit fol. 87. "^

^ quicumqiic percusscrit aiit probatus Teg.

'iti Paris. Numero ix signat
^ ei Cli.
Tegernseensis, el ila porro.
«» hoc consibiUs est Ch. " adest in Blank. '^ qiiosque Bl. '' praclaturi Ch. Blk. perlaturi Teg. prolatiiri

Vn.Est. '^quadam C/!. J5/. '" parte LV. '^ omniuin C/. unum... altcrum C/j. il. V. Vn. E. " concos-
'" t. '» nulla Ch. *" se s. deest Ch. *' hoc caput deesl in codice
sorit Ch. el tUiic {media desunl) Bl.
Vaticano. ^' cl Mtir. " s. d. a. rfesMH/ jn Tcr/. s. et dca. B/. ^'*
a. praecipimus P. ''>
caput c.rtat in
fragmento Florcnlino; in Blank. vcro alio loco. ^^ i. ipsam d. 1. Bl. Par. Teg. " rcs cxposcit Teg. Bl.
'^ f. ncc inoccuitum. Nec scriptiim Teg. '" arKpioil faciant Frg. Fl. Teg. ^" f. falsuui, noc
Par. (rcx).
V. Vn. 3' dcesl Tcg. ^^ coinitatum Ch. P. c. cartula ipsa st. d. /.'/. ^^ dcbcnt Fl. Frg. " aliquid Ch. V.
^" d. ct desunt in Ch. P. Teg. Frg.
\n. aliqiia Frg. Fl. aliquom P. Tcg. '" contiilcrit Ch. copiilaiiorit P.
Fl. Bl. " reliq^ua capilis dcsunl inTeg. ^^* s. qtiis a. Bl. ^^ Si noiariiis a. f. Fl. Frg. '^" inanc ct uacuiim
V. Vn. llic explicit in codice Vaticana. In Fragmcnto Florenlino huic capiti praemilli-
"^' '''^
vaoiia Bl.
Jnr caput Uludomci 11 : De fcmiiiis qiiiitus dofuuctis viris et subsequitur caput ciusdem : Dc chartis (piac a
capitiilaro Frg. Fl. V. Vn. sanctc P. ii Ch.
'*" '**
qiiiliusdam porsonis falsac,ctc. ''' exccrsimus Ch.P. ''''

*" deest Ch. Bl.

'"
sol. denarioriiin multa Blk. ''^
solid. componat {reliqua desunt) Fra. Fl. V. Vn. E.
*' auii hac voce dcsinil leg.

»I.oco soqiicnlium Codcx Paris. /^613, fol. OG' D vobimus ut dcinccps [incops Cod.] ad ipsos Lango-
1)7, ha-c addit, ciim constitiitionibus Oionnonsibus a. bardos pcrtcncant, ipsc et liliis suis el liliabus eo-
li-i.i, siipia, conforcnda indcqiic cmondanda « 13. Pla- : rum.
<i!it nohis dc liltcris fcmiuis qiic sibi scrvi co|iulant, « 5 4. Statulum cst, ut si qua femina libera cum ser-
sicul ad aostram rcgiam polestalem pcrlcneuiiL ita vum allcrius sc copulavcrit, ct parcntcs cius eam
 ; ;

C«S CODEX DlPLOM.VTICUS.-LUDOYSCi I ET LOTHARH CAP1TULARL\. — An. 832. (.rii

io. Ul oinncs qui pcr aliqiia scJom rcbcllcs snnl, A 0. Si qnispcr faidn pr.lium rociporc non v«Ii, tunu
conslringantur ab omni gcneraliler. a«l nos sit transniissns, ol nns cnm diiignnms ubi
IG. De his qni legeni servare conlempscrint, ut
'
damnnm minime facerc possit.
|)-er
'^
lideiussores in pracscntiam nostram deducau- 10. Simili modo ct qui " pio faija prctium soivcre
lur. nohierunt nec iusliliam oxiiulc faooic, in lali loco
17. De mensuris, ul secundum iussioncm nostram cnm mittcre volumus, ut pro eodein maior damnnni
aequales fiant. non crescat.
11. De latronibus ita praccipimus obscrvandum,
Faclo cnpilnlarc anno impcrii ^ dominorum noslro-
rum Ludoivici et Loltario nonodccimo et terliode- ut prima culpa non moriatur. De secnnda vero cul-
cimo, mcnse Fcbruario, indicionc decima, pa nasum perdat. De terlia, si non cmeiKlaverit, mo-
ITEM ALIA CAPITULA. rialur.
\, De cerariis ^"
et tabulariis atque carlulariis, si- 12. De monasleria et sinodocbia qui pcr divcrsos
cut a longo lcmpore fuit, servetur. comitatos esse videntur et regia ut quicnm- sunt,
2. De sacramentis per ildonea invicem cum inra- que cas babcre voluerint, per bcnoricium domno no-
toribus iiono faccre pracsnmat. Alio vcro modo de stro rcgis babcant.
illorum eHinosinis aut de inccndiis aut de naufragio U 13. Dc rebus qni llildocarde rogine tradite fue-
quamvis convcnentias faciant, nemo in lioc iurare runt,volumus ul fiantdescriple perbrcvcs; et ipsi
praesnmat. breves adnos faciant adduci.
5. De trusie faciendo ncmo praesumalur. 14. Placuit nobis de cartulas illas, que facta sunt
4. Qni ad palatium aiit allnbi pcrgunt, ut cos cum de singulis bominibus, qui se et uxores filios vcl filias

cullccta nemo sit ausus adsalire. Et ncmo erbaui al- in servitio iradiderunt, ut ubicumque invcnlifuerint,
lerius tcmpore defensionis toUere praesuiiiat, nisi in reddantur, etsint liberi sicut primitus fuerunt.
lioste pergenJum, aut missiis nosicr sil. Etqni aliter Dc arma in exercitum, sicut antea in alio ca-
15.
praesumel facere, emendet. pitulare commendavimus, ita scrvciur. Insiiper om-
5. De tcloneis quae iam antea forbannila " fue- nis bomo de duodecim maiisis ' bruniam liabeai
runt; ncmo toUat, nisi ubi antiquilus fuerunt. qui vcro bruniam habens el eam secum uon lulerit,
6. De maneipiis ({uae vendunlur, ul in pracsontia onnie '" beneUcium cum bruniam perdat.
episcopi vel comitis siiit vendita *, aut in praesontia IG. UtnuIIus alteri per sacramenlum fidelilatem "
vitedomini vel iudicis ^ comilis, ant ante Lene nota promiltat, nisi nobis et unicuique proprio seniori,
tCiStimoiiia. Et foris marca nemo mancipia vendat ad nostram utilitatem ct sui '^ senioris, exccpio his
el qui hoc fecerit, lantas vices banimm solvat, quan- C sacrameniis quibus iuste secundum legem alter aJ
tas mancipias vendidit. Et si non habet pretium, in altero debent; ct infantes qui anle non poiuerunt
wadia semetipsum comiti donet, usquo dum ipsos propter iuvenilem elatem iurare, modo fideliiateni
bannos solvat. nobis repromiltant.
7. Ut nullus brunias foras nostro regno vendere 17. De periuriis ut caveantur, ut non admitlantur
praesnmat. tcstcs ad iuramentum antequam disculiantur. Et si
8. Si comis in suo ministerio iustiliam non focerit, aliler discuti non possunt, ^ separentur ab invicem
misso nostro de suam cansam » soniare faciat, usque et singulariter inquiranlur, ut non solum <=
accusa-
dunj iusliliam ibidem factam fucrint. El si vassus lori hceat J '^ tesles eligere abscntcs suos causalo-
*'*
noster iuslitiam non leccrit, tunc ei comis et missus res. Et omnino nullus nisiieiunus ad iuramcnlum
ad ipsius causa sedeant, ct de suo vivant, quousque vel ad '" testimonium admitlantur. Et '**
ille qui ad
insiiliam faciant. testimonium adducitur e si
rcfutalur, dicat ille qui
VARIANTES LECTIONES
' ot C/j. ^ deest Cli. * impii. * corf. cerario r. " foibanniti c. ^ s. v. dcsunt c. ' iiidici c. ^
dcesl c.
' monses c. '"onujec. " fideliias c. '^ suis c. 'Micciutc. '* iumentum c. '" at c. "^ ut c.

NOT^.
anni spatium ad vindiclam lion dederit, volnmns nt D a i. c., casa.
curlis rogia adquirat, se ipsa femina cum ipso sor- b Inquiiuisdam Codicibus logitur : Scparcntur ad
vum aiiiui et diem stetorit, habeat eam cuius servo inviccm. Alcuinus in libro de Yiruitibus et Vitiis a«l
est, el filii qui ex ea uati fuerint, sic servi sicut pa- Witonem comitem, cap. 20 < Si faisi lostos sopa- :

ler eorum. rantiir, mox mcndaces invoniuntiir. « Baluz.

« 15. Slatutum ul si qiiis liber homo uxore ha-
est, c Idcstaclori, ut ail velns gIo.ssa inlorliiioaris in
hens iiberam propter aliquod crimon aul dcbitnm uno Codioe Rogio legis Lor.gobardoium. (,)iio«l ideo
servitium alteri se subdidit, cademque coniux cum recte obsorvatum cst, no qnis pulare possol hic agi
ipso nianere noiuent,ipsorumprocrcatio (|uetali con- de causis tanlum criminalibus, lo.
iugio sit, libertatis statulum non anmiitlat. Si \cro d « Id est addiicere teslcs ut jdrent, > inqiiit ea-
ea defuncla secunda uxor ct lainon libera lali se dcm glossa. Unde ait alia glossa in altoro C«)dico
sciens.tulerit iuncxerit coniugio, libcri eorum sub- Regio < Eliam reo licet tostes oligore ol contradi-
:

dantiir. ccre per capitulum Lotharii Si quis cum altero. » :

< YQ. Si qiiis

perciisserit presbitor id ost sacerdos lo.
\Leg. piesliiteiuni.... s;iocrdolem] conponal aurum ,
eCliarta Ludovici VI rogis pro monastorio Fos-
opiinmm librc doccni. » saiensi « Quod si aliquis tcmeraria
:
prxsumplioiie
G"; n CARoi.i MAGM oi>p. PAUS 1. SFXT. I. r,::c,

cum ' rofiilal cl prol)el, quare illum rccipero noli!. A l>is liccnliam poslulcntur. IIoc iilco, qtiia au(li\imiis

Kl do ipso pago loslcs cligaiUur, nisi longius cxlia uli(pios ox illis non tam do causa dovolioids, qiiam
loiiiilalum causa sil inquirenda, El si quis convic- cxercilia scu aliam funliononi regali fugicndo. Qiios-

lus fuoril, pcrtlal manura aul rciliinal. dam vero ciipidllalis causa ab liis qui rcs illorum
concufiiscunt circumvcnlos audivimus ; hoc idco fiori
18. Dc advocatis, id esf, ulpravi advocali viccdo-
prohibomus.
mini vicarii aut ccntenarii tollantur, ct lales eligan-
21. Volumus ul missi noslri hoc fidolitcr cxactare
tur S qui scianl cl vclint iustoquo causas (iisconicic
dobcant absque persone gralia vcl blandilie scu ler-
cl dclcrminarc. Et si comis pravus invenlus fuoril,
rore sccundum iussionem noslram ; id est ut homi-
noI)is renunliclur.
ncm abonlom librassox in auro ot argcnto, hruniis,
19. Placot nobis, ul iusla et anliqna lolo;;ca a nc- eramenlo, pannis integris, camoliis, bovibus, vaccas,
troliatorilius exiganlur, lam de ponlibus quamqiie vol alio ^ poculio; cl uxorcs vol infantes iion fianl
i!o navigiis ct mercalis. Nova vcro seu iniusta, ubi dispoliali pro hanc rcm, quorum vestimcnlis hac
fiines tciidiintiir vcl cum navibus siib ponlibus Ir.ins-
maiicipia logilimum aribannum, vcl libras 5. Qui
ilur, scu his similia in qiiibus nullum adiulorium vcro non habcl aniplius nisi libras trcs in suprascri-
ilcranlibus presta!'ir, ut i;on cxigantur. Simililcr
B pio pretio valcnlcm, solidos 30 ab co cxigant. Qui
ol ludois, qui » si ncgoliandi causa subslantiam suam
aulem non habuerit amplius nisi libras duas, solidos
(leuna domo sua ad aliam, aul ad placitum, aut in 10. Si vcro unam habuerit, solidos quinque, ita ut
cxercilum ducnnt *. Si vero fuerit unde dubitelur, ad ilorum ' se valoal prcparare ad Doi scrvitium el ad
proximum placitum nostrum quod cum ipsis missis
noslram ulililatcm. El missi noslri cavcant, ot dili-
abituri sumus, inlorrogcnlur '.
gonlor inquiraiil, ne por aliquod malo ingonio sub-
-20. Dc diversis liominib'is qui ad servilium Doi se Iraant nostram iusliliam alleri Iradendo aul com-
iradore volunt, ul prius lioc non faciant, quam a no- mondando.
VARIANTES LECTIOlNES.
•
q. ucro rofulalur p. c. c. q. deesl c. ^ ducanl con. ducunt c. * inlergonlur c. " lerum c-

IvOTyE.
iliorum tcslimonium in aliquo refutaverit. » Velus spcciali ulexsecutioni mandaretiir per singula loca. 1d,
hisloria Trevircnsis in tomo XII Sjiicilegii Dachc- ^ Id cst, pccudibus, animalibus. lliiic poculiuin

liani, pag. 219 « Coopit a fratribiis oinnino charita-

: nlriusqucscxus in veteri charta monastcrii Schle-
tcm rcfularc,» id e^l recusare, ut in margine adno chdorfonsis in tomo loriio mclropolis Salisburgen-
lal clarissimus Edilor. Rogula cujusdam in Concor-
dia rogularum,pag. 728. « Caro et vijium,sive potus
p sis, pag. 321. Statuta antiqua sancli Petri Corbcion-
feis in tomo
* " ~ •- ^-
quarto
--. .^ -..-:-.• ^-v
Spicilogii Dachcriani, pag. 20
< —
in qiio sit ebriotas, refutanda sunt nionachis, noc su- « Similitor quicquid in divcrsis lal.orationilms quoli-

scipionda. » Ubi vide nolas Ilugonis Monardi. B.vixz.
a Sivft € ad eorum supplondas ncccssilales,» ul logi-
liir in pracopto Ludovici Pii dc immunitatc monasle-
rii Mioiaconsis a prsostalione Iribulorum pro navibiis
p:>r flumiua rogni Francorum discurrcntibus pro
(luibuslibol praefali monasicrii neccssitalibiis. Quod
privik^gium poslca confirmalum est a Carolo Calvo.
Simile privilegium monastorio sancti Philibcrti con-
tessit Pippinus rcx Aqiiilanorum, ut patct ex ejus
priccopto, quodaR. P. Chiflletio cditiim csl in
sloria monasterii Trcnorchiani, pag. 192. Itom
Iharius imporalor simile nsonastorio Dusorensi apud
«Mimdom Chiinelium, pag. 264. Simile quoque privi-
logium Andegavonsi Ecciosiai concessum a Ludovico
Pio cdiderunt Sammarlhani in
Chrislianx, et aliiid Caroli Magni pro monaslcrio
bet niodo acquiritur, vcl in variis pcciiUum gonori-
hus enntrilur. » Testamenlum Evrardi comitis apud
Aubortum Minoum iii Codice donationum p;arum,
pag. 99, et in tomo duodcciino ojiisdcm Spioilogii,
pag. A9o : « Sive in laboralione sivc in poculio. »
Porro in hoc istius capilis hjco, pro co (luod hic lo-
gitur peculio, Codcx P;daliniis ei Rellovaccnsis ha-
bent pecunio. Quod idom csl. In leslamcnlo sanoli.
Aldrioi cpiscopi Ccnomanensis k^gitur ipsum sl:v
lli- tuisscut quidqiiid « de pocuniis clivcrsi gencris »
Lo- el vcstimonlis in suo crgasiulo invcnlum fiioril post
inorlem suain, iribuatur monasterio a se condilo su-
per fluvium Sarlba;. Praceptum Caroli Magni pro
monaslerio Anianensi editiim a Mabillonio, tom. V,
tomo secundo Calliic pag. 222 « Ad pascua :armonlorum et alonda po-
cora » pro quo Ludovicus Pius in alio praicepto
;

Organcnsi juxta Veronam Fcrdinandus Ughellus in quod ibidcm est, pag. 225, scripsit « Ad pascua ar- :

loino quinlo UaIi;o sacroe, pag. COO. Ilabcmus pr;c- D menlorum etalenda pocora. » Homilia incorti auclo-
terca prsecopta Caroli Magni etPippini regis Aquita- ris in votuslissimoCodice sancti Galli :«Quando Abra-
iiis quibus immunilatcm lelonoi ctaliorum tribulo- ham decimas de pncda donavit quanto magis om- ;

nmi concedunl mon;islerio Cormariconsi pro dnabus nis bomo do suo labore, dc omni pecunio el de om-
navilius pcr diversa flumina disciirronlibus. Ilem nibus animalibus. » Concilium Duziacense, pag. 293,
praccoplum Ludovici Pii de qiiintiiie n;ni!)iis Ecclo- in Edilione Cellolii, et pag. 1G55, in tomo octavo
si3C Vionnensi concessis ad sua negotia defcrenda. Conciliorum ullim;o Editionis « geiicris diversi ac :

Itemque aliud do qiialuor navibiis monasteiii sancli se.vus pecnniam. » Ccllotius in nolis ad hunc locum,
Germani An;issiodorcnsis. Ilcm Ludovicus monasie- cum isla non intelligorot, pecuniam hic explicavit
rio sancli Aniani .\iirolianonsis concossit piivile- do argonto signato *
; luoc sunl ejus verba : « Vox
giuin habenili sox navcs i qna! sive por Ligorim flu- insoleiis, inqiiit, ot nusquam alibi mihi lecta. ISoque
mon, sive por c;olcra lliimina infi-a dilionon. imporii ego sexiim ulium in pecunia oonjicere possum quam
iiostri ob ulililatem el neccssiialcm monaslcrii » si aurum pro mare, argonlum signatum pro fomina
disciirrerc possinl ubicunque vclinl, ut logitur in accipias. » Porro pocunia alibi significat quamlibol
liiloiis cjusdcm Ludovici a clarissimo lluberto rem quam qiiis de pocunia sua comparavit, ut libro
c uilis , pag. 75 Pioltalionum llistori;Te eiusdom quinloCapitularium, oap. 547, ol lib. vi, c. 11, cl in
i)ioii;islorii sancli Aniarii. Qure ideo adnolavimus Capitulari!)us Lotharii, tit. 3, cap. 12. Id.
nl a;;nosooroiil looloros oam gcncraleiii legcm de
jii;! iiuiio agiiiuis indiguissc auclorilatc principis ' Vidc Servium, ad Eclogam priiuaiu Virgilii.
 ;

G:>7 CODEX DIPLOMATICUS. - LLDOYICI I ET LOTHARII CAriTLLARlA. — An. 832. G.;?.

i}.± Census rcgalis undccumquc legilinic cxiebol, A rum, pupillorum, ul in publicis iiidicibus ncn dcspi-
vi.iunuis ut inde solvalur, sive de propria persona fianlur incrcpanles, scd diligcnlcr audianlur.

homiuis sive de rcbus. 53. Si scrvus nostcr occisus luerit, duas paries do
23. Ut singulis cpiscopis abbatibus diligenier con- ipsa' conposilionc toUatcurlis nosira, cl tcrtiapars'^'
'
siderent thesauro ecclesiastico proptcr perlidiani parcnlis scrvi ipsius nostii defuncti, sicul superius
aul neglegcntiam cuslodi, nc aliquid de gcnunis aut diximus. IIoc autem in diebus nostris et in tcmpore
df vuhis reliquo Ihesauro perditum sit; quia dictum rcgni nostri slatuinms, quamvis lex nostra non pos-
est nobis, quod negotiatores ludaei nccnon cl alii sit ". Posl aulcm nostrum decessum qui pro tcni-
gloriantur, quod quicquid eis placcnt, possint hab eis pore princcps fuerit, faciat sicut ei Deus inspirave-
emere. rit, aut rectum sicutsecundum animam suara provi-
2i. Audivimus quod alibi rcddant bencficium no- derit. Quia non solum semcl sed multoticns cognovi-
slrum ad alios homines in proprictalem, et in ipso lales causas emerserlnt, quoniam nec ia
mus, ubi
placito datpretium ct conparat ipsas res iterum sibi
rebns publicis nec nulla ralionem palatii proiuil,
in a alodum ;
quod onmino cavendum est, quia qui quod exindc actores nostri tulerunt ; et insuper inve-
lioe faciunl non bcne custodiunt fidcm quam nobis nimus et cognovimus multos actores nostros, qui tol-
promissam habent. Et ne forte aliqua infidelilatcm "
lcbant singulisunde dccem solidos, unde sex, undc
inveniamus; ([uia qui hoc faciunl, pro eorum volun- amplius, et dabant talem spalium atque tranquilla,
latem ad aures nostras talia opera illorum non pervc-
donec ipse qui homicidium faciebant obscorare po-
niant. tuisset ut cxinJe niliil darei. Et '^ hoc providimus
25. Dc mendicis qui per palria discurrunt, volu-
staluere, cnrlis nostrae medietatem de aldiones, et
nius ul unusquisque fidclium nostrorum suum pau- duas partcs d^' scrvos '^ sicut supra diximus, habeant
perem de benelicio aut de propria familia nutriant, ipsiparcnles propinqui ut, unde habenl dolorem, ha-
el non permiltat aliubi abire mendicando, ut ubi la- beant in aliquo propter mercedem consolationem
lesinvenli fuerint, nisi manibus laborent, nullus * ei
34. Propter Deum et raisericordia eius prccipi-
quicquam tribuere praesumat.
mus atque conslatuimus sola pietalis causa, ut si al-
2G. De liberorum hominum possibilitatem, utiuxta
dius noster occisus fuerit, medictatem de ipsam con-
qualitateni proprietalis exercere debeant.
positionem toUat carte noslra, et mcdietalcm paren-
27. Lt nullus consentiat suis hominibus malefa-
tes ipsius defuncti, si vivo patre habuerit aldior.c
ciendum in patriam ; cl de eo ' quod dicunt, quod
nostro, sivc matrem, sive fratrcs, sivc filii.
non possinl habere homines ad marcam defensandam,
C 35. IIoc precipimus, ut nuUus presumal ncc da
si eos bene distringant.
servo ncc daaldione nostro alitpiid emerc; quia pro
28. De vassisregabbus, uthonorcm babeant, etpcr
cautela ct pro futuris lemporibus pcr omncs curtos
se ad nos aut ad filios nostros caput tcneanl.
nojtras breves Cacimus dc omncs territorias de ipsas
29 Ul pro placita non fiant bannili liberi homines,
curtes pertinentes. Unde precipimus, ut qni amodo
excepto si aliqua proclamatio super aliquem venerit,
'' vel abtiiu
invcntus fuerit de servo aul de aldione
aut cerle si scabinis, aut iudex non fuerit, ut pro hoc
de curle nostra aliquid emere, ipsum pcrderc Iiabot,
condenipnati illi paupcres non fiant.
sicul qui res alienas malo ordine invadit. Et si actor
30. Ilomo ingenuus qui mullam * quamlibet sol-
consenserit aut conscius fueril, res eius lollcre ct in-
vere non polueri!, et si fideiussorcm non habueril, '" omni.s homo conside-
publioarc faoial. Quia dcbot
liceat ei wadium ei cui * debitor est
semetipsum in
rare "^ proplor Dcum et animam suaiii, quoniam nos
mittcre, usque dum nmltam quam * debuit persol-
illum rolaxavimus, a livoro " crommanos quod noi)is
vat. lu eodem capitulo de soniste ' aut GO solidos
in curt s nostras sccundum anliquo cdicto logibns
componat, aulcum 12 iuret, aut si ille qui causam pcrllnebant ; (/uoHiam r/wi MKrtm filiam relinquebal
'*

qucrit 12 hominum sacramcnlum recipcre noluerit, '^ substanliae palris sui suoco-
lanlum in tortia pars
auladcrucem aut ad scntum et fuste contra cum j„aji„ revertobant '\ si pmpin-
^^ ^i^i^^,^ ,.t p,,!,!;^,^,
disccrtent.
quos |)arentes non habet ; et si duas filias IsalHi^ar,

31. De reliiquenlibus seculum ; unum ex duobus aliquis aut amplius, in medielale lanium succedc-
cligant, ul pleniter secundum canonicam ^ aut sccun- bant palri suo et publicus in media. El ccce nos mo-
dimi rogularein inslitulioiiom vivere dt'bo:!nt. do oiiinia do talibus causis proptcr Dcum et " cius
32. De iuslilia ccclcsiarum Doi, viduaium, orfano- luisciioordia rolaxavimus " : proindc unicuiquc dc-

VARIANTES LECTIONES. <

' fidiamc. nullum c. ' et deo c. ^

miiltas <pialibel <. cii c mulla qiioin r.
'' clos onisic (•. " .
"^ '

^ wi p. s. c. ileest c. » ipsas c. '"

pras c . " sil. 'Miac c. servos. Sicul s. d. h. l cod.
''
aldiiio '•''
c
" deest c. " decst c. " alii vcro c. "* q. q. ii. f. v. desunt in c. " pras c. '-" r. TaiUiim in torcia |kiis
sMlst.iiiliaepatris sui succcdebat, et duas inpublico rcverlebant si c. " et mercodom aiiimac meac, siipru.
'^-
1'olavimus c.

NOT^,.
« Alodinm orim direbant riiiiduin libonim niiHiiis dimi Miijocincnsoi!» p:ig.
iviri obnoxium, ul ail Sirmondu.? in liyti.-^ ad Coihi-
 ;

C5D B. CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SECT. I. 6G'^

I)et sumcf^rc stia substanlia, cl non ilcbct ctipidila- A m rclaxcdu: Sic lanicn, ut dicat in ipso sacramenlo,

iiMn Iiabcre contra rationcm coin>aranihnn i!a scno. quod non conscnlicndo amico, non ad parenlcm, non
aul cle aldionc vcl abtin noslro. Unde qui boc laccre prcmio corruptus, nisi quod ccrlum sciat quodconlra
praesuinpscrit, conponrre babet sicut scriplum csl; rationem toltum cst; el cum nol)is fueril rcccnsi-

iiisupcr in pcriurii rcatum nobis conparuit pcrtincre,

lum, per nostram iussioncm relaxeiitur.

co quod nobis iuratum babet quod nobis fidelis sit. 57. Unde st^uimus, ut per 00 annos inquiratur
Et qualis fidelitas est, dum illc cum iudices aucto- possLSsio de pecunias publicas, pro co quod peccalis
rcm aut aldionem vel servo conludium facit, ct rcs immincnlibus de 40 annis aUquis non memorat, et
nostra contra nostram voluntatem invadat? Qiiia boc pauci inveniuntur qui tanlos annos abeant, stalui-
slalutum cst in edictum, ut qui de servo aut aldio- mus, ut exccplo qui iam pcr iustiliam inpublicaliis
nen) conparavcrit, pcrdat pretium ; ct qualem logcm cst, quod inlra 50 aimos aliqua invasio aut fraus in

unusquisque Langobardus baberc vuU, lalcm debet pecunias publicas facta est, ipsa requirat, et adducat
ad curtem nostram conscrvarc. Et quis amodo con- ad nostram noliliam. Sic lamen , ul antea non prc-
paraverit, aut infi^luciaverit, perdat prelium suum sumat wiffare aut pignorare. Quia nos volumus isia
secundum cdicti lcnore. Qui vero boc modo facere causa per nosmclipsos audire et secundum Deum or-
presumpserit, et pretium perdat, et sicut qui rcs B dinare. Quia apparuil nobis, quod si nos ipsa causa
alienas malo ordinc invadit ncsciente domino, con- audicrimus, Dco favente sine peccato eain inquirerc
ponat. Actor vcro amittat substanliam suam qui boc babemus, et sic ordinare ut mercedcm habcamus
tonscnserit. sicut supra legitur. Nam si nos rclaxa- quia iudices nostri, ncque arimannos , nec actores
Aiinus, unusquisque habcre debeal cui preccplum fc- nostri, possunt sic discipbna distringcre sicut nos.
tinius aut fecerimus. Quod antem probalum est per triginta annos aut sif-

50. Qualiter iubet domnus rcx ad omnes actores per cuiuscumque possessionem fuit, et amodo lia-

qui curtes cius commissas hahent. Id est in primis beat ; ut nulbis actor co presumat nee wiffarc nec
de iilo qiiod noslris teinpuribus inpublicatum est, ut molestarc ; ct qui presumpserit, conponat ipse actor
iurel uuusquisque actor, ct dicat pcr euuangelias :
vvidrigild suum, exccplo unde prcccptum falsum in-

Qnia qnodcumqite cognovero, quod contra ralionem venitur '

quod apcrta ^ causa est ad quircndum.
alicui toUum est, facw exinde notitiam domno mei recji

VARL\NTES LECTIONES
• inucntur c. * opeta c.

HLOTHARII IMPER\TOUIS CONVENTUS COMPENDIENSIS (An. 833, Ocl.).

Ex actis conventus in quo Ludovicus impcrator depositus est , relati.o cpiscoporum et charta ab Ago-
b;irdo archiepiscopo Lugdunensi ad exemplun-i rcliquorum cpiscoporum Lotbario oblata exstant. Et hanc qui-
«lem inter Agobardi Opera vulgatain, ad instar Codicis uiiici ui bibliotheca Regia Parisiensi n. 2855, m.,
sec. IX., rccognilam iteriim ediinus, relatione episcoporum ex Sirmondi Conciliis Gallia;, t. II, p. 500 , pro-
posita.

EPISCOPORCM DE EXAUCTORATIONE HLUDO- C l)cne agentibus per humilitatem socii, contra deliH-
>\TC1 IMPERATORIS RELATIO. qucntum vero vitia per zelum iustitiac erecti: qua-
Oinnibus in cbristiana religione constitutis scirc tinus postbabilo toipore, atque scgnitie, vel humano
CDnvcnit, quale sit niinisterium cpiscoporum, qualis- favore, aut nuindiali limorc, sic cxcrceant ministe-

que vigilanlia atque sollicitudo eis circa salutcm cun- rium suum, ul et pracscnlibus sabibriter consulant,

clorum adhibenda sit, quos constat essc vicariosChri- ci futuris sint exempbim salutis. Verum qiiia in agro
sti et clavigeros regni caelorura: qnibus a Cbrislo Dei.qui est Ecclcsia Chrisli, noxia quaeqiiC inslinctu
lanta collata est potestas, ut quodcumque ligavcrint hostis anliqni pulhihirc non ccssant, quac nccesse

super terram, sit ligatum ct in caclo, ct (iuodciiniqiie est ul adbibito sarculo paslorali radicili.s exiirpcn-

solverint super terram, sit solutiun et in caclo. Et tur, cl propler malevolos quusque, qui bene acta aut

in quanto sint ipsipericulo constiluli, si ovibus Cbii- inlelligcrc nolunt, aut malevola inlcmione potiiis in-

sii pabulum vilac ministrare ncglexerint, et errautes tclligerc, quam ipsam veritatem delectantur amplccii,

ad viam vcritalis argucndo obsccrando reducere pro oportct cosdem pastores, ul quandocumque de geno-
vitibus non sluduciint, iuxta ilUid proiibciicum Si : rali utililate , vel publica coercilione quippiam in

non ajinuntiaveris, inquit, iniquo inKjuilatcm snani, conventibus siiis dccrevciint, id iuxta morem eccle-

cl ipse in impietute sua morluus fucril sanfjuincm ,

siasticum sciiplis comuiiltant : videlicet ut posleris

cius de manu tua requiram, et uuilta his similia ad D omnem ambiguitatcm et oceasionem iuste detrahendi
magisterium pasloralc perlincntia ,
quae in divinis vel reprchondcndi pcnilus amputcnt. Proinde notiiin
sparsini conlineiitur. QiiapropliU" cis;!em pastoribcs esse necessarium dnximus omnibus filiis sanctae Dci
Christi summopcre studcu.iuin cst, ut erga crrata ecclcsiae ,
praescntibus scilicet et futuris, qualitor

dclinqueiitium moJeralionom discrelissiuiam teiicau!, nos cpiscopi sul)[super S.] imperio domini ct gloiio-
ut biut iuxta boali Giciruiii doctriuae dooumoulum bibbimi Lotharii impcratoris constituti, auno incar-
 ,,

631 CODEX DIPLOMATICUS. - LUDOVICl 1 ET LOTnAUIl CAriTULAIUA.-A.N. 833. Cn^i

nalionis Doinini Icsu Chrisli 833 imliclione 12, anno A commissum perturbavcrat, admoiirro, cl tiiiicLi lili

siniiilcin ciusdcm principis primo, in mcnsc vidclicet ad memoriam rcducere curavit. IIlc vero corum sa-
Octobri, apucl Compcndium palatium gcncraliter con- lutiferam admonitionem, et dignam congruamqiic cx-
venimus , ei memoratum principem humiiiter audi- aggerationem libcntcr amplcctens, promisit sc in oin-
viums. Et hoc quidem illi, sive oplimatibus illins, nibus illis acquieturum sahitari consilio, ct subitu-
seu omni gcncralitati populi quae undique illuc con- rum remediale iudicium. Porro de tanta salubri ad-
fluxerat, manifeslare iuxla iniunctum nobis minislc- monitione dilectum filium suum Lolha-
hilaris, illico
rium curavimus, qualis sit vigor et polestas sive nii- riiim auguslum sibifestinato airuturum supplicavil
nisterium sacerdotale, et quali mcrcatur damnari ut ille, rupiis quibiislibet morulis, cum suis prima-
sentcntia, qni monitis saccrdoialibus obedire nnluc- tibus vcnirct, quatinus primum inter eos mutua re-
rit. Dcinde tam niemoralo piincipi quam cunclo oiiis concilialio seciindum christianam doctrinam fierel,
populo donunliare studiiimus, ul Doniino devolissinie ut si quid in cor^iibus coium nacvi aut discordiao
placerc sludercnt, et in quibus cum ofrcndoraiU pla- pura humilisque postulatio veiiiae expiaret,
iiicrat,

care non difierrenl. Examinala quippe siint multa, ac doindc coram omni mullitudiiie iudioium saeor.io-
quae pcr ncgligenliam in hoc imperio conligerunt, tale more pacnilenlis suscipcrct, quod ot non mullo
quac ad scanilalum ccclcsiae, et ruinam populi, vol B post factum cst. Ycniens igitur idom don.iims Lodc-
rogiii inteiitum manifeslis indiciisperlincbant: q'.iae wicus in basilioam sanctae Dci gcnotrici« Mariac, ubi
nccesse erat iit cito corrigercnlur, et in om-
luluro sanctorum coipora rcquioscunV Modardi vidclicct
nibus modis vitarentur. Inler cetcra etiam commc- confcssoris Chrisli atque pontificis, nccnon Sebastiani
nioratum cst a nobis, ct omiiibus ad mcmoriain rc- pracstantissimi martyris , adslantibiis prcsbylcris,
regnum
(Iiictum, qualiler Dciis istud pcr adminislr.)- diaconibus, cl non parva niulliludine olcricorum
lioncm bonac mcmoriae Karoli pracstantissimi impc- praescnic eliam piacfato domino Lothario lilio ciiis,

raloris, et per praedeccssorum suorum laborem, ciusquc proceribiis, atque lolius 'populi gencralitatc,
pacificum ct unitnm atquc nobiliier dilatalum fucrit, quotipiot videlicct intra sui scptum cadcin contincro
et Domino Lu 'cwico imperalori a Dco ad regcndum potuit ccclcsia, cl prosiratus in terram super ciliciiim
snb magna pace commissum, Dominoque prolcgenle aiile sacrosancliiin altare, conlcssus esl corain oiniii-
sub cadcm pace, quanuliu iilem princcps Doo studiiit bus liiinislcrium sibi comniissum salis indigne Ira-
cl paternis excmplis uli, ac bonorum liominum con- classe, ct in eo mullis modis Deum olfondisse, et cc-
siiiis acquicscere curavit, conscrvatum manserit: et cicsiam Cliristi scandalizasse, populumque per siiam
quomodo in processu temporis, sicut omnibus mani- negligentiam mullifarie in perturbalionein indiixisse.
festum erat, per cius improvidcntiam vcl negligen- C Et ideo ob tantorum reatuum expialioncm piibli( aiii

liam, in tanlam vcncrit ignominiam ct vililalem , ut ct ecclcsiasticam sc expelere velle dixit poeniicniiam,

non solum amicis in moesli.iam, scd eliam inimicis quo miscrante Domino per eorum niinistcrium ci
vcncrit in derisioncm. Scd qiiia idem pi inccpi mini- adiutoi ium percipere mereretur absolulionem tanla-
sterium sibi commissum ncgligonlor traclavcrit, ct rum criminum, qiiibus Deus ligandi ac solvcndi inlii-
niiilta, quae Deo el hominibus displiccbant, ct fecerit lerat poleslalem. Qiiom ctiam iidem ponlilices, iitpot-c

ct facere compulcrit, vel fieri pcrmiscrit, ct in niul- niedici spirilales, salubriler adinonuoriinl, asscrcntes
tis ncfandis toiisiliis Deum irrilaverit et saiictam ei quod puram el simplicemconfessionem se<[uereiur
ccclesiam scandaUzavcrit : ct ut cclcra quae iiinu- vera rcmissio peccatorum, ut aperlc conliterclur cr-
uiera sunt omitlamus, novissime omncm populum rata sua in quibus maximc se Deum onondisse profi -

sibi subiectum ad gcncialL'm inlcritum coniraxcrit, tebatiir, nc fortc interius aliipiid togorot, atil in con-
ct ab co di\ino iustoquc iudicio subi:o iinpcrialis ;>it spcctu Dci qiiippiam dolose agorct, siciit iam pridom
sublracta potcstas. Nos tamcn mcmores pracccplo- in Compoiuiio palalioab alio sacro convcnlu correplns
rum Dci, minislciiiquc nosiri, atque bencficiorum coram omui ccclcsia eum fccisse omnibus notum
cius, digiium duximus, ut pcr liccntiani memorali crat, ue sicut tunc, ila et niinc pcr simiilationem ci
principis Lotbarii Irgalioiicm ad ilkim c\ auclorilale D calliditalcm duplici ad Deuin corde acccdcndo , ad
sacri convciilus niillorcmiis, quae cum de suis rca- iram potius quam ad voniam suorum pcctaloruHi
Jibus admoneat, quatenus cortum consilium suac sa- provocaret : quoniam scriptura teslanlo, siinnliilvres
lutis capcret, ut quia poicstatc privalus orat tcrrciia, ct caliidi provocanl irum Dci. Veruin posl luiiusiiKnU
iuxta divinum consllium ct eccle; iasiicain auctoi iia- adiuonitionom professus cst, se in omnibus iis prao-
tcm, nc suam [sccundam S.] aniinam pcrdorot, ola- cijiiic doliquisso, undc a memoratis saccrdotibus fuo-
borare in extromis posilus tolis viribus stiuUrct. lat familiaritcr, sive vcrbis sive scripiis, admoniliis,
Qiiorum logalorum consiliis ct salubcriimis adnio- et digiia iricropalioiie corri'pliis; siipor qiiibus cliar-
nilionibus libonter assciisiiin praobuit, spalium po- iiilain sumuiam reatuum suoruin, untle illum speoia-
poscit, diemque constiluit, qua de sahibribus coruni liicr redarguereut, conliucnlem ei dedcrunt, quaiu
monilis certum eis responsum rcddcrcl. Cum aiilom ille in manibus geslabat.
siipiascriptus inslarct dies, sacer idcm convoiilus 1. Vidoliccl sicul in cadom tharUila ploniiis coiui-
uiianiiiiilcr ad cundcm vcnorabilein viriim pcrrexit, notur, realum saoiilogii iiiourrcndo el hoiniciJii , eo
cuiiiquc diligcntcr dc quibus Deuni oficndcrat ct san- (piod palcrnaai adiiiijiiiiiuncm et lcrribilcm conicsla-
tlam cctlcbiam bcaiulalizavcral , ac poiiuluui bibi tiuiicm ;jub divina invocaliuuc aalc sanclum aliarc n\
 ::

003 n. CAROLI MAGM OVV. PARS I. SECT. I. 60'.

I.rafsenlia sacenloliiin cl maxiina populi inuUilU(liu(! A G. bs divcrsis cxpcJilioiiilius, quab in rcgno sil>i

silii Caclain sccnoilum suam piomissioneni non con- commisso noasoluin inutililcr, sed etiain noxie sine
siMvaveril ; eo iiuoil fratribus cl propinquis violcn- consilio et ulilitate fecit, in quibus niinirum multa et

ncpotein suuin, quciii ipse liberare innumerabilia sunt iii populo christiano flagitia perr
liani iiilulcrit, ct

poliiorat, interricere pcriniserit ; et (juoci iininemor petrata, in homicidiis et periuriis, in sacrilcgiis , in

vindiclam adulteriis, in rapinis, in inccndiis, sive in ccclesUs

voti sui, signuin snnclae religionis propter
Dei sive in aliis diversis locis factis, iii dircptionibus
suae iiulignationis ficri postea iusserit.
et oppressionibus pauperum miserabili et pcne apud
^. Quod auctor scandali et perlurbalor pacis ac
sacramentorum existendo, pacluiu, quod pro- chi istianos inaudilo patraiu : quae omnia ad auclo-
violator

pler paccm et unanimitatcm imperii ccclesiaeqtie rem, sicut praemissiim est, rcflectuntur.

iraiiquilitatcm communi consilio et consensu cunclo-

'7. In divisionibus iiiiperii ab eo conlra commnncm
iiiin lideliura suorum fuerat inter Uiios suos factum, pacem ct totius imperii salutem ad libiitim suiim to
cl pi'r sacrainentum eonnrmatum, super illicita po- meie factis,.et in sacramento etiam quod iurareconi-

li'st;ile corruperit; el in eo quod fideles suosin con- pulit oniiiein populum, ut contra filios suos sicut

liarietatem eius lcm priini pacli et iuramenti aliud contra inimico^ suos agereni, cum ipse eos paterna

sacramentum iurare compulerit, in periudi reatum

B auctoritate consulluque fideliuin suoiuiii pacificiire
poliiissel.
praeslalorum violatione sacramentorum incideril
8. Qiiod non suflecernit el lot niala cl flagilia pcr
et quantum hoc Deo displicuerit, liquido clarct, quia
siiaiii negligenliaiii cl improvidcnliani in rcgno sibi
pobtea nec ipse nec populus sibi subiectus pacein
commisso perpctrala, (|iiae ciiuincrari non possent,
liabere meruit, sed omnes in perturbationem, poe-
pio quibns ei icgiii peiidilalio el regls dehoneslatio
nain peccati sustinendo, luslo Dei iudicio poslea in-
evideiiter piovencrat : sed insuper ad cumulura mi-
ducti sunt.
scriarum novissiinc onincin populum snae poteslatis
3. Quia eontra christianam religionem et contra
ad communcm intcrilum Iraxerit, cum dcbuisset esse
voluin suum siiie ulla utilitate publica aut eerta ne-
eiJcin pojuilb dux saliuis etpacis, cum divina pictas-
cessitate, pravoruin consiiio delusus, in diebus qua-
iiiaudilo cl invisibili modo, ac noslris sacculis prac-
dragesimae expeditioncm generalem fieri iussil, et in
dirando, pnpulo suo miseicri dccrevisset.
extremis imperii sui finibus in coena Domini, quando
Igitur pro his vcl in Iiis omnibus quae supra me-
paschalia sacramcnta ab oiiinibus christianis rile
morata suiil, rcum se coram Deo et coram sacerdo-
sunt eelebranda, placituiTi generale se habilurum
libus vel omni populo cuni lacryinis confossus, et iii
consliluit; in qua expedition(% quantum iii ipso fuit,
G cup.clis sc dcliqiiissc prolcstatus csl [essct S.] , cL
el popiilum in magnain murmuralionem prolraxit,
poenilentiam piiblicam expetiit, (|ualinus ecclcsiae,
ct sacerdotes Domini a suis ofiiciis contra ftis amo-
qiiam peccando scandalizaveral, poenitendo satisfa-
vit, et paupcribus gravissimam oppressionem irro-
ceret : et sicut fiicrat scandalum muUa ncgligendo,
gavit.
ita nimirum se velle prolessus est esse exemplum di-
Quod nonnullis ex suis ftdolibtis qui pro cius
4. ,
gnam pocnitcntiam subcuntto. Post hanc vero con-
suorumque filiorum fidelitate et salvatione, rcgni(|uc
fessioncm , chartulam suorum realuum et confes-
nutanlis recuperalione, humiliter eum adieranl, et
sionis ob futurum mcmoriam sacerdotibus tradidit,
de insidiis Lnimicorum sibi praeparatis certum rcd-
quam ipsi super allarc posuerunt ; ac deinde cingu-
diderant,^ violentiam intulcrit; et quod contra omncm
lum mililiae deposuit, et super altare collocavit, ct
lcgein, divinam vidclicct et humanam, eos et rebus
habitu saecuU se exuens, habitum poenitentis per
propriis privaverit, et in exilio trudi [tradi S.] his-
imposilioneni manuum cpiscoporura suscepit : ut
seril, aique absentes inorli adiudicari fecerit, ct iu-
post tantam lalemque poenitenliam nemo ultra ad
dicanles proeuldubio ad falsura iudicium induxerit
militiam saecularem rcdeat. His itaque gestis, placuil
€t sacerdolibus Doniini ac monachis contra diviiiam
. ,. . . . ut unusqinsque episcoporum, qualiter haec rcs acla
etcanonicam auctoritatem praeiudicium irro^avit et r» „ .' ' ••

„i„„„.^„ j
damnavit, et in u
•. . •_ „ . „ !• 1
• • • *^ fuerit,
.

m i . i-
proprns chartulis msereret, eamque sua
•

absentes hoc reatum homieidii in-

scriptione roboraret, ct roboralam niemorato prin-
currendo, divinarum seu humanarum legum violator
cipi Lothario ob memoriam huius faci offerret. Ad
cxiitisset.
extremum omnibus nobis, qui interfuimus, visum;
5. De diversis sacramentis sibique contrariis atque
est, omniura chartularum, imino tanti negotii sum-
periiiciosis a filiis sive a populo, eo praecipiente et
mam in unum breviler strictimque congererc, et con-
compellente, irrationabiliter saepe factis, pro quibus
gesla propriis manuum nostrarum subscriptionibus
non modicam in populo sibi comaiisso pcccati ma-
roborare, sicut sequentia factum esse dcnionstrant.
culara induxit, realuin periurii nihilominus incurris-
se quoniam haec procul dubio in auctorem per AGOBAUDI CARTLLA.
; ,

(iucm fiTi compulsa sunt, iure reloniuentur. Sed In nomine Dei ac Domini nostri Icsu Christi. Anno
iii inulierum purgatione, iii iniustis iudiciis, in falsis incarnationis cius octingentesimo tricesimo tertio,
lcslimoniis atqnc periiiriis ,
quae, eo permittcnte, ego Agob !rdus Lngduiicnsis cccb^siae intiignus cpi-
loiain so p'Mpir;Ua siinl, qiianlum Dcum cfl"cn'.!crit scopus, i;il(Mfiii venerabili convetitui apud palaliiim
iji:5C nyvil. (luod m!ncii|);\lur ("unipciKiiuiii, Qiii iiliqr.o convcntus
(ifQ CODEX DiPLO^^lATrCUS. — LUDOVICI I ET LOTILVrxn CAPITLLAUIA. — An. 835. mcr

cxtilk cx roverciUissiiiiis opiscopis cl niagniliccnlissi- A cst mispvicordiu el copiosa rcdcinptio. Proplcr quod
niisviris illusLriljus,, collogio quoquc abbaUim cl co- ct libellus edituscst a viris diligcnlioribus cl ci obla-

niilum, promiscuacque aelalis ct dignilalis populo, lus dc manifeslaiionc criminnm suornm, iii quo, ve-

pra^sidenle scrcnisslmo ct gloriosissimo Hlolhario, lut in spcculo, pcrspicue conspiccrcl feditatem ac-
ijiiperalore et Chrisli domini amatore quo protc- tuiim suorum, ctficrct in illo quod pcr penilcntcm
;

geiitc ctadiuvantCv sublcr adncxa disposita sunl avmo pc! rcctum diclum est : Im(\uitulcm mcum cijo (ujnosco ;,

iinperii primo, niensc quarto. Quibus omnibus vehe- peccatum meum coram me est scmper. Vvo qna re
mcnlcr incumbeltat vcra neccssitas, ut sollicilc trac- acccsserunt ad cum denuo omnes qui in praedicto
tarent dc pcriculo rcgni in praescnli, et slalu in fu- convcntu aderanl cpiscopi, condolcnlcs ct conpatien-

lcs in(irmitalibus ct miseriis cius, cxhorl,antcs atqiio

luro, quod regnum, quia iamdiii nutabat, ct inipjl-
lebalur ad ruinam pcr ncglegcnliam, ct ut veiius cxoptantcs cl postulanles, ul omiiipotcns Dcus manii

di(am,.per igiiaviani domiii Illuduvici * vcncrandi pictatis suae educcrct eum de lacu miseriac et de luto
ceni. Quod clementissimus dominus non soluni uoa
qnondani impcratoris , in qiiibus ille inrelitus est
abstuiit, scd nec dislulit. Sed niox rcsuscitala in
per corruptas menles ct corrumpcntes, ct secundum
contritione humiliati cordis, pn^slrati-.s
aposlolicum diclmn, qub crant ipsi errantes, et alios mente eiiis

in crrorem millentes. A qno eonvenlu quicquid ulili-

B coram eis, non semel vcl ilerum, sed terlio aut ani-

plius, crimina cognoscit, veniam poscil. auxiliiim

l;r et laudabilitcr iractando cl confcrcndo invcnUim
est ct neccssariostatucndum, et iudicantibus conscn- orationum praecatur, consilium recipit, pcnitenliaiu
postiilat, iniunclam sibi humililatcm libcntissinie
si, ct conscncicns ipsc iiidicavi. Iii primis videlicct
qiiac ad coini.ttoditatcin cl soliditatcm regni ct rcgis impleturum promiltit. Innotcscitur ^ ei lex el ordo
publicae penilenciae quam non rennuit, scd ad om-
Iiciiincrc vldcbanliir; deiiidc qiiae ad ercplioncm ct ;

nia annuit ac dcmum pervenit in ecclesiam coram

puigalioncm animae domni IMiiduvici manileslissinic ;

liosccbantur. Quae iii pracdiclo convcnlu lidclilcr cctu ndelium ante altare et sepiilcra sanclorum, et

(piacsila, ct veracitcr iiivcnta, ct ordinabililer cxse- prnstratus supcr cilicium, bis terque quaterque con-

ciilasniit; in eo scilicct, quod praedictus convcntus fcssus in omnibus dara voce cum ^ habundanli cfTu-

ammoncrctur sione lacrimarum dcposita arnia

" manu propria ct
deliI)or;uit, iit per logalos ct missos
ad crcpidinein altaris proiecta " , susccpit mcnlo
domiiiis Illiiduvicus dc siiis crratibus, et cxhortare-
liir, ut sccimdum proplicliciim dicluin rcdiret ad cor, compuncta penilentiam publicam pcr maiumm cpi-

cl rccognosccret acta sua, quac advcrsus Deum ciir- scopalium impositionem, cum psalmis et orationibus.

reiis per vias pravitalis cl iniiisticiac cxacgcrat; ac Sicque doposilo liabilu pristino ct assumpto habitu
^' pcnitcntis, congratulans ct confidcns, postnlat piis
deinccps siiseipcret consiliiim vilae et salutis siiac;
rc-
qiialcnus apiid omnipolcntoni iiidiccm cl Dominiim, simi pastoris humeris reJuci sc ad invonUie cl
dcmplae ovis uiiilatcm. Ilis gcstis cgo Agobardiis in-
qiii clementis^imus indullor cst ciimimim, indulgcn-
consonaiis
liam et remissioncm iniqiiilalum impctrarc possct; dignus cpiscopus inlcrfui, et melioribus
consenlicns iudicavi, ct manu pvopria signans sab-
ut qui per miiiripricatas ncglcgcnlias rcgnuin lcrrc- Ct

num ammiscr;it, pcr impcnsas suppliccs confessioncs scripsi.

rognuui caclcste adipisccrclur pcr cuni, apud queni

VARIANTES LECTIONES.
"
luduuici c. scd in sequcntihus h extat. ^ iimoslcscilur c. ' com corr. cuin c. "^ itu, corr. dcposilis ar-
mis c. sunt accusutivi ubsokili, more ejus (cvi. " ilu, corr. proicclis c.

LIJDOVICI I IMPERATOKIS GONVENTUS COMPENDIENSIS (An. 835).

Ex actis cius m Annalibus Bertinianis fusiMS descriptis supercst Ebonis archicpiscopi r»Iieiucnsis cliarln,
qua
[a scdi siiic rcsigii;ivil, qiiani bic cx lilicllo cjus apologclico " iii bibliotliecic ducalis GueHcrbytamc Codiec,
s\cc. X, intcr Ilelinst., n. 3:2, ileruni propoiiimus.

Ego Ebo, indignus cpiscopus, rccognoscens fragili- D gnosco cssc indigniini, alicnumque inc rcildcns pro
latem mcam ct pondcra pcccatorum mcorum, tcsles rcatibus nicis, in (piibus mc peccassc scciele ipsis

coiifcssores mcos , Aiulfum vidclicel archicpisco- confessus suin. Eo scilicel modo, ut ipsi sint lcslcs

pum i^, Badaradum "^

qiioque necnon ct Modoiuum >i
alio succcdcndi ct consccrandi subrogandique in loco
episcopos, constitui mibi iudiccs delictoruin inoorum, mco, qui digne pracojsc ct prodcssc possit ai^cclcsiac,

conlcssionem, (piacicns rcmc- actenus indigniis picfui, ot iit inde r.ullam rcpc-
puraimpic ipsis dedi ciii

animac rcccdc- titioncm aut iiil(Mpclialionem aiicloritalc canoiiica

diuin piMiitondi ot salutem nieae, iil

rcm abonicio cl miiiisterio pontilicali, qiio mc reco- faccrc valeam, manii piopria subscribcns rirmavi.

iNOTvE.

a Editiis ex Codice bibl. Palalin* n. 57G, in Da- c Paderborneiscm.

'1 Aiigii^lodiiiieiisein.
cbciii Sjiicilcgio, l. VII, 175.
'' Diluiiccnscm.
«(,'7 D. CAIIOLI MACM OVV. PARS 1. SECT. T. f.r.8

CAriTULOUUM FUAGMENTA.

Codcx Codiaims, fol. -iOri, post rcscriptuin consullalionis cpiscoporum, a. 829 cl anlcqu.im ad LoUiarii
iinporaloris apiUiliuia proccdal, capiUila aliqiiot piofcrl suo quo(l(jue numcro insigniUnn, scilicct cap. xxv
<

citpnl supra ccJiluni. (]U()(l(pic Collianus jain in (iiiccapiluhMis anni 805 B. numcro xxv insignilum cxhibnc-
r;il; lum caiioncni Si quls fratcr " ; poslca ( ap. ix, quod snpra cdidimus, cdp. iv, dc xxx annornm poxfics-
sione ; ahsipic nnmcro Octo gcncra; cap. ii cl ui capiia supra cx Codico saivcli Pauli cdila. Quorum ca qux
iion supra cxstaiil hic profcrcnda ccnsuimns.

1. Z)e 50 annornm posscssione. Si quis pcr oO an- A niiniam cxilium, morlem, servilulcm. Quod horum
nos posscdcrit casas, familias, vcl terras, cl cognittim csl, quod iu breve lempus pro cuius(iuc peccali quanla '

fncrit quia eins posscssio fuil, post 50 annoium cnr- d( prchciKiilur perpetraluin, nisi forlc lalio; id cnim
riciilapugua non provcnial; nisi ipsc qiii posscdit, agit, ui hoc paciatur quisqtie quod fccit. Uiulc illud
sccnndum qualitatcm pccuniac cum sacraincntalibus csl lcgis: Ociiluni jnv oculo ; dcntcmpro dcntc. Ficri
suis dcfcndat. Nam pro pugna, ul dicluni cst, nun cniin potcsl, ut tam brcvi icmporc (inisquc amitlal
cst. oculuai scvcrilate vimrictac, qucm ^ tulil ipse aitcr'

2. Octo gencra pcnarum in legibus cssc dcscribit inprobitatc peccati.

Tullius : bannuin, viucula, vcrbcra, lalioncm, igno-
YARIANTES LECTIONES.
'
qualitalc? * quae corr. qucm cod.

i Si quis fratcr noniinatur, id est, Christianus, ct lcdicus, aul ebriosus, aut rapax, cum hujusmodi nec
esl fornicator aut avarus, aut idolis scrviens. aut ma- cibum sumcre, aufcrte maluni cx vobis ipsis. >

LOTHARII IIMPERATORIS CAPITULA LANCiOBARDIGA.

Canitula hxc cx Codicibns Icgnm Langobardorum dccerpla, cuminChisiano, Cavcnsi, Parisiensi,RIanken-

I»iir»ico, h:il)crcntur, oevo alicui ccrlo ascribi ncquivcrunt; lamcn intcr annos 852-840 edita
Colhano non
fiiisse patct, ciim post id tcnipiis Loiharius, in
Callia ctCcrmania bcllis pcr Iricnnium involutus, et an. 84i

lilio in rcgcm Langobardorum ascito, llaliani non reviscrit.

Ludovico

Kx Codd. Ambrosiano, Florentino, Londinensi, Yindo- B pta csse prolata, quae sunt absquc mcnse el die mcn-
bmtensi, Yeronensi, Estensi. sis; dc qnibus volumus, ul si dcinccps prolala fuc-
\ «. Volumus ut si quaelibet pcrsona in finibus re- rint, nullum habeant vigorcm.
^ii noslri ignem in silva convivare
- 'ausa fuerit, di- 3 ^. Ut terminum habcat unaquacque ccclesia,

ligcntcr inquiratur ^; et si comprobalus fucrit scrvus de quibus villis dccimam accipiat \

hoc fccisse, aut dominus cius eum ad flagcllandum 4 ». Dc notariis qui cartas accipiant '" ad scrlbcn-
et capile tundcndum tradat, aut pro co quicquid dum, si cas non scripscrinl aut si cas pcrdidcrint,
dampnictatis feccrit emendare cogatur. Si vero " li-
'*
rcstaurcnt ipsas res ei cuius carlac cis traditas fiiis-

l)cra quaclibct pcrsona hocfccissc probata fucrit, pc- scnt. Si vcro ncgaverint fuisse tradilum, iurent " cuin
nitus emcndare cogatur, cl insuper biumum nostrum suis sacramcnl:il;bus.

componal; ct si non habucril unde componat, flagcl- Ex Codice Londincnsi.

Ictur. Cuod si factum faeril,per nicliores loti illius 5 Qui ^ posscssor ad iiidiciuin vcnit, non cst co-
iiiquiratur. Si in qualibct pcrsona suspectio fucrit, gendus diccre uiide lcncl, ncc piobationis nccessilas
si scrvus cst, ad iudilium dominus cius cum uiittat, ci dcbcl imponi, scd hoc oflicium inagis cst pctiloiis
aut ipbC pro co sacraincnliim facial ;
quoJ si liljcra ul rem quain rcpetit ad se doccal perliiicrc.
pcrsona fucril, proprio sacramento se idoncuin rcd- Ex Lombarda, lib.i, til. 25, c. 85.
dat C '^. Praccipimus ul nova tonditioaldioni a domiiio
2 *'.
Audilu conipcrinuis in fiuibus Tusciae talia scn- non imponatur.
YARIAISTES LECTIONES.
' apud Muratorium c. 78. * ila codices. i. e. cxcitarc; italicc avvivare il fuoco Mnr. comminarc M. ^ iii-

quir.iiiUir d:innitas V.
V. ^(iuo(iue/\.
'^
® Miir. c. 79. ' Mur. c. 91. ^ rccipiat. V. » Mur. c. 97.
'"
rccipiunt Y.Yn. E. " iurct Yn. '' Mur. c. 100.
NOT.E.
>
E\rod.Loud.,foI.171.

LOTHAKII I EXCEUPTA CANONUM (An. 835j.

Consilii monsc Novembri anni 82G ab Eugcnio papa Rom.c celebrati canoncs 5G,57, 19, 58, ct 55, in Codi-
cibus logum Langobardoruin scilicet Ambrosiano, Elorciilino, Londiiicnsi, Yindolioncnsi, Ycroncnsi ct Es-
tcnsi inler Lotharii Icgcs rcferunlur; cos igitur, licct diibia', :uic(oi ilatis vidcri possint, ulpotc Cliisiano, Ca-
vciisi ct C()tli:in() omis^os, laiiicn cum in iJlankcubuigcnsi toluin concilium illud Lolharii Icgibus ascribalur,
lioc polissimum loco rcfcrcudos soii: iiimus.
 :

009 CODEX DIPLOMATICUS. — LUDOVICI I ET LOTHARII CAPITULARIA. - \y. 839. GT^

'
\. Niilli « liccal cxccpta causa fornicalioiiis acilii- A ^- Do '' inccslis coniunctionilnis lioc praccipilur,

l.ilnmuxorem rclinquerc et deinde aliam copularc, ut nnllus dcinceps propinquam, ncc quam piopiii-

aiioquin iransgressorem priori convenit sociari con- quus liabuit, uxorem accipiat in coniugio, cl uxoris

iiigio. Si aulem vir et uxor ilimittere pro sola vitae parentela ita sit viro sicut et propria parciitcla.

roligione inter se consenserinl, nullalenus sine con- 5.Consobrinain'^ ^, neptem, novcrcam, fratris uxo-
scienlia episcopi fiat, ut ab eo singtilaritcr pro- rcm ', vel etiam dc propria coniunctione, aut quani
viso constitiiaiUur loco. Nani uxore nolciitc, aut al- cognatus h dniit, nullus audeat iii coiiiiigio copularc.
lero eorum. etiam pro tali re malrimoniuin non sol- Si quis huic tali nefario coniugio se copulavcrit, ct
valur. in eo pernianseril, sciatse cpiscopali auetorilale ana-

2. Nulli b liccat uno tempore duas habcrc uxorcs, Ihematis vinculo essc innodLitum, ul nulliis sacca"dos

uxorcmve et concubinam, quia cum domui non illi tribuat commuuionem. Si vcro convcrsus fiicrit

lit lucruni, animac fit detrimcntum. Nam siciit et divisus ab illicita copulatione, diguae pociiilcn-

Christus castam observat ecclesiam, ila vir cas- tiae subniillalur, ul saccrdotes loci considciavc-

luin debet custodire couiugium. rint.

3. Ut c episcopi divcrsiquc ' saccrdotes habcant G ^. Quamquam f sacerdotis tcstimonium crcili-

advocatos, qiiia cpiscopi universiquc saccrdotcs ad B bile habcalur, tamcn ipsi in sccularibus nogoliis
solam laudcin Deibonorumque operum actionemcon- pro tcslimonio aut conficiendis instrumcntis nos
stiluuntur. Debct crgo unusquisque eorum tam pro rogcntur, quiaeos in talibus rcbus cssc non con-
ecclesiasticis causis quam etiam pro propriis actio- vcnit. Si autcm causa eventus aliquid audicrint aiil

nibus suis, cxci pto publico videlicet crimine * , ha- viderint, ubi nullae idoneae scculares pcrsonac iiive-
here advocatum non malae famae suspicatum, scd niantur, ne veritas occultelurct maliim in boiunn aesti-
boiiae opinionis ct laudabilis arlis invcnlum, ne nictur, in providcntia cpiscopi proprii sit, ita iil co-
dum humana lucra attendunt, aetcrna praemia per- ram sc aut compctcntibus iudicibus aut alitcr vwi-
dant. latem honorifice tollant.

VARIANTES LECTIONES.
'
univcriquc M. * c. ct pro omni' plncilis in
iis sacramcnto h. V. Vn. E. ' dccsl in Amb. ''
dccst in
A. ' u. et spunsam V. \n. * deesl in codicibus.

miM.
« Mur., cap. 92. i Mur.
, c. 98. Est fcic cxccipUim canonis 38, iu
'' Mur., c. 95. Codicc Blankeiibuigcnsi.
e Mur. c. 99. ,
« Mur.,c. 90.
f Mur.,c. 10
1.

DIVISIO IMPERII (An.839, Jun.).

Formulam
divisionis impcrii a Ludovico I, Wormati?c, mense Junio nnni 839 inlcr Lolliariiim ct
Ca-
suos instilul;e scrvavu nobis Prudenlius in Annalibus nion. Cerm, SS. t.
roluiii iihos
1, p. ioi, 435, undc
deccrplam itcrum hic sistimus '^.

rARS ALTEUA nACUIT :

C ringubac cum niarchis siiis, rcgiuiin Saxoninc cuni
Rcgnum Ilaliac parteinque Burgundiac, id est val- marchis siiis, diicnlum Frcsiac iisqiie Mosnm coiid
leinAugustanam, comitatuin Vallissorum comila- , tatum Ilamarlanl, comilalum Balavorum, comilaluni
tuin Waldcnscin usquc ad niare Rhodaiii, ac deinde Tcstrabcnticum, Dorcstado.
orientalem atqiie aquilonalcm Rhodani parlcin us(pie PARS ALTEUA HADUIT
adcomilatum Lugduncnscm, comitatuni Scudingium, Altcram partein Burgundiae, id estcomilatum Cc-
coaiilatum Wirascoriim , comitatum Portisiorum; navenscm, coinitalum Lugdunciiscni , comilnliiiu
comilalum Siicnlisiorum , comitnliim Cnlinonlen- Cavallonenscm, coniilalum Aijiaus , coiiiilnliim Iln-
sium, ducatum Moscilicorum , coiiiilalum Ardiicn- toariorum, coniitntmn Lingoniciim, comitnliini Tid-
nensium, comilaium Condorusto , indc pcr cursum lensium, ct sic pcr dccursum Mosae usque iii ninre,
Mosac usquc in marc, ducatum Ribuarioriim, Wor- ct inlcr Mosaiii ei Scqiianam, et inter Sciiiinnam cl
ina/.fclda, Sperohgouwi, ducaluiii lielisatiae, duca- Ligcriin cum niarclia Brilaimica , Aiiiiitnninm el
tuin Alaiiianiiiac , Ciiriam , ducnlum Aiislinsiorum Wascoiiinm ciim mnrchis nd se [KMliiicnlilms , Scpti-
cum Swalaiclda el Nortgowi et Ilessi, ducaluin To- ninniam cuin mnrchis suis, ct Provinciam.

NOT.^i:.
n
Portioncii Carolo aiino 837 A.iiiis nssignatnm cnp. 0, Moii. Grrin. SS., i. II, u. G33
rcccu-sonl Prudenliub, p. -ijl, ct Nitliardus. lib. i.
 c:i n. (:aiu]!j magni oit. paus \. sixt. i. G'i

» CAHOLI MAGM CAPrrULAUE MISSOIIUM AQUn ANORUM (An. 789, Myrl. Aquis).

I'A oodoin Codicft Yossi:ino, fol. I,"!, fixscripMim, aniio 789 assignavi, ob sacranicntuin
fi,!c!ilatis in Ca-
|iiliiiaii {•(neraii ejiis aiiiii Cui
lempori et viginti aiiiii iiide a!» iiiitio rcgni Caroli
pr.csciipliini. ffiiidein
pr.elciiapsi (capp. '2,7)) opiiine congruiiiil. Missonini iioiiiiiia Ma.icio et Eu<:lieriiis Aquiiaiios geiierc , ,

argmint. Capitula ad coiistilulioncin Pippiiii siipra cditam cl altcrani a Carolo anno 779 proniulgalain rerc-
ruiilur.

iNciPiT BKEVi\Rii]M \ 7. Vl quod * oslililcr ad nos pergct, quomodo

De illn cnpUida cjuac domiins rex in Eqmlauia '
Man- '^'''ieat agcre.
c.ouc cl '' Knijerio missis suis explere sticramentuin 8. tl dum in lioste aut in aliqua ulililale noslra
/idelilali einrde *.
aliquis " fuerit, ct de suis res aliquit cxforciavcrit
1. De illo cdicto qiiod domnus ct genitor noster vcl disveslivcrit.
ripinus insliuiit, cl nos in poslmodum pro no- 9. l)c illis bcneliciis intentiosis.
s',ros Mnissos coiiservare et implere iussinuis , vcl 10. De niissis nostris, quicquid apnd illis scniorcs
(!e nostros cdictos tpiomodo fucrunt cuslodili. consensaverit *.

2. I)e iiia restanrationc ecclesiarum illi qul 11. Ut dccima de oinnia sccuiidum iiissionem cpi-
rcs
coniiu liabent per istos 20 annos, quidegereinde, aut scopi disp^nsentur, ct oinnes deiit.
qiiare noii suiit. 12. De illis latronibus bomicidiis ' dc infra inino-
3. Ul si aliqnis de illas res ecclesiac, qiias eo teni- nitatc.
pore possiilcbant quando illa palria Deus sub nostris 15. De viiui:c!a IatronU)us aliquae vel occasione.
manibus posuit, poslea mlniniatuni vel abslractum li. De rebus ecclesiae, nono et decimo vcl de
ftiil exindc. quantis casalis * precarias renovare debet.
4. Ul opiscopi, abbalis vcl coenobic sanctorun» 15. De Irusle ^ non faciendo-
siib ordine sancto csse redebuisscnt, projjter quid 16. Dc gellonia '».

non siinl. 17. De colloctas snper itinerantibus " , vcl de

S. Ut ad illos paiipcres nova aliqua consucludo pontibus aul navigiis, qui orationis causa ", va-
inposita fiiit postca. (^junt
0. Quomodo illis bencGciis Iiabenl condriclos pro- 18. Dc berba delensionis lompore ".
videant, vcl suos proprios.
Rcliqua exciderunt.

VARIANTES LECTIONES.
' Mancione Tougerio cod. * lc{je lidclitatis iniiinxit. ' nos cod. '
lcqe qnicumquo. " alicjuit c. /. c.
"^

coiisinscnii!. ' i. e. bomiei.:is. « itn corrcxi

; cansis censa'is corf.
" trisle cud. '" i. e. j^eldonia " ita.
fomuj ; i"'raiilil)iis c. '-
clansa c. '^ ^;,;,-^
pnqimie proxime scqnens, quae iam excisa cst, excerptn capi-
;
tuni [b-±o Cupnularis annilld pracbuisse videri potcsl.

" Capitulare boc, in prima Caroli Magni Capitularium rccensionc oniissum, bic sistimus. Edit.

APPENDIX AD CAPITULARIA.

CAPITULARIA SPURIA.
CAKOLI MAGNI CONSlliUTIO SCAHINJNGENSIS (An. 784).

Mcmnrant Carolum an. 78i per Tliuringiam Scabiningum iisqiie progrossum, ciim
aiinalcs Laurissenscs,
Saxonibiis coiivcntioncm; qnam ipsain iii clironico qiiodaiii Ganiiersliciniensi ropertam, Joaii. Cliri-
fcci.sse
slophorus narenberg an. 1758 in primo fasciciilo Monumentorum historicoruin adbuc ineditornm pag. 90,
cvnlgasse professus est. Sed cum de !ide editoris haiid ita constct, ut ab co prolata indiibiam sibi auctorila-
lein vindicare possinl, ct sallem de vocahulorum vol eiiam scntenliarum aut per cbronistam aul per c.lito-
icm iminulalionilius suspicio, in locis, cx. gr., « ct de pniictilius inullifariis cou\entum t « in loco Scli-
gonstal, viilgo Sliestat » « decinias et nonas cx oinni provcutu i « dona component, » haud omnino van.-^
cs->c vidcalur, dubi;i; lilci documentum inler genuina Caroli capitularia noi? rccipiendum censui.
.

Cum in Saxonia orionlali una cuin priinoriluis C Seligonstat, vulgo Slieslat, inler Orebeim et Sc.a-
Vrancormn et Ostsaxoniim placitiim infra villam nigge fial opidum ex villa, ot ibi opiscopus Saxoiiie
Scanigge in Norlthuringia , adslaniibiis episcopis orientalis sederc possit. Id vcro si edici non pussii,
cl abba;i!)us non paucis, habilum sit et de puucli- lotiis maior et munitiis in s^dcin opiscopi por mis-
^iis imiiiifuiiis convcnlum. coiisliluiinu^. ul in loco sos ot coiiiitcs noMros de!i;^cn'! ;b esl, ubi ab iina-
;::, CODEX DIPLOMATICUS. - CAPITLLARIA srURL\. — A>, 790. GT»

bioiiibiis orioiiluriiim ininiicoiuni cpiscop;is nil ii;i- A sccuiHliiiU Ifges ipsorum isuIiciiKn factiiris volunl
be:U (inienduin. Episcopo el presbileris, (pii illi de- scahinos suos ;i(Iiungerc, ipiod paganias siias voUint

benl esse obeiiienles, Saxones pro sacramentis, pro diiniltere, quod sacrificia honiinum et bcstiarum,
sepiUura, pro olTicio vario, dabunt nibil. Dabunt crcniationes hominum morluorum, inccrla auguria

vero ecclesiis singulis singulos mansos, cpiscopo ct et divinalior.es iiifid:is dereliiiqiicnt, el regibus
presbiteris dccimas et nonas ex omni proveiilu, ut Francorum per omnia manebunt lldeles, et ante
anlislites ecclesiarum inde vivere, pauperes sulvlc- Kalendas M.iii dona conipoucnt ct poslca nobis ad
vari, et utensilia ecclesiae cuiusquc comparari pos- curtem nostram Ereshurg niitlent, quod cinii iura-
sint. runt digltis in cocium sublalis, nos n:iscricordiIcr
Promiscrunt Saxones sacramento, quoJ iulra an- cl propiliala mciite ipsos in muniiiburilium ac in
lum cum suis, quol^piot nondum sunt baplizati, tntionem nostram liosLrorumque succcsscium rccc-

oaplismum suscipicnt, quod cum coinilibi;s noslris pimus. Id. Augusli.

CAUOLI MAGNI DECKKTU.M DE EXrEDSTIONE RO.MANA (An. 7 0).

duodecimi s;T!Culi annis confecla, eo cchibriialein qiiamdam nacta csl, qiiod

Fictitia h;ec charta, ullimis
viri docli complures ni:iximam rerum in Gerniania iioslra, quam s;cculis \ vcl xi < (luligisse sibi peisimsc-
ranl, commulalioncm iiide explicari posse opiiiali sunt. Scd n(,'c cominut;iti(> ill.i, (jii:i libcrormii iiomjniiiii
ordinem in servos redactum fuisse apud se constiliicrant, niedio ;>.'V0 ;icci,!il, iicc conslilulione iioslia in
reni vocata cxplicari possct, cuin in ea de bellis lantum traiis;i!piiiis, non vcro de lotius rci bcllicx com-
mutatione seruio sit. Chart;c mendacium et forma cjus el nialciia arguuiil. (^onficlam c^se p;itel, ut pro

coiistitutione Carcli M. gni vci:ircl; Caroli nomcn, annus 790, rcgni iiunicriis i2:2, Wormalia lociis, et
mora i i tracta, scriplorcm arguiint historiai et annaliiim (Ex. gr. Metteiisium ;i(I aii. 790) h;iud iL'naruni,
cuiiiuc aiiimus cssel cliartam ad annum istum rcferendani conscriberc. Quare el eoruiii o|)iiiio qui Carolo
Magno Crassum aut Cliiionradum II substitucre coiiati sunt, nulla ratione fiilta facillime coucidil. Jam
vero chartam a Carolo Magno minime profcctam, cum formuI:ie invocalioiiis, dignit;ilis, canccliarii, anniis
< ab incarnatione Domini, > lum oratio chaitas s;vculi xii rcdohns, cl narralio qualiter dum pro noslra <i

consccraiionc coron;cque perccptione proliciscendi tcinpus ad apostolicam sedcm iustarcl... contigil priiici-
pes cum niiiililius de Romana expeditione qu:x; tunc inslabal accrbe contcndcre n veiilati ^qicrle rcpugnai!s,
cvidenlissime dcmonslr; nl. Lndc c!iari:c, non casu aliquo dcpraval;c inimutat;cve, sed ;ib auclore f;illcie
volenle cdict^c, nuilam plane (idcm tribucndam esse eirititiir. Coiifccla autcm csse vidcliir, cum frcquentcs
Fridcrici I cxpcditioncs ltalic;« (« pro corona nostra vel aliqua recjtii ulHilale aut honore liumann exveditio »)
niagnain jam Gcrnianis molestiam ingercrent, et fortasse iitis cujusdam in f;ivorcm abbatis Chiemciisis iii
Davaria (iiiimend:e causa. Nam in biliiiotheca monaslerii Cliiemensis anliiiuissiiiium cjiis cxemplar circa
aniium 1190 cxaratuin, unde reli(pia omiiia derivata siint, repcritur. 1. Asscrvatur ilUid iii bibIiolIicc;i rcgia
Moiiacciisi inlcr cin.dia iv, 5, signalum, alque Codici .s;;cuii xii a nobis jani l;iudalo, e:id('iii niaiiu cliarUi-
rum diiclus iiiiitaiilc adjectum est, cui Codicem tradilioniim Chicmcnsium in aiiniim 1190 cxcurrciucm
dcberi Miiiiuuiciita Roica, l. 11, p. 575, testantur. Codicis cjiis duo apographa cxslilcnint. 2. Cod. biblio-
tlicca! rcgi;e MoiKicciisiscimcl. iv, 5-0, oliin civilalis Augtist;in;e mbr. s;vc. xii, in-8°, .Marco Wciseio pri-
nium nolus, uuie cdilioncs A) Riitershusiana aii. 1598, in-4", Frcheriaiia an. 1599, Joan. Wilb. Ilolliiiniini
dclinoalio haiid s:'lis fida, tum Gcbaueri editio desunipl;c sunt. 5. Codi x allcr c Chicmcnsi amio 147G a
P< iro Sayn dc Fiisinga transcriplus, chartaceus, a Senkcnbergio in cdilionilius suis Sl.) in Corpoic jtiris
feudalisGcriuauici an. 1740 el 177:2, atque SII.) in Netier Sammlunci dcr Ueichsabsckiede an. 1717 adbihilus
esl, cum Ciiiemen is ipse noniiisi in Mouumentis Boicis, t. 11, p. 572, indcque in Fischers Lilleralur des C.er-
vianischcH liechts , salis negligeiiler expiessus sit. llaiic textus hisloriam operis nostri ferviMilissinius
adjutor vir cl. Fuiiiiiger Codicilius librisque lypis expressis inter se coliatis enucieavit, iKddsquc (lagiiaiili-
bus non solum CoJic. m
utrumque Monaccnsem manibus terendum commisit, scd el lectiones conim diii-
gentissime e.iotatas transmisit, quaruin beneficio editionem ad fidem Codicis Chiemensis inslitut:im j;iin
proponimus.
In ' noniine sanclac et individuae Trinilatis Ka- B Romana expeditione quae lunc inslabat aeerbe con-
rolus divina favcnte gratia rex Francoruin et Ronia- lendere, constringentcs eos mullo piures li;ilspi'rg;i3

rioruin. Si praedecessorum nostroruin morem se- dc beneficiis suis sibi ducere, quain iili f.acivulur
quimur, non solum praesentibus sed et succeden- se posse vel iure debere. Scd quoniam * hoc non ah
libus subvenire nitimur. Hac de causa universorum aliquo antecessoruin nostroruin terminatum fuc-
coguoscat expcrienlia, qualiter duin pro nostra con- rit dignum duximiis ", ut eorum altorcalioiii
'^,

sccralione coronaeque pcrccplione proficiscendi lcni- fiuem ct moduin * inponcreinus, atqiie decretiim ct
pus ad apMsloiicain sedcm instaret, cum qiiam mul- certain aliquam legem supcr oinni Romaiia expcdi-
lis priucipibus annum Worinaliae ' transcgimus, tioiie concederemus. Statiiimus ergo et decrevimus
omnein reipubiicae statuin ulilem el ho-
ibiipie cuin consensu tam spiiilualiiim quam sccuiarium
nesium confirmarc, nocivum atque contrarium ra- principum ibidem nobiscum assi lentium, quan;!opro
dicilus exslirpare dccrcviiuus. Inlerim diim haec corona iiostra vcl aliqua rcgni u;ililatc aiit honoie
a^^crcLtur, casu contigit principes cum militibus de Ramanacxpeditio a nobis vel a succcssoribus nosiris

VARIANTES LECTIONES.
'
C()(/i(i2. mann scc. XVI, ncc tamcn Welseri, litulus inscriptus esl : De cxpodiliciie Roniana. Fwriiuicr.
* \v()i!!i;iciac 2. ^ '''{iiZ 2. quaiido cditi inde prvflm. * ila 1. 2. fuerat .4. " duximus dignum 2. A. S. l.
II. ^ fincui coiiimoduin .1.
G" D. CAUOLl MAGNI OVV. PARS I. 5ECT. I.

p.cioparclur, aJ oniniiiin nabiscuni cnnlinm i>raop:i- A in dominonnn lamtlin vivanl procnrni.ionc, qihinui.u

ralioncm annns oum scx cltdomadihns pro induciis in inccpla '" vadanl cxpcdilione; cl quicquid a rcbcl-
dcliir, el lalilci- per loluni ' rcguuin lidclibus nostris libusrcgnis " pugnando acqnisieriul, parlcs duas ad

iudiccUir. CuicuuKiiic autcin sccuuduin lianc lcgcrn domiuos dcfciant, lcrtiam sibi pro consolaliouc rc-
eadeni cxpedilio iinpcrelur, si ad curiam Gallorum, liueanl.Quos autcm non pascunt domini, ad ipsos
lioc esl in campum (pii vulgo Riingalle dicilur, domi- rcportcnl lcrtiam parlcm sui acquisiti. Singuli vero
imm suum uon comilclur, el ibi cum mililari appa- principes snos habcant olllcinarios spccialcs, mars-
ralii nou rcpracscntclur, fcodo prctcr lios qui cum calcum , dapifcrnm , pinccrnam cl kamcrarium ;

gratia dominorum suoruni remanscrint, iu conspcclu qiii 4 quanto plus simt laboraluri, tanto plus in sU-
nostro absquc spc rccupcrationis privclur. Qui aulcm pcndio, in vcslitu, in cquitura prae ceteris sunl ho-
pcr hominium *, sive liberi sive fainuli, douiinis suis norandi; scilicct unicuique '* istorum 10 librae cum
aiihacscrint, quot deccm mansos in bcneficio possi- Iribus cquis tribuautur; quarlus marscalco addalur,
deant, tot brunias cum duobus scutariis ^ ducant; quorum unum ad praccurrcndum, allerum ad pu-
ila laincn ul pro halspciga trcs marcas ct pro siugu- gnandum, lcrlium ad spatiandum, quartum ad lori-
lis scutariis singulas marcas accipiant; et sic cundo cam portandum. Isti vcro lalcs remancre cnpientes,
ac rcdeundo cum siue omai domi- B si apud '^ dominos impclrare
Iioc stipendio ^"
valeant, quot mansos
'''^

norum dampno vel quantum ipsis " do-

expcnsa possidcant tot •* libras suae monelae vel toium fru-
nisi "

niinis placucrit fuiciitcr scrviant. Si autem forte, ctum fcodi in illo anno pro stipcudio persolvant. IJt
([uod absit, accidat, ut idcm miiilcs diversos domi- autcm nostrum impcrium ab omuibus habeat siip-
nos proplcr divcrsa bcucficia acquiranl, nc aliqiio.i plcuienlum, hoe consliluimus el lirmitcr praccipi-
bcuclicium indcbilum vel siue scrvitio remaneat, sin- iiius, ut singuli buviiigi decem cum 12 funihus do
guli singula dcbila singulis dominis pcrsolvant, vide- canapo solidos dominis suis impcndant, et insiipep
liccl quanlumab ipsissi ircnt acccpturi erant, lanlum soumarium cum capistro conccdant qucm, si do- ;

sc daturos cognoscanl, vcl in pracfato loco, ut di- niini volucrint ipsi ad primam navalcm aqiiain
,

cluin est, fcodum amiltant ' ; nisi aliqui a nobis * vel usque " perducanl. Mansionaiius 5 solidos , absa-
a regno siut inbcueficiali, hi si nobiscum vadant, rius SOdcnarios, bunuarius '^
15, ouorumlibct la-
nolumus ut feodum amittant, sct stipciulia nisi vo- rum *^ possessores G suppleant. Et ut haec nostri
luntale dominorum non practcrmittant. Simililcr de dccreti aucloritas invioIabi4cm et incorruptam in
ecclesiarum liliis vcl domesticis, id cst niinistcriali- Dei nomine apud omnes successorcs nostros obiir.cat

bus, vcl quorumcunqiic («liucipum elicnlela qui cot- emunitatem '^, cunctis princi[iibus " qui adcrant
lidie ad servicndum parati essc dcbcnt, statuimus, astL{)uIantibus, manu propria subteream roborare de-
Ht quicunque 5 niansos in bencficio possidcant, do- crevimus et annuli nostri siguo" assignari iussimus.
niino suo ad qucni pcrtincnt jiruniam ciim uno scu-
lario ducant. I£l hoc iu arbitrio domiiioium pjiidcal,
*'
Signum Karoli -S gloriosissimi
(pios ducaut, a quibus slipendia accipianl , quibus
etiam halspcrgas couccdaul. Ipois eliam ad itincris

pracpaialioncm 5 ^ libiae suae monclae iu sti|ien- regis. Ilernustus noiarius ad vic(m Liitwardi canccl-
«iiuni Iribuautur, et duo equi, unus eurrcus altcr larii rccognovi. Dala 8. Idus lunii auno ab incarna-
ainbulaus, addantur, ac duobus sociis soumarius lione Domini noslri Icisu Christi 790, regui aulcm
viclilibus bene oneratus committalur, qui ad ipsis ad eius " 2-2, ante consecrationcni "'. Aclum Worma-
opiis dominorum diligenter cuslodiatur. Ipsi quoque liae fcliciler. Aracn.

VARIANTES LECTIONES.
pcr totum taliler 2. ^i.
•
hominum 2. A. ^ scutariis usque scutariis dcsunt 2. A. * slupcndio 1. slii-
^

pcudio corr. slipcndio 2. " in Mun. B. " ipsius 2. ' amitlant usqne amiltant desunt A. " a iKibis aliqui 2.

" V. 1.2. scx N. /. U. ««

inccpa M. D. " regiii A. S. I. II. '- s. cl u. 2. /1. S. II. '=> apul 2. " in-
"* decsi
pctrarc 2. '* voccs tot liliias ^uac in cod. 2. cibscissdc, in cditionibus inde dcrivalis dcsunt. M. B.
" bunaiariiis 2. "* lariuin .1.
S. /. //. ^^ firnnimem scribcndum fuerat ! ^" prcstntibus il/. />. ^'
sigillo
M. II. ^- monogrammn lioc a (jcnuino Karoti sntis distans, codex 2. posl nolarius, et edilioncs A. posl glo-
riosissiiui, ,S. /. post nota scribunt, Clulcn. et S. II. omitlunt. ^' uoslri S. /. //. '' anno consecraliouis
XXII. S. I. anuo consccrationis XXI. teclio codicis Senlicnbergiani.

CAROLI MAGNI ET LUDOVICI I CAPITULARE APUD THEODONIS VILLA.M.

Capitula h?ec spuria primum sub nomine Caroli Magni in CoIIectionibus conciliorum Crabbii, Colonicnsi
an. 15G7, T. lll, p. 2(31), ct aliis editn, dcinde a Goldasto in Conslilutionibiis, ct a Sirmondo inter Concilia
Galliae, t. II, ex Rurchardo et Ivone assuinpla annisque 820 ct 821 assignata, tum a Raliizio cuni Codicc
Yaticano collala anuoquc 822 ascripta, hic ex Codice Golhano sa^culi xi iterum prodeunt. Ciim igilur Caroli
nomen in Codicibus praifcrant, ad (^jus tanicn rcgnuin nullo niodo referri possunl, quod llaistulfus et Ileltj
aimo 813, Hadabaldus ct Ebo nonnisi annis 819 ct 822 archit^piscopatum adcpti sunl. Ncc meliori successu
Ludovico iinperatori assignala suiit, cuni Ebouc post diem 5 Jiinii an. 822 iii archicpiscopum eloclo , H
llaistulfo sccuudum annalcs Xanlciiscs aiino 825 vel sccuudum alios anno 82G dcfuuclo, convcuUim intra hos
 rrj C.Of)EX DirLOMATIOUS. - CAPITULARLV Sri]RL\. — An. 790. CTS

fiiisscoportont, co lamcn spitio tcmpons rc vcra ncc TribnriiTe ncc .ipnd Thoodonis vil-
(tMiniiiof. lnliiliiiu
laiu coiivcnUisceicitraliissil. Tcxliini collata \i. IJaiii/.ii ciSilionc, cx Co.iiciluis 1 rioliiano scc. \i, cl 2. Va-
ticano, cjijiis leolionos Haliizius allcrt, eiiiiulcin fcrc ([iialcm Concilioruin cditorcs priino pioposueranl, itcruin
cvulgamus.
tx coNciLio APUD TiiEODOMs vii.L.vM u.vBiTO Tii.MPOiiE A saveiit, scpiciu '* quadragcsimas sine subdilis an-
K.\U0LI MAG.M. nis poeniieat, et sexccntos solidos cum triplici sua
Tn coucilio apud Thcodonis villam, ubi inlcrluc- compositione ct cpiscopalibus bannis triplicibiis

ruiit 52. cpiscopi, Aistulfus Mogonticnsis archicpi- cpiscopo componat. Si autcm mortuus fucrit, duo-
scopus cum suis sullraganeis ; Iladabaldus , Colo- dccim aimoruui poenitentia sccundum canoncs ci

ni.Misis archicpiscopiis cu!U siiis sufTragaueis ; Ilclli, iiipoualur, ct nongcntos solidos cum Iriplici composi-
Trcvcrcnsis arclHcpiscopus, cum suis suirraganeis ;
lioiie sua et cpiscopalibus bannis triplicibus episcopo
Ebbo, Rcmcnsis archiepiscopus cum suis sufTiaga- componat.
ncis, cum nuutiis rcliquorum cpiscoporum Galliac -4. Si quis cpiscopo insidias posuerit, comprclicn-
ct Gerinaniae, ob nimiam pracsumplioncm quorum- ilcrif, vcl in aliquo dcshonestaverit, dcccm quadra-
dain tyraunoruuj in saccrdolcs Domini bachau- gcsimas sine " suhdilis annis pocuitcal, et presby-
lium ', et propter factum qiiod in Wasconia noviter tcri non *'*
occisi triplicem composilioncm coiiipo-
accidit de episcopo lohaune inhoneste ct inaudiie nat. aulcm casu et non sponte occidiliir ciim
Si ,

mordridato, decrctum est ut cominuni conscnsu et comprovincialium cpiscoporum consilio homieiila

Irnnili dcvolione supi»licaicnt ^ auribus priucipis, si poeiiilcat. Si quis ."utcm sponte cum occidcrit, car-
suae pietati complaccret, ut cahiinnia in Christi sa- D ncm non comcdat, viiium non bibat cunctis '^
dicbus
ccrdolcs pcracla iuxla synodalia ^ dclerminarctur vitac siiac, ciugulum militare deponat, abs([ui; si)C
plcniter statuta, hoc idem cpiscoporum iudicio pla- coniugii iu perpcluo mancat.

ccrcl, si ex loto sccundum potestatem ipsoruui pos- Aistiilfus Mogonliensis archiepiscopus dixit ; « Si
sct deliniri, id est, ut canonica feriantur scntciitia, hi principibiis placiicrit aliisque lidclibus suis, rogcniiis

vidclicct qui timorem Domini poslponcntcs, in ini- ut conlaudelur ct subscribatur. t Et coiilaudatum cst
nistros suos crassarc pracsumuiit. Qiiod si voio pic- ct subsoriptum cst tam a princi[)C quam a caeteiis
tati illius complaccrct % iuxta capitula rogum prac- oinuibus.
CAIMTULUM ALCCLESlASTICUJi
ecdculium, ubi eorum provisio niisericordilcr in
Apnd Theodonis villam "^ a Knrolo " mnyno cl
o!rin>is pccuiiiae quantiiatcm interposuit, pro levi-
Lulhowico et primis Gnlliae conlnudalmn cl snb
galione scilicet paenilentiac placuit, ut " praefatac scripium.
res per pcciiniam ab iuipcratoribus ct a silti •*
saccr- Placuit nobis cl fidclibiis nostris, ut sictit ab cpi-
dotibus ad dcfcnsioncm conccssam, et per pocnitcn- scopis ct rcliqiiis saccrdolibus, ac Dci scrvis, alio
liam deterininentnr ' cpiscoporum iiidito , si pic- anno Triburiae '" ammouili fulmiis ct rogati , nt
las illius conlaudarc volucrit, sic dcfiiiiri cis com- cpiscopi ct corum miuistri, qiios Dctis stio, non liu-
filacnit. ^ mano, iudicio rcscrvavit, iu.via sanctorum caiionum
1. Si quis subdiaconum calumiiialus fucrit, vulne- sanctorumquc patrum ac capitularium praeceden-
ravcrit, vel dcbilitavcrit , ct convaliicrit qiiinquc tium regum corain positorum slatuta, ut Dci
, sa-
quadjagcsimas sine subditis annis pocniteat, ct Irc- cerdoies eorumque cooperatores quorum iiitiM--
,

ecntos solidos cum sua compositione ct cpiscopalibus ccssionibus , supplicationibus sancta Dci accclesia
baiinis episcopo " componat. Si autcm morluus fue- constare videtur , intacti permancant , constilni-
rit , singulas supradiclas quadragesimas ciim se- inus :

(•jucntibus annis pocniteat, et quadringentos solidos 1. Ul si quis subdiaconum calumuialus fucril, ct

cum tripla sua conipositione et episcopalibus baiinis convalucrit, pocnitcntia canonica poenitcat, cl trc-
Lriplicibus ' cpiscopo componat. cenlos solidos cpiscopo coinpoiiat. Et si mortuus fuc-
2. Si qiiis diaconum calumniatusfuerit, ct conva- rii, iuxta id qiiod cauoncs praccipiiint [)ocntcat,cl
lucrit, sex quadragcsimas sine subdilis annis pooiii- qiia(h'ing(Milos solidos episcopo compoual.
tcat, ct quadringcntos solidos cum compositioiie sua 2. Si diaconum '^ caltiinniatus fiiorit, ct convalue-
et cpiscopalibus
bannis cpi^copo '" compouat. Si aii- rit, [luonilcat seciindum cauoncs, ct quadringcnlos
tcm mortuus fucrit, singulas supradictas sex (]ua solidos i^[)iscopo ^" componat. Si non convalitcrit,
dragcsimas cum scqucntibus annis pocnilcat , cl '
iuxia praccopla synodalica pocnitcal, ct scxcontos
scxcentos solidos cuin tripla sua coinposilionc ct solidos episco[>o componat.
cpiscopalibus bannis triplicibus cpisiopo com- 5. Si prcsbyter malc Iraclalus fuerit ^' ct s[)assa-
ponat. vcrit, sccuiidum oius cpiscopi scntcntiam pocnitcal
3. Si quis prcsbitcrum calumniatus fucrit et spas- in cuius lcrrilorii potcstatc csse dinoscitur '^ Si au-
VARIANTES LECTIONES.
' b.".ccaniium
supplicarcntur corr. siipplicarcnt 1. siip[ilicarclur Z?.
fi. * ^ *
svnodalica 2. r/ccsH
» pro consofatioue sanctae ccclesiac, ul U. « ct a sibi dcsunt B. '
dcl(Miiiiiiaii B. »
decsl l!
«(/cesM. '\deest\.^^dcesl.\. '^ scx fi. " cum iJ. ''^
dccst B. «»
omnilius '"
/.'. tribunam a
Karolo ct primis Galhac ct Gcrmaniae coiilaudatum ot subscriplum Burchcrdus " liludowico
ct Ivo.
pio ct hlothaiTO imperatonbiis consliltila ct a primis (ialliac (Jermaniac (;. '^
aniio apiid Theodouis vii-
lam «. d. quisc. /?. "" dccsi
\.
'''
prcsbyicrum ipiis male Iraclavcril L'. " «[locnilcat iiongtMitos so-
h.lus einscopo cciiiiioual. Si /i. o
CV9 B. CAROI.I MAGXI OPP. PARS I. S^OCTIO 1. (i;;0

ifm morliius fiKM-il , iil. syiio;lus (liiutlica\\;ril pooni- A clioniI)US < piscopis ino])i)(>«Jiciis cl conlnniax cxlilo-
leat, cl yOO '
cpiscopo coinpaiial ril, primuni canonica sciUcnlia roriatiir, (icindc in

4. El si (piis cpiscopo iiisilias posiicrit, coniprc- nostro rcgno bcncliciuin iion Iial>cat, cl alodis ciiis i:i

Iiendcrit, vel in aIi(ino dclioncstavcrit, poenitcal sc- baiinum mittatur; ct si annum ct diem in noslro

cundiim canonuni statiita, et presbyteri non * oc- banno perinanserit , ad (iscum noslrum redigatiir,

cisi liipliccm compositionem cuni iiisliliis quae in ct captus in cxilium religctur, el ibi tamdiu ciisto-

supcrioii capitulo sciiptacl conlirniata csscvidenlur, diatur el coiislringalnr, doiKx coactus 0(^.0 et san-

coniponat, ctae aecclesiae salisfaciat, quod prius gratis facere

0. Si quis per industriam cpiscopum occiderit , noluerat.

iuxta id quoJ apiid Tribnriain " a 20 episcopis de- Et si omnibus vobis ista complacoerint, dicite. Et
crctum cst, ct quod ibi a nobis ct a primatibus to- tercio ab omnibus conclainatum cst Placct. Et im- :

'cius [Galliae '

ct] Germaniae bcnigna conlauda- pcralores ct pcne oinncs Galliae [ct * Ccrmaniac ]

lione coiilaiKiatuin et subscriptum est , poenitcat , principcs sui)scripserunt, singuli singulas facicntcs
[cl pecuniam a noI)is conccssam ecclesiue viduatae cruces. El aeccles'asiicus ordo Dco ct principii)ns
persolvat "
]. laudcs referentes ymnum Te Deuni laudamus decan-
G. Et boc de nostro adicciinus, ut si quis in liis su- " tavcrunt. Et sic soluta est synodus.
^iradiclis sanctorum canonuin nostrique decrcll san-

VARIANTES LECTIONES.
'
cl 1200 solidos cpiscopo /?. ^ deest B. ^ Tbcodonis villam a XXXIII C. '' Caliiae ct (/es««M. ^ liacc

(lcsunt 1.2. " cl Gcnn.uiiac desiint. I.

LUDOVIGI I LMPEUATORIS PAGTUxVI CUM PASGHALl PAPA (An. 817).

Gbarla inde a s:icculo duodecimo ccleberrima atque saiculis subsequentibus pro sincera habita, in authon-
tico excmplari aut qiiod pro aiitiientico habeatiir liaud amplius exslat. Si^iuidem qui noslro aivo auctorila-
tcin cjus iteruin vindicare conatus est, ill. Marinus Marinius Tabularii Valicaiii pr;cfectus, in libro ISuovo
Esrime delT aulcnticita de' diplomidi Ludorico Pio, Ottone I, e Arrifio II, sid dominio tcmporale dei Romam
Ijoidcfici. Roma
1822, in 8°, p;igina 103 tcxtuin qualem in Codice Cencii Camcrarii Colonnensi s;bc. xiii in-
\cnciat excudit. Ciim i;^itnr quaislio dc fidc diplomali habenda , cx condilione tcrrilorii pontiflcii tempore
l^iidovici imperatoris luccm certissiinam accipiat, paucis de bistoria cjus monendum est.
Aniio 735, niciise Octobri, Stephanus II papa, imperalore Constantinopolitano jiibenle , ad Aistulphum
Luiyob^udoruni rcgem profcctus cst, cxarchatum Ravcnnatcni ct rcliqiia loca ab eo invasa rcpetitunis.
Oisol cum fnislra altcnl:iss;'t, Pippinum rcgem adiit, atque primum die 6 Janii;irii an. 754 Pontigone pro-
mission;! de aiixilio fercndo acccpla, in convcntu publico Carisi;icensi paclmn de defensione Ecclesia}
R()inan;y awnic de coiOiialioiic Pippini filioruiiKiue ejus iniit, (|uo Pippinus ea qii;e Aistiilphus Graicis abstu-
b-iv.l se lloinan;c Ecclesi;c collatuium promisit. Conditio is!a bis vcrbis expicssa erat a A Lunis cum ;

insula Corsica, dcinde in Suriano, dcinde in monte Burdone, inde in Berceto, dcindc in Parma, deinde in
Uccflo^ et exinde in Manlun ntque in Montesilicis, simulqne universum exarchatum Ravcnnantium sicut anliqui-
0(.s crat, alque provhicius Veneliarum et Islriam, necnon cuuctum ducatum Spolctinum sive Benevcntanum.
Rclliim laincii magii;i ciim d iTiciiltate susceptinn !>, eam lantiim ad (iiiein gestum et aniio 755 (inilum cst, ^'

ul. Lang;)l);ir;ii Pent;ii)oliin, ^ Narnias cl e Cccanum, Tusci;c atqiie Campanix Roinanye urbes ab ipsis in-
vasas, cl rcliijiia unde pi)[)ulus Romanus co!i!|iicrerelu" redlerent; quibus, bello rcparalo, anno 756 Co-
miacliim acccssil. Uinic confecla Pippini donalio, has civitales complcclcbatur f Ravennam , Ariminnm, :

Pcnsauriim, Concam, Fanuin, Ccsiiias, Siiiogalli;is, yEsim, Forum popiiii , s Forum Livii ciiin Sassubio,
Montein Feltri, Acerie;ii, Agiomontem, Moiilem Liicati, Serrani casleliiim saiicti Marini, Robiuni, Lrbi-
niiin, Callcs, Luciolis, Eugiibium ct Comiaclum sed ct Favciitiam, diicatiim Ferrari;c ^, nccnon, Imolam
;

Rononiain cl Gabidluiii simiil traditas fuissc, ex subseqiienlibiis palet; nec unqiiarn ponlilicem ulteriiis
'

(liiid apiid Pippinuin impetrasse rcpisrimns. Annis duodeviginli post, Desiderio priniiim ftiso , Spolelini,
Re;ilini, incol.c diicatiis Firiiiani, Auximani, Aii(;onitaiii et habilatores castclli Felicitaiis ad Iladiianum
paiiain se conlulerunl J, cl, Caroliis rex, Rom;« IIadri;ut() reslilutionem exarchatus a Dcsiderio inva^i polli-
ciliis, pncterca donationem Pippini Carisiaceiiscm coiiliiinavil k. Quibus promissis, Iladri;inus anno 774
vel 775 parlcin cxarclr.itiis reecpit ', r, lifpiam vcro, sciliccl Imolain, Roiioni;uii, Gabcllis, Favcntiam, du-
calum Ferrari;c, Coniiacliim, Foruin Livii, Foriim popiili, Cescnaiii, Robium, Tribunatum dccimum , ar-
cliiepiscopo Ravcnnale rcnitenle, ct castelium Fclicitaiis a duce Clusino iiivasnm '" , noiinisi anito 775 vcl
77i) recuperare potuit ". At vero Iladrianus ad ultcriora progrcssiis , inde ab anno 777 lerras flagitare
ctcpil, ncc ab ipso nec a Stepliano Patilove iinquam possessas, scd quas pontilicibus a regibus Langobardo-
ra ii aliisve olini erepias at(|iie ex doiiatione Carisiacensi sibi rcstituendas conlcndcbat. Priino " inde ab
ujHio 777 civitales aliiiiiot in Tuscia Langobardorum silas, diicatus Spolelinum et Rcneventanum, Corsicam
NOT/E.
« Vita Hadriani I , cap. 52. C i
Codex Caroliniis, cpist. 54.
t Einhardi Vita Caroli, c. G. j Vila Iladriani 1, c. 52, 55.
*"
Fredegarii Conlin. k Hiid., c. 42.
'^ Narni. i
Cod. Carolinus, r p. 54.
« Cecano, ad meridicm Frosinon;p. n) i^p. 55.
f
Viia Slepbani II, c. 4G, 47. " Anno 785 totiim cxarchatum tencbat. Ep 83.
E Ita Codex Vindob., Ilist. cccl. n. 90. » Ep. 59.
^ Vita Iladriaisi I, c. G.
 G81 CODEX DIPLOMATICUS. — CANTULARIA SPllRL^. — An. 817. G82
ot palrimoniiim Sabiiiense, tum Terracinam occupatam rursusiiue amissam, Cajelam, Neapoliiii cl palri-
"

monia parlium cnrum alTeciabat, obtinuitque a Carolo anno 781 Uomre pnrsenle (iliis ojus Pippino el Ln-
dovic(t in reges Langobardorum el Aquitanire consecralis , concessioiiem patrimonii Savinensis « pro In-
minariorum concinnationibus alque alimoniis pauperum » ([uod tamen nonnisi an. 783 a missis Caroli
,

B, Pelro tradilum est. Eodem tempore vel cerie anno 787 civitates in Tuscia Langobardorum Suana , ,

Tuscana, Bitervum, Balneum Regis et cetera?, scilicet Castellum Felicilatis, Urbs vetus, Ferenlum, Orta,
Marca, restitutae sunt ^. Quibus Populonium et Bosellas necnon civitates in partibus Beiieventi ^ tum Ca-
puam <i addi,annis787 et787(sif) ilagitabat; oblinuitqiicin tertio Caroli itinereRomano promissioneni de tra-
dendo Benevenlo, irritam lamen, quod rex, Grimoalai diicis favore ductus, episcopia quidem monasleria
curles publicas et civitates absque incolis papaj contradi, earum babitalorcs lamcn in Grimoaldi lide por-
sistere concessil. Is Iladriani expostulationibus Carolique favoribus finis exstitit, nam nec ultra Hadrianum
al.iquid oi)linuisse, nec successorem ejus Leonem 111 auno 808 ex pacto Carisiaconsi Corsicam e insulam
elllagitantem meliori fortuna usum fuisse reperimus. Conslat igitur, Carolum ea quiic, Desitlerio Ticinum
,

adbuc tenente el evenlu belli ambiguo, in pacio Caiisiacensi renovalo pontifici i)rcmiserat, integia ser-
vare ncc voluisse nec potuisse, ea fortasse ralione duc!um, quod pontifices jura sua in leiriioria sin-
gnla ad meridiem linese descriptse posila, proul tenebanlur el poliiciti esse videnlur, probare nequivis-
senl f.
Carolo igilur obeunte res ita comparata erat, ut pontifices sub imperio Francorum, 1° cx antjjuo p.ire
urbcm Romam cum ducatn siio, id cst Campaniam cum Maritima usqce ad ^ Ceperanum et Tenaciiiam,
ct Tusciam Romanortm, scilicet civilaies Portum, Cenlumcellas, Cerem, Bledam, Marturianum Sulriam, ,

Ncpem, Casiellum, Gallisum, Ortum, Polimartium, Ameriam, Tudam, Ptrusiam cum insulis (ribus Kar- ,

niam et Utriculum; 2" ca; donatione Pippitii cl Caroli exarchaSum Ravennatum , Pcnlapolim et ^niiliam,
cum civilalibus supra memoralis tum 5° cx paclo Carisiacensi ct jure Carolo rcgi probuto (crrilorium Sa-
;

vincnse, civitates in Tuscia Langobardorum supra memoratas (fortasse aduiiis Pojjulcnio a<quc Rosellis),
cl jura in ducaln Benevcniano sibi tradita possiderent affcctarent vero, nec tanwn evinccre potuisscnt :
;

4-" plui ima a meriilie linea; a Lunis cum insula Corsica per Surianum, montem Baidonis, Bercetum Par- ,

inam Regiam, Manlnam, Monlem Silicis porrecttc, pra^cipuc Corsicain , Populonium ct Rosellas, (iucalos
,

Spoletinum el Beneventanum, Capuam, Cajetam, Neapolim cum patrimoniis ibidcm si;is, parlim a Francis,
partim a ducibus Benevcntaneis pariim a Gra^cis possessa. Quibus a Ludovico iusperalore nibil prajter
,

(urtem regalem in Germania addilum t est. Unde confirmationcm qwx. sub noinine cjus circumferiur
commentiii; m
esse, baud dubie apparet, non solum propler vilia forma!, sed qua insulae Sardinia et Si-
cilia atque Cauipania! Benevenlan* pars cum ci\i!a!ibus Sora, Aice, Aquino, Aipino, Tcano C; pua, et ,

patrimoiiia Beueventanum, Salernitanum, Neapolilanum, ei Calabrioi superioris cl inferioris, qu;i! nec in

pateslate Francorum esstnt, papae concedi dicantur. Cbartse exemplar omnium qu;ic exsiant vclustissimnn!,
scilicel in Codice Vaticano n. 1984, sa^c. xii ineunle cxaratiim, nacti, textum inde desumptum jam propo-
niiniis.

In Homiue domini Dei omnipotentisPalris, etFiiii, A gniam, FercTitinum, Alatrum, Patricum, Frisilunam,
elSpiritus sancli.EgoLudovicus imperatorAugustus, cum finibus Campanie necnon et " Tiburim, cum
statuo el condo per hoc pactum confirmalionis no- omnibus finibus ac terriloriis ad easdem civitales
sl5"e, tibi beato Petro piincipi apostolornm, el per te pertinentibus, nec non et ' cxarcbalum Ravenna-
vicario luo dompno Pascbali '
summo poniifici et tein cum int(^grilate, cum urbibus, civiiatilnis, cpi-
nniver.^ali pape et snccessoribus eius in peipeluuiii, dis, et casiellis, quepie recoidadonis domiuis Pipi-
sicut a prcdecessoril.us veslris usque nunc in vestra nus rex ac bone memorie genitor noster Karolus ui\-

poiestate et ditione tenuistis et disposuistis, civita- perator beato Pelro apostolo et predecessoribus ve-
lem Romanam cum ducatu suo, et suburbanis, atque strisiamduJumper donationis paginam reslK-.ierunt,
viculis omnibus, et lerritoriis eius, montanis ac ina- boc est civitatem Ravennam, el Emiliam ^ Bobiuin,
riuknis, litoribus, ac portubus seu cunctis civita- Ccsenam Forumpopuli, Forumlivii, Faventiam,
, luio-
tibus, caslellis, opidis, ac viculis in Tuscie pariibus, ^
laiii, Bononiam,Ferrari3m,ComiacIum,Adrianis{iue
id esl " Portum, Centumcellas, Chere, Blcdam, Man- et Gabelum cumomnibusfinibus, territoriis, alque in-
turanum, Sutrium, Nepe, Caslellum, Galliscm, Ilor- sulis terra '" marique ad supradictas civitatcs pcr-

(eui, Polimarlium, Amcriam,Todein,Perusiam ^ cum tinenlibus. Simulque " et Penlapolim, videlicd Ari-
Iribus insulissuis '% id cst maiorem etminorcm, Pul- minuin, Pcnsaurum '-, Faiuim, SenegaHiam '^ An-
vensim^ Narniam,Utriculum,cumomiiibusfinibusac conain,Aubimum, Ilumaiiam, llesim, Forumsimpro-
territoriis adsuprascriptascivilalesperliiientibus. Si- nii Moutemferetri, Urbinum ''
, et lcrritoriuni ,

mili moJo in parlibus Campanie Scguiam, Aua- Yalvense '\ Callem, Luciolis, Eugubium cuin om ""'

YARIANTES LECTIONES.
donno Pascali Marinius " ilcm M
'
perusinm M. * di'cst M.
.
=•
» P. ct iacii, Narniam M. « dcesl .1/.
' deest M. «Entiliaml. « et Ad.ianis quod ct Gabellum M. '"
in terra M. " similitor M.
^^ Pisaurum M. '^ Senogalliam il/. "Ulbiuuml. 'MJalneuse J/. '« L. et Eugubium 3/.

n Ep. 65. Q B. Poiii probaturas ex arcliivo Laleranensi rcgi pro-

1' Ep. 89. pouil. Ep. 75 Maginarium Caroli mi.^sum juia Ecdc-
' £'^p. 88, 89. si;e iii p.iliinionium S;i\iuonse ex (iocumentis ag!i!i-
^ Ep. l)t). visse, ai([ue p;>tii;ii(!niuiii trailidisse, refcrt.
o Leonis III epistola i. t?
Cecanum, iiaud longe a Ccpcraiio, Aislulfus ai;.
i^
Cod. Carol., ep. 59, qua Hadrianus civitates in 755 restituit.
partii)usTusci;e, Spoleto, Benevonto ct Corsioa, si- i'
Viia Sleph:uii lY, c. 2.
mul cl Savineasc territoiium appetens, ciiarlas j;iia
pATr.ci. XCVJI. 22
CS3 r.. CAHOLl MAGiM OPP PAUS 1. SFCTIO I. m
nibus nnibus ac lcrris ad casdein civilales perliiicn- A per qiiodlilicl argumenlum sive machinacionem qua-
fil)us. Eodem moilo terriloiinm Sal>iiiciiscin ' sient, ciimqiie parte minuatur vcstra potcslas, aul vobis de

a gcnitore noslro Karolo imperalore bcalo Pclro suprascriplis omnibus, vcl succcssoribus vcslris inde

aposlolo pcr donacionis scripium conccssum csl sul) aliiiuid subtrabatiir, de suprascriptis vidclicet pro-

intcgritale, quemadmodum ab Ilbcrio et Magcnario vinciis, uriiibus, civitalibus, oppidis, castris, vicu-

aSdtalibus, missis illiiis, inter idem terriloriuin Salii- lis '', territoriis, atque patrimoniis, nccnon ct pen-
nensc atquc Rcatinum dilfinitum est. Item in parti- sionibus, atque censibus ; ita ut neque nos ca subtra-
biis Tnscie Longoliardorum CastcUuin Fclicilalis, hamiis, neque quibuslibet subtrahere volcntibus con-
Urbivclnm, Babienm regis, Ferenti, Castrum Bitcr- seiiciamus, scd pocius omnia que superius leguntur,
viiim ^, Ortbas, Marcani ', Tuscanam, Suanam, Po- id esl provincias, civitates, urbes, oppida, castclla,
piiloniiim, Rosellas, ct insulas, Corsicam, Sardiniam, tcriitoria, patrimonia, alquc insulas, ccnsus, et pcn-
H Siciliam sub inlcgritale cum omnibus adiaccnti- siones ecclesie beati Petri apostoli, et ponlificibus in
bus, ac lerritoriis, marilimis, liloribus, porlubus ad sacratissima illius sedc in perpetuum residenlibus iit

siiprascriplas civiiates et insulas pertincnlibus. Ucm ijuantum possumus nos deffendere promictimus. Ad
in parlibus Canipanie Soram, Arccs, Aquinum, Ar- lioc, ut omnia ca in illius dilione ad ulcndum, et
pinum, Tbcanum, cl Capnam, el palrimonia ad po- " fruendum, atque dispon* ndiim firmiter valeat obli-
lcslalem vestram el dicioncm pertinciilibus *, sicul neri. Nullamque in cis nobis partem, aut potestaiem
est patrimonium Benevcntanum, et Salcrnitanum, cl disponendi, vel iudicandi, subtrahendive, aut niino-
palrimoniiim Calalirie inferioris el siipcrioris, ct pa- randi vendicamus, nisi quatenus ab dlo, qui co lem-
trimonium Neapolitanum, ct ubicumque in parlibus pore huius sanctc ecclesie regimen tenuerit, rogali
regni alque impcrii a Dco nobis commissi patrimo- fiierimus. Et si quilibet bomo de supradictis civita-
nia vestra essc noscuntur. Has omncs suprascriptas tibus ad vestram ecclcsiam pertinenlibus ad nos ve-
provincias, urbes et civitales, oppida atque ca- nerit, subtrahere se volens de veslra dicione el po-
stclla °, viculos ac terriloria, simulque ^ patiimonia teslate, vel aliquam quamlibet iniquam machinacio-
iam dicte ccclesie lue, beate Pelre aposlolc, et per te nem metuens aut culpam commissam fugiens, nulio
vicario tuo spirituali patri nostro donno Pascali, modo eum '* recipiemus, nisi ad iustam pro co fa-
suu',mo pontifici et universali pape, eiusquc succes- ciendam inlcrcessionem, ita dumlaxat si culpa, quam
soriiuis iisque in finem seculi eodem ' niodo confir- commisit, venialis fucrit inventa, sin aliter conprc-
maiinis, ul iii suo delineanl iure, principalu atque hensum vcslre polcstati cum remictamus. Exccptis
(licinnc. liis, qui violenciam, vel oppressionem potenciorum
Simili modo per boc nostre confirmacionis decre- ^ passi ideo ad nos veneiint, ut p r nostram interces-

Uim lirmamus donaciones, quas pie recordalionis sioncm iusticiam accipere mereantur, quorum allera
donniis Pijiinus rcx avus noslcr, et postca donnus ct condicio est, et a superioribus est vaide disiuncta.

genitor noster Karolus imperator beato apostolo Et quando divina vocacione huius sacralissime sedis
Pelro sponlanca voliinlate contulerunt. Nec non et pontifex de lioc mundo migraverit, nullus ex regno

censum, ct pensionem, seu celeras daciones *, que iiostro aut Francus, aut Langobardus, aut de qua-

anraialim in palacium regis Longobardorum inferri libet gentc homo sub nostra potcstate conslitulus,

solebant, sive de Tuscia Longobardorum, sive de licentiam habeat contra Romanos " aut publice,
^" electionem faciendi, nul-
ducalu Spoletino % sicut in suprascriptis donacioni- autprivate vcniendi vel
^' ecclesie beati
bus contincnlur ", et inter sancte memoricAdrianum lusque in civilatibus, vel tcrritoriis
papam, ct dompnum ac gcnitorem nostrum Karolum Pctri aposloli potcstatem pcrtinentibus aliquod ma-
impcratorcm convenit, quoniam " idcm pontifex ei- lutn propter honiincm " facere presumat. Sed li-

dem de suprascripMs ducalibus, id est " Tuscano ct ceat Uomanis cum omni veneracione, et sine qua-

Spolclino '*, sue " auclorilatis preceplum confirma- libet " pcrturbacione honorificam suo pontifici exhi-
**
vit, 60 scilicet '" modo, ut annis singulis predictus bere scpulluram. Et eum quem divina inspiracione
^
census ccclesie bcati Petri apostoli pcrsolvalur salva et beati Pelri intercessione omnes Romani uno con-
super cosdcm ducalus nostra in omnibus dicione, siiio atque concordia slne aliqua promissione ad
el illorum ad nostiam partem suliieccione. Ceterum ponlificatus ordincm elcgerint '^"
sine qualibet am-
sicut diximus omnia supcrius nominata ila ad vc- biguitate vcl contradictionc more canonico conse-
stram '" partcm por boc nostrc confirmacionis de- crary ", ct dum consecratus fucril, legali ad nos vel

crctum roborajnus, ut in vestro vcstroriimque suc- ad successores nostros rcgcs Francorum dirigantur,
cessorum permancat iurc, princlpalu, alque dicione, qui inter nos cl illum amicitiam, et carilatcm, el

ul ncc a nobis, nec a filiis vel sucoessoribus noslris. pacem socienl, sicnt tcmporibus pie recordacioni»

VARIANTES LECTIONES
'
SabinenseM. ' Vilerbii M. 3 Mariam 1 "^
perlinencia M. "*
castra M.
« s. et
p. M. ' eo M.

" donaciones M. spolclano M. ">

conlineiur M. " cum itf.
'^
d. in M. Spolctano M.
'^ '^siuel.
'" codom simili M. "^ noslrain M. " villis M. '*
c. aliter r. M.
'" c. U. desnnt M. ^» aut M. «* t. ad

e. M. " hoc M " aliqua M. '

spiiacionc jV. '" cligcrint s. aliqiia M. consocrare M.
''^'
C8o CODEX DIPLOMATICUS.— CAPITULARIA SPURIA—An. 826. 686
donni Karoli atlavi noslri, scu donni Pipini avi A ptionilnis pactum istud nostre confirmacionis roho-
cciam Karoli imperatoris geniloris nostri
nostri, vel ravimus ct per legatum sanctc Romane ecclesie
consueludo eratfaciendi. Theodorum nomenculatorem domino Paschali '
pa
Hoc autem ut ab omnibus fidelibus sanctae Dei ec- pae direximus.
clcsieet nostri firmum esse credatur, firmiusque per Ego Ludovicus misericordia Dei imperator sub-
/uluras generaciones et secula ventura cuslodiatur, scripsi. Et subscripserunt tres filii eius, et episcopi
proprie maiius signaculo, et venerabilium episcopo- 10, et abbates 8, et comites 15, et bibliothecarius
rum, atque abbatum, vel eciam optimatum noslro- unus, et mansionarius unus *.

rum sub iureiurando, promissionibus, et subscri-

VARIANTES LECTIONES.
* Pascali M. * unus et hostiarius unus M.

EUGENII II CONCILIUM ROMANUM (An. 826, Nov.),

Canones ejus 36, 37, 19, 38 et 53, inter Lotharii imperatoris leges receplos esse jani adnotavimns ;
cuni igitur texlus coiicilii, cujus iionnisi pars hucusque in coUectionibus exstabat, inlegcr in Codice bibl.
ducalis GuelferbylanxBIankenburgico seseobtulisset, eum exscribendum et hoc polissimum loco sislen-
dum duximus. Capitula ita inscripta Haec kapihda domni Ulotharii imperatoris sunt eiiii. quae non lecjHur
:

in aere, f(.I. Codicis 113-115, textus fol. 120-12. legitur.

1.Ut episcopus bono approbatus opere ordinetur. B 15. Si sacerdotes testimonium dicant. Ilic praeci-
In hoc capitulo monet ut apostolica in ordinandis pitur, ut sacerdotes non cogantur fieri teslcs, sed si
servelur auctorilas, deinde subiungit verba pasto- oportunitas exigerit, a proprio cpiscopo iiilerrogen-
ralis iibri. tur, ne veritas occulletur.
Ut nullus episcopus aliusque sacerdos niuneri-
2. 14. Ubi sacerdolem post condenmationem csse
bus ordinetiir. In hoc capitulo monet ut simo- , oportet. Ilic praecipitur ut sacerdos dcpositus in
niaca hfresis caveatur, quia tam dans quam acci- tali loco ab episcopo collocelur, in quo peccata sua

piens proprio piivari debet officio. deflendo iterum non peccct.

3. Qtialiter episcopum docere et consisterc opor- 15. De suspectis sacerdotibus. Hic i(aque monet,
tet. In hoc capitulo hortatur, ut verbis et factis prae- ut sacerdos bis sive tertio de qualibel femina fa-
lati iter bene vivendi subditis denionstrent. mam habcns ab episcopo correctus, si loqui tuni ea
4. De
indoctis sacerdotibus. Hic llt admonitio, ut comprobatus fuerit, canonice iudicetur.
indocti ministri ab officio suspendantur, quo usque 16. Ut episcopis de subiectis plchibus aliisqiie
ipsis edoctis licentia ministrandi detur. Sin autem piis locis non liccat res auferre. In hoc capitulo pre-
doceri non potuerint, in episcopi arbitrio eril qua- cipitur, ut nec de plebibus nec de aliis piis locis
liter tractandi sint. aliquo modo rcs proprie aufcraiiUir.
5. Ut in elegendis episcopis canonum regula ser- 17. De presliyleris qui pro unius oblatione alle-
vctur. Canonum vero regula cst, ut episcopus non rius nolunt suscipere. Ilic praecipitur ut prcsliytcr
habeatur, qui a clero et piebe non eligitur. pro alicuius gratia alterius oblationem noii speinat.
6. Ut episcopi extra propriam parroechiam non C Qua auctoritate dimissoiiae liant aul credan-
18.
morentur. Hic facit menlionem Sardicensis concilii, tur. Hic praecipitur, ut nonnisi postulatus cpisco-
in qiio praecipitur, ut ultra trium ehdomadarum spa- pus clerico licentiam ad alteram ecclesiam irans-
tiiim episcopi extra suum episcopatum non maneant, eundi conccdat.
nLsi foTte liccnlia metropolitani, 19 Ut cpiscopi univcrsique sacerdotes habcant ad-
7. Ubi consistere deheant. In hoc capi-
clerici vocatos, pro reverentia videlicel saccrdotali, exccpto
tulo precipilur, ut iuxta ecclpsiam claustra consli- publico leatii.
liiiitur, ubi sit refectorium ct dormitoriumet reliquae 20. De his qui advocatum invenirc nequcunt. De
otlicinae clericorura usibus aptae. his precipit, ut coram plcbe ab episcopo discutianlur,
8. De sacerdotibus in subiectis plebibus consli- et 5i maie fanie fuerint, canonice iudiccnlur.
liicndis. Inhoc capitulo optatur, ul presbyteri ple- 21. De monasterio
vel oratorio quod aproprio do-
bium cum conscnsu fulelium rcverentius ordinetur. mino aedificatum est. In hoc capitulo precipitur,
soli
9. Ut clerici non pliisquam sufficiat ordinentur. ut nec oratoriuin vel nionastcrium a propiio domino
Monot enim, ut in congiegandis cleiicis modus tc- aedificatuin violenter auferatur, sed liccat ci jier
nealur, vidt;Iicet ne pliis admittantur quam facuitas conscnsum cpiscopi bonae faniae habere presby-
rerum eis canonice adtributa sufficere possit. terum.
10. De sacerdotibus qiii in ccclesiis vel in mona- 22. Dc invasione quasi pro partc ccclesie facta. Si
sleriisnon habitant. Hic praecipit, ut preshyteri in quispiam invasor comprobatus, dicat pio parte ec-
secularibus domibus non habitent, sed in ecclesia clesiae se egisse, de piivata sibi rc poilincnle, ah
aut in monasteriis ubi feminarum non est habi- D ipso suoquc herede solvatur invasio saccMiios de- ;

latio. niquc in tali culpa pauper invcnlus, a proprio ca-

11. Ut sacerdos non aliquo ludo dclectelur, qua- nonicc iudicetur episcopo, ut non ecdc^ia sihi com-
tinus beatus cxistcrc possit die ac nocte in legc Do- missa dainnum sustincat.
miiii meditando. 23. De scnedochiis et ' ptochiotrofiis nosoconiiis *
Ut sacerdotes focnoris aliquid aut rustica nii-
12. et orfanotrofiis et gerontocomiis, brcfotrofiis ' cl
nisleria non exerceant. llic monet a vcnatione et rii- monasteriis tam monachorum quain saiictimonialiuin
sticis operihus sacerdotes abstinere, monetque ut dcfinitum est, ut haec omnia pia loca per soUicitudi-
absque ornatu sacerdotali de domibi's suis non nem episcopi intentio construcntium conservelur.
exeant. 24. De piis locis qui sinc prcsbylcris exislunt

VARIANTES LECTIONES.
^ei. * onoscomiis I. ^ bivfotoflis 1.
ilS') B.
DefiiMlum esi. iit si ail ius ecrlesiae ptMlinenl, al)
'
episcopo ordinentur si vero ad; seenlares hoininos
ivspieiunt, ab episeopo ipsi admoneantur, ul inlra
triuin cbdoinadarum spaliuni ordinenlur.
2.1. Dedeslruclis eccle^iis. Hie consiilulum est, ut
ecciesia dcstrucla de propiia lacullale resta\irelur,
aiil si minor esl facultas, p ipuli auxiiio reparelur.
26. Si ep.scopus a subiectis sace.rdolihus et cle-
ricisdaliones exigat. De hoc capitulo definilum est,
nt nullus episcoporum a presbyteris vel ctericis am-
plius exigat quam statutum esl.
27. Quales ahbates sint constituendum. In hoc ca-
pilulo precipitur, ut edocti sint el preshiterii * ho-
iiore fuiti.
28. Docct qualiler monachi vel abhales conversari
deheanl. Quamquam jihira genero monachorum oh-
servanda, et alia omiiimodo sint refutanda, tamen de
his qui in soio habitu existunt, diligenti cura debet
unusquisque episcoporum in sna drocesi decertare,
iit qui rehgiosilale conantur illudere, boni pastoris
sJudio quoartentur, ut aut proprium quod fuerit re-
vertauiur monaslerium, aut perspoctum congruum
in alium mitlanlur. Ul qui scniel se Deo vovcruntet
habilum mnnaehorum ostenJeruni, vel com;is lot ui-
fjerunt, regularem ^ teneant vitam, ut iu nno scilieel
ul eonvenit dormitorio vel refectorio domiienles
atque existenles, et ad similitudinem apistoloru:n
oniMia pcragenles, quia nequisquam quod habebat
nliquid suum esse dicehat, sed erant iiiis onmia eora-
iiuinia.
29. De feminis quae habitum religionis suscepe-
runt. Definitum est, ut femine quae habitum reii-
gionis suh oblen:u religiosilatis susceperunt, in ipso
permanere ^ coganlur, et in raonasteriis ad exem-
'
plum virorum vivere compel anlur.
50. De negoiiis et laborationihns die domin'ca
iion faciendis. Definilum est, ut (lui cnnlra hanc san-
ctionem fecerit, per poeniteiiliam purgari debeat.
51. De criminalibus cau>is et furlis ceterisque si-
inilihusdie dominico invenlis. In hocc:ipituIo defini-
liir, ul qui in aliis diebus haec scelera piAlrasse in-
venitur, licenlia sit eos capiendi ac iudicandi. Djin-
deque praecipitur, ul ihe dominica nemo puniatur.
52. De his qui sine nstenso crimine inviii iu mo-
nasteriis detinentur. D.-linitura est, ut sicut ille qui
sponte raonasleriuni ingredilur, non habeal licentiam
exeundi, ita ille qui invitus inlro mittitur, nisi volue-
lil non detinealur.
55. Ut laici ad missr.s in prcsliiterio non consi-
stant. llie hortatur, ut sicut loca clerieorum et lai-
corum, ita virorura ac feminarum sint diserela.
5-i. De scolis reparandis pro stuJio lillerarum.
Hic fit admonitio, ul in episcopiis alque plebibus
magistri liberalium arlium super scolas consiituan-
tur. Quod si magisiri liberaliura arliuin dcfueiiiit,
•anien divinarum scriplurarura
vantur,
53. De non faeienJis. In hoc
conviviis feslis diebus
verba et ri:us geniilium
j;ipitulo sallaliones et turpia
iulerdicuntur. De his vero admoniii qui einendare
aohieiinl, communione privandos deceruit.
56. De his qui adhibitara sibi uxoreu
tl aliam sociarunt. Ilic ad memoriam revocanlur
dominica senteniia, ut nulli lieeat uxorem suam di-
niiltere, excepla causa fornicalionis. QuoJ si reli-
querit el aliain du.verit, ad priorem redire poslea
inonetur. Quod si utrisiiue pro religione separatio
placuerit, monet ul siiie episcopi consilio iiou fial.
57. Ui non liceat uno tempore duas haiiere uxores,
iixorerave et concubinam. Deillo vero qui cum uxore
concubinam habet, praecipil, ut si admonilus eain a
se abicere iioluerit, communione privelur.
58. De incestis coniunctionibus. Hic precipitur, ut
deest 1. * pbesbiterii 1. ^ regularum
CAUOLl 5L\GM OPP. PARS L SECTIO L
A niiHiis propinqtiam nec qn»m propinqnu li;ilj!!if
usoiem ducal.
59. De forensilius preshyteris qui per viiiosos
episcopos ordinanlur. llic praecipit, ul alisque ul-
lius licenlia nuUus deinceps presbyter ordinelur.
40. Ut preshyteri qui in diversis baptisteriis vol
quibuscumque sacris cratoribus inexcusabiiiler aJ
concilium diocesis episcopi occurranl.
-41. €t laicus qui alterius preshylcrum ecclesiae
cuiuscumque sua polestalc instiluerit non [iraebenie
consensuepiscopo cuius parroechia videlur existere,
ad fideliuin communione separetur presbyier vero.
;
si ab episcopj suo vocatus redire nolucril, proprium
gradura amittat. ,
I.NCIPIT CAPITIL.V ADMOMTIO.MS EUGENII PAPAE CON-
SII.IO ET SUDSr.RIPTIONE EPISCOPORCM F.U.TA.
Fralrcset coepiscopi sacerdoles et cuncii cleri.
Quoniam religiosus sancto Spiriiu eongregaiiie con-
n ve.itus hortalur, ul quaecumque pro disciplina ec-
clesiaslica sunt, cura dilig^ntiore tractemus, siplac l
fratres ea quae ad horlalionum tenorem perliiieii!
iuxta divine legis praecepla et iSicenorum canoiiuiu
consliluta iia iuvaiUe Domino in oiniie aevnm nian-
sura solidemus, ut nulli fas sii sine staius sui poii-
culo vel divinas constiluliones vel aposiolicae sedis
dcrela lemcrare, quia nos qui polissimi sacerdoles
administramus oilicia lalium transgressionum culp;>
resinciet, si in causis Dei desides fuerimus iiiveu i.
Qiia meminimus qualiier coniminetur Doraiuus iie
gligentiae sacerdotum. Siquidem reaium maior.ni
deiinquit, qui potiore honore perfruitur, et graviora
facil vilia peccaiorum sublimilas diguiialum. C;i-
vendum ergo inprimis est, ne a sacros gradus quod
gestis prioribus ante perscriplum cst, ut quiequiii
conlra legem aui sanctorum canonum insiiuita aui
dccreta palrum inventura fuerit, de siiigulis capi-
tulis, seu de his qui inscii sunt ritteraruin el doetri-
iiarum, in honorem inventi nec non qui conlra sla-
^ "."» inveuli fuerini, quae vestrae e.xisiunt sanctilaii
dicenda, vel aliqua parte membrorum perpessi, ei
qui cx poenitenlibus ad sacros ordines adepii. Quis-
qiiis taliuracoiisecratorextiteiiiproviJeat. Nos enim
in nullo voluinus severitalein exercere, sed qui in
causis Dei conlumacia vel delicio deliqueril, aut
ipse quod perperam fecit abolere uoluerit, in se quie-
quid in alio iioii resecari inveniei. Quod ul deinceps
possit tenacins custodire, si placet omnes c.ausas ei
subscripiiones proprias comniodaie ut synoJali iu-
dicio auditus claudalar inlici:is.
Responsio episcoponnn. I. Yere cognoscimus gra-
tia sancli Spiritus cor apostolatus vestri succensum,
ul tanlae miseriae squalores fideliura mentibus deter-
gantur;,et quasi vuhius coipori infixura addito la-
iiuin miseriae oliserato ^alutari antidoto curelur, sic-
ut bene provisum est inierdietione quae contrari;i
oraninioJo pcrqiii- sunt, ne duo qiiispiara cuiuscumque regeutes sacri-
que baptisMiatis iin 'a lotus atteraptet, ul non tanii
D piaculi sicut auJila suut mole oppressi precipitii in
cidanl ut ne voragine mereantur iiiiquitalis vitari de-
heant, alqiie railicitus evellantur.
Secunda cidinoiiitio poiitificis. 2. Necessaria rerum
reliquerun!, dispositione constringimur, in apostolicae sedis mo-
deramine conveniiuus, si cauonum paternorura de-
crela librare, et retro presuluin decessorumque no-
strorura precepta meliri, ut quae presenliuin ne-
cessitas lemporum rcstaurandis ecclesiis relaxan;la
deposcit, et adhibita consideratione diligenli, qiian-
tum possumus tieri teinperemus, quod nec in totum
forniam veterum videaraur excedere regularum, ej
reparanJis mililiae clericalis olIi;Mis, qiiae per di-
\ ersas provincias neglecta videantur recuperentur in
inelius, ut quae per loca destitiitae edesiae conipe-
teuLis cx auxiiii salutare subsi Jium restaurandae nan
YARIAMES LECTIONES.
I. ^*
permancanl 1.

G89 CODEX DlPLOMATiCUS.— CAPITULARIA SPUIUA.
iioglegannis, animarum nostrarum salulem, ne nolns A
ad niagnnin eveniat realum, si tanto coortante peri-
cu!o in qnantum valuerimns si ncglcginnis subveniri.
Sccunda responsio episcoporum. 5. Eliam si nuila
staret necessitas ecclesiasticae disciplinae expeten(!a,
rcvcra nobis luerat illud privilegium sedis \estrac,
quod susceptis regni clavibus post rcsurreclionem
salvatoris per totum orbem bealissimi Petri singula-
ris praedicatio universorum in luminationem pro-
spexit; cuius vicarii principalus sicut eniinet, i!a me-
tuendus est ab omnibus et amandus. Proinde nos
Deum in vobis primitus adorantes, cui sine quercla
servitus ad fidem recurrisemu- apostolico ore lauda-
lam, id est responsa qiierentes, unde niliil errore ni-
hil praesumptione sed pontificali totum delibe-
ratione praecipitur, ut quod observare velitis
;q)oslolicis aflatibus instruamur. Quatenus ct tra-
ternitate collecta prolatis in medium venerandi sy-
nodi constitulis, adversus ea quae contraria sunt
legi veslra auctoritate subnixi quid oporteat in ho-
ininibus ordinationem fieri inteUegere Deo iuvante
possimus. Erit profecto vester triuniphus, si apos'o-
lal.us vestri teinporibus quod sancti Pelri cathcdra
obtinere calholica audeat ecclesia, si novella ziza-
niorum semina fuerint oninino stirpata, orante pro
noi)is sancto apostolatu vestro, iugi aevo divina con-
servet aeternitas.
Exaudi Christe Eugenio pcipae vita.
4. Oramus sanctitatem vcsiram, ut aures vestras
inlima cordis afl"ectione pcr singula attentius accoiu-
niodare procuretis, ut noster labor in oninihiis no-
strartim aiiimarnm proficiat ad salutem; et si voliis
placet m
audiatis, legantur coram omnibus. Uiii-
ve:'si respondentes dixerunt legantur. :
Theodorus diaconus leijit.
In nomine Palris et Filii et Spiriius sancti
ost individua, primis oainium de ecrlcsiis
Irinitas
Dei quae per singula loca in parroechiis vicos vel ci-
vitates in ruinis negleclo reiacent, in quibus ncc of-
iicia aut luniinaria fiiint, nec etiani ibidem pro ali-
quo servilio inveniunlur, ct dotes quae cx lempore
consecralionis ibidem datae fuerunt, ablalae sunt,
nec recordantur qiias prius possidebant; praevidele
ilaque,fra!res, qualiter domus Dei, ut honorem ha-
heant a iidelibus christianis, restauratae existant, et
primitiae et redditus quos Deus fnlelibus iiissit ihi-
dem oiferre, non niiniiaiitiir. Ut sacerdotes minislrt-
qiie Dei seciinduin Deuin ibidem servi.enles et <on~
vorsanles sunni possint observaie propositum. Qiiia
scriptum est, sacerdotes non aliis vacent nisi sola
oralione leclionc et praedicatione. Nain qiiis se-
curus iiidicem nuniiet si pracco tacct? ct ut per
prophetam Dominns comminans ait Si non anniin- : excrccntur, quae in illo ficri non convcniunt. Qiia-
liaveris iniquo iiiiqiiitatem suam, sangiiinem eiiis dc
manu tiia rcquiram. Qiiia si sacerdoles iiiopes aut
ir.prudentes existunt, qualiter possunt aliis subve
iiire?Quia qui sibi neijiiam est, ciii aiii bonus crit? J)
Quam ob rcm si Dei doiiius in paiipertate aiit destru-
lioneinveniantiir, qiioiuodo popiilus Dci doccre pos-
sit? Pensate,fralres,qualem rationem ante Iribunal
rdirisii reddiluri eiiimis, videat plebs cbnstiana si
domus Dei haec patiiintiir, (]i!id de se suaquc domo
suisqiKi postcris aesliiiictiir? Quoniam de o:nidbus
ictionii)us et ni'g!egci:liis siimus in tremendo exa-
.nine ralionem Deo n^ddiluri,
5. Iiaque saceidotes el mi;;islri Cluisti qui inter
gradus clcricorum ordinati existunt, dcliito oilicio
spciindiiin Dciim et doclrinam patrum in omiiibus
consiMventur, criiditi existentes iii divinis liiiris, v.-j-
leanlqiie se conspicere et alios emen'aniio docere. Ut
quibus coinmissa sunt divina (ractiire niislcria
pru,!ciU(-;r atipie decenlcr ciim Dei timore sua va-
'^
rc c. ' (loccnler c. ^ hyporilc c.
,
An. 826. m(r
leant minisleria adiniplere, ut Deo cui assistunt pio-
fecto placere possint.
6. Cavcndiim quippe est nt non ineriiditi ad
,
ministerium Christi vel inlitlerali ut decet accedanl,
ne, quod absit, eveniat siciil Doniinus ait Si cae- :
cus caeco ducatiim preslitit ambo in fovcam ca-
,
dunt. Quia non eos convenit secularia cura peragere,
vel etiam per domos alienas inconvenienler conver-
sare, sed potius in aecclesiis habitantes, dehita stii-
deant oflicia exercere.
7. Igiturmonachi et sanclimoniales feminae quae-
que se sponte Deo voventes tradideriint, et ante hii-
manos oculos in habitu rcligiositatis ostendere de-
creverunt, in ea vita ac religione et opere studeant
perinanere, quia cum se in oculis nominum osten-
dunt, maximc in conspectu Dei prohteri consideran-
tur aeterni. Ideirco pensare studeant, ne falso no^,
mine et habitu existentes, hypocrite ' invenianlur.
Impium enim est homini Deo mentiri. Itaque unusqiiis-
qiic observarestudeat, et verba sapienlissimi optimi-
que praedicatoris attendat, cum ait Unusquisiiuc :
in qua vocatione vocatus esl, in ea pcrmancat. Nam
qui votum mutaverit, de reatu suae conscientiae
promissionisque constringitur, et rcus in Dei appa-
rebit iudicio, si se emendare omnino noluerit. Provi-
dendum denique est et omiiimodis ciirandiim al(|ue
studiosius vigilandum, cui cura regiminis comniissa
est, ut hacc omnia nportuna cum Dei limore ordi-
nentur, ne per neglectum pretermissa sinl, et peii-
culum adcrescat, qiiam per neglegentiam et pcccala
adstant et pericula adcrcscunt. Si vcro sanctitati vc-
strae placet, abbates vel abbatissae per monastcria
quae ordinanda sunt non per numera ordincntur, sod
sludiosius inquirantiir, qui scianl Dei habere timo-
lem et hominis rcvercnliam, bonisque operibus pcr-
fulgentes, ut optime eruditi in his que sibi pertiiieiit
maneant; et subicctos sibi rccto moderaniiiie 'se-
quod cundum Dcum et sanctam rcgulam pleniter et pnrae
qucant cunctos edocere, ut de susceplis animabus in
'
Dei iudicio ' non rcprobi sed potius iinir.aculali aj»-
pareant, quatenus illam desiderabilem vocem possiiit
audire Enge,serve bone el fidelis, quia in pauca
:
fuisii fidelis, supra muila le constituam, inlra in
gaudium domini tui.
8. Considerandum vero nohis est et a popiilo ni-
mis cavcndiim, ut uullus ex ^ prop.-ia cognatione aut
vclatam diaconam vel raplam uxorem accipiat, ne
talUtus rebus aniniam pcrclat, et principiun instiliuis
damnatiis fiat. Ilaec autcm fratrcs conimissis oviiiis
a nobis sedule ammonenda sunt, ne forte popuhis
clirislianiis tali pracsumptionc temcralor exfstat, et
tam nos qisam ipse peccatiini incurrat.
9. De quibusdam regionibus ad nos referlur, quod
die sancto dominico siciit in aliis divcrsa o|)(M'a
propler admonenda nobis ncccssaria resexislit, et
grandi com.minationc populum coherccre, ne Iioc die
divinam vocem obaudiens servile opiis audeat exer-
ccrc; quia sex diebus fecit Deus coclum ct terram el
omnia (luae sunt in cis; dieiiuc seplimo reiiuicvil,
quein benedixit ct saiictilicavit el Moysi verba legis
praecipiens ait Meineiitote diei sabbati, iit sanclili-
:
ces requicscas lu et (]iiae tua sunt; cl ut psalmisla
;
'
admonet diccns: Vacalc et videtc qiioniam cgo sum
dominiis. Et si populiis IhduToriim cum lanla devo-
tione hodiccelcbrat (jiiod ci in figiira novi lcslamcnti
commissum est, (luaiito niagis popiiliis christianiij'
(liein sanctam rcsiirrectionis doiiiini noslri lesii
Cbristi et noslrac redcmplionis ciim inagiu) honorc
aique timore debet observare, et non in ;iiiis v;ic:uo
nisi oralione, etad ecclesiam Dci conciirrens prae-
(Cplaque divina ciim revcrentia audiio, totoijce
corde pcrciperc, crederc et operari, cl corpus Clui-
,
s!i qiiod consccralur digiie sludcaiit assumero.
VAUIANTES LECTIONES
'
luiicio c. **
el c.
 : ,,

G91 b. CAROLI MAGNl OPP. PARS 1. SECTIO I. em

40. Ilaqiie Iratfes mci omnes admonendi el do- A
scopo Ronense, Ausperlo cpiscopr) Popolicnsc, Vaio-
cendi a vestra sanctilale sunt, ut fidem quam in ba- rino episcopo Sutricnse, Stefano cpiscopo Arimi-
plismale promiserunt tcnenles, timorcm Dei tam nense, Germano episcopo Ausimano, Pasivoepiscopo
viri qunm fetnine prae oculis habcant, ci oralionem Galiense, Stefano episcopo Ortenense, Andrea epi-
dominicam ac syml)olum parare ei memorilcr rcti- scopo Clusense, Stabili episcopo Castello fclicitalis,
nere rion negleganl, ut quod cordc credit, ore pro- yValiperto episcopo Urbivctense, Vcstiano episcopo
ferat, ut c >gnoscal se qua conditione scu rcligione Suanense, Alifredo episcopo Balnco regense, Pau-
adepti sancliun baptisma sunt profcssi ut Christi lino episcopo Triviense, Petro episcopo Centumcc-
mandala in onmibus conservare studeant, et divino lense, Agatho episcopo Montefeletrano, Ilem Agatho
inandaio Douiu et proximum diligant, ut scriptum episcopo Polimartiense, Magno cpiscopo Asiense,
est DUiges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo,
: Liutardo episcopo Nucesense, Petro episcopo Lu-
et ex tota virlute tua, et proximum tmtm sicut te ip- cano * , Bertoaldo episcopo Luncnse, Agipran<lo
sum, quoniam dilectio proximi mahim non operatur. episcopo Florentino, Lomprando episcopo Pisturiae,
Unde ct Dominus Qui diligit me sermonem meum
: Theoderico episcopo Perusinac, Donato episcopo Ga-
servabii, et ego diligam eum et ostendam ei me ip- lense, Codemundo episcopo Tuscanense, Ragiperto
sum. Et iierum Qui non diliqit me, sermones mcos
; episcopo Suclense, Tigrino cpiscopo Anconitano
non servat, liabet qui iudicet eum. Hinc lacobus ait Agiperlo episcopo Fanestre, lohaiuie episcopo Pis-
Si quis totam hgem observaverit, offendut aulem in sane, Bencnato episcopo Eugubiense, Lupo episcopo
uno, factus est omnium reus. Quid enim est hoc unum Furcunense, Petro episcopo Volutcrrense, Sebastiano
nisi vera et perfecta caritas, quam unicuique non p episcopo Ticinense, Dominico episcopo Pensaurense,
subdole convenit observare lohanne episcopo Hesinate, Leonino episcopo Tribus-
i\. Et hoc fralres admonere oportet ut conde- tabernae, Gratioso episcopo Nepessine, lohanne epi-
,

cet, ila castum possit observare coniugium, quia scopo- Tuterninae, Eleutherio episcopo Privinatae,
scriptum est :A Deo preparabitur mulier viro et Beneaiclo episcopo Amerinae, Theodosio episcopo
,

qunm Dco coniunxit liomo non separet. Videat qui-
cumque est ille et inlellegat qui Dei prcccpla con-
lemnit, qualiler erit iudicandus nisi emendare slu-
duerit, qui conira divina praecepla propriam disso-
ciaverit carnem merito fii condemnandus. Ilaque et
qui se iunxerit meretrici, corpus Christi et templum
Dei maculare attendit. Videte.fratres, videte, et di-
Mantutriense, Adriano episcopo Salatritano, Samu-
hele episcopo Savinense, Adriano episcopo Signi-
nae, Cosma episcopo Humanatae, Maurino episcopo
Urbinatae, Walano episcopo Teatinae, atque cunctis
venerandis presbyteris, scilicet lohanne archipre-
sbytero, Dominico presbytero, Georgio presbyter.o,
lohanne presbytero Simcon presbytero , Sergio
,

ligenti cura attendite, ne quis faciat membra mere- presbylero, Gregorio presbytero, Bencdicto presby-
Iricis, sicut scriptum est Qui adheret meretrici,
: tero, Urso presbytero, Crisentio presbytero, Siineon
ttnum corpus efficitur. Mclius nanique est ut si qni presbytero, Lubiano presbytero, Anastasio presby-
siue uxore est, si polest sic maneat, si aulem non tero Benedicto presbytero, Maurino presbytero,
,

se coniinet, nubat. Ne, quod absit, diabolica insti- Urso presbytero, coram sacratissimo corpore bea-
gatione a Deo scparatus videatur el pereat ut scri-
; tissimi Peiri principis apostolorum residentibus;
p:uin est : Qui elongat se a Deo peribit. Cavendum est astaniibus quoque diaconibus quorum sunt nomina :

ne pro tali culpa parvaque et caduca istam vitam ^ Valenlinus archidiaconus, Theodorus diaconus, Leo
perdat, quispiam carnis subsequens voluntatem aeler diacomis, Faustinus diaconus, item Lco diaconus,
nam el angelorum societatem. Ilaec fralres dilcclis- Leontius diaconus, diversoque clero, legente Theo-
sirai diligcnlius pro Dei amore nostraque aposlolica doro diacono, pontifcx dixit Cum simus dominicae
:

intervenienle admonitione, quae hodie vobis relecia
sunt attendenlcs observare atfjue admonere procu-
rate, ut sermo Dei a vobis in omnibus indiirereiiier
percurrat, ne inimicus, qui ut lco rugiens quacrit
quem devoret, locum vastationis inveniat, ut tam
relecla quam etiam (quae) adhuc pio moderamine et
vestro synodali conciiio confirmanda existunt, om-
nibus proficiant ad salutem. Quia qui aures clausas
iMlmoniti habere noscuntur, sine dubio desperati
existunt. Laqueomnibus praedicando curiosius sub-
veniie, ne aliqua dcsperatione, quod Deus non pcr-
plebis superna miseratione rectores, studiosius nos
convenit Dei praesidio pro eorum sepe cogitare salu-
tem, ne de credilis frusirati, quod .absit, animabus,
insidiis antiqui hostis ante omniiim pastorem nisi
succedat praeveniendo de oflensis corrcctio distri-
ctam cogamur solvere ralionem. Dumque perpendo
vel animo rediico, quanta circumspeclione nos opor-
let invigilando contra sui cuiusque scelcris nequiiiam
obviare, et si quando insiUerit ad perturbandas fide-
lium meiiles, adiutorio superne ictu peius resistere
ei % valde conculior, atque nimis tabcsco, ne ser-

mittit, promissis premiis alieni exislant. Sed omnia pentina callidilate, quod absit, leviores quosque
ohservantes, aeierni regni participes divinis dapihus decipiat. Deo vero favente soUicitudinem animae
iiiereantur inveniri. Haec enim quamvis pauca dictis pio ore, mente, divino iuvamine freti pro salute bomi-
sufliciat, crastino vero Deo largiente pro afleclu uni- nnm oninium ostendere debemus, ut in confusum
versae plebis Chrisli et alia sunt dicenda. vultum non fraudet, de cuiusquam perculsi asislere
In nomine Domini et salvatoris nostri lesu Chrisli
D aetcrni iudicis mereamur, sed potius,voccm aiulire
imperanlibus dominis noslris piissimis auguslis Hlu- inquicntcm Euge, scrve bone et fidelis, quia in
:

dowico a Deo coronato magno imperatore anno XIII pauca fuisli fidelis, super multa te constituam, intra
;

sed el Lothario novo imperatorc eius filio anno X,
indic. IIII mense Novembrio die XII. Eugcnius san-
clissimus atque beatissimus et universalis papa cum
imiversis coepiscopis, videlicet Petronaci arcbiepi-
scopo civiiatis Ravennatae ', Leopardo episcopo
Forosinfronate, Passivo cpiscopo Ilerane, Runualdo
cpiscopo Agnaniae , Lamperlo episcopo Areii-
nae, lohanne episcopo Silvae candidnc , Slcphano
episeopo Portuense, Bcnedicto episerpo Aloanen-
se, Cesario episcopo Hostiense, Georgio episcopo
Vellalriense, Constantino episcopo Petreniense, Ro-
mano episcopo Cerense, Grasulfo episcopo Fcsu-
Peredeo epi-
lense Paulino episcopo Sunogauliense,
in g^udium Domini tui. Hinc namque cst quod inge-
mescens dico, quia populi christiani per provincias
ct loca commorantcs audio lemere contra
catholicae
fidei documenta et patruin slatuta agere, quod
opor-
lunum esl spiritali amputari mucrone, ne scgos
boni agricolae zizaniorum mixta horrenlibus fructi-
bus sordescat.
ITEM CAPITULA PREDICTl PONTIFICIS DE MIMSTniS ET
ORDINIBUS ECCLESUSTICIS.
I. i't episcopus approbatus opere ordinetur.
Bea-
tissimi Pauli discretioncm atque admoDitionem epi-

VARIANTES LECTIONES
* rarauennate c. ' lucana c. » resisterei c.
693 CODEX DIPLOMATICUS.
sropuni consocrari omnino oporlet, desiderabiltMn
boni operis, inreprehcnsi!)ilein, ct reli<iuis omnibus
apparitionibus quae secuntur, ut doclrinain Dei no-
stri ornet in omnibus, nc ul in pastorali lil)ro oonli-
nelur, conlradicendus inveniatiir. Abamperitis cnim,
inquit pastoralc, magisferium qua temer.itale susci-
pitur, quando ars esl arlium regiiuen animaruni? et
iterum Ule igilur, ille modis omnibus ad exemplum
: admonenie ooncilio, ullra Irium ebdomatarum spa-
vendidi perlrahi , qui cunclis carnis passionibus mo-
riensiamspiritaliler vivit,quiprospera mundi poslpo-
suit, quinulla adversa pertimcscit, qui sola anlerna de-
siderat, cuius intentioni bene congruens nec omnino
per inbecillitateni corpus, nec valde per contumeliam
rcpugnet. Qui ad alienacupiendo nonducilur, sed pro-
pria largitur, qiii per pietalis viscera citius ad ignos-
cendum flectiCur, sed numquam plus quam deceat '
ignosceiis ab arce l-ectitudinis inclinatur. Qui nuUa
iuiicita perpetrat, sed perpetrata ab aliis ul propria
deplorat. Qui ex affectu cordis alicnae infirmilaii
compaliiur, sJcqne in bonis proximi sicul in suis
proveolibus laetatur; qui ita se imitabilem ceteris
in cuncfis quae agit insinuat, ne inler eos habeat
quod sallim de transactis erubescat. Qui sic sludet
vivere, et proximorum quoque areniia doctrinae
fluentis valeat inrigare, qui orationis usu expcri-
mento iam didicit, quod obtincre a domino quae
poposcerit possit, cui effectus vocein iam qiiasi spe-
cialiter dicitur. Adhuc loquente te dioam Ecce ad-
sum. Idooque lalium rcrum tales c^se oportet, non
indocti ne aliqua oportunitate turpos invonianlur,
sicut in eodem libro habelur. Quia cum spiritalc ali-
quid a subditis pastor inquiritur, ignominiosum
valde est, si tunc incipiat quei'ere vel discere, cum
queslionem debet enodare.
2. Ut nullus episcopus aliusque sacerdos muncribus
ordinetur. Cavere itaque oportet ununiquemque sa-
cerdotem, ne premiis videatur consecrari, ul non
exeinplo Siinonis magi in condemnationem ct la-
quoum incidat diaboli quia tam factus quam esiam
;
faciens lionore adepti debenl esse condemnandi, sicut
in Calcidonense aliorumqiie patrum habetur conci-
lio, quia qui muneribus ordinatur, non animae de-
ccrlare cupit remedium, sed vanae gloriae venerarc
lucrum.
3. Qualiter episcopum docere et consistere oportel.
h]piscopum vero bono opere consislere oporlet ut
nou solum faclis congruenlibus luccat, sod opiimus
speculator oxislat, qualiter populus verbum prcdica-
lionis ostenso opere sine dubio observando atteu-
dat, beatissimo Gregorio papa docentc. Pro qualiiate
igitur audienlium formari debet sermo dootorum, ul
et sua singulis congruat, et tamen a comumnis acJi-
ficationis artc numquam recedat.
4. De indoctis sacerdotibus. Quamquam ad monita
doctorum el statuta patrum sacerdoles indoctos
prohibet consecrari, oportuiii temporis moderalione,
si opiscopus invciiiatur indoctus, a mctropolilano
proprio, et deinceps sacerdoles, id est presbyteri
diaooni, vel etiam subdiaconi, a suo proprio episcopo
ut doccri possint aduioiicantur, et intciim subiccti
sacerdotes ct talcs clcrici ad tempus celebrationcin
divinis misteriis el officiis suspcndantur, ut docli
valcant ad dehitum minislerium advenire. Si aulem
poluerinl edoceri, in potestatc episcopi sit.
5. Ut neglegendi episcopi canonicam regulam obser-
ventur. Episcopum cnim consccrari non convenit,
nisi a clericis et populo fucrit postulatus. Unde Ce-
lestinus ' papa dicil Nullus invictus ordinetur cpi-
: li. Ubi sacerdotes post condcmpuctH cssc oportct.
scopus. Plobis enim, clericorum ct ordinis, conscn-
sus ct dcsidcrium constat esse roquirondiim. Et Lco
sanctissimus papa ail NuIIa cniiii ratio sinit ut
: abicicndiis oxistat, dopositus providoiilia cpiscoivi
iiiter episcopos habeanlur, qiii noc a clericis sunt
elccti, nec a plebibus cxpctili. Qtiod si in eadeni ec-
VARIANTES LECTIONES.
'
doceal c. ' ci lcstinus c. * desint au.
— CAPITULARIA SPUUIA. — A>-. 826. 694
A clesia dignus non invenialur, tnnc allcr dc allera
r^
"igalur ccclesia.
.
Tamquam vis necessilas eveniat
•
invidiose nullo niodo consecretiir invitus.
6. Ut episcopi extra propriam parrocchiam nott
moreiitur. Episcopi enim ad culluram pro|»riis oc-
clesiis sopius debont adosse, quia abscniia episcopi
plerumque fit calamitas plebis. Idooqnc Sardicciise
tium propriis ecclesiis non morenlur, nisi furie por
iussionem melropolilani vol principis, si ex nccessi-
late conlingat quoniam longius nisi pcr auctoVita-
;
tem canonicam prolicisci ncque subiccli sacerdoLeiJ
dobcnt.
7. Vt clerici consistere debeant. Necessaria etcnim
res cxislit, ut iuxta ecclcsiam clauslra consliluaii-
tur, in quibus clcrici discipiiiiis cclosiaslicis vacout.
Itaquc omnibus uniim sit rofectorium ac dormiio^
rium, seu celorao olficinae ad usus cloricorum no-'
cessariae. Ministri vero post opiscopum siiper ea t;i-
g les cliganlur, quorum vita atque docirina illos poliu»
cxhornent quam dehonestent
8. De sacerdolibus in subiectis baptismalibus plebi
bus constitucndis. Episcopi in baptismalibus plebibus
u-t tesles propriis diligcntcr curam habere deb;'nt,
et cum eis presbyteros necessitas occurrerit ordi-
nandi, ut reverenlius obsorventur, convcnit enim in
eis ibideni habilaiilium sibi adhibcre consensum.
: 9. Ut clerici non plusquam sufficere ordinentur.
Ilaque congregaudis clericis modus discreiionis tc-
neatur. Vidolicet ne plus admittantur quain facullas
rcrum canonice attribula sutficcre possit.
eis
10. De
sacerdolibus qui in ecctesiis vel monasleriis
non habilant. Sacerdotes nainque constitui non opor-
lct nisi in ccclesia aiit speciali monastorio doputou-
tiir, nc necessilas in saocularibiis domibus illis habi-
tando occurral; alioquin a propriis cpiscopis aul in
cpiscopia aut in moisasteria habitaudi ct convor-
sandi pro cxercendo officio constituantur. In iiiiibus
cnim mulioros iiulla conversari ratione pirmiltil.
11. Ut sacerdos non aliquo ludo deleclclur. Saccr-
dos enim sedulc divina dcbet pcrscrutari ct adiiio-
nere eloquia, ut invcnialur bcalus de quo psaimista
ait et in legc cius medilabilur die ac nocle. Quam-
:
obrem ludo aliquo corain sc fiori non dclecetiir.
Transgressor quippc invontiis, ad admonitionein opi-
, scopi ulterius agere desiiiat aut ^ carionice iudi-
ceiur.
12. Utsacerdotes feneralia aut rusticaministeria uon
cxerceant. Sacerdoles itacjuc qui ad dcbita et opor-
luna officia ccclosiis indifforonlor adossc dcbeiit, fe-
norc ali([uo aut veuationc vel aiiqua occiipalioiie
ruslicoque ministorio omiiino non occupcntur, (|iiia
siiie ornatu SJicerdotali extra domos eos api>aroic iioii
convcnit. Ne ut aliqiii sat^culariun» iniuriis pacian-
tur, sed ca soliimmodo quae pcr palriim iiislilira
videntur observont. Conlrarius deiiique invonliis aiit
dciocops dcsinat, aul canouioc siibiacoal disoiplinao.
,
13. Si sacerdos tcstimcninm dicat. Qiiamquam s;i-
D cordolum tcstimonium crcdibilius haboatiir, tamcn
ipsi in scoiilaribus nogotiis pro teslimonio aut con-
fugiciidis inslrumoulis non rogonlur; quia cos iii la-
libus rebus ossc non convonit; si enini (iiintc causae
aliquid vidcrint aut auiUoruit, ubi nullao idoiioiie so-
culariae invoniantur personae, ne veritas ocoultclur
ct lualus ct bouus cstimotur, in provideiitia propiia
sit epistopi, ut aut coram se ct compclontibus iuiUci-
bils aut alitcr voritatcm honorifice attollal.
Sacerdotcs ctcnim aut qiianivis alius in ordiiio eclc-
siastico prov(?ctus si in eo sooloic invoHialnr, qito
''
bcne proviso loco conslituanlur, ubi poccala luj^oaiit
ct ultorius non cominitlanl.
* eos c.
 ! ,
C')' B. CAUOLI MAGiM OPP. PARS
l-i. Dc
suspectis sacerdotibus. Sl quispian sacor-
(lolijm, id esL pirsl)yler tliaconus cliam suhiiiacoiins,
(ie qnncunique fcniina crimine lornicalionis snspicii-
lus, post primam secundamquc eliam admonilionem
metropolilani vel allerins episcopi aut eiuscni sui)ia-
cere videtur, inveniuntur faiiulari cum ea, vcl aiiqno
niodo cum ea conversari, canonice inilicenlur. Qua-
propter unusquisque episcoporum in tali se studium
ac diligcniem curani hal)ere debet, ne eclesia Cliristi
a propriis possil soi"didare ministris. Quia cum pro-
priam nxorem habere non permitlitur, ma\ime ab
omni fcmina sit abslincndus.
16. Ut cpiscupo de subiectis plebibus aliisque piis
locis non liceat res auferre. NuUi episcoporum liceat
rcs immobiles de subieclis plebibus aliisqnc piis lo-
cis in proprio usu habere, ne maiores enormiter
locuplelentur et minores ta!i facto p;)uperes inve-
niantur. Conlra agens canoaicam auclorilateni coar-
landus existat
17. De presbyteris qni pro unius oblatione aiterius
rectpere nohmt. Prcsbiteris nuUis blandianlur aut
suadeanlur sermonibus, ut noii omnium ad se con-
currentium in qiiibnslibet sacris locis oblalionibns
ad inissarum sollcmnitatem recipiant. Quia cum me-
diatores Dei hominumque exercendis
existunt,
vocis relaxandisque peccatis largissimam debenl ora-
tionem peragere. Si quis autem contra hnnc leme-
rator extiterit, aut dssinat aut docloris proprii con-
stringatur sententia. Redemplor etenim noster cuin
sit omnipotens inmenseque misericordiae plenus
quantorum populorum vola non recipit et vincula
peccatorum unatenus non resolvit
18. Quare aut auctoritatis dimissoriae fiant aut cre-
dantur. Episcopus subiecto sibi sacerdoti vel alio
clerico nisi ab alio poslulatus dimissoriam non fa-
ciat, ne ovis quasi perdita aut errans invenialur;
sed consensum unius in allerius invcnialur ovili. Et
ne vere ul falsae credanlur, et falsae ut verae sns-
picentur, universalis pontifieis aut imperialis vel
metropolilani bulla roborari.
19 ^. Ut episcopi tiniversique sacerdotes advocatos
habeant. Quia episcopi universique sacerdotes ad
solam laudein Dci bonorumquc operum aclionem
constituantur, debet ergo unusquisque eorum tam
pro eclesiasticis quam propriis suis actionibus ex-
cepto publico videlicet crimine advocalum habere,
non malae famae suspectos, sed l)one opinionis et
iaudabilis artis inventns. Ne, dum humana lucra at-
tendunt, aeterna praemia perdant.
20. De his qui advocatos invenire nequeunt. Si
enim fuerit quispiam sacerdotum inventus qui advo-
catum in iudicium proferre non valeat, coram plebe
propria suuni episcopum tandem oportet discutere
sacferdotem, si bonae an malae conversationis exi-
stat, aut cuius rei a cura ^ debitae advocatum habere
non possit ; malus vero invcntus, pro qualitate cuf
pae secundum canonicum norma emendari curetur
21. De monasterio quod a proprio do-
vel oratorio
minio soli Monasterinm vel oralo-
oedificatum est.
rium canonice constructum, a dominio constrnctoris
invi'0 non auferatur, licealqne illi id presbiiero cui
voluerit pro sacro ofTicio ilUns diocescos ct bonae
aucloriiatis dimissoriae cum consensu episcopi ne
malus exislat commcndare, ita ut ad placila et iuxta
reverentiam ipsius episcopi oboedienter sacerdos re-
currat.
22. De invasione quasi pro parle ecclesiae facta. Si
quispiam invasor comprobalus dical pro parlc eccle-
siae se egisse de privata sibi re perlinente, ab ipso
snoque herede solvatur invasio. Sacerdos dcniqiic in
tali culpa pauper inventus, a proprio canonice iudi-
ceiur episcopo, ut non aeclcsia sibi commissa
num suslineat.
cnoiniililur 2 XX. c. »causa7
I. SECTIO l Giin
23. De scnodocliiis el uliis siinilibus locis. Pcr s(d-
licimdinem episcoporum qimrum dioccscos existiijil,
ad casdem utilitates quibus constiliita sunl ordinen-
Inr, ul debili pancs alque cnre pcrlinentibus ver-
lani.
2i. De piis quae sine presbyleris existunt.
locis
Siint quaedam
pia loca ul fertnr in diversis regio'
nibus inventa, quae ila impia solliciludine et sacer-
dolibus dcslituta, nulloque dcbilo ibidem resonant
nec existunl oihcia, ut cum sinl pro sola Dei laudc
conslitnta, divino attestante oraculo f/o»HHs mcrt domus
:
oraiionis est, ninic autem iit aliae doinusutilitatese-
ciihrium hominnm sordidae inveniunlur. Itaque si
propric) iure cclesiae subiecta episcopus ibidein sine
interinissiono prcsbiterum cnm sufiicienliae suae
iitililalis opes constituat, et si secularium homiuum
'
sunl iure constitnta, ab episcopo illius dioceseos ad-
nioneanlur, et si admoniti presbiterum infra trium
mensium spalium ibidcm neglexeril conslituere, cu-
B ^^^ exindc habens cpiscopus absqne neglecta prin
cipi suggerat, quatenus eius emendeiur scntentia.
25. De ecclesiis destriiclis. Eclesiae et quaelibet
pia loea dcslructa rciaceniia promissae atque susce-
piae forinatae conslitulionem proprio dispenJio re-
slaurcntur, non sufiiciente vero necessario a populo
in
plcbis auxilicntur, qualiter Dei domus honoritice vi-
deantur existere.
2G. Si episcopus n subieclis sacerdotibus eclesiarum
donalioncs exigat. NuUi liceat episcoporum a subiecto
sacerdole vel aliquolibel alio clerico et piis locis da-
tiones ullra slatnla palrum exigere, aut pcrposiias
in angariis inferre. Sed cum sit optimus perspcctor,
ita perspiciat, et universc sibi oves commisse a se
niaxime alantur, atque in necessitatibus adiuvenlur,
qnam inlicilis exactis dationibus opprimantur.
27. Quales abbales sunt consli.uendi. Abbates
etenim per coenobia, velul instanii tcmpore nuncu-
panlur monasterium, lales conslituantur, qui cuL
vocabuli minislerium dignepossint indubitanler sup-
C
p!ere. Ita docti, ut quandoque fralrum neglegenlia
acciderit, omnino cognoscere possinl et emendare,
sacerdotali qnoque sinl honore adempti, ut peccan-
tium sibi subiectorum fratrum valeant omnimodis
neglecta refrenare et ampnlare commissa. El ita ob-
servenl, ul slaluta regularum per omnia non inve-
nianlur delinqui.
28. De monachir, qni in solo hnbitu exislunl, et non
in ea vita vivunt. Quamqnam plnra sinl genera mo-
nachorum observanda, et alia omnimodis refutanda,
tainen de his qui in solo habiiu exislunt, diligenli
cura debel unnsquisque episcoporum in sua dioces«
decertare, ut qui religiosiiale conantur illudere,
boni pasioris siudio coartentur, ut aut ad proprium
quo defuerunt reverlantnr monasterium, aut per-
specluin congrunm in aliiid miitantur. Ut qui seme!
se Deo voverunt et habitum monachorum oslende-
runt, regularem leneanl vitam, ut in nno scilicet nt
convenil dormitorio ac refectorio dormicnies atquc
D
exislentcs, et ad simililudinem aP«s>«lorum (imnia
pcragentes, quia neqiiisquam quod habebal, alii.iuid
sunm esse dicebat, sed erant illis omnia cominnnia.
29. De feminis sub habilu existcntibus. Fc-
relicjioso
minae vero quae habiium religiosuni aut velamcn
sub oblempium religiositalis suscipiunt, cum essent
vero potentes, deinceps viros sociaii non permittan-
tnr, sed eligentes monastciium regnlariter vivant,
aut in doniibus susceptum habilum caste observent.
Conira autem tnrpes invcntac, providentia cpiscopi
eni"ndeniur.
50. De negotiis et laborationibus die dominico uon
facicndis. Ccnstat eniin omnes omnino observare, ut
dam- (lic dominico nuUns audcat operaiioncs mcrcalio-
ncsqiie perageic, prcter in cibaiiis rcbns pro iteran-
VARIANTES LECTIONES.
 097 CODEX DIPLOMATICUS. — AD BENEDICTI CAPITUL. COLLECT. MO?^ITUM, 698
liinis, ila iii, iibere possint ac (lc!»ilao in eo die seciin- A quidam el maxime mulicros, qui feslis ac sacris die-
diun p[)ssi!;i!ilatem oniTT^s ad aecciesiam currcre, cl busalque sanctorum nataliciis non pro coruin quilnis
in sola omiiipolentis Dei oraiione vacare. Ut qui debent deleclantur desideriis advcnire, sed blaiido et
chrisliano vocal)ulo nuncupantur, convenienter opera verba turpia decantando cboros tencndo ac doccndo,
peragere videantur. similitudinem paganoruin peragefido advcnire ' pro-
51^ De cri^ninalibus cansis et [urtis ceterisque simi- curant. Tales enim sicu», niinonbus veniunt ad ecle-
libjt» die dominico inventis. Sunt quippe qui dominico siain, cum p;^ccalis niaioribus revcrtuntur. In taii
die in quo commissa facinora tlel)ent oratione absler- enim facta dcbct unusquisque sacerdos diligentis?ime
gere, alia delectantnr commiltere. Itaque qnae aliis populum admoneie, ut pro sola oratione his diebus
(liebus commitlunlur iudicis auctoritate terniincntur. ad eclesiam rccurrant, quia ipsi qui talia agunt,
Eo die persona suspecla etrealu infamata aut optin)ae non solunr se perdunt, sed etiam alios dcperire at-
saiisliictione aut custodiisconstituere utlicitis diebus temlunt.
iudicctur. 56. •'
De liis qui adlnbitnm sibi uxorem relinquunt et
3^2. De
qui sine ostenso crimine invili monasie-
liis aliam sortiunt. excepta causa fornicatio-
^Julli liceat
rium sunt introducti. Sicut enim qui monastcrium nis adliihitain uxorcm relinquere et deindc aliani co-
elegerunt, a monasteriis egredi non permittnntur, ila piilare; alioquin transgressorem priori convenit so-
hi qui invili siiie iuste ostensionis crimine inonaslc- ciari coniugio. Sin ^ autcm vir et uxor divertere '
rio sunt intromissi, nisi volenles non teneantur quia ;
pro sola * religione inter se consenserit * vila ®,
quod non p.Munt non observant. Ideoque tales con- nullalcniis sine conscientia episcopi fiat, ut ab eo
siderandi sunt maxiine peccata committere quani singulariter proviso constituatur loco. Nam uxore '^

plangere, sicut decreto sanctissimi Leonis papae ma-

|^
- -.:- - ..:
nolente, aut- allero eorum, etiam pro .-
tali re matri-
•

nifeslis^inie ccnlinctur. nionio "non solvautiir.

53. Ut laici ad missis in presbilerio non cons'stant. 37. 1'
Ut non liccal nno tempore duas liabere uxorcs,
Sacerdotuui aliorniuque clcricorum ecclesiis servicn- tixoremvc et concubinam. uno tcmpore
Nulli liceat
lium honorc a laicorum discrcle apparere conve- diias babcrc uxores, uxoremve concubinam, quia ct
niunt. Quaiii ob rem nulli laicorum liceat in eo loco cum doinui noii fit lucriim, aiiimae fit detrimentum.
nbi sacerdoSes vel rerniui clerici consistunt, quod Nam sicut Christus caslam ob-ervat eclesiam, ita
presbiterium nuncupatnr, qiiando niissa cclebratiir vir casium debet custodire coniugium.
consisterc, ut bberc ac lionoririce possint sacra olfi- 58. De incesiis et inutititatibus coniunctionibus.
cia exercere. Conso!>rinam, nepotcm, novcrcam, fratris uxoreni,
3i. De scoHs reparandis pro studio liiterarum. De vcl eiiaui de propria cognatione aiit quam cognatns
quibusdam locis ad nos referturnon magistros neque habuit, inillus audcat in coniugio copulari. Si quis
ciiram inveniri pro sludio lilterarum. hicirco in uiii- vero huic nefario coniugio coiivenerit, et in eo per-
versis episcopiis subiectisqne plebibus ei aliis locis in inanserit, sciat sc apostolicae auctoiitatis anatbema-
quibus necessitas occurrerit, omnino cnra et dili- licis innodatus ; et nulkis sacenlos illi
viiiculo esse
gentia adhi'.)calur, ul mngistri et doetores consli tribuat comniunionem. Si vero conversus divcrsus-
tuantur, qiii stiidia litterarum liberaliumque artium „ que ab inlicita fuerit copularione, dignac pcnitentiac
habentes, doginata assidue doceanlur, quia in liis '' subinittantur, ut sacerdos loci consideravcrit
niaxiinedivina niauifeslaniur atque deciarantur inan- Eugcnius gratia Dci cpiscopus sanctae calholicae
data. atipie apostolicac Romanae ecclesiae huic dccielo a
55. De convivlis festis diebus non faciendis. Sunt nobis piomulgato subscripsi.

VARIANTES LECTIONES.
'
ac venire c. ^ si V. Vn. ' dimittere V. Vn. s. vitae r.
"^
V. Vn. E. " consenserint V. Vn. E.
deest V. Vn. E. ^ conslituantur V. Vn. E. * matrimonium non soluatur V. Vn. E.

NOT.4^.
« inter Lotharii Capitularia, siipra. ^ liiter Lolhaiii Capiliilaria, sui^ra.

BEMEDIGTI DI^GOIffl

(Ex jMoniim. Germ. Uist. lom. IV.)

Opus hoc editionibus Ansegisi, de quibus in priicfatione Collcctioni ejus praeposita monuimus, pnrtcr ta-
men Ilcroldinam, adjnnclum, iu Codicibus ibidem recensiiis, Golhano, IMIovac^nisi, Cambcronensi, Rivipul-
lensi, Nonnannico, Trecensi, Sangallcnsi n. 7:27, Colb(M'lino, altcro Valicano, Tiliano, PiiiKvano, Parisicnsi,
el regiis Parisiensibus 4(536, 4654, 3830 et 3830 A, rcperitur. Qtiorum plurimos, cxceptis scili(Tt Colhauo cl
Parisicnsibus 4036 ct 4034, cuin Stepbanns Raluzius edilioni suic adbiliuissct, nos ope coiiicis Colhani, qui
hucusqiie nuiiquam in rcm vocatns fuerat, lextum Baluzianum levilcr tantiim rccognoscendum slaluiinus,
caque in re juvenis doctissimi D. Bclhnianni pr;ccipiie opera usi snmus. Codex Golhanus Ansegiso Bcncdic-
tum pro libris v, vi, vii, habitum stalim su!ijiingit, ila ut pcst Ansegisum leganliir vcrba De Conglnlinatione
jsiorHm, etc, niiuio scripta. Ilic illic manus secunda correxil, notas niargiiii ascripsit, lilleiis / / conjiinclis
(liias lincas transversas iinposiiit,scd raro, duobiis tril)usve in locisvoces perperain collocalas.litleris a et b iin-
posilis in justum ordiiiem redcgil; s;epissiiiic, ubi l:^gunlnr qna' cleio ulilia sunt, inargini signuni vocis Nota
apposuit, addcns noniiiinqnam Nota dilificiiter ; Nota capitt ]>ro cpiscopis uliUimum ; nola perutilis dc imniit-
:

nitale ; ^hmWn. Ubi qiiod transcripsit cxeiiiplar non poluil lc:;<«rc, iu r.iargine hoc indicaxil scriplor Codicis
Jiltcra r .ndjccia.
 {)f!0 r>. CAUOLI MAGM OPP. PARS I. SECTIO I. roo
K
reliqnls Codicilms iiit(!gros Ircs libros ciiin addilioiic 11, 111, IV exliil)cnl lanluni Beilovacensis alqiic Va-
tioamis aiter, Golliani co quo(|nc siiniles, quod |»iiin;c additionis loco rubra laiiluin capiUini exiiibenl iii (iue
libri tortii, tuin oinissis tantuni hiscc riibris r(>gii Parisienscs 4054, 4(530 ct 4035, sed bic valde iinpcrAxtiis
atque inancus. Liiiros tres ciiin addilionc prima, S(>ciin(la, tcrtia habet r(if![ius Paris. 4037 cuiii scciinda laii-
tuin et quarla Parisicns. 4055. — Uivipullciisis alque Cainberoneiisis exhibcnt tantum lihruni prinuim l>eiic-
;

dicti; Sangallensis n. l"!', lihrum et ii, c. l-ICO; Nonnannicus i, ii 1-305; Colhertinus 1.

i et excerpta c i

II et III ; S. Arniilfi Meltcnsis excerpla tantum lihrorum i-iii. Thuaiieus (qjim PitlnKi) et Claroinontanus libris
Irihuscarcntcs, qualuor tanlum additioncs exhibcnt.
Qui qiiidcm Codiccs, quantum Baluzii ex annotationihus conjici potest, non admodum intcr sc discrepaiil.
Nostra igitiir editio niaxime Codicein Gothanum scquitur, lectionum praestantia Baluziana; edilioni in uni-
versum praifcrcndiim cujus qu;Te non eiant recipiendye lecliones diligenter annotavimus in margine, apposila
;

cliam potiore Baiuziani textus varieiatc, et si quas addiderat Baiuzius aliorum Codicum lectioncs scitu dignas.
Codicem regium Parisiensem n. 47Gl,olim Divioncnsein, capitula Bencdicto decerpta et a Baluzio pro
Capilularihus Caroli Magni incerti anni secundo et terlio habita, pnebere, jain monuimus; eadem fere ra-
tione Cod. regius Parisiensis n. 1455, meinbr., in fol., sa;c ix, ex bibliotheca Jacobi Tavelli Semmensis,
postea Colhertinus 3508, regius 5887, 1, 1, A., in pagina Codici pra^posita capul libri i, 55, 50, ita signatum :
De presbiteris criminatis quomodo purcjentur. Cap. XLV habet, a Baluzio itidem pro singulari Capilulari per-
perain habilum et in Codice regio Parisicnsi n. 4570 in fine collectionis canonum sub titulo
; Ex concilio :

reguni Karoli Ludovici Lotharii cui inter[uit Bonefacius romane sedis legalus, Bcnedicli l. ii, capul 291, in-
Acnire licet.

INGIPIT SEQUENTIUM CAPITULOIIOM PU EFATIO.

De conglulinalionc istorum et conimunicationc '

A secundum Domini
eeptem librorum, capitulorum videlicetdominicoriiin,
qualiterque, quibus, et a quibus coUecti, ordinati al-
(|ue conscripti esse monstrantur , sequens indicat
lectio et qui etiam istis panduntur versiculis.
Qnattuor * explicilis, Icclor venerande, libellis,
Qui canonum recitant iura tenenda satis,
Quosque pater quoiidam collegit nobilis apte
Aiisegisus ^ ovans, ductus amore Dei,
Autcaiio demum, quem tunc Mogontia suinmuin
Pontificem tenuit, praecipiente pio,
Posl Benedictus ego ternos levila lioeilos
Adiiexi, legis qtiis recitatiir opus ;
scilicetvolunlalcm, siciit ct iilifece-
runt, cleruin et populum sibi commissum Domino opem
ferente regere mererentur. Haec vero capilula, qiiae
in subsequentibus tribus libellis coadunare studui-
mus, in diversis locis et in diversis s(^edulis, sicut iii
diversis synodis ac piacitis generalibus edita eraiit,
sparsim invenimus, et niaxime in sanctae Mogontia-
censis metropolis ccclesiae scrinio a Riculfo ciusdem
sanctae sedis inetropolitano recondita, et deinum ab
Aulgario secundo eius successore alque consanguin(^o
inventa repperimus, quae in hoc opusculo tenore
suprascripto inserere maluimus. Monemus ergo lec-
tores, iit si eadem capitula duplicata vei Iriplicala

Quos patet inventos, praefalio pandit ut ipsa, reppererint, non hoc nostrae imperiiiae reputent,
Distiiictim titiilis subpositisqiie suis. quia, nt diximus, diver.sis ea in scedulis invcnimus,
Hos igitur relegeus devoto pectore biblos, et ob id tam hacc cmendare nequivimus, sccl
cilo
Gratanter studeas fundere, posco, preces, ciinctis scientiac repletisleetoribus haec corrigenda
Quatiiiusaeterno donentur munere caelo, dimisimus. Invcnimiis insuper quaedam ex his paria
Ilacc pia sanxerunt qui quoque iura pie. initia habeiiiia et inpaicm (inem; quaedam vero pa-

g res fines, scd non paria initia; in quibuslam aiitem

Praecedentes quatuor libelli nonnulla gloriosissi-
morum Karoli atque Hludowici imperatorum conti-
nent capilula, quae eorum tempore ab Ansegiso ab-
bate sunt collecta atque in praedictis coacta lilieilis,
sicut in eoiuiidem prooemio conlinelur. Scd qiiia ab
eo nec nK^dia, ut rati sunius ^ sunt forsilan in-
venta vel coilccta, necesse erat, ut a fidclibus ubi-
cunque invcniri poluissent, quaererentur et o!) recor-
dationem lanlonim principum vel eorumdem capitu-
loruin uliiilalein coadiinaienlur et niembranis inse-
rerentur atqiie a fidelibus memoriae commeiidaren-
tur. Qiiapropter ea, quae ille aiit invenire nequivit,
aut inserere fortasse noluit, et illa quae poslmodum
a (idelibus sanctae Dei ecclesiae et Pippini ac Ivaroli
atque Hludowici didicimus in iamdictis libellis mini-
me esse inseria, pro Dei omnipotenlis amore et san-
ctae Dei eccle-;iae ac servorum eius atque tolius po-
puli utililate fideliter investigare curavimus cl in
tribus subse(|ueniihiis liludlis distincte cum titulis
sms coaduiiare, ac Illudowico Illotiiarioque atqiic
Karolo iiobilissimis rcgiinis, filiis Illudowici
scllicct
piissiir.i impLMatoris, liabenia et omiiium chiisliano-
ruin fidelibus tradcnda scrihere non distulimus; nt
scirent, qualiter iuxta normamavi, proaviacgenitoris
VARIANTES LECTIONES.
* communione G. * Ansehisus JH/"ra Anscisus,
a Loquitur hicauctor
de quatuor libris Capitulariiim
ab Ansegiso colleclis, a nohis supra inter Capilularia
miiius et in quibusdam plus : et proplcrea illa sic
dimisiinus, sicut inveniinus. Precamur eliam oinnes,
ut si deinceps plura cx Iiis invenerint, quae memo-i
ratus Ansegisus non inseruil, nec nos potuimus hac-
lenus invenire, ut ea iliis in quarto aut qiiinlo li-
bello distincta insercrc non pigeat ; quatinus ipsi ex
hoc graliam Dei halteant, et cl','rus ac populus eoium
ntilitatibus non careat, qiioniam valde siint iililia
haec capitula, et scire volcntibus oppido profulnra,
qiiae pro lege tam ecclesiastica quam et seculaii iuic
firinissimo siint tenenda. Priiiio igilur in loco posui-
mus nomiullos versiculos in lautlem praeJiclorum
principum metricc compositos. Deinde sequunlur ca-
pitula ''priini libelli,sul)iectis numeris suis, utfacilius
inveniri possit sententia quae quaeritiir. His ita per-
aetis est iii fronte priini libelli posita Zachariae papae
epistola omnibus episcopis ac reliquis ecclesiastici
ordinis gradibus et cunctis ducibus atqiic comilibus
omnibus jue Deum tiinentibus per Galtias cl Fran-
C corum provincias constilutisdirccta, sicut in ea con
tinetur. Quam sccuntur diio synodales convcntus,
quos sanctae Romaiiae et aposlolicac ecclesiae legatijs
Bonifacius, memoratae Magontiacensis ecdesiae ar-
chiepiscopus, vice supradicti Zachariae papae una
et Ansighisus G. ^ m. veracius G.
NOTiE.
^ II?ec et sequentium lihellorum capitula ut prorsus
supei fiua in noslra editioiie seorsim noii exhibemus ;

aiithentica recusis, ct quibus sequcntcs lihri tres in ipsa vcio in capitc uniuscnjusque iiumeri italico cha-
cditionibus prKCcdcntibus adjungebanlur, Epit. ractcre reciisa leetoies inft'a rcpericnt. Edit.
 ; ;

701 COD. DIPLOM. — BENEDICTI CAPITtLAUIUM COLLECTIO. — LIB. I. m

cum Karlonianno Francoruni principe canonice le- A Inde Illudowicusregno successit avito,
nuil; ul agnoscanl onines hacc praedictorum princi- Eximins princeps, divus et orhis apex :

puni capilula niaxinie aposlolica auctorilaie fore Augusto sub quo Germania cullu,
niluit
lirniata. Post ista quoquequae socuntur, eadein aucto- Cullori iribuens commoda multa siio.
ritaie raaxima ut dixiinus ex parte et omnium Fran- Pacis aniator enim caesar pietatis et almae
corum utriusque ordinis virorum assensu sunt robo- Consuluit populis plebibus atque suis.
rata. Secundo vero in libcllo post capitulorum Scilicel ut regum renovans sanciia piiorum,
iiunierum prima fronle posila sunt quaedam ex lege Prudentcr tiiulos adderet ipse pios.
Idivina excerpta capitula, sicut ca sparsiin in eorum Quapropter inoriens penetravit sidera coeli,
Imixta capilulis repperimus, ut omnes haec capitula Solvens praecelso cantica digna Deo.
jlegibus divinis regulisque canonicis concordare noii Ilinc eliam sequitur soboles vencranda per orbem
jignorent. Tertio siquidem in libello post eiusdem Ipsius insigni nomine digna patris.
libelli capituloiuin numerum quaedam ex canonibus a Illudowicus eiiim Reni
fluvii cis liliora
a Pauliiio episcopo et Albino magistro reliquisque Imperat et compriiiiit ei ce feras.
iussione Karoli invictissinii principis magistris spar- Neciion Illotharius parili ditionc politus
sim coUecta sunt inserta capilula ; ct quibusdam Francorum cesar sceptra tremenda vchit.
inlerpositis, sequuntur alia regulae inonasticae con- Tum Kaiolus regnum Fiancorum sorte rctentat,
grueiitia; el demum ea quae secuniur, ad sanctae Dei Noiiien avi referens auxiliante Deo.
ecclesiae servoruinque eius alque totius christiani Nos quihus illa, tenent lerni quae iura libelli,
populi utililatem sunt conscripia capitula, sicut in t, Ohtulimus scripla, seiiiper hahenda sibi.
eoilein continenlur libello. Precaniur quoque lectores Quoruin norina docet iugiter nos vivere recte
omncs cunctosque iudices et sapientes, ut non ea Ei sliidiis Domiiio rite placere piis.
sinistra interpretatione ullo unquam lempore dignen- Haec lesecant pravos aequo moderamine morcSj
tur exponere, aut quemquam iniiisle iudicare, vel eo Vivendi norniam contrihuendo piis.
quod non sint quaedam ex his iuxta regulam gram- Nanique patrant miiiti funestas sepe rapinas,
niaticae artis coniposita, reprehendere ; sed pro ipsis Nonnulii viOlant templa dicata Deo;
principibus eoiuiiiqueet sanctae Dei ecclesiae lide- Sunt alii scelerum fedati labe suoriim,
lihus, qui haec eadem simul cum eis tiactaveriint, Fistula q'uos omnes commemorave nequit.
aique pro nobis, qui ea coUigere ac describere cer- Sed cohihel tales leguin censura sacrarum,
tavimus, orare studeant, ct ianuiicta capilula paritcr Decrelisque vetat ista patrare piis.
nohiscum et cum illis amplecli, venerari, amare le- Ergo duces laudare decet per carniina forlcs,
gihusqiie teiiere decertent annuente Domino, ul pa- Munere virtutum qui micuere sacro ;

rem oinnes ex hoc mercedem habere mereamur. Francia sub quorum sccptris tutissima mansil,
Anien. Libertate vigens, colla superba terens,
Quam variae gentes dominam tiiiiiiere severam,
I^ClPItXT VEUSIS DE rRAEDICTIS PRKXCiriBllS.
Ulpote quas armis cacpit ovando suis.
Aurea progenies, felici stemmate pollens, Unde sibi noinen nieriiil deciis atqiie pereiine,
Francorum virtus, perpctuumque decus, De victis populis celsa trophea ferens.
Pippinus quondain micuit suhlimiter atque Coeleslis patriae donati muiiere reges
Kariomannus agens, quae placuere Deo. ^ Exuilant iugiter et sine fine canui'it
Censores etenim veri pietatis amore Alta poli cuius subierunt culmina laeli,
Ecclesiae leges instituere sacras. Quos devota chelys iain resonavit ovans.
Qnas dum lector ovans descriptas legerit islic, Felices nimiiim, quos aula beata receptans
Nec minus el iura posteriora legat. Coelicolis iunxit civihus ipsa libens.
Hinc cesar Karolus divino munere fretus Non ibi iain metuunt furvas nocuasque tcnebras :

Nobiliter proceres rexit in orbe suos :

Quin potius verae lucis amoena vident.
Quorum sceptra piis una moderatus habenis Sic euangelici ' festatur pagina hihli,
Cunctorum vicit iiidyla gesta patruin; Quod mundi luinen sit Dcus aliitonans,
Yirtutum gemmis Daviil reliquosque secutus, Hoc iubar exilarat superorum corda virorum,
Insigni fama fulsit uhique sui. Irradiansque procul nubila tctra fugat.
Qiiid inemorem niultas domuit quas denique genlcs lloc etiam vatuin cecinit pulclierrime (iiiidam,
E quis et remeans clara trophea tulit? Oliin quod doininiis hix sil ' aiiianda ^ Deus.
Nec mirum, coluit duin regis iussa superni, Cui decus et virtus, laus et veneratio seniper,
Decernens sanctis iura tenenda viris Imperiumque inanet cuncta pcr aeva sacruin.
Ob quae promeruit celeslia scandere regna, Ipse libi tribuat prolixae teiinpora pacis,
Qua quoque percepit praemia larga satis. Credita qui plehi fersque taleuta tibi.

VARIANTES LECTIONES
• et angelici G. ' hixit G. lusit Bal, * amando G. Bal.

NOTyE.
a Pro quatuor sequenlihus dislichis Bellov. habet Imperat el popiili efTcra colla lerit.
Tunc Karolus, cari spccios genitoris amata,
Lotharius primum ivgnum sorliliis avitiim, Gallorum coctus ordinat atque domat.
Ardiicnnae neiiioris incola factus ovat. Illis iios, (pii fata teiicnt, loca partihus aoquis
liinc Illudowiciis heros Uheni cis lillora genti Ilacc forimus scripla semper haboiida sibi.

LIBER PRIMUS.

ibusque Ueuin tiinenlibus po. „ „„

Francorum provincias constitutis. Hcfercnte nobis vostra ciim principihus veslris in praedicatiouoiu
leverpotissinioalqiie sanctissimo hnUc nostro Boni- oius, oninibus commonitionii>us ciiis ohodireii», ot
iil

facio episcopo, quod dum siiiodus adgrcgata essct falsos ct scismalicos cl hoiiiicidas et fornicarios a
T05 B. CAiiOi.I
vi)bis ftxpolUM-elissaccrdoUN, oinnipolenli Oeo iioslro
jralias ci;innis, etpro vobis incessaiitiM' smniis oraii-
Les, ut q'ii cocpil in vol»i-i opns lionuin, pcrru^Jat us-
r|iie in (iiKMn. Obsecraunis cnini oiniies vos coraiii
Dco, ul ciiis coininonilionihns firiniter
ipsnin oniin vicc iiosira in p.irlibus illis aii piMe! c \!i-
ibun constitutnin babeiniis, ut vos Deo propitio ad
viainperdiicat recliliniiuis, ot n cunciis facinoriliiis
salvi ossc possitis. Ilabiiislis cnim peecatis racionli-
inis niinc usqiic falsos cl erroneos sacerdotos. Uiule
et c«inc!ae paganae ginites vobis piigiianlibns prae-
valcbaiit, (}iiia non cral dilTerenua intcr laicos cl
saci^nioles, qiiibus pngnaro liciliini non os!. Qiialis
oniiii vicioria dalur, ubi sacordotes una liora domi-
nioa pertractant niysteria et clirisfianis dominicuin
porrigiinl corpus pro suaruni animaruin redcinpi iono,
elpostcbristianos, quilius boc ininistraro debuerant,
aut paganos, quibns Cliristum praedicare, propriis
sacrilegisque nianibus necant; praecipue dicente eis
Domino Vos estls sal terrae. Qnod si sal cvaiiueril, j^ 'pioque iaxla sancloruai canoncs, ul nnusquissque
:
inquo
in condietnr? Ad nlliilum valet nltra, nisi ut mit-
q
tatur foras, el conculcetnr ab liominibns. El dumhaoc
ita sint, et lalcs in vobis fiiciintsaccrdotes^quoniodo
victores conlra veslros inimicos osse polerilis? Nam
si inundas Gt caslos ab oiv.ni fornicalione et honiici-
dio liheros habueritis saccrdoles, ut sacri praeci-
piiiiil canones et nostra vice pracdicat pracfatus Bo-
nifacius frater noster, ot ei in omnilms obeiiienies
cxtiteritis, nnlla gens veslruin anle cimspectum sta-
bil; sed corrucnt anle faciem vestram omncs paga-
nac geiiles, el eritis victores; insuper ot bcncagen-
t;'S, vilampo-siiebilisaetcrnam.Yosautem, carissimi
fratres, qui eslis veri sacerdotes vcl sub regali disci-
plina consiiluti, sic vosmelip os oxhibetc, ut certos
ininislros Dei ct dispensalores inysteriorum Dei, ut
non viluperelur ministerium vesirum ', ne fiat in
vobis sicut scripUim csl Eril, sicnt populus, sic et
: secundum canones unusquisquc episcopus iu sua
saccrdos. Et si hoc fueii'., qualisvoiiis eril ab humini-
biis laus, aiit qualis a Djo expectaur retributio? p qui defensor ccclcsiae cst, ut populus Dci paganias
Sed sic vos corrigi:e ut vcri sacerilotes. El tales ad
saccrdotium perdiirile, ut etvol)is et illisteslimonium
maneal lioiiuiu ab h s, qiii foris sint; qualiiius ab
homin:i>us vobis ailquiralis laudem el a Deo nierce-
dis p;aemiu!n in acle:nabeaiitu;!ine peiciperenierea-
inini, eo quoil pervos ad Cbiisti perducti sunlrectam
!i !em, innoxios habentcs saccrdotes. Ad synodum
i.aiiKpie omni anno convenite ad pertractaudum de
iinilalc ccclesiac, ut si qnid adversi acciderit, ladici-
l!is ampuletur, et Dei eccleia maneat ineoneussa.
Beiie valete.
2. Incipil sjinodns cum aclibns snis, iussione npo-
stoUcn a suncto Bonifatio et Francorum episcopis sub
harlomanno diice liabila anno incarnalionis domini-
cae 7.i2 ^. In iiomine Do:r.ini nostri le^u Cbdsti. Ego
itviirlonianniis dux ot prifcops Francoruni, aiino ab
ii!carn;itione Christi 742, \ 1 vidclicet Kaleudas
!^Iaias % cum co;isilio servoruin Dei et oplimatum
nieorum episcopos qui in regno nieo snnt, cum pres-
bileris, ad concilium et synodum pro tinwrc Chrisli
congrogavi, id cit Bonifacium arohicpiscopum, et
ibirchardum ct Regenfridum et Wizl;inum ot Wit-
balduni ct Dadanuiii etE;idauuni ac reliquos opisco-
p;>s cum presbiteiis corum, ut milii consilium dedis-
seiit, (juomoiio lex Dei cl oeclesiasiica religio rec!-
p:^rcLur, quae in dicbus piaelcritorum p:ineip;!in
dissipata corriiit, ct qualiter p:)p:ilas chrisli;in:is aJ
salutem animae pervcnire piissii otper falsos sacer-
dotcs dccepliis non pereat. Et per c.iiisiliuin sacer-
dotiini et oplimatiim meorum ordin winuis per civi-
lates episcopos, et constituimus siiper cos arclii- pi-
scopum Boniiacium, qiii est missus sanctiPctri. Sti-
lcirausque per annos singulos synodmn coiigrogare,
'
nostrum C. '
D.nCEXU G.
('•. in marcjinc. '
babiiiil (;.
" nonanes G. caroii G'.
MAG.Nl OPP. PARS l. SECTIO I. /01
A 'itnobis pracsontibus (•aiio:iiiin (lccrcta cl ccclesiixi
inra rosliurcntur, ot loligio clirisliain emcniiclur
Et fraudalas pecunias ccolesiariim ecclcsiis reslitni-
nins et r.-ddidimiis; falsos voro prcsbileros el adul-
olierfialis ;
teros, vel fornicalores, diacono-; ct clerioos de pecu-
niis occlesiariim ab>tulimus ct degradavimus, el ad
po.Miiteiitiain coegimiis. Servis Dei p'r onnia omni-
ims armaluramporlare vei pugnare aiit iii o.verciluin
ct iii Iiosleni pergere oinnino proliibemiis, nisi illis
lantnmmodo, qui propler divinnm ministeriiim, niis-
sarum scilicet soleinnia adimplenda et saiicloiiiin
palrociiiia portan ia ad Iioceiecii sunt; i:i cst uniiin
vel diios cp:sc'ip>i ^ ciim cap?ilanisprcsl)i;,eris pr.ii-
c:>pssccuiii iiaboat, ct uiiusquisque piacfocius luiiim
p esbilerum, qui honiniims peccata conriteiilil)iis
iii licare Necr.on
el in licare poenitcnliain possit.
venalioncset silvaticas vagationcs cum cmii-
ct illas
lius omiiilnis scrvis Dei inteidiximiis siinililer ul :
acceplorcs ^ et falconcs non habcanl. Decrevimus
prcsbiter iji parroobia Iiabitans ' cpiscopo suiiiectiis
sit illi, iu cuius parrochia liabilat, el scinpcr iii qua-
dragesima rationcm et ordinem ininistcrii sui, sivi;
dc iiaplisnio, seu de lidc catbolica, sive de p:ccibiis
et ordine inissaruin cpiscopo reddat et oslendat. Et
quandocunquc iure canonico episcopus circumeat
pairochiam populos ad cnnrirmandos, p-esbiter sein
per paraliis sil ad su:icipiendum cpi^^copum cum col-
lectione et adiuiorio populi, (|ui ibi conlirmari de-
het. Et in coena Doiitini scmper noviim ch! isir.a ab
cpiscopo quaerat. Ijlcpiscopo testis adsistat caslila-
lis ot vilae et lidoi ct d ictrinae illius. Staliiiinus
eliam, ut seeundum cautolam omnes undccuuque
supervenienies ignolos opiscopos volprcsbiteros anic
probationem synodaifin in ccclesiaslicum ininisle-
lium non admitleromus. Decrevinnis quoque, nt
parrochia sol!icitu;iinomhabeat, adiuvanle graphionc,
i5o:i faciat; sed ut omties spurcitias genlililalis abi-
ciat et respual, sive profana sacrilicia inortuoruin,
sive sorlilegos v(;l (ii\inos, sive fyiacleria et anguiia,
sive incantatioiics, sive hostias immolatilias, (juas
sluUi homines iuxta ecclcsias ritu pagano faciunt siil»
nomine sanctoruin inarlyrum vcl confessoium I)o-
niiiii ct suos sanctos ad iraciindiam provocanles,
•*
sivo illos sacrilegos igiies, quos Nedfralrcs vocan:,.
bive omnes, (luaociinque sunl paganoriim observa- ,
tiiiues ' diligenlcr prohibeant. St:ituimus simiiiter
ut si post haiic syuoiluiii, qnae fuit II Kalond;is
Maias, unu-.qu;si[uis '" scivoruni Dei vel ancillariim
Chiisti in criinen fornicalionis lapsus fucrit, nl iii
caiceie p ionilcutiam faciat in pane ct aqiia. Ei si
ordinalus prcsbitor sit, duos aniios in c;irceie per-
maneat, ct anlca flagollatus ct soorlioatus vidcauir;.
ct post cpiscopus adiiigeat. Si aiiloin clericus vci
monachus in hoc peccatum cociilorit, post tertiam
vcrberatioiiom iii carcerem missus vcrtentem annum
ibi pocnitcnliaRiagat. Siinililcr ct nonn:inos" vciatae
eadom pocnilcntia conlincanlur et railantiir oinncs
capilli capitis cius. Deci^evimus quoipie ul pre^hiteri
''
vel diacoui non sagis laicoruin inorc, sod casulis
utaiilur rilu servoruin Dei. Et niillus iii siia domo
mulierein habitare permittnt. Et iit iiionacbi ot :ni-
cillae Dei monasteriales iuxla regulam sancti neno-
dicti coenobia vol xenoiiochia sna ordinare guher-
nare ct vivere stndeaiit et vitani piopriani degore ,
sccundum pracdicli patris ordinationem non ncgle-
gant.
5. Item altera stjnodus n suprndictis episcopis ac
principe npostolica nuctoritate Kalcndas '^ Marlias
Lyplinas liabita. Modo in hoc synodaii conventu qiii
VARIANTES LECTIONES.
^ mar (r'. '' Cunlliarium G. pi-esbiloros TiliarK Trec. '] accipilieft
" c. Dcum ci i'.olb. lUrip. Hal. "
i)bs('ru;iiio:.ibiis G. (l'!isf[I!iS <•.
 , ,

705 COD. DiPLOM. — lJE:Sr:i)lCTl CAMTlLAiUl .VI COLLECTIO. — Un. I. 706

oongregalns csl KaltMuias Mxiias in loco qui iliciliu- A 7. De eo,
filiastrum aul ftUaslram a)ite epi-
(jui

Lypliiias, ouines veiierahiles saoeiTlolcs Dei el co- scopnm tenuerit. Si qiiis liliastrum ant (i!i;tstram suam
uiites el praelVcii prioris synodi decrela consentieu- anle episcopum ad conlirinalionem tennerit, sej>a-
^es firmaveiunl, seqiie ea iniplere velle el observiue refur ab uxore sua et alteram non accipiat. Si-
,

promiserunt. Et omnis ecclesiaslici ordinis clcrus,
?piscopi et prcsbileri et diaconi cum reliquis cleri-
jis, suscipientes antiquorum palrum canoiies pro-
sniseiunt, se velle ecclesiastica iura mori!)us et doc-
trinis ct ministerio recuperare. .\bbates vero et mo-
nacbi receperunt regulam sancti pidris Benedicli ad
reslaurandam norinam regularis vilaa. Foinicatorcs
namque et adulteros cli-ricos ', qui sancla loca vel
nionasteria ante tericnles coimiuinaverunt, praecipi-
niusiude tollcre et ad poenitenliani redigcre ^ El si
post b;'.nc deiinitionem in crimen fornicalionis vcl
udulleiii ceciJcrint, prioris synoJi iiiilicium susli-
iieant. Siniililer et,mon;ichi et nonnae '. Statuiinus
quoque cum coiisilio servoruin Dei et populi chris-
liani, prop:er imminenia bella et perseculio:ies
caeterarum gcnlium quae in circuilu nostro sunt, ut
sub prccario et ceiisu aliquam partem ecclesialis
pecuniae in adiutorium exercitus nostri cuni indul-
gentia Dei aliquanto lenipore relincanius, ea condi-
tione, nl annis singulis de unaquaque casa solidus,
id esl duodeciin denaiii, ad ecclesiam vel monaste-
rium reddantur; eo modo, ut si moriatiir ille, cui
pecuuia commodala fuit, ecclcsia cdm propria pe-
'*
cunia revestita sit; et iierum, si necessilas cogat aut
princeps iubeat prec:\rium renovetnr et rescribatur
,
novum. Et omniiio observetur, ut ecclesiae vel rao-
nasteria penuriam et paiipertatem non paliantur
(juoriim pccunia in precario praestita sit. Sel si pau-
pertas cogat, ecclesiae et domui Dei reddatur inlegra
possessio. Siiniliter praecipimus, nt iuxta decreta
canonum adulteria et incesta matrimoiiia, quae non
sunt legitima, probibeanUiret emcndentur cpiscopo-
rum iudicio; el ut mancipia christiana paganis non
iradantur. Decre\imus quoque, quod et pater meus
ante praecipiebat, ut qui paganas obscrvationes in
aliqua re fecerit, mullelur ct (laninetur qaiiidecim
solidis.
i. De fide catlioHca et primo praecepto legis.
Primo omnium admonenius, ut iides catliolica ab
episcopis et presbiteris (iligenter legatur, omnique
populo pracilicetur. Hoc enini priinum praecepium
domini Dei omnipotenlis esl in lege Audi hrahcl,
quia domiiins Deiis tiius Dcus uuus cst. El ut ille (iili-
gatur ex loto corde, et ex tota nienlc, et ex lota ani-
uia, el ex tota virtuie.
b. De pace concordia servanda. Ut pax sit et
et
concordia et unanimilas cum omni populo christiano
inter cpiscopos, ahbales, coniiscs, iu.iices et omnes
nbique seu muiores seu minores personas; quia ni-
iiil Deo sine paee placet, nec niuniis sanctae oblaiio-
militer et nuilier alterum non accipiat. Gcorgius
sensit.
8. Dehis, qiii propter faidam in alias putrias fu-
giunt. Qiii propter laidam fugiunl in alias palrias
et dimittiint uxores suas, nec ille \ir ilia mc
femina accipiant allerum coniiigium. Georgius
sensit.
9. De homo iuce4um commiseril cura
incestis. Si
Deo aut Ciim malre sua aut ciim maliina
sacr:it:i
sua de fonle aiit ^ confirmatione, aut cum matrc ct
filia, ciim duab;is sororibus, aut C!im matris filia
aiilcum sororisrilia, aut ciim nepla, ani cum conso-
brina, auf siibriiia, aut eiiin amila vcl matertera,
aut ' cum his quibus canones prohi!)ent copulari **,
de istis ciiminiims pecuniam siiam perdat, si habue-
rit. Et si haecemendare noliierit, nidlus eum reci-
jj
piat nec cibum (lonet. Et si fcceiit, sexaginia solidos
domiio regi componat, usquednin ipsc homo se cor-
rexerit. Et si pcciiniam non haimerit, si liiser est,
mitlatur in carcerem usquesalislactionem; si aulem
servus aut liiiertus csl, vapuletur plagis multis. Etsi
dominus suus cum permiserit amplius in talem lap-
sum cadere, ip-^e sexaginta solidos domno rc^gi com-
ponat ". De reli;jnis vcro propinquis iuxta consli-
tuta saiictorum jialrum et iuxta decreta canonum
iu;licetur.
10. Deecclesiasiicis viris. Si ecclesiastiei viri siipra-
dicta facinora coinmiscrint, si honorahilis persona
fiieril, perdai honorem suiim ; minores vero vapulcn-
lur aul in carcerem mittantur.
H. De prestiteris el clericis, nt archidiaconus eos
convocet ad synodum. De presbileris et clericis sic
ordinavimus, ut archidiacomis episcopi ecs ad syno-
dum convocet '". Et si quis ire contempscrit, tiinc
comes iiissione " cpiscopi monitus eiim distringere
p
^
faciat, ita ut ipse presbiter aut defensor suus sexa-
ginla solidos componal ct ad synolnm postea velit
n;ilil veniat, et episcopus ipsum presbiterum vel cle-
ricum iuxta canonicam ancioriiatem diiudicaii fa-
ciat. Soiidi vero sexaginta de ipsa causa in sacellum
donini regis veniant.
. ,
12. De
eo quiinisso episcopi contradixerit vel prcs-
hilero clcrico incesiuosum. Sj aliqna jx rsona
aut
I)er violenliain presbitero aut clcrico vcl '^ misso
<pi^copi iiicestuosmn conlradixerit , timc coincs
ipsam personam per fideiussores posilam ante n^-
gem faciat venirc una ciim missis episcojii. Et '^
(lomnus rex ita cos disUingat, ut caeleri emen-
dentur.

nis ad altare, sicut in euangcjio ipso Domino praeci-

15. De qui rcs ecclcsiasticas verbo domni regis
his ,

tenent. Ut liomines, qui res ecclesiasticas per ver-

iili
piente lcgimus. El ut est illuil sccundiim nnindaliim
iii lege Diligcs pro.ximum tuum sicul te ipsum. Ilcin
:
bum domni rcgis tiiicnt, sic ovdinatuin est, ut ilhis
ceclesi;is uirie sunt, vel illasdounis episcopii vel mo-
in euangclio lienti pncifici
: (luoninm filii Dci voca-
,

nasterii, ciiiiis esse noseiintur, iuxla (jiiod de ipsis

bnntur. Et iteruiii Inhoccorjnoscent omncs quia dis-
: [)
rehus leneut, emendare delieant, ct illos censiis vel
cipuli mei estis si dilectionem huburrilis ad inviccm.
,

illas deciiuas ac non;is '' ihidem dare plenilcr deiieanl

In hoc enim praecepto discernnntur (iiii Dei el iilii di i-
sicut eis ad Verniim o diiiavimus. Et (jiii lioc non fe-
holi, quia lilii diaboli semprr dissentiones et discor-
cerii, ip,as res pei(l;i!.
di;ss movere satagunt filii autem Dri seniper paci cl
,

(lilcctioni studcnl. 14. Vt presbiteri, qui vicos vel ccdcsias tcncnt , cc-
G. De
eo qui u presbitero non bapizilo bnplizilus rnm vcl alios census ad miitrem civitaiis ecclesiam per-
est. Si quis bap!iz;itus est a pres!)ileio iioii b;q)- solvanl , sicut consucliido fuil. IJt bi ,
qiii illos vi-
lizato et sancta Tiinitas in ipso li^qilismo iiivo-
,
eos vel illas ccclcsias tenciit , illos ccnsiis vel il-

cata fuit, baptizattis csl sidit Seigiiis " p:\pa lam eeram , (|uae longo tempore ad illiiil cpisco-
dixit; imposilione vero manus iufiiget. Geoi\i;ius piiim retiditicriml , inoilo sic ordinaviiiius ut sic
episcopiis Komanus el lohannes saccllaiius sic sen- faciant. Et qiii hoc nonfeecrit, sexa^inta solidos
senuil. componal.

VARIAINTES LECTIO^ES.
'
deest. Bal.redireC. ^ miv,\ superscr. iiosC
^ * cominendala Trec. 77/;n». ° Slephanus ro;yVc;V i?ff
'.

*el(i". ' aiit usque copnlari desunl in C.app. IIVI, li). " copuhire (i. " reliqun dcsnnt in 7.')7, 10. '"
c. ui:a
cum comile Cap. inc. a. ">. " i. e. m. dccsl ib. o. ' v. ni. e. dccsl ib. 5. '" ul 6'. '' aniioiKiS G,

707 H. CAROLl MAGNI OPP. PARS
i5. De emunltntibus servandis. Ul einunitatespleni-
ter conservalao sint.
16. De iustitiis faciendis. Ut omnes iustilias fa-
ciant, taui pubiici, quam ecclesiastici. Et si aliquis
liomo ad palalium veneril pro causa sua, el aiile
suo ' episcopo suisque miiiistris quae ecclesiaslicu
sunt, el quae secularia suo coniili non innoluerit in
inallo ante rachinburgios , causa sua ante
aut si
comitem in mallo fuit et rachinburgios, et
ante
hoc sustinere noluerit quod ipsi legitime iuilicave-
rint si pro istis causis ad paiatium venerit , va-
,
puletur. Et si inaior persona esl, legem ' exinde
faciat.
17. De ecclesiasticis reclamantes ad paln-
viris qui se
lium veniunt. Siecclesiaslici viri ad palatium venerint
de eoruin causis se reclamare, nisi * super eorum se-
niore, vapulent"^, nisi seniorsuus eos pro eausa sua
transmiserit.
18. De muliere, quaesine licentiaviri sui velum in
caput miserit. Mulier si sine comiato * viri sui veluin
in caput miserit, si viro suo placet, recipiat cam ite-
ruin ad coniugium.
19. De eo, qui (iHastram suam contra voluntatem
ipsius dederit viro ingenuo vel servo. Si quis hoino
filiastram suam oonir a vokintatem ipsius et malris
et parentum dederit viro ingemio aut ecclesiastico
vel servo *, et illa noluerit habere ipsum et relique-
rit eum potestatem habeant parenles illius dare
,
illi alium marilum. El si iam mariluin habet, noii
separetur.
20. De femina ingenua qune servum acceperit. Si
femina ingciiiia acceperit servum, sciens ' quod scr-
vus esset, habeat euin. Una enim lex eril el viro et
feminae.
21.lie eo, qui habet mulierem legitimam , si frater
eius ndulteraverit cum ea. Si quis lionio habcns
niulierem legilimam, si fratcr eius adulteraverit
cum ea, ille frater vel illa femim, qiii aLluUoiium
!)erpetraverunt, interim quod vivunt nunqiiam ha-
)eant amplius coniugium. llle vero cuius uxor
fiiit
, si vult, poteslateiu habet uxorcin accipere
aliam.
22. Ut sacerdotes vel clerici ad secularin negotin,
reliclo episcopo suo, non comolent. Quod non oporteat
sacerdotes vel clericos habentes aeiversus invicem
negotia proprium episcopum rehnquere etadsecula-
ria iudicia * convolare.
23. Ut presbiteri et diaconi praeter episcopum niliil
agant. Presbileri et diaconi praeter episcopum niliil
agere pertentent.
24. De eo qui oblata dederit vel acciperit praeter
episcopi iussionem. Siquis oblatadcderit vel acceperit
praeter episcopum vel eum, qul conslitutus esl ab eo
ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui
dat et qui accipit, analhema sii.
25. Cum excommunicatis non licere communi-
care. Cum excommunicatis non liccrecommunicare.
Nec cum his qui per doinos conveniunt, devitantes
orationes ecclesiae, simul orandum esse. Ab alia
ecdesia non suscipiendum, qui in alia minime con-
gregatur.
2G. De eo qui ecclesiam Dei conturbat. Si quis
ccclesiam Dei conturbare et sollicilare persistit
tanquam sediliosus per polestates exteras oppii-
niatiir.
27. De monachis, ut in civitate vel regione qualibet
episcopo suo subiecti sint. Monachos per unamqiiam-
que civitatem aut regionein subiectos esse episcopo
suo, et quietem diligere, et intentos esss tanlummodo
ieiunio etorationi in locis quibus renuntiaverunl se-
suo
' secularia desunt C. inc. a. 9.
ler G. commeatu Normann.et Cap. 757 Ucentia
tinn. ^" serrvo vcl ecclesiastico 757, 4.
*'
eonsulandum G '" furcalione 6'.
,
I. SECTIO I. 708
A ciilo permanontes. Nec occiosiasticis vero noc secn-
Iaril)us negotiis cominuniccnl, vel in aliquo sint
inolesti, propria monasleria deserentes; nisi forte
eis praecipialur propter opns neccssarium ab episcopo
civitalis.
28. IJt clericus in ecclesia in qua praetilulntus est,
permaneat. Clericum pcrmanere oporlct in ecclesia,
cuiin initio ab cpiscopo praetitulatus ac sorlitiis est,
et ad quain conlugit qiiasi ad polioreiii. IIoc aulcm
refutantes, staluimus ' revocari debere ad suam ec-
clesiam, in qua primitus ordinatns est, etibi tanlum-
modo minislrare. Si quis hanc diflinitionein traiis-
gressus fuerit decrevit sancta synoilus a proprio
,
gradu recedere.
29. Ut episcopus curam monasteriorum gerat. Epi-
scopum convenit civitatis competenteni monaslerio-
rum providentiam gerere.
50. De eo, qtii excommunicatus pro sno neglecto
fuerit. Si quis excommunicatus fuerit pro suo ne-
glecto, et tempore excommunicationis suae ante
B
audientiam commiinicare praesumpseril, ipse
damnaiionis iudicetur protulisse sentenliam.
51. Ut presbiteri rem ecclesiae non vendant. Placuit
ut presbiteri noii vendant rem ecclesiae ubi sunt con-
stituti, nescientibus episcopis suis.
32. Ut manumissiones in ecclesia celebrentur.^-AHVi-
missiones in ecclesia sunt celebrandae.
33. De defensoribus ecclesinrum ab imperntore
poscendis. Defensores ec lesiaruin adversns poten-
tias secularium vel divilum ab imperatore sunt po-
scendi.
54. Ul nullus sncerdos canones ignoret. Nulli sacer-
doli liceat cEnones ignoraie.
55. Quid de presbiteris criminosis, de quibus adpro-
batio non est, agendumsit. Et hoc nobiscum '"
mag o
studio pertractandum est, quid de illis presbiteris
criminosis, unde adprobatio non est , et semper ne-
gant, faciendum sit. Nam hoc sepissime a nobis et
progenitoribus atque antecessoribus nostris ventila-
C tum est, sed non ad liquidum actenus delinitum.
Unde ad consulendum " patrem nostium Leonem
papam sacerdotes nostros miitimus; et qiiicquid ab
eo vel a suis perceperimus, vobis una cum illis, quos
mittimus, renuntiare non tardabimus. Vos interduui
vicissim tractate adtenlius, quid ex his vobiscuiu
constituamus una cum praedicti sancli patris institu-
tionibus ; ut murmur cesset populi, et nos his satisfa-
cientes inlesi Domino auxiliante ab utrisque nianea-
mus. Sequitur constitutio memorala.
56. De sacerdotum pmgatione '^. Ex capitulis domni
Karoli. Omnibus vobis visu aut auditu iiotum csse
non dubitainus, quod saepissime suadente antiquo
hoste sacerdoiibus crimina diversa obiciantur. Sed
quoniam qualiter ex cis ab his raiionabilis examina-
lio ei salisfactio fiat, licet tempore bonae memoriae
doinni genitoris noslri Pipplni, sive priscis lempori-
bus a sanclis patribus et a reliquis bonae devotionis
hominibus saepissime ventilalum fuerit, nos tameii
pleniter et ad liquidiim defuiitum reperire minime
quivimus. Nostris quippetemporibus idipsuma sanc-
tis episcopis et reliquis sacerdotibus et ceteris eccle-
siasticae d gnitatis ministris, nostris '^ in regnis seu
in aliis Deo degentibus, nobisque una cum eis agen-
tibus, saepissimepropler inullas et niinias reclama-
liones, quae cx hoc ad nos ex diversis parlibus vene-
runt, ventilalum est. Sed qualiter consultu domni et
palris noslri Leonis apostolici ceterorumiiue Ronia-
nae ecclcsiae episcoporum et reliquorum sacerdotum
sive orientalium et Graecorum patriarcliarum , et
multorum sanctorum episcoporum et saccrdotum,
VARIANTES LECTIONES.
^* hnec diversa in C. i. a. 9. ^ haec diversa ib. r. 10. * vapiilcn-
Trcc. Camb. Pul. Colh. Req. Ivo, Gru"
et Regino, Rurch. Ivo, Gra-
' et sciens G. * negotia (^. ^ dcest.G. '"
vobi;scum Daluz. p. 527.
" deest G.
 709 COD. DIPLOM— BENEDICTl CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. L 710

iu>cnon el nostrormn episcoparnin onminni cetcro-
runiqnc sacerilotnni ac lcvitarnni anctorilale et
cons'nisn aliine reliqnonnn fuleiiuai et cunclo-
rnni consifiarioruni, nostrorum consuilu delinituni
csl , vobis oinnibus ulriusque ord inis minislris scire
volumus. Slatulum est namqiie ralione et necessitate
ac auctoritate praedicta, consullu omnium, ut quo-
jlienscunque cuiquam sacerdoti crimen imponilur,
"si ipse accusator lalis fuerit, ut recipi debeat; quia
quaies ad accusationem s;icerdotum admitli del>cant,
in canonibus pleniter exprcssum est : si autem, ut
dictum est.ille accusator, qui canonice est recipien-
dus, eum ctnn legitimo numero verorum etbonorum
lesliumadprobare in conspectuepiscoporum poterit,
lunc canonice diiudicetur; et si culpabilis inventus
fueril, canonice damnelur. Si vero eum suprascripto
praetextu adprobare ipse accusalor minime poterit,
et boc canonice definiatur. Ipse ergo sacerdos, si
suspiciosus aut incredibilis suo episcopo aut reliquis
suisconsacerdotibus siveboniset iustisdesuo populo
vel de sua plebe bominibus fuerit, ne in crimine aut
in praedicta suspicione remaneat, cum tribus aut
quinque vel septeni bonis ac vicinis sacerdolibus
exemplo Leonis papae \ vel eo amplius si suo epi-
, 45. De decimis dispensandis. Ut decimae in pole-
scopo visum fuerit, anl necesse proptcr tumultum
populi inesse perspexeril *, et cum aliis bonis et ius-
lis bominibus se sacramenlo corani populo super
qnaluor evangelia dato ' purgalum ecclesiae reddat.
Si quis autem scire desiderat, quales lestes ad accu-
sationem sacerdolum recipi deijeant, et quid de ac-
cusatorefaciendum sit, pleniterin canonibusreperire
poterit.
57. De eo , qui confilelur de crimine. Manifestuni
ost confileri eum de crimine, qui indulto et delegato
indicio purgandi se occasione non utitur : nibil enim
inlerest, utrum in praesenti examine omnia quae dicta
sunl de eo comprobentur, cum ipsa absentia pro con-
lessione conslal.
38. De usuris. Usuram non solum clerici, sed nec ^ rit vel placilum ibi 4iabueril, ad missain recipiat.
laici cbristiani exigere debent.
59. De comitibus, ut ministris ecclesiac in suis mi-
"^
nisteriis adiutores sint. Comites ministris ecclesiac
corumque minisleriis, ut boc plenius et de nostris et
A homicida est; et peior legitur esse detraclio quain
fornicatio. Ideo monemus el praecipue rogainus m
fial, ne absque gladio aut vulnere corporis aliquo
quisquam hoinicida inveniatur. Et sicul de homini-
biis corporaliter occisis iudicare decrevimus, sic el
de illis, qui ex hocdetractionis scelerc dclecti coram
nobis fuerint, peragi D:>mino annuente dccernimus;
ut pax ecclesiarum, in quantum Dominus auxilium
dederit, in finibus et regionibus nohis a Deo com-
missis nulla turbelur teinpesLate detractionum atquc
bellorum.
41. De presbiteris, qualiter ecclcsiae introitum con-
seqnantur. Ut nullus presbiter ad introitum ecclesiae
exenia donet.
42. De non cogendo bibere. Ut neinini liceat aliiiin
cogere ad bibendum.
45. De presbiteris, a quibus per ecclesias consti-
tunntur. Ut nullus laicus presbiteriim in ecdesia niit-
tere vel de ecclesia ' eicere praesumat, nisi per con-
jj sensum episcop
t. De lionore pro ecclesiis dando. Ut episcopi
praevideant, quein honorein presbiteri pro ecclesiis
suis scnioribus tribuanl.
stale episcopi sint, qualiler a presbileris dispenseu-
tur.
46. De ecclesiis vcl altarihus immcliorandis. Ut
ecclesia vel aliaria melius consliinaiilur. Kt nl iiiil-
lus presbiter annonam vel foenuin in ecclesia miiiere
praesumal.
47. De ecclesiis vel altaribus ambiguis. Ut ecde-
siae vel allaria, quae ambigua sunt de consecnttione,
consecrentur.
De linteis allartbus praeparandis. Ut presbi-
48.
per parrochias snas femiiiis pracdicenl, ul lintca-
teri
niina altaribus praeparent.
49. De parrocliianis alterius presbiteri. Ut nulliis
presbiter allerius parroecbianuin, nisi in iiinere fiic-
^ 50. De parocliia nUeriusprcsbileri. Ut niilliis pres-
biter in alterius presbileri parochia eo * iiicon-
sulto niissam canlare prae-umal, nisi in itinere
fuerit iiec decimam ad alterum pertinenlem audeat
;

de se et de suis bominibus obtinere possint, adiuto- recipere.

ves in omnibus fiant. Et quicunque prima et secunda
vice de his a comite ammonilns non se correxerit,
volunms ut per eundem comitem eius neglegen-
lia ad nostram notitiam perferatur, ut nostra auc-
toritale quod in nostro capitulari continetur ", subire
cogatur.
40. De ordinatione prcsbiicrorum. Ut presbileri
non ordincntur priusquam cxamincntur. Et ut ante
ordinationem pleniter et sludiosissime instruantur,
qualiter se a viliis cavere debeant et qualiter subdi-
tos doceant ;ne torpcntes vel bebetes in doctrina
sancta vel vitio malac faniae eorum neglcctu vel ali-
qua mala similitudine, quod absit, asperganlur : qno-
niam detractiosaccrdolumadChrislumpertinct, cuius
et ministri vel nuntii esse noscuntur *, quia nimis
graviter peccant, qui sacerdotes el ministros Christi
detrabunt quoniam testante euangelica luba mclius
: miciiiis agcnda cclebraveril sine liccn:ia et consilio
est unicuique, ut snspendalur mola asinaria collo
eius el demergatur in profnnduni maris, quam scan-
dalizet unum de pusillis, Chrisli videliccl ministris.
51. De termino ccclesiarum. Ut terminum habeut
unaquaeque ecclcsia, de quibus villis decimas reci-
piat.
52. De rebuspresbiterorum. Ut unusquisque pres-
biter res, quas post dieni consecralionis adiiiiisierit,
propriae ecclesiae relinquat.
55. De poenilentibus non cogcndis vittum bibcre. Ut
nullus presbiler aut laicus poenitontem cogat ' vi-
num bibere aut carneni nianducare, nisi aii pracsens
pro ipso unum vel duos denarios iuxta qualilatem
poenitcnliae dederit.
54. De presbiteris, a quibus se caveant. Ut nulliis
prcsbiler carias scribat, ncc conductor sui sciiioris
existat.
D 55. De presbiteris, qui agetida in domiciliis cclc-
braverint. Statutum est, ut si quis presbiier iii do-
sui episcopi, hoiiore sacerdolali priveiur.
50. De praedicatione vel capilulis prcsbilcrorum.
Ut unusquisipic presbiter capilnla liahcal lic iiiaio-

Et alibi : Qui vos recipit, merecipit; ct qui vos sper- ribus vel dc minoribus viliis, jier ipiac cognoscere
nit me spernit. Et ut hoc detraclionis et scandali
, valeat vel praeuicare subdilis suis, ut sc caveant ab
peccalum omnes summopere caveant, obnixe mone- insidiis diaboli.
nuis et coram Deo lestanuir et sicut Dei fideles 57. Decitcliaristia.Ut presbilor eucharisliam lia
rogamus, ne Christi detrabant niinislros. Siniilitcr heat paralam, ut quaiido quis infirniaverit, ant pai-
et Cbristi doniini nosCri ministros et sacerdoles no- vulus infirmus fucrit, stalini eum coiiiiiiuiiicct, no
slrosque niagistros monemus, iiclocuiii snbdilis tri- sine coinmunionc niorialur.
buant detrahendi; quia qui detrahit fratiem suuin, 58. De ampulHs tribus in cocna Domini liabendis.

VARIANTES LECTIONES.
* Bal. hic e paucis aliqttol codicibus iuseruit : qui diiodccim presbileros in sna purgalione babuil. ' pro-

epexcrit G. ^datmn6. * c. in eorum luinistcriis 825, 25, cl II, 25. * contincl (.'. * dicniitur />.'i/.

» de e. dccst I, 141. « eo i. deest l, 148. ' in^ilct I, 151.

 1

7il «. CAROLl iMAGNi OrP. PAKS 1. SKCriO I. 712

cena noniini Iros aminiilas secuin A G8. l)e episcopis ordinandis vel (ju'busHhet ex clero.
1)1 presbiier in
aii oliMiin :nl calc- !te;n iii coiuiilio Calced(ni;nsi, (jiio:! non oporlcal
ileroriU, iiiiivm ;ul clirisiiia, aliaiii
ouininos inuiif;iicii(l()s, lciliaui ail '
iiirinnos ungue!!- episcopum ant (picmlibet cx clcro per pecunias or-
iuxta scnlentiain aposlolicam iit qiiamio (piis dinare : quia ntrique deponcndi ordinal,
suiit, ct ipii
(los ;

infirmalur, inducal prcsbiteros ccclesiae, ut orciil et (pii ordinatur, necnon

niediator est inlcr
cl (pii
cos. Itcm de cadem re in canonibus apostoloruai.
super eum, nngueutes eum oleo in iiomine Domini.
[)9. Ut omncs clcvici episcopis siiis
subiecti siiit. Ut Si quis episcopus aut presbiter ant diaconus per pecu-
omiiss piHishitcri, diaconi - ct subdiacoui sub pole- uias lianc obtinuerit diqnitatcm, dciciatur ipse el or-
slate cpisco|)i maneant. dinator eius et a communione abscidantur.
(iO. De saccrdotum. LH nullus presbiler
ordinc 69. De maleficis vel incantatoribus. Item in coilcm
praesuuiat in alia parroclii baptizare ncc mi^sas
'.
concilio, ut cocleaiii, malclici, incinlalores, el in-
cclcbrare sine iussione cpiscopi, in cuius parrochia canlalrices fieii iion sinanlur, quos in Symone niago
cst. Et omnes prcsbile; i ad concilium episcopi con- Dominus terribilitcr daninavit.
vcniaiit. Et si hoc, (juod siipsrius comp;aclH'nsum
70. De Tlem in eodem
ncgotiis clericorian inter sc.
cst, laccre coutem|)seriiit, secundum canouicam iii-
concilio, ut ncgotium aliquod ha-
si clerici inter se
slilulioncm iudicentur tam ipsi (piam et dcfensores
buerint, a suo cpiscopo diiudiccnlur, non a scciila-
eoriiin.
ribiis.
61. De co, qni non confitetur Dei verbum passum
7i. De conspiratione clericorum vel momichorum
carne. Si (piis non conrilctiir Dei vcriium passum
seu laicorum. llcm in eodem coiicilio, ul iiec cleiici,
carneet crucili.vum carne et lUorJcm carne giislasse j>
nec nionachi, ncc laici conspiralionem vc! ic.sidi.is
faclumque primogenilum ex. inorluis, secundum quod
coiilra pa' torem suuin faciant.
vila est et vivificator ^ ut Deiis, analheina sit.
7"2. be praedicanda. In con-
fide sanctac Trinitatis
G2. De modis excommunicationis tam de clericis,
cilio Carlaginensi. Primo omiiium necessi' cst, ul
ijuam de laicls. Si quis presbiter ab cpis(:opo suo
fides sanctae Trinitatis et incarnalioiiis Christi, pas-
(legra latus vei excommunicatus
" fiierit, ct ipse per
sionis, ivsurrectioais ct ascensionis in coelos diii-
conlemptum postea aliquid de suo oflicio sine coaiia-
genter omnibus praedicelur.
10 faccre praesumpserit, et postea ab episcopo cor-
7.J. Dc his, qui se convertunl ad Deum. Ilem iii
leptus et excommiinicatus fueril, qui cum ipso
eodem dc his, qui ia periculo constitiiti suitl ct con-
communicaverit scienter, seiat se esse cxcomiiuini-
verlaiU se ad Deiim, ut canonice inquiranlur de rc-
catum simililer. Qiiicun^pie clcricus vel laicus aut coucilialione, et canouice reconcili.nlur.
incestum co;umiseiil et ab (^piscopo suo cor-
fcniiiia
74. De his, qui non sunt bonae conversaiionis. Itcm
repius sc emeudare noluerii, cl ab ipso e.xcommuni-
in eodem, ut illi, qui non suiit b(mae convcrsationis
calus fuerii, qui postea cum ipso cominunicaverit,
et eoruni vita cst accusabilis, non audeaut cpisco-
similiter excammuiiiceUir. Et ut sciatis, qiialis sit
pos vel maioi'es iiatu accusare.
modus excominunicatioiiis, in ecclesiam non
istius
75. De his, qui cu.n excommunicato commnnicave-
(lehet intr, re, uec cum ullo clirisliano cibum ncc po-
rint. item in codiMU, ut qiii excommunicato prac-
lum sumere ncc eius munera quisquam accipere
;
sumptiose communicavcrit, excommuiiicctnr el ipse.
(lcbel, vel oscnlum porrigere, nec in oratione se
76. De subicctione presbiterorum. Item in codciii
iiingere, nec salularc, anteijuam ab episcopo suo sit

Q.md aliquis
rinl, apud ecclesiasticos iudieentur, et non apiid
siiam cxcommuiiicaiionem ciistoJi.it. si
seculares.
isla omnia contempserit et cpi^copus hoc niiuine
78. De falsis nominibus sanctorum. Item iii eo.ie:n,
emen lare potuerit, regis iudicio exilio conilcninetur.
ut falsa nomina marlyruin el incertae sanctorum
65.,Z>e his qui a stjnodo vel a sno episcopo d'imnnli
niemoriae non venerentur.
sunt. Haec vero per shigula capi iila in slalulis iNi-
79. De uxore a viro dimissa. Item in eodem, 11
ccni concilii legere poteslis, sen in aliis sanctorum
nec uxor a viro dimissa aliuin accipiat virum vivcii-
pairum synodaiibus ediclis et in Anlioceno concilio,
te viro suo ; nec vir aliam accipiat vivente nxoic
(inod hi, qiii (iamnali siint a synodo vel a suo epi-
priore.
scopo, ct poslea ininistrare praesiiniunt, praecipitur
80. De oblatis pauperum. \\\ coiicilio Gangrensi,
ul niillus audeat cis cominur.icare. Si (jiiis veio eis
ut iiulli liceat oblatioucs qiiac ad pauperespertincnt,
(OMimunical, simili sentenliae subiaceal, sicul et
rapere vel fraudare.
(iaiimalus.
81. De ieiuniis a sacerdotibus conslitw.is. Iteni in
64. De episcopis vcl quibuslibct ex clero. Item in
eodeni, ut ecclesiastica a sacerdotibus ieiunia cou-
colem concilio, ut cpiscojius vel quilibet cx ciero
stituta sine necessitate rationabili non solvaniur.
sine consilio vel litteris cj^iscoporum vel metropoli-
82. De his, qui contra naturam peccant. In conci-
lani non audeant regalem dignitalem pro suis causis 9 *
lio Ancyrauo. Si inventi suiit Inter vos qui ciim
ciamare, scd in communi episcoporum conciliocuusa
(luadrupcdibus aut cum coiisanguineis usque ad s p-
eoriim examinelur.
limuin genucuinm vel masculis contra naturam p(?c-
63. Dc dic dominica, qnnliter observanda cst. Ilem
c int, dura et districta poenilenlia stint coerceudi.
iu eodein c.')ncilio praecipitur, ut a vespera usrpie aJ
Quapropler episcopi et presbiteri, a qni!)us iudiciiiiu
ve.^peram dies doaiinica servctur.
pocnitentiae iniiingiliir, conentiir omnimodis hoc
De iqnotis anfjelorum nominibns. Le.n in eo-
66. laaluiii a consuetuLiine prohiliere vel abscidere.
dem concilio praecipitnr, ut iguota a:ig loi-u:n no- 83. De nominibus recitandis. Itcm eisisJem, u
)iiina nec fiugautur nec noaiinenlur, ni d illnru n,
no:!iina publice non recitentur ante preces sacerdo
([uos habemus in auctoritatc. ili suiit, Michalud, Ga- lal(!S.
bricl, Raphael. 8i. De canonum institutis n presbileris non igno-
67. De
mulieribus, ne ad altare accedanl. Ilem in Viindis. lle:n ciusdem, ut niiili sacerdoti liceal igno-
00 lem concilio, quod non oporleal nuiiieres ad al- laie sauciorum canonum iiislitula.
tare ingredi. 85. De sicerdo.ibus conlra decyetdlia agentibus.

VARIANTES LECTIOIsES.
'
inunguendos inf. G. cf. Ansrg. "
d. e!. dccst 75.*i, 8. viviika!ur C. '•
vcl c. dccsl 755, 9. c. con-
cilio G'. ''
(piiciinKpie {..

715 COD. DIPLOM. — DENEDICTI
l'em eiusdem, ul si quis sacerdouim conlra consti-
inta decrelaliuin praesumpliosc egerit cl corrigi no-
lucrit, ab oflicio suo submovcalur.
86. De presbiterorum ab episcopis discucicnda.
fidc
lU episcopi disculiant por suas parroo-
diligcntcr
cliias prcsbiteroruni fidem et baptisuia calliobcum et
inissarnm celebrationes, ut fidem rcclam tencanl et
haplisma calholicum observtnt ct missarum pi'aeccs
bene intellegant, ct ut p almi digue secundum divi-
siones versuum modulcntur, et domiincam oraiio-
nenii. ipsi intcllegant et omnibus praeiiicent
gen iam, utquisque sciat quidpelataDco. Et ut G/o-
ria Patri cum oinni lionore .npud omncs cante- '
lur, et ipse sacerdos cum sanclis angelis et pOi)'i!o
Dei communi voce Sanctus, Sctnctus, Sanctus decan-
let. Et oninimodis dicenduni est presbileris et dia-
conibus, ut arma non porteni, sed magis connjant
in defensione Dei, quam in armis.
87. De presbiteris in ecdesHs constituendis ab epi-
scopis ei non ab aliis. Statutum es!, ut sine auclori- g faciant.
tate vc! consensu eplscoporuni presbiteri in quibus-
libet ecclesiis ncc constiluantur ncc expellantur. Et
si laici clericos probabilis vilae et doclrinae episco-
pis conserandos suisque in ecclesiis constituendos
obtulerint, nulla qualibet occa^ione eos reicianl.
88. De viliis novis et ccclcsiis in cis novitcr consli-
tutis. Sancitum est de viilis novis et ecclesiis in eis
noviter coustitutis, ul deciniae de ipsis vi!!is ad eas-
dem ecclesias conferanlur.
89. De presbiteris, qui feminas in domibus liabent.
Sancilum est ab episcopis de presbiieris, qui fcnii-
nas seciun indiscrele babitare permittuiit et propter
hoc malae opinionis suspicione denotanlur, ul si ('e-
inceps admonili non se corrcxerint, veiut contein-
ptores sacrorum canonum canonica invectione fe-
riantur.
90. De scriptoribus. Ut scribae vitiosc non scri-
bant.
91. De incest^iosis. De iKcesUiosis, ul canonicc
examinentur et nec propler alicuius ainiciiiam qui-
dani relaxenlur, quidani vero constringantur.
92. De communicatione fidelium. Ut onnies fule-
les communiceat et ad missas perspectenl ^ sine
aliqua occasione ^.
93. De confugio ad ecclesiam. Si quis ad eccle-
siam confugiuni fecerit, in alrio ipsius ecclesiae pa-
cem babcal, nec sit ei necesse ecclesiam ingredi
et nullus eum inde per vim abstrabere praesumat,
sed liceat confiteri quod fecit, et inde per inanus
bonorum bominum ad diseussionem in publico per-
ducalur.
9i. De admonitione sacerdotum. Ut sacerdotes
admoiieanl populum, ut elimosinam dent ci oralio-
nes faciant pio divcrsis plagis, quas assidue pro p^c-
eatis nostiis palimur.
95. De pruedici:tione ad plcbcm. Ut insi sacerdo-
tes unus(iuisque secundum ordinem snuni praedi-
care et docere sludeat plcbem siui comnnssam.
96. De eruditione filiorum a parentibus ct patrinis.
Ut parenles lilios suos, et patrini eos quos de fonle
lavacri suscipiunl, crudire suinmopeie sludeant
illos, quia eos genuerunt et cis a Doinino dali sunt
ci istos, quia pro eis fideiussores exislimt.
97. De ecclcsiis antiquitus constitutis. Ut ecclesiae
anliquilus coMslitutae nec dccimis nec ulla posses-
sione privcnlur.
98. De liis, qui sine consensu episcopi prcsbileros
in ecclesiis consiituunt vcl deecclcsiis eiciunt. l)c
his,
qui sine consensu episcopi presbiteros in ecclesiis
suis constituunt vel de ecclesiis eiciunt, et ab
epi-
scopo vel a quolibet misso dominico adiiioniti obe-
dire noluerinl, ut bannum nostrum rcwadiare
coi-an-
VARIANTES LECTIONES.
'honiinesC. perexpcctcnt I, ir)2. « deprecationel. 132.
^*
qui superscnpto vcl (piod C. » lu^miuis C. " isli Bal. '" vol
Patuoi.. XC\ II.
;;
CAPITULARIUM COLLECTIO. - LIB. L 714
A Uirol por fuleiussores ad palalium noslr.-ni voiiirc
iubeantiir; et tunc nos dccernamus, ulrum nol)is
piaccat ul aut iiki-n bannuui p'jrsol'>'ant '', aut aliam
liarmiscaram sustineant ^.
99. De ccclesiis inter coliersdcs divisis. Dc cccle •
siis, quae inter coberedes di\isae sunt, considcra-
tiim est, qualinus si * secuniium pvovidcnliam ct
admonilionem episcopi ipsi cohcredes cas voluerint
lenere et bonorare, faciant. Si autem Iioe contia-
dixerint, ul in cpiscopi potestate maneal, uli um eas
iistcilc- ila consisterc peruuttat aut reliquias exinde auferat.
Et uj)i ad noslrum Ijcnelicium ccclesiac pcrtinentes
itadivis.^e inventae fuerint, ut describanlur et nobis
rcuunljelur.
100. Dc m^mso ad ecclesiam dato. De uno manso
ad ecclesiam dato, de quo aliqui homincs conlra s::;-
tula sibi serviiium exigunt, quicuiiqiie pro h:ic cau-
sa accusatus fuerit, comes vel inissi lioc, qiiod in-.ie
subtraclum est, presbitcris cum sua lege resiilueie
101. Dc liis, qui dccimas dare nolunl, nisi a se
rcdimantur. De dccimis, quas populus darc non vull,
nisi quolibet modo ab co redimantur, ab cpiscopis
prohiben iuin cst ne fiat. Et si quis contomplor in-
ventus fueril el nec episcopum ncc comitcm audire
voluerit, si nosler bomo fuerit, ad pi'ae^cnliani no-
stramvenirc conipeilaiur. Caeteri vero distringantur,
utinviti ecclcsiae resliluant, quod ' volunla! ie dar«
neglexcrunt.
102. De tcslibus nd rem quamHbct discuciendam.
Ut qiiandocun(i!!C lestes ad rem quamlibct discu-
ticinlam qu;>erendi atque elegendi sunS, a niisso no-
stro et couiite, in cuius nrinislerio de re qualicunque
agendusri cst, lales eligantur, quales optinii in ipso
pago inveniri possint. Et non liccal liiigaloribus per
praemia falsos lestes adducerc, sicut actcnus licri
solebat.
i05. De causn ebrii homlnis *, et de eius lestimo-
Q nio, et de placito comitis. Ut nulius ebrius suam
causam in mallo possit conquirere nec lestimoniuaj
dicere. Ncc placitum coiues habeat, nisi iciunus.
104. De lioc si presbiteri snnctum crisma dederinl
ad indicUim subvertendum. Ut prcsbiler, qui san-
clum chrisma donaverit ad iudicium subvertcndum,
postquam de gradu suo dcpositus fuerit, manum
amitlat.
105. De placito ccntcnnrii. Ut nullus homo in
placito centenarii neque ad mortem, nec ad liber-
talem suain aniillcndam aut ad rcs rcddendas vcl
mancipia iudicetur sed ista ^ aut in praesentia co-
;
mitis vcl missorum noslrorum iudicentur.
106. De riipiu vidnarum. Qui viduam intra pri-
mos triginla dies vidiiitatis vel invitam vel volcntem
sibi copulaverif, bannum nostrum, id cst scxagini:»
solidos, in triplo componat. El '"si iiivit:)m eain dii-
xit, lcgein siiam ei coinponat, illam vero ultcrius
non atiingal.
_. 107. De liomine publiaim pocnitcntiam agcnfc i>i-
^ terfecto. Qiii hominem publicam i)ot'nilenli;»iii agen-
lein inlerfccerit, bannum nostruin in triplo conipo-
nat ct wirgildum proxiniis suis " persolval.
;
108. De obscrvatione pnieccptoruni dominirorui)!.
Dc observationc pra(>crptoruin noslroruiu el iuinimi-
talii:ii '- praecipimus, ul ila obsi^rventur, sicut a no-
bis el :ih anteccssoribus no.stiis consliiutuin esl.
lOi). De locis iamdudum sacris ct nunc spurciti i
focdalis. De locis iauiduduin sacris et iiuiic spiirci-
lia foedaiis,
ut iuxta pos^ibilitatem in antiquu.ii
slaliim relorinenlur.
110. I)c commutationibns utilibus pcrmancndis
inHtilibusijue dclcndis. UbicuiKiiie coinmulatioiies
t:i!n tcmpore nostro (piamque gcniloris nostii legi-
'*
pc rsolvai C. susiiiieat G. " dec-u
G.
/?„/. " eius Ihil. " iminiinitalo Ual.
'13
 ;

715 H. CAROLl MAC.M OPP. l'ARS 1. Si:CTIO I. 716

tiiuao el r;tlion:iliilos ahiiK- iiiilcs atl '
occlcsias Dci vialicum eiicliarisliac accop>^rint, nou so rredant
raclae smil, p(>ni)aii(>aii!. IJIiiciuuine vcn) iiuiliifs absoUitos siuo inaiuis impositionc, si supervixerint.
rl iiiconuuoilao alf|iie inralionaiiiles factac suiil, ilis-
119. De remcdio poenitentiae, et (juod absolnlio
solvanlur, el rccipial uiiiiS(|iiisqiio qiiod cli'(li!. lllii
pocnitenlum per manus impositionem episcoporum
vcro niorltia luaniis inlcriarct aiil aliaqiiaclibct caii-
supplicutionibus fiut. Propter quod necesse est, ul
y.i, quac ralionahilis uon cssc^ vidoaliir, iiivcnla rnc-
reatus peccalorum ante ultimum dicm sacerdolali
'ril, diligciiler dcjcrihalur ct aJ uostraiu uoliliaai
supplicatioiie solv: tur, etiamsi periculo mortis ur.jente
perferatiir.
stdtim post acceptionem pocniten'iac ct rcconciiialio
m. De ecclesiae consccratinne in qua jnorlnorum subsequatur. Ex " cpistola pupae Leonis ad Theodo-
cadavera infideUum sunt scpulla. Ecclcsiaiu iu (pia
rum, Foriouliensem episcopum. Multiplcx miscri-
ino tuorum cadavcra inlideliuni sopcliuiitur, s.-^ucti-
coidia Dci ila lapsis humauis siibvcnil, ut non solum
(icorc iion lico!. Sed
si apta vidctur ad consecran-
per baptismi graliam, sed eliain por poenitcutiae
diiiu, inde cvulsa
corpora et rasis vel lolis lii?uis
inediciuaiu spes vilae reparclur aetcinac, ct qiii re-
iis, reacdilicotnr. Si liaec consecrata priiis fuil,
generalioiiis dona violarnul, proprio se iulicio cou-
inissas iu ea cclcbrare licel, si lauicn fulelos fuoriul,
dcmnautes ad rcinissionem criminiirn pervcnianl sic
qui in ca sepulti siint.
diviuae voliiiitalis prac^sidiis ordiuatis, ut indiilgen-
112. l)c ojficio laicorum. Laiciis non dcbet iu ec-
liain Dei uisi supplicaliouibus saccrdoLum ncqueant
clesia lcclioacm recilarc uec alleluia dicere, sed
obliiiere ". Mediiitor enim Dei et homiiium doniinus
psalmuui tantiMU aiit rosponsoria siue alleluia
n^ n^ siuiioium
^t„iin,;,„, vo
„^/,, ,./ 1- • Jcsus Chrisiiis
Jesus t.hnsius hanc praeposiiis ecclcsiae tradidit

...
iir>. jje 17 , /
o solvendo.
" "^"""- i4"s>M>po
JiiUiscono iicti
licoi r> .x„.„ n: .-t
votum solvcre vult
si
B . . . .

polestatem, ut et confiteulibus poenitentiae sancUo-

\\'l /);. «n..'nrnw«.,
iii'. Lfe L
,„.w, ' crimen episcopi.
non proctenao a„ presbileris
esbitoio non licetpeccatuin episcopi prodere, qiiia
super cum est.
115. De parrochuims alterius presbiteri. Ut niillus
presbiler alterius parrochianum, nisi in ilinere fue-
rit, nec decimam ad alteruni pertiucnlem audeat
lecipere.
116. De manns
imposilione et resolulione canonica.
It nemo saccrdoium populi sibi poccata coufiten-
liiim sine aucloriiate canonum iudicare praesumat.
Et ut quando imiciiique qiiisquam sacerdos sihi scc-
Icra sua coufiionli iu.Ma praedictiim caiinniciim rao-
dum po •uitonliam trihuil, si ^ comam diiuiscrit aut
habiuim mulavorit, manusei secundum caiiouicam
auclorilatem imponat ciim oralionibus, quae in sa-
cramenlario ^ ad damiam poenitcntiani contiuen-
lur. Si voro occulte el sponie confessus fuerif,
occulte fiat. Ei si publice ac manifeste convictus
aut confe:.sus fuerii, pablice ac manifcsie ^ri^w '^'!.!
fiat, et
publice coram ecclesia iuxla canonicos pocniteat
gradiis. Posl peractam vero secundum canonicim
iustiiutiouem |ioeiiiteiitiam occulle vel manifjsle,
canonice recouciliclur et nianus ei cuin oralionibus,
quaein sacramentarioalrecoiiciliandum pocni:enlem
coiitinentur, iinpoualur, ut divinis preclbus ct inise-
ralionibus absolutus a suis facinorihus esse merea-
tnr: quoniam sine manus impositione ne iio absol-
vitiir ligatus. Et ideo domiuus et
discipulis »uis ac siiccessoribus eorum
solvendi dedit potestatem, ul poccatores ligandi ha-
heant polestalem, et poenitentiam condigne agentes
absolvi atque peccata cum divina invocatioue dimitli
queant. INec mirum hoc. Quia si homines suis ser-
vis dant potestatem de suhditis ligandi et solvendi
vel nocendi et adiuvandi apud se, quanto magis do-
niinus omniuin hoiiiiiiuiii haiic poleslative potesuv
tem praeposilis sanctae ecclesiae dcdil diceiis Ac-
cipite Spiritum sanctum. Quorum remiscritis pec-
caia, remittuntur eis ; el quorum retinueritis,
erunt. Et reliqua.
117. De poenitente,
cuius crimen pervulyatum est.
In coiicilio Cartaginensi de eadciii re praecipitiir, ut
si cuiusquam poenilentis piiblicuin el vulgatissimum
crimen est, quod universam commoverit eccle-
siam \ante absidam manus ei inipimalur. Et alibi in
canonibus vel in decrelalibus Leonis papae pracci-
pitur de eadcm re, ut absolulio poenitentuin per ma-
nus impositionem episcoporum supplicationibus fiat;
et reUqua mulia talia el horum similia.
118. De poeniientibus, qui eucharistiam acceperinl
in infirmitate positi. Poenitentes, qui iii infirmitate
• •
ncm darcnt ct ab eadcm saliibri satisfacllone .»^purga-
o
tos ad communionein sacramenlorum p:'r lanuam
reconciliaiionis admitterent. Cui utirine "^
operi in-
cessabililer ipse Salvalor inter\eiiit, (pii nunquam
iiis abes!, ipseait: Ecce ego vobiscum suin
sicut
omnibus dicbus nsque ad consummationem seculi.
Qiia de re innuiiur, ul si quid per servitutem no-
stram bono ordine el grato impletur effeclu, non am-
bigamus per Spiritiiin sinctuin nohis iuisse dona-
lu;u. Si autem aliquis conr.u, pro quibus Domino
supplicamiis, quocumqiie intorceptus obslaculo inu-
nere indulgentiae praescntis cvcideiit, ei priusquam
ad 00 'Slituta reinedJa perveniai leniporalem vitam
hu.i:ana condiiioue finieril, qiiod man.ns in corpore
non recepit ^, consequi exutus cariie iion poierit.
Idrirco n,'cesse est uos eorum, qui obierint, merila
actusque discutere, ciim doiniiuis nosier, cuii.s iudi-
cia njqueuut compraeheudi, quod sacerdoium im"-
G uon sivit, suae ius iiine resi-rvavit '
P-'^'' itiinislerio
'"
iia polcstate'u suam limcri volens, ul hic lerror
omnihus prosit, et quod quibusdam topidis aut
iieglogentihus acci'Iit, iiemo iion meluat. Multum
e im utile ac necessarium csi, iit poccalorum rea-
tus ante ullimum diem sacerdotali supplicalione
solvalur. His autem, qui lempore necessilatis peri-
culis urgeutibus pracsidium poenileiitiae et inox re-
conciliatioiiis implorant,nec salisfactio interdicenda
est, nec reconciliatio deneganda iquia misericordiae:
magislor noster Dei nec mensuras possumus ponere, nec tempora
ligandi ac
definire, apud qucm nullas patilur venire moras
conversio, dicente Dei spiritu per prophelam : Cum
comersus incjemueris, salvus Et alibi Dic ini-
eris. :
quitates tuas prior, ut iustificeris. Item Quia apud :
Dominum misericordia est, et copiosa apud cum rc-
demptio. In dispensandis ilaque \>i\ donis non debe-
mus esse difiiciles nec se accusaniium gemiius la-
crymasqiie neglogere, cum poenitendi affectioneui
:
ex Dei credamus inspiratione conceptam, dicenla
D
apostolo ISe fortedet illis Deus poenitentiam, ut re-
:
retenta sipiscaiit a diiiboli laqueis, a quo captivi tencnlur ad
ipsius voluntatem.
120. Item de poenitentum absolulione, ut per ma-
nus impositionem episcoporum vel saccrdotnm preci-
bus ftat. Si quis in periculo vel pace aul iiifirmitale
poeniieniiam acceperit; si conlinuo crcdilur mori-
lurus, reconcilielur per manus imp5sitionem et iu-
fundalur oii eius eucharislia.
121. Ih poenitens oslensis poenitentiae fructibus ad
communionem recipiatur. llt poeniiens oslensis ne-
cessariis po(^niten:iae fructihus legilimam commu-
rhionem cum reconcilialoria nianus impositione per-?
cipiat.

\ARIANTES LECTIOjNES.
* inter Bn/. " nisi (^. ' sacramcntorio G. co«sf. * m foncj7/o ; universa ecclesia noverit "exemplar
p. G. et codd. Bal. « obtineri G. ' ilaque
G. « rccipil 6'. ' resciuabit 6". '<>
error G.
717 COD. DIPLOM.— BENEDICTI CAPlTLLARIlj.M COLLECTIO.
122. Ul pocmteiites tempore, qito poenitentiam pe-
ciliciuin a sacerdote consequantur.
tunt, super cnpiit
Poenilentes lempore, quo poenilentiam petunt, im-
posilionem nianus super caput el cilicium a saccr-
dote, sicut ubique canstitutum esi, consequantur.
125. Ut otnni tempore ieiunii manus poenitentibus
a sacerdote imponalur. Omni tempore ieiunii raanus
poenitentibus a sacerdotibus imponatur.
124. Ut lapsi per manus impositionem episcopi
absolvantur. Nec absolvendos lapsos in fule creda-
mus, nisi per imposilionem manus episcopi.
125. Ut poenitentes communicent qid ante reconci-
liationem moriuntur. Placuit his, qui accepta poeni-
tontia ante rccoiiciliationein migrant ad Dominum,
communicaii pro eo qiiod honoraverunt poeniten-
tiam. Qui si supervixerint, slent in ordine poenilen-
tum, ut legilimain communionem slatuio lempore
reconciliatione et manus impositione episcopi ' vel
eius iussu presbitsri recipiant
126. De his, qui convivio gentilium usi sunt. Qui
convivio solo gentilium et escis immolatitiis usi
sunl, possunl ieiuniis et manus imposilione pur-
gari.
127. IJt criminalia pcccata mullis teiunus, et cre-
bris maniis impositionibus, a sacerdolibus purijentur.
Criminalia peccata multis ieiuniis et crebris manus
sacerdotum imposi'ionibus eoiumque siipplicalioni-
bus iuxta canonum statuta placuil purgari, ita ut
nemo sine manus imp;)silione episcopi aut eius
iussu alicuius presbiteri se credal esse a suis faci-
noribus absolutum. Non est mirandum, si absolutio
peccatoriim per manus impositionem precibus sit
sacerdotum, cum Dominus in veleri lege siiper ca-
put hosliae manum sacerdotis praeceperit imponi.
Etenim sicut tunc per illam hostiam, ita nunc per
invocationemSpiritus sancti, per quem fit * remissio
peccatorum, per manus episcoporuin vel eorum auc-
toritate reliquorum sacerdotum imposiuone, sup-
plicationibus eorum remiltuntur peccata. Nam quan^
do Doininus Lazarum suscitavit, ait discipulis suis:
Tollite lapidem : subauditur, ut mortiius surgat dans
exemplum, ut sicut ipsi manibus tollunt lapidem ut
moriiius surgat, ita ipsi et successores eorum ina-
nus poenilenlibus imponant, ut per imposilionem
nianiium suis precibus mortuum de sepulchro, iJ est
peccatorem de vitiis surgere el relevare faciant; et
sicut illi praedictum Lazarum inslitis, id est funibus
conligaiam iubente Domino solvunt ^ qui ait, Sol-
vite illum, et sinite abire, ita isli * eorum supplica-
tionibus auxiliante Domino et comitante Spiritu
sanclo, qui in his semper operatur, per nianus im-
posilionem peccaiorum solvant vincula eosque tem-
pore a sanctis patribus constituto sacra eucharistia
commuuic>'nt ei aiisolulos ire permittant.
428. Ut poenitentibus inxta canonicam auctorita-
tem poenitentia detur, et ante suspcnsos a coinmu-
nione excubare faciant ad ecclcsiae olficium. Ut
secundum formam canonum poenitenlibus delur
et prius eos a communione suspensos
poeiiiteiitia,
ad officium ecclesiae excubare faciant et in.er reli-
quos poenitcnles ad nianus imposilionem crebro
iecuire;e. Expieto autem satisfaclionis tempore el
sacerdotali prece " per manus imposilionem, iuxia
ordinem sacrameniorum ct canonum reconcilient
poenitentes et sacra communione confirment.
121). De qui separati a communione fuerint
liis
poenitentibus. Qui a coaimunione separantur in lo-
cisqiiibus seclusi fuerant, per manus impositionem
recipiantur in communionem. Nec se qiiisquam a
peccatis absolutiim sine reconciliatoria manus impo-
silione credat; sed per manus impositionem preci-
VARIANTES LECTIONES.
' e. V. e. i.
p. a Benedicto addita. ' s. qui csl r. G. * deest G.
lione G. receptelur G.
"^ ' pocnilentiam
p. m. i. acceptam G.
tlium et m. ex more r. (•'. " qiianlum \. G.
- LIB. L 718
A l)us sacerdoUmi reconcilintur, slcul auctoriias lia-
bet ecclesiastica.
150. Nein confinio mortis poenitens a reconcilia-
tione diutius siispendatur. Et ut oblatio eius, qui
poenilens necditm reconciliatus de liac vita exierit, ab
ecclesia *.
recipiaturQui poenitentiam in mortis
asil periculo, non diuline a reconcilialionis graiia
dillerendus est. Sed si profecto morlis urget pericu-
ium, poenitentia ' pcr nianus imposilionem accepta
statini et reconcilialio adbibenda est, ne prius ab
hiimanis rebus aeger abscedat, quam donum fecon-
ciliationis accipiat, sicque superstitibus ^ quodaiu
modo doloris videtur esse perpetuum, si praecisum
ab ecclesiae membris eum, qui uliquc reconcilia-
lionis non nicruit graliam, vaplim a praesenti vita
niorlis nalura subduxcrit. Uiide iuxta papae Leonis
edictum his, qiii in tempore necessilatis et in peri-
culi urgcnlis iiistantia praesidium poenilentiae ^ et
mox rcconcilialionis remedium implorant, nec sa-
p lisfactio interdiccnda est, nec reconciliatio dene
ganda quia niisericordiae Dei nec mensuras pos-
;
sumus ponere, nec tempora definire. De his autem,
qui accepta poenilentia, antequam recoiicilientur,
ab hac vila recesserint, quamquam diversitas prae-
ceptorum de hoc capitulohabeatiir, illorum tamcu
nobis sententia placuit, qui multipiices nuinero de
huiusmodi humanius decrcverunt, ul el menioria
lalium in ecclesiis commendelur et oblatio pro eo-
rum dediciita spiritibus accipiatur.
151. De diaconibus graviori noxa
presbiteris vel
convictis. est, ut si quando pres-
Item conrirmalum
biteri vil diaconi in aliqua graviore culpa convicti
fuerint, qua eos a miuislerio necesse sil ren.overi,
non eis manus tanquam poeiiilentibus vel tanquam
fidelibus laicis iniponalur. Ncqiie permittendum,
ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur.
152. De poenitentibus qui ex gravioribus leviori-
busve commissis poenitentiam gerunt. De poeniten-
tibus, (lui sive ex gravioribus commissis sive ex
levioribus poenitentiam gcrunt, si nulla inlerve-
niat aegritudo, quinta feria ante pascha eis remit-
tendum Romanae ecclesiae consueliido dcmonslrat.
Caeterum de pondere aestimando delictorum sacer-
dotis esl iudicare, ut adlendat ad confessionem poe-
nitentis et ad lletus atque lacrymas corrigentis, ac
"* tum iubere dimitti, cum videril congruam satis-
factionem. Sane si quis aegritudinem inciderit atque
usque desperationem devenerit, ei est anle tcmpus
paschae relaxandum, ne de seculo absque cominu-
nione discedat.
155. De his, qui convivio solo gentilium et escis im-
sunt. (,ui conviviosologentilium et escis
molutitiis tisi
immolatiliis usi sunt, possunt ieiuniis et crebris ma-
nus imposilionibus purgari, ut deinceps ab idolothitis
abslinentes sacramentoium Chrisfi possinl csse par-
licipes. Si autem aut idola adoiavenint aut honiici-
diis vel fornicationibus contaminati siint, ad commu-
nionem eos , nisi per poenitentiam pnblicam et per
manus imposilionem sacerdotali prece sinl reconci-
liati, non oportel admitti. Tempora pocnitudinis ha-
hita moderalione sunt constituenda, proirt converso-
rum animos sacerdotes iiispexerint essc devotos, pa-
riter etiam habentes aelalis senilis intuilum, et pcri-
culorum qiiorumqiie aul aegritudinuin rcspicientcs
necessilates; in quibus si quis ita graviter uigeatiir,
ut dum adhnc pacnitet, de saliile ipsiiis dosperetiir,
oporlct ei per saccrdotalem solliciludincm, id cst per
maiius iinposilionem absolutione prccum sacerdola-
liuin communionis gratia subveniri.
154. Ut poenitcntes, qui ex gravioribus pcccntis poc'
nileiitiam gerunt, tribus annis sint inter audieiUes, si
* islis B. * s. perccpta m. Iniposi-
" supp;i'siibus S>inij. Cainb p. rcmc-
 719 B. CAUOLl MAGM
veram pocuilcnlhiin rocnileiUes, qi;i ex gra-
(icssciinl.
Vioribu* pocralis poeniloiitiain gcrnul, si ex corde
pDtnilcani, sicul Niceua syno(i;is de lapsis consliluit,
li'il)U!r annis sint intcr auiliculcs, (luinquc vero vcl
scplcii» anuis subiaceant inter poenilentes nianibus
sacerdoluui. Duobus cliain aiiuis oblationes niodis
omnibus nou siiiaulur oircrr;-, sotl tauluuimodo p-)-
pulis in oratione socicniur. Ntu; conrunsiantur Dco
colla subiuittcrc, qui eum uoi! tiinucruut abnegare.
Quod si ulpolc niortales iulra uietas praescripti tciu-
poris coepcrit vitae finis urguere, subveuicnduni est
imploranlibus seu ab cpiscopo, qui poenilentiam dc»
dit, seu ab aiio , qui tauien daiaui esse probavcrit,
aut simiiiler a pracsbitero, iussu aut permissu tamcn
proprii episcopi, pcr manus imposiiiouem absolulione
precum saccrdoialium iaticuin abeunlibus de seculo
uon negetur. Purris autem, quii)us a puritatc voca-
bulum cst, scu clcricis, scu laicis, aul cliam siinili-
l)us puellis ,
quibiis ignoranlia suffrai^alur acla!is,
aliquandiu sub nianus impositioue dctcniis reddcuda
( onjmunio cst. Quod si aute praclinitum poenitcniiae
leiijpus despecii a niedicis aut evidei.tihus luorlis
pressi indiciis rccepla quiquam commiinionis gra-
'
tia coiivalueriul, scrvemus in eis, quod Niceni caiio-
iies ordinaruiit, ut hahcautur intcr illos, qui in ora-
tione sola coiuir.iinicaut, donec implealur spatiu.n
tcmporis ei.sdtui! prae tiluni.
i55. De calcciiDiiiiis non practcrcundis. Ncc calc-
cumiiii pracicrcuuui sunt, (juia nou cst causa dissi-
iriilis, sicut iidcni sanctl canones ordinaveiunt. l!i
qsiiquolibel inotlo Christum , qucm semcl conTessi
sunt,, abiurariut, tribus aunis iutcr auuicnles siut,
ct postea cum permitianlur oriire, pcr
catccuiiiii;is
inanus imposilioneni coinmunionis calholicaegraliam
rcccpaui.
156. Ut qui poenilcntiani publicae cjcrunt, nno anno
cnrn ciiicio sint inter audicntes. Qui pocnilenaam pu-
lilice geriint, debeul unum anuuin csse cuui tilicio
inter audientes, vel usque ad magnum diem, ct po-
pulo, quando intrat in ecclesiain, perlusi lacrymis
veniam postulare prccaiique euui iuiuiiliter, ut pro
cis dignctur orare. Trilais vero anids subiaccant in-
ter poenitentes inanihus saccrdotum in loco retro
osiio ecclesiae poenitcutihus constilulo, et seorsum,
infra ipsam tamen ecclesiam, secluso populo tamen,
iam uon in terramproslrati,sed vultu ct capite humi-
lialo, huuuliter cl ex cordc, ut supra dictum est, ve-
niam postulent et pi'o se orare exposcai.t. Duobus
etiara annis oblatioues luodis oumibus non sinautur
otierre, sed popuiis tanlummodo in oratione socicn-
tur, ut perfcclionem sepliino iu coena Domiiii con-
sequaiitnr anuo, id est per episcopi Vvi eius inssu, si
ipse abest, aliorum saccrdolum uiauus impositioucni,
absolutione sacerdotalium praecum,co!rimunionis ca-
iholicae gratiam rcccpluri. Qualiter sepler>t annorum
pocniteniia agatur. lu his vcro scptem anuis luultipli-
citer ieiuniis, oraliouibus, iletihns et clyiuosinariim,
pro ul nielius potueriut, exhibitioiiibus ct laciymis
persistant. Et ue nlterius eis talia conlingant adnio-
duin caveanl, dicente Domiuo: Vade ct amplms noii
peccare.
iol. De pocnitentibus transgressoribus. Ul hi, qui
IVequenti praevaricatione peccaLa vcl poeidtei.liam
iieiant, fvequt^nti scnlenlia, uisi pcr salisfaclioneia
quae praevaiicali sunl emcr.dare nitantur, coeicean-
tur vcl coudemnenlur, ut haec, quae volir.itarie noii
dihierunt, inviti emendent. Qsiod si his aiiquis rcuuc-
rU et praeccptis sui saccrdotis iiiobedicus apparue-
rit, seGuudum modum culpae excoinmumcetur. Si
<iuis auiem his ante reconciliaiioiiem et eorum satis-
\ARIANTES LECTIO^ES.
' quidem G. ' accepcrunt B. ^ c. ac n. posset G.
NOT/E.
a Vel Llcricis Bjiiedictus dc suo adJidit.
OPP. PAUS I. SlX.r. 1. 7^>0
\ faclioucm absque propiii cpiscopi liccntia coniinuni-
care praesumpserit, siinili excommunicationi suhia-
ceat. Sacerdolcs auteui, ad qnos pcrtincre iioscuntur,
si cos (piolii)et muncre vel favore aut ncglcgeiilia ad-
luonere nolueiiiit aut per saiisfaclionem reverlenlcs
iion susceperint, aiil contcmnentes de ecclesia iioii
ciccerint, siniili scutenlia plcclaiitur, quousqiie vel
cmeuiiationis vel coruin damnalionis scntcntia pro-
niulgetur.
loS. Ut poenitcntibus ubsque persotiarum acceptione
pocnitentia detur. Ut sacerdos poeniienliain iiiiplo-
ranii absque personae acccptione poeiuicntiae lcgcs
iniungat.
159. De neglccjcnlioribus pocnitentibus. Ut negic-
gcntiorcs poenitcnles tardius recipiantur.
140. De CO; qui poenilentiam in infirmitate petit. Is
qiii pocnilei.tiam iii inlirmitate petit, si casu, diim ad
cum saceidns invitatus vcnit, oppressus iniirmilaie
obmuluit vcl in frenesim versus fuerit , dent lcsti-
uioniuin qui cum audierunl, ct accipiat poenitenliam.
jj
Et si coiitinuo crcditur moriturus, rcconcilletur pcr
manus inipositioncm et infundatur ori eius euchaii-
slia. Si supervixcrit, cominoncatur a supradiclis tc-
slibus petitionis suae satisfactio , et subdalur stali;-
tum poeniicntiac teir.pus, quamdiu sacerdos, qui pcc-
niteutiain deiiit, prohaverit.
141. Ut pocniientcs non se credant absolutos , nisi
pcr manus imposilionem. Poenilcnlcs qui in infirnii-
tale viaticum eucharistiac acccpcrint -, noii se crc-
(lant absolutos sine manus iinposiliouc, si siipcr-
vi\crin!.
ii^i. Dc
poenitentibus qui antcquam teges poenitcn-
tiae exseqnantnr, si casu in ilinerc vel in mari morlui
[uerint. Poeiiitentcs, quiaiitequam leges poenitentiiic
exsequantur, si casu iu itincre vel iu luari morlui
fuerint, ubi cis sacerdos subveniie non potuerif,
memoria eorum et oialionibus el oblalionibus com-
mcudelur.
143. Dc loco monasteriorum vel ncdificiis provi-
^ dcndis. Dignuin ac necessarium est, ut niissi noslri
per quacqiie loca dirccti simul ciini cpiscopis uiiiiis-
ciiiusque diocesis perspiciant loca nionasteriorum ca-
uoiiicoriim p.iriter et nionacuorum siiuililerque puci-
larum, si in apto et in congriio loco sint posita, ui i
ccmmoduin iicccssarium possit ^ adquiri quod ad ,
utililalcm pertiuet mouasteriorum , sicut iii sancia
regula dicitur: Monasterium autcm ita dcbet constitni,
ut omnia neccssiiria injra monasterium exerceantur,
ut non sit nccessitas monachis " vel clcricis vagandi
foras, quia omnino non expcdJ animabus eorum. Si-
luiliter cpioque aedificationes monaslcriorum supra-
dicli missi ei cuin eis cpisccpi per diversa loca prae-
videant, si aptae sint ei congruenler s nciae profes-
sioiii compositae, vel si claustrum firmuni habeanf,
iu quo salvari possiut aniuiae iu cis coiUiiiGrantiui-i
siib uisciplina canoiiica vcl rcguiari. Ul>i aulem ali-
tcr iuvciita fiicrint, hoc omnimodis episcopus loci
ipsius faciat emendari, ita ut coniliguam professioiii
D eorum cuslo iiaui habeant canonici vel monachi a:-
que nonnanes, ne detur eis occasio maleficiendi, quod
absit.
144. Ut episcopi sciant, quatiter canonici qui sui<l ,
cum abbatibus, vivant. Praecipimus, ut unusquisque
cpiscopus sciat per singula monasteria, quanlos quis-
que abba canonicos iu monasterio suo liabeat. Et boc
omninoainbo pariter provideaiit, ut si monachi fieri
'*
voluerint, regulariter vivant; sin autem, canonice vi-
vant omiiiuo.
143. Ut presbitcri clirisma diligenter custodiant.
Presbileri sub sigillo custodiant chrisnia ct nulli bul)
"^
decsi G.
 m COD. DIPLOM. — BENLDICTI CAPnULAUlUM COLLECTIO. — LIC. L 722
Hraetexlu niediciniic ^cl maleruii tlouare iiule prac- A gilcr aminoneatur popalus chnstianorum quia ipsa ;

suniant. Quod si fccerint, honorc privciUui'.
l-iG. Ut prcshiteri ntantur assidue oritriis. Prcsbi-
lcri sine iiitcnuissionc uianlur orariis propter diffe-
renliani sacerdotii dignitatis
147. Ne laici presbitcros ciciant de ecclesiis cosve
in eis conslituant absque propriorum episcopornm con-
sensu. LIl laici presbiteros non eieiant dc ccclesiis nc-
que constituant sine coiisensii cpiscoporuni suoruni.
liS. Ne laici a presbiteris munera cxigant. Ut laiei
oinuino munera iniusla non cxi^ant a prcsbiUris
ptoptcr comniendalioneni ecclesiae cuiquani pres-
bitero.
De fugiiivis clericis. Ut unusqnisque episcopus
149.
in sua parrochia diligenter presbileros vel clerieos
inquirat unde sinl. El si aliquen» fugitivuin iuve-
, iCd. Ut matum ebrietatis omnino vitetnr. Magniini
iierit, ad suum episcopum rcdire faciat.
ioO. De.lelania maiore. Placuit nobis, ut leJania
niaior observanda sit a cimclis chrislianis diebus
Irihus.
151 De quatnor temporibus observandis. Constilui-
mns, ui quatuor tempora anni ab omnibus cum ieiu-
nio observentur; id est in Martio mense ebdomada
prima, feria quarta et se.vla et sabbato veniant omnes
a:l ecclesiam hora nonacum lelaniis admissarum so-
hminia. Similiter in mense lunio ebdomadj secunJa
feria quarta et sexta sabbato iciunetur usque horam
nonam, et a carne ab omnibus abslinealur. Simililer
iii mense Septembrio ebdomada lertia. Et in nunse
Decembrio ebdomada, quae fiieril plena ante vigi-
oMalio sibi et suis magnum esl reincdiuiii aniniarum,
cl in ipsa pace vera unanimilas et concordia dcinon-
stralur *.
ICI. De symbolo el oratione domiiiica. Symjio^uin,
qiiod esl signaculum lidei, cl oiationem dominiL-ani
(iiscerc seniper ammoneant saeerdotcs popiiiuin chri-
stianum. YoIuinu;;que ut disciplinara conuignam ha-
bcanl qui haec discere neglcgunt, sive in ieiunio, si-^e
in alia casligatione. Propterea dignum est, ul filios
suosdonent ad scolam, sivc ad monasSeria, sivc foras
'
preshiteris , ut fidein calhoiicam recte ediscaiit ei
orationcm dominicam, ut domi alios docere valeani.
Qui vero alitcr non poluerit, vel in sua lingua hor
discat.
maliim ebrietatis, unde oir.nia vitia pullulant, modis
omnibus cavere praecipimus. Qiii autein hoc vilaio
noiuerit, excommunicandum euin essc dccrevinuis
n usque ad emcndationeni congruam.
103. De spiritalibus filiolis. rraecipiinus, ul unus--
qtiisque compatcr vel proximi spirilalos hiios suos
cathoiice instruant.
1G4. Ut candcum iuxiiriosum arca ecclesias dcse-
ralur. Canticum lurpe alque luxuriosum circa ecclc-
sias agere omnino conlradicimus-, quod et ubique \i-
lan lum cst.
165. Dc incesluosis. Ut episcopl inccstuosos puri-
ter ' investigare sludeant, oninino praeciiiimus. Et
si pf-niterc noluerint, de ccclcsia expellant;tr do;.cc

liam nataHs Domini sicut est in Roniana ccclesia

, ;:d pocnilcnliam reverlaniur.
traditum.
15:2. De indicto ieiunio. Quod si quis indictum ie-
iunium supcrbiendo contenipserit ct Oi)servare cuiu
caeteris christianis nohierit, in Gangrensi concilio
praecipitur, ut anathematizetur , nisi emendare se
stndeat.
153. De dominicis diebus. Omnes dies dominicos
cuin omni veneratione observare decrevimus et scr-
viU opere abslinere. Et mercatus in eis mihiiiic sit,
iCG. Ne iu quartn vel quinta aut scxtn gcneraliovs
coniugium copulctur. Contradicimus quoque, ul i:i
quarta vel quinla sextaque ^ gcneratione nuUus am-
piiiis coniugio copuletur. Ubi autem post inlcrdictum
factiim inventum fuerit, s: parctur.
167. Ne proprius fiiius de bnptismo suscipiatur Vil
ad confirmationem teneatur. Nullus igitur propiium
filium vel filiam de fonte baptismatis suscipiat, iiec
C filiolam ncc commatrcm duc;'.l uxoi cm nec illam ,

nec placitum, ubi aliquis ad mortem vel ad poenam
iudicetur *.
154. De decimis. Ammonemus atque praecipiimis,
ut decima Deo omnino dai i ^ non neglegatiir , qiiam
Deus ipse sibi dari conslituit: quia limendtim est, ut
cuius filium vcl fiiiam ad conlirmationem lenucrit,
Vbi autem factum fuerit, scparenlirr.
168. De damnatis nuptiis. Si quis viJuam uxoreiu
(Uixerit, elpcstea cum liliastra sua forni(alus fucrii,
scii duabus sororibus nupscrit, aut si qua duobus fra -

quisqtiis Deo suum debitLim abslrahit, ne forle Deus tribus nupscrit, scu cum patre et lliio, talcs copulr,-
per peccatum suum auferat ei necessaria siia et * , tiones analheniatizari, nec umqiiam ampliiis coniugio
qiii decimain Deo dare neglexerit, novem partes au- copulari, sed sub inagna districtione lieri '•'.

lerantur ab eo. 169. De cura ct prnedicalione sacerdolum '^ erga

155. Vt ecclcsiae pacem liabcant. Renm confugien- populum sibi commissum, et ut facinorosos exlra cc-
teinad ecclesiam nemo absirahere audcal neque indc clesiam ciciant. Ut saccrdotcs populi sibi coniniissi
«ionare adpoenam vcl ad mortem ut honor Dei ct , curam habcantet instanlcr de eorum animarum salule
sanciorum eiiis conservelur sed reclores ecclesiariim
; praedicenl, ct ut facinorosos secundum euangclicam
pacem et vilam ac inenibra cisobtinere sludeant. Ta- in-itilutionem arguanl.
nien legitime coinponant, quod inique fecerunt. 170. Ut presbileri omiics suos subiectos orationcm
156. Iterum de pace ecclesiarum. Praecipiinus, ut dominicam et sgmbolum doceanl. Qiiod presbitcro
in ecclesiis aut in (loinibus ccclcsiarum vel in atriis praevidcndum sit nt omn, s qui christiano nmninc
,

piacila secularia miiiinie lianl. ccnscntur, orationem dominicain ct symbolum me-

157. Vt antiqnae ecclesiae honorem suum habeaiit. D moritcr teneant cl intclicgant.
Ecclesiae anliquitus constilutae nec decimis nec aliis 171. Quibus lemporibus baptizandum sit. Vl bapli-
p issessionibus privcntur , ila ut novis oratoriis Iri- smum non lial nisi slaiutis t( inporil)iis, id csl, pasciia
buantur. ct pcntecoslcn, iiisi infirsiiitas intcrccsserit. Et iil

158. De bencficiis ecclesiasticis. Quicunque bcnefi- aliubi non iiaplizelur, nisi in vicis publicis, nisi, sicui
ciiim ecclcsiasticum habent, ad tecta ccclcsiae rcstaii- iani dicliim esl, ol> infirmilatis causain.
randa vel ipsas ccclesias cmendandas oinnino adiu- 17^. Quod nullum prctium pro baptisino accipi dr-
vcnt, ct * nonam et dccimam reddant. beat. Ut ncmo preshileroriiiu pro baplisuio prciiiiin
169. Ne presbitcr missam soliis cantet. Nuiliis pre- acciperepracsiiiiial. Qiiod si feccrit, sciat sc canoiiicit
S;)iler, ut nobis videtur, soliis missam canlare recte regiila cssc damnanduin.
valet. Quomodo ciiiin dieet Doniinus vobiscum, v<d
: llo. De decimis ut jidelitcr a fideUbus dentur ei
,

siirsum corda aninioiiehit habcre, et alia inulta his canonice a presbiteris dividuntur. Ut dcciinac lidcliler
siiiiiiia, cum aliiis ncnto cuni eo sit? sanclae ecclcsiae rcddanlur ct prcsl»ileri sccunduiiJ
160. De oblatioiie et pace in aecclesia facieiuta eaiioiiicam rcgulain lidciitcr eas dividanl.
Obl.itioncm quoquc cl pacem in ecclesia facere iu- 174. De presbiteris,ut secularcs iion cxerceanl curas

TARIANTES LECTIONES.
* cuiquain a p. Dnl. ^ Iradatur Bnl. ^ diire 6'. et infra. sequentia a Benedielo '^
cf. cpl<i. siinodica Tu~
ron.ll.a. 567. " ct n. el d. r. (/csH«f 813, 24. vcl aiaionani (.'. demoiisliciur '^ d'. ' puniler Cdini'.
V. q. s. disunt in conc. Mog. lciiii Trcc. Cumb. "* satcrdolis C.
'•'

725 B. CAROLI
nerjffie Ul prcsbileri curas se-
iiidUcs villarum fiant.
culaies nuHalenns exerceanl, id csl ut neque iudices
ne(|iie maioies villarum fiant. ' iliaiil,
175. Ul in tilu'is qnibus presbileri consecrantur
ante suam promotioncm stabilitatem promittant. Ut
presbileri, qui in lilnlis consecrantur, secunduin ca-
iiones, anlequaiii ordinentiir, promissionein stabili-
latis loci illitis faciant.
17G. Nc feminae cum presbiteris habitent. Ut pres-
l)iteii, secum feminas licenliam non babeant babi-
tandi, et ul suspiciones eflugiaiil.
177. Dc presbiteris vel clericis fuditivis. De fiigitivis
presbileris vel clericis canonica aucloritas observe-
lur; id est nt nemo nostrum clericum alterius par-
rochiae ordinet, neque ordinatum suscipiat sine per-
uiissione sui episcopi ^ Et hoc considerandum est,
quid de talibus faciendum sit.
178. Ut in domibus non consecratis nequaqnam
missa celebretur. Sanciluin est, ut nullus presbilero-
rum in domibus ab episcopis non cons cratis obla-
lionem offerre quoquo modo praesumat.
179. Utpresbitcri, diaconi vel subdiaconi nec arma
portent, nec venationem exerceant. Et hoc cavendum
est, ut presbiteri vel diaconi sive subdiaconi arma
poriare non pracsuinant, neque venationes aliquas
exercere.
180. Quod non liceat mulieri sanctum velum acce-
ptum dimittere. Qualicunque modo mulier permiltenle
canonicc viro suo aut eo defunclo velum sanctum in
caput acceperit, aut sponte aut invila, in eo pernia-
neat onmino nec dimittat.
181. Ut res pauperum vel minus potentum mala oc-
casijone non emuntur. Propter provisiones pauperum,
pro quibus curam habere debemus, placuit nobis, ut
nec episcopi nec abbates nec comites nec vicarii nec
iudiees nuUusque omnino sub mala occasione vcl
nialo ingenio res paupcrum vel minus potentum nec
emere nec vi tollere audeat. Sed qiiisquis * ex eis ali-
quid comparare voluerit, in piiblico placilo coram
idoneis testibus et cum ratione hoc faciat. Ubicunque
autem aliler factum hoc omnino
inventum fucrit
eintndelur per iussionem noslram.
182. De potestate episcoporum pro rebus ecclesiasti-
c's, ac de convenientia episcoporum cum laicis. Ut epi-
scopi potestatem liabeanl res ecclesiasticas praevi-
derc, regere et gubernare atque dispensare secundum
canonicam auctoritalem. Volumus, ut laici in eorum
ministerio obediant episcopis ad regendas ecclesias
Dci viduas et orphanos defensandos, et ul obe-
'*,
dieutes sint eisadeorum christianitatem servandam.
El episcopi conscntientes sinl comilibus et iudicibiis
ad iuslitias faciendas. Et nullatenus per aliquorum
niendaciuin vel falsuin teslimonium neque pcriurium
aut per praemium lex iusta in aliquo depravetur.
185. Deeo,qui causam iudicatam repetere praesa-
mit. Si quis causam iudicatam repetere praesumpse-
rit in inallo, ibique testibus convictus fueiit, aiit (piin-
dccim solidos conponat, aut quindecim ictus ab sca-
binis, qui causam prius iudicaverunt accipiat.
184. De colonis et fiscalinis. Ul nec coionus nec
fiscalinus possint alicubi traditiones facere,
185. De vita canonicorum. In omnibus igitur, quan-
tum humana permittit fragilitas decrevinms, utcano-
liiciclerici canoiiice vivant, observanles divinae scri-
plurae doctrinam et documenta sanclorum patriim,
et nihi! sine licentia episcopi sui vel magistri eoruin
inconposite agere praesumanl. In unoquoque episco-
patu ut simul manducent et dormiant, ubi his facul-
las id faciendi suppetit. Vel qui de relius ecclesiasticis
deest G.
' * pontificis Bal. ' si
papa ad locuin ila utsecundum saci'oruin canonum sanctionem in potestate episcopi res omnes ecclesiae
consistant, et ille secundum timorem Dei quibus voluerif et quomodo voluerit iUas (Jispenset. Et in supra-
scripto libro ex canonica auclorilate assumptiiin istud ita invenitiir capitiilum
Mico servo e. siiper f. n. praesumente G. arceanlur G.
vegis anuo regni eius XI actis. * non excusenlur omisit. ' emuniiatc G,
,
MAGM OPP. PARS 1. SECilO I. 724
A sUpondia accipimit, in siio claiistro mancant et sin-
Siilis diehiis inaiie priina ad {.'ciionem venianl et au-
quid eis Ad iiiensaiii vero similiter
iiiipcreliir.
lectionein aiidianl t ohedienliain secundum canones
(
magistris suis e.\in!)eanl.
180. De presbiteris occisis. Presbileri iiiterfecli epi-
scopo, ad ciiius parrochiam perlincnt, solvantur sc-
cuniliiin capitulare gioriosi Karoli genitoris nostri,ila
videlicet, ut medietatem wirgildi eius episcopus uli-
litatibus ecclesiae, cui is praefuit, tribuat, et alteram
niedietatem in elymosina iliiiis iuste dispertiat: quia
nulhis nobis eius hcres proximior vidctur, quam illo
qui ipsum Domino sociavit.
187. De accusatione episcopi. Ut episcopum nulli
criminoso liceat accusare.
188. Qnod non liceat monasteria Deo sacrata di-
versoria fteri secularla. Ut deinceps monasteria, quae
Deo sacrata esse noscuntur, diversoria seculana se-
cundum canonicam inslitutionein, in quantum cavere
hoc possumus, non fiant, sed religiosis et Deum ti-
B mentibus hominibusque sacratis tribuantur.
189. Ut coniurationes vel conspiraliones non fiaut.
Ut coninrationes vel conspiraliones non fiant; quia
haec facientes sacri canone? graviler damnant.
190. De illis qui rcs ecclesiae tenent. Si quis eccle-
siasticam rein tenet et admonitus iudicium declina-
verit, quoadusque ad discussionem veniat , aul rem
restilual ecclesiasticam, aut communione privetur.
^d[. De servo ecclesiae in furto compraelienso. Si
servus ecclesiae in furto compraehensus fuerit, a iu-
dice pubUco sicut et reliqui distringalur. El si iudcx
publicus servum ecclesiae sine * iurto non praesu-
menlein sine audientia vicedomini aul archidiaconi
aut detinere aut iniaiiarepiaesunipseril,anno integro
ab ecclesiae liminibus arcealiir *.
192. De liis, qui clericuin iniuriaverinl. Ex concilio
Autissiodorensi. Quicunqiie iudex aut secularis pres-
bilero aul diacono, aul cuilibet de clero, aut de iu-
nioribus, absquc audienlia cpis opi vel aichidiaconi
q vel archipresbilcri iniuriam iirferre praesumpserit,
, anathema ab omnium cluisliauoruni consorlio ha-
beatur.
195. Ut liomicidis vcl caeteris reis, qiii legibus mori
debent, si ad ecclesiam confugerint , 7iuUus eis victus
detur''. Ut liomicidis vel caeteris reis, qui iegibus
mori debent, si ad ecclesiam confugerint ", nullus
cis vietus deliir.
194. De decimis per iussionem episcopi dispensandis.
\l uiiusqiiisqiie siiam decimam (lonet atque per ius-
sioiicm episcopi dispensel.
195. Qualiter de lalronibns faciendum sit. Ut lalro-
nes de infra * emunilatem a iudice ipsius emunitatis
in coniitis placilo praescntciilur. El qui hoc non fe-r
ceril, beneiicium et honorein perdat. Siiiiiliter vassi
hoc non adinipleveiiiit, beneficium et ho-
iiostri, si
norem pcrdant. Et qui beneficium non habent, ban-
num solvant.
190. Dc periariis. De eo, qui periurium fecerit, ut
niillam redemptionem solvat, sed manum perdat.
,
D Quod si acciisator contcndere voluerit de ipso periu-
rio, stent ad crucein. Et si lurator viccrit, legem
siiam aeciisator emendet. Hocvero de minoribus cau-
sis observandum. De maioribus vero rebus aut de
statu ingenuitalis secundum legem custodiant.
197. fJe latronibus iuste peremptis, et de liominibus
De vindicta el iudicio iusto in latroiK^s
iniuste punilis.
facto lestimonia episcoporum absque peccato comitis
csse dicunlur, ila tanien ut absque invidia aut occa-
sionc mala hoc fiat, nihilque aliud ibi interponalur
VARIANTES LECTIONES.
quis G. * seqaentia emitlit Metensis, liacc pro iis exliibens: Et Nicolaus
: Si qiiis (cf. cap. 2^ ). ' pny
'6'. pro Ids "^
liabet: Ex capitulis domni Karoli
7-25 COD. DIPLOM. — BENEDICTI
nisi Ycra ad perficiendum. Ille vero, qui per
iuii<ili;j
odiuni vel malum ingenium et nisi propler iuslitiam
faciendam hominem punierit, iionorem suum perdat
el legibus conlra ((uem iniusle fecii , secundum poe-
nam quam intulerit, emcndet.
198. De nonis et decimis vel censu ecclesiarum.
' gento aut valente donent in elymosinam, niediocres
De rebus vero ecclesiarum,unde uLnc census exeunt,
decima et nona cum ipso censu solvanlur. Et nndc
antea non exierunt - similifer uonac et decimae
,
dentur. De casalis vero quinquaginta ' solidus unus,
de triginta dimidius solidus, de ^iginli Iransmissus
unus. Et ut precariae modo reni)ventur *. El ubi non
suntscriptae, fiat descriptio inter conventores de
verbo nostro.
199. De iribnlariis aecclesiarum. De cerariisettabu-
lariis ac cartellariis ita liat sicul a longo tempore
, domno rege et exercitu Francorum el praesenti tri-
decretum est.
^OO. it sacramentum pro gltildonia
sacramentis pro gildonia invicem coniurantilms, ut
nemo praesumat facere. Alio vero moJo de elymo-
sinis iilorum aut de incendiis aut de naufragiis,
quanivis conhibentiam faciant, nemo in hoc iurare
praesumai.
201. Vt itcrantibus nnllus impedimentum faciut.
De iteranliiius qui aJ palatium aut aliubi pergunt, ut
eos per coilectam ^ nemo sil ausus adsallire. Et nemo
herbam defensionis tempore * praesumat
nisi iii hoslem pergat aul missus noster sil.
202. De teloneis forbannitis. De teloneis, qualiter
anlea forbanniti fuerunt, observetur, ut nullus toUal,
nisi quod ab antiquo stalutum fueral '.
205. Ut mancipia non sine tes:ibus vendantur. De
mancipiis, ut non vcndanlur nisi aut in pracscnlia
episcopi vcl comilis, aul praesentia archidiaconi aut
centcnarii aut vicedomini aut iiidicis comitis aut
ante bene nota testimonia. Et ut foras marcam nemo
mancipia vendat; el qui feceril, tanlas vices bannum
solvat, quanta mancipia vendidit. Et si non habet
pretium, in wadium se ipsum tr.idat comiti pro pre-
tio, usque dum ipsum bannum solvat.
20i. Qualiter de comitibus vel de vassis dominicis
iustitias non facien'ibus acjendum sit, Si comes in suo
ministerio iustiiias non fecerit, missis nostris de sua
causa vel de suis exeniis * serviat, usque dum iusli-
tiae ibi factae fuerint. Et si vassus nosler iustilias
non fecerit, tunc et comes ct missus noster ad ipsius
casam sedeant et de suo vivant , quousque iustitias
faciant.
205. De liis, qui pretium pro faida recipere et iusti-
tiam fucere nolunt. Si quis pro faida praecium reci-
pere non viilt et iusliliam exinde facere, in talcm
locum cum mittere volumus, ut maius damnum non
crcscaf.
200. De latronibns bis per membra
tam puniendis. I)e lalionibiis ila praecipimus obser-
vandum, ut pro prima culpa non moriatur, sed unum
oculum perdat; de alia vero culpa nasus ipsiiis latro-
nis truncetur de tertia culpa, si se non emendavcrit,
; neat. Si vcro eum catena servilutis a caslris doini-
niorielur.
207. Decretale precum qitorundam eptscoporum.
Capitulare qualiler inslitutum est in hoc cpiscoporuin
convenlu id est ut unusquistpie cpiscopus tres niis-
; culiare, qui a propriis dominis libcrlate donanlur, ut
sas el Iria psalleria, uniim pio doimio rege et aliiid
pro exercitu Francoriim, tertium pro praesenti tri-
bulalione facial. Presbitcri missas Ires. Monachi ct
monachae ' et canonici
unusquisque psaltcria Iria.
Et bidiiaiias omnes faciant tain episcopi, quam mo-
nachi el monachac alqiie canonici atqiie eoriiin infra
casati '" homines, vel qui polenlcs sunt. Et uniisj
(luisque cpiscopiis, abbas et abbatissa, qui faccre po-
letit, llbram donet de aigi-nio aiit caiii valentc in cly-
KJO&inam, mediocres vcro diinidiain libram miiiorcs
'annonis G. const. " exigerunt G.
r. G. T fucril Bal. « deest in 779.
tei in dccrciaii. '' faciant divisioncin ut
CAPITLLAUUj',! COLLIXITO. - LIB. L 728
A vero soliu' quinque. Et cpiscopi, abbalcs el abba-
s
tissae pauperes famelicos quatuor pro isla striccitate
nutrirc dcljcant usque tempore messium. Et qui tan-
tum non possunt, iuxla quod possibililas esl, aut tres
vel duos aut unum. Coiniles forliores iibram de ar-
vero mediam " libram vassus domlnicus de casalis
;
ducentis '^ mediam iibram, de casatis cenlum solidos
(piiiiquc, de quinquaginla nnciam unam. Et facianl
biduanas, et *^ eorum bomines, atque eorum casati,
vcl qui hoc facere possunt. Et qui redimere ipsam
triduanam voluerit, forliores comites uncias tres,
mediocres denarios triginta, minores solidum unum.
Et de pauperibus famelicis sicut suprascriplum esl
ipsi faciant. Haec omnia, si Domino placuerit, pro
buiatione missa sancti lohannis sint complcta.
non fiat. De 208. Quod res aecclesiarum vota sint fideHum,pretia
peccatorum et palrimonia pauperum ; quibus non sulum
g conlata conservanda sed etiam alia augenda sunt
,
Quia iuxta sanclorum patrum Iraditioncm novimus
res ccclesiae vola esse fidelium, prelia peccatorum
et patrimonia pauperum, cui non solum habita con-
servare, verum etiam multa Deo opitulante fconferre
optamus, tamen ul ab ecclcsiasticis de non dividen-
dis rebus illius ecclesiae suspicionem dudum conce-
tollere, plain penitus amoveremus, statuimus, ut neque no-
slris, neqiie filiorum et Deo dispensante succcssorum
nostrorum temporibus qui nostram vel progeiiilorum
nostrorum voluntatem vel exeinplum imitari voUie-
riiit, nullam penitus divisionem '* aut iacluram pa-
tiantur,
209. De collatis aecclesiae dividendis. Slalutum
est, ut quicquid tempore imperii nostri a fidelibus
, ecclesiae sponte coUatum fuerit, in ditioriljus locis
duas paries in ususpauperum,tertiam instipendiace-
dere clericorum aut monachorum, in minoribus vero
locisaeque inter clerumet pauperes fore dividendum,
nisi forle a daloribus ahcubi specialiler datae fuerint.
210. De ordinatione servorum. De servorum ordi-
natione, qui passim ad gradus ecclesiasticos indi-
screle promovebantur, placuit omnibus cum sacris
canonibus concordare debere. Id enim statulum esl,
ut nullus episcoporum deinceps eos ad sacros ordine:;
promovere pracsumat, nisi prius a dominis propriis
liberlatem consecuti Tuerint. Et si qnilibet scrvus
dominum suum fugiens aut lalitans aut adhibitis le-
slibus munere conductis
vel corruptis aut qualibct
callidilate vel fraude ad gradiis ecclcsiasticos perve-
nerit, dccretum cst, ut deponalur et doniinus eius
cum recipiat. Si vero paler eius vel matcr ab alia pa-
Iria in aliam inigrans in eadem provincia filium ge-
nuerit, cl ipse filius ibidem educatus ct ad gr, (lusec-
et tertio pcr vi- ciesiasliios promolus fuerit et utrum scrvns sit ,
ignoravcrit, et postea veniens domiims illiiis legibus
eum adquisicrii, sancitum cst ut si domiims eius-
illi libertalcm darc voluerif, in gradu stio pcrma-
'"
nicis extrahere volueril, gradum amiMal, qiiia iiixta
sacros ordines vilis pcrsona mancns sacerdoiii digni-
tate fungi non polcsl. Dc rcbus vcro illoriim vcl pc-
ad gradus ccclesiaslicos iure promovcaiilur, slalulum
cst, ut in potestaie dominoriiin consislal, utrum illis
concedere an sibi vendicare vclint. Caelcriim si post
ordmationem aliquid adquisicrint , illiid obscrvctur,
quod in canonibiis dc consccratis iiiliil habcnlibu^*
constiluliim cst. Deccclcsiarum vcro scrvis communi
senlcnlia decrcluiii cst, nt arcbicpiscopi per singiilas
provincias consliliiti iiostiaiii auclorilalciii babeant,
sulfraganri vcro excmplar illiiis scciim bab(>anl. Et
, quandocuiKiuc dc familia ccclesiae utilis "* in\cnlus
VARIANTES LECTIONES.
* deest G. * reliqua divcrsa a. 779, 13. wlUMMiim G. " IIV
' nonnachac G. ">
casli G. " dimidiam Bal " dcesl Pud. (i/i-
patialur V. '* '^
i. d. iliius 1. G. ulilae G'.
727 li. CMiOlA MAGNi OVV. PARS
alitjuis ordiimndiis cst, in anibone ipsa ancloritas co-
vam populo legatur, el corani saccrdolil)ns vel corani
jidili!)ns laicis el anle cornu allaris, sicut in nosJra
.inciorilale conlinelur, reinola quaiibet callidiiau!
liherlaiera conseqnatur, et tunc dcniuni ad gradus
ecdesiaslicos promovGatur. Siniiiiler quoque de bis
agendum est, quos laici dc faniilia ecclesiarum ad
sacros ordines promovere vobierinl. Scd ct de bis,
(luos praeposili canonicorum aul monacborum ordi-
naiuios expotiverint, eadem forraa servanda est.
211. J5e persotiis, a qmbus non sitnt res aceipkndae.
S;alulum est, ut nulius quilibet ecclesiasticus a-b his
pcrsonis res dcinceps accipcre praesumat, quorum
liberi aut propinqui hac inconsulla obbilione possint
reriini propriarum exberedari. Quod si aliquis dein-
ceps hoc facere tentaverit, synodali senlentia distri-
cle feriatur et res ad exlieredatos redeant.
21-2. Vt nuUus presbiter aliqiia cnpiditate quem-
quain tonsurare snadeat '. Stalulum est, ut nullus
in canonica aut regulari professione conslilulus ali-
quom tonsurare, propler res adipiscentlas deiiiceps
persuadcat. Et qui hoc facere tcniptaverit, synodaii
vcl imperiali scnlentia niodis omnibus feriatur.
215. De presbileris constitnendis. Statutum est, nt
sir.c auctoritate vel consensu episcoporum presbitcri
in quibuslibcl ecclesiis nec constituantur ncc exp-l-
1 ailur. El si laici clericos probabilis vitae- et do-
ctrinae cpi^ccspis consecrandos, suisque in ecclesiis
conslitiiciuios, oblulorinl, nulla qualibet occasione
eos rejciant.
Sl-i. De mansis nniuscniusqtte aecclcsiae. S;tnci'um
esl, ut Ui.icuique ecclesiae unr.s inansus integer abs-
Quc aliquo scr\itio attrihuatiir. Et ut prcsbiteri in
eis conslituti non de decimis neque de obbtionibus
lidelium, non de domibus ncque de atriis vel orlis
iuxla ecclesiam posiiis neque de praescripto manso
nii [uod scrvitium praeter ccclesiaslicum facianl. Et
si aliquid ainplius ha!)ueriut, inde senioribus suJs
(ichilum servilium impcndaut.
"ll^.De presbilerisuniuscniusqueecclesiae. SlAlalum
esl, postquam hoc imiiletuin fuerit, ut unaquaeque
ecclesia suum presijiterum habeal, ubi id (ieri facul-
t is.providente episcopo pcrmiserit.
216. De sacris vasis ecclesiae ad picjmis datis. Dc
s:^.eris vasis ecdesiae, quae in pignus a nonnullis iu
quibusdam lucis dari conq^erimus, inhibitum est,
ue deinceps a quoquam ileii praesumalur, nisi so-
lunsmodo necessitate rediraendorum caplivorum
tampellantur.
217. De ecclems destructis, vel de nonis ^ et deci-
stis. De ecclesiis sane deslructis, vel de nonis et de-
iiniis, sive de claustris canonicorum, qualiter con-
sitilui et ordinari nobis placueril, aliis capilulis ad-
iiotavimus.
218. De pvesbiteris, qui feminas in domibus liabenl.
Stalutum est ab episcopis de presbiteris, qui feuii-
uas secuiii indiscrele habitare permittunt et proptcr
hoc inalae opinionis suspicione denotantur, ut si dc-
inccps admoniti non se correxerint, velut coateai-
|)LorfS sacrorum canonuin canonica invcclione fc-
vianlur.
219. De presbileris, qui pro chrisnuite in
fuini venicbanl. De
presbiteris, qui accipiendi chri-
smatis gratia ad civilates in cocna Doniini vcnire so-
iili crant sancitum est, ut de bis, qui binge posili
fcunt, de octo vcl decem unus ab cpiscopq edgalur,
qui acceplum crisma sibi ct sociis diligentcr perfe-
rat. Ili vcio, qui non loiigius a civitate, quani qua-
tuor aut quinque millibus habilant, niore solito ad
iiccipieiidum crisma pcrvcniaiK. Disceinii vcro ^ gra-
»ia alio, uon quadragesiniali tea pore, ad civitales
voceulur.
YARIANTES LEGTIONES.
* studcal 6'. '•^
anuonis C. conslantcr.
iiiuia c.
1. SECTIO I. 7-28
A 220. De praedicatione ct confirmatione episcopo-
ruin. Nc vero episcopi occasione praedicandi aiit
conlirir.andi oneri cssent iiopulis, a no])is admonili
pollicili suiit, (ieinccps lioc cavcre velle ct eo tein-
i-e
pore suiun ininisteriiun, in quanluiii facultas datur,
exequi, qiio eorum proicctio, quantiim in illis esl,
his, quibiis prodesse possunt el dcbent, non sit ini-
portiina vcl onerosa.
221. De pueris tondcndis et pucllis velandis. Nc
pueri sinc voluntate parentum lonsurenlur vel
""
puellae velcnlur, mcdis onmibus inhibilum est. Kl
qui hoc facere tentavcril, inultam, quae in capitulis
legis iiiundanac a nobis constituta conlinetur, per-
solverc cogatur.
222. Dc feminis viros amittentibus. De feminis,
qiiae viros amittunt, placel, nc se sicul actenus in-
(liscrele vdent, sed ut Iriginta dies post disccssum
viri sui expectent et posl tricesiinum diem * pi^r
consilium cpiscopi sui, vel si episcopus abscns fue-
rit, consilio aliorum rcligiosorum saccrdotum suo-
g
rumque parcnlum alque amicorum id quod cligcrc
debent eligant. Et quia a sacro conventu rogati, iil
hi, qui piiblicam gerunt poeuilentiam, ct fcminae,
quae viros amitlunt, noslra auctoritale donec dcli-
herent quid agant tueanlur : spccialiter pro his ca-
piiiila fieri et legis mundanae capilulis inserenda
decrevinms.
225. De raptis et de earum raptonbus. De raptis ct
de raptoribus quanifiuam spocialiter decrevissemus,
quid paii dcbcanl, qui hoc ncfas dcinccps facere
tcmptaverint, quid tanien de Iiis sacri canones prae-
cipiant, bic insercndum necessarium duximus; qua-
tinus omnibus paleat, quantum malum sil, et ncil
solum humana, sed et divina aucloritate constricti
abhinc hoc malum caveatur.
224. De necdum desponsatis. De puel-
puetlis raptis
lis raptis necdum
dcsponsalis in conciiio Calcido-
nensi, ubi G50 patres alTucrunt, capitulo 58, ita ha-
n bctur: Eos qui rapiunl puellas sub nomine simul ha-
bitandi, cooperantes et conhibentes raptoribus decrevit
saticta sytiodus, siquidcin clerici sniit, decidant gradii
proprio; si vero luici, annthcmatizentur. Quibus ver-
bis aperte datur inlellcgi, qualiter huius mali au«lo-
res damnandi sunt, quando pafticipes ct conhibentes
lanto anatbematc feriiintur, et quia iuxta canonicain
anctoritatem ad coniugia legilima raptas sibi iure
vindicare nullatenus possint.
225. De desponsatis puellis et ab aliis rapiis. De
dcsponsatis puellis cl ab aiiis rapiis ita in conciiio
Ancyrano capilulo dccimo legitur Desponsatas puel-
:
Ins et postea ab c.liis rciptas placuit erui et eis reddi,
quibus ante fuerant desponsatae , eliiimsi eis a ra-
pi.oribus vis ® illata conslilcrit. Proinde statutum cst
a sacro conveutu, ut raptor pu!)iica pocnitentia mul-
tetur; raptae vero, si sponsus eain rccipere nolue-
rii et ipsa eiusdem crimini consenlicns non fuit, li-
(-entia nubcndi alii non ncgelur. Quod si et illa
consensii, sinuU sentcnliae subiaccat. Quod si post
D haec iungore pracsumpserint, utrique anathemati-
zentur.
226. De his, qui virginibus Deo dicatis se sociant.
cocna Do- De his, qui sacris virginibus se sociant, ita in decre-
lis papac Gclasii capitulo vigesimo continctur \'ir- :
ginibus sacris tcincre sc quvsdam sociare cognovimus
ei posl dicatum Deo proposiium inccsta federa sacri--
leg:!que tniscere; quos prolinus acquum est a sacra
cuinmunionc detrudi, et nisi publicam probalamquc
cgorint poenitetitiim, omnino noti rccipi. Aut his cerie
viaiicum de seculo transcunlibus, si tctnicn poctiituc-
rinl, non negetur. Si vcro de copulalione sacrariiia
viigiiiuni lani severe fcriuntur, (pianto severius l'e-
licndi sunl qui eas rapiuijt? Ideo, sicut praemissuia
3
ciso Eid. * idem uc G. " XXX dics G. ^ r. suis i.
 m COD. DIPLO-M.- BENEWCTl CAPlTlJLAiUUM COLLECTIO.
est, necesse eet, ut ab oninibus in christiana reli-
gioue consislentibus rigore auctorikilis divinae vel
humanae hoc malum radicitus amputetur
2"i7. Dc puellis, qno tempore vcleutur. Ne vero
pueliae indiscrete velcntur, placuit nobis etiam de
sacris canonibus qualiter oliservandum sit hic inse-
rere. De temporc velandaruni pucllarum in Africano
cancilio capitulo 10 continelur, ut non ante viginti
quinque annos consccrentur. Item in codein concilio
capitulo 93 de virginibus velandis ila continetur:
Item placuit, ut quicunque episcoporum necessitate
virfjinali cum et veipetilorpotens velraptor aiiquis for-
midatur, vel si etiam aliquo mortis periculoso scrupulo
conpuncta ' fuerit, nc non veiata morialur, aut exigcn-
tibus parenlibus aut liis, ad quorum curam pertinct,
vciaverit virginem seu velavit anle viginti quinque an-
nos aetaiis, non ei obsil concilium, quod de i'sto anno-
rum numero constitutum est. Lnde colligitur, quia
i;i?aa priorem sanctionem virgines vicesimo quinto
actatis suae anno rite consecraiulae sunl. Quod
si praemissae necessitates antc id lieri compulerinl,
noii ullum ^ er.iscopo aiierre
possint eiascopo praeiudicium
alferre p
consecranti.
22S. De examinatione sanctae crucis non facienda.
Sancituni est, ut nullus deinceps quamlibet exami-
nationem sanctaecrucis faccre praesumat, ne Chrisli
p '.ssio neque g'oriilcatio cuiusiibet temerilate con-
ie;i)plui halfeaUir.
229. De pabulo verbi divini nuntiando. Episcopus
sive per se, sive per vicarios pabubnn verbi divini
sedule populis adnuntiet; quia, ut ait bealus Grego-
rius, iraiu contra se occuUi iudicis excitat sacerdos,
si siue praedicationis sonilu inccdit. Et ut clerum
sibi commissum in sobrietate et caslitale nutriat
divinisque ofliciis imbuat ,
qui rite ad sacrosanctos
ecclesiasticos ordines promoveri possint. Et ul ope-
ram dent, quatinus presbiieri missalem et lectiona-
rium sive caeteros Hbellos sibi necessarios bene cor-
rectos habeant ; et qualiter ecclesias destructas sibi
pertinentes iuxta vires eineiuldil, qualiler etiam vi-
duas diligenter instruant, quomoJo etiaiu secundum
apostolicam auctoritatem conversari debeant, edo-
ceant. Et ut superstitiones, quas quibusdam in locis
inexsequiis mortuorum nonnulli faciunt, eradicent.
Et ut exemplo suae iunocenliae alios ad bene viven-
dum provocent; et cunctis ecclesiasticis negotiis,
cuantum Dominus iuverit, totis viribus consulere
satagant, dihgenter admonuimus. Et ut hberius
exsequi valeant, nos in quantum Dominus posse de-
derit opem ferre modis omnibus optanuis.
230. De liomicidiis in ecclesiis vel in atriis earum
fterpetratis. Si quis aut ex levi causa aut sine causa
lominem interfeccrit in ccclesia, de vita componat.
Si vero foris rixati fuerint et unus alterum in eccle-
siam fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit,
si huius facti testes non habueril, cum duodeciin
coniuratoribus legitimis iurare cogalur '; is vero
qui interfectus est, absque conpositione jaccat; a
deiude interfector secundum iiidicium canonicum
congruain facinori quod admisit poenitcntiam aeci
piat. Si proprius servus hoc admiserit, iu iicio aquae
ierventis examinetur, utrum hoc sponte an se de-
fendendo fecisset. Et si manus eius exusla fuerit,
interliciatur; si autem non
dominiis eiiis
fuerit,
iuxta quod wirgildus illius est,. ad ecclesiam persol-
vat, aut euin, si voluerit, eidem ecclesiae tradal.
De ecelesiastico et riscalino et beneiiciario scrvo
volumus, ut pro una vice wirgildus eius pro eo com-
ponatur; altera vice ipse servus ad suppliciuin tra-
(iatur. Hereditas taincn libcri hominis, qiii propter
t;ile facinus ad mortem fueuit iudicatus, ad legitimos
heredes iliius pervcniat. Si in atiio ecclcsiae, cuius
YARIANTES LECTIONES.
' conpunclus, duabus pcr transversam lineam deleUs et a superscripto;
nlliinis litteris
s'atini cum conscripta essenl, ditjito - nullum C.
abstcrsa.
teijiltir. "in G. " sibi m. invenirc pussit {corr. fx .possanl) G.
— LIB. L 730
A poita reliquiis sanctorum consocrata est, huiusmoiii
lioinicidium perpeiratum fuerit, simili nio,'o emen-
tictur vcl conponatur. Si vcro porta ecciesiae non
est consecrata, eo moiio conponaUir quod in atiii)
comniiltitur, sicut conponi debet quod in enumilaie
violata committitur.
231. De iniuriis sacerdotnm in ccclcfnis factis. San-
guinis cfi\isio in ecclesia facta cum luste, si presbi-
ter fuerit, triplo conponaiur, duae partes eidem pres-
bitero, terlia pro fiCilo ad ecclesiam , insuper et
bannus noster. Similiter de diacono iu\ta suam com-
positionem Iriplo persolvatur et insuper bannus no-
ster. Similiteret de ictu sine ^ sanguinis cffusione,
''
de unoquoque ordine clericorum secundum suam
conpositionem triplo, et bannus noster. Et qui ison
habet, unde ad ecclesiam persolvat, tradat se in ser-
vitium eidem ecclesiae, usque dum totum debitum
persolvat.
252. De viduis et pupillis et pauperibus. Viduae et
g pupilli ac pauperes quandocunque in mallum ante
comiiem venerint, primo eorum causa audiatur et
definiatui'. Et si lestes per se ad causas suas quae-
rendas habere non potuerint vel legem nescierint,
comes illos vel illas adiuvet dando eis talem homi-
nem, qui rationem eorum teneat vcl pro eis io-
quatiir.
253. De raptu viduarum. Qui viduam intra primos
triginta dies viduitalis suae vel invitam vel volentem
sibi copulaverit, bannumnostrum, idestsolidossexa-
ginta, in triplo conponal. Et si invitam eam duxit,
legem suam ei conpi.nat , illam vero ullerius non
adtingat.
23-i. De
liomine publtcam poenitentiam nfjente in-
terfecto. Qui hominem publicam poenitentiam agen-
tem interfeccrit, bannum nostrum in triplo conpo-
nat, et wirgildum proximis suis persolvat.
235. Vt omnis liomo liber polestatem habeat, ubi-
cunque voluerit res suas dare pro salute animae suae.
Si quis ,_„ salute animae„ suae„ vel ad ali-
.__ suas pro
,„._ res
C quem vencrabilem locum vci propinquo suo vel cui-
libet alteri tradere voluerit et eo tcmpore intia
ipsum comitatum fuerit, in qno res illae posilac
sunt, legitimam traditionem facere studeat. Quod
sieodem tenqiore, quo tradere vult, extra eun-
ilias
dem comitatuin fuerit, id est sive in exercitu, sive
in palatio, sive in alio quoiibet loco; adhibeat sibi
vel de suis pagensibus vel de aliis, qui eadem lege
vivunt qua ipse vivit, testes idoneos ; vel si ilios ha-
bere non potuerit, tune de aliis quaies ibi meliores "^
inveniri possunt ; et coram ipsis lerum suarum tra-
ditionem faciat et fideiussores vestiturae donet ei,
qui illam tradilionem accipil, qui vestiluram faciant.
Ei, poslquam haec tradiiio iia facta fuerit, hcres
iilius numquaia de praediclis rebus valeat facere
repctilioneui. Insupcr et ipse per se hdoiussorein
faciat eiusilem vestiturae, ne heredi ulla occasio
remaneat hanc traditioneni immulandi, sed poiius
necessiias incumbat iliam perricieadi. Et si nondum
D res suas cum coheredibus suis divisas habuit, nnn
(d hoc sit impedimentum; sed coberes eius si sponie
noluerit, aut per comilem aut per mi sum eius di-
slringatur, ut divisionem cum ill;» faciat, ad ' quem
defiinctus hereditatem suam voluit pervenirc. Et si
cuiiibet ccclesiae eain tradere rogavii, coberes ciiis
eam legem cum illa ccclesia de praedicta hcreditate
I)al>eat, qiiain cum alio * coherede suo habere del.et.
Et hoc observetur crga patrem et lilinm ct neiiotem
us([ue a;i annos legitiiiios. Poslea ipsae rcs ad emu-
nilatem ipsius ecclesiae redeant.
230. De liomicidiis proliibcndis. Quicamque homi-
nem aut ex I(!vi caiisa aut sine caiis<i injcrfcceiii,
wirgilduin eius his, ad (pios ille pertinet, conpouat.
srd linec otnnii
^ haec diversa
in IV, 15. alitcr ac in V\ *A
'*
,
aut (}. d. aa h. G..
"'
\\\>) Ud.
'""
 "
731 B. CAUOLI MACNl OPP. PARS
Ipse vero proplcr talcin praesuniplioiuMii in exiliuin
iniltatur ad quanium tenipus nobis placueril. Ues
tamen suas non amittat.
237. Quid in coiipositioncm wirgildi dari non de-
beat. Inconpositioncm wirgiidi voiunuis ut ea dcn-
tur, quae in lcge contincntur, exccpto accipitre et
spala; quia propter illa duo aliquoties ppriurium
committitur, quando muioris pretii, quum illa sint,
esse iuranlur.
258. '/A' raplu alienaruni sponsnrum. Si quis spon-
sam alicnam rapuerit, aut patri eius aul ei qui le-
gibus eius defensor csse debet, cum sua lcge eam
reddat. Et quic(|uid cum ea tulerit, semotim unam-
quamcpie rcm sccuniium lcgem rcddat. Et si hoc
dcfensor eius perpctrari consensit, et ideo raptori
uiliilquaercre voluerit, comes singula de unaquaque
re freiia nostra ab eo exactare faciat sponso vero : tura in exercitu, sicut anlea in alio capitulare man-
legem suain conponat et insuper bannum nostrurn,
id est sexaginta solidos, solvat vel in praesentiam
; duodecim mansis bruniam habeat. Qui vero bruniam
nostram comes eum advenire faciat; etquantotem-
pore nobis placuerit in exilio maneat, et illam femi-
nam ei babere non liceat
239. De falsis testibus convincendis. Si quis cnm
altero de qualibet caiisa contenlionem habuerit, et
testes contra eum per iudicium producli fuerint,
si falsos eos esse suspicatur, liceat ei alios testes,
quos meliores potuerit, contra eos opponere, ut
veracium teslimonio falsorum testium perversitas
superelur. Quod si ambae partes teslium ita inler
se dissenserint, ut nullalenus una pars alteri ce-
dere ' velit, eligantur duo ex ipsis, iJ esl ex ulra-
que parte unus, qui cum sculis el fustibus in campo
dccerient '.
240. De concordia episcoporum et comitum. Ut
episcopi cum coniitibus stenl, et comites cum epi-
scopis, ut " uterque pleniter suum ministerium per-
agere possit.
241. De latronibus, homicidis, adulteris, incestuo-
sis sub magna districtione coercendis. Ut latrones
seu homicidae vel aduUcri sive incestuosi sub magna
districtione et corrcclione sint corrcpti
242. invasione aliorum rerum. De rebus pro-
De
priis *, ut ante missos et coniites et iudiccs nostros
veniant, et ibi accipiant fuiilivam sententiam; et
antea nullus praesumat altcrius res proprindere ',
sed magis suam causam quaerat ante iudices no-
stros, ul diximus, et ibi recipianl quoJ iuslum
243. Pro qua presenliam regis venire quis
re in
debeat. Ut si aliquis voluerit direrc, quod iuste ei
non iudicetur, tiinc in prcsenliam nostram veniat.
Aliter vero non praesumat in praesentiam nostram
venire pro allerius iustilia dilalanda.
214. Ne noviter conversi cito ad aliqua mittanlur
exercenda negotia. De laicis novitcr convcrsis, ne
anicquam suain lcgein plenitcr vivcndo discunt, ad
alia negolia millantur.
245. Quid dc liis agendum sit, qui gratia fugiendi
dcbitum servilium seculum relinquunt. De bis qui
seculum reliiiqnunl propter servilium inipediendum,
et tunc neulrum faciunt, ul unnm c duobus eligant,
aut pleniter secunduin canonicam aiit secundum re-
gulae institutionera vivant,aut servitium doniinicum
faciant.
246. Quid tempore * famis ac cuiuslibet tribnla-
tionis agendum sit. De hoc si evenerit fames, clades
aiit inaequalilas aeris vel alia qualiscunque
bulatio, ut non expectetur edictum dominicuni, sed
stalim deprecetur Dei misericoidia ; ut in praesenti ' ipsopago, non dealtero, lestes eliganlur, nisiforte lon-
anno de famis inopia, ul suos quisque adiuvet prout
polest, et nemo suam annonam niinis care vcndal.
VAUIAMES LECTIONES.
raptor G.
' ^ ciedcre Dal. ^ plurima hic omissa sunt a Bcned.
•proprcsis 805. liai. G. ' proprindere corr. propria
dcsunt Bnl. " a. u. r .dccsl in Cap. a. 805. et III 4.
eidanlur G.
I. SECTIO I, 732
A et ne foras imperiuni noslrum venJatur aliquocl
aiimoniuni.
247. Ut infra palriam arma non portentur. El qua-
liter discordnntes ad pacem coganlur redire. De arniis
inira patriain non portandis, id e>,l, scutis et ianceis
vcl loricis '". Et si faidiosiis quis sil , disciiliatur
tunc quis c duobus contrarius sil, ul pacati siiil;
conslringuntur ad pacem , etianisi noluerint. Et si
aliier pacificare nolunt, adducanlur in noslram
pracsenliam. Et si qiiis post pacificationem allerum
occiderit, componat illuni el inaiuini quam pciiiira-
vit absque redcmptione " pcrdat, ct insuper
ulla
bannum dominicum solvat. Et '^ ut servi lanceas non
portcnt. Qui inventus fuerit postbannum, basla fran-
'
gatur in dorso eius.
t 248. De armaturis et bruniis habendis. De arma-
davimus, ita servetur. Et insuper oinnis homo tle
g habet et cam secum non duxerit, omne benelicium
cum brunia perdat.
249. De kis, qui iudicia " scabiniorum adquiescere
nolunt. De clamatoribus vel causidicis, qui nec iu-
dicium scabiniorum adquiescere nec blasphemare
volunt, antiqua consuetudo serveiur, id est ut '* in
cuslodia rccludan»ur, donec unum e duobus faciant.
Et si ad palalium pro hac re proclamaverint el litte-
ras detulerint, non quidem eis credalur, nec lunc
tamen in carcerem mittantur, sed cum custodia et
cum ipsis litteris ad palatium nostrum remiltanlur
et ibi disculiantur sicut dignum est.
250. Quod tantum fidelitas per
regi el senioribus
sncramentum promitti debeat. Et ut caetera sncra^
menta lcgaliter fianl. De iuramento, ut nulli alteri
per sacramcntum fidelilas promittatur nisi nobis et
unicuique proprio seniori ad uliiilalem nostram et sui
senioris; excepto his sacramenlis, quae iuste secun-
dum legem alteri ab allero debentur. Et infanteg,
,,_. antea non potuerunt
qui ^ propter
r r iuvenilem aetalem
^ iurare, modo fidelilatem promittant
251. Ut si conspiraliones factae fuerint, triplici
rat one iudicentur. Quicunque conspiraliones facere
praesumpserint et sacramcnto quamcunque conspi-
rationem flrmaverint, iriplici ratione iudicenlur.
Primo, ut ubicunque aliquod malum propter hoc
perpelratum fuerit, auctores facti interficiantur;
est. adiutores vero eorum singuli alter ab altero flagel-
lentur et nares sibi invicem praecidanl '": ubi vero
nihil mali perpetratum est, similiter quidem inter
se flagellentur et capillos sibi invicem detundant.
Si vero per dexteras aliqua conspiralio firmala fue-
rit, si liberi sunt, aut iurent cum idoneis iuralori-
bus, quod lioc pro malo non fecissent; aut si lioc fa-
cere non potuerint, secunduni legem suain conipo-
nant. Si vero servi sunl, flagellentur, ut de cactero
in regno noslro nuUa buiiis,moiii conspiralio neqne
pcr sacramentum nequc sine sacramenlo fiat.
232. Qunliler de tcstibus agendum sit, qualesque
D ad testimonium ndducantur. Dcperiuriis, ut cavcan-
lur; ct non adinittantur lestes ad iuramentum ante-
(juam disculiantur. Et si aliter discuti non possunt,
separcntur ab invicem et singulariter inquiranlur.
Et non soli accusatori Ii<eat tesles cligere absente
suo causatore. Et omnino nullus nisi ieiunus ad iura-
nientum vel ad teslinionium adniillatur. Et ille, qui
tri- ad testiinonium adduciiur, si refutatur, dicat ille qui
eum refutatetprobel, quare illum recipercnolit. Etde
gius exlra comilatum causa sit inquircnda. Et si quis
conviclus fueril pcriurii, perdat manum aut redimat.
* ct ut (;. " hic aliqua desunt,
inuaderc G. " Dc l. I. aut G. ' dcest G. " v. 1.
'' tf. Cap. 805. '=" iudicis Bal •' aut G. '* prae-

COD. DIPLOM. — BENEDICTI
2.>3. Qiuilcs pcrsonae ad causas disccnieiidas
termmandas debeant. De advocatis, vicedoniiuis,
eligi
vicariis, cenlenariis pravis, ut toliantur et lalos eli-
gantur, qui et sciant et velint iuste causam discer-
nere et lerniinare. Et quisquis - pravus inventus
fuerit, nobis pro certo nuntielur.
254. De leloneis, quae ^ de niercalis ct navioiis vel
aliis, aut quaecunque iniustc exi(iuntur, quid jieri
dcbeat. De leloneis placet nobis ila, ut anliqua et
iusta telonea a negotiatoribus exigantur tam de
pontibus, quani de navigiis seu mercatis. Nova vero
sive iniusta, ubi vel funes tenduntur, vel cum navi-
bus sub pontiI)us transitur, seu his siinilia, in quibus
nullum adiutorium iterantibus praestatur, non exi-
ganlur. Simibter eiiam nec de his, qui sine nego-
liandi causa subslantiam suam de una domo sua ad
aliam aut ad palatium aut in exercitum ducunl. Si
quid vero fuerit, unde dubitetur, ad placitum * no-
strum, quod cum missis nostris habituri sumus, in-
terrogetur.
255. De liis qui ex seculo ad monasteria converti
volunt. Liberi homines, qui ad servitium Dei se ira-
dere volunt, prius hoc non faciant, quam a nobis
licentiam postulent. Hoc ideo praecipimus, quia au-
divimus aliquos ex illis non tam causa devotionis
quam exercitum sive aliam functionem regalem fii-
giendo ;
quosdam vero cupiditatis causa ab his, qui
res illorum concupiscunt, circumventos audivimus
et hoc ideo fieri prohibemus.
256. De hominibus pauperibus liberis, nt a poten-
tioribus non opprimantur iniuste. De oppressione
pauperum hominum liberorum, ut non fiant a po-
tentioribus per aliquod nialum ingenium conira iu-
stiliain oppressi, ila ut coacti res eorum vendant
aut Iradant. Ideo haec ut supra et hic de liberis
hominibus diximus, ne forte parentes contra iusti-
"
tiara fiant exheredati et regale obsequium minuatur
et ipsi heredes propler indigentiam mendici vel la
trones seu malefaclores efliciantur. Et ut saepius
non fiant mannili ad placitum, nisi sicut in alio ca
pitulari precepimus.
257. De ecclesiis noviter inventis. De
sive sanctis
ecclesiis seu sanctis noviter sine auctoritate inven-
tis nisi episcopo probante minime venerentur : salva
etiam de hoc et de omnibus ecclesiis canonica au-
ctoritate.
258. Ut heribannus absque personarum acceptione
fideliterab omnibus exigatur. De heribanno volumus,
ut missi nostri hoc fideliter exigant absque ullius
personae gralia, blanditia seu terrore secundum ius-
sionom nostram. Id est ut de homine habente libras
sex in auro, in argento, bruniis, aeramento, pannis
integris, caballis, bobus, ovibus, vaccis vel aiio pe-
culio, ita ut uxores eorum vel infanles non fiant
spoliati pro hac re de veslimentis eorum, accipiant
legitimum haeribannum, id esl libras tres. Qui vero
non habuerit amplius in suprascripto pretio valente
nisi libras tros, soiidi tri^inla ab eo exigantur. Qui
autein non habuGrit amplius nisi duas libras, dccom
solidos solvat. Si vero nisi unain librain habucrit,
solidos quinque, ita u,t iterum se valeat praeparare
ad Dei servitium et ad nostram utilitatem. El inissi
nostri caveant ct diligenter imiuirant, ne par ali-
quod nialum ingenium nostram subtrahant iustitiam
alteri tradendo aut commendando.
259. De hominibus vel feminis liberis, qui cum fi-
scalinis se iungunt. Liberi homines, qiii uxores de
fiscis regalil)us habent, et ftminac, quac liberae
sunt et hoinines fisoalinos regios aut habont aut ac-
cipiunt, ve) de heroditale parenlum vol de causa sua
quaerenda nec de tcstimonio pro hac re abiciantiir
sed talis etiamnobis in hac causa honor servotur,
VARIANTES LECTIONES.
*
discuticndas Bal. ^ si comcs III. II.
curmso G. ^ DCCCC in loco raso G. ' c.
" vcniat C. cx corrcct. '* conparci G.
;
CAPITlJLAimjM COLLECTIO. LIB. L /3i
' et A qualis et antecessoribus nostris regiijus vel impera-
toribiis servatus esse cognoscitur.
2G0. Ut oratio dominica et symbolum et lex seu
capitula regum diligenter intellegantur. Ubi laici sym-
bolum et orationem dominicam pleniter ediscant.
Comites quoque et centenarii et ceteri nobiles viri
legem suani plcniter ^ discant, sicut in alio loco de-
cretiim est. Praecipimus autem missis nostris, ut ea
quae a multis iam annis per capitularia nnstra in
toto regno nostro mandavimus, agere, discere, ob-
servare, vel in consiietudinem habere debeant, ut
haec oinnia nunc diligenler inquirant, et omnino ad
servitium Dei et ad utilitatem nostram vel ad
omnium christianoruni hominum perfectum innovare
stiideant, et quantum Domino donante praevalent,
ad perfectum usque perducant. Et nobis oinnino
aimiintient, quis inde bonum oertamen hoc adim-
plere habuisset, ut a Deo et a nobis gratiam habeat.
Qui autem neglegens inde fuerit, ut laleni discipli-
B nam percipiat, qualem contemplor recipere
talis sit
dignus, ut caeteri metum habeant ampliiis.
261. De occisione clericorum et sacerdotum alque
monachorum. Qui subdiaconum occiderit, trecentos
solidos conponat. Qui diaconuni, quadringentos '
solidos. Qui presbiterum, sexcentos *. Qui episco-
pum, nongentos ®. Qui monachum , quadringentis
culpabilis iudicetur.
262. De dampnis in inmunitatibus factis. Si quis in
inmunitate dampnum aliquod fecerit, sexcentos '" so-
lidos conponat.
263. De furibus infra emunitatem retentis quid
agendum autem homo furtum aut homicidium
sit. Si
fecerit, vel quodlibet crimen foris committens infra
immunitatem fngerit, mandet comes vel episcopo
vel abbati vel vicedomno, vel illi qui locum episcopi
vel abbatis tenuerit, ut reddat ei reum. Si ille con-
tradixerit et reddere noluerit, pro prima conlradi-
ctione quindecim solidos conponat. Si nec ad tertiam
p consentire voluerit, quicquid leus dampni feceril
totum ille , qui oum infra emunitatem retinet nec
reddere vult, solvere cogalur. Et ipse comes ve-
niens " licentiam habeat ipsum hominem infra in-
munitatem quaerendi, ubicunque eum invenire po-
tuerit. Si aulem in prima inquisitiono comiti respon-
suin fuerit, quod reus infra ininunitatem quidein
fuisset, sed fuga lapsus fucrit, slatiin iuret quod ipse
euin ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugore nou
fecisset; et sit ei in hoc satisfactum. Si autem iii-
tranti in ipsain inmunitatein coiniti collecla inanu
quislibet resistere tentaverit, comes hoc ad regom
vel ad principem deferat, ul ibidem iudioetur. El
sicut ille, qui in inmunitate daninum fecit, sexcenlos
solidos conponerc dobet, ila qui comiti collecla manu
rosistere praesumit, se.vccntis solidis ciiip;d)ilis iudi-
cetur.
264. De locis ad claustra canonicorum facicnda.
De dandis ad claustra canoniooriim facienda, si
locis
„_ eiusdem
de ^ ecclesiae
^ rebus fiierit,
„..., noslra liboralilate
^ concodatur ibi. Si do altorius vol eoclosiao, vol liitoro-
riim hominum, commutotiir. Si auloin de fisco nostro
fuorit, iiostra liboralitate conoodaUir.
265. De cmptione temporc messis causa cupiditatis
et turpis lucri. Qiiicuinqiie lempore messis vol toin-
pore vindomiae non nocessitato, sod propior ciipi-
ditateni conparat '* annouam aut vinuiu, vol vorbi
gratia de diiobus donariis ooiiparat nuidiiiin iiniini,
et roservat usque dum veiuindaro possit contra de-
narios quatuor aiit sex sou ampliiis, hoc turpc; lu-
crum dioimus. Si vero boo proplor nccossitalom
conparat, ut sibi habeat ot aliis Iribual, nogoliuin
; dicinius.
266. De stabititate cpiscoporum vcl clcricorum. Ne
" Hiiniielur G. " decstC. ' DC in loc-
^ qui C. palalium(7.
^"
'* DCCCC in loco forraso
dc uila conponat in loco raso G. (.'

755 B. CAUOLl MAGNl OPP. PAUS
de uno loco ;iJ alleniin trauscal episcopus siiic di;-
creto cpiscoporuni, vel clericus sinc iussionc cpi-
scopi sui.
2(57. De ecclcsHs vel altaribiis ambUinis. llt cc-
clesiae vcl aitaria, quae anibigua sunt dc consecra-
tionc, consecrenlur.
2G8. De ebrietate. Ut ab ebrictate priino oainiuin
scniorcs senielipsos cavoant, el eoruai iunioribus
cxempluin l)oiuim sobrictalis osleiulant.
209. De udmonitione ail comilcs pro ulilitate san-
ctae Dei ecclesiae. Yol)is comioi!)us dicimus
commoncmus, quia ailveslru.n minislcrium
p.Mlinet, ut revercnliain ct honorein sanctae Dei ec-
clesiae exliibealis, cl cum episcopis veslris concor-
(liter vivatis el eis ailiuloiium ad suum ministerium
peragendum prebeatis, et ut vos ipsi in ministcriis
vestris paccm et iusiiliaai faciatis, et quae nostra
auctoritas publice licri deccrnit, ul in vestris mini-
sleriis studiose pcrficiatur.
270. De admonitiom ad luicos pro lionore eccle-
'^ "" '""" -
siastico coiiservando. Omncs laicos monemus,
' - --'
ut
honorem ecclesiaslicum conservcnt et dignam vene-
ralionem episcopis ct Dei sacerdolibus exhibeant ct
ad eorum praeilicalionem cum suis devote occurrant
et iciunia ab illis comuiuniler indicta conscrvcnt ct
suos obscrvarc doceanl et conpellant. Omnes su n-
mopcre sluJeant, ut dics dominicus sicut decet bo-
norelur et colalur. Et ut liberius fieri possit, mer-
c;'la et placita a comilibus ^Uo die prohibeanlur, si-
cut saepe adiuonitum fuit.
271. De admonitione ad cpiscopos vel comitcs pro
concordia ad invicem et cum caeteris fidelibus. Epi-
scopi vcl comites ad invicem et cuin caeteris fidclibus
concorditcr vivant et ad sua ininisteria peragenda
vicissim sibi adiiitorium ferant.
272. De operibus in restauratioiiem ecclesiarum ad-
implendis. Dcoperibus in restaurationcinecclesiarum,
sive in faciendo sive in redimendo, cpiscopalis polius
scquatur voluntas Nullatenus tamen remaneat
. ler et vassi nostri aul in
qiiin sicut a nubis saepe iussum cst hoc ' aut illud
partibus ccclesiarum persolvalur. Et hoc omnibus
notum sit, quia quicunquc neglegenter exinde ege-
rit et corain nobis exinde neglegcns reperlus fuerit,
iilud volumus oinnino ut subeat, quod in nostro ca-
pitulai dc hac re communi consultu fidelium nostro-
i pruedictam restaurationcm operarios conducere et ma-
rum ordinaviinus.
273. De comitibus, ut ministris ecclesiae in suis
ministeriis adiutores sint.Comiles ministris ccclcsiae
eorumqueministeriis, ut Mioc plenius ct dc nostris
et de se et de suis hominibus oblinere possiut, adiu-
tores in omnibus fiant. Et quicuiuiue pi ima et secunda
vice de his a comite admonitus non se correxerit,
volumus ut per eundcm comitem eius neglegeutia ad
nostram noliliam perferalur, ut nostra aiictoritate
qiiod in nostro capitnlari continetur subire cogatur.
27-4. Ut de incestuosis et liis, qui decimas non dant,
ab episcopis et presbileris, et de neglcgcntcr viventibus,
ivadii non accipiantur. Diclum est nobis, quod in
quibusdam locis episcopi et comites ab incestuosis et
ab his, qui dcciinas non dant, wadios accipiant, et
a prcsbiterisquibusdain proucglegenliis inter scpccu-
niam dividant : quod pcnitus aijolendum dccrevimus,
ne Et constituimus, ut in-
forte avaritiac locus detur.
ccsluosi iuxta canonicam scntentiampocnilenliainul-
tcntur. Qui vero decimas post crebras admonitiones
ct praedicationcs sacerdolum darc neglexciint, cx-
comniunicentur. luramcnto vero cos constringi uolu-
inus propter periculiim periiirii.
275. De ecclesiis destructis. De ecclesiis dcstructis,
ut episcopi et missi inqiiisitionem faciant, ulruin pcr
noglegenliam aut inpossibililatem dcstruciac S'nl. Et
ubi neglegentia invcnta fucrit, cpiscopali aucloriiatc
• hacc C. * et G. ' cmendarc Bal.
il)us iiUerpolavit Bciicdiclus. ''
in
,
I. SECTIO 1. •736
A cmesidari ' coganlur ab his, qui easroslauraredobne-
runt. Si vcro per inpossibililalem contigil, ul aut piu.
riorcs sint quani necesse sit, aut maioris magniludi-
nis (luam ut cx rebiis adeas perlinentibus rcslaurari
pDssinl, cpiscopus modum i!ivenial,(iualiter conyruc
cmendari cl consisterc possint.
270. De liis, qui nonas ct decunas dare necjlexe-''
riuit. Dc his, (\m nonas et decimas iam pcr niultos
annos aul cx parte aut ex toto dare neglexerunt,
Yolumus nt per missos nostros constringantur, ut
vosquc sccundum capitularem priorem solvant nonas et
maxime (iecimas cum sua lege et insupcr bannum nostrum.
Et hoc eis denunlictur, quod quicumque hanc ne-
glcgentiani ileraverit, beneficium unde haec nona et
decima persolvi dcbuit, amissurum se sciat. Ita eiiim
continetur in capilulari bonae memoriae genitoris
nostri in libro primo, capitulo 57 Qiiicumqne de- :
cimain abstraliit de ecclcsia, nd quam per iuslitiam
dari dcbet, et eam praesumptiose vcl propter munera
g aul amiciiiain aut aiiam quamlibet occasioncm ad
alteram ecctesiam dcderit, h comite vela misso nostro
dislrinyatur ut eiusdeni dccimae quantitatcm cum
,
sua lcge reslituat.
277, De liis, qui rcstaurationes ecclcsiarum faccrc
nscjlecjunt. Quicuinque de rebus ecclcsiarum, quas
in bcneliciuiu habent, rcstaurationes earum lacerc
ncglexerint, iuxta aucloritalis noslrae capitularera,
in quo de opcribus ac nonis et deciinis constitutum
est, s'c de liis adimpleatur, sicut in libro qiiarto ca-
pitulo 38 continclur : De opere et restauratione ec-
^*
clcsiarum consiitutum cst, ut de frugibus tcrrae ei
animalium nutrimine et * cunctis censibus exceptis lios-
tiliensibus pcrsolvanUir De opere vel restauratiune
.
eccicsiarum comes vcl episcopus sive abba una cuni
misso nostro, quem ipsi sibi ad hoc elegerint, conside-
rationem faciant, ut unusquisque eorum tantum iiide
accipiat ud operatidum et rcstaurandum quunlnin ,
ipse de rcbus ecclesiaruin liabere cognoscitur. Simili-
commuiie tanluin operis ac-
C cipiant quantum reruin ecclesiasticarum liabcnt, vel
unusquisque pcr se luxta quantitatcm, quam tpse tenct,
Aut si iiiter eos convenerit ut pro opcre faciendo ,
argentmn donent, iuxta aestimationcm operis in ar-
gento persolvunt curn quo precio rector aecclesiae ad
;
teriain emere possit. Et qui nonns el dccimas dare
neyiexerit, primum quidem illas cuin sua lege resti-
tual, el insuper bannuin nostrum persoivat, ut ita
casligatus cavcat , ne sepius iterando bcncficium uinit-
tat.
278. De his, qui agros dominicalos ideo ncglequnt,
ut tionas exinde iion persolvant. De his, qiii agros
domiuicatos piopterea neglcxcrunt cxcolere, ut no-
nas cxinde non persolvant, ct alienas terras ad exto-
lendum proplcr hoc accipiunl, volumus ut dc tribus
annis ipsam nonaui cuin sua lege persolvani. Et si
quis conteaiplor aut comilum aul vassallorum no-
slrorum propter Isoc cxiilcrit, per lideiussores ad
D palatium veiiire coinxdlatur
279. Ut intellegutur, in quo facto inmunitas fraii-
galur '. Pervcnit ad nos, quod quaedam ccclcsiae
aut inoiuislcria nostras et pracdeccssorum nostro-**
ruin inmunilatcs habcntia muUa praciudicia ct infcs-
tationes a quibusdam paiiaiitur, ct ncc per casdem
inmunilatcs ullam dcfensionis tuilionem habere va-
Icant, proptcr hoc quod ab eisdcin inmunilatum
tcmcratoribus dicalur non plus inmuniialis nomine
complecti, quain clau>tra nionasterii ; cactera quo-
que, quamvis ad easdem ccclcsias vcl nionastcria
jierlincant, cxtra ininunil;tlcm essc. Propter hoc vo-
luinus atqiie dcccrnimus, ut omncs intcllcgant, non
solum claustra luonaslcrii vcl ccclcsiac atquc ca-
VARIANTES LECTIONES.
'*
annonas G. utsempcr cf. pracfat. XXXVTIII G. "* •^
et... hosliiiciv-
mjnjhic huic cap. G, adscriptum : Yiilis dc inmiunitalo. " iu)s;rum G.
 v^OD. DSPLOM.— BENEDICTI C\PITULAUIUM COLLECTIO.
siiiia ccclosiarum sub innuinifatis clcfensiono oonsi- A binis vol vassis
siore, veniin esinni donnis el villas el sepia viliarnm
el piscaloria nianii facla el quioqiiicJ fossis aut se-
pibus ve! eiiani alio clausaruiu genere praecingiUir,
eodcni inniunilalis noniine eontineri. Et qaiequid
inlra huiusmodi munimenta ad ius carundem ecc!e-
siarum vel monasleriorum perlinentia a quolibel
homine nocendi vel damnum inferendi causa spon-
lanea voluntate conunitlitiir, in hoc faoto inmuniias
fracia iudicalur. Quod vero in agros et campos ac
silvas, quae siae hiborationibus sunt et nullo modo '
inunitione cinguntur, casu, sicul fieri solet, a (}iu-
L!]]. 738
comitum, nisi qui causam suam ad-
quirero dobonl aut respondere.
280. De leslibus ad lesiimoHiuin dicendum qualiicr
adhibeantur. Ut testes asl testimonium dicendum
praemio non conducantur. Et ut nullus teslimoniun\
dicat aut sacramentum iuret, nisi ioinniis. Et ut to-
stes, priusquam iurent, separatim discutiaiitur, qiiid
dicere veliiit dc illa re, unde lcstimoniura roddijre
debeat.
290. De iustitia cuiuslibet a nutlo quolibet dilalanda.
Ut nullus quilibet missus nosler neqne oonies nsque
iudex aut scabinus cuiusliliet iustitiam dilatare prac- •

buslibel hoa)inibns aiiquod damnum faclum fuerit, sumat, si statim adimpieta potuorit osse secundum
i]uamvis idem ager aut canipus vel silva aut ad ec- roctiUiuinem, noque praemia pro hoc a quolibot
clesiam vel moiiaslcrium praecepUim inauniil;!iis bomine per aliquod ingenium malum praesumat ac-
habenlem pertineat, non lamon in hoc inunmilas c pjre.
IVaeta iudicanda est; et ideo non sexcentorum soU- 291. De niniium blaspliemis * latronibus. De lalro-
dorum conpositione, sed secundum legem, quae in nibus, qui magnam habeal blaspbomiam, quicum-
eoilem lioo tei:etur, is nudtandus est qui scandalum que aliquom cx his compraehenderit, nuUum danip-
vel damnum in tali loco feoi.-se convicuis * fuerii. n num cxinde patiaUir.
280. Dc iiistiliis cjcneraHbus. De iuslitiis ccolesia- 292. De ad rem cjuamtibet discuticndcm
testibus
rum Dei, vi;!uarum, orplianorum et pupillorum Ut quandocumque lestos ad rem quamlihot
eligendis.
praecipiums, ut in pul.licis iudiciis non despicianlur disouliendam quacn ndi atque ologoudi sunl, a misso
clamantps, sed primo ddigenter audiantur. noslro ot comilo, cuius ministerio dc re quali-
in
281. De ammalibus vcl atiis rebus, a (juibus eman- cumque agoudum est, tales eligantur,
quales optinu
tur. Ut nullus conparet caballam, J)ovem el iumen- in ipso pago iavoniri possunt. Et non liceat liiigato-
tum vol alia, nisi illum homiaem cognoscat, qui eum ribus per praemia falsos tcstos adducere, sicut acio-
vondit, aut dc quo pago est, vol ubi manet, aul quis nus heri solcbat.
cst eius seaior. 293. De Ul nullus homo in pla-
ptacito cen:enarii.
28*2. De tcslimonium assumitur, cjutdls
eo, cp.ii in neque ad mortom, neque ad liberta-
cito ceatenarii
esse dcbeat. Optimus quisque in pago vol civiiate in tem suam amilteadam, aut ad res r. ddeadas vel
testimonium assumatur et oui is, contra quem testi- aiancipia iudicetur ;
sod ista aut in praosontia comitis
moniaie debet, nuliuin crimen possii indioere.
^ vel missorum nostrorum iudicontur.
283. De licribannatoris coniecto. Ut iUi qui heri- 294. De a missis dominicis comitibvs no-
placitis
baiinum solvere debeat, coniectum faciant ad heu- tum Ut unusquisque missorum nostrorurn
(aciendis.
banualorein. in plaoilo suo notum faciat comitibus qui ad eius
284. De colonis et fiscalinis. Ut nec coloaus nec missaticum pertinent, ut in illis mensibus quibus ille
liscalinus alicubi Iraditioaes faccre audoat. .^galionem suam non lacit,
fa conveiHant mtcr se, ct
285. Dc falsis teslibiis. Falsi tesles praecipimus ut p communia
comnan placita facianl, tam ad latronos dislria
lion leoipianiur.
ipianiur. ^ gendos, quani ad caeieras iuslitias faciendas
295. De uxoribns dclunciorum. qnam partcm conla-
286. Dc lioriiinibus ad mortem diiudicatis ct postea
borationis post obilum marilorum accipere dcbeant.
eis vila concessa, si iustilias quaesierint. llli iiomines,
\oIunnis ut uxores defuuctorum posl obiium rnari-
qui propSer eoruni oulpas ad nioitem uiiudicaii
t;)rum tertiam partcm coiilaborationis quam simul in
et postea eis vila fuerit concessn, si ipsi
iiieriiit
bt-neiicio conlaboravorii!!!, acoipiaiit. Eliie his rebus,
iusiiiiam ab aliis requisierint, aiit ab eis alii iiistitiam
quas is, qui ilUid benoiicinm habuit, aiiunde adduxit
quaerere voluerint, ita inter illos iudicium lerinino-
vol comparavit vel ei abamicis suisconlatae sunt,
lur. Primo omnium de illis causis, pro (piibus iudi-
bas volumus (am ad orphanos defunctorum, quam
catus fuerit ad mortem, nullam polest facere repeli-
ad uxoros eorum pervenire.
tionem, quia omaos res suae seciindiim iiuiicium
29(). De falsis lcslibus convincenitis. Si quis cuni
Fiancorum in publico fuermit revocatae. Et si ali-
altero de ([ualibet causa contenlionem habuorit et
quid iiipostmodum, postquam oi vita coiicessa est,
tostes contra eum per iudioium pro;1ucli fucrint, si
cum iuslitiaad(iuirerepotuerit, insua libeitale iciieat
faisos eos
ille esse suspicatur, liceat oi alios tostos,
et defendat secundum Icgem. testimonium nonIn
quos meliorcs potuerit, contra eos opponere, ut vera-
suscipiatur, aec inier soabinos ad Icgem indioan-
cium testimonio lalsorum testium p;rvcrsitas supe-
dam teneatur. Et si ad sacramonUun aliquid iudica-
retur. Quod si ambae lostium partes ita intor se
tum fuerit quod iurare debcat, si aUi{uis ipsuin sa-
dissenseriut, ut nuliiitcnus uaa pars altori cedere
cramentum falsuin dicere voiueril, contendal.
velit, cligaatur duo ex ipsis, id est ex utraquc parte
287. Dc liomine, cuipost iudicium vila concessa D unus, qui cum scuiis et fuslibus in campo docer-
est! , si iuslitiam reddere noluerit. Si alicui post iudi- icu, u.ra p,;rs hdsitatem aut vorilatom suo teslimo-
cium scabinorum fueiit vita concessa, ct inpastmo nio sequiitur. Et campioni qui viclus fuoril, proplcr
dum aliqua maia perpetraverit et iustitiam reddere p,'riurium, qiiod ante pugnam oommisit, dcxtra ma-
noluerit, dicendo quod mortuus sit et idco iusliliam nus amputelur; caoteri voro oiusdom parlis tostes,
reddere non debeat, statutum est, ut superius iudi- ([iu falsi apparucritil, manus suas redimant cnius ;

cium sustineat, quod antea sustinere debuil. El si
alitjuis adversus euai aiiqua mala fcceril, sooundum
aeqnilatis ordincm liconliam habeat suam iusiiliam
requirendi de causis pcrpetratis, posUiuam ad mor-
tem iudicatus est. De praeleiitis maneat, sicut siipra
iudicatum fuit.
288. De tiberis liominibus, qui ad mallum vcnire co-
gcndt sunl. Ut aullus alms de liberis hominibus ad
placitum vel ad malluni venire cogatur, cxcoplis sca-
composiUonis duae partes ci, conlra quom toslaii
suiu, dentur, tortia pro fredo solvauir. Et in socu-
laii quidein causa huiuscemodi tostium diversilas in
campo conproboUir. In occlosiasucis auiem causis,
ubi de uiiii p;tr!o secularo, de alicra voro ecclesias-
iicum negolium (;st, idem nuxius observetur. Ubi
vero ex ulraque parte ocolosiasticum fucril, recloies
(iarundeni ecclcsiarum si se familiaritor pacilicaie
vclint, licenliam habeaat. Si autom de hiiiuscomoii»

VARIANTES LECTIONES.
iaboraiUibus But. -
coiuiinolus C\ ^ t';siiii;cr.iaro corr. tcslinuiniari (.'. ''
ihisphcims vi* const.
Mi) CAuoLi M.\(.M ori\ PAiis
pacificaliono iiilcr eos coiueiure non
Ottlieoruni in mallo pul)lico ad praesenliani coinilis
veniant, et ibi legilinius terminiis eoruin eonlentio-
nibus inpoiialur. Testes vero de qualibet causa non
aliunde (luaerantur, nisi de ipso comitatii, in quo
res, unde cau^a agitur, positae sunt; quia non est
credibile, ul vel de statii bomiiiis vel de possessione
cuiuslibct per alios inelius rei verilas eognosci va-
leat, qiiam per illos, qui vieiniorcs siint. Si tamen
con;eiilio, (|uae inter eos exorta esl, in conlinio duo-
rum comitaluum fuerit, liceat eis de vicina ceii-
lena adiacenlis comitalus ad causam suam testes
habere.
297. De terru tribntaria. Q.iicumque terram tri-
hulariam, unde trilniluai ad parlem nostram exire
solebat, vel ad ecclesiam vel cuilibet alieri tradide-
rit, is qiii eaiu susceperit, Iributum quod inde solve-
batur omni modo ad partein nostram persolval; nisi
forte lalem llrmitatein de parle dominica habeat,
per quam ipsuin tributum sibi perdonalum possit
ostendere.
298. De tcrra censnli. Si quis terram censilem
h:ibuerit, quam antecessores sui vel ad aliqiiam ec-
clesiam vel ad villam noslram dedcrunt, nullatemis
eam secundum lcgem lenere polcsl, nW\ ilie voliie-
ril, ad cuius polestalem vel illa ecclesia vel illa villa
periinet; nisi forte tilius aul nepos eius sit, qui eam
tradidit, aut ei eadein terra ad tenendum placita *
sit. Sed in hac re considerandum est, ulrurn ille,
qui banc tcnei, dives an paiiper sil, el ulruin aliud
heneficium Iiabeat vel etiam pioprium. Et qui lioriim
nciitrum habet, erga buiic misericordiler agendum
csl, ne cx tolo cxpolialiis in egestalem incidat ; ut
aiit lalem censiim inde solvat, qualis ei luerit con-
stitutus, vel poriioiiein aliqiiam iiide iii beneficium
accipiat, unde se siislenlare valeal.
299. De ubscrvalione praeceptorum dominicorum.
De observatione praeceplorum nosirorum et inmu-
nitalum, ut ita observentur praecipimus, sicut a
nohis el ab autecessoribus nosiris constitutum est.
300. De eo, (iid proprinm dereHiiquit uxorein vel
sine ciilpa interficil, et aliam ducit. Quicunquc pro-
piia uxore derelicta vel sine culpa iulcrfeeta aiiam
duxerit, armis deposilis publicam agal poenitentiam.
Et si coiitnmax fueiil, compraehendatur a comite,
cl ferro vinc alur ei iii custodiam miltalur, doncc rcs
ad nostram noliliam dediicaliir.
501. De liberis liominibus, qui proprium non lia-
bent, sed in terra dominica rcsideiit, ad teslimonium
non recipiendis. Dc liberis hominibiis, qui propriuin
non habent, sed in terra dominica resident, iit pro-
pler res alterius ad testimonium non recipianlur.
Couiuraiores tamcn aliorum hominum ideo esse
possunl, qiiia Iiberi suut. llli vero, qui ct proprium
habeul el lamen in terra dominica resiilenl, propter-
ea non abieiauliir, quia in terra domiiiiea residenl;
sed propler hoc aJ testimonium recipianlur, quia
propiium habent.
^
5 j2. De prssbileris, diaconibus et reliquis cx clcro.
Canones sancti Sylvestri et aliorum 28-4 cpiscoporiim.
Fecit hos gradus in gremio syiiodi , ut non presbiter
adversiis episcopum, non diaconus adversus presbi-
terum, noii subjiaeonus adversus diaconum, non
acolilus adversus siibdiaconum, non exoicista ad-
versus acolitum, nec lector adversus exorcistam,
non osliarius adversus lectorem det accusalionem
ajiquam. Et non dampnabitur praesul sine septua-
ginta duobus testibus, neque praesul summus a quo-
quam iudicabitur, quoiiiam scriptum est Non est
discipnlus super magistrum. Presbiter autem nisi in
quadraginta qualuor lestibus non damnabitur. Dia-
' possit Bal. * placitata Bal.
eoni. impf. Bal. »
possent JJa/. * decU. G. ,' s. ei Bul. " couservariBa/.
I. srA.rio l. (10
possiiit ', advo- A conus autem cardine consiilulus in urhe Ronia nisi
in Iriginla sex non coudemnabitur. Subdiaconus,
acolitiis, exoreista, lector, nisi, sicut scriptum csl,
in septcm testimoniis filios habentes ct uxores et
omuino Chrislum praedicanles. Sic datur mystica
veritas.
30"). Ex domni Karoli, qualiter ex factis aut
capitulis
mansis ^ manopera
vel quarlis et census ac tributa
alque reliqua servilia exirjanlur. Pro nimia reclama-
tione, quae ad nos venit de bominibus ecclesiasticis
seu fiscalinis, qni non erant adiurnali, qiiando in
Cenoinannico pago fuimus, visum est nobis una cum
consultu (idclium nostrorum statuere, ut quicunque
de praedictis hominibus quartam facli tenet '% cum
suis animalibus seniori suo pleniler uuum diem ciim
suo aratro in campo doininieo aret et postea nullum
servitium ei annuale in ipsa hebdomada a seniore
suo requiralur. Et qui lanla animalia non habet, ut
in uno die hoc explere valeat, perficiat praedictum
o opus in duobus diebus.Et qui solummodo ita invalida,
ut per se non possit " arare, qiiatuor aninialia habet,
cum eis, sociatis sibi aliis, aret die in campo
uno
unum diem poslmodum
senioris, et ipsa hebdo- in
mada opera manuum facial. Et qui nibil ex his fa-
cere potest neqiie animalia habet, per Ires dies se-
niori suo manibus ® a mane usque ad vesperain
operetur, et senior suus ab eo ' amplius non requi-
rat : diversis namque modis haec agebaiilur. A qui-
busdam tota hebdomada operabatur, a quibusdam
dimidia, et a quibusdam duo dies. Idcirco haec sla-
tiiimus, ut iie familia se a praediciis operibus sub-
trahere possit, neque a senioribus amplius ab eis
reqiiiral.ur. El qui minus quartae oplimae de tena
hahet, secundum aeslimationcm suae lelluris opera
faciat. llaec ab Adalardo comite palalii noslri ad
corum salisfactionem una cum aiiis fiiJelibus no-
stris praecipi vice nostra et puhlice annuntiari
iussimus.
_ 304. Ui episcopi incestos emendent et corrigant.
^ Ut cpiscopi incestuosos homines emendent cl ma-
gnam diligenliam habeant ex his. Seu et de viduis
iufra suam parrochiam poleslatem habeant ad corri-
gendum.
303. Ut ea conserveiitur, quae in placitis et synodis
Pippinus rex constituil. Ea vero, quae bonae nieino-
riae genilor nosler in suis placilis et synodis consti-
tuil, conscrvarc " praecipimus.
306. De eo, qui n servo alieno aliquid compara-
verit. Si quis a servo alieiio aliquid conparaverit
nescienle domino suo, si dominus firmam noluerit
esse emptionem reddat pretium emptori ut emplio
, ,
nihil habcat firmitatis. Si ipsum non habel, simile
rcddat.
307. Ut ecclesiarum negotia a iudice continuo au-
diantur. Placuil, ut ecclesianun negotia absque ulla
(lilalione continuo a iudice audiantur el proficue in-
cremententur.
308. Ut iudex criminosum discuciens non ante
D scntentiam proferat capitalem quam aut reus ipsc
,
confileatnr , aut per iimocentes tesies convincatur.
Placuit, ut iiidex crimiiiosum discutiens non anie
seiilenliam proferat capilalem, quam aut reus ipse
confiteatur aut per innocentes et veraccs testes ma-
nifestius convincatiir. El dc maioribus nostra aul
successoriim nostrorum expjctelur sentenlia.
309. Ut qni socii criminis sunt, non admittantur
tesles. Placuit ut lesles non atlmittantur, qui suut
socii crimiuis, nec infames nec calumniatores vel
: caetcri,quos canon et lex prohibet.
310. De nuptiis incestis proliibendis. >^iptias prohi-
hemus incestas, id est usque ad aHinilatis lineam
VARIANTES LECTIONES.
^servitium agalur (rel. desunl) Bul. * teneret el sic per lotum cajut
 COI). OIPLOM. — BENEDICTI CAlTrrLAIULM COLLECTIO.
vol {niandiii se licrcrtitare polucrint, non con-
iiiler
iungantur, quia hacc potius incestiva quam coniugia
sunt iuiiicanda.
511. Ut (le absentibus non iudicelur. Placuit, ut
advcisus absentes non iudicelur. Quod si factum
fuerit, proiata sentenlia non valcbit.
512. Vt clcmentior severiori prac{eratur senlenlia.
Placiiit, ut inler parcs sententias clementior semper
sevcriori praeferatur.
515. ll qni de se confessus est, super al.um non
credatur. Placuit, ut qui de sc confessus est criinen,
supcr aliuin non ciedatur.
5li. De tcstimonio unius hominis non accipiendo.
Lt testimonium unius honiinis non accipiatiir. Nam
si ex utraqueparle plures sin(, veraciores atqiie reli-
giosiores et hont stiores elegantur, qui sacramento
suo coiifirmeni teslimonium nihilque se falsi esse
dicturos.
515. Ut contra episcopos nullus graviter aut leviter
agat \ Praecipimus atque iubemus, ne forte, quod
absit, aiiquis circa episcopos leviter aut graviter
agat : quod ad periculum totius imperii nostri perti-
net. Et ut omnes cognoscant nomen, poleslatem, vi-
gorem et dignitatem sacerdolalem quod ex verbis :
Domini facile intellegi potest, quibus beato Petro,
cuius vicem episcopi gcvunt, ait Quodcnmque liga-
:
veris super terram, erit ligntum et in celo ; cl quod-
cumque solveris super terram, erit solutum et in celo.
Et alibi discipulisgeneraliter dicit Accipite Spiritum
:
sanctum : Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis,
etquorum retinucriiis, rctenta sunt. Illud etiam ad
exemplum reducendum esl quod in ecciesiaslica hi-
storia Con^lantinus imperalor cpiscopis ait « Deus,
inquit, constituit vos sacerdotes , et potestatcm
vobis dedit de noliis quoque iudicandi. Et ideo
nos a vobis recte iudicamur, vos autem non poteslis
ab hominibus iudicari. Propler quod Dei solius intcr
vos expectale iudicium, ut vestra iurgia, quaecum-
que sint, ad illud divinum rescrventur examen. Yos
etenim nobis a Deo dali estis dii. Et conveniens non
est, ut homo iudicet dcos, sed ille solus de quo scri-
ptum t Deus sletit
est : in synagoga deorum. In me-
dio Deus aulem deos ^ discernit. » Sed et hoc illis
ad memoriam reducendum est, qualiter beatus Pro-
sper in libro, qiiem de contemplativa el acluali vita
scripsit, laudein sacerdotum compraehenderit. « Ipsis
cnim,t inquit, iileslsacerdotibus, «propria animarum
curandarum sollicitudo coinmissa est; qui pondus
populi sibi commissi virililer sustincntes pro peccalis
hominum velut pro suis infatigabiliter * supplicant
Deo ; ac velut quidain Aaron incensum contriii cor-
dis et humiliati spiritus offerentes, quo placalur Deus,
avertunt iram futuiae animadversionis a pnpulo;
qui per Dei gratiam fiunt divinae voliinlalis iu:!ices,
ecclesiarum Christi post apostolos fundatores, fi.k-lis
populi duces, veriiatis assertores, pravac (ioctiiaac
hqstes, omnibus bonis amabiles et niali siiu consciis
etiam ipso visu terribiles , vindiccs oppressorum,
palres in fide calholica rcgeneratorum, praedicalores
caeleslium praemiorum, exempla bonorum, docii-
menta virtulum et forma fidelium. Ipsi sunt dccus
ecclesiae, in quihus fulget ecclesia ipsi colainnae
firmissimae, quibus in Christo fundatis innililur
omnis mulutudo credenlium; ipsi ianuae civiiaiis
aeternae, per quos omnes qui credunl ingrcditiniur
ad Chrislutn; ipsi ianitores, quibus clavcs datae sunl
regni coeloruin. Fpsi etiam disponsatores regiae do-
mus, quorum arbitrio in aula rcgis aeterni dividun-
tur gradus cl officia singtilorum. >
516. Quod per Spiritum sanctiim remissio fit pec-
calorum. Scienilum est oinnibus atque credencium,
' inter se Q. * in marqinc G. adscriptum
bilUer G. ' adininisiraluuin C. cx corr.
— LIl}. L 712
A quod pcr Spirilum sanctum remissio p ccalorum iii
haplismate confcratur, et quod fideiibus in ecclesia
Chrisli eiusdem sancti Spiritus dono pcr ministeriiun
sacerdotale et por poenitentiam et absolulionem ma-
niisque inpositionem remissio peccatorum indubi-
tanlcr adtribuatur.
517. De quatuor viliis,quaefidem catholicam com-
mflCM/rtH/. Placuit sciri onihibus, quatuor sunt vitia,
quae nostram fidein inter caetera mala commacu-
lant; quae quanlo sunl occultiora, tanlo pernicio-
siora, id est superbia, per quam angehis diaboliis
effectus de caelo est eieclus; invidia, per quam idem
diabolus hominem de paradiso eiecit; odiiim et dis-
cordia, quae caritatem inter proxiinos exlingunt, et
dilectionem evacuanl, et omnia hona pervcrtunt, et
non sinunt proximos in mutua dilectione consistere,
' nec quietam tranquillamque ut decuerat christianos
vitam ducere. Et reliqua.
518. Quod universalis sancla Dei ecclesia unum
.
» eorpus emsque caput thnstus sit. Primum i gitur,
^^"^.^^ Dei ecclesia unuin corpus
c
S"°_:r""'^'^'' .
nianifeste esse credalur, eiusque c:iput Christus,
apostolicis oraculis approbatur. Undc Pauliis Vos :
autem estis, inqiiit, corpus Christi, el mcmbra de
membro. Ilemque Sicut enim in uno corpore multa
:
membra habemus, omnia autem membra non eundem
actum habet : ita multi unum corpus sumus in Christo.
Item Cuius caput est Christus, ex quo totum corpus
:
per nexum et coniunctiones administratum " crescit in
templum sanctum Domino. Sunt et alia huiuscc rci
in
innuinera exempla, quae hic ob prolixitatem vilan-
dain praelermiituntur. Quisquis ergo per aliqiia illi-
cita ex membro Christi se fecit nieml)rum diaboli,
:
poverit sc in corpore Christi non esse, sed in coipore
diaboli. Proinde necesse est, ut corpori Christi, a
qno astutia diabolica separatus est, se incnnctanier,
dum lempus pocnitentiae iii promptu habetur, resli-
tuere non neglegat.'
C 519. Quod eiusdem ecclesiae corpus in duabus
principalilcr dividatur eximiis personis. Principaliler
itaque toiius sanctae Dei ecclcsiae corpus in duas
exiinias personas, in sacerdotalem videlicet el rega-
lem, siciit a sanclis palribus traditum acccpimus,
divisutn esse novimus. De qua re Gelasius, Romanae
sedis venerabilis episcopus, ad Anastasiuin imperato-
rem ita scrihit « Dnae sunt qnippe, inqnit, iinpera-
:
triccs auguslac , quibus principaliter inundtis hic
regilur, auctoritas sacrata ponlilicum et regalis po-
teslas; in quibiis tanlo gravius pomius est saccrdo-
tum, qtianlo ctiain pro ipsis regibus honiinum in
(iivino reddituri sunl examine rationcin. t Ftilgenlius
quoque in libro de veritate praedeslinalionis ctgr-
liae ita scribit : « Quantum
pertinet, inqtiit, ad hiiiiis
le!i>p;)ris ecclcsia ncino ponlifice polior,
vilani, in
ei. iu scculo chiisliitno imperatore neino celsior in-
vcnilnr. »
520. Ut corepiscopi modum mensurac, qui in sacris
canonibus praefixus est, non excedant. Emersissc re-
^ prehensibilem ct valde inolitnm usuin conpcrimus,
eo (luod qtiidam corepiscopi ultra moJuin suum pro-
gredicnles ct donutn sancli Spiriius piM- inposilio-
; ncin mannnin tradant, ct alia qnacqtte, (piac solis
p^mliiicihus debentur,coutra fas peragant; pracscr-
lim cum milluin ex septuaginta (iiscipulis, (luorntn
''
sp(H'iein in ccclcsia gerunt, legalur dontiin sancli
Spirilus per nianus inpositionein ti'a;ii,lissc. Qtiotl
aule n solis aposlolis c(U-umqtie succcssoribus proprii
sit olficii Iradcrc Spiriium sancluiu, libcr acltiiiin
aposlolonim docet. lii concilio vcro Caesariensi il;»
de corepiscopis habetur scriptaiu < Corcpiscopi :
qiioqnead exemplutn quidem ct forinam scptuagiir.a
YAllIANTES LECTIONES.
: caput episcopis utilliintiin. ' d. diiudicat d. C. ^" ins;ig'
^ nuUus Bat.
74:> l^ CAROLl MAGNI OPP. PAUS
vileittnr csse; nt c):iininistri autcm p:-opt;;r sta-
'
diuin, ([uod erga paup !res exliibeiit, bni.irvmlnr. »
5:21. l)e corcpiscopis qiii iii vicis comin:)rantur, in
concilio Antioceno habelur iia. Q;ii iu vicis vel in
possessioiiibus corepiscopi noiniiianlur, quamvis ma-
niis inposiliouein episc;)porum percepcriiil ct ut cpi-
scopi consecrati siiit, tainen siiictae synodo placni!,
iil modiim propriiim recogiioscanl el gubcrnent sub-
ioclas sibi ecclesias carumqno moderainiue curaque
contenli sint.
52'2. De lionore ct oboedienlia cpiscoporum et rcli-
qnorum sacerdotum Igiuir quia conslat rcligionem
'-.
chrislianain per snccessores aposlolorum salubriter
adminislrari, popuUsipie ad vitarn aeternain ducatum
exhibcri deljcre , primo nec ssarium iiidicavimus
oinnibus praecipcre, ut honorein dcbitnin venerabili-
ler cpiscopis absque ulla simulationc aut detraclione
impenilant, eisque in o.nnibus ut palribus oboediant,
ct qiiicquid pro salule aniinarnm inonuerint, prout
melias potuerint ai iin;)i;v.'o sala;.^aiit, sicul D.;i et
nostram graliam haibare volucriiit. Nam Do.ninus
ait : Qni vos andit, me aiulit; et qni vos spernit, me
spernit. El iterum Si te non audierit, dic cccle-
:
siae. Ei si ecclcsiam non audierit, sit tibi sicut etlini-
ciis et publicanus. El alibi Si quis scandaliiave-
:
ril unum de pusillis istis, id est, ineis discipulis vel
apostolis, quorum locum cpis;'opi nunc in ecclesia
lencnl, melius est ilH, ul snspendntnr mola asinaria
in collo eius, et demerqninr in profundum maris,
qnam scandalizet unum dc istis miiiimis. Ilacc omaia
lidelibus atimonenda et perpendcnda sunl, iic in hoc,
qnod absit, incilaut in ^ scandaluin; sed magis eis
oboediendo non filii perdilionis, scd filii Dei cfiTician-
liir et noncuin stultispoenam, setl cum lustis prac-
;
mia percipiant scmpiterna. Nam cpiscopos et sacer-
dotcs quibus omnis terra caput inclinat, per qnos et
noslruin pollet imperium, adinodiiin honorari cl ve-
nerari oirjncs ijaoncmus, nec eos hicerari out blaspho-
marivel dctrahi a f|iloquam vcdiiinus; quia dclr;'.c!io
saccrdotum ad Christum pertincl, cuius vice legi-
lione fungnntur in ecclesia. Nam si qiris delraliit
alium homincin, sicut liomici;la rcputal)itur quiJ
erit de illis, qui sacerdotes delra!iu;il, quoniam et
ipsi semetipsos occi luat, ct auJientcs iiilerim;inl?
Dupla cniin poena digni sunt, qtii dnplant sceleru
sa:i. Qui his sanctis nionitis rebelles vcl inoboedien-
tes extiterinl, sciant sc a liminibus sanctae ecclcsiac
forc alienos.
325. De qiiatuor negleqentiis saccrdotum.
biteris et eorum ecclesiis, unjc multa neglegnntur
ct scandala gencrantur, in nostra discussionc
pericula apparuerunt. Priino quia nonnulli ex noslris
sacerdotibus quadam securitate accepta, ncc ea qiiae
aj cultum divinum pertinent faciunt, neque in re-
slauratione et luminaribus ccclesiae studium habent,
nec etiam senioribus snis debitam rcvercntiam cxhi.-
bent, et insupcr ecclesias suas expoliant et in prae-
diola sua propria Iransferunt. Quae omnia ad ne-
glegentiam episcoporum pertinere
„ deprelic
^ , idimus.
. . .
Obidveroquadamoccasioneacceplaseniorcseorum''
in tantam audaciam prorumpunt, ut eos eliam illicile
et inhoneste atque inreverentcr tractare praesu-
mant. Unde summopere omnibus nobis abhiiic pro-
viJondum iujicaviinus, ut ea, quae a domno impc-
ratore conscnsu episcoporum ob honorem et amorem
Dei ecclesiis conccssa snnt, non in avaritiain presbi-
tcrorum aut in rapacitatem episcopalium ministro-
rnm cedant, sed in utilitatem ecclesiac ct in usus
clcricorum et pauperum devcniant.
524. De presbiteris, qni indomibus feminas hnbcnt.
UIuJ non minus periculosnm esse didicimus, quod in
quoruiidam episcoporum parrocliiis qnosdam presbi-
VARIANTES LECTIONES.
'• m mirgnie . No;a de h'-.noresaCoM\Iolnm.
lioiic.n G. dccsl U.il. decst n.il.
1. SEf/nO I. 7i4
A toros contrii iiilenlicla s;inctoriim caiioiMiin feininrjs
i(i doinihiis snis iion s;ihiin lii!>itaro, scd cliam mi-
nislrare faciunt; qnas cl la(i»cum sacerdolibus pcr-
sepe exlilisse elmuUos occasionc in scandalum el in
detractionem corruisse cognoviinns. Onae iransgres-
sio et leinpore genitoris nostri ct nostro in cor.venli-
l>us episcopornm secundnin aunloritatein can)nicain
proliibita, sed nectlu.n ad correclionnn pleiie e.si, **
pcrd .cta. Unde in commnne
censn'imus, ut lii, qni
tanlae transgressionis incorreclores acleiuis extite-
runt, .si ai)hiiicliiiius rei CDrrcptoresesseneglexerini,
inxla aposloli sentciitlam quasi conscnlienles nialo-
rum colicrccanlur.
525. De qui contra slatuta canonuin
presbileris,
viliici Similiter de illis prcsbitcris, qui contra
fiunt.
statuta canonu;n villici fiunt, labcrnis ingrediuntur,
turpia lucra seclantnr, et diversis modis usuris iiiser-
viunt,et aliorum domos inhoneste et inpudice frc-
quentant, el comessationibus et ebrietatibus deser-
g vire nou crubescunt, el pcr diversos mercatos indis-
cretediscurrunt,observandumiudicavimu5, utabhinc
districte s>)veriterque coherccantur nepcreoruin ;
iiiliciiam ct indecenicm actioncm et ministerium
sacerdotale vituperetur, ct quibus debuerant esse iu
cxemplum, deveniantin scandalum.
523. Quod sacerdotalis conversatio testes vitae pro-
babiles hnbeat. Pari ergo consensu nobis visuin est,
ut ponliricessanctorum praccedeniium jxitrumexem-
pla sequenles religiosos convcrsa'.ionis suae testcs
habeani, quatenus dclrahcrc volenubus locnm minime
pracbeaut. Utcrgo sacerdos discipulis suis desemel-
ipso excmplum bonum dcbeat praebere, apostolus
scribcns ad Titnm docct diccns In omnibus te ip- :
sum praebe excmp!um bonorum operum, in doctrina,
in caritate, in cistiate : et reliqua. Bealns quoqne
(iiegorius in decre is suis ita ait « Verecundus mos :
inolcvit, iit huius sedis pDntilicibusad secrcla cnbilis
sni serviiia laici pueri cis seculares obsequanlur et ;
cnm pasioris vita esse discipulis scmpor dcbcat iii
cxLMnplum, plcruinque clerici qualis in secrelo sit
vita sui p;)iiti(icis nesciunt el ut dicium est, sccu- ,
Ifvres pueri sciiinl. Dc qua rcpresenli dccreio coiisti-
:
tuo, ut quidani cv clericis vel eliam ex monachis
electi ministerio cniiilis puntificalis obsequantur; iil
is, qni in loco est icgiuiinis, hab6at lestes lal;'S, qui
eins in secreio convevsationem videant eiex visione
sedula exemplum protectus sum:inf. t Ilaec igilnr
beatus Gregorius scripsii. Caeterum si " qni de hac
De prcs- re copiosiora exempla quaerere voluerint, vilas beati
Augustini elAinl)rosii et caeterorumsanctorum viro-
quatuor ruin legant; ct pcrspicue invenient, quod vilaet con-
versatio ponlilicis semper tesies vitae probabilcs
habere debeat.
527. Ut cpiscopi in rebus ecclesiae circa propinqnos
snos exponendis reprehcnsionem caveanl et nt discie-
lionis modum teneani. Quoniam mulli episcoporum
amore propinquorum suorum de rebnssihi commen-
datis suo aut qnolibet ainicornm nomine praedia ei
D mancipia emunt, et ut
, . .
propinquorum suorum lus m
slaluunt, et ob hoc et uira ccclesiaslica coii-
^^i^^"^
velluntur et minislerium sacerdot;de fuscatur, immo
a subditis detrahitur ct contempnilur, placuit omni-
bus, ut deinceps hoc avariliae genus caveatur ; fixum-
que abhinc ct perpeluo mansiirnm esse decrevimus,
ut episcopns ressni iuris, quasanl ante episcopalum
aul certe in episcopatu heivJitariasuccessione adqui-
sivit,secundum aucloritalcm canonicam qnicquiJ
vult inde
' faciat, et cui vult confcral. Poslquam au-
tcm episcopus factus est, quascumque res de facul-
tatibus ecclcsiae aut suo ant aUcrinsiiominc qiialibet
condilione conparaverir, decrevimus, ut non iii pro-
pinquorum suorum, sed in ecclcsiae cui praccst iura
^ dcesi Bal. *
c pcrmoti ZJa/. " corrco-
 ,

7i£ COD. DIPLOM. — BENEDlCTi CAPiTULARlljM COLLECTIO. - LIB. I. 'ifj

deveniaiil. Siiuililor el dc presliileris, qiii de oceie-
siariim rehus, qiiibus praesiuU pr;ie iia eo ni();li)
,
oniunt, facienduin slaiuinms, (pioniam niiiltos prtss-
I)iterorum occasione laliter emp;arum reruin eecle-
\ Si antem mnlefeceris, tinie; non enim sine cnusa gla-
dium portat. Dei enim minister est *, vindex in iram
ei qui malum ngit. Do illo ouiin speoialitor divina aiic-
toritas dicit Gladium Dei portat ad vindictam malo-
:

sias, quilais praesunt, expoliasse et a siio minisle-
rio inullis moilis exorbilasse et se diabolo manci-
piifise et hac occasione inultos iaicorum in scan-
daliiin dampnalionis et perdilionis prorulsse con-
poiimus.
5i28. Qnod nonnulli episcopi sibi subieclos cnnoni-
cob monachos el sanctimoniales necjlegant. D.dici-
nius sane, nonnuUos episc )pos in gul)ern .ndis con-
gri'g;(lionibus sibi sul)iec!is, canonicis videlicet
rum, non de quolibct alio. E contrario voro nescimus,
qua pernoxia inveiitione a nonnullis usurp;ituin est,
ut hi, qui nulloministerio publicofuiciunlur, propior
sua odia et diversissimas voiuiitates possimas inde-
bitiim sibi usurpent invindicandis proximis et in iii-
liominibusvin(hclae ministeriiim; etqii^d
torticion.lis
uno exercere debuerat propter torro-
rex sallem in
rem multorum, ipsi impudenter in mullis perpeirare
non metunnt pmpter odium et pulant sibi licore ob ,

monaclns et sanciimonialibus, hacteni:s vai;le ncgle- inimicitiarum vindiclas, quod nolunt ut rex faciat
gentesextiiisse et ob id mullos in sui delrac;iouem propter Dci vindictam.
<! cont mptum provocasse, ila ut nonnulli alii prae- 333. De abbatibus canonicis et regularibus, vel
lati in eorum parrochiis constiluti, eorum prava abbatissis. Ablvatibus canonicis et regularibus et
exompla sccusi suas similiter congregationes negie- abbatissis, qiiae sanctiinnnialibus prae sse videntur,
xcrint quos et fralerno ct synodali convenlu admo-
: sive laicis, qiii monasieria habont, oinnino praeoipi-
niMulos esse decrevinius necessario ut ab h;ic g mus, ut de ipsis magnam curam habeanl, ct caeteris
• ,

Tieglegentia deineeps se cohibeant et caeieris se bonum exemplum praeheant, ot reiigiose, sicut decot,
imilabllcs praebeant; ne forle propler illoruin in- conversentur, et quod uniuscuiusque professioni iii-
curiain el divinae servitutis contemptus et pericula conveniens est et iii sacris canonibus prohibolui,
proveniant animarum et auribus excclleniae no- omnino caveant, et loca sibi a nobis proptor aliqiiam
strae moieslia ingcratur el sacerdoiali niediocrila i necessitatem concessa deperiie et deslrui propior
in sacris convontibus tedium ct opprobrium infc- neglegentiam non dimittant, et congrogaliones sii>i
ralur. commissas sive spiritaliter sive tomporaliitor paleriio
329. De episcopis nbbatibns et sacerdodbus, qui
, affectugubernare eisqiienecessaria stipendia admini-
propria locn relinquunt. Conporimus, ([iiosdam epi- strare non negl gant, ne forte propler aliquam ino-
scoposet abbales alque sacerdoles non causa n(^ces- piam et divina ollicia neglegantur et ipsae congre-
silatis aut ulililalis, sed potius avariliae et propriae gationesinreligiosius vivere conpellantur. Et qui haec
deleclatiouis, saepissimo propria civitalis suae sede agere neglexerint, sciant seeaillisauferre et religio-
vel monasterii septa aul ecclesiae propriae doreiicla sioribus dare.
cleroque neglecto remotiora loca frequontare. Pro 334-. Ut capellae absqns inssu $ive permissu proprii
qua re et destitutio divini cultus et praedicatio in episcopi non fiant. Placuit nobis, ut, sicut ab episco-
plobibus et cura snbiectorum postponitur et hospila- pis et reli(|uis sacerdotibus ac Dei servis admoniti
iilas neglegitur. Quod ne ulterius a quoquam sine fuimus, nec capellae in palatio noslro vel aliubi *,
inevitabili necessitale aut aiiqua utiiitate liat, pari sine permissu vol iussu episcopi, in cuius est parro-
consensu iniiibomus. p chia liant. Et ut onines per dies dominicos vel fosti-
330. De laicorum clcricis. De ciericis laicorum, ^ vitates praeclaras sacra eucharistia communicent,
nnde nonnuili eorum quaeri vidcntur, eo qnod qui- nisiquibusabstinerepraecoptumest. Etutobservalio
dam episcopi ad eorum preces nolint in ecclesiis suis omnium dierum dominicorum a mane usque ad ves-
eos, cum uliles sint, ordinare, visum nobis fuit, ut peram secundum canonicam auctoritatemabomnibus
in utrisque parlibus pax et concordia servetur el liat.
cum carilate et ratione uliies et idonei eiiganlur. 335. IJt omnes, qui in fide catholicn suspecti sunt,
Et si laicus idoneum utiiemque clericum oplule- in testimonio humuno dubii habenntur. Oinnos qiii
rit nulla qualibet occasione ab episcopo sine
, in fide Chrisli vel calhoiica suspecli suiil , in tesii-
certa ralione ropoliatur. Et si reiciendus est monio humano diibii iiabeintur. Inlirmari ergo
propter scandaium vitandum evidenli ratione mani- oportet corum tesliinonium, qiii in fide f;ilsi docoii-
iesletur. tur; nec eis esse credeniium, qui veritaiis fidoni
551. De monnchis et presbiteris sive clericis, qui ignorant.
passim palatiuni adeunt. Placuit , ut monachi et 356. Ijt si quis ministros ecclesiae iniuriavcrit, hoc
prosbiteri, necnon cierici, qui poslposiia canonica triplicitcr conponat. Si quis niinislros oi'(losi;ie, id
auctoritale passim palalium adcunt ot noslris sacris est subdiaconum, ieciorom, exorcistam, ;icoIilliiim,
auribus inportunissimam molosliam inferunt, ul non ostiariiim iniuriavorit aut percusseril voi pl:ig;ivoril,
lioc facere praosumant; qiioniain in iiuiuscomodi conponat conponore pa-
lioc triplicitor, sicut solont
lacto et vigor ecciesiasticus conlempiiitiir et reli- reiitcs eius. Diaconi voro, presbileri al<pio opiscopi
gio sacerdotalis et professio inonastica vilior eHi- iniuria in quadrupluin conponalur. Ueiiquorum au-
citiir, D tom cloricorum iniuria conponaiur siciit parontum
332. Ut non sanguinis christianorum temeraria
sit oorum. Monaciioruni quoqne, qui sccundum reguiam
effusio. Yolumiis atqiie praecipimus nostra auctori- iii ° monaslorio vivunl, iniuria conponalur socundum

l;ite adnunliari omnibus, inimo et a sacerdotibus
l)raedicari, ne tam temerariacliristianorum sangiiinis
effusio in regno noslro ^ lieri sinalur, semper illud
arltondonles, quod Dominiis post diluviiim dixit fa-
niulo suo Noe : l)e mnnu hominis cl de manu viri el
fratris eiusrequiram animam eius. Quicumque ejfu-
derit humanum sunquinem fundetnr singitis illius.
,
Ad imagincm quippe Dei factus esl liomo. Et in lege
Q^ii occiderilhomineni, morle morialur. VA aposLohis
Nam principcs non sunt timori boni vperis, sed mali.
Vis autem non timcrepotestatem? lionum fac,ethnbe~
bis laudem c.r illa; Dei enim minisler est tibi in bono.
VAUIANTES LECTIOiNES.
'nocessarium duximus Bal. * caelorum G. » dcest C.
expunctn sunt. » deesl U. « quomiihel
p. f. vcl dc DaL
gonoalogiam suam, nl revoronlia sit Doo et ecolosi;ie
01 pax eis, qui illi desorviuiil.
337. Ut si quis contumax rcverentiam ecclesiaruni
non habct, solidos .^00 conponnt. Si (jiiis bomo coii-
liiiiiax voi suporbus timorom Doi vol roveronliam
ocolosiarum non bal»ucrit,et fugienloni s.rviun siiiiin
vol qiiom ^ porsooiitiis fiioril de ocolosia vol dc por-
: licu eius por viin abstraxorii, el Doo bonorom tioii
: (loderit, coiiponat ad ipsam occlosiam pn» nogloolo
siio solidos quiiigon'os, ol pro Irodo ad lisoum solidos
duconlos. Ipso voro puhlioa poonitonlia iuxta iudi-
cium episcopi multelur, ut sit honor Dei el reverenli.i
a. absqiic ilia nostra lUil. in C. hocc icrba

Vaiv.cl. XCVIL 24
 ; :

7i7 B. CAROLI M.Vr.M OPP. PARS I. SECTIO I. 7.i8

sunc.tovHin, el ul occlcsia Doi sonipor invicla por- ,\ alloiiuscahalluMi boveni aulaIi(|uod inimal occi-
aiit

niauoal '. (lorit ot ni^g ivoiit et piistca exiiide prol ilus fucrit,

efirunKnw mhii- taiKiiiam furlivum coiq) uiat

37)8. Ut cuncUi, (fune circa ecclrxifis
5i(j. De eo, qui occidciit alienum anininl, et non
stros (niliquitaa siiuctu slntuil ,
iimoluta pcrsistant.
neqavcrit. Si qiiis caiisa facionle occidorit alionum
Cuncla qnao, circa sanclanun looa occlosiarnin cius-
aniinal et non negaverit, simile dare non lardet el
(pio minislros vd olim onJinavil anl i(|nilas, vcl anlo-
ca:!aver mortui accipiat.
cossoruni noslroruni anclorilas roligiosa consliluil,
5i7. De eo, qni furlivam rcm scienter emerit. Si
vel noslra roboravit sorcnilas, illibala cuslodiri uunc
quis furtivam loni scienter emere pracsumpserit et
01 in kituro praccipimus.
exiiide prohatus fuerit, similem rem reddat illi,
559. De praediis Deo (licntis. Placuit, ne praedia ciiins pecuniam '"
conparavit salva videlicet eius
:

caelcstium secretoruni dicata., Deoquaotraditasunt % iiistitia in allcro.

a <iuil)usdam aliqua occasione vexeulur aut invadan-
Uir, sed sub inmunilalis tuitione perpetua firmilate
perdurent; similiter et homines earum el omnia,
q.uae eis subiccta esse noscunlur. Siquis coulrahaoc
vencrit, conponat sicut de emunitalcconstituimus, et
poenitenlia publica a sacerdolibus usque ad salisfac-
lionem multetur.
5iO. De eo, qui die doininico opera servilia fecerit.
Si quis die dominico operaservilia feceritliber homo,
si bovemiunxerit el cumcarro ambulaverit, dextrum
bovem perdat. Et si alia, quae canonica auctoritate
prohibita sunt, serviha opera focerit, sacerdotibus
illa cmendet, sicut de rehquis neglegentiis iudicibus
ciuendari solot, et ab ipsis sacerdolibus poenitentiam
iuxta niodum culpae accipiat. Similiter et de praeci-
puis festivilalibus observari placuit. Quod si sacer-
dotos eos nc(iuiverint corripero, tunc a iudicibus ad
sacerdotes adducantur eisque oboedire in omuibus
faciant.
341. De liis, regnum per vim aliqtdd
qui infra
rapueriiit. exercilu infra regnum sine
Si quis in
iussione dominica psr vim hoslilem aliquid praedari
voiueril, aut foenum tollcre aut gramim sive pecora
maiora vel minora, domosque iniringere vel inccn-
dore, haec ne fiant omnino prohibemus. Quod si ab
aliquo praesumplioso * factum fuerit, sexaginla soli-
dis, si liber est, sit culpabilis el
tuat aut cum duodeciiu teslibus se purget. Si veto
servus hoc fecerit, capitali crimini subiaceat et domi-
nus oinni^ similia rostituat, quia servum suum non
correxit nec custodivit, ut talia non perpetrarel
quoniam si nos ipsos comedimus, cito deliciemus.
llnusquisque lainen custodiat exercitum suum, :ie
aliqua dopraedatio infia regnum liat.
5i2. De co quialienum servum ad furtuin siiaserit.
Si (piis alienum sorvuin ad furtum suaserit aut ad
aTKpiid dampnosum in fraudem domini sui, ut posset
accusare eum, et fraus ipsafucril detecta per invesli-
gationem iudicis, domimis nec servuniperdat nec pro
hoc aliquam faciat conposilionem; sed ille cuiiis
conclusicne vcl exortalione aduussum est, tanfpiam
fur dampnetur; ctservus qnod tulit reddat, et insu-
per cenium viginti ictus accipial.
5i5. De fure nocturno tempore capto. Fur nocturno
lempore caplus in furto, duni res furtivas socumpor-
lal, si fuerit occisus, nulla ex hoc homicidio querela
5i8. De eo, qiii de latrone furlivam rem scienter
ad cuslodiendum acceperit. Si quis de latrone furli-
vam rem scienter ad custodienJum acceperit, quasi
fur conponat.
349. De sacramcntis leviter non iurandis ". Yolu-
mus ut sacramenta cito non liant. Sed unusquisqiie
iudex prius causam veraciter cognoscat, ut eum ve-
ritas lalere non possit, nec faeile ad sacramenta ve-
" niant.
550. De eo, qni contra caput alterius falsa sugqes-
serit. Si quis contra caput alterius fdsa suggessorit
vel pro quacuinque invidia aut iniusla accusationc
aliquem commoverit , ipsc poenam vcl dampnum,
intulerit Neminem dampnes
quo:l alteri , exci[)iat.
antequam inqu ras veritatem qiiia scriptum esl ;
Omnia antem probate; quod bonum cst tenele.
551. De eo, qiii per invidiam vel dolum liberi vel
servi doinum incendcrit. Si quis per aliquani invi-
diam vel doliim in nocte vel in die igiiem imposuerit
et incenderit liberi vel servi domum, omnia edificia
restiluat et quicquid il>i arseril conponat, et insupor
sexaginta solidis sit culpabilis, et pui)lica poenitentia
secundum iudicium saeordotum nuiltetur ; ct quanti
homincs de ipso incendio evaserint, unicuiquc se-
cundum legem conponat, cl onmia quae ibi perdide-
rint restituat.
omnia similia resli-
o^oi. Ut si quis servum iniuste accnsaverit alienum,
G domino simile mancipiuin pro hoc facto reddat. S*
quis servum iniuste accusaveril alieuum, et innocen
tcr tormenta pcrtuleril, domino simile mancipium
pro hoc facto reddat. Si vero innocens in tornicnlo
mortuus fuerit, duos servos eiusdem merili sine di-
lalione domino restituat.
555. De viam publicam aut li-
vin pnblicn. Si quis
tostratum vel viam communem alicui clausorit contra
legem, cum sua lege conponat, et clausuram quam
ibi fecit loUat. Quol si negare volucrit, cum duode-
ciiu sacramcnlalibus iiiret.
554. be via convicinali. Si quis viam convicinalein
,
vel paslor.dem clauseiit, cuin siia lege conponat et
ipsam viain aperiat. Similiter et de semita faciendum
est.
555. De eo, qui (onlem coinquinavcril. Si quis fon-
tem quaciinque invidia coinqiiinaverit vel maculave-
ril, emendet oi.mu primo, iil niill;) sil coinqiiinalionis

nascatur. in 00 suspicio, ot cum loge siia vioinis lioc e;ncndet.

3i4. De eo, qui de fiire ncsciens aliqnid conpara- \y Si autem pliirimorum in vicinio piiteus fiierat, con-
verit. Si quis de fure nosciens aliquid conparaveril, positione inler se miiltenliir.
qiiaerat accepto spalio vendilorom, Quom si non 556. Dceo, cui aurum vcl argentum aul ornamenta
potuerit invenire probet se cum sacramento et
,
commendata fuerint. Si cui aurum vel argentum aiit
t-slibus innocenlem et quod apud eum cognoscl-
, ornamenta vel quaccumque spccies fiierint commen-
lur restituat, et fiirem quaerere non desistat. Quod datae sive ad " cusiodieniium iradilae sint sive ven-
si furem celare voluerit et jieriurans postea detec- dendae, et in donio ipsius cum rcbus suis forsitan
lus fuerit, tanquam ille fur, ita iste in crimine fucriut incendio crcmaiae una cum teslibus qiii
,

dampnetur. commendala suscoperat prac')eat sacrainenla, niliil

545. De eo, qui occulte in nocle i^el in die nllerius cxiiule suis profuisse coupendiis, el nihil cogatiir
animal occiderit. Si quis occulte in nocte vcl in die cxsolvcre; exceplo aurum et argentum, quod ardere

VARIANTES LECTIONES.
hic addit Colb.
'
Ilomicidium laiei si in ecclcsia pcrpetralumfuerit, altare deslruatur, donec proprii cpi-
scopi arbilrio restituatur. Sin autem presbiter illic aut ante ailare peremplus fiierit, altare siniiil cuin ccclc-
sia dcslrualur, donec consensu apostolici reconcilietur. ^ Deoque ^ praesumpliosum corr.
l. a. n. fial.

pracsumptuosum G. * cuius pecuniam fotr. quam pecuniam G. * iudicandis superscr. vol iiirandis G.
**
dcc.sl C.
 ;

m COD. DIPLOM. — DENEOICT! CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB L 7S0

non poteral. Si vero qnae commondala fnerant furto A et in suam elymosinam
tribuant; et insuper
illa
piobantnr ablala, oi, qui coinmendata perdiderat, sexaginta solidos fisco cogalur porsolvere. El si pc-
spaliuui triiuiatnr donec furem sua invesLigatione regrinum viventcm reliquerit, omnem ininriam r^i
perquirat. Et si eum iuverierit, commendatori res factam et qnicquid illi tulit dupliciter, nt praediclum
proprias tanUnnmodo reforniare procnret; composi- est, per singnia illi conponai, sicul solet de iiifra
tio vero furti ud eum, qui hahuit commendata, per- provincia aliquem conponere. Si autem euin occi-
lineat. Qnod si fur non iucrit intra statutum tenq)iis derit, ut liberum hominem de ipsa provincia in
invenlus, medietas rerum counnendatarum doniiuo duplo conponat; et ipsa pecunia a mcmoratis sa-
suscipiente re.ldatur, damiuim vero medium uirique cerdoti!)us in sua detur elymosina quoniam Donii- ;

suslineaiit. Et si poslmo ium dominus apud eum, niis ait : Pcrcgrinmn et advenam non contristabis.
cui ' commen 'averit, qiiaecumque fuerint suppiessa _
5C5. De eo, qni res aliencis vendiderit. Si qiiis ven-
ropererit, sicut furtiva a!) co exigaiitu''. dideril res alienas sine volunlate domini sui, aul
357. Ut rein in contcnlione posituin non licent vcn- servum, ant aiicillam, aut quamciiiupie rem, ipsani
dere. .llem in contontioiie positam nnn liceat doiuiie logibus reddat, et similom aliani addat. t si ipsum I'

nec veniiere. non potest invenire, duos consimilos et aequalis me-

oSS. De co, (jui scrviim sninn vcndiderit. Si qiiis riti reddat.
servuin siium vondiderit, forsitau eiiis nescioiis fa- 5GG. Dc eo, qui aiicnius qundrupcdi unum oculnm
cuitales, babeal domiiuis eius poteslatem, qui eum c.vcusscril. Si quis alicuius caballi vel bovis vel cu-
^
vendidit, requircndi res cins, ubicunique iuvcnirj iuslibet de quadrupodibus uniim oeiiluin exciis-
**

potuerit. p serit, adpretietur illud pecus quod valct, et partem

559. De eo, qui peculio suo fuerit redemptus. Si lertiam conponat.
(]uis servus de pccuiio sno fuerit redemptus et hoc 5G7. De eo, qui iussu regis vcl ducis aliqucm occi-
dominus ciiis forle nescieril, de domini polcstate derit. Si qiiis iussione regis vel ducis illins, qui
non exeat, quia ^ non pretiuui, sed res ^ervi sui, ipsam piovinciam regit, hominem occiderit, iion re-
duai ignorat, accepil. quiratur ci nec proptcrea faidosus sit quia lex et
;

oGO. Dc eo, qui causam atteriiis tulerit de loco sno. iussio dominica occidit eum et ipse nou poluit con-
Si ipiis causain * allerius tnlerit de loco suo, ipsam tradicere. Princeps vero et successores eius defen-
illesam rcddal ant similom. Si vero foras ali(pia tra- dant eum
totam progeniem eius, ne ob hoc pereal
el
xerit et alisconderit atqne negaverit iiiterrogatus, aiil maliim patiatur. Quod si propterca ipse aut eius
quasi ^ furlivam conponat. progenies aliquid mali passi fuerint aut occisi, dupli-
5G1. De eo, qui aHcuius mortuum repererit. Si citer conponalur ".
quis aiicuius moiluiim roporcrit, et euni liumaui- 5G8. De eo, qui scripluram protulerit, vt veritatem
lalis causa humaverit, iit neqne a porcis inqunutur eiiistestibus probct.. Si quis scripturam profeit, VC'
nec a bestiis sen canihiis lacerotur, sou liber sit seu ritatein eius teslibus probare debet, quia in oinni-
servus, nullam ex hoc caluniuiam sustineat, sed ma- biis causis constitutum est, nt scripturam prolator
gis a parentibus eius rcmuuerationem condignam airirinet.
accipiat. Et si a parenlil)iis inerceilem noluerit reci- 569. Ut quicquid provincialibus fuerit relaxatuna
pero, recipiet ^ a Domino, qiii piaecepit mortuos per beneficium principis, ab exactore non rcquiratur.
sepc^diie.
p Quicquid provinciaiibus per beneficium principis tri-
3G2. De
venditionibus vili pretio detractis v el vi- ^' butorum fucrit relaxatum, ab exaclore non requi-
tiosis. Placuit in venditione haiic formain scrvari, ratiir.
nt seu res seu mancipia vel quodlibet genus anima- 570. Ut praesbiteri criminosi ad synodum venientes
liiiin venundotur, neino propler hoe vendilionis fir- in medio collocentur. Presbiteros criminosos cano-
niitalem inrnmpat quod dioit se vili praelio vendi-
, nice ad synodum venientes iubeinus, iuxla decrela
disse; sed postquam factnm csl negotium, non sit papae lunocentii capilnio 33, in medio collocari
niutalum, nisi forte vitium sibi a venditoie celatnm discussisque obiectionibus quae ipsis prosbiteris
,

invenerit. Si autem vendilor dixeril vitium , slot inpinguntur, si convinci potuerint a saccrdolali ,

cmplio el non sit immulata. Si autem non dixerit, removeaniur oflicio, qnia qui sancti non siint, sanc.a
nmlari potest in illa die cl iii alia sive in tortia die. liaciare non possunl, atque alieiii elliciantur a mini-
Et si ampliiis de Irilms noctibus illud habnerit, po- storio, quod vivondo illicite p ollueiunt. Et si convinci
stea non po:esl miilare, nisi fortc euin invenire infra non potueriiit, sccundum antorius capitulum consultu
iros dies non poterit. Tunc quando invenerit, roci- Leonispapae ctinultoriim episcopomm statnlum cum
pial qui ' vilium vendidit. Et si noluerit recipere, aliis presbileris el fulelibus iustisque hoininibus salis-
iuiet cum suis sacrainentiilibus, quod vitium ibi faciant episcopo suo ct pnpulo.
nulliim sciebal in illa die, quando ncgolium focit; el 571. Vt unusqidsquc prcsbiter missnm cum sanda-
slet factiim. liis " cclcbrct. ljiiusqui.s(pie presbiter missam ordine
5G3. Ut qni arras dcderit pro quncurnque rc, pre- Uomano cum sandaliis colobrot. Et hocpopulo nnii-
tiiim rcddere conpellatur. Qui arras dederit pro qua- tiotur,quod p^-r omncs dies domiuicos oblalioiies
cunupie re, pretium cogatur implere, quod placuit D Deo oirerant ot ul ipsa oblatio foris sopia altaris rc
emplori. cipiatur.
5G4. Ut peregrinos transeuutcs ncmo inquietct. Pla- 57^. Ul presbilcr die dominico cum benedicla aqua
cuil, ne peiegrinos transeunlos quis((iiain inquielare proccdat. llt omnis prosbiter die dominico cuiii psal-
praesumat eisipie nocere aiidinil, qiiia alii propter loiitiocircumoat occlcsiam snam una cum pei)ulo ct
Doiim, alii propler snas disoiirnnit necessilates. a^piam boiiodiotam sociim forat. Et nt scruliniuin
<j;!od si arKjuis praesumptuosiis fiioril, qui pcrogriiio nion^ llomano tomporc suo or(!iiiat(^ agalur.
nocnerit vid eum assallierit aut despoliavorit, losc- 575. l)elocis nionastcriorum vcl iicdiliciis provi-
rit, plagavorit, ligavorit, vondidorit V(d ocoilei-it, dciidis. Dignuin ac nooossarium ost, ut inissi per
ipsi pcicgiiiio singillaliin duidicitor sicnl de alio (piao^pio loca dirooti simiil oum cpiscdpis uuiuscii-
liomiue solot conponi, aut siio soiiiori vol socio cmu iiisipK! diooosis porspioiaut looa mouastoriorum, ca-
siiu lcge coiipoiiai. Quod si mortuiis fiiorit ct scnio- noiiicornm, paritor et moiiacboriim, siinililor piiolla-
rem ibi vel socium nou habuerit tunc cpiscopus , iiiin, si iii apto et congnio looo siiit posita , ubi
aut sacordotos eiusdem pagi ipsam conposilionom in commodnm nocossarium possit adipiiii, quod ad iili-
diiplo, sicut de indigena, distriiigente indice accipiant lilalem pertinct inonaslerii, sicut in sancla rcgiila

VARIANTES LECTIONES.
' qiii Bat. * inveniri G. ^ qiii B, ^*
navem L. Baiuv causam erpuncto u. G. ' deest G. ^'
rccipial
G .
' ([iiia Bal. ^*
caballi bovis v. c. qiiadrnpedis Bal. ^ componantnr Bal. scandaliis (.
751 n. CAROLI
(licil : « MoiuisU^riiim niiloiu ila (loiiot
oinnla nccossaria iiifra iiionastorimii cx(U'Coantnr,
nt iion sil necessilas moiiachis vol cloiicis vaganiii
foias, qiiii oinnino iion cxpoiiit aniinabiis ooriini. t
57-4. J)c hospitulUute el ctira puuperum. Ut dc ho-
spiialitato et cura paup.'ruin nieniores sitis, ct pro-
pierqiiod res ccclesiasticae a fiiiclilnjs ohlatae et ai)
ccclesia receplae sint. Et eo modo illas distrihuatis,
ut ah illo, ciii de his ratioiiein reddituri estis, noii
(iainnationcm, sed aeteini gaudii mercedom accipere
iQereamini.
375. Vt adiutorium a rege inpendatur liis, qui mi-
uislerium ecclesiasticum adimplcnt. Volumus vos scire
voluatatem nostram, quod nos parati sumus vos ad-
iuvare, uhicumque necesse est, ut niinisteriuin ve-
struin adimplore valeatis. Simulque vos admoncmiis,
iil propter humilitatem nostram et ohoedientiam,
quam inonitis vestris propler Dei liinorem exUibe-
inus, honorein nobis a Deo concessum conservctis,
sicut antecessores vestri noslris anlecessoribus fe-
corunt.
376. Ut nullns episcopus vel abbas per praemia suis
hominibus beneficia det vel auferat. Admonemus etiam
cpiscopos et abbates, ut per praemia heneficia hoini-
nihus suis nec auferant nec doneiit, quia multae re-
clamationes et quaerelae de Iiac causa ad nostras
aures solcnt pervenire.
577. IJt consiliarii recjis munus non accipiant ob
beneficium aliis impetrandum. Ut iiulhis de consilia-
viis noslris propter bcneficium cuilibet a nobis iiiipe-
trandiim munera accipiat, quia nos volumus illi be-
uolicium dare, qui nobisbene servierit.
578. Ut clericus, vel monuchus, vel sanctimonialis,
non accusetur ad iudicium civile. Nemo audeat cleri-
cum aut monachum vel sanclimonialoin feminain ad
civile iudicium accusare, sed ad episcopum. Et ipse
ex lege vcl caiionibus consentaneam et iusLam sen-
tentiam proforat. Haec omnes cpiscopi cuslodiant,
et omiies fideles sanctae Dei ecclosiae. Et nostri pro-
vinciarum praesides procurent quorumcunque cleri-
corum vel monachoruin et sanctimonialium litos di-
riniore. Si quis hanc constitulionem violaverit in
inagislratu positus, decem librarum auri poena nuil-
tabitur si cxsccutor est, in catonis ccclesiarum re-
;
cludatur poenas kiiturus, et ollicium pordat.
379. De monacho qui monasterium suum dimiserit.
Si monachus monastcrium suum (liiniscril, omiiia
hoiia jpsius, ct qiiae in nionasterium introdiixit ct
fjiiae non introduxit, djininio monastcrii siiit et ipse
cogatur. Si vero monacluis
ollicio praesidis servirc
ad aliud inonas'eriuin migraverit, siihstaiitiain eiiis
prius monastcrium pissidcat, et in alio monastcrio
ipse non rocipiatur.
580. De servo in monasterio recepto. Si aliquis in-
cognilus in monastorium ingredi voluerit, ante trion-
uium inon^ichi hahitus ci non prcstetur. Et si intra
• res aiinos aut scrvus vel iihcrlus vcl colonus qnae-
ratur, doniiiio suo rediiatur cuin Oiunihus quae at-
tulit, lide tanicn accopla de inpunilatc. Si autem in-
ira trioiiniuin rcquisitus non fuoril, postoa quaori
iinn paiost, S(id taiitum ea, (piao iii inonastcriuiii
dominus scrvi recipial.
aiidiixit,
581. De monuchis luicis ftulis. Si aulom inoiia-
cbus laicus factiis fu lil, honore et ciiigiilo spalictur
cl rcs eius monaslerio adiciaalur. Quod si monasti-
cain vitam reliiiuorit, pracscs provinciae eum teneat
cl curiae siiac coniiumerct.
5Ji2. De ecclesia aedificanda. Nomo accclesiam edi-
ficet, anlequain civitatis cpiscopus vcniat ct ibidem
criicam figat publice. Et anle praofiuiat qui aedilicare
\ult, quid ad luminaria et ad custodiam et stipendia
uirihus G. ^ monasterii cautioni « prima manu C; sed scriptor ipsc
tcr corr pjuoler C. * deest in luliano. " Nex corr. Nc sex
G.
MAGM OIT. PARS I. SECTIO I. 752
coiislilui, ut A ciistodiim sulliciat; el facla donationo sic domnm ae-
dilicet.
385. De eo, qui in domo sua oratorium fecerit. Qui
in doino sua oraloiium hahuerit, orare ii)i potost.
Tainon non audeal in co sacras facere missas sine
permissu cpiscopi loci illius. Quod si fccerit, doinus
iliius fisci iuribus ' addicatur. Comes et niissi eius
qiii hoc cognovit el non prohibuit, lii)ra auri niiilta-
hitur et ah cpiscopo h)ci illiiis canoiiicain suscipial
excoininunicationem vcl exclusionem.
584. De electione abbatissae. Abhatissa eligatur a
cuncla congregatione non secunilum ordinem, scd
quam melioris opinionis esse constitorit el quam
ineliores elegorint. Et qui cam ehgunt, propo-
nant sanclis euangeliis, dicentcs quod non proptcr
amicitias vel gratiain humanam, sed scienlcs eam
rectam
fide et vita castam et adminislratione di-
gnam ad omneinque slatum monasterii utilein. Et
lunc confirmetur ah episcopo, cui nionasicrium
B subiectum est.
585. De diaconissa vel Deo devota. Si quis rapue-
rit vel sollicilaverit vel corruperit reUgiosam feiiii-
nam, bona amborum ecclesia vindicet, in qua talis
inulier habitavit; ipsi tainen capilali periculo subi-
ciantur. Quod si haec nnilier non consensit, cum
suis rebus monasterii cautioni ^ tradatiir. Si vero
liberos habet, pars legiti ua eis reservetur. Qiiod
si intra annum post ^ cognituin tale scelus a re-
ligiosis locis non vindicctur, comcs loci illius haec
nostro fisco addicat. Si vero comes provinciae
viiulictam tali criinini imponere neglexerit, honore
careat, el duas libras auri lisci viribus dare cou-
pellatur.
586. De restituendo monastcrio. Neniini reguin
aut cuiquam honiinum in propriuin liceal inonasle-
rium tradere vel comnuitare vel quocumque com-
inento vendore. Hoc etiam divina el apostolica atque
canonica sub anathematis poena sanxit auctorilas.
Q Quodsi factum fucrit,non valcbit, sed is, (jui accepil,
prelium ainitta! ; et qui distraxit, prelium quod ac-
ccpit in ipso inonaslerio amittat ct una cuin prctio
nionastermm perdat, et ipsuin inonasterium in pristi-
num relormctur statum.
587. De liti(jaloribus. In civitatibus, iii quibnsprae-
sides praesunl, ipsi audiant causas seuet defensorcs.
Q(ii autem episcopum vel sacerdotes aut ciericos
iudi(^are sibi inaluerint, hoc quo([ue fieri non * per-
millimus.
588. De scenicis. Si quis ex sccnicis vcstem sa-
cerdolalem aut inonasiicam vel inulieris reiigio-
sae vel qualicunquo ccclesiastico statu siinilom
indutus fucrit, corporali poenae subsistat et exilio
Iradalur.
589. De praescriptime quadraqinta annorum. Ne
(lcccni * anni ncque vlconi vcl triginla annorum
praescriptio roligiosis (lomibus oppimatur, sod soia
quadraginta annorum curricula ; ct non sohim iii
Q cotcris rebus, sed etiaiu in legatis et heredila-
tibus.
590. Ut ncmo audeat episcopum aut saccrdotem
vei clcricum apud publicos iudices accusure. Sancitiim
cst, iil nulliisepiscopuin aut sacerilote.n vcl cloricuni
apuil iudices publicos accusare praesumat, sed apud
cpisoopos.
od[. De absenlibus non iudicandis. Decretiim esl,
ut adversus ahsentes noii iudiccliir. Quod si factuin
fuerit, prolata senlenlia non vaiehit.
59"2. Ne ullus sacerdos iudicetur, nisi praesentes
sint ipsius accusatores, idemque legilimi. A sancla
Uomana et aposlcilica ecclesia olim slatulum est
\ ARIANTES LECTIONES.
mon.'istcrio cautiori correxit. '•'
prae-
 .

7X5 COD DIPLOM. — DENEmCTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. II. 754

et a nobis synodali scnlenlia confirmaluni, n! nnl- A cnsantium cst facilis, accusalioneni absqiic grandi
ins ex calalogo imlicelur ant dampne-
sacerdolali examine nemo rccipiat
lur, nisi accusalus accusalores legilimos praesenlcs 400. De rimanda enuclealim causa in iudicio cl
liabeal locumquc defendendi ad al)luenda crimina ac- saepe ventilanda. ludicanlem oporlet cunc!a rimari
cipiat. et ordincm rerum plcna inqiiisitione discutere, in-
593. (/( vita accusantium primo disctitiatur. Ilem terrogandi ac proponcndi adiciendique pacientia
a praedicla sancla Uomana et aposiolica ecclesia praebita ab eo, ut ibi actio parlium limitalasit ph;-
aancitum est el ab omnibus synodali aiicloritale de- niter. Nec priuslitiganlibus sua velit sentcntia obvia-
cretum, ut semper primum persona, fides, vita, con- re, nisi quando ipsi peractis omnibus iam nihil am-
versotio accusanlium cnuclealim perscrutelur, ct plius habuerint in quaestione quod proponant. Et ,

postea qnae obiciunlur, fidelitor pcrlraclentur ; quia
non aliler ficri quicquam debet, nisi prius inpelito-
rum vita discutialur.
39-4. De requirendis in accnsatione clerico-
testibiis
rnm. Placnit, ut si qiiis aliquem clericorum in ac-
cusalione fornicalionis impetierit, secundum prae-
ccptum Pauli aposloli lcgilima tcstimonia requiran-
lur a!) illo. Quod si non poluerit datis testiiiioniis
adprobare qiiod dixit, excommunicalionera accusati
accusalor accipial.
395. De culpabili persona non recipienda. Si accu-
satoris persona in iudicio episcoporuni culpabilis ap-
paruerit, ad argucnJum non admittalur nisi de pro-
priis causis.
390. De non iudicando quemqiiam unte exami-
natam causam. Non esl iustum iudicare aut con-
demnare viriim, cuius causa ad liquidum non est
cxaminata.
tamdiu actio vcnliletur, quousque rei vcritas perve-
niatur. Frequenler intcrrogari oportet, ne aiiquid
praelcrmissum forte remaneal, quod adnecli con-
veniat.
401. De liis, qui se piitant per testes redcmptos ad
sacerdotum accusationcm admitti, ut non admittan-
tur, nisiomni suspicione caruerint. Suntquidam, qui
contra ecclesiasticam regulam pugnare vidcntur
ct per testes rcden;p'os putant se ad accusalio-
ncm admitti debere. Hi oinnino non admittanlur,
nisi actis publicis docuerint , omni se suspicione
carere.
402. Ut nullus contra religioncm faciat. Non liceal
imperatori, vel cuiquam pietatem custodienti aliquid
contra mandata divina praesumere.
403. Qiiod laicis non sit dereligione praesnmendum
Laicis qiiamvis religiosis nulli taiiicn de eccJesiasli-
cis facultaiibus vcl de Deo dicatis hominibus aliquid

397. De non iudicando maiore a minore. Maior a disponendum attribuatur facuUas.

oiinore non polest iudicari. 404. Ut liceat maiores iudices appellare, qnoticns
398. De non iudicando quemquam absque leyi-
necessitas ingruerit.Quandocumqiic a quibuslibct iu-
timo accusatore. Iiidicis non est quemlibet iudi- dicibus ecclesiaslicis ad alios judices ecdesiaslicos,
care vel condcmpnare absque lcgitimo accusalo- ubi est niaior aucloritas, fuerit provocatum, non eis
re quoniam et Dominus Iiidam furein esse scic-
:
denegetur, qui provocaverint.
b-it sed quia non est accusalus , ideo non est
, 405. De iniusto iudicio , principis metu vel iussu
cicclus. terminato, cassando. Iniustum iudicium et definitio
399. De co qui frcquenter litigat, ut non suscipiatur iniusta, regio nietu vel iussu a iudicibus ordinala,
sbsque examine. Eius, qui frcquenler liligat et ad ac- non valeat.

LIBER SEGUNDUS.

INCIPIUNT NONNULLA CA['iTULA LEGIS DIVINAE. C 9. De eo, r,ui hominem furatus fuerit et veudidcrit.
Qiii furatus fuerit hominem et vendidcril eum, con-
1. De effusione sanguinis. Quicumque effuderil hu- viclus noxae ^ morte moriatnr.
manum saiiguinem, fundelur sanguis illius. 10. De liis, qui rixali inter se fuerinl et percusserit
2. Quud lii qvi nomen Domini in vaiium adsumpse- aller ulterum. Si rixati fuerint viri et percusserit al-
rint, graviter feiiantur. Non adsumes nomen douiini
ter proximuin suum lapide vel pugiio el ille morluiis
Dei lui in vaiiuiii ; nec habebit insonlem Dominus non fuerit et iaciierit in leclulo ; si surrexcrit et
tum, fiui adsumpscrit nonien domini Dei sui frustra. ambulavrrit super baculiiin suum, imiocens
foris
3. De lionorando patre vel matr,\ Iloiior.» palrem
erit qui percusseril ita tamen, ut operas inpensas
;

luumet matrein tnam, ut sis longevus super terram. eius medicis ^ restituat.
4. Ul qui vendiderit filiam suam in famulam, non ' 11. De fo, qui percusserit serv:tm suum vel ancit-
egrediatur sicut ancilla. Si quis vendidirit iiliani lam lapidi' vel virga et mortui fuerint. Qui percusse-
suain in lamulain, iidn egredietur sicut iiucillae rit servum suum vel ancillam lapide vel virga et
exire consuevenint. Si placuerit domino suo, cui mortuus lucril iii manihus eius, rcus erit. Si autem
vendila est, adniiltat eam liberain ; et ad alium po- uno die siipervixerit vel duobus, non .'ubiacebit
puluin non licet ipsam vendeie. poenae, quia peciinia eiiis est.
5. Ut qui liominem percussi worte m^^riatur. Qui
rit 12. cUiqui intcr se fuerint ritati, elper usserit
( ( si
percubserit honiineni volens occidere, morte mo- ex eis aliquis mulierem prargnantem. bi rixali fuerinl
riylur. homiiies el penusserit qiiis miiliercm pracgiiaiitcin,
<». Dp eft, prorimum voluerit oc-
jui per indusfriam rv et abortivum ipsa vixerii, suliacebit
fecerit, si
cidcr:\ Si qiiis de industria occiderit proximuinsuum dainno, quaiitiim exiietierit mariiiis mulieris et arbi-
et pcr insidias, ab allari nieo evelles cum, ut mo- trcs iudi< arint.
riatur. 13. Quod si muier mortua fucrit, reddet percn^sor
7. De
€0 qui percusserit patiem aul malrem. Qui animam pro aiima. Si aulcin mors eius fueritsubse-
percusseril patrein suuni aul malrem, morte nio- cuta, rcddet aniniam pro aiiima, ociihini pro ociilo,
riatur. denlem pro dente, m^nuin pro manu, pedein pro
8. Non matedicendum patri el matri. Qui male- pede, adiistionem pro adustione, vuliius pro vuliure,
dixcrit palri suo cl matri, morte moriatur. livonin pro livorc.

VARIANTES LECTIONES.
' deest G. ^
c. et coinmoiiitus fucrit, m. G. ' 0. ct i. e. iii mcJiccs Bal.
 .

755 B. CAUOLI MAGNL 01'P. PAIIS I. SKCTIO I. 75S

14. Viqnicumque scrvo vcl tincillne oculitm eruerlt, \ 2i. De eo, qiii seduxcrit vvtjincm 'lesponsalam rel
libcros eos dititilitil. Si pcrciisseiil qiiispi;iiii ociiimn dorniierit cinn ea. Si s(Mliixerii ([uis virj;iiieia despon-
servi suiaiilaiicillaecl Inscos cos rcceril,(iiinillal eos salain cl dorniicrit cuia ea, dolahil eaai cl habebit
liberos pro oculi», (iiiciii eruit. Dciileiii vcro si cx- uxorein.
cusserit servo vel aiiciliae suae, siiiiili sciitcnliae 25. De pahe pneHne, .Si eam dar uoliierit, ul red.-
subiacehit. dnt pecuniam inxla morem dolis. Si palcr aolufril
15. De bove coniipda quae viruin vuliieraveril vcl virgiaein dare, n ddat pi ciiaiaia iiixla aiorein dotis,
mulierem, el tlomiuo ilUus. Si bos cornipela viriiiii qiiam virgiues acc'p(rre ((lasiifveiuiit.
aul iiiulicrein occilcrii, Lipidilnis obriialiir ct noii De maleficis. .M;ilelici)s
2(), n |>:iliaris vivere. m
coinedetiir. bos esl, ii)iioceiis crit.
Doiniiiii^, cniiis 27. De his, i^ui cum iinncnto coi rinl. Qiii coieril
Quod si bos cori)i|)ela lueiil ab liei ct iiuilius ler- i cuai iuiiii iilo, iiiorte moriaiur.
iiis et CMiiestali siiiu doiniiiuiii iilius, nec reclu- '
28 De i is, tpii di'ti iminolaut vel ndveaus (ifflicinnl.
lit euinoocciileril(|ue viruin aiit inuliercin, etbos lapi- Qui immolat (lii>, occiilatur. A ivenaai aoii toatn-
sdibus bruatur cl doniiim ii illiiis occidaiit. Q^iod si stabis aeque aflligos eu w.
pre.iuin ei lucrit iiiiiiosiliun, dabit pro aaiiua sua, 29. De deciiiiis et primiliis Doniino o^^ercmli^i. Deci-
(juicquid luerit po tulalus. aias tiias et priinilias iioii tnrdabis offerre Dimiiiio
16. De eo, qui cisternum aperueril et foderit. Si (1(5 liliis tiiis priiaogcaiiis. I)e bobus (|iio(|ue el ovi-
qiiis aperuerit cislcriiani el operuerit
I lieril et iion bus simililcr f.icias. Septeai diebiis sil cuia aialrc
eaiii, ceciderilqiiu bos vel asinus in cam, doininus sua : (lie oclavo redde
riliiiin Doaiiao.

cisternae reddet prctiuin iuaieuloruiii. QuoJ auleiii n 3). De piqnore dutn. Depositiiia liiuiu
di^posilo vel
luorluuin est, ipsius eiit. aut ^ pi]jaore datum, ant si aliquis sibi co;iiinend;ila
17. De bove tiUeno, S' aUerius bovem vulneraveril. cclaverit, aut si rem pi-r.liltia iaveaerit el iuraveiii
Si bos alienus boveni alterius vulaeraverit et ille aoa iiiveiiisse', co:iv'iclus delicli reddel o:tiiiia, quae
iiiorliius fiierit, vendcnl bovem vivuin et diviJent per fraudem voluit obtincre, tcrliam el (Hiintaia iii-
piaeciiiin eicadavcr. Si auleui sciebat doiiiinus eiiis super parlcin doniiao, cui fr;iudem iiitub^nt.
qiiod bos \iliosiis eraV, 1 loluit euin custodire, red-
1
51. De lurpitudine proximi non revelanda. Oiaai.>
dat boveiii |iro bove et cadaver inlegruai accipi.tt. lioino ad saaguiueia proximi sui iioa aci edat, ut re-
\8. De eo, qui bovem aut ovem furatus fuerit. Qui velct liirpitiidineni eiiis. INec ullain discooperies
fiiraius lueiii boveiit aul oveai, quinque bovcs tiirpiiudini',111 mulieiis quia vesira lurpitudo es'
pro uao bove restilual el quatuor oves pro una 52. De liomine, qui donnierit ^um muliere ancilla.
ove. Iloino si dorinierit curn lauliere coitu seiuiaiK, qiiae
19. De fure, qui doinum snffodieiis reperlus fuerit. fuerit aacilla, etiaia nuljilis et taiiien prelio aoa re-
Si efTregerii fur doiiiuui sive sutVodiens fueril iiivea- deaipla iiec libertate donala, vapulabual aiabo et
lus el accepto vuluere inorluus fnerit, percnssor aon inoriaatur.
Quod si orlo solo boc fece-
iioa erit reiis sangiiiiiis. 55. Non dcbere anguriari ' nec observax matjos et
rll. boinicidiuai perpetravil et ipse inoriclur. Si in- ariolos. Non augurieiaiai aec obser\abitis ail iiar.-os
ventuia fuerit apud euui qno furatus cst vivens, I aec ariolos, aec ali lUid scisciletis * per eos. tgo
sive bos sive asiiius, rchtiluatur. Deus vesler.
20. De eo, (jui lese it igrum vel vineam. Si leserit 54. De liononindo sene. Coraia cano capite coiisur-
quispiain a;-;ruin vei viaeaiu et diiai erit iiiaieiitiiin ^ gite et lioaorato persoaam seais, et liinele Dt^uin.
siiuia, ut depascatur aliena, quidfjuid oplimum - ba- 55. ISiliil atjiiiidum contra aequit tcin. Nolite iai-
bucril in agro vel in viuea ro dainpiii estiiaalioae
\ qiium aliqiiid f.iceie ia iii.licio, in egula, ia poiidcre,
i

resliliiat. i ineasura. St;itera iusta el ae(|ua siat poadera,

I

21. Deignem succenderit in agris, ut dam-

eo, qui
uum Si cgressus ig lis iuveiicrit spic;is et
restiluat.
coiapreaeadcrit acer\os Iriigum sive slaiites segetes
iii agris, reddet daaipnum, qui igaeni succeaderit.
22. De eo, qui coininendaverit umico pecuniam. Si
quis (•oinnicailave.it ainiio pecuniaia aut vas ia
ciislodiaai, ei ab eo, qui susceperil, iurlo ablaluia
luerit, iaveaitur fur, duplum reddat. Si lalct, do-
si
iiiiiius doiiius applicabitur ad dcos \ et iuiabit,
liuod aoii cxlenderit nianuin in rein iuoxiini sui ad
perpelrandaia frau leai ia bove vel asiiio ct ove ac
vesliiaealo. VA quicquid dainpaum inferre polest,
;ib eo ulriusque causa perveaial. El si illi arbilres
ludicaveriiit, dupluin restituat proxiino Siio.
25. De asino, bove, oinnitiue iumento ad custodien-
diim tradito. Si quis comiiiendaverit aaiico asiauia.
bovcui, ovcm cl oiane iumentum ;id cus o liaia cl
inoiluuin liicrit aiil debilitaium vel capuiia ab bo-
stibiis, nuUusqiie boc videril, iusiuraiidiim erii ia
inedio % (juod iion extcnderii inaiium iii reia proximi
sui susciiiial(iue doiuiiius iuranicatuia etille reddere
;
iustus inoJius aetiuusque sexl;irius.
5 ). De eo, qui moecliaiur cum nxore proximi sui.
Qiii iiioecbaliis fueril cuin uxore allcrius et adulie-
riuia feccrit ciiai coniuge proxiiai sui, niorle nioria-
tur cl inoccbus et adultera.
57. De eo, qui dorinieril cum noverca sua. Qui dor-
inieiit cuiii noverca sua et revelaveril ignoininiam
palris sui, laoriantur aaibo. Sauguis eoruiu sit su-
per eos.
58. De eo, qui proplcr Deum furtum confessus fue-
rit. Si propler Deiia coafessus fut;rit liouio lurtum
quod fecil, reddal capitalein et quinlaia parleia de-
super ei, ia (lueia peccavil.
39. De eo, (lui ferro percusseril hominem. Si quis
fcrro perciisserit liomiaemelaiorluiis liieiil, qui (xm-
^ cusseril reus erit boinicidii ' et ipse laoneiur.
4i). Ut propler unius teslimoiimm nnltus condemne-
tur. Ad uiiius lestimoaiuia auilus coihleaiaelur.
il. De dticimis separ.indis. Separabis deciaias ex
oiaaiiius, (iiiae nascuulur tibi eo teiapore, el repo-

ii.is iiUer iaauas tuas. Foener;ibis ea sacerdolibas el

iioa cogcliir. Si luito sublilum fiierit, resliiu;it dain-
|)iiuai doniiao suo. bi coiiieslmn a brsiia, defcral ad lcviiis, adveiiis el peregriuis, pupillis el viduis ; cl

cuia, (ju id occi^uin cst, el aoa reslauielur. Qui a beiiedicet le doiaiaus Deus tuus cuactis diebus vitac
proxiiao suo qiiicquain boiiim inuliio" posliilavcrit el liiiie.

dcbilitatum aut niorluum fueiit domiao aoii ^ prai;- 42. De

eo, qui ainbulani per viam niduin avis inve-
scale, reddcre coinp llauir. Qiiod si iii praescutia- neiit. Si ambiilas per viain et iiiilum avis iiivciicris
ruin domians luerit, aoa resiituatur, inaxiiac si coa- iii arboie vcl iu lerra el aiatrem pullis desuper ia-
ductus veiieril pro inercede opeiis sui. cubantein, iioa tcaebis eaai cuiu liliis, sed abire pa»

YAIUANTES LECTIONES.
'
doaiino Bal. obtiiae C. ^ adcos G. MacJiuia /k/. '
dccsl U. ^d.eslp./;. 'augurariG. " tcia-
iit B. ^ iudicii r>.
757 COD. DIPLOM. — BENEDICTI
lieris, capios leiiens puUos suos, ul benedical
Domimis.
45. Ut cum acdificalur domv.s nova, fial murus per
circuilnm dounis. Cuiii aedilicaveris doinuin no-
v;im, laeies niuruni t cti per circnituin, ne eiUin-
d;»lur sanguis in donui!!) inam et sis reus labente
alio el iii praeceps rucnte.
44. De vinea allero ^emine non seienda. Non seres
vineani tu;ini aliero semne, ne ea, quae sevi.^li el
qnae na^cinlur ex vinea, paritcr sam tiliconiur.
45. L t non aretur in bovc sinuU et asina. Non ara-
bis in bove siinnl el as na.
46. Non induendum vestimentum quod ex lana el
livo coniexilur. N( n in ucs vestiniciitum, quod ex
huia el lino conlcxlu n est.
47. Ue pueila virgine desponsala. Si quis puellam
V rgincm despousaveiit, et in>enerit eain aliquis in
civil;.te et c(tiiCi.bu rit cum ca, adducas uiiosque
;(d portain civiiaiis iHiiis, et iapidibus obrueiilur ;
piiella, quia non clainavit, cum esset iii civitale ; et
vir, qnia liumiiiavil eain.
48. De desponsulu vinjine in agro reperla. Si aulem
jii agro repererit vir puellam quae ciespoiisaia esl,
ci dorniicnt cuin i!ia, ipse niorielur solus. Puella
i.ibil pati;ilur.
49 Ul eunucltns (Ulriiis lesliculis ecclesiam Dei )ion
inlret. INoii iiiliabit euiaubus allrilis vei ampulaiis
l( sti. ulis et absciso veretro ecclesiain Diunini ; nec
iiigiediatur eam inaiizer, boc est de scorla nalus.
50. De peiuniu ad usnram non foeneranda. INon
luenerabis Iratri tuo ad iisuram pecuniam ikc frUjjCs
n»!c quamlibei al ain rem.
51. i>c voto non ililJerendo. Cum voveris volum
domino Deo tuo, iiou tardabis reddere, quia requi-
rct illud doniinus Oeiis tuus. Lt si moiatus lueris,
repiilabitur tibi iii peccatum, donec faci.is, quod ore
pioprio Doniiiio proniisisli.
;2. Ut liomo, quiuxorem acceperit, no'i accedat ad
bAlum. Cuni accr| eril bonio uxoreiii, non accedat
;ul bellum, nec ei ulbie ii.iunganiur iiLcessitales pu-
biicae ; sed vacai)it absque cuipa domui suae ; ct ul
uno aniio laetelur cum uxore sna.
53. Vt non ocAdintur pat.es pro filiis, nec filii
pro palribas. Quod iioii occidantur paires pru bliis
iiec lilii pio patribus ; sed uuusquisque pro pcccalo
suo morielur.
54. Deco, qui vim a persecutor.bus patitur, lU sus-
cipiatur. Si qiiis vim a persecutor.bus passus fuerit,
i^uscipialur et requiem inveniat, ad quamcuaique
tcclesiam venerit.
55. De muliere, quae cum viro suo non potest tiu-
bere. Si vir et inulier coiiiunxciint se in matrinio-
iiium et posle.i dixerit inulier de viro, non posse il-
lum ' nubere cum ea si ea ; poleril probaie,
\enim sit, accipial aliuin.
50. Ut ubsque consensu episcopi oblationes non uc-
cipiantur. Ul praeter conscienliam cpiscopi oblatio-
iies frucluum ecciesiae debitas nuilus vel dare vel
accipere audeat.
57. Ut presbiieri civilatis sinc iussu sui episcopi ni-
liil lubeant. Ll presbileri civitaiis sine iussu sui epi-
scopi iiibil iubeant nec in unaqua<|ue jarrochia ali-
quid ag:uU.
58. Ne presbiteri rem ecclcsiue absqiie licentia iui
eptscopi vendant. Iji presbiieri rein ecclesiae siiie
liceiiiia vel bcieiilia sui episcopi non vendani
cuiquam Iribuaiit.
5'J. Si presbitcr lel diaconus deserucrit ecclesiam
suain, deponatur. li presbiter vel diacontis, qui ile-
bciit ecclesiam suam el ad aliain iransierit, depona-
lur.
bO. f>e presbiteris vel diaconibus uuJ subdiaconibus a
propriisepidcupis exuucioruiis. Ut presbiler vcl diaco-
VARIANTES LECTiONES.
'
decst G, e. saneii niini&tcrii olliciuin
i .
plioncs (J.
C VPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. II. rs'^
ic A nus aut subdiaconns, si a proprlo episcopo cxaucloia-
liis susim ministeriiiin incipial praesumere % spem
rcstitnlionis non babeal.
Cl. Si quis rpiscopns, presbiler, diaconus vclsub-
diaccnzsadbcllnm processerit, deponulur. Si quis cpi-
scopus, presbiter ;tut diaconus vel suhdiac^mns ad
bellum proccsseiil et arnia biirK a indiilus (uei it ad
belligerandum, ab omni oKii io deponatur, iii taiilum
ut nec laicain cdniimniioiiein liabe;»t.
62. Ut \resbUeri allerius regionis non sacrificeni
p acscnlibus presbileris ipsius regionis. Ut presbitprl
alteiius regionis pr^iCoCiitiijus i|i ius regionis pre bi-
teri"; non sacriricent,
63. De uxoribus et viris se dimittentibus. Ul bi vc!
bae, (!ui uxores aiil virosdiiiiittunt, non iiubaiit sed ;
aut conliuinles nianeaiit, aul sibiinet reconcilien-
tur.
(4. De cpiscopis Utignntibu; vel iudicalis. Si lilein
liabiierit episcopus cum alio episcopo, non allerius,
i.
•, sed suae proviiiciae iudici s qnaerat. Et ut iiidicalo
iii aliqua causa epi^copo liceat iterare iiidicinm, el
si necessc faeiil, libere episcopum adire lioma-
nuiii.
65. A'i lieretico wllus benedicionem accipial. Ut
lienediciionein nullus .iccipiai.
al> liereiico
66. De oraiionibus ad Patrem dirigendis. Ut nullus
in prccibus nisi ad l'atrem dirig.it orationem ; iit
prius eas cum inslructioiilius vel eruditioribui
iractet.
67. De presbitero ab aiio episcopo oriinalo. Ordi-
natus clericus ab alio episcopo non depiccanle vci
,
Cinisenliente suo, iii cbro non m;iiieat.
68. De illis presbiteiii, qui uesciunt iux'a praccrp-
tum Salvatoris baptizore. IIIos oinnes ^, qiios illi
praesbiteri baplizaverunt, qui nescierunt iuxia piae-
cejtuii domini salvatoris iioslri lesu Clirisii bapiizare
iieque sanctne Tiinit.itis mislica ve.ba invocare,
propierca iubeinus eos baptizari, quia sine fiJe saii-
p ctae Trinilatis sunt baptizati.
'-'
'-'
69. D.' niissis noslris, qualiler cum episrop's singu-
larum regionum c rca ecclesias Dei eius.jue snccrdotes
agere debeanl. Ut missi nostri una cum ejdscopis
propriis inagnam curain halieant, quatiiiiis dirulae
ecclesiae pleniter restaurentur atque ornenlur, el
quae dotatae non sunt vel quae dolem suam perdi-
lani vel sublractam baleiit, pleniteret canonice do-
tentur; ut (luod iniuste pcrdiderunt, iusie reci-
piant.
De his, qni ecclcsi ts suas nec d >tare nec dotem re-
slitui volunt. Et si eas doiare noluerint, quoruui sunl,
aut sublracta reddeie noiuerint, episcopus propriiis
ad douiiniuni suae sedis ecclesias revocel futuris tem-
poribiis possidendas. Quod si aliquis libtrorum liis
quod lesultaveiit, ab episcopo eiusdera loci rcli.piiae ex
bis auferqniur et in nieliori loco ponaiiliir, ei ipsae
Uestruantur vel cremeiitur.
70. De eo, qui semetipsum occidit aut laquco se sus-
p.ndil. De co, qui scmetipsum occidit aul laijueo se
D siispeiidit, considcralum est, ul si quis couipaliens
velit elimosinam dare, tribuat et orationem iii psal-
niodiis faciai. Oblationibus lanien et missis ipsi ca-
reanl ; quia incomprebcnsibilia sunt iudicia Dei el
proUmdilatem coiisilii eius neino polest investigare.
71. Ut incesti et parricidae-cani nice cocrecantnr.
De incesluosis el pairicidis, ut canonice colieiccan-
iiec tur; siiut dc illo iudicatum esi, qui matcrierae suae
liliam stupravit, ut (oniugium ultra non rcpelat, el
militiae cinuulum derelinquat, el aut monasloriiini
petat, aul si foris remanere voluerit, lcinpora poeni-
lentiae s^ecniidum canones pleniier ex>oivat.
72. Ut nec a clerico filaclcria ncc ab ullo fian
'
elirisliano. Utclcricivel hdci lilacleria vel falsas in-
sciiptioiics " aut ligaturas, (iu;ie inprudentes pio le-
pracripcrc G. ^ hoinincs Colb, Til, ul iic tl. 6'.
^*
scri'
75y B. CAROLI MACNI OPP. PARS I. SECTIO L roo
f>ril»ns anl ndinvnre pulnnl, niillo modo
aliis p05lil)us A pc('.lpsi;)s mignivcrini, tnuKliii n communione inbcan-
.nb illis vcl a (pi()((iiam clirisliano liaiit, qnia magii ae l'ir .tlicni,.'!"»»"!!" !>i' casdcni redicriiit ecclcsias, in

arlis in^ignia sunl scd pro inrirniale illiid, (juod

: (|iiil>iis primitus sinit instiliiii.

.Tpostoli ct cmon 's sanxerunt, id est orationcs ct 8(). De cphiopifi cl clcrkis je efjrinis, ul cotenli

sacri olei nnciio (ial.
Ui nuius presbiter amplius quam unam cccle-
75.
siain sibi vinflicel. IMacuitomni synodali oiivinlui,nt
niillus presbittroruin ampliusiiuam unam ecclesiain
sibi \iiidi are pr suinat.
7i. De letiiiia maiore. ul niore Romano celebrelur.
LU ittania inaior nn>ie Koiniino ab oninibus iii sep-
i'nl liospiUilitalis n-.nnerc. Ut ppiscnpi aUinc cl<>rici
peregriiii coiitenii sirit liospiialilalis niimcie oblalo,
< nnlliiiue coruMi liceal ullnin oflicium sicpniolale
al)S(|iic iierinissu episcopi, in cuiiis parrochia esse
cog 1'iscitiir, agcrc.
87. l l nullus Itabeal nisi legilimum connubiitm. Ut
niilli liceat n:si legitimiim habere connuitinm. Nuiliis

limn Kal. l\Liii cclebreliir. inrestura facial. Nullus Ct>niugem propriam, nisi, ut
75. [ltnull'isvitinn wiecommunione (iniat nec un- sancinm enangernin» docet, fornicationis causa, relin-
ctioiie benedicti oles carent. Si inlirmila.e depressus qual. Qnod s (|uisque propri;im expulirit con^ugein
vi am sine comninnione non liniat, nec
«inis fiieril, legiiiiiio sibi iniirimoiiio coniunclam, si chri^tianus
niK lione sacrati olci careat. Et si rmem perspiciat, essereclt! voluerit, nu'li abeii copuleiiir; seil aut ila
sac osanclo corpore Deo anima eius a sacerdote pemianeai, aut propriae reconcilieliir coniiigi.
praecilms commendetur. 88. De liis, qui episcopcn m loralioncm vel corre-
(Jiiapropter onnilius placnil , ul nullu.s presbiter clionem fonieinpseiiiit.Sy qiiis seculaiiiim tam maioris
anipliiis qnam unam ecclesiam sibi vindice ; quia j^
onliiiis qiiarn et inftrioris, peccatum ogeri», et vo-
siciit Muisque seonlaris non amplius qiiam nn;im ha catus Siji episcopi aiictonlate ad enn n.lalioiiem ac
I ereiIcbcin\orcm, iia et nniisqiiisiiue presbi.er non poeniteiiliam veiiire disliileri', lamdfii sit ;ib ecclesia
ampliiis uiiam iiaberc d bel ecclesiam.
(ju;!!!! exloriis el c^ilholicorum consnrtJo sei|nes,ral.iis,
76. De presliiLris degraduiis el post degradalionem qiiousqiic qnod commisit cinendet ac reatiim suuiii
yiiulis sccler bns inipliralis. 1'iesliilcri degradati, et usiiue ad satisfactionem canonice dilual al(|iie recon-
posl rlegrad;)lioiiem miiltis sccler biis implicali, ad cilaiione proprii episcopi divinis pniecibus iiidul-
pocnitfiitii^n piibncam seciindum canones redi- genliam consequatiir et vrniam, eccl('si;ieqne greinio,
gaiitur. a ciiiiis utero d viaverat, peracta salisfactioiie ab
77. Si qiii iclinl aqiim consecraUim accipere. Quod 60 !em melioratus episcopo canoniee redlalnr.
in sabbalosaiicto ae vcl in sabbalo pentecostes,
pa.sci 89. Ll nullus Inicorum ex pruediis episcoporiim
si qiii veliiit aqunn consecratam ad adpersionem in quicquam accijjiat. Praecipimus, ul imlliis laicoruiii
('oiiios suas iccipcre, anle chrismali- inlus onem ac- vel clericorum ex prediis vel rebus, quae ad sedes
tipiant. pertinent episcoporum , sive de iliis ecclesiaruin
78. De cliiiJs et p esbiteris, si episcopi^ suis obe- rebus, quae in eorum parrochiis silae esse noscun-
dirc nolint, ut excvminui.iceiilnr. Clerici et populi si tur, sine illorum iiiss oiie autconsensu episcopornm,
(•piscopis iuis canoiiice obediic nolneiint, excommu- ad quoriim pertincnt curam, quic'|uam amliiant, coii-
iiicentur. cupiscaiil aique accipiaiit ne cupidus sanctarum
;

71). episcofo melropo iiano. Dignum est, ul me-

De rerum ignis qui in eis est, i lis favillosius exurat.
tiopolitaniis, qni e^t pallio sublimatus, honoietur et Similiter omiies moneinns
ul a cunc a ecclesiaruni
,

cai teros admoneat. C omnium vastatione coercere i^e siiosque ac compe-

fO. Lt unu quisqne progeniem suam usque ad septi- scere totis viribus slndeant. Nain devaslantes eccle-
mam generalionetn observel. Progeniem suam unum- si;is qui.l aliud inlellegimus qu iin conlra illmnaeteriii

•Hiemqiie nsque ail septinam observare decernimus imperii Denm et maieslaiis hnmines movere ceria-
geiieraiiontm, ei qnandiu se agnoscunt aHinitate nien, cum illae ae es i'li die iioctiique famuleniur et
propiiiquos, ad huius copulae non accedant iocie- illi sint consecratae? Videant vaslantcs, pronuntia-
lateili. inus, ne ab illo, si se coinuioveat, vasteniur, cuius
81. Da prehbilcris ub ignolis episcopis ordinalis. perciissionem montiiim dor^a ferre non possunt.
[•lesbileros qnos uiiusqui>qne
,
episcopus in sua ;.0. De eo, qw occiderit nimaclium aut cleri<um,ul

parrochia npperit, si incogniii '

fuerinl viri illi, a armarclinquat. Qui occideril monachum aut clericum,
tjuibus sunt ordinati, et diibium est eos cpiscopos arina relinqual et Deo in m
masierio serviat cunciis
riiisso aii cos ordinaverunl, si bonae aclio-
non, qiii diebus vilae suac, nunquam ad seculum rcversurus,
iiis el caiholici viri sunt ipsi presbiteri ct in mini- et septem annos pulijicam poenilenliam gerat.,
sicrio Ciiribli omnique lege sancla ediicati ct apti, 91. Lie viro el muliere niulrimuniu copululis etpost-
;ii) episcopo sno bencdictionem piesbiteralus susci- ea dicente ea, non posse eum nubere sibi, Si vir ct
piantclconsecrenturetsicm nisteiiosacroliingantiir. iiiulier coiiiunxerint se in matriinonio et postea dixc-
82. llt si quis liomini aliquo itcranli mansionein rit mulier de viro, noii posse nubere cuin ea, si po-
vctaverit, seTagiiita solidos conponal. Si (liiis h-mirii teril probare, qiiod verum sii, accipiat alium, eo
;iliquo pergenli in ilinere man^ionein vciaverii, sexa- qiiod iiixia aposlolum non poluit ilii reddere vir suus
giiit:i solido^ conporiat in publ co. D deliiliiiii.
83. /;'( omiiibii.s maximu cwu i,il, ne sine confirmn- y^. Lt puella desponsatit non detur allcri viro.
lio le vilum Inial «/iV/uts. Ul oiniics maximam
episco i Puellam desponsatam non licet parenlibus dare al-
cnram habcant, ne sine contirmaiioiie episcopi (juis leri viro. Tamen ad inonasteriuin licet :rc, j>i vo-
vitain liniat aniniaqiie pericliletur. luerit.
84. De liis qiti juielium oblalioiics aufcrunl vel va- 95. Lt baplizalicum calecuminis non munducent.
slant, aiil sine proprii episcopi imsiune dunl vel acci- cum catecuminis iminducare nec
Nori licet baplizalis
I
iunl. Qiii lideliuin obiationes ab ecclcsiis vel a iure osculum eis daie vel Ave eis dicere. Qiianto inagis
sacerdoium auleiunt vei ablat;)s ai cipiunl, non solum cum excommuriicatis ab ep.scopo aul cum geiui-
;diena vola disruiiipnnl, ^ed et saeiilrgium o|)er;iii- libiis?
lur, iicciKin et ecciesiae l)ei fraudatoies existnnl : 94. De ordinalo, qui se deprchenderit
pre^bitero
•liiia ecclrsi;ic aliquiil fiaiid;iri vel aufcrre sacrdegiiini non e.-^se baptizaluin.
Si qiiis presbiter oriliiiatus «le-
csse a maioribus ;id|iioliatiir. piehenderii se iidn csse bapiizalum, b;ipli/.ctur ^ el
85. ill presbilcri vel diiiconi non migrenl de loco ud ordinelur ileruin ct omiies, (juos prius baptiza-
liicum sine episcopi proprii iussione. 1'iesbileii, <iui verit.
bine, iiissione proprii ejiiscopi de ccclesiis ad alias 95. Si iiber ancillam in matrimonium acccpit. Si
VAiilAMF.S LECTlOiNES.
iinognin corr. cognili 6'. dcc&t iii aliquot codd. BuL
 ,

761 COD. DIPLOM. — BENEDICTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIC. H. 7G3

qiiis lil)cr anciilam in nialrimonium acci^pcrit, non A <b Iractio sacerdoliim ad Chrisliim pertiiiel. ciiius
liai)cl iiceiiliam (limilleie eam, si prius coiisensu vice legalione iii ecclesia fimgiiiiliir.
amUorum coniuiicli sunt. 100. De religiosa mnliere decepla, id est, veste uin-
'.S De raptoribus el r(ip'is vtrgiiiibiis vel vidiiis. Si tiita, vel religionem rofessa. Si quis rapiicrit aiit sol-
i

quis allerius sponsam virs;ineni aiit viduam nfcilum licitaverit vel corruperil religiosam femiiiam, liona
dcsponsatam rapueril vel fiirains fueril, placuit, nl sive amborum ecclesia veiidicel, in qua lalis niulier halii-
eam poslea sponsaverit sive dotaverit seu non, sive lavit, ipsi lainen capitali periculi) subicianiur. Qiiod
ciim parentuin eins voliiniate quocunque commento si boc mulier non consentil cuin suis rebus nioiia-
,

ipsam acoipere vel teuere poluerii, numqnam iliam slerii ditionibus Irailatur. Si vero couies ipsiiis pagi,
uxorcm liaiieal; sed raplori aut furi auferatur et una cum consilio sui episcopi, in cuiiis parrodiia tale
proxiinis suis alio viro tempore con^ru'», si ipsa in sceliis coininissum est, hoc vindicare nei^lexcril, ho-
hoc maiiim non consenseril.nuptura legibusqiie acce- nore cart-at et cingulum amillat atque publica poe-
plnra reddatur. IJaptor vcro sive fiir omnesque eis niteniia multelur, et insuper wirgildum suum lisci
consenlicnles puhiica poenitenlia iuxia canoiiicam iuribus dare compellatiir.
aucloritalein iTiultenlur et proximis illiiis, quicquid 101. De blaspliemiain Deum.Si quis quolibel modo
iniusle in tam nefando scelere cgerunt, in Iriplo blasphemiani in Deum iactaverit, ab episi opo vcl
coniponant et unamquamqiie rein seinolim logibus iii coiiiie pagi ipsius carceri nsqiie ad salislactionem
lri|)lo restituant. Ipsa namiue qiiae rapilur , si aut Iradatiir el publica poenitenlia inultetur, donec pre-
primo aut poslmodum lain nefario sceleri Lbens cibus proprii episcopi publice recoiicilietur occle-
coiis n-crit, nuinquam poslea nubat, s-ed publica p siaeqiie gremio canonice reddatur.
pocnileilia muUetur el si'b tali cuslodi:i ponalur, 102. De in domo sua oralorium fecerint.
liis, qiii

iit ei iniilateniis luvnriari cum qnoqiiam licfal Tali- Qiii in domo oratoriiim hibuerit, orare ibidein
siia
lerenim ineniorala flagitia puniaiitiir, ut omnes co- potosl. iMissas tamen in eo cclebrare non audeal iioc
giioscant, quoniam iiec seculi leges tam nefindis agere cuiijiinm permiltat sine permissu vel dedica-
«'oniuiiclidnibns consenliant nec ;<acri canones con- lione epi-copi loci iliiiis. Qiiod qui feceril, doinus '^

siliiim ullum praebeaiii; sed lales seciili loges co- illius fisci iiiribus addicalnr. Coines vero, qiii hoc
o|)eratores lue eorum capile feriri praecipiiinl. Et cognovit el non probibuit, publica pociiilcnlia mul-
sacii canoiies spiriiu Dei conliti non soliiin raptorcs, tetiir vel bonore privetur.
M'd eiiam oiiines eornin cooperatores ei.^que consen- 103. De privilegiis ecclesiaritm et cleiicoriim non
lientes anatbemale feriunl ; sicut in Calciilonense corrum lendis. Ut privilegia quae ecclesiis el cle-
roneilio, iii qiio G50 palres adfueriint, capilulo 28, ricis ab antecessoribus noslris vel nobis conccssa
cunctis legeiitii)iis patet. simt, sempcr inaneant incorrupta.
97. De his, qiii rapinas infra regnnm fariunt. Si 104.Ne episcorum vel reliqitornin clericorwn vita
quis infia regiium rapinam feceril aul ciiiquam lnrbetur. Nullis vita praesiiluiii tuibetur excessibus,
iioslro fideli eiusque honiini aliquil vi absiuleril, in quia valde indignum es', iil qui throni Di-i vocaniur,
iriplo cui aliquid abstnlerit, legibus componal; et in- aiqiia molione turbentiir aul inique traclcnlur. Unde
siiper baii um noslriiin, id est sex;igiiita soli !os, est illud : Qiii vos tangit, tangil * pupillain oculi
nobis persolvat. Postmoduin vero ante nos a coinile mei. El illud : Qui vos uudit, me audil ; el qui vos
adducalur, ul in baslonico relrusus, usque dum nobis s'>ernit, me speiuil. El rursus : Qui scandal.zavcril
placuerit, poenas iual. INam si publice actuin fuerit, ^ iiuum de pusillii istis, meliiis esl illi ul suspendaiur
publicam inde a at poenitenliam iuxta sanctoriiin mola asinnria in collo eius, et deinergalur in profun-
canomim s;»nclioni'in si vero occute, sacerdotum
; duin maris; reliqua.
consilio ex hoc agat poenilenliam : quoniam rapto- 105. De ec-
clericis vel sacerdotibus, cjui accipiunl
res, ul ail apostolus, nisi verain egeriiit poeniten- clesias sine Uceutia episcopi sii, vel de una nd aliam
laiii, regniiin Dei non possidebnnt. Qni vero de trunseunt. ll iienio accipiai ecclesiam inlVa parro-
rcbus ecclesiarum aliquid alistulerit, gravius inde chiaui sine couseiisu episcopi sui , nec de mia ad
iudicetur, qnia sacrarum reruni ablalio sacrilegiiim aliam transeat.
est, et sacrilegus vocatur, qui ex eis aliquid aut abs- 106. De inceslis et crim nosi^i ac de infirinis ct ,

liileril aut rapueril. Infanies quoque lales personae poenitenlibns alque de ieiunio qualuor lcmpornm. Ul
usque ad satisfactioiiein ecclesiae, quam laeserunl, de inC' slis et criminosis magnain ciirani balieanl sa-
siinl habendae. cerdotes, iie in suis pcreant sceleribus et animae eo-
98. l)e sacerdotibus el
levitis atqne monacliis inter- rum a dislric o iiidicc Cliristo eis requirantur. S;mi-
(eclis quis sacerdotem vel leviiam
vel debilitatis. Si liter de inlirniis ac poenitcnlibus, ut morienles sne
aiit monachiim intcrfeceril vel debililaverit, iuxta reconciiiatione el vialico iion deliciant. Ei ul qiia-
statiita priorum capitulorum quae legi Sal cae siinl luor teinporum ieiiiiiia a lidclibus diligenler cuslo-
addita, conipoiial; ei insuper bannuin noslrum, id dianliir.
cst, scxagiiita solidos, nobis persolvat et arnia relin- 107. Ut episcopi iudices pnblicos moneant , ut rei
qiial al(jue iii monaslerio diebus vitae suae sub ardua carceribus rec n,i nativitite Doinini, pusclia et penie-
poenileiilia I><'o seiviat, nusquam poslmodum seculo 1) coste absolvanlur, et missas i lis audiunt diebus ac re-
vel stcularibus mililalurus , neque uxori copula- fectifianl. Ule;iscopi iuliies publicos commoncaiit,
liirus. iil iii dies celcbcrrimos, hoc est iiaiivilateui doin iii
99. De liis, qiii episcopo aliquam iniiiriam vcl delio- noslri lesu Chrisli el sanctain resnrrcctioiu-m ac
tioraiionem fccerinl. Si quis episcopo aliquain iniu- pcntecosteii, quicuuHiue iniserrimi vinculis dclineii-
riaiii aut iuiujtam debpjioraiionem fecerit, de \ita lur, friaxari (lebcaiit et propler ipsiin rcvercntiam
componal, el omnia qiiae habere vi us fuerit, ccrle- domini noslri lesu Christi ipsi debeaiit absolutioneiii
!-iae ciii praeesse dinoscitur integerrime sociciilur, promereri. Ei iiidex si pastorcm cominonentem dc-
cl iiobis iii Iripio bannus nosler, id est sexaginta spexeiil, quaniiliu loci illiiis episcopo v.sum fucrit
solidi, pcisolvaiitiir aut ipso in serviiio (isco iioslro
;
ab ccdesiae liminibus arccatur.
servitiirus sempcr socielur, usiMiediim se redimerc 108. De moiiaclio, qni monaslcrinm sunm diniisc-
iii triplo iuxta wirgildiim siiimi
piitucril. Sancla vero rit. Si monacbus nionastcriiim suuni dimiserit, oiii-
ecclesia in sacerdotibus roiisiat '. Idcirco magna nia bona ipsius, el (]nae iu luoiiastcrio inirodiixil et
pociia idcctendi suiit , qiii episcopis vel reliqiiis sa- qiiac iion introduxit, doininii monastcrii sinl, cl ipse
ccrdolibus iniuriam vel coniumeliam lecerinl nam ; ollicio lisci servire cogatur. Si vcro nionachus ad

YARIANTES LECTIONES.
' Co 1. Thcodos. Conslit. Tbcodosii ct Valeiiliniani c. 2». I^cudo-Piu!. cp. si Eal. ^ qtiabt G.
 , ,,
,

lC>o B. CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SECTiO I. r()i

aliuil inonaslorinin inigravoril , siil)sl:\iili:iin (ius A Iiltirco praocipinMW, nl nulUis ab eis alia nisi (Jiviiia

prius nmn;isji rimii possidt^Ml, cl in alio irioniJstorio ie(|n'Tal scrvilia

i|>se non rc(i|naUir sine abbalis sui el episcopi pro 1 19. Nc ludnci< adlnr anl vel drserriant clirisliniii.
prii liccnlia. Placuit, iie Iiidaeis mancii^ia deserviant vci adlie-
109. I)e fwssessiouibns ad reliijiosa loca perlineuli- reaiit chnsiiana.
bns. Possessiones ad religiosa loca perlin-nles niil- 120 Di' siirificiis per singiilas misms a sacrifv an-
lam (Ifscriplioiicin agnoscanl, ad conslitntioncm
iiisi tibus sumeiidis. Placuii,iit qnotiosi umque sacrilicans
viarnin vel poiuiinn, si laiiien intr! eadcni loca ha- corpu^ et sangiiiiiem Ctiristi lcsii domini iKislri iii

tineriitt possessioin-s. ln aliis vero Oinnibus babia^t altario iiniiiolal, loiioiis percepiionis corporis et saii-
iiilegraiii cnuinilalein. guinis Chiisli se parlicipem praeheit.
lio. l)c moiiadio vii monaclia. Qiiicunqne mona- 121. De. chorep scopis, tie deinccps finnt. Placnit ,
clius Vi 1 niniiaclia in inoiiasleriuiii siiiil in!,'n'ssi, niliil ne cliorepisco,ii a qnihii-qnain deinceps lianl; (iiio-
(le rebiis siiis li.ib'*aiit polesialcm laciemii quanivis niain hacieiiii^ a nescienlibus sancloriim palriim el
lilieros liaheai;l sed oiniiia f^onun siiit mniiaslerii ,
;
Miaxime aposioliconini dccreta suisqiie qiiieiihus ac
qiiae eadem die iu>le possidebant , quaiido iugrCjSi deleclalidMliiis inberenlibus faoli suiil. Idcirco el
suiit monaslerium. olidi persejie el iiosiro a sancia aiuistolica sede lem-
i 1 1. De liis (]uae a sngnlis piincipibns ecclesiis sunl p le sunt prubibili; et m
deiiiceps a qnoquam lain
conressa el ijuae siii.inli anlisliles i.npelraverunl, quod ordinanie qiiam ordiiiari cupiente talis praesumplio
sacrilefiinm sit linec auferentibus. Ei di' clericis,nl non a>Siimaiur, a ciinclis iioslri regni episcopis est in
ncciiseninr ad iudices seculare^, sed ad episcopos pro- g sy;iodi) c.iiionice pr.diihilum.
prios. Quaecuinqiie a singiilis regibiis circa sacro- 122. Ne ludaei s'iper clirist'anos magistri vel mi-
saiictas ecclesias snnt conslitula vel singuii quiqne iijslri ponanlur. Ne ludaei adminislratorio usii sub
antisliles pro cansis ecclesiaticis impelraverunt, su!) ordine vilicoriim alijiie acloruin cbristiaiiam fami-
poena sacr.legii iugi '
solida aeternitate serve 'iiir. liain rcgere audeant nec eis Iinc a qiio(|uam fieri
,

Clerici etiam non scciilaribus iudicibus, sed episco- praecipiatiir. Si quis vero con'ra biec agere prae-
'^

pali audientiae rcservenlur. Fas euini iion esi, ul di- siiiiipserit, si e,)isc(qius presbiier aut diaconus fue-
,

viiii muneris ministri teniporaliuin potcslatum sub- lil, proprio siib novcatur gradu; si veio monachus

dantur arbiliio. aiii laicus fuerit, commiiniime privetur. Et si perse-

112. De privilegiis ecclesinrum. Ut privilegia, quae veraverint inoboedienies, aiialliematizenlnr.

rcclpsiis el clericis a siivgulis regibus vel episcopis
c lerisque recloribus sunl concessa, semper inaneant
iu' onnpla.
113. Ut ca qiiae ad relicfioncm peninenl, locis suis
ct a snae dioceseos synodis audiuniur. Quaecumque
snntad religionis ohservantianipertinontia, locissuis
cl a siiae dioceseos synodis audianlur.
ll'i. Ut privile(jia ecclesiarum semper maneant in-
corrupta. Quaecumque circa sacrosaiictas ecclesias
a priiici, ibus diversis siml siatula, inanere inviolata
praecii)imiis.
C,
125. Declerids (alsariis. Si presbiter vel diaconus
in causa pecuniaria falsum teslinionium dixerinl, per
tres anno>S'paroiitur a sacro ministerio. Si iu crimi-
iiali causa fasuin dixeriiit, d^pouantiir et legitiinis
poenis sub cian ur. Caeteri vcro clenci in quacuin-
(|ue falsitaie convicti fuerint, degradeuiurel legitimis
subicianiur discipliuis.
124. Ut clerici non linheanl arliones seculnres. Cle-
monacbus iieqiie exaclor publicarum neque ricus vel
coMduclor aut vecligalium inagister vel curator
Z ^ domus vel procurator lilis vel lideiussor iii talibus

115. Quod sacrilcginm sit ecclesiae aliquid auferre, causs lial. Si quis coiilra baoc statuta fecerit,si epi-
nut sacerdot bus vel niinslris nnt ipsi suncto cullni scopus esl, oinnes istorum res ex quacumque causa
locoque iuiiiriim iiiferre. Si (inis iii boc geniis sacri- vd persona, sive aiite episcopatiim sive p isiea ad
legii prornperil, ut in ecclesias eartunqiie res irrnens eu;n pervenerint, ecclesiae sii le eas vendicari sanci-

sacerdotibus et ministris vel ipso cuUiii locoque ali iiiu< ;vero aiii clerici boc fecerinl
si poenam pe- ,

(liiiilquod niin oporlet iiiiuriae iiiferal; divini cultiu
iniuriam in cunviciossive conlessosreos capitalisen-
lcniia noverit vin.li. aridiim. Nec exspeclelur, ut e[ii-
scopns iniuiiae propriae ullionem deposcat cni
.sanclitas ignoscendi soli gloriam dereliiiquit. Sit(|ue
cimclis non solum libeium, sed eliam laudabile , la-
clas atroces sacerdotibus aul ministrisiniurias veliiii
piiblicum criinen persequi ac delaiibus reis ultioneni
iiiereri.
116. De liis,qui ec lesmslica priviletjin violant vcl
dissimulant. Si ecclesiae venerabiiis privilegia cuius-
(|uaiii lueriiit temerilale violata vel dissimulalione
iicglecta, coinmissum boc in Iriplo iuxla legum san-
ctionem ecclesiae, ciii factiim est conponalur ; no- j)
bisqiie bannus noster in triplo,
solidi, persolvantur.
117. Quod lii, qni praedia ecclesiastica diripiuntvel
raslant, sacrilegi sint eiiltoque damnandi. Ab oinni-
biis illius usurpalionis coniuirelia depellenda est, ne
praedia sibi coelesliuin secretoruin dicata qtiibusdam
irrueiilibus vexenlur. Qiiod si quis pracsumpserit
post debitae ullionis aciimoniam, qiiae erga sacrile-
g s iure promenda esl, e.\ilio perpetiiaedeportatiouis
daiiinelur.
118. Ut episcopi sacerdo'es ab omnibus
et rcliqiii
«'.rii»Ks sint liberi. Coiisecratio episcopos cl reliqiios
Ooinini .sacerdotes lam a scrvilibus, qnain et a cae-
lcris adscriplis conditionihus semper iiberos facit.
cuiii:iruni, quain episcoiins existimaveril exigere
ecclesi;ie vendiciin iain. liii vero, qui actiones suas
eis commiseruiit vel lideiussires eos pro supradicts
,
caiisis acceperunt, nullam contra ccclesiain vel ad-
niiiiibtraloros ciiis vcl adversus ipsas peisonas, quos
croilidei unl, habeant dctioiiem. Si vero qu s eos pro
publico debilo vel actione credideril vel iideiussores
receperit, de siia snbstantia lisci dtbitum co.npella-
tur exsolvere,
125. De clericis qui de ecclesia drsistunl. Clericis
de ecclesia desistenlibus et aliis in bico revccaiis
si redieriiit discessi, iiibil eis praestelur. Hoc vero,
quod discedeiiles reliquerunt, noii in usu rectorum
sed siiccedenlibiis ce lat.
128. Qualessint clerici. Nemolial clericus, nisi qui
hoc est ter sexaginla
biinuni testiiiioniuiu babet et litloralus est.
127. De mullitudne clericorum. Ne passim cpisco-
pusmultitudineiiiclericorumfaciai,sedsecundum me-
riiuoi vel reddituni ecclesiarum numerus inoderetur.
128. De (irdinalioiiibus sacris. Lei tor, subdiaconus,
diaconus, pre^biter, si clercatus honorein coiitem-
pserint, curi li condilioiii cum suis facultatibus sub-
iciantur.
129. De iniuriact lelunia subvrsa.
episcopi Si
quis episcopo vel minislris inlra ecclesiam iniu-
aliis
riam iecerit, iubemus eii n toriiieutis subieclum in
exilio inori. Sed et si ipsa saiicla oratoria vel divini
iniuisleria coiilurbaveril vel iLtaniam everterii, capi-

VAKIAISTES LECTIONES
iungi 6'. - ex Trcc. Qhakcd. "11 .
'
curam G.
7G5 COn. DIPLOM. — BENKDICTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. 11. f6i;

lali ppriciilo siiltiac^at. autein coiitiimeliiim lan-

Siii A et posimodum pociiitenliae remedia iion re(|niniiit.

lum foceril, tormeiilis e( exilii) tradalur co)iiniiiii oiKMii peiiilus non accipiant ;
quos eliaiii

130. iVe ftdeles ex piopria cotisunqidiiilale uxores iubeiiiiis ad clericatiis oriicium noii admitli.
dneanl ; nec illi, qni dudum mimitie ttupserunt , sine 1 V2. De rxcommuni aiis. Si (|uis a coMinmnioiie
beuedictiune sacerdolis iiuberepraesumaft. Ciiri^liaiii" sacerdciaii !iu'ril aiicturitale ^uspcnsns , iiniic nim
^
ex propinquilate sui sanguiiiis usque at> pepliuium soliim a cleiicurnm, 5edoti:iin a tuiiiis piqiuliculluquio
giadum coniuibia uon ducaut; nefjue sine bi-nedi- alijiKi cunviviu |)laciiil exciudi, duncc rcaipisceiis ad

ciioiie sacerdotis, qui aiile iiiiuipli erant, nubere au- baiiil:ilem re.!:re fesi.ncl.
dcant. 113. Ne ii.dicea perfidoruiti ex^essus absque pro-
131. Oe non recipimdis aliettis poefiilenlibus. Qm priorum sacerdolum co)isilio iiidice il. Ne iiidi< es
pru deiicto ^uo a comniimione .-.epar^iiiilur, placiiit iit quicipiam de perliiiormn excessibus exira sacerdo-
in quii)uscuMi(pie iocis liierant exciusi, iii eijdem lo- tuin coliibenliain ludicare piae.sumant.
cis communionem coii-equantur. 144. De ex, o.ntis infaniibus ac coUectwne eorum.
132. Ul non liceal clericum vel
monaclintti sine Si exposiius ante ecclesiain cuiuscuuqiie fuerit niisc-
epistola episcopi sui profnisci. Ciericis vei iminacliis ratione colletus, contestationis ponat epistolam.
sine coimneiidatiti:s epislolis episcopi sui licenlia Et si is, qui culieclus est, inlra decem dies iiiiae^i-
non pateal evagandi. tiis agnitusquii non fuerit , securus liabrat qiii cul-

153. De dolibus et publicis tiuptiis. Nulluin sine legit. Sane qiii ost praediclum tempiiseiiisc;iluninia-
i

dote coniugium; nec sine puoiiciS

liat niiptiis quis- lur exliterii, ut humicida eccicsiastica (listriciione
quam nubeie praesumai. damnabitiir, sicnt patruin sanxit aiictorilas.
fj
15i. Ue
rebus ecclesiae ablati-i aul fraudatis vel re- 145. De clericis relinqitentibus ufficiuin suum, et ad
tentis. Si quis cuiusciinique munuscuia ecclesiaesaii- seailares confiKjieiitibus. Piacuit, nt clericiis, i-i relicto
ctis scriptiirarum liluliS coliata nefaria calliJilaie oMicio suo piopler oisirictionem ad secularrm fur-
abstulciil, fraiidaverit, invaserit, rctenlavcril alque lasse conrugerit et soiatiuin ei defensionis iste iin-
siippresserit ^ et noii stalim a sacerdoie coinmonitiis penderit, cum eodem ab ecclesiae conimuniune pel-
Dco collata reddidcrit, ab ecclesiae calliolicae coin- lalnr.
niiinioiie pt llatiir. 14G. si super domitium suum
Ut servonon credatur,
153. Llt nemo
res ecclc.iae, nisi cni iure dcbnitur , V l crimen inieceril. Scrvo poeiii-
siiper aliutn liberutn
in (iuibus'ibet reyionibus iacentes cotnpeiere audeiil vet tus niiii credatursi super aliqnem criinen iiiiecerit,
lenere. Ut niillus episcoporuin aut cuiuslibet ordinis aut si etiam dominum suuin in crimine inpelieril ;

cleiicus vel alia qiiaecumque persoiia quibuslibet
coiiditionibus seii in uno regno seu in alio positas
allerius cuinscumque ecdesiae res aut pelal aut
praesumat accipere.Quod si feceril, lamdin liabeatur
a coinmunione ecclesiae vel ab omiiium IValrum ac
liliorum carilate suspensus , donec ipse ecclesiae,
cuius direclo orJine iuris est abiaia legi.ius , resti-
n;im elianisi in tornienlis pnsitus expoiiat quod ubi-
cit, credi tanien illi niillo modo opo<tebil.
147. Ul lesle^ ea latitum testiftcentur, qiiae in coii-
s ec u eorum uclu esse tio cuntnr Tesles iiwii absen-
tes neque per cpislohim testiinonium dicanl; i-ed
praesentes (iiiain iidvcrunt et videiunt iioiiticeanl
M rilatem. iSec de aliis teslimonium dicanl , iiisi
**

tuat. de his lantummudo, quae sub pracseiita eoruni

13(>. De liis qui facultates ecclesiae delegalns nufe- ,
acia esse niscunlur.
rnnl vel retetitatit. INe cui liceai res vel facullaies ec- ^ 148. Quules debennt scriplnrne valere. Scrijiliirae
ciesiis aut inonasteriis vei xenoJocliiis pro (|uacuin- quae diein el aiiiium habueriiu evidenlerexpressum,
<|ue eiiniosina cuin iiistitia deli^gaias reteiuare, alie- atiiue secundum legis ordinem consciiplae e>se no-
nare, aique subtriiliere. Qiiod si quisfeceril, laiKiuain scunliir, seu conditoris vel teslium fiieriiit signis aut
necator paupen^m aniiquoi iiin ca onum senieiit;is suhscriplionibus roboralae, omni it .beantur btabiles
couslriclus ab ecclesiae liminibus exciudatur, quam- lirmilate.
diu ab ipso ea, quae sunt ablata aul reienta , red- 1 19. De pactis et vel
placilis cotisn-rnndis. P.icla
d.inlur. placiia, quae per scripluras legilime ac
iu>tissime
137. Ut socios suos nominet, apud queni pars ra- iacta siiiit, dummodo in liis dics vel aniiiis sit evi-
pinae fuerii ihvenlu. Apud quein scelus agnosciiur et denter expressus, nullaleiins iimnutari periiiiltiiiuis.
pars rapinae liicrit inven:a, statiin so( ios suos nomi- 150. Coutra pr orutn definilionem filio vel licrcdi
iiare cogatur. Qujd si uominare noluerit, teneaiur ad non Ucere vcniie. Filio vel licredi cuiiira pri riim
viiKJiclam. inslain aut legitirnam dehiiiiiuiiem venire non iiceal,
158. De liis qui diripienda indicare reppcri.intur. qiiia iu.it repellitur praesumptiu illius, (lui fucta se-
Quicuin(|uc iiigciiuus vel servus aliquid (liripicniium iiiorum iniiiste (Un;itur innimpcre.
indicaverit, ut cuiuscumque res everlaliir, ant pe- 151 Ne qiiisqunm accusetur vcl punialur, nisi matii-
.

cora vel iumcnta diripianlur, et ex liucccitis proba- festatis iiuliciis scelus palucril. Nun pass in damus
tionibus puiilice convictus inven^alur, pro eo qiiuil arciisandi vcl piiiiiendi liceiitiain, nisi aut manifcslis
iiidicaverii, ccntum vigiiili llagelia publice extensus in.iiciis patuerit sceliis aiit legiiime liierit idipsum
accipiat. nialuiii accusiitiim aique convictum ; (pnilinus nuiia
D
15ti. Utahbales in eius episcoii, in cuius iiarrocliia videantiir inteiilione vel (rdiiie pairuin Ira.iSgrrdi
sunt, potesiaie persis ani. Abbales pro liiimililate le- pracc pta sauctorinn aut ubviare sacris rcgulis anti-
ligionis iii cpiscoporum polestaic consislani. Et si (|iiurum.
(piid extra rcgulam frccr.nt, ab episcopis coriig;ni- 15"2. Ul valeal commutaiiG siciit et emptio. Cum-
iiii . Qui sciiiel in aiiiio in lucu, ubi
cpiscopus clcge- inulatio si iion liierit p*'r vim el inetuin extorla, la-
iil, acccpta vocaliuiie convcniaiit.
leiiiqiialem ct einpliu ^ habeat tiriiiitatcni.
140. Ut nulL,s tnonaclius relinquat suum monasle- 155. Si limor.' conpulsus quisquain se scrvum esse
tiitm ii c^llas cons.rual siiie cpis.opi vel abbntis sui dicat. Qui timore coiipulsus sci vum se e?se cxlra
licentia. L)lluillus monacbus congrcg ilioiie niona- iudicium dixeiit, nnlhim praeiudiiiiim lihcitatis iu-
dercbcia ambitiunis aut vanilalis inpuLsii ccl-
felerii
curiat, doiicc iiulicio pracseiitelur , vel iiliert;iteiii ''

lam cuiistriicre sineepi;copi pcrinisbione vel abbalis suam, si eain probavii piae^enle mdice , obliiical.
siii voluiitate pr.iesiiiiiMt. Aiil si servus coiivincilur, slatini doiuino rclorine-
141. De aposiaiis. (lulcmiuim post sanclae reli- lur.
'^ionis pru/es.ionem apo tant ct a.l seculuin redeunl l5i. Dc prcsbileris vcl dinconibus sne cpiscopi sui

VABIANTES LECTiONES.
'
ludaei iti tit, L. Wmiq, - sextuin L. Wisiij. '
alrojiscnl Ual. a. caUiib t, Val. '
q. c.\cinplio G.
ir,i n. CAllOLl MAGM OVW PAI\S I. SECT. I. 7G8

epixlolia nmhulimlH)ni. Pr<Nl)ilcro vcl diacono sine 16"). Decontumacihus prcsbiteris velclcricis. Siqiiis
niil,isliiissii.e;>isl(>lisnnil)iilariti, ci>niriiU!iioi)Ciniuillus presbilerorum, (liacoiioriim vel reli(|iioruin derico-
inipfiilnl. rum coiitninaxaiitsiiptrbus vcl iiioboedit^ns aulrehcl-
irj.'). IJi nnns abbndn'<bns monisleriis minimeprnc- lis episcojio suo exlileii!, gradiim habcntes proprio
sideot. liniiin al)!»:ilein diiobiis inonasleriis inlcr.li. i- gradu caifani ; rcliqni vero clcrici vel monacbi aut
niMS pravidce. l;iici usqiie ad salislaciionem coininiinione iirivcntur.
1'fi. i)e preshiteris vcl rrliquis clericis non distrin- lOi. iudicibns cliicis calumiiiam tel iniuriam
f}e

ge.udis n scciildribus iiulibis, scd a suis episcopis. IU infcrentibns. Si iiidex cuiiislibei ordinis clericum
niilhis iiidinim neqie presiiileros neiiiie diacoiios pub'icis actioiiibiis inclinare aiit distringcrc ant ci-
iieqiie reliqnos clericos vel iiiniores eccleiiae sine iiimniarc vel iniiiriarc absqiie episcopi siii perini sii
iiciv tia proprii episcopi dislring l aiii condempiiare' praesnnijist^rit
, iisqiie «d ecclesiae salisfaclionem

praosiiinal. Qnod si feccril, laindiii coininunione cuni omnilius tantis sceleribus auxiliantibus aut fa-
priveiiir, qiiamdiii realiiin siimn a;jnosral , el per cieiitibns c immiinione privelur. Episcopus taiiien
s.ili-faclioiiem cnicndcl eccle^iae, qiiod cominisit. nondimittat, iit iniuriam palivnililiiis pleiiam de prae-
157. LU clcrici iudircs St'cnlares non adcnnl .^^\\\ \?, fatis c!ericisiustiliam canonice non faciat.
ex ordine clericornm iiicoiisiillo pruj^rio ei>iscopo a I 105. II l dominicam omnes discant fide-
orationem
iinli em scciilatein pergil, nei]i!e apiid eum siio epi- lcs. Ut (ideles oralionem dominicam discani et iii-
scojio noii perniitlciile qu-wiqiiniii imlsare aul cui- telligantet siiis sacerdotibiis eain verb) ex verbored-
qiiam anle cum respondere aulquic(|nam proponere dant et alios li(le'es, qiii e;im nesciunt, doceant.
pr.iesiiniat, iieqiie criminale negolium in iudiciosc- 100. Vt nullus episcopns alterins epxscopi vel pres-
B biler alterius presbiieri pairu liiam invadat. Ul nuHus
ciil tri priipoiicre aiidcal.
1.t8. De sernlanbus qiu . per calnmnia n ecclesiam cpiscoponim vel prcsbilerornin parrochiam alterius
vrlclericos fatigare pracsumunt. Si quis seciilariuin invalal, sed coiitentus sit giibernaiione creditae sibi
per caliiinniim ecclosiam vel res eiiis anl ciericos pleliis.
ciiiuslibei ordin s ('ali,;,':ire leinptavcrii et ex hoc con- Hil.Ul monasleriis vel reliquis eccle-i's res non
viclus ru'iit, al) eceiesi.ie iiminibiis et calliolica anfernnlur vel ij sa a quoqna u inqnielentur. Ut inona-

(oiiiinnnione, ni^i dis^i e poenitiierit et per satisfa- stcria, ([uae Deo consecrala suiit milli liceat iii ali-
,

clionein ecclesiae eineiidavcrit, pidiatiir. qiio inqiiieiare nec quiiquam dc eorum rebus vio-
''

159. Ne lestijicen iir uianumissi. Libeitiis ^e! ii- leiiler abstrahere.

berta in nullis iiegoiiis conlia (inenquam tcstiino- 108. Ul clerici perecjrini conlenti sinl hospitalitatis
niinii dicere a 'millaiilur ; excepto in aiiquibus coii- mun re, el nulti eornm lircal officium sacerdotale in
sis, iibi iii!,'cnu;tas dcssc dinoscitur , siciit peiniis- ultffins parri cliia lujere ahsqne lice itia episcopi in .

sum esl ei (lc sei vis qnia iiidignum iioslra peiisat

;
cnius par ocltia esse noscuntur. Ut episcopi aiquc
clcinenlia, iillibertoru uteslimoiiio^ iiigennis danma clerici pcregrini coiilenli smt liospitalilatis inunere
conc t. n lir. Qui vera (U; eisdcm fuerint iirogeniti, ad obiato; nulliqiie Cdruiii litcai ulluin oflicium sa-
tesliiiioniiim adinilt )i:liir. cerdotale absque perinissu episcopi in cuius parro-
100. De liis , q i cum furibus conscii fuerhil Non chia esse cognosci nr, ;igere.
solii II furiinn fecerit, sed et^ain t quicum-
iile, qiii (
169. Ut nullns episcopus s ne consensu aliorum se
qiic coiiS( ruent vel furio ablata sciens siisccpe-
iiis priieferat auteriori. Ut nullus episcopoiiim se prae-
ri, in nuniero furanliuin liabeatur et siinili vindi- ferat alteri per ambitiont^m , sed oinnes agnoscanl
c ae suliiace.Tt teinpus et ordinem suae ordinalionis.
101. Si possessor per violenltam expellalnr. Qni- 170. Ut populi oblationes sa^erdolibns in ecclesin
cuini|ue violeiiier expiilerit possidenlem, priusqnain offer .nt. El iit omni die dominica commnnicent. Pla-
pro i, so iu licis senlenlia procedal, si causinn ine- cuil, ut li leles oblationes s;icer(lotibus coliilie , si

liorem lialiueiit, ipsain causam , de qua agitiir (ieri polest, in ecclesia offeraiit. Et si coiidie nou
,

perdat; ille vero, (jiii violentiam pcrlulit , universa potesl, saltem dominica die absq e ulla excusatione
iii statii quo fiierant reciidalet quae possedit sectiriis lial. Et ut praedicationem audiant , et si heri po--
teneat. Si vero iliid invadil , quod per iiidiciuin ob- test, oinni dominica die communicent, nisi criinnaii
linere poluil, et causani ainillat et aliud tantiiin peciato et manifesto impedianlur qoii aliler s;ilvi ;

quaiituiii invasit reddat opiilso. esse non possiint qiioniam Domiiius dixit :
,

102. Ct fideles (idem sanctae Trnita is discant. Ut Qiii mandncat carnem meain et bibit sanquinem
fideies fi ieiii sanctie Trinitaiis discant; in qua inlcr meum, in me manel et ego in eo. El qui mandncat
caelera crederc oportet, quod per Spiritiim sanciuin vie, vivet propier me. Et caetera ''exempla, quae
"*

rcniisio pcccatoruin iii bapismate, conlirmaiioiie , prolixa sunt hic s-cribere.

pociiitentia et iii ceteiis canonicis decretis , sicut 171. Ui sncerdolcs signa tangant lioris canonicis.
scriptum esi, conl'eratur,et quod lidelibus iii eccle- Ul sacerdoles sigiia tangant lioris canonic s et il- ,

sia per Clirisluiii einsdc n saiicti Spiiilus doiio per loruiii officium agant sive diiirnale sive noclurnale ;
niiiiisterium sacerdolale ct per penitenliam reinissio qui.) scriptum est Sine inlermissione oraie. El id-
:

piiccatoruin iiiduldtanler adlribuatiir , et quod gen- circo non dimiitant lioras canonicas.
D
tiiim oinnium in vera carne in aiiventii Christi resur- 17-2. De stoHs ceslandis. Ut sacerdotes siolas por-
reciio fiiiura sit; ei celera. Qam lidem memoriter lent propier signum castitatis, sicul decretum est.
tcneaut el suis sacerdotibiis eain reddaiit ei expoiiant
Ut secreta non incipiatnr nisi postlijmniim
173.
per siiigula verba. Et ipsi sacerdotcs eam fidelileret
finitum. Te igitur non inchoeiit sacerdoles n si post
pleniler atqiie veraciter populum doccant, qiioniain
angelicum hyinnum finiluin.
priinum ^ lundainentum cliristianac reiigionis fides
catholica est. Lt haec lides tunc est vera el frii- 174. Utannuntietnrsy bolum (ideUbus a sacerdoti- I

cliiosa, si bonis operibus cxornclur, il esl spe, cari- /)Hs. Ut annunlient presbileri oinnibus fidelibus sibi

late, liumilitale, casiilate coniinenlia, sobrieiale , subifclis symboluin et orationem doininicam, utsyn-
,

uiianimitate, concordia, iiistilia, ictaie, niiseieor-

)
cto Spiritu illustrante solvcnlur.
(I simplicitate et celeris his siinilibus.
a, imioceiitia, 175. Ut presbileri annnnlient viris et feminis , tiisi

Qincoinnia in dilectione l>eiet proxinii consi^liint. viemori!er siiiiibolumetorationcm dominicam lenuerint,

Siiie his eiiim nemo pote^t Deo piacerc iiec salvus de sarro fonte filiolos vcl filiolasnon suscijiant ''. An-
esse. nuntient presbiteri, ut neque viri nequefeininae de

VaRIANTES lectiones.
cfinleinpnere G. e.r, corr.
' ^ G. Iiic corre.rit : lestimonia i. d. concutiant. proximum G. * qucm-
q;iam Ual. " vivit G, ^ cssiiiit 0'. '
suscipiaiilur C.
 ,

T{;9 COD. DIPLOM. BENEDICTI CAPITIILARIUM COLLECTIO. -^ LID. II. 770

sncro fonte riliolos vel lilioias suscipiant, iiisi memo- \ 184. De (piorum baplismate ubsque dissvnulationc
ritor synibolnm ol oratiniioin (loniiciicani t<Miuerint. diibiuilur , ut baplizeuliir praeceplum esl. De quibiis
17(>." I t sihulium in ccci'sia teucaiur el devotc ver diibium cst, ulrnm sinl bapli/;iti an iion, oiiiniinodis
bum Dei audialur. i*lM'iul , nl (iilelos sileiiliiim in alisqiie nllo scriip ilo verbis
liapiizentiir, bis laiiieii

e<('U'sia leiieant et devole verbnin Dei aiiJi:>iit et praenvissis : < lebaplizo ; scd si nomium
ISon te

ooiife-si vernciter de omnihiis sceleribns suis sacer-
«lolibns liant, et mundent corpora et corJa eorum,
in qiiiltus Deiis condigne lialiit:ire dignetur; quo-
modo illis dicluin esL Templnm Dei cstis, in quibus
:
liabilare desidero. Et iit eoruni sacerdnti in omiiibiis
baplizatus es, baplizo te in namiiie Pairis el Filii et
Spirilus sancti »
185. Ut presbiteri in ecclesia fidem saictae Trini-
talis diiciaiii. Noluiii esl oiniiihiis, inipossiinle esse
siiie lide placere Deo. Et ideo nuiliis sit presbiter,

ohoediant el instruantiir, pro (|uid niissa vel sacer- qui iii ecc'e»ia piiblice nnn doccat lingiia qiiim au-
(lolesconsiiliUi sint; el inlell(^g:>iit vim et my^torium '
diiores iiitellegaiii, (ilem oinnipotenlis Dei in uni-
doinin eorporis et saiisuiiiis et inissae sive pre-
ci tate el trinilate siiiiplicitor crcdere, et ea, (|uae oin-
ciiiii, qiiae in ca a sacerdole liunt. Diciliir eiiini in iiibus geneialiter (liceiiiia siint , de iuaiis evitmdis
i|'sa oralione: « Memenlo, Doiniiie, famuloruiii fa- sive bnnis facicndis et iiidicio in resnrfectione fu-
nuilarumqiie tu;^rum et omnium circumstantium , turo. Si vero ipse verbis maiiife-te ex ilic:iie iion po-
qioriim tibi (ides cosiiita es' et iiola devolio, qi:i libi luerit, petat sibi ea a docliore Iranscnbi , (|uaiiier
olTerunl boc sa( rinciiim Inulis pro se suisqiie onmi- aperle lcgat, qiiod qui aiiiliiiiit,el intellegaiil. Et qui
liiis, pro re !e iiplion ' aniniarum suarum pro spe ,
ampliiis iioii potiierit, vel bis veibis adiiioiie:ii I*e- :

salulis et iiicoliimilatis siiae; tilii ^ reddunl vola siia n niteuliam a ,ite : adpropinqua' it ^ en regnum coe- m
aeicrno Deo vivo et vero. » El reliqua. liislruantiir loriiDi.

eliaiii,ut cognoscaiit polcslalem ponliliciim in 11-
g:indo el s Ivendo et celera, quae ad illos perlinent,
alque reliqiiorum sacerdoliim. Et ut tiineant ct ve-
iiereiiliirsecuiidiim D iiiiini praec ptuni eoruin sacer-
dof^s; et qualitor in hn oflendere soleiit, eisaiinun-
tielur.
177. Ut episcopo iufatiluH ad confirmandum prae-
sentcniur. Annunii-^nt iiresbileri popiilis, ut quam
ciiiuspotuerint, suosiiifanlulos adcoiilirmaiiduin epi-
scopo presentari faciant.
178. Ut presbiteri sim' sicro clirismate olcoqne be^
nedic non vroliciscanlur. L't presltiteri sine sa ro
cbrismate oleoqne benedii to et salubri Clirisli eu-
cbaristia alicubi non pioliciscaninr sed iibiciinique
186. Ut presbileri nnnunlicnt popu'o qnaluor leqi-
tma temporum Doi eaiit preshileri populum
iciunia.
qnatiior legitinia lemporiini ieiunia ob eivare, bocest
inense Martio , lulio , Seplcmbrio et Deceni; rio
quanlo sacriordiiies iuxla slaluta caiionu n distri-
biiiin iir.
187. Ut ieiuniatria leqilhna in anno nq/m:ur. h'?-
nim admoneanl s;icerdoics, ul ieiunia lii lcgiiima
iii aiino agaiitur, id est quadraginta dies ante nati-
vitatiin Doinini , et (|uaiiiaginta. dies aniepascba,
ubi dccimas aiiiii solviituis, ei post ppiitecostriKiiia-
draginta dies. Oo=*n'n"ain eniiii noiiiiulla ex liis ca-
nonica prlvenlur auctorilate , iiobis lniiien omnihi s
; simiil propler con ueludiiieiii plebis et arcnlum |

vel fortniiu reqnisiti (iierint ad oKicium^uuin , iiivc- nostroruin morcm liaec observare, utsuperins (im- i

nianlnr parali in reddendo debito. pnieben um est, convenit. Et lict t oinniluis diiibiis
, 179. Ul presbiteii oleum inlirmorum ob episcojic orare et abstiiieie conveniat , liis laincn tejiipoi iluis
e p tunt. Ul onines presbiteri olemn inlirmorum al, amplius ieiimiis et poeii lentiae serviie opoilcl.
episcopo expetaiit secu qiie babeant et moneaiiti
G l^raeier baec aule n lcgiiima tempMra ieiimo.iiimom-
lideles iiilirmos illud exqiiirere, ut eodem oleo per- nis sexla feria propier passionem Doinini ieiiiiietnr.
uiicli graiia Dei saneiilur, quia a piesbiteris fuba Sed el sabbati dies a plerisque propier quod in co
oratio lidei salvabil iiilinnos. Cliristus iacuil iii sepulcbro ieiunio coiisccralus ba-
10. Ul nuilus presbiter parroclianus aliubi prae- betur.
S'imat chrisma acci.ere, nisi ab episcopo suo. L) iiiiU 188. Utpopidus, nisi duobus temporibus , infautes
lu-. prcsbilcr parrocbiaiius aliubi pracsu:iiat cbrisiiia suos ad batismnm non olferat. riacnit , iii poi'u!iis
accipere, nibi a suo episcnpo in coena Doinini. ;id baptisi.um eoruiii iiif.iiiles noii otlerat iiisi duo-
18L Ut baplizari non praesumaiur hisi in viqila biis lemporibus, si iiilirmiias iioii occiipaverit ; el
pascliae et penlecosles. lU ba|.lizare nulliis praesuiuat qnomodo oilendunl, in^lruantur.
in lioc
nisi per duo t<Mnpoia, id est vij^ilia pascliae et vigilia -189. Ul dics doininic is reverenter colalur. I)i;!m
peiilecostes , praeter monis |iericulum. domiiiicuin secundum reverf-iiiiain colite Opiis ser-
1>S2. Ul inslruanlur fidel s, qui parvulos de sacro vile, id cst agruiii, pratuni, viiieani vel si qua gra-
foiile siiscipere cupimit. Placuil, ul instruaiilnr fide- viora suni, in eo non faciaiis, iiec cansas nec (aliiin-
lcs, qiii parviilos de sacio ronle susiipere cupiu it nias iiiter vos dicalis ; sed l;intiim diviiiis ciiltihiis
ul inlelleganl el viiii eiu^ilcin ^acraiiienti et ijuid jiro serviaiis el a vespera iisqiie ad ve jtrraiii dics do-
aliis sp"poii.icriiiil vcl pro qu > (ideiussores cxliie- iniiiiciis scrveiur. 11 is qiiideni pr,:cci|ui;is i('slivil;ite&
riiiil ; et sciaiit, se iiiilln niodo
aliorum palres aiile aiiiuinlieiit prcsbiieii iil '
(liehus (loiiiinicis salih.ili-
efiiccie, qu:im siipi'ailicl;i disoiit ct inlelleg.int seu zare ; natale Doniini dics q latiior 8 Kalen-
id est
lediiaiit. Ei bi lideiiissoies pro terr.no liicro damnari daruiii laiiuari.iru ii ; in circumcisioiie D miiii K;ileii-
soleiii, quaiito iiiagis pro diviiio iure iie daimienlur das laiuiarias dieni iinum; iii cpi|>Iiaiiia 8. Mus
caveie Ojioriel. Illi t:inieii ab liis ofiiciis reinoveiidi lanuarii diem unum ; in purilicat oiie saiiclae Shir.ae
suiit, ne alios de sacro loiite in baplismale suscipiant 4. Noiias Fcbruarii dicm iiiuim iii pasciia Domiiii
;

iiec eliani ad percipienduiii Spiiitiis sancti (loiium usque in octavas pascbae post domiiiicnni dies ires ;
alioriim palrmi existant, qui el coinmunione cano- in .isceiisioiio Domiiii diem uiiuiii iii iiatali saiu ti
;

nica privali et publicae poeiiilentae smil subacti, lobannis bapiistaeS. Kal. Inlii die.ii uiiiim in pas- .

doiicc per poenilentiam s;ilisf;iclioiiis reconciliatio- sioiie sani torum apost ikirum Pelri ct Pauli 5. K il.
iiem mcreaiilur, \el eliamilli, qui t:ile pecialuin Iiilii diem uiiuui ; in assunipiione s:iiiclae Mariae 18.

commissiim balient, pro quo pulilicae poenilenliae Kal. Seplciiibris diem iiiiiim iii Iraiisitii sanctiMar-
:

plecleiidi et lig;iiidi simt. tini 3. I.liis Novembr. diem miu!!i ; in passioiic san-
183. Ul nulia pretia de baplizandis coiisignundis- cti Andrcae aposioli Deccmbris diciii uiium.
"1. Kal
qne fidelibus exigantur. Ul iiull;i piaclia de liaptizan- 190. Ut annunlicnt presbilcri codcm iiiodo sicul ,

coiisignaiidisque lidelihiis exig;iiiliir. Quod si qui

(lis sabbaluvi pascliae cum fun pasclia, sdbbalum pcnte-
pcrpctravcriiil, boiioris sui siiit pcriciiliim subituri. cosle cnm suo die dominico obscnure. .'\iiiiuiilieiv(

VA RIANTES LECTIONES.

aul 6'.
'
uiiiiibieriuin G'. - libiipic I<(i/. '^
adpiopiiuiuavil /'«/. ''
771 ri, CAROLI MACM OPP. PARS I. SECTIO I. 77!4

presl)lleri eodem modo sicul vesperascente saltl);>lo A l>il>ere praftsmiiaiit. OiioJ si feferiiit caiionicam
sancliim pasiha celeiiraliir, et ipsmn (iieni peiile- senienliim accipiiuil.
C(>sli's «iiiiiiit!'r celel)erriiiium liaheaiit, iil saiiclum iiJS. Ul pro dcfnnc:is omi ortin parentes eornm
pascha et ieinniiim el missam t!t l)a;>lisiinim. Iri.iiiia di's aditnplere {'iciant. Eideles pro defunclis
191. Vl annuulienl presbileri popnlo, se iib inHcilis aiuicorjiii cl |iarciilil»us eonim iciiinia <t obialiones
a''sliiu're conntihiis. Aniiiiiitiel mius(|ijis(iue presbyler hvgiiita (lies adimplere laciant , et mortuuin super
piil)licepli'l>i al) iliciiis coimuhiis absriiiereel secuii-
i tiioiiuini non ponaiil, nec o<sa 'leluiuioruin snper
(linn Douii;ii maii(lalum le}^itimiiin coiiiugium n(M|iia- terrain diiiiiitanl. Quod si feceriiit, caiioiiicae seii-
(piain posse ulla occa^ioue separari, excepla cansa l nliae siil)i;ice;iiit.

f.iriiicalioiiis, nisi conseiisu amborum, et iiocpropier 199. De lns, qiios episcopiis ant sarerd ^ excom-
scrviiiiim Dei. mnnicaver t, ne eos /ideles recipiant. Flacii t, ul fide-
ly^. l l publirc presbiteri annuntient plebi derimns les eos, (|U()s ciiiscopus aut s -ccrdos propier eorum
et '
priniitins oni inni (rnqnm ad bemulicendnni offerre. [leicala excommuiicaverit , noii recipi;int, anie-
Aiimiiiiieiii presiiiterl plel)i (Hii^liie , iit priinilias qiiam pOLjiiiteiitiam ac ipianl et ad confessioiieni
<»niniiim l'ru;^ii;ii l(^riae ad beiic.licciulum alleranl vcniaiit.
ad (lomos illoruin et sic postea inde man iiicenl, et 200. Ut nnllus presbiter su^im ecrlesiam sinecon-
deciiiias ex oinnibiis rriiclibus et pecoriluis lerrae rensnepiscopi suiderelinqnat. Cojnpelliiiiur slatiila ca-
aiinis sini^iilis ad ecclesias reddaiit eldenovem par- noniim ct iii lioc scrvare ul millus presbiter ciedi-
,

libus quae re^manseriiil , eliinosinas faciaiit, el ex

,
taiii sit)i eccle-iam sine cons nsu sui episcopi dire-

iiisis peccala iilorum redimant , sicut scriptum esl : linqmil eilaicoriiin sii isioiie ad aliam iranseat.
Eliniosina a mrte Hbernt. Et ips;> pu'git peccata ,
iOI. Ut sacra mislrria nuilus presbiter nisi in loco
siciit iii sapienla le^itiir Sicut aquu extinauit : consecrato acjnt. Ijt iiiilliis presbiier sa ra iiiist ria,
ignem, ila eli)nosina extiiiguil peccalum. iiisi in locis ab episcopo consecralis , agere praesu

i9o. Ut fideles intelleiiant pactum quod cum Deo nial.

in baplisniate (ecerunt. IMacuit, ut lideles inlellegaiil 202. Nenlind ulliire in ecclesin cosecraln n'si ,

pactiim qiiod cuni Deo in biipiismale feceriml. A

,
quod ab e, isropo consecralum esl , tdiqnis presbiicr
niiiliis ergo ex loto et a inultis ex parle transgre- eriqnl. IJl iuillus jire^b ler iii ecclesia con ecraia
ditiir. Quid sit alueuuiiliare diaboU operiiius et aliud allare erigat , iiisi qiiod ab episcopo saiiclilica-
pompis eiiis et omnibus operibus eius,
insiruantiir lum est, ulsit discrtlio iMlcr sacratum et noii sacra
li leles. Si vero iura humanae paciionis li nia cnii- tiim.
seivaiilm ; quanlo magis ferveutiiis iiira lanti pacli 203. Ut episcopus ,
pres' iter el diaronus non ;inl
quae cum Deo facta suiit, irrevocabiliter snnl obser- (ileulores etebiiobi. Qiioii episcoinis, presblter et dia-
v;iiida I coiius aleator et ebrius esse iioii reljeai. Siniiliter
i[)'t. IJt sacerilotes almonent viros et muliere:^, clerici e; la ci, si f ernianserinl in alea, comraunione
ul lnmi)i(iria ad basilicas deportent. Vl sacerdoles pcivpntur.
aminoneaiit viros el inulieres nt ad basilicas lumi- , 20i. Utnemo clericorum nstiras nccipiat. Quoniam
naria el incensuiu et bncellas et primilias alferanl, veiierandi caiiones el divina probibet au torilas usii-
sicut scriplum esl llonora Dimiinum de tnn snb-
: ras accipere, ideo nulliis hoc (iericoriiin facere prae-
slanlit, et de priniiiiis ritiiuDi Inarum da pnnperibns. siiiuat, el in quaiitum poiuerint, laicis velare stu-
195. Ut ammoneant ])resbiteri plcbem, iie in eccle- G deani.
sia conlinti nibus et verbosi:aibus deseniant. \\\\ino 20,5. 'f/< diem d( miitirnm , in qiio Dominus resur-
iicaiil piesbiti ri plebem , iit iii eccle^iis vcibosare rrxi', cuncti venerabiliter coldnl. Plaruit ul liileles ,

iKiii piaesumant, sed cuiii lli tu et compunclione cor- diem domiiiicum, iii (pio Dominus rcsitrrexit , veue-
(lis Dei iuiplorent auxiliuin l.un pro se, (imiin ct rabiliter colant. N;im si pagani ob
"^
niemoriam ei
proxiinis siiis. Et quaiulo presbiler (aelehrat niis- reverentiain deoruni suonini (|iiosd;im ries «oliint,
s;<m, corda illoriim scmper ad coflcstia adleiid;iiii. ct liilaei more c;irnali s;ib'>;itiim carc.-liter obscr-
El .iuando lccliones sanct:e vd euangelia recila a vant, i,nanlo cbris iani^ isie dies lion irilice
inagis
fneriiit, ciim sileiilio el devoia nienie pariter au- C()!e:)i!iis esl, ne in illo sancto die vanis f;il)ulis aul

di;iiit, sicut Deiis dixlt pcr Moy^eii Audi Isrcel et : lociilionibus sive cantaiionibus vel sallalioniluis ,
tace. I'.t obbitionej olfcrani el commiinicare faciaiJ. stando iii biviis et pla eis. ul solel, in erviant. Sed
190. Ut presbiteri sollicite curent, ne inlionesla el ad s cefdolem aiii al ;.li(|uem sapientem e b uium
lurpia quaelibel litint in ccclesiis. ^Uiando pojnilus veniaiit et eoriiin iiraedicalii iiibiis et boni locutio-
ad ccclesias venerit laiii pcr dics domiuicos (piam nibus, qiae ad animam pertinent utantur. Et ilio ,

et pcr siileuinilales sanclo.um, aliud non ibi agat die sen sabbato ad vesp^ras et ad m .liitinas sive :iil
nisi quo ad Dei pcrliuct serviiium. Illas vero ba-
l missain cum coriiin (blationibus si i:eri polei,
la(ii)neset salla;ioiies canticaque lurpia ac liixiniosa omnes canendo iiirie eleiion, veiiiaiit, el cuoiioet re-
el illa lusa diabolica noii l'aci;il iiee iu plaleis iiec
"^
deiindo kirie eleison (lec;uitenl. Simililer et paslores
iii doinibus neque iii uilo loco quia l.aec (1<^ pag;i : pecoriim euiiito et redemido in *ca epiini et al do-
iionim consur-liidine reinanseruui. Et qui ipsa le- niu.n laciaiit, ul omnes eO) veraci:er chrislianos ct
cerit, caui)nic;iin scnlciiliam accipiat. devotos csse cogiioscanl.
i97. Ne in mortuortnn fun^ribus iuxta piifjanoruin 2nG. De reconciliandis poenilenibus. Qiiia ve/a iie-
rititm aqilitr. AdiiioiicauUir lideles, iit :i(l siio-^ mor- ccssil;ile praepe.limiir caiioniiiu sialiita de recoici-
tiios non agaul ea, qine de pag iiorum rilu reiii;ui- iiaiiilis poeiiiieiitibiis pleniler observarg |iropler a .

seniiil. Sed iiiiusipiisipie devola iiienle (^t cum coii- (miniiio nou diinillatiir , nl unusqiiisqtie presbiler
(;iiiicli.')iie cordis pro
auiiua Dci niiseriror liam
eiiis iiissioiie episcopi de occult s laiilnin, qiiia de iiiani-
iiiildi)ret. Et quaudo eos ad scjsuluiram porlaveiinl, leslis p|iiseo|ios seiii|)er convenit iudi are , staiiiii
illiiiii ulubilmn excelsum non laci;)iit ; sed sicut |)o>t acceiilani coufessionis penile:iiiain sinnulos data
siiperius dixiuins , devola meiite et cuin conpun- oratione reconciliari. Morienlibus veri) sine cuncta-
« lione cordis, in quanlnm seiisum habueriiil, pro iiii:ie communio et rccoiicilialio (iraeb^alur.
eiiis aiiima implorare De; in:sericordi.ini faciani. Et 207. Q.iol .^inl dies puri caiionis mulieris. Cuin
illi, qiiip^;iliii()s iiou lenenl, exieisa vnce, hirie elei- enixa fueiit mulicr, posi (juoi dies deb al ecclesiam
son, Clirisle eleison, viris incoanlibus mii-ieribusiiue iiitrare, test;uiieiiti veleris | r;ie'ceptioiie didic niiis,
resiiDiiden ii)us alta voc: canere stiidcaiit pro eiiis iitpro mascno dii bns 55, pro femina aiilem (56 de-
aiiima. El super eoruin tiimulos nec manducare nec bcat abslinerc. « Quoi lamen, ut ;iil saiictus Grego-
VARIANTES LECTIONES.
deesl (.. ^ clillusa G. ' cum Bal. * omiies v. Bal,
773 COD. DIPLOM. — BENEDICTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. II. 7TA
riiii?, scioinliiin est (jiiia in mysterio accipiliir nniu A nt! «JacramiMiimn ia ecclesia el snper reliffiiias iiire-
;

s: liora eadeni, qna gfniioril, acliira gratias iiiirfi tnr; ct (|ii(>(l in ocelcsia iirandinn est, vel ciim scx
k./^^ti [\/iiwliifik
ecclosiam, iiiillo p(MCUi poiKioro tr.-^ fk iin \/
gravaliir. *ir.f '.^
Vfijiipl^is vol ci
eloclis, Vi^l
|.|i^<'ltC f If Aj l^/'i ill
dnodeciiii
si ll, . 1 ^t;c/t
esso /l/:tK/liit /iiiol
dobent, qiial rx .^ _: •
s potuerit
I ./> t

eniin carnis, non doior iii culpa est. Iiicarnis coiii- iiivenirc. Sic ^" iUum Deus adiuvet et illi snncti,quo-
inixlione volnplas esl, in prolis vero proialione ge- rnm istae rcUqniae suil, ul verilalem dical. Si res iii-
miiiis. Unile el ipsi prinio inalr monio d citiir In leiiiaia lurlo ab!ata fuerit, licealei, siiper qurm res
:

dntoribas paries.S>\ ilaqiie eiiixaoi miiliorem prohibe- iiilortiata luerit, sacrainento se excusare de furlo
,

nins ecclesiam intrare, ipsain ei poenaiii suam ciii- qiiod iiec siiae voluntitis aut conscienliae luisset
,

pain epulaiiius. » qnod aidalum est, et aliud taiitum siiie dampno

208. Ll missarum celebrationes in l cis incongruen- reslilnatur.
tibus non fianl. Placuit , ut li leles missarum caele- 21."). Vt vitia , quae remniscrunt ex ritu genii-
lirationes in locis non conseeratis et inc()ngriienlii)iis lium /ideles caveaut. ['iaciiit , ut fideles caveaiit
facere omnino noa delieant nisi causa hosliiilatis
'
vitia , qiiae cx rilu geniilium remanseriinl id ;

vel longnqui itineris: et id in aiiaribus al» episcopo
consocratis lieri, si ^ n.ecessitas comi^ellat. Sacerdotos
lanien, qui in locis illicitis et noii consecialis niis-
sas canlare praesnmuiil, graduni se sciant aniissu-
rns '. Melius csienim missam non audiri, qu nn eam
ubi non licet nec oportei ce'ebrare aut au lire. Et
de usuia ut iion fial oniies admoneantiir.
209. De propinquilale. In qiiarta propinqiiitale
carnis, (|uiiila sexiaqne non iicet nulieie, siciit in
l(^go scripiimi esl : Omnis howo ad p opinquam san-
ost, iiiagi, arioii, sorlilegi , venelici, divini, incanla-
tores, sonmiatorum coniectores, qiios diviiia iex
iiirelractaiiiliter puiiiri iiibet. Kt ne eos inler se si-
n.iulesse, providendum ill s est.
2.G, Deeccle.is resiaurandis. De ecclesiis emen-
danlis, et ulii in uno loco plures suiit quam opns
B sii, ul desiriianiur, quae necessariae non sunt, et
aliae con>lrua: tnr.
217. Ne
]resbil:'ri, priusquan ex imineniur, ordi-

fjiiinis sui non acceda', ul revdct lurpiludincm eius, n niur. Vt piesbileri non ordinenlur, priusqnam
iJ ost, usque ad septiim m graduin. Legitimuin con- examinontnr. Et ut ex omninnii atio subito et siiie
iiigium iion licct separari sine consensu amjjorum caiisa non liat.

iia lamen ut anibo Deo serviant innupti. Pulest au-

218. II t dominki niissi snibinos, advocatos el no-
loni alter alteri licenliam
dare accedere ad servi- tarios eliqnnl. Ut nii>si nosiri ^cabin s, advoians
tiii n Doi si i|»se laiiien innuplus vel imiuj la per-
'
et nolarios por singnla loca eligajit et eoriim noini-
,

manseril. In veteri testamento lal;ter legilurde ooitu na, qiiando , rever--i rnerint
seciim s<ripta delerant.
cimi ])ecoril)us Mulier (,une suhcubner-t cuilibct
:
2IU. De qni le<,ein conlcwnunl servare. Deliis,
liiH
,

inmcilo, simulinlerjiciatur cumeo. Iii novoilla, siciit qui Icgem sorvaie contompserint, iit per lidoiussores
ile, qni cuin pecoribus coieril, (luindeciin aiiiiis, in praesentiam regis d<;duoanlnr.

alii iindecim * poenileat. Animalia coiUi liomiiuiin 220. Utfidclesse a viids ab. tiueani ^ quae qunsi
polliil» occidanlur carnesque canibus pioicianiur
nnturaiiier in usu habentur. Placuil, iii lidclosa viliis
;

sed coria eorom assuniantur. Uiii auleiu dubiura est' delestandis, qu ,e liabentur qnavi naiun.litor in iisn,
ii '11 occidaiilur. se abstinoant, qnae apostoUis apcrle enunierat, id
210. De servo, qui damnum cuilibet intulerit nuid ^^^^ ^^^\^^-^^''^, coinos^aiiones, conlciiliones, irao,
.^
aqendum ...
sil.
.,.-...
Nemini liceat servuni suuin proider''„,.„ "'"xae,
'^ dissenMOnes, dotraciioncs, invidiao, ""' inimici
"''
r ifiostolus ait
I i i
' '

damnnni ab illo cuilibet inlatum dimiiiere, sed iux a *jf f1"'""'

Qui latia iniunt, re- .'^.*'-'- j^

qualiiatcm damni dominiis pro ipso respoiidoat vel (jnum Dei non consequenlur. El " alibi Non solum :

eiiiii in composilionem aut ad poenam

quijaiii.nt, scd qui consenliunt jacientibus. Et de illis
pelilori ofl '

ral. Si aiilem seivus perpelrato scdere fiigerit, dici potest Lelantnr, cum mate fecerint, et exultanl :
iti
in rcbus pesslmis.
ul a domino penitiis iiiveiiiri noii possit, sadamonio
se (loininus excnsare studeat, quod nec siiae voliiii- 221. pe his qui lieiibannum solvere dibent. Ut illi,
(^ui heiibtnnuin solvcre dcb.wit
tatis nec conscientiae fuissot quod servus eius ta!e c.inicctnm faci.uit ,
,

lacinus commisil. Sicnt petierunt, horibannatoribiis, el nnlluiii aliud obseiju.um comi-

ila doinnus iin-
tibiis vol vicariis faciaiit.
peratiir consensit.
2H, De eo, qui ad mallum lecjibns mannitus fiiert 222. De fiiglivis et pcreqrinis ul di trin aiitur. Do
el non venerit. Si quis ad ni;;llnin iegibns
lu^Mtivis ac peregrinis, (iislringantiir,
maimilns
iit utscire pos-
fueritet iion venerit, si eum snnnis ''
simus, qui siiii anl w.M\e. vcneiiiil.
iion detinuorit
(Hiindecim solidis cnlpaliilis iudicoiur. SimiliitT ad 223. Ue nrin l is et bruiius nicjoiiatoribus non dan-
so( undain et tertiam. Si autem ad qnarlaiu dis. Ul ariiiill.ie el brumae iioii deiilur
voiiire
lugoiiatori-
conlenipserit , possossio oins in bannnin iniuntnr bu .

donec voniatetde ro, pro 224. Vt mensurae aequales ficmK De men^uris, ul

' qna inlerpellalns fne-
rit, iiisiiliam faciat. Si infra
sccnndum iiis>ioiicm iiosliain aeijnalos liant.
aiiiium noii venerit, de
22.>. chrisliani ub otioso scrmone se caveanl vcl
Ijt
robiis eiiis.qu.ie iii bMnno » iiiissaesnnt, rex iiilerr(')ge-
tur,etqnicqiiid indc iudicaverit, a ceteris vi iis. Placiiit, iit (idelos de otioso soriiiono,
Jial. Priinamannitio pro qiio iii dio iiidici secuii liim Doinini senlenliam
siijiernoctos 7, secinrla siiper 1 i, lcriia biiper 21
D
ralioiios oiiiiie.> reldit.iri snniiis, cl do
(]iiaita siiper 42
Sindiitor el de boiielicio liondids
' scurnliiaic
si fortc res jiroprias Uim babuorit,
ct slnlliloq malodiciioniims, (iiioniam iii\ta
io et
milta.ur in baii-'
;ip sloium maledicoiiies ro.ninn Doi iion posside-
luiin, iisqne (ium rex iniern.gotur.
biiiit, et (le iiioiidacio noxio sivo
212 Deeo. qui fiiios non habuerit et in eorum loco iilium de periculoso a?si-
stbi hercaem jacere rotiicrit.ihn
iilios nnn liabuoritot
(inoijiii; imaiiioiilo et ob cociiis iiiiiiibus(|iio caiiti-
almniqu. cis : ab
oninihu. cuiitli olirisli;inl so foilil.r ca-
liis
liorodem sibi facero v,,luerit, co-
11111131.1

ram rege vel coram comito et scabinis vel veie deboiit '- iie liis ^lndentes er iioglogonliam
; [

missisdo- dcttiiiioniuin siiarnm pali inliir a.iim;irum.

nimicis, qni ab eo ad iusiiiias larieuJas
in provincia
lu(3rint ordinali, iraditionem 22b. L t super vestiti rain 1'ippiiii rcijis lcslimonia
faciai. ,

21). Z>e demirialibus , qunliler possint non m Ltanlur. Ut non milljuiliir leslinioiiia snpor
hereditare vosiiijiraiii doiiiiii
llomo deiianalisiio:i aii:ea liere litare Pip;'ini re;.;is
iu suaiii aiNial
lionem polerii, ,|uain usqiie ad 227.^ Vl nec calonus nec jiscalinns Iradilioncs fa-
terliamgonerallonein cai.
P*=[jV,;nial. Uonio cartol.uiiis ''
Ut iicc colonus i.ec (i..caliiiiis po-sil alicubi
si iiiliicr lacial.
21 i. Ut oniKz sacram nlum iu ccciesiaiurelur. Ira.lilioncs f.icere.
Om- 228 iSepracsumal hoinin.m atlqui. sinc causa ad
VAKIANTES LECTIONES.
* fierK;. dccst C.
=
ainissiiriim G. **
uov so i: » e ,„ \iw
i>
' -onnis LW. ^ dee.i Bat.
• < .. ,

Dal. ' cliarlulaiius i «/. '"

^i A./
""'• "Ei
Ll... hci.MMin. iHH^rta a rcncd.
laticiitibus ''
« bannum
doboaiil i uL
 ,

-75 H. CAUOI.I MAT.M 01>I> PAIIS l. Sl^CTIO 1. 776

iudiciiim miuere. Ul 1111'....» inncsnriiai lioimiiciii aU A de ope e breves ajferunl. Ul inissi no^tri, qiii iaiii
lial. breves detuleruiil de aniiuiitialioue, adiiuc aidiicant
uilitiiiiii lUilieie siiie c.ausii, ni-.i iii licaliiiii
^229. Si iber liomo in monusterio reijulari coiiium
et de opere.
243. Ut nullus praesuinal teloneum, roda icum vei
ileposueril. Si lilier ^ioiiio iii nioiia^^lerio rc^iil.iri co-
«ieposucril, el les suas ibideiii ileicgaverii,
pulceraticum reciper,'. Ut niillus^hoiin) praesiiinal le
iiiain
proinissioiieiii faclaiu secuiiciuia regulain ririniler
loneuni per vias. iiec p^r villas^roilalicuiii, nec pul-
lencal.
veialicum recipere.
coniugio, quod a Deo coHStiluluin el 244. Ut/ideles iuita iudicia iudicent. Placuit, ul
i230. De sil

luiurine, selcausa polius litioruin fideles iusta iutJicia iudicenl et munera pro lioc noii
(juod iion causa
accipiant, el ut laisuin testiinonium vilen;, el a de-
appeLndum sil Piacuil, nl li ieles sciaiil, coniugiuio
el quod noii sil causa luxu- traclione se absiineaiil neciion a caeterismalis, quae
a Deo esse con liluiuni ,

loiiguiii esl diiiunierare.

liae, sed caiisa polius filioruiii appelendum. Kl ul
24!). Ut ecclesiae earum iuslitiam oblineunt. In pri-
vii!.'iiiiias iis(iiie a iiuplias lideliler serveliir. Kt uxo-
res" lialit-ntes iieqiie pcllicein iieque coiicubiiiani lia- mis oinniuiii iubeiiduiu est, ul habeant ecclesiae ea-
licre deiieaiii; quoniodo eliani jii caslilale uxores ruiu iustiiias, et iii vila illoruiii, qui liabitaut in ipMS
siias diligere eisque ulpote vasi inrirmiori lionoreiu ccclesis, el post vitain ^ iu pecuniis ei iu substan
liis earuiii.
debiluin iiiipeiidoie.El quod commixlio carnaliscuui
uxonb s gratia lieri debeal prolis, non voluplalis. 2i0. Ut potestatem episcopi om es intcllignnt, et in"
251. Lii umnia, quae tvadiare dbent, s cun um struantur, qualiter sive secundum cnnonicum sive se-
'

legeiu reuadienlur. Ut omnia, qiiae wadiare debent, n cundum monusiicain regulam eis vitenduin sil. Ul oin-
iuxla quod lege coiilinetur, plen ler secuudum ipsain nes episcopi patesiatem inteliegant, ei inslruaiitur,
Ifgeni rewadiaia fiaiil. Et inposlmodum vel domiius ul vel sec;mduin cauoiiicam vel secuiidum iiioiiasli-
rex vel iile, cuius causa esl, iuxla quod ei placel, caiii regulaiii reganl ' miiiisieria 1 uiii lam iii mu-

luisericordiaiii laciat. iiaslenis viroruin, qiiaiu et in puellaruiii et iu loreu-

232. ill nullus ebrius causam suam possit in maVo sibu> pre-sbileris seu reliquo popula Dei.
conr/Hn-fn;. Ut nu l.s ebiius suam causaui in iiiallo 247. De viiluis et orpliaiiis tt minus pote. libus. Ul
possit coiiquirere, nec tesliiiionium dicere. Nec pla- vi.luae, orphaiii el iiiinuspoleniessub bei deiensio.ue
tiiuin comes li;ibtal, iii>i ieiuuus. et nusira inun ieburdae ^ pucem hubeaul el eoruni
2o3. De b.bendum co:,endo. Ut neinin.'in
nullo ad iujliiias adquiraiit.
Jicealaliuui cogeie ad bibendum. 248 Dc non parvipendenda excommunicaliune sa-
234. De dominicis discurirnlibus. I'e inissis
missis non p. irvipeiida.it ex-
cerdoiuin. IMacuit, ui lideles
noslris discurrentibus vel ceteris homiiiilius in ulili- cominuiiicaiionem sacerdulum il oruni ; quoiiiam si
t ite nosira iter agciilibus praecip nius, ut nullus lioc iecernil, iuate " segregabunlur a caetu curi-
inansionem coniradicere praesumal nec herbani, ex- slian iru >i.

ceplo siio prato. i4;J. De

episcopis el comitibus, lU sibi consensum
235. Ul a coilu pracgnaniium fideles se abstineant. invuem pracbant. Ul episcopi cuin cumitibus sleiit
IMacuil, ut lideles se ab^liiieant a coilu praegiiau- et coinites cuiii episcopis, ut ulnque pleiiiler suuui
liuni uxoruin, necnoii iiienslruo inpore Et ut causa
t iiiinisierium peragere pusiiil.
fornicalionis noii sit uxor, scciiiidum Doinini seii- 250. Ut ,uir nes vel homicidae sive adulleri sub ma-
leiiliani, dimillciitla, se.l potius sustiiienda. tt quod
C gna correctione distringantur. Ul lalrones vel hoiiii-
lii, qui causa loriiicalioiiis dimiisis uxoribus suis cidae .-^eu aduller. vcl iiKestuusi sub niagna disiri-
niias ducunt, Duniitii seiitetitia adulteri esse no- cl uiie et corrctlioiie sinl coirepli becunuuiu e .uaui
lantur. Daiiivariurum ' vel legeni.
25(). De cai,ibus, qui in dexlro armo tonsi sunl. De 251. Dercbus invasis Dc rebus proprisis, ut ante
caiiibus, qui in dexiio aruio toiisi suiil, ulhoiiio»iui inijsos et coiiiiles et iudiies noslros veniani ii, (jui
euiii habueril, cuni ipso caiie iu praesenliaiu regis hucege;uiit, et ibi accipiant liiiitivam sent. niiani
veiiiat. ila ul luaiilea nul.us pracsumat alieriusrem piupren-
237. De capi iilis, qnae in lege noviter addila sunt. dere " sed iiiagi> suaui causaiii quaeraiit aiite ludi-
;

Ul populiii icterrogeinr de capiiiilifl, quae iii le- ces iiu.trus, ut Uixiuius, el ibi recipiant ({uud iubtuin
geiii iiiiviler adtlita suiil. Et posl(}uain oiiines loii esi.
st-nserinl, el luanulirnialiones suas in ipsis capiiuiis 252. De su; erbia, propter quam diubolus corruil,
faciaiil. Placuit, ut lideles de supeibia iiisiruaiilur, per quam
238. Ut nullus ad placiluni banniutur praeier sca- aiir,elus laitus diai.ulus de celu e.ecius Cst.
binos sep em ei qiii cuusuin quaerere debeni. Ut null.is 255. De eo, cui non recle iudicutur. Lt si aliquis
ad placiiuin aiinialur, iiisiijui lausaiii quaenre vult
I
voluerit dicere, quuJ iusto ei iiuii iu.iicetur, lunc iii
aul se ab alio qiiacri tcit; exscepl.) scabiuis sepleui, piaeseiitiain nusiiam veiiiat. Aliler vero iioii piaesu-
qui ad oiiinia phstita esse debtnl. inatiii praeseiuiam nustrani venire p. allenus luslitia
239. De
fahis teslibus non ricipiendis. Ut falsi les- dilalaiida.
les niiniiiie recipiaulur. D 254. De invidia, per (juain diabolus hoininein eiecil
2iO. Qualiler jidelibus lirist anis incesiu cuvenda
, de parad.jso. Placuil, ul liileles admoneaiilur lie iii-
siiit. 1'laciiit, ut litleles agiiobcint, qualili r incesta vid;a, per quaiii diabolus homiiiein de paiaUyso eie-
cliristianis caveiula si..t, el qi.od loca Deo dicaia cii.
Ireiiuiuiius devotiusque ad Dijuiii exoraadum sibi- 255, De odio el discordia. Placuit, ut lideles aiii-
que ^ propitiuiii r;icieiiduiii saepius, quaiii aclenus nioiieantur e odio el i.iscoidia, quaecaritaleiii iiiler
t

lecisstiit, lrei|ueiileiil ; el qiiod 111 basilicis Deo di-
calis iion sit hibiilis oliosis lurpiliu-.i|ue et obscoeiiis
seriiiociiialioiiiims vacandiiin, ct iKgolia secularia
publicaqiie placila liabiinla; et qiiod lii qiii haec
III ecclcsiis iaciunt , niaiora Sibi pcccala accuniu-
lciil.
241. De non iurando per vi am regis. Ul iiuUus
prafsunial per vil;iin legis ei lilioi um cius iur;ire.
242. Ut misiinon solu.n deannuiiliati<,ne, sedeliam
pioxiiuDS extiiiguiiiil el dilectioiieiu (vacuaniel oin-
iiia buna perverlnnl et nou suiunt pioxiinosiii iiiulua
dilt clioiie coiisisteie.
250. Kupituluin hoc, dutum anno dominicne incar-
natioiiis 800. ad T, odonis villum anno imperii domni
haroli i). t.AP. 1. Ul lectioiie., 111 e. cb sia tlisliiicte
Itg.inlur. 2. De caiilii, ui s cuiitlum oidiiicm et nio-
leiii Komaiiae ecclesiae lial tantaUis. 5 Dc nolariis,
iit unusquisque episcojua ei abba et singuli coniiles»

YAKiANTES LECTIONES.
' w.Tiliaii Bal. '
ibiiiue G. ^ laiu iii quam ct L*../. ^* icganiur coruni niiiiistcrio />«/. liOvlro
iijundeburdo Ba'. hic et infra. nostrae C. lustac 6. ' beuuaiiorum t. p.uprinJcre /Ja/.
"1 COD. DIPLOM. — IJENEDiCTl CAPlTLiLARIUM COI J.E ;;T{0. — UB. !I. 77S
5uiiinnolarimn liabeant. 4. De caeleris ciiscijiliiiis /\ habcat. De arai;ilura in excrcilii, sicul aniea in alio
ecclesiae, nl secundutn canones vcl rc!j;nlani liar;i. capiluiari maiidiiviiiius, ila servclur. El insuper oiu-
5. De nieiiicinali arle, nl iniantes liaiic iliscere niit- nis lioiuo de duodecim maiisis bruiiiain iiabeat. Qiii
laiiliir. (i. De ecilesiis siiie iionure inaiiciitibiis alis- vero bruiiiani iiabens (am seciini iion duxeril, oiiiiie
<|iie (ifliciis hiniiiiaribus ; et de liis qui deciii as
et beiieliciuin cum bruiiia perdat.
assuinuiit et de ecclesiis non curanl, ut lioc omniinodis 275. De negoiiatoribus qui partes Sctavorum vcl
cinendelur; et de altaribus, ut non superilua sint in uliarum genlium pitiernt. De negotiatoribus (|ui ad
ecilcsiis. p;iries Sclavorum et Avarorum pcrgunt, (luoiisque
257. De laicis qiii noviter sunt coiveisi. De laicis procedeie debeaut, esl, parlibus Saxoiiine u.>^(|uo
i,l

noviier conversis, nc, anlequain suain legeni plenilcr ad Dardenvvic, niii praevideat Uerli, ct ail Cosla %
vivciiilo discant, ad alia neijolia niiitanlur. nbi Madalgauclus praevideat; ad Maiad.burc, rae-
*
|

'iSS. Vi scribae falso non scribanl. De icribis, ut videat Atio ''; ad Herphesfurl, pra(ivideat Madalg;iu-
non viiiose scnbaiit. dus; et ad Alagastal, simililer ad Forachem el aJ '^

259. it conpotus discatur. Dc coinpolo, ut vera- lirehemhret ' et ad Rageneshurc praevidral Ot- **

ciler (li>cant onines.

' tuifus, ad Lavariocam VVarnarius, ut ariiia cl bru-
20,). De derelinquenliius secidmn propter servilum iiias non ducaiit ad vendendum. Quod si inventi lue-
Dei. De liisqui scculuni reliiKiuunl jiiopter sei vil uiii riiit portanles, omnem
subbtantiam eoiuiii auferant
inpedienduni et lunc iifuliuin faciunl, ut uniiin e diu)- ab eis; diini ia qui.lem pars iiaitibus p;ilaiii, alia
bus cliganl , aiil pleiiiler secundiiin canonicain aut vero niedietas inter iamdiclos inissos ct invciiiores
secundum regulae instilulionein vivanl,aut seivitium dividaiur.
doininicuin laciaiil. " 27 Ul causedici qni adquiesccre noluerinl, reclu-
i.

2GI. Ul servi proprii non tondanlur velancillae non daiitur. De clamatoribus vcl caiisedii is, qui nec iudi-
- veleniur nisi ad mensurani. De servis propriis vei cinin scabiiiorum ad ,uiescere nec blaspiieinare vo-
ancillis, ul non ainplius tondantur vel velenlur nisi liiiil, antiqua consueiudo servelur, id esi ut in cus-

secunduin niensuratn. El ul ibi salisliat, el viliae non todiam rccludanlur dunec unum cduobus facianl. Et
siiil desoialae. si ad palaliuin pro hac re reciainaverint et litleras

202. Vt superfluae congregationes nnllatenus fiani. deluierinl, nunqiiidem eis credaiur, nec tiinc lameii
De coiigregalionibus supei lluis, ut nullaienus liaiil sed ; in carcerem millantur, sed cuin cuslo lia elcuiii ipsis
laiilus coiigreget unusquisque, quanlisconsilium dare iiltcris eos ad palaiium noslrum remitlant cl ibi dis-
potesl. culiantur, sicut digiium est.
203. De
liis qui secundum regulam non pulsautur. 275. De iuramenio , nl nulli alieri nisi proprio t>e-
De qui noii liiiiit siacunduiii rcgulain pulsali, ul
liis niori iurammti fidelilas promittatur. De iuraiiicnl i,

tleinceps eiiiendetur. iit iiuili alleiper sacramentum hdeiitas proniitiaiur

i

2'Ji. Ut in',antulac non vclenlur. Ut iiifanlulae par- iiisi iiubis el unicuiq le pmprio seniori ad ulilitaiein
vae aelatis pu. ilae iioii vclentur, aiitequain illae eli- iiostram et suisenioris; e.vceptoiiissacraineiitis quae
gere sciant quid veiint, siilva canonica auctorilate. iusle secuiidum legera alleri ab allero debcntur. Et
2()5. De laicis, ut non sint praeposiii monachorum. infantes, qui aiilea non polueriint [iropter Mivenilein
Ul i-iici non siiit praepositi iitonaciiorum inlra mona- aeiateni iiirare, niodo lidelitaiem promilianl.
steriuin, nec arcliidiaconi siiil laici. 27G. De lAs, qni conspirationein fecerint, ut Iripli-
206. Ui canonice examinenlur. De in-
incesluo.si C citer iudicentur. Conspiraliones quicumque facere
cestuosis, ut canonice exauiineiitui-, iiec propieraii- praesumpserint et sacramento quocumque conspira-
cuius a^niciiiain quidani reiaxeniur, quidain con- tioiiein lirmaverint, triplici rationeiudiccnlur. Piimo,
sliingaiilur. ut ubicuinque aliquod nialuin pioi)ter hoc perpctra-
207. De liis qiii per aliquod scelus rcbelles fiuiil. liim fuerit, auctores facli iiileilicianlur adiuloies ve- ;

Ui pacl omnes sludeaiit ;et qui pro aliquo scelcre ro eorumsiiiguii ailer ab altero flageilenlur et iiaies
sibi rebelies suiit, coiistriiigaiiair. sibi invicem praeciJant. Ubi vero nihil nuili perpc-
208. De iiisiilih ecclesianim Dei, < rplian mm, pu- tratuin est, similiter quidem inler se flagellenlur et
pillorum ac viduaruin. iusiiliae ecciesiaruiii Dei, vi- capillos sibi iniicem de undaiit. Si vero perdexteias
du 'ruiii, orphanoruin et impiilorum et iii pnblicis aiiqua consj.iralio lirinala fueril, si iiheri siiiii, aiit
iudiciis non despiciantur clamantes, sed diligeiiler iuient cuin idoneis iuratoribus, quod iioc ro iiiiilu |

audiantur. non feci^senl; aut si iioc facere noii poliiein.l, se-

20J. De iusiiliis regulibus. Ut iustitiae regales cuiiduni lcgein suam componanl. Si vcro scrvi siini,
pleiiiler inquisit;ie liant. flagelleiitur ; ul de caclero in rcgiio iiostro niilla liu-
270. De fame vcl ceteris Iribulalionibns. Si venerit iusceinodi co.ispiraiiu per sacrauientUiii iieiiue ^iiie
faiiies, clades, aut inaequaliias aeris vei quaiiscuin- bacrameiilo fl.it.
que non expecielur edictum doniiiiicum,
tribulatio, 277. De periuriis, ut caveanlur. Praccipiinus, ul
sed statim depraecetur Dei misericordia.Et iii prae- periuria ca>eaiilur, nec admittaniur (esles ad iura-
seiiti aiino de famis iiiopia, ut unusiuisque adiuvel iiiciilum aniequam disculiantur. El si ;iiiier d.scuii
I
rout potest, el nenio suam annonain iiiinis c;ire n noii pussunt, sepaieiilur ;ib invicem el singiilariti r
vendiit. Et ne (oris imperium nostrum vendalur ali- iiiqiiiraiitur. Et noii iiceat accusaloics lesles eligere
quid :iliinoniae. ybseiite suo cau.-atore. Elomiiiiio n;illus iiisi ieiuniis
271. Ut armu infra pairiam non portenlur. De ar- ad iurameiituiii vei ad testiinonium adiiiillalur. Et
niis iiilrapalriam iioii porlaiidis, id e>t scutis, et ille, qui ad tcstimoiiiiim addiicitur, si relulatiir, di-
lanceis vel ioricis. Si faidosus quis sit, discutialur caiille qui cuin rclutitt, et probet qiiare illum leci-
lunc, quis e duobus coiilrarius sit et ul pacali sinl, ; pere iioht, Et de ipso [lago, noii do aliero, testiis
coiistringanlur ad paceiii, eliamsi nolucriut. Et si cligaiitur, iiisi lorte longius cxlia comilaluin causa
aliler pacilicare nolunl, adducaiitur in noslrain prae- sil inqiiireiida. Et si (iiiis conviclus fueril peiiurii,
sentiain. El si aliquis post pacilicalionem allcrum peiiliit iiianum aut redimat.
occideril, comiional iliiim et manuin, quam periura- 278. Ut vicedomini, advociti et centcnarii pravi aii'
vit, absque uila redemplione perdat el iiisuper ban- ferantur. De advocatis, vicedoininis, ^icariis, ceiiie-
num doiiiinicuin solvat. El ut servi lanceas nun |»or- nariis pravis, ut lolf milur, et lales ciig:iiitiir (|iii ct
teiil. Uui iiivciitus iueril Dostbannum, astafrai)g;itur sciaiii ct vcliiit iiisiecaiisiiin dis criierc cl leiiiuiiarc.
lii (Jorso eius. \a (iiii>(|uis pravus inveiitus fucril, nobis ])ro ceili)
272. Lt oiniiis liomo de duodecim mansis bruniam iiuiuietiir.

VAIUANTES Ei.CTIOiNES.
' de iilum d. Dal.
c. V. * vel (.'. ^ Ccslic lial. " .Madegaudus Da.. " Otio G. ^ i-^orhcem G. '
tl m
ad hcrcliemliret (.'. " Giagenesburc G.
Patuol. XCVU. 25
 ,

779 n. CAROIJ MA(;M OPP. PARS i. SI-XTIO I. rso

'i79. l't anliqua lelonea exiganlur a ne-el iusta A legilime exigehnliir, voliimiH ut. iiulc solvalur sive
polialoribus, vora vero et iiiiusla repellantur. Plncet de propria porsona hominis sive d^^ reitiis.
iiobis il;i, iil .iiilitiua el iusla lelonea a ncgolialori- 287. Quid de lalronibus agcndum sit. Dc latronibus
bus e\'ganliir laiii ilc ponlil us, qiiain el de navigiis sicul iain aiile in alio capilulaii commendaviiiiu«,
seu mcrcalis. Nova vero si\e ininsla, nl»i vel luiics iia mnneat.
(eininnliir vcl cuni navibus fub ponlibns iraiisilnr 2S8. Quid de illis qui vxorrs habert f.scalinas, sit
seu liis nniimn adiutoriuin iteranli-
similia, in quibiis agendum. De liberis boniinibiis qiii iixores de (isi is

biis praestalur, ul non cxigaiilur.Simil ler eliam nec regaiibiis babont, el de lemiiiis qiiae liberae sunt et
de iiis qui siiic iiegoliamli caiis:i su!>slaiiiiam siinin fi.-calinos regios bnb nt aiit acci-
houiiiiej; .siinirncr

(lennn (lonio snn aii aiiam aul ad palalium aut in piiini nec de bereililnte parciitiim vel de causa
: iit

exercitum duciint. Si qiiid vero fiieril iinde dubite- snn quaerenda noc de testimonio pro liac re abiciui-
liir, ad idaciluui noslriirn ,
qiiod cum missis noslris lur; scd tilis nobis in hac cau^a honor scrvcliir,
hidiiluri siiimis, iiilerrog' tiir. qualis ct aiitecessoribiis nostris regibus vel inipcra-
i80. De fugi ivis clericis et laicis illud servawhim lorilnis servnliis essc cognoscilur,
e^t, quod domniico (ontini':nr.
hi capilulari De f.igili- 2K9. De libris caiionicis ut veiac'.ler Itf.bravtur. ,

vis clericis sivc liicis, veletiam feminis , siciit iani
iii alio eapilulari noslro praccepimus, ila scrvelur.
281. De liis qui nd Dei servilinu vohmt nccedere,
vl ubsque liccntia reqali von id aqnnt, qni liberi ejci-
s!unt. Lilieri hoinines , qiii ad scrvilum Dei se Ira-
dere voliinl, praeciitimus ut prius hoc nnn faciant,
qiiam a iiobis licenliam postulent nnm qiiia audivi-
iiius aliquos ex ilTs iion tani cau-a devotionis, quam
cxercitum sive aliam Iiinctionein regalem fugiendo,
quosdam vero cupiditatis caiisa ab liis qui res ilio-
lum concupiscunt circuaiventos audivimus, et boc
, servare vel iii con^uciudinem hahere, utliaec omnia
ideo probibemus.
iieri
'i8'2. Ut polenliores pavperes non obprimnnl. De
olipressiine pauperum liberorum homiiium, ut non
liaiit a pdtentioiibns pcr aliqiiod nia'um ingeniuin
coiitra iiisliiiam obpressi, ila ul coacti res corum
veiidanl aut Iradanl. Ideo haec de liberis bnminibiis
(licimus ne furte pareiiies conlra iiistitiam fuinL ex-
beredati et regale obsequium niinuatur et ipsi liere-
des propler iiidigeiiliain mendici vel lalrones scu
nialcraciores elTi, ianlur. Lt iit saepius non (iant man-
iiiii ad placitum \ nisi sicut in alio capitulari prae-
ce|iiinus.
Voliimus et ita inissis noslris innndare prnecipimiis,
ut in ec( lesiis libri canonici veraces hnbeanlur, sicul
iam in alio capiluiari sepius niandnvimus.
290. De lcicis, nt oraiionem dominicam mem ritcr
discant. Ut laici simboluni et oralionem dominicam
pleniter discanl. Coiniles quoqii" et cenlennrii, no-
; biles viri, legem snam pleniter discant, siciit in alio
loco decretum cst. Praecipimus aulein missis r.oslris
ut ea, quae niultis iam annis per capitula nostra in
loto regno iiostro niandnvimus ngere, discere, ob-
nunc diligenter inquirant cl omnino ad serviiium
Dei et ad ulilitalem nostram vel ad omniuin cbi*i-
slianorum liominum profeclum innovare sludeanl, ct
quantum Domino donaiite praevalent, ad perlecliiin
usque perdiicant et iiobis oinnino renuntienl, quis
iiide certamen boiiuni hoc adimplere habuissel, ut
a Deo et a noliis gratiam habeat. Qui aulem negle-
gens inde fuerit % ul inlem disciplinam percipial
qualein talis sit conleinplor recipere dignus, ila ut
el cacteri rnetuin hatieant ampliiis.
291. tapitula quae al legm Salicammittenda sunl
de occisione clericoriim vel aliiH causis. Qui subdia-
'

285. ( t ec lesi:;e noviter inventae sine episcopi pro- conurn occiderit, trecenlos ^ solidos conponat qiii ;

baiione non vencreniir. De ecclesiis seu sanclis novi- diaconum ,

solidos conponat
qiiaiiringentos qiii "^
;

ler sirie aucloritale invenlis, nisi cpisr opo probante presbiterum , sexccntos ; qiii episC'>pum, riongen- "^

iniiiime venerentur salva etinm de boc et de omiii-

; tos qui monachuiii, qiiadringentis ^ sornlis culpa-
**
;

bu> eoclesiis canonica aucloritate. bilis iudicetur. Si q^is in inmunitate damnum aliquod
284. De fulsis monelis, quae conlra iustitiam fmnt. fecerit, sexcenlos '" solidos coiiponal. Si autem
De falsis nionelis, quia in niultis locis conira iu-li- homo firrlum aut hoiiiicidum ftcerit aiil quodlibct
tiam el conlra ediclum (iunt, vo umus ut in nullo crimen iiimunilatem fugerit,
foris coniiniiteiis iiifra
alio loco inonela sit nisi iii palaiio nostro, nisi forle mandet coines abbati vel vicedo-
vel episcopo vel
iieruin aliter a noiiis fuerit ordinatum. Illi tamen inino vel illi, qui locuiii episcopi \el ahbatis tenue-
des.arii, qui inodo monedati sunl, si pensantes et rit, ut reddat ei reuin. Si ille conlradixerit et euni

iiieii rutriiit, haheaiilur. reddere nolueril, in prima contradictione qiiindeciin

28j. Ut Iwribaiiniis domini'ns [ide'iler exigatur. solidos conpoiial. Si ad secundam ini^uisiiionem euin
Dc heribaniio volunuis ul niissi iiostri hoc fuleliter
, redderc noluerit, iriginla solidos coiiponal. Si nec
exigaiit alisq le iiliius jersonae gralia blnnditiae ,
ad tertiam conseniire voluerit quicqiiid reus damni
[blaiidilie] seu terrore secundiim iussione n noslram ;
fecerit, tolum ille, qiii eiim iiifia rnniunitalem reii-
id est i!e lioiiiine habenle libras sex iii aiiro, in ar- net nec redlere viilt, solvere cogatur. Et ipse co-
gento, bruaiis, aeiaaiento, paniiis iiitegris, caballis, rnes veniens licenliam habeat ipsum hominem mfra
ovibus, vaccis vel alio peciilio, ila ut uxores eorum inmunitatem quaerendi ubicumque eum invenire
,

vel ^rilanles non (iant (iispiliali pro bac re, de vcili- potueril. Si aulein in priiiia iiiquisilione comiti re,-
meiitis eoiuin accipinnt lei;iiiniiim hcribaiiniim, id D spoiisum fuerii, quod reus infra iiimunitnlem quidem
est libras ires. {)\u vero non hal)uerit ampliiis iii su- fuisset, sed fcga lapsus fucril; stnlim iuret, quod
prasciii to prciio valente nisi libras tres, solidi iri- il.ise ad iusliliam cuiuslibel disfaciendain lug^re eum

giiita ab eo exignntur. Qui anlein non habueril am- non fecissel, el sit ei in lioc satisf.tctum. Si aulem
plius riisi diias Iibras, decein solidos exsolvat. Si vero inlranli in ipsam inmunitatem comiti coilecla inaiiu
iiisi - unai» libraTii habueril, soiidos quinque, ita ut qiiislibet re^islere tentavrit, comes hoc ad regeiii
iterum se valeal icparare ad Dei servitiuin et nostram vel nd principein dereral, ut ilddem iudiceiur. Et
uliiitatem. Et niissi noslri caveant iit diligentcr sicut qui iii inmunitate dainiiuin fecit, sexen-
ille,

iiiqiiiraiil, ne per aliquod rnalum ingeniuin noslrain tos"solidos conponere debel, ita qui comili collecla
subkribant iu.slitiam alleri liadendo aul comnien- innnu resislere praesuniit, sexcentos soliiios conponat.
dni;ilo. 292. Capilula quac domnus liaro usimperator con-
2!?b. Ut census regatis inde solvatur. unde o!im rxi- siiiuit. Ut iiuUus ad placilum aiina infra palriam
gebiUur leijitime, Ceihus regalis uudecumque olim poriel.

YARIANTES LECTIONES.
*
palatium G. v. mrnus n. G. ^ fueral G.
''
diaconorum Dal ^ cccc ex corr. G. * nc ex
'^
corr. G.
^ cccc et insuper bnnnuin id est LX sol. et arnia
'Dcccc ex corr. G. ^ de vila componat ex corr. G.
relinquat atque in nionnsterio diebus vilae suae sub ardua penitenlia Deo seruiat. Si quis in inniuiiitate
tic. Cudex rcyins Paris. N •i576. '" dcccc ex corr. G. .
" ucccc ex corr. G.
 r8l COD. DIPLOM. — BENnDiCT! CAPiTLLARlLM COLLECTIO.
293. De talroiiibus. Quicumqne posl illaui missam A lihus nesotiis insitunt, facienduni cst. Lniciiiqiie
sancti lohannis praeterili anni cui.lam lalroni nian-
sionrm deiieril, si Fraiicus est, cum (iuoilecim simi-
lil)iis Franris iuret, quod latronem eum fuisse non
scissel, licel pater eius sil aut frater vel aliquis pro-
pinqnus. Si lioc iiirare non poliieril ol ab alio con-
viiiiis fiierit, quod lairoriem in liospilin SHScei»isset,
qiiasi lalro sii, quia inlidelis est nosler el Franco-
ruin el qui illum suscepit, similis est illi. Si autem
; maior auctorilas fuerit provocatum, non eis dene-
auilivit, qiiod latro fuisset, el tamen non scit lirmi-
tcr, iuret solus, qiiod nunqnam eiim audisset nec
per veritatem, nec per mendacium lalroiiem aut
sit paralus, si ille poslea de latrocinio convincilur,
ut similiter dampn^tiir.
29 J-. A'e alicfiiis de i(jnolo liomne equum, bovem
ve! iiliud animd emat. Ll nulliis comparet caballum,
l)Ovem aut iumenlum vel aliiid aninial, iiisi JUuin
lioiiiinem cognoscat qui eum vendidit et de quo
,
pafjo e-l et nhi manet et qnis est ciU'; scnior
'
—
295. De illis liominibus qiii propler e rum culpas ^ ve^ conlumeliosus exiilerit in maiorem natu, con
^" '
ad niorlem diiudicnti
-•--•.
fue^int et pjslra- eis (uerit viia
• • '
coutessn, quod si iustitiam ab aliis r quisierint aut ab
eis iusiliam quis quaerere volue il qualiler inter
illos iudicium terminetur. Primo omnium de illis
causis pro qiiihus iudicatus quis (uerit ad rnor-
tem, nullam potesl facere repelilionem , quia oih-
nes res suae secundum iudicium Francorum in
puh'ico fuerunt revocatae. Et si aliqui inpost-
inodiim , postquam ei vita concessa est cuin
iusiitia adijiiirere potuerit , in sua liberiate te-
neat et deteiidat secundum logem. In testimoiiiuin
vero non suscipialur nec inler scahinos legem iudi-
cando locum teieut. El si ad sacramentum aliquid
ei iulicatum lueit, quod iurare deheat, si aliquis
ipsuin sacramentuin falsum dicere volueril, cum ar-
niis conteiidat.
i9G. De liomine iudicio scabineorum iudicalo. Sl
alicui post iuJicium scabinoriim fueiit vita conces a
et ipse poslmodumaliqui mala perpelraveritet iusli-
ti:ini lelttere noluerit, diceiido qiiod
ideo iusiitiain reddere non deheat, sl;)liilum est, ut
superius iudxium susiiiieat, quod aiilea siistiiiere
deiiuit. El si aliquis adversis eum aliquid inali fece-
rit, secimdum ordinem licenliam liabeat
aequiiatis
siiain iustiiiam requirendi de causa perpetrala, post-
qiiaiii ad mortein iudicalus est. De piaetcrilis veio
niaiieat, siciit supra iiiJicalum fuit.
297. De eo, qui latronem forbannilum reciiiit , sive
servus, siv; liber sii. De lalrone forbaniiito, lihur
homo, qui emn susceperit, ut quindecim solidos
""
per.^olval, scrvus ceiilum viginti ictiis aeciidat.
298. De coiiiile qui lulronem in forbaiim.m miserii,
ul aliis vicinis coinitibus nolum facial. Ul coiiies, qiii
lalroiiem in forbaimum miserit, vicinis suis coinili-
bus iiotum laciat, eundem lalronem a se esse for-
bannitum, ut illi eum non recipi;int.
299. De liis qui terrenis niercimoniis iusislunl, ut
magi.^ ob supcrnue vilae desiderium, quam pro humana
ambitione faciant. Piacuit, ul adnoneaiitur omiies
lideles qui negotiis ac mercalioiiibus reiuin iiivigi-
laiit, ul non pms lerrena lucra, qiiam vitain ciipiaiit
sempiternam; nam qui plus de lebus terienis quam
de aiiimae suae saliile cogiiat, valde a via venlatis
abcrrat, et luxla quendam sapien.em in vila sua per-
dit iiitima sua. S^queiidus est eiiiin in hac parle,
sicut el in caeter,s apostolicus sernio, qui ait Ei
n-e quis supcrgredialur n que cinumvenial
in negolio
fralrem suum ; vindex est enim Deus de liis omnibus.
Sicul ab his, qui lahori agrorum el caeieris lahoribus
vicluin atque vesiilum et necessaiia usihus hmnanis
adquirere inhiantes « inslaiit, decimae et elimosi-
nae dandae suni iia liis quoque qui pro necessita-
:
noslri Bal. maneal G. ^deest Bal. '^decstBal.
'^
aiihiantes /Ja/. " sci-ma... innatiis ui /Tns »o.v/o,
,
adscriplo a mnnu eade.n vi margme
,
quod in ista liiiea virio scriptoris abesl, liahes scriplum in oi laua ' in-
:
curril G. deest Bnl. ' collegam
sue diocescos siip. (,.
— LIB JI.
homini Deiis dcdit artem, qiia pasciliir ct unnsqiiis- ;
qiie de arte -iia, de qua corporis necessaria vel siih-
sidia hahei, aiiimae qunque, qiiod magis necessarimn
est. suhsclium adininislrare debet.
300. Vl ecclesiaslicis undicnia mininie denerfetnr
prorocantibns. Placuit, ut a quihusciinque iudicibus
ecclesiaslicis ad alios iudices ecclesiasticos, uhi est
'
,
geiiir, qm provocaverint.
301. Ne episcopus qniUbel allerius plebem episcopi
rel fines usurpei. lU episcopus alterius episcopi ple-
;
hes vel lines non usurpet.
302. De cLricis superbis, ut coerceaiitur. Ulclerici,
quisuerhi vcl coniumaces sunt, coerceantiir ; iit
miiiores, qui maiorihus inrogaveriint iniiiriair', nie-
luni haheant; quia manifeslum est illos non esse Dei,
qui humiliiateni contemnunl, sed diaholi, qui stiper-
biae inventor et princeps est. Unde si quis tumiilus
templus debet ccntumaciae et superhiae in omnihus
•
frangi.
303. De liis qui statuta patrum violant ; si lnicus
,
fuerii, fommunione privetur ; si clericus, honore. S)i
quis slaluta supergressus corruperit vel pro ndiilo
''
haheiidi putaverit, si laicus est, communione, si
clericus, honore privetiir.
oOi. De liis ijui contra suam professioncm vel sib-
l
scriptionem vener.nt. Qui contra prolessioriem vel
,
suhscriptionem suam venerit, in concilio deponatur.
505. De presbilero qui se ab episcopo suo diviserii.
Si quis preshiter contra episcopum suum intlatus
scisnia ^ fecerit, anathema sit. Quod si superbia,
quoil absit, inflatus secernendum se ab episcopi sui
communioiie duxtrit ac separaliin cuni aliquibus
seisma lacien'- sacrificiiim Deo obtulerit, loco amisso
anathema haheatur. Nihilomiiius et de civilale et
coi.gregatione, in qua fuent, longUis repellatur, ne
p vel ii^noranies vel simpliciier viventes serpentina
morluus sit et *^ fra de decipiat.
5u6.De prisbiteris qui absque episcopi sui con-
scien.iaagcndam celebrave^int. Si quis pieshiler in-
consulto episcopo agendam in quolibet 1 co voluerit
celebrare, ipse honori suo con;rarius exiitit.
5(j7. Li episcopus lapsum incurrens, si piurcs con-
grcgare nequiveiit, a duodecim audtaiur. Si ijuis epi-
scopus quod non optamus, in realum aliqiiem iiicur-
rerii', el fuerit ei ^ nimia necessit.is non po-se
plurimos congregare, ne in crimine maneal, a duo-
decim e|dscopis audiatur.
508. Ul ei,iscopi pltbes alienas non usurpenl el ut
nnno ex eis coUcgam su.tm in dioced vel oliubi siiper-
firediaiiir''.
Pl.icuit ut a nullo C|>iscO|io liSiirpentur
plebes alienae, nec aliquis episcoporum supeigredia-
tur in diocesi " coUegam suinn.
301). De episcopo qui ab aliquo inpetitur, vel si
ipse quaeslionem aliquam retulerit, ut per episcopos
iudices causa icrmiuelur. Si qtiis episcopus a qiio-
D quam iiipetilur, vel ille aliquam questionem retiile-
rit,per episcopos iudices causa tiniatur, sive quos
eis primates dederint, sive quos ipsi vicinos ex con-
hcnsu delegerini.
510. lll nullus cpiscopus alium episcopum conculcct
aut inpcdiat. Ut nullus episcopus alium episco^iuni
conculcet vel supergredialur aut aliquod ci incom-
: modum l;iciat.
511. Ne pres' ilrri vel diuconi sine conscicntia cpi-
scoporuni suorum aliquid agant. Ul p:e.shilcii vcl dia-
coiii siiie conscienlia episcoporiim suoi iiiii iiihil agaiit.
512. De loco dnndo peregrino Cjiscopo, in quo su.-
crificct. Ul pciegrino episcopo locus sacrilicandi de-
liir atque heiiigne suscipiatur.
VAIUANTES LECTIONES.
•"
'"
diocesini (."
l''^ D.
ot">. f)e nnn C(>nde.m\)nan(io illo cuius causa
'
('Aliiieiitcr non est exaniinata. INoii csl iusluin con
(ItMiipnnrc viriiin - cuius cau^a ad ii>iuicliini iion est
exaiuinala.
51 i. I)e liis qui /". /sfl fralribus
Kos, qui falsa ir.ilribus capitalia obiecisse convicti
lu.M-int, placuil eosusqucadexituinnoncommunicare.
315. De deponendo sacerdole vel levita, si ciimen
aliqiod de se confessus fueril. Llt sacerdos vel levila,
si <le se crimen aiiiiuod conlilelur, deponatur.
516. De liis qui libeUos fumos
ecclesia posuisse ^, ut anritlwmatizentur, Si qui in-
venli fueiiiit libellos fauiosos in ecciesia ponere,
anaiheinalizentur.
517. IJl delator coannunioiiem nec in fine
si inventus fuerit quiiibel per lielaiionem eius prnescri-
pli s vel interfectus. Delalor si quis exlilerit fulelis,
cl per delalione!:i eius aliquis liierit praescriplus vel
iuti-rreclus, placuit euin uec iu line ac ipere conunu-
nionem.
518. iVt' aliquis episcopus vel :nferior gradus
nico die quemqnam iudi cre praesumat. Lt nuUus epi-
scopus vel quis infra positus die doniinico cau>as
iiidicare praesumat. Ceteris vcro diebus conbibenli-
biis personis illa quae iusla sunl habeanl licenliaiu
iiiilicaiidi, exceplo criminal a negolia '\
519. De paupercin expo'iaverit et non
poleute, si
redilideril a monenle episcopo , ut excom unnicetur.
M (juis poieiiliun quemlihel expoliaverii et admo-
iit nle episcoco iion reddider.l, excoinmunicetur.
5:20. Lt naUus clericus ab episcopo suo recedere
praesumat ct ad alium iransire. Ul niiUus clericus ab
episcopo suo receiiat et ad alium se transferat.
521. (Jt cl rici, qui arma pracsuinpserint, in mona-
slerium ad agendum poenitenliam Irudantur. llt cle-
rici, (iiii in ijuacunque sedilione arina volentes prae-
siimpserinl, reperli ainisso ordinis sui gradii in
nionasterio poenilenliae conltadailur.
Zii. Vl nuUus " rccjum liuius cnnouis censuram
in aliquo violare permitla!. lluius coiislilulionis forina
tervclor, ul execrandiim ' analhema fiat eL velut
l^raevaricalor calholicac (idei scinper a Domino rens
cxsistal, quicuiiique regum deinceps c:inonis hiiiits
censurain in quocumqiie credidciit aut per:iiisL'rit
viol;Hula:i).
Ut unusquisque alterius r inis uiCHrrai et
5:23.
irain Dei per uain compasAoneiu a se re.itoieat. Oc-
eorrere ccrle luiserorum ruiiiis dibel subsid o uiius-
ijuisque, qiio valct, et relevalione alienae vindiclae
**
a se Dei reiiiovere vindiciam. Libat eiiim Domino
prospera, qiii ah aflliciis pellil adversa.
52 i-. Quod lex, qnam rev, (pii
a'> illo, roborala sii.
qui ei succcsserit, pari s.iitentia
Legeiii, quam
noster editil piincep^ slabili robore
lirmamiis alque ut fuluris temporibus observelur
pari senlentia delinimns.
525. Vl in mstropulHana sede ad synodum agen-
dam oinncs pontifices conferantur. Placuil defiiiire, iit
p.ilirnis iiistilutionibus ol>.-equeiites iii metropolilana
sede tempore, qiio oiniies pn.vinciales elegerint pon-
tilices, aJ synoduin fai:iendain devolis siudiis conie-
rauius.
326. Vt dignitatem amittant omnes, qui ad expe<i-
tionem exercitus non pergunl ant de exercilu fugiunt.
Placuit, ut omnis, qui aul in cxpedilionem e eicitus
alisque gravi necessitate nou piogredilur, aut de
cxercitu fugit, te^limonio dignilalis suae sit inievo-
cabiliter carens; ita ut in quibusdam villulis vel ter-
liloriis sive vicis peslis ° huius infamalionis liabila-
lores ipsoruin locorum sint degcneres, et teslificaiidi
vcl accusandi iiullam babeanl hcenliain.
327. Vi christiani ex propinquitale sui sanguinis
'
contempnendo G. Bal. ^ fuisse G.^ cum
co\r. C. 8 ex corr. cl G. Bal. Iiubet ct ex.
" superslituin corr. desliluioruin G.
CAIIOM MAGiNI OPP. l'AUS 1. SECTIO f. 78 i
, A connubia non ducanl. V\i cMri^lhfu e\ propinquilale
sui san:',uinis connuhia iion ducanl, nec sinc beue-
diclione sacerdolis nubcre audeant.
32S. I'i non varientur, qune propter utililalem sunt
capita'ia obiciiinl. instiluta. Quae ad perpetuam utililalem siini insliiula,
nulla comnuitatione varienlur nec ad privatiini Ira-
;
liantiir commodum, quae ad lionuin sunt comniune
praelixa. Et inanentibus terminis, quos siatuerunt
patres ,nenio dampnet aiienuni sed intra fines
;
proprios alquo legilimos, prout quis voluerit, in la-
is inveuli fuerint in titiidine se carilalis excrceat.
3:29, De ftde Nicena servauda. Et tit privilegia ec-
cledaruin integra maneanl. lU lides INiccna scrvelur,
et privil('gi:i ecclesiaruni inlibat:i permaneanl.
accipi'it, 530. Quod con'ra caput non sit aifcndum. Conlra
caput eliainsi facienduin esl, noii libeiiler admilliniiis.
551. De presb.ti'ris qui contra canones ad coinila-
tum ire voluerint susceplis, qui dominico decre'o '"
communione alieni decernuntur. Ex lelationc quoriin-
j> dam didicimus, qualiter presbileri, (jui coiilra cano-
domi- nes adversuin nos ad coiuiiaiuin nescio qua au.lsci
lemeritate ire voluerunl, suscepli sunt. Uiide has ad
vos litleras deslinamus, in quibus decrcto nostro san-
ciinus inemoratos perturhalores a communione csse
alienos debere. Et illos, qui effrcnato huic fdclo
coiisilio assensumcommodare voluerniit, vestiae
caiitalis estimare, qnaiiter habeantu'". Ouilius
esl
obicere debetis , quod iuxta canones for iler inciir-
rere el qualiter presbiler.s noii decehal rebelles
existere teniaveiunl. Vos aiilein monemus iii specii-
lis esse debcre, neijue in eoruin proruplam auda-
cinm " devenire, quos anallieniatizatos scit s ntta el
aposioiica ecclesia.
552. De sacerdotum Do^uini causis non leri inan^
dis priiuquam ex ulrajue parle fidelit r audiantur, ei
pariler uc diligenlcr perscrutemur. INos, qui sacerio-
tuin Domini natura voiumus esse iura, nihil possti-
mus in incognilis rebus in cuiusiiuain parlis iud:cio
'^
delin re, priusiiiiam universa quae gesia sunt veia-
^ liler auiiiamus
555. Qnod Dominus, qui animas liominun: salvat,
iaiitatores nos velit suae esse pietatis. Doiiiinus, qui
venit animas hominum salv:ire, iioji pcrdere, imiia-
toies nos vull esse suae pielatis, ut peccantes qui-
dem iustilia cohcrceat, conversos autem a miseri-
cordia non repellat.
534. De religionis pericnlo nb uniuscuiusque pielatis
conscicn ia removendo. Removele, qiiaesumus, a ve-
sliae pielalisconscieiitia periculiim leligionis et (i.lei.
Elquodin sccularihus iiegoliis veslrae aequilaii coii-
ce.ulur, in reium divinarum perlractatione praeslale,
prior fit, instituil, ut Clirisli euangelio vim noii inferal praesiiniplio.
555 l suarum rerum et omnitm eccle.iaruin nnt
t
, communione conteuii, quorum causa adliuc lern.inanda
ed. Illud qu )d ab antecessorihus noslris constiluium
est, et nos approbamus, ut suarum rerum omiiium-
que ecclesiarum communione sint interiin contenti,
([uousque a nobis causa termiiielur.
D 556. Vt non sinantur incurri, quorum causa incerta
est. Ne cuiusquam procaci inpudentique versutia,
quasi inLcrlum quid sequendum sit, sinalis incurri,
cuni ab euangelica aposlolicaque doctrina nec in uiio
quidcm verbo liceat discedere, aut aliter de scriplu-
ris divii.is hahere, quam heati apostoli ei palres
iiostri didicerunt atque docuerunt.
557. De liis qui a sedibus suis fuerunt pulsi et a!ii
,
in iUorum locum kubstluli sunt. Pluriiiios fralres se-
dibiis suis pulsos el in exilia audivimus deporlatos,
al.|iie loco suj erslitum '^ al;os subslitulos. llis
iu
vuhicribus adhibeatur meilicina iustitiae,
priiuiliis
ne quisqiiam ita careat propriis, ut aller utalur alie-
nis. yuem errorem ouines lelii.quanl. Nemini qui-
VARIANTES LECTIONES.
''
criminali negotio Bal. nulle G.
**
deestG. ' execrando
"
pesius Be.lov. llal. '" deesl Bal. " prorupla audatia G'.
 7So COI). DIPLOM. — BEiNEmCTI CAPlTDLARiUM COLLECTIO. - LID. IL ?85
dein pciic honor dcbeal. Sed illis, qiii pro fi.ie l.t A ^am qiii um lue in poiu ct cilio cl daiidis at(iue ac-
I) rnvernnl, priiis cuiii ouiiii privilegio suo oportcl cipif^ndis rebiis caritilem piitant, non mediocriler
ii!.^ oropriuai rcrormari. crraiit, dicciite aposlolo llegnum Dei cibus
: et potus
538. Dl' Ids qui non debent redire ad militiam seru- non est. iSaiii et ipsa quando cum carilate liunl
.
%
laem. ()uod ;ul mililiam secularem po,-t poenitentiam bona sunt ct iuler virtutes compulanda.
reilire neino debeat nec eis iuslain superesse que-
; 3i8. Ut cimtra extraneoi parenlela aut propinqni-
rimoniam, qui se ab incoatis dibceplationibus sponte tas teslimonium miuime dicat. Fralres, sorores, ule-
subtia.verint. rini, patrui, avimculi, mateilerae, sen eorum lilii,
359. De liis quos oporlet maiori auclorita'e cu ari. item iiepos, neptis, consobriui, vel amiliiii, seu eliaui
Si cxstiterint ali(|ui fratres desiiles vel neglcgentes, quidam ex propria consaiigiiinitale iii iudicio adver-
quos opoflcal maiori auctoritate curari, sic ta nen sus exlraneos lestimoniiim dicere non permitlimus ;

cst adliibenda correctio, ut scmper sit salva dileclio.
Unde aposlolus Timollieum iinbuens
rem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem. Quae
iiiodiTUio si quibuscunKnie inleriorihus membri^ ex
aposldica inslitulione debetur, qu uilo m;igis Irairi-
biis et cocpiscopis nostris reddeiida esl?
54(). Vt non imponat aliquii alicui pondus, quod
ipse ferre non valeal. Siciit noii vult aliquis gravis
oneris sarcinam ferre, ita non audeat ahi grave pon-
nisi Corsilan parentes eiusdem cognalionis iiiler si;
dicit : Senij- lilem habueriiit, aut in causa de qua agitur aliam
omiiiiio in;,^eiuiitalem deesse constilerit.
349. C.iiitra prurum definitionem filio vcl lieredi
non licere venire. Filio vel heredi conlra priorum
iustam aut legilimam delinitionem venire non liceat,
quia iuste repellitur praesumpiio iilius, qui facia
seiiiMrum iniusie conaliir inrumpere.
jg 330. /Vo est daiida pa-isim accusandl vel punicndi
(

dus imponere. licenii. d uims acciisaiuli vcl puniiMidi

54L Ut nullus apostolicas snnctiones te'r.eraie prae-
sumal Ila nuaniines divinis aoosiolicis conslitiiiioni-
bus srrvialis, ut in iiuUo paii:uniiii i)ia canonum
decreta vioiari. LU mdii fas sil siiie slatus sui peri-
ciilo vel divinas constitulioiies vcl apostolicae
de* rela lemerare.
5-42. De ami^itia et familiaritate cervanda ; quam
qui non contcndunt, facile scrvant. Omiies , ut iion
conieii laiit, protegal amicilia. Nain el apololu^ ad
Njii passiiii
liciMiliam, ni^i aiit maiiifcstis iudiciis patucrit sceliis,
aiit legitiine liicnl idipsiim nialum accusatiim atqiie
coiivictum; quatiniis iiulla v deaniur iiitenlioiie vcl
ordinc patruiu transgrcdi praecepla sanctoruu), aut
sedis obviare ^ sacris regulis autiquoruiii.
551. Si de fu.e quis nesciens aliquid comparaverit.
Universam rcni nulli in.-euuo liceat dc incognito ho-
niine comparare, nisi ceite iiJeius-orem ;"d!iibeai,
ciii credi possit, ut cxcusatio igiiorantiae aiifcratur.

Coriiithios scrii)'t Cum sint inttr vos acmulaiiones

: Qiiod si aliter fecerit qui coniparavcrit, a iudice di-
et contentiones nonne carnales e^iis el secundum lio-
, sirictiis auctorem
praesentet iiilVa lempus siifll-
'^

minem ambulalis ? per conlentionem ncqne per

ISiliil cieiiter a iudiceconsiilutum. Quem ^ si non potuerit
inanem goriani; sed in lium litate mentis imicem iiivenire, adprobet se aut sacramcnto aut tcslibiis
aestimitnies seinelipsos non sua singuli respicianl, sed innocentem, qiiod eum furcm nescierit et (iiiod ;

aliorum. apud eum agnosciiur, accepla pretii medielatc re- "^

345. Vt alienae g^^ntis liomines ad exercitium im-
buantur legihus. Alicnae genlis iiomines le.ibus ad
e.verciliuin imbui et permittimus et optamus. Ad ne-
golioruiH vero discussionem resultamus ei proiiibe-
nuis ; qu.Hnvio euim eloquiis polleant, tauicn dilli-
cullatibus haerent.
544. De servo non credendo, si snper aliquem cri-
nien obiecerit. Servo penitus non rridatur, si siiper
aliijuem (riinen obiecerit, aut si etiam doininum
suuin in crimiiie iinpetierit. Nam si in lorineiilis po-
siius exponat quod obicit, credi lanien illi nullo luodo
oport( bit ^
345. Vt lesles leslimonium nisi praesenles non di-
cant. Testes non ab^eiites neque per ep.stolam tesli-
nioiiium dicanl, sed praesenles (luam iioveru:it et
videniiit non lact^aiil verilatem. Wec de aliis negoliis
lestinioiiiuiu dicaiit, nisi de
laiitumniodo, (jiiae
liis
sub praesentia eorum acta esse noscuniur. Super
qua re sacra scriptura testatur diccns Damus, \n-
qiiiunt pharisaei ad mililes, vobis pecuniam, et dicite
(jiiia vobis dormicnlibus venerunl discipuli lesn et abs-
lulerunt eum. Llnde ait Auguslinus « Dormieiites
lcstes adhibes! Yere tu ipse obdoiinisli, qui scru-
lando lalia defecisli. Si dormicb:uit, qiiid videie
poluerunt? Si iiiliil viderunt, (luomodo tcsies sunt.'
Seil delecerunl scrutantes scrut;ilioncs. »
346. De paitis ei placilis comervandis. Pacta vcl
placita , quae per scripluram legitime ac iiislis^ime
stituat; atque ambo datis invi(.ein sacramentis pro-
inittant, quod furem li.ieiiter quaeranl. Qiiod si
p omnino furem invenire nequiveriiit, rem laiilum,
^ quae empla ^ est, domiuo rei emplor ex integiilate
rerormet. Si vcro domiiius rei furcin noveiil el euia
publicare nolucrit, rem ex toto amittal, qiiam ein-
pior quicte possiJeat. llaec et de servis loriua ser-
vabitur.
35-2. Ne teslificentur manumissi. Libertus vel li-
berla in nullis negotiis contra quem(]uam leslimo-
niiim dicere adniiltantur, excepto inaliquibiis causis,
ubi iiigeiiuiias deesse (liiioscilur, sicut praemissum
" c.^t et de servis: quia in.iigiium
iiostra peiisat de-
nieulia, ut libertorum testimonia ingeiiuis dauiiia
concutianl. Qui vero de eisdem fueriiit piogciiiti, ad
le4iinonium in lertia gencratione adniittaiilur.
3o5. Si possessor per violentiam expeUalur. Qiii-
cumque violeiiier cxpiilerit po^sideiitem, priiisquam
: pro ipso iudicis scntciilia procedatf si causam ine-
liorciu habuerit, ijisam causain, de qua agilur, pcr-
dat :ilie vero, qui violeiitiam perlulit, uiiivcrsa iu
:
D slatu (pio fueraut recipial, et quae posscdil sccuiiis
tciieat. Si vero illud iiiva^Jit, (juod pcr iuiliiiuui ob-
tiiicre potiieril, el causam amittat, ct aliud tanlum,
qiiantum invasit, rcddat oxiudso.
35 i. Si ad diripiendum quisqnc atios inviUtsse rrpe-
rialiir. Si qiiis ad diiipicndum alios invitaveril, ut
ciiiuscuiiique rem evcrtat aul pecora vel aiiiiii;ili:i'•>,

iacla suiit, dummodo iii his dies vcl anniis sit evi- quaecuniiiue dinpiat '", illi, cuius res dircpta esl, iii
(lciitcr expressus, nullatcnus inmulari permittimus. septuplum quae sublaia sunt lestilnat. Hi vero, (|iii
347. Quod liaec sit vcra cariias, qua Deus proxi- cum ipso fueriiit, si iugenui sint, (|iiiiios solidos con-
musque diligitur. Et idcirco ammoncndi suni omnes ponerc coiipcllantur aul si iiou habiicrint, uude
;

fideles, ut lianc observare curent. Placiiit, iit admo- conponant, ccutuiii "(|uin(iiiagiiita Uagella suscipiaiil.
neaniur omues lideles, quod liacc sit vera caritas, Si vero scrvi lioc sioe doniiiii volimlale comiiiiseriiit,
quia Ueum diligil bomo plnsqiiaiii se, et proximum ccntenis quiuquageiiis llagcllis vcrbercntnr, ct ab cis
lauquam se; et quia niliil vult alii faccre nisi quo.l rcs omncs inlegro in slatu reddaiitiir.
sibi vult lieri, ct plura, quae reccnseri loiigum cst. 5.")5. Vt socios suos noininc:!, a^ ud quem pars r./M-
VAIUANTES LECTIONES.
' oporlebal (;. "-
fiant G. ' obviaii G. ''
sic G. ct Lex Widq. aut rcpracsciilct liaL "
quam /?o/, ^ac-
reptam p. mcdictalem G, "^
rom quantiim enipta cst Bal. " pcrmissuin (.'.
'-'

evcrtaiit Ual. '»

diripianl
liul. " dccst in fontc liuius cnp., le.jc Wisiij.
 ;

787 li. CAUOLl MAGM OVV. PAIIS 1. SECTIO I. 7G8

uae fuerit inveiitii. A^)iiil (|ii('in sceliis a?;nnsciliir ci A possessorsivepelilorCiieiil, veliii iiiiliolitis, veldecur-
pars iapiii:ic lucrU iiivi nla, stiiiiu bocios siios noiiii- sis leinpoi uin curriculis, sive ( uin n^ goliuni perora-
iiare co;,'aliir. yuod si iioiiiiiiare iioiueril, leiicatnr tiir, siveciiiii iamcoeperil proini seiitentia si iudiciuiii

ad viiidiclaiii. Qiioii si lioncstior peisoiia esi , cl pio clegcrit sacrosanctae lcgis anlisliti^, illico siiie ali-
scelere lalioiiciii rcdiial et iiiiae ahlala vel cvcrsa qua dubilatione, eliaiiibi alia pars refragalur, ad epi-
liierant, quatlriijiii coiiposilioiie ' rcslitiial. Quod si scopoiuii iudiciuin cmn scrmoiie liligaiiliuin diriga-
cerle apud servum rapinae pars re|iciialur, ceiilinn liir. Mul a eiiiin ([iiae in iudicio capliosae praescri-
([ninqiiag nla ^ llagella publice exleiisus accipial, et plionis vinciila pronii non paiiunliir, investigat ei
bocios siios iioiniiiare non dilTerat. promit sacrosaiictae religi nis auctorilas. Oinnes ita-
5.^)1). De liis qui diiipienda indicare repperiuntnr, que causae, qiiae vel praetorio iuie " V( 1 civili tra-
Quicuni'nie iiigcnuus vel serviis aliiiuid diripienduni ctaiitiir, episcoporum sei tentiis lerminatae perpi luo
indicaverit, ut cuiuscuinque res everlatur aut peco- slaiiilitalis iure firinentur ; nec liceal iillerius reta-
ra vcl iuiiieiita diri[)iaiilur, el ex hoc certis proba- clari iudiciuin, quod episcoporum sciiteiiliis dec de-
tionibus publice coiivictus iiiveiiialur, pro eo qiiod ril. Teslimoi;iiiiii eliain ab uiio licet episcopo perlii-
ndicavil, ingenuus esl, quae eversa vel altiaia
si ^ bituin oiiiiies iudices iiidubitaiiler accipianl. nec alius
Biintlcgibus in duplo restitiiat et nobis baiiiiuin no- audiatur, cuin testimoiiium episcopi a quulibel parte
struiii, id est sexaginla sulidos, coiiponaj. Si vero lueril repromissum. Ulud est eniin veritalis aucicri-
servus vcl colonuLi Fuerit, cenUiin quinquagiiila Mhi- tale lirmatum, illud iiicorruplum, quod a sacrosaiicto
gella publice exicnsus bene impressa ^ accipiat, et homiiie conscientia meiitis illibalae prolulerit. Iloc
insuper ea, quae ablata suiit, secunduin suam legeni {5
nos ediclo sahibri aliiiuandocensuinius, iioc [erpet.ia
restituat lege firuiamus inaliliosascniina compiiinen-
liliiim
. 557. De nnn snsc'p'eiida crimina ione adiersus les : ul niiseri h;,miiies ac peiie perpeinis
loiigis
doclorem, neqne accusaorim adversus euin uuiien- aclioiiuin laque^s iinplicati ab inprobis pelitioiiibus
duin. Crimiiialiones adversus ddctorein iiemo susi i- vel a ciipidiiate praepropera '^ niaturo line discedaiil.
piat, iiemo auiiial ; quia iiidignuin csl iit hi q<ri QuiciiuiJ itaiiue de seiilcntiii eiiiscoporum clementia
lliroiii Dei vocantur, aliqua motione lurbeiitiir. iioslra ccnsuerat, cliaiii hac suinus lege compli^xi,
358. ISe Uhus episcopns cognitionem sibi viiidicet. gravilatem tuam et <aeterospro utililate omniuin
Pl;iciiit, ul unus episcopus noii vindicet sibi cogni- imperpeluum observare conveniat. »
tionein. ;G7. /// ea illibula serventur, quae patrum auctori-
oUd. Cl lii, quoruiii liberlas nesci ur, iiequaquam tas catliolicorum leije initiluil. ta, quae circa callioli-
accusent saceidotes. Quoruni fides, viu et libeitas cain legeni vel oliin ordinavil autiquitas, vei paren-
nescitur, non possint accusare sacerdoies. luin noslrorum aucloriias religiosa conslituit, vel
oUO. Ut ubsentea non iudicentur. Adversiis absen- noslra sereiiitas roboa\il, novella superaitioiie
les non iudicelur. Quod silactinn luerit, prolala seii- subniota inl. gra et inviolaia conservari " praeci-
tentia non valebit. piiniis.
501. De liis qui falsa aliis inrogant. Omnis qiii 3G8. Ut privilecjia, quae propter religionem inslitula
falsa aliis intulerit, punialur et ^ pro falsilate ferai sunl nulla interminaiione nova mutilentur ^'*. Non 110-
inramiam. vdin aliqiiid praeseiili saiiclione praecipiinus, sed
3G2. Ne viles personae ad accusandum sacerdotes — —
illa, quae
,
,, inlulta,, lirmamus. ....
oliin videntur ... Pnvilegia
^j.

igl tur, quac o! 1111 revereii tia religloiiis obi iuui t, mnii-
— .

,.»..,. ,,.».o pv-i^v.iui. iiuii«t^.iiuij aaiiimai.i.ui

ad accus.itionem sacerdoluin
5G3. Ne iudices causam personue absentis sua sen-
tentia pracsninunt. Caveant iudices ecclesiae, ne ab-
se/ite eo, cuius causa venlilatur, sentenliam ferani.
qiiia inila eril, imino et causam in synodo pro faclo
'^
dabunt.
3i>4. Ne aliquis criminosus episcopum accuset. Nulli
criininoso liceat episcopum accusare.
365. Quod qui episcopum accusat, Dei ordinatio-
nem accmat. Dei ordinationem accusai , in qua con-
slituunlur, si quis episcopos * accusat vel condem-
nat ^ dum iiiinus spirilal a quain terrena secialur.
366. Ul litem habentes, sive pelitor, seu posseisor,
si anlistiluin iudicium elecjerint, ad eos dirigantur. Yo-
luinus aique praecipinius, ut oinnes ditioni nostrae
Deo aiixilianle subiecli,
Alaniani, Baiowarii, Saxones, Thuringii, Fresones,
Galli, Burguiidiones, Britones, Longobardi, Wasco-
nes, Beiievenlaiii, Goihi, Uispani ceteri()ue iiobis
subieci omnes, licet quocumque videantur legis viii-
culo conslncti vel coiisuetndiiiario inore connexi,
laii '"^ sub poeiiae eliani inleiniiiiatione prohibemus;
ita quoque ut qui ecclesiae oplemperant, his quibus
ecclesia '" beneliciis perfruantur.
36D. Ut si cliorepiscopi aliquam consecrationem aut
confirmationem fecerint, ab episiopis canonice refor-
mentur. llominuin coiilirmalio,ecclesiaruin, altarium,
virginum, krisinatum, presbiierorum, diaconorum et
subdiaconorum consecraliones a chorepi-copis aclae
ab episcopis canonice ordinatis sunt reformandae
canoniceqne peragendae ", quia chorepiscopi liacc
conlingere non debuerunl nec agere potiierunl. Non
eiiiin ea iribuere valuerunt, quae non habeiit '". Ne-
quaqu.im «nim lalis ordinalio vel consecratio reite-
ralio esse a prudentibus el recte sapienlibus vide-
tur, ^ed irrita lalis oriiinatio et conlirmatio ac coii-
tam Romani, quain Fraiici, secratio indubitaiiler fore agnoscitur. Si quis auiein
chorepisc iporum aliquid e.v jiraediclis agere teupia-
verit, iioii acta, sed imperfecla alque irrila eruiit.
D et ipse omiii ecclesiastico iiirevocabiliter careai
gradu
370. De opuli sm; pHcalione apud
generali totius /

hanc senteniiam, quam ex sextodecinio 'Iheodosii pri .cip.m piosacerdotum causa, ne in liuslem nutpu-
iinperatoris lihro, capitulo videlicet 11, ad inlerro- gnani penjerent, et quale eis omnibu, ex lioc inmineat
gata Ablavii ducis illi et ouin.bas resciiptam suinpsi- periiulum. tx capitutis dom.i litiroli imperutoris
mus, et inler nostra capitula pro lege tenenda coii- W ormaia generaliter decreiis atque ub omnibus '* (ir-
sultu oinnium lidelium nostrorum tani clericorum niatis ei cunctis pro lege lenendis contradilis. Kle.xis
quam et laicorum posuimus legen^ cuiictis perpeluo oniiies praccamur pophlibus inaieslalem veslram, ut
leneudaiH '", id est i Quicunque l.lem babens, sive
: epiacopi aeinceps sicul hacteuus uon vexeniur hosii-

VARL\INTES LECTIONES.
qiiadrupliciler. Bal. uudecuph lex Wisig. ^ CC lex Wisig. ^ sequenlia non hibet
lex Wmti * C icta 6'.
'

» pressa G. " deesl G. ' facilo (.', * episcopum bul. » contempnat

corr. coiitempnit G. '» lege c. per-
pelua (sic eliam G. primo scripserat, sed corre.vit postea) leneii.la Bal. " iurae G. sueiiius. '^ perpetua Bal.
" custodiri bal. "' n. d. desunl G. '» mutuari (.'. "^ o. Ecdesiae b. Bal. " factae ab e., qui c. ordin.ai
suiit, r. c. iunt p. Bal. '« iiec agere
habenl..... lial. uncis inclum posl inila coHocacit , omisA^ ibi lucibus
talis t). el c. ac. c. '^ hoiiiinibus 6'.
 ;

7o:9 COD. DIPLOM. — BEiNEDlCTl CAI>1TULAU1UM COLLECTiO. — LIR. 11. 790

btis; sed quamlo vos nosfiue in liosleni pcrginiiis!, A cui eas oflf^ro atqiie dcdico, districtissimas red.iat ra-
ipsi propriis residcaiit in parochiis Deoque liileliier Jiones. » Ponit eliam ^ in ea alias coniiirationes,
(aiiiulari sUuleanl el eoruut sacrosancta inistHria ca- "
qnas cnumerare longum est. INain qui eas inde po-
noiiiie et Deo pl;\cide perag?re sal;igant, alque pro stea aulert, quid ai;it iiisi sacrileginm? Si ergo
voltis ct ciinclo exerciiu vestro una cuin omiiibus aiiiico quippiain rapere furtum esi, ecclesiae vero
silti coiimiissis orare viriliter niissasque decantare et fiaiidare vel auferre induliitauter sacrilegiinn est.
lctMnias alqiie eliinosinas agere ('ecerleiit. Quosdain Un ie et in sacris canonibus spiritu Dei conditis ha-
eiiim ex eis in hoslibus et praeliis vulneralos vidi- belur i:a < Si quis oblationes ecclesiae exlra cccle-
:

nius, et quosdani perisse cognoviinus.llaec vcro v.ilde siam aciipere vel dare volueril practer episcoiii coii-
periculosa el oppido sunt cavenda. Quae idcirco scieniiam vel eius , cui huiuscemodi siiiit oHicia
suggeriinus, ne pro talibus vos et nos siiiiul perea- commissa, nec ciim eius voluerit agt-re consilio, ana-
nius. INovil Dominus, quando ens in lalibus videinus, ihcina sit. » Absit eiiim, ut reriim ecclesiasiicarum
ttnriir adprelieudit nos, el quidam ex nosiris timoic ciipiditate vel ablatioae sacrilegi aut analhema eili-
[lerlerrili propler hoc fugere et inimicis terga verteie ciainur aul talibus laqueis uinqiiam deviiiciamur
soleiil. i*lures eiiim polestis haliere praelialores, si quoiiiam scimus analhematos homines vel sacrilegos
iili propriis resident iii parrochiis, quam si vobis- non solum infauies et a consortio liilelium, prius-
(um perguni; quoniam illi, qui eos praevident, (luam liaec per iiublicam salisfaclionein ci cltsiae et
omnes li.iic piigiiabuiit ; ijuod inodo nequaquam fa- episcoporum reconciliatioiiein maiiusque im;)osilio-
ciuiit, eos laiilu nniodo custodiunt. Nam sine
seil nem eniei.dent, alienos esse, sed eliain a regno Dei
diibio potius vobis nobisque prolicere possunt, si re- exlorres lieri, si in lalilius defecerini, non dubila-
g
manseri.il, quam si in hoslem vel ad pu^^iiiain per- iiius. Ul crgo oiiinis suspicio a nobis cuiictis sactr-
rexeriiit quia luiic eorum precibus adiiiva.nur, et
: dotbus et oiiiuibus Christi et sanctae Dei ccelesiae
modo eorum pressuris gravaiiiur. Quaiido vero liilelibus fuii(lilii.s aiiferatur, pro!iteiiiur omi.es, slipi.i-
Moyses expansis ad coeliim maiiibiis orabal, viiice- las dextii"» in manibus lenenies easque propriis e ina-
liat Israhel etquaiido a piaecibus cessabat ct iiiaiius
;
niltus eicientes, coram Deo et angelis eius ac vobis
eius gravabaniur, priusquam su^lentatae liereiit et cuiiclisque sacerdolibus et populi» circumstaniib.s, ''

ipse praeeibiis insisleret, vincebatur et terga verte-
bat. Talibus ergo et multis alis exemplis fulli, iiuo-
Mim prolixitatem vi.antes ^ modo non dKiinus, <iuia
sapienti seiiieldicta suriiciunt ^ praed cla, oluiixe
oiiines ir.iecamur et ul concedaiitur rogamiis, qnia
iiuUalenus volumus adsentire ul noltisciim ad talia
pergant nisi duo aut tres bene docti, electione vide-
licet caeierorum, ad licnedictionein dandam et ad
perii liianiium recoiuiliationein faciendam, ne vos et
nos siiiiul cum pluribus pereamus, sed eoiumprae-
ncc lalia facere iiecfacere volenlibi s coiisentire, sed
m.igis Deo auxiliaiue resislere. Kt hoc vobis oiiini-
liu;(iue hdelibus saiiclae (:cclesiae et nosiris luilum
esse cupiiiius, qiiod cum his qui absque volinilale
aut coiisciisu vcl datione rei loris illius ecclcbiae,
'*
cuius res iuste esse debeutur, el maxiine proprii epi-
scopi res ecclesiae a regibiis p leie aul reicntare
vel anferre aul invadere vel \ajtare praesumps..:-
rini , nec in hosiein nec ad pugnam ire, iiec cibiim
sumere, nec ad ecclesiam vel ad palaiium aiit in ili-

cibns, ul i:im iiiemoratum est, fulciamur. Quam for- nere pergere, nec etiam noslros lioiifines euin co; u;ii
iiiain et de sacerJoiibus lenere optamus, id est ut hominibus, aiit caballos vel leliijua pecoia cuiii
iiec illi in hostem nisi bene docti et ipsi electione „ eoruin pecoribus aul aJ pastu.u iie aul '" simiil ha-
aique permisMone propriorum episcopoium; (jui ^ bilare vel inanere, nec ullaiii parlieipalioiiem ciim
lainen lales sint, de (luorum scienlia et vila ac con- cis nisi pro emeudalione, .uil publieam eaien iaiio- ;

versaiione o i.nes seciiri esse possimiis. lUud taiiien iieiii et ecclesiae satislaclioiicm uiuquam S' ieiiler aut

vel vos vel oimies ^ scire cupimus quod non pro- iibenter habere debeaiiius, iie luo corum iiiiquila-
,

pierea haec peliuius, ul eorum res aut aliqiiid ex libus aique llai^itiis una cum eis et nos et iio.->lri,
eoruin pci uiiiis, nisi ipsis aliquid spoiile noliis dare quod absit, pcreamus. Sciiuus eniin, quoJ perit iu-
placueril, aut eoruin ecclesias viduare cupiamus, sed slus pro impio. Tales vero a nobis, si nos lidiles
iiiagis eis, si Doininus posbe dederit, augt re desiile- hahere " vuitis, segregale el in erga>tiilum sub pii-
rauKiS; ul et ipsi et vos el nos salviores siiuus et blica poeniten.ia redi^ite,ct posiiilata coiicedile.
Oeo pot us ipso adininiciilaiite piaeere mereamur. Llt ergo haec oiuiiia a \obis et a nobis, i^ive a siic-

Sciinus enim res eeclesiae Heo esse sacraias; sci-
mus eas esse oblationes fidelium et precia peccaio-
rum Quap)opter si (juis eas ab eijcle;iis, (luibus a
**,
lidelibus eolialae Deoiiue sacralae sunt, aufeit, pro-
cul dubio sacrUegium coiniiiitlit. Coecus enim est,
qui isla iion videt. Q isquis erg.) nostium suas res
ecclesiae tradit, Domino Deo illas olTert aliiue dedi-
cat suisque saiiciis, ei non alleii, dicciido lalia et
ageiido ila. Facit enim tcripliirain de ip>is rebus,
(|uas Deo dare desiderat, et ip-am scripliirain coiain D iiobis ct vobis lieri rogitasiis, conceJcre opiaiims,
aiiari aut supra lenet in maiui, dicens eiusde.n loci
sacerdotibus aique cuslodibus i Ulfero Deo atque
cessoribus veslris el noslris, fuLuns lemporib.is abs-
que ulla dissimLilaiione coaserveiuur, scriplis eccle-
sia^licis iuserere iubele el intcr vesira capilula iii-
lerpolare praecipile. Qaod ila (acluin esse oinuibus
i.QHel.
571. Ne episcopi aci beilapergaut. (loncessio dom\i
Karo i iinpeyatoris. Omiiibus iioliiin e>se voluiuu.s,
quia iioii scluii e;>, quae super episcoitorum ct pres-
biteroriim hostium vexalioni. us ct preeibua pio
sed qui. quid pro sanctae Dei ecclesi:ie et sacerdo-
l.im sive tolius populi et veslra iililitate invcitcntis,
:

dedico oiiines res, quae hac in cartula tenentur in- concedere paiatissimi sumus. El inodo ista, suut
serlae, [tro leinijsioae peccatorum u.e irum ac pa- })e:islis, concedimus; ei quando viia coiuite Dco
reiitum et lilionim (aut pro quoeuiKiue ' il.as Deo auxiliante ad gciierale placiium venerimus, consultu
iibare voluerit) ad servieiKlum ex Iiis Dco in sacii- oiiiuium lidclium iiostrorum scriplis lirmarc, noslris
iiciis niissaruiiuiue soleinniis, oralioiiibus, liiinina- noslrorumque atque futuris teniporibus imelragabi-
riis, pauperum ac clericorum elimosinis el caeleris liler maueiida firniissimc Doinino anmiiniculantc cu-
diviiiis cuilibus aique illius ecelesiae utililalibus. ^i pimus. Modo ea, quae generalia suiit el omniiius
quis aulem eas indt', quod tieri iiullalenus crcdo, coiiveiiiuiit ordinibus, staiuere ac cuiictis sanciae
abstulerit, iub pocna sacrilegii ex hoc Dninino Deo, Dei ecclesiae nosirisque fdelibus ob Dei omnipoteii-

VAmANTES LECTIOiNES.
' niiiiisteria Bal. « prolixitale victi Bal. ^ coinma post praedicia posuil Bal. '
deesl llal. "
Sic
C. in loco raso; nobis ct oiiinibus Bal.
tanicii " scimus ciimi... peccaloriim (/. $h«< i>«/. '
procum-
que G'. " r. pniteuliam in eu ahasq" G'. p. cius c. 0. ' '" dcesl Uul. lubciccorr. ub
'' tilia manii
uaberi G
 7:;i B. CAKOLl MAGNl OPP. PARS I. SECTIO I. m
lis aiiioreiti Iradcre parali stimiis,
ef reconlalioiioni A cl,ificMla oiiin nia^Mia di i^e.iira ab eis coIIigaiiliir,(|iii
cl ad proxiimiin synoialeni noslriim coiivciiliin
' (ligiii siiiit,
vol oiiiii lioaore serventur, et ul seciibiria
ac geinrale pUu i(um, ul»i iiliiros episcopi el coiniles negotia vel vana gloria in ecde-iis non aganlur ;
conveiicriiit, isla sicul poslulastis iinnabinuis. quia domus Doi doniiis or.itionis debet esse , tioii
?)li. Ex
quibns supia. SareidolUms ommbua *. spelunca latronum. £i ul intenios habeant aniinos
Priiiio nioneinus, iil lides caUiolica a pres-
oniiiiiiin
ad Deum, quando veniiint ad missarum solloinnia et ;

biierls el episcopis d iigonter iegatur el oiii/ii popiilo non exeant ante completionein benediclionis saoer-
p;aedicelur; qiiia boc prinuim praeceptiim Doinini dot:ilis.

oiiinipoten;is in lege est dicentis Audi, Israel, do- :

Sox sunt , quae odil Dominus, et septimum deles-
miniis Deus luus Deus unus <st. Et ut diligalur ex tatur aniina eins, ocubis sublimes, iinguatn meitda-
loto conie et ex tota monle et ex tota virlule. ceiii, tnaiiits eirutidenles sanguinem innoxium , cor

573. lix quibus sui ra. Gcneraliler omnibus ^. Ut inacbinaiis cogilatioiies pessimas, pedes voloces ad
pax sit et coiicordia el unanimitas cum oiniii populo cuirendumin maluin , teslem fallacem, et euiti qiii
tbristi.ino iiiler episcopos, abbates, comiles, iiidi-
seininat inler fra:res discordias.
ces, et omnes ubique maiores seu minores perso- Qui secnndnm Deiim sapiens esl, secunditm Deuiti
iiae '*
pacem babe.wu quia nihil Doo sine pace pla- beatiis est. Meliiis est videre qt-tod cupias, quain de-
;

cet, nec munus saiictae oblMlionis ad allare, sicut iii
euaiigelio ipso Doiniiio piaeoipienle logitiir; qiiia ot
iHud seoundum mandatiim est Diliges proximum :
luum sicul li melipsnm. llL'\n in euangelio IJeati paci- :
/.'oi, qiwniam fi ii Dci vocnbunlur. El iteriim In lioc
cognosreiit ontiics quia mei discipiUi es is, si dilectlo-
vcm liabueriiis ad inviccm. In boc enim praeoepto
siderare quod " nescias. Llhi fuerit superbia , ii)i et
coiitiimelia erit : ubi aiitem bumiiitas, ibi etsapien-
li I : uliinon est gubernalor, popiiliis corruet in ina-
liiin. Meliits auiein est , ubi multa consilia : Deiis
:
eniiii in caelo , et (u super terram. Idoirco sint tibi
pauci serniones. Multas curas secitntiir somiiia, at
in multissermonibus inveniiur sliillicia.

discernuntur lilii Dei et filii (liaboii; quia lilii diaboli Obsecramus oinnes , ul bonain et probabilem ha-
seinpef dissensiones et discordias movce s;'.tagui!t :
beant conversationein sictit ip e D.jminus in eiian-
,

iilii aulem Dei semper paci et dileotiojii studeiit.

gelio praecepit Sic luceat lux ve. tra coram homini-
:

."574. Ex qnibus tuprii. Generaltter omnibus. Item bns, ut videaiit opera vesira bona et glorilicenl patre ii
babemiis in lege Doniiiii mandaliiin Non anguria- :
vesirum , qiii in caelis est ; ui eorum bona conversa-
miiii °. Et in deuleronomio N
mo sit, qui ariolos
:
li ine mulli pertrabantiir ad serviiiuin Dti. l.t iiim
sriscitetur ° vel somnia oboervet vcl auguria intendut. soluin sorvilis coiidilionis inlaiites, sed etiam inge-
liein Nemo sil male/icus nec incantator nec filonis con-
;
nuoruin lilios congrogent '' sibique socient. El ut
sultor''. Ideo praecipimus, ut caiicul -toros '*eliiicaii- scolae genlilium piteroriim fiaiit. Psaimos, notas, caii-
laloies vel tempeslarii " vel obligaiores non liiiit, et tii:n,coiiipoluiii, giaminaticam per singula motiasleria

id)iciiinqiie sunt emendenlur vel damnentiir '". llein vel episcopia , et libros calliolicos bone babeant
(ieaiboiibus vel petiis vel fonlibus, nbi alitjui stiilli emendalos qiiia saepe dum betie aliquid Deiim
:

luiiiiiiaria vel alias observationes faciiinl oiiinino
inandamus, ut i^le pessimus usus ct Deo exsecrabi-
lis ubicuinque inveiiilur, tollaliir ei destruatur.
573. Ev quibus supra Generaliier omnibis. Item
ul Itomicidia infra patriam, siout lege Doinini inler-
rngaro cupiuiit per ineitdosos iibros male rogant.
Et pueros vlsIios iton siiiite eos "^ vel legendo vel
scribendo corrumpere. El si opus e>t ouangeliutn ,
psalterium, missale " scribere, |)erfectae aelalis ho-
G '"'"^s scril.ant cum omni diligeiitia.

(liclum est, nec cutsa ultionis iieo avariliae nec la-
Irociiiando liant. El ubicuiiiiiue invenla " fierint, a
iudicibus nostris secundum legem ex nostro man-
dato vinditenlur. Et noa occidalur bomo iiisi loge
iubente.
3T8. Ex
quibus supra. Generaliter on^nibus. Ut
aequaes ntonsuras et recias et pondera iusia el
aequalia onines babeant, sive in civilatiblrs, sive in
nionasteriis, sive ad daiidum, sive ad accipiendum,
sioul iii lege Domitti priecoptiim babenuis. Iiem in
Salomoito, Doiiiino diooiiie Pondus et pondus, mcn- :

37B. Ex quibus supra. Sacerdolibus omnibus. Ut

suram etmensuram odit nniina mea.
episcopi diligetiter disculiant per suas parrocbias
Et boc noliis compelens el venerabile videlur , ut
piesbiteros, ut eorum fidem, baplisma et missarum
hospites peregriniqtie et p:iuperessusceptioiies regu-
celebratioiies bene sciaiit, etul lidem reolain teiieant
laros el canonioas per loca diversa habeant; qiiia
et bnplisma ciitliolicumobservent, et missaium prae-
ipse Dominus dicturus erit in remuneralione magiii
ces beiie intelogaiit, el ut psalnii digne s;'oundum
diei : Hospes eram, ei suscepistis me. Et apostolus
div siones versuiiin nioduloiitur , et doiiiinicaiit ora-
hopitalitatem laiulaiis dixit Per lianc quidam pla- :

tiottem ipsi inteliegant et ojjiuiJms praeiiicoiit iiiteJLe-

Kendaiii, ut qiiisque sciat, qiiid peiit a Deo. Et ut
(lloria 1'atri eiusqiie Filio el Spiriiui sanclo cum oinni
bonore ajtud omiies caiiaiur , et ipse sacerdos cuni
citnctis angelis el populis Dei coininuni '^ voce,
Sanctus, Sanclus , S.Jictus cantet. El oiKtiimodis di-
cendutn est presbyleris et diaoonibus, ut arma non
piirteiit, sed niagis conlidant in delensione " Dei,
quam in armis.
377. Ex quibus supra. Aliquid sacerdolibus, atijuid
populo. Iiein placuil nobis admonere revoreiiliam
vcstram, ul uiiusquisque ve^rtim praevideat por
huain parrocliiam , ul ecclesia Dei suiim babeat lio-
.lorcm, simul et altaria secundum siiasn tuagiiiliidi-
iieinveiierenlur, et noii sil domus Dei et allaria sa-
crata pervia canibus.et ut vasa sacraia Doo cuin
inagna veneratione habeantiir , et ul s;icri(icia san-
ciL?riini Deo, angelis liospitio susceptis.
579. Ex quibns .>itpra. Aiquid sacerdottbus, aliquid
popu'o. Iiem ut isti mangonos et isti cociones , qui
sine omni lege vagabiindi va.luitl per islam terrain,
iion sinanlur vagare et decepliones iii bominibus
agere ; (iiti '" iiudi cuin lerro (licui't alicubi (Jat.iin
D sibi peiiitentiam va^aiites discurruni. Melius enim
videtur, ut :si aliquid inconsuetu.i» el capitale cri-
inen oomiiiiserint , in utto loco permaneant lalio-
rantes ei servientes et penitetiliain agenles, secuii-
dum qiiod sibi canonice inpositum sit.
580. Ex qiiibus supra. Generaliler omnibus. Sta-
tuimus seoundum quod in lege Dominus praecopit,
ul opera servilia diebus doininicis non agantur, sic-
iit et b.inae memoriae genitor noster iii suis syno-
dalibns ediciis mandavit, ui viri talia opera noa
exerceanl, hoc est nec in vinea coiligendo, nec in

VARIANTES LECTIOISES.
'
synod.ile G. ex q. sacerdot. sttpra o. G.
^ ' deesl G. * personas G. auguriemini Bal.
" ^ scite-

tur G. '" v. d.
' consulalor G. " p. aut iaoulatores
atit inc. 6'. ' vei templarii superscriptum G.
dctunlG. *'
invenli G. '^
communa corr. ab eadem manu communi G. cuin una. Bal. '^ oratione B.
''
B.
((!Ms '* congregenlur G. '° sinatis (cos rfooAf) i>«/. '^
missalem /i«/. "* (|ui dimid:cum leno d. se
ahciibi data sibi pemlentia G.
 COD. DIPIOM. — BENEDICTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LID. II. VJi

tampis arando, iiieieiHio vel foeniiin secaiulo, vol A Maior a minore non potest iudicari.
sepein poiieinlo , m-c concitlos stirpare, vel aibores ludicis noii est qiiemlibet iudicare vel condemp-
oaedere, vei in pelris la orare, necilomnscoiistruere; nare alisque accusatnre
legitiinoqiiia et Uomiims ;

nec in liortD lahorent , nec ad placittim convenianl, Iiidam fiirem esse sciebat, sed quia noii est aocusa-
iiec ven^liones excrceanl. Sed trii lanlummodo tus, idoo iion est eiectus.
opera, s^i necessitas ingrueril suinina, agant, et min E)iiscopos eiecios alque suis rehus expoliatos iii
alia, id est rarra liostilia vel victualia vel si lorte se los proprias recipi tt sua omnia legaliler primo
n 'cesse fuerit corpus cniuslibet ducere ad sepul- eis reddi sancti canones deoreverunt ; et posiea si
cliruin. Itom similiier nuilieres ' opera texlrilia non quis eos accusare veliot, aetjuo periculo facere san-
l';icianl, nec capuient , nec consuant, iiec opera pec- civeruiit, iiidices esse docernentes episcopos ri-cle
tilia laciant , nec ianam carpere, nec liiiuin battere, s;ipieiites iu ecciesia convenientei, nbi tesles esseiit
iiec in pnblico vesiiiiienla lavare , nec vervices ton- singulornm qui oppressi vidobantur.
,

dere babeant iicitiim, ut omnimodis bonoretur dies Piacuit, ul si qnaecumque persona contra episco-
(loniinicus, requiesque servetur ; quatiiins ad missa- piiin vel actores (cclesiae se propriiim crediderit
rum solemnia et a l ecclesiain undique libere conve- iiabere negntium , prius ad eu;ii recurrat cariiaiis
niant, et laudent Doum pro omnibus bonis, quae studin; utfamiliari colloquio ciunmonitus ea sanare
)iobis in iiia die fecit. Leiiimus enim, apostolo dicenle : debeai, qnae in querimoiiiam deducunlur. Quani
3fani'eslii autem suut iperu carnis; quae sunl fornica- rein si dillerre * voiuerit , soiilentiam susoipial ex-
tiones, immnndiciite, luiuriae, idjlorum servilus, ve- comniunicationis.
tieficia , i limiciliae , conteniiones, ae.nulaliones, ani- jj
Si quae cansae vel conlentioncs inter clericos
modlatei , irae. rixue, dissensiones, haereses , seclae, et laicos lam niaioris ordinis , (luain eliain inleiio-
invi.ie, lomicidii, (b.itaies, come snti nes et liis ris fueriiit exortae placuil, ut secnndum synoiluin
,

similia; quae praedico vobis , sicut j.raedi.ti , quouiam Nioenam congregatis omnibiis eiusdem provinciae
qui ta'ia agniit, reg um Dei uon ipoisidebunt. Ideo episcopis iurgiiim terminetur; nec cui liceai , sine
liaec eadem , quae inagnus praedicator iii ecclesia praeiudicio tam -n ecclesiae r(»manae, cui iii om- ^*

Del singillatim iiondiiavit. cuin sludio prohibete, in-
tellegentes, quam sit lerribiie ilhid qiiod dixit Qui
talia ag: nt, rrgnum Dei Jion consequentur. Et omiii
instaniia praedicate lidem tenendam Doniiuo. Ite
huinilitale vero et paciencia, de castitate et conti-
nentia, de beuignitate et misericordia, de eleinosinis
ct confossione peccaioruni suorum et debitorihus
suis utsecundiim dominicam orationem oiiinibus sua
debila dimittant, cuncios monete.
5f8I. Ex quibus snpra. Sacerdotibus omiiibus Stu-
dendum est episcopis, ut dissidentes fraires
pacem, quam ad iudicium cohortentur.
Auctoriias ecciesiasiica aique canonicadocel, non
debere absque senientia Roinani pontilicis conciiia _ in suis locis, ubi orta sunt, iinienda; maximo (luia
caelebrare.
Episcopi intercessionem praesteiit his, qui inijua
vi oppriiniintur.
INullus episcopus ni^i in legitima synodo et suo
tempore apostolica atque canonica vocalione cou-
gregata super quihusdani criaiinibus pulsatus au-
diatur.
Nemo eplscopum apud iudices seculares accusare
praesumat, sed apud primates suos.
Accusatores el ac( usationes , quas leges seruli
iionadscisciint. ^anoiHca fuiilitiis repeiiit auctoritas.
Variis dotraclionibus et aocusationibus non decot
labofaclari primatem , sed magis patruiii regulis ro-
horari. INam el Libcrius papa pro Athaiiasio duobus
annis in exilio triisus est , et niulti alii e[»isco|»i, qui
eum danmare noluoriiiit, exilio sunt danmati quo-
nibus causis debetur roveri>iilia oustodiri rolictis his
: sacerdotiiius qiii in eadeiii provincia Doi occlesias
nmiu (livino giibernant, ad alias convolare |»roviii-
cias vel aliaruin provinciarum episcoporum iudi-
cium expeti vil pali , nisi fuerit provocatnm. Quod
si qtiis praesiimpserit , et al» nfficio cleii depos.tus
, et iniuriarum reusab omnibus iudicelur.
Si autem niaiores causae iii inedio fiierint d(!vo-
Iiiiae, ad sedem apostolioam, ut sancla synodus
sfaluitet heata consueluJo exigil, periudiciuin epi-
magis ad scopale referaliir.
P. udentissiiiie iusiissimeque decreta Niociii con-
ciiii sive Africani decreverunt, qu.iccumque negotia
^ uiiicuiqiie coiicessuiii est, si iudicio oilensus lneiit
cognitorum, ad concilia suae proviiiciae vel etiaiii
universale provocare.
Servata quae scripla est de gubernnlinnibus re-
giila, maniloslum esl quod iila, (juae suiit per uuam-
quamque proviiioiain, ipsiu^ provinciao syiiodus dis-
pensal , sicut JNicoiio conslat decrelum esse con-
cilio.
Si quis episcopus super certis accusatur criminibus,
^
ab omnibus auiliatur \el iudicelur qui siint in pro-
vincia episi opis.
Quaecumque sunt ad religionis ohservantiam per-
linentia, locis suis el a suae dioceseos synodis au-
diaiitur.
IJnaquaeque provincia suo nietropolitaiio ot snis
comprovincialibus episcopis sit oontonta.
:

runi cxemplum omnos convenii sequi sacerdotes. M.ilediclus omnis ([ui transfort tormiiios proximi
Multum deroiiaiio praovaiet , quando dorogator sui. Et dicet oninis [lopiiius Amen. Et re!i((iia. :

credilur (ide dignus. Ideo non oinnes aduiittendi Q;ii suiit supra diocesim episcopi, nei|ua(]uain'^

suiit, sod viii p obatissiiiii. Primo semper persona, D ad eoclesias, quae sunt exira praefixos sihi teriiii-
fides , vita et conversalio accusantiuni inquiratur. nos, accedant, uec eas aiiiiua praesumptione cou-
Et postea, quae obiciuntur, lideliter pertracientur fuiidanl. ;

quia niliil aliter lieri dehct , nisi impetitorum prius iNon oportel transferri lerminos a patribiis con-
vita disculiaiur. stitutos, ut ailer alterius parrocliiaui invad;il at([ue
INon est auctoritas, quemqiiam clericoriimiudiiare iliic coiebrare mystoria iiioousuitL»
diviiia opisco-
vol dampnare, anlequam accusatores praosentes lia- po, ' cui commissa est, praesumat.
heat , locumque defendondi ' accipial ad ahluenda 58^2. Ex copitulis domni liaioli rcgis anno regni
crimiiia. eius undecinio actis. Ue his, qni ii,f'r<i regnum sine
Omnis accusatio intra provinciam audialiir, et iussione duminica per vim aliqui.l rapu ri.t. Si quis
a coiiprovincialibus termiiielur. li'tra proviiiciae iu cxercitii iiifra regnum siiie iussione doininica por
toriiiiii(»saccusandi iicentia iion prn.j;;rediatur. vim liostilom aliqiiid praedari voluoi it , aul foonum
Kpiscopus nec provocatus pro rcbiis transitoriis to iore, aut graiuim, sive peoor;i niaiora vol miiinra,
liliget. doiiiusiiue iiilrangore vol iiiooiidore Ihiec no liaiit :

Non cst iustuin iiidicare aui condeinnare viruni, omiiino prohibomus. Quod si ab aliipio pniesum-
cuiuscausa ad liquidum non csl oxaininata. ptioso factuni fuerit, sexaginla solidis, si liber est,

V\IU.\MES LECTIONES
^ Uecsi iiul. ^ su])criciip!um \d ^lciC. M. sc d. Z>«'. **
dcfenc G * quac 6'. "*
quae G. '
co (*'.
70o n. cAnoLi MAGNj opr. rAiis i. sectio i.

sil cnlpabilis cl oinnia siiniiia rcslilniu, aul cuin A 300. qnne diversi principes sluluerunt, vel anti-
ill

lUioJeciin leslihiis se piirgol '. Si vero s-mviis lioc st'"es siiiijuli pro can. ia ecde-iasiicis obtinuerunt, in-
(eceril, capitali senleiiliae siibiaceai ei (lnniiiuis , convnlsa pcrietn:) srvenl^r. QuacciiiiHjiie a ilivis
(iiiinia siinilia reslilual , ()iii.i scmviiiii stiuin niii cor- piincipibiis coiistiluia siiiil, vel singuli (luiiitie anii-
!0\il nec ciislodivil, ul lalia iion perpolraret (juo- •
siiles pro caiisis ecclesiasticis iiii|)etraruiil , su!)
iiiain ijisoscoinedimiis, cilo ilcliciiMniis. IJniis-
si iios potMia sacrilegii iiigi el solida aeleriiilate servciiliii-.
i|iiis(ine lainen (nsliuiial exeiciluui siiiiin, ne aliijiia Clcrici nou sccularibus iiidicibiis, sed epi-copaii
.lepracdalio iiilra iei?t»nni liat , (|iii non vnlt l<';^il)us aiidieiitiae revervenlur : fas cniin noii cst, ut divini
'•'.
cinendare, (|iiae sibi coiii;iiissi iniu^te receruiit niiiiieris miiiislri teiiiporal;uin polesialiiin subdanlur

l)i|,Miiini est eiiiin, ut inagisiri vel seniores pro sibi arbitrio.

coiiiinissis red iaiit ratimies, si aliiiiiid piaedae cge- 591. Dc privileijiis ecclesiarum, quatinus incorru-
riiil ;;ut iiiiu^te rc('<M"iiit, eo quo.l eos ila CDrreclos pta persi^tanl. I*raec pinius, ut privilegia, qiiae ec-
11(111 non aiideanl perjietrare.
liabenl, ut talia clcsiis ct clericis iege coiic.issa suni, inaiicaiil iii-
583. Excapiliilis doiini Liiilowici l".(jln'enaiin ^ corrnpta.
afjostolica anrtoiilalp. et synoJali sanrtiom oinniiun 592. Quod s^rvari debeat polius quam auferri,
videlicet clericoniin nc liiicoruin geiieralilcr conensu q 'od sanctne Dei ecclesiae fncrit collalum. Iiiiquuni
lUiliie hortatu, decr lis. Si (|iiis iiifra rcgiium mpinaiii esi et sacrilegii inslar, utqnaepro salule vel requic
fcceritaut cuiipiain nostro lideli eiusi|ue lioiniiii ali- aiiiinaruin suarum unusqiiisque veiierabili ccclesia;;
(piid vi abstuleri:, iii triplo ciii alii|iiid abslulit legi- coiitulerit aiitcerte relii|uerit, ab liis, qiiibus niaxiiiie
biis conponat , et insuper baiiiiuin nostruin, id est servari coiivencrai, aiiferri et iii aliu l transferri.
B
sesaL;iii a soliiJos, iiobis persidval. Fnstinoduiii vero 59 i. Ut laicis (juamvis religiosis, nulla sil dispo-
aiile nosa coiiiite adliicatiir, ut iii bastonico retrii- n<'ndi de rcbui ecclesiae daia facultas. Liicis qiianivis
sns, nsiiue duiii iioliis placueiit, poeuas liiat. INaia rclig osis, nulla de eccle-iasticis f.icullirtilnis aiiquiJ
si puidict; acluiii luent, jnibliciui iiidi; agat poeni- disuoiiendi li^giUir umquam adtribula facultas.
iciitiain iii\la sanctoi nin canoiiuiii sanctioiiein ; si o^k Quod praedones ec lesiac. sicrilegi sint, sicul
vero occulte, sacerdotuiii coiisdio ex poeni- lioc a;j;at scripturae lestimonio conprobjtnr. Sacribigi siiiit ec-
tciiiiain (luoiiiain raplores, ut ait aposlolus
: nisi , clesiae praedoiies. Undeeliu concibo Agaihensi sii'>
ver. III cgerint po^ nitentiam, reguuin I)ei non possi- qiiarto capitiilo decretinn liabetur ita Amico quip- :

debuiit. Oui vero de rebus ecclesiaruui aliiiuid abs- piiiiii rapere furtnm est : ecdesi le vero fraudari vel

liilerit, graviiis iiide iudiceiur; (juia sacraruiu reiuiu
abaiio sacrilegiuiu est t sacril gus vocatur, (iui e\
cis aliijuid abstulerit aut rapiierit. E.vtorres nanique
a liminibii-. saiictae inatris ecclesiae tales personae
ti.>(iue ad salisfaclionein ecclesiae, (juain laeserunt ,
siiiit liabendae atiue infainia nulaiulae.
58 i. facultateni depraedationi-i dderit
De eo qiii
mulitiosa factione, tit viviis conb 'Vatur. Si (iiiis scele-
raia laclione facultateni depraedalionis dederit , vel
si quis factani diviserit , viviis conburatur.
583. Vl vexatio in praediis ecclesiarum praesumpla G
ab universis depc.ialur. Ab oninibus illius usiirpatio-
iiis coiituinelia depellenda esl, ne praedia sibi coe-
iestiuni sacroruiii dicala a quibusdain irrueiilibus
vexenlur. Quod si quis praesuinpserit, post debitae
ullioiiis acriinoiiiam qiiie erga sacrilegos iure pro-
ineiida est, exilio publicae deporiaiionis urelnr.
580. Ut capitule suiiplicium excipiat, qni violcn-
tiam commisisse dinoscitnr. Qui nianifestam detegitor
cominisisse yiolenliam, non iain relegatioue aut de-
portaiione iiisulae pleclatur, sed suppiiciuin capilale
excipiat, iiec iiiterposita provocationis senlentia ,
abslralii suhripiqae s icrileginm. Omiies eiiiiii coiilra
(
leges facientes resque ecclesiae diripie.ites vel eccle-
sias sacenlotesqiie coiitra divinas saiictJoiies vexantes
sacrile^i vocantur, atque iiidiibitanter infaiiies sa-
crilegiiiue iiabendi siint.
'5do. Quod ea, quae Domno consecrantur, ad ius
eccledusticum perlineanl. E i, quae Domino oiferun-
tur vei coiisecrantiir, ad iiis peilinent sacerdotiim.
Et sacrilegi sunlomnes, qui ea auferunt vel in aliud
Iransferunt.
390. Ul si qiiis dignilatem praesumpserit, qunmiion
meruit aprincipe vel iustoseniore, sncrilecjus habiaiur.
Si (iiiis praesuinpserit (luain noii nieruit a priii ipe
vel seiiiore digiiiiatem, sacrilegus liabeatiir.
597. Utili, qui dirersis sceleribus impHcaii sunt,
ad lestimoniitm non ad:niHantur. Ilomici lae, inalelici,
fures, sacrilegi, raptorej, venefici, adulleri el qui
raptum fecerinl vel falsuin lcsiiinoniuin dixerini,
seu qui ad sorlilegos magosque deiucurrerini, nullate-
luis eriint ad accusatioiiem vei ad lestimonium ad-
luittondi.
398. an<e iudex iaculeiur in reum sententiam,
iVt;

quae euin fueril

in dicta, suspendatur : quoiiiani
* (mam confitealur aut socii siii eum convincant.
ij)se

liiulia lacinora sub uno violenti.ie nouiine continen-
tiir, cuiii aliis vini inierre teiilanlibus , aliis cuin in-
digualione resistenlibus verbera caedes(iue crobro
dcle,.(uiitiir admissae. Uiidc placuil, ut si forte quis
vel ex possideiitis parte vel ex eius (lui possessio-
iiein teinerare leiiiptaverit , inlereinplus sit, in euiii
siippliciuin exeri, ^ qiii viiii facere tenlaverit , et
alterutri pati causain inalonnn praebuit.
i
587. Ue eo cpci sibi indebitum locum usurpaverit.
Si quis indebitiiiH sibi locum usurpaverit, iiulla se
igiioratioiie defendat, silque plene sacrilegii reus,
qui lioi; agere liMiiplaverit.
388. Ll inviolata permaneanl, quae diversi principes
circa sanclas eccledas s aiuerunl. Quaecuinque circa
sacrosanctas ecclesias a priiicipibus diveisis suat
stalota, manere inviolala praecipimus.
Judex crimiiiosum discutiens iioii aiile sen entiain
profcrat capitaleui, qiiaui aut reus ipse confiteatur,
aut conviclus per iiinocenles lestes vel socios cri-
ininis sui maniiVslius coiivincatur.
,
3'J9. Non esse iudicandum adversus absenles. Ad-
versus abseiites iion iudicelur. 'Ju.jd si factum fuerii,
prolata senlenlia iioii valebit.
D 401). Ne episcopus quilibet alium conculcel epi-
scopuin. Ut iiuiius e(»is(opiis:ii:uiii coiiculceli'pi-c()-
|)Uiii, nec eiim supcrgrediatur, aul aliquad iiiconi
ino iniii ei iii sua laciat iiarrocliia.
401. De episcopo deposiio, qui sr ad Ronianum
ponti,.cem leclumaverit. Si (|Uis epiicopus depositus
agendiim sibi negotiuin in urbe Komaprociainaverit,
aiier episcopus in eius calbedra post apellationem
eiiis, qui videtur esse deposiius, omnino noii ordi-

389. Ut si ecclesiaeprivilefiia alicuius temeritate fue- netu , nisi causa fuerit iudicio Uomani episcopi de-
rint corrupla piucnlum ijuinque librarum auri poena '"'

lerminata.
niulietur. Si ecclesiae veiierabilis privilegia cuius- 402. Ne in praedicatores ecclesiae detractiones seu
iiuaiii fuerint temeriiate violata vel dissiiiiulalione viliiperationes fiunt; quod canonica scripiura damnat.
neglecta, coniinissuin (juiuque libraruin auri con- Quod oiniiibus fidelijjus omnibusque ordininus sum-
ilenipnatione piectalur. iiiopere cavendum sit, ne clanculo autpublic8unci.uiu

YARIANTES LECTIONES.
'
t. dcpiirget G. ^ fccoriiil hal. ^ liigilinuin G. '*
fuerini Bd. cxcqui tuperscr. ab i'idcm munn
e.vcri (/'. •*
dcesl. C.
 797 COD. DIPLOM. — L'ENED1GTI CAPITULARIUM COLLECTIO. — LIB. IL 7!J{>

Do iiii ilclraclioiiilv.is et vilitperali();iibus tliianieiU. A hilis erit oinnis,qui ea Dominoel ecc'esiae, cni coi!-
perpeiideiiles illiKi exeinpliiiii Mariae, quaeeo, qii<>d peluni, aii'crt, vastal, iuvadil vel diripil, usqiie aJ
Movsi raiitiilo Doiiiini uiopler Aeiliiopissaiu detraxii, einenilalioiieai ecclesiaeque ' satisfiictioin^m (piod :

imiiiinLiilia leprae iinduila sit. Ei illud psaliiiislae :

" sit sacnlegus el nuii tantuui sacnlegus sed eliaiii
Nolite taiigere christoi meos ,
etin prophetis mcis fur sacrilegus.
nolitc mali jnari. Et Doiuiiuis pcr .Moy-en ail Diis : 406. De Ids sacritegis qiii ecclesiae eusque sacer-
non delruhes, el princ pi popu i tui no malcdices. Et si
i dotibus iniurias injerunt. ^i quis in Iioc geuus sacri-
David, legiiin iiislissiuius, iii Saul, queiu constabul legii proruperit, ut iii ecclesias earuiuijiie res iiinieiis
iam a Douiiiio reprobalum el abiecluiii esse, maiium sicerdolibiis et miiustris vel ipso cultiii loc que ali-
niilteie noii praesuiupsit,miillo magis caveiidum est, qiiid iiuportPt iiiiuriae vel iiiier:>t ad diviiii ciiiiiis
iie nianuiu delractionis aut vitupcrationis sive indis- iniuriaiii, iii convidits sve coufe^sns reos capilali
creiionis aut dehonorationis quidam niittant in sementia noverit vindicanduin. iNec expecteliir, ut
unctum Domini cl in praedic tores sanctae Dei ec- episcopus iuiiiriae propriae iiltiouein deposcat, cni
clesiae. saiictilas ignoscudi soli gloriain derelinquit Sit- "^.

405. Quod episcopi inlerse corrigere, si quidorlum que ciiiiclis noii solum liberum, sed eiiaiii laudabile,
fuerit, ric&eH(. Conslaiitiiius imperator de accusatio- factas airoces saccrdntibiis aut iuiuislris iuiurias
nibus episcoporum ait « Ilae quidem accusaliones
: vcluti publicum criuieu perseiiui ac de laiilms reis
lempiis habent proprium, il est diem luagiii iudicii, ultioiiem iiiercri.
iudicem vero illuiii, qui timc luturus esl oinues iu- 407. Quod omnia, quae D,o offemn.ur, prorul diibio
dicare. Mihi ergo lioiuiid <oiisiilulo de Iiuiusmodi et consecrantur.
.„ ^. .,..,., qiir^e
.... O.uiiia .,,..,. Di)iiiiuo
^,,..,.., olferu!iUir,pro
rebus uon licet liabere audiloriuui, sacerdotum sci- " ciil dubio Domino coiiseciaiitur. El non s luai sa-
Jicel accusaulium el oiiiiul accusatoruin, qiios iiiini- crilicia, quae a sai erdolibiis siiper aliare Doniiiio
ine coiiveiiit lales debere monstrari qui iudicenlur consecrautur , oblalioiies fulclium dicuiitur sed :

ab ali.s. » Imperator quotpie Yalenliniauus <le epi- quicquid ei a li lelilui-i ollertur

\ sive in maucipiis,
scoporum causissicait « Supra iios, inquit, est: sive iii agrU, Viiiei.--, silvis, pralis, a(|ii.s aqiiaruiine

ve>lri:m negoliuiu. Et ideo vos de vestris iiiler vos deciirsibus, artiliciis lihris, iiteubililius, pelris ae-
agiie caiisis, iiuia supra uos Cblis. j El reiiiiua. diliciis, vestiiuenlis, pellibiis, laiiiliciis, pecoribiis,
iOi. De quod fures sint lesle scriplura.
sacrilegis, pascuis, membrauis, mobilibus et immoliilibus, vcl
iinibus sciendum
,
quod sacriltgi fuies siut
est quaecuiuque de his rcbus qiiae ad laudeiu D.^i fiuiu
cnucti, qiii res ecclesiae diripiunt, vastaut, iuvaduul vel supplemenlum sanclae Dei eeclesiae riusqiui sa-
vcxant(iue, aut a iure ecclejiaruni quibus traditae ceriloiibus alque ornaluui prestare pos^Uiit, Douiiir)
fuerant, iniusie alienant. Unde et bealissimus Au- ecclesiatque siiae " a quibuscumque ultro oflcnm-
^iistinus in oiuelia quadragesiuia oiiava euauge ii tur, Domino iiidubitaiitercoiisecranlur et ad ius pcr-
lohaiiuis ita dicit i Ecce iuter saiictos est lu las
: : tiiienlsaccrdoiuiu. Ei qiiia Chiisluiii et ccclc^iia!!»
ecce fur e.-^t ne contempnas, fur sacrifgus,
luiias ; et unain personaai esse veraciter agnoscimus, qine-
non qiialisciim()ue fur, fur loculorum, sed <loiiiiuit o- cuiiique e. clesiae sunt, Cbri li suiit; et quae eccli!-
rum loculorum, sed sa roruin. Si crimina d scer- siae vel in su.iralictis vel in ipi biiscu:uque spetie-
nunlur iu foro qualiscumque fuili et pecufilus (pe- bus sive poiliciialionibus sivd liguorilms
, sive .

culatus enim dicitur lurlum de re publica, et iion

'
sic iudicalur luitum rei privatae quoiuodo ublicae)
quaiito vehemehtius iuilicaiidus est sacrilegus fur,
qui ausus luerii m n uudecuii que lollere, sed de
eccle^ia toUere ? Qui aliquid de ectlesia auf rt vel
furalur, ludae perditi comparaur. t INota, quodal;-
qiiid ^ de ectlcbia tollere furluni e&s<- beatus Augu-
sliiius asseverei, clpatralorim lanti furti furem sa-
ciilegum appellet, necnnn el ludae perailo aequipa-
rel. Et post paiica « ^.iuare, iuquit, locuhis habuit,
: mauifestissiiiie suiit sacrilegi
cui asigeli niiuisiraveruiit
loculos suos habitura eral ? » Ecce (luibus laiiti do-
ctoris documeulis inslruiuiur, qiiia quod in capite
prat cessit, in torpore eius, quod est ecclesia, videiur
iiupletiiiu. Foiro Clirisium et ecclesiam unam per-
soiiam esse iion ueiCiiuus. El ideo quae ecclesiae
siiiit, Chrisli sunt ; tl quae ecclesiae offeruiiiur,
Chribto olferiinlur; et quae al> ecclesia eius lolliiu-
lur, j rocul dubio Christo loUuntur. Esto, futurum
erai, uteccIebiaChri ti iiumniOshaberet. biiiumnii,s,
uiique et i raedia et niantipia et divers-aium s^e-
cieruin iiinumera oinaiuenta. Et quia inlicilum sil,
ea (juae coiiferuuiiir ecclesiae aulerri, beali llit;ro-
uyiui sciibeiitis iii expositione Mathei euangelislae
veiba ita testaulur : « Oiuncs, inquit, qni stipe
lciiipliet his, ijuae conferuiilur in usus eccle iae,
iibuluntur in aliis rcbus, quibus suaiii expleant \o-
luiitatem, siiniles suiit bcnbarum el srcerdotum re-
diiuenliuin niendaiium et saiiguinem Salvaloris. i
4lK. Quod quicquidoljeriur lJomino,saiictum anclo-
rum ad ius periineal iacerdolum. INulli liceal
sil el ^
igiiorare quod ouiiie, quodDomino consecratur, sive
lionio fueiilsiveaiiimalsive agervel qnitquid semcl
lueiit cuiisccratum, sanctum ."-anciorum eiit Domiiio
ad ius perlinel saccril-oluni propler quod iuexcusa-
scriplissive corporalibiis rebus offerunlur, Chrislo
| oileruiitur; el qnae ab ecclfsia eius (|uocuiiiquc
coiuuieiilo alienaiitur vel tolluiiliir, sive alieiiaiido.
sive vastaiido, sive iuvadeudo, s ve miiioriindo, sivo
diripieiulo, Chrisio tolluiilur. El si ai) aiuico (lirp-
|)iam ranere lurtuiu e.st, precipue Chrislo Domiiio
noslro, qiii cst rex regiini ct Doiiiiuus domiiuiulium,
aliquid auferre vel alienare, suhripere vel valare
saciilegium est. Oiunes naiiique ecclcsiae prac onts
; el iiullus a s;icrilegiis
, nisi quia ectlcfia ipsius nW[ per purain probataiiKiue atipie publicam poeui-
leuliam el per ecclesiae satibfaclionem epis< oporuiu-
que per manus impositionem iuxta canoiiicas san-
cliones reconcilialioiiem regnum Dei possidebit ; et
non soluiii a re^no Dei iit alienus, sed eliaiii a Iiiiii-
nibus sauciae <cclcsi;ie et praecipue ab illiii.s, <iuam
laesit, usque ad praediclain satitfictionem exlonis
ellicilur. Talium vero scelerum p;itraloribiis uisi posl
praedictam satisractioueiu uec vivis iiec morluis
communicarc miiiiiue debemus; (iiiia qiii rapit pecu-
niam proxiiui sui, iuiiiiiitalem facit; tiui auteiii pi--
D cuiiiam ecclcsiae absiuleiit, sacfilegium facit. Qui
non soliiin sacrilegi, sed eliain fuies sacrihgi et Inpi
alipic hoiiiicidae paiiperuinquc iiecalores suiit ", ct.
insuper anathcnialis viuc .lo dampuati coraiii Deo ct
saiu lis eius elliciiutur.
Ul cliristuini cx propinquitale sui saiujuiiiis
408.
connubia uoii ducant '". ^e christiaui ex pro|iiiii|iii-
lale sui saiiguiiiis conuuhia ducaut, nec siiie beuedi-
: ctione sacenlolis cuin virgiuibus nuhere audeant,
iic<iue viduas abs^iue siioruiu sicerdotum consensu
cl conliivcnlia plcbis iluccre praesumaut.
409. De eo qui se inccstunso ordine liis personis,
quibus a d vinis regutis proliibitum est, coniunxeril,
;
bi quis sine giadu se " inccsluuso uidiue cuiu his

VAIUAINTES LECTIONES.
' peculalor G. ^ n. aliquid (luod G. ^ deest G. * ccclesiae. que corr. ct G. cl quoil Dal. de-
rcliijiiit Ijal. ">
qiiacciiiKiiie ci a f. oOcrujilur Uul. **
biue But. siue corr. suac G. dccsl Dut. '"
c. coii-
liijcaiit G. " i^. iKjii co tradu bcd i. (.'.
 r;;9 B.
jtcrsonis, (|nibiis a (liviiiis rcgiilis
«•(tiiiiiiiNcril, iiciiilciUiam sciiueslrarKmt*,
iis(]iie(iiio
lesUMiliir, ulrii|iio cimimuiiioiic privciiUir, cl 110(5110
iti palalio lialiorc mililiam, iicfiue in loro agciulariim
causarum licciiliam liabcbuiil. Nam eorum (|ui moilo
praedicU) '
coiiiunxeriiU , episcopi seu
sc iiiceslo
prcsbilori iii quoruin diocesi vcl pago acium lueril,
rogi vcl iiilicibiis sccius perpcU-alum annunlieiit ,
ul cuin ip>is (leimnlialum lueril, se ab eorum
' denlur.
comiminioiie aiil coliabilalione sequeslreiit. R-iS
aiilcm coriiin ail iirimos parcntes usqiie ad scque-
stialioiiem porvciraiit su!» ea condilioao, ul ante-
qiiain scgrcgoiilur, per nulliin iiigenium iiciiue pcr
paicntcs, iicqiie pcr cmplionem iiequo per auciori-
lalom rogiam ad p oprias peiveiiiant iaciilt itcs, iiisi
l>icralucii scclus soquesiraliunis separ.ilione ct poe-
niioiitia ' iatoaniur.
-ilO. t.t libio legnm Tlieodosii 3. capituto 11. de
iiicesiis. Quod iiic(?sli noii siiil lcgitimi beredes, sed
iiilimia sinl notatae utraeque personae.
411. Ul Hulhts devotuin Deo viigincm vcl vidnam
coniiigem accipiut. Ut deinccps, si( ut caiiones eccle-
siastici proliiboiit, nuliiis Deo devoiam virginem,
iiulliis sub religioiiis liabitu consisleiitem, sive vidui-
talis conlinenti.un prolessam, vel sui pioxiinam ge-
neris, aiiietiam de cuiiis admixtione ince.^tivae 110-
tain (tossil siibire iiifainiae, inlicito coiinubio aut vi
aiit consensu accipial coniugem ; quia nec vorum
poterit cssc coniugiuin, quoJ a meliori proposilo de-
ducilur ad delerius et sub (alsi nominis copula, in-
ccsta pollulioiie el fornicalionis iininunditia por-
""
pctratur. lloc vero nefas, si agere amoilo ciiiuirlibet
g 'iitis boiniiies sexiis utiiusque teinpiaverint, insi-
stcnte sacerdote vel iuilice, etiamsi nullus accusel ",
oiiinimodis separati cxilio perpotuo relogentur ^;
uec al qua defiiiilione ' sui, quousque vixerinl, lon-
giiiidine temporis excuseulur.
il^i. Qnod blaspliemiam Deo inferat, qui se cnm
Deo sucrala miscnerit. Scire vos convenit, qnia
blaspboniiam Deo irrogal (lui cum Doo sacrala vel
cuiii velati fomina se comaiaciilat.
4-13. Ul clcricus proprio I onore privetur, si cun
fiViina Deo * sacrata v l velala se commiscnerit. Si
clericiis cum velata femiiia vel cuui Dcu saciata se
111: culaverit, proprio lionore privetur.
414. Qnod sncrilegi et violatoresinxta apostolum
sint, qui violant sa raiarnm feminaium corpora. Scien-
dum e;t omiiilus, quod Deo sacrataruin leminaruin
corpora per votiiin propriae spoiisioiiis et verba sa-
cerdotis Deo consecraia leiiipla esse scrii'turaruin
le^timoniis conprobantur. Et ileo violalores earuui
sa^rilegi ac iuxia aposlolum liiii perditionis esse
no cuiilur.
415. Quod fornicaiio omnibus peccatis periculodnr
essc perhibeiur. Quod pociie oiiinibus peccatis gravior
el ileierior sit roriiicaiio, et veraciter dici potesl la-
qiieus moitiset puteus inferni ac vorago penlilionis,
eo quod adulteri vcl lu (oriosi propler coriJis inopiam
peniunt auiinas suas. Naiii ul ailscriptura, pietium
scorti vix unius est paiiis et qui se iungit inerelrici,
;
uiiiini corpiis ellicitur ; etiiui luxuiiatur,
iii corpore vivente.
410. Qnales debcanl scriplnrae valere. Scripturae,
qiiae <iiein et annum liabuerinl evideiiter
aujue secundum legis ordinem conscriptne esse 110-
sc.intur, seu coiiditoiis vel lestium iucrint signis
aiit subscriptionibus roboratae, oinni habeaiilursla-
bilos liiinilale.
417. Ut ila vuleat commuUttio, sicnt el cmptio.
Coimmilatio si noii fuerit per viin et iiiciuin exloaa,
lalem qualcm el einplio Iiabeal lirmitatem.
separationem et poenilenliam G. * c. inccstiva , p. Bal.
nam quomodo
'
"
rcdigenlur G.
epis G.
'
predicli G.
rndclinitionc Bal.
^ =*
« D. s. v. v. s. c. desunt G. voverunt G.
cusaior sit Bal.
ciiiio G. " ul 0. 11. ad anteicdentis cnp. vcrbn iraxit G. '' idolalriae G. '' qui G.
'" cl /.'(./.
CAROLI MAGiM OIP. PARS I. SECTIO I. 800
proliildlMin esl, A 4(8. De excommitnicandis iudicibus ct polciilihns,qni
non se emendaverint. Ut iiidiccs aiit p<itoiiles, (|iii
pauperes obprinuinl, si commonili a ponlilice suoso
noii emciulaveriiU, oxcominiinicentiir.
419. Ut episcoporum iudicio iiiccsla matrimonia
emendentur. Praecipimus, ul iiixta dccrota canoiiiiiii
adiilleria et incesta mairimouia, qiiao iioii siiiit le-
giliuia, probibeantur et e,iiscoporum iudicio cineu-
420. Quod in eo loco manendum unicuique, nbicun-
qus voltim voverit *. L't unu«qiiis(iiie in loco, iibi
constiluliis fuil et ubi votuin vovit, ibi inaneat et ibi
re Mal vota siia.
'i'-\. Quod maximnm peccatum sil spiritalis com-
malris coninnctio. Sciendum est ouiuibiis, qiiod coii-
iiinctio spiritalis commalris inaximiim peccatiini sit
ot divortio separandum alque capitali sonloinia mul-
tandum, vel peregrinalione perpetua delendiim.
42'2. De
eo qui paqanas observationes fecerit. De-
creviinus, sicut et antecessores vel parenlcs noslri
R oim decrcveriint, ut qiii paganas obsei valioncs iii
ali!|ua refeccrit, niulleiur el dampneiur (luindocim
soli lis.
Praeceptio '", nt mancipia cliristiana paganis
4"23.
vel ludaeis non tradantur. Praccipimus gcneralitcr
omnibu>, ut mancipia christiana paganis vel ludaeis
noii tradanlur.
424. Ut oiniies noverinl ", quantvm malum sit Deo,
sacralas incestare. lubeinus oinncs scire omniliusiiue
sacerdoiibus praedicare atque siib poeiia sacrilogii
deiiuutiare quantum malum et quaiii maxiiiium fla-
gitium sil ciim Deo devotis feminis viduis vel virgi-
nibu-!, sive cuiu velatis, sive cuni Doodevotis, inaxi-
nieque cuiu sanctimo.iialibus et sacratis Deo virgini-
bus vel viluis tam in inonasteriis qiiam el extra
commisceri. N iin hoc peccatuin duplex esse non
diibiiiiii esl. Ut verbi giaiia dicamus cuius vindictae
reussitpuer aine doininuin suuni, qui uxorem do-
mini sui aluilerio violavent; quanto magis ille qui ,
Q sponsam Christi creatoris coeli ac terme putre 'i^e
suae libidinis connnaculaverit , (licenle bcalo Pau!o
apostolo : An nescitis, qnia co pora lesti» lempla
sint Sj^iriliis sancti? Et alibi iVesci/is, qitia tem-
:
plnm Dei eslis et spirilns Dei liabilal in robis Si quis '!
autem lemplnm Dei violuverit, disperdet illnm D us :
tem^ Inm enim Dei sanctum est, quod estis vos. Et ite-
''^
riiin idololalriae serviluli adulteros et foriiicatores
iii seriiioiie nuniero poccalorum iuiigit (licoiis
et :
An regnum Dei mn possidebnnt?
ncsciiis, qnia iniqiii
Nulite errare ; quia iieque fornicaiii, neque idolis ser-
vienles, iieqne udulteri, neque molles, neque masculo-
rum concubitores, neque jures, necjiie avari, n,qus
ebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Dei
possidebunt.
i^iH. Ut quia necessitas bellorum cogit, pars pecu-
niae, quae ecclesiae debeiur, aliquanto lempore snb
prcciirio relineatur. .\sseiitimus cuin consilio scrvo-
ruin Dei et popuii christiani propier inminentia bella
et persecuiiones caeteraruin geniium, quae '* in cir-
D ciiitii nostro suut, ut sub precario el ceiisu aliquam
mortuus est partem ectlesialis pecuniae in adiuiorium cxeiciiiis
nostri cum iiululgentia Dei alic[uaiilo tempore reii-
neaiiius ea condilione, ut anuis singnlis de unaqua-
expressum qiie casata solidus, id est duodecim denarii, ad ecclc-
siam vel moiiastorium roddatur '*; eo inodo ut si
inoriatur ille, cui pecunia coininodata fuit, ecclesia
cum propria pecunia revestiia sit ; ei iteruin si ne-
cessitas cogat ut '" princeps iubeat, precariuni le-
novetur et rescribatur novum. Hoc omnino observe-
tur, ut ecclesiae vel nionasteria penuriam etpauper-
talein non patiantur, quoruni pecunia in precario
YARIANTES LECTIONES.
ac-
pro- J
'* rcddanlur bal
 ,

801 COD. DIPLOM. — BENEOICTI CAriTLLAlllllM C.OLLECTiO. — IJB. II