v^;

i.-^

m
J
 X^ Oh ^ ^ ^^^^ UtU.tL£ttC£ U id'1^'^ t^i^ui^ A/i^5«^

SPICILEGIUM SOLESMENSE
COMPLECTENS

SANCTORUM PATRUM
SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM
ANEGDOTA HACTENUS OPERA.
1'AR1SIIS. — EXCDDEBANT FIHMIN DIDOT FRATRES, VI A JACOIi , u6.
 ,

SPICILEGIUM SOLESMENSE
COMPLEGTENS

SANCTORUM PATRUM
SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM
ANECDOTA HACTENUS OPERA,
SELKCTA E GR^CIS ORIENTALIBIJSQUE ET LATINIS CODICIBUS

PUBLICI JURIS FACTA

^
CURANTE DOMNO J: B. PITRA
S. B. UONACHO E CONGRECATIONE GALLICA,

TOJSNULLIS EX ABRATIA SOLESHENSI OPEM CONFERENTIBUS.

TOMUS PRIMUS
IN QUO PR.€CIPUE AUCTORES SECULO V ANTIQUIORES
PROFERUNTUR ET ILLUSTRANTUR.

PARISIIS,
PROSIAT APUD FIRMIN DIDOT FRATRES,
INSTITUTI FDANCIiiE TYPOGRAPHOS.

M DCCC Lll.
 5~??f

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/spicilegiumsoles01pitr
 TEOMM
TITULI. SANGTI. CALLIXTI

SANCTyE. ROMANyE. ECCLESI^. PRESBYTERO

CARDINALL GOUSSET
ARCHIEPISCOPO. REMENSI

BONARUM. LITTERARUM. STUDIA

pr.e:sidio. auxilio. exemplo

PROMOVENTI

ORDINEM. SANCTI. BENEDICTI

QUAM. AMANTI. PECTORE. FOVEAT

S. CALLIXTI. TITULO. ASCISCENDO

ET. PERPETCA

IN. ABBATIAM. SOLESMENSEM

BENEVOLENTIA

PALAM. PROFITENTI
 SOLESMENSES
0. S. B.

HUNC. PRIMUM. SPICILEGII. TOMUM

DEVOTI. GRATIQUE. ANIMI. PIGNUS

D. D. D.
 -^^-'^^-1'^'^'^^'^
,7 ,1 ,^

»v-

rner-CuiczonsXUi^f

lo(.rr»

6
I ;i II
cunec loellwn -ZctT tnni&u.f inferz

m(>nfir^Tiir~ nonfh-in-pfx l3.vcnua».<niniv^

7 K eJJizurj. fiiJ fceii ncfcix^ u^tid-e:

c iwcohcWu ruz rni lihvf iTt^fei~r

^ ~ .'
' '
f \ _
e»v

t\ aim ra.^wx^ c eu ne{cLa. y t wi^i^

X> "i<*r-evurine<i-<imrJLarcema^tfi:ra.
jr4^ oj^if^oif''T

-nrCTeluCrSK^T^I^ .GO^A20iMT^^ OHpOCKeifyWHK^^- -i'

 '1

ijjj ppiiiarpffspwij» -''"ii 1 '

^»1!

\
 NOMINA
EORUM QUI SUFFRAGIA ET AUXILIA

SPICIT.EGIO SOLESMENSI
IN LUCEM EDEXDO PRIMI PR^STITERUNT.

Ea solet esse, vel in difficillimis temporibus, virorum eruditorum benevolentia,

ut monachos ordinis sancti Benedicti ultro excitent, et promtissima suorum suf-
fragiorum laude iisdem faveant, sive in adornandis summorum Ecclesise Doctorum
operibus, sive in seligendis minorum Patrum pauciorisve molis libellorum biblio-
thecis.Hinc est quod utramque provinciam majores nostri diligenter adepli, non
omisere dum singula maximornm Patrum opera integro quodam in corpore
,

conderent, quin collectanea plura, nec cum minore diligentia, quasi post messem
spicas mctcntes, in medium proferrent.
Primum locum obtinet Spicilcgium Dachcrianiun (16S5-1677). Quod eodem
ferme tempore exceperunt vetera Mabillonii (1675-1689) ei giwca Montefalconii
Jnalecta (1688). Accessere paulo post duse a duobus San-Maurinis D. Martenio et
D. Durando elaborata) sylloga?, Thesaurus anecdotorwn (1717) et Jniplissima
coUectio monumentorum (1724-1733). Tum
sexto loco, nec ultimo, prodiit TJie-
saurus anecdotorum novissimus (1721-1729), a Bernardo Pezio elucubratus. Septi-
mum jam sequetur hoc Spicilegium Solesmense^ in quo inserenda sunt, ut taceam
mvilta minoris momenli, sciipta auctorum plus quam quinquaginta et centum,
hactenus, quantum ipsi nos possumus existimare, prorsus inedita.
Vix paucis tentand^e hujusce rei consilium innotuit, quum, signo veluti dato, amici
hactenus ignoti, immo plures vel extranei, vel inter primores spectatissimi, suas
quique suppetias certatim dedere. Laudandi sane patroni, et omni commendandi
cultu, qui in hac publicarum rerum nocte intempesta, novam hanc opellam adeo
sui nominis laude et commendatione adjuverunt. Haud illibenter igitur, immo grati
exsequentes quod nobis proposueramus, jam nominaeorum qui edendo Solesmensi
Spicilegio suffragati sunt, descripta primo huic tomo praefigemus. Verum nemo
miretur suo loco recenseri, etsi ad meliora transierint, duos viros sive dignitate,
sive eruditione praestantissimos, illustr. nempe Episcopum Curiensem i. p. i., etclar.
J. Lingard, de re Anglorum historica merentissimum; nempe quorum nomina ad

Sed in primis, bona omnium pace, celebrare

operis nostri decus rclinere par erat.
est tum spectatissimum V. Alex. Hope, ob insignem ejus in nos omnimodamque
benevolenliam , tum ornatissimos edilores nostros, cll. FF. Firminos Didot,
qui nihil pepercerunt quominus eruditorum favori Spicile-
rei ipsius dignitati et

gium Solesmense cumulate respondcret. Sequuntur Spicilegii Solesmensis Patro-

NORUM nomina, lingua quidem vernacula, ut communi satis legi morem geramus.

v.\
 FRANGE.
Son Excellence le NoNCE Apostoliquk. Le Rev. P, C. Cahier, S. J.
Son Eminence le CARDINAL de Bonald , ARCHE- M. rAbbe Caire.
VEQUE DE LYON. M. 1'Abbe Carnoy Vicaire general et Superieur du
,

Son Eminence le CARDINAL GOUSSET, ARCHEVE- Grand Seminaire d'Agen.

QUE DE Reims (3 exenipl.). M. rAbbe Carriere, Superieur general de la Com-
Monseigneur rARCHEVEQUE D^AviGNON. pagnie de Saint-Sulpice.
Monseigneur Tarcheveque de Cambrai. M. rAbbe Carron, Vicaire de Saint-Sulpice.
Monseigneur Parcheveque de Paris. M. lAbbe Cassan de Florac.
Monseigncur Tarcheveque de Tours. M. TAbbe de Charnace.
Monseigneur Teveque d'Aire. M. TAbbe ChAVIN DE Malan. (Bibl. du Luxemb.)
Monseigneur Teveque d'Amiens. M. Augustin CocHlN, Avocata la Cour d'appel de
Monseigneur Teveque d'AnG0ULEME. Paris.
Monseigneur 1'eveque d'Arras (5 exempL). M. TAbbe COLTN,
Monseigneur Teveque d'Autun. M. Alex.COMBEGUILLE.
Monseigneur rEVEQUE DE LA Basse-Terre (Gua- M. DE CORCELLES.
deloupe). M. DE CUVERVILLE.
Monseigncur Teveque de FflEJUS. M. lc Vicomte DAMBRAY.
Monseigneur 1'eveque de Langres (3 exempL). M. Daremberg, Docleur-medecin.
Monseigneur Teveque de Lucon. M. TAljbe Devoucoux, Vicaire general d'Autun.
Monseigneur Teveque de Metz. M. TAbbe Desgenettes, Cure de N.-D. des Vic-
Monseigneur Teveque DU Mans. toires.
Monseigneur Teveque de Moulins. M. TAbbe Desnoyers, Vicaire general d'Orleans,
Monseigneur Teveque de Nevers. M. Arabroise Firmin DlDOT,
Monseigneur Teveque de Poitiers. Les RR. PP. DOMINICAINS du Couvenl de Saint-
Monseigneur Teveque de quimpek. Thomas d'Aquin, .a Paris.
Monseigneur Teveque de Rennes. M. le Docteur DiiBNER.
Monseigneur 1'eveque de Saint-Denis (Ile de la M. TAbbe Ducher, Chan* hon^' de Limoges,
Reunion). M. A. DUFOUGERAIS.
Monseigneur Teveque de Saint-Die. M. DuRAND, libraire a Paris.
Monseigneur Teveque de Strasbourg. M. EscALLiER, docteur-medecin, a Douay.
M. Agon profess. emerite au Lycee Loiiis-le-Grand.
, M. le Comte de l'Escal0PIER.
Le R. P. AlZAWOUSKl, niechilariste, 0. S. B., di- M. le Vicomte de Falloux.
recteur du college armenien de Paris. M. rAbbe Faudet, Docteur en theologie curc de ,

M. le Duc DE LUYNES. Saint-Etienne du Mont, ,

M. rAbhe d'Alzon, Vicaire general de Nimcs. M, DE FOBLANT,
M. l'Abbe A. Arnaud, Profess. auP. Semin deBri-
M. Theophile FOISSET, Conseiller a la Cour d'appel
gnolles.
de Dijon.
M. TAbbe Bailly, Sup' duGr. Semin. de S.-Claude. M. Franck, libraire aParis (4 exempL).
M. Barrot, professeur au Lycee Louis-le-Grand. M, rAbbe Frechon.
M. Adolphe Baudon, Prcsident general de la societe M. TAbbe Gaultier , directeur du Semin. du
de saint Vincent de Paul. Saint-Esprit (2 exempL).
M, Benoist-d'azy. M. Victor Gay, Architecte.
La bibliothequf de Sainte-Genevieve. M. Genouille, Profess. au lycee Napoleon.
La bibliotheque de l'institut. M. rAbbe de GlRARDIN, Chanoine honoraire.
La BlBLiOTHEQUE du Sem. des Irlandais. M. le Marcpiis de Godefroy Menil-Glaise,
La BIBLIOTHEQUE du LUXEMBOURG. M. L. G., Avocat a la Cour d'appel de Paris.
La BIBLIOTHEQUE de la Ville de Lyon. M, Guignaed, Bibliothecaire a Dijon.
La BIBLIOTHEQUE de la ville de Nantes. M. Alex. GuiLLEMlN, Avocat a la Cour d'appel de
La BiBLiOTHEQUEduGr. Sem. de Rennes. Paris.
La BIBLIOTHEQUE du P. Sem. de S. RlQUIER. M. Hermant, bibliothecaire de laville de Troyes.
La BlBLlOTHEQUE du P. Sem. de Paris. Le R. P. HUS, S. J., a Nantes.
M. DE Blois. M. ISAMBERT, Conseiller a la Cour de cassation,
M. BOUCAUMONT, sup' du P.' Sem. de Charleville. M. le Comte Alain de Kergorlay.
M, Bouix.
l'Abbe M. A. DE LA BORDERIE, elevc dc rficole desCharles.
M. TAbbe BoucARUT, Sup'' du Gr, Scm. deNimes. M. Lallier, Substitut du Procureur de la republi-
M, le de Broglies.
prince Albert quc, a Sens.
Le R. P. Burchall, Prieur du college Saint-Ed- M. rAbbc Landriot, Chanoine d'Autun.
mond, 0. S. B. a Douai. M. Gaston de Lavau.
 . . .

M. rAhbe Le Boucher, Superieur de rinslitulion M. Marquis de PaSTORET.

le

de Sainlc-Marie. M rAbbe Peala, Sup. du Gr. Serain. du Puy.

M. Victor Leclerc, de rinstilut de France. L'Ecole DE PoiNT-Levov.
M. Leglay, niembre corres|iondant de riustitut. M. rAbbe Petit, Sup. du Gr. Scra. deVcrdun.
M. Ch. Lenokmant, de rinstilut dcFrauce. M. rAbbe Puv-Peny, Vicaire general de Suint-Die.
M. Cbarles Le Sobre. Lc Rcv. P. DE Ravignan.
M. le Duc de Levis-Mirepoix. M. Renan, de la Bibliotb. nationalc.
M. le Comtc Si^nsmond ni: Levis-Mirepoix. M, RicilARD, profcsseur de litteraturc ancienne.
M. l'Amiral Baron i)E iSIackau. LcR. P. RlNGOT,S J.

M. TAbbe Marchal, Profess. au Gr. Sera. deS.-Die. Madanic la Duchesse de LA Rochefoucauld-

M. TAbbe Martin, Direcleur de rinslitut dcs soiu-ds- LlANCOURT.
muels Ji Bordeaux. M. rAbbe Rohrbacher.
M. TAbbe Martin, Professeur a rEcole des Carmcs. M. rAbbe Sebaux, Secrct. de Mgrrfiveque duMans.
M. TAbbe Maupoint, Vicaire general dc Rennes. M. rAbbe de Serres, Vicaire generaldc Lyon.
Le T. Rev. Doclcur MiLEY , President du CoUegc Mademoisclle Olivc de Saint-Germain.
des Irlandais, i Paris. M. Aug. DE SAINT-HlLAlRE,dc rinstitut de France.
LeSemiiiaire des ^IISSIONS ETRANGERBS. Madarac Tarbe des Sablons.
M. le Corale de Montalembert. M. rAbbc SlSSON, du Scminairc du Saint-Esprit.
M. rAbbe Naxquette, Curc de Sedan. M. rAbbe Spetch, Sup. du Gr. Semin. de Strasbourg.
M. OzANAM, Profcsseur u la Sorbonne. M. rAbbe Texier, Sup. du P. Seniin. de Dorat.
M. Tabbe Pade, Cure de Saint-Riquier, fondatcur du M. Amedee Thayer.
Pctit-Seminaire. M. DU Thillceul, Bibliothecairca Douay.
M. Pardessus, de rinstitut de France. M. Louis VeuillOT.
M. rAbbc Parentv, Chanoine d'Arras. Un anonyme

PAYS ETRANGERS.
Son Eminencc le Cahdin.al Fornari , archeve- M. Alcxandre Beresford Hope, esq. membre du
QUE DE ?SICEE. parlcment (5 exemplaires)
Son fiminencc le CarDINAL MeLCHIOR PRINGE- ,
Rev. D-" Bloxam, du coll. Ste-M.-Madel., Oxford.
EVEQUE DE Breslau, Baron de Diepenbroch. La BIBLIOTHiiQUE ROYALE de Bcrlin.
Son fiminence le Cahdinal NicolAS Wisemann, La bibliothe:que de la Faculte de theolo-
ARCHEVEQUE DE ^VESTMINSTER. GIE de Brcslau.
Monseigneur J. Polding, 0. S. B., ARCHEVEQUE La BIBLlOTHiiQUE DES CaRMES-DeCHAUSSES de
DeSidney (Nouv.-Hollande). Bruges.
Monseigneur J.-B. Ullathorne, 0. S. B., EVEQUE La BlBLiOTHiiQUE de Trinity-College Cambridge. ,

DE BIRMINGHAM. La BIBLIOTHEQUE DE l'universite de Gand.

Monseigneur J.-B. Malou, EVEQUE D£ Bruges La BiBLlOTHiiQUE du Scmin. de Hagcveld.
(3 exempL). LaBIBLlOTHEQUE ROYALE dc Muuich.
Monseigneur W. Hendren, O. dcs FF, MlN., EVE- La BIBLIOTHEQUE d'Excter-Collcge, Oxford.
QUE DE CLIFTON. La BIBLIOTHI^.QUE dc Jcsus-CoUege.
MonseigncurC.L. I. DE WlJCKERSLOOTH, EVEQUE LaBlBLiOTHEQUEdu coU, de Stc-M.-Madcl,, Oxford,
DE CURIUM I. P. I. La BIBLIOTHEQUE du P. Sem, dc S.-Michiel.s Gestel.
MonseigneurT. ZwiJSEN, EVEQUE DE Gerrai. p. 1. La BIBLIOTHEQUE dc Ncw-Collegc, Oxford.
Monscigncur Thomas Brown, O. S. B,, eveqUE La BlBLlOTHi-;QUE du Sem. de Warmond.
DE Wewport et S.-David. La BlBLlOTHiiQUE du CoUegc dc la Reinc, Oxford.
Monseigneur G. J. Labis, eveque de Touunay. La BIBLIOTIIEQUE de Trinity-College, Oxlord,
Monseigneur Arnoi.di, eveque de TRiiVES. La BIBLIOTHEQUE du Grand-Sem. de Treves.
Monseigneur C. Belgrauo, internoncc aposl., et La BIBLIOTHEQUE IMPERIALE de Vicnnc.
vice-supericur de la Mission hollandaisc. D"^BiNTERlM, curc dc Bilk, pres Dusseldorf.
Le R"'" D. IIenri 0. S. B., Priuce-Abbc d'Ein- M. BOCK, racmbre de rAcademic royale de Bruxelles.
siedlen ('2 exempl.) Rcv. J. E. BogaertS, prof. au seminaire de Roer-
Le R""* Prcsident de la Congr. Bencdictme Anglaise. raond.
Le R"" D. Casahetto, O. S. B., abbe dc Saint- Rev. G. BoOTZ, cure a Abcoude.
Julien de Gcnes. D' Th. J. H, BOHRET, profess, au scra. dc Warmond
M. J. A. AlberdingkThijm, a Amst<;rdam. (2 exempl.)
Le Comtc d'Arundel et de Surrey, Loiidrcs. M. Ic Marquis DE Brignole, ancien ambassadeur
MM. A. ASHER et Cie, dc Bcrlin, du roi de Sardaigne.
Rev. C. Brokre, profess. aii semin. de Hagevelt. Rev. J. B. INIORRIS, president du college d'Oscolt.
R. P. Caroli, Mineur Coiiventuel de Ferfare. Rev. J. B. Mozley, du coll. Ste-Marie-Madeleine.
M. le marquis DE CavOUR, aTurin. M. DE Mulder, president du Gr. Seminaire de Gand.
M. le Gomle Du Chastel, a la Haye. Rev. J. H. NoLTE.
Rev. W. Church, d'Oriel-College. M. H. J. van NOUHUUS, a Amsterdam.
Rev. P. CoCKSHOOT, 0. S. B., Yorksbire. Rev. docteur G. Oliver, Exeter.
R. P. A. CONSEN, S. J., cure a Arasterdam. Sir Francis PalgrAVE , conservateur de sarchives de
Rev. COPPENS cure a Vogelenzang.
, S. M. la reine Victoria.
W. Cramer, Docteur-Medecin a Amsterdam. Ambroise LiSLE Phillipps, esq. Grace-Dieu-manor
Rev. W. CuRETON, M. A. du Musce brilannique. (3 exempl.).
M. Fr. DiCKENSON, esq. avocat, Londres. Sir Thoraas Phillipps, baronet (Middlehill).
KeneLM DigbY, csq., Douvres.. Rev. A. Pluim, regent du semin. de Hageveld. (2
M. A. M. van DiJK, iibraire, a Delft. exempl.)
Rev. F. L. DoNKERS, recteur a Helmond. Rev. M« POLLBN de Merton-Gollege, Oxford.
,

M. DoNOSO CORTES, marquis DE ValdeGAMAS, R. P. Ricb. PiiEST, president du college Saint-

ambassadeur de la Reine d'Espagne. Laurent, 0. S. B., Arapleforlb.
Rev. D"" DOYLE doyen de S.-Georges
, Londres. .
D- Samuel Peideaux-Tregelles, a Plyraouth.
Sir Tliomas DuFFY Haedy, conservateur des arcbi- Rev. C. E. Pritchard, du college Bailleul.
ves de la Tour de Londres. Rev. D' PusEY, de Ghrist-Church-College, Oxford.
R. P. G. Elsen, S. J., cure de Sainte-Therese, la Haye. T. Rev. Josepb. Re.\DER, vicaire general au diocese
Rev. FOUKES, du coUege Jesus d'Oxford.
J. E. de Beverley.
Rev. GlBSON, du Collcge de S.-Culhbert, Usbaw. T. Rev. D"' RiTTER, doyen de reglise catb. de Breslau.
Rev. Edward Glasbroock, 0. S. B., Cheltenbam. M. P. H. ROBIJNS, libraire a Amsterdam.
M. Paul GOUCHON, libraire a Liege. Rev. D"^ RoCK, Bnckland.
M. J. S. DE Haas, libraire, a Amsterdam. Le Gbevalier J. B. Rossi, de la Bibl. vaticane.
Ch. Hanford, esq. R. P. L. van Ryckevorsel, S. J., president du
Rev. D"" Hawtray, principal du college royal d'Eton. sominaire, a Gulenborg.
Rev. H. W. Henderson, University-Coll. Durbam. M. le Baron DE Saint-Genois, Gand.
Rev. H. Hoek, cur^, a Amslerdam. Le Comte DE SCHREWSBURY.
Tres-Rev. D' Gb. Jos. HOLZER prevot de , la cathe- ErnestScOTT, esq., Londres.
drale de Treves. Gb. SCOTT MuRREY. esq. (3 exempl.)
HUNTER James, esq. Rev. J. E. Sewell , de NewColIege, Oxford.
P. Jenkins, 0. S. B. provincial, Bath. Pi.P. P. Sjoukes, 0. FF.PP., cure a Amsterdam.
M. J. JOHNSON, directeur de Tobservatoire Radcliff. R. P. T. Sjoukes, 0. FF. PP., cure a Nimegue.
Rev. M. van Kalckhoven, cure aHoogwoud. R. P. F". X. Spaaemakering, cure a Alkraaar.
Rev. JamesKENDAL, 0. S- B., Broadway. Rev. D' W. Steenhof ,
professeur au seminaire de
Edw. Kirwan Brown, esq. Warraond.
MM. Van Langenhuysen, freres, libraires a la Haye. Rev. M. A. van Steenwijk , cure a Amsterdara.
M. Leblanc, econome au coll. de Brugelette (Belgiq.) Rev. N. J. Steins Bisschop , cure a Arasterdara.
Rev. Van Leeuwen, a Rotterdam. M. C. J. Stewart, libraire. (2 exempl.)
Rev. docteur Jobn LlNGARD. Lord Stourton, d'Allerton-park.
R. P. LiTHGOE, S. J. Londres. R. P. Theiner, de rOratoire de Saint-Philippe de
M. David Llewis, esq., Londres. Neri, Rorae.
Rev. C. N. LONINK, cure a Mijdrecht et Wilnis. MM. Verhoeven libraires a Bois-le-Duc. (2
, ex.)
Rev. Cb. Marriott, d'Oriel-College, Oxford. M. le Comte de Villafranea a Weistropp, , Saxe
Rev. W. P. van Maselland, cure a Osdorp. roy. (2 exempl.)
M. le Comte Felix de Merode. Rev. T. T. van der Vree, co-rcctcu.*.
M. le ComteDEMERODE-WESTERLOO. Rev. F. J. van Vree ,
president du Serain. de War-
M. B. C. DU MORTIER, membre deTAcademie belge, niond.
de la Commission royale d'bistoire. Rev. A. Welschen, cure a Velp, pres d'Arnhcm.
Rev. docteur JIill, de Trinity-Goilege. J.Westerweld, Velp pres d'Arnhera. ,

Rev. MlLMAN, doyen de S.-Paul de Londres. Rev. D" J. B. G. Williams, president du coUege
Le Rev. H. E. Moberly, de New-College. S.-Goluraba, pres Dublin.
M. C. Monier, librero de Gamera de SS. MM. y Rev. D' Wilson, president du college de Downside,
del Minist. de Comni., Inslr. y Obras publicas, en 0. S. B.
Madrid. Rev. D' WoRDSWORTH, Ch. de Westminster.
Rev. D' MORGAN, profess. au college d'Oscotl. M. ZwANENBURG, a Spcnbrock.
Rev. P. MORGEN, president du semin. de Hoeven. M. P. van ZWEEDEN, libraire, a Groningue.
 SYLLABUS CHRONOLOGICUS
SANCTORLU P\TRLM , \ETEUIJMQUE SCRIPTORLM Ql ORUM OPERA IN IIOC TOMO CONTINENTUR.

[Auctores aiit Ubros qui obiler alleganfiir, vid. ad Indicem auclor.]

S.tCULO I.

Anno C. 91. S. Clemkns papa I Piol. p.LVii.tom.i, pag. 292, 293

I.

Sxc. S. DiONYSiLS Areopagila

xv, 16,355
n. i.

S.ECULO II.

III. Init.ssec. II S. P.xpias, episcopus Hieropolitanus Prol. p. iv, vr, p. 1-3

IV. 96-lCG. S. PoLYCAr.PLS Smyrnensis Li, lvii, 266
V. 103-107. S. Jlstinus 361,368
VI. 150. Marcion, Iiaeiesiarcha 406
VII. Sxc.u. Marcianls, Iiirrelicus, et TiMoxnELS Presbyter 406
VIII. Docelarum aut Valenlinioriim Sententia 399
i Anonymus de Solemnitadbus
IX. Sxc. II, Sabbalis, etc
, xi, xir, 9-13
X. ««^11. (Mlrinls AlCNandrinus xiii, 14,15
XI. Fin.ssec. ii. Inscriptio Augustodunensis 553-564
S.£CULO IIT,

XII. 166,202. S, iREN.ELs, episcopus elmarfyr Prol. p. vii-x, p. 1-9,505-508

XIII. 220-250. COMMoniANLS, episcopus Africanus xvi-xxv, 20-49,537-548
XIV. 185-253. ORIGF.NES LVii, 267,268,582
XV. 260. Ulpianls. jiirisconsuHiis 280,288
XVr. 190-260, S. HiproLYTLS, episcopus Ostiensis. 347,348,551
XVII. 231-264. S. DIONVSUS Alexandrinu.s xiv-xvi, 15-19
XVIII. Sccc. III. Macnf.s, episcopus et apologista i.xxi, 309-333, 544-553
XIX. 'PoKmyniis aul Philosophus peripatetictts lviii, lxiv, 309,317,547-549
XX. Manes Iiaeresiarclia 405,434
XXI. Manichccorum scntentia 397

S.ECULO IV.

XXII. A.C 311. S. Petrds Alexandrinus 1 martyr Prol. p. lvii, p. 283

XXIII. 311-312. S. Methodils Myrensis 346,347
XXIV. 314. S. Rheticils Augustodunensis xxxv, 170,557
XXV. 325. CoxciLiUM NiC£NUM i.xxv, 509-530
XXVI. 325. Rlfincs arcliiepiscopus 522
XXVII. 325-330. S. Grecorius, Illuminator Armeniorum 499-501
XXVIII. 330. C. V. JuvENCUS Aquilinus xxxv-XLV, 171-261
XXIX. 323-337. S. Ll-.statiiius Antioclienus 351
XXX. 325-339, Eusebius Ctesaiiensis LXXl, lxxii, 383-390
XXXr, 353-358. S. Hilarius Piclaviensis xxvi-xxxv, 170-294
XXXII. 296-373. S. Athanasius .Uexandrinus 354
XXXIII. 329-379. S. Basilius, Caesariensis Li, LVii, 269
XXXIV. 329-389. S. Gregorils Nazianzcnus lvii, 283,344,485
XXXV. 373-394. S. AMPniLOCiiits Iconiensis 345,360,380
XXXVI. 394. DiODORUS Tarsensis lii, lvii, 269-275
XXXVII. 340-397. S. Ambrosius Mediolanensis lvii, 292,359,360
XXXVIII. 309-399. Didymus Alexandrinus lvii. 284
XXXIX. .Sa?C. IV. Pacatus LVII, LViii, 281,282
XL. TicnoNics LVii, 29'f, 295
XLI. Arianorum .Sententia 419
XLir. i4nonymHS in Ecclesiasten xiv, 18-20
XLIII, .i-lnonynaw ad Sermonem LVii, 289
XLIV. Anonymus AOi verba Seniorum li, lvii, 277

S.tCULO V.

XLV, A. C 401. Severianls Gahalitaniis Proi. p. lii, p, 275, 276, 291

XLVr. 331-402. S- Grecorius Nyssenus 472,473,495
XLVII. 310 403. S, Epiphanius Cypriu.s 356
XLVIII. 381-404 S,Flavianls Antiochenns 362
XLIX. 337-407. S. Joannes Ciiryso.stomls i.vii, 285,477-479,481
L. 410, Tyrannius RUFINUS i.Vii, 284,295
LI. 331-420. S. HlERONYMUS LVII, l.Mi, lxiii, 286
 . .

SYLLABUS AUCTORUM CHRONOLOGICUS.

LIT. 354-430. S. AuGusTiNus Hipponensis Prol. p. Lix, Lxii, tom, 1, pag. 287
LIII. 430. PoLYCHRONius , episcopus Apaiiieensis. 352
LIV. 431. CONCILIUM EPHFSINUM 343
LV. 431. Theodotus Ancy ranus 348, 368, 488
LVI. 412-444. S. C^RiLLus Aiexandrinns LVii, 296, 340, 3G3, 479, 482
LVII. 449. S. IsiDORUS Pelusiota 363
LVIII. Soec. V. Theodorus Autiocheniis Cf. LXII, 362

S^CULO VI.

LIX. 541-554. S. ViOTOR Capuanus L-Liv, 265-277,-287,296

LX. 572-593. S. Anastasius Antioclienns 350, 367, 368
LXI. Ssec. VI. joAN^Es Diaconus Ecclesiae romanse LV'LX1V, 278-301

S^CULO VII.

LXIl. 580-662. 8. Maximus 344, 345

S.ECULO IX.

LXIII. 758-828. S. NiCEPHORUs, Patriaiclia CP , LXV-Lxxv, 302-504, 544-553

LXIV. 779-864. Florus Diaconus Lugdunensis IX, 89
LXV. Saec. IX, X, XI.
, Glossatores 259,261,503,504

S^CULO XII.

LXVI. 1IG0 Alexis Aristenius XIV, 16

LXVIl. Seec. XII. GoDEiRiDus S. Switiiuni Vintoniensis 262

JNDICULUS ET SIGLA
PRjECIPUORUM codd. mss. ad quos exacta sunt opera singulorum auctorum in hoc tomo contenta.

l. Sjec. VI, a ch. 562. Ad Papiamet Irenxum cod. Syriacus Mussei britannici Additt. 12, 156
II. Sjec. VIII, Ad Commodianum coiiex Mediomontanus.
IIL Ad Hilarium codex Sangallensis iv. Evangeliorum.
IV. Sjec. IX. Ad eumdem, codex Ambianensis, olim Corbeiensis vol. u 87, olim 51
V. Ad Juvencum codex Laudunensis primus A 273
VI. codex Laudiinensis secundus B 279
VIL codex Cantabrigiensis, collegii S. Trinitatis C B, 1, 42
VIII. Ad Murinum et Anonynmm codev Cottonianus Cal. A. 15
IX. codex Bodleianus Digby. lxui.
X. Ad Glossas Remigianas codex Remensis 518-510
XI. Sjec. X. Ad Juvenci glossas codex Bodleianus Jun. xxii
XII. Ad 7ic/omJi CcpManMm codex Parisiensis, olim Sangermanensis.. S
I 838
XIII. et Joannem diaconum alter Parisiensis P
\ P 1536
XIV. Ad NicepJiorum codex Parisiensis primus, olim Colbertinus A 911
XV. S.SC. XI. Ad Victorem Capuan- codex Bononiensis, oiim Sanbertin B 83 et 84
XVI. Ad Dionysium Alex. codex Bodleianus Barocc. 196
XVII. Ad Nicephorum codex Paiisiensis secundus B 910
xvin. Ad eunidem codex Parisiensis tertius, olim Coislinianus D Coisl.93
XIX. Ad Glossas Bertinianas codex Bononiensis 56
XX Sjec. XII. Ad Papiam et Irenseum codex S. Lazari Mecliitaristarum, Venetus.
XXI. Ad Hilarixmi codex Parisiensis, oliin Colbertinus 2676
XXII. Ad eumdem codex Duacensis, olini Aquicinctinus 258
XXIII. Ad Murinum et Anonymum codex Parisensis, olini Sorbonicus 183
XXIV. Ad S. Dionysium Alex. codex Parisiensis, olim CoisUnianus Coisl. 407
XXV. Ad S. Nicephorum codex Parisiensis quartus ; E 1250
XXVI. S^c. XIV, a. 1368. Ad eumdem codex Parisiensis quintus C 909

CoRRiG. IN Proleg. Legendum p. 4, 1. 28 : sxculo XIll; — 20,

p. 14, 1. sceculo XII; — p. 17, 19, quce sane;
I. p. 26, —
1 25, Jottnnes Veccus;
. —
p. 87, I. 14, hihliopegi; — p. 40, 22, vocein
1. illain laborat; p. 44» ^6, habitus, rcspuit ;
'• —
p. 53, in not. col. 2, I. i3, symholam utcumque meam ; — 78, p. 1. 'ii^ codices; 1. 29, epistoLe duae; I. 3i, sjnodica
una ; —
p. 78, 1. 6. Christianorum libris.
 ,

AD SPICILEGIUM

SOLESMENSE
PROLEGOMENA.

T. Nemlni veterum Ecclesl?e scriptornm fami-

continiiit in
^.
inmpfiopciis
,. . .
.|, 1. .\ f.
. coiisiliiim expo-
Iiaritatem venn^e, quin ex illa consuetnchne racile comperiat, niim,

omnibus c[uiclem esse eaniclem in multis rebus, maxime in

necessariis, concordiam; nec tamen decsse noiniullam, pro
cujuscpie aetatis conclitione,varietatem, cHssimiIemc|ue, prout
loca vel tempora ferebant, i:ci christiana? exponendoe rationem.
Unus enimvero est fidei spci cliaritatiscpie consensus; idem
,

toto in orbe pra^conium mirus in omnibus doctrinarum

;

concentus reperitur. In Jitteris tamen nostris hospes erit et

peregrinus, c[nicumc{ue aliam esse dicendi scriliendic[ue dis-
cij)linam in sex [^rimis a Christo nato sa?culis aliani in sex cf.infmmm. ,

indeela[)sis, ahamc[uedemum, saltem apuclLatinos, ab intro-

ducta severiore scholarum methodo, non de[^rehenclet. Qua?
c[uiclem a?lates nolimus sibi inter se invideant nec anti- ,

quior recentiori aut contemtum moveat, aut admirationem

nimiam, nec[ue ob alteram utram media inicpium [jatia-
turfastidiiun. Sedneinimmensumcresceret quod meclitamur
0[)us, firmo animo statuinuis haud extra prima? secundoec^uc
aetatisterminos excurrere, nec nisi auctorum, cjui a primis
rerum nostrarumincunabnlis ad cluodecimum usquesa^culvuu
floruere scripta, eacpie, dummodo uostra nos non fefellerit
opinio, solum et omnino nova ,
publici juris facere.
II. Novum iojitur opus a£e;redior, anticruitatis tameu re- <i"'»
prie no-

ligione [irfecipua commendanchuu. Haud ita lrecj[uens

maxime hisce diebus nimliosis, sic praesentium rerum tumul-
tus refugere, sic totum in Veterum conunercio versari, ut,
se[)tem retrosa^culis [inctermissis, placeat nullum citra figere
vestigium. Altera mei consilii ratio a^cpie insolens videbitur :

f[uod scilicet a^stimavcrim eodem habenda[iretio, eodemc[ue

studio conc[nirenda sive sex priorum, sive [:>roxime secpien-
tium ScTculorum o[iera. Non diffitear [:>lerisque eamdem
II. a
 ;
,

11 OPERIS RATIO.
viam ingressis aliam fiiisse menteni quo enim alacrius e pri-
:

mseva cTtate spolia quantulacumque opimo triumpho repor-

tabant, eo fasticliosius delitescentes in sequioris sevi sylva
salebrisque pr?edas omittebant. A
septimo enim saeculo ultra
duodecimum horruisse barbariem noctem opacam, nonne
et
ratumexploratumque est Deinde si quid tandem recentiorum
"^

fastidia vicit, si qua male tetigerint dente superbo, totum

quodcumque de re historica aut diplomatica, forsan et
esse
grammatica jusserunt, Vix nonnuUa durioris ven?e aut
,

lascivientis carmina, eaque vulgaribus composita plebeculae

rhythmis, novam ad lucem admittuntur. Jnfausta sane, pene
dicam iniqua, htterarum christianarum fortuna quibus enim
:

sex aut quinque s?ecula a?gre conceduntur aurea, ea tamen

innumeris et maximis, ex aevi edacitate, spohata suis orna-
mentis; sexveroautseptem sequentia vel eruditorum fastidio
opprimuntur, vel non permittuntur innotescere, nisi qua
exihore aut horridiore cultu sordescunt.
pauloque diver- IIl. Longeahtersentiebantoptimi antecessoresmei, Dache-
suin a caeteris
coilectionibus; rius, Montefalconius, Martenius, Durandus, uterque Pezius.
Mabillonio quidem hbros Ordinis sui annales ex hac ipsa de-
sperata litterarum ruina auspicanti animus non defuit, quin
Aureum vere aureum dixerit secundum ?erae benedictinae s?eculum quo ;
SBCCUlUVl !

Act. SS. S3CC. ir,

vero penitius tempora introspexit probris sannisque data
prxf. I.
eorum in admirationem magis incitatus, in decimo etiam
Annal. 0. S. B. sseculo habuit unde immerito illud dictum fuisse plumbeum
IV, -preef.
aestimaret. Cu jus tamen si Analecta Spicilegiumque recenseas,
aut Martenii Thesaurum et Amplissimam Collectionem, Pe-
ziorumve Anecdota, multo plura tibi erunt, qute primis aut
novissimis, quam quae mediis, prout supra definiuntur,
s?eculis, jure merito attribuas. Sed et alterum liceat appellare
magistrum, quem nemo hanc nactus provinciam, non ducem
habebit suum, eminentiss. nempe S.R. E. Cardinalem Maium
qui, quum incredibili pene fortuna, ducentos circiter et quin-
quaginta sevi christiani auctores primus in lucem dederit,
vix septuaginta, qui a septimo ad duodecimum scripserint
saeculum , habuit immo loci et temporis ob angustiam,
:

aut eorumdem opera excerpsit, aut minus absoluta protulit,

aut selegit breviora dum aliis priscae et novissimse letatis,
;

satis commune sequutus exemplum pr?ecipuam sedem et

,

amplissimam leservavit. Sed quid ita miramur mensre tot

cibis luculentis exstruct?e plura non apponi.»^ Ea cl. Viro
obtigit veterum thesaurorinn copia ingens, ea? modernorum
exquisitae opes, ut nimiis eum diceresdivitiislaborasse, seque
idtro profiteretur innumeris codicibus et optimis obrutum.
 ,

PROLEGO>IE>'A. iii

maxiinc
IV. Multa enim snnersTint, Titi nnlii pervnriasGalliarnm, in

Belsii utrinsqne et Jjritainiornm partes iter habenti ex|)eriri "bus noniiuiiis

\. . ,'. .^. -
i-i
• edeiidis,
contigit multa, maxime in veterum ^i
;
1
tueologorum libris
profecto bona Ince et meliore fato clignissima pauciora ;

quidem, qno altinsin retroacta tempora respexeris sedmulto ;

plnra quam vulgo opinantnr, quiseptemsterilitatis, nt aiunt,

siccnla non diligenter scrntati snnt. Ex hac enimtempestate,
si Gra?cornm excipias tres ant quatuoraccuratius editos, Da-

mascenum, Maxinnnii, Photinm, Theophyhictum, cum non-

nullis histori<T Byzantinne scriptoribns e Latinis vero demas ;

Isidorum, Alcuinum, Hincmarnm, Panlinnm Aquileiensem,

Petrum Damiannm, Ratherium Veronensem quibus vehm ;

addas plures dlplomatum et chronicorum exceptores, magna

saiie ach\uda])ili cum dillgentia evnlgatos, c?eteri qnotquot
scripsere a Gregorio Magno ad Ansehnnm et Bernardum, vel
ignoti jacent, vel editione foeda dehonestantur. Nemosanctum
Theodornm Studiten post Sirmondi cnras multo integrio-
,

rem, tvpis fermeparatnm, etenebris vindicavit. Nemo sancti

Nicephori Constantinopolitani duos ingentes tomos, ab An-
sehno Randnrio olim propediem edendos vel vestigio ullo ,

indagavit. Nemo variornm Anastasiornm et Ijeontiorum, An-

tonii, Joannis, Niconis coIlectaneatotVeternmignotisdeper-
ditisf[ue libris referta, exceptis quj^ nnper cl. Mains protnlit,
diligenti discussit examine, severiori critice perpendit. Nemo
3letaphrasten, ad codicnm fidem recognitnm, alienis expnr-
gatum, Sanctorum sinceris Actibus restituit. iMitto liatinos sex-
centos, pontifices maximos, imperatores, antistites, eo minus
despiciendos, quod pr?e se fernnt gentinm etiam nunc fioren-
tinm nativam indolem quod ad vegetiorem Ecclesi?e pubes-
;

centis adolescentiam pertinent quod demnm qnasi unanimi

;

omnium consilio et ingenio, antiquiores melioris notse scrip-

tores non solum sed partim excepernnt,
vestigiis sequnti sunt,
ex optimis descripserunt codicibus, integrosque passim suis
inspersere commentariis. Sed h?ec hactenus.
V. In eo maxime consistit inennd?e collectionis nostrae in- eoorcime nt
, . . . , , . . antiquioiibus
I
doles et ratio, ut, reiigiose servato omnium xvse christianse, ad receniiort^acce-
dant.
dnodecinnim usque, sa^cnlorum ordine et honore, nec maje-
stati veternm Patrum inferenteslabem, nec a subsequentinm
declinantes anctoritate, integram exhibeamns ct incolumem,
novis ex fontibns theologicam cathoIica3 Ecclesiae traditio-
,

nem. In singulis antem tomis eadem, quoad licuerit, rerum et

auctornmobtinebit series, qn?e a primo instituitur. Et quidem
in priore parte proponentur auctorum tractatus qui per se
quasi constant, propriaque vena fhnint, et uno tenore absol-
(l.
 .

IV AD S. PAPIAM
vuntur; in posteriore autem variorum collectanea aut com-
mentaria, quae sequiore ?evo digesta licet, ex antiquis tamen
librispalam deducta, aut Veterum intertexta testimonia refe-
runt, aut eorumdem scripta expositione vel censura commen-
tantur. Hunc in finem tomus ille adornatur, ut duplicem si-
mul respiciat auctorum setatem nec interim interturbetur ,

continua temporum linea tametsi enim ad sfccuhnn usque

:

nonum deflectatur, diligenter rerum nostrarvun rationem at-

tendenti, perspicuum erit pr?ecipuam tomi bujus partem intra
quarti ssecuH fnies contineri. Sed de singuUs nunc agendum.

PARS PRTMA.
S.T.CUL. 11. IN PRIOREM HUJUS TOMI PARTEM.

Art. I.

Sanctus Papias Hierapolitanus

VI. Ac primus quidem nobis prodit Papias, « Joannis au-

Primns Papias
setalis jure et ditor, Polycarpi autem contubernabs, vetus homo», anti-
(ligiiitalis poni-
tnr,
quius ipso adducens testimonium, sive seniorum, sive Christi
Grab'nis,SpiciL Salvatoris, uti satis aperte Eusebius retulit. Ha^c certe sunt,
PP. II, 31.
//. E. . m 39.
de quibus ait « Idem praeterea (Papias) aba nonnulla nudse
:

vocis traditione ad se pervenisse testatur, inusitatas sciHcet

Servatoris parabolas ac doctrinas. » Irenseus, Papitie discipu-
lus, magistro ascril^it opus justye mohs divisum in quinque ,

libros, graece inscriptum Aoyuov y.uptax.wv £^-/iy/;(7i;, latine vero ex

:

ex opeie m- Hieronymo Explanatio (aut

: dominicorum ser-
interpretatio)
scriplo Inter-
pretado 7?zo/? ^//7z. Cuilaudandievoce unaaccessere Veterum suffragia,
dominicorum
sermonwn, Eusebii nempe, Hieronymi, Apolhnarii junioris Andreae et ,

Gnlland. Jiibl. AretPe C?esariensium, QEcumenii, Anastasii Sinaitje, Tlieophy-

PP. 31C.
lacti. Apud Syros remansisse vohnnen videtur inde cum Ire-
I.
,

n?eo ad Armenios transmissus. Quin si fides fragmento cui- ,

dam Bodleiano, ad Britannos usque, seris sseculis, devectum

est. (c Utinam, inquit Gallandius, ad nos usque pervenissent
Papise li])ri Et supererant quidem ScTCuIo xii ineunte, ut e
!

codicum mss. catalogo circa ann. mccxviii confecto, eru-

,

dimin^; ex ecclesiaeNcmausensis tabellario erutumcL Menar-

Ilisl. civ. cccl.
dus haud ita pridem evulgavit, ut proinde viri eruditissimi
de
ct litt. recte conjecisse videntur quod Trithemii quoqiie ?etate, ut
,
Nimes.
Mem. de Trdv. ipsemet innuere videtur soeculo nimirum xv exeunte, eadem
,
I)ec. 1750. art.
CLII. exstitisse potuerint.» Prnestat verba ipsa ex inventario rerum
adlnic exstanle, sacrarum Nemausensis ecclesise, referre « Item inveni in :
£a;cnlo xv.
 proli:gomi:>a. v

clanstro llhrnm Pnpicv ^ libriim dc Vcrhls Domi/n :», ewln-

iiiante siipcr hcTc tloctlssinio Routliio iii Rcliquiis sacris : T.i.p.h.
«Rein, si nulhis eiTor huic narrationi inest, notabilem » !

VJI. Kx A. Locum iinum ex

,i
paucis sunerstitihus rrai>inentis, ea cruoe novaver-
I ii- ", • Arm(niisaccc|)i-
sione anncniaca dainus adornata, quadam celebritate cnxum- mus,
feruntur; ([uil)us nimirum in Papiam Eusebius Chiliastarum
sonniia conflavit « Qua? ego, incjuit, ilhnn accepisse existimo,
:

maleinterpretantem iiarrationesapostoKcas, nec penetrantem

quae al) ilhs mystice per similitu(hneindicta sunt. » Ab Eusebio ubisupra.

vero inolevit opinio, Papiam non solum insulsa IMillenariorum

(lehria sonniiasse, secl, «ob magnamsuiexistimationem, com-
plures summos viros in profhi>atam h?eresim induxisse.» Sic
habet i>Tavissimus Baronius. jNon defnere tamen crui eadem ^dann ckr.
. .^ .
, ri
mitiorem ni sensum ducerent, ipsumcjue rAisebnnn sancti
. 1 •

,
.34.
viri j)rimum accusatorem et j^rTcijonum, suis scihlcet verbis
redar<^uerent, quasi male interj:)retantem Pajiianas j^arabolas,
« nec jienetrantem cjut al) illo mystice j^er simihtuchnem dicta
sunt.» (Jbiter tantum dicere est, totam cjua?stionem j^endere
a vero sensu nonnuHis ascribendo dictionibus, cjuales sunt :

vinca, palmcs, botrus, vinum^ triticum, spica , granum,

cjuibns jDcne tota hoec j^agina retexitur.
\III. At vix alia sunt ciua? sive in sacris libris, sive in Vete- aiiogoriccpotius
^'
•
r •• n • interpietandiim,
rnm scriptis irecjnentins aliegorico sensu usnrj^antur testes
.
:
.

veterum more,
aderunt non tantum libri bene multi,
si aj^j:)ellaveris, j3r?esto

sed et monnmentorum omnis generis agmina, tota, pene

dicam, jirisciie Ecclesioe supellex. Qu?e nt jiaucis j:)erstringam,
nnmn aclducam virum ajDOstolicum et coaevum, Melitonem
nempe Sardensem, cjnem Polycrates Ej:)hesinus snj:)par jirae-
claro celebrat encomio h
Ayuo nv£uay.Ti ravTa 77o7;iT£U(jaasvov.
: tov
Htec j)orro sunt qu?e de pr?emissis verbis Melito habet, eo
magis e re nostra, cjuod hactenus inedita, jDostmodum Spi-
cilcgio nostro, si Deus dederit, inserenda sunt. In libro cjui
Clavis inscribitur, sic diserte et simj^liciter^habet, quasi obvia teste pr?ecipno
*
relegens et ab omnibus accepta :
^""''Iknsi!"''

ViNEA, Ecclosia, in Cantico canticoruni: Vineajiiit pacifico.^ tradidileam

custodibitSj lioc est Apostolis.
ViNEA, plebs judaica, in Psalnio Vineam de JEgypto translulisti.
:

VixEA, ficlelium plebes; in Salouione: Capite nobis. ^)ulpcs pusillas^ ex-

terniinantes vineas.
BoTRus, Ecclesia,sivecorpusDomini, in Numcris, eo quocl botrumtleterra
repromissionis in phalange crucis Israelitici speculatores reportassent.
ViTis, Christus, in Evangelio Ego sum uitis, :

Palmites, Sancli, ubi supra Vos pabnites. :

ViNUM, gratia Spiritus sancti, in Evangelio: Vinum novum in utres novos

mitti debet.
 .

VI AD S. IRENiEUM
ViNUM, sanguis Christi, inEvangelio: Qiii manducat meam carnem et

hihit meum sanguinem.

Spice, initia fidei, vel inchoatio bonorum operum, sicut in Job de hoere-
ticis dicitur; Et esurientihus tulerunt spicas.
GRA.NUIM frumenti, Cliristus, in Evangelio Nisi : granum frumenti cadens
in terram mortuum fuerit ipsum solum manet..^

Frumentum, proedicationis sermo, in Salomone: Qui ahscondunt fru-

menta., maledicentur in populis.
HoRREUM, regnum ccelorum, in Evangelio : Congregahit triticum in hor-
reum
Triticum, Sancti, vel electi Dei, in Evangelio, ubi supra.

H?ec quisquis pr?e oculis habens, Papi?e parabolain attente

repetet, in magnam, aut ego fallor, suspicionem veniet sanc-
tissimum virum, inter vagientis Ecclesiae cunas, quasi gestu
abreptum prophetico, regnum quidem Christi futurum ceci-
nisse at ul^ertate Ecclesi?e in milHa milUum crescente, non
;

autem diffluente comissationum redundantia; et albescente

admessem totius mundi agro, non emortua palea sub caducis
ingravescente spicis atque horreo coelesti per effusam Sancto-
;

rum mensuram oppleto, non manipuUs ab avaro divite con-

gestis fatiscente; ac demum ceUa non putribus referta cibis,
sed purissimi frumenti adipe, et vini suaveolente fragrantia :

vinum enim sanguis Christi est; botrus, Ecclesia, sive cor-

,

pus ejus; et granum frumenti Christus. Sed beatissimo ,

viro succedat discipulus

S.^ECUL. II.
ART. II.

Ann. Chr.
120-202.
Sanctus Irenceus Lugdunensis.

Varia proferiin-
tiir Ireufei IX. Dum nuper in Britanniamdevenissem in iter agens,
loca : primnm opulentum iUudbritannici orbis musseuniLondinense, favente
e diiobns codi-
cibiis , syriaco humanissima omnium pr?esidum benivolentia, mirabar co-
uno mnsaei bri-
tannici, dices tam numero quam pretio muUos; mirabar in primis
recens huc advectos ad quingentos circiter codices syriacos,
contestante cl. V. Curetonio, eos esse facile omnium antiquis-
simos quos occiducT bibUothec?e asservavere. Quin, ea siqui-
dem fuit eruditi viri promta munificentia, optio data mihi
est quempotissimum veUem ad usus meos exscribendi. GaUus
egoquidem et e Lugduno oriundus, appello D. Irenseum. Nec
mora ipsius eruditi viri excipiente manu, unus et alter
:

Irensei locus, cTeque insignis et plane novus, mihi prsesto est.

armenio altero
Meciiitarista-
X. Dum
paulo post, Parisios redux, eamdem expertus,
rum. immeritus Ucet, boni Dei largitatem, nactus videUcet ami-
 ; ; : :

PR0LEG03n:>A. VII

citiam rev. P. Gabrielis Aizavonski ^lecliitaristae, ecce riirsiis

copia (latiir eligendi qii?e ariiieiiioriiin avsx^orcov niagis arri-
deant. Arridet iterinn Irena?iisnoster. IUieoad^ enetosscribi
evolvi patrije nienibran;r, qnidquid IrencTum audit, exarari
nitide, latina adornari interpretatione. Inde vix imo alterove
mense elapso meis tandem Solesmis redditus Iren?enm
, ,

accepi armenium, eodem ferme temporis articulo, qno, in-

tercedente duorum amicorum DD. Daremberget Ilenan gra-
tissimo cominercio Jrenaeus alter syrus, Romam nsque
,

missus, optimo Urbis jure donatns, schedas meas repeteret hu-

millimas. Obstupni peiie eccilla Armeniorum plagula, inscio
:

me, Venetiis exscripta, per tot rerum hominnmqne casus ad

meas delata manus, eadem omninomihi refert, eodem Iren?ei
de llesurrectio?ic titnlo prjefixo, qnam syriacus codex britan-
nicus. At operae pretium intneri propius, quse libelli fata.
XI. Syrorum codex inter optimos et integriores habetur. Describitur
^ ^" ^^'"'''
Charaeteremexhibet antiqnissimum annuni prse se fert ?erae
;

GrcTcorum dccclxxiii christianoe scilicet dlxii, cui apprime

,

quadrat scriptnra codicis grcTca ejusdem forte manus qu?e,

syriacam exaravit. Folio ultimoinseruntur adversaria, qua?,

eodem interprete D. llenan, hic juvat apponere :

Explicit liber iste (quo continentur)

I. Liber servi Dei Timothei, episcopi Alexandrini, contra synodum
Chalcedonensem
IL Capitula duodecim S. Cyrilh;
IH. Olijectio quam fecerunt eis Andreas Samosatensis et Theodoretus
Crrensis;
W. quam fecit conlra eos sanctus Cyrilkis (condemna-
Rursus Apologia
fraudem eoium argumentis manifestis e hbris sanctis);
vit et detexit
V. Oraiio servi Dei Gregorii episcopi Neocaesariensis, in Ponto ad
,

Theopompum
VI. Desoriptio hwresium servi Dei Epiphanii episcopi Cypri.
Gloria Patriet Fiho et Spiritui sancto, et nunc et in omni tempore et in
saecula sceculorum. Amen et Amen.
Perprecesomnis Ecclesia^gloriam obtineatparvusscriptorEdessenus, qui
scripsit hunc hbrum, in hora qua fient judicia in die judicii, Amen , amen.
Cum Sergio Segorensi et Simeone Telsensi fratribus , qui versantur in
domo Scriptoris, faciat Deus misericordiam. Amen, amen.
[Quinque hnca; luc abrasa?.]
In diebus domini presbyteri Bacchi cxGamh oeconomi,et domini pre-
sbyteri Ozia* l)ibliolhecarii, etdomini presbyteri Simeonis ex Carmelo, jani-
toris, in anno DccrLxxiii, in mense JNisan. Et dedi eum in servitium co-
dicum monasterii Beth Mono, in memoriam ejus et pro sahite animae ejus.
Huic in cujus noniine obtuh douum istud, Deus det mercedem bonam, et
scribat nomen ejus in hbro vitae, et faciat Dominus noster memoriam
bonam servis suis et misericordiam et gratiam super vitam ejus , per
preces bonorum el justorum , qui faciunt vohnitatem ejus in saecula.
Amrn, amen.
 , ,

VIII AD S. IRENiEUM
Mitto quibiis iinmorari non vacat, ignota Gregorii Thavima-
nova de monasticis biblio-
tnrgi, inedita TimotheiTouaiXoupou,
thecis etscholisorientalibns id tantum prudentem lectorem
:

monebo, scriptnm librumessemedio s?ec. vi, dum increbre-

sceret in toto Oriente Monopliysitarum lues, insertumque
]i'en?ei dupHcem locum iu insigni adversus Orthodoxos dia-
triba Timotliei, ejusdem h?ereseosducis, cui solemne fuit ar-
rodere Veterum scripta, et sublesta? fidei testimonia intru-
dere.
et qiii sint
XII. Hinc forte locus dubitandi fuisset de aucloritate tes-
veteres AnDcnii
iiiteiprctes, timonii tah ab liomine adornati nisi apposite suppetias
,

daret Armenius interpres qni, quum recenti quidem apogra-

;

pho reprDesentetur, eum tamen vetustatis saporem pr?esef"ert,

ut aure?e litterarum suarum a^tati doctissimi Mechitarista?
ilhim non dul)itaverint assignare iidemnobis fidem faciunt,
:

idque phirimis inlocis deprehenditur translatori certe prse-

,

hixisse potius syriacam interpretationem quam primige-

,

nium Irena^i textum. Ut enim solet grsecse eloquentise vis

Armenios veteres in sermonis granditatem exacuere, sic eos-
dem deprimit jejuna et humilis syriacre loquel?e simplicitas :

quam nihilominus melioris ?evi auctores peculiari quodam et

arguto verborum delectu vincere solent et adoniare. Coeterum,
speculo circiter v , libros plerosque syriacos in armeniam
transiisse linguam innuit inter alios Moses Chorenensis, a quo
rescimus Isaacum Magnum et Mezropium aiictores fuisse, ut
suorum discipulorum agmina mitterentur, alii scilicet versus
Moyses Cho-
ren. inlerpr.
GrcTciam, alii vero ad utramque Syriam. Horum ipse Cho-
Levaill.t. u.j), renensis fuit aut dux aut comes collatisque auxiliis libros
;
165.
omnis generis exscripserunt, eo sinceriores, quod nondum
illos ha^reticorum perversitas infecerat. Selecti igitur jii juve-
nes ingenui, Sanctorum ducti consiliis, immo illustranda; fidei
et promovend?e gentis sua^ studio capti, quotquot invenere
opes, alacriter excepere, Syrorumque spolia quam integer-
rima reportaverunt.
qiioriim XIII. Necesse visum est sermonem huc deducere; immane
cum Syris
discriinen venli- enim quantum in eodem Iren?eo exscribendo Syrusab Arme-
latur
nio differtl quantum scilicet Ignatius nujoer syriace editus a
vulgari textu gra?co recedit pendet causa eadem, eodem ver-
:

W. Cureton.
Corpns sata cardine, in eo nempe Syrorum et Armeniorum interpre-
ignalianum,
Londin. 1849.
tum discrimine, de quo multa et scite J. H. Petermann, recens
S. Jgnatii quee Ignatii armenii editor. Alii sane tantas lites componant nostri
:

fcrvntur epist.
vero lectores nolint oblivisci nec syriaci codicis eclogarium
coll. edit. gr.
et vers. syr. et nec forte librarios omnino fuisse a Monophysitarum vesania
armen.
Lips. 1849, immunes, siquidem collectaneis suis librum pr^efixerunt queni
 PROMX.OMENA. IX

consarcinavit piocacissimns Tiniothcns in synodnm Clialce-

(loncnscm. Ea vcro tcmpestate solennie fuisse Monopliysitis
Patrnm scriptadepravare,dili^entcr Assemano, aliisqnenota- BM. orient. ii.

289.
tnmest. Atnihil visnm mihiest icqneattentionedii>nnm,c[nam
([nod Anastasins Sinaita, disce[otationem [)ublice habitam
cum Entychianis referens, confidenter in Hodego asseverat: Bibl. PP.
« Non abs re, inquit, fuerit studiosos istnd itidcm ol)servare Liigd. IX, 835.

hoc loco. Narrabant nobis Catholici qui Alexandri;ie degnnt,

[oost tcnqiora beati Eulogii ^^\)?c Alexandrini (circa ann. uc),
hic fnisse prcTfcctnm augustalem Severianum, qui satis din
quatuordecim calligra[ihos seu librarios ejnsdem secum sen-
tenti.T haljucrit acaluerit; ([uibusid negotio dabat, ut Patrnm
libros falsarent ac de[:)ravarent. » Ilecc Anastasius assertis de-
Cf.mim. p. 348,
monstratlocis diversorum Patrum, de qnibns infra agcndum. 349, 368.
\1\ Qua vero mente Syrus exccr[)tor ad Imec Ireucci frag-
. explicalur.

mcnta mannm [:)orrcxerit facili negotio com[^eriet ([uisquis

,

memincrit [")r?eci[:)nam 3Iono[)hysitarum amentiam in eo esse,

([uod unam in Christo natnram velint, nenqDC divinam, cni
ascribunt, ne [:)assione quidem exce[ita, c[ua3cumque Christns
egerit in carne, aut snstinuerit. Nemo non videt qnam aegre
istiusmodi nebulones tnlerintqua?, [orudenter ab illis exsecta,
[)ruclcntius nobis retinuit Armenius inter[:)res , scilicet de C/. In/ra p. 5.

Christo homine, tnm a Virginecarnem assnmente; tum Uc^tivi-

tatem, baptismum, tentationem,lignisus[oensionem experto; nec
adversatiirlocus
item C[uantum [^r?e[Dlacuerint ca?teris [^osthabitis ultima in
, , secunchis.

([uil^ns [:)r,Tci[)ue emicat Eilii Dei m.ajestas. Qniclni tanta desi-

puerint vecordia ut secundum locum rescribendo
, scmet
,

inscios et temere jngult^rint, dum c[uoe sinq:)liciter legenti [lu-

rissimam fidem sa[^iunt, sic intellexerint, nt c[uibus sanctus
Pater nnnc Deum, nunc hominem perpetua et egregia reci-
procatione asserit, ea in unam Dei natnram rednndare existi-
marent? Qualicum([ue antem animo h?ec fuerint a Syris
excerpta bono et o[^timo corde velim recondantur ha-
, ;

bcantur insu[:)er, maximea nostratibus, Deo grates, c[uilucem

a tenel)ris eruit, Irenaeic^ue nostri testimonia tanti facienda,
IirAccedilpro-
extrancorum ope, ab oblivione vindicavit. l()j;iis Flori
XV. Ab Irenico abesse non clebnit, quam pr?emissis subji- Luf^dnneiisis, in
iibios
cimns, prjcfatinncnla in libros Cojitra lucrescs ; inserta c[ui- Conlraheercses
dem in Arnndcliano codice frec[uenter ab editoribus [renjci
collato ab omnibus tamen neglecta. Nullo auctoris nomine
,

inscribitur c[uominns auteni Eloro Lngdnncnsi restitnenda

: Opp. t. II. 149.
not.
sit, vix dubitare sinit exigna notula Sirmondi ad Aviti frag-

menta, c[nam rescribere non piget « In alio, inc[uit, codicc

:

ejusdem bibliothecse (Cartusi?e majoris) operibus Irenaei prae-

 ,,

AD S. IREN^UM
fixa est Flori prsefatio , cum epistola Agobardi. » Sane prologus
noster Flori dictionem sapit nec illius aevo abludit satis , ;

aperte sub fuiem intuetur acerrimas Flori cum Joanne Scoto

T. V. 233. disceptationes. CcTterum D. Rivetus, in Historia Gallice
Htteraria^ aliique ingemuere de laudato codice hcec erasa
fuisse, eadem, ut videtur, fraude quse multos codices Cartu-
sianos et insignes aut forcipe violavit, aut furtim depraedata
est. Quorum e numero fuisse aeque dolendum erat ejusdem
Flori Commentarium in PauU Epistolas, quo Aviti, Augustini,
aliorumque pretiosissima fragmenta , libri phires deperditi
innotuere. At eruditos recreari putem audiendo luinc ipsum
codicem, nescio qua fortuna, ad tutissimum appuhsse portum,
hospitioque sanct?e Magdalenge Oxoniensis exceptum in ,

bibhotheca ih. V. Routhii asservari quo permittente perhu- ;

maniter, hcuit mihi ad nutum evolvere codicem sane splen-

didum et fortuita quidem, sed certa indagine deprehen-
,

dere eumdemohm fuisse Cartusianum; tum demum sperare,

fore ut commentarium istud, qua parte anecdotum est, Spi-
cilegio nostro inseratur.
IV°Homiliee XVI. Uhimum remanet fragmentum paucis indigitandum,
fragmentiim ex
armeiiio codice ad calcem hujus tomi eo rejectum nomine quod serius ad ,
Mechitarista-
rum Vindobo-
nos venerit, nec Irena^i esse absque uho dubio videatur. Ex-
nensium. stat enim in armenio homihario, adductum, ut conjicio, ex
veteri catena groeca in MatthcTum; semel igitiu" iterumque
minus certam expertum est manum eclogariorum. Irensei qui-
dem nomen prsefigitur sed nullo interposito aho nomine
;

continuatur expositio in subsequentes Matthaei cTiyou; et in

aha qu?e diversa omnino vena fluunt, nec Irenaei esse quisque
sibi facile persuadebit. Qua de re meos interpretes Mechita-
ristas habeo mecum facientes quibus ut totus assentiare ,

pauca legito :

Erubescant haereticoruiii nati ,

qui in contumeliam accipiunt
Filii
illud: n Non veni facere voluntatem nieam, secl voluntatem Patris mei. »
Et paulo post ad hsec :

Num repulit eum [leprosum] Salvator? Num dixit Cur blasphemas :

quod ego veHm mundari] ? Num corripuit eum uti blasphematorem

[te .•*

Non vidisti : laudavit ejus constantlam fidei... debebat dicere secundum

haereticos : « Vult Pater, mundare! »

Arianos demum
insectatur nominatim et eadem quse ab ,

initio fuere exposita, frigide repetens dic ut sedeant, sidDdit : :

Non ait, ut frustra homini cuidani Dic ; sed Dic^ uti Deus. Dixisti, et
: :

fecisticoelum; dicto constituisti terram; dicto separasti mare; quae illum

esse omnium creatorem aUo modo confitentur; etiamsi perverso more
Ariani, prseter communem persuasionem et omnium confessionem, praeter
 :

PROLEGOMENA. xi

ipsnni rerum croatarum contemplationem, non confiteantur creatorem a

({uo omnia in coelo et terra condita sunt. »

Ha^c et alia, recentionim fcrtits, tanti non sinit nt pkna

eclantnr aliter tanien visnm est cle ejiistlem liomiliiTe initio,
:

qnod piam venerandamcjne vetnstatem Incnlentins sapit. Op-

timimeiinterpretesMeclntaristnesimnl anc^tores mihi sinittam
ut posteriora resecentm', cpiam nt priora pul)lici jmis fiant;
qn.T tibi si non displicnerint si ex variis magno [rena?o nt-
,

cnmque quas nndeqnac^ue sul) sole conqni-

ascriptis laciniis,
sivi ,
qnid emolnmenti perceperis velim fansta voveas toti ,

hnic Benedictinre ^lechitaristarnm familiae, qucT Parisiis, Ve-

netiis AindoboncT, eadem doctrina florens eodem aninio
, ,

conspiravit nt patriis e thesanris sua novissimis fratribns

,

Solesmensibus symbola conferret. Velim etiterum eos memi-

neris cpticumqne mea interpretati sint inter qnos jnvat ,

appellare cl. \. Quatremere qui, pro sua benignitate et ,

ernditione omnimoda, varios textns cTcpierecensuit, optimus

et omnigena ^iopOwT-/;;; iterumqne commendare spectatis-
simnm virum W. CmTtonimn qnocnm nemo vel ab eo ,
,

dissentiens commimicabit qnin ipsins rerum orientalium

,
,

peritiam miretur, sinceritatem diligat, benevolentiam aman-

ter recordetur.

ARTICULUS III. S^c. IlADTlll.

Anonymus^ de Solemnitalihus , Sabbatis et Neomeniis.

XVIT. Exstitere veterum computatorum varioe syllogse , ex coiiecfaneis

^""'^"^'''onis
ex iis maxime conflatT libris innnmeris de Paschate qui ab ,

Oriente nscpie ad ultimosScotosetBritannos, per annos am-

plins mille, circumhati, mullis et magnis Ecclesiae negotiis ac-
cessere. Erit forte nobis locus agendi commodius de hisce
collectaneis, a longo tempore adeo neglectis, ut vix alia
oscitantius blattis tineiscjue derelicta fuerint. Nec sane cleest
illis annorum aut anctoritas
canities, nominum rerumve
,

giavitas ut ea tantum quje adsunt Spicilegio parata memo-

:

rem, Anatolii Laodiceni Cassiodori Alcuini, Hermanni

, ,

Contracti, Abbonis Floriacensis, Gerberti papse varii tracta-

tns penes nos snnt, incredibili subtilitate et eruditione con-
spicui. Pauca ex his etiamnunc lectori proponimus, opn- seiiguntnr opu-
scula duo, unnm Anonymi alterum iMnrini Alexandrini,
scuia dno

mutihim.
XV Jll. Quandonam scripserit Anonymns, tantum conjicere p Anonymi,
datur spirat in eo auia qucTdam sevi apostolici; cpio quippe
:
^*^"'' ^'"* mi-
 XII AD MURIISUM
tempore, vix auteni nnperius solemne fuit obsoletis riti-
,

bus judaicis adeo diligenter probare sufficiendam in spiritu

et veritate adorationem. Nostrumvixisselibenterputem, dum
receiis agitabatur controversia de Quartadecima luna, quum-
quetumprimum sententiam hac de re Ecclesia Romana pro-
nuntiavit : nisi quis potius habeat Nicseni conciUi decretum
Infra p. 11. in his expressum « Unde electa et amica sponsa Christi, uni-
:

versahs Ecclesiaanathematizateosqui cum Juda^isin festivitate

paschahxivhmamexspectari definiunt.» Sed quo magis prius
placeat, pluramesolhcitant nondumenim sopitam esse con-
:

troversiam statim additur unum deinde innuitur decretum,

;

Sedis videhcet Apostolic?e; totus demum hbehus videtur dirigi

in Blastum, Romana^ Ecclesise presbyterum, Montanistam, qui
papge tempora, teste auctore appendicis ad Ter-
sul) Victoris
Prasscript. 55. tullianum, « latenter judaismum voluit introducere. Pascha
enim dixit non ahter custodiendum esse, nisi secundum legem
Moysis, decimaquarta mensis. » Demum, quid obstat quomi-
nus verba superius allata conhrment opinionem, quam post
Ad aim. 198. x, Eusebium et Socratem, plerosque Veteres, Baronius, astipu-
Saccorell.
H. E.t.I. 170.
lante Saccareho aliisque tuetur.^ « Datis litteris, (Victor
,

papa) universos qui illic (in Asia) erant fratres proscribit,

et ab unitate Ecclesia^ prorsus alienos pronuntiat. » Ha^c
H. E.\, 1i. Eusebius.
in quo nonniilla XIX. ccQuo sane exemplo videre est, ait Baronius, quanta
notanda
do Apostolica
auctoritate polleret Romanus episcopu.s. » Quem nimirum
Sede. Noster haud leviteruno extohit verbo, tumquia inter primos
Veterum quos noverim insigni sedis APOSTOLiCiE titulo xar'
e^oyriv utitur, tum quiaejusdem Sedis in totam Ecclesiam auc-
Ibid. toritatem vindicat, dicens « Quod niuic maxime Ecclesia,
:

auctoritatem SedisApostohc?e sequens, observat.» Sed etphira

non minori attentione digna, qu?e habet deimmutatis ab ipso
Num. V. Christo ritibus celebrandi Pascha de tempore, modo et verbis
;

-V, VI. quibus institutumfuit Eucharisticum sacrificium; de integri-

— XII, Xlli tate et veritate corporis Christi sub sacramento; de abundan-
tiore copia sensuum variis pro rebus allegoricorum de ;

iiidiciis demum qua? muhifariam gr?ecum produnt textum

primigenium Jiaec autem alias aliisque remittere cogimur.
:

SjECulo, nlvide-
lur, TERTIO. ARTICULUS IV.

Murinus Alexandriiius , episcopus.

iTOMuiini
Alexandrini lio-
XX. Auctor plaiie iiovus,
,.»^
sive modernis, sive antiquis,
. .
ai •

miiia quos excuterc licuit, ignotus, uno tantum excepto, Aicuino,

seu epistola,
 ,;

PKOUX.OMENA. XTii

Nostri niiideiii
fiiii ol)iter meniiiiit, necnisi in Vaticano fras- T.n.voi. j,
A.
P- 3CG.
1
,1- />• • 7 . T-i 1I
•

inento operis (lcperditi (fc hisscxto, quod priinns rrohe-

ninsedidit; idcni vero (jrmni aiictiiis liabcani ct integriiis c
codicc Parisicnsi, oliin Sorbonico, pra?stat ex eo describcre
nnicnni illiid dc Miirino testinioninni :

Ante solis eiilm creationeni, primilivre luciscircuitu agebaliir quod nunc

per solem agilur. Nam triduum, ut omnihus visum est, ahsque
priiececJens
ullis lujraiinn (liiuensionibus, utputa necdum lactis sideribus, a^quali lance
luna (yb/Yeuna?) pallicluin ciiem et tenebras pendebat. Hicc autem ratio
ex auctoritate Graecorum firmatur. Legiturenim in Epistola Maurini, epi-
scopi Alexantlrini, tle liis tribus diebus primis, factis in principio mundi:
Sed sol addidit cursum dieruin.^ quando illu.xit in mundo^ quarlo die., luna Infra p. 14.

e contrario dcnisit cursum noctium. Sic ergo tradunt auctores.

Snpcrscdit editor, perqnam sanediligens, qnalis esset huc

obitcr addnctus aiictor, exquirere. Equideni incodicibns duo-
bus ap[)ellatur Mujmiius, in nno ^lorinus, in Alcuino iManrinns
nullibi ^larinus, quo noinine quuin phires variis temporibus
florucrint, nonnulhim fieret promtiiis ariolandi pericnhim.
Civitate luit Alexandrinus; cujusnam vero ecclesia? episco-
pus ut rescirem , inutili ncgotio evolvi sive Alexandrino-
runi , orientalium episcoporum catalogos. Cseterum
sive
Alexandrinis placuit, vcl quum alienis prcTlicerentur eccle-
siis, nomen patrium retinere; eo usus est more Anatolius

Iiaodice?e episcopus, dictus Alexandrinus, coa?vus forsitan Mu-

rini,et eadem iii re compntatoriaperitissimus. Nec silendum et
aliam vigiiisse Alexandria? consuetudinem, qua patriarchae
solebant sibi phircs adsciscere episcopos, in partem adinini-
strationis taiitce ecclesise, inter quos per me non stat quin
Noster recenseatur.
XXI. J.ibellus sen disputatio cle Ratione paschnli. cuiiis ;,;"^S"'"^
nntium aut Iragmcntum proiernnus, antiquitus videtur ex- aiiaia.

stitisse in codicil)us Britannicis quorum duo mihi adfuere

,

nnusCottonianus, quem exscripsi, alter Oxoniensis, uterque

saeeuli circiter ix. Suspicor hujuscemodi codices, Britannos
inter et Scotos, quando ScTculis vii et viii referbuit contro-
vcrsia de celcbratione Paschatis, ultro citroquc excussos fuisse,
ct tunc tcin[)oris e gra^co translatos, illuc forsan advectos cuni
miiltis codicibus grnecis, quos sanctusThcodorusCantuarien-
sis, Tarsia oriundus, secum intulisse fertur. Iiide ad Alcuini

devenere inanus, a quo in Gallias cvulgati sunt aliicodices,

qualiuni aj)ographon est codex Sorbonicus, ssec. xii, quem
diligcntercontulimus. Spcsautem nobissnperest aut integrio-
rcmdetegendi ^Iui'inidisputatioiiem,autalibideveternmcom-
 ,

XVI AD S. DIOISYSIUM
stolas ad manum plura confecisse, qu9e in
liabuisse, et ex illis

vulgus ementitis nomini])us Julii papcT, Atbanasii IMagni,

Gregorii Tbaumaturgi tam Taferrima emisit frautle, ut etiam
sanctum Cyrilbun AlexancbinumetplerosquePatres adssecu-
lum usque septimum deluserit.
et lerlio, ac de XXIY. Abani baud cbssimilem c|U9estionem excitant ea
Commentario
in Ecclcsias- cjune sequuntur desvununtvn^ e j^i^a^gi^ancb commentario in
:

/en, disqiiiritiir.
Ecclesiasten, cjuindecim constante bbris aut sermonibus :

qui praemissa Nysseni in Cantica canticorwn expositione

,

ponitur sub bac inscriptione ToO ev aytoi; naxpo; flij.wv rp-/i-

:

yoptou Nucvi? £^rly/ici; {\c, tov E>'./cV/i(nacT-/iv Sancti Patris nostri

,

Gregorii Nysseni expositio in Ecclesiasten- Codex bonse

Catalog. Bibl. notae saecub xii teste Montefalconio. A primo bmine pa-
, ,
Coisl.
tent diversa prorsus ab edito inter Nysseni opera ejusdem
argumenti commentario; vix autem sermo primus incoepit,
quum Nyssenus ipse adcbicitur et reprebenditur, « utmirum
profecto sit, cpiomodo bbrarius bunc commentarium Grego-
rio Nysseno tiil:)uat. » AppeUatur eodem loco Dionysius ibe
Magnus. nec cum eo remissius agitur. Abero in loco (babes
utrumcpie a nobis exscriptum) expositor Alexancb^inum, cae-
teroscjue suos antecessores eadem censoria virga tangit. Per
eum tamen constat Dionysio ascribendum esse commenta-
rium in Ecclesiasten cle cpio mentio cjuidem fit apucl Euse-
,

bium, Hieronymum, ProcopiumGazieum, sed tam paucis vi-

sum, ut Eusebius ipse eum in depercbtis babuerit, nec cuicjuam
unibilectum, donecex uniuscodicisS. Marci, Veneti, primum
Gallancbi continuator, deinderomanus Dionysii editorrecens
fragmenta pauca, cjuic cum nostris consentiunt, dederit. At
Bibl. PP. XIV, cjuis ibe sit tanclem interpres, morem Veteribus tam oegre ge-
100.
Dionys. opp. rens, nonbcpiet. Erucbtus sakem : pr?eter enim pra^cbctos, et
p. 2.
alios respicit Patres notat cbbgenter textus sacri varietates
;

apud Lxx et Symmacbum recenset ascetarum seriem ab Eba ad

;

Antonium; vix putem eum a florentissima Tliebaidis setate et

a proxima regione recessisse mubum demum non deessent :

indicia, quibusbcTC Theodoro Mopsuesteno adjucbcarem, nisi

mabem a conjecturis supersedere, et a Deo sperare fore ut
copia mibi sit, revertenti ad bunc auctorem, maturius rem
expenclendi.
A. CHR. 220- ARTICULUS V.
251.

Com.modianus , Episcopus Africanus.

Commodiani
codex iiovus,
XXV. Commodiani Gennacbus primus Veterum meminit,
unicus forsitan, cujus, post (juindecim fere ab iauctorc saecubi, ignotas Instruc-
 : :;

rROLEGO^lE^A. XVII

tioncs primus recentionini Sirnioncliis edenclas cnravit, ex Mcdionionfaniis,

(lestiibiliir;
iino,C{ni Iiaetenns innotnit, codice sancti All)ini y\n(lei»avensis,
jani deperdito. L tinin niihi eontigeiit rarissinii anctoris sn-
pelleetileinduplo inajoreniefficere^noviinK^neeinsdem et lia-
ctenns ignotmn expiscari codicem, eriiditornm esto jndieinm.
linnimeros inter codicesMedic^montanos {JMuUllc Hill)^ cpios Cf. Cutnl.
Bil)l.mcdin-
ernditns et cl. V. 'Hiomas Pliiilippins tam incredihili diligen- monl. ancl..Tli.
Pli llipps
tia c[nam nuniificentia vere regia colleji,it, nec adeo religio-
I

jufol.tyj>isme-
sns tot opnm cnstos et sospes, c[nin pari cnm hnmanitate ad diomont.

easliberalissimnm concedat accessnm, ipse optinnis Vir, milii

pr.Tter omnem modiim l^enevolns, snl) ocnlis posnit vetnstis-
simiim cpiemdam codicem investigandnm, nnperrime allatnm
ex Italia, c[nasi e vetere li!)raria Bobiensi scri[)tnm c[nidem
;

longobardieo cliaractere, intermixtis tamen a[)icibns francicis;

ct iis [)iissim ins[)ersnm mendisc]iiil)nsscatentlibri ?evo Caro-
lino antic[iiiores; sic nno tenore exaratnm, nt vel in ea j^arte
qn.ne carminaeontinet, nnlla sit verbornm,nulla versunm dis-
tinetio; luillis.ferme cons])ieuumoi'namcntis, et siglisinstriic-
tnm [)er[)ancis, c[uas sane fert alas et [)riscnm scribendi genus
nisi (]uo(I sii>na ([u.Tdamsubfinemhic illicoccurrunt,quoej)ec-
tuseula ant folia dixeris referre, iis simillima cjut in antiquis
titnlisnotantur; aut c[iiod [^rcTterea suus singulisc[uaternioni-
bus numerus in imo ultimi folii margine suffigitur, cincinnis,
crucicnlis aut vexillari areola circumse])tus in r[uo inerant;

nonnnlla DD. Augustini et Hieronymi o[)era fol. i, Augns- :

tini, de Vera religione; fol. 03, ejusdem, de Utilitate credendi

fol. 95, e[)istola ad Bonifacium et reseri]3tum Bonifacii;
fol. iio, liber 11 et iii Soliloc[uiornm fol. i36, de Divi-
;

natione da?monnni; fol. 147, Ensebii Hieronymi, de Besur-

reetione carnis; fol. 170, de Melchisedech ad Evangelinm
presbyternm. Deinde
Epistola presbytcri Hipponensium regii ad Alypium episcopum Ta-
chastensiuMi, clc clic natali Leontii cjuonclam episcopi Iponensis (tol. 170);
Incipil aigumentuni Aguslini episcopi aclAlypium episcopum (fol. 182 r").

Sic inscripto hoc cTtera desnnt, ]^agina vacua; verso

titnlo,
antem folio, sine nlla aut auctoris ant o])eris inscrijitione,
al)iii])te in(M])iebat, cnm ea c]namdixi, incondita et indistincta
scribendi stribligine :

Quis potcrit ununi proprie Deum nosse coelorum nisi quem his tuleiit infra p. 21-
ab crrore nefando. Errabain ignarus spalians spe captus...
Krravi c]nidem ego spatians, c]nid hcTc sibi vellent inscius,
dnbinsc]ue, strietone an soluto sermone, c]uove metro aut c]ua
legc scrij^tio decnrreret spe tameii mnlta illico captas latere
:

snb his vej)ribus vetustissinii aevi Telicjiiias. Nunc legens,

1. b
 ; : 1 : ;

XVIII AD COMMODIANUM
iiiinc scribeiis ,ad metam codicis devene-
succiissis salebris ,

ram; sed eheu! tantiim non omnem hanc nltimam paginam

absumsit x\i edacitas; ubi scihcet novissima fatiscentis
mundi fata ferah carmine plangeljantur, hic codex jam
defecit
Sistimus hic tanclem, nobis ubi defuit orbis.
auctor inqiii-
litiir;
XXVL Dum exesam scabra vetustate membranam obtutu
introspicerem moesto, molestius me sollicitabat ultimge Uneae
majuscula httera, subevanida, in qua vel lynceus oculus tan-
tum legerit :

Explicit tractatus sancti episcopi

Nec plura hiclatetnomenauctoris, tantopere desideratum.

:

Fuitsaneepiscopus; fuitafricanus, fuit^tati martyrum sup-

par; liaec nihil licTsitans tum primum asserui. Deinde, missis
Africae christian?e poetis, quiagmine satis longo post mar-,

tyres cecinere, Licentiano, Augustino Verecundo FuL , ,

gentio, Gorippo, Victorino, Marciano Capeha, nec diu im-

moratus in dubiis Tertulhani et Cypriani carminibus, unus re-
quem Commo-
mansit mihi Commodiamis. Quem vel a hmine subodorari
dianuni esse
miiltis constat
licuit : nam in edilis Instnictionibus adversus gentiiini deos,
argumentis, sic prsefatio... « viain erranti demonstrat : »

p. 1\.vA,&,9. E^o similiter erravi tempore multo...

Abstuli metandem iude legeudo delege...
Ob ea perdoctus ignaros instruo verum.
,

Audi mediomontanum carmen, peiie dh exordio :

Errabam ignarus, spatians, spe captus inani,

Aggressusque fui traditor [traditorum ?] iu codicelegis
Quid ibi rescirem ;.....

Et paulo post
Et ideo tales hortor ab errore recedant.
Quis meUorniedicus, nisi passusvuhierisictus[cor/. auctor].^
Rursus cum hisce editi consentiunt
Instr. xxxui.
Et ego qui moneo, idem fui nescius, errans,
«^.491,716,717.
sensi ipse ruinam
Idcirco comnioneo vulneratos \leg. vulneratus] cautius ire.
Et alias :

V. 1,018.
Non sum ego doctor, sed lex docet ipsa clamando.
C?eterum apud utrumque eademsolemnia Suinnms, altus, :

\oco Dei. Instruct.Y. 3o8, 43o? 603,901, ioo4; et Carni.

apolog. V. 26, 27, 432, 535, 788, 924, 963. Quum in Instruct.
habes /lomoprinutivus, primitivi,53 6^5 tum in Carm. apol. , ;

populus primitims, v. 2 1 2 primitiva., v. 25o prindtivi ruina,

; ;

V. 523. Agon pro certamine ?eque in Instruct.y.

4^9, 9G7 1 089 ,

ac in Carm.y. Go3, 785. Utrinque agonia idem sonat ac hostia

1
 :

PROLEGOME>JA. xix

iu sacriticiis oblata, Instr. 832, Cann. 208 ;

jnxta Ovitlium :

Et pecus aiitiqiuis dicebat ngonia sermo. Fast. 1,331.

Prisca euiiu qutrdaui et siugularia, uui feriue Coiuuiodiauo

peculiaria, liiuc et iude per uie licetdepreheudas ac si lubet, ;

versuiu queiu liaud iutegrum ausus fueriiu dare, jam uuuc

courideuter absolvas :

H£ec speranda nol)is spes est sempiternoy/'«/«.vc/, ^ ^yg.

« Fniniscoi\ rarissiuuuu, iuquit A. Gellius, sed jucuudius
et amaMiius quamyW/or. » Seuiel et iteruiu apudComiuodia-
uum, Instr. xxxvii :

Dum vitay/7^/z/.yc/ putas ,

improvitlus erras. v. 897.

Itemiu Carni. i.ooG :

Suppetium tunc nullum erit, etclamor inanis.

Rursus iu Instriict. xliii :

Suppetium [add. tunc] nullum erit, nec nautica puppis. v. 1,1 is.

Uuus omuiuo in tota latinitate Commodianus est qui ceci-

iierit Instr. xxi :

Excordar/s homo, si putas ut ipsi te salvant.

Jdem igitur esto, qui Juda?os apud nos indigitat j„^,.a p /,2

Qua nativitate excordantur caeci Judaei. v. 769.

Adde, ut gutta usque simillima, c]u6d de

guttse uoii sit eo
iisdeui Judaeis eadem omiiiuo verl^a, nihil mutato ordine nec
rhvthuio, legautur Instr. 582 et Carni. 228, quae hactenus de
solo Commodiano innotuere :

Improbi seniper, et dura cervice recalces.

et confirmatiir
XXVII. Ad cumuhim accedentquse consonavoce utrincjue ex aucloris vita
referunturde Auctoris nostrivita, diguitate, iiidole, doctrina, <^t gest's

fontibus et j^aradoxis; hsec cuivis legeuti tam abuude succe-

dent, cpiam a^gre illa liis procx^mioium augiistiisiuipeditusex-
phcuerim. Paucis vero Gennadius, sed disertissime auctorem Fahr.Bm.
eccl.p. 11.
carminis nostri descripsit « Commodiauus, dum inter saecu-
:

lares litteras etiam uostras legit (videsis quae supra), occasio-

nem accepit fidei. Factus itaque christianus, et volens aiiquid
sludiorum muueris offerie Christo, suaesahitisauctori, scrip-
sH niediocri sennonc, (juasiversu, librum adversus paganos.
Kl (jma j)arum nostrarum attigerat litteraruui, uiagis illorum
deslruere jiotuit dogiuata, quaiu nostra hrmare. Unde et de
diviuis rej)romissiouibus adversum illos vili satis et crasso,
ut itadixerim, sensu disseruit, illis stuj)orem et iiobisdesj:)e-
rationeui iucutieus Tertullianuui et Lactautium et Paj)iam
,

auctores sequutus moralem sane doctrinam et maxime vohiii-

;

tarifc paujiertatis amoieiu oj)tiiue j)rosequutus , studeuti-

bus incuicavit. » Huc usque Geunadius.
b.
 XX AD COMMODIANUM
XXVIII. Illa autem et nostra se iuvicem mirum in modum
illustrant. Commodianus igitur, primum etlinicae deditiis
Instr. et C. A. est superstitioni, iiiuno magicDe arti et incantationibus, quas
inil.
in Africa maxime increbuisse ex Apuleio constat, et s?eculo
fermequartopermansisse testatur conc. cartbaginiense iv, in
3/flW.v.iii,p.9G0.
a" 398. quo can. lxxxix, « de iis qui auguriis vel incantationibus vel
judaicis superstitionibus servierunt», sancitum est. Litteris
s?ecularibus se dedit Latii veteris affectavit poetas; melioris
;

notae auctores non neglexit obiter laudavit Terentium, Vir-

:

Itid. V. 577 et gilium, Ciceronem plures, maxime Plautum, baud infre-

;
sqq.
quenter tetigit. Tertulliani sequacem et Minucii, in juris-
consultorum disciplinis, quae Aagienti theologioe cbristianse
Imlrnct. \\\\, multum inservierunt, eumdem non fuisseperegrinum, innuunt
\I.VI, XI.I\,
l.IX,LX, l.WIII, qu?epassime forensiloquela accepit, et de judicibus autcausi-
LXIV, LXXV.
dicis baud illepide babet, Codicem Scriptur?e sacrse nactus,
legisse se aitet credidisse. Ecclesiie ascitus est, quam ipse quasi
florentem describit integro agmine instrui episcopos, pres-
:

byteros diaconos singulos sua excubare statione lectores

, ;
,

catechumenos, poenitentes, virgines, viduas celebres festos ;

dies felicissimum Pascha; patere domum Dei, ceu nundinas,

;

populo plenam buccina pr?econum clamante, lectorem au-

;

diri; forasire indignos jussum sacra, uti etiam nunc, notatu

;

dignum, consuetis vocibus ordiri Sursiun corda! Interea :

XLIV, L\XV.
militibus Cliristi adesse prcTlium « Vse miserae plebi, dubia
:

qu?e fronte vacillat!... »

Noster e catechumenis, qua fervebat humilitate, in poeni-
tentium accenserivoluit ordine, immo pauperum, divitiis for-
san pie erogatis; unde nominis sui litteris et sensu retrover-
locis latidat. sis, inscribi voluitCommocUanus Gazceus (an dives.'^),
:
,
Conhdi Mor-
celli, de Afric.
mendicus Christi. iSihilo secius non solum ad clericorum
chr.etMunter, munia sed ad pontificii apicem provectum fuisse, quod Me-
,
de Primord.
cccl. Afr. diomontanus codex nol)is significat, idem multa suadebant, in
quibus doctoris, modestissime quidem, partes agens, omnes
tamen monet acriter et carpit; quse aliis sane quam episco-
pis sub hac tempestate, maxime in Africa, pro certo non com-
petebant. De suis sollicitum, alienos non neglexisse, scripta
quaesupersunt, edocent. Parsenim edita maxime ad gentiles,
pars vero nostra in Judoeos peculiarius directa quos in Africa ;

permultum invaluisse, praeter Cypriani tractatus, collationes-

Talnuid Ilie- que cum Tertulliano publice habitas, luculenter indicant
rosol. iractat.
Schcbiith. fol. Talmudica. Quum enim dumtaxat regiones paucas memorent,
36; tr. Ke.do-
schhn fol. ei.
in quibus Judaei potentiores consistebant, passim tamen in-
col. iii. — Tul- digitant Africam, et Carthaginem de nomine appellant;
mtid IJabyl. tr.
Berachott. ful. immo Carthaginiensium Rabbinorum instructo ab origine ,
 rROLlT.OMKNA. XXI

catalogo, iiomlna rctexuiit. Mis Igilur utcuinque perpensis ,

29, a; (rac((it.
Menncfiod./ol.
(juuin e codice nostro titulus ahesset, iiaud inconcinne duxi- 110, a.

nnis lihclluni (|ucin cdiunis, esse inscril)cnduin

, Conmw- :

fii((/n cpiscopl ((fricdiii

, C((vmeii c(pologctic(un (((lvcrs((s
^

J((d(V()S ct gcntcs.
XXIX. Iiu|uirenduin superest qno tempore Commodianns JEias, variis tcr-
minis disjecla,
clarncrit. Dum Rigaltins ex (Tcnnadio intcllecto miiius hene, inciiciis lix.i
novis,
ad s<Tculuin([uartum cumde(hixit, eumdemSchastianus Pau-
De Poesi
lus sirculo secundo retulit; cseteri intra hos terminos vagan- SS. PP. in
primis
tur. Rigaltius ([uidem rem acii tetigisse sihi visus est, dum sxc.
Eccl.

insuo textu ad nntum conficto, perspicuam legeret saucti

,

Syh estri nientionem :

Intrate stabiles Syhestri de picescpe pastoris. Inslr. 494.

Qnam vcro lectionem SirmoiKhis, a quo primum Commo-

diaiius lepertus, ex ipso codice lcviter et scite emendato, lu-
dihrio dc(Ht, scril^endo :

Intrate stabiles vestra ad prasepla tauri.

Dodw cllus explosa pariter Rigaltiana lectione,

et Cavocus,
nuiltis ct prohis statuerunt argumentis Commodiani carmina,
s.Tvientihus adliuc persecpnitionihus, secunda s?ecuH iii parte,
edita fuisse. Qua^si pressius juverit computare, liocprimumve-
lim attcndas procul duhioscripsisseNostrum post Tertullia-
:
inlra A.C 220.
num cjui oljiit circa anii. cxx cujus quippe sententias,
, ;

verha, argnmenta libenter excepisse, ut a niultis locis, sic

ctiani a nostris luculenter confirmatur. Deinde Novatiani ,

tumultus,qui circa annum ccl exarsere satis aperte de- ,

scrihi iii {xis cle pacc subclola :

Jnstr. Lxvi.
1057-1060.
Dispositiim tcmpus veiiit nostris paxestin orbe, :

tt ruina simul hiandiente sajculo premit

Praecipitis populi \ f. pra^cipitempopulum], quem in schisma misistis :

Aut facitelegem civitatis, aut exite de illa.

Aliundc adducor, ut non credam scripta ante

iegre
excitatam de seciindo haptismo controversiam seu aiite an- ,

nuni ccLii, hsec qn?e noii perfunctorie legenda sunt :

Semel es lotus ;
numquitl [f. aqua num] poteris denuo mergi ?
V. 748.

Sive igitur schisma Novatianum sive rebaptisma, ut ,

aiehant perpeiidcris, rixum niium Commodiani annum,

,

intra ccl etccLii, de[)rehendes. Quo scmel posito, ut illius

setascertis consistat iimitihus, aliud apposite succurrit, quo
nimiruni tollitur omne dul^iiun :

Dicitis, o stulti : Jovis tonat, fulminat ipse;

Et si parvuhtas sic sensit, cur annis ducentis
Fuistis infantes? nunujuid et semj)er critisi' i;.
54- '»6.
 ; ,,

XXII AD COMMODIANUM
et 250 redigitiir.
Qiiid A
Christo, Ecclesioe conditore, et ab eversis
pliira.'^

prinuim idoloruni najiiiis, dncenti anni rite computati nos

Inde est qiiod
noster cnni Ter-
lulliano consen-
tiat,
ad primam siieculi tertii partem deducunt.
XXX. Ut igitur Tertulliano suppar, sic cooevus Cypriano
est Commodianus unde ; fit ut multa habeat cum utroque con-
sentanea eumdem ScripturjTe sacrag codicem, iisdem hbris vel
:

C. A. 333,
340, 487, 496,
deuterocanonicis instructum, eamdem in multis Bibhorum
752, etc. versionem, eadem omnino hdei et disciphn?e christianpe ca-
maxinie cum S.
Cypriano pita, quiT velsummatim describere longum, « Infmitus essem,
Hixt. litt. ecl. inquit Cavseus, si omnia recenserem qu?e de poenitentibus
Basil. 1. 1.

p. 138.
de fuga in persequutione de schismaticorum studiis, de ,

martyrii zelo, de pompa funerum de fihis sub j^ersequutione ,

defunctis non lugendis, de Judoeis, etc, cuin Cypriano com-

muniahabet. » Sedejusdemesse ?etatis et disciphnae in primis
suadent hbri nonnulh, quos certe aut Tertulhanus habuit, aut
scimus esse Cyprianico jievo antiquiores neque ahos novi ;

Commodiano prtieluxisse :

nec alios fontes i" Irencei versio vetiis^ quam exscripsit, ipso teste, Tertul-
noverit, qiiam
TerUillianeos
multa dedit denovissimis temporibus; unumafferam,
lianus,
autCyprianicos, qiiod omnino sancto martyri singulare est nomen Anti- ,

christi, Latinos.
Instr. V. 623. Inde ad {edit. Inter ad) liierusalem perglt victorque Latiuus.

Edit. Mass. Sedet hATEmos nomen hahet, inquit Irenaeus, hb. v, c. xxv.
p. 329. qP Liber Enoch apocryphus idem et Tertuhiano, Athe- ,

nagorse, Cypriano , ipsi .Tosepho judoeo , Nostro

et prsestitit
fabulam de angehs Egregoriis toties decantatam :

Visitari voluit terram ab angelis istam,

V. 24-27. Legitima cujus spreverunt illi demissi:
Tanta fuit forma feminarum quse flecteret illos,
Ut coinquinati non possintccelo redire!
De Scriplor. 3" Acta Pauli et TliecJce, quaha vidisse Hieronymus visus
eccl. VIII.
est , et primitus ab Ephesio presbytero conficta quodam
quse nullibi iiunc comparent, in quibus baptizati Leonis ce-
leberrima fabula est, cui sic aperte alluditur :

C.A.V. 620, 621. . . . Paulo praedicanti dicerent ut multi {forte muti) de illo ;

« Leonem populo fecit loqui voce divina. »

proxime prcemittuntur pauca

4° His quse attinent ad ,

V. 619.
ignota qusedam S. Petri acta, quse me penitus fugerunt :

Et canem ut Simoiii diceret : clamavit a Petro.

qiiorum in pri-
5° At plura desumuntur e Libris Sihylliuis, adeoque multa
niis carmiiia Si-
byiliua :
in Carniine apologetico, ut e re sit nostra pauhsper in his
immorari.
 ;

PKOLFX.OMEMA. xxiii

XXXI. PrcTcipimiu cstiu illo opcrc Coininodiaui ac potis- tmirmiff^de

,. ,, ,
...
sinuini in lectoriiin attciitioueni vcuict qiiichMiid
1
lial)ctiirde
miiudi liue, quod snnunatiin ad tria capita ])erstriugaiu
'. .

:
novissimis,
dc Neione Anti-
cimsto,
1° Neroui, qiiein Auticliristiun liahct, pr.Tibit ApoUio, Go-
^^-xx^^v"'-
tlioriini rex, a quo Roina ])rinuini capta direptaque est; ,

j)oslino(liiin cxsiirgcute novo Cyro, taudein lilierauda.

2° Sed crninj)it ex iguotis locis Nero, seii Auticliristiis ;
xxxvn-xui.

qiii, Jud.Tis acciisautibus, Ileliaincuin se|^tciii inillilnis uecari

julict, jilcbein sauctain ex urbe ejici, duobusqiie prinuun,
deindctribusascitissibi CcTsaribus, iu sa^va qucTqiiedc])accha-
tur fit orieutaliuni gcutiuin tuniultus; prTliatur; Roina fu-
:

niaute ac diruta, stat tenipiis iu fiucni. Qui Nero Christiauis

est, ideiii JudTis Autichristus ab illis ador.itur, douec erro-
,

rein detcstati, j^oeniteutiam agaiit.

3" Tum populus abscouditus, sauguiue JudTus, iguotus xlih-xlvi.

patria, oibeiii ovauti aginiue iuvadit, priniTvam felicitatem quae ciiiiiasias

sap'""i,
aurcosqiie niores restituit, expugnatisque geutibus ac deposi-
tis o])j)idis Autichristum ab augclis j^rofligatum oj:)j:)riinit
,

cousuininataquc auastasi jirinia ardct orbis uuiversus, et

,

Deo coram judice redivivi se homiues sistiiut.

Oper.T auteni j^retium cst advertere jiriinum sui simillimum f>is/nic(. xu-
esse Commodiauum, qui liTc iisdcni j)roj3emodum verbis iu
lustructiouibus regessit, ubi de Aniichristi tcmpore, de po-
piilo (ibsconso, de sceciili istius Jlne, de resurrcctione prinictj
de clie judicii. Deiude, ex his phira, demtis taincu aut ad-
ditis circunistautiis, advarios j^ostCommodianumdcfluxisse;
ea quT Nerouem resj:)iciuut, iuter alios excej)ere Victorinus in
Apocalypsin; Lactautius de Morte perscquutorum caji. ii; .,

Tichonius iu Amhrosiastro ad ii Thessal., caj3. ii, v. 7 Chry- viciorin. apud ;

sostomus, iu eadem exjoositioue ad homil. iv; Severus Sul- ^"'[„JJ £/5

,

l^icius de Sacra historia lib. 11, c. 20: et Dirdosio 11, cap. ult.; p- 301.

Hierouymus in Daffiel.w; Augustiuus de Civitate Dei^ lib.xx, Maur. n. '28G.'

c. 19. Deuique de iisdem Commodiauo uemo j)rjrivit quem iT.^S °
a !^
uoverimus prTter unum Sibyllinorum librorum aucto- 6rt//.'•«'/^•«pwrf
, "^f*^
r|. ^',/ VIII. 395,
1
rem. lertulliauus vero quum uuo .taiitum loco eadem raj> ^\'i.—Aug.
. 1

tiin tetigit, mox lectorem remittit ad libruin dc Spe fidelium^ "—/neroiujm.'

j)rorsus dej)erditiim. At ex hoc uuo Sibylliuo foute Noster nec ^^ ^"'' ^' ^'^
omnia, ucceademomuino desumsit; fous iu multis uiuis est,
uoviisipse hiicuscjue ct priinigeuiiis.IiK[iiibusverocum Sibyl- Gaiimui t.\
liacis maxime cousentit, cf. lib. 11, 400-399; iii, i-i5; iv, '|33. yi/aj»

1 16-134, 3^3 V. 28-35 ; i43-i55 21G-225, 3Gi -370; viii

, , 207.

71-139; et iu uovis libris nuper ab em. Card. Maio editis, xii,

77-98; de quibus ad hujus tomi calcein iu excursu j:>eculiari
riirsus exjiositum est.
 ;

XXIV AD COMMODIAINUM
nidi carniinc XXXII. Etsi refoimidem ne Commodiano invituperinm de-
discsti». Oi)iter
dc hylliniicis
I
tur nonnnllasChiliastarnm expressissefabellas, de qnibns ad
veisibuspauca Papiam antea dixipanciora ea velim snfficiant neque enim
, :

eadem vacat regerere. Formido vero major mihi cpnnn sit ne

lectoribns dehcatis horricla Commodiani asperitas in gravius
vertatur offendiculnm, inde me magis piget qnod de hnjusce
carminis genere locus non deturpaulo lil)erius dicendi. Erat
Muvafori , de sane inter Latinos ratio duplex condendi versus una metri :

rhijllnnica
Veler. poesi. legibns constricta altera liberis effusa rhythmis. Utramqne
;

Anliq. it- iii.

604 —Quinlil.
suasit ipsa hngnte indoles « Omnis enim strnctm^a,
latinae :

inslit. IX. 4. ait Quintihanns, ac dimensio etcopnlatio vocnm constat aut

nnmeris (numeros puOpy? accipi volo), aut {yirpw, icl est, cU-
mensione quadam. Quod etiamsi constat utrumque pecUbus,
habet tamen non simpUcem differentiam nam rhythmi, id :

est, nnmeri spatio temporum constant; metra etiamordine;

ideo alterum esse cpiantitatis videtnr, alterum cpiaUtatis. »
Hincapud Terentiannm Manrnm, Commodianicontribulem,
et elegantissinnnn, judice Mnreto iUa carnnnum distinctio ,

instituitur :

August. de Nanique metruni certique pedes nunicrusque coercent,

Mus. 111 , 2, Dimensa rliythniunicontinet lex teniporum.
Brtract. .\x. —
Jsidor. Origin.
1, ?,8. Iirda,— Posterius vero genus, Ubertatemnempe rhythmi Afris pla-
de Melr. cuisse Angustinus non tantum scriptis, sed exemj)lo, nempe
carmine ad Donatistas probavit. Cnjus diligens discipulus
,

Beda, prsedictis astipulatns : « Rhythnnis est, inr|uit, verbo-

rum modulata non
ratione metrica sed numero
conq^ositio, ,

syllabarum ad judicium aurium examinata, ut sunt carmina

Suetonius ad vulgarinm poetarum.
Csesar.
» Militar/e cjuoddam exemplumest, qno
nuUum anticpiins ,
quasi scomma in CDesarem de Gallis
triumphantem :

Gallias Ca3sar subegit;Nicomedes, Csesarem.

Jure Caesar nunc triumphat, qui subegit Gallias;
Nicomedes non triumphat, qui subegit Caesarem.
Nec tantum Latinis ea distinctio est solemnior forte apud ;

Gr?ecos quibus in usu perpetno fuerunt versus plebeiani,

,

soluti metro, hexametri nonnumquam maxime iambici. ,

Qu?e lexaut consuetudo nbivisterraruminvaluit, nt qucnecum-

Monlfauc.
Pdlxogr. gr, que primi homines cecinerint ne exceptis cpiidem vatibus ,

p. 220.
sacris, tantum rhythmo distinguantnr. Ea fuit erudito Maf-
feio causa praecipna, cur hac derephu\^ nonnidliusmomenti
Tst. diploma- assernerit, huc referenda
versus videlicet rhythmicos apud
:

tica , append.
Dissert.sopra i
Latinos fuisse antiquiores, frecjuentiores et plebeianis au- ,

ritmici,
versi
p.lfiC>.~Sel)ast.
ribus acceptiores eo siqnidem carmine sub rege Numa usi
:

Pauli lib. snnt Saliares; eidem forte similes sunt nnmeri Saturnii (c[nos
laud- p. 180.
 1'KOli:gome>a. xw
Noster nicniiiiit, infVa v. 44{))7 «^<^1rliythnuim solinn, referente ^'Qco"fj!!y'
Feslo, a vnli^arihus conipositi ; co qno([ue rhytluno editi ex- cang ddvcrs.

tcniporaleshynuii in festis, vaticinantinni oracuhi, militares- rivjthm.cjiQss.

'">'«-^«'""'-
que ])lansns ac plehis tripudia iu triunq)hantiuin agniiue ,

inscnlpti deninni tituli in sepulcris defuuctornni. Jani vero

nihil niiruni hos sacerdotuni, milituni, plebisqu.e versus po-
pulares e foro, coemeteriis et delubris tanta cum celebritate
\n Ecclesia.^ usum transiisse, ut a primana a^tate insculpti iu
Christianorum sepulcris relegautur, et iis adorueutur vetu-
stissima Sacrameutaria, ueconuiiuo careant libri hacteuus re-
ceptissimi utcpiedenunuexstet rhythmorumecclesiasticorum
;

series vel Commodiauo auticpiior, siuoulisque coutinuata sre-

culis; qua^titulis coemeteriorum, hymnis, tropiset familiaribus
epistolis , nonuullis etiam episcoporum homiliis, inuno pu-
])licis Iei;ibus ac privatis diplomatibus haud iuterru[)tacom-

probatur. Tot vero monumeuta suis uou destitui legibus ,

initiis, incremeutis, varietatilms, tam certum onuiibus est,

uam necessaruun etiam lectori ab lus pra^propere temneu- comiiio(?iaiii

2 is, et mihi ab hujusmodi tractaudis supersedere. "'<^"'^

f^
"^'''-

XXKJII. luterea uullum saue uobis crimen erit semel edi-

disse, iteruni([ue ad calcem hujus volumiuis, uova eruditi viri
recensione illustrasse christianum poetam, omnium longe Acrosuch. pas-

vetustissimum qui illo scribeudi genere floruerit nec adeo , Aip}>ai"nc."hi'.

iuccE{)tis iinparein, cjuiu ultro ad difficiliora cpioec{ue auchici
"^"y^J.f'";,™'
niolimiueenisus, affectaverit acrostichiclas, alphabetica, aua- 1075,1072,1081,

grammatismos, leouinos etiam, ut aunit, versus, immo mo- simu.desimnt.

dernorum more, simili line reciproco desinentes, omissa tan- 52^^!?^ tf^us
tum metri necessitate ne ad verba simplicioribus miuus
,
lei ei! 102, c<c.

obvia comj:)elIeretur. Nonest tanien cjuod inficias eam hujus-

cemodi stylum sa[)ere africanoe ferocite rusticitatem cjui ni- ,

hilomiuus ad acuinina TertuIIiani, Cypriani, et Minucii uon

raroalludit « Egregium, crede mihi, incjuitCavoeus, auticjuae
:

pietatis monumentum; in cjuo sj:)irat ubicjue verus chri-

stian?e virtutis et discij:>hnce genius, zelus ingens et incomj^a-
rabilis, mirus erga Christum amor et ardens studium, singu-
laris j)auj)erum cura et aniinus ad martyrium paratus. » Ma-
limCommodianimeiversum, horridiore asj:)erum cultu, cjuam
calamistris inustum j)lac!et namcjue mihi martyris aut mar-
:
de^plxSn t

tyriiin [)raTonis testimonium nudum nihil fucotemperatum

: ; «. vu.

nihil cjuod rhetorum arteni ant soj:)hismata philosophorum,

nihil cjuod nugas saj)iat Alexandrinorum. « Viderint cjui stoi-
cum, et platouicum, et dialecticum christianismum j^rotule-
rint: nostra institutio de j)orticu Salomonisest, cjuiet ij:)se tra-
diderat Dominum in simplicitate cordis esse quterendum. »
 ,:,,

XXVI AD S. HILARlUai

An. C. 367. ARTICULUS VII,

Sanctus Hilarius^ Pictaviensis episcopus, Doctor Ecclesice.

XXXIV. Felici sorte contigitut qiio tempore SS. papse
,

Qiiam oppor- Pji IX decretum postulaDte Burdigalensi concilio latLiiu,

,
,

tune piodit no-

viis S. Hilaiii christiaiiooil)ipublicaretur,undesanctusHilariusPictaviensis
ComnKiilaiins
in Apo^tolum,
doctoris titulo, confirmante apostolicse sedis auctoritate, per
universam Ecclesiam coleretur tunc , fiivente Deo mihi
, ,

jirccsto fuerittanti doctoris opus insigne, Commentarius iiempe

in quatuordecim Apostoli epistolas, jam nunc inlucem, qna
parte novus atque incognitus est, emittendus. Exstitisse olim
quemolimexsti- hujuscemodi commentarium testis est quo locupletior nul- ,
tisse plnres
referunt; lus D. Augustinus
,
« Nam et sic sanctus Hilarius, inqui
:

Contra e.plst. intellexit quod scriptum est In c(uo omnes peccaverunt»,

:

Pel. IV. 4.
adductoque loco, addit «Htcc scribens Hilarius, sine ambi-
:

guitate commonuit, quomodo intelligendum esset. » Quid

plura.f^ sine ambiguitate commonet Hilarium hunc eumdem
Be Trln. iv. 10. esse, quem in tribus nemine diffitente, eodem
aliis locis,
Contra Julian.
\. 3. II. 8. modo designat. Unde satis miror curnam viri eruditi ad Hi-
larium quemdam luciferianum aut papiensem episcopum
,

ignotum detorserint. Pictaviensi sane ascribit vetiis Bobien-

Muratori An-
tiq. III. 818. — sis catalogus Tractatuni in Epistolam ad Romanos , uti Cas-
Maii scrip. vet. sinensisquoque in Epistolas canonicas. At dubium omne sus-
V. 221.
tulit conciliumHispalense ii, qui S. Isidoro pra^side, conceptis
D'Aguirre.
Conc. verbis laudavit « sancti Hilarii Explicationcm. epistolse ad Ti-
t. m. p. 353.
motheum. » Idem demum nuperrime etluculenter confirmavit
Maius, exinsignideSpiritusSancti processionetestiinonio, quo
Joannes VecciusPatriarcha C. P. suorum errorem profligavit.
Spicil. rom. vi.
SlC enim llle Ayio? Ilapioi; ev Tof? £'"? Tov A7ro'<7To7.ov £^-/iy/i[y.aTix,oi(:, Trepl
:

prsef. XXXV. IlaTpo; xal YioijQeoXoywv <pvi<7i. «Sauctus Hilarius, in Explanationi-

bus ad Apostolum, de Patre Filioque theologice loquutus
ait,etc. » Quibus cl. editor calculum addens suum, infert
« Jam vero sanctum Hilarium scripsisse in Pauli epistolas af-
firmabat Hispalense concilium ii. INuncecce ex eo deperclito
opere frustum splendidum a Gr?ecis asservatum! »
nuperrime de- XXXV. Hrec de una alterave linea. Quanti igitur pretii
codice
foret opus integrum diu mecum reputans, nullam omiseram
toctiis in
Ambianensi,
olim Corbeiensi,
occasionem Paulinos interpretes in codicibus excutiendi
quum incidi in duos prsegrandi forma tomos, a mille annis
circiter scriptos, transvectos e vetere Corbeiensi libraria in pu-
blicam bibliothecam Ambianensem. Inscribebatur codex [n- :

cipit tractatus sancti Ambrosii in epistolis beati Pauli apo-

stoli. Equidem majores meos Ambrosii editores non fugerat
 ;

PR0LKG03IENA. XXVII

exemplar illiid, «qiio nulhim aliiid, inqiiiunt, sive antiqui-

tatem, sive eharaeterum eleii,antiam speetes, pr.nestantius vi- Ambr. opp.
t. 11. p. 23.
dere nobis licuit. » Eisdem quoque notiitum eommentarium
prioris tomi in tres primas epistolas lieet nuiltis varian-
,

teni eoncordare tamen eum edita sub Ambrosii nomine

, (lui dcsci ipliis
cst abeditorihus
^xpositione tantopere inter eruditos ventihita
, posterio- ; S. Aiiibrosii

rem vero tomum, ul)i cjietera? epistola^ insunt, illa excepta

3u% ad Hebrfeos inscribitur, ab Ambrosiastro totum dissi-
ere, atque in alia prorsus abire. Nec plura inquirere doc-
tissimi editores e re sua duxerunt. Integra igitur reniansit
quis nimirum esset interpres ille in tribus epistolis
([ua^stio,
haud xVmbrosiastro absimilis, in c.Tteris plane diversus, in Dissert. sur le
vcrit. auleur
multis omnino novus. Rem enimvero non absolvit eruditus des Conim. sur
les Epil. de
vir, quisieculoultimoTichonium donatistam in Ambrosiastro S. Panl, altrib.
a S. Ambroise
edito sibi deprehendisse visus est, et ita firmiter asseruit ut ,
(aitctor.Morel),
unus e nostris Sanmaurinis conlidenter dixerit « Jam tandem : Paris, 17G2.
" Enfinonvient
detectus est genuinus auctor connnentarii, qni sub ementito de decoiivrir le
veritable au-
Ambrosii nomine circumfertur! » Totus enim est, quodvelim teur du Com-
advertas, Jiuperus disputator, sane diligens, in edito Ambro- menlaire sur
S.Paul! "Hist.
siastro, nec vidit, quod maximopere considerandum est, alium li/tcr. de la
France, t. xii.
neque quodnegotii
esse ab initio, alium in (ine expositorem ;
, Avertiss. vi.
meiestcaput, suspicatus estapseudoambrosio commentatorem
meum Corbeiensem quoad decem epistolas toto coelo distare.
XXXVL Favente igitur humanissimo bibliothecse Ambia-
nensis pr?eside, favente imprimis benevolentia ill. Antistitis, M.Garnier.
Mgr de Salinis,
qui innneritum me non solum excepit hospitio, quali vix ullus ep. Ambian.
amplissimorumabbatum Corbeiensium me pariter recreasset,
sed et pro suaomnium litterarumperitiastimulos consiliaque
addidit, nihil non egi utassiduamanuevolverem, intentoque
animo intuerer ignotvnn hunc commentatorem. Ut ab his in- quem Hiiarii

cipiam, qu?e historica dicere lubet, unus idemque obtinet au- continerc
commentariiim
ctorin utroque codicis tomo; unius interpretis manifesto se probatnr
ex aigumentis
prodit continua dicendi indoles, singularis quidem, nec adeo bistoricis,

comnuuiis, quam ut facile alibi reperias. Diserte remittitur in

operis decursu ad alias singulas partes; unus ab altero trac-
tatus, iiec sola rerum similitudine, sed distincta appellatione
laudatur. Ultimus quoque designatur aperte sed in codice ,

deest, vehementer desiderandus, in epistolam ad Hebr?eostra-

ctatus. Immo expositio pene integra etiam in canonicas,
,

declaratur: «Ouodet melius, inquit, cognoscere[quis]possit,

si interpretationem nostram quam proj)emodum per omnes
,

epistolas explicasse videnun^, decurrere voluerit. » At illud

insuper significat, exposuisse se Evangelia «Consuetudohaec :

est divinarum Scripturarum, sicut non solum in apostolica

 , ,

XXVIII AD S. HILAmUM
Cf. Hrabani expositioiie ostendimus, sed et in Evangelioniin interpreta-
icl
Maurilopp. v,
502. C; 4C'), tionevidentibnshisdemonstraviinns.» llursus qiia?nam evan-
gelia tractaverit, innuere non omisit « Matthoeus ad aliam ge
d. 4G8, /. 4<J3,
:
b,e;
infra p. C2 nealogiam descendisse videtur, lAicas vero ad aliam coactus
71, 82.
est venire narrationem ab illis qucxstionibus, qnre tnnc vel mo-
veri videbantur qiiod etiam cautissime quisscire poterit, in-
;

terpretationem nostram decurrens qnam de Evangehis expres-

sisse visisumus.» Idem demumdeEvangeho Joannis consuetis
verbis « Quod et cautius, inquit, quis recognoscere poterit,
:

si interpretationem nostram decurrere voluerit in ilhmi evan-

gelii Joannis, quam super paralytico curato ad Jud?eos io-

quutus videtur.» Auctor demum ihe idemprofecto est
fiiisse
quem Augustinus, nusquam exactior ac dihgentior quam in
subtihssima cum Pelagio disputatione, Hilarium semel iterum-
que et sanctum nuncupat in eo siquidem qu?e ipse testatur
;

se legisse, in nostro leguntur. Cuique porro notum est, tum

Hilarii esse expositionem in Mattha^um ; tum ejusdem esse
foetum primum, ut supra significatur a genealogiis in-
et, ,

Ililar. opp/ choasse. « Non Matthiei tantum, inquit magistermeus Custan-

Vita. cxi, 25.
this, sed et Joannis Evangehum magna ex parte exposuit. »
Hoec prima, eodem teste, Hilarii opera; unde ne mireris coetera
non memorari.
et nolis XXXVII. Accessere chronicoe qucTdam not?equae me eum-
cliioiiicis,

ylm6r. 11,39,41,
dem ad hunc finem Ccalle diverso deduxere. Invehitur auctor
113, /. 131,/; in multas hcTreses, quarum ahas ad iv usqiie sfiecuhun, maxime
Hrab. Maur.
v.50i,h.bOZa; inGalha, scimus serpsisse, Manich?eos, Cataphrygcas, Novcatia-
Ambr. ii, 57, a.
155, b. nos, Marcionitas, Yalentinianos; ahas vero quasi recentiores,
cominus impetit et acrius exagitat quales dicam Arianos ,

Donatistas aut Donatianos Piiotinianos demum quos anno

, ,

circiter ccclx incoepisse constat nec ahos invenire est sive

;

huic anno, sive Hilarian?e a?tati posteriores. Parcior Noster,

Veterum more, in appellandis proprie auctoribus, Joseplium
tamen, Tertuliianum, Victorinum et Cyprianum designat;
insuper vix tacito nomine alludit Origeni, et hbris apocrypliis,
Hebrseisque interpretibus, nec ahis quam quosHilarius certis
suis scriptis aut respexit aut Laudavit. Ecce interea, dum Noster
Apostolum exponeret, quahs se gerebat rerum ecclesiasticarum
et civihum facies « Non erat, inquit, j^ersequutionum tempus,
:

/&. 517,/. sed tempus charitatis.» Paceadliucrecentiexsultantium Cliri-

in/rap. 94.
stianorum, et oestu quasi reciproco in paganos intumentium
ferocia quaedam compescenda erat; immo exarsisse videtur
persequutio « ut si forte propter iniquitatem temporis (puta
:

sub Juhano) non liceat de fide loqui, sed esse in metu, spe
quisque gaudeat, quia hsec tristitia parit l?etitiam. » Nondum
 PR0LEG03ri:XA. XXIX

antinnari in sacrariis lex "^ "entilinin neqnc

i
sordcsccrc thca- ,
"^'"^' flfnur.
1 '
, • •
V, y06 6. 498,
.. , , -ir 1

trornin faljiila^, nec arenarinn spcclacnla rcspni. iVlnlti non- 'ioy.

(Inin l)apti/ati, plcricjne tantninad scrani scncctnteni, qni nec

Christiani diccndi snnt rariores cpiscoj)i, (piornin neophyti
:

plnres, plnrcs oliin l)iganii, in rebns sacris rndes, gentiliinn

Indibrio facti; adeo panci, nt vix nnns sit pro mnltis civi-
tatibns « in j)rimisenini pcr singnlasprovincias dno antmnl-
:

tnm tres ficbant episcopi, qnod etiam in partibns occidnls,

non ante mnlti temporis sj)atium, j)lnrimis provinciis custo-
diri vidctur. » Jternm agnosce llilarium, solumqnippe Panli
inter[)retem, qni snb hac tempestate in occidnis partibns llo-
ruerit. Cnins locnm, reoioncm, civitatcm alia clarius sisnifi- if>.Vjo,gA99,f.

cant urbs enim est popnlo mnlto celeberrima

: palatio ,

conspicna, cjuod olim prcTtorinm dictum est, circensibus ef-

fuse dedita, ut prospicere sit hominnin in theatris conflnen-
tium nniltltndincin, in ecclesiis vero rariorem plebem; hanc
(piidem lectionibns andiendis assidnam, mancipiis maxime
rcfcrtam ac famnlis, ([uibns pra^placnit expositio epistola? ad
Philemoncm; consistcre pa^nitentes, florere virgincs, vidnas,
diaconissas, de qnibns permnlta nnlla nllibi de monachis. ;

Eadcm in civitate freqnentes tribnni comites, cnriales hac , :

in regione tumultns excitari qnales Bagaudarnm, eorum ,

nempe quirem omnein pnblicam snbvertunt nec ullam esse ,

volunt discretionem inter servos et dominos, « inter eos qni

snb principatibus sunt et qui principari aliis videntnr. »
Ubinam tandem gentium, nisi in Galliis, quisquam dixerit :
ibid.hi^, g.

« Nani et hi qui dicuntnr Galatae ita nuncupantur, quos ex

illls parlihus (alias occiduis) ad ista [AsieeJ loca venisse an-

tiquorum insinuat ratio {foi^te oratio).^» Cui igitur, his

attente perpensis hic Noster non Hilarius erit, « latin^e
,

elocpicntijc ]lhodanus,Gallns ipse, et Pictavis genitus, qui in mer.inGaiat.

"' '"'*^
hymnorum carmine (nec non in sacrorum librorum exposi- ^'^

tione) Gallos indociles vocat? »

XXXVTir. Quibns quidem haud temere persuasus, nihilo- aff|neintiinscco
.•1 . p 1 • • • • libiicharactere;
minns nolui sententiam aenmre meam, quin prius integer-
. .

riiiia oninium Ililarii operum lectione prxMuissa, codicem

cnm editis quain attentissime conferre excntere , an- ,

notare licnisset. Infinitns ero, si cuncta sigillatim recenseam,

quibns eadem vidi confirmari, tnm ex pra^cipuis Hilariana?
(loctrina) capitibus; tum ex pecnliari et simili in exponenda c/.in/ra,p. ?'»,

Scriptura ratione, frequenticpie usu Origenis, gi\necorumque ''^'fn ^nV/.^^'

et vcteium iiitcrpretiim,accontinua utriuscpieTestamenti ver- ?i ot.cj^si.a^,
"C'
sione antchicronyiniana tnmdemnm ex notissimis gallicani
'O'*' "'»>
;

illius cothurni vestigiis vcrus enim incessu patuit Hilarins.

:
 XXX AD S. IITLARIUM
Naz. Opp. I,
Siint nonnulla Patribns, maxime latinis, adeo quibusque pro-
223, a.
pria, ut merito per illa w? d-no twv ovjycov tov XeovTa, singnlos
,

deprehendas. Sua igitur Hilarius dictione dignoscitur, suo

Rhodanus ille alveo Gustantio, Maffeio, ctieterisque
fiuit, uti

peritissimis abunde notatum est. Intelhgenti pauca inter so- :

lemniora, quae discernendis ilhus operibus quasi lydius lapis

P.5l,97,9i,79, merito habentur, vide ad indicem et loca cum notis con-
116, 150, 61,
102, 160, 79, fer, ubi ahsobere, ahsolute, ahsolutus,\ox si qua aha maxime
80, sqq.
Hilariana; consummare, consummatio., demutare^ deniirari,
demutahilitates., v ersihilitates ; universitas pro universa crea-
tio, mortalitas pro liumana natura, mternitas pro natura
divina; idem ul)ique verliorum consuetudo, rerum nexus et
juncturse, simihs sententiarum tenor; festiva interdum grse-
Epist. XIII
canicarum vocum et phrasium venatio, qua dictus est ab Hie-
ad Paulin.
ronymo GrcTcioe floribus adornatus ; abrupta plerumque more
oratoris ahoquutio,qua Pauh personam agens, suos Picta-
vos tamquam Galatas aheros aut Ephesios, vel Phihppenses
continuo interpehat. Consideratis igitur ihius interpretis in-
genio loquela loco tempore, totus in hanc persuasionem
, , ,

descendi ,eumdem esse sanctuin Hilarium Pictaviensem ,

nec obslant episcopum, jam nunc renuntiatum Ecclesiae doctorem.

styli nidiorissa-
lebiae, XXXIX. Quse tamen adeo manifesta non sunt, quin pauca
ad omnem nebulam dimovendam addenda sint. INon deerunt
cjuibus sic prima lectio ingrata impeditaque erit, ut Hila-
rium in Hilario agnoscere refugiant. In promtu quidem est
de Nostro cum Hieronymo dicere « Longis interdum periodis
:

Ibid. involvitur, et a lectione fratrum simphciorum procul est. »

Deinde, ut de plerisque Scripturae interpretibus, sic de Hilario
sequum est advertere aham fuisse ihis in expositioni-
,

bus subitaneis ab ore pronuntiantis ihico exceptis

, ,

aham scribendi indolem in libris per otium tranquihoque

animo digestis. Immo duplex interdum occurrit et diversus
eorumdem textus, unus cpahs editus primis labris fuit, et a
Hier. opp, t. v. notariis exaralus, ipsiusque auctoris
alter secundis curis,
Admon. in bre-
viar. Psalm. dexteritate emohitus. Sicerudito Vaharsio placuit ab Hiero-
nymo prodiisse prinuim super Psalmos a.uxoayz.Uoi.o^^.a.., ab ore
edisserentis temere exceptum, deinde dihgentius adornatum
Hil. opp. edit. in septem Psahnos tractatum, quem quidem S. Doctor in suo-
Veron. Pra;f.
rum operum recipit censinu. Commodius nobiscvnn facit cl.
Maffeius, qui quum incidissetin quosdam psahnos Hilarii, ut
ferebat codex v aut vi s?eculi, qui quasi calentes aclhuc com-
mentarios excepisse videbatur, ab editis tamen plane diversos,
libenter conjecit Hilarium primum habuisse sermones ad po-
pulum, quos auctor iiovis curis, et in ampliorem formam re-
 rROLi:(.():\iENA. XXXI

claotos,exincle in conunentarios transtnlit. Has igitnr in Apo-

stolnni expositiones eo Inhentins pvinnnn esse ftrtnni antn-
sola notarioruni obstetrieia niaiin exeeptnin, cjnocl va- Vide (abul.
ineiii,
prx-
htiic lonio
riis iii reniansere nota^ qna^ Tiionis clieuntur
locis cjuas , Jixam, n" j.

qnnni niinns intelli^eret Corbeiensis anti(piarius, eas aliis

introspiciendas proposnit, et infra lineas aut in inargine
insernit. ^linus igitnr niiranduni, qnocl nostras in manus noii
venerit tersus niticlusc[ne labor ut licia niagis texendo
,

operi, cjuani opus ipsnni videantur.

XL. Data utcuniqne rudiori stylo venia, niliilo secius in
cansani veniet ipsornni comnientarioruni materia verendum :

enim ne qnidain exliorrescantcpiod Hilario ascribenda sit elu-

cubratio Ambrosiastri, qna^ tot nominibus infamatur. Iterum
igitnrmoneo in haccausatria essesummoperedistingnenda :
aiit menda
maxiine inusla ,

prinnnn commnne nihil esse inter Ambrosiastrnm editum,

, iKiu Hilario,
sed
et commentatorem nostrum, cpia nimirum parte iii lioc Spi- Amhrosiastro,

cilegio tangitnr, seu ab epistola Pauli cpiarta ad tertiam de-

cimam. Li iis enim cpi?e apnd nos eduntur, non sohim hand
apparent errores in Ambrosiastro deprehensi sed iidem ,

apertc^ marte profligantur. InillisautemcjUie, duceCorbeiensi

codice, omnino excluduntnr, dictio longe dissimilis, jejuna,
snbtilis, arguta; sententi?e Hilario nostro e diametro opposi-
ta^; ibi demum menda", cpieeOrigenem, aut Pelagium, maxime
Tichonium Donatistam sapiunt. Sed h^ec alii viderint.
a nostris longe
Altera pars est, operi nostro extranea, sed alicpiatenus dissimili.
tum Ambrosiastro edito, tum Corbeiensi coclici communis, ex-
positio scilicet trium epistolarum acl Romanos et ad Corin-
thios. Exstat et alias, iiiHrabano, Smaragdo, Haymone, va-
riiscpie interpretibus sed singulis in locis tantopere sui dis-
;

similis tot lacunis aut additamentis variata, ut, clonec de

,

genuino et meliore textu constet, omnino mihi ab ea trac-

tanda abstinendum esse statuerim. Sane placeret pra? cajteris
codex Corbeiensis, utpote antiquior, purior, et multis noevis,
qua3 in editis offendunt, repurgatus.
Sed in pra^sentia nobis abunde satis est nova luce illustrasse
ca?terarnm epistolarum expositionem trium nempe dedisse ,

commentarios integros et iiovos, aliarum vero loca bene multa

ex integro restitnisse, in iiscpie certa deprehendisse signa ,
Omissis promtis
(pnbus niagnnm Hilarium aperte sibi auctorem vindicant. ad dnl)i.i re-
spoDsis,
XIJ. Primum tamen mihi consilinm fuit latius excurrencli in
cjna?dam loca velminns j^lana, vel reruin gravitateinsigniora.
Qua^ vero utcumcjue excntinntur in notis, ant
ol)sita salebris
textni subjectis aut volumini. Sj)lendidiora autem, cjuibus sibi
haud imj)ar identidejn Hilarius einicat , nemo noii dejjrehen-
 ;

XXXII AD S. HILAPJUM
insigniora loca
det; qualia siint, ut pauca propoiiantur prooemia in singulas ,
obiter recenscn-
tur. fere ejjistolas, maxime ad Ephesios et ad Philemonem, plane
nova. Tum in epistola ad Galatas, de Petri et Pauli controver-
sia, XIX, XX, XXI de lapsi liominis statu, xxiii desalutis oeco-
; ;

iiomia, XXIV, xxix, xxxv de lege xxxviii ; de gratia, xliii,

, ;

xLiv, XLV et Ijeata oeternitate, quyo quidem regerit affectanter,

;

IX, XXXIX adversusOrigenistas, ea prorsus apud Latinos inau-

;

dita, Lvi, Lvii, Lxiii. Tum in epistola ad Ephesios, et adPhi-

lemonem, ea quibus passim, Quintiliani memorem, cujus,
Hieronymo teste , libros stylo et numero
imitatus est, Pauli
grandiloquentiam ad rhetorum leges exphcare non piguit; in
primis autem quibus egregie adumbratur omnium rerum in
Christo instauratio, xv insuper de charitate, xxxi, xxxii,xxxv
;

de tripUci statu et servitute, xlii, xlvii. Verum enimvero de

servis ac dominis nemo quem hactenus noverim, prirclarius
egit quam Noster in epistolam ad Philemonem quam expo- :

sitionem quicumque legerit, expensis prrccipue quum pubh-

carum reriun statu tum de dominio ac paupertate agitatis
,

etiamnunc controversiis mirabitur eam sancto Doctori fuisse

,

saj^ientiam incredibilem, prudentiamque quasipropheticam,

ut quum de mancipiis sub lege romana, niliil de apostolica
libertate remittens, ageret, imparatus tamen et avidis ab ,

auditoribus quasi prcTpropere in ambonem actus, ne idhim

c[uidem verlDum ediderit, quod non sit, post quindecim cjuo-
que soecula, oj:>j)ortune, scite et egregie dictum.
Fala liholii ilc-
sctibuntur.
XLII. INecesse visum est his addere nonnuUa de hujusce
commentarii varia fortuna, ac joaucis inquirere quonam fato
exciclerit auctoris nomen, interierit j:)enememoria, oj)erisque
ratio interturbata fuerit, nec tamen desierit hber magni aesti-
mari. Indicia non desunt, quibus conjicere est Hilarianum
opus, notis tironianis prinio asservatum, j:>roj:)ter inundan-
Morel. tium per Galhas gentium tumultus, diu latuisse obrutum, aut
laud. Dissert.
p. 16. forsan commigrasse sive apud Hil)ernos sive Lirinensium , ,

opp.
S. Aitgust.
t. III, app.
ope, ad Africanos. Erudito cuidam viro jilacuit non fuisse
ignotiun auctori Expositionis in Apocalypsin , quem ille
Cod. Coll. CfTesarium esse asserit, Gennachmn vero designat codex unus
S. Joan. Bapt.
H. G.
Cantabrigiensis. Idem non dubitat cpiin eo usus fuerit auctor
Qucestionwn in Vetus et JSovuni Testameniuni, Hilario sujo-
par. Credere pronum est Nostrum ad manus Tichonii dona-
tistcT venisse ab eo ut solet tacito auctoris nomine exj^i-
, , ,

latnm. Certior historia ab Augustino incijDit a quo Hilarii :

expositio tam j:)r?ec]are commendari non j^otuit, quin illam

ejusdem discijiuliet adversarii certatim aiTij:)erent, varios Jid
usus traderent, sibi j3ro]:)onerent imitandam. Satis miror eo
 ,

rROLEGOMRNA. xxxiii

ipso tenipore rpiatnor aiit qiiiii([ue ooniineiitatioiies enni- m

Jem Anostoliiin, priieter An^iistinianos libros, siinul exoriri. cassiod.

Ut eniin taeeain retruin l ripolitaniiin, (pu noiuiuin in lueein c. vm.

Aenit, Priinasius, alter Aui^ustini diseipulus, oniniuni faeile ^'''^•J'^^^»f?<'-

ele^antissiinus, suum e INostro Breviariuin deproinsit, tain

Hilarii ruditatem ac prolixitatem adornaiidi eausa, (piam ut
eadem mentequa Apoealy])siii explauavit, inea quidem sen-
tentia , suspectam 'riclionii expositioiiem elevaret. Jiiterea
Pelagiani, omiiia de more suo permiscentes ut fucum simpli-
cioribus facerent, Pela^ii sui commentarium variis inscriptum ni^r. opp.

titulis per ora Iiominuin publicavere priinum fortasse, sub : caiaiog"'cas-

Hieronvmi aiit lluruii iiomine, quasi vellent Augustini auctori- ^'otker^fdeli-
tatem labefactare deinde iii Italia siil) Gelasii papcT epia raplie,
;
^"''f-^"!'*' V/
quam detexitCassiodorus. Donatistiicsimul licnonium, al)lato pp.\ni,in-.

nomine laciniis Hilarii, Hieronymi et Augustini infertum

,

venditabant. Demum altera circumferebatur compilatio quoe ,

forte minus disturbata, plenioremque refereiis Hdarium, ta-

meii Ambrosii nomen pr.T se gerebat. Cassiodorus primus
Ambrosiastri cujusdam memoriam elicuit quem quum ille :

libruin sibi mittendum exspectaret sane suis eum denuda- ,

turus assumentis, suocpie forte redditurus auctori, prius

obiit quam ex Africa permulti ab eo conquisiti libri ad suos
appulissent \ ivarienses; (piibus sedulo commendaverat com-
mentarios in Apostolum comparare et emendare. Ab liisce
igitur Ambrosiaster exceptus, indein Occidentem totum per-
vagatus est. Bedie eiusciue discipulis celebiis liabebatur; catai.Bohkns.
^ ' ^- • jamlaud.
quum item vix dubiuni cjuin priscis iT-i i^
. • 1 I • •
r»•
1 •

Hibernis, saltem Pelagio

Britanno, genuinum Hilarii opus c{uoiidam innotuerit. Ut ut
est, duplex Ambrosiaster sieculo nono exstitit unus cjui jani ,

editns est, alter c[ui delituit iii paucis codicibus Corbeiensis,

Fuldensis, Beccensis bibliothecarum. HrabanusMaurus, tuin opp.i.\,p.\(>%.

Fuldensium abbas cjuuni iii Apostolum collectarium re-

,

texuit, codicem Corbeiensisimileinnactus est, c[uemniultasin

lacinias dissecuit et cateme su?e magna ex parte inseruit.
,

Multo post teni[)ore, lianfrancus, dum iii abbatia Beccensi

degeret, eodem inter[iiete, sed minutioribus dispertito pla- Bibipp.Lugd.
xvm, 021.
gulis, postillas suas Paulinas diligenter adornavit. Ex eodem
fonte vix guttulas bansere Walafridus Strabo Remigius, ,

Havmo, Atto \ ercellensis Petrus Longobardus; exaruisse

,

deinde diceres fluvium c[ui taiita cum nbertate primitus in

Gallias, in Italiam, in Africam per varia rivulorum divortia
redundarat. Jnterea sub Ainbrosii larva Tichoniana sylloge
cursu liberiore |ier catenas et [lostillas [irodiit; priinas obti-
nuit [)artes ab artis ty|)Ograpliica3 incunabulis accuratiori ;

tandem crisi subacta, primuin Ainbrosio, facili (piidem nego-

I. c
 XXXIV AD S. HILAmUM.
tio, abjiidiciita est. Tum ultimo s?eculo , illic latere Ticho-
nius visusest. Sperofore ut demum distinctius singulae partes
cuique auctori assignentur Tichonio dentur qu?e ipsius
:

sunt; Hilario vero restituantur quae partim servaverant Bo-

bienses et in codice Corbeiensi partim deUtuere, ac demum
,

in operibus Hrabani et Lanfranci miinitatim evulgata sunt.

Datiir edilionis XLIII. Hcec porro fuit editionis nostrse ratio. Primo loco
ratio;
posuimus integrosin epistolas adGalatas et ad Ephesios trac-
tatus, quos nemo, quantum noverimus, tetigerat; paucis ex-
ceptis in Lanfranco laciniis, quas sigillatim ad notas indicavi-
mus. Deinde super septem sequentibus epistolis, ea excerpsi-
mus quae omisit Hrabanus; quotquot autemin ipsius operibus
inserta leguntur, ita deprehendimus hiulca, absona, perverse
deformata, ut reUgioni duxerimus qualemcumque medelam
afferre, praecipuas sehgendo lectiones codicisCorbeiensis hinc :

pene dimidia pars tractatus in epistolam ad Titum e latibulo

eruitur. Agmen claudit integra commentatio in epistolam ad
Philemonem, haud indigna quse cum Hieronymiana exposi-
tione comparetur. Quum tam certum est exstitisse in ultimam
epistolam commentarium quam dolendum excidisse tanti
,

argumenti opus desiderium utcumque leniet Primasius in

,

egregio suo ad eamdem Breviario; Hilarium enim ilh prdd

ocuhs fuisse satis innumit plurima loca, quae, iisdemverbis
parce detortis, Primasio et Hrabano communia inveniuntur.
accedunt frag- XLIV. Subsequuntur tria fragmenta, quorum prius e Com-
menta, minus
cerlcie fidei, mentario in Genesim excerptum, varias excitavit sententias
eruditorum. Dum enim nonnulhs Hilarianum nihil habere
1° super Genesi;

D. Custant. in
praeter nomen visum est, ahos in admirationem pene rapuit,
prxf. p. IX,
71. 28.
eomaxime loco ubi egregie quidem et cspw? exponiturillud:

Infra. p. 1G3.
y^dam, ubiesP Ut hos inter et illos lector sedeat arbiter, in
medium duximusproponendam hanc qualemcumque Hilarii
cum suis forte discipuhs sermocinationem. Quse quum minus
bene in codice inscriberetur : Sermo de arbore in qua erat
notitia boni et mali, rectius , ut videtur, nobis est fragmen-
tum deperditi in Genesin commentarii.
2°superPsaImis; Paucissima deinde in Psalmos attuHmus, nota quidem et
dubia ex eodem desumta codice Aquicinctino, nunc Dua-
,

Ampl. Coll. IX, censi, qui dedit duos vakle incertce fidei psahnos a Martenio
55.
editos. Baldericus, scriptor Aquicinctinus ssecuh xii, ele- ,

ganter quidem codicem scripsit, correxit scite sed indisereta ;

quadam farragine tum genuinos Hilarii, tum spurios pseudo-

hieronymi tractatus congessit unde vereor utMartenius no-
:

sterduriorisde gratia doctrinae calculoslegeritalacrius, quam

cautius Hilarii candidos fiosculos carpere sategerit.
3"Je Christo
infante.
Lhimo demum loco placuit lectorem interdum recreare
 PROLEGOMENA. XXXV

carnilnibiis, qiicT qmim olim opere gra-

e codlce Sangallensi
pliico acl amnssim fuerint expressa, facilis data aiisa milii est
inelins legendi et restitnendi liand invennsta sane carmina,
:

qUcT nisi alia profecto qnam Ililarii vena fluerent, mnltam Ihid.

injicerent suspicionem qua scilicet parte cum liynnio Te

,

Dciun consonant eadem Abboni Floriacensi fecisse occasio-

,

iiem idem canticum Ililario constanter adjudicandi.

Articulus VIII. SxjTXt. IV. 313-

334.
Sanctiis Rhctlcius cpiscopiis Augiistoduncnsis.

XLV. Fortuito contigit sinuil adducere qnos nti Ttate pares, Siibjicitnr igno-
lus piope lociis
sic fania non dissimiles, Ado Viennensis mia connnemorat : Hheticii.
In chron. sub
« llheticius, inquit, Angustodunensis episcopns, celeberrim?e Con.t/ant.
Bibl.PP.Lugd.
fanicT liabetnr, et Juvencus presbyter Hispanus. » At tanti
, x\i.
episco[)i nomini me minns consnlnisse candide ftitear, qnam
necessitati exigno vetustatis xsiar^uo reliquam pagellam implen-
di.Deinde, quodmilii satis molestumfuit, quidni CTteris adi-
mamquaM'itandi t;cdium.^Ce) te, postquam Sirmondus primus
in Conciliis ('7V^///Vf' obiter dixerit « JUieticiiexconnnentariis
:

in Cantica illustris est locns apndBerengerinm Scolasticum, » Labb. Concil.

t. I, 1571.
eadeni regessere Labbeus, llivetus Cellerius aliique , aut , Hist. liltdr. de
la Fr. t.'n.,
Berengarinm Tnrouensem intuentes aut quis tandem esset ,
p. 63.'
Berengerus iste se confitentes nescire ut nemo post Sirmon- ;

dnmlocum ij:)sum vidissefacilepntarim. Quem denmm habes

e Berengario Aba^lardi discipulo in ejus adversus sanctum
Bernardum Apologia, ad calcem operum Abaelardinornm Aurf.in Jzdian.
X, lib. n. VII.
in editione Gazan subjecta. Panca quidem, sed quibus si to-
I,

op. imp. lib. I.

tidem liueas addideris ab Augustino laudatas, jam « sublimi opp. t.^yp. 899,
Hicr. deVir.
ore disserentis » Rheticii habebis omnia. Utinam satis multa, illustr. c. 82.

ut inter innumeros qui sine auctore jacent, mss. commen-

tarios in Cantica canticorum aliquis emunct«T naris homo
,

Rheticii nostri « grande volumen » tandem inveniat!

S/ECUL. IV SUB
Articulus IX. CONSTANTINO M.

Caius P^ettius Aquiliiis Juvcncus.

XTiVI. (c Q)ui per ScTcula minimum tredecim latuerat in Magni pretii est
nova camiina
tenebris, prodit tandcm in lucemJnvenci, presliyteri Hispani, Juvenci cdere;

Hber, cujus in sacra Evangelia quatuorcarminnm libros hac- Ampliss. col-

lect. t. ix,p. 14.
tenus celebrarnnt antiqui recentesque scriptores. » Hyec
Martenius, exsultanti similis, quippe cui contigerit mille no-
vos versus ascribere antiqnissimo et elegantissimo, ut habetur,
omnium Christianornm poetae; ut nemini mirum sit volupe
nobis fuisse iisdem addcre sex fere millia versuum, tantaeque
molis opus a quatuor et inde decem S3eculis ex oblivione pari-
c.
 XXXVI AD JUVEIVCUM.
ter vindicare. Floriiisse siibConstantinoJuvenciim Hierony-
De
c.
Vir. ilhist.
84. t. n
mns tradit, (aiec pertimnisse Evangelii majestatemsub metri
col. 909. leges mittere. » Hinc Fortunatns, iisdem fere verbis :

Primus enlm docili distin£uens ordine carmen,

Majestatis opus metri canit arte Juvencus.
De vita
S. Mart. init.
Utrumque aliis regestum ,
pervasitque communis opinio
eruditorum, quam sine Commodiani nostri injuria tuear, Ju-
vencum esse christianorum poetarum primum et antiquissi-
mum. Quum enim Commodianus rliythmi potius leges quam
metri servaverit, Juvencus vero vel ab ipso titulo se legitimae
poesi mancipavit, Veterumc|ueexemplaria et chsciplinas haud
infeUciter sequutus est j3er me non stat quin idem ut vetu-
,

stissimus novorum poetarum ita priscorum recentissimus

,

habeatur.
indubie
cujiis
peimulta fue-
XLVII. Auctor iterum nobis est Hieronymus, pra^ter Histo-
ruiit in N. et V. riam evangehcam Juvencum nonnulla eodem metro compo-
,
Testamentum;
suisse ad saci^amentorum ordinem pertinentia. Vix ego cre-
diderim de unica Juvenci Historia evangelica, exiguae mohs
opella nec majoris sane lal^oris cpiam Sedulii et c?eterorum
,

carmina, audiendum esse ihud Gelasii pap?e in suo decreto

encomium « Item Juvenci nihilominus lahoriosujn opus non
:

Fabricd Bibl. spernimus sed miramur ». Trithemius vero liquido asseritle-

,

cccles. p. 19.
gisse se ejusdem « tum decjuatuor Evangehis libros quatuor,
tum de Sacramentis duos hbros » deinde eumdem edidisse,
;

« pro ?echficatione legentium, tam metro cjuam prosa, multa

pneclara volumiiia. » Plura namque diversi codices distinc-
tius meminere. Incodice Sangermanensi, nuncParisiensi, ha-
betur Juvenci Historia Genesis ; in cujus fine additur Inci- :

Germ. 675,
S.
nunc 841.
pit Exodus , qui tamen liber, cjuem edimus, desideratur.
Idem sane est ac codex Corbeiensis pervetustus, cjuem ante
annos mille exaratum Martenius asseverat, unde ipse edendum
Bibl. bibl. mss. accepit librum inGenesin. Alius exstitit, teste Montefalconio,
p. 1408.
Maii Script. Corbeiensis codex, integrior forsitan, s?eculi x, in quo Car- :

veter.
T, 161-200.
jnina Juvenci in vetus Testamentum. Nullus antem videtur
fuisse locupletior cjuam sancti Nazarii Lorshensis codex, in ca-
talogo saeculi xi sic recensitus « Cypriani(\e^e Juvenci) me-
:

trum super Heptateuchum, libros Regum Esther, Judith et ,

Macchabaeorum. » Carmina demnm, r|UcT nihil haesitans IMarte- ;

nius, indubius f[uoque posteum Gallandius, Juvenco constan-

ter allegavere, h^ecnimirum sex millibus ancta versibus legi-
mus in tribus codicibus, primo et secundo Laudunensi, tertio
Exstant Cantabrigiensi, de c|nil)us jam necesse est panca disserantur.
scx i.eiie niillia
iu codicc Can- XLVIII. Equidem meprimus monuit vir christianislitteris
labrigieiisi, qui
describitur;
impense deditusGilesius exstare in libraria collegiisanctie Tri-
 , .

PROLEGOMENA. XXXVII

nitatis Cantabrif»iensis, Cypriano ascriptosversnsiiiGenesin,

editis multo locnplctiores. Codiccm nt Yidi,agnovi Marte-
niaiiuin cannen niiruni in inoduni auctius. Quic tamen, ob
hreviorem excursiun, ([uum non licuisset ad usus meos tradu-
cere, ejusdem collegii Pr?eses D^^Wehewelins, tam snblimio-
rum scientiarum quam humanioris litteratune peritia insignis,
non sohim me hospitem pene ignotum sub aula Magistrali
recepit, » sed uhro se ad quinquaginta libras aureas vadem
obhgavit, ut, servata lege coHegii, facuhas daretur mecnm
asportaiuh codicem et per otium evolvendi. T?eduit me tan- probaturqiic e
lacuna,
tum, quod codex iUe, liaud quidem inelegantis scriptui\Te eadem
semiunciah quippe aut carolino charactere, satisque nitida
membrana et incohuni, variis et vegetis coloi'ibus conspicuus,
duphci tamen vitio laborarct prlmum l)ibhopcTgi oscitantia
:

folia hic illic plura disturbavit; deinde librarius, ut videtur,

latiuie lingUcT plane rndis, plura perperam distinxit, promi-
scue conjunxit pessime omisit; immo, ne videtur quidem
,

advertisse nuilta magni momenti desiderari codex enim ille

:

ex alio descriptus cst vetustiore cnjus tribus in locis nescio

,

quo hito « quod ferrea novit Atrojoos, w folium integrum sic

foiH-ipe fuit excisum, nt omnium versnnm capita, singulis in
foliis, sint misere truncata.
XIJX. Taiito vulneri promisere medelam (quis namque in duobus co-
dicibus Landu-
dubitasset?) dno alii codices ]jaudunenses quorum unus
; ncnsihus,
saeculi ix, alter x vix incipientis, ille a priore descriptus crassa ;
CfCatal.dela
uterque membrana sed crassiore stylo ac manu pinguiore;
,
Bibl. de Laon
par liavaisson,
adeo ut dum alter alterius iiTvis naevos addiderit, uterque corf. 273, p. 105;
cod. 279, p. 110,
fastidiosa barbarie horreat. Sed ex impedimentis ut fit ,

animosior, prcTpropere attigi loca in codice Cantabrigiensi

desperata. Ingeminare querelas debui meas in quibus eiiim:

ille defecit, deficiebant in iisdem duo Laudunenses. Tribus

ergo codicibus uimm idemque fuit archetypum, tribus foliis

a capite versuum mutilis deturpatum. Ecquis enimvero tem-
peret a querelis, aut non ingemuerit quod
Sic Jovis imperia, et iiigroe vohiere sorores.^*
tres fuisse
Trium codicum, adeo regionibus dissitorum, unam
igitur ah uno exscrip-
los archetypo
illam originem fuissemiseram, eamdemque omnino fortunam tribus roliismu.

I tam luculenter patuit,quain rarissiine accidit. Unde mihi lilo.

Vide pracfix.
I religio fuit et exactissimis picturis hanc familiam codicum tomo tabulam,
n. 6, 7, 8.
I
repraesentare et unum sahem adducere ex tribus hiantibus
,

I foliis, primum nenq)e, ubi de Gedeone quin immo periculum

;

I facere truncos capite versus utcuinque restituendi : Uniiis ex locis

cxcisisrtslilulio
teiitatur.
L. Ter centuin placuere virinain caetera turba
:

monstratur A.
[Lympliae] moiistratos non sumsit languida gustus, monstratur B,
 , , ; ,

•* L

XXXVIII AD JUVENCUM
' Reddilura C. rfn sedes] reditura "seu nescia pugnte.
suas ,
^ Videtur ha-
biiisse C. debel-
[Parvo cum] cuneo bellum tot millibus infert,
lare. [Quae numer]are ^ viri nequeunt '^, quibus arte magistra
• Nequeant C. mos est digitis concludere summas ,
*
[Porrectis] ^"

Porrectis :

mos vetus, va- [Immensas] acies equitum, mixtis peditumque maniplis ,

ria digitorum [Insimul] innumeros torva cum mole camelos.
porrectioneom-
nem 7iumerum [Gedeon] improperans, famulo Farane sequaci,
significare. Cf. [Hostica] castra petit, ac nocte obtentus opaca "^

Juven. X, 248.
Ovid. Fast. m, [Ingredi]tur, lustransque situm, mentesque ^, animosque,
123. Auson. ep, [Audivit] socio narrantem somnia quemdam ^ ,
VII, 7.
« Obtectus C; [Quoe m]ale sopitus sensu vigilante notarat ^.
f
Montesque A, [Ipse] videbatur panem '
sibi visere volvi,
B. [Hord]ea quem faciunt, quoties frumenta negantur,
6 Quoedam A ,

B,C. [Et va]rios glomerare modos per castra, per agmen j

^NoctaretA,B. [Donec] per media venit munimina valli
noctarat C
'
ParitersibiC. Et praeceps] regias invasit pondere sedes.
^ Forte : por- Haec] ostenta viri cecinerunt sanguinis esse
'',

tenta.
^^Dominus C.
A.ugurium], iinemque ferunt venisse Madioe.
Hinc] postquam Dominum juvenis veneratus abivit, '

" Inque A, B.
"Turbx A, B, Somnia] tum comperta viris sublimior infit
C. Dicere]; jamque ™ manum triuo mox agmine ducit,
" ... mentesque Gornea] tela tubae " manibus et lampadas indit;
A, B, C. Exemplum]que suis sese jubet esselaborum,
f ... abere C.
...ere A, B.
Gla]mantesque ° Deo grates primordia pugnae
•i
Prima noc- Pend]ere ^, ne desit Domiuus, quo principe vincant.
tes...
Jam] vigiles prima noctis ' mutaverat hora,
ora. A, B, C.
Quum] rapidi incursant portis, clausasque revellunt
Postes], atque tubas ventosis flatibus implent
".,. rigas C. Hyd]rias ' inde rotant; magno quae pondere quassae
Dissiliunt, saltusque cient; atque £ere canoro
' Portenta A, Dant sonitus, fractasque levant ad sidera voces.
B,C.
*'Turrita cas-
Agmina flammarum Joevis pra^tenta ^
coruscant,
tra C. Profine Et noctem multo radiantes lumine vincunt.
librarius ter-
tius memoria
Quo fremitu concussi animi mens territa cunctis , :

abreptus , in- Qua data porta ruunt et territa castra relinquunt.

',

coeptum Virgi"
lii carmen LI. Nolim pluia restituendi periculum donec novus obire,
absolvit : « et
terras turbine
fortecodexsemiesaefaucibus nevi frustula eripiat. Sedalterum
perflnnt. >-
Contiovcrsia de
non est de certo liujus operis auctore designando declinan-
genuino auc- dum discrimen. Ea namque peimulti manuscripti editique
tore
libri Cypriano aut Tertulliano Salviano autem Massiliensi ,

Elias Dupinius et Allixius Sirmondus Avito, Arevalus cui-

,

Arevnlus, in vis pryeter unum Juvencum ascribunt. Mitto sive quse temere «
Juvenci prse-
fat, XVI. p. 10.
veteres libri evulgavere alj omnibus jam eruditis prorsus
, I
repudiata, sive qua3 Dupinius et Allixius ex mera conjectura,
nemine demum suffragante, audacius projiosuere. Utquidem
Sirmondush?ecAvito susj^ensa potius quam asserta sententia
daret, fecere opinor
, iidem duo codices nostri Laudunen-
,

ses, tum quia in iis Aviti carmina nostris prcTinittuntur, nec

inseritur Juvenci nomen, tum quia cl. Vir horrida barbarie
apographorum deterritus, nonnisi infelici poetae deterioris
 PROLEGOMENA. XXXIX
Ad calcem
cTvi jiire dandos ego, inquit, adco
censiiit lios versns. « Qnos Avi(i,opp. t.ii,
p. 264.
rudes passini et ini|)olitos, ac niendis scatentes, in tribus
nua> vidi exeinplarihus aniniadverti, nt lelii^ioni sit opus
,
maxime adver-
sns Sirmondum
quod auctor ipse lioc liahitu prenii mallet, in lucem evul- ct Arevalum ,

gare. » Mox ahunde dicam

de versuum, scn potius llhrariorum inslittiitur;

imperitia auctores vero mihisunt ipsimet Sirmondiani codi-

;

ces, cur opus ilhul ahi quam Avito detur; cujus videlicet
carmina tum a nostris plane distincta ihidem ponuntur, tum
in eodem fere argumento sic eadem Avitum
versantur, ut bis
recoxisse, nemo sanns icstimaverit. Arevalo autem una causa
estcur a Martenio et Gallandio dissentiat, ea sciHcet quam
Sirmondus tetigit carminum nempe ruditas paucis excu-
,
,

tienda.
LII. Arevalus ipse sibi exceptionem reponit gravissimam, expiicatur
auctoris
dum fatetursenon dubitare, quin exleges illi versns plerum- inconcinnifas.

que lihrariorum incuria sint mendosi. In iis quippe, ad du-

centos circiter et mille, quos Martenius primus ex uno co-
dice edidit trecentas niinimum et quinquaginta annotavi
,

correctiones, et eas plerumque necessarias ut aliquandiu ;

suspensus licTserim, utrum omnino novam eorumdem editio-

nem ex trihus codicibus nostris adornarem. Dijudicet lector
ex paucis mendis ([ux ahsqne delectu proponimus resarcien-
da, anne ullum vel aurCcT Ttatis classicum auctorem, his de-
formatum UTvis quisque delicatus aut rudis non respuerit.
Juvencus igiturinnostris codicibusait :

(ILux fiat » Et loeto (ed. claro et) nituerunt omnia mundo ...
! V. 6,

Quotl [ecl. quo) rigat insignes liquiclis de fluctibus hortos (^ed. ortus).
Aureusastrigero ridebit (e^/. redibit, «/. remeabit) cardine mundus. 80,
Est mentem sociare Deo sed junior (e</. sajunior «/. sat junioi) istis...
:

Laxat (rt/. lustrat) claustra senex, reddens^deest in e^/.)nova semina terrae. 3t .

Et decimos fructus Abram lex munere sumsit (jotus excidit)...

Gonsurgunt reges numero sexaginta quaterni... '12).

Editi inquoddam monstrum, syllabis

lectionis retroversis,
abeunt, qno torquentiu' docti bonique editores :

Consnrgunt reges numerosa ex gente terniqua;

Notantc Martenio terniqiia id est

: i^ triplici nimirum ,

; gente, Sennaar, Parti,et Elamitarum, utconjicimus. » Conje-

ctura stomachatus Arevalus « Ut reges, inquit,fuerunt qua-
:

tuor,.... nec quoque teriiiqaa serv.at metri legem. » Belle

j
quidem! Ut quid ergo bilem in insontem potius Juvencum,
quam in male feriatos amanuenses effuderit? Sexcenta aha
. taceo, quibus luxatissimi desperatiqne versus non solum in
pristinum decus, vere Juvencianum, sed ineum redirent ni-
 : ,

XL AD JUVENCUM
torem, poetas miiiime indecorum. llt
optiiiils inter veteres
pauca referam, exantea correctis, quisversus tenuiore exegit
pumice, quam Juvencus in persona serpentis ad mulierem,
aut su23er illud ,
quo sublimius nihW, fiat iux.

Aureus astrigero ridebit cardine mundus.

H Lux fiat » Et ! loeto nituerunt oninia muudo.
Idem esse ac
auctor hMorxx LIII. Scd pr?ecipua eo est utrum quem \\\
qucnestio in ,

fertiir mcdium proierimus textum, al) Juvenci mdubns carminibus,

1° ex lods sinu-
^^ allcgavit Arcvalus, differat. Multiplex esse solet methodus
incertum cum certo ejusdem auctoris opere conferendi ac
dignoscendi primafacilioret obvia, ex iisdem loquutionibus,
;

locisque simillimis petitur, nec nobis hujusmodi dictiones

aut loca desunt.
Eleganter sane dixerat Juvencus in Historia evangeUca :

IV, 78. O Solymi, Solymi

Quam volni vestram genlem populumque tueri,
Ales ut molli solita est sub corpore pullos
Objice pennarum circunicomplexa fovere !

Nec infebciori vena effluxere consoni hendecassyllabi :

p. 256. Subdens dextera seu laborat ales

,

V. 1126,1127.
Pullos tegmine contovere pennae.
Vox iila laborat noster utrobique affectat :

n. E. 64!,
1, Sed propriam multi faciem foedarc /«^om/z?.
P- 254. Quamvis progenies iniqua pactis
D. 1089, 1090. Pernix supplicium sibi /«Z»o/e^.

Item de verbo viare, ahas infrequenti :

p. 211, Flumina testetur populo siccata vianti.

1^93,254,1083.
tl. Ji. II, 361,
Haud etenim justo veni ad directa viantes.
n.r i rn^ I 1

111, 209. I, i6i. JNe labor athciat populos perlonga viantes.

Placuisse INostro jam supra vidimus ridere: inde siquidem

ait
11,722. Ornatuque levi ridentia limina cernit.

Quibus vix aha quam in nostris habes concinniora :

p. 254 V
pluvios potare rores
^*' suevit ,
1074
/^stus quum rapidi calente flamma,
Messis pulvereo tabescit arvo
Rident gramina, parturitque telhis,
Et multum patulis divisa rimis,
Nimbos frugiferos hiulca sorbet.

Cui non statim nota Maronis succinentur "^

Parturit almus ager, zephyrique tepentibus auris

Georg. n, 330. Laxant arva sinus, etc.
Juvencus autem in editis et in nosti^is aha frequenter usur-
pat palpare, quasi adulari, assentatoric colere, H. E. l, 7^0;
:
 ; ;

IMIOLIT.OMENA. xu
iii Exotl. V. ()()i, io()4, 1^.96; Iii Josue, 79; cvquora campi^
V.

H. K. III, ij"); iiif. p. 25o, v. gbS; pr()/'an(ia/n absolute sum-

tum, H. E. II, 32, 393 iii, 234, >7? ^92, (Jjo; infra p. 245,
;
'-*

6^4; miserafor, quo nemo Veterum prieter Tertullianum et

Juvencum usus est (penes Arevalum fides esto) ante iv siecu-
lum,H. E. II, 295; infra p. 232, v. ^c^^-.jastas Jaste, p. 228,
v. 125; H. E. I, 159; III, 334; discolor aut decolor^ H. E.
II, G85; infVa p. 220, v. 443 p. 227, v. S^y Sed plura tibi
;

subdet index onomasticus.

Ll\ Alterum est eriterium, quo auctor iinus al) altero, sub-
.

..1peritos namque
2°exea<iem
tilius quidem,'. sed tutius dicnoseitur
o. fallere :
1 .
1 ,.. Scripliiram ?a-
non solet iniiuscuiusque scriptoris indoles, ac peculiaris ciam tiactandi
ralioiie
qujedam facies ita suo expressa ac relucens cnaractere ut ,

alteri nequeatconvenire id jam deCommodiano monuimus,

;

quem nemo gnarus vel raptim intuebitur, quin statlm suo

eum nomine sahitet.
Si qu.T sint in Juvenco distincta hnjuscemodi hnea-
menta, exprimi maxime mihi videntur in religiosissima ipsius
ac pene incredibih diligentia ,
qua Scripturcne sacr?e fidus
interpres, sic verbum verbo metrorum lege,
, nihil obstante
exhibet, ut veterum versionnm latinarum textus non minus
in ihius carmine quam in sohita CcTterorum Patrum oratione
referatur. bide est quod vestigiis tam latinorum quam se-
ptuaginta Interpretum insistit, ut ex ihins versibus haud
inepta foret eorumdem ihudque opus, la-
instituta recensio,
boriosum merito dictum, tanta cum laude Gelasius papa
commendaverit. Unus enimvero est inter omnes christianos
poetas Juvencns noster, qui tam novum quam vetus Testa-
mentum (nihil enim eum putem in Bibhis reliquisse intenta-
tum) pari cum fidelitate adornavit. Elegantius quidem in novo
versatus est Foedere,quam in antiquo, cujus varia monumenta
raptim quasi urgente quadam necessitate, eum evolvisse
, et
diceres. Hincmihi orta suspicio nonnuna, Historiam quidem
cvanf^elicam, sujj Constantino, florente etiam tunc Ecclesiae
pace, editam fuisse; Afetra\evo diversi ^eneris in Heptateu-
cAw/?i procbisse sul) Jufiano imperatore, lata in id temporis
lege ne Christianis daietur veterum poetarum usus qua ;

muhi ex nostris excitati, in primis Juvencus inter Latinos,

et apud GrcTcos Nazianzenus, innumera omnis generis car-
mina condiderint. Primus igitur Noster aperuit semitara,
quam paulo post egregii institere cTmuli, Sedulhis, Pruden-
tius, Dracontius Arator rectissimam sane quae umquam
, ;

poesi christiaUcT patuit, divina nempe oracuLa imitanda. Hcec

christianorum vatum regia via hoc Juvenci insigne decus ;

(( Sic, inquit, legis formula canit! ))

 ,

XLII AD JUVENCUM
LV. Quoe qiinm aliis adeo iioii est communis via, quin
Nostro quasi nova etpeculiaris, extra oleas vagari me non
sit
putem nec a proposito declinare dum pauca de primis ac
, ,

praecipuis christianae poeseos legibus edisseram.

3°ex metri in- Ea primum vatibus nostris summa lex fuit, quantum stri-
dole. Iiide ili-
gressio de poesi ctis metri legibus detrahebant, tantum concedere rhythmo,
cliristiana, rliy-
tlimo et cantu.
seu accentuum suavitati majestati amplitudini
, rhythmo
, ;

enim et numero magna remansit in Ecclesia virtus, quae

sciHcet perpetuo usu celebravit lectiones pubUcas, conciones-
que ad vulgus, potius aure quam ingenio excitandum. Plebi
autem ohm canere idem ac dicere erat, nec ipsi in metro
Cicero , Orat. cantus, sed in numero fuit. « Nec vero, inquit Tulhus, mul-
52.
titudo pedes novit, et tamen omnium longitudinum et brevi-
tatum in sonis sicut acutarum graviumque vocum judicium
,

Lucrel. iii, [98. ipsa natura in auribus collocavit. » Praeterea ut in cantibus

Vid. sup.
p. XXIV. ecclesiasticis semper effloruit « harmonia quam Grseci dixere ,

vitam cum sensu insinuatam, » sic vividus canticorum inces-

sus in rhythmo totus est; sic quoque accentum nonnuhi dixere
rhythmi animam seminarium. Laudandi mirum in
et vitse
modum Majores nostri, qui sive stricta, sive soluta oratione
cantibus accommodata mihi videntur servavisse quod in
,

Vossius,depo4' Veterum eximiis operibus eratexquisitissimum. Duplex enim

mattim cantu
et viribus rhy- est in versu numerus alter metro constans, alter rhythmo.
,

thmi.i°. Oxon. Prior habet rationem pedum, certo numero atque ordine
U73.— Quinii-
lian. IX, 4. Dio- positorum alter insitus est in accentuum quadam dulcedine,
;

medes ii , 464
\n,bi2.Piitsch. quse audientium aures atque animos pernmlceat. Ille quidem
certis adeo circumscriptus termhiis, ut sive stante priscorum
poetarum exemplo,sive traditis grammaticorum hbris, vix pos-
sit aboleri, Hic vero quo excellentior, eo rarior; immo, si qui-
busdam credas, jam pene omnino obsoleverit: si ahis autem,
quibus hbenter assentior, tantum non periit, et in pristino
cantu ecclesiastico purior viget atque immanet. Sive autem in
pubhcis, sive in jDrivatis Nostrorum carminibus, maxime vero
in antiquis, ea est hujuscemodi numeri seu rhythmi vis omnis
ac lepos, ut vel minus servata metri lege, tanto aptius interci-
dat accentuum ratio et versuum clausula. Prsevalet in primis
csesurae concinna varietas, quse commodarerum omnium pro-
gressione carmen inoffenso tenore deducat rite modulatum.
In poeta igitur tot legibus astricto, nihil quod oratoi i numero-
sissimo accedit, desideratur; uterque suam habet periodum,
quam vix ullus inter prim?evos poetas christianos dihgentius
quam Juvencus, et feUcius, maxime in canticis et concioni-
bus operi suo intermixtis, assequutus est. Piget me vix posse
unum alterumve exemplum tam ex editis, quam e nostris dai e,
 :

PROLEGOMENA. XLIII

ut llqniclius liinc et inclo icleni concentiis audiatur. Tn primo

Historice cvaiigclicce cantico Iktc Bcata virgo Maria cecinit
1, 131.
]Magnificas laudes animus, gratesque celebrat
Immenso Domino mundi , vi\ gaudia tanta
Spiritus iste capit : quod me dignatus iu altum
Erigere, ex luuuili celsani, cunctisque beatam
Gentibus, et seclis voluit Deus aiquus haberi.

Audi Moysen lineni cantico, submerso Pharaone, impo- p XL.

nentem :

Nullus est similis tibi Creator,

,
p. 264,
Factis maxime, principumque princeps! V. 1079-1086,

Ingens subsidium tuis dedisti,

Gentes quod metuunt Philistinorum ,

Edomes etiam, Moabita^que :

Quorum perniciem tremunt Chananni,

Donec hic popuhis tibi redemtus,
Moutem conspicuum, Deoque sanctum
Scandat, perpetuis haeres trophaeis.
Et alias :

Quw cupiens servave sibi tam dulcia formoe p. 175,

Gau(ha, et eximiae praestantem frontis honorem, V. 119-125.

Hebraea de plebe, palam quae conforet altrix,

Imperat accirij puerique hacc cura sorori
Inditur illa vocat nulla jam fraude parentem
:

SolHcitam, cui nata ducis sua pignora la?ta3

Redderet, apposito nutricis nomine matri

Hfficmemorat « Quae tanta fuit fiducia, ductor,

:
p. 185,
V. 496-500.
« Roboris insueti, cognatam perdere plebem,

« Ac deserta sequi, Rubrumque oppouere captis Cf.p. I.IkIk,

V. l!iO-lbl-
a OceanumPquid moBsta quidem, sed tuta fereute
p. 246, 795-S05,
« Pondera, ab iuvisa necquicquam tollere iEgypto. » apud Marten.
V. 865-878.
LVI. Quantum caesura valeat in hujusceniodi carmine, h?ec Leges nfietiiCiie

et alia c[u?e passim occurrunt, satis aperte demonstrant, ut

,
noiinullae
Arevalo ad
jure obtineat illa aliis jam notata regula : solere nempe poe- Prudent. pro-
legom. c. xxiv,
tas III cjuam Veteres, ratione C8esur?e,
et IV soeculi frecpientius p. 186.
maxime in hexametris, syllabas producere. Cf". p. 172, v. 54;
178, V. 2iii, 225; 197, V. 996.
Vim cicsurse addebat aspiratio vocis sec£uentis initio pi?e-
fixa p. 172, v. 44-
Chanannus hinc nomen habet, hinc Sldona surgit.

Nec etiam eodem in loco vitabatur ecthHpsis cpia m cum sua

vocali perimitura vocah subsecjuente p. 2i3,v. 178 ;p. 187, ;

V. 563. Immo nec concursinu vocalium c?esura omnino re-

fugit, p. 171, V. 2 p. 192 p. 758. Quaecumcpie autem nostri
; ,

audacius usurpavcmnt, ea pleracpie GrcTcis omnium pene

tcmporiun solemnia, e cpiibus translata ad nostros clevenere.
Primi namcpie inter nos, cpii res christianas tentarunt aut
 ; ,
;,

XLIV AD JUVENCUM
confirmantiir
GnTCornm .iiic-
exornare versibns, ant simplici dictione tractare, ex iis fnere
foritate,
Graiis, qnihns in deliciis erat Honierici versns libertas, et
cantns cnm metris legesolntiseffnsns.Tnllins antem « Maxime :
Orat. Lv.
id inqnit, in optimo qnoqne eorinn poetarnm, qni Xupixol a
,

Gr?ecis nominantnr, qnos qunm cantu spoliaveris, nnda pene

remanet oratio. » Hinc igitnr Jnvenco prinnnn deinde cae- ,

Chr. Wasi Se- tens ejns ?emnlis, venit mnlta, GnTecornm more, andendi po-
narius, sive de
legihus ct li- testas inde in usn familiari fnere syn?eresis, crasis ectasis,
; ,

centia vcfenim
ectblipsis di?eresis, syncope, systole, diastole, qnarum infi-
,
poetar. Oxon.
1687. nita prope exempla calamo sese meo nltro injiciebant.
et veteris Latii I.VII. Nec domestici deerant liberioris poeticie anctores
poetarum
nnmero, ietate, honore gravissimi, maxime de prima ietate
cn jns quidem ?emnLatione pecnhari tam Jnvencus quam cseteri
nostri ingeninm, metrnm, licentias, archaica afflsctarnnt.
Latinm namqne priscnm magis qnam Grsecia severas mnsas
cohiit erat sane minns illornm, nti etNostrornm, oratio qnam
;

vita composita. Placnit ?eqne « pastoritia simphcitas, et rns

qnod adhnc olebat effugientis ab orbe romano Astrae?e vesti-
giis. » Adde qnod priscornm poetarum princeps Lncretius

Cf. p. 249,
quem Noster, nti passim infra monuimns, refricare gandet,
not. 5; p. 160, veteris Latii sal etlepores plena manninidolorum hidibriami-
not. 2; p. 253.
V. 1071, etc. sit. Hinc mnlta Jnvencns habet durinscnla, qn?e primam latini-

tatemsapinnt,y<'/.r///^^_, p. 171, v. 18 lanipada, passim mis-

; ;

cerier, p. 180, v. '^ob\cleptat, p. 195, v. 898; 196,^.937; c/rr^^Ye,

p. 198, V. io3o mandier, apud Marten. v. i3o3 qnae nec Vir-
; ;

gihus, tantopere in dehciis Jnvenco habitus hand respnit, ,

quamvis eam bene dissimnlet, retinen-

antiqnitatis nimirinn,
tissimns. Longnm esset e Veternm exemphs et commentis
grammaticornm cansas repetere, cur ahquando vocales qnae-
dam natura longa? corripiantnr positione, aut e contra natura
Cf- Wasius l.
breves itidem producantnr Donati enim editio prima et se-
:

laud. p 5i. cnnda, ne memorem Heph?estionem Marimn Victorinnm, ,

Hispaniolus de
licentia veter. Charisium, Serginm Donati interpretem, sex in primis casus
poetar.
assignant, qui qnnm inter Nostros satis conveninnt, et Jn-
venci mnltis confirmantur exemphs, paucis hic veninnt
perstringendi.
acsigiliatim LVIII. i^ Vocales longcT et diphthongi pro arbitrio breves
exponuntiir.
esse possnnt, si modo snbsequens dictio a vocah vel diph-
thongo incipiat.
1
2° Qnum syllaba brevis, partem orationis, antecedit
fniiens
vocalem, ut in cfesuris, anceps fit dnpliciter hoc contingit,
;

sive vocahs ante vocalem, sive consona occnrrat.

3° Post consonantem brevem si httei^a h snccedat, commn-
nis iterum evadit syllaba, ob snbsequentem aspirationem, nec
in cyesnris tantum, sed etiam in metro absoluto.
 PIIOLECOMKNA. XLV

4° Tnterdiiin ex anil)lonIs lltteris, ([U.t modo niollinntiir in

vocales, niodo in eonsonantes dnresennt, qnales ii, /, g', ani-
bi^na pariter lit qnantitas litterarnni illas prircedentinm.
5° Si correptani voealeni dn;e eonsonantes exeipiant, qna-
runi prior.v littera sit, brevis perinde in niediam transit, ae si
se(pieretnr, (piod apndomneseonvenit, mntaante li([nidam.
t)° Idem fit, (jnnm correptam vocalem dnplex consonans,

sen z et .r, se(piitur, ant (pinm veisns ineipit.

LIX Hisopericpretinm est addere quas Arevalus ad Pruden-
.

tinm sanciendas i''^ oces sivee i2;r?eco, sive

diixit leges esse :

ex hebr.To ab ortu Ecclesi;r deductas ex populari (piadam pro-

nnntiatione, potins ([uam ex [^rimitiva (piaiititate, [)rodnctas
fuisse, aut corre[3tas 2** Iii vocibus gr.Tcis accentn a quanti-
;

tate discordantibus, [^otiorem fnisse, ob [^jlebis usnm, legem

accentus 3*' In nominibns [3ro[iriis magnam obtinuisse ([uuin
;

Veterum, tuinNostrornmlicentiam;/|."Obeamdemconsuetudi-
neiii, maxiine Graecorum ex more, nec sine multo Anti([uorum
exemplo, voeales w, r;, varias([ne di[)htliongos ex litteris s, t, o
desnmtas, interdum in vocales breves latine conversas fuisse.
Mitto alia ([lue tum infra adCommodiani carmen secundiscuris
recensitum uberius ex[3onere licuit, et exem[:)lis confirmare;
tnm in notis Juvenco nostro subjectis identidem observantur.
Qiiibns velim colligatnrr[nam arduuni sit et [^ericulosum hu- Muralorl. Dis-
sert. laitd.
juscemodi textnm car[3ere in ils ant corrigere, ([uorum alii Ant. ital. iii,

boiiie not?e auctores exenq^lum dedernnt, et sine ulla re[Drehen- p. 073.

sione abire permittuntur. Invitus quoqne [or?etereo nonnulla

qucT, ampliora [:)neoccu[:)ans Prolegomena, snbinde in notis
monueram, tractatnm iriseorsim [3lnrasi([uidem de re exe-
:

gefica, historica, theologica non deerunt attente legenti Ju-

\enc'\ Alctrum integrum, sive a Martenio, sive a nobiseditnm;
(piibns in serutandis, dum otium abundaverit, ceite non pi-
gebit iinmorari.

PARS SECUNDA
IN POSTKRlOREM TOMI PRlMI PARTEM.
LX. Nasci ([iiidem necesse fuit a [irimis Ecclesioe conciliis, Oritiir collfrfa-
neoruin mctlio-
ad h.nereses in diem grassantes amovendas habitis , novum (liis ,
primiim
([uoddam controversias explicandi genus, errori debel-
iidei e conciliornm
consuetudine,
lando [)er([nam idoneum ([uo videlicet [:)remereturnova mo-
;

lientinm inqoetns Veterumanctoritate, et peiqietuachristiana?

doctrina' traditio testimoniis Patrum confirmaretnr. Qnam
vero viani tentatam qnidem antea certe in [)rimis instravit
,
,
MavsiConc.w
C90.
synodus Ephesina; eamdem suo Leo Magnus exemplo semel
 ;

XLVI AD PARTEM POSTERIOREM

Leonisqiie Ma- iterumqiie celebravit, qiiando et primo ad Flavianum tomo, et
gni exemplo,
secundo directoadLeonem imperatorem ipse prorsus,quod ,

Epist. xxviii, probarunt editores ejus Veronenses subiecit variorum Pa- ,

CXLV.
trum testimonia, quasi testium venerabilium agmen ducens,
atquepriscorum Doctorum, Hilario quidem nostro prseeunte,
choro et satellitio circumseptus. Hicc effusis laudibus exce-
Mansi, VI. 961,
pere Patres Chalcedonenses h?ec iidem et alia quse primi
; ,

875. produxerant Ephesini, sive de Maria GeoTo.tw, sive de Christi

oeconomia, suas in tabulas retulerunt, pubhcisque consigna-
vere regestis, mirum in modum exinde id argumentandi ge-
Gelasiano seii
nus commendantes. Quo vero testificantiinn Ecclesise fidem
ponliliciodecre- Patrum plenior ac tutior obtineret auctoritas, utque hujusce-
to infornialiir,
Ib. VIII, 151. modi judiciumabsohita informa,suisque consisteret terminis,
prodiit edictum, collatis studiis Damasi, Innocentii, Bonifacii,
Leonis, Hilarii Gelasii demum et Hormisdcie conditum de
, ,

hbris jure legundis riteque appellandis, solemnius denique in

amphssimo lxx ejDiscoporum coetu, sub sancto Gelasio papa,
evulgatum. Postmodum videre estcanonicorum Patrum, longo
vehit agmine. allata testimonia tum in Gonciliis generahbus
multisque con- quinto, sexto, septimo et octavo tum in particularibus Arau-
;
lirmalur syno-
dis; sicano Hispalensi ii tum in variis conationibus cathoh-
ii , ;

Ib. IX, 230; X.

556; XI, xir,
corum cum Severianis, Maximi cum Pyrrho, ejusdemque in
1024; Bolland, Africa cum Theodosio et cum principibus in Secretario
,
Act. SS. mart.
XIII ; S. Max. Nicephori Constantinopohtani cum Leone Armenio. Cedit
Opp. XLIX.
vero in immortalem Occidentahum nostrorum laudem Con-
cihum Lateranense cl patrum, sub sancto Martino papa,
cih quum subtihssima Monothehtarum controversia move-
,

retur, non defuere ex bis duodenis Patribus latinis et graecis

testimonia quadraginta et centum totidem fere ex hbris se-
,

ad evincendos d^apyou? xaivoTo^aia;, eosque armis

lecta; insiq^er,
domesticis jugulandos accessere quadraginta variornm
,

h?ereticorum testimonia. Eadem, ut reor, in pecuhari codice

congesta, et in Lateranensi deposita archivo, sanctus Agatho
Mansi,x, 1079, papa ad Constantinopolitanos Patres destinavit quse tanta ;
XI, 222.
cum rehgione synodus oecumenica sacrorum pene dicam vi,
Bibhorum vice, excepit, produxit, relegit, ut mihi temperare
non valeam, quin pauca de actis depromam, quse hunc librum
Testimonioriim quam prseclare commendant :

Conseqnens cst coAxciWnm patcrnoruin Testininniorum , qiii oblatns est a

parte aposlolicae sedis antiqufe Romae, qni et snb sigillis consistit, ad medium
dednci, ad relegendnm atque conferendnm cum libris venerabilis patriarchii
hujns a Deo conservandae regise urbis. Et prolatns est hnjnsccmodi codicilhis
signatus. Et accipiens Petrns notarins SS. arcliiepiscoj)i C. P. ipsum authcn-
licum hbruni , qui est de repositione Jfacrornm hujus sanctse magnae ecclesije,
membranaccnm tectum ex argento; et Salomon... prsedictum codicilhnn
,

testimoniorum relegit, habentem snperscriptionem in his verbis testimonia :

SANCTORUM AC VENERABILIUM PATRUM

 ;: ,

PEOLEGOME^A. XLVII

vel ab Ii<Tere(icis
LXI. Usqiie adeo invaliiit, ol) liiijns simillsve ypr;<i£(ov li- quoqiie iisiir-

bclli famani, consnetndo ad Patres in cansa qnacnmqne ap- pata,

pcllandi, nt a sexto circiter ad dnodecimnm nsqne ScTcnlnm,

(|nid dicam nllnm ex ortliodoxis? immo ne nnns qnidem
fnit inter hcTreseos prcTcones, qni noii commnnem in hanc
acicm, similihns instriictns armis, descenderit. Vernm emen-
tita illa novatornm armatnra, hand numine sno decertantinm
qnos etenim neqnicqnam enisos prosapiam sibi effingere um-
braticam, ac inanes Patrnm larvas ostentare sohr ^lajornm ,

vercT ac fnmosT imagines fngavernnt, dnxerniitqne triumpha-

tos. Hiereticis nihilominns solemne fnit prisca sibi testimonia
corrogare, nonnnlla arrodere prndenter, plura audacins coii-
lingere, cuncta plernmque in prciAum detorqnere sensnm.
Et tntissinicT antiquiornm novatornm artes is fnit, nt niium ;

ex sexcentis memorem, hand ignotnsMonopliysitarum ypviaecov Galland. Bibl.

hber, qno de mnlti sunt Ephremius Antiochenus, Leontins Pl\
Phofhis
XII, 130.
cod.
IJyzantinns , Anastasii ,
qno nimirnm congesta
aliiqne ; in 288. Mnii
Script. vel. VII,
AreopagitT , Gregorii Thanmaturgi Jnbi papT CyrilU
, , 133, 139, 144,

Alexandrini, Theodoti Ancyrani, Ercchthii Antiocheni loca 1G3. Spicil.

roin. X, 125, III,
spnria, miserrimam plel^em in hTresim profligatam et ob- 6<J5.

stinatam hactenns scissionem impnlere. Qno enim latins ve-

nennm instillaret, eumdem hnnc libelhnn, e grseco forsan in
syriacam et copticam, certe in aral)icam translatum fuisse lin-
gnam cl. V. Mains nnperrime nos edocuit, ejusdemque insi-
gniora quTdam loca primus in Incem edidit. Fnrfnris ejns-
dem suos venditavere Iconomachi libros qnorum vafritiem ,

in hoc et sequentibns tomis sanctus Nicephorus est pluries

agitatin ns. Interea abs re non fuerit monnisse eam per tot sx-
cnla, nsque dnm Reformationis, verbo venia sit, pejor nas-
ceretur ordo, fnisse tam in Oriente cpiam in Occidente nova-
tornm indolem ut nihil veriti amplius c[uam nova videri
, ,

nemine anctore intrusisse pro viribus eUiborarent ad in-

,
,

duendam utcumque cana? antiqnitatis personam.

maximc
LXII. At enim fidejnssore Leone Magno Gelasio Mar-
, , ,
doxis Patribiis
orllio-

tino, Agathone, nostrnm hoc erat depositum ad nos hoec pa- ;

solemnis. Inde
triplex F.cloga-
ternpe gloriT hicreditas pertinuit. Hincnostrornmahi, Leonis rioriim yeniis

etCyrilli, conciliornmqne sequnti exempla^ Patrum testimo-

nia, quasi in sigilli robnr ac munimentum, tomissubjecerinit
(pio in genere, ut unns akerve laudetur, omittendns non est
J .eontins Byzantinns adversus Nestorianos, nec silendns CTte-

rorum magister Damascenns, nosterqneNicephorus, nterqne

Iconomachis reformidandus. Alii immiscuere suis Veternm
loca, contexta strictiore stramine, ut in Victoris et Epln^emii Bihl. PP.
Antiochenorum collectaneis et Titi ]5ostrensis catena, variis- Lnr/d. IV, ."iTO,
415. Galland.
que Anastasianornm Qiuestionihus, Maximi theologicis Capi- \n.Sirmond.\\.
 XLVIII AD PARTEM POSTERTOREM
tibus, ac opusciilis. Alii demum Cyrillum
Theodoii Studitae
sequuti in GlapJtyris, in Thesauris , in Dialogorum addita-
mentis, crassioii nempe filo nectere stromata quoedam , tes-
tesque de nomine interdum et de libro distinguere, varioque
et multiplici ducti argumento, innumeras condere catenas de
sacrorum librorum expositione, de dogmatum ratione, de con-
troversiarum singulis in Scxculis orientium ventilatione. Hujus-
cemodi namque sylloga?, tam numero quam genere diversae, in
eo siepe conspirant, ut errorem tunc temporis invalescentem
variorum testimoniorum vinculis constringant et compescant.
Hincinnumeri^ in singulas Scriptura^ sacr?e partescaten?eOE-
cumenii, Olympiodori, Niceta?, Andre?e, Tiieophylacti, Pro-
copii, Macarii, Neoj^liyti monaclii, Joannis Drungarii, Leonis
magistri Euthymii Zygabeni. Hinc de re theologica tanti ab
,
,

omnibus facta JJamasceni sacra Parallela; Maximi Collecta-

nea tam Coml^efisiana quam Rupefucaldiana ejusdem et
, , ;

Antonii MeHssae Capitatlieologica; Joannis presbyferi eclogse

de Rehus sacris, partim penes nos inedit?e; Anastasii (sine
auctoris nomine a cl. Card. Maio edita), de Incarnatione Pa-
truni doctrina ; Sophronii dehtescentes bbri duo, in quibus
Mansi Concil.
XI, 895.
sexcenta dedisse refertur testimonia adversus Monophysitas.
Hinc de ecclesiastica disciplina symbolae canonic?e Niconis
monachi, Photii patriarchte Joannis Zonara? Balsamonis
, ,
,

Micliaehs Pselli tum de ascetico regimine collationes re et

;

nomine gratissima? Joannis Climacis, Joaimis Moschi, vario-

rumque prata viridaria violaiia florilegia, Tum demum
, ,

de rerum ac lemporum serie nudtipartit?e liistoriae, quales in

Occidente Cassiodorus evulgavit, in Oriente vero amplis-
sima Byzantinorum chronographorum famiha. Mitto Stobaeiac
veteris Anthologirc ?emulos, ex omni pene eruditionis campo
defloratores, quibus plerumque incognita debentur Eudociae
imperatricis Viola, utriusque Pselli Symmicta, Leonis Sapien-
tis et Constantini Porphyrogeneti Tay-Ti>ia, Nauy-ayua, reopyixa',

IloXiTr/ca'. Mitto, ne fiam infinitus, Orientales bene multos, Ar-

menios maxime et Syros qui ubique terrarum quasi signo

, ,

dato, eodem deflorationum studio capti, mella omnlum Pa-

trum redolentia constipaverunt. Ut quicl vero nostros referam
eclogarios latinos, alios sine numero, sine nomine copiosissi-
mos, fama, scientia, annosa antiquitate conspicuos, nec
alios
aureis tantum catenis in Scriptiuam sacram commendabiles ,

sed forte locupletiores, si quamcumque aham litterarum aut

scientiarum proAdnciam adieris.^
qiioiiiin iit LXin. Equidem non diffitemur infamari nomen Ecloga-
vitia non dissi-
inulantiir,
riorum, fidemque minus certam haberi; s?epius quippe acci-
dit apud eos nunc auctorum nomina levibus sigbs infixa, ab
 ^ ;,

PROLEGOMKNA. xlix

uno iii alteniin tiansire exeerptoiunn, ad

; luinc intlilii>,entia

«>enninos fontesreenrrere negli^entinni, aiiosve epitoniatores

ininns cante seqnentinni, nuiltani errandi oeeasionem exsti-
tisse; nunc denunu librarioruni oseitantia perturbato aut ,

sigloruni aut testinionioruni ordinc, ita erevisse splialniata,

ita fnisse vulnera vulnerihns addita, ut medicas adliibere ma-
,.•• I

nus vel peritissimo ciesj^erandum prope sit. rliec tamen ad

1 1 •,TT.
siciausa
neinine dcnc-
ganda.

iiostra usque tempora cll. vv. J. A. Cramerum, Christ. Frid. cramer^ca-

j>hittlKcium Angelnm Ahauuii non deterruere, qum cum

, inMarcAn
onuiinm eruditorum plansu varia hujuscemodi symbola ,
^n^^c?. "IT/joI?.

in mediuni nroferrent :i i,.

cnvx quanti sint pretii
i. luio velim do-
;

in priore eiiim parte unius tomioc/7/;^or////^

'. '.^.
,
inepht canon.
—Matthxi
cearis exem|)io : Anaiect. Mosq.

vctcnini, abA. Maio editorum, simul prodierunt octodecim psaim!^-Maii

et centum auctores, antiqui, j^rsestantissimi, et admodum ca/^» /Janiel'
rari, eorumque sexcenta loca, vix duodeviginti demtis e^c.

exacto quidem censu recognita. Ilioruin autem major pars

referenda est collectaneis de Rcbiis sacris Joannis Presbyteri
cujus tantum posteriorem librum eminen. editori contigit ift.vn.j). 1-155.

e tenebris eruere prior vero bono numine nobis quam

,

proxima occasione edendus reservatur.

LX1\ . Ilisce.c»
i^itiu" cll.
ipsi servavere in collectaneis
Virorum exemplis
,
1 'Dl
evulgandis, nobis quoque
edocti, leires quas
ser-
„ 9"^
fiitina
''".'/*!'"..
sit in iis
traciandi.s raiio
* 1 • .
• • • • ^ , iiostia, indi-
vandas existimamus: primum eclogarios nomine, setate, gente 1 , .

citur.

agnitos toi; avcTri-^paoo!,; antepouere tum inter nominatos et ;

certos, potiori jure iiios proponere, qui fontes suos bquidius

ostentant pr?e aliis exili Httera aut dubiis siglis citationes
,

indigitantibus deinde, inagni facere tam eos qui sigillatim,

;

ut lit in Catenis, testes recensent, quain qui testimonia

suis commentariis continuo textu immiscent ; omissis
denique locis, quotquot alias exstare noverimus, ea tan-
tum accurate seligere, qu?e aut textus ignoti aut insignium
lectionum novitate commendantur; demum, etiamha^comissa
loca cum editis sedulo conferre ut variationes si quas 110- , ,

tare sit, in ima pagella recondantur; postremo nullum de- ,

florare lil^rum, quin operis lotius ratio, tenor, partesque

pr3ecipua3 et singuii auctoreselencholocupleti reproesententur.
Eo igitur consiiio informata est hujusce voluminis pars po-
sterior, in qua triplex collectaneorum geiius, de quo actuni
snpra, continuoexhibetur primo enim habesauctoritates ve- :

terumPatrum, sigiliatim distinctas,morecoiisuetoCatenaruiii,

inVicTORis CapuaniiS'c//o///.s', etini?:iy7o.<"/to Joannisdiaconi Ro-
mani ; iilasdeinde, appendicis iiistar, Antirr/ictlcis Nicf.vhom
accedentes in Tcstiinojiiis adversus Iconomachos; denuim
easdem, haud sinee\imiaconcinnitate,peipetuo commentario
illustratas, in Magnctis Expositionc, etin Easehii Ca'saricnsis
I. d
 :

AD S. VICTOREM CAPUANUM
Coufatatioiie. Reiiquiiiii est ut de tribus hisce collectoribus
seorsim agamus.
ARTICULUS I.

A. C. 520-544. Sanctus Victor Capuanus.

S.Victor Capiia-
immerila
iiiis,
I/XV. Quemadmodum utrum
amplius Grseci quam IjR-
oblivione op- tini in hac eclogarum consuetudine profecerint, ita utri
pressus
praeiverint, ego quidem non ausim defmire. Idem tamen
:

Yictoris nomen, simiU quadam fortuna, vetustlssimis iitrinque

Catenis pr?efigltur apud Latinos, Victor Capuanus; apud
:

Gr?ecos, Victor Antiociienus. Verum mirari satis nequeo unde-

nam Capuamis alto silentio tam veterum quam recentiorum,
« doctissimus sane vir ac sanctissimus, » oi^ruatur, aut cur a
DeRat.tempor. nullo, prcTter Bedam, quem ctTeteri deinceps ad verl)um retu-
cap. 49, t. 1,
p. 139. Pertz. lere, laudetur; co^evus scilicet nec impar Ennodio Boethio, ,

Scriptor.wi,
24, 141 , 315. Cassiodoro, Aratori, Dionysio cujus collectanea a saeculo vi;

suos in usus Joannes diaconus Ecclesiae Romanse transtulit.

t. VI, p. 360, Tota enim illius liistoria jacet et continetur in emortuali la-
ed.Coleti.M 20.
pide, quem in Italia sacra Ughellius tradidit, liis inscriptum
apicibus

uno pene VlCTOR EPISC. SEDIT ANN. XIII. DIES XXXVIII.

agnitus lapide
sepulcralij DePOSITUS SUB DIE III. NON. APRIL. ANN. XIII.
p. c. Basilii V. C. INDICTIONE II.

Quo titulo edocemur Victorem

episcopali tlirono nobili- ,

tatum anno dxli ineunte februario

, proxime suffectum ;

fuisse sancto Germano, cujus animam in coelum efferri vidit

sanctus Benedictus,ipsepaulo post, certenonanteannumDXLi,
in coelis receptus, quod eodem hoc titulo, novoque, ut reor,
indicio comprobatur floruisse igitur Victorem scriptis et
, ;

^*^799^r/^'' eo ferme tempore quod Ado Viennensis prsescribit,

digi^ittite ,

post annnm circiter dxxxiii; rexisse Ecciesiam Capuensem

annos xiii, mensem unum et dies viii uti fert tituius ille, :

dierum designatione insolens, vetustis tamen monumentis per-

quam similis; inde ipsius natalitia in coelestii^us rite assignanda
esse diei anni dliv, etsiinMartyrologio romano me-
ii aprilis
Cf. Baronh moria, forte ob ordinationem, aut conversionem, transiatio-
noi. ad h. d.
nemve inseratur ad diem octobris xvii Nostrum igitur nec
, ;

sui) Honorio papa non sciij^sisse, ut temere innuit Sigeber-

Fabr. Bibl.
eccl. ad Sigeb tus, in eo scite correctus a Trithemio qui iegit Hilario ,
:

p.m,ad Trith
31. papa; nec tamen mendo aijstinuisse se Tritiiemium, quum
nostii oetatem ad a. dclxxx sul3 Zenone imperatore minus
, ,

caute retulit. Caeterum neullaqnidemestinCapuensibreviario

 : *

PI{OLEGOME?sA. li

commemoratio \ ictorls; anniio tamen colitnr officio in ec-

clesia coenoljiiMontis Vir^inis, cujns sul) majore altari sacra
ipsins lipsana, die xxvii jnlii a. McniAxx, inventa snnt.
LXVl. In Scripturis sanctis ernditus, et in sa3cularibus
«

litteris suflicienter imbutus, tlieologns et computista egre-

gius, acer in<>enio et cloquio clarus in sacris voluminibus
, ,

fertur nonnulla scripsisse; sed pancissima eorum ad noti-

tiam meam pervenerunt. » Hactenns Spanheimensis abbas,
qui (hio tantum opuscula designat
i" AlexaiKh'i Annnonii Harmoniain nuatuor
1
Evan£>eliorum, cni adscribenda
,. ,
.
*-^ . , I. liiterpretatio
e gr?eco versam, priemissa de auctore erndita satis epistola, latina Ammo.

qua rescnnus eamdem a Victore tum primum instructam nj.g.

fuisse Eusebianis canonibus in (fuibus postmodum ador- ,

Gaii.Bibi pp.

nandis librariorum elegantia se nnrum iii modum exercuit.

2° Librum de Crclo naschalij ad redari^uendum cano- n Hber de

^ , ilario papa pr?ecqoiente, Victoruis iMassiliensis cf.scauger.de

exegerat. Inde Aoster suum edidit laterculum, statim receptum ^^"^^"[^p/fGof
in concilio Aurelianensi iv, summopere a JBeda laudatum ,
Bucher.de
, . , ^. / V 1 .
1
' • Doctr. tempor.
deinde una ciun Dionysiano per Uccidentem evujgatum , p. 195, i9g.

nemiiie contradicente, usque ad Floriacensem Abbonem Bocu\'temp.

iii^'",p-
qui, Victorii ^Massiliensis defendendi gratia, multa scripsit, 00;

itidcm in hoc Spicilcgio serius ociusve admittenda. Con-

jiciebat vero Bncherius esse perplura deperditi operis inserta
in Bedano tractatu : at, missis conjecturis, certa ejusdem et
splendida loca nunc e latibulo proferimns. /«/mp. 296;

LXVIL 3° Inter plura quse his addere nobis contigit, i" sc/^oZia in

innotescunt primum ocnoiia in Gcnesin, (Jrigenis ad unita-

:
«„/. p.^os;
tionemdigesta, Hieronymo notante « Origenisquidem fuisse :

varii generis opera primum vero excerpta quae graece

, ,

c/okicc
''
nnncupantnr, in quibus ea quec sibi videbantur ob- Proieg.homn.
^ inEzechiel.
^ -J^ '
i -^ ^ • • •

scura, summatim i)reviterque perstrinxit.

1
In nostris in- :»

nuitnr Victor ejusdem Origenis exemplo, textum sacrum

,
/n/r.p. 266;

secundum hebraicam veritatem recensuisse; idpra^terea con-

silii intendisse, ut optimos interpretes gT?ecos, Origenem
maxime expurgatum , Latio donaret. Sed praestat e laciniis
nostris Victorinos fontes distinctius revelare.
In primis S. PoLycarpiis, ^y^Whvo Rcsponsorum, duo sup- '^'^-

peditat fruslula, qu<T pra^clare confirmant sinceritatem quin-

que aliorum fragmentorum ejusdem libri, quie primus cdidit
Feuardentius ad calcein annotationum in Ireniieum. Collata
eniin codicis nostri inscriptione fn lihro Ilcsponsoriim capi- :

tula XXII, cum titido codicis Feuardentii Rcsponsionc ca- : Ex

pitulorum sancti Polycarpi simulque altero per alterum ,

correcto, antumavi eumdem esse l^olycarpi, forsitan discipulis

I

interrogantibus respondentis,librum, saeculo vi adhuc exstan-

 ! ,
,

Lir AD S. VICTORliM CAPUAISLM

tem; nostra vero desvimi e xxi totumque opus capitiilo ,

inscriptum fuisse Liber Responsoi-uin S. Poljcarpi Snijr-

:

nensis episvopi et martyris.

p. 267, 268, Origenis nunc primum e Victoriana sylloge innotescunt
opera quatuor, liaud ultimi pretii quse omnes illius edito- ,

res, ne Sanmaurinis quidem exceptis pr?eterierunt scilicet ,

:

opus haud exigu?e molis Tzspl <I>ucecov quatuor in tomos ad ,

minus distinctum ,
quod omnino putem diffei re a libro Tvepl
Ap/wv; deinde liber de Pascha, de qno meminit quidem Ana-
toliusLaodicenus, qui et Alexandrinus, etnonnulla excerpsit,
aeque ab Origenis editoribus cunctis omissa tum epistolce ;

ad Gobaruni, inscriptse de undecima. Perhaectria fragmenta

certo jam constat exstitisse tanti viri epistolarum regesta
ferme omnino dissipata. Postremo adducit eadem syl-
Origen. opp. loge epistolam ad, sanctum Firmilianum, Caesariensem epi-
t. I,p. 7; IV, 95,
96, 97. ed. scopum summa Origeni necessitate devinctum apud quem
, ;

Maurin.
ille tutum in persequutione latibulum nactus Hexaploruni ,

opus inchoavit, et aureum de Martyrio hbellum perfecit.

p. 269, 275, Perpauca quidem iisdem scholiis inserta //a^y^/w Magni
277,
cujus tamen hic appellatus Sermo plane ignotus certe ab , ,

editis exsulat eodem titulo notanda quse affleruntur de Seve-

:

riano Gabalitano et de libro, ut aiunt, Gerontico.

Victori autem adeo placuit vetus quidam celeberrimus Grse-
corum interpres Diodorus Tarsensis , e quo tria et viginti
,

loca allegat (allegasse autem phira in scholiis integris quis

ambiget?), ut perpenso incredibiU hujusce auctoris fato, tot
primum laudibus quot deinde probris diffamati, in hanc
,

ilhciar opinionem, Nostrum ante tumukus de tribus Capi-

tulis., et circa initium s?ecuh sexti, sua adornavisse Schoha.

Qu?e intra Genesis cancellos fuisse contenta satis innuit ,

subscriptio operis exacti quam aut Victoris excerptor Joan-

,

nes, aut hbrarius quum in ultimam incidisset metam, feh-

,

cius quam oscitantius exscripsit integerrimam facileque, ,

paucis erasis, restituendam :

p. 277. VlCTOR FAMULUS ChRISTI ET EJUS GRATIA EPISCOPUS CaPU.E.

IV. Liber Reti-
culus;
LXVIIT. l[° K(iced\t&e\nQ,e^?, Libellus Reticulus ?>e.n deArca
p. 287. Noe .,
quidem et nomine iiovus, aiduus autem intellectu,
re

V. Catcna in iv
dignissimus tamen computista egregio quem utinam et ,

Evangel. haud insulse ilhistraverimus

Iren. opp. ed. 5° Item non prietereunda qu?edam Catena in Evangelia
Mass. annot.
p. 118, col. 1. quatuor., quam ad manum
habuisse videtur integram, sub
annum mdxcv Feuardentius dum Ireniiei sui adornaret
, ,

editionem ibidem invenit quinque Polycarpi fragmenta jam

;

memorata,«a me, inquit superioris Quadragesimae tem- ,

 ,
:

rROLEGOMi:>A. Liii

qnaclani Catena vetnstissiniis characte- nrabani opp.

pore, Virdiini, iii

rihns (lescrinta, suncr qnatnor evani^ehstas , ut a V ic- 96, <;. its, c.

tore episcoj)o Capnano ante niille et centnm annos ibidem g,{z\\b,f.\zi',

landantnr. » ^lihi tanien non deest snspicio, infra discu- *-^ff5',^;\^V,

tienda Catenam hanc potins Joanni diacono esse ascriben-
,
e!i53,a. «54,'

dam. Sed exstitisse (pnedam\ ictoris schoHa in novnniTesta- rf/ns"'/. \x

mentnm, (hil)itare non sinnnt Iragmenta satis innlta qnae suis sangerinAMj.
comi)le\ionil)ns
I^ insernere Joannes diaconns, Hrabanns Man- smarag.homii.
acl calc. edtt.
AT- c T- 1 <• •

rns, Smara^dns abbas, v\ alalridns btrabo, aliique, quornm 1 I

noviss. Mtgne,
i-i .,..*-" ^ xT- ^ .
*
^. • • 1 Paris. 1851.
libri editi aut mss. minus accurate Victoris nomen et sigla dossa ordtn.
^"""
servavere.
LXIX. Ultimo ]oco memoranda yeninnt Capitula
6°
^
de
• . .
vi. capitnia rfe
TCStlWCCllOTlC»
rcsurrcctione Domini de qnibns nihil p?ene dicam
, nisi ,

quod nemini dnbitandum, qnin et a saeculo vi penes Joan-

nem diaconum, et ssec. ix acl Smaragdi abbatis manum n'784, o?. 599,
SSCC. XI.
fuerint. Prius slqnidem constat ex codice Sangermanensi
de ciuo fusius in articulo secjuenti. Posterius colligendum ex
duobns codicibus avsmypaooi?", cjni certis indiciis continent
Smaragdi collectanea cjua^dam inter rariora sive editornm, ,

sivemannscriptornmlibrorum repntanda Collectioiies nimi- :

rnm in epistolas ct cvangelia (pice per anni circulwn leguntur^.

\n his anctores xx addncuntnr, inter cpiosignotiprorsus, aut
vix pancis agniti, Frignlus nescio cpiis Canorius, cjuemde- ;

prehendi eumdem esse ac Juvencnm

Pelagins hicreticns, ac ;

demnmVictor nosterCapuanus, cujusloca circiter dnodecim

addncit, inter cjUcne initium et finis fragmenti infra snbji-
ciendi. Hoec enim parte longe minori edita, ex integro danda
censeo, non tam ut continno legantnr, qnam cjnod ecHtus
textus tain rarus est cjnam fcDede depiaA^atns. ]Mihi autem, ut
dixi, pr?esto fnere dno Smaragdi codices, bon?e not?e unus :

Parisiensis, olimregius, jam n° mdxxxvi inscriptns, sceculix ;

alter sa;culi xi , in duos tomos distinctus , olim inscriptns

' 'AviTriYfacio-;. Codici Bononiensl si Gcorgii Ulrichii, Andlavi iinprossoris

quae esset veliis inscriptio praefi^cnda , cujiis indiliijentiam aut pessimos codices
desiimeretiir e tomo postcriori, in (|uo Victornoster
indc; novcris, cjuod cpiotics
veteris maiuis lituliis cst » Expositio
: laudandus erat, toties, iino loco tantum
quaedam cpistolarum ct evan^clioruni. » cxrcpto inepte scribilur
, c.v vulg. :

IJnde ncscio cpia protcrvia quidani nco- C^uumad aures mcas pcrvenit, dum ha;c
tericus ejusdem tomi dorso insculpserit: procemia siib typoscurrcrent, propediem
Hieronrmns i/i Scripturam. In codice dandam esscnovam Sinarai^di editionem,
Farisiensi recenter scribitur auctorc : in niiperrima Patrum Bibliotheca Pari-
Smaragdo nbbatc. Tres illi codiccs sic siciisi,qiiam dixercPa^/r;/og'/«/«, non dis-
erunt nobis notati San|j;crmanensis, S;
: tuli, scriusliccl moiiitus, cpiinschedas et
Parisiensis, P; Uononiensis, B. pbitcos excutcrem nicos , ut prodeundae
^ Lcguritur. JLas vocat Tritlicmius /?ay- editiojii symbola utciimcjiic mca confcr-
tillam ; nonnulli codiccs, Librum comiti.s, rem, ad calccm voluminis ponenda, nec
loui^e tamen ab illis diveisiim. Seincl niside rarioribus Frigulo, Pcla^io, et
prodiere anno i5'36, Aiijcutiiia?, cx typis Victorc actunis. Cl. t. cii, p. i i 12.
 : ,

Liv AD S. MCTOKEM CAPUANUM

num. 83 et 84 in celeberrim^ie Sancti Bertini^ abbatiae bi-
biiotlieca, nnnc vero Bononiensis; quem quum in itineris
j^rocinctu evolvissem , eumdem multa cum humanitate ad
usus meos eximius vir D. Haignere nuper re- et dlligens,
censuit. Sic autem se babent hiec Victoris de resarrectione
Domini capitula.
IjXX. Prima auteni die sahbatorum Maria Magdalena
venit diluculo ad monumentum. (Luc. xxiv, i.)

ViCTOR, episcopus Capus6, cx Capitulis dc resnrrectione Domini.

Non est relatio Joannis contraria (qua refcrt'^, dum adhuc tenebrae erant, et
juxta inatutinum venisse Mariani Magdalenam
, Matthaeo dicenti'^, vespere )

sabbati Mariam Magdaleuam cum altera Maria venisse ad sepulcrum Domini;

'^

dum ves])ere a Matlh?eo positum sit pro sero et tarditate, tamquam si diceret :

« tarda hora noctis. » Tarde enim dicimus aUquid fieri quotiens multae horae ,

praeteieunt temporis constituti et c]uoniam magna jam pars noctls exacta,

'^
;

Domiuo resurgente, vespere hoc est, sero seu tarde dicitur a Matthaeo; quod
, ,

et Joannes significat adjiciens rW/zrai^o. Adhuc tamen tenebrae erant, ut juxtaS

'^
,

matutinum tempus illa hora possit iulelligi.

Aut forsitan de alia Maria Matth?eus loquitur, et de alia Joannes, quum ])o-
tuissent utraeque de uno h)co esse, (jiii vocatur Magdala. Et fortasse ideo sanctus
Lucas de Maria Pvlagchtlene commen)orans adjecit Dc qun vii dceinonin exicrant^\ :

ut eam distingueret ab altera Maria quse de Magdala similiter esse ])otuissel.

Quatuor enim Marias legimus Matrem Domini nostri, Mariam Jacobi et Joseph
:

Mariam Cleophse , et Mariam Magdalenam. Et ex illis duabus de Magdala alteram

jiossibile fuerat exstitisse '.

Quod una haec Maria fuisse creditur, quomodo juxta Matthaeum docetur ab
si

angelo quod resurrexerit Dominus et secundum Joannem nuntiat discipubs abla- '',

tum Dominum de sepulcro, velut eum resurrexisse non ciedens? Quod quidam sic
exjionit
Postquam Mariaedocta [fuit] ab angelo resurrexisseDominum, et jussa ut discipu-
lis nuntiaret, j)0tuisset fieri, ut illis dubilanlibus, et ipsa iterun), discij^ulis sibi non
credentibus, miraculis fuisset et stuj)ore j)erculsa, et quasi firmius de resurrectione
Domini sciie desiderans ', rediisset iterum ad sepulcrum, et effecta j)Ius dubia,disis-
set Tulcrunt Doniinuni nicum. Uiule, post testimonium angeli rursus (juaerentes
:

sejiulcrum, jam tunc non iinmerito ei dicitur a Jesu 'Noli mc tangerc : nonduni :

cnim nscendi ad Patrem '". Ilaec jjosur, lectoris aibitrium quid eligat derehnquens.

Sancti Bcrtini. Idem procul dubio

" juxta potcst... inte/ligi B.HucusqueSma.-
ille est codex, in ejusdem abbatiae cartu- ragdina py)ct?. Lue. viii, 2. Ex- — '' — '

lario (quod, qua solet diligentia, nuper stitissc. Haec suis notabunt tabellis qui-

ethdit cl. v. Guerard) hisce d(,'signatus cumque iioverint Anccdota de aposlo-

,

verbis, j). 208, 209 « Dou)nus Johanncs latu S. Marice Magdalcnce monumenla,
:

codiees non modice appretiationis con- qusecurisquidem hodiernis, scd cum j)ri-
scribi fecit, quoium litulos ad commen- scae aelalis diligentia et lide, D. Fallonius
dandum ejus studiiun breviter sid^ne- digcssit ac jirotulit; cujus tamen egrc-
ctere non jjiguit... iihrum omcliarum gium studitun fugernnt quai Victor hic
tocius annualis circuli in duo volumina noster, Origenis et Chrysostomi dubia
divisum... ex integro suis posteris reli- refricans, dubius et ipse, sed Graecorum
(juit. » Codex item nostcr in duos tou)os consuetudine multa excitatus, regerit;
dispertitur,necscrij)tur3echaractererece- sic quippe susjienso jjrocedit jiedc, ut
dit ab 3evo Joannis abbatis, qui intra an- j)er nie liceat ab eo de una Maria Mag-
nosio83et logS praefuit Sanbcrtinianis. dalene sententia jjotius confirmari quam
^ Quas rcfert S. Deinde diluculo ad labeftictari. Cf. Monumcnts incdits sur
monumentum vcnissc Mariam i>, P.
:

Vapostolat de S Marie Madcl. t. I, 71, — .

''
Dicentc S. —
Maria S. '^
Prcetcr 77, 85. —
Malth. xxvni, 6.— Joann.
<= — '' '

sunt B. f —
Adjiciens deest ib. ^ Et xx, i3. '" Ib.
17. — —
 PR0LEG03IE>A. LV

AllTlCULLS II.

Saec. VI, paite

Jonnnes sanct(e Roniance ccclesice Diaconus. II.

LXXI. Siiperstites iiiter celeberrim;e Sangermanensis Exposilnm in

codices, ad nos nsqne felici sorte pervenit£'.r/;o-
J)il)Iiotliec?e
Heptateuchum
iiiiniis rccfe
situni Joannis, Ecclcsioi Romana^ diacbni, in Heptatcucliuni, Joaiiiii , a qiio
vita S. Gn'<;orii
pne crcteris JMajornm nostrornm manil)iis tritum de eo : digesta ruit,

siqiiidem meminere plnries Sanmanrini DD. Ani>nstini, Am-

asciiptiiiii,
Cf. in/ra,
brosii Hilarii editores; qnornm constans opinio fuit enm-
,
p. 278.

dem hnnc Joannem esse atqne Gregorii Magni vita? auctorem.

Sed vix illis fuit cansa satis pnesens cnr animinn liac in re ,

diligentius perpendenda sisterent. JSnllns enim dubito quin

cuilibet codicem hunc attente evolventi alia prorsus sententia
suadeatur. Quum enim in hac sylloge solent veterum Pa-
tium nomina singula, singulique lil^ri accurate appellari,
nnlla uspiam occurrit vel minima mentio sive Gregorii iMagni,
sivc Isidori sive venera])ilis Bed?e
, quos sibi certe Gre-
,

goiii chronographus illis longe recentior, duxisset summae

,

religioni pr?e CcTteris deflorare. Unde ai) hujus inquisitionis

limine pro certo definiendum videtur, eclogariinn hunc,
quicnmqne tandem ipse sit sancto (jrcgorio s?eculoque
,

septimo esse antiquiorem.

liXXII. Quamquam floruisse tunc temporis in Urbe tiibiiendiim est
Joaniii diacoiio
multos nomine simili agnitos et eadem dignitatis ac erudi-
,
alteri, sa^c. vi;

tionis lande distinctos, abunde constat; haud igitur mediocris

snpererit difficnltas, cui potissimum ex multis ascribendum
sit Joannis nostri Expositum in Heptateuchum. Proeter enim
tres summos Pontifices ejusdem nominis primum, secun-
dum et tertium, fuit etiam tunc Joannes Romanoe ecclesiae Boeiii opp. ed.
diaconus, cui sua Boetius uti amico plura opuscula dicavit.
,
noviss. Paris.

Exstitit quoque Joannes itidem diaconus doctissimus in- ,

terpres, qui quatuor e Fitis Patrum libros latine, nec inele- Rosweyd.
Proleg. xiv.
ganter, transtulit. Neque pr?eteream duos subdiaconos, pariter
gricc.ne lingua? peritos ascitos nimirum Vigilii papse nota-
,

riisinlegationeConstantinopolitana. Ut quid omittam virum Baron.adann,

illumdoctum cujus epistolamad Senarium iMabillonius elati- 548, II.

buloeruit ? quam quidemille c[iuim adGregorii Magni chro-

nographum respiciens, sneculo ix, eamdem vero Muratorius
v aut IV retulisset, (jallandius denique saniori sententia ScTe-
culo VI amandavit. Erit demum qui forte referat Joannem pres-
Gfl//(7nd x,8ol.
Ciaccon. ad
bytenun llomanum, quioratorium apud ThermasAgrippinas ann. 590, t. i,

p. 402.
erexit monachos illi addixit, scripto de his testamento.
,

LXXTII. Novem igitur virorum nomina explicaturum me forsilan Joanni

papee lu.
unusetricis codex expediat {[unmenim \n.Exposito ab Joanne
;
 ;

Lvi AI) .JOAJSNEM DTACONUM

inserantur quotquot jam edimus Victoris scholia, nemo non
inde colliget illuni hoc esse juniorem, putain sseculi vi secunda
parte vixisse; omittendos proinde tum sanctum Joannem
nomine I, tum Boetii amicum, quem quidem Baronius con-
jicit haud insiilse eumdem esse ac ipsum illum Pontificem
tum demum duos antiquiores Vigilii notarios, nisi forte quis
rursus conjiciat ambos fuisse ApostoUcfeSedi suffectos quo- ;

rum uhimus quidem Joannes nomine III quam proxime rem

ad nostram c?eteris omissis, accessurus est. In egregium
,

quippe recipiendus est triumviratum utique cum Pelagio ,

et Paschasio, ea^dem eruditione et dignitate norentibus quo- ;

rum trium inter se collata ope septem hbri inscripti Fitce

,

Patrum e gr?eco in latinum sermonem ad muham Ecclesiae ,

christianse utihtatem, transiere. In hanc me maxime impuht

infia 'p. in. opinionem locus ex eodem opere in Exposito Joannis dia-
coni insertus, sub hoc titulo Ex lihro Paradisi, seu Pyi(;.aTa
:

yspovTwv. Idem pJane titulus, seu Verha seiiiorum prsefigitur

tribus hisce libris quorinn ultimus expresse ad Joannem
,

Proieg. xiv. Ecclesi?e Romanne pertinet. « Id mihi persuasum liabeo in- ,

quit H. Rosweydus, una cum sodah suo G. Garnefeldt, Pela-

gium in legationibus (quas frequenter obiit ad orientalem
ecclesiam) incidisse in eum ]ibrum grcecum, de quo Pho-
tius meminitin Bihlioth. cod. cxcviii, et hunc secum Romam
allatum ibidem latine transtuhsse. At vero quum hanc ver-
,

sioiiem perduxisset usque ad libehi seu partis xviii cap. xvi,

mox, aliis negotiis j^^rfepeditus, seu potius Romana sede gu-
bernanda oneratus rehquum versionis opus videtur impo-
,

suisse Joanni subdiacono, quem arbitror eumdem esse qui

PelagioinRoman?eEcclesi3e sedesuccessit. » Hactenus ille. Cui
hoec placuerit opinio, haud fegre ipse conjiciet Joannem
apostolico throno evectum, iisdem impeditum negotiis, opus
quidem incoeptum de Vitis Patrum Paschasio, alteri diacono
romano, reliquisse absolvendum Expositum vero nostrum
;

ante pontificatum , anno circiter dlvi paulo post Victoris

,

Capuani obitum, perfecisse.

joannis cum LXXIV. Quocum utNostcr iii multiscoiisentit, sicab eodis-
tione'lnsmuia
seiitit in iionnullis uterque videtur hunc proecipuum inten-
:

disse scopum, ut sanam Ecclesise catholicse iiiGenesin exposi-

tionem, proterve ab Origenistis labefactatam, christianamque
traditionem circa mundi opificium, rerumque humanarum
initia, ac prioris populi figuras, sinceris Patrum testimoniis
restitueret. At totus in eofuit Victor ut Orientalibus maxime
tuncinsipientibusGr?ecos doctores,neiis etiam exceptisquos
Latini reprobaverant, Origenem nempe ac Diodorum Tarsen-
sem, confidenter opponeret. Joannes vero, iis quidem liben-
 .

PROLEGOMENA. LVU
Prioris fontes
ter admissis, insiiper accedeie alios jnssit, sive gr?ecos, sive enumerantur,

latinos, noniine a-tateqne pra?stajitissinios, qnos eo loci,ser-

vata tenipornm serie, satis erit prodnxisse, nt ({ncenam sit
syllogcTe doctissimi Diaconi ratio, qnantnmve pretinm, nemo
non deprehendat.
ANN. J. C. ANN. J. C.

xci. S. Clemexs*. cccLxxxix. S.Gregorius Naz.^.

CLXVII.S. POLYCARPUS*'. cccxciv. DiouoRUS Tarsens.^.
ccxxx. Ulpianus*^. cccxvii. S. Ambrosius.
ccLiii. Origenes**. CD. SEVERIANUs6^a^a/.°.
CCLX. S. HlPPOLYTUS''. CDVII. S. JOANNES QuySO-
Petrus Alcx. ^
cccvi. S. stomus^.
CCCLXVIII. S. HlLARIUS Plct.^. CDX. RUFINUS '^.

CCCLXX. TlCHOXIUs'\ CDXX. S. HlERONYMUS ^

cccLxxviii. Theodorus An- CDXXXI. S. AUGUSTINUS '.
tiochcii '
CDXLIX. S. EUCHERIUS.
cccLxxix. S. Basilius''. DLiv. S. VicTOR Capti-
CCCLXXX. DlDYMUS '. anus
ANNI INCERTI.
Pacatus ".
Seniores ^.
Anonymus ^.

" Infra p. 298. Quis fiierit vctus ilie stolas sibi vertendas reccpit, quas adeo
Clcmentis interprcs, nou potuidui mole- raptim transtulit, ut, neglecta ipsius ver-
stcquc qu?ercrc, quin ])Iiiries ea mecum sione, non nisi grsecc ad nos usque Cle-
rcvolvcrini quihus a Paulino Nolano
,
mentincTe litterae perveneriiit. Caetcrum
conditaui luisse Clcmentiuam versioncm Joanncs hic diaconus noster Romanus,
tam Pauliuusipse (epist.xLvi), (juamGcn- primiis ct iitius omnium veterum Latiiio-
nadius (Catal. xlviii.) diserte tcstatur. rum est, qiii tauti pontificis epistolas,
Audicndus illustrisille ititcrpres ac piis- graecc forsan, latine certo lunc temporis
simus, in cpistola ad Rulinuin , no- Roiuae exstantcs, authentico testimonio
stram versionem describcns quasi gra- adduxcrit. —
^ Infra p. 266. -^ p. 282. *^

phice « Cn^do
: cnim in Translatinne Locum Ulpiani inc^ogniluiu, ab incognito
sancti Clemcntis , praeler alias ingcnii Pacato iu Porphvrii confutatione in-
mei defcctiones , hanc te potissimum uotaduximus esse, licct
sertiim, fusiori
impcritiae mcae penuriam considerasse, brcviusculum utcumque illustrandum.
,

quod aliqua in quibus intelligcrc vcl cx- — p. 267 et 282.

•*
p. 280 in not. — — "^

primcre vcrha nnn potui , scnsii potius — '

p. 283. — s p. 29/J. ''
p. 29/i. —
apprchenso, vel^utverius dicam, opinata '
paulo infra p. lxii. p. 269. p. — ^'
— '

translulerim.» Quibus mox Paulinus ad- 28/,.— ""p. 283. "p. 269. —
»^.275. —
dit codeiu tcmporc cpio hpec scribcban- — P p.
285. p. 295.— •
p. 28G.
'i _ —
tur, ab ipso leL;i Moysis libros, qiios hic "
p. 287. ' —
p. 266, 277, 287, 296-301.
ipsius Clementis locus illustrat. Inferrc — " Pacatus. Candide fatear haud sine

iLiitiir cxlruh; licet , priuium cxstitisse molcstia multos iuccxcussissc libros, ncc
antiqiiam Clcmcntinae < pistola; latinaiu (]uis taudem illc Pacatus csset, nisi juxta
versionem hactenus incognitam Paii- , ac omuino inscium, me rcscivisse. Cujus
lino Nolano, iit probabilc cst, inlciprctc; ignorantiaj co me magis piguit, quod ex
Rufinum proiudc inlcr ct Pauliuum in- inuItiscxemi)lisPacati nomen vidctur nos-
tercessissequoddam dr (^lcmcnte com- tratium vcrnaculum, ct iii Gallis Aquita-
merciiim, quo unus Rcco^nitioncs, quae, nisquerhetoribiis saeculi iv et vfrcquen-
dcperdilo lextu gra'co, c:: latina taiitum tissimum ,
quorum diio caetcris ccle-
vcrsioiie permanscrunt, ;iltcr vcro Epi- brioics, prior Latinus Diepanius Florus,
 : :

LVIII AD JOANNEM DIACONUM

Nihil ergo Joanni nostro defuit, ut Catenam vere auream
et opera, catena
in Heptateuclium texerct in eo tantum infelix, sed Victore
:
scilicet in Hep- ,-, ^ p ^- j i'U i •
t m
•

Capuano lortunatior, quod ejus liber uno hactenus codice,

. .

tateiiciium,

nec integerrimo, supersit; sub finem enim adeo jejune tan-

gitur sive Josue sive Judicum textus ut quum Capuensem ,

antecessorem Joannes decurtavei it sic eum simihter fuisse ,

abbreviatum, nec jam ab illo nisi excerptum excerpti asser-

vatum existimaverim.
LXXIV. Sortem tamen multo magis luctuosam passa est
altera ejusdem, utvidetur, Joannis complexio in quatuor
et in Evangelis
tas.
Evangehstas, cujus duo frustulaobhvioni erepta fuere; unum
quod infra subjiciam akerum quod a tribus fere s?ecuhs
,

edidit Feuardentius, de quo antea, ad quinque S. Polycarpi

fragmenta, pauca prsehbavi. Equidem ut Victori, quod com-
munis habet sententia, laudem non invideam hsec pretiosa
tanti viri servasse y.eij7//i>.ia ita post Victorem iha suis col-
, ,

lectaneis Joannem diaconum inseruisse, id me persuasum

facit quod eamdem prae se ferant inscriptionem in codice
,

Feuardentii,quam inSangermanensiScholiaVictoris aJoanne

excerpta. Simih indicio ductus, fragmentum quod sequitur,
ave77typa(pov in codice, Joanni diacono ascribam libenter, quum

auctores exhibeat eosdem, eodem modo memoratos, inter

quos rursus rarissimum Pacatum, a nemine Veterum uhibi
quod noverim memoratum, ipsumque Victorem, cujus vesti-
gia haud immerita rehgione doctissimus Diaconus constanter
Accedit hujusce
relegit. Haec porro nobis dedit laudatus codex Sang-ermanen-
ampium frag- .
b ^ ir i
•
^i •
i
•
i
mentum. sis, quae paucula hic reierre visum est, ad excitandam apud

studiosos cseterorum inquisitionem

I.

Josias genuit Jechoniam et fratres ejus^ et relicjua, usque Salat/iiel [Mattli. i, ii].
Pacatus' auctor, dixit
« Sauctus Matthaeus patrem hujus Joachim Jechoniam appellavit, propterea
quasi Jechoniae'' regno ipse successit, et loco, et semiui. Legis fuit'' ut etiam ejus

nec poeta sane nec orator nltimi subsel- cpii hostem Dei et Christi, strenuissimum
lii,ethnica vero superstitione a nobls forsan omnium quos tulit autiquitas, sit
prorsus alienus ; posterior vero ex eadem aggressus, instriictus bonis armisetmul-
gente et domo, christianus cjiiidcm , in tis, etiam cthtiicorum poetarum
sidjsidiis
familiaritatem S. Paulini eo uscpie venit, et jurisconsultorum ; utrum vero Metlio-

ut chrislianaepoeseos ab eoquumaccepis- dio, Eusebio, Apollinario, forsauMagiieti

setexempla, carmine i|)sum nobilitare (vide infra), qui cum Porphyrio consc-
statuerit. Utinain alicubi prodeat testi- rueie manus, prajivcrit Noster, an suc-
monium quodcuinque, quo Pacatum no- cesserit, definire non ausim. CA. Hist. lit-
strum in illo ainico Paulini, a quo sua- ter. de la Fr. t. i , p. 149, a; 4 '9, b; 11,
deri potuit stylum in Porphyrium exa- p. 204, et infra p. 281,282. — ^'
infra
cuere, invenire liceat probabiliter! Cae- p. 277. — " p. 289.
terum (hanc cnim notam ut supra absol- ^ Pagatus in coclice, cadem scriptura
vere juvat), Pacatus noster primus et alibi notata p. 28». — ^ Jcclioniaoi in
unus omnium veterum Latinorum est, cod. — '^
Fuit. Hac de lege et genea-
 — —
PROLEGOMENA. Lix

nomine censcretiir, \)cv qiicm restitutum ct resuscitatum dcfuiicti noscitur scmcn,

sicut Sctli, AcliP -'
filuis, pro Abel. -^

Et post aliquanta « Jeclioniam patruum et Jechoniam fratris fllium nominavit.»

:

VicTon , episcopus Cajiune :

« Quiim cvani^clista quaclraginta cluo asscrat esse ^enerationcs, inveniuntur a

numero, annumeiato ipso U. N. Jesu Clnisto, ()uaclrayinta una. Absit autcm
ut Evan!j;elistam putcmus crrasse; sccl srbitror Jechoniam, lilium Josise, in transmi-
yralioiie Bahvlonis fuisse nominatum et post transniiL,'rationem IJabylouis alterum
;

Jeehoniam nominalum ,
qni fuit lilius Joachim, sive .lechoniai filium, Josia^ patris
sui nonien hahens. Quam i^eucaloLjiam, ex Pacato'' nuitiuuites, ita clehignavimus,
probatani ab ijiso e.K Regum et Paralipomenon libro [vide in sequcnti pagina\.

II.

Et stctit stipra iibi erat pncr. [Mattli. ii , g.]

Origenf.s. Stella h*c qune stetit in Christo, similitcr permansit, sicut ct Spiritiis
Sanctus in sj)ceie eolumbae venissc dicitur, ct mansisse in co, et sicut vcnisse Spi-
rituniDei snpcr cuu), et mansisse in eo,

III.

Vnx in Rania audita csl. [Ib. 18.]

JoANNKS*'. Quid Rama pcitinct ad Rachel ? Rachcl niatcr fuit Renjamin, quam
defunctani sepelierunt in llij^jiodronio, qui cst juxta Bethlcem *. Quia igitur et
sepulcnim vieinum erat, et camj)iis' ijisi Benjamin in sorte contigerat. Rama
quoque ad eamdem j)ertinebat trihum^ et a j^rincipe tribus, cL ab ipso inter-
fectiouis loco consecjiieuter eos cjui occisi sunt, fiUos ejus vocavit.

IV.

£t quum jrjunassct quadraginta diebus ct quadraginta noctibus. [Ib. iv, i.]

AccrsTiNus. Sicut unum, et duo, et tres, et quatuor=. [Eadein exstant in Sma-
ragdi abb. Collcctariom cpist. ct cvanjj. cdit. noviss. p. 126.]

LXXVI. Affixa folio seqiienti tabella a codicis schemate in

eo primum differt, qnod illic, Josia pr?emisso, seqiientia de-
cem nomina, pr?eter Sedecliiam, sub una perpetua linea con-
tinentur; deinde quod in inferiore et quasi secundo loco
ponuntur Sedechias, Josedech, Jesus tertio demum ordine ;

Zorobabel adeo ut novem viderentur esse Josiae filii, stirps

;

aiitem regia ac pontificia susque deque versa utrinque com-

misceretur. Qu?c quum sohis scriptor male feriatus adeo de-
pravate potuerit congerere, ha?c adPacatum aut Victorem pi-
guit referre, quin rectum ordinem, quoad potui, restituerim.

logia, ubcrius infra. Cf. Deuteron.xxv,5, ob editionis principis menda, minus ac-
G. — Scd Adcc in cod.
^ ^ Pcccntn^ ib. •
— curate correcta cnlklani qiiin pmgressio
—
:

— ^ Jnanncs Chrysost. cx inlcrj)retationc — a latitudinc ad snliditatcni nuniero

Aniani inedita. Graecccxstaiit in Opp.wi, — Unum enim — motus mundi
continctiir
i33, e. —
Bct/ilcem, CoA. juxta Bcthcl
^" —
rcsoivilur quod
lioc intcrcstquia incst ,
mendosc^alitei-i^raeccrTovTrXriCiovovTaTou quatuor. — ab uno ad ultimum vcr-
Sic
/o)0'.'j\j TOUTOu. ^Et cnmpns ipse ipsi eod.; bum Smaragdus locum hunc relulit ^ Bc-
qnsdcsiint iii graeco. — ' Tribiis , cod. f;ia. Cf. P. Possini. Thcogencalogic. sivc
^ Quatiior. Nisi quis ociilatior sit, locnin de GcncalogiaJ. C.D.N. ad calccm.Sj/«-
in cditione Mauiiiiensi I). AuL;iist. non ^«/rtr, /V/il/r/^^//, 1. 1, p. Sgi. Tolos. 1646.
detegi. Variant plura apud Smaragdum
 — '

LX AD JOAJNNEM DIACONUM
JoSIAS '.

^
JOACHAS, Eliachim, Mathanas, Sellum
qiii et c|ui et qui et
Jechonias ^. Jechonias '• Sedccias.

Sedechias, JOACHIM, ' JOSEDECH

qui et
Jcchonias.
Jesus.

AziR. Salathiel b. Melchi ''.

Josias. Regnavit ab anno ante Chr.

" XI, 12.--' Hieronymus in Daniel. cap. i.
689 ad 609; habuilque juxtu I. Pa-
ral. III, i5, filios quatuor, quoruni uuus
Johanam ante patris obitum prsereptus
videtur, maximus vero natu Joachim
sive Eliacim; deinde Joachas; aetatc mi-
nimus Sellnm. Sedeciam auteui aut Ma-
thaniam addunt Victor et Pacatus ex IV"
Reg. XXIV, 17; duui pleriqueinterpretes
Scltam eumdem esse voUmt ac Joacham,
iMclum Jcchoniam in apocrypho III Esdr.
I, 34. —
^ Jechonias, sive etiam Sellum
ex Jcrem. xxii, 11 , nat. a 63o, rex a.
Joachim Josiae filium aliter scribi, aliter
Joacim Jechoniae filium observat. Hic vero
est secundus Jechonias seu potius Jeco-
, nias, quem omisisse Matthaeus putatiir,
sive amanuensium incuria, utEpiphanio
placuit, minus bcne, quum nulli codices
neque grgeci neque latini correctionem
tueantur;siveexeuphemiaacproptermo-
rosam ejusdcm nominis itcrationem, ita
exponenlc Augustino; sive demum ex
legeleviratus, quod haudinsulse Noster
allegat. —
^ Salatlilel. Ab eo nova oritur

609, "1" eodem anno. Cf. IV Reg. xxiii, 3o; qiumi eum Mattligeus habeat
(Hflicultas,
Jerem. xxii, 11. III Esdr. i, 34. Matth. patrem Zorobabelis, qiiem ex I Paral. iii,
1, II. —
Jechonias, nat. a. 633 , rex
'^
18-20, genuitP//rtr/<7^V/,idem illenimirum
a. 608, -{- 5g8. Epiphanius eumdem pa- in schemate nostro dictus Affachla. Ple-
riter Jechoniam agnomine simul et Ama- rique reccntioies confugerunt ad quam-
siam distinxit, refragante tameu Petavio dam adoptiouis legem,ac si Phadaia vita
inJnimadv. p. 18. Cf. IVReg. xxiii, 3/|. fuuctus filium Zorobabel educandum
Jerem. xxv, 9; I Paral. xxxvi, 8 Matth. Salalhieli palri suo reliquisset ; ita ut
— Matha-
;

I, 1 1 ; Joseph. Antiq. x, 7. ^ unus idemque Zorobabel tribueretur

nias alibi nat. a. 619; rex Salathieh simul et Phadaiae. Non de-
•f-a.587. IV Reg. xxiv, 17.
— ^«Omnino
^97; a.
fuere qui co quoque loco omissam esse
Sellum est Joachas, inquit Petavius ad >< unam, videlicet Phadaise generationem,
Epiph. exJcrem. loc. laud. Aben Ezra in existiment. Cf. Duhamel ad hunc lo-
Dan. cap. i. R. Levi ben Gerson et R. cum. —
Mclchiram. In Vulgat. quatuor
^^

David ad IV Reg. xxiii, 3o. Sed praj- ahi recensentur filii Salathielis in I Pa-
stat eo loci codicis schema referre in- ral. iii, 18-20. —
Josedech. Disje-
'

terturbatum : ctam illic, nescio quo sphalmate aut

Sellum. Joachim, consilio, sacerdotalem lineain plenius
AsiR.
qui ct — retexere est; variis quippe veterum te-
Sedechias. Jechonias. Jhesus. stimoniis indubie consiat Azariain no-
mine III quo pontilice capta civitas,
,
ZOROBABEL. JOSEDECH. subvcrsumquc tomplum genuisse Sa-
— ^Joaclnm, nat. a. 616, rex a.^985 raiam ; qui in captivitatisvinculisgenuit
,

I Paral. iii, 16; IV Reg. xxiv, 6 ; Matth. Josedech^ a quo Josue vel Jesus, primus
 ,

PllOLKGOMI-NA. LXI

Habes jam in iis gravissiiiuie (lifficiiltatis nodiim multipli-

cem, quem
quiclem Porplivrius inextricahilem jactal)at, Pa-
catus vero in prnuis tentavit", CcTteri deincle quotcjuot inter-
pretes, nulli tamen vel peritissimi levi brachio explicuere:
in uno satis unanimes cleesse in jMattluri textu eo loci ,

generationem unam inserendumque duplicem Jechoniam"^, ,

ut habet supra \ ictor ex Pacalo, quasi ex primo auctore.

Omissionis vero causas quum aUi aHas afferunt neminem ,

novi pnvter Pacatum, repetitum a Yictore qui ad leviratus ,

legem in liac causa appelhiverit. Retexenda jam inter-

ruptne catena? series.

AucusTiNUS, Quccstionum. [Super evangcl. Joan. ii, 21.]

in libro
Sex*^, IX ,
unnni facinnt xi,v. Adde ergo unnn» •*, facinnt xlvi ;
XII et xviii lioc in
hoc sexies, faciunt coi.xxvi Dicitur auleni coticeptio huinana sic piodncere et per-
"^.

lici piiinis sex dichiis cjuasi lactis habeat similitndiiieni se(|uentibus novem diebus
; ;

convertatnr in sany;ninein; deindc xii diebus sohdetur; rehcjuis x et viii forinetnr

ns(|ne ad pci fecla liiieamenta omniiim inembrorum; et hinc jam leh^juo tempore
Ub(piead teinpus partus, maguitudine augeatur XLergo et v dies, addito uiio (|ui signi- :

ficat snmmain, (jiiia vi et ix et xii et xviii in unum coacti fiunt xlv. Addito ergo ut
(hclum est nno , fiunt xi.vi. C^iii (juum fuerint miiltiphcati jjer ipsiim senarinm
niimeruin (jiii liujus ordiiiatioiiis capnt tenet, (iunt cclxxvi "^, id est ix menses
, ,

et VI dies ; (jui coinpntantur a die viii kalcndas aprihs, (juo die conceptiis est
Dominns (sic creditur qnia eodein die etiam jjassus est) us(jiie viii kalendas ,

jaiuiarii, (jiio die iiatus cst. ]Von ergo absurde xlvi annis fal)ricatum est templum,
quia coipus ejiis signilicai^atur; quot aiini fucruntin fabricatione tenipli, tot dies
fnerunt in corporis dominici j)erfectione.
Iteni AuGLSTiNcs, in honicha secundum Joannem,
—
Nam Salomonis fabricai loqiiebatur spiritaliter. [Aug. opp. t.iii, tract. x, 10.]
Et post aliqua Diccbat autem —
corj)oris sui. [ib. col. 373, A.]
—
:

Et post ali(jiia Si facias ista computant Graeci. [n. 12, ib. F.]
:

Et i)ost ali(|ua Ilabet enim pellenda est. [ib. col. 874, B.]—
—
:

Et post aliqua Ij)sain cariieni xlvi annis. [ib. C.]

:

acaptivitate pontifex. Cf. I Paral. vi, 14, tioribns, cjni Maldonatum maxime et Pe-
i5 Esdras VII, i; iii, 1. IV Reg.xxv, 8; i tavium scquuti magis autumant Scri-
,

—
;

Joseph. Anti<juU., x, 11. ^Tentavit. j)tur9e esse consentaneum sic omissa

Nisi forte prior Hilarins eadein tetigerit supplere foacini auteni ^enuit Je~
—
:

tuin in pr()k)go commcntarii in Mattli. choniani et jratres ejus. Sex. Hujus '^

depenhlo, tum in homilia cod. Vaticani loci initium legitnr in Smaragdina syl-
ipsi ascripta. Cf. Opp. pr<ef. x. ^ Je- — logc , loc. cit. p. i.OS, ciim sequentibus
choniam. Cf. Epij)h. ad Hceres. Epicu- varielalibus. Convertilur in sanguinem,
renr. t. i, j). 21, et not. 11, p. 17;
t. Am- inde xii diehus formetiir nsque augetur.
bros. iii Luc. lib. iii, 45,p. i3'ji; Chry- Quadraginta ergo et rjuinrjuc dics arl- ,

sost. t. VII, p. i5; Hieron. /« ^rt//. ca|).i dito uno qui significat summani , quia
et in Mattli. t. vii, p. 23; Aiict. Op. ini- scx. Desnnt huc nscjne. Et xvii in unum
pcrf. in Matlli. j). 22 ; Aiij;ust. de Con- cnacti fiunt xlv, etc.
, Caetera adeo
sensu Evang. 10; Entliym. ad
lib. 11, in edito texln a codice differunt ,

liiinc loc. (dii (piibusdam codicihus mss. nt ea dare conlinuo satins visum sit.
gnecis, inqiiit Vallarsius, inter Josiam et Omiiia certe desiderantur in libro qui
Jechoniam intcrj)ositum est iiomen Joa- exstat Qurestionum Evangeliorum, Opp. t.
chim. Sed haiic lecllonem insnper ha- iir, p. II. Cf. Dc Trinit. iv. 9, tom. viii
buit Hicronvmus
ca (|uippe contraria , 817. —
col. ^"
Ipsum cod. — ^ DLxxvi, ib.
estoptiniis exemplaribus et antiquis vcr- — 'ccLXxvii, ib.
sionibus; » (juamquain id faveat rccen-
 ;

Lxii AD JOANNEM DIACONUM

VicTOR, Episcopus Capuae :

H^ec opinio Judaeorum non a prima tcmpli sedificatione suscepta est, in qua viii
annis tempUun a Salomone perfcctuni est; sed post secundam aidificationem', qua
templum a Zorobabel legitur restauratum Judsei eum ^ quadraginta et sex annis
:

asserunt a?dificatum. Cyrus enim suscipieus principatum (qui regnavit annis xxx),
audiens quod Esaias de ejus nomine prsedicaret, sicut in aliquihtis exemplaribus
legitur hcec dicit Doininus Cjro'^; Hebraeorum captivitatem de Babylonia relaxare
:

prgecepit ac templum construi jussit, scd solo altare constructo, quum a vicinis
gentibus fabricatus inipediretur, secundo Darii anno, per Jesum filium Josedech
et Zorobabel restauratio templi perfccta est. Regnavit autem Cyrus annis xxx.
Post quem Cambyses annis viii. Cui successerunt Magi fratrcs, infra anni S])atium
imperantes. Quibus succedit Darius cujus anno secundo itcrum sedificare prai-
,

ceptum est, testo Zacharia ])rophcta; cjuo in Judoeoruin reditu peracto, quatuor
annis fabricatum est exijleta iiunt simul aimi xlv. Quadragesinio autem sexto
:

anno, comjileto aedificio templi, coepitredire solemnitas. Hac igitur opinioneJudaeos

arbitror objecisse Domino nostro sedificati templi annum quadragesimum sextum''.

VI.
Jigo autem clico vohis quia omnis qui irascitur fratri suo, reus c.rit judicio. [Matth.

AuGusTiNus Quid niteiest inter reum judicu

"^. ita et m tcrtia. —
Item HiERONYMUs. Additur sine causa —
tolletur. [Opp. vii, col. 26, d.]
^

Item THEODorxUS ^. Addit, inquit,sine causa, quia contingit aliquando etjuste

aliquem irasci. Nam et Phinees adversus Zambri et Moabitas justa indignalione
commotus, maximam laudem a Deo consequutus ostenditur.

VII.

Et sedeatis super sedes sujudicantes xii tribus Israel. [Matth. xix, 28.]
AuGusTiNus. Quid ergo de Paulo dicemus ? Numquid tertius decimus judicabi-
tur? Quomodo in cliii piscibns ingentem numerum omniiun sanctorum, et in v
virginibus innumerabiles virgiues; quomodo in v fratribus illius qui torquebatur
ad inferos, millia pojiuli Jud«orum; et vii virorum de quibus Helia dicitur,
millia niilliimi; sic in xii sedibus, non xiihomines scd magnus numerus perfecto-
,

rum. Orbis enim terrarum quatuor designatis partibus continetur ab his omnibus ;

partibus vocatur in trinitatem, quoniam ter ([ualernae duodccim fiunt ; perfectum

numerum significat. Duodecim ergo tribus Israel totus Israel Israel , xii tribus
, ;

sunt. Sicut enim judicaturi ex toto mundo, sic et judicandi ex toto mundo erunt.

VIII.

Tertia dies liodie quo Imc facta sunt. [Luc. xxiv, 22.]
AuGusTiNus. Primus dics a parte extiema totus annunieratus est dies vero :

lertius a |)arte jjrima et ipse totus; medius autem intcr eos, id est, secundus abso-
lute totus XXIV horis.

^ Pro secunda cedificatione cod. — cundum ',primum,levius.Gradus itaque —

^ Eum, cod.
sic —
^ Cjro. Eamdem co- retineat in corde. Jam si — vocem indi-
dicum variationem Hieronymus notavit gnantis ipsa commoiio plus est utique qunm
iinmo carpsit vulgatam gra?ci textus Icc- si irascatur. Si vero —
quod jani certam
tionem jxou Kuptw pro [aou Kupw, rataque — designct, quis dubitet amplius hoc esse.
habuit qu3e Vulgata editio prae se fert. Itaque — certe vitupernlionis deesl—
Cf. Sabath. ad h. loc. t. II, ]3. 692.
, — omnino fmis :habct prima sententia
^*
Anno .XLVi ib. —
° Augustinus. Haec omnia vcrba ; in secunda, jam subaudi-
Hrabanus videtur jirse oculis habuisse, ac tur, sine causa ; ita ct in tertia. ^Sine—
fusius tantum, tacito Augustini nomine, causn. Lcct. var. Si in veris —
tolletur
exposuisse in Comment. ad hunc loc. Opp. — verberati —irce deest. —
^ Theodorus.
t. V, p. 3i, d, e. Unde sat crit varias An Mopsuestenus, aut Ancyranus, qui et
lectiones seligere , seu ])Otius nccessarias alias Theodotus audit, de quo Gennadius
ponere correctiones : sonat: mitius, se- De Viris iUuslrib. cap lv.
 ,,

PROLFX.OMENA. lxiii

Et paiilo post Primiis dies a parte iwtrcma computatur, siciit terlius a parte
:

prima (iiiia Deiis cpii tlixit (!»• tcnehris Inmen splontlcsccre insinnat nobis jicr
,
,

lesnrrcclionem Clirisli (]notlamnio(i(), (pioti a nocte tlics sumat initium. Sic cnim
primus dics, propler futurnm hominis hipsnm, a luce in noctem; ita iste , propter
liominis resurrectionem, a tenebris ad hicem computatur.

IX.

Est aittcm Hicrosolymis probatica piscina quce cognominatur hebraice Bcthsaida,

[Joann. v, 2.]
HiEr.oNYMCs. Betbsaida piscina' — accepit. [Opj). in ,
p. 182.]

•
Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto. [Joann. 111, i/».]
AuGusTiNus. Prosterncbatnr'' vitam aeternam. [Opp. t. iii.] —
AuGusTiMs. Virga Moysis conversa in scrpentem ipsnm Cbristum significat

factum obcdientem us(]ue ad morlem crucis.

XI.

n Legimus primngcnitum Jilium legimns unigcnitum. » ,

Ambrosius. Primoijenitum quia ncmo ante ipsum; unigenitum,

,
tjuia nenio post
iiisum.
XII.

HiEROXYMUs. Siloa" ad radices montis Sion fons est — leniter fluit; in Isaia enim
legitur « Acjuae Siloe cjuae vadunt cum silentio. »
:

XIII.

Quia mendax est et patcr ejus. [Joann. viii, 44-]

AuGusTiNus''. Non solum mendax, vernm etiam mendacii jiater est.-primus
quippe mentitusest, ct a quo peccatum, ab illocoepit esse mendacium. Illc homicida
eratj ab initio, —
Et homicida quidem ab illo initio ex quo bomo potuit occldi;
non autem potuit occidi antequam esset qui occideretur. Ab initio ergo homicida
diabolus; quia in se occidit hominem primum, antequam ullus boniinum fuit in ;

veritate autem non stetit, et hoc ab initio ex quo ipse creatus est; qui staret, si
stare voluisset.
XIV.

Osanna Benedictus qui venit in nomine Domini. [Mattb. xxi, 9.]

!

Hiy.noNTMLS et Hh.arius Osanna liebraico sermone signiKcatur retlemtio

'^.

donuis David.
Primum redemtio' —
ad excelsa pervenerit. [Hier. Opp. i, col. 65, 6S, 67, 68.]
Osanna. Hikronymus. Hoc (juod nos intcrj)relati sumus « obsecro, » et lxx trans-
tulerunt ai.vn in bcbraeo legitur Anna, tjuae mihi videtur interjectio deprecantis,
, :

signiQcare blandientis affectum.

° Piscina. Lect. var. Avobis — ad- xliii n. ii-i4 regeritur quid simile,
— anliqui — nonien accc- —
,

implcri opcris non iisdem tamen vcrbis. Jlilarius. '^

]>it. — Proslcrnchatur. Lect. var. Scr-

^ Notare est abs Ilicronymo Hilarium pene
pcntis mors —
per srrpentis efjigicm/igu- ad verbum, omisso ejiis nomine, citari.
rnta c.st mors ; qidsquis crgo attcndcrit — ^ Rcdeintin. 0|)era} jiretium variantia
ninrtcniDnni/n incrucc, a morte serjjcntis rescribcre reciurdmus
: de centcsinio
— —
.;

lihcrabitur. Intcr figurnm sive iniagi- desunt ca;teia. —

iindc ct in populis
nem et rem, (fuia ipsa figura. ^ Siloa. — qui promittcbatur —
vcnirct Salvator
Lect. var. Ehullit ct pcr concnva terra- Jsrncl —
undc Evn/igelistdruni supcr —
rum uhi coccus lava/i<i luto coccitntc. Christum —
complctam. Ad su/n//ia//i»
,

Ca?lcra dcsunt — quo ,

indicatur /lon. — sicut. Omissa cajtera cogi/nus sonandum:

^ Augusti/ius. In Tractat. siiper Joann. ila — exclusit.
LXIV AD JOANNEM DIAC0NU3I

XV.

Erat autem hora diei tertia. [Marc. xv, 26.]

VicTOR, episcopiis Capuae :

Qiiomoclo hora tertia asserit crucifixum, (lum Joanncs sexta testetur^? Quod
Eusebius Caesarieiisis episcopus volens ahsolvere, hhrariorum contigisse dicit er-
rore quia pi-o V littera, quae pro ternario numero a Graecis aftii^ilur, inferioris
,

virgulse finalem partem a sinistra duccntos, putaverunt episemon scrihendum Q',

quae nora vi in computo a Graecis accipilur. Et dicit hocmodo in Joannis evangeho
pervcnisse ut sexta iiora icgatur: quia dum T' scriptum fuisset pro hora tertia,
episemon, sicut retulitj iihrariorum errore conscriptum remansisse, ut pro tertia
hora, sexta legatur. Sed non mihi videtur ullam interpellationem suscipiendam
Scripturae divina^, quae ahEcclesia, tolo orhe diffusa, inviolahili traditione suscipi-
tur, et ne per hoc occasio detur haerelicis non acci|)iendi, in quibus voluerint,
divina decreta. Numquid per tot saecula latere potiiit tam snmma celatio'', aut non
emendari falsitas irro''ata?
O
Qiiid ergo diceiniis? nisi aut juxta Marcum Judaeorum vocibus, qua [forte ,

qnando] clamarunt Crucifige! hora tertia criicifixum; aut eadem hora, judicio
:

niorti addictuin, cx sententia jam crucifixum voluit designare. Et eo modo, se-

cundum Joannem, iu cruce hora sexta suspeusum; quod ex mirabilibus quae acci-
derunt magis existimo, dum ad ipsius momenlum temporis sol radios liicis suae
abscondit, ne Creatoris sui videret injuriam. Aut si hora est tertia crucifixiis, non
dissonat et Joannes dicens «Erat autem parasceve hora fere vi; » parasceve enim
:

praeparatio interpretalur qu* est veia Paschae praeparalio, ante

; et passio Christi,
lucem diim ad Annam principem sacerdotum nocturno adhuc tempore du-
facta :

ceretur et merito ah illa liora noctis, qua Jesus ductus est in Annae domuin, usque
:

ad horam tcrtiain, sex horas fuisse a Joanne tradunlur. Potiiit enim fieri ut tres
peiagerentur hoiae nocturnae; et a praeparatione passionis Domini usque ad horam
tertiam diei, secundum Joannem sex horae rectissime referuntur. Non enim fru-
stra adjecit, ut diceret « Erat enim hora parasceve fere sexta,» hoc est, praepara-
:

tionis : ex eo enim coepit passio Salvatoris, ex quo pro salute mundi ductus est judi-
candus. Qiiaerenda est igitur expositio ct aliorum locorum similium quorum ,

Eusebius ad hoc probandum adhihuisse videtur excmpla, tamquam non vcraciter

posita, et ideo arhitrans a librariis esse falsata, verbi gratia, ut in principio Evan-
Marci, legitur ab Esaia diclum, quod a Malachia cognoscilur prophe-
gelii sancti
tatum. Sed, ut dixi, non error accipiendus, sed conveniens intellectus est requi-
rendus.

^ Testetur, Incidimus in alteram Por- camus: quomodo illud in Evangelioscri-

phyiii objectionem, cui nec Victor unus, ptum est, sic et scriptum est in Mat-
sed et antiquior Pacatus noster respon- thaeo et Joanue, quod Dominus nosler
disse censendus est. In Pscudohiero- hora VI crucifixus est, etc. » Ahbreviator
nymi Breviario psalmoriim ipsius Por- eamdem Eusebii
ille j)iofert responsio-
phyrii verba, ciim quadam procacitate, nem (Psalm. lxxvii), cui etiain astipu-
inseruntur, ac pcne ignota jacent : De- •< lantur variiGraeci apud Tiieophylactum.
nique et impiiis ille Porphyrius propo- Latinorum autem varias sentenlias ,
nit adversum nos hoc ipsum, et dicit : quoruin tamen plcriquo cum Victore
«Evangelista vesterMalthaeus tam impe- nostro faciunt, vide apudCorncI. a Lap.
« ritus fuit, utdiceret : « Quod scriptum in Joann.xiXf 14. Caeteium vix ullus est,
« est per Isaiam prophclam Apeiiam in : ut reor, sivc veterum, sive recentioruin,
« parabolis os meum, ct loquar propositio- cui allata a Victore Eusebii sententia
« nes ab initio, elc. » Ergo simpliciter di» hactcnus innotuerit.
 PROLKGOMENA. lxv

ArTICULUS 111. A. C. 758-828.

Sanctiis Nlcephorus, Patriarclia CP.

a.
LXXVII. Inter Constantliioi)oritanos proesiiles niillus ab
n
«
•
t-i

natus, quot Xicephorus Ille, qui octavo s.tcuIo oinnes Icono-

1
irysostoiiii tnit tot clocti in?e pietatisqne dotibus exor-

clastaruni iinpetus excepit, scripta et iiioliniina egregie repn-

• • •
*-
I
omnium
rum
exsiant

'^''^'\eiar
ope-
qii.ne

wice-
'"

Fabrk. Bibi.
lit. Ejus opera a inultis tentata bactenns tamen in variis ,
gr.t-yu,p-&iO'

bil)Hotliecis latentia, in bicem edere animus est. » HcTc D.

Ansebnus Bantbirius, Ordinis nostri, e congregatione Meli-
tensi, in conspectu operiim S. Nicepbori, diiobus tomis in
fol.,propedicm cdcndoriuii, a. mdccv. Qucc qnidem absque
Inctu non valuisse me, post centum et ampbus annos, re-
petere, nemo mirabitur; siqnidem tanti operis usque adeo
etiam periere iiiinic, uniiis decurrentis s?ecub noxa, ut ne
patriis quidem cincribus litare me bcuerit, nec sepulcrum
ubi parentetur adinvenire. Solatio utcumque est nec pro- ,

fecto otiosiim erit, discere ex eodem prodromo Bandurii

libello ,
qu?e fuerit summa editionis incoept?e ratio et
consibum :

(cQuanti vero Tstimanda sint istb?ec opera etsi res ipsa ,

muito se
1 ^ •
^ u- lco-
,. T • nomine
per se loquatur, paucis tamen recensere ne pigeat. rlic commendat:
nomacborum omnes sententiae, impia cbcta et mobtiones
aperiuntur, et incredibib dibgentia confutantur qua in re ;

niliil perfectius huc usque in lucem prolatum est. Hic bene ob insertam
U ad historiam pertmentia
multa, 1 1 \-
•
4. 1 • ^
et ab historicis mtacta, nar-
,.• X. 1 • • • • *. 4-
illis omnigenam
eiuditionem,
rantur ac nbique absoluta et varia in rebus, c[uum ecclesia-
;

sticis, tum profanis, Nicephori eruditio deprehenditur. Con-

stantini Copronymi, quem Mamonam ubique nuncupat,
ausns in temeranda rebgione varii, dob, fraudesque, furor in
Cliristianos, machinationes contra piam fidem, admixtis sub-
inde rerum gestarum monumentis, recensentur ejiisdem- ,

que impia doctrina pro virili refelbtur. Hic Eusebii Caesa-

riensis dogmata, ut impia et a christiana^ fidei sinceritate
abena, confutantur nam inter Gryecorum pr?estantissimos
:

Euse])ius ut Arianus et baereticus (nec fortasse injuria)

,

seniper habitus est in his vero qu?e Eusebium spectant,

:

multa habentur hactenus inedita et ignota, qu?e ad iHorum

temporum historiam apprime concbicant. Epiphanidis item
cujiisdam, cujus nec ietas nec noiiien ita comperta siint,
sententia affertur, ac utpote impia et letbifera profligatur.
Quodque meo quidem judicio pr?estantissimum est, multa
nova et inobservata de Synodo secunda Nicaena profert; iis
I. e
 ;

LXVI AD S. NTCEPHORUM
longe sinceriora qn?e jam in collectione synodornm compa-
rent ntpote qua3 al) oculato teste, qui rebus etiam inter-
,

fuerit, tradantur. Multa item sanctorum Patrum vel frag-

menta vel etiam opuscula pene integra nondum edita hic ,

passim inserta, nec sine voluptate repeinas in his, Magnetis, ;

vixnotiscriptoris, qui, testeNicephoro, primis Ecclesise ssecu-

pretiosa aTvoGTracjj.aTia quam phnima. Nec sine' exa-
lis floruit,

mine ille et perquisitione Patrum opera in medium affert,

sed sicubi opus, Trepl yvviGior/iTo; vel voGeia? accurate et sagaciter
edisserit. » Hactenus Anselmus Bandurius.
LXXVIII. Ad Nicephorum quod attinet, quumejus opera
nondum antehac edita tam in hoc primo quam in subse- ,

quentibustomis inserenda sint, atque ahus locus futurus sit

et commodior de eo sermonem habendi pauca tantum de ,

ejusdem vita et scriptis, ne in immensum hsec Prolegomena

crescant, vix prseUbare vacat.
ob tanti viri Hic anno Christi DCCLviii natus, in urbeCP., piis parenti-
piafidare gesta,
ingeriii vim, bus, pro fide exsiUum et verbera passis,primum imperatoribus
vitseqiie sancti-
tatem factus est a secretis vir in aula eloquens, laicus Hcet, rectae fi-
;

dei defensor exstitit acerrimus, pluraque pro ea tuenda con-

scripsit. In conciUo Nicreno II affuit, acclamationis regiae praeco
ac promulgator, ac quasi triumphantis fidei epinicia canens,
Bolland. Act. ((clarum quoddambelHcumque adversuslconoclastaspepigit
SS. Mart. xiu,
p. 296. melos. » Cessante jam in aula certamine, monasticum inde
ad agonem raptus, in locum horridum e regione Bosphori se-
cessit, ibique exstructo asceterio, ad divinarum Scriptura-
((

rum meditationem ssecularis quoque Utteraturae compendia

adjunxit, tum ut faciUus posset docendo persuadere, tuin ut
ad errores coarguendos evaderet expeditior. » Sancto Tarasio
patriarcha mortuo, Nicephori imperatoris cura, omniumque
plausu suffragante, non sine iUata vi, e monasterio educitur :

tunc a. Dcccvi die xii mensis apriUs

, in magna paschaU
,

Dominica, divinum iUum fidei tomum, abs se oUm scri-

((

ptum, cordisque ac oris confessione probatum, et clero iUi suo

solemni acclamatione probatum, pr?e manibus habens, addi-
vinam manuum impositionem accessit. » Patriarcha renun-
tiatus suborta nonnuUorum accusatione causam omnem
, ,

Pontifici Romano Leoni III per synodalem epistolam detuUt.

ConciUa interim pro servanda ecclesise suae pace habuit.
Paulo post Leo Armenius, Ucet a sancto patriarcha corona-
tus, omnem tamen imperii Ecclesiseque statum evertit. Cui
tum precibus, tum tum
publicls coUationibus Nice-
scriptis,
phorus pro virili obstitit, donec anno patriarchatus nono,
e sede pulsus, indeque in sancti Theodori monasterium able-
gatus, post serumnosi exsiUi annos tres et decem, sancto fine
 , ;

prolegome:\a. LXVII

qnlevit, ct scpnltns est in nionasterio qnod ipse a fnndamen-

tisconstrnxerat. Iiule anteni, a. dcccxlvi, regnante, cnm tilio
Michaele, piissima Tlieodora, Nicephorns e tnmnlo elevatns
mai;na solemnitate Constantinopohm dcfertnr; cnjns me-
moria in Sanctornm alho recensetnr ad iii idns martii, quo
die, manibns S. Metliodii, sacrum ipsins corpns in sepulcro
compositnm est.
LWIX. Miilta insnper eloqnentia^ f^ima inter Grjecos ob varioriim
encomia eriidi-
vel post Pliotiana tempoia, excellnit, nnde profecto ipsins toriim, inqiie
primis Pliolii
encomium scriptor Vita^ ilhns, Ignatins
exaggeravit, , iioii patriarcliae.

qiunn dceodemdixit «Ouibnsrecta, abeaqnsievitiolaborat,

:

scribendi ratio discernitnr, linguaque gr?pca corrigitur, ac

carminum basis rcgulatur, iis perspicue notum fit qnantusiii
grammatica ejusque partibus esset qnam suavis verbis ac ;

dulcis eloquio; superfluam namque garrulitatem ac verbo-

rum jactantiam procul ab oratione eliminans, ex distinctione
ac puritate compositionis dulcedinem gratiamque captabat. »
(^)uibus fjnidem jndex, quo vix hacin re integTior,Photius al-
bimi calcnUim addit Ecti ^k tviv ^paciv aTCSpiTTo; ts y,cd (Tacpvi'*;, }(.oiXKi-
: Bibl. cod. i.xvi,
p. 33,ed.Bekk.
y.t^ix TE xai cuvGrly.'/] )^oyoi) ouTe Xs>.'ji/.c'v/i , outs aO Tztxkiv cruf^.TweTrieGfxev/i Trepi-

loYco; xe/pviaevo;, alV ol'a av yo-i)GXiTo 6 p'/iTopixo? w? aXviGw? xal TsT^eio? av/fp'
To Te yap vetoTepoTTOiov ex,)c'Xiv£i, xal to apyaio^TpoTTOv y,ai£^viGX7i{/,£vov ou Tvapa-

xoiyv. ' eTt ^e xal -/i^ovo xe')cpaTat auTO'j cjv y^apiTi xoiq "koyoiq. ITiest ITI

ejus cloqido natwa venustas ac splcndor; cui ilLa verborum

distinctio scrmonisque compositio,nec dissoluta sit, nec fjuce
admodum stricta, solemnis est ; cjua ninurum utatur rhe-
tor vere optimus et perfectus quisque orator. Nove enim con-
ficta declinat neque Veterum dicta , usuque comprobata
,

nei^ligit. Adhcec illi dicenti lepos gratiam conciliat. Nec tem-

porum intervallum, nec nominis etiam iniqua oblivio quid-
qnaiu e scriptorum pr?estantia detraxit quippe de cujuslibris, :

vel sieculo xiv, Nicephorus alter Gregoras dixit « Magnus : Hist. Byzant.
XXIV, l,p. 1138,
hic doctor scripsit plures et Dei Ecclesiae reliquit libros, ed. Bonn.
([ui nberem sapientiam cum scientia conjunctam, etpietatem
angusto splendore adornatam continent. »
LXXX. Haec autem Gregoras de Theodoro Grapto. Mulli Theodoro
Grapto Nice-
Exinde enim jam sancti patriarchoe libros incredibilia quae- pliori opera

dam ceperant infortunia, c[uornm vix in re litteraria alterum ascribunt

[^roferendum exem[)him est. Quum enimNostro sua satis con-

stanter vindicassent Ignatius Diaconns, Photius, Theo[:>hanes, Gregor. annot.
Michael (jlycas, Anastasins, in tantam inscitiam [:>ostmodum 1299. Mich.
Glyc. Annal.
devenerunt (jraeculi recentiores,iitquuin ssec. xiv, suborta de II. 137.
Nicepk. Greg.
Thaborio himine controversia, multa Nicephori testimonia Hist. byz. lib.
nUro citroque excitarentur, verum i[)sius nomen tam Pala- xix.p.OiO, 948,
950, 971.
mitas quam illorum adversarios, ementito Theodori Gra[^ti
e.
 . :

LXVIII AD S. NICEPHORUM
Canlacuz. titulodeceptos, lateret. Eo siquidem errore csecntierunt Can-
Annot. p. 498,
ed. Bonn. tacuzenus imperator, Philotheus patriarcha, Palamas ipse,
una cum Nicephoro Gregora, Barlaam, Acyndyno, ac Joanne
Cyparissiota alterius partis antesignanis. Undenam vero
,

Boivin, in not. talis adeo dissidentium concentus? An ex fraude Palamita-

Nic. Greg. ib.
p. 1298.
rum, ut viro cuidam erudito placuit.^^ Illorum quidem in-
tererat, ut quibus maxime confoderentur libris^, Theodori
Grapti potius quam INicephori nomen inscriberetur. Qui
vero cum illis inimici amice conspiraverunt.»^ Neglectam
causam (an quia simpHcior, quidni probabiUor, nescio), af-
feram libenter. Ecce obiit Noster in sancti Theodorimonaste-
rio, ubi multos annos exsulans^ ibidem suos reUquit codices,
sancto martyri forsitan dicatos datosque; fieri potuit ut ex
humillimo sancti viri jussu, aut Hbrariorum monasticorum
benenota consuetudine, fobis priinis prgefixa fuerit, sive voti,
sive possessionis titulo, inscriptio : Tou May.apio'j ©so^wpou.
idem error ir- LXXXI. At ab hisce Grae-
sive fuerit fraus, sive inscitia,
repsit in codices
qui describun- cuhs error in codices, indeque ad eruditos multos, usque ad
tur.
hsec tempora, dimanavit. Ex quinque enim codicibus Pari-
Codd. reg. 909,
910,911, 1250. siensibus, quos ad manum habeo Theodori nomen duobus ,

Coislin. 93.
Regiis, CMix, cmx diserte inscribitur ab initio immo prioris ;

ad calcem ea legit Bovinius, qua? in nonnuUis cl. v, Hase

emendavit, et elegantiorem, utsolet, in latinitatemtranstubt
Tb TTapbv ^iQiov Tou aYioi» ©soocopou tou Yor/.moZ , tw [xaxpw ypo^vw dcpavicOsv, tv)

TCepi Ta<; Ocia? ypacfai; (fiktvctSEi aTiouo^ xat coiAoxaXta tou ayiou yip(.t7)v auGsvTOU xai fia-
(IiXeo)? xupou 'loiaaacp tou KavTaxoui^vivou ^r,TYiO£v, Ivbc; p.ovou ptSXtou supiOsvTOf; , xdxEi-
>ou TTcxvu (jtsv caOpou ota TraXatdTviTa /ptivou, lacpaXp.£vou Ss xai t^ tou YEypacodTO? IxEtvo
tSitoTeia, [;.£T£Ypacpvj eii; wcpeXEiav twv IvTeu^ojjtsvwv , ev £T£t ^C^ilOQ', (Jtvivt MapTtoi,
IVOtXT. C7 .

HIc liber sancti Thcodori Grapti , diiitiirno tempore obliteratus, sancto erga
divinas Scripttiras studio et laudabili amore sancti nostri Doniini et Imperatoris,
Domini loasaph Cantacuzeni perquisitus, uno solo exemi^lari reperto ipso- ,

que admodum corrupto ob vetustatem temporis, vitiato quoque imperilia iUius

qui exaraverat, transscriptus est ad utilitatem corum qui lccturi sunt anno ,

A. C. 1368. viMDCccLxxvi, mense Martio, indict. vi.

miro Ubellorum fato, ut vetus iUud unum exem-

Contigit,
plar, quod Cantacuzenus rescribi jussit, simul et ipsius apo-
graphum hospitio exciperet suo regia iUa Parisiensis bibUo-
theca, vere inexhaustus opum thesaurus tot naufragorum ,

Ubrorum faustus feUxque portus. Utrumque sub oculis habe-

mus archetypus vero cmx prsefixam hal^et epigraphen, corra-
:

sam et dehiscente membrana evanidam, incoeptam quidem re-

centiore manu continuatam vero antiquiore scriptura
, ;

TOY MAKAPIOY 0EOAi>POY AA Y 0EOH)AiNOYi:. . .

YDEP TII2 AMiiMHTOY KAl KA0APA

nilTEiii: KAI KATA TiiN AOSAZONTilN. .HPOIIKEKYNHKENAI. .
 ,,

rROLEGOMi:NA. lxix

Intuentienim tal)ellani luiie volumlni pra^fixam, ex initlo ti- ^»4.

tuli et prima linea patet, erasam tuisse primam seripturam,

ut nomen hcdti Tlieodori fratris S. Theophanis superscri-
beretur. Deinde e\ eodem exeeptum fulsse regium cmix
, ,

lueulenter infertin- e pra^grandi laeuna c[\vx '\n utroqne co-

diee et eodem plane loeo ad septem usque folia pertinet.
, ,

Tertius quidem regius mccl, sine titulo veteri et quartus ,

Coislinianus ab initio nvutilus, nihil ad prcnesentem causam

pra^bent. Hane autem omnino dirimit quintus noster Col-
bertinus cmxi c.Tteris ictate niajor correetione princeps ,

onmibus integrior, purus, nitidus, optimus illo nempe ,

exorsus initio quod sententioe ad instar proferam

,
:

Tou £v v.'('\.o\c, n«Tpo; r,awv, xai apyii7ri(jxo'7TOU yJvojxevoj KojvatavTivouTto^Eto?, NiXTj-

oopou Xovo? ut:=p xffi d(xto|jL-/iTou xai xxOapa; xat elXtxpivoui; •/;atov Ttov XpiiTiavwv
t((JT£oj;, xa) xaTot Toiv So^aijdvTtrtv elotoXoi? Trpo<TXcXUVY)X£vai.

Sancti Patris iioslri, olini .iichiepiscopi Coiistantiiiopolitanl, Nicephori oratio (le

rocta, iinniacuhita et siiicera fide iioslra Christianorum, ot contra eos qui credunt
nos idohi adoravisse.

decimo exarata Bovinius haud longe

Qucie soeculocirciter ,

postcTtatem auctoris, retulit. Eximius illecodex, semel atque

iterum emendatus, totius editionis nostrse fuit norma
et seite
ac fundamentum quo siquidem vindieante, tandem Cotele-
:

rius, ut videtur, omnium primus, sed obiter, Bovinius vero,

a Baluzio monitus, asserto jure Nicephoro sua restituit, et
varios eruditorum errores emendavit.
Etsi consilium non sit nostrum singulos Nicephori codi-
ces ad unguem deseribere jejunior sane videretur quam , ,

obiter modo feeimus mentionem Coisliniani xciii et regii ,

MccL. Uterque minus integer. Prior quidem, ab initio cir-

citer quindecim foliis uno vel altero in quatuor locis ,

nuitilus bombycina exaratus, ScTcuIo fere xi,

est; in charta
bouT not?e plerumque cum Colbertino consentit. Posterior
,

vero, praecedentis lacunas feliciter implet, neque tamen nisi

dimidiam partem Nicephori operum et quasi ultimam ex- ,

hil)et incipientem a Testimoniis Patruni dc circumscripto

,

Christo, eo volumine editis. Erat hic codex Manoelis CiEsari-

matie (?) a. mhxvi, die x septembris, ut fert notula qu?edam
volatiea. Pervenit deinde in manus Jani Lascaris, qui eum
Francisco regi I donaturus, sua ipsius manu folio primo, ,

Francorum regi Christianissimo dicavit. Queni forte, et alios

Grteculos' invasit suspicio Nieephori cujusdam in eo opera
*Grcvciilns. Trcs cnim aut ciuatuor Tip^rjixo^v Trpo; aJpsTixou^;. Aha demnm
manus variorum varios inscripsere titu- paulo accuratius : Tou ayiou l\txr,»o'pou
los, saec. xvi. Una Cjuidem : KupiXXou, ex dvTtp^r,Tixa Trpb; atpeTixou; fiifiXia Suo. Eo-
Tou xaTot Ao/.riTtTiv o'.aAo'You. Aha : OTuai dem vero tempore in Pseudotheodorum
Te To (juvTaYu.a eTvai tivo; Ntxr/^opou, av- rursus impirigebat Constantiniis Palaeo-
 :

lAX AD S. NICEPHORUM
contineri. Dubivim autem in errorem vertit auctor catalogi
editi , in quo perperam legitur Nicephori Gregorce (legito
:. :

Patriarcliee C. P.) cidversus Iconomachos antirrheticorum li~

Catal. mss. brichio (immocpiatuor, infra recensitin. 3, 4, 5et6, c?eteris,
codd. grxc.
jirpeter Lxxxtestimonicc Patrum, cleficientibus) coclex scec. xiv
p.265.
cxaratus (certe vetustior) videtur.
LXXXII. Interea sanctus patriarcha haucl mitiore fortuna
Sappc tenfat^ir in typis quam incodicibususus est. Combefisius cpiidem,no-
editio omnium
S. INicepliori mine bcet deceptus, rerum vero allectus pr?estantia, integram
operum,
pciene editionemvoluit ab se, propediem exspectari. « Habeo,
Auctar. PP.
j-r^c. 1,267,278. inquit cpifle justum volumen impleant, nec tamen integra. »
,

», G08.
Dolet idem ahas totum opus, nec cum levi damno christian?e rei
aclitterarise, dehtescere. Editurum cpiocpie se multa Bovinius
recepit, etde INicephori scriptis una cum ultimis Gregorse li-
bris dicturum in dissertationepeculiari,qu?e nuscpiam compa-
ret. Bovinii schedas plures ad nutum excussere, in primis tum
ad
Vid.
Append.
calc-
Magnus Crusius, qui hbrum infra editumde Magnete ahaque
Fabric. Bibl. nonnulla dandi spem quoque fecit suam et deseruit tum
, ;

gr. VII. p.
402.
603, AnsehnusBandurius, de cpio iterum etfusius agendum est.
in primis ab Ut NicepiioriantC editionis opus ad umbihcum duceret,
Anselmo Banclu- nihil Ansehno nostro deesse visum est favente munificentia :
rio,
Magni Ducis Etruri?e, setate et eruditione florens, Parisios
venerat, vix cprincpie et triginta annos natus; et hospitio
commercioque Sangermanensium usus, Montefalconium
maxime omnium htterarum magistrum, haud sine grata
,

utriusque necessitudine, secpiebatur. Quo maxime excitante,

Conspccf. oper. a. MDCCv libenum procb^onnnn de Nicephoro propediem
S. Nicephori
Patr. CP. vol. edendo bonis avibus, ut videbatur, emisit. At annis quinque
}i,in-f". eden-
dor. Paris.
inlucem prochit ejusdemcura Impcrium orientcde., in
elapsis,
1705, in-l2, quo decem tantum hneis de incoepto opere iterum pr?ehbatis
p. 85.
« Sed de hujus, inc[uit, sancti patriarch?e annis et scriptis
T. II, p. 905, phiribus acturi sumus in proefatione ad ejusdem opera, quse
907.
propediem typis mandabimus. » Sex tamen alios consumsit
annos in edenchs nummis Imperatorum Constantinopohtano-
rum, donec refrigescente Magni Ducis benevolentia, tam rebus
quam valetudine simul affectis, varias inter curas et ?erum-
nas, reUcpios viginti annostrivit, nec tamen umquam Nice-
phoro valedixit c{uandoc|uidem fama est opus totam, multa
:

Biogr. univers.
Banduri.
Theodori Mopsuesteni suppellectile auctum, ad cpiatuor
crevisse tomos, qui adeo ab omni hominum memoria eva-

cappa Cydoniiis, qui quum Cardin. Lo- posset, » descriptam, locum Nicephori
tharingio mitteret Syllogtn Patruni grae- insigtiem in eam invcxit sub hoc titulo :

corum de Eucharistiadisserentium, « ev £X Tyj? pifiXou Toii aYiou 0£OOlOpOU TOU YP^~

vetustissimo exempUiri , usque adeo ve- TTTOU UTTSp Tvi? TWV XotffTiavwv
aU.O)jJI.'/iTOU

tustate carioso putrique, ut vix legi TrtuTeoji;. Cod. cxLiii, supplem. gr.
 PROLEGOMEINA. LXXI

miere, ut eos puteni vel pi[)eii cucnllos, vel igni aut blattis
pabiila fecisse.
conspe*
percitus trstro Casiiuirus Oudinus
ciijiis
LXXXIll. Nescio quo ctus cxliibet
Fabricic) allatraverit ([iiod nobis in Bibliotbeca gra^ca inte-
,

i>iiiin servaverit r^aiuUirii libelbuu, insigncni niagme niobs

{edificaudfe cons[iectuin ;
qua indagine [^ra^via, iucdita Nice-
pbori o[)era recensere [^rjestat.
I°opera incdila,
1° Agmen agit bber vere [:)rinceps de iirimaculata Chvis-
tianoruin Fidc ^
queni auctor ungendus in pontificatuni,
inanu gestabat, quasl fidei suoe testeni indecbnabilein : m
eo ([ui[)[)e inseritur, ca[^. xvin, s[^lendiduni Nice[jbori syni-
bobun, variis in codicibus se[:)aratini exscri[:)tum.
2° yJntirrJictici libri trcs Constantinum Co-
adversus
[.)ronvnuim , sive Rcfutatio et dcstructio inaniuni nuga-
ruin, (juas inipius Mainonas contra scdutifcram Dei Verhi
Incarnationciii indocte ct impie cffutivit ; quibus tribus b-
l)ris accedunt Octoiriiita tcstimonia Patrum, infra in boc
tomo data. Pr?Pterea iatine a[)ud Canisium [3rodiere,pnemisso p. 336.

assuinento([uodain ex [:>r?ecedenti opusculo avulso, fragmenta Basn.Lect.ant.

t. II, p. II.

[)lura cap. xxvin,xxix, xxx, xlvii, xlviii, libri [:)rimi; deinde p. 13, JO.

bbri secundi ca[:)nt xii, et lib. iii^ ca[:). viii et xxi byecautem, ;

in codice s[iatio diremta immani, continuo in editiscongerun-

tur, id([ue eo magis quemque velim t^edeat, quod Nice[)ho-
rus serie ac junctura rerum maxime valet, quodque ipsius
lacinicT ex illis detrabuntnr locis, qni \)\dd cceteris vim ingenii
sui ac s[:)lendidam dialecticam ostendere queunt. Eumdem Annal. p. 137,
287, 244. ed.
librum ii in [laucis defloravere Micbael Glycas in Anncdihus Par. — Munip.
et Cond)efisius in Manipulo origijium rerumque CP. p. 221, 179.

Nec minoris [)retii sunt loca alia libri iii, quoe ex ca[3iti- Ib. p. l.—Maii
Spicil. roman.
bus VI, XXXV, Lxx,[iartimCombefisius inspersit xwAuctariis^ et I.\,p.ll.p.lb2.

[lartim latine Canisius, gricce vero Maius , ediderunt; alia

demum Petavius Brcviario Nice[)boriano a[3[iendicis nomine
subjecit. Pigeret non subdere, ut supra, paucorum elenchum
ex Bandurio quo nondum editorum dcsiderium augeatur
,
:

Cap. III. Usiini pingendi ipsi Evangclii pvaedicationi essc coajvum;. . . picturam
esse tjenus (piodclani scriptiirGe, orudiendis siinplicibus nccess.iritim. — V. Sermo-
nes ipsi aliud sunt nisi icriiiu imat;in(?s
niliil sermonibiis luccm vim([ue addunt
:

picturce. Develeribus libris in (piihns adjiinctae crant sermonibus imaj^ines. Histo-

ricfe pictui.ne idcm valent ac liislorici seiniones; major oculorum cpiam auriiim
lidcs. EvanL;elica liistoiia iiiiaginiijiis c.xpiessa niliil aliud est (juam ipsum Evange-
lium. — VII. De tradilione non scripta. Clirisliis suas lcges iion scripsit, sed ani-
niis insculptas essc voliiit; multa in ccclcsiis ol)scrv;uitiir, quaj usu ac traditionc,
non scriptura nituntur. Enumcratio variarum Iraditioiuim, etc.

Antirrhcticns diiplex contra Euschium ct Epiphani-

3° infra p. 371.

dcm cujus pars [)rior buncce tonuim adornat; lota est

,

in coniutanda Eusebii ad Constantiam Constantiiii soro- ,

 Lxxii AD S. NICEPHORUM
rem, epistola, qu?e partim et gr?ece tantiim hacteinis inno-
in/rap. 383. tiiit, immo delituit in notis Bovinii ad Nicephori Gregorae
Historiam Byzantinam. Hucusque eadem simul habent plus
minus integra quinque codices. Sequentes vero libri iri duo-
bus regiis [909, 910J non reperiuntur.
^o
p. 307. y4 ntirrheticus liber de Magnetis testimoniis (sic enim bre-
vius eum inscribam), de quo uti de pra?cedente, non est
,

quod multa edisseram quum infra lectori obviaerunt textus

,

et interpretatio argumenta et not?e uberrim?e, tam in tomi

,

decursu, quam in additamentis. In his duobus libris mirum

quamexpressis lineamentis prodat sepeculiare Nicephori in-
genium et quidem in uno subtilem scholse argumentahdi ra-
:

tionem pr?eoccupat, acsi jaminter argutissimos latin?e theolo-

gioe doctores degisset; in altero autemetiamrecentiorum ap/aiy.(x
indagantium solertiam atque peritiam subodorari censebitur.
5° Ejusdem generis est Liber contraeosquiimpieaiisisunt
idolum appellare Dei imaginem ; et (juid sit scriptum (ypaTTTov)
et quid circumscriptum ; et quomodo intelligere oporteat illud:
cc Non facies ullam imaginem ; » item quod inlicerendum sii
traditionibus Patrum; denique testimoniorum impia ratione
excerptorum cxPatribus ab inimicis Ecclesice confutatio [regg.
911 et i^5o]. Ut ex umbra quahcumque indigitetur quantus
scriptor in eo libro vir ille sit luiius argumenti brevem ex
,

Anselmo Bandurio pr?ebere est sciagraphiam :

X. Testimonium sancti Joannis Chrysostonii ab Iconomachis contra imagines

prodiiclum ex commenlariis ejus in Evangelium Matthcei; videtur autem eo loco
sanctus Chrysostomus dumnare pictuiam et artem TroixiXTixr^v. Mens Chrysostouii
declarata ex aliis ejusdem scriptis. Nicephori observationes. Verba prophetica cum
sancti Chrysostomi verbis congruentia. Verba Basilii Magni eodem pertinentia.
Ex libro Exodi verba quibus conmiendantur variae artes, vekiti textorum, scul-
ptorum, etc. Artes illas, dc cpiibus actum supra, nou esse per sc mahis, scd ab usu
tantiun, neque id ignoravissc snnctum Chrysostomum. Quatenus ese artes utiles
sint, cjuatenus inutiles ac peiuiciosce. Sanctum Chrjsostomum non fuisse ab ima-
ginum cultu aversum. Sancti Clirysostomi tempore ornafa fuisse picturis, textu-
risque variis templa, et ipsa aUaria. De aurilicum arte; eam laudabilem esse, si
tempiis, non mulierculis ornandis serviat. Testimonium sancli INili cx ejus epistola
ad Olympiodoriun ( quo abutebanlur Iconomachi) de jMCturis, quatenus ornandis
tempiis utiles sint, vel non utiles.De pravis vanisquc artibus. Iconomachorum cru-
delitas, liixus fastusque. Iconomachos picturs infcnsos esse , cpialenus templis
decorandis servit; non aulem, cjiiatenus eorum luxui ac fastui blanditur; contra
cjuam sanctis Patribus visum est. Sanctum Chrysostomiim suam de supradictis
artibus, pictoria ncmpe et statuaria opinionem tum alibi clarius indicasse, tum
,

in XX, seu ut alii nnmerant, xii oratione gig tou? avSpiavTaq. Item in x et xvi. Verba
sancti Chrysostomi,etc.

6° ut ita dicam
Ultimum , Antirrheticum librum duo
,

habent codices regius ultimus et Coislinianus, uterque ab al-

tero aut suppletus aut emendatus. Examinatur in hoc libro
definitio pseudosynodi a Leone Armenio convocatoe cujus ,

Acta,in CoUectionibus ConciUorum desiderata ibidem fuse ,

 ,

PROLEGOMENA. LXXIII

liabentur; in ea abrogatuiii est Nic?enuin concilinm secun-

duin, conlirniata vero svnodus Copronyniiana. liiberiste
haud molis in duas dividitur partes, quaruni prior
e\i<^uie
est Rcfutatio decrcti illcgitind ct psciidonynu qiiod promulga-
tum estah iis qui catJiolicam et apostolicam Ecclesiam dcse-
rucrunt , et alicnoi scntentice. sc accommodaverunt^ ad evcr-
tcndani divini Ferhi incarnationcm Posterior vero pars est
.

refutatio testimoniorum quae Iconomachi contra imagines

sacras proferebant. Ex utraque parte nonnulla deditCombe-
fisius, nempe de sex oecumenicis concibis, etde Asterii circa
Ihemorrhoysam testimonio; similia ac Nicephorus ab Euse-
bio loca NicaenreSynodi II Patres protulere.
7° Neque etiam deerunt nonnulla carmina quse nimi- ,

rum ad fidem unius codicis eruere omnino non refugimus :

exstant enim versus quos legimus dcjcjunio Monachorum ad

IMeletium, Nicephori nomine inscriptos. Nihil autem miruni
nulla superesse vestigia Epiniciorum quae Ignatius in ejus-
dem \ita, ut videtur, poetioa licentia ipsemet usus, fuisse a
Nicephoro in laudein Concilii Nicaeni II decantata, satis ob- Ifsimnlqne
edita,sedminus
scure retulit. integre ant
accurate.
8° Synodica insuper phira et canones nondum integram
in lucem venere, etsi multa variorum curis collecta sint in Cf. Mansi xiv,
129-13t.
Conciliorum collectionibus. KoIIarius enim, quum codisce Koflar. Suppl.
ad Lambec.,p.
\indobonenses desciiberet, advertit phira in editis deesse, 321.

necessariamque censuit editionem novam Nicephori cano-

num, quos neque sua serie, neque justo numero circum-
ferri declaravit.
9*^, His vero anecdotis jam addendae essent epi-
et lo**

stoIa3 duo caeteras enim iniqua nimis tempora nobis invidere.

;

Eamiliares bttene omnes ne una quidem excepta^, interci-

,

derunt.Synodica altera inconciliis recepta est. Bona quoque Coteler.

fortuna asservatum est insigne monumentum fidei quam tum Moniim. Eccl.
gr. III, /J.453.
legitimi patriarcha?, tum omnis CP., paucis ante
ecclesia Mansi, ib. 29.

Photium annis, profitebatur; nempe, confessio fidei ad Leo-

nem papam III destinata, cui etiam in lucem edendse summi
christiana) eruditionis principes, Fronto Duc?eus, Baronius,
Labbeus, Ilarduinus debita cum rehgione invigilarunt.
Bandurius ultimo loco posuit opera historica
ii" ,
quae
quamvis pluries typis repetita hactenus accuratam
, et in-

• Excepta, Qiiam enim siib illius no-
mine ad Mc'th«)diiim nionachum direxit
Cotcleiius, I. I., nescio qua deceptus
fortuna , quae Nicephori libros inse-
qiiitur eanidem paiilo ante Sirmondus
,
ediderat, et merito jurc, ex uno regio
et duobus Claromontanis codicibus
Theodoro Studitae allegavcrat. Cf. Sir-
mondi, opp. v, p. 787. Inter epistolas
a Nicephoro sibi missas Theodorus
multa cum laiide Enchiridinn quoddam
memorat. Aliunde innuitur Nostriim
in Manichaeos et Cataphrygas scrip-
sisse. Mitto quae in Actis iuseruntui'.
 ,,

LXXIV AD S. NICEPHORUM
tegram editionem exspectant. Nam Chronologia brevls, cui
accedit Stichometria de Libris sacris, variis in tempori-
bus, septies prodiit gr?ece aut latine ter nimirum opera
:

Basll. ap. J.
OyOO?i». 1661.— Camerarii Contii et Scaligeri
, ter etiam in triplici By-
;

Paris. 1573. — zantinorum historicorum corpore, et nuperrime quidem stu-

Lugd. Batav.
1606. dio eruditi viri Dindorf; cui tamen, lortasse iniquius et
Niceph. acrius, C. A. Crednerusexprobrat unum adhibuisse codicem,
Chronogr.brev.
parf. I et ii, ad nec ab eo diversum quo primi usi sunt editores; Goari etiam
Orat. academ.
1832. Gissa;.
errores in notis inemendatos minus caute recepisse; versio-
nem latinam grseco textui immutato minime accommodasse;
omisisse non solum codices qui textum pnebent editis triplo
ampliorem, sed etiam quse puriora et auctiora jampridem
Laiiibeccomm. Lambecius Montefalconius et Iriarte evulgaverant. Quid
,

II,bSO. —
Bibl.
plura.»^ Censor ille qui ad novam editionem non temnenda
Coislin. p. 203.
~- Codd. Matr.
habuit subsidia neque criticum suum apparatum dedit
,
p. 265.
neque ullos codices Vindobonenses Parisios Madritenses
, ,

admodum inter se et ab editis diversos versare potuit. Unde

oleum operam non amittet quisquis editurus est hunc hbel-
et
lum, sic ipse vovebat Crednerus ad usum juvenum semi-
,

nariis theologicis ascriptorum, « suppeditaturum tot pene

historicas, exegeticas, criticas qu?estiones, quot verba con-
tinet , in quibus exponendls atque judicandis quid prsestare
possint vires juveniles commode experiantur. »
Paris. 1616. 12° Ad cumulum accedai Brei^iaram histojiciim, cujusunice
ib. 1648.
Venet. 1729. ex tot Nicephori hbris Photium cosevum meminisse eo ma- ,

Bo7tn., 1837.
gis demiror, quod eum ilHus lectio pene in admirationem
rapuerit. Caeterum tanto judici quisque libenter assentiet,
maximesicum Byzantinis chronographis Noster comparetur:
plerosque sciUcet qui antecesserunt in historica scriptione
ab illo obscurari, nisi quod nimia brevitate non videatur
omnes venustatis partes explevisse. Si cui autem post Peta-
vium et Bekkerum placuerit manum editioni nov?e admo-
vere, necesse erit ut omnes codices excutiat, quibus forte
lacunis multorum annorum liic iUic hiantibus suppleatur,

Anecd.grsccex
nec omittat Bekkeriano onomastico glossas addere quas
codd. Oxon. haud exiguas Anecdotis suis J. A. Cramer inseruit. Nec nobis
t. 11,^.429.
quoque animus defuit sehgere HIzk; prsecipuas ac singu-
lares quibus adornantur edita in hoc tomo tria opuscula;
sed ne nimia mole vohmien istud opprimeretur, satius visum
est aha exspectare quse deinceps habemus edenda, ut uno
quasi conspectu Nicephori styhis et dicendi indoles descri-
beretur.
i3° Adornandis demum omnibus NicepJiori librisprooemia
prgestosunt, haud indignamagnarum ?edium propylaea; y^cta
videhcet Scuicti Patriarchce^ abunoe discipuhs suislgnatio,
 , ,

PROLEGOrENA. LXXV

ijKlividuoqiie conilte, tligesta; in qiuhus ille, inter plura, in-

serendam curavit ore contendentiuni
et quasi calenteni al)
excepit Collationeni deSanctis Iniaij^inibus, a jNicephoro cinn
Ini|H'ratore publice habitani; ([uani denuun, prseeunte Coni-
befisio Boilandista^ in anipljssinunn sanctilogii sui theatnun,
,
Acta sancior.
BolL, XIII.
debita cuni celebritate, pioduxerunt. Mart.
liXXX\ Quo vero milii patet campns ampHor (et ab imo mum
.
Qii.ie niinc pri-
cdiinlur,
jam (hsce quam longe lateque pateat), eo me magis piguit nunniillis
laboiant vitiis,
miiuis dignam tanto viro in medium proferendo scenam
astruxisse ne([ue hoc loco temperare mihi [:»ossum quin et
:

mea et iNicephori causa doleam; quod cum hic per ahos po-
tuerit non modo integer, sed etiam tersvis et hmatus, in pu-
blicum emitti, idem tamen seram in lucem, pluribus fortasse
maculis res[)ersus, c(htore me primo, nec satis idoneo, pro-
deat. Ad latinam inter[3retationemnostramquodattinet, ide-
nim cum Nicephori inter^orcte hbenter et candide
alterius
fatear, scri[)toris graeci mentem si me ubique assequutum
fuisse et plane ex[^/ressisse atfirmem, arrogans sim. Hac vero
me ratione defendere lubet, qnod qui viani nullius gressu tri-
tam ingrediatur, ei difficinimum sitnon labi, prsesertim si ea
lubrica sit et conftagosa, et saleljris plena, quales passim ol>
jicit Nicepliorus noster noneo prorsns quod non sit is quem
;

merito Photius « rlietorem optimum dixit et perfectum ora-

torem; » inuno vero quo major inest in ejus eloquio venus-
tas ac splendor, ([uo solenuiior illi xaXli^Xs^ia re y.al guv07ix,vi

Xoyou , eo magis interj^reti arduuni [:)assibus sequis tah gressu

procedentem sequi. Ut refertus est Noster tam veterum grae-
corum quam Patrum sententiis to ap/atoTpoTrov ou
[:>riscorum ,

TrapaTor/wv, ita iu uostris Nyssenum maxime senudatus est

onuiium fere graecorum Patrum eruditissinuim neque captu ,

faciHinmm. Adde quod perpetuo conflictu Iconomachos inse-

quutus, ad eorum doctrinam sul)ti]iorem quam vnlgo cre- ,

ditur et in multis intricatissimam, tunc verotemporis omnibus

Cir?ecis obviam, raptim respicit, sic iJlorum
sic |3er[)etuo et
libros sententias
, testimonia excutit ,ut [:)ost mille inde ,

annorum specula tam lectori c[uam interpretioffundi nebulam

necesse [)rorsus videatur.
aegie vitandis
liXXXVI. CcTterum ea soiet esse editionis [)rinci[:)is, ut abeditore/?rj«-
aiunt, conditioet fbrtuna. Norunt, quivetereslibros tractant, cipe

nullam ejusmo(h editionem Ivucusque prodiisse ex omni

parte perfiectam; maximesiexunicoexem[)]ari, quodplerum-
que nobis accidit, eruta fuerit. Unde cum erudito viro dicere
lu])ct : iter [)rinuis confeci. per viam iui]]is signatam vestigiis,
asperam, inaccessam; [ver nivem, [ler lutum si vestes alicubi
;

in([uinavi aut calceos, idneminimirum videri debebit, neque

 , ,

LXXVI AD S. NICEPHORUM
ipse omnino speravi de me, nnspiam pes impingeret.
fore ut
ciijus prseci- Vix autem veniam non
mereljitur editor qualiscumque
puum ofliciiim
primus, dummodo constet eum nova proferre, iiec fuisse in
est veteia non
venditiire pro melioribus inquirendis codicibus indiligentem quas qui- :
novis, et bonum
nancisci codi- dem partes, pro virili adimplevisse me, paucis absque invi-
cem.
diadicam. Qiium enim a viginti circiter annis in evolvendis
scriptoribus ecclesiasticis incubuerim, quumque pr?egrandis
Laudandus in BibliotheccT Patrum etiam nunc prodeuntis in lucem, sic
,

primis tanli
operis editor omnes tomos praevio elencbo ad sgeculum rei patristicae de-
cl. V. L.
MlGiNE ,
P.
ciijus
cimum tertium paraverim omniumque auctorum eccle-
,

impensis pro- siasticorum singula quse exstant opera sic evolverim ut ,

diit ille Patro-
log. Cursus, 56« jam priora novem ssecula ad quindecim usque centumque
Bibl. omnium
SS. PP. Paris. tomos typis editos accreverint neque etiam tunc anec- ;

1845-1851, ^om. dota proferre ausus fui, quin prius per multos annos prae-
cxv.
cipuas Galli?e Helvetiae, Belgii utriusque et Jkitannise Bi-
,

bliothecas, nunceditos, nunc manuscriptos libros excutiendi

causa, cum multa omnium prcesidum custodumque benevo-
lentia numquam a me satis laudanda perlustraverim.
An ego ,

liaecpro modulo Neque etiam is ego sim, his laboribus exantlatis, qui audacter
ex|)Ieverlra,
asseverem me, aut dum nova profero, non decipi, quod erudi-
tissimis antecessoribus meis plus semel accidit, aut in edendis
hisce anecdotis optimum semper codicem ac omnium in-
tegerrimum adinvenisse. Dicta tandem fuerint quoe dixi ut ,

prcccipuum editoris principis muntis omnino non refugisse

me comperiatur.
et quid insuper LXXXVII. Qua vero ratione singulas operis partes insti-
egerim ad singu-
los auctores tuerim, opus ipsum declarabit cuique vel primas evolventi
:

digerendos,
nostras pagellas perspicuum erit textum esse ad unius aut
plurium codicum fidem ea religione expressum, ut, si quid
vel tantillum necesse fuerit addere, id omne uncinis inclu-
datur; si quid rejicere, exsulatura e textu lectio in ima pa-
gella hospitetur si quid demum diversum e codicibus
;

eruere singulae varietates in notis coUigantur

, prseterea ;

cuique auctori vel operi prcTefigi argumentum, notas subjici,

inseri lemmata, sectiones, capita, quibus lectio continua de-
currat facilius, summa rerum illico conspiciatur loca quge- ,

dam difficiliora obiter explicentur argumentis denique et ;

notis accessisse tum Prolegomena in quibus habetur uberior

singulorum auctorum notitia tum etiam sex Appendices
,
,

in quibus continentur ea qu9e aut minoris sunt auctoritatis

aut jam aliquatenus edita, nunc de novo illustrantur aut ,

prsecedentes in libellos adversaria nova, corrigenda qu?edam

aut mutanda'', secundamque recognitionem pr?estant; tum
" Mutanda. jEquus bonusque lector nihil atro iiotarc calculo, quin anteacon-
legendum offenderit,
velit, si (luid inter suluerit, ubi de Commodumo res fuerit.
 PROLEGOiMENA. Lxxvir

demiim Indices ferme septem, qiionim ope, si qnis eos ociilo

percurrerit, in promtu clepreliendet in hoc tomo illustrari
paene omnes Scriptur<T sacrcX libros tractari snnuna theolo- ,

gi?e ac philosophiie Christianne capita accessionibus raris et ,

multis augeri rem sive litterariam, sive historicam sive phi- ,

lologicam; contineri nimirum auctores plns minus lxx, sic

novem fere sjeculis ascribendos ut plerique tamen jure ,

a?tatis ,immo omnes argumenti genere, quatuor primis a

Christo siecuHs accenseri debeant.
LXXXVII. HtTchabui qunedemeo consilio atque instituto quid demum
caeterisdeheam,
prrefarer.Reliquum est ut in grati animi obsequium prsecipuos exponere par
erat.
studiorum meorum fautores commemorem. Pra?tei' enim eos
quos in hisce Prolcgomcnis pro renata jam laudatos, iterum
nomine saltem recolere juvat, cll. vv. Quatremere Cureton, ,

Th. Phillipps, Coxe, Renan, optimosque ac ornatissimos Bi-

bliothecarum Parisiensium Ambianensis, Duacensis Lau-
, ,

dunensis, Londinensiiun Oxoniensium, Cantabrigiensium

,

custodes ac pr.Tsides proeter etiam illos quos habui in Ap-

;

pcndicihus quasi operis collegas ac cuvspyou?, ibique debito

cum honore commendatos ill. Franz, Borret, Leemans,,

WoRDswoRTH, cclebraudi mihi potissimum sunt, eadem dig*

nitate in gallica humaniorum litterarum academiapraestantes,
\ iCTOR Leclerc et Carolus Lenormant; ille quod inter innu-
mera munerumetlitterarum negotia plures hujuscetomi pla-
gulas expendere, emendare, recensere non refugit hic vero ;

quod cum incredibiii benevolentia Spicilegio inseruerit gem-

mam sane pretiosissimam tum in copticis codicibus quum
,
,

in Borgiani musa?i catalogo absconditam, concilii scilicet Ni-

caeni I fragmenta- ptene incognita quibusprimae synodi oecu-,
C/.A Zacharia
dissert.lat.t. II.
menicae gesta inter eruditos toties ventilata aut illustrantur Dist. VI de
decret. ad Rom.
aut confirmantur. Quid vero eloquar de optimo illo ac eru- Pontif. auctor.
ditissimo Fr. Dul)ner, quem ignorat nemo qui graecas lati- ,
spectant. a
conc. Nic. i.
nasve litteras excoluit? Omni prorsus jure postulat aequitatis editis , p. 224-
233.
officium, ut magnopere praedicem quanti ego illi debeam,
sive in universo Nicephori textu instituendo sive in Com- ,

modiano novis curis recognito sive in multis explicandis,

auctorum aut commentariorum angustiis ut utrum me in eo ;

congenitam humanitatem magis, an singularem omnium lit-

terarum peritiam o|)orteat demirari, defmire non valeam.
Porro inifjuus sim nisi amantissimos Mechitaristas nostros
,

ca?terosque ordinis nostri in Helvetia inBelgio, in Anglia ,

fratres, una cum meis Solesmensibus, bonis ofhciis mecum

^xcMri^M/» in eumdem , sive append. iii; nostris, qiiae de singidis liabent , ad

xAA A& Mn^netc, not.is append. iv; ubi calcem yo\\xm\\\\% ^ Addcnda et Corri-
<le Niccpltoro aut caeteris auctoribus gcnda.
 ,

Lxxvm AD S. NICEPHORUM PROLEGOMENA.

fuisse devinctos non prolitear. Quornm , eoriimque omnium
virorum, quotquot mihi benevolos sum expertus, symbola
huic qualicumque operi collata eo confidentius spero fore ut
perennentur, quod non tenuis modo Hbri foliis, quoe forte
delebit dies, adh?erescant, verum etiam ipsi voveantur Veri-
TATi, quae Christianorumhbros ut habet penes nos sanctus,

Nicephorus unde superstites sint maxime prsestat Xapi^eTai

, :

AAH0E1A.
yap auTof? to cw^scOat 'h

Cui ego me ut absque ullo errandi periculo impense addi-

cam, unam hanc esse vehm mei lal:)oris mercedem, ut quan-
tuluscumque sit, Ecclesi?e, Veritatis columna? ac fundamento,
placeat cujus judicio qu?ecumque a me umquam prodierunt
;

subjicio libenter ea omnia emendare ac revocare paratus

,

qu?e emendare ac revocare jusserit.

Scribebam in profesto natalium D. N. J. C,

annoR. S. M.DCCC.LI.
Fr. j. b. pitra,
Monach. presb.
O. S. B.

Ao^a £v h^^ifjToiq Osw, x.al lizX y% sipi^VT).

 mer-fuiczarid tuA. •/

«xr7»

*^ -^
77 - - -

cunciy iiteilwn Z>.^ tnilmuf infifrz

ntfin/ir^Tnr-- tii>rt/ttrnafil /jii.rti?cr*«7ll /ti

uoiioop cUtdCocr&T3)j. s-rWroJTDu outrmyTiv^p.^ 'V*^ pplMrl}; Trro-ocu
KfJJlZUni /iijfccitnefctA.t) nqrlie-
Ctive^^f^fUti ~^x rrtililiif irr>f<r~l^

o e>A

-»-
pov^f»^%o-'^a^o-TTt)nr^.yjOL3i^ju»xiyT-#cM.o«r-o»w K «^niiS fiK^fffu rt^ita t»i.^7t.a<-

3 *^^«'^'urtnfy-'«t-./^j;wOT.^,/i,^

-nrcrauci^KAT^fi^ - o^A 20N-nA' OHpOCKHCyWHI^f'-!^'

y^-.
 SPICILEGIUM

SOLESMENSE
TOM. I.

PARS PRIMA.
OPERA AUCTORUM SINGULARIA.
 SPICILEGIUM

SOLESMENSE.
S. PAPIAS,
.TOIIAINMS APOSTOLI DISCIPULUS.

DE l?sTERPRETATIO>K DOMINICORUiM ORACULORUM

LIBRI IV FRAGMENTUM A RR. PP. MECHITARISTIS LATINE DONATUM.

IREN^I EST SERMO.

ARGUMENTUM.
Papias, apud Irenaeum, vcterum primfeva; Ecclcsiee Patrum dicla, utsolet, referens ,
quamdam de vili nc
frumento prater omnem modum feraci parabolam allegat.

minnff-iutPL. tnntnniuS-u ujquiuihuji L_ I. Quum (1) creatura haec liberata [fuerit]

bnnnuiruji , pLiuni/nL0fiL^ b iJLn utn^ et renovata, multitudinem escarum cujus-
t-h tui iint-unuunl^ tuutrliujqtuli lilrniuljnnq
cumque speciei germinal)it de rore coeli et
Ii ntut-nnj Irnl/litt U^ h uituntuntnnL G^b^ljl^
de pinguedine terr^ : quemadmodum senes
Irnluilf nnu^ifU o h iinLAjh^^U jhpb^lb > nn p
meminerunt, qui Johannem discipulum Do-
II 'iiitJ^iuuul^u qiu^^ujliknutU intrtunhj
mini (2) viderunt, audivisse se ab eo de
inL uliU, lubi liUiJiiJUl^jiuqiunu fhtuifuj^
uiuljtunU UJjUnnbli iinn ni^uni-nujUl^n ^l^n, temporibus illis de quibus docebat Domi-
u. tuulyp nus, et dicebat (3) :

INTERPRETATIO VETUS (4).

I. Quando et creatura renovata et liberata, multitudinem fructifical)it universa^ escae, cx

rore coeli, et ex fertilitate terra? :quemadmodum presbyteri meminerunt, qui Johannem
discipulum Domini \iderunt, audisse se ab eo, quemadmodum de temporibus illis docc-
bat Domiiuis et dicebat :
•

Cod. S. Lazari ap. Venctos , membr. , sa;c. xii. twv SuSExa discipulo obiler disseruimus. — (3) 0"''I
(1) Locus desumilur ex libro iv» twv xvif,iaxd)v 'VJ,-t\- rei forte latcat sub istoajnigmate inter Prolegoni. ijuai-
YTiitwv, apud. S. Irena!um, Cuntra ll.cres. lib. v, cap. situm esl. — ('i) Ex cdit. D. Massucti, paucis mutalis,

33, p. 333. cd. Massueti. —

(2) Vide in Prolegom. juxta Cl. v. Roulb rccensionem in insigni sua Syllogc,
art. 1, n"!, qu!B cx variis multorum sententiisde Papia cui titulus: Reliquix sacrae t. I, p. 3. Oxon. 1849.
,

I. 1
 ,

2 S. PAPIAS
II. « Venieiit dies in quibus vites germi-
p.nLunL.uglrb nuui JJini Jffnj p-lrunu nun.u nabunt, singulae decem millia palmitum
nLhbinil^ L. ft J^nL-LT JhnuiT uLn^u^
habentes ; atque in singulis palmitibus de-
filTLpu wpJI^nL^Lu , II jfiLpuj^ujh^iun
cem millia brachiorum ; et in quovis bra-
ujnJljUjL fJLunu ^iun^ujL hiju , li. fiLnuj^
oufbjjii-p n^ ji ^jjJU-UJLb rpjjqU nlrLnu chio decem millia ramusculorum ; et in

nq linjqii, li ^tupuj^ujii^Ljt nqljnjqnhLpu unoquoque ramusculo decem millia racemo-

uf^mnuqu , Zl [iLpuj^uj%^u_p n^ u/uinuq rum ; et in unoquoque racemo decem
TTJjJrujf^ ^uujU L, <^lihq^ Ti^u^uj/pi LL/ihnj ; millia acinorum. Quilibet acinus expressus
I^L qji pni-n*h <^ujplrun^junupp nqlini_ql, dabit viginti quinque cyathos vini. Si quis
nL.pnL.^,ujjj nqjinjq_q-n^ii^/^ • y\^ii ini^
autem apprehenderit racemum sanctum (1),
LUJ Lf-iijh b iP, q[iu luiL, fijbu quii^n on<^^
tibuj » y^njhiql^u II. <^ujuih qnnbrhnj
:
alius racemus clamabit Ego sum melior, :

pbLpu pnL.uni_^ujhbi<^uju\ju ' lj_ [iLnuj^

me accipe, et per me Domino benedic. Si-

^ujh^ii-p <^ujulf^ pbupu nL%binij<^ujuiu- militer et granum frumenti decem millia

L. fiL.puj^guj%^lu_p <^ujui <^^%q^ tiujuifi2^u germinabit spicarum ; et unaquseque spica
tjuj^^ uitui ifiuoni-nu i 1 'kL uj//j>h decem millia habebit granorum quodlibet
;

UjJlrhujjh iquiqujnbn ^ujild L. uuj<^^ autem granum ,

quinque modia similae
Jufh^ L. pujiiTiLup^
Py"^ <^ujJbJujuinu^ mundae ; et omnes aliae arbores fructiferee,
jj-bujh uijunnhli 1/ujnq.ujnujn • L. ujJb^
uuijh
et semina (2) , et herl)ae, juxta suam ipsorum
l/lihquihhi uJhujunilh^ l/bnuj^
ex ordine rationem (3). Et quaecumque ani-
l/puJL^ii uijunL.fil/ fi u/^uiu iLupbnbiu/^

npjbpl/pl^ ujrLbui^^'h^'h luujqujqujl/ujho malia , iis pasta cibis qui e terra sumuntur,
UJLL JfiJbujhu , JhuinujhD L. <^ujJ\,
II ad invicem pacifica erunt et concordia
pnjp^ jlihb^, <^%iuqujhqbujj^ Jujpnl/uj^h et mitia , subjecta homini in omni obe-
ujinrliuijh <^%ujqujhqnL.fJbujJJt : )) dientia. »

JNTERPRETATIO VETUS.
II. Venient dies in quibus vineae nascentur, singulae decem millia palmitum habentes
«
;

et in uno (4) palmite dena millia brachiorum, et in uno vero palmite (5) dena millia
flagellorum ;
et in unoquoque
dena millia botruum et in unoquoque botro dena
flagello ;

millia acinorum
et unumquodque acinuni expressum dabit viginti quinque metretas
;

vini. Et cum eorum apprehenderit aliquis sanctorum botrum, alius clamabit Botrus :

ego melior sum : me sume, per me Dominum benedic. Similiter et granum tritici decem
millia spicarum generaturum et unamquamque spicam habituram decem millia grano-
;

rum et unumquodque granum quinque bilibres simila? clarae (6) mundae et reliqua autem
; ;

Vix monendiis est lector ulrique interpreti liic

(1) vett. editt. — (5) Irrepsisse in textum veteris interpre-
prseluxisse textum grsecum paulo diversum nempe : tis mendum manifestum est. Ex armenio enim inter-
ubi armenius legit Boxpuv ayiov, votus noster latinus
: prele constat eo loci legendum esse Et in uno pal-
:

habuit Borpuv ayiwv haec vero lectio posterior eo lu-

: :
mite dena millia hrachiorum, et in uno brachio, dena
benlius praeplacet, quod facit cum hoc versu epigram- rnillia flagellorum Sic quippe continuus totius obtiiiet
matis iEduensis mox edendi ItoTY^poi; 6' 'AriQN [xs- : parabolae sensus. Eadem
porro Grabius conjecerat. —
XirjSsa >,a[i.6av£ ppdxjtv , "EaOiE, mve x. t. ).. — (2) — (6) Clarae mundse. Alterutra vox e
marginali glos-
Obviam armeniaci lextus litteram si qusesieris, legeris: scmate in textum adjecta facili conjectura babcretur,
itiui^Jhh,^ , babcmus R. P.
regiones ; sed auctorem nisi vetus noster fidusintcrpres, vcrbo propius iiisistcns,
Gabriel Aivazouski Mecbitaristam, apertum amanuen- volucrit indigitare candidiorem qiiamdani similaginem,
sis cr9a),[;.a corrigendum esse, ac legendum, «A-^i/J»/^/^, quam Latini dixere pollen , Greeci vero Ttai7:d)>riv. Hinc
semina. —
(3) Seu per proportionem singulae speciei
infra Juvencus , de manna azyma nivosa pascit de :

congruam, aut secundum congruentiam iis consequen- polline lastos.

tcm, ul fert velus interpros. (4) fn una, Mass. et —
 s. iKi:.\/i:i s 3

IMERPRETATIO VEIT S.

poma, et semiiia, et herl)aiu(l), secuiidum coni^ruenliam iis consequcntem ; et omnia

auimalia iis cibis utentia, quae (2) a terra accipiuntiu-, pacifica et consentanea invicem
fieri, subjecta liomini cum omni sul)jectioue.

TaOra (3) Sl xai DaTvia; Itoav^^ou {jl£v HtFC autem et Papias, Jobannis auditor,
axoucTTi;, no>.U/Cap":TO'j c^e eTaipo? ysyovw;, Poh carpi autem contubernalis, yetus homo,
apyaio; avvip, syypacpw; eTTiaapTupsi £v ty; per scripturam testimonium perbibet in
TeTapTV) Tfaiv auToij PiSXiojv •
ecTi yap auTto quarto librorum suorum : sunt enim illi

TuevTe (ii6>.ia (TuvTeTayaeva. quinque libri conscripti.

ex armen. Cf. notam quae supra n^S.

(1) //erfca^lege ipsum Irenaeum in suo textuusum fuisse schemate apud
— pro more suo inlerpres, scilicet qui,
(2) 'F.XXr|Vi^£i grajcos frequenti 7tf 6; to OttovooOjaevov. — (3) Haec al-
masculini generis esse ctbum oblitus, grteca potius ci- legavit Eusebius Hist. eccl. 1. iii, Nice-
cap. ultinio ;

T'.a, autquid siiuile attenderit; imo eruntqui autument pliorus, Hist. eccles., lib. iii, c. 20, p.250, cd. 1650.

S. IRENyEUS
MARTVR ET LUGDUNENSIS EPISCOPUS.

I.

i)L9ft n nrt . <^( )oofo ) .. t\ ii>\ )oof <^ .r\t> oof rt^^)* 4 -) (jL^a^»

BEATI IREK^I, QUl ASSECLA FUIT APOSTOLORUM ET FUIT EPISCOPUS.

ARGUMENTUM.
Divinas Christi virtutes in Veteri Foedere, totoque mundo conspicuas, describitauctor, Deumque simul et
borainem patuisse in Novo Testamento ostendit.

I. Lex et Propbetae et Evangelistae procla-

oH, —O) )L^ nr>\.»t^to)o jLiLio )^n Vit

. )S^o^ ^ >.\ .2)? ) .> . aV> ^ maverunt de Christo, quod natus

gine; et quod passus est
est

super lignum;
ex vir-

\^i^ ^ ^|u*a2))0 '

} /yy ^ e\ %^ . ^ ^^%f>
et quod apparuit (1) e domo mortuorum;
)L=>) ^io . ) iV> a\ > n\ nrtio . )A «V> et quod ascendit ad calos ; et quod a
S->\s\ ) 0\v> ^otol^)yo . y>. ->A aV> Patre glorificatus est; et quod est rex in

)^S^ )l V^\ aV> )LlOo ^otoK^) )Llo^;o aeternum ; et quod Hic est intellectus perfe-

E. cod. syr. Britann. Musei inter codd. addit. (1) Apparuit e domo morluorum^ syriacc, id esl , e
n" 12,lo6, fol. 1. —
Intcrprctalus csl E. Renan ;
lumulo surrcxit. Coiisonat Eccles. xii, 5. Ihit homo in
eadem reccnsuerunt clariss. et docliss. viri W. Cure- domum xternilatis suse. Pressius habet Parapbrasis
TON et OlATREMRRK. chaldaica : in domum sepulchri sui.
 ;

s. mi:NiEus.

oo^ . tA^^) )»o?Qj )op-a ^f oof )o>^J^» ctus, Verbum Dei ;

qui ante lucem genitus

)Ja-:i..»5j^ . ^^> )>(^->S o^LioA v^ojoi^)» est : qui cum eo est conditor universi ; fictor

^ i»^ 4' -s . )oof ^J3 VOs» oot . jL^) »^3» hominis ;

qui est in omnibus omnia : in pa-

. )
/>^A^^i jLaaoStl-^ . )1(^) \j^9 )1'6^) triarcliis patriarcha ; in legibus lex : in sa-

.\j^tJo) 7)'\vi-^.);::to(i^uft^>);iSto ^-^ cerdotibus princeps sacerdotum (1); in re-

. JLJ3)1 V> |L3)1 V> -> . )L . -^l )L.iiJLD gibus gubernator ; in prophetis propheta ; iu

)o>Li)Ls . )^ )L=>)L.2> . )-aj) ;^ ) Ai >i"-^-> angelis angelus; in hominibus homo; iu

ysV^.\ )q\v^ . )o^ patre fdius; in Deo Deus; rex in aeternum.

)oof L^<ll\» OO) )LiO^ u^O^O^) »--*-^ U^ II. Hic enim est qui Noemo fuit nauta, et

)q>_^) oo» . ; -^» )oo»f.—s)Jo ) >A\> Abrahamum duxit ;

qui cum Isaaeo ligatus

)oo^ on r> S » )q-Ao j^.^_32) ^r> «> a^ .) est, et cum Jacobo fuit peregrinus (2) ;
pa-

w^o)oA»A^? t -\ ')? )LA» . ) > > /y> "^) -N stor eorum qui salvi sunt, et sponsus Eccle-

oj . )LDojbL3» )Li|. ->>. V>o . )2»A» )L]A^^o siae ; et dux cherubim princeps exercitus ,

^.io» );w3 )o)A) ^» )oiA) . )LD)lio? )L^ angelorum ; Deus ex Deo , filius ex patre

yi\ s\» )La.lio ) » » av> ^dA^ . )L=>) Jesus Christus, rex, in saecula saeculorum.

.^-»^)^ .v^\s Amen.

(1)Quam eo loci sacerdos interprctamur vocem, Michaelis, /nfrodwcL m iV. J., edit. iv, p. 563. Renan.
nempe ^jk^O-O, de profanis deorumsacrificulissolet — Texlum syriacum, si cum armeniaco contuleris,
(^)
,,. . ,
/> 4 « . 1 T^ • 1 • immane hiare,uti in Proieoom. art. 2, n. 1, monuimus,
intelligi ,
dum ^0^-3
sacerdolem veri Dei solemmus
deprehenderis ; quid inde merito inferas de syrorum
est nuncupare at prius habet versio syriaca Epist ad
; interpretum indole, alias suggessimus.
Hebr. iiec non et Psalmorum (P*. cx, 4.) Cf. J. D.
,

II.

WrPIJ I '\nujibnuh o uihulinuinuh ^^lTuihLnnli uin-UtalrinnlM

h yXuinni^p^hihM KAruinlU •

SANCTI IRENM EPISCOPI, APOSTOLORUM ASSECLiE,

DE RESURRECTIONE DOMINI.
IDEM ARGUMENTUM.
IJ^u/^i^tu^i^ /t. I lItuiui^
l^ i-nl^%^ II I. Lex et Prophetae etEvangeliadeclarave-
nuiiio ouinnub^qhii q^^t^nhuujnu &uhuii
runt Christum natum ex virgine et in cruce
h linLul^ U. iuin^uink-uii h luui^ili , Ll
passum ; et suscitatum e mortuis , et in coe-
luinnuqhuii h illrn-lrinq u. Jh nuiqh uii
jhnhhliu f L ihuin-UiLnnhiui II f^uin-iu^ lum elevatum ; et glorificatum, et regnan-
Lnnhiui^iuiLhinhuiIi : 1 -^l qli luui^ h^-'^ tem in ssecula. Ille ipse dicitur perfectus

Ex codice S. Lazari Venet. manu reconti. — Inlerpretibus iisdem RR. PP. Mechitaristis.
 ;
,
;

S. IRKN.EUS. 5

inuiiiL lu/ iJliuiu I iiuiriL a-ni | xuilili , iin iiitellectus, Dei verbum, quod piiinilus pul-
^ui/ti Juinuin njU un.L'nh'n/th AlihuL uii
chre nati hominis [fuit] (l) conditor (2); in
titn L nSh^ tfiunniii^li , /^"l UJt/L^inipih
omnibus onmia ; in patriarchis patriarclia
lut/i/liiiijli , h <^niiiiLUiiili uiijli ^tnintuniL tn ,
ituLnl,uiili uii.iil,u_^ , h otu<ftuliuijii aiLi^ in lege lex ; in sacerdotibus sacerdos ; in re-

<^uiLtiij , h fJ^uin.LUL^nnti hj/tiutlj tuntuO^ gibus princeps ductor ; in prophetis pro-

linnii uihiuii , h tJiunii uinl, tili iituntLuinl^ , pheta; in angelis angelus; in hominibus
h <^nL'2 tnuiliult ^^iiL ^ tnuili h iliunn littili Deo Deus, Rex
,
homo; in patrefdius, in in
ifuinn , h ^^ttiin (j/"//'»/1 ntnni^uiS nutfli
a^ternum.
I nuinuiuS' , luii^htnlfttiTjii uinpuii'.
Ilti/ lih^plj Ifljh ni-ri'/L uin h Utui^/i, II. Ipsemet direxit Noemum in navi [cum ;

lUJiJ- 'inilnh tJiujj tltulXuin LutUL , P"'!- Joseplio venumdatus est] et Abraha-
(3) ;

I nntu<^tntliii. luirtuyLiiniLlruiij , f"'/-

\tiu<^niliitij lituuitrntuL. pjjn
mum conduxit; cum Isaaco ligatus; cum
X'}'"^"/''^ ,

lunntuninliLuntunlftun, [UJir II iiilubuh Jacobo peregrinavit ;

[cum Moyse fuit dux,
tjiuLiiuiutunlruiri , iiuin frnrinijp nrilrujlili et, secundum populum, legislator; in pro-
lULnhiiLUii iiLtuii , h 11111 n n tu II ly uli ^Ptu^
phetis praedicavit; de virgine incarnatus;
niiiiL tnn • h linLiilyli tJujnifiitiiijLuii , h
[\L[jqui<;i,tr s%Ltui_, [i {^ni[^uj%%i, in Bethleem natus; ab Johanne susceptus, et

iiLIjiiiiL lui , u [i miiinn tnlttulj i/lininL tui •

in Jordane baptizatus in deserto tentatus, ac
;

jLuiJiuuftiiui[t t[innJilrtui
x^hf '{-UiLuii- , u.
Dominus repertus. Ipse congregavit apo-
ntun uioLuJiiiU <yiuLUJolriniJu ntunnuii
stolos et coelorum regnum pra?dicavit (4)
nL fj hiSulj liiililihn oLunniilrintl, iilininu
inLiiiuLnnL inij , ni/lrn IrLuiu iiunnLULu illumiuavit caecos , et suscitavit mortuos
lih ini[ , [i mLu^Slun^jli hnlrLlruJi , /r J n^ in templo visus ; a populo nec fide dignus
nnt[iinL lil,li uilr^^LULLUinitiqlriui , /r ^pui^
habitus; a sacerdotibus comprehensus , et
<^ujUujihijlj iitfiinLilrLui, II Lun.tuOli -^c^
coram llerode perductus ; in conspectu Pi-
itiii[n[i iiiin tuO tua L Lui • iun^Lu(l[i ^\\[inLU^

inntih ntuuilrnhLUi^ h ifiunifiih lrnlrLh~LUi^ iati judicatus; in corpore se manifestans ; in

n t[iuijui[i hiji[uhtui II [i i//mhinq jui^ ligiio suspensus, et a mortuis suscitatus;

itnLqhtui , luntuohinijU IrnlrLhuii li
apostolis monstratus , et, ad coelos evectus
ih itli[uiu <yUiiJiitJiiti.\ h tu I , II pUn. luOill^
^i^uiLU ijuinhuj/ , u. [i iiifujUl^ ihiun tu^ ad dexteram Patris sedet, et ab eo, uti mor-
Liiith ui/ nitn/ly n jitiitiiLfJ[tLU t/L u h /nq , tuorum resurrectio, glorificatus ; ct salus
II ihiiliiiL [fj [ilU IniiinLiih /nii , /nLiiuiLii^
perditorum; degentibus intenebris lumen,
[cJhLli [inuLinith inn II ihitlitu^Jio [S.iu^

utuSijh /iin , <^ni[ltL tuniith /iin b. Jibtiin/ et iis qui nati sunt redemptio] ; salvatorum

.'ln"/" 'liuiliiiq';/!' *'''/'.'y''''"/_'

Opcra; prelium estadvcrlcrequBcnam in altorutro
(1) iiui 4-. . . 't^n^.lMl
intcrpretc syro armenio(|uc dcsint autsupcrsint. In syro uuiLqhl'^ Jhjpiinju. « llic csl primUus pulchre ge-
desidcrantur qua; nrnicnius Iiaijot uncinis inclusa. — nilus, crcator honiinis. » —
(3) Quac deinceps uncinis
(2)Eacsl utriusque lectionis, (juum arnieniara;, tum sy- indusa iacent^nec parvi prorsus facicnda , ea omnia
riacic, ad hunc locum, discrepantia, ut necesse vidoa- svrus intcrnres vel nc^lexil, ut sihi supervacanea ,
lur,vel altcrulrum errore lapsuui inlcrpretem, vcl varia ^'^.1 c codice suo erepta nescivit. Cf. Proleffomena.
—
lahorasse lcctionc textum primigenium. Ipsi quidem u\ Cf. Iren. Conlra h,vres. lib. v, c. IG, p. 513.
RR. PP. iMechitarisla", versioni vernacu!;esua; medicam „ gj „0^ solum autem per ea qufc prscdicta sunt, et
adhibcntes manum, candide fateiilur melius legcndum Patrein et seinctipsum manifestavit Doniinus, scd ctiam
f'>re uui t,-
: Ilic est , pro
, ujul, dicit. Ceiiscl : ,
pcr ipsam pa>sioncm.))
auleiii cl. v, QrATREMERE forsaii cssc sciihendum :
 , ;

G S. IREINJiUS.

hLbijbgunj bpiuuiuUujIiuii^^ir[tntlp.lrft^ pastor, et Ecclesiae sponsus ; cherubim au-

Zl nujL.nuji-np <^pb-^jnujl£ •
y ^ uinni_uj^
riga et exercitus dux angelorum (3) ; Deus
1^^ uuinuS-ng, ^yftuni-u «-j\^/''uutnu
i/tp :
ex Deo (4); Jesus Christus salvator noster.

Suspicanlur itcrum praelaudati PP. Mechitaristee

(1) idemque eruatur sensus ac in syriaca versione. —
menda nonnulla hic esse detergenda, nec per ipsos stat (2) Deus ex Deo ; haec iteruni ad syriacae versio-
quin, parce mutata lectione quee supra, pro his : nis normam iidem correxere rati esse legendum, ,

i£u>L.piiJi-n[i ^ptiujinli ii est fortis sive supremus

, \*^utnni-tu&j\^uutnt.&i7j. « Deus cx Dco. )) Egregia
angelus, rescribatur : ijuit-ptut-ujp ^(ilr^jnuil^tug haec Nicaeni Patres in symbolo inseruerunt.

m.

EJUSDEM mEN.EI.

ARGUMENTUM.
Chrislus in utraque natura ,
qua Deus et homo , et in una simul hypostasi , coliatis inler se totius historiK
evangelicae locis, egrcgie asseritur.

Libri sancti agnoscunt de Cliristo ,

quod

\-3) U^of .)L*j) i^ ^oto^)y (A5 >-*)> sicut homo est, ita etiam ipse non est homo
.); nn-^y jLk> >^)o . )<!><;*> l^cj^o^) |J)
et sicut caro , ita etiam spiritus , et Yerbum
. )o)L^O )of^i )iAiOO )^0'9 ^) |LL00)
Dei , et Deus [estj (^ )
; et sicut ex Maria ia
Ui^-^) U^)^ >a-..J^ ^? U^ >^)o
)^;^ «TfS^? );^a^? ^) M-^o> . ^A-^2) temporibus novissimis natus est , ita etiam

).jj3o> y<^^9 jLso y^)o . )ofJ^ ^ ax_£Li

primogenitus omnis creaturae egressus est ex
lB) JLLOof ^*'*^/? I^ >~»)o . ^S"^^? ^)
Deo ; et ut esuriit , sic et saturavit (2) ; et
t^ I
.*/>'<^ > \ y> >>> f» ^o . ^>ni a)?

|La.o»o «i. > A.V> ^)L3 )oo^ L«.o^oA-i.) ut sitivit, sic et bibere fecit. Et perinde ac
I

tOS A^? ^OI^ > ^O—A^ .)l V^ .O» Vt\ olim Judaeis pelra erat Chrislus (3) , ita

Ex eodemcodice Britannici Musei. 12,1S6, eod. fol. sic et Verbum ut glorijicarelur : requiescente qui-
,

(1) Haec et quae supra secundo loco attulimus, haud dem Verbo ut posset tentari et inhonorari, et cruci- ,

uno tramile videntur cum hisce sequentibus coUinere : figi, et mori; absorpto aulem homine in eo quod
"QaiTsp yap y-|V avQpwTco? , iva uEtpaaSYi outw xat vincit , et benignitaieutitur, Theodoret.),
sustinet [et

Aoyo:, tva oolaaOrj' r,(j\j/_ai;ovTOi; [aev Toij Aoyou ev tw

,

et resurgit ct , lib. m, c. 29.

assumifur (2) Syr. —
7r3'.pa^£(j6at •/.ai aTa-jpoOo-Qat, /.at dT^oSvriG-xetv o-uy- habrt saluraius est. Mahu saturavit , ut parallelismo
Ytvo|J.evou §£ Tw dvQpoduw sv T(») vtxdv xai uTCOf/.evetv, commatis sequentis satisfiat; quod texlum syriacum lc-
—
,

y.at y_pr,(7T£U£(79at , xai dvtaTa(j8at , viat dva)ia|A6dv£(j8at. vissime soUicitando oblineri poluil. Renan. (5)1 Cor.
Vetus interpres : Sicul enim homo »ra( ul tenlnrefur, X, i.Cf. Ircn. Contra llseves. 1. iv. c.14, n 5;c.2T, n. Ty.
 ;,

S. IRlLiNitiUS.

nunc crcdcntibus Jesus dedit ut bibant aquas

spiritualcs, quae scaturiunt in vitam aeter-

nam (I). Et sicut filius Davidis, ita et Domi-

)»^^> tio >-^)o . )oo»JL^) )o»^ ^ ^) nus Davidis. Et sicut (2) ex Abraliamo, ita

jL^i^o . )o|J^» )ic^ ^) iLi^o^ .)o|L^? et antc Abrahanium (.3). Et sicut servus Dei,

>-») o^L_\ .c\ (>il)9 )Lto >-k)o .

*^> ita ctiam fdius Dci ct Dominus universi. Et

sicut consputus est in ignominiam, ita etiam

) >>o> .«> q b ^) )LlDo» . )j>A^^»
insufflavit Spiritum sanctum in discipulos
) ^ > «)o . ^^^t - ^\a. 2> |LA.>a-r>>
suos(4). Et sicut contristatus cst, ita etiam
.n» <nS\)2o»L^ ^o^? ^) il^ot .^c\ .s2)»
dcdit kctitiam populo suo. Etsicut apprehen-
. )j A A ^^^^o )Lj#^-**2A-ie> U^ >-»)o

ooo^ 1 . V>» ^.\ .) ^ . V> ^ ^o2 ILlDo^

sibilis et palpabilis, ita

rum qui nocere ei

rursus in medio eo-

quaerebant, transibat non

. » .J.j^-to )J ,^^ )o(H » -^S ojA
apprehensibilis, et per januas clausas intra-
jj o )oo> "^La t .» . ..)> ).iJ2 ,^^0
bat, nec impediebatur (5). Et sicut dormi-
^) )l .00» .>Jo»> |Lto >-.)o . IIo/l^
vit , ita etiam imperavit mari , et ventis et
. y^ a^OiL-\o )-> ^i V(\o I V> .\ r ^ ^?
spiritibus. Et sicut passus est, ita etiam vivus,
..) V)0 . ..» .^) )LiJ3of -*- "* |Lk>>.^)o
.

omncm infirmi-
.
I
et vivificans, et sanans fuit

A .V>? t-^ >-^to . t 0^»(L^ ^^.3 ^ iLujL^o tatem. Et sicut mortuus est, ita etiam est
*
^oto^) )A . v>? )A V> . o? ^) )l Oo» resurrectio mortuorum super terram igno-
;

o»\ '•>
^» IL-Jo-aoo . )i^^j-^ M "^ miniosus , et in coelo omni gloria ct laude

^£L^)l)> . .\S V> )ik ..f> "^ iklo ); ^ -)

sublimior qui crucifixus est quidem ex in-
;

)) . ..
^ ^^» ) . .. . )2n\ . .. V>
^^ firmilate , vivit vero ex virtule divina (6)

.)-AJt> ojA ^A »*/l_\ A .-J? .UoIl^ qui descendit in loca subterranea , et qui

o|l\ vf> ^ m * . ) . Vi A ^ "^S^ Ln^.^k>>o ascendit super calos ; cui suffecit prsesepe,

- "*^ . )/l..^)oo^> .''^^ )ii^?o . )La>o) et qui implevit omnia ;

qui fuit mortuus

.^^) . .V>\S )q.\s\ et qui vivit in soecula sseculorum. Amen.

Johann. iv, U.
(1) — (2) Mallh. xxn , 44.— Luc. iv , 80. — Johann. xx , 19. — (6) II Cor.
(3) Johann. viii, 58. — (4) Johann. xx 22. (5) , — xiii, 4.
8 S. IREINJiUS.

IV.

AD LIBROS CONTRA H^RESES PROLOGUS

AUCTORE. UT VIDETUR, FLORO LUGDUNENSI DIACONO.

ARGUMENTUM.
Inquiriiur primum quis sit Irenaeus , aul qua mente scripserit ; II. deinde quae contineantur in quinque
ejus libris ; III, tum ex quintuplici deducitur causa cur denuo hi libri edantur.

I. stine,tandem philosophicarum rationum et

divinarum auctoritatem copiosa dulcedine
Hyrenaeus , episcopus civitatis Lugdu- compensandum. Postea ipsos haeresiarchas
ncnsis , Polycarpo discipulo
instructus a nominatim commemorat, et quid vel quan-
Johannis apostoli, scripsit quinque libros tum, unde cujusque discipuli suorum ma-
cuidam episcopo (1), rogatus ab eo, Contra gistrorum adinventionibus addiderint, con-
hccreticos valde necessarios , ut ; in quibus sequenter annectit. Dein, singulas haereses
sapiens architectus et providus medicus, per- singillatimaggrediens, et, probatissimi more
fecte nos instruit de haeresibus et haeresiar- philosophi, assumptis de rerum naturis
chis primum detegens eorum prava dogmata
; peremptoriis rationibus, verum a falso dis-
et perversa opera, ne quis incidat in idipsum cernit Sanctitatisamictum, pravitati super-
exemplum. Kam, sicut medi-
incredulitatis ductum, violenter abstrahit; ubi in melle
cus aegrum curare non potest nisi causam , venenum, ubi in columbae specie vulpes
morbi prius agnoscat, sic necesse fuit eum lateat, curiosa discussione perquirit. Hoc
haereticas pestes, cum suis causis, prius agno- modo sordidissimis phantasiis haereticae do-
scere , ut postmodum competenti medicinae lositatis solertissime deprehensis, et fide-
posset eis efficacius contraire. lium oculis patenter expositis, ad ultimum
venenosos surculos adulterina plantatione
,

II. insertos, multiplici f [alce dijvinarum auc-

toritatum exstirpat , abjicit et concalcat.
In primis ergo, ipsas haereses explicat, Ejusdem quoque intentionis occasione, non
singulis assignans suas originales causas, solum quae ab haereticis corrupta sunt corri-
scilicet a quibus acceperunt materiam exi- git, sed insuper multa de novo Testamento,
stendi. Inter quod agendum, ponit et ignota ad munimentum verae fidei, fideliter et lu-
nomina fictarum rerum, quas ipsi Virtutes culenter exponit.
appellabant, et quasi deos venerati sunt.
m.
De quorum scilicet nominum multitudine
illatum tibi , o lector , taedium patienter su- Sunt autem quinque causae, quae sumtum

E cod. Arundeliano, in Museo Britannico, n" 87. fueritamicus ille tacente Irenxo dici non potest...
, ,

Piul. CLXiv, F, —
Proleyomena, art. 2.
fol. 1. Cf. Episcopum fuisse suspicor aut aliquem in clero
,

(i) Conslantor id asseritur, quod vix conjecerat D. conspicuum qui plebem curas suse concreditam liabe-
Massuctus nec nisi subdubilans innuerat
, « Quis : rel. » Diss. prxv. p. xcv.
 . ,;

ANOxNYMLS.
et lciboreni luijiis libri ,1) trauscribendi non et vidit exerccri, utpote eorum auY/povo? (3),
sinunt, ut putainus, oestimare superiluura. id est,contemporaneus ct comprovincialis.
Prima, cpiod perrarus cst, bKresium silen- Quarta, (piod dc hKresibus illius temporis
tio, quod nunc solito vebementius interrup nemo plcnius, sive planius noscitur dispu-
tuin est(2), neminem impellcnte. Sccunda, tasse. Quinta, quod arma militantis Jxclc-
quod auctor ejus anliquus, ct apostolicis siie , ali(j[uanta' pacis occasione negkcta
tcmporibus \icinus exstitit , et ideo fidc resarciri plus solito nccesse cst, quia, dcfcn-
dignus. Tertia, quod quoe de bipreticis scri- sore tam raro, tvrannis baeretica in eam
bit, nou omnia pcr famam didicit, scd plu- tanto crudclius quanto impunius incipit
rima de bis pra^scntcr ab eis audivit doceri, efferari

(1) Tihi cod. —

(2) Hinc Flori, ni fallor, indolcs et ffuyxpo^o'C id moris fuisse vocfibula gra-ca suis passim
aetas maxime inuolescit. —
(o) Codex liabet syncronon. inspergere commentariis , nec Florum abslinuissc so
Abs re non sit advertere, scriptoribus .nevi carolini omnino ab hujuscemodi grsecanica consuetudine.

ANONYMUS.
DE SOLEMNITATIBUS, SABBATIS ET NEOMENIIS.

ARGUMENTUM.
I. Auctor, quam ob rem ad opus sc accinxerit paucis pr^fatus, II. Docet legalia festa ac sabbata a Do-
mino, per prophetas praeloquente III. Et ab ipsomet Cbrislo in Evangelio antiquari. VI. Pascbalia vero, alia
,

custodiri alia commutari. V,

, VI. Hinc contra Legis litteram esse plura in vero Novse Legis pascbate,
vivo utique corporis ct sanguinis Domini sacrificio. VII. Hinc iterum ab Ecclesia id esl, a Sede Apostolica, ,

jure damnatos fuisse qui xiv lunam adhucdum ad lilteram observant VIII. Spiritaliter enim, in vespere ;

mundi, Agnuni esse comedendum, IX. Et abstinendum in die septimo ab omni peccati opere servili X. Cajte- ;

raque item spiritaliter observanda scilicet in Pentecoste, cbaritatcm XI. In festo Tabernaculorum timorem
; ; ,

judicis Dei, inslante sa;culi cOnsummatione XII et XIII. Virtutes varias variis in sacrificiorum ritibus et vic-
;

timis. XIV. Qua; pauca scripsit auctor, ea venerabili cuidam papa; a^qui bonique habenda commendat.

PROLOGUS.

vel (1) quid spiritaliter observari debcat

prius cogimur amatoribus littcra^ respoii-
De solemiiitalibus ct sabbatis ct neomc- dere, quos quum
adversariisque veritatis :

niis ,
quK in lege a Domino pra?cipiuntur ego possim jure (2) rcpcrcutere, magis cos
obscrvari , tua; cbaritatis imperio cogente, blandc lcnitcrque alloquens, ad agnitioncm
dicturi quid secundum littcrain reprobari. veritatis vcnirccupio. Quiquum radicisama-

Cf. Proletjomena , arl. iii. — Cod. Collon. Cal. A, (1) Vel decst in Sorboii. — (2) Eo jure possimus
XV, f„|. 8/). — Sorbon. IS5, fol. 212. perculere , Cotloii.
 . ,
;,, ,

10 AINOINYMUS.
rum corticem ruminare (l) cupiunt, poma III.
spernunt (2) pulveremque auri mirantes,
;

formata metalla despiciunt (3) quia et si (4)

De sacrificiis autem per alium prophetam
;

secundum litteram legis observare cuncta

sic loquitur.: Non in sacrificiis tiiis (21)ar-
guam usque dum dicit, non polabo (22).
te.,
contendunt, velamine posito supcr faciem
Quibus verbis Paulus (23) apostolus, eodem
Moysij spiritus (5) et veritatis luce illumi-
nari nequeunt. Quos, et si veritati non ad-
spiritu repletus, conveniens ait : Nemo vos
seducat in esca aut in polu, aut in parte
quieverant hirci tamen more emissarii
,

diei festi, aut neomenia (24), vel in sabbatis

humero nostrae patientiae (G) portare, parati
ad satisfactionem de eaquae innobisest fide,
quoi est umbra futurorum, et reliqua(25).
Quibus verbis luculentissime declarat in
ad heremum suae perditionis praecipimur
his festis diebus , sive escis carnalihus
et lavare postea vestimenta , ne contagione
temporaliter observatis (26; quam vanis-
haeretici (7) sensus polluti remaneamus (8j ,

simam uml)ram et erroris seductionem in-

II. venire poterit (27). EtDominus Jesus, etiam
in Evangelio, sabbatum solvere declaravit,
Nos auteminitio hujusopusculi, exemplo
Hieremiae docti, evellere (9) prius,distruere,
quum tolle gra-
paralytico praeceperat :

batum tuum (28) quod lege prohibitum,

et postea plantare et aedificare proponimus :
;

videlicet onera in sabbato portari, manife-

de Scripturis prius ostendere cupientes
quomodo hae feriae Domini, qua:^ praecipiun-
stum est. Solvit et scenopegia, quando dicc-

tur lege observari, non umbratili (10), sed

bat : Non ascendo ad diem festumhunc (29).

spiritali observantia celebrari jubentur(l 1).

Ac si dixisset : In hac liujus solemnitatis
Et qui imbecillitati nostrae auctoritatem
observantia, gloria mea (30) non ascendit.

parvi pendere voluerint prophetas au-

,
IV.
dient (12), qui provido vaticinio ventura (13)
providentes, harum (14) reprobatione Evan- De Pascha autem , tanquam maximo sa-
gelii tempora voce aperta praedixerunt, immo cramento salutis nostrae, paulo latius ali-
in eis Domino
praeloquente (15) dies festos : quid dicturus, etiamsi non est hujus tempo-
vestros et ncomenias et sabbala veslra (16) cuncta disserere (32) prius osten-
ris (31) ;

oditanima mm(17).Ethaecse(18)Dominus dere volo quibus vel quantis rationibus

non mandasse pronuntiat, quum ipsum (19) Phase (33) Domini custodiri praecipitur :

in Lege haec praecepisse manifestum est. In mense primo, decimo die mensis, agnus an-
quibus verbis, quid aliud ostenditur, quam niculus (34) segregari, et servari usque ad
quum Christus fmis Legis advenerit , ea se- XIV ; et in xiv a Domino ,
per Mosen , oc-
cundum litteram custodiri (20) non manda- cidi praecipitur ab universo coetu filiorum
verit ? Israel ad vesperam. Quas rationes ipse Do-

(1) Reminare , id. — (2) Exspuunt, id. — (5) id. —(21) Tuis non habet Colton. addit vero Sor- :

Dispiciunt, id, — (4) Quasi Colton. — (5) Moysis bon. « Holocausta autem tua in conspectu meo sunt
spiritu, id. — ,

(6) Patientiae parati , et infra portare semper, non accipiam de domo tua vitulos, neque de
praecipimur, Cotlon. Portemus inseritur liic in Sorb. gregibus tuis hircos, et reliqua usque , aut sanguinem
qui paulo post non liahel portare prsecipimur. — hircorum potabo. »— (22) Ps. xlix, 8-15. — (23) Pau-
(7) Erratici , Cotton. —
(8) Remanemus , id. (9) — lus deest in Sorb. — Neomenise aut sabbati quae ,
(2-4)
Jerem. I, tO. —
(10) Nonumbra, Sorbon. observari : Cotton. —
(25) Coloss. II, 16-18. Aliter Vulgata Ne- :

umbratili, CoHon. —
(H) Jubemur, id (12) Volue- — mo ergo vos judicet in cibo, aiit in potu .... aut sab-
rit.., audiet, id. Audiant, id, — (13) Ventura deest in batorum qux sunt umbra futurorum corpus autem
Sorbon. — (14) Eorum, C. — (15) Proloquente , C.
,

Christi ; nemo vos seducat. —

(26) Sive in diebus tem-
,

— (16) Vestra deest in Sorbon. (17) Is. xiv, 5 in — poraliter , sive escis carnalibus observatis , Sorbon.
Vulg. legitur Neomeniam et sabbafum et festivitates
: — (27) Potuerit Sorbon.
, —
(28) Marc. ix ,^11.
—
aliaslnon feram; iniqui sunt ccetus veslri. Calendas (29) Job. VII, 8. —(50) Honoris mei gloria, Sorbon.
vestras et solennitales vestras odivit anima nostra. — (31) Temporis non babet Cntton. (32) Dese- —
— (18) Se non habel Codon. , nec infra , ipsum. — rere, Cotlon. —
(35) Pascha Sorl). (54) Exod. —
(19) Quuni vn lege Cotlon. (20) En custodire
, — XII, 5.
,
 ,,
; ,,

DK SOLtMMJATlliLS. II

miiiiis, veriis agnus, quuni verum pascha qui tollit (IC) i)eccata pascha no- mundi , et

projj;iTditur, ali([uas pcinuuuTO volous, cu- strum immolaius cst Christus (17) sed xv ;

stodi^it; aliipias uou scrvari cupicus, com- dic; in quo mauifcstum est dicm fcstum Ju-
mutavit : ([ui, quum in primo mcuse secuu- da'orum ciun suo sacrificio a Domino esse
dum pra'ccptum Legis inunolari dignatus solutuni. Sed quid in lioc (^18) intclligere
est, et XIV lunam(l) nuUo modo pneve- debcmus, ([uod prius figuralis agni ( 19) car-
nire, sua' passionis temporc, commisit(^2). nes comedcrit (20) , et postea sui corporis
cibo (2 1 ) suos aiiostolos refecerit (22); ctpost
V.
Juda'orum tvpicum nostrum immolatus ,

Aliqua tamcn contra liguram fecisse nar- est Christus? Hoc, ut opinor, non ut (23)
rat evangelista. Qui 3) quum a Juda trade- veritas figuram , sed ut figura veritatem
retur Juda^is (4) , non decima die mensis pnecederet (21). Quia non prius quod spi-
primi tentus est. Et quum sui (5) corporis ritale est sed ([uod animale deinde quod
; ,

et sanguinis sacramenta dare in sua vita (6) spiritale.

discipulis suis dignatus fucrit lioc contra ,

Vil.
liguram fccissc monstratur. Quum illc agnus
qui , in t>po Christi , in pascha occidi pra'- llnde elccta et araica sponsa Christi, uni-
cipitur, assatus igni , cum capitc et pcdibus versalis Ecclcsia anathematizat eos qui cum
et intraneis (7), post suam occisionem con- Juda-is in festivitate paschali xiv lunam
sumi a populo mandarctur hoc au- (8) ; exspectari (25) definiimt, et Sabbata, etcae-
tem, ut Fnihi vidctur, propterduasrationabi- tera hujusmodi umbralisobservantia^. Ethoc
les causas, Dominus fecisse cognoscitur(9) tantum observare dignata est (26) quod et
ne quum pascha cum discipulis manducas- Dominus. Vt in primo mensc, post xiv
set (
1
0), nisi postea sacrificium commutasset, dicm paschalcm fcstivitatcm pra^cedentem
,

dicens : Hoc est corpls meum (II), sic una sabbatorum celebrari sine ulia ambi-
etiam postea observari (12) debere crede- guitatc censucrint (27). Licet in hoc varietas
retur. Ecclesiae (28) orta est, alii sufficere credenti-

VL bus ut non in xiv cum Judaeis pascha cele-

brarent; alii autem hoc fortiter cauteque
Ha^c est autem altera (13), ut opinor, custodiunt , ut immolationem vcri Agni
causa ut quum corpus Domini integrum
: qui tollit(29) peccatum, ante xiv celebrare
et suum sanguinem in se continens , ante non audeant, secundumilludlegale(30)pr3e-
passionem cernerent, in corpore se (14) ceptum, quod Dominus (3 adpassionem ve- 1
)

spiritaliter refici crederent ; et sic etiam niens, minime contempsit, sedait(32) Obser- :

nunc a nobis crcdi (15) debeat. Et hoc etiam vabilis eum iisque ad xiv lunam (33). Quod
intueri dcbcmus quod non in xiv die ad : nunc maxime(34) Ecclesia (35), auctorita-
vesperam , ut lc\ praicipit , ille agnus Dei tem Sedis Apostolica; sequens, observat.

(\) El XIV nullomodo, Colton.

(2) Commiserit, — vare dignatus esl Dom,inus, Sorb. (27) Censuerity —
id. — Evangeliarium. Quia qvem, id.
(5) (4) Tra- — Colton. c.Tcteia legit ut ihi codex vcro Sorhonicus ali-
:

deretur a Judiis, id. (.^) Quum dcesl in cod. — — ler hahct hunc locura , paulo minns ohvium, nUt in
(6) In vita id. — (7) fntestinis, id. — (8) Man- primo mense , post xiv diem paschalem feslivitatem
daret , id. —
Cognoscitur deest in cod.
(9) (10) — pr.vcedentem, una sabbatorum celebrari sine ambigui-
Manducaret et nisi id (II) Matlh. xxvi
, 20. — , tate censuerit. Ut ut legeris , sensus hic lihi sit , cele-
-—(12) Adversari, id. Ad totum hunc locuin , prsc hrandimi ncmpc pasclia die dominica, post lunam
cffileris insignem adisis Prolegumena art. iii , n" 2. XIV proximc ventura. — (28) Veritas C. — (29)
— — —
, , ,

— (13) Ha^c est autem. Cotloii. (14) Hoc corpore Tulit, id. (50) Regalc, id. (51) Quod et Do-
spirilaliler,'u\.— {\ti) Vobis, id. (16) Tulitpeccatum, — minus, id. — (52) Sed ait deest in Cotton. — (55)
Cotton. —
(17) I Cor. v, 7, (18) Sed in hoc quo- — Exod. XII, 6. — (54) Quod maxima.
Collon. —
que, C. —
(19) Quod opus flguraUs ignis agni il). , (5r>) Romana Sorhonicus hahet, sed surfixis punclis,
,

— (20) Comcdere Sorh. (21) Cibus, C.

, (22) — — ac si id loret dclendum supra lineam eadem manu
Refecit, Sorhon. (25) Ut non C.— (2i) Prxce- — ihidrni
;

conigilur apostolicr. Vide prolcg., art. ii

—
,

rinl ,.Karh —(2,1 XIV relebrari C, (26) Ohscr- , n. 5.

 ,
;, —
,,;

12 ANONYMUS.
quo primitiae offeruntur. Quae denumeratio
VIII.
perfectionis plenae (14), per septenarium et
quinquenarium numerum et decem quin- ,
Sedhaec deserentes, quia non est hujus tem-
quies ( 5) efficitur. In quo hoc significari
1
poris per singula discuti ad spiritalem in- ,

puto per quinquagenarium numerum

telligentiam mentis aciem convertamus(l); ,

qui remissionem in se continet charita- ,

quibus praecipitur , mense novorum xiv ,

tem(l6); quae, septiformis spiritus gratia

die mensis paschalis agni carnes come-
,
superveniente , diffusa est in cordibus no-
dere, ut in nobis 2) nascentibus bonorum
srn'i(17). Quinque enim corporis sensus legi
operum fructibus, quum decalogi a nobis
Dei subditos habeamus, quae verba decalogi
verba completa fuerint in evangelii perfec-
in se continet. Per charitatem (18), ut dixi,
tione, quaterno numero consistentis (3). Car-
cooperit mullitudinem peccalorum {19) , et
nes nostri Agni in vespere mundi, in quo fi-
sic sacrificium novum Domino, ex omnibus
nis saeculorum pervenit, non tenebricatis (4)
habitationibus nostris, in usum magni sa-
cordibus , Spiritu sancto nostram (5) noc-
tem cerdotis, cum pacificis nostris hostiis (20)
illurainante, comedamus (6).
credentes offeremus (21); si cum Domino
pacem fecerimus offerentes spiritales ho-
,

IX.
stias, acceptabiles Deo, per JesumChristum.
Qui panes primitiarum terrae nostrae etsi ,

Sex diebus operari pra^cipimur; in sep- fermentatos, tamen sibi consecratos, come-
timo autem, hoc cst, Sabbato, al) omni opere dit ; ipse pontifex qui , coelum penetrans
,

servili (7) prohibemur (8). Per senarium potest (22) compati inflrmitatibus nostris
autem numerum perfectio operum designa- et, quum apud Patrem Advocatum habe-
tur, quia sex diebus fecit Deus coelum et
mus (23) eum, opera quae fermento fragili-
terram. In Sabbato autem omne opus ser- tatis nostrae fermentata in usum hujussacer-
vile hoc est peccatum operari prohibemur
,
dotis manu orationis elevata cedunt (24),
quia qui facit peccatum servus est peccati ,
per viscera misericordiae devorat quae non
,

ut quum in pra;senti saeculo perfectionem odorem Deo (25) suavitatis praebent , sed
operum compleverimus non durantes (9) ,
magis indulgcntiam exigunt (26).
corda nostra, in veram requiem meam quae
contumacibus denegata est, pervenire merea- XI.
mur, dicente (10) Domino per David (11):
5» introibunl in requiem meam (12). In fine anni solaris , apud Hebraeos , id
est, VII mense, quando congregantur fruc-
tus in horrea, sive in cellaria, tunc (27) ce-
lebrari lege praiceptum est id est prima ,
,

Ab altera die Sabbati, hebdomadas plenas die Tubarum decima die expiationum ce-
; ,

numerare nobis lege praecipitur (13), usque lebrari debere sabbata. Et a quinto decimo
ad alterum diem expletionis hebdomadae die per dies septem usque dum finiantur ,

septimae, id est, quinquagcsimum diem, in octo (28), tabernaculorum feriae esse prae-

Additur in Cottoniano tituli Instar sed intra

(1) ,
— (15) Lev. xxiii, 16. — (14) Plena , Cotlon. —
,

texlum De pascha et infra, prsecipitur spiritaliter.

: (15) Quinque decies et decem quinque, id. (16) Ut —
— —
;

(2) Nobis Cot. facili errore. (3) Consislenles pcrcharitatem, in utroque codice, absque ulio sensu.
Sorb. —
,

(4) Tmebratis, Sorh. —

(n) Nostram deest in (17) Rom. V, 5. Et quinque nostri, Soib. (18) Et —
Sorhon. —
(6) Tit. in Cotton., De sabbato. (7) Ab — per charitatem, id. —
(19) I Petr. iv, 8. (20) Paci- —
omni opere deest in Golton. —
(8) Prohibemus pro- — ficas hostis, Cotton. Victimis, Sorb. (21) Offerimus, —
hibemus. Hfec omnia omisit Cottoniani cod. librarius, Cotlon. —
(22) Possit, Sorb. (25) Habeamus, id.—
deceptus, ut fit, ex 6u.oioTE).£UTot:. —
(9) Obdurantes , (24) Manu operationis elevata cedent, Sorbon. (2S) —
Sorb. — (10) Ps. xciv. — (11) Dicente — _meam, haec Deo deest in Cof. —
(26) De Scenopegia, tit. in Coltoii.
desunt iii Sorh. — (12) De quinquagesimo, titul. in Cotton. — (27) Ter solemnia celebrare, ib. (28) Octavo. Col. —
 ,,, ;;

Di: SOLEMMTATIBUS. 13

cipiuntiir. Hic autem fortasse (1) significari XIII.

potest, ut quia nos, in fine sieeuli, trina' in-
vocationis sacramento (2) sumus consecrati, De pauca dicere decreveram,
sacrificiis

tuba pnedicationis Kvani^elii fidem et as-

, (pia' quum bostia' pontificis veri inse liguram

persiouem(.3) sanguinis JesuC.hristi, in qua contineant a nobis etiam Domino offerri

,

vcra propitiatio est , finito legis tempore ,

debent. Per vitulum enim labor noster ,

discere non cessemus (4), et , congregatis per ovem innoeentia per liircum morti-
,
;
,

uovis (5) bonorum operum iruetibus ab , ficatio fornicariae voluptatis (14); per ca-
omni opere malo quieti, per septiformis spi- pram ,
qua; in sublime pastu pascitur, vita
ritus gratiam, perfeetione susceptasustenta- theoriea ;
per
opus pradicatio-
arietem ,

tam (G), numeros (7)

in octava' beatitudinis nis (15), qua^ aguos bono pastori gene-
])ervenire mereamur quod tamen per je- : rat (16); per uaturam castitas solitaria) ,

junii et orationis laborem (8) fieri potest mcntis nemini prater Christum juucta" per ;

nonest dubium consequi, quia et affligi ani- columbam, perspicacior (17) intuitus sacra-
mas lege (9) pra,'cipitur (10). mentorum per panem, soliditas pracepto-
;

rum (18); per similam (19), sinceritas vitae;

XII.
per vinum et sal, veritas (20) praedicationis
In neomenia buccinare tuba praecipi- per oleum, fomenta charitatis, intelliguntur.
tur(ll), id est, nova luna quia qui lu- ;
Qua^ omnia sive festa sive sacrilicia in uuo ,

mine (12) scientia? [fulget?] pra^dicare aliis loco celebrari et offerri lex jubet (21), quia
cessare nou debet quos Paulus scientiae
,
tunc omnia prosunt (22) quum iu uuitate ,

Cliristi fulgore inluminatus minime coutemp- Ecclesiae , sine uUo schismatis errore, pera-
sit, priBdicans in synagogis eorum (13). guutur.

XIV. EPILOGUS.

Hac pauca in abysso multa disserens (23), videantur ,

per Judaici sensus impieta-
hanc scriptiunculam diviti pauper, [bos- tem (28) corpus Christi Ecclesiam , id est ,

piti?] peregrinus (24) tibi praebere (25) non suis schismatibus scindere non metuunt.
timui, ([msi, perfecla dileclio foras miitit ti- Hac sub brevitate (29) transcurrimus, quia,
morem (26) : credens etiam hoc , o venera- siper omnia tractarentur grande volumen ,

bilis Papa ,
quia plus valet obedientia cum poscerent quod non est hujus temporis
:

fide, quam faeultas humani ingenii. Haec peragi quia magni temporis otium (30)
,

autem a te postulata sunt , et a me dicta exigit. Ora pro me, venerabilis papa (31).
propter eos (27) qui quum facie Christiani

(1) Hoc fortasse Sorb. (2) Trino sacramento — (17) Perspicacia Cotlon. (18) Praecepti , id. — —
—
.

— — —
,

invocationis , id. (3) Fidem... aspersionem, id. (19) Severitas id. (20) Deuter. xii , 5. (21)
— —
,

(4) Dicere non cessamus , Colton. (5) In nobis Quia tunc omnia possimus , Cotton. (22) Multa,
id.— (G) Perfeclionem sustentatnm , id. (7) Me- — legis prospecta deserens , id . ( 23 ) Peregrinus —
ritum , id. —(8) Laboris Sorb. (9) Levit. — cui , id. —
(24) Hospiti utcumque supplevimus. —
ivi, XXIX, XXXII. — ,

(10) De Neomeniis, titul. in Cot- (25) Scribere, Sorbon. —

(2G) 1 Job. iv , -18.—
ton. — (H) Psal. lxxx 4. —
(12) Lima scienliae, (27) Prxter eos , Cotton. —
(28) Per Judaici ses~
Sorbon. —
(1o) Act. An. xv, 21 passim.
,

(t4) — sus impietatem ecclesiam , id. —

(29) Supra astate,
Fornicari voluntatis Cotlon. (lo) /Edificatio- .
—
,

id. — (30) Hostiam, id. — Haec ultima preca-

(31)
nis agnos, ib. —
,

(IG^ Boni pastoris , Cotton. — tiuncula dcesl in Coitoniano codice.

 ,, :,

14

MURINUS
ALEXANDRINUS ET EPISCOPUS.
FRAGMENTUM HOMILl^ DE PASCHA.

ARGUMENTUM.
Duplex est hujus homiliae pars Pascha in aequinoctio concurrere cum totius mundi
quarum prior exponit, I

creatione, H Cum redemptione

,

anni solaris.
Israelis ex Cum
Posterior pars agit de serpen-
iEgypto, HI initio —
tis et virgfe Mosaicae allegoria, IV Sive ad fidem in Christum mortuum, V Sive ad spem futuri saeculi referenda.

iNCiPiT DispuTATio MuBiM (l) eplscopi Alexandrini de Ratione Paschali, eo , , (2) quod
senserunt alii di"verse de eo quod scriptum est « Post biduum Paschajiet (3). » :

manducatur quotidie agnus a septemviris,

id est, a septem gradibus Ecclesiae (12).
Id congruum fuit pascha Judaeorum in
III.
aequinoctio, hoc est (4), in viii Kal. aprilis,
ut in ffiquinoctio renovatio (5) novissima Tantum autem mysterium Dei scitote
mundi et redemptio esset (6) per crucem quod non est mirum si accederit ad judi- ,

Christi quia in aequinoctio fuit constructio

; cium Dei (13); si convenerit aequinoctium
et compositio mundi, ne dispar sibi invicem quod est viii Kal. aprilis (14), vi feria,
fieret utraque renovatio (7). Deinde eadem luna xiv; et resurrectio, luna xvii (15),
longitudo facta est ex potentia Domini, tri- XII Kal. aprilis, quod est aequinoctium ver-
bus primis diebus et noctibus factis sed :
nale, hoc est initium anni solis. Et ante hoc
addidit sol cursum dierum, quando in- initium non facitur pascha apud Hebraeos,
luxit (8) quarta die ; luna e contrario et Graecos et Latinos, nisi in errore (16); quia
dempsit cursum noctium. dies dominica, in qua facta est lux, non
fuit XII Kal. aprilis quod est in nocte se-
,
,

II.
cunda feria, in anno crucis (17). xi Kal.
Etenimad venerationem et honorem sequi- aprilis iii feria; et x Kal. aprilis iv feria, iu

noctii novissimi , et paschae Christi praesi- quo die dictum ita post biduum fiet pascha.
:

gnata (9) est , et facta est prima mundi con-

IV.
structio in aequinoctio primo. In aequinoctio
quoque redemtio Israel
facta est solutio et Deinde sentiunt alii, quod ait, post bi-
de servitute jEgyptiorum. In (10) eodem duumpaschafiet, id est, post completionem
aequinoctio, post xii Kal. aprilis, praecepit et integritatem duorum Testamentorum et

filiis Israel celebrare pascha (11). Typus transcensus ad regnum ccelorum, conve-
namque Christi , agnus qui occisus est ; et niente in vi feria aequinoctio; luna (18) xiv

— Codex Colton. Cahg. lum. In codice namque Coltoniano

Videsis Prolegom., art. IV. Typus iegitur aliter :

A, XV, 80 fol.— Sorbon. 283,

V». 258 v. Paschx per omnia,
foi. finem ex Christi futuri in initio
Morinus,
(1) Sorb. Maurinus apud Alcuin.
cod. typusnamque... — Paucababes, Prolego- (12) inter
— De quod Cotton. — Mallh. xxvi 2.— mena,
(2) eo , (3) tum de veterum
, loc. iaudato, frequenti Christia-
Hoc Cotlon. —
deest in Remuneratio norum tum de septem gradibus id. synaxi, hisce Ecclesiae.
Sorbon. —
est (5)
(4)
— Esset
(6) Cotton. —
deest Reformatio —in Ad deest Cotton.
(7) Dei (13) in et in
Colon. — In mvndo, Sorb. — Prxfigurata Cotton. apr. — ,

In viii kl. die vi feria. (15) xvi,

Cotton. —
(9) (14.)
Cotton. —
(8)
Sorb. Legendum Pascha, ^raesiqnatum,
forsan postea aut In errore x[i , (16) est,
— Et
(10) Sorb. — in Plana quidem per
, Quid (11) annus hujuscemodi crucis (17) sibi vclit , aiias

se oYiffi? ex sequentibus magis obvia

ista at Sorbon. habet anno
evadit disquiritur. : ii feria crucis. xi
— Lvnari Sorbon.
;

obtinoat modo quem Sorbon. rccepimus Kal.

c codice tex- aprills in feria. (18) ,
 —
S. DIO-WSllS ALLXA>J)RLMS. 15

et solemnitate resiiiTectiouis , iii die domi- iu mortem. Ita liberatur totum humanum
nica, hoc est, totius generis humani, ex quo genus in passione Christi, qui est vcrus ser-
genere virga de radice Jesse exiit. Qua^ virga pens occidens serpentem diabolum (8), et
,

redemit Israel de :Egypto, quando (1) con- devorans virgas magorum philosophorum ,

versa serpentem
est in ut liberarentur , et ministrorum diaboli.
Israelita^ ab .Ei;ypto. Qui (2) serpens per-
suasit iiomini, hoe est diabolus, in(3) mor-
tem. Si ergo mors homini (1) a serpente, Quid est autem expavit (9) Moyses el
:

virga in serpentem, id est, Christus in mor- fugit? nisi ,

quaudo mortuus est Christus,
tem serpens exaltatur in liercmo (5) ut sa- , expaverunt et fugerunt discipuli? Caudam
naret vuluera corporum respicientium in adprehcnde{\0), posteriora adprehende. Et
serpcntem a?reum. l't solvit servitutem Is- ilUid, posteriora mea videbilis (II). Primo
raelitarum famulantium in .'Egypto sic (6) ; factus serpens, et, cauda retenta, facta
homiucs, morsi a serpeutibus, sanabantur a virga. Primo occisus, postea resurrexit,
venenis, iutuendo serpeutem. Magnum sa- cauda retenta. Visus esl Cephce, deinde un-
cramentum I Quid est , intuendo serpentem dectm( 12). Estetiam in cauda serpentis finis
sanari a serpcnte , nisi credendo in mor- Sceculi, quia mortalitas humani generis am-
tuum Christum, sanari a morte peccatorum? bulat per noctem (13) a diabolo illatam. Sed
et ut (7)liberaretur populus ab ^gypto in fine saeculi , sicut a cauda , redimus (1 4)
per virgam in serpentem conversam et , ad manum Dei (15), et efficiraus stabilitum
agnumin paschaoccisum, hoc est, Christum regnum Dei.

(1) Quce, Colton.— (2) Quod, Sorb.— (3) Diabolus — (8) Diabolicum, Cotton. — Quodpavit, id. —
in depst in CoUon. — (4) Homini decst in Sorb. (10) Exod. IV, 4. — (11) Exod.
(9)
xxxiii, 53. Vide-
(5) In aere in Sorbon. fors.tn legendura in aere. (6) — bis, Sorbon. —
(12) I Cor. xv , S. (13) Per mor- —
Sx y Cotton. —
(7) Ita ut liberaretur humanum ge- tem, id. —
(14) Regimur , id. (15) Ad magnum —
nus in Pascha passioni.t, qui est. Sorb. desunt caetera. Dei, Cotton.

S. DIONYSIUS ALEXANDRINUS.
I.

AIONrSIOr AAEiANAPEIAS
EK TH2 IIPOi: K0M2N.\ EniSTOAIlS
EX EPISTOLA DIONYSII ALEXANDRLE EPISCOPI AD CONONEM.

ARGUiMENTUM.
Lapsos, uli videtur, in arliculo mortis positos, si reconciliati fuorint acdeinceps convaluerint, benigne jubet
excipi, vetatque ne a communione exciudantur, ac suadet ut ipsi sponte agant poenitcnliam.

I. Kal T0'J5 Tcpo? t7, e^odw yivoj/.£vou; toG I. Qui vero sub exitum vilae instant, si
Pioi), ei de'oivTo /.al iy.eTeuoiev aope^cew; Tuveiv, quaisierint veniam , eamque precibus enixi

Cf. Prolegom. art. v. — E codice Barocc. cxcvi , fol. Ifi , in Bibi. BodJ.
 ,

16 S. DIOi^YSIUS ALEXANDRINUS.

xpo ocpGaT^jxwv ey_ovT£; ei? viv airiafft xpiciv obtinuerint, prae oculis habentes qualenam

xa- ad judicium abeant, ea secuni consideran-

7;oyi*Co[xevot a -jrei^iovTai Bta^.Cox<x.i(i) -/.al

tes quoB passuri sint, in yincula missi, ac

Ta5i/.oi Trapa^oOsvTe? • TTKJTeuovTe; ^e, ei ev-
damnati exactorique traditi rati aulem se, ;

TsuOev XuOsisv, aveaiv &ltiv x.ai xou(pi(7[Aov Tri?

modo hiuc evadant soluti, remissionem ha-
exei" Ti[J.(opia; •
aXviOvi yap elvai xal [ie€aiav bituros et poenae aeternae levamen quippe ;

T-/1V eu^oziav tou Rupiou- xai toutou; eleu- veram et firmam esse Domini benignita-
t^? OeoirpeTrou? eGTi cpiX- tem :eos nempe dimitli condonatos di-
Os'pou; •jrapaTTe'[A7:e(,v
vina dignum est misericordia; hos igilur,
avOptoTwia?- et [;.s'vtoi, [xeTa touto, e-nri^jivoiev
si deinceps in hac permaneant vila, rur-
Tto Puo(2), ^e(7[X£u£tv [;iv auOi? xal £7ray^0i'reiv
sus in vincula conjici, et peccatorum onere
Tai; (3C[xapTiai? , oux (Z)to')^ouO(iv pi ^aiveTai. premi, nullus ego aequum existimem.
Tou? vap aica^ a(pei[xevou?, xal tio Oeco cucTTav- Quum enira abierint expedili semel , et

Ta?, 7.al xaliv tyi? Oeia? X,apiTO; y-oivcovou? Deo reconciliali, iterumque divinae gratiae

aT70(pavOe'vTa? , xal (b; eleuOs^pou? Tcpo? tov effecti fuerint parlicipes, immo perinde ac
liberi ad Dominum admissi, re nulla in-
Rupiov a7veGTa7^[xe'vou?, p.^evo? ev tw [X£Ta^u
terea ab illis secus acta iidem rursus sub ,

U7u' auTwv £T£'pto? yivo^xEvou (3), 7ra"Xiv (xvOuTua- peccatorum reatu sisti nisi praUer ratio- ,

-yeiv Tot; a[tapTn'[xactv aXoYcoTaTOV (4). nem nequeunt.

,

II. ElTa Tw [^iv 0£(o Tvi? -/i^jt^TSpa? xptaeto? ir. Ergo nos Deo dabimus servan(los judi-
[tou;] (5) opou; ^t6(jo[;L£v (pu7;ay^0yi(7O[A£Vou; utt' cii nostri terminos, quos nobismetimpositos

xaT£- ipsi non custodiemus hinc nimirum palam

auTou, dauToTi; ^l toutou; ou
!
T-/ip-/icop-£v;

tou Ru- prsedicantes Domini bonitatem, illinc autem

TCa"^Ye'XXo'[fcevoi [^iv tviv 5(_p-/icT0T-/iTa

Et nostram ilhs auferentes. Si quis interea, post-

piou, a(paipou[;.evot ^e tyiv eauTtov. [xe'vTOt
quam convaluerit, majori indigeat conver-
^aivotT() Tt?, [;.eTa to patcat, ^rT^etovo; e^rtGTpo-
sione, ei auctores sumus ut sponte humiUet
9^; ^eo^ifcevo; , exovTt cu[tSou7.euo[fcev TaTretvouv
se et affligat , et coarctetur tum quid ipsi ,

xai xaxouv xai GU(JT£>.7;£tv dauTov, £1'? t£ to

conducat attendens, tum quid caeteros fratres
eauTOu acpoptovTa, xai to Tupo; tou;
Gu[j(,(ps'pov
deceat , tum quae sint coram extraneis irre-
7;Ot7rou? eu7:p£7T£; , xai Tirpo? tou; e^coO^v awe- prehensibiha quibus si obtemperaverit , id
;

TzikfiTzxov. xal 7r£tOo'[Jt.evo; [xev 6v/i(7eTat. Et ilh proderit. Si non audierit, immo con-
Sl (Z7TeiOoty] xat avTtleyot, xqtz ^-/i xat touto tradixerit tunc id ipsum erit crimen suf-
,

£'yxXvi[J!,a eGTai ixavov Tipo; aipoptG^tov ^euT^pov. ficiens ad posteriorem in eum sententiam.

(1) Ae(j(xaivTat in codice. —

(2) "Em\ivioi Iv , cod. hic habetur de veleris Ecclesiae disciplina. Neminem
Uno verbo scribere maluimus et notare, tum iit sensus fugit eodem hoc loco innui sacram synaxim , hisque
currat coiitinuus , lum quia £U'.{j.ev£iv solet cum dativo verbis [j.r|0ev6; iiepw; Ytvo[j.evoy eleganter per euphe-
,

construi. Praeter ea quae adducit exempla Thesaurus mismum peccatum indigitari. In eximio Lidlelliano
grxcse linguce Didotianus, et alia apud auclores classicos Lexico eodemhoc sensuinterprelatur Wrong,
ETepo; in :

frequentia, haec christianae litterae suppedilant: S. Joh. bad, other than good. Ea enim loquendi elegantia per
Chrysostom. t. v, p. 548, edit. Savilii 'Opwv yap au- : ellipsim hffic involvit eTepw; 9) w; TrpcTcei. Ab Homero
Tov £7ti[jLevovTa Tif/ Ttovripta. S. Epiphan. t. 1, p. o2i. A : dictum est Odyss. iv, 348 aXXa Tcape^ ct7tot|i.t, quod
:

'Eueixeve tti elpxi^. Philo Alexandrin. t. I, p. 405, 1. 9, sic Eustalhius exposuil xal euTt Tcape; (jtev etuctv, t6
:

ed. Mangey 'ETcVevwv tw aSixelv. S. Greg. Myss. t. 11,

: liu) [xcv a)vr,Oeia;. At Alexius Aristenius, qui totam hanc

p. 422, A : 'Euiaevwv ToT? 6eooY[J.£vot;. P. 541, C El : Dionysii epistolam prae oculis habuit, et paucis in sua
6^ ToT; Tvi; y.axia; euifAevetc \vwpt(T|j.aTt. T. iii, p. 128. Synopsi contraxit, reduxit eumdem locum ad liaec :

B Ei 6e toT? p).ao®ri}xot; EniMKNOIEN /oyot:. Multa id

:
[j,Y)6cv cv Tw [xcTa^u ^pYaffa(jievo\jc, qufe romanus Editor
genus alibi non desunt teste cl. v. Hase, immo ju- sic transtulit Si nihil interea mali fecerint. Opp. S.
—
:

dice, omni exceptione majori.

,

(5) revojj.evou cod — . Dion. Alex. p. 509. —

(5) Tou? e codice videtur ex-

(4) Ad Prolegomena duximus reservandum

quidquid cidisse.
 ,

S. DlONYSirS AIJAA.NDHIMS. 17

II.

FRAGMENTUM ALIUD SUPER EODEM ARGUMENTO.

Nunc autem contrarium agimus. Quem quidem angelos bonos sibi socios habentes
enim Cliristus ille bonus in moutibus er- et itincris comitcs, utin ilia, sicin liac vita,
rautem inquirit, quem aufugientem accer- omni cunctorum malorum vin-
pace, solutis
sit, inventumque etsi renitentem super, , culis, gaudentes, in sempiteruum steculum
humeros tollit, hunc accedentem aspera beatissimaspossidebunthaereditates, et cum
calce repellimus. At nolimus, quaeso, Deo in perpetuum erunt ; id porro prae cun-
nobis adeo male consulere, nec in nos ctis longe summum bonum ! Alii vero, a pace
ipsos intentare gkdium. Qui enim caeteros sive cum Deo , sive in ipsis excidentes , in
sive injusto, sive bono excipere animo nitun- vitacum homicidis erunt
prsesenti et inaltera
tur, in eos haud omnino prorsus uti visum dajmonibus. Minime ergo arceamus quem-
est, egerunt sed sibi ipsis bona malave
; que revertentem, quinimmo cum gaudio eum
comparantes, aut divinis virtutibus, aut excipiamus, et his qui lapsi non fuerint an-
infrdenatis implebuntur cupiditatibus. Alii numeremus, et quod deest suppleamus (1).

(1) Graecc exstanl apud Maium Class. auct. t. X,p. Cord. Eademhabenlur in noslris Prolegomenis. Nemo
484, excod.Vat., cf. Diou. Areop. opp, t. I, p.787, ed. non videt utrumque fragmentum alterutri respondere.

III.

ANAAEK TA
EH ANEnirPA*Or TINOI EiHrHIEQS EIS TON EKKAHIIAITHN.

EXCERPTA EX ANONYMI CUJUSDAM EXPOSITIONE IN ECCLESIASTEN

DE S. DIONYSII ALEXANDRINI DOCTRINA.

ARGUMENTUM.
1. Vana omnino non essc qua; sub solc apparent ; II. Et de mutua animx et corporis unione.

Aoy. a'. Ke^. a'. Stix. Y • Ex homil. I. ad cap. I, v. l.

I. TeXo; (i) toO >.oyoo, t6 irav I. Sermonis hujus finis, omne audi : Deum
axoue* Tov 6e6v (poSoG, xal Tot; ev- time et mandata ejus observa ; nam hoc est
ToXa; auToG (puXacce' 6'ti touto tcoc^; omnis homo. Omne enim factum adducet

E codice Coisliniano in Bibl. Paris. olim rcgia ,

ditur : ad finem vero usque vel ab exordio rccurrit, ut
n" CDvii, fol. 132 et 180. eamdcm esse et continuam tolius libri rationem osten-
(I) Vetus illeinterprcs, de quo pauca dixi ad Pro- dat; ad manum babuit Dionysii noslricommenlariumin
leg. art. v., a primo quidem Ecclesiastes capitulo or- Ecclesiasten, paucis exceptis fragmenlis, dcperditum.

I. 1
 ,,,

f8 DIOINYSIUS ALEXANDRINUS.
avOpwTTo;. oTi au^TzoL^ To 7roivi[jLa a^£t 6 Deus in jiidicium, de omni re contempta,
Geoc et; y,pi(jiv, ev TravTi irapetopapLevw,
sive sit bona, sive mala.
eav T6 aya66v •?!, eav t£ irovvipov (i).

AXkx yap toutwv outco? aTCO^oOlvTwv 'jtto His igitur ita traditis ab ipso veritatis
ToO Aoyou Tric, ak-ri(ieia<; ,
/^pvivat x.a>.fa){; wvjOvi- Verbo, opportfimim mihi visum est osten-
{/.ev 7rapa(jyi(/,ava(jGai x.at eiireiv o)? etxyi xal (icre et diceie quant temere et frustra
[xaTviv (2) eviot twv TrpoyevecTeptov e^vjyviTcov autecedeiitium iiiterprelum nonnuUi intel-
£^£t).vi'(pa<7iv t6 [A ata 1 t v) i; (/. ata1 t v;
- lexeriut iihid : Vanitas vanitatiim et de
T (0 V , y.ai irept twv 6'vtojv Kai (patvo|ji,£'v(ov his quae exstant et apparent, ipsis verbis
\ih.r,vt auTaii; eiTTcivTE?' dicentes :

rPHFO X£'y£t yap ouy^ (XttXco; £tvat Grego- « Dicit enim non simphciter
PIOY [AaTaia Ta ev Tofi; ouct cpai-
Rii Nys- vana esse quae in entibus appa-
NYS vo'[X£va •
aXka xaO' uTCEpOeortv
SENi, rent, sed et exaggerat vocabuli
SHS XYii >iaTa t6 [^(XTatov <7vi[xa-

Gtai; (3). vanitas significationem. »

AIONYSI AXkoi 8i (4), t6 utto DiONY- Alii vero ista :

OY AAEH Tov v]>.iov oviXouv or/)0vi(jav sii Alex- « Quod sub sole est...» indicare
ANAPEIAS. xat TViV y£(opytx,-/iv eutjxe'- ANDRiKi. putaverunt etiam rei rusticae ope-
>etav xat cpi^.^pytav , "Xs^e^Tiv auTaT^; £t7ro'vT£<; ram, hiborisque studium, his sane verbis ea
Ta^ Tx-^pt T-/1V yviv £pyacia; cpaatv. Ou^eTepav quic circa terram opeia fiunt designantes.
yap £x^o-/_-/iv Tcpo(jt£Tat t^?,; aX^/iOeta? 6 Ao'yoi; •
Neutram autem expositionem admittit veri-
Ta yap U7r6 tou ^•/i[y.toupyou y£yov()Ta 7:a'vTa tatis Verbum; quse eiiim a creatore facta
xa^Xa Itav IfxapTup^/iOvicav. xai ouTe t(o Xoyw fuerunl, ea omnia admodum bona declarata
T-fl(; Oeia^; ypacpvj; oto'v t£ ecTiv (zvTt^acxetv sunt. Nemo autem verbo Scripturse divinae
OUT£ T-/1V OieyVC0(J[JL£VVlV xai X^T£tXvi [/.[/.£ vviv potesl contradicere : nec fas, ubi perceperis
ypvict^y-fDTviTa xai xallov/iv xat Ta^iv t-^? cpu- etcomprehenderisquamutilissit, etpulchra
<>£co; Tcov ovTcov xat (patvo[X£vtov ottcocouv ev- et recte ordinuta rerum exstantium et visi-
ota€ix)^X£tv TTpoc-^xev. A^XXa xat tou; toc^; hiUum natura, ei qualicumque modo cahim-
y£copytxa; eirt^xsXeta; xat y/iTTOviai; xai cpiXep- niari. Caeterum eos qui rei rusticae et agris
yia? iayrr\y.fnaq ccvOpcoTTOu; TcaXatou? xat v£'ou<; opeiibusque dedere curam ,
priscos uti et
y.aTac£[j!,vuvo[X£'vou(; £uptcxo[;.£v uTr6 t-?i? O^tai; receutiores , venerabiles ostendi in divina
ypa^p'^; •
co? ^'[xira^Xtv tou; (/.[xeXeii; xat (xpyou; scriptura invenimus : segnes e contra , de-
xat paOupLOu; [X£'[jt,(|)£ct TroXvXvat^ y.aOu7ro€£6X-/i- sidiosos et pigros vituperiis multis esse jure
(JtEVOU; X. T. X. obrutos, etc.

(1) Quum non site re

nostra varias pr.aeo); istius sacra; voluntate, sed ignoratione prolato, reddituri sumus ra-
lectiones sigillatim recensere ac cum vulgato lxx in- , tionem in die judicii» — (Jpp- t- i", p.d16, ed. Vall,
lerpretum textu conferre quales sunt toO /oyovi Tra; , — ^2) Et quam temere tantis viris rera facessere iste
,

«v9pw7ro? , d?£i 6 6e6; el; •/.ptaiv x. t. a. duo tantum scholiastes tentaverit, habes in Prolegom. , arl. v. —
obiter annolare est ,
primum nonnulliis ex his varie- (3jGreg. Nyssen., in Eccles. Homil., t. I, opp. p. 877,
tatibus sapere recensionem alexandrinam ; deinde, B. edit. Paris 1658.
,
—
(4) Dionys Alex., In princip.
scboliasten hactenus mihi anonymum, qui saepius ad Eccles., t,l,Tp. 1, ed.Rom. 1796. Quaecarptirahic ad-
Symmachum alias provocat ab eodem , inlerprele ducuntur, ea velim ad iutegrum Dionysii referas lextum,
proxime stare in hcec ultima : sv TravTc Traoewpafj.Evw quem hic exhibemus et stalira ex eo deprehendas ea quac
;

eavTs (XYaOov ^, sav TE uovripov. Habet siquidem Hiero- sunt UTTO Tov i^'/,tov, cajteris quse uTcip tov -iiXiov tantum
nymus : « pro eo autem quod nos posuimus de omni opposuisse et praetulisse Alexandrinum oOxoOv Ousp tov :

abscondiio, sive bonumsive malumsit, Symmachus et riXiov Tou; uovoy; ttep-iitsov , exei yap 01 |j.6x6ot tcov dpeT(ov
Lxx inlerpretati sunt de omni contempto, vel certe de 5ta6aivou<j(. Itaque ultra solem labores dirigendi sunt ;
omni ignorato, quod eliam de olioso verbo , et non eo enim moleslice virtutum pertransennt.
 S. DlOYSllJS ALi:XA>miIMJS. 19

Tou ovToO )6y- x£3. 6' (iTiy_. i'. E\ ejiisd. Iiomilia IV in tap IV, v. 10.

II. 6uo u-rrep tov £va,

AyalJol 01 II. Jioni duo supcr unum , quibus est

oi? 6(7x1 jjMcrOo? ayaOo; £v [AoyOto au- merccs bona in Jabore suo : quia si ceciderint,
Twv OTi sav Trectociv, 6 el; iyt^tX
unus eriget farticipem suum.
Tov [xeToyov auToG.
Eti. xal ao/.^Xov T:po€a'X'Xo[A£vo(; ei;to'va aulem miilto magis, proposita
[Ostendit]
jcal TTapa^Eiyaa t-?,; aTcpaXscTepa; irpo? tov imagiiie quadam et exemplo, securiorein
eva xal tou? duo, tiov Tpuov , e—l To ayaGov essecum uno et duobus, id est, trium nn)i-
cuaotovta; , xaTa Tr,v £'jayy£Xr/.yiv uTToOr,- cani ad bonum conspiiationem, juxta evan-
xr,v
(
I
) , to? £<pOr,a£v eiTo^vTe? (2). gelieam seutentiam, nti supra diximus.
AIONY TauTa [/.ev o'Jv ouTto xaTa to Dio]\Y- Uxc quidem sic ad liltcnim
sii intelligcntes, cum iis non coiive-
2IOY ypau.[J!.a vo-/i'cavTe; , 01» xpoc-
Alexan- nimus, qui ad animam ct corpus
AAEH i£u.£8a Tou? £^£iXyi(poTac iizi
DRi- eorumdem verborum sensum,
ANAP Tv;? (j/uy^vi<; x.al toj ciajj.oc^oq
Ni. jure prorsus infirmo, accommu-
EIA2 Tr,v £/.^oyr,v Ttov etp-/;a£- dant. Anima enim sui ipsius
vtov, tb; v-XKTTa cto^oaevrv *
vi {Jisv yap t|<UY-/i una et corporis summam hnbet imperii
To xOpo; (3) eyet tx; r,y£U!.ovia; xal xuSep- ac universum regimen ; corpus vero servus
v7i'<j£to? o)//;; xal Tr,? ii^ia; xal ty;? tou <jt6fj!.a-
estanimcC, ad cuncta ejus mandala, mei-ce-
to?* to ^e crtoaa ^oulo'v ecTi zr,q ^'jy9,q, iw, narii instar, obsequens. Quum igitur anima
xaci Tai; xpiC£C'.v auT-^? e^uTr/ipeToujxevov xal
consenserit in malum et pravum, et delapsa
G-/;tcuov. Eav ouv -fi ij^uyr, xaTaveuc/i irpo? to
ex melioribus desiderii.s et cogitationibus
(paiAov xal TCOvr.pov, xal TCapappuvi tcov xpeiT-
fuerit ,
penes corpus utique non est eam eri-
To'vtov £vOufi.ric£tov xal ^iaXoyicfJLwv, ouy olov
gere, et ad meliorem frugem reducere. Ejus
Te ecTiv auTr,v to cto[j(.a ^iavicTccv, xal irpoi;
quippe naturee hoc datum non est. Et rur-
t6 p£>.Tiov ETTavay^f-v ou yap 7V£Cpux£. Kal Tra-
sus, etc.
XlV X. T. X. (4).

(1) Mattli. XVIII, 20. — (2) Haec dixit, dum exposuit verbis noster exponit vice versa ab anima non posse
Ecclesiasles locum supra allatum. (3) KOvo? pessime — corpus erigi, sed utrique unam esse salutis viam,
scripsit nolarius, cui tamcii eo indulgendum nomine, anima; pcenilentiam. Qua? quum tanti non sint prelii
quod in codicibus anliquioribus bi duo apices p et v uteo loco edantur, prffistelque ea in alterum lomum, si
haud multum distant. —
(4) Multis exinde et prolixis Deo placuerit, remitterc, manum de tabula sustulimus.

i- .
 , •
,

^lo

COMMODIANUS
EPISGOPUS AFRICANUS.

CARMEN APOLOGETICUM ADVERSUS JUDyEOS ET GEPsTES.

ARGUMENTUM.
t oblatione munda ;
— XVIII. S. Isaiac , Baruch et Da-
vidis de ovantis Christi certamine et victoria ;
—
l. Coramodianus, «aberrore caeco, scelestisque in-
XIX. e. Emmanuel et virgine matre ;
Isaiae, de Rege
cantationibus , Deo miserante, abreptus, » aliis auctor
— XX. C Isaiae, David, Amos, Jeremiae, et Moysis,
est ut ab iisdem fallaciis recedant. Quum igitur Ju- de Christo Deo et bomine quem dum Judaei negant ,
djeos simul et ethnicos intendit impetere , praemittit adorabunt toto in orbe gentiles XXI. ri. Davi- ;
—
nonnuUa, qua^ utraraque partem a;quo marte diver- dis , de Christi resurgentis ab inferis virtute ;
—
berent. II. Invelritur primum a pfooemio in saeculi
adductis
XXII. 6. Isaiae, de ejusdem gloria; — XXIII. i. Sa-
sectatores quibus, ut legem Dei audiant ,
;
lomonis in Sapientia rcferentis exprobrantiura voces
III. Surama legis capita,
Arreptaque occasione sui
maxime historica
quondam
, re-
et iudibria. — XXIV. x. Omnium una voce testan-
censet ; IV.
— V. Le-
tium Christum esse Deum ; — XXV. ).. Judaiis ergo
similes, torpentes saeculo, acrius excitandi ;
nequicquam inhunc suramum Deura convicia conge-
gem penitius expouit , docetque unum Deum esse et
— XXVI.
rentibus jx. Unura demum sufficere argu-
trinum, Patrem, Filium Spiritumque; — VI. Deum
mentura
,

, insignem nempe triumphum Dominicae re-

snbstantia notum at angelis , JQxta eorum
sibi soli ;
surrectionis.
formam conspicuum , homini vero hominem factum
, ;

VII. Deum immensum prseter omnera orbis arabi- III.

tum, et tamen inter homines carne circumductum;
—
VIII. Hominem insuper immortalem, et, Phcenicis XXVlI. Tum a Judaeis Noster ad gentes deflectens,

instar, e tumulo redivivum ; — IX. Atdeceptura a ser- varia eorum opera in litteris in , , foro , in legibus

pente, et de conditione primBeva inde usque adeo dejec- inania profert. —

XXVIII. Eadem et alia saeculi fla-

tum — X. Ut crescente iniquitatum raole, omnes,

,
gitia carpit et insequitur ;
— XXIX. Remque cum iilis

unoNoe excepto, in diluvio interierint ; — XI. Hinc e cominus acturus, ante omnia Christura esse Deura eo
Noerai stirpe gentes per orbera diffusas, ad sua ite- evincit titulo qui et gentilium moribus accommodelur,

rura flagitia ruisse ; illinc ex Abrahami semine ortura miraculis ncmpe, sole clarioribus ; XXX. Interdum —
Dei populum gentemque Summo peculiarem. eos ex vitae futurae praemio allicit , obiterque vapulare
,

jubet Judacos ;
— XXXI. Conculcari eorura balneos ,
II.
sperni ritus obsoletos, derideri inania sacra; — XXXII.
Exinde Noster animo sibi prseoccupans utramque Ipsos vero, nec jamDei filios, reprobari ; — XXXIII.
quum Judaeorum, tum Gentium vocationem sigillatim Quorumobduratione,aProphelis praedrcta,tantof5rmio-
dicere primo Judaeorum exordia vices incrementa , , , rem esse fidem nostram. — XXXIV. His dictis, iterum
crimina digerit
,

: — XII Judajorum , inquit ,

gens in ad gentes conversus, comminatur ipsosDeo saeva datu-
Deum ingrata, in legem contumax , duro pectore, rossupplicia,quotquotidolorumcultores,mundi sectato-
fronte cervicosa — XIII. In ;
prophetas homicida et res; — XXXV. Ni credant, idque eo loci noster instan-

ferox grassatur; — XIV. In ipsius Dci filium, Chri- tius ingerit, unum scilicet esse Deum, eumdemque in

stum in terras delapsum, tanta se ercxit invidia, ut justo terris natum, a quo homo quum in praesenti, tum infu-

Deijudicio nunc reprobetur;— XV. Quae quumilla Dei tura vita beandus ;
—
XXXVI. Hanc vero vitaraorani
judicia in se justificentur, inde Noster reserare incipit bono superabundaturam , nec nisi a baptizatis possi-
Prophetarum vaticinia, nempe a. Isaiac in primis : — dendam.
et David, de Judsorum perfidia; — XVI. 6. Patriar-
IV.
chaeJacob in Gencsi , Moysis in Deuteronomio, de
gentium vocatione ;
— XVII. y. Isaiae et Malachielis, Comraodianus igitur, eo serraonis tenore ad novissima

qui et Angelus Dei , de Christi patientis sacrificio et rerura omnium deductus, aggreditur ultiraa Ecclesiae,

Ex codice olim Claromontano, nunc Mediomontano, saec. vin in bibl. Cl. v. Phillips Baronetti. Cf. Proleg.,

art. V!.

4
 ,

CAHMEN APOLOGETICUM. ^r
mperli lollus mQndi valicinari fata, tuni apostolo in impcrium de medio tollatur. x. Exsurgct quippe —
—
,

Apocalypsi duce , tuni scrutatis vetustissimis Cliri- Rex ab oriente quatuor aliis auxilia praestantibus
—
;
,

stianorum tradilionibus , tum regcstis quac ipse alias X. Hinc Sidonc subacta, Cyrus mactalur ;

—
,

eodem fere carminis genere edidit. Hnec sunl pr»- XLII. (JL. Illinc Ncro. cum tribus siiis C;csaribus ;

cipua hujusce cxpositionis capita XXXVII. a. In : — V. Ergo Urbs magna cecidit. — XLIII. $. Jam Anti-
septima Christianorum persecutione futura est saeculi chrislus rcvelatur, qucm Judaei primum deccpli ado-
consummatio ; — ^. Gothis tunc flumen irrumpeiitibus, rant ;
— o. Deiiide detestanlur, poenitcntiam agentes,
saeviente eorum rcge Apolione ;
— v. Ex una parte Cy- ad Dcum clamantes. — t:. Ecce exorltur popuUis buc-
rus alter exsurget in sancta civilate regnalurus ; — usque in remotis regiouibus latens, novissimi nempe ex
6. Ex altera, erumpet ex apocryphis locis Nero ve- duodcna tribu, a captivitate, trans Persidem, intra flu-

tustus ,
qui Petruin Paulumque in Urbe occidit. mina rcpositi. — p. Quorum innocui mores, aureaque
— XXXVIII. .lutem Elias Prophela e
£. Pra'ibil iiinocentia grapbice desciibuntur ;
— XLIV. a. Insuper
scdibus suis bominibus
excitus, obstinatis in pec- ovantium, ct ad patrias Judaeffi plagas euntium agmen;
cato flagella Dei minaturus. XXXIX. ^. Qui, Ju- — — T. Expugnatis gcnlibus, oppidisque depositis ;
—
dxis coram senatu acciisantibus, Nerone judice. cum u. Fit proclium magnum, angelis dimicantibus , cum
septem hominum millibus occidctur, el, quarto dic re- Anticbristo qui solo sternitur; — XLV. 9, Exsultanli-
divivus, in auras extollctur. — XL. yi. Pellitur interea busque sanctis, tumuli rumpunlur; haec est anastasis
eiUrbe populus christianus ; — Tribus Neroni ad-
0. prima; — /. TuncDeus toto irse suaeimpetu inimpios in-

scitis Cacsaribus, ingruit persecutio — sa;vior ; tonat; —Ardet rerum omnium conflagratio ingens;
4*-

XLI. i. Donec, post triennium, annumque dimidium, — XLVI. w. Ira, tot annis collecta, omnis fuuditur...
{Plura, deficiente codice, ad calcem desiderantur.)

1.

Quis poterit uniim proprie Deiim nosse coelorum,

Nisi quem is tulerit ab errore nefando ?

Errabam ignarus, spatians, spe captus inani (1),

Dum furor aetalis primse me portabat in auras.
Plus eram quam palea levior; quasi cenlum adessent
In humeris capita (2), sic prseceps quocumque ferebar.
Non satis : denique mersus
his rebus criminose
Pene fui factus, herbas incantando malignas.
Sed gratias Deo (nec sufficit vox mea tantum
Reddere), qui misero vacillanti tandem adluxit (3)t 10
Aggressusque fui, traditor (4), in codice Legis,
Quid ibi rescirem. Statim mihi lampada fulsit;
Tunc vere cognovi Deum summum in altis.
Et ideo tales horlor ab errore recedant.
Quis melior medicus, nisi passus vulneris auctor (5) ?

II.

Multi quidem bruli et ignoti, cordesopili,

Nil sibiproponunt cognoscere; more ferino,
Quaerunt quod rapiant, aut quorum sanguinem bibant (6)

(1) Commodianus, Jnstr. adv. gent. prcef. Cf. vers.

lur
73, infra. —
(2) In codice perperam scribi-
Quasi centum id essent Innumeris capita sic
:
Ego simililer crravi lempore miilto,
prssceps qusecumque ferebar. —
(3) Cf. August. Conf.
Fana proscquendo, parentihiis insciis ipsis.
Abstuli inc tandcm indc, legendo de lege... XXIII. —
(4) Traditor qui docct, maxime sacra, apud
,

Instr. ixiii
AfroselClassicos Auct.; na;c alias tcligi. (5) Commod.
ibid. Ob ca perdoclus, ignaros instruo verum. Cf. v. 59.
—
Et cgo qui moneo, idein fiii ncscius, errans. — (6) Forsnii lcgcndum sauguine vivant. Scriptoris ct
:
 : : , ;; , —

22 COMMODlANr
Dummodo laBtentur saginati (1) vivere porci
Ingerunt ut tumulum se pulchros : dum diviti plaudent, 20
Mutabuntur fastidiis et paupere veste (2).
Sufficeret illis utique quod promptius edunt;
Si pinguis est opibus, cibus sit si (3) Caesari dignus.
Quid sua prseponit(4) nec respicit ullum?
fragilis,
Communicet immo talis bonitatem in omnes (^5),
Cui Summusdivitias(6), honores addidit altos.
Nec enim vitupero divitias datas a Summo ;

Sed culpandus erit qui superextollitur illis.

Suadeo nunc ego altos sic et humiles omnes,
Ut legant assidue vel ista, vel caetera legis. 30

III.

Aspicite (7) quoniam brevis est nobis credita vita;

Discite quapropter moriamur. Nati prudentes,
Qui hebetes morimur, quid profuit lucem vidisse ?

Si nihil inquiras, hoc est belluarum (8) adesse.

Certe Deus summus hominem praeposuit orbi
Non feram, nec pecudem. Cur similemus ad illos ?
Omnipotens voluit hominem sibi praibere laudes
Idcirco futura docuit nos ipse Divinus (9)
Quem ut crederemus, non tantum Verbo sanavit,
Sed et demonstravit fortia , Pharaone deceplo. 40
Non solum hoc fecit : et Noe sub tempora quoque
Ostendit qua? poterat, quoniam Deum nemo quserebat.
Mitior exinde paulatim coepit adesse,
Diluvio facto, quo posset terra repleri.
Jam pene medietas annorum sex millibus ibat
Et nemo sciebat Dominum passimque viventes. ,

Sed Deus ut vidit hominum nimis pectora clausa (10)

,

Alloquitur Abraham; quem Moyses enuntiat ipsum.

Ipse dedit legem populo, Pharaone negato;
Et quis esset Dominus, ipse se preedixit ab illo : 50
Nec una conlentus prophetica voce se prorait (11); ,

Sed multos adhibuit testes qui de illo clamant.

Haec ergo quum legeritis prseconia (12) multa,

co(lici9originemaquitanicamforsitanexeonoveris,quod simillima el sensu plana subdidimus. (4) Prseponunt, —

passim scribitur hibere pro vivere, apis pro avis,palea fragilis in codice. —
(S) Gal. vi 6. Communicet au-
—
,

lebior, primitibus, liboris, jubat, brebia, supervus. temis qui catechizatur verbo ei qui se catechizat in om-
(\) In codice : sanguinati. — (2) Scnsum utcumque nibus bonis. —
(6) Cui summa divitias , in cod. Alias
tentavimus elicere ex bac codicis lectione salebris ob- habet passim auctor noster proDfo, Summus immo
; et
sita : « Ingerunt ut tumulum sepulchrum dum plau- in versu sequenti. —
(7) Aspice, in cod. (8) Instar —
dens diviti Mutabunlur paupcre veste et fastidiis.» For- adesse, forsan legeris. —
(9) Divinos, in codice. (10) —
san respicit Matth. xxni , 27, aul Act. xxiii, 3, et Ut pectora vidit hominum , continuo legitur ib.
quae de malo divile in Luc. xxi. —
(3) Sibi sit si,\n (11) Sef)romi7/i« codexhabet, claudicante mctro. (12) —
coriice, quum sensus omnis fugeret alia liltcris quam
, Hunc ergo quum legitis multorum prscconia , ib.
 , : :

CARMKN APOLOGETICUM. Xi

Invenletis eiim ('arneni inveniyse (1) pro nohis.

Lnde nunc eiralur ordinasse talia Sunununi
Et quare subsannanl incmincrint (2) quod al) ipso lidenlur.
?

Inlerdum subjicio qualiler pnulcgi prophetas,

Et rudes edoceo ubi sit spes vit<T ponenda.

IV.

Quid Deus in primis vel qualiter singula fecit,

Jam Moyses edocuit; nos autem de Christo docenms. 60
Non sum ego vates, nec doclor jussus ul essem ,

Sed pando (3) pnt?dicta vatum oberrantibus austris.

Ergo, mei similes (i), quos raptim aura deportat,
Qu?erite jam portum, ubi sunt pericula nulla.
Agricola doctus tempestiva longe dinoscit,
Et priusquam veniant, recolligit se sub antrum,
Estote prudentes; quod imminet ante videte,
Et priusquam veniant clades, providete saluti.
Ignavia pueris opus est, non certe robustis :

Si decet hoc rudibus, non convenit 3evo maturis. 70

Quum quidem (5) pars hominum non sit moderata, vetusta
Sic erit ut perna, minime sal facta; putrescet.

Nemo petram ad escam (6)

subjicit, nisi solus ignis,
Saxei sic homines mollescunt sero gehenna.
Clamamus in vacuum surdis referenda procellis,
Et lumen offerimus caecis, sine causa pi\Tbentes.
Stat miles ad missa unus audit, et excutit alter,
:

Nec accepit eadem monita (7), sed perditus errat.

Quis modum {S) relinquet (judices estote de istis I)
Qui monet, aut ille qui non vult dicto parere ? 80
Spero, reus non est qui CcTsaris dictos obaudit (9)
Contrarius autem perdit sua vita superbus.
Interdum ,
quod meum est, qui prius et scivi , demonstro (10)
Rectum iter vobis qui adhuc erratis inanes.
,

Vos tamen eligite, arbitrio vestro placentes,

Quis velit venenum, aut suavia pocula vita3 ?
Bonum et malum est in ista natura creatum ,

Ut homo, prout facit (41), approbetur quis Deo dignus.

V.
Aggredere jam nunc, quisquis es, perennia nosse :

{\) Sic in cod. : le^cndiim rtdsumpstjje, nut quid militcs, castroruni ignem traliebnnl.
cxploralores ,

similc. — (2) Quare subsannant nerunt mendosiis cod. IMiii. xxxvi, 50. Esca apud Italos codcm sciisu liodic
an Ipgcnduni nielius nec erunt? Cf. Ps. ii, 4. — accipitur. — ^7) Absona legunturin codice :necaccepit
(5)
—
:

Sed quando, in codice. —

(i) Cf. vers. 3 et not. I . eos de munita. — (8) Modo cod.
Dictos obaudit — (9j
{^)Quamquidem...Moderatavetustas^et\eriusequcnU sic cod. Forsan genuina esl lcctio diclus,
co qiiod
purrascit, cod. —
(6) Rospcctu, opinor, ad Marr. IX, aiiclor nostcr solet vocabula qua;dain iicutia ad aliud
AS omnis enim igne salietur et omnis victima sale
, gonus delorqucrc. —
(10) In cod. qui prius es scivi.
salielur. Alludit simul ad pyritas quasdam c qiiibiis — (li) Posl fnrit ib. ,
 , ; ,; , ; ;; ,, ;

24 COMMODIANI
Disce Deus quis sit , vel cujus nominis adsit (^l).

Est Deus oranipotens , unus , a semetipso creatus 90

Quem infra repperies magnum et humilem ipsum.
Is erat in Verbo positus, sibi soli (2) notatus
Qui Pater et Filius dicitur, et Spiritus sanctus.

VI.

Sed ex quo decrevit munduni componere signis ,

Ignem (3) interpositum metuendum angelisipsis; ,

Quos tamen distribuit minoris potentia^,

Ut regerent coelos et terram et subdita terrae.
Hunc ergo nec ipsi Nuntii dinoscere possunt
Qualis sit aut quantus nisi quod prsecepta sequuntur.
,

Est honor absconsus nobis et angelis ipsis 100

Quod Dei majestas, quid sit, sibi sola conscia est.
Relucet immensa super ceelos et sine fine
Aut eevo (4). Totum quod est, quasi flammea virtus :

IHic Dei vita (5) est, tantum sine cognita forma.

Illa sunt secreta soli Deo (6) nota coelorum
Haec gloria Dei est unica, super angelos omnes
Hoc Deus est lucis aeternie, hoc spiritus sevi.
In primitiva sua quaUs sit, a nullo videtur,
Sed transfiguratur (7), sicut vult ostendere sese
Prjebet se visibilem angelus juxta formam eorum 110
Et homini fit homo , caeterura Deus verbo probatur (8)
Idcirco nec poterit tanti Dei forma dinosci.
Quidquid est, unum est, immenso lumine solus;
Ubi facies, aut oculi, aut os, aut membra notantur :

Inde pugillo suo concludere circulum orbis (9).

VII.

Attamen cum voluit

de se ipso quid esset sciri

Nomine de tanto, fecit se videri capacem.

Sunt quibus in ignera apparuit, voce locutus.
Suratus est in carnem quem regio nulla capebat (10).
,

Hic Deus omnipotens, Dominus suse conditionis, 120

Quum sit invisibilis faciet se videri quibusdam
,

Qui formatus raodo, se diffudit in auras

Cujus nec initium, nec finem quserere fas est (11).

(I) Nomine adsit , cod. —

(2) Sibi solo, ibid.
— (4) Aureve, cod. —(5) Via, forsan in codice, caractere
(5) Excidisse videtur unus versiculus ex Apostolo, ni fere evanido. — (6) Sola Deo, in cod. (7) Hxc Iia- —
fallor , excipiendus I Timoth. vi, 6 Qui solus hdbel
: bes in codice : Detransfiguratus. sicut vultus tendere
immortalitalem et
,

lucem inhabitat inaccessibilem sese. —(8) Verbo probat , in codice. (9) Isa. xl , —
igiiem nempe inlerpositum metuendum angelis ipsis. 12. Quis mensus est manu aquas, et coslum palmo et
Forsan legendum :
,

ignem interposuit, nec locus omnem terram pugillo ? sic Vers. vet. italica. —
liaret; vcrsu sequenti codex habet minoris potentix, — (10) Sic codex. — (ll) Quasre^^e finem fas est in cod. ,
 : , , ,; ; ,, :

CARMEN APOLOGETICUM. 25

Hic sine inilio semper est Deus, et sine fine :

Qui prius quam faceret coelum, ferebatur in tievum.

Quidquid tenet coelum prospicit ubique de ccelo
,

Et penetrat totum oculis, el auribus audit.

Huic ergo placuit carnalem mundo teneri (1),
Ut exaltaretur sola sempiterna majestas.
Nam quod erat ante referre nunc ardua res est,
,
130
Sit licet descriptum non sit nobis cura de illis,
:

Quum ha3C qua3 videmus, non possumus tangere tota.

Quis poterit scire quid sit trans Oceani finera ?

Et coelum videmus sed illic quid intus agatur,
;

Nulli datur scire donec fiat exitus cevi

,

Sufficiat tantum de futuro nosse promissa.

Ad illa tendamus cupidi , lota mente devoti.

vm.
Sicut avis Phoenix (2) meditatur a morte renasci,
Dat nobis exemplura, post funera surgere posse
Hoc Deus omnipotens vel maxime credere suadet 140
Quod veniet tempus defunctorum vivere rursum
Scilicet, nunc puivis, jaceant licet ossa nudata,
Integratur homo ut fuerat, qui mortuus olim;
Et gratia major hinc erit istius aevi.
Non dolor, aut lacrymae tunc erunt in corpore nostro,
Non caro recipiet ferrum non pustula surget. ,

Hoc Deus instituit (3) ut sit illi gloria major.

,

IX.

Hic fecerat primura hominem, ut esset aeternus,

Sed ruit in mortem neglectis ille praeceptis.
Propter quaestorias tantas Deus esse paravit (4) 150
Ut inventiones diaboli detergeret oranes.
Rectorera in terra dederat Deus angelura istum (5)
Qui dura invidetur horaini , perit ipse , priorque.
Interea justos per ipsura (6) cernit adactos
Et facinora (7) Cain in gehenna reservat.
In scelere coepit versari omnis gens humana
Nec respicientes quis esset creator eorura.
Quod Deus excelsus indigne pertulit illud;
Delere (8) proposuit universa pene creata.

(1) Mundi tenorem, in codice — (2) Cf. de Phce- Phoenice. —

(3) Instituet , in cod.
—
(4) Codicem
nice Acta S. Caecilise apud Laderch. et Bosium. Plin. eo loci merum putumque descripsimus ; desperatam-
Uist. nat. lib. xiii , c. 9. Claudian. Epigr. in Phoenic. que pene restilutioiiem noluimus aggredi. —
(5) HaDC
Aringhi Roma su6/err.,p. 229. Boldelti, Osservaz. de in Proleg., sed obitcr, teligimus. (6) Per— ipsas.
Cimiter., p. 218, 23(), 359. Lactantii Carmen de in cod. —
(7) Facinerosa, ib. (8) —
Dicei-e , in cod.
 ; , , ;, ,,, , , :

26 COMMODIAM
Dicilur et legitur Noe liberatus ab aqua, 100
Ca3teri diluvio periermit ira coslesti.

X.

Hinc, sicut initio, paulatim terra repletur.

Cessit prior facinus, sed altera clades adhaesit^l)
Aggressi sunt turrim fabricare sub astris (2)
stulti
Ut quasi per illam possent ascendere coelos (3).
Quod Deus ut viditsub una loquela
fieri

Descendit, et fecit loquerentur lingua diversa.

Quos inde dispersit per insulas terrse semotos
Ut fierent gentes vario sermone loquentes.
Tum, genus indocile, vitam feritatis agebant 170
Nemo Deum sciebat, disputabat nemo de vita.
Irrepserat quoniam rudilDus Temerarius ille (4)
Per animse, depravavit mentes acerbas
latices
Persuasitque dolos citius infandos amare (5)
Vivere rapinis in gaudio, sanguine fuso.
Hanc gloriam stulti prosequuntur tempore parvo,
Quo nuUa venia liberat, se dicendo seductos.
Si suadet adulter, culpa est tua prosequi talem ;

Non ille te damnat sed , tu tua sponte te damnas.

XI.

Errabant indocti veteris fallacia hostis, 180

Obliti Dominum opera maligna
, sequentes.
Quod diu ne fieret grassatio tanta latronis,
Tempore partito miseratus est tandem ablato
,

Complacuit illi conloqui cum uno de multis,

Ut faceret populum ad se transeundo dilectum.
Ex eo coeperunt unum in Deum esse profani (6j
Et populum secundum
fieri Dei decreta.
Duos enim populos distinxerat esse Rebecca :

Hic prior est factus alter, ut succederet illi.

;

In ^Egypto primum Israel (7) concrevit alumnis. 190

Inde Deus illos ejecit, duce Moysi
Per quem dedit illis legem in monte Sinai (8)
Ut nostra posteritas Dominum cognosceret unum.
Deinde prophetas ex ipsis dicere jussit
Quod Deus in hominem depreciatur ab illis.

(1) Aliter clades adhaesit, in cod. —

(2) Suh au- qui legat lubentius Deum nosse profani, maluinius c
stris , ibid. —
(5) Ascendere coelos possent , ibid. — codice non recedere.
:

—
(7) In Israel, ib. —
(8) In
(i) Nempe diabolus, paulo infra dictus vetus et audax monte Sina, ib. Aliter legimus ut incolumis exslaret ea
hostis hamnni ^encrk, vetus latro, seductor antiquus. pars metri ultima, qu£e sola fere in hujusccmodi
— (5) Dolo citius infandosamare, in codicc. — (6) Erit rbylbmo nonnullam legem habet pressius servandam.

|
 , : , : . —
CAHMKN APOLOGKTICLM. 27

Induxerat eos Dominiis in terra promissa,

Ut ibi sub lege viverent, donec ipse venirel.
xn.
Gens ingrala bonis noluit jugum ferre pra^ceptis,
Sed magis in scelere prisco revoluta florebat (1);
Nunquam (2) desinuit hodie quoque talis liabetur. : 200
PraMermisso Deo, luxurias sjrculi mavult
Quod maxime Dominus cogit evitare dilectos,
Abscisos in tolum a s?cculo prsemonet esse.
« Si filii (3), dixit, in illius sancta moremur. »

Quid foris egredimur, adulleri, pompam sequentes (4) ?

Seductor antiquus per talia decipit omnes :

Inmutat luxurias, per quas perdat fdios Alti (5) :

Agoniam mittit spectaculis ire cruentis(O),

Aut nimis obscenis; impudica, nosse pudicis;
Si fuerat castus, incestus proficit (7) inde, 2i0
Et placens arridet quse hinc mala gaudia tentant.

XIII.

popuUis primitivus agebat (8),

In his luxuriis
Et a lege Dei semper recedebat inermis.
Ad quos emundandos saepe Deus misit alumnos,
Ut illos corrigerent depravatos. Denuo Summi (9)
Excipere nunquam noluerunt dicta divina :

Sed voluntate sua servierunt seraper inepti;

Mactabant justos, redarguentes illos inique,
Dum nollent coelestis disciplina? accipere frenum(lO)
Esaiam serrant, lapidant Hieremiam erecti, 220
Johannem decollant, jugulant Zachariam ad aras.
XIV.
Et venit et (11) Ipse, fuerat qui prgedictus ab illis,

Et patitur quomodo voluit sub imagine nostra;

Cujus in exitio omnis prophetia repleta est.
Dixerat hunc Daniel novissimum esse prophetis.
Is erat quem propter vales de tuba canebant
In suaventurum propria quem sui negarent;
Improbi (12) semper et dura cervice recalces,
Dum respuunt forma, sacramenta legis amittunt.

(1) Forsan legcndum furebat. — (2) Nec unquam de- spectaculis ire cruenlis. Sed et Agonia apud Festum est
sinui/, sic codex. — ad Joh. viii, 37-41.
(3) Alludlt — hostia in sacriflciis adhibita. Cf. Commod. Instr.
(4) Pompa sequentes, in codicc. CL 0\\d. Fast w, GGo. . liii, 10. —
(7) Incertus proficit in codice. (8) /« , —
.
Adde , ,

qiiod
,.,.

111 .
r
xdiiis iionipain qui liinens irenl.
istis
/.n,
l. p. primitibus
f i ,
, ib. — (9) Denuo summo ib.
' i , •
i- i
•

^^Qj Intorturbatus jacct in codice vcrsiculus :

7-1 •

Dum
Alii leg. pompa. Legam et ipsc hihcns prava sequen- nollent accipere frenumdisciplinxcoRleslis. (il) — El
tes. — (ri) Filius Alti ibid. Cf. Commod. Instr. xl, veniet, in cod. —
(12) Improvidis, ib. Restituimus ex
—
,

3. (6) Non dccrit (|iii lepere malit Agoni/P immitlil

: ipsomctCommodiano sic cnim Inslrucl xxxviii , 1
: .
 ; , : ,; , , : ,

28 COMMODIANI
Non illos justitia hurailes , non caro nota (1 ) refregit 230
Nec bonitas tanta, aut aegrorum cura de verbo.
pia relligio, o tam veneranda majestas !

Cujus medicina taliter in terra profecit (2).

Non ille de ferro secuit, non emplastro curavit r

Sed sine tormento statim suo dicto sanavit.

XV.
Talia videntes turbabantur (3) mente Judeei
Qui magis invidiae ducti sunt in zelo livoris;
Non respicientes prophetarum dicta sepulti ,

Quod veniret homo taUs qui dispergeret illos.

Quousque veniret Dominus Prophetse canebant , 24D

Ex eo quo venit, tacuit prophetia Judseis :

Post quem in exilium devenerunt, corde durato;

Nec modo dinoscunt quapropter sint talia passi.
Prsedictum fuerat iUis ab Esaia propheta (4)
Et Daniele simihter, perdere lerram (5)
Quam non ante tamen , nisi dux civitatis in ipsa
Penderet in ligno fieret deserta deinde.
;

Desubito quahs obfulsit gloria genti,

Ut fieret populus populus qui non erat ante
,
!

Non fuit attonitus Esau , dilectus a patre 250

Junior quod frater primitiva tolleret ille.
Sic nec Synagoga potuit cognoscere tempus
Quando et quo duce caderet de suo primatu (6).
Sicut erat scriptum « quod aves sua tempora norunt
:
(7),
Nam populus iste non me intellexit adesse (8). »
Ventum est ut ipse dominator coeli veniret
Secundum Scripturas; non est computatus ab ipsis.
Prsescius hoc fuerat Domiuus quasi cuncta qui novit. ,

Idcirco per oraprophetarum isla praedixit

Gens cervicosa nimis semperque rebellans, 260
Dum sibi primatum vindicaret, causa resecta est.

In quorum stadio (9) gentiles esse praefecit.

Dixerat hoc ante : « Gentes sperabunt in ipsum (10).
Nam lapis immissus ipse est in fundamenta Sionis (H),
Crederet in quo quis, haberet vitam seternam. »
Hunc Sanctum Sanctorum Daniel perungi (12) designat,
Et exterminari post illum chrisma regale (13).
David illud dixit, clavis configi silentem :

(1) Nata refregif], cod. — {^) Proficit. Nonillius — (9) S<adta cod. — (10) Gen. xlix,10. — (H) Sjo»
ib. — (3) Turbahuntur, ib. — (4) Esaiam prophetam, cod. Cf. Psal. cxvii, 22. Isa. xxviii, i6. Luc. xx 17
ib. — (5) Danieli .. pendere terram, ih. — (6) Privato, Act. iv, il. Rom. ix, 53, I Fetr. ii, 7. — Per-
(12)
,

ib. — (7) Jerem.,viii,7. — (8) Exod.xxxn,xxxiii, xxxiv. ungui , in cod. —

(15) Dan. ix , 24.
 : , ;

CARME.N Al^Ol.OGLTlCLM. 2«j

« Effoderunt, inquit, manus uieas et pedes ipsi (i).

Salomon quoque tam aperte de illo prophetat, 270
« Occidamus justum » dicturos esse Judaeos (2).
!

Hieremias tolidem crucem figurate demonstrans :

« Venite, mittamus lignum in pane, dicentes;

Ante tuos oculos pendebit vita negata (d). »

XVI.
Hic Pater in Filio venit, Deus unus ubique.
Nec Pater est dictus, nisi factus Filius esset.
Nec enim relinquit coelum ut iu terra pareret ,

Sed sicut disposuit, visa est in terra Majestas.

Jam caro Deus erat (4), in qua Dei virtus agebat.
Quid quod Prophetse canunt, invisibilem esse videndum, 280
Ut alacritas tanto (o) fieret homo quoque pro nobis.
Nec populus noster prosilisset in nova lege,
Si non Omnipotens ordinasset ante de nobis.
Hic erat Omnipotens, cujus in nomine gentes
Crediderunt (6) omnino propheta dixit Isaias.
« Exsurget homo de
radice Jesse (7)
in Israel
In illum sperabunt gentes, cujus signa tuentur (8). »
Et alter [cecinit (9)] testem illum esse per orbem
Manifestari eum principem nalionibus ipsum (10).
In Psalmis canilur : « Dominus regnavit a Ugno. 290
Exultent terrae jocundentur insulae multae (11). »
,

Sic patriarcha Jacob (12) « Benedictio vera :

Paruit in gentes, hic erit spes gentium », inquit (13j.

« Sub coelo non aliud nomen est, nisi Christi, prolatum (14)

In cujus nomine crediderunt (15) gentes ubique. »

Non ita suademur credere pro tempore quasso ;

Sed propter futurum tempus, in seterno viventes.

Haec speranda nobis spes est sempiterno (16)
Non quae fragilis cito mutat gaudia vita (17).
ista
Sint hcet divitia? prae ocuHs laute fruendae, 300
Excluderis illis, substituta morte caduca.
Ut si perseveraveris, horrescis ipse vivendo;
Aut si valetudo fuerit mala quo tibi vita,

Tormentum est totum, qua vivimus isto (18) subaevo.

Ps. XXI.
(1) —
(2) Sapient. n, 10, 20. (3) Jerein. — in cofl. Voculautsuprav.288.deest.
— (13)Genes.xLix
XI,19. —
(4j Audacior non censeatur corrcctio noslra 10. — (14) Prxlat or cod. Acl. iv, 12. —
ex hac codicis lectione absurda Jam caro deserat,
:
— (15) Credide-
runt. cf. v. 285 et 378 ex quo per me licet restituas
(5) Hunc locum emendandi aliis periculum damus. Vix ubique crederent. Non displicuit ob metrura credi-
s\isi>'\cor : ut charitas tanla. — (6) Credidere omnino derunt. —(16) Adest in codice vox milii hucusque
f/uod incod. — (7)Isa. xi, 1. — (8)Cjen. xlix, 10. Invul- prorsus impervia, Franisci. forsan legerim Fruenda
aii[Aet ipse eritexpectatiogentium. — (9) 6>c«m7,exci- — (17) Fragili cito mutat gaudia nostra
:

cod. ex
.,

disse videlur, aut quid hujuscemodi.

12? — (11) Ps. xcv, 10. — (12) —Sic
(10)
et
An Malacli.
patriarcha,
ultima voce contracta nra via patct brevis ad lectionem
nostram vita. — Quo vivimus,
1, (18) ib.
 ,, ;

30 COMMODIANI
Hinc adeo nobis est spes in futuro quaerenda :

Hoc hoc Lex, hoc passio Christi,

Deiis hortatur,
Ut resurrecturos nos credaraus in novo sseclo.
Sic Dei lex clamat, fieret cura huraiUs Altus,
Cederet infernus : ut Adam levaretur a morte,
Descendit in tumulura Dorainus, sua3 plasrase raisertus; 310
Et sic per occulta inanivit fortia mortis.
Obrepsit Dominus, veteri latroni celatus (1).
Et pati se voluit, quo magis prosterneret ipsura.
IUe quidera audax, et semper ssevus, ut hostis,
Dura sperat in horainera ssevire, victus a Surarao est.
Per quod prius hominem prostraverat morte raalignus,
Ex unde nobis vita provenit.
ipso devictus;
Adara, degustato pomo (2), mori jussus, obiit(3).
Cujus de peccato morimur; sic vivus et omnis (4).
Idem sed iterura Dorainus de ligno vitali
, 320
Si surapserit illum (5) , in oeternum vivat honestus.
Mors Hgno fuit, et hgno vita latebat
in
Quo Deus pependit Dorainus, vitae nostrae repertor.
Hoc Hgnura vitae Dorainus praedixerat ipse (6)
Ut qui credit et sitit (7), quasi suraat ab inde.
Et surait, et gustat suaviter Dei surarai prsecepta;
Et discedit, quoniara potior resurgit a morte.
Qui credit in Christo, de hgno vitae degustat,
Quo fuit suspensus (8) Dominus, Moyse praedictus (9).

XVII.
Hunc ipsura Esaias humilera denuntiat esse 330
Et nirais dejectura fuerit quasi servi figura :

« Et vidiraus eura nec erat prseclarae figurae (1 0).

,

In plaga positus (H) homo, sciens omnia ferre;

Hic dolet pro nostris, et peccata nostra reportat,
Et pro facinore nostro Deus tradidit illum.
Qui quum vexaretur, tacuit sicut agnus ad arara. »
Hic horao jam non erat, sed erat Deus caro pro nobis (12).
Quod palara apparet, hoc erat, Dei noraen oriri
Quod raodo praeclarura noraen apud gentes habetur,
Hoc Malachiel canit propheta qui et angelus ipse (13),
,
340
Celatos, in cod. ——
(2) Homo, ib. —
(3) Abiit, ib. Deus cura pro nobis — (12) AUudit noraini Malachiae
(1)
(4)Stc ejus omnis, ih. (5) Ille, ib. —
(6) Iste, ih. cujuselymon hehraicum est>3sS)2» seu aYyeXo? auTou,
— (7) Sic sit ib. Respicit Joh. vii , 37, 38. —
Deuter. ex lxx inlerpretihus. Nonnulli aulem ex priscis docto-
XVIII, 1S. —
Isa. XLiv. 5. —
Jool. ii, 28.-- Act. ii, 47. ribus, inter quosClemens Alex. Strom Vih. i Origenes
;

(8) Appensus iorsAw , . —

[9) Prsedicto ih. Deuter. apud S. Hieron. el S. CyriUum TertuUianus lib. De
;

XXI 23.
,
—
(10) Fulgure, in cod. —
(11) Venia bona carne Christi et Adv. Judseos. cap. v, existimasse viden-
sit necessariae correctioni , liheriori forsan; nam scri- tur Malachiam non prophetam fuissc caeteris similem ,
^iwm ixxxi'. Imfleta depositus homoCi.lievinW.Contra sed exceUentiorem quemdam angehim Chrislo prae-
,

Judaeos w. — (12) Dura iterum codicis lectio Erat : missum, carneque indutum.
 : ,;: :

CARMEN VPOLOGETICUM. 31

Qiiiini el Jii(la*oruni reprobet saorificia dicens :

« Non acceptum mihi sacrificium vestruni.

erit

Sed in omni loco offerunt meo nomini gentes

Apud quos eximium nomen meum magnificatur;
Qui sine cruore offerunt meo nomini munde(l). »

XVIII.

Nam fuit Is ipse liumilis, iatens nomine magno,

Qui de semetipso per ora prophetica clamat
« Contumax non sum, ait, neque contradico nocenti.

Dorsum quoque meum posui ad flagella c^dendum,

Maxillasque meas palmis feriendas iniquis 350
Prtrbui, nec faciem averti sputis eorum (2). »
Stultitia subiit multis, Deum talia passum,
Ut enuntietur crucifixus conditor orbis.
Sic illi complacuit, consilium neminis usus,
Nec alius poterat taliter venire pro nobis.
Mortem adinvenit, quum esset invidus hostis,
Quam ebibit Dominus passus, ex inferno resurgens.
Idcirco nec voluit se manifestare quid esset,
Sed Filium dixit se missum fuisse a Patre.
Sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis 360
Ut Deus in terris Altissimi Filius esset.
IIoc et ipse fremit, humilis in carne cum esset,
Testaturque Patrem, ut ora prophetica firmet.
Ex Israel legimus hominem resurgere talem :

« Et homo est, inquit et quis eum novit in

, ipsis (3)? »
Hieremias ait : « Hic Deus est noster aequalis :

'. « Post ha?c et in terris visus est conversatus humanis (4) ? »

Esaias autem « Tu es Deus , et nesciebamus.

:

« Et Deus in non alter habetur (5). »

te est, et prseter te

Et quis in occasum prophetarum lege veniret 370

« Cantate Domino nomen est Deus illi qui venit (6). »
;

Et Psalmus de ipso quartus (7) quadragesimus inquit

« Exaltabor ego in gentibus » nomine magno !

Et alibi legimus : « Hodie te genui, fili :

Pete, et dabo tibi, et habebis gentes hseredes (8). »

Certe jam apparet quis sit Deus, et quis in ipso,
Et cujus in nomine crederemus gentes ubique :

(1) Malach. I, 11-12. — (2) Cf. Isa. l. 5, in Veis. illius quis enarrabit? ex Vers. ilal. —
(4) Baruch iii,
ital.Ego autem non renuo neque contradico. Dor-
, 58. — (5) Isa. xlv , 15. Absunt priora hujusce loci
sum meum dedi ad flagella, et genas measad alapas; vcrba a Vulgata ; ea vero habet versio antiqua : tu
faciem autem meamnon averti a ronfusione sputorum. enim es Deus, et nesciebamus. —
(0) Ps. lxvii, 5. —
— (3) suspicor referemia ad Isa.
lIiTC liii, 8. In hu- (7) Quinlus, in vulg, —
(8) Ps. xlv, 11.
milHate judicium ejus sublafum est : generationem
 — ;, ,,;
, , ; , ; —

32 COMMODIANI
«Dictum est Ghristo meo, teneo cujus dexteram, illud (1) :

Exaudiant gentes, et imperet (2) gentibus ipse (3). »

XIX.

Quid plurimis opus est ? Quum res tam aperte probatur, 380
Quum is qui taxatur populus ,
jam in illo laetatur (4).
Illi autem miseri qui fabulas vanas adornant
Et magum infamant (5), canentibus rostra clusissent.
Quales eos dicam? antequam dispersi fuissent,
Quos nec exsulatos (6) fregit ense necat ipsos (7). ,

Si magus adfuerat, cur ergo Prophetae canebant ?

Si false de ipsis pronuntiant perdere terram
Quod provenit de eis , sic erunt et falsa (8) de illo.

Sed quia sunt spreti semper, quod cruenti fuerunt

Contra suum Dominum rebellant dicere magum (9) 390
Nec volunt audire quse dixerunt vates in illos
Quod non intelligerent in totum fine sub ipso (10).
Ipse Deus illos descripsit, pectore clauso
Ne nec intelligant corde durato
videant oculis ,

Incrassavit enim cor populi hujus iniqui

« Ut nihil agnoscant, donec mea verba senescant (11). »

Praedictus est Deus carnaliter nasci pro nobis

Ut fieret illis merito cruciatio major,
« Ecce dabit Deus ipse vobis signum ab alto :

Concipiet Virgo, et pariet terra coelestem

Emmanuel autem vocetur, » jusserat illos : 400
Quod lingua latina, Deus nobiscum, evolvit.
« Audite quod ipse nutriretur melle, butyro
Et Samariam caperet, verbum priusquam (12) loqueretur (13). »

XX.
Sed hsec est historia clausa, de qua docti revolvunt.
Ut parvulus lactans, sine pugna praedas iniret (14),
Passio cujus prsedicta est taliter ante,
Ut Deus passibilis fieret profuso cruore :

Esaias ait : « Tanquam ovis ductus ad aram :

Nec voce clamavit, patienter omnia gessit (15). » 410

(1) Ps. 7, 8.
II, —
(2) /mperenf, in cod. (5) Isa. — — Luc.viii.lO. — .Ioh.xii,40. — Act. xxviii , 26.
XLV, 1. — Sic in codice supra lineam corrigitur;
{i) Rom.xi, 8. Haec et alia nequicquam conluli , ut inde
prima quidem manu probalur. —
(5) Magnum in cod. sanarem quae sub fine Noster habet Donec mea verba :

uti V. 590. Magum in utroque legimus ex versu 387. senescant; nisi respiciat haec ultima oraculi sacri dicta:
— (6) Exolatos, '\n cod. — (7) Divinandus fuit qualis- et sanem eos; autumem inde legendum donec meo :

cumque ex depravata codicis lectione

sensus fregit verbo sanescant. Sanescere invenilur apud Columellam.
in se nectas ipsos.
,

—
(8) Sic eriC et falsa, in cod.
:

— — (12) Verbum priusque, in cod. (13) Is. vu, 1-4. —

(9) Magnus, in cod. —
(10) Sub ipsa , in cod. (14) Donec inmelius corrigantur hi codicisapicesabsoni
(11) Isa. VI, 9. —
Matth. xin, 14-15. Marc. iv, 12. — intre, obtineat velim lectio nostra. (15) Isa. liii , 7.—

I
 — , , ; :

CABMEN APOLOriETICU:\r. 33
« Tu Dcus Dominus vero nieus » contra quom illo
et ! :

« Suffigitur clavis, » quod Da\id prjcdixerat olim (I).

Quem et potavcrunt, secundum Scripturas, acetura (2)

Ut in vestimentis mcis, dixit, sortcmque miserunt (3). »
Quod factum et lcgimus in illo omnia gesta fuerunt.
Et tcncbra) ad scxtam tribus horis (4),
factic
Feslinavitquc dies obducerc sidcra noctis.
Pra?dictum hoc fucrat ficri per prophetam Amos
Ut legeret sublatos (5) esse per solcmnia sancta (6).
« mala progcnics [inquit,] o subdola fronte! I

« Gcneravi soboles, dixit Dcus, qui me ncgarent (7). » 420

Et dixit « Audile vocem tuba?.
: Nolumus, aiunt. —
Hoc dicit Ezechiel Audient ergo gcntes a longe
: « (8). »
Uno volo titulo tangcre Hbrum Deuteronomii
In caput : « Erilis gentes; nam increduli retro
Respiciunt (9), certe omnia supra dicta rebclles. »
Scite quid (10) opponunt, cum res tam aperte dicatur.
Vidcte jam ergo, dubii qui nunc usque nutatis (UJ,
Quod gentcs in Domino fuerint Scriptura prioj
Nunc ergo fas est credere quem Ubri designai
Non idohs vanis, qui frustra pro vita colunti^i^[ .lo."»"^"^,^ i\i I l!l
^^^
Nec istis adjungi voluptuosis et sine fra^no
Qui magis luxurias dihgunt quam Summi pr£
XXI.
Non est culpa satis una qui credere nolunt;
Sed magis infamant : « In puteum misimus illum(I2). »

Quapropter et Dominus indignatus jurgiat illos :

« Proptcr vos nomen meum blasphematur gentibus , » inquit (13).

Si missum (14) inputeum, se resurgere quare clamatur?

« Inferis, Domine, animam meam imposuisti;
Ego dormivi, ait, et somnum cepi securus :

Auxilio Domini surrexi, mali passus (15). » nil 440

Et iterum dicit « In infernum non derelinques,
:

Nec dabis sanctum tuum intcritum quoque videre (16). »

Hic personans ait « Fili propheta?, ascendo
: » :

UtDominum dicatpassum promiseris Summum (17).

Et in libro PsalmorumDomini de mortc clamatur (18)
Non, ut illi putant, David dc ipso rcferrc :

Aut si putant illud, cum gravi universa qua) dixit (19).

(1) Ps. xxii, 18. —
(2) Ps. Lxviii, 22. (5) Ps. — convicia JudaRorum neotericorum, — (13) Isa.Lni,6.
XXII , 19. — (4) llic vcrsiculus in cod. iisdcm verbis, — (14) Sic mlssum, fors. lcg. —
(15) Ps. iii, 5. —
sed interversis. — (5) Subitos , in cod. —
(0) Amos. (16) Ps. xv, 10, H. —
(17) Dicam... pro miseria
v, 21. — (7) Isa. I, 2. —
(8) Jerem, vi, 17. Erravit summum, in cod. — (18) De domino morle , ib. —
auctor.— (9) Sic respiciunf , cod. cf. Deulcr. i, 20. (19) Versiculus inilii remansit insanabilis vix cnim :

— (10) St te quia , in cod. — (11) Natatis, ib. conjicercm csse lcgcndum curn r/wa vi, pro ad quid
(12) \el alludit ad Genes. xxvii, 2G, vcl ad quccdam universa qux dixit. Aliis mitto definiendum.
1. 3
 ! , ; :

34 COMMODIAINI
Non est flagellatus David, nec cruce levatus.
Quid vaticinantur Judaei, moreSaturni (i)?
In fabulas coeunt, cum jam declinetur in illos, 450
Non quasi maleficum, alapantur cruce levatum.
Insciis, indoctis, ignorantibus talia fingunt :

« Quis Deus est ille quem nos cruce fiximus ? » aiunt.

Nolentes respicere Scripturas, corde csecati.

XXII.
Ecce canit alius, repetens iterumque proplieta,
Cujus voce tamen titulatur tali se dictus :

« Nunc exsurgam, ait Dominus, nunc clarificabor :

Nunc exaltabor, liumilem quem ante vidistis :

Nunc intelligetis, nunc erit confessio vestra ;

Vana cogitatis ideo vos ignis liabebit (2). »

; 460
Ha)c Isaias ait. Tunc sic et ipsa Majestas
Quum esset in carne, profitetur ipse quis esset
« Nemo meani animam potuit auferre conatus,
Sed ego sponte eam pono eam meo decreto. ,

Ipse potestatem habeo de illa ponendi

Et sumendi iterum habeo potestatem in illam (3). »
Apertius autem de justi morte clamatur,
Ut pateat magis (4) induratos esse Juda?os :

« Ecce perit justus, nec quidemintelligitulkis(5).

Sed eritin pace(6)hujus sepultura dilecti. » 470
Quid illi infamant in puteum esse dimissum ?
Quum legimus illum sepultura? traditum esse.
Ignominiosi, crudeles, caeci, superbi
Qui magis de facto deberent gemere, plaudunt.

XXIII.
Inspiratus enim Salomon de ipso prophetat :

Et magis insequitur plenius ostendere justum.

Circumveniamus justo, si qui (7) nobis gravis esse videtur,
'(

Qui nostris operibus contrarius valde resistit.

Exprobrat in totum nihil nostra lege teneri;
Adhuc et affirmat filium Altissimi esse ;
480
Omnimodo reprobat, et muta csesa aestimat esse(8).
Abstinet et sese a nobis; et in altera vadit;
Nos immundos ait, et innovat altera justa
"I
El sibi Isetatur Dominum patrem esse coelorum.

(1) Saturnius numerus, apurl Fcstum , esl genus — (5) Vidctur respiccre Eccles. vii, 16 (6) In—
rudioris carminis,quo priscis tcmporibus, et, ut niunt, pacem, in cod. Isa. xi , dO. —
(7) Si qui , in cod. —
sub Salurno ulcbantur. Eo rbytbmo Faunus fata ccci- (8) Pcrperam, ut solet, codc.x, et nuta cxsa. Eril forte
nisse hominibus refcrtur. Cf. Prulegomena. — (2) Isa. cui placucrit lcgcrc et mula, cscca xstimat esse : pra;- \
XXXIII, 10. — (3) Joh, X, 18. — (4) Majus in cod. placet alteraleclio, uti ad victimas facilius referenda.
 , ; , :

CARMEN APOLOGETICUM. 35

Ergo scrmoncs illiussiint vcri, probemiis;

si

Temlcmus hunc Deum, videnles quid sit iu iilura :

Interrogemus eum omni cum lormento quietum :

Condemnemus cum turpissima morte, dicentes (1). )i

Ha^c cum fecissent capita suspensa movebant

, :

« Salvum faciat illum Pater, aut descendat ab inde (2) ! » 490

Ut eos citcos Salomon ostendat aperte
Sic quasi nunc referat, et fecisse talia culpat.
Dum isla cogitant ducli sunt in errore nefando;
Exca^cavit illos malitia sua sjDvire (3).
Ecce quia cai^ci ipsi sunt, et alteros aiunt,
Dixit illis Salomon : « Nescierunt Dei secreta (4) ! »

XXIV.
Qua^cumque dixerunt testes universi priores,
In Christo fuerunt facta, autin altcro dicant!
Quod ipsum si cupiunt facero, frustrantes in ore,
Ipsi se subsannent, videant quum plebem in illo. 500
Quis fuit is justus, de quo prophelic canebant?
Quum nemo sil justusin terris, nisi e coelo venisset
David enim princeps peccavit amando puellam
Peccavit Salomon, et tamen poenituit illos (5).
Quum isti tam clari et insignes reges (6) eorum.
Non fuerunt justi , sed ipsi de Justo canebant.
Nec quidem Isaias vates de se talia dixit,
Qui fuit a rege Manasse de serra secatus.
Alterlapidatus, alter estraactatus ad aras,
Allerura Herodes jussit decollari reclusum; 510
Oranes justi vates aha sunt raorte pereniti.
Quod Dorainus hgno pependit, voce Moysis,
Non quasi homo Deus suspenditur, intiraat ante,
Aut non ceu Fihus honiinis rainas patitur, inquit.
Sic Dominus ipso qnura venisset, ista sequutus,
aOportet nie, inquit, reprobari, voce Moysis (7). »

XXV.
Ast ego (8) non tota, sed suraraa fastigia carpo
Quo possint facilius ignorantes discere vera.
Hi aulem iniciui subdole vivere qutcrunt,
Jani scniel crucnti, perseverant fingere (9) vana; 520
Infatuant stuUis niagis (10) evanescere dictis.

{]) Sapient. ii, 12-2'2. — (2) ^latlli. xxvii, 43. — pienlia, nunc dc cjusdcm pccnitenlia. (6) Insigni—
(3) Sevire cod. distinxcriin liaud tegrc seu ira.\ vcl
: reges co loci ct alias, iu cod. (7) —
Luc. xxiv, 25, 17.
seu ira. — (4) Sapicnt. ii , 22. —
(5) Allondas vclim — (8) Ad erjo, in —
cod. (9) Finiere, ib. (10) Stultos—
testimonia htEc antiquissiraa , modo uc Salomonis Sa- magus, ib. Prctiura cst ea conferrc cum v. 283,586.

3.
 ; ! ; ; ,; ,;

36 COMMODIANI
Quum crucifixus enim sic oporteret (eiimdem
Sic enim disposuit, propter primitivi ruinam),
Non solum pro illo, sed (1) pro nobis venit e coelo;
Constituit populum novum (2) suo nomine firmum 5

Juxta prophetias (3) complevit omnia Christus :

« Ecce nova facio omnia Esaias clamat in ipso ,

Et nemo priora reputet, nec antiqua sequatur (4). »

Haec nova sunt hodie sub nostra lege profecta (5),
Quod gentes in Christo credimus, dicto Moysis. S30
lile duos populos prsedixerat esse futuros
Et quidem minorem populum praeceilere dixit.

Sed isti nequitiaj pleni jam desperato furore

,

« Hsec nobis est data, dicunt; vos, unde venistis? »

Si nobis obsistunt, putant et resistere Summo,

Qui voluit nobis bonus esse. » Nec illud
Respiciunt, cervicosi, ca^ci et erecti (6).
Qui semper innocuos cruciarunt , lege vetati
Sic Deo fecerunt, quod erant consueti, crudeles.
Et filios sese audent adhuc dicere Summi S40
XXVI.
Jam qualiter resurrexit, supra notavi
Non de vocc mea, sed dicta prophetica dixi.
Prsedixerat autem discipulis cuncta de sese,
Qualiter a populo pateretur, Petro negante
Et quia de tumulis resurgeret tertio die.
Dixerat, et ipse dein complevit omnia dicta (7).
At ubi surrexit, venit ad apostolos ipse,
Et stetit ilHs in medio « Pax vobis », inquit. :

Inter discipulos non adfuit unus orantes;

Cui quum referrent, discredere coepit, et addit : 550
« Si prius non digitum misero ubi clavi fuerunt
Aut ubi percussus de lancea non ego credo (8). , »

Tunc die dominica rursus remeavit ad illos,

Et stetit illis in medio « Pax vobis « inquit.
: ,

Et statim adgreditur Thomam

incredulum illum :

« Accede propius (9) et contange corpus ut ante.

Non ego sum umbra mortuorum qualis habetur :

Vestigium umbra non facit; considera vulnus » !

Extendit palmas. Ast illetangere ccepit

Et manum in latere, fuerat quod lancea fixum (10). 560
Misit, et exinde prostravit se precando :

(1) Et cod, — (2) Populus novum, ib. — (3) Juxta vitata. — (7) Piget iterum regerere nova ad hunc locum
f^ro^pheticas, ib.— (4) Isa. xuii, 19. — (5) Propheta in c7oa),iiaT« scriptoris. —
(8) Joli. xx,25. (9) Proprius, —
cod, (6) Tu, silubet, aliter lisc codicis legilo Cervi- : incod. — (10) Fixa,'\h.
cosis et is rectis cjuid setnper in novos cruciarunt lege
 :, ;; : , , ,

(:AR3n-> APOLOGETICLM. 37

« HtTc qiiia vidisti, credidisti : scd illi fcliccs

Poslcri qiii crcdunt, aiidito noniine tantum. »
Quadrai^inta dics cuni illis cx ordinc fecit,
Et docuit nmlta qua3 sa?culo vcnircnl.
illis

Post cujus asccnsum niiracula mulla fucrunt

De verbo curabant infirmos, in nomine Christi.
Qui si talis crat, qualem isti perfidi dicunt,
Fortia non ficrcnt, tcstium dc verbo, pcr illum. 570
Ascendit in coelos , sicut et Scriptura cancbat
« Excipitc regem, principes, coelorum in al(is(l). »
Quid amplius opus est recitare cuncta de Lege?
Sufficiunt ista rudibus, bono corde tuenda.
Qiiod si nec ipsi volunt scirc Deum ista legendo
Ipsi sibi reputent quod venerint illo quonolunt.

XXYII.
Virgilius legitur, Cicero, aut Terentius item(2);
Nil nisi eos faciunt : CcCterum do vita siletur.
Quid juvat in vano sa^cularia prosequi terris,
Et scire de divitiis regum, de beliis eorum ? 580
Insanumque forum cognoscere, jure peritum (3)
Quod jure vacillant, praimio ne forte rogantur (4)?
Sic, licet defensor sit, licet divinus orator,
Nil mortc proficiet, si vivus in Christo negavit.
Immo prius qua?rat ubi sit sua vita redacta,
Si fuerit sapiens, si caeterum vituperatus.
Illi lcgunt jura et discunt proloquia mira
Sed superant miseros,proquibus loquuntur, agendo.
Infelix est ille qui venerit illis in ore!
Illi ferunt laudes ; et illi victoria damnis 590
Stat miser in medio, mutus, cui plus dolet intus.
Illi tonant ore; nummis.
ct ille, silentio,
Obstrepit intcrea voxadornata diurnum ,

Et sa?pc fit causa mclior mala, plus alii dando (5).

llinc pretiumquc sapiens, hinc vincere gaudet,
Etsi prave gerat dum sit modo victor ajgrotat,
, ;

Nil sua de causa tractat, quum lucra conatur

Spcra subit alterius, et sua post terga rcmittit.

XXVIII.
Multi de successu rapiuntur sa^culi sylva,
Dum gaudent in brcvia ; remancnt a gratia Christi 600
—
(l)Ps. XXIII, 7,9. (2) Vergilius... Terrenliusidcm. respucndiim. — (5) Nil nisi absona codex habet : plus
Exslat bic ver.siciilus luiic lonio pncfixus ia pictura cx ca/e fia»K/oet paulo infra, \.^98,sua postergaremittiet.
arc ad vivuin exprcssa. —
(o) Jurc periti niaiim, ob Dolenda sanc hx'C vuliicra loci, in (juo egrcgie prorsus
ea quaesequualur. — [i) Heganlur, in cod. nec omnino ct ludicre causidicorum Afrorum niorcs delincantur.
 ! ; ;

38 COMMODIANI

Dum cupiunt multa oculo, dum augere quacrunt;

Nec Deus est illis aliquid, nisi sa3culi vita.

Provenire (1) satagitur, agon est pro ipso diurnum.

Et verum agonem (2) spernit pro a^terna salute.
Quisque quasi vigilatsaeculo, laudatur acutus :

Nam qui Deum sequitur, copria judicatur ab ipsis.

nimium felix , saecularia si quis evitet
Sit stultus aliis, sapiens dum sit Deo summo.
Ipsa (3) spes est, tota Deo credere qui ligno pependit,
Foeda licet res est, sed utilis vitae futurae. 610

XXIX.
Quod filium se dixit (4), sit Deus pristinus ipse.
Hic prseibat eos in columna nubis et ignis,
Quando de iEgypto liberavit illos ad unum.
Hic crudele nefas imperat de unico nato,
Ut probaret Abraham; cui dixit « Parce! » e coelo :

Angelus. Et Deus esthominem totidem qui refecit;

Et quidquid vohierit, faciet, ut muta loquantur
[Et Balaam csedenti asinam] (5) suam colloqui fecit;
Et canem, ut Simoni diceret clamavit a Petro (6); :

Paulo praedicanti dicerent ut multi de illo : 620

« Leonem populo fecit loqui voce divina. »

Deinde, quod ipsa non patitur nostra natura,

Infantem fecit quinto mense proloqui vulgo (7).
Hic erat venturus, commixto sanguine nostro,
Ut videretur homo, sed Deus in carne latebat;
« Non senior veniet, nec angelus dixit Esaias ,

Sed Dominus ipse veniet se ostendere nobis. (8). »

Hunc mare pertimuit, hunc venti hunc tartarus ipse. ,

Agnovit Dominum omnis creatura latentem :

Solus nequam populus centriam (9) erexit ad ilhim. 630

Absit ut sic Dominus venerit in taU figura!
Hic, sicut in terra, super fluctus maris inibat;
Et ventis imperat, placidum ut redderet aequor;
Hic lege tartarea derupit verbo praesenti
Et levat de tumuhs Lazarum die quarta foetentem.
Nam qui ferebatur, quum fuisset obvius iUi :

'

(1) Ac si gallice diceres parvenir. 'Af wv grsccum to-

:
gus, ut vlx remaneant ima apicum vestigia. — (6) Unde
tura est. Diurmim est unius diei vicius. Paulo infra, haec de Petro el Paulo Nos(er hauserit, quffisituni est
iterum graecanica copria, a xonpo;, stercus, aiit a in Proleg., ubi de Comrnodiani fontibus obiter agitur.
xoTtpia;, homuncio coprea, vel, ut quidam
scurrilis — (7) Alludit ad Lucnm i, 41. —
(8) Vereor ul Com-
—
,

scribunt copna.
, (2) Marlyrium innui putem. Cf. modianus prapropere ca Isaise tribuerit, qua) quis-
Commod. Instruct. uii, v, 10, agonia sume propin- que novit potius esse Pauli ad Hebr. ii, 16.— (9) Cen-
qua. — (3) Ipsa, cod. —
[A) Dixit eum, ib. — triam, forsan lcgendum grfficc xEvTpov, aut quid simile,
Heec in margine rejecla ila resecuitinfelix bibliope- i. c. stimulus, apex. Cf.Psalm. lxxiv, 5,6, Luc,l, 69.
(5)
 , ; ! ; ,

CARMEN APOLOGETICUM. 39

« Surge, inquit, jiivenis »; et resurroxit ille dc feretro (I).

ArchisynagogiC liliam, deprecatus a patro

Jani cxanimatani plangcntibus suscitat illam;
Mutum loqui fecit et surdum audire; prirsertim 610
Et Civcum ex iitcro natum, ut Aideret in auras;
Post triginta octo annis paralyticum surgere jussit,
Ouem admirarcntur grabatum in collo ferentem;
Cujus vestimento tacta profluvio sanata est
Quinque panes fregit, hominura in milUa quinque,
Et quatuor milHa iterum de septcm refecit;
Plenius ut sese Dominus demonstraret adesse,
Gommutavit aquas, fierent utoptima vina;
In nuptias fuerat invitatus, matrecum ipsa,
Quando fuit (2) rogatus subveniret vino defecto 650
Tum jussit implere hydrias velocius aqua,
Quod prius gustavit, ct sic ministrari pra^cepit.

XXX.
Nec sic potuerunt Dominum cognoscere factis;
Sed insani erant, quasi nequam, perdere morti :

Quod ipsum concedit, quoniam sic pati decrevit (3).

Si tamen crediderint, veniam tunc demum habebunt.
Hic est primogenitus per prophetas ante pracdictus,
Utvocitaretur in terris Altissimi proles(4).

Fehceshominum spera suam in isto qui ponunt

Nam insipientes tamquam maledictum evitant. 660
TEternitas illi prtT-paratur Christo qui credit,
Ut socius Dei sit homo ,
post funera vivens.
Lex et Prophetao dicent qui sunt Dei digni coelorura
Et quibus absconsa revelantur aurea secla.
Per tot vates nuraero de fdio Dei claraatur,
Et cluserunt oculos, filii Dei primi vocati;
Qui scelere facto non sunt recordati legendo;
Sed perseverantes, « nos sumus electi! » dicentes.

XXXL
Adhuc infaluant profanos balneis ire (5),
Quos faciant (Oj mundos ipsi Deo summo placere. 670
Aqua lavat sordes, non intima cordis iniqua.
Nec sacra sacrilcga poterunt lavare curata;
Nec ita prtTccpit Dominus sacra ferre mahgnis,
Et locus itcrum ab idoHs mundus haberi.
« Nemo sibi faciatsimulacrum da^monis, inquit,

(I) Luc. VII, 1 i. — (2) Quod fuit, in cod.; caclcra adliuc liodie decantatuni in omni Ecclesia : Puer m-
ut il)i. — (i)) Innuit Luc. xxiv. 20. — (4) Laudat lus esl uolis, clc. Cf. Teilull. Adv. Judseos X. — (S)
obitcr solemnc ab omni a;vo Isaia; ix, 7 lcstimoniuin, Ira , in cod. — (6) Facient, ib.
 — ; , ; ; , , ; ,: ,

40 COMMODIANI
Nam ct illis idolis servirc nolite (1). »

Sic (2) Deus pra3cepit ab idolis valde caveri

Quod decipiunt gentes, puros sese lavari (3)
illi :

Immo quum recipient tales, docere deberent

Servire non tantum Summo placere.
aliis, nisi 680
Dum facinus quaerunt obumbrare Christi de morte,
Aperiunt valvas passim utintretur ad illos.
Hinc ergo depereunt qui se putant puros ab aqua
Posse Dei conscientes ante latroni (4).
fieri,

Nunc colit in vano quodlibet, nunc sancta requirit;

Nescit ubi primum occurrat, inscius ille,

Ac idolis servit iterum tricesima quserit ;

Nunc azyma sequitur qui castum sederat anle (5).

Hoc Deo non placuit participes dajmonum esse ,

Qui legeminstituit, fieret quo transitus inde. 690

Sunt tibi propositae dua? vise (6) elige quam vis :

Nec enim te findes, ut possis ire per ambas :

Sed tamen ex ipsis opportunam quserere debes.

Ne cadas in fauees latronum cautior esto , :

Unum qua3re Deum. Qui qua?ris hostiam ullam (7),

Ut possis abolitus surgere, seclo novato?
Quid malos (8) attendis, et judicas sanctos iniquos
Qui tibi nullum verbum de lege demonstrant ?
XXXII.
De virtute Dei refertur quam fecit in illos

Nam de se sua (9) facta scelerata dicere nolunt 700

Semper homicidcG, semper manibusque cruentis,
Quos Dominus numquam potuit domare monendo.
Suffecerat illis per ignaviam tanta fecisse
Et dicere : « Scriptum sic erat , modo credere fas est. »

Sed Dominus ipse obscuravit sensus eorum :

Induravit eos sicut Pharaonem in ipsis ,

Nec preces eorum exaudire se velle

Et de terra sua projecit illos iratus
Quum fihos illos utique jam dixerat ante.
Necesse voluerat bono corde vivere natos, 710
Quando pater gaudet, cum sil bonus filius illi.
Quod si malus fuerit, execretur odio natum.
Contrarium nuUus patitur sibi filium esse :

Excludit omnis (10) charitas crudele de nato,

Nec facit hseredem illum ex asse suorum.
{l)Ex.xx,4.Lev.xxvi,l.Deuter.v.8. {^)SiDeus, cxderat. — (C) Propositus duas vias, in cod, — (7)
in cod. — (5) Puro sese lavacris , ib. — (4) Lafroni, Qucerit ostia nulla, in cod. — Quod malos —
(8) ib. (9)
id est diabolo. Cf. v. 182. — (5) Sic codex alii diju-
: De sua ib.— (10) Anlegendumomne? Abstraclivo Afri-
dicent an legendum sit : Castus sed erat , vcl castum cani gaudent, sive in singulari, sive in plurali numero.
 ; ! , ; ,

CARMEN APOLOGETICUM. 41

Qucm consumere, gaudct iii illam

si priiis poterit
Impiam et s<Tvam sobolcm, rei suai tyrannum (1),
Nec obviam patitur genitor, commotus ab illa?
Quid prTsumunt, quum sint adhortati, dicentes
isli :

« Ex omni populo nos sumus charissimi Summo. » 720

Parricida Patris scmpcr est superbus in illo :

Charus esso potcst, aut hcXMCs juro vocari ?

XXXIII.
Si patres carnales tales detestantur alumnos,
Quanto magis Dominus, supcrant cui fihi legendi?
Mansuctis, humihbus, obscquio plenis ahimnis
Dividunturque bona, non impiis, nequc tyrannis.
Adoptati fuerant manifeste fihi Juda^i
Sed in Testamento consecuti sunt impii noraen.
Ipsi sibi reputcnt scelere commisso, cruenti,
;

Qui poterant utique participcs esse bonorum? 730

Qui nobis strident? qui nos Tmulantur ha^redes?
Fecissentque bonum, et erant in parte legati
Nunc hodie tacent , et Christo crederenolunt,
Qui fuerat iliis sahitaris Lcge prffidictus.
De quojam audistis quahter Propheta3 canebant,
Venturum in terras Dominum quem gentes adorabunt.
.» Hunc ante nos ipsum admonent cognoscere Summum
Qui renovat liominem, peccata pristina donat.

XXXIV.
Nam comminatur deorum (2) cultoribus ipse
et :

Sacrificans idolis periet in morte secunda. 740

Quisque dcos (3) ergo sequitur fabricatos in auro,
Argento vel lapide, hgno, vel a^ramine fusos,
Quum ipsis infehx mittetur in ignc rcjectus (4) :

*
Nec ibi permoritur, seddat cruciatus iniquos.
Sunt homines pecorum similes, in ista natura,
Qui nolunt accipcre frffinum Dei summi, vagantes
Quum ipsi non durant servorum taha ferre,
In quorum discendunt sanguine (5), diri
sffipe
Dicentes, adjiciunt « Nihil est post funera nostra.
:

Dum vivimus (hoc est, incumbunt morc suiho) 7S0

Nulla sit luxuria qucC nos pertranseat a3vo :

Dum lempus est vita), perfruamur omnia sech (6). »

(1) Fmpium, et srvum sobolem... Nec olvium, in {A) Pr3;fectus,ih.—{li) Descenduntsangtiinemrcctius.
cod. ;
cfclerurn quid sihi vclit :tyrannum, cuiu
rei suce multum variarcsolenlcodd. \n\.crdesceniiere, discedere,
rac pcne fugia , non ausim legcrc reisve tyrannum.
: nuibus ex noslro addercestdiscendere.— (6)Sap. n, 2,
Illa posni, pro illo cod. addilo interroj^alivo fommatc,
8, 9 Umhrx enim transitus est tempus nostrum... ve-
—
:

quo quid aperlius lcgenli subeat. (2j Comminatur nite err/o et fruamur bonis. —
Cf. Hor. Epist. n ep. i,
deorum cod. —
(3) Deus.... fabricatus , in cod. — 144.. « Floiibus etvino gcnium memorcm brcvis aevi.»
 , : ;; , )

42 C0M3I0DIANI
Indisciplinati clementiam Dei refugant,
Strenia (1) sectanles, qiiasi sola vila sit ipsa.

Si credunt Deo (2) qui promittit vivere semper,

Contra bonum piignant, quum sit (3) repugnandum iniquo.
Erravimus omnes, manifesto sseculo suasi
Sed gratia Domini provocamur credere legi.
Proplerea venit, et fecit trophasa latenter,
"
Et fuit homo Deus, ut nos in futuro haberet. 760
Sed plurimi pereunt, qui putant utrisque placere,
IdoHs atque Deo, placeat quum nemo duobus.
XXXV.
Unus est in coelo Deus marisque
coeli, terra^

Quem Moyses docuit ligno pendere pro nobis.

Unde quidam errant, ignari talia passura
Non satis intenti mysterio Dei secreto.
Invidia Diaboh mors introivit in orbem ;

Quam Deus occulte destruxit, virgine natus.

Qua nativitate excordantur (4) c?eci Juda^i
Stultos infatuant, scelere commisso cruenti. 770
Nemo potest ullum excusamen dicere, postquam
Coramodo sitnobis facultas data credendi.
Non venit in vano Dominus in terris e coelo
Sed venit ut faceret populum suo nomine dictum.
Quem si quis confessus non erit in ista natura,
Perdit et quod vixit, et in poenas Herodis se damnat (5);
Aut certe dum sperat, spectans credere canos,
Exckiditur diutius ab ceterna vita defunctus.
Ergo jam ad illum citius recordari debemus,
Qui nobis post obitum polhcetur reddere vitam. 780
Insuper hoc addit immortales esse futuros,
Et frui quod oculus (6) non viderat ante videndo.

XXXVI.
Sex milUbus annis pervenient ista repletis ;

Quo tempore (nos ipsos spero jam in Httore portus (7)

Tunc homo resurget, soHs in agone reductus (8),
Et gaudet in Deo, reminiscens quid fuit ante;
Qui, sicut audivit fragiHs in pristina carne,
Quum sit incorruptus, recognoscit ante promissa.
Quam gloriam mirans homini provenisse sic inquit : 790
« QuaHter audivi prius , sic singula cerno. »

(1) Strenia,oadem ac strenua apud Varron de Ling. 1esalvent. — (5) Ut potui, edldi IiaDC impervia luxalis-
lat. IV, 8. — Credunt a Deo, incod.
(^) —
(5) Cum simi codicis in pocnas erode damat vel clamat? —
—
:

sint, ib. (4) Excordantur. Commodian. liabel In- — (G) Oculos, ib. Cf. Isa. Lxiv, 4. — (7) Portans, cod.
struct.x\\.,y, 270. Excordaris,homo, si putas ut ipsi — (8) Solis in augonere eductus , ib. Cf. v. 605.
 , :

carme:n apologeticlm. 43

Uxc omncs clamant, ab infcrno levati

paritcr :

« QucmadmoiUiin antc audi\imus, ecce vidimus! w

Ccdet dolor omnis a corpore, cedct ct ulcus (1).

Nec erit anxictas ulla, nisi gaudia sempcr.
Quisquc tribus credit, et sensit unum adesse,
Hic erit perpctuus in tCterna SKcla renatus.

XXXVII.
Sed quidara : hrec, aiunt, quando li?cc vontura putamus?
Accipite paucis, quibus actis illa sequentur.
Multa quidem signa fient (2) tanta^ termini pesti : 800
Sed crit initium septima persecutio nostra.
Ecce janua pulsatur (3), et cogitur esse
Quai cilo trajcci. Et, Ciothis inrumpentibus amnem (4),
Rex Apolion erit cum ipsis, nomine dirus :

Qui persecutionem dissipet sanctorum in armis.

Pcrgit ad Romam, cum multa milha gentis (5),
Decrctoque Dei captivat ex parte subactos.
JMultisenatorum tunc enim captivi deflebunt,
Et Deum coelorum blasphemant, a barbaro victi.
Ili tamcn gentiies pascunt christianos ubique, 810
Quos magis ut fratres requirunt, gaudio pleni.
Nam hixuriosos, et idola vana (6) colentes
Perscquuntur enim, et senatum sub jiigo mittunt.
Haec mala percipiunt qui sunt persecuti dilectos;
Mensibus in quinque Irucidantur isti (7) sub hoste.
Exsurgit interea sub ipso tempore Cyrus,
Qui terreat hostes et liberet inde senatum.
Ex infero redit, qui fuerat rcgno prffireptus (8),
Et diu servatus, cum pristino corpore notus.
Dicimus hunc autem Neronem esse vetustum 820
Qui Petrum et Paulum prius punivit in Urbe (9)
Ipse redit iterum sub ipso sa^cuU fine
Ex iocis apocryphis, qui fuit reservatus in ista.
Ilunc ipsis notis invisum csse mirantur (10),
Qui quum apparuerit, quasi deum esse putabunt.

XXX vni.
Sed priusquam ille veniat, prophetabit HeUas (H),
Tcmpore partito, medio hebdomadis axe.
Complcto spatio, succedit ille ncfandus,
Quem ct Judaii tunc simul cum Romanis adorant;

(1) Vulgus, cod. — f2) Ficri, ib — Pulsat, ib.

(5) — ipsumquc Commoclianuni qui clarius quam hisce de
—
,

(i) Cf. Prolegom. — Genles cod.

(5) — Varia, cod.
((i) Neronc prodcre se non valuil. —
(10) lu cod. Hunc ipse
(7) Jsla, ib, — (8) Pr£ceplus, ib. — (9) Cf. Prolegom., natus invisum esse. —
(H) Cf. Apocal. xi, 5.
 , ;
,, , ,; ; ; ;

44 COMMODIAINI
Quamquam erit alius quem exspectant ab Oriente. 830
In nostra cajde tamen sacvient cum nece Nerone (1).
Ergo quum Helias in Juda^a terra proplietat
Et signat populum in nomine Ghristi de quibus ;

Quam multi quoniam illi credere nolunt

Supplicat iratus Altissimum, ne pluat inde :

Clausum erit coelum ex eo nec rore madescet.

;

Flumina quoque iratus in sanguine vertit

Fit sterilis terra ; nec sudant fontibus aqua)
Ut famis invadat; erit tunc et lues in orbe (2).

XXXIX.
Ista quia faciet, cruciati nempe Judaei, 8i0
Multa adversus eum conflant in crimina falsa
Incenduntque prius senatum consurgere in ira ,

Et dicunt Helyam inimicum esse Romanis.

Tunc inde confertim motus senatus ab illis

Exorant Neronem precibus et donis iniquis

« Tolle inimicos populi de rebus humanis

Per quos et dii nostri conculcantur, neque coluntur. »

Est ille suppletus furia, precibusque senatus,

Vehiculo publico rapit ab Oriente Prophetas.
Qui satis ut faciat iilis, vel certe Judceis, 850
Immolat hosprimum, et sicad ecclesias exit.
Sub quorum martyrio decima pars corruit Urbis,
Et pereunt ibi homines septem milha plena (3).
Illos autem Dominus quarto die tolht in auras,

Quos ilh vetuerunt sepuUurse condi jacentes

Suscitatque solo, immortales facti de morte,
Quos inimici (4) vix suspiciunt ire per auras (5).

XL.
Territi nec sic sunt, sed magis intra crudescunt
Ad populum Christi, execrantes odio toto.
Induravit enim Altissimus corde nefandos 860
Sicut Pharaoni prius induraverat aures.
Hic ergo rex durus et iniquus Nero fugatus
Peih jubet populum christianum ipsa de Urbe.
Participes autem duo sibi Csesares addit (6),
Cum quibus hunc popuhim persequatur diro furore.
Mittunt et edicta per judices omnes ubique,
Ut genus hoc hominum faciant sine nomine Christi
Praecipiunt quoque simulacris thura ponenda,

(1) In nostra crede cod. Hgesi an foret posthfec le- — (3) Apoc. xr, 15. — (4) Inimicis vi suspiciunt, in
gcndum : sxvient nece cum nerone,— (2) Apoc. xi, 6. cod. — (5) Apoc. xi , 11. — (6) Csesaris audit , cod.
 ; ; ; ,, ,

CAKMO' APOLOGETICUAr. 45

El, ne quis lalcat, omnes coronali proccdant.

In isla hisloria si fRlclis irc ncgavit, 870
Felicitcr cxit : sin vcro, cle turba fit unus.
Nuiia clics pacis tunc crit, nec oblatio Christo;
Scd cruor ubitpie nianat, (lucni dcscribcre vincor :

Yincunt enini lacrymic, deticit manus , corda tremiscunl.

XLI.

QuanKjuam sit martyribus aptum tot funera fcrre,

Per mare, per terras, per insulas atcpie latebras
Scrutanturcjue diu, cxccratas victimas ducunt.
Hiiec Nero tum faciet triennii tempore toto,
Etanno dimidio slatuta tempora complet.
Pro cujus facinore vcniet vindicta lelhahs, 880
Ut Urbs ct populus ille cum ipso tradalur,
Tollatur impcrium cpiocl fuit inicpiercplctum,
Quod pcr tributa mala diu maccrabat omnes.
Exsurget iterum hostis (1) in clacle Neronis,
Rex ad Orienlem cum quatuor gentibus inde,
,

Invitatque sibi quam multas gentes ad Urbem

Qui ferant auxilium, iicetsit fortissimusipse,
Implcvitque mare navibus cum miiiia multa :

Et si quis occurrcrit illi maclabitur ense ,

Captivatque prius Cyrum et Sidona subactos 890

Nam indc finitimffi (2) gentes terrore fatiscunt.
Hinc lues, hinc bella, hinc famcs, hinc nuntia dura;
Miscenturque simul quo fiat turbatio mentis.
,

XLII.

Interea fremitum dat tuba de coelo repentc

Cujus omni loco sonitus prsecordia turbat.
Videbitur et tunc igneus (3) quadriga per astra
Et facula currens nuniiet gentibus ignem.
Siccatur fluvius Euphrates denique totus ,

Ut via paretur regi. Cum gentibus iUis

Persi, Medi, simul Chalda^i, Babylonii venibunt, 900
Imniites et agiles, nesciant
dolere (4).
cjui ulli

Hic ergo exoriens cpuim coepcrit inde venire,

Turbaturque Nero et senatus proxime visum
Exil)it ille tres Ca^sares rcsistere contra :

Quos ille niactatos volucribus donat in cscam;

Exercitus quorum necesse est victorcm adorent.
Quumque rcdcuntes in Urbe, mentc mutata ,

{\) In histis , cod. — (2) Finitimas , ib. — (3) Igne , ib. — (4) Dolore , ib.
 — , , , ;,

46 COMMODIANI
Spoliant templa, et quidquid est intus in Urbe
Diripiunt, mactantque viros ; ingenti cruore
Novissima inundant, adigunt incendio fracta (1) 910
Ut neque vestigium ejus appareat ultra.
Cujus in exitio tabescunt corda potentum,
Nec se adinveniunt iniquos in tempore bruti (2).
« Haec quidem gaudebat, sed tota terra gemebat.

Vix tamen adinvenitur illi retributio digna.

Lnget in ffjternum qua) se jactabat a^terna (3)
,
1 »

Cujus et tyranni jam tunc judicantur a Summo.

Stat tempus in finem fumante Roma maturus
, ,
;

Et merces adveniet (4) meritis partita locorum.

XLIII.

Inde tamen pergit victor in terra Juda^a 920

Quem ipsi Judaei spectant vincere Romam.
Multa signa facit, ut illi credere possint
Ad seducendos eos quoniam est missus iniquus.
,

Quem tamen e coelo increpat vox credita Summi.

De Persida homo, immortalem esse se dicit:
Nobis Nero factus, Antichristus ille Judaeis.
Istiduo semper prophette sunt in ultimo fine.
Urbis perditio Nero est hic terra^ totius :

De quo pauca tamen suggero, quse legi secreta.

DispUcet interea jam sero Judccis et ipsis ;
930
Susurrantque simul quoniam sunt fraude decepti
Et clamant pariter ad coehim voce deflentes
Ut Deus ilhs subveniat verus ab aUo.
Tum Deus oranipotens ut terminet cuncta quse dixi,
,

Producet populum celatum tempore multo :

Sunt autem Judsei, trans Persida, flumine clausi,

Quos usque in finem vohiit Deus ibi morari.
Captivitas ihos ibidem redegit, ut essent
Ex duodena tribu novissimi (5) : ibi morantur.
Mendacium ibi sed nec odium ulium (6)
non est, :
^ 940
Idcirco nec moritur fihus suus ante parentes ;
Nec mortuos plangunt, nec lugent (7) more de nostro ;

Exspectant vitam (8), resurrectionemque futuram ;

Non animal (9) ullum vescuntur additis escis ;

Sed olera tantum quod sit sine sanguine fuso.
,

(1) Vix aliquid remansil in isto versiculo

sani : (•4) Advenient in cod. — (5)_ Nove semis^ ia cod, —
novissima enudam adigunt incendio facla. (2) — (6) Sed ncme odiinn tillum, Ulrum legendum in cod.
In (luos in tempore bruli Cod. Etsi nullus du- forct »JC7«em, aut «crc, aliove modo, anticipibus nobis
bilem quin lcgere sit Iniquos
—
: non inde facilior
. aqua haesit, et adhucdum lia;rel.
— Non
(7) Nec lugunt^ih.
—
animamnUum,
—
sensus mihi patuit. (3) Cf. Apoc. xviii-xix. (8) Quoniam, il). (9) ib.
 ,, ; , ; ;

CARMEN APOLOGETTCUM. 47

Justitia plcni inlibato (1) corporo vivimt.

In nec genesis cxercet impia vires;
illis

Nec febrcs acccJunt in illis, non frigora saiva;

Obtemperanlque universa canditlc legis
Quffi nos et ipsi sequemur puro vivenles. 950
Mors tantum aderit (2) et labor; nam caitera surda (3).

XLIV.

Hic erit (4) qui nunc est extra repostus (5)

populus ,

Siccato fluvio repetet in lerra Judita;

Cum ipsis et Deus venict implcre promissa;
Qui per totum iter exsultat Deo pra^sente.
Omnia virescunt ante illos, omnia gaudent

Excipere sanctos ipsa creatura liietatur :

Omni loco fontes exsurgunt, esca» parati

Qua graditur populus, Summi cum terrore coelesti. 960
Umbraculum illis faciunt nuljcs, ne vexcntur a sole
Et nc fatigentui-, substernunt se montes et ipsi.

Pra?mittitur enim ante illos angclus Alti,

Qui ducatum eis pacificum praistet eundo.
Hi sine labore leviter gradiuntur euntes,
Et quasi leones qui transeunt, omnia vastant.
Nec gens (6) ulla quidem poterit resistere contra
Si bcllum intulerit, cum sit Deus ipse cum illis ;

Expugnant gentes civitatesque deponunt. ,

Permissione Dei, viduant colonias omnes;

Auro vel argento locupletanturque pra^dando. 970
Et sic honestati , hymnos paritcr que decantant.

XLV.
Mox autem
properanl sancta3 civitati paternai (7),
Expavescet enim terribilis ille tyrannus
Et fug [iet in rubjore, ac v[eniet cum exer]citu magno :

Unde rapit populum , ut stel quasi [vir unus] pugnans (8).

Quum properant autcm cxerc[itus] Dei , rcbelles
Sternunt[ur]que solo, ab angelis pra^lio facto.
[Unus ct] alter ipsius et [ambo] prophcta? (9) mittun[tur]
[Qui mcrcede bonos moneant, malc] poena viventes
Quorumquc priorcs pra3posi[ti] sive legati 980
In loco servorum Sancli rediguntur iniqui.

(1) Inlivato il). — (2) Adcrat^ ib., cfctcra ul il)icl. nans, in cori. Cuncla uncinis incUisa conjeelando vel
—
, ,

(3) Surda, inaudila. Sil. Ital. vi, 75. ctc. — [A) Eral cxcsani ?crutuulo niembranam, restitiiinius: liiant plu-
in cotl. — (.^i) Repositus , ib. — (0) Lerjis, ib. — (7) In- ra, mannmf[uc omondatriccm alia dosidcrant. — (9) Eo
cidimus jam in memiiranam a-vo el madore adco corro- iis(|ue veluslate exstincta anicum fruslula, ul
sunt alius
sam, ut iuterdum nil nisi evanidum exstei. (H) l'u(j- — forte legat : Pseudoprophetn'. Cf. Prolegom.
 , , , ; , ;; ,

48 COMMODIANI
Interea [sed et hi] iiitrant in colonia sancta,
Qiiod ex promisso capiunt (1), sine fine lcetantes
Exorant Deum pro mortuis ut resurgant,
Quod promisit olim de Anastasi prima (2).
ipsi

Incipiet Beus jam tunc, inimicis irasci

Statutusque dies quoniam advenitiniquis.
Quum coeperit autem mundum judicare per ignem
Devitatque pios, et cadet super impios ignis.
Vix remanent pauci qui referant ,
talia facta 990
Et qui reservantur, ut serviant justis evadunt.

XLYI.
Post persecLitionem Sanctorum et funera tanta,
Imminet ut veniat dies detestabilis ardens , :

Ecce canit coelo rauca tuba (3) ubique resultans,

Quas pavitat (^) totum orbem in ruina cadentem. ,

Sol fugit incaute, subito fit noctis imago

Et Deus exclamat « Quamdiu me ferre putasti ? »
Cujus signo dato, pestis ruet ffithere toto :

Cum strepitu tonitrui descendit impetus ignis.

Tunc aliud atque aUud fuhnen jactatur ab astris ,
1 000
Ignea tempestas furit (5 , reservata tot annis
)
:

Rugit pestifera clades tremit excita tehus ;

,

Nec qua se vertat (6) providet gens omnis humana.

Stellee cadunt cocli, [judi]cantur astra nobiscum.
Turbantur coehcolae, agitur dum sech ruina.
Suppetium tunc nulhun erit, et clamor inanis;
Non navis accipiet hominem, nec uha latebra
Nec ilhs subveniunt quos ante pro magno colebant.
Quisque sibi satagit, sed nihil proficiet ilH :

His tantum proficiet qui fuerint Christo notati. 1010

Quos (7) ad ihos erit, nam cajteris poena lethahs
Pars incredulorum servatur, mohiter usta
Ut genus ipsorum iterum se in ultimo plangat.

XLVII.

Quocumque se vertunt homines, vis ignea fervet.

Aer (?) ipse mundi qui placebat, ante crematur.
Quos strepitus (8) coeU ingruentes fulmine dicam,
Quum ira, tot annis cohecta, funditur omnis?
Hinc ignis, hinc tonitrua, hinc turbines, tota mala fervent (9),
Rapiturque poUis subitae mortis in umbra.

(-1) Ex -promissa capiant , in cod. —

(2) Apocal. xx, qusc ct Cliiistus intclligitur. — Quod strepitus, ib.
5. — (3) Rauca sed, \h'.— {i) Pavida, ib. —
(5) Fu- — Fervmt, ib.
(8)

git, ib. — (6) Avertal, ib. — (7) Sic cod. forsan Pax,
(9)
 , ,

SA>CTl S HTLARIUS. 49

Par(iin terra Iremcns laxat fii[nebria claustra]. . . .

1020
[Partim] tonitrua (lisrumpunl mocnia [muuLli] (1).

(i) Hitarius habet iiifra v. 57 : Rumpiinttir ct tumuli, cxsurgcnt corpora

et portaiit
Vulilant |>cr mnenia mundi.
Viventcs suscitati
Evanida jacent carmina circiler xl; liic illic enior- videbuiit gioriam ejus ,

iriint apicuni dolineamenla et veluti disjccla niomhra Qucni crucitixcrunt , scd dcnuo mnndus
iniser
poeUv at vel oa fragmoiila.nc peroant, juval coliigorc,
:

lllis testis est nrgalus ub illis

quas si ad vivum cxprosjeris restilucrisque, eris miiii
Priinus sisti
magnus Apollo. iuvidia canimus
^ut pulvis in .inrns cnin Justi
sa\a Yolaiit doinurum.
tecta In iuferno crcmantur
vaslantur palrix , contremet rivitas omnis
vcstigio tradat tct crcpitns , lantus fragor cst.
Quis potuit fcrrc aut iiaufragia lanta
. . . in nnibra mortis ahibit.
Quid miicra matcr facict liiinc parvolo dolci? Ilic utiquc potcrat
Aut si patcr aa iet, quid proRciet illi ducenda
^. . rcfugis Doniini ...... sinc Christo. . Cactcri qiii in advcrsis . . . . ,

Quoruiu el Ixta sors judicantur pic llcnlcs (Ic duobus populi»

iiiugitibus
Ixla crclcslia et majus est
Tum mundahit
dc crelo videtur
quum illo descendunt angeli ,
.. . EXrLICIT TRACTATUS SAWCTI EPISC.

SANCTUS HILARIUS
PICT.WENSIS EPISCOPUS.

I.

TRACTATLS IN EPISTOLAM AD GALATAS.

S^TsOPSIS ARGUMENTI.

I. Summa lolius epislolai pauois Da-

pcrslringilur. cfpteri poliorcs apostoli videbantur conimendare. —
tur scribendi causa :
— II. Vencrunl ncmpe quidam ad IV. Quil)us ergo Pauius, uli per singula ab interprele
Galalas, nullam sinc legis observantia in Christo esse Ililario oxplicabitur , responsurus, Galatas docebit
justitiam asscverantes ;
— III. Eoquc spcrnentos Pau- post Ciirisliadvoutum, dala lege nova , vclerem non
ium ,
quod ipsc sciiiccl conlemnerct lcgem ,
quam cssc custodiendam.

INCIPIT ARGUMENTUM.

I. Spirilus ita sua iUuminavit doctrina, ut

etiam crcdentcsnoii modobaptizarentur, sed
Bcaltis aposlolns Paulus fidvm qna' iii ctiani Sancli Spiritus gratiam (2), ad iiistar
Chrislo esl ovangclizans, venit ad gcnlcm caitcroruiu lidclium asscquercntur. Qui- ,

Galatarum (I). Qiios et pcr gratiam Sancti dam vero cx Juda^is, qui Cliristo credide-

Ex codicc coibeiensi , Montifiiicnnio sa^cuii ix (I) Galalharum in codice passim, ncc tamcn con.s-
oiim inscripto nnm. li, nunc in liibiiollioca Ambia- tat lioc scribendi gcnus. (2) Pcr Spirilus Sancli
ncn>i asservalo ,
pra^fixis n. 87 cl soqucnli lituio : graliam in priniis intcndil visiomiin (loiia ac vir-
Expoxilio sancti Ambro&ii in episloUts li. fauli, lulum quas primfovi lidolcs niiris modis cxercc-
,

l.
50 SANCTUS HILARIUS.
rant , prava ducli aemulatione , multam isti uni et soli veHtis inlendere. » Adji-
sollicitudinem expendebant ad lioc • ut cientes etiam dicebant , « quia ilH quidem
suaderent illis qui ex genlibus crediderant, discipuli fuerant Christi; et cum eo per
etiam legis servare mandata. omne tempus conversati sunt; et ab eo
omnes dogmatum scrupulositates sunt
II.
edocti. Hic vero idem Pauhis Christum nec
Est autem argnmentum hujns epislolae ab eo discere quidquam potuit; sed iio-

plurima in parte concordans illis quee in rum ipsorum quo enim

fuit discipulus. A
secunda ad Corinthios epistola expressa altero potuit discere verilatem, postquam

esse videntur si quis tamen ejus argumen-

;
Cbristus in coeUim ascenditl Itaque modis
tum veraciter cum istius epistolffi argu- omnibus convenil non huic intendere lalia
mento comparare voluerit. Venerunt ergo docenti sed caeteris apostoHs, apuJ quos
,

hi et ad gentem Galatarum, phirimum de- multa soilicitudo erga legis observanliam

rogantes apostolum Paulum (1), cupientes esse invenitur. »

modis omnibus iegis firmare decreta; di-

centes,quod nullum juvamen ex ea fide IV.
quae in Christo est ,
poterant credentes
assequi, si non etiam et legis mosaicae im- His sermonibus suasorunt Galalis, qui
pleverint decreta. Dicebant enini quia et ex gentihus Christo crediderant (2), detra-
primum lex a Deo datasit, ea ralionc ut hentes cos a Beato Paulo, ac docentes eos
custodientes eam, bonorum ab ea percipia- qui et baptisma ab eo perceperant, et di-
mus fruitionem; utpote justi, et qui opere versas gratias fuerant assequuli , ut legi-
ipso legis impleverimus decreta. Si vero timae succumberent (3); in
observatioui
negHgendam existimaverimus esse legis tantum ut quidam corum circumcisionem
custodiam, indubie diviuaesubjiciemur sen- carnis accipere acquievissent. Quo facto,
tenliae. Apostolus, de tali gesto prohata, ut conve-
III. nerat, fervenli aemulatione, scribit ad eos
hanc epistolam ad omnia quae ab adversa-
;

Dicehant aulem et apostolos omnes qui riis de eo dicta fuerant, prudenter respon-
fuerant eum Christo, vehementer legis cns- dens et comprobans quod enimvero illa
,

todiam cum omni servare diiigentia. lloec quae do se fuerant dicta, vana essent. Cum
autem dicebant, ut legis quidem auclorita- debita vero modestia instruxit eos ac do- ,

tem omni virtute augerent", gloriam vero cuit quod post Christi adventum minime
PauU modis omnibus abolerent derogantes :
conveniat legis inservire cuslodiae. Docebit
ejus doctrinae, ac dicenles, « Quod non autcm nos cautissinie de singulis his iUa
verisimiHs hic caeteris esset apostolis. interpretatio quae, Deo auctore, suo or-
Nec enim est fas, ut tantos reHnquentes, dine explicabitur in sul)sequentibus.

hant. Cf. infra num. xxxn. (j) Paulum. Accusa-
tivo Hilarium gaudcre sciunl qui illum legcrunt Iiinc
caute cotliccm correxinms , etsi, veterum librorum
instar, passim et mcndose liabeat casum accusandi pro
cffitcris obliquis. Sic paulo supra Cum istius epi-
:
stolx argumenium et subinde cum omni servare di-
; 792, d. Nalurx sermo succumbit, cf. infra vm.
ligentiam. Itec semel monuisse saterit. (2) Credi- —
: deranf, docentes eos heato Paulo qui et haptisma, sic
manu prima scriptum. Qua; dedimus, iu margine in-
vcnimus , secundis curis suppleta et emendata. (5)
Succumhercnt Hilarius De Trinilate, lib. II. 7.
, col

SYNOPSIS LIBRI PRIMI.

V. Exponit interpres D. Pauli apostolaium non essc A quo apostolus missus est-, qui iu saeculo hoc maligno
ex hominibus , nec per homincm; VI. Scd pcr — docerct, — VIII. Legem vel aute Moyscn datam, ut a
Deum Patrcm ct Jesum Christum redivivum. VII. — peccato declinetur , lollendam vero in futuro saeculo.
 —

IN KPISTOLAM AD GALATAS. 5!
— IX, lu vila nompc beala, qiwcxtra onincm lcgcm et crgo neccssc cst quisque legi , carni, sa^culo, vita vcro
— X. Lcx anlcm jam non
peccadiiu consislil. alia esl, immorlali vivat in nobis totus ct uiuis Cbristus. —
praMcr cvin-ilimn — XI. Pau!o cx rcvda-
, IJcjue XXXI. UikIc crgo tanta Galalis iiisania, rctrogressis
tionc — XII. Ipse
ajiniluni. pcr ciiim ilc ciclo quippc, Cbristum licct pr;u oculis quasi crucilixum
gratiain vocatus, — XIII. apo- Niliil a c;clcris trulicit susccpissenl ; — XXXII. Licet spirilus virtulcm cx-
slolis — XIV. Kadcm tanien
; ac illi pnrilicassc se, pcrti, tanlaquc proptcr Cbristum passi! — XXXIII.
quum Pctruni probavil — XV. Eailcm
ailiit, quando ; cl Noiiiic pcr iidcni facli ct lilii Abralu-c?— XXXIV.
cum disiipulis — XVI. Advcrsariis cigo
conveiiit. Allcrulrum igitiir eligcndum, aul inCbrislo bcncdictio-
neque ad horam — XVII.ccssit, Interjccta subiiuic ncm asscqui , aut in lcgc sub malcdicto manerc, —
Titi inemoria, — XVIII. Dcfiniloquc Pauli intcr Pctri il XXXV. At Cbristus in crucc pendcns sustulit malc-
aposlolutuin discriniiiio XIX. Pauca de paupcruni , dictum — XXXVI. El lcslamcnto condrmavit bcne-
,

curu — XX-XXI. Mullus([ue

intcrscrit; csl interprcs dictionem, — XXXVII. Sola in ipsum conse- fulc
in celcbcrriina Ci'pb;c sivc Pclri (^sic ciiini babet) cl quendam. — XXXVIII, Quid ergo lcx? per pi\nevia
Pauli conlrovcrsia ,
qu;p veranc fueril, an simuiala, angelos nianuductio ad Chrislum — XXXIX. Im- ;

non ila decernil, quiii Pctro intcrim primatum cgrcgic bccillium fulcimcn, quo pcccala — XL. vitcnt ;

vindicet. — XXII. Resumptis qua; disseruit, sunimam Euntibus lacem non auxilium
,
— XLI. pra^bct.
rci iterum aggredilur : quid ncmpc !c\ quid fidcs? Alioquin supcrnua jam promis-
ct fidcs cl gralia cl
— XXIII. QuaMiam
,

,
juxla Dci consilium , liumana sio. — XLII. veroJud.xMs pro- prajeuiitiluis , lex ct
condilio? Cuique bominum est nalura mortalis simul plieUc gentibus viam parabaut, — XLIII, Supcremi-
el iinmortalis, libcrurii propri;c volunlalis arbitrium nel crgo gratia; — XLIV. Qua adoptaniur iti lliios

el rationabilit^is iii copnilionc boni cl mali conslilula : cl b;credes Dci; — XLV. Qua omnes Chrislo unum in
e\ omni dcinuin partc , infirmitas. — XXIV. lliuc sumus. — XLVI. Prout idipsum mystica baplis- in
asserla graliiT neccssitale, babitoque legis el iidei dis- matis forma oslcnditur. — XLVII. Adducta exinde
crimine, — XXV. Colluclantem sccum liomincm iii- parvulorum adullorum comparatioue
ct ulriusque ,

ducit. — XXVI. Pra'scnlisquc vitic vices clcganlcr fu^dcris ralioaperitur. — XLVIII. Nec obvia omit-
opponit alterius aevi perennitati peccalo numquam titur occasio filiorum adoptionem mirum modum in
contaniinahc. — XXVII. Lcpis ,

itcruin ct grati<r dis- evlollendi. — XLIX, Jure concludit solam i^itur

pensalioni insistcns, — XXVIII. Quanlo sit ba^c illa fulem qua; in Christo cst ,
poslhabita lege veteri, esse
prsccellentior edisscrit. — XXIX-XXX. Morialur servandam.

INCIPIT LIBER PRIMUS.

V. o[)inione imminuta, simul etiam

doc- et
trinac ejus titulum aboleri. Propter boc et
Paulus aposlolus, non ab Jiominibus nc- ipse cogitur de illis quae erga se sunt satis--
que per honiinem, sed per Jesum Chrislum, lacere, arguens adversarios universa fuisse
€( Dcum Palrem , qui suscilavit eum ex mentitos. Tu quibus et demiratioiie digiia
morluis. [Cap. I. ^ I.] cst apo.stolica prudentia quem ad modum
,

Diximus etiant et iii stij^crioribus, argii- sua firmaus, niillo in loco gravis abquibus
nientiim explicanles, qnod adversarii ad visus cst cxstitisse; sed quasi qui pro se
destructionetti Pauli plurimani abusi fuis- satisfacere sit coactus, ita sul) specie refc-
senl dcrogationcm; duminodo cjus cvacua- rentis universa simpliciter et absoUite
renl gloriam, sicquc doctrinam ejus rcpu- dixit (l), Quod ct proliuus ab ipsa prajfa-
diare faccrcnt. Necessarium cnim crat,cjus tione custodisse reperitur.

(I) Absolute dirit. Si vox ulla prnc Cictcris hiliiriana 115.

b, 02, c. 97, c. 101, b. 108, a, c. a. 2S2, d.
morito niincupari debcl , cam veliin Iinbcas in lioc G89, b, c, J. 701, e. 70G, a. 768, a. 777, b, c. 779,
vcrbo absolvere, cunctisqiic cx boc lonle dcrivandis. a. 781 , c. cdit. Paris. 1093. Ilis sistcndiim ullimis,
Hinc passim in cdilo llilario rcpcrirc cst Absoherc : ncmo nonvidetquam siiitsiiiii-
qiijcloco i|isimeliiostro
sermouein , linr/iiam; absolulio tcritalis, absoluta lia Fidem diclorum vnivcrsorum absolula... prxdi-
:

fcrfcrlio, absululii) pro perfectione , absolulissima calione confinnantes. 785, b. Usquc adco Ililario so-
majcilas; absolulio hominis pcrfecti , qnasi inlrf/ri- lcmnis est ca loqiiendi cousuctudo, ut eam a liminc
tas ol)soluta- el faciles vtenfes absolulum iilcm
; ; sinf;uiorum cjus opcrum facile dcprcbcndas. Sic in
*Hind jmspicuum
absolulo esl id qiiodpnlct; ab-
; in prologo su}ier Psalmos liabcs col. 4, a. absolulum
solula in Deo oinnia. Sexccnla id gcneris liabes col.
enim esl. col. 5, b. prophetat, absolvit; et ibidcm c.
3, b, e. 6, e , 29, e. 51, d. ri4, b, ;>"), c. r^i, d. 7|, prr sacramenhtm... absolvit. col. 0, absolutissime i'.
 ,

52 SANCTUS HILARIUS.
Dicebant enim adversarii discipulum tiam ejus ostendere, ex comparatione scili-

eum fuisse beati Pelricaelerorum proc- , et cet cseterorum apostolorum, quasi qui et

celieutem illorum doclrinam (l), ut per uuus idem et solus sit, non debere caeteris
omnia ab islius doctrina abscedentes, legis bunc Ycl praebonorari vel exsequari ait , ,
:

confirmarent observantiam utpote neccs- ,

El qui mecum sunt omnes fratres, eccle-
sariam; quam etiam et ca^teri apostoli, ut siis Galatix [v. 2]. Ostendens quod multi

in Judaea commorantes,ob aliorum utilita- sunt etiam cum ipso apostolo communiciin-
tem servare necessario cogebantur. tes ei in bac doctrina.

Nou dixit secundum suam consuetudi- VII.

nem Paulus apostolus Christi, aut Dei;
:

sed interjecit non ab hominihus neque Gratia vohis et pax a Deo Patre nostro
—
: ,

per hominem, idipsum quidem dicens, quod et Domino nostro Jesu Christo [v. 3].
non bominiscausaaposlolatusilli exstiterat. Hoc quidem posuit con«uete. Connectit ve-
Dividit autem illud, ut oslendat ipsa mul- ro alia ,
consuetudinem iila quse
pra;ter ,

titudine narrationis nullo modo illos verum sibi convenire proescns ad argumentumexis-
dixisse (2). timal)at.
VI. Qui dedit semetipsum pro peccatis nos-
Denique adjicit: sed per Jesum Christum tris, ut eriperet nos ex prsesenti ScTcuIo ma-
et Deum Patrem; in commune ponens illud Jiqno (3), secundum voluntatem Dei Pa- el

quod dixit per idem et in Patrem, et in : tris nostri , cui gloria in ssecula swculorum,
Jesu Christo. Non enim dixit et a Deo; : amcn [v. 4, 5].

sed simpliciter et Deum Patrem, per Je-

: Ad eos qui opinantur ex liis dictis posse

sum Christum ; i^ariiev illud complectens. ostcndere quod natura est aliqua vel mala
Optimc autem usus est et ddectione qua vel maiigna quod non est prsesentis tem-
,

adjicit, dicens : qui suscitavit eum ex mor- poris longam de istis facere prosecutionem,
tuis. Novitatem enim designare cupit fu- alio sermonis exstante pi'oposito (4), tau-
tura3 vitse, cujus primitia:! dominica cxstitit tum sufficit dicere, quod saeculum non est
resurrectio in qua locum nullum babere
; natura, quoe iu sua possit agnosci substan-
potest legis observautia. Nec enim circum- tia (5). Sseculum aul;em dicitur omnis tem-
cisio, nec sacrificium, nec temporum cus- porum prolixitas vel distanlia, qualiter-
todia locum uUum babere polerunt tum , cumquc fuerit excogitata, sive in modicum,
quando immorlalem illam vitam perceperi- sive in majus. Tn modicum quidem sicut ,

mus per resurrectionem. est nostra vita ,

quam ita vocat ssdculum no-
Deinde quia et multi \olebant differen- sirum in iUuminatione vultus tul (6). In

docemur. Siclibros de Trinitate ab bis feie sanctusdoc- cens dividit , ut ostendat, usque ad hsec dixisse. Bi-
tor exorditur : Si hic optinius et absolufissinius vil,v blioth. Pair. Lugdun., I. xviii, col. 693, b. — (3) De
humanx usus, col. 70G , a. Sic demum, ut commen- pra^senti sxcido nequam Vulg. plura deinceps allegare
tarium buuc cum cacteris concordare conslet , super supersedemus, quibus palcat (videsis prolegomena)
primum caput epistola; ad Romanos legimus ahsoluli : bujus commentarii vcrsionem a Vulgata differre, revo-
sunt. Intcr Ambrosii opp. t. ii, append., col. 28 d. et que anlebieronymiano esse rererendani. (-4) Pro- —
paulo post, eodem plane sensu bilariano ut absolu- : posito. Hffic Manicbi-corum placila Hilarius impugnat
iius doceat ; eodem, inquam, quopraesenti commenta- infra ct alias inter cdita opp. col. -125, ISi, 199,
,

rio in Epislolavi ad Galatas ecce proefigitur absolute : 219, 221, 7*J0.Eadcui tetigisse vidclur in commenlario
dixit. His ergo immorari nonpigeal, qiium iiide iion- Epist. I ad Cor. cap. xi, 26, ubi de cucbaristico sacri-
nuliius prelii titulus eruitur priinus quo opus boc iiisi- ficio dogma stalucns catnolicum, prasclarum liiuc in
—
,

gnc magno Piclavensi episcopo jure ascribamus. Cl'. ad Manicbaeos argumenlum pelil. (S) SubsUvitia, \ox
Ephes. num. v, vi, xix. Passim in Ep.ad Philemoncm. illa tunc lemporis tantopere decantata, ab Hilario ple-
— [\) Et cselerorum ut praicellentem illorum doctri- ruimjue inlelligitur essentia, res qux in se subsistit,
nam per omnia, Codex, interturbato, ut reor, ordiuc. quo sensu griccc ouCTta; quandoque sonat soliditatem,
— (2) Diorisse. Lanfrancus ferme unus quem sciam
, {[uandoque subsistentiam,perennilatem. Col. 1181, d.
perpaucadc boc commentario excerpsisse, in suasupor Subslantiam permanendi habct sol. Qurc apprime
Paulum catena inseruit qua? sequunlur idipsim di- : locumnostrum illustrare vidciilur. (6) Ps. lxxxix,8. —
 IN EPJSTOLAM AD GALATAS. 53

mnjinuni vero , siciit quando omnem dicit tum, sed et valde versahatur iu nohis : eo
dislanliam illam qua' est ah evanuelii
,
quod ct per siugula praevaricamus momen-
conslitLitione usque ad secundum Chrisli la, quandoquidem quando vero illa
ista,
adventum; connnnmationc
(juod erit in contra lcgis decreta agentes. Nec erat quic-
pra?sentis vilie, de qna iu evangeliis Domi- quam quod nos posset a peccato liherare;
uus ait, « quod E(jo vobiscum sum usque ad sed ipsa naturai im])ecillitas attrahehat nos
consummationcm scvculi (1). » Quod cnim et ad pcccatum. Christus \ero \eniens, et
instans sa^culum (2), apostolns alibi dicil; mori succumhcns pro nobis, ct exsurgens,
sic vocans illud, quasi qui in eo etiam pric- in commune omnihus beneficium praesti-
senlem hanc vitam vivanius. Quem ad mo- tit , donans nobis per sc etiam resurrectio-
dum ergo videhimus distantiam, qucT nec nis communioncm. »

iu suhstanlia sua essc \idetur, nec hona

esse, nec mala sccundum suam potest essc
IX.
naluram? Sed illud quod \ult apostolus ad Liheravit enim nos a prcesentis saeculi

prieseus dicere, oh proposilam nohis in- vita, in qiiamulta de illis quae non conve-
terpretaliouem explicare justum censemus. niobant agerc videhamur constituitque ;

nos in spe futuriP vilae, quoniam et servi

Ylll.
ultra cxspcctamus, in immobilitate persis-
Primus homo , at uhi factus est , si im- tentes , ct in impassibilitate extra omne
mortalis mansisset ,
prcesens uliquc non coMsistenlcs peccatum; quod nullo modo
esset vita : eo (juod nec linem idem hahcret pr;estarc nohis lex \alait (4). Ultra ergo
vitae, manendo. Verum quia
immort.ilis ncc legisindigemus custodiam, ncc pra^cep-
mortalis faclus est pcr peccatum priEsens ,
torum constitutioues ullas (5). Quod et
Yocatur vitaitem instans vita, in compara- bene coustringens atque confirmans, adji-
tioiic futurap illius vila^, quamin ullimo fieri cit dicens Secundum voluntalcm Dei et Pa-
:

exsjjcctamus. In hacigitur \ita, quia pec- fris nosiri. Utique non solum magnitu-
care possumus, lex nol)is est necessaria, diue rerum, sed et adjectione (6) \olentes
qua prohihcamur ah illis actihus, qnoe no- Dci volunlatem suadere; illis qui haec in-
his non conveniunt. Nam et antc legem ccssaiiter proponere attentabant diccntes ,

3Iosaicam erant legilima quccdam apud quod Dei est lex. Oslendehat enim suffi-
homines, quae secundum Dei sapientiam cienter quod necessarium est in his per-
data (.3) inerant nohis. Non enim nohis li- severarc ,
quae sub differentia multum
ceat homicidium facerc ,neque adulterium, superiora esse legi ostendehantur. Dcus
neque ftirlum neque aliud inconveniens.
, cnim sic illa \oluit fieri, eo quod mclius qui-
lu futuro \erosa?culo, neque lex erit no- dcm nohis fieri comprohavit. Hac, ut dixi,
bis nccessaria, neque ohservanlia alicujus conjunxit illi diclioni qua dixit Gratia :

pra:!cepti : eo quod ah omni peccato lihcri, vobis etpax a Deo Patre et Domino nostro
per' graliam Sancti Spiritus custodicmiir. Jesu Christo. Quod etiam ct competcntcr
Ostendens itaque Aposlolus quanta sit dif- pra^ccdentihus : incipit vcro in subscqueu-
ferentia de illis qui sccundiim Christum tibus verba ad eosdepromcre (7).

sunt et de illis qui secundum legem sunt,

,

hiEcposuit, volens dicerc: qnoddata qui- «

dem erat lex ;

peccatum vcronon crat ahla- Miror quod sic tam cito transferimini ab

(1) Matth. XXVIII, 20. — (2) Rom. viii , 38. — qui , moncnle Maffcio in Ililarii edilione Veronensi,
Sapienliam datam cotl.
(."5)
(4) Lex valuil. H.tc — t. II, col. 169 ad not. 3, passim liabet indigere aut
pcne exscripsit Lfinfrnncus Liberavit nos Christus a carerc cuni accusativo. His Noslcr videtur e).)rivt!;£tv :
prarsentis— conveniebant ,
:

flibunt ; consliluitque in Sic cnini ^rrcco t{ bi-ioM\ ncc e latinis unus oninino
:

spe futurx quod nullomodo prxstare

vilx, valuit lex. est Plautus qui cadcm consueludinc dixcrit id quod :

Loc. h. —
cit. Nec (r>) constilutiones ullas cod. amo, carco. Iii Curc. —
(6) Ut nonsolum magnitudinem
Concordat Corbeiensis cum LuccDsi codice pervelusto, rerum, sed et adjectionem cod. —
(7) Deprimere, ib.
 : :

54 SANCTUS HILARIUS.
eo qui vos vocavit, in gratiam Chrisli, in Et ne videretur futurae quodammodo tan-
aJiiidevangelinm [v 6]. Convenieus priu- . tum pondus sententiae expressisse, qua ne-
cipium novitati factorum sic enim posuit : que angelis parceret
miror, quasi quia et res accidit qufe num- ,
Sicut pricdiximus, nunc iterum dico :
et

quam fieri credebaUir (1). Alienos enini siquis vobis evangelizaverit prxlcr quod sus-
mores et consuetudines habemus demirari. cepistis, anathema sit [v. 9]. « Si omnes,

Sed et per singula verba auxit iliic cito sive nos, inquit, sive invisibiles virtutes,
atque adjecil, Ivansferimini. INon dixit qu;ie prtedictce veritati adversa, docere vi-
transducimini sed transferimini ; quasi
y deiitur nullins digna sunt niomenti. »

exanimes aliquos et qui animi molum non

,

XI.
habeant (2). Et quod
ab eo qui vos vo- ait :

cavit in graliam Christi, ut ne viderentur a Dein transiturus ad sui defensionem, ut

Christo tautum discedere, scd et a Deo, ostenderet se (7) quia pro vcritate hujus-
adjecit illis omnibus : in aliud evangelium; modi verba dcpromsit nulUus momenti ,

ut videatur plenaria pietalis (3) esse Irans- illos qui sibi ucrogaverant existimans. Mo-
latio; etne videretur concedere esse aliud do enim hominibus suadeo, an Deo? aut
evangelium adjecit fjucEro hominibus iilacere?

Quod non est aliud. Quomodo dixit ergo Et ostendens ex rebus ipsis quod nulla
aJiud? nisi sunt quidam qui conturbant hujusmodi cura est, illi adjecit Si enim :

vos, et volunt convertere evangelium Christi adhuc hominibv.s pJacerem, Christi servus
[v. 7].Transductionem vero evangelii aliud non cssem [v. 10].
evangelium esse dixit. ((Igiturtunchominibusplaccbam,quando
Deinde adversus eos qui personas Apos- pro lege universa agebnm; quee nuUiusmo-
tolorum illis opponcudas esse exislimabant, mcuti feci, eo quod Cliristo ulterius servire
addidit Sed et si nos ; ut oslendat quod
: me probavi. »
non illis se piaeponit, sed veritatem vindi- Notum enim vobis facio, fratres, evange-
cat (4) ; excepta qua , nec se ipsum esse ali- Jiinn quod evangeJizalum est a me , quod
quid existimabat. non sccundum hominem[v. 11]. « Illaigi-
est

Unde et illud auget : Aut angelus de mc sunt nota vobis facio, ut

tur quse erga
coelo. — De ccelo, adjicit, ut neque loci di- nou hmuana mcquadam adinvcniione doc-
gnitas, neque personcB conjunctio excfiquari triuam quam abulor (8) prcesumsisse exis-
umquam veritati posse existimelur (5); timetis. »

Evangelizaverit vobis proeter ea quod evan- Unde ergo habes illam acceptam?
gelizaverimus (6) vobis, analhema sit [v. 8]. Nec enim ego ab homine suscepi iiJud,

Conveniens
(J) —
Credebatw. Lanfrancus ib. — Ut ostendcret se qui pro veritate hujusmodi verba
(2) Non dicit : transducimini
habeant. Ibid. c. — deprompsit —
existimans. Lanfrancus, loc. laud.
idem quae subinde sequuntur habet ut ne videren- : — (8) Doctrinam quam abutor. Ad ba^c notanda duo :

fur a Chrisfo tantum discedere, adjecit a Deo. (3) — prinium, haud insolilum cssc cum accusalivo t6 ahuti,
rietatis. Hilario usilata \ox, ut omnem rei cln-islianffi sive apud poetas veleres, maxime comicos, sive apud

rationem totiusque rcligionis instilutum dcsignet; Cliiistianos scriptores; unum c iiostris alferam; Com-
cf. edit. opp. col. 770 , e. Pietatis professio, col. modianum in ahuteris domini man-
Instruct. lvi ;

77S, c. Suh unius Dei pia professione, ct infra nnm. data. — Alterum, Hilario non essc in vilium siiigularc
XVII. QucC sunt pietatis continua, et alias num. xv. verlendum quod inbonam partcm vcrbiiin abiiti acce-
— (4) Hoc dicit ut ostenderet, quod non se illis prx- perit. Absolute enim significat in usum plenum con-
ponit, sed ut veritatem vindicat (vindiccl?) Lanfran- vertere, consumere, plane nti. Cf. Sallust. Catil. xm.
cus ib. e. —
(5) Hoc adjecit, quod neque locidiijnitas,
— Q. Curl. lib. viii, 7, li. Tit. Liv. xxvii, iG. Columell.
neque personx (sic) veritati exsequaretur, id. ibid. VII, 9. Quin ipsc Tullius, de nat. Deor. ii, 60. .Yos

(6) Evangelizamus, cod. utique corrigendus cx gra^co : sagacitate canum ad ulilitatem nostram abutimur.
£urifYs>-wa|A£9a. In primis enim Hilarius gr.Tcam lille- Et Quintilianus, qucm Hieronymo teste Hilarius prsc
ram fideliter expressit. Hinc mox vdii Vulgata lcgit, casteris ffimulalur, scripsit potest vidcri hoc nomine
:

accepislis; Noster, suscepisHs, adb^erens gra^co mot- : recle abusus. At Christianis lilleris nibil co sensu
/dgE-te. Tuni subinde V. 10. Si enim adhuc hominibus... familiarius. Conf. Hicron. Adversus Jovin. edit. Mar-
verbum verbo eareddidit ; t\ yap lx<. av6pwTtoii; .• (7) — tian. t. I, col. 47. Paulin. Nol. epist.wwu Adliehnus
 — : :

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 55

neque didicl illud, sed per revehitionem Jesu iuvcutio ipsa existimaretur esse praodicatio.
Chiisli [v. 12j. 3Iiraculo diguum ct multa pra'ditum humi-
Deinde el exprohatioiiein rebus ipsis im- litate, co quod suam vocatioucm simplici-
plet, relercns ea quie sceuiidiim se siint ; et tcr rctulit.Et quidciu potcrat magnifice
qualis erat dudiim pro lege desiidans; et cam explicare, concurrcutil)us sihi ad hoc
quod ucmo homiiuiiu voleiis cum coVrige- ucgotiis : eo quod dc coclo sibi cum tanta
re; hocque ex compaialioue vcterum vult claritatc Christus fuerat ostcusus.
oslcudcre, qiiod non lcgem sprcvil; sedquod Vocatus ergo, quid egisti?
meliiis est et recognovit cl elcgit (1). Et
aperte vult comproharc quomodo a Christo XIII.
didicit solo iUa qiuc ad praisens tcnere vi-
Statim non accjuievi carni et sanguini;
dctiir, pcr illam re\ehitioucm qutc de cado
neque abii in Hierosohjmas ad prmleces- ,
facta csl ad eum; qiiando se ci maiiircstaus,
sores meos apostolos; sed abii in Arabiam,
eumdeiu visus est correxissc, quaudo ct le-
et iterum reversus sum Damascum [v. 17].
gis crat vchcmens acmulalor.
« Implcham slatiin rcm mihi commissam,
XII. circumicns,etdoccnseaqua3deChristosuut.
Xcc cuiin rcferre illis super doctrinam
meam ali-
Audistis euim couversatiouem
meam ullam curam hahui quia et in tan-
quaudo iujudaismoiquouiani supra modum ;

tum mc cohibui, ut aliquid discerem ab illis

persequcbar Eccleslam I)ei, et vasialjam eam.
qui ante me fuerant apostoli, ita ut nec
Et proficiebam judaismo supra mullos
in
ircm protinus ad eos; sed nec viderem eos,
cocBtaneos meos iu genere mco, abundan-
nec consiliuin capcrem de his quae mihi
lius cvmulator existeus paternarum mearum
fuerant osteusa superlluum esse judicans
:

traditionum [v. 13, 14].

hoc enim crat

post revelatiouem Christi hominum ex-
I3cne ct cowtaneos dicit;
spcctarc doctriuam. » Bene autem et rem
magis, si ct juvcnihus vchementior esse
ipsam quasi uon necessariam detraxit , non
\idebatur in illis laborihus quod pro lcgc
dicens aposlolis, sed neque hominibus; sed
subire uitehalur. « Talia igitur craut ilk
carni el sanguini; valde cuin debita id ob-
quae crga mc craut , et talis craiu du-
scrvautia dicens ct scrupulositate. Et quia
dum iu lcge vcstrum. Jara ultra est pro-
dixit : slalim non exposui; exposuit enim
bare ulrum, sperueudo legcm, esl doclriua
istaquam nunc doceo scquenda, pro quihus
poslca (3), asceudens secuuduin hoc
illis

ipsuin, sicut ipse post pauca dicit et ut ne :

et tanta faciens perscvcravi ; aut, sicutcou-
vidcutur per oumia contemsisse apostoios.
veuit, illudquod melius cst prichonoravi. »

Quein ad moduiu crgo es convcrsui.?

ATV.
Quum vcro complacuit ei qui meseqreqavit
ex utero malris mecu, et vocavil per graliam Deindc post annos tres veni Hierosolymas
suam, ut revelaret fdium suum in me^ ut videre Pcirum [v. 8]. Et ita affeclum quem
1

evanqelizem illum in gentibus [\. 15, IGl. erga Petrum videudum habehat explicans,
Bcne illudadpra'scicntiam rctulitDei, ut et quod soliicitudincm expeuderet, ut rcd-
et aulcquam ip.se csse viderctur, dc co hoc deret ci quod dcbchat
fuisset placitumDco; taulumque ahessc (2), Et mansi apud eum diebus quindecim.
ut ncc lcviter iiovitas illa, aut hoiniuum ad- Dc aliis vcro quid ? Aliiim aposlolorum au-
Malmcsliiir. Carm. de virrjinit. Baidi iciis Noviomcnsis, niam legem non sprcvit, sed quod mclius est, et co-
lib. III, cap. (59 clc. Nazarius, Noslro coyvus, liiscc co- gnovit, ef elegit. Bibliotli. PP. xviii, col. ()9o, g. — (2)
ronidem imponat panegijr. Constant. x.\x. Adhiberem Fiiisseplacitum Deo; tantumque adesse Cod. (3)
—
omnesflosculos, el abulerer exquisito rpiodam lepore ac Son dicit. Hmc idcm exccrptor cum nonnulla varielale :

venustaie dicendi. Cf. supra n" vi, ot inlVa passim. A'o« dirit apostolus (logondum apostolis) sed neque;

(I) Elegit. Eadcni de morc suo Lanfrancus contraxil fiominibus; sed carni et sanguini. Et dixit, stalimnon
Dicendo de lege riualiler desudaverat , oslendit quo- exposui; exposuil enim postea illis. ib. col. G95, h.
 , : : » ;

56 SA?sCTUS HILARIUS

tem non vidi , nisi Jacobum fratrem Do- expedisset, ipsis rebus ac operibus sibi

mini [v. 19]. attestantibus. Dicitur deinde et quomodo

Evidens est ergo quoniam neque tunc, ascenderit
ut aliquid disceret. Et ascendit siquidem Ascendi autem secundum revelationem
post tres annos. Hoc fecit, quando aposlo- [v. 2]. Qua de causa ascenderet, evolvit re-

latus sui opus jam in multis ante expedie- velatio.

rat. Sic igitur ea quae secundnm se erant Et exposui evangelium quod prcedico
illis

referens, destruxit ipsis rebus illa qua3 ab in gentibus, secreto iis qui videbantur o/«-

adversariis fuerant contra se dicta; nullo quid esse; ne quoquo vacuum curre-
modo in

in loco gravem se illis exbibens, com- rem aut cucurrissem. Nam quod dicitur :

mendans vero fideliter ea quee a se dicta ne quoquo modo, non dubitationis causa di-
fuerant; eo quod conveniebat et boc ita citur. Sed quia suscepi revelationem, ita
«

fieri. ut ascendens referrem et exponerem egre-

Quw autem scribo vobis, ecce in conspeclu giis apostolorum de doctrina bac quam gen-

Domini quoniam non mcnlior. Deinde i'cni tibus tradidi , ut credant Cbristo sine ulla
in partes Syrise et CiUcise [v. 20, 21]; iUud legis observantia; ita ut non videar yanc
perficiens quod conveniens sibi erat. et putative circuire, et tantos subire labo-
Eram aiitem ignolus facie eccJesiis Ju- res,eorum causa qui Cbrislo credunt. Ne-
dcBCB quce erant in Christo [v. 22]. Vult di- quando existimer proprium quoddam iter
cere : « quod illis qui in Judaea credide- exsequi caeteris apostoHs inconveniens (2).
runt in Cbristo, per omnia eram ignotus Unde et lioc placuit, ut et iilorum consen-
secundumpersonae visum eo quod et tunc, : sus ia bis quae a me fiebant habcrelur.
quando ascendi Hierosolymas Petrum ,

XVI.
\idi solum el fratrem Domini Jacobum,
alium autem neminem eo quod et omnes ; Deinde iuterjecit in ipsa factorum se-
dies quindecim Hierosolymis fuerim (1). » quentia illud quod majus est
Tantum aulem auditum habebant, quo- Sed nec Titus, qui mecum cx gentibus,
niam qui persequebatur nos aliquando compulsus esi circumcidi : propter subin-
nunc evangelizat fidem quam aliquando
,
troductos falsos fralres, qui subintroierant
expugnabat. Et in me clarificabant Deum explorare Hberlatem noslrani, quam habe-
[v, 23, 24]. mus in Christo Jesu, ut nos in servitutem
Audita didicerant iila quse de me acta
« redigerent : quibus neque ad horam cessi-

erant; quam ob cansam et mirabantur, mus subjectione, ut veritas evangelii perma-

quasi nova et gloria digna illa esse existi- neat apud vos [v. 3-5]. Nam quantum cst
mantes. Quem ad modum, inquit ille, qui ad sequentiam dicti, superflue hoc in loco
tanta pro lege conlra eos gesserat, nunc ut positum esse videtur (mullis enim iu
conversus universis illam quae in Christo locis conjunctiones a beato Paulo non cum
est fidem praedicat ; maxime quum nemo debita sequentia positas essc ostendimus)
hominum perspiciaturquiconversionis ejus est enim propter subintroductos falsos fra-
auctor esse videatur? » tres. Quod quidam non attendentes, novi-

tatem intellectus somniati sunt. Vult autem

XV.
dicere « quodascendcnsHierosolymas, ha-
:

Deinde quatuordecim annos ite-

post bebam mecum Titum qui ex gentibus erat,
rum ascendi Hierosolymas cum Barnaba ,
et nunc habebam incircumcisum et non ;

assumens mecum et Titum [cap. ii, v. 1], circumcidi eum, istls satisfaciens qui si-
Quum jam longum tempus apostolatus sui mulabant quidem se esse fratres. Subinlro-

(1) Fecerim tanlum. Tantum auieni Cod. (2) In- — existimarer proprium qtiod iter (lcgendum : quoddam
conveniens. Corrigendus Lanfrancus exindc Nequando : iter) exsequi, et casteris apostolis inconveniens, ib.
 : , :,
,

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 57

diixerunt autcm se nobis non bene. iXon consilium supcr aliquod ncgotium; sic cnim
eniin sapiunt illa qufc conveniunt ,
ncquc et nos in consuetudinem dicimus. Similiter

illa quue pictatis sunt continua, scd insi- autein et apostolus manifestus est bac voce
diantcs libcrtatein uostram ,
quam ob rcin fuissc abusus. Tn supcrioribus eiiim dixit:

illam quam in Cbristo babemus nccessario Stafim non acfjuicvi carni ct sanquini, boc
abutiinur : co quod a scrvilutc Icijis libcri est:nulliusparticipalussnmconsilio.l']tpost
sumus elTccti. Solummodo iucusare sciuut boc: fontuJi cum iJlis cvangeJium, lioc cst
illa quae a nobis fiuut, lcgem ubique profc- « participatus sum consilio et manifestum ,

rcntes, ct conteiidcutcs sub cjus nos servi- feci illisqui estmodus meae prccdicationis.
tutem redigere. Hocest dici u! nos iu ser- :
Sic crgo ct boc in loco nibil contulerunt

vituteni redirja^tt. Qui et libcrtatcm uoslram boc cst, ipsi quidem mihi nibil adjccerunt,
qua libcrati sumus a necessilatc ct lcgis ncquc parlicipali sunt mihi consilium ali-

obscrvantia non ccssimus, ncquc passi su- quid. »

mus aliquid illorum causn facere, pra'tcr- xviir.

quam quod licri a nobis dcccbal. Scd custo-
divimus Titum incircumcisum nt vobis ,
Quod autcm additum est : Sed e contrario
omnibus qui cx genlibus credidistis, sit vidcntcs quod creditum esl mihi evangeJium
cvidcns probatio evangclium nostrum veri- pr<vputii., sicut et Petro circumcisionis; (qui
tate esse prirrlitum. Qtiod cum omni (idu- enim operatus esl Petro in aposlolatum cir-
cia sumiis abusi, nullum advcrsariorum, cumci.<iionis, opcratusest etmihi inter gentes),
neque tunc quando apud illos eramu.s, pcr- et cognoscentcs graliam quse data est mihi,
limescentes (I). » Jacobus Johanncs et Ccphas, qui videban-
et

tur coJumnfC esse, dextras dederunt mihi et

XVI r.
liarnabx communionis ut nos ciuidcm in ,

Et quod apostolos ubique profercbaut gcntibus, ipsi vero in circumcisione [v.7-9].

adversarii , utpotc legem custodientes Quidam sic legerunt, sed e contrario, per-
adjicit fectum scnsum concludcntcs. Ad plcnum
Ab his autem qui vidcntur csse aJiquid, vero intendercordini vcrborum noluerunt.
(quales aJiquando fucrunl nihij mihi inle- Est enim sensus hic Sed e contrario vi-
:

rest, ct ut nc vidcatur vanccontra majores dcntcs cjuod credilum est mihi evcmgcJium
sc extollcrc ,
personam, inquit , hominis prirputii, sicut et Petro circumcisionis , et

Deus non cnim crat

accipit [v. 6]. Veritas cognoscentcs gratiam ciux data est mihi, et
qui judicabat, nou persona) baec quidem ; caetera post inlerjcctioncm quoe est ab illo

intcrjacicns, iit dixi, ab illo loco quod dixi: loco Sedneque Titus; conscquenter prsece-
:

Sed neque Titus qui mecum erat, gcntiJis dentibus junctum est ut sit Qui enim
, :

quum e.sse/;scquilur dcinceps suamsequen- operatus est Petro in apostoJatu circumci-

tiam, illam doccrc properans, qua3 illi fucrat sionis, operatus cst mihi inter gentcs. Quod
cum apostolis babita disceptatio ,
qunudo in mediis scrmonibus sccundum interjec-
asceudit sccundu)n revclationcm , nt illis tioncs positum essc videtur, ad compro-
exponerct evangclium. Convcniebat enim baiidum quod in nullam partem miuora-
eum conjuugere cum scnsu suo etiam illo- tioncm sustineatevangelium eo quod idcm :

rum sentcntiam, ut in apcrto consisteret sit Deus qui et hoc Petro injunxit, et illud
qualiter sibi crga negotium conscnsum sibi. Vult autem dicere : « Quoniam illi

prajbucrant apostoli. quidcm mihi ; e contrario

nihit contuJcrunt
Mihi enim (jui vidcntur esse aiiquid nihil vcro ipsi audicntcs a mc cvangelium quod
contulerunt. Confcrre, diciturcommunicare prccdicabam.Et edoctus bujusmodi graliam

(1) Perlimescentes. Exciirrit in liunc lociim libcrius lium uostrum prxdicalum esse, quum adversarioi
solito Caiiluaricnsis Ut sil evidens probatio evange-
: nequequandoapud illos eramus,nonpertimuimus,'\h.
 ,

58 SANCTUS HILARIUS.
ad lioc, asseqiii promerui, iit probatissimi quod illos qui Christo credebant, tunc Ju-
apostolorum, JacobiisetJoliannesetCeplias, expugnationem sui, propriis rebus
daei, aiite

11011 solum 11011 rcprol)averint mea, sed et iiudare more tyrannorum properabant. Pro
doctrincB asseiisuin picebiierint, ita ut dex- quibus Galalis etiam super hoc disputasse
tras communionis mihi quoque darent et signavit Apostolus. Denique ex Corinthiis
Barnabae, ut yideremur (licet nos gentibus scribens , dicit : Sicut ordinavi ecdesiis
preedicaremus, ipsi vero illis qui in circum- Galatiae, sic et vos facite (l),ostendens quo-
quod unius essemus senteiitiae-,
cisione sunt) niam neque hoc excepto quod disposuerant
et unam intentionem habentes universos , inter se facere, faciebant.
per fidem Christo offeramus. » Tantum paupenim ut memores essemus
Nam et discretio haec non alia ex causa [v. !01. « Quod et festinans, hocipsum [feci],

divina gratia cst dispensala , nisi ut Judaei, hoc erat solum placitum nobis, ut et nos illis
qui ex vetere legis consuctudine non patie- pauperibus qui apud eos erant diligentiam
])antur genlibus permisceri : eo quod lege adhiberemus, ob communem utilitatem et
dudum fuerant segregati, ideo et per bea- consensus nostri probalionem; ciuod etiam
tum Petrum ad fidein quae in Christo est, et soUicitus fui facere. « Et ostendens quo-
inducebantur. Illi vero qui ex gentibus niam acquieverunt etiam illi in ejus doclri-
Paulum ad fidem
erant, itidem per ])eatum nam [de qua] erat reprehensus, sic dicit.
perducebantur. Congregavit autem eos po-
XX.
stea in unum fidei similitudo; unum qui-
dem omnes operati, sicut et factum esseex Cum autem venisset Petrus Antiochise, in
ipsis rebus evideiiter ostenditur. Denique faciem illi restiti, quoniam reprehensus (2)

et Paulus quantos potcrat Judteorum ad quidem, quia incusabam illa quae ab eo

lidem devocabat, siciiti et Corinthi fecit, fiebant. » Quae autem erant illa?
ipsum principem synagogae Christo credere Priusquam venirent quidam ab Jacobo,
suadens et multis iu locis evidens est in
, cum genltbus manducabat ; postquam vero
synagogis eum disputasse Juda^is. Petro venerunt, subtrahehat ct segregabat se, ti-
quoque gentibus, quoliescumque potuit mens eos qui erant ex circumcisione ; et ducli
lioc ipsum facere non piguit. Quod et in sunt in illani simulalionem etiam cseteri
primissecundum divinam revelationem erga JudcCi, Barnabas ducerelur in
ila ut et

Cornelium visus est perfecisse. Et quoniam eorum simulalioncni. Sed quando vidi quia
divisos eos dixit, pandit horum quoque et non recte incedunt ad verilatem evangelii,
illorum doctrinae diligentiam. dixi Petro coram omnibus Si tu Judxus :

quum sis, gentiliter vivis , et nonjudaice,

XIX.
quid gentes cogis judaizare [v. 1 1 - 1 4]
.^^

Videbatur autem multis in locis soUici- Vult quidem ostendere, quoniam non
tudinem expendere de illis sanclis qui in scriptis tantum abutitur verbi fiducia; sed
Judaea erant, et paupertate teneljantur : eo et in facie restitit Petro (3), quando Ju-

(1) I Cor. XVI, 1. — (2) Quoniam reprehensus Augustinus Tcmperare nequeo quiu insignem
vicit.
omnino non rcfragatiir grsecis oti •/.axeYvwfffXEvo; -^v.
: lianc disputationcm, duce Angelo scliol», paucis expe-
Sed in margine correxit coaeva manus reprehen- , diam. Hieronymus et Augustinus primo dissensere de
sibilis ; eo magis notandum quod in allerutra liac
,
tcmpore quo licuit legaliaservarc illeea cessasse vult
:

lectione ingens verlitur coutroversia, de qua mox post Chrisli passionem, mortuaque fuisse el mortifera;
fusius agam. Pleraquc Vcterum excmplaria prEC sc Augustinus tria dislinguit tempora unum an(e passio- :

ferunt reprehensus.
: —
(5) Secl et in facic reslitit neni, in quo ex utriusque consensu legalia viva erant,
Petro. Quae Petrum iuter et Paulum (Ccpliam cnim vim omnem suam liabentia alterum post gratiam
;

atium essc quam Petrum nc Hilarius vidctur qui-
detn suspicari) controvcrsia intercessit celclicrrima,
eadem exarsit inter llicronymum et Augustinum.
Utramque nemo luculcntius cxposuit quam Doctor
promulgalam, in quo, neulro iterum diflilente, lcgalia
mortua et mortifera cssc reputantur. Tcrtium reslat
medium tempus, immediatc post passionem Cbristi,
,
ante divulgatam gratiam sequutuni , dc quo maximc ,

Angelicus in commentario suo ad eamdcm banc epi- disputatur asscrentc Augustino, Hicronymo refragante,
:

stolam. Partes suas dcfendit acriter Hicronymus; legalia tunc morlua quidem fuissc, scd nondum Juda;is
 ;

m EPISTOLAM AD GALATAS. 59

daM ab Jacobo fratre Domini ,

qui Hiero- enim aliqua conlroversia de boc fuisset

solviiioriim ecclesiam rcijere fiierat consti- ohorta, aut coulenlio aduala, alterum isto
tiitiis, Auliocbiam veueruut. Cessans edere stabilieute, alteruin illo lirinante , neces-
cum illis qui ex geutibus credideraut, quod sario ulique et differeutia aliqua bujusmodi
primum iiidiscretc fncerc \idel)atur, scip- fuisset lacta inter Chi islianos ; aliis Pelro,
sumabeorum ca^pitcustodirecommunioue aliis Paulo intendenlibus; et aliis quidem
iu quo boc factum : illa qute islius erant aUis illa quie illius
,

« IVon sohim Judieis communicantilxis suscipieiitibus. El multo magis lioc iicbat,

ilU , scd et Barnaba meo socio, propter illos eo qiiod Juda^i pro lege omni nitebanlur
qui a Judita venerant ad cos. Solus ego ex intenlionc; illi vcro qui erant ex genlibus
omnibus illis, pra-bonorans veritatem, prte- pluriina ex parte non patiebanlur subjici
celleuti et omuium majori Petro, staus, iu lcgitima? obscrvationi.
faciem di\i Quoniam non est
: justum te,
XXI.
Juda^um sccundum naturam cxstantem, fre-
quenter sine legitima observatione cibuin Illiid autcm dico quoniam consensu sive
sumere cum illis qui crediderunt ex genti- ipsam controversiam inter se simulaverunt
bus; illos vero qui ex genlibus sunt ad legis pro alioruiu utilitate; sunt vere quidem
observantiam devertere. » mirandi eo quod omnia ad aliorum utili-
:

Beneautem et secundum ordinem ea quoe tatcm facere acquieverunt; sive quia Petrus
erga se fuerant probare videlur : primum illorum curam babeus qui ex Juda'is credi-
quidem dicensqualiserat ergalegem;dcinde derant, visus cst se cohibere acommunionc
quia ad fidem trausiit, non per homiiiem; illorum qui ex gentibus erant; Paulus vero
post iilud, quoniam et apostoli complacue- eorum qui ex gentibus crediderant curam
runt in ejus doctrinam; post omnia vero, habeus, resultare et argucre eum in faciem
quouiam nccessitate cogeute, nec resistere non piguit. Utrique sunt demiraudi desuis
dubifavit pro boc ipsi Petro. Per omnia sentenliis et arbitriis ! Hic quidem qiii prae-

enim Inec et illa qua^ sua erant confirmabat, bouorandam omnibus credidit veritatem,
et falsa adversariorum esse verba ostende- et propter Iianc non piguit ncc prfficellenti
bat. Quoniam ergo beatus Paulus illis nunc inyigui apostolorum in faciem resistere.

abususcst, ut oslenderet quoniaui publicc ]llcvero,licetvidereturargui,tamenacquie-

pro illis qui ex gentibus sunt, et juslitiam vit. Tolum ferens silentio et quidem ex ,

vindicare, et arguere elegantissimum apos- multis negotiis primatum sibi sufficiens

toIorum(l)non piguit. Et quoniamsuscepit vindicare, illa quae erga se fuerant nullius
ille quffi ab hoc dicebantur, evidens cst. Si momenli faciens, veritatem hominibus prae-

conversis mortifera, ea taraen conditione, ut spem in ullimi subsellii,quorum tamen quatuor, scilicet Lao-
cis non ponerent; peccassenl quippc morlalitcr, si dicensem (Apollinarium nempe, qucm D. Thomas ap-
spc in eis insila , scrvassent ea quasi neccssaria, gra- pellat AaKc/icenscm), Alcxandruni, (qiieni llicronynuis
tiam Cliristi cvacuantes. Inclc cst (luod lial)uit clcgnn- vocat velerem hxrelicmn) , Origcnem , el Didymum
ler Augnstinus, qui, ut sententiam suam conlirmarcl, excludit Augustinus, utpolc dc ha-rcsi iufanies. Aliis
matrcm aiebat Synagogam cum honorc deduccndam vcro Iribus, uimirumEusebio Emisscno, Thcodoro lle-
.1(1tumulum fuissc. Sccundo disputabant aiid)o cla- Johanni Clirysostomo trcs opponit secum
racleoti cl
rissimi doclores de ohscrvationc kgalium (luautum ad facientcs, Cyprianum, Ambrosium,
et ipsiim Pauliim
Aposlolos : Ilieronynio conlcndentc Apostolos non nisi qui manifcslc dicit rcpreheusihilcm fuissc Pelrum.
simulanlcr lcgalia seivass3, ut ndelium qui cx circum- Quarla dcmum discordiac causacratPauli in Pclrum re-
cisione crant i;caudalum vilarcnt; Augustino autem, ca prchcnsi(( juxta llicronvmum, intcr ambos simulalio
:

cuslodissc verc, ut ctiam tum licita, ncutif[uam vero
quatenus ncccssaria. Terlio liligabant aliiindc dc pec-
cato I*otri cx Ilioronymi opiiiionc, Pclrus non pcc-
: sic vcrc rcprehcndil , ut cum monciido [)alam non re-
cavil siuiulando, nidlo si([uidem mundano
sola ductus charitate; pcccavit aulcui ad Augustini
menlera , sed tantum veuialitcr, proplcr nimiam in
Juda-os indulgcntiam. Ilic jam ardua lis liieronymus
quippcscptcm secumadduccbat doclorcs, liaud quideni
mtcrccssil qua;dain, ut quasi cx condiclo iidclibus indc
providercnt ; sed sccundum Auguslinum Paulus Pclrum
liniorc , scd dargucrel, ncc ob cjus rcprclicnsioucni ullum scanda-
lum nasccrelur.Mirabilur qnisquc quanla cum pruden-
tia Uilarius, lilc non pra-judicata, medius velut discep-
: lanlium sedeat arhitcr. Cf. D. Thonuc opp. omnia t, xvi,
p. 120, 121, ed. Uom. 1570. —
(1) Eliganlissimum
 « ;

60 SANCTUS HILARIUS.
Iionorandam esse exisUmavit. Quoniam au- quoniam non est possibile ex operibus legis
tem conlenlio illoriim nullam fecerit sepa- jnstificari(l), Chrislo credimus simul per ,

ralionem, consensus corum in consequenti iliam fidem qua; est in Christo, exspectan-
tempore demonstravit. Si enim vilissimo- tes ct ipsi justificari : co quod ex operibus
rum hominum differentia, et de frivolis legis justificari non possumus. Hunc qui-
rebus facta, scepe universas separavit eccle- dem sensum et in epistola posuit quam ad
sias quem ad modum talium contentio et
,
Romanos scripsit, quoniam nonest possibile
de talibus negoliis etfecta, si non consensus ex opcribus legis justificari. Et illam qua3
interfuissct, utique maguam omnium fe- ex fide est justitiam comparavit illi justi-
cissetseparationem? nullo ultro sufficiente ti8e[quie] ex lege est. Cujuseliam dignitatem
conjungere scissam multitudinem, qua^ ex multis modis publicare deproperavit. Hoc
iliorum controvcrsia semel fuerat separata. autem idem et hoc in loco facit; necessitate

Utrique enim dignitate contendentes, pro- maxima se compellente. Ad ostendeudum

ponentes [)ro parti])us suis stultum esse vero evidentem intellectum , volo latius
censerent, alii post Petrum, alii post Pau- pandcre quid voluit dicere illam justitiam
lum, aliuni quidem reciperc vcritatis ma- quae ex fide est, quid vero illam quee ex
gistrum. operibus legis est, quam neque acquirere
alicui possibile est.
XXII.
XXITI.
Usque in hunc locum bene de se Paulus
satisfacere sub specie referentis propeiavit. « Etenim modo quodam non modica sc-
Omnia quidcm quae sua fuerant compro- cundum intellectum pluribus hinc dubietas
bans, omnia vero quse ab advcrsariis dicta adnasci videlur, inaxime illis qui cautius
de se fuerant falsa esse ostendens; ita autem considerare talia consueverunt ;
quia nos
modeste cuncla explicavit, ut pcr omuia exti\a legem non sumus ; licet mosaicam
fugere vidcretur pondus eorum verborum legem eam quae cum Judoeis, non custodia-
qnae ad sui faciebat excusationem; incipit mus. Tamen sunt et apud nos aliqua qua;
vcro hincipsa dogmata examinare et osten- et festinamus non praevaricare. Etenim ho-
dere qui nulla ratione justum est eos post micidium cavemus facere et adulterium , ;

fidem quam in Christo acceperant ultra legi et ex inlegro illa quae cavere nos divina
inservire. Bcne ex
sermonibus quos ad
illis monet Scriptura, sub lege nos esse ostcn-
Petrum fecisse videtur principium dogma- dunt.Omnis enim constitutioaliud agi prae-
tum et examinis sumsit, ila dicens : cipit, aliud jubet caveri. Ha3c autem et lex
Nos aulem natura Judsei, cl non ex gen- est et dicitur.
libus peccatores, scientes quoniam non justi- Dominus Deus mortales quidem nos sc-
ficatur honio ex operibus legis nisi per , cundum praesentem vitam instituit. Re-
fidcni Jesu Christi. Et 7ios Jesum Christum suscitans vero,ilerum immortales nos facere
credimus lU juslificemiir cx fide Christi,
, promisit et faciet. Nec cnim illud, contra
el non ex operibus legis : eo quod non justi- suam veniens scntentiam, ob solum Adse pec-
ficabitur ex operibus legis omnis caro [v. catum ira commotus, fecisse videtur (inde-
15-16]. cens enim id crga Deum existimare); nequc
Nos quidem non ex gentibus ad legem
« secundum quod nos facit immortales, poe-
acccssimus sed ab origiue ex Judaeorum
; nitentia ductus id facit; aut quia de his
stirpe descendimus. Verumtamen scientes melius postea voluit cogitare. Sed inenar-

apostolorum, cod. cf. infra num. xxxii, iibi nonnulla dc erant , speciem complectilur Non
ipsa veritas, sed in
.

hujus vocis usu apud varios auctores liabenlur. (l)
Justiftcari. Haec Hilarius ipse, eamdcm banc
obiter exponens, confirmat, ad Ps. xci. (dex, inquit,
eorum qux in Domino nostro Jesu Christo implenda
— ea meditatio veritatis ; utilis potius quam effectu
ftde,
epistolam imitatione, quam genere. Eaenim quxi ohservari pras-
cepta sunt non virtuie efftcienlix ipsius utilia erant,
sed observantium ftde salutaria, col. 25S, b. c.
 : ;

L\ EPTSTOLAM AD GALATAS. Gl

rabili sapieiitia, a primordio, ilia qtui' de couveniens sit. Sed sufficit nobis sola com-
nohis siiut omnia instiliiit, sicut ct fas est monitio, ut firmain hahcre possimus apud
uos seutire de illo qui bouitate soia uos nos, si voluerimus, bouitatis coguitiouem.
,

faciebat , ct factos tuebalur. Dcdit autcm Rationabiles cnim uos facicns Dominus,
nol)is pncseutem hanc vitam morlalem , ut ipsamque raliouabilitatem in nobis cflica-
dixi, ad exercitationem virtulum et doclri- cem expcdire volens (quia ncc alitervideri

nam illorum qua^ nos couvcuiunt facere. possit, nisi discretione coutrariorum , ex

.Multas ipsas patimur Ycrtil)ilitates (I) ,

quibus ct meliorum clcclio acquiri potest
quasi qui et iu natura mortali; uuuc qui- luiec enini summa est coguitio rationahi-

dem boc, nuuc eligeutes illud et facicutes; lium oinnium); sic quodam modo illa quae
iu quibus nou modica de illis qua» nou sccundum nos sunt composuit, ut et aliqua
conveuiunt et lege suut iulcrdicta facimus. videatur iuesse contrarietas apud nos, exer-
Oinni autem ex partc rationahililas iu nos citalioncm ratiouabilitatis cxpedirc suiTi-
ct eligcndi polestas exercctur. Et quod, ciens. iNaturaliscquidcm morlalitas multam
dala lcge possit meliorum electio adcsse nos fecit pra^sciilium habcrc cupiditatcm.
,

nobis , exiude autein et correctionein susci- Hinc nobis ciipiditatis pecuuiariie rci iuest

piinus, ct tristcs quidem elTicimur utpote : passio, hiuc gloriai appciilio, binc volupta-
in tali constituti ualura. Multa enim per tum; ex quibus dum unum quodcumque
siugula momenla accideutia no!)is prudcii- horuin fecimus, sub pcccato cadimus. Tem-
tes nos exhibeut , et tolerantiam nostrain poralisenim isla \ita borum nohis, ut
in.accidcntihus ostcndunt casihus. Exerce- moris cst causam prajstarc videtur; ob
,

mur cuiin iu istis ipsis, ct ad virtutes pro- quam et pccunias concupiscimus, ct glo-
\ocamur. Sic aiitem vitam mortalcm, et riam appetimus, et voluptatis causas su-
miiltis passiouihus subditam, ad disceudam mimus. Imraorlales vero cffecli ; nequc
\irtutcm opportunam fecisse \isus est; le- alicujus horum indigemus, neque perlici-
gesqiie nobis varias ad adjutorium dedit et mus aliquid horum. Eteuim mortalitas
mores illorum qui sunt secuuduin auinia^ naturaj (2) (ad illa quae iii praesenli suut
eleclioncm ita ut nou deteriora eligamus,
: coucurrentihus nohis) legis nos decreta
bouum autem iude disceutes, ad hujus ma- magis fecit cautos videre, bonitatis cogui-
gis curramus elcctionem. tiouem firmam in nobis coUocans, nec ab
isto subduci animai suadens proposito, cu-
XXIV. perc vero illa quee sunt virtutum licct ,

Nam siue scriptura ad primos bomincs summo cum lahore illa nos acquirere cou-
loquutus csse videtur : jDcrscripturam vero, veniat. Hinc licet ab illa qua3 iu natura
sicut est lcx qiiae pcr Moyseu dala est. est infirmitate ad delictum dcferamur, scm-
Talem etiam et naturam nostram fecit, ut per caventcs et bomicidium facerc, ct adul-
opportuna esse vidcatur ad ediseeuda ista tcrium et furlum, et omuia illa quaj ad
iii quibus nequc multum expenderc nec , altcrius perlinent nocibilitalem qux quo- ;

ccssemus laburarc; ut scire possiiuus quid niam mala suiit, omnes uno cousensu cou-

{]) Vertibilitates. Consonat (luidem ctim aliis liaud •/.ivEiffOat , sic lalinededit : Vertibilitas enini ejus qiti
Ililario insolitis. deinutabilitales , deniutabilis , invcr- est ine.7'pers violiunis. —
Morlalilalem nnlur.v
(1)
libilis ; adco tamcn
pcinruni, ut Cangio ad voccm
alias itt codice. .Anxic corrcximus luxatiim lociiin quippc ;

vertihilis nuHiim adiucrit anliquius cxcmplum (|uam itulc titncndiis sensus tantispcr ad Pclagiaiiismum ver-
Guibcrli novigciilini , swculi xii , iii vila sua lib. i, gcns. Dcdit saiie nalura mortalis lcgi occasioiieni
c. 2 immo ad lianr ipsam voccm occuirciit nihil, nisi
; cavc nc illi ullain adscrihas graliam, (jiia honitMtis cog-
concionatnr qiiidam liarolctus ?a'culi circilor xiv. .\lta- nitloncin, (|iiasi do penu siia, nohis iii ordiiie sahitis
men vcl s.tcuIo ([uinlo inverlibilis apud iMarium mcrca- infutidat. Calcrum hahcs Hilarii locutioiicm usitalis-
torcm invenitur; inconvertibilis vcro lam insignesquam sitnam ,
qua nominc gaudcl ahstraclo mortalilas ,

vclustos sil)i vindicat patronos , Ainhrosiiim ncmpe ct natnr.i' , Naturalis mortaiilas ; sic cl
tili sttpi-a
Tci tullianum. .'\nastasius dcmutn , iisdcm passitti alias uuctorilas pro auctores, Nativitas Dei pro filio
usus , lt<TC Hippolyli : i^ony\ yap toO /aTfit «utiv iixv.gvj Dei, elc.
 ;;

62 SANCTUS HILARIUS.
fitemur sed uon per hoc valemus exlra
:
quod volumus eligamus; nalura quidem
omne delictum plenius nos conservare. E propler illam quae inest ei mortalitatem ad
contrario Ycro, et praeler id quod nobis ex ad hoc nos attrahente , legibus vero nos e
legis placet doctrina, multa propter naturae
contrario docentibus ; animae auctoritate
et

facimus infirmitatem, iitpote mortales, discretionem eoruni , secundura ut conve-

niens est ad id quod sibi libitum fuerit ,
XXV. faciente; sed nec dcviante umquam a suo

Hsec ct Beatus Patilus Romanis scribens proposito, a meliorum gloria, licet naturali

latius videtur explicasse dicens (1) Non : infirmitate in contrarios dcducatur aclus.

enim quod ro7o, hoc facio bonum; sed quod

legem
XXVI.
nolo malum , hoc ago : el invenio
volenti mihi facere quod bonum est, quo- tamen in praesenti vita scru-
Justificari

niani mihi malum adjacel , et condeJector pulose, secundum legis conversationem et

legi secundum interiorem hominem.

Dei ,
maxime Mosaicae quae multa habet praecepta,
Video aulem aliam legem in membris meis, et mulla indiget cautela impossibile est. ,

repugnantem. legi mentis mex. Vcrumlameii non sine nostra utiiitate res
Et illa quc£ in illa parte epistolse memora- ipsa cfficitur ut autem firmam accipiamus
:

tus est docens nos quam mulla et per iustructioncm bonitalis, discamus etiam
naturae infirmitatem contra propositum odire peccatum non modicum auxilii ad
,

nostrum delinquimus , ct quidem lege quod hoc lex confei"re videtur. Et quidem ad
honum est edocti. Qua^ etiam cautius co- excrcitationem virtulum fert nobis auxi-
gnoscere quis polerit, si discurrere voiuerit lium desiderauiibus illa faccre, quae bona
interpretationcm illam epistolae quam ipsi de iegis doctrina esse existimamus. In fu-
exposuisse videmur (2). Qua [Deus] si una turo vero saeculo perfecte multam justifi-

quadam specic (3) crga nos ad plenum usus cationeni per gratiam Dei percipimus. llla

fuisset,qua nos legitimo animo praeparasset est quam in preesenti vita a diversis didi-

praeeligere, ad boc etiam non naturam cimus exercitationibus, adhortante nos ad

instituens concurrere fecisset, nibil diflcrre hoc legitimo decreto quae et conveniunt
jumenlis irratioi:abbus videremur. Invili nobis, sicut diximus, incontrarium perspi-
magis ad bouitatis actum impulsi, illa vero cere volentibus, ut majori disciplina boni-
quae existimatur contrarietas inesse nobis, talis concupiscentiam ex comparatione tali

sicut nuper diximus, rationabilitatem ipsam snscipere possimus. Haec tunc in nobis
in opere videri perficit. Evidenter autem opere implebuntur, gralia Spiritus sancti
nos nostrae voluptatis dominos instituit, ut in vertibilitate per omnia custodiente nos.

(1) Rom. VII, 19-23.

—
(2) Ipse exposuisse videmur. estper Moysen, ,e.t posita in auctorifate : ipsa est Dei
Sic codex prima manu ; vetus ncscio quis liaud ila bene lex; deinde legem mentis consentientem legi Dei
,

superinduxit videtur. Nullus dubilo, colialis n. xl,

:
teriiam legem peccafi, quam ex prxvaricatione primi
LViii,quinNostor liicremittat ad suumin Epist. ad Ro- hominis in membris dicit liabifare quartam vero ;

manos commentarium, ex qun operae pretium est soligerc quse in membris videlur, dum mala suggerii, et re-
pauca, denuo recensita ex codice, cadem forsan quffi ipso cedii. Sed hx leges iteraix quatuor videnfur, quum
lioc loco ituligitantur « Duas leges memorat, ex quibus
: sint duse, id esf , boni et mali.Lex enim mentis ipsa
unam in membris suis videre se flagitat, id esf, in est lex spirifalis, sive Moysi, cjiice vocatur lex Dei
exteriore homine, qui est caro vel corpus. Hxc ext lex peccati vero lex eadem est qux et illa, quam in mem-
adversa, hxc repugnai animo, trahens illum capti- bris dicit videri, qux confradicit legi mentis nostrse.
vum in conditionem peccati , ne ultra egredicns inve- Inter Ambrosii opp. t. ii, Append. p. C8. (5) Specie. —
niat assertorem. Alia est lex mentis, qux est lex Loco nonnihil intricato subsidiuni dabit forsan alius
Moysis; vel naturalis, quse inest inanimo. Hxc pressa ejusdcra Hilarii in Psalm. cxxx. Ergo ad imaginem
esf violentia peccafi; negligenlia quidem sua, quia Dei hoivo inierior effectus est... quantum in se cst,
dum diligii vifia, subjicit se peccafo, ut ipsa consuefu- specicm nafurx principalis (id est , divinx) imita-
dine teneretur captiva. Dominatur enimhomini consuc- tur , opp. col. 459, a. Aliunde suppleudo voccm Deus,
tudo. Quatuor quidem leges nominat ; primam, legem quae immerito videtur exulare, ut quid kicisafferretur,
spiritalem; quse est eliam naturalis, qux reformata satis pro modulo nostro cgimus.
 ,

LN EPISTOLAM AD GALATAS. 63

inbonisillis, quorumdesidcrium ct cum (l) sccuuda vila vi-

sua; operalionis quasi iu
odio pcccati in prtrscnli vila suscipimus : delur nos rcgcncrare. Et proptor hoc a
eo quod et lioc primitus uobis ncccssarie corporalibus pra^ceptis et illis qua» piopria
adesse convcuicbat; sive clcnim illud se- sunt Icgis securi consistimus : circumcisio-
cundum se erat existcns, in ralionabilitate ncm assero, et sacrificia, et dierum obscr-
quadam vidcbamur uiagis iii bonis mau- vantiam, et illorum ejusmodi sunt quffi

sisse; sive hoc quidcm licbat, quod sccuu- quorum fuluro stcuIo lucra habe-
luilla in

dum pncseutcm banc vilam ficri iu nobis uuis. Custodinuis aufeiu illa ne homici- ,

excrcitalio bouitalis crat fiitura. Undc bcuc dium facianuis aut adultcrium aut fiirtum,
cum vila isla dividens s.Tcula, lioc quidcm et universa qua^ adpropiuqui nocibilita-
saxulum nobis fccit aptum, ut ct exercilari tem (4) a nobis fieri possunt a quibus :

in eo , cum convenicnti discrctione di-

et etiam ct iu futura nos coutiuehimus vita
sccre quod bonum est possimus; et animo cum multo, ut fas cst studio perfcctam ,

firmo accipcre virtulisdesidcrium ct pecciti charitatem et erga proximos, et erga Deum

odium. Lutiirum vcro SiTCulum vel vitam, nos habere ipso operc osteudcntcs. Concu-
qua- post horum fincm cst (2), prcTbcbit pisccntiam auteiu turpem ucque iu scnsu
nol)is ct quod ipsi uobis acqiiirere miuimc nostro ultra accipcrc possinius. Et ncc sic
sufficicbamus : co quod nullo modo cxcepto ad pleuum a dclicto possumus csse securi,
peccato cuslodire poteramus. Qnia ergo propter natur» infirmilatem.Quoniam crgo
Christus vciiit, diripjens pcr suain resur- uecdum infruitiouc(5) futurorum bonorum
rectioucm illa qua> futura sunt, praestitit quae pcr Christum nobis exstiterunt ad
vcroct nobis iilorum promissioncm. Omnes pcrfectionem suiuus constituti, pcr fidem
qui in prTscnti bac vita crcdimiis Christo, autcm illam quae illoruin cst, eorum spem
quasi medium quiddam sumus priesenlis et promissionem suscepimus utpote per ,

quoque vitic ct futurK sccuiidum illud ; formam in hisdem effecti Justa ratioucilla
quidem quod mortales sumus natura, et qua} Christi sunt illis qua; in lege sunt
supervcnientes nobis suscipimus vertibihta- comparans, fidem legi contrario sistit : co
tes utpote in tali consistentes natura, legis
: quod necdum rerum potiti, fide sola asse-
et doctrinam (3), ut moris cst, indigemus ;
qui ea interim videmur. Hoc ergo vult et
qtia^nosdoceat illa facere qua conveuiuut, co ioco dicere, quod impossibile est justi-
et a qjiibuscavcri. Ncc enim sine labore et ficariex operibus legis (eo quod sumus
sudorc ad virtutes possunuis dirigi, licct natura mortales), licet valde ad virlutem
pluriiuuin cjus auimo vidcamur liaberc ius[)iciamus. Sed ut plerumque nou pecce-
desidcrium. mus, nullo modo fieri potest. Iiiterimere
XXV IL enimscit justitiam obortum peccatum, legc
eoudcmnante illos qui delinquunt et non ,

Fidc autem quasi jam translatos nos iu considcrante utrum nmlta recte agentes
futura vita vidcmus, et maxime ubi bnp- crga exiguadcliqiieriut; sed illos qui quo-
lisma pcrccpcriuius (quod baplisma for- quo modo deliqueriint scit sub pana con-
mam habet morlisetrcsurrectioiiis Christi), cludcic. Hac cst lcgis nalura, ut [:)eccaiilcm
simnl accipieutes ct Spiritum sauctum qui sinealiqua cxciisatiouc [jociue siibjiciat. Nc-
in baptismatc datur. Qua" quasi primilia; ccssarie inquit illaqua} a Christo piicstita
qua'dam suut futuroruin eo quod ad pcr- :
sunt nobis; qui cl cousummavit illa qua?
fcclam immortalitatcm dandus cst nobis dccraut nohis propter natuivT iufirmitatcm,
Spiritus sanctus. Ideo et rcgeuerationis qua ctiam ex lide pcrecpimus, et tamquam
dicimus S[)iritum, sccuudum quod ct forma in illisjam essc videmur. INou crgo jiistum

(1) Cum et odio peccati, cod. — (2) Post harum esl biiitafem, il). eodcm incndo quo supra ad num. xxiv
flnem, ib. — (5) Legem et docfrinam , ib. — (4) Xo- ol alins, num. lxx. — (5) Fruilionem, ib.
 ,

64 SANCTUS HILARIUS.
est denuo nos ad legem recurrere ex qua dimus videtur adventu suo idem pecca-
,

nihil lucri acquirere possumus. Sed haec torum nobis exstitisse provisor. Evidens
dicta sunt lalius ut magis apostolicum
,
est enini quoniam convenit ad fidem nos-

sensum intelligere possimus et maxime , se illa quae in se est, et vocai^e nos, ut legis

eadem causa qua in multis causis illa exsc- nos custodiam doceat diligenter servare (2).
qui -videretur. Sed recurrendum est ad se- Qua de causa? et aute ejus adventum lex
quentia uarrationis. erat posita, si autem illa qua3 in eum est
legem non custo-
fides peccare facit illos qui
XXVIII. diunt. Et propter inconvenientiam dicto-
>'

In enim Apostolus ex
prsecedentibus rum, utconsuetudo illi est in talibus nego-
utriusque qualitale secundum conipara- tiis, adjecit, absit!

tionem ostendit eorum essc differentiam :

XXIX.
rauIUim supereminere videntur illis ea quae
secundum Christum sunt. Si quidem illis Si enim qiio} destruxi, hcBc ilerum cedi-
qui suh lege \'iYunt labor et sudor Irequens fico, proivaricalorem me constituo [v. 18].
sit necessarius; adjecto ilio quod non pos- « hoc est, non
Praevaricator legis dicor;
siut plenariam peccati habere libertatem, justa constituo ratione, quum ab ea reces-
propter naturce infirmitatem. Apud Chri- sisse videbor ; et aliter iudecens est me haec
stum vero optime quaedam est fulurorum docere alios, a quorum cura vel diligentia
promissio, indubiam el confessam habens ipse recessi. Hoc enim est me ipsiim con-
bonorum fruitionem. Aliud adjicit multo , vincere praevaricatorem , inconvenienter a
fortius praecedenti, cujus maxime fortitudo primordio discessisse a lege. Si nunc quasi
amplior esse ab iUis quae praedicta sunt me ipsum reprehendens denuo ad illorum
ostendi polcrit evidenter. concurrere voluero confirmationem. » Et
Si aulem quxrenles justificari in Chrislo quia hoc sententialiter mngis dictum esse
inventi swniis ipsi peccalores, ergo Christus vidobatur, quam probationem aliquam ha-
feccati minister est? absit [v. 17]. bere (necdum enim erat manifestum ne
Est quidem obscuritate involulus intel- quando et ipse non justa ratione ab illa
lectus Apostoiij a multa atque compendiosa discessisset), ostendit non esse praevarica-
prosecutione ; structorum enim verbo- tionem ab illa discedere.
rum( 1) sui in multam produxitarroganliam. Ego enim per legem legi mortuus sum,
Vult enim dicere, «quoniam secundum le- ut Deo vivam In ipsa lege praedi-
[v. 19]. «

gem juslificari ininime polerimus. Accessi- catuni inveniens Christum (.3), cui et per
mus ad Christum, quasi per eum assequuti legem oblatus et credens mortuus sum
, ,

justitiam. Si autcmhacspe credenles in eum, legi, exter factus (4) a praesenti hac vila;
invenimur pcccantes, quia legcm non custo- illam vero quce Dei est in promissione per

(1)Striictorum enim verhorum. Est quidem el liic o])s- ciic. Codex purus putus ea tibi subdet : Convenit ad
curitale involulus aul interprcs, aut librarius. Lanfrancus fidem nosse illa quse in se est evocare non ut legis
autom, fjucmilerum recurrcrc Inetabar, siccopcdelocum nos custodiani doceat diligenter servare. Explorato
tvai\)si\\\H.iU\.dicsil:Estobscnrifaievivolulusinlellectus. diu scnsu decurrentis sermonis , non nisi dubius
Vult autem dicere, quod secundum legem nonjustifice- emersi, htec utcumquc perceptis « Convenit noscere :

mur. Accessimus ad Christum. quasi per eumjustifi- nos fidem qua; cst in Christo, ct ab ipso invocato ro-
candi. Si autem hac spe credmles in eum invenimur gare , ut legem diligentcr custodire nos doceal. » —
peccntores, ciuia legem non custodimus, videtur ad- (5) Prxvaricatum invcniens Christum. Cod. prae-
ventn suo peccati exslitisse provisor. Huc usque Can- grande librarii mendum resarcivit hene Lanfrancus
tuaricnsis p. 69S. Quae cautc omisit, ambigas velim quem juvat itcnim adduocre In ipsa enim legeprse-
:

utrum ea legcre sit struclorum vim vertjorum ; an

: dicatum inveni Christuui , cui crcdens mortuus sum
novum inducendo vocabuUun structorium enim ver-
;

iorum; an demum structorum enim verborum se in

:
legi. P. G96. — Exter. Ilarusa(hnodum est liujuscc-
(4)
niodi rectus casus. Vix unum altcrumvc cst cxempknn,
multam produxit arrogantiam. Identidem Nosler idquc quidcm duhium, in Eimio nompe et Statio, quos
habet slruere verha, instruxit sermonen, aliaquc id
: alii aliter lcgunt. Sohis prope huidandus cst Paulinus

genus. —
(2) Servare. Alterum tentemus vadum difii- Nolauus carm.xxi. Tunc isie vohis exter et vestermaneat.
 ,; ,

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 65

baptisma jam asseqnutus sum. » Et idipsum talem. Ea enim quae tunc erunt ipsis rebus,
latius explicans : ba'c quasi jam facta dicit, secundum quod

Christo confixus siun cnui. Vivo aulem, in formam illorum pcr baplisma transisse

jam non ego vivil autem in me Chrislus

: videtur et de futuris, quia erunt, lirmam
;

•
[v. 20]. Eo quod iu baptismate mortis quo- babet fidem (5).

que et resurrectionis formam implcbant Deinde, quoniam adbuc mortalem banc

concruciligi dicebantur Chrislo qui bapti- vitam videtur vivere, necdum in illa exi-
zabantur eo quod idem per cruccm mortcm
: steus quod autem nuncvivo in carne, in fide
:

suscipiens et a prTSCuti bac vita exter fac- vivoFilii Dei qui me dilexit, et tradidit se-
tus, postquam resurrexit, immortalem vi- metipsum pro me; carnem consuete pro mor-
tam sumsit (I). Ipsi vero secuudum for- talitate dicit boc dicens « quodsi adhuc
,
:

mam, iu baplismatis similitudiuem sumus aestimor mortalem banc vitam et tempora-

facti spe illa quod ut et aliquando assi-
,
lem vivere, sed fide jam vitam illam viverc
milemur, borum necessario parlicipemur existimor iudubiam, ultra per filium Dei
quando communis omnium resurrectio in futurorum spem babens eo quod et dilexit :

consummationc saiculi pcrficietur tempore me, el dedit seipsum j)ro me. Hac de causa
concurreuti , sicut et in epislola quam ad dubitare ultra de futuris non possum. »
Romanos scripsit dixisse videtur : Hoc co- Quod autem dixit quod non vivo in :

ynoscentes quoniam velus homo nosler cru- carne, sed in fide vivo, et caetera ; et quasi
cifixus est, ut destruatur corpus peccati; jam sufficienter memorans illa quae a filio

ut ultra )ion serviamus peccato(2). Hoc ergo Dei data sunt uobis, futura confirmans cum
dicit , « quoniam quum crucifixi sumus fiducia adjicit
, Non sperno gratiam Dei
:

Cbristo , nuliam ad prccsentem hanc vitam [v. 21].

babemus communionem, inqua secundum Et iterum probationem dictorum com-
legem nos necesse sit conversari. Transicns plector Si enim per legem justitia ergo
: ,

vero a pra^senti vita, quasi jam in illam vi- Christus gratis mortuus est. Jure id dixit:
tam me aestimo vivere, secundum quam si enim pro nostra justificatione omnia
etiam Ciiristus in me vivit. Cui per resur- fiuut, boc est, si omnia nobis ex lege ac-
rectionemadjuuctus, membrum ejus, id est quiri poterant, superflua utique fuit mors
Christi, effectus sum, dignus corpori ejus Cbristi, nihilamplius perficiens.
copulatus esse, caput, ut moris est, ipsum Deinde vertitur ad fidei confirmationem.
raibi ascribens. » Sic enim et alibi dicit Et- : Et quia probationem erat adjecturus, nul-
enim nos omnes in tino Spirilu in nnum , lam ambiguitatem sustinere sufficientem :

corpus baptizali sumus (3). eo quod non verbis, sed opere (6) ejus erat
futura probalio, ad increpationem incipit,
XXX.
confidens nullam posse sustinere contro-
Nam illud quod dixit Vivo autem, jam
: versiam illa quae a sc dicenda erant :

non ego : boc cst, prcesentem vitam; ut-

pote post mortem
non ipse exi- alter, et
XXXI.
steus. Namquod dixit, vivil in me Christus, insensatiGalatXyquisvos fascinavit? qui-
quoniam iilius vitam vivit ille (4) immor- bus anle oculos Jesus Christus prxscriptus

(I) Sumsit. Hilarlus in psalm. i,xiv, col. 1G8, scip- 168, a; 288, e; oii, a; 522, a. Insnper ct in hoc
sura refercns, allcf^ato eodcm loco ad Galalas, eadem commcnlario, num. x, xxvi, xxxix, xliii. —
(2) Rom. vi,
cxponil, suhlimiori quadam hrevitate omnes ille fines : 8. — (5) I Cor. XII, 13. —
(4) Vivit illi, cod. nec
ambi(jux voluntalis excessit, etiam exlra fincs cor- rcctc, putavcrim. —
(5) Fidem. Notanda Lanfranci lc-
poris ,
peccatique habitat , peregrinanclo a corpore clio alia quia in baptismate, mortis et resurrectionis
:

dum in corpore est ; el quotidie moriendo, dum vivit forma impletur ; ea qux ipsa re futura sunt, facta
(alias Deo vivit) jam non
ipse in se vivendo, sed
; et jain dicit ; quia eorum habct spem. Vivit vero in me
Chrislus. Suavia hrcc
Apostoli vcrha prfc ca?tcris Christus quoniam illius vitam morlalem spc vixit.
,

llilarius animo sihi vidctur rcfricuisse. Quinquics cnim Vix non asseiiliar alitcr lcgcnti lllius vilam inimor-
:

eademaffcctanlcrrcgcrit incditis opcrihus, ^01.143,^; talem spc vixi. —(G) Aut opere, cod.

I.
 »

66 SANCTUS HILARIUS
est^ et in vobis crucifixm cst [Cap. iii, v. 1]. ut in carneconsummemini [v. 3]. Evidentcr
Vult quidem dicere, « quoniam cum multo oslendens quoniam ideo eos insensatos vo-
affectu verba crucis audistis. Propter quod cavit, quoniam non perspexerunt quod il-
et credidistis illis bonis quae nobis per eum hs qui in Christo crediderunt superflua
acquisita sunt, ita ut et ante oculos ves- jam sit legis custodia. Si quidem et Spiritus
tros paulo minus depiugeretis ipsam cru- hinc illis datus sit, qui et ob magnas tri-
cem, tempore facta sunt.
et illa quae eo buendus est promissiones (3). Sicut enim
Qua ergo fascinatione tantum abjecistis carnem causa mortalitatis accepit, eo quod
affectum, quem erga Christum habere vi- nihil immortale dicitur caro ; sic et Spiri-
debamini ? tum causa accepit immortalitatis, eo quod
Tnterjectum est autem totum ab illo loco, per eum exspectamus exsurgentes immor-
quod dixit, quis vos fascinavit; poterat talem illam vivere vitam. Unde et primitias

enim ipsam increpationem curvare et ad vocat illum Spiritum, quoe nunc nobis sunt
illud (l) quod dixit insensati Galatsc. : in spe tribuentem futurorum. Quae -fu-
Consequenter postea adjecit (2) Hoc solum : tura etiam percipiemus, perfectam Spiritus
volo discere a vobis ex operibus legis Spiri-
: Sancli suscipientes operationera , sicut et
tum accepistis , an ex auditu fidei? [v. 2.] ipse Apostolus dicit : Non solum, autem ,

Manifestum est
« miraculorum enim : sed et ipsi primitias Spiritus habentes , et

magnitudo testimonium perhibet dati vo- nos ipsi in nobis ipsis ingemiscimus , filio-

bis Spiritus. Dicite ergo mihi quem ad mo- :

rum adoplionem exspectanles , redemptio-
duni accepistis Spiritum? Unde tantae do- nem corporis nostri (4).
nationis participationem sumsistis.^^ Utrum Hoc ergo dicit : « Sic insensati estis, ut

ex custodia hoc vobis collatum est?

legis neque scire possitis, in quorum exemplo
Quando enim cura a vobis fuit de lege? Spiritus Sanctus sit datus vobis. Sed recur-
gentes enim antea eratis, et a nobis nihil ritis iterum a melioribus ad deteriora et ,

tale docti , sed credentes solummodo iu suscipientes Spiritum Sanctura in spe ira-
Christo, tantam accepistis gratiam. Deinde mortalitatis quando et per gratiam ab
,

(tanta queenam vobis contigit insipientia?) omni erimus extranei peccato. Iterum
quasi qui per fidem, excepta lege, Spirituni quasi mortales quidem et usque ad prae-
accepistis, denuo voluistis recurrere ad le- sentem vitam totum definientes sub legis ,

gis observantiam , ut quid exinde majus custodiam vos ipsos facere vultis? »
accipiatis ! Nam quum nihii sit bonum Deinde interponit, inter raedias proba-
quod exaequari possit donationi Spiritus tiones , quod maxime eos poterat ad
illud
Sancti adhuc et bonorum omnem partici-
, verecundiara perducere Tanta passi estis :

pationem vobis non aliuude exspectelis tri- sine causa [v. 4]. « Ut autem omniaprseter-
bui. Hinc et resurrectionem assequuturi, mittam, quffi passi estis pro Christo non
et in immortalitate mansuri et invertibi- , erubescistis illa etenim omnia praesenti
!

litatem exspectatam potituri. « vertibilitate vana nunc esse monstrastis. »

Et, ut ne videatur ad plenum desperasse
XXXTI.
de eis si non et sinc causa ; haec dicens (5),
:

TA post probationem iterum adjicit (2) Sic : ostendit se bonara de illis adhuc spem ha-
insensati estis, ut inchoantes Spiritu, nunc bere, exspectans simulque etsi cohibebunt

(1) Curvare nam illud cod. In hoc operc passim nam post ha;c vos fascinavit? conjicerem, addila
: Qitis
sumitur pro ef, sive id auctori, sive scriptori
Iribuen- respiciens quKdam
in Lanfranci parallelis locis; habet
dum; at quum ex nolis tironianis tolum opus videtur enim a insensaii Galatai. [Interjectumestabeoloco,
:

in codicem corbeiensem Iransiisse, per me licct suspi- usque ad hunc Solum volo a vohis ; potcrat enini di-
:

ceris eadem notula aut similibus siglis alterulram cere] IIoc solum volo a vobis discere, ib. G97.
: (5) Ob —
vocem corripi consuevisse , et inde multiplicis generis magnis Iriluendus est promissionibus, sic cod. (-i) —
<7<pdX[xaT0! defluxisse. —
(2) Adjecit. Deesse non nihil Corporis nostri. Rom. yiii, 23. (5) Et dicens, cod. —
 , :,;

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 67

se al) illicila advcrsarioriim doclrina. Et hcncdiclioncm venire promittit : hoc au-

post interjcclioncm vcrborum, ilcrum antc- lem, qucni ad modum ficri poterit super
riorcm intellcctum resumit. illos qui cxtra lcgem sunt, et cognationi
Quier(jo ministrat vobis Spiritum, et ope- Abraliio minime pertinere videntur? Sed
ratur virtutes in vobis, ex operibus Jegis, non hoc
sola uatura propinquitas cst, qua;
aut ex auditu fidei [v. 5]? Et slatuens fi- illis pra3slare posset ;qua suh
aut illa ratio,

deni de Spiritus Sancti datam fuisse largi- lege minime habeantur. Evidens est enim
tate, ostendit ejus dignilatcm, simul ct quoniam non aliter participari ejus hene-
personcc magnitudincm. dictioni possihile est eos qui extra legem
sunt, et secundum progeniem nihil perti-
xxxiir.
nent ad Abraham , scd simiiitudinc ejus
Sicut Abraham, inquit, credidil Dco
uuiversitatis Deo credunt; et sic per fidem
et reputatum ad justitiam [v. 6].
est illi
cum eo a Deo potiuntur hcnedictionem.
a Omnium, inquit, quae dixi, Ahraliam apnd Unde ct probationis considerans firmitatem
vos elcgantior cst (1); a qno et omne \cs-
vehemeiilius instruxit.
trumhabclur principium. Hic igitur, sicut
divina Scriptura dc eo dicit, per fidem XXXIV.
juslitiam assequutus est. » Et, quoniam Ju- Itaque qui ex fide sunt, benedicentur cum
daei natura? alfinitalem proponcntes plus fideli Abraham [v. 9].

sihi aliquid vindicarc \idchantur ,

quod J\on est possibilc aliter extraneos illos
inillomodo illis qui ex gentihus erant adesse constitutos suscipere adcommunionem
poterat , ait : Scitote ergo quouiam qui ex eum, prseter quam si crediderint ejus Deo.
fide sunt. Et quia omni ex parte fidem firmam osten-
Itaque non delinquit quicumque hos dit tam a dato, id est, Spiritu, quam etiam
dixcrit csse fiiios Al)r;ihffi, et maxime ejus de Ahraha^ elegantia; et ex illo promisso,
familiares ; secundum juslificationem ,
quod ad illum fuerat factum, ostendit se-
quam per fidcm exspcctryit assequi, sicut cundum comparationem etiam legis diffe-
et ille est assequutus. rentiam.
Et ut ne viderctur ipsc \iolenter asse-
, Quotquot enim ex operibus legis sunt, sub
quutus, illud confirinarc potcrat, dicens maJedicto sunt. [Scriptum cst enim : MaJe-
Pricvidcns autcm Scriptura quoniam cx , dictus'] omnis qui non permanserit in omni-

fidc juslificat Deus qcntes, qui ante evange- bus qux scripta sunt in Jibro Jegis, ut faciat
lizavit Ahrahce, quoniam benedicentur in ea [v. 10].

te omnes gentes [v. 8]. Tantum autem ahest ut omnes gentes

Dictum cst in diviua Scriptura Ahrahffi a communicare illi benedictionem per
in
Deo « Quoniam universae gentes com-
: opera legis possint, ut et ipsi qui sub lege
municabunt tihi in benedictione (2). » Nam sunt sub maledicto sint
, et a maledi- ;

quod dixit licnedicentur i)i tc; hoc est

: ctione liberum esse dicat illum qni in om-
" tccum bcncdiccntur, ct communicahunt nibus pcrmanet , omnia sempcr cum
et
lihi bcncdiclioncm, ut principatorcm te omni implet cautcla hoc autem impossi-
:

hujus bencdictionis cxistiment. » bile cst humanai natura^. Non peccare enim
Divina igitur Scriplura in omucs genles nobis nullo modo possibile est (3). Itaque

(1) Eligantior, sic iu codice ct in antiquis libris omni judicio cleganlissimum. Tercntius, Eaufon-
eligans, eliganda, ct supra n. xvi , eligantissimum tim. III, 1, 18, Hegem elegantem narras. Ubi Dona-
aposlolum et infra xxxiv Abralve cliganlid-. Grain- tus : qui eligere sciat, aut qui ipse siC eligendus.
ni.ilici notarunt lianc voccni oiim Usque atl iclatem Ilaud igitur incoiioinna vox, (|ua sive Pclri primalus,
Calouis vitii, non lauilis fiiisse (lciuile jnm al) ipso ; n. XVI, sive Abraluc pra;cellentia, n. xxxiv, ab Hilario
TuUio iutcnlum ad judicium quo (juis vel op-
rcferri dcsiguctur. cf. Comnipnt. in epist. , ad Epbcs. II. —
tiuia cligat, vcl inler prxstanlissimos cligatur. Kodem {% In benediclione. Lanfranc , ib. , hoc est : tecum, et
modo scripsit, Epist. vii, 23. JnlelUgo te hominem in communicabunt tibi benediclionem. —
(.3) NuUo modo

5.
 :

68 SANCTUS HILAHIUS
etiamsi aliquis in lege benedicatur, contra vant : eo quod locum [haec] habere videba-
legis i(l fit decretum, divina gralia legis tur, postquam illis ea quae praedicta sunt,

definitiouem \incente. Deinde ex Scriptura sinc ulla struxisse videbatur controversia.

iterum firmat illa quae secundum fidem j\am et ultra superflua nobis legis est cu-
sunt, intercipiens illa quae in lege sunt stodia. Debitum enim quod debebatur legi

Quoniam autem in lege nemo jiislificatur supercustodiendae ab omnibus, hoc Chri-

apud Deum, manifesliim est quoniamjus- : stus persolvit nobis; utpote homo existens

tus ex ficle vivit [v. II]. secundum quod videbatur, et quod pro no-
Evidens est sententia : non aliunde jus- bis suscepit. Cum omni etenim cautela
tum quemquam posse \ivere; et ut ceter- legcm implevit, et quasi quaedam pro nostra
narum mercedem promissionmn acquirere redemptione appendens redemit nos ab ,

possit, nisi solum si per fidem poliatur ejus servitute, et a maledicto legis securos

ista (1). Et confidens firmitate probalio-
nis, ostendit quoniam
quod ex lege est ab illo quod ex fide est.
Lex autem non est ex fuJe; sed qui fe~
cerit ea, vivet in eis [v. 12].
esseper omniafecit. Qualiter, vel quomodo?
intercipitur illud Faclus pro nobis maledictum. Scriptum est
enim : maledictus oinnis qui pendet in ligno!
Ut in gentibus benedictio Abrahm fieret in
Clirislo Jesu, ut promissionem Spiritus ac-

Multa autem est contrarietas lex enim :

cipiamus per fdem [v. ^3, 14].
recta opera exquirit et illum qui impleve-
,
Latius convenit dicere illum qui mani- ,

rit ejus, id est, legis decretum, binc asse- festum legentibus cupit apostoli facere
qui promittit illas mercedes; qui exinde sensum. « Lex, inquit omnem qui super ,

promittit, quia nihil accepturum dicit, si lignum pendet maledictum esse existimat :

non primitus illa recle expedierit. Qui au- eo quod bujusmodi poena illis statuta est,
tem ex fide potiturus est vitam, manifes- qui ultimi sceleris rei esse inveniuntur (2).
tuni est non de sua directione posse acquiri Sed Christus nihil delinquens (e contrario
eam : sed de divina gratia debere eum ex- vero secundum omnem conversatus caute-
spectare salutem. lam, et neque sententiae mortis reus exi-
stens, eo quod nec aliquid peccavit), patie-
XXXV. batur eos qui se crucifigere et occidere
Erant enim omnia firmitate ejus proba- volebant. Et quoniam non justa rationc
tionis munita eo quod omni ex parte va-
:
puniebatur omni autem ex parte justitia
,

lidissimum fidei struxit sermonem. Equi- sibi opitulante liberari a morte justissime
,

dem et secundum comparationem excludens poterat. Exsurrexitquidemipse a morte, eo

illa quse legis erant ; et quod impossibile quod nec juste ab ea tenebatur in commune :

sit exinde percipere justificationem. Ex vero omuibus spem ^

resurrectionis prae-
abundanti autem ultra ostendere tentat su- stitit. Tribuit eliam nobis Spirilum ,
quem
perfluum illis esse, ut secundum legem vi- credentes in eum quasi arrham quamdam

possibile est. Audi Hilarium eadem conceptis verbis
alias enuntiantem in Ps. cviii. Propheta in corpore
posilus loquitur, et neminem viventium scit sine pec-
cato esse, col. 277. C. Nihil liic moror quin appel-
lem unum e majoribus nostris Sanniaurinis, eunique
merentissimum, D. Custantium, qui ad ha;c modo al-
legala pie et docte reponit Monendus lector hunc si-
: Cantuariensis glossa : Lex omnem qui super lignum
milesque Hilarii locos pise de intemerata Marix
puritate opinioni Ecclesiae non magis adversari quam
quum Augustinus epist. clxvii, 15, et alibi asserit,
neminem hic sine peccato vivere. Quibus in locis quum
rat se , iihi de peccatis agitur, nullam prorsus ha-
bere velle de sancta illa Virgine quxstionem. — (1)
Potiatur isla. Heec ct alia id genus permuUa ab omni
pclagiana labe Hilarium adeo cximunt, ut sane mirari
liceat undenam istius modi hocretici lantum virum ad
partes suas traliere ausi fuerint. —
(2) Inveniuntur.
pendet , existimat maledictum; eo quod hujusmodi
pocna illis statuta qui multis rei inveniuntur. Quae
suliinde texuit idem in catcna sua , Ambrosii ementito
nomine , ea nec cum corbeiensi codice nec cum edito ,

ne sanctissimam quidem illam Mrginem excipiat, Ambrosiastro concordant. Ca'(erum Hilarius eodem
quia tum animum ad illam non intendebat ; tandem sensu, vixmultum variantc littcra, cxposuit in Psalin.
uno in loco [lib. de nat, et grat. c, 50.] diserte dccla- i-iii, col. 100, d, c.
 ,:

m EPISTOLAM AD GALATAS. 09

pcrcipimus, iii spc futurornm ; crcdentes qufp a Deo cxspectamus. Hancne evol-
est,

quod ct i[)si ;rquam rcsurrcctioncm fueri- vit lex, qua3 post tanto tcmpore facta est ? »
musassequuli (1). Sicquccxtraneccssitatem Et ostendens quoniam secundum lcgem
legis vicluri sumus co quod post iliam 11- :
vivere contrarium cst illi promissioni, quoe
demqmc ineo esl,etSpiritusSancti parlici- ad Abraham facta est, adjecit :

pationcm, nihilcum pncscnti vita communc Si enim ex lecje esl hiereditas , jam non
habebimus. Scd in fuluram illam vitam estex promissione. Abrahse vero per repro-
commigrantcs, illam qua^ a Christo cst be- missionem donavit Deus [v. 18]. Vox illa
nedictionem cuncti suscipicmus (2) ; cujus quic facta est ad Abraham promissionis est,
promissum ctiam dudum ad Abraham fac- quie quasi magnnm aliquid donare ei pro-
tum esse vidctur. » mittit. Lex autcm integritatem vita^ exigit,

Nani illud quod dixit ut in (jcnlibus ; :

et tunc dat mercedem. Itaque si ex lege
et iterum }(t promissioncm
: non quasi ex ,
ha3C dari nobis exspectamus, superflua est

causa descendcns dixit ; scd illud quod/Jici- promissio. INostcr enim labor, et non Dei
turconsuetc, adjccit. Sicqueultra el super- promissio mcrcedem nobis restituct. Si
flua nobis invenietur legis custodia ; et autem proraissio facta cst, qua3 promitten-
nullum locum cx ipsis rcbus potcrit haberc tisgratiam demonstraret, non utique legis
superfluum; ct quidem ultra rcddilum cst diicctio cst nccessaria; sed Dei promissio,
ei debitum a Christo, quod a nobis dcbe- qu;r nobis communionem donat benedi-
batur. Locum autem non habens, quoniam ctionis.

lex non admittit cos qui semel transmi- XXXVIL

gravcrint in futuram vitam praesentis ,

vita3 succumbcre negotiis. Et iterumad pro- autem notare in apostolicis dictis

Illud
bationem verlitur, cx ipso tempore osten- dignum est quoniam dixit Non dicit et
,
: :

dens illorum qua? ex lcgc fuerant ista quee seminibus , ([uasi in mnltis ; sed, ([uasi in
fidei sunt honorabiliora esse : nno : et semini tuo ,
qui est Christus.
Fratres.secundum hominem clico lamen : i\on quia noii possit diclum (4) quod
hominis confirmalum tesiamentum nemo dixerit : et semini tuo , in commune ct de
spernit, aut superordinat. Abrahx dictse omnibus intelligi, aut in contentione po-
sunl promissiones, et semini ejus.Non dicit suit ; quoniam facta fuerat ad Abraham
sed
et seminibus, quasi in multis, sed quasi in promissio et ad semen ejus,, et universae
uno et semini tuo qui est Christus. Hoc
:
,
gcntes tam ipsius quam etiam seminis
,

autemdico testamcntum, ante confirmatum

: ejus, commuuicarcnt benedictionem. Prae-
a Deo in Christum illa quie post quadrin- , veniens ostendit quoniam impossibile sit
(jentos et iriqinta annos facta est Ux in omnibusgentibus impleri promissionem,
non eiacuat ad destruendam promissionem nisi pcr fidem solam. Ex rcbus ipse iterum
[v. 15-17]. probavit, quoniam per Christum hoc nobis
Yalida prohatio , ct omni controver- acquisitum est , in quem credentes , acce-
sia (.'{) superior : <-
hominis, inquit , tcsta- pimus Spiritum. Et illa familiaritatc, quae
mentum nequc evolvit quisquam , ncque ad Abraham cst pcr fidcm, accepimus pro-
cmendat. Dco autcm promittcntc omucs inissionis bencdictionem asscqucntcs. Vidit
gentes in Abraham dcbcrc benedici ct sc- Scripturarum vocc illud quod rebus ipsis
mine ejus (quod et in Christo implctum probari poterat, tale aliquid dicens quo- :

esse ipsis rebus invenimus, in quem ct niam et semini ejus absolute dictum, in
omncs credimus, eo quod ex Abraham ori- Christo verissime invenimus impletum. Hic
ginem trahit), patrcm quoquc nobis Abra- cnim semen quidcm est ejus, sccundum
ham ascribimus ; ct illam benedictionem, naturam sicuti ct cceteri qui originem
,

'
(1) Simus aasequuti co(i. cadem legcrc placuit suscipimus cod. — (o) Omnis conlroversia cocl. —
quae scripla invenies infra num. xli. — (2) Cuncli (4) Dictum esse. Quod., ib.
 —
:

70 SANGTUS HILARIUS
exinde trahunt. Crcdimus autem in Deum; semen cui promissum est; interjectio est.

deinde et Abraham patrem nohis ascri- Nam sequentia crit : Quid ergo lex? Prs3-
bimus; et sic benedictionis communionem varicationum causa posita est, per angelos,
assequimur. Itaque quod dictum est quasi in manu mediatoris; ut illud quod dixit
in unum, potest vero et in communi quasl ad Hebraeos, de ipsa dicit lege. Si enim
in mullis intelligi. Et quod semen ejus sunt quod per angelos narratum est verbum, fuit
omnes gentes ,
quae exinde originem tra- firmum omnis prsevaricatio et inohe-
, et

hunt, in Cliristo verissime ex ipsis rebus dientia justam accepit mercedum retribu-
implelum esse invenimus. lionem (4).
Hoc et quidem nos pro majori caulela no- Dicit autem per angelos legem fuisse
tavimus. Apostolus vero, eo quod per omnia dispositam, quasi angelis tum ministran-
hsec fidem confirmavit, lege ejecta, et evi- tibus, quando morte
lex dabatur, Nam et in
dentem sententiam protulit quoniam im- ;
primitivorum angelum esse dixit Moyses,
possibile est, illud promissum Dei, quod ad qui primitivosyEgyptiorum interfecit(5). Et
Abraham factum est, a lege illa soivi, quffi de manna beatus David dixit Panem ange- :

post tanto delata est tempore (1). lllam au- lorum manducavit homo (6), quasi qui per
tem, id est, fidem, vekit promissum,tenere illos fuerat datus. Omnia autem haec ad

et erga nos justum est. Si quidem non est legis concurrunt datum. Nam quod dixit
lex domina solvere illa ; eo quod et multo In manu mediatoris Moysis dicit, etbene ,

posterior ab illis esse invenitur. dicit.

Itaque ut ne lex superflua fuisse existi- XXXIX.
maretur, aut inepte et vane fuisse subin-
Mediator aulem unius non est. Deus autem
troducta bene objecit sibi, quod ab aliis
unus est [20]. IIoc dicens quoniam Moyses
,

sibi objici poterat; et solvit illud, quod

quidem Dei et hominum illorum, qui legem
maxime ambiguitatem facere videbatur.
accipiebant, mediator erat. Deus autem unus
est, idem qui et legem tunc dedit et nunc ;

XXXVIII.
illa quse secundum Christum sunt, excel-
,

XIV. Quid ergo lcx (2)?[v. 19]. Secun- lentiora demonstravit. Convenit autem nos
dum hypocrisin , in lege debet manere (3)? rerum inteudere differentias et operantis

Sed interrogansiuquit quoe ,

sit lcgis neces- dignitatem , sincera mente perspicientes
sitas si non promissionem
, et gratiam te- rerum differentiam; et competentem de

nere conveniebat ? illis, et consentaneam divino judicio depro-

Prssvaricationum causa adjecta est, {do- mere sententiam, ita ut nemo meliora haec
nec veniat semen cui promissum est), dispo- esse putentur, quae apud universitatis Deum
sita per angelos, in manu mediatoris. talia esse videntur.
Promissio quidem Dei de omnibus gen- Considerandum est hinc etiam illud
«

tibus ad Abraham facta est, sicut de divina quod dicebamus, quoniam illa quae secun-
Scriptura id discere est possibile. Quod dum Christumsunt, in futuro saeculo veram
jam in Christo exitum sumsisse \idetur. assequentur plenitudinem quando ne- :

Quoniam omnes constituti multa praevari- que peccare possumus neque legitimo- ,

camus necessario, nobis lex data est cohibens rum indigemus aliquorum, Eteuim si etiani
nos a peccato suis decretis, usque ad tempus et fides jam in illis esse videatur; sed et
illud, quo promissio finem convenientem pra^varicamus, et lege prohibemur peccare.
assequatur viso eo per quem futurorum
; Apostolus ergo praevaricationum gratia le-
bonorum accepturi sumus promissum. gem appositam esse dixit ,
quasi quod jam
Quod autem dicit Usquedum venial : ultra lex in nobis non habeatlocum, post

(1) Deleta est tempore cod. —

(2) Lex. praepropere infraet alitcr. — (5) il/a«ere, absolute, quasi maneri.
codex addil : Propter transgressionem posita est. Heec (4) Hebr.ii, 2. — (5) Exod. xiv,19. — (6) Ps.lxxii,25.
 ,, :,
,

IN EPISTOLAM AD G.VLATAS. 71

Cliristi advcnlum : co quod iicquc impossi- infirmitatem corruunt in pcccato. Per quae
bile sit nos ultra pm^varicare. Quoniam magis arguit infirmitatem nostrani
liaiic

aulcm sccuudum pra^sentem \itam, et post quam ad juslificationeni habemus, immo,

advcntum Chiisti, subtlili adhuc essc \ide- ut plcnius tlicam, impossibilitatcm; ostcii-
mur, ut deiinquamus, et hac de causa lcge dens uos nccessario indigere Christi gralia.
indigcmus; cui ct intcndcntcs a dclicto, Cujus maxime fruitioncm perccpimus, sc-
secundum ut possumus, nos cxtrahere pro- cuudum vcrum Dei promissum per lidem ,

peramus. ^'cmo istis potcst contradicere : illam qutC in Chrislo cst, qua;, sub lege
00 quod interim medii quidam sumus, sicut iio])is cou\ersanlibus, acquiri a nobis mi-
et in superioribus dixi. Secundum fidem nime Hkc, pcr illam fidem quam ia
potuit.
quidem in illis jam sumus coustituli; com- Christo habemus, percipiemus. »
moraniur vero in istis adhuc, Tratrcs, na- Valde concordat hoc in loco dictum con-
tura» mortalitate. » clusit cum illodicto quod et ad Romanos
,

Unde et apostolus, rcrum dignitate dixit Conclusit cnim JJeus omnes in incre-
:

considerata, justa ratione de futuris com- dulitate (1). Simile cnim est et voce et ne-
probarc propcrat eo quod pcr fidem illa
:
gotio. Illic cnim secundum hoc dicit hos
percipimus iuterim. Idco et fidci ratio- esse conclusos, secundumquod in preesenti
nem modis omnibus comprobarc festinat. sa3culo infirmitas Tunc
nostra arguitur :

Diceus autcm Apostolus sufficienterin praj- vero Dei potiemur misericordiam. Quod
ccdentibus legis necessitatcm, adjccit : maxime cognoscere quis potest, cautius si
nostram decurrere voluerit interprctatio-
XL.
nem,inqua latiusidexplicasse videmur (2).
Lex crgo adversus promissa Dei? Absit Et hoc iu loco hoc dicit, « quoniam in-
[21]. Ha?c ergo ejus est necessitas, non ut firmitas nostra ostensa est illa lege quae
evolvat Dci promissa, ex ipsis rebus dudum data est : eo quod diiigere illud,
ostendens illum csse verum. Si, inquit quod nobis conveniens est, non possumus;
dala fuisset lex qux polerat vivificare in quantum enini lex peccati cavere decer-
vere utiqiie ex lege esset justilia. Sed con- nit, tanlo niagis scientes ejus pravitatem
clusit Scriplura omnia sub peccato, ut cogimur propriam sentire infirmitatem eo :

promissio ex fide Jesu Christi detur cre- quod non possumus agere illud quod nobis
denlibus [v. 22]. bonum esse videtur; ita ut ex ipsa compa-
« Si quidcm taiisaliqua virtus aderatlegi, ratione Dei in nos magis appareat gratia.
ut illis qui sub se con\ersabanlur fructum Qui nobis fccit inesse cum omni facilitate,
et justificaliones a^terna; vitae conferre pos^ quod ipsi nobis, nec cum laboremaximo ac-
set; intcrcipere ulique promissionem po- quirere potcrimus securi. Et quidem scien-
lerat lex ipsa, pro illa pro^slans nobis jusli- tes quoniara malum est peccare : quod et
licationem. ?iunc \ero e contrario execratur \aldc volumus, eo quod ipsa lex
ca\cre
quidem peccatum; liberare vero a peccato nobis osteudit sed non possumus id expe-
;

non prujvalct eos, qui propter natura; dire, fratres, natura) infirraitate ».

(1)In incredulilate Rona. xi, 52. —

(2) Videmur.
Iiiter AinI)ros.opp.f, ii, app. col. Or», liaud iicccssercor
dc inquircnda ac repcriunua liac intcrprclalionc Pro-
legoincna nostra retexere. Sed extra olcas non vagatur
quisquis recurrit ad ca quic ipsc Hilarius videtar ap-
pcllare Conclusit enim Deus omnes in incredulitate,
: spes per legem omnibus hominibus erat, Dei miseri-
ut omnium misereatur. Gentes porro ab antiquis tem-
poribuy in impietate el ignorantia versabantur, ul-
per interdictum magis reus homo constitueretur
Deus clementia bonitatis sux semper homini procu-
rans, ut et quod sine lege peccatum erat et in lege,
posset deleri, hoc decrevit ut solam fidem poneret per
quam omnium peccata aholerenlur ; ut, quia nulla
cordia salvarentur. Hoc est omnia conclusisse in in-
credulitate ul tunc decretum dotium a Deo veniret
,

pole sine IJeo : propter quod manifestata lcx in litte- quando omnes dif/identia laborarent ; ut gratxa mu-
ris est, qua possent infr,i:nari pr.vcipiles. Et quoniam neris essct gralissima. Itaque ncmo sejaclet; mise-
versulia adversarii cumulari peccala cocperunt, ut rum est cnim superbum esse eum , cui ignolum est.
 ,

72 SAIVCTUS HILARIUS

XLF. missse ad nos promissiones confessara bo-

norura accipiunt consuraraationem , vacat
Ad suam iterum sequentiam recurrit omnis legis dirigendae soUicitudo ; Domino
Apostolus.Ostenditquidem legis utilitatem Deo nostro justificationem nobis sua mise-
ex eujus comparalione magnitudinera eo- ricordia per fidem donante, secundura suum
rumpublicatquae sunt secunclumChristum. proraissum.»
Priusqnam veniret, inquit, fides, sub lege
XLII.
custodiebamur, conclusiin eam fidem, qux
incipiebat revelari [v.23]. UndeApostolus frequenter suam gra-
et
Notandum est, inquit, illud maxime
« , tiam norainans raanifestus est. Et sicut
quod multis utile esse \idetur (illis tamen dixi , sicuti et in prsesenti epistola in per-
qui sciunt) quoniam illorum quse secundum fectioribus (2) dicit : Miror quod sic trans-
Christum sunt de illis quoe futura sunt
, ferimini ab eo qui vocavit vos in gratiam
facit probationem eo quod et universa illa : Chrisli; sirailiter itaque et in praesenti ser-
quae ab eo directa sunt, tunc nobis rebus raone nominat fidem, hoc dicens : « Quod
ipsis erunt manifesta. Complectitur vero ante Christi adventum, et priusquara nobis
cum illis fidei simul et promissionis voca- ista adessent ,
quoB nunc acquisita sunt per
bulum, nec non et gratiam ; sic illam nomi- eura, eraraus sub legis doctrina custoditi;
nans, et in his omnibus examinat iliam. ita ut possiraus ista terapore assequi cora-
Vocat autem istam fidem quidem eo quod : petenti. Virtutem enira doctrinae et divinge
necdum rebus ipsis in illis sumus, sed in cognitionis coraraunicatio secundum legem
terim credimus [quod] de illispromissionem divinam nobis aderant; et prophetarum
assequuti fuerimus. Et gratiam jure illam prophetiee a longo terapore nos prseraone-
nominat eo quod donum quoddam evidens
: bant exspectare Christura, aptos nos ad
est Dei quod nobis tribuitur ; non de nostro ejus susceptionera facientes : ita ut illorura
merito, sed de illius liberalitate habens instructi doctrina, nuUam inesse novitatem
principium. Discutit vero cum hisomnibus, in his quae postea raanifestabantur aestiraa-
justa ratione legem conferens, Sive enira remus, nihilque esse extraneum aut novum
futura quis exarainare voluerit, quando de illis reputareraus, quse prseter omnem
ipsarerum fit demonstratio, superflua est accidebant spem. Ex nobis etenira qui sub
lex eo quod nullum tunc indigemus prsece-
: lege eramus, apparuit Christus et nos ;

ptum quando per divinam gratiam ex-

,
primos habuit in se credentes sicque ex :

cepto oraniservaraur peccato.Sive quisfidera nobis in omnes homines suam diffundere

exarainans , aut proraisionera aut gratiara fecit cognitionem. Quse tamquani via quae-
coraparare illis voluerit legem, suiDcr- dara (3) exstitit omnibus qui eura susce-
flua lex invenietur , istis vim suam vindi- perunt, secundura (4) illa quae in lege et pro-
cantibus : eo quod, lege exstante (1), nihil phetis scripta erant de eo. Unura quidem ,

assequi boni possibiie est ; non priraitus

si quia segregati eramus nos a caeterorum per-
vitam suam quis direxerit , secundum legis raixtione per legis doctrinara ita ut prae- ;

decretura. Et superflua erit fides, si haec ita servati opportuni esse videremur illa quae
,

se habent. Superflua autem erit et promis- secundum Christum sunt suscipere. Nam
sio : eo quod nihil eos adjuvare poterit prophetis, ante multorura teraporum spatia,
sinon legitime custodierint. Et gratia quo- id praedicantibus, cognoscentes ante exitum
que nullura habebitlocum, si legitima con- negotii, illa quae secundum Christum sunt
versatio a nobis scrupulose est exquirenda. jam videraus, sicque illa recipimus ,
post-
Si autem et credentes justificamur , et pro- quam facta sunt. »

— (1) Lege exstant cod. — (2)In perfectionibus pri- Secundum illa —

de eo. Nonnulla deesse eo loci et
ma manu scriptum. — (3) Via quidem cod. {i) — paulo post suspicor.
 » «,: ,:

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 73

In cvangcliis ct quidcm \idctur ad Pe- Quoniam autcm sufficienter legis utiU-

trum Andreas, fratcr cjus, dixisse : Qiiem tatem ostendit , tentat uUra ex
compara-
scripsit ^foyses in lege, et prophelx, inveni- tione ctiam gratiie pnblicare magnitudinem,
mus Messiam , ([ui est Christus {\). Ma^is simul comprobans ex bis, quoniam ultra
quoque advcnientibus, dum Herodcs lcgis- locum non habcnt iUa tenere.
peritos interrogaret, rcsponderunt ci, » quo- Venienle aulcm fule jam non sumus sub ,

niam in Bcthlcem cumdcm \cnturum ex- pmlagogo [v. 25]. Quare.'' Omnes enim fiJii
spectant secundum propheticam voccm (2). Dei estis per fidem, qux est in Christo Jesu
Et multa hujusmodi inveniet quis in cvan- [v. 26]. Hoc cstut dicat, « perfecti estis ».
geliis inserta. Quii)us unusquisque a pri- Hoc enim erat consequens, ut post paeda-
mordio denuntiatione priTcedentium pro- gogi mcmoriam, filios Dei diceret. Eilio
phetarum de Christo instructus, prccdica- enim Dci nihil minns cst, qno non sit per-
tioncm evangeliorum visus est suscepissc :
fcctus. Scd quoniam probationem filiorum
co quod ct dudum et cx. longo tempore ab adoptionis immortalitatem divina scit esse
illis id fieri spcrabatur, fratribus quod bene Scriptura, et quod non decet filios Dei
dicit Apostokis. mori, sicut ct David in psalmis esse dicit
Ego dixi : Dei omnes ; vos
Dii estis, et filii
XLTII.
autem sicut homines moriemini (3) quasi ,

Itaque lex piedagogus noster fuit in Chris- quia non deceat mori illos qni filii Dei
to, ut ex fide justificemur [v. 24]. nuncupati sunt. Quod nullo modo ilUs
« Justificatio igitur ista et bonorum accidere fas erat, si virtutibus donatam
omniumcaput, Christi exstititadventus. Ex sibi adoptionem filiorum custodire voluis-
quo ct resurrcctionem percepimus et ini- ,
sent. Ideo filioruin adoptionem Apostolus

mortalem vitam potitisumus. In quaexisten- resnrrcctionem esse dicit, eo quod immor-

tes, ultra non peccabimus; sed in multa con- tales erimus tunc secundum hoc enim et :

stituti deiectatione custodiemur, affeclum in baplismate filiorum adoptionem assequi

erga Deum iUibatum servantes, etnulkim oc- dicimur, secundum quod baptismi primi-
cursum tristitiaesustinentes.Lcx autembona tias suscepimus formam in eodem bap-
,

est, quae pa^dagogi locum implens ad ista tismate morlis quoque et resurreclionis
nos perduxit, et sua doctrina horum nobis implentes.
manifestavit adventum. Itaque et utilis est
XLIV.
eo quod ad magnitudincm istorum nos per-
ducere valuit. Et ut nec esset ultra, justum Sic enim et ad Romanos scribensdicit :

est ; eo quod intentio ejus fine conclusa est
adventu rerum perfectarum finem
sequuta.
Vakle hic mirificc legem laudavit , et
magnitudincm gratiic supereminentem pu-
Non solum autem, sed et ipsi primitias Spi-
est con- ritus habenles, nos ipsi in nobis ipsis inge-
miscimus^ fiUorum adoptionem exspectantes,
redemptionem corporis nostri (4); filiorum
adoptioncm vcram vocans co quod nunc ,

blicavit. Quod et magis ostendit, paedago- post resurreclionem immorlalcseffccti per-

gum vocans iegem. Nam puidagogi utiles
quidem sunt pucrulis parvuUs propter
parvuUtatem eorum. Non sunt autem nc-
manebimus.Sic etinhoc locodicit, quoniam
,
credentes in Chrisltim filii Dei facti estis
hoc cst a morte exstitistis securi
, et ab ,

cessarii, quando puer in usu cffectus, ad omni passione liberi. Qui autem hujusmodi
perfectam profecerit doctrinam. sunt perfecti, ut fas est, effecli, ultra nou

M) C/iri5^M5.Subrcptac oblivionis lapsu, utcum Hi- interpretatur Christus ; partim demum Philippus,
birio loqu.ir, sanctus (loctor uni Andreac, eidcmqueloco alloquutus Natlianacl quem scripsit Moyses in lege,
adscripsit, qua^ partimdixit Andrcas, ea ncrnpe: in»;enr-
:

et prophelx, invenimus Jesum. Joh. i, -41, 46. —

mus Messiam; parlim evangelista, superaduens quod : (2) MaU. ii, 8. —
(3) Ps. lxxxi, 6. (4) Rom. viii, 23. —
 » , : :

74 SANCTUS HILARIUS
poterant immortalitatem semel
peccare , neque foemina videbitur non enim est nu- :

potiti. Lex aiitem qua? pcedagogi iociim im- bere aut nuptui tradi. Neque Judseus,ne(jue
plebat, iti liis qui hujusmodi sunt locum gentilis : non enim locum habet circumcisio
habere non poterat. Quid enini est quod in immortali neque disccrncre
natura ;

minus iliis possit esse, quod et a pgedagogo quisquam poterit circumcisum ab eo qui
assequi possint? praeputium habet. Neque servus, neque liber
« Itaque neque immortalibus vobis jam omnis enim rerum varietas erit tunc inter-
factis,locum legitima observatio in vobis empta. »

poterit habere illa enim corporalia suut

, Quia ergo secundum formam per bap-
mandata; quae et ad praesentem hanc et tisma iu illis efficimur, hoc dicit « Quo- :

temporalem vitam competere videntur. Et niam in Chrislo baplizati, induti estis Chri-
quomodo ista in futuro erunt saeculo? Nunc stum : hoc est, participes estis elfecti im-
autem illa uecdum potiti sumus, nisi so- mortalis ejus naturae ; ut hoc videamini exi-
lummodo in forma. stentes, quod ille est post resurrectionem :

Ideo ad baplismatis transit rationem, in ita ut Christus in omnibus vobis videatur,

quo illorum forma suscepta est, et quasi nulla in vobis visa discretione (1). Siigitur
jam deconfessisapudeosdemrebusbaptismi et unus omnes homines sumus, caput nobis
referat virtutem. ascribentes Christum, et in uno quodam,
ut fas est, corpore consummali habemur,
XLV.
sicuti et alibi dicit : Vos estis corpus Christi
Quotquot, inquit, in Christo baptizati et membra de membro (2). Et alibi eviden-
estis, Christum indiiisiis , non est Judxus, tius similitudinem quam habebimus ad
ncque gentilis : non esl servus, neque liber : eum significans, dicit : Quoniam quos pras-
nonest masculus, neque foe^nina : omnes enim scivit ,
prseordinavil conformes fieri imagi-
vos unum estis in Chrislo Jesu [v. 27-28]. nis filii sui (3). Etenim si muUum omnibus
Quod dicit tale est Pra^ceptis vilee prin- : >< nobis praecellit, et diffei t honore et digni-
cipium omnium Adam exstitit. Eesidui vero quod ab omnibus adorabitur) sed
tate (eo ;

homiues , omnes quicumque in praesenti secundum rationem resurrectionis et im-

vita nati esse noscuntur, communem ab illo mortalitatis ,
per gratiam et nos ad eum
habuerunt essentiam. Ratione autem natu- suscipimus similitudinem. «

rae, unus homo omnes sumus. Ad communem Et optime dixit quoniam unus sumus ,

enim humanitatem lamquam membri ali- , omnes, per eam copulationem quam habe-
cujus ordinem unusquisque uoslrum im- mus iu Christo, uude et adjicit

plere videtur. Sic itaque et in futura vita

XLVI.
illa immortali ,
quae post resurrectionem
erit, principium quidem vitae illius est in Si autem vos Christi : utique Abrahas
Christo. Omnes autem qui communicamus semen eslis; et secundum promissionem hse-

ei, et iu resurrectione et iu immortalitate redes [v. 29].

illa, quae post resurrectionem est, tamquam Admirabilis virtus sermonis ! Paulo ete-
unus efficimur ad eum, dura similitudine nim minus comprobavit quoniam et natu-
rerum, membri ordinem unusquisque nos- raliter filii Abraham facti essent. « Si enim
trum obtinere videtur, ad illud quod com- vos corpusChristi, propter regenerationem
mune est. Tunc igitur neque masculus illam, quam in baptismate estis consequuti,

(1) qua aperte unquam, se ma-

Discretione. Hic, si conditionum, sexuum diversitate numquid ex as- ,

nifesto nou solum cnim familiarem

prodit Hilarius ; sensu voluntatis est, aut ex sacramenti unitate, quia
sibi senlentiara evolvit qua universitas liominum
, his et baptisma sit unum, et unum Christum induti
unus est liomo in Cliristo renatus sed eadem prope , omnes sunt? col. 952, a. De honiinum unitalc cura
rcgerit in libris De Trinitate : adducto enim Apostolo Christo juxtaHilarium,cf. opp. cdit paris. pra^fat. § ii,
ut ibi , « quod mum smt, inc^uit, in tanta gentium, p. xxiii. — (2) I. Cor. XII, 27. — (5) Rora. viii, 29.
 IN EP1ST0LA3I AD GALATAS. 75

qua? formam liabet illiiis similitudinis, qu<r bant qui erant in legc, secundum data sibi
luiic vobis erit ad eum; Christus autem est pra'cepta. Vult autem diccre, « quoniam si
Abraha3 semeu uecessarium cst vos qui
:
,
quis moriens baircdcni institucrit suuni
ejus corpus estis, hujus esse semcn, cujus filium, parvuUim adhuc Ktatc constitutum,
est et ille. Ahoquin impossibilc est umini haherc quidcm eum statim integrani reli-
essc corpus, et existiinarc caput quidem clorum potcstatem non patitur; tempus vero
altcrius esse, residuum vcro corpus altc- quoddam statuct ei, post quod perfectam
rius; undc justa ratione et promissionis (3) luibens a^latcm, ultra possit illa quai secun-
baTcdcs factl estis. » dum se sunt gul)ernare, dispensatores et
« Sicut enim ad illum, qui ex eo est, co- tutores rerum iu medio conslituens tem-
pulationem accepistis, in idipsiim ei reputa- pore. Necessarium est filium eumet hffire-

mini necessario et horum erilis hceredes

,
;
dem, usque ad pncfmitum tcmpus a patre,
quoniaui et illi ct participatis promissioni- nihil differre a servo, nnllnm habentem po-
bus illis qua3 ad illuni facta^ sunt ; a Dco tcstalem suorum, sub alioruni vero degen-
Putre quidem, eumdem ascribcntes vobis, tcm potestate. Eo quod et ipse et substan-
bencdiclioncm vero a Deo con&equenter , tiaei relicta, sub potestatehabclurillorum,
iliis promissionibus qutc ad eum facla; qui a patre sunt dispcnsatores constituti,
sunt, quffi et ipsi accipientes. » nihil illi ad praisens confcrente dominatio-
Horuni quidem dictorum fortitudinem, nem (2) quam haberc videtur, fracta selatis
et quod sinc ulla coutroversia dictum ha- imbecillitate. Sic et nos quando eramus
beatur, nemo digne umquam poterit dcmi- imperfecli , necdum immortalitatis susci-
rari. Pra?stabat enim eis et [ad] illorum pientes fruitionem, sicut sub tutoribns et
sensum,qui tcstimabautur pcr vini fuisse dispensaloribus eramus sub istius mundi
ab eo detracti, abundantcm probationem elcmenlis, dies observantes et tempora et
simul confirmalionem baplismatis ab
et menses, ut non secundum omnem potestatem
inoperatione illa Spiritus Sancti, qua^ tunc quod nobis videbatur absolute ageremus.
iu opere miraculorum ostendebatur. Quo- Horum vero custodia faciebat nos paternas
niam autem sufficieuter iu his ostendit sentire leges, quibus nos cum pudicitia et
perfectaesse qu« secuiidum Christumsunt, multa scrupulositale vivere volebat. »
ab ipsis ultra qme dicta sunt secundum Substautiam quidem Apostolus posuit
comparationem ostendit ,
quoniam et pri- esse virtutes, et illam charitatem, quam
mitus justa ratione sub lege conversaban- crga Deum, et erga proximos exercere de-
tur; et nunc sub lege conversari nullo modo bemus; usum vero ejus, non ut convenie-
illis sit aptum. bat, nos fuisse abusos eo quod contraria :

facientibus nobis, exterminabatur ipsasub-

XLVII.
stantia. Horum autem possessio tunc nobis
Dico aulcm quanlo tcmpore hcercs par- firma aderit, quando ilhim, quaj per im-
vulus est niliil differl a scrvo : dominus
, mortalitatem est, acceperimus perfectio-
quum silomnium; scd sub tutoribus el dis- ncm : co quod ncc possibile erit tunc
pensatoribus esl usque ad fmitum tempus peccare , aut aliquid contrarium virtutibus
a patre. Sic et nosquum cssemusparvuli, facere. iVunc vero quia ct delinquere nos
sub elementis mundi eramus servientes adhuc res patitur, ne ad plenum traditam
[Cap. IV, V. 1-3]. nobis exterminemus substantiam, tamquam
Elementa quidem mundi solem nominal sub tuloribus facti sumus, sub hujus mundi
et lunara, cx quibus quoque et menscs per- clementis ; dies observantcs ct tempora et
ficiunlur et anni. Uu.'C cnini varic observa- menses , ut assidua horum custodia , tt

(1) Juxta ralionem et promissiones, cod. — (2) Conferente Dominalione, ib.

 : ,

76 SANCTUS HILARIUS
quod in iisdem quotidie conversamur, ad nos filiorum accipere adoptionem hoc est, ,

memoriam semper adducamur Dei, qui illam immortalitatem quae ex resurrectione

nobis legeshujusmodi dedit; ut sic pudice est, rebus ipsis illud confirmat.

viventes, traditam nobis substantiam nou

XLIX.
exterminemus, usque dum futura inslite-
rit perfectio, firmam et integram nobis Quoniam autem estis filii JDei^ misit Deus
substantise prsestans fruitionem; utpote suf- Spirilum Filii sui in cordibus vestris cla-
ficientibus nobis tunc
integram heeredita- manten : Abba, Pater [v. 6].
tem custodirepaternam. » Unde etadjicit Sequebantur enim tunc datum Spiritum
miracula quae fiebant, sicut saepius dixi.
XLVIII.
Quae ipsi accipiebant, faciebant, indubie
Quum ergo venit pleniludo iemporis, mi- sibi datum Spiritum ostendentes. Hinc au-
sitDeus Filium suum factum ex niuliere , tem et filiorum adoptionem se assequutos
faclum sub lege, ut illos, qui sub legeerant, esse credebant.
redimerel; ul filiorum adoptionem recipia- Unde et ipse confidens firmitati proba-
mus [v. 45.]. tionem utpote ex ipsis rebus sumtae,
,

Quouiam autem tempus venit, secun-

« quae etapudipsos erant indubia, adjicit.
dum quod ad perfectum occurrere digni Itaquejamnon est servus, scd filius. Si
habeamur, liberi effecti a morte et a cor- autem filius, et hseres Dei per Christum
ruptione et omni passione, venit Dei Filius, [v. 7].
factus ex muliere, boc est, habens natu- « Sic nulla tibi, inquit, communio ultra
ram quam et nos; qui et sub lege factus est ad eos qui sub lege vivunt. Quoniam
est, utpote homo constitutus secundum autem Spiritum assequuti estis, evidens est.
naturam, et quidem legi debitum resti- Hunc vero participantes, nec quod filii sitis,
tuens ,
quod a nobis debebatur. Sicque ipse negare poteritis. Facti autem filii, necessa-
exsurgens, immortalem illam \itam as- rio estis et haeredes, cum multa libertate
sumsit, consistens in illam integritatem ,
degentes, et omni ne-
omni metu liberi et
quara olim sperabamus et simillimorum ; cessitate, et, utfas est, securi. Tantum ergo
nobis provisor exstitit bonorum, omnes nos abest ut sitis servi, quod opprobrium est
a servitute liberans legis. » illorum qui sub lege sunt. »

Quoniam autem filiorum adoptionem et Nam quod dixit per Christum, jure id
immortalitatem acquiremus post resurrec- dixit, eo quod omnium horum idem sit
tionem, superius evidenterostendimus. Con- auctor. »

siderandum est autem et ex his quae

hoc in Deinde post probationem adjicit, quod
loco dicta sunt, quoniamperfectioillorum, valde erat grave ;

quae secundum Christum sunt, in futuro Sed tunc quidemrej icientes Deum, servistis
saeculo nobis aderit, quando
et illa quae ab his qui non sunt natura dii. Nunc autem
Apostolo dicta sunt, ipsisrebus vera esse cognoscentes Deum, inagis autem cogniti a
monstrabuntur; interim illa ipsa promissa Deo, quomodo convertimini iterum ad infir-
accipientibus nobis in praesenti vita. ma et egena elementa, quibusiterum denuo
Nam quod dixit : Misit Filium suum fac- servire vultis [v. 8,9.] ?
tum ex muliere; — evidens quidem est, Elementa et superius et in hoc loco
quoniam de homine dicit, qui et ex mu- solem dicit et lunam et stellas; ex quibus
liere factus est, et sub lege conversatus est. dies quoque et mensesfiunt, ct anni et
Filium autem eum jure vocat; utpote prae- tempora. Servire ergo eleraentis dicit
ter omnes homines participatum ado- filii eo quod illa id est dies et menses obser-
, ,

ptionem, propter copulationem illam, qua varent quasi illis facta. Et quod dixit :
,

Deus Verbum qui ex Patre est genitus, eum servistis autem his qui non sunt natura Dii;
sibi copulare dignatus est. Et quoniam dixit de ipsis dicit sole et luna et stellis : eo quod
 — ; —

O EPISTOLAM AD GALATAS. 77

adorabant illa, quum essent gentes, ut Deos, Per ilhid quomodo conver-
quod dixit :

secundum lcgcm gentium. timini iterum. —

Convertere enim quis
Etlia^cdiximus ut niliil obscurum inqui- vera ratione dicitur, quando ad illa ipsa
renti esse \ideatur. Sensus \ero apostolicus itcrum regreditur.
multumbabet profunditatcm.Etenim pauio Ostendens quemadmodum illis serviunt :

minusostendit eosnonjudaismumtenentes, Dies, ait, observatis et menses, et tempora,

sed ad gentilitatis iterum rccurrisse obser- et annos [v. 191. « Ha?c, iuquit, ex illis , id
\ationem. Dicit enim « quoniam primitus : est, clemcntis perficiuntur. Itaque si ho-
quidem nescienles \erum Dei<m , servislis rum observantiam magnam quamdam esse
[iis qui natura non sunt rfa".] (1). » Tamquam existimatis, cumtimore illa implentes, rur-
diceretur, qui non erant Dii. Qaoniam sus illis servire videmini (2). »

cnim co(jnovislis aJiquando verum Deum; Et scicntes dictorum suorumfirmitatem,

inagisaulem coyniti eslis a Deo [v. 9] adjicit: Estote sicut ego, quoniam et ego
non enim scientibus aut \identil)us di- sicut vos [v. 3]. Eram,inquit, et ego sub
«

\ina \obis quodammodo illuxit scientia, lege ; sed praeelegi extra lcgem vivere, si-
Iterum ergo iliis ipsis elementis servire cut et vos per eam quae in Cbristo est lidem
deproperatis sub alia specie ? » \i\cbatis. Imitamini ergo et vos mecum il-

Idipsum iterum ut \ideretur peragere, lam quffi in Christo est fidem, a convcrsa-
festinanter probavit propemodo quoniam ;
tione legitima \osmetipsos extraneos facien-
hac ratione ad praesens eos inculpat, eo tes (3).
quod alio quodam modo ad antiquos ritus
rursus recurrere nitantur.

EXPLICIT LIBER PRIMUS GALATARUM,

(i )!is qui naiura non sunt dii. Haec deesse videntur. num Hilarius babuit. Post pauca enim in libro altero
(2) yidemini. Ileruni timendum ne cxciderint non- idem vcrsiculus invenitur. —
(3) Eram, inquit ex- —
nulla; rcmanet enim sine exposilione versiculus iste : traneos facientes. Hac dc vcrbo retulit Lanfrancus, uno
Timeo vos, ne forte sine causa lahoraverim. Aut alias, tantuni excepto pessime ab editoribus subverso lege- :

nec suo loco rejectus fuit in codice sacro, quem ad ma- runtenim: post elegi, pro praeelegi.

II.

SYNOPSIS SEGUNDI LIBRI,

L. Prfcmissa prsecedenlium recapitulatione, — LI. typosreprobi, — LXI.Simul ct clocti popull, — LXII.

Hilarius, eloquentiain aposlolicam cominus altendens, Vetcrisque et novi Testamenti , — LXIII. Iterum
eam,rhctorum veterum instar, cxbibet demirandam, vapulantibus allegorislis , — LX IV, Et Judaizantibus,
tum exoraloris persona, —
Lll. Tum exadvcrsariorum — LXV, Regerit fidei necessitatera — LXVI. Sola
;

indolc, —
LIII.Tum ex vehemenli affectu Aposloli, filio- quippc omnia iniplet in cliaritale perfecta ;
— LXVII.
los sic suos dcflcnlis amissos, —
LIV. Ut eo usquc Dura Galalarum scgnilicm acrius incrcpat inlerprcs, in
vii oratores disertissimi accesserint, LV. Adduci- — Pauli, ul solel, persona , — LXVIH. Inlcrim egrc-
tur intcrea Isaaci ct Ismaclis allcgoria, LVI, Ad — gios apostolici vigoris scnsus , — LXIX. Paulina;
alia abreptus intcrprcs, in alicgoristas invebitur, eloqucntiic verba vere aurca demiralur , — LXX.
Origenisquc videlur carpsissc pruriginem; LVII, — lcgem exponit divinitus promulgalam,
Cliarilatis
Cujus palmarc argumentiim e Paulo allcgorizante pe- LXXI. Nonnulla deiniim monita sigillatim rccensct;
lilum everlit, dum oslcndit immane quantum al- — LXXII. Alia communia, dc cariiis operibus , de
ler ah altero distel. — LVIII. Ad sua regrcssus, Spiritus variis fruclibus — LXXHI. Dc
; pracscntis
ut pra'cipuum gratia; ct lcgis discrimen illuslrct, viltc et fuluive dissidiis, — LXXIV. Alia particularia,
LIX. SaraetAgar, Isaac et Israacllaudanlur, — LX.In dc quorumdam inani gloria , — LXXV. Dc dclin-
 : ,

78 SANCTUS HnARIUS
quentium correclione, — LXXVI. Dc sustentandis salutalione paucis exposita, votisque variis ac precibus

canteclmantibus, — LXXVII. De psoudo-aposlolorum effusis, tum cpistoliB, tum ejus interprelationi fmis im-
eemulationc — LXXVIII.
arabitiosa, Postremo consueta ponitur.

INCIPIT LIBER SECUNDUS EORUMDEM.

I. eos invitans, adjicit, impensa sollicitudine

curans sanare eos, sciens quoniam gravis
est increpatio homini, etiamsi et justa ei
Frequentibus valde prohationibus et ,

inferri videatur :

quae omuem excludunt controversiam, om-

nifarie Apostolus abusus, suam prosequutio- Fratres, obsecro vos, nihil me Isesistis

nem Terani esse sufficienter comprobavit

[v. 12]. — Satisfacit ilUs pro pondere verbo-
rum gravissimorum. « Nihil nocitus sum,
ex reruni qualitate osteudens eorum diffe-
rcntiam, et quod multo meliora sint illa
inquit, a vobis : itaque ne" quis me existi-

sunt, ab quae met ira et recordatione malitiae ad hos ve-

quse secundum Christum illis
nisse sermones. «
erant in lege eo quod : hic quidem facile

justificari, illic vero durum valde et Scitis antem quoniam per infirmitatem
est
carnis evangelizavi vobis in primis, et ten-
propemodum impossibile. Fidem vero fir-
mans ratione, et dignitatem ejus per om- talionem mcam quse est in carne mea non
jam de tributo credentibus sprevistis, neque respuistis ; sed sicut ange-
nia ostendens ;

spiritu ; illic, quae secundum Abraham facta lum Dei suscepistis me sicut Christum Je-
,

fuerant; et scripturalibus testimoniis, qui-

sum [v. 13-14]. « E contrario vero quum
essem in perseqnutionibusetmiseriis ettri-
bus locum non posse habere legem, istis
bulationibus multis, ad vos veni; et tunc
tenentibus, pronuntiavit. Sed ex compara-
propter illa mala quae mihi immiuebant
tioneutilitatem dicens legis, eminentiam il-
lorum quae secundum Christum sunt insi- non respuistis me.
nuavit.
Sed sicut angelum Dei suscepistis m,e.
Haec quidem universa evidenter cogno-
Immo vero ut ipsum Christum. « Infirmi-
tatem enim carnis et tentationem eam quae
scere poterit quis ex iUis quae in anteriori-
in corpore est, tribulationem dicit.
bus diximus; in quibus et cum competenti
scrupulositate per omnia, ut potens erat,
Quse est ergo beatitudo vestra [v. 15]?
In hoc loco dicens « Quae erat Beati-
dicebatur. Yeneranda verba Apostoli sunt
:

tudo Hoc est, ubi est beatitudo illa qua

.•'

intellectus facientis; interpretationemautem ,

beatos dicebant vos omnes, pro tali affectu

quoniam in praeeuntibus pro])ationibus com-
petentem fuisse sermonibus adhibuissevisus
quem erga praedicationem ostendistis, per
iUum hoDorem qui tunc mihi a vobis est
est virtutem inmediovero etiam durisusus
:

praebitus? Ubi est ergo ille honor? Id est,

sermonibus, eos fuerat aggressus; neque
fuit, periit. « Beneque non dixit id senten-
stultos eos vocare dubitans, ul)i res ipsa lo-
tialilcr, sed interrogative id ostendit.
cum ei praebebat increpationis necessarium.
Et adhuc collaudans ipsam beatitudinem
LI. adjicit Testimonium enim perhibeo vobis :
:

quoniam si possibile esset , oculos vestros

Jure ergo ait Timeo vos, ne forte sine
; eruentes utique dedissetis mihi.
causa laboraverim in vobis [cap. IV]. Et quia honorem illum, qui sibi ab illis
Ouare.f* < Quoniam aliter venerari acce- fuerat praestitutus, dixit ostendens simul ;

leratis, quibus antea serviebatis. » qui et qualis fuerit quamve magnus, et

,

Et post increpationem ad verecundiam quam sufficiens , ut etiara secundum hoc

 — ,,:

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 7Q
ctrevcrcnliam illoriim habcrct. Scd iit non vos, sicut convcnit, a>mulcnlur, ct imitari
omnibiis ncgotiis \eritatcm pnebonoran- vosfcsliucnl; residui vero iuNidentcs vobis,
dam csse cxistimaret, adjicit itaque : niliil vos Et quasi qui
possint nocere. »

Inimiciis factus sum vobis, verum dicens talia primitus faccrent, adjicit :

vobis [v, IG]. » Scd ccce talia vobis asse- Et non solum in advcntu meo ad vos: —
quutiis, inimici ordiiiem nunc videor im- Potentissirac eos in bisce v^rbis curavit
plere, veritatem pra^honorans. » ita ut adversariorum ex comparatione ar-
Optime autem adjecit, verum dicens vobis, gueret sententiam , ex commemoratione
ita ut non solum veritatis soHicitudinem vero pra^tcritorum, subito animo accensus,
babere existimaretur scd cum corum pro- ;
et propter boc a prajcedentibus abstractus

videntia id se fuissc doccret. Ostendit cuim sermonibus , ad verba flectitur fletus,

quoniam propter illos et boc ila fuerit diccns :

gestum; et ut nea vcritate extorres fierent,

LIIL
ita ut spccics quidcm vidcrctur csse inimi-
citiae, opus vero ipsum amicitiffi. Et inimi- FilioU mei quos iteriim parlurio, usque-
cos ex comparalione incusans, adjicit: dum formetur Chrislus in vobis [v. 19].
Dcmirabilis admodum sermo, et multum
LIL babens affectionis ostensionem Primum !

yEmuIanlur vos non bene[v. 17]. quidem quasi in fletu subito, exelamantis
Bona adjectio illa quam^idjecit (1), di- locum implet, dicens FilioUmei, et ut quis
:

cens non bcne. Esl enim et bcne lemulari,

: ita dicat, quum dulcissimus Pater
amis- filios

quandoquis bouum demirans(2), vult eum sos fletu evocet. Deinde, quod nou dicit
imitari. fiUi,sed fiUoU; quod majorem eegerentis (I)
Sed excludere vos voJunt, iit illos xniu- ostendere potei\at dolorem.
lemur. « Volunt enim vos propellere ab Et quod adjecit : parturio; quia multum
illo intellectu pcrfecto, in quo nunc estis ;
grave qui in partu sunt esse videtur.
illis

ita ut sub legis constituti conversatione, Et quod dixit iterum ; ita nt et antiquos
:

inveniaraini ordinem implerc discipulorum. dolores partus adduceret in memoriam.

Quasi qui (3), et aliquid melius illis facien- Nam et quod dixit : usque dum formetur
tibus, imitari eos velitis. » -^ Chrislus in vobis; pondus indicat passionis
Bonum aiitem wmulamini in bono semper csse immensum , et nec scientis quo statu
[v. 18]. «Melius est ergo talia vos facere, quove fine partus ipsius concludantur do-
ila ut ab omnibus aemulemini; ut et alii lorcs.

Ciijusque auctoris ingenium ct indoles

[i) Adjecit. lemne, ut illam causalivam quasi, pcrindc ac quippe,
plcrumquc dcprehcndcs in rerum ncxu singulari, ac anihilu quodam parlicularum ornarenl. Colligere enim
conlinuis sentenliarurti clausulis, Hinc ut in hac com- cst nubcm cxcmplorum cx Giccrone, in quibus cadem
mcnlatione, sic in c.cleris Hilarii scriplis, cadem ubi tuni subncxa sibi traliit aiiquis, ct quidam, tum affec-
vis hahes conle\tus\incula, camdcm, pcnedicam, car- tal Toj rcro conjungi, vim habciis iroiiicam; cf. Bcier,
nis cl ossiuni compagincra ; videlicet adjicit, inter- adO/'^c.Cic<'r.,p.ii,p. S^S.Quiulilianum, quemquum
jicit, interponit, intercipit, inslruxit, sequentia, pro- de Ililario agitur, prtcstat affcrre, juvat copulati-
sequiilii) , inlerceptio, inlerjectio. Quk iii primis vox va; quasi rclativa prrDmitlcre.Ilinc putcm derivandam
tum ut ea qucc in psahnis diapsulmate di-
ipsi arrisit, Ililariihujuscemoai consueludinem cidcm conjunclioni
stinguuntur, designct-, tum ut exponat ea quaj Pauius, suhncclcndi modo qui, modo r/Mja, haud secus quam
suo uliqiic prophctico spiritu icstuans , pendentc ser- ab omnihus quippe qui, quippe quia eleganter dicitur.
monis conscquentia e\ ahrupto frcquenlcr interponit.
,
(4) /Erjcrenlis. Exstat ne alicubi vox illaa-^erco, undc
— (2) Demirans. Hilarianum planc est verha con- forsan /i'f/erens, juxta ac qui ncsciat scio; etsi me non
struern, particula cle addita, qutc vim augendi hahet; piguitmulta undccumquc scrulari lcxica, glossariaquc
hinc tum in cditis sexcenta loca referunt demutare, omnirarijc latinitatis. Vellcmessc Scrvio fidcm, nonnul-
demutalilis destringere
, elc. lum in hiscc com-
, , lisquo grammaticis, staluciitihus Iioc essc discrimcn inter
mentariis , demirari dcmiratione dignum
, depro- a'f/rum ct ,Vf/rolum, qiiod ,Tgcr, uiidc .rgereo, de cor-
mere, elc. —
(3) Quasi qui. OflfMdil antea plurics
,

pore ct anima dicilur, xgrolus vero, maxime de corporc.

lectorem hxc dtiplcx particula paulo insolciiiior. Ivjui- Scd ut quibusdam incpta habctiir liorum seiUcntia, sic
dcm fuit id geuus eleganliai veterum nonnullis so- vereor nc cl hac mca quajstio censoria virga expellatur.
 : ; ;,

80 SANCTUS HILARIUS
Bene autem dixit : Donec formetur Chri- sola quae sibi deceant retinere videtur.
illis,

stus; ex proprietate partus id accipiens Et propter hoc optans ad illos venire,ut

dictum, post quem et solvi solent dolores. omnia illa impleret quae sibi passio fieri
Et hoc in loco quasi de illis qui nati sunt suggerebat; quoniamabunde deflevittrans-
in Christo, per fidem et baptisma, deinde ductionem eorum in deterius factam, ei il-
abolere tentaverunt ipsam effigiem veri- los sermones quos in primordio duriores

talis aliam formationem exspectat in illis

:
visus fuerat dixisse, curavit sufficienter.

fieri, quae impleri poterit ab affectu illo Dicite milii : qui sub lege vuUis esse, le-

qui erga Chrislum erit perfeclus ; ita ut et gem non audislis [v. 21]? Bona ad illos

ad plenum uUra a legitimis discedant cu- facta est conversio verborum, et qualem
stodiis. Verumtamen et post talem tantam- fieri conveniebat ab eo qui rebus ipsis fue-
que exclamalionem, et verba illa quae
fletus ratincitatus : per omnia etenim haecvidetur
multum ei inesse affectum ostendebant Apostolus, ob iram usurpatorumfrequentes
quasi qui victus fuerit passione, ita ut nec dictorum sustinere mutabilitates. Et modo
proloqui aliquid ulterius posset, in tantum quidem indignatur adversus hos, modo vero
in quantum et vult; et quod nec deceat adversus illos pro aliis yero et dolet, quasi
;

scribentem summam miserabilitatem suis de filiis amissis, Et ad plenum si quis caute

exprimerelitteris considerare voluerit multam passionum ,

Volebam autem venire ad vos nunc et inveniet mutabilitatem in his quae scripta
mulare vocem meam [v. 20]. « Yolebam sunt, et qualemres ipsa a Paulo fieri exige-
Ycnire magis et mutare sermones meos, et bat ; tanto ardore praedicato , ut omnes
alia quidem dicere, sicut lex lugentem ac Christo properaret offerre : eo quod et om-
deflentem dicere postulat dicere autem ;
nes volebat jungere Christo, ob enormem
pariter qualia et quanta volebam. af fectum quem erga eum habere videbantur.
Summa autem adjeclione suornm dicto- Dicit autem, quoniam vos qui legi obedire
rum abusus esse videtur Quoniam apo- :
promittitis non intenditis illa quae lex dicit
rior (1) in vobis; eo quod in tantum pas- quibus ista in subsequentibus adjicit.

sione sit victus, ut et quasi quadam aporia

LV.
teneatur, neque quid conveniat sibi loqui
scire possit. Scriptum est: quoniam Abraham duos
filios habuit : unum de ancilla et unum de
LIV.
Sed ille quidem qui de ancilla fueraty
libera.
Quanti oratores, in usura (2) venientes,aut secundum carnem natus est; ille vero qui
matrem deflentem filios suos, aut patrem de libera, per repromissionem [v. 22-23].
imitari volentes, tantam compassionum mo- Superius nullam posse habere commu-
lem aliquando suis poterunt expbcare scr- nionem legem cum promissionibus osten-
monibus, quantum in praesenti ostendit dit eo quod lex quidem exigit hoc ut im-
:

beatus PaulusP Simulans quidem nihil, plealur ;

promissio vero donantiscomprobat
sed secundum insitum sibi affectum quem liberalitatem ,
per omnia vero gratiae con-
erga eos habebat universa enarrans, quod firmare properavit rationem. Ideoque et
in liis ostendisse videtur sermonibus : quasi fidei et promissionum facit memoriam cum
qui et ingemiscens, et cumlamento deflens, illis et quae nobis adesse speramus. Omni-
et passione victus, simulque et protractus ab bus autem illis e contrario posuit legem,

(1) Aporior, ex grseco auopsw, dTTopia. Esl qui forsan senigmatum est, a gra;co aivi(jCTO[iai
iv. 10X1 cLTtDltii

miretur vocem illam ab omni rcvo in Vulgatam et in col, HI7, c.

;

mendacio
?4-3 loquentium, pro (|/£ugo-
;
—
antiquas versiones introductam ad II Cor. iv, 18, raro Xoywv, aUegorumena, et amphibola, gnrca sane, vix
usu defluxisse ad auctores ecclcsiasticos. Quae liaud Hila- parce detorta, etc; codex habet Quoniam aporior, :

rii iugenio al)sonavidetur, scilicet qui gra:canica iuben- confundor, in rohis. Irrepsisse confundor quum patet,
tcrTenalur; adduxil nimirum et fere unus apellitnr.
: ideo glossema cxpungenduni. (2) Inunum. cod. —
 ; ,:

IN EPTSTOLAM AD GALATAS. 81

qiiap qiiasi aliqu;i soqiientia piwbcrc vide- tcrc scnsusdivinarum Scripturarum (l), et
tur justitiam. Si quidcni eis qui primitus omnia qux illuc posila sunt intercipere,
legem implcverunt, ca proebere promittit fabulas vero quasdani ineptas exse confin-
fraudat vcro muUos, et, ut verius dicam, nomen suae ponere de-
gere, et allegoriae
propcmodum omnes, propter impossibilita sipientia^;hac voce Apostoli abutentcs,
tem illorum, qui lcgem implcre annituntur. quasi hinc videntur (2) sumsisse potes-
Ideo maxime illam quie ex gratia est justi- tatcm, ut et omnes intellectus divina? exter-
tiam, meliorcmessc ab illa qucc ex lege est, mincnt Scriptura; eo quod secundum Apo-
:

dixit; quouiam hanc suam liberalitatem stolum per allegoriam dicerc nituntur. Et
praestat Deus, nemine ob naturalem ex- ipsi non intelligentes quantum differt quod
cluso infirmitatcm. Idipsum auten\ et in et ab illis et ab Apostolo hoc in loco dictum
proecedcntibus ostendens ex illa parabola sit. Apostolus enini non interimit bisto-
quae secundum Abrabam est memoratus : riam, neque evolvit res dudum factas; sed
et quoniam fuerunt ei duo filii ;
quorum al- sic posuit illa nt tunc fuerant facla; ct hi-
ter natura> sequcntia natus est, alter vero storia illorum qua3 fuerunt facta ad suum
per gratiam, propter quod dicit: usus est intellectum.
Quoniam Abraham duos filios habuit, Quando quidcm dicens
Confinis est ejus :

iinum de ancilla, el unum de libera. Scd qu.v nunc est Hierusalem; quando vero
ille qui de ancilla, secundum carnem natus Quoniam siciit tunc is qui secundum car-
esl [v. Hoc est naturali sequentia
22, 23]. nem nalus erat, persequebatur illum qui se~
natus est sic nominans sccundum car-
; cundum Spiritum; sic pro omnibus nego-
nem, quoniam et carni adest secundumna- tiishistoriam confessus est. Nec enim con-
turam partus. Et Isniael naturaii sequcntia finia esse dixisset illa quae secundumAgar
carnis natus est, sive secundum Abraham, fuerunt, illius qux nunc
Hierusalem est
sive secundnm Agar. quam nunc esse confitcbalur. Neque sic po-
Nam ille quide libera natus est, secundum suisset, quam non esse existimabat. Nam
promissionem natus est, hoc est, secundnm quod dixit, sicut , similitudinem ostendit.
gralinm. Omnis enim promissio per gra- Similitudo autem fieri non poterit, rebus
tinm solel lieri. Ordine enim naturae Isaac non stantibus. Addito et quod dixerat :
nequaquam fuisse quod
natus dicitur : eo « Tunc in certum existens, » quantum tem-

Sarra duplici ratione edere partum non po- pus designans, dicit. Superflua autem erit
terat. Erat enim una passio sterilitatis, et et temporum divisio, si tamen non fuerit fa-
alia quae illam ob longa-vitatem parerepro- ctum sed Apostolus quidem ita dicit.
:

bibebat. Et ipse Abraham aetate seneclulis Isti Tcro omnia econtrario faciunt oni- :

fnerat provectior effectus. Sed natus est nem divinae Scripturae historiam somnio-
pra'ter omnem spem et naturffi scquentiam, rum noclurnorum nihil differre \olentes.
propter solani promitlenlisvirtutem pariter Nec enim Adam, Adam esse dicunt, quando
et liberalitatem. Sic illa quae secundum maxime eos divina spiritaliter enarrare
Abraham sunt referens, ut et in divinis accidcrit. Spiritalem etiam illorum inter-
Scripturis scriplum esse videtur, ostendere prctationem volunt vocari desipicntiam. Ne-
vero cupiens qua de causa illis sit abusus, que paradisum, paradisum neque colu- ;

adjicit : Qux sunt per allegoriam dicta brum, colubrum esse dicentes.
[v. -21].
LVII.
LVI.
Ad quos volebam illud diccre; ut histo-
Qui studium niultum babcnl intervcr- riam intercipienles, ultra non abuterentur

(1) Quanlifacienda sintcaqurc nunc Iliiarius aggi'c- dignilatc, suavelcmur, ail prolegom, salius nobisliajcvi-
diturquum nemo iDficias ieril, eaquc ohitcr tangcro pro suiu Qst rcsprvarc, — (2) Quasi qui hincviieanturcod.
r. 6
 ,

82 SANCTUS HTLARIUS
historia Hocaiitem facto, dicantimde ha-
: suo testamenlo esse dixit : unum quod per
bent asserere quisnam primus homo fa-
,
Moysem, aliud quod per Christum.
ctus est? Autquoniodo inobediens exslitit? Vocat autem testamentum in Christo, re-
Aut quomodo introducta est mortis sen- surrectionem quam promisit omnibus nobis,
tentia?Et quidemile Scripturis ista didi-
si primus ipse ex mortuis exsurgens. Et hoc
cerunt, necessario illa quae ab ilHs dicitur in epistola illa qua; ad HebriEos est inter-
allegoria, estmauifesta desipientia, quia et pretantes (3) ostendimus evidentius. Sicut
,

superflua esse per omnia arguitur. Si autem enim illa quoe pcr Moysen fuerant data
hoc verum est, et illa qua^ scripta sunt non hanc habebant intentionem , ut sub lege
rerum gestarum retinent narrationem, aliud hi, qui eam acceperant, conversarentur ; et
vero quid profundum indicant, et quod in- illam justitiam, quae inde est, susciperent.
telligi debeat, sive et spiritale, sicut ipsi Propter quod de iEgypto exierunt, et
et
volunt dicere, quod et deprehenderunt; remoto in loco fuerunt constituti; ut ab
utpote spiritales quidam ipsi existcntes : omni gentium permixtione segregati, cum
unde ergo eorum acceptam habent cogni- competenti cautela custodire possent legem
tiouem?Quemadmodum autem illa dicunt, sibi datam. Sic et illa, quae secundum Chri-
quasi de divina ideo docti loquuntur Scri- stum sunt, hanc habent inteutionem et fi-
ptura ? nem, ut solvatur quidem mors, resurgant
Et sileo interim illud: quoniam ha3c vero omnes homines, qui quolibet tempore
quum ita se habeant neque illa quae se-
,
fuerunt, et in immortali ultra degant na-
cundum Christum sunt videbuntur qua ,
tura, nec peccare ulterius ullomodo possint,
ratione facta sunt. Revocavit enim , sicut propter illam gratiam Spiritus quae inest
Apostolus dicit, inobedientiamAdae,etmor- illis; per quem et ab omni peccato securi
tissententiam solvit. Qua3 suntilla quae olim habebimur. Haec enim justificatio et vera
dicuntur?Et ubi sunt facta? siqui-
facta esse est et perfecta justa ergo ratione et te-
;

dem historia, quae de his est, nonista, sed stamenta similiter utraque vocavit eo quod :

alteraaliquasecundum eos significat. Quem illa ipsa quae lex docebat,- haec et gratia per
autem locum obtinebit apostolica dictio : opera dirigebat; scilicet ut et Deusdiliga-
Timeo autem ne sicut colubcr Evam sedii- tur et proximus. Haec autem ipsa etiam lex
xit (l); sinequecoiuberfuit,nequeEva, ne- servare praecipiebat, discernens atque do-
que seductio? Alia (2) erga illum exstitit, et cens nullo modo deberi peccarc. Gratia
multis in locis evidens est Apostolus hi- autem id operibus implet , ct per resurrec-
storia antiquorum, ut veritate, per omnia tionem immortalitatem quae nunc
et illam
fuisse abusus. Et hoc loco quasi de gestis nobis aderit, per Spiritum, a quo etgube-
negotiis, et quoe apud Juda^os
in con-
illis
uati, tunc peccare nequaquam poterimus.
fessione erant deducta assertionem suam
, Justificatio equidem est et in lege apud
comprobare annititur. Quod ei et ab initio Christum. Sed in lege quidemacquiritur ab
fuerat propositum. illo qui labore multo et sudore eam acqui-

rere poterit, quod erat durissimum, immo,

LVIII.
ut veriusdicam, impossibile. Si tamen pro
Quid autem illud est, ut majora illa qua^ legum scrupulositate id quis vellet judi-
secundum Christum sunt ostenderentur ab care (uam non peccare ex integro hominem
illis quae sunt in lege , et multum praho- existentem (4) impossibile est) , hic vero
norabilior perspiceretur illa qua; apud nos per solam gratiam acquiritur. Nec enim
est justitia, ab illa qua3 in lege est? Ideo peccare ultra poterimus , tunc quaudo et

(1) I Cor. si, 5. —

(2) Alias cod. —
[Z) Interpre- divi Panli epistolam. Qnl autem iterum suspiria du-
tantes. Procul et de ultimis fuiihus pretium esset ex- cani, qujcjara in hngnm 'prolegomena nostra traliunt?
piscari hunc Hilarii Magni tractatum in insignissimam — (4) Impossihile sit. Cf. quoe supra adnura. xxxiv.
 IX EPISTOLAM AD GALATAS. 83

cxccplo omni laborc, islam qux a Ciiristo spcm, sccundam illam exspcclant nalivita-
est, obtiiicl)imiis justificalioncm. tcm. 01) banc igitur esse dixit quw sunl per :

allcyoriani dicla : allegoriam vocans illam

LT\.
comparalioucm quae cx dudum factis nego-
Ideo mcmorntus est Agar ct Sarram (cx liis, comparari poteratillis qua3 ad pra:sens

quibusaltcra quidcm sccuuduiu sequcutiam sunt. Unde ctadjicit:

uatura.' pepcrit, altcra vcro quum parerc
LX.
non possct ,
pcr gratiam peperit Isaac , in
quibus mullum nimis ille qui sccuudum Uivc auieni aunt duo (eslamenla, nniim
gratiam fuit natus, pryebonornbilior cst <iuideni in monle Sina, in servitulem gene-
invenlus), ut ex comparatioue tali ostendat, rans, quxesl Agar [v. 24].
quoniam et nunc ct illa qiia? sccundum Talcs etenim sunt. Ad illud antem redit
Cbristum cst justificatio muilo mclior est quod dixit : quie sunt per allegoriam dicla.
ab illa co quia pcr gratiam acquirilur
: Utsit : Uxc enimsunl duo leslamenia, quse
justificalio pro illa quidcm quce in legc suntper aUegoriam dicla. Vult autem dicere
est , illam quiu ordine naturic pepcrit quoniam per allcgoriam similare poterit
accipiens. Pro illa vero justificatioue quae quis illis duobus , id est, Agar et Sarrae,
in gralia cst , illam posuit quai pra*ter duo testamenta. Ita ut sit Agar quidem in
spem peperisse \idetur : eo quod illis ordine lcgitimorum prfficeptorum, qua-etiam
qui in prccsentia sunt legitima compctit lcx data est in monte Sina. Generat autem
conversatio illis vero qui semcl rcsurrcxe-
; in servitutem. lUi enim qui sub lege con-
runt, et facti sunt incorrupti, ct circum- versantur, iu ordine servorum et praecepta
cisio supcrflua est, ct oblatio sacrificiorum, accipiunt et legem ;
puniuntur vero sine
nec non et sanctarum [solemnitatum], sive aliqua excusatione , si peccare fuerint in-
dierum obscrvantia. venti; laudantur vero, si secundum omnem
Sunt autcm qua?dam quae secundum na- scrupulositatemlegem observare voluerint.
turae fiunt sequcntiam, id est, nascentium Quod valde arduum cst, et cummulto expe-
in bac vila transitus quibus ctiam le- , in ditur labore. Scrvorum autem cst proprium
gitima conversalio locum babere vidctur. et non libcrorum boc modo sub lege te-
,

Gratia vero, illa est iiativitas sccundum neri. Et ostendens quoniam ipsa conside-
quam resurgentcs omnes in futuram vitam ratio, quae de Agar facta est, nou est extra-
nascuntur ; inqua Cbristi maxime impletur nca veteri Testamento, adjicit:
justificatio. Sic ergo pro illaquae secundum Agar enim Sina mons est {l) in Arabia,
legem est justificatione , illam accepit qua? conjungilur vero ei qui nunc esl Uierusa-
natura? sequcntia peperit, utpote Icge locum lem, servit aulem cum filiis suis [v. 25].
habcnte teuere illos qui iu bac vita nascun- Arabia (2) antiquis temporibus nou illa
tur, qui ct secundum natura;uascuntur se- qua; nunc nominatur sola erat; sed et so-
quentiam. Pro illa vero justificatione, quae litudo omuis, et illae partes qua3 circa soli-
secuudum Cliristum est , illam [accipit] quae tudiuem babitabantur, nec non et iEgypti
pcr graliam pcpcrit; eo quod et verissimc pars non modica, in qua ct locus erat ille,
implcturin illis, qui semel resurrexisse vi- in quo babitabant Israelitae, eo in tempore
dentur, qui pcr gratiam ,
practer omnem quo commorabantur in yEgypto. Sic enim

{\)ArfarenitnSina mons esl. Gra;co vulgato respon- pit; pergit dcindc cpilomando Soliludo et pars tion
:

dctcxaclissinie t6 Y»p'AYap,£;va opo^ic-i/. Lcctio vcro

: modica A^r/i/pti , ubi esl mons quo data est lex ; unde
in
isla inlcrLilinosinfrc^iiicnlissimacst. Eanilantumr^^pc- et fuernt Af/ar, ijnxsi(jnificatvelus Testamentiim ;quas
ril D.Sabalticr in vclustis codcl. Saugcrman. ctClaro- generul in servitulem; qux etiam conjungilur per si-

mont. Cf. \'ers. anl. ital., t. m, 777. {''2)Arabia — fjnificalionem ci Jerusalem qu,v est in hoc sxculo, in
antiquis lemporibus )ion illa qu,v nunc nomiuatur sola qua Trslamcnli legiiima implelur. II). col. 701 , a.
erat secl et soliludo. Lanfraiicus ad litlcrara li.ec cxcc-
. Cf. llilar. in Psalni. cxxiv, col. 403, c,

6.
84 SANCTUS HTLARIUS
dicebatur locus ille, sicut de divina id di- sursum est Hierusalem, Ubera est quse est :

scimus Scriptura « , quoniam in terram mater omnium nostrum [v. 26].

Gesen Arabife habitabant (1);» quia ergo Sursum Hierusalem non somnia colli- ,

inde erat Agar et Sina mons ad Arabios, gens , dicit Apostolus , ad similitudinera
voluit ostendere.Quoniam apta est simili- illorum qui universa in allegoriam jactanda

tudo Agar ad velus Testamentum eo quod :

esse existimant ; sed quoniam Testamentum
in illo sit data loco, qui locus ad gentem secundum scit nuncupare resurrectionem,
pertinet illam, unde erat et Agar. quam exspectabant illi qui assequuti sunt,
Nam quod dixit : Affinis est ejus quse qui etiam et in coelo morandi licentiam
mmc est Hierusalem de Agar ,
dicit; ut assequi se sperant , ab omni existen-
liberi

dicat quoniam illa quae apud nos est Hie- tes peccato. Ad comparationem ergo hujus
rusalem hoc est, quae in saeculo hoc esse
,
illam nominavit quae sursum est Hierusa-
\idetur, aequam \irtutem habet ad Agar : lem ; conversationem illam quam in coelis

hoc nobis ordine retinente illam quae nunc habemus lioc modo indicans eo quod illo :

est Hierusalem, in quaTestamentiillius le- commorabimur, simul cum Christo degen-

gitima implentur ad comparationem illo-
,
tes in quo etiam secundum omnem con-
;

rum quae exspectantur, quee etiam frui in versabimur industriam Abrahae (3); Hieru-
futuro speramus sceculo. Quae et continere lem coelestem sic nominans quoniam et ,

\idetur Agar, Sarrae comparata. Judaei, in locis Hierusalem commorantes,

Nam quod dixit Servit autem : cum filiis cum Deo se commorari existimabant ubi ;

suis;non de Agar id dicit, sed ad Testa- et debitum Deo persolvere servitium pro-

mentum, quod datum est in Sina , reddidit perabant hunc locum corapetentem sibi
,

illud , ut statuat illud quod dixit : Unum esse existimantes ]eo quod nequc sacrifi- :

qiiidem ex Sina, in servitutem generans. cium neque holocaustum, neque ahud

,

Filios ejus illos esse dixit qui sub ilia aliquid secundura legem alibi perficere po-

conversantur. Bene autem dixitquod et terant.

ipsa cum filiis suis servit. Testamentum Illa enim , quse sursum est Hierusalem ,

enim quale sit, in illis utique cognoscitur, lihera est; quseest mater omnium nostrum.
qui illud susceperunt. Nec enim secundum Ut dicat : « quoniam resurrectionem asse-

suam substantiam perspicitur itaque ser- :

quuti, et secundum illam gloriosara susci-

\it, quando illi qui secundum iliud sunt, pientes nativitatem; cujus propter gloriam
,

servire videntur. et in cffilo commorabimur. Illara Hierusa-

Conveniebat allegoriae sectatores ad illud lem nostram esse existimantes, in libertate

respicere quod dixit : Confinis est ejus quse plurima omnes simul erimus; legitima prae-

nunc esl Hierusalem ; evidenter enim non cepta aut alia quae ejusmodi sunt implere
intercipientis est illa quae secundum Agar, non indigentes. Cum multa autem fiducia
sed aequam eos habere virtutem ostendere illo commorabimur eo quod nec peccatis :

vokiit, secundum quod significatione idip- ultra subjacere poteriraus. « Et utitur Scri-
sum sunt. pturae testiraoniura.

LXI.
LXII.
Beatus vero Paulus primum testamen-
tum dicens, dicit et aliud (2) Qusd autem :
Scriptum est enim : Lsetare, sferilis, quse

(1)Genes.XLYii,27.— (2)^ii'wd.Exhis quae sequun- dine servorum. Sara autem quse per gratiam peperit,
tur Lanfrancus parca manu suosque et sedula collegit , illos qui in Christo resurrexisse videntur per gratiam;

ad usus plura convertil. «Agar, inquit, ancillapariens qui etiam prasier spem naturx secundam exspectant
secundum usum naiurse, significat legem quam tenere nativitaiem, quibus jam circumcisio et oblatio sacri-
habent qui in hac viio. nascuntur secundum seq^ien- ficiorum supervacua est. li) p, 701. a. — (5) Indus-
tiam naturoB, qvi etiam suh lege versabaniur in or- Iriam. Abrahavi cod.
 ;,

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 85

noft paris ; cnmpe, el clama, qux non par- parlicipalionem Spiritus, fruitionem acci-
turisquoniam multfe fiUiV deserttV, magis
: pcre luturorum bouorum.
quam ejusciUcV habet virum [v. 27]. Sic igitur et de illis qui secundum legem
Hoc nou tamquain prophelice de resur- suut, illud quod corporis est dicit : eo quod
rectione dictum posuit ; sed testimonium secundum praisentem banc vitam lex utilis
abusus est proptcr nomeu slerilis eo quod : esse potest. >'am quia caruem [vitam] tem-
sterilem constitutam Sarram in ordineui poralem dicit, ct quod facilc solvitur, quum
secuudi accipit Toslamenti ut dicat, « quo- : nostram nomiuaverit naturam multis in ,

niam omnia ilia erunt pra?ter spem. Exsur- locis id osteudimus in iuterpretatione apo-
gemus enim qui mortui sumus; ita ut et stolica ; et pleuaria nostra expositio id
numero multo ampliores ab iilis invenia- evidenter ostendit, illis tamen qui caulis-
mur (1). Multo enim ampliores erimus qui sime voknit dictis intendcre. Et quoniam
iu hoc concurrimus Testamento. llli enim Agar ejicitur, quae sequeutia naturali pe-
qui sub legis suntTestnmento, gens est una. perisse videbatur, quai formam acceperat ve-
^os vero qui resurrectionis Testamentum
,
toris Testameuti : eo quod et tenere [locum]
assequi babemus, omues sumus (2). » Unde poterat,secundum praesentcm vitam, iilo-
et adjicit : rum qui naturali ordiuenascuntur; quodet
Nos autem, Fratres, secundum Isaac pro- nuper ediximus. Sicuti ergo tunc iUe qui ex
missionis filii sumus [v. 28]. ualurae ordiue fuerat natus, iUum perseque-
Quod di\it secundum Isaac, hoc cst : balur qui per promissionem fuerat natus
erimus secundum Isaac, uon sccundum na- [v. 29], sic et bic illi qui nunc legis exi-
turam, sed secuudum gratiam. Sicut enim stunt\indices,illa quae gratiae suut indagare
Isaac pra?ter omuem spem natus est : eo annituntur. Bene autem secundum Spiri-
quod et gratia? est resurreclio, non natura^; tum dixit, hoc est, ut dicat eum qui secun-
et quoniam ab illis qui in divina tenentur dum promissionem est : eo quod nostra
Scriptura probavit testamentorum dilferen- persona ad similitudiuem illius erat e con-
tiam ostendens quouiam illorum qua3 se-
; trario positura. lu quibus Spiritus nomen
cundum naluram sunt, multo meliora sunt veraciter ponebatur propter il!a quaj ab
illa qucE secundum gratiam. Ipsa ergo prae- illis credunlur.
ditus sequentia, etiam prffiseutibus abuti-
LXIII.
tur uegotiis.
Sed sicut is qui secundum carnem natus Optimos vero allegoristas volebam hoc ia
erat, persequeOatur eum qui secundum Spi- loco illud iuterrogare utrum diviua Scri-
:

ritum, ita et nunc. De illis qui sccundum ptura retulit nobis quoniam Ismael perse-
Christum suut non solum qutc , fidei sunt quebatur Isaac? Hoc siguificans quouiam
et promissionis ,
ponit nomen (sicuti et in craut quidam illorum qui ex circumcisione
supcrioribus jam ostendit), sed et Spiritus; sunt, qui in novissimis temporibus ali-
et maxime abutitur
multis in locis, bac vel quando illos , qui ex Galatis Christo cre-
voce siculi et ad Romanos quis evidenter
, diderant, transducturi erant ad legem. Et
perspicere poterit eo quod exspectamus : quis poterit coudigue aliquaudo id deri-

(1) Invenianntr. Insignis quidam Hilarii locus (olus Ecclesiam toto in orbe nimerosam, multitudinem gen-
est hicapponendus, quo vix aliud cril validius argu- tis Judxx copia in Christo credentiumprxveniri? Atriue

mcntum ad asscrenduni liujus commenlarii auctorem. ideo super arenam multiplicabunlur ; quia copiosiores
Eccillum « Et si secundum Apostolum hxc duo Te-
: his erunt qui ex legis impio populo terreni et aridi
stamenta sunt unutn secundum Ismaelem , serii- m significantur in arenis. Col. 523, c, cf. 579, 246, elc.
—
,

tulem generans , aliud secundum Isaac, in libertatem (^2) Sumus. Brevissimo compcndio jejunior quam

matris nostrx Jerusalem, quse in cxlis est educens alias Lanfrancus cadcm, tam pra;ciarc ab Hilario expo-
duum necesse est setninum in steUis et in arenis nu- sila, corripuil Hoc de resurrectione dictum est : nos
:

merositas prxdicetur. Ergo amici Dei super arenam enim qui resurrectionem assequuti ex omni gente su-
maris dinumeranlur. Quis enim ambigat, secundum mus; illi vero qui sub lege sunt, una gens est, ibid.
 :

86 SANCTUS HILARIUS
dere ? Itaque si nihil aliud , saltem eos id rerum veritatem. enim a« Circumcisi ,

perspicere conveniebat, quoniam historiam Christo nihil exspectetis percipere, eo quod

Apostoliis, quasi vere factorum negotiorum, nec est vobis ad eum ultra communio. »
et in confessione deductorum existentem, Deinde quod fecit in praecedenti negotio,
in sua posuit narratione , ut coufirmaret posuit illud et voce :

illa quae dixerat. Secundum comparationem Testificor autem iterum omni homini cir-
vero voluit ostendere historiam ad iliam cumcidenti se quoniam debitor est totam
,

similitudinem. Unde et illa quae fucta fue- legem implere [v. 3]. Nam quod dixit :

raut ab extraueis abusus esse videlur,

illis Testificor evidenter id posuit. Et quod
,

Quibus inconsequenter simul et magnifice dixit ilerum, contestatio enim et haec erat,

adjicit :
et illud quod superius fuerat dictum :

Sed quid dicit Scriptura ? Ejice ancillam « Ecce, inquit, et aliud contcslor, quoniam

et fiUum ejus : iion Jhvres erit filius ancilLv qui circumcidit se, obnoxius est implere
cum filio Jiherx [v. 30]. Ut dicat, quo- omnem legem. Quare? Quoniam circum-
niam nihil prodest iliis liberari, sicuti nec cisio confessio est legis servandae. Debet
illis tunc profuit. Nec enim est aliqua com- autem is qui confitetur paclus sui implere
munio praesentibus affutura , sed nec ha- conditionem. autem hoc possibile sit
Si

bere locum legitima in nostram

possunt vobis, vos videritis. Quoniam autem im-
conversationem, quam secundum formam possibile est eo quod et multa nimis prae-
,

implemus resurrectionis. Quid ergo festi- varicabant , et ipsi perspicere poterant

nant qui in Christo credideruut
illi eos facile, et statim, ante omnia: eo quod prae-
etiam ad legis custodiam trahere ? ceptum fuerat nihil illorum quae ad houo-
Deinde quasi qui ex praecedentibus colli- rempertinentdivinitatisalibideberiimplere
dere poteratnegotium dicens : Itacjue^Fra- praeter iulocum Hierusalem. Aut enim non
tres, non swnus anciUx filii^ sed liberse, cui implebant illud quod constitutum erat, aut
dicto etiam exhortationem connectit Liber- : implentes praevaricabant. Posuit autem
tate qua nos Christus liberavit [v. 31]. iilud valde perspicuum existens
, iu his ,

State et nolile iterum jugo servitutis ob- maxime quae pra^veuerant si tamen cir- :

duci [cap. Y, v. 1]. cumcisi ab donationibus quae erant a

illis

Ab illis quae ostensa sunt ab eo, exhor- Christo extranei constituebantur et a lege ;

tationem faciens ,
« ne, inquit , a libertafe nullum juvamen assequi poterant eo quod :

qua vos Christus liberavit discedentes, ite- nec custodirent illam , sicut conveniebat.
rum vos sub jugo servilutis legitimae con- Deinde ct aliud adjicit :

stituatis. »
LXV.
LXIV.
Desirucli estis a Christo, qui in lege ju-
Et ultra confidens et multitudiniac ma- stificamini [v. 4]. Itaque et ipsa simulatio
gnitudini probationum quae nullam con- ,
qua vos credere in eum confingitis super-
troversiam admittebant; alia quidem ex flua esse invenitur, et nulium habetjuva-
rebus perspicuis, alia vero de divinis men. Et ostendens hoc ex ipsis rebus ita se

sumta Scripturis, alia vero aliunde; omuia habere : A gratia excidistis. Illa quae a
autem summe expressa habebantur. Adjicit Christo sunt, gratiae sunt. Lex autem non
in subsequentibus, quasi de rebus indubiis est gratia. Quae ergo nobis erit cum adver-
contestationem faciens sariis communio ?

Ecce ego Paulus dico vohis : quoniam si Mirabilis vero per omuia videtur Apo-
circumcidimini, Christus vobis nihil proderit stolus et frequentiasensuum, ettalis qualis
[v. 2]. Bene posuit ecce ego Pawhis, quasi: habet fieri. At vero in mediis conslricto
confidens super contestationis factae justi- necessilatibus et vi legum impulso , et
,

tiam, et quod numquam negari possit ob contestanti super his quee sibi liunt ila ,
 IN EPISTOLAM AD GALATAS. 87

ut tcmporc suas possit exsequi jus-

iii quffi erga Dcum cst , etiam proximum , ut
tilias ante judicem ipsi \indiciire ve- , maximc illuni
las cst, diligere pra-cipit, et

litatcm tcmpus cveuerit (1). Et quia uihil qui ejusdem fldei esse videtur. Hunc enim
eorum secuudum sc eraut rcliquit
qua* diviua Scri])lura proximum vocat. Diligens
in tempore \iolentia', neque acquicvit illis vcro proximum, operjc utiquc sua? animaj
qua3 nou bcuc licbanl e contrnrio vcro ; deinonstrat alTeclum. Nec enim possibile
et contradixit , et contcstatus cst liti- cst illum qui Deum diligit, non opus faccre

gans pro virtulis sucC possibilitatc. Talium aliquod, uudc et dilectiouis evideutem po-
euim proprium est ut omuia illa dicaut , terit ostcndere probationcm. llle enini qui
quai compctere suis partibus cxistimant, et proximuin diligit, necessario in opere suam
frequenlcr dicerc compendiose, sicut illa et ostcndit amicitiam. Hoc ergo dixit fidem
et hoc in loco Pauhis fecissc vidctur. Deui- quiv per charitatcm inoperatur, quod cum
que postquam arguit malitiamactus eorum, vera lidc crga Deum ostendit charilatem ,

e contrario ctiam sua posuit. Quod et hoc pariter etiam ct crga proximum ut ideni
ipsum proprium est illorum qui contestan- subsequcntem ostcndil charitatem. Cliaritas
tur : vcro necessario iu opere debet cognosci,
Nos euim Spiritu ex fide spem jusli- , co quod quam convenit ba-
vera; sit fidei,
tife exspeclamus \\. 51. Sohimmodo quia l)ere illos qui Christo crediderunt; quia
conclamat et dicit « Quam nihil horum : per charitatem in operibus debet demon-
nostrum est jNuUam cum islis lial^cmus
! strari c[ui qualisve sit. Hffic quidem apud
commuuioncm. >osjustilicari spcramus pcr nos cum sollicitudine debita aguutur. Cir-
lidcm Spiritus : exspectantes gratiam pcr cumcisiouis vero ct praeputii nuUam curara
quam et perfectam bouorum parlicipatio- habemus. Et quasi quia sufiicienter f uerit
»

nem acquirimus. Et adhuc >-

is sua con- contestatus, iterum ad exbortalionem suunj
necteus : Acrtit sefmouem.
LXVI. LXVII.
In Christo , inquit, Jesu neque circum- Currebatis bene : quis vos impedivit ve-
cisio quid valet , neque prsaputium : sed ritatenon suaderi [v. 7] ? Ad summara eos
fides qux per Christum inoperatur [v. 6]. verecuudiam adducit, dum illa quoe primi-
« Talia suut secundum Christum
illa quce tus ab eis, fide integra, gesta fuerant, cum
sunt. Ita ut non iu circumcisionc, non iu comparat qua^ ad praesens faciebaut,
illis ,

prwputio veritas sit dcliuita fides euim : reprebendcns simul factum eorum. Vide-
est apud nos qua3 omnia implet; quam
,
tur enim per omnia perspici eos, et demi-
cliam et erga illa qua; exspectantur, conse- ratione dignos eos ostcndere , ex illis quae
quentem illius praemissis, convcnit demon- dudum gesserunt persuasionc evocante,
strarc, in charitate perfectam fidcm cxhiben- Haec vult dicere : « Quoniam gratia erat
tes. Charitatem autem dicit illam qme erga Dei, ut vocaret vos, quod et fecit; dans
Deum estproximum. Qui enim
ct erga Spiritus Sancti gratiam, promittens futura.
crcdidit nou absoluta quadam iutcutione, scd Nam permanere firmos in fide non erat ,

cum anima.' sua; firmitate, sicut diguum est illius, sed vestrum (2). Hoc enim solura
credcre, convenieus et evidens cst quouiam confcrre vos conveniebat. Residua vero
eum
et diligere acccleret; utpotc omnium omuia ex illius accedebant gratia. Et ecce
bouorum nobis coUatorum auctorem. Nec et boc facere dislulistis. »
non et proximum diligit. Nam illa charitas Deinde (3) malitiam admissam detegens,
(i) Intenerit cod. —
(2)SefZ veslrum. II<tc nisi cor- col. C)21, not. H. CaBterum liacc qualiacumquc sint,
rigerentur aliis locis bcne multis (juii)us I*c;lagius, ca;- tanto niagis priscam sapiunt Ktalcni, Ililarioquc nostro
terique quot((uot cjus asscclic palain conlotliuntur, sc- coaivani. —
(3) Deinde. Dcsidcianda vidctur cxpositio
mipelagianismi (|uid redolerent. Cf. Prolerjoin. una ct in Iiunc \ers. 8. 1'ersuasio fuzc non esl ex eo qui vo-
luculentam D. Custanlii notam BidCominent. inMailk,, cat vos.
 :

88 SANCTUS HILARIUS
adjicit : Modicum fermentum totam massam gratia in nobis Christi ista implere videtur,
fermentat [v. 9]. qui propter hoc et crucifixus est et mor- ,

« Non solum iila quae fiunt defleo, sed illa tuus; ut exsurgens communem nobis bono-
quae hinc oriuntur pertimesco. Doctrina rum illorum qui desunt praebeat fruitio-
enim non bona, semel priucipium mali ac- nem. Ideo pra^dicamus, quia non erube-
cipiens, augmentum in tempore scit acqui- scentes ignobilitatem illam quae ex ea esse
rere. » existimatur, gloriamur vero in illis bonis
Et ut ne aestimaretur non bonam de illis quae per illam factae sunt. Ideoque etiam si

habere spem, siniul et sanans eos, adjicit persequulionem pali conveniat, non abhor-
Ego confido in vobis in Domino, quoniam remus; majorem enim fructus exinde per
nihil aliud sapietis [v. 10]. Sufficiens erat passionem sumere exspectamus in tantum :

Galatas desperantes confirmare, et reducere communicare ei sperantes in gloriam , in

ad fidei integritatem ; eo quod et Paulus quantum ignobilitati et passionibus com-
bonade illis sperat. Adhuc curans Galatas, municare voluerimus. » Et quoniam evi-
adversariis se invehit dicens : denter ostendit superfluam esse circumci-
Qui autem conturbat vos, portabit judi- sionem; siquidem illa quae secundum
cium, quicumque est ille. Derairatione di- Christum suut iuterceptionem faciuntlegis,
gnum est quod dicit quicumque est ille; : cujus vim obtinere videtur circumcisio.
ostendens quoniam non veretur personam, Exaestuavit ira molus contra homines illos

quando veritatis discutitur ratio. Et quo- qui pro nihilo sollicitudinem expendere
niam interposuit consilium quod illis da- properant.
bat, sua evidenter comprobavit. Iterum ad Utinam et abscindantur qui conturbant
circumcisionis recurrit verba , et in sua vos [v. 12]! « Ad plenum, inquit, si salu-
persona id examinans, probationem eorum tem nobis et perfectionem per Christum
facit; eo quod illa quse de eo dicebantur, adesse speramus et corporis frivolam exci-
etiam caeteris apostolis similiter corapetere sionem bonum quid esse judicant, etiam
poterant : eo quod et illi propter illam integra membra genitalia sibi excidant, ut
quam in Christo habebant fidem, ejus im- majora acquirant lucra , si tamen carnis
plentes doctrinam ad similitudinem ejus,
, excisione juvari se existimant. »

similiter persequutionem patiebantur. Et

LXIX.
maxime a Judaeis id pati videbantur.
Et ad plenum quis considerans illa quae
LXVIII.
in hac sunt epistola, tam quae extra proba-
Ego autem, Fratres , si circumcisionem tionem sunt, sive ad Galatas dicta, sive ad
adhuc prxdico , quid adhuc persequutio- adversarios, inveniet densam eam esse et ,

nem patior P Ergo destructum est scanda- sensus varietate illustratam nunc quidem ;

lum crucis [v. 10, 1 1]. « Si per legem, in- ista, nunc vero illa dicentem, quod pro-

quit, est justificatio, et praedicari convenit prium est illorum qui irascuntur. Ita ut et
circumcisionem ad legis custodiam, sicut multa contingunt et omnia frequenter et
,

illi dicunt, utpote minime nobis juvatis de compendiose dicant, nullo iu loco sensum
sola illa quae in Christo est fide, sinon et dilatantes. Beatus vero Paulus invehens se
legem custodieramus vana quidem sunt
, adversariis sufficienter, ad exhortationem
omnia illa quae secundum crucem sunt. Et Galatarum recurrit personam super virtu-
,

quod hinc iufirmi scandalum patiunlur, tibus faciens ad illos doctrinam, ila ut osten-
similiter sicut et ego, quum liceat nobis dat eis, quod hoc multo aptius illis esse
illa quae legis sunt docere, et omnem ca- videtur ;
qui non sub lege sed sub gratia
,

rere molestiam, simul lucrantes quotidia- Christi conversantur.

nos angores. Sed non ita se res habet nec : Disputans vero ad eos de his quae sibi
enim possibile est per legem juslificari. Sed raaxime imminere videbat, ita ut res ipsa
 — :

I>' EPIST0L.OI AD GALATAS. 89

cxigebat , etiam et charilalis verba pcrmi- cohibet; sed et compellitur bonum facere.
scuit : Vos autem, Fralres, in Ubertalem Neque servire piget aliquando dilecto sibi,
vocati eslis [v. 13]. si non hoc usus exegerit eo quod nec ne- :

Oplime ab illis quie ante a se fuerant cessitate lcgum adactus id facit. Unde de
ostensa , exhortationis sumsit priucipium. stabilitatc confidenscharitatis, quae omnem
« yocati, inquit, estis, ut participcs sitis excludit controvcrsiam, ncque servire in
libcrtalis. Et conlirnians dictum suum
» : inviccm ponere distulit, ct quidcmcontra-
Tantum ne libertatem in occasionem car- rium id csse libertati valde sciens. Omnis
nis detis. Non cnim est justum libcrtatc cnim hanc servitutem libenter su-
libertas
\os abuti ad peccandum. Utile autcm esse bit eo qnod ncc norit obsequium illorum
:

\idetur, ut et iilud dicatur quod dixit : qui se diligunt, graviter ferre, siquando
In occasionem carnis. Qua rationeillud po- sibi invicem servierint ;
pusillanimcs vero
mnxime propter eos(l)
suit pro peccare? Et tunc cfficiuntur, quando servitii opus non
qui exislimant carncm multis iu locis pcc- secundum suum propositum implere videu-
catum ah Scriptura nominari quum di- ,
tur. Deinde et latius charitatis opus expli-
^iua Scriplura nominibus aUud quid si- , cans, dicit :

gnificautibus , alia nullo in loco nominari LXX.

patilur absolute ; sed cum quadam ratione Omnis enim lex in uno verho impletur
abuti soiet nomiuum mutabihtate, sicut et diJiyes proximum iuum sicut teipsum [v. 1 4].
hoc in loco Carnem enim Apostolus,
fecit. — Compendiose, inquit, in hoc omnis legis
sicut multis locis osteudimus, iliud quod impletur intentio. Nam non occidere, neque
temporale est ct mortale et solubiie scit adulterium facere, uec furtum, et quodcum-
vocare : eo quod omnis caro talis est. Quo- que istis est simile quae ad nocibilitatem
,

uiam ergo disputat ct de pra;senti statu et de aliorum fieri solent, ha^c lex quidem miuis
fuluro qui per Christum praesiitutus est (2) et terroribus prohibet fieri, et nec sic facile
nobis est autem immortalis quidem ille
; potest illos qui subjacent sibi, corrigere.
status(3), et omni peccato liber; mortalis Charitas vero illa cum omni deleclatione
\cro iste, et peccato succumbens : pro ergo et facilitate et omni implet instantia. Ete-
« pcccare » , in occasionibus carnis posuit, ut nimquisnam modo patietur movere illum,
dicat quoniam non convenit propter li-
: « quem maxime videturdiligere? Sed etbona
bertatem qua prtcditi estis ista agere quee illi pro virium suarum possibili-
prseslare,
raortales sequuntur. Diligentiam vero illo- tate, pro quo amicitiae legem accelerat. Sic et
rum debetis habere, qua) etiam dicere vobis illos qui non sunt sub lege , possibile est

exislimatis : eo quod et in spc vocati estis illa quae iegis sunt implere. Charitas enim

immortalitatis , in qua et vera? libertatis non ex lege impleri solet, sed solo animi
participationem habelis. Et quomodo quod- arbitrio. Hanc autem sequitur necessarie,
dam contrarium esse videbatur, quod et ut legis impleat volunlatem. Maxime au-
liberos cos esse dicebat, et ab actu certo eos tem vos charilatis dccet implerelegem, qui
excludebat , hoc erat iterum alia ratione fuluram illam et immortalem vitam exspc-
sub lege eos quidem constituere quodopus : ctatis quando inviolata in vobis charitatis
,

servorum esse evidcntcr in superioribus custodita fuerit Icx, nihil existente in rebus
ipse pronunciavit. humanis, quod eam ultra solvere posset.
Sed per charitatem servite invicem. Est jNIuItis in locis manifcstus est Apostolus, et
et alitcr non peccare
quando quis chari- ,
propemodum in omnibus locis multam
tatem salvam custodit ille cnim qui talis ; exhortationem faciens super charitatem eo :

est, non solum a nocibilitate aliorum sese quod scit omnia bona contiuere et quod (4) ;

(IjPropler eos. Manichffios nempe quorum scita, Hilariusmultotiesinsectatus est. Prxstitus cod.
[^)
—
gestufjue fcedissima, tunc tcmporis rediviva per Gallias,
,

(3) Qui mille stalus, ib. — (4) Et quod excepta hac ib.
 : , : ;

90 SANCTUS HILARIUS
excepit haec nihil ex illis quae conveniunt sus alterutrum sic pertinaciter contendere,
umquani fieri posse. Hac vero permanente non solum nihil adjuvabitis illos qui pec-
iilii)ata, facile est et illa dura esse ferre quse caverunt, sed e contrario alienos eos a pie-
videntur. Ethoc in loco non solum propter tate perficietis, praeeligentibus interea illis

exhortalionum (1) utilitatem, sed et propter sustinere, propter contentionis vestrae enor-
praescnlium evidenter ad ista exisse vide-
, mitatem» Quod et bene consumi posuit, eo
.

tur eo quod apud Galatas, quibus itafue-

: quod hujusmodi res peractam vorationem
rat persuasum ab illis, qui ex circumcisione in communi inferre [solet] (2) quum qui- ,

erant ad legis accedere custodiam, ut et dam a pietate discedunt. » Et hoc dicens ad

carnis susciperent circumcisionem. Schis- integram primum progreditur doctrinam.
mata vero inter eos , et non leves hinc Deinde recurrit iteruni ad illa quse proposita
adnascebantur contentiones, ab illis vel sibi erant
maxime qui nullam transductionem fidei
LXXL.
fuerant perpessi. Qui non ralione quadam
aut exhortatione illos qui aversi fuerant Dico aulem : Spiritu ambulate, et deside-
cum debita modestia corrigere propera- ria carnis non perficietis [v. 16]. His evi-
bant ; sed vehementer in illos insurgebant, denter ostendit illud quod a nobis fuerat
insultantes illos eo quod et a vcritate fue-
: dictum e contrario enim crtrni statuit Spi-
:

rant extorres effecti. INecessarie ergo et ritum. Nam Spiritum pro resurrectione
et
propter hanc causam etiam charitatis expli- accipit et f uturam immortalitatem eo quod :

care poterat rationem eo quod ad omnem : et per Spirilum ista nobis acquiri speran-
correctionem virtutum necessaria sit chari- tur. Sicut et carnem sumsit ad mortalita-
maxime in praesenti negotio illis con-
tas, et tem , eo quod carnem sequitur ut peccet
veniens. Unde adjicit immortalitatem vero [Spiritum dicit], quod
Siautem invicemvos mordelis,et consumi- nequaquam possit peccare. « Compendiose,
tis, videte ne ab invicem consumamini [v. 1 5]. inquit, illud dico : in spe immortalilatis ac-
Valde et apte in his contentionibus nocibi- cepistis Spiritum. Illa ergo agite, quae con-
litatem ostendit. Aptissime etiam verborum sentanea vestrse existunt promissioni; in
est abusus ordine, ne ista talia insuadibilia immorttilitate ergo vivere , secundum ut
esse viderentur, quod ab ordine dictorum nobis est possibile. Illa vero quae sequun-
nullo modo fieri possunt. Nam devorare tur, mortalilatem nolite facere. »

in invicem consumi impossibile est

et Caro enim concupiscit adversus Spiri-
quantum ad homines videtur. Quod apte tum ; Spiritus vero adversus carnem ; liapx
composuit, dicens in praecedentibus, morde- aulem contraria sibi sunl ininviceni, utnon
tis. Nam
morderi interea res patitur. Et iJla quxvultis faQiatis [v. 17].
quia morsum solct sequi esca, et consumi Nam quod dixit, concupiscit adversus Spi-
non de liomine id lieri soleat (illud autem ritum; hoc est interimit illa quae illius
quod manducatur, necessario et consumitur sunt, ut dicat interimit quidem mortalitas
et expenditur) , ergo primum illud posuit, immortalitatem ; et immortalitas excludit
quod fieri poterat. Deinde conjunxit illa mortalitatem. Nec enim consentiunt sibi
quse ordine quodam naturali fieri poterant, ista in invicem. Unde nec nobis licet fa-
ut ex dictorum ordine, etiani illa quae dixe- cere illa Nec enimpossumus
quae volumus.
rat necessario confirmaret. Et quod vide- in illa per fidem existentes illa quae mor- ,

batur in illis esse insuadabile, dictorum talitatis sunt facere. Nam quod dixit nou ,

subterfugere videretur jactanliam.Vultau- ut causando illud dixit , sed quasi conse-

tem dicere : « Quoniam si volueritis adver- quens, secundum suam proprietatem. Ad-

(i) Exhortationem. — (2) Peractam in orationein bata nonnulla sunt ,

qufflrestlluere tulo non valui. Eadem
communi inferre, quum cod. Vel omissa, vel intertur- Apostoli verba Ililarius alias letigit in Ps. ui col.88,d,e. ,
 , ;
,

IN EPISTOtAM AD GALATAS. 91

mirabiliter vcro in his ostcndit maais illis qme tunc ad pra?sens agcrc pertentanl (1).
\irtutcni debcre coinpetcrc (eo quod ct iu Dcindc transit ad aliam parlcm :

forma futuriT \ita' cousistunt), quam imitari Fructus,mqm\.,Spirilus est charitas,gau-

eos secuudum virinmqualitatcm iu pra'senti dium, pax, paticntia, benignitas, bonitas,
cou\euit \ita. Deiude cx illis ipsis etiam fides, mansuetudo conlinentia[\. 21, 25].
,

omuis sermouis comprobat propositum : Ecue indicaus fructus Spiritus charita- :

Siaulem Spiritu ducimini, }wn estis sub tem onuiibus anteposuisse videtur, rcliqua
lege [\. hS]. « Ad plcuum, inquit, secuu- vcro adjccil. Iheccnim quccsccundum pra^-
dum iila \ivilis, ncc sub lcge ultra \os \i- scntcni sunt vilam, ueccssaria sunt illis qui
\erecst imssibile. » Optime
idipsum utra- in eustodiuut illam qucc in futuro vcl maxime
que colligit cx illis qua' ab illis credebautur : implcbitur. Fructum ergo Spiritus dicit, hoc
quod non conveuiat eos peccarc, nequc sub cst, illa quiE per immortalitatcm a nobis ac-
lege esse : nam mortalcs et peccarc possunt, quiri vidcnlur. El justum cst nos qui iu illis

et legem babcut nccessariam ,

quaj illos a jamsumus, secuudum illamconversari. Quae-
peccato possit prohibcre. Supcrflua \ero dam autcm sunt cx illis qua; dicta suut, quae
ulraque \idcbantur erga illos qui eta morle ncque tcmpusbabere potcrunt, ut infuturo
suut sccuri, ct pcccare ullcrius nou pos- impleantur sa^culo quale est illud quod
,

sunt. Dciude ct cvidoulcr utrumque ab al- dixit : patientiam et continentiam. Tunc

terutro separat, dicens : euim superHua erit patientia, quaudo nemo
inveuilur, qui tristare aliquem possit. Su-
LXXII.
perflua autem erit continentia , dum non
Mauifesta autcm sunt opera earnis : qux sunt illa movere quemquam possunt
qua3
sunt aduUerium fornicatio, immunditia , uccessarie. Ergo charilatem anleposuit.
impudicitia idolorum servitus veneficia,
, , Secundum prffiseutem cnim vitani si quis
inimiciliic, contenfiones, cTmulationes, pro- sub lianc csse voluerit, etiam ca^tera facil-
vocationes, dissensiones , hcereses , incidiw, lime poterit expedire in futuro sajculo.
homicidia , cbrietates , comessationes , etliis Charitas omuia secum habet. Cessantibus
simiJia [v. 19]. tuuc omnibus nobis laborem ad virtutum
Quoni;im non sicut qnidam heereticorum inoperationem injicere, ad prsesens viden-
existimaveruut, caruem uaturam nostram tur [liafc accommodari]. Bene ergo earnis
vult dicere, evideusest. Nam etinimicitiam, opera aptavit; et quod et a nobis illa aguu-
et idolorumculturam, et iuvidiam, etiram, tur. Spiritum vero dicens, fructum posuit
et ulia qua: hujusmodi sunt earnis esse , eo quod gratiae tamquam fruclus aliquos per
dixit ;
quK passiones solius anima} perspi- Spiritus cooperationem illa assequi possu-
cue esse videntur. Dicit autem quoniam non mus. Nec enim ipsi aliquando seeundum nos
manifestata sunt illa qua^ in natura mortales ipsos virtutis opera pcrficere possumus.
peragi possunt. Sicut nec fructus tcrra} assequi possimus
Qua' ilia? — llla qua^ priedixi vobis Qure : eliam si multum laboremus; si non Deus
et ante dico fobis ,pncdixi quo-
sicut et ;
darc illos fuerit dignatus.
niamqui talia aqunt, refjnum J)ei non pos-
LXXIII.
sidebunt [v. 20].
Bene posuit illud quod dixit anle prx- : Deindc dicens illa qua^ sunt Spiritus, quod
clixi, ut ne nunc in primis necessitate ada- ct mullademiratione adjicit Adversus hu- :

ctus:ita ut nec possibile sit illos qui iu bis jusmodi non est lex. Quaj enim erit lex ad-
sunt rcguum acquircrc. llla enim quac re- vcrsus bona, excludens ea? Alioquin justa
gnum Dci ficri non admillunt, ucc status rationc non lex , sed potius iniquitas ejus-
illcqui tuucerit, palilur ;
[iicc] illosqui talia modi vocabilur, qiiando vel maxime bonos
agunt ,
participare et coutrariis illorum prohibct actus; sic per omnia ostendit et

(1) Patitur W.i qui taliu agunt parlicipari iltorum et conlraria. lllorum quae tunc erant , codcx dcpravate-
 : —: ,
, :

92 SANCTUS HILARIUS
virtutem magis competere nostrae promis- contentiones. Necessarium enim erat illos,

sionij et quod sub lege ultra esse non pos- utpote bomines, dictis illorum permoveri;
sumus eo quod nec possimus in futuro
:
et maxime quum propria pulsarentur con-
saeculo peccare, in cujus superna jam nunc scientia unde et facile ad contentionem
;

consistere videmus; eo quod et possibile sit prorumpebant. Bene ergo vanae gloriae illos
et in praesenli vita nos a boni legilima ob- vocavit, eo quod ostendere se ipsos vo-
servatione «isse securos, consequenter inten- lenles, et gloriam ab bominibus inquirentes,

lioni nostrae illa agentes quae per cbarita- pro quibus non fuerant seducti ab sua sen-
tem impleri conYcniuat. Unde et adjicit tentia. « Provocare autem dixit » eo quod :

lUi autem qui sunt Chrisii, carnem cruci- magna de se jactanles, ad contentionem
fixerunt cum passionibus et concupiscentiis commovebant illos qui negaverant. Et quod
[v. 24] . — « Nos, inquit, qui Cbristo credidi- adjecit invidentes, graviter admodum id et
mus , evidens est non re, forma tamen
, et si opportune adjecit. « Sicut enim invidentes
baplismatis concrucifixi sumus Cliristo. « illorum saluti sermonibus vide-
, ita hisce

Mortui existentes praesenti vitae. Ita ut ne- mini eos ad coutentionem provocare, ut
que passio, neque concupiscenlia locum in omni ex parte a vestra discedant commu-
nobis ullum babere possit. Migrabimus nione, quum conveniat vos, si salutem eo-
enim in futuram illam vitam per regenera- rum vera ratione desideratis, exhortatione
tionem Spiritus. Et sicuti recapitulans , iila potius eos ad id quod melius est revocare.»
quae dixerat, adjicit Inde improperans eos pro quibus non bene
Vivimus ergo Spiritu, et Spiritu constamiis egerant, adjicit, simul docens eos quem ad
[v. 25]. Convenit ergo nos in vita illa con- modum facere deberent
stitutos, in qua per Spiritum sumus regene-
LXXV.
rati , illa quae consentanea sunt illius vitae
agere Hoec quidem Apostolus defuturis
(1). Fratres , etsi prseoccupatus fuerit homo
afformavit. Quoniam autem labor nobis in aliquo delicto, vos qui spirituales estis,
necessarius, secundum praesentem vitam instruite eum qui ejusmodi est, in spiritu
et quasi medii quidam praesentis interim mansuetudinis . Considerans teipsum, ne et

vitae sumus et futurae latius nobis dictum ,

tu lenteris [cap. vi, v. 1 ]. — « Sic magis
est in superioribus ; et illa ipsa frequenter convenit facere vos qui estis perfecti
,
, ver-
dicere, inconveuiens esse existimamus. bis lenissimis eos qui peccaverunt revocan-
tes, simulque reputantes quoniam homines
LXXIV. et vos estis , sicut et illi qui multam per- ,

Sic de integra conversatione exhorlator peti mulabilitatem ob naturae potestis im-

ad proposita recurrit, dans illis consilium becillitatem. » Et illa ipsa struens :

non ultra litigare adversus alterutrum Invicem onera vestraportate, et sic adim-
competenti vero sermone corrigere debere plebitis legem Chrisii
2]. Ut dicat [ v. —
illos magis qui peccaverunt, charitatem. Hanc enim vocat legem Christi.
Non efficiamur, inquit, vame glorise ap- « Sed communicare eis secundum virtutem

petitores , alterutrum provocantes , aller- unusquisque vestrum debet, sarcinam eo-

utrum invidentes [v. 26]. Et inveniebat, in- rum sublevaus. Quomodo autem hoc fieri

quit , aliquos apud eos ,

de illis qui non poterit? Si per exhorlationem et lenitatem
f uerant transducti, magna sapere super fir- verborum animam ejus recreare accelerave-
mitatem arbitrii sui, et saepe illud ad osten- ris, quae peccati conscientia gravata admo-
tationem sui proferre. Unde fiebat ut illi dum esse videtur ; si sanis consiliis animum
qui persuasi fuerant, provocati venirent ad ejus erigerc; si (2) exhortatione eumdera re-

(1) Convenit —
agere. Heec ullinia fideliter expressit praeter haec pauca qu<E in notis coUegimus, asservavit.
Lanfrancus, neque ex hoc primo commentario ulla — (2) Si per... sisanis, farailiariler. Cf. prolcg.
 : . :

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 93
creare Tolueris; animapquiorem feceris,
si visus ministrare. Hocautem utile utrique
invitans eum ad promissioncm mcliornm, poterat esse : et illis qni docebant, ut animaj-
et modum illi ostendens quod facerc eum quiores existcntes doeerent et , illis similiter
convenicns erat. qui disccbant. >'am coUigare cnpiebat eos
Ilerum invciiit se illis qui oh fidem ser- in affcctu Doctorum a quibus et eruditi, ,

vatam magna de se sapicbant Si enim vi- : qnasi debilores eorum seipsos deberentexi-
detur quis esse aliquid, [quum uiliil sit, stimare. Hoc faciebatetiam, ut et Doctorura
seipsum seducit [v. 3]. juvamen eum mnlta susciperent reveren-
Bcne posuit quum nihil sit; qnaliscum-
: tia. Deinde iterum ad integram exhortatio-
que enim qnisquis iilc fncrit, scrupulositati nem proficit :

jndicis comparalus, niliil csse videbitur, Nolite erraro, Deus non irridetur. Quod
utpotc homo cxistcns. enim quis seminaveril hoc et metet; quo- ,

Et quoniam videbatur firma propositio niam qui seminat in carne sua de carne ,

eos extoUere Opus autem suum probet unus-

: metel corruptionem ; qui autem seminat in
quisque, el tunc in seipso solum habebil glo- SpiritUy de Spiritu metet vitam eeternam
riam, et non in altero [v. 4, 5]. [v. 7, 8].
« Unusquisque enim snum pondus por- Compendiose inquit sive quis illa quae
tabit. Igitur si tc hoc faciat magna sapere, carnis sunt agit, talia recipiet; sive me-
eo quod pcrmanseris invertibilis in fide, liora , mercedem aequam suo labori.
accipiet
seeundum teipsum gloriare, si tamen tibi Et quia laborem babebat virtutnm directio,
boc utile esse vidctur. >'oli autem te extol- adjicit
lere adversus proxinium eo quod ncc ali- : Bonum autem non deficiamus.
facientes
quid ei prodesse potes per tuam stabilita- Tempore enim suo metemus non faligati
tem. Unusquisque enim pro se rationem [v. 9].

est redditurus. Optime autem ostendit non Bene ad semen messem dicens
redit;
debcrc illum qui stat, cxtollere se adversus mercedum esse retributionem. Optime au-
illum qui peccavit si quidem nihil illum de
: tem adjecit : Non fatigati ; quia sufficiens
sua juvabit stabilitate primum quod non ;
est ad verecundiam invitare : eo quod con-
conveniat de bis magna sapere pronuncia- veniens est nos in praesenti sustinere se-
vit , instruens ut suam respicicntes natu- minis laliorem siquidem et cum multo
,

ram , solliciti niagis sint, per singula mo- labore etiam messem colligcre compcllimur.
mcnta, dc illis incertis qiii accidere solent Pro virtutibus vero nullum convenit consi-
naturae mortnli. Et quoniam eveniebat ali- derare laborem quarum retributio nullum
,

quos esse inter ilios, nam tales plurimam vidctur babere laborem. In requie enini
diligentiam propcrabant implere ut illos : constituli, mercedem earum recipiemus.
qui debqucrant reducercnt ad fidci antiqui- Dcinde qnasi jam de coufessis bonis adjicit
tatem. Ilaque dum
tempus habemus, operemur
quod bonum est ad omnes maxime ad do-
LXXVI. ,

meslicos fidei [v. 1 0]

Communicet , inquit, is qui catechizatur lu hoc saeculo operandi tempus esl non :

verbo, ei qui se catechizat in omnihus bo- praitcrmittamus illud laborantibus enim ;

nis [v. Gl. indubia est mercedum retributio.

Si est quidcm qui docet illa quiT doceri Bene autem dixit Operemur quod bo- :

conveniunt, convenit illum qui docctur num est; in communionis intellectu hic po-
valde inteuderc diclis illius, ct in bonis suis suit sivc corum qui doeere debent, sivc
participem illum recipcrc ita utdequibus : eorum qui opus habent discere; quod et
babct, usibus ejus ministret; eo quod non ad plenum virtutibus cst praeditum quod ,

est demirationc dignum, si in spiritalibus et erga omnes debet esse: eo quod et nobis
adjuvatus, corporalia ei ad viccm fuerit aptnm esse vidctur.
 : ;

94 SANCTUS HTLAKTUS
Nam qiiod dixit , acl domesiicos fidei Nec enim hi ciui circumcisi sunt, ipsi le-
ostendit et quod aliis \ideatur. Ego auteni gem cusiodiunt; sed volunt vos circumcidi,
cupiebam his inleiidcre illos qui sesliinant ut in vesira carne glorientur [v. 13].
indiscrete nocendos esse eos qui sunt no- Quoniom multa legis preecepta praevari-

bis alieui afide (1). Quos conveniebat illud caut, manifestum Nec enim sacrihcia est.

excogitare ,
quoniam non omne quod quis implent, quai definitis in lege tribus tem-
pati dignus sit, hoc ct nobis deceat facere. poribus annua in Hierosolymis asceudere
Quapropter plurimam nos adhibere con- accelerant secundum legis prfficeptum.
,

venit diligentiam. Alia etiam plurima quis eos prffivaricantes

inveniet, modo si diligenter considerare vo-
LXXVII.
luerit. Itaque si affectu legis circuiucisio-
Quoniam vero et exhortalionem consum- nem simulant tenere, id erga legis ostendant
mavit sive illam quee ex integro est sive
, , custodiam. Si autem legem praevaricare in-
de illis de quibus cogebatur consummare (2) quem ad modum vos cir-
discrete accelerant,
epistolam incipiens iterum ad negotii pro-
, cuiucisionemsuscipere suadent? evidens est
positum recurrit quoniam in ablatione caruis vestrae gioriam
Videle qualibiis liUeris vohis scripsi mea sibi apud homines collocare deproperaut :

manu [v. 11]. ut ab adversEiriis quasi familiares quidam

Invehere se cupiens adversariis, valde legis existentes, nullam persequutiouem pa-
majoribus litteris usus est designans quo- , tiantur. Sufficienter vero osteudens illos

niam neque veretur eos neque negant illa , nou affectii legis ista agere, e contrario sua
sua esse quae dicit sed et valde arguere : illis contra sistit cum valida et nimis com-
eos, si usus exegerit, sufficiens sit. Propter pendiosa probatione.
hoc primum ostendens litterarum magnitu- Mihi autem absit gloriari, nisi m cruce
dinem (3), adjicit : Domini Noslri Jesu Christi, per cjuem mihi
Qmcumciue volunt placere in carne, hi mundus crucifixus est, etego mundo [v. 14].

cogunt vos circumcidi, ianlum ne crucis Bene posuit , absit : quia qui devotat se
Christi persecjuulionem paiianiur [v. 12]. ne aliquando aliquid magnum sapiat; cupit
Qui volunt, inquit, secundum praesen-
« aliud « Sed hoc inquit, mihi semper di-
: ,

tem hanc vitam placere adversariis pieta- gnuiu gioriaereputari, id est, crucem Chri-
tis, ut dicatjudseis, ita ut persequutionem sti, per quem mihi prsesens mundus videtur

nou patiantur propter Christum ista fa- , esse mortuus , dum animo jam illa quae fu-
cere annituntur. Et quia valde erat grave
» tura sunt considero. Naiu et ego praesenti
utin fidelium gratia taUa facerent, ipsi si- vitae sum mortuus, in jam me conver-
illa

mulantes se fidem tenere, ut nc videatur a sari existimans (4). » Et quidem hoc ad prae-
se id confixisse, properat confirmare illud sens nunc vero ad illa quae inquiruutur
; :

quod dixit : In Chrislo enim Jesu nec circumcisio ,

(1) Alieni a fide. Rcspexisse videtur niotus noii- debct alia super hunc et alterum ejusdem epistolae
nuUos Chrislianorum, rcddita pace, nimis exsultanlium, locum expositio Hilarii , perquam pia sane et amoena :

aut lcmpora post Juliani Apostatai morlem proxima. « Novit et Aposlolushunc in viris iidelibusspiritusesse
Non estenim locus dc Priscillianistis liffic intelligendi, clamorem, quum dicit Spiritus enim in cordibus
:

quffi tamen mansuetum sancli Martini magistrum Hila- tiostris clamat, Abba Paier. Penetrathic silentii clamor
rium liaud dedecent. (2) Constimmavit... consummare. usque ad aures Dei sed aures non clamorem sed
; ,

Hujuscc verbi hic et alias repetitio frequens, altente fidem audientes iidem quas non terrenas opes poscat,
;

suspicienda est, nedum nauseam delicato leclori mo- non gloriam inanem caducamque desideret, non qua;
veat quippe quam velim accenseas inter signa quae ge-
: moritura corporis gaudia precelur. Exiguis quidem epi-
nuinuniHilarii fcetum indigitant. A primo cnira prologi stolas suas Apostokis lilteris scribit, etcomniunis ha?c
in psalmos, omniumque ejus operuni liminc, ubi con- ei elementorum , atque apicum forma esl sed novil ;

summatio slalim pro fine est, innumera deinccps loca lias ingentes esse lilteras suas dicens Ecce qualibus :

succedunl, quibus patet, hanc vocem inspergerc singulis vobis litteris scripsi mea manu : magnitudinem sen-
libris Hilario placuisse. Cf. Indicem glossarum edil. suum et prajceptorum utilitatem litleris talibus com-
Paris, ad haec Consummaiio, pro fine.
:
(3) Litle- — prehendens. » Col. oS3, 6. (4) Existimans. Pracclare—
rarum magniludinem. Huic commentario accedere atias Hilarius Novit et Panlus divitiarum snarum
:
 : ,

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 95
aliquid valet, neque prs^pudum, sed nova significationcm, misericordia a gralia. Op-
creatuia [v. 15]. tima autcm omnibus cst facla adjcctio :

Christoenimomniarenovante persuum
« cvtero laborem milii ncnio adhibeat :
J)e
adventum omnis status praescns jam vi-
, ego enim stigmata Domini Jesu Christi in
detur esse solutus ita ut nec aliquem: corporemeo fero [v. 17]. Quasi qui in mul-
locum possit habere cxamcncircumcisionis tis laboribus ob corum insiderit malitiam,

et pra^putii. QuiT enim ct ficri poterit dis- et ideomodopcrse satisfacerecogitur, modo

cretio in immortali natura? ad iUa igitur gravi se ira invehere plurima etiam contra
;

inspicio : illam cgo iucorruptibilitatem suam vohintatem et suos mores et senten-

et immorlalitatem qua^ tunc crit consi- tiam peragcre ; Galatas increparc, et ar-
dero, quando et omnium illorum qua^ in guere qui videbantur csse prajclari
illos

Icgc speranlur crit renovatio. Ha^c enim propter pra^bonorationem veritatis ; ut nec
nobis Christus pcr suam providit crucem ;
angelis (4) pepercisse videatur. Et tandeni
in qua ctiam magna (1) semper superopto, aliquando, postquam omnia complevisse
non illam iguobilitatem, qua» videtur eru- vidctur , laborcni prffisentiens , adjicit :

besci, sed illa lucra quae exinde adnascun- « Discedant, inquit non fiant milii pro-
, et

lur considerans. » visores laborum.lMe enime Christi discedere

Et confidens raagnitudini rerum, adjicit confcssione pcr omnia est impossibile. Pro
qua multa passus, paulo minus toto corpore
LXXYIII. sum confusus. »

Et quicumque requlam hanc sectantur{T;, Consueto vero fine epistolam credidit

pax super illos (.3), et misericordia, et super esse claudendam :

Jsrael Dei [v. 1 6]. Gratia Domini Nostri Jesu Christi, cum
Ut dicat quoniam omnes quotqnot istum Spiritu vestro, Fratres. Amen [v. 18].

propositum l)abcnt,illa bonafruantur qua; Neque hoc in loco Spiritum sine causa
ab co sunt. Pacem quidem diccns, coquod posuit; sed quasi provisorcm existcntem
hinc omnis dissensio dissolvctur, et omnis cxspectatse resurrectionis in qua nuUum ,

hinc erit exclusa. Miscricordiani

Iristilia habet locum lcgitimorum custodia. Solum
autcm dixit, quoniam tunc uobis omnia quia non est contestatus, et hoc in loco ,

bona tribucntur sola ejus misericordia. quoniam impossibile est eos gratiae Chrisli

Simile autcm cst illi diclioni et illud quod participare, et illa bona frui qua3 inde
dixit Gratia vobis et pax, quod in omni-
:
sunt (5), si non illo modo quem gratia
bus autcponit epistolis 'co quod nec ;
flagitat, fuerint conversali.

aliquam habet diffcrentiam, sccunduni EXPLICIT,

gloriam,dicens : Mihi autem absit gloriari, etc, tfllis haud negaverim. Scmel enim, itcrumcpic monuimus
Aposlolo cjloria, talis cst porlio. Col. 288, <i. (1) — expositionem hanc habcndam csse quasi ex tcmpore
In fjua quia, cod. In hac commcntaiione totics congc- actam, simulque scriptam. (2) —
Sectatur cod.
runtur ropelilsc parlicul.c, ct maxime quaj iisdcm fcrc (5) Pax siiper illum, ibid. —
(4) Ut nec agilis ibid.
cnmpcncliis scribi solcnt, ut siglis cx istis notisvc fortc — f.^)) Sunt, sed non illo modo quam ibid. prima
tenicre cxscriptis mullas pullulassc cramhcs recoctas manu.
 : — ,

96 SANCTUS HILARIUS

11.

TRACTATUS IN EPISTOLA]\I AD EPHESIOS.

SYNOPSIS ARGUMENTI.

I. Epistola lisec ad Epbeslos eam quae ad Romanos elhica ; — IV. Argumentum vero summum, bona per
esl, quod Ephesios Apostolus
duplici ex capite refert, advenlum Cbristi borninibus colbita ; — V. Tum fa-
nondum viderit, quodquc ad illos cadem pene scribat. bula quadam de Jobanne evangelista, primo, ut aic-
— II. Alio tamen argmnentandi genere Judseos pariter bant, Ephesiorum apostolo, diligenter explosa; — VI.
revincit et gentiles ;
— III. Proposila, scbematis inslar, Hanc epislolam, quum sit intellectu ardua, sensuque et
gratiarum actione, interpres in duas dividit partes epi- sermone sublimis, tum per singula verba explanare,
stolam , priorem de re dogmatica , posleriorem de tum ad quasdam rhetorum leges exigcre aggreditur.

INCIPIT ARGUMENTUM.
I. enim disputationem cum multo
luerit. Illic
agone et examine faciens docuisse videtur.
Scribit Ephcsiis lianc epislolam beatus
Primo in loco quod adversariorum ar~ ,

PaiiluS; eo modo quo et Bomanis dudum guerit dogmata gentium, inquio, et Ja- ,
scripserat quos necdum ante \iderat (1).
,
daeoriini.Deinde coraparatione ostendit
Et hoc e^identer ipse ostendit, in ipsa epi- Cbristi adventus utilitatem et hoc non ,

stola sic scribens Propter hoc et ego au-

:
simpliciter,neque absolute sed cum :

diens eam fidem qiix in vobis est, in Domino

multo examine id egisse videtur, ut nihii
Jesu, et charitalem quam in omnes Sanctos
inexaminatum subrelinqueret ex illis quae
hahetis non cesso gratias agere pro vobis
,
adversarii , ad destruclionem dogmatum
[v. 15, 16]. Numquam profecto dixisset se,
pietatis , invenire se posse existimabant.
auditum de illis cognoscentem gratiarum ,
Nam illa quae doctrinam habere videntur,
pro illis facere aclionem, si eos alicubi vel eorumque a Christo nobis sunt praestita
vidisset, vel ad notiliam ejus uUa ratione
valde quis et caute considerans, infirmiora
venire potuissent.
inveniet illis ,
quae adversus adversarios
Habet autem ipsa epistola aliqua ex parte
dicta sunt ab eo ; ethoc optime quis reco-
similitudinem secundum intelleclum, ad
,
gnoscet, siepistolae a nobisinterpretataetex-
illam epistolam quam ad Romanos dudum
tum decurrens, libraresecum dictavoluerit.
scripsisse videtur. Nam et in illa annilitur
In hac vero epistola sub specie gra-
,

ostendere Christi adventum hominibus mui-

tiarum actiouis, illa explicat quae a Christo
torum causam exstitisse collatorum : quod
nobis sunt praestita : simul ostendens, quod
et inhac epistola similiter fecisse videtur. In
adventu suo multorum bonorum nobis
hac ergo parte similitudo servatur epistolae.
omnibus causa exstiterit : de quibus etiam
11. et doclrinam absolutam fecisse videtur.

In schemate (2) vero et caeteris illis quae

III.
ad prosequutionem abusus est pro- (3) sui
positi, plurimam inveniet quis immutatio- Habet autem simililudinem ad illam
nem modo si caute dictis intendere vo-
, epistolam, et in hac parte : eo quod dogma-
Ex eodem codice ambianensi 88, olim corbeiensi. vocis parumper placuit nec ullus dubitem quin eodem
,

(I) Quod nedum ante viderat cod. Vix orsus Hila- plane sensu schema inlellexerit quo Quintilianus ,

rius, pro sui ingenii impciu, in novam hactenusquc Jnstitution. lib. ix, 2, circa med « Jam enim ad id :

inauditam abiit sententiam Nempe cpistobnm banc

: genus, inquil, quod et frequenlissimum esl,,.. venien-
esse omnium primam utpote ante scriplam quam
, dum cst in quo per quamdam suspicionem quod non
:

Ephesios vidisset. Timendi quum locus esset ne inde dicimus, accipi volumus non utique contrarium ut , ,

vitio novitatis insimularetur , totus est in assertione in ei&wvEia, sed aliud latens, et auditori quasi inve-
sua ex amplissimohoc procemiopro viribus defendenda niendum quod jam fere solum schema a nostris vo-
:

felicine an infausto marte, ipsi quoad licuit disquisivi- calur unde controversia; figuratx dicunlur. »
et •

mus inter prolegomena. — (2) Schemaie. Hilario id (3)

;

Promissionem cod. "

 IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 97

ticos primiim consimimat sermoncs. Dog- tioncm, qua* ab Johanne Evangclista ad cos
matici autcm suiit scrmoncs qui narra- dudum fucrat facla. Vidcnlur enim illud
tioncm advcntus coutiuent Christi, simul dixisse absolute (4) ex sola conjcclura : eo
indicantes ct 11 la bona qiuc suo nobis pra,'- quod ct fuisse dicatur ad Epbesios bcatis-
slilit adventii. sinuis Johaimes ; existimantes quod et idem
Quibus finitis, ad ethicam postca transit illis in primis lideni eam, quae in Christum
exhortationcm, siugulas proscquuliones (1) cst, tradiderit ; non considerantes quoniam
suas discernens, icquum etiani principium Johannes iu novissimis temporibus Ephcsi
elhicorum fecissc ^idilur verborum. Illic accessit, vix enim usque ad temporaTrajani
enim j)ost dogmaticorum
consummatio- imperatoris a temporibus ]\cronis incipiens.
ncm ad clhicos transicns scrmones sic
,
, A ([uo Meronc, Paulus ol) pictatis pradi-
inchoavissc \idclur Obsecro autcm vos, : cationem capitalem videtur subiissc seu-
Fralres, per misericordiam Dci. Et iu hac tenliam; quaudo contigit et judaicum bel-
epistola simiiiler : Obsecro , inquit, vos cyo luni sumsisse principium. Hocigitur bello,
vimlus i)i Domino. Obsccrationem ethi- onincs Apostoli a Juda^a discesscrunt. Quod
corum verl)orum iii utiisque epistolis priu- bcllum multis malis Judijeos afflixisse vide-
cipium suorum vcrborum fccisse vidctur. lur. Tunc ergo Johannes Ephesi accessit, et
Quaudo aulcm dicimus dogmaticos aut conmioratus cst iu ea. Usque ad tempus
elhicos sermones, disccrncutes a proposito, ctcnim Trajani iu bac civitate visus est
eos ila dicimus comprol)intes. Fieri euim commorasse, sicut et superius diximus.
potest ut et dogmaticis sermones elhici Paulus vero hanc epislolam scripsit ad
permisccantur, non a sola sequentia, scd cos illo tempore quo adhuc non viderat
iuterdum ct ad probationem dictorum; Apo- eos. Reliquit autem Timotheum post hoc,
stolo ma\ime consueto ct dogmalicis ser- ut curam ecclesioe corum adhiberet, qui
monibus probationem faccre ethicorum. jam et fuerat apud illos. Cui et scribit, assi-
gnans qui ct qualis et queni ad modum in
IV.
ccclesiasticum debeat creari ministerium;
Epistola' igitur argumentum, ut compen- qucm ad modum autem et crga viduas dis-
diose dicamus, hoc est : doclrina illo- pcnsationcm implere debeat. Instruit eum
rum bouorum quoj a Christi advcntu (2) simul ct de caeteris omnibus, sicut et ex
in nos collata esse videntur, quiE et sub ipsa cst evidenlcr discernere epistola. Quis
specic graliarum aclionis sunt cxplicata(.3). autcm sic fatuus qui exislimet, praesente
IIoc autcm dogmatis comprobatio:
est Johanne, Timotheum rclictum fuisse ad
quum et exborlationcm illorum quoe ad ccclcsiarum dispensationem , vcl iisdem
\irlutem pertincnt, cxplicat. fuisse pra^posilum?
Sed et illud necessario reputarc convc-
niens cst, quoniam beatus Paulus bisRomae
lllud aulem \alde dcmiratiouc dignum accessit rcguante Nerone
, Et primum :

mihi accidit, de illis qui dixcrunt beatum quidcm (,5) appellans Ecstum, apud Ju-
Paulum proptcr hoc vcl maxime laudare da-am dum ille in gratiam Juda'orum eum-
:

Ephcsiorum iidcm, utoslcudal qucmad mo- dcm HierosoI}'mis mittere vcllet. Sicque
dum htpc rccepit dogmatum illorum tradi- Roina3 in viuculis ductus, indc judicio Ne-

(Ij Prrseiiuulionrs codox. — (2) Ad Chrisli udven- (4) Ahsolule. Piuilo siipra ahsolute, i\c'\nAcahsolutam,
tum coil. cx (lundiini niimis snna concftlonc. — num. VI. iclqiiccodcin prologo. Huic crgo coin-
iii

(5) Earplicala. Ihec

lh< prim.isuae in Paulum catena^ paucis nicntario prai-figcre, qua; pr.-ccedcnli inscripsimus, Iiac
contracta Lanfranrus iiiseniit, ut solcl , sub Amhrosii dc voce prrc ciitcris liilariana, siipersedeus, remi'ltam
nominc : «Docct illa bona ipia* Chrislus nohis siio ad- supra ad p. 5|; item dc aliis vocihus ihideni lc^endis
ventii pr.Tslilil, cum graliarum aclionc ;
postca transiit pietatis, consummat , videsis qiix- alias p. 53 ct 94.
ad cthicam cxliorlalioncm, sic iuclioans Ohsccro vos : — (5) Et primum quidem, anno Cliristi 60. Cf. Actus
ego vinctus in Domino. liibl. Palrum. xvui , 70'j , b. — Aposlol. XXV.

I.
 — — ; — ;

98 SANCTUS HILARIUS.
ronis liberatus , securus abire jussus est. vel maxime plus omnibus necessariuni esse
Duobus annis (1) commoratus Eomse,
"vero convenit. His autem obsislit nihil neque ,

exinde egressus, multis pietutis doctiinam ullam adjeclionem facit aut minorationem ;
Secunda vero vice (2)
praedicasse -sisus est. utrum Johannes beatus evangelista Ephesiis
Romam accedens, dum illo adiuic morare- videatur, anteejus litteras, fidem tradidisse
tur, contigit ut sententia Neronis, ob prae- utrum alter aliqnis sit, qui Ephesios ad
dicationem pietatis, capite puniretur. adduxit credulitatem.
Cliristi
Ephesios autem vidit multum antequam Tantum vero adjicere dictis, volo quo-
Eomae ab Judaea duceretur (3) quod ex : niam multam difficultafem ipsa epistola
libro Actuum Apostolorum discere quis etiam in verbis liobere videatur (4). Ila ut
evidenter poterit quando etiam et caeteri ;
interpretari eam volenti , non facile sit

Apostoli adhuc in Judoea commorabantur. manifestum ejus facere sensum. Hac de

Igitur apparet eum omni ex parte multo causa optimum esse arbitratus suni non
ante hanc epistolam Ephesisscripsisse quam solum omnem interpretationem exponere
Johannes illo commoratus esset. verborum sed et ipsa obscura verba in-
;

terpretari, ubi id fieri res exigit. Sic enim

VI.
perspicuum erit omni volenti discutere
Et haec contemplatione cautelae doctrinae hanc scripturam quod possit iiitellectus ,

dicla sunt a nobis , ut ne quis absolute apostolici sensus perspicuus haberi quod
;

sensus divinarum Scripturarum fortuitu praehonorabilius omnibus esse existimo et

existimet esse accipiendos. Intendi autem opto evenire ; si tamen id contigerit nobis
ulterius debet interpretationi quae per par- per divinam gratiam posse perveniri, ut
tes fit , ex quibus possibile est nos aposto- evidenter sensum apostolicum cunctis vo-
lici iutellectus prudeutiam perspicere, quod lentibus legere publicemus.
EXPLICIT ARGUMENTUU EPHESIORUM EPISTOL^.

(1) Annis, nempe

Christi 61 ad 63 cf. Acdis Apost. luta sit.Hicronym. in prologo super eamdem. « Idem
»
—
;

xxviii, 50. Secunda vero vice, anno 65.

(2) — in liac epislola Pauli fervor, eadem profunditas, idem
(5) Duceretur , anno 52, Act. Apost. xviii, 19. omnino spirilus ac pectus verum nec alibi scrmo liy- ;

(4) Habere vidcal ur. Qmhus varii inlcrprf tcs uno calculo perliolis, auapodolis aliisque incommoditatibus mo-
,

assenscre. «Mediam Apostoli opistolamdico... quomodo lcslior, sive id interprelis fult quo usus in hac, sivc
cor animalis iii medio est; utex hoc intelligatis quantis sensuum sublimitalem sermonis facuttas non cst asse-
difficultatibus ct quam profundis quaestionibus invo- quuta. » Erasmus in eamdem hanc Epist.

SYNOPSIS IN PRIOREM PARTEM.

Vll.Satutatlonempaucisnosterinterpretatur. VIII. reat spes , cliaritas Tertio et decimo
ferveat. — XX.
Totlus eplstola? schema, seu ralionem in eo ponlt : Deum loco, Dcum benedlcendum, eo quod Christus sur-
all
esse — IX. Slngula dclnde deduclt
bcnedicendum. rcxlt, sedltque ad Del dexteram, omnlum domlnator,
proposltlonls argumenla, seu Del beneficla Primum — :
Eccleslffi caput XXI. Cuncta in slngulis adlm-
autem Immortalls
est — X. Secundum, pra^de-
vlla ; — plens, omiilum communc Iwnum
;

XXII. Quarto et ;

stlnatio ab omnl — XI. Terlium,

asvo praestltuta ; decimo, hffic Del et Clirisll dona peccatoribus dari ;
adoptio ex — Quartum eaque
charltate ; — , In fdios XXIII. Quinto et decimo, donarl adeo Indignos
quinium, Immo Del — XII. Sextum,
In fillos summa ; ncdum quicquam auferatur — graticG gloria, eis ;

Christi donuni — XIII. Septimum,

; redemptio; XXIV. Sexlo In Ipso
decimo renovatam ct , In Clirlsto lapsl
— XIV. Octavum, mysterium homlnis crcationcm; — XXV- Septimo
dlvlna> cliarltatls decimo, nc- In et
mundum — XV. Nonum
supereffusae; mine quldera excepto Judaeo, , —
instaurallo , sive slve gentill;
omnlum Christo
In ,
~-
slveXXVI. Octavo decimo, Clirislum pacera
in coells , noslram;
sive in terra ; el esse
XVI. Decimum, primumque Ephesils pecullare, — XXVII. Nono decimo, Christum, lapidem angula- ful^se et
ipsos tam grandls haud nimi-
consilli rem, novum vinculum,
exsortes, gratiae totius creaturee coelestiaquc in-
rum participes; — XVII. Duodecimum eosdem pignus — XXVIII. Cul Apo-
, fide ter etterrestria amicltlff';
slgnatos, connmiatosque — XVIII. nonnulla quum de suo minlsterlo
Spirltus virtute; stolus, intermislt;
Quffiquuni multa deprecatur
rclulit, narrationis instar, XXIX. Gcnua precesque novosque flcctit ileratas
Apostolus eornra nempe
; crescat — XIX. Flo- graliarum hymnos videlur decantare.
fides ;
,
 « ;

99
INCIPIT EPISTOLA EOUrMDEM EPIIESIORUM.
PARS PIIIOU.

V]I. in illa cpistola quam ad Romanos scripsit :

quam ct cum multa edidit cautela, adversa-

Paulus Aposlohis Jesu Christi, per vo-
riorum simul rctundcns objecliones. Con-
Junlalem Dei, Sanclis omnibus qui sunt
summans vcro pricsenlis epistola^ piffiscri-
Ephesi, el ftdeJibus in Christo Jesu : Gratia
ptioncm , hiTC statim adjicit, propositum
vobis et pax a Deo Palre noslro, et Domino
suum explanarc cupiens :

Jesu Christo [cap. I, v. I, 2].

Iii quidem secundum consuetudi-

his et
nem, hanc epistoUe priefalioncni consum- YIII.
massc videtur : similc aliquid facicns illius
consuetudinis qua> est apud nos; quum enim Benediclus Deus Pater Domini Nostri
et

nos scribere volumus, dicimus : « lile illi Jesu Christi [v. 3]. Quod jam gratiarum actio
salutem. est (2), ita ut statim et aprimordio videa-
Christi autem Apostolorum scipsum jure tur illud expedire qiiod diximus quoiiiani :

pronuutlat, utpote illam honitalcm, qua3 sub specie gratiarum actionis illorum ho-
ex adventu Christi accedit , docere illos norum qua3 nohis piu'slila sunt a Christo
pra'senlihus approperans scriptis. Adjccit faciat doctrinam.
autem ,
per vohuUateni Dei , simul con- Iknedicere enim dicitur, « laudare, extol-
nectens utrumquc, ita ut nihil discretuin, leie,bona narrare. » Quod enini dixit : Be-
neque scissum esse videanlnr (l)ab illisquae nedictus hoc est
, , « laudari et demirari
Dei sunt,iUa qux perChristuin effcctasunt; dignus. »

simul autcin et aposlohilus sui opus neccs- jNam quod dixit : Deus et Pater Domini
sarium sihi undique ostcndit. Nostri Jesu Christi; poterat equidem et se-
Yerumtamen quoniam compendiosam paratim dici , ut sit illud quod dixit Deus
priefaliouem littcrarum fecisse videtur (et separatim. Continuata vox evidens est, et
quidem quum in multis cpistolis conse- absolute praestat intellcctum. Sicut et illud
qucntia suorum scriptorum ipsoargumento quod scriptum est et fecit Deus ; et dixit
:

aliqua intcrjecisse videatur cuui prffifalioue Deus ; et si qua hujusmodi sunt. Nam Pater
Scripturip, ita ut ex hoc seepe prolongarct secundum se in Christo accipitur.
praifationem; hoc autem viderit quis in . Si quis vero illud connectere fueritanni-
epistolis quas vel ad Romanos, vel ad Ga- sus, ita ut ct Deus et Patcr erga personam
latas maxime scripsil), sed hoc iii loco com- debeat Christi, neque in hoc liti-
intelligi
pcndiose prosequutus est, consequenter cx gamus. Alioquin et Dcus Pater assumli (3)
lioc propositionem suorum faciens verho- [hominis possit] aplissime dici, utpote ct
rum. Memores cnim sumus et inargumento homine illo existente per naluram. Quoniam
ipso dixisse, quoniam propositum hnbetad- autem de hoc disputat pcr omnes sermones
ventus Christi utililatem, sub spccic gratia- dogmaticos illos qui in Iiac sunt epistola,
rumaclioiiis, compendiosedicerc. ISon sicut id potcritevidenter ostendi.

(I) Videalur cod. —

Qiionium rjraliarum actio-
(2) col. 4oi, d, c, liaud ncglccta crudilissimi cdiloris nota;
nes ib. — [T)) Ut nccessc
1'atcr assiintli [hominis]. ct scxccnta alia
DS, d ; d28, a 147, c, d
: iCy, c ;
; ;

fuil unum aUeruinvc suppleri verbuni, sic tuto repo- 219, c, f; 220, f; im, c; .^14, b; 547, a; 554, c;
suisso videniur cx Hicronjmo qui ad Iifcc ipsamet con- G10, d; 017, a; 018, a; 704, a, 774, a; 809, c;
ccptis ait verLis ; Hencdirliis J)eus cjus qui assumlus 954, c ;994, c 998, d 1005, li 1007, h 1040, b
; ; ; ;

est hominis, Paler ejus qui in prinripio apud Deum

el 10.58, c; 1059, c; 1050, b. Ilicc sunt ct alia quae
fuit Deus Verhum. Quid quod Ililario ipsi tum soicmnc cxacla lanco diu pcrpcndimus, nc quis nohis objectum
est nomen Christi persona; Vcrbi di>ini potissinium cat noii sanatum fuissc, sed oscitanlcr corruplum codi-
ascrii)erc , tum pf'n|uani faniili.iic Dciini iiicarnatum ccm,qiicm tibi proferimus oi.apf>r|Or,v cxprcssum alio- :

sub assumti ho)ninis\c\ rarnis mmcupalionc dcsignarc? quin rl Dcus Puler assumli aptissime dicere ulpote
cf. cdit. s<Tpc laudat. ad projcgom, p. xlii, n" 140, et hominem illum existentem per natwam.
 , :

100 SANCTUS HILARTUS

IX.

Deinde dicit et pro quibus sit benedictus : Videhatur autem ipsa novitasrerum men-
Qui benedixit nos in omni henediclione tcm turbare quapropter non ante multum
:

spirituali in coelestibus in Christo. — Nostra temporis tauta nobis donasset sed neque :

benedictio, quaeTit in Deo, confessio sola est dixisset aperte quae sunt illae spiritales
iilorum honorum quae nobis prsestita sunt beuedictioues simul etiam de novitate satis-
ab eo. Nam illa benedictio qiiae a Deo fit, faciens, et benedictiones ipsas mauifestius
in nobis opere impletur (1) pro quibus : explicans, adjecit
nos suis beneficiis sublimans, demiialioni Sicut elegit nos in ipso, ante constitutio-
exhibel[ur] (2) dignus. Dignus ergo est ut nem mundi esse nos sanclos el immaculatos
et dcmiretur a nobis, et ut gratiarum illis coram eo [\. 4].
referamus; quoniam sic nos gloriosos, sua "OUm, inquit, ct ante mundi totius
in nos conferens bona, efficere est dignatus. fabricam , hanc feccrat dispensationem,
Omne nobis bonum
donans per spiritale ,
secundum suam praesentiam, segrcgans nos
illam dispensatioucm quam per Christum in Ciuisto; ut politi cjus bona, in sanctitate
misisse videlur; hoc enim dicit in Christo. permaneamus perfecta nullam macuiam
,

Nam quod dicit in coelestibus; hoc est, : peccatorum ultra suscipientes sed ut si- ;

qui in coelo morautes parlicipabimus. Dixit mus, secundum ejus prohationem et decre-
namque futura illa bona, resurreclionem, tum, sine ulla culpa. Hoc enim dicit co- :

inquam , ct illam quoe tunc erit immorlali- ram eo (4) ut dicat, vakle ab omni culpa
;

tatem. Et quod jam ultra peccare non po- securos. Vere enim ille est omni cxcusationi
terimus, sed invertibiles permanebimus iu superior, quemcumque illuni talem esse
bouis. In coelo euim conversantes , ista decreverit Deus (5).
tunc exspectamus adesse nobis per Spiritus Nam quod dicit, elegit; id est, ad hoc
graliam. segregavit. Et quod dicit, m ipso; Christo
Sicut enim in epistola illa quam scripsit dicit, eo quod per eumdem occasionemacce-
ad Coriuthios super resurrectionem dispu- pimus tantorum honorum potiri donatione.
tans videtur (3) Quoniam corpus nostrum
: Evidens cst quoniam sancti ct immaculati .,

seminatur quidem in corruptione et igno- quales Paulus dicit, in futuro saeculo pcr
bilitate et in infirmilate ; surget autem in iuoperalionem Spiritus erimus.
incorruptela et honore et virtute. Adjicib: Dixitnamque et in epistola Gakitarum,
Seniinatur corpus animale; surget corpus quoniam de futuris mos est illi ea quae
spiritale ; in ilkim cuncta coadunans , id secuudum Christum sunt comprobare eo :

est, Spiritum in quo omnia nobis isla ade- quod et tunc in ipsis rehus donationes
runt. Unde et hoc in loco : in omni bene- prospicientur. Nunc enim in promissione
dictione dicens ; spiritali adjecit, ad osten- eorum sumus tantum per fidem.
sionem quia omnia nobis bona aderunt
XI.
tunc per Spiritum. Et quam raagna erunt
tam illa quae promissa sunt, quam quse ex- Deinde et quod majus est additur :

spectantur. In charitate prseordinans nos in filio-

(1) Impletur. Supplevit quae desunt, aut qufc minus Lanfrancus « In coilestibus : hoc est quam iii coelo par-
:

expedila cxplanavit Lanfrancus ; Venedktio qusc fit ticipabimus {codex noster participavimus, consueto er-
in Deo, confessio sola est hononmi qua; prsstita sunt rore)^ dicit enini rcsurreclionem quae per Spiritum
a Deo. Benedictio qux fit in Deo in nobis impletur, nobisadcrit. Et ne ipsa novitas mentem turbaret, quo-
dum ejus beneficiis implemur. ib. Eadem lantum le- niam {codex quapropfcr, seu cur) non ante tanla do-
tigit Hilarius 186, 4. — (2) Exhibetur. Sic cod. nasset, neque apertc dixisset quae sint illa; spirituales
prima manu ; vetus corrector intulit exhibef dignos bcnedictiones, utrique rcspondet, dicens Sic elegit nos :

iiaud ila bene. —

(5) i Cor. xv, 42. Eadem llila- ipso anle mundi constitutionem esse sanctos coram eo.»
rius exposuit col. 186, a ; 209, a ; 240, a 427, a. — Ib.— (5) Dews. Hilarius eadem prfficlarius tractat inLX,
— (4) Coram eo. Hinc inde plura decerpsii
;

et mulavil Ps. 143, b, c ; item p. 209, b ; 240, a; l561, f.

 ,.,
: :;

li\ EPISTOLAM AD EPHESIOS. lOt

rum adoplionem , pcr Jesum Christum, in j

omni ex parte
linruui actionis ilia dicens,
ipsum [v. 5]. >'ani quod dicit : in cha~ auxissc videtur factorum gratiam magni-
ritate prijeordiuatos nos in fHiorum adoptio- tudiuc rcrum. Tale est illud quod dixit :

nem majorem , dictorum ostendit esse af- JScnedixil in omni benedictione spiriiuaU
fcctuni duabus ex partibus
, nam cliaritas : in ccelestibus ; et : ut simus sancti et im-
prieclectione vel prcvordiualione major cst. maculali; et quod dixit : in filiorum ad-
Electio potest eliam liberalitate quadaui fieri optionem prxordinatos. Antiquam fuisse
Charitas vcro insitum atfectum ostcudit, ex Dei de his probalionem ostendit, quale est
quo mngnitudo vidctur liberalitatis (1).
et illud quod dixit : prxelecjit nos. Adhuc
i\rajus autem horum est et illud quod autcin etiam et affectum de rebus hujus-
dixit filiorum adoptionem
: ab illo quod , modi impletis osteudit.
dixerat : sanclos et immaculaios. Similiter j\am quod dicit Et secundum bonum :

cniui et hoc superiori sensui connexum csse placitum voluntatis sive boc ostendit. Omni ,

videtur. >'am allcrum illorum id est autem ex parte augens doualionum magni-
« sanclitas, ct ut sint immaculali » , eliam tudincm, consequenter adjccit :

sola potest gratia tributntis ostcndi .Xani Jn laude glorife gratim ejus [v. 6]. Ita-
liliorum maguam
adoptio propinquitatis que dignus est pro his laudari a nobis, et
viudicat ostensioncm quamct omniumbo- : omni demiratioue dignus baberi, pro qui-
norum scquitur copia. Quo poterit fraudari bus sua gratia tantam nobis communicare
bono, ille qui semel in ordiuem lilii fucrit dignatus est gloriam.
factus ? — Hoc voluit dicere, quouiam elegit Dciude dicit itcrum Gratia : ipsius glo-
nos, non absoIute,sed in charilate; etoslen- riam in qua gratificavit nos in dileclo (3).
dit ; sauctos et immaculatos faciens nos, tan- ?sam quod dixit gratificavit : , id signare
tamnobis ad illum propiuquitalem donavit. voluit quoniam omni nos replevit gralia.
Optime autem menioraus, filiorum ado- Et quod dixit m dileclo, in Christo dixit.
:

plionem conjunxisse iilis visus est

, per :
Omni enim cx parte illa quee de nobis sunt
Jesum Christum eo quod per illum nobis : memorans adjicit :

regencratio quoque el Spiritus adoptionis Per ipsum et in ipso. Utpote in or-

filiorum donatus essc videtur. dine primitiarum codem Christo assumto :

Nam quod dixit, in ipsum : de Deo dixit; et illa omnia quai erga illuin pro communi
lioc est , ut ejus dicatur filius. Quoniam salute sunt gesta. Sic enim et participarc ci
ergo dixit : Prxordinans nos in filiorum resurrectionem ct incorruptelam, et com-
adoptionem ; incertum auteni erat cujus morariin coeio cumeo sperans, et ostendens
diceret esse filios adoptivos : adjccit multitudinem donalionura. Per illud quod
in ipsum^ hoc est, in sui ipsius, wf iilius dixit : gratificavit nos, dicit et illud quod
filii et dicamur et nuncupemur (2). omnibus videtur eminere; et ad quod omnes
maxime congregare faciehat.
XII.
Et iterumaugens, illuddicit : Secundum XIII.
bonum placitum ejus voluntalis. Ut dicat In quo habemus rcdemtionem per san-
quantum valde placita fuerunt ci ut ista , guinem ejus, remissionem delictorum,secun-
erga nosordiuaret : et valde voluit in his nos dum divitias gralix ejus quam abundarc
parlicipcs ficri. Sicut enim sola specie gra- fecit in nobis [v. 7, 8]. Nam quod dicit

(1) Magniludo ex lioc, usquc ad lifcc et immacu-

: ordinationem et bonum placitum , et voluntatera. »
lalos, fcrc ut ibi Lanfranc. — (2) Nuncupemur. I. Joli. Ib. cf. num. xvr, — (5) Dilecto. Ilieronyinuseodem lioc
III, 1. Eadem al) his in ipsum, Iiuc usque Lnnfrancus, loco nolavit variare codiccssacros, quorum latini babe-
satis fi(lelitcr; ca^tcra, multis omissis, aliundc pctita, banl simplicilcr in dileclo (ita et nunc vulgatus graecus)
pr.icfcdfntibus annexiiit • Senindiim proposifum volcns « Sic niibi, iiupiit, intclligendiim , ut siibaudialur ab
ex parte ista cxlollcrc quod niulta [lege multo)
oniiii omnibus , id csl , in Christo.n Vallarsi, vii, col. 552.
digna, sunl gratiarum aclionc, frcquenlcr dicit « Per : BedtE, seu Kcmigio, aliisque cst cadcm varietas notata.
 — :

102 SANCTUS HILARIUS

m quo, iterum lude ori-
iti Christo clicit. nohis faciens (2) mysterium volunlatis suee,
ginem omnium et fruitioncm habere osten- secundiim honum placitum quod proposuit
dens, ita ut magis eos in charitate conjun- in ipso [v. 9].

geretChristi « In ipso, inquit, Christo, qui

: Mysterium volunlatis Dei dicit, abscon-
pro nobis suscipere mortem dignatus est, ditam ejus volunlatem et omnibus incer-
hoc est dici, per sanguinem ejus peccato- tam, mysterium illud vocans, utpole in-
rum accepimus remissionem; quam nullo certum iuterim omuibus ante Christi ex-
modo assequi poteramus si non multa , stans adventum quod ergo dicit, tale est
,
:

erga nos fuisset gratia. » Remissionem enim « Olim illi placitum et praeordiuatum erat

hoc in loco, non confessionem, sed plena- hoc, quod cum inulta sapientia et pruden-
riam dicit peccatorum abolitionem. tia notum fecit nobis. » Ut dicat ipsis :

Simile est autem et hoc dictum illi dicto, osteudit rebus. Vult enim dicere quoniam
ut simus sancli et immacuJati ; quod et in illud cpiod dudum ei placcbat , inccrtum
superioribus jam dixisse -videtur. Quoniam interim erat quod rebus ipsis nunc cum
:

ergo sub sententia eramus morlis, mortales multa mauifestavit sapientia, per eam dis-
vero quum essemus, sequebatur ut delin- pensationem quam secundum Christum
queremus : eo quod nec fieri potest mor- fecisse videtur.
talem aliquando posse videri sine culpa (l). Quare autem nunc? — In dispensatione
Moriens ergo pro nobis et exsurgens pro , pleniiudinistemporum [v. 10], eo quod se-
nobis, donavit nobis, participatioue Spiri- cunduiu ordinem omuia dispensari conve-
tus, immortalem illam vitam, in qua possi- niebant. Quando ergo impleta sunt tempora
bile est comDioraules nos liberos esse a coetcroruui tunc secundum ordineiu quoe
,

peccato. dudum fuerant dispeusata in suis tempori-

Unde bene rcdemtionem dixit : eo quod bus, etiamillaqusBsecundum Christum sunt
per mortaiitatem tenebamur sub arcta ne- ostenditur effici.

cessitate peccalorum. Verum quia si quae- Quie sunt autem illa? Quae olim quidem
dam redemtio pro nobis datus est Christus, illi placueruut , nunc autem illa in opus
qui et eripuit nos a mortis potentia, prai- perduxisse videtur, secundum proprium
buit autem nobis resurrectiouis spem cum : tempus, consequeuter illis quae dudum dis-
qua et exspectamus excepto omni \ivere pensabautur
peccato.
XV.
Hoc in loco notandum est quod diceba-
mus quoniam per omnia haec quie dicit
: Et instaurare vel potius recapitulare (3)
de Christo, de susceplo homine dicit. Inde omnia in Chrislo, quse in ccelis sunt, et quse
illa, quse secundum nos sunt, firmare cu- in terra, in ipso [v. 10].
piens; ex quibus hoc in loco evidenter multorum
Recapitulatio evidenter dicitur
apposuit : per sanguinem ejus. sensuum velox resumlio. Quod autem vult
dicere, tale est : uuiversitatis Deus(4) fece-
XIV.
ratquidcm omnem creaturam, cjuasi unum
Deinde dicit et aliud multo praecellen- quoddamcorpus (5), ex multis compositum
tius illis quee prsedicta sunt : membris tam ralionabilium ordinum
,
,

In omni sapientia et prnclentia, notum quam sensibilium. Fabricavit autemanimal

(1) Sine culpa. cf. quec supra ad Galatas notantur (4) Vniversitafis Deus. Operae pretium esl ab initio
p. 68. — 22 a.
(2) Faciens. Cf. Hilar. col.(5j Reca- , — pra!clarissimffi hujusce expositionis Hilarium novo
pitulare, grsece dvaxesa^aiwffaTeai, Hieronymus pariter quodam signo salulare ac recognoscere. Ipsius enim
legit recapitulare , miraturque quam ob rem in lalinis esl iUud :universitatis Deus. Unum pro multis locum
codicibus magis habealur instaurare quani recapifulare. affcram lib. i ad Consfanfium, col. 1221, c. Deus
Mirandum prorsus, quum lianc eamdem vocem intule- universifafis est Dominus; passim unirersifas pro
rint Hilarius, Terlullianus contra Marc. lib. v, cap. vii, mundo, 85, a; 1155, b; 1154, c; 1024, c, ctc. —
et Ireneeus passim, col. 16, b ; 48, c ; edit. Massuet. (5) Quoddam corpus, Ut Deura per Spiritum, ila per
 : :

L\ EPISTOLAI\l AD EPHESIOS. 103

unum, id est, liomincni, qiii ct ad invisibi- et ad unum quoddam inspiciunt , concor-

les niiturns i)ropinquilatein silji omniu vin- dantes sibi ; eo quod hanc inlcntionem olim
dicaret, et visil)ilil)us natuiis corporc jun- opifex habuit ct ad hoc omnia a principio
gerctur. Exquatuor enim intcgris elcmentis, construxit, quod nuuc implcvit, cum mulla
terra, inquit, ct acre, ct aqua, ct igne cor- facilitatc, in illis quie crga Christumexsti-
pus composuit nostrum. Et quasi quoddam tisse vldentur. Hoc autcm in fuluro saeculo
amiciliiE |)ignus tolius creaturie fecit esse erit ,
quaiido honiines cuncti , nec non et
homincm, utpote omnibus in eum coaduna- rationabiles virtutcs ad illum inspiciant, ut
tis. fas exigit , ct concordiam intcr sc pacem-
3rt)ventur aulem omnia qure sunt scnsi- qiie firmam obtineant(4).
bilia, propler hominis uecessitalem. Ralio-
nabilcs vcro \irlules insistuut pro nol)is
XVL
visibilibus ut commoveant eas(l) secun-
, Et dicens duo illa quae a Christo sunt
dum uostram iiecessitatem. 31inistrant vero facta, unum quidcm quod proprium cst
rcbus qua; pro nostra sunt salute. Si
el illis nobis, alterum vero quod in commune bo-
tamcn verum sit illud quod a Paulo dictum nuni adjicit
est ]\onne omnes^ iuquit, sunt adminis(ra-
: Tn quo et sorte constituti stimus, prxordi-
tiouisSpiritua, in ministcrium missi propter nali secundum proposilum ejus, qui omnia
eos (jui capiunt hwredilatem salules(2). Et inoperalur secundum consilium vohmlatis
subiutroducta cst mors pcccantibns uobis. suff'.; ut simus in laudem (jloricV ejus, nos
ficbat autcm hinc separatio qua^dam utro- qtd et ante speravimus in Christo [v. 11,
rumque. Auima enim a corpore separaba- 12].
tur; et corpus scparatum solutionem plc- Praecedentibus illud reddidit hoc dicens
nariam suslinebat. Dissolvebatur ergo quoniam in omnibus his bonis et nos vocati
sccundum hoc creatura' copulatio. sumus, olim inhoc a Deo pricordinati. Vo-
Oninia ergo tam illa quic in coelis sunt, Icns cnim omni ex parte illa extollere, quod
quam quae supcr tcrram iustauravit , \el multo digna sunt gratiarum actione, fre-
potius rccapilulavit in Christo, quasi quam- quenler dicit prscordinationem et honum ,

dam compendiosam renovationem et re- placitum, et vohintaleni gratiarum, illam

diategrationcm totius faciens creaturae per deliberatam doeens et liberalitatem; sicut;

eum. Eaciens enim incorruptum corpus et et praeordinavit, et voluit illa quae secun-
impassibile per resurrectionera, et reddens dum nos sunt facei^e, nihil nobis confcrea-
illud ad immortale suiC aninice, ita ut ultra tibus de proprio nostro.
ad iliud separari non possit corruptum, uni- Bene autcmdixit; Qui et ante speravimus
versu" crealuraivinculum amicitia; visus est in Christo; ut dicat quoniam horum ma- ,

condonasse. Quod et multo amplius in ipso ximc bonorum adepti, causam illi demira-
factum est omni creatura ad illud inspi-
: tionis erimus, ob cam quam erga nos exhi-
ciente(3), proplcr inhabilantem Dcum Ver- buit libcralitatem qui et anle exitum rei ,

bum, dum divina in illum natura ab omni- credidimus Christo, et de bis spem accepi-
bus |)er hanc existimalur inlucri. mus.
Ilanc ergo capitulationcm oninium \o- jNon enim sicut quidam cxistimaverunt,
cavit co quod omuia collccta suut in uuum,
: cos qui cl ante speraverunt dicit, hoc est,

corpus crcaturas, more antiquorum, Hilarius intelligcrc Inspergi , verborum saepissime abundarc
et in fine
consucveral. Cf 222, f. —
(1) Eam cod. corrcxi cx nuilti notarunt, antcccssor nostcr Cus-
intcr quos
num. XXI. — (2; Salutis, llcbr. i, 14. — (3) Omnem lantius 6 [j.axap{Tri; ad ejusdcm llilariilib. ContraCon-
creaturam ad illud inspirienlem cod. uti supra vi- slantium col. 1247, not. g.
, {A) Obtineant. la- —
,(ferc cst, num. viii, diccrcs Iiic cssc quoddain al)?olu- signis adco est ille locus ut in bis nolulis de eo per-
tuin accusativum. Sed correximus cxnuiigcnlcs m luncloric agerc mc piguorit, satiusquc visuni sit cum
ubique; eam enim littcram vetustis couicihus tcmerc ad protegomena amandnrc , ulcumqiic illustraudum.
 : , ;
,

104 SANCTUS HILARIUS

illos qui tunccredideiunt, antequam ceeteri Spiritus Sancli parlicipatione existimantur.
in novissimis crederent temporibus. Stul- Sicut enim et in superioribus diximus, quo-
tnm enim est sestimare erga illos solos fieri niam de bis qui potituri sunt
promissionem
illa bona quae exspectantur , et ad laudem accipiebant, in quaordine primitiarum par-
gloriae Dei solos illos pertinere ;
quum in ticulam quamdam gratiae in praesenti vita
commune omnibus qui usque ad consum- ad confirmationem f uturornm percipiebant,
mationem sa3culi erunt , Cbristi donatio sicut et Apostolus Romanis scribit dicens :

proposita esse videatur. Nam quod dixit : Non soJum autem, sed et ipsi primitias Spi-
qui ante speravimiis ; in comparatione in- ritus habentes, et ipsi in nobis ipsis ingemi'
credulorum dicit ut dicat illos qui ante : scimiis filiorum adoptionem exspectanteSj
exitum rei, per illam fidera quae in Cbristo redemtionem corporis nostri{'l).
est, qui etiam et ista se acquirere sperant; Unde illud manifestius explanans, adje-
optime de his dicens, qui maxime adepti cit : arrha hsereditatis nostrsB; bae-
ciui est
sunt illa bona quee exspectantur, qui ma- reditatem quidem illam fruitionem qiiae
,

jorem Deo gloriam reportarc videbantur. tunc erit, Yocans eo quod et firme illis da-
:

Nam quod dicit nos non de illis qui tunc bitur (3). Arrham vero hsereditatis (4), do-
erant dicit, sed in communi de omnibus num quod hic praebetur dicit Spiritus eo :

qui quolibet tempore credunt. quodde futuris promissionibus accipientes,

et perfectam Spiritus exspectantes partici-
XVIT.
pationem, exiguas quasdam, sicut dixi, pri-
Et quoniam usque ad praesens in com- mitias in praesenti accipere videbantur
muni omnia dixit in persona credentium quod ordinem arrhae obtinere videbatur
et
adjicit necessarie per illud quod dabatur eis jam
In quo et vos, audienles verhum verilatis^ binc exspectantibus et illud quod perfectum
evangelium saluiis veslrse in quo crcdentes est tempore sibi tribui corapetenti. Au-
signati estis Spiritupromissionis Sancto, ar- dienles ergo et vos, etcredenles de futuris,
rha hsereditatis noslrse in redemlionem ac- proraissionem percepistis , et quasi quam-
quisitionis, in laudem glorise ejus [v. 13, dam arrham futurorum Spiritus gratiam
14]. accepislis. Tunc vero ab omnibus istis libe-
Jpso enim modo et vos verba cvangelii rabimini tristitiis, et familiariter ei eritis
audistis, etad fidem accessistis, et Spiritus adjuncli, et ejus gloriae participabitis : ita
participatione conlirmationem accepistis. ut et multa laus provobis hinc possit ad-
ei
Hoc enim dicit : signati estis(l); acquire- nasci. Acquisitionem enim dicitillam fami-
batur autem eis firmilas per gratiam Spiri- liaritatera quae ad Deura est. Redemtionem
tus, per miracula quae tunc a credenti-
illa autem, id est, acquisitionis, quae per resur-
bus fiebant, quae erga fidem majori eos nexu rectionem et immortalitatem tunc aderunt
stringebant. illis(5); liberantera eos a peccato, et fami-
Bene autem illud Spiritum promissionis liaritatem illam quae apud eum est iisdem
vocavit quoniam omnia bona, quae exspe-
, tribuentem; ex quibus ejus gIoria3 partici-
ctantur in futuro saeculo, adessecredentibus pabunt ea.

(1) Audistis — signaii estis. Hoec Laufranciis , uti bone posuit. Nam idipsum autem appaSwv, quod pignus
qusc infra Sp?n7Mjn — existimantur ;
quae iamen vero sonat ; appaStbv enim futnrfe emptionis quasi quoddam
apud eum jam nemointelliget,nisi lcgat: exspectantiir, testimonium ct obligamcntum datur. Pignus vero, lioc
existimantur, el quae desunt addat adesse credcnti- : est, Eveyupov, pro mulua pccunia ponilur. » Haud ita
5u5,705, b, g. —
(2) Nostri. Rom. vii, 25. (5) Redem- — vcro frequens cst versio nostra unus enim cilalur Vi-
:

tionem , illani fruitionem —

dabitur. Vix apud eum- gilius Tapsensis, qui, quum aliterinterdum legerit, se-
dem Cantuariensem liaec recognoscere est, foedo errore mel babet arrha hxreditatis, in lib. xii De Trinit.
—
,

dcsinentia : quod formx illius dabitur. (4) Arrliam p. 745, a. —

Acquisitionem
(5) —
illis. Haec Lanfran-
hxrcditatis, gracce : 6? i^Tiv ocppagwv xvi; /././,povou.ia;. ciis inlcgra, scd prima postrcmis subjiciens, potius sub-
Hieronjmo notanle, «latinus intcrprespignus pro ara- vertit quara desciipsit.
 ;,:,

IN J-PJSTOLAM \D JiPHESlOS. 105

XVIII. susvestri, ad instar luminis, per cogni-

tionem Spiritus, claritate emicantes (5) ba-
Quaergo dignum il-
ratioiie tlemiralionc bcantur.
luin osteiKlemus, qui lantorum bonorum
XIX.
nobis causa exslitit? Hoc enim dicit in lau- :

dem (jloriie ejiis. Deindeet amplioribus (I) Qiia propter? ut scialis qux est spes ro-
laudibus faciens, libera enim est liumana cationis vestriv.
natura ; et ;diud quod expcdit, laudibus ma- Yocati autem sumus in spe ulique futu-
gis solet accendi : rorum; unde adjicit :

Propter hoc amUens illani qiuv est

el ego Et (juie sunt divitix (jlorioR hxreditatis
secundiini vosfulem in Domino Jesu, et chari- ejus in sanctis ; VA quanta aderit fruitio

talem quam habetis inon^nibus sanctis^ non bonoriim sanctis Dei in futuro saeculo. Bene
cesso (jratias agens pro vobis, memoriam ves- autem yloriam hivreditatis vocavit, eo quod
Iri facicns in orationibus meis [v. 15, 16]- et gloriosi cfliciemur, tunc pcr mognitudi-

Hoc aulem necessarie adjecit; non solum nem donationis.

propter cos , sed ut ne cxistimaretur quod aulem glorix dixit, ut dicat
Divitias
incusans illam (luam acceperant doclrinam, donationum cminentiam. Ktenim multa
^ua vellct abuti. Etiam si , non Joannes qusedam est erga nos Dei liberalitas. Siqui-
illis, sed alter aliquis pra>dicator pietatis dem soluta morte in incorruptibilitate cou-
,

fuisset, qui veritatis dogmata illis tradide- stituti, ultra peccare non poterimus sed ;

rat (2). in multa quadam commorabimur claritate

Kecessaria erat adjectio; et quoniam dixit perpetuam erga Deum habentes conjunctio-
non solum se gratias agcre, sed et orare pro nem.
cis, adjicit ipsam orationem quai continet Et supereminens magnitudo vir-
((uie sit

doctrin;ini convenicnliuni illis ,

quam et tutis ejus in nos qui credimus [v. 19]. Et
explanans, ipsius orationis narrationem pu- qualia vel quam magna erga nos, qui ia
blicarc vidctur : eum credidimus, ab eo efficientur.
Ut Deus Domini Xoslri Jesu Christi, Pa~ Considera autem et boc in loco quem ad
ler gloriae [v. 17]. modum modis omnibus extollit verbum sub
Hic ostendit quoniam Cbristi Domini di-
,
gratiarum actione, prout conveniens erat
cit susceptum indicans bomincm, Dcum
: non dicens gloriam hxredilatis absolute,
enim diccns Cbrisli, I^atrcm vero gloria', co sed divilias(jlorix; neque virtulem ejiis (jui
quod consuetudo est ei gloriai nomcn crga in nobis est, sed neque magnitudinem vir-
divinam ponere naturam et quod et glo- : tutis solum; sed vebementius secundum id
riosa (3) sit et demirabilis, sicut ad Hebraeos quod esse videtur, dixit : supereminens ma~
dicit : qui est splendor fjlorise {^)', pro qui- gnitudo virtutis (6).
busdebiiit dicere />e/, sive : divinsenaturve. SecundumoperationempotenticV fortitudi-
Det vobis Spiritum sapicnti,v , et revela- nis ejus. l']t boc in loco non (\ixii fortitudinis
tionis in coqnitionc ipsius, illuminalos ha- absolute scd secundum potenliam forlitu-
;

bere oculos cordis vestri [v. 181. dinis; ut dicat illius magnae et potentis
:

«Hoc.inquit, postulo, ut pra>stetur a quam operatus est in Chrislo, suscitanseum

Deo vobis Spiritus Sancti gratia ut repleat ; ex mortuis. Bene explanans magnitudinem
\os sapientia et cognitione Dei ; suscipien- illorum quaj erga nos facta sunt, illa me-
tes inenarrabilium revelationem; ita ut sen- moratus est qua3 secundum Cbristum sunt
{i) Ampliores eos laudibus cod. — (2) Tradiderat. in libr. xi, De Trinitale , n. 17, col.
Hilariiis instilil
Cf. qufc innrp;umenlo, num. v, ct prolefjom. — (5) Glo- 1002 1093.
ct —
(4) (nori,v, Hcbr. i, 5. (S) Cla-—
rtDsam. Lanfraiicus suo arbitralu pauca aliter legit : ritalem emicantes cod. Cf. Hilar. col. 1092, e. —
« diccns ('hrisli, susccptuni indicat horaincm Pater ;
(6) Qualia vel quam niafjna
—
virtutis ejus, Lanfran-
glorix ; gloriosa est enim divina nalura. » Egregie liis cus, omissis nonnullis, ib. Cf. Hilar. col. 1100, c.
 : —

106 SANCTUS HILARTUS

a quo omnis erga nosliberalitas principinm regeneralionemillam, participationem per-
sunisisse videtur. Hoc ergo dicit : « Quo- cepimus quae apud eum est veram quidem :

niam oro ut cognoscatis illa quae erga nos copulationem in futuro saeculo percipien-
facta sunt quam m;ignam habent ostensio-
;
tes; quando ct resurrectionis ejus partici-
nem virtufis ; et quem ad modum suscita- pes efficiemur. Nam primitias quasdam Spi-
vit Christumex morluis. » ritus ex co accepimus in baptismate, se-
cundum praesens saeculum. Quod baptisma
XX.
formam iiabere mortis et resurrectionis exi-
Deinde adjicit quod majus est stimamus; in quorum et formam constituti,
Et sedere fecit in dexteram suam, in cce- jam amodo credimus, corpus quidem ejus
lestibus, super omnem principatum, el po- omnes esse eos qui credunt existimantes.
testatem, dominationem et
et virtutem , et , Ecclesiam enim fidelium nuncupat congre-
omne nomen quod nominatur non solum in gationem. Caputaulem nostrum. illumesse
ssecuh hoc, sed et in fuluro [v. 20, 21]. designat.
Nam quod dicit : Sederefecit in dexteram Sic et Corinthiis scribens, dicit : Etenim
siiam , hoc est, participem illum honoris in uno Spiritu nos omnes in unum corpus
accepit, de suscepto homine id dicens; eo baptizati sumus (4). Et mnltis in locis in
quod ,
propter inhabitantem in eo naturam apostolica interpretatione hunc sensum la-
Dei Verbi (1), ab omnibus habet adorari. tius dixisse videmur. Non ex nobis abso-
Unde adjicit super omnes. Quod etiam et
: lute interjectionem ejus faciens : sed beatus
magisostendere voleus, adjicit Et omneno- : Paulus frequenter illud adorsus est quod :

mm quod nominatur in sxculo hoc, sed et et aliorum dictorum probatio in hoc con-
in futuro , hoc est, sive aliquid secundum sistere videtur. Sicut ergo in uno corpore
praesentem vitam nominatur, et cognoscitur elegantiorem partem caput esse existima-
esse magnum apud nos; sive in futuro co- mus, a quo omnis virtus vivacitatis ad cae-
gnoscere poterimus quod nunc forsitan ne- terum deducitur corpus sic secundum prae-
;

scimus, omniuni illorum superiorem iilum sentem vitam nnum corpus omnes sumus
fecit. homines eo quod et unius sumus naturae;
:

Unde ilhid et confirmans adjicit Et :

caput nobis ascribentes Adam a quo ,

omnia subjccit sub pedibus ejus. Compen- omnis causa ut essemus derivasse videtur
diose dicere voluit : omnium illum domi- in nobis.
num constituit.
XXI.
Et quidem apud nos : Ipsum dcdit caput
super omni EccJesia qu?e est corpus ejus. Ple- Secundum futurum vero factum, secun-
niludo ejus, qui omnia in omnihus adim- dum quod exsurgentes erimus immortales,
pletur [v. 22, 2.3]. « Commune, inquit, est, unum erimus omnes eo
corpus quideni :

hoc bonum omnibus nobis, qui credi- quod communem suscepimus resurreclio-
mus. >> —
Quare? « Quoniam corpus — nera, et illam immortalitatem quae per re-
ejus rsumus omnes nos qui credimus. Simi- surreclionem erit. In ordine vero , caput
litudine natura participationcm suscipien- nobis Christus erit, ex quo omnis causa
tes gratiae Spiritus illius ,
qui in eo faclus secundae regenerationis in nos derivasse
est. Quod enim erga illum factum est, in videtur.
chrismatis ordine suscepistis (2) : Spiritus, Unde hoc in loco dicens Superemi-
et :

inquit, Domini super me, propler quod et nens magnitudo virtutis ejus in nos qui cre-
unxit me (3). didimus, illaquae secuudum Christum snnt
Huic Spiritui et nos participantes, per memoratus est, primum a quo omnis aptata

(1) Hoc est parlicipem —

verhi Dei, ibid. Lcgendum ligens, secum pro mectim. — (2) Susceptus cod.
auteiQjUt in margine correxit editor, cffileroquin indi- (3) Vnxit me. Ps. xliv. —
(4) II, Cor. xii, 13.
 1> EPISTOLAM AD EPHESIOS. 107

csse videtiir liberalitas. Et dicens ilia qiijc ncm est, dc qiio oninis illi scrmo bactcnus
er|:?a eum suiit ,
magnifice, sicut se verilas fuit, quoniani dcdit eum c»aput Ecclcsien,

liabebal, ndjieit ilUi qna- nostra esse vidcn- (|uando super omnem Ecclesiam capul eum
tur ;
quoniatn lioc commune nostrum bo- dedit. Caput quidcm omiiium cst uude et ;

num cst. In corporis enim ordine ei con- rccapilulari omnia in Cbristo in supcriori-
sislimus : in ultimo quidem , ipsis rebus ;
bus dixit. Supcr omnia autem nostrum
in forma vero ct promissionibus , secun- essc caput videtur, quanto ct major nobis
dum pra^scntem vitam. Et cai)ut iilum no- ad cum c\ simililudine consistcre videtur
strum exislimamus crgo commuiiiea-
cssc ; familiaritas.
nuis ei inomni bonore. Etcommune bonum
XXII.
omnium cst nostrum; quodcumque luerit
erga illum, corpus cst Ecclcsice. Et quoniam ostendit magna quidcm illa

El plenilmlo ejus, qui omnia in omnibus quae scciindum Cbristum sunt , usque ad
adimplctur [v. 23]. Non di\it « omnia im- nos vero exinde cxlendi gratiam auget ,

plet », sed quia ipse omnibus adimple- m datam, ex arbitrio suscipicntium :

tur ; bocest, iu omnibus plenus est. Totus Et vos quum essetis morlui in dclictis et
enim in unumquemque est ,
propter na- peccatis vestris, in quibus aliquando ambu-
luric incircumscriptionem non sccundum , laslis secundum sivculum mundi hujus , se-
partcs divisus. »cessaria autem est et illa cundum principem potestalis aeris spiritus,
adjectio qua dixit : Oinnia in omnibus; qui nunc operatur in fdios diffidentiic [cap.
ostendens quando in omnibus est ,
totus II, V. l et 2].
existens in unumquemque, prout quis Dicit quidem diabolum. Yocat autem
cogitare volucrit, sive essenlia , sivc ino- cum principcm potestatis aeris spiritiis:, eo
peratione, sivc virtute (1), sive potestale, quod omnes invisibiles virlutcs immincnt
sive et alio quolibct modo eo quod pcr : visibilibus, ut commoveant cafi ,
secundum
omnia sit incircumscriptus. Et ideo in communem omnium neccssitatem. Sunt au-
unumquemque totus per omnia esse vidc- tem cx illis qui et acris imminent motui,
lur : co quod omnia in omiiibus sic cssc intcr quos diabolus erat ('i). Unde iilum
eum ct posse, sicut possibile est eum esse, et principem potestatis aeris spiritus voca-
qui in unumquemque tolus est. vit. Hoc est, acceperat mandatum ut prin-

Sufficicnter crgo ilUimbonorem qui erga ciparetur acri, et poteslatcm baberet com-
nos cst ostendit , corpus nos diceus esse moverc eum. Hoc enim dicit spiritus eo ,

Chrisli, ct plenitudincm cjus quiomnia in quod et molum aeris flatum nuucupare

omnibus adimplclur. Hoc dicens « Quo- : consuevimus.
uiam nos fideles corpus quidem sumus Bcnc autem Qui nunc inoperatur
dixit :

Clirisli. Habemus autem praeter cajteros in in filios diffulentipe ; eo quod ct ab illa sit
nobis illum qui cst incircumscriptus : ut rejectus potestate et hoc ultro opcratur
,

totus sit omnia in omnibus. Elegantem proptcr arbitrii sui mutabilitatem. Ha;c
quamdam ad cum accipientcs familiarita- igitur agebatis dudum : eo quod et diabo-
lcnj quidcm corpus sumus nos Cliristi,
: si licum scqucbamini intcllcctum, et cum
majorcm pric ca.'teris copulationcm ad cum pra'scnti hac vita omnia vestra deliniri cen-
habere digni existimati. Caput autem no- scbatis.
slrum ille cst, in quo divina natura alfcctu Et quoniam dixit, vos, ut ne subtrabcre
inbabilat eieganti. » se cxistimarelur ab illis qui neccssariam
Iknc quod non dixe-
el valde scru|)ulose Iiabcrc videbantur gratiam, adjicit :

rit absolute dc Christo, qui sccundum car- fn quibus el nos (3) omnes conversati su~

(1) /« omnibus plenus esl ; necessario aulem ad- Lcviter alludil liis idein Lanfrancus. Cf. Hilar. 357.
jecit : omnia, oslendens lolum exislere in omnihus, 1) A7)\ a. — (3) Ne se sublraheret — «t nos
—
; ,

prout virlute Lanfranc. 70G , c. (2) Diabolus erat. Luulranc. ibiJ.

108 SANCTUS HILARTUS
miis aliquanclo in desideriis carnis nostrse, delictis poenam aliquam exspectelis : co
facientes vohintatem carnis et cogitationum, quod et perditionem divina Scriptura poe-
et eramus natura Filii irss, sicut et cwteri nam nominare consuevit. SicutDominus in
[V. 3]. Evangelio dicit : Timete magis illum ^ui
Oiiini ex parte propositiim hcibet divi- polest et animam et corpus perdere in ge-
iiani aiigere gratiam, sicut et in illa narra- hennam (2). Sed nunc illud evidentius dixit,
tione quam dc illis expediit. Quae a Deo eo quod et imperfectum hoc inloco sensum
facta sunt, nominibus abusus talibus qui- ,
reliquit, adjicit illa quae sequunlur :

bus ilia cum augmento commendaret. Sic Convivificavit nos in Christo, inquit, di-
et ab arbitrio corum qui susceperant ao- , cens: Et conresuscitavit et consedere fecit in
lens augere Dei liberalitatem quoniam : coeJestibus in Christo Jesu [v. 6].

quum valdeessent mali etiudigni, donatio- Vides quoniam illa quae dixit de Christo
nes fecit illas quee a Deo sunt , tamen et illis. nos communicasse, per illam quic
ait

multa etmagna adepti sunt bona. Quorum apud eumest conjunctionem (3); ostendens
et ciim maxima exaggeratione nititur mali- quoniam non incassum memoratus est illa,
tiam. scilicet non solum ea quae de Christo sunt
manifestat; sed ut ex illis liberalitatem erga
xxm. nos Christiostendat.
Quum ergo tales essemus, quid accidit ? Deinde Ut ostendat in sxculis
adjicit :

Deus autem, dives quum esset in misericor- supervenieniibus superabundantes divitias

dia, propter multam charitatem suam, qua gratix suse in bonitate super nos in Christo
dilexit nos , et quum essemus mortui in de- Jesu[\. 7].
lictis et in peccatis [v. 4 et 5]. Bene in sxculis supervenientibus dixit,
Nam quum essemus hoc in ioco dicens, quando ipsa rerum demonstratio manife-
signat quod fuimus ; retulit autem illud ad stam erga nos ostendit Dei bonitatem et ,

principium verbi. Sic enim coepit Et vos :

gratiam illam quam perficere dignatus est
quum essetis mortui delictis et peccatis ve- per illa quae secundum Christum sunt (i).
Unde et interjecit ceetera, quoe mali-
slris. Eo quod omni in loco illa magna, quae per
tiam eorum veheraentem poterant osten- Christum praeslita sunt nobis, de futuris
dere. Resumsit iterum illud iu illa narra- probare est annisus. Necessarie ergoet hoc
tione donationesDei, ultra non dicens vos, non in praesenti vita dicto-
adjecit, ita ut
sed nos (1): ut ostendat quoniam et mali- rum exigerent documenta, perfectam vero
tiani sestimat esse communem , et gratiam de nobis et plenariam reddidit rationem.
similiter. Eos autem qui hujusmodi erant
quid fecit ?
XXIV.
Convivificavit Christo. Totum reddidit, Resumit vero illud quod dixerat Gra~ :

praecedentibus illis quae deChristo dixerat, tia enim estis salvati [v. 8] regeneratio- ,

ostendens quoniam communionem ad eum nis lucrum quod erit; docens nos et di-
habemus, tam ex similitudine naturee, quam cit :

ex copulatione resurrectionis. Et hoc non ex vobis; Dei enim donum

Deinde adjicit, resurrectionis lucrum : est , non cx operibus, ne quis glorietur. Ip-
Gratia estis salvati. s%us enim sumus factura, creati in Christo
Vult dicere, quoniam suscitat vos , ut Jesu, in operibus bonis; quse prseparavit
ultra salutem per gratiam acquiratis. Salu- Deus, ut in illis ambulemus [v. 9, 10].

tem nominat hanc, id est, ut ne ultra pro Nam quod dixit : Ipsius enim sumus fa-

(1) Hos. Lanfrancus eamdem indigilat interjectio- 408, e; 310, e. —

(4) Sunt. Ex his corrigenda qua;
nem. —(2) Matth. x, 28. —
(5) Ille nos ait commu- Lanfrancus editus liabet prorsus absona Quando :

nicasse quae de Christo dixit, per illam qux apud eum ipsarum rerum manifestam erga nos ostendet Dei
est conjunctionem, Lanfrancus , ib. ; cf. Hilar. coL bonitatem. Ceetera rectius exstanl, 707, a.
 :

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 109

tnra, hoc iii non sccundum primam

loco; quidem nuUomodo poterimus. Omne vero
dicit opificationem, sed secundam secuii- : quodcumque bonum est pcrmanebimus,
dum quam etrccreamur, pcr resurrcctio- facienfcs illud. Hoc enim dicit Creali in :

ncm ilerum effocli. Uiule adjecit : Creali Chrislo Jr.sH in operiOus bonis; ut illa quai

in Chri^to Jesu; sicut et nd Coriuthios di- per nostruin propositum agere nullomodo
cit : Si qmi in Chrislo nova crealura. vaiuimus (eo quod uaturalis infirmitas re-
Quod autein dicere Yult, iudiget lalitu- pugiiabat nobis), ha3C siue labore aliquo
dine, ita ut legentibus manifestum fieri cum inulta facilitate pcr gratiam ejus, qui
posset. 3Iortales quum simus secundum nos ad hociterum creavit, perficere poteri-
praeseiitem vitam, sequitur quodammodo mus.
mortalitatem facilitas poccandi. Est cnim
XXV.
quando quidein a voluplate, quaudo veroa
cupiditale pecuniariu, frequeuter et ob Dicens vero in hisce resurrectionis bo-
pra?scutein gloriam, quam et appeterc pro- num, quod communc erat omnibus, sive
perainus, in delictum incurriiuns. Hiuc qui ex gentibus crediderunt, sive illis
illis

coutiiigit iu multiludincm nos peccatorum qui ex Judaeis; iii subsequentibus adjecit

et profunduin impielalis prcccipitcs duci quod lucrum illorum tantum erat, qui cx
niliil juvati iicque ex illis lcgibus qu;e a gentibus eraut : eo quod Ephesii ex genti-
J)eo dalic sunt uobis ; nisi solum hoc, quo- bus ad fidem Christi accesserunt; et vehe
niain lex oslendebat iila nos agere quae cou- mentius Deo gratias agere deproperant eo ,

veniebanl. quod uon solum pro communibus, sed pro

Quid ergo fecit Dominus, qnum nos suis propriis debitores erant id facere.
niinime possimus, proptcr iniirmitatem il- Propter quod memores eslole quoniam
lam, qutc nobis aderat per mortalilatem ? vos qui dudum eratis gentes, in carne qui
Et quum non sufficeremus ad perfectam dicebamini prsepuiium [v. 11].
virlutum proficere directioiiem?Iterum nos Quod dicit, m carne; adjici illi debet
seciindo creavit. secuudam illain vitam im- qui dicebamini ; nonquo gentes
illi diclo
mortalem donans nobis iu qua effecti, et ; dixit ut sensus hic esse videatur
; Qui in :

naluralem abjicientes inlirmitatem, utpote carne dicimini prseputium adjicit enim ab :

erepti a morlalitate, et ab omni passione illa qux dicitur circumcisio in carne manu-
liberi effecti, immortali habebimur natura, facla. In carne praeputiatos debere dici (1)
ut nec peccare ultra possimus. Quoiiiam asserens, eo quod et circumcisio crga car-
ergo dixit, quia eramus mortui deliclis, fa- nem videri potest.
cieutes voluutates carnis et cogitationum, Quoniam eratis tempore illo sine Chrislo
et eramus nalura lilii irae : sed quum talcs [v. 12]. Necdum enim credideratisiu eum.
cssemus, conrcsuscilavit nos Chrislo, ut ul- Non debet autem quisquam sermonum
tra per gratiam salutem assequi possimus. obscuritati inhaerere ; sed examinare de-
Hcec adjecit : latius comprobare illam sa- bet aposlolicum verborum intellectum.
lutem voleus, quae nobis effecla est per Abalienati a conversatione Israel^ et pe-
gratiam. Quid enim? Quaudo hoc nobis regrini teslamenlorum promissionis spem ,

prastilit, id est, resurrcclionein? Eo quod non habentes, et sine Deo in hoc mundo.
nonexiiobis, iicque ex nostris o|)eril)us, « Reputamini, iiiquit, vos, qui ex genti-
salutem asscqui poteramus, sicut et praUc- bus credidistis quia ab illis qui iucircum-
tcmpus sufncienler arguens
ritura osteiidit ; cisioue i,uxd, prtvpulium diciniini. Etquasi
iii his nostram inlirmitattm. Et idco dcnuo naturalcm quamdam discretionem ad Ju-
creavit nos in Christo, secuudam illam vi- daeos iu carne habere videmini quando :

lain condonans uobis, iii qua effecti peccare secuiidum tempus illud, priusquain credi-

[i) Quod dicit in cayne-j)r,zpulialos. Nonnulla ex liis Lanfrancus demsit, eodem sensu manente, ibid.
 »

110 SANCTIIS HILARIUS

dissetisChristo, iiulla erat vobis ad Deum ctionis gratiam, immortales nos ultra ex-
communio neque habebatis bonasaliquas
;
hibens , apud quos circumcisio locum non
spes, alieniab Israel exstantes, eta promis- habet ulterius (quid enim conferre poterit
sionibus et testamentis, quffi ad illos fue- immortalibus ch^cumcisio ?) ; ubi preeputii
rant facta, quorum suinmum bonum erat discretio ultra nou poterit inveniri. Hanc
is qui cxspeciabatur Christus. » autem inimicitiam abstuUt , non circumci-
Quid ergo? Nunc autem in Christo Jesu sioneni solum auferens, sed etipsam legem
vos qui aJiquando eralis longe, prope facti cessare faciens per sua decreta (3). »

sanguine Christi[v. 13].

cslis in Quae autem sunt decreta? « Resurrectio,
Sed nunc Christi mors resurrectionem incorruptela , immortalitas. Haec enim de-
donans et alteram vilam, per praesentem
, creta vocavit ,
quasi quae et in re sint ex
inducens conjunxit vos qui eratis multum quibus efficitur, ut jam ultra peccare non
separati (1). Qualiter aut quomodo? possimus operae id divina gratia in nobis
:

expediente ita ut neque praecepta ulterius

;
XXVI.
indigeamus neque uUa mandata quae alia
,

pax noslra, qui fecit utra-

Ipse est enim quidem iios facere volunt, alia prohibent.
que unum ; et medium parielem macerise « lilam ergo inimicitiam et separatio-
solvit inimicitiam in carne sua; legem man- nem quae ex circumcisione fiebat, cum omni
datorum in ediclis deslituens, ut duos con- lege fecit cessare. Duos nos, id est, illum
dat in se in unum, hominem novum, fa- qui ex gentibus erat , et qui ex Judaeis,
cienspacem; elreconciliet utrosque in uno unuin quemdam novum hominem per re-
corpore Deo per crucem, interficiensinimici- surrectionem faciens immortalem : apud
tiam in ipso [v. 14, 15, 16]. quem nulla circumcisionis et praeputii ha-
Lex per circumcisionem suos ab alienis betur discretio. Sic enim nos in unum cor-
discrevit; unde nec aliqua communio gen- pus illud immortale habere efficit; in pace
tibus cum Judaeis poteratesse. Circumcisio- nos constituens , familiaritatem utriusque
nis (2) et quidem habebant polestatem. Sed nobis illam quae ad donans. Deum est hinc
Dominus Christus, per resurrectionem, im- Qua^ cuncta efficit per propriamcrucem(4),
mortalitatem nobis prccstans, destruxit hanc ut dicat per passionem et mortem, omnem
jussionem in immorlali eteuim nalura cir-
: inimiciliam quae inesse nobis videbatur,
cumcisio nequaquam poterit celebrari. adimens, utpote et ipsam mortem per re-
Circumcisione vero non exstante, iiulla surrectionem destruens.
videbilur prseputii et circumcisionis esse Optime aulem illam separationem qua
discretio; sed et ipsorum praeceptorum le- ex circumcisione liebat mediuni parietem
gem hinc cessare fecit: superflua etenim macerise vocavit : ostendens nullomodo
tunc omnis est definitio iegis, eo quod jani posse nos invicem propinquare : ad simili-
ultra nec peccare poterimus. tudinem corum, qui maceria quadam me- ,

Hoc ergo vult diccre « Quoniam ipse : diante, propinquare sibi prohibenlur; eo
pacis nobis exstitil auclor; qui illam ini- quod nec erat possibile secundum legis ,

micitiam et se[)arationem ,
quae inerat ex praeceptum, eos qui in praeputio erant ali-
circumcisione carnis, dissolvit pcr resurre- quamad circumcisoshabere communionem,
Separali. Cf. Hilar. Opp., col 359, f, 537,
(1) c— net, ct quara ctiam uunc grfficus tcxtus vulgatus prac se
(2) Circumcisionem et quidem habebant poleslatem cod. fcrre Yidetur, a7ro7.TEi-/a; Tr,v £/6pav ev au-rw scriben-
— (3) Decreta. Multaitenim Lanrranciis in paucacon- dum enim cum leni spiritu auT<o, referciidumque
ad
;

gcssit ibid. Cr. Hilar. Opp. col. ^•TG, f. (4) Per pro-— pracviam voccm oTaupw. Sin eamdem pronominalem
priam crucem. ExinJc, ni fallor, liquetsupra legenduin auToJ aspires, perinde erit atque e.aauTw, ceauTtj, dauTw,
esse in Apostolo : Interficiens inimicitiam in ij^sa , id idcm sonabit qiiod babct vulgata versio Interficiens :

cst, in cruce, Hilariumque eumdemadhaesisse lectioni inimicitias ( — ac si lcgendum £/,0?a;j in semetipso, id

quffi apud plerosque Palres grrecos, Chrysoslomnm cst, in Christo. \lxc grecci pronominis ambiguilatem
nempc, Theodorelum, Theophylactnm, aliosque, obfi- jampridem Hieronymo notala est.
 : ,

IN EPISTOLAM AD GALATAS. 111

praeterqunm si circiimcisioneiu suscipore Ejcistentem anqulari lapide ipsum Jesum

\oluisseiil: quoderalillius partisscmel lieri. ('firistum, in quo omne tactu coaptatum
Prudeiitia vero aposloliea cst demiran- crescit in templo sancto in Domino quo , in
da : 60 quod memorans resurreclioucin, ct el vos cowdificamini iii habitacuJum Dei in
illa quu* exinde [asselquula (I) smit gen- Spiritu [v. 21 et 22].
tibus, siinul attraxit ct Jiidaeos; co quod Angularis lapidis ordinem nohis Chri-
«

recoiicilialioiicm similiter et isli, sicut et stas tenere videtur; super quem et illi qui
iili, per iliain potiti sunt ; ut ne videanlur exgeutibus, ct nos qui ex Judaiis crcdi-
maijua sapcre Judoei, quasi qui nil minus dimus utrique conjungiinur, discretione
hal)uerint. Unde iterum dicit : nulla ultra iu nohis interccdente : eo quod
Et veniens evan(ji'lizavit pacem vobis, qui iii templum Dei coaptamur similiter utri-
lomje estis el qiii i^roi^e [v. 17]. que, eaindcm virtutem Spiritus pcr rege-
/Vojje diccus, JudiEos designavit, propter ncrationcm adepli ; ita ut assequi merea-
legis disciplinam : adjecit illud quod pra3- mur in uno consistcre a^dificio. »

cedentil)us jungi poterat Nam quod dixit : in quo omne tactu

Quoniam habemm accessum iilrique in coaptalum , ut dicat « omnis lapis qui sub
uno Spirilu, ad Patrem [v. 18]. Ulrique tactu cadit » a quadam proprietate ista di-
inquit, similiter camdem Spiritus parlici- ccns , in ordiue videlicet homiuis lapidem
pali graliani,potuimus accedere per cuin dicens.
ad Deum. Ita ut Patrem illiim adscrihanuis
xxvm.
proprium, quod numquam neque Juda,'i ex
lege hujusmodi familiaritate acquircre po- Et quoniam omni ex parte retulit Dei
tuerant. E contrario vero et pa^ne eos lex gratiam qua) in nohis est ct rcsurrectionis ,

suhjiciehat, miuime ab illis scrupulose ser- lucrum, et illorum quoe exspectamus mag-
\ata. nitudinem, adjicit :

Et quoniam oslenditquiaet JudaeisChri- Hujus rei gratia , ego Paulus , vinctus

sli adventus maxinium contulit lucruin, Christi Jesu pro vobis genlibus [cap. III,
,

licet gentihus videretur alienis exstantihus v. 1]. — Et non dixit illaquae hujus reigra-
elegaiitcm quanidam illam praehuisse faiiii- iia dici voluerat, scd reliiiquens iii ultimo
Jiaritatein ,
quai nullomodo illis pertinere cjus supplemcutum, ad illudcucurrit quod
polerat, resumit iterumillud, quasi ad dixit : Vinclus pro vobis genlibus. Illa quae
iilos proloquens qui ex gentihus credidc- subsequebantur adjicit , ostendcns quem-
runt : admoduin illi pcrtinere videtur gentium
Evangeiiura pro quo etiam viuctum se esse
:

XXVIl.
dicit :

Jlaque jam xdlra non eslis pereqrini et Si tamen audistis dispensationem gratix
ailvena', sed concivcs sanclorum, el dome- Dei, qux dalaest mihi in vobis, « quoniam
stici Dei, ledificati supra fundamenlum apo- factum est mihi ministerium , sicul prx-
stolovum el prophetarum [v. 19 et 20]. scripsi in paucis » prout potestis lcgentes in-
Id ipsum dicens quod et in superiorihus telligere prudenliam meam in mysteriuni
dixcrat : « qiioiiiam ullra )ion estis alieni Chrisli [v. 2, 3, 4].
a pictatc: domcstiri enim Dei estis effecli, Multam hahent obscuritatem, ob seimo-
iilam quu3 ad aposloios ct prophclas cst num compeiidiosam exprcssionem uui- ,

cominuiiionem suscipienles, pcr illam lidcm versa etcniin illa quae dogmatica sunt iu
qua; est in Christo. » pracsenti cpislola maxiinc autcm ista pars ;

Et quoiiiain dixit superiediftcati ser-: , epistola) quai a nohis nunc iiiterpretari cst
vans exempli ipsius sequentiam, adjicit : proposita. liitendcndum est ergo ad inlel-

(1) Assetimla. Capilc truncata vox ilia in codice videtur; passivc tamcn usurpari durum est.
 ;

112 SANCTUS HILARIUS

lectum sermonum cujus doctrinam proelio- tum : Si tamen audistis dispensationem gra-

norabilem omnibus existimare debemus.
Statim vero data est..., pro datam dicit
vult enim dicere quoniam necessarie ali-
qua ex parte, auciislis datam mihi in vobis
gratix dispensationem, et qnoniam secun-
tise Dei qux data est mihi in vobis per evange-
lium cujus factus sum ego minister secundum
,
dationem gratiw Dei, quse data est mihi se-
cunduminoperationemvirtutis ejus. Mihi mi-
nimo omnium sanctorum dataest gratia illa,

susccpi mysterii istius in genlibus evangelizare investigabiles divi-

dum revelationem
co^nitionem. De quibus et scripsi vobis., ut tias Christi ; et iliuminare omnes qux csset

fas admittebat, de paucis.. ut cognoscatis et dispensatio mysterii quod absconditum fuit a

vos illam quam susccpi prudentiam. Deo qui omnia creavit [v. 7, 8, 9].
s<rculis in

Dc boc raysterio sicuti ad Corintbios Idipsum dicit et hoc in loco, quoniam

sciibit; Sic nos existimethomo, sicut mini- datum est mihi ministerium evangelii ita ,

slros Christi et dispensatorcs mysteriorum ut omnibus gentibus prBedicem voluntatem

Dei{\); bocest, ordinatos, ut dcinenarra- Dei, illam quae erga illos exstitit; et ut osten-

bibbus omnibus distribuamus vobis doctri- dam doctrinam hujus mysterii quod
illis

nam ct quod sit ipsum mysterium, dicens

;
absconditum fuerat, et omnibus erat occul-
secundum revelationem. Notmn est; quod tuin, soli vero Deo erat cognitum, et qui

aJiis generationibus non innoluit ftUis ho- omnia facit. Et ostendens quemadmodum
minum; sicut nunc revelatum esl sanctis omnibus erat occultum adjicit :

apostolis ejus, et prophetis, in spirilu ; esse Ul innotescat nunc principatibus et po-

gentes cohseredes, el concorporales, et com- iestatibus in coelestibus, per Ecclesiam, mul-

participes promissionis ejus in Christo [v. tiformis sapientia Dei, secundum propositum

5,6). Sceculorum, quam fedt in Christo Jesu Do-

Hoc quod ab antiquis quidem ignoraba- mino nostro, in quo habemus fuluciam etac-
tur, nunc autom manifestum est, ct aposto- ccssum in confidentia per fidem ejus [v. 10,

lis €t prophetis; « propbetas » dicens illos 11, 12].

qui eo in tcmpore prophetiae gratia digni enim omnibus hoc occultum erat,
« Sic

habiti esse ostendebatur. Quoniam placuit quod erat dispensandum per Cbristum ita :

Deo, ut gentes communionem babeant om- ut nec principatus, nec potestates, ut dicat
nis promissionis quae esl in Christo, quse et invisibile3virtutes,poluissentprimitusscire
exspectatur ut suum exitum sumat. Ideo op- illa quae erantfutura. Qiiffi vere recognovis-
time dixit sicul prpescripi^i. Dixerat in supe- sent novam
gloriosam Dei sapientiam de
et

rioribus de hoc, quoniam magna sunt iila his quae dudum illi et ante saBcuIa fuerant

quae in nos sunt a Deo coliata; quorum placita. » Nunc veroraanifestata perillaquae
participationem etiam gentes digne habitae erga Ecclesiam facta sunt (2), ut dicat erga
sunt. qui perfidem renovati, etfulurorum
fideles
spem suscipientes perfectam (3) « Offeri- :

XXIX.
mur cum multa coniidentia Deo, utpote qui
Deinde dicens mysterium , resumit dic- et niagna quadam fiducia constituemur. »

(1) Dei, I Cor. iv, i, cf. Hilar. Opp., col. 54, b, c; Patrum senlentia est ,
pleraqne Dei mysteria angelos
518, d. —
(2) Facta sunl. Qtia; e\ liisLanfrancus pau- didicisse per Ecclesiam ; non ca quidem quse nalurae
cissima solus retinuit , co niinori fastidio sit ea repelere, necessario insuut siquidem cognovcre, quum se-
(illa

quod vice reciproca ipsius tcxtus nosterque opporlune mel illis contucndi Dei facultas concessa est), sed quffi
corrigendus sit in re non minimi facicnda, nempc super liberc Dcus et forinsecus operatur. Cf. Nyss. Hom. viii,

liDCc : Ut innotescat etc. « Sicul lioc erat {lege, sic lioc in Cant. canlic. Origcn. Homil. xxiii. Hieronymus ad
erat) occultum , ut nec invisibiles virtutes potuissciit lumc locum. Commodius in eo potest intelligi sensu ,
lioc scire. Nunc vero manifestum eslper ea qusc erga quem et Hilario libenter adscribemus, eruditos nempc
Ecclesiam facta sunt » col. 708. At codex noster
, fuisse angelos, non quasi Ecclesioc discipulos, sed ut
mendose liabet : Per illam cpix erga Ecclesiam facta rerum in Ecclesia factarum (estes el conscios. —
est. — (5) Perfeclam. Yetustiorum aliquot Ecciesioo
 : , ,

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 113

Et qiialis est illa? lalisqiuejnm ullra peccare factaesse videbatur. Hoc vero in loco, illud
nos non patitur, neqiie ab illis qua? nos post interjectionem resnmens, boc dixit;
decent excedere nos ultra sinat. quoniam pro his omnibus qua; nobis praj-
Hupc omnia interjeeit, ad illiid quod dixil: stilit, sicut pra'dixi, quia sic sunt magna et
Paulus , ciiictus iifo voIhs ijentibu^. deiniralione digna, et nimium praeclara, per
siiigula momenta genua flecto Patri Chri-
slo (4), quem omnis congregatio, sive ea
Et quasi condrmans illud adjicit Pro- : quiv in coelis est, siveel qiuv super (erram est,

pler quod poslulo non deficere (1) in Iribu- proprium vocat et ffistimat essc Dominum.
lalionibus meis pro vobis quie esl gloria ,
Quid depostulans ab eo?
ves(ra[v. 13]. Pro vobis ergo non solum« Ut det vobis secundum divilias glorise vir-
gravis,quoniam vinctus sum sed et oro ut ; (u(econfor(ari per Spiriiumejus in in(erio-
non cedam illis quu' pro vobis sunt tribula- rcm hominem; habi(are Chris(um per fidem
tionibus; sciens quoniam vestrum est lu- in cordibus ves(ris; in chari(a(e radicad et
crum si ego passiones sustiueus tolera-
, fundad [v. 16, 17].

vero, «on discedens ab illis qua? vobis « Postulo ab eo ut secundum

, iuquit , ,

convenient. « suam bonitatem prjebeat vobis Spiritus gra-

Et quoniam oninia ista ad illud retulit tiam; ut confirmet vos in ea quae secundum
quod dixerat : PauJus, vinclus pro vobis (jen- Clnistum est fide; ita ut aestimetur idem
tibus; resumit iterum quod dixerat : hujus iuhabitare, iii veslris animis ; vobis erga
rei gratia. Et quod ibi dicere supra proj)o- eum babentibus charitatem, quasi quam-
suerat, hoc in isto loco adjicit dam radicem, et fundamentum firmissimum.
Hujus rei gratia, flecto genua mea ad et aiiud adjicit.
Patrem Domini Nostri Jesu Chrisli, ex quo U( possids comprehendere, cum omnibus
omnis congregatio in cceJis et super terrani sancds, quse si( laddido, et longitudo, et pro-
nominatur i\. 14, 151. Quidam palerni- fundum, et al(i(udo; cognoscere e(iam super-
tas legerunt, iion inlelligeutes quod posi- eminen(em sciendx clari(a(em Chrisd [v. 1 8,
tum erat ab Apostolo. Est autem congrega- 19]. Nam quod dicit Cognoscere, frui dicit
:

tio; nam patria vel pa(eriii(as{2), cognado ipsis rebus ; dicens cognitionem, sicut et in
dicitur; congregado aulem collectio esse psalmo No(as mihi fecisd viasvitse; adim-
:

insinuatur. In coelis namqne cognatio qui- plebisme Isedda cum vultu tuo, hoc est, in
dem est nulla ; congregationes autem sunt fruitione vitae me constituisti. Similiter au-
plurimae. tem etquoddixit, utpossids comprehendere ;
Nam quofl dixit : hujus rei graiia ; rursuni « ut in fruitione, inquil, rerum consistatis. »

quidem rediit ad illa quai pryedicla fuerant Et lioc ostendit illud quod ait cum sanctis;
quibusque narrationem (3) cxplicabat mu- nam latiludinem, et longitudinem, et pro-
guitudinis gratiaj Dei, illius qua; erga nos fundum, et alliludinem, et dicat gratiae
{\) \on deficere. Grsece aiToujiat ^ir^ ifv.i/.il/^ YxxW.peto lulliano ascriptuni, carm. iv, servavit eam voceni Pa-
ne deficiatis. Undc Hierouymus ad hunc locum : « Id Iria, eadem Apostoli verba rcferens :

quod nunc lalinus Iranslalor exprcssit, iie de/icialis, Ail quciii sc curvarc gciiii iiljiie omne fiitetur
potfsl juxla sermonis anihiguilatem et ila legi
gr.-cci : K\ (luo oninis Ptitria \n ccclo, tcrraque vocatur.
ne defiriam. Ut sit sensus propler quod pelo ne defi-:
(3) Eisque narrationem cod. —
(4) Genua flecti
ciam in Iribulationibus vieis pro vobis, etc. » Ilunc sen- Patri Christu, ib. Ex his mibi videlur Hilario non in-
sum llieronymns, quem potiorem liabuil, pra'clare notuissc qua; llieionymus in latinis codicibus perperam
exponit; eumdem(|uc cl Hilario prfeplacuisso liquet ex fiiisse addita qucritur Domini nostri Jesu Christi
:

his quje mox sequuntur Sed et oro ul non cedaui illis simpliciter cniiii bicvult legendum
:
adPatrem, nt
qu3e pro tobis sunt tribulationibus. (2) Palria vel — I)ei futris nomennonDomino .\ostroJesu Christo,
sed
:

paternitas. Hunc locum iiluslrat Hicronyiniis Adrers. omiiibus crealuris ratiunabilibus aptetur, Nonne com-
Helvid. n° \A u Cufjnatioiic fratres ^ocantur (jui sunt
:
modius Cbiisto ipsi Palris noinen Hilarius retulit? Cffi-
de una familia, id est, palria, qnas Latini palernitates terum doclissimus Vallarsius advcrtit duas versiones
interpretantur quum ex una radice muit.i gcneris
, antiquas, .Tlbiopicam et cojiticam, nonnullosque ve-
turba diffunditur, » Poema adversus Murcionem Ter- tercs codices griccos ca non agnovisse veri)a ToO :

I.
8
 ;
,, ;

114 SAINCTUS HILARIUS

magnitudinem, ex illis nominibus qiiae apud Quibus adjicit : Ei aulem qui polens est
nos esse magna \ideutur. « Oro, inquit, ut super omnia facere superabundanler quse
fruamini cum sanctis illa tam magna et de- petimus, aut intelligimus, secundum virtu-
miratione digna, donatione Dei quam prae- tem qudd operatur in nohis; ipsi gloria in
stitit nobis cliaritas Christi (1), multa erga Ecclesia, in Chrislo Jesu, immo omnes pro-
nos existens. » genies sxculi S8Sculorum.Atnen[\. 20, 21].
Et quod lucrum ex hoc nobis? Praestabit enim ista Deus qui potens est
Ut adimpleamini in omnem plenitudi- et ampliora facere ab illis quse petimus et
nem Dei. « Ita ut et ipsi et in portione intelligimus, qui in illis quae per Christum
communis corporis videamini in quod vel , erga Ecclesiam facta sunt, per singulas ge-
maxime inhabitat Deus (2). » Et erat lali- nerationes et per omne saeculum gloriosus
ter pro illis post positam gratiae narra- esse et videtur et videbitur (3). Nam quod
tionem. dixit : Ei autem quipotens est super omnia
Concludit dogmalicos sermones sub spe- facere,dictum est autem, [per] catalepsim, :

cie gratiarum actionis eo quod et sub tali :

quod enim vult dicere, jam in praeceden-
specie expositionem eorum fecisse videtur. tibus a nobis dictum est manifestius.

Kuptou ^[Adiv 'lYiffou XpiuTou.

[\] Christi. Excerpsit— rit ; Videsis ! « Oro cum Sanctis illa tam magna do-
Lanfrancus ab his Hoc est in fruitione , liuc usque
: natione Dei , quam prxstitit nobis charitas Dei, ib. e.
eodem pede incedens. Solus ecim editor claudicatsu- — (2) Deus. Nec correctius idem has lineolas texuit :

pina interpunctione ista Et longitudinem et profun- : Id est , ut ipsi in proportione communis corporis
dum. Altitudinem dicit gratix. Post haec vero Oro, : videamini , ib. —
(3) Et videretur et videbitur codex.
inquit, alteruter perversa omnino via per avia discur-

PARS POSTERIOR. — SYNOPSIS.

Incipit interpres noster ex Apostolo ethicos sermones quemdam exhorlatorium ,
quem dixerls, Hilario suf-
triplicis primum de charitate generatim dis-
generis : fragante , ad prima Christianorum cantica referendum ;

serit ; deinde communia qufedam ad eam exercendam — XLI. Occasioneque liinc dala, Ephesios ut psallant
monila prsebet; postremo singulis propria charitatis et honeste vivant excital.
officia recensel. Verum ea non sine quadam rei rheto- XLII. Deinde quae sunt unicuique propria singilla-
ricae perilia, grammaticaque indagatione Noster tim Apostolus renunciat ; interpres vero, quum ea per-
haud immemor, Hieronymo teste, Quintiliani, scrutari paucis regerenda sibi duxerit, plura praemisit ex in-
satagit. dustria. Tres enim vult esse distinguendos affectus , ex
XXXI. Orsus igitur a principali omnium virtule triplici statu ordinandos : primum quidem naturalem
charitate nempe eaquc summalim descripla,
, — affeclum nempe mariti el uxoris ; alterura ex prirao
,

XXXII. Tum ejusdem formam paucis insinuat unum : consequentem ,

parentum et liberorum ; tertium vero
corpus, unus spiritus ; tumponit fundamentum unus : subinlroduclura seu adventitium , dorainorura nempe
Deus, unus Dominus ; — XXXIII. Tum perennem et servorum. « Servitus quippe non , ait , in natura
ipsius fontem rimatur , Christum Deum ct hominem inest.» Haec autem ab Apostolo quam exacta ordinenlur
— XXXIV. Quibus deinde canalibus , el in qualia ratione interpres sedulo docet , iisdem fere terminis
decurrat fluenta, per apostolos, prophetas aut quot- agens — XLIII. Modo de
; raulieribus ; — XLIV, —
quot divinilus missos, edisserit. XLV. Etviris; — XLVI. Modo de filiis et parentibus
His quasi in genere prffimissis, ad aiia transcurrit — XLVII. Modo de quos servis; aplissirae et pie allo-
practica etcommunia; quum enim omnibus in cha- quitur — XLVIII. Dominisquc
; non minori cum
ritate fundalis — XXXV. Unum corpus caput,
, sit et prudentia et suavilale, ad charitatem
,

excitatis.
Christus et Ecclesia, — XXXVI. lidem crescant necesse Hisce orandi fmem Apostolus habens, apud interpre-
est in novura hominem; —XXXVII. Ejecto horaiue tem nostrura adducitur Christi niililes , imperatoris
veteri, deposilisque ipsius operibus qua; charitati ad-
instar, concionaturus ; — L. Ut arraa capessant ;
—
versantur, nerape meudacio, ini, XXXVIH. Furto, — LTI. Ul orcnt pro invicem irailenturque sui ducis
contentionibus, blasphemia, XXXIX. Immunditia' — fortissime gesla
,

Aposlolique pro oranibus perennes

avaritia , aliisquc id generis. — XL. Sicut redarguit le-
,

preces ingeminent, et piisimam demura patris memi-

nebrarum, ita lucis opera extoUit, adducitque psalmum nerint salutationem.
 ,

IIN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 115

XXXI. mansuetudincm, et palienliam, et omnia in

opere oslenderc poleiiut.
Obsecro ergo vos vinctus in Domino [cap. Accelerantes servare virtutemSpiritus, in
IV, V, Dogmaticos scrmones luic usque
l]. vincuh) pacis [v. 3]. Omui ex parte, iliis

consiimmans incipit hic ctliicos (l). Et

, necessariam esse oslendit concordiani et
primum quidem illis disputat de charitate charitalem. « Ab Spirilu enim regencrati,
et coucordia quam erga se debent in invi- ununi quid facti estis. Hanc igitur unita-
cem exercerc; quam et maxime omnihus tem illibatam cnslodite; coUigate vobis in
ilhs plus esse neccssariam existimat, omni invicem, per pacem et charitatem. »Unde
in loco de illa disputans. Optimum equi- et multis modis ostendere nititur quamne-
dem principium al) exhortatione et ohse- cessarius sit illis consensus :

cratione sumsisse videtur. Scit enim magis

ad reverentiam invitare tali exhortalione; xxxir.
maxime quia et adjecit Yinctus in Do- :

mino('2). Si quidem et ipse vincula proptcr Unum corpus, cl nnus Spiritus [v. 4].
praedicationcm hahere videtur ; cum quihus Spiritus, qui vos regeneravit; corpus vero,
el obsecratur eos diceos : iuquit, per regenerationem consistere vi-
Ut digne ambuletis vocatione qua vocati demini (3).
estis. Et hoc diceus ad verecundiam eos Sicut et vocati estis in una spe vocationis
invitat : si tamen proprie vocatione digna vestrx. Una enini proposita est spes nobis
illos affere deprccutur. illorum quiE exspectamus.
Quid autem est quod postulaf ? Unus Dominus, una fideSjUnumbaplisma
Cum onnii humililate et mansuetudine [v. 5]. Sic nulla ex parte estis divisi, sed
cttm palientia, susliiientes invicein in clia- omnia vobis sunt communia.
ritate [v. 2j. Quoniam hoc dicehat : « Quia Unus Deus el Pater omnium. Evidens est
Christus equidem divinam haheus in se quoniam neque unus Dominus dicens; ad
naluram, tameu multa humilitate abusus, interceptionem Patris dicit; neque unus
omnia voluit pro nostra pati salute. » Hoc Deus dicens, ad interceptionem (4) Filii dicit.

ergo dicit conveniens esse vocatione; ita Sed quasi ut dicat : « Non diversos Domi-
ul Christi imilantcs humilitatem , susli- nos, neque diversos Deos esse existimamus.
neant se invicem; etiam etsi delinquere Inseparabilis enim apud nos est et deitatis
aliquem aliquando Bene aulem
exstiterit. et dominationis confessio. Nec enim essen-
in ultimo posuit in charilate eo quod si : tias (5) dividimus (6) secundum numerum
hanc habeant iuter se, et humilitatem, et personarum,sedsimiUterscimusadorare(7).

(1) £/fticoj.Vi\ timendilocuscst ne sint qui putcnt in scholis usque ad Ililarium, qui indc cx Apostolo
liujuscemodi dogmalica, cthicave ab aurca Hilarii «tatc orationcm ethicam, seu moratani, diserti rhelons per-
multo distare coelo, setiuioiisque tcvi saperc dcterius sonani agens, expositurus cst. —
(2) Domino. Abhis sua
ingcnium. Pcrspicuum cst eniiii Nostro, iicc sanc rhe- cxccrpla rcsumit Laiifrancus .lcZ revereniinm mutat
:

torum vcterum, ncc pliilosophoruni disciplinis lios- ( legc invitat, lcpido (!rrorc suhversura) ijuia adjecit :
piti, ca prjplu\issc quae tunc tcmporis in scliolis frc- Ego... fiddu?', utsupra, ih.p. 709, d. [Z)Spiritus... —
qucntissima crant ut cnim grammaticis -orfi-j- ct tlic-
: videmini, id. ih. (4) —
Interceptionem. Hilarianam
mata , sic piiilosophis r/J./.a simul el dogmala , aut agiio.sce el vocem
cl rcpelilionem. Cf. in Ps. li, 77, d;
ift.v.nrxn.-t trila crant. Undc Laertius ait scclam eam in Ps. 101, c, etc.
1.111, —
(5) Essentias. Cf. Hilar.
non appcllari, dogmata non habct. Specialiter
qu.-c 968,009, 1081 d, 1138 c, 1303 c.,non ncglcctanolaf.
ini|uit 1 ulliu», dogmnta sunl uniusnijusque secl,v de- — (G) Videmnr, scriptum priinum, cl in marglnc. —
creta. Arridibant pra- c.xtcris dcclainationcs qua- ctlii- (7) Adorare. Nemo h;cc luculenlius quamllilarius illu-
ae vocabanlur. Scneca Controv. ii, 10, sub fincm : strahit : uunumilaquenobis Dominumprxdicans,tinam
Declumahat Soso raro conlroversins , sed non nisi fidem memorat. Deinde iinius Domini unam fidcm me-
elhicas. 'W):/.oi ''OYo/diccrc solchaiit^dictioncm pro per- morans , unum etiain haptisma demonstrat ; ut quum
8on!c, tcmporis, ct loci qiialitate varianlcra, noc est, unius Domini nna fidcs esset , unius per hoc fidei in
oralionem moratam, scu mores exprimentem. Cf. Si- Dominum unum, unum essel el haptisma ; et quia sacra-
don. Apoll. Epist. viii-ii. Ea vero constat permansissc menlum omne et haptismi el fidei, ut in uno Domino,
8.
 ,

116 SANGTUS HILARIUS

Qui super omnes elper omnia el in omni- suae estusus prosequutionis (5). IUic enim
hus nobis [v. 6]. Qui omnibus superemi- ad explanandiim negotium aptum erat ac- :

net hoc enim dicit, super omnes. Quia et

:
cepisti. Hic vero praecedentibus consequens

per omnia nobis suam ostendit providen- erat dicere Vult enim dicere
: dedisti. :

liam in omnibus quoque nobis et esse et

,
« Quoniam certamen pro nobis adversus dia-
habitare creditur (1). Et quoniam per bolum arripiens, et tamquam lege beili vin-
omnia ista ostendit illis necessariam esse cens eum (co quod et substraxit se (6) a

concordiam, videbatur autem quaedam eis morte, primus ex mortuis resurgens), com-
inesse differentia, ob gratiarum varieta- munem nobis omnibus mortis expediit so-
tem (2). lutionem quasi captivos quosdam homi-
;

nes , sub tjrranide relentatos ab ejus

XXXIII.
Unicuique aulem nostrum data est gratia
secundum mensuram donationis Christi [v.
et
eripuit impressione. Sicque pro hominibus
omnibus adversus diabolum decertans, vi-
ctoriam obtinuit et asceudens in ccelum,et ;

7]. Si autem propriam quamdani gratiam accipiens Spiritus gratiam dedit omnibus ,

spiritalem unusquisque nostrum habet, nobis unicuique suam gratiam secundum

, ,

differentia vero facta est, prout suum do- quod sibi placitum fuit, demetiens. Et quia
num unicuique nostrum Domiuus dimittere incredibile erat hoc de homine dictum :

dignatusest Christus. Nam is qui dedit no-

XXXIV.
bis, unus est; et qui datus est nobis Spi-
ritus, unusest. Quod autem ascendit, quod est^ nisiquia
Deinde profert verbum, docens etiam et descendil primum in inferiores parles
qualiter dedit aut si habuit dandi potesta-
; terrw 9]? [v.

tem, de illo dicens, qui secundum car- JNam quod dicit , m inferiores partes
nem est Ghristus; sicuti et ipsa sequentia terrss, non sub terram dicit. Nam illa quae
ostendit. sub terra sunt, jam ultra terram esse non
Propter quod dicit : Ascendens in altum poterunt. In inferiores autem partes ipsam ,

captivam duxit captivitalem, dedit dona in terram nominat in comparatione cojli. Vult
hominibus [v. 8]. —
Hocquidem jacet in psal- autem dicere ,
quoniam non ascenderet
rao (3) utitur autem hoc testimonio,
: nisi primum in iilo (7) divina aliqua exsti-
non quasi prophetiae dictum, sed sicut nos tisset natura ,
quee etiam et super coelos
in ecclesiastica alloquutione scripturalibus erat : cui et compiacuit in illo habitare,
frequenter solemus uti testimoniis. Deni- qui super terram erat (8) et super terram ,

que et commutans illud quod iu psahno morabatur. Deinde adjicit :

positum fuerat: accepisti dona, dedisti dona, Qui descendit, ipse est et qui ascendit su-
dixit, demutatione verbi (4) , ob firmitatem per omnes coelos, ut impleret omnia [v. 10].

ita et in Deo uno est, consummationem spei nostrx tantur, ibidem insuper mutatione et mutamur ; et sta-
unius professione conclusit. De Trinit, xi, i, col. 1085. tim 87 a, b, c, demutent, demutationi, et indemutabi-
— (1) Qui omnibus supereminet.... hahitare dignatur. lem; semel, ilerumque demutationis, demutationum et
Haec Lanfrancus, quem'in uno corrige, legendogwogMe demutatione, rursus demutabilis, iisdem fere liueis ac
pro quamquam, ib, —
(2) Hoc vult dicere, quoniam conlinuo textu. Sed manum de tabula, tantummodo
per omnia necessaria sit concordia'; videtur tamen mecum inde lector inferat eo signo, si quid usquam tu-
inesse... caetera ut ibi Lanfrancus. —
(5) In Ps. lxvii, tum ac certum sit, dinosci vel rejici Hilariana necesse
19. — (4) Demutatione verbi. Omnium quae su- esse. —Usus proteclionis cod.
(5) paulo supra uti ;

pra Hilario prae caeteris peculiaria , designavimus testimoniis simulque utittir festimonio, non quasi
; :

verba, nullum omnino est potiori jure ipsi ascriben- prophetise dictum. Qua cum oscitantia antiquarii haec
dum quam demutare , demutatio, demutabilis. ^o-
,
scripserint habes permulla in eodem loco exempia ,
usque frequenler ea vox apud eum oblinet, ut vix in una eo magis lugenda quod nemo vulneribus illatis tuto
pagina desideretur, Ad manum haljentur in Iract. super mederi queat. —
(6) Subtraxisse a morte cod.
—
Psalm. col. 51 b, semei et iterum, A8 c, 74 e, 7) In illum cod. correxi ex Lanfranco. (8) Erat. —
77 e fcw, 78 d, 80 c, 81 a, 85 e, 86 e, f. Ter gf. Hilar, De Trinit. x, col.1077, c, d, Eadera alJegat
ibidem congeruntur indemutabilis, demutans, demu- Lanfrancus.
 ,,,

liN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 117

Nou qui descendit ipse est et qui ascen- ,

pus exstiterimus Christi in ipso rcpleti ,

dit quemadmoduin cnim fieri polerat, ut et ipsum hahentes in nohis perspicuum.

;

ille qui assumtus est homo, ipse sit et qui Quuni ergo tali ex causa differentia gra-
de ccelo descendit. Simile est autem hoc tiarum liat quid nohis faciendum est?
,

diclum illi diclo \emo ascendit in cceJum, :

Vt uJtra non simus parvuli fluitantes, et
uisi qui de ccelo descendit (1); vult enim circumferamur omni vento doctrinse, in
dicere quoniam is iu quem divina desccn- ,
astutia hominum, in versulia, ad reme-
dit uatura, super omncs cffectus cst coelos, dium erroris [v. 11].
illo ascendens ; ita ut ct iu omnibus idem Itaque illis qutfi exspectamus aequa uti-
esse videatur lioniinihus ad cum intucn- que dehemus, ita ut
et saperc ultra non
tibus proptcr inlial)itanlem naluram : et more parvulorum ahstrahamur a qualihet
quoniam in hoc sermonem altraxit, volens ventosa doctrina illorum, qui nos huc at-
dicere undc et quoniodo illi qui sccundum que circumducere volunt per suara
illuc
carnem est Christo, id exstitit ut isla as- astutiam, qua et utuntur varie, illa quae
sequeretur : ita ut ct aliis possit trihuere erroris sunt perficientes.
spiritales donntioncs, recurrit iterum ad
XXXV.
suam illam scquentiam ("2) , dicens : Quo-
modo demetita est gratia unicuique a Veritatem aulem facientes in charilale
Chrislo? crescere faciamus in ipsum, [per] omnia, qui
El ipse dedit quosdam quidem apostolos, estcaput Christus [v. 15].
quosdam aufem prophelas, quosdam evan- Veram autem erga Christum charitatem
qeUslas, quosdam vero pasfores et doclores, ostendentes, contineamus nos in ejus af-
ad consummalionem sa)ic(orum in opus , fectum, sicut convenit capiti corpus esse
ministerii , in cvdificium corporis Christi [v. conjunctum. —
Et quoniam caput illum vo-
11,12.] cavit , ostendit quod adsint ei illa quse sunt
« Haec donationum , inquit, est differen- capitis. Ita ut rehus ipsis ostendat necessa-
tia : ita ut alii quidem ista : alii vero illa riam nohis essc hujusmodicopulationemad
percipient ad commune incrementum do- eum.
minici corporis, expcdicntes et illis qui per Ex quo omne corpus coaptatum, et pro-
singula credunt momenta, » ductum per omne tactum subministrationis ^
Donec occurramus omnes in xinHatem secundum inoperalionem in mensuram ,

fidei et cognitionem filii Dei iii virum per- uniuscujusque parlis incrementum corporis
fectum, in mensuram [etalis plenitudinis facil ad sedificium sui in charitate [v. 16].
Christi [v. [V. Factum proesentem parvu- Quoniam sicut de nostro capite in resi-
lum se dicit esse, ad comparalionem futu- duum corpus omnis vivacitatis fertur vir-
rorum. Sic et ad Galatas scrihens dicit : tus, ex quo unumquodque membrorum et

Quando eramus parvuli sub elementis ,

vivit, movetur, et reiiquo corpori est
et
mundi (3} eramus servientes '1). Hoc ergo coaptatum sic et spiritalis gratia in nohis
:

dicit quoniam ipsa gratiarum differentia quasi de capite Christo advenit. Per quam
proptcr aliorum fit neccssitatcm; ita ut gratiam regenerationis in uno corpore ,

Ecclesia augmentum assequatur, usquedum sic ad eum communionem suscepimus ,

per fidem et coguitioncm filii Dci congre- memhrorum differentiam iu gratiarum dif-
gemur ad illud perfectum quod exspecta- ferentia ostendens. Hoc enim dicit quia ex
mus, quando nuUa in parte minus aliquid ipso Christo ,
quosi de capite copulatur et
apud nos esse reperitur; omnes vero cor- continetur novum Ecclesiae corpus secun-

(1) Descendit. Joan. U. Cf. Hilar. 120 a, b; quomodo Christus homo aliis posset tribuere spiritales
201 f, 202, c. — (2)
iii ,

Seijuetitiani, lixccrpsit Lan- donationes ; post recurril ad suam sententiam, ib. —

francus: Vult autem dicere... etalus est : ul supra ; (5) ElementaChristi, cod. fcEdoerrore. (4) Servien- —
caetera paulo aliter : et hoc insentit volens ostendere les, Gal. IV, 5.
 : ,

118 SANCTUS HILABIUS

dum ut in uiioquoqiie iiostrum spiritalis veiiiunt; sed tamquam in tenebris ambu-
inoperatio (1),
efficitur qua unumquem- lantes, et a pielate elongaverunt, et a Dei
que nostrum inenarrabili quadam ratione vita alieni sunt effecti , ut dicat , a resur-
suscipiens, in communi suum praestat mi- rectione illa quse exspectatur (3).
lieri

uisterium. Nam quod dixit : in aedificium Quid \eroi\Y\s? Quidesperantes semetipsos

sui in charitale, de Cliristo dixit; ul dicat tradiderunt impudicitisB in operationem ,

quoniam ista facit Clnislus propter proprii omnis immunditise et avaritise[v. 19].
corporis sedilicium ob illam charitatem Bene dixit, desperantes : ex illa ratione
quam erga nos habere videtur : ostendat illud sumens qua solent saepe aliqua mem-
vero per ista quam differentiam gratiarum, bra passione corporis mortificari; quibus
non necessitatem divisionis imponit. Non exinde non soliim dolor ullus annascitur,
solum quia unus est Christus, et unus nobis sed neque membri (4) ipsius excisio sen-
ista trjbuit : sed et unum quoddam corpus sum abquod illis praestare videtur. Illi
sumus effecti regeueratione. inquit, neque malorum illorum quaeagunt,
Et quoniam communis est omniiim ne- sensum suscipere volunt, in omnem actum
cessitas, unoquoque (2) hoc quod polest in pravum semel seipsos ingurgitantes. Et
commune conferente; ita ut nec ille qui cum multa expressione illa quae iliorum
infirmam videtur habere graliam, minimus fuerant edicens, contra sistit sua :

esse ad communem existimetur perfectio- Vos autem non ita didicistis Christum :
nem, Si quidem et in corpore membrorum si tamen illum audislis, et in illo docti estis;
constat unam esse naturam; insuper etiam si est veritas in Jesu [v. 20, 21].
etcommunem de omnibus membris habe- Nam quod dixit : Si tamen illuni audi-
mus sollicitudinem omnia similiter ad sta-
; slis ;hoc est, necessarie eum audistis sicut
bihtatem communis corporis perficere exi- ct in superioribus : Si audistis dispensatio-
stimantes et propter hoc nuilum nostrae
; neni gralise Dei quse dala est mihi in vobis.
prudeutiaeindignumessearbilramur, utpote Hoc enim dicit, quoniam omni ex parte
minimum ab illis. audislis et docli estis de Christo, istaque et
Et quoniam ob gratiarum differentiam vera coijsistunt , et sic se Iwbent.
quee videbantur esse, illa quse conveniebant Deponere vos secundum pristinam con-
edixit, adjicit versationem veterem hominem , qui cor-
rumpitur secundum concupiscentiam er-
XXXVI.
roris. Renovamini autem Spiritu mentis
Hoc ergo dico ei testificor in Domino vestrse;.et induile novum hominem qui se-
[v. 17]. — Necessarie posuit, lestificor; post cundum Deum creatus est, in juslitia et
praecedentium probationem in quibus omni sanctitate veritatis [v. 22, 23, 24].
ex parte ostendit necessarium iliis esse Et quod mortales sequitur ut peccent,
consensum. immortales vero effecti in futuro saeculo
Ita ut ultra non ambuletis, sicut etgentes peccare ultra non poterimus. Forma autem
amhulant in vanitate mentis suse, excsecati illius est spiritalis regeneratio quam in ba-
intellectu, abalienati a vita Dei propter igno- ptismate implere videmur ,
quasi hinc jam
rantiam quse est in illis, propter csecitalem recreati, secundum formam regenerati
et
cordis eorum [v. 18]. spei illorum quae et fieri exspectamus. Hoc
Hoc dicit compendiose, quoniam non est dicit, quoniam non ignorat dissolutum (5)
justum, vos ad similitudinem gentium age- quidem esse veterem illum hominem mor-
re : qui nihil sciunt de illis quae sibi con- talem. Novus vero quidam pro illo indutus

(i) Ex Christo, quasi excapite putatnr corpus Ec- paulo infra; In xdificalionem sui videtur. (2) Vnum- —
clesiXySecundumquodin unoquoquenostrum spiritua- quemque cod. (3) Ut dicat —
exspectatur, Lanfrancus.
lis efficitur operatio , Lanfrancus. Apud eumdem qusc — (4) Membris cod, —
(.5) Ignoratis sohiivmcod.
 : : : :

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 119

est incorruptus, in cujus formam illa quae fecisse videtur. Et rei ipsius utilitatem
in baptismate est prcecepistis, simul et pri- ostendens adjicit :

mitias Spiritus accipientes. Itaque justum El nolite locum dare Diabolo [v, 27].

est vos consentanee illis et sapere et con- Si, inquit, in longum tetenderilis iram,
versari, qui maxime cum Spiritus regcne- accipit locum Diabolus, ut et ad injustitiani
ratione etiam sensus renovationem estis te propellat.
assequuti ; et veterem conversationem de- quoniam perfectum de concordia et
I'^t

ponentes cum omui veteri aclu , secundum cbaritate sermonem reddit, profert iterum
omnem justitiam conversamini. et de illis exhortationem de plurimis et
necessariis illis disceptans.
XXXVII.
XXXVIIT.
Hccc euim omnia secundum interjectio-
nem niagis ab illo sunt dicla. De cousensu Qui furabatur, jam non furelur magis :

enim disputans, illis interjecit, id est, illa autem laboret, operando manibus suis, quod
quae differentia eraut gratiarum. Iterum bonum cst, ut habeat retribuere ei qui neces-
regressus est ad propositum suum ut de sitatem sustinet [v. 28].
charitate dispularet. Unde et adjicit : Pro- Bene a persona furis retulit, dicens ma- :

mendacium, loquiniini
pter quod deponentes gis autem laboret operando quod bonumest

veritalem unusquisque cum proximo suo manibus suis si enim non potest operari
:

[v. 25;^ nccessaria, nec furtum facere poterit. Si

Mendacium et veritatem hoc in loco nou autem potest melius est laborare illum
,

verborum dicit; sed ut dicat oranem si- : operantem, ut et aliis tribuere possit. Non
mulationem et bypocrisiu deponite; per- enim iu communc posuit legem operandi
fecfam mentem vobis in invicem narrate. adversus oraues, vel raaxime qui non
illos

Et raagis raagisque suadens eis, adjicit : pussuut operari. Ubi et de se propter im-
Quoniam swnusalterutrummembra, pru- niinentera sibi doctrinae necessitatem dicit
denter simul omnem contradictionem exclu- Xumquid non habemus potcstatem ut non
sit , et ex ipsa differentia diclorum suorura operemur? Et ut bonum opus erga sanctos
probationera fecisse videlur. Ideo uou dixit : fiat, frequenter videtur sollicitudinem im-
« corpus sumus, » sed membra; eo quod et pendere. Quod ulique superfluum erat fa-
membrorum illorum qnae ad nos pertinere cere, sioperandi lex omnibus incumbebat.
videntur multam soUicitudiuem babemus; Omnis sermo nequam ex ore vestro non
partes communes corporis similiter omnia procedal ; sed si quis bonus ad xdificationem
illa esse existimantes. nccessitatis, ut det gratiam audienlibus [v.
Deinde condescendens docct eos nio- 29].
deste; eo quod eveniebat etiara tristitias Inconveniens nibil nos proloqui vult :

inter eos commoveri utpole inter homines.

, sed magis illa quae audientibus sunt ulilia,
Irascimini , inquit , et noJite peccare quae et de necessariis sciunt juvamen prae-
[v. 26]. stare. Ut eos possitad reverentiam invitare,
Sed et commoveris, non lamen
si irant adjicit
ad peccalum exire debes et prorumperc ,
Et nolile constristare Spiritum sanclum
injustum aliquid adversus proximum luum Dei , in quo signati eslis in diem redemtia-
faciens. Et ut ne videalur concedere irara nis [v. 30].
sine injustitia exercere lerminum irie sla- Deinde aliam iuducit exhortationem :
el
tuit dicens Omnis amariludo^ el ira, et indignatio,
Sol non occidat super iracundiamveslram. el clamor, et blasphemia tollatur a vobis cum
Bene cum diei et operum tcrmino eliam omni malitia [v. 31]. Compendiose per
flnem illorum qutc ex ira annasci solent omnia ista cavere nos vult ab odio ilio qui
 : — ; : ,:

t20 SANCTUS HILAKIUS

in invicem solet fieri : propter quod et ad- cans; eo quod similiter a Deo potest aver-
jicit ! tere (3), et quia hsec apud gentes absolute
JEstote in inviceni benigni , misericordes tunc agebantur eo quod nolebant credere
:

etquoniamiIIaqiiaeannascunturs8epe[v,32] aliquid esse cxamen illorum quae hic agi-

solent mentem hominis conturbare : Do~ mus.
nantes vobis ipsis.
XL.
Deinde quia gravis esse videbatur, ut is

qui nocitus est remitteret nocenti se: sicut Nemo vos seducat inanibus verbis : propter
etDeus, inquit in Christo donavit vobis (1). hsec enim venit ira Dei super filios diffiden-
Et confidens exemplo probato :
tise. Nolite ergo coniparticipes eorum.
effici
Eratis enim aliquando tenebrse, nunc vero
XXXIX.
lumen in Domino [v. 6, 7, 8].
Estote ergo imitatores Dei [cap. V, v. 1]. Hoc est ut dicat : « Ignorabatis Deum;
Deinde condecentem esseipsam imitatio-
et nunc autem cognovistis.» Bene ignorantiam
nem sicut fiUi dilecti. Et imitationis factae
;
quidem tenebras vocavit ; scientiam vero,
documenta ostendit Et ambulale in cha-
:
himen; nonsoUim propter rerum differen-
ritatem [v. 2]. Et iterum exemplo utitur, tiam, sed et ut opportunissimis abususno-
simul discntiens illud : Sicut et Christus di- minibus, ad eruditionem eos invitaret vir-
lexit nos, et seipsum tradidit pro nobis obla- tutum. Unde et adjicit
tionem et sacrificium Deo in odorem suavi- Tamqiiam luminis ambulate
filii ; sicut
tatis.
decet illos qui in lumine consistunt. Et ali-
Sicut et Dominus dicit : Ut diligalis invi- ter illa ostendere cupiens quse illos deceant
cem, ut dilexi vos majorem charitatem
:
fructus enim Spiritus in omni bonitate et
nemo habet ut quis animam suani ponat pro justitia et veritate [v. 9].
amicis suis (2). Sed et illius Spiritus tales sunt donatio-
Et post charitatis verba iterum ad alia nes ; itaque talia et agere vos, quia accepi-
transit dicens slis eumdem Spiritum. Et recurrens iterum
Fornicatio autem et omnis immunditia, ad exemplum quo usus est, probans quid sit
aut avaritia nec nominetur in vobis [v. beneplacitum Domino
3J. :

Immunditiam dicit fornicationis nimiam Et comtnunicare operibus infru-

nolile
perlinaciam, et quoniam dixit neque nomi- ctuosis tenebrarum, magis autem el redar-
netur in vobis, ad verecundiam eos invitans, guite[\. 10, 11].
adjicit : Sicut decet sanctos. Curam igitur magis adhibete illorum quse
Et non solum hoc ; sed et turpitudo et placcnt Doraino; nihil perficientes tale
stultiloquium et scurrilitas., quse ad remnon quale et illi qui Deum nesciunt. Decet enim
pertinet; sed magis gratiarumactio [v. 4]. vos sic a peccato raodis omnibus averti, ita
Stultiloquium dicit, quando rebus non ne- ut et illa quee hujusmodi ab aliis liunt ar-
loquimur. Scurrilitalem vero dicit,
cessariis gualis, ob utilitatem communem. Sic et ad
derogationem illam quam proximo facimus. Timotheum scribit, dicens eos qui peccant
Deinde et timorem illis incutiens :
coram omnibns arguere, ut et caeteri timo-
Hoc enim scitote, cognoscentes quoniam rem habeant.
omnis fornicariics, aut immundus, aut ava- Etostendensqualia fiuut quse ab illis fie-
rus, quod est idolorum servitus, non habet bant quse enim, inquit,
: occulto fiunt ab m
hxreditatem in regno Christi et Dei [v. 5]. illis, turpe est dicere.
Avaritiae autem pondus ex similibus de- Deinde quod dixit : magis autem et argui-
monstravit, idolorum servitutem illam vo- te, ostendens ipsius rei utilitatem, adjicit:

(1) Quoniamgrave...donavit vobis, Lanfrancus. — ex simiiibus demonstravit — sitniliter a Deo potest

(2) Suis, Joan. xv, 12, 43. — (5) Avaritiie pondus avertere , Lanfrancus.
 : ; » ,

IN EPISTOLVMAD EPHESIOS. 121

Omnia cniin dum arguuntur, a lumine David ante Christi adventum id tribui eve-
manifestantur [v. 13]. Illud vero quod se- nit. Unuin quidem hoc erat, quod tunc Can-

quebatur silentio tradidit, eo quod posset
ipsamauifestatioadjuvare .Omnisenini qui-
curaque est, iile supcr suum dclictum con-
fusionem patietur, tum qnando cjus deli-
ctum fiieritmanifcstalum. Deinde adjicit
Omne qund
tantcs illi qui giatiam talem acceperant
dicebantur. Quod ApostoUis intestimonium
ad pr;esens abusus fuisse vidctur.
Verumtamen qualitercumque se habet,
nos sensum Apostoli examinare debemus.
manifeslalur, Jumen est [v. Ponens enini ipsum testimonium adjecit :

131. Ad illud quod dixit, retulit : Et uoUle

XLI.
communicare operibus tenebrarum, hocest:
vos decet non illorum opera imitari, sed et Videte etenim quomodo caute ambuletis :

talia agere, quie si fueriut manifestata, non sicut insipientcs; redimentes tempus,
tristcs vos Luminis enim
minime faciant. quoniam dies mali sunt. Propter hoc nolite
sunt opera illa quic iii manifesto fiunt. Ta- fieri insipientes ; sed intelligentes quse sit

lia aulem sunt opcra virtutum; tenebrarum voluntas Domini [v. 15, 16, 17].
vero opera illa sunt qu;e occuitantur (1). Bene posuit redimentes quod is qui : eo
Talia autcm sunt opera mnlitiae. aliquid emit ad suam utilitatem, illud quod
Deiudeadjicit et testimonium : emit utitur. « Et tu , inquit ,
quia prsesens
Propter quod dicit Surge qui dormis, : et vita malitiae repleta est, accelera cum sa-
exurge ex mortuis, et illuminabit libi Chri- pientia abuti illa couvenienter ;
quasi redi-
stus [v. 1 V. mens teipsum per virtutem, ut volunlatem
contemnenlcs non Cliristum lege-
Alii Dei in vita preesenti implens assequaris ,

runt (2) habet autem nulhijji consequen-

: eeternas mercedes.
tiam, Delumine enim disputans, ahusus cst Et iterum connectit consilium :

hoc testimonio dicit autem de pcccato et : Et omnis

nolite inebriari vino, in quo est

impietate « At ubi eiiim credentes iii Chri-

: luxuria, sed replemini in Spiritu. Loquen-
sto resipiscere voluerimus et quasi de , tes vobis psalmis , et hymnis, et canticis
somno et morte quadcim expergefacti fue- spirilualibus, cantantes et psallentes incor-
rimus suscipimus illani cognitioncm et
, dibus vestris Domino. Gralias agentes sem-
gralium, qua; exiude ad iiislar luminis in per pro omnibus , in nomine Domini Nostri
nos delertur : quihus dccens est nos con- JesuChristi, Deo et Patri [w. 18, 19,20].
scutanca agere. » « Ab ebrietate quidem cavete, ex qua
Quidam dixerunt ,
quoniam multa^ erant luxurics impletur. Accelerate verovos ipsos
illo tempore grati^e Spiritus quai daban-
in dignos exhihere , ut Spirilu repleamini
tur illis dabalur etiam cum ceeteris gralia
: virtulibus intendentes. Psalmis quoque et
ut 1 psalmos facerent (3)
1 sicuti et beato , spiritalibus canticis semper corda vestra

(1) Aliud autem relulit usque ad haec occultantur, : Lx; alii cx cap. xxvi, 19; alii demum ex cap. ix, 2;
Lanfrancus exscripsit. (2) Son Christum. Nullum — optimc Hieronymus in Ephes., v. 51. « Hoc aulem, lo-
exslal liujus lcclionis vestigiuin.Ex conlextu videretur tum non idcirco observavimus , ut etiam in cxleris
Hilarius legisse ut Ambrosiaster Et continges Christum. : locis, sicubitestimonia, quasi de prophetis et de ve-
— Haec nonnullius pretii Lanfrancus
(3) Farerent. teri Testamento, ab apostolis usurpata sunt , et in
non omisit, immo ea ad verbum cxscripsit, prrcmissis noslris codicibus non hahcnlur, nequaquam statim ad
paucis dcsupcr acceptis. In lioc igitiir vfrsiculo, Nostro apocryphorum incptias et deliramenta curramus, sed
si lides , cxstat vetuslissimus psaltarum christiano- sciamus scripla quidem ea esse in veteri Testamento
rum hymnus. « Idcm testimonium ex apocryplio Jere- sed non ita ab apostolis edita, et sensum magis usur-
micT sumtiim Iradit Synccllus lClirono^rapli., p. d2l] patum : ner facile nisi a studiosis posse ubi scripta
cui suffrafranliir codices duo in Bibl. rcgia, testc Colc- sinl, inveniri. » Paulo supra num. xxxiii, Noster oin-
lerio, et Hiint. l, nota marginali. E\ Eliaj vero pro- nem sustulit dinicultatem, ea quum dixit, numquam
plietia ncscio qua Epiphanius [
Ha?rcs. 42, 3/2
j). ]
satis rclegciida Hoc quidcm
: a jacet inpsalmo : utitur
aliiinde, alii, qiiiim revera Isai.c propliet.-E omnino esse autem hoc testimonio ('.'), non cjuasi prophetix diclo,
videtur, Lx , 1 , vcrbis quibusdam inutntis , nliis addi- sedsicutnos in ecclesiastica alloquutione scripturalibus
tis. » Ita ex Mtllio. Eadem S. Thomas deducit ex Isaix frequenter solemus uti testimoniis.
 ;

122 SANCTUS HILARIUS

illustrantes, proqiie omtiibus illis quae yo- nuptiae praecedere soleant, deinde sequitur
bis per Christnm collata sunt, gratiarum filiorumpropagatio. Tamen in unoquoque
actionem reddere Deo properate. Ila ut affectum ab intirmioribus inchoavit. Pri-
nuniqnamminus faciatis quin animo vestro mum mulieribus disputans , deinde viris ;

laudctis Deum. Quorum laudem couvenit et antequam parentibus aliquid diceret,

pro illis qu* aoMs tributa sunt iili cum , filiis illa quse conveniebant suasit. Sed et
gratiarum reddere actione. » de dominis disputans , illa quae convenie-
Et iterum adjecit illa unde et coepit, de , bant ad servos narravit, ostendens quoniam
quibus et muita in medio \erba fecisse vi- ante omnia necesse est illos debitum im-
detur. plere obsequium eo quod et binc maxime :

Subjecti invicem iti timore Chrisii [v. 21]. qua3 meliora sunt accipiunt in melius
illa

Ante omnia , inquit, propter timorem incrementum; qme et si non impleantur,

Christi, charitatem quae in invicem est os- excusationem nuUam habere poterunt pec-
tendentes ; ueque subjici vobis in invicem catorum.
differatis : propter illud lucrum, quod hinc
XLIII.
vobis annasci videtur.
Incipit ergo a mulieribus :
XLir.
Subjecti , inquit, in invicem in timore
Et quoniam communem ad omnem banc Christi [v. 22]. Consequenter adjiciens :

fecisse videlur exhortationem, incipit ul- Mulieres propriis marilis , sicut Domino,
tra de his propria qua3 unicuique sunt dis- Hoc est subjectee sint; et
subditcV sunt. ,

putare et quae ultra non ad omnes simili-

, quoniam dignum fidei esse videbatur, quod
ter perlinere poterant. Et alia quidem pro- dixerat : sicutDomino non videbatur ante
;

prie scribit mulieribus, ita ut erga maritos rationem id suadere, adjicit Quoniam vir :

suos suum servent affectum. Alia vero viris caput est mulieris : sicut et Christus caput
scribit, ita ut erga suas uxores integro sint Ecclesiso et ipse est Salvator corporis[v 23]. .

arbitrio. Parentibus quoque scribit, ut erga Illum enim ordinem quem Christus ha-
filios suos affectum habeant illibatum. Fi- bet ad Ecclesiam (eoquod ex illo secundo
liis quoque scribit, ut parentes suos omni vitae causam Ecclesia habere videtur, ex quo
honore dignos existiment. Servis quoqnc et ecclesiastici corporis status est effectus
et dominis scribit, unicuique suadens ut ,
hoc enim isto in loco dicit : Ipse est Salva-
quod justum est alter alteri praebeat. tor corporis , hoc
causam praebens sta- est,

Tres vero bos affectus memoratus est, tus ecclesiastici corporis), hunc ordinem
ex quibus unum est quod debeant mariti etiam vir habet ad mulierem eo quod et ;

et uxores in invicem se diligere; alterum ut sit , et ut consistat , mulier ex viro acci-

quod debeant parentes cum suis habere fi- pit(i). Sed et ut Ecclesia subdita est Chri-
liis; aliud quem ad modum debeant esse sto, sic et mulieres suis maritis in omnibus
servi et domini. [v. 24].
Et primum quidem naturalem memora- Et quidem sunt quidam in Ecclesia qui
tus est affectum deinde subintroductum.
; non sunt subjecti sed ejusmodi homines :

Taiis est enim affeclus inter servos et do- jam non esse Ecclesiae existimantur eo :

minos; nec enim in natura inest servitus, quod nec illa quae corporis sunt sapiant. ,

sicut est in natura nuptialis cohabitatio et Subditam autem Christo esse Ecclesiam
filiorum procreatio. dixit : de illis dicit, qui subditi sunt ;
quos
Et neque de illis dicens, corrupit ordi- etcorpus Ecclesia? esse existimat. Non est
nem primum enim
: de viris et mulieribus, autem demiratione dignum si adjecit in ,

eorumque explicavit affectum ; eo quod omnibus quod absolute quasi ad pios dis-
,

(1) Illum ordmm— acctptt. Hsec adeo Lanfrancus decurtavif, ut vix quid sibi npud eum velint innotescat.
 ;
: : :

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS. 123

putans adjocit : de quibus supcrlluuiu erat qualem sollicitudinem vel diligentiam erga
excogilare, uequaudo in deterius suas vel- proprium corpus exhibeuius, talem justitiae
lent adducere u\ores. ratio postulat, ut viri erga suas exhibeant
uxores,etcomplectensexemplumilIudquod
xuv.
secundum Christum est, adjicit :

Viri, diligite uxorea veatras sicul cl Chri- Sicut el Chrislus Ecclesiam eo quod et :

slusdilejcilKcclesiaw^etseiimim tradidit pro corpus Christi est Ecclesia corpus vero ,

iUa [v. 25]. Deniiiauduni est eo quod uuo mariti, uxor; et complectitur utrumque,
eodemque exemplo, et ut sul)jecla3 siut mu- ostendens quoniam et a natura et a ratione
lieres, et ut viri eiis diligant; et affectum, pietati aptum est illis, ut connexi suis uxo-
ut convenit, crga eas oslendant , iustruxit ribus habeautur. Elenim non absolute am-
>•Talem, inquit, et vos erga vestras uxores plioreni ad viros fecil sermonem , incitans
jusUini estosteudere cliaritatcm, qualem et eos ad illam charitatem ,
quam debeant erga
Christus erga Ecclesiam osleudit.» Unde et suas servare uxores; eo quod facilius hi
cliaritatis indicia latius iu Christo nititur Euptiales leges spernere consueverunt, cum
pubhcare dicens : aliis ,
prffitermissis suis uxoribus ,
permi-
U( illam sauctifwet, viundans per lava- scentes. Quoniamautemdixit : sicut et Chri-
crum aqua' insermone; ut exhibeat eam sibi stus Ecclesiam, persistit docere, quoniam
ipsi gloriosam Ecclesiam, non habens macu- illam ralionem habct uxor ad maritum, se-
lam, aul rugam, aut aliquid hujusmodi, sed cuudum primam opificationein, quam vin-
ut sit sancta et im)naculata [v. 26, 27]. dicat rationcm Ecclesia a Christo. Ita ut
IIoc non sohmi ad charitalemCliristicon- non videalur vane abusus fuisse exemplo
tiuebat dcmonstratioticm; sed et ad erudi- illo, quod secundum Christum et Ecclesiam

tionem illis proliciebat, ut custodirent uxo- est. Deinde adjicit

ribus suis nuptialis couscientiai foedus : eo Quoniam membra sumus corporis ejus;
quod sic eos coliigatos esse erga uxores cha- de carne ejus et de ossibus ejus [v. 30]. —
ritatis ratio deposlulabat. Sicut Christus Sicut enim portio fuit Adaemulier ex ossibus
Ecclesiam sibi conjunxit, ila ut numquam ejus et carne ejus sumta
nos dominici ; sic et
eos qui iu Ecclesia sunt relinquat, usque corporis sumusmembra, sicuti ex carne ejus
dum affectum erga eum integrum veiint et ex ossibus ejus facti : eo quod gratiam ex
servare. illo spiritu qui in eum
accepimus ; ut est
Unde adjicit : Sic debent viri diligere suas ad similitudinem ejus resurrectiouemetim-
ua:ores sicul corporasua (v. 28). Hoc est sic mortalitalem potiamur.
Christus Ecclesiam diiigit , sicut corpus Deinde permanens in ipso exemplo os- ,

suum. tendere cupiens ejus similitudinem scriptu-

ralem ponit vocem dicens
XLV. :

Propter hoc relimiuet homo patrem suum

Deiude ex ipsa simililudine etiam ad ra-
tioutm natura; decurrit osteudensquoniam
ipsa ratio competere vidcatur, secun-
iliis
et matrem suam, et adhxrebit ad uxorem
: suam el erunt duo in carne una [v. ,31]. Qui-
bus et adjicit Mysterium hoc magnumesl
:

dum j)riucipalem opificationem: Qui diligil Et ne vidcatur de virorum et mulierum

suani uxorem, se ipsum diligit nemo enim ; copulatione dicere, quoniam myslcrium
aliquando suam carncm odio habuil ; sed est magnum (I) caute prospexit ego autem :

nutrit el eam [v. 21)"^.

foret dico : in Christo et in Ecclesia [v. 32].
Utdicatquoniam secundum primamopi- Hoc vult diccre « quoniam illud quod
ficalionem una caro erat mulieris et viri dictum in principium opificationis de mu-
eo quod et muiier portio mariti crat. Itaque lieribus et maritis, hoc mjfstice in Christo

(1) Myslerium. Eadeni hisce verbis allegat llilarius, col. 91, a; 702, c.
 ,

124 SANCTUS HILARIUS

et ia Ecclesia adimpletum est. Omnes enim ergo vos erga vestros dominos bonam ex-
ab illa nativitate quae ex patre et matre erat hibere voluntatem eo quod hoc vultDeus,
:

segregati siint : eo quod et morte ab illa ut perfecto animo adimpleatis ei vicem; ut

\ita sunt separati. Spiritali vero regenera- servi Christi, propter Christi faciatis legem
tione resurrectionem percepimus, inenarra- quasi Christo ipsi ista implentes; ita ut
biii ratione Clirislo copulati, et similitu- illa Deo propter vestrum repu-
quae fiunt,
dinem immortalitatis ejus cautam percepi- tenlur arbitrium. Et quod magis poterat
mus.» Etostendensperomniasimilitudinem eos ad reverentiam adducere et placere, ut
illorum quae a Christo sunt; et quoniam si- servi cum bona voluntate suis serviant do-
militerillisetsecundumrationemfideiaptus minis, quasi ipsi Christo servientes.
est consensus ille qui est cura uxoribus, ad- Scientes quoniam unusquisque quodcum-
jicit : que fecerit unusquisque vestrum bonum, hoc
Verumtamen et vos singuli, ut unusquis- et recipiet a Deo , sive servus , sive liber
que suam uxorem sic cJiligat^ sicut seipsum. [V. 8].
Deinde et de mulieribus uxor vero, ut : « Licet servus sit, accipies a Deo mer-
timeat maritum [v. 33]. cedem tuam, faciens illa et quae conveniunt.
Et liber quoque ab illo mercedem exspectas.
XLVI.
Itaque nulla tibi differentia est apud Deum
Exinde verlitur ad alium affectum, deinde secundum mercedum receptionem. Ergo si-
et ad parenles Filii, obedite parentibus ves-
: cut illi serviens a quo et mercedem reci-
iris in Domino : hoc enim justum est [cap VI, pere exspectas sic omnia debes adim-
,

Y. 1]. plere. »

Ostendere vero cupiens quoniam de his

etiam antiqua lex id praeceperit Honora
XLVIII.
:

inquit, patrem tuum et malrem {quod est Et vos, domini, hsec eadem facite, ad eos
primum mandatum in promissione ) ut remittentes minas [v. 9]. Hoc est: benignis-
bene tibi fiat, et sis longsevus super terram. simos vos illis exhibete , tribuentes veniam
Et vos, patres, nolite exacerbare jilios veslros; delictis eorum, quum illa examinatis. Bene
sed nutrite eos in disciplina et admonitione autem quia non dixit auferentes », sed et <

Domini [v. 2, 3, 4]. remittentes. Non enim corrigere servos,

Nam quod dicit : noUte exacerbare; hoc si pertinaciler permanent in peccatis, pro-
est, nolite despicere, neque respuere, sed hibet (I); aut ad plenum existimat aufe-
fovete magis eos, et sustinetedelinquentes. rendam esse disciplinam : sed ut humane
Et iterum ad alterum migrat affectum. et cum venia illud agant, praecipit. Nam et
adjectio est demiranda ad ve- et sufficiens,
XLVII.
recundiam eos invitare qua auctoritate abu-
Servi, obedite dominis, inquit, secundum tuntur dominationis.
carnem cum timore, et tremore; in simpli- Scientes quoniam et vester et eorum Do-
citate cordis vestri, tamquam Christo [v. 5]. minus est in coelis, et personarum acceptio
Et quoniam incertum erat illud quod dixe- non est apud eum [v. 9].
rat sicut Christo, modum quo illud dixerat Hoc est aestimatio : « Quoniam licet et
pandit : Non ad oculum servientes, sicut ho- in praesenti videaris supereminere servis
minibus placentes , sed sicut servi Christi, tuis, sed communis vester Dominus est in
facientes voluntatem Dei ex animo ; cum ccelis, qui nullum erubescens, omnium fa-
bona voluntate servientes Domino , et non ciet examen; non relinquens nec dominos
hominibus [v. 6, 7]. impunitos, si praeter quam convenit, delin-
« Servi, inquit , estis Christi. Convenit quant. Igitur qualem vis illum esse erga

(1) Non dixit—prohibet. Lanfrancus, ib. p. 713 b.

 —,:: : ;

1> EPISTOLAM AD EPHESIOS. 125

te, talis ipse esto erga proprios servos. » nobis est certamen : uam sanguinem et
Implensautemet specialem exhortalionem, carnem hoc vult dicere ; sed adversus vir-
iteruni in communi disputat de illis qua; tutes invisibiles, et qui multam habent
omnibus sirailiter aptari poteraut. potentiam in praesenti vita, omne quod-
cumque est pessiraum operantes ; hoc enim
XLIX.
dicit, spirituaJia nequxtise.

De cxlero, fratrea, couforlamini Do~ m j\am quod dicit, m coeJestibus; ut dicat

mino, et in polentia virtutis ejus[\. lOL « pro coeleslibus hoc pro regno ccelo- > est,
Omnia cum sollicitudine et virtute illa qiue rum adversus illos nobis est certamen (4).
Deo placita sunt, perlicit. Et quoniam dixit Quidam vero pro multa faluitate muta-
confortamini , adjicit : verunt illud quod dixerat, coeJestibus, et m
Induite vos omnia arma Dei [v. 1 1\ ita legere voluerunt dicentes : « lu his quae
Sicut consuetudo est militibus dicere, qui- sub ccclo sunt Apostolum
: » existiraantes ,

bus cum forlitudiue etiam arma sunt ne- quoniam subnobis est cerlamen
coelo
cessaria. Deinde dicit et adversus quos est cum illis; novam adjectionem et dignam
bellum illis conveniebat enim et hoc ma-
: illorum stultitiae Qui sic intellexerunt, ut
!

nifestum facere illum, quia omnia arma ne exislimaremus, quoniam adversus illos
indui pripcipiebat. super coelum habemus pugnare. Sed non
Ita ut possilis stare adversus versutias sic se ratio habet sed voluit dicere, quo- :

Diaboli. Itaque nolite locum dare diaboli- niam pro illis quae acquirere properamus,
cis machinationibus. Et ha-c dicens quasi cum ccelesti enim commoratione, eliam et
ad bcllum illos adhortans, adjicit : illa bona quae in coelis sunt potiri voluraus

Quoniam nonest lobiscolluclatio adversus pro quibus adversus invisibiles virtutes no-
sanguinem et carnem, sed adversus princi- his est bellum.
patus, et adversus potestates, adversus mundi Itaque sic nos convenit esse paratos,
rectores tenebrarum sfBculi hiijus, adversus quasi qui et pro talibus et adversus tales
spirituaJia nequitise, in coelestibus [v. 12]. bellum habere videamur. Tamen adjiciens
Inconsequens esse videtur ut is qui arma dictiim illud quia non est nobis colluctatio,
omnia sumenda et bellum disputavit, col- hoc est, bellum et abusus iudifferenter
,

luctationem memoretur; sed nihil differre coUuctationis nomine,sequitur iterum suam

existimat : co quod neque vera ratio de sequentiam, quasi quide bello disputet. Et
colluctatione, aut de militia illi erat ; ratione dicit :

sed abulitur veritatis (l),quoniam omnibus

L.
est abusus ad confirmationem cerlaminis
illius, quod proprie tanlum (2) adversus Propter hoc resumite omnia arma Dei, ut
diabolum inire \idttur (.3). Quoniam autem possitis resistere in die maJigno, et omnia
principatus et potestates daemonum ordiues perficientes stare [v. 13]
videtur dicere : eo quod et evideus cst ]\am quod dicit m die maJigno, ut dicat
quoniam dc illo ordine crant illi qiii in fl tempore pessimo», proesentem vitam
in
deterius versi sunt. Unde et superius dixit : sic nominans eo quod mala in hoc saeculo
,

Secundum principem poteslatis aeris spi- in pra'senti vita aguntur (5).

ritus, de diabolo Hoc ergo dicil id diceiis. Et quae sint omnia arma, dicit State :

quoniam non adversus homines infirmos ergo circumcinctum habentes Jumbum ve-

(i) Abusive cod. ordinc verilatis omnibus

id csl, in 430, f; 431, —
(4) In ca;lestibus-certamen , Lan-
a.
utitur. Almsive,abuli, in bono sensu,uti monuimus. Irancus, ib.
(5) —
Aguntur. Ultima bacc sunl ab eodcni
(2) Proprielatem adrersw: rod. (3) Inire videtur. — suis inscrta catenis, ultimumque indc mendum corri-
nic lorus Apostoli Hilario placuissc pr<e nictcris vide- gcndum Diem malam, pr.rsentem vitam dicit ; eo quod
:

tur, p.is.sim enim apud eum rernrrif. Cf. opp. col. 1!>, 1 in pr;rsenti s.rculo mala (editor in niargine addidit
d ; 141, f; 331, b; iOo. a; b; MV^, c .j.%, d;m, ; mate^ quod expungendnm) agunt (lege : aguntur).
 : : , : : « ,,

126 SANCTUS HILARTUS

strum in veritale ; et induUe loricam justi- orantes in omni tempore in Spiritu; et in
tise, et calceate pedes vestros in prsepara- ipso vigilantes in omni assiduitate el ora-
tione evangelii pacis [v. 14, 15]. tione pro omnibus sanctis. Et pro me, ut
Circumcingere lumbum , vestire justi- detur mihi sermo in apertione oris mei in ,

tiam, calceare pedem ut dicat « De his , : fducia notum facere mysterium Evangelii,
,

vobis sit soUicitudo , id est, de verilate, et pro quo legatione fungor in catenis ut in ,

justitia, et pace. Hgec vobis imponite ; istis ipso fiducialiter agam ,

prout oportet me
Yos armis munite. » loqui[\. 18-20].
Et quoniam omnia illis erant tradenda, Praecipit illis intentissime orare pro se
quae miiitibus adsunt, adjicit ita ut eveniat illi eum fiducia preedicare pie-
Super omnia autem assumenles scutum tatem, et adjicit
fidei, in quo possitis omnia jacula inimici Ut autem sciatis et vos illa qux erga me
ignita exstinguere [v. 15, 16]. sunt.Quid ergo?
Scutum , clypeum esse dicit. Kam pro Omuiavobis notafaciet Tychicus, charis-
scuto , inquit, sit vobis fides per quam simus fratcr et fidelis minister in Domino.
omnia diaboli machina[meuta] facile per- Quem misi ad vos in hoc ipsum ut sciatis ,

cutere possitis. qucB de nobis sunt, et ut consoletur corda ve-

Et galeam salutaris accipite [v. 17]. stra[\. 21,22].
Horum , inquit diligenlium adhibentes
, «Eo quod illa quae secundum me sunt
habebilis illam salutem quae est a Deo ,
omnia vobis Tychicus nota faciet et qui
, ,

quse et pro galea communiet vos ; ita ut est fidelis minister Christi , frater vero no-
vuhius a diabolo iu locis vivacibus minime ster dilectus quem propter hoc misi , ut
,

percipialis. nota vobis faciat ilia quee circa nos sunt, et

Et gladium Spiritus {qui est sermo Dei) consoletur vos suis sermonibus.
[v. 17]. Pro gladio Spiritus sumite gratiam, Pax fratribus et charitas cum fide , a
quam habeutes vel maxime terribiles eritis Deo Patre et Domino Jesu Chrislo [v. 23].
daemonibus. Bene auteni dixit qui est sermo : Exoptans pacem et charitatem fratribus,
Dei , ad ostensionem potentiae inopera- cum fide a Deo Patre et Domino Jesu Chri-
tionis Spiritus. Nam quod dixit sermo Dei^ : sto. Omni enim loco videtur plurimis ser-
hoc est Dei inoperatio ; sicut el aUbi di- monibus abusus de charitate eo quod
fuisse ;

ctum est : verbo Domini coeli firmati sunt, et maxime necessaria sit ad virtutum in-
hoc est inoperatione et virtute Dei ista corruptionem. Adjicit
sunt constituta. Sic etiam et apud prophe- Gratia cum omnibus qui diligunt Domi-
tas positum est frequenter sermo Domini :
num Nostrum Jesum Christum, et caste con-
qui faclus est; et verbum Dei quod factum
:
versanlur [v. 21].
est, hoc est, revelatio illa quse secundum Hoc est : omnibus adsit Dei gratia , qui
inoperationem Dei est menti impressa. Et diliguut Christum, et caste conversanlur.
hoc in loco Dei operationem, Spiritus ope- Videtur autem non dixisse secundum suam
rationem esse vocavit, simul et Spiritus consueludinem : gratia vobiscum ; sed ab-
dignitatem ostendeus Nec enim Dei opera-
:
solute qui diligunt Dominum in incorru-
tio erit Spiiitus operalio, si non idem Spi- ptione, ita ut doceat eos multa ijitius rei
ritus primum Deus. Simul eliam quasi
sit facere diligenticim ;
quasi illi qui tfiles sunt,
magnum aliquid bonum esse ostendens gratiam a Deo plurimam perfrui possent
ipsius Spirilus participationem. et talem qualem erga Deum charitatem
ostendere voluerint. Monct eliara eos ca-
LI.
stitatem diligenter custodire. INam in supe-
Et post plenariam exhortalionem ad- rioribus plurima videtur de his dixisse
jicit suadens illis ut pudice vivant et non iuxu- ,

Per omnem orationem et obsecrationem riose, secuudum ritum gentium qui alieni
 , ; ; ,

IN I'P1ST0LAM AD PHILIPPENSES. 127

siint a pietate : eo quod eraiit ex gentibiis cere videlur, ut ne antiqua consueludine

ipsi Ephesii. Gentibus aulem luxuriosc vi- protracti ncgligerent pudice viverc. Ideo et
vere moris erat siquidem et ipsis iliis quue
; diligonliam cos istius rci babere suadet : eo
sua mystica esse existiraabant , plurima ta- quod illis qui pie vivere deproperant, con-
lia agere videbantur. ^sccessarie ergo plu- deccHs cst et nccessarium ut iu sanctam
rimam ad eos exbortatiouem super bis t'a- perseverent conversationem.

EXPLICIT TRACTATUS IN EPISTOLAM AD EPHESIOS.

III.

TRACTATUS EJUSDEM HILARIl IN EPISTOLAM AD PHILIPPENSES.

SUMMA RERUM PR.ECIPUARUM.
AkcniENTVM. Apostolum , Romae quum esset, duas Christi Jesu, divinilas cujus et humanilas distinguun-
ob causas maxime scripsisse hanc epistolam accepi- tur et in cruce glorificantur; demum quod unumquem-
mu«, primam ex oboita inlerPhilippciises contenlione que peccalorem oportet salutem cum metu et tremore ,

de primatu, secundam ex falsa judaizantium doctrina id est, humilitcr, operari

petitam. Caput III. Regerit antiquari legalia : novum enim

CAPfT I. Inscribitur cpislola episcopis et diaconis Paulo commissum evangelium cceli ; de ca;lo scilicet

episcopi dicuntur iidem qui et presbyteri , nec enim ipse coraprehensus , suis se ocul's Christura vidisse tes-
plures iu eadem cisitate umquam fucre episcopi, ncc tatur , ut pcrfeclus perfectam legem praedicaret ; sic sint

presbyteros Apostohis omisisset. Tum iulerpres prin- ergo Philippenses imitatores sui; ut nec ille, nec ipsi
cipium fidei simul el fintm Christi gratiae aptissime sub legc viverc velint; imrao in coelis conversantos
ascribit, rcsumtisquc Pauli gestis ,
quando a Festo fulura pra;occu|)ent. Orania ad Christum rcspicere
appellans Romam adiit, Ca;sariquc se stitit, tunc ab eo jubet ,
quasi ad unum incorruptionis nostrae principa-
compositam Philippensium de priraatu contentionem torera et auctorcni.
fuissc refert : hinc proposila prac oinnibus charitatc, ct Caput IV. Novissinia Apostoli monita dura paucis
unanimi spirilus concordia interpres expedit, obiter ait tura apostoHco aivo aliler
Caput II. Illinc humilitate ex triplici capite asserla, ac suo discretos non fuisse in Ecclesia viros et muiie-
primo quod nemo sit qui sive ,
illusione diaboli, sive res ; lum haec : germane compar, a nonnullis de quadani
erroris huraani lapsu , fal!i non possit ; deinde quod Pauli uxorc perperam iutelligi. [Vide commentariura
prsclucet exemplum admodum necessarium , nempc in Hrabano Mauro locis infra citatis.]

LECTIO>ES QUiEDAM SELECTiE ET LOCA EDITIS ADDENDA.

IncipH arQumenlum in Epistola ad Phi- in omni oratione [456, B].

lippenses. Pbilippenses \iri erant eleganles sed et cum gnudio, ib.

— regnante. [HrabaniMaurioperat. \,com- communioiicm eorum, ib.

nient. in Epist. Pauli , \\h. xix, pag. 455, causam illorum, C.
col. 1, 2, edit. Colon. IG2G.] tribulic mibigratiae ... comparticipes(l).
pcrveiii [1), G.
CAPUT PUIMU3I. ca>teros corrigant (3) [457, A].
HiEC est praescriplio — praedicetur [ib. p. Multa demiratione — acceditis [457,
455, H; 457, A]. B-E].

(1) Compar/iV-ipes.Pauca, exempli gratia, nolare ve- insulsum sensum habent edili, qui legunt Tribuil :

lim, ut constel hiiud abs re esse has lectiones edere. Ac tnihi f/rali,T in aposlolatum ac pcrpcrara ab liis dis-
,

primuni ihi occurrit de re dogmatica mendum grave tinguunt ista romparliripes facli ul dical. Imrao lege
:

in editn iectione Ita ut diiisam custodiat personse

: plano sensu et continuo Tributx mihi gratias in
:

copulaliouem. Oplime correxit vetus quiilam peritus apostolalum cotiiparticipes facli, ut dicat... ib. —
in codice corbeiensi, uti legimus. £o loci nuUum uisi (2) Pervenit editi, absque ullo seusu. (5) Corrigan- —
128 SANCTUS HILARIUS
esse existimem, D. ex memoria praeteritorum, ib.

itaque et in aporia vertor (1), E. si enim cooperariam in-

alacritas vestra
ut dieat vos qui, ib. venerit sibi Dei gratiam, necessarium est,
Et quia — annascuntur [457 , H; eo cooperante, vobis ut cogitetis, ib.
458, A]. Omnia facite —
ad omnia [461, A-E].
nitione aporiatus (2), H, Omnia facite sine murmuratione et disce-
ptationibus ; ut dicat, alacriter et sollicite
CAPUT U. :

' ut efficiamini irreprehensibiles et sincere

sumens — adhibebis
,

Deinde , legendnm filii Bei immaculati , in medio generationis

adhibetis [458, D, E]. pravse et perversse, in quibus appareatis si-
ab illis fiebant, 458, D. cut luminaria in mundo verbum , vitfe re-
secundum concertationem aut vanam glo- tinentes in gloria mihi in diem Christi. Sic
riam, D. enim(7) [461, A].
sed liumilitate in invicem existimantes et exspectetis, ib.
supereminere vobis, D. multam et illi, ib.
Deinde — Jesu [458, G]. Addendum : sed et libor in sacrificio et functione fidei
hoc est: talia sapite qualia Christus videtur gaudeo eicongaudeo omnibus vobis :
veslree,
sapuisse, ib. idipsum autem et vos gaudete et congau-
Eapere — videri [459, A, B]. dete mihi, ib.
Humiliavit — perducit verbum [459, G ; spero Timotheum cito mittere vobis,
...

460, H]. ut ego bono animo sim cognoscens qum ,

nam ex illo quod in una persona omnia circa vos sunt. Neminem enim habeo tam
dixit (3) [460, A]. sequanimem, qui sincera affectione de vo
universe dixit — , ib. bis sollicilus sit, B.
ila ut indivisam custodiat persoiiae co- hunc equidem spero mittere , at ubi vi-
pulationem, ib. dero ea quse erga me sunt, C.
quam abutilur (4), ib. Epaphroditum fratrem et cooperarium
hoc ex illo exemplo B. — , ... ministrum necessitatum mearum mit-
et

quemadmodum si enim dictatis, C. tere ad vos, eo quod desiderans erat omnes

quoniam existimavit, E. vos et sesluans animo, eo quod audistis quo-
qualia illi dicunt, F. niam infirmatus est. Etenim infirmatus esl
apostoli perspexisse, ib. prope mortem ; sed Deus misertus est, non
in hominem habitare, ib. solum autem illi, sed et mei, ut ne tristi-
tunc esse (5), ib. tiam super tristitiam habeam, ib.

necessitate imponente, G, [melius:

iili velocius eum misi, inquit, ut (8), D.
quam editi; attamen legendum : nccessita- obsecratur eos, ib.

tem imponente], ib.

non solum in prsesentia mea (6), ib. CAPUT III.
multo magis in absentia, ib.

cum timore et tremore, ib. De coetero, fralres — adorari [461, F-H].

tur : Mendum sole clarius. — (1) Vertor. Ut &i quis corbeienseni, sed nondum nsevis expurgatum. — (6)
gTffica voluerit latinis subderc codex habet inter li- Mea Unus Ilrabanus editus
est qui bic legerit ut

neani superscriptuni :
:

in diibitatione. —
(2) Aporiatus. praescienlia mei. Pbil. ii , 12. — (7) Sic enim.
Eo vero loci omnino gra;cis orfendit incaulus corre- Ea qua; scquuntur Auguslmo editi male adscribunt.
ctor, qui insulse rescripsit Apparatus. (o) Nec
: — In banc lectionuni sjlvulam praecipua cum cura con-
dogniati pepercerunt editi, prave legendo Ex illo quo : gcssimus loca Scripluroe ab edilis varia, quibus resli-
divina persona omnia dixit. —
(4) Abutitur persona tuere est versionem vcterem Hilario et Gallis noslris
cod, —
(5) Tunc nec esse, editi perverso sensu. Iterum usi(alain. —
(8) Ut, babet editus Maurus , sicul codex
hsec oiopOcoxrii; exiniius corbeiensis recte correxit. Vi- Corb. manu prima Velocitate , ut. Cosevus autem
:

deturHrabanus prae oculis habuisse similem codicem ac haud infeliciler videtur correxisse, proul hic habes.
 IN EPISTOLAM Al) PHILIPPENSES. 129

Et ut ne \i(lcntur — octava die [lOi, Xostra autem conversatio in coelishahetur,

B-E]. unde Salvatorem exspectamus Jhminum
illos inciisare, 1>. Jcsum Chrislum ; qui transfigurabit corpus
habcns, adjicit ad sui, ih. humilitatis nostrw, ut ipsum conforme
fiat

De tribu Benjauiiu — iii iideni ['iG2, corpori gloriiv ejus, secundum bonum pla-
B-E]. citum, ut possil ipse el subjicere sibiomnia,
quaesunt ejus proposili , C. ibid.

existiniabantur, ih. deinde lirmat exbortationem et consola-

liinc ostendi poterat, ib. tionem [in sequenti capite (3)], ib.
exislimo stercora esse , D.
\ideri, adjioit ([ualitcr aut (juoniodo? ib.
CAPUT IV.

qua^ ex Deo est jiislida, ih. Atquc fralres mei innotescant apud —
Ut cotjnoscani eum — coinprehendisse ad- Deum... [4G4, G, E].
/»Mc[462, G-Hl. Jtaque, fratres mei charissimi et desideran-
ut et omnes sinulem assequantnr resur- tissimi, et gaudium, et corona mea, 464, A.
rectionem, G. adversus alterutrum, B.
effectus in immortali, ib. Etiam rogo et le, conjugalis affeciiose,
affectus qiicm erga legem, ih. adjuva eos (4), C.
coulemplatione pielatis, ih. affectu et fide illis conjunctum, ib.

necdum conslitutus (P, H. sororem mulierem circumducere, D.

Fratres , ego memelipsuni non <vstimOy quffi aptari poterat, ib.

ib. quoniam modestis solet noceri, /&.

Unum — senlire debemus [4G.3, B, C]. facere eos nocitos, E.
Unum tamen illa quiv posteriora sunt sed in omni oralione et postulatione cuni
oblivisrens, illis qutv ante sunt coextcndor, gratiarum actione postulationes vestrse in-
B. notescant ,
ib.

nedum enim in fruilione, ib. Hoc est ipse vobis preestet — omnibus
quie nostra sunt, praecellere, C. vobis [464, G; 46;., B].
qiiicumque erqo sumus perfecli , hoc sa- Quiecumquc justa riuxcumque , casta ,

piamus, D. qucvcuinque dilectionis ,

qusecumque bonse
quse sunt corporalia, ih. opinionis , si qua virtus, si qua laus (5j,"G.
Et si quid aliud. — In sequenti capite Gavisus .mm in Domino magnifice quo-
[p. 46.3, E; 164, A]. niam tamdem aliquando refloruistis, ut pro
etenim si ncscimus (2), E. me saperetis quo et sapiebalis; tempus
.,
in
quanla futura, ih. vero no)t Jiabuistis, H.
verumtamcn ad quod occurrimus in ca- tempus non babentes ut faceretis quod ,

dem constare requla, id ipsum sapere, ih. volebatis. AddendumEt caute confirmans :

melius. Adjicit enim Imilalores, F. : eos uti nec existimarent eum propter datas
unde et adjccit Considerate eos qui sic
: pccunias ba^c dicere : Non quia secundum
amhulant, ih. minorationem dico, ego enim didici in quibus
quorum fi}iis, perdilio, G. sum, sufficiens esse; scio et humiliari, scio
iuiquitatem vero perfccitevidentem, ih. ct ahundare (omnia et in omnibus imbulus

etqloria eorum, ih. sum), et saturari, et esurire, el abundare ,

in quo constituli exspectando, H. ct minorari.

(i) Codex primamanu, coii.sliliilio: edhironxlilnto.— icuiiu> y.at cz, crui^uYi Velores codd. sangerm. et
(2) yexcimus. Aiifriistino Ii.tc cdili nllegant. (5) Ca- — claromont. Iiabent
Y''''.'"^-
lla royo el te , dilectissime con-
:

pite. H.Tc dcpenu cdildris irrcp^crc, qnippc et Hilario jux. —

(.")) Disciplinx non addit Noster, ncc addcre
et Hrabano ignola hujiisccmodicapitula nunc jn cditio- sinit in commcnfario , in quo ca sic exponit Qiix- :

nibus vulgalis inscrta. —

(-4) Eos. Consonat gr.-ccus. Kai cnmque laudem vobis ab omnibvs providere possunt.
 , ,

130 SANCTUS HILARIUS

hocdico inquit [465, B]. Nam quod communicastis, ib.
dixit :

sed disponere illa, ib. Non quia requiro datum, sed requiro fru-
omnia priemleo in eo qiii, ib. clum qui abundal in rationem vestram, ib.

Scilis ct vos, quoniam in

Philippenses ,
providistis (1) [465, E].
principio Evangelii, quando exii a Macedo- repletus sum suscipiens ad Epaphrodito ,

nia, nulla mihi ecclesia communicavit in qucO a vobis missa sunt, odorem suavitalis,
ratione dati et accepti , nisi vos soli. Quo~ sacrificium acceptabile, bene placens Deo, ib.
niam et Thessalonicse et semel et bis ad iisus Deus autem meus repleat omnem neces-
meos misistis, C. sitatem vestram, ib.

(1) Prouidwiis. Quaepost haec liabent editi : A bonis tario desumta, Ambrosio non bene tribuunt. Hrabani
ergo — se quserere fatetur, ea, uti a nostro commen- opp. t.V. col. p. 465.

IV.

TRACTATUS EJUSDEM HILARII IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES.

SUMMA RERUM PR^CIPUARUM.
Quae interpres de Epistola ad Ephesios , eadeni de niis ; de universa rerum sive coelcstium , sive terres-
ista censuit, fuisse nempe scriptam ad Colossenses, an- trium concordia in Christo connexa, « per illud sin-
lequam Apostolus eos vidisset quod deducit, tum ex ;
gulare sacrificium in quo mediator est imraolatus ; in
cap. I, V. 4 et 5, quibus fama tantum Colossenses in- quo omniura languores tulit ; in quo vulnere beati Job
notuisse Paulo videnlur, tum ex ea quam forsan subti- iittritus , a planta pedis usquc ad verticem » acerbis-
lius noster deprehendit Apostoli consuetudine, exaggc- sime indoluit.
randi scilicet Christi Dei magnitudinera ,
quolies ad Caput II. Quid docuerit Epaphras , primus Colos-
eos scribit quos non vidit. Accessil interim ad eos scri- sensium apostolus memorat. Quidni vapulenl judai-
,

bendi causa duplex, redarguendi ncmpe judaizantium zanles, legeni intrudcntes emortuain ? At nemo deci-
doctorum infestam pruriginem, monendique de ageu- piatur philosophiae pompa grandiloqua inanique falla-
dis nonnuUis Colossensium ecclesiam. cia quanto minus religione quadam Angelorum
,

Capdt I. Pro more incipit epistola a gratiarum

, ut aiunl, Apostolum eo suggillantium crimine, quod,
actione. Quid sibi velit istud Primogenitus omnis : neglecta lege , indignari vel co^lestes spiritus persua-
creaturx? Sic fidcm calholicam disertus interpres sum velint.
vindicat, ut « Jesus Chrislus et unigenilus sit, se- Caput in. Plurima monentur, maxime de charitate;
cundum id quod verbum Dei cst , Deus apud Deum qua enim raanente, conscius est Apostolus omnia faci le
pariter incomrautabilis et pariter seternus ; ct prirao- dirigi.
genitus creaturae , secuudum
quod in ipso condita
id Caput IV. Eadem quK ad Ephesios, de cujusque of-
sunt omnia in coelis et in terra. » Habes hic diserte — ficiis, brevius licet perstringit Apostolus, brevius et
resumta quiE supra ad Ephesios tam praeclare dixit exponit interpres ; uterque sub finem meminit falsae
de omni creatura in Christo instaurata aut recapitu- cujusdam ad Laodicenos epistolae, anliquitus sub emen-
lata; de Angelis aeri , soli , lunae, stellis, ut ea com- tito noraine Pauli circumlata;. [Vide totura commenla-
moveant, immincntibus ; de eversis Arianorum calum- rium in Hrabano Mauro, locis infra citatis.]

LECTIONES QUyEDAM SELECT^ ET LOCA EDITTS ADDENDA.

Argumentum. Sctibit Colossensibus — CAPUT I.

patefacta sunt, A, Pauliis — Dei invisibilis [466, A-H].
[Hrabani Mauri opp. tom. V. Comm. in Paulus Apostolus Christi Jesu [466, C].
Epist. Pauli lib. XX, p. 465, G.-H ; 466, sed et augmentum per singulos accipit
A.] dies, D.
ut suadeantur, ... H. ita ut doceat eos, E.
 ,

IN i:i>ISTOLAM AD COLOSSI-NSKS. 131

eo quod seqiiestrala lep;e, ib. hoc cnim crat opus ejus [469, F].
spirilali, ambulare vos tlifjne Deo, ib. nunc gaudeo in pasaionibus pro vobis et
.^ecundum potenliatn (jloriiv ejus^ ib. suppleo minorationes tribulationum Chri-
se eisdixil, V. .'ili,G.
(jratias agen.^i patri qui dignos vos ha- quid erat quod decrant, ib.
buit, ib. quibus voluit Deus notum facere qux siml
ciii et parlicipal)iimis, C. diviti.vgloria' mgsterii hujus in genlibus, H.
valuerimus. Addcnduiu : niulc et (iliuin laboro in agone positus [470, B.]
cliaritatis eiim vocavit : eo quod iion se-
cundum naturam patris cst filius [homiiiis CAPUT II.

a verbo asumtus] ; sed charitatc filiorum

adoptioneni est asseqiiutus, ib. Volo enim vos scire — apparuerit ipse
Dei invisibilis (l), ib. [470, C].
Bene invi.^iibilis — habere videntur [467, qualem agonem habeam, C.
B; 468, C]. in cognitionem mysterii Dci Palris et Chri-
in imapinis ordinem, /7;. sti, ib.

quasi imagine, ib. Hoc dico —

adinventa [470, E-F].
et
in imaginem Deus fecit eum, ib. Hoc dico tU ne quis vos circumvenial
similitudinem ... salvare videutur, C. [470, E].
eum sihi adscrihit, ib. enim et carne absens sum ib.
sic ,

Acce.^isislis Sioni monti etcivitati Dei vivi, finnamentum fidei qux in Chrislo est, ib.
Hierusalem ccelesli, et denis millibus angelo- sicul docti estis abundanter in ea in gra-
rum nundinam et ecclesiir primiticorum, D. tiarum actionem, ib.
filias hominum quoniam bonx sunl, E. Secuudum tradilionem — doctrinae [470,
illam creaturse reparationem (2), ib. F.-H.]
addendum propter propin-
videhalur, : doctrinse. Addendum :

quilatem eam quam ad hominem cuncta ha- Si tamen et ad alia eos adducit qui di-
here videbantur (.3), ib. scunt praeterquam ad filium.
cum cauta soliicitudine, ib. Omnem plenitudinem uaiserabilitatem —
nolehant ultra ea, G. [471, A; 472, El.
is quem sccundumcaruem Christus, ib. illi qui alia docet [471, B].
propter inseparabilem Deum verbum qui iterum ait, ib.

inest ei unilus, H. omnia ob cognationem ad illum sicut

alii vero stellis , alii etiam aliis ; alii qui- corpus conjuncta sunt, ib.
bus ut commoveant omnia [468, A]. in exspoliationem corporis peccatorim
copulaliouem (piiundam in se redigens, B. carnis, ib.
per quam omnia facla sunt, C. Delens cautionem decreti qux erat con-
^on est autem mirandum — venerat ad traria nobis, et ipsam tulit de medio , confi-
eos [468, E; 470, Dl. gens eam cruci [471 , F].
nmnia, et caetera. Addendum : Quia in illos qui sub lege versabantur, securos a
illa parte epistola; de huinanitate fuerant poena effici minime posset, ib.

dieta. Unde et adjicit : quoniam in ipso Exuens .sc, principatus et polestales tra-
[468, H> duxit cum fiducia triumphans eos in se^ G.
in ipso complacuit nmnis plenitudo in- nam dcponens , inquit, ib.
habitare, ib. in meliorem stalum trauseuntibus, E.ib.

(1) InvisHnlii. Quan adduntur iii edilis fldes vero et codex prima manu, correctio esl secundae manus et
catholica — iiulivisibilia , a commentario judice co- opiinine notje. —
(3) Videbantur. Exciderunt liicaddila,
dice , exsiilnre jiilicnlur. — {"!)
,

Separalionpm. Edif. ut (il, inoplcr 6aoioTek'JTa.

9«
 , '

132 SANCTUS HILARIUS

ne ergo quis vos judicet in esca aut potu, Si ergo consurrexistis Christo , qude sur-

aut parle festivitatis , aut neomeniie, aut sum quperite, uhi est Christus, H.
sahbatorum. Et ostendens..., ib. expleta haec omnia : sollicitos esse de coe-
propemodum nihil illud esse [472, A]. lestibus, et illam quae in coeiis est, commo-
ad modicum tempus cusloditum per- rationem imitari, ib.

transibit, ib. habilus, utdicat, ih.

perpetuitatem habens. Addendum nemo : Quae sursum sunt — videmus Christum
vos decipiataut bravium vestrum tollat. [474, B].
Hoc est, nemo bravium vestrum tollat. Conlraiium quodam esse modo videba-
Bravium tollere dicitur si his qui vi- , tur iliis qui super terram commorabantur,
ctor exstilit , inter illos qui victi sunt , fue- dicere ut illa saperent quae in coelis sunt —
rit contra veritatem statulus illa ratione : mortui euim estis , etc. mortui, inquit,
quod illi qui bravia luctatoribus dare sunt eslis — quod futurum
—
est [474, B].

directi, id soleant facere. Quasi ergo in Quid ergo? mortales sequi [474, D].
confessionem id deductum quoniam hi qui ;
mortificate ergo membra, D.

in melioribus sunt, tunc solent braviis nu- morlales sequi. Addendum : et secundum
dari, quando a melioribus ad deteriora de- praesentem hanc vitam dum in terra con-
feruntur, ib. versamur adnasci. Quae sunt ergohaecmem-
Volens in humilitate et cuJtura Angelo- bra? fornicationem, immunditiam, passio-
rum, qux non vidit incedens, frustra infla- nem , concupiscentiam malam , et avari~
tus ab intellectu carnis susd eo quod per tiam et idolorum custodiam, ib.

quoniam — observare
:

angelos, C. Notandum [474,

qui legem custodire eis suadebant, ib. H; 475,A, D,F].
quasi qui ob timorem et obserYantiam quasi quia ad similitudinem ejus a Deo
legis contemti, ib. possit diveilere, H.

Elatione tantum sensus sui illa dicunt cupiditate tenetur. Addendum : et osten-

ib. dens quoniam non potest quis ista sine

quee nec sciunt, ib. noxa facere : propter quse evenit ira Dei
increinentum Dei, ib.
crescit in super filios diffdentise [475, A].

dein ab illis quae aute erant ostensa. Si peccare nos absurdum, B.

mortui estis cum Christo ab elemcntis hujus quando vivehatis in iisdem, ih.

mundi quid tamquam viventes^ in mundo agebantur ista a vobis, ih.

,

decernitis? Ne tangas, neque gustaveris, ab his omnibus. Addendum : a quibus?

neque contrectes, D. illis. Ira, indignatione, nialitia, hJasphemia,
quse sunt omnia in corruptione per abu- turpiloquio ex ore vestro. NoJite mentiri in
sionem secundum mandata et doctrinas
,
invicem, D.
hominum, ib. ipsum persequens, adjicit, E.
actus, id

sed nuperrimam iliorum qusnsunt ratio- Et induentes vos novum, qui, F.

nem quidem habentia sapientiae, in religione Per omnia ista —
aut reverente [476,
simulata, non in parcitafe
et himiilitate, et A,E].
corporis non in honore aliquo ad satietatem sufferentes invicem, et donantes vobis ipsis
carnis. Obscurum quidem est dictum, ib. [476, A].
eos qui erga talia opportune instant E. , sicut et Christus donavit, ib.

corpori suo parcere nolint, ib. Deinde ad instaurationemeorum, ib.

sed magis continent ea, ib. qux est vinculum perfectionis, ib.
at ubi constiterimus, B.
CAPUT III.
idipsum aliter : Et pax Christi vigeat in
Igilur si consurrexistis — assequutus est cordihus vestris, ib.

honorem [473, H]. verbum Domini inltahitet, ib.

 ;

L\ tPlSTOLAM AD COLOSSK^SES. 133

Deo qui t ilia pnestilit, C. oralioni insistcre , vigilantes in ea cnni

etenim psalmos, et hymnos, et cantica graliarum actione, ib.

spirilalia graliarum actionem vocavit, ib. loqui mijsterium Christi, ib.

et nolite exacerhari ad illas, D. conditus, scire quemadmodum vos conve-

patres nolite exacerbariy ib. niat, G.
ut iion ex siiperfluotristent filios suos, ib. iJla qucV circa me sunt, omnia nota vobis
Dominis (nti sccandnni carneni, ib. faciet Tijchicus, carissimus frater et fidelis

sicnt hotninibu.-i, ib. niinisicr , qucm misi — oninia qux hic

operamini quasi Domino, ib. aqunlur manifesla facienles vobis, ib.
Domino Christo servienles, ib. quoniam omnia vobis nota facict Tychi-
cus, illa quui erga me sunt, proplerea, ib.

CAPir IV. et Marcus nepos Barnahse, ib.

dicit autem eos acccpisse mandatum, H.
A mercedum vicem sibi, E.
quo et hi soJi sunt cooperarii mei in regnum
Domini quod —
fecisse \idelur [i70, C Dei, qui facti sunt mihi solatium, ih.
477, C . qiioniam hahel mullum zelum pro vohis,
qui enini nocuerit recipiet quodcumque , ib.

nocuit [i76, E\ et pro his qui in Laodicea sunt etqui in

servis prxbete, scientes quia et vos habe- nierapoJi, qux in domo eorum est eccle-
tis Dominum in coelis, ib. sia [477, A].
hoc enim dicit justum et a^quum, non ut facite ut ct in Laodicensium ecclesia le-

«equales sihi eos esse existinient ;

qui lieri galiir, et quse ex Laodicea est, ut et vos le-
eniin potest, quando ut serviant servi , et gntis, ih.

cuni integro serviant affectu , tauta scri- discentes quce deipsis erant dicta, B.
psit? F. quam ad Colossenses scripserat, ih.

iterum ad
et commuuem vertitur exhor- ut neque scripta ab eo percipere, ib.
talionem, »6. idem degens, ministerium, ib.

EXPLICIT AD COLOSSENSES.

V.

TUAGTATLS EJLSDEM HILARII IN EPISTOLAM AD THESSALONICENSES 1.

SUM^L\ RERUM PR.ECIPUARU.M.

Argljiestlm cx Aclibus Apostoloruin brevilcr dige- adini\laquc ea Apostoli commcndalionc, qua ne eos
rilur. gravaret, ctiain a sunitu do-
accipicndo pepercerit,
Caput I. Cratiam et pacem inDomino solemnc essc cetur resurrectio mortuorum, nobis pcr Cbristum prae-
lilteris suo tenipore pra^scrihi primum interprps rc- standa mors siquiflem ipsa a Cliristo solula, ncc
;

fert. Tum habct graliarum actioncs ob Tbcssalonicen- chrislianis cst nisi dormitio subcunda dcin assumlio ;

sium raustani inchoationem coruniquc benignitatera in Chrislum futura, qunndo « tuba, seu, ut moris est
ubiquc dilTusam. loqiicndi, arclinngelus pr.-ccipict Su)-gite.' Tum omnes
:

Caplt II. Consolamli eos causa, (luplex adducilur siinul in idipsuni, diviiia qundam terribilique inope-
exemplum paticnti.x', unum in Aposlolo , nltcruin in rnlionc, crricientur. »
fratribus IlierosolTmitanis. Capct V. Judicii tcmpus incerlum, certo inincn
(]api t III. Accesserc et Timolhci adventiis ,
qucm inopinis, ut fur, vcnturum. Opcrnnda crgo opcra lucis,
misit ut eos roborarct , ct vebcmcns Apostoli desidc- fidcs niiniruni, et cbnritns, cx quibus spcs nobis acqui-
rium cos quanlocius videndi. rilur pcr Cbristum, quisalutem hominibus dcdit, non
€aplt IV. Inlersenintur prccccpla vitaj cliristianx, poennm tantum prodidit. [Vide Hrabanum loc, laud.]
134 SAACTUS HILARIUS

LECTIONES VAIlliE PRyECIPUiE ET LOCA EDITIS ADDENDA.

Argumentum. Beatus Apostolus — pote- magiserantdigni, etomnibus hominibus sunt

rimus. conlrarii, prohibenies nos gentibus loquiul
[Hrabani Mauri opp. t. V. Comm. in saJventur, etquidem ex hoc factum est ut
Epist. PauU, lil). XXI, p. 477, C, D, E.] impleantur eorum peccata semper; pervenit
evenit ut multa pateretur idem Apostolus enim super eos ira in finem, ib.
[477, C]. a judice accipient, B.
exhortatione salubri, D. nosaulem, fratres, desoJaii avobis, ib.
omnia "vero aptissime ex illa , E. nonne vos corona Domini nostri Jesu, D.

CAPUT L CAPUT III.

Pauhis et Sylvamis — non cedere tris- Propler quod — in virtute [480, E — HJ.
liliae, 477, G, H; 478, E]. compJacuimus reJinqui Athenis [iSO, E].
et patientiss spei Domini nostri Jesu Chri- prfedicebamus vobis passuros, F.
sti coram Deo et Patre nostro [477, H]. et evangeJizanie nobis fidem, ib.

non fuit ad vos verbo lantum [478, A].

CAPUT IV.
sedet miracula ostendebamus magna, ib.
in fiue saeculi cum magna appariturus De caetero , fratres — sanctificatio ve-

gloria, E. slra[48I, A,B].

in sanciificatione coram Deo et Patre no-
CAPUT II.
stro, H.
Ipsi enim nostis — accipere [478, F; demonstrastis agite igitur [181, B].
,

479, A]. Absiinele —

tenebantur [481
^ D ,
— H;
loqui ad vos evangelium Dei in multo 482, A, B].
agone [478, F]. quando non ut adultera [481 , E].

non deslitimus ad vos venientes, ib. in crimen evocari non potest : eo quod
quod multa ab exteris incumberet ne- naturee motum in suam, F.
cessitas, ib. aliis foeminis permixti, ib.

quod et probabiliter nobis creditum esse in confessione deductum est, ib.

videtur, unde et ipsi probationem conse- et in timorem redigere, G.

quentes prsestitimus, G. et agere propria, H.
testem Deum est abusus quasi plus ido- hoc in loco de illis scribit (1) , ib.

neum H. , iilorum liberalitate [482, A].

Sicuti si nutrix — exspectamus [479, E; pro opere indecente, B.
480, A— D]. NoJumus auiem — domino erimus [482,
prolati exempli qualitate, [479, E]. F, H; 483, A].
existimantes se adjuvari, ib. praesenti statu exspectabant [482, F].
accipere voluerit. Memores enim, E. nihil amplius exspectabant, G.
pro omni magnitudiue, G. adducet cum eo. Si etenim, ib.

ut eos ad reverentiam adducat , ib. mortuorum. Sic inteliigi debet, ib.

qui et imperatur in vobis, H. posuit nobis, H.

et alia quidem erant nostra , ib. Cbristi, dormientium resurrectionem, ?6.

patiebantur illi qui inter illos [480, A]. Mortuos in Christo — deputabuntur.
et suos prophetas, ib. [483, C-E].
el non Deo pJacent : dein ct quod odire velocitatem vero resurrectionis [483, C].

(1) Scribit. Haec in editis falso Hiabani nomen c regione habent; ejusdem quippe sunt cujus et caetera.
 ;

L\ EPISTOLAM AD THESSALOKICENSES. 135

archangelum percipieutem et pra3cipien- ivdifuafe tnmsnnnm, sicut et facilis illud :

tem omnibus, surgile, ib. co quod ad propositam exorsus est exhor-

qui fieri enim potest ut, E. tationem abilloloco, ib.
von perceperint promisaionen} (1)? ib. dum delinquentes corrigere cupiebant
Tamen quia — dubitant de futuris [481, doctores, eos qui illa faciebant qua^ non
D,E]. convcniebant, qui etiam gravari sc doclo-

CAPUT V.
rum argulione existimabant, B.
ob illos qui decidebant, ib.

De temporibus — esse videantur [484, etiam cum illis qui externi nobis esse \i-
E; 485, C]. dentur (2).
talia exspeclantes bona [484, Ej. Deinde adjicit — douata nobis [485, E.]
invicem vobis referte, ib. Spiriliim nolitc — mercedes [485, H
nobis pra*vidit, non pocnam, H. 486, A].
qui tunc vivent in Christi adventu ib. , multum existentibus qui tunc spiritales
et qui jam sunt mortui, omnes tCternam gratias babehant [485, H.]
\itam et incorruplam acquiremus, dum illi studio cautele id declinare, ib.

quiprfficesserunt dudum in mortem itare- spiritalem inoperationem ... sic passim.

surgent , et illi qui tunc vivent in iucor- Et ut non de oratione — suam Episto
ruptibiiitatem mutaJ)unlur [485, 4]. lam. [486, A,G].

(1) Promissionem. Perversus cdltorum sensus, alio- dox nrima manu : ex lerrena; liinc in editos lepidum
quin ad adniirationem subliniis
in llilario fere liac , quoudam glosscma irrepsit istud : Qux ex terrena
leclione el inlerrogatione recte resliluitur. — (2) Co- materia nobis esse videantur.

EXPLICIT EPISTOLA AD THESSALONICENSES PRIMA.

TRACTATUS EJUSDEiM HILARII IN EPISTOLAM AD THESSALONICENSES H.

SUMMA RERUM PR.^CIPUARUM.

Argumentvm brevissimum patet ex sequentibus. invento ad oranem explendam malitiam organo, opera-
Caput I. « Coliaudat cos quod contra omnos adver- bilur, homiiie quodammodo utens, siculi in ilio ho-
sariorum impetus derortantos non fuerinl suporali,» inine qui pro nostra salutc assumtus est, Deus Ver-
tum quid de judicii die quasi jam instante paulo ob- bum omnia perfecit. Ea praeter, interpres in caeleris
scurius fuisset locutus sic explicat, ut dum falsos doc- Apostolum dc verbo pone sequitur. « Deinde instruit
tores redarguit, adventum tamen Dei ostendat rofor- eos ut non existiment incumberc slbi consummationes
midandum, nempe ex judicis persona, ex loci natura, temporum, et qualitcr antichristus sit appariturus. »
cx minislrorum fortitudine , ex tormenlorem specie et Caput III. Indisciplinatos vehcmenter corripit, otio-
tempore, ignc nimirum aotcrno. sos ct inquietos pauperculos acrius castigat , excom-
Caput II. Quandonam ergo erit? Nec Apostoli tcm- municandos cos renunlians , ni resipiscant. Quonara
pore, nec interpretis qui nondum aetalc sua omnino ces- autcm sigillo aut tessera Apostoli littero; genuina} a
,

sasseSpiritusoperationes testatur ; sed quando apparue- falsariorum commentis scccrncndce sint indigitatur.
rit antichristus, in quo da;mon cuncta ad nutum, quasi [Exstat Commenlarius in Hrabano locis infra allegatis.]

LECTIONES QU^EDAM SELECTJE ET LOCA EDITIS ADDENDA.

Argumentlm. Beatus Apostolus ha- I [Hrabani Mauri opp. t. V. Comm. in

hentur. I
EpisL Pauli, lib. XXII, p. 487, A, B].
136 SANCTUS HILARIUS
variis tentationibus aggressa, 487, A. salute sumtus est Deus Verbo omnia per-
quae eisdem fuerant (1). fecisse videtur. Tentabit enim, ib.

adjecto ilio quod illi qui indisciplinate, Addenda et restituenda :

ibid. Deinde adjicit et nunc quod detinel sa~

meliores fuerant effecti (2) , ib. tis, ut reveletur in suo tempore.
dein indisciplinatis scribit , B. Quidam dixerunt Spiritum gratiarum hoc
in loco dixisse Apostolum Et nunc quod :

CAPUT I. delinet. « Eo quod tunc, iuquit, ilie videbi-

tur, at ubi Spirilus gratiae ad plenum desti-
Pauliis Sylvamis
el — imminere.
[Hrabani Mauri opp. ib. p. 487, C — H; terit,

cessabit.
et perficere inoperationes in aperto
Sed hoc mihi non videlur esse
488, A]. apte dictum eo quod cessaverunt ex multo
;

banc prsescriptioneni epistola^ faciens

jam tempore inoperationes Spiritus. Si vero
[487, C]. quis voluerit dicere non cessasse eo quod :

sijepeest consuetus, ib.

ab aliquibus adhuc per orationem fiant ali-
quod et ipsum augmeutum babet gratia-
qua, licet fiat raro secunduni hunc igitur ;

rum aclionis, ib.

modum neque cessare ... assero eo quod :

Tobis vero qui patimini F.

,
neque deficere ad plenum sancti umquam
et ministrorum fortitudine ; cum angelis
poterunt. Erunt enim et tunc qui non sus-
enim virtutis venturum dixit ; et tormen- cipient ejus doctrinam qui et ciari erunt
,

torum specie, flammam enim ignis dixit;

contemplatione pietatis, decertantes adver-
asserens vero et de qui sunt tormentis
illis
sus eum. Dicit autem quod nunc detinet,
subjiciendi, ait eos qui non noverunt, G. eo quod diabolus etc. , (4).
poenas luent interitus eeternos, ib.
Dicit autem quod — tunc apparebit ille
interitus sunt et exterminii perditione
[488, F].
proficientes ib.
,
Tantum qui tenet nunc, teneat usque tunc
vult enim dicere quoniam secundum, H. de medio Et tunc revelabitur iniquus.
fiat.
futura fruemini gloria [488, A.] Hoc enim ait : at ubi definitio Dei quae ejus
ut in eadem persisterent sentenlia, in probibet adventum, cessabit, tuuc appare-
hisee visus est, ib.
bit ille[488, F].

CAPUT II.
Intendendum vero — facere possitis [489,
D— H].
Rogamus — dies Domini [488, B]. quem Dominus Jesus interficiet spiritu
moveamini a sensu vestro neque ierrea- oris ejus, et deslruet in apparilione adven-
mini, neque, ib. tus sui [489, E].
neque per epistolam quasi ex nobis ,
in his qui pereunt, ut omne quidquid in-
quasi quia instet dies Domini, ib. justitiae plenum est operetur ; et seducat eos
Adveniente —
dicebam vobis [488, D,E.] qui perditione digni sunt : eo quod charita-
et congregationem nostrum tunc ad cum teni veritatis non receperunt, F.
futuram, D. €t propter hoc mittet eis Deus inoperatio-
nolite persuaderi (3), ib. nem erroris, ut credant mendacio, ut judi-
in templo Dei ut Deus sedeat, ostendens se centur omnes qui non crediderunt veritati,
quoniam est Deus , ib. sed compJacuerunt iniquitati, ib.
sicuti et in illo bomine qui pro nostra intendent seductioni, ib.

(1) Fuerant, ibi locus uni voci vacuus : in editis vetusta manus in codice haec duxit expungenda,. — (3)
quoque hiare quid videtur. Excidit forsan illala, Persuadere. Si edilis credas, ista Hrabano si codici,
quod vctusta quaedam manus in codice corbeiensi ad
:

Ambrosio ;prolegomenis , Hilario ascribenda,

si
;

—
marginem reposuit. — (2) Meliores sui editi; eadem (4) Diabolus, hanc pericopen tetigimus inprolegomenis.
 — »;

L\ EP1ST0LA3I AD TIMOTHEUM I. 137

secundum praesenlem vitam hanc pro- Ad sustentationem. — Et quoniam illi

spere consoletur, ib. [<6. D-F].

sed otiose qu«, V. Addendum : proposi-

CAPIT III. tum cum quo tribuitis. Et iterum ad illos

vertit suum scrmonem Si quis vero non :

De csetero patres — illi est sermo [i90, obaudit verbo nostro per epistolam. Ut
A,B,C]. dicat : « verba quai per epistolam loquimur,
et ut eripiamur a pravis et pessimis ho- hoc est, per litteras, hunc notate , et nolite

minibus [490, A]. commiscere ei , ut erubescat , » hoc dicit

et custodiet a maliguo ^ id. quod et in superioribus dixit : « excludite

prtVcepimus autem vobis, B. eum et a colioquio vestro » et docens eos ;

non quia habemus potestatem, sedut nos cum modestia id facere, et non odio. « Et
formam demus, D. non tamquam inimicum illum habeatis; sed
Quod apertius — confundatur [491, D admoneteut fratrem. » Hoc, inquit, i6., G.
G]. Deinde orat —
suadeatur [491, H; 492,
ut ue de vita aliena, D. A].
illa operarentur, quae, ib. IIoc ideui signiQcantes [492, A].

VII.

TRACTATUS EJUSDEM HILARH IN EPISTOLAM AD TIMOTHEUM I.

SUMxMA RERUM PR.ECIPUARUM.

Hanc epistolam ad Timotheum, dum Ephesi degeret, tius quam veterum quisquam, omnia quaj ad episcopos

Apostolus scripsit, in tres quasdam partes divideudaiu : sui coievos, sive eligendos, sive ordinandos, sive moribus

primani de ecclesiastica hierarchia secundam dc re ,

ornandos et disciplinrc studio censoria quadam auctori-

dogmalica, lertiam dc vitac christiante prseceplis, «quae Errorem quemdam simui et consue-
tate proliletur (1).

omnia, meo judicio, suhdit interpres, cautissime epi- tudinem pravam impugnat. Nonnulli enim cx Apostolo
scopos ediscere convenichat. » pcrperam infcrebant ab episcopalu arccndum quem-
cumquc bigamum, licet uni junctus uxori, mortua al-
tcra, cum utraque honeste vixisset. Forsan ex illa mi-
PARS PRIMA.
nus cauta scntentia segnior quadam consuetudo, tunc
Caput Timotheus suadclur uc niniis altendat Ju-
I. lemporis haud infrequcus, inoleverat ;
qua ad episco-
daeis qui mullam expcndebant sollicitudincm, ut ostsn- piitum ii cligcrenturstatimpost haptismum, qui unam
derent Christum neque ex Abraham, ncque e\ Davidis quidem agnoverant uxorem , etiamsi pravissime pluri-
generationc descendcre ; camquc ob rcm vctustissimas bus commixli fuissent mulieribus. Hinc Noster doiet
et inflnitas intcrlexebant gcncalogias. Hilarius, quo ipse in Ecclesia crchresccre episcopos eo supcrbiorcs, quo
expeditius inde evadat, ad ea quibus in sua Evangelii minusdocli ; eo pejus etcilius perversi, quod ncophyti
expositione has dissolvil ambages, disertc rcmitlit. ideoquc ah cthnicis ctiam tum ficquentibus despecli
Hymnum esse insinuat quai Paulus Regi s;cculorum usque et confemtibiles ; doctrinam aulcm episcopi, vel
Christo cecinisse, more psalienlluni, videtur. aurca illa fctatc florentis, ncgat esse « in ionga ver-
Caput II. Totum est de re lilurgica; quid nempe borum prosequutione, quam perpauci solent impicre ;

sint ohsecraliones, orationes, postulationes,gratiaruinvc quin immo cam polius csse in qualiscumque copia
actiones, quaj virorum,qu.Tmulierum prcccs divcrsave scrmonis « quo in communi ct singillatim dogmata
munia, aut loca semotim discreta.
in ecclcsiis piclatis iiistruere Ncophytus vcro non is
queat. »
Capit III. Multus est interprcs, ncc niinius cuiauam est prorsus qui juventute viget ut perperam quidam
,

antiquilalis Christianaj studioso, dum fusius cl lucuicn- existimavcrunt ;

juvcnis cnim Paulus vocatus ad epi-

(I) Quiie in hac ct duahus scqucntihus Epistolis gomena cum nonnuliis animadvcrsioiiihus esse fusius
nosler hahet de episcopis el preshyteris, priina qui- exponcnda, caeterisque conferenda ejusdem aevi testi-
dera leclione paulo duriora, ea duximus intcrj»o/e- inoniis.
 ,;

138 SANCTUS HILARIUS

scopatum animarum est; junior, Timoiheus. Sed qui tibus , ita illibatum utique permanet dogma piclutis,
nuper credidit qui nupera fide fuit plantatus, eum
,
ut aversis ab ea necessario vacillet. »
ipsa -vox clamat vcre veoputov ; euni sive Apostolus
sive doctor ipsius interpres a pontificatu impedienduni PARS SECUNDA.
jubef, ne, repente doctor evadens, temera tumeat su-
« Eo quod Ecclesia columna et firmamentum ve-
perbia; ne ad velora recurrat, citius mutatus; ne fa-
rifatis vocatur, Apostolus opfimum essc existimavit
cilius in laqueos diaboli ruat prfficeps. Baptismus qui-
nondum gestam
dogmaticos inserere sermones. » In primis magnum
dem peccala remiltit; virtutem vero
pielatis sacramentum edisscrif scilicet dogma de ;
non operatur. Peccato vel remisso, necessaria nihilo-
Christo Deo instruit adversus Cerinthi deliria ac Si-
minus est boni nominis fama qua vel ethnicis episco- ,
monis magi.
pus commcndetur. Hfcc sunt Pauli decreta, hEEC Pauli
Caput IV. Tum Carpocratis, Marcionis , Valentini,
legislatio quam non solum vult episcopis aptari , sed
,
Manichfci errores circa cscaset nuptias, Apostolus pro-
et presbjteris competere. Quid quod asserit utrisque
phetice anfevertit, eosdem vero Hilarius perinde ac si
episcopi nomen olim asscrtum? ita tamen ut ab omni
cum postrema gnosficorum fseci!cominus adhuc im-
ffivo liqueat alium ab alio plane distinctum hunc ,
pengendi periculum essef , revincit nunc siquidem
;
ecclesisc precario ministrantem ; illum civitali et uni-
corumdem hcxreticorum flagitia, quee multos latent,
versae quandoque provincia; invigilantem, habentemque
detegit; nuncomnemDei creafuram asserit essebonam,
perfectam dispensalionem ct auctoritalem ministerii
escasque cum gratiarum actione licitas nunc demum ;
ecclesiastici. Obtinuit porro oa lex, qua suus cui-
apocryphos reprobat libros, « ineptis anilibusque fabu-
que civilati et unus esset episcopus ;
primis vero fem-
lis scelestiores,» ulpoteomni conspurcatos immunditia:
poribus, uti eliam nunc, ait interpres, fit in occiduis
ha;c ergo pra;cipiunda, haec docenda sunto.
his partibus, per singulas provincias duo, ad mullum
tres fiebant episcopi. Defunclisvero apostolis eorum
,
PARS TERTIA.
successores ,
quum miraculorum gestorum virtute ,

magnitudine infirmiores sibi vidercntur, ejusdem no- Caput V. Quffi Apostolus monenda nuntiat circa se-
minis reverenf iam declinantcs divisa cum suis mini- , niores et juvenes, anus et juvenculas, paucis expla-
stris habuere nomina , ofiiciaque ; ipsi posthac epi- nanfur multo prolixiora qua; de viduis
; quas certa ;

scopi nuncupati, istis vero proprio prcsbyterii titulo sub lege decet abEcclesia nutriri ea nempe, ut aliunde :

designaudis. ali nequeant, ut moribus ornentur, ut ante sexaginta

Eadem hac rerum copia inlerpres promulgat Pauli annos in ordine viduarum uon recipiantur ut vel ,

leges de diaconis et diaconissis ; cur vero de subdia- cBlate , vel virfute sint vere viduaj et rite velatae ; ut
conis et electis sileat causam
Apostolus, eam illi caste sive cum uno, sive cum secundo vixerint marifo ;

fuisse existimat, quod functiones hujuscemodi postmo- dumlaborare possent,

utotiosce ac curiosae Ecclesiam,
dum in Ecclesia adjocta; sinf. Eadem est causa cur ante non gravent, nec locum diabolo dent nubant vero ;

altare ordinationem non assequantur ; myslerii enim pofius quam urantur , melior quamquam sit pars vir-
implent ministeri am soli presbyteri et diaconi ; coeteris ginum ac Deo devotarum.
sive lectionum officia, sive luminariorum solliciludo, Caput VI. Ad monita revertitur singulis danda, fum
sive eorum quae ad diaconos pertinent praeparatio de- scrvis nempe et doniinis, tum langucnfibus circa quae-
putatur. Obiter cmicat 6 (tsijvo; Hilarius , dum Ec- stiones et verborum rixas , tuni pauperibus ct diviti-
clesiam Dei vivi, columnam ct firmamentum verifa- bus ; cpiphonematis instar, aut quasi summam totius
tis suspicit ; « in qua nempe pietatis dogma necesse Epistola; acclamationem , inserit iterum hymnificam
est salvari ; in qua quibuscumque fideliter manen- Regi Christo doxologiam. [Hrab. Maur. loc. laud.]

LECTIONES SELECT^ QU.EDAM ET LOCA EDITIS ADDENDA.

I. quod et facito, commissum sibi opus

expediens [493, A].
Incipitargumentum. Sanctus Apostolus beato Paulo consuete illud loquelee stu-
— expressum esse videtur [Hrabani Mauri dium adliibente, ib.

opp. t. V. comm. in Epist. Pauli lib. XXIII. nam quia tunc mala erant de hisce ver-
492, C,D]. ba, D.
ad David utrique veneruut, E.
CAPUT I.
quae emendare eum fidelibus videbat, ib.
Paulus Aposlolus — recipiente [492 , F qui nesciunt eamabuti; si veroquiseam
493,494, A,B]. abusus fuerit, sicut convenit, ib.
 L> EPISTOLAM AD T1M0THEU3I L 139

jualo lex iion est imposita, iniquis autem sicque sexus, Ecclesiam dividens, mcmo-
et iusubditis, impiis et peccatoribus, scelera- ratus cst semotim quidem virorum, semotim
lis coutaminalis, G. vero mulierum, H.
crgo illis qui peccnut neccssaria cst, ib. ut dixi pro commuui omnia dispulat uti-

surgit in incorruplioiie... surgil in gloria. litate, ib.

Evaugelium vero gloria.' vocat, H. CAPUT ITL

prout potcslis, caveutcs a peccato, ib.
qui primum cram blasphemus, ib.
Fidcle verbum — permanserit [498, A
Et postquam de se —
iucipiens tali modo
— 502, F].
C-H; 495, A]. Evideus cst quoniam in opcre sancto
[494,
quoniam Christus Jesus venit in mun- producilur iu medium, pro aliorum neces-
sitate et utilitate fuuctiouem assequeus.
dum, j6. [494, C]. ,

quum siut peccatores propter suam iu- Hinc demiratioue digua cst hoc iu loco pro-
firmitalcm, D. videutia bcati Pauli, quouiam dixit : nemo
Regi autem ScVcuJorum i)icorrup(o, E. concupiscal [498, A].

tamcn et liyinnis nuUum notnen, ib. boc differeuler quidam acceperunt, D.

qui talia docere volunt, ib. ut idem opinautur, E.
in subscqueutibus ostendit. Addendum :
optimum est, ut existimant, ib.

Postquam autem rcddidit hymuos, adjicit,F. usque ad illam natura^ motus sistens, G.
pcrmaue ergo firmus, G. utrisque unam legem \isus est deprom-
consequenlem eligent ista' gratiue, ib. sissc, evidens est quod unum inquit utris-

ostendeus quanta sit uoclbilitas, ib. que, ib.

i\am hujusmodi ratio magis in eventu

CAPUT 11.
consistit, ib.
Obsecro igilur — liberari postulabat [494, couviventem uxorcm, ib.sibi

A— C]. quod debereut uni taulum, H.

sibi existentes[496, D, E]. nam plenarie sensum [499, A].
deo orationi assidua; factum viduee assi- Addendum : nam et illa quae baptismi
milavit[494, Ji]. sunt, frequenter eventu lieri solent , aliter

nam quia dixit, ib. assequutus, ob infirmitatem aut ol) aliam

sed et ille mediator — erga Deum [49G, aliquam occasionem, in infantia baptismi
F; 497, B]. graliam; aliter vero post senectutem lou-
Simililer aulem et mulieres fieri debent gKvam, B.
[497, C—H]. valde falur quidam hoc in loco, F.
homo ChristusJesus. Sed et ille mediator, Addendum : adbuc et ad prasens illos

r,G. qui baptizati sunt fideles vocamus pluri- :

inque viros dividens [497, A]. mis vero in parlibus ueque christianos vo-
volo, ait, orare viros in omni loco exlol- caut eos qui uou perceperunt baptisma, G.
lentes manus sanctas, sine ira el discepta- qui mngua de se sapere est annisus, fide

tione, ib. vel baptismatis [500, B].

largitorera. Deindedicens, B, C. quod possent lalia agere, autaliis — di-
ca;terorum causa, de quibus, C. ligentiara adhibere [quibus] sunt praepo-
in habitu ornaln, ib. cl D. siti, E.
quaudo et propiietasse divina gratia di- ue facile redeat in dcterius, ib.
guaj existimabautur, E. elcctum fuisse inveuimus, F.
non modicam docendi, ib. quiu hoc officium sumerent, ib.
infra domesticis parietibus [aul, ex cor- et hoc notavimus iu cpistola ad Philip-
reclione vetusla, iufra domeslicos parietesl, peuscs scripta ; in ea cpistola scribens Apo
ib. stolus episcopis et diaconibus, dixit, F.
 ,

140 SANCTUS HILARIUS

discreta siint niinc nomina, G. magnum est ])ietatis mysterium, B.
non hujus ecclesiac creabantur episcopi, H. nam illo tempore contra pietatis do-
in
Addendum : indeptus, curet ecclesias ctrinam dogma Simonis magis puUulare (2)
universas, et ad ecclesiasticam functionem, videbatur, C.
ubi deerant clerici, ordinabat, et quaecum- Deum apparuisse in carne, ib.
que causoe dura^ apud illos accidebant , dis- siquidem et habitatione divina digua non
solvebat eas, simul et verborum doctrinae fuerit, ib.
corrigens eos, et durissima peccatorum de- quae secundum Christum celebraban-
licta, repropitians Deum, dissolvere per tur, D.
gratiam videbatur [501, A].
in hypocrisi mendaciorum, cauteriatam
repleti autem sunt non modo civitates
habentium suam conscientiam, F.
ibid.
et caetera. Evidens quidem, G.
et ab iisdem, id est, presbyteris, presby-
spirituum alienorum seductiones, H.
teri nomen reliquerunt, ib.
quoniam dixit in hypocrisi mendacio-
:

facti sunt vero et ampliores, B.

rum, ib.
Restiluendum : In primis enim per sin-
multum vero pietati contraria eos qui, ib.
gulas provincias duo aut multum tres fie-
qui enim de castitate se disputare simu-
bant episcopi quod etiam in partibus occi-
lant, omnem spurcitiam in se perpetrare
duis(I) non ante multi temporis spatium
inveniuntur : evidens est quoniam talia
plurimis provinciis custodire videbatur :
facientes non integram possunt habere
in aliquibus vero et usque ad preesens id
conscientiam ; contraria enim specie suo-
inveniet custoditum tempore vero promo-
:

rum sermonum sibi ipsi conscii sunt [503,A].

vente, non solum per civitates, sed et per
sicuti et in praefatione notavimus, ib.
singula loca iu quibus nec adeo necessitas
sequenliam dictorum reliquit imperfe-
flagitabat ut ad hanc functionem explen-
ctam, B.
dam ordinarentur, B.
quasi quod hunc possit eliam illud co-
de iliis qui tunc presbyteri gubernabant,
gnosci, quoniam incusat eos, ib.
ibid.
dicens sententiam quam et incusat, ib.
omnia quse ad virtutes, C.
proponant quse Deus creavit ad fruitio -
habentes mysferium fidei, D.
nem cum (jratiarum actione, ib.
fidei mysterio ministrantes , ut dicant
dogmata pietatis, ib.
impium est incusare eas, nullam de eaetero
graliarum actiouem subrelinquentes, ib.
fortuitu in ministerio producatur, ib.

ita et non publicent illa, E. non dixit absolute hominibus et quidem :

sed provisores sibi in futuro saeculo, F. omnibus hominibus similiter usus escarum
gradum sibi ipsi bonum acquirent, ib.
propositus esse videtur, ib.

adjuvant eos qui eum assequi siquidem et talia dicere usurpant pro
volue-
rint, G. largita sibi re,C.

possunt integram reservare, contulerit eo quod non sint bene factae, ib.

nobis, ib. ad hoc facta. Adjecit autem, C-D.

in hoc pietatis est necesse dogma, H. doctrinse quam subscquutus est, F.

qui si, secundum ut couveniens est, non doceat', adjiciens, quam suhsequutus es,

conveniet demirari si neque subdiaconum, hoc est, haec quae frequenter, ib.
ibid. ut doctrinae immineat, f. ib.

alii vero infra diaconium illa praeparant vel leviter intendat, dicens : profanas
[502, A]. autem et aniles, ib.

(t) OccidMum agnosce auclorem. {'2) Sin minus— surda in cditos irrepsit. Correctio haec sane insignis,
magis pullulare. Cod. primamanu; eadem lectio ab- veierem oiop9wTriv Corbeiensem iterum commendat.
 ;

IN EPISTOLA^l AD ITMOTHELM L 141

Adjecit iteruin — assequimliir[503,D,H]. non aliquis sponte mulierem despiciens,

in posterioribus ait dicens ,
quouiam ib.

voce [503, G]. et diliglmus propter naturce propinqui-

\itam assequuntur. Addendum : ct dic- tatcm, et cavemus aliquid, ib.

tum suum confirmans, adjecit : fideJe ver- quod in communem congregationem Ec-
bum et om}ii accepdone dignum [503, H]. clesia?, C.
et primum quidem in communi naturae
V.
adorsus est divisionem, ib.
Hoc est : vera — properato [504, B, C]. sicque communem ad omnes, ib.
in hoc allaboramuA, et exprobramus; qui EccIesiiE ministerium, D.
quoniam speravimus, ii. discent primum (2) propriam domum co-
nemo juventulem tuam contemnat. ^foli hre... hoc enim accepfum esl in conspectu
auteni, ib. Dci, E.
ncque paveas quin cum auctoritate do- permaneat in oratione et deprecalione
ceas, «6. nocte ac die, F.
sed forma esto fdelium, C. qux autem in deliciis est, viva mortua
quse dici oporteat, ib. est, ib.

quo secundum ut condecens est, ib. nec autem ultra maritali, ib.

noli doctrinu^ dignitatem propter felalem facerc poterit. Addendum : et volens

diiniltere tuam , ib. Timotheum erga talem sollicitudinem inci-
le ex generalitate — conveniat [504, tare, adjicit : FA hsec prxcipe, ut...
E,G^ Deinde adjicit — emendatiouem [505, H
CAPLT 507, F].
V.
quia verae viduae [506, B].
Seniorem — facere poterit [504, H; 505, quae non contemplatione virtutis sese

n vsque dum veniam, intende 1ectio)ii, doc-

adscribi inter viduas cupiehant, C.
et aetate quidem eo quod, ib.

trinx [oO\, El. ah ecclesiastica eos excludi diligentia, ib.

sive consolationem (collationem?) illam ita ut cgentes penuria contcmnantur ea
comnionitionum, qua^ ex aliquibus acciden- ratione qua secundo fuerint, D.
tibus lieri solet, quani interdum et in com- si filios enulrivil, ib.

muni facere est necesse, vel maxime quum qua promissum suum quod Christo pro-
in illam narrationem inciderimus, quam miserunt, spernendum esse existimaverunt,
singulis exponere res ipsa compellat, E. F.
perque impositionem, F. properant horum dicta ad illos deferre, et
vero consueludiue etiam nunc usque
isla illorum ad istos, ib.
agitur, G. ut juventutis nupserit , erga plurimam
inlende tibi ipsi et doctrime, ib. sollicitudiucni occupalae, possint compe-
permane in iUis : hoc enim faciens et scere, H.
teipsum sahas, ib. malcdictionis gratia [507, A],
quoniam convcniat te totam, ib. jam enim quxdam conversa est post Sa-
fieniorem ne increpaveris, H. tanam, ib.

adolescentulas, utsorores [505, A]. omnem dissimulationis occasionem, ib.

divisionem sexuum fieri ct a'tatem(l). post senectutem erunt virginitatem pro-
consilium erga personas memoralum, B. fessurae, ib.
ut ne oh affectum, ib. justum est memorari illorum qui , B,

(t) /Etatum, forsan. Editi per ,rtalem. — (2) Discaf. injecla, pnxcipnam argumentandi ma(eriem expositori
edit. Vox qiiidem iila discant , nedum lemere videatur dedit, discant nempe primum filii viduarum eas alcre.
 ; . ,

142 SANCTUS HILARIUS

tantum Paulus distare ut et ab
-videlur ,
illa agentes quae ab illis fieri vident, ib.
ipsa professione prohibeat tamdiu, quamdiu omnia lucrorum causa et reditunm fa-

quis plurimam virtutis diligentiam in con- cere annituntur [509, A].

versatione sua osteudat. Deinde adjicit et despectus enim pecuniarius facile illa, ib.

aliud. Siquis fideles habetviduas, submini- verum quia nec auferre possumus, ib.
stret eis, ut non gravetur Ecdesia, ib. relinquimus in mundo. Superfluum
de talibus sustinere cogatur, ib. enim, B, C.
si autem matrem habent, C. desideria multa , quse secundum intel-
relinquere se verbum doctrin^e et mini- lectum sunt et nociva; qusR mergunt homi-
strare, D. nes in exterminium et perditionem, ib.
bovi trituranti osnon allegabis, et dignus radix omnium malorum est cupiditaspe-
est mercenarius mercede sua. Haec diligen- cuniaria, D.
tia, E. nihil indecens : [post hsec irrepsit in
peccantes coram onmibus arguantur, F. editos glossema, malum nullumest, ib].

ad aliorum correctionem , ib. Tua aulem, o homo Dei — quae sibi sunt
limorem esse dixit, ib. scripta [509, F-H; 510, A].
Deinde omnibus —
infirmitates [507, H insequere autem justitiam, pietatem [bOd
508, A]. r].
terribiliter adjicit : teslificor in conspectu hoc enim dicit : vocatus ob hanc voca-
Dei et Domini Jesu Christi et electorum an- tiouera, confessus et pietatem, G.
gelorum, ut hsdc custodias nihil faciens se- sub Pontio Pilato, confessionem custodire
cundum declinationem, ib. et mandatum, H.
lumen habitat inaccessibile, quem vidit
et
CAPUT VI.
hominum nemo, neque videre potest, cui ho-
Quorumdam hominum — tristitiis[508, nor et polestas seterna. Amcn. Ib. —
B-H;509, A-D]. ad confirmationem futurae inversibilita-
bona opera [508, B].
simililer et tis[510, A].
yvXi dicere quoniam sicut delinquen- iu immenso quodam lumiue et inacces-
tium, ib. sibili persistat, ib.
a multis iguorari. Post hoc adjicit et Adjicit vero — recipiant [510, D, E, F].
deservis [508, C, D]. in Deo qui prsebet nobis omnia ad frui-
beneficiorumque participes, F. tionem [510, D].
si quis, inquit, aliquid aliter docet, G. percipient in futuro saeculo mercedes
et non intendit sanis verbis Domini no- magnas, pro quibus mercedes — nam et
stri Jesu Christi et doctrinse, quse secundum percipient tales, quae nullam unqiiam po-
pietatem est, elatus est; nihil sciens, ib. terunt, ib,
ergo et vaue docere promittunt, ib. Dicens autem de divitibus — gratia te-
ex quibus fiunt invidise... contentiones cum. Amen [5 1 1 , E, F, G]
homimim corruptam mentem habentium, Timothee, conimendatum cuslodi [^Slij
fraudati a veritate, H. E].
 :

I^ EPISTOLAM AD TIM0THEU3I II. 14.3

VIII.

TRACTATUS EJUSDEM HILARII IN EPISTOLAM AD TIMOTHEUM II.

SUMMA RERUM PRiECIPUARUM.

ARGrMENTVM. Locis cl tcmporibus variis geminas Ili- scilicct fraude , Simonls nempc et assoclarum, Apo-
larius refert ad Timotheuin episfolas; a Paulo cnim slolus cadem ac malefactorcs sustinct ; liac vcro spe
morituro hipc posterior ail discipulum, ut commoria- nixus forc nt qui ignominice , idem et gloria; Clulsti

tur comrauni passione directa. parliccps efficiatur.

Caplt I. Hortatur ergo eum ut imperlcrrita mente Capit III. llortiitur cum ut eo abundantius prae-
fidem profiteatur, cx avita rcligione, ex pontificatus di- dicct, quo plures huc illuc cursitent pscudo - apo-
exemplo, ex ipsa Asianorum quo-
gnitale, ex Apostoli stoli, propiusque immineant novissimorum temporum

ruradam apostasia. pericula.

Capit II. Hortatur eum ad vaferrimam ha^retico- Caput IV. Horlatur dcmum ex interminalione ju-
rum propaginem omni ope exslinguendam , quorum dicii l)ei, suiquc ipsius martyrii dcnuntialionc .

LECTIO>ES SELECTiE QU-«DAM ET LOCA EDITIS ADDENDA.

I. spiritum timoris., sed virlulis, et charita-

tis, et pudicitise est, B.
ArgumejNTUm. Epistolam Pauli expla- — cogitationibus (1). — Deinde ad vere-
uuto. [HfabaniMauriopjj. t. v. Comment. in cundiam, B-D.
Epist. PauU, lib. XXIV; 512, A-D.] ne ergo erubescas, D.
in fine scribit Tychicum misi Ephesum ita quia per passiones, ib.
dixissel utiquead /e, si EpliesiadhucTimo- secundum promissionem mtse, E.
theus moraretur [512, A]. sicut autcm illic secundum, ib.
ante Neronem ductus, B (1). quffi omni libera est corruptela, F.
ex sententioe ejus laxatusest auctoritate : pnedicator et Aposloluset doctor gentium,
60 quod uihil ab eo crimine diguum, /7;. ib.
tradere properabat. Addendum : decet non erubescere, G.
post illud erosecuudo Romam adveniens
\ potens est commendatum custodire, ib.
praecepto jNeronis, contemplatione pietalis, Formationem liabe — adjicit [51J, H;
capite pleclilur, eo liic tempore quando et 514, A].
banc epistolam Timolheo ab urbe Roma formationem habe dodrma? [5 1 3, H].
scripserat. Et iliud, C. bonam commendalionem cuslodi, ib.
sed quasi qui suflicientes, ib. ex quibus esl Phigelus [514, A].
ea quai ad aliorum pertinent utilitatem
expediret cum omni, ib.
CAPUT II.

in fine vero epistolse, interna illa quae Tu ergo, fili mi — indumentum [514, B-
secundum se sunt, insinuat, D. D].
lu ergo, coUabora, C.
CAPUT I.
scito quoniam qui in voluntate omni in
Paulus apostolus — assequuti sumus militia sua probabiles inveniri desiderant.
[512, G; 51.3, A-G]. Si aulem et in agone quis decertat, D.
a parentibus ad eumdem descenderat equidem athletas coronas assequi impos-
[513, A]. sibile est, si non solitae athletae disciplinae

(1) Ductus. Tacito auctoris nominc, aliena poslhaec inseruntur in editis, usque ad ha;c : deinde.
 ,

144 SANCTUS HILARIUS

intenderent (1), et in ejus perstiterint
legi- sunt quise mergunt in domos, — coacer-
bus, ib. vatas peccatis, C.
Laborantem agricolam — subjecto ca- consolans vero eum memoria, ib.

pite[5I4, G; 515, A-G]. diu se occultare, D.

oportet primum de fructibus participare non secundum unam eamdemque ratio-

[514, G]. nem, E.

laboro usque ad vincula, quasi male fa- qui probare sufficiunt veritatem , dixit,
ctor, H. non proficere eos qui in principio frequen-
sicaro vcrarationenonfuissetsumta, ib. ter multi homines de illis nescientes spe-
verbum si enim commortui [5 1 5, A].
fidele cie eorum ac schemate solo inescantur, qui,

secundum eequam partem et ipse a no- tempore currente, necessario dogmatum

bis negatus, noceri adjicit, B. eorum subversionem cognoscentes abire ab
ille vero nuUa ex parte nocetur, ib. his poterunt, ib.
noli verbis pugnare, in nihil utile est, nisi Omnis scriptura — in sequenti capite
in subversione audientium, ib. [517, A].
hsec commone, testificans, ib.
CAPUT IV.
festina te ipsum probabilem, ib.
ad nocivitatem multorum. Sunt excogi- Testificor ergo — implebam [517, B,D].
tata repelle , C. sufficiens sitomniprospicere ulilitati, A.
existimare, etsisecundum pietatem quam rationem redditurum, non pro aliorum
etin succensionemaiunt nostram constare, arbitrio, D.
Hb. implebam —
addendum et quse talium :

primum autem fundamentum Dei stat — laborum merces? De cxtero reposita est
novit Dominus qui sunt ejus, D. mihi justitiaB — bene,
corona E. justitiae,

qui invocant Deum ex mundo corde, E. Adventum Itaquc,

ejus. F]. [E,

stultas et indoctas qusestiones, ib. Itaque propositum — conmemoran-

est

operam suam expendere cupiunt, F. dum [517, G, H; 518, A-C].

adversarios impossibile est, ib. si non eam etiam intempore pacis, prout
oportet salvare quis deproperaverit, F.
CAPUT III.
Galatiam vocas quos nunc nominamus
Hoc autem cognosce — oportet fieri [515, Galleas (corrigitur Gallias), G.
G; 516, A]. qui nunc dicuntur Galatae, ib.

periculosa exaggerans adjicit, G. hos non ad similitudinem Demae, ib.

ut lites inter eos commoveant, H. discessisse a se memoratus est , aut in

Unde optime adj icit — assequuntur [516, deterius versos, ib.

C-G]. insinuarem dogmata [518, B].

(1) Inienderent. Quarn misere invorsum sensu se habentc Et quidem ad beatas coronas assequi
:

menilisque deturpatum editi liunc commentarium ex- impossibile est, si non solum ad lastitise disciplinam

hibeant, vel ex lioc loco quisquis aeslimet velim , sic intenderent. Codex ipse, haud ita hene non solet.:
 IN EPISTOLAM AD TITUM. 145

IX.

TRACTATUS EJUSDEM HILARII IN EPISTOLAM AD TITUM.

SUMMA RERUM PR.ECIPUARUM.
ARGniENTUM. Eadem est in niullis ad Titumepistola quin subinde habeal plura, maxime quoe in editis de-
ac ad Timotlicuin primn, co tantum discrimiue dif- sunt , notanda. Scdulo in primis invcstigat undc Apo-
ferens, quod Apostoius Timoliieo latius et cautius in om- stolus allcgaverit quaidam de Cretensiura indole pro-
nibus scripsertt. —
« Undc, ait interpres, compciidiose veibia.
eam explicarc annilar, moris siquidem nostri cst, ut Caput II. Monita, qurc jam plurics, Ilerum de variis
non absolute prolongemus narrationem ,
quando suffi- conditionibus cxplicantur.
cienter sensus veritatis in paucis poterit explicari.» Caput III. Dum quid Cresari reddendum ex Apostolo
C.4PrTl. Relicto igiturapud CrctensesTito,qui «quos Noster interpretatur , rcspicere vidctur civiles Galiia-
Apostolus scrmone domuit, signisque ac (ide emoilivit, rum Bagaudarum novissimos tu-
turbas (\ux, sive ob
el vernaculi Jovis ab aris ad Patrem et Christum ad- niultus , ob variorum ducum in imperatores sub
sive

duxit , » eorumdcm illc nascentcm Ecclesiam con- Constantio et post Julianum rebelliones , sive ob cu-
firmaret , ipsi ostendit qui presbyteri ,
qui episcopi rialium fisco tribulisque nimiis obrutorum despera-
sint ab eo ordinandi : nec adeo iuterpres sua regerit, tionem, per multas civitates exarsisse traduntur.

LECTIO>ES SELECT^E QU^EDAM ET LOCA EDITIS ADDENDA

T. sensus interjeclionum. Nam beatus Paulus,

Argumentum. BealusPaulus — explicari ad exbortationem Titi, causam sui aposto-

[Hrabaiii mauri opp. t v, Comm. iii Epist.

latus necessarie voluit insinuare. Nam quod
dixil, Tito carissimo filio, secunduni com-
Pauli lib. XXV, p. 518, D, EJ.
munem fidem; boc est , « qui secundum
CAPUT I.
fidem meus es filius, secundum quod com-
Paulus servus Dei longam — promise- munis mibi factus esmibi, per meamdoctri-
rat, [519, A.] nam ad fidem accedens; » sicque consum-
Pauhis servus Dei, apostolus autem Chri- mans epistolae [praescriptioneml, incipit
sti Jesu secundum fidem electorum Dei, et
, causam suaruin explanare lilterarum.
cognitionem veritatis quse secundum pieta- Hujus rei gratia reliqui te Cretse ut ea quie
tem est, in spe vitx seternie, quam promisit desunt corrigas [cap. i, v. 5]. Bene dixit
is qui non mentitur Deus , ante tempora quae desunl ;
pietalis ratio omnibus erat
seterna , manifestavit vero temporibus suis tradita ab Apostolo reslabat vero ut dis-:

verbum suum in pr.rdicatione, quod credi- pensatio erga credcntes impleretur; ita ut
lum est mihi, secundum imperium Salvato- et ad consensum instituerentur pcr ordina-
ris noslri Dei, Tito carissimo fiUo secundum tinnes ecclesiaslicas.
communem fulem [c. i, v. 1, 4], C. Et quaesit correctio nccessaria, insinuat:
Hujus rei gratia — insinuat [520, C, D]. ut constituas per civitates presbyteros, sicut
promi.serat. Addendum : ego prsecepi. Sicut autem — superans [520,
« In opera vero nunc produxit per ad- E, F].
ventum Cbrisli, quando optime se rem ba- commonilionis impleri officium, ih.
bere existimavit ;
quem etiain et pro omni- unius uxoris virum. Addendum:
bus suscitavit ;
quod ct cunctis cupiens Dictum est nobis boc idem latius in illa
manifestare, doctrinam mibi dc bi.scecom- epislola quam ad Timotbeum in primis
,

misit; ut cum solliciludine et celeritate dudum scripseramus, quare dixerit unius

percurram diversas provincias, et impleam uxoris virum : et superfluum cxi.stimo ad
mibi promi.ssam doctrinam. » Ilicenimest pra^sens illa ipsa iterare. Nec autem evi-
I. lO
 . :

146 SANCTUS HILARIUS

denter de illis quae haesitantur compeudiose Poterat adiraplere. Addendum

et omnia illa quffi Deinde ipsum episcopum designans qua-
quis poterit explicare :

ponere non esse hs csse debeat, dicit non audacem hoc est
ibi sunt scripta, liocin loco
: :

quum possit iliam ip- non ferocem aut elatum; non iracundum^ hoc
censeo necessarium ;

sam partem epistolae, quam ad Timotheum

est [non] reminiscentem iramet perlongi
,

temporis spatia tenentem. Nam qui ahos

scripsimus, decurrens, virtutem ipsius ne-
regere constituitur, si hanc habuerit mino-
gotii ad plenum cognoscere.
rationem, magno praeditus malo; et jam in
Filios habens (1) fideles, non in accusa-
[v. 6]. Non illis poterit nocerequibus praeesse videtur.
tione luxurise, aut insubjectos
reprobat patrum virtutem ex filiorum pra- Non vinolentum. Evidens est, ebrium dicit,
\itate; nam nec Samuelem indignum sacer-
et qui nimietate potus delectatur. Nonper-

dolii faciebat filiorum pravitas ; sed ex fi-

cussorem, id est, non cito increpantem, aut

liorum instituto patris studium probabile contumeliis afficientem ob nuUam utihta-

ostendere cupiens, ista edicit. Ideo dixit : tem. Non turpilucrum (3) , non eumqui pe-
cuniae lucris inhiaverit.
aut insuhjectos. Hoc est, si non filios suos ad
idolorum culturam, aut ad lasciviam, autin Deinde dicens quaUs non debeat esse,
nec ullam vitae dicit et quaUs debeat esse Sed hospitalem,
deterius proruentes dispexit :

—
;

eorum vohiit facere correctionem sed nec ,

hoc est arguere [522, H 523, A]. ;

curam expendit ; ut subjiceret eos sibi, aut, continentem, qui voluptatibus non delec-

prout convenit, vitam institueret. Hoc etiam telurr522, H].

et quod nihil prodest si sit diligens erga
ad Timotheum scribens posuit, et hoc inloco ,

similiter cupiensmores ejus examinari, qui doctrinam, ib.

aliorum proponendus est utihtati; si erga ut non solum docere copiosus sit [523,
suos dihgens fuit, erudiens eos de bis quae A].
quod si taiis ha-
discere eos conveniebat: eo fuUus veritate. Addendum : et quoniam
beatur, manifestumestquoddiUgentiam ad- necessarium est ut ethoc ilii adsit, adjicit :

hibebit etiam eorum qui ecclesiastico sunt Sunt enim multi insubjecti, vaniloqui, el

juncti corpore, qui erga suos diligens fuit. seducfores, maxime qui de circumcisione
Si vero suos dispexit, nec islis poterit dih- sunt, quos oportet arguere, et qui tolas

gentiamadhibere. Et ostendens quoniam ne- domos subverlunty docentes quse non oportet
cessaria est de hisce scrupulosa iuquisilio, turpis lucri gratia. Multi, inquit, ib.

dicit :
Sunt enim multi —
pecunias [523, F].

Oportet autem episcopum irreprehensibi- Ut cupiditatcm pecuniae expleant, ib.

lem esse, sicut Dei dispensalorem [v. 7] cui : Pecunias. Addendum: Haec dicens, de iliis
enim sollicitudo injungitur, ut illa quae Dei qui cx circumcisione erant, qui subvertere,
sunt dispenset, sine crimine esse eum con- etseducere muUos annitcbantur, vertit ser-
\enit, ita ut aptus sit erga divinum myste- monem suum ad iUos qui ex gentibus cre-
rium. diderunt ; vehementer eos arguens, quod
Duo hoc in loco — adimplere [522 , B, C] multiCretensium seductoribus intendebant.
Qui civitates peragrantes, sicut nunc epi- Dixit quidani ex eis , quidam primus
scopi, potestatem praebebant, C. eorum propheta : Cretenses scmper menda-
Apostoli dicebantur, contemplatione qua- ces, malcB hestise, ventres pigri. Testimo'
dam (2) reverentiae ,
quo quidem nomine se nium hoc verum est [v. 12]; « quoniamhoc
vocare grave existimantes , ib. de Uhs dicit Apostolus qui ex gentibus cre-

(1) Hahentes cod. —

(2) Contemplatione quidem turpihtcris. Quas in Vulgala praevaluere turpis lucri
reverentix, cod. —(3) Turpilucrimi. Augustino nota cupidum, uno forsan verlio lcgenda sunt, ut in Plau-
vox in opere monachor., c. xiii. Velus quodtlam glossa- tiano versu Trinum. i, 2, 65. Turpilucricupidum te

riumgra^co-latinum ad lianc vocem alaxpoxspoy]: reposuit vocant cives tui.

 . :

IN EPISTOLAM AD T1TU»[. H7
dideraut, evideiis est propriiim nutem eo- opere ejus cognitiouem, dum legibus cjus
rum poetam ,
pro|)Iictam dicit, qiii ista nolunt obtemperare, neque aliquis de illis
dixit ;
qui ulique nou fuerat ex Judaeis, sed quae conveniuut agere. Et dicens ista ad-
ex genlibus. Diclum est aulem a poctaCre- versus illos.
tensibus, eo quod derogare illis voluit; ea Tuautem loquere qux decent satiam do-
ralioue qua promiUebant se Jovis posse se- clrina)n [c.
ii, v. 1], lioc illos qui veritatis
pulclirum in suis ministrare, uoii bomine suut doce. Deinde generali exbortatione
existeute Jove, ut poeta opiuabatur, sed producit suum sermonem [525, F.]
deo. Illi vero qui contra cliristianum
dogma scripserunt, boc in ioco, dixerunt CAPUT II.
eliam beatum Paulum recepisse eo quod
— oportet [525, G].
:

justa ratione baec poeta pro Jove adversus Vult enim dicere
Creteuscs dixerit non iutendentes
: ne- ,
Seniores sobrios esse , pudicos, castos, ib.

que modum apostolici dicti neque illud ,

babere oportet. Anus[b16, B].
quod diverit. Teslimunum lioc verum esl in habilu decenti, ib.

Non enim pocma, neque poelae vocem re- optima. Adde)idu))i

cipit : sed quasi proverbio quodam poelai Et qua de causa dicitur : ut pudicas , in-
Yoce abusus : eo quod forle tuuc idem quit, faciant adolescentulas diligentes ma-
in proverbio apud cos dicebalur; sicut ritos suos et fiUos; sobrias esse, castas, do-
et multa alia apud antiquos dici solebant, ))iossuasboie regentes, benignas, subditas
quod usu ijjso a posteris iu proverbium di- proptiis ))iaritis; ut ne verbum Dei blasphe-
cebatur, Uoc inquit, teslimo)tium verum
, )nefur [v. 4, 5]. Illae etenim anus, si tales
esl,boc est « Verum cst illud, de Creten-
: fuerint, poterunt etiam adolescentulas do-
sibusdictumabaliquoqui apud illos duduui cere, ut etmaritos suos diligant, et sobriae
raagnus esse aestimabatur (1). Hoc idemas- sint, etfiliosdiligantsuos, siutquebenignae,
sero, inquit, et ego de ipsis eo quod do- : et domos proprias oplinie regaut, etab omni
gmate vcritatis nullara expenduutsoliicilu- malitia se superiores ostendant, obtempe-
diuem sed conlrario iutendunt mcudaciis
: rantes suis maritis, ut nou ex earum vita
eorum qui ex circumcisione sunt, qui nibil mala Dci doctriua blaspheme-
et ferocitatc
verum docere eos annilunlur. Quid ergo tur. Tales facere credenlessibi et quae dixit
ficri debet illissunt? Oh quam
qui lalcs de illis qui per aetatem sunt antiquiores,
:

causam argue eos vebcmenter, ut sani sint sivc viri sint, sivc mulieres memoratus est
in iide[524,H]..> et de mulieribus, simul instruens, qualcs
Ob quam causam — sentenliam [524, H]. oporteat c-se adolcscenlulas quae etiam ab
cessare seulcntiam. Addendum : illis quae per aetatem sunt antiquiores in-
Dcinde et advcrsus dicta corum insur- struidebcnt, adjicit :

gens adjicit Omnia quidem munda.

: Sed — Juvenes si)nilitcr obsecro , sobrios esse
coinquinata est eorum et mens [525, 13] [v. G]. Sicut enim dc illis dicens instruxit
sua pcrlidia. Addendum : quales esse «idolcscentulas mulicres debeant,
Et quouiam anliquam babere [jactant] oplimeadjccit et de juvenibus [52G, 4J.
:

se cognilionem Deum iuquit, co)ifitenlur

; , Servos —
exbibent suos [527, E].
se scirc ; operib^is auton )iefia)it, quu))i sint Servos suis do))ii)tis subditos esse, ib.

execrabiles, et difjidodes, et ad o))i)ie opus Illis dicit quae ad solum, ib.

bonu)n rein^obi[\. 10]. jNegant, inquit, Exbibcat suos. Addendu))i :

(i) Magnus esse existimalatur. « Iiilcger vcrsus lahantur, sivc furto alicni operis in metrum retulit. »
de Epimcnitlc pocta et ab Apostolo sumtus cst; et Hieronymus imcusque , a quo plura hac de re discr-
ejus Callimaclius iii suo pocmatc est usus fxordio, tissimc notantur f|iicni vidcsis, una cl Vallarsii nolain
;

sive vulgarc provcrhium quo Crctcnscs lallaces appel- erudite, nt ab co solet, digestam.

lO.
 : , :

148 SANCTUS HILARTUS

Et ostendens quoniam pietati studenti- insuadibiles , errantes, servientes concu-
bus conveuiens sit maxime vitam suam A^ir- piscenliis et voluptalibus variis, in malitia
tulibus illustrare sive senes siut, sive ju- et invidia degentes, odibiles, odientes in in-
venes; sive servi, sive liberi; sive viri, sive vicem, ib.

mulieres : apparuit autem — prseditus. voiebamus audiri. Cum vero benignitas

ut eripiat nos [528, A]. et humanitas apparuit Sahatoris nostri

operibus praeditus. Addendum Dei, non ex operibus justitias quse nos fe-

Et sic ostendens ex Christi adventu et il- cimus sed secundum suam misericordiam
,

lorum quae intentione facta sunt piefatis : salvavit nos per lavacri regeneralionem et

60 quod apta sit illis maxime virtutum in- renovationem per spiritum sanctum quem
dustria, siquidem ettalia erga se futura ex- effudit super nos ditissime per Jesum Chri-
spectant, optime adjicit : stuni [v. 4, 5, 6] — videbamur [530, B].
Hwc loquere et obsecra et argue^ cum omni eam quae ab ipso est salutem, ib.

imperio [v. 1 5] arguere oportet ; quae ergo aderat autem nobis nihil boni, ib.

haec se habentur, istadico ista doce, neque : ut ejus gratia, justiliam assequi, ib.

si opus sit arguere graviter dul)ites eos qui

, videbamur. Fidele verbum, C, D.
dictis non suadentur : ct quae diffitentibus Juvare possuntbomines, ib.
dixit, quos cum imperio arguere oportere Addendum
dixit; adjicit Nemo te contemnat
: in- — Non ergo illa quae virtutum sunt con-
stituas [528, G]. tentioni et liti deputari ct quia aliorum ;

impietatem quasi opportunam occasionem

CAPUT III.
contentionis se habere existimavit. Ideo
Commone eos principibus — errantes omnia ista ad illud reddidit quod superius
[529, A, B]. dixerat : Commone eos principatibus et po-

Commone eos principibus et polestatibus testatibus suhditos esse. Hoc quia in loco
subditos esse , dicto audientes [c. iv, v. 1]. omnem sensum conchisit; deinde sermo-
Addendum necessarie post caeterorum doc- nem suumvertit, de illis dicens, qui ex
ctrinam , adjecitquod oporteat eos etiam circumcisione erant : stultas, inquit, quw-
illis qui secundum praesentem vitam in stiones, et genealogias, et contentiones , et

sublimitate quadam sunt dignitatum, sub- rixas legis devita, sunt autem inutiles et

ditos esse, obtemperantes de quibus im- vanse, ib.

perant eo quod multi bonum quid facere

: quae illi consuete praeferunt, E.
se exislimant si contemnant eos qui se-
, noci vitatem — hxreticum, 53 1 , B.
cundum praesentem vitam praeessc caeteris Bsereticum hominem post priniam corre-
\identur, et maxime quandoimpietatequa- ptioneni et secundam devita, sciens quoniam
dam praedili esse videntur. pervcrsus est is qui ejusmodi est et peccat,

Deinde dicit eos qui pietati studere [529, cuni suo judicio damnatus est [eo [i) quod
A. B]. nuUum ex instructione fructum percipiat
nec enim virtutis aut industriae est [v. 10, U].
contradicentes contra eos esse, qui digni- In his consummans plenarium consilium
tatibus sublimati sunt, B. suum.
sed abstinete ab oiioni contentione, ib. Addendum : scribit de caetero , utpote
sed et erga eos qni in plebeiorum sunt carissimo discipiilo suo. Quum misero,
ordine. Etquia a principibus incipiens, ad inquit, Jrtheman ad te aut Tychicum , fe-
caeteros suum vertit sermonem, ib. stina ad me venire Nicopolim , ubi et per-
fuimus enim — odiri [529, G, H]. sistere decrevi tempore hiemali Zenam legis-

(i) Percipiat. Hsec \identur ut in editis, sic in codicc desiderari.

 ; — — ;:

IX EPISTOLAM AD PHILEMOINEM. 149

perilum , et ApoUo velociter prcemiite , ut infructuosi. Eos enim
qui divitias fideles
nihil illis ilesit [v. 12, 13, 14]. mundi liabent, rogat ut conferant ut co- ,

Deincle jubct ei ut Zeuam legisperitura piosam mercedem pro tali opere assequan-
et Apollo velociter praemittat, cum sumlii lur.
suffieienti; ita ut nulla parte indigeant. Post hoc vero dicit : Salutant te omnes
Evidens est autem quod et per hos scripsit qui mecum sunl. Sahita eos qui nos dili-
adeum, njiltens eos et alia vice ad auxiiium (junt in fide. Salutans eum ex omnibus qui
ejus et aliorum correclionem. Et quia Ti- secum erant, scripsit etiam omnes salutare
tus ex suis quod daret non habebat : eo qui pro lidei familiaritate cum eo junctas
quod virtuti studons , uihil possidebat; amicitias habere videbantur. Et sic cou-
optime adjicit : sueto line conclusit epistolam , diccns
Discant autem et nostri bonis operibus Gralia cum omnibus vobis, amen. Hoc est,

prwesse ad necessarios usus , ut non sint tibi quoque et otnnibus qui diligunt nos.

EXPLICIT KPISTOLA AD TITUM.

X.
TRAGTATUS EJUSDEM HILARIl IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM.
Sl^NOPSIS ARGUMENTl.

I. Scribendi ad Pliilemonein occasione exposita, — — V. Deinde commode satis ibi redargui quosdam
II. Excurrit intcrprcs in qucnidam longiusculum de cffutientes nullam esse discretionem inter dorainos et
solo argumento libellum ut quanti valeat ha-c epis-
,
servos , divites el pauperes, principes et subjectos, —
lola oinnium brevissima ostcndat. Duplicis generis yi Quin immo multo cum supercilioimperitanlesomni-
sunt epistolae Paulinse , com-
aliae ecclesiis scriplae, eae bus omnino servisdandamlibertatem. VII. Ex eadem
munes; spetialesalia!, data; privatis pro communi uti- epistola inferl quid inlersit paritalis et discriminis mu-
litate; has inter, quaj ad Philemoncm. III. llinc — licres intcr et viros. — VIII. In bac demum, Pauli bu-
reccnsitis quas hucusquc explanavit, — IV. Multiplici militas tantam in admiratiouem eum rapit, ut eo prae
capite quam sit utilis bcEC epistola distinguit : pri- caeteris titulo autumet illam epislolam lectionibus pu-
muni (am his qui in Ecclesia praesunt, quam nonnullis blicis fuisse dcpulafam. IX. Postremo per eam patet
sui temporis antistitibus eam maxime convenire docet quanti sil cestimanda in sanctos impensa cbaritas.

I. obsequium. Quem placans et iustruens re-

misit ad Philemonem, non solum obsequiis
Argumentum Epistolaj quam ad Phile- ejus idoneum eum exhibens, sed et pietatis
monem beatus scripsit apostolus Paulus in cum habere docuit diligentiam. Scribit ergo
his hfibetur. Onesimiis, servus Philemonis in hac epislola Philemoni, postulans ut ipsi
cujusdam fidelis et religiosi viri
, malum , Onesimo pro quibus dudura deliquerat ve-
habenspropositum, per fugara asuo disces- niam tribueret, recipcret eura in affectu ob
sit domino. Huiic ct prajcedente tempore piieseutem propositi ejus correctionem.
cognoscens beatus apostolus de doino et Sed argumenlum quidcm epistolffi in his
fainilia esse Phiiemonis quura esset , in habelur.
vinculis, vidit ;
quem consiliis suis et ex-
II.
hortationibus in tantum placavit, ut prisli-
nam maliliam sni arbilrii rclinqueiis, re- Quid vcro ex ca lucri possit ncquiri,
versus libero arbitrio suo, obtinjperaret eonvenil manifestius expiicare : quia nec
domino, omiie ei, ut convenit, persolvens omnibus id existimo posse esse cognitum
 ,

150 SANCTUS HILARTUS

quod raaxime jam ipse a nobis dissei
heri i III.
postulasti. Primum equidem illud est per-
spiciendum, quia quatuor decem numero Ergo perfectum juvamen in epistolis quis
sunt epistoiseomnes Pauli. Ex his vero aliae intendens invcniet : maxime quum haec
quidcm sunt scriptae ad ccclesias integras , ccclesiis scripsisse videntur, omnes erudi-
sicuti sunt epistolae quae ad Romanos , et mus ac discamus illa qnae nos scire opor-
Corinlhios, et Epliesios, etGalatas, et Phi- tcat. Nam et dogmala scrupulositatum ex
lippenses , et Colossenses , et Thessaloni- illis instruimur, et conversationis rectaein-
censes scriptae sunt. Aliae vero sunt spe- stitutum ex illis docemur. Haecenim utra-
cialesad aliquos scripue, sicut sunt iiiae que in omnibus scripta epistolis quis repe-
quae ad Timotheum (1), quae pro com- riet aut pluriori prosequutione explicala,
muni utihtate simililer sunt scriptae, licet aut infirmiori , sicuti in interpretatione
speciales esse perspiciantur : ea ralione cautissime id designavimus. De illis vero
quia ipsae epistolae ad certas personus, ut quae speciales sunt niulta ex illis in com-
et speciales, sunt scriptae; tamen quia in- muni universi erudimur : eo quod de illis

struunt eos ipsa? epislolae quid eos con- quae in communi pertinent, sicut dixi, multa
veniat facere, ex quibus hoc commune esse Apostolus ad eos scripsisse videtur. Et spe-
videtur, plurima ex parte, ob insertam in cialiter itcrum ad eos sciipsit instruens
hisdem virtutem (2), iik quae iu communi qualiter debeant agcre illi qui Ecclesiae sol-
in Ecclesia agi conveniant, vel quali ordine licitudinem habent injunctam (eo quod tales
agi debeant edocuit eos. Evidens est
autem erant et illi ad quos scribebat) qualia vero ;

quoniam omnis quicumque praeesse consti- siuguli assequi possimus, de quibus ad il-

tuitur, quaecumquc doctus fuerit procom- los visus est scripsisse. Docuit enim nos
muni facere utilitate haec ad communia ,
quales debeantesse presbyteri quales de- ;

pertinent lucra, licet juvari videalur is qui beant diaconi; quales viduae quales servi; ;

id facit ; ut cumconvenicnte proposito suum quales domini; qualcs viri quales mulie- ;

impleat ministerium, possitque illa agere res. De his aulem scribens ad eos Aposto-
quaemultis prodcsse poterunt. lus , instruit eos quales esse oporteat eos
Haec vero quae ad Philemonem scripta quiEcclesiae partem impiere videntur, edo-
est,non solum specialis est, quia ad certam cens ut illa agant quae agi decent. Et vi-
personam scripta est, sed et ipsorum scri- duae quidem instruuntur, quando illa quae
ptorum tenore evidenter perspicitur. De de viduis scripta sunt et caeteri omnes si- ;

servo enim scriptum est, qui perlinebat ad mililer.

Philemonem, ut reciperet eum in affectum,
IV.
pcenitentem pro illis quae dudum gesserat
malis ; ita ut de illis quae olim ab eo fuerant Haec cst ergo utilitas(3) etiam hujus epi-
admissa nullam rationem exigeret. slolae, ul omnes qui in ecclesiaslica haben-

(t) Timotheum sunt scriptx in cod. ultima, ob si- vim verborum. Paulo post col. 782, a, b, e, ter eadem
milia , redundant lijjrariorum errore quo pariler vox recurrit de Chrisii divinilate intelligenda ; bis ct
scriptum, infra ut et tamen... tamen quia.
: i^l) Vir-
;

— dccies in eadem col. 96. Una cum hac voce iilias non
tuiem. Non esl quod diutius in illis iinmoremur notan- minus Ililario familiares suppcdilat col. 197, c. ubi
disquae passim Hilarium in liisce commeulariisprodunl. quum moxsexies virtus regeski fuerit,liabetur insuper,
Ad tisec autem supra et abundantius acta , accedcre d : u Virtules istac dilecti suut. Laboriosius autem id el
debet insigne Hiiarianum signum ex hac voce virtus obscurius, dum collocationes verborum non demutat,
petitum. Quae ipsi adeo familiaris est ut quadraj-inta translatio latina declarat. Cactcrum ahsolutius lolum
locis ab Editoribus antea in glossarum indice adductis lioc sermo e grajco enuntiatus eloquitur. » — (5) Uli-
multo plura addere sit; quibus peculiari quodam usu et litas. Nil novimus ex hoc traclalu fuisse editum
frequentia eam Noster usurpasse constet. Unum al- paucula excerpta, in Lanfranci catenis inserta,
prffiter
terumve de nostra petilum penu pra»serlim excitare aiiaque quatuor fragmenta in Hrabani congesta com-
est.Habetur Hilarii opp. col. 780, d. Nos krc ipsa mentario, adeo vero liinc el inde disjecta, mutila, per-
suis virtutibus pertractantes , hoc esl , uti e regione versa , ut nemomilii suggllatum eat conlinuuni dedisse
reposuit in margine diligentissimus Editor, secundum textura. AiTeram ex multis quee ad manum sunt uacvo-
 IN EPISTOLAM AD PHILEMOINEM. 151

tur functionc, maxime illi qui pracessc Ec- cxisliiuaut contemplatione pietatis opor-
ciesiis videutur, ut sciaut queui ad modum tere omnia praesentis vilai coufuudi, et uul-
oportcat agcie ciim illis qui uobis lidc juu- lam esse discretionem iuter servos et domi-
cti sunt , quaudo vel maxime de ucgoliis nos diviles et pauperes, eos qui sub
,

agitur illis, qiue ad illos propric perliuere priiicipalibus sunt , ct qui principari aliis
videntur. Quorum ulililalem luuc uuixime videnlur; solum sibi competere
sed Iioc
quis poterit perspicere si respexerit illa, ,
cxistimant, ut cummultaauctoritate de his
quae noslris temporibusa uuiltis geruutin-. quue sibi vidculur impereut illis, nescio
,

Nunc autem, sicut iustructores utililatis unde hanc potestalem sibi \iudicantes.
aliorum constituti commonerc \olemus , Paulus vero e contrario oplimum esse exi-
eos, qui nobis fidc juucti sunt, de quibus stimabat, ut singula in suo mauerent or-
eonvenirc oporlct eo inslituto cum quo
, dinc, salvo pietatis proposito. Valdc autem
Paulus vult suiiima ciim obsecratiouc eos erat placatus quouiam differeutia haec in-
,

couveuire. Sed quidam quasi domini eo- esse hominibus uequaquam poterat, si non
ruui qui uobis fide juucti sunt sic pra^ci- , Deus cam esse voiuisset nec autem erat ,

pere iliis voluut ut vclut si et de illis lo-

, duruni aut laboriosum
, Deo si omnes ,

quantur, de ([uibus dominos esse

illos res atquales facere voluisset, si tamen hoc scis-
ipsa ostendit. Mullum autem iuterest , tit hominibus expedire? Sciens vero illud,
SL't

cousilium quis daus, et de illis quae iu di- quod talis differeutia nulla in parte pieta-
viiia tenenlur scriptura, instruat cos cum tis laedat rationem, quum possintet divites,
modeslia; nou cx auctoritatc priccipiat
et et pauperes, et servi, et liberi , si tamen
illi»; et hocdc illis rebus, dc quibus legcm vclint, studcrc pietati. Sicuti ct e contrario
nullam accipit, ut ita faciat. Audire vcro possuntillud quod deterius est praeeligere;
Paulum dc tali ncgotio uon patiuutiir. si quod volueriut fieri, crit. Quae cuncta
id
Non qitia dominamur, inquit, fidei veslrce, in suo ordine manere \olebat unde et di- :

sed cooperarii sumus (jaudii veslri. Et lioc ligentiam adhibere convenientium, omues
Corinthiis diceus, quibus scribebat ut cor- pariter iustruebat; ideo et principibus ob-
rigerent sea peccato, cujus rei potestas ne- temperari jiibet , iu eos inquieus omnem
quaquam apud illos esse poterat : co quod polestatem a Deo esse dispositam; et ad
ad deliuqucndum nemo homiuum dominus plenum uuicuique debitum
praecipit ut
est. Igitur quum posset cum muUa aucto- persolvamus, sivc tributum, sive \ectigal,
ritate de his scriberc, de quibus et vche- sive timorem, sive honorem, plenissime
meuter visus est iucrepasse : quando tamen praecipiens ut quidquid indebitum et con-
sibi istius rei tempus adesse pro aliorum tractum habetur, persolvatur.
existimabat utilitale; ipsisque Gorinlhiis,
pro quibus deliuquebant justa ratione in- YI.
crepabat. Tamen et boc posuit ostendens ,

quouiain noii timore animi aut audacia Sed neque de largitatc quae fit in paupe-
quadam pricditus , lioruni verborum pon- res scribens, praeceptive id fieri jubet, sed
derc abulilur, sed pro cu-terorum utilitate melius esse existimavit concedere illis, ut
illud exsequitur, quaudo res ipsa id fieri uuusquisque propositi sui agat arbitrio.
cxigit. Adhuc et illud adjecit, ut sccundum vires
suas praebeant. Nec autem patitur ut alii
V.
quidcin siut inrequie; ipsi vero qui prae-
Pliirimi vcro nostris temporibus ucscien- beut peuuria coutcrautur. Servos omue
,

tes, quic, qualiter et quando fieri dcbeant, servile obsequium suis dominis prabere
runi oxcmpia in Iiiscc iiiisciTiinc cililis iiis|)firs.'i. Ec- nam ; videutur pio videtur, alias idcm singulari numero
cilla : posteriorum doctrinam, pro cxtcrorum doctri- passim pro plurali; placuit pro j^lucavit ; peterit pro
 ;.

162 SANCTUS HILARIUS

cum omni praecepit sollicitudine, sive im- VIII.
pios habeant, sive pios dominos. Nam etin
Nam in praesenti epistola quis sic insua-
praesenli epistola scribens viro fideli et suo dibilisest, aut animum habens induratum,
discipulo magnus ille Paulus, hoc de servo
et
qui non demiretur Paulum, tam magnum et
inmelioristatu reverso, etpromittentequod
perspicuum per omnia exstantem et virtu- ,

de caetero integro arbitrio cum omni devo- tibus pietatis omnibus propemodum ho-
tione serviat domino, non jubet ut dimitlat
minibus praecellentem videns discipulo
;

servum liberum proptcr arbitrii (1) mutabi- suo cum tanla scribere supplicatione , ob
litatem in melius, vcniam vero darc ei preca-
praebendam servo veniam et hoc non Apo- ;

tur tantum de illis quae ante pcccaverat, hoc

stolo existenti, sed viro fideli et moribus or-
fieri cum multa postulal supplicatione. Si
nato, communem hanc exsequenti vitam;
yero aliquis de his qui nuncsunt, talemcau-
sicut est id colligere ex illis quibus scribit
sam invenisset, veniam quidemservodari a ei, cum uxore et filio et quidem et hoc de
;

dominonec supplicaret, nec peteret, sed cum servo ? Namque qui eodem tempore erant
multo scriberet imperio, quoniam oportet
perfecti ab his omnibus erant aiieni. Ita-
,

servum nobis fide junctum, et ad pietatem que videntur mihi ad hoc vel maxime re-
sponte currentem iiberari a servitio. Tales spexisse hi qui in primordio de legendis in
enim multi sunt preesenlis temporis, qui
Ecclesia epistolisstatuebant jussisse ut illa
;

cautos Yolunt se videri, aliis onerosa impe- Epistola in Ecclesia legeretur, sicut et caele-
rando. Hoc enimin primis non modico ex
rae, eo quod plusquam cseterae epistolaehaec
ipsa epistola docemur, quod a multis igno- epistolahumilitatemdocere polerat audito-
ralur, et negligitur.
res. Nam non est vei^isimile, ut ad integram
Ecclesiam de tam magnis negotiis scribens,
VII.
humiliaret se;sed hocest demirandum, quod
Aliud vero quod in specialibus scriptis ad unum scribens et hunc discipulum, et
similishonor a Paulo et viris etmulieribus non adeo egregium, de tam levi negotio,
praebeatur;licetincommuniEcclesiaeesse(2) quod cum tanta humilitate fecisse videtur,
secundo in Joco velit eas, et non debere de imperare [nolens], quorum po-
illis ei

pro ipsa honestate et ordine decenti,usur- testas penes illum esse videbatur.
pare illas agere functiones, quas viri agere
IX.
videntur. Specialiter vero scribens exaequat
eas inhonore suis viris; quod et Corinlhiis De his et nunc superius dixi, quod non
super hoc scribens fecisse videtur; ila ut non omnes similiter arbitror potius se prospi-
videatur contemplationi ordinis [attendere] cere. Nam hinc disci potest quam magnum
Denique Vernmtamen neque vir sine
adjicit : bouum est erga sanctos exhibere soUicitu-
muliere, neque mulier sine viro in Domi- dinem quod manifestum tibi esse, eliam
:

no (3). Hoc vero iu loco, quis toelius haec nobis non dicentibus. Valde laudat Phile-
ipsa cognoscere poterit, quum consideret monem, hac ipsa de causa. Incipiam vero
beatum Paulum cum Philemone, etiam ejus interpretationem epistolae per partes fa-
uxorem in suis scriptis in praefatione po- cere : ut ex ipsls verbis perspici possit
suisse? Licet vero volentibus humilitatem beati Pauli sensus, qui in hisce tenetur scri-
Apostoli praespicere ex hac epistola , sicut plis : nam particulatim iiiterpretantes epi-
non cito alibi perspicitur. stolam, aliquid amplius invenire poterimus.

demiraculum pro demirandum; unde pro valde

poterit; plerumque sensu, ab pro ob; ut pro et ; sic pro si, vice-
hoc non dicens pro hoc dicens; spiritualibus pro spe- queversa, etc. —
(1) Per arbitrii cod. — {'i) Esse.lnler-
cialibus. Milto brevius decurtata, liberius excerpta, turbala nonniliilista visa sunt in codice : Esse et non
trajecta audacius; mitlo lineas integras omissas osci- dcbere pro ipsa honestate et ordine decenti secundo in
tanter, et particulas usque superque vitiatas, hiulco locovelit easusurpare. —
(5) Domino. I. Cor. xii, H.
 — ,

IN EPISTOLAM AD PHlLEMONm. 153

SYNOPSIS HUJUSCE TRACTATUS.

Quiim nihil sit hac epistola in gcncre suasorio pcrfcc- possit impcrare, petit ;
qui sencx, idein captivus , is

lius, rcscribcnda picnc cx inlegro est, si quis vel Apo- autcm Jesu Christi ;
qucm Pbilcmoncm omnium rerum
stoli velit, vel cjiisdeni intcrprctis rctcxere telam. Sin- habet participem.
gula siiigulis fere vcrbis argumenta sunt subjccta. Nec eliam Onesimo ipsi sua dccst vis persuasionis.
Aunilitur ergo Pauhis recouciliare Phileinoni ser\uin — XVI. Filius Pauli scnioris est ; et quidem in vinculis
transfugam. Persuasionis raliones a Pbiiemonis, a sui, gcnilus ; ad lioram Philcmoni axpTr.uTo; : eux&ridTo? nunc
ab Onesimi pcrsona suniil. Philcnioiii sinnil el Paulo : Paiilo judice, liber ct solutus
X. Pr;cludii inslar, Paulus plures secum adsciscil roinittilur, ut iiisons; — XVII. Iiniiio cujusdam inslar
socios, quasi sccnam instrucns competitriccm : prwtcr apostoli dilectissimi rccipiendus; — XVIII. Quin alter

ipsuin iiempe, vinculis constrictum, adducit Timolbcum Philcmon p;rne factus, (|ui Paulo ministraret; — XIX.
fralrem;— XI. Apbiam sororcin, Arcbippum commi- Noiifugil, sedparuinporsecessit;vixabiitadtempus,jam
litoncm.utrumquo Pbilomoni, conjugi uimirumct p;ilri, niinc in fclcrnum rediturus; utique non servus, sed
charissimum; — XII. Totius dcmum .domcsli- familia; frater; — XX. Uno verbo,ac si Paulus aller habendus.
CcTque ccclesiola? coronam in cadcm vota conspiranlcm. Explela tain suasoria oralione, nonnullis obviam ilur
At Paulo dcprecanti quis inajor meliorque vidctur exceplionibus. Atcnim damnum Philcmon passus est :

ab exordio astare; —
XIII. Deus nempe Optimus , qui resarcial Paulus; XXI. Sed quanam securitate?
Maximus Pater, et Dominus Jcsus, cui grates agcndse, Cbirographum Pauli manu scriptum. Undenam pignus
habondKque preccs perpeluic. aut vadimonium? Adcst ipse parandum expromissori :

Philemon igilur, bis circumscptus, qui non morem bospilium. An solus vades? quinque alii pracsto sunt,
enim
gerat apostolo obsecranti? Celebralur et ejus fides Epaphras, Marcus, Aristarcbus, Demas ct Lucas. De-
in Chrislum ,omncs sanctos ca charilas,
ct in — mum amissa quaclibet rcmissave salis superque refundit
XIV. Qua exhilaranlur apostoli quu refocillantur ,
Gralia Domiui nostri Jesu Cbristi.
viscera sanclorum. Nec tantummodo velil interjircs Hilarius haec cen-
XV. Jam quis Paulus Tanlam vim
ille qui pctit? « seatur cpislola plena roboris, mirificam praj se ferens
habet sola Pauli nuncupalio Quodcumquc summum ! argumcntandi vim; scdet csingulispropemodum verbis
bonum, hoc erat in Paulo. » Is demuin est qui bona eruit ingentem ct prolicuam doctrinrc copiam, abscon-
quajque et fausla perpetuo voto apprecalur ;
qui quum ditamque in ea multam explicat Dei sapientiam.

X. apostolica abusus, imperare ei ex tali prse-

sumtione videretur; sed illud magis pro-
Panhts vinctua Jesu Chrisli [cap. I, v. 1]. poiiendum esse censuit, quod et valde sua-
In pra^scnli negotio, \el maxime est denii- dere poterat Phiiemonem cogitantemque ,

raiidum de apostolica prudentia : quoniam non luagnum esse tam vilissima praebere ei
scripsit quideni ;id alios plures, quum csset viro, qui pro aliorum salute habetur in \in-
in vinculis ; sicul ex ipsis epistolis perspi- culis; quum et liceret ei, si voluisset, ista
cere cst possibile, et maxime in ea epis'ola minime pati. Sicut ipse quodam ia loco
quam [ad] Ephesiosscripsisse videtur. INulIo dicit : Nam quum essem liber ex omnibiis
vero in loco vinclum se in praefatione cum hominibus, me feci servum ul plures lucri-
nominc suo posuit, inquiens Paulus vin- : faciam (1).
ctus. Hoc vero in loco neque servum, neque Et Timotheus frater. Et in hanc partem
apostolum se dixit, sicul erat ti consuetudo justa ratione debet laudari Paulus qnod m
scribendi. Sed de specialibus negoliis scri- speciali epistola non dedignatur Timotheura
bebat ad eum, et de illis qiiae in potestate sibi in scribendo associare.
ipsius Pbilcmonis posita erant. Hoc sibi Philemoni carissiino (2) cooperatori no-
magis dicere arbilrans, ut non auctoritate stro. Cooperarium vocatea rationequa erga
(1) Lucrifaciam, sic codcx. I. Cor. ix, 19. (2) Ca- — suayior sane vox, nec in lalinitatem facile Iransfcrenda
rissimo cooperalori noslro. Is est biijus clcgantis epi- nidicascum Hieronjmo diligibHem. « \w\.cv dileclum
:

stolcp lepos et vis, ul. pr<'ccunte Ilicronymo lam cinunctac autcin, ail, et diligibilem, lioc intcrcst, quod dileclus
naris viro, hic vclim atlendas iii gracco non habcri appcilari polest et illc qui dilectioncm non merelur;
riYanriaeva), quod dileclUS dicilur, sed aYanriTw, quae diligibilis vcro is tantum ,
qui merito diligitur. »
 ,

154 SANCTUS HILARIUS

sanctoruni obscquia sollicitudinem impen- memoratus cst post muiieremetiam Archip-
debat, non minima eonferens iliis ,
quibus pum, qui utique vir erat et non mulier. Ho-
evangelii fiierat injunctn prseclicatio. Sic ud norem autem aequum illis tribuit ob pietatis
Philippenses scribens dicit Bencfacitis com- : comnmnionem, memoriam eorum simiUter
municanles (ribulationi mex (I)? Coinmu- fucicns ordinem vero naturte immobilem
;

nicationcm vocans illam rationem, qiia in reliquit, primummemoransmaritum, dcin-

vincnlis posilo ca quee ad usus quotidianos de uxorem , et tunc filium. Et post hoc ad-
necessaria esse ci videbantur, dimiserint. jicit :

XT. XII.

Et Affiie (2) charissimaB [v. 2]. Paulus Et eamquse in domo tua est ecclesia; nec
cquidem non solum marito in suscriptis caeteros qui pertinel)antad eosfraudavit sa-
jungit uxorem, sed et aequum eis salulatio- lututione; sed in ipsa prcefatione, etiam eos
uis tribuit officium; charissimam eam yo- connumeiaudos esse censuit eo quod et il- ;

cans, siculi et iilum charissimum; eo quod lorum sit memoratus. Custodiens vero et de
nuUa iu parte, secuudum lationcmpietalis, illis suum ordinem non solum quod post
;

differenliam vult esse inter viros, interque illos memoriam fecit, sed quia nec nomina-

muiieres. Nam istius temporis homines pro- tim caeteros dixit. Sed una voce omnes pa-
pemodum omnes in crimine vocandos esse riter credidit significandos maxime quum :

cxistimant, modo si audierint nomen chari- evidens sit, quia non a ratione quod servi
tatis. Apostolus vero non sic sentiebat. Sed sunt, infirmiores dominis secundum ratio-
contrario, utegoopinor, in illis hanc nun- nem sunt pietatis c contrario vero multis
;

cupationem esse aptissimam cognoscebat; dominis servi meliores, secundum proposi-

in quibus turpiludo passionis inesse mi- tum fidei sunt reperti (4). Sed non nihil his
,

nime poterat eo quod illi qui passionibus

: curiose dicendum esse existimavit custo- ;

serviunt, non sunt iu vcra charitale; hos diens vero et illis quam decebat sequenlium.
vero scit justa ralione esse in charitate, qui Sicut enim marilum ante uxorem dixit et ,

nou passionis contemplutione exsequuntur purentes ante filium sic post dominos etiam
;

effectum. cseterorum memoratus est, qui in familia

Et Archippo commilitoni nostro; fiiium haberi quulibet ratione existimabuntur.
indicat Phiiemonis quoque et Afiiae (3) Et non dixit domui tuae, sed ecclesise qux
quem et commilitonem vocavit ea ratione est in donio tua ; ostendens quonium eccle-
qua in fide erat ci communis. siam esse existimat domum in qua omues
Ostendunt vero scripta auteposilum esse fidcles huberi (5) videntur; et ita dignos
marilum uxori; non secundo in loco uxores eos existimabat suorum esse scriplorum,
esse a maritis exislimans, maxime si erga quasi quiEcclesiae locum (6) retinerent, nec
pietatem plusfuerint muheressollicitai, sed enim multitudinem virorum Paulus eccle-
ut naturae ordinem custodiret. Ex quibus siam esse deQuit, sed propositum illorum

(1) Mex. Philipp, iv , 14. — (2) Affias graeco \icespro Epaphra, quum hicRomee essetapud sanctum
quam proxinie adliaeret : 'ATrcpia. — (3)
,

Philemonis Paulum. Novam igitur viamNoster aperit, dum Archip-

quoque et Afflse. Hieroiiymus ex Coloss. iv, 17. Dicite pum refert Philemonis et Appiae tilium esse inde ;

Archippo : vide ministerium quod accepisti in Do- enim menti facile succurrit eum cuidam ecclesiBe in
mino ; deduxit subduliitans eum Colossensis Ecclesia; Pliilemoiiis domo congregatsc prgefuisse, nec tantum
episcopum fuisse. Ad hunc loc, t. vii, 749 ed. Veron. diaconi, sed presbyteri quasi domestici titulo, quem
Vallarsio notatum est iisdcm propemodum verbis Pseu- innuit nomen commilitonis eidem Paulo datum.
a
do-Ambrosium seu Ticoniuni argumcnlari aliis vero ; Porro Pliilemonis domum istain, ad sua usque tein-
episcnpum quidem Arcbippum luisse, non lamen Co- pora integram mansisse, usibus pul^licis Ecclesia? desli-
lossorum, sed LaodiceEe in Phrygia aliam demum esse : natam, Tlieodorelus, prffilat. ad hanc epislolam scribit.
Hieronymiastri sententiam euindem neinpe tantum-
, — (4) Pietatis. Hcri et iiudius scriplam dicercs hanc
modo diaconum fuisse. Veronensi vero editori propius commentatiunculam. Sed Cf. Proleg. (o) Habitare —
ad fidem id esse videtur, cum episcopi Colossis gessisse forsau, habere cod. (6} —
Ecclesiam locum cod.
 IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM. 155

qui pie in idipsuiu conveuiuul. jVam et in fidem quam habesad Dominum Jesum Chri-
circeusibus et iu Iheatris esl uuiUitudineni stum. Et unde boc cognovisset , inccrtum
prospicere liominuni conlluenliuni; sed la- esse viderelur, si uon donata ei ista a Do-
men non poterat dici illa multitndo Eccle- mino essent (3); eo quod cbaritas et fides
siaDei, propter ari)itrii ])ravilatem eorum qua^ in Domiuum est, in proposituin ani-
qui illo conlluxerunt. Eedesia vero Dei vo- ma' liabelur. Et in omnessanctos. Ex boc
tanlum intuilu
catur, eliamsi dtio vel Ires ergo et illud cognoscitur. Nam erga sanctos
pietalis in idipsum convenerint, eo quod cbaritas iu operibus demonstrata, affeclum
verum est quod a Doniino dictum est ubi : quem erga Deum babes, comprobat.
fuerint duo aul Ires in nomine meo^ illic Unde et oplime adjicit : Ul communicatio
sum in medio eoruni (1). Et quia caeteros fidei tUcC perfecta fiat in cognitione omnis
in pruefatione cpislol?e credidit illis adjun- bonilatis quiv in nobis est in Chrislo Jesu.
gcndos, non modicum ei auxiliuni ad pra3- >'am quod dixit, ut illud quod sequitur,
sens confert argunientum. Si enini lidei consuele posuit sicut est et illud quod di-
;

commuuio lantam fiduciam pricbebut illis, ctum cst , ut juslificeris in sermonibus, et

ut et conjungerentur suis dominis, justum vinnas quum judicaris (4). Vnlt enim di-
erat et Onesimum de csetero affectuose vi- ccre : « quoniam fides tua. » TNani commu-
deri qui propositi sui commutalione idem nieationem fidei crcduiilatem dicit, quae in
se exsequendi sollicitudinem susceperat (2). ipsis operibus probatur; ex quibus omne
Gratiii vobis et pax a Deo Palre noslro bonuni crga sanctos facere properatis, con-
et Domino Jem Christo [v. 3]. HcBC quidem templalione Domini Cbristi. Et iterum il-
sunt, qucc et ex pra'scriptiune discere pos- lud resumit, quasi quia et magnum sit et

sunt, bi qui cum soliicitudine scripta dis- diguum, ut multae gratiae pro eo agautur.
cutiunt. Yideamus autcm et ilia qua3 se-
XIV.
quuntur. Incipit autem in illain cpistolam
quani ad Pbilcmoucm scripserat boc modo. Gaudium habeo mullum et consolationem
super charitate tua; quoniam viscera san-
XIII.
ctorum requieni invenerunt per te, frater [v.
Gratias ago Deo meo, memoriam tui fa- 7]. « Juste, inquit, delector, pro quibus cum
ciens in orationibus meis, audiens charita- multo affectu semper obsequeris sanctis, ex
tem et fulem quam habes in Domino Jesu et quibus etiam sufficieutem in meis tribula-
in omnes sanctos ejus, etcommunicatio fidei tionibus consolationem invenio ; audiens in-
tusc evidens fuit in aynitione omnis boni, tenlionemsludiitui. «Haecdicens in laudem
quod in nobis est in Chrislo [v. 4-G]. et exbortalionem Pbilemonis solct autem :

A gratiarum aclione incipit scriberc, laus pia'teriti lemporis explicata alacriorcs

agens pro iilogralias Deo , siculi et in mullis eos facere in snbsequentibus.
epistolis id fecisse videlur. Ut autem non Unde adjicit Quapropter multam in :

viderelur nunc conlemplatione litterarum Christo habens fiduciam prsecipiendi tibi

gratias agerc proeo, optimeadjicit : semper quod prodest per charilatem magis obse-
,

memoriam tui faciens in orationibus meis. cro [v. 8,

9J.
Primum equidem non dixit :

« In orationibiis meis, inqnit, memor « [)0tcstatem babeo pra'cipiendi , sed fidu-

sum tui, et gratias pro te ngo Deo. " Et cau- ciam ,
» deinde non dixit : « propter apo-
saniipsam indicans pro qua gralias agit slolatum, neque ob illam dignitatem, qua
Deo, ne videretur absolute donans id di- pra'(litus esse videor, sed per cbarita-
cerc : audiens, inquit, charitatem tuam et tem , » quam erga omnes babebat ; ut sit

(1)
— —
Eorum. MaUli. xviii, 20. (2) Communione idem lossensos, quolicscumqiic legil Aposlolo quid innotuissc
cx auditii, tolics iiide eum conjiccrc ad cos scrihentcm
se fxsequendum rod. (5) A Domino essent. Solel
Noslcr uli visum cst in eiiislola ad Eptiesios el ad Co-
,
quosnondum suisoculis vidil. —
[4) Judiiaris.Vs. l,().
 : : ; ,

156 SANCTUS HILARIUS

hujusmodi fiducia vel causa ab ipso Phile- « Erubesce senectutem et canitiem , in vin-
mone tributa. Unde hindem et exhor-
et in culisconnutrilam, et aetatera sic lougam in
tationem ejus adjicit propter quod multam
: passionibns illis, quae pro Christo sunt,
in Christo fiduciam habcns; eo qnod idem educatam. »
Pliilemon tale habens institutnmet propo-
XVI.
situm, praecipere eum sibi cum fidncia ad-
hortal)atur, qnia nec possit aliquando poslu- Et quia multis ex causis eumdem ad re-
lationi ejusdem Pauli resultare. Qui autem verentiam iuvitavit ad propositum recur- ,

erga omnes sanctos sic liberalis est, num- rit Obsecro te pro meo filio. Sufficiens erat
:

quam ob praesens negolium gratiam postn- et hoc persuadere Philemouem eo quod ;

latam dare pigebit. Itaque tunm proposi- filium Siium csse dixerit ,illnm pro quo fecit
tum elcharitas ,
quae erga omnes sufficiens obsecraliotiem. Et ut ne videretur absolute
est, fiduciam mihi preebet ut praecipiam de filium nouiiuasse nulla existente causa, ad-
quibus convenit. Ego vero hoc non facio, jicit : fjuem gcnui. Et ipsius generationis
sed obsecro magis. modnm explicans , in vincuUs meis. « Si
enim eos qui cnm dolore parlus progeniti
XV. sunt, amoris dignos exhibet ralio naturalis
Deinde ad verecnndiam eum invitans,
et intellige vincnlorum doloremin.quibus po-
talis quum sis, qualis Paulus senior. Tan- situs eumdem pietate progenui. »
tam vim habebat sola Pauli nuncupatio! Onesimo [v. 10]. Beneprimnm dixit pro-

Quid enim non expressit magnum et demi- positi ejus mutabilitatem, et sic posuit no-

ratione dignum, in voce hac, qua dixit : men quod sciret non bene habere de
(1); eo
Paulum? Nam omne quodcumque summum eo Philemonem, propter pristinam propo-
bonum hoc erat in Paulo.
intelligi poterat, siti ejus pravitatem ; et post commemora-
Etquod adjecit sodorem, absolute eum ad tionem ejus, stalim ejus copulat mutabili-
reverentiam invitavit, aetatis suae memorans tatem, inquiens qui dudum tibi inutilis
:

longaevitatem. Sed voci Pauli etiam illud fuit : nam adjeclio dudum, alterum csse hunc
[adjicit,] ipsum faciens venerabilem; qui ostendit ab illo qui dudum fuerat. Deinde
enini seniorem audit, Paulumscire poterat; et manifestius hoc idem dicit.

eo quod longo tempore pietatis studio inole- Nuncautem et libi et mihiinutilis [v. 1 1].

verit, et multa fuerit hac de causa passus. Demiratione dignum est, quoniam in pri-
Inchoavit enim praedicare evangelium, quum mis dixerit, tibi : deinde posnerit, et mihi;
adhuc esset adolesceus; occurrit vero in se- ut non videatur alienum servum subtrahere
nectutis aetatem, semper in Christo in pas- ab ejusdomino. Nam quod dixitrifti, con-
sionihns persistens. templatione obsequii dixit. Mihi quod
Unde ne per eam absolute vide-
setatem autem dixit, secundnm correctionem pro-
relur suadere, optime adjicit 7iunc autem :
posili ejus. Et quidcm quantum ad ordi-
et vinctus Jesu Christi. Solum hoc dicens nem pertinent negotiorum, hoc primnm

(t) Sic posuit nomen. Sensit Noster, pro sua elo- erupit in hsec verba : « Quo arlidcio quid divinius
quenliffi peritia , quanla cum elcgantia, induslria et cxcogilari possit, equidem nescio. » Re quidcm vcra,
sublililale huc usque fuerit nomen One^iimi reje- si EuirjToXtov illud cum pulcherrimo totius Iliadis xEt-

ctum. Quum enim ab initio hujus epistolaj Paulus jiriXtw componere nec Paulus impar qui cum
fas est,
cum seniore venerandoque viro Priamo confe-
hoc unum ageret, ut pro Onesimo deprecarelur he- rege,
rum Philemonem tamen non prius ipsius nomen
,
ratur, per me non stat quin videatur divinus, utaiunt,
aperte posuit, quin multis modis, summoque arlificio Homerus loco huic nostro quid simile suppeditasse
animum Philemonis quasi praeparasset, emollivisset- quum Priamum adducit coram Achillc pro filio sup-
que ad misericordiam et ad veniam. Nec enim no- pliccm, nec nisi post multa lenissimai concionis verba,
minavit eum quin prius filium suum et quidem a se nomen demum profilenlem Hecloris sui
in vincidis gcnitum diceret ut non poluerit nomen,
;

quod slatim subjicit, non levissime lenissimcque ad "O; oi iJ.ot oloc EYiv, EtpvTO Se autu y.ai aijTOu;,
aures atque animum Philemonis accedere. Unde in Tov cu 7ipw-/)v xTtiva;, a[xuv6!J.£vov ucpt iraTpy);
"ExTopa {lliad. Q, 499, 501.)
admiralionem ad hunc locum raplus, Scipio Gentilis
 : »;

IN EPISTOLA^I AD PHILEMONEM. 157

fuerat effectum. Nam Pauli cxhorlalio uti- utrumque significaret, quoniam volens te-
lem idoueum exhibnerat. Sed
Pliilemoiii et nueiit eum. Debebatur autem ei hujuscc-
elillud primum
osteudeus quouiam
posuit : modi miuisterium qui pro universorum ,

omue quod factum est, ob illius lucruni paliebatur salute. Et qnouiam non minimas
factum est. mercedes cx tali officio acqnirebat Phile-
Id facieus adjicit : qiiem remisi ; voleus moni, in lali vel maxinie negotio Paulocon-
ostendere, quoniam illi obseqiiiornm cansa stilnlo, si puestilisset ei suum servum in
sit ntilis, sibi vero lautum causa lidci di- ministei ium. Hoc enim dicit non retinere
xerit. servum veni volcns ralione; scd ostendens
XVII. quoniam si hoc fecisset, non conveniebat
Piiilemonem indignari. Tantum ergo inte-
« Quid ergo
quod pro illo te obsecro?
est
rest ut nuUa in suscipiendo Onesimo, et
non nt mihi concedas cum, misi eum ad te. ,

praebcuda ei venia ambiguitas annascere-

Sed quid cst quod postulas? ,

tnr. Tamen causa volens dicere idoneam ob

Tu autem eum, hoc est, mea viscera recipe
[v. 2]. « Hoc solum postuh), qnod affectuose
qnam enm minimc tenuerit, dicit :
1

Sine consilio aulcm luo nihil volui facere,

eum ct recipias et videas. » Viscera aulem
ul non quasiexnecessilate sil bonum luum,
sua nominansOuesimum, sufficienter sua-
sitPhilemoni, ut atfectnose eum reciperet.
sed ex voluntate [ v. 14]. Non videbalur
mihi essc justum, ut contra voluntatcm
Oportet vero nec illum despicerc. Aon
tuam eum retiuerem, qui ad tc pertineb;it.
dixit : ne caeJe eum afficias, ne in vinculis
miltas. >'ec enim exislimabat Philemonem
Nam aeqnum esse exislimo ut quodcnmque
tale aliquid circa eum facere, quia existi-
bonnm ex te fuerit faclum, pro tuo boc im-
plealnr arbitrio. »
mabat qnod recipere niinime pateretur ob
morum et proposili ejus pravitatem. Et iu- XIX.
tendens quoniam si majora aliqua a Philc-
Deinde quia trislem eum fuga servi ut
mone postularet, non oportebat petitioni ,

moris est, fecerat, sufficienter et pro hoc

ejus resistere, adjicit
Quem mederi deproperat, diceus
ergo volebam apud me retinere. « Sic
:

enim coufido quod nihil ex illis quae ego Forsitan enim ideo recessit ad tempiis, ut
gero umquam[te] poterinl tristem facere. » aeternum eum habeas, jam non servum, sed
super servum [v. 15]. Evidens est qnoniam
XVIII. in fugam versns est, arbitrii sui pravitate. Ex
Et quia audaciae esse videbalur ut alie- vero quae facta fuerant in praeleritum
illis

num servum absolute promitteret relinere, occasione accepta, dixisse videtnr hac de
adjicit : ut pro te mihi minislraret in vincu- causa eum recessisse, ul melior sni lieret.
lisevamjelii [v. 13] ; ut posuit, non causam Praebebat enim firmitatem verborum ejus
dicere volens, sed ut illud consucte expli- exitus ipsius negolii. Unde nec definitive,
caret et quod sequi videbalur. Vult enim sed dubitalive dixit. Sed adjecit, forsan,
dicere : » Eliam et si hoc fccissem tnum ,
ha'silalioue diclum suum non iusuadibile
erat lucrum, ut
mihi ministrarct. >'am si
is facieus.
tuus servus ministraret mihi mercedcm , lutendcndum vero quoniam non dixit,
est
utiqne pro tali facto tibi acquirebaf, tibi lu- ut habeas ; sed, ut recipias. Non enim hoc
cro conferebat. » dicit, quouiam recessit, ut de ca'tero habeas
Non autcm dixit pro : te; sed pro tuo eum pro servo; majorem erga eum affeclum
commodo, qu.isi qni pro hujns ministerio oslendens. Nam ridiculum erat hoc de fu-
competeuter ab Apostolo ei ministrasset gitivo Sed ut recipias euni
dicere scrvo.
lucra qucc ex hoc acquirebantur , illius, super servum; boc est, recipias eum non
ulpote domini, esse videbantur. solnm servile obseqnium tibi persolventem,
Ideo adjicit : In vinculis evangelii, ut |
quod servi soleut suis dominis exhibere;
 :

158 SANCTUS HILAEIUS

quod jure decel)at propter morum et pro- Quomodo enim fieri poterat ut hoc suade-
positiejus mutabilitatem. ret? Sed ut dicat quod ego eum rccepi,
:

Quid autem \ult esse quod dixit : super recipe et tu, si tamen communia omnia no-

servim fratrem charissimum? hoc est, fra- bis esse existimas. Etiterum pro dilectis et

Irem valde amantem. Utdicat quoniam etsi satisfaciens, dixit si autem quod nocuit te
:

per fugam recessit, sed tanto sui meliorest aul debitor est, hocmihiimputa [v. 18]; hoc
effectus, ut non solum debitum tibi obse- est, a me exige illa.

quium, ut servus, cum omnifide persolvat; Et ostendens quoniam non absoluta ista

sed et sicut frater, valde amore tuo junctus, scribat

omuia pro te pati de caetero sit paratus. XXI.

XIX.
Ego Paulus scripsi mea manu, ego red-
Et quia incertum erat si haec ita se ha- dam, promisit se redditurum : sciens quia
berent, confirmans dictum suum adjicit : dominis reposita est apud eum merces co-
maxime mihi, quando magis tibi, et in carne, piosa ,
pro illa bonitate quam erga servos
et in Domino [v. 16]. Est quidem obscurum suos exercent; et maxime si quando delin-
quod dictiim est, ob nimium compendium : quentibus veniam tribuere voluerint.
illis

60 quod Apostolus saepe cupiens aliqua Et ostendens quoniam non debethaesitare

compendiose explicare obscuritate dicta
,
de tribuenda hujusmodi gratia est; ut non
sua involvit. « Testor autem [de] Oncsimo dicam tihi quoniam mihi teipsum debes [v. 19].
quoniam etiam tibi fueril utilis », post ex- Et liacc quidem promitto, sciens quoniam et
bortationem et consiiium quod a se acce- ipsffi pcrficientur per Dei raisericordiam co-

perat. Yult enim dicere « quoniam si erga

: piosae mercedes pro ea bonitate, quam erga
me talis cxstitit, mores suos demutans, ita istum nunc exerceas. Te autem convenit
ut spoute vellet mihi omue obsequium ser- cogilare quoniam et tolum te raihi debes,
vile prsebere; quem ad modiim non erga hcet ego non dicam.
te multo magis erit talis, cui utpote et pro- Etilerumad obsecrationem se vertens, ad-
pter Hdem studiosae pietatis charitalem per- iicitiE tiam^frater^ ego tui fruar in Domino;
solvere debet, domino, servitium
et, sicut requiescere me facito [v. 20]. Kam quod di-
cum omui exbibere lidelitate? hoc euira di- fruarin Domino, pro adjuratione
ci\.:ego tui

cit, secundum dispositionem

in carne; quee posuit. Dicit autem, quod do ilii veniara de
eraut. Frequenter vero carnem apostolica praeteritis ; suscipiens euni requiescere me-
dicta interpretantes , signilicavimus quia cum facilo : inDomino; hoc
ego tui fruar
stfitum hunc tempoialem ,
qui iu pra^senti est, si videam te in omnibus illis quae sunt

vita habetur, sic solet nuncupare. secundumDeum, profcctum habontcm spi-

ritalcm, quod meum esse existimo lucrum.
XX.
Et quia larga supplicalione decebat rogare
Si ergo habes me socium^ suscipe illum sicut Paulum, contemplatione humiUtatis, vide-
me[\. 17]. Super omnibnsdictis boc vel ma- balur autem aliquara habere suspicionem
xime dicto persuadebat ei eo quod ei dece- : ut forsan Philemon non facile annuerit ejus
bat, et ob communem fidem uuiversa quae pelitiouilms, ideoque sit Apostolus coactus
sibi adsunt,conimunia esse omuibus fideli- superabunde eum precari. Et confidens, in-
bus reputarentur. Quae prae caeleris eliam quit, obedienliie tuse scripsi, sciens quoniam
sibi, ulpote praedicatori et doctori dogma- super id quod dico facies [v. 21]. Haec au-
tum pietalis Dei veri, exislimabat. Si, iuquil, tcm sic scribo, non dubitans quam velociter
communicas mihi secundum fidem et ad gratiam tribuas. E contrario vero sic scri-
pleuum exislimas uobisomnia esse commu- psissem, si non nossem quoniam nou solum
nia, recipe et hunc propter me. Non hoc hoc facies, sed ctsi aliquid pkis postulassem.
dicit, ut ia ordine eum recipiat Apostoli. In his postulationis suae terminura i'a-
 , — — ;

IN PRIMA GE\ESEOS CAPITA. 159

SimuJ et para nuhi honpiliiim

ciens, adjicit : : rarii mei[\. 24] ; nec non
Marco, et Ari-
el a

spero aulem quoniam el orationibus vestris starcho, et Dema, et Luca, quos etiam ope-
donabor vobis [v. '22]. rarios suos esse dicit : eo quod collaborarent
Deiiide salutat eiirn ab Epaphia. Salutat ciob aliorum ulilitatem.
te Epaphras [concaplivus meus in Christo Post hoc consueteadjicit : Gralia Domini
Jesu, Marcus, Aristarchus, Vemas, Lucas, nostri Jesu Christi cum Spirituveslro. Amen
cooperarii mei [v. 23]. Concaptivum suuni [v.25].
dixit, etquod coniniunicaverit ei in man-ori- In liis consummavit epistolam suam.
bussuis, quos pro Christoipse sustinebat.
(Huc usque Corbeiensis codex.)
Marcus, Aristarchus, Demas, Lucas, coope-

X.

ejlsde:m hilarii fragmentum

COALMENTARII CUJUSDAM IN PRIMA GENESEOS CAPITA.

arglmentum.
In liac e\tcmporali , ul viJetur, cxposifione, Ilila- rcspectu ; IX. Insuperdiabolum in idcm quoipseruit
rius, a qiiodam pcrcunctaliis. —I An, anle pcccalum, crimeii superbia), Adam et Evam impulissc. — X. Sed
Ailam ct Eva sic visus et intclleclus compotes cssent emicuisse Dei misericordiam priiiium in ipsius sonitu
ut boni malive conscii nierito ccnscrentur, II. Ilaeos — dcambulantis. —
XI. Deinde in iiiterrogatione Adami
vidisse, ita intcllexisse , textiim sollicilando rcspon- tum iii mullis dalis ad pocnitendum induciis. —
det; — Confirmalcjue illud ex diaboli suasionc ,
III. XII. Proi^cquilur Adamo tantas non piofuisse mo-
— IV. Ex Eva; concupiscenlia, V. Ex Adami man- — ras ; —XIII. Ncc casdem Caiu fratricida;. XIV. Rur-
ducatione ; —
VI. Ex utriusquc lapsu; VII. Ex Dei — susquum compelleretiirquadc causa homini isliusmodi
pra»ccp(o el sententia ; —
VIIL Interim animadverlit dala iex, respondil utDoi invisibiiis visibiie signum cs-
nibil boni aut mali fuisse arbori ex natura iusitum set; — XV. Tum renunliatum
qiiid viro quid poena*,
Datum vero nomen ipsi ab cventu , prajvaricationis
;

diabolo — XVI. Quid mulieri, trium nocentissimac.

;

malum esse non servare mandatis. Neque

Dominus cum tanta interminatione ne gu-
Scriplum esl Gustavit Adam ex Jigno in
:
starctdcarl)orc pra'cepisset, nisiei, cui cJc-
quo eral sciendi Ijoni maJive noticia ; et dcrat iiitcliigcntiam boni et mali, dixisset
aperti sunt ocuJi ejus [Genes. iii, 6]. bonum legem domini custodire; ma-
esse
Hic utrumque(l) movet non modicnm ium ejus praccpta transirct
csse , si us- ;

quaeslionem. Nam ncque Dcus Dominus que adco autem boni et mali intelicctum
nostcr, Pater, et Filius, et Spirilus .sanctus, habcndi pra^cipicbat, ut cietintcrmiiiarc-
homincm sine intclicctu fccit. Non cnini tur ; ita illum ctiam poenae ipsius vim quam
videretur peccasse, si notitiam boni etmali nondum viderat, fccit advcrtere. Sic cnim
non habcns, dcliquissct. iNescirct cniin et ci mortcm ininatus est, si gustasset ex ar-
bonum esse Domini parcre pracceptis , et borc tamquam scicnti quantum esset ma-
,

Ex
codiccparis., olim colbertino o079, deinde regio diminut. a a-ilyoi versiculum. Graica redolent omnia
3994, .j, nunc 2676, sa?c. xii, saltcm qua partc a nobis
commenlaria. De nra;cipiio liujusce loci argu-
Ililarii
exscriptus esl, circa fincin litulus buic fragmenlo in-
;
mento apud omncs in conlcsso esl Adamum. lirct boni
scribitur Sermo sancli Hilarii Picfaviensis
:
episcopi, et mali ab initio nou ignarum, tiunen iioiulum usu ct
de arbore in qua irat notilia boni et mali.
evperinicntodidicisse. Cf. Petav. deopific. vi dier. lib.
(<) f^VruwYue. SubaudiasnccesscputcmaTixioiov seu II, c. V.
 :

160 SANCTUS HILARIUS

lum in morte. Tanta impudentia est negare que notitiam ,
per hoc ipsum quod intel-
sensum ei dijudicandi boni malive in rebus lexit bonum csse. Nam nisi intellexisset

praesentibus datum cui prudentiam ani-

, quanta esset suavitas boni, non utique scis-
madvertendi mali datam intelligant et fu- set utrum bonum esset. Sed boni ac mali

turi. ignoi\isset affectum nec tam facile sua-

,

II.
denti, quamvis aeternitatis magis promis-
sione inducta sit, praebuisset assensum in
Deinde sequitur : Et aperti sunt oculi quo et ipso iutelligitur boni, malive ha-
ejus; tamquom caecnm bominem Domiuus, buisse iudicium ,
per quod suadenti dia-
et non -videntihus oculis et optime videnti- bolo, promissa aeternitate, consensit. Fuis-
bus, fecisset, Nam qua ratione dicebat ei set procul dubio apud non intelligentem
de omnibm arboribus qux in paradiso sunt aeternit:itis bona iufructuosa persuasio.
sumere tibi liceat ad edenduni ; ex isla tan-
lY.
tummodo arbore debes cavere negustes [cap.
II,16, 17], nisi utillasquarumpotestatcm Scisse se quanta esset bonae reijucunditas,
acceperat, etillamaqua ei prsecipiebatur in quojudicandi vis advertitur, dum sic ad
abstinere, \idisset? Sic et etiam quum Sata- hanc promissionem accenditur, indicavit.
nas Evee persuadere tentaret, priusquam ex Nam si coguitionem boni malive Eva non
arbore, cmentitae [eternitatis (1) vcrsa quam habuit, unde scivit bonum esse, et in aeter-
speraverat A-ice , pomo gusta-
mortifero(2) num \ivere, et ex homine Deum fieri ? Quae
ret ait de Eva divina Scriptura
; Et vidit :
usque eo concupivit, ut divina super non
mulier, inquit, quia bonum est lignum et contingenda arbore praecepta despiceret,
placens oculis ad videndum [cap. iii, 6]. et niortem sibi a Domino denunciatam , si
Quomodo igitur vidit si oculuin , non ha- modo quam Satanas promittebat aeternam
bebat. Non solum simplex, sed et curiosus vitam possct consequi, non timeret. Nam
visus ostenditur ,
qui de qualitate arboiis mortem tamquam certum malum et intel-
judicavit. Et vidit, ait, et bonum visum est. lexerat et pertimuerat ;
quae diabolo sua-
Hinc, ut dictum e!-t(3), et oculos et boni ju- denti, ut pomum gustaret ex arbore, mor-
dicandi notitiam babuisse uon dubium est. tem sibi pro poena , si id faceret quod ille

suadebat, denunciatama Domino fuisse re-

iir.
spondit. Nemo ad faciendam quamcumque
Amplius additur Et placens inquit,
: , rem potost , nisi prius fructum ipsius rei
oculis ad videndum. Et officium nominatur, coguoscat impelli. Si itaque Eva cognoscendi
et partes corporis per quas explicatur of- boni ct maii non habuit facultatem nec ,

ficium. Quum ex istis nihil negetur, oculos fructum potuit qui ex immortalitate pro-
quibus placuisse arborem Scriptura testa- mittebatur advertere. Si enim commodum
tur, habuisse non creditur? Placens ait, , intellectae rei facere nos quippiam cogit,
ocuUs ad videndum, et formosum esse, con- scivit profecto quid natura esset boui. Et
siderandi et contemplandi habet notitiam. idcirco nou solum voluit, sed et praevarica-
Hoc quoque non potest sine judicio mentis lionem, per quam mors vincilur, promissa
intelligi. Constat enim habuisse boni mali- a diabolo immortalitate, contemsit.

(1) jnternitatis. Intelligenti pauca ; vetustatem sa- ceperit., 7-41, e. Naturam carnis sux ad naturam
cram cuivis sapienti ununi alterumve sat erit signum, xternitalis sub sacrammto... admiscuit, 955, a. Ulin
unde Hilarius gailicano subnixus cotlmrno, ut cum Hie- assumtione hominis corruptioni potiiis gloriam intu-
ronymoloquar, solo incessu pateal. Solemnis autem ei, lerit, quam labem seternitati, 150(3, b. Cf. ulriusque
si quid umquam, seterrtilas, eocleni sensu quo divini- editionis, Paris et Veron. priefat. num. 87, 88, 124,
tas accepta. Doclissimos ejus editores , Custantium, 190, ubi singulariter aliuslocus illustratur Consocia- :

Maffeiumque liabemus suffraganles. Audi jam Hila- tam spiritus et substantise sux selernitati materiem
rium quum Deus seternitas sit, 725, a Corrup-
: assumti corporis in coelum retulit. (2) Mortifera—
tioni subjecla non fuerit ejus ceternitas seu Christi , cod. — (5) Hanc, ut dictum esl, ib.
divinitis, 128, a. /Eternitas naturam fragilitatis ac-
 , ,;

IN GENESIM. 161

V. dentiffi suoe credidit, ut cognitionem oris

ad examen trausferret aspectus, ac solo visu
Sed frustra nimis , diim improba quoc- bouum ad manducandum essc cognosceret.
stionecommoveor, asscrenda' veritatis, quie Quasi, quod non fieri potest, libasset per
in media intelligendi luce versatur, argu- oculos, et saporcm omnino non babuit ar-
menta con([uiro. >ienipcscientia boni etraali bor illa scicnliaj boni et mali.
inpomoligni fnisse perliibetur. Evabonum
esse lignum duplici modo tam pomi elegan- VII.
tia, quam conspecti ligni decore judicavit,
Sed quia boc erat Eva crcditura, propte-
boni malique se liabcre nolitiam [ostendensl secundum
rea lignum illud sua3 naturaj fi-
quffi non solnm l)onum hoc ipsum, sed et
dcm, per quamdam irrisionem falso contra
formosum essc, anlequam de arl)ore gusta-
veritatem vocabulo nuncupatum cst : quo-
Et ubi accepit, ait, ex frnclu,
\it, advertit.
niam [magis] falsitati hoc est diabolo
,

et manducavit et dcdit viro. Hoc utrum-

,
quam veritali, hoc est Chrislo, erat Eva
que quod adversum qnaestionem excitatam
creditura. NamDominus non dixisset mori-
detulimus argumeutnm Scriplura divina ,
turos eos, si indcgustassent. Sed Eva magis
confirmat. Quod ut elucide pateat paulo ,
diabolo credidit se esse victuram, eodem
sollicitius quid indicet (I), videamus. In
modo mortalitatis origine proposita,
boc
singulis qnibusque iuveniemus , et ocu-
est, verbis advcrsante sententia, in arbore
lorum oflicium ct mentis judicium, conti-
illa Dominus cognitionem boni esse dixit
neri. Dicendo enim et vidit mulier, in boc
:

et mali. Quorum Dominus, quum Adam

uuo verbo quod dixit vidit, et oculorum :
ct Evam dc paradiso juberet expelli , cre-
officium, et per ipsos mentis quoque babi-
dulitatem simulata laude condemnasset
tum ad considerandum lignum se exseren- qua non tam sibi , cui soli credere de-
tis expressit.
bucrant, quam diabolo, in quo nihil veri

VI.
est credidissent, ait : Modo Adam factus
est, quasi unus ex nobis, ad cognoscen-
Qui boc probari quod assero potest? dum bonum et malum; et nunc non exten-
Ipsum verbum perpende, quod seqtiitur, dat manum, et accipiat ex ligno vitse, et
ex quo boni intellectum babuissc bomincm, manducet, et vivat in seternum. Et dimisit
ingratus, etiam me non urgente fatearis. ,
illum Dominus Deus de paradiso voluptatis
Praecessit nempe verbum quo ait et vidit :
operari terram, ex fiuasumtus est, et ejecit

mulier quia bonum est lignuni ad mandu-

,
Adam [cap. iii, 22-24].

candum. Intelligis eam et vidisse, et de ligni Mittuntur igitur foras, quod per tacitam
Quod utiquefacere sine
qualitate judicasse. dictum subauditur. Siquidem post finita

discerncndi meriti vigore non poterat. Et verba divina, sequitur : et misit eos foras.
per hoc ipsum verbum \dcm bonum (cujus 3Iissus est foras non, ne ex ligno vitae gu-
;

intellectum eam non babuisse contendis), stando viveret in a^ternum (Qui enim fieri
ad quam rem bonum esse prouunciasse potcrat, ut etiamsi ex illa arbore manducas-
cognoscis? ad manducandum inquit. Quod , sct, invito Domino vitam conseqnerctur
,

probari integre, nisi ex sapore non pote- ,

a'tcrnam? quia nulla creatura aut habere
rat, Desolo visuPEgregia (2)animadversio : quicquam Domini dono aut
potentiffi, sinc ,

secura etiam de co sensu cujus nondum pe- pnest ire cuiquam, nisi eidcm Dominus per-
riculum feccrat pncsumta mcutis ad in-
,
miserit, potcst; maxime quum jam Adam
telligcndum sagacitate, judicavit tantum nd mortis sentenliam excepisset) sed eodem ,

disceruendum bonum et malum ; vel pru- arbitror hic rcparandi raodo Dominum di-

(1) Indicel, ncmpe Firripluya. Cotlcx liabct indi- quum ista vorc pliirali vix co scnsu antiqui utmtur.
cent ; cxciilisse vcrbum Scriptww, libenlcr non putem, — (2) E regia animadversione cocl.

I. I I
 162 SANGTUS HILAEIUS
xisse : neqmndoextendat manumAdam, et quum vellet Evam et per eam Adam indu-
giistet de ligno vitse et vivat in seternum. cere ut gustaret, hoc ei quo facilius posset

Quo superius verbum, cui hoc connexuit, persuaderi, mentiturus erat, quod in fructu
dixerat ecce Adam factus est quasi unus ex
: aiboris iliius cognilio esset boni et mali , et

nobis, ad cognoscendum bonum et malum. si ex ea gustassent , Dii essent futuri ; et

illa propter hoc erat creditura, quod puta-
VIII.
ret coguilionem boni et mali in fructu illius
Verum idcirco emissus est foras, ue in Ex eo quod futurum erat
arboris contineri.
habitaculo a^ternitatis vivere, cui jam ade- ad inducendam Evam, tamquam ex acci-
pta esset seternitas. Quidquid itaque de ar- denti , antequam fieret, ab eo qui futura
bore in qua scientia fuisse boni putatur et videt, immo qui sic ea jam tamquam facta
mali , et de fructu ejus dixit , in qua vita
sint inluetur, arbor futuri de se mendacii
esset aeterna; etquod Adam gustando ex nomen Deus Dominus noster,
accepit. Et
arbore Deus factus esset, ad confutandum quod per illud lignum documentum futuri
contumaciam eorum, qua contra vitam pro- esset Adam et Ev8e, utrum in pomo cogni-
priam diabolo crediderant, inverso preedi- tio boni et mali haberet, dedit ei nomen
candi more, id bonum quod nec in arbore rei, quantum ad humanam cognitionera spe-
erat, nec illi acceperant, colore insultandi
ctat, futurae ,
quae suae majestati sic pate-
loquutus est. Tota illa sentenlia, per siniula-
bat ut facta.
tionem ad confirmandam spem cui nefarie
IX.
se miseri mancipaverant latentis castiga- ,

tionis severitate contexta est. Denique jam Animadvertendum praeterea quod dia-
sententiam variis mceroribus gravem ple-
,
, bolus hoc genere peccati induxit Evam, quo
nam laboris, sudoris, doloris, mortis exce- ipse e coelo praecipitari meruerit : hoc est,
perant. Qui fieri poterat, ut illis, offenso per arrogantiae assumtionem : nam Deum
Domino, qui solus vitam donat seternam ex se vel voluit esse vel credidit, dicens : Po-
pomo arboris, in qua erat vita, douaretur nam sedile meum super nubes et ero similis
eeternitas, quam nemo hominum potest, AUissimo (3). Quod autem dixit aperti sunt
Domino, qui omnium
illo invito, sicut dixi, oculi eorum, significat aspeclum ipsorum :

bonorum est iargitor, solus accipere? Nonne
aptissime liquet eorum temeritatem ad aug-
mentum poenee verbi (1), cui fidem suam
addixerat. Tamquam
commemoratione confixamus. Quid ergo est
fortiore telo, repetita
ex bono vivendi usu in malum reservaturi,
id est, ex eo proposito animi quo Domini Dei
uostri , Patris et Filii et Spiritus Sancti, prae-
ceptum custodiebant, oculi eorum in pec-
cati delectationem mutata videndi condi-
,

quod dixit gustavit in arbore in qua intel-

:
tione, patuerunt. Sunt enim quidam bonae
lectus boni el mali. Plerumque in Scripluris ac malae voluntalis oculi spiritales; quum
divinisloca exceptis propriis vocabulis, vel ille clauditur, ilie reseratur aspectus. De-
etiamsi sine nomine fueriut, ex accidenti- lectabat enim eos promissio diaboli, qua
bus nomina aeternse adjectionis accipiunt : se putabantdeos futuros.
ut est Aocey (2), id est, species vel visio Dei ;
X.
non quod locus ipse species vcl visio Dei
sit, sed quod aliquando ibi Deus visus sit, Denique et Deus Dominus noster, quum
vocatus est ipse locus visio Dei. Et item alio meridie paradisum intrasset, ita ut Adae vi-
loco puteus jurationis. Ita etiam arbor illa deretur iulrasse (uam DominusDeus noster
non habuit in gustu pomi sui vim cogno- quem ad modum potest ex loco ad locum
scendi boni et mali. Sed quia diabolus, transire, qui omne quidquid esse locus po-

(1) Verhi supra liiieam, scilicet diaholi. (2) Ao- — dens? Sed rospici videtur Gen. xiv, 14. Puteum vi-
eey. Sic codex; in raargine e regione legilur osei. An ventiset videntis me. Athebraice nihil vel a longe refert
legendum Azia ,
quod Hieronymus interpretalur vi- xb aocey. — (5) Is. xiV.16.
 L\ GENESIM. 1G3

test, id est, coeliim ac terram in manii tcne- ras sibi ipsc Dominus in condemnandoreo,
bal?) qiium ergo co modo intrassct, csl dic- qua? (2) paMiitcndi vocem cxsculperent, in-
tum : Ait ei : Adam , ubi ca [v, 0]? >'on dixit. Vocanle Domino, cxtcrritus Adani
ignorantis, sed incrcpantis affectu. Tam- fugil c medio. Ideo liauc secundam vocem
quam si diccrct : « Coutemnendo prcecepta cxtimiiit, quia primam, per quam illi praj-
niea, et diaboli promissa sectando, in qua cipicbat ne gustaret ex arbore, audire con-
vilic conditione consistit , factusne es dcus, tcmsit. Et quasi reni geslam ignoraret Do-
Bicut tcdiabolus futurum cssc promisil? An niinus, ait illi unde scis nudum tc csse?
:

rcus morlis, cui tc obnoxium forc dixeram, nisi forte de illa arbore manducasti dequa ,

si mea mandata transircsPIIanccincprimam tibisohi nc manducarcs indixi [v. 1 1]. Nudus

tanlis beneficiis mcis gratiam refers? Prop- autem post peccatum, recedente divina gra-
lerte , coelum ;
propter te, terram propter ;
tia ,
qua velut veste velabatur, apparuit.
le,solem et lunam ct ca^tera, quae liujus j\am coeleste regnum, attactus peccati con-
mundi suntornamcnta, formavi ;'proptcr te tagione, discesserat; quod devotum texerat,
maria, fontes, animaba, pisces, avcs, ct reli- uudaverat indevotum.
quaquictuis usibusconvenirent ; imperato-
XII.
rem quoque ct dominum rerum omnium ter-
restrium te feci. Dedi potcstateni , ut cun-
Per baec igitur tanta morarum dona prae-
ctisanimalibus nomina qua; velles, nscri-
missa, donatum est non parvum temporis
beres; quae ego a te ascripta, lirmavi. Et
spatium, ut Adam peccasse poeniteret; ideo

facillimum mandatum meum servare no-

Dominus noster Deus protraxit quaestionem

luisti? Ubi nunc es? Ubi degis? Qualem te

rci, quum et auctorem peccati nosset et
intelligis? Contemnendo mandata mea, in
causam. Nam nisi lougas illi ad pceniten-

qua meutis pravitate versaris?(l)» dum dare noluisset inducias, non necesse
fuerat aut sonitum adveutus sui indicem
XI. praemittere, aut interrogare ubinam esset,
cujus et fugae causam nosset et latebras; aut
Sub hoc codem intellectu, qui praemissus
per dubitationem diccre ,
quod forte de
est, subest etiam dissimulatio dicendi : ubi
vetita arbore manducasset qucm hoc factu-
sit Adam? Sic requisivit, quasi nesciret Do- ;

rum non modo quum prohiberet, sed ante-

minus noster ubi esset Adam : sed [ut] inter
quam eum lingerel, jam sciel^at sed statim ;
moram qua?rentis ct rcsponsuri trepidatio-
in primo adventu suo, quippe qui causara
ncm, conscicntiam peccatiexcitante terrore,
probe (3) nosset, puniret quod fecerat.
poeniteret facli, et peccasse, si veuiam vcllet
Sed nihil tantai morae reo profuere con-
impetrare, faterelur. Ideo Domiuus enim
cessae; nnni maluit se per circuitum defen-
nosler eliam antequam emitteret vocem ad-
derc dicendo : Mulier, quani dedisti mihi,
ventus sui indicem, velut pcdum sonitum
prccmisit, ut, advenienle Domino nostro
ipsa pcrsuasit [v. 12],» quam dicere : « Pec-

Deo priusquam pruesens cavi , Domine cum ; ingeuti dolore peccasse

,
esset , territus
Adam dc pcccali confcssione ante meditare
me poenitet. Scio me et indignum venia, et

tur. Tanta est cnim et immensa j)ictas Do- dignum denunciato esse supplicio. » Me-
niini nostri , ut mallet veniam pcenitenli
ruisset indulgentiam, per quod se faterctur
indignum.
tribuerc ,
quam punire pcccantcm. Omnia
fecit Dominus nostcr, ut Adam peccassc XIII.
preniteret : nam et sonitum , ul dictum Dominus noster misericordia etiam
Simili
est, advcntus sui nuncium pricmisit. Et parricidam Cain interrogavit, dicens Ubi :

qna'>ivit ubicssct, quasi nesciret. Mo- est Abel fraler tuus? Sed illc ctiam post

(1) Versaris. Cf. Bossuet. ENmtions siir Its mys- iV £lev., VI' sem. i-xiv £lev. — (2) Quai : in marginc
tires , IV» sem, iv* £lcv. et suiv. , v« sern. in° et ndditur scilicet mora;. — (o) Prope cod.

I I.
 : ;;

164 SANCTUS HILARIUS.

tanti sceleris conscientiam arroganter re- men quia veUit machinae adminiculo scele-
spondens, demens, scienti crimen suum, ris sui poena debebatur. Idcirco serpens
non solum factum, [sed] antequam fieret damnatus est nec absque moerore diaboU
,

«Numquid ego, iaqait, custos fratris mci poenam puto fuisse serpentis; quippe cujus
sum? Et non solum noluit peccatum, sed sihi ad nocendum hominibus piimum pla-
nec de facto, nisi convictus esset, -voluerat cuisset hospicium. Nam diabolus poenam ge-
confiteri. hennae oUmstatutam habet, quaeiUi in hujus
XIV. saeculi fine debetur. Et quia diabolus suasu-

Quserunt nonnulli cur Dominus prohi-

rus Adae per Evam ,
quae in auxilium viro
facta erat, indiguerat ut eam sibiconciliaret
buerit Adam de una arbore manducare ? quid
non ut illam ipse diligeret, cui humanum
ex hoc preecepto vel ad hominis utilitatem,
genus esset exoriturum, sed ut facta beni-
vel ad cultum magis honorandae divinitatis
gnitate perversa , faceret sibi parere dece-
accesserit? Legem \ivendi accepit Adam,
ut illum (quia corporeus homo Deum, qui
ptam. EtAdam Evae a qua deceptus fuisset,
faceret inimicum (I), Dominus noster Deus
est incorporeus videre non poterat ), quod
conversa vice jussit ut et inter mulierem et
haberet Deum, datae saltem legis observa-
diabolum perpetuae inimicitiae flagrarent;
tio commoneret, ne habere se dominum
ad virum suumconversa,ipsius
et ut mulier,
quia divinitatem videre non poterat, igno-
dominio subjaceret. Et bene pro diabolo
raret. Aspicit legem, ut aspiciendae divini-
serpentis nomen positum, quia apud mulie-
tatis vicem in servandis praeceptis jugi com-
rem non quod diabolus erat, sed serpeus
pleret observatione. Nec ista observatione
maluit apparere.
quippiam Domino, cui nihil conferri peni-
tus potest, sed propriis commodis profutu- XVI.
rum nam ; legis observatio
ad devo- Adam
tionem instrueret devotio commendabi-
;
Tum deinde maledixit Evae ut in dolore
filios pareret eo quod virum de ea qua
:
lem faceret commendatio evocaret ad prae-
;

ipsam diabolus deceperat, arte decepisset

mia. Per omnia quae aut fecit Domiuus
et quod a diabolo male didicerat (2) pejus
bona, aut dixit, non suis a quo bona cuncta
ostendere, quod quamvis ex diabolo utrum-
procedunt, sed nostris utiUtatibus est con-
sultum. Dedit legem homini quae doceret
que processerit amplius tamen deliquit
,

eum, ut a quo factus esset, cognosceret et illa, quam diabolus. Nam iUe Evam cui
;

qua observata dignum se divina remunera- nihil affectionis debebat evertit; illa vi-

tione gauderet. Nec lex illa aut humani la-

rum, cujus membrorum portio erat , in
cujus auxilium facta erat , occidit ; et sce-
boris necessitas, aut compendii coelestis
lestum facinus, per quod sacrilega con-
augmentum est sed divinorum causa do-
;

senserat, viro suo impie persuasit. Ob hoc

norum : quia nihil ex profectu illo divini-
velut ancilla subjecta est; ut ei cui perni-
tatis, sed totum hominis utilitatibus quae-
rebatur. impe-
ciose persuaserat, obediret; toleraret
rium, cujus decepisset obsequium; essetUIi
XV.
prima praevaricationis condemnatio,partum
Verum in causa Adae, peccati causa. Do- edere; secunda, doctrinae ut magistra (3)
minus noster Deus ab illo primumquaesivit, morlis , decepto discipulo subjaceret ; ut
qui deliquit extremus. Et in illam primum seorsum illi cui in adjutorium facta erat, per
sententiam tulit quae ante peccavit
, et : subjectionis humilitatem pcenas mortiferae
quam dialolus per serpentem tentasset. Ta-
persuasionis exsolveret ut tamquam do-
; (4)

(1) Inimicum. Huc refcrenda qum pluries Hllarius

dc oinnium in Cl.nsto rerum concordia. - cod — (3) Doctrina ut magislra , ib. — (4) Uteam
(2) Dixerat quam, ib.
 IN PSAL3I0S. 165

miiium lionoraret, qiicm \ictiiriim in a^ter- lestiavolunlalem procreandorum averteret

num, associando sacrilegio suo iinpulissct lil)erorumfiliisgratiam perquama malribus
inmortem. >ion mociicus doloraut contem- amarentur infudit; ut libenter procreareli-
nenda mocstitia fuit observarc et vereri
, beros vellent, etiam si illo dolore diu, usque
eum cui se nossetfuisse consortem. Et quo- dum partus cdilus , vexarentur. Quantum
uiam necessario sustinenda crat poena inu- matres ex suis liberis capiant voluptatis, de
lieri, qiiam peccato conciliante meruerat,et nostro quo alienos infantulos cum summa
ipsius poenae vim dominus medica celeri- jucunditate vel aspicimus, vel eliam coin-
tate mollivit. Et ue pariendi licet velox mo- plectimur amore, discamus.

XII.

FRAGMENTUM COM^IENTARII IN PSALMOS

IIILARIO PERPERAM ASCRIPTI.

ARGUMENTUM.

Auctor, qulsquis ille (lenuim est , vetus sane, in co buat, lum Poljcarpo
et Cypriano lotus cceterum locus
;

loco maxime notandus, quod primus forsan Latino- respicitChristum per allegoriam in ea intelligendum
rum sit, qui Areopagit ica operu laudavcrit ; ac fere so- arbore de qua Psalmus i, 3 et Apocah xxii, 2, juxta
lus qui expositionem in Apocalypsin tum Dionysio tri- vetcrcm quamdam vcrsionem, agere videntur.

I. nus, recipiunt librum et interpretantur(l).

II.
El foJium ejus non defluet, et folia hujus
arboris ulilia sunt. Deuique si quis et se- Legimus ergo ibi « Ecce, inquit, vidi
:

cundum bisloriam intelligit, utilitatem ha- thronum positum, et Agnum unum post ar-
bet aninia'sua.'. Legimus in Apocalypsi Joan- 6orew,inquit, secundum flumen, et exutra-
nis : qui liber in istis partibus, idem in que parfe ripx ipsam arborem, hoc est, ex
Oriente non recipitur. Tamen scire debe- ista parte erat et ex illa. Et habebat, in-
mus quoniam in Occidente omni et in aliis quit, fructus ista arbor et in anno, mensi-
plia'niciis provinciis et in Jigypto rccipitur bus singulis duodecies fructus affercbat. Et
liber, et ecclcsiasticus est. Nam et vcteres habcbat, iuquit, folia, et folia ejus erant
ecclesiastici viri, e quibus est Irena^us, et ad sanitalem fjentium (2).
Poljcarpus, et Dionysius, et alii Romani Vidi, inquit, thronum positum unum;
interpretes de quibus est sanclus Cypria- licct enim credamus in Patrem et Filium ,

Ex
codice Duaceno, olim Aquicinctino. dos. — Gentium. H«c mirum in modum a vulgata
(2)
Inlerpretantur. Non est bic locus agcodi dc his
(1) diflcrunt, necmagis consonant cuin antiquis vcrsioni-
interprctibus quos lalo scnsu quisque videt accipieii- bus. Videntur memoriter et oratoria libcrtate citaii.
 ;

166 SANCTUS HILARIUS.

et Spiritum Sanctnm, tamen
et trinitas sit, mentum etinutraquepartearborplajitala,
;

regnum unum est. Vidi, inquit, thronum Christus.

positum unum. III.

Et vidi, inquit, in conspectu throni stan- Hsec igitur arbor in anno, hoc est, m
temAgnum; de assumtionecorporisdicilur singulis mensibus duodecies fructus afferebat.
Salvatoris : Ecce Agmis Dei, ecce qui tollit Non possumus enim fructus de ista arbore
peccata miindi. accipere, per apostolos. Si quis ergo
nisi
Et egrediebatur , inquit, fons de subfus per apostolos ad arborem venerit, necesse
medio throni. Videsis (1) quoniam de medio cst ut fructus accipiat, fructus metat de
Ihroni fons egreditur gratiarum. Tamen non Scripturis sanclis, hoc est, sensum in littera
egreditur fons ille de throno, nisi Agnus commorantem. Si quis ergo yenerit ad istam
contra steterit. Kisi enim crediderimus in- arborem per apostolos, ut diximus, fructus
corporationem Christi, non accipiemus istas ejus capit. Si quis vero non poterit, et ad-
gratias. huc intirmior est, et necdum discipulus;
Et arbor, inquit, iina excelsa posita est. sed de turba est, sed deforis est, de gen-
Non dixit arbores, sed arbor una. Arbor tibus est iste ,
quia fructus capere non po-
itaque una , quomodo ex ista parte ripse test. Verba hoc est, folia ad sanita-
capiat,
est, et exilla parte ripae? Si enim dixisset tem gentium si quis adhuc de gentibus est,
\idi arbores, fieri poterat ut altera esset ex si quis non est discipulus, et adhuc de turba

alia parte, et alia ex alia, Nunc vero una est accipiat folia ipsius
, hoc est, verba ,

arbor ex utraque parte esse dicitur. Nam simplicia accipiat pro medicamento.
fluvius egredilur de throno Dei, hoc est, Denique scriptum est Et folia ejus ad :

gratia Spiritus Sancli. Ista gratia Spiritus sanitalem gcnlium, hoc est, ad medicinam.
Sancti in sanctis Scripturis est; hoc est, in Hoc totum quare dicimus et excessimus ad
uno fluvio Scripturarum.Tamen isle flavius Apoccilypsin? quoniam scriptum est quod :

duas ripas habet et velus et novum Testa- fructum suum dabit in tempore suo (2).

(1) Videtis alias. — (2) Plura habenlur adHieron. Opp. append,, t. VII, ed. Veron.

XIII.

CARMEN EIDEM AUT ALTERI TRIBUENDUM HILARIO.

DE EVANGELIO.

ARGUMENTUM.
I. Christo nascenle, gestlt totus orbis exsultans. — mis ales. — VI. Voventur et summo Genitori laudes
II. Unus autem serpens metu trepidans refugit.
, ,
— cui nec conticescat universa rerum melodia , nec om-
III. At puer variis suis salulalur nominibus, nec si- nium gentium plausus. — VII. Interea, dum dedetur
letur Tirgo Deipara. —
IV. Quin et summus Pater crror gentilium, dum pra^dicantur Cbrisli Dei mira-
appellalur ut cum eo omnium laude Natus celebrclur. cula, puralylici nempe salus repente surgentis, ceecique
— V. Qua homo, qua leo qua vitulus qua subli-
, ,
a nativitate sanati, abruple carmen deficit.

Ex cod. Sangallensi greeco-kt. iv Evangeliorum. Vide inter Prolegomena, art. VII.

 ,!, , !

SANCTUS HILARIUS. 167

I.

XB(i).

Hic Christiis flos est (2), decor hic est, fonsqiie perennis.
Hunc postqiiam verbo conceptum, Numinis (3) alti
Plena Dei, Virgo utero (4) est enixa pudico
Effulsitquc novus terris gaudentibus infcUis:
Protinus implevit totum iux clarior orbem,
Desuper astra pios inhiant spectantia vultus,
Atquc decus tantum (5) jani terris invidet cCther.
At Tellus ridens la^tatur germino sacro,
Spargit humum viohs alieno tempore natis (6);
Area (7) purpureos submiltit csespito flores. 10

H.

Omnia festa nitent : gaudet mare, nubila, venti.

Te solum trepidare metu te perfide serpens ,
,

Ille dies ajgrum vidit pallere veneno,

Quassantcmque caput et pectora dira terentem (8),

Quod salus e coelo (9) terris, quod tutor adesset,
Salvandos populos qucTrens a faucibus atris
Ereptamque plebem plagis (10), mocsloque ululatu;
Prosequens hominum vitam, mundique salules.
Interea et sidus exorti Numinis alti
Apparet coelis (11), et terras lumine complet. 20
Agnovere Magi stellam, cunasquc requirunt.
JMunera sacra ferunt, myrrhamque et suavia thura.
Thura Deum monstrant; designat myrrha sepultum (12).

m.
Salve, vera Dei proles, puer a^there missus;
Non commune genus, nec moribus edite nostris
Innupta? matris pignus, uterique pudici
Partus, et intaclae mirandus ^irginis infans

(i) XB. Christianis solcmne est quidquid agant , a e^o ausim codicem sequi habentem quotque, Malim
Chri<to auspicari, variaquc istiusmodisigla opcri iiovo sensum sollicilarc et contextum, qui hauJ aegre, ni fal-
prwfijierc. Ncnio non legit xn, Cliristus tjenedicat. — lor, dant «a/»5. —
(7) Aurea, perperam in codicc et
{i) hlus esl, Adco cvanuit ferc tolus illc vcrsus , ut Ilcttigio. — (8) remUem. Rctligius caractereiongobar-
lcctori vel a liminc ha;rcnti vcnia sit: quam quidem pe- dico dcccptus, ubi r, ibi n \idit, iegitque tenentem. :

timus, damusquc vicissim Rettigio, qui aliter legit : Sic paiilo antc pallcnte pro pallere.
: [d) Et ccelo, —
Chriuu, hic flofct . dccor is. fon»q.,e nerenDl,. "']'''' I^cttiginm lcgisse eumdcmque hjcc annotasse nec
lclui prorsus, ncc clcganti Minerva : « buncrscriptum
(3j .Vominijincod. coloci ctpassim,uti soletinhujusre « (in codicc) aut coelis ; rccte. Mctrum pluralcm fla-
.Ttatislibris; inde inultis multiplex errandi occasio, cui « gitat. » Ininio corrcxit scriptor, ecoelo; quidnictRet-
Retti<(ius plus scmel impcgit. —
(4) ilero, Non in- tigius? Plura dcinccps in viro, caeteroquin erudito,
solcns csl oniilti casurac gratia clisioncm , aul affc- carpcre gupersedcmus. —
[\0) Plagis plebem, in cod.
ctori vcl a veleribus carmcn quoddam Lconi-
poctis — (iJ) CV/7o, in rodicis tcxtu primo; secunda manu
nu(n. —
(ri) Tanluin. Rettigius c compendio Im tuum snpra lincam rc( tc corrigitur cccUs. — (12) Sepullum.
paulo oscitantius exscripsit. —
(0) Nalis. Sicco idcm list qui inavult, rccte nc an pravc baud dcliniam,
vestigio transiit, versu ultiuio pede claudicante; nec sepukhrum : vox in membrana pene exstincta cst.
 , ;; ; , ;, , ; ,

168 SANCTUS HILARIUS.

Quamvis illa nomine matrem
pio jactet se
Fingentis(I) quemdam ventris imitata tumorem,
Ostentetque tuas cunas, risuque salutet, 30
Virgo tamen Mater, et magni conjugis expers,
Ignorat causam sobolis, sed gaudia novit.
Tu sermonis opus, satus (2) ore paterno,
sacri
Verbigena dives, linguaj mirabile germen,
Commixtumque genus coeli terraeque potenter,
Ut coeli terrseque simul te cura maneret (3).
Tu virtute leo placidis tu mentibus agnus
,

Tu satus (4), gladiusque Patris; tu dextera Summi,

Vivorum judex, judex tu luce carentum.
Cunctorum genitor solum te dicere natum 40
Dignatur, solum communis cura parentum
Hseres tantorum solus tu jure bonorum.

IV.

Hunc rerum
tu olim, dictis variata imagine
Spondebas terris Genitor, per carmina regum (5)
,

Perque prophetarum voces per sidera coeli ,

Per Seraphin, Cherubinque tuum. Modo pandere fas sit

[Carmine] celsa secreta poH nam quattuor altum :

Circumdant soUum variis animantia formis :

Primum hominis facies, aUas stant ora leonis (6)

Inde aquila? , vituHque caput. His omnibus alae ,
50
Divisae officiis hae sunt. Nam maxima Summi
Ora Dei voHtant circum (7), faciemque coruscam
Prsetexunt, nimius noceat ne fulminis ardor,
Optatumque (8) sacer feritet neu fulmine (9) mundum ;

Atque alae (10) involvunt similes vestigia sacra,

Ne forte incendat pressas vis ignea terras.
Ternaque tum bina^ voHtant per moenia mundi
Auratasque ferunt pennas et lumine muUo ; ,

Pervigiles, discunt urbes, actusque, precesque.

V.

Haud clubia his formis Christi monstratur imago. 60

Namque et homo est Christus , mortis gustator amarae :

Et virtute leo est, indoctos csedere ferro (11)

Et vitulus, quoniam (12) est peccantis victima mundi,

sensuaccipe, quin potiuslege,sima-

(1) Pr<^5'nan<is cum, ib. Hanc equidem egregiam poesim, gemmis
vis. Subinde codex habet quamdain. —
(2) Satis, in elegantiorem vix acu tangere fas est ; inde enim me
,

cod. —(3) Moneret, in cod. —

(4) Satus. Legeres in magis piget uUum versum linquere ex errore notarii
sator. — —
,

codice, uti irrepsit Rettigio (5) Regum. Li- perspicuo, inconcinnum. (8) Suspicor esse legen-
—
:

brarius indigitavit in margiueDavidetSalomonem. dum oppetitumque. —

(9) Ceu fulmine cod. (10) —
(6) Aliud sunt vel stanl ore leonis in cod. — (7) Cir- Alise, ib. — (11) Indoctis, ib. — (12) Quum, ib.
 : ,

SANGTUS HILARIUS. 169

Qui bene pro cimctis inipenditur hostia terris.

Quid facies (1) aquil», post lurc quis forte requirit (2).
Permittit pra^dam coclo sacer ales ovaus (3) is ;

Christus erit terris raptum quem collocet astris.

,

Namque ille in coclis placido bonus (i) interventu

Vulnera peccantum ceh\t, graviora(o) parentum
Mitigat, et terris iratum temperat ignem. 70

YI.

Ac tu qui terrigeno (6) referens veniam , ipse propagans

Et magne Patcr, natum (7), pietate quietus,
tu,
Subhmi solio residens, opera ardua cernens;
Oceani ceu forma maris, vitreique elementi.
Tum senior Domino servit chorus hymno-peritus :

Bis duodena virum facies, et crinibus albis,

Ca?sariem rutihTc ex auro pressere coronae;
Involvitque humeros stola candida, mitis amictum :

Surgentes, crebro capitis vincimina ponunt,

Te Dominum hnguis, te consona voce canentes 80

VII.

Ayts, Sancte Deus, vigor ignee, celse Sabaoth!

Teque genus hominum celebrat sermone frequenti;
Te pecudes volucresque sonant; te muta loquuntur;
Te canit omne nemus, colles, vallesque supina);
Te venti strepitant, pelagi te murmurat unda;
Sacrorum ritu vario, temphque dicatis
In nemore incluso, scuiptis de marmore temphs,
JEie cavo positis signis, picturaquc inani,
Te gentes popuhque colunt tibi vota precesque:

Suscipiunt nuraenque tuum, nomcnque requirunt

, (8). 90

VIII.

Ac velut in tenebris errat cui hunen ademtum,

Sentit adesse hominem; quis sit, ubi denique sistat,
Nescit, et ignarus per inania brachia jactat,
Prendere si possit, tactumque assistere saltem :

Non ahter gentes, ca^cis erroribus act£c,

Ante oculos positum qu.erunt sod himine cassa?, ;

Transihunt ipsum quem quccrunt; ludicra captant,

Effigiesque locant varias, et nomina mille
Imponunt uni, si possit adesse vocatus.

(1) Quidfaciet, ib. —

(2) Formamrequires, ib.Ma- vis ora, ib. — (6) Artuque terrigeno, ib. — (7) Naiu,
luissem .5« forle requiris.
: —
(3) fh-antis, iii cod. (4) — ib. —
(8)Librarium in marginc indigitavitexhujus versi-
Primo scri|itum : IHacidobonas interventu. — (5) Gra- culi regionc Judxos, c.\ alterius sequentis paganos.
: :
 . , , ,

170 SANCTUS RHETICIUS.

culpa premit gravior quibus astitit ipse
Illos 100
Ante oculos doctor verus, quibus ore loquutus
Quos prece, quos dictis monuit, quos denique factis.

Nec videre tamen c^Tci, quum lumen adesset

Per populos clarum, factis celebrans Genitorem.
Namque jacebat homo marcidus ore, ,
pallenti
Cui inerat morbi corpus compage soiutum
Viventisque anima3 dudum jam mortua membra.
« Surge, ait, atque tui jam lecti bajulus esto. »
Exilit atquealacerhumeris vehit ipse cubiie.
Ecce trahebatur caecus quem lumine mater 110
Ediderat viduum communis lucis egentem
,

Non totum natum mundi quia parte carebat.

,

Utvidit, miseratus ait « Hunc cernere jussi! : »

Protinus ad coelum ca^cus nova lumina tollit.

Caetera desiderantur

SANCTUS RHETICIUS,
EPISCOPUS AUGUSTODUNENSIS.

FRAGMENTUM COMMENTARII IN CANTICA CANTICORUM.

TESTIMONIUM.
Proferam super hunc librum quadrigam expositorum, Origenem scilicet grsecum, Ambrosium
Mediolanensem, Rheticium ^M^fMs/ot^Mwensem, Bedam angligenam. Quorum primus, quum iu
caeteris libris, ut ait Hieronymus (l) , aiios \icerit, in Cantico canticorum se ipsum vicit.
Secundus vero probabili eruditoque sermone sponsi sponsseque firmavit amores. Tertius per-
plexitatem voluminis sublimi ore disseruit (2). Quartus autem ejusdem libri opaca septem libris
absolvit Rheiicii Augustodiinensis aureasic depromit camena ;

Mos est, inqiiit, generosse materiae ohser- in nohis vel nulla est, vel admodum orba,
vandus; sponsi sponsseque tripudia festiva ejus innitar gratiae qui per Evangelium
tuba persultent. Neque enim in funera fas suum sonat : Sine me nihil potestis face-
distrahi animum, quoniam ad exponencUim Neque
re (3). certe niihi deficiet trausito-
cautica nuptiarum invitat alacritas convi- rinm verhum quum credam in Verbum
,

varum. Sed quoniam tantae facultatis ratio quod est in principio apud Deum (4).

vox catholico digna doctore! fidelis confessor gratise! Recte perpendiculum sui judicii vir
sapiens lineavit, qui mserorem a gaudio tanto interstitio sequestravit (5), etc.

Cf. Prolegom., art. viii, et videsis quam oli cau- — (2) Hieronym. Epist. ad Marcellam, opp. ii, p. 622.
sam lisec paucula , penc perdita liis
eximii doctoris — (3) Joann. xv, 3. (4) Ib. i, 1.— (5) Inde sclio- —
—
,

avsx56TO'.c accedere juverit. Berengarii scliolastici laslico isti libuit excurrere in sanctum Bernardum,
testimonium argumenti instar adduximus. eumque dicleriis impetere. Ejusdem paralur editio
(1) Hieronym. Prologus ad Damas. inCanticaCanf. inter Opera Abselardi, jam ex parte publici juris facta.
 ,: , ,

171

C. V. AQUILIUS JUYENCUS,
H1SPA>US PRESBYTER QUI S.ECULO QUARTO n.ORUIT.

I.

DE METRO IN GENESIN FRAGMENTUM

HACTEISUS IN EDITIS DESIDERATUM.

ARGUMENTUM.
Noe cx arca egressus offert holocaustum^ et a Deo accepit beuedictionem, legera et foedera ;
quemquum ebrium
Cham derisit, Chanaan maledicitur, fausta vero vovcntur Sem ct Japhet : Noc defuncto, gentes et oppida per
orbem condita sunt.

Genes. IX. Exstruxitque (I) libens sacraria festa Tonanti;

Atqiie memor voti, atlolet dum altaria flammis
Hostia digna fuit, mitesdum gignit odores,
Qui Domino coram l«tis cum flatihus lialant.
Tum ne consimili (2) pereat discrimine terra,
Diluvium Dominus ventura in tempora toHit
Festinos menses, et tempora mobilis anni
Irrequieta jubens consuetos volvere cursus;
Sed croceum tantum curvandum in nubibus arcum
Candida quum sudo pr?erorant sidera nimbo. 10
Prosequitur vatem Domini benedictio mitem
Scilicet ut cunctis, qua? tellus et mare gignit,
Imperitet fidus (3), quum sint subjecta regenti •,

Admonitus pecudum carnes secernere mensis,

Qua) non laxato vitam liquere cruore :

Idcirco quoniam multis hccc indita mens est.

« Ast homo si ferro fuerit vel dente ferino
« Perditus, inquiram, dixit; qui taha faxunt,
'i Simihbus dant colla modis fusura cruorem. »
Dividit hinc Dominus placiti mox pignoravatis, 20
Foecundasque jul)et discretim siimere terras :

Ut vacuum denso complerent germine mundum.

Accipit hoc merituni Domino donante propheta,

E trihus collatum rodirihus primum Laudunensc, A;

;
Martcnius Ampl. collectio \x , ^3- ct post cum Gal-
nltcruni a^quc Laudunensc, scd rcccntius D tcrtium
, ; landius, liibl. veter, patr. iv. 587, ulcrque sub
Cantahrigiensc, C. — Cf. 1'rolegom. art. viii. Juvcnci nominc; ct Arevalo, adcalceni /Mj;encj p. 390.
(1) Carmina qua; praiccdunt, inlegra primus edidit — (2) Cumsimili C, — (5) Itnperet et fidus A.
 ,, : ;,

172 IN GENESIN.

Vitis ut inventor delibet candida vina.

Quem propere expletum cyathis (i), somnoque gravatum
Derisit Chamus (de quo Cannana juventus (2)
Nascitur, et proceris dixit de nomine gentem),
Fratribus ostentans nudatum membra parentem.
Qui pariles pietate tegunt velantque jacentem,
Tergoribus studio junctis, dum lumina vertunt, 30
Sopitum gessere senem nec turpia dictu ,

Membra vident, tenero flectentes coUa pudore.

jam mente serena
Id pietatis opus postquam
Gognovit vates grassatum damnat in asvum
,

Germanis faciens ut sit postremus , et acri (3)

Subditus imperio, fortesque (4) exterritus oret.

Inde senex functus nongentos transiit annos (5)
Quinquies et denos , ut legis formula cavit.
Gujus progenies properat dum ducere muros
Gondidit eximias vastis (6) suspectibus urbes. 40
Dumque operi instantes, certatim moenia condunt,
Nominibus signant Tarsum Ciliumque Rhodumque (7)
Exstantes portis fluctu quas abluit a^quor.
Genes. X. Cannanus hinc nomen habet, hinc Sidona (8) surgit
Inde Jebuseeus (9), Cethseo adjunctus Amorreus,
Gergesseus veget Evaeus, Arucus, Amennus (10),
,

Sammarus, Aradius, Orusque (11); et moenia quisquis

Gaza coHt Gomorra quibus Sodomaque jugantur (12)
;

Atque Adama et Sebona, queis junctim Lasa(13) cohseret (14).

Quin etiam et [Masjsam faciunt similemque Soferam SO
Gelsijugum, et collem nimbosas qui levat arces,
Qua primum albentis prorumpit flamma diei.
Gorpore de quorum Nembrodus nascitur acri ,

Venatu assuetus et membris grandibus exstans (15).

,

(1) Cratis A. —
(2) Cananasi ventus C. —
(3) ^tati Hevxum, et Aracseum : Sinseum Vulg. — (11 ) Kal tov
C. Et acro A. qui idem habet in v. S5. —
(4) Fortique 'Apdotov, y.ai tov lafj.apaiov xat t6v 'A(xa6i. lxx. et Ara~
A. —- (5) Transit in annos k. —
(6) Lalis A. — dmm, Samara?rm
,

et ^ma</!a?wm Vulg. Ab alio nescio

'P6oio\..Lxx,Tharsis,CetthimetDo-
(7) 0ap<7£t?, KriTioi, quo codice latino aut graco noster accepit Orus. —
danim Vulg. Cf. Hieron. Qusst. Hebr. Opp. ii, 514. (12) Jungantur C. —
(13) Juncti molasa A. B. —
— (8) Hic nomen hic Sidona C. —
(9) Lebessus C. (14) Coercet A. — (IS) Ceetera ad Genesis finem car-
— (10) Gergessus codd. Xavaav Si eYewriffE... tov rep- mina habent iidem qui supra laudantur. NonnuUas va-
Yeaaiov, xai tov EOaTov, xai tov 'ApouxaTov, xai tov 'Aaev- rietates prfficipuas, carmina hinc inde omissa, locosque
vaTov. Lxx. Chanaan autem genuit... Gergeseum , multos restitulos alias,occasione data, exhibemus.
 — — , , ,

473

II.

C. V. AQUIL. JUYENCl,
IlISPANl PRESBYTERI METRUM IN EXODUM.

ARGUMENTUM.
Pliarao,rex.Egvptinovus,habilaadsuos concionc datis omnibus vEgyptiis. — XIII. Peractis cum liymno
I.

deHehnxisdelendis, II. Juhelcisimponioncra,pueros ct cantu Dco gratiis ,

—
XIV. Vcnerunt in Myram,
cidi niasculos, ac in nuviuni mergi. III. Moyses aquis in Elvmam ,
— XV.
Sinum ubi manna depluit, in
In

expositus,indeabipsiusregisliliaeximilur.--I\ .Propter Ralidim ubi aqua dc petra salit

,
XVI. In Sinamum ; —
iEgyptii cujusdam ca;dcm iu Madian aufugit. — V. Ac- — XVII. Ubi decalogus XVIII-XXVI. —Et varia
cepta uvore, duosgenuit lllios; —
VI. DoiuinusMoysi in dantur proccepta lcgalia. XXVII. —
Faciendls variis

Rubo apparet, eumque etiani renitentem niittit ad lilios operibus Bcseleel ct Ooliab a Doinino dcputanlur.
Isracl liberandos. —
VII. Signis a Deo acceptis, uxore — XXVII. Populo intcrea vilulum aureum adorante,
sumta, .Egyptum prolkiscitur;
in —
VIII. Ascito Moyses Deum ira exardescentem dcprccalur; —
fratre Aaron in iegationis socium pergil ad regem XXVIII. Sinamo dc monle descendit , Tabulas frangit
—
,

IX, X. Quem non nisi post decem plagas adducit ut et vitnlum comminuit. — XXIX. Deum populo re-
dimittat popuhiin. —
XI, XII. Dimissi tandem Israe- conciliat. — XXX. De facie Dominum intuetur et ab
lita?, marc Kuhrum sicco vestigio transeunt, pcssura- eo novas tabuias accipit promulgandas.

I.

ExoD. I. Interea (1) varios agitant dum terapora cursus

Et nova succiduo surgit de germino proles,
Josepique obeunt nati, prolesque sequentum(2j,
Diversosque novat tellus jMemphitica reges;
Notio cuncta perit, nec vatum nomina prosunt
Eximia Sed munerc sancti
deleta prius (3). 60
Tutantis populum Domini, innumerosa creanlur
Corpora, et immensa densantur (4) nube phalanges.
Quaj metuenda sibi postquam rex vidit vEgypti
TaUbus effatur (o) socios, dum permovet ira :

« En pubes cuptiva prius, contentaque victu

Porrexit quem parca manus [sibi] (6) , longa cohortes

Jam legionc ciet, et solis non tumet armis :

Pugnaci virtute prior, vultusque minaces

Et sul)jecta gcrit. Quid si nunc tela capessit(7),

(\) Inde usqae ad rarmen 349 deficitrodex Canla- putem. Ilorat., Od. ni, 16 :

brigiensis; unicus mihi cst A. —

(2) Prolisque sequen- Benc esl, cur Dcus obtiilil
—
— —
tum A. (3) Eximie delicta prius A. (4) Dentenlur Tarcn qnod saiis cst inanu.

A. — (ii) Affatur \a raargine. (G) Sili cxcidissc — (7) Virgil. /Eneid. iii, v. 234.
 , ,,, ; ! , , ,

^74 JUVENCUS
Hostibus aut societ sese? Qua mole (1) duelli 70
iEgyptus vastala cadet quautasque ruinas ,

Sublimes facient (2) convulsis moenibus urbes

Quin polius dura frangantur sorte laborum
Immensasque levent substructis (3) molibus arces
Ne redeat vacuis spes libertatis amissae. »

II.

EXOD. I. Hsec ubi dicta , viros solertes prseficit illis

Ut muros, turresque novent, portasque minaces
Connisi coelo jungant. Queis casibus acli,
Oppida sudato condunt nonnulla labore
Ramassum, Pythona dehinc, et nomine Solis 80
Etonum insignem (4). Sed mirum quo mage tristi !

Laborum sub fasce fuit hoc cuncta (5) juventus,

Fortior emicuit, vekiti ferrata (6) maneret.
Terretur magis atque magis rex torvus iEgypti... (7)
Exitioque foret (8) nondum sua jussa timentes
Praecipiens , manibus ,
pariant quum germiua foetae

Exstinguant ,
perdantque mares , nec poena referre
Admeritas (9), [haec] si jussa (10) despecta relinquant.
Quarum Fuca(ll) fuit, socia cum Sefora dicta.
Qu0e terrore Dei timida inter corda locato
,
90
Ductoris temsere minas; atque affore jussa)
Hebra^as nullo dicunt solamine fultas
Maturos propere consuesse effundere foetus.
Quae propter Domini meruerunt dicta favorem
Consuetis sese gaudentes condere tectis,
Dum Dominum toto laudantes corde verentur.
m.

ExOD. I. Vertilur imperiumproceris, populusquemonelur

Progenitos Nilo pueros mersare fluenti.
Paret turba duci, nascentes flumine mergens.
Quos motus, Levitis, conjuge ducta,
inter 100
Progenerat pulchro candentem corpore natum,
Conspicuisque genis, magnaque exstinguere vitat
Futurum cum forma virum ne forte necetur ,

Occultumque fovet jam trinis mensibus actis.

Quam mole cod.— (2) Faciunt , in cod. — Onum. — (5) Coacta forsan. —
(6) Ferita, in cod._—
A. —
(1) ,

(3) Leves suhstrictis (4) Habent lxx y.al w>io.

: (7) Rex torvus JEgypti. Nonnulla desunt sensus enim ;

66[j.Yi'7av iro^.ei? oxupoci; xw <i>apaw , Tr.v te m<.%& y.al 'Pa- manet liiulcus. — Fovet A. — Ad maritas A,
(,8'» (9)

\i.z<icri, -AoX "iiv

, 71 d<ittv'"HXiouuoAi<;. Exod. I. 12. Noster
— (10) Jura A. — (11) Fuca: apud lxx. 4>oua; lu
uno \erbo legit quse recte distinxit \ulgala versio Et : Vulg. Phua.
 , ,

IN EXODUM. 175

Sed metuens pojnam, ne IVaus admissa pateret,

Impositum mittit tristis, quo rauca flucnta
In pronum deferrc queunl, quum remige carent.
Hunc germana procul visu custodit acuto,
Quantum acic possunt oculi servare sequentes :

Ut casum expositi possil narrare parenti. 110

Sed tum, plausihiles dum captat la^ta natatus,
Pedissequis comitata suis, se lilia Regis
Fluminc tinguebat placido, corpusque lavabat.
[Aspicit ha?c] 1) modicam tumida supcr icquora iintrcm
1
,

Cupitamque jubet praidam deferre ministras.

Illa^ alacres, ut keta subest pubentibus «tas,

Impositum cymba? referunt, coramque locantcs,

Matcrno efticiunt sensu gaudcre puellam.
Qua? cupiens servare sibi tam dulcia forma^
Gaudia, et eximia^ prccstantem frontis honorem, 120
Hel)ra,'ade plebe palam qua} conforet (2) altrix
Imperat acciri puerique haic cura sorori
,

Inditur. Illa vocat nulla jam fraudc parentem

Sollicitam, cui (3) nata ducis sua pignora loet<e

Redderet, apposito nutricis nomine raatri.

IV.

ExoD. 11. Accrevit, raptimque puer prorepsil ad annos

PrimcTvo qui (4) flore vircnt, et deditus aula?
Pignore pro vero nataj Pharaonis habctur.
Accipit et Nomen Musseos(o), quod forct undis
Exemtus queruHs, modico fluitante faselo(6). 130
Ille autcm ingenii (7) monitus, cordisque sequutus
Gognatam lustrare parat circum oppida gentem,
Quac duro praiscnte jugo se moesla coqucbat.
Forte vise medio, Pharia de plcbe tuetur
Glamosa cura voce virum mulctare gementem
Hebncum quara [Moses] (8) sortem exosus iniquam,
:

Omnia collustrat, nullumque hic affore cernens

Qui testis compcrta loco dej)romere possit
Galce ferit fusumque ingesta condit arena.
,

Indc alios Judffia videt de gente minantes, 140

Jurgantesque viros, ac dum se sedulus offert,

(l)Locus vacat in cod. — (2) Cf. Tcrcnlitis ylwdr., Fictilcs pliasclos fuisse in usu apud ^gyptios fes-
act. u, V. 140. — (5) (.'um nuta ducis in cod, — lantur Struho, lih. xvii, Juveuai. sat. xvii, v. 157.
(4)
,1 ,
Primatvoque A.
.
I
—
11, (.'j) Musseos vox cr.-cca
^
,
parce
" ,, , r .•, , ,
, . > i
1'arvula liclilihus soIitiiiD dare vela piiasciis.
detorta, In lxi cod. loco , V.Tiu>,ryL%rjt ci to 6vo|j.a
aviou AIwjT^v. — (0; Faselo vel Pluiselo, gisecc 9<i<jri).o;. — (7) lUe aul ingenii A. — (8) Locus ia cod. vacuus.
 , ,

476 JUVENCUS
Infirmamqiie juvat partem, pacemque reducit;
Excipit irato missas de pectore voces
, :

<c Quid celsa cervice tumesceu principis alti ,

Sceptra regas, scriptaeque fremant, tepr?esule, leges?

Aut fortasse paras subito me perdere leto
Ut Pliarium hesterna juvenem sub luce necasti ? »
Hsec fuerunt ut dicta ducis deportat ad aures
,

Fama loquax , vatemque fugat rex fervidus ira.

V.

ExoD. II. IHe solum vertens (1), puteum pervenit ad altum, 150
Media (2) quem tellus habet qua sese sacerdos ,

Jotherus (3) degens natarum germina septem

,

Ediderat, densaque domum de slirpe replerat.

Hae molles sibi commissas cum cura bidentes
Servabant, lymphasque cavo de fonte trahebant;
Infirmam sed forte manum sexumque paventem
Pastores trusere procul, quas (4) sistere contra
Nequaquam audentes, promtasve opponere palmas
Yindicat, et riguas Moses adjungit ad undas,
Expletasque fovet pecudes, tectisque remittit. 160
Atpueil8e(5), genitore satis mirante, reversse
Anterius solito, promtimque ad jussa loquutae,
Accitum juvenem paterna ad limina ducunt.
Qui procera viri metitus lumine membra,
Majoremque animum forma, conjungere nata3
Gaudet, eximia cernit de stirpe nepotes.
et
Sefora nam propero Gersamum sedula partu (6)
[Lseta parit], fratremque dehinc Eleazaron edit(7).
Gersamus externa signat regione creatum,
Ereptumque ducis rigidi Eleazarus irse. 170

YI.

ExoD. ni. Hsec inter dux raorte cadit, captivaque pubes,

Pressa malis, Dominum multis plangoribus egil
Intuitus conferre pios,plebemque tueri.
Dum memor in seclum secum sua dona revolvit
Jam dudum promissa bonis, quaj tempore coepto
Audierat ventura suis Abrahamus, et una
Isaacus, lectusque dehinc ad sancta Jacobus;
Jamque Deum mitem tutelam (8) infundere coelo

(1) Ille solus vertens, cod. anxie correxipropter me- tum, in codice, cui desunt uncinis inclusa. —
(7) Fra'
trum. — Media. Suadenle metro, suspicor
(2) esse scri- tremque —
ecUt. Ha-c desideranfur in cod. hebrseo et
bendum JiadJana. lxx babent — MaSiap.. (3) 'Io66p vulgari texlu lxx, sedrepcriunturincditione Lxx Aldina,
Lxx. — Qua
(4) A. —
sislere At (5) — {Q))Par-
cxcidit. uti et inVulgata, quaj hixhei Eliezer — {9,)TutelamX.
 — : : ;

IN EXODUM. 177

Gens opprossa viclel, dum pacem poscit ab altis. 180

Ac tlum lanigeras soccri per rura bidcntes
Moses solus agit, sacrati ad culmina collis
Devenit, llcbraui quem dicit lingua Chorebum(i).
In quo conspicua llammarum lampade cernit
Procurvam fulgere rubum(2), neque ignibus iiri.
Permolus novitate rei, disquirere gaudet
Fomite quo tandem tam clara incendia surgant.
Dumquc pavens tacite sese (3) jam cominus offert,
Inch ta siderei prohibetur voce Tonantis
Incessu properare cito; sed sistere (i) gressum, 190
Et tegumenta pedum geminis mox demere plantis
Cogitur : et paret sacrata> ob culmina terra?.
Mox timor ingreditur, sensus, lumenque caligat,
Lumine de nimio Dominum quia cernere non est
Fas cuiquam. vultumque simul atque ora retorquet.
Tum vox missa sonat, qua senex(o) inclytus infit
Esse Deum procerum, dudum quos diximus esse
Credentum vita^que duces. Tum lalia subdit
(t Jam comperta mihi, totoque lumineiG) visa
(' Plebis vota mea% vastis qua^ molibus urbes 200
« Exstruit, et duris operum sudoribus acta,
« i^Egypti sublimat opes, et non sua regna;
« Servili dum mentc pavet, crebroque dolore
« Angitur, arbitrio dudum subjecta nocentum.
« Atque ideo huc veni, cclso degressus Olympo,
« Ut tuear (7), tollamque mcos de sede Canopi,
« Magnarum largitor opum terra^que feracis,
« Quam nunc, multimodis opimam frugibus, audax
« Cannana^us habet, Cetha^o ct junctus Amorreus
« Feresa^a manu, Gergessorumquc sequente, 210
« Quamque simul Jebusa colit, E^a^aquc pubes.
« Dulcibus hic scatebris, opinio e flumine, mella
« Albenti cum lacte fluunt ; h;rc dona daturus,
« Electis te pono ducem, te pergere mando
« Regis ad oblulus (8), ut qucC sunt jussa renarres.
« Ac ne priutrci)idus cocpla referas (9), sub actu
« Tecum semper cro, quo libertate reversa
« Hoc in collc mihi sensu parcatis ovanti. »

Ha^c ubi detonuit Dominus, fiducia valem

Parva lenet primum, mox nonicn qujLMit a^ternum 220
(i)XwprS, lAX. [i) Hiibrum. In Cliristiniia lanliim Vidil ronspicuo liiiiiiiio nammciim.
latinitateRubus rcmiiiina cvadil. A|iprimc cuiii nostro _(3) Se jam A, vcrsu dimidio pcde claudicantc. —
consonat Prudent. Calh. v,5l m Se sislcreA,— (ti) Senix A.— (G) Lumina A. —
Moirsc* nempc Dcuin spinifcra in rubo (7) Ut tuerer A.—(8) Adoptatus A. —
(9) Heferam A.

I. 12
 , , ;

178 JUVENCUS
Quid habeat Dominus, ut signum Judsea noscat
Principis impositi. Salvator(l) taliajungit:
« Ille ego sum qui sum, sic dices, et super [ardua summus] (2)
a Qui viget, estque Deus vestrorum a stirpe parentum :

« Immensus ubicumque Deus, gentesque per omnes,

« Vivorum per secla sator, non luce carentum.
« Hoc mihi nomen inest, senibus (3) fac scire coactis,
« Qui tum pacificas dimittant dicta per aures.
« Ingressique simul regis Pharaonis in aulam
« Israehtarum Dominum jussisse superne 230
« Dicitis (4), ut trina die deserta per arva
« Incedat Judsea phalanx, et munera sancto
« Immolet apta Deo, ritumque observet avorum.
« Namque meam plebem tumidus laxare tyrannus
« Volet, post cladem vastam (5), qua3 crebra profundo
« Mittatur coelo muUis variata periclis.
,

« Quin etiam fuerit quum facta licentia vobis,

« Ut jussum carpatis iter , tum femina poscat
« Vicinam notamve sibi qua3 divite censu (6)
,
,

« TEgyptus nunc mohis habet, petitaque sumat 240

« Ut legio, informes eremi ducenda per agros,
« NobiUbus spoliis vacuatam hnquat JEgyptum. »

VII.

ExoD. IV. Post heec signa petit vates, quse forle labantes
Confirmare queant animos, si lumine cerni
Non credant potuisse Deum, tam candida fantem.
Prajcipitur lentam propere dimittere virgam
Et laxare manu ;
quam postquam terra recepit,
Spumeus spiram tractu se colhgit anguis (7),
in
Terrorem incutiens proceri ; quem prendere cauda
Jussus, in antiquam redigit revocatque figuram. 250
Inde manum sinibus condens, candore nivah
Protuht ; atque iterum tectam depromsit : et ohi
In speciem revoluta suam. Tum deinde monetur,
Haec parva forent sumtam de flumine lympham
si ,

Fundere, et albentem rubro mutare cruore.

(1) Ex eo quem poela Deo dcdit titulum,

Salvator. ex ipso Juvenco. — (3) Depravatus in codice locus,
quam alias patet, in rubo ipsummelFiiium Dei,
clarius mihi diu despcratus : legitur scilicet
hominum Salvatorem, Moysi apparuissc indc enim ; Scnsibus lioc racire coaclis

B. V. Marise rubus csse typus Ecclesia canente

solet, :
Qui lum pacilicos diiiiiuuiit dicia pcr autios.

Riibum quam viderat Moyses incoriibustum, conserva- — Diclis A. — Ifec

(4) (S) h;ibet codex disjecta et cor-
tam agnovimus tuam laudahilem virginitatem, Dei rupta Posl clademvastamque
: volet. — {Q) Censum A.
Geni/rix. Breviar. Rom. In offic. Circumcision., ad — Yirg. Geor^. lb4
(7) ii, :

Laudes. —
(2) Dolendum est unum milii cxstare co- Ncc rapii immcnsos oibcs pei- iiumum, necjue laoto
dicem eo iusigni loco vacuum ; ulcumque supplevi
, Squamens in spiram Iractu sc coliigil anguis.
 :

IN i:\ODUM. 179

Nec minus tenuemque loquclam

obniti votis,
Diccrc et obstiictani {\) nodis vix promcre vocem
,

Quod cordis secreta velint nil dcnique dignum

,

Esse sibi, quod mcns hominum subnixa sequalur.

Arguitur nullum Domino nisi dante, politis
, 260
Sensibus effari, nec lonira silcntia mutis
Rumpcro; ni Dominus laxaret vincula lingujc,
Tempora qui reserat surdis (2), qui lumina ca^cis
[Pncbet acuta] vidcntum (3), ct pura luce serenat.
« Vade, ait, et plena conlisus farc loquela,
« Nobilis cloquio, sensuque ad verba rotundo. »

Sed dum sa^pe Dcum

aliumque prccalur
poscit,
Substitui subdiquc [duccm] (i), commovit in iram
Insignem pietate Deum, qui concitus infit :

« Germanus est cccc tuus, limata facundus 270

« Ora gerens, nolusque milii, Lcvita creatus
« Ille tril)u, ccrlo qucm dicunt nomine Aronem. »

VIII.

ExoD. IV. Ilicet abscedit vates, soccroque fatetur

Sese reversurum, fratresque invisere velle
Juda?a de gente. Satis his (5) flectitur ille,
Et salva pietate jubet discedere laetum.
Ille alacris, secum natis et conjuge sumta,
Mandatum prcTcepit iter; fessusque viando
Dum umbra,
refovet vires, gelidadeclinis in
Angelus ecce venit Domini mortemque minatur. , 280
Sefora sed silicem digitis rimatur acutam,
Pra^putiumque secat lencri mox sedula nati;
Quumque pcdes coram Sancli se prona dedissel
« Sistatur cruor iste, canit, de vulnerc parvi. »
Cujus ad eloquium Sanctus discessit ad astra.
Jamque inopis eremi vates calcabat arcnas,
Quum subito imperio Domini mandantis Aronus
Sacratum ad montem fraterno occurrit honori,
Conjunctiquc sinud gaudentcs basia figunt;
Alternasque juvat mentcs sermone sequaci 290
Pandere quemquc sibi, qufc sunt facienda vel acta.
Ilicet eloquio Doujini conjungit uterquc
Sinccram firmaiiu^uc fidcm, pariterque vadcntes,
Accitis dicunt scnibus scntcntia qmc sit,

{ijObstrictwn A. —(2) Sordis X. —

'3) Viilenluin. Itice sprenat. — (4) Ducem, scnsu melroque sollicitante,
Locus iini allcrivc vocuia; vacuus, pcrverso ordine, rc- inscruiinus, ncc refraj,^ilur textus l)iblic. Vid. Exod.
I
mansit in codice qui liabel Videntum aru... lura da
: iv, 12. — (.^)) Satis hic fleclilur cod. forsan satis hinc.
'

12.
 ; ; :, ,

180 JUVENCUS
MandatumqueDei; signisque ex ordine factis,
Credidit optatam populus remeasse medelam
Et, genua inflectens, Dominum subnixus adorat.

IX.

ExoD. V. Pergitur ad regem, cseco nil corde volentem

Credere (1) Judaeo, quem notum non fore dixit
Sese sibi, populum dura sub lege coercens 300
Imperioque truci dum crescit cura laborum,
;

Et geminatur opus, pondusque adjungitur ingens (2)

Lateribus crudis, quos solis lampada tostat.
Quin etiam paleas, rimosse ad vincula terra?
JMadentisque iuti solitas miscerier, aufert
Ut plebs fessa malis animos deponere mallet,
Exiliumque pati. Qucie dum confecta moerore
Verberibus agitur duris, effudit in ipsos
Jurgia pontifices (3), afflictam se fore clamans :

« Ecce (4) magis, postquam immodicis sermonibus ausa, 310

Servitium miserum pro libertate paratis (5) ! y>

ExoD. VI. Haec ut dicta sibi, Domino suggessit seterno

Mitificus vates ; h<Te rursus verba receptat
« Ecce Deum regis Pharaonis te fore jussi,
« Germanumque tuum studio servire prophetae,
« Et parere tibi. Tu dices cognita fratri
« Iste canet (6) regiplebem emittere curet. »
, ut
Jamque pius vates bis quadraginta per annos
Pacificam vitam mortali in carne terebat.
Hi dum sanctificis regem mollire loquelis 320
Percipiunt, et signa novant , nil lubricus anguis
Projecta factus virga, nil sanguine rubro
Mutati (7) cogunt amnes nil mobilis unda ,
,

Piscibus exstinctis, tristi vitiata foetore;

ExoD. viir. Idcircoquoniam cantu succincta sinistro
Mens profana virum paribus callebat in actis.
Quin etiam similes faciunt prorepere ranas
Qua tellus qua fluctus erat, paribusque creantur
,

Magorum canore modis quas voce crepanti ,

Cuncta coaxantes (8) studuit depellere vates .330

Fluminibus (9) tantum non passus defore suetas.

(1) Videntem credentem A. — Et geminator,

(2) nostrum coram Pharaone, ExoJ. v. ii. — (5)Pararit
pondusqiie adjungi (er ingens A. —
(5) Pontificis A. A. — (6) Canit A. —
(7) Motati A. — (8) Coaxantes.
— {^ Et se A. Aliter forsan legendum et interpun- Auct. carm. de Philom. 62 :

gcndum ecce magis postquam immodicis sermonibiis

: Garrula limosis rana coaxataquis.
ausi estis. Vulgalapro his habet foetere fecistis odorem
: — (9) Fluminibusque A. —
 ; —

LN EXODUM. 181

Oblaliim id regi, pestem evadere vellet.

si

Orantis per vota senis, iit deinde liqueret

Non alium regnare Deum lux crastina coelo ,

Redditur, atque eadem cunctiu de morte necantur,

Congestirque simul : odio solvuntur acerbo.
Gignuntur scinifes propere per corpora cuncla
Quadrupedum lionjinumque, tellusque repletur (l).
Hoc etiam Cliakhra cohors molita fatetur
Esse raanum Domini curamque omittil inanera.
, 340
His actis cynomia fluit, qua? musca canina
Dicitur, et vatis complevit nubibus (2) omnes
Exspatiata locos, solique incognita (3) Gessse (4),
Quic tum terra fuit Juda\T commoda genti
Traxit inexhaustos (o), quacumque est acta, dolores.
Tum vero viclus Pharaon abscedere mandat,
Et (piocumque velint mirantes promere gressus,
Ac Deo pariterque precatur (6)
votis servire ;

Ut pra^sens nimiumque malum discedat ab arvis 350

yEgypti, tandemque Deus clementior adsit.
Nec mora consubiti mittuntur funera leti (7),
:

ExoD. IX. Conjunctimque(8) necant omnes. Sed cornea fibra

Qua^ fuerat in rege, redit mox mittitur una :

Jumentis gregibusque lues, mortesque sequentes,

Judiea(9) perdente nihil; tum cassa favilla,

Fornacis depromta sinu, vibratur in astra(lO),

Arentesque ciet papulas per raerabra virorura
Vesicasque cavas, nulloque exsorte relicto,
Omnimodis gregibus generant (1 1) tormenta per agros. 360

X.

Sed renovata mali facies instal^at inerti

Nequaquam regi,quo laus sublimior esset
Mutantis tot monstra Dei. Ecce inter et ignes (12)
Fulgura quos jaciunt, et celsi (13) raurraura cceli
QucT Domino mandante crepant, decurrit ab astris
Grando minax, passimque rotat frigentia tela,
Qua^ densa de caute voIant(i4), hominesque carentes
Tegmine tectorum, colliso et corpore Irudit,
Atcjue necat, cunctumquc pecus; et cortice rupto

(1) Tellusquerepletur.lixc. forsan dabit codex iilius : subili A.C, aul rcniancbit locus, ut patct, corruptus,
Quadrupedumque hominumque, el terra repletur. — aut ndmittenda vox nova. Rcspicit, Ex. viii , 31.
Nutibus C. —
fo) Aul cor/nila A. —
(4) (:er,v A. Conjunctum C. — Judxos — Hasta C.
— \\\)(',enuerunt K. — (12) A.A. C.(10)
(2) (8) {d)
— Inexhaustus \.
(S) —
(6) farilerque preratur. — (13)
/gfni5 £"0;-
Hucusque .1 vcrsu priino solus codex A textum preebuil, C. — (14) Densx cxco de caute C. volunt A.
celsi
salebris asperum. Exindc cadem habct C. —
{l)Cum
 — ,, ,,
, ; , ,

182 lUYENCUS
Debilitat sylvas , libroque exstinguit arente 370
Invisitata (1) prius, saeculisque incognita priscis.
Triticeas segetes , nondum pubentibus herbis
Et qu3e alicam (2) monstravit bumina (3), csetera mersit
Qua3 conspersa solo nondum depromserat occa (4).
Ha3c etiam amittit vires, poscente propheta,
Perspicuo remeante die ;
quia pectore fracto
DebiHs orarat ductor, dum crimina pandit
Ipse sua justumque Deum denarrat in altis.
,

ExOD. X. Ecce iterum insano rigidantur (5) pectora sensu

Viventis ad damna ducis, pejora laturus (6),
Nec sociis credit casum pereuntis (7) iEgypti. 380
Sed tamen inflexus, modice largitur eundi
Jus vacuis rerum vitae quas comparat usus.
,

Non patitur vates, censumque expostulat omnem

Quadrupedumque greges sed justa oratio non est ;

Auribus invitis. Heec propter, pellitur extra

Fratre simul truso. Tunc ventus flamine multo
Auster adest, fuscatque diem, noctisque per umbram
Immodicas (8) gloraerat viridantes terga locustas,
Quae quidquid madidum succo per frondea tecta
Reppererant, mandunt herbasque in csespite Isetas. , 390
Haec deinde, metu regis poscente, necantur
Congestaeque simul rubra merguntur in unda.
Haec ubi pro parvis torvus rex despuit ore,
Nox omnes dilapsa tegit (9), vastaeque procellae
Includunt cohibentque viros , pariterque diebus
Occulti mansere tribus, nullusque propinquum
Vidit, et ex inopi potuit consurgere lecto
Quum Juda?a manus mundo frueretur aperto
NuUis tacta maUs. Quin et cursantibus ipsis
Innocui tacuere canes, pressoque latratu 400
Intrepidi (10)lambunt caudae de verbere crura,
Nonnumquam in dominos posita formidine saevi (H).
ExoD. XI. Non tamen his damnis regis sententia cedit
Increpitatque fremens vatem, mortemque minatur.

(1) Inusitata A. et C. Confunduntur s.ncpe in codd. — (3) BMwiwa. Vocabulumhactenus novum, quo desi-
inusitataet invisitata. Cf. v. 50S. —
(2) Atque hali- gnari videtur culmus pubescens, quem gaudet pascere
cam C. Atque aliquam A. Frequentior est vel in bonis pecus quodcumque bubulum inde forsan 7?Mmen et 6m-
:

auctoribus aiica, et melior, utpote ex alere, s[ Feslo mina innuitur.Attenetmesuspicioingenslegendumesse

credimus, derivata ; genus nempe quoddam frumenti, a^i^Me alicam monstrantibus, ima csetera. —
{i)Occa,
apud GriEcos xovSpo;. Eo ioci videtur esse spica lenelia, rastrumGloss. Isidor. —
(5) Ritantur A. Oiim exstitisse
nondura matura , ea videlicet quaj , granis piia tnnsis, ritare, unde irritare , vix conjecerimex apcrta iibrarii
sorbitionem prajbebat, de qua Martialis xiii, 6 : mcnda. {Q)LaturiC. —
{DCassimC.pereuntiaA.—
(8) Immodicos C. Immodico... veridantis A. —
(9) De-
Nosalicam, rauslum poterit libi u.iitcre divcs.
i^psa tenet A. — (10) Intrepidis G. —
(14) Sxva A.
 ; ; , ; , ,

L\ EXODUM. 183

Qiiod pccora et lotum vellet convcrrero censu (i).

Jamque de piceo {"D noctcm fuscaral aniiclu
Occultam meditans densa inter funera plagam
Quum subita intereunt morte quos j)artibus alma)
Ediderant primis, modico discrimine leti
Ipsius solio (3) regis, cunctosque deinde 410
Quacumque de stirpe viros pecudesque ferasque.
,

Ilicet horrisonas voces dolor excitat ingens

Omnia tecta fremunt, resonant clangoribus urbes.
Tum vero incumbunt omnes retrudere plebem ,

Judffium qucT nomen hal)et , ceu causa malorum

Illa foret meritis, censusque et cuncta supellex
Traditur, et nuUum putatur hinc fore damnum ;

Innumerique greges pecudum comitanlur euntes.

XI.

Ergo abeunt, duconte Deo, qui pra^vius ibat,

Contentisque vehunt liumeris commercia vitae. 420
JanKjue quater centum mundus consumserat annos
Atque quaterdenos pariter, si summa putetur
Temporis emensi qno farris cura parandi
,

Jacobus Pharias venit mansurus ad urbes;

His Deus expletis tandem miseratus ab alto,
Sustulit indomito plebem laudabihs hosti.
ExoD. XII. Illa dies primo censetur munere pascha),

Sacrata^que Deo dicuntur gaudia noctis

Septenique dies, anno rcdeunte, beati
Otia lenta fcrunt, curaque omittitur omnis,
Nemo solum vertit, curvique immunis aratri, 430
Sopitur per festa labor, ser^ ifjue laitantur

Libertate pari , omnisque est actio vitac

Jungere (4) corda Deo stratisque incumbere
, lectis

Et dubios inferre cibos quos ditibus arvis

,

Felix terra creat. Agnusque assumitur albens,

Mensibus exphcilis bissenis quos facit annus
(5) ,

Integer, et toto grege mollior hoc simul omnes :

Mandere lex adigit, sanct»que apponere (6) mensae

Ossibus intactis, cujusque e sanguine postes 440
Tinguere magnificum (7), tutamque acquirere vifam.
Jus omnes commune tcnct, atque cfrc parati

(1) Converrere, idom ac auferre expilarc: farpnli-

bns tamen vetenbiis lil)ris
, — Dexpicio A. Dens piceo C.
(2) —
(3) [psius solis.
sed liabet co scnsu Plaut. Eodcm hal)e scnsu nc si lcgas Filii regis, quod ha-
—
; :

Cruc. II VII, 7
, : beut A. C. (4) Jungi. C. —
(5) Bissenos A. G. —
Domi quidquid liabei, vcrritur i^w, (6) ExponereA. — (7) Salvificum forsan.
 , , ,, , , ,, ;

184 JUVENCUS
Et locare manus soliti prseputia ponuni ,

Festivosque cibos agni de viscere sumunt.

Necquicquam superesse licet; si rara corona
Omnia non carpsit , vicinum adjungere fas est.

Fermento carent panes, mollisque farina,

Fontibus admixtis , tenues formatur in orbes
Azyma quos memorant, patrio sermone loquentes.
Ista haec sacra fiunt , cunctis redeuntibus annis 450
Quatuor atque decem postquam decurrere luces
Mense novo cernunt homines ratione magistra. ,

Sollicitaque sinus constringunt cura fluentes ,

Intenti ceu signa canant bellumque geratur

,

Armataeque manus baculorum robora gestant.

Insuper arripiunt pallentis gramen hysopi
Devotaque manu sacrato in sanguine mersant,
Excussumque procul foribus conspergere gaudent,
Postibus ut caris concrescat nobihs unda,
Quee vetat introitum tentantis sancta Maligni. 460

XII.

ExoD. XIII. Jamque gradum ad quintum generis descenderat ordo,

Quum deserta petens, Rubrum veniebat ad aequor
Cara Deo pubes bustisque exemta Josepi
,

Ossa gerens, vero qui quondam dixerat ore,

Serenos Domini intuitus, dextramque benignam
Venturam coelo Ubertatemque laturam.
Sochotumque dehinc veniunt, Thothumque rehnquunt,
Ignotas monstrante vias per devia Christo (1),
Qui quum manc novo kicem pandebat ab astris
Ante volans nivea sulcabat sidera nube,
, 470
Candentemque jubar fuscata per aethera solem
Nocte tegens, claro fulgebat crine cometae.
ExoD. XIV. Paulseum (2) deinde petunt cui Magdola (3) tellus
Jungitur obversse (4) confinis Behisefoni.
Hic animum regis Dominus formidine privat
Prsetumidos acuens sensus mentemque ferocem
,

Ut populum fugitare , magis quem miserat ipse

Diceret, atque suas acies in bella moveret
Praecipites , faciU credens conamine jungi
Posse viros ,
quos error agat quos devia tardent. ,
480
Ergo alacris in bella ciet , ceu parva phalanges
Ferratos agitans currus, quos axe volante

{\) Per devia Christo. De expositione ,

liac insigni InhirothYul^aia. —(5) -Magdalo C. MayowXov LXX.
Cf. Proleg. — (2) Paulxum. Sic uterque codex. Phi- Magdalum Vulgala. —
(4) Observa, in cod.
 , ,, ,

LN LXODUM. 186

Triiius miles agit; volucrem dum surgit m liastam (1)

Nunc liumilis, nunc vcntosas sublimis in auras,
Terroris IVaudisc^ue capax quia verbere crebro
,
,

Pulsati, sternunt [2) acics quffi cominus ol)stant

Cornipedes, pulsumque rotis ferventibus addunt
Incita quas variis assultibus ungula versat.
Jam([uo accelerans procurva ad iittora Rubri
IMarmoris admorat socias in bella (3) quadrigas
,
4-90

Quum Juda^a manus, confestim lumine verso,

Respicit immensas acies, camposque per omnes
Ferratos lucere viros geminiquo timoris ,

Mole pari septa, dura pontum cernit et hostem (4)

Oppositum duris in vatem vocibus usa,
,

Haec memorat « Quie tanta fuit tiducia, ductor,

:

Roboris insueti, cognatam perdere plebem ,

Ac deserta sequi, Rubrumque opponere captis

Oceanum ? quid mo:sta quidem, sed tuta ferentes
Pondera, ab invisa nequicquam tollere i-Egypto (5)? 500
Nonne fuit satius (0) tristes Pharaonis a^rumnas
Funestasque pati leges ? non servitus ilia
Libertate fuit melior, qu?e subdita fraudi
Prgeponit toierata prius, et dulcia ducit,
Invisitata (7) sibi quoties pejora sequuntur ?

Diximus hoc dudum quum nos ad vota vocares

Immenso reddenda Deo stat (8) tutius iliic :

Yivere consuetos, servitulemque molesti

Sustentare jugi ,
quam nunc decumbere leto,
Squalentes inter campos, terram([ue relictam 510
Dum trepido in casu pelago terremur et hoste. »

At vates nulla rerum formidine victus

Et potius ventura videns, haec disserit ore :

« Solvite mordaces curas, animosciue serenos

Induite, o socii, rectoque advertite visu,
Quanta salus vobis celsis referatur ab astris,
Sublimi tribuente Deo. Quos agmine denso
Cernitis instantcs ,
post hanc inviserc lucem
Haud iicitum est vobis ,
quos mortis tempus adurget.
Namquo Deus celsa (9; bellator dextera pugnat, 520
Subjectosque regit, tacita dum stringitis ora. »
Hicc ubi disseruit, proventum (10) dicta sequuntur.

_ (1) In haustum A. —
Pulsat iler nunc A.
(2) — usitatum. H'ibet Vitruv. ix,4. Omnia visitata etinvi-
{.'>) Inter bella C. — Dum
posilum cerneret hostem
(4) sitatatemporum necessilale sunt constitula, lioc est,
D,oppositum cerneret hostem,C. Utonjuo repetit oppo- qufc videntur ct non videnlur , vel qua; exspeclaveris
situm. —
(5) jEgypti A. —
(0) Melius C. (7) Invisi- — —
ct non exspectaveris. (8) Sedat A. —
(9) Celsos
tata, frequens apud Nostrum, nec bonis aucloribus in- A. — (10) Perventum C.
 ,

186 JUVENCUS
Ante volans nam castra virum sese (1) angelus offert
Pone locans [ac] fulva dehinc post terga columna
;

Sistitur, et medio discernit limite valla

Castrorumque situm noctemque infundit opacam.
,

Candenti deceden[te die] bellumque frementes

Nox inopina fovet (2), motusque eliminat omnes.
nimium felix, celsis cui misit ab astris
Munimenta Deus candens cui militat cether,
, 530
Et conjuratcTe veniunt ad prselia noctes!
Hinc procerem mandata Dei depromere virga
Protenta jussere manu Rubrumque superne,

Desectare [sequor]. Quod postquam rite peractum est (3),

Auster ventus adest, totis qui flatibus usus,
Per tacitam noctem ferventes ebibit (4) undas,
Siccavitque fretum (5) medius ut trames apertus
,

Panderet illaesum patefacto in aequore cursum (6),

Quum bibulas refugus nudasset pontus arenas.
Ergo ubi festinum pelagus discederat (7), illos 540
Curvala in montis facie (8) circumstetit unda,
Accepitque sinu patulo, misitque per altum.
Quod licitum credens Pharao, dum cominus instat,
Ingreditur, calcatque salum. Sed tarda repente
Plaustragemunt totoque in terra pectore proni
,

Cornipedes, genibus nequicquam pondera trudunt,

Quae penitus (9) vincto nequibant axe moveri.
Ilicet exsangues, immensaque compede vincti,

Festinant tentare fugam, rursumque reverti

Nitentes, vano stimulant terrore jugales. 550
His ahud magis miseris multoque tremendum
Ingeritur, magis sensusque affligit inertes.
Namque fretum (10) dubios solitum collidere fluctus,
Discretas conjunxit aquas, undasque tumentes
Miscuit, et totum fundo demersit TEgyptum.
At Judcea cohors, fluitantia corpora cernens
Hostili de parte virum currusque natantes,

Armaque et obhquum quidquid torquetur in hostem

Suspexit, timuitqueDeum, sensuque fideh
Credidit imperio Domini, vatemque sacravit 560
Cantica dum psalht Moysetis dulcia verbis :

(1) Esse angelus C. Aufert A. C. —

(2) Favet C, Fluctum A. C. —
(5) Cursus A. —
(6) Descen- (7)
hianti loco perversoquc nonnihil fnit supplenduin. — derat C, discinderat A. — In motibus faciem k.
(8)
(5) jEquor deest. Paratum est A. — (4) Biberet A. — — Penditur (9) A. — (10) Fructum A.
victo
 ,, , : ,
! ,,

L\ EXODUM. 187

XIII.

ExOD. XV. Cantemus Domino Dcoque nostro,

Cui (1) gloria [sit], dum honorc pollens
Sese magnificis dccorat actis !

Dum currus celercs iEgyptiorum,

Junctis equitibus, gravique lurba
Rubri marmoris enecat ttuentis.

Adjutor validus mea? salutis

Plebem de medio tuiit (2) profundo 570
Custos et genitor salusque vera !

Hic est, hic Dominus meus el altor

Ipsum conspicua sacrabo laude,
Qui est progcnitor mei parentis.

Ipsum vocibus arduis fatebor,

Qui bcllum tulit (3) obruitque fortes,
,

Dignus nomine quo Deus vocatur.

Saxis at similes (i) gravique plumbo,
Vastis lluclibus abdidit cohortes;
Quas rex (o) Niliacus in arma cogens 580
Pra^daj participes, minax canebat

Nostris dum jugulis (6) recludit enses,

Et strictum rotat excutitque ferrum ,
Dicens « Corripiens eos fugaces,
:

« Preedam partiar, obruamque victos;

« Et cum gloria nobilis duclli

((Qua3sitam meritis tenebo palmam (7). »

Hffic dum commemorat, sibique fidit,

Cunctis perniciem paravit suis (8).

Nullus est similis tibi, crcator, 590

Factis maxime, principumque princeps!
Ingens subsidium tuis dedisti
Gentes quod metuunt Philistinorum ;

Edomes etiam, ]MoabittTque.

Quorum pernicicm tremunt Chananni
Doncc hic populus tibi redemtus
Montem conspicuum, Dcoque sanctum
Scandat, perpctuis ha^res tropha^is. »

(i) Cui gloria cum in codd. Vt-I cuin inmbo licct — (">)Rex mn habct A. {C)) Jugalis C. — —
recto pedc prinio phalcncus procedat. — (2) Tollit C. llicc
(7)
pene ad vcrbum consonant cura veteri versione
— (3) Tollit ilerum C. — [i) iiaxis adsimiles A. C. ctLxx. —
(8) Perniciem suspiravit A.
 , ,

188 JUVENCUS

XIV.

Haec patribus iterata modis, plaudente corona,

Cantarunt matres, vatis dictante sorore, 600
Tympana pulsantes digitis, dum
consona dicunt.
Ilicet intrepidi postquam Pharaonis iniqui

Subversam videre manum per devia tendunt

,

Quae sursum sunt dicta prius, ca^cumque (1) per aestum

Arentes trivere dies (2); quos lumine trino
Fervidiore coma torrebat (3) lampada solis ,

Defessi Myram (4) veniunt, tristique sapore

Undantes cernunt latices, quos pectore fesso
Libantes longe jaciunt ;
quia prsegravis unda
Obsessas fauces sensu torquebat amaro. 610
Quod vitium propter fontes cognomine signant,
Et fremitu denso vatem liquentia poscunt
Flumina, quae calidos possint mollire vapores.
Ille Deum poscit. Nam qua licentia fluctus
Gigneret, astrigeraDominus nisi mitteret aula ?
Confestimque capit, quo sedat tristia, lignum,
Pocula, et infectos perfundit melle fluores (5)
Illic justa Deus , librato examine lancis

Jura dedit, tentans procerem dum taliadicit :

« Si mea quajque memor sincero in pectore dicta 620

« Sumseris, ut facias qua^ sint accommoda vitae,
« Corde gerens mandata Dei nil triste per a3vum
,

« Perpetiere tuura nec te jactura gravabit

,

« Damnorum morbique trucis, distabis ab omni

« Clade mali, qusecumque feram vastavit ^Egyptum.
K Quandoquidem ego sum Dominus, qui pectora curo(6),

ExoD. XVI. « Et sanos prsestare queo, » Post Elima ventum est

Fontibus irriguam bis sex qui forte meabant,

Frondentes inter palmas, quae vertice celso
Motabant septem denos per nubiia culmos. 630
Ac postquam ad Sinum positis sunt otia (7) castris
Trita viris, quintoque dehinc decimoque viantes
Deproperant per opaca die, de mense secundo
Extremam gemuere famem, dum vocibus altis
Objurgant vexantque ducem « Quae tanta malorum
;

Causa fuit ? quse esse potest ? quce tristior esse

Praevaleat, quam dira fames, quam spiritus ardens
Arentes inter fauces, mortemque prsesentem

(i) Secumque per A. C. — (2) Dives A. B. — perfundit melle fluore A. — (6) Curis A. — (7)
(3) Terrebat A. B.— (4) Myrram A. — (5) Infecto Ostia. C.
 ; ,

I\ FA0DI:M. 189

Quse dilata gravat, plusqiiam quae cominus instat ?

Atque udnam nobis lirtum sors una dedisset 640

^gypto positis (1), tum quum substantia victus
Larga fuit cunrtis, nullo mussantc seorsum
Quod desint alimenta sibi? Xunc degimus istic,
Est ubi vita gravis, etiam si tristia non sint.
Ergo valet quisquam squalentcs inter arenas
Invisum tolerare diem, solemque calentcm
Siccus ferre potest, nulla queni temperet umbra?
Quin potius, si nostra movent discrimnia sensus,
Dux grandaine, tuisNilum, Phariumque, rogamus,
Redde tuis ; cunctosque deliinc iterare labores 650
Poscentes permitte viros, quia tristius esse (2)
Accisis nil posse cibis sententia nostra est.
Et saturos servire juvat (3). » Post talia dicta,
Profatur vates, socio sermonis Arone (4)
« Quid tantum indomito voces jactare tumultu ,

Et proceres vexaro juvat ? quid poscere victum

Quem solus pra?starc potest qui sidera fecit ?

Sed tamen occidua cernetis lampade solis

Esse Deum, vobis cujus pro munere panis
Mittitur e coelo qui vos in Maraotide fusca
; 660
Implicitos dudum, hrtos nunc mittit ad agros.
Quare agite, et primo redeuntes lumine solis
Insuetas libate dapes, mannamque coelestem.
Jurgia nam populi, nostris non congrua factis,
In Dominum sunt missa magis, qui pascere suevit
Quidquid longoque educit saecula pastu. »
alit,

Haec ubi disseruit, Dominus de nube superna

Emicuit mcliore die, victumque coelestem
Despondit (o) cunctis, quem messis nescia fraudis
Progenerat, nuUoque exslinguit semina fuco. 670
Inde ubi jam croceo ladiavit vesper ab axe,
Crebra nivis ritu coelo est dilapsa coturnix
Congerie cumulata gravi, camposque jacentes,
Castrorum(iue situm, cunctis miranlibus, implet.

XV.

Quin etiam primo quum se lux reddidit ortu,

Nivosos dat manna cibos, qui, farre minuto,
Sunt coriandra velut; totis defluxit ab astris.
Quam jussi carpsere manu ratione lcgendi

(1) Positus C. Posili A. — (2) Qua arctius esse A. — (3) Illac C. — (4) Arenx C. — (5) Respondit C.
 — — ,, ,
; , ,, ,

190 JUVENCUS
Certa viri , ne quis forsan plus condere (i) mallet 680
Quam mensura cibi est, quaa sufficit uni
justi

Quoque die nec vana juvat solertia quemquam

,

Plus justo posuisse domi. Nam, sole calente,

Putriamultimodo vitiantur verme polenta.
Hoc solum nequeunt gemini disperdere (2) luces
Quae festo mandenda (3) die parasceve promisit
Quem sanctum jubet esse Deus, nuUumque laborem
Sustentare homines, quoties lux illa recurrit,
Sabbata qua? memorant lentoe concessa quieti.
Quin etiam cunctis penitus haec cognita res est 690
Septima quaque die, nullum descendere victum
Coelestis quem messis habet; quia cura sagaci
Progressi per rura viri camposque jacentes,
,

Nil prseter undantes ventorum flatibus herbas

Intuiti, sinibus vacuis, referuntur ad aedes (4).
Haec ne forte Dei tantum monumenta viderent,
Ad quos missa fuit melliti muneris esca
Clauditur auratsequiddam munimine Iheccie,
Quod videat generanda manus, ohmque futura
Ac venerata Deum victum miretur avorum.
, 700
ExoD. xvn. Post haec signa movent, longum deducitur agmen
Ad Rafidam, quae sole calens atque indiga lymphae,
Mordaces popuhim fecit depromere voces
In procerem, dum poscit aquam nec murmure
; solo
Sed pene est grassata manu. Nam saxa sacerdos
In semet jaculanda (5) limens, emittit ad altum
Verba Deum, siccisque implorat sirtibus amnes.
Ihcet instinctus Domini sententiamagni
Majores pariter natu praecedere mandat ;

Tum virgam capit assuetam, qua sistere fluctus 710

Noverat (6), et medio pontum deducere vallo:
Chorebumque petit montem, qui pkirimus exstat,
Sacratumque caput vicina ad nubila tohit.
Quam super astabat Dominus (7), fontesque ciebat,
Virtutum ratione pari, qua flumina toto
Distinxit mundo, immensa (8) et marmora fudit.
Huncjussus pulsare, ferit; rupesque repente
Rumpitur, et scatebris undantibus evomit amnes.
Curritur ad fluctus certatim congrege (9) turba
(i) Credere C. —
(2) Germinandis perdere C. que modis , interdum egregiis, sive pingendo, sive
i^)\Mandata A. [A) Quin etiamad xdes. Hsec Nostcr sculpendo , consueverunt describere hsec vero sicut : ,

de sua ipsius penu reposuit, haud quidem infehci Mi- ca quae Nostcr edit de baptismate plerumquc intelli-
nerva.— (5) Jactanda A. —(6) Nocuerat A.— (7) As-
,

guntur. —(8) Immissak. C. —

(9) Prudenlius Conlra
tabat Dominus. Nova istic habes, ac ni fallor auctori
Symmachum, II, 634. :

nostro smgulam ,
Cicteris tradilionibus addcnda qua^ Oucm con^rese nexu
ohm de scissa Hcrebi rupe veteres circumlulere, variis-
.

^;; ; Ronia "encnt

 , ; ; ,

LN EXODUM. 191

Innumerseque ruunt pecudes, iestumqueresolvunt, 720

Expletisque redit defcssa in corpora virtus.
Ilicet ipse locus nomine nonien
causa^ de
Tentatioiiis habet, populus quod pectoris anceps
Ambigua cuui mento fuit an Sunmuis in illo
Degerct omnipotens, et quod plebs aspera dictis
Optasset maledicta duci qucT concipit ira(l).
Illic belligeris Amalec instructa catervis,
Hebra^os fudit cuneos; quod dedecus arcens
Jesus lecta rapit bellantum robora secuni
Quem ferrata manu suscepta in bella vadentem 730
Dux votis precibusque juvat , collemque Chorebum
Conscendit, celerantegradu, quem junclus Aaron
Et Horus vallant medium artusque per acvum ,

Laboris refugos, nec standi ad munia fortes,

Supposito firmant saxo, durumque sedile
Subjiciunt [vati], sternuntque; deinde fluentes
Sustentantin pronamanus, ut pectoris orsis
Palmarum prex (2) juncta foret : nam sa^pe cadentes
Pondere grandaevo dul^ium certamen agebant.
Has ubi suppositde firmarunt undique dextrae, 740
Hostiles cedunt acies, campique replentur
Csede virum nuliusque e tantis millibus exstat.
,

Haec fuerunt ut gesta Deo mandante, propheta

,

Conscripsit docili ventura in tempora libro

Confestimque Deo sacratum construit altar,
Compellans per verba locum fidelia sanctum ;

« Spes mihi certa Deus (3), cujus protectio semper

Subsidium mihi sola dedit, qui, robore clauso,

Absconsaque manu, bellantes dispulit hostes,
Amalechas [que] necat tota cum pube cohortes (4). » 750
ExOD. xvni. Interea generi Jethorus percipit acta
Festinusque venit oculis dinoscere gaudens
Qua3 fuerantmemorata sibi, coeptumque laborem
Invenit immodicum, dum causas discitat (5) omnes
Carentis numero turbre, magnumque precatus
Ante Deum, mactat pecudes tum deinde monendo ;

Efficit ut lecta fierent de plebc tribuni

(1) Iram G. — (2) Preces codex uler(|ue. Prex C. vox lianc omnino harhara. An vero sit illa jure do-
vcr.> nictrum ref|uirit. Al audias velim Forcclliuum iu nanda civilalis , periti judicent. A glossariis quidcm
lexico : « Geniiivi singularis exL-mpla nondiiin vidi, cxsulat. Discere vcro frequcntative ahit in discitare
multo minus nominaiivi, quo carcre Charis. 1, T2.
ait Causas porro discitare^ uti et discere , proprie dicitur
Legiturlamenin£r/ossanoM»7oa;ent.Prcx,7:ap«/.)-/i.Tt,-, ille patrouus quieaqujc vel ad accusaliduem , vcl ad
Ixsaiot. Et admitlilur a Scrvio, una cuni precos iu dcrcnsioiifm srirc opiis cst , c ciicnlis narialione co-
codem casu, ad /Lneid. I, riOI.— (o) Z)ei (4) IlicA.— };noscit. Sic Scliutz iu Clav. ([ux quam aple locum
versus mA desideralur. —
(5) Discilal A. Dehoscilat hunc illiistrent, nemo non videt.
 , , , »

192 JUVENCUS
Atque alii aliique gradus ,
quos oidine miles
Accipit, ut certa legionis lege regantur,
Ac modicas pensent (1) lites, quo jurgia magna 760
Sint soli noscenda duci. Queis rite peractis
Jethorus sua tecta petit generumque reliquit.

XVI.
ExoD. XIX. Tertius interea sese per tempora mensis
Festinus variata dedit cum sole per arva,
Sinamum ad montem Domini perducitur agmen
Quem vatis propere conscendit, vocibus actus
iEthereis monitisque Dei ;moxprocubus audit :

« Ha^c dicta tibi cunctis narrare memento :

« Vidistis qua^ monstra, viri, lolerarit ^Egyptus

« Dum vestri me cura tenet, et congrego cunctos 770
« Alque veho, tamquam pennarum tramite ductos
« Quas pandit volucrum princeps, dum nubila sulcat.
« Et nunc, si vestras veniant mea dicta per aures ,

« Ut quae sunt mandata fiant, et consona justae

« Corda hagreant legi, plebem vos semper habebo.
« Ditibus insignem rebus, cunctisque prseponam
« Gentibus, ut toto fortes regnetis in orbe (2").
« Hgec omnis nam terra mea est ; et quidquid ubique
« Gignitur, id juri subjectum seraper seterno est.
« Vos eritis regnum, mea fit (3) quod dextera clarum, 780
« Et gens sancta mei, longum quae prorogat aevum.
Ille memor jussi, fuerant qua3 dicta revolvit
Principibus plebis ;
popukisque insignibus orsis
Credidit, etmagno submittit corda Tonanti,
Facturum sese mandata illustria dicens.
His ahud majus Dominus de sedibus altis
Institurus agit, vatemque ad munia mittit
Sueta cunctosque jubet liquentibus undis
sibi,

Eluere infectas sordes vel veste, vel artu,

Abnoctare viros, ut mente et corpore puris, 790
Tertia kice, Deuscelsis videatur abastris.
Mente procul positos, nullusque cominus astans
Tanget, agetque (4) pecus longa in deserta; manere
Praecipitur, ne poena foret conjuncta nocenti
Quae saxis, ferro [ve] venit, quum missile telum
Torquet adacta manus, aut cautem verbera vibrant.
His maculatus corpora nsevo,
actis, nullo
Prospectat collem populus, quum prima ruborem

(1) Pragsent. A. —(2) Habent uw.Eritis mihi po- omnis terra. — (5) Mea sit A. C. — (4) Urgetque
puhis peculiaris ex omnibus geniihus : Mea est enim pecus A. C,
 IN EXODUM. 193

Tertia luce dedit stellis aurora remotis,

Fulmina jamque raicant jam celsis (1) magnus ab
;
astris 800
Auditur fremitus vocum, nimbosaque nubes
Librala se mole tenet; crepituquc verendo
Terribiles sonitus iterat tuba, septaque vallo
montisque sacrati
In castris plebs moesta tremit;
Adventum testata Dei, latera ardua fumant.
Et quicumque fuit electa ex plebe sacerdos,
Monte procul degit, solis quem scandere jus est
Aroni, Moysiquc piis. Tum prsepete fatu (2)
Mansura dat jussa Deus, hoc ordine legis :

XVII.

ExoD. XX. « Ille ego sum Dominus, qui te discrimine privans, 810
« ^gypti de terra tuli, durumque laborem,
« Servilis quem cura dabat, desistere jussi.
« Me tantum neque idola pingas (3)
tua cordacolant,
« Ulla tibi, fictumque Deum subnixus adores;
« Numina ne credas quae sint illustria caio

« Sidera, vel quidquam in terris mirare perenne (4.),

« Vel quod glauca tegunt lluilantis marmora ponti.
« Sum Dominus zelans, peccatis congrua reddens

« In patres, proiemque dehinc quae quarta creatur

(5),
a Misericors multum, majora et grandia reddens 820
« Quae justi (6) meruere viri, qui corde sub imo

« Amplexi mea jussa tenent, et menle sequuntur.

« — Tu nomen venerare Dei. — Tu sabbata festa

« Cum natis servisque cole, totumque laborem
« Pone Hbens; quoties mundo lux ilia recursat.
« Bis ternis Dominus fecit qua^cumque diebus
« In terris, coiloque vegent pontoquc tumenti.
« Septima perfecto virtutum fme quievit;
« Hinc festus viget ille dies, hinc semper acerbus,
« Semper honoratus, Domino indulgcnte, sacratur. 830
v( — Honorem da, nate, tuis genitoribus, ut sis
« Perpetuac in terris vita^, quam pncrogat ingens
« Ingenti de sede Deus. — Ne dihge moechas.
« — Neve hominem perime. — Nec sacramenta sinistre
« Perjurans perhibe. — Furtum ne ullum. feceris
« — Neve mahis jurgantem fraude
testis tuere.
« — Conjuge ab aUerius animum vultumque cocrce.
« — quidquid non tuum mens ammonet, horre.
[Et] esse

(1)Jamquemicantia cel.sis A. C. —
(2) FaSumC. — C. ncscio uiide, subinfert :reperendo. —(5) Versus illc
(3) —
Pangas C. (4) Ultimisduobusdeletis verbis,codex el sequens desunl cod. C. — (6) Quam jusli D. G.

I. 13
 ,

194 JUVENGUS

XVIII.

ExoD. XX. « Aggere de terra congesta altaria surgant, 840

« Hic ubi devotas fas sit mactare bidentes.
« Quse si forte sed et (1) saxorum attoUere molem
« [Juvit], ferrum linque procul, quum sordida fiunt
« Artifici levigata manu (2) ;
quse scandere gressu
« Non siveris prompto, ne forte obscena renudes.
ExoD. XXI. « Servus erit quisquis cognata in gente creatus
« Bis ternis servile jugum patiatur in annis.
« Post abeat liber, secum sua prsemia porlans,
« Conjuge missa simul, si nondum foeta videtur.
« At si jam nomine gaudet
natis, paterno et
« Uxorem et prolem domino dimittere debet, 8S0
« Ipse sui compos, nodoque exutus herili.
« Quod si non dubie mavult persistere verna,
« Ante fores sanctas, domino sistente, loquetur,
« Vulnera passurus, tenuis qua3 subula pungit,
« Aure tenus moUi, numquam laxandus in aevum.
« Vendere progenitam (3) discreta in gente parenti
« Non manet (4) cum plebe potestas;
licitum, sociaque
« Quam tamen ut servam nequaquam emittere (5) jus est.
« Quse si displicuit (6) domino, cui vendita cessit,
« Reddentur nummi, fuerat taxatio quorum, 860
« Ut revocare queat paterna ad limina sese.
« Quae si forte datur nato, sic conveuit ipsum,
« Ut natam tractare suam. Qui sumere juste
« Si mavult, permissa sibi queis membra teguntur
« Indumenta palam faciet, nec deinde negabit.
« Si coitu sit nota sibi, vel si rata non sunt
« Haec commissa viro, poterit laxare vadentem,
« Nec pretium revocare datum. Qui vulnere duro
« Affligit sternitque virum, decumbat eodem
<( Quo perimet leto. At si discrimina casu 870
« Sunt magis Domino tradente, nocentem
illata,

« Ictibus alterius locus est qui condere possit (7),

« Donandum veniam, Domino indulgente salutem.
« Et vero qui membra dolo viventia ferro
« Disjicit, et studio gratatur sanguine fuso,
« Crimen habet mortis, necquiquam tecta requirens
« Sublimi sacrata Deo nam demitur inde, :

« Sejunctusque procul, rigido truncabitur ense.

(1) Sedit A. — (2) Artificiale viget manu A. — — (6) Displiceat A.— (7) Hislucem afferuntLxx Qui
:

\^) Primogenilum A. — (4) Manu C. Yulg. Populo autemnolens{occideril),sedDominustradiditinmanus

alienovendmdtnonhaiebitpotestatem. — (5) 3IiltereC. ejus , daho tibi locum qua fugiat illuc qui interfecit.
 IN EXODUM. 195

« Et qui compellat tuinide, pulsatve parentes,

« In crimen noxalo ruit, quoil morto piatur. • 880
XIX.
ExoD. XXI. « Nec minus ad poenam petitur, qui forte doloso
« Perfidus ingenio paterna in plebo creatum
« Cleptat(l), et acceptis gaudet Iranscribere nummis.
« Quod si litigium fuerit per verba paratum,
« Pulsatusque aliquis pugno, saxoque recusus(2),
« Recuperet solitas vires, nil fraudis habebit (3) :

« Solvendum tamen est, sumsit quod cura medentis (4).

« Ancillam, servumque suum qui verbere virgae
« Confestim perimit, poenam non vitat hserentem.
«r Quod si post aliam moritur vernacula lucem, 890
« Nil noxale subest, pretium quia perdidit ejus.
« At si forte viris fervebit rixa duobus,
« Commoto dum felle calent, nuptamque tumentem
« Germine concepto alius pulsarit eorum,
« In plagam porrecta manu, partumque futurum
« Fecerit ante diem materno ex pectore trudi,
« Restituet pretio partum, judicante (o) marito,
« Si nondum perfecta fuit, expressaque forma.
« Si vero explicitis decessit vultibus infans,
« Morte cadet merita. Lumen pro lumine rapto, 900
« Reddet quisque nocens dentem pro dento resignans
;
;

« Proque manu dabit ille manum pedemque vicissim ;

« Detruncant quicumque pedem; combustaque flammis

« Expiat ignis edax; dabilur pro vulnere vulnus;
« Livida liventi cedantur corpore membra.
« Quod si quis rapto famulum de lumine privat,
« Ancillamve suam, missos patiatur abire,
« Libertas quocumque vocat vel fragmina; dentis
« Si fuerint decussa manu, solatia sumat
« Debilitas, ut dona suo pro vulnere penset. 910
« At si prffivalida gaudens cervice juvencus,
« Expers ruris adhuc, curviquo immunis aratri,
« Cornu ferit quemquam, saxorum moleprematur
« Obrutus; et nuUo carpendus dente virorum,
« Membra
dabit terra^ liquidos (6) solvenda per artus,
« Insonti nulla Domino discrimina linquens.

« Quod si consuetum lunata fronte (7) ferire

(1) Cleptat a clepo, cf. iiifra, v. 9.)7 Haclenus qui-
: A. — (6) Liquidas A. cum alterutra lectione, aqua
dem, ut videtur , inaudituni. Prudcntius nutem hahet: miliiha;rct. Susplcor Juvencum ad illud respexisseLu-
Psychotn, 562 Quod rapere el cleperc est , avidequc
: cretii quem libenter exprimit : flecli per membra ,
abscondere parta. —
{"2) Saxoque recusu A C (o) — ,

per arlus, ii, 282. — (7) Lunata fronle juvencis.

Hxrehit A. C. — (4) Medendi lorsan. {'i) Taxuntc — Claudian, Hapt. Pros. i, 120.
6i
 , ; ,

196 JUVENCUS
« Vicinos, dudum [monitus] non clauserit(l) excors,
« Decumbat pro caede bovis, taurusque necetur.
« Si vero exstincti pretium sententia mitis, 920
« Exigit, exsolvat quidquid taxatio poscit.
« Hoc etiam pro caede sui fas poscere nati
« Vel natae quemcumque virum. Si servulus ictu
« Decubuit, auri ter denos pendere (2) nummos
« Cura tenet Dominum, sa^vo pereunte juvenco.
« At si quis multa puteum demittere fossa
« Egesto vult usque solo, mox tegmine claudat,
« Ne si forte pecus fuerit per prona volutum,
« Damna luat, domino pretium poscente, ruenlum

« Empturus pecudum, tenui solamine, carnes (3). 930

« Quod si forte bovem bos cornu occiderit unco,
« Vendatur, pretium fiat commune duorum,
« Dividuaque legant mactati viscera tauri.
« Quod jam vitium fuerat testatius ejus,
si

« Pro pecude pecudem Dorainus redhibebit amissa ,

« Innocuus strati pra^sumens membra juvenci. »

XX.
ExoD. XXII. « Qui vitulum cleptat, cogatur reddere quinque;
« Bis binas solvat quicumque averterit agnam.
« Nocturnum furem licitum prosternere ferro,
« Dum penetrat postes, obseptaque limina rumpit. 940
« Si vero exorto fuerit jam sole prehensus,
« Duphciter redhibere nocens sublata jubetur.
« Quae si non fuerint in censu et viribus ejus,
« Vendetur, manuum pensurus furta labore.
« Cujus forte pecus segetem, vitemve virentem
« Triverit, aut patulo carptim depaverit ore
« Jugera foecundi mensuret protinus agri,
« Proventu spatioque pari sic damna resolvet.
« Quae fuerint ihata prius haec formula nectit.
« Hos etiam qui tota simul novaha verrunt, 950
« Pampineasque metunt, consumto palmite, vites,

« Et quae (4) magnifica proprios (5) habuere per agros

« Amittant ratione pari. Nam stridulus ignis

«Fomite de modico sohtos comprendere vepres

« Arentesque spicas (6), et truncos cortice nudos,
« Si segetem alterius vitemve absumserit aestu,
« Crimen ad auctoris merita per damna recurrit (7),

« Ut reddat quidquid noxahs flamma peredit (8).

(i) In utroque codice eadem desunt, eadem male (6) Arenfemque Sylvam A. B. Spjcas suggerunl quae
egunlur non dixerit.
: —
(2) Pandere A. C. — (3) ad hoc in lxx respondent Et comhusserit vel spicas,
:

Crines A. —
(4) Usque A. C. —
(5) Pro pretiis A. — vel campum. — (7) Recursat A. —
(8) Peredat A.
 ; :

IN EXODUM. 197

« Depositiim rcdlii])ere debes(l) ;

qu?D perfida furum
« Si fuerit populata manus, auctore reperto, 960
« Duplex summa datur; si vero est abditus ille,
« AverssD sint hx quidem (2) opes, juratio sola
« Exsortem culpiXi faciet, qui fraude carebit.
« At si mendoso fallax nudatur in astu,
« Depositi reddat geminum sub judice pondus.
« Ha}c etiam in pecudum causis mensura tenenda est :

« Propterea iit furto qui sunt direpta sinistro,

« Restituat cujus fuerit custodia segnis.
« Aut si molle pecus rabies vesana luporum
« Lancinat (3), ostensa mitescunt jurgia carne. 970
« Quod si quis geminos ducenda ad pjaustra juvencos
« Commodat, lios enormi non dicat pondere functos,
M Idem si fuerit pra?sens stimulator euntum (4),
« Hicc etiam ( o ) in reliquis quos pressant pondera jussa.
« Sed si persegnis accepta animalia perdit,
« Quisquis agit, jus est ut damnura sentiat omue.
« Qua3 si mercede locatus,
perdiderit posita
« Illa opera? pretio promtim taxanda locabit.»

XXI.
ExoD. XXII. autsponsae (6) si quis sibi sumserit usum,
« Virginis
« Uxorcm cum dote sibisociabit eamdem. 980
« Quod si conjugio mens est non consona, raptae
« Munera det thalamis quse sunt accommoda patri.
« Maleficum celare nefas. Mors dura necabit
« Permixtum pecudi coitus deformis in actu.
« Linquat vita viros Dcemonum sacella verentes,

« Quandoquidem soli Domino fas subdere colia.

« Nemo peregrinum violet verbove manuve

« Idcirco quoniam vosmet suscepit ^Egyptus

« Linquentes genitale solum, sedemque priorem.
« Femina defuncto non fit temnenda marito, 990
« Sed palpanda magis, puerique parentibus orbi.
« Ne paribus poenis subeant peccata nocentes,
« Destituantque suos, celeri cum funere rapti
« Aftlicta nam corda Deus audilque, juvatque.
« Credite poscenti nummorum
quos rogat usum,
« Seposita mercede procul usuraque turpi;
« Nec festinus age trepidantem, ut sumta rcformet.
« Ac si forte sui velamen corporis idem
« Commiltit, traditque tibi pro pignore nummi;
(1) —
Dehet A. C. (2) Aversas quidem sil in ulroque A. — (.^) Iloc, etiam A. C. —
(6) Haud sponsa? conjicio
codice. — (3) Lacerat A. —
(4) Simulatur euntum ex textu biblico : Virginem necdum desponsatam.
 , , , , ,

19» JUVENCUS
« Restitue, sol ante caput quam condat Olympo. 1000
« Misericors ego sum Dominus hos audio promtim.
:

« Externis cessate deis maledicere cuncti

« Praecipuisque viris populi qui fraena tenebunt.
« Fructibus e primis Dominodona referto.
pia
« Et quemcumque creat primo de germine nupta
« Sacrabis Domino, sol postquam septimus altum
« Est permensus iter, ut sitis sancta propago.
« Exstinctam pecudem raptorum dente luporum
« Nullus edat, mensisque suis non digna refutet.

XXII.

ExoD. XXIII. « Non credes narrata tibi, quse nuUa fidei 1010
« Firmamenta juvant. Neu falsum dicere testis
« Iniqua cum mente velis. Nec pluribus unum

« Additus in coetu certes superare nocentem (1),

« Ut tenuem et modicum qusesito ex crimine damnes.
« Quin potius si forte pecus errare videbis
« Cum quo corda tibi non sunt conjuncta, reforma.

« Et si mole gravi jumenta obnoxia sidunt,

« Erige, et alterius connitens subleva palmis. 1020
« Innocuum ne sterne virum, nam pectore justo est.
« Munera non sumes trepidi pro cura nocenlis,
« Soliicitique rei, quoniam mox lumina caecant,
« Sermonesque virum, cunctaque examina frangunt.
« Uberibus glebis bis ternos cultor in annos
« Immineat, vegetus debet quia septimus esse,
« Otia lenta ferens, quo pauper quisque capessat
« Quse fuerant generata palam, laetusque relinquat
« Qu9e superant mandendaferis, dum saltibus erranl.
« Circite(2) perpetua, volucris (3) dum volvitur annus, 1030
« Divisos in trina modos solerania, vobis
« Septeno (4) servanda die, quo mollia jus est
« Azyma triticeo gaudentes sumere farre
« Ut monui dudum, primo vos mense novorum,
« Libertas quum plena fuit discedere ifjlgypto.
« Ante meos vultus vacuus ne prodeat ullus.
« Primitias operum mensisque exordia nosce
« Festa tibi, sementem spargeris agro,
quoties
« Vel quum decurso requies conjungitur anno
« Omnibus explicitis, generat quse cura laborum. 1040
(1)Nocentem. Sequuntur subinde in cod. C. duo glossae liabent: Circitus, circito, circitura t^to circui-
versus, exlra locura vagantessuum, quos sedi restitu- tus, etc. Inscriptiones vero ac probi auctores : Circi-
tui prcpriae , quam in codiceA retineni; babes infra, tor,circuitor etcircumitor. — (5) Volucris, Cf. Arevalo
V. 105d et 1057. —(2) Circile pro circuite ; veteres ad Prudent. Proleg. 209. — (4) Septima A.
 IN EXODUM. 199

« Omnis liomo triniim clistingual tempiis in anno,

« Ante meos possit quo sese ostendere vultus.
« Nam quum laeta tibi fuerit possessio terrae,
« Gentibus edoraitis, commissa et credita, nosce
« Azyma ponenda altaribus esse;
sola meis
<t Multimodas pecudes et rubram sanguinis undam
« Nil festis prodesse tuis, adipemque nivalem
« Pervigilem et noctem durare in terapora lucis
« Quae redeunt, quoties sacrorum (I) cura recursat.
« Agnus neve tener materno in lacte coquatur. 1050
« Ecce ego sidcrcum coclesti ex arce ministrum
« Ad curam dimitlo tuam, qui robore multo
« Vadentem ad terrara foveat, quae pinguibus arvis
« Laeta viret, dulcesque evolvit nectaris undas.
« Plane audire parans, sacratis crede loquelis.
« Conjunctus est ille tibi fidusque manebit,
« Perpetuum retinens coclesti in vertice nomen. »

XXIII.

ExoD. xxni. « Eia agite, sanctisque auditum jungitc dictis,

« Mandatumque meum sincera assumite mente;
« Ut silis plebs cara mihi, populusque beatus, 1060
« Et regnum sublime Dei, gens ardua semper,
« Omnibus in terris quas sol, utrimque recurrens (2),
« Aspicit, et calido mundum complectitur axe (3).
« Concordes palpabo (i) tuos, cunctisque resistam,
« Qui tecum bellare parant tibi cedet Amorreus,
;

« Cethaeusque ferox, et quos nunc optima tellus

« Sustinet, in seclum a te mox vertenda colono.
« Provide ne vetitis acclines colla sacellis,
« Hostilesque Deos trepide subnixus adores.
« Quin potius profana ruens idolaque cuncta 1070
« Despice cum titulis, inscriptaque nominadele;
« Ut possis servire Deo, quera cuncta tremiscunt.
« Mox victum sacrabo tuum, fontesque meantes;
« Morborumque tuo demam de corpore pestes.
« Nullus inops nati tota de plebe dolebit
« Paternum non esse sibi nomenque decusque.
ft Longa?vo8 (5) prccstabo dies; queis terminus scvi
« Laxior optata) producal tempora vita?.
« Ante tuas acies trislis forraido volabit,
« Atque venenata^ pra^current vulnera vespa? (6), 1080
« Ut tua belligcris metuantur signa raaniplis,
(i) Festorum A,— (2) Utrumque rernrrens A. C— pantum verbis. — (5) Longinquos C. — (6) Atqueve-
(3) Asse C. — (4) Juvenc. Hist. ev. i, 740. Non egopal- ncnato prs^current vulnera vesps C. Y$5tr3B A.
 , ; ,

200 JUVEINCUS
« Perque feras gentes facilis victoria cedat.
« Quas tamen edomitas faciam decrescere sensim
« Ne vacua sit terra viris, atque agmine multo
« Increscat nimia rabidarum turba ferarum.
« Milite diffuso faciam te extendere fines
« Telluris sedisque tuse, quo marmore rubro
« iEstuat Oceanus, ventosis lubricus undis;
« Usque Philistinum pelagus terramque carentem
« Humano cultore diu atque agmine multo 1090
« Qua finit Euphrates, vitreis prgelucidus (1) undis. »

XXIV.
ExOD. XXIV. Hsec ubi detonuit, Dominus conscendere collem,
[Moysen (2)] Aaronemquejubet, ac nobilis sevi
Septuaginta viros, longeque inflectere coUa
TEterno summoque Deo; nam cominus ipsum
Permittit properare ducem, qui jussa facessens
Sancta Dei, celsum confestim construit altar,
Monte sub eximio, vacuas qui surgit in auras
Bissenos lapides tribuum, quse summa videtur,
Cominus adjungens. Hic nondum fronte juvencos 1100
Exhibet armata, sacrisque hos immolat aris;
Sanguine de quorum partem diffundit ad altar,
Craterem instillans alium, plebemque frequentem
Spargit rore levi, librumque evolvit, seterni
Servantem monumenta Dei. Quse consona postquam
Dixit cara sibi dociU sententia plebes (3)
Gonscendit tumidum lento molimine collem,
Grandsevosque senes fratremque in vertice sistit.
Hi simul aspiciuntrutilantem fulgure gemmam,
In qua siderei steterant vesligia regis. 1110
Saphira (4) nomen habet, coelumque hic visitur albens
Prsetentum per dorsa jugi, quse cuncta verentes
SubUmi cum iaude ferunt, victumque capessunt.
Interea monitus vates senioribus iUic
Sidere, Jesutem secum subjungere gressus
Pacato de corde jubet, utrumque relinquit
Aronemque, suis certantum jurgia noscant
iEqua lance virum, jurisque ut verba loquantur.
Ipse ubi sanctifici tenuit juga plurima collis,
Labitur sethereo propere nubs fulgida coelo, 1120
Et montem complexa tegit, vatemque seorsum
Occulit a sociis terno bis lumine solis.

(i) Perliquidus A. —(2) Identidem in tribus codi- pite, exciderunt. — (5) Quem consona... DodHs sen-
cibus eadem simul verba, maxime a versiculorum ca- tentia plebis A. C. — {4i) Saphyrant C,
 , ; ;; ; ;

IN EXODUM. . 201

Septima jamqiic dies niveiim patcfeccrat axera,

Quum Dominus media compellat nube prophotam,
Mirilicas intcr flammas dum fulgidus infit,
Atque quaterdcnis vati dat jussa dicbus
Noscere queis(4) posset, qutC sint sacraria summo
Digna Deo, lignisque jubetha^c ardua pangi
Perpetuo vahdis, nulla qu?e dissipet a^tas.

XXV.
ExoD. XXV- Haec miris conserta raodis, mensuraque justa, H30
xxvui. Lamina conspicui pra^velat ductilis auri,
Connectens gerainos tereti vertigine cyclos
In dextrum laevuraque qua sancta coluntur.
latus,
Inde levigatis intexit frondibus arcam,
In qua perpetui maneant mandata Tonantis.
Quin etiam rutilo cherubinos perficit auro
Diversosque locat, qua sese altaria pandunt,
Alarum splendore pari, sirailique volatu,
Ceu raoveant agiles ventosa in nubila pennas.
Multaque pra?terea rerura comraenta novarum (2) 1140
Mirificis sunt facta raodis, quse dicere qui vult,
Exproraat citius pelagus quas volvat arenas.
Sed neque quam multae species, nec nomina quae sunt
Lex nuraeris astricta potest depromere fando,
Dum cyathos, crates (3), phialas, mortaria pangit,
Cselatasque facit gestanda ad munera lances
Et quse noctilucis subduntur fulchra lucernis.
Jam qusecumque tegunt sacratam desuper aram ,

Aut velant postes ardcnti e murice tinxit.

,

ExoD, xxviii. Quin etiam vario texuntur pallia peplo 1150

[Vestibus ornanturque (4)] piis, qui munera libant
In tectis sacrata Dei, geraraeeque coruscse
Inha?rent sinibus, signantes nomina sena
Distinctira tribuura, quarura de corpore plebs est,
Singula nobilibus signantes noraina gerarais.
Sardia prirao loco, topaza, adjuncta smaragdus
Saphirus hanc sequitur, cura qua carbunculus ardet,
Atque viget jaspis fulvoquc interraicat auro
Tertio ligurius; sed et est hic junctus achati,
Atque amethysto, fulgens quem purpura cingit (5). 1 160
Chn,solithus quartus, bcrillo annexus onychnus.
Additur setherei signum venerabile Regis
Lamina conspicui formatum qua? tenetauri.

(1) Quas posset C. — (2) Novarunt A. — (3) Valis A. C. — (4) Aromatibusque A. C. — (5) Tingunt A.
 ; ;

202 JUVENCUS
Lintea quin etiam nivoso albentia textu
In laxos cohibere sinus atque indere raembris
Praecipitur,partemque obscoenam condere carnis,
Ne, dum sacra vehunt, denudent turpia vates.
EXOD. XXIX- Haec inter totus sacrorum evolvitur ordo ;

XXXI. Peccatum quse dona lavent, qua^ve hostia ferro

Lecta (1) cadat, sanctamque Dei determinet iram. 1170
Nam quicumque virum sacrata altaria tangit
Sanctior efficitur, purgatus pectora nsevo.
Pendeat ut lychnus semper laquearibus altis
Incensus, noctemque suo de lumine vincat,
Edicit censura Dei, ne forte tenebrae
Horrificam faciant per sacra altaria noclem.
Ponitur et Hquidi (2) nonnumquam succus olivi,
Sanctificans hominum carnes, dum
summo vertice
Liquitur, et crasso perfundit hmiine membra ;

Adjectusque naribus aptus (3),

levis, cujusvis 1180
Hahtus, et dulces irrorat sensibus auras.
Ihcet utmagni splenderet machina templi,
Ornatuque suo cunctas transcenderet eedes,
Perdociles tribuit sensus, et maxima fabris
OrnamentaDeus, omnesque his indidit artes
Achisamo (4) de Dana tribu, junctoque Beselo,
Ex Juda cui classe fuit clarigena origo.
Utque forent Domini populo notissima dicta,
Accipit e gemina formatas caute tabellas
Propheta, tribuente Deo, quas pollice sancto 1190
Et paribus scripsit digitis manus inclyta Regis.

XXVI.
Ex. XXXII. Interea populus, metata in castra locatus,
Dum vatem deesse suum jam tempore multo
Mordaci sub corde gemit, nusquamque videri
Murmurat, assidue deposcit numina demens
Aronem perversa sibi; quos ille frementes
Instantesque diu deferre ac tradere jussit
Ornatus, quos aure gerunt nataeque nurusque,
Nativa dumforma parum splendoris habere
Ducitur, et turpi de vulnere defluit aurum. 1200
Hoc ubi congessit populus, conjecit in ignem
Mollitumque dehinc ferventis flamma camini
Miscuit, et torva formavit fronte juvencum
Venturumque diem solemnem confore dixit,

(1) LcBla C. Jacta A. — (2) Liquidus G. — (3) Adi- liab nempe , Achisamech filio, cui adjunctus est Be-
tusque leves cujus fit naribus wptus A, C. — (4) Oo- seleel.
 ;, ,

m EXODUM. 203

llicet albentes quum primum lucifer ignes

noctem seclusit Olympo,
Protulit, et celso
Consurgit jud.Ta manus, damnosaqiie festa
L?eta colit, multicjue infundit pcclora poclis,
Atque exsultantes ducit furiata choreas.
Aspicit litTc celsaDominus sublimis ab arce(l), 1210
Innocuumque jubet propero descendere vatem,
Dum memorat «Decurre citius, montemquc relinque,
:

« Perversi ductor populi, plebisque magister

« Quam profana juvant; peccavitpraesule multum
« Te Judaea suo, dum sanctos deposuit (2) actus,
« Ex quibus indomiti Pharaonis solvere vincla
« Principe te licuit, furvaque exire Canopo.
« Prapvaricatores taurinis vultibus adstant,
« Proque Deo celebrant mentiti membra juvenci
« Et libertatis memorant id nunc sua3 numen. 1220
« Tu (3) motus ne flecte meos, neve obvius ito,
« Dum meritos his mitlo metus, dignamque ruinam.
« Nec tu jacturam metuas, ne demla potestas
« Culmen ad alterius confestim missa recurrat.
« Dabitur in terris multum pra^stantior armis
« Gens ignota tibi, qua? sit te principe victrix. »

XXVII.
Territus his vates Dominum subnixus adorat
Talibus affatus : « Cur
motibus exit tantis
In populum nunc (4) ira tuum, quem dura gementem
Imperia nimium metuens laxavit vEgyptus 1230
Dum te, magne, timet, tua celsa? robora dextrge
Terrificant fracta miserum cervice tyrannum ?
Et nunc, o Domine, quid dicct turba Canopi,
Captivis privata suis infensaque plebi,
Quam cernit nunc esse tuam? nisi te, Deus ingens,
Nequicquam consueta tibi pietate faventem,
Produxisse viros deserta in sedc necandos
Dum vastos inter saltus sua funera ducunt.
Sublimisquc indulge vultumque serenum
tuis,
Exhibe poscenti. Nam te quis vivere moto 1240
In terris, coeloque potest? quem curat ad unum
Quod moritur, vivitquc tibi
"^
Tandemque recurrant
Ad sensus, venerande, tuos, qua) dona pararis
Abramo quondam, proceri qua? deinde Jacobo,
Isaacoque pio, felix quos servitus ornat

(1) /n arct A. — (2) Deposcit A. C. — (3) Tum motus C, — (4) Inpopuhm sua ira. A.C.
 , ,, ,

204 JUVENCUS
Qua (1) placuere tibi.
Juratus per tua, sancte,
Robora, dum
spondes prognatos his fore cura (2),
Rex invicte, tua, densandos pube frequenti
Innumeraque acie, ceu magni sideracoeli,
Stellantesque (3) micant mundano in cardine gemmae. 1250
Cur promissa labant? cur ditis commoda terrae
NuUus habet, vatesque institit sedibus exul
Cui mellis spondes latices et flumina lactis. »

Flectitur his Dominus, tetramque expectorat iram.

Ilicet excelso descendit colle propheta
Conscriptas referens Domini de lege tabellas,
Introrsus, extraque simul (4) nam pagina sancta
;

E tergo commissa fuit. Quumque incitus exit,

Vocibus immodicis populi defigitur auris (5),
Clamoremque putat (6) bellantis hunc fore turbae. 1260
Sed vates non bella videt, sed languida vino
Pectora, multimodas in coelum mittere voces.
Jamque adeo ingressus castrorum limina ductor,
Bacchantis cernit populi fervere choreas,
Auratumque videt tumida cervice juvencum ;

Quem velut eethereum spectabat turba parentem (7).

Ilicet infensus calidam dum concipit (8) iram,
Confringit tabulas, totum dum surgit in ictum ;

Infectumque (9) foris vitulum dissolvit, et exin

Porrigit in pelagus, sumtisque exinde fluentis 1270
Attonitos libare jubet, fratremque deinde
Increpat offensus valde(lO), quod vana petentes
Audierit, justaque Deum violaverit ira.
lUepacem poscens, crimen populare fatetur,
Exsortem sese faciens culpabilis ausi.
At princeps punire parans dementia vulgi
Crimina, Levitas totis discurrere castris
Et ferrum nudare jubet, atque obvia passim
Corpora, cognata quamquam de plebe, ferire.
Illi alacres per nota sibi divortia (11) currunt, 1280
Oblatosque ruunt cuneos, raptimque virorum,
Ultores Domini, circum tria millia caedunt,
Queis vicena simul studio similia (12)jungas.

XXVIII.

ExoD. XXXIII. His gestis propheta suis jam mitior exit,

iEternumque rogat populi pro crimine regem

(1) C— Curx, rex

Quod A. (2) A. C. — Parentum A, — Conspicit A. — Inte-
invicte, tuse (7) (8) (9)
— micant A. —
(5) Stellant et Ex utraque simul ctum G. — (10) Valide A. C. — (H) Diu
(4) A.— fortia
A. Extra simul C— Aures A. C —
(S) Putanl A. (12) Studiost mUUa C forsan Studiosi millia jungunt.
(6) :
 ;

IN EXODUM. 205

Talibus affatus : « Peccavit turba luorum,

Rex invicte, virum plus quam mortalia qu£erunt(l)
Pectora, mutarum pecudum simulacra colendo (2).
His devota dedit, et numen credidit aurum.
Et nunc, o Domine, si dignuni me prece ducis 1290
Quam faciam fundamque tibi, dimitte reatum
Quem solus laxare potes. Sin amplior illos (3)
Poena manet, cunctosque tenet sentenlia mortis,
Nomen, Sancte, meum
ex pagina dele, coclesli
Quod scripsit (4) veneranda manus, cui subjacet orbis »

Orantem responsa Dei facilia palpant :

« Quisquis me vetito (5) peccator crimine la?dit

« Me contra veniens, hunc sancti pagina libri

« Nulla tenet, nomenque nocens delebitur inde.

« At tu depropera, captumque liinc (6) explica cursum, 1300
« Promissosque locos (7) suscepta? ascribito turbae.
« Ac ne sollicita tangat te cura vadentem,
rtNuncius anterior semper gradietur eunti (8).
« Ast alios (9) sua facta gravant, quos crimina fuscant

« Erecta cervice viros, sensuque tumentes :

« Quapropter socio secum non ambulo gressu. »

EtGc populus moesto suscepit dicla realu,

Irriguoque gemit ob tanta opprobria fletu,
Pollutassumens nigranti stamine vestes.
Quec bonus eloquiis vates deponere tristes 1310
Indutus luctumque jubet, multumque precatur,
Ut videant ne forte Dei sit grandior ira,
de crimine (10) laesus.
Si fortasse pari fuerit
His actis composta sibi tentoria promit,
Semotisque locat castris, nomenque docenter (11)
Indidit, in testem cujus sententia vera est.
Illum facta Deo subeuntem limina cuncti
Certatim videre viri, ipsique vicissim
Gaudebant gradum, vel sistere contra
inferre :

Quum subito, horrendum visu! nubs (12) fulgida coelo 1320

Labitur, et summi perfudit cuhnina templi
Dumque pius vatcs graditur, tum deinde recursat,
iEdibus Domini semper se condidit, auris (13)
in
Nusquam progrediens. At vates dicta (14) revolvit
Cum Domino consueta sibi, qua?que antea non sunt
Mortah concessa viro, deposcit ut ora

(1) Fuerunt C. — (2) Pectorum... colenda A. — — (10)Discrimine A. —

(M) Decenter A. C. —
(3) niis A.— (4) Quam scripsit A. —(5) Quisquis ()2) Xubs, vox ab Ausonio tantum usurpata, Idyll. de
in vetito... crimina A.— (0) Ilincde A, B. —
(7) Pro- monosyllab. hislor. xu, 4. Perjurum lapitham Junonia
missosque loco A. — (8) Euntem A. C. - (!)) Illos C. ludificat nubs.— (15) AusisC— (14) Advatis dicta C.
 ; , ; , ,; : ,

206 JUVENCUS
Gominus aspiciat Domini veneranda beati,
UtqueDeus procerem semper comitetur euntem,
Quam libet sethereus vallaret nuntius illum.
Annuitur, dictisque Deus sublimibus infit 1330
# •
Quae facienda, prius quam tanti gratia doni
Obtutus pascat mundana (1) invisere suetos.

XXIX.
ExoD. XXXIV. « Eia age, deproperans rupemi conscende minacem (2),
« Et gressum defige tuum. Nam dum meus alto
« Sic rediens decurrit honor, sub fornice saxi
« Umbratus mea dextra, mane, dum praepete cursu
« Prajteriens, refero divinse umbracula palmae.
« Tum tantum spectare Dei postrema meantis (3)
a Grura potes vultum non fas est visere cuiquam
; 1 340
« Spirantum ex numero, mundana quos fovet aura(4).
Hsec fuerant ut jussa , fiunt mox
caute dolata (5)
Gonsimiles tabulas divina ad jura reformat,
Gonsuetamque de cursibus (6} arcem
sibi sohtis
Incomitatus adit, montemque accedere juxta
Non patitur cunctos, ipsasque eliminat (7) ilHnc
Lanigeras pecudes, quia sunt contagia noxse.
TaUa corruptis nequaquam sancta cohserent.
Ilicet optatis Domini (8) sermonibus usus

Gognoscit ventura suis, seque ingerit uUro : 1350

« Domine , quem larga facit clementia magnum
In coelo terraque tuis, tu mitis in aula
iEtherea, solusque potens, justissimus idem,
Indulgens pariter popuUs ,
quos mundus ubique
Lsetus habet, tota Dominum [te] mente fatentes
Tu cunctos de fraude levas, tu quidquid iniquum est
Gondonare potes, solus quia crimine cares
Idem mortiferos soUtus damnare reatus
In prolem, natosque patrum, natosque natorum ;

Nobiscum prsecelsa Deus virtute maneto. 1360

Nam plebs ista ferox, rigida cervice (9) superbit
Grimine si cujus commissa piacula donas
Vivemas (lOj per secla, tui. » Mox sanctus ab aula
Effatur Dominus coeU quse jusserat ante
Ut, quum vulnifica populus post bella quiescet (H),
Otia respiciens, tantum (12) consortia nosset
De populo concessa suo, ne forte virorum

(1) Mundari G. — (2) Conscendere in arcem C. Dominus A. G, — (9) Rigida virtute A. ex eadem
— Metantes C. — (4) Ira A, — {^) Delatu C. voce in \ersii praecedenti. —
(10) Quemvis A. —
— (fi)

(6) De curribus C. — (7) Elimat A. —(8) Optatis (H) Qui esset A. C. — (12) Toto A.
 ,

IN £XODU>I. '207

Incautas mentes fallaci eluderet astu

Conjux, sumta foris, profanaque sacra doceret.

XXX.
Jamque quaterdenos celeri cum lumine solis 1370
Triverat hic vates, nuUamque assumserat escam ,

Jejunum referens ad caslra ingenlia pectus.

Illum conspicmie fulgentem lampade tlammae
Obtutus timuere virum, fraterque veretur
Mortalis revocans fulgentia iumina (1) visus.
Nescius at vates subita^ virtutis honorem,
Sacrata (2) visa sibi [de] formidine plebis
Noscitat immensi velandum luminis ictum,
Ne Juda?a cohors cum visu averteret aures.
Sed quum pacitica Domini se ad verba ferebat, 1380
Lulea perspicuo toUebat lintea peplo.
liicet exhibitis populo certante metallis,
Et quae sidonio linguntur vellera lulo,
Arfibus eximiis sacratam perficit a^dem.
ExoD. XL. Quam Dominus missa subUmis nube replevit
In tantum ut vatis non posset scandere postes
Sanctificos, quamvis toto se Umine valium
Panderet, et foribus (3) custos non obvius esset.
Haec quum mobihbus sese dimoverit auris
Castra movebantur, mox rursum sueta reverti; 1390
Fulgebat rubrac nimio de lumine flammae,
Dum volucris defervet apex, numenque prajsentat (4).

EXPLICIT METRtJM SUPER EXODUM.

(i) Mortales revocans fulgenti lumine A. Fulgentia Numeri et Deuteronomiam, in codicibus nostris se-
lutnine C. — (2) Sacrato visisse A. — (3) Fronti- quunlur eodera carminuni genere expositi quorum
bus A. — (4) Cseteri Libri mosaici, Levilicus nempe, excerpta qusedam selecta paulo infra dabimus.
;
 . — ; , ,; —
,

208

JUVENCUS,
IN LIBRUM JOSUE.

III.

ARGUMENTUM.
I. Conforlatus Josue a Doraino accingi jubet popu- lio deputantur. — XI. Quinque reges , immoio sole

lum ad Jordanis transitura, oranesque siraul bello per unius diei spatiura, vincuntur, raagna cum hostium
concurrere. — II. Praeraissis exploratoribus, — III. Qui strage. — XII. Contritis Canana;is, Josue tribubus sin-

Rabab raeretrici acceptara ab ipsa salulem reciproca gulis singulas ascribit possessiones. — XIII. Caleb vero
vice promittunt, — IV. Sicco pede Jordanera Israelitae peculiarera partera obtinet. — XIV. NuUara autem Le-
transeunt. — V. Terrentur Canangei. Circumcisio fit vitae, nisi perfugii urbes. XV. Trans JordanemRuben,
in Galgalis. Deficit raanna, fruge alias abundante. Gad et dimidia tribus Manasses positi, erecto aitari,
Angelus Domini se Josue prabet raanifestura, ac tute- suspicionem dissidiimovent,acraoxdepellunt. — XVI.
lam exbibet. — VI. Jericho, varios post raurorum cir- Josue senex, jamque raoribundus filios Israel hortatur,
cuitus, deletur, nec nisi sub anatberaate restauranda. ct docet servanda Dei prajcepta, cavendara cura Gentili-
— VII. Achar, ob furtura de Jerichuntino anatheraate, bus omnem societatera, revocandura cuique populi cum
lapidibus obruitur. — VIII. Expugnatur Hai seu Ges- Deo Duci popu-
foedus, jeternuraque illud mansurura.
saeorum oppidum, ejusque rex cruci appenditur. — lus obtemperans, fidem jurejurando vovet. XVII. —
IX. Dura foederibus pactis conveniunt reges, Deutero- Vix autem obeuntes Josue Eleazar, suraraique cseteri
,

noraiuralapidibusinseribitur, etpopulusbenedicitur. viri sepeliuntur, quum ad vana gentium numina redux

X. Favente dolo , Gabaonitae in foedus asciti , farauli- Israel duram incidit in servitutem.

mCIPIT BtlETRUM SUPER LIBRUM JESU NAVE (1).

I.

JosuE i Hsec inter Dominus Jesum dignatus adire,

,

Promittit validis sublimem confore donis

Admonitum transire vadum Jordanis amoeni,
Castraque metata liostili imponere ripae
Utque novas sedes terrarum in parte reposta
,

Constituat, plebemque locis disponat (2) opimis.

Quin etiam gentes distincte ex nomine noscit
Monte tenus magno, quem Libanon (3) incola dicit,
Usque tuas prono qui laberis agmine ripas,
Euphrates, Syrio disjungens limite Persas 10
Vel mare quod tumidum ventosis fluctuat undis.
Nam praeter eximium referta in pra^tta robur,
Terrorem late populis pailentibus indens
Judaicus miles Domini tutamine fidit.

Cui meritum insigne Dominus largitus ab astris.

Ex iisdem codicibus Laudunensi uno A. altero Lau- (1) Incipit metrum Jesu nave B. Initium deest in C.
dunensi B. el Cantabrigiensi C. usque ad v. 146. — (2) Disponit A. — (3) Libano A. B.
 , ; ,

IN JOSUE. .
209

PrcHestitit ut caperel dites sino viilnere terras.

« Eia, age viriliter, Deus intonat, arripe curas !

« Ut populus donata sibi mox regna capessat

« Legiferoque simul visus ne dimovo libro ,

« Ut Domino tutus numquam viduere perenni. » 20

Ille citus scribis mandata gerentibus (1) infit,

Ut victum populus et congrua tela capessat,

Moturus validas vicina ad bella coliortes,
Tertia puniceum signet quum linea mundum,
Affalusquo tribus, juncto Jordane, manentes,
Ut pecora et nalos percepta in rura relinquant;
Ac bellum (2) commune gerant, viclisque deinde
Se referant populis, Domino quos principe pulsent.
111« alacres jungunt cuneos, atque agraina miscent,
Aspera quceque pares ferro, votisque petentes. 30

II.

Hffic inter juvenes pugnaci ex agmine lectos,

Qux loca, quivehabeant homines, ubi raoenia, gentes,
Yestigare jubet, cursiraquc inspecta referre.
Pinguia per medium (3) lustrant dura pra^dia terrae
Irrumpunt (4) urbis aditus custode vacantes (5),
Occultique situm lustrant et tecta Hiericho.
Excipit hos meretrix, dudum qua? dicta Rachaba est,

Claraque tegit trepidos, ac verbis sedula mulcet.

Quod postquara regi dictum, terrore minaci
Exigit absconsos, stabili cum mente loquuta (6) 40
Egressos dudum portis bipatentibus ambos
Quos tamen occultira lignorum texerat antro.
Illos cura ducis (7) per devia quaeque requirit,
Et velut hostis agat, portarura liraina claudit.

III.

At meretrix, postquam cessavit cura tyranni,

Vertitur ad juvenes, et vatis raorc loquuta est :

« Nota mihi, fratres, Dominus qua3 prcTmia vobis

Deferat, ex furva quura priraum derasit /Egypto :

Ut, mare per medium, fluctu suspensa tumenti(8)

Unda fuit vobis veluti pro mocnibus ingens : 50
Vel quum, per vacuas eremi squalentis arenas,
Ciplicolum victura nivalis raanna paravit.
Vel quum terrifici reges, trans flumina rauca

(1) mandata genlibusB.

Scribit —(2) Adbellum A. (S) Vagantes B. — (6) Loquentis A. —
(7) Illos quos
— (3) Qui medium A. B. —(4) Irrumpant A. B. — rura diices B. — (8) Virgil. /Eneid. VII, 810.

I. i4
 ; ., ;, ,, ,, , , , ;
,

210 JUVENCUS
Jordanis positi, vestro mucroue cadentes,
Liquerunt patrias vobis vincentibus urbes.
Quid moror? Obsedit mentes et pectora pallor (1)
Nullus tela capit, curvo nec fidit in arcu;
Non pedes aeratas acies in prselia densat
Non quadriga volat ferrato bellica curru
Vobis vera datur, juvenes, victoria, vobis 60
Sidereo ab Rege, qui terram fecit et astra.
Et nunc, o juvenes, juratis dicite verbis
Ut quum depositis procumbent moenia muris
Sit salus (2) in vestris composta et credita dextris
Ne captiva fiam, socia cum stirpe, domuque
Patribus et caris quoram me cura fatigat. »
Annuitur, cunctosque domi servare jubetur
Vivere quos cupiat secum, atque indice signo
Sportea vincla sua suspendat cauta fenestra :

Ut quum per captam legio se fuderit urbem 70

Illita puniceo cernatur lana colore,
Illi alacres superant fossas et tuta capessunt
Osamo in colle (3), trina sub luce latentes
Ne dum praepropero repetunt sua castra recursu
Incurrant aliquos diversa ex parte sequentes.
At meretrix secura sui mandata facessit.
IV.
JosuE III. Nec non et princeps juvenum sententia doctus
Raptim castra movet Attina (4) ex valie, proculque
Advolat, atque animos palpat, dans olia cunctis
Una die (o) scribasque instigat dicere plebi,
; 80
Ut cum sacratam praeferri aspexerit arcam
Atque sacerdotes post altar pergere celsum ,

Signa levent alacres promtim, spatiumque relinquant,

Miiliaquoad sensim (6) duo compleat; atque fluentes
Corpora purificent, Domini ante ora iocandi.
Haec inter princeps Domini dignatus honore
Emicat, eximio Mosetis stemraate dignus,
Jamque sacerdotes, fluvium transmittere jussi,
Nuda in primori mergunt vestigia ripa
JosuE IV. Tum bissena tribus (7) dat lectos jussa tribunos, 90
Qui medio e fundo legerent candentia saxa
(1) Mentes et pectora pallor. Haec minus apte cum xaTotxoyvTe; t^v yy]^ «»' G[xwv. Et elangUerunt omnes
vulgato Lxx textu concordant quam cum complu-
tensi qui legit : 'Euiaiajiai oxt eow/.e
ol
inhabitantes ierram a vobis. {'2.) Sit —
solus A.—
bpXv KOpio; zr,^ (3) Osamo in colore B
tantum legitur in sacris libris
,

Y^v ,
EKiTOTTTw/e yap 6 cpooo? u;j.(5v eo' r]u.a; , Scio quia eos perrexisse ad montana timeo ne codex iterum vi-
;

dedit vobis Dominus terram incidit enim iimor

; vestri tietur; forsan legendum Montano incolle.—{.i)Attina,
:

super nos. Deuide idem solus hahet ista quoc noster 7ra- lxx. Zaxxi>. Vetus ital. et Vulgata Sattin.—{n) Dies A.
pa(ppa<jTtxw; exposuisse videtur : Kai y.aTemriaaov TtavTS? — (6) Quod sensim B. —(7) Tum nobis scna tribus B.
 ; :

i:n josue. 2ti

Calciilns ut niadiLlis bissenus demlns arenis,

Flumina lestelur populo siccata vianti.
Consimiles etiam cautcs nuineroque modoque
In medio posuere sinu, ([uas mobilis unda
Diluit , et rauco perfundit lubrica tluctu.
At Rubena tribus nudatum Iransmcat amnem;
Quam Cada (Ij subsequitur, media proporante Manasse,
Ouadracinta virum mitlcntes millia bcUo.
Quum subito eluvies, lluvio decurrcre sueta, iOO
Stringitur, et glacie cursus frenalur aquarum (2)
Evolat inferius positi pars fluminis, ac se
Condit in Oceanum , vastoque immergitur a^stu
A regione membra Mosetis,
pii qua3 condil
Usque ad immensum dubiis cum fluctibus aequor.
Atque ubi Jordanem transmeavere frequentes,
Laxatur glacies, soiis mollita tepore,
Assuetasque (3) prius conjungit llumine hpas.

JosuE V. Hsec ubi cognorunt diversa in parte tyranni,

Dimittunt mentes; nullum constantia tirmat. 110
Ilic princeps cultros bissena ex caute paravit,
E quibus, jussum est, populi prirpulia demsit.
ut
Nam bis vicenos eremo plebs tanta per annos
Ediderat validos majora in millia natos.
Pr^ebetur his lenta quies, ut tristia moestis
Vulnera mititicet sensim coitura cicatrix.
Pascha dehinc cohtur, et candens manna negatur,
Dilibus annonam quum (4) passim plurima messis
Exhibuil populo certatim farra metenli.
Azyma nivosa pascit de polline hutos. 120
Noctis (5) festa piic campo celebrantur aperto,
Novorum in mense senis bis sobbus altis.

Haic super e portis dispectat turba paventum

Castra, modo et lecto conservans milite muros.
Interea vates quemdam mucrone micantem (6)
Perspicit, et celeri gaudel conjungere gressu (7),
Talia diim memorat « Qua te de parte priesentas
: ?

Noster es, an potius Phoenicum ex gente , fatere. »

Accipit optati sermonis prolinus usum,
Sublirai narrante Deo. (f Dilapsus al) alto 130
« .'Ethere, nunc veni, totis cui (8) militat astris,

(i) Quem Cada B.— (2) Aquarum Virgil. (horf/. iv, A. li.— (^)) Nali A.— (6) Mirunlem A, B,— (7) Gres-
130« — (3) Exsuelasquc A. B. C. — (4) Annoua quam sus A, B. — (8) Tulis quum A. C,

i4.
 : ,, , , , ,;

212 JUVENCUS
« quo sub principe degit. »
Insignis legio, et
Ille sub hagc, mixta tacitus formidine, gaudet,

Fusus humi veneransque Deum dum talibus infit

, , :

« Domine immensam dignatus linquere sedem

,

« Quo famuhim celerare jubes. » Quas sumere curas

Dicitur, ut propere plantarum vincula solvat,
Fixerat in sancta quoniam vestigia terra.

VI.

JosuE \'i. Quin etiam vaHdam muris ab objice firma

Caesuram (1) Jericho videt, gentesque feroces, 1-40
Atque obitum regum quibus est conjuncta ruina.
Ille celer, totos circumdat mihte muros,

Pone sacerdotes statuens arcamque sacratam

Vatibus imperitans, quo plebs audentior (2) esset,
Terrificos sonitus septem proflare tubarum.
Jussa dehinc legio tacite circumvenit urbem :

Ut quum belhgerum tollat stipata clamorem

Terrificum dederit proceris quum tessera (3) signum.
Septima jamque dies la?tum patefecerat orbem
Quum jubet a^ratas acies in prajha Jesus ISO
Fidentem proferre gradum , vastumque fragorem
Mittere pectoribus, quem prouitim tela sequuntur.
Non aries ca^menta quatit, turresque retundit
Incessens etiam muros, portasque superbas.
Sed fragor et vastse concordi murmure voces
Tormentum mortale (4) gerunt, quo moenia sidunt,
Nudataque suis patueruni omnia claustris.'
Irrumpunt alacres subversam protinus urbem,
Omnia vertentes gladio, flammaque voraci.
Femina sola fuit merita} donata sahiti (5) 1 60
Civili discreta neci , atque abdita castris,
Cognata comitante manu, ne nescius iUam
Interimat miles, totis dum postibus errat.
Servatur Domino virtutum lauta supellex
Omnibus ex rebus poterant qua3 pascere visum.
His actis, princeps populum jurare coegit.
Ne studeat quisquam muros renovare jacentes (6)
Pignore mulctandus (7) primo , fundamina propter

{i) Casuram Hiericho C. —(2) Ardentior B. — genitrix, » Id moris ab oinni sevo fuisse Judseis so-
(3) Virgil. Mneid. vii, 657. Classica jamque sonant lemne testatur Liber Judic. vii, 20, ubi refertur Ge-
it bello tessera signum. Ubi Servius : « Symbolum deonis niililes , tessera quadam bellica aut symbolo
bellicum quod ad pugnam exeuntibus datur scilicet damasse : Gladius Domino , ei ipsi Gedeon. — (4) Mo-
—
;

propter confusionem, ut fuit in exercitu Marii Lar rale B, C. (5) Donat saliiti C. — (6) Latentes
Deus, in Sullee Apollo Delphicw; in Ctesaris Venits B, C. — (7) Mutandus B.
 , , ,

L\ JOSUE. 213

Extremo dehinc, tentet si attollcro portas.

VII.

josiE Yii. Interea cventus corrunipiint prava secundos. 170

Idola seciatur populus, et pronus adorat
Saxa levata (1) manu, duni cautes nuniina credit.
Signifer est Acharus (2) , Carmeli filius Ambr ,

Quem scitata cohors Dominum legemque rehquit ,

In vctitis haud la^ta diu nam millia postquam :

Trina virum consucta ( ncfas ) sunt raissa per arva !

,

Hostica, credunt tum (3) facili formidinc vinci

Givorum urbcm; trepide dant terga pcr agros,
PrcTci[)iti([uc fuga re[)ctunt sua castra ducemque.
Dedccus id postquam ductoris contigit aures, 180
Discindit vestes, et pnfvida pectora tundit,
Quem comitata 4) scnum confestim turba (5) moerentum
f

SuppHcat, innocuis dum poscit vocibus aures;

« Domine, quac causa fuit producerc plcbem
iEgypti de sede tuam (6)? qnid pandere fluctus
iEquoreos, cunctaque dehinc qua? traditanosti
Ingenti donante manu, qua ditius est nil?
An ideo afflictam tumidus ut stcrnat Amorrheus?
Tutius ergo fuit trans magnum degere flumen
Qui patuit nobis bibula siccatus arena? 100
Saucia quid faciet, aut quid confusa loquetur
Quod mage scrvitium cupias detrudere lectos.
Atqui vera salus et certa? dona medclhTe
Te penes, et quidquid clementia prKstat.
Convenient gentcs, dederat quas vincere nobis,
Mixta Jebusa3us, Amorra^usque phalange
Adversum te, summe sator; fera bella movebunt.
Ergo tuum nomen potcrit ridere (7) superbus?
IgnotjT^que tibi gentcs plus juris (8) habebunl ? »

Flectitur his Dominus, vatemque assurgere jussit, 200

Commemorans sensim deformis crimina culpa)
Plectenda (9) exitio capitis quod taha suasit.
Hinc ubi prima dies noctem demovit opacam,
somno corpus, sociosque fatigat.
Corripit e
Cognatasque tribus per nomina singula visit;

(1) Z,Pii7a C. —
(2) Achants Notanda cst expositio Ciiarmi quam Zabdi filiiun vocatum id porro nostcr :

haud frequensqua Acliari rrimen, jam uonfurlum

ita luculcnter confirmat. Aclian eral tertio tantum gradu
sed idololatria, nec unins, scd niullornm audiendum
,

a Juda palriarclia oriundus. (3) Credenfum C. — —

pst. Cr. infra v. .*)03. Idem cx i.xx vocatur : 'A/ao '/.6; (-i) Qitrr comilala C, (jitemcomitante A, B. —
(?>) Dat

Zaugpi. At in Vulgata,-lc/ian, ^/iws C'/irtrmj,^/n'/rt6f/i. turba, C, A. — (G) l)e sede tua A, C. dcinde quid
—
:

Idcm dicitur 1 Paralip. ii, 7, filius Zomri. Unde in- pendere. (7) — Poteris ridere supei-bos A, B, C.
lerprelcs induiere Aclian fuisse binomium , tamquc (8) IHus jure B. — (9) Flectenda C.
 — ,, ,

214 JUVENCUS
Deprendens noxale (1) capiil, dat corpora (2) morti
Improba diim pariter pecudes mittuntur in ignem.
,

Quod facinus primus commissum dixit Acharus

Infelix, praedae et spoliorum accensus amore :

Quse sepulta domi propria tellure tegebat. 210

Continuo huc missi sunt; quffi cito [cuncta] reperta (3),
Et coram composta duce populoque frequenti.
Ille ubi qusesitam vidit non defore prsedam

Talibus eloquitur rector, terretque timentem :

« Fare, age nunc, cunctis qua? te dementia coepit (4),

Aut quis audivit (5) rerum tibi nescius usus,

Immemor ut legis ritus sequerere nocentum ?
Et nisi salvasset Sublimis gloria plebera,
Libera colla jugo pressisset victor Amorrheus.
Eia age per cunctos admissa (6) piacula pande,
! 220
Ut salvata Deus Dominusque in castra recurrat, »
Ha3C ubi disseruit, saxorum tollitur imber,
Damnatumque premit, slirpemque everberat ejus;
Et pecora, et quidquid rerum servaverat itom (7)
Candens (8) flamma rapit, Ganopi qute (9) pulvere solvit.

VIII.

josuE VIII. His actis , cura3 emot?e. Deus omnia mitis

Respicit, et cunctis pariter consueta resignat
Robora, queis valeant acies detrudere cunctas.
Accipit haec (10) Domini mandata insignia rector,
Instruat ut socias qua^cumque in bella cohortes, 230
Mille legens juvenes, insigni (11) corpore et armis,
Ut, belli dum furta parant, dumeta capessant(12),
Haud procul hos tacite Gseorum moenibus abdens,
Ut cum mentita formidine vertere terga
Occipiat (13), clausosque viros educat in aequum,
Continuo celeres umbrosa cubilia linquant (14\
Nudatasque viris studeant pervadere portas.
Nec mora propositis respondent omnia vatis
: (IS).
Postquam obliquo decertant agmine turmai,
Princeps terga suos confestim vertere jussit 210
Quos inimica super denso agmine turba ruit
Ac multo clamore premit, ferrumque coruscat.
Quod speculata (16) cohors, quae concava valle latebat,
Evolat (17), et vacuis perrumpit moenia portis,

(1) Noxiale B. — (2) C— Qux

Corpore, (3) cito re- —(9) Canopeique C— (10) Accepit hic C—
(Id) An per
pertaA,B,C. — — Quidattdi-
(4) Virgil. Eclog. II. liyperbaton pro insignes?. —
[{%Dummeta capessant
vitA.B. Adivit C. Corrui>imh'ic\ocus videtur. — Ad
(5)
(Q) A. Omis.C (l^ojAccipiat A. B. —
[li) Linqiiat A. —
mira B.— Idem C,
(7) A, B. —
id est Cadens B, C. (8) (15) Votis hrian.—{\6) Sjyeculati C.—{ll)Et volatB.
 ;

IN JOSUE. 215
Subjiciens rapidos teclis sublimibus ignes.
Confusus quum deindo sonus ac flebile (1) murmur
Gessa:;os (2) conferro capul , visuniquc coegil.
Respiciunt alram in coclum volilaro favillam
Flammarunupic globos quos culmina capla vomebant (3),
Divcrsamque manum tergo, fronlique minantem. 250
Deprensi (4) horrescunt, exosaque (5j teia relinquunt.
[Pars] lixa antc oculos lacrymanlumque ora parentum ;

Pars in prircipites fossas, victore ruente,

Truditur, aut capta) porlis sese arietat urbis.
Stcrnunlur ferro juvenum bis millia dena.
Ipse quoque exsultans, aususque erumpere in ^cquum (6)
Rex (7; primo incursu capilur, vinctusque tenetur
Configiturque cruci; miserum dant saxa sepulchrum.
Omnibus absumtis, solum non sorbuit ignis
Quod rapuit festina manus; jumentaque tantum (8) 260
Sunt direpta ueci, subeunt qu;i3 pondera tergo.

IX.

josuE VIII. Interea ad reges revoiat victoria cunctos.

AudifcAmoiTious, Jordani adjunctus amoeno
Et qui dumosis posuere in montibus aulas;
Vel campos habilant Urtos, vallesque supinas;
Et qui ca?rulei consistunt margine ponti;
Hetaeusque ''9) simul, Chanana?usque susurrat;
Eva?usquc (10) pavet; Ferestcusque labescit (11);
Jebusa^a manus (12) pariter, Gergesaque pallent.
Nec tamen infracti penitus, penitusque (13) jacentes, 270
Attollunt animos, seseque (14) in prailia firmant:
Omnibus unus amor, Jesum (15) detrudere regnis (16).
Conveniuntque Gibana (17) loco, atque agmina sistunt.
Ipse inter curas bellorum construit altar,
Moysetis de more Deo; quod vincula ferri
,

Nulla Ugant, dum saxa (18) simul compacta coercent,

v^quali coeunte situ, libaraina promens
Grata Deo, queis spirat odorjucundus in altis.
Quin eliam legis describit (19) jura magistra? :

Deuteron est nomen, quoniam transacta revolvit, 280

Quam pariter tolum fas est cognosccre mundum.
Arca sacerdotum vchitur cervicibus alma;

(I) Efflebile in —
marg. C. —
Labascit B. —
(2) Gerf/essos C. Et Jebusa manus A, C.
(\\) (12)
Z) Capla vomebal C,
dccst in B. —
semel A. —
(4) Depressi Sese C — [i5)JesuG.
(13) /'e/j«7uA- (lA) in
^ — (.")) —
ExQssaiiup C. — — Delradere
(0) /n eqitiiin A, B, C. — Conveniunt Gebana
(IG) ir/nis B. (17)
Dcot
(7) A, — Jumenta lantum C.
liic vcrsus in B.Hvbal ncmpe
(S) Galyala. — Loca A. Sueta
B. aut (18) si-
— Chethasusque simul C. — Ethxusque — mid —
(9) (10) B.
C. jure A, B.
C. (19) Descripsit Describil
 ,,; , , ,

216 JUVENCUS
Quicumque ut videant Domini donaria summi.
Atque etiam vates, populo benedicere suetus,
Percurrit quse (1) jussa prius, quae cauta deinde,
Gestorum ratione pari atque ordine certo.

X.

JosuE IX. At Gabaona (2) manus postquam successibus altis

Judseos crevisse videt ca^sosque tyrannos,

Urbibus eversis, nullumque obsistere posse,
Callida versuto celerant colludia (3) facto. 290
Et quos contiguis regio conjunxerat arvis
Confingunt discreta procul sese affore terra
Mirantes tropaea viri ,
palmasque recentes.
adjungere (4) dextras,
Si valeant precibus victori
Et sociare domos, totamque annectere gentem
Victuram, ratione data (5); ni dissona corda
Dispiciant humiles , et subdita colla retractent.
Utque fidei certa3 (6) valeant servare colorem
Deprensos multo compellunt (7) pondere mulos,
Patria portantes celeri molimine farra, 300
Quae veteres lasso cohibebant tegmine sacci;
Vinaque consuti multo (8) cum vulnere folles
Vix retinent, dum plaga negat vincire (9) Uquorem.
Vestitus lacero (10) nudabat corpora panno,
Calceus attritis misere dat tegmina plantis.
Frangitur his ductor (11) populi dum suppHce palma ,

Vincitur, et mentes credit cohserere loquela^ (12).

Suscipit orantes veniam castrisque receptat.
,

Et, ut saepe solet, non longum ficta teguntur,

Compositosque dolos operit (13) lestatio veri. 310
Ihcet hos vates coram castigat amicis (1 4)
Et quia (ISj jurarat Domini per nomen a^terni
Mansit amica fides; sed jus commune negatur,
Lixarum officio circum sacraria jussis (16)
Convehere exsordes puris de fontibus undas.

XIV.

JosuE X. Hos Donibezelo (17) postquam descisse relatum est,

Regna Jebussea qui tum tractabat in aula

Quinque movet reges suscepta in prseUa fidos,

(t) Quas deest in A, B. — Aucjobaona B, at Consuti multum A, B. —(9) Vincere A, B, C.

—
Gabatna C, at Gabana A. —
(2)
(3) Conlodia B. — (8)
[\0) Lacere B. — [\l) Hic dator popuU supplice C, —
(4) Adjunge B. —
(5) Datam C, dala nisi sona B. (12) Loquela B. — (13) Operuit C. —
(14) AmiceC.
— Fides B, C.
(6) Fidis cerlse A. Malim diphtlion- — (15) Et id quia A. — (16) Jussi A. —
(17) 'Aoto-
gescat ultima fidei. — (7) — Compellant A, B, C. — v'.6;(7£y. lxx. Adonisedec. Vulg.
 , ,,

LN JOSUE. "217

Acrius obliqiians socios (1) pro foedere rupto

Quam poj)ulum immensas acies qiii fudcrat armis. 320
At Gabaon (2j coclu multorum territa regum
Mitlit oratorem, vatemquo exposcit amicum;
Confestim toto succurrat (3) milite mcestis.
Nec mora correptis dimittit Galgala signis
:

Hostica castra petens ; Domino subdente vigorem

Talibus alloquiis : « Timeas ne nomina regum
« ^lulta simul, validasque (4) putes his esse cohortes
«QuamUbet immensa confidunt nube caterva?,
pedes efiicient (5) equitum nec tela valebunt;
« Nil ,

«Falcibus et curvis armatas temne quadrigas. 330

«Namque ego pallenti quatiam formidine gentes,
«Nusquam fronte pari concurrent cominus hostes
« Palantes (6) tumida valido cum milite ca^de. »

Hirc ubi cognovit, numerosum tendit adhostem.

Namque parum (7) belli tenuerunt ca^de tyranni
Confestimque fugam dimisso milite sumunt.
CcTtera turba virum confus» stragis acervo (8)
Occubuit camposque implevit (9) fusa patentes.
,

Nec tantum exanimes vincentum perculit ensis,

Quanlum pra^gelidi comperta ex grandine nimbi 340
Et licet (10) hinc enses, hinc fulmina clara coruscant (li)j
Una dies tantis non est sat longa triumphis.
Ergo hebetes cernens gladios et funera lenta,
Auxilium a Domino princeps quod sueverat orat.
« Quamlibet extentis lux ha?c non sufficit horis,

Tempora ni jubeas noclis se adjungere luci.

Sit nunc llamma vagi librato in pondere (42) solis,
Nec moveat tremulos lunaris circulus ignes,
Ut elementa suis seu nescia currere metis
Tempora protelent, condensus dum ruit hostis. » 350
Auditur propere sol sistitur, et vaga luna
:

Cohibuit faciles utroque in cardine cursus.

Nec minus quos concava saxa tegebant,
et reges,
Obstricta cervice palam consistere jussit.
Undique tum positis concurrit Judea telis,
Impressoque genu conculcat colla gementum.
liicet exsangues crucibus figunlur in altis

Pendentes (13), donec sese nox reddidit atra.

(1) Acriusobliqnos sociis in Iribiis nostris coclicibus; midopallantes incodd. raanifeste corruptis. —
(7) Apa-
qux quum nullo stcnt scnsu, reparanda diixi mcnda fum co(\(\. Xanique apafum belli tenuerunt.Omnxnomc
notarionim. Acccpi verl)um obliquans, Iranslalc, uli quid vox
fu<;it aut sibi vciit totus vcrsus, prout
illa sit,
solct obUquus, qui el infensus intcliigitur. — (2) At (Ja- ibidem exslat. — Hegis acervo C. — (9) Implent C.
baona crptnm C. — (5) Succurril A, occurrat B. — — (10) Edicet C.
{8j
—
{\\) Coruscent A. — (12) Librata
(4) ValidanjiqueB.— (5) Pedes efficiel B, C— (6) Tu- in pondere B. —
(13) 1'endentis B, donet sese C.
 — — , , , ;, , , —

218 JUVENCUS
Tum virum deponit corpora ligno
siispensa
Quae super aggestis onerant[ur] saxa ruinis. 360
XII.

JosuE X. His actis properat bellator subdere Lemnam

Granda3vosque necat ,
pueris nec defuit ensis
Nil penitus tota permissum vivere gente (1).
Inde (2) petit Lachis (3) prostratis moenibus ardet;
:

Rex etiam populi capitur, ferroque necatur.

Dabira quin etiam paribus cooperta ruinis
,

Exstincta legione perit, socioque tyranno.

Et qui dumosis habuere in coUibus arces,
Aut curvas coluit (4) valles , camposque jacentes
Occidit, exstinctis pariter cum rege maniplis. 370
JosuE XI. Ac dum cuncta fluunt successu la^ta secundo
Abirus (5), acta videns victricis fortia gentis(6),
Ditia qui populis Asorum regna regebat,
Festinans flammam vicini exstinguere belli
Congregat eximios reges populosque feroces
Quem Roboamus (7) adit propere Machedonis (8) ab aula;
Et Somorus (9) factusque comes Axinus (10) in armis,
,

Et qui Sidonia ductor regnabat (11) in arce,

Cineritus (12), Aratusque (13), quibus contermina regna, 380
Firmabant animos sceptri sociaHs amore.
Jungitur Ernadurus (14), et qui conjuncta Ghanannis
Rura colit ponto, vel qui primordia solis
Rubra vident, roseus qua primum panditur axis.
Is super approperat Jebuso affinis Amorreus

Ceteus (15), Euthseusque (16), Feresaeusque sequuntur.

Qui deserta cokmt squalentis devia Thitsae (17).
Omnibus est animus stipata incurrere turba.
Exin quisque suo contorquent spicula ritu :

Hic peditum incedit legio densataque nube , 390

Quadrijugique ruunt ferrato mihte currus,
Ut fragor ipse fuget nitentem cominus hostem.
At parte ex aha Jesus nil territus instat,
Propter aquas veniens Aronis (18) nomine dictas;
Atque ubi cum lecto conscendit miUte coflem

(1) GentemB. — (2) Quae sequunlur carminal70- quoque Aquilonis Eehr. etVulg.— (12) K£V£pw9 Lxxet
M7 in cod. C. desunt, A , et B eadem omnino exlii- Vulg., —
(15) Arahus, ni fallor, cx lxx. Kai el; 'Apot6a.
bent. — {^) Alachis in codd, putcm ex errore. — [\4) Ka.itU^t'jixzoou>pihid. In regionibus Dorjuxla
(4) Volvil ib. versus cxcidisse vidctur. — (5) 'Ia6i? lxx. mare Vulg. —
(15) Ceiius codd. —
(16) in Viilg. Het-
Jabin rex Asor vulg. —
(6) Gentes cod. (7) 'JwSaS — ihxum. Uterque populus in unum coalcscit apud lxx.
Lxx, et Vulg. —(8) Bacrasa Ma&wv apud Lxx liegem K«t Toy; XeTtaiou;. —
(17) Locanda cst Thitsa, opi-
Madon. in Vulg. —
(9) lujiowv lxx. SemcronVulg. nor ei; y?,v Ma(7c;u!J.a lxx, «rt ferra j1/a5j)/ia Vulg.
,

(10) ^a;nMS A.'Ai;iif Lxx. ylc/isap/i Vulg. [\\)Adreges (18) iarons. 'Eiri x6 viSwp Mapwv lxx. /Id aquas Ale-
 — , ,

IN JOSUE. 219
Desuper(l) incuiTens securum proterit hostem.
Oninia CcTde madent, lellusque infecta cruore esl.
Mox currus celeres subjcctus devorat ignis,
Cornipedum([ue pedesgladio truncantur acuto.
Ipse regum princeps ferro dat pectus Asurus. 400
Urbs etiam procumbit sul)ruta muris.
totis

Communis iiic priuda datur victoribus omnis

Bis denos liac pugna duces novemque pcremit
Unus ab astrigera signum qui sumserat aula.

XII.

JosuE xi-xii. Protinus ascribit vates, populoque viritim

Dividit ablatas tantis pereuntibus urbes
Gentibus ol)tentu positas et cardine terra),
Unde rubet croceum venientis llamma diei
Trans amnem, prisco Jordanem nomine dictum.
Usque supinatam Chebronis nomine vallem, 410
Hermonium ad montem vasto qui vertice surgit
Atque Adamar pelagus (2), Chemeri, et marmore glauco
Sepositam Fasgam, dudumquc Asedota vocatum (3).
Solus compositis restabat pra.xla duellis
Bassamum rector (Ochum (4) dixere vetusti)
Titanum virtute ferox quos rector agebat;
Astarola cui domus est, et sedes in yEdra.
Hujus terra datur tribubus sulcanda duabus :

Et media} dum licta placet atque herbida vallis

,

Rubena3 GadiTcque simul sociieque Manasse.

, , 420
Ca^tera partitur sociis dux iequus in omncs.
Accedit regio qua Libanus exit in auras,
Et mare Masafatum, foecundaque Sidonis arva.
Levitas Dominus villarum nomine privat.
Balamus occumbit ventura edicere suetus.

XHI.
JosuE XIV. At socius semperque duci conjuncta Chalebus
Corda gerens, placido subnixus pectore, fatur :

« Nota tibi, diictor, animi sententia nostri;

Tempore jam ex illo, pariter quo visere terras

Ilostiles missi, cunctis pavitanlibus, unus, 430
Te socio expromsi niliil posse obsistere nobis
, :

Quamlibet immensi faccrent nova bella gigantes,

Stare Deum contra, nostricquo obsistere parti.

rom. Vulg. {\)Collem desuper. Ncscioan ancipiti lioc — (2) Adamar Pelagus, intclligc ^cu.iaa-/] 'Apafia lxx,
:

verbo describat nostcr terrani monlan.ini ct mcridianam .^fare deserli in Vulg. —

(3) Qux suhjacel Asedoth
ct occidcnlalem,dc qua concoidant lxx et Vulg. v. 16. Phasga\\i\\^. —(i) Og, rexBasan inAstarolh etEdrai.
 ,; , , ,. , » ,

220 JUVENCUS
Nempe teties (1) placidus ut nobis maxiraa quaeque
Pollicitus fuerit senior, ac , sorte seorsa
Hunc coUem mihimet cunctisque meorum.
dederit
Et nunc quod bellum Echina (2) de gente superstat
,

Cognata cum pube geram non degener a?vo ,

,

Etsi quaterdenis bis jam mihi volvitur annus

Ordinis esto memor, sedemque allega (3) petenti 440
Quam propriam teneant nati prolesque natorum. ,

Taha poscentem Chebrono in colle (4) locavit.

Additus et magnis haud decolor urbibus ardor (Sj.
JosuE XIV. His actis properat Dabiram exscindere gentem
Cujus opus suetum dociles conscribere fatus
Et elementa graves pueris dictare magistros.
Ehcit virum promissse ad foedera nata3
ille

Promta cui virtus animosque in pectore prsesens.

XIV.

JosuE XV. Omnibus popuhs servire coactis,

interea
Jebusaea manus patriis non cessat ab arvis, 450
Channano perstante domi, tectisque parentum.
Csetera ter ternis tribubus metata traduntur.
JosuE XXI. Levitas merito bis ternas segregat urbes
Perfugioque dedit factum noxale timenti,
Ne poena afficeret admissa piacula casu.
Quse proceres mandat hbrata expendere lance,
Ut facto graviore reum nex congrua damnet.
Ipse quaterdenas levitis devovet urbes,
Fffinoris exsortes. Tum plebes consona voce
JosuE XVI- Accipit Effremum ventura in tempora cohem, 460
XXII. Urbe super juncta, mansit cui Tamnala nomen.
Condidit hic cultros dura de caute paratos,
E quibus obscoenos dictu truncaverat actus (6).
Omnibus exphcitis socios remeare volentes
Jordanis trans stagna vagi, his imbuit orsis :

« Grata manus nobis, sanctoque electa Tonanti,

Fortibus e factis pariles meruistis honores
Quos dedit Omnipotens cunctis qui colhbus istis
Composuere domos. Et nunc remeate la^tantes.
IUud pro cunctis repetens vos saepe monebo , 470
Ut memores sitis quanta vos cura perennis

— Tenus A.
(1) B. —
tenis Echina, a]ia.sEnachim.
,'2) 526. Deterior ... ac decolor wlas. Et Juvencus Hist.
Promtum advertere
est susque deque
syllabas versas. Ev.lW. 685. Veniet etclecolor ctlter. —
(6) Opera; pre-
— Adliga codd. — T6
(5) (4) Xe^pwv ^v
5t ovofjLa Tvi? t6 tium cst advertere ex liis aliquatenus confirmari vel au-
Nomen Hebron ante vocaba-
TtpoTepov TtoXi; 'ApYoS. Lxx. 6£VT£iav vel antiquitalem additamenli quod vulgatus lxx
turCariathArbeYal^. — \\rg. ^neid.
(o) Cf. viii, tcxlus, tacente vulgata el conipl. editione, pree se fert.
 , , ,

IN JOSUE. 221

Diligat Omnipotens , dederit qiuT prannia vobis

Et qua? constituit sanctis facienda loquelis.
Noveritis servanda forc, quia vita perennis
Qupcritur his rebus, maneat si gratia legis
Inoffensa Dei (1), semperque in pectore degat.
Ergo Deus Dominusque simul timeatur, ametur
Visceribus totis, totoque e pectore nostro :

Sic fiet ut vestra pressentur sub juga gentes. »

XV.

JosuE XXII. H.TC iibi dicta dedit, cunctisque optando poposcit, 480
Illi iter incocptum peragunt fluvioque propinquant,
Conspicuamque locant turrito culmine molem.
novem monumenta patescunt,
Quix? tribubus ubi facla
Ceu Domini immemores cupiunt collidere belio :

Ante tamen missi certum qui noscere possint

Pliineus legitur, Aronis candidus hperes,
Atque decem primi tribuum meritoque locoque,
Qui memores mandata simul procerisque patrumque
Evolvunt, moeslis quamquam nii criminis esset :

« Dicite qupc fuerit substructi cura sacelli ? 490

Excideritne Deus? '=;anctff}ne oracula legis?
Ergone deserto genlilia sacra Tonante
Qua^ritis, et vivi functorum conditis aras ?

Numquid parva dedit cunctis monumenta Fagobus (2)

Exitio informi misero damnatus in ausu ?

Ha}c odio ingenti (3) mandanl populosque patresque,

Dum bellum sociale parant, atque arma resumunt.
Numquid parva datse sunt vobis jugera terrae
Qua? piacuit vol)is? aut[si] producere fines
Ac proferre libet, de nostris sumite campis; 500
Dummodo sidereo semper sacrata Tonanli
Sit synagoga parens, vobisnec dissona distet.
Commoneat sensus factum dementis Achari,
Idolaquum rigidis formavit mortua saxis.
Nonne malum pra^cepscontracti criminisegit,
Unius obnoxam, populum qui perculit ultor?»
llli humiles blandis respondent talia dictis :

«Nos cohmus qui cuncta pio sermone creavit,

Quique videt tacilis haorenlia crimina fibris;
Nec opus ut testes ad pubiica facta vocemus : 510
Ipse Deus novit quae causa exstruxerit arara ,

(I) /no/^/ensa. Memorintlectorcsqua; inpro/p(7. clixi- Ty,[j.a ffoYoip-..; lxx; rtn parum vobis est quod peccaslis
musdemetricalegeJuvenci. —
(2) M/;(j.ixf,6vu[jiivT6a[xdp- m Deelphegor? Vulg. xxii , \1, — (3) Ingens in codd.
 , ; ,

222 JUVENCUS
Nobis cura fuit condendae ad flumina molis
Perpetuge, ut captse maneat testatio terrae.

Nequandoque fiant venturae opprobria proli

Credentum (1) sancti divisa oracula templi.
Nescimus vanis oblata libamina divis.
Nse vero ne tanta pios dementia mutet,
!

Ut placeat quidquam, Domino quod displicet alto I

Illa nobis tantum mactare ac slernere fas est,

Qua3 suevit synagoga Deo libare perenni. » 520

His dictis manifesta fides, placidique tribuni
Laudibus ornatos meritis liquere Isetantes.

XVI.

JosuE xxiH. Interea longo vates jam senior aevo

Accitum populum raonitis fidelibus implet :

«Cernitis ut, cives, me jam longseva senectus

Ingravet, [et]motu ardentur membra supremo :

Et nunc vel moneo vel, si non displicet, oro,

,

Ut vestra sit vita Deus; lex, semper in ore.

Et quae praestiterit nobis cunctisque parentum
,

Patribus, evolvatmemori sententia fatu. 550

Namque feras gentes, quarum nunc regna tenetis,
Non gladius domuit noster, non perculit arcus ;

Sed Dominus, qui signa pius, agmenque praeivit (2)

Prsegrediens nosmet, quoties fit cominus liostis;
Qui populos tantos gelida formidine missa,
Subdidit, ac reges (3) voluit succumbere nobis
Quique parans vacuos nostris cultoribus agros
Post bellum, [postjque arma, feras prorumpere jussit,
Ut reliquam partem conductis morsibus essent (4).
Ergo agite, et pontum siccatum discite (5) vobis 540
Insuetoque modo fluvium sistente meatu
Concretum, tenuis quo modo desuper unda (6)
Stringitur in glaciem, calidum durata per ?estum.
Ut Deus immensi per secla ingentia facti
Accipiat meritas laudes, dum consona plausu
Lingua canit nil esse Deum sublimius. Una
Pergite quo ducit docilis sententia legi (7);
Ne variis actus sub flexibus ambitus esset.
Idola nulla virum de victa gente supersinl.
Sit Dominus vobis Deus arduus et Deus ingens. 550

(1) Ne credenfum A. ne credendum B. — (2) noster habcat, libri saci'i noii raihi suppeditant. — (5)
Agmen qm sprevit. Sic uterque codex, necessario cor- Dicite A. B. — (G) Teniiisse se quo mundum. A. B.
rigendus. — (3) SuMita greges A. B. — (4) Unde ea — (7) Uno pergite ducit docili sentenUa legis A. B.
 , ,, ;

m JOSUE. 223

JosuE XXIV. Quod si uumina cordi

cassa placent et luortua
Dicite. Discedam ne cernam (1) vana colentes.
,

Eligite, cuncti qutT sunt accommoda vobis.

,

Deserit Omnipotens refugos longeque refulal

Qui sub pestiferi quondam monumenta Balacis... (2)
Omnia la^ta magis vati (3) despondit amico
Aspice qua? teneas ,
quam fortes fuderis liostes
Et quam magna Deus cunctis fidelibus addal.
Hunc colite, et validas legi connectite mentes. »

Consona respondit populus sententia vati : 560

« Accipe, magne ducum (4) ,
quai sit tiducia nostri
IUum Niliacis qui nos educere terris
Dignatur colimus , solumque agnoscimus omnes
Esse Deum coeli , terri\}que et marmoris alti ,

Quo mandante, maris patuerunt iTquora Rubri,

Et qui signa dedit nostris percongrua votis,
Qui gentes subjecit nostris gressibus omnes. »

XYIII.

Haecubi disseruit populus fidelia fatu,

Pagina sancliticis legitur laudabilis orsis.
Ipse senex cautem terebinthi in codice ponit, 570
Ut sit perpetua^ testis noscenda tidei.
Expletis igitur vitae dux (5) optimus actis,
Cujus vita fuit ccntum distincta per annos
Atque decem functus merito dat membra sepulchro
,

Ephremo in colle, fuerat qui sedibus aptus :

Justitiee ob meritum luctu (6) defletus amico.

Cultellos tantum proceris junxere favillis,
Circumcisa quibus fuerat Judsea juventus (7)
Ossaque in Sichimis Josepi imposta quiescunt,
In quibus et membra fuerant (8) tumulala Jacobi. 580
Post hunc terrenos linquit Eleazarus actus.
Ergo viris (9) tantis post tanta insignia functis,
Gentiles populus cultus atque idola sumsit,
Diffugiens Dominum terrai, Dominumquc coelorum.
Subditur Eglomum(lO) propter [suaj facta tyrannis,
Atque quaterdenos vivit caplivus in aunos. 586

EXPLICIT HETRUH IN JESU NAVE.

(1) Diu me tenuit lectio codicis insulsa nec eant : Ii.tc concordant quac (exlus lxx vulgaris solus habct;
me; vcreor ut nodum gladio citius cxplicuerim, — hiscc alludit Aiigustin. Quxst. m .hulic. 1. 1, p. iii,
— Vati
I

(2) Ba/a/i.? C; hic pauca dcesse videntur. (5) p. 39r> diccns « Fn fuie libri
: navc breviter
Jesus
C. nati A. B. desfonis A. — Marjna A. B.
(-4) diiciim nnrraiitur; porroxit liistoriam quo usqiic filii Israel ad
— Ductx X. B. — \ulli codd. — Judxa
(5) (6) (7) colendos Deos alieiios declinavcruiit in libro autera
A B. —
;

viventis Fueranl deest

(8) C. — Ad iii (9) Judicum ad ordinem reditur. » —
(10). 'EYXcia Lxx.
 — — ,
; — ,

224

C. V. AQUIL. JUVENCI
IN LEVITICUM, NUMEROS ET DEUTERONOMIUM
*

SELEGTA FRAGMENTA.

ARGUMENTUM.
I. Summarum in Levitico rerum epilogo prremisso, terlio, de Christo vaticinalus. — XXYI.In fornicanlem
poela cui liistoriam relegendi cura prsecipua est, enar- cum Madianilibus plebem invebit se Phinees dux Le-
rat igne consumptos Nadab et Abiu, et saccrdotes sine viiarum. — XXVII. Plebs recensetur. Occiditur Ba-
planctu moeslos, plebemque plangenlem ; addilis pau- laam. Jam in terram aDeo promissam inlroitus paratur,
cis de variis rilibus et escis, — II. Agit quo ritu emit- Juvenci in Deiiteronomiuny(SLrm\na, numero quidcm
tendus sit caper emissarius quo expianda tabernacu- pauca, re vero multa, ad duo capita redeunt; concio-
lum et altare ; an a sanguine
,

et morticino al)stinendum nem nempe ad plebem et canlicum. XXVIII. Con- —

— III. Quid faciendum omittendumve in vendemia et cio, brevi propositione prfemissa, nempe : Deum timete
messe; quid de mendacio el furto, de injnstilia et in- — in duas abit partes : prima quasi eucharislica ,
po-
juria , de amicitia et charitale ;
— IV. Quid de variis piilo beneficia exhibila graphice repetit; — XXIX.
hominum mulierumve conditionibus ; — V. Quaenam Posterior, praefixa iterum palmari legem
sententia :

sacerdotum leges ; — VI. An mercede sit aut poena lex custodite, fusius exponit decalogi mandata — XXX. ;

sancita. Aliaque majoris minorisve momenti ,

quibus rite ob-
VII. Ipsa Numerorum fronle populus tribulim recen- servatis, promittitur Dei benediclio. XXXI. Canti-
setur ; — VIII. Describitur lex zelotypiae; — IX. Na- cum magnum ,
qucm Hebrsei summarium totms legis
zaraeorum consecralio ct obiatio; — X. Benediclio in dixere, Noster maxima qua poluit elegantia digessit :

plebem etLevitarum ofdcia. XI. Moysisad Obab ejus — unde non multa; molis est concinnos ejus hendecasylla-
cognatum inseritur oratio. XII. Plebs in Deum — bos ad exacla; orationis reducere normam : 1° Ab exor-
Aaron ct Maria in Moysen murmurantur XIII. Missi ; — dio testes advocat scmper mansuros ad usque Dei ex-
perCananffios campos exploratorps, XIV. Ea referunt trema judicia , coelos et terram ;
2" Proponit Deum,
quibus ingentes in motus plebs concitatur; XV. — cui impcnse solvit laudcs et honores , diligendum
Quam vcrbis dum placare pro virili conatur Moyses; — et timendum 5" Amandum quidcm tum ob ejus exi-
;

XVI. Erumpit ira Dei in Iruculentam peslem, et plebs mia, amoreque dignissima altributa veracitatem ,

muUa — XVII. Terra

concidit ; Coram, Datham vivos jiistitiam, lidelilatem tum ob peculiaria Israelilis con-
;

et Abirum absumit. — XVIII. Frondet Aaronis virga. cessa dona sive ab a;terno et in rerum creationc, sive
— XIX. Murmuranle populo, aqua contradictionis e in electione ex gentibus hiereditatisque corrogatione,

petra bis percussa fluit. XX. Aarone mortuo consc- sive ex patratis in deserto miraculis ; i" Timendum
cratoque Eleazaro, in populum rursus rebellem immit- vero a rebellibus quos igne et ferro, fame et bestiis, pa-
tuntur serpentes quorum morsibus erectus serpens vorc et extcrminio insequilur. 5" Sublimi praeter om-
aercus medetur. —
,

XXI. Bis vocatur Balaam a rege nem modum (7£[j.v6Tr|Ti , adducit in fine Deum ipsum
Balac ut Israelitis malediceret XXII. Quem Ange- ;
— sublata ad coelos manu, dislrictoque, gladii instar, ful-
lus, asina loquente, corripit XXIII. Hinc Balnam ; — gurc, per semet jurantem , utique per sscula vivum,
benedicit semel , — XXIV. Et ilerum — XXV. Et , victurumque, neminem posse reum ab irasualiberari.

L
Nabdus et abiudus.

Levitic. Postquam (I) conspicuo longinqua in clevia templo

CAP. I. IX. Extrema est imposla manus mox cura sacrorum ,

(1) Postquam. In codicib. eo loci prsefigitur titulus iste rubricatus : Incipit liber Leviticus.
 ,

SELFXTA FRAC.MKNTA. 225

Vatibus incubuit ,
quo ritu qucTque litarent;

Hoslia peccatuni qua> dcnicrel atque salutem

CcTsa daret; [qua^J dona (1) potens; quic pauper ad arani
Poneret; et geniinus quii> ferret comnioda turtur;
QucTve columba picT sociata (2) et juncta columbae.
Sed mirum pecudum CcTsarum viscera raptiui
!

Ignis edax celso rapiebat sidere missus.

CAP. X. Inlerea juvenes vegeti jam fortibus annis, 10
Esse sibi licitum stoiido dum pectore credunt,
Nabdus Abjudus, Aronis nota prophetT
et
Pignora, sacrilegis accendunt ritibus ignem.
Haud multum nece dilata (3); nam fulgur ab axe
Emicuit supero, atquc inter [iurc] vota necavit
Non sincera viros, multum gonitore moerente.
Frigentumque dehinc tumulantur membra sepulchro.
Mo\ tamen abstinuit genitor higere sepuUos,
Germanique omnes, lletum (4) prohibente propheta
Qui populo permissus erat namque igneus ardor,
: 20
Coelesti de sede volans, concluserat (5) omnes
Inserto terrore viros, palamque videbant
Temnendum non esse Deum qui non foret absens. ,

Hgec inter Domini cognoscit voce sacerdos

Vina negata sibi, mellitaque siceranatis,
Ne, quando Dorainum positas venerantur ad aras,
Halitus offendat, vinoso ex pectore missus.
Communis*populodistinguit reguh» victus :

Et quid vel iiceat, vel fas assumere non sit

Eloquitur, quem nostra etiam convivia morem 30
Coelestisub lege tenent (6) ne vultur in escis :

Aut corvus, picave (7) fiant, neu buteo furvus,

Accipiterve sagax, aut ore milvus obunco,
(Et quae difficile est mctato edicere versu,)
Ne quse munda parum congesto in pectore sidunt,
Innocuas tactu facianl sordescere fd)ras (8).

n.

DE VICTIMIS NONNULLIS, IIIRCOQUE EMISSARIO.

Levitic. XVI. Interea exstinctis (9) merito sub crimine natis

(1) Celsa daret dona potens A. —

(2) Prisco ciata ? nola, quum Nosler cxliibcat, alias indagavimus,
iiullns
A. — (3) Dilatante nece {). Eamdcm loclioncm infra — (7) Pirjaque A. —
(8) Fibras. Quac prnclermisimus
ncgleximus; eamquc prxtulimus quani ipse Jiivcncus carmina 52, ad capila Levilici xii-xv refcrenda, agunt
innuit in Evangel. fiislur., v. 84. Sec dilala diu vene- de pucrpera^ immundilia et miindatione, dc lepr» in-
runt gaudia prolis. —(4) Flelu prohibente A, C. diciis, legc, ot piaculis pro liomine, domo ac vestimcn-
— (3) Concesserat A. — (6) Sub lege tenent. An ihi tis , de scminiflui viri et menslruosa; mulicris expia-
quirronda sitquirdain tcmpori?, ct qiiidcm vctiistissimi tionc. — (9) fnterea cjcslinctis, in cod. vcrs. 91-112.

I. i5
 , , , ,; ,

226 JUVENCI
Aaronis proceris Dominus haec intimat ingens ,

Et , quse prsesens est (1 ) , dimissa umbracula velis

Altar habet, sacraque simul praBnubitur (2) arca. 40
Temporibus certis sese referatque , locetque
Sacerdos, pia vota ferens, quia sanctus ibidem
Consistit Dominus (3), albenti in nube videndus.
Is tamen, ut vitukun proprio pro crimine mactet,
Proque synagoga similes mox immolet (4) hircos
Sorte suboblatos (5), unus qui devius erret
Peccantum delicta ferens, secumque recondens.
Ast alius placidam ut Domino mactetur ad aram
Optima siderei laturus commoda doni.
Bestia vel volucris nullo quae sanguine fuso
, 50
Functa fuit, nullis prendenda est congrua mensis :

Idcirco quoniam multorum in sanguine mens est.

Atque iterum si forte pecus mucrone peremlum
Laxaret roseam (6) sectis de faucibus undam,
Debet terra tegi, ne sit non condita fraudi.
Levit. xvni. Instruit hinc Dominus quse sint consortia noxie
Quaeve juvent parili concordia pectora nexu
Qu9e certis digesta modis hic explicat ordo (7),

III.

SELECTA QUiEDAM PR^CEPTA MAXIME MORALIA.

At quum tondetjam messor aristas,

triticeas (8)
Yel quum flaventes resecat vindemitor uvas 60
Nemo legat totum, ut pars hnquatur egenti
Quae suprema fuit. Mendum ne dixerit ulhis (9).
Neu furtis servire veht, nec prodere fratrem (10)
Nec super justum jurandi imponerejura.
Laedere ne hbeat quemquam vel rapta tenere.
,

Neve operse (H) pretium demat mercede locati

Vel una sub nocte viri. Neu dicere surdo
Surda vehs, damnumve exprobres corporis uUi.
Judicis arbitrium ne sit propensius umquam
In laevum dextrumve latus, quia pauperis una 70
Eximiique viri debet persona videri
^ lUis qui posita rerum discernere lance

(1) Prxsentis C— (2) Pronuhifur C. Constanter prsepositlo poslponcnda erit. Habetur enim in Juvenco,
anteponenda cstcompositioverborumcum prjEpositione ibid, III, 409 «coDlesti in sede tuentur , altitbroni vul-
prw ; eam enim Juvcnco prffiplacuisse abunde alias con- tiim Genitoris supra » Immo audacior Maro , JEtieid.
.

slat, caeterisque jam observatum est. Cf. Arcvalo ad xi,509. Est omnia quanAo, Iste animus supra. (6) —
—
Hist. evangel., lib. III, v. 514 et 552. (3) Consislat Croceam A, B. —
(7) Explicit ordo. Omissi versus 21
Dominus A. B. — (4) Immolat C. — (5) Sorte sub ad capul Levitici xviii attinentes. —
(8) Atquum tri-
obia/a A. In accepla lectione velpaulo insolcnserit vcr- Nceas, in cod. vers. LaG-I^^. (9) UlUs A. — (10) —
bum subofferre C vel, quod omnino abnorme non est,
, Perdere fralrem A. —
(11) Neve operi C.
 , , , ; ,,

SELEGTA FRAGMEMA. 227

Mente qneiint docili. Mo\ tnrgida pectora fr?ena,
Invisns ne forte fias, dnm despicis omnes
Oderis ant fratrem, tacita si cogeris ira.

IJqne cupies jucunda (2) et commoda rebus,

tuis (1)
Sic fralri deposcc tuo, ne dissona mens sit
Hoc servate viri, sanctoqne insislitc juri.
Sed castiga magis coramqnc cvolve locato (3)
,

Ut vilet commissa i^rius, mentemque rcformet. 80

Et quum jura libi fuerinl connnissa nocendi,
^[otus pone libens, iramque emitiga tolam,
Pectore quio tacita dudum contracta vigebat
Ne dominns sis ipse tui vindexque doloris.
Levitic. xi\. lloc servate viri sanctoque insistite juri.
Sintjumenta tuis subnixa et snbdita plaustris
Corpore consimili, nec taurum jnnge caballo
Frena regens. Virides inter nec spargito vites
Farra serens (4). Vestisque tibi nec discolor (5) ulla
Diverso sit texta niodo, filove biformi. 90
mercede seorsa,
Diligit ancillas si quis,
Nondum jure dato quod servis missio pra3stat,
Et data libertas , mortali crimine caret.
Si puella non juncta viro sensum conjunxeril unum,
Si facilis nullo coitus luctamine pricstet :

Lenitur per vota Deus , si de grege molii

Votivus aries (6) Domini mactetur ad aram.

IV.

germina trunco
Insita sylvestri quoties sunt
Capite post ternos nequaquam poma deccmbres,
Sed summo sacrale Deo; quia quintus edendi 100
Jura dabit vobis licitis cum victibus annus.
Auguriis servire nega , atque auspicis orsa.
Pro veris audire fuge; rectumque capillum
Crispanti rutilante coma, vel carpcre barbam,
Aut ferro signare cutem vel stigmata (juaivis
,

Indere corporeis baud umquam immitia membris (7).

Filia blandiloquis ne sit, tomancipc, mocchis,
Aut turpi transcripla toro. Cantuquc medentes
Evitatc viros. Dignaque arcessite noxa
Si juvenis vetulo non assurrexerit et si , 110
(i) Atque luis,yeTS. i()Z-\(ib. Eadem rrigitlius re- lilem Juvenci cditores moverunt, quam nec silere nec
gesl.-i in vcrsibus omissis. — Judicatida C.
(2) (3)— renovarc nos onorluit. Cf. Ilisl. evang. II, 085. — (G)
Coratwiup evolve localo, id c«t, sed publice arr/ue eutn, Votivus aries. Mcmincrit iector cara csse christianonim
Lcv. XIX, 17. —
(4) Sec spurfjilt)... farrasercns. Con- poctarum lcgem, ut syilabam ca'sura inltTccptam fere
suele adducil Juvencus duo vcrba sic uni apposila eidom- scmpcr producant. —
(7) Metnbris repelilur ob similia
que nomini. —
(o) Discolur. Hic dc voce nonnullara in utroque codice, Ilibct C. tnilia membris.

i5.
 , , , ;, .

228 JUVENCI
Barbato cuicuinque puer, quia granclior gevo
Postulat officiura, paternis quod datur annis.
Sitmodio mensura luo non debilis uraquam;
Nec trutinam serves, cui sit serauncia fraudis.
Justus justa Deus (1) quocumque exquirit in actu.
Levitic. XX. Et qui ventriloquos poscunt, responsa refuta (2).
Defunctum propter nuUus deponere barbam ,

Aut nudare caput studeat, frontemve serenam

Polluat, aut quicquam quo sit deforraior aptet (3).
Feraina, noctivagus [si] quam possedit adulter, 120
Conjugio est indigna viri, quem postea sumat.
Et qu3e de sensu qua? sunt divortia, missa est,
Nesciat alterius thalamos. Purusque sacerdos
Omnibus in rebus nitidum praestabit olivum
,

Quo perfusa prius saciati verlicis ara est.

V.

Levitic. Huic conjux de gente sua compertaque soli,

XXI -XXII. H^ereat, et viduam vitet, luxuve nocentem

Ne maculosa fiat vetita de matre propago.
Et si quis vilium quodcumque in corpore gestat
[Munia non hic] dignus erit qui sancta capessat. 130
Gorpora pUu-a placent, maculis haud illita foedis,
Femineus quas fluxus habet, quum vota sacrantur
Quae captu pro quisque suo devovit ad altar.
Quin et vela simul nequaquam jungere fas est,
Nam maculis sordent. Purus est Rector in altis.

Fiiia sanctifici fuerit si Iradita vatis

Externi sub jure viri libamina prima
,

Nequaquam contingat edens si conjuge functo :

iEdibus in patriis coepit consistere , suraat

Cura genitore (4) cibura secura, paneraque vicissim. 14
Quod si sancta manu quicumque admoverit ori
Nescius, ob culpara quintas deportat ad aras.
Pendeat ante thokira (5) lychnus laquearibus ahis.
Levitic. xxiii. Haic inter caHdo juvenes dum fehe moventur
Hic HebrcBus erat, ahus generatus iEgypto.
Dumque aUerna sibi dicuntmaledicta, frementes
Imraensum Doraini noraen fuscare querela
Non tirauit Judaeus iners dura ducitur ira (6).
,

Quod facinus propter, castrorura ex aggere tractus

Et positus carapi raedio, mandante loquela ISO

(1) Jtistus justa Deus. Sic alias Juvencus, Hist. vita X.—iZ)Optet A, C. —{A) Quem^genitor C. Cum
Evang. i, 159. Vtjuste juslo servire queamits, iii, 534 c/enito A. Secitra cihittn uterquc. —
(3) Pendeal e tholo
hujus justitiam juslo comprenclite corde. — (2) De- A. — (fi) Dicitur ira A, C, paulo iufra dixere sui C.
 SELECTA lUAGMENTA. 229

SubliniisDomini, saxorum concidit iclu.

Percurrit pia jura Deus, atque omnia pandit (1).

VT.

ALT MERCEDE AUT POENA LEX SANCITA.

LEyiTic.xxvi. Talia (2) sincero condentem pectore jussa (3)

Pax tran([uilla manet nullo quem bella tumultu
,

Proturbarc queunt ; longos sed missa per annos

Otia multimodo complebunt liorrea fructu.
Quin etiam si tela velox distrinxerit liostis,
Exigua bellante manu, detrusus abibit,
Quaslibet immensas acies in prselia ducat.
Ast illum qui jussa Dei sublimia violat, 160
Mortis terror agit, ccu ferrum torqueat hosles,
* Pnccipitique fuga trepida condatur in urbe.
Huc postrema fames morbis pallentibus illum (4)
Ambiet et saturus quamvis jejuna putabit
,

Ora sibi; semperque metu redeunte timcbit.

Ac si collibitum portis bipatentibus ire
Quo sensus duxere sui , tunc moesta per agros
Undiquc desertos eremus confundit euntem.
Raptoresque lupos et quaj sunt dente vel ungue
Terribiles per rura fera^ ,
plus iste tiraebit : 170
Et quamvis pingui generetur csespite terr»
Veina seges, teneras culmus non promil aristas.
Natorum tum mcmbra morsu paler, seu dulcia
Appetet, atque fame genitrix demittet ad alvum
Quod genuit foecunda prius. Tunc vincula captis
Imponet jam (o) victor ovans, llammaeque micantes
Attollent rutilos per tecta ingentia crines,
Urbibus in cinerem versis, qu^e focda gerentes
Ambierant valido quondam tutamine muri.
Deficient tituli, variarum insignia laudum ;
180
Et quoe pulchra prius fuerant, destructa peribunt,
Ut Deus semper venerandus ametur,
in coclis
Idola quem nequeunt raentito attingere cuitu.

VII.

RECENSIO POPULI TRII5UTIM.

NuMERi. I. Verterat (6) interca solitis recursibus annus,

Mensibus explicitis sua per vestigia currens,

(l) Attingete citllu, Vprsiis iiltiiiii, SOi-oOG, jcjiino cuimiis, qiiibus acta j;iin af^cbantiir, maximc judiciaiia
quasi indicc exliihcnl (|usd Levilicus liabel, cip. xxvii. cf. Levil., cap. —
xxv. (3) Pectora jussu t. — (i)
— (2) Talm. In cod. vers. 262-298, nonnulla rese- PsaUenlibus illum C. — (.o) Imjponcndam C.—[<o) Ver-
 ; , , , ,

230 JIJVENCI

Postquam lieta Deo pubes Nilotica liquit

Littora , et e Pharia (i) tandem migrarat arena;
QuuraDeus, astrigera fulgens de sede, loquutus,
Imperat ut vates tribuum mandata tribunis (2)
Certa ferai, plebemque dehinc percenseat omnem 190
Sepositis pueris, et quos jam grandior SGvum
Exhibet immunes trepidi sub cura duelli.
Utque summa fiat, bis denis noscat ab annis.
lili alacres relegunt, numero currente per omnes
Turmas quisque suas, cursimque inspecta loquuntur,
Nomina bissenis tribubus quse condita pr?estant.
Hsec sexcenta simul complerunt et tria junctim
Millia, quingentos pariter si jungere cures;
Quinquies denos domuum quum deinde viritim
et
Notio perdocuit, procerum bis millia sena. 200
Levitas vero Domini quos cura sacrorum
Sola manet, vetuit plebis conjungere summse. *

NUMER. 111. Hinc allecta Deo Getsonum (3) millia septem,

Quingentis pariler positis; Gaada seorsum
Bis quaterna facit, sexcentis comminus auctis;
Tertia bis ternis similibus atque ducentis
Exhibuit patrio dicta sermone Blerara.
Has diversa manet quoniam custodia summas
Sacrorum templique Dei, sic castra sequestrant.
Prima legit pelagus; alia se pergit ad austrum ;
210
Tertia praegehdas aquilonis respicit auras
Et qua (4) prima rubet venientis flamma diei.
Maxima conspicui ponunt tentoria vatis.
Hinc genitos primo pueros dinoscere partu
Et Domino sacrare parat, qui milUa complet
Bis undena simul bis centum si superaddas,
Septies et denos pro queis assumere dragmam
,

Vatibus est licitum , sacrisque(o) addicere templi,

Emtos quum vekiti divina eliminet ara.
Ihcet apphcitos sacrarum ad munera rerum 220
Ex Getsona (6) , Managadaque (7) et dicta Merara
Bis quaterna legunt quingentis millia junctis,
Quinquaginta super positis, quos ferre seorsum
Ornamenta domus Domini vel promere jussit.
Sic ubi jam positis suinebant otia castris
E quibus excludi placuit trans hmina portae
Morborum queis dira tabes corruperai artus

lerat interea , v. 1-46. In codicc tituliis pracscriptus — (4) Aqua A, ad quemB, aique C. —(5) Carisque
iste : IncipitltherNumeri.— {\)EffariaC.— {2)Tri- addicere A. — (6) Getrona A. — (7) Managada
bunummandatatribusC.— {o)GelsonumulmgTXco. cx fiuadam corruptione, ut vidctur, Vulg. Caath.
 , ; , ,

SELECTA FRAGMEMA. 231

Ne validis (Pi inleipositi contagia ierrcnt,

Abilila tlum calidis errant discrimina senis.

VIII.

LEX ZELOTYPL*.

NuMER. V. uxori (2) lacito qui pectorc zelal,

Ilicct 230
Nec testem qui prodat liabcl, si servus aduller
Polluerit casti quondam cubilia fulcri,
Ad vatem festinus cat coramquc priT^scntct
,

Quam credit peccasse sibi, canamquc farinam (3)

Hordea quam faciunt, sacratum promat ad altar,
Quam nec tliurclinat, ncc pingui irroret olivo.
ProN idus liic vates undam de fonte capessal
Fictilibus labris modico quam pulvere tinguat :

Quem media proniis testudinc templi.

capit, e
IMox illa nudarc caput palmisque tenere, 240
Compcllit (i; geminis mcmoris iibamina sacri.
Utque bibat laticcs secum maledicta tenentis
Compcllet scnior. QucT, sit si criminis exsors,
Iliaesa cum mente manet, vultuquc sereno.
At sub tacitis ceiantur crimina fibris,
si

Turgebit subita muiier tentigine morbi,

Obscoenumque femiir putri cum (5) carnc liquescet.
Insuper et picbis aciiit maicdicta loquentis,
Dum facili exprobrat conmiissa piacuia risu.

IX.

NAZARiEUS.

NuMER. VI. HcTC intcr (6) casto vitam si ducere (7) ritu 250
iMente parat quisquam , votique implere reatum
Pervigiii exoptat scnsu, ne luxus in ipso
Corporeus certo possit sub fme vigero ;

Vina neget sibi nata iibens, ct cuncta refutet

Pocula, qucT caiidis in vinum vcrtere lymphis,
Aut mcllc, aut pomis consuevit cura bibentum.
Quum iiquidos puris renovant de fontibus haustus
Horreat liic uvas, acinuni nec mordeat ullum,
Quod madet, vel solibus aret
vini vel rore
Insparsum crispo concretus marginc rimsD 260
Quin etiam laticcm mordacis vitet aceti
Sobria mobilibuci delibans pocula rivis;
Concretamque gerat toto cum tempore barl)am

(1) Invalido.sji, invnlidm C. — (2) Ilirel uxori , in (4) Cotnpellif C— (o) Pariter cum carne h..—{()) IJaSC
cod. vcrs. -i7-6G. — (5) Coramque farinam A. — inler in cocl. vcrs. OT-lO-i. — (7) Heduccre A, C.
 — , ;

232 JUVENCi
Qui voto prsescriptus (1) erit; crineuique flaentem,
Intonsus conservet apex; lustrare sepiilchra
Nesciat, et patrum tumulos bustumque sororis,
Ut sanctus persistat honor. Si forte sub hisdem
Compositus tectis ahquis laxaverit artus
Morte velut subita (2) infectum (3) sordescere coget.
Si igitur veniam curis mordacibus oret 270
Tondeat et crinem squalenti in vertice pastum (4);
Et cum clara dies septeno (5) eluxerit ortu,
Turtures, aut simiU candentes pkima columbas
Offerat, ut vitium vatis per verba levetur
Atque precem; jactura (6) tamen
temporis ejus, sit

Quo prius abstemius fuerat, rursusque capessat

Principia optatis iterum currentia votis,
Quscsitam ut meritis valeat contingere metam (7).
Omnibus his gestis, postquam sua praemia campos
Certa tenet, similes albentis velleris agnos 280
Offerat expliciti viventes (8) cursibus anni;
Unus ut occumbat quaesitae ad praemia mercis,
Peccatumque levet nitidi jam corporis
; alter,
Atque salutiferos (9) aries decumbat ad actus.
Illeeliam (iO) niveos panes (H) conspergat oUvo,
Et quidquid sacri veteris solemnia poscunt,
Ut valeat rursum desueta assumere pocla.

X.
V
BENEDICTIO PLEBIS.

Ergo agite (12), et plebem quoties sacrare precatu

Orantem cupitis, hoc Christum (13) poscite fatu :

« Dextera verticibus hominum dum prona recumbit, 290

Candidus a^therea vobis benedicat ab aula
Omnipotens, custosque fiat per saecula vester,
Fulgentemque Deus faciem super omnia vestrum
Attollat (14) capita, et sit miserator (15) in a3vum
Elevet et vultus, ut vos de sidere visat
Inciyto (16), et ingenti Dominus det munera pacem ».

Nec minus interea vates circum omnia promtus

Jussa Dei primam castris socialibus sedem
Exornat Domini, pinguique irrorat olivo.

(1) Prxscriptus A. — (2) Sopita C, oUita A. — (3) putem quod mox scquatur benedictio in Christianis
Infeclum vel isti A.— (4) Partum A. — (S) Septimo A.
,

libris inserla, ut opinor, ab ipsiusmet Juvenci tempore.

—(6) Et precem factura C. — {l)\Mente7n C.— (8) Bi- — (1 4) A ttollet A. —
(1 5) Miserator A. Vix allerum in
dentes A. —(9) Salutiferus. — (10) Vel etiam A. uno Tertuiliano exemplum hujus vocis a poefis usur-
(11) Novos panes A. — (12) Agite in cod. v. lOS- pats, antc Juvencum invonisse se Arevalo professus cst
126. — (13) CuRisTUM. Huc nomeu sacruni add^ci eo ad Hist. Evang. ii, 295. —
(16) Inclyta A, C.
 — ; , ,

SELECTA IRAGMEiNTA. 233

Et qiupcuinquc nitont argento eftecta vel auro, 300

Vasa (lonuis sancta^ do lluniine lavil.
simili
Plauslra deliinc tribuurn dederant qu;r juncta tribuni
Cornigeris bobus parileni divisit ad usum.
Levitisque dedit geniinis bis ducta juvencis
Carra duo, primii^ Getsonum tradita turma;
At Merara coliors quaterno bis bove juncta
Quattuor accepit rebus carpenta lerendis,
Quae sacris sunt facta Dei ; nam sola Gaada
Immunis donis gestavit pondera collo.

XL
ORATIO MOYSIS AD OBAP FIAGUELIS FILIUM.

NuMER. \. Postquam (1) cuucta pius perfecit munia vates 310

Qua? templo sunl digna Dci, mox agmina movit,
Terrificasque lubas validis clangoribus implet.
Quas prius argenlo Domini per jussa pararet,
Lamina dum tenuis teretem sinuatur in orbem,
Exiguumque sonum ventosa ad murmura pandit
Ordinibus positis, ut primo buccina cantu
Sollicitas aciesad sancta oracula sistat.
Ha^c properat prima castrorum portio, qua^ve
Porrigit aurora^, primaque ad lumina solis.
Quumque alios sonitus iteret tuba, prodeat agmen 320
Quod lenis (2) obverso de cardinc respicit auster.
Tertius, ut (3) crepitus litui legionibus illis

Dat signum, quem castra tenent contermina ponto

Post, sua selegit (4) aquiloni (3) objecta juventus.
At quum ad munia lecti,
Levita), divina
Agmina commorant, Aaronis pignora vatis,
Jara tum pontifices lituos inllare manebat
Cura decens (6), cunctaque Deo transcripta ciere.
Deveniunt primis, longa in deserta vadentes,
Ad Farana locum, castris hic vates amico ; 330
Exorat generum fatu Raguelc creatum,

Obabum, juvenem tenw Madanitis alumnum,

Ut pariter gradiens promissa ad regna veniret.
In quibus ubertim manarent (7) dulcia plenis
Mella favis, nivei multo cum flumine lactis.
Sed piger, et dubia paulisper mcnte moratus,
Arl patrias (8) cursum mavult convertere sedes;
Nequaquam edomitus soceri scrmonc rogantis :

(1) Postquam iii cod. v. lU(i-28!. — (2) Quudlevis \. sccus Irgil A, suasa C. — (5) Aquilon ohjecta C. — (6)
-(3) At crepitus C, ad crepitus A, B. [i) Postquam Curadecens A, C. — (7) Monerent C. —(8) Ad pares A.
 , :

234 .lUVEINCl

« Cur, inquit, diversus abis? Huc dirige mentem :

Quo Domini nos regna vocant, qua^ ditia semper, 340

Semper honorala, nulia sub labe vaciliant.
Et qusi causa tamen tam dura et iiescia nobis
Te movet, ut tines repetas gentemque paternam?
Quam procul et dudum, sensu meliora petente,
Dimissa mediis (1) eremus disjungit arenis,
Inquo nulla tuos movet sententia sensus.
Et potuit tum causa fore qua justior (2) ista
Percuperes, quum nulla vagis currentia rivis
Pocla forent, calidoque arderent sidere solis;
Quumque ambiguum, et spes incerta futuri
iter 350
Ignaros quateret. At nunc jam fine sub ipso
Laboris modici, quum se felicia regna
Exhibeant, jungantque Dei , sic mente vacilias,
Ceu suadeam pejora tibi (3), quara sensibus opto
Quin potius, juvenis, caro te redde parenti,
Et coeptam percurre viam munusque receptum
,

Perfice, ut optatis quum primum sedibus omnes

Condiderit Dominus, quae sunt meliora capessas
Et proceres interpositus sit grandior actu. )-

Inde abeunt, montemque Dei post terga relinquunt 360

Nec minus ?elherei custodem dogmatis arcam
Castra sequebantur, postquam se tertius alto
Lucifer extulerat coelo, jam nocte relicta,
Ut sanctis Domini semper praeeuntibus esset
Justa quies populo, multa sub fasce vianti.
Inde prius vates dum signum sedulus offert,
Agminibus primis ha^c supplex verba profatur
« Sublimis consurge, Deus, atque hostica (4) promtim

Millia disperge, fugiant bellare parantes

Adversum tua castra, Deus, quique impete sensu 370
Oderunt te, summe sator; tu robora contra
Quamvis firma vales verbo sternenda perenni. »

Dicentem nubs clara tegit agmenque refertum,

Immensasque acies obtentu vestis inumbrat.

XII.

DE PLEBE m DEUM , ET PONTIFICE IN MOYSEN MURMURANTE.

NuMER. XI. At (5) populus truculenta ferox dum murmura volvit,

Misit et in Dominum rabiosae opprobria lingua).
Quse propter sublimis apex dilabitur ignis

(1) Medis C— (2) Quiajusiior C, quxjuslioy 13.— (5) 6eu suadeamtibi, C— (4) Hostia C — (5) V. 282-558.
 ; ,

SELKCTA FRAGMENTA. 235

^tllhero de siipero, plebemqiie et caslra peredit

Parte tenus certa, sed llaminas triste micantes
In segetem piLme jucunda oratio sanctis 380
Auribus exstinxit, canoque in pulvere solvil
Dum pius obstipa vatis cervico iaboral,
Immensumquo Deum tanto pro crimine poscit
At(pio iterat solunl populi toleraro tumullus
Assiduos, fesso nequicquam pectorc, velle.
Sed Dominus consuela Deus solalia vati
Exliibet, atque senes fralerno ex agmine poscit
Septuaginta simul, quorum sentenlia juncta
Et numero jurgantum frangeret iras;
faciles
Quum prophetarum pariter tot consona verba, 390
Uno velut sensu, di\ ina oracula ferrent.
Hi tamen ul pariles cunctis dixere loquelas,
Se removent suetoquc prius (l) sermone loquuntur.
Nec minus et juvcnes castrorum in partc manentes,
Divina cum mente duo cerlissima fantur,
Atquc prophetali scrmonc pra^sagant,
paritcr
Modus ct Eldadus; quod postquam nuntius aures
Detulit ad proceris, Jesus instanlius urget,
Ut velut illicito narrantis (2) vera rclatu
Fr»nct (3) et objurget; sed vates protinus almo 400
Arguit affatu, mentemque ex a^lhere missam
Invidia cohibere docet non esse fidei.

Ilicet Asrothum veniunt atque aggere vaslo

Castra locant, ceu bella forent nocturna timori.
NuMEK. \ii. Hic gcrmana pii vatis, fraterquc tumescunt,
Invidiaque frcmunt : Gur conjux juncta prophetse
«

TEthiopissa foret, et cur pra^sumcrct unus

Germanis commune dccus? nam se quoquc summi
Percipere monimenta [juvat] Dei (4), et inclyta jussa »

Scdulus hscc vatcs et cunctis mitior audit, 410

Innocua cum mente siiens, seque abdicat irae.
Non tamen indomitos Dominus procedere motus
Sublimi de sede sinit, coramque locatos
Incrcpat, et liquida vallatus nul)e profatur :

« Quisquis erit vobis cognata e gcnte propheta,

« Somnia vera magis sensu spectante videbit,
« Nocte super media quum sc sopita relaxant
,

« Sensa virum, sancti({uc Dcus dat gaudia verbi;

« Dum loquor, ct paribus sermonem accommodo dictis.
« Qua me pcrspicial oraque ct lumina cernat 420

(1) Pius C. — (2) Narrante A ; yarranles C. — (5) Fremel C,— (4) Munumenta Deiatque inclyta A, C.
 ; :

236 JUVEIVa
« Juncta sibi, nemo valet dinoscere vivens (1)?
quac
« At non liic Moses (2), mea quum sententia verax
't Donatur vali, tota qui sede fidelis
« Est, mea dum licitis annectit pectora sacris
« Ille meos coram potis est consistere vultus,
« Perspicuoque Deum lustrare et cernere visu.
« Ambiguum nihil est, nullaque senigmata verbis
« Sunt inserta meis; confesso me fero vultu (3) ;

« Ille igitur potuit Domini regnantis honorem

« Gernere, et invisum mortali advertere lumen. 430
« Et vestros inter non quivit ponere molus
« Mitificam pacem, tristesque absolvere susurros. »
Yix haec dederat, quum raptim, nube remota,
Ira venit Domini Mariamque amplexa trementem
Percutit (4) , et toto perfundit corpore lepram.
Haec exempla videns, Aaron conterritus, infit

« Parce, precor, Domine; iramque averte nocentem

Peccatumque meum, nostrseque omitte sororis.
Fecimus ignari nostros quod percutit artus,
:

Verberat et sensus id raors ne missa sequatur ; 440

Ultrix, nequiticG custodia (5); consule nobis! »
Nec mora : cum vatis precibus dat corda fraternis,
Supplicibus votis Domini medicamina poscens
Letiferam ob pestem, totos quae sparsa per arlus
Germanee tristi torquebat viscera morsu.
Talia dum clamat : « Excedit poena reatum
Tanta! Deus, dimitte metum, morboque medere. »

lUcet annuitur; sed castris femina trusa

Exulat, atque tabem septenis passa diebus
Illaesos recipit, laetis cum vultibus artus. 450
Gonsuetoque dehinc plebis celebratur honore.

XIII.

MISSI EXPLORANTES.

NuMER. XIII. At Judaea phalanx (6), promissa ad praemia tendens,

Signa movet, castraque dehinc Faranis (7) in arvis
Gollocat, et tuto (8) componit moenia vallo.
Illic sidereo compulsus mittere fatu,

Bissenos juvenes tribuum quos esse tribunos

Diximus anterius, qui terram, urbesque chanannas

(1) Videns A, B, C. — (2) Mos est', A B, C. ~ diet A. — (6) At Judxa phalanx in cod. v. 359467,
—
,

(3) Me fore vultu C. (i) Perculit C. — (5) Ciisto- — (7) Pharaonis C. — (8) Et toto A.
 :

SELFXTA rRAGMRNTA. 237

Ocius inspicerent, sociisque exacta referrent.

Illi abeunt, sallumquc i^clunt Emalha vocalum ,

Permensiquc deserta cremi, Chebronaciue iustrant, 460

Quam popuh lenuerc len, Sesique Tiiahque (1).
Ut venlum ad vaHem, jam tum qu(r consila ficis,
Dulcibus et mahs, sed qujc lapidosa vocalur (2j,
Seu granata magis lirta cum vite vircbat.
Ex hac poma ferunt, signum iatura lidei,
Atque etiam ex aliis dives quai promserat (3) arvum
Ingenlem lenti detondent (4) palmitis uvam,
Transversoque dehinc nitentes fuste reporlant :

At([ue quaterdenis Irepida cum cura diebus 470

Pnctentis, tandem fucrant quiu visa reportant,
Terrorem addentes, dum dicunt : « moenia vasto,
Edita suspectu, gentesque immensa levantes
Ad coeium capita, veluti cum plurima quercus
Stipitis annosi stellalis jungitur astris; »

XIV.

NUMER. XIV. Frangitur his populus, sensuque affectus amaro,

Trisle gemit, largoque Immeclat llumine vultus,
Talia dum memorat (5) semper laude ferendi
: «

Digna viri, quos nulla mali tam grandis imago

Terruit, et solita functos tellure locavit!
Quos nec triste solum calidis amlmssit arenis, 480
Et mullum tolerata sitis, manna^que minutal
Dulce quidem, sed felle madens, quia non juvat artus,
Affecit graviore fame (cui sola coturnix
Jungitur), et tenui consumil corpora victu.
At non in Pliaria quondam regione manenles,
Tam tristes torsere cibi, ({uum verrere (6) pisces
Ludus erat, totumque in mcnsis ponere Nilum,
Vel mare ventosum varia de plebe natanlum
Exuere, et laeta ventres laxare sagina.
Nos dites gregibus, cunctis nos pinguibus hortis 490
Inemlos pepones, alvumque inllare solentes,
Gucumeres avido mordaccs carpsimus hauslu (7).
Nos alia et c^epe, nos illic sectile porrum
Pavit, etexpletos, somno^marcente, refovit.
Quin agite, ct finem jam duris ponile rebus.
Vertite signa citi, Niloquc has redditc turmas.
Conspicuumque ducem cognata ex plel^e create,

(I) Sesique Thalique, Vulg. Sisai rl Tliolinai, p-xc, galus interpres, hebraice : Nehelesrol. — (3) Promise-
ItuTi xai OcXaiAi. — (2) Vocanlur A B
, , C. In Vulg. rat arvumC. — ('i) Descendunt C. — (5) Dummemora-
et alias , rallis Bolri, aut lorrvns Rolri, additfino vul- los A, B, C. — (G) Conrerrere C. — (7) HaustusS, C.
 : ! , ,

238 JUVENCI
Qui nostra anterius ponat monumenta salutis,

Quam vel trepidi (1) proceris, qui dicta sequutus,

sua ,

Ut dicit, metuenda Dei, deserta per arva 500

Destituit miseros, hostique opponit enornii
Ut raortis graviora metu patiamur inertes,
Dum conjux dilecta cadit, dum filia virgo
Ducitur, et tumido servit captiva tyranno. »

XV.

NUMER. XV. His dictis, graviora parant; namque incita lurba

Saxa capit, totoque insurgens corpore librat.

Sed dum praetrepidant dum sese ad crimina firmant,
,

Discindunt habitus proceres ,

pronique ruentes,
Ad terram fluxere metu, cunctosque precantur
Ne stolida in diibiis mittant (2) convicia rebus 510
In coelum sedemque Dei neve ardua credant
,

Decretis (3) promissa Dei ;

quos (4) deinde Ghalebus
Jesutis comitante fide, sic procubus orat
« Tempore quo placuit terras tentare repostas,
Hostilesque domos, visaque expromere vobis
Omnibus et tribubus (5) primi placuere tribuni :

Quorum nota fides, nequaquam dissona posset

Dicere , vel cives mendaci eludere fatu.
Et nunc si parilis prsestat reverentia nostri
Nominis, et nuUis ventosa emittimus orsa, 520
Gredite, compertis namque fiducia, cives
Fallere nos faciat, domini responsa sequentes,
Vobiscum parihque modo per cuncta vadentes,
Quae quidam metuenda putent dura vultibus albus (6) ,

Pallor inest, seftsusque labant, formidine capti

Vana quidera, quia juste Dei nos maxima firmant,
Nec vinci pellive sinunt, licet alta gigantes
Golla levent, densoque opponant milite turmas.
Nobis terra patet quam (7) de perditibus arvis
,

Felicem lustrasse juvit (8), qu?e flumine multo 530

Lactis opima fluit et dulcis gurgite mellis.
Vos tantum ne corda Deo disjungite sancto,
Neu timidas cohibete manus; quia signa sequentes
Numquam victa Dei famuians victoria ditat. »

XVI.

Hsec ubi dicta, Dei confestim sedibus altis

(-l) Sux velvt trepidi C, sux vel irepidi A. — Albis C. — {~]PostquamedilihusA,perquamdedili-

{'i)Mitlantur. C. — (3) Dwcre^w C. -~ (4) Quum J^mxC, forsan legenclumaliter ct dislinguendum Tm-a
C—
:

deinde A. (5) Et tuhabus C, Primis A. C— (6) patet e pcrquam dilihus arvis. —

(8) Jurat A. C.
 , ,,

SELFXTA 1-RAG:MENTA. 239

vcneranda vonil, popuhinique palresque,

3Iajestas
Atqiie synagoi^ani miro perfudit honoie.
Hirc inter Doniinus tristes denuntiat iras,
Extreniamque hiem, qua ijens immensa necetur,
Squalentes intcr sahus, tcrramque rehctam S40
Exccptis tanlum metuentla a pestc duobus,
Quos socium robur parih lirmaverat ausu(l).
Videntes nil posse Dei confligere jussis (2)
Quamhbet id vates orando avertere tentans ,
^lolhbus ahoquiis, timida inter verba rogaret,
Ne stolida incassum nultentes verba Chananni,
Pcrstreperent nuha popuhmi virtute juvari,
Qui foret optatus, Dominique ad praemia lectus.
Nec tamen evahiit mctucnda inflectere dicta,
Qua? hrma sub lege volant nam visere nuhi ; 550
Arva fuit hcitum, soh concessa fidei;
Namque quaterdenis popuhis behator in armis
Occidit, et natis subhmia regna rehquit.
Haec inter, stohdis armata et incita curis,
Consurgit legio, summoque in vertice cohis
Signa locat, praeccpsquc obliquum fertur in hostem.
Et quia pugnaces Dominus non terruit alas,

Yincitur, et fuso convertit mihte terga.

Praiscius id vales castrorum in sede remansit,
Sacratam cohibens vallis tutanlibus arcam. 560

xvn.
CORAS, DATHAMUS ET ABIRUS.
«

>UMER. XVI. Interea (3) ex populo quidam sub iumine festo

Dum sarmenta legit, legis contemtor jeterna^
Corripitur, sanctacjue Dei per jussa necatur
Missihbus saxis, vetitum ne serperet ausura.
Quin etiam quo sa?pe viros mens cauta moneret
yEternos Domini ad monitus convertere mentes,
Fimbria conserto cunctis hyacinthina nodo
Neclitur, et toto (4) dislinguit limite vestes.
Exin causa mali vetito consurgit ab actu :

Namque Coras levita tribu, pariterque Datharaus 570

Atque Abirus licitum cunctis offerrc Tonanti
Incensuni cura thurc pio, dcmentibus ausis
Credentes, tumida vates petiere qucrela.
Nec longum nece (hlata nam cardine rupto,
;

Terra patens cunctos inferna ad lartara misit.

(1) Usu C. — (2) Juslis A. C. — '5) Interea in cod. vcr?. 407-494, — (4) Nectatur et noto.
 , ; ,

240 JUVENCT

Cum quibus exstincti pariter sua fiinera cernunl,

Bis centum qui sacra Deo non jussa ferebant,
Quinquies cunctorum congrege turba,
et deni ,

Et pecore, et quidquid fuerat sub jure nocentum ;

Ac velut in totos pariter nex una veniret 580

Dispersi trepidare metu ignemque supremum
Nequicquam fugere ac se abscondere tentant.
Quin etiam revoluta die fervere tumultu
Non veriti magna confestim clade premuntur.
,

Atque eadem sub morte ruunt bis millia seplem

Sexcentique discrimina vates (1)
viri ; et ni

Tanta videns, Dominum blanda inter vota rogasset,

Grandior infandum punisset poena reatum.

XVIII.
AARONIS VIRGA FLORET.

NUMER. xvji. Verum ubi (2) post trepidos redierunt otia motus,
Auratas pateras ,
juvenes quibus ante sinistri 590
Obtulerunt insueta Deo libamina coeli,

Dissipat, et tenui solerter flamine cunctas (3)

Devovet, ac Domini Moyses altaribus indit.
Idcirco quia (4) sacra fiunt quaecumque feruntur
Ad Dominum, celsaque Dei ante ora locantur.
Nec minus ut vates inter discretio summos
Atque tribus fieret, virgas deposcit ab omni
Principe bissenas, donec jam summa repleret
Depositamque dehinc Aronis nomine vates
Exhibet, et Domini media inter tecta rehnquit. 600
Quumque revertenti micuissent sidera sole,
Res haud nota prius, populo mirante coacto,
Cernitur, et magnum Domini patefecit honorem.
Enodis nam virga prius, truncataque ferro
Aronis proceris, nuUo de fomite terrai,
Floruit, atque nuces sicco jam stipite promsit.
Additur ad legis monumenta et jussa sacratae,
Ut vitula, cui foeda culis per membra nitebit (5)
Occidat ante fores Domini corpusque cremetur ,

Ignibus, utque cinis combusto e viscere natis 610

Corpora purificet foedo sordentia tactu.
Conspersus per membra virum, cui gramen hysopi
Jungitur, ut tenui diffundat verbere rores
Flumineos, mundaque infectos diluat unda.
Nam quicumque manu contingit corpora functa,

(1) Votis, codd. tres. — (2) Ventmuli in cod. v. 49S-549. — (3) Flamina C.—{A) Idnrcoqui.— {^) NitehatA,
 SELECTA VRAGMENTA. 241

Vel jacet exanimuin cujus siih tecta cadaver,

Sordidus eflicitur , teniplumquc inlLiscat a*ternum.
Vascula quin cliam patnlis sordcnlia rostris
Cuncta Ilunt, vulnusquc dchinc quicumque cruentum
Continfiit, [quique] ossa virum hustumve sepulti, 620
Tertia luce potest sese vel seplima purum
Redderc, si Dominum tacito suh corde precalus,
Dona ferat, medici purgatus lluminc rami.

XIX.

AQUA CONTRADICTIONIS ET SERPENS IN EREMO.

Nlmer. XX. ILtc inter (1) JudiPa phalanx deserta per arva
Dum i!;ra(Htur, Gadessa venit, procerisque sororem
Exstinctam tumulat, muitaque accenditur ira,

Quod deserta siti regio non promeret ullos

Fontihus e gelidis rivos; quodque arida cunctis
Ora forent, tostoque arderent corpora sole.
Dominus medicans, vati depromere virgam
Id 630
Imperat, et gemino rupem contingere tactu.
Quam tamen incutiens duhio cuni peclore Moses,
Ohjurgat populum, dicens « Heu! mente feroces,:

Sensihus et duri, numquidnam saxa madere

Ulla queunt rivis, vivosque emittere fontes ?»
Hiiic dum motus ait, lenta dat verhera virga.
Attamen Omnipotens cuuctantum pectora vatura
Tncrepat, ohjurgans « Quoniam sententia vohis
:

« Ancipili suh corde fuit, meque omnia posse

« Mens haud firma videt, parvumque impertil lionorem 640

« Sublimis Domini imperio, cui credere coram

« Juda^as acies decuit, fidemquc referre

« Nil non posse Deum; id propter (2), ducere plehem
« Ad sedes dudum sponsas terramque feracem
« Ilaud licitum vohis, magnaque assumerc dona. »

XX.
Interea populus Edomum (3) adjungitur arvis,
Per qua^ pacificas acies deducere Moses
Perciipiens, placido regem sermone poposcil
Pr<Ttumida virtiite feruni, pugnam(|uo paranteni.
Quem tamen evitans monti conjungitur IIoio, 650
quo decursa* posl tempora pliirima vil;c
In
Condilur Aronus, nolaque insignia iiqiiit
Festa saccrdoti (4); celsisqueallarihiis addit

(1) Hspc inter in coil. y;>0-0">0. —(2) ProprieC. — (3) Sedoniuvi A, C, — (4) Pro sacerdotii, p(;r syncopen,

I. i6
 ; , :

242 JUVENCl
Majorem cunctis Eleazariim , ut Deus ingens
ministrum allegerat aris.
Jusserat, et placitis
Illic multimoda fidentes pube Chananni,

Terrorem immodicum valida cum clade dedere

Judaei quum terga darent hudata (1) per agros.
Sed tamen assumunt animos, Dominoque favente,
Hostiles sternunt cuneos, atque urbibus ignem 660
Subjiciunt vahdis, immensa et laude triumphant.
NuMER. XXI. Sed quamvis fluerent optatis commoda rebus,
Non tamen obUqui fremitus, nec murmura desunt
In vatem conjecta pium dum quisque feroci ;

Voce gemit, « multa terrarum dote refertam (2)

^gyptum, post terga datam (3), Nilumque feracem
Frugum, et securo semper cultore colonum. »
Id Deus omnipotens, sequato examine plectens,
Vipereas acies letaU ex fomite promsit;
Quae muUos stravere viros, dum tenuia quaequam 670
Vulnera letaU distendunt corpora succo.
Atpopulus, lugubre gemens, dum procubus orat
Ante pedes vaUs, et pubUca funera narrat
Agnitione prius cunctorum impendere (4), pesU
Accipit optatam, Domino salvante, medelam.
Namque probus princeps, tumidum formare draconem
Mre flavo jussus malo suspendat ab aUo,
Ut quemcumque (5) vago fixissent dente cerastes (6)
Exueret letum, pendentem versus ad anguem.
Hinc populus Obetha venit, Achina deinde 680
Arva peUt; Aredina dehinc; mox transit ad Adar (7).
Judseas acies docuit fidemque referre
[Moses], nil non posse Deum, id probe discere plebem (8).
Jam viridi in campo, sedes ubi cuUor (9) amoenae
Amorrhseus agit, opimo (10) et pascitur arvo,
lUic et puteus, vitrea perlucidus umbra,
Quem juxta Dominus (11) sancto sermone loquutus,
Moysetem jussit populum densare refertum (12),
Duceret ut riguos latices undamque nitentem.
Consona tunc penitus divina in cantica cunctis 690
Lingua fuit, Domini dum laudes hoc canit hymno (13)
m

H) Nudataque A. —(2) Referium C. —

(5) Datum mo —
(H) Dominum C.
C. —
(12) Referentum. —
C. — (-4) IncendereA. — (5) Quxcumque k. —
(G) Ce,- (13) Domino dum laudes hoc canit hymno codd.; vel
raste A, C. — (7) Obetha, Achina, Aredina, Adar. apud Moyscn insigne quidem carmen et cedro linen-
Nomina, uno excepto, auctori nostro fere soli pecu- dum initium tantum exstare \idetur, ab antiquissimo
;

liaria : habet enim Vulgata Oboth, Jeabarim , Zared, libro,quem dixere : Bella Domini, dcsimitum. Hym-
Arnon. Graecus vero lxx '£igw8, 'Axa).yat, ZotpsS, 'Ap^/<Sv. numhuncaliometro, phaleucis nempe hendecasyllabis,
—
:

{S)Prope ducere plebem, codices tres, sine ulloquem quum Nostro prseclarius placuit rccantare, sic et nos
probe percipiam sensum. — (9) Cultus C. — (10) Opti- juvit paulo uberiori notatione eumdcra commendare.
 SELtCTA J RAC.MI-MA. 243
« Immensus Dominus lUienta misil,
Et totum populi (1) removit aestum,
Pleno dum putcus patet(2) profundo (3),
Et multum gelidis scatet flucntis :

Quem quondam tumidi fecere reges (4),

Gentes dum validas regunt habenis,
Et sceptris pavidos premunt clientes ;

Usus ceu proprius pateret ipsis,

Externis (5) procul omnibus remotis, 700
Hic nostrae a Domino datus saluti
Vivis irriguos replevit undis. »

Haec ubi sidereo dixere cantica Regi

Castra movent, variosque locos post terga relinquunt,
Seonem ad regem decurso limite ducti (6).
Oppositas acies valido certamine fundunt,
Quas innocui deridens dicta proplietae (7),
ille,

Struxerat, et vana nequaquam laudo ferebat

Gentis amorrluric ; duro qutie subdita bello,
Decubuit, validas jam dudum septa per urbes. 710
Sazera quin etiam, simili vastata duello,
Suscepit prolrita jugum, atque oppida multa
Edidil (8), optatee deposcens otia pacis.

(4) Populo, forsan mclius ; sed codiccs taccnt. — Ea tamen est Juvcnci
eleganliainhujusccmodi Hende-
(2) Petet A. —
(3) Profiiiido. Ahsolute pro loco pro- casyllahis, ut ipsius geniuui alihorruisseputem ab hac
fundo, pa8o; hac voce iu vario sensu uti solcnt poeta;
: tautologia, qua his in eodcm loco regestum eat validi, :

christiani. Prudcntius, conlra Symmachum, i,
Turpis ab iJolii cmersisse pro/undo.
Ad haec ohiter notaudum Prudentio, uti et Nostro pas-
395 : validas. Tumidi vcro reges in nostro non adso ohvii
suut (vidc paulo supra v. 049 et passim), quin inde
mihi animus maximc pcndeat, quod interprctes haec
de Moyse et Aaron communi salis senlentia, inlelli-
,

sim, secundam in idolum, idolium correptam. Dracon- ganl. Quod euim nosler, lxx sequutus, cecinit Et :

tius ad rcm nostram multa hahct : lib. i, 151. sceplris paiidos prcmnnt clientes , vulgatus intcrprcs,
Eruiliir lellus vasto demersa profundo. hehraico textui adhajrens, reddidit Duces multi- :

tudinis in dalore legis ct in baculis suis. Unde On-

Jb. I, 131. Animalia cuncta profundi; iii, 64. /m-
keliana paraphrasis, multis Juda;orum respcrsa tra-
mane chaos, crudele profundum. Al i, 594, ubi editi ditionihus, habet Puteus quein foderunt magnates,
:

omnes constanter hahcnt el quem foderunt capita populi et scribx, cnm baculis

Corpore nuda simul nivco, ([uasi njmplia profunJi, suis, datusque est ex deserto. Et postquam datns est
eis ,descendit cum eis in convalles; et a convalUbus
Constanter lcgerini :
ascendit cum eis in colles, a collibus ad campestria
Corpore ouda simul, niveo qcasi Dvropiia prorundo. Moab, in verticem coUis. Eadem refricat paraphrastes
llierosolymilanus. Per eos porro non stal quin credas
Juvencus vcro, ut ad eum redcam, multa loca pra?bet,
ex llorelii petraaquas promanantes, castra, quocumque
quihus jam inferrc*licet ea qua; uunc cdimus merito
proficisccrenlur , suhsequuta fuisse pcr canales aul
jure Videsis Ilisl. evangel. ii, 52, a95 iii,
ipsi ascrihi. ;
ductus, quos Principes , baculis suis in tcrra post se
254, 591, 670. ILcc autem aliaque niulla, noslri
'iiil,

videnlur accepissc a Lucretio (|ucm cum veteribus lati-

Iractis, fccerint. Sed :

norum poclis in deliciis habent ipsc cnim dixit. lih. 2.

:
Claudilc jam rivos, pueri : sat prala biberunt.

Fundavit crelum, ac tcrram pontique profunda. — (^i) Ileslernis codd. — (0) Duco C. — Propheta
— (4) Validi fecere reges lectione una omnes codices. A,(:. — (8) Etdedil \.
(7)

if).
 :

244 JUVENCI

XXI.

BAL\AMI VATICINIA.

NuMER. XXII. Haec iibi (1) solHcito dictavit (2) fania Balaci
Qui Moabitarum populos urbesque regebat,
Concutitur gravioie metu, Balamque prophetam
Ambit honoratis precibus, ut lanta gerentem
Impediat dictis populum, cursumque refraenet
Bellantum penitus quoniam qua^ procubus oret,
•,

Audiat Omnipotens, et tristia qutieque secundet. 720

IUe negat fas esse sibi maledicta referre
In plebem, Domino semper ductore vadentem
Ad sedem regnumque suum. [Nam] longe videri
Justius, ut meritis accommoda qua?que precetur,
Quandoquidem Dominus, noclurno in tempore visus,
Inhibeat (3) reserare senem responsa Balaci.
TaUa sed postquam dimissus nuntius infit,
Et regem sua cura tenet, perquirit anhelus
Electos proceres, rursusque ad Hmina vatis
Mittit ut orarent (4), dudum jam dicta rogantes 730
Nequicquam, quia dicta Dei contraiia pugnant.

XXII.

Sed tamen emensus vates conscendit asellam,

Atque praecedentes (5), coUatis passibus, sequat.
Ecce viae medio Domini mox angelus offert
Strictam aciem contra, pronamque (6) obversus et instans
Cornipedem terret, ceieri quse concita saltu
In partem connisa fugit, campoque pererrat.
Quam dum pra^cipiti temnentem (7) ferra tumore
Circumagit vates ac pressis pugnat habenis,
Calcibus effodit (8), virgceque everberat acri 740
Pampineas inler vites ;
jam tegmine lapso,
Semirutus paries cunctanti objectus asellce
Procursum impedit ; pedem quaj ad saxa recussit,
ObHsitque senis, sensuque affecit acerbo.
Nuncius inde citus diversa in pai te resistit •

CaUe perangusto, tenuis quo semita duxit

Circuitus nuUos quacumque in parte reHnquens.
Quadrupes hunc stricto videt mucrone micantem,
(Ij ILrcubi in cod. v. 641-823. — (2) Dictabat A. tionem. — (4) Mitlit oratores A.
— (5) Procedentes A,
— (5) InJiibeat. Juvenco et plerisque nostris poetis so- C, (6) Prouaque C. —
(7) Temjiente A, C. — (8) Effo-
lemne est sjllabam in producere ob sequenlcm aspira- diat A, C.
 ;, ,:

SKLKCTA IRAGMKNTA. 245

Et imiltHm pavcfacta ruil (1). Quam surgcrc jussam

Verberat, et multa cum vibice vecte coercet (2). 750
Illa ubi perdoluit, subito sermoue loquuta est,
Dum Deus eloquium desueta in verba relaxat
« Quid feci, meruive tibi, quod verbere multo

Labantem (3) connixus agis? Num terga negavi

Sueta tibi? umquamvc parens mea pondera fugi?
PnucipitemNC dcdi, prono dum cernuus armo
Laberis, et prona ( i) fusus cervicc rotaris ? »

Talia dicenti commotus dicta sacerdos

Tristia (5) saepe refert, multaque ex^estuat ira,

Dumque fremens saevit, claro mox angelus ore 760

Emicat, et sancta compellat voce prophetam :

« Immeritam pccudem trino jam verbere pulsas,

Quic me prona fugit, terra^que illisa recumbit;
Idcirco quod non est tua semita Summo
[lurc]
Grata Deo, longeque vagis nunc gressibus erras.
Et nisi cornupedem divcrsa in partc vadentem
Terror abegisset, duro te vulnere ferri
Straverat isla manus, crudumque exegeratensem,
Ut te deposito mihimet possessa fuisset (6). »
Desilit hic vates, sanctumque inflexus adorat, 770
Delictumque dolens, reditum vitamque precatur.

XXIII.

NuMER. xxiH. Dimissus cclerat, susccpta ct munia complet,

Verba loquutuius, Domini dictanda relatu.
Jamque viam vincens, Moabso adjungitur urbi,
Conspicuumque videt condenso in milite (7) regem,
Auxiliumquc sibi timida cura voce rogantem
Inspicit, et Domino septenis supplicat aris
Gonspicuosque simul vitulos, Isetasque bidentes
Immolat, et cuncta committit munera regi 780
Judiciumquc Dei tacita sub nocte merctur.
Quod deinde volvens, bis regem tcrruit orsis :

« Montibus e patriis, Moabo a principe jussus,

Lnde rubet ventura dics, lumenquc serenum

Quaquc jacet tellus, geminis inclusa fluentis

(i) Et multum pavefacta ruil. Percrebuissc per Acluum apostolorum textu consccratum , nempe ix, 5 :

totum Oricntem Balaami liisloriam cx evangelica nar- Durum est tibi contra .itimulum calcilrare. Cf. Grotii
ratione de Magis compcrlum cst , ncc i|)sos Occitlcn- Annotala in cap. xxiii Numcror. — (2) Mulla cum
tales fugissc suaderet tum usus qucm inde, Herniippo vecle vibice. codcl. pcrturbato ordine. Nonnemini pla-
aj)ud Josepbiim lestc, sumsere non pcr;,'cndiim in via , ceret recle coercel.
: —
(5) Labenlem A. (4) Propria—
ni)i asinus procubuerit tum provcrbium
; : ur) Ttpo; fusus C. —(.S) Tristilia spe referl k. (0) Possessa—
•/.evTpa )j»xTii;;.tv , non solunimodo .-Escbjlo, Euripidi /'«me/, nempe pecus. Grtec. 'Exeivrjv S' av 7;Epi£7toiYi<ra-
multi.squc graecis ct lalinis tritum, scd et in OeoTtveOaTM
,

fjr,v. —(7) Limite A.

 ,: ,!
! ,

246 JUVENCI
Tygris et Euphratis, ut dictis saevus acerbis
Exoptem noii digna viris, quos sanctus ab alto
Protegit Omnipotens, terraeque indicit opimoe.
Nos de colle procul mox visere jus est
igitur
Optatosque mihi jamjam dinoscere vultus 790
FeUcis popuU, quem solum magna sequuntur
Dona Dei. Gentesque procul (1) sejunctus et exsors
Percipit optatas placito de numine sedes.
Quisnam igitur prisci quaesivit clara Jacobi
Pignora, vel plebem numeris percurrere quivit
Occidat hos inter potius mea vita (2), relinquens
Corpoream sedem, justisque adjuncta quiescat
Progeniesque mea taU cum germine vivat! »

XXIV.

Haec ubi disseruit, sensu torpente, Balacus 800

Concidit, et vatem diversa et dissona fantem
Increpitat, tumidum jussus conscendere coUem,
Ut partem exiguam popuU, subjecta per arva
Cerneret. Haec iterum digestis vocibus audit
« Confestim mea dicta tuas dimitte per aures,
Moabi rector popuU, lestisque venito!
DissimiUs hominum Deus est, nec vera loquutus
Irrita verba facit; quicquamve impune minatur,
Qui me magna monet subnixus dona precari,
Ut facio; plebemque Dei per vota sacrabo, 810
Quam dolor effugiet totus, operumque labores
Participi junctoque Deo, qui dura repeUit
Omnia, ditifica^ condonans munera pacis.
Hujus tu procerem, sacro de sidere rector
Ccelorum terrseque, vide : nam dignus honore est
IHe tuo qui pressa diu cervice gementem
Eduxit populum regno Pharaonis acerbi,
Signifer et nuUi virlutum laude secundus.
Unica regna fovet, nuUoque in augure fidit.
Carmina nuUa canit, nec quicquam captat inane. 820
Tempore sub certo feUcia dicta superni
Accipiet secura Dei, perfectaque virtus
Jebuseea fiet, Domini deroboresummi.

[i) Gentesque procul.Procul accusativo junclum (2) i/eari/a. Proximeaccedit ad graec. a7to6avoi ^ «J/vx^
nondum reperi : neque enlmprocul urbem dixisse Cur- you ev <\/\jyaXc, Stxaiwv. Moriatur anima mea cum anima-
tium credo, ut quidam, non indicalo loco, existinianl, hus justortim ;nam £v aliquando cum significare notius
neque Livium, xxi, 17 procul mnros, quum plerique
: est quam
ut probelur. Dabitur infra Anastasii narratio
muro, alii muris legunt. Huc usquc Forceliini. — qufedam his incipiens : 'Ev.ni^ai5oc, id esl, in Perside.
 , ,

SELECTA flUGMENTA. 247

Emicat hic populiis, veliili quum sola (I) por arva

Ciinigera cervico leo sese arduus infert,
Noii anto assueta' repetens cubilia sylva^
Quam crassa torvus sanie, prffidaque refertus,
Terruerit (2^ virides minaci ex murmure montes. »

XXV.

NuMER, XXIV. HfTC eliam renuit miilta rcx saucius ira, 830
Tertia dicta rogans diverso in colle prophetam;
Verlice de cujus popuhim per castra locatum
Ut vidit, docih depromsit pectore verba :

« Subhmes, magna^que donius quascumque Jacobi

Semcn liabet ,
paribusque atloUunt cuhnina tectis,
Ut cedrus sylvaque nitens qua? frondis lionorem
Ventilat et querulis modulatur sibila ramis;
,

Vel (jua^ Urta viret, sub rupis fluminis acta.

Has Dominus struxit, celsaque erexit ad astra,
Semine de cujus quondam nascetur, in omnes 840
Jura ferons populos, regnoque insignis ieterno.
Quem Deus e pliaria clemcns arcessit vEgypto
Conspicuum nullique parem, socioqne carentem.
Diriget hic gentes diversa in partc rebelles,
Plurima contorquens spicula dcxtra,
letali

Acclinis quum deinde venit (3), similisque leoni

Securum, somno lapso, exphcat inde soporem ;

Dimovet ad vigiles confestim redditus actus.

Et quis hunc taclu efficiet consislere rursum
Qui tua sanctifico laudat prscconia fatu? 850
Felix ille fiet; at qui contraria dicit,
Is male dicta ventoso ex ore facessit.
sibi
Ha}c sunt qu?c nostra Deus te voce moneri
Iraperat, eloquioquod fas infringerc nulli est,
Nec mutare viro(4), quicquamve adjungere praeter.
Quamlibet argenti magnum defcrre (5) talentum,
Atque tuos census, immensi pondus et auri,
Muncra prosunt (6); fixum quod dicitur, hoc
nil est. »
Hic actis sua tecta petit, regemque reliquit
Attonitum, duraque immensum dicta gementem. 860

XXVI.
Levitic. XXV. At raanus interea ])ellis Juda^a sccundis
Luxuriat, sanctasque putat quas vicerat aras :

Idolaque illicito celebrat gentilia cultu,

{\) Sole per arva C— (2) Terruit C. — (3) Vivat A. — (4) Vero C. — (.^) Differre A. — (6) Ni propter A.
 ;

248 JDVEISCl

Beseli devota piiiis, muloque Fegoro (1).

Hinc ingens mox ira Dei consurgit, et exin
Patentem ad canipum proceres procedere mandat,
Conversus jubet redeuntis lumina solis
Cernere, et attentos factum noxale piare.
Id vates festinus agit ferrumque renudat
, 870
In nocuos, sonlesque vago mucrone sequutus.
Haecinter, quidam fraterna opprobria praebens,
Quum non licitum, Madia ex gente (2) parasset
sibi
Connubium coram (3) cunctos vatemque pra^sentat
,

Zambriam, Chabamque pari sub fraude nocentes.

Quos Phinea citus arrepta everberat hasta,
Immensamque plagam per justa piacula sedat,
Quffi bis dena virum consumsit miilia leto.
Atque atria Domini, dum tehmi curritin omnes,
Hoc facinus propter , sacrata altaria vates 880
Accipit, et Domini sublimem sumsit honorem,

xxvn.

Interea generata novo de germine pubes

numerisque dehinc subducta notatur.
Allegitur,
Primgevo quee flore virens jam germine molii
Vestibat vultus vicenos Iscta per annos.
Quae deinde summa
sexcenta ad millia (4) venit
Atque bis octona, tercentum super auctis.
Haec meruit sedes, Domino donante, beatas;
lilic et Omnipotens obliquum vertere in hostem 890
Signa jubet vati, co^ptoque insistere bello.
Ad quos bis senis hominum cum millibus itur
Quo se cuncta tribus miserat, dum millia quaeque
Singula de propriis numerant pugnacia turmis.
Phineus haec ductor agit, dum vascula sancta
Terrificasque tubas consueta in pra?lia portat
Atque alacris lecto confestim milite csedit
Moabas acies, regesque interficit omnes ;

Fusorum dum terga premit vatemque Balamum

Enecat, et domita praedam de gente reportat. 900
Sed quia femineas acies post bella trahebat
Agmine caplivo proceris per jussa (5) monetur,

{i)FegoriC.A.lisisfagohusk\em\ocSilm'.— {'^)Quod asserere id esse a latinilatc prorsus alienum, quum

sibi non licilum media ex gente A, C. — (3) Coram in promplu esset lianc licentiam, per ellipsin pra?po-
cunctos , vatemque. Nisi legere mavis : cunctis va- sitionisante , co explicare modo, quo recte dicilur :

fi;que , eccc unus fere tibi eril locus , ubi coram cum adducere aliquem coram anle 0':ulos. —
(4) Limina A,
accusativo jungatur; ego quidcm qon ausim, omnino C, —{^) Percussa C.
 , ; ,

SELmA IRAGMEiNTA. 2 «9

Virgiuihus (anluni nioritam non dcmere vilam ,

Corporeasque virum maculas puri^are tluentis.

Nec minus et pnrdam populum partitur in omnem,
Levitisque dedit mcrilo dc munero partcm,
Quos Domini in templo scmpcr pia cura tencbal.
Primitiirque Deo nec non redduntur aHerno,
Omnil)us cx rebus domita de gentc relatis.
His actis Rubena tribus, mediaque Manasses 910
Atquc Gada) sedes livt» Galaditis orant.
Pecudil)us facilis tellus nam gramine multo:

Herbida, Jordani tluvio laHa(l) vircbat.

Quos licet sermonc negarit,
inlrcpido ductor
Duni mutarc putat fulura ob priulia mentes,
Conccdit, pnestatque tamen si milite toto
Arma gerant, sociasque juvent in bella cohorles (2).

XXVIIL
INCIPi.l LIBER DEUTERONOMIUM.

Delter.i-iii. Hactenus (3) informis crcmi vexaius arenis,

Jordanem ad fluvium populus promoverat arma;
Qui virides inter saltus dum lubricus errat, 920
Eximiam Hiericho fluctu labente reliquit;
Et sequilur, pontoque dehinc miscetur aperto.
Illic dum funera cernit
sanctificus (4) vates,
Adventare sibi, summamque instare dierum,
Qua3 mundo priescripta fuit, dum degitur istic;
Collectum in turmas populum numerosque frequentes
Congregat, et tali verborum raunere ditat :

Delter. IV. «Si placet hostiles penitus prosternere gentes,

Et placidam paccm ventura in secla tenere,
Formidate Deum , totoque in peclore sensu 930
Condite, ut ilkeso semper sit junctus amore;
Qui vos, oppressa dudum cervice ma?rentes,
Sustulit et vinclis et carcere solus ^gypto
Qui nebulas inter vosmet hostemque locavit,
Instantem trc})idis, nudataque terga prementem;
Qui dedit et nubem securi ad signa diei
Et piceam claro detersit lumino noctem ;

Ut vos, ignoto tcrrarum in tramif e postos (5)

(1) CunctaC — (2) Cohorles. Additiir finit mefrum Ubi duo advertere est, primum in sanctificus ultimam
super iiumcrum A. — ^) Ilactenttx. Locus illc in produri ratione CiTsune altorum ea verba 5anc7t^CM5,
; :

codiccliabet vcrs. 1-1.")2. Prfefigilur : Incipit liber Deu- saurlifico, abccclesiasticis tanlum scriploribus, verum
teronomium. — (i) Sanctificus. .luvciiciis alias ccciiiit: ab iis freijuentissiine usurpari. —
(ij) ierrarum in tra-

Erpo agc, jrt/jc/j/fctti ad»it inilii carrainis auctor '««'« postos. Iliijuscemodi syncopc tam in coinjiositis
Spirituset piiro nienicm rigci ainiic cancnlis... Iicfjuens cst , quain rara in simplici veibo, nisi apud
 : , ; , : : , ,,;;

250 JUVENGl
Firmarent elementa Dei, mutantia sese;
Quo nox fusca venit , quo candent sidera cursu 940
Ilicet alterno solitum percurrere motu
Oceanum, semperque vagum, quo flamina venti
Indeprensa ferunt, sicca nudavit arena,
Sanguineam exsudans rubrantia littora terram
Ut vos ancipiti constrictos clade laborum
Duceret, erectis alterna ad brachia muris
.'Equore dividuo bifida dum pendet in unda.
Vidistis quse cura foret (1) tum Numinis alti
Vos circa , dum pone volans se concitat hostis
Consimilem[que] viam ventoso in marmore (2) queerit. 950
At non ille potens tumidos transmittere fluctus
Concidit , et madidas inter versatur arenas.
Vos spoUis dites dederat quse mollis J^gyptus,
Informes eremi terras, domibusque negatas
Vicistis, tutanteDeo; dum flumina saxis
lUcet, et mannani nitido dimittit Olympo.
Grandibus et nimbis per noctem lapsa coturnix
vEquora complevit positis circumdata castris (3).
Indumenta pedum longus non discidit usus,
Nec vestes periere situ vel corpore trita 960
Omnia vos circum non perdit fessa vetustas.
Hostiles cedunt acies urbesque patescunt
,

Signifer est Dominus, celeri formidine missa,

DebiUtans omnes, vestris qui gressibus obstant.
Et nunc eequorei quoniam Jordanis ad undas
Venimus et teUus sese jam proxima jungit
,

A summo (4) transcripta Deo per sidera testor,

Et quidquid celsa Domini praefulget in aula;

antiqui Latii poetas, Enniura , Lucreliumque , quos Pervia divisi paluerunt c*rula ponii
nostri m primis imitanlur. Vix credam Juvenco non '" geminum r«voluta latus, nudataque tellus
prse OCulis fuisse llfec Lucretii I, J056 :
Cognatls spollatur aquis; ac turba pedeslris
'"""*' '" ^*'^''"^'* '"^'"^' perque profundum
Omnia sursum P'^'''?'

INitier, in terramque retro requiescere posta. ^'"" peregrinas stupuerunt marmora plantas.

— (1) Cara foret C. —

(2) Ventoso in marmore. Non- T^ ^9«o''«^:-- circumdata castris Nec uno hoc
Juvencus sic camporum planitiem designavit. Ait
nullus erit fortasse qui fastidiose delicalior ista ut ^"'i'^
aiunt , uaso suspendat adunco. Meminerit enim velim ?""'^.,^"'- ^^""5'- nl, 1S5 : Consevit in asquore ruris ,

poetas hocnomen marmor ideo mari maxime tribuisse ^"•g'''"'" sequutus, JEneid. VII :
quod, quum ventis commovetur videatur marmoreo ,
Filius ardcntes haud seeius aequore campi
candore albescere vadem iterum habeo Lucretium II,
;
Excrrebat equos...
763-767 : Sed apprime nobis obtigit aliud ejusdem , sine addito
iwf^,.;i» »vf„.v, )„ , .• jj • camni vel ruris, Georg.
j I, 97, 98 :
1 erlacile extcmplo rationem redderc possis .'
> >
.

Cur ca, quse nigro fuerint paulio ante colore, '^' 1"' pi^oscisso qua; suscitat fcquore terga
Marmorco fieri po.ssint candore repentc Hursus in obliquum verso perrupit aratro.
Ut mare, quom magnei coramorunt aequora ventei, Unum addam el Juvenci , cpiphonematis instar : Hist.
Vortilur in canos candente maimore fluctus. evangel. III, 605, 600 :

Hisce adjicere juvat quae eximius poeta Sedulius feli- Tianquillior jcquora vit*
ciori prae cajleris camaena cecinit eadem Concordi
hac de re,Carm. steroit mitis moderatio pace.
paschal. I, 135-159 : _ (4) At summo codd.
 ,,, ,, , , ,

SELECTA FRAGMENTA. 251

Ut legem aetheream ,
quam scripsit dextra Tonantis
Sensibus et toto velitis corde tenere.

XXIX.
Deuter. V. Nil durum rijiidumve jubet, sunt omnia justa, 970
jucunda, longcTque accommoda vitae.
jMollia,
Utpotc qua^ jubcant ut quidquid non placet ulli
Commissum in sese, id nulli infcrre laboret.
Sabbata diligite. Sincero et corde fovete
Quos lex una tenet , Dominus quos exhibet unus.
Nil vetilum fecisse volet, qui diligit omnes
Nascendi sub lege pares. Sit pascha quotannis,
Delter.xvi. PervigiU cum nocte potens, septemque diebus
Otia lenta ferat , nullique obnoxia curcP.
Sit pater et genitrix cari, semperque verendi. 980
Conjugium vetitum externa in gente vitate.
Idola disjicite (1) ritumque avertite lajvum
,

Quem gentes peFpeJrere feron dum mortua curant ,

Numina(2), etumbrosis statuunt donaria kicis.

Deuter. XX. Quin etiam quoties dat signum rauca cruentum
Buccina, et a^rata seducunt classica turmas (3)
Constructas sacrate domus vinetaque laeta ,

Conjugium et licitum consuetis jungite festis :

Nam dubios semper faciunt instantia casus

Bella viris , nullusque sibi dat tempora vitffi. 990
Imbelles cohibete (4) domi mens saucia , turbat,

Saepe viros fortes omnique iu tempore belH,

Parcite supplicibus et debellate superbos.
Evitate, virifoecundam evertere (5) silvani
,

Nobilibus pomis, steriles succidere saltus

Tempore bcllorum. Corpus si fortc peremti
Cernitur in tectum , Levitas cura tenebit
Juvenca? truncare pedem ne maximus, ultor
Sit Deus innocui. Captivam jungere lecto
Si placuil ,
jus omne sinet (0) sub tecta teneri \ 000
Crinigerum tondere caput, unguesque secare
Terdenosque dies lacrymis pra^stare raocrentis
Exstinclos , csesosquc senes queis illa creata esl :

Conjugioque sibi tum dcmum annectere justo.

Ac si displicuit post damnum capta pudoris
Deponatservile jugum, dominumque relinquat(7).

{\) Id cladis sic iter trium stupendo utriiisquc co- mas, audiente exercilu proclamabunt : quis est homo
dicis sphalmatc , ncc tamcn minus manifeslo, quam qui (r.dificavit domum novam et non dedicavit eam,
—
,

proxime sequens. — (2) .\umine tumet A', B. vadat et reverlatur in domum suam... ne pavere fa-
(5) Turmas. Plura deesse videntur', qua; innuit ciat corda fratrum suorum. —
(4) Cohibet A , C. —
Deutcr. XX, 5-8 : Duces quoque per singukis lur- (.o) Verlere A. — {6) Sinit A. —
(7) Relinquant A.
 , ;; ,

252 JUVEISCI

XXX.

Uxores si forte duas vir duxerit unus

Et non ^equali servat consortia cura,
Pignora contemptee [dupla] secum (1) retinebunt
Omnibus ex rebus, peperit quas cura parentis. iOlO
Damnatos tumulate viros, cunctosque sepulcris
Condite percussos nulli nam terra negalur.
;

Deuter. XXII. Vestimenta viri nequaquam femina sumat,

Mulierumve mares vetito fit noxia cuUu.
;

Implumes avium si quis vult prendere fetus,

Ne matrem cum prole ferat. Qui culmina pandit (2)
Provideat ne forte faber volvatur ab alto.
Vinea ne gravidos pariat bis feta racemos ;

Nec tibi duplicibus carpatur messis aristis.

Gentiles vitate viros ; et quidquid abhorret 1020
Moribus aut cultu, longe lex sancta repellit.
Deuter. xxiii. Immundas inhibete lupas ; ne praemia noctis
Venditae ad seternam Domini sacraria portent.
Fugacem ne reddat hero quicumque tenebit,
Ne ferus afficiat duro sub verbere captum.
Messera nemo legat, aUeno in rure creatam (3)
Nec vinum pressare veUt quod protuUt uva
Vicini de parte sui ;
praecerpere sane
Racemos spicasque Ucet, non demere tolum.
Deuter. XXIV. Conjux pulsa domo, alio si fort^marito 1030
Nupserit, amisso si post viduetur eodem,
Ne redeat spreti repetens consortia lecti.
Nemo novam nuptam infecto ehminet anno.
Nec mola vendatur gemino quae concava saxo
In girum sinuata rotat (4), frumentaque frangit.
AUer ob aUerius ne pendat crimina poenam.
Deuter. XXV. Ule quaterdena susceptet verbera tergo,
Qui stolido sermone ferox convitia jactat.
Ora triturantis fuerint ne vincta juvenci.
Pignore non genito, si fors decesserit iiie, 1040
Cui frater astabit, dimissam ducat ad sedes
Qui superest, natosque creet, ne semine nullo
Sit vacuata domus, gentemque infuscet inanem
At si vir renuerit, causam mox femina dicat
Ad proceres, legemque citet qua? cogit inertes,
Jurgia se quoUens in rixa perfida vertunt,

(1) Bisseni cum ire tenebunt A, C. Ctim plebe C. lia suntheec Juvenci, //«s/. eiangr. IV,2-i2 ^HJweffre^
— (2) CulminapangitA, C. — (3) Creatam. Simi- segetes alieno semine cretas, — (4)
:

Vocat A, C.
 SELECTA FRAGMKMA. 253

Frentlentesque viros alterna in jiirgia pulsant,

Inserat his mediam ne sese femina, neve
Inguina corripiat alieni obscena mariti.
Hioc quisquis devotus agit non tangitur ulla 1050
Peste mali, nec bella timet, morbosque calenles,
Nec steriles sentit consumtis mensibus annos,
Sed placidus toto hrtatur temporc vil<T;
Divitias donante Deo, qui crimina mundi
Dispectat mitis, ira^que in tempore punit. »
Talibus orabat vates, cunctosque monebat
Levitas, quos cura manet venerabilis aula?
Sacrorumque Dei, ut legis jussa perennis
Omnibus assidue legerent quo promtior esset ;

Sollicitudo Dei cunctorum in corde virorum; 1060

Utque etiam tabulas gemina de caute politas,
Bis quina quae jussa tenent metuenda per orbem,
Sanctiticffi asservent clausis penetralibus arcae.
His actis prodiie jnbet Navcte creatum
Judicioque Dei plebis dal jura regenda?
Utque libens Juda^a manus subverteret aras,
Mentitos[que] deos, hymno dat verba melodo.

XXXI.

INCIPIT CANTICUM M0YSI3.

I.

Auditum tribuat, Deumque laudet

Coelum, quodque supra pra^texit astra;
Et tellus, humido divisa ponto, 1070
Aures commodet, et sonos receptet,
Mentis nuntia quos ait loquela;

\ers. 1068. Audilum. Ut in proremlis nostris vix a Vers. 1008. Dominnm laudel B, Vers. 1069. Ccelum —
gaudio tcmperavimiis dum primiiiu hujusce carminis
, quod supra A, B, quidquid supra C Pr.vtexit ;
—
gustum lectori tulimiis, sic etiam nunc, candide enim fa- caslra A, B, C, menda manifesla a?que ac modela. Are-
teor,speroforeut nullaSpicilcgiiSolesmensis arista pri- valus notavit ad lincc Hist. evang. iii, 532. Facilem
mam lucem cxpcriatur bcnigniorom, festiviiisque oxci- pr:i-pandit ad.ilhraviam, delcclari Juvencum in vcrbis
piatur. Insoritur in codice avcrsu 1.')2ad289. Metri — coinposilis pr.-opositione prx ; ncc jain inconcinne eum
genus cst ode (iovo/.w),o;. Vcrsus licndccasyllabi aiilo- ailusissc putcm Psalmociii, 5 Exlendens ca-luni sicut
:

nomasticc sive phalcuci , iidem quibussiipra priinuni

, pcllem , sive cceluin ,
papilionis inslar, expandens .vw-
Moysis canticum adornalur hic illic distinxiiniis pc-
; j)pr orbom ct aslra. — Vcrs. 1071. Sonos receptet.
ricopas,utvel inmonocolometrononnullivetciumlibro- Eodem lestc Arevalo
gaudct hiijusmodi frcqiicntativis
,

rum cjTiyoi utcumque refcrantur. Singuli versus habere .luvcncus, ulreceptant, retentant, Lucrctium iii co , ut

s(ilontsponda^um,(bctylumcl treschorcos; primotamcii alias, scqiiuliis, suiquc ipsius mcmor forsan, et digiUim
loco cxempla sunt daclyli, chorei aul iambi. friidontio intendcns ad iila lib. laud. i, 72 :

id rarminis gcniis in dcliciis cl solatio fuisse , ipso Auribiis ingrali» hominis. visuqiie rcccptns.
suaviter meminit (Pem/ep''».
^ i •
vi,
• »
160)
'""; :
— Vcrs. inTO
\: tt
1l)/z. Menlis
•nunlia. t-\
•• i
Eidem solcmne veihum i

For» dignabiiur ct iiicis iucdelarn nunlius, immo ncc ignota ipsi nuntia vox fibid. iii,
Tormentis darc, prns()craiitc Cliriito, 633) :

Viilces hendfcasjrlltilios rcvolvens. Hjnc veleris quondam fliuit vox nuiUia vatis.
 ,; ,:, , :

254 JUVENCI
Ut suevit pluvios potare rores
vEstus quum rapidi calente flamma
Messis pulvereo tabescit arvo; 1075
Rident gramina ,
parturitque tellus
Et multum patulis divisa rimis,
Nimbos frugiferos hiulca sorbet.

II.

Numen nam Domini mei poposci

Cujus glorise convenit honores ,
1080
Et laudes meritas referre servos.

III.

Cujus eloquiis verum cohseret,

Cui semper valida vigent inventa.
Rectum judicium viaeque justce ,

Nulhs flexibus imphcant viantes 1085

Iniquum nihil est, nihilque pravura.
Beatae Dominus fideUtatis,
Non reddit meritis pares reatus,
Quamvis progenies iniqua pactis
Pernix supplicium sibi laboret. 1090
Vers. 1076. Rident gramina parturitque mundus ,
jani monuimus communem habere more Greecorum, ,

consono errore codices cui medelam ut reor , facilem

: ,
diphthongum ce , eamque interdum corripere nec :

ct necessariam prsebuit versus proxime sequutus. Cui- moris id ipsi nec nostris inter
inter christianos ,

nam vero nostra legenti statim animo non subeunt hacc fioelas cseteros singulare est. Vers. 1081. Et laudes. —
Virgiliana vere aurea [Georg. ii, 550) ? isdem concinit versus quem Arevalus duxit paulo
Parturit almus a^er, Zepliyriquc tepcnlibus auris verbis insolentiorem [Hist. evang. iii, 213) :

Laxant arva sinus... yDtcrnoque Patri laudes, gratcsquc cclcbrant.

Vel ejusdem , Eclog. iii , 5G. At duplicem exinde cantici eruere est sententiam prae-
Et nunc oranis ager, nunc omnis parlurit arbos. cipuam Deum nempe esse et amandum et timendum.
,

Qufcsic Draconlioarriscre, uteabis recantare, variante — Vers. 1083. laWa ultima ob cssuram produci ,

tantisper metro, juvcrit {Cann. de Deo, i, 166) solet. Solent et hujus oevi scriptores abstractis verbis in

Omnia priraa vircns profert, nec parturit arbos.

:

utroque numero uti. —

Vers. 1086. Viantes. Vix ulla
est cantici hujus vocula qiiam pluries non referanl ,
Et infra (v. S74) :
alia Juvenci carmina. Habet igitur (lib. ii, v. 361) :

Quod spicat messis, quod ramis parturil arbos.

Ilaud etcnira justo veni ad directa vianles.
Arbor haud ilabelle inulroque loco editi pra) se ferunt.
Et (iii, V. 209)
Accedat ejusdem Dracontii exposilio vi et lepore insi-
gnis, in locum hunc tanta sublimilate celeberrimum :
INe labor afBciat populos per longa viantes.
fiat lux.
*
Quo dicto, flamma, inquit, — Vers. 1086. Vers. 1090. Pernix
Felicitatis C. —
Perfundit luminc mundum; supplicium. Adjectio sane felix, qua memet suspicio
Cuncta salulifero ridcnt clementa vapore. corripuit ingens simile quid esse in Prudentii Periste-
Audacior pro more Prudentius ex oppositis {Apoth., phan. hymno , v. 310 :

663) : Obsessor atri lurainis

Exutamque biemcm vcrrunt, ridcnte scieno.

Qucm cura pernix manserat
Scrvare feralem domum.
— Vers. 1078. In nimbos frugiferos G. Forsan re- Ac si poeta illud meminerit Flacci tritissimum :

spexit Ovidii Fast. iii, 151, Pcst equitcra scdet atra cura.
.... Hiulca sili fiodit canis sstifer arva.'
At mera mea est conjectura. Editi enim omnes habenl
— Vers. 1080. Cujus glorix. Vetcres per gloriam sole- cura pernox. —
Laboret, eodem fere sensu quo alias
bant quod in Deo est majus et augustius, puta ipsius idcm Juvencus dixit de hjpocritis, qui exterminant fa-
divinitatem, designare. Undc Noster ea voce usus esf, cies suas :
vel rcpugnanlemelro. Ceeterum id ipsi consuelum esse Scd propriara multi facicm fi.cdare taborant.
 ,,; , , ;,

SELECTA FRAGaiENTA. 255

Heu! plebs tristific\T tlicanda mor(i

Htnec reddis Domino, Deoquc nostro?
Ille mavuU vocari
qui gcnilor
Servis duni tribuit nomen nalorum?
Cunctos numine quum regat perenni 1095
Ac possit subito delere leio ?

Hic te constituit , crcavit illc

Qui nunc obtinet et tenebit olim.

jMemento potius ;ovi pcrennis ,
Et qu» post obitum funusque vivant H 00
Annos quos series futura sumat,
Et qua) sint iterum creanda quicre.

Aut si mens patrem precare

hebetat ,

Qui te continuo totum docebilj

Vel de presbytcris senem rogato; 1105
Nubem discutiet, dabitque lucem.

Quum semper Dominus in astra celsus

Divisos popuios dedisset orbi
Primus quos genitor creans Adamus
Terrarum trepido dedit labori 1110
Yerbum jusserat ut Dei perennis
Finem gentibus, indiditque summam,
Qualem sidereic teuent cohortes.

Vers. i091. Trislificse. Prudcntio notum {Catemer. essc angelos conslans est veterum Patrura sententia , '.

IV, 76 ;v, 93). Nec Ciceroni ignota cx pocla (juodum : quam hoc Deuteronomii loco duxere confir-
in primis

TrUiificM certant ^eptuno reddere voccs. malam, ubi ita vulgo legilur Quando (lividebat Altis-
:

simus ocntes, quandu separabat filios Adam, consti-

- \ers.
1' innr o •

109.i. Serv,s duni

, , •,
tnbuat
.
C—
r. ir .nn-
Vcrs. 109o. ,„.^ terminos pointlorum juxta numerum filiorum
C unctos nomme. Tres snnul codice.s eodem erroro, ex
i„.ael.Quod cst lum hodierno lonti hebrao, tum Aquila",
IZr PJ^TT*^ f'T,
1090. SuiUo deieUcto Hic rr?''-^'"'";;;;:-,'';';'-
te A, B.- \ crs. 1097 llxc
Svmmach.,ca^lerorumqucinterprctumyersionibuscon-
.entancum. At Scptuaginta sic verluut 5,£ l,^^i.^^ 6 :

te constilmt, creavitdle eleganti ut palet, cmphas.,

"i-4,..aTo; IOvyi, <b; o^Lm^^E. ulou; 'Aoisx, laTr.dev opta dOvaiv
: ,

utr.quepronom.n.add.cla.Ad//.it.m».ir.i,o8etO ,
.,^,ii,,e^i.,iYYe)a,vOEoO.UndevidenturLxx,p,-oSsiUS
j^^ji^^:
Rcusch.us monet /i.c cl hunc scmper c«m d.gn.tatc ^^.-^^^^' ^-^^^.^-^^ .^-^ j i^^^
l^
^^ jj,i|,^
al.qua ct ornamento ejus de quo sermo est usurpar,
tamdcm
hanc leclionem Clemens
- \ ers. 1098. Obtme et tenebU olmu Respcctu a, ^
,^^ i„tellexisse.
;„ j, -^^ g ^^ Corinlhios exprimit. Multus est in
^«e.d. V.. i^edet wler^mmue sedebU .- (Mnn ad ,^^ti^„^ Origencs, homil. xxvi.i, in
^^^ Numer.,
tempus futurum plunes \ .rg.l.us rclul.t, aluque solulo ,,„„,/, Ezerhiel, homil. xxxv, in Lucam, et in
-,,

ct metr.co sermonc scr.bentcs {^ne,d. m)

y^^^ ^,^,,„.„ Ce/,s„m. Eamdcm lxx luterprelum senten-
:

F.xoriarc aliquis nostru ci ossibus ulior... ,ijm scquuti sunt Victorinus petahioncnsis, in ylpoca-
N..nc, olim, quocuraque dabunl se lc.nporc vircs.
Ij/ps.,Cyrillus Alcxandr. mPaschalib., xx.l, Euschius,
- Vers. H05. Et qux
suut C. Qua;rere A, B. — — Demonstrat. evangel. iv, cap. 6, p. 99. Nosler autcm,
Vers. 1108. Divisos populos dedisset orbi, hypallagcn omnium quos vidcrim luculentior mil.i esl Iradilionis
audi, pro divisis populis dedisset ; tali se nom.nc honus islius intcrprcs, a quo discimus ct juxta gcntiu.n qiicm-
auisque pocta inlcr optimos inscrit camdcn. vcro lau- ; dam ccnsum Angclos cssc descriplos ac o.hi p.Kpositos,
em sfppius Juvencus adipiscitur, cf. 1110. Vers. — etipsam gentium pcr orbem descriptionem ad exem-
1113. Quatem siderex tenenl cohortes. Per varias plar angclici mundi sidcre.Tque militisc rationem exac-
terrarum partcs ac juxla singulas genlcs descriptos tam essc ac conslitutam.
 : , , ;
;! ,,
, ,,,, , ; 5

256 JUVENCl
Cohaesit Domino plebes Jacobi
Gujus cretio corrogatur ipsi H 1

Hasres nam Domini Deique vivi :

Sola sufficiens, sibique firma;

Qua tellus jacet abnegata tectis

Et anhela flamrais
solis calidis
NulHs perpetuum rigatur undis 11 20
Istic ehciens Dominus nocentes

Affecit merita subinde plaga.

Et mox sanctificae dedit medelse

Subdens dextera ceu laborat , ales
Pullos tegmine confovere pennae 1125
Lumen ut medium solemus ipsi

Per quod cernimus, abditum tenere,

Ne sit sors aliqua molesta plagae;

Solus quos Dominus ademit hosti,

Et coehim statuit , fecitque terras 1130
muhimodum cibum paravit
Ipsis
Quem tellus parit irrigata nimbis;
Mehis et latices dedere saxa,
Et pingui pariter fluente oUvo
Lac victum pecudum dedere mammoe 1135
Tellus triticeas fecunda messes
Et vinum madidis creavit uvis.

Cujus laticibus repleta pubes

Gestit ebriadenegare numen ,

Cujus muneribus ditata regnat 1 1 40

Quin et pestiferos sequuta ritus
Pingues daemonibus paravit aras.
Yidit hoec Domini Deique lumen
Vers. dllS. —
Cum hrsit C. —
Plebes. Multa Ju- — Vers. iH7. Domini Dei qvi vivit. Slc omnes noslri
venci, aliorumque carmina variis lal)orarunt corrup- codices, communi
aperto sphalmate.
el Vers, 1119. —
tionilius oscitantia sive librariorum, sive editorum, nou Anhela flammis. Dracontio cst : Stridet jubar ignis
advertentiumpropZebsprobedicipiebes, etiamaboptimac anheli, i, 659. Terrarum coelique capax atque ignis
latinitatis scriptoribus, et aperte in veleribus insculpi anheli, ii, 92. Radiis solis pascentia anheli, i, 26,
monumentis. —
Vers. 1116. Cretio corrogatur. Appo- 187, etc. — Vers. 1120.
Nullus perpetuum A,B. —
site desumuntur liaec duo verba ex bona rei forensis lo- Vers. 1123. Sanctificse. Vide supra ad v. 925. —
quela. Crelio cst actus cernendi hscreditatem, dalo tem- Vers. 112-4. Ceu laboret ales A, B. —
Vers. 1125. Po-
poris spatio haeredibusad deliberandum utrum adeant , pulos sub tegminis fovere pennis , A. B. Correxit ipse
necne naereditatem, eamque sui juris faciant. Hinc illa noster, eadera simili repetens eleganlia {Hist. evang.
jurisconsultorum frequentissima Cernere , adire hx-
: iv, 78) :

'reditatem.Spatium vero temporis illud Juvencus canit q Solymi, Solymi, ferro qni sa^pe prophetas,
eo majori cum benevolentia ac jure ampliori plebi da- Ad vestram missos vitam, sine finc necastis,
tum, quod ei corrogatur, etquasi ex multis nominibus Quam volui vcstram gentem populumque tucri,
indulgetur. Caii Institut. ii, 164; Varro, de
Cf. Ales ut molli snlita est suli corporc pullos
5 vers. med.; Cicer., m leg. Agrar. ii
ling. lat. vi ,
Ohjicc pennarum circum complexa fovere.

15, ad fmem. Inde demum concinne Noster habet —Vers. 1126. Lumen ut medium. Seu ut pnpilla oculi,

Cujus cretio corrogatur ipsi quam ne , abditam sedulo tenemus,

Lnedalur , ac qnasi
llxresnam Domini Doiquc vivi. ^ iovemus. — Vers. 1152. Irrigata inA, B. i\ees{
 ; , , ; : ,, ,, ,

SELEGTA FRAGMEMA. 257

Et jiislam nieritis necera paravit

Sontes clissocians proculque pellens H45
Duni rectum potius vidctur ipsi,

Ignotam refuii;it pra:ferrc genteni.

IV.

Ignis e Domini coruscat ore,

Qui ,
quum perpeluum pererret orbem
Ipsis emicat inferis timendus, H50
Sternit pabula , diruitque messes
Et qu;e seminibus venere jactis.
Lucent sidera, fulguranlque montes,
Justa quum Dominus niovetur ira
Et telo timidos petit calenti. H5o
Palior corpora lucidus necabit
Jejununi solitus adire pectus.
Illos pennigerae feriunt volucres;
Illos bestiic mordicus vorabunt
Illos vulnera duriora ferro H60
Consumtis facient lugere natis;
Tandem desinat ut sibi videri
Dives ceu proprio Juda?a dono.
lilam vulnificus delebit hostis
Unum dum fugiunt, timentque mille. 1165

Sed rursus Dominus redit serenus

Ut lotam protinus sedavit iram;
Longe dissimilis deis eorum
Quorum vinea vitis est Gomorrhae,
Fellito nimium fecunda musto 1170
Cunctis dirior aspidum venenis.

Tempus jam properat videte laeti :

Omnes quos Dominus coercet ultor.

Et nunc pestiferos rogate divos :

Adsint, subveniant, leventque poenas, 1175

Ut votis redeat medela vestris.

Vcrs.H49, Pererr el orbetn. \\\as iuvenc. cordis se- timidus A , B. —

Vers. 11S8. Ille pennigerx A, B,
creta fereirant Sed et Prudenlius
.
,
quem libcntcr i7/oC. — Vcrs.
ilGO. ///os fuinera. Habcnt, ut novcris,
laudareest eoquisenim praeclarior ?
; vini cxaggerandi magnani tiim pronomcn i7/o5 lum ,

Turbam fi.lclem ccrnercs

trinlex bujusccmodi aflirmatio, a Ciccrone cl Quintiliaiio
Mollirc |.r.Tfultiim tonim, i»"*^ ad nuosnuc rei oraloria; magislros tantopere com-
Siccarc cruda vulncra; mcndata. —
Vcrs 1164. Illa vulni/icus A, B. —
Vers.
llle ungularum <lu()liccs HG7. Protinus placidus sedavit C, sedabit A , B. —
Sul(05 [.crcni.t osrulis. {Peiistfi.h.
— Vers. 1155. Luclent — Vers.
v. 334.) Vcrs MG4. Deis reorum A, B, C. —
Vers 1174. Coer-
C. 1 l.j"). Et coelo C, cet uUos A. —
Vers. 1175. Rogare divos A, dives B.

L
n
 ; ! , ;, , ,, ,

258 JUVENCI
V.

Solus sum Dominus , videte : solus

Vitae conditor, arbilerque leti
Jus est parcere, jus mihi ferire
Nullus fortior arbiter coelorum 1 1 80
Exstat, qui valeat levare leto,
Illum quem Domini manus coercet.

Quam dum stelligera per astra tollo

Dicam « Perpetuis mandabo seclis
:

« Educens gladium vagina nudum 1185

« Qui, dum per trepidos rotatur hostes,
« Lucet fulgure candidus corusco
« Imis pestifer et timendus altis. »

Semper cum Domino Isetare, coelum!

Quem cunctus populus, angeli laudent, 1190
Et gentes socia parique plebe.
Longa nam Dominus erumpit ira,
Et dum percutit improbos superne
Parcit subditis et pios reservat.

Deuter. Postquam digna Deo cecinit modulamina vates 1 195

xxxni. Visurus terram , Habali e vertice montis,
Donatam populo cujus moderamen agebat ,

Conscendit subUme jugum; functusque deinde

Occubuit, nuUo contectus membra sepulchro.
Cujus vita fuit bis sexaginta per annos 1200
Omnibus in rebus felici interrita cursu,
NuHis facta malis nuihque obnoxia morbo , :

Quin etiam occiduo sub tempore himina flammas

Servavere suas , visu sincera sereno.

EXPLICIT METRUM DEUTERONOMII.

\ers. \\19.Jus est mihiferire A,B, C. Vers.H87. — tionem. Ecquis enimvero ut celebratissima adducam
,

Fulgure. Correctio necessariavisacst pro lectionecodi- exempla, quis, inquam, ille Juppitcr olympius est, seu
cum fulgore, ex ipso lextu sacro Exacuam ut fulgur
: Stygias paludes invocet inaniaque regna , seu totum
gladium meum ; 6ti ivapo^uvaj w; aaxpa.Tz-ri-^ xviv [xaxaipav tremefaciat orbem ecquis ille Demosthenes per patrios
(xoy-— Vers. 1184 et 1188. Perpetuis mandabo ieclis
;

deos in iEschylem, tb; 6/ipiov poiov; quis demum ille

— tim:endus altis. Et nunc compellare lubel quos- Tullius Calilinam numinihus vovens dummodo cum ,

cumque rei litterariaj gnaros annon in illo ^loysis

, illis conferatur (verba sit venia), Optimus Maximusque
hymno, in iis maxime qua> modo Juvencus noster Deus , qui , manu ad ca;lum elevala in ffiternum, gla-
adornavii, eacunctareperianlurquibus, judiceLongino dioque exserto, districto nempe fulgure , conteslatur
(De Sublimi, caTp. vi), cselerisque noluliorum littera- neminem fore, aut immensse suse misericordiae exper-
rum magislris, sublimius dicendi genus excitalur : lem , si justus vixerit, aut, si prajfracte improbus,
mens nempe divinior magna excogitans affectus in , a vindicta immuntm
inexhaurienda. « Levaho, inquit,
ingentes commovens animos adornala tam splen-
, ad cxlum manummeam, et dicam : invo ego in seter-
dide quam honeste schemata sermonis verbaque eam , num; si acuero, ut fulgur , gladium meum rcd-
spirantia majestatcm , ea demum rerum oranium vir- dam ultionem hostibus meis. » Denleron, xxxii, 40-41.
tus , toliusque sermonis copia quffi quasi excedat — V. 1186. Virgil. v^weiV/. ix. 441. flotei ewsm /"wi-
— Vcrs. 1204.
,

humanum modum, praslerque omnem rapiat admira- mineum. Servare sua suis ila codd.
 ,

SELI-GTA FRAGMEMA. 259

V.
GLOSSJ^. VETEUES PLEKLMQUE THEOTISGit:
AD HISTORIAM EVANGELICAM JUVENCI.

INCIPTUNT VERBA IN JUVENCUM.

I. [ADPROLOGUM]. II. IIISTORIA JUVENCL
Vatum [Hist. evang. T, v. 19], Proplie- [Lirer] PROMus (protus?), Numerus (8).
ta(I).
Crueatus [v. 36] Sanguinolentus. ,

.^QUORA [v. 21 , INlaria.

]
Tueri [v. 38], Uua rtm (9).
Nectu?«t [ V. 24] , tjcftant (2).
ViciBus [ib.] , j^crtom (10).
REPENniT[v. 26], /luhcltiuU >:i). DiGESTo [v. tiijaltnuu (II).
39] ,

Fl.vmmivoma [ v. 31], Ciuuiipianla^ (

i).
Vatum [t6.], Sacerdotum.
ALTiTHRo>ius[v. 32], tjnl) SiMUo (5). Parilis [v. 41], t\alil)em (12).
Adcumula^t [v. 10], tjUtYont (6). SoBOLES [v. 43] , (dljiu^ (13).
Vertigo poh [v. 21], SuuinlilotJ tji- Verge?{tibus [/6.], ^lifffUtcm (14).

miUs (7). Advtum [v. 45], 3uakanc (15).

Ex codiceolim Junii,nunc Bihliotli. Bodleian. o\o- Ijimiliecian, oscQB^es/e Otfrid.iv.5o.47. Suuimilobea,

niensis, n. xxii. fol. <68, 1). [spiritus) verliginis, glosssD Pezianae p. 534. C. Graff.
(1) Propheta, infra, lattnn, f;acerdvlin)i. Glossato- VI. 885.
rcm non fugit ambiguam esso apud Juvcncum vocem Numerus. Vcrcndum nc in glossa, ut primum
(8)
vates , ob innumera loca , variasquc significationes videtur, stolida stolidior babeatur nota. Ut ut sit, id
quibus passim ab co usurpalur. Codex babet mendose me non piget adverterc, in codice scribi dislincte Ri'c-
valus , forsan lales. mus undc putcni vetuslum quemdam notarium gra;-
:

ijct'tant nunc germanicc batavicc canico caraclerc , intcrmixtis forsan litteris saxonicis,
(2) , «^cftflt ,
scripsisse nPOTOil quod minus nonnulli intelligenles,
Hechten. Vix accedit anglic. Ihey faslen. Omniuo deest ;

sivcnolarii, sivc glossatores, oscitantcrscripsercPpo^M*,

siveinPezii (r/iesaMr. anecdut. t. i.p. 2. p. 317-575)
undc 1'romus, eirore co faciliori, quodalitlera lalina p,
r/ieodi5C0 5r/ossario,sivc in Thesauro anliquitalum teu-
aut gra;ca P, saxonica r non multum reccdit.
lonicar. J. Scliilleri, t. III. Ulma.', 1728, sivc inlocuple-
Uuavten. Auglice to [ivatch and) ward; batav.
(9)
lissimo cjusdcm gencris lexico E. G. Graff. [QiUifoA):
bewachten , Waard. tUattfn custodire Otfrid. iv. ,
fceut[(^cr Svvadifdnife , 1842)
55, 47. Cf. Giani. i. 949.
(3) iarkcltont. Pc/io deest; decst in Scbiltcri Ihe-
(10) Ijfitom. Forsitan a voce fjcrta, vicissitudo,
sauj-oet Graliilexico. Allcmanicc et bataviccS^fVijcItfU.
GraO". IV. 1027. fjcvtouo vicissitudinum gloss. in
(4) Caufspiantaj cxcitavit Scliilter e quibusdam ,

ul babet, vetustis glossis, quas eo magis conjicio essc

pasloral. S. Grcgorii. iQfrtom licjsvfm Kcro. ix. Mar-
tiannsCapcila incodicesangall. gloss. in Priscian. cod.
vcl noslras vcl juvcncianas, quod ncmo ante Juvcn-
,

cum, ct unus fcre post cum Aralor Arcvalo lcsle

monac. Olfried. n. 15, 86. iii. 40, 27. iv. 30. 2.
, ,
E.vcidit, iii fallor , vox illa sive apud Germanos , sive
liac vocc flainmivoma usus fucrit. Cffilcrum cxslal
apud Aiiglos ; scd mcdii Batavi quid siniilc radici
fauga, flamma npud Kcro. cap, C5 germanic.
,
Ilert. videntiir rctiniiissc in voce Beurt, idem sonantc
;

HJnngHjCIVt^t ; batavic. Lang-r/espitst quasi lon^a

, ac jTocr, gallice Tour.
cuspide aculealus. Cf. Graff. t. ii. 1.^1.
(11) iStjallfmu. In glossarlis desideratur.
(b) ^oli SiJ)illo. German. '^O^ fil3cnb; balavicc,
(12) ftalil)cm. Allcman. &Uid), cjtfid^fl- , Jialav.
hoof/ gezeten; anglicc liigh sealed. Ijol), ijofl) , altus:
gelijk , anglice. lihe. ilialfljfra similis. Kcro c. 20.
£ia\\a\\ tollere, Scbillcr. Stl)Ql, .sedes. ib. Jf)o!) scltlc.
(15) Cljiiib. Aileman. ct batav. Jlinti, anglic. Child.
Isidori lcutonira lers. iv. 7. c. 9; cf. Graff. t. m. 508.
^uffont. Gcrm. ^ailffU, botav. //of/j)p»i, anglic.
(Cl)inl), Iialicnt Kero c. 59 ct glossa; Periana; p. 325.
(())
Cf. GralV. iv. 4:j5.
they heap up. C]\i(, acenus., Scbiltcr. ^llffotl, Notkcr.
ps. I.X. 7. Cf. gr.pc. u7:ip et vJ-l/o;. Cf. Graff. iv. 884. (14) Slifffulfin. Allcinan. fd^tifffn , batav. slee-

SMuinlilot) ijiinilfs. German. Srfjlinntfl pen , anglic. slipping. Slipljf n, labi. Nolker Ps. lv. 7.
(7) ,
Slippl)f labalur, gloss.n Pcz. p. 525. Cf. Graff. vi. 807.
!2d^annbflnbf ^ydjt (tcei ^immclg), batav. Zwcndel ,

[Zwindel) des llemels, anglic. the Whirl [Schu:indel?) (l.")j ^unkauf. Allcm. Bllfiany';, !),ilav. Toegang.
of Heaven. £)tmc\ ,
fjimil , fjimol, cfj^lum. Scbillcr.
Vox codom planc scnsu occiirril in Kcro. c. 20.

J?'
 ,, ,
:

260 JUVENCI
Natum [v. 54] , Filium. NoTARE [ib.] , Signare.

NuMEN [v. 57] , Potestas , divinitas. AcGiTOs [v. 270], Advocatos.

SupREMi [v. 73] ODpttnonUi^mu ,
(i). LusTRATA [v. 280], lulumiiiala.
CuNCTATio, Dubitatio. Gestet [v. 351], Portet.
Parere [v. 71] Miuistrare. ,
Passim [v. 356], Undique.

Bepertor [v. 70] Sin^O (2). ,

AviDi [v. 357] , ^(VOe (9).

Dispewdia[v. 81] ,i-avloranissa (3). Seta[v. 358], JpurstClO).

Eemeat [v. 82] , Redeat. Ikstitui [v. 373], Docui.
Delata [v. 84] , jl^OOpavot (4). Promuntur [II, V. 482], Producuntur.
Bubescere [v. 90] , Juveuescere (5).
DiRiMAT [v. 501, 502],Dividat.
Ikfit [v. 92] , Dicit. Atrox [v. 542], Ssevus(ll).
Si]nuami]\e [v. 122], In vulva. DisTRACTUM 613], Jarlovanfva (12).
[v.

Libejns Yoluntarius.
Bepedat [v. 139] , llui^ricat (()).
,

Atris [v. 158], Nigris. IV. [Lib.II-IV.]

Prisci [v. 157], Antiqui. HiRsuTUM, HiRTUM [IV, v 267] Hnl)aj . , (13).
III. [lib. II.] Pignerirus [IV, V. 17], Filiis.
Dedita [II, V. 712?], Consueta (7). PiGNORiBus [ib.], i*antum(i4).
Leto [v. 246], Morli. Mavult [v. 35], Magisvult.
Mach^ra [v. 247] Gladius. , Arduum [v. 72], J$tfd)al (15).
Solers [v. 266], 3.kaln?a? (8). Solum [v. 66], Terra(16).

(1) (Dprtnontigrmu. AUeni. cfccnan fci)enb, l>atav. (10) Puvst, germ. ®OVft, balav. Beurs. Longius
hovoiaam. Eruditi videant an recedant omnino ab his abeunt anglica Bristle aut Boar? cf. Graff, iii, 215,
latin. Opto pro optao, deductum sciiicel ab 67iTavw;unde [\\)Sievus. Praepropere in malam partem glossator in-
oTtTavoijLsvo;, quod semel tautuni occurrit in Act. Apost. terpretatus est vocem atrox, quam perinde Juvencus ac-
I, 5. Cf. supra not. 6. et Graff. i. 79 ubi , occurril cepit ac vehemens, constans ; excitandus est locus ipsius
quasi primigenia radix opana, desuper. Vira coeli rcgia scntit,

AUem.
finben, batav. vinden, angl. find. Et coeli rcgnuin violentia diripit atrox.
(2) i*iul)o.
Mirum in modum consonatlatin. findo, aperio. Uiiicum Noster forsilan respexit Horatium ii Odar. \. v. 25.
est istud exemplum vel apud Graff. ni. 5SS. Et cuncta tcrrarum subucta,
(3) iiarloranis^ia. Allem. 3Sci"lufte, batav. verloren Prseter atrocem aniiniim Catonis.
[verlies), angl. loss, forlornness ? cf. infra not. 12.
(12) iarlovanevo, ailem. et batav, QSevIoveu, anglice
(4) iiiaoparot. Gcrm.
gcoffcnBaret, batav. Gedpperd, Forlorn. Perperam codex nostcr habet distractarum.
geopenbaard , anglic. hear? cf. Graff. ii. 266. NuUus enim dubito quin glossator prae oculis habuerit
(5) Nemo non legit pubescere. hunc Juvenci n v. 613
(6) Uuibvicat. forsan germ. 3Btcbcr (Buviirf); batav. Si gemina rcgnuin distractum parte deliiscat,
Wedergaan; proxime attinet vox asservata in germanico
(15) Huljaj, Kero
SS nobiscum facit
c. \X\.\\)a :

idioniate Quln huc referendum videlur

wicbevjcljt.
rucaUtm vittosa cuculla. Hodie Germani dicunt
,
inusitatum apud Gracos epxw, unde Ipyoij.ai, in primis
9tau{) ; Balavi, ruw, ruig, rouw ; Angli, rough; nos-
et proprie significans traho me, lente gradior. Cf.
trates, roux latini rufus, eadem plerumque omnium
;
Lennep. Etymologic. ling. yrxcas.
pronuntiatione. Cf, Graff. ii, 438.
[1) Consueta , quid haec inler vocabula dedita ,

consueta, inlersit quum non perspiciam, suspicor sin- (14) iantum, Graff. iii. 341. Notker Ps. xxiv inter-
gula e loco exulare suo, unum nempe reforenduni ad ii pretatusest iFaut invenit, a fintcn, invenire Sedpropius
V. 712, alterum vcro ad ejusdem libri v. 720; utri- accedunthodierni Germani, qui habent ^fcinfc, pi^wui,
que autera e rcgione deesse synonymon. et Batavi, Pand. Giossatori aqua hajsitob varias lectio-

(8) ;?ll;aUija), ooialcij. Graff. i. 131. iUit agolcijc, nes quas eodem hoc loco codices exhibent pignerihus, :

cum agilitatc Olfrid, jii. H, 29. allcm. Slvglift? aut pignorihuT. Arevalo posterior praeplacuit.
anghce clever, cunning , batavic. arglislig ? (15) Stccljal, Germani, ©tiegc, Steigcu, Germ. el
(C)) Cicvoi, alleman. gcvcub, tcgievig^ batav. gaarne, Batavi ©tcil, Angli, Sticlde, Steep. In glossario Pcziano
graag, hegeerig. angl. greedij. Hcvoon, desiderare habetur Slccljatcmo, Prxrupto. p. 3i6,
:

Kero c. 4. iievoo', cupis , id. in prolog. Nihil sane afli- (16) Vereor ut Noster caecuticril, noinen
Terra.
nins censebitur quam gra;ca Ipw;, amor, studium ; Ipato, ^idens. ubi advcrbium solvm ; interim ingens mihi
amo siispicio est, quam candide explicare velim , corrup-
; Ipwr; , impetus; IpwTdw inierrogo. Quidni ct ,

hUina quasre , cur, idem in codicibus scriplum qutir? tum esse Juvenci vers. iv. 68, ubi legitur :

Cf. Graff. IV. 226. Ast liumiiis ctanun consccndct iilicr in aelhra.
 ,: ,

SELECTA FRAC.MEMA. 261

Hedimitus [v. 1 161, Coronalus. Decolor [v. 685] , llnkifarufr (7).

Fastls [v. 56] , Siihliinitas. Effera [v. 710] , Saeva criinini.
ADrECT.VRi: [v. 621 ,
Aniarc. CoNLUSTRAT [v. 7 18] , Circuit.
Ohtutu [v. 80], Aspeclu. CoMiNus [v. 729] Uumar , (8).
Ales[v. 81], J\n-al(l). Obex[v. 771], Unliifuari (9).
TvEDARUM [V. 201] , J-lU-LllonO (2). To^A]vs [v. 797], Regnans.
Brutum [v. 220J, Uunfniata? (3). CuLMis[v. 801], Uitta (10).
Selecta [v. 807] Electa (11). ,

V. [Lib. II, IV.] Aggellus [v. 816], acl)arli (12).

YiROR [v. 8l8],(&ruani(13).
C VTERV.€ [II, V. 737] Multitudo (4). ,
Jy vESTE lugubri, 3n luirf kiuuatc (14).
Dlelli [n V. 622], Uiiii-l)at*tfmu (5).
, JuB.vR [IV, V. 1] , Splendor.
DisjiciT [v. 624] , Separat. RocnwNT [v. 2], Interrogant.
FuR£>s [v. 628] , Irascens. Muss.\>Ti [v. 24], Uuncntcmu (15).

Blstum [v. 661] , (brap (6). Co>'NUBiis [v. 47] , jlAimal}l)ii»inu (16).

EXPLICIT TtiMI PRIMI PARS PRIOR.

Libcns enim legeiim quod noster ,

glossator ad ganlur videnturque paulo supra , ubi, distractum,
,

oculos milii vidctur habuissc lulens, reponcndic.

Ast liuniilis sohim consceiidot lilier in .Tllira ; (5) Uiitcljaficmu, huc usque fermc ignotum. Olfri-

Ni#i cum Arevalo nialucris legcre id vero dunim cl ,

dus habet Uuirli, castrum, arx, ii. 7, 96. Schillcrus
insulsum : clanim .ithra, pcr syncopen, pro.i'//iem (6rri\)icl)f, bellum interpretatur.
clarum; aul demum, quod erudito cuidam viro arrisit (G) 6rap, exstat adhuc gei*manice, ®rat»; batav,,
Ast bumilis claram conscendit liber in xtliram. graf; anglice grave : deesse tamen Schiltcriano
,

fl) lotai. Lex salica tit. vii. liabct. focla, avis. tliesauro vidctur.

^r[(o([a, accipiter ibid. .Sotkcr ps. xi. Sn^di, passer. Unkifavucr, german. UugcfarCt. batav., onge-
(7)

SUwi} l|iira \\i u\ i3croi aleo i-u^rli , transmirjra in verfd. Kero n. 25. Unkiuuarcrm improhos ; Un-
montem, sicut passer. Trituni apud Gcrnianos omncs, kauuarcr improbus. Glossse Pczianrc legunt Hauuari :

ab Auslriacis adBatavos usque. i^OCjet, avis; immo ad probitas. Hincconfninatur in Juvenco potius legendum
ullimos Britannos quam simillima giossiic nostra; vox decolor, scu degener , quam discolor : de hac enim
focol,quippe qua; paritcr sonct avis. Hinc forsan diri- lcctione inler edilorcs disceplatur.
mcnda lis inter grammaticos ventiiata multum; (8) Uumor , glossa; Pez. Riim, .ipatium. Apud
quoruin aliis placuit, rcpugnante forsan mclro, dedu- Otfrid. II. 1. 3. Uumo, idem sonat. Ilem iv. 3. 4. 5.
cere volucris a volvo et volutum nWh a volando : Rumo, procul, ncc tamen longiori intcrvallo , eodcm
iisque addcntibus rcpetendum csse volo ab 6/w. a;olice ferme sensu ac balavicum rumoer , aut verder, ct an-
F6>a); unde Fo/w, volvo ct volo iisdemque de fontibus : glicum further. Cf. Grafl". ii. 508.
hauricnda ales ala, alea. Pacc erudiloruni dic.im
(9) Unkifuari, gcrman. ungcfnt}l"; batav., on^e-
, :

h.cc f)r>an nihili sunt nec aliaomnium oiigo et radix ;

veer? gevaar?
quam glossa nostra vetus focal. Certe apud gracos
(10) liitto et Schiltero et Pezio ignotum vocnbu-
:

innoluercsGj/.iov avisqucVdam cxgloss. ct ^6.<\i, columbx lum, Anglicc forsan reed ; idem certe fic batav, Hief, ,
genus. An recte id contulerit Martinius cum sE6ou.«t
Roede. Cf. Grafl'. ii. -476.
affirmanle licct doctis?imo Lcnncpio, noii nemin: for-
(H) Sceleste, pro selecta slolide scriplum in codice.
sanlocus supcrcrit dubilandi. Cf. Graff. iii. 45ri.
(42) 3cl)arli. Kero. c. 7. J3cl)rc, «r/cr; Germanic.
(2) Sato\ono , casu genitivo. Aliud obliquum _

9((fcvlciu : batav. akker, akkerljin ; anglice acre. Cf,

exliibctOtfrid.iv. 1G, 52. £(\(^\.o, facibus. illitifiuolo
Grafl". I. i35,
managcn, cum facibus multis. Rcclus casus aut facol,
(15) 6ruani, germanice ©riiu. Apud Batavos ,
aut non longc divcrsus ab hodierno gcrmanico et ba-
Groen , Gron; Frisios, Grin ; Anglos greennes. Cf.
tavico Jflcfcl. Cuique obvium sao) , unde c-xy.zl')!;,
Grafl". IV. 300.
<?iyyo- et (Tia/i)o;. &i peregrino licet obilcr excurrere
[\i) 3n karrc kiuuatr, german. iu ^tvaucrgctvaub ;
in sanschretanam linguam, vox appellabitur quin in
batav. in Treurgeicaad ; anglice, in care tveeds. Cf.
primis dici potest indo-gcrmanica, pdvaka, ignis. Cf.
Grafl-. IV. 4G5,
Graff. III. 4i5.
(15) Uuncntcmu Notkcrps. xl. Huncn, susurrare. ,

(3) Uunfruatoj Keroc. 2. 7. Uwixwatcr slultus. ,

Glossa; Pezianx Hunfjonto, mussilanles p. 33i. ger-

Pcrperam in codice noslro glossa exstat rutum, sivc
exciderit prima littera, sive ex caracterc saxonico
man, vauucu. Anglicc rouning. Cf. Grafl", ii, 526.
mendum irrepserit ;
quin forsan lirutx, ut legilur in (16) jRimal)l)ibom, Kcro c. 18. ftimal)cor, conjun-
.luvtnri loco laiid. rcclius cxprimcrct tculonicuin ganlur. itimaljil , consors (5omaI)l)on copularc. Graff,
Uunfruato) ; Cf. gcrm. llnfnicf^tbaf ct batav. 0«- III. 445. german. 9[5cviua()(uug ; angl. match; ba-
vruchtar. lavic. gemaaldom? {gemaal). Quani proxime attigimus
(4) Multiludo. Extra ordinem glossae sequentes va- Y«|i.o; ,
Y«|X£'a).
 : ;

E7rt^(0V7)[jLaTa.

Prudenti, Probe, consilio servandus amicus;

Quem sero acquiris, sed cito perdis eum.
~ i

quod nullus amat

Miraris te, Cteciliane,
Non quod amas nullum : dilige, carus eris.

Druse, comedisti quem misit Sylvius hircum

Vel non est nasus, vel tibi nasus olet.

Multa mihi donas : vereor ne multa requiras

Nolo mihi dones, aulice, si repetas.

Tarde vel sero vita decedere nil est

Si bene discedas , Pindare, non nihil est.

Dum spolias servos , dum diripis omnia eorum

Compede servitii, Lentule, solvis eos.
Paupertas servum tibi libertate cosequat,
Adsint divitiai : tu dominaris eis.

Spina recens et parva putanda

tibi , Sejane ,
:

Dum rudis et parva est, culpa putanda tibi.

Firmat humi spinam robusta et phirima radix :

Mens assueta malo firmius haeret ei.

Godefridus S, SivUhuni Winton.
 SPICILEGIUM

SOLESMENSE
TOM. I.

PARS ALTERA.
COLLECTANEA QUiEDAM ANECDOTA.
 ;, ,

SPICILEGIUM

SOLESMENSE.
SANCTUS VICTOR CAPUANUS
EPISCOPUS.

SCHOLIA VETERUM PATRUM

A VICTORE EPISCOPO CAPIT;E COLLECTA.

SYLLABUS AUCTORUiM ET LlBROilUM QUOS VIDETUR VICTOR CAPUANUS DELIBASSE.

Sa>ctls Polycarpus. Liber Besponsorum.

Orige>es. Epistola ad Gobarum, de undecima. — Epistola ad sanc-
tum Firmilianum csesaricnsem .
— Libriquatuor Ilepi

<l>u(j£0jv.
— Liber de Pascha.
S.iJNCTUs Basilius. Sermo de Dogmalibus. — Sermo super hsec : « Ignem
veni mittere in terram. »

DioDORus Tarsensis. SchoUa in Exodum.

Severia>us Gabalita^us. Scholia variorum sermonum.
Semores, Paradisi liber, seu 'Pv^txaTa Yepovtwv.

ARGUMENTA.
Sanctus Polycarpus , cuidam discipulo , cx inore Origencsvideturmalum, sallem in Caini scelcre, iterum
eteruni, raagislruiii sciscilanti dc liominis opificio cxpcndisse. V. Pauciorac libro de PaAr/ia Viclor exci-
respondet in liomine primigenio coaluisse ,
plasmante picns, bis insinuat quale futurum nobis sit in coclo
Deo, quatuor clomenta; mulierem vero ex pulvere et pasclia cum angelis. IV. Firmiliano Origenes suadet
costa in Ecclcsia!typum cllormalam. ne cum Groncis prajpropcre de fide dispulet.
In Origems Epislola ad Gobarum agitur dc mali Duo tantum e sancto Basilio loca Victor sui juris
inilio. I. Obiter ostensa confusionc peccanli liomini fecit, unum de Beata virgine Maria, ubi luculenla

suborta ; II. causa peccati inde repetitur ,

quod interprctatioue rubum exposuit incombustam al- ;

mulier sibi ab bominc rrcditum legis da(,c arcanuin lcrum est de bac hominum adoptione, qua merito sin-
Diabolo prodidcrit; III. tuiii cx invidia Diaboli gulis fas dicere sit cmlum es, el in coelum ibis.
demum cx hominis superbia. IV. In libro uepi •frLEQN DioDORO Tarsensi datur locus multus, nectam bonaj

Ex codicc olim sangcrmanensi n. 60, niiuc in biblio- positum Johannis Romanx Ecclesia) diaconi in Ge-
thcca nuper regia parisicnsi n. 858, asscrvato, stcculi txcsim. Cf infra pag. 278 ad calccm, ubi fusius idcm
plus minus dccimi, titulum hunc prae se fercnte : Ex- codex describitur.
 , — -
;;

266 VICTOKIS CAPUANI

iiotae impar aut amplior
inlerpreti tria quippe et :
vacante sabbato, iisdem duplo commeatu
semper satis

viginti scholia ibidem exstant, verbis plerumque bre- faclum. XVII. Hcbraeos non servos ,
fuisse conslat,

via, cuncta rerum conspicua ubertate et varietate. ut quidam ganniunt, contumaces, gentem vero reli-
— I. Primum scholion ordilur a Ghristo in rubo in- gione, iingua, nomine constanlem. XVUI. Sculptilia —
combusta. — 11""'. Hebraorum respicit morem in im- cherubinea unde in tabernaculorum adytis advecla; —
ponendis nominibus; III""". —
Moysen memorat de XIX. Undenam palrum iniquitates in fllios Deus visitet
pedibus calceos solventem. — IV""'. Dei digitum ad — —
XX. Aul quid sibi velit videre voces enucleatur. ,

Spiritum sanctum , Patriconsubstantialem,

et Filio XXI. Ultima scholia paucis perstringunt cur aedi-
symbolo celeberrimo. — V. Cur lepra
refert Moyse in —
ficando templo non fuerit David idoneus XXII. ;

— VI. curnam surdum mutumve Deus dicalur —

fecisse,
;

Quid juris, animam pro anima. XXIII, Qua dona

oslenditur. — VII. Moyses Christus et perse- Deo misericordia nempe
similes a placita, et justitia.

cutoribus, aPharaoneille, ab Herode, intersecon-

hic Severiani Gabalitani Sermones, omnibus fere cale-

feruntur; — Moyses per sanguinem

VIII. ab ad hanc
infantis accedunt ex
nis internexi, similiter syllogen

angelo minilante incolumis. — IXu™. Scholion

evasit quinque una quarum hominis laciniis ; crealio ejus
magorum arcanam, Deo
detcgit permitlente, poten-
sic resurrectioni commode secunda attexitur; conslringit
tiam. — X'"". eximit mosaicam virgam qualibet spirationemDei, Spiritum
a Sanctum spiraculum , vilae

magicffi incantationissuspicione. — XI"™. Misericor- adytum paradisi cherubineo quidem giadio

tertia oc-
diam Dei cum induranlis Pharaonis
inducit se clusum, adaperto vero pertinacia quarta Christi laterc ,
patefacit ;

colluctantem. — XII"™. Judaeorum per

Iter ciplicat quibus domi relinebatur Abraha) vincula
solvit fides, ;

devia maris Rubri — XIIP"". Justo non

littora. quinta uno verbo esse Trinitatein praeclare confitetur.
legem —
indicit; XIV. aqua peccasse
in iEgyptios Seniorum verha, pauciora quidem, sed eximiam de
et

luisse poenas, mira — XV.

justilia' generis Josephihumilitate,nec
Triplicis usque adeotritam, sententiolam
horam nempe,vel ad tempus,
distinguitur lex, vel ad tibi suppedilant.
vel ad sseculum usque data; —
XVi. Elsi vel etiam Catenam suam ipse Victor noster, quasi sigillo fidei

nunc manna alicubi delapsum inveniatur, in eo ingens impresso, claudit, dum sanctus Patriarcha Jacob Ter-
remanet miraculum quod singulo mane fuerit
,
ram nondum adeptam duodecim filiis distribuit , mori-
sexcentis millibus et amplius hominum ,
quin immo turus et exsul , fide vero possessor.

SANCTUS POLYCARPUS
EX LIBRO RESPONSORUM INSCRIPTO,

INTERPRETE VICTORE CAPUANO.

I. significari (4) substantiam. Ergo duo ele-

menta evidenter ostendit, terrae simul et
Formavitigitur Dominus Deus hominem aquae. Sed ex horum quibusdam qualitalibus
de limo terrw [Genes. ii, 7] reliquorum duorum introducitur intellec-
VicroR (1), episcopus Capuae , in libro tus, id est, aeris ex humore qui communis
Responsorum, capitulo (2) vigesimo primo est ei, et aquse dehinc etiam ignis ex sic-
;
,

secundum hebraeam translationem. citate quse ei terrseque communiter inest.

Refert Scriptura divina ,

quod humanum
II.
corpus assumto Deus limo terrse plasmave-
rit; quo limo nomine (3), humectam voluit Quumque ohdormisset , tuUt unani de

(1) Victor. Inserilur fragmcnlum illud in cod. fol. scripsit insigni : Responsionum capitula sancti Poly-
45, b. — (2) Libro Responsorum capit. xxi. Memi- , carpi, smyrnensis episcopi. Ca^terum qui fiat ut codex
nisse lectorem antea moruiimus in Prolegum. hunc noster habeatmendose Ubro suo responsorum capitula,
ipsuni csselibrum, i|uem,teste unocodice, prohdolor! actum esl iu nostris Prolegom. (5) Quo limo no- —
perdito, lypis cuia Feuardenlii serius parato, idein hic mine , appositionis casu , Latinis el Greecis familian.
Viclor Capuanus transtulit de graeco , lituloque in- — (4) Significarc substantiam cod.
 ;

SCHOLIA. 267

cosds ejus, et replevitcaniem pro ea, etcTdi- rum : pulvis, cosla, et scmen. Kt eausa latc-
pcavit Domiuus Deus costam . [Ciones. ii, 2 1]. ris sui, id cst, uxoris, Adam dc paradiso
jNos nascimur (1), quia ille cxalia natura projicitur. Et sacramento lateris Christi, de
producitur; mulier, ex costa jam liominis quo manaA it sanguis martyrii aqua bap-
ct

facti ; nos autcm, cx scminc. Quarc tria col- tismatis, Ixclcsia recipit Paradisum.
liguntur cssc principia hominum crcando-

ORIGENES
INTHKPUETE VIGTORE CAPUANO.

I. fuissc hoc Deimandatum ; ideoqueet Scrip-

tura commonet dicens : A conjuge tua te

Erant autem ulrique nwdt (2), Adam sci- custodi (5) ; et reliqua.

licet et uxor ejusy et non erubescebant [Ge-

III.
nes. II, 25].
Yictor , episcopus Capua*, ex epislola Mulier quam dedisti mihi sociam, dedit
OiiiGois ad Gobarum, de undecima (3). mihi de ligno, et comedi [Geiies. iii, 12].
INotandum (4), quia ubi peccatum non Victor, episcopusCapuae, ex^pjsfo/aOiH-
cst, ncque confusio mox cnini ut suut traus-
;
GENis ad Gobarum, de undecima.
grcssi mandatum, eos sequuta confusio est. Poenitudinis satisfactione relicta, mulie-
Unde sauctus Job nullis confusus , excessi- rem culpa convertit. Rursus mulier transtu-
bus, uudus Diabolum superavit. lit iu serpeutem. Transgredientes ergo man-

datum, sub dominationeDiaboli

facti [sunt]
II. ut propterea morti subjecti, ac de paradiso
expulsi, in laboriosam terrae sunt operam
Cur prxcepit vobis Deus nt non comede- , deputati. Odiumfelicitatisaliense, unde nas-
retis de omni Jiguo paradisi [Genes. iii, 2] ? promtu cst.
citur (6), satis in Amando enim
Viclor, episcopus Capua), ex epistola Ori- quisque excellentiam suam , vel paribus
GENis ad Gobarum, deundecima. invidet, quod ei coaequentur; vel inferiori-
Non solum mulier serpcntis interroga- bus, ne sibi coaequentur; vel superioribus
tioni respondit, sed et mandati mysterium, quod eis non Superbiendo
coffiquetur (7).
quod Dcus \irocjus AdiJL' dcdcrat, publicavit igilur invidus, iion invidendo quisque super-
adhuc. Mulicr phismata nonfucrat, quando bus est. Merito iiiitium omnis peccati su-
Dcus Ada; lcgem hujus dccrcti constituit. pcrl)iaui Scriptura definivit, dicens : Initium
Undc intelligiturab Adam mulicri proditum omnis peccati superbia (8).

(1) Xos nasciiuur. Exslal locus

illc in cod. fol. 18, b. 19, a. —
(S) Custodi. Ex innumeris locis sacris dc
— (2) ilrique nudus, coii. (o) —
Deundecima : in co- caute habenda muliere sive propria , sive aliena, vix
dice constantcr uno verbo scribitur. Nec dcfiniani ulrum unus mihi est quem clare respexisse Originescensea-
agatur dc undccima ex pluribus ad eumdcm fiol)arum tur. —(6) Qui itnde noscitur , sic codcx. Implexa cst
epistolis, quod quidcm a?grc crcdam, an dc undecima p.Tt; tota,ab inilio quinpe potius gracca vidclur, quam
ex quodum variarum Origcnis cpistolarum regesto ; ialina : hinc cst quocl hic locus astruitur -xaTa t6
exslant porrocjusdcm cpi-^tola; quatuor tanluiii,quarum u7tovoo0iA£vov , ac si inlcrprcs legissct aWoxpiav
: tl;
una duntaxat cx intcgro superstcs. —
(4) Sotanduni. 9O6V0; £Ooa'.|j.oviav, 6:; tioOev £<jti codex habel subinde :

Habcntur hujus cpislolac primum ct secundum frag- salis in promplum est. — ,

(7) Cossquenlur , ib. —

menlum in cod. fol. 18, b; poslremum vero in fol. (8) Superbia. Eccli. x. 15.
 . — :

268 VICTORIS CAPUAiNI

IV. geli, quorum nobis , lectionibus eruditis (5),
similitudo promissa demonstratur (6) in re-
Sirecte auferas, recte anfem non dividis surrectione, neque nos possemus talibus
[Genes. iv, 7]. indigere, qui praesentem habemus Deum
Viclor , episcopus Capuee, ex Ubro tertio fontem omnium bonorum.
OHIGENIS IIepi <I>ri;EiiN (I).

Si uaturae fuerat periturae, niliil liabere VI.

poterat exbona natura. Unde ergo ei inerat,
Vos tacebitis et Dominus puynaUt pro
quod Deo munera noverat offerenda ? Quod
vobis [Exod. xiv, 14].
enim recte obtulerit Deo, Scriptura testatur.
Victor, episcopus Capuae, ex epistola Oki-
Sed in hoc culpabilis demonstratur, quod
quemadmodum GENis ad Firmilianum (7), de his qui fu-
non recte discreverit, de-
giant qiiiestiones{8).
buisset offerre.
ExeuntesHebraeide terraiEgypti, et arma
bellica non habentes, ac praeliorum certa-
Non relinqnetis ex eo usque mane [Exod. mina nescientes terrore perculsi sunt,
, vi-
XXXIV, 25]. dentes armatos jEgyptios insequentes.
Victor, episcopus Capuae , ex Origenis Propterea dicit eis Moyses : Vos tacebitis,
libro primo de Pascha (2) : hoc sensu ex et Deus pugnabit pro vobis. Si nihil haec
graeco translatum (.3). scriptura significare voluisset, dici poterat
Sicut mysteria paschae ,
quae iii Testa- «Vos non pugnabitis, et Deus pugnabit pro
mento veteri celebrantur', novi Testamenti vobis. " Quid ergo adtimorem belli pertine-
necessaria in resurrectione non erunt quod ;
bat, ut diceret : et vos tacebitis ? Nisi quia
tempus mane significat, « in quo nihil re- in filiis Israel non liabcntibus usum belli-
linquetur, » quod similia (4) nunc celebrare cum, designabantur qui in simpli-
fideles,
debeamus ; et quod superaverit ex eo, igne cis fidei soliditate firmati, et disputandi
comburetur. scientiamnonhabentes,sedreguIam fidei in

Quae sunt ex Origene supra. , corde servantes, taciturnitate superant ad-

Per ignem, saeculo consummato, finientur versarios, expugnare nitentes recti dogmatis
etmysteriaquaenunc aguntur. Non enim an- veritatem.

(1) Libro tertio Origenis IIEPI 4'YSEQN. Alias dixi (3) Translatum, sic codex, quem iterum £A),Yivi!;ovTa
iucompertum hactenus opus hujuscemodi inler
videri forsan corrigere me piguit. Fragmentum sequens in
Origeniana. Exstat prctiosum illud ingentis saneoperis cod. fol. a, exaratur.
92, —
(4) Quod similium nunc
monimentum in no&tri cod. fol. 24 h, inscribiturque : celebrare debemus prima scriptura; eadem altcra
ex libro tertio Origenis peri phiseon. — (2) De Pascha. manus correxit, debeamus. (8) Angeli —
lectionibus ,

Ejusdem libri unicum exstat frustulum insertum in eruditi, quorum nobis, cod. perverso ordine, ni fallor,
fragmentis Anatolii Laodiceni de Cyclo paschali quK
,

etdepravalo textu. —
[Q) Demonstrant ibid. perpcram,
post Bucherium (de doctrina temporum , p. 459). iiti infra nos posse tdlibus. Possemus supplendo ,
:

Gallandius edidit (Bibl. novavetcr. palr. t.IIIp. 54S)
Satis miror eruditissimos Origenis editores sive pris-
finos , sive rccentiores omnino omisisse hujus libri
mentionem et pauca qum exstant. Utrum auleni co
titulo indigitcntur Origenis libri duo de Resurrectione,
an alii melioris nolae, hic non cst inquirendi locus.
consueliim Victori scribendi morcm nilimur assequi.
— (7) Ad Firmilianum. Non desunt mulla nonnullius
protii quae aut illam clucidnnt cpistolam, aut ab ca
illustrantur ; qua de re alias satis superque actum.
(8) Quaestiones. Exccpimus insigne hoc fragmentum e
— cod. folio 75.
 .

SCHOLIV. 2G9

SANCTUS BASILIUS C^SARIENSIS,

LNTERPRETE, UT VIDETUR , VICTORE CAPUANO.

I. II.

Viilehat quod ruhus arderet, el »o» com- Simul rapiamur cum iHis, in nuhihus et
burerelur [Kxod. iii, 2'. in aere, Domino [I Tbessalon. iv , 16].
Victor, cpiscopus C.apuop, ex sermoue Viclor , episcopus Capuce , ex sermone
.sa/jc// B.vsiLii (I) : lynem veni midere in sancti Basilii, de Dogmatihus (4).
terram (2). Bapiemur (5) in coelum si quae terrena :

Sicut rubus ardebat, ct niiuime combu- sunt deponamus. Nam sicut praevaricatori
,

rebatur, ita ct Beata Marianostrum pariens Adac dictum est terra : es, et in terram ihis (6),
Salvatorem, nec ullum concupivit malum ,
ita per gratiam Redemptoris baptismatis di-
nec corruptionis damna sustinuit (3). cetur nobis : « Coelum es, et in coelum ibis »

DIODORUS TARSENSIS
INTERPRETE VICTORE CAPUANO.

I. nime sculpere dicuntur imagines (7) ; in igne

vero videri voluit(8), ut terror iiunciaretur
Apparuitque ei Dominus in ftamma ignis incredulis.
de medio ruhi Kxod. iii, 2J.
II.
Victor, episcopus Capuae, ex Scholia Dio-
DORi, Tarsensis episcopi^ in Exodo(G). Peperit fitium quem vocavit Gersam, di-
Missurus Dominus in jligyplum ^loysen cens : Advena fui in terra alicna. [Lxod. ir,
famulum, quic superstitionc nimis idolola- 22].
triae tenebatur, in rubo voluit apparere, in Victor, episcopus Capuae, e\Scliolia Dio-
qua .specie iigni gentes deorum suorum mi- DORi Tarsensis episcopi., in Exodo (9).

(1) Basilii. Editis ejus oneribus omniiio dcest sivc tem, et minime combustam,YmGo^[AH\A, qux genuisti,
inler genuina , sivc interdiinia, liomilia (|UiT liic lau- neque tamen corruptionem passa es. Aloys. Lipom.
datur. — (2) Terram. Qux se<|uuiilur idcm dedit cod. Calen. in Ex. f. 44.coi.2. (4) l)e dogmulibus. Qiii—
rol.75,a. —
(7>)Suslinuit. Traaidissceadem vel velustis- sermo mihi noviis ignotusqiic videtur iuisse Basilianis
,

simos interpretes pra?clarc tcslalur S. Melilo in libro ediloribus. — (o) Bapiemur, ba;c iiabentur in eod. cod.
nonduin cdito , queni Euscbius, nicroiiymusc|uc Cla- lol. 75, b.
vem appcilariuil Hubus inquit , ut quidam putant,
: , (0) Exodo. Primus islelocusdcsuiulusex cjiisd. cod.
Sasct.e Mari.€ virfjinis pra^figuratio, eo quod quasi de f. 75, a. — [l)l)icuniur. Sic cnimTlicodoretusad liunc
humani rorporis rubo Salvatorem laiiifjuam rosam emi- ioctim : .Vou nulli dicunl, Deum in rubo apparuisse
serit, aul (juod vim divini fulgoris, sine sui aduslionc, quod nemo Deuin e.v rubo scalpere posset ; neque enim
protulerit. In Exodo : Apparuit, ut supra. lliscc cum a verosimili abest id quoque Jud.vus ausuros fuisse, si
Ecclesia grxca et lalina baud uiisquc icpore succinit Deus in alia planta apparuissel intorrog. in Exod.w. .

vclus quid.im, sul) Clnysdsloiiii nomiiiC in calenis ad- opp. t. I. 1042.—

p. 79. Edit. Paris. (8) Videre voluit.
duclus : Ergo, Hube. quam vidil Moijscs in monte arden- ib, — (9) Exodo Fragmentum u. in cod. foi. 75, a.
 — : : — ,

270 VICTORTS CAPUANI

Moris fuerat Hebraeorum, ex causis pra^- parvissimis musculis minimam partem cor-
cedentibus aliquibus imponere nomina fi- poris appellantes ; ut ostendatur exigui mi-
liorum. Moyses vero, utvirsanctus, suscepta raculi potentia fuisse devictos(5). Nos autem
sobole, refert gratias Deo; quod enim pere- digitum Dei Spiritum Sanctum intelligi-

grinationis praeteritae recordatur, dc filio mus (6), consubstantialem Patri et Filio(7),

intelligitur exsultare. et per omnia aequalem ,

propter quod bea-
tam ipsam Trinitatem, unum Deum catho-
m.
lica profitetur Ecclesia.

Solvecalceamenlum de pcdihm iuis; locus

V.
enim in quo iu sias, ierra sancta est [Exod.
III, 5]. Dixit Dominus Mitte manum iuam in
:

Victor, episcopus Capuae, ex Scholia Dio- sinum iuum. Quam quum misisset, proiulit
DORi in Exodo (1). leprosam. [Exod, iv, 6].
Tradunt aliqui praedicebantur (2) Moysi
: Victor, episcopus Capuae, exScholia Dio-
conjugis trahendae secum a Deo impedimenta DORi in Exodo (8).
prohibita; unde eam Moyses cogiioscitur Cur electi a Deo leprosa manus efficitur,

ad socerum remisisse. Scd meJius datur in-
telligi, hoc significari mandato, quod futu-
rum erat, utper legislatorem minime hccret,
ut ne in sancta sanctorum cum calciamentis
ex pellibus morticinorum (3) ingredi pon-
tifex debuisset.
IV.
cujus passionis sic erat qualitas exsecranda,
ut quicumque hoc vitio teneretur, a Dei se-
questrari populo juberetur. Sed quoniam
Moyses magnus in efficiendis erat miraculis
futurus, ne gestorum magnitudine tollere-
tur(9), aut ut compateretur huic obnoxiis
passioni (10), hoc videtur leprae signo doce-
ri , vel quia justo lex posita non est (11).

Fecerunt similiter malefici incanlalio- Meminit enim in legalibus praeceptis prop- ;

nibus suis, ut educerent scynifes, et non po- terea Moyses non poterat leprae signo no-
tuerunl [Exod. ix, 18]. tari. Nam et ossa Jo.^^eph secum ti^anstulit
Victor, episcopus Capua;. Hunc locum ex ^gypto, dum ex lege judicatur immun-
DioDORUs sic exponit, dicens (4) : dus, qui tetigerit mortuum. Sed quiajwsio
Quia scynifes animalia sunt omnino par- lexposita non esl, minime intra legis man-
vissima, quae imitari minime incantatores data consti ingitu r fortiora enim sunt li- :

potuerunt, dixerunt esse digitum Dei, pro cita pietatis (12).

Exodo. Tertium excerptum e fol. 75, b.

(1) — tialem Patri Luculcnliora symboli Constan-
et Filio.
— (2) Prsedkabatur cod. —
(3) Morticinorum. Me- illa qute in Proleg.
tinopolitani verba, quani ut post
dendum utcumque fuit codici laboranti pelUhi mor- : diximus, amplius illustrentur. (8) ^'a^odo. Scholion —
ticinum. Sic enim habet. EademTbeodoretus accepit istud quinlum exstal laud. cod. cjusdcmque folii loco.
« Jam nunc eruditur ciuarationesacerdotes in taher- — (9) Tolleretur. Nescio qua glossatoris oscitantia,
naculo Deo ministrent. Nudis etiimpedibus ministeria in codicem irrepsit : Magnitudine conlocetur tollere-
divina peragehant et sacrificia. Interrog. in E.xod. tur. — (10) Passioni. Aliis, opinor, vitiis ibidem legi-
VII. ib. -^ (4) Dicens. Scbobon quarlum in cod. fol. tur : Huic obnoxius passione , et paulo post docere,
78, a.
telligimus.
—
(5) Devicius ibid. [6) Spiritum, Sanctumin-
Quod enim etiamnunc Ecclesia
notare, perpetua apicum mutatione. [H) Posita non
canit : est, I Timotli. 1. 9. Excidit postbffic in codice liltera
Dexterx Dei lu rerum nostrarum incu-
digitus, a prlmis una babet enim
; eminit. (12) Pietatis. Iterum
: —
nabulis usquc adeo recurrit, ut idipsum liabcas apud vcxatus locus Fortiore enim sunt licita pietati. Ab-
:

sanctum Melitonem SKCuli ii auctorcm, quem penes solute dici vidcnlur licita, et forsan addendum Le- :

me habeo, Spicilegio Solesmensi jam paratum gitimis seu legalibus, quod soepe Hilarius babet ; ut
« Digitus Domini, Spiritus Sanctus, cujus opcra- legalur Fortiora enim sunt legitimis licita pietatis
:

tione tabulffi legis in Exodo inscriptfc refcnintur. Et

, oflicia. Cffiterum eadem Tbeo-
fere regcrit et explicat
Evangelio : Si ego in digito Dei ejicio dxmonia (Luc. dorelus, cujus ad manum Noslrum de-
ccrlo constat
XI.20) » Cf. Ambros. In Luc. liv. vii. opp. ii. col. venisse : Simul etiam ipstim legislatorem admonuit
1452, etc. Auguslin, de Trinitat. hb. i. ojyi). t. viii. ne elate de se sentiret, sed per lcprosam maman na-
764, b, (iuipst. in Luc. xvii. t. iii, col. 253. Dicilur tura' sux imbecillitatem agnosceret , ac memoria te-
Spiritus Sanctus, digitus Dei ctc. —
(7) Consubstan- nerel . Interrog. in Exod. x.
 ,:.

SCHOLTA. 271

VI. minuSy el volebat occidere eum [Exod. iv,

24].
Quis fecil os homini, aut qiiis fabricatus Victor, cpiscopus Capuoe, cx ScholiaT)io-

est miitiim et surdum , videntem et avcum? Doiii in Exodo.

Nonne ego [iv, 10]? Si idco Dominus volel)at occidere Moy-
Victor, episcopus Capua', ex SchoUa l)io- scn, aut cjus lilium,quod incircumcisos (G)
DORi Exodoi\).
in lilios suos haberet, cur non utrosque filios,

iNonliarum passionumcrcalor estDcus (2); sed unum circumcidere voluit? Aut quomo-
sed quia factor est omnium naturarum, et do sentiatur pro hoceum subiissc discrimcn,
consequens est eamdcm iiaturam per acci- dum in eremo qui nati fuerant, incircum-
dentia aliqua ha>c \itia posse suscipcre (3) cisi fuerint, ei magis, ipsiterram repromis-
dicitur quod eas Dcus faciat, proptcr quod sionis intrarent, quamvis postea circumcisi?
naturai proveniant (i), quam existcre , Deo Sed datur intelligi, idco hunc ]\Ioysen inci-
creantc, non dubium cst. disse in tcrrorem (7), quod jussioni Dei, qua
dirigebatur iii yEgyptum inobediens exsti- ,

tissct, dum se excusarct dicens Quis egosnm :

Revertere in /Erjiiptum ; mortui suntenim ut vadam ad Pharaonem (8)? Et iterum :

qui quxrebant animam tuam [Kxod. iv, iwn .mm eloquens ab heri et nudius terlius
19]. (9). Verumtamcn occasioncm propitiandi,
Victor, episcopus Capuie, ex Scholia Dio- per circumcisionem qua parscrit(lO), Deus
DORi i)i Exodo. dare dignatus est. Sicut et Balaam ,
pcr da-
Dominus noster in ^loyse significabatur tam occasionem perterrita; asinie , voluit
his verbis. Sirailia enimet Angelus protulit parcere delinqucnti (11).
ad Joseph dicens : SurifC, et accipe puerum
IX.
et matrem ejus , el vade in terram Tsrael
defuncti sunl enim qui quicrebant animam Fecerunt etiam Magi per incanlationes
pueri (5); et utroque testimonio pluralis jEgyptias (12) etarcana quxdam similiter
numerus pro singulari refertur. >'amet ubi [Exod. VII 11].
unus erat Hcrodcs, et hic unus Pharao, Victor, episcopus Capuae, ex Scholia Dio-
cujus metu fugcrat Mojses qui tamcn lam- ;
dori in Exodo ( .3). 1

quam plures fuerant, designantur. Et sicut Putamus Magifantasticamirabilia

: facie-
livor Herodis occidit infantes, ita invidia bant; crgo et enim etilli
I\Ioyses. Similiter
Pharaonis necavit parvulos Hcbneorum. fecissc narrantur. At magis(14) Moyses ve-
raciter operabatur : illi vero phantastice.
Ylll.
Et sigua quidcui priora quaefcceratMoyses,
Quumque esscl in itinere, occurrit ei T)o- Magi imitavi potuerunt, dum in sequenti-
(I) Exodo. Scxliini sclioliun , folio cod. 78 vcrso. eidem Diodoro ascripsit Lippomanus unaqnc conges-
ibidcm una scpliinuin ct oclavum. (2) ( — realiis sil (jua> liic et siipra loco III" aflernntur. Calena in
,

esl Deiis , cl duindf faclurem

—
, il». ; in grncco for- E.rod. p. 85. b. — (12) j-Egypliam cod. correxi cx Lxx
8nn -/TiTTr,; ct ro-.r.TY;;. (3) Possel susripere ih. — el Viilgala. — (15) E.rodo. Nonum scliolion desumilur
prxvenianl disertc habct cod. ct mciidosc.
(4) Xaliir.i' c cod. —
(14) Al mar/is. IMirum in modiim divexa-
f. 7*.).

Gra-cus qiiidam qucm nostrum csse suspicor Dio- tiir in codice locus totus illc, sic sc liabens Potamus :

doruin, cadcm, sod hreviiis exliihet inserta rafenr mar/is fanlaslira mirabilia faciebant, errjo et Moyses;
in Eto(1. Aloysii Lippom.ini cura cdil. Paris. lf);)0, et simililer enim et ille ferisse narranlvr. An magis,
Lufrdun. 16o7. p. 82, b. Cf. Theodorct. Interrog. m Sic, ordinc perverso et lextu, lcnilur infra : Et ne po-
Exod. XIV. —
Pueri. Matth. ii. 20.
(5) (0) Inrir- — tentiorearte pr,Tvalui.ssent Magi rredcrrntur si Magi
cumcisus fllius, cod. —
(7) Ideu hunr Moiisen inci- ah iuitio signorum nihil ef/irere potuissrnt ILtc Au-
dissem errorem. cod. —
(8] Pharaonem. Exod. iii. 11 giistinus pra^clare elucidat de Trinit. lib. 7 ct 8.
.

— rpWiM*. Ib. VI. ll._(10) Parrerit. Cod. recte

(9) Ncc aliiid Nosler videhirdicere, nisiqiia^gra^ciis itcrum
iii.

dirinon potestni8ip«rser»7niitp<7)pjrm7. (11) Delin- — qiiidam habct apudLippom.iiiiim adalium locuin Magi :

quenli Nola additiim nb inferprete, iit tolialiir amplii- ilaque aiinam, Dei pcrmissu, commularunt ,ut omni-
bologia cx indeclinabili Jialaam. Ha;c fiisius c\posita bus notum fieret, (luod neilla cinidem visua effecerant.
 ;
: :

272 VICTORIS CAPUANI

bus Dei providente, consilio ut

defecissent ;
nihil efficere potuisse. Sed quaedam imitari
signis levioribus primitus corriperentur
permissi sunt, utin his quee efficere minime

^gyptii, et ne si potentiore arte praevaluis- valuerunt, eorum error comprehenderetur,

sent Magi, crederentur ab initio siguorum et appareret evictus.

X.

Dixit Dominus adMoysen : DicAaron : extendemanum tuam super fluvios [Exod. viii, 15]. .

Viclor, episcopus Capuae, ex Scholia Diodori in Exodo (1).

Nuncpervirgam, nunc manibus signifi- 2viL/.£iojT£OV OTt ou TCavTa TT, paSdw T£pa-
cabant (2) nisi solum virgae fierent ope-
; Toupyfii" Mtoijcvi? , aX).a x.at y£pcl xal ^.oyw ,

ra (3) miracula, sacris magicis consecrata iva [j/}\ TViv pa^oov ^.ayv/Mq aizoi-za.t.q TiksX-

eadam virga ab iEgyptis crederetur. aOai ot 7;o)^);ol vo[/.i<7w(7i.

XI.

Ego indurabo cor Pharaonis [Exod. vii, teretiamquiconversuri fuerant, interirent.

3. X, 1. XIV, 4]. Nam per singula quaeque mirabilia pluri-
Yiclor, episcopus Capuae, ex SchoJiaBio- mos arbitramuriEgyptiosfuisse conversos :

DORi in Exodo (4). legitur enim quia unus timuit verbum Domi-
Propitiationis Deiest magis, non saevitiae, ni de servis Pharaonis fecit confugere ser- ;

quod Pharaoni Indurabo. Propter

dicitur : vos suos et jumenta in domo (6). Et iterum
divitias enini bonitatis suae volens Pharao- Dixerunt servi Pharaonis ad eum : usque
nem ad pcenitentiam provocare, terret eum quo patiemur hoc scandalum ? Dimitte ho-
per intervalla signorum, et uon vult mox mines ul sacrificent Domino suo (7).
interficere delinquentem ; sed ille, abusus
patientia Dei, contumacior inter pcenas effi- XII.
citur. Et hoc, indurabo cor ejus hoc est ,

patientia mea, qua ad poenitudinem reser- Non eos duxit Deus per viam terras Phi-
vatur, male utitur, et fit durior dilato sup- listiim , sed circumduxit per viam deserti
plicio. Patientia igitur divina fit durior [xm, 17, 18].
solent enim famulo delinquente, si ei
et in T7c/or, episcopus Capuae, ex^^c/io/ia Dio-
saepius venia tribuatur, et pro indulgentia DORi in Exodo (8).

non emendet, culpabilia frequenter exigi.
At [videtur] dici a Domino (5) ego te culpa-
bilem feci, qui distuli punire saepius deMn-
quentem. Et Deus hac significatione cor
Pliaraonis dicitur obdurasse. A'erumtamen
et ad salutem Deus utebatur hac patientia
plurimorum, ne impios interijuendo, veloci-
Cur non^per Glaphyram (9) compendioso
: itinere, sed per viam rubri Maris eos ire
prsecipit? Primo, ut quae ibi sunt gesta, [qui-
bus] oppressit /Egyptios(lO), miracula mi-
nime praeterirentur. Dehinc ne ritus -Elgyp-
tiorum, qui erant idololatriae dediti, relin-
quentes, statim aliosinPalaestina idololatriee

(I) In Exodo. Cod. f. 80, a. E regione apposiiimus D. Tboraam. i. 2. qua^st. 79. art. 35. — (6) Ju~
graecum fontem, unde Nosler sua liauserit. Alleganlur menta in domo Exod. ix. 20. — (7) Domino suo,
aulem incatenissubOrigenis noniinc, et exslantinopp. ib. X. 7. —
[SjExodo. Cod. f. 90. —(9) Glaphyram.
edit. Bened. t. ii. p. 121. —
(2) Significabant, id est, Excussisquotquotbabent Pbiio, Eusebius, Hieronymus,
poitenta faciebant, ut uno verbo latino exprimerelur Isidorus , Beda indices locorum , oranino me fugit
,

graecum TspaToupY^'-
: —
(5) Operx. Cod. et iiifra ul)inam gentium sit Glaphyra. Sed ecce mibi succur-
consecrata. —
(4) Exodo. Cod. f. 87, b. (L) Fre-— rit hecc de textu grajco excidisse , ac si legendum :

quenter exigat dici a Domino. Sic aperto caracterc et Giot y'/7.z,-jc,r,.; [6o6v], id esl, facili et anicena via, seu
sphalmate codex, sed medela non ita quidem mani- compcndiosoitinere.r).'x:pv^7.in&cr)]mntuvexp!anationes
festa quoad sentcnliam
;
cf. Irena;um adv. Hscres.
, Cvrilli Alex, inPenlateucbum. (10) Gesta oppressit —
lib. IV. c. 48 et Tlieodoret. Interrog. in Exod.xn, -Egyptus cod. paulo infra, relinfjuenlis.
 .

SCHOLIA, 273

XVI.
mores oflVndercnt. Sed intervalla sunt pro-
temporis atlributa, (luibus [^roficis-
lixioris
Ecce ego pJuam vobis panes de ccelo
centes per eremi \astitatem, desistereut a
Egvptiorum; veri [Exod. \vi, 4].
consuetudine sacrilega
rR7or,'episcopus Capuae, ex SchoUa Dio-
Dei eruditi mandata paUestinam provin- ,

ciam o])tinerent; velut patribus mortuis DORi in Exodo.

Calum istumaeremappellat, ut volucres
novellus populus, jam sub divina lege nu-
coclidicuntur, qui tamen (4) in hoc aere
tritus, terram promissionis intraret.
superferuntur. Mauna itaque boc modo
XITI.
de cffilo plucre dicitur. Sed inimici Legis
riiUt quoque Moijses ossa Joseph sccuni miUum])utant miraculum, quod usque
esse
[Exod. \iii, lO^ bodie aliqua loca ferautur, in quibus inve-
}7(7or,episcopusCapuie, ex SclwUaDio- niatur manua dela]:)sum. Sed nibil eos hscc
DORi in Exodo (I). juvat inventio. Quid enimmirum, siusque
Dum quisquis mortuum tetigerit dica- ,
ad unius cyatbi capacitatem manna valeat
tur in legc pollutus, quomodo Moyses de- inveniri? Hiud vero evidens fulgebat divi-
functi cadaver exportatum? Quia justi pie- nae virtutis miraculum, ut ahsque mulieri-
tas intra legem mandata [non] concluditur, bus et parvulis, sexcenta millia virorum
vel quia boc pra'ceptum nondum fuerat sufficienter ac pariter vescerentur ; sabbato
promulgatum. autem, quia eos non licebat manna colli-
XIV. gcre, tantum pridie tribuebatur aDomino,
quantum dic sahbati otiosis sufficere po-
Eliuvolvit eosDoniinus, id estiEgyptios, quum
diehus man-
tuisset , iii quo, caiteris
m mediis fluclihus [Exod. xiv, 27].
na plueretur, minime lahehatur quid evi- ;

Victor episcopus Capua» , ex SchoUa

,
dentius bac potestatc divina? ut quod pro
DionoRi in Exodo. fidei reverentia non dabatur, ante dujilica-
Admiranda ultio div^na^ justitiac ut in !

retur iii munere (5). Sed quomodo, dicit

aquispoenas ^gyptii luerent, in quibusne-
aliquis, non de coelo manahat, dum David
caverunt lilios Hebraeorum.
quoque testatur panem angelorum man-
:

XV. ducavit homo (6)? Sed bocdictumputo, quod

angelorum tribuehatur officio, ut quod per
Egrediatur popuUis, el loUant, ut tentem
bujus saeculi vastitatem, tamquam in eremo
eum uirum ambulet in Jege mea [Exod.
,

veri Israelitae, Cbristi vescimur corpore,

XVI, 4].
Victor^ episcopus Capuae, ex SchoUa Dio- quod manna munera figurahant. Verhum
eniiu Dei, quodest Cbristus, cihus est an-
DORi Exodo (2)
in
gelorum, et id quod significahat per lioc
Legem bic dicit, quia po])ulo illic largitus ,

quod significabatur panis dictus est ange-

estmanna, distribuitvero legismandatum. ,

Aliud ad bre\e spatium est temporis con- lorum (7).

stitutum, ut manua; aliud ut plurimotem- XVH.
pore perduraret, ut circumcisio et illi sa-

crificiorum ritus ; aliud ([uod jugiter voluit Tolus autcm mons Sina fiimabat, eo quod
conservari, ut : non adorabitis Deos aUc- descendisset Dominus super eum in ignem
nos (.3). [Exod. xix, 18].

(1) Exodo. Scliolia liacc xiii et xiv. cxstant eod. cod. dide illustravitCyrillus Alexandrin. In Joann. lih. iir
f.93, a, — Cod. Iiahet «clioliii xv ct xvi,fol.
(2) Fa:orfo. Scd jierspicuum esse arbilror non alium panem, neqtie
98, a. (3)—Alienos. Exod. xxxiv, 14. (-4) Quid — aliud aUmentum, prxler Filium Dei, rationabilibus
tamen, cod. Eadem fcrine habet Theodoredis in In- intellectualibusque substantiis prcpositum, esse. Ipse
terrog. xxix. in Exod. — (.^) hiiininere , cod. — igitur est manna verum, ipse, inquam , est panis de
(6) Ilomo.Ps. Lxxvii. — (7) Angelorum. Eniiem splcn- coelo, qui omni rationaUcreatuiwaDeopatreprxbctur.

I. i8
 ? .

274 VICTORIS CAPUANI

Victor, cpiscopus Capuae, ex Scholia Dio- sitans iniquilates palrum in filios in ler-

Boni in Exodo (1). iiam (jenerationem.

Per igiiem se adesse sigiiificat, ut iuobe- Fic/or, episcopus Capuae, ex ScholiaDio-
dieutes flammae terreret indicium. Asserunt Dom m Exodo (4).

Tero pagaui Hebraeos contumaces tyrauni- Si in tertiam et quartam generationem

cuni iEgyptiorum fugisse dominium (2). ulciscitur Deus, quomodo se ipse milli- m
Sed eorum falsitas facile probatur quod et bus misericordiam facere posse testatur?
alius ritus Hebraeorum fuissct, alialingua yel Sed quia secundum leviticam generationem
aIiis_^nomimbus utereutur, cxuibus alterius de yEgypto egressus est Israel, in quarta
eos nationis fuisse evidcutius declaratur. igitur hujus generis progenie (5) ultus Deus
est iii excessibus Judaeorum. Is quartus au-
XVIII.
tem levitici geueris ordo hinc fuisse sic
Non facies tibi sculptile, neqiie omnem si- noscitur : Levi genuit Caatb,'Caath genuit
militudinem [Exod. xx, 4]. Amram, Amram gennuit Aaron etMoysen.
Victor, episcopusCapuae, e\ ScholiaBio- Aut certe in ipsis ^Egyptiis vindicavit (6)
DORi in Exodo. XX.
Dum totius factura similitudinis probi-
Cunctus autem populus videbat voces
beatur a Deo, cur cberubim fieri iu taber-
[Exod. XX, 18].
naculo jubetur? In Ezecbielis autem Yi-
Viclor^ cpiscopusCapuae, ex Scholia Dio-
sione iu qua quatuor animalia demoustrau-
DORi in Exodo{7).
tur, unum cberubim similitudiuem
ex ipsis
Visiouis evidentior habetur cognitio,
babere bovis refertur. Cur igitur iii adytis
similitudo permittitur?
quam auditus; sicut potioris scientiae est
tabernaculi talis
compreheusio intellectus, quam ea quae
Traduntur ^gy ptii boYem sacro obsequio co-
ex sensu videndi concipitur. Et f[uia Judaei
luisse ;
quod scientes Judaei, etiamipsi praeva-
illas voces divinitus fieri manifestissime co-
vitulum conflaverunt. Et ideo
ricantes, sibi
gnoscebant, non eas audisse, sed vidisse po-
sanxit providentia Dei, ut clierubimhabens
tius referuntur : eo quod per hunc sensum,
quasi faciem bovis, arcaein qua erantlapideae
ut diximus, evidentius quam per aures for-
tabulae , praeberet obsequium ; ut Judaei co-
quem matur agnitio. Hoc locutionis (8) modo et
gnoscerent, iion colendum videbant
vile [arcae] ex lignis (.3) compositae, et talmlis
Esaias utitur. Nam quum in principio
libri sui visionem asserat fuisse monstra-
exlapideformatispraebere servitium ; sed il-
tam, vcrba retulit divino ore prolata.
lum semper intelligerent adoraudum , cu-
jus mysteriis fuisset bovis similitudo sub- XXI.
jecta, quam putabant more Jjlgyptioruni AUare de terra. facictismihi ; quod si la-
sacrilego reverendum. pideum fecerilis^ non sedificabitis illud de sec-
tis lapidibus [Exod. xx, 24].
XIX.
Vicior^ episcopus Capuae, ex Scholia Dio-
Ego sum Dominus Deus luus zelotes, vi- Doiu in Exodo.

(1) Exodo. Habenlui" scbolia xvii et xviii. eodera rci. Inlerrog. in Exod. xl. —
(7) Exodo. schohon
coJ. fol., 98 1). —
(2j Dominhim. Tcntavi nequic- istud, uua cum duobus scquenlibus, ibid.f. lOj, b.
quam aliter legcre, recte distinguerej ctperspicue in- — (8) Locutionis. Ambrosium forsan non laluerc h«c
telligcre codiccmiuquo vidco con?Mmace (vclus qui-
: Diodori scholia disertc siquidem, quasi ea rcspiciens,
;

dam correxit : contumacias) iyranni de JEgyptiorum ait in prooemio ad Lucam : Non congruit hxc elocutio,
fugisse domimim. — (3) Ex lignis. Omncm rcfugit ut magis vox visa quam audita credatur. Neque
sensum codicis scriptura videbant vilx ex lignis cnim videtur vox, sed auditur. Vox enim quid est nisi
—
:

coniposits. • (-4) Exodo .,

cod. f. 99 , a , — ([>) sonus qui non oculis cernitur, sed aure percipitur?
Progenie. Posl hauc, alia vox iulerjecta cst incom- Verum allissimo ingenio volens declarare Moyses,quia
niode ; vidclicet expungenda; ad quid cuim Progenie : vox videtiir Dei [interioris enini mentis videlur obtutu),
hehraicus itUtis Deus — ((>) Viudicavit. Cf. Thcodo- ait : Cunctus autcm populusvidebat voces.
 —

SCIIOLIA. 275

Ferrum ab altaris opere proliil^etur. tiouembealus Augustlmis, Ilieronymo scri-

Unde et David, (luia niultuin sanguiuis bensde origiue auinue, sublilissime perqui-
l)eUico gladio fuderat, teni[)luiu a'dilieare sivit (-2).

a Domino prohibetur (1). XXIIT.

XXII. meo vacuus
Non apparebit in conspcclu
Redclil animam pto aiiima [Exod. xxi, xxiii, 151.

23]. Vic(or, episcopus Capua^, cx Scho1ial)iO'

I7c/or, episcopus Capua?, c\ ScJwJia Dio DORi in Exodo (3).

DORi in Exodo. Miscrieordiam ct justitiam quisquis ha-
Diodoriis asserit pro abortivo, uou pro buerit; qua obhUionc (1) ditatus a^stima-
muliere dictum csse : animam redde pro bitur aute divinum starc eonspcetum,
atiima. Exponit fortasse ideo pro abortivi etiamsi dcsint ilhi muuuscula qua; dcferuii-

anima ficri ultionem, quod ligurato jam tur ex iiiore (5).

corpore aiiima tribuaturaDeo ;
quam quies-

SEVERIANUS GABALITANUS
LNTERPRETE VICTORE CAPUANO.

I. formari ;
qucmdidicisti, ut alia habet trans-
latio, cx ipso pulvcre fuisse forraatum (7).

Et plasmavit Deus de puhere lerrie ho- Unde in ipso mortis conditione reducitur,
minem [Gcnes. ii, 7]. dicente David : Et in pulverem mortis de^
Victor, episcopus Capu», cx Scholia Ser- duxisti me (8). Etdum credas lioc factum,
monum Severiam, episcopi Gabalon (C). impossibile est modum facti comprchende-
In ipso humanoB creaturaj uatura; prin- re. Si ergo crcaturae genitura capi iion po-
cipio, Legislator spcm rcsurrcctionis docuit test ,
quis modum Creatoris agnoscat , ycI
esse credendam ut dum in sepulchris
: quo dignatus ex Yirginc. Exccl-
cst iiasci
pulverem \idcris defunctorum, non ex eo lentia quoquc humaiice est consideranda
diffidas in rcsurrcctionc possc homincin re- natura.', quam mauu sua Deus fccisse uar-

(\) Pruhihetur. Jam monuimusoxstarc iii calena Lip- Quwst. ixxxni Exod. Ilis acccnscnduscst Origcncs,qui
pomani loca qui-eilam pcrpauca parallcla ,
quorum inlcr primos cadcm intcrprctatus cst in Ilum. x. siiper
unum cum liisce juvat coiiferrc ; lcctor (iijudicet utruni Exod. Ipsi autcm pi"i;ivere lxx qui eumdcm ac Nostcr
\ ictor noster genuina decurlaverit, an alius pseudo-dio- scnsum rclulerunt. —
(5) Exodo. Ullimum scholion
dorus TtapasfacT-.xoj; nostra protulcrit « Ferro in : inseriturin cod. foi. 102, a. —
(-4) Quia oblatione. cod.

martandis hi)stiis , in cxdendis Ugnis titelantur. Quid — (5) Ex more. Cf. Thcodoret. Inlerrog. inEx. liii.
ergo prohibebat lapides ad exstruenduni altare ferro (6) Gabalun. Quasi cx graico raS-aXujv. Scd alius
cxdi atque expoliri ? Sed nimirum ratiunequa et David Cahalonis, ct Gabalonum. Hoc primum c Scvcriaui
frohibitus est ne templum exxdificaret proplereaquod ,
Scrmonihus cxcerptum acccpimus c cod. f. 13, h. —
copiosum sanfjuineiii in belto effuderat ; eadem ratione (7) Formatum ; variic alludit lcctioni turn i.xx virali :

lapides ferro cvdi proliibebat, hoc est, c.xdem ac san- finxithuminem,pulvercm dc lerra, l-K^.-y.as xov avOpwTiov
guinis humani effusionem hoc exemplo vilandqm, fn- Tr,; Y?i;
-///•jv 1X7:6 tum Vulgat;c fecit hominemde limo
; :

yiendamque omnino docebal. Catcna in Exod. f. 4i2, lerrx; tum forsan et ipsum rcspicit hehraicum fontcm,
a, cdit. Lugdun. IGo7. Cf. Tiieodorit. Inlerrog. in prcssiusfiuidcm ct cmphoticc hahcntcm ftnxit homi- :

Exod. XLiv. [2) Perqursiiil. CA. August. cpi^t. et »em, pulvercm terr.r, —
(8) Dcduxisti me, P«. xxi. 15.

uS.
276 VICTORIS CAPUAM
cuucta omuia \erl)i potestate
quum Victor, episcopus Capuae, ex SchoUa Ser-
ratur ;

creaYcrit. Et licet hoc sit mauus

Dei (1), monum [Severiaivi, episcopi] Gabalon.
euim his \ocabulis Introitu (5) paradisi ignei gladii rotatus
quod Yerlmm (Filius

designatur, per quem revera omnia facta ad tempus prohibet peccatores, quia ignea
subsistunt); tamen haec differentis creationis illa vertigo stare non poterat, nisivirtutis ei

relata privilegia dignitati humanae sub- aliquid obviaret, cujus oppositione sub-

stantiae videtur ascribere.

sisteret. Ideo Christus lanceae ictibus latus
subjecit, ut ostenderet motus illius gladii,
11.
qui paradisi prohibebat accessus, sui lateri
Et impiravit in faciem ejus spiraculum subjectione quia vulnus lanceae vibratae
;

vitcV [Gen. ii, 7].

sustinuit, sui sede pulsus (6), ut ejusdem

Victor, episcopus Capuae, ex Scholia Ser- lateris mysterio pateret janua paradisi, qui

moMWJH Severiani, episcopi Gabalonis{2). clausa fuerat culpa lateris, hoc est, uxoris

In spiratione Dei operatio Sancti Spiritus Adam.

datur intelligi ut, quemadniodumPater cum
:
IV,
Yerbo suo cuncta fecisse cognoscitur in eo
quod refertur Dixit Deus (Yerbo enim suo
,
Egredere de terra tua [Genes. xii, 1].
dicit ; et sic (3) , dicente Deo, Yerbo suofaccre Victor, episcopusCapuae, ex SchoUa Ser-

intelligitur universa) : sic et Spiritus Sanctus monis Severiani, episcopi Gabalon(7).

ut cooperator et creator pariter esse docea- In lioc praecepto concluditur, quod et

tur, dicitur Insufilavil Deus, id est, Spi-

:
domum relinqueret et parentes. Demissa
ritu suo animam procreavit. Inspiravit igi- enim patria, utique (8) demittebatur et
tur dictum creatorem quoque
est , ut domi; sed particulatim quid dereliquerit
intelligas Spiritum Sanctum. Emitte, inquit, numeratur, et affectuum assidua commemo-
Spiritum tuum, et creabunlur{^). Ftte vero ratione carnalium, quos relinquere jubeba-
spiraculum, humanae vitae cognosce spiri- tur, et promissione alterius terrae quae non

tum procreatum, ne arbitreris animam, evidenter nota fiebat, fides Abrahae amplius
quod nefas atque profanum est, particulam probaretur.
existimare divinae substantiae, quam aniniam
V.
constat esse mutabilem, dum sit sancta Tri-
nitas incommutabilis et incommutabiliter Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac,
semper beata. Deus Jacob [Exod. iii, 6].
Viclor, episcopus Capuae, ex SchoUa Ser-
III.
monum Severiaini, episcopi GabaJon(j)).

Et coUocavit ante paradisum voluptalis Oportebat in tribus patriarcharum prin-

cherubim et flammeum gladium et versatilem cipibus figuram sanctae Trinitatis ostendi.
[Genes. iii, 24].

Manus Dei, potius jntelligencla operatio Dei, quuntur liabes in cod. f. 14,8. — (3) Et si dicente.
(1)
dum Dexteram peculiariter interpretari solent, Filium Cod. —(4) Crealuntur. Ps. cviii. 30. — {ti) /n-
Dei. Hinc penes nos liabct Melito « Manus Domini, iroitum. Cod. frequentissinio mendo. — (6) Suis
divina operatio, in proplieta (Ps. Lxxv) Nonne manus
:

sede pulsus, ib. —

(7) Gabalon. In cod. (jf,(n; illa
—
:

mese fecerunt haec omnia. Dextera Domini id est, exstat fol. vo 4-2, a. (8) Utriqxie, cod.; et mo\, qui
Filius, qui et supra in psalmo (Ps. cviii. 16.) Dextera dereliquerit numerantur. — (9) Gahalon. Codex.
Domini fecit virtutemn. —
(2) Gabalonis. Qute se- f. 73, a.
 ; ,

SCIIOLIA. 277

PHMATA rEPONXaN
VERBA SENIORUM.

INTERPRETE VICTORE CAPUANO.

Vendideruut hmaeUtis[Gm. xxxvu, 28]. a quibus \cndcbatur, esse gcrmanum : qua

Victor, cpiscopus Ciipuoe, ex libro Para- contradictionc a scr\itute potcrat libcrari.
disi Seu ^riaciTx YEpovTwv (1). Scd tacuit Jiumilitatis affcctu, quo fratcr-
Joscpli uon cst a IVatribus \cuuiudalus, nam malitiam sustinuit patientcr. Et ideo
sed huinilitas quaiu hal)cbat cuni vcndidit Dcum iilum cxaltavit et Dominum ^Egypti
potcrat cnini cintoiibus pul)licare se corum constituit. <

SANCTUS VICTOR,
CAPUENSIS EPISCOPUS.

Non auferetur sceptrum de Juda [Gcn., fidci promissione concepta, ut tamquam

XLIX, 10]. dominus tcrra; quam promiserat Deus
ViCTOR, episcopus Capux (2). distribucrit portioncs, quas nullo jurc do -

Fides admirabilis patriarcharum, in qui- minii possidebat. Judicabat cnim tamquam

bustauta constaiitia credulitatis apparct, ex de propria facultatc, sola fide possessor.

(1) 'PriiJLaTa y^Povtwv. Lociis crit alibl nonnul- ne librarius omiscrit nomcn auctoris c quo liaec
lus taugendi ista multiplicis argumenti prjtiaTa. Velim Victor acccperit. Hinc cst quod ea uUimo Imic loco
ego tantunimodo confcras qua; fusius Lac de re pra- amandavimus , quasi vicloriana) calcnoc clausulam.
fari nobis contigll in disscrtalione quadam de Ila- Qua; subjicimus, subscriptionis instar , cxslant ferme
giographkis inprisca mediaque xlate fontibus, ca ad calccm scqncntis syllogcs , vidcnturque ab ipso
vero procemii instar prrclixa opusculo nostro nupcrrinio Joanne diacono fuissc quasi temcre aut minus vigi-
de Actis sanclorum Dollandianis (Eludes sur la col- tamcn oscitantia, cxccrptis suis inscrta ;
lantcr, felici
lection des actes des saints, clc, pref. p. lxxii et undc tantum non vitupcrandus corrcctor quidam vclus,
suiv.). qui sic ca lentavit abradcrc, ut (\ux uncinis includun-
(.2) Capuee. Cod. fol. G6 , recfo. Verendum, falcor, tur, vix evanidis divinentur dclincamenlis.

EXPLICIT.

[Ad calcem cxcerptoruin scril)cbatur]

VICTOR FAMULUS CHRISTI [ET EJUS GRATIA EPISCOPUS] CAPU^E.

 ,

278

JOANNES
ROMAN.E ECCLESIiE DIACONUS.

POSTMODUM, UT QUIBUSDAM VIDETUR, SUMMUS PONTIFEX, NOMINE III.

EXPOSITUM IN HEPTATEUCHUM.

I.

EXPOSITUM IN GENESIM.

SYLLABUS AUGTORUM ET LIBRQRUM

SIMILl DIGESTUS ORDINE, IISDEMQUE TITULIS, QUIBUS IN CODICE SlNGULI OCCURRUNT.

Beatus Augustinus. Contra aclversarium legis prophetarum. Cod. fol. 1,

ct a.
10, 1). 16, a, ]). 17, h. 40, b. Contra inimiciim legis et
prophetsB. 2, b.
AclSimplicianum in lib. I. fol. 3 a, in libro ii. Sub titulo
XXIII (1). 9, b. Contra ManichaBos de Genesi, in lihrol.
fol. 1, a. 11, b. 14, a. 18, a.
DeGenesiadUtteram^inlihYO ix.xi. 18, a. 19, a. InExae-
meron{2). In libro viii. 16, a.

Jn qucxstionihus de Genesi TJ ^ a. 46, a. titulo xvii, 61, b.

XLviii. 45, b. ciii. 61, a. cxvii. 60, b. cxxvii. 53, b.
cxLix. 61, b. CL. 60, b. clxxiv. 62, a.
Contra Faustum manichceum, 3, b. In parte prima 9, b. II,

Ex coJ. coilico Parisicnsi, olim gcrraanensi cx maurini ,

quo de testimonio cf. Proie^fom. — Incipit :

armariocorbciensi, inscripto primum n. GO,
titulus prima manu fol. i° aflixus cst ille Expositnm
: libro Augusiinus conira adversarium legis ct prophe-
Johannis Romanse Eccksix diaconi in Genesim. Al-
tera manus multo recenlior, fol. iio ])rfcscripsit tota
hxc expositio collecta est ex Patribus et adrnodum
prceclara. —
Tcrtia manus paene bodierna, vix saiculi
XVII, in folHculo papyraceo addilicio cxaravit Expo-
dein858; In principio Deus creavit coelum et terbam. Inprimo
— iarum. aAui sic intelligcndum cstquod scriptum est
: ( Cf. Aug. opp. cdit. Bencd. lib. i, c. 2, lom. viii, p.
C15). Primaparsin Gcnesimab initio codicis adfolia 70
explcvit. Desinit adRufini de Pafriarcharum bcnedic-
: iionibus cxccrptum ubi ba;c
, quod iota die in lege
:

sitio in Gcncsim, aliosque Pcntateuchi libros et Judi- meditans anie non fccit. Explicit de Genesi a prin-
cum ^ cgregie collecta ex Patribus , a Johanne, Ro- cipio.
manx Ecclesix diacono. —
De eodem nostro codice (1) Sub iiiulo xxiii. Primus locus ad Simplicianum
majores nostri Sangermanenscs scripserunt ad Opp. fol. 3 recto, ponitur, et cxslat in cdd. Opp. t. viii,
S. Aug. t. V. Serm. ccclxiii. «Exccrptum cx boc p. 102. Secundus, secus ; designandus cnim crat :

sermone prolixius exblbet Joannes, Romana; Ecclesia; conira Fausium maniclhvum lib. xxiv, cnp. ii, circa
diaconus, in suis colleclancis adpriores septcm veteris init. multa sanc istiusinodi menda, forsan librario indi-
Tcslamcnti libros nonduni vulgatis, quorum penes nos ligentissimo ascribenda. —
(2) In Exacmcron. Noli
cst cx bibliolbeca Corbeiensi pervetustum cxempUu", novum Augustini opus, aut quintam in Gencsim cx-
auctoris forsitan setate, aut certe annis post nonum spcctare expositionem appcllatur cnim bic libcr de
:

sa;culum non multis descriptum.» Hucusque San- Genesiad litteramm\\ii\xa\xi.

 EXPOSITUM 279

B. AUGUSTEVCS. 1). 28, a. partc xi. 28, b. parte xn. 29, a. titulo xii. 28,
a. 33, a. 35,' b. 47, b. 50, b. 5G, b. 03, b. xvi. 35, b.
36, b. 37, a. 39, b. 40-43, a. xxi. 39, a. 4G, b. 47,
a. 51, a.

Confensionum laudantur libri xi, xii, xiii, 3, b.

lu exposxtioneVs. xi. 28. b. xxxix. 27, b. xl, 17, b. xlvi.
6, a, xLvn. 4, a. xlviii. 19, b. lxxvii. 63, b. 65, a.

Lxxvni. 55, b. lxxxii. 63, b.

lu sermonibii!^ octavarum Paschfc 4, b. 7, a. 9, a(l).
Ad Januarium de Sacramcnto PaschcV, in libroprimo 7, a.
in opistola secuuda 12, b.
JJc Civilale Deilih. xii. 7, a. 13, b. xiii. 14, a. 15, a. xiv.

19, a. 20, a.xv. ll,a. 20, b. 21, a. 22, a, b. 24, a. 25-

27, b. 30 3 1,39, a. xvn. 54, a. xxii. 1 1, a. 39, b. 40-43,
a. 46, a. 48, a. 54, a. 01, a. 63 a.

De doctrina christiana lib. i. 9 , b.

De natura boni 17, b.
De jejunio ad Casilinum 17, b.
Contra Juliamm ad Valerium comitem 20 b.
Iii expositionc Joann. hom. iii. 33, a. xi. 33, a. 35, a. ix.
47, b.
Ad Vincentium 42, a.
lu libro quccstionum Exodi titulo xvi 45, a.
lu libro ad Dardanum 53 b.
Ad Eschium (2), episcopum salonitanum, de fine siccuU
50, a.

Jnsermone de passione Domini 5G b. (3).

In libro de canticis Moxjsi (4) 49, a.

Ill£ll0->Y1VIUS PRESBYTER. lu libroxEsaiic prophetcV 1, b.

lu quxstionibus hebraicis 3, b. 0, a. 34, a. 59, a. 85, a.
tituloxxxv. 28, a, b. xlix. 37, b. lix. lxxk. 39, a. ciii
cvii. 49, a. cxxn. 50, a. cxxv, 55, b. cli. b. cxlviii.
60, a.
Oceano, de hoc : unius ttxoris virum., 3, b. 4, b. 11, a. 33,
a. 34 a, b.
Ad Agerutiam, dc Monogamia^ 12, b.
JnJibro hebraicorum locorum 12, b, 13, a.

lu libro De frugiet de luxuriosOj 22, b. (5).

lu libro de hebrxis nominibus 4 1 , a.
Adpapam Damasum (0). 24, a, 45, a. 54, b. 55, a, b.
lu libro II Amos prophctcX 25, n. 48, a. Ibid. in libro ii.

Ad Evangelium 43, b. 44, a.

(1) In sermonibus ortavarum. Splcndida sanc lircc cod. vid. infra bancpcricopcn. — (6) Damasum. Quum
trla fragnicnla, cx lioc uno codicc scdulo cxscripta ct Marlian.Tus vidctur codicem noslrum neglcxissc, paulo
recofrnita ab cditoribus Sanmaurinis , t. v, p. ii , folio dibgcntius (itiam caitcra, llicronyini loca contulimus,
1T2i. — (2) Ad Eschium. Lcgciiduni ad Ilcsyrhiuni iionnullaquc infra siibicciinus. Qu;c liic inscribuntur
Exstat cpist. —
(3) I)e canlicis Moi/sis. Exstat iii (id paprnn Dama.sum tlcsuiniintur cx cpisl. xxxvi. cd.
cditis, idcm ac Senno ccci.xiii, cum codice nostro rccn- Vcron. t. I, p. lOI-lGG. In qu/vsHonibus hebraicis
gnitus. t. V, part. ii, ji. 1554. —(4) I)e passione ab cditis aut omniiin tiluloriim ordo ct numcri rccc-
Dowuni. lufrapuLlici faciiuusjuris. — (5) De luxorioso dunt, aul plciunu|uc dcsidcrantur.
280 JOANxMS DIACONI
HIERONY3ILS. Contra Uelvidium 44, b.
In libro Sophonise 55, b. 48, b.
Furise 83, b.
Ad Julianum 53, b.
Jn libro Miclm prophetse 62, b.
HlPPOLYTUS MARTYR. In epistola ad Galatas, libro I. 61, a. 54, b. (1).
eucherius. In qusestionibus Pentateuchi inter alias sub titulo iii.

b. IV. 9, a. 18, b. 19, a, b. xxlx. 28, a, 32, a, b.

Origines Inhomilia Numerorum v. 42, a. viii. 18, b. ix, 30, a. XI.
42, a. XIX. 43, a, b. xx. 41 a. xxi. 131, a. xxii.
,

42 a. XXV. 63, a. 62, a. In homilia lxviii (2). Nu-

,

merorum 62, a.
In exposilione epistoJse ad Romanos^ inlib. ix, 18, a, [vi-
de infra Yictor].
Sanctus Petrus EPiscopus AuEXAiNDRLf:. In primo libro (3) 9, b.
KuFmus. In Jibro defide Rufini 10, a.
In benedictionibus patriarcharum, 63 ad 70 fere continuo.
Sanctus Gregorius. Iiisermone de nova Dominica 11 a. .

VlCTOR CAPUJi EPISCOPUS. In libro [S. Polycarpi] Responsorum, capitulo xxi. 13, b.
15 a.
^\Scholia sermonum Severi, episcopi Gabalon. 13, b. 14,
a. Ex Scholia sermonum Gabalon 19, b. Severiani, epi-

* scopi Gabalonum 42, a.

Ex Peri physeon, 24 b.
libro iii Origenis ,

In libeUo suo reticulo, vel de Arca Noe, 30, a.

Ex libro paradisi seu Remata geronton 63, a.
nomine 45, b. 61, a. 66, a.
Sine auctoris, nec libri
Sanctus JoANiNES coiNSTAiNTiNOPOLiTAisus EPiscopus. In undecimo libro de creatura
mundi 9, b. 14, b.
De ascensu Domini, 19, 20.
Pacatus. Contra Purporium liher i 15, a. Pagatus contra Porphy-
rium^S, b.
Ulpianus. Libro ad edictum sexlo ,
qui pro aliis nc postulent , titulo
sexto, apud Pacatum eod. folio.
DiDYMUS In libro II de fide 16, a.
Anonymus. In quodam sermone anonymo 62, b.

(1) Hippolytus martyr. Eadem sunt quae apud Hie-
ronymum in epislola ad Daraasum, ib., p. 166.
(2) Homilia lxviiii Numero prorsus abnormi, legendum
enim homil. xix. Nam ea Origenis attente cum editis
relegimus, quum utrumque e nostris Ruaeum codex
nosler fugit. Cfcterum vixnonnullaesuntlecliones novae
— magni facienda;. Rufinianus textus constanter adduci-
tur. —(3) Lilro. Haec et sequentia quotquot usquead
finem, edidimus sivc infra, sive supra in Victoris Ca-
puani collectaneis.
 ,

LXPOI^ITLM. 281

EXCERPTA EX PR.EGEDENTIBUS
QU.E HUC USQUE AUT MINUS RESTITUT\ VEDENTUR AUT PENITUS DELITUISSE.

ARGUMENTA.

Pacatis, vetustissiinum apgressus nominis christiani pracellcntia ,

— II. Rerum futurarum fuisse typos
hosteni Porphyrium, nonnullas ah co in Gcnesim im- Adam ct Evain ;
— III. Cur anima , tanto corpori
pactas cavillalioncs, dc muiicris opificio cl dc Rebecca prajstantior, posteriore loco condita ;
— IV. Naturam
virgine dicla, e\ quatuor hreviorihus laciniis, quarum humanam a paradiso, arcente cheruhim , exulare jus-
unaULPiAsicst, diligenter videtur explosisse. sain, iu ascensa Domini, super clieruhim considerc ;

Origenes, habito gcnlium quodam censu, ol)iler in- — V. cadem stultitia hic redarguitur quara in Adarao
sinual ex crucis titulo IIebra.>orum linguam essc oin- carpsit Deus ct quasi suhsannavit.
nium anliquissimam. Perpauca interprctalur IIieronvmus : Naid nempe
Iii Origenem invcctus S. Petrls Alexandrinus, se- Caiiii scdein, juxta lxx; tumdiluvii lenipus; dcindcheh-
mel, ct itcrura animas ante corpora prxexstitisse negat. domadam ul hahcatur in uxorem Rachel procstitutam.
S. Gregoru NAziANZENi adducitur pcrquam ccle- AuGUSTiNi eccc tihi prostat una tantuni dc Chiisto,
hris seutentia de rcgio hominis in muiulum inlroitu, qui ul lco dorinit et resurgit , sentcnliohi, sane nullo
quae sa>pius inde post cum a multis cst rccantata. nomine ncgligenda.
Paucissima e Didymo Alexandrino de Sara lau- Uccentior prodit pajne ultimus Victor Capuanus,
dantur. egrcgie disserens I. De arcm numeris
—
;
— JI. Quos ad
RiFiso discrtc satis ascrihitur lihcr huc usque annos Christi accommodat ; III. Idquc conlirniat a
duhius, de Fide, primus neinpe, cujus duplcx pericope contrario Antichristi tricnnio ; — IV. De nominihus
longiuscula citatur quarumwHa similitudiiiem Dei si-
,
juslorum ob tres causas plerumquejmmutalis; — V. De
mul et imaginem in hoinine adversus Origcncm col- Ahraho! fidc ;
— VI. De Christo cum Judajo ad mor-
ligit; altera , eundem inorlalem a;que et immortalcra tein usque ct victoriara colluctanle.
natura distinguit. Claudit dcraum agmen anonymus concionator, sublili
Sanctum Joannem Chrysostomum velus quidam iu- quadam indagalione scrutatus Rubeni et Judaead Jacob
lerpres profert assereuleni I. Quee humana; conditiouis juramcnta.

PACATUS.
I. Ecce mox quoque formata est, muliei'
appellatur (2).

El formavit Dominus Deus costam, quam

n.
acceperat ab Adam, in mulierem [Gcn. II,
21]. Virgo fuit; masculus aulem non cogno-
Pacatus, Conlra Porphyrium (1), liber verat eam [Gen xxiv, 16]. .

priraus. Pacatus (.3), ContraPorpJujrium, liberl.

(1Purporium codex, ex alio loco emcndatus. Vidcn-

) lur. Ilisporro quum egregie prohatum fuit neutiquam
dum Pacatum nostrum, sive hunc
in Proleg, qua^ sivc ullum pr;ccxslitissc Adainum, sivc quoad animam, sivc
Porpiiyrium rcspiciunt. Cod. fol. lo recto. ^2) Appei- — quoad corpus, ne jara multis acta agantur, uno Pacati
latur. Sciscitanli forsancuipiam quid Johanni Diacono vcrho, ipsam mulicrcm mox fuisse formatam iiuncu- ,

causa; fuerit cur laiitillam ^J-t-.v excitarit , non salis patamqiie, ahsolvitur. Totus est doctissimus Diaconus
crit, vereor,ignolum auctorcm oslcndissc, ex hac una siye in Manichfcos sive in Origenistas insequendos.
,

lacinia landcm redivivum sed reponendus cril caten.-c

;
Disce inde quanli facicndus sit continuus vctcrura ca-
contexlus, in quo Romaniis Diaconus tria vidctur si- tenarum tenor, ct quam dolendum sit una inlcgraque
mul in Origcnistas tela vihravissc unum ex Augus- : serieedi non possc eam quam Noslcr adornavit.
tino, de Civitate Dei, lili.xiii alterum de S. Polycarpi,
; (3)Pagatus 'cod. Tria quai scquuntur a7to(Tna(7|iaT la
ut opinor, responsis ,
quaj supra jam primum cdun- codem folio 48 verso dcccrpsi.
 : !

282 JOANNIS DIACOINI

Abundabat Virgo autem fuit;
dixisse :
Virgo infelix, qua) te dementia cepit?
sed quia frequentius etiam virgines dictae
sunt muliercs, adjecit": mascuhis autem non
IV.
noverat Hlam.
Et post aliqua (3) :

III.
Et Ulpianus : liber ad ediclum sexto (4),
Et post aliqua qui pro aliis ne postulent, titulo sexto (5),
hi Numeris , omnem mulierem, qupc no- sic refert : « luveuimus apud veteres, mu-
vit (() conciibitum masculi. Ecce romana lieres appellatione etiam virginis conti-
eloquentia liaec nomina praeposteravit : ut neri (6). »

apud Yirgilium, de Pasiphae (2);

ORIGENES.
Maledictus sit Canaan [Gen. ix, 25]. Assur ; Sidonii , de Sidone qui fuit primoge-
Origenes in libro quarto .... (7). nitusChanaan Hebraei abillo qui vocatus est
;

Gens israelitica de Jacob stirpe descen- Heber. Et primam esse linguam titulus iUe
dit; iEgyptii, de Mesraim; Assyrii, de demonstrat aPilato conscriptus (8).

(1) Non novit. Sic plane codex , et perperam , si titulo VI ecce ex tribus et ocloginta libris ultima
:

fides adductaj leclionisacrffiNumeror.xxx,

17; nec ulla plagula, ab interitu post sexdecim saecula vindicata
est quam sciam csse appellaudam.
(2) De Pasi- — Csterum edictum illud, alias dicitur Prxtoris, quia
phxa, cod.Virgil. Eclog. vi. 47, cf. ibid. 52. Idem a Salvio Juliano pra;tore pra;missa Adriani epistola
iile de Pentliesilea cecinit, JEneid. 4. 497. « Audelque prolatum est ; tantique pretii factum ut cerlatim in
viris concurrere virgo. » At christianis scriploril)us id exponcndum jurisporiti convcneriut fuere enim :

peculiare esl etiam viros ca^libe vita conspicuos hac Caii ad edictum libri xxxii, Julii vero Pauli libri lxxx ;
voce latina, uti et graeca 7rap6ivo;, commendare. Unde Ulpiani demum, uti dictum , tres et octoginta. Non-
Paulinus, Pacati nostri forsan amicus, initio carmi- nullas ejusdem Ulpianiad edictum liiieas edidit Maius,
nis XXII :
Veter. scriplor. coll. nova, t. I, p. 55, 69. (5) —
Concordes aDimae casto sociantur attiore, Titulo sexto. Minus recte, quod Schultingius advertit,
Virgo pucr Cliristi, Virgo pueila Dei. nonnullos asseverasse vclerum jurisconsultorum libros
in (itulos ab ipsis distributos non fuisse , eamquc
Praeiverat vatcs quem dicere solent t6v irapOsvov dislinctionem Aniano aut sequioris fEvi collectoribus
Oeo),6Yov , Apocal. xiv, 14. 0'i \).zxi). yuvaizaiv oOz nscribendani , ex hoc loco sic confirmatur, ut ab
e[;.o/,uv6r,'7av TrapOevot ydp daiv. — (3) El post aliqna. iucunabulis legalium disciplinarum ortam merito
Apud euradem Pacatum eod. fol. cod. —
(4) Liber ad dixeris consueludinem, qua; a jure civili in canonicum
Edictum sexto. Ex innumeris Ulpiani voluminibiis transiit rescripta per cerlos quosdam titulos, verbis
,

fuere libri lxxxiii, ad Edictiim inscripti; quorum vix quibus incipiunt adjectis, designandi. (6) Contincri. —
supersunt cum hac linea, viginti alia! duo enim lan- ; QuanUila ha;c sunt , scatent vitiis in codice , qui le-
tum libri tribus in locis ab auctore Auhix auctoritatis, git : Appellalione etiam virgines rontinere. Rcclius
Legutn ncmpe mosaicarum et romanarum coUatore, forsan lcgendum appelationem ctiam virginis. —
appcliantur sub litulo si
scilicet liber viii, vel xviii (7) Quarto. Suspensi ha;rebant viri docti ad ha;c
;

qnadrupes (Schilting. Jurisprudent. vetus antejusti- codicis sigla quibns CEdipo conjectorc opus cst : pro
nianea, edit. Lips. 1757, p. 759). Ilicjamlocus sub- in s c non vcl pro ms c non. unicus quem
Ilic iilc cst
lesta; fidei. Duobus aliis locis citatur lib. xix, siib propouam li])ri titulum : neque enim ansa ulla dalur
codem tituloSi fatchitur (ibid, p. 758 et 776).
: vel periarchon, vel stromaton legendi. — (8) Cod.
Ecce igilur quarta lacinia eaque authentica, libri VI, fol. 53, recto.
 , ,,

EXPOSITUM. 283

S. PETRUS
ALEXANDRI E EP1SC0PUS ET MARTYR.

Faciamus Jwmincm ad imafiincm no- fex TOO TTpwTOU >.o'yOU TTepl TOU U.'/\^l TTpOUTT-

slram [Gcii. i, 20]. apyeiv Tr,v «j^uy/iV

Sanctus Petris Alexandrie in primo 11? ix. TOUTOu e{»^n>.ov eivai oti oux aTCo
libro {\)^ Non pr<ecxslarc aniwam VI cxhoc .
f7uvo'(^ou (b; Tupoo^vTO? Tivo? £Te'pou , xai a^'
clariim sit quia non ex convcnto vcl ut ,
<Tuve>.rj>.u8o'TO? Yeye^vviTau eJ ya.^
,
eTspou To'7;ou
prceexistente altcro , et ab alio loco conve-
cuvo^o; r,v , Tivo? evexev v.ca t6 7vezoiyi(y.e'vov
nicntc, factus cst. Si cuini concursus erat,
aveYpa^pv) j
quanam ratione factum esse scribcrctur?
•
Kai [ie6' etEpa
Et post alia :

Itaque impossibilc est ante corpora ani- ilaxs, ouy. evf^e^yeTai Tupo cwfxaTwv ev ou-

mas iii coelo pcccasse, qua3 omuiuo antc pavw aaapTaveiv ^pu/a;, [///loe oXw; Trpo (Jw-

corpora miuimeexstabant. aaT(ov uTVOGTaGa;.

SANCTUS GREGORIUS NAZIAINZENUS.

interprete, ut yidetur, joanne diacono.

Plasmavit Deus hominem dc limo tcrrx Kal e7r>.acev 6 Oeo; tov avOpwxov ,
youv
Gen., cap. ii, 7]. axo Tv;; jZc. Ei; r/iv y.atvr,v x.upiay.-/iv >.o'-

Sanctus Gregorius , in sermone Dc nova

Yo? y.^ .

Dominica (2). Ei ^e Te^^euTaTo; d avOp^oro; aveoeiyOri

Si autem ultimus homo ostcnsus est (.3)
y-ai TauTa yetpl Oeou xal et/.o'v'. TeTt[i.rij/.£V0(;,
ct liic manu Dei atque imaginc Dei hono-
OauaacTov ou^ev. 'Ebei "^ac^ (ocTCep ^rxaikti
ratus, mirandum non est. Oportebat enim,
7roou7ro<7T-^vai. Ta Pacrt>.eia, y.al outw? eiGa-
vclut rcgi ,
pra'parari antc qua3 regni
/Ov^vai Tov pacri>;£'a Twaciv •/i^v) i^opu^opou-
sunt (i), ct ita introduci regcm jamomni-
bus .stipatum p.evov.
(5).

(!) /n primo Ubro. Ilapc cod. 9, vcrso. S. Pctrus

fol. quem c rcgionc vcliistissimaRluijus vcrsionis, slsli co
martyr, noniiiic primus , auctor crsc lioruni fragnicn- minus piguil, quod vcl posl concinnam Billii intcrprc-
lorum ccrto probatur cx cpistola Justiniaui impcrato- tationem, ab erudito D. Clcmcncct recognitam, buicnos-
ris ad Mcntinm , qui gra^ca nobis scrvavil [Cvncil. trm quain tumprimum prorcrimusnec ridclitas cgrcgia,
Labb. III, p. rJOS) ct Proropii Gnz.Ti Commcnlar. in
, ncc vencranda vctustalis facics ac deciis desidcralur.
Genes. cnp. 3. miod lalinc tantum e\stal ex intcrprct. — (5) Oslensus est , i.-'ioiiyJif\, niinus bellc Billius :

Conr. Cluscri, Ti^iri 1^).').'). Incdita vctus vcrsio nostra Crcalus esl. —
(4) Pracparari ante qvx rccjni sunl
forsitan Marii Mcnaloris cst, c (pio procUicla cjusdcni cod. dc vcrbo ad vcrbum grmca cxprcssit : -p&Ojtoirxrivai

S. Pctri loca futre in conc. Epbos. ctCbalccdon. Cf. Toc p-/(7{)i'.a. Billius alitcr, quidem clcgantius ct
vix
Labb. iii. p. r;08. IV. 28(j. Galland. ISibl. nova vel. cxactiiis : « Construendum cnim prius, tamquam
falr. IV. 108. Roulii. lieliq.sacr. iii. p. ol9. cd prior. Rcgi,i)ato/(»mcrat.» (.">) Slipalum. —
Eadem babcs
(2) De nova Dominica. Ex.slat locus iucod. fol. 11 a, infra a sancto Joannc Cbrysostomo TrapaifaffTixax; ex-
ct graecus tcxtus iu D. Tbcologi Opp, t. i, p. 857 posita, et alias postcos a uuiltis icgcsla.
 :,

284 JOAMNIS DIACOINI

DIDYMUS ALEXANDRINUS.

Mascuhm el feminam fecit eos [Geu. i,27]. de Sarra dicens : mihi in mu~
ita facta est
DiDYMrs iu libro secundo de Fide (1). lierem (2), affcctionem quam habet ad eum
Hic substantiam significat sed Abraliam nupta, significat, non substantiam (3).

TYRANNIUS RUFINUS,
PRESBYTER AQUILEIENSIS.

1. mam creatos esse dixerim , mortales se-

Ex libro de Fide Kufini. cundum quemdam modum, id est, secun-

Dixit Deus faciamus hominem ad ima-

dum corpus numquam tamen mortem
;

gustassent, siquidem mandatum Dei ser-

ginemel simiUludinem nostram [Gen. i, 26].
vare Yoluissent (6) sicut beatus Enoch
Et quum Moyses hoc ex persona Dei ,

translatus, ut mortem penitus non videret.

dixisset , ipse protinus Et adjecit, dicens :

Deushominem, adimagiiiem fecitillum.

fecit
Quod autem mortales secundum corpus
Utrumque Moyses, unum scilicet intelli- creati sunt, testis est Moyses, quum dicit

gens tam imaginem dico quam similitu- Et plantavit Dms paradisum, et posuit ibi
,
,

dinem (4) Imagine nominata similitu-

:
hominem quemplasmavit, et produxit Deus
,

dinem penitus reticuit alioquin si non ita adhuc de terra omne lignum pulchrum ad
;

visum, et bonum ad edendum, et lignum

esset, numquam postea dixisset Jacobus
apostolus in epistola sua, quum doceret
vitx in medio paradisi. Numquam lignum
non debere vitse Deus in paradiso plantasset, siquidem
uti lingua ad ministerium mali,
hoc modo In ipsa henedicimus Domino
Adam secundum carnem immortalis creatus
: et
fuisset. Rursus autem si Adam et Eva im-
Patri, et in ipsa maledicimus hominibus,
quiad imaginem Deifacti sunl mortales essent secundum carnem, num-
(5).
quam audivissent a Deo Crescite et multi-
:

II.
pUcamini et impJete terram (7) nam qui ;

Item ubi supra. manducare, et bibere, et coire, et crescere,

Illos igitur primos homines, Adam dico et terram implere jussi sunt, hi penitus
et Eyam, licet immortales secundum ani- immortales esse non poterant (8).

(1) Libro secundo de flde. Unicum exstat ex uno nem ad imaginem Dei fatebatur, ut lamen ipse sibi
codice nostro istud fragmentum tolius deperdili operis, virtutum merito, siniilitudinem compararet. Cf. apud
fol. i6, a. — (2) In mulierem. Gen. xx. 12. (5) — Vallarsi, p, S94, not. et Origen. homil. in Genes. i.
Non substantiam, eo sensu, si probe eum assequar Periarchon iii. Comment. in episf. ad Rom. (5)—
divinando : fticta quidem est affectio, non vero creata Factisunt. Jacob iii, 9. —
(6) Voluissent. Sirmondus,
est eo ipso Sarrae persona, ut videatur revincere eos qui censoria virga a Corbeiensibus nonnullis tactus, in eos
exinde factum esse Spiritum Sanctum dictitabant, quod eo loci notavit impugnari Pelagiumdicentem Adamo,
scriptum sit faclus est spiritus Domini super eum.
: sive peccaset, sivenon peccasset, subeundam esse mor-
(4) Dico. Multa quum congcssit Diaconus Nostcr in lem, ac proinde perperam eumdem bujus libri a Cor-
Origenistas, videtur ex eo loco commentum damnare beiensibus auctoremhaberi. —
(7) Terram. Gen. 1. 18.
Origenis qui, Pelagio viam quasi sternens, similitudi- — (8) Poterant. Hsc duo fragmenta habentur in cod.
nem ab imagine distinguebat, et sic conditura homi- fol. 10 recto : lertium ex libro secundo infra reponitur.
 ; .

EXPOSITIM. 285

SANCTUS JOANNES CHRYSOSTOMUS

EX VETERI ANECDOTA INTERPRETATIONE.

I. Faciamushominem ad imagiiiem el simililu-

dinem noslram, [ib.].

Facianius hnminem [Cien. i, 26].
Ubi supra.
JOANM-S, CONSTVMI>OI'OLITAMS F.riSCO
Quomodo ergo liomo Adani ct miilier,
pis, iii \ii libro de MuinU crealura.
Kva \ere iacti sunt, et lamen in illis factis
Et noii soluui faciamus, scd et ad ima-
l)ra'(igurata sunt futura? Sic etcoclum, et
(jinem iiostram atque simililudinem. Si au-
terra, et onniia quic in eis sunt, facta sunt
tem ultimus liomo, etc. (1).
a Domino, eo tamen ordine, ut in eis futura
11. pra'ligurarentur (2).

Et vidil Deus quod esset bonum et ait:

III.

Et inspiraiit in ejus faciem spiraculum Kal ev£cpucr,<j6v ei? t6 TTpoccoTcov aurou

vitw [Gcn. II, 7]. 7:vor,Y ^wy;?.

Sanctus Joan>es, Constantinopomtams E^ oai^ia; i€ .

EPiscopis, in undecimo libro de Creatura AyX 'icoiq siTwOi Ti; av, xal tivo? £ve>tev ei

mundi (.3). Tuj.iwTepov -fi '^uyji TO'j cwfxaTo?, t6 eXaTTov

Dicit aliquis : cur, si anima lionoratior TTDWTOV dr,iUryj^ys.X70il , 'Acd TOTS TO {/.eiC^^jV

est corporc quod minus est prius est coii-

,
xal uirepeyov ; ouy opa^; , ayaTrviTe , oti xal

dituin, ettunc quod majus et ex.cellentius £tcI Tvi? /.Ticew; t6 auTO toOto yeyovev
est crcatum (4). Non \ides, carissime, quia coCTTep yap oupavoi;, y.al yri', >cal viXio? , xal
et in creatura lioc idem factum est? Sicut ceT^rlvv) , x.a!. toc aXkoc TravTa eoyi[;.ioi»pyriOyi

enim coclum et terra, et sol, et luna , ct alia [y,al Toc '(wa toc aXoyaJ, y.al ^.eTa TaCfTa oi-Kcc^Jxoc.

universasuntcondita (5),etpost lia^c^^omnia 6 avOpcoTCO? , 6 TooTwv ccTravTcov r/jv oif/h'/

horum omnium accepturus

liomo, qui erat ij.iXkidV eyyeipi^ecOai. Tov aurov 5v] Tpo'-ov

imperium eodem utique modo et in

; ipsa )tal £v auTvi ^ia-T^acei tou ccvOpcoTvou rpo^Te-

conditione hominis primo corpus fingitur, pov t6 cw[/.a rapayeTai, y,:<l tot£ vi <]^uyvi , vi

et tunc pretiosior anima. Quomodo enim Tt|;.icoTe'pa. Ov yap TpoTCOv Ta aXoya Ta 7rp6;

animalia irrationabilia servitio hominis uTCripeciav (/.£>.>,ovTa to) avGpc-jTCco Etvai yp'/f-

Vliimus homo. Noster eadcm oinnino ad cod.

(1) zcni anlea adducto paulo aliter cum vetere translatore
fol. sciibit (|u.t; fol. 11, Nazianzcno mcrito jurc
9, eadem rcddere ut bene instruclis qux' regni sunl,
:

dcdit. Rcscribcre supcrsedemus firrDca tamcn Clirysos- ; sic ad regia rex admittatur. (2) Prxfigurarentur —
tomi Naziaiizcnum nostrum illuslraluri subjicicmus ex Vidctur cxcerplor teligissc lcviler quaj in eodem loco
homil. VIII, in Genes. cdit. Paris, rec. t. iv, p. 71. paulo infra scquuntur 'A).)a tw npo(7-/r,[xaTi tcov :

Ti; iia o-jto; ETiivi oir,u.iousYOua£vo;, oti toaauTr,; (ioy- ^r,[xaTwv evoii^aCTOatiFijAtv poy).£Tai Tr,v u7i£p6a),),o'jaavTt|j.r,v,
/.f,; xai cy.£'i£oj; £0£r,<7c Tto or,aio'jpY'i' ''^?'^' f^''' touto'j X. T. ).. — (5) De Creatura mundi. Cod. fol. 14, b.
xaTa(jx£'jr,v ; Mr, UviaO^;, 6f^7.nr,\i. ... Kai Ti'/o; £v£y.£v, Cf. opp. in Gcncs. liom. xiii. n. 5, d. t. iv, p. 122,
cr,aiv
TtapriyOr,
, eI toutwv aTtivTojv Tiii.'.ta)T£&ov
ElxoTw;. KaOa:;£p yap padOiw;
XMyyiyn uiiT£pov
,

|j.£).).o'/to; el;
edit. riov. c, d. —
(-4) Est crcatum. Usque adco vctus
;
intcrprcs vcrbo liajrct, ul hic in textu gra;co eum legisse
7i6).'.v £l<j£).a'jv£iv, avaYxr, 7;por,y£i(j6at, y.ai
TO'J; oof.'j;p6pou;
ToCi; d).).o'j; 6tKa";Ta; , tva £'jTp£7t'.<7|j.£vo)v Toiv [iaiiAiiwv,
putcm : y.at yn£p£/,ov Ey.TidOvi. — (5) Sunt condita. Ut
ciiTii); 6 fJa(;i)£'J; ei; Ta pauiyEia 7iapayivr,Ta'., x. t. ).. Hac cxcidisse supra in gra;co voccm facilc conjeccrim, sii:

iiltlma sic vertit nuperus interprcs, ut benc adornafa vix dubitarcm glossemalis instar fuissc addita quaj

regia, rex in eam adveniat malim tx loco Nozian-

:
Nosler neglexit : xai xa ^mt. Ta aXoya; iuterturbato si-
 ! ,

286 JOANNIS DIAGONI.

sunt, ut xpo Tou avOpojTTCJ tva
profutura, ante liominem ereata cip.a, ^vi[xioupY£^Tai ,

paratumhaberetministerium illequi horum eTOl[A?lV Vjr/} TYiV uTTVipeciy.v 6 [X£>.Xwv t-^$

potiturus erat obsequio. Ita et

corpus ante TOUTCOV XP^'"'^'''
«'^0^2C'JS^V. OuTW X«l 77pO Tvi';

animam conditur, ut quum juxta ineffabi- ({<uj(_-^5 t6 cwf/,a oyity.ioupysTTai, tva i-nH^a-j
ha-
lem sapientiam ejus anima producitur, y.aTa 5-/1V aiToppviTOV auTou ary^lav -h ^\iy}\

l)eret quo modo propria

opera per motum TCapayO'^ , 5)(_vi Ta? oijtsia? evepystai; Itci-

^£tx.vucOai ^ia tv)? tou cw[;.aT0<; xiVYidewg.

corporis demonstraret. Et cselera.

IV.

Et collocavU ante paradisum voluptatis Kat xaTcoy,i<j£V auTov aTuevavTi Tou irapa-

Cherubim [Gen. iii, 24]. ^etcou Tvi? Tpu^-^ij. Kal eTa^s Ta Xepou^ii/.»

Sanctus Joames Gonstantinopolitanus Eti; Tviv aval-/n|^iv tou Kupiou •fli/.wv.

deascensa Domini{\). AXk' •h\J'V.i 01 T-fli; yvii; ava^toi (pavc'vT£<;

Nos qui nec terra digni \'idebamur, T-fl'p.£pov £1? oupavou; aLTfiy^-f\[j.vi xal ^h

hodie le\ati sumus in coelum et natura ; (pucrt;, ^i viv £<pu>aTT£ tov xapa^EtGOV Ta

propter quam custodiebat paradisum Glie- X£pGu€l[x, auTV) £7ry'vci) Toiv XepouSt^;. xaOviTat

rubim, heechodie supraGherubim consedit. c/[A£pov.

.
V.

GoNSTANxmopoLi [tani] Joannis in evan- OTTsp ouv xai 6 0e6? 6v£t^t(^c«)V auTw, jcal

gelio Matthiei homilia XV (2). Tviv avoiav auTou )cot[/w^ciiv, £X£ye"

Exprobrans ac stultitiae ejus insultans

l(^ou A^a[;. yeyovev w; et? e^ 7i[/.wv.

ait Ecce Adam factus

:
est quasi unus e

nobis

S. HIERONYMUS.
I. II.

Et Cain egressus a facie Dei hahilavit in Sed erunt dies eorum centum viglnti an-
ierra [Naidl (3). norum (7).
HiEEONYMUS in libro de Frugi et Luxu- HiEBONYMUs In libro Hebraicarum quxstio-
rioso (4). num subtitulo xxxv (8).

Naid (.5) interpretatur fluctuatio (G). Qui- Id est hoc tantum adjiciens, quia viso
: dicit

cumque a Deo recesserit, slatim sseculi fluctibus quod (9) pcenitentiam agere^contemserint, no luit
quatitur. Deus tempus exspectare decretum, sed viginti an-

qiiidem ordine, \identur liuc irrepslsse. {\)T)e as- — sum, t. I, p. 73 n.8. —

Naid. Exstatillud brevissi-
(5)
censa Domini. Cod. fol. 19 ct 20, grtecc in opp. ed. mum cod. 22, b.
a7ioi7Ttaa[xaTtov, fol. (6) Flucluatio. —
t. II, p. So2, c. Recte ex omnium fere
veterum iilur- Consonat dc verbo cum intcrpretalione dala in lib. de
"•iarum occidentalium consueludine inscriptus est titu-
—
situetnominibus, suoloco.
—
(7) Annos. cod.Gen. vi. 3. —
fus .deascensa Domini. i^) HomiUaxs. Cod. fol. 206 (8) 7J/MZoxxxv,iucod. fol.28a, b. Hi titulorumnu-
grajco, inOpp.t. vii, p. 214., c. meri minimc in cditis exstant. — (9) Viso, inquit, in
(3) 'Naid. Genes. IV, 16, tantum in lxx riomen hujus cod. Ha^c ad nutum immutassc coUector videtur : cditi
loci exstal.
istc
—
(4) De frugi et luxoriosocoi. Vel alio liber
circumfcrtur nomiuc , vel omnino latet. Equidem
enim, allalo lextu sacro, statim liabeul hocest^ hahchunt
cenlumviginti annos ad agcndam posnitentiam. Etpost
:

eademsentenlia rcperitur in episl. Hier. xxi, ad Dama- pauca qnia vero pocnitenliam agere contemserint etc.
:
 ;

EXrOSlTUM. 287

norum spatiis amputatis, intluxit (liluvium anno lIiERONVMUs in \'\\no Hebraicaru7)i qtwvstio-

centesimoageucla;[poenitentia'tIestinatum]ES^Ij. num, sub cxxv.

titulo

iVon igiturseptem annos alios Rachel acccpit

III. uxorem, setl post dies septem nuptiarum uxorls
Imple hebdomadam dierum liujus copulr primcC.

et hanc quoque dabo tibi (2).

S. AUGUSTINUS HIPPONENSIS
EPISCOPUS.

Ascendisd, inquil; recumbens, dormisli tioucni, cai)itis iucliuutiouem ;

per dormi-
sicHt leo [Geu. xlix, 9]. tioueiu, luortcm; per leoueui siguLflcaus po-
Pcr asccusioncm, crucciu; per rccubi- tcstatcm (3).

S VICTOR EPISCOPUS CAPUANUS.

EXCERPTUM E LIBELLO RETICULO, SEU DE ARCA NOE.

titudo, trigiiita (5), latus hujus lougitudi-

uis (G) decem et septem numeris coustat
Noe vir justus alque perfcclus fuit in ge- ita ut supersiut uudeciin; id est, decem
nerationibus suis [Geu. vi, 9]. et septem [decics et] septies. Latitudinis
YiCTOR, EPiscopus Capl/e, ct in libello lateris septcuarius est numerus (7) al- ,

suo Reliculo, \cl de arca Noe (1). titudiuis vero, quiuarius. Ex altitudiuc,
Lougitudo arca3 trcccutis cubitis cxteudi ab explctioue quadrati, defeceruut quiu-
prajcipitur; latiludo, quiuquagiuta ; ct al- que (8) iu latitudiuc (9) vero superest
; ,

(1) Agendx. Additur in cdxiis: pcenitenlia; destina- quaiin editis ad ha;c jacent :per ascensionem, mortem,
tum. Opcrae prclium essct annotarc (juil)usnain, ut reor, per lconcni significans potestalem. Alia eorumdem
siglis tironicis licxc duo verba omissa suppleantur. expositio fusior invcnitur in sermon, ccxxiv. p. 182,
Duhium haud abcsscl lcjjcndum forsan anno desti- B, c.
nato , nisi multi docuisscnt diluvium fuisse pessum- (4) De arca Aoc.Cod. fol. 30, recto. —
(S) Triginta
dandis honinibus pocuilentia; instar concessura. — Gen. XVI, 15. —
(6) Latus hujus longitudinis. Singu-
(2) !)aho tilji. Ha'c sive a vul^^alo tcxlu, sive ab cdilo laris cst ct admodum pcnsauda, ut ca;tcra liqucant,
Hicronymo admodum non diflcrunl; raullum vero re- siguilicatio huic ascripta voci latus. Sonat siquidcni
ccdunt a communi sententia qux adeo ct lot ab annis quod dicimus racine quarree, numerus nempc
gallice
invaluit ut in ea jam institerit Joscphus, Antiqitilat. lib. qui a sc mulliplicatus assurgit ad quadrutum, sicut mox
I, 19. o-.iJ.OojTr,; 2>,)r,; e^TOcTta:, 'r/-.v 'Pa/r,>av -apiXaSiv. nolarc est. Nec ullibi gcntiuui, ingcnue dicam, islius-
Locus Hicronymi in codicc cxstat,
f. 5o, b. modi sensum toO laleris conligit cxpiscari. Decst iii
(3) Potcslatem. Cod. fol. G3, vcrso. Unus cst inler vetcri Caiigio in novo dccst.
;
—
(7) Xumerus. Sic in-
genuinos Auguslini sermo dc passionc Domini, in tclligc numerus xvii, per sc mulli|)licalus, additis-
:

Parasccvc, e f|un nullus dubilem quin ha3c pauca drsu- (lue XI, dal ccc. Aliis signis 17 X 17 II +
300. —
mantur ; scd adco manca in uditis vidcnlur, ul rcligio Nounulla uncinis inclusa cuiquc conlexliim scrulanli,
milii fuerit opportunam illa restituendi occasiouem uti ct mihi, videbunlur excidisse, aut subiutelligi. —
aniittorc. Sanc solet Noster qii.i; adducit miiuiere ac (8) Quinqnc. Si probc sensum pcrsjiicio, nuuierus v,
decurtire imino cxeniplimi non dabitur quiilqiiam sc
: cxplelo ((uadralo , additisquc v, attmgit xxx aliter :

= —
,

nullibi addidissc. Confulentcr igilur dixcro mutila cssc 5x5-^-5 50. (9) In lalitudine. Cod. In textu
 , ,

288 JOANINIS DIACONI.

moiias ; a longitudinis latere relicti sunt (1) lium noscuntur expleti ; tertius in numero,
uiidecim. Omnis numerorum qui ex lateri- in temporum vero ordine primus, in evan-
bus residui sunt, summa decem et septem gelicis gestis adimpletusque
intelligitur ;

numeris explicatur (2). Ex longitudinis ante commemoratum primitus Pascha, in

enim latere relicti fuerant undecim; quin- cjusdem evangelio refertur (11). Et haec qui-
que ex altitudinis latere; et ex altitudinis dem Scripturis sanctis demonstrasse suffi-
latere, mouas. Quiin unum collecti, faciunt ciat, id est, tribus annis expletis, Christum
decem et septem. Horum latus est quater- praedicasse.
narius, monade remanente (3). Quare om- III
nium laterum numeri sunt decem et septem,
[septem], quinque, quatuor (4), (xvi, vii, Quod ex contrarioquoque licebit ani-
V, iv). Excepta monade, iiunt simul latera
madvertere : siquidem tantum temporis
permixta trigiuta et tres et monas expleti spatium Antichristus suae praesum-
, (5).

Qui numerus aetatem Domini nostri Jesu turus est sacrilegae pra\itati; qui, ut iio-

Christi evidenter ostendit.

men iniqua sibi temeritate vindicabit , ita
paris temporis quantitate (12)... seminabit

II. errorem. Quare tempus baptizati Christi

tempori (13) praedicationis sociatum triginta
Triginta eiiim annorum, sancto Luca in- trium annorum ostenditur(l4), qui iiume-
sinuante, lluenta Jordanis haptizandus in- rus ex lateribus mensurarum arcae coUectus
gressus est (6) ; et tribus annis expletis est. Sed quia Christum, Deum verum quo-
vitae semina salutifero praeconio sparsit in que, veraciter confitemur, triginta ettribus
populis quae tempora (7) beatus Joannes monas jungenda est (15), quae supra dicta
evangelista per enumerata Paschae solemnia latera supervadit, nec immerito monas di-
videtur subtiliter indicare; nam juxta priu- visim ( G) scribitur
1 Est enim principium
:

cipium evangelii sui Prope, inquit, erat
Pascha JudcVorum, et ascendit Jesus Hiero
solymam, et
oves et boves (8).
rens Erat inquit, jjroximnm Pascha,
: ,
dies festus Judicorim, et ascenderunt multi
Hierosolymam de illa regione (9). Etiam
passionis acta describit (10); ex quo duo
: numerorum, et origo, et individua. Et quod
est monas ad numerum, hoclocus imagina-
invenit in tempJo vendenles biliter ad animal. In eo ergo quod princi-
Altero idem loco refe- pium et origo et individua, in lioc", ima-
gine quadam, imaginem Dei cognoscimus.
Rursiis quia ipsum verbum Dei incarnatum
fidei veritate cognoscimus, non extra haiic
monadem invenimus sed in ipsis numero-
:

anni festivitatum commemoratione pascha- rum lateribus reperimus eminentem (17).

paulisper arduo necesse est ut vel levlssime variantcs seu reslduls 11 -|- S -\- 1 =17.
lectiones parca manu leganlur. Porro si acrius inten- Et ultiml numeri latere
flcris, non te fuglet sensus.Nimirum 7 X 7 +1 r= .^0. dcducto, seu radice 4 X 4 -|- 1 =17.
— (1) A
longiludinis latere elecli swit imdecim om- Summa fit omnlum lalerum :. il -{-1 -\-^ -\-i= 53.
nemnumerorum. Salebris horridum ct soloecismls sca- (5) Et monada cod. —(G) Ingressus est. Luc. iii.
tentem locum, attento diligenter textu continuo, pro 23. Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum tri-
viribus emendavimus, — {'i}Explicatur, el sub oculis ginta. — (7) Qux tempore cod. —
(8) Boves. Joan.
sic ponifur 1 1 -+- 5 + — 17. —
i (5) Remanente, n. 13, l'i. — (9) Regione. Permixtim adducuntur
—
:

quod paterc neqult

clarius A y,A+ \=]1. : ejusdem vi, 4 etxi, 55. —(10) Describit. xiii et seqq.
(4) Quatuor. Codex babet Idem quod scquitur scbema, Antc diem festum Paschse. —
(11) Referuntur cod.
lunulis inclusum levitcr cx textu corrigendum
, pro : — (12) Hiat ioco vacuo codex, Implendo forsan ex armo-
XVI cnim scrlbi debuit xvii. Iterum e scbematc sup- rum Anticbristi numero juxta Apocalyps. xii. 14 «per
plendus est textus, cui manifesto dcest septem. Totam lempus et tempora et dimidium temporis». (13) —
vero bujusce compuli rationem codex ipse suadct sub Tempus, cod. —(14) Oslendit ib. —
(15) Jungendus
uno etperspicuo scbemate ostendere : est qui ib, — (IG) Divilias scribitur : audacl mendo
Adlongitudinem
Adaltitudinem
17 X i7 -|- 11 =500.
5 X 5 Hh 50. 5=
libcrior paulo mcdebaadiilbendaesl.
numerorum lateribus rejierimus sed in ipsis, cod. Sic
—
(17) Sed in ipsis

Ad latitudinem 7 X 7 -l- 1 =: 50. eadcm oberravlt chorda nescio quls male sauus glos-
Addilis numerls tcrtio: columna3 salor.
 —

EXPOSITU^r. 289

Unde Aposlolus supereminenlem acienlix V.

chaiitalem r/u<s// pronuntiat (1).
Non pepercisti filio tuo dilecto propter me
IV, [Gen. XXII, IG].
VlCTOR, EPISCOPLS CaPU^ (5).
Nec ultra vocahiturnomen tuum Ahram,
Abrahani, lortis iu lide, de Dei promis-
sed appellaheris Ahraham quia patrem ,
sione non dubitat qui illain terram Dei dari
multarum (jeutium vocavi te[Geii.\\u, 51.
pra^sumit, in qua spatium sepulchri sibi (6)
VlCTOH, EPISCOPLS C.VPL/F, (2).
postulans et dato praemio, non baberet..
,

Tam lar^a est gratia justificantis Dei,

ut nec nomina sanctorum suoruin \acare VI.
patiatur signilicatione \irtutuni. Quibus-
cumque enim justis vocabulacommutantur, Ecce vir luctahatur cum eo [Gen. xxxir,
[aut] gratiae jam benelicia collata noscun- 24].
tur; sicut Jacob, post luct;c victoriam, Victor, EPiscoprs CAPUyE.
Israelmeruit appcUari. Aut futura promit- Hic \irsignilicabat Dominum Jesum, cui
tuntur; insignc autcm [est] Al)raha! (3), nomen est Oriens ,
qui gladio sermonis
qui innnutationeni nominis ex seminis ex- evangelico (7) , et signis atque \irtutibus
spectatione susccpit. Aut tcmpore pra^senti contra perfidiam Judaici populi dimicabat;
tribuitur meritAim, sicut a petra Petrus ai>- et in eo \ir iste prae^aluisse refertur ,

pellari promeruit. Dicit enini Apostolus : quod ille propositus significabatur post
Petra autem erat Christus (4). mortem Cbristi \alere (8).

ANONYMUS.
I. Occide filios meos. Ruben quidem non cre-
didit filium, tamquam qui le\iorein elege-
Peccator ero in te, nisi reduxero eum tihi rit poenam ; Judae \ero tradidit, sciens gra-
[Geu. xLin, 9]. \ius esse quod elegerat. Ideo scriptum est :

In quodam sermone Anonymo (9). Qui maledixerit Deum, ul peccatum su-

Jacob pater ipsorum sciens multo esse mat (10). Et vero qui le\ius delinquit, ut
gra^ius quod promiserat Judas qui dixe- morte moriatur.
rat : Peccator ero in te, ab eo qui dixerat :

(1) Pronuntiat Ephcs. i, 19. —

(2) C'ap«<r , cod. nis evangel ii, hrsnn. — Valere. Ib. fol. 6G, a.
(8)
fol. 43, b. —
(5) Insigni autem Abrahs' cod. , ^9) Anonymo. Cod. 62, b. Qiiisquis ille cst
fol.

(A) Christus. Cor. x,i.

i (3) Capuje— cod. fol. , aveTCiypaso;, velus sane, c\ antehieronymiana qua utitur
61 a.
, —
(6) Sefulchri se poslulans ib. (7) Sermo- — versione, rcputandus. —
()o) .Sumat, Levitic. xxiv, Ib.

I. '9
 ,

290 rOANNIS DIACONI.

II.

EXPOSITIO IN CiETEROS HEPTATEUCHI LIBROS,

SYLLABUS AUCTORUM ET LIBRORUM SIMILI DIGESTUS ORDINE

IISDEMQUE TITULIS QUIBUS IN CODICE SINGULI OCCURRUNT.

IN EXODUM.
Origenes. Homilia in Exodum i. 70, a. 76, b. 80-83. ii. 71, a, b.
72, a. iii. 74, b. 75, a. iv, 75, b. vii. 96, a. ix. 100, b.
XI. 97, a.
Homilia in Numer. v. 104, a. xiii. ib. xvi. 92, b. xx, 92, a.
Beatus Augustinus. Contra Faustum manichssum, 72, b. 74, a. 82, b. 84-87,
a. 94, a. 95', a, b. 96, a. 97, b. 101, a. 102, b.
103, a, b.
De Trinitale lib. ii. 72, b. 77, b. 93, a, b. 94, a. 97, a, b.
Iii Psalm. xxxiii. 74, a. lxxiii. 74, b. 102, a. lxvii, 103,
b. 103, a.
In Epistol. de X plagis (1) 75, b. In sermone 76, a, b. 77.
a. b. 81, a, b. 100, a. In libro, 99, b.
Jd Januarium 77, a. 97, b. De sacramento Paschse epist. ii.

84, a.
Ad Maximinum 79, a.
In libro quxstionum Exodi tit. x. 79, a.xx. b. xxii, 80, a.
XVII. 82, a, b. xxxvm. 87, a.
De Doctrina christiana 83, a.
In Cantici expositione 9i-db.
De Civitate Dei lib. i. 99, a.

Ex eodem codicc, fol. 70, recto, ubi, post ea quae minum in tempore illo, dicens : Domine, Deus-tuam
supra attulimus explicit de Genesi a principio ;
: Deuter. iii,Beatus Augustinus contra Faustum
24.).
statim sequitur Incipit in Exodo libro expositio.
: manich.Cur Moyses non introduxit .Poslremo, foL 131
JosEPH AUTEM iN jEgypto erat. Quo mortuo etluniversis adultimam lineam ExplicitDeuteronomium expositio
:

fratribus ejus, Origenis homilia prima in Exodo : (sic). Incipit in expositione Josue ben Nun. Hfec velim
Donec viveret Joseph etc. (Orig. Opp. t. ii, p. 13J, advertas, quibus excerpta tantum videnlur designari
col. 2). Inde decurrit expositio usque ad fol. 114 in expositione desumpta. Demum, foL 135 recto :

versum, ubi scriptum Explicit in expositioneExodi.

: ExPLiciT JosuE expositio. Ingipit Judicum expositio.
Incipit expositio in Leviticum. Sanctus Cyrillus in Posuit siipra tempus capitis ejus ciavum, percussum-
expositione Levitici tolum. Jn his iterum circumspice que malleo, defixit in cerebrum usque ad terram,
(vide infra) tum fol. 128 recto. Explicit in Leyitico Beatus Augustinus^ contra Faustummanichxum, sub
expositio. Caetera vix crcdam exstare integra , quum responsione xii quid est illa mulier. Et folio codicis
:

adeo jejune et perfunctorie Iractentur, Eodem igitur ultimo : Explicit in judicum.

fol. 128 , recto : Numerorum
Incipit expositio in :
(1) Fragmentum hujus sermonis ab Eugi-
I^lagis.
Castra metabuntur filiorum Israel per gyro (sic) et pio exceperunt editores Augustiniani et, quod mi- ,

tabernaculis fcederis ad orientem Judas figet (sic)

, prandum satis, decem et quatuor loca in codice nostro,
tentoria per turmas exercitus sui et csetera. Origenis Eugippianis integriora, neglexeruut. Ea autem multo
homilia quarta inNumerorum. nQuiper quaiuor cceli auctiora rediutegravit edidilque e ditissimo armario
partes.» [Opp. t. iv, f. 140). Mox foi. 129 recto. ul- Cassinensi, R. P. Frangipane , vir plurima doctrina
lima linea ExplicitNumeri expositio. Etfolio verso
: : commendandus et ad omnem litterarum laudem
Incipit Deuteronomii ExposiTio. Precatusque stm do-
 EXPOSITUM. 291

n EATUS AUGUSTESTS. Iu Exaemeron (1) lih. xii. 103, b.

In sermone evangcUi, dicente Pelro : cimliens peccavit in
me fratcr etc. lOi, b.
Sa^ctus Hilarius. De Fide 72, b.
DioDORus Tarsensis. Ex Victore Capuano, scholia in Exodo (2) 73, a, b. 78,
a, b. 71), b. 80, a. 81, b. 92, b. 93, a. 97, a, b. 98, b.
99, b. 101, b. 102, a.
RuFmus. De Fide libro sccundo 72, a.

Sanctus Hieronymus. Papie Damaso, an tres hypostases, 73, b.

lu Ubrum ISaum 73, a.

Marcelhv 73, b.
lu Ubro lll Amos, 87, b.
In Ubro II Michx prophetw, \h.

Oceano supcr hoc : iinius uxoris virum 93, a.

Fabiohv 102, b.
Saactus Basilius. Apud VictorcniCapuanum, exsermone: iynem venimitlere
in terram 73, a.
Ex sermone de dogmatibus 73, b.
Severia>xs Gabalitaisus. Ex eodem, SchoUa sermonum 73 b.
Saivctus Ambrosius. De Officiis 7 i, b.
Ad Gratianum 99, b.
In libro de martijrio Agricolx et VilaUs 101, b.
TicHoms. De ReguUs 93, b.

IN LEVITICUM.

Sa^ctus Cyrillus. In Expositione Levitici 114, b.

Origexes. Tn Levitici homil. i. 105, a. ii. 106, a. iii. 107, a, b. iv.
108, b. 109, a,b. V. 110, a. vi. 110,a. lll,a.vn, 110,
b. 117, b. 118, a. ix. 120, a. 121, a, b. xi, 118, b.
Beatus AuGusTrvus. Confra Faustum manichcTum 105, b. 1 16, b. 1 17, a. 1 18,
b. 122, a. 127, a, b.
Contra adversar. leg. et prophet. 123, b.
Jn Quwstionibus de Levilicn 106, b, 110, a, b. tit. xiii.

1 19, a. xxvii. 115, a. xxx. 115, b. xxxi. ib.xxxii. 116,

a. XXXVI. ib. b. xxxix. 118, b.xLi. 1 19, a. lviii, 123, b.
lx, 124, a. Lxi. ib. lxiii. ib. lxv, 125, b. lxviii. 124,
b. Lxxi. 125, b. Lxxiv. 125, a. lxxv. 125, b. lxxviii. ib.
Lwi, 126, a. L\\xr. ib. L\\\ni. 114, b.
De liono cnnjugaU 1 19, b. 125, b.
Sermo de Calendis Januariis contra paganos, 121, b.
126, b.
Eucherius. Tii (Juwstionibus Pentateuchi 106, a.
Sajsctus ClEMEiNS. lu Epislola ad Corinthios m, b.
HlEROVYMlS. liiUbro Sophonix 121, a.
Ad Faltinlam, dc veste sacerdotaU 112, b.
Tn Isaiam lib. w, 113.

(1) /n E.xapmero?i. Vide not. siipra, 1). 278 —

(2) rianofme ascripla ad codicis fidem antoa expressi-
In Erodo. Ila?c Diodoriel s.-quenlia S. Basilio, Sevc- tnus. Videsis, pag. 2(59 et 27ri.

^9-
292 JOANINIS DIACOINI.

IN NUMEROS.

Origenes. Homil. IV. 128, a. tertia prima 128, b.

HlERONYMUS. Iii Sophonix 122, b.
libro

Beatus AuGUSxmus. Contra Faustum manichseum 188 b.

EUCHERIUS. In Qusestionibus Pentaleuchi 129 a.

IN DEUTERONOMIUM.

Beatus Augustinus. Contra Faustum manichseum 129, b. 130, a. 131, b.

eucherius. In Qusestionibus Penlateiichi 130, b.

IN JOSUE BEN NUN.

HlEROiNYMUS. Pipario (leg. Bipario) presbytero 132, a.

Beatus Augustinus. Ad Januarium de sacramento epist. ii. 132, a.
Contra Faustum manichseum sub responsione xii. 132, a.
Beatus Ambrosius. De Officiis lib. iii. 133, a.

IN JUDICES.

Beatus Augustevus. De Trinitate Dei 135.

Conlra Faustum manichseum sub respons. xii. 133,a. 134.
In Exposit. Ps. Lxxi. 133, b. lxxx. 134, b.
Beatus Ambrosius. In libro de Spiritu Sancto 133, a. 135, b.
Hieronymus. Ad Evangelium, de MeJchisedech 135, a.
In libro III Amos prophetae 135, a.
In libro Naum ib.

In libro Habacuc ib.

SELEGTA PRiECEDENTIUM COLLECTANEA

qVE NOVAM IN LUCEM ADDUCERE SATIUS VISUM EST.

ARGUMENTA.
I. Sanctus Clemens Romanus orJinandorum dc lis in Passione Christi deliquium), 2°instituto cnjusque
Ecclesiae consensu sacerdotum legem statuit. anni circulo, 5° primoque mense juxta ^gyptiorum
II. Integratur Sancti Hilarii locus de Cliristi ad traditionera ad Hebrfeos Iraductam prsefixo 4° tum ;

Moysen in rubo thcophania; infra quos limites luna decima quarta , ideoque
III. Et TiCHONii, de captivitatis Israel in iEgypto Pascha iiicidat necessc sit, digito ostendit; S° miralus
annis recte repetundis. quam recte et conveniant paschalia festa
sapienler
IV. RuFiNus ex secundo lil)ro de Fide, nostris exccp- iu novi mensis pienilunio; 6" in ori)is conditi anni-
tis, exstincto, seniel ct iterum adducitur, primum de versario; 7" hortatur ad spirilualiter agendura ea
Rubo, dein de Colurananubis et ignis paucadisputans. quac lypice Ilebrgci jussi sunt implerc; 8" Sumere
V. Sancti Cyrilli Alexandrini Glaphyra, ubi de scilicet agnum anniculum et masculum 9" denarii co- ;

avicularum sacrificio, vetus interpres ignotus ad us«s lere mysterium et qualernarii 10" ter in itinere pas-
;

nostros transtulit. chalia cclebrarc, ut ad terram promissam, Chrislum

VI. Tertia vice, nec ultimas acturus partes, prodit usque perveniant ; 41° hinc invcsligare diligenter de-
ViCTOR noster Capuanus, multa et scite, ut solet, dis- cimam et quartam lunam ;
12° suinere deinde agni
serens de Paschalibus : 1° Coeli, solis, lunaeque expo- sanguinem in sacramento corporis et sanguinis
sita oeconomia (qua obilerpatet portentosum fuisse so- Christi 15° accingere renes, pedcs induere calcibus.
;
 ,

i:\rosiTrM. 293

li" Baculo insistei-e, edcrc feslinanter; ^o» Hanc esse bus , in cordc puro ct coelo sereno pascha celebret
rcligioneni Phase, ut orto mensc novarum frugum, po- in ajtcrnum. 16". Pauca aliundc ejiisdcm acccsserc de
pulus unus pcr baptismalis graliam innovelur, qui Moysis uxorc arKiuandiu itineri ipsius ascila.
c\ ubertate Spirilus , campis ad messem albcsccnti-

SANCTUS CLEMENS ROMANUS,

INTEKPRETE FORSAN D. PAULINO NOLANO.

Fecit Moy$e.<(\) ut Dominm impcraverat, Ti ^oxsiTe , ayaTCYiTOi ; oo ^[poeyvcD]

congregataque omni turba ante fores, ail : Mwucv;; ToijTO [y-e'>.>.eiv [ececGai;] y.dtkKjTa.

Iste esl sermo quem jussit Dominus fieri ri^c'. •

oiW hot. (/.•/) a| x.aTacTTaJGta yirriroci ev

slatimque obtulit Aaron cl (ilios ejus [>'uni. To) iGoa-/iX, oGt[w; evoj/i<jev,e^TO ^o^aaO^/ivai
xvii]. t[6 ovo]aa ToiJ aV/;9ivo'j '/tal p,o'vou [©eou]
In epistola Sa>cti Clementis ad Corin- ((0 •/! ^o^a et; to'j? aiwva»; twv aiwvwv. kjj.-/]'^).

thios (2). Kal oi aTCo'<jToXoi •/it/.wv eyvwcav ^ia TOtJ

Sciehat (.3) ^Foyses, quod ^ irga] Aaron K'joto'j •/lu.wv VfiaoO XptGToO, oti epi; eG"at
floritura csset(4), .scd idco convocavit po- e-t Toi; 6vo'aaTO(; T-fl? eTrtcxoTC^^?. Ata TauT^/iv

puluni ut honorabilis Aaron invcnirctur (5), ouv T^/;v aiTtav Trpoyvwctv etV/icpo^Te; TeT^eiav,

ct Deus glorificarctur a populis ; i[)sc autcin y-aTe'cr/i<jav to'j? 7:poetp-/i[/,e'vou; , y.al |A£Ta^u

carcret iuvidia... Hanc Ibrinam tcnentcs (6) e77ivoL/.-/iv ^e(^(6-/.aciv , otcw? eav y.oi[A-/i6w<7tv,

apostoli (vcl (7) successorcs cjus), quos cHge- ^iai^e^wvTai eTepoi ^e^o}tt[Aa(7p.e'vot av^pe;
bant, cuni cou.sensu totius Ecclesiae ordina- T-/;v XeiTOupytav auTwv... <;uveu^o)c-/i<7a'<j-/i5 Tr^q

baut pra?positos. • :y^.r,r!>.otq T:dir;r,q.

(1) Fecit Moysen. ILtc apostolicorum Patriim ninre, jeci, essc hanc vcrsionem a Paulinoadornatam, dc qua
de scnsu, non quond vcrba appcllantur vix cnim in ipsc candidc ail iion valuissc sc intelligere vcrba aut
—
:

loto Numcronim cap. xvii , singula rcporirc csf. cxprimcrc, ncc nisi opinata, scnsu potius apprchcnso,
(2j Ad Corinthios. Aildendum ,prima; collcctorisusum transliilissc. — ((j) Hanc formam tcnentes apostoli.
quam brevius titulos exprimciuli, co niinus quisqnc Sivc Paulino, sivc Joanni diacono grates agerc cst
sanus incusabit, quod auctores dcsignct Noster multo pro])tcr asservatam hanc formam. Hinc enim solvi-
ubcrius quani cfrteri istius modi commenlalorcs : diu et acritcr a viris doctis agitata, ob vocem
tiir lis

quinimnio magni, ainabo, facias lioc Joannis noshi gra-cam£-iv&!j.ri/, qua?, uti prorsus insolens , negotii

tcstimonium de S. Clcmenle, utpotc romanum et forsan multum multis facessivit, Alii siquidem lcgcbant
ponlilicium cxcipiasque gratanlcr vetcris interprc-
;
d-ov&|jr,v; alii, £Ti'.)oYr,v; alii eTnTayriV ; alii dcmum
talionis Paulino Nolano, ut conjici lubct asi'ribcndaG £7:'.aovr)v. Nec miiior in cjus interprelalionc disscnsus :

laciniani prorsus unicam ; cf. Prolegomena. In codicc hi reddcbant ordinem pra'scriptum prxscripta$ ; isti,

exstal fol. Hl, b. —

(5) Sciehat. Singula vcrba, ut officiorumvices : \\\\, prxceptum aul formam. Ut ut sil,
colligenda quam diligcntcr, sic numqiiam poiisanda uitima stante sentcntia, forma eslogenuinus scnsus, sit-
satis incidunt cniin in locuin pciic dcsperalum in
: quc illa vox gr;cca primigcnia, qua; ad hanc significa-
tcxtu graeco, vulncribus adeo confossiim, ut pro virili tioncm magis acccsscril. (7) Vel : istud insitilium —
qnisque cdilor mederi sategcril. Attento igitur lioc priino est, aut paulo libcrius intcrpres nodum pcr paraphra-
verbo sciebat, cxploratiim pa-nc mihi cst bonain csse sin cxphcuit queni ut solvcrcl Davisius
;
in Iiis ol ,

Colclcrii lectioncm, hic i^or,':-.-, inscrcnlis, ubi .lunius inrjizoliji r,[j.wv, aut legendum putavit ej (j.sv, aut pror-
aliiquc iiz^Ar,'jvi. —
(4) Floritura erat. Haro cxcmplo sus dclendiim /;'j.ojv. Erit forsan qui conjiciet collcc-
habcs paradigma, quod involvit iiiiisitatuui /Jorilum, torem lcgissc 'O d7ro<7To)6; iz xal ^,ij.£T;,ac transtulisse
:

quo d»r in lexicis altum siiciitiuiii. — (5) L't Itonura- latiori apostolus vel successores ejus, Petrum
modo :

l)ilis AaroH inveniretur. Uoriim in gr.Tco iicc vola nec intcndcns ac priinos ipsius oiaoo/ou;, ncmpc Linum,
vestigium : nequc non cxcilatiir mihi suspicio, vel Clclum, Clemcntcm. Quid plura'.'^ Clcmcns a Pctro
loco doxologifc, qucc glossema sapit, alia exstitissc pri- quartus potuit scribcre , interpresquc adamussira
milus latinis noslris respondcntia, vclrcvera, uti con- lcgere : vel successorcs ejus.
 —
: ,:

294 JOANINIS DIACONI

SANCTUS HILARIUS
PICTAVIENSIS.

Apparuit Doniinus Moysi in flamma iynis nomine Deum, quia angelus (8) Dei, Deus
de medio rubi [Exod. iii, 1]. est. Sed forte nou verus est (9) Deus Abrahae,

Sakcti Hilarii de Fide (1), libro quinto. Isaac, et Jacob ! et ne (10) adoptivi iiominis
Yidit Sloyses (2) igiiem in ruLo siiie iurerls occasionem, loquitur ad Moysen
coucreniatione rubi, ut contuens Deum Deus ille qui est. Coeptus ergo (11) ab an-
audiat(3); etnomen interrogavit, et natu- gelo Dei sermo est, ut sacramentum intelli-
ram cognovit. Neque euim haec de Deo, nisi gatur humanae salutis in filio , id est
perDeum cognosci potuissent (4). Loquen- Deus (12) Abrahae est, ut ei naturae suae no-
dum itaque (5) uon aliter de Deo est, quam men sit. Mittit deinde [ad] Israel Qui est (14),
ut ipse de se loquutus est (6). Habes ergo (7) ut verc intelligatur Deus esse , quod Deus
dispensationem iii angelo, quia in angelo est (15).
officium est, non natura; habes in naturee

TICHONIUS AFER.
Habilatio autem piorum Israel , qua TicHONius, Regularum.
manseruntin J^gypto, fuitquadringentorum Dictum est (16) Abrahae peregrinum : erit
triginta annorum [Exod. xii, 40]. semen tuum in terra non sua, et dominabun-

(1) De fide. Videreest apucl doctissimum D. Custan- tis eo enim supplentur quffi hic exsfant et forsan e co-
;

tium quam multa liuic tilulo faveant, pioc vulgata eo- dice nostro, utpote sensui necessaria, ista exciderunt
rumdem librorum inscriptione, nempe de Ti~inita1e Angelus Dei est, qui in igne de rubo apparuit. Et de
(Hilar. opp. cdit. Paris, 755, 757). Inter allata testi- rubo in igne Detis loquitur. —
(8) Qui angelus Dei
monia diligentem, si quis umquam, cditorem minimc cod. —
(9) Sed forte non verus est. Hercle malim hu-
fugit Hilarii opus fuisse eodem nomine nuncupa- juscemodi elowvetav quam quae habent editi, trito in-
,

tum « a Joanne Diarono commentario nondum vul-

, terrogantium more Numquid non verus Deus est ?
:

gato in Pentateuchmn.y) At minus placet quod locum — (10) Et ne rursusomissa hic nonuulla Horumenim
: :

ipsum a Johanne citalum nec expresseindicaveril nec , angelus de rubo loquens, Deus in a;ternum est (H) . —
cum edendo textu conlulerit. Nfe male feriatus erit
, Ergo. Sic Noster soiet supplere praetermissa, quem
quisquis, dum lia;c perpauca multis ejusdem Hilarii piguit verha Scripturffi sacra; pluries antc data reddere.
y.£iu.r|/tot; datisaccenseam, recocta me porrigere incusa- — (12) In filio idem Deus, edit.
: (15) Ahrahx, —
verit. Exstant in cod. fol. 72 , b et 73, a. Et in editis nou desunt in editis quaj addi solent, et Deus Isaac, et
p. 866, b, c, d, num. 21 et 22. —
(2) Vidit Moyses, Deus .lacob est. —
(14) Ad Israel Deus qui est, edit.
desunt duo verba in editis, qufe alio textus teuore legunt — (15) Ut vere intelligerctur esse quod Deus est, edit.
fgnem in rubo... contuens. —
Ut contuens, Deum
(5) Qufenam lcctio probanda niagis, mihi ambiguum. Haec
audiat. Vividior haec Hilarioque longe
scriptura, ad minutias usque cum edilis eo maxime nomine con-
aptior, quam frigida editorum lectio ignem in ruho... tuli, quod inde quaj ratio et indoles collectoris noslri
contuens , Deum audivit. Hic revocanda qua; supra
:

fuerit in altexenda calena sua, clarius perspiceretur. —

Diodorus cgregie de voce Dei per visum commenlatus (16) Diclum est. Cod. fol. 93 et 9i. Contulimus
est, cf. p. 276. — (4) Cognita esse potuissent, edil. cum optima omnium edilione Gallandi scilicet in
(5) Ergo ibid. —
Loquutus est. Vix arrident quac
(6) Bibl. nova veter. Patr. t. viii, p. 121,«, b, c. An
adduntur in editis « Ut ipsc ad intelligentiam nos-
: fruslraneo labore, alicnoveloco, benevohis lector diju-
tram de se loquulus est.» —
(7) Ergo deest in edi- dicet.
 ;,

EXPOSITUM. 29i

liir eorum, annos cccc(l). Exodo

ef affVigenl morte Joseph, miiiusest. Quo mauifestatum
auteni, Scriptura dicit cccc et xxx auuos : est (6) ceutiim a toto partem esse. Nani
fuisselsrael iii /Egyplum. Quierenduiuergo post ccc anuos, pars aliorum, centum anni
est ex quo tempore quod iuveuire laeile. : suut. Propterea dixit, quadriiigeiitosaunos.
Dicit euim Scriptura uou servisse p(>[)uluiu, Sic iu omiii summa (7) temporis, ut puta
iiisi post iuorlem.losepli : quod si tuucea'pit post uovem dies, prima hora decimi diei
ser\ire populus, e\ cxxx: et xxx auuis (2) est (8); aut post uovem mciises, priinus
quihus iu .Egvpto moratus est, deducinuis dies (9) mensis est. Sicut scriptum est in :

septuagiuta auuos(3) regui.lo.sepli (reguavit ulero nialris figuratus suni. Caro decem
autem a quadraiiesiuu) aiuio (4) usque iu mensium coagulatus sum in sanguine {\0).
ceutesimo decimo) ; et eruut reliqui .servi- Sicut eiiim (U) in prima parte cujusquam
tutis auui cccLx(5), quos Deus dixit cccc. temporis totum tempus (1 2), ita et iiovissima
Si auteiu omiii tempore peregriuatioiiis suiE hora (13) totus dies est.

servivit, plus est quam Deus dixit. Si ex

TYRANNIUS RUFINUS.
I. n.

Apparuil Dominus Moijsi in rubo //< RrFrsus in libro secundo de Fide(l6).

flamma [Exod. iii, 1]. Populus Israel in columna nubis per
RuFDii de Fide lihro secuudo (14). diem, et per noctem iu columna iguis (17) :

Moysi , in rubo iu , llamma

Deus ignis , quia dux itineris praecedebat; ut baptismi
apparuit, ut lumen credentibus, judicium gratiani per nubem, et dona Saiicti Spiritus
incredulis indicaret ; quia C,hristus creden- per ignemostenderet ; quia apostolus Paulus
tibus salus, nou credentibus poeua. Aliis iii nuhe patres baptizatos scripsit (18), et
enim, ut Apostolus dixit, odor vitso in vitam Spiritum sicut igiiem esse apostolorum Acta
aliis odor morlis in morlem (15). declaraut (19).

{l) Ahnos cccc. Gcnes. xv, 13. (2) Et quingenti — gcat. —

(9) Postnovem menses : primus dies mensis.
Iriginta annis ex quibus. Incipit cditorum liibcsccrc Sic dislinxit intcrpunxitque cditor, quaercns lumen,
scusus. —
(o) Ocloginta annos ctlili fjuorum crcscit ct nou inveniens. —
(10) Sanguine. Sap. vi, 2. —
II na et nuraerus et crror. (4) A triginta annis, — {il)Sicutaulem,edil. quihus posilis, fugit omnis ra-
ibid. — (.'jj Erunt reliqui servitutis Israel ccc.xxx aymi tiocinii conscquentia. — (12) Parte temporis cujusque
cdil. Susque deque tota vcrtitur hicc computalio. Quod Innpus est ihid. — (13) Jta in novissima hora. Novis-
advertcns pro sua solcrtia Gnllandius , ail Immo qua- : sinuis, editorum pace dicam, crror. Hcus tu ! manum de
dringenlis et oO, ut reliqui fiant, deinplis 80, anni lahula.
3S0. Ncc islud stare potcst cum dato supra in cditis (14) Lihro secundo. In codicc fol. 72, a. Nec alius
numero TJ^O. crrorccntumannorum, inscio
Sed irrcpsit liuc usque siih crelo innotuit codcx qui liujus secundi
forsan Gallnndio, fjui aperte inlcndil lcjrere 450; cx lihri darct indicium. —(15) Inmortemw Cor. n, 16.
liis enim demptis 80 annis, remancnt reliqui 3;i0. — (16) De fide. Incidit in hunc locum Sirmondus,
Sed pra^stat lcclio nostrn, (|iia cx annis 450 dcdii- fiucm, licet oculatissimum, locus pra^cedciis omnino
cantur 70, remancanlque 500; inde cnim facilior lugit Ncu vero iiiani fumo cruditum hominem vi-
:

cvadit Tirhonii rcgiila, qua pars mnjor pro lolo siimi- dear odorari, prostat in margine codicis , e locihujus
tur ; dicnnliirquc a Dco 100, anni pro 00, uli mox rcirionc. toO u.^x-jfp^Tov chirographum. Agcdum ut
apcrtum cril —
(6) Quo manifestum est, editi. Qnos iiiigiiclconem, sicSirmondum penna, camqucomnibus
!

manifeslatum, cod. —
(7) Si hic in omni summri cditi quos iindc quaqiie corrasit codiccs, solcmnis instar si-
inepte. — (8) Prima hora , decimi diei esf. llcPc om- gilli, iiiiprcssam novcris. —
(17) fgnis. Rcspectu ad
nia ah edilis exsulant , ullinio lanlum verho cxceplo Exodixiii,2l. —
(18) ScripsU i, Cor. x, i, 2.- (19)
quod hercle non sufficit ut lu\ ulla tenebricosis afful- Declarenl. Cod. Act. apoSt. ii.
 :

296 JOANNIS DIACOINI

SANCTUS CYRILLUS ALEXANDRINUS

EX VETERI INTERPRETE, FORSAN JOANNE DIACONO.

intelligas, per volatilia, coelestem hominem

simul et Deum (3), in duas naturas divi-
Sakctus CiRiLLUs, in expositione Levitici, dendum (4), quantum pertinet ad rationem
totum in liis (1) unicuique convenientem (Deus enim Ver-
Iterum circumspice aperte Salvatoris no- bum qui ex Deo Patre est, splenduit in
stri mysterium et emundationem quae per carne, quse ex muliere est) ; verumtamen
sanctum baptisma fit (2). Duas enim avi- non partiendum : unus enim ex utrisque
culas sumi jubetur, vivas et mundas, ut Christus.

SANCTUS VICTOR CAPUENSIS

EPISCOPUS.

EX LIBELLO DE CYCLO PASCHALI.

competentia nocti concidit ; lunamque, ra-

diis suis orbc ejus sibi supposito fulgen-
, ,

MeNSIS ISTE VOBIS PRIINCIPIUM MEINSIUM tibus magis, obumbrat, dum ipse sol non
PRIMUS ERIT IN MEWSIBUS AITOI [Exod., XII, semper ab orbe sibi objecto lunari impedi-
2]. mentum luminis patiatur, Et si, ratione coe-
A^^icTOR, episcopiis Capuse{h). lestis motus, necessitatem obscurationis ex-
ab orientali plaga con-
Solaris sphaera, cipiat, quotiescum'[que]umbraterrae [e] lu-
^urgens, mundo inveliit diem. In latibula nari sphsera ei subjicitur (6), sol numquam
vero occidentis elapsus temporis spatia tamen tenebris totus offunditur (7) quod ,

(I) Totum in his. Incipit ab lioc loco Expositio haec habeantur, unum scilicet Xetiiavov, post alterum a
Joannis in Leviticum, cod. 104. Vix in editis graecis
fol. venerabili Beda, asservatum, operis haud ullimi sane
reperies quae nostris apposite respondeant. Excerpta pretii. Quod igitur adecem saeculis, nemopost Bedam,
lamen autumo ctniulta cum libertatetranslala de Gla- aut ante te, bonc lector, vidisse visus est, ulere hiben-
phyris in Levitic. fol. 356 c, d, e, edil. Paris 1658. ter. Tibi exstant excepta e cod. fol. 87 verso, ad 92 us-
— (2) Fit. Ciim his conferenda qu£e loco cit. sic ha- que rectum. —
{G)Subjicitur. Ne mendosissimicodicis
bent eTtc.fo{Triff£v 6 XpicrTo; £7ti(7y.e'I/d|j.£vo; oe, dnscpYive
:
inarduo argumento etambiguo texlu pauca
tricas, etsi
xaOapou; oia tou ayiou Pa7tTiff[j,aTo;. — (3) Et Deum. negligenda, ad nauscam congeramus , unum sat erit
Graeca quidem videntur breviora et minus otapprjcnv niendorum fasciculum prima falce seligere. Eccillum a
fixposita. ouoydp 6pvi6ia xaQapd Xa[ji6dv£Tai tutto; oe ^v •
limine Solares sphira.. ad orientali plaga.. occi-
:

dpa xai TouTO XpioTou tou dvtoOev xai c$ oOpavoO. Contra dentis elapsos... spatiacompententia... concidit... orbe
ac supra, graeca sequuntur adeo prolixiora latinis, ut sive ohjecto. Raro exemplo scriptum infra et lepido
alium crederes texlum, donec incideris in eamdem errore : Solempronitas pro solemnitas ex insertione ,

clausulam 7ckr,v el; KOpto; 'IriToO^XpiffTo;.

: et transfixione durioris p in solempnitas. Cor-
litterae

_
(5) Capuse. Inler prajcipua horum collectancorum, reximus, uti par erat, inconcinnum islud terrx luna- :

siyeoblociamplitudinem, sive obargumenti dignitatem, ris ei subjicitur solinumquam (7). Offenditur ib.
 EXPOSITUM 297

m conventuiu lunae solisquo, icl ost, (luaiido gator aut potius inquisitor, quia solertis-
dies solis(l) \craciter tricesinia nunliatur, sima /Egyptiorum iinestigatio ct admodum
evenire neccsse est : iinpossibile est eniin sublilissima a sc|)tiina hora diei lioraiu pri-
absque hoc teinpore, id cst, interlnnii, so- niam alterius dici docct inci[)ere ; et quum
lis pervenirc defectum. rndcet in passionc sit vicesima quinta dies martii mcnsis duo-
Domini evidentissime claruit coeleste niira- deciiuo calcndarum aprilium , si vesperc
culum ut sol, quartadecima luna, [in]
: ejusdcm diei sol spatium prima partis il-

tenebras quas ignorat, incideret (2). lustret, jam viccsima sexta dies ascribitur,

II.
cPgy-ptia, ut diximus, traditione subtili,

et, sine dubitatione, probabili. Hebreeorum

Primuiu ip:itur mensem secundum solis
dimensionem lieri crcdimus, qui diei ac
noctis, sicut diximus, momcnta
non secundum ;3) velocis luna^
Sed, nt cvidens ratio manifcstat, luiia prir-
eipuepriinum menscm eflicit a[)ud Hcbricos;
sed uon absquc motus obscr^ationc solaris.
vcrodoclrina lunarisdies noscitur designari.
IV.
dispensat,
discursus. Quando ergo Deus primi mensis quar-
tam dccimani diem pra'ci[)it obser^are,
quartam decimam lunam sine dubitatione
signilicat. Diximus enim hcbra^orum sa-

Quo modo planius fiat coelestis cir- picntiam dics notareper lunaiu. Hsec igitur
(4) lioc
culus (pcr qucm sol, luua, vel stells quae luna, quarta decima re[)eritur, sole in
si

planites (5) a[)pellaiitur, contra iiiqictuin priina parte sui circuli constituto, jure
priiiii mcnsis ascribitur si vero prius
totius coeli proprio motu feruntur), per duo- ;

decim [)artcs e\ judicio sapientiie distri- quarta dccima hoc est, pleno lumine
,

buitur (6). Quibus [)cractis, lioc est , trc- orbi effulserit ,

quam sol memorataiu
centcsimo sexagesimo quinto die, quo toto primam partem circuli sui contigerit , duo-
tenipore annus expletur, dum sol repetierit decimus mensis esse putabitur. Et ideo
circuli supradicti priiiuepartis initium, ori- quotiens ita contigit, solemnitas paschae

tur anni princi[)ium. duodccimo Quod fit a differtur ad alteruiu plenilunium ,

quod
die calcndaruin Aprilium usque ad undeci- evenire necesse est, adliuc sole in prima
mum sie^ie enim vespcre, interdum noctc,
:
parte de duodecim partibus circuli consti-
nonnumquam ipso undecimo calendarum tuto. Quicplenitudo lunaris, id est, quarta

die aprilium provcnirc coinprehenditur. decima dies, seu quarta decima luna , dili-

gentius observatur, a vicesima quinta die

III.
mensis martii, secundum Alexandrinos, us-
Vicesima igitur quinta aut sexta die quc ad vicesimaiu tertiam diem, juxta eos-
martii mensis, secundum Alexandrinos, hoc dem Alexandrinos, mensis aprilis ; id est,
est, juxta Latinos, duodccimo in undccimo a duodecimo calendarum aprilium us- ,

Calendaruin aprilium dic, lit, juxta solis que iii quartum decimum diem calendarum
cursum, prinii mensis iuitium. >e quis nos maiarum, neque priiui mensis quarta de-
inconstantiie velit arguere, quod velut sub cima luna ante duodecinium diein calen-
anibiguo nuctuantes, dieiu primi mcnsis daruiu aprilium, neque post quartum de-
minimc dclinimus; sciat hujusinodi objiir- cimuiu calcndarum maiarum diem, hanc

quam praccedens corrcc-

(1) Inscolis, cod. difficilior cio vcl indicio et sapienlix distribnliSf cod.Diligenlem
tio, cerliorlamcn, pulo, exloci tenore. (2) Incidcret, — lectoicm non facile fugienl ha;c Vicloris nostri , oinni
cod. —(5) An secundum, il). —
{^) Quod, codex. (5)
— eruditorum digna animadversione,'de proprio et contra
Planiies. Sic forsan vetcrcs legcbant T:>avr,Ta;. Audi totius cccli impelum motu plnnelnrum in sc ipsas vcr-
inlerim doclissimum leTicograplium « Planel as qu\ap- : lcntium indc enim ad ipsius tcrn-c ut aiunl , lola-
: ,

pellnverit latinus scriplor, inveni adliucncminem.prac- tum Copcrnicianum iiuo gradu vix dividimnr. Abslinui
ter Auson.fc/o^ar. de nominib Firmic. Ma-
vii dier., me iiuilta irnmorari sivc in cxaclissima cclypsiiim dcs-
them. II , 2, Isidor. Orir/in. 2i, et Insrript.
iii, 71 , xix, criplioiic, sive in invcsliganda originc Zodiaci, qucra
apud. Fabr. p. 700, cccvii.» Addcndiisest A. Gcll. xiv, nostcr Sapientix, gnccorumne an /Egyptiorum, Salo-
I, mcd. ct noster Capuanus. —
(6) Distributis, judi- monisvc aut hebrxorum, indubio reliquitascribendum.
 ;

298 JOANNIS DIACONI

/
lunaju quartam decimam paschalem possi- dura ventorum glacie terrae facies obdu-
;

bile est evcuire. rata. An ab aestate coepisse dicemus? Sed

tunc etiam vis ardoris terribile paene (3)
V.
rainatur incendium (4). A quo ergotempore,
Neque tameii absque admirabili ratioue si liceat extimare, arbitrari debemus nati-
promulgatum est lioc [a] Deo nostro mau- vitatem mundi procedere potuisse, nisi a
datum. Luna enim, quotiens orhem ple- veris principio, quando videmus mundum
num lucis habuerit, «qualia spatia circuli quamdam demonstrare festivitatis imagi-
cum sole partitur; hoc est, quanto spatio nem ? Tunc enim terra floribus coronatur
super terram a sole dividitur, tantum et ventorum flatus lenitate blanditur; sol cir-
sub terra spatium habet ad solem. Et quia culi aequaU mansione metas illustrat, et in
in anno duo jequinoctia esse sine dubita- nataUtium suum ccepisse significat, dum
tione noscitur,id est, vernale et autumnale, ex veris initio, in proUxorum dierum tam-
veruale aequinoctium incipit pscne undecimo quam [)roficiens, incrementa procedit.
calendarum aprilium die et est primi ,

mensis exordium. Quem niensem noAarum VII.

frugum appellat scriptura divina : eo quod Videamus ergo Scriptura quid dicat :

in iEgypto eo mense falcem seges nova sus- Mensis iste voUs principiiim mcnsium ; pri-
cipiat. lu quo mense, quarta decima luna mus mensibus anni.
erit in
pasclialis, hoc est, plena lumine, reperitur Vobis, inquit, non iEgyptns. Nec prius
in altera parte eequiuoctiali constituta ,
qua hunc mensem habere coeperunt [nisi] ,

fieri aequinoctium autumnale supra memo- quando ex aegyptio fuissent exuti servitio.
ravimus et quum eequinoctiali parte primi
; Et tu ergo opta Uberari ab ^Egypto, hoc
mensis inveniatur initium, in aequinoctialis est, a mundi hujus errore per quem ei Dia-
alterius parte item autumnaUs luna pari- bolus dominatur et incipies raensis liujus
;

ter reperitur. Dices enim in tam mirabili mereri solemnia. Propterea diUgenter con-
venerandoque mysterio ipsa quoque aequi- sideranda sunt quae agenda sunt ante pa-
tatem luminaria conservare. scha, quae in pasclia, quae post pascha hoc ;

est, in hujus saecuU fine.

YI.
Decima die mensis hujus tollat unusquis-
Arbitror et huic tempori attributum (I) que agnum [ib. v. 3]. A decima die usque in
,

muudi hujus exordium, Mundum nam- quarta decima sunt dies quinque, quibus
,

que factum esse non dubium est ; et primus usque ad quartam decimam [agnus] conser-
dies ilie, creatus, necesse est ut unius fuisse vatur Verbum namque divinum incor nos-
:

meusis initium, de duodecim mensibus de- trum poterimus admittere. Nisietiam quin-
beat extimari. Putas ne autumni exsti- que sensus corporei ad usum boiium fuerint
tisse? Tunc arbitrari debemus exordium. dUigenter aptati ut niiiil liic quod anima
,

Sed tristitia videtur ejus qualitas dcmon- noxium est , suscipere permittatur, ne per-
strari : spoliatis arborllHis fohorum decore, eos ad interiora mortis sinatur introitus.
terra fructibus viduata , aeris inconstantia
VIII.
saepe mutati. Torsitan hyemis cocpit ini-

tium : sed tunc asperrimus frigor, dura Erit aulem agnus masculus, anniculus
glacies, serenitas nuUa ; nix, copia plu- [v. 5]. Qui egreditur ex iEgypto, mascu-
viae (2), velut lues, effunditur; spiramina lum debet assumere non feminam, quam ,

(1) Hinc modo attributiis temporis hujus, sic codex, Grammatici enim certanl, integra etiamnunc litc, an
perversa non solum latinitate, sed et rerum serie, exlimo tribuendum sil Tacito Annal. xiii, 17. Macrobio
cjuam recle ulinnm reslituerim ! —
(2) Screnitate ulla Saturn. vii, 2 b. Nonnullis suspicantibus (Scbneider
,

vix copia pluvia vclut, cod. —

(3) Vir arboris terri- Elementar. t. ii, p. 556) legitiinum esse pro existimo,
bili poense minatur. Sic liquido scriptum in codice. — cadem scilicel syncope qua est in usu dixti pro
(4) Extimare, Sic pluries ; tolies correctioni peperci. dixisti, etc.
 — ;
:

EVPOSITUM. 200

Pharaorex ^lilgypti vivifioare volebat; sicut consecratam. Quisquis ergo aut soio cvau-
Herodes, pro Cliristo iinidus, (»innes iniaii- gelio, lege conlemta , ut IMarcion et Mani-
tes masculos nitel)atur occidere. Diaboius cIktus nefandissirai ; aut sola lcge, ut Ju-
enim vivere coiicupiscentias carnis adoptat. dauis impius, sacramcnlum sc arbitratur
Agnus ergo uecessarius est lioc est, ; celebrare paschale, crrore profauo decipi-
Verbum Dei, (jui cain riget (1) virtutis sua* tur. In Christo cnim soleranitas nostra per-
potentia. Anniculus, quia pcr Chi'istuin, cpii ficilur : qiue crcdo auctorcni omnium signi-
verus cst Aiinns ainiicuhis, acce])tahilis licare etiam iu numcro pcrfcctiore dcuarii.
pnedicatur. Sed et David : Bencdices^ in^iuil, Omiiis enira uuracrus, quantolihet multi-
coronam a^tni benignitalis tuw (2). plcx effundatur, ab his efficitur, quia dena-
Et servabitis eum us(iue ad quartam deci- rio conlinetur. >am vigintibis dcnifaciunt;
mam [v. 6]. Hoc est, reservalur, a deciiiia ceiitum, per eos universa
dccics dcni ; et
luuaus(iueadquartamdeciinainhuiaiu. Di\i- surania revolvitur, pcr quos ad deciraum
mus eiiiiii Hcbra^os e\ diincnsionc lunari pcrvenirc, qui etiam priiicipia paris et im-
diem accipcre. Qua' luna (juatuor scheinata quadratorum quo-
paris coiitiuet, ncc noii
habcrc inuustratui' : cst ciiiin inlcr primordia quc ac solidorum pcrfcctorura quo pariter ;

ortus sui coruieulata; dciiide ellicitur dimi- iiumerum, scu per deccm (2) pra^ccpta Icx
dia; dehiuc ad incdielatem exuherans, in data cogiioscitur : ct alia plurima dc ejus
aequalihus orbis sui videtur partes efficere ; pcrfcctioue explicari posse non did)ium est.
quartum schema ipsiu«pleno luminisfulgore
perficitur. Quaternario iiumero schemata X.
meraorata subsistuut. Kodeiii quaterua-
Quatuor vero schcmata duobus hebdoma-
rio numero deuarii quoque summa sup[)lc-
dibus pcraguntur a prima [die] usque in
tur. ]Van si uni pro ordiue nuiiierandi adji-
septima, ct a scptima usque ad quartam de-
cias duo, suut tres. Deinde trihus adjectis,
cimain. Dividunlur autcm cjus schemata sic,
efficiuiitursex. Quatuor cousequeuter euu-
in licbdomadaprimacornicuiata, et raedia in
meratis, decem, ut coguoscis, explentur.
altera hebdomada. Dum cxsuperat medieta-
Quare si deuario ipsa cpiatuor conjungan-
tem qua; dicitur afA.ptxupTo<; (5), plenilu-
tur, eadcm ratio rcperitur in deciino die
,

nium, adjccta tcrtia hebdomade, solemnita-

quo aguus accipitur, et in quarto dcciino
tem dcterminat pascha;. Et extimo per hoc
etiam quo ipse agnus praecipitur immolari.
significari, quod tres quasi quartee decimae
IX. fcsti ])aschalis rcferautur in lege ; id est
Qua? schemata quatuor opinor fortasse iiua quarta dccima dum yEgyptum relin-
,

ccclesiai significare profcctus per cvangeli- querent; altcra, quam in eremo egerunt
cam doctriuam, qua3 quatuor coruscat iui- tcrtia, dum pascha in terra jam proraissio-
tiis. uumcrus dcnario
Quatcrnarius ergo nis cclebrare cocperuut. idcoque et sauctus
adjectus (luartumdccimum cflicitdicm, fcsti evaugelista 3iatlha;us per trcs quartas de-
paschiilisexordium. Legi igitur qua" est pro- cimas series gencalogiai pervenit ad Chris-
lata Dccalogi cvangelium {Vj sociate, quod tum; ct vclut in tcrra sancta ct promissio-
(luaternario fulgct numcro, quartam dcci- iiis, id cst, in Ecclcsia quai proraittehatur,
mara perlicit dicm paschalibus mysteriis ,
(juam ipse sua nativitate creavit (6), cum
(I) lerlum Dei, qiti eatii rifjet, dubius quiclcin le- bosus. Dicitur de luna, quum cst inter mcdietatcm suam
gcrcm regat vix aulom dubitcm an pro eam\ noii
; ttplcnitudinem, albesccnlibus ncmpc aut uno, aul Iri-
scribendum sit uut subiiitclligciuium animam. Kursus bus luiirc scliomatibus, lioc est , vel iuter scptimum ct
aut e f^r.TCo (otum illud ncccptiim fnit, aut grnpcorum dfcimum (|uiiitum dicni iiHi-cmenti, vcl intcrdecimum
more instructum /aT'/ voo'J(Ji£va; legcrc mibi videoro-roO (|uintum cl vigesiriuiin piiiiium dccrcmenli. Caiterum
OeoO >o-)ro;, 6; Ta-j-f,; ooriyo;. — ,2) iusc ps. LXiv, 12. "0 a/;ip/iicyr/«ni
tanlum liaclenus invciitum apud Firmic.
(3) Evanfielia cod. —
Sed per derem , cod. pniilo
(i)
,

Pr.rf. mathes. iv, clMacioh. Somn. S^ripion. i, 6, ex quo

infia qualuor viri schemata.
: (5) Ampliisyrtus— id laeile censcndus esl Victor accepisse. (6) Vidc- —
cod. aaiixufToi;, ab duii circum, el xufro; cwrvMJ, gib- turlcf^endum creavit el cum.
: ,
 ; ,

300 JOANNJS DIACOINI

paschali celebrilate suscepimus. Pascha
enim nostrum immolalus
XI.
Usque ad diem vicesimam primam ejus-
dem mensis, a quarta decima luna usque ad
Yicesimam primam ipsius primi mensis
paschalis solemuitas indicitur observanda
quae dies expletur per hcbdomadam tertiam
Ter enim septem viginti
ciunt. Quoniam omne tempus hujus saeculi
dierum hebdomade revolvitur, jure pasclia
tertia hebdomada peragitur. Tertio enim
tempore Dominus noster, agnus verus, pas-
sus est pro mundi salute primum namque
tempus ante legem secundum tempus sub
;
lege tertium sub gratia cjus effulget. Vi-
;
Quid, animae virtutem accipiunt triperti-
est Christus {\). tam, ut una sit qua in furias excitantur;
altera, per quam desideria capiuntur; ter-
tia vero est mens (3) rationalis, quam si-
gnificat superliminare. Caeteras vero duas
memorati indicantpostes. Sed totam animam
sanguis veri Agni Christi defendit ab exter-
minatore Diabolo.
et unum fa-
Nec remanebit ex eo quicquam usque
mane [v. 10]; id est, in resurrectionis tem-
pore, quo jam, non ut modo carnem et san-
guinem Christi, sed perfecto prsesentique
ejus reficiemur contemplationis intuitu.
:
Denique Dominus noster carnis suae sacra-
mentum pro suae memoria nos docuit pas-
sionis accipere. In resurrectione vero ejus

gesimam primam ejusdem mensis arbitror gloriam videbimus majestatis.

hoc significare, quod supra memoravimus :

XIII.
quia quantolibet pasclia longius differatur,
quarta decima tamen luna non aliter inve- Renes i^estros accingetis [v. II]; ut cele-
nitur existere, quam adhuc in prima
sole brantem divina solemnia indicet contra in-
parte sui circuli constituto. Quamvis enim sidias diaboli militantem. Cakeamenta ha-
serotinum pascha proveniat , septimo ca- bebitis in pedibus(i). Non exsuItentMarcion
lendarum maiarum die evenire necesse est, etManichaeus (5), hostes veteris Testamenti,
sicut post viginti et aliquot annos jure cele- putantes ex hoc evangelio esse contrarium,
bratur in futuro ; nec ultra fas est pro- quod in illo et calceamenta in praedicatione
gredi ad speranda resurrectionis venerandae habere vetantur (6). Quasi vero et in lege
solemnia. Et tunc quarta decima luna erit non simililer ituro ad pra;dicationem Mosi
vicesimo tertio die mensis aprilis, secundum jubeatur ut calceamenta projiceret, eo quod
Alexandrinos secundum Latinos vero
; , fuissetterra sanctaubi constaret. Et iEgypti
quarto decimo calendarum maiarum. Sed vero quoniam terra sancta non fuerat, cal-
eadem quoque luna, ipso sole adhuc in ceamenta habenlcs iu pedibus, ut scorpio-
prima parte ex duodecim partibus circuli nes serpentesque securi calcarent. Haec enim
constituto, invenietur in a^quinoctiale oppo- nunc figura demonstraret, fidelium gressi-
sito similiter constituta. Etquoniamprinci- bus utique , actus animae fidei auxilio mu-
pio proprio connexa sunt caetera, reliqui (2) niendos.
dies tamquam principia ex quo orti sunt,
,
XIV.
id est, plenilunii exordio rationabiliter im-
putantur, etiamsi aliqui dies lunares ex vi- Tenentes baculum mrtni6 us. Quempropter
ginti et una tunc existere videantur, relicta adversarius formidaret
crucis indicium
cum sole prima parte jani circuli. sciens et iEgyptum suamvirga fuisse per-
XII. cussam.
Et sumenl de sanyuine, ac ponent super Edentes festinanter. Absque pigritia et
utrumque postem, et insuper liminaribus cum omni instantia divinae solemnitatis
domorum [v. 7]. opus cst assumendum.
_{i) Chrislus, i Cor. v, 7. —
(2) Et reliqui, cod. — elflem loco accommodatam. — (4) Hdbebit in pcdibus,
i^) Tertio vero emHnens , cod. Aliter delnii legere, ut cod. — (5) Manichxos hostis ib. An griece lcgendum
legi,attento Origenis eamdem instituentisdistinctionem
Mavtxaw;.' — (6) Vetantur. Matth. x , 10.
 FAPOSITUM. 301

Est enim Phase. Xou passione dicitur Providentia Dei consullum, nc hi qui Dei
pascha, scd transitu(l); ditit , de corpora- populo fuerant sociati, et .Egyptum relique-
libus ad spiritalia, de terrenis cst ad ca*- rant, Deo vero credere cupicntes, contristati
lestia properandum. hac ])rohil)itione forsitan recessissent. Exe-
Et transibo {xt ternun .Efjijpli, pvrcn- untes, ct multis jam mirabilibus eruditi,
liamqiie omnem primogenituni in terra hoc pra^ceptuiu sakilare cognoscuut. IMense
^QUPf^ [v- 12]. Oportet nos diligentius novaruiu frugum , ista solemnitas populi
intueri, quod Dominus dieitur /Kgyptum est per gratiam baptismatis innovati. Hu-
percutere. Hehra'is vero Extcrminatorem jusmodi cnim fruges sacratissimas fons
dicit esse eontrarium, ([ueiu sanguis Agni in Sancti Spiritus foecunditatc producit. Unde
domos eorum prohibebat aecedere. Percu- etDomiuus ad hujus segctisfructum cordis
tiam, inquit, omnem primogenitnm in terra oculos pra'cipit kMare : levate^ iutpiit, ocu-
/Egijpti et in cunctis diia Jujypti fuciam los veslros et videte^ quoniam messes albx
judicium. Kt item : Quando pcrcussero ter- sunt (2), tenebris procul dubio perfidiae re-
ram jEgijpti, sed et transibo, ait Dominus, pulsis .Ugypti ; non apparebit apud te akquid
percutiens /Eggptos. Hehra^is vero advcrsa- fermcntatum, nec in cunctis finibus tuis
riam neseio qiiam indieat poteslatem I^ec :
fermcntatum maktia corruptum a cujus ;

erit, inquit, in vobis pJaga disperdens; et- contagione Dominus nos cavcre praecipit, et
enini quum viderit sanguinem in superli-
: circa terminos nostros debere es.se sollici-

minari, transcendel o^^tium, et von sinet tos,ne per aures blasphemia! aliquid admit-
Percussorem ingredi donws vestras et Uedere tatur; ne intuitus oculoruni polluat turpis
[v. 23].Vides quod ha'c iiimia virtus, opi- aspectus ; sed et termini animae, id est, co-
nor, yEgyptios volens tueri, contra Dei gitationes, vallo suntfidei muniendi.
populum saeviebat. Dominus vero plebem
suaiu vindicans , inimicos exterminabat xvn.
iHgyptios.
Accepitque Seforam filiim ejus [Exod.,
XVI.
11,21.]
VixH Dominus ad Moxjsen Aaron : Jxsec
et VlCTOR, EPISCOPUS CaPU/E^S).
est religio Phase : omnis alieniyena non co- Moyses, figuram legis hahiturus, accepit
medet ex eo [v. 43]. uxorem filiam sacerdotis Madian qua co- ;

Jam proficientibus jubetur ut alienigena pulatiouc siguificabatur legem Dei popu-

prohibeatur a sumendo paschali mysterio. lus gentium suscepturus.

(1) Transitu. Notuin etymon ab Heb, nC2i phase, cus si Theologus dixisset
, » Pcr lilierx 2 «'« tt, et
:

%euphascha, ndnnullis, inter quos fuit Augustinus, Isi- n in X mutationem hancvocem nDD> adlinguam grs'-
dorus, aliique , placuit a firajco Tra-jyw Iransvcrsim cam accommodantes Benc quidom et diserte
y> . sed, :

deducere. Graeci primus scripsissc videntur ^i^/.a, ac amabo, quid ad plcbeculam Constantinopolitanani?
hsec
deinde, inquit Nazianzenus, per litlerx cp in ti^ et y. in
y
— {^)Alb;v sunt. Joan. iv, 3o. (5) Capux. Cod.—
mutaliunem^ hanc vocem ad linyuam grxcam accom- fol. 75, d. Equidcm timendum ne cxciderit nomcn
modantes hunc diem pascha nominarunt. [Orat. in auctoris ad scholia enim Theodori tarsensis eo luben-
;

nov. Dominic. Oper. t. 1, p. So3). Ad h.Tc doclissi- lius baec amandarcni, quod ejusdem excerptis hsc pra-
mus editor Maurinus u Clarior autem fHissel hic lo-
: figantur et suhncctantur.
 — ,

302

SANCTUS NICEPHORUS,
NOMINE PRIMU8, PATRIARCHA CONSTANTINOPOLITANUS.

EX ANTIRRHETICIS LIBRIS LOCA SELECTA.

I.

'ETTixpKJti; , vjTOi otacracpyiaic xwv oux euaYio? exXricpO£i<jtov xaTa twv lepiov etxo^vwv j^pv^aeiov , yf^oiJ.iyv^

Tcapa Twv TTpoeaTioTwv tou opQou t^; 'Exx)^7i(Jiac SoYjJiaTO?.

CENSURA SIVE EXPLICATIO

Quorumdam sectis allaiorum adversus sacras imagines testimoniorum , ex his accepta qui rectum Ecclesise
dogma defenderunt.

Sanctus Nicephorus, Appendix JI ad antirrhelkos libros.

Philosophus peripateticus, Adversus Christianos dicta quxdann.

Magnes, Ex libris apocrilicis primo, et quarto.

ARGUMENTUM.
NiCEPHORUS quaedara procemii loco autumans pra?- nos crimina obagitans, — XI. Ab illis priraum pes-
mittenda , —
I. Monet non esse cuivis spirilui (emere sumdari sinceram Dei monarchiam ,
quam et Adriani
credendum ;
—
II. Illum quidem excipiendum qui vult esse imperio simillimam; — XII. Deinde incon-
cura Ecclesia consentit; al) ca vero discordantem eo , stanter angelos induci , repudiari deos , utrosque sciii-

citius respuendum, — III. Quod veritalis inimici, vel cetejusdem naturse, nomine vix diverso.
quum sana docenl , animas in ruinam trahunt ; — IV. Xill. Quai quum Nicephorus paucis perstrinxit, —
Quanto magis, quum proterva effutientes ,
gloriari XIV. Via ad ea quae sequunlur plane audiendum, ex
student. attento auctoris fine, data , — XV. Magnes proponitur
Inde cominus aggrediens quoddam ab Iconomacliis egregie et subtiliter disputans de Dei monarchia et
testimonium ambitiose allatura , V. Primum ani- — apy&pivwv Oewv ratione ; adducta ab igne comparatione
madvertit insidiarum suspicione non vacare quod la- et divi Pauli testiraonio — XVI. Distinguendum jubet
teat auctor testimonii , cjusque liber invidealur ,
— Deum v.aT' oOffiav
;

ab angelis aut deis ty) Gecrei nuncu-

VI. Deinde non deesse titulo producto quid fraudi patis, ipse siquidem Deus est monarcha Svtwc, unusque
simile. — VII. Quaeritur undecumque libcr; invenilur, xupiwc diccndus ; — XVII. Tum quid sirailibus sit aut

vetustate paene exstinclus ; describitur ;

— VIII. Expen- dissimilibus imperareet quonam jure. — XVIII. Solis
dilur titulus ; indagatur Magnctis dignitas , aetas, — instar, unus Deus, dominusque dicatur.
esto — XIX.
IX. Nomen, palria X. Qualis Theostenes^ cui nun-
; Hinc concludit Deum solum naturae suffi vi et amo-
cupalur liber, ejusdem SiopOwTYji; ac judex; quis totius ris vinculo imperare ca;teros
, aut violenter arrepta ,

opcris fmis, an adversus Grsecos dirigatur. aut accepta lubenter tyrannide ,

praeesse ;
— XX. Om-
Philosophus quidam, cx Aristotelis dialriba, raagnus nibus demum omnia solum Deum posse , absqueullius
in diccndo vir, adducitur, inter phira, duo in Clirislia- rei indigentia aut araissione , elargiri.

Ex codice Parisicnsi olim Colbertino 554 , deinde de quo habentur nimis multa in Prolegomenis ,
quam
regio 2044, nunc 9H, unico scilicet ac vetustissimo ut hic nobis sit imraorandum.
 ,

]NTCEPHOW AiNTlRBHETICA. 303

NICEPIIORUS.

I.
nPOOTMION. PROLOCUS.

Al Tcov (i) tepoypa(pwv ^eXxwv OeoTCapacJo- Quae sacris tabellis divinilus tradit^sunt
TOi pYicei; e(ji.<pavco; dtayopeuouatv, w; eTrecTeX- litteiu', manifcstc cdicunt illud olini a ve-
XeTo TCOTe oic)ax.Tix,to; Trapa-wv xrpuxcov ty;? ritatis pra-conibus scriptum fuisse, ad eos
dXyiOeiai; toT; ev TCiCTei ty; ei? XpicTov tov 0eov qui fide in Christum Dcura nostrum justi-
& •flp.wv ^e6ixauo[Jt,e'voi(;, tyj Te dyaTT/i t^ Trpo; ficati eraut, quique statucrant tam clia-
dXX-/iXou?, xal Tvi piriaei twv Oeiwv evToXwv ev ritati ad inviccm ,
quam vcrbo divinorum
auTw eaae^vciv 77poy;pr,(jLe'voi; •
w? ^-o T-flV maiidatorum firmiter adhoerere; scilicet,
pwciv ty;; toO Oeiou IIveoixaTo? owpea; xa- ut augerentur hi agnitione donorum Spi-
TanrXouTrlcac.v , u.y\ -jTicrTeueiv TravTi rveu- ritus Sancti non
, esse temere omni spi-
10 {xaTi (2), oiyXa. ^oxiadJ^eiv Ta dvw6e'v Te •xal ritni crcdcndum ; immo probanda quoe
ex Oeia; eTTiTTVotai; eTTi^oiTwvTa , "xal ir.^; zii; sursum ctadivino veniunt afflatu, rectaque
XpicTov 6|i.oXoyia<; , w; ei<; Tov<^e tov •/.o'cij.ov lide in Christum , ut pote quae ad hunc us-
eXrfXuOcv , aoi^y.1 zry -/dpiv euo^id^ovTa (3). qucmundum cffluxere, ut rectam carni viam
d 6e iToociovTa touto [xr, 9e'pei to •/C'/fpuy[;.a, ad gratiam suppcditarent quae autem coram ;

15 ex Tou xocjxou Te elvai y.vwc^xecO^i'. , "xal ca- adsunt, nec inhujusmodi continentur prae-
^w; TCapd Tou evavTiou wp[x-?;'70ai xai dye- couio , liinc agnoscenda ex hoc esse mundo
cOai TTveup.aTo;. Toutoi; oJv toi'; Oeiot; '/.ai et a contrario manifeste irruisse moveri-
6vT,<Ji^o'poi5 TrapayyeXaaciv y.xl •fiad; eTrecOai que spiritu. His ergo divinis et salutaribus
/pewv, aTe oupdviov -/texT^/iixe^vou; t6 <ppo'v/i|xa, mandatis utiquc nos par est obtemperare :

20 x,ai fxr.oev yrfivov xal tou '/owi^ou? (4) purou si([uidem divinum assequuti consilium, 110-
xaTa ij^uy/iv eOe^XovTa; eTvicupecOai , TricTei lumus quidquam tcrreni aut sordibus ex
TYi(5) ei^auTOv •/4aTr(pTi(7jxe'vou? dcroaXe'GTaTa, luteis in animam injicere; quippe qui fide in
xai liyxTzr, TeTeXeiwjjievouc j3e€ai6TaTa' xai Ta Christum solidissime fundati, et firmissima
aicOriTr^pia yeyuy-vacfxeva (6) eyovTa; TTpo; exicdificati charitate , sensusque haben-
25 didxpiciv Tou ^eXTiovo; xal tou -/eipovoi; ex tes exercitatione habiies ad mcliora abs
Te ty;; twv lepoypdcpwv [xeXe'T^/;;, •xal twv pejoribus secerncnda, cx attenta Scriptu-
6ciwv xal Oeocp6po>v xaTpwv cUr) ac-/.aXia; Te rarum lectionc et venerandorum Deoque ,

xai eic-/;y/;cew;, tb; aipetcOai [xev to to^e^Xi^JLOV, plenorum Patrum doctrina ct pra^dicatione,
dTroxpouecOai 6e ttocv otiouv fiXaSepov xal cligamus quic prolicua, iiociva vero et de-
3J d-OT.-TUCTOV. tcstanda amoliamur.

II.

Atd TOUTO xai vuv zdv [7.ev TTveuaa 6 xr, Quarcctiam nunc, quemcumqucspiritum
uyiaivouc*/; zr.q E"xxX^/;cia; dt6acxaXia e^axo- qui in sanain Ecclcsia? doctrinam consentit,
XouOci, tb; evOeov Te xal dvcoOev "/ixov, — poc- hunc uti a Deo ct desursum venientem lio-

(i) Al Twv. Ha;c Niccphorus, absuluto jam o|)eri suo, scges Spicilegio solesmensi , ita Deus faveat, inse-
Libi is'iue autinhelicis in vulgus cditis vidclur adcJi- rcmla. —
(2)llv£uaaTi. HcspicitlTliessal ,v. 20,21.—
tlisse. Desideraiitur cnim , uiio exccpto, in Cictcris (.5) lvJooia!;ovTa. aic codcx prima manu. Altcra cor-
ejus codicibus,
fpii tanluin liaiienl Apologiani pro /icle rexit : eOwo^ai^ovTs;, sed mcndose. — (i) Xowoou;. Deest
orlhodoxa Antirrhelicos Ires conlra Manimonam ; cl
: in utroque thcsauro velere et aiiglicano SteplianL.
duos adversus Eusebium cl Epiphanidem, seu pccu- i5) IlicTei tj ib. manus in margine.
corrcxit vctusta
liarcm eonindcm coiifutationcm r|uibus in iioslro co- (0) l's.^\jy.',y.iju.iya.. Respcctu ad Petr 11, liII y.acdioL-i :

dicc accedunt lijpc de Magneli.s lestimonio irMp:(s::, yEY'^."-''*''!'^'^' iT).cOve;b.; e/ovts;. Maxiinc vero ad llebr.
aliaque de divina imagine perperam idolo dicla, tuni , v. ii. Tot oi'.<j(>i\xr,^:7. YSYutxva^ixeva e/ovtwv ttoo; oidxjitc^iv
^uiVi 5i7 Yf.a7tTov ^^ TtepiYpaTCTOv, etc. Ampla avsxooTwv xaXoy te xat xaxoO,
 ,

304 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

vfjiei Tiaav xal xpQ<7ts(70ai. 6 8k (AVi TauTyi; norare nos decet et excipere. At receden-

Tuy/i Tvii; op.o^voyia; (i), w? e>c t-^; xo(7|y-ur? tem forte ab hac consensione , tamquam
^vi TauTVi5 xal capxixv)'? Trpoaipeusw; Trpoiov e mundana prorsus et carnali voluntate
s^JToyaGf/.evo)? xal a7iro/tptvop.e'vcoi; xavu, tviv unice et yia aperta profectum , liujuscemodi
5 TOUTwv eTriV.pKTiv xoteiaOat G7rou^a(^ouctv , studentes agere discrimen , semel agnitum
eztytvto(7)to'y.evov ^twOetcGat 7ira'vTY) y.at (Xtto-
pravum spiritum detrudere prorsus ac
xew,77ecOai , outco; vi (X7ro<>ToXiy.v) Trapeyyua
missum facere id apostolico praecipimur
,
^tax£)veu(>t? , aakTziyyoi; (x^Tvij^ouTa ;x£ya>,o-
mandato, quod tuba clarius intonat ac
(Btt)Vo'T£po'v T£ y.cd £U(JV){/.()T£pOV , W(JT£ V1[J(,(X(;

distinctius; ul ipsi nos his hortationibus

10 TOiauTai; 7rapatV£'(7£(Jtv Trpov^/COUTKjp.evou; T£
)cal 7rpov)(7(pa>.tGj/£vou; ^evai; xat (zXXoTpiai;
praedocti ac praemuniti , non aUenis aut
(pwvat? {/.vi 7rapaGup£<jOat ,
jx-/]Te (ptXauTia contrariis vocibus abducamur; neu abri-

xal (Z7rovoi(X twv eTepootoa(jy.a>^ouvT(ov uTra- piamur proprio amore aut vecordia secus
ye(jOai, (o; ou yivcocx.ovTcov e^ a7rpo(je^ia; xai docentium, qui tam negligenter quam pro-
15 (zxpaGia; p/^Te a );£'youGtv ,
jJivi^Tc 7r£pi Ttvcov terve nesciunt sive quid loquantur, sive
^ta^ESatouvTat. quibiisnam de rebus asseverent.

III.

Ou yao, ei Ttve'; iroTe etev outoi ev rrveu- Etenim etiamsi forte eorum nonnulli in

[jtaTi 0eou, 7^a7v0u(Jtv [jLUGTvfpia 7;p6(; tov jcaT- Spiritu Dei essent, nihilominus mysteria mi-
apTtG[7.6v Tcov (y.y.ouo'vTcov xat cJjipeXetav •
nime proferunt ad emendationem et profe-
20 oHX ael t6 cpiXepi •/cal £'|xxaOe; tou ^povvf- ctum audientium verum studio contentio-
:

(xaTOi; voGOuvTei;, (XTrep eu jcai x.rxkuiq Trapiz t£ num ac impotenti animo semper laborantes,
Tcov Ofiicov ypacpcov, xat twv O£o«po'pcov otoa- si quae probe ac recte a divinis Scripturis et
cjcfx^Xcov £>cT£0£iTai, Trpo? t6 oiy.£i6v CTpe- Deo plenis doctoribus exposita sunt ea ad ,

€Xou(Jiv Oe'X-/i[Aa, Trape^-z^^ou^XEVot 7rp6? e^a- proprium detorquentes sensum, ut decipian-

ss Trocr/jv tcov (X>cepatOTepa>v •/] eu-/iO£GT£pcov . y.al tur simpliciores ac minus prudentes per- ,

'KoXkouQ a7ro§ouxolouGt,y.aTaTp£;(_ovTe; auTcov peram interpretantur ; multosque de grege

e/C[;.avco; t*^? a-KloT-riToq, y.ai Tr,q p.ev ^uci- avellunt , impetita furiose eorum simplici-

Xt)c-fl? (ZTrixyouGt Tptoou , )caTa xp-/)[;.vcov Te tate, et a regia distrahunt semita, ac inab-
xai papaOpcov toOouGi toci; (l^u/a; , tbv av rupta, perque abyssos sic animas detrudunt
30 eTrayayojvTai jj/fi^l 7rpoG£y£tv (xvOpcoTrcov ev- prsecipites, ut nec hominum velint mandata
T!X>>[XaGlV. sustinere.

IV,

Ot ou^ev I/.5V irveui/.aTf/Cov e^rt^epovTat Qui autem nihil prorsus inferunt spiri-

ou^e (x^iov xr,q Tou 7rv£u[ji.aT0; •/_aptTO?, alV tuale, nihil Spiritus gratia dignum, sed suo
v/. T^?i? t^iai; "/.oiXia? a^rocpOe^yyovTat , ot toc de ventre sententiose loquuntur , hi cuncta

35 L».ev opOa lYti euGE^eta; 7rapeuOuvetv iTviyti- movcnt, unde rectae pietatis dogmata sub-
pouGi ^oyuLaTa* t*/iv §£ tou 0£ou o()Cav Trap' vertant : Dei quippe gloriam nihili facien-
ou^ev TiOe[;.evoi Trpoc ev [jlovov ^"kiizouciv , co; tes, in illud unum intendunt, ut proprium

av Ti[X'/iv eauTOi; i'/, (pt>.ap)(_ia<; 7r£pi7rof^'- quisque decus ex imperandi ambiant cupi-
GoivTO , alayyTfiq y.ai (XTt[xta5 (X^rac/i; U7r(xp- dine, sibi vero dedecus ac probrum quod-
40 •/ouGav TrpoEEVov* v/i(p£iv ^e •/i[/-a(: ev Tra^jiv cumque comparaturi. Vigilure autem uos
 ,

l)i: MACi.NETi: 305

iii oiniiihiis, ac dijiidioare qufe sit \oluulus

ayaOov /,al euapecxov xai TsXeiov (i)* iva Dei, liocbouum, hoc beue placitum est
xaTa tcov ei; £'jap£'(jT7;i7iv auToi iXkei-
ntquc pcrlVctuiu; ut uihil oiuuiuo corum
iir,()vj
([Uii' acccjita suut ei prietcruiittcutcs per-
TVOVTe;, apTioi ava^^isr/Owaev £v auTw */.al
,

fccti probcuiur iu ipso ct sapieutes, oiuni-

5 eu0u(pfov£c, — aijr,; c^ix.aiocuv/i; xal euce^eia?
quc justitia ac pietate ad cumulum repleti.
TrXr.pECTaTO'.. Kal TauTa u.h w; £v rpooi'./.ioj
Hiec qiiidciu proaMuii iustar paucis pi'ae-
Tpo'7Tw '')ia ,3pay£wv Xiki/hio.
uiissa suuto.

V.
Oox £iyot/.£v d£ Ti xal ^paaaipLSV tcov Haudquidcm uovimus quid ageudum
ita

vjv irpoelOo-Jicov elvexcv ypr^c^cov, Aiav yap essct liis de testimouiis quae jam prodierunt.
10 6a'jaa!^ou.£v xal £/.— E-X/yaeOa , o;ti; itoTe Vchementer euiin mirabar ac stupebam,
eiv) 6 Ta'jTa; ava>.ecaa£vo; •
do; Ta; ^i^oi»; quis taudcm ille esset a quo ca collccta fue-

a'jTac o'jx £i;£T7ca'y£v •

TT^iT^pov Tv;; iT^inzr,-
riut quum ipsosmct libros uon tradidit;
,

xal
utrum nobis, exoptantibus licct ac scire ap-
j;.'/;; ty;; ^t^a-^xa^.-^a; to'j cjyYpa^sco;
pctcutibus, inviderit scientiara et doctrinam
^Oov/;«7a; •/^a?v, Tof; Ta-JT/; ecj/ieaevoi; xal
scriptoris,au ab eodem intentum fiuem ar-
15 £y^').iyoaevot; * •/] tov o/.orov xal jttoOeciv
fjumcutuinque celare voluerit quasi vero :

aro-^tcjvaTOa'. &0'j>.oa£vo;" co; ^r, £'jO'j; T£

confestim et primo iiupctu perspicuum sen-
jtai i-A rpcoTr,; £7:'.€oV?.; £acpavo'j; •/.y.l 6-ri'k'r.;
sum sit lcctoribus exhibiturus, indeque ef-
Tot; evT£'j^oa£VO'.; •/.aTa'7T-/i<Joa£vr; , /.av- exaineu corum qua; finxerit et in
fugiat
t£'jO£v dia^pacroi (2) tcov opaaaTO'jpy/;0£VTcov sceuam produxerit. Quouiam igiturpropo-
20 Tov z).iy/vj. Erel 0'jv rpo'j/.£tTO av.-yveijca'. situm uobis cral horum \ira detegere iie- ,

a'jTwv T"/;v d'Jvaa'.v, ava-^v.aico; irl t/;v ava- cesse cst ad id propereinus relegendum :

Yvco^Tiv /,£ycopr//.a(jt.£v* oVjV ^s £•/. tcov a-xpcoTr,- et quantuiu ca testiraonia aggredienti])us

pia-jOevTcov Toi; ^-'.oa^Xloijc.v Tuv.s^vai "xa». datur ex locis capite et pede truncatis in-
cjvi^eiv £V£<JTiv, rpo;
ad ailatae sententiae
telligere et conspicere,
t^/;v avarTu^iv t-?;; £y/.£i-
explicationcm accedere satagendum est.
25 {Ae'v/;; <^'.avoia; aravTrlcaTOa'. (ii) cop(xr^0'/i[;.cv.

VI.

£•/£'. Toivjv •/',

T-^; -/o-flfjeco; eriypa^-/; Habetur interea huic testimouiotitulus hu-
C0^£ (4)- juscemodi :

TOV AHOV MAKAPIOV SATsCTI MACARII

EK THl TET.XPTHI BIBAOV TON AnOKPiTIKtiN. KX QUARTO I.IBRO RESPONSIOiNU.Vf.
so E<7T'.v o'Jv */,a/. Toij £77'.ypa[7.fj.aTo; a'jTO'j Liccl igitur vel cx libri titulo intelligere
TO 'j^rj.vj T£ •/.al paT/.avov too locpoij 6-h superbiam ct miiiignitatcm istius docti
to'jtou xal d£'.vo'j /.aTavo"?.'7a'- 'jroypao£co;. scilicet et perili scriptorum excerptoris.

(I) K«i -£/;'.ov. Forsitan

lcf^endmn siipni vr.iitv : nnKineret nomen anibiguuni , imino pncne pncvaleret
oii ^,uLi:, oarjuc ultiniii rcfercnda atl viluntalem Dei .Tppellalio Macarii Magnetis pro Beati Magnetis.
bonain, beneplacitam e,t perfectam, to 6£>r,!xa tou Hjo-j, ATToy.c.Tiy.wv. Tiluius (iiiobus verbis accrcsceret ox

t6 dyado', x. -. ) —
(2) A-.a^SpaTwv nonnullus legcbat.
codice Paris. 7)64 In quo cxstat insigne Magnetis de
—
.

(5) 'AravTf.TCiOs'. rod. — (4) 'n-:t -roJ irwj Ma- S. Eucbaristia frngmentum aiias editum, sub b.ac cpi-
Nicepborus \idotur, liic subsiskndo
•/aoio'j. innuero ,
graplio : To.vroo; "I':>>r,va;a7:o/.o'.'7£wv.li0(lex \ oneliis
K/.

audicndum csso /a06>o-j iHnd Motxao-o-j nompo : , e .pio Turrianiis Magnetom primum in lucem emisit,

heati: iconoclastas vcro vel a primo liminc stultc videtur babuisse T(ov 'AtioXoykjv to-j liOaYY£«'^'J «:-'-?
:

tilubasse, vcl iectori minus atlonlo paravisso fu- f);„0£vr,v vertente

: Turriano (( Ap()logiarum rK/rrr.'v!/,-f
:

cum , duin cmpbalicc proferunl bis in idom, ToO Kvaiigeliorum caiumniatorcm. » Meiulum
7'/iPos//K'/>e/«

iYioj MaKafoj. Eo lamen profocere ut ad nos us(juo aut in codicem aut in vcrsionom mcidissc vebementor

I, 20
 , ,

306 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

wv(i) oOto? Prolato enim duntaxat nomine, quis tandem
TouvofAa yap u!,o'vov TrpoOal;, Ti?

uTZYiO^i 770T5 6 Max.apio?, cocTrep y.al auTw fiierit Beatus iste [seu Max^xpio,-], tamquam
pac/taivcov tw ci»Yypa(pet T-fl? aC^s'?, ou cuv- invidens suam ipsi scriptori dignitatem,
exi^ei^cox.sv *
apa toi'; tvic lepwrjuvv)? larps- non simul edidit : an sacerdotii decorus in-
5 TCwv ot.\jyn]}.oLGi-i ^ie^aivsTo ;
x.ai tivo; TiroXeco; fulis praefulgebat ? et cujusnam civitatis re-
Tou; oiaxa? eyjce/eipiGTO; aXXco f^/f tivi
vi
gebat gubernaculum? An alii cuipiam clero
xV/fpcp Tuyyavcov aTVOTeTayp.e^vo; ^pi<jTiavo?
;
forte preefuisse contigit ? At enim christianus
^e OIJ.CO? xal Tou T-^; eucrsCeia? avTeyo'y.£voc
est ac simul egregie potitur sermone pietatis.
lo'you. E^eGTt yap x.al a>;Xoi<; ex.y.V/jataaTi-
Utique aliis licet viris ecclesiasticis et de
10 y.oi'; Te xal loyuoi? Tuy/a'vou7iv, x.al Ta
re sacra eruditis , de sanctissima et imma-
Oera 7re7iraiocu|X£Vot? , uTrep Tvi? lepa? xal
OprjGX.eiai; cuyypa<pa? culata religione texere scripta et doctas
aij'.coa*/iTOu */iy.cov x.al

>.o'ycov (^ioa(jxaXix.cov VAf)iQZi^ apao'!^e<jOai.

apte componere commentationes. Haud
Ou yap ^-/i To Tou Ayiou Tcpoxeiw.evov ev ergo Sancti nomen initio libri praefixum
15 apyat; ovoi/.a a77oyp'/i'<7£i payico; TvapacTviaat. eo sufficiet, ut indicari hinc facile possit dig-
T() a^iCO[;,a, to' t£ £7n.Tr^o£uj;.a xai tyiv tuj(_viv nitas scriptoris, et munus, et vitoe conditio.

ToG XiyovTOi; •
to ol tcov A7r0x.ctTt.xcov ev t*^ 'ATToxpiTtxcov autem nomen in titulo praeposi-
lTnypa<pyi' 7rpox.£iu.£vov, iiziidri xaTa r^iacpo-
tum, quum ea vox diverso significatu fertur
pcov 'h )^£'^i? C'/i[y.atvo[;.£'vcov (p£'p£Tat, ixavco?
satis turbavit lectoris intellectum. INihilo-
20 sTreTaoaTTev tcov (zxouc»vtcov tviv atG6vi<7tv.
minus hoc loco sensum legenti dabat, nempe
Evvoiav S' ouv o[/.co; IvTauOa Trapetyev tco
ut de prius quaesitis , sive de propositis
svTuyj^avovTt, cbi; £7rt TirpoviTCOpvip.evcov v) TTrpo-
ad queestionem locis quibusdam adducatur
TeOevTcov eti; Vl(yiV
'C'/iT-/i 7TP0T£P0V
p< TtVCOV Xoycov
solutio, autjudicium hisce de rebus subji-
57r(Xy£Tai T-/1V >.U(7tV, Vl TVIV £7rtXpl(jtV TOUTCOV
2.') UTTa'yop£ uouca (2). fev CO
J OUV Ta TCOV aTTOXptTl-
ciatur. Ea sunt qua; a limine twv 'ATcoxptxuwv

XCOV 77pO£7:t(,VlTOU[/,£Va, OtC T^/IV CH.T:aMXf[GVi Cp£- queesita quamdam dum postulant espon-
,
1

pet (3), ^oXepco? [/.£T(X tcov aXKm £Copw[;,£V sionem cum multis aliis vidimus fraudulen-
X£xpaTvi[;.£'va ter dimissa.

YII.

TauTvi TOi x.al uAXa. CTrouoaico;, £7r£t7r£p Inde igitur magna cum diiigentia, quando
30 TOUTO (xvayxaiov £c)o'x.et, £7irl Tviv (^vi'tvi<71v Ti^? quidem visum est, ad dete-
id necessariuni

(it^Xou Tpa^cEoOat auTix.a o^tv (;j"/iO'/ip.£V • TOt- genduiu librum quam prinium uitendum
yapouv TzoTkk xa[7.()VT£;, TroXXa oe xat Trept esse duximus. Proinde multam navantes

T"^v £p£uvav tt£7vovvix.o't£(; , 6(|;£ 'xal [i.o'Xt; operam, satque agitantes hac de re quae-

suspicabar, quum bonis avibus copia niibi facta fuit nem. Sed baec alias, Titubis igitur ex variis codieibus
loci cujusdani Zacbarise Crclensis, iii Rexponsionibits digcstus, crit : piSXo; twv aTroxpiffewv Ttpo;
ad Reverend. Claud. Guisium cardinalem lotharin- "EXXviva? ev tou Euayys^.iou upo;
'ATco/,oyi<x
gium, ({uns edidit J. Lamius ad Nicetx Enarr. in. &eo'a(}i-jr\'i, Liber responsionum adcersus Grsecos in
i ad Cor. t. IV Deliciarum eruditor., uhi legilur, Defensione evangelii ad Theosthenem. (l)Ti?avCod. —
p. 77 'O o£ MxYvo? otodcjxaXo; apyaTo; wv outw; ev
: , — (2) 'rTiaYopeuoTjaa. Aut auferenda videtur disjunc-
'A7;o),OYia Tou EOaYY£>tov t^oo', Qs.oabi'rr[ (srjai, x. t. /. tiva vi, aut legendum supra iiTaY&u^a. Alioquin inter-
Haud scio an btec tam laetus exceperim ,
quam turbatus ordo iaborat. Sed et scribendum auoxpiatv re-
viderim attonitus subsequentem Lamii interpretatio- sponsum, suaderet contextus, qui totus est in expUcan-
nem : Magnes autem qui antiquus magister est
« do titulo 'ATioxpiTtxwv. —
(3) 4>ep£t. Nullum valuimus
ita in Evangeiii Apoiogia a(/msMS r/ieos//ie«em ait; » inde sensiim eruere nisi legendo anxie quidem et,

Tbeostiienem nempe, uti iiifra dicelur, amicum Ma- segre, suadentc tamen crudito viro v/ oli o-jv T<i x. a.
:

gneiis benevolentissimiim ! Legito ergo ad Theosthe- : 7:po5-ti;yiTov(j.eva Trjv airavT-ndiv <fipn.

 1 ,

DE MAOETE. 307

TauTr, 7rspi£Tuyoy.£v r.v [xsTa yei^pa; >.a6ov- reiidci, sero tandeni et aegre incidimus in li-

T£;, •JTpo; Ty.v TauTr,; ava'7:T'j;iv /4aTc'cTr,j;.£v. i)i'uin. Queiii ad manus habeiites iu evol- ,

Kal ola Ta sv -r, rpoa/Oswr, /prlc£i inoxk- vendo eo stitimus. Etqusccumquc in adducto

jx.£va x.ai £-'.X-/;\{/iaa x.aT^DsrTTTai, -apcicOco testimonio depreliensa fuerant falsa ac cen-
suru^obnoxia, ea exponere nunc omittatur,
5 Ta vCv >.£Y£tv, tb; xo'j!po'T£pa ola^£ Ta rapa'-
ut[)ote leviora. Quaecumque autem absurda
Xoya JcaTa 77po<sO£<j£i? ( i) jtal u<paip£(;£i? 6 y^v-
per additiones et omissiones concinnaverit
va(^a? (2) Ejt^ivo; 6 ypa^^u? £^£7:£Tri<^cUT£v , w;-
ii()l)ilissiinus iile scri[)tor, ut laudati testi-
T£ Tov <Jx.o-ov xal Tr,v (iiavoiav ty;; xpo>t£i-
moiiii meiitein iiiieiiu[ue immutaret sub-
[xevr,? cuyYpafpr.i; aaauptocai xal ctXXoitocai,
verteretque , sicque pra?missus locus ille
10 iva dia Tv;; c/.sutopr.O^icvi? auTto iEaTraT*/)? ipsius mendacio patrocinaretur , allataque
(Tuvr^yopa tw oi/C£uo OsV/faaTt. xaTacr/i'c-/i faverent proprio ipsius proposito ; baec pro-
Ta 7:poayoy.£va , TcpoVwv ).oyo; xaTa ycopav gressus sermo meus suo in loco explicabit.
£Vu^£i;£t (3)- ri£piypat]/a? yap Ix^tO^v Toxai- Quum enim illincsustulisset quod summum
ptfoTaTOv, 0'jd£v £T£pov 7j 7r£pixo7rr; 7T£pixo- iu eo libro erat, nibil aliud fecit quam ut
15 7:r,v, iW o'j y^r.ii-^ tov £>C7:£u.<pOc'vTa yoi^~r,^
emissus ab eo liber fiei-ete\cer[)tum excerpti,

fiipyacaTO.
nou autem testimonium probe adductum.

VIII

F.fiv. V.oiTTov |xi/tpov avtoOsv -/.aTap^avTa; Ca^terum necesse est ut altius nounibil
Tr,; 'j77oO£C£co? , 0'jTto ^titu: y.al 8izkiyc,aii repetatur argumentum , et inde palam sit ac
c^a^spa; T£ xal ou'^£v cjva^ouca; 7Tp6i; tov liqueat inepta esse et minime cum propo-
20 e7TiT£Trio£uu.£vov cx,07Tt>v TDt; ctpTico; ava>.£y£''- sito convenire scopo baec \erba nuper se-
ca; (fiii^^a.^;' ap/.TEOv di tou Xo'you, tocTTsp lecta. Inci[jiendum, uti par est, a primis
cixo; , a7T' a-jTtov twv irptoTtov Tr; fii^Xou libri litteris. Sic porro inscribitur : Macarh
ypa{jLaaTtov vi p.8v ouv BIBAO^ INIARA- LiBEii poNTiFicis quidcm digiiitate
, et
PIOY (/.sv £7:iy£ypa7TTai , IEPAPXOY ^l
quodnontitulussolus ostendit, sed jam ex-
25 Tr,v a^iav. 07:£p ouy 'h iT:i'^^ttYn (Jt.ovyi d£i-
trinsecus in vetustissimi libri membranis
xvuciv 0LK\r,6ri */.al ei;toO£v ev Tai; 7TTuyac;
bujusce IMacarii affabre depictaimago etiam
Tr; Pi€>.ou apyaioTaTvi; oucr.; cpiXoTifJLto;
clarius probat; stola enini sacerdotii in-
TUTTOujxevr, tou INIax.apiou toutou v.'Mi^ £X-

TU7:t6T£pov 7TapicTr,civ. 2to>.viv yap i£p£to; dutus ostenditur : perinde ac soBpius in

30 toutov a[/.7:£yo'{A£vov (4) u^^o^paivEt* xaO' a ^r^ aliis tabellis proprium auctorem eximie de-
7ro).).ayou x.al £T£pai; ^sXtoi; avicTopou[/.e- pictum intuemur.
vov (5) £X7:p£7:fo; tov oix.crov cuyypa^pea p.e- A longo vero tempore, tertio circiter
r:ou.£v. Xpovoi; 6t 'jCTspov U7:£p tou; Tpia/.o- sfficulo , bunc floruisse virum accepimus ,

ciouc axaacavTa tov avdoa y.aTa).au.€avo-

[)Ostquam apostolicum etdivinum coruscavit
ssacOa, £^ o'J To a7:ocToXix.6v xai Oeiov e^e-
praiconium.
Xaix^s x-/i'puy;j!.a.

(1) IFpoOecii; cod. —

'O vi/vaoa; e/.iivo: 6 y&a-'2) pojijievov. Atlamen satis placeret Viro cuidam doctissimo
^ev;. eo loci , uti sexcentis alii.e,
Allutlil Niceplioriis scribere : ev-ETopEuiievov ;
quocuiii illud facit, quod liBec

c.ivilhlionibiis Const.iiilini Coproiiymi, qiicm variis al) illavoxoinninonondiffcrat,si utraque vetcri codicum
latentcm nominibus , fiequenlius Mamona appellatuni scriptura utcuinquc cxliilioatur ENIC TOPOYME
inseclatur. —
(5) 'ETctoeiSeiev cod. (4) •A7r£),£Y7.o(ityov
i6id., sed manus priin.T? aiit co.cvjp sccundi.sfiue curis,
— NQN — ENT6TOPGYMENON. Quominus
„. , ^.n„„;„ „„„, .i„,. „,„„„» ...^ „,.;™...,. „„„
1 , . '. . , . . ' ' viro e)/oYiu.o-a-a) omnisassentiar, movet nio nrimiiin vox
ueleta nempc vocc brcviorc, nuiin ectioiii nostr.T
••
niitciii , „' „ , '
- , „n v 11 .^,. „1, ii;...,.^i„i.^ w^
• „•,,.
simillimam.
^
— ,^,
£,• . ,. ' .'
'
planc2rrcTcaevi<7Top£w,' "'""^'-
~ ' "^•^E"''
• '''PPf'y''*"^
o) AviTTOoo-jaevov. bic ancrtissinio
,^ J. , : ... 'r •"'- " "
ca-
raclerecoaex, elnlias passim in .Nicpplioro, uti et eviiTo-
: ,
', , .

yl/i/jc/ir. p.
,"
11» o •
/o, G, excitarc 111 novo c. 1
otepliaiu
1
•

Jncsauro 1

20.
 , ,,

308 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

IX.

H? ^e 'Kolzoiq iepeu? xal cov sTireTpoTCeuGSv Cujus auteiii civitatis fuerit antistes, aut
ouTtw leyop.sv eco? av to Mayv/iTO? a/cpiSe- quoruiiiuam primas egeritpartes, nondum
v^pv x,aTa);r,(pOeiri e|eTa(^o'[xevov, t:o'- dicimus, douec exactius a nobis intellectum
(jT8'pov

eOvixov ovo[;.a Tuy)(_avet ov.

fueritMagnetis nomen diligenter investi- ,
T£pov y,uptov Yi

to
gatum, utrum nempe propria sit aut gen-
5 Ae'yeTai yap -/.aG' ^/taTe^pou Ma'yvvi<; ovo|j.a-
tilis Utroque enim modo Magnes
appellatio.
i(7i;.cv yap ^viTrou xat Tiva tcov apy(^ai(ov ttoi-
dicitur. Contigit ut certo noverimus ve-
71TC0V f l) ouTco 'ii:po<7ayopeuo[/.evov. H^v) oe /.al
terum quemdam poetarum eo fuisse nomine
£TepOV &tXl(7TVlV TOTTOU TtVO? TTaXat t(JT0p0'J-
vocatum. Sed et aliuin fuisse scimus, olim ab
f^.svov evvcoixev. A^p' ou y.aT' auTov Trept-
liistoria relatum, cujusdam loci conditorem.
'ri

10 oix.'/ici; /.aTa tviv 6eTTa>.ty.r,v ycopav ^;eiy,s'vvi

Ex eo quodistehabitaveritjuxta thessalicam
Mayv/icia (2) Tcapcovuacoi; cbvo(;.a(7Tatj y,al Ma- regionem, Magnesiaejus denomine dicta est,
yvviTe; tcov Tr,§e (^j>tn[X£'vcov tOayevcov to Magnetesque appellata est gens ibidem Jiabi-
eOvo; leysTaf cov i(;co? exetOev, Tuy^ov [^.ev xai tantiumindigenarum, quibus forsitan iilinc,
(xKkayocz rot, ou [aviv ^e ye /tat rpo; Tr,v quidem potest ut etiam in alios locos
fieri

15 ActaTt^a [jt,eTco/'.vi-/.o'Tcov yviv, tcov auToOt haud dubie tamen in Asiaticam quoque re-
/.aOt§pu[i.e'vcov Ttve? Trrjlecov Mayv/ictai cctt
gionem se(^s trausferentibus, quaedam civi-
tates, iis auctoribus , Magnesiae dictae sint.
auTcov e-f/.£'>cV/iVTat (i).

jioii movel deinde nuctoriim sequioris «nevi sivc

omisit ; tissimi pace
viri carpere uon piguit. Gf. Oriens
,

apud sive apud Lalinos ipsiusque Nicepliori

Grfficos ,
Christ. t. 697. Tillemont, Hist. des Empereurs,
I, p.
consuetudolcrxopsaj, Historiam Tpropictitra cipingo pas- l. IV, p. 507. Galland, Bibl. nova veter.patr. t. III.
sim accipiendi. —
(1) Ka( T-.va twv df/yaitov TiotyiTwv. Proleg. cap. xiii, p. 5il. Noslra demum quae senlen-
Immo exstitere duo hujus iiominis poetac veteres unus , tia sit, nola sequens proponet.
Smyrnspus, eroticus, libidinosocarmine difTamatus, cui (5) 'ETct/.ix),TqvTai. Duplex quum sit via genuinum
cerlo cerlius est sanctum Nicephorum nou intendisse; Magnetis nomendctcgendi, una per auctores idoneos ,

alter, Athcniensis, comicus, merito jurc celebrior, qucni altera per sinceros codices lis in bivio pendet. ,

laudavere Aristoteles in Poctic. III, Aristophanes Nam tria quolquot noverim auctorum tcslimonia
,
,

Equit. 519, Atlienacus IX, oG7, et Suidas, e quo sunt Unum Nicephori nostri quem aut animo
:
,

licct conjicere tempore Nicephori adhuc poetsc islius suspensum aut cavillanti similcm invenio; allerum
,

mulla superslitisse poemata ; qui iuter innumcros Grac- Joannis Antiocheni, sacculi XII, qui Nostrum eo ad-
ciae vates omnino depcrdilos jacct. (2) MaYVTiaia. — ducit titulo : Mav.aciou MdYvriTo; , Hle inlegra, ut
Quatuor aul quinquc loca occurrunt co nomine di- prohe Tillcmontius ad haec aut similia notavit; de-
stintta. 1" Magnesia, Thessaliac pars, vcl huic pro- mum Zacharife Grelensis quem supra memini fir- , ,

vinciae, ut Plin. Hist. nat. IV, 9, 52 habet, anuexa, dc mius rccitantis, ahsque uUo addito 'O 6e MdtYv/i; :

qua Herodol. VII, 176, et Noster primo loco ; 2° Ma- Stoacy.aAo; nonne vero recentior quam ut omnem
;

gnesia, hujus regionis urhs nolissima, quae Magnelem, lollat controversiam ? Nec dirimeuda lis facilius codi-
iEoH filium de quo Nosler meminit
, conditorem , cum ope missis quae ad Niccphori, Joannis, Zachariic
:

agnoscebat; O" iMagnesia, r) Trpo; JMaiavSpo), uti dicitur cpigraphas pertinent consulcndus esset sive codex
,

a Ptolemffio , ib. V, 2, eadem ad

cujus fuleles S. venetus quem jejune nimis et tantum iatine Turrianus
Ignatius celeberrimam direxil epistolam; A° Magnesia defloravii, jam deperditus; sive vaticanus ab Allatio
Lydix, -h TOo; Sitiu/.w, apud Ptolom. V, 2, cu jus civcs di- adversus Creygthonum , p. 565, exscriptus, scd sinc
cuntur MaYvr,T£: Iiuu/ou innummis (Mionuct, Descript. ullo aucloris nostri titulo. Unus dcmum mihi superest
t.IV, p. 68) et in litulis (Epigram. Trall. apud Boeckh, codex quidam Parisicnsis novi Testamcnti , n° 56-4
vol. II, n" 2955, 15, p. S89); 5° Gonjicit Tillemon- eximiae quidem nolae immo splendidissimus ; scd qui ,

tius aliam exstitisse urbem ejusdem nominis circa Me- nihil c re nostrahabet, practer nolulam rejectancam in
sopotamitC aut orienlalis Syriae traclus, cui forsau margine , tanlum non usquc adco evanidam, ut lyn-
Magneshic nosler dicendus praefuisse; ex hisenim qufe cffus oculus in implexis siglis introspiciat toO :

infra habct de nonnuUis rebus in Mesopolamia etapud |j.axap(ou MaYvviTou (fol. 41 , a) ; ncc indc prorsus res

Edessenos, suo adhuc temporc, divulgalis, haud procul iu propatulo jacel. At, duce Zacharia Gretensi, caeleris
hinc ipsum floruisse non inconsulto infertur. In
, lestibus non ohslantibus, vadum utcumque transiliam
aliam longe diversam abiit P. Michael Quicuius, qui, breviori via Magnes mcus eril, uec plura coque luben-
: ;

quum iu suo Oriente Christiano de Magnesianis epis- tius, quod Macarii quidcm nominc innumeri viri in-
copis ageret, Magnetem nostrum Magncsia; •Kpo; im scribanlur, si xuf.i(jo; adhibcatur; sin /.aOo/ou, multiplex
IiTCJAoj recta rctulit , aliaque de ejusdcm aetatc , elu- siguificatio est communiorem tamcn tibi satis lucu-
:

cuhrailone adversario tam paucis verbis quam multis

, lentprdabit scholium quoddam ad PlvJian Aristophania
dedit crroribus , (|uo> in prolegomenis. cum l)ona doc- Hemsterhusiani, edil. Schaefer, p. ."iol, hir adducen-
 .

i)E >iA(iM:n;. 309

X.

©socOsvg'. (i) «^£ T'.vt Trooff^J-oivei twv ayav Tlicosteni antoin cuidam jVoster librum
evvo'j(JTaT(ov a-jTo) jtai oiXcov , xal wcTrsp nuncnpavit suum, (luem bencvolentissimum
aniicum habet tanu[uam sermonum suo-
,
Ttov ).oy(dv oiopOwTr xal xo^.tt; uTrapyovT'.
runi correctori simul et judici.
O de cy.oxo; a-jTio tt,; "payaaTeia? JtaTa
Scopus autem hujus opcrffiadversusGrae-
5 EXX-/iV(ov 7:poa''cTai •
xal to'Jt(ov y.aX'.<>Ta
cos dirigitur; ([uoruni maximc suisimpetit
irpo; Tiva Ttov j/. t?,; ApiCTOTS^Xo^j; 6ia-
cxccptionibus (lucmdam philosophum , cx.
Tpi?-?;; ovTa £— Kpecei Ta; avT'.ip-/;<7£^, 6o'!;r,;
Aristotchs pahcstra, coruni tucntcm scnteu-
[/.ev T(ov (/.ovapy^av Trpe^roe-j^iVT^ov 'j-xoyrtvzx' tiani([uibusnionarchiah)ni2;epra,'stantiorcst;
[/.e'ya ^e £7:1 co<pia tt 6'jpaOcV x£/Ctviu.£vov t6 ca'tcrum ingcntcs animos ab externa philo-
10 <pp()vr,_aa, /.a'. dstv^o; Tr.v o^ppuv xaTa Twv sophia concipicntcni , fcrociquc supercilio
Upiuv ava<777(ovTa 6oy[/.aT(ov, xal toT? e>c ty;; sacra despicientcm dogniata atque petita
,

oixc'!x; Teyvr,; <70cp'-'7y.ac'^v t£ /cal TT-.Oavo^Tviciv de i)ecuhari ipsius arte sophisniata pro-

T^i; aTrX^iTrjTo; toD y.'j(JT'/ipiO'j toS xaO' viaa; fcrcntcm captiosaque verba, quibus mysterii
nostri sim[)hcitatem scite et jactanter inscc-
xaTaxop.'y£oo'acvov. HrV/; de Xo^.ttov e;;' auTrv
tabatur.
15 y(op(o[/.£v vto Xoy(o Tr.; ypvic£io; Tr.v £^£Taciv
licliquum cst ut nostro sermone ad allati
(b; av 61 £'J5tp'.vy;; y.al Tpav^-JT.^^pa r, y.y.xy.-
tcstimonii dcveniamus examen. Examinan-
Xyi'!'^; T(ov e^eta^oacvojv y£vr,Tai, v.ixpov tov
da^ autem hujusce rci ut obvia liat et luculen-
Xo'yov avaXa^^iVT^; , x.a'. t(ov 7:po£ipr.[/.£vtov
ta comprchensio paulo superius resumta
,

a(|/a'a£voi, £X.£tO£v ty;v d'.a'Xr,'.]/iv to'j cjyypa- serie, ac rcgcstis quae praecedunt, exinde
20 (pEto; Gao(o; T^apa^JTr^riCoa^v ^ £X,a(jT(o y.£^a- consiliuni auctoris manifeste proponemus,
Xa'^0 Ttov Trapa to'j E).Xr,vo; 7:po£yy.c'.a-'v(ov subjcctain ad ea qute Graecus protulit per
axciXo-jOov /cai r/.v to'Jto'j a::avTv;Giv r, av- singula ca[)ita responsionem aut refutatio-
Ttppr.^jiv 7:apaTiO£ut.£vo'. . O-jtoxtI yap t6 7:c6 ncm allaturi. Eccillum iffitur dicto testi-

Tr; /pr^ij£(o; 7:poy.£t7.£vov £/£'. x^^aXatov. monio prtemissum capitulum.

l'HILOSOI'HLS PERIPArETICUS.

XT.
25 -r T6v I/.EV TO'. 7:£p'. T^; y.ovap/ia; T(ov « vcnerandorumdeorum
Intcrea quenide

-r <J£€ou.£vwv O^tov oix'^or,^ry 'C'1Tr'co[y.£v (2)*

'< monarchia serjuonem palam disputarc est
-r (o; o'j-iC oifjOa o^Ik^e tv;; jAovapy^a; t6v Xo'yov
« (nam ne de monarchia quidcm tu novisti
« rationcm exponere), monarcha eniin non
-f a-pviyr-Ja-jOa'. •
t/.ova'py/;; yao £<TTtv o'jv 6
« cst quicum([nc solus est, scd qui solus im-
-r |Jt<ivo; (ov, fltXXa [/.'ivo; apytov. ap/ct <^£
« pcrat. Iinpcrat haud dubic concivihus ct
30 -^ 6u.o<p'jXtov o-/iXao-/i '/.aX ottoitov otov AS^pta-
n consimilibus. Cujusmodi Adriaims impe-
•f v6; 6 PaiJiX£'j; (Sjaovapy/;; y£'yovev o'jy 6'Tt
" rator monarclia erat non quod solus
,

-r [Aovo; ry, oOde 6'Tt pooiv 7:po6aTtov

•/; -/.p-
« fucrit , vcl tantum l)oum dux aut ovium
V y£v , (ov ap/o^j-Jtv TTOiaevc; r, [jo^j/yJXof "
([uibus [)r«sunt [)astores et bubulci ; sed
-r aXX' 6'ti av0p(6-(ov e^a^jiXe-j^jev T(ov o-j.o- « qnod hominnin fuitrex, ejusdcm gcucris,
35 -^ yevtov r/iv auT'/;v ou^jtv eyrJvTtov. llca^JTto; « camdcin habentium naturam. Qucmad mo-
dum : TO (i.a'y. ap,* £7ti T(7)v aviw; '/.iyi-ii (i.6vov "
to (jia- Gallandiiiiii ,
plerum([uc diligpntiorcs , rcfricuissc ,

xacto; y.ai (laxapiTTo;, ETii ijdV/TO^v y.ai dTioOavovTcov

•
nonnulla mc tenct udmiratio, (|uum utrique Tillcmon-
.M a X a p i T r, : 0= E«i xu>-i a7to9avo/Ttj)v (j.6vwv. — (1 ) (-lEOffOs- tius saniora proposucrat. — (2) ZriTerv ,
familiare plii-
v£i. HoDC ilc Tlicostlicne, ncc pliira ilidiri. Tiirriamis losopliis, quos irridens Comicus, apud Allicn. p. 163,
qui primus Magncleni dclcxil , niiniis scite dixit cum
,

B. To'J; Tov cpovtaov ^r,TO'jvTa; £v toT; -siiTTaToi:. —

Apologiaruin librum j)ro Evangelio contra
scripsissc (5) fiao-.^cu;. De hac dnbia tcmporis nof.i ndisis Prole
Tbcoslhcncm 'nlnmnintorfnu Kadcm Qiticniiim et gowetin.
 ,,

3tO NICEPHOIII ANriRRHETICA.

« dum monarclia Deus haud jam proprie
-r [/./) Getov vip/£v. Touto yap fTrpsTrev tco « appellaretur , nisi deis imperaret : id
Geifo [/.eyeGet, xai tw oupavtw xat, 7To)k).a) " quippe divinae par erat sublimitati ; id coe
« lestem et maximam decuit majestateni. »

XII.

5 -f Et yap ayyeT^ou; ^aTe tw Ocw 7:ap£- « Namsiangelos dicitis Deo circumstare,

-f CTavai (2) ^ aTraOei'!; xai aQavaTou; xal « placidos, immortales et natura incorrup-
-f TT/V (pu(jiv a©Ga'pTOu;, ou; •i^fy.ei'; Geou; "Xi- « tibiles quos ipsi nos appellamus deos
,

-ryop,£v, oia to T^TvViiTtov auTou; £lvai tti; « propterea quod proxime accedunt Di\iui-
-r G^o^TviTOi; •
Ti TO a(;.(pic€-/iTou[;.£vov Trepl tou
< tati : quid est quod disputatum eat de no-
10 -f 6vo'p.aTo;, •/] p.o'vov to ^ia(popav -/lyeiciGai
-< mine , nisi quod esse mera putetur appel-
-r Tvi; xV/ic^w; ; x.al yap T^/iv •/«aXou[X£v/iv
« lationis differentia? Etenim quam Graeci
-r uTio EX>>-/fvb)v AG*/ivav, MiV£p&av 01 P(o-
« dixere 'AOr,va, hanc Miuervam Romani
-r [/.(Jtoi xaXouctv, AtyuTCTtoi oe xai 2upoi x,at
« nuncupant, hanc yEgyptii et Syri et Thra-
-r 0ca-/t£; a};Xco; TrpoGayopeuouctv •/at, ou ^vi'-

15 -f Tcou Twv « ces alio vocabulo designant. Neutiquam

T^/i (ivop.ocTtov ^iacpopa cucy/ip.a-
-r TtUTat •/! avatpeiTat t^^; tou 0£ou TrpocT]- « vero ex hoc nominum discrimine ipsi sive

-f yopta; (3) . v « conflatur sive tolliturDei appellatio. »

WICEPHORUS.

xm.
O [A£v Tou EXV/ivo; >.o'yo; TOtouTo; xat Sed hactenus de Gr*ci sermone. .lam
ouTto; eycov . copa ^e tw evTuy^txvovTi ota- nunc lectori considerandum est de mo-
(t) 'A?i(jo|jLaTt. Haud multum abs disputatione ista Hic enim qui deliquit in Cffisarem, interitum suscipiet
differunt qux haheut Recognitiones S.Clementis,
fusius temporalem qui vero in unum, qui solus et verus est
;

lil). V , n XIX, huc adducendiE tum ut nostra illus- : Deus, dclinquit in sa?culuni ]uct poenas et merito, ut
,

trenlur, tum quibusnam e fontibus vel nostra vel
potius Clemeutma cxcerpta sinl , in promptu sil dino-
scere. « Subjicit ilerum nequissimus serpens aliam bo-
minibus opinionem plures vcslrum proferre
qiii nomen quod estunicum, injuriosa condilione viola-
veril. » Coteler. Patres apostol. 1. 1, p. o-4b, edil. Ant-
verp. Eiidem grfcce et latine, vix alio sermonis tenore,
,
quam exstant inter Clementin. homil. X, n. xiv-xv ibid., ;

solent : « Unum
nos diciinus Deum, qui est
esse et p. 688, 689,et /(0H»7. XVH, versus initium Fre(|uen-
omnium Dominus; sed et isti, inquiunt, diisunt. Si- tissima; fueruiit veterum Patrum cumcthnicisdiscepta-
ciit enim unus est Csesar^ et habet sub se multos ju- tiones, collationes, commcntationes de Monarchia seu
dices,verbi gratia, 'prxfectos, consules, tiibunos et c,v- de Unilate Dei. Quin ab iis iucoepisse christianam con-
teras potestates : simiii arbitramur modo, ciuum nnus troversiam suaderent facile, si major ipsis auctoritas,
sit major omnium Deus, etiam istos nd similitudinem Constitutiones apostolicx, lih. YI , cap. viii , uhi de
earum quas diximus, potestatum ordinatos esse in Petri cum Simoue conflictu primo, in Coesarca Slrato-
hoc mundo deos; illi c^uidem majori subjectos, nos nis , legitur Kai Tpi-ov i-K w-.&m ctaX£76£t; aOTw =1;
: <

tamen et C[ui in hoc mundo sunt, dispensantes. « Au- Tov 7:£p't TtfooprjTOU ).6yov, xal Ttcf,t 0£oO ovao/_i a? [;.

dite crgo ad Iikc quomodo in his ipsis qua? ad deceptio- /,TTr;Ga; aOTOv ouva|j.£i Kupiou, y.ai £t; dcfwvtav -/.aTaSaAwv ,

nem proponitis , veritatis ralionibus confulemini. Di- (BviYaSa •A.a.xiQx-t\aa. Plerumque

£•.; Tr.v 'lTa).iaVj ib,p. 557.
citis quia locum Caesaris teneat Deus ;
judicum vero unius Dei Clirisliani defcnduui monarchiam quara ,

ejus et potestatum speciem servent hi qui dicunturdii. egregie S. Dionysius romanus appellat t6 (jsavoTaTov :

Servale crgo , ut proposuistis , cxcmplum Cajsaris ; et iiYipuyiJ.a Tvi; ixy.\r,aici.t tou 0eou. Gentiles e contra inve-
scitote quia sicut nulli ex judicibus, vel adminislrato- hunt deoruin multitudinem. His uoster pcripateticus
rihus CiEsaris, id est, prsefeclis, vel proconsulibus, vel sane subtilior , monarchiam adversus Christianos sihi
ducibus, vel tribiinis , fas est Caesaris nomen imponi; vindicat, contcndilquc fore destruendam , nisi , uno
alioquiu et qui susceperit et illi qui detulerint , pa-
ille imperantc Deo, dii plures simul sub ejus imperio non
riler inleribunt; ita et de hoc dehetis advertere, quod sint. — (2) nao£3Tdva'. cod. — (5) npo(JYiyopiai;. Non-
si quis nomcuDei alicni [alii?] quam pra^teripsum im- nulli aut legendiim pulant per ellipsin , t6 Trjc tou 0eou
posuerit et ille rcceperit, unum eumdemque sortientur 7tpo(7riyopia ; aut corrigendum , ^ tou 0£oO TtpotjriYopia.
interitum , multo deteriore sorle quam ministri Csesaris, Sensum ad 'Aer^vav continuum relulimus.
 , : ,,

DE MAGNETE. .311

axorraai, oti iziol u.rjvo^ayiat; y,v 6 >.o'yo; iiarchia ipsi sermoiieni fiiisse, Deuin et deos
6-h
produxisse in inedium; illum (juidem Iia-
auTw, 0£ov xal Oscj; et^jayovTi, xal Tov [xev
buisse imperantem, imperio \ero hos addic-
apyovTa, Toi»; ^e apyoaevous ^o^a^ovTi" xal tos ; vocandum esse
nec jam illum proprie
cb; oux. av >c'Xr,6eir, jcupiw; 0co; (/.ova'fy/;;, £'! monarcham Deum, deorum nisi imperator
esset eorum vero naturam eamdem esse
;
5 p.r, Oecov r.pyev •
tbv ttjv oooiv TOt; TCap' r,aiv
ac illorum qui a[)ud nos dicuntur angeli
>.£YO{xevot; ayye^Xoi;, Tr,v aiJTy;v T£paTo>.OYtov
portentose pronuntiavit. Quid ergo rei ad
eivat aT:e'<priv£v . Ti oOv ttoo; TaCTa pviT£ov; dicendum? Sed Minervam accipimus et
iiiTc

AOrvav axo'Joy.£v xal TauTYiv ^r, 7:o>.u(o-

camdem sul) diverso nomine fuisse, singu-
lis a quibus colitur gcntibus, suo qua-
vup(.ov Toi T(ov (7£?o(Jt,e'v(ov auTr.v eOvtov i^iai;
que vocabulo utentibus ad eam designan-
w ey.a^JTov xeypr.fxevov TrpocaYopeuitv (pa)vat:. dam.

XIV.

Tov ^8 2'JYYpa9£3' s^ 'c*'? p.£T£::etTa ^e- Quid auctor vero noster postea dixerit
yovTa* o'j p!.r,v exetvtov, repi (ov o Xo-^oq « nequaquam imagines eorum de quibus ,

auTto, £txova; T'jr(6(7ac (i) T(o cyrlaaTt, rpo; loquitur , schemate faciendas , » ad quem
Tiva xal T£pl Ttvwv a'JT0v tov vouv a7T£'j6j- et de quibusnam direxerit intellectum, ex
*5vovTa, £/. Twv eip7iuL£vtov auTixa paJtto; ei- pnedictis haud segre comperiemus. Clarum
cofjLEOa. <I>av£pov yip xai 77po'^y;>.ov, oTi EXkr,- enim ac perspicuum est, ab eo Gra^cos talia
vcov [jL£v xaTTfJYopet TotauTa (>e6o'vTtov x.ai colentes ct adorantes simulacra inde redar-
rpo(J/.uvo'JvTtov y.—eo aOeet toi"; OEor; auTtov gui. quod ea sine Dei numine diis suis eri-

av£TtO£(7av. Tr; Opr.cxeta; 61 Tr,q ri^.ezicct^; gerent. Religionem vero nostram ipse jam
20 TTpoa-JT^t^tov r,dr, xaTa ra-jTa Ta a(7£jxva /.ai tuens contra putida ista, tcnebrisque digna
a;ta cxo^tou; u.'JGTr'pia,y_pt(7Ttavotjc o'jx a^toT, mvsteria, a Christianis non censet, neque
oCi^e [5lo"jXeTat et/.ovt^^etv r, ^e^etv, o'j;77£0 etxo- consentit effigie et adoratione colendos,
vi^ouciv T£ xal rre^Cou^iv. Ae77T(>T£p(iv t£ /.al quos illi confingunt et adorant. Subtilius
ItjyVOTcpOV iv TW 0'!x£t(0 T()77(») TX TTepl TOU- autem ae pressius, suo in loco, qua; de liis

25 Ttov E^ETacOr^CETat. Ilpo; ^t Ta £tor,[/.£va habet, inquiremus.

T(o E>.Xr,vi 2uYYpa<^£'j; (xvT£7:£^itov , tb^^c Adeaquaj Graecus dixerat sic Noster re-
^a^f^xei (2). spondens, dixit

XV.

-r T6 Tr; (jLOvapyta; tode' cot XotTiov « Jam quod est de monarchia di-
tibi

(iteuxpiv/cd) (jfjr^ic^j.v. , /.al T(ov Oetov xai <i luam sophisma sermonemque de diis et
,

30 TO'j [jL()vou 0eo'j Tov >.o'yov ^^7.ccfnnoy et; « de unoDeoperpendam. Quantumvaluisti,

T(i fji-aXf^Ta e^ etxo'vo; •fliAiv Tr,v jjLOvap- (( ex imagine quadam unum Dei imperium
-r /lav Tou 0cou xal Ttov apyot/,evtdv Oetov n sul)jectosque ejus imperio deos nobis
•7- Tov Xo'yov xpaTuvetv iiJT^o^jdoLcaq' C^r^-rr,- « astruere studuisti. Qua^rere igilur con-
Te'ov etxcjTto; r, (3) ex ty;; ou.tovu{/.ia; " venit utrum ex nominis similitudine, au
35 -r ri T(ov 7:paY[/-aT(ov £t(oO£v a7:oi7t6^£cOat " rcbus ex ipsis soleat institui rerum natura.

(1) TvrM^^y.:. Ad iKiriini intelligpiitinm, infr.i sufcur- scripluni csl c rcgionc O XPVIOITOMOi:. Eo forsnn
runt (iicta ipsiiis Mngnclis, suu legcnda tcnorc, num. dcccpli crrorc , stiidiosi dvexcoTwv indagatorcs ca tanidiu
XXXI et seqq. — (2) «l-ai/.i'.. Prima niaiiu in maiginc ncglccta omiscre. — (5) 'H. lorsitan ei legcndum.
 . ,

31 '2 IN ICEPHOIU A.MTIKRHETJCA

« Nam invenimus non rei de nomine, sed

-r To Trpay^aa, akV i/. toCi TrpayfAaTO? t/iv « de re veritatem nomini comparari. Ut de

to xsV.TviTai. ii; sttI toO « igne dicendum est, esse calidum , itemque
-f alrjGsiav ovo[J!.a

TTufo; oTi 0epp.6v , -/.al 87:1 to'j 7:7^-/i<jia- « de iis quee igni adiuoventur : utraque enim
5 -f (^ovTO? Tw TTupi' ay.cpo^Tspa yap Gspjj.a, " calida sunt, sed utrisque non est caloris na-

-f xal oux. a[j.<poT£pa tvjv ouciav ey^ei Gep- « tura : nam igni ex natura sua, at caeterisex

-f p/zfv. AlXa To [xev Ti^' «pucei, to ^l Tyi « accidente calor inest ; ille a se ipso, heec ab
Gedei O£p[/.ov •
y.y.\ to [v.ev e^ eauTOu, to ^e « altero calent. Nec prorsus ex eodem voca-
e^ eT£'pou O£p[/.o'v •
xal ou TravTCOi; sx Ty\c « bulo similis dici natura ostenditur. Hiuc
10 -r 6[7.(ovu[j!.ia; [Atav •/i[.uv t-/iv ©uctv 6 Xo'yo; « estquod Apostolus, ut veram doceret Di-
£^-A(or7£v . 0'jT(o; 6 Atto^ctoXo?, 't.'va r/iv « vinitatem, substantiam vero ex eadem ap-
6'vT(o? ^i^a^'/] OeoTViTa, y.cn t-/]v ou(7iav £'/t « pellatione disceruens assereret diversam, et

-f T*^; 6{J!.(ovu[/.i'a; oia/.piva(; eXey^-/), y.al tov « Deum per substautiam atque proprie do-
p.ev y.y,r ouGiav Oeov /.al xuptco; xupiov, « minum, ab iis quithesidii sunt, non pro-
15 -r Tou? ^e Tvi' 0£'c7£i 0£ou; /tal ou xupico; T-?i « prie distincta appellatione significaret,

yJkr,r:ti [7.-/;vua'/i, Tori; [y.aG^/iTai"? cpr,(7tv •

Kal « discipulis suis dixit : Etenim licel sint dii

yap eiTrep zi<j\ Geoi, coCTv^p ouv etalv, xal « (siquidem sunl et domini multi), nobis au-
xupioi ivoKkrti' aXV 'fl^/.iv ei; 0e6?, e^ ou « tem unus Deus ex quo omnia, et unus Do-
Toc TTOcvTa, /,ai £i; Kupioc 1*/;<jouc ^t' o'j Ta « minus Jesus per quem omnia. »

20 -r TTOcvTa (i). -r

XVI.

-T Opa; OTZisic, "kiyH xai yap ewep eicl « Vides quomodo dicit : Siquidem sunt
-^ OeOl' aVTl TOU TTI XV/]'C7£1 [7.6v0V 0£O'., ou dii, ac si diceret : nomine tantum dii, non
-r [/."/iv y.upico; Geol, akX /^[./.tv el; ©eo?, tou- proprie. Nobis autem unus Deus, ecce ille

-f T£'<7Tiv 6 6'vTtO(; 0£o';. Ou zr,c, ouGia; >.6yo? estreapse Deus. Nec tantum substantia di-

25
— [/.apTupei X'n GeoTviTi, ou p.-/iv Xs^i; 6vo'[J,a- vinae vocabulum ascribit ei divinitatem

To? p^^aiot To X£y6[/.£vov •

akV 'h ^uai; nec nominis prolatio sola dictum asserit
Tou 7cpay[/.aT0? /.upoi" t'/iv aV/fOeiav •
cc'py£i sed natura rei veritatem vindicat. Diis

youv ^-/i Ttov Oecov xal ^ia-oC,ti y,yX y,^y.- ergo ille imperat, et dominatur et prae-
T£? ouy (1)? el; auTwv \)T:oi^y(av iy. T-7i; valet; non quod eoruni unussit, ejusdem
30 -^ 6[/.covu[;.ia; , dXka. [/.o'vo;, oi^iiwri-zoq cov, vi nominis, sed quod .solus, et ingenitus,

y,oa ^£(77io'*(cov twv yevv/iTwv. oi [/.ev yap genitorum dominator. Hi quidem ab illo
e^ auTOu T-/1V c7u<7TaGiv eXa^ov , 6 oe ou subsi.stentiam adepti suu' verum ille ;

Tcap' a'jT(ov Ta 7rpe(7§eTa t*^; Tt[j.-/i; (2) £770- ab his majestatis sua; primatum non mu-
picaTO* xal Ttov |/,ev t-/iv ouaiav auTOi; tuatus est. Condidit ille horum substan-
35 -f e^vi(/.io6pyriC7ev, 01 i^e u7rooTa'ij£(o; czpy-/iv tiam ; hi conditionis initium per se in

-f- ou /.aTe'XaSov ev auTw (3)* jcal 6 [/,ev ejcei- illo non sibi sumserunt. Penes illum

(1) Ta
TiavTa. I Cor. viii, 5. (2) Ta TzptaSdy. t?,; — donensidccrelo, cf, Siticer. — (5) OO •A.a.xila.&o'! ev a-jTw,
primatus seu privilegium honoris seu apud ve-
Tt[/.ri; , ; Quaerenilum prinium annonoratio,eomaximelocoegre-
teres graicos summus honor sive regim majestatis, Pau- gia, inde lamen flaccescat, (juod post protasin xai t«3v :

san. lil 3, 10; sive senectutis, Pollux 11, 12; aut

, [iiv Triv 0'jaiav aCiTo; eSviaioupyriasv, minus apposite rc-
natu maxinii, Plut. mor, p. 787. Primatus demum, spondeat apodosis : &l hz •juocTarTEw; dpy_r|V ov /.aTsXaSov.
niaxime apud auctores ecclesiasticos el in stricta canonum Lex enim dvTieJTtov facile suadcrcl , nec ipse sensus
nomenclatura, Hinc disputatio celeherrima de Chalce- diffitcretur obvius, vel negantiam tollere, vel levi inducta
 ,

r)E MAGiMTK. 313

-r vou? cov xoyu, <jIoC,vm otdcv '

ol ds oOcUv « qiiidiiii quihus imperat salus est; hi
K«X£i(j6ai
<
aulein duin subsunt illius imperio, nil
-r apyoasvoi e/teivw yapiCovTjti.
» ei eonferuiit. AppeUari auteinpluresdeos,
-r ^£ 770>«A0'j; Osou; x.al -/.upio-j; o'j ^Oovei,
« doininosve sine invidia sustinet , dum-
-f (xo'vov ;i -V/^Gia^ovTc; aOTw y.al yciTvia-
r,
« modo , eo quod proxime ipsi aecedunt et
ovTc;, T(;) TT,; Osor/iTo; ^oyw ^'^TL^^'^' « vieinant, ideo quadam di\iiutatis nuncu-
-r Tt!^ovTa'. (i) •
ei ^e a-oppa9uu.r«Jwctv (2),
» patione donentui-. Si autein labantur et
-r xal TToppw T70U ye^vtovTat, TauTov Tracyouci « longius alicubi ab eo recedant, idein ipsis
-r Tot; aTTOTToaoeict rr.v a/.Tiva tou (pw- <« aceidit ac iis qui terga vertunt radiis lu-
— To; , x.av TV) cjcia tou c/.otou; ;V C.O<pt;) « minis, et umbra tenebrarum involuti, in
10 f diayou-jiv. " ealisine vivunt, »

xvrr.

-r npayaa ouv ctTupavvov e/.eivo >cai 61- « Quamobrem non est tyrannica res

xaiov Ttov avoy.ottov aoyetv 01' ouGta; nec injusta , dissimilibus illud pra^essc
,

propter naturai priccellentiam, quod cae-

a->cpo'Tr,Ta , tcov sTepoycvtov 6\ u-ep^o-
teris alia sorte natis pro generis sui im-
\ry xupteuei «pu-^eto;, ou pta Tupavv^io;
perat sul)limitate , ncc vi tvrannidis do-
15 V ^ecrd^ov (3) eziTaTTcf aXV oiyoiTzr,^ \_i'/.\
minatur, sed charitatis firmitate aman-
<7Teppo'TT,To; r,Y£<7.oveu-i «pi^tjcto;. Af^ptavo;
ter principatum moderatur. Adrianus
^e , V, y.xi T'.; /.OT^u.o/.paTo^piov (4) erepo; Acro aut quivis mundi potens homo ,

avOstoTTo; oi^^ , xal Ttov oaoitov avOpto-tov hominumque rex, lege quidem
quuin sit,
^aciXeu^ja; , ^jfjiioi ^uvacTeta; (;")) touto (iMiastica et tyrannidis jure pra'licitur,
20
- /.al Tuoavvt<io; eroa^ev , ou Geaato Tr,; non recto consequente ordine similibus
a/COAouOia; Ttov ou.oouTitov a'o'a;* a},X' imperat : scd necessitatis vi ac violentiae

iuulntioiio, legere : xaTc"/a€ov e; auTCiu ; immo calculiiin nct, sanclificalio nostra Cf. De coeksli Hierarch. c. iv.
addiTCiit (]iKi' anU-a dainiis i/aSov.Ea tameii i; aOxoO... 2. Clem. Alex. Slrom. lib. vii. p. 721, d. Nazianzen ,

conciiinilalL' totus liic lorus 5i/o-:6u.a); fluit, ut ne qiiid opp. t. I, p. uoU, c. Erlt cui Nosler videbitur verbis
detrimcnti ex miniina additiunc vcl mutationc capint, pepcrcisse intuilu iinperatorum, qui publicis tilulis Dii,
ca\i ne (luidquam iniiovctiir. Altciiim, admissa rodicis Divi,;i'lerni'iue inscribcbantur. (2) '.VTropa 6utj.yiij(oar/ —
lcctionc, rursus inquirciidum qiiid priccise sit in liac ,
cod. aliistainen accenlibus, quorum opc innuitur leclio
TO(i^ 'J^TOTTaTitij; ioyr.voJ xaT£>aCov, inteliigenduni. Du- nostra. Cicterum sub liis obscurioris sermonis involu-
plc\ ciiim sensus me suspensuin tenuit. Priinum solcni- cris , ila jiibenle arcaiii disciplina , latcre cbristianum
nis fuit pliilosopliorum siinul ct veteniin gnoslicoruiii dogina deruiiiasu|)crl)icnliuinangcloruin, dubitare non
sentciitia, in qua latiiit alter inaloruni fcrax trojanus siniint pliira, quibus aperte noster alludit , ncmpe II.
cquus, a Deo nempe, lainquam e fonte rivulos, sic lluerc Petri. 11. -i. 'O Oso; aYY£>(ov au.apiri^javTojv oOx iaet^aTo,
cuDCta quje exstant, ut ad ciim revertantur, nusquam ab a/.).a (TEipaT; llloyou TapTapuxja; X. t. a. Et Jud. 6. AyYe-

co /.«Ta o07;a' distincla. Ut tolleretur luijus niodi v.o^jij.o; ).om; Ti T0'j; ur; Tr/.r.oavTa; t v d a y t (o v a y r) v , d).) a diro-
-rj

Tr,; doixia;, hic Magnes noster liaud inconsultodicere po- ^.•jTOvTa; t6 io'.ov &ly.r,Tr,piov... uTto ijosov TeTYipr,x£v. Ilem v,

tuit : ol oe •J^rtoiTaTew; opxrivoy xaTsXaSov iv a-jrd) seu xaTa i 8. 01; 6 iloso; to'j (tx6to"j; el; at(o-/a T£Tr,pr,Tat. —
ojijiav avToO. //1 vero subsislentur initium non hausentnt (3) A£i7Tr6!;a)v cod. — [\) KoT-ri.oxpaTopwv. Cf. Ephes. vi.
in illo. M
propter subscquentia, uli mox cxponetur, al- 2. Vox peculiariler cbristiana pro qua Hilarius posuit
ter sensus pr?cplacuit, qiio rcmanet voci •JTTooTaT.; si- mundi potens Tertnllianus, idcm el munditenens.
;
,

—
gnificalioapud vetcres frcqucntior, proposilum neiiipc, (."j)N6|i(i) o^jvaTTcta;. Quod tianstulerim Lege dyuastica,
rei fariencLv ralio, inilium; remaiisit igitur opposilo- vocem insolentiorcm mibi excitarunt tum dynastes,
rum t6 Tr,\j.rT.:wi, auctorque mibi dixisse visus est, ut dynusla, bonis oniniiini aiiribuscxcepta ,tum diflicultas
brcvius per^tringam (i Hic illos fecit; illi scipsos iion
: breviter cl piiccisc ciuinliandi prfficipuam banc et pri-
condiderunt. • (1) —
I-'7-/_pa)Ti:;o/Tai. Ilicc, ut supra, mam qnam Magnesinducit potcstatis regia; ciigcndajac
ncc non ct infra, enmdcin dcsidfrant cxplanationem , servand.c rationem ojvaTTctav possessionein iicinpe ,
, ,

i|uam Magncs ipsc praibet, qiium cgregic uno vcrbo in- qiiasi doniiiiii iiireconliimalam. Ha;c diligcntem non lii-
fradicil, vcreareDpagiliro niorc %y'.-jX,v. Oio-o'.(Z>v, sanc- : gere Tilllemonliuni. (iiiibiis diiplex reponil dnbiuni alias
tificat deifirans, codcm scnsii quo Dionysiiis nit : io> cxpcndendiim. (( // semhle ne reconnaltre riende Idgi-
VLdiOL 0'jva(xtv exaiTCj Oco:io£i 0i(7r/ ito>./.(I)v "ff/oaivwv. De timedans lautoritdque les princes ont sur leurs sujels,
divin. .Vomin. opp. I, p. i^-i, i28. Illa cnimveroliominis et cela peul donncr lieu de croire fju'il ^crivaiL avant
cst in Dcuin consccratio, qualis et quanta ad nos perli- r/ne les empereurs fussent chr^tiens i^ loc. I. 510.
 , ,,

314 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

f (X.vy.yx-ri xal Pta(i) toix; o^.oyevsXq i^Qi/kM- causa congeneres sibi servire jussit. Mag-
-T caTO . viotxet ^s ^.zyakv. , Ta [/.spvi t'^; nam vero comniitlit injuriam, dum partes
-r oucria? , oO t/jV oxjdicfy e>CTpuywv, xai t6 naturae suae, non ipsam naturam domat
^ etdo? aoi/ccov, oii t6 yevoi; /.aTaTrovwv'
dnm speciem quamdam injuria afficit,
v avGpcorroi; yap non totum genus superat humanum
5 avOpcoTTOU, xaG' o p.ev :

Iiomo utique Iiominum rex, in quantum

-f avGpcoTToc , ^scTTfo^siv ou ^uvaTat" xaG' o
homo est dominari non potis est qua-
,
-r oe apycov vi Tupavvo; , TrpoaXa&cov s^ou- ;

tenus vero imperator aut tyrannus, hanc

-rcriav, ^t' auT-^? tov d[xo'<puXov xaTaTrovet
accipit potestatem qua contrilnilem servi-
-r OGu>.ou(/,evo;. qqol youv 8)c poa; tviv (puciv
tuti subditum premit. Quaecumque autem
10 -f £Tupa'vvvi(j£v , TauTa oujc ex. (pu<7£co<; tyjV
connatos vi subjiciunt, non naturae jure
-r a^tav £y.Tvi(7aT0 aXX' £? cbfxo^TviTO? erf
,
principatum adepta sunt , sed ex feritate
-r /.paT£GTepa tcov oy-oioov eipavy). 0e6? ^e inter pares prgecellentia ostentantur. At
-r f/.ovo? ap/cov , xal [/.ovap/iav e/wv , xaTa Deus, solus imperans, et monarchiam ob-
-r aX-/;6£iav xupteuet tcov yevvYiTcov, uTrapycov tinens in veritate qui])usque dominatur
,

15 -r aysvvv^TO? [i)- xpaTer twv xTiGp.aTOJv genitis ,

ingenitus ij^se ; creaturis praeva-
1
-r axTicrTo; cov y.al (xvo!.^yo^- ou twv op.oicov,
let, idem increatus, et initio carens ; non
-r aXXa twv avoy.oicov viyefAoveuei x.-/i^o'-
similium quidem , immo dissimilium ha-
-r (;.evoc. -f
bens prcEsidium et tutelam. »

XVIII.

-r Clq yap •/iXto<;, ot; £7:iXa'{;.7irei, toutou? (3) « Ut enim sol ,

quibus illucescit, haec,
20 -f XaaTTpuvei t-^ (xeTOuata too <pcoTo'?, ou [;.V)V
« data luminis communione , illustrat, nec
-r auTOi; xoTe Trap' auTcov auya(^eTat* outco
« ipse tamen ab resplendet; ita Deus illis

f 0e6; Tou? eyyt(^ovTa<; «utco Xoycp tv]? ^ia.-

« ad enm acccdentes Verbo mentis suae sanc-
" tificat illos deificans
, et ab ipso ma- ,
-r vota; ayia^et Qeoxotcov , xat tvjv il ayTOu
« nantem donat beatitudineni nec tamen ;
-r ot6cocrtv auToii; (JtaxapioTViTa, ou p.vivauT6?
« ab illis ipse ulium assumit virtutis suae
25 -f il auTcov To TV); apeTVi? Xa[;.€avet xaXXco-
« ornamentum. Ergo si sol ea quibus ir-
-f 77tcr|7,a. Et youv viXto'? Ttva ^coti(^cov toii; « radiat, efficit ut pariter dicantur lucida
-r C/syyect cpcoTeivov Trotet XeyeaGat, coaTrep
,
'< ac ipse dicitur : propriam quidem sub-
-f auTo; XeyeTat- t-^; p.ev (4) oiy.eia? oucta; « stantiam , minime sibi ademtam rebus ,

-f c«(patp£.7£co? Xo'ycp Tct? ^coTt^^oj/e^vot; ou^ev « non tradit illuminatis , tametsi non obstet
30
-f (;.£Ta«it<^co«7tv , XaiATTpia ^e ou xcoXuet ru « quin haec luminosa nuncupentur. Ipse si
-f Trap' auTOu x.aXet'crGat Xaf/.7:of;.£va. Auto? « quidem substantia sua coruscat, caetera
-f yap cov TV]v ouciav XafjtTrpo;, t"^ Ge'<7et XafA-
« vero, thesi tantum splendentia, ab eo
-f 7rpa xaXstcGat Trotet' t<3c XafX7iro'f;.eva. T6v
« liabent ut splendida appellentur. Eodem
-r auT6v TOtvuv Tpd^iov 0e6i;
« modo Deus unus monarcha , et natura
f^.ovfzpyv]? cov,
« sempiternus non impedit quin , dii dican-
35 -f xai TVjV cpu'(7tv <zt^toc , ou xcoXuei Geou;
« tur angeli ,
quos vicinitatis privilegio sic
-f xaXciGGat Tou<; ccyyeXou^;, Geo7irotcov auTOu? « deificat , ut eis tamen peculiarem suam
P'-<x. Habes secundam et tertiam ejus-
(1) 'Av^xy/.-o y-at talionem esse nec a recta tbeologorum semita abire.
,

dem causam, necessitalem nempe, av6.-^xr\v,

potestalis Nec plura ne dum brevis esse hiborem, obscurus ham
cuivis hominum socielati indeclinabileni ut unns im-
peret: eU v.oipavo; sc^Tto. Homer. Iliad. H. 254. Tura
. ant tcraerarius.
,

— (2) Kupieusi tujv Yevvyixwv, uTtap/wv

Codex mendose ci.yv'r,-oc, y£v/it(ov. Nonnulla
<iY£vv-/iTo;.
\alidioris vim pic(v, (u regere imperio populos,
Ro-
, id genus Nicephoro vidcntur ansara dedisse arianisrai
mane,memento. Ex bistribus imperii cansis undenam labcm quamdara Magneti inurendi nostro, eadem adeo
M.tgneli vix una placeat, nec nisi Dei vera legitimaque venia qua ca^teri quotquot patres antenica;ni, caqufi
illi sit monarchia, qmira
tetigimus abas , hic tantum legitima donando. Cl'. Bulli Defensio Patrum
facili et
meminerira paucis, totam in uno naturae jure dispu- antenicasnor —
(3) IVjtoi; cod.
. (i) Tt;; oe, ib. —
 — ,

DE MAGNETE. 315
-r Tn Geffei tou rfayjxaTO!; , ou triV oijcsiav et; « nou dividat cssentiam, iiec siiigulis siu-
-j- auTOu; aTTOTsavwv oOciav , o'jo£ [/.tpoi; ctu- « gularis succlrustanaturiEdistrilmat. Hinc

-r Tor? T-^5 u^ia^ ^(opo'ja£vo; oyGSto;. OOsv « si quis Deuni ex natiira \eruni adorat,
-r 6 [/,£v Tov (p'jcci 0£ov Tvpoc/Cjvwv p.ax«pi- " beatus est; qui auteni deuni thesi dic-
5 -r ^eTai *
6 ^£ Tov Oec^i, TroXXa ^iac^paX" « tumcolit, nuiltuminomnempartemerrat,
-r XeTai, ev tco ce'§eiv aSsSaiov /.apro^Jaevoi; " tali de eullu nil nisi inane percepturus
-r o(peXo;. -r <« cmolumentnm. »

XIX.

T n? yap 6 Oe'p!ji.r,; £Vc)C£v to 7:up acTra- « Ut enim qui ob calorem admotus igni
-r 'CouAyoc , )tal 0£pu!.aiv£Tai 77ao" auToij y,at " est, calefit ah igne, ejusque inlgore ruti-
^ 6 61
« lat qui vero e\ igne maleriam aut icris
^** Tfci (psyYei >.ap.7:p'Jv£Tai' ii>.r,v £}c ;

« aut ferri, caloris causa vuit apprehcndere,

-r TTupo; , v; ya).x.o'j , v; cio-/;po'j ^r,Tiov £'-?
« a scopo dedinat; paululnmenim materia
-f 0£pijt.o'TY!Ta , otaaaoTavei toD cy,07:o'j. Tcpo?
« hoec aliam emenlita naturam , in pro
-r 6X'^/ov yap r, 'jXr <}/£'Jca(/.£'v7i T'/;v <puciv ,
« priam generis sui conditioncm recidit
-r ei; Tr,v o'lx£iav t^; oucia; Xr.civ •j7:o/wp£i',
« nihil fervoris illi a quo tenetur elargita,
»5 -^ p,r,^£v Tov eyovTa TauTrjV ev 0£p{/.oT; tb^£-
« nec ullam porrigens luminis scintillam :

-r Xr^Taca , ay;^£ C£>.a; auTw >afA7:pov £7:ap- " ita saue quisquis purissimte Airtutis vo-
-r xecaca. outco; c» ^ouXo'[;.£vo; ay.paTOu « lueris recipere felicitatem, si illam ab co
-f ap£Tr,? XaSeiv [/.axapwTv^Ta , Tcapa 0eo'j « qua?sieris qui natura Deus est, tu uou
-r Ta'jr/;v to'j xaTa 9'Jciv aiToiv , ou ccpaX- « falleris. Sin ab angelo, aut a quocumque

20 -f XeTai, 7:apa ^' ayyeXou, y; tivo; actojAaTou « spirituali ordine et sublimiore, quem

-r TayaaTOi; avtooepoui;, Oeou Tviv Oeciv , ou « thesi Deum , minime ipsius ob naturam
-r Tr,v 9'jciv u7:aoyovTO?, i^^rj/.i.ouTa». (/.eyaXto?,
« dixeris , vehementer aberraveris
quia ,

'
acciperevis cujus dator ipse priusaccepit
-r ^.aoeiv Oe'Xtov, 07:ep 6ou(; o y.TriCixjAevoi;
« et gratia vacuus est. »
-r yuu,vriT£U£i (l) T^; y^apiTo;. -r

XX.

25 -^ 0£o? ^£ 7:avTa toi; 7:actv <^topo'Jj7-£-

(( Deus euimvero, qui omnia omnibus
vo? , £y£i Ta 7:av-a, Tr|V 7:£vtav ocpvo'jp!.£- « impcrtitur, cuncta possidet ,
paupertatis

vo<;, (bc 6 riXto; yopr.ytov Ta (peyyv; to^ « expers. Qualis sol, astrorumdux, intuen-

-r P^Xe^T^ouctv jtat to'Jtou; euepyeTet , */.at to « tibus eum munifice spargit radios : at lu-

-r ^to; o'j>t£x.5'JcTai(li)- to; ^i^acy.aAo<; d"t^ou<;

« mina dum erogat, his indui non desinit;

30 -r |/.aOriTat(; Ta (xaOr^aaTa , /tal tou; [/.aOv;-

H quahs magister discipulis tradit scientiee

Ta; co<pi'(£i , xat Tr,v co^iav eyei (3).

' disciplinas, discipulosqueeflicitsapientes;

0'jTto 7:apa tou XptcTO'j ouva[/.t(; e^rlp-

n ipse vero sapientia sibi potitur : talis a

-f yeTO (4), 54«'^ Twv y.a[/.vovTtov •/iT.auve Ta « Clnisto virtus exivit, aegrotantium quai

vocr^;j!.aTa , y.at Tto XptCTto [/.evouca oXoj; « sauavit infirmitates, nec tamen omnino ab
35 — ouy. £yfoptC,£TO.
« eo recessit.

-r ritOavco; cot y.ai TauTViv £tp-/ix£v

« Satis haec dicta fuere ad inquirendum

. (I) rj[xvtT-Oet cod . — (2) 0'Jx e/o'J£Tat. Ps. Clll.

i;r,c.-/eTO xal laTO TttivTa;. Scd et alium cjusdcm Luc.
(3) 'Ex^iv cod. quod supra dc sole dicitur : xai t6 VIII, 40 locum, uln de Hccmorrlioissa, Nostcr eo minus
su; oJ/. i/.oOiTa'. idcm Iiic pari
vicc dc magistro di-
,
negloxit, qiiod cjusdem fortc fuit roncivis ac lihenler,
cenduDi vidclur cosiav £/tt, sivc lctvzut irpoui/et.
/»"1 tt,v uli mo\, cnm mcmiuisse solcl. Cl, quic num li Iiabet

— fi).iOva|i'.;£;r,pXiTO.Luc.VI, 1',>,"0ti. oJvaai;7;ao'avTO'J mulla de Berenice.

 — — , ,

316 NICEPHORI AINHRRHETICA.

'< Deum , deosque et illam monarchiam,
-f 0£(ov , y.al Tvi; (y.ovapyia; viv eyei 6 p.ovo? « solus quam habet Deus , verus rerum
-f aXnOivo? ap/tov 0eo?. -r « imperator. »

ARGUMENTUM.
XXI. NicEPHOnis pradicla repetit. — XXII. Qucm ac barbaros idololatriie addictos spectanl. — XXXIX.
ad sensum sinl auflienda quae sequuntur indigitat. Quum enim a nobis Sanctorum coluntur xuuot ad ,

XXIII. RursusPHiLOsoPHUM adducit nonnulla Evan- dpyETUTia pia mens vencrantium respicit. XL. Num- —
gelii dicta de Angelis expiicantem et detorquenlem, morum instar falsarii, Magnes non cst habendus qui
XXIV. Qui et causani dat curnam erigantur lituli probatissima in vitiata convcrtcret XLI. Nec cbri- ; —
dcorum aut slatu» ad hominum maxime effigiem, ut-
, stiana tradilio idolorum dehonestanda est infamia.
pote pulcherrimnm omnium XXV Deinde dictum ;
— XLII. Ad Magnetem reversus, cjusque repeteus
Movsis obiter arrodit et perperam accipit. doctrinam , — XLIII. Eumdem cxponit de Angelis
XXVI. Qus! quum de more resumsit Nicephorus , et Abrahamo cum Graico disccplantem , — XLIV.
— XXVII. In eoque totus inslitit laiitum de idolis Et perpctu;c Ecclesiaj tradilioni conscnlancum. Qua;
e),Ar,vi/.uj; sermonem csse.
faclis XXVIII. Iterum — pcrspicua sequuutur , quum paucis appellaverit
prodiens Magnes cliristianam dc Angelorum izolitv.ix — XLY. Magnes , cui locus ccditur amplior quani
doctrinam breviter porrigit in promptu intelligcn- anlea, nuUoque intcrposito commcntario, audilur de
dam. hominis et mulicris a Promelheo ac Jove opificio; —
XXIX. Ecce jam difficultalis nodus totiusque rei XLVI. De elcmentorum ct astrorum cultu XLVII. ;
—
cardo vertitur. Nicephorus, primum attonito similis De co quod Moyses dixit Diis non malediccs : ,
—
mox Iconomachorum fraudes vehementer invehilur.
in XLVIII. Quod perridicuhim jam essct llgmentis mulis
XXX. Iiianes eorum terriculas deridet, delegitque ascriberc —
XLIX. Demum de reptilium cultu, cui
;

fuco el fumo siuiillimas. XXXI. Magnet is igitm- opponitur purissima ct incorrupta Dei natura.
verba omnia confidenter regcrit. XXXII. In quo dcci- L. Nonnullis a Nicephoro, prfficipui instar argu-
pula Kiteat digito tangit, —XXXIII. Et in quo sit, nec menti, interjectis, — LI. Magnes de Berenice memiait
alias, verus auctoris sui scopus. —
XXXIV. Iterum seu hicmorrhoissa, nobilissima sciiicet femina Edessense
Magnete ubi de vita christiana Angelorum simillima
, urhis, qua) Salvatoris imaginem ex aere fuso cudendam
conversationi disserit 6iappri6r|V, reducto , XXXV. — curavit.
Toto coelo distarc Nicephorus ostendit hinc idolola- LII. Ilis omnibus Nicephorus finem impositurus
triain, illinc sacrarum imaginum religionem. brcviter reponit quac Magnes adversus Iconomachos
XXXVI. Magnes interea iu medium redux, de Dei iiitulit, ejusquc nonnulla indigitat loca qufc Manichceo
majeslate, nullis coercenda simulacris ,
prjcclarissimc forsitan, Origeni, Ario , aul Nestorio faverent. — LIII.
agit, — XXXVII. Urgetque Nicephorus qufc per Demum adversariorum Christi miserrima sorle deplo-
se plana ohviaquc adversus Iconomachos cunt ;
— rata, — LIV. Ultimo quasi penicillo egregiis dclinea-
XXXVIII. Quibusque eorum calumnia; refringunlur, mentis rectam de sacris imaginibus doctrinara adura-
Chrislianis nempe ingerentium quse elhnicos tanlum brat.

NICEPHORUS.

XXI.

Kal Tau-a \i.h 6 2uyypa^e'j? • cpatveTai Hactenus heec laudatus Auctor. Verum vi-
5 ^e Xeuy.o'TaTa ^ia<po'poi; >.o'yoii; , -/.al Trapa- detur candidissima ex diversis sermonibus
^eiy|7.aciv >ca.Tacxe'ja^(ov Ta (i) Trpo? avaTpo- autexemplisargumenta protulisse, adever-
zr.v Tvi; 7:ap' EXX-/;(Ji Trai"Cotj!,£vvi; (;.ovapyia<; v) tendam quam Graeci monarchiam sive po-
7:o7^i)ap)(^ia;.Ey.TeTrj(;6[i(ovu[/iai; (2)' ^£ty.vuTat lyarchiam docuerunt. Primum , arguit ex

yap, cp-/ic;lv, tb; ou/C e^ 6vc)p!.aT0(; t6 Trpayixa, homonymia enim inquit, non rei a
: liquet ,

10 aXX' ix Tou 7rpay[/.aT0(; t'/iv aXriGetav Touvop.a nomine sed a re nomini veritatem acquiri.
,

/.e'x,TviTai- y.aOauep t6 Trapixi-^ety^xa eOeTo v^; Hinc apposite petitur exemplum de igne cui

(1) KaTaffy.£\;(i!;ovTa cod. — (2) 'Ex te ir,c 6[xwwiJ.ia; : tv. t£ to-j (iTtocTo).txou itapa8£iY!AaTO:— tTt 5= xai twv a/y w/
altende seriem et refer ad ea qu» mox seqnuntur : Fit enim enumeratio per partes.
 I)i: MAOETK. 3(7

TO']» Tcupo; xaT oociav Oepao^TyiTO? , /.yX twv iiatura calorem indidit, caeterisque de rebus
xaTa {jieSe^iv aOToO oawvJuojv Tr, Oeaei , 650- qua3 per accidens ignita?, ejusdeinque simul
(xwv Te Yivoasvwv, Q£p|/.aiv£iv Ta TCXr.Gia^ovTa noniinis participes, fiunt calida; , aliaque
cwaaTa £v xaiow Ouvaaevwv •
v/, Tc to'j corpora ipsis admota certo teiiipore cale-
5 aTzocToXixoD 77aca6£tY'AaTOi; , fU' oO orjTiv faciunt. Tum ev apostolico exemplo, quo
o A-:to'(JtoXo; •
-r si-ep e'.<7iv Oeol roXXol Jtal dicil Apostolus : Si quidem sunl dii multi
-r X'jpioi TToXXol , aXX' t^ijliv el; 0c6; , -r /cal et domini multi, nobis tamen unus Deus, et
Ta TouTOi; e-oaeva' sti (^e >cal twv ot^vXwv ,
cietera his subjccta tum demum ck aliis
;

oca 7vp6? TTapa^Tao-i.v to'j or/t£to'j cjcoTro-j e-Joev momeuti.s qua^ ad propositum suum finem
10 auTw /pviTiaejovTa, aTrep ea^av/; -/iaO-^CTaTat conductura invenit, prout cuicumque non
Tw 7Tape'pyco; avaytvwc/.ovTt.
[;.•/) perfunctorie legenti manifesto constabit.

XXII.

Ai' wv aTcavTcov dtapp7)«^^/;v a7ro^e'^£t>tTai, Quorum omnium ope illud palam osten-
biq •'ry\'/.% u.Tr,'j.-/y eiKi-jvojv twv e^wOcv zof/i'- ditur quod jNoster quando memoriam
, ,

<jaiTO, TY.v Tvap' EXX^/;(Jt ^efJi^aty.ovtav ccTra- imaginum qua» deforis sunt habet, pravam
15 yopc-Jet , -r.v auToi Tat"; tcov vov.iCoaevwv Trap' Graecorum superstitioncm insectatur, eam
auTOi; Oecov ei/iOTtv aOecjy.co; TTCocoepovTe; nempe quam deorum, uti aiunt, imagini-
ereoeixvjvTo. t6 yap av (i) ijieTa Ta'jra bus ccrtum est iilos pra^stitisse. Ha^c autem
dr.Xc6<7£t£v £u.(pav£aTepov oiov yap Trepi tcov postea evadentsolc clariora. Qualcm etenim
iepoT'J77wv (ppovr)y,a £(7y3v, ev 6<7T£'oco Traoa- sententiam de sacris imaginibus Aoster
20 0*/;(7(ju.£0a. T-/i Ta^et 8z twv 7cpo"/iYouu.£vwv teneat, ultimo loco proferemus. At nobis
e7ro'a£vot , xai a'jOt; Ta; t-?.; eXX^/^vt >»./; ; Tep- praicedentium ex ordine prosequutis, iterum
Ope'^a; TTpoTaTTetv (2) ^tJtatov c'o^/iO'/;'j.ev
'
eiO' graecanica,' fallaciae verl)a prius pouere
ic,r,^ T^/iv to'j'twv (xva(7-/ce'j-/;v, ^i' •/•; o luy- a^quum visum est, et deinde ea quae Auctor
Ypa^pe-j; ocvtei^t^v a-/.oXo'jOw; , eTTfjUvaiiat. noster revincendo Graeco opposuit, conse-
25 npoi.cov yap Ti; e'jp-/;'7£t tov EXX-/iva Toia^^e quenter subdere. Siquis igitur ulterius eat,

Tiva Xe^yovTa. inveniet Graecum haec verba facientem :

XXIU.

-f E'iTe 0'jv Oeoo; Tt; auTou;, etTe dyyi- '• Sive igitur quis eos deos vocat, sive ange-
-r Xou; 6vo[/,a^et , o'j 77oX'j (?>) t6 ^ta<pooov, t-?,?
« los, vix intercessit discrimen, quum corum
-r <p'j(7eco; auTwv [/.apTupouae'v/1; Os-^a;, 67to't£
« naturam esse divinam quisque confitea-
« tur; quandoquidem sic scribit IMattbaeus
30 Ypaoet MaTOaro; ootw;- -f Kal a7TO-/.ptOct;
:

- EtrespondensJesus dixit: Erratis,ne.scien-

6 r/;(70u; £t7T£V TrXavacOc ,
(/,•/) ^i^oTe; Ta;
« tes Scripturas neque virtutem Dci. In re-
Ypa(j-a; ,
{/.rlTe r/;v ^'jvajy.tv Toij OcO'j. ev
« surrectione enim neque nubent, neque nu-
— yoLo zr, oi^oi.rizoiav. o'JTe y'^^'-'^'^'^'-'' 1 ^^^'^
« bcntur; sed erunt .sicut angeli in calo. »
r YaaiC^iVTat "
aXX' eioiv co? aYY=Xot ev tw « Quum in confesso igitur sit, di^ ina3 naturaj
S5 r oOpavco (4). -!- OaoXoYouae^vou to'//uv Oetoc; « angelos csse participes, quicumque, uti

(I) TiY«?"': prinio scriptum, To YoO/. Hiiudita bcnc le^itur (edit. Tisclicndorf p. 40) «>>' 'o; ayys/.ot sv Tcji
qnis correxit : Ta ya? i'- —
(2) nyjG-ix^v./ cod. Coir.
,

oOpavfo v.fjii. Vulf!;ala vcrsio addit, ncc inconsulto, sicut

eruditus V. Dubner. (3) "O tto/j cod. nuod re- — angeli Dei; qua ullima voce os omne cavillanti Graeco
pono, nc tcmerc mutavcrim. (3) 'K/ oOpa/w , patilo — occluditur. Aiisam vero arripuisse liligandi videlur cx
mfra iv oOcx/ot;. Haud inane csl vcl ieviisimas a vulgato co maxime loco : nescitis virtulem Dei, indc , reor,
textu varias lectiones carpere. In grjcco textu vulgari inferens hanc Dei virtutcm ipsosmet essc angelos.
 » ,

318 NICEPHORI AISTIRRHETICA.

-f <pua£w? Tou? ayyeXou? [/.erej^^stv, ot to TTOe- «par est, honorem diis summis faciunt,
-r TTov ffs^acTOt? Osori; t:oiouvt£?, ou/', ev ^uXm « haud in hgno, nec in saxo, metallove, de
-r VI );tGw yoiky.(a, e^; oO To PpsTac /.JCTa-
, 7]
« quo desumitur idolum Deum , inesse repu-
-r c/.£uocCeTai, t6v0£Ov elvai vo|/,i^oui7iv, ou^'£i
« tant, neque avulsa e simulacro partealiqua
5 -f Tt p-epoi; ayaXaaTo;, axpcoT-/ipia'70£i'-?i; (i)
-r Tvi? Tou 0£ou ^uvajxeco; a^patpeiirOai y(,ai-
« quidquam a Dei potentia exinde discerpi

V0U(71V. « existimant.

XXIV.

-r TTropiv/iceco; yap evex.sv toc ^o'ava /.al oi « Memorandi enim obtentu, statuas et de-
vaol U7w6 Tcov TvaXaicov lopuvOrjijav, u7r£p tou « lubra veteres erexere , ut qui frequenter
10 -r (poiTwvTa? £/.erae tou? 77poGrio'vTa? di; ev- <> huc accedunt Deum recogitent , vacent
voiav yivsaOai TOu0eou,cyoX-/iv ayoVTa; (2), « otio , alienisque rebus abluti , et vota sol-
-f xai Tcov XoiTTwv xaOapeuovTa? , zujouq xal « ventes ac supplicationes quibuscumque
,

W£ciai(;-/_p-^''jOai, aiTOuvTa? (3) 7:ap' auTcov, « indigeant a diis expostulent. Etenim si

(bv exacTO? yp-/i^£i. Kal yap ei ti? £i/to'va « quis imaginem sibi accommodaverit amici
15 3taTa(7X£ua(j£t ^iXou , ou/. ev £/C£iv/) ^vfTrouOev « in illa minimesuumcenset aniicum adesse,
auTco vo[7.i(^£i Tov ^tXov £ivat , ou^e toc « neque ejusdem corporis membra in depic-
[/.£pyi Tou (jcoixaTo; £/.eivou Toi? t'^; ypa^^p-^; « tae imaginis membris includi : at tantum
f ey/.ex.XefGOat [X£p£C'iv •
aXkx tviv el? tov « de])itam amico reverentiam ex hac effigie
-r <pi)vov Tt!/.r,v §t' £t-/to'vo(; (^£i/,vuGOat. Tag ^£ « osteudi. Atqui diis sacrificia peractanon
20-!, 7rpo<7ayo[/.£va(; toi; O^orc Oucia? ou to(70u- « tantura lionorem eis praestant, quantum
Tov TiiJ.ri(; zlc, auTouc 0£petv (4) ' ocxov Seiyij.a. « ostendunt exhibentium bonam esse vo-
£ivat T'^? TCOV OpVl(7>C£Uo'vTCOV 7:poatp£(j£co?, « luntatem, aut nullum coram eis ingratum
xat Tou jx-h TTp^i; auTOu? ajraptcTcoi; ^ia- « astare. Verum homini similia fieri decet
XfitiOaf avOpcoTTOctovi 0£ tcov (zyaX[/.aTcov « simulacrorum schemata, ipse quum ani-
25 -f et/.()Tco; eivat toc Gj^i^^.oiza , eTiret t6 /.aX- « mahum pulcherrimum esse creditur et
>.t<7Tov Tcov Cwcov flcvOpcoTCo; £tvat vo[;.t^£Tat, " imago Dei.
/.ai £i/.wv 0£ou--r

XXV.

-f Evt ^£ £^ £T£'pou TOuTo /.paTuvai t6 « Eamdem autem alio testimonio licet con-
-f ooyu.ix , ota§£€aiou[/.£vou oa/tTuXoui; eyetv « firmare sententiam ; eo nempe loco ubi as-
30 -f t6v 0e6v, oti; ypacpet ^aaxcov •
/.at £^co/.£v « seritur digitos liabere Deum, quibus scri-

-f Tw McouG-^ Ta; ^uo 7r\a/.a;, toc; XtOtva? « bit, aclcgitur :Etdedit Moysiduastabulas

-f y£ypa[;.[;.£va(; tco c^axTuXco tou 0£ou (5). « scriptas digito Dei. Caeterum ipsi Cliris-

-f A'AXa /.ai ot Xpt(7Ttavot [;.i[i.out/.£vot Tai; « tiani templorum aemulantes sibi appara-
-f /.aTa(7X£uai; tcov vawv, [A£ytCT0U5 otxou; « tus, magnas sediricant domos, in quibus
35 -^ 0''/.o6o[/.OU<7tV , £t(; OU? CUVto'vT£? £U)(_OVTat ,
« convenientes deprecantur, tametsi nemo in-
-f /,ai TOi [7.vi<^£v6? /.coXuovTO? £v TaTi; oixtati; « hibeatur in propriis aedibus orare , Deus-
-f TOUTO 77paTT£tV , TOU KuptOU ^"^XoV OTl « que procul dubio undequaque mortales
-f 7TavTayo'0£v (z/.ouovTO(;. -f
« audiat.

(1) 'Ay.pwTTjpiaaestYi cod. Scite de more suo Dubner (2) Et <t/o),viv cod. — (5)AiTouvTa aperte cod. utlquecor-
correxit, idemque conjecil w; esse pr.Temittcndum. — rigendus. — — Tou ©eou.Exod.
(4)<l>£p=iib. (K) xxxi, 18,
 ,, :

DE MAOETE. 319

NlCEPHORUS.

XXVI.
TaOra eircov o EXXviv , STreasvev rr, oixcia Huec dicciLs Graecus , remansit in propria
^o'^T ai»vicTatJt.£vo; , w; ty;; auTr,; [X£T£/o'j(7i ipsius sentcntiaconfinnatus : ejusdem ncmpe
Cpuccw; ol' TS ayYsloi , xal oi rap' auTto Xeyo- esse naturae et angelos et quos lii deos ap-
{xevoi Oeoi* so' or; t/.v r:po/.6tu,£V/;v e-jayye- pellavere; de quibus evangelicam senteu'
5 X'.x-/;v p-ATiv -uf orlyayev
•
do:co'jv ajTco toi; tiain produxit, quam usque adeo suis con-
£'>t£''vou Xoyoi; cuvado-jcav, Iva raXiv ^ia tv;? sonam videri sermonibus di\it, ut rursus,
oji.covuy,ia; xai Tr,; auT"?,; [/.eOdfiou iccoepyo'- ob eamdem homonymiam ,
pari quo coepit
|/.evo; , GUvaTTodsi^ri y.al tou; Trap' auTco pede pergens, compertuin hal)cret Graeco-
O30'j; Tr,; Tcov Gco.vcov to'Jtcov ovoaaTcov, rum diis vindicandum esse illum bonorem
10 aoOao<7'!a; T£ Jtal aOavac^a; xal a.TraOeia; vencrabibum jioininum : iminortalis , in-
TijJ.r.; u!.£Te'yovTa;, xal «pucreco; [j.£T£i>.y;©o'Ta; corruptai et im])as.sibilis natur<e. Sic ipsius
Tv;; «uTr; •
o'jtco tov oi'xeTov 7.0^0^ /.aTa- sententiam compositam ac decretorie con-
cxeuaca;, x.al a-jTo; lauTco eTrnj/r^i^jai^.cVo; stitutam, omnibus ratam esse intendens, ad-
•
•xal cb; otxoXoyo-JUL^vov )vaScov, £7:ay£t dit : (( tn confes.so quuin sit divin<T natur<T
15 -f OaoXoyouL/.evou toivuv Oeia; ^u(j«co; to'j; « angelos csse i^articipes, quicuinquc, uti
ayycT-ou; [j.£T£'yc!,v, o'l to rpsTTov CcSa^jToi'; « par est, houorem diis sununis faciunt,
O^oi"; -xoiouvte; , ou-/. £V ^'jXco , r, XiOco ,
•/; « haud in ligno, nec in saxo, metallove de
/oCky.Co , £; o'j t6 Ppe^Ta? xaTacxeua^STa',, « quc) desumitur idolum , Deum inesse
-r Tov 0e6v eivat vo'y.'^ou(7iv. -r
l
« reputant. »

XXVII
20 EvTauOa TrpoTecyrr/cdTa; £zi'7"/;[j.^/;'vaG0at Hic attcntos esse lectores et advertere
yp-/;, ori 8r, [/.eTp'.coT£pdv ttco; Tvepl r/;v a.fj' opoitet, haec aGraeco raoderatiori utcumque
oeiav TauTaXeycov 6 EXX*/;v c)ic'/C£',to, t-?,;uV/i; animo circa impietatem suam dici , ut-
[;.rxp6v avav£'j(7a;, xal xpsiTTOV Tt ~£pl 0£O'j qui paulisper e materia recedat, et de Deo
(pavTa^d[j.£Vo;. Ap' 0'jv ouy. ex^^/iXdTcpdv Te xal nonuihil prcestantius excogitet. Nonne igi-

25 exTUTTcoTEoov dix TO'JTtov a'— a<jt ^ei'y.vuTai, tur (luam luculentius ac manife.stius inde
w; r,^r, '/tal vuv xept Oecov 6 Xdyo;, xal ayaX- qiiibusvis ostenditur , etiam nunc in eo loco
[/.aTtov £-/tXi'Ocov, -/tal (;'JXcov, xai '/yCk/.(j\i^ xal sermonem omnem esse de diis et de simu-
eT£'pa; uXtj; L/-£[;.r,yav/i[/,£vtov,x.ai tou 7w£pi a'j- lacrisexlapidibus, lignisque,autaere, aliave
Ttov CE^a-T^/.aTo; ; ttocvu ty.ev o'Jv. Ai' o xal ev- materia fabrefactis , simul et de cultu ipsis
30 TauOa ava[j.cpi€oXov 6 7.dyo; eyei t-/;v ^•/;'>.oj(7iv, praestito? Ita enimvero. Proptcrea absque
OTi -juyypa^^cu; irpo; EXX^/;va; tov Aoyov ambage sermo evadit inde planus ,
quod
ax:oTet,vd[/.evo; , repi e-advov/ twv 7;ap' auToi; Auctor ad Graecos dictadirigens, de eorum
6ewv, '/iTot ayaX[7.aTcov, t6v Xdyov 7rpo^/;'yay£V. quos tencnt deos imaginibus aut sinudacris
Fpai^^i yap 0'jtw; XotTvdv. Acrba producat. Sic porro deinceps scribit

MAOES.
XXVIII.

35 -r T-/1V 7rept Toiv (zyyeXcov xai xr\^ (X<p0ap- « Nostram de angelis, eorumque natura
-r oi.cfi^ auTwv cjv tco i/£TO''o) Xe^o'7-£v t"/;v « incorrupla sententiam justo cum moderu-
 ;

320 NICEPHORT ANTrRRHIiTIGA.

-r ozoGsatv •
/tal tcwi; ev Trj PaatXsia twv « miiic dicemus quid sit quod in regno
; et

oiipavwv oi)Te yafy.ouciv, ouTe yau,i^ovTai" '< coelorum iiec nubant, neque nubantur,
w; clyyekoi ev to^; oupavor; « sed sint sicut angeli in coelis. Reatissi-
-r a)^X' ei^Jiv .

oet^ai pouXo^p.evo; 6
" mos ostendere Yolens Christus eos qui de-
Tviv (j!,axaoio'Tv;Ta
« putantur ad coelestes regiones a^rumno-
5 -r XoiGTog Toiv oix.eiv >.ayovTcov t'/)v oupa- ;

« sos vero qui in sordibus istius terrae

viov yfcipav, xal TaXavicai Tou; ev (pOopa
« degunt, \itamque suscipiunt c putido
-r T*?;? yr? ^ioTeuovTa; , xal t-^v UTrap^iv i/.
« carnis germine, sive qui gignuntur, sive
-f puTrapa; twv cap/.cov ^"koiGzr,^ aveiXv]-
qui
« generant ,
foliis 'citius transituros,
(po'Ta; ,
yevvco[7.svou; xal yevvcovTa;, xal « dicit qui digni electi sunt ut in im-
:

10 ^iV.viv ^uXXcov OaTTOv «TToppeovTai; Yr.Giv. « mortalis vitae transeant palatium , eam-
Oi xaTa^tcoOevTe; elq avcoXeOpov (^cov^; « dem quam angeli tenent vivendi ratio- ,

eXOeiv ava-/tTopov (i), Xa^j.S^avouGiv aycoy/jv, « nem, repudiata carnis commixtione ac

-f viv ey^ouciv ayyeXoi, a7taXXaye'vT£;p!.t^eco;(2) « commercio, tam fineni quam vitae nostrae
ccd{;.aTty.rj; y.al y.paceco?, y.al TeXeur/iv ^.rr « nescientes initium, ct ab oimii compage
15 -r y.e^Tt [.'.•/] r^e -•j/evectv eyov-e; , cuarXo'/.-^; gco-
« corporum et vinculis exemti ; ut si quis
-f (/.aTtx,-?!; x.ai oecj/wv ycopt(^o'[xevot *
tva
« probe sapientium audierit in ccelo liaberi
« spiritalem borum naturam, immortali-
Tt; Tcov eu^povouvTcov ax.ouoa; ev ou-
« tatis iliius gratia exultantem, suam ad
-r pavco XoytX'/iv ouctav , tw T"?i; aGava<7ia<;
« eorum imitationem vitam rite accom-
Xoyco TTav/iyuptsOucav rpo; (;.t[;.-/i(yiv au-
,
« modet , eorumque dignitatem operibus
20 -f Twv Tov Ptov puOi/.tcetev , xat t-/iv C/cetvcov
« aMnuletur. »

f- a^iav Toi; epyoi; (^'/iXcocetev. -f

IXlCEPHORUS.

XXIX.

EvTaOOa yevo^J.evot; r,ij.h tXiyytav ei/.o- Eo sermonis articulo mente nos eapi ac
Tco; y.ai aXustv eTrecTf 77o7^X-/i yap ex tcov perturbari licet. Hoc namque loco congesta

xay.oupy/iOe'vTOJV , ev tcoos tco to^tcco, v/,tz\'/]- ob maleficia stupore simul et angustia unde-
25 ^i; T£ r,i>.oiq xal aizo^ioL TravTay^o^Oev TreptGTot- cumque circumfundimur ; et quo modo in

yt{^eTaf xai ottco? Tupo; t6 xay.oupy/i[;.a ti^co- illud scelus oculos convertamus , nusquam
|xev,ou^a[Ao'Oev ^.riyjx^vri e^eup£0-/ivat^uv/ic£Tai. ratio ulla inveniri poterit. Obstupescentes
TeO'/i7io'Te; ^e ayav £Trt toutoi; , y.ai buayz- igitur admodum et indignabundi, statim
patvovTe;, TauT"/iv a(pt£[/.£v T"/iv <pcov/{v •
co in Jianc erupimus vocem : sceleratam
30 '\iujri^ £[;,7waOou; y.at auOafiou; ! co y£tp6; mentem et protervam ! insidiatricem

£77tSouXou y.at To'X[7."/ipa; ! Kai ovtco; a^tov manum audacem Re siquidem vera de-
et !

Gauf/.aTo; y.al ey.7:X-/i^£co;, o^ttco; -ri {;.£v Evvo-^cat mirandum prorsus ac stupore illud plenum
TauTa ou/. £^pt^£v, -ri ^k 7Tp6; rry £yy_£t'p-/io-iv est, curnam talia excogitare non borruerit,

T'/iv aO£(j[7.ov ouy. (X7r£va'py.'/i<7£v •

a).X co; Te aut ad tantam non obtorpuerit nequitiam
33 (7uX*?icat TQ TToayfJLa, y.at 7repi auTO t6 y.atptco- quininuno clanculum negotium rapuerit,
TaTOv , y.at et; (•/iT/.ctv Tavuv 77poayo'a£vov et,quod in eo rei caput est, atque in primis
x.at (Xva^TTuEtv , t'/iv £7;t^ouX-/iv */.at t6v do'Xov exquirendum venit ac revelandum , bu-
epya'Ga<jOat- Ba^at ! tou co<pi(JTOu Tuiv Totou- jusccmodi proditionem fraudemque as-

(-1) 'AxTopov., cod. —

(2) '.VTta/./.aYEvre; pLt^sw:. Haec giiiilale christiana ,
quam omnes ab aevo aposlolico
sunt quae nimiuin Tillemontio injeccrunt formidinem Patres , Clemens nempe Romanus , Hermas, Tertullia-
a Magnete damnari nuptias et hominis nativitatem; nus, Cyprianus aliique ccrlatim commendavere. ScH de
qusp tamenbenigno sensu nemo non intelliget de vir- his phira paulo infra. Cf. p. ^iSS. nol.
 i)i: MACMTi;. .VJ(

Tcov ey^eipr.aaTcov ! otov auTw >taTa7Te(p(opa- truxerit. ra))»! qualis ille csl sophisla, et

Tai t6 T£/voupy/iaa! sJ y^? ~ov» (kcvo; x.al (luain astuta palam (leprelienditur molitio !

yaXerro; oOtw; YiV, toc tt; a/^.u!,' tcov xaTT-j-

>am si ([ua tenihilis ille est et operosus,

6e'vTwv irirrxiarja'. ToD 7Tso/tc'.[z.£vou(i),diaT(ov

in eo maxime riiil (|uo(l iii obseuro assu-
menta allati teslimouii ahseonderit, ne ({Uie
5 Trpoavap-acOsvTcov ).o-'(ov Tr.v eupeGiv. A^>.a
in inedium direpta i)i'0|)oneret, agnosceren-
T() ye Tr.; aXriOsia; -poevaTTpa-i^av 0(o;, a7Tr'y.-
tur. At enim redeunte veritatis faee ruit ,

6^uvev a-jTOu t6 opaiy-aToupYviy.a, xai oie^Xocev

ab iino terriculamentum ac dissiluit, quem-
jtaO' a-jp /caT' opOpov aviV/(ov 6 ri^.io; t?,;
admodum orto mane sol exsurjiens noctis
vuxTo; duTx.sda^Tcv Tr,v xaTvicpeiav, dissipavit phautasmata.

\\\

lu ToiyapTO'. caOpov oxpOr , y-^xX aoOeve; Caduca igilur \isa est ac imhecillis

svTeuOcv t6 xaTaaxeuafJita. Ilui; yap (oeTO niaeliina. Ilquid umquam sc latere autu-
>>avOa'v£'.v co(p6; outo; Ypau.u.aT£u;, xai t(ov mavitvafer illescriba, tantije molis opifex
Tr.>.i-/touT(ov £TTiyc'.pr.aa'TOiv epYaTr,; ~oXu7:ei- solertissimus ? Ergone duxit incidendum
p«3TaTo; ; aoa co; Xiav aaaOei; /cal a^ratoeu- sibi esse in ignaros et imperitos lectores,
B Tou; Tou; £vt£u^o(;.£'vou; u7:c'.Xr.<pa); , r, Tr;
aut inejusdem sentcntia*, opinionisque par-
auTxc £y.£'^v(o •'^'v^ojAr.; jcal 6o'c,v;; u^capyovTa;,
tieipes, quae praefracte pietatem, divina-
r, T'/; euce^£'^a xal to^; Oeio'.; o6yiJ.oi<ji. (pavep^o;
que doginata impetit et impugnat? At
avTix.aOET-r.Xcv y.al y.eaayr.Tai ; AXXa yk^ ou/t
eiiim non ustjue adeo imbellibus, ignarisve
£771 TOTOuTov liyvjyzci^j •/cal aTreioo/.aXoi; 7T£-
occurrit venatoribus. Ecce quipiieprimo iin-
20 pi£Tuy_£v OrpeuTaT";* euOu; y^? ^^ auT-?,; Tcpco-
aXcoTiaov yiwvii^ [J.r, ^'.a^paorav petu captu facilis sine ullo effugio pneda lit.
T'/i; opiJL"?,;

t6 0*/i'pa;7.a (2). H[A£i; toivuv , £t77£p •/.aTa T(ov Interim nos, si quidem ille divinis doclri-

£vO£'(ov (^'.daYW-aTOJV -/.al t*?; aXriOs^^a; Tra-^^^iv nis et veritati vuit ilhidere, valere jam
pouXeTai ,
ya'^p£iv toF; ^paaaTOupYr.O^rGiv jussa theatrica illius iahnla, eamus in quae-

25 opa^cavTc;, £7:1 r/;v Ttov i^viToujxe^voov f>iac>a- sitarum reruin explanationem.

or.c.y icoaev.

MCEPHORUS ET MAGMCS.
r

XXXf.

H {y.ev ouv p-^c; tou /(ociou t-?; y_pr'(7ew;, Ille igilur locus aliati teslimonii, prout

evOa 7T£p!,'/.07:'/i yiyvjz'/ , y,y.hoiT:£^ 7:po£)4T£0£t- ibidem jacet excerplus , clarus evadit : sic

Tai, 6-/i>.yi- 7:epa'!v£Tai i^e x.al y.oczyj^riye'' ev autem ])rosequitur et in eo absolvitur fine,
30 sjte-^voj T(o TeXe'. , 07:eo •/.ai vjv £7:avaXa?£rv ([uem etiam nunc rcpetere congruum est,
<xp[A(i^iov •
7:p6; [t6 |
t6v £ipu.6v (3) [x-/i oicc- propter consequentiam, ne interrupta oratio

y.rtnryoi.i tou X^jyou* £y£t oe (o^ie. pendeat. Sic porro se hahet :

-r Iva -'.: t(ov £uooovo'jvt(ov, a/.ouca: iv « Ut si quis prohe sapientinm audierit

(l) ll&o-/.ei(A£vo'j, ota. Timondum nc nonnnliu liic de- S. Polycarpi {Cotel. Pat. .ipost. t. 11, 198, 6). Ccele-
pravcntiir. —
0/c.7aa Haiul inclcgantcrha-c varii ar-
(2)
gumcMli schemala Niccphorus c re sccnica spectaculo-
rum quam juverit ccclesiasticos auctores alludcrc rci
scenicaj vcl vcnaloriaj innuuntClcm. Alex. 528 et 9Ai,
rumqiu' ludis accepit. InterfuissL' enim in circensihus 30. Epiphan. 1. 207, A. 70. 2. Chrysost. vi. p. 281
aliquando venaliones testuulur , ut alia multu, actu B, IX. p. 36G, D. —
(3) np6; t6v £ip(x6v codex.

i. 11
 ' ' : ,

322 .N icEPJiOKi a.\tih«hi:tica.

-r oupavw "koyiy:/]'^ ouctav, tw xvi? aQava- « iu coelo haberi spiritaleni iioruin uatu-

Xoyw 7i:avyiyupi(^ou(iav, Tcpo? [Aty.-/;criv

« ram , imniortalitatis illius gratia exul-
-r (Ji3c;
« tantem suam ad eorum imitationem rite
,
-f auTcov Tov piov puOp-i<7£tsv, y.a\ t-/iv ejcst-
« vitam aecommodet, et dignitatem eorum
f vtov aEiav Toi"; epyot; ^viT^wGSiev. -r
« operibus aemuletur. »

XXXII,

5 Meypi TouTou tou TOpaTO? uyio); xal Huc usque sanum se ac innocuum habel
a[Ala-77Tw? £^61 Ta Trc yp-/i'CTew;. EvTeOOev Xoi- testimonium. Exinde jam sequuntur quae
7T0V Ta TTOVTipwi; y.yX xaxoupya)? tw go^w incommodeacsubdole sophista ille sustulit;

e/teivw uc^aipsOevTa Sv), a y.aTa cruveyetav avay- ut sermo continuetur , ea ab hinc « jEmu-
vc.i<7Te'ov, [a-oj tou' ^^/iXcoceisv, e^ovTa oOto);. letur " relegere est, sie exstantia :

10 -r rafAcov aTTeyofj.evo?, /.al toc tti; ipOopa; « Nuptiis valedicens , et missa faciens
-f ^pa7i:£T£ucov Gup.€oXa, y.ai T£>>o? TcapeX- « corruptionis symbola , ac demum per
-f Ocov Tou OavaTOu t'/iv Ouoav, et; [j-a-/,apcov « mortis januam transgressus in Beatorum
-r auXrjV [tout' £(jTt tcov ayyeXcovJ , aveXOr; « aulam [seu angelorum], liber abeat et ex-
-r x.ouffltLoaevoc. « peditus. »

15 OuTco ^vj TVjV 7rspiy.07T"/iv TauTviv TrepteXo- Hanc porro pericopen omitiens adversa-
[y.£V0(; £7r'/i'yayev rius sul)jecit
f Ou [/.viv et/.o'va; exietvcov TU7Cc6(ja? tco « IMinime a ero eorum imagines schemate
f^ cyviaaTi. f- effuigens. »

Kat t6 [J.ev Te'yva(7[/,a evTauOa (pavepo'v. Tt Et jam nunc decipula patuit. Quidnam
20 c^e Tw fupsTvi T"^? [xviyav^? TauTvi; evTcuO^v eninnero iste hujusce machinse inventor
^ta7T£7vpay[j-aTeuTai; cruG-/.iaGat pouXeTai vuv negoHi facessivit? Obtenebrari jam yerita-
T-/1V aXviOetav •
co; [/.*/) cpavepov yevecOat, o^rotcov tcm Noluit, ne patcret quorumnam, quove
^•/1 Ttvcov xai oTco Tpo'7vco et"<4()va(; 6 2uyypa- modo imagines Scriptor lieri depreca-
cpeus yivecOat TvapviTvicaTo. retur.

XXXIII.

25 IIstoaTat yap ^t' auTcov d£f/.vu£tv xat jNititur siquidem adversarius per haec
TTEtOeiv Tou; TvapaTuyy^avovTa? , etTiep Ttva; ostendere, et rata suis facere lectoribus, si

atyf/.aXcoTeuoty.evoug toTc auTOucTpaTviyvi'[/.actv C[uos invenerit vinculis stratagematumca-

X(x€^ot, OTt ye (^Vj avOpcoTTCov aytojv toutcov o-/i piendos ,

quod his sauctis hominibus liu-

TCOV TVIV ©UCtV TVlV avOpC07i£iaV U7re};0()VTCOV [ij, manaju vitam subjicientibus et in angeli-

30 y-ou et? TToltTetav ayy£);f/.-/iv [j,£TaTaCa!j.evcjjv, cam transeuntibus conversationem , Koster

ei/.dva; (XTvayopsuet TUTToGcOai xat ypa(p£cOat inliibuerit effingi imagines aut adumbrari.

iva Ti cut;.S-/ic£Tat; £i7roT£ Ttve? •/.aTa^rEtcOeT; Quorsum haec ? ut ,

quos suis sermonibus
auTOu Tcov Xoycov y£v/]cotvTO , (i[;-ou Te tov docilcs forte iiabuerit , hi munditiam
xo'cp-ov T-^c £y.x,Xvicta; /.ai t-/]V £u7rp£TC£tav ecclesiae honestissijuam proterve pollue-

35 )tav.oviOcoi; Xo)S-/icatvTO , xat T-/iv y£ Trpoc/.u- rent , et eam adorandi a enej-andique ra-

vvjctv xat t6 ci^aq, 07i£p XptcTtavoi^/.aTa to tionem, quam Chjnstiani ex antiqua Ec-

xpaTvicav av^/caO^v eOo; tv; E)'.-/.V/iC''a , 7rp6; clesiai cousuetudine confirjnatam, sancto-

^e x,at ayto)V IlaTpcov t£pat; otoacy,a)aaii; rujnque Patrujn sacris ijinixam doctriuis

(1) 'rne/e^vTwv. Placeret Ciit£pea96vtwv, humanam superanlibus naturam, vulgarempr.rler modumeuntibus.

 ' ,

1)1 ; MA(i>i:Ti': 32 :{
^i.f^
rTpocaveyovTs; vsry.ou^Jiv , s^voptcjauv tc x.ai slulucriint , caluniiiiarciilui' ac aholerenl.
nspiYpa^j/aisv. AaV oO/' outo); 6 xoO ^Luyypa- Alqui aliiis prorsu.s Scriptori iiostro scopus
of(o; svet (TJtOTTOC, w; u.eTa TaijTa ^v.i^W.rjt- est, ut postea ostendetur, quando, quasi a
Tai 071, OTc cb; ToJv Tr,c aTwaTy); a^sy-svo'.
mendacii labulis diinissi, ad veritatis progre-
5 >o'ywv , irl Tr,v ty.; aA-/;0£iac ^a(^io'j;7.sOa
diemur semitam. Primum vero in quadam
Tpioov. Kal ^poT£po'v ye repl Tr,? (JiaipeTito;
allati testimonii partitione subsistemus. Sic
Tcov 7wpo/,c'.7.£'vtov fkaXr,i|/o'[i.£Oa ' outo) vao
enim faeili intuitu obvia nobis et clarissiraa
ej/caTO-Ta •/^y.iv xal x.aOxpt.WaTa ycvr^TeTai
dicta erunt. His enim seorsiin distinctis
Ta X£yo'|ji.£va. Aiyr; yap TauTa ^i£Xo'ui.evo;,

" 2uyypao£u; eiTcpspei tov XpiCTov tcov [xsv

Scriptor inducit Christum eam qua? in coelis

JtaT^ oupavo'j; ayiicov TayjAaTcov xXr.Ofjv

est sanclaruin inultitudinem creaturarum
tviv
sv (Aaxapia tvi 7.r;^£i TiOe'u!.£vov , twv ^' a-j e/. in l)eata slatuentein conditione, dum e con-

capx.i/,/; itai 7:po(7'JAO'j y£Vc'c£co; Tr,v {i-ap- tra illorum qui ex carne et materia nati
;'.v x.c/tTr,a£'vcov Tr,v aOXiOTviTa TaXavii^ovTa. sunt infortunium deplorat. Quorum facta
*^ eiTa cocTTsp STCidtaipgGiv toutcov TTOtouu.svo;, distinctione ,
sic deinde prosequitur :

£77ayet

MAGNES.

XXX IV.
-f 0'1 /.aTaj;',coOc'vTS.; ei; avcoXeOoov (^wr,; " Qui vero digni electi suntut in immor-
eiTeXO^iv avaV.Topov , ayye^Xcov Xay.SavouTiv talis vita^ transeant palatium, bi angelo-
aycoyriv , ccoy.aTi/Cwv TraOcov /cal f^ecjxcov ruin tcnent conversalionem, corporalium
20
aT:aXXay£vT£:" iva ti; tcov sticppovouvTcov passionum immunes ac vinculorum ; ut si

a/.o'jca; ev oupavty Xoyur.v ouacav , tco quis probe sapientium audierit in coelo
-r xr,; aO avacta; Xo'yco xav yiyup':?^o ucav haberi spiritalem borum naturam, im-
toOt' ecTiv Tcov f/.a/.aouov y.al accoi/.a- mortalitatis illius gratia exultaiitem (iioc
Tcov Auva'ae(ov j, co; (^uvaTov , tov ^vov est, beatarum ac spiritalium Virtutum),
25
xpo? auTou? puO[/,i'cei£v, ya[7.cov a.—v/6[J.z- quoad licuerit suam eorum instar vi- ,

-r vo? /.al Toc tt;? (pOopa; ^paTveTeutov (;u[x- tam rite acconunodet, nuptiis valedicens
-r €oXa(i), xal Te^Xo; TrapeXOtov tou OavaTOu et missa faciens corruptionis symbola;
-r Tr,v 0'jpav si? [;.a/.apcov auXriv [tout' ecTt ac demum per mortis januain transgres-
T- tSv ayyeXcovJ, aveXO-/; /.ou^ptCo^^xevoc , ou sus, in Beatorum aulain (hoc est, angelo-
30-r[Ar,v £i/.ova; iy(.v.\wi TUTTtoca? T(o nyr,- ruin) liber abeat et cxpeditus, minime
T (Jt,aT'.. -r vero eorum imagines scbcmate effingat. «

(1) Iu|xSo)a. Chrisii.inos ulrius(]uc scxus pcrmultos vjyoii.y.: xaTa icav fViO^ avOpwTioov toiouto-j; 0£i;at. Ac
iu liac pnmacva (tlatc cxstilis.^c, qiiihus ca lcx perpc- miilli quidem et inull,r, annos seccaginla
seplua- et
Un crat, ul a pncritia ad summam usf[nc scticctutcm, ginla nnli, qui a pueris Christi disciplina imbuli sunt,
illitialaui scrvarcnt virginilafoin, tcstauliir S .lustin. incorrupli perseverant : talesque ac in omni hominitui
mart. A}wlofj. i, p. t'Hf>, cdlt. Vciicl. 1747. Tcidil- ffncre monslraluruni meprofileor. Ilucusquf sanclus
lianus Apologct. ix. .Miuucitis Fclix, Oclav. x.wiii. Martyr , cui haud impar verhis Euschius Vere enim :

Allicnaporas. Legat. pro Clirist. n.33, p. 330, cdit. philosophidU seclalores , ail , Deique ctUlores viri,
Vcncl. Tatianiis, Conlra Crrc. n. 33, p. 287, cdit. ead. sana; mulieres, cl virginvm chori a Clirislo didicerant
Origciics, Conlra Cels. lih.I, p. 21, cdil.Ruici. Euscl). sese, eliam per horribiles persequulionum procellas,
Oral. de laud. Constanl c. 17, p. G6I , cdit. Valcs. addicere perpetuw animi corporisque caslilali Sed haec
Cujus vcrha aeque ac Justitii, pi imo ct ulliino loco lau- haclcnus. Si luhet,cf. cximiasD. Lcnourry Z)tsse?7a-
data, his coronidciu imponent sauc egrcgiain Kai t-.o'/.- : liones, iu TerluUiani apulogelicum, c. xii, art. iv,
).ot T'.v£; y.ctl 7io).)ai , Evr.xovrojTa'. v.y.l £oOO[).r,xovTO'JTai , oi in Minucium, c. x, arf. i, in Lactantium, c. ixvii,
ixTtaiowv iaa0r|T£06r|(iav Toi XoiuTo), dsOoooi oiau.='vo'jaf xai arl. VI.

2 1.
 ,, ,

324 jMCEPHOBI AKTIRRHETICA.

iVICEPHORLS.

XX XY.
Tivwv s/.£ivwv ; Twv ayyeXwv fV/i7rouOev Quorumnain , amabo? Angelorum pro-
(OV 7700(7£/W? £fJ.V/)ao'v£U<;£V ol? 6u,OlOU; T71V feclo, quorum continuo meminit; quibus
ou(7iv 6 T^ooa^iOLkeyou.evQ^ E>.7.viv tou; eauTOu natura sirailes Gra»cus ille coUoquio adduc-
0£ou? a7r£y.o'|jt.T:a(>£V. ii? av ouv {///i tw EX>.-/;vi tus esse deos jactabat ne igitur Graeco super ;

5 CUy.<p£po'y.£VO? 7r£pl TaUTa 0£l/6£lV;, TOUTOU y£ haec consentiens inveniretur, illius saue in-
£V£y.£V £Cp'/]' Iva 01 £U^pOVOUVT£C , T-/iV [7,£V tuitu dixit : Ut si qui probe sapiant, illam
T(ov dyyiXcov dEiav Toi? £pyot; ^viXoiGauv, angelorum dignitatem operibus aemulentur,
£r/.ova; ^£ auTcov [y.aTa tov tou EX>;"/jVo; nec eorum imagines (ad mentem utique
cy.o7rov
]
[^.vi TU7:coGat£V tco cy^vfjxaTi GriBci), elTingant schemate ; eo usque mente
jo Tov vouv d7;o7rXavc6i;.£voi, xal [^.£/,^1 tvi^ aberrantes, ut ad materiam et figmentum
uV/ii; y.al tou y.Ti(7[7-aTo; i(jtcovt£; to (j£^a; demittant adorationem et coerceant. Et
y.al 7:£ptypd(jpovT£c. Kal touto o/iXoi to £7ra- aperte ostendit illud quod pone sequitur
yo'[/£vov 77po(jpvi[7.a to to; cpvi; auT(>;' tout' Yerbum, ncinpe : * ut ais ipsc, » — hic est

£CTiv, d Kklry. BeSaKjT^pov ^£ Tov >.o'yov Graecus. At firmior sermo iste declaratur
i& dTToc^aivei Ta toutoic £77o'[;.£va. ex his quse subsequuutur.

MACARHS.

XXXVI.

C) £<jTi -r TY) ay.iv. 'fbiyyexoii , xal tw Hoc est : « umbram alloquitur, et phau-

-r (Dd(;[/,aTt T£p7i:£Tat *
d^j/uyoi; uXati; co; « tasmate gaudet, inanimis cum materiis

-r £[/,(];uyot; £voi.;.t'X(ov , v£y.pcov yoi.^oiy.T/i^oi^ " quasi cum animatis conversatus, et emor-

-r Q^taiv £ucoyou[j,£vo; •
d(pc6v(o 7rXdc[/.aTt « tuorum signorum visionibus depastus
20 -r TTpocdycov ttiV evT^u^tv, XtOco y.at quXco « absono ligmento verba facit , in saxo et
-r wcoX£u£tv To Oetov voctoO^Tcov , y aX/Coi x,ai « ligno divinitatem latere statuens et Deuin

-r ct(^-/ipco xpaT^icOat, Tr.v d/.pdr/iTOv uXvjv « in aere autferro coerceri, natura immen-
-r 9avTa(^o[A£voc Ovipdv (l), to dO^aTOV £V « sum imaginatus se posse prehendere , in-

-r Oficopia Vc/Cpa dXoyco; u770TU7:cov. -r « visibile in larvali simulacro fingens. «

NICEPHORUS.

XXXVII.

Td ouv Tou 2uyypa(p£wi; TauTa" euxaipov

Hactenus Scriptor noster. Hic aiitcm ap-
25 [;.ev

^e £VTauOa dvaXaSo'vTa; ey. £tvo t6 <yoXo[xc6v- posite relegendum est illud Salomonis :

T£iov (pdvaf-r IldvTa ivco^rta toi; (Juviou<7tv, Omnia obvia intelligenlibus, et recta scien-

-r y.at opOd Tot; £upt<7y.ou(7tv yvco(7tv (a)' -r tiam invenientibus. Quis enim peregrinus
Tt; ydp ouTco; d[/.u'/iTo'; t£ xal Xo'you TuavTo; adeo et omni rationi hospes erit, qui
30 d[X£Toyoc 5 co [J-Vi TauTa euocopaTa t£ y.at ha^c non capiat, aut incomperla Iiabeat?

(1) ©ripav attente meditanli quac .'^equntur t6 ai^iaTov tapborico usurpare banc vocem Ovioav scriplores nosdi
h/ 6£coc,;a, suspicio erit alio verbo, nempe b-M^^tX-/ locum solennl : vidcturalluclcro ^AAct. ApostoJor. xvii,2S,27.
posse fieri, ncc (liversumeo loci sensum eewoiav Iiabere, — (2] rvwatv. Prov. viii, 9, paulo alilerbabet « Ser- :

quam visibile simulacrum : boc quidcm conjeci; illud mones mei... recti sunt intelligenlibus ct a?qui inve-
vero non ausim ndraittere, quum mnltiplici sensu me- nicntibus scienliam. »
 ,

DL MAGi>trt. :m
dr!\x JcaOvTTarai •
oi; d cjyYpa^pe-j; 'oyj xa- Scilioct Scriptor Gra?cos superstitioneaincn-

xo^aiy.ovo'JvTwv a-oG/.wTTTwv ;tal £/CTp£ro'- tes subsannans, eorumqucaversalnsstolidi-

(Acvo; T/.v vi'X'.0'.o'Tr,Ta, t/.v twv XciTTiavtov tateni ,
quam pnra sit Christiaiiornm lides
7ri<JT'.v x.aOaoav a-o^aivc». , y,al TTaayi; xTtTaa- ostcndit , ct ab omni creaturarum adora-
5 ToXaTfcia; arviXAayaevviv Aeyci- jtal OTi tione alicna; Clu-islianos vero ad angclo-
XpiiTtavol Tr.v u.sv twv ayYc^Xwv ro^XiTeiav rum conversationcm imitandam studium
ixiu.eiiOai c-0'jda*Co'ja'.v •
ooy w; oi EXXrve; confcrre ; necGra-corum morc eos dcpingere
£'aovi^ovT£; ^'JXoi;, xal AiOoic, /.al t-^ £T£pa ima|;iiics, uec liguo, la|)idibus\e aut cuili-
•jXr, -po^ravcyovTcc, /.al ajTor? toi; x.-i'7'J.OLCi bet matcriic adhicrere, ncc ligmcutis spiri-
10 TOV VO'jV £VcO£i6o'J(JlV, ILZy Zl TO'JTO'J •!'7Tau.£- tuin inligere, huc usque cousistentes , nec
voi, Jtal 0'jr>^£v ttX^ov oavTa^o^a^vo'.. quidquaiu ulterius mente prceoccupantes.

xxxYiir.

T'. yap £T£pov evTaOOa iwoviceie ti; , (o >tai Quid enim aliiid hic ali([nis intelligat,

xaTa tf.xpov Xoyo'j t£ /.al cjveT^w; aeTecTiv, qui vcl tantillum seusus iiabet, aut sui

riyiAcc a^to-j^reicv • ~- a^wvw -XaiaaTt TrpoTa-

consciiis cst (quum absono
audierit baec : «

« figmento admovcnspreccs, inligno saxove

15 -f yci^biy{i) T-r.v £vt£'j^iv, XiGw -/.al ^'jAw 0(o-
" latcre divinitatein statuens , » et Ccetera),
-r X£'J£'.v To G^i^ov voaoSfiTwv. T- xal Ta aX.Xa,
qnam Christiauis talia inhibcri? Quis vero
OT'- Toi; XpiCTiavoi; to'jto a~/;vo'p£'jTa'- Ti;
71 ;
inter eos qui crediderunt in Christum Deum
yap TWV r£77l(7T£U/,o'TWV £t; Xpi^JTOV TOV 0£OV nostrum, et quis alma Triuitatis luce il-
lijxwv, /tai v7,; Tptado; zry G^iav atyXrv evau- luminatus , sic fuerit veritatcm aversatus
20 yacOel;, t-/iv aXrlGeiav aTreTTpaTCTai, xal a^covw ut unKiuam muto figmento suas dircxerit
TrXa^TaaTi 77oo(7a'v£iv xr,v evT£u^iv, xal X.i6w, preces et in lapidem aut lignum immergi
,

Jtal ^'JXoi (p(oX£'Jciv To O^fov 'jTroTTT^^Jce'. 7:oTe'(2); divinitatem conjcccrit? Absit istiusccmodi
aTTaye t^? [iXa^Jcprata;! EXX^/fvwv TaoTa xal blasphemia! Gra^corum talia sunt et barba-
pap^ap(ov eOvwv , oitivs; to^; to'j r)ia^oXo'j rorum populorum, eorumvc quos suo Dia-
25 s^jy^^?
bolus jugo subjccit, quos polytheismi, aut
UTTcvrveyavivo'. , •/.al TToXuOeia; •/;

atheisnii, rectius cnim loquar \incuJa in- ,

aOeia;, eiTrerv oi"/.£'.o'T£pov , iBpoyoi; cuvEiXvrj/-
nodavcre. cnim qui in profunda noctc
Illi
y-evo'., Y.cd ev ^aO£r (7-/Co't(o t'?,; y.y^oiy.c y.yJ)vJ-
ignorantia; dormiuut, creaturam cidorant
')ovT£;, T'?, y.-ziazi XaTpc'Jo'j(7'.v 7:apa tov xti-
])ra'tcrCreatorem, deosqueesse fabricas opi-
(javTa, •/.a'. 0£O'j; Ta 7:of/;'aaTa oiovTat, Tot';
nantur, in suis evanescentes cogifalionibus.
5" ea'jT(ov ^'.aXoytcry.oi; [/.aTaio-jt/.cVot
(3).

.VXXIX

Ot yap XptGTiavol 0£to {X£v T(o TvavTWV At Christiani quidem Deo omnium crea-
tori acuniversorum Domino cultum in spi-
rof/iT*? xat de<J77o'T'/i xry ev TIvc^JaaTt y.y.\ oCi.rr
ritu, et in vcritatc adorationem praestant,
OeiaX.aTp£iav(4) Tc TTpo-jayouciV/tai 7:po(7/.'jvr-
ejusiiue c\cclsissiin;e gloria.', uti Deum de-
ffiv, -/tat t-? urEpTaT*/; hfjir 0£or:p£7:w; t^^ <7£-
cet, honorem ascril)unt,prout in confessione
35 Ca? 7:po'7V£[i,o'j'7iv , •/.aOa /, oy.^jloyiv. r,<J.oyi
de singulis rebus profertur; sed
fidci nostrcE
e/tacTr; (;">; auTw rpocoepeTat ' Tai; r^e iepat;
etsacris apud nosimaginibus honorilicave-
/tal -/.aO' /,|/.a;£i/.o(7iv t-/;v /.aTa 7vj.ry rpo^^/.-j- lUMatio rcpcnditur nou materiali substantiae
:

vr^Jtv rpo^^y^-j-ouc.v o'j t*?, 'jX-/, /.ai Tor; (patvo- ac visibili adhccresccutes, qiiiu ad earum ar-

(1) irpouayaYoV;. Rcctius posl Magnctrin , uli supra, xal aXriOciqf /.aTftiav. Joann.iv,25.
lIvc'JiJ.iiT'. (5) 'li/a- —
scripsisscl nsosiY'»'''- — (2; TnorTc-JTo; cod. i'forsitaii oTr,; rcdundat, scrisuni(iuc impedit. Forte legenduni
aliiubi deesf. — /3) M«Ta'.'.v:uv&;. Roni.i,2!. (-'H 'Kv — /rV i/.77T/,v, qnoHdie.
 ,

326 INICEPHOKI A.MJRKHmCA.

(Asvoi; r:^ociyo'^req, Tcpo? 6k Ta to<jt(ov d^'/i- chetypa auimiun dirigamus. Porro si Chris-
TUTra Tov voOv suceS^co; avaT2ivovT£?. Outoj tianorum quisque, fidelis ncmpe ac pie rec-
^' av xai a»^o<; ypiGTiavo? , tticto; Te cov, /cal teque \itam instituens, heec sentiat, haec
euXaSw? -/cal ociwi; tov Piov s^avjcov , (ppovvi- dicat,quanto magis hujuscemodi auctor :

5 <7£isv T£ xal ^OeyCoiTO •

7ro)vXco oe TrT^eov 6
siquidem inDoctoris ordine sedens, eorum,
Suvypacpcu? ouTOi, £l'7T£p £V oioaTxaXou Ta^ei
qui contra divinnm evangelium audent pro-
7:po34aG£'Co'y-£vo; , tcov To).a(ovTcov y.aTa tou
nuntiare prohris exposuerit supcrbiara et
,
Geiou Euayy£>.iou TroieifjOai t-/iv xaTappriGiv
insaniam. Ac nisi ea sensu nostro repo-
CT"/l)vtT£'JCr£l£V TO CrO?apo'v T£ Xai £[X7rXvi>iT0V .

suisset, extra propositam quaestionem dis-

10 E'! (/.•/) yap outcoi; tco TrpocoiaAeyoy.evcp aTrrjv-

Tv;c£V, xal a>^Xo Tt Trapa Ta eip-/iy,£va avT£TT£^- currere visus esset; atque dum subsan-
a'ycov, £6o'£aG£v u^piuat; auTco, xal yAco; av nans derisisset adversarium , ipse uti in-
77po(7£Tpi'S£TO, xai co; acTOcpoc x.al acuv£To; sipiens ac amcjis, palam affigendus fuisset
£<7Tyi>.iT£u£To , xal £y£7.aT0 T'^? ai/ouGtai; t£ ac suhsannandus, stultoque similis et deli-
15 xal xapavoia;* co? a^Aa [xev 6 avTiTcaXoi; xa- ranti, qui eapraiter allata ah adversario, ipse
Te(7X£ua*(£v , Trpo? £T£pa ^e outo; avoviTaivcov quasi mente avius omnino diversa retulis-
(xvOuTiecpepeTO. AXk' ouy outco toc ty;; aAYjOeia;
V
set! Enimvero ahter de veritate actum est.
£/£1.

XL.

Oud£ yap eveciTi.v cJiec^CpaX^y-evov auTov e7rl Verum fas non est eum delusum in suis

20 toi? t^ioi; >.o'yoi; £up£iv y.ocrvXk^riXov yap propriis sermonihus deprehendere. Ad sin-

£Xa(7Tcp Twv 7rapa tou evavTiou 7rpo(p£po[/.c'vcov

gula enim ah adversario prolata, justam
reponit defensionem ac refutationem. Noli
£7ray£t tyjV (xva^jxeuviv xal aVTippviGtv. Ouxouv
igitur talem deridere virum , ut de eo pro-
c{Tifxa(7T£'ov £VTauOa Tov (xv^pa •
OTrep e^o^ev
terve fiat , uti de falsario nummorum , ve-
avovfTco? opav tco 7rapa)(_apaxr/i Tvji; (xV/iOeia;,
ritatem ad nutum minuente , et in spuria
25 U7r0T£aV0[/.£VCp TTpOi; TO ^OXOUV, Xal (y,VTl[/.£Oc'X-
convertente qua3 sincera ac prohatissima
xovTt Ta opOioi; t£ xal y.jjAij.T:rb}(; £yx£t[7,£va.
circumferuntui'. Simile enim quid occurrit
TotouTov y(xp Ti £CtI xal 07r£p £V toii; avo- iu his quai deinceps posita sermonis series
TTtv 'fi Q\)-iiyzw. Tou >>()you 77apaXi7r£iv £§ta- omittere coegit , ue confusione praedictis
cy.ro- iva p//i (7uy"/u(7i; toT; 7;£yop.£voi<; 7rapa- interveniente, instituta lisec nostra expositio
30 xoAouOv{(7a<7a , twv £yx£y£ipi(7[;.£vcov oioiy.6^-/] minus luculenta fieret. De his porro nunc
T*/]v cao*/i'v£iav. 7r£pi. ou xal xupico? vuv proprie et distinctim agemus par enim non :

oia}i.y;(|/o'[jt.£Oa* ou yap Oc[/.iTov ouoe touto est liaud intueri hanc alteram molitionem ,

7rapo^0"?jvai to rvpy.c[}.y. xaTa [/.•/; oev eii; xa- queeeodem modo quoprius, in nulUimcedet

XtaV TOU 7rpOTSpOU (Z7roX£l1To'[A£VOV.

incommodum.

XLl.

35 IIpo(7exT£Ov yap oTt [/.eToc to eiTrciv tov Ultra ergo progrediendum est ad ea quae,
}Luyypa(p£a^ -r Ou [///jv etxovai; exetvcov tu- postquam Auctor noster dixerit « Nec eo- :

-r 7rc6<7ai; tco c)(^rj[/.aTi.-rTo'* -rcJx; ^*/j<;auTo';-r

«rumimagines schemateeflingens » etillud ; :

KoCKV) TOU XrjyOU 7r£pt£Dv£T0 ^U(7Tp()7rCO? « uti ipse dicis» rursus de sermone pessime
;

6 ypt(jTO[jLayo- tva r^et^j^ TrtOavo? £tvat toi; suhduxit hostis ille Christi, eo ut appa-
 — ,,

DK MAGMiTK. 327

evTui^yavouui, Xeytov jcara TauTa tov Su-j-ypa- reret lectoiibu.s suis pcrsuasorius; iude di-

9ea cpcovevv iiz' avaipecgi t-?,c twv iepwv et-<co- eens, Scriptori nostro id meutis luisse ut
v(i)v TTOirlcew?, orep 6 l^-jyyfafpeu; 0'j;c eTTiGTa- suhvertcret sacrarum imagiuum picluram.
Tai (i) *
[/.TXko^v u.ev oOv ty, ^o'v/) '^wv EX>.-/{vwv Hoc porro Noster uon iutulit, quiu potius iu
5 a'jTO? avTnraoaTaTToy.cvoc, eior.jcev rcoc tov Cira^corum sentcutiain instructa acie, dixit
JiAAr,va, OTi oi»)c eTi, — to; (J'j (J/Vi;— ayaAy.aTa Aidclicet adversus (u-fficum, hoc cst , itc-

xat ^o'ava /al eixova? Oewv eii^ecwv. Hhr, x.ai rum :

< nou uti dicis ipse -
; scilicetsimula-
01 Tr,v ayYcXf/f/iv 77oX'.Teiav tr,>oovTe?, tw cra, idola, deorumque imagiucs resi)icicns.
oaoiw TOOTTw TO'JTfe) ^Yi, Tw a7:v;Yopei»'7.c'vw x.al Nic ! qui augelicam uMuuhuitur convcrsatio-
10 aTuoTrTUT Tw, viYO^Jv Tr.? Twv e'!(^wXwv p^eX-jpta;, nem, deistiusmodi ritu ucfario, damnatoet
TCepl Ta; et*/.ova; litarpaTTOvTai. ToOvavTt^ov respucndo, juxta eam scilicet idolorum vc-
yap Taeii^wXa "TTepioavw; arrocTpe^^povTat , xal cordiam sacras hahuissent imagiues Absit. ;

fioeX'JTTOVTat, w? u.'j<7apa jcai 6>.e'0pta. E7rt- lUcuim palam idolasubvcrtunfur etconcul-

c'/.eT:Te'ov Xot-ov evTe^iOev jtai Ta axoXouQa Tr,? cantur,utiputidaaccorruptiJ)ilia.Scdcaitera
j5 ev /ep^jiv ypr'(7£co;' eyet yxp ovItw;" alhUi tcstimonii videnda, quie ha;c sunt :

XLII.

— Et yap itat Ta |7-aXi<jTa ev avope-^w ' Quod

plerumque angeli sub hominis
si

-T cyraaTt a.yyc\oi ttoTc icjidiYr.aix^i^ dW ou ' forma \isi sunt non quod apparebat ,

-r t6 cpavev r,(;av •
akV 6'7rsp r.cav , ao'paTo'v ' erant; sed quod erant, illud invisibile
-r ecTtv" -r x.at Ta TO'JTOt; eT:o'i/,£va. < est » . Et ea quie subjiciuntur.
20 Aia TO'JTwv Twv Xoyow (pavepo'; ecTtv 6 Ex his scnnonibus maniicstum est Scrip-
TraptcTaae- torem eadcm iii sua pcrstare sententia,
iuYYp^cpeu; eTt Tyj do'^yi ty; t^^ta

voi;, xat £/. 77£ptou(7ta; oc'jar:y.vj7.(,0iv xat av-

quam dum ex abundanti tuetur, evertit
corum qui simulacra faciunt dehrium, sen-
atpcov Twv £i6wXot:oiouvtwv t6 ^.avtx.ov x.at
sumque vesania pcrditum.
aVjVfJTOv oo6vr,u.a •
ei7:wv yoco av(OT£'oco"
Quum enini superius dixerit: « Ut si quis
23 -r Iva Tt; tcov eu-ppovo^JvTWv a)touGa; ev
'< probe sapicntium audierit in ccek) spiri-
-f oupavco XoYDtviv o'j(T''av , tw t*^; adava- '< tahMU horum esse naturam, iuimortali-
-r (7ta; ^^oyco T:oLrr,y\>^CC,o\jG'x.\ (2), /iat Tr,v ey.ei- tatis illius gratia exultantcm
'<
eoruni ,

-r vojv a;tav Tot; epyot; iZ,r^O)mizv. -r EtTa « dignitatcm opcribus suis aemuientur. »

(AeTa Ttva eT^ayaycov •

-r 06 [7.r,v £'//.6va; Dcinde, post pauca pro.sequutus, « nec ta-
30 -r £y.e'^vwv[e).Xr,vf/Cw;jTUT:(6ca; tco G/riiJ.ciz'.. -f ' men imagineseorum [gra^canico] schematc
Tt; apa 6 Ta'JT-/',v 7:ot£ Tr,v 7:o>.tTeiav '(-/iXco-
« depiugens. » Quinam igitur, Iianc ncmpe
Ta;, 06 u.r.v ei-/.6va; £/,etvwv [eXV/iVf/.oi;] tu- imilatus conversationem , miuime debeat
T^WGa;, fj\)-/. ir.r,yx^^'Z'r aop^^iTw; oe tov X^yov
corum imagines griecanico more eflingere,
non contiuuo enim dcsignavil : absque
x.aTe/cXctTev dia to'jto 0'jv evTauOa, co(77:£p
clausula sermouem abrupit. Eo siquidem
35 avaT:).'/;pwv Ta iy.iiac sXXtrco; ).£-/Oc'vTa, to
loco, ac si absolvisset qu^ imperfecta re-
Tou 7:aTctao70u AScaa»/. 7:o6coj7:ov 7:aca6cr
li(iuit, sanctum
patriarcham Abraham,
Y[AaTo; /aptv et; ^iaov TiO^/ictv. IIep''o^ov yap exenq)li causa, producit iu nu'dium. Prte-
(TuyYpacpr,; ev tco [izrucjj or/. oXtyr^v (^te^eX- ter cnim sermonis sui tramitem uon mo-
Owv, zr,q Y.i-y. Tov A^pa(Z7. -/.at to'j; o-pOevTa; dicc digressus , inter[)osuit quod quum
,

ao auTw v.'^^CkO'i^ TwcayaaTeta; Tr,v £7:t(7/Cc'|!,v Abraham augelis apparcntibus occurrit

(1) "Ot::^ 6 l-jyycxz.zh; inli-.ixi: , cod. Ncganli;im (|ucnlior (|iii(]rrTi vov . scd obscnra , iiisi fonferas cum
cssc inserendam uuctor nobis fuil ([uem alius ctsacpc n" xxxiii sub fincm. Scriptoribiis iiostris hnud ignotum
laudnre est, virdoctissimus. (^)\Wrr>^\>^\C,vj'7Ti Fre- .
r,v.'r,-^^r/\X,u-i feriari, exuUare.
 , ,,,

328 MCEPHORl A.MIRRHETICA.

7:OtOUp.£VOC , TOV Xo'yOV (Jl»(/,77£pa''vWV OUTW? gestum sit intuens , huncce sermonem
subnectit, dicens :

XLlll

4- Kal TouTcov y£VO[j(.£vwv, cra(poc xaTa > Quse quum acta fuerint, manifeste et
twv ocpO^vTwv 6 ASpaaj^. oO tu-
« juxta veritatem conspectis angelis, Abra-
-f aV/;'6£tav

oOo£
« ham nullam delineat effigiem , neque ad
5 -r 77of TViV £a©av£'.av, £[7.(p£p£; o.yoiku.cc
« eorum imaginem simulacrum adinvenit
-r CviT£r ypaipEi T(o 7rivay.i, £v auTOi; pXe-
Yi
« neque in tabellis ea depingit quibus in-
-f 7T£IV TOU? ^£Vl(7G£VTa? VO[Jt,tC(OV. -f « tueri se hospites sestimet. »

OO yap viv £1x05 ^iXov ovTa toO 0£ou tov lUique vcrisimile non est, tantum Dei
7vaTpiapyriV t-^ tcov xaT £y.£ivo xaipoCi ^£i,<>i- amicum patriarcham fuisse eo temporis mo-
10 ^aiaovouvTCov (zvBpcoTrcov U7i(xy£c6ai Tiloi^-n , meuto ab ista Yccordium liominum impie-
(ZpTi Gy£§ov (xvax,u7rT0U(J*/i? Tr,<; tcov (xyaXp.a- tate abreptum tam cito refricata idolorum
,

TCOV lOpUC>£C0?. siiperstitione.

napac;yij;.avT£Ov ^£ (xvay/ca-^co; oTi x,av- Aecesse yero est notetur, quod eo loci
TauOz 7:pocu77a)cou£cOat o£t TO'-rcb; <p7i? au- subaudiendum est istud : « ut dicis ipse »

15 TO^-f , tout' £<7Tiv 6 EX"X-/iv , 07T£p cuyy.EiTat hoc est, Graecus, quod superius inseritur
(XV(oT£pco, [A£Ta To'" "r Ou {;.-/iv £t5to'va(; SH£tVCOV post haec : « non eorum imagines schematc
-r TUTTcoTac Tco G'/'/i(/,aTt. -f « effingens. »

XLIV.

AibHy.Ta.1 ouv xat ota toutcov tou 2uy- Ostenditur ergo ex istis genuina mens
ypaip^co; -ri ^tavota, oTt ot xaTa 0£ov "((bvT£?, Auctoris, nempe ab iis qui secundum Deum
-" y.al Tov ^(pa^j-tlX.ov (xyyfiXot? , cb? ^uvaTov vivunt, eique placere per ipsorum vitam
avGpcoTTOt?, zaTopOouvTE? ^tOV, TOC £t^coXty.(o? satagunt, qui amulam angeloruin ,
quoad
y.aTa(7y.£ua(o'[y.£va (xya'X[7.aTa , y.ai Tof? voi/.t- liominum est, tenent conversationem, ab
^o[j.£vot; 6£ot; Trapa t^ov (xyvoouvTcov tviv hujuscemodi viris quaelibet idolorum more
(X>.'/f6£tav avay.£t[/£va ^dikunaovxai t£ xat instituta , simulacra , monumentaque diis
4
25 (X7:ocrTp£(povTat cb; [;.ta'(7[y.aTa. ut aiunt alieni a veritate , erecta , ea con-
Ta ^£ £^yi'? Tvi; y_p-/i(J£co; Xfiyov {^7iT*/icr£Co; oux temptibiha prorsus ac teterrima conculcari.
£/_ovTa , £7rtcy,£j;£c-j; ou ^£ovTa 7vpo; (xva- Qusevero sequuntur in testimonio, etper-
7rTu^iv jcal otaaa^viTtv (ij (toc yap £Tt £v tco spicuam ob illorum evidentiam, nec indi-

(1) Kai Utlnam eacJem lecloribus liqueat

cia7a-p-/ii7'.v. conviciis reponit quo sana Chrislianornm dog-
, et ,

cfxnd-fr^cii. Pauca tamen pr?emitterc juvat^ de ulrius- mala male ridenteni melius redargueret, ipse ethnica
,

fjue auctoris sive in scribendis, sive in detlorandis mysteria, fabulasque, qualia de Promellieo, de Pandora,
iisdem iutenlione. INlagnes videtur conseruisse ma- de primishominibns , sale sannisque plena manu ins-
num cnm Philosopho arislotclico, qiii Celsi cpicurci qnaicumqnc in Gr?ecum Magncs procacius
persit, .4t
haud mullnm dissimilis, Bibiiorum nempe sacrornm jactat ea acrius lconomachos feriunt
, arridentque ,

haustu fnrlivo fnrens, corrasa liinc inde loca gcsta , tanto magis Nicepboro, cnjus c rc est digilo tangcre
pra!ccpta , cnqiic protcrve intellecta calumniabatur. el sole oslendere clarius genliliuni irrisionem esse
Inde Magncs, uli jam plura de Angelis, de .\brahamo, finem unum quem in omnium 'ATio/.ptTt/.wv syllogc
ita exindc nonnuUa de hominis opilicio , ac diclo mo- Magncs continuo Hinc tani Nicephoro ([uam
intuetur.
saico, Diis no7i maledices, enucleat. Clementis Alexan'- Magncti Promethci fabulam, putidam licet, simul rcfri-
drini insuper et Origcnis iter prpeeuutium vestigiis care, qiia maxime est insipicns, snpientiee id summae
( magister nisi praeeat et ipse ? ) insistens , convicia fuit.
 : ,

nt >IAGiNtTt. 329

(i.eTa^'j Twv £;r;? Tr; a-jTr.; /C7;'<jew;, x.al auTa 1 i;ent inquisitionc, ncc desiderant expositio-
* r'
SoXioi;
^ ^ ~
jcal 'AoyGrpw;
'
u^rocr-JTaaOevTa), sti
/. ' \ •' ^^
(^e
' ..^ / «1I..4 t..^H ^ „.,»
.,;....,
neni (nain quie extra allatuni testinioniuni
/,al Ta 277 cx.civa tT;; /cvi^Tew; Tr>.a'JYw; x.al inlorjecta sunt, ea fuerc vafre et malitiose
cjA^paveiTTaTa xal dia-rrp-jijito; pow<T'.v , /caTa sublata), Ii«cqnideni et quae ulterius leguii-
5 EX^rvwv xal zidiokioy sivai ty,; oV/;; Pi^).ou tur, clarissinieacevidentissinie, et alta voce
TVjv (Tjyycafpyiv. E>t "^s twv Xei-oaevwv as- claniant adversus Graecos ct eorum simu-
Ta^u T-?,; yprGSw;, a i^Tiv avayjcaia -po; lacra esse totam libri scripturam. At ex
Tov TTcox.civ-cvov <7X,o-ov , Tx-jTa' {/.eTa yap omissis in allato loco hiec sunt intento ab
si.-s-.v rov 2'jyyp5aoea To oe TTaaiv Auctore scopo prorsns neccssaria : post-
!0 -r £-a(;Tca'|c'- Tr /xpiT'. tv;; (^(ooea; -r (luam Auctor dixit : « Omnibus inde illuces-
£7r'.©c3£l TauTa. " cere facit gratiae munus » , hcec subdit

MACARIIS.

XLV.

-T Ei yap 6 — ap" uuliv ripoy.y.Oe-j; Acyo'- « Etenim quod apud vos Prometheus dici-

-r u.evo; TT^XaTTci tov avOstoTTOV, i/.Tidev o),w; « tur finxisse hominem

omnino (1) , nullo

^ ai^OJaevo; (i), Zso; Sk yuvaix.a -jvoiet, TjV

« pudore eorreptus; Jupiter verofecisse mu-
1'3
-r &^0iCi^ AOrva, -/.al tov jxOOov £-aiv£iT£,
« lierem ,
quam zona cinxit Minerva , et fa-
« hulamlaudatis istam et facinus hymno ce-
-r Jcal To T:payaa aeavuveTc •
ou/. atc/o;
<c lebratis(r, necrespicientes turpitudinem,
-j- 6pwvT£.:, o'j raOo; Xoyi^o'(/£vot, oO X£)cp'jt;.-
n nec memores animi perturbationum , nec
-r [xevoiv [/.optwv tov Xo'yov i^ETa^ovTc;'
« cur celentur verenda exquirentes. At enim
-r 77oX'j yap atT/iWTEpov (gty^ ovTOi; ettIv
« illud longc turpius est (si quidad heec turpe
20^ aiT/tov) To -XaGai aopta, xat /.aXfJ-Z^ai ' umquam) pudcnda finxisse , eaque vela-
,

-f Tiitv i7TtoXraa<7tv, v; to ^t' auTwv TraasX- < mentis coopcruissc, quam ex utcro nasci,
-r 6etv , ot/Covoa''a; /aptv , /.at Xo'you X-jti- << proptcr Gcconomiam sermonemque mundo
-r TcXo'j; -r. '< proficnum. "

Promethei foilunam, fabulamve re-

(I) Al'>rJt/.svo;. num. 87, p. -42, cdit. Lips.j haud ita iiifclici Minerva,
rant.ire, quiim (•omiiientariorum omni cruditionis pon- recinit liiliim illud cmollitum ,
uiide nalns hoino cst
dere ahundantium |)laustraus([ue(iuaque circnmferan Promethcum lacrymis humcctassc, oj/. is'Jc.aT£v vJoaTi ,

tnr, dii mc prohihcanl. Expertus vereor ne quod i>)a 6r.tojo'.:. Sc(l missos quam cilo faciam Hyginum
raihi. idem lertori fial, qui quum cvolvcrim lihros hcnc {Poet. nstroit. lih. ii 1") iah. 14i) Diodorum Sicu-
, , ;

mullos nihil fermc quo noslra illuslrenlur invcncrim. lum (lih. I, p. tG); /Eliaiium {de Animalib. lih. vi, 31);
Quid enim suh finem lalcat, uhi involvitur, uli suspicor, Apollodoriim {liibliolhec. edit. cit. t. i , 57); ApoUo-
responsio ad qnrrdam convicia Gra^corimi allusio ad , nium 1247); Valerium Flac-
l\liod. [.Artjottaut. lih. ii,v.
Incarnalionem o'./.o/ou,{a; yiv.v, et quiedam simiiitudo cuin {.\rgottant. 135); Plotin. {Ennead. iv, lih. iii,
v.
priinum inter Promelhei homincm et Christnm fnrlntti c. 1i) ; Senecam {'\n Med. Hcrod. lih. v, xi); Suidani
de mtdiere, vix intcrprctatione aut notis ausim tan;;erc. (in Vrotnetheo) ; Ovidii .Melaniorph. i, 78; HoratiiCarni.
Cietcnim Hcsiodusciii prima dehctur Promettici oripo, I,10, 15; Virgilii ct Seivii, lulotj. vi, 42; Juvenalis,
.(t)*cliyliis a qiioejusdem supplicii fama, caleri (|uoti[iiol Satyr. xiv; Fahul. iv, 4; Claudiani, Consolat.
Pliicilri,

antcPlatoncm, dc ((iiolihet aPromclhcoliominisopilii io Ilonor. V. 252;Clem('ntem .Vlexandrinum \nSlromat. i,

allum tenenl silcntiiiin. Plato, sapicntissimus poclaruni p. 522; Lactantium dc Itistitut. div. Eudociani in
in iiujris .Tmii'us primus videtur hominihiis icvclassc
, 'Iw.a, uhi dc Promelhco, clc. Uiiiis intcr recentiores
ipnotiim huc iisi(iie iiumani frencris conditorem Pronic- Iocu|)Iclior Volchcr cilandiis {die Mythol. des .lapetis~
ificum {(lePolitir. iii, p. 107, edil. Bipoiil. (>f. Clavier chenGeschl. Gicsscn. 1854). UIlimusnosler((ui,agminc
in Apollodor. liibliolh. I. ii. p. 70). lla vcio fahiila loiiiro piicamhiilantc, nunc primuin prodit, quuin
percrchuit, invaluit((iie. ut Pausanias (crcdat jud.cus niliil fernic c\ aliis non repcricrit, noviiiii prorcil tamen
Apella !) siiis se oiiilis \i(li^sc tcstitur luti ad lioc o[)ifi- texlum, ([ucm doclis allcgo cx|)oiicii<luiii.
cium quoiidam adhihili Iriislula, lon^^o a'\oad saxoriim (2) 'l\' i^M^JV/ 'AOr,'a. Ccrto ccrtius est Magncti liiEC
rigidatem indurata, qiiasi |)rimi hominis reliquias, immo scrihenli priEluxisse coram Hesiodum, Theogon. 573 :

primilias! Cf. lih. x cip. iv, [). 806, cd. Kiihn. Iiidc
, ZciJue 0£ xal •/.6<T[i.r,«7£ Oei yXoi^j-Aww.^ 'AOriVYi
y£sopus (apiid Themislium in Stobfeo, Florileg. tit. i, 'ApYype») ^aOyjTi.
 ;;

330 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

XLVI.

Ta ^£ p.era t6 tcXo? z'1\c, •/pyfcfeoj? HcBc deinde ad finem usque testimonii :

'zc/.xiza..
« j\Iinime deos \ocemus hsec nuuidi ele-

-f Mv) ^£ Gsouc xaA£CiW[7.sv Ta cTOiyjXv. « menta, terram, aquam, aera nec, etsivol- ;

— ToG }co'(jaou ,
yvjv , u^wp, aepa *
"/.av Gswctv « vantur sidera et currant sine fme, deos
5
-r a(7T£p£? /.al Tpe/wcriv aireipa, toutou; « faciamus. Ut enim nemo cursitantes equos I
-r .M.vi ()£iai^a)ix£v •
to; yap Tp^yovTa? ittttou;
« corona\it, sed agitatorem illorum et
-f ou^£i(; e^jTEffiavwcev , aXXa tov £XaT'7ipa
« aurigam , ita iion astris , sed Deo legiti-
-r TOUTCov xal •/ivioyov •
ouTto; ou/C acTpoii; ,
(( mam rependanius adorationem; eanempe
f dXkot. 0£to To ai^ac, yv/]ctco? T^/ip^/^atop.ev
,
K ipse accendit. Statuae licet sonum emittant
1" -r Tw TOUTOu? £^a'v]/avTi . Kav ayaT^jy.aTa (i)

«pwv^ x,ai oo-/.^7i ^ia};£y£cOai [r/j^s toutoic

(( et iTspondere ^ideantur, absit ut uUum
•f-

-r Tia^/iv [•/]] a^tav (2) 77pOGito[;.£v.

" illis honorem potestatemve proferamus.

XLvn.
-r M"/i h' av Xey^l Mtoc^i:' ©eou? ou xa- « At quum Moyses dixit : Diis non male-
-f •/.oXoy/icret; (3), [vn Trepi TOUTtov, r, toutou; « clices nec de istis liaec
, nec istos desi- ,

*^
-f eip^Ticdai vo|/.iGtoj/,ev ^y.eivoi yixp 6£ol,Ti:p6; (( gnariin his existimemus. Illi enim dii di-
-r ou; 6 Ao'yo; tou ©eou £y£V£TO- «(jtteo
« cuntur ad quos sermo Dei factus est
,

-r r/teTvoi O£p[zoi , ou; t6 iTup £0£p[/.av£v.

« qucmadmodum quos ignis calefacit, fer-
« \idos appellamus. Dei \ero \erl)um uec
-r 0£ou o£ 'Xoyo; oute X1O015 ttote, out£ ^u-
« liguis umquam, neque lapidihus insonuit,
~r VjI? i^Jrr/y.ct^J , ouc)£ toi? (xvataO^/iToi; ai-
« aut inanimis rehus sensum submiuistra-
2°
-r cG-/iGiv £/op-/fy/iC£V. AvOptorot ^£ y.£vo-
« \it. Homines autem animo e\anescentes,
f ^povouvT£;, y^uaov ytov£U(javT£i;, y.(n ya^- « ex auro fuso et fabricato sere, quasi a
-f xov taTCXtzcavT^; ,
ypri(j[;.ou? e^ auTwv « Deo oracula postuIa\ere, mente nimirum
-f t6 0£ibv (xr-/;T^/i(7av , r-zipol t6 (ppov/i(7.a ,
"
claudicantes, cfecutientes intelligentia,
-f /.al Tu^lol T-/1V evvotav; [X'/i 0£ £/. T^/jr « qui ne ullam quidem ex lapideorum ido-
25 -1.
avai(jO'/icia? Toiv XtOivtov ^oavtov t"/iv ^j;u- « lorum stupiditate \e':ecundiam concipiunt
^ yyj oucrtoTTOu^/.evoi , •/.al •/.oivovTe; r/.etvo, « adeo ut ipsi judicent et suo exemplo ,

-r y.al -/caXto? oo/.i;7.(z'(ovt£(;, to; ouSe tuj.-?,;

« pulchre demonstrent, insensibilia simula-

ou^' au
« cra nullum honoris aut injuriai suscipere
-f aicO^/ictv, TiraXtv u^p^toi; >,aL».6^av£t

t6
« alfectum, aut quemquam benedicentem
-r (Xvj^UyTOV , OU TOV £uXoyOUVT(Z TtVa, 0U(^£
< maledicentem\e poenis prosequi.
30 f 76v xa/.oXoyouvTa Tt[7.toptat; ct[/,uv£Tai.

XLVIII.

f Mtoiia^fli; ouv oux (xvatG0*/iTOu; 'keyn « Mo\ses non dicit inanima numina
igilur
)caxo>,oy£tC)Oat 0£ou? •
Tt y(xp t6 oc^aio^rr « maledici. Quomodo enim quod sensu caret
Tov xaxoTvoyou^fc^vov; rapiz tivo; tvote « malediceretur? A quonam afficeretur in-

);UTr*/iO-/i(7£Tat; ti? ^' ouTto? ivth^ , */.ai « juria?Aut quis adco \ecors, maleve feria-
35 — cp)^*/lva(po; , /.at [;.top6? /.a/ioAoyetv £/,£Tvo « tus qui maledictis impetat, quod propter
,

(1) 'AYci>!j.aTa. Ad latinos vocein, duce Martiano Ca- Exod. xxii , 28, Lxx. Vulgal. Diis non detrahes. Hic
pella, inducere juvarei. Sed de hoc insigni loco cf. designari Judices ac Sacerdotes populi unus oinnium ,

Prolegomena. — (2) Toutot; •:i(j.r|V a^iav, cod. nihil sensus est, quem palam pra; se fert ipse locus et quod
frequenlius quam */) post v omitli. —
(3)iKay.o).oyri<jei?. sequenti capite legitur Exod. v. 24.
 ;,

l)i: MAG.NETK. 331

To [JLYi duvau,cvov , di' oVfi; v£/.poTriTa, « maleria' emortuani rigidilatem , millius

ex. tt;; /ca/.o>>OY'!a; oia/cptvai Tr,v oopiv <' compos? Quare uec dii qui
est injuria^

oGsv ouds. Gsoi, oufie atoOr.Tiv eyovTS; « ne seusum quidem liai)eut, aut calumnias
•npoTTr.laxicOxcovTai, ouo au.uvovTai Ttva, « patientin-, aiit pa-uas cxigent. Jlorlui na-

vg/.pol Tr,v 0'JGiv 0VT2;, x.al tov lo-

'< turasuut, quoad mcntem stipitum ins-
et
•< tar. Quod si nomina deorum usurpaverc
yov ax.ivr,TO'.. Iv. 8l ovoaaTa Ocoiv syouTi
•« et nuucupationem, id summo l)eo nil of-
/tai STT-.y.Xr.Tiv , oO ),'jy.aivovTa'. to Oeiov
« licit; quemadmodum nec canes liominum
wc 0'jds x.'jvcc avOctoTTcov ovoaacv aTt!/.w-
'< vocabula ipsis imposita dehoneslant. 31 ul-
[/.cvoi. IIoaXoI yo'jv £:; sr/cocia; Ta Osia tis quidem
« ol) levitatem accidit profanis
10 ToTi; ps^r^/j'.; e-eOrx.av 6vo';j.aTx, 0'jfiev
« rebus di^iiia imponerenomina. Inde nihil
2V TO'JT(;} Ta Oc^a >'J7T-/;'7aVTc; , Tr.v t>^£ > prorsus Divinitati detrahitur iiominum :

c^tov a^po(j'Jvr.v {i.rjvov s^avspwcav. « dumlaxat paluit ameutia.

XLTX.

-r E'! yoio ti; Oco; ;/.£v XcYeTat, xal Oeiov « Si quis cnim Deus dicitur, uec quid-
0'j^£v £/£'., 'j^o<Ztt. Tr,v x.lr.Tiv, xal oia- « quam divinum habet , appellationem iianc
15-r Sa/Ac'. TO'jvo;i.a , aTrapaiTrjTov eY/,\vj.(x.
« proscindit , nomenque calumniatus , ne-
cpepwv xal adiopOojTOv. Mrj o'jv vo^J,'jri<;
« fandum crimeu admittit ac inemendal)ile.

ev TO'JTW -0'/ TravTOX.paTopa 0£ov avia-

' >oii tibi reputarc omnium Creatorem
« Deum inde mcerere aut incominode labc •

cOa'. /cal ouaooGth ,

£'! xal ,L>.3/pt; sprcTwv
«factari, si qui vel ad animalia usque
T'.v£; Twv aooovwv to O^fov x.aTecucav
« repentia divinum uomeu abjiciant : illi
20 ovofxa' a-Wol Y^P £a"JTOo; ix.avw; aC'''.;^-'-^"
« cnim sibisatis superquenocent dumhanc ,

<7av , Tr,v — cwTr,v x.x'. avw)v£Ooov ouciav < primam essentiain , incorruptibilem et
ax."/fpaTov 'JXai; aTi;j.oi; ir:x^oi.v-c^
•/.x'.
« sfimplicissimam rebus inlionestis commu-
0'^O'J.ct (i) r. " iiicant.
-r AroycwvTw; rroi 77£pc t*?,; T£pOp£i!a; •;•?,; « Ha'c de imbecilli dcorum insania satis
25 — a€£oa''ou Twv Ocwv ).£).e/0w(7av oi Xoyo'.. -t « jam dicta sunto.»

INICiiPHORLS.

L.

A.TO/pwvTw; •
^uYYP^t^e'!»; x.piT/,; twv Suuto satis : hirc Noster, idoneus dictorum
e^ auTOu >.0Ywv a*/tp'.S-/;; '^^'^'J-^"^'^-. a se sermonum judex, adeoque perspicuus,
y^Y'^''^"'? f-"''

£T£pou rpo; Ga^^rlv^iav- iva Tva; o v/o)v ocpOa).- utalio uemineopus sit interprete, iiecquis-

j/.0'j; TO'j fi).£7:£tv, x.al wra to'j ax.O'j£'.v, ava;/.-

que oculos babens ad \i(iendum ct auies
ad audiendum jam dubitet dc idolis,
50 ^iCo).(o; £/•/; TwSpl v.doAbyi eiva'. Tov -po/t£t-
esse allatum testimonium totum, minime
(JL£VOV oi-TL^/^Ol. 0'-' ^^pl TWV UpcoV
).0Y''-''') J^-'^'''
vero de sacris imaginibus ([uas Christiani ;
£tx.''jvwv, a;-/^(/.et'; ot XoiTTtavoi, x.aO' a TTceTret,
nos, uti parest,etjuxtaeaquieprtedicatEc-
x.al •/! K/./Oa.cix x.*/;p'j<7«jei, 7:po'3x.uvo'j;/.£v x.at
dcsia, adoramus aut veneramur. Quo vero
£Sot/.£v.
rre iva d£e r, TOiv a cppovo.'JV ;aoavoia
stultorum iusania clarius et abundantius
35 dta^avECTepov ;tat ex. Treptou^Jia; iktyyfkOn •

innotescat (juandoquidcm id ignorare vi-

,

i-ti-iziD £)>aOov ZTj^.oh:, o'\ t-?, E).),-/;vo)v Tvapa- denlur, (pii, (lra.'Corum insania capti, gric-
«ppoc'Jv/1 eaXwx^JTc; x.aO' EX)>'/;va; x.al auTol canico morc adversus Christianos rabie fu-

(I) 'OvJiix, locus iterum corruptus : forsitan noofrn[).6[ivifj: , unde forlc irrepsil inipoi.-nt:, o/o^a.. MetalhcsJm
qualerncumquc inducere potuit (|i!od paulo antc est : y.aTe'(7vf.av ovow.a.
 ;

332 :V1CEPH0RI AINTIRRHETICA.

>caTa XpiGTiavwv £7ri>.uTT*/i(7avT£;, /cal Trpo; rent,etadpropriaeipsorumsententiaetutelam

cuvviyoptav tou oi/ceiou oo''y[/.aTO? Ta xaTa ea quae adversus Graecos dicta fuere, in nos
feXXv)'v(ov (p£po';i.£va £7Ti toc xaO'viy.a; czSoi<j^i«. et in ea quae sacra diixinius, nefario ausu
Trovviow; :tai aOsw; £^£'.V/iipo'T£i; , oia 6 Trpo- atheorunique scelere, distorquere sustinent
5 )C£i';-/.£vo; 2uyypa<p£u? £'j7:oiwv, £v toutoi; x.x- eos,inquam, latuere qualia Noster, bono
Ot<7To'pri<j£v , Tov £'jayy£>.r/.ov Aoyov a7:ou£- omine scribens, eiiarravit, quil)usque evan-
[/.vuvoiv £VTauOa, 77£pt£'7w(ov T£ [xaXa, xal alaioi; gelicumillustravit sermonem, tam pius quam
aTTOf^£/oa£vo;, scal auvwr^a tti apy(_r,0£V xpa- accuratus interprcs, ct juxta traditionem, a
Tou'<7-/i £v T-io /.aOo>.tx.r "/.al a7;o(;To'Xty.-/i E/ixXvi- primordio in Ecclesia catholica ct apostolica
10 <Jia T:y.oy.r^6(m 7r£pt toutcov S^oHa^^tov t£ x.al confirmatam , censuit rite ac disseruit de
^O£yyo'[/-£vo;* iv w 7r£pt twv Tcapa XptaTia- sanctis quas veneramur imaginibus; quae
vot; Tt7.(oa£vtov (7£7TTcov tu7T(ov EU/taipco; dta- perapposite huc afferre constituit. Quorum
"XaS^tv £'yvoj. Ot ^(oita/.c; ^£, oi (Z7;aT£(ov£; ou eniravero novcrc nihil scurrae isti ac nebu-
cuviactv. AXX' a, vi ax.ovT£; vi £>to'vT£;, 77po; tov lones; sed ea quae inviti aut consulto , in
15 ctXviO-^ Xoyov a7T0Tu(pX(6TT0VT£;, 7rap£'^paaov , veritate intelligenda caecutientes praeter-
,

£t; To £ii.<pav£; •^p.£t; 7:poTiO£[/.£v yoacp£t yap miserunt, nos propalam cxponimus. Noster
Iv Tw 7Tp(6T(o Xo'y(o Tvi'; auTYi; fitSXou , /cxTa igitur scripsit in primo ejusdem libri ser-
To ey.Tov -/.efpaXatov •
£v co /.ai 7T£ot tcov Trapa mone, capitulo sexto ubi de miraculis
,

XptaTOij T£X0UIJt£V{OV OaU[/,aT(OV i5l£^£t<7tV

Christi sermonem habuit, in huiic modum :

20 T0ta'r^£-

MACAIUUS.

LI.

-r To'Te d£ Bep£vu-/iv ^e^CTTOtvav £7:t'jvi[/-ou

" Tunc tcmporis, Berenicen (1) haud
-f X.^opiou -/.ai £VTt[y.ov, (zpyou^rav t*/i; [;.£ya- « ignobilis loci dominam, et in magnaEdes-

(1) ToTe oiBeocvi/.v'- Inuleverat sensim iiiter eruditos lege cumeditis, Troo-jvf/.ov, utquiddeminimis curandum?
qiiosdam opinio coiijcctanen, nomcii vulgo liocmor- sed mali oniinis est sic primo gressu vacillare!) Hpou-
rboyssce mulieri in veluslis libris
datum, Berraicc nempe, v'//.7)v oe Tivs ijO'fiav p5u).ovtat ol dno O0a)£VTivou ovojjkx-

per inconcinnam ac scniibarl^aram metalbesin a vera iJouGi , y.aTa tv;v 7tiTt/avr|U.£'vr,v iauTwv cocptav
(
adv. Cel"
et Etxiov , deducendum forc ; rursiis eodcm nomiiie sc- sum, lib. VI, §289, ed.Delarue, p. 6S8). Ecce macbina
cusintcUectoconflatamfuisscmulierem cuiunacoiitigis- belli ,
qua liinc inde arictalur.
set tum e Salvatoris (imbria virtutem baurirc unde sa- Nemo ergo ullus jam dubitol Beienicen nostram eam-
nata est, lum exejusdemore cunlis ad Calvariae locuni dcm ad unguem esse ac Hpc-uvty.r;v. At cujas isthaec ,

excipere elfigiem sacro sudario impressam. Remansit quicve fortuna!

sua plebi piae bona lides, suiim erudito cuique dubium. CbanamBa genle, Tyro oriunda aut Paneade, Simoui
Sed prodiit in mediuin nupcrriina epislola, ad Cl. mago nola, nunc ewoia? aUeruin adcpta est nomen,
V. Raoul Rochetle publice nuncupata, de nomine et nunc apud Barbelonitas <7o»ta nescio qua; vocalur.
cultu mulieris vulgo dictx VeroniCcV [Revue arcMo- Eanide coelo dclapsam Opbila! excipiunt. i\t nihil illi
logique, vii^annee, 8" livraison, donov. 1850, p. 484, sque placet ac Y^alentiniana caslra :

Letlre sur Vdtymologie du nom de V^ronique, donnd a

Hic arma , liic currus ,

la femme quiporte la sainte Face , et sur 1'origine de

son culte), qua auctor novam tulamque sibi visus est hic peH/as ct soboles bene multa. Undenam, quaeso ?
viam patefecissc adevertendamulramque vuigisimul et Divus Epipbanius adducitur aenigma solvunt Nico- :

doclorura sentenliam. Hanc quidcm uno verbo. « Le laitte, quibus Ilp&uvi/.r, voluplas est ac fceda libido, idem
nom de B^renice n'eut d'abord rien d demfiler avec ac 7tpouv£'./.o:, unde Ttpouvet/.a cpt).r,(j,aTa, /.. t. a.
viiRA icoN,Nec plura. De commento eruditorum, Ma- Haec dum in Orienle miscerentur, alia in Occidenle
bilioniiiiempe et Papebrocbii, conclamatum est confusio circumfertur. Exslabat alicubi t^bristi Domini
At cum plebecuia iit duellum acrius. Primo marte vera, ut opinio erat, imago, veraei/.wv; peplum ncmpe
impetitur totius fabuia^ maie sanum caput, cvangelium quoddam abinilio, inox mulalum in mulieiem, eamquc
nempe Nicodemi spurium. Iiide siquidem priinum, ait sanctam, ac dcmum lucmorrhoyssam quae, in Oriente
epistolae luvYpacpsu; , vix seeculo V° incipienle, invectum dlcta Bepevi/.ri, dicenda vero fuit npouvtxri. Sed tola re-
cst nomen Bcpo-Axr], seu peovi/r, quidni
; ITpo-jvrxri? Ete- texenda foret Odyssea altera si quis referat Bereniccs,

nim sub oculis ponuntur graeca Origenis : n-iowixrjv (at vias, vita^qiie vicissitudines; quin eas videsis in dicfa
 6 ,

i)i: MAOKTi:. 333

<v senoruui civitate gloriose iuiperautem , a

yi-^oucci.^ Xi^adojv a-a>k>.ayci'jav axaOao- « longo jaui tempore immnndo liberataui

" sanguinis Ihixu et dolore aeerbo, eiloque
Tcov a!.'t/.aTo;, xal 7;aOo'j; OfVjvrooO tz/o;
'< sanatam (quam niniiruui ab annis multis
s^iaOsifjav (r.v rro^.Xoi; ypo'vo'.; -oXXol
-i-
<« multi mediei vexaverant, nihil prolicieutes
5 pa^javiTavTe; r/Tpol ttoo; t(o ar.dev (o^c-
• nisi quod su'viorcui in dolorem morbum
Xr.cai ('i), £i; ycip-^TTrv 6i^'Jvrv to TraOo;
• exacerbasscut) hauc tactu salvatam fim-
,

£i<7r'J,rc7av ^ , 0(;£'. 'jojOcicav ^coTrp^^ou n briic Sahatoris, ad ha'c usque tempora in

xoaa-eriou. uAyoi to'j vjv aoi-JfJLOv iv tvi " Mesopotamia, ii)iino per uuiversaiii ter-
IMscr Tcov noTaacov ade^jOa'. e-oir(7c (3), n ram prieclai um illud facinus eHecit cele-
to^ iy,a>.").ov (ie sv ^racr Tr Tr "'^ ^-£7^- /.aTo'o- ' berrimani. Quir mulier Saivatoris idip-
OcoLta. AuToG yap toG rpayOevTo; r yuvr « sum opus patrautis imaginem a^re fuso

Trv icTopiav , ccavco; a-oya).X£'jca(ja (.4)

'.
ad Aivum expressam, sic posteritati tra-

Tcji ,Si(tj TTapc'dcox,£v, biz apT'. Toupyov y^^^O"

« didit, ut ob oculos res acta recens, nou
(jL£vov i!^5), 0'j TTaXai. -r
" olim Aideretur. «

MCLPHORUS
LII.

J5 TauTa 6 rw-S'.;, ojy co; cjvryopco tco Ha^c igitur, ut di\i, non quasi
qua tali de-

2uyypao£i •/pcoijt.evoi, TTapryayou,£v , iXk' fensore opus esset, adduximus, sed ut os-
rommentaliuucula i[UiB am
fortc couimentitia tibi :^it.
; Beicnicen vcro nostram ex altcra parle tueantur, ul
pcreruditetc docebii Berenicen aut yeronicam noslram omittam Tatianum, Clementem, et vctuslissiinuni co-
ipsammct e>se almam matrem Latinorum, Vcnercm, dicem Bassianum Eusehiiis, Aslcrius
, Antipater, ,

inquam, puram putam, cui remansere f proh Deusl ) Joannes Malala Joanncs Damascenus , Niccphorus
,

in Gallii!; tcmpla in ecclosiis arcc, elogium (lemum ct

, Conslantinopolitanus, ac demum concilium NicaMium
natalitia in martyr«!ogio gallicano cclebrala. generalc secunduui.
Erit forsan cui lot in paucis congesla mixtaque, cerlis [\] ll6).£(o:. Noliiii Euscbiuni Joanneinque Mala-
dubia, vera falsis, indijinanti vox illa cxciderit : multx lam asscrenlcs Bereniccn fuissc l*aneadensem, dissen-
te litterx ad insaniam coniertunt (Act. xxvi, 28}, aut lire ciim Magnctc uostro, qui tolam Edcssena? Civilatis
revcrlendum ad eaquihusjam incffptum est, qujE c-jy- seu ])rovincia' ditionem inluelur, nec suo singulari in-
vpa^pij; ipse laudavit, Origenis illa est malcsana sa- : dixil nominc islud E:T{(jr,(j.o/ 7(of.'.ov , cui dyna.^^ta Bcre-
pientia quam Sapientiam appellant. Ea vero qua; di.xi- niccs pricfuil; pcr cum non slat quin ijlud sit op-
raus proecipuam essc belli machinam, nempe ignotuni pidiilum quo hicniorrhoyssa dicta fuit Paneadis.
nomcn Bereniccsantcsa^culum quintum, nec nisi in Ni- (2) 'Q^peAoffai. Eadcm, nec niulluin dissiinili o:r,yr,nz:
codcmi pseudo-evangclio delectum, li.rc a fundamenlo narrnntur in epistola scu lihello supplici queni Bere-
ruunt. Ecce enim .Magnes, ccrtc saiculo iv" anliquior, iiices Hcrodi, nomine ii", obtulisse fertur, ul abeo sta-
forsan 11° scrihens, discrtc huic nostra; Bcrenicc nomen luain erigeudi in sua Paiieade urbc licentiam obtineret.
urbcin ,
priucipalum, icvuui , gcstaquc inconcussa fidc Lihellum istiim Joannes Malala sua' iiitexuit chrono-
ascrihil.Magnctcni Eusebius sequutus, cadein cclehrat f/raphia: loc. cit. Eruditi videant au inde salis com-
Syropha-nissam muliereni, qua? sangiiinis fluvio lihe- mendetur lihellus , ut eamdcm qiiam Edesseni Aho^ari
rata staluam Chrislo Liheratori crcxcrat {Ilist eccl. vii, Epistola; fortunam adeptus, non omnino respuatur.
18). Qua' Magnes cl Eusebius uiia dc Hamorrhoyssa (3) rioiriTa; cod. qucm nisi correxeris , tota pcricope
retulerc eadeni constanter adduxil Niccphorus nostcr,
, in tencbris erit. — (4) 'I^jTopiav. Significatio stricle
vir iniilln sanctitatis et scientia:; nominc, teste IMiotio ,
suinta , lara narralio eril quam imago. Exemphim
pnrslanlissiiiius (cf. iiifra adv. fUtscb. r. i.xx] ; tum Joan- lanien hahes qiio pronuin fuil dcllecterc in usilatissi-
nes Damascenus(opp. cd Leqiiien , t. 1,^.7)08); luiii niani vocem scriptorihus nicdii ;c\i. sive gra,'cis, sivc
demum liis aiili(|uiores .loaiines .Malala i|ui vi" \el vii" latinis, quihus hisloria passini habctur pictura.
sa-culo (loruit (Chronofjraph. lib. x, p. 257, ad. Boiin.;; (o) r^voajvov. Euscbius teslalur disertis veibis vidisse
Anlipalcr Boslrtnsiscirca anii. -i^O [Conc. I. xii!,p. 14) se Iianc statuam, uli ct Beicnices doinuni adhuc siio tein-
et Aslcrius.\inasenuscoa;vus [BilA. I'I'. v.808). « Quaii- jiore exslantein quuuu|uc ex oculis fiisius ima"inem
;

lum capio, inquit eruditus vir Quicnius, qi!,i: .loaiiucs descripsit : Mansitque illa , i[<(|uit, usque ad nostrara
Malala «le Berenicc iiarrat, ca acccpil cx Cleinenlc xtati m, ut qui in civitatem hanc adreniunt, oculis eam
hisloriographo qiieni p;iulo posl laiidat liid Damasc.
, monstrarc jiossiint (Hist. eccl. loc.
cil.).Rursus endcni
loc. cilal.). )) Al eodeiii loco a Joaiinc .Malala laudanlur mciuinit i^lalala ut dixiinus, seplimo lestis
sa'culo,
Tatianus chronographiis el i/c-'.- p^o; liber vctu>lis-, oculalus aut oculiitum rcfcrens Qua; quidem stalua :

simus invcntus apud Bassum quemdam Judrinn,

, adhuc visitur in urbe Paneade jam olim ab eo loco ,

qui in eodem eliam libro antiquoruni Judr.v refjum ubi stetit , urbis in meditullio, Iranslata in Sanctam
omnium res ijestas consrriptas hahuit. Stct igitur cx xdcm Oratoriam. Monumentumvero hoc inveniindicla
una partc epislola? auTfvoase-Jc, <(ia' TTV/vv./r;; assertor; urbe Paneade (Chronogr. ead. edit. Dindorf, p 329).
 . ,

:]yi MCl^ PHOKI A M iRRHETICA

a)(jT£ ^ei^ai Tr,v [xaT«io(ppoGuvviv Twv Trepl tendatur eorum vanitas, qui, adversus veri-

Tov aXviOvi Aoyov aT^ocrfpzlXoi/evtov , /tal tatis Verbum meutientes, nec quid dicant
-spi tivo)v noverc, nec qnalia sint quibus affirment.
P't£ a leyovciv ei^oTcov ,
|r/iTS

f^iaSsgatoGvTai. ya? Hh >'-at svTauOa y.aOa Eo namque loco, sicut et in caeteris quibusli-

5 >4ai sv aTraai toT; aXXoi;, tov vouv xapa^e- bet , mente devii al)erraverunt, etin cunctis
oo'w.£voi rs-^.avvivTat , x.al TTravTa/ou tojv necessariis deliqnerunt. Ecce enim dum tes-

^eovTwv e^aaapTavouctv- AutoI yap p.a'p- tem ac sui defensorem erroris huncce Maca-
Tupa x.at cruv/{yopov Toutovt tov Max.apiov rium producerent ejusque sermones, prout ;

-v;; eauTwv TrXavrii; 77pot'J-/_0|J.evot, y.at tou? placuit , exciperent , effuseque amplexa-
10 loyi-yjc auTou -/.aTa t6 ^o/.ouv £/'.^£-/_ot;.£vot reutur ; multis se et aliis malis configebant.

x.at T:£pt7rTucco|j'.£voi, TravTcoc tcou /cai aXXot; Admisissent enim vel ea quae adversus sa-
/.ay.or; T^cptETrapvjCav. EtXovTo yap av TTpo'- craEcclesiae dogmata , forsan veteri Ethni-

T£oov xai aTTSp evavTtco; Tot; isporc Tvi; E/.- corum errore detentus, idem ille asserit et
xA"/iGta; ^oyaaGtv, tcco; sOst Tralatw xpaTOU- a se maxime probari profitetur; ut non so-

15 [.'.svo; TTspi auTa, /,at ^ta/.£tix£vo; (i) ,

^o^a^Et lum atheorum Manichseorum aut nefasto- ,

acTCa(^£cGat oTt [xaltCTa /.xi TTspis/^scOat' iva rum nomine Arianorum sed et impii ,

L/.v) [JLo^vov Twv aOstovMavtyatcoVjXai ^uccovu^y.cov et delirantis Origenis insaniam ac faeces

Aostavfov, aXXa /.at tou oucc^Sou; y.ai aro- pleuo suscipiant amplexu, eademque cum
TrV/i/.TOu Hptylvou; t6 ®po'v/itj.a /.alT-/iv lco^viv illo Auctore ,
praedicare aggrediantur
20 acTuacico; Tiapa^s^covTai, /.at Ta auTOt £/.£tvcp qualia sunt , « quod fmem aliquando
^oyt;.aTt(^£tv £7rt7£tp-/icico(7tv *
-r oiQ T£'Xo; s^st vi habitura sit pogna quam iu futuro tempore
-f jcaTa Tov {/.£XXovTa '/,po'vov toi; aG£§£crtv impiis hoininibus Deus comminatus cst et

-f avOocoTTOi; •/i7:£t'Xv![X£V/i /.at •/iT0t[;-a(j[7.£vvi reservavit. » lllud occurrit sub linem libri

-f 7rapa 0sou /.o^laci; (2)- -r Kai touto 7:p6; quarti, de quo allata superius testimonia

25 Tco xi^kei Tou TcTOcpTOu ptSXiou, ic, ou ai Twpo- excerpta fuere, et diligenter inquireuti haud
y,£i[j.£vat -/^p^/iTSt; (ZvsVn'(pO^/icav , £uy£pc7); Tcp a?gre fiet obvium. Nunc quidem praetermit-
^t£0£uvco[j.svcp •/,aTa'X-/i(pO-/iG£Tat. Lco[J.£v Xs^ystv tamus eumdem in suspicionem venisse Nes-

Ta vuv, 6'Tt /.at Ta NstJTopiou tou lou6ato'(ppovo; torii judaice sentientis hiuc inde probare
Trap' svtoi; (ppoveiv uTTSvoviO*/;. sententiam.

Liir.

30 AXkoc Toi"; S/.SIVOU "Xoyoi; y^oci^w^ -/q^j.si; Sed illius sermonibus vale jam dicentes,
<ppaGavT£;, stvi t-/iv twv (zvocicov a^covotav ad amentium istorum vecordiam iterum
TTaAtvocr/fco^J.sv , xaTa7:Xays'vT£; auTcov t6 animum renectemus , obstupescentes illo-
avat^j/uvTOV •/.at r/^; yv(o[j//i; t6 •/.spoaXsov •m\ rumpravitatein et cogitationuin versutiamac

(1) Aiavieiu.E.vo;, locus corr, Cf. p. 534.— (2) Ko/acii;. tur ; scd et Arnobius vix se inlellexit; aliique innuerunt
Hscc tanti velim facias, profligalJBtametsi ac reproban(Ja) poenas damnatorum posse Ecclesia? precibus interduni
prorsus senteiitia" origeniana; consentanea, quod pauci levari. Unum adducam Prudenlium queni atro theo-
vclores siiit qui hunc in errorcm impegerinl. Citanlur logi, albo inusiC calcnlo cxcipient, xwv Ka6r|ij.e'p. V, 12S :

enim tantiim variisque de causis cxcusantur aut expli- SuiU ct spii itibiis sa-pc nocenlihus
cantur Gregnrius Nyssenus lih. calechet. de Incarn. I^nenaruni Ciflcl)rcs sul) Styge leii:r ;

nncte saccr qiia rcdiit Deiis

Chrisii, c. !26 et 51 item de Anima ef Resurrect. t. 11,
,
llla

Staji;nis ad siipeins ex aclieriintiis

&,
Ci5, 644, 666. Ambrosiaster ad Ephes. cap. iri.
Marcciit su[)|)liciis lartaia uiitibus,
ieronym. Commenl. in Esaiam ad calcem ct lib. i, Exsultatqiie siii carccrls otin
advers. Pelagianos, Amhrosiixs in Psalm. cxym, octon. l'iiil>r:ii uin |)n|)iilus lihcr ah iguibus
XX, V. 2. Quin et forsilan Nazianzenus duhitasse vido- .\ec fervcul solito fluuiina suUiire.
 ,,

I)i: MVG.NKTIi. .135

(iJcTpoTTOv. Opw[/.£v yotp tb; o'jr)£v a'jTOi; t(~)v iicciiiitiain. Videinus enim eos ad ultimuin
ilq xaxia; opov r.x.dvTojv avsTTiycioYiTOv utto- usque liiiem mali niliil rclinquere intenta-

AeXei-Ta'. , asl Ta lc, svvouov ysipiJTtov e^jpv tum ; et quteeumque pravissimis de cordi-
u.aTa £77'.T'/iOc'Jo'j(7tv. KaOara^ yap twv >aa- bus cxeunt inventa, ad ea intcndere. Stalim
5 -pwv Tv;? e^jGcCc^^ag (ioyuLaT(-)V aT:oppay=vT£;, ac splendida pietatis dogmala abjeeerunt, et

xal Tto <7xo't(;) to'j 'i;£'J^o'j; -rTcpia^vOjaevo'. (i), immersere se iii umbram mendacii ,
per ca
ic, (ov t'7yjp{(£«;0ai ^o'j'XovTa'. /.al Tr.v (j(p(ov quibus eonfortari Aolunt, suamque docn-
a'JT(ov '7'jV','7Tav x.axoXoyiav (2) , i^ceiOcV £i; mcnlis astrucre pessimam scnlentiam , in

To £vavT''ov aJTyo; 7:£piTp£-ovTa'.- A'.' a ^rav- eontrarium cxinde dejieiuntur (lagitium.

jo Tayo'0£v 0'. £y,opo'vTvjTO'. Tof; 0'//.£''o',; (xr.ya- Proptcrea undccumque amcntia stupidi
vr/J-aT-.v aXiT/.o^a^vo'. cjvJ^ovTa». " hz>:n'J.OLo: propriis impliciti maciiinationibus devin-
yap vj.—y.hiriiy r.vipa— oeiiTasvo'. , /.7.1 Tr, ciuDtur. J:]teiiim voluntatibus passione in-
aTTaTr.Xr. x.al pso^j^ry; tcov rcii/.ocxioiv /.aTE- firmis mancipati , atque faliaci ac lubricae

!^£'J70£VT£; 6o';r, i/. t(ov z^oKJTOtyri^TavT^ov mundialium rerum gloria? astricti , ex tot
13 x.a/.(ov avavr,v];at o'j pouXovTai. Ato oOdaao^Oev congcstis in eos malis nolunt expergeficri.
aoToi'; '7(oTr,pia; odo; i^vjoch-cm^oa' T-^; iNulla igitur istis salutis via invenietur :

aooa<7TO'j Y2<c /.al '7(ot"/;oi'o'j to'j 0cO'j Xoyiu incffabilcm quippe et salubcrrimam verbi
0'!/tovoaia; /.aO'j^iOi>to'T£c , /.al r.svr,'7.£vo'. t6 Dci dispcnsationem injuriis insultarunt
j/eya u.'j<7Tr'p'.ov , Tr; Xpi-^TO-j pa<7'.>v£ia; xal magnumque abnegantes mysterium , se a
20 do;-/;; aW.oTpiou; £a'jTO'j; /taT£<7Trj<JavT0' tv;; Cbristi rcgno et gloria extorrcs statucre ,

Ejf^fi^oaev/;; ^£ a'jTO'j; yeevvr,; u77cuO'jvou; a'j- gebcimaequc ipsis reservatae reos se sponte
Oaipe'T(o; a7re'(pr;vav. renuntiaverunt.

U\.

Ht/.ei'; ds. ryjy^ ioa-cG oJTot, -y.zy.r:\r,fjio)<; Interea nos secus ac isti qui cum Greecis

TOt; E>.>.r,i7'.v xaOaipo'j|X£v /.al pd£).'j'7'7o'u.£0a faciunt, nec damnamus nostra, ncc repro-

25 xa viu!.£'Tepa" aXh^ (o; Xpt(7Ttavol , tjc 7;aoa

bamus; scd uli Cbristiani, ea quffi a piis
Christianis acta semper fucrunt ac cum
T(ov £'j(7£§0'JvT(r>v XptcTtavwv ytvo'y.eva /.al
vcnciatioiie acccpta, aeeipimus; colimus ac
Ttt/,(«')U.eva, xal ';7£ot£7UO'/£v, /.al g£oo'/.£v, /.aOa
Ncncramur, prout decet ac par est, uti
•:wpo(7r'x£t , £/.7TC£7T(o; 'jfxoC T£ zr/Xktx. /.at
c<Ttera qucevis , ita et imagines sacras,
TaoTa (^r, Ta Upa u.op^pojy.aTa" a^ro T(ov t'J-
communi scnsuatypisad arcbetypa deducti,
3" 77(ov £7:1 Ta v.zyi-^j—y. tv; cuvToo<p(.) u{a^-r[mi
quasi pcmiis aniina^datis illuc avolantes, per
y£ipayojyo'JL;.cVOt , yAy.z>.r:z tov vojv avtTCTa'- picturam ct formai similitudincm, Livisibi-
p.evot , 6ta Tr,; ypacpr.; /.al to'j Trpoceot/.oTo; lem lamquam visibilcm iii speculo intue-
et^o-j; t6 a7:6v (^j; 7:ap6v /.aTO7:Tpt'(6jAe0a, 0'j mur cujiis mcmoria inde excitatur lucu-
;

71 \J.'^rt<j:f, '^(orupeiTat >wa[;,7:p()T£pov , /.al Tat; lcntior, inscriturque corum pcctoribus,

35 /.ap(^iai; evttOeTat t(ov 7To0o'Jvt(ov OcpfAco; Jtal

qui fcrvide dcsidcrant ac sinccrc credunt.
Hinc cos, qui salutarcm Chri.sti incarnatio-
TUfiTcuovTOjv etXi/.ptv(o;* e'vT£'jOev toT; o'jt(o;
nem pia liujiisccmodi religione prosequuti
c-ji^e^w; Tr,v <7(oT'/;'ptov to'j Xpf^Tou Tt[;.(0(7tv
manet spcs acfuturffiglo-
fuerint, eos beata
(7a'p/.(>)Civ t6 e'j£>.7:: [;,£T£<7tiv /,ai t*^; aeW.ou-
r\x, bonorumqueomnium Deum amantibus
c-/;; do^vi; /.ai twv a/:o/.£ta£'v(ov Tot"; T(o 0£(T)
promissorum exspectafa communio.
40 euapfiCTr^caciv (xyaO^ov £771^0^0; /; iTzixvjC.i;.

(1) nsp-.aXwiJiewi, pro communiorc', -ip'.a>ovT=; ra- qii;n perili dignosccnl. — (2) Dwtarar xai 6 Xov.av sic
rum ([uidcm, uti infra i/t-taar.ot aliaque l^ene mnlta , in cndice, aperfo sphaimate.
 . T .

3;i6 iS I CEPUOJRI AIS I R H H KTU: A

II.

SANGTORUM PATRUM TESTIMONIA OCTOGINTA

DE CHRISTl INCARNATIONE, DUPLIGI NATURA AC RESURREGTIONE,

ADVERSUS ICONOMACHOS ADDUCTA.

PARS PRIMA. XXXVI. S. Proclus Gonstantinopoli-

tanus.
I. S. Cyrillus Alexandriiius.
xxxvii-x\xi\. S. Amhrosius ^lediolanen-
II. Concilium Epliesinuin. sis.
III. S. Athanasius. XL. S. Amp])ilochius.
IV- VI. S. Gregorius iSazianzenus. xLi. S. Justinus martyr.
VII -VIII. S. Maximus confessor. XLii. S. Gyriacus Papluis.
IX. S. Gregorius Nyssenus. xLiii. S. Gelasius Gaesariensis.
X-XI. S. Amphilochius. xLiv. S. Flavianus Antiochenus.
XII. S. Methodius Myrensis. XLV. Leo papa.
S.
XIII-IV. S. Hippolytus Ostiensis. XLVi. S. Theodotus Antiochenus.
XV. B. Leontius.
XLVii. S. Ephroemius Antiochenus.
XVI. Theodotus Ancvranus.
XLViii. S. Isidorus Pelusiota.
XVII. S. Sophronius Hierosolymi-
XLix. Lxii. S. Gyrillus Alexandrinus.
tanus.
XVIII. S. Anastasius Antioclic- PARS TERTIA.
nus.
XIX. S. Eustathius Antiochenus. Lxiii-Lxv. S. Gregorius Nazianzeuus.
XX. Glemens Alexandrinus. Lxvi. S. Gyrillus Alexandrinus.
XXI. Polychronius. Lxvii. S. Gregorius Nyssenus.
Lxviii-Lxix. S. AnastasiusAntiocheuus.
PARS SEGUNDA. Lxx. S.Justums martyr.
Lxxi. Theodotus Ancyranus.
XXII. Goncilium Ghalcedonense. Lxxii. S. Athanasius.
XXIII-XXV. S. Athanasius. Lxxiii. S. Joannes Ghrysostomus.
XXVI-XXVII. S. Basilius. Lxxiv-Lxxv. S. Gyrillus.
XXVIII-XXIX S. Gregorius ^azianzenus. Lxxvi. S. Gregorius Nyssenus.
XXX. S. Dionysius Areopagita. Lxxvii. S. Proclus Gonstantinopoli-
XXXI. S. Joannes Ghrysostomus. tanus.
XXXII. S. Tgnatius martyr. Lxxviii. S. Ephrsemius.
XXXIII-XXXIV. S. EpiphaniusGyprus. Lxxix. S. Gyrilkis Alexandrinus.
XXW. S. Julius papa. Lxxx. S. IVicepiiorus.

Ex eodem Nicephori operuin corporo in tribiis as-

, Teslimonla, quae eodem Nicepliori ordiue supra reccn-
codicibus parisiensibus 909, 910, 911
serviito quo- ,
suimus, sinc tilulo cxstant in 1)!= tribus codicibus ,
rum primum et ultimum maxime contulimus primus ;
nisi quod in ultimi initio , ubi capitula recensentur,
enim a secundo expresse fuit exscriplus. Vetustior 9H lia:'C liabeantur qux titulum iuckulunt llcooiaiov Tuiv
:

nobis erit A, adfol. 215-231 ;recentior 909, C, ;ul 'jTtox£'.;j.£/wv aytwv ITaTscwv yorjirswv T.tpl tw usptypanTov
fol. 200-216 ^tale medius9l0, B,fol. 173-180. :' /C'. TCiV XpKJTOV.
 ;

TKSTIMOMA IVVHU M. 33:

ARGUMKNTUM.
I. Saiu tusPalriarchaNicr.Piionrs liistcstiinoiiiispra- istos ocloiiiula triplicis goneris , uli siio loro infra dis-

misit nonniiUa, nimirum iiitenilissc sc, diim liivc iii tiufjnilur, adducit teslinionia, — V. Plurinuini omo-
unum colligcret, unaninicm fulci conceiitum cliccre, lumcnti allatura sive in fidc debilibus, sivc dubiis, sivc
dissonasf|UL' opprinure voccsliaMcticoruin ;
— II. llinc cliaiii liis qui ab Ecclosia dofocorunl.
porroorlliO(Ki\a deCliristo iiuainalo ductriiia, snis rile P.\ns puiM.\, tota in assorondo Christo secundum
posita tenninis, — Ill.lconomacliornm illinc novissima carnem circumscripto, uno et \i{;inti condatur testimo-
errorc in eiiin niaxime cardinem rcdiicto, qiiod , re- niis, qiioruin oduntiir dc novo, vel ex inlogro rostituun-
pctitis Docetariim Clirislum non cssc
dcliramontis, tur, p!ura qum Ci/rilU, Nazianzcni , Maximi, Am-
quoad carncm circumscriptum , scu Terc absolutoque philuchii, Melhodii , Hippolijli , Theodoti, Anastasii,
incarnalum sustinerent nsseverare IV. Advcrsus , — Eustalhii, Polyrhronii nominaprm sc ferunt.

nPOOlMION n>\ VnOKi:iMFAn\ XPHIK.QX OK.

PROOKMIL.M MllNOLK RT .SKPTL.\GlNT\(i) TKSTIMOMOUU.M SUBSKOUK.NTIUM.

T.

Twv sv ysfclv r,atv vidr, dir.vuijaevwv, sttI Qmiin ea tandem absolvimus qua? ad
Tr,v Ttov 'jTTScyY.aevtov 77£oawo(jiv •/;>coa£v. Ral Hianus eranl Imc reruni \entum est ut
,

yap Ta; jcaTa t?,; to'j 0£O'j Ao'yo'j 'jap-/.oj(7£W(; promissa exequamur. Etenim prolatas de
xaivoToy.r&£i(7a;, aXo'yooc xal aXXox.o^TO-j; cpto- Ver])o Dci incarnato novitates , absurdas
5 va? Trapx twv 7iO£Trxo'Tcov, a).>.OTf'^a; Tr,; e.sse et alienas a rceeptis consuetudinibus,

xa6' r.u.a; £'jayo'j; oao^oyia; a-£(p-/ivajj'.£v toc; constantiquc oinnium uostrum confessioui
oe atopi; x.al ara'.(^£ijTOu; ^y)r/;(;£i;(li), xal contrarias dcmonstravimus. Stultas autem
Ta; Pi^r.TvO-j; /isvootovia;, tv; duvaafii toGI IIveu- ct sinc disciplina qua'stioncs ac profana va-
u.aTo;. ^'jayyE^Xix.oi; ts /.at a7:o<7TO>>ixot; 61- niloquia , Spiritus Airtutc , et Evangelii
10 daYy-a(7'.v «iouf6(j.£vo'., av£TC£'(!/at;.£vT£, to; oiov Apostolorumque institutis innixi, subver-
T£ r,v, y.al XsTv^J/.ay.iV. E-viyyiXy.sOa ^£ Tai; tiinus, quoad licuit, et dissipavimus. At

Tfciv aoi(ii!u.tov TlaTaptov r,atov ^o'^a',; , 'j—orai pnpclaroruin Patrum proinisinuis senten-
TOTS tic. Twv £XTc6£i(j.c'v(ov £— '-Topayifjai xal tias qua.scuinquc adduccrc, quibus quasi si-

xpaT'jvoi Tr.v (i'jva(j.!.v. To'jto <ir, y.y.1 Troirlijo- gillo coiifirmetur sermonis nostri auctori-
15 u.ev, <7uy.7:e^opr.xoTe; ei; Ta'jTov toc 7:aoa tou tas En illud jam acturi, bunc iu finem
Gsiou rivc-JaaTo; auToT; hn:/f/i[j.viCL^ xal evao- coiijccimus quie divino afflata Spiritu inso-
p.oviriV Ti xal jJ!.£U.ou'7toa£vov Tr,; (x.lrJkioic ^^o nuere, et undc hariiKmicus quidam et concin-
tj.O.fj^ avaxpoufja^va- y.yX -^ySj-y. 6).iya h. nc compositus vcritatis conccnlus resultet
7:o).7.tov,' y.rX uny i/. to'j 77007£''oou r.u.Xw
t /. > 'i
£i- pauca quidcin ex multis, prout ad manum
20 pr.Tai* Vva d'.y. TravTOjV Tr,v ijXr^]i\y.-) y.yzy.- fucrc, dixiiniis, ut omniuiu ope et confir-

f^r.^^aaevo'., Tr.v tou ^{/e'J(^ou; atpr^ctoaev (3) ev- mata veritalc, mendacii retundatur pugna-
CTaciv, Xaa77pa t£ Ta vt/ir,Tr^p'.a vi tou Xoic- citas, ct splcndidosdeerrore Iriumplios Ec-
Tou E/.y.Xr.'7'!a /.aTa t^; TrXavr,; ev£'y/.7iTa'.. clcsia J.)omiiii reportci.

(1 ) OK, Sep/ua.9iH/a in antiquiori codice exstant nempe, in caeteris codicibus. Titulus iste desideralur
— —
.

octoginta lestimonia eadom , uno demto, Polyrhronii

; in B. (2) Zr;Tyi<T£'(; II, Tim. 11, 1 6. (5) AlpTiao(j.£v C.

1. 22
 . ,

OQ
')
.»f>0 :MCKI>H()H I A MIRRHETICA

n.

TeXeiov yap aitTov Geo^TviTt y.cd 'ztkv.ov Hi iiamque Christum perfectum in

testes

ivavOpcoTTO^TrjTi, ^tayopetjoucu Tag ol ota<po- diviiiitate, etiii humauitate perfectum pro-

iitentur. Differeutias autem ac ])roprietates
pa? /cal i§io'T7iTa; twv sv tw y.aTa XpiGTOv

£vi TrpoccoTTw cuvopa^aouccov (pucscov, ajy.sTa-

utriusque naturae iu unam Christi perso-
nam conveuientis, easque tam inuuutabiles
5 SXtiToui; y.cil (xauyyyxou^ otappy)'r^/)v y,vipuc-
quam incoufusas, aperte prgedicaut nullius :

«jOucTf, [^-VT^" OTTOTepa? ei; Tviv eTepav p.sTa-

naturae facta iu alteram trausmutatione, sed
TeGstcv]?, aAXa (j.svouV/i? touO' OTrep sgtIv
singuhs in sua distinctioue maneutihus
EJcaTepa? , /.at ^iaGoj^oucv]; tov xaO' 6v tts-
ac servautihus illud iu quo singula existit,
(pux,£v ex.a<7Tvi, aTrapaTptoTov eauTv;? opov Te indivulsum discrimen ac rationem adeo ut ;

10 y.at >.oyov, p//iT£ Tv;i; Oeo^tvito; et; t-/iv tv,; ueque divinitas iu caruis naturam transfuu-
crapxo; (i) (pucrtv Tpa7:etV/)<; ,
[;.v)'t£ p.viv tv;^; datur, neque carnis suhstantia transmutetur
capy.o; eic tvjV xr^q OeoT*/]To; 1J.eTa7re770tv1p.evv1?
,
in divinitatem •, ipsum autem esse carue cir-
x.at ota TouTo TreptypaTTTOV auTov crapx.i (2), cumscriptum unoomnium consensu ac voce
(juvtooa oiXk'/]koii; , "koi^Tz^a. tvj ocovvi (3) ^ta-
perspicua declaraveruut, perinde ac eum-
15 xexpayecav, coGTrep aT^epiypaTTTOv
dem in spiritu incircumscriptum.
TTveufxaTt.

m.
E^ret yap ot tv;? aV/iOeta; eyOpot to W.ap- Quandoquidem veritatis inimici marga-
yapcof^e; Tou euayye>.iy.ou >vOyou oia Gue; (xyptot ritas evangelici sermonis, haud secus ac
/.aTe^ua^TyiGaVj y.at Ta ayta co(777£p y.uve? ^ta- porci agrestes, conculcaruut , ac sancta sicut

C7rapa'TT0U(Jt (4), "/.aly^epctv avoctat? Ta tepa

canes dilauiant, impiisque manihus sacra
polluunt et inquinant, quuiuque mendacium
20 (3£o'/lXouct /.al ypatvouct* to ^' ouv d/eu^o;
amplexi de suo loquuutur ac de men-
, ,
(XC7raca[xevot, r/. twv t6t'a>v XaXouct , y.at tou
dacii patre effutiuut, inde est quod .sihi cou-
TcaTpo; Tou (j^eu^ou; Trapai^iOeyyovTaf TauTVi
liuxerint patres ac magistros, reprohos sci-
TOi lotTTOv TTaTepa? y,at ^t(^ac/caXou? eauTcov
licet et Unigeuiti gloriam calumniantes. Hinc
7Tapa77).aTT0uctv (5), evayeT; Te y.at t'^'? tou errore Phautasticorum perciti et ad feeces
25 Movoyevou; ^o^v)? y.aT-/iYopeu>to'Ta;. Ot t-^ usque isto epotati mero .,
Christo caruem
cpavTactco^et (6) 77Xa'v/i 5^£y.paTviy.£Vot, /.(x.l oXov iucircumscriptam assignaverunt ; et refra-
, auTVii; £y,7re7rcoy.o'Te(;
(7J tov (ZxpaTov , to ganti])us mysteriorum uostrorum praeconi-

(1) El; TVjv aa^y.6- A. — (2) T6 (XTtcpiYpaTr-rov t?) tou non solum in sacras iniagincs propugnandas, sed ad
xypioy ffapxl multisnotatum est
eTrrfY^aii^oufftv. Haud ita universam fere rei ralionem maxime de
cliristiana? ,

Iconomachos eo insaniaj devenisse, ut non Christiso- ChristiDomini incarnatione. instituendam. Cf. Cedren.
lum imagincs, sed et humauitatem violarent acdivinam Hist. compend. t. 11, p. 69, edit. Bonn. S. Joann,
discerperent Verhi personam. Sic desinit monstrum Damasc. opera ed. Lequien. t. i, p. 116, 281. Pc-
illudundc coeptum eral. Belii siquidem in sacras ima- tavius de incarnat. lib. 11, c. xv, n. 18, 3. Beliarmin.
gines antesignani fuerunt Judeei in primis, tura Mahu- Controvers de Eccles. iv, lib. n, c. vii. (3j Aau.7tpa —
medani, deinde Philippicus e monophysita imperator , zri cfwv^). Hoec Nicephorus eleganter accepit a Chry-
post Leo isauricus gente, atsarracenus mentc, reculilus- sostomo [de laudib. S. Paxili, liom. H. Opp. t. II.
quc impictalc ,
lum demum Copronymus , Nestorii p. 482. [)), qiue ipse ab aurea veterum Gracorum elo-
imbutus Iffice , et Michael Balbus, qui sub Nicephori
, quentia depromsit. Quum semel enim >a[j.Tipa tv) q;wv?)
nostri tempora omnium
, deliria videtur sua fecisse. A clixisset Demosthenes {Orat. de falsa legaf. p. 244,
pripceptore quodam judaeo « pracoccupatus , inquit § 360) , arripuerunt certalim SophistiTC et Rbelores.
Cedrenus , uihil integrum servaverat, scd erat pravae Cf. Philoslrat de \' Sopli.ll. p. 577.2. el in Heroices,
religionis in eo quasi colluvio qua.'dam, qunm el chri- p. 704. Cf. Chrysost. in Matlb.,t. VH, p. J4I. A
stianee fidei dccrcta adulteraret, et judaicamreligionem — (4) AtaffitapdtTouT'.. Respicit Matlh. vii, 6, ct paulo
spuriis opinionibus polluerel. » est errorum varie- Ea infra Joan. vill^ 44. [^) —
llapaTdcTTOvcriv C. —
tas et contusio quam pererudite Nicephorus persequitur (6) <I'avTa(7Ujoo£i. cf. num. V circa init., nol. i, p. 340 et
in Antirrheticis, quilms, instructo veUit ex sexceulis ibid. 1. 9. Ha^c de Phanfasticis scu Docetis constanter
patriim locis nrmamentario , egregiam opcrain ponit. intelligenda. — (7) 'ExTrsnoxoTsc mendose tres codices.
 ,

rrSTIMOMA PATniM. 331)

aTTspiypaTTTOv ty; t'/j Kufiou capx.l s-i-DYijy-t- l)us adversaiiLos : propterca c sacris iict-lcsia!

^ouciv, aTTEvavTia; Ttov xaO' r.aa? Ucoau(7Tcov ca'iil)us quam longissirue ct apcrtc aiuoti
iovT£?' dio xai T(ov icooiv zr: tx.x)//iCia; cyX- sunt. Quoruni a uol)is alicnas , dissouas-
>.o'y(ov tb; TTopptoTaTco caoio; a7rcX-/iXavTaf <'ov que siusiulorum iuter scmctipsos et adversus
5 To a>.XoxoTov /cal acujj.<ptovov Trpo'; Te eau- ca'lcros seutcntias , J)co favcnte, probrosa
TO'j; xal aX>.-/;').o'j;, 0£ou £'j^o>co'jvto;, £'jxai- afligcuius ostentatioue. Hoc enim est men-
cto; CT/.XiT£ucoa£v. Towjtov vap t6 (|/£u«io; dacii, ut semper a se ipso et a veritatedi-
a£t £a'JT(o T£ /.od -r, aX-/;0£ia CTacia"^ov. \idatur.

IV.

Ei t:o'j ^£ Ttov xaO' /'({xa; Upo^i^acxaXiov Quod si nostroruni de re sacra magis-

rpoyetpi^oivTO Xo^yo-j;
trorum dicta fortc cxliihucrint, aut sic ea
10 , /; xax.('o; xal a7:au^£'J-
pcrpcram ct proterve intell igunt , anl ipsam
Tco; voo'jvT£;, r, rap^t^r.yo^jp.^vot t-/;v a>.-/iO£tav,
vcritatem adco secus interprctantur, ut il-
TCpo; £Ca7:a'Tr,v tiov acp^X^cTeptov toGto 'ito-
lam ad simpliciores decipicndos nefaria et
vrptoi; x.al aOeto; £;cu.viyavt6u!.evot <^ctoctv. 0'j
impia macliinationc dctorqneant. Nec enim
yap av ttot^ oi Tr; /aptTo; to'j £v6; x.al to'j
umquam ii qui cum uno eodcmque cha-
15 a'JTOu Ilve-JaaTo; u.£TaXa/o'vT£;,'::p6; £auT0'j;
ritatis Spiritu consortium hahcnt, sive in
/; 7:p6; aXX/fAou; oirvc'/Or,cav •
axoXo-jOa o£ scmctipsis, sive ab invicem dividerentur.
7:avTa tt aXnOetx y.y.\ Tri o'Jcei Ttov TTpayaa- Immo conscntanea cuncta veritati , rerum-
Ttov <pOeyyo[/.evot ix^f^ac/.ouctv Iv 7:v£'jtAaTt que natura3 in sermonibus docent : in
yap 0£ouXaXo'jct auCTrlpta (i). H^vi oe to'j; S})iritu enim Dei mysteria loquuntur. Hinc
20 ey)tptTOu; xai £7:icvi7.0T£pou; Ttov FlaTEptov plurcs ex rcceptis ct probatissimis Patri-

e7:£7.apTupa'y.£0a- tov to a£to7:tcTov x.ai al6i- bus testes adduximus : quorum fidcie ac

cijxov xaTat^ecct Jtai tou; ayav ayvtoy.ova;. vencrandum testimoninm insanos pudore
pcrfundct. Jn hac sylloge primo loco
Kal 7rp()Tcpov y£ Ttov a'jTr, X£'cet r£ptypa7:T6v
eorum ([ui circumscriptum esse Domini
To Tou Kuctou ctoaa xal et^oTOJv /.ai ^oca-
corpus crediderunt et docuerunt sanctas
2!> c()VTfov Ta; tpojva; Ta; tepa; ex.0r,co'|/.£0a.
>oces proponemus. Tum similiter dicta
EIO' ouTto; Ta; 77£pte;cTt>c(6T£pov Tr,; oijiovo-
quibus plenissima iucarnationis ratio pro-
ijtia; t6v Tpo7:ov x.rioucco'Jca; ax.oXouOto; £7:t-
conscqucntcr afferemus. Pone
nuntiatui",
cuva'Vj;7.£v. E^r; dk x.at ota [jteTa Tr.v Oelav
subjicicntur quaecumque de Dominico cor-
avacTactv TTcpl tou x.upiax.oij ctoaaTo; , OTra- porc, quale erat post divinam rcsurreclio-
30 001 Ttov iepiov E'jayy£>.'!tov 'jTTapyovTe;, (^o^a- nem, ad normam sacrorum evangeliorum,
Couciv, cuvTCTa^eTat. aaunt.

Whr^ yac ot Tri oavTac.a ^TcpiaXtojy.evot Eccc cnim quos IMianlasticorum error

oui^ev Ttov [AeTa Tr.v ^/.rj.n-rt.nvt x."/ipuccoi/.e'v(ov mcntc dcjccit, uiliil eorum qua? ])o.st resur-

aXviOcta ycyevrcOai cuvTtOevTat' \mhz yap av rcctioncm enarrantur, reapsc contigisse ad-
^^ ^i£:£uvr,cat t6v {ji.aOr,Tr,v Tr.v aytav 7:Xeupa'v mittuut, lametsidiscipulussacrumlatuscon-

J/tXwv ^e |/,ovov f:^i>i^)<aj>i d/trx.oevat , l^pyou (2) trectaverit ; nec nisi re vacua audita fuisse

(J) Mj(r:r,p'.a. Intuctur I Cor. \\s , 2. — (2) "F.ovmv C.

11.
 340 NICEPHORI AIVTIRnHKTrCA.
^eyvipeueiv xa Trapa toG ^coTvipo; Trpo? auTov |
yerl)a, opere autem caruisse quaecumque a
eiorjfzeva. AXX' Itzh^yi xal TraXai -juots to Tr;; Sah atore ad eumdem dicta fuere. Sic quae
aip£G£a); /cal TiXav/:?, twv Ao/CviTtov (p-/i{y-t (i), quondam erupit haeresis et iusania, Doceta-
a(^o^ov y.ai ai^oV.iaov TrapsSXacr/icsv , viTi; rum nempe, absurda ac nefaria, eadem in illa
5 11 auT-^ T-fl vuv y.axw; cpueicri ou<7a Tuyya'vei. / quae nunc male puUulat, reviviscit.

PARS PRIMA.
PATRUM TF.STIMONIA DE CIRCUMSCRIPTO DOMINI CORPORE,

SEl! VERA CHRISTl INCAR^ATIONE.

A'.

SATSCTUS CYRILLUS ALEXATSDRmUS.

T.

TauTVi; ^e yew.x.w; /,al (;.a'Xa cofpto; 6 tvi; Quamquumalacriteret doctissime devicit

[Aax.apta; [j.vvfavii; KupiXXo;, 6 Tvic AXe^av- beatae memoriae Cyrillus, ille Alexandriae

^pe^cov Tcpo^e^po; , xal Toiv opOwv ^oy[7.aTtov praeses, strenuissimus orthodoxiae propu-
gnator, de phantasticis triumphator somniis,
GepfxoTaTo; rpo'7-ayo;, Tr,v <pa(7[7,aTt6^vi Opia^u-
jam caeterorum agmenducat, et ad vindi-
10 Seutov oveipto^iv, twv aXXtov r,y£i(70to, /,al
candam veritatis gloriam hic nohis prodeat.
TTpo; cuvviyoptav tvi; twv (zXriOcov <^o'£ri; vijaiv
Sint quidein isla quibusque recta sen-
TTpox-cicOfo. EaTtocav ok Ta «uTa toi"; p.ev
munimcn
tientibus in fidei pietatisque
opOa ^povctv -iOpvi[/.£'voi; CTrjpiy[;.a t£ 7rt'(JT£to;
firmamentum et securitatem; fluctuan-
•<tal £U(j£^£ia; £(^paitoaa x.at (x.<7^czX£ta (2)' toi'; tibus autem ac declinantibus ad impiorum
15 ^£ xaTot Ti youv TrapaGaX^uO^iGt -/.ai uTrayOerct errorem, in signum redeundi rectamque ca-
T-fl TcXav-/] Ttov aceSwv, £77ava'/'.X-/i(jt; /.al (ZVo'p- pessendi viam, iis demum qui infidehtate
Gtoct;- TOt; §£ £/. 7cpoX-4<]^£to; T-/i; (ZXtCTta; T(Z praeoccupati, cordis occlusere aures, simul-

T-^; •/'.ap^ta; toTa [/.£auxo'(ji, -/.at av£-tT-/io£tov que animum veritati accipiendae impervium
£t; 77apa^oy/iv Tr; (zX-/iO£t'a; tov vouv i^ habent, ob immundas ac foedas cavillatio-
,

nes, scelestaque omnino consilia, inde etiam

20 a/caOa^pTtov /,at ouTwtovTtov Xoyttj^Atov, /.at (xvo-
nunc sit confutatio saltem ac profligatio, ac
cioupytiov y.£/.T-/i[;.£vot; £yy£tp*/i[j.(XTtov, vuv [xev

/.aTa ^e Tr,v t"^;

demum in die judicii, eadem illis sint in gra-
xaT-/iyopia /.ai Opt'a[;.€o;,
vissimae damnationis argumentum. « Insi-
^t"/'.ato-/.pi(Jt'a; -/i^/.Epav /.aTa'/.pt(j£fo; [/.£yt<JT-/i;
« pientes cnim , dum contumehic cupidi
£X£yyo;. -r Ot yap (3) a©povc;,T-/i; u?p£0); ovt£;
« sunt, impii facti, oderunt sensuin, et ob-
25 -f £7rtOu[ji.-/iTai, ddc^eXq y£vo't;.£vot, £[;.tc-/i(jav at-
« noxii facti sunt opprobriis. » Sic enim
-r (jO-/iGtv,xat uTreuOuvoi ^yevovTO £X£yytov(4)."r
aperte se habet sapiens sermo l^roverbiorum.
O G0(p6; xat 7rapot[/.ttoa-/i; (Z7r£(p-/fvaT0 Xo'yo;.

(1) AQv.TiTSyi. vetcrum Docc-

Satis obscuia cs-t illa ncmpe fiuamdam Euscbii Ciesariensis epistolam aJ
Constantiam Licinii uxorcm cditara a Bovinio ai
tarum propago , swculo usque riouo repullulans. Epi-
phanidem nescio quem peculiari libro Noster co prin-
,

calcem Nicephori Gregorss. Yide infra p. 385. —

cipali crimine insimulavit. Sed el altero libro quem ["1) 'A(7(pcx>>£ta cod. —
(5) Ot yap. Prcv. i, 22. —
infra habes ,disjecit erroris ejusdem fundamentum, (4) 'E).£YXOi; in textu liodierno.
 ,

TESTIMOMA PATRLM. 341

II.

ToO ev a-Yioi; raTco; r,|X(5v KYPlAAOl' Saiicti patris iiostri Cvrilli, archiepiscopi
"f
dpyiSTTKjy.o^-ou AXe^avrJcjia: , va toO xara Alexandriic , ex Dialogo ad Ilermeiam ad-
Ao"<cyiTcov rpo; Ep|/.s{av ^iaAoyou. vcrsits Docelas.
4>£p; , X£Ywa£v(i ', xal Trpoye twv aXXwv Age, dicamus, prae aliis quidem , hisce
5 /.al TOi; Ao/.*/)T7.r; • ^- llXava-jOs, [/./; e'!^o'Te; Docetis : « Erratis, uescientes Scripturas,
-r Ta; Tpa^ac, (X-/fTc t>.-/;v to [-«.eya tv;; eO- " neque magnum illud pietatis mysterium
-r '7£ocia; y/jijr/piov to-jte-jti Xptc;Tov, o;
, ,
<
hoc est, Christum, qui manifestatus est in
-r £oav£p(6()r, ev (japxl , £(iiy.au')6r, £v llvc'j-
•
carne, justilicatus in Spiritu, visus angclis,
-Tfy.aTi, (ooO-/; aYycT.oi;, £/.r,p'Jy9-/i £v £Qv£-
'
pnedicatus gentibus, creditus in mundo,
1" -f civ i-'.n-:vjhr, £v y.ocju.cj) , a.'jzkr,c^hr, £v
,
« assumtus in gloria. »
-r do;r,. -r
Xecesse est , mea sententia , his dissen-
A£?v oe oiaat to'j; c^isvavTia;, r, ^jr-^cpov

exayeiv Tr,v alijyiio Toi; TraXai, /cal

tientes vel judicium statuere prohrosum in
(l/euS^v;-

yopou; arroxaXciv to'j; xr,q oi/CO'j[jl£v/;; j7.'j- Veteres , et mendaces appellare doctores or-

•* (yTaycoYOj; , ot; a-jTo; £<pr, XpiTTo;- -f IIop^u- bis terrarum ,

quibus ipsc Christus ait :

-r 6£VT£; 7,aO'/;T£'j'(7aTc TravTa Ta eOv/i" -r r; « Euntes docete omnes gentes ; » aut , si

eiTrep touto /caTaTTSfpp-.JtaT'. ^pav, opOa p.ev talia reformident facinora, recta demum
i\i(j^x: ^pov£tv Ta £~i Xpi7T(o, cpoa^javTa; de Christo sentire, yalerequc jussa rerum
de t6 eppoxjOai ^eiv Tar? T^pcov a^jTwv a|i.aOiai;, ignorantia , sic mordicus sacris heerere
20 arpl; u.£v £;c'/£70a'. twv ispwv Ypajj.p.aT(-)V,
Scripturis, ut minime erroueam insequuti
Tviv 6e a7:Xav/; t(ov Ay^cov oiaTTovTa; roi^ov
Sanctorum semitam , ad ipsam veritatem
jtt' a'jTv;v t^vai Tr.v aXr^Oetav.
contendant.

III.

Eiv;
Y^p ^'^ '^'J/ efspov otaai Tt t6 tv;; >eque euim aliud est, opinor, hujusce-
^ucEo^ta; [^.'JCTvfctov, v; aoTo; r,[xtv o iy, Qeou modi pietatis mysterium, quam ipsum ex
25 IlaTpo; Ao'yo;, o; Eipav^ptoO-/; £v (jap/.i. Fe- Deo Patre Yerbum quod manifestatum est ,

YevvviTai yaz xal <bta tv;; ay-a; IlapOevou ,

iii carne. Xatum enim est ex sancta Virgine,

(xop(pr,v ^ouXou XaS(6v, iicpOv; ^e /.at aYY'- servi forma indutus. Visum autem est an-
Xot; , ot ys.^^rr,f}iv-:y. /.aTaYepatpoucf -r A^i^a gelis, qui natuiu suo exornant concentu,
-r Te , «paciv, £v 'jy^^^TTOt; Ocoi , /.xt irt y*'^? dicentes : « Cloria in excelsis Deo et in terra
39 -r e''pr^/v; *
ev (xvOp(o-ot; £'j^O/Cta. — Kai pax ; in hoininibus bona voluntas. •> Quin
jxr.v TOt; TTOtu.eTt /.aTa(7'/;u.atvovTe; tov ^t' etiam pastoribus indicaiites in carne propter
•flua; £v '7ap/.l Weov A^iyov •
-f Mo'j ^r, , (paijiv, nos iiatuin esse Deum Vcrbum : « Ecce, in-
-f eyevvr^Or, uafv (?.) 'j-/fa£pov 2o)Tr,p , o; « quiuiit, natus est hodie vol)is Salvator,

-f eCTt XptTTo; Kupto; , ev Tri-JXct Aaut'^^ /.at « qui est Christus Dcmiinus, in civitate Da-
35 -r T0'JT0 'jaiv To criU.clvt •
eup/f-jeTe fip£^o; n vid. Et hoc vobissignuin, invenictisinfan-

(I) '/iywui. IV.ciiiisso solciiiniorc Nicepliori

<\>ic.i -/.xl [j.r,-/ —
xat TOt; £YiVvr,f)r, r,atv — too; Tot; 'lovoatiov —
prajconio, ncccssc >isum cst h.rc Cyrilli fidduccrc li- £t /sr, Tt TOUTWv — TotTi] xaTa Yao —
Ypa({/a; STtctra toT; dito-

cct cdita , scil tioii sinc vitiis nonnullis , ncc

,

nisi in cToXo'.; — Triincatur in finc lociis Apostoli, cx simililcr

rarissima Auhcrli ctlilionc, t. v, p. G80. Minus cum desincntii)us. Trunciiturcodcm niodoallcrJoannislocus.
noslrisconcortlanl isla 'V/Xw/tov; oo-ir,-.oiX; i/.r,yJy(ir, — Scd dc liis satis. Cf. ejusd. Cyrill. locum fere similem

iivjitv — o\'j.-x-. x: To
:

T?,; £'J7£oi{*; — fosOr, oe /.«l aYYeXot; Opp. , I. V , p. II , sect. 11. p. 2. — (2) HiJ.iv cod. A.
 , . , ;

312 > I CKPHOR A .MIR RH ETICA r

(0 « positum in preese-
tein i^aiinis iiivolutuni
' pio. » Sin autem editus est per Yirginem
-r oaTV/i. -f
et in carue ostensus, ut quid non inane stul-
Ei ^e ToV.O(; 6 ^ia. flapOevo-j xal (pavepo)-
tiloquium, utquid iioii deliramentum et in-
<7i; £v aao7.l, Tiro)? oitJt a^pav/;; st;4aio[J-uOta ,

sania erit, apparenti* uomen ascribere illi

5 TTw? ^e ou/l [;.av(a xal Ivipo? to tyi? oo-
adeo manifestffi et re et signis incarnationi?
x,-/lG£b)? ovop.a, TYi; oiiTco ira/eiia? xal evap-
Si euim umi)ra ct apparentia erat, non au-
-^ouc >caTaypa(p£tv ot;tovo[/,ia; ei yap c-/.ia
;
tem neque igitur peperit
re Yera incarnatio ,

y.ai ^oV/:cit? '/iv , /.al out£ capy.wci; aXvi- Virgo neque appreliendit semen Abrahae
,

Ow?, out£ [X7,v t£'tox£v VI IlapOe^vo? , o'jy. erc- Yerbum ex Deo Patre neque simile factum
,

10 Xa^STO G7:£0[7.aTo; A^paa^A 6 £/C 0cou Ila- est fratribus suis. Non tantum scilicet
Tpo; Ao'yo; , ouy (bf^.OKoOvi ToTg a.6sX(i^oi<;. umbra aut apparentia peiies uos est; sed
2xta yap ou ti -jtou Ta /.aO' r,[j.ciq vi ^oy/naic,' \ersamur in corporibus, quse contrectari et

aXk' tQ^.vi £v C7w[/.a(7tv aTTTOi'? Te xal opa- conspici possunt; hac terrena carne
sed

TOt;, xat r/;v y/iyevvi' c)-/i Taur/iv Ga'pxa xa- induti, et corruptioni et doloribus jacemus
obnoxii.
15 Tyi[y.<pi£C7[xe'vot, •/.ato0opa?xal7ra0wv/iTT'4[J.£0a.

lY.

Ou/couv , £t [A-/1 yeyovs cap^ 6 Ao'yoc Ea propter, si Yerbura caro factum non
ou^'£V (0 TTeTrovOev auTO? 7r£tpa<jO£i<; , ouvaTat est, jam nihil est in ipsius passione et ten-

TOti; 7r£tpa^O[/.£vot; PoviOvicai (2). Ouo£ yap av tatione, unde tentatis auxiliari queat. Nec

Tt TjaOoi cxta* oiy£Tat ^vi ouv to cruiATvav vip.t^v enim est quod quidquam patiatur umbra :

20 et; To [j.Vj^ev aX-/iOc'o?. IIoiov yap £Tt vcotov inane igitur omnino evadit quodcumque
^£^co/C£v uTiep TiLtwv \ v) TTOtav To^i; TTatouai pro nobis actumcst.Ubienim tergumprae-
Trapeiav uTTOCTpcoca? Trpo; Ta; £/. twv Iou- buit pro nobis? aut quali maxilla verbe-
^aicov f^i£'/.apT£p£t 7fK-f\yy.c, ; viXoti; ^l bia-KZ- rantibus data, Judaeorum verberasustinuit?
— apOat /_£tpa? T£ -/.at Tio^a; tov ou/C ev capjtl An manibusque et pedi-
clavis transfixum
25 T7£(pvivoTa, Tiiva ^7] TpoTuov otriOetvi Ti; av ; v) bus, eum qui in carne non apparuit, quis-
Tiotav , ^i-ire [/.oi , TrXeupav otavuTTOVTe^; ot quam sibi ullo modo effinget? Qualenam,
ni>.aTOu ^opu^fjcoi, To TtpLtov at;xa cjuvava- quseso, latus scrutati sunt Pilati satellites,
SXu'(ov u^aTt ToT; Oeco^AEVoi; 7rap£'d£t;;av; Kai quum venerandum sanguinem commixtum
ei y^'h TOUTCOV TO £7r£'34£tVa >.£'y£lV OUT£ a7ir£'- aqua spectatoribus ostentarunt? sed et his
30 Oav£v uTrep 71[A(ov , ouTe [/.ViV £yviy£pTat Xpi- majora dicam nec mortuus est pro nobis,
:

CTo';. Ou 77apa^£/0£VTo; dq alviO^tav ,

•/.£'/-&'-
innno nec resurrexit Christus ! Quae si vera
VCOTat p.£V -h TTlCTt;' Ol/£Tat 0£ 6 GTaupoi;, •/!
quidem
constiterint, inanis fides; sublata
Tou */Coc;p.ou Gcor/ipta •/.ai Cco-/] , y.al oiokioke vero crux mundi nimirum
, ^alus et vita
TravTcXo); 'ri toov £V 7rt<7T£t •/.£-/.Ot[/.-/l[;.£VCOV interiit prorsus spes omnis defunctoruin. Ila
35 iXT^iq. Eu yap (o^£ £/£tv £oo'y.£t xai tw [/,a- enim se res habenda visa est beato Paulo :

/capico IlauXco' 7vao£'^co>ca Y^^P ^,"-^'' ^"^ Trpcor- « Tradidicnim, inquit, vobis iu primis, etc.
TOt?, <p-/j(TlV (3) '/.. T. >..

V.

TeOvatr. yJcp av, eke [7.ot, Ttva H TpoTrov 'h \

Quonam igitur pacto ,
vclim dicas ,
mo-
rrxia'; 7:co?ouvave'(jr/]c;£TovXp'.<7Tov6nar/)p, 1 riatur umbra? Quove modo suscitavit

(1) Kal xeHxsvov Iv non habet C — (2) Boribr,<,v.u llebr. 11,18. — (3) nafiiew/.a. 1 Cor. xv, 15-15.
 Ti:sriMOMA PATKIM 3'i3

cxiav ovra x.al dox.r.civ, jta». xoi^ tou 0avaTO'j Christum Pater, ciim neinpc um])rain et
^eijaoi; ooy aXcoTiaov ; O'//ec0(o ^vi ouv 6 appnrcntiani , quem nulla niortis \iiicula
ejCcivwv^Ev.STo; , aOOov 6e aXX(o;, y.ai avociou cocrccrc queant? Tacessat igitur procul il-

PouXy;; aT7oSpacy.aTa, Ta Trap' auTOi; r,yo}- loruni voniitus, qucm eorum taj)ulani aut

5 ae9a. Tou; yap toio'jto'j; •/^7.Tv T^oy.aTaar,- impiic nicntis ebullitioncs nieritodixcrimus.

vJe». ~<^'J ^coT-?;po; 6 [xaOr.Tyf;* OTi Ijusniodicnim Iiomines digito ostenditSal-

1'?^''t'''^^

-r TToXXol <|/c'jdo7rpo(pr,Ta'. e^eXrX-jOaciv ei; tov vatorisdiscipulus,scrLbens,quoniain « multi

-r xoVaov. Ev to'jT(o -i-iv^oeTXcTat to 7TveG[/.a > pscudopropliet* cxierunt in mundum. In
f ToO 0cO'j •
Tvav T7V£'j|/.a 6t/.oXover Ir.couv « lioc cognoscitur spiritus Dei : omnis spi-
10 XpicTov ev (7ap-/.t £X-/iX'j6o'Ta, iic toO 02O'j " ritus qui conlitetur Jesum Christuni iii
-r icTTt' •/cal TTav TTveOaa o [lvi otxoXoyei' tov « carne venisse, ex Deo est et omnis spiri- ;

-r l-/;'7oGv, e'/C tcj 0cO'j o^j/. ecTi. Kal toGto' • tus qui noii confitetur Jesum, ex Deo non
-r i'^~'. Tc. ToO avTtyciGT'..'j , o ax.^/;"/Co'aTe OTt « est. Atquc hic cst de Antichristo, queni
-r epy£Tai,-/ta'.v'jv ev T(o '/.6r:u.i<) £(JTiv/)f^/i (i). -f « audistis esse vcuturum , et nunc jam iu
15 Ei yap y.r, yeyovev av6pto-o;, j/rlTe [/.•>jv ava- « mundo est. « Si enimnon estliomofaclus,
Si^rJcev ev (7ap/cl Tup-i^Tov ev oijpavoti; IlaTepa neque ascendit in carne ad suum iu coelis

•/cal 0cov, 0'jd' av ij-oTTpi-j/c-.ev s^ o'jpavo'j ,

Patreni et Deum neque , rediturus est de
jcaO" •/.aa; avOpco-^ro; , d-?,Xov oTt y.al ev cap-/C!,'. cgpIo, homo scilicet juxta nos , iitiquc ct in

H oox aTpey.-?, Tot <pavat <^o"/C(o; canic. Vnne vera tibi dicerc videor?

B'.

EPHESLSLM COlNCILItM CE.XERALE TERTIIJM

20 Kal u.di\x £/.y.et(70(o dz. kz/rx 6 avaOeaa- Scd in primis post haec legatur ana-
Tt<7y.o<; r/i; ayia; o'//Cou[/.£vi;c-?i(; Tp'^r/i; cjvj- thcma sancti oecumenici concilii tertii.
^ou (a).
Si quis non conlitetur Dominum nostrum
Et Ti; o'jjr (iaoXoyet tov Kuptov •/lawv
Jcsum Christum etDeum, incircumscriptuin
t^/ico'jv Xpt(7Tov •/cai 0eov, (ZTveptyp aTTTov t-?i

25 OeoV/iTi,
di^initate, circumscriplum quatenus liomo
TweptypaTCTOv -/caTa to avOpoS-tvov,
ava9e|Aa s^^tco. est, anathema sit.

SANCTl S ATH.OASILS.

*|* Tou ayiO'j AOavacto^j apyteTCtC/C^TTOu Sancti Athanasii archiepiscopi Alexan-

AXe^av^peia; , •/.aTa twv Ta to-j Say.oira- dria% adversus eos qui Samosatensis seu-
Teto; (ppovo'jvT(ov , — ept TTirrTeoi; , fj~<. et; 6 tentiam tenent, de fide, quod unus sit Chri-
30 Xpt-^T-j; iX). stus.

Ta'jTa x.at vjv {^-/iXoij^^t Ttve; — 6'—

ep
[Opp. cdit. Maurin. patav. tom. ii, p.
e(7T'.v a<7e^e';. 38, B.]

(1) 'II'>.. 1. Joan. IV. 2.— (2) l-jvwy. Cf. Mansi, loco : '.ri-iovvoffovivTc;) — aM' /.0^151^.01; — ivOptoTtivct?
Concilior. ampl. coll , t. iv, col. — (3) O Xoiit';;. Non y.al coiia _ v.aX xaTa>,a|igive;v
9)

A. — tmc, Y'r£^'-'r,Tai —
temnciicla; videnliii- qu.c iii codd. iioslris varianl leclio- ttw 6 n%'nvir\ — o-jtw; r.d/.iv — ttw; cap/.ojTat , 7:a>; —
ncs : Tovoatxriv voaoii-Ti; -/.axiav (pro inconcinno cdiloruin r.'h-^ o£ /.ai i/ovTK-. — to y.7:a^i-^cv.vo-/, ttw; y.ai dv |jlso£i.
 344 INICEPHORI AMIRKHETICA.

A'.

SANCTUS GRI'GOUIUS NAZIANZENUS.

*|* ToD £V ayiot; TraTpof; viij.wv rpviyopiou Sancti patris nostri Gregorii Theologi, ex
TOO 0£oXo'yOU, £/. T-?l? Trpo? KV/)do'viOV £771- epistola ad Ciedonium.
(TToXv;? (i).

Ou(^£ yap Tov avGpwTCOv ywpt^oasv — B.]

[Opp. edit. 3[aurin. Paris. t. ii, p. 85,

5 avaTrXaaG*^ tt^ijwv utco tvjv apLapTiav.

i:

•^•Tou auTOu, £/- Tou £t; Ta <pcoTa Aoyou (2). Ejusdem, ex oratione in Lumina.
Etvei^"/) x,aOapav auTOu tyiv Ofio^TviTa ^£p£iv Quandoquidem puram ipsius divinitatem
eapere haud potis est natura nativitati et
ou T"^'; £v y£V£G£i xai ^Oopa «pu^Tcto?. Aia touto
interitui obnoxia, idcirco ea quae a mixtione
Ta aiy.ixTa p.iyvuTai •
ou y£vvv]cr£i |;,ovov
aliena erant, miscentur ; ac non modo Deus
10 0£o?, ouo£ capx.l vou; , ouo£ J^^ovdi To dcypo- mens carni, et temporis expers
nativitati, et
vov, ou6£ [j,£Tpw TO a7t£ptypa7:Tov *
aVAa xal tempori, et id quod circumscribi non potest
7rapG£vta yc'vvv]Gi;, y,ci\ a.Tijxia tw x.al TijJ-vi?
mensur* jungitur sed virginitati quoque
:

procreatio et ei quod omni honore prae-

;
dcTuaGr,; u(|^vi>.OT£pw , y.al 7:aG£i t6 a77aG£?,
stantius est, ignominia; et affectibus, id
;tai T(o «pGapTw t6 aGavaTOV.
quod affectibus vacat; et corruptibili, id
15 napaovip.avT£ov (3) ivTauGa oti tw [/,£rpco
quodimmorlale est.
«vTi Tou TTcpiypa^TTOu £/pvi'<jaTO 6 oic>a(7x,a- Ainiotandum est eo loci quod mensura
Ao; , avTiG^l; tco a7r£piypa7i:T(o *
Trav yap pro circumscripto usus Magister sit, illud

p,£TpCp U7i:07r£7rT(OJC£V Jtal 77£ptypa7rT0'v £<7Tt

opponens incircumscripto ; quidquid enim
,
sub mensura ceciderit, circumscriptum esse
o-^"Xov ' oTt ^£ TOUTO ouTco; £/£1, (pav£p6v £/,
evidens est. Ita vero se rem habere liquet
20 Tcov (xXXcov avTt6£'<7£cov , £v at; Ta £vavTta ex aliis antithetis, in quibus contrariis
(zXXvfXot; 7Uap£G£T0. contraria opposuit.

c-
*|* Tou auTOu, £x Tou £t; t6 Tzoicyoc >.o'yoU' Ejusdem, ex oratione in sanclum Pascha.
Evtaucrtov ^Ecb^viXiov ^t/catoc>uvr,;' vi £y.£tG£v Annolinus veluti sol justitiee ,
qui tum
6p[J!,c6[/.£vov , VI Tcp 6pco[jL£vcp 7r£piypa7rT6v, y.ai e ccelo profectus , tum visibili corpore cir-
25 £ti; £aUT6v ETTt^JTpE^pOVTa (^). cumscriptus, in se revertitur.

Z'.

"f 2yo'>.tov Tou £V aytot; xaTp6; Yi{;,a)V Ma- Scholium sancti patris nostri Maximi in
(;i[AOU , £t; t6 Tcpo/.Et^x^vov p7iTo'v. dictum praemissum : Sol juslitiae Dominus
HXto; c)t/.ato(>uv/i; 6 Kupto: 77poGviy()p£UTai, prifidicatur, tamquam auctor ac consumma-

(1) 'E7rt(TTo).Y;;. '/-al r-.o^jmwvw iva b/w

Lecl. var. absque uUo alio acccntu. Maximi Scholia quaedam iu
avfjpwuto- dcsunl
glossema subolcnt
ista, quiu */.al tcov : Nazianzenum , cura Joanis Scoli iatinc Iranslata, edi-
oaa aui\}.i.iot. —
(2) <I>u)Ta ),6you, hicc propter .sequens turi sumus. — (3) naoaTrijAavTEov. HiEC ct alia scholia
Nicepliori scliolion recudimus , prout exstant in Opp. avETriypa^a Niccphoro sunt ascribenda. —
(4-) "i-:;r'.-Tp£-

t. I. p. 68S , d. Edili
variant in paucis ncmpe : , oovTa. Nazianzcrti de paschale orat [Opp. t. i, p. 853,
ou Y£vvr,(Tei [xovov —
xo ana6s: ex uonnuila oscilantia : d. editMaurin). Ilunc locum ,
propter subsequens
irrepsisse in editos videtur vox grsecis inaudita to a7xa9o; sancti Maximi Scholion, necessc fuit huc adducere.
 ;

TESTIMOMA PATRLM. 345

<o; TTOf/iTr,; Jial cjvtcXcCt/,; tcov au6v(ov, /.al tor s;vciiloruin, ct tamquain oniniuin rcniin
w; apy-/) iravTcov Jtal teXo;. E/.eiOsv ^e oiaw- iiiilium ct linis. E coelo autcm immissus
{xevo; ei^pr.TX'. , yi tw optoasvw TTspiypaTTTo;' (licitur, \cl \isibili corporc circuinscriptus;
Yj (I); (pto; £jt TO'j otoTo;, xal Oeo; aXr/Jivo; toj
id cst, tuin uti luinen de luininc, ac Deus
\crus a Patrc per gcnerationcin proccdcns;
^ IlaTpo; ycVvr.Tw; 6pj/.t67.£vo;' y) to; avGctoTCO;
tum ut liomo aspectabili , cadcmque ac
,
6 a'JTo; , Tio xaO' ry.a; dptoasvto T-^; <puc£io;
nos, naturaj forma circumscriptus ; codem
£'^(i£'. TTepiyparTo;, /.xhx—eo 6 riXio; £/. to'j
inodo (juo sol c ca'lo progrediens quodam
o'jpavo'j 6ct67.£vo; tio o'x<.'t(iU.VH<i 6<.oy,'jZ\^tX
conspicuo corpore orbiculari circumscri-
'Ttoi/.aT'. •cpiYsypa^^rai. bitur.

SAJNCTLS MAXIMUS.

to ]* Toij a'jTO'j ayio-j I\Ia;'^j.O'j, ex tv;; roo; Sancti Ma\imi, ex ejusdem ad Joannem
ltoavvr,v tov x.O'j^i/.0'j).ap'.ov r)0Yu.aT'./.r,; ir.i-
Cubicularium cpistola dogmatica.
<JToXr;.

EjcaTepo'v t£ £7:aXr,G£'JovTa (i ; — to £tvai lOpp. edit. Combefis. t. ir, p. 264-65.]

eyei.

«'.

SA^CTLS GREGORRS WSSE.NLS.

15 -j XoGi £v ay.oi; xaTpo; r,a(ov rpriyopioi» to'j Sancti Patris nostri Gregorii Nysseni, ex
Nucv;;, i/. to'j KaTrjy/;T'.-/Co5 (2). Calechetko.
AXXa (jt.i/cpo'v cprii — TTepl tv;; Oe-^a; oi/.ovo- [Opp. t. III, p. 65. edit. FrontoiiisDucaei,
(xia; Xao£iv. Paris, 1638].

SAXCTLS AMPHILOCHILS.

i* ToG ev oLyioi^ TraTpo; r,atov A(A<p'.Xoyto'j Sancti patris iiostri Amphilochii episcopi

20 iz'.fj-/.6T:(i'j l/4ovio'j , £/. Tv;; rpo; 2cX£'J/.ov Icouicnsis, ex. epistolaad Seleucum.
er^.CToXT; (3).
Vt Dei formam et formam servi pcrficiat iii
ii; Tc Tr,v TO'j 0£O'j y.opor,v /.al Tr,v to'j

do'jXou (/.op<priV cuvTeXeiv ei; ev TrpoTco-ov

unam pcrsonam, Filii neinpe ct Domini Jesu

Yto'j Te /.al Kupio'j I-/i'70'j XpiTTO-j (4) "

o'j- Christi; sic euin Deum atque hominem
(I) 'EzdT£p67T££7ra/r,6£uovTa. Nulla; occurrunt lcclio- T'.v'. — •/.•.vr,;xa(7i -a-rt — M-^XP'? oOpavtLv ttOctvoyaa , elc.
ncs iiolanda; , trihus tantum locisexceptis , seu mcndis, — (3) Vix ulla est velerum Patrum opella
'tTT'.<7xo/.^;.

3ua; Combclisius parum cavisse videlur fol. 204 ; lot disrnpta laciniis quot Amnbilocliii ad Seleucum
,

eest articulus xo ad (^zw ofioO y.ai a-,Oc'.)T:'./ov, ct fol. cpistoia. Hiic usquc scptem cl (lecem exstant variis in
2f).j, inale legitur ^pO^-.v xal i|jL£T£pav pro T.iAcTcoav : de- locis IVagmenta quorum quidem Galiandius, post
,

inum vox l).irl)arii est ywvr.^ov pro /(.nr.Tov ; sed il)i- Comberisiiiiii iiovcm undcquaijue corrasil
, nempe ex ,

diiii r|uini|ue adjecti^is continuis iiiinus aptc acccntus Facundo llcriniaiiensi iinum idciiic laline lantuin ,
;

ponuniiir. Hiix frequenliora nimis iii (^onihifi^^i.iiii^ (ictcra cx Uiirliiliiiino Aiiiistiisio Siiiiiila Da- Joaiiue
— ,
,

cdilioiiibus. (->) KaTr,/r,T'./.oO. Nilnl e<l ((uod im- masccno {\'eleni)n palru))i Hibl. )wv., I. vi , p, KOo-
moreinur sivc in eoNysseni loco, sivc in dtiolius aliis Octo vero Cl.
50.*).) .Maius cx incditis Anastasii, Lcon-
infrii memoratis. Exstnnl .si(|iiiilcm omiiiii liilliie iii Li'r/, lii et Kii>talliii syilogis, depromsit {Sc)'ipf, vele)\ c.oll.
anli(i. Canisii ; in Gailandii litbl. PP. toni. xxii, (i!)'.) iiuva, t.10, lo, i5.J.). lliscc jiivat ct nostra
vii, p. 7,
latinc autem et grfncc in ipsiiis Nysseni ()])ei ib., l. iii, iiccedere, quibus uiius Giilbndii et qiiattioi' c Mnianis ;

p. G.^, b, c. 1. 1, p. 11 i, b, c. t. II, p. 4o5, c, d. Levioris locis sua; landcin rcstituuntur intcgritati, ct continuo
momenti sunt lect. variic , (|iiarn ul sinjjula; excipianlur, tcnore absolvunlur pfirs ca;tera , uti(|uc major, d/ix-
qnnles iu primo loco Calerbefici /%<)' arsp £v av7e:w ooTo;. — (4) XpiiTov.
;

Huc usquo venit qnintiis apud

 , : .

346 NICEPHORl AMIRRIIETICA.

Tw? 0£ov xe xal avGpwTTOv 6[xoXoy(o tov liov Christum confitcor, Filium Dei, unum
^ucrewv
Filium ex duabus naturis, passibili et im-
ToG 0£ou , eva Ylov (^uo , 7ra6'/;Tv;?
passibili, mortalietimmortali, contrectabili
/tal arraOou?, Ov/itt;? /.ai aOavaTou, tj;vi>a(prr
simul et uon tactili; hac sine initio, dum
T-fl? xal aveTracpou, avap/^ou xai ap^a^.sv/i;,
illa inceperit, incircurascripta demum et
5 a7:eptypa'7irT0U nal Tvapiypa^oixev/i;.
circumscripta.

lA'.

•j* Tou auToC, ex- Tyji; auTr? stckttoV?]?. Ejusdem , ex eadem epistola.
TuT£Tai TOivuv £/. Tv;; ayiai; IlapGevou
Interea natusest [ex sancta A^irgine] Ma-
Mapta? (i) 6 ^ecTTOTV)? XpiCTo;, 6 Yio; tou
ria Dominus Christus, Filius Dei; non qui-
0£ou, ou T^ a77£piypa(pw , (xXkOi TVI 7w£piy£-

10 ypaap!,£vvi (puG£t. dcm in fniita, sed in infmita natura.

"EctTiV yap h toI? avwTspo) tov XpiaTov tov Dicit enim inhisquae Christum siipra erant
Ylov Tou 0£ou , xa\ aTTEpiypaiOv slvai xai TTcpiYe- Filium Dei incircumscriptum osse simul et
Ypa[/.u.£vov* xaTa [/.sv t'/iv Oeiav cp^jTiv, (XTrsptYpa- circumscriptum juxta nempe naturam divi-
:

cpov • xaTa Ss Tr,v c/.vOpojTTivrjV , 7r£piY2YP'''[^i^^"

nam, incircumscriptum; juxta vero humanam,
15 vov •
xa6' -^v xai Iv cpaTv/i , xai Iv CTirapYavoK;,
circumscriptum. Secundum hanc, et in prsese-
pio, et in pannis , et in cruce, et in sepulchro
xai Iv (TTaupco, xa\ Iv tocc&co TTipieYEYP'*''^'^^ ^ Xpi-
abreviatuserat Chrislus Filius ille Dei. Secun-
atoc, 6 Yioi; tou 0£Ou. xaTa t7)v OcOTViTa o£, cxTrspdcv-
dum verodivinitatem, ad iufinitum usqueet in
TW? xai d7r£piYp(xcp(j)? toc 7ravTa TTipiEi/s ts xai tte-
immensum omnia ambivit et ambit. His et si-
pisyei. ToT? laoouvaj/.oucji $£ toc xaTa Tr,v iTrtffToXrjV
niilibus quum illam epistolam texuit, sic eara
20 ot£^spyo'u.£V&:, c7ui;.7r£paioi tov Xo'yov outoj;. absolvit

Ei Totvuv 6 XotcTo; 6 Yto? tou 0£ou Tca- Si igitur Christus Dei Filius passibilis est
GriTo? (japxt , (zo'paTo; 0£o'Tr;Tt' ^veptypaTTTo; in carne , est diA initate in\isibilis; circum-

capx.t , (Z7i:£ptypa(poi; ^s,6xyiT\- (zpyr,v ypovtx.r/V

scriptus quidcm carne ; at divinitate incir-
cumscriptus initium habens temporale se-
;
eycov y.y.ry. tVjV capy.a , <xvap5(^o; x.aTa tvjv
cundum carnem, absque initio juxta di-
25 G£o'r/iTa.
vinitatem.

IB'.

S AN CTUS METHOni L S

•j* Tou £V aytoti; TcaTpo? -/^fjtwv MeOo^tou eTut- Sancti patris uostri Metiiodii episcopi

(j/,o7:ou Muptov x-lq Auxia?, £t? r/iv -/i^^.epav Tvi; SFyrensisinLycia, in diem hypapantes, cujus
u7ira7vavTvi? , ou -fi o^^y^fi ' TvaXat tx,avw(; (2) initium : convenienter olim., et post pauca:

/,ai [;.£T(Z Tiva* Benedictatu, omninobenedicta, etomni-

so Eu);oy/ip'.£vvi ch , 7ravT£u);o'yviT£ xat Tvact- bus desiderata ! Tn beuedictionibus Domini

Maium locus (p. 10), uhi deest riouTsxal et nonnuUa qurerendum de his quie pnulo infra xaxi [xsv tyiv Osiav —
aliter ordinantur. Qua; proxime seqmintur ,h;ibes ibi- •n:£piY£Ypa[j.[j.£r/iv, pariler in margine sepositis. Immo suspi-
dem loco primo (p. 7) , his variantibus cjtco 6[j.o/.oy(I) — cione non vacathic non nisi esse paraphrasinNicephoro
Ylov —
dOx.ciTou. Sed eadem omnino a voce outo): jam Iribuendam, qutc abhis incipiet Ic5r,vyap._ (2) 'Ixavw;.
dederat Gallandius, loco quinlo, p. 304, d; qu;e de- Coliiberc se nemo poterit, uti nec ego vaUii quin post ,

mum cdimus, nuUibi oxslant.

post hffic (1) 'E>c i7\- — alios hffic iterum edantur, multis nominibns conimcn-
avta; Mapia;B. Hoec a vetusta manu , secunda tanien, danda. Primum id notandum iuauditnm liactenus cssc
in marjiine cod. A. rejecta. An a scholiaste? idem in re Htteraria hunc sanctum Myrorum anlistitem, la-
 ,,
; —,,

rESTLMOM V PATRUM. 3*7

i7o6r,T£ (i). Et:' i-yk^jy.yM; Ki»p{o'j to Oewya- iioiueii tiiiiin, Dei gratia pleniun, Dei mater,
f(TWTo'v (2) co'j ovoax, 0£OYSvv/;TOia (3) '/.%\ qua' oninibiis faceni prsetulisti Tii circum- .

du.o(j\jyz (4) 7:avTwv (^5). H Trspiypa^p"/! , l'v'

scri[)tio, ut ita di<'am, incircumscripti; tu
o'jTw; sirw, Tcj a— cpiycaTCTO-j , r, pi^a toO
radix Uoris pretiosissimi tu matcrCreatoris; ;

•"'
Tiu.',toTaTOU (6) avOo'j; , r. [ArTriO to'j TrT.a-
tu altoris nutrix; tu ambientcm onuiia cir-
ffavTo;, r, titOt; to'j Tps'(povToc , r, TTspioyri

Tou "^repieyovTo; , r, oio(j-jny. tov '^^it^rj^xcf. py)-

cuincingis ; tu gestas eum qui verho porlat

.u.aTi "TTavTa (7). omnia.

ir.

SA^CTUS HIPPOL\TLS.

\ ToCi aYiou ItttcoX-jtou e^iricxoTrou TlopTOu SanctiHippolyti episcopiOstiensis el mar-

10 x.al aapTupoc, ix. tou x.aTa Drpcovo? xal n\'.- t\ris, e\ libro Contra Beronem et HeliciO'

xio'vo; (8) Ttov aipcTi/.tov Xo^you , u r, apyr,

•
ncm hwreticos, cujus initiuin :

Ay.o;, Ayio;, Ayio; (9). SanclHS, sanctus, sanclus.

To Y^P ^t-retpov x.aT' oudeva >o'yov y) [Gallandii Biblioth. nova veter. Patriim,

Tpo'rov — '^'i\6u.cSo^ TauTOv Tr capx.l ^'.a Tr,v t. III, p. 465. A. Opp. omn. edit Fabricii,
15 evtociv TioX t I, p. 225.1

mclsi hic allatus 5ul) illiii!; iiominc serniD beuc uolus sit copi, cum sanclo Nicolao ante syiiodum Ephesinam, ,

itlem illc ost (|ucin iisilcni vcrbis incipicntciii r.i.lai meniorcntur. Cavo ne crcdas omnein difficullalcni tol-
!xa/(i:, declere Pantiniis,
Combelisius, Gallandius, (iriiKi lendain cssc legcndo Tu&div. pro Mystov. Eteniin S. Mc-
:

omnium persuasione nullunicssc dubitandi lociini (|uia ibodius iuit Tyrorum cpiscopus, uti PatarEeet Olympi :

lianc orationem Mctliodiu? palarensis jurc sibi vindiccl. sed qnominus stet lcclio lia'C commodior, obslat oni-
Elenini duobus locis aperte sc sanclum martyreni pro- niiio (juod cxpressc scribilur : M^j^c^iv r?i; Auxia;.
didisse dixeris. Ab iuitio niniirum auclor biscc orditur (I) l\o.-7:T.'Jjf,-i sic codd. nostri ; dislingucbant editi
—
:

Quum oUm qua; de virginitaic dkenda cranl, in Sijm- cf. Galland. Bibl. PP. t. iii, p. 815, b. (2) ©coy.a-
posiacis de caslilat? CTplicucrinnis. Ajjediiin! aut piTioTaTov GVJ, ibid C. Nec bis contentus inlcrpres
;
rrov

expuiigendus cst titiilus i.ostcr qualis (jualis cst aiit , Combclisius : nonien luum divina firatiapleuissinium ac
liiculenta dc viryinilale syviyosiaca c\\\x ab insula iummc I)co firatiostim. — (3) 0£OY£-/vr,-o)p, ibid. Cuni
Palbmos Allatiiis ad orasocridiias invcxit, «ancto inar- cadem signilicalinnc Deipara. Porro ox uno lioc loco
tyri Motliodio abjudicanda. Hoc priiiuim crudilis satcrit Mctbddii Combcfisiani, illud « 6coycvvr,Ta)p id cst Dei' .

proposuisse argumcntum , uti etallerum, (juod paucis para » in novo Thcsauro Stcpbaniano ab editoribus bri-
expediam. Sub ejusdem oiationis linem auctor, (|ui- ,
tannicis inscrtiim legitur. Nisi omnia me fallant , ut
cum(]uc landem illc est opliina aurei sicculi eloquen-
, ('ombcrisium codex mcndosus
decepit calamusve ,

tia insignis, ait Salve ifjilur cl tii

: /0/0 crlie jwsila . proinptior sic Anglos Combcfisius. Nic pcr mc noii
, ,

Ecrlesia calholiia iinaque nobiscum exsulla : ne

, .«tat quin expungalur c grajcitate vocabulum insolens
pusillus grex tnagnas inimici lempeslales timeas,
, donec ei potiore jure civilas conccdatur. (4) Kal 6ia- —
quia complacuit Palri dare libi reijninn ! Audi nune oo'jy£ ibid. Itemquc offensis lingua, aure
, oculis. ,

Combelisium, siiflragnnte Gallandio Fortc subnolat : ((

(u) T(iv 7ti(TT<7jv^ ibid.Hinc languidior Combefisii inter-
Diocleliani tonipora ct decumanos illos fliicliis ab co prclatio quxque tuo ipsa splendore fldelihus lumen
:

iii Cbristi Ecclesiam excilatos, qiiibus ipsc Metbodius,

pr,rferas. —
(6) TcO djpaitoTaTov a-.Ooy:, ib. (7) Ttit —
ul verior babot opinio, lelicitor tnnien et naufragio zavTa, ib. Hcbr. 1, 5. Non multa paulo infia in Antir-
salvus, nortumque tencns Cbristi inni tvr absorplus , rhelico advcrsus Eusehium Niccphorus ex codem Me-
est. » Dura cst /p-.T.zwv lex , sed lex. Criiicorum orgo thodio Myrensi cxcitavit. (8) 'Hmxo; — et 'H/i/.ovo;
noii nrmo erit qui pliira quidem scrmonis bujus
maximc voro ha^c ullima , pro priccipuo lamen aJOev-
alias. — (9) A lp£Tiy.(iv. Editi addunt titulo : irepi Oeo/.o-
7(9; y.ai Taoy.wTcd); y.aTa (jToty_£;ov
Anaslasio qui- >.6yo\j.
T{a; litulo posita, et inarhrum a?vo, ot Dioclctianoa' dem latine vertenti ex strmone qui est pcr elemen-
:

tempcstali apto Diiveniio nogot. Quidni potius cadom

(
lum rem Capperonnier facessivit
, sed intcr utrumquc :

rcfcrns, vido poimiiltis Arianoriim in ealliolicos tii-

, arbitcr Nicephonis sedct , cniisamquc litigandi aufc-
mulluantiiim procollis , inlor <|uas Melhodius Mvrcn- icndo, lilcni onincm periniit. (10) Aia rr.v /.inaGvt —
sis jactari poliiit. Sed (piis ilb; Metliodiiis Myroium? cd. (^ombc(isium aliosquc itcrum Anastasio dicam
Nam ignolum jirorsus noincn osl in tola opiscoporiim cxcitantcsob malesanain lcclioncm, Bauiiius, Sirmon-
Myrcnsium serie, quoruin catalogus in Orienle chris- dianus oditor, cx ipsoniel noslro codicc Nicephoriano,
liano [t. i. p. 7.^) adeojejiinus c^t, ut Ircs lantumopis- eomposito iiogotio, de causa dimisit.
 ,

348 MCEPHORI AMIRRHETICA.

lA'.

Totj aiiToij £•/. ToO «"jToO "koyou (i). Ejusdein , ex eodeiii libro.
—
,
*J*

ilnizeo oOv e^p^vij/cov, o-jov eix.anai, outw [Gallaiid. f6/d. , 467. rabricius, p. 226, A.]
Xal £7^1 T-^? UTC£p<puoO; ToG 0£oO (7WUiaT(0G£ft>;
Ita et iu preestantissima Dei in-
,

^ta TVii; auToO Travayta? cap-/,o; , ev ol; av

carnatione ,
per sanctissiniam carneni suam
si quse divina agat virtute, in his sc abs-
5 Oei/twi; £vy;'pyvi(7£, ^t/a Tpo~v;; , -/0 7:avT0/.pa-
que uUa mutatione exeruit onuiipotentia ,
Topi>4-/) , xal Twv oXwv TTOiriTi^V) Tr? oX"/;; 6£o'-
omnium rerum effectrix, nempe to-
virtus
TVITO? £V£py£ia £0£'//.V'JTO TraGVl? £/tT0$
, ,
tius divinitatis; mansitque juxta naturam
•/.aTa cpuGiv 7r£piypa(p'^? ^(.afy.ivou^ra, •/cav ^ia suam cujusvis expers circumscriptionis
cap/.o? ot£>^au.7r£ (pucei TVETreoacjAe^v/ic. licetper carnem fulgeret natura finitam.
10 }:-/i|;.£uoT£ov oti to 7re7r£pa<7{X£v/i;, touto' Notandum hanc dicere linitam, idem esse
£<7Ti To 7r£piy£ypa[j!,p.evyi?. ac circumscriptam.

lE'.

LEO^TIUS HIEROSOLYMITANUS.

ToO [j'.a"/.ap''ou AeovTiou, e/. toO /.ocxk Beati Leontii, ex sermone contra Nesto-
*f*

N£<jTopi'ou */.al EuTuyoO? >.o'you , ou '/i ap/vj •

riuni et Eutychen, cnjus initium : sermonem
Tov Trepl u7:o(7Ta<j£w? xal ouaia? >.o'yov [TpiT^/i de persona et substantia [in tertia haeretico-

15 Twv aip£Tt/Cwv 7rpoTa(7i; (a)-] rum expositione].

AW ri <iuy/i, (pa<7lv oi t'^i; 6iatp£'<7ect)i; [Maii 5p/c«7eg'. Roman. X. part. ii, p. 13

7rpo'p(.ayoi — xal 7:avTe>.*/i t*/ic aTpE^^ta? >.o'yov. et 14, n" XIII.]

IQ'.

THEODOTUS ANCIRAINUS.
Tr)v u7T0xei[jL£vy,v ypviffiv oux ^v avaYy.aiov Trapa- Quod testimonium haud erat ne-
seqiiitur

OidOai • ou yap twv £7vi<7V](j.t>iv tk; ouol twv ayav

cesse produci neque enim magnum nonien ha-
:
,

bet, nec iuter insigniores reputatur Theodotus

20 STTi^avwv, 6 l^ 'AY/.upai; 0i(3ooto? (3). aXX' sttsi o\
Ancyrae. Sed quoniam adversarii ejusdem affe-
oi' svavTsa; Xo'you? auTOu 7Tapacpspouai, [j.yi
Ssiv tov runt sermones, quibus corpore circumscriptum
XpKTxbv TT£piYp(X'J>sc9ai Tj £[xov(^s(7Gai voaoOsTOuvTa;, Domiuum aut imagine depingendum negat,
£t; ai<7/uvyiv xai ilvf/o-j auToiv TauTTjV u7TcT<x^a(j.£v •
ad eorum confusionem et confutalionem testi- ,

iva xat IvtcuOev oet/Qwcri , vtjOou? xat (xXXoxo'tO'j;

monium hoc sistimus ut vel exinde manifes-
:

tum sit ab eis adduci spuria verba ae extranea,

25 C&0)Va; £tT(p£'pOVT£?, I^ (5)V TO "isUOO? (TUVlUTaV C7T0U-
quibus mendacium constituere nituntur et veri-
oa(^ou(yi, xat t/,v (iXr^Ostav aTTOxpuTTTSiv. tatem abscondere.

Aoyou. Pauca ob Nicephori notulam dedimus.

(I) durius Noster accipil, cumdem Tlieodolum Ancyrce iii
— Haec nuperrime Cl. card. Maius edidit,
(2) npoxafft;. Gahilia episcopum, dcfunctum ante ann. 446, sanctum
nec nisi paucaslectionesvariasnobis relicjuit, posl terga habent Sophronius ct Pliotius, egregie laudavere Ephe-
mctcntis, colligendas. Titulus quidem paulo diversus sini Patres, suum Cjrillus (T-jvaywvi-jrPiv appcllavil. Sed
prostat. Procemium non babuisse in codice suo Nicepho- ementito ejus nomine circumtulere plura ha^retici quee
rus videtur itiilium cnim ab eo pncfixum, idipsum in
;
voOsia: crimini insimularunt tum Patres secanda; synodi
edito post procEmium occurrit. Sed undenam pro ter- Nic3en;i', tum Noster paulo infra, et Anastasiusin syllogc
tia hacrcticorum expositione babealur cjuod apud Maiuni
de Verho ihcarn. apud Maii ietcr. script. vii , 28.
aperteinscribituretinscribi debcl ),6yo; A, nihil est nisi Sed subscqucntium auctoritas Niceplioro ipsi non vide-
scholioii insulsum, rejcctum in margine A et B. Variant tur elevanda. Exstat quidem eodem titulo iiitegerri-
sequentia : 'Qpa y.ai «Otov —
Tra0r,T6; y.al Tze?:y^a.in:b; mus iste serino in Galland. Bibl. PP. IX , p. 460, d.
/.i'. •nc.-/Tf>,ri T^; arpj-I/ta:. — (5) OsoCoto:. Quem paulo Sed omitterc omnino ob procemium et scholion Nice-
 —

TKSTTMOMA PATRUM. 349

j 0codoTO'j sriTxoTTo^j Ayx.-jowv , i/. Tlicodoti cpiseopi Aucvranoruni, ex ser-

ToG ei? Tr,v Gsotoxov xal ^'j(;.cwva >.oyo'j, ou rj

monc in Deiparam et Simeona, cujus ini-
apy/{ : Ilpo<f-y,Ti>to; /,aa; y.al Tr^y.spov i-l Ta tiuni est : [Eliam nunc liodie' Propheticus
nos ad divina.
Gsia.
Sahc, minimuni loco spatiuni, capa\
5 Xaipoic ,
yojpraa slayiiTOv, ycopr^rav (i)
illius (lui a nullo potcst capi. At generatio-
Tov TOi^^TTac.v ay wpr.Tov xal Ti; I Tr,v ygvgav TOtj
nemejus, qui ipsc antiquiorgcncralionccst,
apyaiOT£'pO'j Tr,; ycvvr'Tcto;(2) ^i7iy/i'(jcTai (3);
qiiis enarrabil ? Quid cnini inirandum nobis
Ti 6a'jtjt.a'7C')u,cv(4) ; tov GsTov xal av/jcfppaGTOv erit? Divinumnc inciTahilcmque foetuni, an
TOx,ov, r. T-c' avspar^vc-jTOv Xoyov(5); o'j — £pi- partuni inexplicahilcm ? nou continentur
"^ 6paTTcTai X()yco Ta •j-£p Xoyov, o'j 77cp'.ypa- orationc quic rationem prjcter oinnem sunt,
cpcTai vco Ta 'j-ep svvoiav. Ei yap •/.al ypaos». ncc mcntc capiuntui' quic viinmcntis cxce-
ypa^cu; t/v NlyiTspa Tr? o'!>tovou.ia; (6), aXX" dunt. Tamctsi cniin pictor Matrcin incar-
0'j/ £oy//iv£'Jc'. Xoyo? tov Tporov tv;^ •/.'jo^opia;. nationis piniiat , omnino non valet scrmo
Azyry eziOcov.sv (7) tco tojcco ; a)Xo'jy 'joinx-r,-
modum quo matcr est intcrprctari. Priiici-
piuni imponcmus iiato? At ipse non pro-
*5 X£v aT3 ToO avaoyo'j. Bc^go; ovoi/.aacoaEv
diit, nisi ob a;terno. An infantcm eum dice-
Tov T£yGc'vTa (8) ; aXXa tov TzaXa-.ov twv r,ij,£pcov
mus,quicditusest? Atilleantiquumdierum
x£xr/;Ta'. -oo/taTaoJCTixov -/cal aiTiov. >J'.xa
sibi auctorcm primum Aindicat et princi-

l^liori, gravissiniiquc moiiiCDli icclionos iioii licuit, iioc ralione modum partus edissere poteril. Quid crgo ini-
novani piiiuit adoriiare versioncm : qiiippo quum cdi- tium partui imposucrimus? At nonconsisiit, velut im-
liistexlus adco sit dcpravatus, aut nh isto di\crsus, ul mulabilis, velul principio carenlis. Nominaliimus x-
vix iiicm ulori|uc iBstimaiidiis sil. — 1) Xwpr.TaTa cilit. tcrnum ualuni pucrum? at oslendil nativilas carnalis
— (2) Tr,; vvij^w; il)id. — (5} Air.yv-^iiTai . Is. Llll, 8. temporanex durationis initium. Dicemus ercjo infan-
(4) Ti 6xj!Jii'jo;A£v A, — ^ij; .Vo/iiav edit. — (G) Ei vip tem parlu editum illum? At scimus antiquum die-
xai xaTaToyjxi ypa^E-J; Ypafioi oia-/apa;at xr.v MritEoa xr.v rum et faclorem sxculorum. Universum miraculum !
Tr,; ol/.ovoaia; ibid. Multo sc nomiiic iiisigui commciidal sane (luum ad carnis demissionem aspicio, me subve-
lectio nostra sive llico!o|io couci()iiatori(|ue cliristiaiio, hit divinilalis consideratio. Quum autem in divinita-
sivc rcrum veterum aut litlcrarum indagatori. Scd mo.x tem fuerimus svbruti, trahit me rursus et dimit-
fusiiis. — (/) 'A>A'o'Joivi /oyri) iy.z^c.iny.: o-j/riTiTa'. tov too- lit modus atque veritale subsislens carnis ratio,
Ttov TT,; xvoiOiia;- Ti oOv ap-/r;v ETTiOaJixsv T(o to/.';) ; cdit. mihique arcanum inconfusa.' unionis naturarum vir-
— (8) 'A>.a'o'jx OscCTr.xsv, dTpi;TTO'j, avapy//j " aioiov lutis divinx schola efficitur. llujusccmodi nohis mi-
,

6voaa!;ti}(A£v tov TcyOevTa ; a/.X' ipyr.v •jTToypoviov oiixvvdtv rabilia, suis semper sacris illucenlibus fulgoribus, diva
•i\ xaTa Tap/.a yr/'/r,T'.:. 15pi;po; 0'jv xaAeTtojxr/ tov vevvT]- Matcr-Virgo affert nam apud eam est fons viffe. »
:

OivTa ; a>>a TtaVaiov aJTO/ T(iv r.aiotl)/ xai 7ro'.r,Tr,v tojv Enixe te prccor niemincris, quod anlca plus scmcl
altovwv y/ti)pi;o;iiv. OaOaa t6 Trav. "OTav jxiv yap ttoo; Tr,v inniiimus Iconoinaclios ncmpe sub Niccpliori tempora
:

WT£<jiv fl>iit(i) Tfi; Tap/.o;, av£/.x£'. [lz tt,; OE-iTr.To; f, c7:i(rra«Tt;" adco fiiisse mcnlc vecordes, ut in Arii Ncstorii Eii- , ,

OTa/ oi T:a>'.v avayOtTiaiv Tr,; OiOTr.To: . y.aOi/.y.it ai aijOi; tyclictisquc crrorum colliMiem imnursi, pcdibus ma-
To ULiTpov xal a^a/Ta^ria/TTov Tr.; Tapxo:, xat 10 dppr.Tov nibusque aclitarcnt, (|Uo Cbrislum (|ucm(lam indiicerent
Tf,; iTjy/yxvj dvtjijito; xiiv ^vTitov, ra'.0£'jTf,pi6v |xot yt- incircumscriplum, vix liominemautDcum. Hisallculis,
viTat Tf; Oiia; o-jvatuto;. TotaOxa Ta 7Tapdoo;a dii r,\i'.-/ si qiia? addita siipra, ct (\urc dcmta sigillatim perpcndc-

r, Oiia .Mr.TporiapOivo; ev dyiat; a-j-f,; ir.uy.w^iii'. ttootxo- ris, ut illa Iconoinacbis baud omnino ingrala, ita ba?c

jiilliTat Tap'. aoT-f, yao r.r,-.-?, *(.>?;. iisdcm pcssime sonuissc pcrsuasum cril pcrmagni ctc- ;

Adco immanc a nostris illa dilTcrunt ut oscilanlia nim corum rcfercbat lum yi-.ETito; iu yv^oiito; commu-
amauueiisium , forluilovc casu ncmo unus discrc- tare ; liim arroderc ista : £'. ydp /.ai ypacfit ypaYEO; Tf,v
(lauliam ccnscliit cssc siihorlam. Lndcnam aulciu Mr.Tioa Tf,;o'.xovoaia: him ad nausoam iccoqucre quae iii
;

raus, qiio clariiis pateat, luccssc cst conliiiuam dare cjiisdem otxovojiia incrcdibilia vidcliautur; tum dciuum,
posterioris fe\tus versioncm a Cl. P. Gombclisio digc- idqiie magnopcre velim cf attenlissimc intuearis, sum-
stam, ct ,
qiia differt a seiisii noslro, caractcrc ciirsivo mum ipsis ncgolium crat omni opc tollatur, quod or-
conspicuam. tliodoxi in cos incluclabili lclo iufcnlabaiit : Otc£-
« Ave, sis, miniina rnpacitas illum capiiiis (|uciii piTTTaTaiTyi; 7T£piypacp-/5; "^o aTTipiypaTTTov.
nulia rcs capiat. Quis porro illius qiii scientia est Qii.c qunm ita sint , muitisque tcstimoniis constcl
antiquior gencrationcm cnarrabit. Qiiid adinirc- Tbeodoti Ancyrani scripla ab Iconomacbis aul Mono-
miir? Diviniiinnc ct iiuffabilem partum un conccp- ,
jibysitis fuissc viliata luiUus a-quc ac cgo dubitavcrit
,

tum inexplicabilcm? Nou polcst oratio complccti, (jiia- liiiuc scrmoncin ab intcgrilalc sua dcfccisss baud i"^itur ;

supernut ratioiiem. .Non circumscribit animus qiia» abs re fueril dcdisse nostra, i]uvc si diligcnter ciim co-
sunl supra inlcllcctiim. Quamquam enim ])r,rsumil dicibus confcrantur, ad Tbeodolianum texfum ab cdilis
scriplor exarare Malrcm dispcn.salionis, »ii(//a tamen alium prorsus, facili et tuto indicio deducent.
 .

350 MCEPHOPJ A NTTH \\ H KTICA

TTjV U<p£'7l.V -f] £7:iTacic (i), /.«l uxsptTTTaTai pium. Mucit quod prcc oculis est id quod
ToiauTa ultra iutcnditur pveeter abbreviati formam
Tr,? xsoiypafflvii; to aTrepiYpaTrTov. ;

transccudit iucircumscripti natura. Ejus-

vip.iv a£i ri Os''a MrjTpo-apOevo? h TaT?
modi ])oiia no])is liaec divina sempcr Yirgo-
ayiai;auT'^? eTTda^a^j^gcri Trpoy.oy.iTei Ta ayaOa,
Mater sacris suis illustrationibus praefert :

5 0X1 TTap' auT-Ti TTVjy/i Cco-:^; (2). penes eam quippe fons vitse.

'ElTKTTaTSOV Ss, OTl Yp^^^^^O-SVVlV El^OCYtOV T/IV TOU Accedat et illud : in eo quod descriptam in-

XpiffTOu Mv]-rc'pa, oTos xa'i tov I; auT^? xaToc capxa t£- ducat Matrem Domini, rcspexit ipsius secun-
vQsvTa Y03(cpo'a£vov, w? 6u.oou<7iov capxt xal auTrj (3).
dum carnera filium esse descriptum, uti carui

'i2;«uTCo; xa\ Tyjv TT£piYpaoviv etti Toti cioiJiaTixou consubstantialem et Matri; similiter et circum-

w^TTcp TO aTCpiYpacpov
scriptionem corpori Cbristi apposuisse, uti et
1 Toti xaTa Xpt<7To'v TtOyi<7iv ,

divinitati incircumscriptionem assignavit.

STTl TV); 0£o'Tr,Toq.

IZ.

SAKCTUS SOPHRONIUS.

*j Tou aytou Sco^poviou sttti.cx.oVou Sancti Soplironiiepiscopi Hierosolymitani,

(4)
ieooG&lujJLwv, Iy. Tvi; 71:00? Ovopiov tov 7:a- ex epiatola dogmatica ad Hmwrium papam
7:av (5) Pcoij.*/;; f5'oy[;.aTix.r;? eTTtaToV/i'?. Roma;.
*5 Ex. ^UO ©UGECOV TOV XpiTTOV VOy.ti^OVTSi; (6). Duplicis naturffi Cliristum agnoscentes.
Kat [JLETOC (3pa/_£a* Et post pauca :

AxTov Tov aiiTov , x,ai averafflov' Traptypa- Contrecta])ilem euni, nec tangibilem, cir-

TTTOV Tov auTov, x.ai a7;£ptypacpov. cumscriptum eumdem et ineircumscriptum.

Kai [j.£Ta Tiva' Et post nonnulla :

20 OOsv x.ai To^TTOv to; •h^.zX(;

— TVipSt TOV Unde et ex loco, etc, etc,

aTTepavTov. [Mansi Concih t. xi, p. 483, E.J

Kat [ji£t' oXiYa
•

Et post pauca Et unus filius cogno-

El? uto; ytvco(j>;e'cOco (y)
— t^ ouar^t twv scebatur, etc.
:

<pU(7£tOV. [Mansi, ibid., 187, C.]

IH'.

SANCTUS ANASTASIUS ANTIOCHENUS.

25 *|* AvacTactou STTtcy.o^TTOu AvTio/^eta;, zy. Anastasii episcopi Antioclieni, ex libro

TIOV OpCOV [Oj. Definitionum.
l$to'TVl? SCTt TO XUptCO; £V TtVt (pU(7£l tOl- Proprietas illud est quod peculiariter in

xco;
(9) yvcopi'(o'a£vov , ev STEpa oe p.v) £uptc/.o- quadam natura sic proprie agnoscitur ut in
(j',£Vov *
olov Tt "kiyoi ev Tvi 9£ta (pu(7£t, to altera non inveniatur : ac si dixerim esse

Ntxa rr,v usjTiv "o ETchadt;. Qiifn paiilo obsciiriora

(t) dissipata. — (2) Ztoyj;. Ps. xxxv. iO. — (3) -«p-Ai xal
prne nimia subtiiitale cxplicare cst. Tolum rei musicoe
,
aOrr,v cod.A. —
(-4) 'Ap/.iSTttffx.oTtou cod. B, (5) Ilaitav C—
cst. 'ETtaa<7'.; quippc erat, juxta Martianum Capellam, deest in A. Notatum est ab Harduino iianc epistolam
vocis conimolio a loco graviore ad acritum. "Avs-jt; vero in Conciliis a Sopbronia dirigi ad Sergium C. P. Sed
(spu {j^euK;) conU-a nam ub acuminis culmine in quum plura idem Harduinus a Nicepboro adducta si-
:

grave quoddam seriumcjue descendit , iljid., iib. ix, gnificarct, noslra tamen prsetermisit. — (6) NoiJ.t:CovT£;

§ 9i0 , cdil. lCopp. Nemo jam non viclet quam cle- A, B. — (7) 'Eyvwcr/icrew edit. Paulo posl nostri codd.
ganler Tlieodotus, de incarnalione dicturus, ad as- babent Trcitypa7iTr,v xat dTtipiypaTiTov. ^8) '£<'- twv —
sumentem Dcum sTitTatitv, {Jcfecriv vero ad hominem opcov. Anastasius, quem
aSinaita discernereesf, sanctis-
assumtum rctulerit. Hsec in secundo texlu mispre sima vita functus cst circa ann. 600. (9) 'J«oTixto;C. —
 , :

TKSriMOMA PATRrM. ;]r)i

rpoauoviov , to xxTtcrov, to aTTspiypa-Tov. iii iiatura (livina quid aeternujii, quid iii-
ATiva 0'j-/ •J77a'py_0'jciv iv aXXr, oia5-/{7roT£ crcatuni, quidiuciirumseriptum, id iu nulJa
ouaioc. , 0'jTc £v auTw tw Tavaytw cwv.aTi toO omnino altcra c\stat; uliquc nec in sanctis-
Xpi(7Too x.aT' o-Jctav •
o'jTc yap rcoaKoviov simo Domiui corpore, juxta substantiam :

SgCTiv, o'jTc a/.T'.<7Tov , ojTc aTrscivca— TOV (luum non sitaeternum, ncc increatum, nec
sffTat 7:oT£. prorsus incircumscriptum.

10'.

S. EISTATHRS \^TIOrHE\US.

•|* E-jcTaOiou £77i(;/CO770'j (i) AvTto/£ta;, e/. Eustatliii cpiscopi Antiociiia? ex sermone
ToC 7T£pl (7r/;Xoypa(pta; Xo'yo'j ' evOa t:£ci toG de liluJi ereclione, ubi de legislatore Moyse
vo|jLoO£TO'j MtoGito; Tov Xo'yov 7T0ieiTat, agitur
10 $aiv£Tat Toivuv oTt ^tTTa? uTroTtOeTat
Videtur eniinvero duplicis generis titulos
intendisse alioquin titulum Jacobi cuni
:
CTriXcov idiocq' ou yap av tt.v to'j la/.coS a7ro-
laude non excepisset, dum iu aliis eosdem
d£yo(/,£vo; £'jor^u.0K, £7T£Tt|jt.a Ta; twv ivav-
rcpreliendit tamquam impietatis causa posi-
Titov, to; ac^Cio; tOp-jaeva? (2). AXX' £>c£tvat
tos. At istiusmodi phan- tituli idololatriae
aev Eii^ioXoXaTceia; £JCT'j770'j(71 (pa^aaTa ^at-
tasmata, dfemonum ad exprime- effigicm ,

15 u.ovi(6o-/; /.a/.oc!)M;to;. H ^£ to'j TTOOTraTOco; bant. Quem autcm patriarclia Jacob crcxit,
Ja/.to^ 0'j Tr,v a'JTr,v c'/.£ivat; £;/.(patvct 7:ca- ab istis longc diversam refercbat agendi ra-
ytAaTciav. () ya'p TOt dixato; av/;p, hrr/r,bd; tioncm. Vir isle siquidem justus, instinctus
Ayito nvc'j''7.aTi , TTctoTOv L/.£v a'jTO t6 cioaa- a Sancto Spiritu ,
primum ipsam corpo-
Tt/.ov £t6oc opa TO'j Xct(7TO'J770oava'^toYcaoo'J- rcam Domini speciem \idit, propbetico
20 UEvov evapywc, 07T£p eGTtv ocaTov, /.at xo-ixriq quasi pictam emblemate quod enim vidit ;

eyoaevov 7Teptypaor;; •
^e-JTccov Sz 7,01.1 t6 allcgoricam referebat imaginem. Deinde

vtx-/;^o'pov TO'j (7Ta'jpo'j Tpo^Tratov, ;cXiaa/.t 77po-

et victoriosum crucis tropliaeum, scalae
referens similltudinem, repraesentabat. Huic
<7£a(pcpto; a77ct/.a^o'(/.£vov, [cxooii (3). Toutoj
enim Deus desursum innixus omnes ad
yap /.ai £77£i7T"/;pt'yOrj (/.eTetooto; £Xx'J(7a5
.seipsum Irahebat.
25 oivcf.^Ta^ 77po; ea'jTo'v (4).

K'.

CLEMENS ALEXAjNDRIALS.

*}* KXr'[/.evTo; Trcei^uTe^co-j AXe^avf^peia!: ClemenLispre.sbyteri Alexaudriae, ex libro

e-/C TO'j y.aTa Jou^aiCdvTwv (5).
adver.<iv.<i JudaizaiUes.
2oXof7.(ov 6 TO'j Aaul^ 77^1^; ev Tat; Ba<7t-

Xeiat; — fiXeye 77£ct to-j vao'j to'j ctoi/.aTo;

[). Ic Xourry, Apparalus ad Biblioth.

30 a'JT0'J. maxim. PP. iom i, p. 13.34.]

«
(I) ToO p.rfd/oj lvJ'jTa6io'j iayuTAT/JjTZVJ B, C. S. niou. 10 (le tempore cl tract. de Calaclysmo, sublcsfiP
Euslnlliiiis floruit circa nnnos 52.5-500. — (2/ lopy;;.:- nimis rcpulanlur. Cf. Grctzcr. Opp. t. i, p. 09.
tidci
vw/ A. Rpspicit Gones. xxxi, -4.5, Levit. xxvi. i. (5) — ed. Ratisl). —
(^i ilpo;iavt6/. Quihiis luculcntam lucem
de Jacohi (itiilo Iiiic iisque oxpopucril.
'JiTTopEr. Qiii hrrc dal i|)sc <|ucm Euslalhius intuetur locus Goncs. xxvur.
ncmiiicm novi Eiistatliio iinti(|uioriin nec ullum post ; 12, '15. Kai too-j •/./{(jL»! sTTr.oivjj.svr, £'/ r?] yr, 6 os . . .

eum iiijptor S.Germaiiiim (!..V.Orat. in marjnitm diem KOpio; ZTZfj-riOV/.-o eit' a-jTf,; —
B, Ex (5) 'Io"Joai!;6/Tw/.|
Sabbathi et in venerat. Crur. Quos cniin ndduxit Grct- iisdcm unicis codicihiis nostris Nourrjus luinc lociim
rcrus, Hieronymum in Psalm, 79, cl .\ugustiniim ser- splcndichim, viam nobis occludens, pr.Toccupavit.
 ;, »

352 iNTCEPHORl A^STJRRHETTCA.

KA'.

POLYCHROMUS APATMEEiVSIS.

i^KiCMmu Atzcc- Polychroiiii episcopi Apameae, ex Com-

fe/C Twv no);uypovio'j
nientafiorum in Daniel libro ii.
[j.tiy.q (i), ei? Tov rfo^vir/iV AaviviX UTropvj-
« ISoii in maimfacta sancta introivit Cliri-
{;,aTOJV To'ao'j P (2).
« stiis, quu3 sunt figura coelestium : sed in
-^ 00 yap £t; ysip 07:oiV|Ta ayia £i;-?;XO£V 6
« ipsum coelum. Inde est cjuod eo loco,»
5 -r XoiGTO;, avTiTUTca T(ov oupavwv (3), a»^'
quemadmodum, \ides, dicit « I^t de monte :

-r £t<; auTov oupavo'v-r oia TOi touto scai vuv

« lapis abscissus est sinc manibus. Dt dicat :

©•/jclv, ov Tpo'::ov euie;' -rOTiaTTO opou^XiGo? Erunt autem omnia qucT ad Christum sunt,
-f £T[;.-/i07i av£u X.aipwv (4)'"^ i''''' eiTrvi- eGTai praeter humanam consuetudinem et \irtu-
^£ TvavTa Ta Tuepi tov XpiGTOv ou/. avOpwTuiv/i tcm. Ipsius enim ex Yirgine nativitas tran-
10 a/.oAOuOia, v) ^uvay.^i' vi Te yap e/. IlapOevou scendit naturam; et unioliominis cum Deo
yfivvvici;, ur£p <pucriv. I\.al -/o
svwii; tou av- Verl)o praeterit mentem et Yerl)i Dei iu lio- ;

OpwTvou irpo; tov 0£ov Ao'yov, Trapadoco;* vi t£ mine incolatus omni major est interpreta-
£voiy-v;<ji: Tou0eou Aoyou ev TwavOpwTrw, £o- tione.Quonam scilicet i)acto corruptibile
junctum cum incorruptibili, et in mortali
p.v;v£ia? xpeiTTtov •
Tzia^ •/(VwOvi to &OapTov tco
mansit immortale? Et in circumscripto in-
15 acpOaoTco , y.al tw Ov/itw evtoxviaev to OL^oi^Jcc-
telligitur incircumscriptum iiec latente ,

Tov ; £v Te Tw TrepiypaiTTo) voEiTai to aTrept-

praestantiore natura, sed mortali substantia
ypa^ov, ouTe T-zi? y.p£iTTovo; £XaTTOua£V/ii;
inenarrabili quadam ratione honorein adi-
<pu(7£co; , xal Tou Ov/)Tou appviTw Tivl Xo'yco
piscente?
T/iv Tia-/iv ^£you.£vou (5) ;

PARS SECUINDA.
DE CHRISTO PERFRCTO HOMINE SIMUL El" DEO PERFECTO.

ARGUMENTUM.
Quffisubsequunlur testimonia, Nicepliorusea induas Et quum multo pauciora in ulllma sectione Nicc-
(luxil divideuda scctiones ,
quarum in priore collegit phorus coliegit, idem nobis auctor cst cur paucissima
qua> Christum perfecluni csse omuibusque numeris iii lucem edamus, piita Anaslasii taulum et Ephraemii

fibsolutiim hominem simul ct Dcum demonstrant Anliochcnorum et Thecdoli Ancyrani, Quibus Nice-
inhanc causamfaciunt testimonia unum ct quadrnf^inta; phorus, qui hinc inde passim scliolia cacteris annexuit,
quorum ex integro dantur nonnulla Dionysii Arcopa- ut claudat omnia , iulentumque in liis testimoniis

gitffi, Epiphanii Cypri, Amhrosii Mcdiolaneusis, Amphi- congerendls liueni consequatur, Cbristum cssc Deum
lochii Iconiensis, Justini marlyris, Isidori Pclusiotce, et bomincm, cunidemque slvc antc, sive post ressur-

Cyrilli Alexandrini ct F/ai;ia»2 j Antiocheni. reclionem totuni ct iiitegerrimum slatuit.

(1) 'AT^aastac. Titulum attende virumquc suspicito : — (2) To[j.ou B, Ex vaticana catena Cl. Maius edidlt
Poiychrouius enim habetur Theodori Mopsuesleni commentarla Polychronii in DaniL'l, sed nimis brevius
frater egregius Scripturte sacra? interpres, tam iu
, decurtata quam ul nostra vel a longe referant, Cf,
catcuis variis frequeus, quam alias ignotus. Sed Ni- Srript. veter. t. i, p, ii, p. 103 ed. prior. — (5) 'A).v
cephorus primus et unus mihi est (|ui Polychronio 6tv(iv. Ileb. IX. 24-. — (i) X-too.v. Dan. ii, 54. —
sedem hanc Apamccnsom assignaverit insercndus : Qua? poslinodum scquuntur, pra^mis-
(Sj A£/&pi.£vou.
igilur deinceps in illornm episcoporum catalogo sum habent in codice olim regio 909, titulum, de quo
nmltis hianlc lacunis, cl turbis haereticorum misere cf Prolegomena, ex industria falsum tov avicu ©cq. :

disruplo. Cf, Lcquicn. Orient, Christ. t. ii. p. 907. ctopou, ToO YP*'^'^^'^'
 , ,

THSTIMOMA PATRIM. 353

I

Ai {Jt.£v rcfiypaiTTOv tov XpicTov aoctcx. Ka quidemsunt te.stimonia, quae circum-

To avOpwTTivov y.r,yjr:c(j'jcai cpcoval, a-JTai scriptum essc Cliristum secunduni hunianita-
eiGiv , Tr.v >.£!;iv auTViV i!;'.)>riV /^u.iv svacYto? teni in-ofilentur, ut eorum nudam lecfiouem
TiapiiTcoTa'. , xal i/pviv {/.sv cTepieiv sv Tau- conspieue fuisse propositam, id oporteat
Tai; aravTa;, */.al t;.'/) rspa toutwv £ti stti- cuicjue satis esse , nec amplius quidquam
^TfiTeiv • ixava'. yxp eict y.al to'j? "kix^j avai- l)ost Jiaec inquirendum : ejusmodi enim
(j6r'T0u; , xal ayvtoi/.ova; (jeSauocaGOai. <I>avc- sunt,quce vel liomines sensus perquam ex-
po'j? de £a'jTO'j; y.aOicTcociv oi ducce^ei;, oti pertes ac imperitos confirment. Palam autem
Toi? i^i^aG>taXo',; t?,; ExxV/;'7ia(; avTirapa- nunc sese impii iu medium producant, ut
Jo TaTTo'a£vo'. , Tvi TO'j 0£ou diaTay?; avOscr/iV.a- coilatis signis in magistros Ecclesiai , ad-
civ •
TO'JTOu; yap d 0£o? jxcTa to'j; a-nrocTo'- versus ipsam Dei ordinationem consistant.
Xou; >cal rpo(priTa; ev tt; E/CX.Xr,c;!!a eOcto, Hos scilicet Deus, post apostolos et prophe-
x,aTa Tr.v tou u.£va>.ou Ila-JXou ot^acxaXiav
•
tas , in Ecdesia posuit, juxta illam magni
-f ITpo; •xaTap-icu.ov xal 0'//todoar,v tou cco- Pauli sententiam : « Ad instaurationem et
15 -f {AaTO; TO'J XpiCTOU (l)" -r T0UT£CTI, tcov aedificationem corporis Christi »
, hoc est

TriCTcov. Kal •
-f oujc a'JTOi £'!civ oi XaX^('jVTc;
•
fidelium. Et, " non hi sunt qui loquuntur,
-r otXXaTo ev auTOt? ^6eYYou!.evov nvc'j[y.a(2).-f « sed in ipsis loquitur Spiritus. »

II.

E-x reptoucta; ^e Ta rpo-xetaeva •r,i/.tv fie- Quibus quum abunde a nobis proposita

€aiO'JVT£;, /cal £T£oa; tcov Ayuov Tzoc^riyoiyo- confirmavimus nunc alia Sanctorum testi-
,

20 {/.ev /p-/iC£t;, £[/,r£pt£y.Tty,coT£pa; rw; xai JcaOo- monia ^jroducere animus est qua3 quidem ;

Xf/C(oT£pai; •
atTtv£; TfiXctov (xvOpco-ov
quam })luracomplecta]ituret catholicissima
1^3)
sunt eademquc perfectum esse homhiem
;
CO;77£p •/tal Tc').£lOV 0cOV TOV Xpt(7To'v avTf/tp'j;
Christum simiil et Deum perfectum ada-
,

r^taYop£'JOua'.v e'vOa<^e to Te'Xetov, £-/,£i to ccveX-

mussim asseverant nunc enim perfectus, :

Xctre; •/.ai ay.e'^coTOv ev ractv dtacpatveTat, oto

nunc integer et ex omni parte absolutus os-
25 y.ai To reptYparTov ev Ta'jTai; cuXX'/;^G-/f(j£-
tenditur, indeque jani circumscriptio in his
Tat. llavT^4 rou ^-r.Xov x.at |;.aXXov Tcov aX- Lndequaquepatet et praeclarius
intelligetur.
Xcov (4) ocov jtat et; TViV tou avOpcorou tc- quam ex aliis locis qualem hominis perfc-
y.nozr-cK. cuvTeX^tv re^fu^/cev. O Y^^p p-''l 7^£pt- ctionem Christus assumserit. Quodenim non
YparTov, o'j^e avOpcoro; " •/cal er^tf^/; y.aTa estcircumscriptum, nec istud homo est.
30 T,'iM':'x T^^Xfito; avOpcoro; rapa ract Tor; £'j- Quum igitur per omnia perfectus homo ab
ce^ECtv d XpicTo; rtcTe^JeTat , ^ta touto onniihus religiosis viris Christus creditur,
idcirco, quoad homo, circumscribitur.
rectYparTo;, )caO' avOpcoro;.

111

TaijTa; 0'Jv ^£-y£cOcocav , cuy.ocovco; y.at Hiecigitur illi accipiant testimonia, quae,

daoXo'YC'>; ap|/.oCoy.£va; tco IIv^-JaaTt •

ev at; consentanea utpote Spiritui Sancto , eadem
35 -/iY^tcOat £'jXoyov •/\yr,>j'X'j.zho!. T-?i; aYta; y.at harmonia consonant : quibus praemitti sa-
ot/couaevf/c-?;; •/cal txzyimr,^ cuvd6ou, t^/;; £v tius visum est sacri et oecumenici maximique

(1) Xpi<jTO'j, Eplic<:, IV, 12. — (2) nv£u(xa. Mfirc. tiam Hoc catholicissimum, fidelissimnm alque cpti-
:

xiii, 11. — Nicepliori vcrbo aplc

KaOo/i/.tijTepai;. inum faclu visuin ut sanctorum Patrum senlentix
e.<!t
(/>)

respondet Nuzianzciuis 'K.iLi:t(,{.t/.x:/.u3-.i^u. y.ai xupiw-

: in medium proferrentur. Commonit. 11 29. ,
—
T£fa, el Yiacentius Lirinensis iii camdem ivit seiitcn- (4) "Odw y.al B, C.

I. 23
 . ,

354 NICEPHORT ANTIRRHETICA.

XaX)4V](^ovi, Tov Oefov opov xacy)? iuaeSeiixq coiicilii Chalcedonen.sis regulam divinam
xal eiXupivou?aV/iOsta? 7i:£7rV/ipC(>p.£vov. 01 )cai universae pietatis et purissimee veritatis
Twv 7rpoviy/i(7aw.£Vfov fieiojv oioaaxaXwv tw plenam. Quicumque enim sequuntur prae-
£7:a/.oXouOouvT£? lo; Tvi? auT-^i;
laudatorum divinornjjnque magistrorum
xvipuY[xaTt ,

praeconium , rati eos esse spiritali refertos

5 Tou nv£u/7.aT0? [xeT£cry;/i>to'T£(; )ra'ptTo; ,
Toa-
Tp
cliaritate , exinde manife.stissimum absolu-
V£'(7TaT0V y-al a77£^£(7[;-£VOV c)t' aUTOU TO T/i'5
tumque istius dispensatiouis, quae secundum
xaTa XoicTov, t(3v 0£ov •/1[/,cov , oty.ovo;/ia;
Christum Deum nostrum est , mysterium
£>ci^i5(zc-/.ou(7c [7.u(jTvi'ptov. EtO' £^-fl; zocq XoiTua;
ediscunt. Post haec autem et caetera his sub-
e^r^cOat 7rpo(>T£0£txa[X£v, tva ota TcavTcov aa-
jiciendaattulimus, ut omnium ope Ecclesiae
10 ipwg^i) ayavTvi'(;Exx.'Xvi(jia(; tou 0£ou t6 xXeog Dei decus multa luce ac sole clarius eniteat.
)cal ^ta<pavw$ e/,Xap!.7TpuvviTat.

KB'.

CONCILIUM CHALCEDONENSE.

*f*
E)c TOu opou Tvi; ev Xa>.x,vi^o'vt (juvo'- Ex definitione concilii Chalcedonensis
oou (a). E7ro'[/.evoi Totvuv toTi; aytot? — ava- [Mansi Concil. ampl. coll. t. vii, col. 1 16,
6vi[/aTt^ecOat auTou;. B-D-, 117, A].

Kr.

SANCTUS ATHANASIUS.

15 Tou aytou ^TraTpo; -/^[/.cov AOavactou , iy.

Saiicti patris nostri Athanasii, ex oratione
*f
contra Apollinarium.
Tou xaTa A^roXXtvapiou "ko^ou A .

AuTo; ^e yevo'[jt.evo5 avOpcoTuo; — (xXviOe-

[ Exstant graece et
latine in Athanasii edit.
Maurina, Patav. t. i, p. 740, D.]
CTfXTviv ysvvviGiv e7Vt^£t^a[;,evoi;.

KA'.

*f
Tou auTOu, e)c tou auTou Xo'you. Ejusdem, ex eodem libro.

20 Kat ouTcoi; av Xe'yoiTO T£>.£t0i; Qeoe; [Ibid. p. 747, A.]

xaTa 77txvTa Geoi; xai avOpco7wO? 6 auTo?.

KE'.

*f Tou auTOu, e/. tou Trepi Tvi? (7coT'/iptcodou(: Ejusdem, ex oratione de salutari Epipha-
£7Vt(pav£ta? Tou Kuptou Xo'you (3). nia Domini
na'vTa eXa^ev £/. IlapOevou, oaa (zpyriOev Ea omnia de Virgine assumsit quae pri-
25 6 Qtoi; £t; (7U(7TaGiv avOpcoTTOu i%ka.ce x.ai mitus Deus in subsistentiam hominis pla-
e7rotvi(j£, y^^copt; a(;.apTta<;. ou tvi; Oeo^TviTOi; sraavit et condidit, praeterpeccatum : nuUam
[;.eTa7rotvi(7tv e7tt^et^a[j.evo; , aXkcc tyi; avOpco- quidem divinitatis inducens immutationem,
TTTOTViTO? >catvo7wOtvi(jtv epyada^y.evo? , /.aT(3C t6 sed humanitatis instaurationem, juxtasuujn
auTou Oe'X*/i[/.a. beneplacitum , operatus.

(t) Soswc, B. C. — (2) Syvooou. Remanent noslri Y£v^, £v Suo cpuGcaiv, ad quae apprime respondenl Anas-
— eTepw; —
codicis lectioncs a nemine collecla) contuli cumMansi tasii Bibliotliecarii latina — n (XYia ffuvoSo;

seu Anastasio cujus versio cum noslro textu pressius quam

;

Tou; 6£ x^.r.ptxou; tou xXripou. —

(5) Aoyou. Notemus im-
cum edito concordat. Variant tov auxov aixoXoYciv
:
— peratorem Juslinianum eamdem hanc homiliam, atha-
mxofjivrjM xal Oiotoxou — Xf.icrT6v 'Ivicrouv /.upiov ylov [j.ovo- nasianis editoribus incognitani; ul genuinam laudavisse.
 ,

TESTfMONIA PATRUM. 355

KQ'.

SANCTUS BASILILS C/ESARIENSIS.

*f ToCf (kyioKt Baci>.eiou, i/, -Y,q ttoo; 2(o- Suncti liasilii, ex epislola ad SozopolUa-
nos.
{^OTToXiTa; i-iaxoKr,^ (i).

06cv ^aivETai d Kupio; toc [xev (puaixa — [Exstat graece et latine iu Basiiii edit.
maurina recent. Paris. t. iii. part. alter.
m
,

(ifxapTiav 0£ oCijc stwOiyicev. p. 583 E. F., edit. vet. p. A.]

KZ'.

5 y Tou auToO, ex TO'j Trepl vviCTeia; X6yo\j. Ejusdem, ex. oratione de Jejunio.
ArpociTo; yap -flv auTw — tt.v «puciv tou [Ibid. t. II, p. 8. edit. prior. velposterior.
cwaaTO? TO'j avacTavTo; w<jTou[/evo;. ib. p. 10. A. B. ]

KH'.

SANCTLS GREGORIUS NAZIAJNZENUS.

T To'j ©eoXoyou, ex tou tii; tg BarTKJ^aa Theologi, ex oratione inBaplisma, quod

>.oyou, OTi oXov To Qeiov oXri tyi av6fa)7:dT*/iTt
tota divinitas toti liumanitati unita fuerit.

OXov avOptoTOVTov a'jTOV /cal0£ov — XuGa;

[Exstat in Naziauzeni editione Maurina

TT,5 apLapTta;. t. I. 728, A.]

K0'.

*|*
Tou atjTOu, £/C Tou xepl Yiou Xo'you oeu- Ejusdem, ex sermone secundo de Filio.
Tepou.
[Exstat in eadem edit. Maurin. t. i. p.
15 12? ^e ^ouXou (y.opcp-/i, cuyxaTaCaivei 617.0-
542, C. D.]
^ouXoi; — ^ia tyiv Guy/4pa<;iv.

A'.

SANCTUS DIONYSIUS AREOPAGITA.

"1* Tou ayiou Atovuciou, ix. tou repl Oeiwv Sancti Dionysii, ex libro de Divinis No
ovou-aTwv (2). minibus.

H 6i Oeapyi/C-/) ayaOo'-*/)? areipoTaTai;

At summa Dei bonitas prae immenso sui
erga nos amorc uon recusavit peculiarem
20 «piXavOpwTTta'.; v/;v auTOupyov r,(;.<rjv ayaOo-
nostri per se curam suaviter cthoneste sus-
TCperw; ouy. a7r/;v/ivaTo rpovoiav aXX' sv
cipere quin ipsa in participationem venit
:

(xeOa^ei twv /caO' r,pi,a; y£vo'j;.£vri TravTtov

earum rcrum quie circa nos sunt, absque
[ava{xapTriTOj;. Kal iz^oq t6 Ta7:£iv6v 7ii/.c5v
peccato. Et hanc nostrain humilitatem sibi
evoTCOtr.O^ica ,
|jL£Ta ty;; Ttovj oi/tettov dcuyyu- unificans, qua^cumque nol)is sunt propria
25 Tou TTavTeXw; e^sco;, t-/iv rp6; aur/iv r,aiv sine ulla onniino confusione suscepit, et

ununiquc similcm, sed alium locum adduxisse in dof,^- x6|j.£/o; Tt'>o; peSaiwTi/ — xata^^vjTiaivEi — yeYevTjaOat h
matica epislola advcrsus .Monopliysilas, quam nuper o>/iio|iaTi. — (2) 'Ovoiidtwv, Vcreor ne locus iste diu
edidil Cl. Maius Snipl. reter. (. vii, parl. 11 p. 2!)2. ad usque iccpiisitus ino fugcrit. Similia taiilum
tffidium
— (1) '^IztffToXrjc. Nonnulla selegi variantia TiapaoE-
,

:
inveni dc IJivhm Nominib, apud llierotlicum, t. i, p.
 :

356 MCEPHORI ANTIRRHETICA.

x,oivwvtav, dii; ofxoyevetjiv, Xoittov e(i(op-/fcraTO, collato nobis tamquam cognatis consortio,
twv oixeuov ayaOGv. nos propriorum suorum participes bono-
xai [f.tToyoxjq avei^ei^e
rum eflecit.

AA'.

SANCTUS JOANAES CHRYSOSTOMUS.

*f ToD ayiou Iwavvou toO Xpu(70(JTo'u.ou , ly. Sancti Joannis Chrysostomi ex epislola
T'^; xpo? Kaiaapiov p.ova5^6v imfJTrj^K-Tic, pisTa
ad Cwsarium , tempore secundi sui exilii.
5 Tvjv ^euTepav auTou s^opiav (i).
TouTcov Ta$ >c£Vo<p(ovia; £/,x.XtvovT£i; — (o; [ Inter opera, ed. Maurina rec. Paris.
6 oucce^yi; ATToX^Xivapio; [elTrev]. tom. m, p. 899.]

AB'.

SANCTUS IGINATIUS MARTYR.

j To») ayiou t£po[/.apTupo? lyvaTtou, ex, Tvjc Sancti Ignatii hieromartyris , ex epistola
TTpoi; $tXnT7r'/iGtou; (2). ad Philippenses.
10 Etg 6 £vav6p(07:-/i'(ja$, out£ xaTvip — [Patres apostolici, t. 11. p. 118, n. .3,

£©ay£ xai extsv. edit. Coteiier. Antverp. 1700.]

AP'
SANCTUS EPIPHANIUS.

i* Tou aytou ETrtcpavtou, sTrtcx.o^TwouKuxpou, Sancti Epiplianii episcopi Cypri, exAncho-

i/. Tou Ay>cup(oTou. rato.
0(ja yap £v avOp^oTr^o (3) — et; [Jte^po; [Exstatin Epiphaniiedit. Petaviana, t. ir.

15 xaXtv y£vriTai Pp^ow.aTO? AiaSoXou. p. 81.C.]

AA'.

X Tou auTou , £X Tv;; auT'^^; ptSXou tou Ejusdem , ex libro eodem , iii sermoiie
xaTa ilptyevoui; Xo'you. adversus Origenem.

Etxev ev tw Euayy£Xt(o, xat ev IlauXco Xa- Dixit in Evangelio idem qui et in Paulo lo-

V/)'(7a;, 7T£pi ava(TTa(7£(0(;* -f Eav p,'/] 7r£iTcbv (4) 6 quutus est, de resurrectione Nisi cadens gra- :

20 -r y.6y.y.oq tou ctTOu aTToOav/i (5), ^-/i^ji, ui,o'vo; nuni frumenti moriatur, inquit , solum ma~
-r [;.£'v£t- eav ^e (XTroGavvi, tcoXXou; y.6y.y.o\>q cpe- net. Si autem mortimm fuerit, multa grana

426, et in epist. ad Caimn p. 787 ed. Corder. Euvo- mann (S. Ignatiiepist. textu armen. 18S0, p. 101, i02);
KorriMact. , A , idemque rejicit in margine quae uncls qui et ipse in aliiim duplicem impegit errorem, quum
inclusa. — (2) 'Elcpiav, Hic noster ji^enuinus et integer Cotelerium, ni fallor, tacilo pede sequutus, scripsit
titulus editis deest. Duplex lectionis varietas nolanda : Proferunt autem Theodonis graptus in opere inedito ad-
aavyyyxoM; la; lotoTriTa;. — ©sov aoyov c-dpxa Yi}J.£T£pav versus Iconomachos, et Nicephorus C. P. in antirrhe-
•/l[j.9t£(7|j.£vov. — (2) *t).t7nr/;crio'j;. Ex eadem epist. quae- ticis, avEvtooTOt; pariter, contra haereticos eosdem. —
dam Anastasius in Sylloge Patrum de Verbi in-
attulit
(3) 'Av9pu)7T(i). Lect. var. "Oaa yap £v... TauTa y]>.6cv v.at ..
carnatione; sed ementito titulo £x tv;; £7tt(7To).?j; 7tp6;
: aT:ripYd(7£Tat [iyio£v... aTioXEtyOr/ iJ.£po;. — f4)"Eav [ir, niTwv.
7o\j; ev TapCTO). Quae minus atlendens Cl. Cardinalis Joann. xii, 24. Yisum pretium edere et con-
est operae
(Scr. vet. tom. vii, 25), ut inedita protulit, his sub- ferre nostra cum editis Petav. Epiphan. t. 11, p. 94,
jectis : Neqtie grsece, neque latine video hoc fragmentum D, p. 95 A-D, edit. altcia. 1682. Nullum sibi obvium
apudCotelerium inpatrihusapostoliris. Idautem, eru-
diti viri ciim pace, jam fuit annolatum a Cl.
fuissecodicemPetaviusin prooemio querebatur. (o) Mr) —
V. Peler- 6 v.oxxo: ToO oiTOv ttectwv ei; Trjv Yvjv d7ro6dvri edit.
 TESTIMOMA l»ATRU.>r. 357

pei(i). Apa •j'0'jvov6 naO>.o; (ajxoxxov £(pyi(j£, affert. Qiiod igitiir Paulus granuni nomina-
xal 6 2wTVip Tov aCiTov 5coxx,ov toO (jw{/.aTo; di' \it, ideni Salvatorgranum corporis pcr se-

sauTou areoci^c. li ojv =poo;j!.sv o'jic auTO ipsuui ostendit.Quid igitur dieenius?iN'oime
(^6) ;

To CTaoev idiov aijToO cwu.a, to'Jt£(7Tiv 6 y.oy.- proprium ejus corpus satum, granum sci-
licet istud, ideni surrexit? au aliud est quod
i-
5to?, av£(7Tr; ?! £Tecov r,v t6 £^ auToG [/.£Ta t/.v

ava<7Tav (4) to'j cb;

ex. ipso, post triduum, suscitatum est e mo-
Tpivi;j'.£pov £3C |j.v/;l/.£io'j ;

luiniento ? Uti angeli testantur : Surrexit,

01 ayYfiXoi ^.e^youTiv •
-r (XVcVr/i , o-jx £(7tiv

v (b^e (j). Kal w; <^T,r:i Tri Mapia* avf (J.O'j

von est hic. Ut et ipse ^lariie dixit Noli me :

-r aT7T0'j 0'J7TCd yap ava€e'or,/ta t6v liuujcre : nondun) enim ascendi ad Pafrem
•
7:p6;

riaTapa {xou (6). Kal meuni. Utique dcmura ostendit manus et

10 -r (o; ^£ix.v'J£i (7) Tag
tt.v 77)>£'jpav Toi 0(oa(X, >.£ytov latus Tlioma', dicens : Noli esse incredulus ,
-r /firpa? x,a'.

yivou aTTi^TO; aX^Xa 7:i(7To;

scd fidcUs. Infidelium est prorsus asserere :
-r ;j!.r) , (8). -r

Airt<7T(ov ya'p iaxi (9) t6 fiiTTeiv o^Xco; •

o'j/.
Hic non surrexit ; » aut secuscredentium

ave<7Tr,. H /cal /,a->4077i'7T(ov ecTiv £t7:£tv •

o'j'/t
dicere Non illud ipsum quod dorinivit,
:

resurrexit. Hoc demum fidelium est asse-

15 a'jT6 t6 6v xal xot^xTiOev (xvecTT'/) (10). ni(7T(ov
^e' e<jTi t6 £'--£tv oTi auTo t6 ccoaa i^inxr,. rere ideni omnino corpus surrexisse.

11.

Kai aTTo TO'j a'JToO 'Jcou.aTo;, otj •/fyeipc (i i),

Ex eo quod corpus ejus surrexit in ve- ,

ritatis spe nostrum ipsummet quiescit. Ad

t6 •/•'Xcov £']; eX7:t^a aX-/j6£''a; jtaTc''?^"/) (12).
Jiuuc quippe iinem nec cia\oruni fixuras
E'!; ToijTO "yap jcal to'j? t'j7:o'j; £iac£ tcov
voluit ai)oleri, nec ianceaj vestigium; et
20 -/iXcov ;/./; araX^i-Jya; aiiTO'j? ;jl-/;6£ tov tu-
,
januis clausis ingressus est. Etenim quod
Tjov (i3) ty;; Xo'yy/;;, ;cat to'' ye eiceXOcov,
in eo carnale corpus erat, spiritaie surrexit :

Oupwv xeJcX£i<7ae'vcov •
t6 -j-ap (jap"/.t/c6v auTCj
attamen nec aliud quidem quam erat; sed
7:veu;j!.aTi"/.6v avs-^T-/;. aXX' o'jjc (xXXo 7:apa t6
quod erat, in unitatem coalescens, spiritus
ov' aXX' auTO t6 ov, ei; £vo'TriTa \^i4) '^'jvsvto- sul)tilitatem acquisivit. INisi enim abiisset
25 Oe^v , £•!; X^^TT^JTr.Ta 7:v£'J;;.aTo; /.o(7;j.-/;0£'v
•
in hanc spiritalem sulitilitatem quodnam ,

et jx"/; yap (i5j '/iV X£7:T()Tr,; 7:v£u;j.aTo;, 7:oi'a iorameu corpus crassum excepisset? Sed
Tt; (16) ot:-/) edeyeTO (7co{/,a 6y/.*/ipov; AXX' ut iliud ostenderet, forc ut nempecorrup-
iva ^Z'Ji;r, oti a'jT6 t6 (pOapT^v •/j;/.(ov £v6'J£Ta'- tibile nostrum induat incorruptionem in
(xcp6apciav (17) ev aXr.Oeia (18), yap veritate ita si quid in eo mortale induit
, ,
£i Ov/i-
immortaiitatem; ingressus quidem est,
30 Tov (19) e^^Tiv , £v^'JcTa'. txOava^^^.av •
£'!i7-?,X0£
foribus occlusis, ut quod solidum erat,
(jiev Oupwv -/.exXei-jj/.evcov , l'va ^ei^'/; t6 T,T/y-
•
appareret tenue ac subtiie; quod mortale,
(xepe;, XeTCTO[/.£p£'; •
xal t6 0v/it6v , aOavaTOV
immortale; quod corruplibile, alienum a
xal t6 <p0apT6v, a^OapTov.
corruptela.

111.

Iva «^e ravTa; eXeyC*/! wj; a7:i(7T0'jVTa; Veruin ut quoscumque revinceret diffi-

»615 fr"' Tifxcov (7tor/ipt'av (20), cp-/i^i/.i ^i r/jv dentes de salute nostra, hoc est, de resur-

(l)rioAw-xaciiov <fipzi,edit. — (2) 'AiyJcYO^J^^^ji^toTro/o;. Toov el; 6£(iT/iTa sensuin atlende , miserc pcrversum,
— (16)
— (3) Si' a-JToO iiziZnU- — i^) Ms-a Ty.r^it^v iii- uti infra, ubi [xiy.pov. — (IS) E\
—
|X£v Yap fii. lloia

cod. B, C. —— 'Uoe. Marc. xvi, (». — (6) flaTepa •(?, OTrr, £0£/£To cw[xa (if/.pov. (17) 'AipOapoiav. 1 Cor.
«naffiv
Joan. XX, 17.
(.'>)

Kai w; oei/.vjfft. edit. (8) — XV, 53 — (18) 'Ev a>r,f|£i(x deest in cdit. —
(19) Kl y<xv
[iou.

IIktto:. Joan. xx, 17. —

(7)
(9) •A».' iriTTwv im''. xo, edit.
— •/.al 0/-/',Tov. — (20) Kt; Tov r,[i.tl>-i nonriOio.'/ : alia liiijus-

(10) 0'j/. a-JTo t6 •/o'.(ir,6£v aviTTr,. — (fl; 'llyeio£Tor,[irv. iModi graiiiraatica! splialmata mitlimus, (\uic polius
— (12) "Iva £t; jAT^i^a a).r,6cia; /.aTaaT-ij, sic. ed. a>.r,Qcia typis obcrranlibus tribuantur. C.-elera varietale satis

/aTc-jTr, B, C. —
M5) Mr,0£ tov tottov ed. (1 i) llaoa — miilta commcndantur, ul ea nos edidisse nonpigcat.
 ,, ;,

358 jNICEPHORI ANTiRRHETICA.

lectiojie , idem ilie qui iii subtilitatem con-
CM{/,a, xal tlc, T:^zxj]j.y. (7uyy,6pa'(jac T^^v ava- verterat corpus, etsuscitatum spiritu attem-

CTaaiv, o\)Y. aTtvfXst^l^s Ta; ouXa; twv -/iXwv

peraverat, noluit abolere clavorum cica-
ouoe Tov TUTTOv TYi; "koyy^^Ai '
^tXX' eS^ei^ev auTO
trices neque lanceae fixuram sed idem esse
, ;

declaravit in cruce passum, idem e tumulo

^ t6 exl Tou CTTaupou TreTCOvOo?, o^ti oux. aXXo
suscitatum neque aliud ex ipso coortum
;
viv t6 dvacTa.^j' ouoa aTr' auTou sTeoov
sed illud ipsum quod perpessum est pas-
(i/ue'v , (xXX' auT6 t6 7:e7rov06; aTraOe?' xat
sioni factum haud obnoxium idem quod ce- ;

auTOi; 6 77e(7cov •/.o'xy,o; , (XvarjTa?* ava(7Tag ^e

cidit granum,surrexisse; surrexisseautem,
(XCpOapTO?. Kal tva TtaXiv f;,vi vou.iijtoGt (i) jam incorruptum. Rursus ac ue forte puta-
10 p.epo? Ti e^ auTou ey7iye'pOai (auT6 piv oXov rent partem sui tantum fuisse redivivam
ou/t et^e ^tacpOopav (a)- Xeyet yap I
•
-r ou ^co- (totum siquidem in eo non vidit corruptio-
-f <7£t<; (3) t6v o(7tov (70U t^etv ^ta©Oop«xv -f) ,
nem legitur enim Non dahis Sanctum
, :

auTo oe oXov av£(7T-/). Ae^yet yap •

-f Ave^-^r/i luum videre corruptionem), totum nihilo-
-r oux ec-Ttv co«^6 (4). El^s- •/^ye^pO'/] , -/.at ou-/t
minussurrexit scriptum enimest -.Surrexit,
:

15 -f e(7Ttv cb^e. -f AV/)0tv6v dyia-z-n xai ou

non est hic. Yide Surrexit^ non est hic.
!
,

(7<p(zXXovTat at Fpa^pat
Vere ergo surrexit neque falsae sunt Scri- ,
, oucai 7i[xeT6'pa ^coy]'.
ptura», iu quibus nimirum vita nostra est.

IV.

Kai tva {/.•/) 6upco(7tv oi •/iTraT'/ip.£'vot Tcpo'(pa- Sed ne aberrantibus oecasio ulla praebe-
(7iv, 6<7Tea •/.at (7a'p/.a e^ei^ev tco ©copia, xai retur ossa atque carnem Thomae ostendit,
,

TOi? auTOU eXeyev- ac caeteris discipulis suis dixit : Videte^ quo-

f;.aO-/iTat'? -f I^eTe p.e ,
6'Tt

20 -f niam ego sum : spiritus enim ossa et car-

eyco ei|Xf TTveup.a y(Zp <7ap"ita xai OGxix ouy.

— nem non habet, sicut me videtis habere. Erit

-r £/^et, (0? e{/.e opaTe ej(_ovTa (5;. JcLav oz
et qui disputandi prurigine objectum ibit :

Ti; <70(ptQo'p,6Vo? diz-f]' (xXXa t6 tou 2(oT^/ipoi;

at Salvatoris nostri corpus eximiae conditio-
•flp.cov ccop.a e^atpeTOv viv, ^ia t6 a-n:6 Mapta? conceptum ex Maria Virgine
nis erat, utpote
<7uveiX^/i(pOat[X()vov,y_copi?c77£'pp.aTo;(zv^po'?(6)^
tantum, absque hominis semine. Numquid
25 [Apa youv /.at t6 tou A^ay. (j) aXXo •f,v Tiapa enimvero Adami corpus aliud erat ac nos-
t6 •/ifxcov, 6'Tt aTvo y?;'? [/.o'vov eX^/fcpO*/], ycopic trum, puta lantum de terra assumtum, sine
C7U£'p[y.aT0; 0LV^^6q'^\ AXX' OU^£i; £y£t TOUTO semine hominis? At nemo illud affirmare
£tx£tv, ou<)£
)Ud£ a7i;od£i^at. poterit aut demonstrare.

Tauxa iy, TrXei^JTCov Xcjycov tou 6£oc&opou 'ETricpa- Hsec pauca de pluribus viri dlvini Epipha-
30 viou, oXtya TrapeOsjxETa, oi' wv ostxvoTat ottoiov au- nii sermonibusprotulimus, quibus liquido con-
Tou TTSpt Toij xuptaxou crc/)ijt.aTO? U7rr)p)(£ to cpp(>vr,jji.a, stet ipsius de dominico corpore sententia, sive

K^o T£ Tou fftoT'/ipiou Tou XpiaTOu TTcxOou!; , £Ti xai ante salutarem Christi passionem, sivepost tri-
l^.£Ta T-/1V Tpf/^[/.£pov ly, vExptov ^yepcrtv, Trpo; cv.cyxi-
duanam ejus ex mortuis resurrectionem , eaque
ad confusionem ac confutationem insanige
vr,v xat zkz'C/j)-i Ty]<; pS^Xupta? xai (Z[7.a0t'a; twv xaTa
ignoranti^eque eorum qui effutiunt impie ilium
35 cpXuapouvTcov auTOu occjeSwv (X7T£piYpa7rT0v to cwaa incircumscriptum esse corpus Christi existi-
XptaTOu oo;ot^£tv. to £X£tvov twv
oi Qy\ iiq ovo[JLa
masse. lUi enimvero sub ejus nomine nonnulia
cpavTacionwv Ttva TrapaTrXaffotjjtevoi , xai Oeijlevoi, Phantasticorum proterve laudantes etadducen-

(t) Mr) vw[Atffti)[X£v |j.£po; it eYyiyepTai e? aOSou ec^if. — — (7) 'Apa yovv •/at t6 tou 'ASay., hsec usque ad ista :

(2) Etoe &iacB6opcxv , locus e psalmo deest in etlif. — (jTTeosxaTO; avopo:, al) uno ad ultinium desunt in editis,

(5) Aw(T£t:, Ps. XV. '10. — (4) 'AXX' «uto o),ov dvso-r/]. eamdenique propler 6u,otoT£X£UTa)v fallaciam excidere.
XevEi vap avETT-/]. OOx I^Ttv wos. 'A/.YiOtvw; avEiTTr). Kat oO Ambrosius adeo cum noslris verbo tcnus concordat in
ffcpcxXXovTat. Exemplo vides quot errores librarii ex loco laudato, ut ab eo Epiphanium uti plures graccos
similibus interdum invexerint. — (o) 'Exet , xaGoi); Patres, penc crederem fuisse defloralum. Cf. opp.
E(j.e GewpeiTe ey.ovTa. Luc. XXIV, 59. — (6) Ata t6 t. II. p. 751. Epiphanius Romae visus est, nec sane
ij.dvov ouvet/.^;p9at an6 Mapiac, xal xo)pt<; (jTiepu.aTo; avSpo;. Mediolanensi ifrnotiis abiit,
 , — ,

TESTIMOiNIA PVTRIJM. 359

'ETTisaviov , Tipo? ilf^iTf^w Tojv aTtAOuaTepwv tes, Epiphanium hunc ad simpliciores
yj stolidio-
eur,6£aTepojv, TrpoaYOuci. 0(0? Y^tp ^x twv £'.Dr|[jL=voiV resque (lecipieiidos, in mcdium producnnt. Num-
ou;potv£pov, oTi Yp»''^'^'''
>''xt 7r£piYpaTrTbv To (jwu.x quid poiTo e.\ modo anatis mnnifestum non est
Tou Kupiou, £i(TTiY£iTxi 6 aXr|Or,? 'K7rt:pavto<;; to quod Salvatoris corpus scriptum esse et circum-
y^P
5 XsYEtv « oaa £v avOpwTTO), xai ota avOponro);;, xai £i
scriptum plane veridicus Epiphanius tradide-
rit? Quum enim dixit « quaicumque insunt in:
« Ti avGpoiTioi; av;iAr,cp£vai tov MovoYEvrj, xal TiXeiov
« homine, ac cujusmodi homo est, et quidquid
« xaTa TTavra T:£or,voTa avOp-i-ov •
tov i£ ovy.o^ tou
« esthomo, assumsisse Monogenam, ac perfec-
« cojjJLaTo; (japxa t£ xai oGTsa, xai ix£Ta Tr,v avaffTa-
« tum exstilisse homincm , solidumque fuisse
« (Jiv, xaT^ To £CiaYYt^t>«bv eiri Xpi5Toti 6ii.oXoY£iv " ipsius corpus, carne constitisse et ossibus, vel
10 « xr'puYu.a , » Tt av ETcpov olrfis.vf\ ti; Xeyeiv auTov « post resurrectionem , juxta ipsius evangelli
r,
YP''^"^"'' ^'•'^^ TrepiYpaTtTOV £x ravTCK «uto elvai « tcstinionium, »quid aliud, quscso, dixissecen-
a7ro3atv£(70a'. ;
sebitur, nisl absolutum eum et circumscriptum
omni ex parte deciaravisse ?

t AE'.

SANCTUS JULIUS PAPA.

•j* ToG iyiM louXiou imcMTZcj Pioar^^ (i). Saiicti Julii, episcopi Romae.
OOev e^ avayjtr? xat t6 ca)(/.aTi)c6v xaOo- Maii Scriplorum veler. coUectio nova
[

15>.0'J, — 0'jT£ TT.v evcociv ayvori«7si. tom. VII, p. I, p. 167 et 131].

,

AC.
SAJNCTUS PROCLUS.

"1* To'j £V ayioi; ripo'/cXou KwvTavTivou- Sancti Procli Constantinopolitani , super

TZfjkeoic, dq to" Ilaidtov iyv/Trfi-n vi[7.rv. illud : Parvtilus natus est nobis.
O auTo; (xky\bioq Qeoq (2) y.al a^j^eucJcoi; Idem eccc vere Deus,nec fallaciter homo ;

av6pw7uo<; •
t(5 TraTpi JcaO' 6(/.ooucioi; , xal Patri quoad essentiam cousuhstantialis ,

20 ef^.O!. xav E>.Ar,v£? ^ia(77:apa'<7(7covTat. tametsi Graeci imidia dilanientur.

AZ.

SANCTUS AMBROSIUS.

*{* Tou ayiou A|x§po<yi'ou e7r',(7>co7rou Me- Sancti Anihrosii episcopi Medioianensis
<*> toXavtov , £x Tou TTpo? FpaTiav^v tov pa- ex libro ad Gratianum imperatorem.
^iiXea (3).

(1) 'Pojar,;. Fragmentum hic habetiir supposilitiacepi- autem semel apnd Mainm in Spicil. Rom. t. x, parl. ii,

stoljc, quam quuin in vulgus emiserit vafernmus Apolli- itcrumque ct inlcgrius in Script. ]"et. t. vii,
p. 3');
naris,minus caute variorum conciliorum Patrcs lauda- p. li. At eo loci decst titulus qucm repcri incodice
Tcrc, doncc fraudcm fccissct manifcstam Lconlius By- ejusdcin syllogcs anastasiana; Bodleiano, sic se diserte
zantinus saBc.vn"; indc ad nos usque, paucis excepfis, biibentem : HpoxAovi Kiovo-ravTivo-j 7i6).£w; ev iri Tsaffa-
dolilescebat opus spuiiuni. Sed tot reium repcrtor, oa/.ovTri. Immo ejusdem loci qua?dam affcrt Leontius
illuslri.>s. Card. Maius iiovam in lucem nupcrrime ibid. p. I5i. Codcx Niccpbori collatas cum bis cdilis,
emisit in Anaslasii syliopc loco cit. Noslra ibidcm ubi inlcgriora cxstant , apud Anaslasium nempe ,

exstanl paucis, scd nonnullius prelii, variantibus: Auva- ibi'J. p. i i, iionnullas suppeditavit varietates ,
quibus
(j.£vo;; -0;; r,vw:i£voi; o-.xsopiv £io£vat. Vix enim sensum acccdcnt ali;e c codicc Bodleiano cxscrii^ta". KaO' 6
praebcnt cdita ota^opoi; eioevsi £vavTtto(iaotv aT^itiqjtovot;
: 6(Aouaio;avcu aixafTta;, Anast. codex Bodl. Codex Valic.
pro (ic;-j;j.io)vo); ouTi -a; su7£i; — sic legissc S. Cy- mcndosc habcl dvci> d|/.apTia;. — 'H i\j.ri ::p6;).r;'J;(; Anast.
—
;

rillum ct Leonlium monuit cl. cditor pro 'LE-jocxai — — 'H i;£|j.ou Ttpocr^.riiOciTa. Niccpb. Bodl. oir,pr,i;.£'vwv

forsitan cx mendo ty|)Ogiapiruo cdihim est <\ivj(jt-y.'.-

Idem tamen recurril alius p.l50 ubi eadem refrican-
Niccpb.
p.aivtovTat
ct Leontius, cx loco cit. p.
Niccph. cl Anastas. Bodi. — — 134 'louSaTot
"E>/,r,v£; oiaorTta-

tur ; sed haec hacteniis. —

(2) 'A)r,6tr); Weo;. llic locus uterquo suo quisque codrce.
f,a-7(7tovTai. (3) — Baci/ia.
passim c.xhibetur latinc quidem apud Canis. t. i. Alia cxstanl ejusdem libri fragmciita in edit. Maurina
part. I, p. 548. Galland. Bibl. PP. XII, 668; grsece t. II, p. 7^9. In Maii Scripl. vet. vii, p. 14, lo, 18,
 ,

360 IVICEPHORl ANTIRRHETICA

<I>L)Aa^cjjA£v Tviv ^ia(popav t-^? Gsotvito; [t£J Servemus diviuitatis distinctiouera et

xal TYi? capy-o';- el? yap £V ex-aTspa \aksX o carnis. Unus enimin utraque loquitur Filius
Tto; Tou 0eou, £7r£t«^rj7rep ev auTw e>taT£pa Dei, si quideni in eo utraque est natura.
(pucrii; liTiv. Et yap Mal 6 auTO? sgtIv 6 >.aX{ov, Etsienim idem est qui loquitur, non uno
5 Tzk-h'^ ow, aei fAOVOTpoVtoc laXei" Gscopvidov ev semper loquitur modo. Tntendein eo nunc
auTw vjv wiv ^o'^av Stou , vuv ^e TraOv) av- quideni gloriam Dei, nuiic hominis infir-
GpwTTOu •
w; ©eo;, tuc Qfifa ^.aXei, £7r£i^-/i'7i:£p mitatem. UtDeus divina loquitur etenim , :

Aoyoc £(TTtv (ib? avGpcoTco; Ta avOpcoTriva "koCkeX, Verbum est ut homo loquitur humana
; , :

iizei^ri £V t-^ xaT' £[;.£ oucrta £(p6£yy£T0 (i). etenim in hac mea natura loquebatur.

AH'.

10 *!* Tou auTOu, iy. tou Tcpo; Avtavov £7rt'(7>to- Ejusdem , de libro ad Anianum episco-
rov \6yo\j (2). pum.
Ouxouv £v Tco T£X£''co TTiC, 6ec)TyiTo; cov, Itaque in perfecta quum esset divinitatis

£3t£vco(;£V eauTov, -/.ca £Xa§£ to teIeiov t-^? natura , exinanivit semet ipsum, et assumsit
XKTa avOpcoTwOu ^ug£co; (jXoxT^vfpou * co; ouoev perfectam et integram secundum hominem
15 '{kiTze. Tco 0£co , ouTco? ouo£ Tco /.aOapTKTfy.co naturam ; et sicut nihil de Deo deesset, ita

Tco xaT* (XvOpcoxov , iva t£X£io; £v exaT^pa nihil, quoad hominem integritati, ut per-
(pui7£i xuyyjy.Y/]. fectus in utraque natura esset.

AO'.

*j* Tou auTOu, ix. Tvi; T:iaTmc, Trept zriq Oeta; Ejusdem, ex Fide incarnalionis Dei.
oty.ovo[/.ia?. [Exstat graece et latine in Ambrosii edit.
20 0[/.o'Xoyoup!.£v Tov Kuptov — xaTa tviv Maurina, t. 11, p. 729 ex Theodoreto et

avOpC07To'TVlTa. Leontio .]

\M'.

SANCTUS AMPHILOCHIUS.

"I*
Tou aytou A[/,(pt"Xoyiou e^Ttcy.oTirou iy.o- Sancti Amphilocliii , episcopi Iconiensis ,

vtou, iy, Tvi; Tirpo; SeXeuxov £7rt(7ToXvi? (3). ex epistola ad Seleucum.

O XptijTo? , 6 Yio; Tou 0eou, 6 ^uo Te- Christus est Filius Dei , duplicis naturae
25 Xetcov (pucecov £t; YiO!; (4). O xaTa tvjv Oeo'- unius Filius ;
qui et secundum divinitatem
TViTa (X7V£p!XVTto; T£ xai (X7reptypa(pco; Ta omnia ad inflnitum usque et in immensum
TuavTa 7:£pt£ycov xat «^'toty.cov (5). Kat £'va [xev possidet et gubernat ; unum porro dico Dei
TOV TtOV TOU 0£OU, ^UO ^£ CpUG^COV, (pvip.t Fjlium, duplicis vero naturae, nequaquam
oux (xpvou[j,£vo(; t-/iv (xXvfOetav. detrectans utriusque veritatem.

131, 134, 135. Nostra autem ipse S. Cyrillus, teste recensendis nihil omittendum sit. — (2) Aoyou. Alius
Leontio. ibid. p. 152, in suis scriptis appellavit. — tltulus cumunae nostris lineas occurrit aputlMaium,
(1) 'EsOsyyeTo. Eadem exstant latinc in Ambr. Opp. ibid. p. 155, nempe 'Ex toO iupo?] 'AvTwvtvov Entay.oirov
:

t. II. p. 485 et Ganis.lect. t I. p. 548; grrece i^utem in ^oyou. Inter latinas Ambrosii epistolas una esl ad An-
Concii. Chalced. Mansi tom. VI p. 96G. Textus vero tonium , qua; nec ad nostrum cerle est, nec quidquam e
noster grjecus edito sane comptior est ct in nuiltis re nostr.i habet. —
(5) 'Euktto/t,. Cf. not. supra, p. 545,
plane diversus. Huic latina opposuimus , maxime ex de eadem epistola. —
(4) El;ul6;. Huc usque Maii
Leontio, qui eadem ac nos greece iegebat. Ea esl sane paucula, quorum nostra lacunam explent. Ib. p. 155.
Goncilii Ghalcedonensis et Ambrosii dignilas, ul iu iis — (5) Aioixwv te x«i, Cod, B C.
 —

TESTliMOiMA PATRl M. 361

MA.

SV^CTIS .RSTESUS MAIITVH.

*}* Toiji ayio-j Iouctivou (piXo<Jo'<pou xal w-ap- philosophi et martyris, ex

Saiicti Justini,

Tupo; , £/. Tou STCTa /.%'. fiey.aTOU xeoaXaiou septimo decimoque capitulo tractatus de
ToD -epl Tr,; ayia; Tpiai-Vj; cuv r aY[/.aT05 (i). saucla Tvinilate.

OTav o'jv ax.0'J(J-/i;T7epi(2) ToO evo; YloO Ta; Quoties audieris de uno Filio Terba ut ,

vidcntur, contraria, singula singulis na-

5 ivavTia; owva;, /caTa».ri).to; y.£pi"Cc '^tr; <pu-
turis dicta velim impertias si quid :

ceci Ta Xeyoaeva- av p.ev ti i^-eYa '/.al Oeiov,

autem magnum sonuerit ac divinum hoc ,

TT, 6eia oucei -DOCV£u.tov , av ^i ti w.ixpov xal divina? naturae ascribito ; si quid vero
avQpw-ivov, T^ avOpco-e^a >.OY'.^oaevo;' outw parvum et humanum, hoc de humanitate
intciligito. cnim verborum discrepan-
Sic
Y^p xal To Twv otovtov (3)
a<7uu.<ptovov dia<p£uv/lj
tiam tolles, si unaqua^que natura quae sibi
10 ejtacTvi; a TTe''^uy,c (^c-/o[Ae'v/i; (4) ^uceto; to; •

conveniunt accipiat \erba, uttamen Filium

xai Tov Yiov Tov eva xal Twpo ravTtov Ttov
prorsus unum et ante omuia saecula prola-
aitovfov rpo'(7<paTov (5) xaTa Ta; 6ei'a; Fpa- tum secundum Scripturasconlitearis.
<pa; 6j;,o>.OY"/;'je'-;- Hactenus sanctus 3[artyr ut si quis au- :

TaijTot Eiir,-:a'. Tto aYiw MapTupf ivi axo'Jiov ti; dieritcircumscriptum esse Christum, alia-
15 TrepivpaTiTov tov XpicTov u.£Ta twv (xXaiov TaTaivwv
que id genus humilia h«c assumtae tribuat
,

naturae perinde ac quidquid incircumscri-

;
TT) Trpo?Xr,»6£i<7r, ojCsi a7:ov£u.Y) •
wdTtsp to otTrep'.-
ptum vice reciproca ad naturam divinam
YpaTCTov TTJ 6£''a ou<7ia xaTaXXr^Xox; airoStoTet. referendum.

MB'.

S.4JVCTUS CYRIACUS.

T Tou aY'^'-' Kupiaxou e77ic*/.o'770U Da^ou, Sancti Cyriaci, episcopi Paphi, confesso-
Tou 6aoXoY'/lTou , sx Toij et; Ta Oeoyavia ris, e\ oralione in Theophaniam ; idem iile

20 Ao'you •
el; ^s outo; Ttov ev Nuaia. fuit ex ^icaenis Patribus.
0e6$ ev (Jtop^-^ Oeou 9-/;<7lv 'JTvapy tov (6) — [Galland. Bibl. PP. xii, 669; Maii Spicil.
Trapa u.y)Tpo';. Rom. X, .37.]

Mr.
S.\jVCTUS GELASIUS.

T To'j ixyiou TeXaGiou eTCtTx.o^irou Kaiia- Sancti Gelasii episcopi Caesareaein Palaes-
peia; , T'o; JtaTa IlaXaKjTivYiv , y.al 6[/,oXo- tina et confessoris ; ipse autem et erat de
25 '^'•/iTou, ei; 6e >cal o^jto; t*?.; rruv66ou TtovPN •
conciiio cl Patrum, ex interpretatione
ex T-^; epu.^/;ve'^a; to'j aYiou 2uu,^o'Xou (^). sancli Syniboli.

(i ] IuvTdyu.aTo;. Eumdcm tractatum tlefloravcrc Lcon- ct sequentia adduxerat Lcontius in suis tcstinioniis quae
tiusHicn)solymilanus(Can. i, p. iii. p. r)i9;.Maii.Sc/ip/. Niccphorus sua libenter fecit. (7) — I\J(j.6o).ov. Nibil post
vet. VII. loO.) .\nastasius Sinaita (Maii ih. vii. p. iJl, Maium liubui, ne variclatcm quidem , notandum. Cl.
22, 24, 25, 27, 29, 0(1). Nostra (lua; maxiine ol) sub- edilor, cadcinaltcndcns t. vii.Scripl. veter. p.23, partim
sci]uens scliolion afTcrimu-i , exslant fjuidcm parlim datn, scilc monct ad bujus loci tituliim malle se scri-
ibid. p. ioU, cl partim |). 21. Qii;c nonnulla varic- ])cro iJ.aOr.uaTo; pro (J.a'Jr,u.aTi/.oO. Etciiim iJ.<x.'Jr,\ia. dic-
lalc adornare ct aiigcrc non vetamur. (2} Wtp: decst — tum fuissc ab antiquis pro cOiaoo/.ov scimus. Rursus
in utroque loco editor. —
(Ti) Tw -wv cfovw/. ,Sic. cod. erilqui loci ibidem sequentis titulum: iv. tou pi6>iou Tyj;
nosler mendose. —
(4) Ai/o;j.= /o; codd. ininus bcnc. xaTa T/|V 'ExxXriiiiav TtpaxTDtf;; ffTotyenooEw;, Ijbenter cor-
(S) Altovwv x«i npoosaTov, edit. —
(6) 'Vnipynai.lixc rjgeret ex codice Bodleiano pr;claudato, ubi raptim
 ;

362 jNICEPHOfil AINTIRRHKTICA.

A>.>.' oujt icrjruev — avQpwxoTvi? 81 rpia?. |

[Galland. ib. 671; Maii ib. 38.]

MA'.

SANCTUS FLAVIANUS.

y Tou iteyockou ^XaSiavoO, £7riGy.o'7rou Av- Magni Fla\ iani , episcopi Antiochiae , ex
Ttoyeia?, i/. Tou ei; tyiv ava'Xrj'|tv Xo'you. oratione super resurrectionem.
Tti; cb; aX*/]Ow; XaX-zfTei Ta? ouvaaT8''a$ tou Ouis umquam vere Joquelur potentias
sKuptouj aHoucTTa? n:otr'«7et -KoiGCiq Ta? atvs- Domini ? audilas faciet omnes laudes illius ?
cret? auTou (i); Tt? av Xoyw TvapaGTYiGete tv;? Quis enan'a])it sernione ejus in nos niuni-
et? vojy.a? euepyecia; to [^.^'yeOo?; avGpwTrivvi ficentiae magnitudinem P Humanffi naturae
(puaet Oeo'T7i; <7uva'7:TeTat
,
p-evoucvi? £(p' eau- divinitas consociatur, utraque natura penes
TTi; £xaTe'pa5 ^ucrew; (2). seipsam permanente.

ME'.

SANCTUS LEO PAPA.

10 T Ae^ovTO?, e7:t<j)co7Wiu Pc6(/,v](;, iy. tou 7rp6? S. Leontisepiscopi, Romae, extomo adFla-
^Xaotavov TOfjtou. vianum.
Ottw? £v auTw [;.ea£vyixe'vat (3) — Xoyvfcw- [Mansi Collect. amplissima concil. t. V,
(jtev >4ai Tviv (Tapxa. col. S. Leonis opp. t. I, p. 828, B, C.J

uq'.

THEODOTUS ANTIOCHENUS.

*f 0eodo'TOU,e7rt<7;4o'Trou AvTtoyetai;, iy. tou Theodoti, episcopi Antiochiae, ex libro ad

15 TTpo; HpaxXet^viv xaTa SuvouctacTwv (4). Heraclidem contra Synusiastas.
Et 0' £<p' wv VI ouuta [xta xat -^ auTV) ,
— [Exstat greece apud Maium Collect. laud.
<pu(7ewv t^iwpLara cwi^e^yOat. t. VII, p. 10. ]

MZ'.

SAWCTUS EPHR^MIUS.

Tou 6(Tt'ou E<ppat[/,, tou ^upou (5), iy. tou Sancti Ephrem Syri ex oratione de Mar-
£t? Tov iJtapyaptTVjV X(iyou. TeXetav e-/j.i tviv garita.

2 0^t7rX'fiV ^ucftv 6 XptGTO? ,

— (XvOpwTTo; aveSv) [Exstat ibidem, grffice, p. 18, graece et
£i; Tou? oupavou;. latine inter opera ed. Assemanni.

legimus : ev- toO Pt6),iou B', zr,^ xata ttiV £y.y.),r|(ita(7Tiy.r|V cv. 2. Qu8c subinde damus, latine edidit Canisius
TtpdEtv o-Totyeiwjsa); fol. 92. Occasione dala, aliaslectio- grffica haud ita praeoccupavit Cl. editor Vet. script.
neshujusceloci,re quidem insignis, exeodemcociice,ad t. VII, p. t5S, quin demum e duplo majora nobis reser-
rarissimum auctorem Gelasium illustrandum, proferre vala sint. — (5) M£u.£vriy.£vat. Contulimus cum optima
nonpiget.LegitigiturcodexBodleianus: otaosf/jt oavOpM- Ballerinana editione, nuUasque vei tenuissimas in tanto
Tto; — !) Kzpl Tciv dctwv (edit. T6 6stov?;SiaAr,'];t: ),6yova5-o" — opere varielates duximus negligendas. Eccillas : oTtw;
Xov, w; — Tcef.t Tttu-a — Tum
in editis desunt £v auTw uli cod. Basil. rj lotOTri; Trj; Oeia; — dtoiatpETw:.
—
,
cr//j).-?i

plura post (paivETat, caque prscipuum Anastasii iinem (4) iluvouota^JToov. Contuli cum editis. Paucissima
respicientia El yap al [j.iv Tri^; 'Jju"/_yi; ivepYeiai twv tou nova erunt sed optima scp' ivt TtpofftoTtw
. : d-/.epata —
:

cu>[i.a.Toc aei iTOOTtjj.oTepai TouTOiv os [J.tai; t9i; ouryia: cpatvs-

Td Te T^; uTTdpHeo); —
toitoij.aTa awi^eaGat. (S) Tou lupov. —
Tat i) 6£o),oYia oviy. ey. osuTSpetwv ta TcpcoTsta ot/.atw; — « Sine dubio hic est Ephraemius Antiochenus, de quo
atotajTat. Haec obiter Oxoniae notabam. (1) AOtoO Ps. — Muralorius in annotationibus ad epist. spuriam Julii
 ,

TESTlMOiMA PATRUIVI. 363

MH'

SAjNCTIS isidorus pelusiota.

aytou lc.dojco-j, toO nriXo-jcuoTou Sancti Isidori, cx epistola ad Tiinotheum

*f Toiji
iectorem.
£jc Tr; T700? Tij;.o'Geov avayvojcr/iv sTriCTO^X/j?.
Ciim omiii vigilantia custodi cor tuum,
Ilacr. ©'j^axr, (i) t/osi cr.v xaooiav, L;.r^770u
ne unquam unam tantum in Christo na-
j7.iav (p'Jciv XpirTToO {;-£Ta Tr,v capxtociv oi^ri.
turam sccundum carnem accipias; alter-
5 0aT£oa; yap ettIv avaipsa'.;* r, TTopl Tr^v |jt.tav
utrius enim naturae negatio, aut tcnitum
cuyxa^OEci; •
r, Tr;; Ocia; Tpa-cicr,; , ri Tr,;
unius aflirmatio; si\e divina dicatur luu-
r,»jt.tov y.cKoOcicr.; , a-jTr, toO 3IavevTo; r, ya- sivc nostra innuinuta utrinque est
tata ,
,

puS^'.; , ^i' r; TcavTa; ei; yeevvav jtaTayeiv Manetis cliar\bdis, qua multos in gehcn-
ecTTOu^acev. nam studuit intrudere.

M0'.

SANCTUS CYRILLUS.

ayiou Kupi^vou, ex tou ^'.aXoyDtou Sancti Cyrilli , ex Dialogo seu tractatu

10 "f Toij
([uod unus cst Christus.
cuvTayp.aTo; , oti el; 6 XpiCTo';.
Qua?ro igitur an confuudantur et in unam
Apa ouv (7uYX£yuvTa'. , xal y.ix Yeyovaciv
transcant amhse natur»? Dcinde quis ille
au.®(t> ai cpucsic, etTa ti; cutw;. ea^povTviTo;
est usque adeo stupidus aut rudis, ut
xai aaaO-^; av tvn \i) tac, n Tr,v Oetav oiecfJa'.
,
opiuetur vel divinam Verbi naturamimmu-
15 Tou >>o'yov TETpa-^^Oai c^uGiv, £'!; oTvep cjxr.v, r,
tari in illud quod non erat aut transiisse ,

p.eTay^copr.Gat Tr,v cap/.a xaTa ye tov Tr,;

carnem secundum aliam qualemcumque
aXXouoceto; Tp-iTTOV, ei; Tr,v a770 Tou Xoyou ; convcrsionem in ipsius Verbi naturam
, ?

aa-/{yavov yap. Prorsus id iieri nequit.

N'.

"{*
ToU aUTOU, eX TOU TTptOTOU To'[;.ou TtOV Ejusdcm, ex primo libro de Sancta Trini-
20 7:£pt Tvi; ayia; Tpiado;. tate.

6 (xev yap iepo'; Te (3) — ^iyu [/.ovvi; tyi; [Exstant grsece ct latine inter opera edit.
aaapTia;. Aubert. tom. v, part. i, p. 39G, 397 A J.

NA'.

auTou ex Tr; Trpo; tov Ejusdem, ex Epistola adBealum Succen-

"f To'j , (;,axa'piov
sum episcopum Dioceesarien.sem in epar-
,

2o'JxcV(TOv , eTricy.orov Atoxatcape^^a; , tt;;

chia Isauria!.
25 xara Tr,v ]caup'^av eTrapyia; e77iCToXr,;. [Exstant il)idem gi\x'ce et lat., 1. 1. p. 11,

4>ap.£v ^e xaxetvo (4) — oixovop.txto;. sect. l.p. 137, B, C.]

pp. « Hac iisqne illiist. cdil.nd oadcm f[iiii' liicNostcr aliena, neglcximus. — (2) "Av etr,. Huc usquc idcni
cxcerpsit. — (I) <l>'j)a/.f,. Eiimdcin itcrum scqiiimur cdilor. Srriptor. veler. interrupla sentcnlia (vii, p. 11,

duccm (jui primiicjusdcm loci vcrba nl iiova protulit, p. I5f)). — (5) 'Upo; xs. Ha3c Inlinc dedit Canisius,
ibid. p. 154; aliumquc cjiisdcm cpistola' lociim in lu- apud Galland. liibl. PP. xii. p. (173, C. —
(4) «^oue;.
ceni edere se astimavit, p. 15.S. Scdrursiislatina dedit Lect. var. opOo;; -6 nvTxr.ptov sauxou ipuaewv Mapia; —
Cnnisius, qu.TB, sensu minus proba et a nostris paulo deest — t6 avOpwTrivov — aouYxvTto;, aTpeTTTio:.
 )

364 NICEPHORl AJVTIRRHETICA.

NB'.

*f Tou auToij, xaToc Ti £'i,'pv)Tai avOpwTTo; 6 Ejusdem, ca/- dictus est homo Deiverbum.
To'j 0coG 'koyoQ. Humaiio iiomiiie nuncupatus est, eoque
AvOpwxo; wvo';j,a<7Tai, xai TOixaTa ouaiv, secundumnaturam, quum Deusesset, ipsum
u7:ap;(cov 0eo;, 6 sk^coO IlaTpo; 0£OC Aoyo; (
i Dei patris Verbum Deus quippe fuit parti- ,

5 (b; p!,£T£(7y/i5Cco; a(,'[j!.aTo? */ta'. (7ap/.o; TcapaTrlvi- ceps sanguinis et carnis sicuti et nos : sic
criw? -rii/^iw. il(pO"/i yap oGtco toi? £7rl y^?, xal ou enim apparuit terram habitantibus haud ,

{/.eOsi? OTTfip YiV, aXk' £v ~po(iXvi(|/£'- y£yov{o? ttj; amittens quod erat, sed assumens huma-
jtaO' vi[xa? avOpcoTvoTviTo; , Te^Xeico? iyouG-/]c nitatem nostram, quae et integre permansit,
;taTa tov t^biov >.o'yov •
tcV/iv (j',£a£V7i-/t£ (2) juxta propriam sui ralionem : niliilomi-
10 xal £v avOpcoTTo^TviTi 0£Oi; xal twv oXcov Ku- nus yel in humanitate remansil Deus et uui-
pio?, y,ai <puc£i t£ y.ai (xV/iOw? y£y£V/i[X£Vo; 1/4 versorum Dominus, ipse ex natura et in
ToO 0£oG y.al IlaTpo'? (3). veritate genitus ex Deo et Patre.

Nr.

"l*
ToC atjTou, 77(0; ^ei voeTv •
oti d Ao'yo? (4) Ejusdem, quomodo intelUgendum est is-
tud: Verbumcaro factum est, ethabitavitin
rap^ fiyevETo,
(7ac xal £(7X-/i'vcog£v «v vipLW •
•/.cd Tiva
nobis;et quonam pacto mittilur, quum Deus
15 Tp()7Tov a7ro(7TeXX£Tai 0£o; cov 6 Ao^yo; , 'Acd
est Verbum, et quomodopropriumipsiusdi-
TTw; i^iov a'jT0'j ro (j(o(/,a Xey^Tau citur corpus.

Orav Toivuv (X)cou(o[7.£v (7ap>ca y£V£(76at. tov

Interea quum audimus Verbum
carneni
factum esse, hominem intelligamusex anima
Ao'yov, (XvOpcoTTOv voco[;.£V Tov £54 '^^yjii Jtai
constantem et corpore. Tactum est autem
(7c6[jt,aT0?. r£yove ^e 0£6; cov 6 Ao'yo;, TeXeto? Verbum, quuniDeus esset, homo perfectus,
20 (xv6pco7ro?,(7co[/,a Xa^wv £[/,v|;uyo'v T£ x,ai evvouv, corpus sumens idque per se inanimum et
,

inteliigentiae expers idemque illud sibi in,

£vco(7a; T£ TOUTo xaTa (zX'/iO£!,av £auTco, xaO
veritate univif juxta modum quo ipsi
,

ov olo£ TO()7rov. N(o yao tw xaO' 'rixoic (zv£- uti visum est. Haec enim ingenio nostro sunt
(ptJtTa -jravTeXco;, Ta Toiaoe twv OecopVi^xaTcov impervia ea vero quasi videnda revelavit
;

fihus hominis.
/4£)fp-/l{/.(ZTt)t£V Yio? (XvOpco7rou (5).

NA'.

25 *f TOU aUTOU, £)C TOU TtpCOTOU Xo'yOU TOU Ejusdem, ex i^rimo ad Hermeiam dialogo.
TTpo; Ep[/,etav otaXcJyou.
[Exstant graece et latiue in operib. t. v,
Ouo'6770Te'pav tcov eTrt Xpi(7T0U (pu(7ecov (6)
— ye'yovev 't^iov auTou [X£T(X crapy.o'?. part. I, p. 405 B. ]

NE'.

*|* Tou auTou, eV. t-^? ep^xyiveta? tx? Trpo? Ejusdem , ex interpretatione epistolse ad
30 E^patou?. Hebrseos.

(1) Qio; deest in B, C. — xal ev

(2) Me(i.£vy)xe (jlsv inveniremus ; at omnia quum non videat citatus ocu-
B, C. — (5) 'lix OeoO y.at (4) NoeTv tot'
IlaTpo; , ib. — lus ignoscas milii velim, quicumque in alterutro loco
,

6).6yo;, il). —
(5) K£/pri[j,aTt/.ev uio; avOpwTrou. Hsec recoctam cramben deprehenderis. (6) llOffsoov. Lect. —
unus habet a tribus codicibus nostris , quera
polis- A Var. aStaaTaTO); — 6£6; eaTtv — etTte; 6),ot; ippovoOv 6o6ti5;
simum sequimur. Nec taedio , nec labori pepercimus haec nostris codicibus desunt.
ut duplicem prsemissum locum in sex Cyrilli tomis
 .

TKSTl.MOXA PATRUM. 365

Kal ou^-/iTro'j ^ajxav (i) — i/. riaoOsvou

vet.
[Eadein
t.
e\stant
VII, p. 8, col.
apud Maiiim
2. t.
Script.
VIII. part. ii,
vab). p. 147].

INQ'.

Kjusdein, ex sennoue prosphonelico ad

j* Too auTOo, £3C ToO 7;poccpcov/;Tiy.oCi ::po;
AJexandrinos.
AXs^avdcea;.
5 Kal XeXuTai d vao? (?.) — acuyyuTOv tyiv
[Exstaul apud euradem, ibid. t. vii, p.
8 , col. "2; et iterum ibid. p. I.'i3, col. 1 ;
lOlOTVlTa. GaUaiid. Bibl PP. xii, 676.]

NZ'

*fTou auTOu , ix. Tou xaTa iuvouctaGTcov Ejusdem, ex Ubro adversm Synnsiastas
Xo you hnfreticos.

Nal }j.ry xal i^ oupaviou (3) — xai 6oYj/.a- [Exstant in ead. Maii coUect. graece,

TUT5 suTe/via; iTCiCTr^u.ova. ibid. cf. p. 27 et 15].

10

m'.

*|* TOU aUTOU , £)C TOU TTCO; SoUX.SVCOV £77'.- Ejusdem, ex epistola adSuccensumepisco-
pum .secunda.
CXOTTOV £-i!JTo"X-^; d£UT£pa;. [Exstant graece et latiue edit. Aubertiua,

Ei yap dc XsyoiTO (4) — ivAYiv, cb; £<pr,,

tom. V, p i, sect. i, col. 143, A B. graece
apud Maium ead. coUect. t. vii, p. 133,
,

C£(iapxcoa£vo;. col. 2.]

N0

15 Tou aUTOU £•/. TOU TTpO? 0£o6o(7lOV TOV Ejusdem, exprosphonetico ad Theodosium
i* ,

imperalorem.
^OLGikia. -TrpocipcovriTi/.ou.
[Exstat prosphoneticus integer graece et
Eva jtai Tov auTov oaoXoyouvTfi; — xal ou
latine iuter CyriUi opera ed. Aubert. tom. v,

cpu<j£Oi; TTapaTpoTr/fv. part. II, sect. 11, p. 1, p. ^6, C. ]

*!*
Tou aUTOU, £3C TOU TTOO? TOV auTOV ©£0" Ejusdcm, exeodemUbro ad Tlieodosium

20 ^o'ciov Tov paci>.£a Xo^-you.

imperatorem.

C) cuvai^io; tco 0£co — rapa-idc^co; cuv- [luscribitur liber de Fide ibid. cf. p, 29
ct seqq.]
^oua£vo;.

HV.

Tou auTOu, Tcoo; lcfja'vv/iv, etcic/cotcov Ejusdem, ad Joannem^ episcopum Antio-

*i*

AvTioy_£ia;. chenum.
23 0£OV TsXeIOV iCal avOoCOTCOV T£"X£10V (5) — [Exstat epist. integra grare et lat. ib.

xaTa Tr,v avOpco7:o'T*/]Ta. sect. 1, p. lOfi. A.]

(1) Lecl. var. Ovor.zou fduEv, —

aj'f.' o\yji vWr^'/ Tr,/ u.£vo;. — (o) OJ&avivj. Ubi editi OnoTiTsOcrot , codices
i-Sptor.rrfii eUtt.v auTou. (2) Nao:. —
Niliil variat quod iiostri tres legunt OTtoToirriaoi. — {i) AsyotTO. In editis
notetur corrigendum tamen sphalma quod bis erudito secundo loco deest vox duplex post [levovTo:, nempe xai
—
:

eicidil edilori , atque legendum xe/cafjiEvo; pro xr/.oaii- voo-jixsvou. (S) Te).etov. Eadem prope habet sub finem
 366 MCEPHORI ANTIRRHETICA.

SB'.

*j* Tou auToij, eV. Toij xaToc MaTGaiov Y-ko- Ejusdem, e Commentario super Mat-
|J!.V^'[JLaT0; (i). Ihseum.
Et yap eip' evl ^7j toutcov a^cav^a^Xi^ofxsOa* « Si enini unum ex istis scandalizamus. »

"ktkuc^oi p.£Ta TOUTOu xal Ta £T£pa. Kal ti Explicentur una cuin isto et caetera loca.

5 To svTSuOev ; oty^yi'<7£Tai ^.oittov Trc [j,£Ta crap- Quid istud vero? Habitavit Verbum in nobis
y.6? oiV,ovop.ta^ oAoyo;* xal avaT£Tpa<pOw t6 reliquum vitae suae secundum carnem, et
[j.uaTyfptov. Ai' ou xal <7£Gc6(7[X£0a • y£yova[/,£v
immutatum mysterium. Per eum enim
est
salvi, et similes illi facti sumus, postquam
yap 7.XT auTov vi^Aeri;, eTveit^r! yeyovE xaO' 7i[Jt.a;
ille nobis factus similis est.
auTo'?.

PARS TERTIA.
nEM TQN META THN ANASTAXIN.
DE CHRISTO POST RESURRECTIONEM.

ar.

SANCTUS GREGORIUS NAZIANZENUS.

56 t ToG ayiou rPHrOPIor tou OeoXoyou, iv. Sancti Gregorii TheoJogi, ex oratione se-
ZOU 7l£pi YlOU lo'yOU 0£UT£pOU. cunda de Filio.
Eii; xcd [/,£atTVi; 0£qu (2) — y.a\ y^wpt? tt;; [Exstant in opp. edit. Maurina, tom. i,
attapTta; 7i[/.£T£pa. p. 550 B, C.]

*|* Tou auTou , £/. Tou zlc, t6 B<X7rTt(y[/.a. Ejusdem, ex oratione m Baptisma.
Crede in fdium.
t<JT£Ue TOV llOV TOU fc)£OU.
[ExstantilM. p. 727. D.]
Kat [/,£t' 6>.tya* toutov uTvep twv avo^Aiwv Et post pauca liunc propter iuiquitates
—
:

•/i[/,wv (3) e^co xayuT^/iTO?. nostras. [Ib. 728, A. B.]

aE'.

Tou auTou, e)t tti? Trpo; KXiodovtov Trpco- Ejusdem, ex epistola prima ad Cledonium.
*f
T"/!? eiTtCToX*/;';. E't Tt? a7TOTeO£i<jOat — t*^? [Exstat ibid. tom. 11, nuper edit. p. 86.

20 Oeo^TviTOi;. C. 87. A.]

Cyrillus quam quae supraCyriacusPaphus in codice sibi (2)0cou Lect. var. oj; {ntep zyjz d[i^; auiirioiai; sw; ovi—
vindicat. — Haec desunt in multis ejusdem
(l)'V7i6[j.vif)u.a. ii>.i NuUibi videtur eruditus editor Sanmaurinus
mi.ria-ri.

commentarii fragmentis, quae post Canisium ill. card. ad Nicephori testimonia provocasse. —
(5) 'Hfj.(Sv. Ea
Maius primus e tenebris eruit, ediditque Script. veter. plerumquc codicumNazianzeni accurala et 6(i.6^ti)vo;
cst
tom. vii, part 1, p. 24, 26. viii, part. 11, p. 142. — integrilas, ut abeditisnostravelab ungue non recedant.
 ,

TESTIMOMA PATRUM. 3G7

—-1 •

S.VINCTLS CYBILLUS.

*| ToG ayiou K'jpiX>.ou, Iv. t-?,; Trpo; 2ou- Saiicti Cyrilli, ex epislola prima ad Suc-
xsvGov £-i7X07:ov TTfWTr,; encToXr,;. censnm episcopum.
E-ji^y; (^£ eOpov ev tw •j770(/vr,(7Tt/Cw (i) Quoniani acto iii ipso conimonitorio.
Jtal TTCo'?
Y- "OUTO
£'-7:£lV. j
Opp. edil. cad. t. n. p. ii. sect. i, p.
138, B.]

YTreaeivs 6\ /cal aTa-joov — o'jT£ r,i/.£i;

Et post alia : Sustinuit cruceni.

OUTW dia)t£l'J.£ Oa. [Ibid. p. I3<). C, D, E. 110 A, B. ]

SZ.
SANCTUS CREOORIUS NYSSENLS.

|. t A'o'^ ayi^^J rPHiopior NiiHi , eV. Tou Saucti Gregori Nysseni , ex secundo ad-
xaTa E'jvo'l/.'.ov ddidvKx (u) Xoycj. versus Euuomiuni libro.
10 AXX' u)co{i.£v y.al to va TOtj axoXouOoi» [Exstat locus primus iuter opp.
— £v ccoixaTi y£ypau.[i.£vov ecTiv. Eronton. t. ii. p. 708, B, D. Paris].
edit.

at 1X1- oAfa [Item secunduslocus, ibid. p. 709, A, B.

O eiTTcuv- 77op£'jo[/.ai — ETepov ^e avTt- INotandum est quod post resurrectionem
{ieTaXat/.€avovTO{.
omnes corporeas facultates asservavit Chri-
t3 2x£7rr£'ov Sti xai {i£Ta Trjv avaffTadiv, izi^^a.^ Ta?
ctouaTixa; svepY^i^ts £^/-v 6 XpiCTo; xaTot toUtov tov
stus, secundem eumdem hunc magistrum
oioacxaXov, otaToti" avaSa'!voj, xai tou" Tropsuoaai^S). juxta illud ascendo, ct istud eo [adpatrem].
: :

SH'.

SANCTUS A^ASTASILS AIVTIOCHE^NUS.

*j* AvacTaciou ertC/C07;ou AvTioyeta; , e/. Anastasii, episcopi Antiocheiii, ex libris

adversusSergium.
Twv TTpo; 2£pyiov.

20 K£3cp'J7VTai ^e Tat!; aXri6e''at; (4) — 'h

plor. vet.
[Grajce exstant apud 3Iaium Veter. Scri-
coll.nova, vu, p. 27, col. 2, et
Oeo7wve'jCTo; ypa<p-fl'. 28col. 1.]

I
Tou auToo, ey. tcov a'jTc«iv >.Q'y<ov. Ejnsdcm, ex iisdem libris.

AXX* 'fi evcocii; [/.''av 'J7:£(b£t<;£v vii/.rv t-/)v At hujuscemodi unio unam nohis prae se
77poc/.'Jvr,ctv , TO'j T£ 6£07;o'.r^cavTO? xal to'j fert adorationem sive erga eum qui deificat,

(1) '\'no\L^,T:vAM. In margine eilitor conjcceral (juac Quunrt Jiic Nicephorus periodum claudat,
).a(j.oavovTo;.

probal codex noster £••; OiOTr.xo; ^Oatv jiro £'; OiOTrixa,

: cunctaqnc ncutro f;cncre deducat, nou videtur in co-
rOii —
po>t hicc ~po;Y£ toOto cItieT/, oiniltunlur catera,
: dice suo xov totiov cditorum habuisse. (3) nop£uo(j.at. —
usque ad jT:i\i.t:-it p. 139, c. variantdeinde Kdv {i xi; Respicit Nysscni cxpositionem super Joaim. xx, 17, e
—
:

a-JTO /£yt; — eitci xaTr,YOfo{i[A£v — /.oyov sIheTv Sti a/.o/ov- cuius rcgionc scholion istud in margine A jacet.
Oo"-'- — Sic B. C. oeuTspo-j A. Oratio XI in
(2) A(j')0£xa. (•ij A).r,0£'.ai;. Lect. var. /.aTaTtoOctur,; y.al iJtfcTaJtotojOctir,;

editione Frontonis Ducici, quacuin plura e nostris dif- (ed. x.aOa::u)0£i<7r,; y.ai [/.cTaTrotr.O^ior,;?; — (oorTi^p xa Ofit-

ferunl notanda : if,- p/.auir.ji.ta; — eI; Taiiciva;— %u>- )oOvTa TO) Tiupi — &•>/. £(jxc |ji£v oOv, w; £sr,v, eOp^iv — jxe-

ck uaOeiv — HioO TaiJTa -/al oija — <jto(i.aTt Y£vpa[xa£v(ov Tptav (/.£v — av £1 Tt; £txaT£t — TiavTa tov evto; toO oOpa-
itJTiv — £a::cfii=t/r,;p(u; (edil. luiJLTTepiAriSti); ? ) dv lo xaTa- voO — (jtva7r£(.); — xpaToOv TteTzotcoaOat — ooxEtv jteoov
^Kjatv — £;io auToO — [jicTa/topriT'.; Y£''y,Tat oOo£ Y^p ^'TTiv
'
ota t6 7t'jp, (edit. etvat t6 ;v'jp, ex sigliorum simililudine,
£T8po'j — To [tev £v J) i^v a7ioA£iitovTo; , iT£(;ov oe avTtasTa- opinor), — dvexp^iOri •
t/jv oOatwoy) yz awilst iia^opav
 ,,

368 NIGEPHORI AINTIRI^HKTICA.

yap sctiv a/_wpi(7To; r\
sive erga eum qui deificatus est ; una siqui-
GeoTTOiviOevTO?* [t.iv.

aXXotcoQet^jSv, ouoe
dem est indivisa neque naturis im-
persona ;

u7ro'(7Ta(7i; ' ou twv ^ugswv

mutatis neque ulriusque proprietatibus
,

Twv i^toTvfTcov y.oiToc irpwTov X070V aaei(p6ei-

juxta primuni nostrum sermonem, inter se
(jcov (xX>.a xaTa tov ttj? avaxpa^jeoj?, t.'v' outco;
conversis, sed juxta rationem (xvaxpaasoj; , ut
5 EiTTco, Tpo'7rov, y.aO' ov av eiiroi Tic auTov 0eov
ita loquar, est qui diceret eum esse Deum et
)cal avGpcoTirov, xal oVjv 0£ov vcal oXov ixv-
hominem, Deum vero universum integrum-
OpCOTVOV. quehominem.

O'.

SAIVCTUS JUSTINUS MARTYR.

xal [xap- Sancti Justini,philosophiet martyris, ex

*fToij aytou iou(7Tivou, (pi);OCo'<po'j

Tuoo?, ex Tou Tpta^o? xeip. IZ .

capitulo de Trmitate xvii,

10 TlaXiv epojTco|j.ev tcco; p.£Ta t-^v evcociv (i) [Exstantapud Maium uhisupratom. vii,

— T"^ ouaia. Trapeayev. p. 27, col. 1 et 1. ]

OA'.

THEODOTUS ANCYRANUS.

•]* 0£o^o't&u Ayxupa;, Tvepl tou auTOu (7Xo- Theodoti Ancyrani, de eodem argumento.
Repudiatur iste; sed propter adversarios
Tcou. Aia^E^V/iTai 8t outo?" ^ia Bl tou; Iv-
afferatur.
avTtoui;, xeigOco (2).
[Quale Verhum caro factum est], tahs est
15 Otov oTav (ji^vipco t6 Trup vi y^aVxco yi (xp-
ignis quum ferro vei aeri aut argento li-
,

yupco 71 ^uXco pap£t GuvacpOvi, -/ivr/ca y.al TauTa gnove solido commiscetur exinde enim :

£1? Tviv Tvupoc i^eav {jt.£0i(7TaTai, y.ai£t (3). Ev- singula res in conditionem ignis transit,
et urit. Tunc enim cujusque forma^ sic in
TauOayap Tvi; £x.aT£pou t^ea? £1? t6 £T£pov [;.£-
alteram communicatio lit, ut nulla sit utrius-
TtXf^OCt; yiV£Tai, OU^' £T£pOU TCOV CUVE^OlJVTCOV
que convenientis exstantisque confusio.Fer-
20 uTToptvavTo? (7uy'/_u(7iv. Kai yap 6 (7i^Yipoc , rumequidem,permanensferrum, urit, ignis
[;,£vcov cu^/ipo?, xai£t Trup y£yovc6i; • xal utique factus. Ignis vero, permanens ignis,
t6 TTup, {A£VOV TTUp, ^(Zpo? £)(_£t, Cl^VlpCO V) TtVl gravitatem acquirit, ubi ferro, aut cuihbet
Kal £'(7TI to materiae gravi immiscetur. Exinde coalescit
TOtOUTCp y£V0'f/.£V0V (7U[X[J-iy£(; .

quid ferro simul et igni omnino simile, cui

auTO ct^-/ipo'c T£ xai TCup (4), £>taT£pou t-/iv
accedit, sine uila confiisioiie, virtus singu-
25 £V£'py£iav acuy/uTcoi; ^£^a[;.£vov •
'/.ai yap
hsrebuspropria, ettotuminde evadit urens
xai£t (5) xat Pap£t t6 auTo utcox.£1[A£vov, ct- ac grave, ferro scihcet et igne in unum con-
^vipou xat TTrup^; et; TauT^v cuv/i[;-[7.£Vcov. venientihus.

Ai XoiTTal uTTOTETaYU-Bvai ypr^aeiq eialv ai Tto Quae sequuntur ca^tera allata testimonia
euaYYeXuw X()^t>) auvaSou^iV w; £t|>-/iXacfr|9'/i 71 Oeia l cum evangeUco concordant sermone in eo ,

(pclil. longius abeunt avexpaTYjGY) t/iv oCiiTiav , ozi \z adhibendam esse diligentiam in tbeodotianis exquiren-
aMlzvi T-/1V 6'.asopav]. — (1) "Evojji;. Eadem Anastasius dis monuimus, bunc locnni vel post cl. Maium (ib. p. 28)
simili seclione distincla exliibebat, abscpie ulla varie- dare satius est, nova, ni fnllor, caque non temnenda le-
tate notanda. — Sub finem nonnulii typi forte lemere ctionum varietateillustrandum. — (o)'lojav nsOiffTavTai,
inciderunt. Legimus aliter 'HaTv epwT/iTeov tiu)- p.£T£-
:
6VTa06aed.; plurium mendorum pullulavitsobolesexhac
6).r;6ri t6 C7wtj.a ; dpa \i,zt'xS)crfivi £i; Trjv ouuiav toO loyoM, omissione prinio paulo post incomnioda dislinctio xat
;

ToO T:po;9Yiy.r|V -rri oOcjia KCLoiry/zv; — fz) Hinc

KeisS'.!. yap 6 <ji5-/;po;,-/o!i ei Ttup Ycyovw; cjuivis sensus cvanescit.
plane resolvitur quod scite moverat cl. v. Maius du- — (•4) T6 auT6 oiSvipov (
grfficis inusitatum ) xt xai irOp
bium , de quo supra pag. 5-48. Sed quum peculiarem ibid. — (3) xai yap xat ei papsT repetito eodem sphalmate.
 —

TESTIMOMA PATRUM. 3G9

Cfiiod palpatiim digito fiiit diviniim latus

Qoiua Toy aTToaxoXou. siiuul ct clavoruni lixurae a saucto Tliouia
apostolo.

OP/.

SANCTUS ATHA]\ASILS.

*|* ToD ayiO'j AOavaciou, ejc Toijf ei; ttiv Sancti Athanasii, ex orationc in novam
veav jcupia-/cr,v >.o'yo'j. Dominicam.
5 Oio a GO'j Tr,v e7:i0'ju.''av jcal cuorcovTO? — [ Exstant iii opp. ed. maurina t. ii,

xai TricTSUGavTe;. p. 396, D. ]

01'

SAKCTUS JOANNES CIIRYSOSTOMUS.

*|* To'j ayicj iwa'vvo'j toC Xp'jcoCTo'tJLO'j, Saucti Joannis Clirysostomi , aihersm
xaTa Aciiaviov xal si' 0(ou!.a tov a7:o''7To>.ov, Arianos ct in Thomam apostolum, cap. xvi.

xe(pa'Xaiov 17 [Exstant inter Opp. Cln-ysostomi spuria

—
. ,

10 AeCipo Xa'€e to Oauaa (i) xal ^60 Xoi- ad calcem tom. viii, p. 627, C, edit. mau-
irov evsoYeitov r.c6o'u.r,v. rinarecens].

OA'.

SAXCTUS CYRILLUS

*|* Toij ayiou K'JpiXXo'j, h. tcov rpo? SanctiCyrilli ex dialogorum libro ad Her-
Eoajiav d'.aXo'Ycov. meiam.
ArTo; ye^yovev ava^^r';- TOiyapTot xal Tactilis fit qui iutrectabilis est. Indc
15 ©coy.a; /eipl xal 6ax,TuXoi; tcov r).cov e7Ta(p'o- enim est quod Thomas quuju manu digi-

(jievo?, eXeyev -r O K'Jpio; [xou, xal 0eo'<; tisque clavorum emulsisset locum, ait : Do-
p.ou (2). -r minus meus el Dcus meus.

OE'.

*|* To'j auTOu, ex twv auTcov, tou 6yi^o'ou Ejusdem, ex iisdem, in libro viii.

X()you. [Exstaut. Ibid. tom. v, iipart. p. 712,

20 Avexpayev ~ Tpricei; twv riXcov. B.]

oq'.

SAKCTUS GREGORIUS NYSSE?{US.

•j* To'j ayiou rpr,yopiou tou N'jcv);, ex Sancti Gregorii Nysseni, ex libro de Ho-
Tou >.o'you TO'j ei; tyiv to'j avOpcoTTOu xaTa- minis opificio, cap. xxvi.

cxeurv, xeoaX. y.t^ . [Oper. t. I, p. 114, B,edit. Paris. 1638.]

Zr.TeT; xal tou; — uro^etxvuciv.

(1) 0aO[jLa. Lect. var. nal :p6av£i;, ^i>,ovei/.i*;— aiist- legcndnm : iv.-x^iy.nz — t6 iteirEtffuievov — ^vEpYEitSv, cdit.
6a>.),£'.;, t6 aTiafli; o-Jx £/£i; kr.CLbi:, o\) •^muXfi'.:, — axcj- consueto
evepYiiIiv codicum errore. — (2) 0£6; [xoy.
oacexdftripa. Vix sensum dal)it editum exd^pa; fnr«an Joann. xx. 18.

I. 24
 370 NICEPHORI AlNTmRHETICA.
OZ'.

SANCTUS PROCLUS.

*I*
npo/.Xou apyieTTtocoVou KwvcrTavTtvou Sancti Procli, arcliiepiscopi Constantino-
X0'X£W5, £1? TYJV y£VV/l(7lV ToGi XptGTOU. politani, in nativilatem Christi.
Ei ^'h IlapOevo;, — 0£o'; (xou. [Galland. Bibl. PP. ix, 615, B.]

OH'.

SANCTUS EPHREM.

*f ToO aycou E^pata, ex tou Tcapl a.yoiT:-fiQ Sancti Eplirem, ex oratione de Cliaritate.
5 ^o'you.
[Galland. Ibid. xii, 684 B.]
A^Oapcia £(7Tt (pGopav — ecpuya^eucev.

00'.

SANCTUS CYRILLUS.

"f
ETt Tou aytou KupiXXou , va twv cyoXicov Adhuc de sancto Cyrillo, ex Sclioliis ubi
Tvepl Tou avOpay.o$. de Adamante.
$a[ji.£v o£ Tov avOpaxa tutcov (i) — Tvi; [Exstant inter opera , iu ead. edit. Au-
10 lota; <pu(7£(05 ttiv ev£py£tav. bert. t. V, p. 783.]

H'.

IVICEPHORUS.

^aVEpoV OUV Ota TCaVTWV XaO£<7T71)C£V, cb; Manifeste igitur his omnibus testimoniis
T£);£toi; (XvGpcoTiro; 6 Xpi<7To;, locne^ xai ©eo'^* statutum, Christum esse omnibus abso-
lutuni numeris hominem simul et Deum :
[AYio' oTTOT^pa? Twv ev auTw (pucecov Trpo;
nec ambabus ex naturis quae in eo sunt al-
6aT£pav , (xXlotcoatv yi Tpo7k"/)V v) (juyyucjtv
terutrius in alteram fieri mutationem aut
15 u7TO[A£tva(7ri(;. Ato >cai GscoGst^^a -/i cap^ oO^ev couversionem, sed, utraque permanente,
viTTOV TveptypaTrTV]' l-^Ttv. E'! yiv ouv TouTOt? neutrius fieri conf usionem eapropter, deifi-
:

z^taGetev
cata caro nihilominus est circumscripta. Si
[iri TCp()<7j(_ot£v
,
p,vi§£ oi ^uaae^ei:;
igitur hisce testimouiis nec attenti nec per-
y.vX ayvcojAovecTot? opGoi? Tvi'? Ey./cXrj(7iai; £7Ta-
suasi fuerint impii et insipientes, ut rectis
xoXouG^tv oo'y(;-a<7tv , ou^e £t Tt; e/, v£x.pcov Ecclesiae dogmatibus obtemperent, neque
20 avaGT-^ xvipu(Jccov, ou(^' av Geia ^uvaats £T7t- ergo si quis e mortuis redivivus eis praedi-
CTvi, Trt^^Teu^^fitav. Ei yap Tcpo^vfTati;, xat ixtuo- caret, nec si divina miraculi virtus emi-

CT()Xoti;, y.at otc)acxaXot? (xytot;, xat caret, crederent. Enimvero si nec prophe-
to tc(ZV
tis, nec apostolis, nec magistris sanctis, et,
etTTetv auTco tw XptCTco (ZTreiGouct, Ttvo; Xot-
ut verbo uno omnia dicam nec ipsimet ,
xov (zy.oucovTat, ot ^.eza tcov (xtcictcov xat tcov
Christo credunt, quemnam reliquum ha-
25 exxevTvicavTcov tov Kuptov cuyxaTaptGp.ou[;.£- bent quem audiant iUi infidelibus et re-
vot; to't£ TTtcTeucouctv , oTav i^coctv i^ ou- belhbus in Deum annumerati ? tuuc scilicet
pavou £p)(_o'[j.£vov, xat cbg xptTviv
credent, quando eum viderint de coelo
xaGe^Co^pL^vov,
venientem et tamquam judicem sedentem ,
T"^; (ZTitCTia; xai oici^zictc, auTwv eiCTcpaTTo'-
infidelitatis eorum impietalisque poenas sus-
l^evot Ta; ^txa;.
cepturum.
(1) Tuu(jv. Lecl. var. Xoyou eiTisp (xi{/aiTO — eixovt tw el70s5w/.6? avTw —
ev e?icrTy|C( toO eTvail—• [xaXXov laCiTO
av6paxt — [J.£Ta(7T0ix£icbffavTa 6e (JLaAXov t6 Trpo^jXyi^bsv tl^ TiQv — ouTw voViaet?— olx£icoa(X[x£vo; [xev Tot auTJi;.
 —

COMRA EUSEBIUM. 371

III.

SANCTI NICEPHORI ANTIRRHETICUS LIBER QUARTUS.

'AvTip^r,(ii(; xai avaffxey^ twv Eu(Jc6iou xal 'ETrKsavioou Xo'yo)v, twv xaTot xt,<; tou 2u)TV)po; f,[jLwv XptCTOu
capxojffsio!; Xr,po)Sr,0£VTwv.

Re/ulado ac eversio Eusebii simul et Epiphnnidis sermonum, adverstis Salvatoris nostri Jesu Christi
incarnationem nugatorie jactatorum.

PARS PRIOR.
EUSEBII C.ESARIENSIS CONFUTATIO.

ARGLMENTUM EPISTOL.E: EUSEBII AD CONSTANTIAM.

I. Miratur Eusebius a se iaquiri qu.inidani Clirisli ut depingatur , more gentiiium pictorum ,
qui vel
ijnagiuem ;
qua; qualis sit haud ila gnarus, — II. Ue- Dcum, vel Ileroa frustraneo labore nituntur adum-
quirit ipse ,
quasi racetum agcns , num divinac fornisc brare. VI. Sin autem formae servilis nondum in Deum
imago illa sit ;
— III. Missa deinde insulsa ([uajstione, mulala» imaginem Rcgina requirat , Eusebius implexa
nec nisi de liumana seu scrvili fornia agendum ratus, usus et contradictoriaexceptione, cavillaturistius modi
iteruni suspensus ha'rel utrum de Cliristo qualiscratin imagincm nusquam in Ecclesia esse reperiendam. —
terra , an qualis in ccelo est depingendo iuquircndum VII. Continuo tamen addit ipsi fortc temere occurrisse
hahcat. Hanc vero servi formani assorit aut jam non mulicrculam gestanlem tabulas in quibus viri duo
, ,

csse ,cum divinilatc fuissc,

aut post asccnsionem, philusophorum habitu, Pauli et Salvatoris nomine, cir-

eodcm modo commixtam, quo in monte Thabor, cumfercbantur; quas, scandali causa vitandi, domi
coram discipulis, inimuta'.a fuit. — IV. Qua; quum penes se relinuit. — VIII. H.-ec igitur quum sapiant
eliam lunc usque adeo rcsplcnduit , ut eam divi Apo- gentiles ritus , aut simonianam superslitioncm , immo
stoli intucrinon sustincrent, (]uanto magis camdem Manicha;orum sordes, descriptas eorum imagines jubet
in paterno ihrono coruscanlem mortalium nemo con- arccri a Christianis , quibus id unum omni ope cu-
templabilurl —
\ Hccc igitur lioniinis forma in lumen
. randum , ut Deum ncmpc , mundo dumtaxat corde ,
Verbi iueffabile liansraulata, ficri ncquaqiiain potcst intueri mereantur.

AUCTORES IN ANTIRRHETICO OBITER ADDUCTI.

Agath.ogelus. Gregorrs Illumoator. Marcion.

Akiani. Gregorils Nazianzenls. 3Iarcianus.
asterils. Gregorius Nyssenls. Ph.\]\tasiasTv1;.
Ath\>\sils. MajNES. tlmotheus presbyter.
eusebils. Maisichei. Valentiiviani.

AUCTORES QUORUM TESTIMONIA L. EXSTANT IN CAPIT. lxv-lxvii.

Amrrosu s. Co^CILIA GENERALIA Vct VI. Gregorius Naziawzenus.

Amphilochils. Cyrillus. Gregorius Nyssenus.
Asterius. DlONYSIUS. Methodius.
Athanasius. EpHR/EMILS. sophronils.
CHftySOSTOMUS. El'Il'H.LMLS. Theodotus.

Ex quatuor codicibus Parisiensihus, A, 9H, fol. 231 fol.i5I ad -499 eodem loco testimoniis Pairum, pro-
;

ad 28i B, 910 C, 909, fol. 210 ad2G7; D, Coisliu9r).

; ; ximc succedit Antirrheticus liber adversus Eusebium.

oA.
 ——— — , — —

372 NICEPHOm ANTIRRHETICA.

INDEX CAPITULORUM YETUS.

Quod Mamonas tc-
ex supposititiisllbriset spuiiis
miraculis Moysis.— XXXVI. De divina incarnatione.
I.

stimonia in mediuni [examinanda] perhibuit.— II. Quod — XXXVII. Quid innovalio sit divina nalurce iii in-

Mamonas sit evangelicorum et apostolicorum sermonuni cariiatione? XXXVIII. Qiiodad prislinum suum de-
dejectus. cusrediit humana natura. — XXXIX. Quod Eusehius
hoslis infensus et ab omni spe Christianorum
III. Quod ex impuro ac pra?stigiatorc Judfoo insana Christiincarnationemprorsus negat. — XL. Aliud Ver-
redundavit Leonem et Constanlinum
baresis in bum Deo
in contemplatum
csse carnem et aliud fa-

ulrumque Isaurum. IV. —

Quod sacrorum templorum ctam. — XLI. Quod resurrectionem immutahilia
post

oblationumque ornamenta dissipavit. V. Quod midlis— manent corpora quoquc — XLII.InManetis sen-
nostra.

cum cruciatil)us Monaclios in saccis ad maris abyssos tenliam. — XLIII. Quomodo Eusebius intelligibilem

projiciebat. VI. Quod i»/a nionffs sanctos Patres ha;- naturam vocat formam, quid augeli? — XLIV. Quod
et

reseos susc testes pcrperam adducit. VII. Quod ma- — Eusebius et Ariani spiritalem aiunt Christi carnem,
gislros Eusebium ct Epiphanidem, ilhmi
proposuit nec eam, utpote intellectualem , imaginc reprssen-
quidcmarianum, hunc vero e sectadocetarum. VIII. — tandam. —
XLV. Quo pacto dici sacerdos polest ini-
Quod Eusebius creaturam ministrum
esse ac Patris micus Chrisli Eusebius? XLVI. Adversus cos qui —
Fiiium dicit. IX. Confulalio epistolae Eusebiiad Con- divina Christi mysteria esse imaginem corporis ejus
stanliam imperatricem [eadem epislola ibidcm ex inlcgro dicunt. — XLVII. Advcrsus eos qui veros Christianos
recitatur]. — X. Quod confundil substantiales Chrisli idolorum esse cultores asscrunt. XLVIII. Quid est —
formas ac singuhis earum proprietates. Quod — XI. idolum, ct ad quid dicitur ct quot modis? XLIX. ,
—
unam confitendo formam alteraui portentosam inducit. Adversus cos qui transformationem et immutalionem
— XII. Quod Ariani formam uon naturam —
propric in Chrislum iiulucunt. L. Excmplum a sole petitum
dicuut ,
— XIII.
scd meram speciem sine hypostasi. —
de inconfusa unionc duarum in Christo naturarum.
Quid forma,
est et qualis quot modis? —
dicitur, et Quid non similiiudinem eorum quge-
LI. cst : facies
XIV. Quomodo imprcssio formoe secundum humanas cumqiie sursum? — Quod in ccelo LII. Chrisliani

proprietates charactere suo dislinguitur? — XV. Quod adoralioncm Triadi Dco pra;stamus. vivificse et coelesti

quffi impius Valentinus, Marcion, Manes Arius — Quod immaterialium Cherubim Deus man-
et ,
LIII.

eadem Eusebius. — XVI. Quid

sentit In imagines. — LIV. Quod Josue
est illud : « davil fieri Nave ex filius

similitudiuem peccati Christus

carnis factus est? »
lapidibus de Jordane — LV. Quod titulos erexit. Isaias

— XVII. Quod Eusehius Augustae non va- titulum Deo

significat domo sua erigendum — in esse praedixit.

luisseChristum nos ah — XVIII. Quod LVI. Quod Jacob patriarcha titulum

idolis liberare. — LVII. fecit.

Euscbiusconfusionemacmutationemformarumallegat. Quod ex Apostolis oritur traditio Christum imagine

— XIX. Quod Ariani substanliam et personam unum reprscsentandi. — LVIII. Quod Eusebius narravit de
esse asserunt. — XX. Quod in transfiguratione Chri- slatua Christi et de lIa>m'orrhoysa. — LIX. Quid est

stum factum Deum asseverat Eusebius. — XXI.

fuisso illud : Si ergo, inquit, Christum in carne novimus,
Quod cum Manetj Marcionc, Marciano
et Massi- et jam nunc non novimus ? — LX. Quod Eusehius refert

Eusebius. — XXII. Quod immutationem

lianis facit et a Manichffiis Manetis imaginem satellilio circumsep-
confusionem humanfe Christi naturse in divinam es- lam. — LXI. Eusebii circa illud : Beali mundo corde
sentiam Eusehius docet. —
XXIII. Demonstratur quod — LXII. Dc divina natura,
[difficultas el], explicatio.

antiquitus et reges et marlyres juxla propriffi formse quod incomprehensibilis. — LXIII. De Testimoniis
sit

speciem depingebantur. — XXIV. Quod Christus quae Mamonas produxit Gregorii Nysseni qui-
S. , in

in specie nostra depingilur imagine. — XXV. De bus «Arioloquor

ait : Aelio. » — LXIV. Adver-
et

Baptismate et quomodo vetus homo nosler simul sus Apollinarem. — LXV. Testiraonia sanclorura
persona. —
,

cruci confixus est? — XXVI. Quodsimul actransfigu- Patrum de inconfusa unione et indivisa

ralum est Chrisli corpus, immortale faclum esse Euse- LXVI. Contra Eusebium immulalionem et alteratio-
bius dicit. XXVII. Syllogismi circa immutationem nem in Chrislo asserentem. LXVII. Quid Amhrosius —
ac conversionem. — XXVIII. Quid in Christo ouaia, Mediolanensis de confusione dicit? LXVIII. De —
et quid £v\j7t6ffTaTO V ? XXIX. Quod ex incircumscripta perfocta utracjue Cbristi natura. LXIX. Definitio —
hominis in Christo forma necesse est Divinitati passio- dogmatica forma; et personfe. ,LXX. De Christi —
nem tribuere. — XXX. De Arianorum senlentia. — slatua ct juxta succrescente hcrba. LXXI. De —
XXXI. DeDocelarum errore. XXXII. Quod Deus — Apostolis ct Jacobo fratrc Domini, quorum ab inilio

Verbum cum assumta carnc ex beata Virgine prodiit. inHierusalem imaginesdiscipulieorum depinxerunt.
— XXXIII. Quod ii qui opposila parte slant Christum LXXII.De Asterio. —
LXXIII. De Christi statua quara
\olunl in Jordane simul Deum factum fuisse ac fdium Maxirainus suffuratus est, Julianus vero apostata com-
renuntiatum, Eusebius vero in transfiguratione. — minuit. — LXXIV. De Jacobo Patriarcha. — LXXV.
XXXIV. Quod post resurrectionem sine immulatione Sancli Gregorii Arraeniorura illurainatoris teslimo-
ab bominibusChristus visus est. XXXV. Quod non — nia. — LXXVI. Quod Eusebii assecla; dicunt eum
mutantur qua sunt in natura et essentia rerum, ct de poenituisse el rectae adhaesisse fidei, el quam falsum.
 ,

CO.MRA ELStBlUM. 373

PROOl^MIUM.
H^v) j/ev 0'jv £v TOi; Trpo^aOsv vii^.rv eipr,- Igitiir in iis quse jam supra diximus,
(Asvoi;, T'fl (;cp£v^o'v/i 6wcr,y()c'vT£c toO Ilve-j- Spiritus fuiida accincti , Goliathum istum
(zaTo;, Tov aXa^ova •/.oii 'JTrepr'(pavov FoliaO, jactahundum ct tumidum qui niiiili ducta ,

Tov e^o-jdcVouvTa Tr.v ^uvaywYVjv Kupioi», Synagoga Domini, dira contra intemcratam
5 xal oetvov jcaTa tt;; eOayoC; viu,cov 6pr,cxeia? rcligionem nostram minatus est ct infre-
areiXo'jvTa xai Ppe'aovTa (i), xaTa^eSXr^/ca- muit , dcjecimus ; ejusque inconditas et

p.ev Ta; 6h aXo'yo'j; 'aol\ a^aaOef; avTiOe'cr£t; incptas oppositioncs, quibus tamipsc quam
al; auTo'; Te xal oi toG d'jG(jeooCi; ^o^yjy.aToi; impiic cjusdem doctrina asscclffi \critatem
C770uda7Tal y.aTa t-?,; aXv;6£''a; a-eypr^cavTO, impugiiarunt, quantum in nobis fuit, rc-
10 ei; duvajy.iv X^Xux.av.Ev, x.al 7:ac7r,; avoia; /cal dargucntcs, insania atque crrorc oppletas
TTXavr? £;/.~X£'ou; aT:od£6ei'ya{/,£v. demonstravimus.

CAPUT I.

Oti TTxpeyypaTTTCov xai voOwv piSXojv toc; xpr^cei? 6 MAMtlNAS (2) Tr,v ^iacxe^^iv eTTOirlcaTO.

Qnod ex supposititiis libris et spuriis testimonia Mamonas in medium examinanda

perhibuit.

AjcoXo'j6(o; d£ X01770V y.al £7rl Tr,v twv Proindejam ad illa tcstimonia, quae Ma-
)^pr^r7£(ov, a; auTo; 6 Mauicova; 77por,ya- monas iste e spuriis protulit libris ac sup-
y£TO, Toiv vo'Ocov xat 7:ap£yypa7rTCt)v (3i?Xuov posititiis, ex quibus omne impictatis suae

*5 ^<,a(7X.£^j/'.v
consilium contlatum est sub examen yo- ,
, ic, cbv auTco aTra; 6 Tr;; oiGe^eiix^
canda sermoneminstituamus; namque haud
CXOTTO? cuy/C£xpo'"r.Tat , t£vai tco Xo'yco (^i£vorI-
parvam sanc nauseam salumque ignaris
6riU.£v •
7roXXr,v yap TTTOiav y.at caXov (3j TOt?
injiciunt animis pectoraque minus lirma
,

(X7:atr)£'jT0t; £VTtV.T0U(7at , Ta; (Xcr/ipt/.Tou;

commiscent et
jactationem prona
ct in
auTcov xat a7cay£t'; /.apota; OopuSoucrt x.al
conquatiunt. Hi cnim simplicioris impetu ,

20 /.aTacE-^ouct. Tai; cc^rXat; yap to'j vou e77t- incntis insipientcr abrepti, temere se iii
SoXa?; 77£pi7:Xavc6u.£vot ot (Xvotitoi , c/.v£^£Ta- illorum mendacium ac dolos immittunt, eo
GTco; To ev auTat; ^|i£'j^o; '/.ai Tr,v oi~v.-:r,v quod ad rectam \iam investigan-
\critatis

Trpoci^vTat , Tcpo; tov T-fi; (zXri^^tag cy.07T6v dam oculatae mcntis aciem impendere non
(Z77£u6uvat To Tv;; oux e^tcyuov- valcnt, ac proinde rcs nocivas a proficuis,
(J^u/y;; oixjj.a
pessimasque ab oplimis (adeo sunt arcto
25 T£; , y.al ota t(3 ^XaTTTOv ex. tou cc6{^ovto; ,

(1) Bpeix^J^-^oiIReg. XVII. (2) Mauwva; TtpOYiYaYeto — sententia urgenle , cogentur et Cbristo et Mamonx
scribere, uti mox, debuisscl auclor Iiorum argumcnlo- Constantino servire adeo ut eoruni more (pii bippo-
,

rum, quac solus babct A. 'O Mau.wva;. Sexcenties illud centauros componunt, sic suam relingant rcligionem.»
invcnitur apuii Nicepborum toties scito sub illo : Ma[j.wva; aut ftla[j.[iwva; nemo nescit vocabulum esse
convicio designari Constaiitinum Copionymum , uti rabbinicum et syriacum pQD » diviiias ,
quod Juda;is
diserte declaravit Noster primo suorum librorum
in usu quotidiano est. Nicepboro ducc , conslantcr
loco
et
, ubi scomma illud occurrit,
immaculata Christianorum fide, cap. v, fol. 21 vcrso,
nempe lii). De pura scripsimus Mamonas. —
(5) IIo/.).r/v y*P iiToiav xat
ad/.ov. Haud inconcinne milii Noslcr visusest alludcre
cod. 909 ToO y<*? X&ittou, incjuit '/ivovxo; oO o-JvaaOe
: '
,
ad nauseam repcntina niaris jactationc subortam , co
ovjt x'jpt'o'.; oo'j/.£'j£tv, 0£w T£ y.ai Ma[j.wva, Oijtoi £/. twv
ncmpe scnsu quo Cajsar ait [de bello civ. iii, 28): Ti~
otzeiwv 6p[xci)u.£voi oo^oiv, ivaYv.aaOr.ijovTai y.at XpiaTo) y.ai
rones salo nauseaque confecli , ac Plutarcbus [de Gar-
Tw Ma|X(ova KwvcravTivto oo"j/.£U£iv, W77r£p ol Toii; Ititco-
(iicTc (iva TtovTtav d/.pav popeou
rulit, circa initium) :

y.£vTaupoy; auvTtOivT^; , ava7r>.a'jovT£; aiSi:,. « Cbristo di-

JcovTo;, {);popw|j:£vot aix/.ov zat vauTtav. Script. mor.
ccnte : .\'on pofesti.s duobus dominis servire, Deo et
I. 608. Ed. Did.
Mamome (Malth. vi, 24), illi, propria ipsoruin
 : ,

374 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

xal To X,^ipov aTCO rou xpeiTTovoc , 7:po- impietatis \inculo pravaque consuetudine
impediti), discernere quum nolint, in exitii
V^'(|;£t ^'jaGeSeia? xal eOsi aloywTa^Tw ysipw-
a(pu7.a'-/.TCo?
laqueos incaute corruunt. Quod vero miseri
OsvTec, e-nrix.pivai ou PouXo'[X£VOt ,

et insipientes nesciunt, anobis illud, quod

Ta G-/ipaTpa Tvi? aTTtoT^eia? 7V£pi7ki-n:T0i)(Jt,v.
£1?
quidem sermo falli nescius ostendit au- ,

5 A>V 07r£p ol ^eiloLioi x.at, aauv£TO!, ou cuviaai,

dient uempe tantae infidelitatis, immo po-
:

Trpo? vif^.cov, 07T:£p 6 ai]/£u§vi? ^£iy.vuci Xo'-^os:,

tiusapostasiee ducem et parentem Mamonam
a-^ou<7ovTai •
oTt 7r£p 6 t-^; aTncTiac, (xaXT^ov non praecipue propter se eadem haec testi-
^£ 6 Tvi? aTVOGTacta; TauTVi; e^apxo; xai monia, etproutin se erant, protulisse. Sic
TraTTip MauLcova? ou 7:por,-j'Oupt£Vto; bC auTa? enim quoad eum res sese habet fecit Ulud :

10 xat JcaO' £auTa; toc? cpcova? TauTa? xpoviya- nulla mente Patrum obtempe- sententiis
y£TO. i^^£ yap Ta xaT' auTov £j(,£f ouy 07:coi; randi (tumenim sane Patres melioraipsum
yap IlaTepcov ^o^yp.acjiv sttoito (vi yap av eup£ docentes inyenisset), sed ut perversee ip-
TlaT^pac ^i^ctcy.oilo-jq twv P^TwTtovcov iGoi>.i- sius doctrinae auctoritatera daret , aliam
vou? auTco), aX):' ottco? t'/iv £auTOu xaxooo- idcirco occultiorem ,
quasi deductam ad se
e paterna hsereditate , adeptus est initia-
*5 ^iav xpaTuvviTaf eTepav yap aTvoppviTOTEpav,
tionem. Etenim quum esset filius terrae,
xai £/C TTaTpcoou xaTa'you(jav £15 auTOV xT.vr
totusque materia constaret , humi repsit
pou, £X£'y,TViTO Tvjv [;.u-/iGtv. Kat £7r£tovi y^coovi;
rebusque in infimis ac peripsematibus con-
wv, xat Tvi? uT^vii; 0X0; uirap/cov, yap,£p7i-/i; ts
tabuit; imbutus quippe carnis amore et
xai xocTW <p£pop.£voti; xai cupo[/.£vot; (i)
Toi"!;
omni cupiditatum genere, ac mundana ma-
20 7:pocT£Tr,X£' 7rX'/i'pvi; t£ (ptXocapxia; xat i^.r:ff- omnia factus
terialique cogitatione, ac per
Oetai; xat TvavTOi; uXcooou; xat xoapLixou cppo- pecori jumentisque similis, vitam, quanta
VTop.aTo;, xai ola xtvivco^vi? xai aXoycoTa- est, omnem his tantum rebus praesentibus
To; (2) , Tot? Trapoudi {7.0'voi; t6 Trav t'^5 emensus erat
^wvii; dpt^()(;.£V05'

CAPUT II.

Oti 6 Maptcova; twv euayy^Xixcov xat (ZTrocToXtxcov loym (XVTtTraXo? xat Tvi; twv
XpKjTiavwv eX^vt^oi; exTVTCoTO?.

Quod Mamonas sit evangelicorum apostoJiconm sermonum

et hostis infensus et
a spe omni Christianorum dejectus.

25 Ata TOUTO T-^'? [).h Xpt(7Ttavcov eXxtr^o; Propterea spe Christianis reservata deje-
£'x7VTcoTo; xaO£i(7T'^'x£t , xai Twv £uayy£Xtxcov ctus, hostili animo in evangelicos sermones
infensus obstitit, animaeque oculos aver-
X(>ycov (3) ^u(7[X£vvi<; xai (XVTtTraXo;, xai iz^oq
tit a contemplandis futuris illis seternis-
Tviv Tcov p,£XXo'vTcov xai a7:ox£t[/,£Vcov ToT; a^iot;
que bonis, cuique ea merenti elargiendis.
(zyaOwv xat (zi^tcov (xvTi^odiv za. t-^; xap^ta;
Praeterquam enim quod in sensum cadit
30 (X7ro[/.£[/.uxwc o[xp,aTa. Ouc>£V yap uxep T(Z
quum niliil videre valeret , in unum illud
opco^x^va pXeiretv £§uvaTO ^f/iyojvtCeTO 6e
'
omni ope nitebatur, ut rerum concupiscibi-
oTCcoi; Tcov opexTcov |;.vi (X7:ot£u^oito. Ata lium haud expers evaderet. Hac de causa
TauTa £7:£t toi(; y£ £7c' e^ouGta? eyy_£tp£tv, xat quum de suo unius arbitrio agere, ac sine
auTo'vo[j.ov TVjv xaxtav epyaGa^rOai oux co£To auctoritate suam committere perversitatem
35 ^^iv, cb; oux dq Tr£pa; auTw a'tctov utvotvteucov non duxerit opportunum , suspicans nihil

(1) Kai (Tupo[A£voti; deest in B, G. — (2) 'AXoYWTaTo?. Respexisse videlurPs. XLVin, 13. — (5) Aoyiwv B.
 , ,

COMRA EUSEBIUM. 375

ecscOai, xal a[ji.a to £/C tti? TupavvicJo; aOcTY,- iiidc commodi siJ)i provcnturum cssc, et si-
pov jtal xaTr,vaY;ta(7(J!.£vov toj — pooaver Tr? nuil Ivrannidisaustcritatcm ct violcntiam,

ici^v.cc^ TTfOcaVTe; eivai x.al ct-iGavov to^ c\ iinpictatiscvidciitia, ])lcrisquc duramfore

TO^Xot; dojcotjv, £v 7:poot{^.''oi5 jca/coopyw; xat ct incrcdibilcm, ab initio malitiosc ct iVau-

5 uTToO^Xw? Taai£u<7a;;.£vo; , co7-cO ti ttcoctw- dnlcntcrsc gcrens, baec testimonia profana

TreTov , Ta; p£€-/;>.ou; TauTa; x.ai avociou; ac impia, .sicut larvam, induit; cttaniquam
^wva; u— odusTai" x.a'. (•); £— i ti opoupiov iu arcemmunitissiinamctcxpngnatu diffici-

o^^^upwTaTov (i) xal 6ucraXcoTov xaTao£uyei lemrefugit, atquc ad dcfcnsioncm impiidog-

xal ei; cuvr.yopiav to'j ac^^ou; 7;poSa».£Tai matis propclbtur Patrum , ut inde quasi c
10 oo'ytJt.aTo;, co; ^r.Osv i/, T^aTpixcov ^oyjy.a^Tcov dogmatibus prorumpcns accrbitatcm suam ,

6p{/.c6[/.£vo;, y.aTac/.iacci (2) j;,£v tyiv eauTOu tencbris obtcgat , et pietatis nostra; robur
rijcpiav , £•/.— opOr^';^'. (3) ^£ ty;; r,(/£Tepa; diiipiat; et idcirco multis pcrsuadere con-
eu<je?e'^a; to /cpaTo; •
/.al di' auTwv TreiOeiv tcndit , tam rationi quani Patrum scntcn-
<pi>.ov£ixcov Tou; TXeiova; Tr,v ix. tou ^o^ai tiaj convenire sua consilia, sperans fore
15 Xoyi'/tco; au.a xal TraTpi/Cco; ir^tyeiperv Tor; ut tjraunis ac .violentia dissimulentur, ac
j3e^ou>.£U(Jt.£voi; , Tupavvida xal ^tav xX.eijjEtv multitudinem lateant.
e>.77i(7a;, xal Xr^^jeiv tou; ttoXXou; uiTO-T^uca;.

CAPUT III.

Ot'. ejc (/.lapou xal yo'v)To; E^pa''ou eXuTTvicev 'f\ aVpeci; ei; Ae^ovra Kai Kcov<7TavTivov

Tou; Icaupou;.

Quod ex impuro ac prxstigiatore JuAxo imana redimdavit hseresis in Leonem

et Constantinum, Isaurum utrumque.

H p.ev ouv iy,y/rr/oi.'^rJh'Cacc cy,TiY)] , y.al to Quae autem scena sit arte composita, qua-
77Xa<j[;.a toioutov, xal Tcovc)pa[xaTcov Tox-of/.- quid hse molitiones doli et prae-
lis fictio, et

20 tj^ov )tal jtaTa-yeyoviTeuty.evov, ei; ucrTepov riiAtv stigii habeant luculentissime nobis infra
,

eu-/caT07:Tov dia^ctyOyifjcTa'- * 6 ^e ev aTToppyf-

demonstrabitur verum iste in arcanis
;

Toi; Xc)yo; toT; TraOeat toT;

sermo qui ejusdem patrocinatus vitiis
(4) , 07:010; ,

spopondit ipsi prospere hanc vitam ces-

ex.etvou cuvr^^opo; £uv;[jLepr[i7£iv auTOV xaTCt tov
.suram esse , tempusque vita? futurum
Tr.d£ piov [/.aXiijTa 'j7wicryvou[/.£Vo;, ypo'vov T£
quam longissimum, ac de inimicis et hosti-
25 (b; [jtrlxKJTOv ^ia^^riTEcOai, /.al vixa; oti 7:X.£i^-
bus reportandas cs.se plurimas victorias et
<7Ta; /cal [jL£ytcTa; /.aT' eyOpcov Te /.al 7roXe-
maximas, hic sermo hoc yaticinium ori- ,

(y.icov ctpacOat (5) , outo; ^'/i TiXT£Tai TvpcoTOV tur primum ex homine. religione quidem
e/. Ttvo; Iou(iat'ou p.ev Tr,v Opr,G/.eiav, [j(.iapoijf
Judaeo, spurco autem et praestigiatore, et
^e xat y(ir,To;, /.ai [/.eya xaTa tv;; Xpt(7Tta- qui Christianorum fidem acriter insectatus
30 VCOV £7rtX.£XuTTr,/.0T0; TT-^CTeCo;, 0; C0/CV,TO [X£V, cst commoratus, si credimus nonnullis
:

xaTa Ttva; twv ^tf^oTcov, TreptTriV Ttoeptar^a, testibus circa Tibcriadem, ubi inter tri-
,

evOa 7:po'jy(ov tcov ojxoeOvcov v;v. 77po; >)( zhv bulcs anlcccllebat. Arabum vero quemdam
Tcov Apa^cov pacriXc'a (6), icyoiT/] v6cm Tr,vt-
rcgem adiit gravissime aegrotantem ,
polli-

(1) 'EyvpoTaT'-// B, D ; Ej/etpojTaTov C. — (2) Krt:v.a/.\i- in lihcllo triiini Patriarcliarum orientalium ad Tlieo-
tfi^ B C. — (5) "iLv.Tjj[Aii B C. — (i) Aoyoi; 67to?o; . philum imperatorcm, cdito in Damasrcni opfn'6. t.l,
—
, ,

To:; ib. — (5) 'Apa76at. Qua; scfiuitur narraliuncula dc p. 653. (6) Ba-jiXea. Ibidem vocatur '!£?«, alias
Iconomachiae ortu et primordiis ; fusius exponitur lesUl, diciturque a duobus Judscis, qui cum Isauris
 ,,

376 INICEPHORI AJNTIRRHETICA.

y.a-jTa (iiXYiOevTa ^oiTa , u%icyyou^.e^oq ,

et citus ipsum morbo liberatum iri, vitam-

Tcaaav crrAviv xal £Uovoypa<piav twv utto que felicissimam cum maximo decore ac-
yerpa x,a8£Xoi, Tvi? [^iv voVou aTraXXa^-flCS- turum, ubi omnes quse ad manum erunt
§£ Pif6(7£c0ai (i), xal £u5atp.ov/i(j£tv
statuas pictasque imagines sustulerit. Sed
<j6ai, £u

5 £1? t6 £TC£iTa ,
p.aXa ^tairp^TT^CTaTa. ilv mpt de his jam supra ampliorem in modum
£v (pGaaacri 7r"XaTuT£pov £rp-/iTai. (a), o>(TT£ diximus , adeo ut manifestum sit hunc
^etV.vuGGat, aXviGw; e^ lou^aicov t£ y.al 2apa- errorem revera ex Judaeis et Saracenis

/iYlVCOV T-/1V TOiaUTYlV •flpTf,c6ai TTXaVVlV £X 07) effluxisse , et ex illis, Dei permissu, hoc
TOUTtov, (juyycopvi(7£i 0£ou, £1? Ta XpiCTiavcov malum Christianos sicut morbum invasisse.
10 £V(jX-?l<]/aV t6 pXaoO? £T7l^£f^/l[/.'0)t£V. O irpwTO? Quem primus Mamonae pater amplexus
6 Tou MajJLcova TvaTvip Tr£piTCTu^a[7.£vo; xaxco malo pessimam filio ct impio heereditatem
y.a/'.i(7TrjV xXvipovo^Aiav xal ou(7C£b£i Traiol reliquit. Hanc quidem, utpote impietatis

xaTaXeXoiTCEV •
viv outo; co<7T7£p Tvi? dGi€zio<.q magis quam imperii hjeres factus auxit , et

u.aXkov VI TT,? apx"'i? >c7;vipov(D[7.0(; y£Vo'[;.£vo? ad cumulum perduxit; iude namque vitam
15 r;U^VlG£ T£ y.OtX ilq TfiXo? £X.p(3CTUV£V, i^ OU TOt beatam per longum temporis spatium
Tou [3iou £u £^£t,v x.al £1? x.P^'''^^ £Xa'(7at [xajtpov exituram esse nefaria et stulta spe tene-
(xO£(7[;.co; -/.al (Xvo-/iTCo; £V ek-Kiaiw etlO^to •
/.al batur; sed quum ambitione et volupta-
TroXu vo(7V]'(7a? t6 ^i"XauTOv xat iptV/i^ovov (3), tum studio perquam laboraret, gloriam
T-^v xaG' £auT6v ^u^^^o^tav '/.tX £U[;.otptav, [xixX- suam ac fortunam, aut potius ignominiam
20 ^ov ^e ai<7yuv/iv y.at a6o^t'av t*^; tou Xpt- et infamiam gloriae Christi et regno ante-
<7T0U ^o'^vi(; xat PaatXeta; TrpoetX^TO. At' o^TVEp posuit. Quoniam igitur rebus creatis Crea-

xpoTeOEi/tcb? Ta ev XTtcet tou x,TtGavTo?, ety.o- torem posthabuit , merito ipse creaturee
Tco? av x,Ti(7[xaToXaTp*/ii; auT^; y,a>.oiTO^ adorator appellandus erit , minime vero
ou y(xp Xpt(7Ttavot, cb; eneivo? Tr>.avc')[/.evo(; Christiani , ut iste falso nugatur nempe ,

25 £>.-/ipc6^-/i(je, T-/1V TTp£'7:ou(7av (^(j^av y.at t6 cre- qui gloriam et venerationem Creatori de-
Sa; Tw KTt(7":-/i ^t(3t TravTcov opcop.evcov y.at bitam per visibilia quaeque et invisibiha

(xop(ZTCov •7rpoav£[«.ovT£?. Tt yap av xat £'i*/i offerunt. Etenim quid umquam nostra in
7vV/iv T*/i(; y.aG' /i[/.a; 7vi(7Teco; u(|>yi);o'Tepo'v t£ Deuni fide excellentius ,
quid veneratione
xai C£§a(7p.tc6T£pov ; 7Tw? ouv 6 TauT*/; 7rpo<7X£- dignius? Cui si infensum ahquis se gerit,

30 xpouxco; ou [;.(xXXov £t§coXoXi3CTp*/i(; £v otx*/i quomodo non majori jure idololatra appel-
voi/.tcG-/i(7£Tai ; O [/.ev ouv (TX07ir6i;, y.at t6 pou- labitur.i^ Hic finis igitur et illud sophistae
X£U[7.a Tou (JOfptcTOu T*^; y.axia^; , y.at tou consihum *, heec perversi hominis mohtio
7cov*/ipou "0 eyy£tpvi(7t(; •
cbG£t 7ir£pi£X.ot Ta^; g£- quasi, dum sacras imagines venerandasque
€ac[/.ta(; t£poypa<pia? ^
ptz^atco; av y.at tcov toUeret , facile etiam caetera, quae nostrum
S5 (xXXkCov Tou [y.ucT*/iptou Tou xaG' *iQp.a; 'rt£pt£- attinent my sterium, esset depressurus, immo
cotTo, y.ai t6 7r(3cv •/.aG*/ip*/iy.cb(; £'t-/i T*/i; 7:t(7T£co;. totam fidem subversurus. Non enim ahas
Ou yap ev (i'XXco [;.£'p£t to(7outo T(3c t*^; Geta; ea quae divinam spectant incarnationem
0lX0V0[/.ta; £§X(X7wT£T0 y.tVOUV£U0VTa '
£7r£tTI-£p aequo periculo offensa sunt, siquidem e primo
e^ auT*^(; 7wpc6T*/i; Ge^a? Te y.ai £vt£u^£co(;, ^rept- statim aspectu et congressu Christi dispen-
ao (pavw; T*/iv Xpt(7T0u ^tayp(x<pou<7tv •/,L«.t'v otxo- sationem nobis aperte expungunt ; et ecce

aflinitatem habebant circumvcnlus. Unus est Judaius,

,
— UtrBin alium librum Noster intendat,
(2) EipriTai.
dictus Sarantapechys in act. V. conc. Nic. ii et concil. an prima Antirrhelicorum capitula, ubi perpauca oc-
Paris. ann. 825.Mans. t. xiii. 198. xiv. 460. Cf. Joan- currunt de Iconomachorum gestis ac initiis, incertum.
nis cujusdam C. P. epislolam ad Constantinum Ca- — (5) 'O; xTTivwo/); additur inC, prima quidem raanu,
basilum, ibid. p. 62S. —
(1) Ev Ss ptwde^jOai deest in G. sed corrasa priore scriptura.
 ,

COMRA EUSEBTU3[. 377

vofxiav • xa; 6-/\ xal twv xara yv(6j;.-/;v [ji,yi^a- omiiiaex votosuccedin-cvidentur. « Undeiu
(xw; (i) ^'.aizapr/f^TccOai, -f IloGsv £v \j^.X^ « Yobis l)ella et pugnai? ^Nonnc hinc? ex
-r roXcfXOi xai 7:o'6£v u.xyxi'^ oCix, evxeOOev; « voluptatibus quye militant in membris
-r e;c twv •/^dovwv uj7.cov tcov CTcaTcuou-evcov « Acstris, » ut dicit divinus Jacobus. Inde
5 -r ev ToT? [xeXediv uj/.cov, -f o*/:<jIv 6 Oero; la- cnim impurus ille furcns , contumeliam
)cco€o;(2). E/.eiOev yap aroaavel^o e^ayKTTo;, contraChristum intulit, ejusquegloriffibel-

Tr,v jcaTa XpiTTo-j uSpiv e^eipyacTO (3), xai lum intcntavit, atquc nostram in fidcm in-
Tov xaTa T-r,; ^o';-/;; auToO sTraveiXeTO 7:o'Xey.ov, vectus, ea quaedecenter ac divinitusordinata
xai xaTe^^^eiGev r,acov rrtv ricTiv, ^iefj/to^oTTKTcV sunt , insolcnter ct multo cum Dei con-
10 auOaVjco? y.al dOe^co; Ta xaXw; xal evOe^co; cuv- tcmtu conculcavit. Christi autcm gregem ,

7iya£'va, xal tv; XptcTOu T:oi'{y.v/i, oia ^r, Xu/,o; sicut dirus lupus, dogmatibus , ceu mor-
^apu;, eiGTTeGcov ^o'yv.ac'.v, (ocTvep ^/'vaaci, sibus, nocivis et qua; animam euecant , de-
4"JXO90o'poi; x.al oXeOpcoi? £(77;apa;£. cerpsit.

CAPUT IV.

Ot'. t(ov lepcov vacov '/.y\ avaOvijxa^Tcov Tr,v eu/COdjxiav xaTec»xa<|^£v.

Quod sacrorum temptorum oblalionumque ornamenla dissipavit.

To'.ya'pToi/.aOaipcrp.ev Tcov tepcov oi/.cov r/iv Kevcra aedium sacrarum toUit ornamen-
*5 £uxo'7|;,'^av (4)' TauTov ^e eiTrefv, xaTapaTTei mcnta, id cst, Evangelium subvcrtit, sym-
Tf^j Euayye'Xiov • e^ouOevei" Ta iepa cufxCoXa
bola sacra pessumdat quibus Christi pas -
,
oi cbv Ta XptcTou 77aO/i crr,[;-a''veTai xai Ta
sio et miracula dcmonstrantur, quasi cum
Oau'}y.aTa, cb; av g'jv atjToT; xal TYiv Xoigtou
ipsis ipsam Christi memoriam ex animis
p.v/i'|;.r,v auTviv i/. ^uavTcov TvepieXoi twv /,ap-
20 dicbv •
evTeuOev t(ov euae^ouvTcov 6 ^icoyy.o;, evellcrit. Hinc sanctorum persecutio ; hinc
xal -fi JtaivoTO{x'^a tou p.uGTr,pi'ou z-r^q Tzicziioq, fidei mjsterii innovatio, et schismata; hinc
xal Ta cyiciJ.ctxx' at tcov (/,eX(ov exToy.a'. , 01 membrorum amputationes incredibilcs
,

Tvapa^io^oi £u,7:pr,G(;.ol Tr,; yeveiar^o; /.ai xe-

barba; et capitis ambustiones, confessoribus
<paX-^; T(ov 6[xoXoyviT(ov t*^? aX-/iOeia; •
-/caO'
illatae veritatis; qua quidem spreta sacrae
25 755 at iepal TTTuyal xal oi Tcivaxe? )[ GuvTpt-
paginae et tabulae pictae aut in pilis contun-
6o';xevoi xaTeOpauovTo, ri >iaT£7;t'p.7wpavTO cuij.-

«pXeyjuLevoi. dcbantur , aut igni concremabantur.

CAPUT V.

Oti £v 7ToXXai; atx'-at; tou; (xovayou; ev PuOot; OaXocGGr,; £'v Gaxxoi; eve^aXXev.

Quod mullis cum crucialihus monachos in saccisad maris abyssos projiciebat.

Ti ypr, TaXXa 'kiyzi^j ; o>; (iia^po^poi; ai/.tai;, Quid cictera dicam ? multimodis quomodo
xal 7:X-/iyat; i^.,'x\o'w.^ , /,at u^peGt TravTo^a- tormentis et dirissimis plagis plurimisque

3(j
^rat";, cppoupari; Te /.at <^eG[xor; , ot OGtot av^pe; injuriis, custodia ct vinculis vexati fuerint
77ep'.eS£'€X-/ivTO , OavaTOt; Efivot; xaTa^^i/.ai^rj- viri justi , ad inusitata mortis supplicia
(jtevot ; Chi Tiva; xal puOol OaXaTTtot , 6{y.ou condemuati? Quorum plures maris abyssi

(I) M/iOe-.o; C. — (2) 'Ia/.wSo;iv, 1

— (5) 'E;£tpYi(jaTo Iriarcliarum dicitur y) twv XptcjTiavwv StaxoaixYici;
:

D. — (4) Eu)'.o(7[j.txv, idcm (ju&d in libello Irium I'a- Christianorumornatwn,\)ixmdLiCQa.Opp,i. i.634,A.

,
 ,

378 NICEPHORI ANTlPiRHETICA.

Toii; oihioic, iT:i'Jor,bs.ici ,
xatvoii; eVTa<piot;, toT; una cum impie excogitatis, novo sepulcro-
GaV.xoi; uTvsi^e^avTO. EvTeiiGev twv Geuov xa- rum genere, saccis dico , exceperunt. Hinc
vo'vwv r, -TTapa^acji? xal s^ouGe'v/i'71? , evTeuOev divinorum praeceptorum transgressio el
Ta 7rpoypa[7,|7,aTa t*^; d.T:(x>'kziaq , zal TrpoOe'- contemtus ; liinc praescriptiones fatales , et
^ p^-aTa aTrevavTia? tSv lepwv Ge<777i<j[7,aTWV edicta quae diyinis legibus coutraibant,
tovTa,TOu<; tw 0ew Upojj^-evou; TOi; pactXuoi? jubentia ut leges a Deosancitae regis legibus
vo'aot; urays^jGat ota>ce);euo'[/,eva •
x,alGuveXovTa subjicerentur, et, uno verbo absolvam om-
eiretv TvavTa, Ta XptaTtavcov e'Gv] Te >cat vop.oi nia, Christianorum instituta et leges et res
jtat GiSy.GiJ.aTa otepptTCTo Te >talxaTe6e'S>;-/lT0. sacrae dispersae sint et eversae. Quid igitur
1" Ti ouv (pvif/.t'; -r OTt TOt (oaTrep 6 lo^yoi; outo; 6 dicam? nisiquod, quum «verbum crucis
-f Tou GTaupou Tofi; p.ev aTvoXXujj.evot? p.coota « pereuntibus quidem stultitia sit, iis autem
-f e(7Tt , Tol; oe coj^op.e'vot; vijji.fv, i^uvap.t; « qui salvi fiunt, nobis nempe, virtus Dei
-r 0eou eTTt. Kaf XpiGTo; ecTaupcop.evo? x//;- (( est. Et: «Christus crucifixus,praedicatus,
-r pu(7(7o'p.evo;, louoatot; p.e'v ecTTt cx.av^aXov, « Judaeis quidem scandalum , Graecis vero
15
-f iXkTiGi oe p.a)pta(i). Kat* O auTo; xetTat K stultitia. » Et: « Hic positus est in ruinam
-r et; xTwctv ttoXXcov xal avacTactv.-r Outco « multorum et resurrectionem. »

0/1 xai VI iepa tou EuayyeXtou i(7Topia* toi"; Sic porro se babet sacra Evangelii histo-
(/.ev xept TTjv ccor/iptav tou Xpt(7Tou otjcovo- ria : his quidem qui se erga salutarem Christi
p.tav /,axw;y.at (xGeco; (2) ^taxetu.e'voic, y.at£7:i incarnationem proterve ac sceleste gerunt
20 T-io' p.vvfp.-/] TauTVi aXuouGt (3) x-ai dcyaKkouGi qui in ejus memoriam insaniunt et lugent,
cxavoaXov y.at pXa^epiDv Ge'ap.a 7rpo'x.eiTat. offendiculum fit ac nociva ipsius imago.
^^ Bapu; yap e(7Ttv auTot; (i XptcTo; xat ev « Piget quippe eos Christum intueri, vel in
-T ei/Co'vt pX£Ti:o'[/.£vo; (4) •
-f Yjfxiv ^e toi; Trepi « imagine aspectabilem » . Nobis autem recte
T-/1V akrfyzw.v 6pGoTop.ou(7tv, e^viy/ict; tou O£tou de veritate sentientibus, ejusdem mysterii
25 (xuGTvipiou y.at avap.v/iGi;, xal co(p£X£ia<; p.e- expositio aut repraesentatio maximam con-
yiaT-/i; xat GcoT-/ipta(; 7wpoHevo<;, y.al ^toc touto fert salutis utilitatem, ac propterea sancta
G£ba'Gp.ta T£ xai Ttp!.ia >.eXo'yt(7Tat. nobis et veneranda existimatur.

CAPUT YT.

OTt 6 Ma[jt.a)va; (l^euoco; etcayetTou; dcytou; IIaT£'pa? p.a'pTupa<; tvi; aip£G£co; aurou.

Quod Mamonas sanclos Patres hsereseos suse tesles perperam adducit.

Katpo; Xotxov av £t-/i tou; tou Map.cova Tempus jam vero esset Mamonae magistros
otoaGy.aXou;, (pcova'<; t£ auTcov £t; p.£'Gou; Tirpo-
perpendendi ac testimoniis eorumdem in
,

20 GfiVTa; , Ttve; Te outoi etct, y.ai Tvi; 7iOt'a; ^o'^-/i;

medium adductis quinam demum iidem ,

sint,qualemve doctrinam profiteantur, aut

Tuyy^avouciv i^zxaGai , y.at oTiota toc 77ap'
quaenam astruant dogmata, explorandi. Sed
auTwv ^oyaaTt^o'p.£va, AIX £7ret§'/i XavOa'vcov
quoniara sibimet ille insanus illudens, ipso-
eauTov 6 avoviTo;, y.at auToiv tcov ^t^aG>C!zXwv
rum Ecclesiae magistrorum sermones, adver-
T'/i; Ey."/.7^v]Gta; Xo'you; y.aTa ei^^coT^oAaTpouv-
sus idolorum veteres cultores compositos,
35 xcriv Tzakai c«v0pco7:cov cuVTeTayp.evou; y.op.r^et,
sibi vindicat , Basilii nempe et Gregorii
Bactletcu Te y.at Fpviyoptou , AGavactou ye Athanasii simul ac Cyrilli, necnonet Joannis
p.VjV xai KupiAlou, y.at [j.e'vTOt y.at Ico(Xvvou, alteriusque Gregorii, insignium sane ac in

ter
(1) Mwpia, I. Cor.
emendarem locum luxatum supra
i, 18,23. — (2) 'AOiwr.Indeliben- (4)<T'atv6ij.£vo(;A,D.NihilfrequentiusNosterregeritquam
hauc pericopen; quare ex libris Iconomachorum aut
p. 354, ubiotaxEi-
[jsvo? sine apposito adverbio jacet. — (3) 'AXoioyffi B. — illorum solcmnioribus sententiis eam putem recanlari.
 , ,

COiMRA EUSEBIUM. 379

xal TO'j eTspou V^r.yo^iau (i ), twv aoi^t[7.wv toto orbe iiigciiti nomiiic fiilgcntiura, pro
y.at {/.eya ev T-Ti oixouasvr, >.a[x<^avT(ov, ou/C amcntia non sensit eosdcm ab illo adduci suae
yigOcTO 6 avoviTaivcov , x.aT7,yo'po'j; [;.a>.Xov y) potius accusatorcs iinpictatis, quam dcfen-
G'jv/;yo'po'j; tv:? ea'jTO'j •/.ax.o^oc.ia? x.aT.cov. sores. Etcniin prophcticas in Spiritu \oces
5 0'. oe yocp Tcov TrpoorTi/.cov toG nvs'j'(/aTo; et Apostolorum pricdicationcm c vcstigio
ocovwv Jtal Tcov a-ocTo'Xi/',cov */.•/; cjyaaTcov scqucntcs, dara \oce edicunt ab idolorum
xaT' i/_vo; io'vTc; , d lap p-/;^r,v y.rjp'j(7GOij<7iv iiisania liomincs exemtos fuisse ct dc mali-
airYi^^Xa/Oai cuWXof/avia; avOpcoro-j; , xal gni potcstate liberatos ( ubi Salvator in
T^; TO'j TTOvvipoj ciuvaGTSia; rXs^jOep cocOai tcrris coiivcrsatus cst , atque lumine verae
10 eT7i^£Or,[^,rj/4o'To; to'j 2(OTrpo; Tor; CTrl yr;, aiinitionis mundum illustravit) , et jam nul-
xal TO oco; Tr.; aXrOo'j; yvcocrsco; xaTauya'- lum supcrcsse iii mundo simulacrum. Ilaec
cavTo; Tco y.0Tt/.(o, y.al [^.r.^ev sti [x£'ve'.v ev autcm dicta nos circumamplcctentes nostra ,

xo'G[/.cp eiocoXov. TauTa (^e r.icei; Tcepi— tuctgo'- utique , summam iis gloriam rcfcrimus ,

(jievoi cb; r,{j(.eT£oa, Tiar; aciouj/.ev ty;; avco- simulque adversariorum insauiam palam
15 TotTto, jtaTa oe Tr; aTTOVoia; twv evavTicov producimus, contraria vidclicet credentium,
TTpoyeipi^cjfj.eOa , to; TavavTia tcjtoi; ^o^a- et Ecclesiam cffutientium necdum idolis re-
^ovTtov, xai £t^(oXcov o'j xaOap£U£iv Ty;v Ey.- purgari. Sic iile propriis circumventus adin-
y,X,ri'7''av y.£vo(pcovo'JvTcov cogtc to^; oiy.£toi; ventionibus, vel invitus subvertetur ex iis-

7:£piTp£TvO[i.£vov [/.yiyavr'[i.a'7'. , y.al [/.vi pouXo'- dcm unde summo cum studio coustruxerat
20 (jievov xaTeTTpaoOai, e^tov r,v a-jT^o ^tacTvou- jcdificium vanitatis , simulque ipsi idem ac-
or? oixo^o[7.£iv Ta Tr; [/.aTai()TviTo; , xal cidct ac si quis, firmum intendens et rever-

TauTo (2) T:e7:ovO£va'. , xaOaTTsp zi ti; xaTa berantcm scopum, reeiprocantcm in seipsum
(TTeppou xal avT'.T'j'7:o'j Pa'XXcov e<p' eauTov sagittamexcipiat. Atenimsi forte essent non-
otVTavay.Xco[/.evov to ^e^Xo; dn^iyz-OLK. Et youv nullorum scrmones quisimpliciter etgenuino
25 xal ccXXcov Tivwv elev 01 (3) >>o'yoi arvXco; sensu idolorum insectantur insanos cultorcs,
xal yu[/.vri t'o ocovr; xaTa £li'^coXo[/.avouvTcov quique nihil cum evaugelica dispensatione
otvOpcoTTCov xpoTiyfy.evoi , co; xaT' 0'j^£V t*^ nostra commune habeant , hos evertere
eijayyeXixr, uTwoOecei eTvixoivojvouvTa; , ireipa- qui studeret , eadem ac ille stultitia ac
cOa'- avaTpe'7:£iv t*?,; icr; e*/,£ivc;) 7:aoa7:X*/icia; insipientia laboraret. Quippe quod evanuit
30 xal a€o'jX'-a; tir, av. il; yocp toi T^Xeov demum ac iii noctem abiit prisca deorum
e^r^^avtcTa'. xal a7:*/;t/.a'JpcoTai 'h 7:aXaia f^£'.ci- superstitio , ubi oriens ex alto illuxit
6aifi.ovia, ocvaToX*^; e^ u({jou; (pave'!(j*/i;
(4), satis superque ex Spiritus documeutis,
I*/.avco; [;.£V xal hvj. twv Toij Ilve^Jf/.aTO; ^i- uti ostcnsum cst in antca dictis , nobis
^ayt/.aTc.jv , co; £v toT; 7:poXa€ouciv exf^s- plane confirmatum est. Clamat nimirum
35^£tXTa'. , 7:£7:X*/ipooop*/;i/.£0a. I3oa ^e p.e'ya -ri vehcmenter et magna voce ipsa rerum vc-
Tcov 7:pay[ji.aTcov ccA*/;'0£ta xal -/i
*/piCTtav(ov ritas , ac christianitatis ratio et conver-
^o'^a xal 7:oX.tT£ia, twv 7:por,yop£u[/.£vojv to satio ,
pr.Tdicta certo certiora esse , et
a'|£u<^£; xal T*/iv £X?aciv [/.cyaXo<p(ovoj; x*/;- ipso eventu comprobata : unde qucmquam
puccouca* £^ ojv Twv x£voXoyo'JvTOJV xaTa t*/;; inania jactantcm adversus intemeratam no-

(i) rp/iTfopiw- Tcslimonia inluelur allata ab Icono- (Mansi Concil. t. xiir, p. 294 el seqq.) , quorum ct
machis in pseudocoiicilio Nic;ono, qiiod alicubi Noslcr ccteroriim tcstimonia aut spuria aiitpcrvcrscflcpravata,
procacitcr appellat KriTr^oaOvc/oo; , S'.a t6 toO cjvdYov-o; aut c\ ipso tcxtii continuo, siinilihnsque coriimdcm locis
Constantinum ncmpe Copronynnim, in quo
9t)6y.o7tpov, cxplicanda discrte Niccpliorus dcmonstravit. Euschium
advcrsusOrlliodoxos pcrpcramadducti suntEpipbanius, lamcn ac Pscudoepipliaiiium pcculiari qiiemque libro
Nazianzenus, Cbrysostomus, Allianasius, Ampliilocbius, diiiit cxplodendum. —
(2) TauTov A. (5) 01 dcest —
Theodotus Ancyranus , una cum Eusebio Caesaricnsi in A. — (4) 'ETtifaveta-/); A, Luc. i, 78.
 , : ,

380 NICEPHORI AINTIRRHETICA.

stram religionem patet essc amentia deper-
7rapavoy,ov. ditum.

CAPUT YII.

Oti ^i5a<j^a'Xou; 7rpo'J0-/i5cev Euae^iov tov apstavov )tal fe7ri<pavi^y]v tvi'; aipsGew; twv
Aoy.-/)Td)v.

Quod magistros proposmt Eusebium elEpiphanidem, illiim quidem Arianum , hunc vero
e secta Docelarum.

Ou/CoGv TauTi [xeOevTe;, im tou? eifjyiyv;- Sed de jam in expositores

liis hactenus :

Ta^ Twv {AaTatcov (^cyfy.aTwv xai ^vi tco );o'yw insulsorum dogmatum scrmonem conver-
5 Tpe!]>o'[xeOa. 01 ori ava'p,e(7ov ayiou xal PeS'?)'- temus. Illi porro quid intersit sacrum inter
Xou ou ^ie'GTei>.av, ou^e oti )caGap6v a>caOap- et profanum non distinxerunt nec novere ,

Tou (^tevvivoj^ev eyvwaav eTvel TioTe p.ev euo'- in quo mundum ab immundo differat scili- ;

vac, TtOTe ^e eiowXa c^aXepwi; jtai aOew; toc cet quuin modo imagines , modo idola haud
cu[j.&oXa TV)(; crwTvipiou oi)covo[;.t'a(; tou Xpt- absque fallacia et impietate appellaresym-
10 CTou >taTOvo[;.a'(jai TeToX^jLyfy.act , tvjv eTtl TOti; bola salutaris incarnationis Christi non du-
^UTCx.mq 7rpocv)yoptav eT^l tix ayia [xeTa^xei- bitaverint rerum nuncupatio-
, et futilium
oovTe;. Eicl oe oi ev toutoi; t6 Trpouyov nem adsacra traustulerint. At inter eosdem
(X7ro(pepo'[/,evoi (i)* prffistantiore loco conspicui sunt
Eu(7e'§io'; Te 6 ^u(7Ge^-/;(; , 6 t-^? Kai<7a- Eusebius quidem ouffaeSvi?, Caesariensis
15 pecov T-^? xaT(3C IlaXaiGTivrjV xaxw; y,al Ecclesise in Palaestina malo omine ac nefando
(zae'[Avco; tvjv tepwcuvviv ey^wv , xcd tv)'; (zOe'ou sacra gubernans, quique in scelesta ac nefa-
y.ai avo(7iou twv Apeio[7.aviTtov atpe'(7ewi; , xal ria stultorum Arianorum secta, quam nos-
viv aOetav ot /,aO' v)[j,(Z? (^t^a'(7x.aXot 6vo[/.a'- tri solent magistri atheismum dicere idem ,

Qou(7t, /cat 7:a'Xai. /.ai vuv 7rpo)caOe'Co[J.evo;. olim et etiam nunc primas partes egit.
20 EtTa E7;tcpavt(^v)c (2) ou cpavet; ev Ey.yl-riai<x. Tum Epiphanides, haud (pavsU in Eccle-
xai ev Xoya'(7tv avopwv ^rtoTvoTe, vuv ^e L/,e'ya; sia neque in nobilioribus umquam jam
,
,

e(;v)yv)Tvi; xat ^i^dic/.xkoq (zvacpavei?, ou pi^zX- expositor ingens ac splendidus magister,

Xov Tou (zpetavt)cou Ota'cou /.at auTo; outo; et ipse non solum Arianorum thiaso sed ,

Tuyj^(XV(ov, v) T-fli; twv Aoxv)twv (Zi^o^ta; y.at et Docetarum vesanise et Manichaeorum

25 T{ov Mavtyat'(ov (zOeta;. atheismo addictus.
ETTtfpavto^r^e t-^; Ru7rptwv (xp^tepeu;, 7:ap(X Deinde Epiphanius Cypriorum archiepi-
Tot; 7rept t6v Ma[7.(ovav xat 7rXaTTo'[7,evO(; )cai scopus , ab ipsis Mamonee asseclis confictus

(i) 'A7iocpatv6(x£vot B, C. — (2) 'ETTtcpavior,;. Paucisne- gularem contra Epiphanidem dissertationem suam edi-
cesse est delibare quae Nicephorus in hujusce tractatus dit et spuriorum opusculorum titulum hunc fuisse
,

posteriore partepermultiscxponit, ociusseriusve a nobis retulit : Aoyo; •/ata Tuiv £7itT-)f]5Eu6vTwv TioteTv siSwXtxw
edenda. Nicephoro igilur Melropolita quidara Sidcnsis 6ca|xco elxova; et; (icfo[jLotw(7tv xo\J Xpio-ToO xat tt^c ©eoToxou
narrabat se , quum Natoliai in Phrygiajuvenis ageret xal tiIjv MapTUfwv, £Tt oe xal twv 'A-^^skuyy xai IIpopTiTwv.

circa nascentis illic iconochisticae haeresis priniot- Adversus illos qui idololatrico instituto imagines
dia, iiicidisse in codicem quemdam, in quo de- facere studenl quae Chrisli similitiidinem exprimant
scripta crant ficlitia isla Epiphanii opuscula, reperis- necnon Dei Genitricis, Martyrumque, quin eliam An-
seque in inscriptione crasam fuissc lilteram A ut pro gelorum et Prophetarum. Ex dissertationis serie ap-
Eni4)ANIAOY legerelur Eni^^ANIOY: P.r',^^''.^ «Pf
^"j^'" 'P™
•"'''"1 Epiphanii ad

iheodosium Augustum enistolam cuius Iragmentum

,.,, ,.

J ,
•
11 r 1-
''/^" superessent adhuc fraud.s
Tl'T' lA T , .^ ^^, g^,^^^^ -^^^,^^
,
^f. Damas'c. opp! lom. i,

volumen asservabatur, praeerat. Hinc Nicephorus sm- {

^gi
 ,

CONTRA EUSEBIUM 381

y£ipOTOVOU{/.£VO?' OV 0'JT£ ei^£V •/(

K'J77fO;, 0'JTc uti ct consccratus ;
qucin numquam \i-

TO'j; exeivo'j >.o'you;, [/•£/?'• y-oiX G-zfaspov, a;cv ditCvprus ct dc quo nuUuni scnnoncni,
,

ad liunc usquc dicni, audivit.

XO£V.
Scd ct alii forsitan erunt corunidein infi-
AXkoi T£ o'( Tiv£; TOUTWV slev Tv;; a-i-
delitatis suffragatorcs ac patroni. Lcontios
5 CTia; cuaopa'f^u.ov£; y.al cuvr'Yopoi. AeovTio^j?
vcro ct Thcodotos ct Basilios , et si quos ille
^e /tal 0£O^o'to'j; y.al BxcO.eiou; y.al £i tivs;
liabcat rcligionis hostcs, qui velit eos secun-
eT£poi TYi; £'jC£S£ia; avTiO^TOt, 6 po^jXo^oievo;
dnm tucatur
illum rcprccsentet , ct iis sc
xaT' ex^rvov av^o'.avToroi£iTco, xal —oo^xk- ac vcrba qualiacuinquc ipsis affinxerit, prae-
^.ecOco, xal Xoyo'j; oio-j; av a'jToT; dvcc-Xd- propcrc recitct quod agunt ctiam nunc
:

10 C£U , c/c^ix^oiv a-ocToaaTi^^eTO) •

o tvoio^jciv ipsius ingenui asseclae. Qui autem haic no-
oi aCiToCf vCv ooiTViTal •\'vr^'7'.oi. 01 yap oTt tw mina sibi jurc vindicant, hi ab Ecclesia non
ovTi Tal; rpocr.Yopiai; Ta'jTai; £77ix£xXv:[/,£'- recedentes, cjus in lcgibus stctere, verita-

vot , £VTo; T?,; ExxXr.cia; twv G^cawv ecTvf- tisque mcrito habentur \indiccs, quantum
xa'7'.- xal Tr; aXr/Jeia; cuvr^Y<^poi xaTaXaa- cx gcrmanis corum libris viderc cst, uti
dcinccps in sul)sequentibus demonstrabi-
15 CavovTai, ocov ex twv Y^r,ct'cov auTwv Xoywv
tur. Equidem si vidcremus quos sibi con-
ei^evai, xaOa^rcO £v toT; j/£T£77£iTa oiaoeiyOrj-
vocavere testes, alios aliis succedentes , ct
cETai. Ei {ji£v o'jv Eiopfbv.Ev TO'j; cuyxcxXvifxe-
eadcm in tcstimoniis consona voce asseve-
vou; a'jTo:; {/.apTupa;, aXXr^^O'.; t£ eTroaevou;
rantes, tunc paulo major animo cura insi-
xal t6 evXoYot; cja<p(ovov dtac(6'^ovTa;, Ta'ya deret. Postquani vero e contrariis inter se
20 av Ti rX.EOv v^atv ^ta (ppovTt^o; iyivcTO. E-£i viis gradiuntur, et impctiti , impugnan-
^e a7r£vavTt'a; aXXr^Xot; laci (^aXXovTe; t£ tcsque singuli singulos opprimunt, par erat
xal PaXXo'a£voi ut:' aXX*/f)>(ov 7r'^rTouciv, £'d£i nos sedere spectatores certaminis, praebe-
[JL£V viaa; G^aTa; aTTOxaGrcOat tv;; ^Ay-ri^, xat reque otiosos ratos fore ut ab illis suf-
:

(z.v;o£v Trpayaa £/£tv i^apxeiv auTO'j;•

EauTOt"; ficienter fiat contrariae sententiae subver-

25 oioaevou; Tvpo; Tr,v t(ov evavTtojv boyjjAxoi'^ sio ac coufatatio ;

quum ipsi animadvcrtere
debcant quanta inter se dissonantia confu-
reptTpo^rr.v xal avTtO^ctv , xaTavoouvTa; au-
sioquc intercedat. Ne vero videamur argu-
Twv xavTauOa t6 ac'j'pL^aTov xat ac'j[7-^(ovov.
mentis laborare, et silentio nostro accu-
AXX' tva \x.-/] (b; 7:p6; to'j; iXeY/ou; ^ta7:op£tv
sationisansam praebcamus ideo vocem ,

oo'^avT£;, Ypa^'/!'' <Jiw7;v;; oic(0[;.£v, TauT-/) TOt

nostram veritatis ad usum accommodatam,
30 t6v •/^[.;.£T£pov XoYO'' T-7i aXriOeia cuv£pYO'j[;.£-
mendacio adversariorum opposuimus.
vov T(o ^{/£'J6£t T(ov £vavTi(ov avT£cr/icaa£v.

CAPUT VIIT.

Oti EucE^to; XTtc^JLa xai u7:"/;p£T'/;v to'j IlaTpo; t6v Yiov 'k^yii..

Qiwd Eusebius crealuram esse ac Patris minislrum Filium dicit.

AA OTl [/£V huCSbtO;, tV £VT£uOcV ap!;(o- Ab Eu.scbio igitur ut incipiamus (fuit ete-

(/.eOa (xai yko t-^; ^ucc^^ou; Ap£tou (iXy.- nim scelestae Arii blaspliemiie defensor stre-

c(p^/it/,ia;u7:£p[7.ayo;(i)''j 0£p[/.f>TaTo;r.vxatY'''/;" nuus admodum ac calidissimus et maxime

(1) 'YniotioL/o;. Eiimdem alias vocal TtJiv 'Acsiavaiv Apol. col. 753, c.
II, Pcfav. de Trinit. V\h. i, c. xii,
;

ox&6t:o),'.v, alias Tr,v -o-Jtojv x&p'j^r,v y.at iy.soTro/tv. Eo- n. Niccphorus plus semel iiiemiiiil, nec quem-
11). ,
dem jure quo Hicronymus « merito, inquil Petavius , quam latere suspicatur, quod tamen pcne omisere con-
Eusebium Arianum ct Arianorum signiferum ac priti- ciliorum collccliones amplissiinjc, Alcxandrinuin fuisse
cipem sic vocat , ut perpetuam hanc in co infaniiam concilium, iii quo damnalus fuit Eusci)ius ct excom-
fuissesigniticet» {ApoL conlra Hufin. i, col. 724, d, el municatus. Hsec ab iuitio librorum suorum ea de re
 382 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
cuoTaTO?), £1 TTOu T'^? [/-Syalvii; exsivvi? y.ai tepai; sincerus), tarnetsi in magna illa ac sanctis-
Guvoi^ou TV); £V Nt/taia Tvi (piXoy^piCTw xaTa sima Synodo quae in Nicaena civitate, Christo
BiGuvou? 77o'X£i 0£o'9£v GnXkcyei(jr,c, uro/-pivo'(A£- amabili, in Bithynia provincia, divinitus
collecta fuit per simulationem adliaeserit
VO? TW ^o'y[XaTt <7UV£TtO£TO, 0|7-0J; Tri.c otxEta?

aTvAviye, x.ai ota touto TraXat dogmati; eumdem interea a propria non
5 atp£(>£a)i; ouit

yo^ou ar:zkr\k'x.zai xat

recessisse hcfiresi, et eam ob reni olim ab
Tou Tvi? fex.y.Xr,<jtai; £>t-
gremio ejectum fuisse ac repudia-
Ecclesiae
P^SXviTat, oXtyou; 7:ou XaGov (i) ^ta^£u^£Tat,
tum, vix quem id pra^terierit uUus erit, nisi
o(70ty£>.iav a[AaG£t? xai Xo'ywv £y.y.'Xr,Gta(jTt/.tov
qui rerum vehementer ignari nec minimam ,

'^'/.tcTa [X£T£cyj/i/COT£;. O? y£ x.at -^po^vot; Ttctv

ecclesiasticae bistoriae notitiam hauserunt.
10 U(7T£pOV UTTO' T£ ap/ l£p£(OV Xai l£p£WV TWV Y.aXCt.
Praeteritis enim temporibus ,
jubentibus
Tviv AX£^av^pou [y.^yaXoTToXiv, Tr; twv opGo- pontificibus et sacerdotibus in magna ci-
^o'^(t)v [jtvvifAVi? aiiro/CExvfpuy.Tat , -/i^vi nvwv t6 vitate Alexandria, ab Ortliodoxorum com-
TV]vi)cauTa ).o'yoi(; (XT^aTViXot? (2) Tirri ^£X£a'(o- munione alienus renuntiatus est nonnuUis :

[Aevtov , (o; £tvi [j!.£TaO£'[j(.£vo; Trpo; euai^eiav etiam tunc ideo ob illius sermonum falla-
15 y.aTayvoui; Tvi? aip£(7£(0(; • ot ^v) x.at xavovt)coi'i; cias deceptis, quasi redierit ad sanctam
^£G[.'.ot'; ^caOuTCoSXviGfiVT^i; £7rtT£Ti[xviVTat. Tt fidem, sua damnata haeresi ;
qui sermones
etiam canonicis vinculis subjecti, reprobati
^£1" Ta TwXfitco X£'y£tv ; ax,ou(javTa X£yo'vTcov tcov

OfioXo^ycov Tov ouy outco? ixceSvi ooyfJ.aTtGTviv

fuerunt. Quid plurai' quum audio theologos
,
assereutes neminem tantum fuisse impietatis
0(jov syOpov xat <pt7;o'v£ix.ov
,
^//ib' av aXXov
doctorem, hostemque et adversarium verita-
20 7] EiKjE^tov oucOat, TouTOu Totvuv at ^covat
tis,quantumfuisseEusebiumputandumest?
7:p6; (juvviyoptav tou oo'y[7.aT0? auTcov £tXvi[«,-
Ecce cujus verba hi ad suum dogma pro-
{;.£vat , ot(X Tt^ auToT; U7i:o€a0pa y.at y.p-/i7irl;
pugnaudum arripuere et fundamenti instar
7rpo'y.£tvTai , r/. t-^? y£ypa[j.[7.£vv]i; auTw 77p6; ac sustentaculi imposuere desumta videli- ;

KcovcTavTtav tviV pactXtiJcav (3) fiTrtcToXvj? cet ex epistola quam Coustantiae imperatrici
25 £^atp£0£Tcat £7rtTp£7r0UCaV TVjV TOU 2o)TvipO? rescripsit ,
quae ipsi mandatum dederat
*/l[xcov XptcTou £ty.Q'va £>c7r£'[X'|iat auT-?i'' a.<; yap mitti sibi Christi Salvatoris nostri imagi-

£i; auTOV Tov 0£6v Ao'yov ^uccpnp.iai; cuyj-e-

nem quas autem
;
in ipsummet Deum Ver-

ypa(p£ y.aTaXE^vOtTactv £7Tt/cpu(|>a[;.£vot, tva [/.v]

bum l)lasphemias congessit , eas locis illius
omissis occultarunt , ne quuni iu promtu
70i 7Tpoy£tpcp TYiC, pXac(pv][xta? >tai TixXXa Trapa
istiusmodi convicia liaberent auditores, cae-
30 Twv (zy.poco[j!,£'vo)V ^rapopaGct^EV. Outco yap
tera ob ha^c coutemnerent. Sic enim saepe
rravTayou Ta 7roo(pav^ tv)V (y.c£o£tav iya^ia
quae manifestam impietatem redolent, ce-
u7irocT£XX£tv £^£7r£T-/i^£ucav. AX"X'7i[Jt.tv ys aY.6-
lare nituutur. Verum idoneum aequumque
XouOo'v T£ •y.ai 7rp£770v v£vo'[xt(jTat 7rp6 Tvi»; £t?
nobis visum est antequam ipsum testimo- ,

Tviv ypvictv £yj(_£tpvic£co(; £y.£tva £i(; p.£Cou; Trpo- nium tractetur, quo manifestius discoope-
ssOcivat, tv' £y.SviX()T£pov auTcov £yx,aXu©G£t'v; t6 riatur eorum versutia ac impietas, cuncta
y.axoupyov xal ti ^ucc£^£ta. Et ti? yap [;.£Ta in medium proferre. Si quis enim prae ma-
y£t'pa? t6 oOvOv cuvTay[7.a Xa^ot , £upric£t £v nibus totam illam teneat scriptionem, in ea
auTcp ouy aTva^, aX)Jx y.at 7:oXXay.i(; aq ilc, t6v quidem non semel, immo vero multoties
reperiet quanta in Filium unigenitum ac
(7.ovoy£vvi Ytov y.at 0£6v Ao'yov u§p£t; £^u(p-/iv£v
Deum Verbum convicia protulerit; ubi
fto £VT£Tay[7.£va?* £vOa uT:o^eQrr/.QXa xai ^£UT£pov

exposuit : Tivi ow. Hv5yi/,a v.ai y.arasavyi... 6i- •/al xpvot; g(x>,A£t, [jiY)Sevt e^etvat riuv euffegouvttov Xpt(TTtav(Sv eii; [xvy,-

7t),£toffiv uaTcf/OV, in€i xb ooXspov zy):, yvojjj.Yi; Ttaiv e/expuTtTO, (J.V1V ECKjeSiou levat xaOoptcaira (De iimnac. Fide, cap. xr,
y.at p/vijji.r|V auToO iioteTaSat v;|iouv, tou t(Ijv opQooolcov y^opou cod. 909, fol. 10) Se(^ prolegomena ubl plura de Eu-
. ,

TUYxdtveiv uuoXa[j.6avovT£;. Toutou; -/aTa x^iv 'A>,£^(xvSpou sebio, conferanlur. (l)Aae(bv codd. —
(2) 'A7raTri).oT? —
—
•?)

[j.£Ya),67io),iv ffuv£),6ouffa otjvoooi; xavovixoTc o£a[J.oT; utto- deest inB,G-,Ttot deest inA, D. (3) BaaOetav A.
 ,

COMRA EUSEBILM. 383

0eov |zeTa tov 0eov x.al riaTeoa aTTOCpaiveTa», cuiu subjacentem etsecuiidum Deum, post

xaTa
Oeum et Patrem osteudit, miiiislrum scili-
u7aip£T-/iv T£ £v ToT"; Tr,v /.Tiaiv yevo^y.s-
cet iii creationc et anteriorem creationi,
vov 7;pcC?uT£co'v Tc TT,; •/CTiceco; tyi /CTicsi
,
inter creaturas eum reputans ac creatum
C'jvap'.6p-wv, y.ai ^cTicaa ^0Yi/.aTi^C()V auTOV (i ). asserens.

CAPUT IX

Ex Tr,? TTpo; KwvcTavTiav iTzicrok-},:, Ed<j£Sioi» tou Apeiavou.

Ex episloJa Eusebii Ariani episcopi ad Conslantiam auyuslam.

I.

-r [Eirel ^e /calirepi tivo? ei)co'vo? co; ^y) ToGi " Quoniam autem et de quadam imagine,
Xpi(JToG yeypacpa; , ei/Co'va j3o'j>.ou.£'vyi cot quasi Cliristi ad me ima-
, scri])sisti ,

TauTY.v ixp' •/^u.wv irej^.oO^/ivai* Tiva )^£y£i;, giiiem quidem \olens hanc tibi a nobis
mitti, quamnam, quaiso, qualemve dicis
xai TTOiav TajTYiv, •/;v «p-/;; to5 XpiCToO
eam quam perliibes Christi imaginem?
£i>co'va(2); 0'jx, ol^^a 7:o'9£v aj—/) opar.Oeica ,

10.^ TO'j Xon satisenimYideo undenam tibirepente

2wTrpo; •/jU.wv ^iaypa^ya'. £tVjva TTpocr-
subierit jul)ere Sal\ atoris nostri imaginem
TaTTci;. no''av to'j XpicToij £t/Cova i-.i-
adumbrari. At qualem Christi quairis ima-
^yiTcf;; t;o't£oov t/,v al^/iO-7; •/cal a[7.£TaX-
ginem? aune \eram illam et incommu-
Xa'/.Tov, -/cal <p'jG£'. Tou; auTOu yapa-/.r^pa; tabilem qua3 in substanlia ipsius fert
,

^£pou(7av (^3)* •/!) Taurr.v -Jiv oi^^/iaa; avctX^/i- charaeteres ; aut hanc quam propler nos
15^ (p£v, Tnq Tou ^0'jXo'j j^-opip^^; (4) 7r£p',0£|;!,£- assumsit, servilem, quoad schema, for-
vo; To Cfy^y.^ mam induens?

IT.

-r O yap tou 0cO'j Aoyo; x.al 0£o;, [;.op- « Verbum igiturDei et Deus servi forinam
-r o^^v ^ouXou XaCwv , ev 0|jLou6i/.aTi cap)co; (( assumens, « in similitudine carnis peccati
aaap-ia; T^/iv aL/.apTtav /CaT£'-/cp',v£v (5), -/i « peccatum damnavit, » utdivusait Aposto-
20 ^ (pr,civ Ocio; A-o'cTo7.o; •
0'jtw; •/;aa;
« lus. Sic utique nos a veteri amarulentia et
r^; ~a>.aia; 77'./cp'^a; /.al d^.iv.ovix,-/;; 6ou-
« daiinoniaco servitio , dum pretioso san-
Xfiia;, TO) Tijxiw aiaaTi ).uTpw<7a(/.£vo; (^6)
« guine redemit, liberavit. Duplici forma
a7;*/;l£uO£'pwG£v. A-Jo [/.op(pwv a'jTw -rrapt-
« dum ipse coiistel , de illa quidem Dei
<7Taa£V0)V , 7w£pl l/.£V
(7) T-^; TOU 0£O'J [AOp-
•«»— ^p; oudfi auTo; r,youaa', « forma haud putem te esse sollicitam , se-
C7£ i;-/;t£',v, a^ra^
7:ap' auTOu (8) ^raK^^uoj/.^v/iv, oTt 0'jT£ tov
« mel quippc ab illo edoctam, neminem co-

-r-IlaTepa Tt; e^^vco, eJ ^.•/i 6 Yio; (9j ' ouo' « gnovisse Patrem ,
preeter Filium , iie([iic

(1) Kti-Jixa 2oYu.aTi:;wv a-j-ov. Hic duxiinus inscrcndam p. 51^ ; dcesse videtur prooemiuinseuexordium,
t. XIII,

Eusebii aJ Conslantiam epislolam omncm, proutNicc- nonriulla ccrte circa inedium dcsidcranlur, lortc plura
plinius ipsc variis iii locis eam dispertitus cst, jam sub (inein. — (2) Iv./.ova. Hicc prima cpistol.e vcrba
nuinuimus fiiisse tantum gr.xce evscriptam ah editore dcsiint in Nicoplioro. Supplevit coiicilium Nicajnum II.

Niccpliori Gregora; Boivin , ejusquc cruditis notis acces- Coivil. Mansi , I. xiii, p. 51 i, A. — (5) 'l^ipouTav. Rc-
sisse, in Corp. scriplor. Iiist. liyzanl. part. xix, cdit. spicit forsitan Ilcbr. i, 4. — (4) Mos^r,;, Philipp. 11, 6-
Paris., p. 79o, Bonn. p. 1501. Frngmcnta (|ua'(lam — (0) KaTr/.pivEv.
— Rom. viii, 5. —
(6) AuTpwidfj.svo;.
Nicepliorus ipsc attiilil inicl. p. OiO; paulo plura lia- I Pelr. IS, 19. (7) 'A/.Aa -KtzX o.£v jri Act. concil. —
benlur iii Nictena synodo gcncrali ir, Man<i Cuncilinr, (8) llpo? aOToO uct. concil. — (9) 'O Vi(j;. Joau. vi, 46,
 .

384 NICIiPHORI Ai^TIRRIiETICA.

-r auTOV Yiov yvotYi tcotc' Tt? eTua^tto?, £'! p.-/i

« ipsum Filium condigne quempiam cogno-
-f- v.ovO(; 6 ysvvYjCra; auTov naTvi'p...-f « visse, nisi unus qui illum genuitPater...

IIT.

-r AXka. yap TravTtoi; tv;; tou Bo6\(iu p,op- <" Et quidem requiris, nec fallor omnino,

(^vi; (i) eTTrC'/;'^^^? ['^'''y et^^-ova] ,

xal oO ^i' servi formse imaginem simulet corpusculi
71 aa? TTspisSXvfO"/) Gapy.tou. AXXa Jtal touto quo propter nos indutus est. At illud glo-
Tri? Geo^TviTOi; avax.ejcpacOat p.ep.a-
T-fl ^o'^"/i rioe divinitatis commixtum esse didici-
6v]'-/.ap.£v, xal jtaTaTveTToaOat to Gvvitov utto
mus, et absorptum esse a vita mortale.
Tvi? ^wvji;. Kal ouTt tcou Oaup.acTov, et [;.£Ta
Nec jam mirandum est quod post illius
Tviv eti; oupavou; avooov TOt.ouTo'v ttou 77£-
ad coelos reversionem , simile quid visum
10 cp*/iv£v, 67:oT£ /.ai ev avOptoTVOi; I'ti Pioteucjv
fuerit, quandoquidem in liominibus ad
6 0£o? Ao'yo(; , toi; £y/cptTOi; twv £auTou
huc vivens Deus Verbum, selectis suis di-
[[;.aO'/iTwv 7rpoappaSwvt"(o'|/.£vo; tviv
(qJJ
scipulis, quasi perpraeviumarrhabonem,
Oeav T'fl$ auTou ^acit^Xcta; ,
|;.£Taba>.a)v Tviv

TOU praestita regni sui visione transmutavit

TOU ^OUXOU [AOp^rjV, aUTVlV £X£tVVlV S7TI ,

15 opou; u7r£p tvjv avOp(07:£tav (puctv eTTtoe- servi formam, eamque humana natura
^£t"/.Tat (3)" 0T£ TO Lf.aV 7:po'<7(0770V aUTOU superiorem in monte ostendit : quando
a7k"/]'cTpa(|^£v (o; 6 viXto; , Ta oe iaa^Tta (oi; vultus ejus resplenduit ut sol, et sicut
TO <p(o;. lumen vestimenta »

IV.

20 -r Ti$ ouv xr,q TOcauTvii; (4) a^ia? ts " Quis igitur tantae illius gloriae ac ma-
y.ai ^o^Tti; Ta? OLT^onzik^o^naQ y.cd a7ra-
jestatis vibrantes ac fulgurantes splendo-
CTpa7:TouGa; [y.apixapuyai; oto'; t£ av Etvi (5j res effingere valeat mortuis et inanimis
)caTayapai;ai vexpot; xal a^|;uyoi; yp(6[j-a<jt
coloribus ac umbratili pictura ? Quam sci-
y.ai G/itoypafptai? , otto^ts p,-/ic)£ iy.^Xi^^ai
licet contemplari eo fulgore conspicuum
25 auTto (6) TOUTOV 6<pO£VTt Tov Tpo'7rov , oi

OcG^TSGtot uTTEixetvav ^u.aOviTat, ot yse^rsGov

sui non valuere divini discipuli ;
qui ni-

d^ctTTpoGcoTTOV, a<po'pviTov auTOi? To Oewp.svov mirum in faciem proni, non posse se illud

6ij.oXoyvfcavT£? ; £t o'quv (^j to^ts vi £V cap- spectaculum sustinere confessi sunt. Igi-
xt (8) auTOu (7.op<pvi TocauTvii; £Xay£ ouva'- tur si ilUus in carne forma tantam po-
30 -r p.£(o;, 7rp6; T'^; svotxouGvi? auT'^ 0£o'tvito? tuit sortiri virtutem, ab inhabitante in ea
[jL^Ta^V/iO^tGa , Tt y^pvi Xsystv , 6t£ t-/iv Deo mutatam, quid oportet dicere, tunc
OvviTOTViTa a^iroouc, ;cai tviv (^Oopav a770- quum, exuta mortalitate, et corruptione
vtJ;(X[^.£V0(;, T*^; tou oouXou [/.opcpv;? to st-
abluta , speciem servilis formae in Domini
^o? £t(; Tviv Tou o£G770Tou y.ai 0£ou ^o^av
et Dei gioriam transtulit, post partam vi-
33 [AST£G)t£uaGaTO ,
[;.£Ta tviv y.aTa tou Oavix-
delicet de morte victoriam et reditum in
-r Tou vi/CViv (9), x,at [j.£Ta t'/iv tlq oupavou?
coelos, post consessum ad dexteram Pa-
-r avoi^^ov, y.ai [X£Ta t"/iv sv tw PaGtXt/.(o Opo'-

(t) Mop9-^:. Apposile licet minus eleganter addi ^5) 'ETiioeociy.Tai. Mattli. xvii Marc. et Luc. ix. —
videtur in Aclis conc. formx requi-
Tr,v £t-/.6va servi (4) Too-auTY); , Act. conc. — ;^

(5) "Av ^ ib. —

(6) ITpoff-
ris imaginem. —
:

(2) MaeriTwv apud Gregor. cod. reg.

,

6li<\ici.i amGi iiil toO opovi; , ib. —

,

(7) El yoOv , ib.

—
olim 2932. Codices autem nostri habent Xoywv. — (8) 'H svffapxo; , ib. — (9) Aixyiv, B.
 ,,

CO.NTRA i:L'SKr.u-:\i. :\H;)

vw iu.oi Ta diiik to-j riaTOo; l'<^puctv, asTa " Iris, rcgio iii lliroiio sliihirauin, ])ost
T7;v iv Tor; axaTOvoy.acTOi; x.al app-/fTO',; <' compositaiu iii groiuiis iiicllabilihus et
-r x.oXttoi; to-j IlaTpo; avarau^riv, ei; r.v « iiiiioiuiiiaiidis Patris quictoiu ;
quo duui
avio'vTa Kal a770/,aOi(jTaa£vov ai oOpaviai « asccudcrct , ibique assidcrct, supcnue po-
ouvajxsi; aveufpyfaouv Xeyoufrai •
-f ApaTS « leslatcs fausto plausu acclanial)aut, di-
-f TT-JXa; oi apyovT£; uawv , xal ir:a'c6y)T6 « ceutcs : Tollitcportas, priiicipes, vcstras,
-r 77'J>>ai auovioi,xal ei^jsXe-JceTai 6 ^ciG(kz'jq n et elcvamiui porlae aeternales, etiutroibit
Tr; ^o'^y;; (0- "^ o rex gloriie. »

V.
-r AXkoL tj.£Taa£ixo'powTai xal a7:y;0avaTi- n Sed transliguralum est corpus, ct iin-
10 -r CTai, xal acpOapTov ecriv. OuxoSv xal toO niorlalc factum est et incorruptum. Quae
-/i

-r oou>>o'j u.opoYi £v ToiouTOi; yivou.£'vyi,e^6^tov quum ita sit servi forma, omuis omuiiio

-r okfi |Jt.£TaS£'6>.-/;Ta'. erl «pto; a-jToO appviTOV

mutata est iu lumcu ejus ineflabile ac ine-
narranduin, lumcnipsi Dco Terbocouvc-
-r av£jc(bfoyr,TOv, a'jTw tw Oeto Ao'y(o Trpe'— ov
nicns, quod ucc oculus \idit, nec auris
oS;, 07r£p 6^0aXu.o; o-jx ei^ev, y.al oO; oux
audivit , ucc in cor hominis ascendit.
t5 v yiJCoucev, xal erl jcao^tav avOctoTTOu oux. ave-
Quonam igitur pacto quis impossibilia
-r oyi (2) ttw; ouv t'.; Ttov aouvaTtov e^-^jtoiTo
; ; faciet? Quomodo formae adeo admirandae
— TTto; oe Tr; ouTto Oau(/,acTy;; xar aXr^TrTOu et incomprebcusibilis , si fas est formam
y.opcpr;,£iy£ypyi [jt.op'py;v ETijcaXervTyjVEvOcov appcllari diviuam illam ct intclligibilem
y,al voepav oucjiav, £ijcr>va ti; ^toypacpriC^iev; et uaturam, imagine quisquam delineabit?
20 -r [/.yi TOt; ariCToi; eOvec.v (i(;.otto; Ta y.r,(^ay.v; quis Yclut infideles geutes, talia
]Nisi fortc

u.y;dat/.to; eotxo'Ta eauTw Tt; ccva"Ctoypa'pr^- sibi pinxerit qua' nullo modo sunt [ar-

ceiev, (?i(7rcp ypa(pe'j; u.-/i(0£v £Of/.o'Ta ypa<ptov chctypo 1 similia , ut pictor a similitudine

yap scmpcr abcrraus (istius modi enim idolo-

-r (TOiot^e /.(xxetvot (ZV£tdto).07:otO'jvT£; •/)

roTe 0€ov •/.youvTat) Ttva (to; av

rum opiiices sive quum couderent Deum
-r (^ioq ,
•/]'

ut opinabantur, sive qucm hcroa dixerint

25 -r <pai£v) •/iCtOtOV, •/! TI TWV TOtO'JTtOV 7T>.aTT£tV
aut alia id genus fiugere Ycllent aut ex-
-T xal a77£txa^£tv eOdXotev, ou^ev oy.oiov, ou^£
primere, nihil umquam Deo simile, aut
-r syyu;, otot t£ (dvt£; yp(5t<p£tv, aHo'xoTa
ad ejus in.star delineare Yaluerunt, nec
cxtoypacpouctv, (zvtipeixela c;y/;w,aTa rUa- nisi extranea umbraticaque effingentes,
•/apaTTOVT£;) •
-/(atv ^e OTt (jf/i ^txatov bominum simulacra adumbraYere) talia :

50 -f Toc TotauTa, TTavTto; rou xat auTyj cua- igitur miuus aequum est etiam a te uobis
SaXXei;. -f iugeri. »

VI.

-r A7.V ei u.Tt T^?,; ei; 0£ov [/.£Ta^>>-/iO£ic'/;; '< Sin autem imagiuem formae noudum in
-r {Aop(p-?;;, odXk tou 77po t-^; p.$Ta€oX-/;; cap- '<
Dcuin mutata^, qualis erat scilicet aute
-r xiou a'jTou ^r, Tou Ovr,TOu t-/iv etxcJva tp'/;; « immutationcm hanc corpusculi ejus mor-
55 -f rap' -/^v.tov aiTStv •
apa yap tout(5 ce [7.c)vov « talis, dicis te a nobis inquirere : uum-
-r ^teXaOev xo avayvtoc[ji.a, ev w 6 0eo; vopo- « quid igitur te unam latct illa lcctio, qua
-r OeTei y.r, roteiv (j^.rjion^j.x , u.r,TZ Ttov oca ev « Dcus lcgcsauxit, nefierctsimilitudoulla <

-r Tw 0'jpavto ,
[/.•/Te Ttov (jca ev '7r, y/i xa- " qualiumcumque in coelo sursum et dcor-
-r Tto (3) ;
-/1 ecTtv oTe ev Exx>.*/;c''a to Totou- " sum iu tcrra? INum quidquam similc tu >

(I) Aci?Yi;. V<.. XXIII, 7. Huc usqiie excorpla actis vero qiiu! scquuntur gicPce lantiini cxstitere, ferme
Conrilii Nicncni II insfrta, ITu; nonnulla liim a Nicc- ignota. —
/2) 'Ave6yi. Is. LXIV, 4 ; I Cor. 11 , 9. —
phoro , tum a Bovino omissa. Cf. pag. 413, 414. Omnia (5) KdtTw. txod. XXIV. 4.

I. 25
 386 iVICKPHORJ AiNTIRRHETICA.

-f Tov 71 auTY) , 7) >cai Trap' aXkou toCto •/ixo'j- « in Ecclesia vel aliunde audivisti? Immo
-r cra?; ouj(_l ^e xaG' oXv:i; Tvii; otxou[Aevvi(: « vero nonne per totum orbem terrarum ar-
-r e^wpiCTTai xal iro^ppoj tcov Ex-xV/igiwv Tre- " ceri ab Ecclesia talia et procul exulare
— (pu-ra^euTai Ta TotauTa, |/.o'voi; ts viu.rv " jussa, nobisque pree caeteris vetari ne quid
5 -r {A71 e^eivat to toioutov Troietv Trapa Traat « hujusmodi faciamus, ab omnibus clama-
-r jSe^OTiTaij -r « turP »

VII.

-f Ouy. olda yap otcw; yuvato^v ti p^eTa « Haud enim novi quomodo muliercula
y^ei^pa; TvOTe ^uo Tiva? (pepouaa xaTaye- qucTedam , manibus tenens duos quos-
-r ypa[Aij.evou(; , coc av (pilo(7o'(pou;, oi-Kio^i^e dam depictos ,
quasi philosophos , verba
jo -r Xo'yov, on; av elev IlauXou xai tou 2(0T?]p«;* seminaret ac si prse oculis essent Paulus et
oux 'e-/bi "Xe'yeiv, ouTe OTro^Oev la€ou(7a, ouTe Salvator. Ego quideni dicere haud valeo,
oGev TouTO p.aGouca. Iva pivi^e auTTi w.vi^^e nec unde id sibi acceperit, nec ubinam di-
erepoi cxavoaXti^oivTO, (X(pelo'[;.evo<; TauT'/iv, diccrit.Ut ut sit, ne ista, caeterive offende-
-r xap' efjLauTov xaTeiy^ov , ouy viyoujy.evo; rentur, imaginem sustnli, eamque penes
15 -r x,aXco; lyeiv ei; eTe'pou; oXoj; ex-pe^petv me retinui : nec censeo satius esse ad
-f TauTa, iva [/.vi ^o/.co[/.ev ^i/iviv ei^coXoXa- ahos talia per vulgus immitti , ne vi-

-r TpouvTcov Tov 0eov 7i[y.cov ev ety.o'vi Treoi- deamur more gentihum Deum nostrum
-r (pepeiv, IlauXou Te ay.ouco TcavTa; vi^xtz; in imagine imponere. Paulum enim audio
Trat^euovTo;, [JLViy.eTi TOi; capxiy.oi'; Trpocr- a quo docemur omnes haud amplius
20 — caiytu (i). Ei yap eyvco[/.ev, (p-/ii7iv, y.aToc carnalibus adh*rere ; et si cognovimus ,

-f c(x.^x.(x. XpiGTov, aXXa vuv ou/ie'Ti yivcorrxo- inquit, Cliristum secundum carnem, sed
(^.ev. f- nunc jam non novimus. »

VIII.

f- 2i{/.cova Tov [/.(xyov Xo'yo; eyei Traoa Tof; « Sermo quidam Simonis magi ab est ,

(7.Ge'oi; aipeaicoTai; TTco(j;tuveTcGai , ev (Z(];u- impiis hsereticis adoratam fuisse imagi-

25 ^cp uX'/i y.aTayeypap.[xevov. EOecopri^ja^JLCv nem inanimata materia depictam. Ipsi nos
^e y.at auTol tov t'^; [/.avta; e7rcovu[j.ov utuo
vidimus IVIanetis, cujus nomen ab insania

Tcov Maviyatcov ety.o'vt oopu(popou[X£vov (2).

ductum , imagincm a Manichseis satel-
litiocircumseptam. Proculanobistaliaab-
H[j.tv §e (XT:eipr,Tat toc TOiaijTa, 0eov youv
sint! Deum ergo et Dominum Salvatorem
Kupiov Tov 2coTrpa rj[xo)v 6[/.oXoyouvTe;, d;
no.strum confitentes ad illum tamquam
30
— 0eov i^eiv euTpeTCt'(o'[;.eOa, Tzy.nr, CTCou^^r
,

Deumintuendum alacres accingimur, om-

y.aOapavTe; auTOt Ta; eauTcov y.ap^t'a; co;
nique cum studio corda ipsi nostra muu-
av 't(iot[/.ev auTOV xe)caOap[;.e'voi. May.apiot damus, uteumvideamusemundati. «Beati
yap ot xaOapol t-^ y.apc)ta, OTt auTOt tov enim mundo corde, quoniam Deum vide-
0e6v o^l^ovTat (3). Et §e ey. Tceptoucrta; xpo bunt. autem a])undantiore cura, ante
» Si

35 Tvi; p.eXXou(:vi;TCpo'crco7vov et;7rpo'crcrJxov o^j/eco; futuram illam de facie ad faciem visiouem

-f Te )tai Ge'a; tou 2coTri'po; /i[/.cov toc^; ety.o'va; ac intuitionein, Salvatoris nostri imagiues
auTOi Tcepl TToXXou TiOecOe , Tiva [/.(zXXov tanti facitis, pictorem quem excellentio-
f- (xyaGov Ccoyp(X(pov auTOu Tou 0eou Aoyou rem liabebimus ,
quam ipsum Dei Ver-
f- exoi[/.ev av;-f]
bum? »

(i) npouavExsiv. II Cor. v, 16. — (2) AopytpopoOiJievov. Cf. infra p. 46.^). — (5) 'OJ/ovTau Matth. v. 8.
 CONTT^A ErSEBTUM. 387

AvaTpOTCo Tr? £-'.ctoXt,? E'j(7eC(o'j, vlq Trpo? xr.v pa^JilKJcrav KwvcTavTiav.

Confutalio epislohv Eusebii ad Conslanliam imperalricew.

I.

Eysi yap iizl 'ki?,ebi^ (o^s (i) •

Hoec porro ad verbum leguntur :

-r Movo; yo-jv oOto; u.eTa tov avcoTCtTco « Unus igitur ille ,

post illum in excel-
-f 0£ov y.7.\ riaTepa ^i/.aio'; ecTi , xal ^t- '< sis Dcum et Patrem, justus est, et justitias
^ xaio^rjva? -/^ya-r.Tev (2). -r " dilexit. »

5 la'jTa ecpr, , iva tov liov /taTw (j-/) , xai Ha3c ait ut Filium deprimeret, ac inferio-
jcaTcoTaTW 0£ov ^ei;y;. EiTa Ta xaTa tov rem Deum ostendcret. Deinde ea quae ad
Aaptbv, Tov ev vou.a> apyiep^a, xal rflv iepa- Aaroncm pertinent, in lege pontificem, et
Tixr,v e-/teivr,v (7ToX.r,v cuy.S^oXi/tw; (o^jTrep et>co- sacerdotalem ejus vestcm allegorice tam-
vi^ovTa Tov XokjTov di£^iwv, jcal Ta 7:epl tv;v quam Christum repraesentantia explicans, et
10 /.{^apiv cuu-6aXX(i)V, «pr.civ quic sunt de thiara liiscc componens, ait :

T- Ot». eyou.£v xal •flu.ei? apyiepe'a y.eyav « Quoniam iiabemus et nos pontificem
-r ^ieXnX'jO()Ta tou; oupavou; r/;(7ouv tov Ylov < inagnum, qui penetravit Jcsum ccelos ,

-r Toiji 0eo'j 1^3). 0'j Ta |;.ev avcoTaTto x.al " Chiislum, Tilium Dei cujus quidem ex- :

-r xpijoaia x-7,q 0£o'Tr,To;, e7re'jt£iva xatjr,; :4Tt- '< celsa et abscondita diviaitatis, ultra om-
15 -f Geto; dir'KOVTa, x.aXuu.u.aTi raTotX(o Tr,; ev- « nem creaturam trauseuntia , velamine
-7- 6£'o'j at^toTViTO? /cat aY£vvr,G''a; i7:txa- '< patcrno divina^ aeternitatis ac ingenitae
-7- XuTTTeTat. -r « abscoiiduntur. »

Ata TO'JTcov ^e raptTTav Po'jXeTat, eXaT- Pcr l)a3c igitur statuere intendit Tilium
Tova (4) Tov Yiov T^? TTaTptxv;; 'jTvapyetv essc inlcriorem Patris majestate, etejus glo-
20 ^o'^r,5, y.air,TTacOat to'j a^ttojjtaTo;. Ke^aXr.v riaopprimi. Caputenim Christi Patrem esse
yap Tou Xpti7T0'j tov naTe'pa(5) e^r,? eTra- deinceps adjicit, liaud apostolico sensu apo-
ytov, ou/. aTTocTToXtxw; t6 airoTToXi/Cov v/.6i- stoli dictum excipiens. Quibus addit :

yt^OLl. To'JTOli; £77l<p£p£f

n.

-f 6 ^£ £771 TO'j p,eTto770u STeoavo^ t6 ' Stephanus, in fronte inenarrabili no-

25 -f ovoaa t6 appr^Tov y.aTa-j^eypay.f^.evo? , Tr,v '< minc inscriptus, ostendit gloriosam appel-
evTtuov ty;; evOeou y.al 77avTO/CpaToptx,-^? " lationem divinse omnipotCQtisquc maje-
-r f/aciXe'^a; Te y.al 6£G770T£ia; e^r^Xou 77po(7- « statis ac potestatis ,
quam soli Unigenito

(1) 'Ertl >£;£«rf; w^£. Qiiuin prmtci' suani diligcnlis Eamdcm rcgcssit disquisitioncm cum multa axpigEta
excerptoris curam Niccpliorus omiscrit indi|ritare qui- pncmature creptus J. Ad. Mochler in suo
vir litlcris
busnam ex libris Eusebii desumserit loca quinquc snl)- Athanasio magno cum arianismo confligente lib. IV.
inde adducla, satis anxic qufPsivi, nec suspicio dcfuit, Miliorem dc Euscbio sentcntiam tcnuit, exposuilque
imo certum cst nonnulia nd priTmissam epislolam ac- D. llcmig. Ccilicr, variosque auctorcs recensuit Eu-
cessisse; ((uod quidcui ex dictis infra num. v noii nii- sebio plus ininusve faventcs {Hist. cles auteurs eccle-
nus coMstat ,
quam alia simul aiiunde provenire. C;clc- siast. t. iV, p. 481 Cf. Fabricium in Bibl. gr. ed.
;

rum, nimis multa occurrunl loca in Euscbio, nuw. eam-
dcm omniiio dc 1'atrc Dco majore el de Pilio |)ost
cum Dco ministro tantniii ct primogenito crcitionis,
, scqiiilur iu B liluliis, qui supra epistolac pracniittitiir
necnisi secundas partes agcnte, doctrinamplane luTrcti-
cam prne sc fcrunl. Hacc loca scite accuraleque collcgit
Petavius de Trinilate lib. I, cap. xi et xn. Nec omisit
expcnderc omnia qua- ad piirgandum Ariana labe
Eusebiiim ab antiquis et recentioribus adducuntur.
Harics, t, vii. p. 550. E. Lec. Eusebii Theoph. Londiu.
, 18i0, iii inlrodiict. ct passini). Post lianc voccm woe,
p. 585. Ex 00 vix dubitari licet quin hucusque neglecta
cx cadcm cpistola dcsumanlur; quo autcm loco iiise-
rcnda, iiicertum. —
(2) 'Hyi-Kr^fjcw. Vs. x, 8. (5) ToO —
eivj. Hebr. IV, 14.— (4) 'li),aTTO/, A.— (5) Tov naiepa.
Cf. ])emonsf. Kvangel. lib. IV, cap. iv,

9.5.
 . ,.

388 MCF.PHOKT AMJRRFIETICA

-r 'Ayo^loLW '
Tiv jJi.ovw TO) Movoyevsr 6 avwxaTO) « dedit, qui in excdsis uniis Pater est qui ,

-f xal [Aovoi; auToij ITaTyip icJwpvfcraTO, 0£ov « Deum esse ac Dojiiinuiu ac universorum ,

-f xal Kupiov, xal PacriTisa twv oXwv [j.o'vov « regem eum solum, post ipsuni tamen
-7- auTOv, [j-£Ta ye eauTov, avaoei^a^. -f
« manifestavit. »

5 Tt TO'JT(OV 6£0[Aaj(COV Xo'y(OV OU(7(7£§£GT£pOV

Quid his Dcum impugnantibus yerbis
scelestius, aut atheis dignius? Ubi in liis
•/] aOfitoTepov; ttou evTauOa /] xa6' viy.ai; opOy,
haec nostra recta ac pia confe.ssio ? Quomodo
/cal £u<7£6'/i; oaoXoyia ; ttw; outo? 6[/.oou(nov
Eusebius consubstantialem Patri Filiuni
iile
Tw llaTpl Tov Yiov 6{;.o>^oyviG£'.£v 5 71 6[;.o'0£ov
pronuntiaYcrit ? quomodo eumdem Deum
auTw (i) y-al -/ivcocOat ^ucix.w; ^o^ac^tev;
cum Patre, in natura eadem unitum censue-
10 TToOev auTov cuvai^tov Tto [laTpl xal cuva-
VI
rit? Undenam illum cum Patre coeeternuni
vapyov avu[i.vvi'c£i£; Ti; Xpi(JTiavcov 6pOof^o'Ecov ac sine principio decantaverit? Quis ortlio-
TOUTOV cuv/fyopov x.aTa tvjV a[;.(o[;.v)TOv viacov doxorum Christianorum taleni immaculatae
ztCTiv oe'^£Tat ; rw; 6e ou To'ppco t-?,; xaOo- fidei defensorcm idoneum habebit?Quo pacto

"kiy.Tiq xal aTTOCTO^ax-^; Exy.);Victa? au>^tcOriC£- procul a catholica et apostolica Ecclesia non
15 Tai ; Tt; toc TOiauTa ooy^.aTa. tog rtxpa xat deget? Ecquis talia non respuet dogmata,
tou OavaTv;(p(>pou yefAovTa ou P^E^u^eTai utpote amara et veneno letifero referta?
;

III.

EiTa Tca^Xtv eTrt tov xoovfpvi tou lepeco; Deinde ad talarem saeerdotis vestem per-
y£V()[i.£vo; >.e'y£t 6'Tt* venit diccns :

-r Eret^vi aTTO Tvji; yvi? tv,v (puciv e^ei (2), «Quum a terra naturam habet in lino ,

20 -r t6 Xivov t6 cco[;.a av voot tou XpicTou « corpus intelligitur Christi convenienter,

-r eixoTco: , t6 o.-kq tvji; (XvOpcorou ^ucewi; « utpote quod ab hominis natnra sibi as-

XVi^Oev auTco.
« sumsit. »
-r -f-

-r A7:6 ouv T-^? avOpcorou ^ucecoi; -r ei- His verbis igitur, « ab hominis natura »
TTcov, TT^xXiv Tviv eauTOu ^o^av atviTTeTai' {/,£- iterum suam sententiam vidctur innuere.
25 ptxviv yap xai ouy^ o^Xviv tviv (xvOpcorou ^uctv DicuntenimArianiparticularem, non autem
(^.veiXvicpevat tov Kupiov Apetavot Xe^youct (3)" integram homiuis naturam a Domino fuisse
c(o[;.a yap [j.o'vov (xveu <|^uyvi; rpocetX-^ipOaf ou assumtam; corpus scilicet solum, sine
yap
anima ab eo esse snsceptuui nam ilii non ;
£771 Tv;; OeoXoyta; (4) [tovov, ocXXa xal eTTi
modo circa diAinitatem Yerbi, sed etiam
t7ii; otxovofjtta; Jtai t'^; evcco^taTcocecoi; Xpi-
de incarnatione Clnisti et corporatione a ve-
30 CTOu, Tcov (zXviOcov (XTTOc^paXlovTai *
6'Xv: ^e
ritate defecerunt. Tntegra porro hominis
<puct; avOpcoTTOu oux. av etvj CM^.a [;.o'vov, ei
natura , non in solo erit corpore , nisi et
^.vi y.ai ^^"/r, cuvvootTO. Ou^ap.ou youv ex. <{;u-
anima accessisse intelligatur. Nusquam igi-
y^; xai C(6[J!,aTo; t6v xaTa t6v 2coT-^pa av- tur ex anima et corpore hominem in Christo
OpcoTTOV cuv£CT(Zvat yeyp(X<p7iy,ev •
6'Tt i/.vi [;.o'vov coalescere scripsit Eusebius, sed tantum
35 capxiou xat [/,op(p-fl; p.v/)'[jf/iv 7:eTwOt-/iTaf (xvTt carnis et formae meminit. Ergo Ariani

(1) aOtov A, D.— (2) Ely.e, A.— (5) Myoy<7i. Arium ut corpus nihil aliud nisi divinitatis involucrum fue-
docuissc corpus absque anima assumtum esse a Filio rit. Unum addam de liac minus nota Arianorum insa-
Dei, adeo ut anima; inslar esset ipsa Vorbi substanlia, nia tcstem, csteris majorem, Athanasium, qui diserte
te.^tes sunt antiqui Patres, inter quns Epiphanius Ha'- Apollinario ducem Arium assignat. « 'Apeio? II rrapxa
»*es.69,§ 49, 50; Gregor. Nazianzen. Epist.adCledon. [j.avr,v TTpo; (XTto-/.pyfriv tv); 0c6Tr,TOi; ojjloXoysi '
(xvtI II toO
Nyssen. Contra Eunom. lib. I, p. 55; Cyrill. Alex. eatoGcv i'i r\]iX-i dvOpwTrou, tout£<7ti Tf,; ^'^xric , tov Aoyov vi
Epist. ad Acac. tom. V, p. 11, p. 119; Thcodorctus ir, actpy.l )iy£i ysYovevai , Tri'/ toO Tta9o\j; vori^iv y.ai r^v il
Arium et Eunomium scribit putasse assumtum quidem aoou avduTaTiv xrj Osototi Tcpoadyeiv xrj\\x.fSi. » De div.
esse corpus, divinitatem rero sic animaepartes obiisse, Christi adv. ApoU. — {i) 0£o),oyia;. Cf, infra , p, 591
 ;

COMUA KISI-HIIIM. 389

voGv <{'uyr,; xr.v xax auxov Oeorr.Ta rjVwTOai iii loto aiiiiiui' divinitattMn cuiu carne misceri

Tvi aao/tl Xvjptoooijicf ^i' o /tal [xiav (j/uciv somuiaiitur; tiuamobrem et unani docent

6eoTr,T05 /cal capjto»; erl tou Xpi-

naturain ex diviuitate et carue iu Cliristo
<juv6eTov e/.

ava-
coustitui , et in uuum
formas et conflari
CToO 6oYu.aTi'Co'j(7t , (TTJVoucicocOav Te Jtal
lcnipcrari singulas, alteram iu alteram utriu-
5 jcejtsacOai ei; aXkO.y.^ Ta; GUveXOouca; txop-
i|uc couvcuicntes ita ut apud illos persona
;

(pai;- w; u.-/;^£v Trap^auTor? (^ia^pepetvjTTOCTaGiv

idcm
uiliil a natura diflcrat, utraque vero
(puGeto; TauTOv oe eivai aapoTepag* e^ ou
,
sit ; Christum nec Patri nec nobis
idcirco ,
•
(xyjTe T(o IlaTpl ,
y//;'Tc r.;Aiv eivai 6|AOOu(Jiov
consubstantialein esse, unde et passionem
5io y.al Ta raOvi rrt 0£o'Tr,Ti tou Yiou rpoTve- iii Filii divinitatcni rcfundaut eo siquidem , ,

10 u.fjuiji^ , (o; Tou -/.ivouvTo; 'ya^jl to Gwtxa ut aiunt, moventc hoc corpus ac palieute
TOUTo [i) /.cci -rraiyovTo; •
x.al to ai;ji,a 0fcou ac dcmuin sauguineiu Dei esse, nou autcm
•/cal o'j"/c avOotoTCOu civai. hominis.

IV.

Kai Ta-jTa ^ir^xioX E'jg£€io; d.izo to'j "ki- Atque hccc ultima Eusebius confirmatlu-

Ye'.v Tpavto;^ culcutcr hoc dicto

cx. :

1* -r Ot'. 6 Ao'yo; tov •/.[/.e^Tepov hoiwoLXOw 'jizi-

'<
Ouod Verbum mortein uostram susti-
nuit.»
f [xeivev. -r
>'csciunt Deum.
enim eum verum esse
Oti o^jf^e (2) icaciv ^'jtov (xV/;0iv6v eivai
Quoniam igitur perfectum bominem a Do-
0eo'v. t7:el 0'jv TeOseiov avOptoTtov a.^^eO.r.oi^si.i.
jnino susceptum fuisse uegant (quod nou
Tov K-joiov o'j"/ 6'/.oAoYoijc'.v o'j^ev eTscov
aliudoranino cstquam iu apparentia ac vana
2« ecTiv do/.'/;'7£i •/tai oolwxxcix t"/;v o'!/.ovo|j.iav
spccic incarnationcm factain csse) proptcrca
/;
;

yeyz'rl':hot.>.' fJia touto 0'jO£ et'/<,ov'^c<jOai auTov ncc juxta characterem humanum Christus
xaTa Tov avOpt')-'.vov yci^(x/,xr,^a. o^jyyda^ouni. imaginc pingatur concedunt. Qucm dum iu
Tr, ^£ 'Axicti GUYX-aTap'.Oatov auTOv FjUciK^ifji; ^ creatione recciisct Eusebius, antiquissi-

7:p£oS'JT£pov -aar,; xr,<; i<.xicuo; a-ocpa-Jve-ai. mum euni totius creationis esse deciarat.
Sic cnim Ariani istud « Primogenitus to-
Y^? Ap£tavo'. t6
:
2 iO'jTto -r 7:ptoTo'To-/.o; Traa*/;;

"/CTt<7£to;, avtl to'j :7ptoTo'"/tTt(7TO?, tius crcaturiE , » in eo sensu quod : « primus

-r T^?,; -r

OOev sit impie accipiunt. Jurc ergo eos

crcatus, »
^u^TTcSto; £x.>.aa€avouciv. x.ai 'Axia[J.OL-
creaturaj adoratorcs Ecclesioe discipuli ap-
TO>.aTpa; oi T^?,;E/./.X-/;':ia; ^'.r^a-jJcaT.O'. ^'.x.aiito;
pellarunt. Quod si Arianorum est asserere
ovoaa^^ouctv. Ei dk Apeiavtov eGTt "kiyti^ tov
Patrcm cx non exstantibus creavisse Eiliuin,
30 naTe'oa ec 0'j)C ovTtov oef^r.iAiouovri^/.eva'. tov
ut per eum, quasi per organum ministran-
Yiov (3), 'iva di' a'jTO'j, toCTTcp SC opYavou
tis, lioc totum quod est ad existentiam ad-
uTr/;peTouvTo; To'd£ t6 7:av Tvpo;
duceret, et ipsununet Sanctum Spiritum ex
, i:o!.^ci(.yixy(ji.

'jTrao^iv •
•/tal auTO to Ilveujj.a t6 Ayiov tz^oc- Patris ordinatione, Eilii vero virtutc factum
TaYt^^c"^' HaTpo; (4), evepYcia ^c tou Yiou Y^Y^' esse, indc cst quod iste de incarnatione dis-
35 v^rrOaf ^ia to'jto ev toTc '/.ctxci t-/;v oi)tovo;/iav sercns, l'iliuin unigenitum inducit ministri
ei<jaY£'. t6v Movoy£v/; u7:-/;pe'T';ov (5) XeYwv vices agentein ,
quum dicit :

(1) ToOto'j codtl. FrsDmisso paiilo aiile oi; toO, l'alris oOdta genitus esset Filiiis , sed ctiain una et ea-
non csl (le necessaria correclioiie arnbigentluin. — dem csset amborum substantia , ((uod 6(ioou(jio; vocd-
(2) 'Eit£t arfii^ A,D. — (5) Tov Vlov. H;cc fuit iiisania buliim cxprimcbat; conlra cnim Euscbius extrancum a
quam (luidcm praefractc jaclarunt Eunomiani et Ano- Paliis o-JTia ct adventitium dicebat cs-^c Filium \ide- ,

niifi, Eusehius vero vidctiir rcfucissc , imiiio apertc licetTou UaTpo; e-/.x6; ^wvTa, xai O^eaToJTa, exlra Pairem
confutasse, Denwnsl. Evanfi. c. i, lil). 1; contra .Mar- vivenleni el subsistenlem. —
(4) IlaTpo;. Cf. Pctav. de
Trinit. xiv, 43. —(5) 'rjir.f-ETriv. Cf. ibid. et Mansi
cell. c IX. Altamen non eodem scnsu lo(|uijtiis est, (juo
Catholici advcrsus Arium dispulanles idipsum coii- : ConcU. xni, 515.
tenderc solebant, quod vidclicet noii soluiii ox ipsa
 , ,,

390 .MCtPHORl ANTIRRHETICA.

V.

-r 6 ^£ IlaTrip auToC, 6 7ra[;.6a(7i"X£u; tcov « Ejus aufcem Pater, omnium omnipotens

-f oXwv 060?, T'^? t^ta? auToOi y^pyicrTOT'/iTO? « rex et universorum Deus, quum eum pro-
ayaOo'TviTo; yv/i'(7iov u777]p£T7iv, cuvep- « priae ipsius clementiae ac bonitatis ido-
-r y.al

yov T£ t/.£yav Jtal tvii; twv oXcov GtoTvipia?

« neum miuistrum , magnumque coopera-
-f
^ -f "/.y.Top6a)Tviv ^£^a|/,£V05 •
KaOou (i), (prjcrlv
« torem ac universae omnium salutis instau-
,
« ratorem recepit Sede : , iiiquit , a dextris
-f £/. ^E^lWV [/ou. -r
« meis. >> Haec non ad incarnationem Christi
TauTa ou Tcpoi; ttjV tou Kupiou avOpWTro'-
respiciens , sed eo quod in Christo unam
T/iTa (/.7Vo€X£770)v, oiW Iki tov Xoyov 0'.va.(^i-
esse naturam statuebant eadem regerens ,
,
pCOV TCO [J.iaV (pU(7lV £x' auTco ^c^vLziM cb;
,
uti dictum erat « Obedire eum Patris sui
:

*" £rpyiTat •
-f Il£iOapy£iv t£ auTov tvi izaT^v/Jh « mandato, et ad ejus nutuni egisse in ho-
*f 7rapa)t£)^£uc£i xal tco v£u[j.aTi ev tti (2) « minis opificio sustinuit affirmare, plane
> ,

-f •/.aTOC TOV (XvOpcOTTOV 7roi'/i'c£i , -f '^YICIV, nescius quid sibi velit istud « Faciamus :

OUO' 0(7TIC £(jtIv 6 TpO^^VO? TOU ^ n0f/i!jC0[X£V hominem ad imaginem nostram » quo ser- :

-f (xv0pw77ov -/.aT' £r/.o'va-/^p,cT£pav-f Guvt£ti;. Ou mone non significatur mandatum, sed com-
15 yixp 7tapa/.eX£U(7iv, aX^Xa cru^x^ou^X-ziv 6 }vo'yo;
mune consiUum quandoquidem invenitur
,

quasi sibimet impernns Pater. Illnd autem

£[7,C[/aiv£t , £Tr£l £upi(7'/C£Tai ouTco y£ y.al eauTco
non solum impiume.st, sedabsurdum. Com-
TcpoGTaTTcov 6 naT-/i'p •
7:po; tco (zg£0£i "/.al
munis est enim quum Patri, tum Filio vox
ao tavo''/iTo'v £(7Ttv x,OLVO? yap (5 Xo'yo; llaTpoi;
illa : «Faciamus.» Sicetiam Patres loquun-
•jcal Tiou To -f nof/I(70jp,£v. -f OuTw yixp y.al oi
omnem
tur Deum nempe ,
quum cseteram
-" naT£'p£5 oaaiv oti t-/iv (xX)^*/iv (X7:acav jtTtatv
creaturam quasi levi uegotio protulisset
(/.7roG/£(^ta'(7a(; 0£Oi; (3), £7:1 tvi' tou (xvOpcouou tum ad Jiominis creationem quadam praeme-
7:apaycoy/i oiov £i xal 7rpoCou).i'ot? yp-TJTai, '/.at ditatione usum esse ut sic liominem hono- ,

TaUT-/l Tt[J!.COV TOV (x'vOpOi7TrOV. Xpt(JTOV ^£ 0£OU raret. Verum in hujus epistolae initio etaliis
£v T-/i ^taSoV/i T-/!; £7rtcToX-7i; xat £T£pcoOt in locis , ut ipsi videtur , Christum Dei mi-
^^ -/.aTa To (^o^/ouv , ou -/.aT^x Tviv £-/.y,>-/,cta(7Tty.-/iv nime prout ecclesiastica discipliua habet
,

ot^aGX,a>.tav tov Movoyevfl TtOeTai. TauTa Unigenitum proponit. Haec autem preemi-
77pouO£[;.£Oa, (Jji; av yvouv oi tov Eucre^tov simus ut quicumque Eusebium sibi magi-
^tr^a(7-;taXov o^votai; Tuyyav£t
strum prae se ferant, discant cujusnam ille
£7rtypa(po'[X£vot ,

sit sententiee utque turbulentam ac nefa-

,
f^o'^-/l(; , xai cb;^ OoXepav t£ -/tal pXa^epav r/iv
30
riam Arianorum haeresim exhorrescant.
ap£tavty.'/iv atp£(7tv xaTajAuciaTTOtVTO.

VI.

Ei ^e TTOU (X7cauya(7[Aa xat Yiov >.£y£i xat Sin interdum lumen dicat ac Filium aut

Et Tt TOtOUTOV u^J/*/il6v, UTTayeCiOo) p//10£l?" £7i:£t alia id genus praeclara, nemini fucus esto.
xai TOUTO Tcov y.a-/.o§o'^cov [7,-/iyav/i[J.a , ^ia Nihil quippe in eo nisiperversorum machina-

c£[;,voT£p(ov p-/ip,aTcov TOui; (X7:>.oucT£pou; £7ra- mentum quo ,

per sublimiora verba simpli-
^^ y£oOat. Tt; yap tcov £'j(7£§ouvtcov xat Ttov a.bi(/.- ciores ad illos deducantur. Quisnamenim ex
^Iyitov ^o'^av £i; 0£6v X£XT^/i[/.£Vcov 7rp6; illis qui pie sentiunt , et irreprehensibilem

cuv/iyoptav tou xaO' •/i[J.(x; opOou oo'y[/,aTo?, de Deo doctrinam sectantur, Eusebium um-

(1] KaOoy. Ps. cix, 1, — (2) 'Ev deest iu .4. — (5) Geo;. Sic pene ad verbum Nyssen. De hom. opific. m.
 »

COiMRA tLSEBlLM. 391

EiJCE^iov TCapsi>.r,<p£v, ei (jl-/i tcw etc' ava-foiw-^ quam ad rectue fidei cila\il deleiisioiiein,

/tal avaOiv.aci twv sxsivou avocuov )cai etJtaiwv aut nisi ut everteret atque anathematizaret
ooy(i.aT(ov £1;; fji,v/i'|Anv Tixrai ; ()<7ti; 0'jv tov impia ejus ac protervu seusa, meutiouem
xaTa Ttbv Upwv eixoviGaaTOJV Xoyov auToij
ejiis fecerit? Quisciuis igitur illius iii sacras
imagiiies dicla admiserit, excipiatnecesse est
5 rpo'<70'.TO , d£j;aiT' av e^ avaY/.r.? xal to <pOo-
et pernieiosam AriaiicC amentia; sententiam.
poroiov Tr? apeiavi/cy;? >.uccv;; 6o'Yp.a" uV-ov
Peculiare eniin ipsis est tam de divinitatis
yap auToT; (ocirep 8r, Tepi Tr,v 6£0>.oyiav(i), ou-
doginate iii Verbo ,
quam de ipsius incar-
TO) y.0L'. — £:l Tr.v oixovop-iav TTOvr.pw; x,al aG^co;
uatioiie pessime ac sceleste sentire. Quorum
oiax£r<j6a'/ £'! o£ toOto co; avo^Tiov xal acfi^E; prius tam([uam impium ac Deo indignum
10 a-oT7£jjt,7:o'.To GaTepov a-07;£u.'YaiT' av.
, y.al non potest repudiari, quiu repudietur et
Oia yap £v Tai; a)Aai; a-jTOu pi^^oi; y£- posterius. Quiecuiiique auteiu in aliis ejus
ypa'<pv;x£v , o'j [7,oD.>.ovtw euayy^Xixw cuvayo- libris scripta suiit, ea uoii aptius accommo-
pcuciv c)o';a; xrp'J";'aaTi, xaia Tr,v tou Mo-
r,
dari E\angeiicie doctriuai, quam congesta in
voyevou; ^Xac<pr(^.i»v guvtiOc',; ouc)£vi p,£'p£i
Verbuiu unigeuitum couvicia, siugulis ope-
1 j Ttov <7uvTay(;.aTiov a770>.£i7T0U(7av, Toi; eOeXouct
rum inspersa partibus, voleutibus discere
in promtu est.
jjLaOeiv pa^iov.

CAPUTX.

Oti 'Tuyyeet Ta; ou(ji(odei; Xpi(7Tou {;-op<pa;, '/.ai Ta tout(ov i^i(6p'.aTa.

Quodionfundit substanliales Chrisli formas, ac sinyulas earum proprietales.

AXXa Ta-jTa {;.£v ev exeivoi; •

Ta oe £VTa'jOa HtEC iu illis libris. Ea vero quue ad Au-
ota 7:p6{ Tr.v ^oi(jOJ.6x xaTa Tr^ oi/.ovojxta; gustara, Christi incarnatiouem impugnans,
Xpt<7T0'j tijTa'{j!.£vo; ypa(p£t, axouaciw.fiOa* (ov scribit, jam audieuda suut : quorum plura
2" Ta u.ev TioXkx ota Tr,v af^oXe<7y'!av dT:Q~eu.7:6- propter loquacitatem repudiantes, qua^-
cumque taiiien mauifestam prae se fcrunt
(Jtcvot, o-^a de Trpo^av/i Trv ai7e'§£tav £y£t
impictatem proponere, et, auxiliaute Deo,
TTapaTtOey.evot, ©eou <7uvatpo[;.£'vou duXiyyo- ,

reviucere animus est. Augustam igitur

[7.£v. Ey/.aX£t L/.£v o'Jv £uOu; T-fl Pccaikiacri
statim ab initio vituperat, quasi dubio sus-
oJ<777£p oia7;opwv xat <pa<7x.(ov TOta^e*
peusus, ha!c dicens :

25 v OuX Oida 7kO'0£V a'JT-/l 6p{J.7lO£t(7a tou « jNou satis enim video undenam tibi re-
-r 2(oT7ipo; r,|A(ov otayoa(l/at ^ix^jva 77pO(7TaT- « peute subierit, jubere Salvatoris nostri
-r Tct;. -r « imaginem adumbrari. «

A/.X' rxoucfiv av £'./.OT(o; 7Tp6; a'jTv;; • OTt Id ab illa, opinor, audire potuit : « Ego
ye Tr; XptCiTtavtbv T-jyya^voui^a 0£o<7£o£t'a;, e^ scilicet christiauam adepta religiouem, ab
30 a7:o<7To).ix(ov /.viouy[/.aT(ov t£ 6p;j.('>[j.£'vri , /.al apostolica priedicatione profecta, rectisque

ooyjv.aTCov 6p0(ov /.aTr/.oo; yevofJ.Evv), 7:t-

inibuta et obediens dogmatibus, fide et

tov crojcavTa 0£6v

aiiiore erga Deum salvatorem, hanc imagi-
(iTei (2) xai 7:60(0 t(o £t;
nem cupio ct qua?ro : niliil ageus alieuum ,
Ta'jTr,v e7:iCr,T(o, ou(^ev ^e^vov xat olt.q thi;r,z,
nec a fide abliorrens, immo lidelium solemni
Tiotouca •
ciXkt Tw Toiv 7:i(7T(«)v eOet xe/.tvr-
consuctudine permota, ad quairendum in-
35 [Jt£v/i TouTo op(3(v e7ietyo[JLat.
,
ducor et insisto.

Solcmnis est vcterum distinctin inler

(1) OioXoYtav. noriini temporc celebris, sed ctiam al) antiquioribus
ea quae de Verbo Deo sunt seu btoloyit, et ea quic , paliil)us inuucta eadem lalinis invcxit prinius Ter-
;

idera caro factum spectant, olxovo|Aia, maxime Aria- tnllianus. Cf. Adv. Prax.w. —
(2) Kocl TciTTEi A, B, C.
 392 > ICEPHOJfil AiMlBRHETlCA.

CAPUT XI.

Oti [y.tav jxopcpyiv opXoywv, ttiv sTepav TspaTw^-/) eicjtofJLit^si.

<QMod unam confilendo formam, alteram porlentosam inducit.

-r Iloiav Tou XpiTToij eixo'va eTUii^YiTeKj «At qualem Christi quseris imagiuem.»*
^ 77o'Tepov T/jv aV/iOvi /.al ap.eTaXT^a/.TOv, <puaei « Anne veram illam et incommutabilem
-f Tou? auTOU yapax.T'^'pa? (pepoucav ; vi Tau- « quae in substantia ipsius fert characteres?

-r T-flv T,v ^t' vi^aa? aveiXyi<pe Tvi? tou oouXou « Aut hanc quam propter nos assumsit ser-
5 -r i/.o^(D7,g — epi.Oe'j/,evo? to ojriij.ct j -r (( vilem, quoad schema, tormam induens?»

EvTauOa y.aTa(jO(pi^eTai ^ta t*/^; 7:poy.ei- Eo loci insidiatur per illatam quaestionem
[^ivv]? TiTcuciect); t^^v tou yuvatou cic7rXo'Ty]Ta
•
feminai simplicitati, utfacto utriusque for-

iva Tco ^ta^o'pco Ttov [/.opipcov 6 Ta; [Aopcpa? mee discrimine , ambas confundat, eamque
cruyyecov, ei: aTropiav 7kept.f?aXcov, Tvig euae^ou; in augustiis positam , a recto zelo deducat,
10 6pp/?i? aTiTocrTyfGeie , tov ty;; aXviOou; djxoXo- confessionis verse termiuuni sive non vi-

yiaq opov vi oux. eii^co;, 'Iq ex,cov 7capaiTOU[xevo;. derit, sive consulto repudiaverit. Alterutra

Ilepl eva yap y.ai tov kutov ex.aT£'pa [ji,opcp-/i, enim forma penes unum eumdemque,
Tov XpicjTov, cpYiu.i, cb[/.oXo'yy]Tar vi p.ev xaTa Christum scilicet, praedicatur hiEC nempe :

t6 voou[/.evov, •/! ^e >taTa t6 cpaivo'[7.evov evOeoj- mente aspectabilis , illa sensu conspicua,
15 pou[xe'v/i , 77epl vi; o-/i xal t6 (^•/iTOU[/,evov •/iv.
quam utique solam qusestio spectabat. In-
AaXo^/.otov ouv xal avouGTaTov 7roTe'pav tou- soleus ergo erat et insulsum percontari
Tcov e7ri'(^/iTer (i) ^iaTruvOavecOai. Miai; yap utram Augusta quaerat. Una enim quum in
ouG^/i? T"^'? y-aTaXpiTTOv u^rocTa^aeco;, x,al T;p6; Christo persona esset, quumque intra spe-
t6 dpco[j.evov etoo? "vTiq aiT-/f<7eco?'.GTa[/.evv!;,ouy. ciem visibilem totasistereturquaestio, nihil
20 e/p-/iv [/.opcpcov 6ta(popa? T:pot(7^ecOai. Oui^^e opus erat formae duplicis diversitatem iu-
yap et Tt; Touoe tou (xv0pco7i;ou et Tu^foi oia- gerere. Si quis enim cujusdam forte viri
ypa'(|;at etxc)va e7rt(^/iT0'//i, Tcapa tou ypa<peco; curaverit faciendain imaginem , a pictore
ay.oucreTat 77o'Tepov t-/iv t*/;;
^''^X."^^'
''^ '^'^'^ *^^^~ non interrogabit utruni animae an corporis
[/.aTO? e7rtypa(p-/iv eTctTpe^rot* eTvet [/.t'a u7vo'GTa- faciendam imaginem intendat. Quum una sit
25 crig ey. toutcov c;uve(jTyixo'Tcov [j.epcov , d (xv- persona quae ex his consistat membris, homo
OpcoTTO?, auTou yap tou cpatvo[7.e'vou y.at sciUcet, omnis ergo in eo quod videtur ac
7recpuy.o'To; ypa^pecrOat xat etx.ovtCecjOat •/! ai- viget describendo ,
pingendoque quaestio
TTicrti; -/iveyy.ev (2). E7ttT*/ip-/iTeov ^e 6'Tt (y.X^/iO-/i erat. Operae pretium est advertere, quod
T'/iv T;poTe'pav eiTCWV xai [/.ev ye y.ai a[7.eTtxX- quum formam priorem veram dicit, immo
soXay.TOv, o-/iXov eauTov y.aOt'(jTT,ctv euOu; t-/iv et immutabilem aperte posterior ab eo ha-
,

eTe'pav [/.opcp-ziv, (|/eu^5-^ y.at TepaTOKr/i y.ai t6 betur falsa et prodigiosa, nec quidquam
(X[j-eTaAXaxTov ou ^taacoi^oucjav , rio'n ol TeXeov retinens immutabile, et prorsus integritate
£!;ecT^/]-/.utav eicy.o[/.tCcov t"^'? ''puceco;' eTTt yap exuta naturae ; neminem enim latet quod
ouic (xc7u[/-aiave;, co? ot' -/iv TcpecSeuet twv (pu- dum duplicis naturae confusionem invehit
35 Gecov cu'yyu(7tv )tat <7Uvou(7tcocriv, t"/]v avOpco^cou ac commixtionem ,
plane hominis formam
[/-op(p'/iv (ZTvavaiveTat, y.at (0 ^yi 7cp6; fiXaG^pvi- excludit, et (quod signum est evidentius
[/-lav 7irept^ave'<7Tepov) oTt viv aXviO'^ ^a'<7y.et y.at impietatis) alteram dicit veram et characteres

(1) 'E7tii;r|T£iv ineudose codd. — (2) "Evexev, iteruin eodtm uiendo codd, noslri laborant.
 COMRA tlSEBlUM. m
suos fercntcm; cujus tamcn quinani ii sint

T^pa? xai OTTOiou?, ou^ajAw; rpocTiOrjCi. cliaractcres, et quales sint, mininic pioponit.

U.

Kai yap oi •/apa/CTr,p6; Tiov sv (t/eCcI ovte;, Characteres \ero quum in liabitu consis-

ov yapay,Troi*^ouGiv, OTvoio'; scti TvepiCTavou- tunt, neniinem dislinguuut (^uin qualis ille

5 civ. Oij; 071 TcXeiova; x,al <p'j(7i>cou; uTVOTiGeTai •

sit exliibeant. Hic autem plures allegat et

ad naturam eos forma

relert, ut his collectis
iva aTTavTtov CJvOeTOv Tr.v y,op(pr,v £-,c£ivr,v jcat.

7;oX'j£i6r, oik ir,^ (jyefiiacOcicvi; auTw eijcovo?

cum muitimoda specie per imaginem ab illo
sibi adumbratam declaretur. Verum a di^ i-
aiToa/rlvr,. HL/.eic ^e 77po<; tou (xucTaYwyoO tcov
nissimorum nnsteriorumMagistro doceraur
Gc'.oTe'ptov — aideu^-jaeOa, yoi^oLy.Tr.^OL eivai Tr,5
unum ciiaracterem substantiai Tatris esse
10 Tou IlaTpo? uTTOCTacew; tov Ylov (i), <ocau- imaginem csse,
J'ilium; sirailitcr cumdcm ct
Tto? xal eiy,o'va, x.al ev tou 0cOU
{/-opfpr. u7:a'p-
quum sit in forma Dei. Ex his igitur omni-
yeiv •
5ia TravTwv t6 a— apoXXaitTov 7Tp6<; Tr,v
bus lilium nihil differre a Patris substantia
Tou naTp6; ouciav Tc x,al Oeo^TTiTa tou liou et divinitate, didicimus et credimus; nec
xal {xavOavovTei; /.al riCTeuovTe;, ou {jl-/,v ya- factam esse characteris, id est, substantiae
15 paxT-?,po;, -/iToi u7rocTaceco; , "^e-^ev?,cOat 7:poc- accessionera, per assurationem aut coufusio-
07l'xr,v SioL Tou 77poc/./{J!.tJ!,aTO; •/) cuyyuciv (2) nera cuni co quod assumsit, confitemur.
TTpo; t6 7rpoce'.X^/;(p6; o^Ji-oXoYouvTe;. Outo; 61 At undenam sapiens \ir illc nobis in Deo
Yerl)o charactcrum raultitudinem superad-
C096; 6zo'0ev •r,p.iv yapaxTr^pwv erapi.O{;.civ
dere satagat asseclis ejus qui uostro tem-
,
TCA-?,Oo; £7vl Tou Beou Ao'you 77apeiX^/;(pev, 01
pore apparucrunt iu promtu erit adaraus-
20 vuv auTOu ava(pave'vTcc cpotT^/",Tal pac5'^(0(;
(3j
sini expouere; eninnero religiosa fidei
77apev/lY''''^'-''^'^^^' '^' £'J<^£^"'i; 6{y.oXoYi2t touto
y^-P confessio hoc prorsus ignorat. Deinde, in
oux ej;e77icTaTa'.. EtTa £77». {/.ev t^?,; Oeia;
di\inam formam, quye siraplex est et raate-
{7.op(p-^; T^?,; a77X"?,; xal 77avT"/; etuXou xal (xcuv- ricc plane expers, atquc incomposita, cha-
OeTou /apaxT'?pa; eicoe^peiv T^Xe-^ova; oux epu- ractcres ])lures inferre non erubuit, dum
25 Opi(x, 677!. «be T"?; fiouX '.•/<.•?; {JLop(p^?; t*?; evuXou in ser\ili forma, qua; materialis est, com-
xal cuvOe'TOU xal 77oXu{j.£pou; (p'JC£oj; ()i(i)o'vai posita et raultis conflata partibus, ascri-

yapaxT-?pa C(0{;.aTix6v oude t6 7i:apa77av (xve'- bere charactercm corporeum penitus renuit
yeTai •
a-/apaxT-/loiCTOV 6e a'jT-?,v, xai (o; oikr,- Absque enira charactere, et, quo \erius elo-
Oto; eireiv {/.opcp^ov (XL;.o'p(p(oTOv orjyu.oi^zi^^ci^
quar, siue forma formara allegat, quia inte-
gritatera horainis Christo abjudicat, deinde
30 £77ei^-/; t6 ev avOp(o77(o TeXeiov XpiCTto ou
nec servi forraara simpliciter aDoraino sus-
oi'Jojciv , e77£iTa ou^e {JLop^p^A.v oouXou (XT^Xto;
ceptani, sed tantum speciem ser\ilis forma,',
(xveiX^/;(p£'vai t6v Kupiov e^^/i* (zXXa t6 cy^^?{;.a t-?;
asscrit inde est quod circa incarnationem
:

/^o'jXou {JLop(p-?;. OuTto Ta xaT(X t'/iv oixovo{J.iav

re \era totus in specie Phantasiae errorem ,

Tw 6'vT'- xaTac-/r,{j.aTi'C^jaevo; (4), t-?,v eCara- apertc rcj^ctit ut ipse paulo infra luculen-
,

35 Tr,v rt^i-i T^?; (pavTacia; 7Tpoavaxpou£Tai, 077£p tissime exponet. Qualis autera ipsi fuerit
auT6; ou 77oXX(;) ucT£oov ifj.cpavecTepov epeu species forniae ,exponant
asseclye ejus
2/;?{Aa oe (Jiopcp^?; 6' ti xal (oeTo, o'l auTO'j \elim, ncscientes quod forma idem est ac
ca(p£CT£pov £pL/.-/;v£U£'T(ocav,(ZYvoo'jvT£; 6't'. xal species , immo \ocabulum specics latius

M patet idem ergo lit ac si quis stolide di-

% [/.op(p-/i nyr,[L'i inii xal £77l zXeov t6 cy?{/.a" :

(i) T6v ri()v. Hebi-. 1,5.— (2) iuY/.^.'"', B. — (3) 'Pqwiw; deest in A. — (4) £xvi!i.aTii;6ii.£vo;, B, C.
 ,

394 WCEPHORI AINTIRRHETICA.

TauTov yap >.eyetv ectIv, oiov zi T15 aTcai^eu- ceret hominis auimal , nec tamen hominem
Tws eiTCoi Tou avSpwTCOu t6 Cwov, aXX' ouyl esse animal.
Tov avGpcoTvov QCoov.

CAPUT XII.

Oti Apetavol Tviv jAopcpYiv, ou cputriv xup(w? Xeyouciv, orXkk cyyi^i.u (j^iXov uTroffTa^GSwv

oiya.

Quod Ariani formam, non naturam proprie dicunt , sed speciem persona
destitutam.

Ti ouv auTw 6 >>o'yo; PouXeTai; w; yap 01 Quid igitur his verbis innuit ? Sicut enim
5 Tvii; aGeou twv Apciavwv aipeVeco;, xaiToi ii qui impiam Arianorum haeresin sectantur,
'/,(x).

Tov ev p.opfpY) 0eou tov Yiov u-ap/civ axouov- licet eum qui est in forma Dei Filium, in-
telligunt, ipsi tamen eamdem cum Patre
TCC, OU/i ev TaUTO^TYlTl T'fl? TOU HaTpo? oucia?
substautiam non tribuunt (substantiae enim
TiOevTai (ou yap laacriv oucta; x.ai (Aopip-?!; t6
ac formae immutabihtatem haud agnoscen-
aTTapaXXa/.TOv , cTCpoouGiov ^c auTOv /cal
tes, eum esse alterius substantiae, creatu-
10 JCTtcy.a JcaTayyelXouGtv) outw? ou^e
•
t-/iv tou ramque pronuntiant unde quum servi
;
)
oouXou (/.opipviv ^uGiv aXyiGw; x.ai •^cupuo; cv]- formam vere ac proprie naturam signifi-
(7-aivctv ave'/ovTat, cy7iu.<x':i i|;tXfi) ;xo'vov uro- care nolunt, eam sibi finguut sub nuda tan-
GTaccco? ^t/a U7va'p^ai (pavTactoutj.cvot. IIco? tum specie sine hypostasi subsistere. Quo-
^' av u770C7Taiyi avGpcoTretov et^oc,
ei Tt? auTo modo autem humana species subsistere
'5 u7To'0ot t6 aiJ;uyov; AXKk ti ttotc' e<jTtv vi tou possit, si animam quis deesse supponat?
oouXou [7.op(p-/i , avayy-atov 77po'Tcpov ^toptGa-
Porro quidnam servi forma sit, necesse est
cGat xat ouTfe)
prsedcfniire, sicque adversarorium argu-
, toi"!; Trapa tcov evavTtcov "ko-
yoi; avTc7:c;a'yctv.
menta refollere. Disquirendum autem
feTvtc^ccTrTcov ^e nro^-cpov
utrum formae denominatio sinq)licem quam-
a7rXouv Tt yp'/ip.a xat evoetr^e'g cc7Ttv vi tvJ^;
dam et unicam speciem designet, an ex ho-
'-i"
ppcpvi? 7rpo(7V)yopt'a, vi tcov 6[;.covuacov y.cd
monymis sit, diversarumque significatio-
y.cna. ota^o'pcov Gvif7.atvo|j.c'vcov <pcpo'p.evov. AXX' nuui capax. Yerum velii qui aliquantisper
oTt p.cv a7rXouv ou/. ccTt 7rpo'5-/iXov toT; )cat huic voci animum attendunt, clare vide-
JcaTa p.txp6v Tvi ^covvj ccptGTavouGt, TroXucvip.ov bunt , nou simplicem illam esse, sed diver-
ol Tuyy_avctv ov. Ou/-ouv ccif.H^jov t6v 7rcpi tou- sas complecti significationes. Praestat igitur
M Tou >.o'yov 7i:otou[;.evov, ^iekicbai 7:po'Tepov tcc eum qui huic quaestioni operam dat, vocis
ly. Tvii; (pcov-^i: (7vi[;.atvo'[xcvaj cb? av aotGTa otou siguificationes ante omnia distinguere, ut
cvcy.ev 71 c/.e'(];t(; v:p.iv cctti, yvoivipLcv. ^cpcTat
materiam probe dignoscamus.
disquisitionis

yap Touvoaa y-ai c7it tou /-aO' ez-aGTOv

IUud euim nomen tum ad unumquemque
avOpco-
TTOu, xat [xviv /-al e7ri
hominem pertinet, tum etiam ad speciem
tou et^oug tou ct«'^t/-co-

ao Ta'Tou
maxime universalem praeterea etiam ad
,
•
7rp6<; ^e /-at e7:i T-?i<; <5C7rXco? ouGta? ,
substantiam simpliciter dictam quando de ,
OTav e7:t t-?i<; GeoXoyta; 7rapa>a[jSav/iTat.
Divinitate usurpatur.
 ; ;,

COMRA EUSEBIUM. 395

CAPUT XIII.

Ti eoTt p,op9r, , xal ;taTx ti £ipy)Tai fxop(p/i , xai ocayw; sipyiTa».

()"u/ forma, qunmodo dicitur, et quot modisP

A. Mopcp/i ^/1 oOv >>£Y6Ta( Tfi /cal eaTt, /taTa I. Dicitui" itaque forma et est, pro more
To rpoyeipco; xal ifiico; ev T-io CJV/iOeia xapa- solito ac [)roprie spectata,quo sensu eam
vulgo intelligimus (Imc enim jam venit ora-
Xa{/.€avo|xevov, w; eo' vi; vOv eiTTeiv 6 Xoyo;
tio nostra) compreliensio corporis quod in
:

•^u.rv topariTat, cjvOcTi; dtoaaTo; ev uTTOffTace'.

hypostasi cernitur , sivc species corporea
^ Gewpouu.evou •
•/itov t6 optoiJLevov (j(o{y,aTix.6v visibilis ,
per niembra et partcs disposita
eioo;, eV. Tc u,£>.cov xal aooicov oiecy/iaaTicne'- et iiiforinata ; cjuantitate ac colorc distincta

vov jcal {X£u.op'poj[Af'vov •

Tre^TOCcooLEvov Te x.al circuinfcrciitia , magnitudineque ac inter-
xeypcoaasvov 6'yxcp t£ /cal [j-sy^Ofii /cai ^iacr
vallorum respectu divisa; circumscripta
•
Ta-
proiiide ,
quaeque describi et sub imagiue
CE^Ti di£'.)//;ay.£vov •
7C£piypa7UTo'v t£ •/jd^/) , jcal
aliqua depingi possit : et quae tam sensui
10 ToD ypaoe^Oat -/.a'. £i/.ovi^£GOai Xayov cpucreco;
•

quain demonstrationi sul)jecta est. De quo

•
^-P; "/cal aic6riC£t /.od. ^^i^ei 'j7:o77£7TTCrj-/C£v dictum fertur digna ty-
: « et species vere
eo' oO ).oyo?, jcai t6 ei6o; co; aX^'itico; a^iov rannidc. » Minime vero latet qua de causa
Tupavvif^o? (i). Ou'<c oi^riXct^i ^e otou yapiv v^
dclinilionem tam lato circuitu per singula

Tou
dcduxcrimus propter eos enim haec dixi-
:
(jt.a/.pa opiCfjLou Trepio^^o;' ^ia yap tou?
nuis qui Dominum inanem et phantasticam
'^ dox'/;c£'. xai cpavTacia £v/iv6pco7:-/i)C£vat t6v
formain hominis sumsisse somniant.
Kupiov X^/ipco^ouvTa? rauTa •r,<j.iv eip-/]Tai. II. Ad heec dicitur forma communis ho-
B. Eti ^e p.op<p*/i £ip-/;Tai (2) -/.al t6 /.oivov minum specics ut puta spccies generalis- ,

Tcov avOpcoTTOiv elVjC , ecT'. t6 eifiuc.jTaTOV sima, et natura vidclicet liumana ; iis dif-

eido;, /.al <p'jci; •/! av6sco7T£ia, 'jtt^ tcov ou-

fercntibusmodis qui substantiam involvunt
"/i

efformata ac in specicm redacta, quasi sub-

20 cico6cov ^'.aoo'pcov coc7Tep oiajxop<po'j[/.£vov •/cal
stantia qutc sui forma distinguatur. Haec
£i^o7Toiou;x£vov, ;cai otov o'jcia [J!.ejj.opoco|j.£v/i.
de rebus creatis pure humanis valent. et
A).Xa TauTa stti tcov yev/iTcov -/.at /.a6' •/ly.a;. III. Quando vero de Deo agitur forma ,

r. E7tI ^e Tr,; OeoXoyia; p.op(p-/i Xey^Tat -fi dicitur substaiitia simpliciter intellecta, quae

oucia aTTXoj;, •/] /caT' idiav 6cO>piav 6£wpou- per propriam contemplationcm conspicitur,
nec ad sui evidcntiam alia re indiget ; in
25uLevyi, )cal eT£pou TTpo; t-/;v eauT^?,; (x-/i oeo-
qua identitas et immutabilitas supcrsub-
|xe'v/; d^/iXojciv -/ca^' -/iv t6 TauT6v -/cal a^ra-
stantialis deitatis in Personarum Trinitate
pa^XXa-zCTov t^; 'J^repouciou 6eoT"/iTo; sv rin tcov
dignoscitur et creditur. Quo significalu
u7TOCTacecov Tpta^ii yvo)pi{^eTat xal TTtCTeue- etiam magnus ille Apostolus in forma Dei et
Taf (jj c*/i[/aivou.evcp xai 6 [Aeya; Atto^ctoXo; ev Patris rilium et Deum coexistere declarat
30 [;,opO'? TO'j 0eo'j /.at FlaTp^; t6v Yi6v /.at 0£6v
sicut etiam eumdem Gcnitoris esse imagi-
nem edocet , eo quod substantiam liabet
'J7Tapy£tv a7T0(paiv£Tat, -/.a^a^T^p ^•/1 )cai et/.ova
caindem camdcmquc omnino naturam.
,

Tou y£y£vv/;)coTo; e/.-itdac/.ei, ^ita to x^t'

Haud enim decet speciem diccre, de natura
o'jciav TauT6v "/.at cbca'JTO); £yov. EttI yap siinplici , incomposita , invisibili, atque di-
TTJ; aTTXr; )tat acuv6c'Tou y.at aopaTou /.at viua.

35 Oeia; <puceo>;, ei^o; Xe'y£iv o'j 6c'(j!.i;.

(1) Tupavvi^o;. Videlur respoxissc Euripidem, judicc gere. — (2) EiprjTat. Cf. Damasc. dialect. cap. xi, qui
viro erudito, nec (anien locum in pnimtu fuit dele- cadem ex Porphyrii Isagoge fusius explicuit.
 ,

396 iMCEPHORI ANTIRRHETICA.

CAPUT XIV.

IIcoi; To E)4(j<ppayt5p-a t-Ti? p.op<pyi? xaTa Ta avQpwTCiva i^u6{7.aTa xaTayapaxr/ipi^sTai.

Quomodo illud : sigillum formfe, juxta humanam loquelam discernitur.

Toaa\y:y.'/S>; toivuv £ipvip.£vvi; t-Tiq (;.opcp-fl?, Postquam igitur forma tot modis defi-

Trepl Tou TvpoTepou ^-/iloup.evou , ooe vijj.iv 6 uita est , de priore acceptatioue haec verba
"ko^O; T7po'/.£lTai VUV. TaUTVl yOUV -f TOV £V uobis praesto suut : hoc certe sensu dictuui
-r y.op&Yi' 0£ou UT:«pyovTa ,
[J.optpviv oouXou est , eum « qui iu forma Dei erat, formam
5 V XaSeTv, x.al £v 6[/.ot{o{Jt.aTi avOpwTTWv y£V£- « servi accepisse, et iu similitudiue homi-
-r aOat. •
y«al (jjfvfp.aTi Eupri^jOa'. w; avOpw- « uum factus, habitu iuveutum homiuem. »

-f Twov (i). f" Tw auTco ToO' Xoyou c^-/i'[;.aTi Eadem orationis forma et eodem vocabulo
/cal Tvj «ptovip TtpocjrpvicaiAevo? £Cp"/i 6 Aito^cto- usus Apostolus dixit : « Mediator iuter
Xo;- -f M^GtTviv T£ 0£ou y.cd avOpcoTwCov (aj, « Deum et homiues particeps fuit utrius-

10 -r '/.ou [y.opfpvi; y.£y.oiv(ovvix.£vai £;caT£pac, Ett^I « que fornicE. Quia ergo pueri communi-
-f yap Ta Trai^ia y.£y.otvc6v/ix£v aif/.aTO; y.al « caverunt carni et sanguiui, et ipse simi-

-f (jaoxo?, y.al auTov 7:apa7cXria!.co; [/.£T£cj(^vi- « liter participavit eisdeni. » Hoc est quod
f- y.£vai Tcov auTcov (3). -f To^e £Gtiv o t-/iv charactere suo desiguat primi Adaini ua-

7r£(Joucrav tou T^pcoTOu Aoa[;, utto tviv a^/.ap- turam quae sub peccato cecidit, materialem
15 Ttav uXiy.vjV y-al 5roi.V/iv yf-apa/tTvipi^^ei cpuaiv
•
et terreuaui ; et hoc est visibiiis species et

y.al TOUTO ^'/1 To opaTov £i6o? Kai avOpcoTTEiov corpus humanum, uon diversum secundum
(7W[J'.a, -ouy. aXXo xaTa Tviv (puaiv irapa to naturam a commuui illa specie in quo Chri-
xoivov eLr^o? Tuy/avov, sv co ioiijj^ri XpnjTo? stus apparuit, el habuit auimam rationabi-

£t|juj(_co[;.£V(o (];uy/i Xoyi/."?! t£ y.al vo£pa, Toi? lem et intellectualem iu qua cum homini- ;

20 avOpcoTuOt? cuvava'7Tp£(po'[/.£vo? • T£X£io; avOpco- bus conversatus est; perfectus homo per
TTo; y.aTa TcavTa, ycopl^; a[jt.apTia(;, coC7Tr£p o-/i omnia praeter peccatum quemadmodum
, ;

'/.ou 0£o; T£>.£io? ev T'?, [Aia (juvOetco (4) eauTOu Deus quoque perfectus est in unica sua hy-
u7ro<jTac£i, xaO' -/iv ai [7.op(pal cuveXOoijoai, postasi composita, per quam formae sive na-
•/lyouv ai (pu<j£i; , £va xai tov auTov fiu.h Xpi- turae couvergentes, unum eumdemque Chri-
25 cTov jcal Tiov y.al Kuciov (Z7i£TeX£(jav. stum et Tilium et Dominum nobis perfe-
cerunt.

CAPLT XV.

Oti tcov avo(Jicov BaXfiVTivou, y.ai Mapxuovo? , Jtal M(XV£Vto; )tal Ap£iou 6p.o(ppcov -/jv

Eu^je^to?.

Quodcum impiis Valenliniauo et Marcione, Manete , et Ario, consentit Eusebius.

TauT*/i; ouv t-^; [/.op^"/i? to (X7:ei"/,(5vt(j(j(,a

Hujus igitur formae quam cernere pos-
t7,(; (jpaT'7i? •/^[/.tv y.at ou.otihouQ 'h PaatXi(j(Ta sumus et quae eamdem ac nostram spe-

(1) 'Av6ptoTxov. Phil. II, 7. — (2) 'AvOpwitojv. I Tim. <tuv6£xm. Sic codd, nec unuiu cum altero repuguat
II, 5. — (3) T(5v auTtov. Hebr. 11 , 14. — (4)MiS attenta duplici in Christo natura.
 , ,
;.

CO.MKA l-rSF.RIUM. 397

EOcs^iov, cb; Cp-/iolv, rlTrTEV. O-jx.ojv to'jtcov cieni prae se fert, picturam Rcgina, loste
o'jTco; 6i£'jxc!.vr/j.£vcov, OT'. av "kv/hiir, sv ty; Kiiscl)io, postulavit. Ha^c quum ita dijutli-

ava /si^pa ^iacx.E^I/si ty;; xaTa XpifJTov ^o'j- cala siut, sic haboto, quod in distiuisitione
Xiy.-?;; [AopoT,; svsxsv , to /.'jpiay.ov <Tco|;.a to quaiu iustituiinus circa servilem Christi
5 £(|/uycou.£vov Xoyixr, x.al vo£:a <j''J/"^, riyo-jv r, lormam, corpus Domini aceipitur vi^ili-
xaTa XpiCTov 'jTzoijxyaq , vociiOco- ir£pi vi; 6 eatum auima rationali atquc intellectuali,
E^j^T^oiou dtafTTaca^^cov rpoEici 'XoVo;. Ral sive in Christo hypostasis, de qua Lusebii
yap £0>)c£v E'jci'^10? , xaTa t6 (iojco"jv, coi; av sermo divergens proccdit. Videtur euim
auTco pO'j).0'J!.£vco £'.'/;, Ta'JT-/i a^Ta^jyr.y.aT-i^^iv Eusebius pro arbitrio et proprio sensii
10 xal uETaTT^XaTT^iv u.JTa^oXarc t£ u).i)tar: xai. mulationum ope materialium ctmixtionum,
avaxoaTECi ca<7Ta aaXa /.al £Toiu.oTaTa , coc mutare illa et transformare, faeillime qui-
oux £'!; jj.axoav d-/;>.coOri'7£Ta'.* 7:p6; u.r,olv yap dem et promtissime ut illico patebit. ,

T-^; pa(70.'.xr,; Jtal X£'^a; o^oij £cpa7rTo'i/.cVO^, Xon enim regiam ac planam insistit viam,
Tr.v sauTou Tpayctav -/.al oi^ciiwr-fi 7Toc£U£Tai. sed sua semita aspera atque ardua proce-
•^Mr, ttot' ouv Ex^ivo EiTreiv ecTi aV/;6£(jT£pov, co; dit;quare haud did)ie verius dicelur quod
Ta 6c'jXo'j{x£va pdcXujcTa xal avoVia Ba7.£v- nota per vulgus abominanda et exsecranda
Tivou T£ xal Mapx'^covo; /,al [j.£v 6-h /.al A^alentini et IV[arcionis et Manetis
impu- ,

MavfiVTo; , tcov sJ^avtcTcov xal G^ocTuycov rorum Deoque invisorum hffireticorum,

«^oyaaTa 7rco«r/:xa(/£vo; ac£'.avi*C(ov hcnctu.oi- dogmata admisit et ex Ariana sententia
,

20 ^aTO ,
ycjvco tfjvco t6 dia'(j/opov 'jTTO^patvcov expressit, temporis tantum diserimine ab
r, ixsivoi? [A£v /.al v^ yivea'.^ auTvi , toutco ^£ 6 illis diversus. lllis enim Christi nativitas,
Tr; [/£Ta[7.0C(pcO7£C0; TpO^TTO;, fcb? r^O/C£T 0£ (l) huic vero transligurationis modus (et ut
xai t6 7:av Ta [j.£Ta Tr^v (zvacTaaiv xal tyjv ei; vidctur, omnia post resurrectionem et in
oupavou; avooov, u7ro'0£C'.;) /.axw? /.al (Xvo-/i'tco; coRlum ascensionem, pro eo nihil nisi hv-
25 tt; (pavTacia; e7:evo/0r,Gav. Ka/.£ivo'. y^zp pothesis), phantastica maiitioseetinsane ac-
Xe^et; Tiva? tou (Z770gtoXou (X770cr7rapa;avT£; cipiebantur. enim dicta quaedam Apostoli
llli

T-/;v 6\>fjazSrt t^c doxr^T^co; y.aT^c/.^tJa^jav ixTO- avellentes, impiam apparentiae absurditatem
TTtav •
ic, cbv auTot; aTra; 6 Tr,; ot/.ovo[j!.'^ai; in lucem protulerunt. Inde i.stis omnis de
dvaTeTpaTTTai Xo^yo? • Ti yk^ (^OLoi (i); inearnationc doctrina subversa est. Quid
30 -r AouXou [zop^p-ziv 6 >wo'^^o; dv£t)//;cf/£v, ou/. enim dicuiit?
-f a'jT6v Tov ^ouXov, y.ai ev cyr,[J.oiT'. yiyiT?,- « Serviformam Verbum assumsit, nou
-r fsOat, dXV ou'X auTOV tov (XvOpco7rov 7rpo(j£t- « ita tamen ut ipse servus, sed in specie fic-

-r Xr.oOat, "/.ai rV/i /.ai ev 6[/.otco[xaTt dvOcco- « ret, nec ut ipsummet liominem susciperet
~ 7T0U , o'V/C dvOpcoTTOv 7re(]pr,v£'vai. Ta'jTa ^e « sed in similitudine hominis, non liomi-
55 -f ou*/. dvOpcoTro? dXr.Oco;, (pa-jiv, ouo£ ouct; « nem apparerct. His vero, inquiunt, non
^ dvOpcorou.-r « liomo , ncquc hominis iiatura expri-
n mitur.»

(1) «T>aTi. Haiid fiicilc cst assignare quihusnain ex aii- « Ilanepersicislibrisme jubescrcdere,» Contra Faust
tca noininatis jiirc (lcbeaiit ascrilii quro .sc(|iiiii)lur. Sic VIII, p. SC)! Rcccnscnlur Manctis epislola^ oclo 1" ad
. :

lamcn consciitiiiut cum aliislocis epislnlariim Manclis, Scytbianum 2" ad Condariim 7)" ad Zcbenam, dc qui-
; ;

qu.x- Niccpliorus niox adductiiriis cst, iit cidcin laira- bus iiifra p. 40G ct 43o; 4" ad (iliam Mcnocli [In Julian.
gini (|uin trihuantur non abnucrim. Ipsc dicturus iiifra opus imperf. I. iii. c. 1715. Aiig. op]). viii.) ."i" arl Patri-
dc liisce cpist<dis, pauca pra-inittani. Liltcrarum pru- cium (ib 1. iv. c. 109) ()" ad Marcclliiin cascliareuscin
;

rigine captus, tolum Orientcin, Epi|)linnio tcstc Ma- ,

(Arcbelai disput. v.; Epipban. adv. hxres. lib. ii. ba;res.
ncs siiis videtiir infecissc cpistolis ; riiias, Pauli sf\lum (56); 7" Epistola quam Auguslinus dicit ruinosi Funda-
affectans , ila solcbal exordiri : Manirhaus aposlolus menli : (Ib. p. IT)") ct scqq.) H" Dcmiim cp. ad Odain,
Christi. Persicc eum scripsisse innuit Augustiniis : aut Buddam (Nosler adv. Epiphanid. Pbot. cod. 85
)
 , »

398 NICEPHOm ANTIRRHETfCA.

CAPUT XVI.

Ti £(JTtv ev d|xoiw(AaTi aapjco? af/.apTia? tov XpiffTov Yeysv^dGai;

^wtd est quod in similitudine carnis peccati Christus factus est ?

TaijTa oOv vscoTspfCiov xaivi!^£iv Eias^io? Hanc igitur innovationem Eusebius iu-
STirejrsipviae rio Tr,; or/iovojAta? eTrvipsa^wv a>/)- troducere enixus est , incarnationis yerita-
Geia* «pvicl Toivuv eu6u;, -f Oti 6 tou Geou tem calumniando ; extemplo enim addit :

-r lo'yo; -/.al 0eo; [AOpcpviv ^ou>.ou T^af^wv ev « Verbum igilur Dei et Deus servi for-
5
— 6[7.ou6[AaTi capxo? ajj.apTia; TrjV atAapTiav « mam assumens in similitudine carnis
x.aTeV.pivev, '/] cpyicriv 6 Oeio? a7ro'aToXo?. -^
" peccati, peccatum destruxit, ut divus ait
« Apostolus.
Ila^^tv W(7auTw$ ex,etvot5 -f tw cyvfaaTt -f

TrapaTrV/ictcoi;
Denuo similiter ut illi haeretici voce « in
toi'; a-0(jToXf/.oi'i; pviToi'; aTTO-
specie, » sic ipse, abutitur his dictis Apo-
xe'/_p-/lTat, -r cv 6[;.Qt(6f7.aTt Gapxoi; ap-apTia; -r
stoli , « in similitudine carnis ; » propriis
10 cpa'c>>cwv eauTw ^e Tat"; ^iavotat; eTTo^aevo;
cogitationibus inliaerens aeque ac supra no-
6|y.oi(o; Tot; TCpox£t[;.e'vot; , xat TauTa, xaOa-
TTcp ex.etvot y.ay.cb; ex^^^yop.^vo;, xat r)ozrI<7£t
minati, eadem ac illi male excipit, et in ap-
,

parentia factam esse incarnationem asserit,

7:£7rpay_0Kt T'/iv oi-/.ovo[;.tav 7:pay[xaT£uoa£vo; *

eXey/^Tat ^£
eoque procul a veritate incidisse convincitur.
7To'pp(o tvou t"^; aXviOeta; a^ro-
15 7V£7VTOj/C(6;, Ou yap 6 tcov
Talia enim Ecclesiae doctorum qui dogma-
^t^aG>:a'Xcov t'^; ,

Ex;tV/jata; X(>yo;
tuni apostolicorum asseclae et defensores
, ot T(ov aTTOGToXtxwv ^oy-

[;.aT(ov 677aoot xal

fuerunt, sermo prorsus non intendit nobis
Guvrl^yopoi y£yo'vactv
TauTa ^tai7a©ctv
ostendere : formam scilicet et subslantiam
Tip.tv pouX^Tat •
u.ocoviv
yap xat ouctav TauTov £tvat opi^ovTat, y.at
unum idemque utramque ejusdem
esse ,

ap.^o'T£pa ^uvaGOat- (o(jT£ t6 y.aTa

esse virtutis defmiunt ita ut quod de forma
;
20 t(jov ijLop-

tTov )cai xaTa ouctav valet, etiam de substantia valeat, siquidem

<p'^v £tvai tffov, O£07vp£-

7:(o; £T:t 0eou tv;'; [xopcpvi; -/ii^V) voou[;.£'vv);

' in Deo forma modo Deo convenienti intel-
ligitur sic enim naturam hominis vere, id
;
ouTco yap <pu(7tv (ivOpcoTTOu (xXviOco; y.at auTov
est, ipsum totum hominem ex anima et cor-
6')i,ov avOpco7kOv £/. (j^uyv;'; xal <;ojaaTo; S^tiz t*a';

(XV£tXvi9e'vat ^oCa'(ou<7iv
pore per formam recepisse allegaut. Sicut
25 [-/.optp"^'; (i). i'); ouv
igitur Dei forma Deus est perfectus sic
•/1 [7.opcpvi 0eou TeXeiCh; 0e6;, outco xai r, [/op(p-^
,

Tou 6ouXou TeXeio; avOpoj7ro'; Igti' /.evcoca;

quoqueforma servi est homo perfectus nam ;

yap EauTov 6 Ao'yo;, ou (/.cTa€oV/iv vi [;.£T(X7rTco-

Verbum, postquam se exinanivit, non muta-
£^e'^aTO (zXlix p.£'vo)v o
tionem aut degenerationem suscepit; sed
(7tv •
-/iv , TrpodeXaSev o
x.at cizp^ yevo'[;.evo;,
quod erat manendo, illud quod non erat
30 0U5C -/iV [^.e[7.e'v-/iy.e Oeo';^

Mullus erit Noster in ea Patruin sen-

(1) Aolai^oucriv. quem Nosler sihi prfecipuum clucem affectat, Theodo-
fentia exponenda formam Dei apud Apostolum esse retus, Gilcumenius, Tlieophylactus, Cyrillus et alii in-
Deinaturam. Locum hunc pulchre Ambrosius enarrat ter Grajcos quos supra in teslimoniis Palrum LXXX
in epist. vm. «Quid cst, inquit, in Dei forma, nisi in adduximus. Conscntiunt latini pene omnes a Terlul-
plenitudine divinitatis, in illa perfectionis divinfe ex- liano qui Adv. Marcionem lib, V, cap. xx, probat
pressione; ergo quum esset in plenitudine divinitatis, formam servi non similitudinem ejusmodi significare
exinanivit se et accepit plenitudinem nalurte et perfec- qua; natnrac veritatem excludat sed eam potius asse- ,

lionishumanae, sicut Deo nihil deerat, ila nec hominis verare, Cf. Petav, de Incarn. lih. iv. c, iii. 13; Da-
consummationi , ut esset perfectus in utraque natura. masc. Dialect. t. i. p. 43, In his omnibus Noster se
Non aliler illum locum interpretati sunt Chrysostomus, Damasceni (liscipulum diligenlem ostendit.
 , ,,

COINTRA EUSEBILM. 399

A0YO5 (ov xal av6pw7:o; d aCiTo? , aa£7a6>.-/;- assumsit; et caro factus, Deus mansit; idem
adiacraTTov Veihuin et hoino, sine ulla mutatione aut
Tw; xal acjvyJTCo; , eyoiv tv;v
oontusionc, unionem in h} postasi insepara-
xaO' uTCOGTaciv evwciv, to oe ev ofxowojjLaTt
bilem conservans hoc est in similitudine ; :

avOpwTCCov ysyevr.^jOat. hoininum factus est.

II.

Erei^Yl Ta u.£v eiysv d Xpi<jTo; tcov Tn(X£- Alia enim Christus nobiscum communia
TSCCOV,
;, Ta 81 oux £'-y£. Tot£ y^p ixcuvoucia; habuit, alia non habuit. Quod enim e com-
i

r,acov lyEi £v
mercio et coitu \iri, quomodo in nobis fit,
/.al curxT^koxr,^ avr^ 00; , -/i
£(p' ,

non tuit in illo, neque commisit peccatum,

aoTco ou/. r.v, aaapTiav t£ oux. £7:oiyi<;£V,
« nec dolus in ore ejus inventus est. Yenit
-r ouSe ^o>.05 £'jp£0-/i £v Tco CTo'[;.aT'. aCtToG.
'< enim, dicit, princcps hujus mundi, nec
10 V Epy£Tai (i) Y^p? ^r.clv d apycov toO xoaii.ou « in me quidquam liabet. »

-r TOUTOU xai £v ii/.ol oux £/£i ouoEv. -r Kal

,
Et hominihus quidem ex anima et cor-
avOpcozoi; y.£v £X 'I^uyr; xal ccoaaToc r. uTrap- porc existentia suppetit. Christus auteni
^i;" XfiTTd; 6£ rpd; TauTa /.ai Bsd; r,v. insuper Dcus erat ncque solum erat quod ;

Kal ou To oa'.vdy.£vov r.v [/.dvov, aX).a xai to sensibus obvium, sed etiam quod intelligi-
15 voo'Ja£vov. TauTa u7Tri7£v auTCd, a twv av- tur. Hiec igitur ei talia inerant, qualia ho-

OocoTTcov ouoevl £T£cco' zT^v, ouv ou ^Cko^ av- minum riulli. Quoniam
non simpli- igitur

OpcoTTo;, o'j5£ t(ov ttoa^Xcov £1;, 0'j6£ 0(/.oio; eiter homo, neque unus ex multis, neque
multis similis, idcirco dixit : « in similitu-
Toi"; TToT.Xoi; , ^ta toOto (pv;<7lv, -r ev d{y.o'.co-
dine liominum factus est , » licet similis ho-
-r |xaTi avOpcoTTcov ye^yovE, -rTr;v (/,£vtoi cxpx.a
mini quoad carnem et formam exteriorem.
20 xal Td ^atvd[j!.evov d'p!,o'.o; avOpco— co. Enrel
iVam liominem eum in aliis locis appellat
xal (xvOpcoTTOv auTov ev eT£poi;(2) (prialv, rvi-
quaiido dicit : « llnus Deus et mediator
xa >.£y£i -r £'.; 0£d; (3) xal ii.tcixriq avOpco-o;
« homo Jcsus Christus. Etiterum; « Quia »

-r Xpt<7Td; Ir.doCf;. -r Kai xaXtv -r Eireto-o Ta « puericommunicaverunt carnietsanguini,

-r raf^ta xexotvcovr.xev ataaTo;, xa'. Tap/.d; « et ipsc similitcr participavit eisdem. Nus-
23 -r "/.al auTo; T:aoa7T7//;Gtco; [7,£T£oy£ tiov au- « quam angelos, sed Abrahae semen ap-
-r Twv , /.at ou 6r, ttou (xyyeXcov , ccXXa « prehendit, unde debuit per omnia fra-
-f CTTeoaaTo; A€oaa'i. £7:t"Xau.^av£Tat , d'0£v (( tribus similari. »

xaTa TravTa toT; adeXooT; oaotco- Sed etiam similitudo hominis alius homo
-r ('6cp£iXe
cst; non enimcquus autbos, .similitudo ho-
-7 Or.vat. (4) -r AXXa ij.r,-^ xai dt;.otoj[7.a avOpco-
minis,- uthoc quoque respectu Christus sit
.'»0 770U , avOpco7:o; eTepo;* oude yap 17:7:0; /.al
homo. Si enim haec non concederentur
pO'j; d[v.oi(oaa avOcco^rou , co^Te xaTa Ty.uTa
unil)ra ct phantasma esset, neque vera si-
avOpoj7:o; d XpfJTo;. E'i yap [/-•/; touto (io^ev,
militudo hominis. Quid igitur Joanni re-
cxia av xat ^a«j[jta, xat oux eTi avOp(67:ou
£'t'r.
spondebunt dicenti « Verbum caro factum :

d{AOtco[jLa. Ti ouv epouTt lcoavv/i Xe'yovTt -r d « est, et ha])itavit in nobis.'^ »

35 -r Adyo; cac^ eyeveTO xat ecxrivcoTev ev uij.iv ; -r

[IT,

EtTa -f [j.op^r,v (^'ouXou , (paciv 01 fv.ay.uio) Postea (' formam servi , dicunt phanta-

det;, fXaSev otc Td XfiVTtov dtai^coca^y.svo; « siast£e,assumsit,quandolinteo .se cinxitel

TO'j; -Koba^; tcov j/.aO-/iTcov evt']/e • ToijTd e<JTt « discipulornm pedcslavit, hoccstservi for-

jjtopcpriv oouXou Xa^etv. -j- « mam accipere.» Hoc autem non est servi

(1) 'EpxeTat Jonn. xiv, 7)0. — (2) •ET£>ai:, B. — (/1) Oeo?. L. Timolh, 11, •'».— ('*) 'O.Aoi<o9*ivai . Hebr. ii, 14-17.
 ,
;

400 iMCEPHORl ANTIRRIIOICA.

^ouT^ou laSsX^, forinain induere, sed negotium servi. Aliud
AIV ou/. £CTt TOuTo |7,opo-/iv
eniin est negotium, aliud forma. Numquam
alV epyov ^oulw. ETspov Sk epyov, /.cd sts-
eniin sive in scriptis
, sive in usu familiari
pov pp(p-/i. O'jr^a[;,o'j yap oi»Te £V t-o ypa^Ti,
loco negotii forma nuncupatur. Et sane ma-
o'JTe £V Tvi cuv/i6£''a, «vtI epyou vi ppcp-/) ci-
gna est differentia; unum eniin naturae,
p-/iTai- 7ro).'j yap to oixXky.Gcov, erei to aev
r
altcrum actionis est. Cseterum nec res
(pu-jeto?, To ^e evepyeia?, a);7>w? (^s ou^e to
juxta illos peracta est, neque se accinxit.
eoyov •rceVpajcTat JtaT' exeivou? , o-ji^e ^i£*(cd-
Nain si res fuit mere imaginaria, non fuit
caTO. Et yap cpavTacta to 7rpay{y-a viv, oujt viv
vera. Si manus non habebat, quomodo la-
dlrfiiiu. Ei p yetpa; eiy.^, ti:"? ev^ev; et vare potuisset? Si non lumbos, qui seac-
".'/1 6(j<^juv , 7:w? ^ie^w^raTo; vi TroTa ijy.a^Tia cinxisset ? Aut quasnam vestes induit ? Sic non
10

sla^iv co(7T£ ou^e epyov yeyovo; e-JpicT/teTat reperitur opus peractum, sed nihil est nisi
;

aX)^' aTrar/i scti [;.o'vov. Ei yap tw ovti c(o[7.a

mera fraus. Nam sire vera non adfuit corpus,
quis discipulos layare visus est? lUud Yero,
ou/. 71V, Ti? Toij; [;.aO-/iTa; vtTTTCov ecpatveTO
« eum in liabitu inventum fnisse ut homi-
To f^e '
-pEv cy'riU.(y.Ti £up7i<jOai a'jTov (o? avOpco-
nem, « in eo sensu intelligere, quod liabitus
15 TkOv, -r ouy. avu7vapxTo'v Tt y.at avuTCo'r7TaT0V
ille sit species non existens, nec subsistens,
cyriiJ.cx. '7(o[^-aTO(; xal uTToxetij.evou evvoeiv
X^P^? nullo ipsi corpore substrato, minime sermo
6 lo'vo<; £Vf^t^(0(7tv, (o; £v (lnlat; eTvtvotati; xat permittit, perinde ac si esset quid cogitatio-
(^taxevot? (pavTacrtat; Xa^xS^avo^i^.evov •
oxep oi
nibus vanis et inani phantasmate compre-
T-^; (W.-/i''7eo)<; e^viyou[7.evot y.ay.w? xai avo*/i'Tco; liensum. Quae quum Phantasiae expositores
20 UTretXvKDOTe;, ^ta touto [J.^'Te ypa'<peGOat [jf^^Te sic male ac temere intellexissent ob id ,

etV.ovti^ecOat tov XptGiov xevo^Xoyou^Tiv •

aXXa ipsum, Dominum neque describi, nec depingi
TOUTO 8'h To Qy~[\[j.y. e7ireTat y.ai ota^aiveTat inaniter dixerunt. Haec autem species illa est

£v Toii; u^Xtxoii; x.ai CTepeoT? Gi6[j!.a<jtv, v. oti

quae obtinet ct apparet in corporibus mate-
rialibus ac solidis, quae magnitudine et re-
u.zyi^ei xat avTtTUTVif/. /tat 6taGT-4[xaTi 7ir(ZVT(o?
percussione et intervallo generabter distin-
25 ^t£iV/i7i:Tat, y.at ou aveu aoiu.a.' oux. av cu(jTat'/i
guitur, sine quacorpusnon possetsubsistere.
7rco7roT£. n^zv yap <7(op.a iGyfi[J.o!.r'.Gij.h(jV
Omne enim corpus est specie informatum.
icxi'^ ' (0 0'jv c5(_ri[j.aTi to tou (x'vOpoj7Tou
Sub qua igitur forraa species corporea ho-
(7(oaaTt/.ov ei^oi; otj.ij.ixGi^J at(70viTOi;'j7T:o7Tt'7rT£t,
minis in oculos sensibiles cadit, in hac
T0uT(o p.eao^pcptoTO (j Kupto*;, xat tw toicocj£
informatus est Dominus , et liac sub specie
SQ £t(^£t e'jp-^(70at -/.at ()(pO-^vai auTov >e'yeTat, repertus ac visus fuisse traditur ; ut si quis
/.at (b? av eiTTOt Tt(; to Ev cy/]U.a.Ti (xvOpojTTOu dicat illum sub specie hominis videri, prout
oo(X(jOai, /.al /.aOa'7r£p aXXo? i/'vOpco7:oi;. alius homo videtur.

IV.

Tf i o'jv ot iriq oox.vf^jeco? 7rpo(; Tov Quid igitur Phantasiae sectatores Apos-
AttcjgtoXov (prj(70uct 7:epi XptaToij Xe^yovTa^ tolo respondebunt de Clnnsto dicenti : « Qui
35 -r O? (;.eTac?y/i[y.aTi(7ei to crcop.a t-^? Ta7r£tv(6- « transilgurabit corpus humilitatis nostrae

-r cecoq •/i[;.cov cu[X[j.op<pov tw (7c6[/.aTt T-/i; 66- « conformatum corpori gloriae suae? » Si
-r ^-/ii; auTOu;-f Ei ^-/i T^avTa aurot? Ta tti; igitur apud illos omnia quae ad Ecclesiam

£x/.X-/lciai; /.at T:tCT£co? •yi[J'.cbv oveipojv /.at et fidem nostram spectant a somniis et

'oaci/.aTcov ou^ev ^t^v/fvoye , idya. xai Ta xaTa spectris non differunt, certe illis tanto

T-//V [j.eXXoucav xat xoiv/iv (ZvacTactv e^rtTcXeov minor fides habebitur circa futuram com-
ttO

auTot; (X7riCT'/iO'/iceTat. Et o'jv cu[/.[7.op^ov munem resurrectionem. Quod si corpus

sxetvco Tcp cc6[/.aTi to •/^[/.e^Tepov ecTat, 7Tw; nostrum illi corpori conforme erit, quomodo
 COMRA FXSEBTUM. '101

0'jy'. xa/ceivo jy.op^priV v/v. •/.xi u.vJ.ocooiTy.i; noii illiid quoqiie formain liahet et traiis-

ri £v Tivtye ^o^a(jO-/iC£Tai; r, tcw; tco aaop(ptp Ibniiatur? Aut iii quo glorificabitur.^ Aut
cuaiji.op'^co6-/(c£Tai oOde "'''
^^^i; TaT; qui cuiii coconforiuabitur, quod sine forma
; y^?
CTeprlccCiv £i-/cac6-/i(JovTai r, duvTeTa^ovTai,
cst? Etcnini modi csscntia; privationibus non
,

cningcntur aut coordinabuntur

quippe
5 avT'./C£i;j.£'v(o; rpo? oXV/iXa; e^oucai, )cai Oe'-
,

qua3 sibi advcrscntur, sicque eamdem thesim

C£to; ouTco j/.r, x^xoivcovrr/CjTai (i). To 8l -r £v
iion admitlunt. Si porro legitur «in simili-
-r oaouoaaTi capxo; aaapTia; -r e'!pr,(j6ai, ou
tudine carnis pcccati, » hoc non est, dicit
9r,(jlv, OTi capxa ou/C £i/£v, olW oti -/i
(jap^
Apostolus, carnemeum nou hahuisse, sed
£/C£{vyi ouy^ 7iaapT£" xal OTi oaoia r.v Tvi a{xap- carncm iHam non peccaTisse item quod illa ;

10 Tr,(S%c-r\ '7ap-/cl -/caTa ttiv (p-Jciv, ou T'fl /caxia caro similis fuit carniquffi secundum natu-
xal Ttp capxixcp cppovyfaaTi* 0'j^£ yap Ta (xtto rain pccca\ il ,non malignitati et spiritui car-
xaxia; txOy; — po7r^/.aTO , (Dca to xaOapov ty;; nali similis. Non enim cupiditatcs a mahtia
^tor; r.atov £ripp'j77aiv£i, ^i' o ou yEYpairTai" oriundas in se Christus admisit, qua3 vitae

£v oaouoaaTi (jacxo;, aTrlto;, to; Eu(7£oup nostrai intcgritatem commaculant. Idcirco

*5 ^oxfii' oXX' -r £v «aouoaaTi capxo; aaapTia;.-r
non scriptuin est simplicitcr in simihtudine
carnis, ut quidem Eusehio videtur, sed « in
Ouy eTspav o'Jv elye ca'oxa Trapa Tr,v r,a£T£'-
similitudinecarnispeceati».Nonahamigitur
pav, Tr,v x^coijcav ota t^^; au-apTiia;, oudfi
atquc nostram cariicm habuit quae cecidit
pL£T£€>.'/i6yi •
aXkx "zr.t; auTv;; r.v v^arv (p'JC£co;,
per peccatum ncque mutatus est sed eam-
, ;

0|j!.to; otvaaapTr.To;, ^'.' r,; xaTexpive (2) Tr,v

dem quam nos naturam gessit, ita tamen ut
20 aaaoTtav, xal tov ^i' auTv^; EiCEvEyOevTa xal sine peccatofuerit, cujus ope destruxit pec-
xpaTr^cavTa 6a'vaTOV. 0[AO(pu£; ouv xal 6ao£u^£; catum et mortem quae pcr iilud introducta
Toi; •/^aET^pot; ctoaaci to auTou^ o-rr^p •xaXoiTO praevaluit. Ipsius igitur corpus ejusdem
av (ZTTOCToXtxto; , oaotcoaa cap'xo; a[/,apTta; cum nostris corporibus naturae et figurae
ota TO avaaa'pT"/;TOV. 12; Ttov (zXXojv xavTtov fuit, id quod verbis Apostoli appellari pos-
25 cfoactTcov Twv £771 y?,; capxtov aaapTta; le- sit similitudo carnis peccati, propter peccati

yo^a£'vtov, Trpo; t6 o'Jv xaOapov -/.ai (xva[/-ap-

ahsentiam; quia caetera omnia corpora in
terris carnes peccati nuncupantur. Itaque
t'/;tov (XTTtdtov 6 A77(3CToXo; 6[xo''to(/.a cap"/.6;
puritatis atque integritatis respectu , Apo-
6vo(j!.a^£t •
ouTto [/-ev ^-/i (3) 01 tou nvc'j'[/.aTo;
stolus simihtudincm carnis dixit. Sic igitur
u770O-/;TatTa to'j rivc'J[JLaTo; •/i[/.Tv otaTpavouct
Spiritus intcrprctcs Spiritus dicta nohis per-
30 Xfjyia •
a'77£p Ot £X TO'J £VaVT'^OU £a77V£o'[y.£VOt
spicuareddunt, quae iiqui contrario spiritu
T7V£'Jijt.aTo; 0'j 77poct£|7.£vot, cxiat; [xaXXov xat afnanturrcjiciunt, ctumbrae potius ac simu-
(pacLtact Ta'jTa 77apa6idcjaci. At' ou cuyyoi- lacri instar considerant. Quare Christiima-
poOct Tov XptcTov £^/,ovi'(£c6at •
ouf^£v yap ev ginem produci non permittunt quia affir- ,

a'JTw (/j) (xv6pco77eiou eidou; •/; ^•/•/i'[7.aTo; 77p6; mant nullam humanam speciem aut imagi-
85 fitXri^eiav £L/.cpa'!v£c6at (z^touct *
77ap' ot; 01 vuv nem in eo vere repraesentari. Apud quos ii
xaTix T^T;; E^xxX^/icta; £77t(pu£'vTe; [/.aTn^euf-j^/.c- qui nunc contra Ecclcsiam insurgunt edocti,
ct coruin doctriiiam phantasticam sectantes
vot, xai ojv r/iv ^acaaTtor^/i ^i^acxaXiav ^•/;-

sacra corporis Christi atque incarnationis

XtocavTe;, Ta Upa tou ccoi7.aTo; XptcTOu xat
symbola prorsus antiquaverunt, veram et
T^?;; otxovoata; CJtx^oXa t^^Xeov a77^/;yo£tt.Jcav,
ab omni tempore vaientcm Ecclesiae tradi-
fto T^/iv (xX-/i6^/i 'xai (xpy/,6£v xpaT/^cacav t-?; Ex-
tioncm onniino rcjicientes.
xX^/icta; 77apadociv £i; a77av (X77077£[/.4'a[/.£vot.

(\) K2xoivwvr,xs'/ai in A,B, C, incommoilfilogitiir. — pcculiarissaliscst scnsusisle verbi •xaTaxpivM. (3j Mev —
(2) KaTExpivev Rom. viii. Cl'. 11. Petr. 11. 0, Apostolis A, eraso |xev6r>.
^,u.tv, (4) 'Ev —
auTii, omitlunt B, C.

1. 126
 !•

m NICEPHOm ANTIRRHETICA.

CAPUT XVII.
•

5x1 EuceSio? T-^ ^ocaCKioi aivtacsTai, ori oux. icj^usi 6 XptUTo? pucacOai vi^Aa; eu^coXcov.

(^Mod Eusebius Reginse significat non valuisse Christum ab idolis nos liberare.

Euce^to? ol ei-Ttou twv xatpiwv tivoi; e©a- Eusebius, ubi raaximi moraenti dogmata
77To'{y.£VOi; ^o^et evauGp.a ti T-^^aXyiGstac (pe'oeiv, attingens , scintillam quamdani veritatis
'/) Trepl T"/iv ot>covo[7.iav suyvto[7.ovwv aiu.y. xal afferre videtnr, quum de incarnatione bene
capxa 7r).aTTO{/,evo(;, vi Trepl tv)V Oeoloyiav judicans sanguinem et carnem inducit, vel
SeuOuTTOpcov, xal a7iroce[7.vuveiv eTvtyeipwv v) circa Verbi divinitatem recta progrediens

^^aOcov (i) TOUTO ^pa, vi co^tCo^^xevo? y.al tou? \ia, eam glorificandi negotium capessit: aut
ajtepaioTepou; TrapaXoyi^d^aevoi; , on; av [/.vi
clam id facit, aut captiose argumentatur,
(pcopaOeivi To Tuav Tvi? TTtcTecog vipvr;(/,e'voi; [au- fallitque simpliciores, ne deprehenderetur
cf/ipiov. Kal yap touto toi? alpeTi^ouct totuni fideimysteriumnegavisse. Heec enim
10 ^oT^epw; e7ii.TeT"jOoeuTat, ota tivo; ^pvjcTO- est haereticorum dolosa indoles , ut sermone
Xoyia; ;cal TriOavoTviTOi; e)t>ta7TViXeueiv y,al vo- rectisquibusdam et credibilibus rebus in-
Gouv (2) Tov uyia xal opOov tvi? xaO' 'fi^.a.q termixto sanam et veram pietatis nostrae ra-
euce^eia? Xo'yov. Oia ^e xal tcc [J!.eTa TauTa tionem adulterent et corrumpant. Qualia
eTCiC/ce^j^co^y.eOa. sint quae sequuntur, jam perscrutabimur.
15 -r OuTco; •/i[/.a;, «pvicl, t*^? xaXaia; tti- « Sic utique nos , inquit, a veteri amaru-
-r xpia? x,al oaij/.ovix,"^; oouXeia; tw TtjXLco « lentia et daemoniaco servitio, dum pre-
-r at^pLaTt XuTpa)ca[/,evo(; aTCViXeuOe^poicev. -r « tioso sanguine redemit, liberavit.» Papae!
BaSai T-^'? co^ta? EuceStou xal cuveceoj;
quaesapientiaEusebii,etinte]]igentiaquanta!
xw; ou)4 av Tt; ayacatTO to aXXcixoTOV auTOu
quis non singulare et absonum ejus inge-
20 xal avo'viTov; 'fi [Aev yap (iactXtcca etxdva
nium miretur? Ecce enim Regina Domini
XptCTOu e^rt^viTet , xaO' tw xaO' v^jy.ai; e't^et
imaginem postulat, in ea specie qua inter
xeypvi[j(.a'Tt)iev avOpco7vo?, tou T-i^; etrWXtx.-/^;
nos conversatus est homo, postquam ille
p.avia? y.at t*^; tou aopaTou ouvacTOu e^ou-
cia; e^eXdvTo;" 77tcT-fl' ye ouca xat Ta Xpt-
idololatrise dementiam et potestatem invisi-
bilis Principis abstulerat. Haecigitur, fldelis
25 CTtavcov [;.6[y.uyi[J.c'vvi , y,at toi; XptcTtavcov
eOectv evTpe(po[xe'vvi , xat et; touto '"Tiq et? nimirum, et in Christianorum sacrisinitiata,

XptcTOV ff.yaiTZTiq xai 7TiCTeco? Oep[Acoi; a(ptyp.8'vvi eorumque moribus educata , in illum deve-

auTo; ^e (Xve7:tcr/][7.dvco; y.ai (XcuveTcoi; Tcpo; nerat amoris et fidei fervorem; iste autem
T'/iv aiV/ictv u7ravTta(cov , avaxdXouOov y,at imperite atque imprudenter petilioni obsis-
80 7ire7irXav/i[7.e'v/iv TOuXdyou TTOterTat T'/iV7cpdo^ov, tens, capessit avium et erraticum sermonis
xat coCTcep eTvt et^colcov [/aTatcov 7rpoTpe7tOu-
tramitem ;
quasi illa ad vanorum idolorum
cav 7t:ot"/ictv, T^/iv ipcov/iV a7vavatvo'[ji.evo; axo-
fabricalionem iucitaret , vocem renuit et
TpeTueTat.
aversatur.

(1) AaeeTv B, G. — (2) No9£U£iv, B, C, raale.

 ,

CONTRA EUSEBIUM. 403

II.

Ral d-joiv OaTcpov •

ri y^? "t-ari; aXr.Oeiai; E duobus unum : vel re vera, iiiter

ava[xe7ov /.aOapoD y.al ax.aOapTO'j dtaaTeiXai purum el im])urum distinguere noluit

ou ';rpor'p"/jTai, ou6' oti -r xoivwvia (pwTi rpo; ncc « quod lumini nihil communc cum te-
-r cxoTo; 0'jdejjt.ia* vi cjy/caTaOcfji; vaw 0£O'j « nebris, aut nulla templi Dci cum idolis
5-r {J!.£Ta £ld(6>.WV (l;,-r 77£TTI(7T£'J/C£V, outco " convcnicntia, » crcdidit, inde Apostoli
Ta; aTTOTToXixa; (^wva; ca^co; c)icoOo'j(Aevo; verba manifcstc rcpudians (nam cffigics Sal-
(ei^oAov yip a'jTw aceSco; xal aOe'(o; t6 to'j ^aloris istius impictati ct irrcligiositati pro
2coT-^co; 'kikoy.azot.i az^i/cov.i^aa)" ri tv;; Tra- idolo hai)clur); vcl Christi omnipotentiam
va"X)to'j; XpiCTO'j xaTayop^-je'. ^•jvau.ecoi; , co; incusat, quipi^c quae nos a dominatione dia-
1 ola o'j/. i^iTyjTavTo; r.aa; Tr;; toj oia€o'Xo"j boli iibcrarc ncquierit. Addc quod Scriptu-
xaTaii'jvaCT£ia; £>.£'jO£pco(7ai •
T:po(J£T'. dl y.y.\ ras a Dco inspiratas et diviiium Evangelii
Tflr; OcOTTve-J^jTo-j; ypa(pa; (|i£'j6£i'; aTTO^^ic^a'. praeconium mendacii arguit ;
quae ex ma-
PouXr/Jei; xal t6 Oeiov xripi>yu.a, (irep Tpavco; nifesta rcrum gestarum virtute adversus
riaiv ^ia Tr; tcov rpayaaTcov a'JTcov evepyeiia; istiusmodiconfusionempertrahuntquemque
15 et; <juyxaTaO£(Jiv £"X/C£i 7wI(7T£'j£'.v T£ xai /Cr,- nostrum ad crcdcndum aperte et clara voce
pucceiv TTepKpavco; , t;.r,X£'Ti u.W/rry £"]dc6Xcov damandum omnem prorsus , idolorum me-
tt; Xp'.<7Tiavcov 7:oi'|j.vo e!y.77oXiT£'J£cOai. npo'(7- moriam c Christianorum grege exulare.
X£iTai 6s, ev toutoi; xal uSpi; Trj ^xcikiGC-/] ,
Iujuriam porro Kcgina^ impingit, quando-
et ye xai axoudav dia tcov Xo'ycov aau-/iTOv quidcm invitam arguit uti nondum initia-
20 a7709atv£i, /cal tv;; EXXr,vi/C/; ^ciGioaiaovia; tam nccdum a graecanica superstitione
,

(jLr^TTCo a7Tr,XXaya£vr,v, xal j/.aTriV t6 tou Xpi- libcratam , quasi Christi nomen temere pro-
CTOu 7rpo€aXXo;/.£vr,v ovoaa , co; av y.al eauTr.v fiteatur, ac nesciret etiam tunc quanmam
riyvo7iJC£'vai, OTTOia; t£ yM, /.al Opr,(7xe'^a; ipsa religionem sectaretur.At vere hoc
(j.eTe^^.a/ev. AXX' 6'vtco; excrvo [7.o'vov eXaOev, unum eam latuit, quod Eusebium, tamquam
25 6'ti fb$ e^j^^eSei" EuceSioj ^rpociayeTai. pium homincm, alloquitur.

CAPUT xvm.

Oti Eu(7£€io; avajcoac.v y.ai (zXXoicociv tcov (/,op(pcov Xeyet.

Quod Emebius confusionem el mutalionem tilriusque formse allegat.

EiTa TOi; TTCoXaSouciv eirayef Dcin superioi'ibus haecce addit : « Duplici

-r A'Jo jAop^pcov auTw 77aptCTau.e'voiv, 7reot '< igitur quum forma constet, haud putem te

-r (/.ev Tr;? to'j 0eo'j (jtop(py;c ou^ie a-JTo; « dc illa Dei forma esse sollicitam ,
quippe
-r Tiyouptai ce Crifeiv, (xiza.^ 77ap' auTOu Trat- « semel ab illo edoctam... Deinde infcrius,
30 -r d£uouL6'vr,v. -r post pauca, dicit :

Kai etTa p.i3cp6v 'j-ooa;, (py,C''v •

-rAXXa « Sed omnino imaginem servilis formaj

f ^ap ravTco; t^; tou ^o-JXou (/.opcpri; [Tr^v « rcquiris, ct corpusculi quoproptcr nos in-

-r etxo'va](2) e7Ci(^r,Tet'; y.al ou 5i' Y5[/.a; 7T£pt- '< dutus est ; at illud quoque gloriae divini-

-r e^r^Ov) capjctou •
aXXa /.al touto T'?; ^o^m zr.c « tatis attcmperatum didicimus , ct absor-
35 -r Geor/iTo; (zva/cex.pacOat (y.£|7-aO/Ix,a(A£v , /.y.l « ptum esse a vita quod mortalecst. Ncc jam
(i) £tOb)>.(ov. 11 Cor. VI, 15. — (2) Tr,v ely.6va, duo vcrba ex omisf is commodc adduntur in Act. Conc. Nic. ii.

26.
 ,,
.

404 NICEPHORl AMIRRHETTCA.

-r y.aTarsTTO^jOa». to Ovvjtov uTwO Tr? i^or^;. Kal « inirandum est quod post illius ad coelos
-r ouTi 7:o'j 6aup.a<7Tov, d {X£Ta TTiV et? oupa- " reversionem quid simile visum fuerit
-7- vo'j; avoS^ov toioGtov t:o'j 7rs^r,Vcv , oTTOTe « quandoquidem in hominibus adhuc \ivens
-r xal ev avGpojTrots £ti (Siot£'jojv 6 0£o; Ao'-
« Deus Verhum selectis suis discipulis
,
,
5 -r yo$, Tor;£y/.ciToi;Twv£auTO'j[(J!.aOrjTwv](i)
" quasi per prccvium arrhahonem praestita
,
-f Tipoappa^ojvii^ofxsvo; Tviv O^av xr,q auToO
« regni sui visione , transmutavit servi for-
-r pac^O.^iac, (7.£Ta€a7.wv Tr,v to'j 5^0'jXou y.oo-

tou opou? u-£p

« mam, eamque homhiis natura subhmio-
-f (p-/;v, auT-/iv iy.u^m^^ erl r/iv
'< rem in monte ostendit. »
-r avOpojTTciav cp'j<j'.v E-if^E^^ix.Tai. -r
10 Ta-jTa [X£V E'jC£oto;. AXX' £i p.£v xaTa Haec Eusebius. Si porro secundum Patres
TO'j?0cOi7ocpou; IlaTipa; x.ai TViv £/.x.}//i';iacrT'.y.yiv rerum divinarum pcritos atque Ecclesiae
0i6acx.a)v''av r/;v ava/.pactv (2) e^oyy.aTt*C£v, doctrinam, temperationem allegavisset, be-
£uyvo)(y.ov£(7T£pov av tov >.oyov 7:po'7r,/.a(;-£0a. nignius ejus sermonem exciperemus. Addito
E77a'y(.jv oe to -r (/.£Ta€a).(ov Tr;v to'j ^o'JXou autem « formam transmutatam » an-
servi ,

15 -r y.opor.v, -t U770?a').),£t vo^fv /.aOa77£p

ri(/.a?, sam nobis pra^bet cogitandi, quod ipse pro-
a'jTOi; 77pot(ov ca(p£(7T£pov d£t/.vu«jtv , (o; t-^?
grcdiens clarius significat, nempe eum
cuyx£yu(A£vr,c (/.uOo770tta? xai a<paviCTt/.ri$ twv
stetis.se intra istam indigestam fictionem,
xaTa XptcTov (p'Jc£(ov £vto? iCTaTat *
(oct£
subversivam utriusquc in Christo naturae
To etpr(/.£vov a'jTO) -r r/i ^o^vi xr,q Oec^r/iTo;
20
ut \erba ilUus «gloriae di^initatis atterape
ava/.£/.pacOat -f r/i (puc£t r^; G£o'r/iTo; (.'^)

ratum, » hoc significent, in naturam divini-

cuy/.cyJcOat /.ai cuy.7:ecp'jp0ai tvjv capxa xal
77p05 T-/iv 0£''av o'jct'av (7.£Ta/.£/ojpr,>C£vat 6770-
tatis immersam esse carnem et infusam,
ypa(pctv. adeoquc iu divinam commigrasse naturam

CAPUT XIX.

Oti 01 Apetavoi o'jctav xai u7:(iCTactv TauTov Xeyouctv.

Quod Ariani subslanliam et personam idem esse asserunt.

T£/.L/.r'ptov 61 Tou Xoyou to to'j; Ap£tavo'j; Et quidem lioc iusuper eo confirmatur,

25 TauTOV £tvat oo^a^£tv oucloi.'^ •/.aX u77(>CTactv ,
quod Ariani substantiam ct hv^ostasim
/.aO' a /.ai 77po£''criTat- oOev y.al Ta 77aOr, unum idemque esse asserunt, ut supra
7:poca7:T£tv [jO'j).ovTat TVi O^o-rjTt •
o'j^£ yap diximus. Propterea quoque passiones attri-
coj^£'.v 4"J/ri? /.ai ct6(7,aTo; 7:aOrj, (pactv, r,^u- buere Divinitati conantur: non enim, in-
vavTO' ic,' o'J /.aTac/.£uai^ouct ^.7,^1 0(/.00U- quiunt, animae et corporis passiones salvare
30 ciov etvat tov Tiov tw IlaTpi avojTepoj 7:aOtov potuerunt unde statuunt Eihum non ejus-
;

xai Oava'TOu u7:apy^ovTi (4). Ta'jr/i TOt r/iv dem cum Patre substantiae esse, passionum
(pojv/iv r?,; ava/.py'c£oj; twv TlaTepojv fivtot utique et mortis experte. Sic igitur Patres
(eTw^i T(ov aip£Tt^ovTOJV Ttva? Taur/i 7:aptcTa- nonuulli videntes aliquos liaereticorum
p.evou? £(ocojv , /.avTfiOO^v r^v cuy/uctv Ttov eadem via cum ipsis incedentes, eosque na-
35 xaTa XpicTOv (p'Jc£ojv 7:p£c^£'jovTa;j 77apn- turarum in Christo inixtionem ingerentes,
r/fcavTo. Oi yap TOt §£;a'(/.£vot , £7:i Tr,<; xaTa hanc eamdem vocem ablegaverunt. Qui

(d) Ma6r,Ti5v. Sic legitGregoras. Aoywv A, B, C. D. nolare nou omisif. — (3) 'Avay.Expai6ai ... ecorriTo? haec
— (2) '.Vyay.&aTtv.Ip«e Theojogiis liac (lictione iitilur, insunt in margine A; bt6-:r,T:o^ cvy/.tyyobon xai (tj^ltii-

t. II, p. 89, qua; diligens Nazianzeni editor scite an- «OpOai r/;v (yapxa, B. — •
(4) 'l"7tdpxovTt, A.
 »

CUMKA KLSEBILM. i05

«juvOeTiv evoWcOj; e;ciX7;'pa';'.v •

r^ de e7Tiv, i^ enim illam receperuiit, de uiiione synthc-
ei; Tjj.r.y.x twv p^poiv ytopl; «'^aviTjxo-j repi- tica intellexerunt, quae est reciproca par-

yws7;Ti; , to'jt cttiv, aTpe^rTwv xal icj^c/j- tium, sine ullius destructione, ajagmenta-
lio : aliter, duni naturae manent integrte et
'Hti'1 noi^fj^vitji^i Toiv '^•JTeojv. Ev »ie y.al TauTOv
inconfusai. Ilie autem ul)i unum et idem ex
5 Tvi evojTEi zr, d.rth' 'irAn-xir^vt ojtoj rpe-
unione in uuam personam sic celebraverat,
c^vjiz^ (i), y.axoi; y.al eriTya/oJ; Ta Tvi?
suhdoie ct pericuiose tangit deinceps quae
av2itpa7eoj; e;r; eTTt-pe^pet.
comniixtionem respiciunt.

CVPLT XX.

Oti va tv;; (/.eTaaop-fojTeoj; TeOeoJTOa'. tov K-jpiov Xeyet E'j(J£'?io;.

Qmd Chrislum in transfiguralione factum fuisse Deum Eusebius dicit.

r OTe To p.ev TrpoTOjTrov cjtoO v.Tzr.rsT^y.- '

Quando vuitus ejus resplcnduit ut sol,
— ^v/j oj; <! /;).to;, Ta <^e i7.aTia, oj: to 'poj;* " et sicut lumen, vestimenta : quisnam
*• -r Tt; ouv Tr,; TOija-JTr,; av'a; t£ y.at 4o'v;? " tanta,- illius gloriae ac majestatis vibrantes
-r Ta; «TTOTTtA^o^jTa; y.«t aTraTTpaTTTo-j-Ta; « ac fulgurantes scintillas umquam potis
-r (/.apu.ap'jYa; , oir»; t£ av v.y\ y.a"a/apa^ai « erit effingere mortuis et inanimis colori-
-r vexpoT; scal a'}'jyo'.; •/pojj/aTi y.at T/.iOYpa-
bus picturaque umbratili?
Hic, opiuor, Eusebius fundamentum et
*^ EvTeoOev, oty.ai, 'j Oc;y.e'Ato; xai raTa r/ ty;;
totam de apparentia rationem reposuit.
do/./Teoj; TTpayaaTeia K-jTe^ioj xaTaSe^r.Tat.
Qua^ enim modo enuntiavit, sic ad nutum
12; yap eoo-JXeTO, toc TTCOTeyoi; a'JTOj etpr,7.e'va

y.aTa'7y.c'ja';a;, y.ai te^AcOv t-/;v ~po'7£t').r,aL/.c'vr,v

astruxit ut assumtam a Verbo naturam
Toj Aoyoj y.aO r,aa; 'p'JTtv aOeTria;, to £7:'j- nostram plane reprobans, sequentia iis quae

i» jACvov >.ot77ov Tot; rpoy.aTrjpTtTi/.evot; a'jToj jara praestruxit adjiciat : fieri nempc non
era^yet •
to u.r, ot'jV Tc etvat ar^^j to'j (y.£Ta»/c- posse ut post transfigurationem Christi
(xop-poj-j^at T-^fV K'jptov eiy.ovt^eTOat. imago depingatur.

C.\PLT XXI.

6ti Ma'vcVTo; y.at Mapy.''ojvo;, Mapy.iavoij y.ai MaTTa^tavwv ojy.^i^^pojv eCTiv 6 E-lcTe^^to;.

Quod Maneti et Marcioni, Marciano et Massilianis Eusebius consenlit.

I.

Tt Ta-jTa ToJv To-j OeoTrjyoij; MavevTo; Quid hwc differunt a detestandis Manetis
pj^japojv dt£vr'voy£ Ao^yojv J
ev ot; 2y.'jOtavoj Deo infensi verbis ? quibus ad Scythianum
srertTTe^Xet ypa-j^ojv ryj-voi^
• scribens utitur :

K2 fcinirO.\Hl TOr .M.\.Nh>TOi (2), EX EPLSTOLA MA.NETIS.

-r O ^e TO^j afJtoj •^ojT^i; Xio; TTiv i^iav « .4iterni luminis filius propriam suam

(1) W^itit-jvj^i', , A, D. — "i) .Ma/f/Ti;. Nudutn no- 190. Grabii Spicilcg. t. II; Roulh. fielif/uia; Sacr. iv,
tnen tttuli instar inserit A. iJe Manetc conluli Fabric. 120; Laur. Ziicagiii. CoUect. monum. Galiand. Bibl.
Bibl.gr. I. VII, p. ^I.S, Harleg ; opp. Hippoi. t. II, p. PI\ t, iii; Beausobre /iii<. duManicMisme, 1. 1.— Inter
 , :

^iOG NICEPHORI ANTIRRHETICA.

oOcTiav ev tw opet e^avepwcrev, ou ouo ej^cov « essentiam in monte manifestavit, non duas
<pucrei;j dXkoi. (^-tav ev tco opaToi (i) xal « naturas, sed unam habens, in \isibili et
aopaTM. -f- « invisibili. »

Ti ^e Twv p.tapcov to5 GeviXaTou Map- In quo deinceps a diris blasphemiis

B xicovo; pXaG^vit/uov aTreoixe, oi' cov tov ^uctco^v]
Marcionis fanatici differunt, quibus foetidas
T'^'? cpavTaGia? Po'pSopov ix. r^? e^ayicTou
phantasiae sordes e corde polluto eructat ?
xap^ia? ccTrepeuyeTai ,• oiq iy. TcXeiovwv okiyy.
pauca de multis alferemus.
TvapaOecOat..
MAPKIQN02. Marcionis. -

yap Dicit enim ille , « apparentia Christum

$a'(754et aijTo'v •
-f Ao>cvi'Gei tov Xpi-
10 -r CTOV TreTCovOe^vai >tal Taip-^vai •
xai co; ou)c
« mortem subiisse et sepulturam ; et vere

-r '/iv avOpcoroi; aXviOco;, akV ev 6(j.ot{6|xaTt

« hominem non fuisse, nec nisi in similitu-
-r avOpcoTTou ye'yovev (2). -r « dine hominis exstitisse. »

O TouTco 7:apcovow,a(j[7.e'vo?, -KoXkoi ^h Tuy- Marcianus fere ejusdem cuin isto nomi-
j^avcov 6(|/Lyovo;, Mapxiavcr; (3) 6 ccOecoTaTo?, nis , licet post eum vixerit , vir maximee
15 T-^ OeocTuyer xal 7iro>.ucovu(;.co twv xaXouaevcov impietatis, Massalianorum quos vocant ex-
Maccaliavcov ciup.(pOeipo'p.evoi; aipeaet. , tou secrandae et multorum nominum haeresi ad
ATrepiypaiTTou t-/iv cpcovviv TpavecTTepov exTTopL-
perniciem suam implicitus , Incircumscripli
Treucov exiavip.aiveTai^ eTvel ev tco 6y(^oco xe-
vocem clarius jactans indicat : siquidem in
" (paXaico (4) '^cov X'/ipcooou[;.e'vcov 7:ap auToT;
octavo capite nugarum, sic scriptum legitur
20 avayeypaTTTai outco;*
Marciawus, ex opere Timothei pres-
k Mapxiavoi; , ex tv;; (juyypa^v)? Tt[AoO£ou
BYTERI.
7rpecrSuTe'pou.

-r Ae'you(jtv 6'ti
« Dicunt quod Dominus hominem quem
(xvOpcoTio; ov ccveXaSev ex.

-r T'^? Mapta? 6 Kupioi; TTOTe p.ev auTov ei?

« e Maria suscepit, nunc in spiritum, nunc
25 -f To Tirveufxa j;.eTe'§a>;e , 7:oTe ^e et; cco[j(.a, « in corpus immutavit, et quod ipsum Do-
-r xat 6'Tt auTo to ccoaa tou Kuptou (X7:ept- « mini corpus incircumscriptum , sicut Dei

-r ypa^TTOv -/iv, 7.aOa'7:ep -fi Oeia (S) cpuat;. -f « natura, fuit. »

Veteres Epiphan. Hcieres. 66; Cyrill. Hierosol. Cate- XcvTtvou Tou StSaaxa),ou MavevTo; Eirtye^YpaTiTat. Manetis
chet. VI ; Augustin. supra laud. Eulogius Alexan- ex epistola ad Scythianum ; in aliis inscribitur : Va-
drinus apud Pbotium cod. 280, p. 849, epistolas memi- lenlini qui Manetis magisfer fuit. Ad quaj velim et
nit et excerpsil Leontius pariter aut Anastasius , in
; advertas Nicephori a/ptSetav nec Valentinum haheas
,

sylloge quam anlea plus semel laudavimus, uti videre est Manetismagistrum, nisi quod uterque similia docuerit,
tum apud Fabricium, Bibl. grxc. t. vii, p. 315 et 516 ; non quod alter alterum audierit. —
(1) "Ev 6paT(^ Te /ai
tum apud Maium, Script. vet. vii, p. 17, 69, 70, 277, Pbot. (2)—reyovev. In codicibus additur e margine ex
304 utrobique quatuor epistolarum quiiique loca eadem
; Tii; Tou dytou 'ETtt^avi&u v.ai tou XpuaoCTTOiAou ex tv;; Trepi

eduntur ; duo nempe ex epistola ad Zebenam, e codice Ex

sancli Epiphanii et Chry-
<I>t).tTi7foaiou; epu.riveta:.

Claromontano , nunc Oxoniensi ; tertius ex epistola ad sostomi ad Philippenses tractalu. Cf. Fabric. Bibl. gr.
Scythianum, quem et istic habes ; quartus paulo infra t. VII, p. 179. —
(3) Mapy.iavo;. Novus plano auctor,
dandus ex epistola ad Condarum Saracenum quintus ;
cujus ne nomen quidem apud Fabricium , ubicumque
demum ex epistola ad Odam, vel Buddam; tres aulem vero inter i-ecentiores altum silentium. At Eusebiura a
istas pr,<jc{.c ex uno Nicepboro, iisdemque nostris codicibus Nicephoro Callisto exscriptum , ipsumque Serapionis
cxscripsit olim R. P. Micbael Quienius, Ernesto Grabio vetustissimi diligentem excerplorem , nonfugit, tum
mittendas; e cujus schedis Fabricius, communicante cum Marcianum Docctis pra^fuisse, tum dictasse quoddara
co Friderico Wincklero, easdem accepit, ac demum in ex tradilione Hebrseorum Infantis Jesu evangelium,
BiUiotheca sua grseca publici juris iccit, Adde quod cujus penes me esl, ni fallor ( idem enim putem ac
Nicephorus fragmenta ista in Antirrheticis suis bis in- quod eodem titulo circumfertur), antiqua versio cum
seruit, primum in praesenti tractatu adversus Euse- Hincmari rcmensis prologo. Cf. Euseh. Hist. eccl. vi,
lium dcinde in sequenti adversus Epiphanidem. Ubi
, 12. —
(4) Kc9a).atw )»Yipw3ou[xe'v(i)v Tiap' auTotc, Tt6v }.r,pu)-
sic se babet fragmenti quod nunc ad manum est, titulus oou|xevwv y.e!pa),atwv Tcap' auTOti;. Haec in A glossemata.
MavoO exT^;7ip6c 2xu9iav6v dutuToXr)?- ev eTepoi; 8e Ba- — (5) 0eta deest in A.
 ,
; ;

COJNllU tUSEBlUM. 407

II.

To'jtoi? <Tu{/.'pecoj/,evo; E'j<7s?ioi; ti 6yf

His qiium comcntit Euscbiiis, quomodo
rcoTe [A*/) xal ao'paTOv jcal azaOr. , xal a7:po'(j-
tandcin invisi])ileni cssc ct impassibilcm ct

iTOV TCavTeXio; si; to e;r,; ^iaaevsrGOat

inacccssibilcm prorsus pcrmausurum dcin-
ccps Christum non clarius cuuncia\it? ut
,
(jaipeCTepov eXeyev , iva 6'X'/iv 6 ojcceSr,; Tr,v
impius omnem qua aegrotabat, phantasiae
5 >.'j{;//;v Tr; (pavTacia; r,ppucTr,xco; o^Oei-/]
lucm in lucem cderet. Cur cnim quum iu
0T0'j yap ^r, yapiv Toi; eXaTTOC. Ttaav oo^a;,
minoribus honore \idcrctur proscqui Chris-
avi TOi; y.e'/Coc'. Xcictov uTrepTiixrlceiev 6
tiim, non ipsum in majoribus summo ho-
;

"Trepl Ta [jLe'y'.CTa ai/.poVjyo^j^aevo; , Iva toO nore alTiccrct? Atqui de maximis parcius
|xy; ^evv ety,ovi^ecOa!. a^psaevo; tyiv aira^ rpo; egit, ut qnum jubcret abstincndum csse ab
10 ^d^av [AeTaSXr.Oeicav OcOTrTo; tfcop(pr,v, (Ar,^e imagine illius formffi semcl in diviuitatis
77aOei XoiTTov r, xai CTa-jpco xal OxvaTto irpoc- gloriam immutatiE , dcinccps cam nec pas-
0{x'.>>r;cai -jTacacyo'.. Ae^topr.TO yap 0'jtci) ye sioni, nec cruci, ncc morti subditam alle-

Tr ^ucei, TaOiriTip y^ Ciuc-/i, to (zraOe; -/i (AeTa- garct. Sic enim naturae per se passibili im-
CoV/f. E'! yap Tiva tc{/.ev eiy.ovt(o'aeva , to'j
passibilitas, idest, immutatio donatafuisset.
Sin autem nonnuUa novimus depicta, quae
15 TjaOcTv ^e e'!c'.v Oj/yi>.o'Tepa '^o ovi e— l twv
passicmi nulli obnoxia sint, quales sunt
ayiwTaTwv XepouSla -r.xknt. Yeyovo; yeypa-
sanctissimi Cherubim, in quibus idcm anti-
TTTai), iroX.Xoij ••/e av ^eot reicecOat o [x-/i
factum esse scribitur profecto raulto
([uitus ;
Tve^jcjxev etxovi^ecOai (i). AXX' 6 toD TraOou;
miuus passurum cst quod pro natura sua
xal ToD cTa'jpo'j >.o'yo; T:poxaTr'yye>.TO '/('ivi
, uon depingi valct. Sed passionis ct crucis
20 5tai TaT; twv (/-aOr,Twv axoat; evr,yo; to Tr,vi- vcrl)um jam ante promulgatum erat, ct tum
xa'jTa r,v Ti 0'jv 5tau.apTrfcecOat 'i^zi Tr,v aXr'- quidcm auribus discipulorum obstrepebat.
Oetav Tr,; TTOOoprfccw; , x.at tco [7,eTa€e€V/;cOat Utquid futura fuissct falsa vcritas prophe-
Triv [j.op(ar,v [/.•/; TrerovOevat, xat TauTv; [/.r,^e tica, et cx co quod iransfigurata fucrit

eixovf^ecOat ; *n iy.^rycc. Ta 7:por,yyeX[;,e'va Trpo; forma, eadem ncc passura forct, neque ob
id depingenda ? Annon potius evenire om-
25 Tr; ocXr,Oc''a; TvavTco; , x.at ocov o'j77Co Tretce-
nino debebant quae a veritate praenuntiata
cOat, ri^ri 6i x.at yeypa(pOat ; IIco; yap to
fueraut, tam Christum pati, quam
scilicet
raOrjTov ou ypa<pr'ceTai
? Quo enim pacto quod
;
statim ctiam pingi
ETTel >.eyf>vT(ov r,[j-iv oi E'jce€iou "JxacTrt-
])assihile cst, non dcpingetur? Sed dicant
CTai, 7:o''a [/.op^"/) oeyeTat Ta pa7:''c[7.aTa
nobis Eusebii vindices
j
quae forma llagcl-
:

30 Ti; 5e xoX.aoi^e-at y,ai [/.acT'!^eTat ; Kat 7:010; lationcm excipit? aut quis pugnis et fus-
vcoTo; (2) ei; [/.(xcTtya; 6t^0Tat; xat T-fvo; tihus caeditur? et cujus dorsum verberibus
alcyuvr,; ^[/.T:TucLtaTOjv oux. (X7:ecTpa7:Tat to offcrtur? et cujus vultus non retorquctur a
t^p^-jCco^^ov (3) ; xat Ta).),a (ica in[/.t'v x*/ipu- turpi sputo? Ne dicam caetcra quae et prae-
yOe'vTa 7:e7:icTeuTai. AaX' et ;a*/i TriV (^ouX.f/f/iv dicata nobis sunt et credita. INisi vcro scr-
35 [/-op(pr,v et7:otev, ex TcavTo; Tr,v ^^eTpav to'Jtcov vili formae, tunc alteri necesse cst dicant

Tr;v eTe'pav ^e'^acOat tw ^t(iacxaXc«) cu[/.(p-/i-

omncm tribuendam cssc totius passionis
tcntationcm, magistroquc suo as.sentiantur
ceiav ri 7:avTco; ve [/.uOoT^otetv (pavTactou^/.e'-
alioquin passio omnis peiiitus rebus aman-
vot; To TraOo; XeXei^LeTai,- evi ye r,^:n (4) tva
dctur phantasticis : ut in id unum jam absur-
Tcov aT07:oiV 7:epi7:ecotev.
dum impingcntcs corruant.

(1)
"0 (ir, Trc'5vx£v Et/o-t^ciOat. Ha-c dcsunl iii B, C. supra^ Cyriliis Alexandrinis, sirailia ferc p. 342. —
— (2) Kal TtoTov vwTov , B. — (.5) llpoffWKOv. Cf. qujc (i) iitSei, B, C.
,
 ,,

408 NICEPHORI AlNTIRRHETICA.

III.

6 iJ.hxoi Tvi? aV/iSeta? w? eya (i) "koyoq, At enim verbum veritatis, prout est, sic

w^£ XeyeaQw' £7:ei(^yi tov xepl xtv^uvcov T^oyov intelligatur : nam quando Salvator de sube-
ToT? p.aGviTat? 6 2wTV)p Trpo^Tepov ^ie^vip/^eTO,
undis periculis tum primum ad discipulos

-r ocTi? OlT^st oTrtGw (xou eXGeiv aTrapvviaacOco

sermonem habebat, « Si quis, inquiens, vult

^
-r eauTov, Xe'y(ov , xal apaTW tov CTaupov « venire post me , abneget semetipsum, ct

-r auTOU, x.ai ax.o'XouOeiTco {/.oi (2), -r xal « tollat crucem suam, et sequatur me, » et

Ta TouToi; TrapaTiV/f-jia (yiV ^e ^tituou ^a- alia his similia (erant siquidem mandata
puTaTa xal ^ucoiaTa Ta £7riTaTTo'[xeva ) difficillima et vix ferenda), ne praeceptorum
tva (/.v) T-fl (3) ^uc^epeta twv Xeyop.evcov asperitate deterreantur, aninios eorum con-
10 aTCOxaaotev , avappcovvuatv auTwv Ta cppovvi- fortat . et quae in spe reposita sunt acfutura,
(AaTa , xal tcov ev eXTrtat xet[y.e'vo)V xal p.e>.- sub oculis ponit et detegit sole clariora.

XovTcov exxaXuxTcov utv' o^j^tv ayet eu (7.aXa Quare mysticse hujus initiationis spectatores

TVjV XaaTTpo^TviTa. Ai' ovi co; eveycopouv quantum capere poterant, gloriam illam
01 T"^? {Jt.uCTTtxvi? TauTV)? eTCOTTTta? OeaTat explicat quacum ad consummatiouem
,

15 Tvjv ^o'^av exetvviv, |y.eO' v^; p.sXXei £7vi cuvTe- saeculorum venturus qua et ipsi collu- est,

>.eta Tcov aicovcov vixetv , Trapa^etxvuct, xaO' cebunt hanc certaminum mercedem nac-
;

•flv y.ai auTOt cu'X>.af/,7rpuvOvi(rovTat tcov aOXcov turi, utfortiori animo pericula obirent, con-

TauTViv avTi^octv ex^e^o'p.£vot , tva x.at temnerentque bona quaecumque praesentia,

(4)
(/.aXXov ev Tori; xtv^^uvot? Oappofev, [a^ravTcov nec nisi niliili aestimarent, aliis comparata

20 T0U7C0V (5)] xaTa^ppovouvTe? tcov ev ^epct, bonis quae exspectabantur , « existimantes

xat ou^evl Xoyco toTi; Trpocooxcop.evoti; T^ape^- « enini quod non sunt condignae passiones
eTa(^ovT£?* -r Ou^e a^ta xptvovTEi; toc T:aOvi- « hujus mundi ad futuram gloriam quae

-r [/.aTa Tou vuv xatpou Trpo? tviv (/.e^lXouaav « revelabitur. » 3Iinime vero semper in ea-

-f ^o'^av a^roxaluiTTeaOat (6). -r Ou p//iv £'-? dem transfiguratione permansit, sed ad

25 aet y£ xaTcc TauTOC ^ta(/.£(/.e'vvix£, Tcpo; xatpov tempus illa per dispensationem facta sunt.
^£ otxovofj(.viO£VTa 7re7rpay(/.aT£UTat. Otxovo- Dispensationis enim is modus erat, ut ipse

(/.ta; yscp 6 Tpo^TCo; •

6 auTo; oOv -/iV xai av- essetidem atque homo erat, et post illud
OpcoTTog TiV , xat (/.£Ta t-/iv Oe^av £X£ivviv ttjV spectaculum, serviformam eamdem habuit,
Tou ^ouXou (/-op^-/iv £}(^cov (/.£0' vi? xai TOV sub qua crucis mortem pro nobis passus
,

30 U7:£p '/i^/.cov dwixl-n ^ta cTaupou OavaTOV, (///)- est, nec tamen divinitas ab ipso insepara-
oai.'.ou T^? (7uvvivco(/.£vvi<; auTco 0£o'tvitoi; bilis recessit. Sub qua igitur forma passus
X^^p^-
^o(/.£vo;. KaO' •/iv ouv 7:e7covOe [/.op(p'/iv, eixo- est, sub ea repraesentatur. Non enim natu-
vf(eTat. Ou yap (/,eT£'€aX.£ tviv cpucrtv, aX\a ram suam mutavit, sed in eo permansit

(X£(/.£V*/ix£ TouO' 07V£p "/iv ava77o'€>.viTO(; •

xaO' b quod non erat amittendum, in quo Deus
yap Oeoi; , ouTe ypa<peTa!. , ouTe Tt tcov aXkm est , nec depingitur , neque quicquid aliud
35

TTetceTat. patietur.

IV.

MaTato<; ouv Euce^toi;, Tat; xaToc to a7r£t- Desipit igitur Eusebius , naturis in im-

pov ^tecr/ixuiai; cpuc^at (///) otdoui; Ta; exa- mensum distantibus non tribuens differentias
T£pav ^apaxTVipt^ou(ja; Taii; (puGtxaii; Tvoto^TVi- quae propriis utriquc qualitatibus singulas

0) 'Q; l/o', A, D. — (2) Moi. Matth. xvi. 24.— (3) elegantlus desunt iu A et D. — (6) 'A7:oxaXv7rT£(T6ai.
"Ivaxri, A. — (4) 'E>i6£?d[j.£vot, A. — (5) Toutwv. Hacc Rom. viii. 19.
 : ,

COMRA EUSEBIUM. 409

(Ti ^tacpopac, xaO' a? xai to aXXo xal xk\o distiiiguiint, sccundum quas etiam illud ser-

xa s^ (bv 6 XpicTo;, oO>c aXXo; ^s xal oXXo;, vahitur, aliud atque aliud essc ex quibus
^iaGwOr^CcTar v eiTTcp ev ex ouo twv ivav- Christus, nonautcm alius ct alius; quando-
-r Ticov TTpoepyeTai 0£o; asTa v^? ';rpocX-/i- quidcm « ununi cx duobus contrariis, Deus,
5 -r vj^ew; cyaoxo'; Te xal rveuuLaxo?, -f xaTa tou? « proccdit cum susccptionc carnis ct spiri-
xa6' r<u.a; 6coXo'you; •
aXXa toco'jtov irpo; n tus » ut nostriquidcm theologi confitcntur.
Tr,v ac-J-jyuTOV xal a6ia(JTaTOV evcociv a770- Adco autcm ille cfficutit, quoad unioncm
TucpXwTTei , /tal rpo; Ta; auya; twv 6p6tov immixtam ct indiscrctam, et sic rectorum
^oYtJi.a'T(ov avaSXe^^iai ou Trpo-/jp-/iTai.' ic,r,q ouv dogmatum splcndorem oculis conciperc su-
10 erayei pcrsedet, ut adjiciat:

V.

-r O— ()Tc ^.Tidl eu.^e^l^ai auTw toutov •'

Qiiippe quem contemplari,eofulgore con-

-r o^OevTi Tov Tp(>TCOv 0'. 6e"7'7re(jioi U7re'[j(.e'.vav « spicuum, sui non \alucrc di\i discipuli, qui
-r {/.a6r,Tai- ol' ye £7:ecov i-ri'. Trpo^cojTTOV, a^o'- '< nimirum in faciem proui non posse se illud

-r pviTov auTOi; t6 6e(oaevov otxoXoyrlcravTe;. -f '< spectaculum sustinere confessi sunt. »

15 Kai (XYiv ouoe eTrecov tot£ •

aXX oTe Et tunc quidem non cecidcrunt sed ; quum
avto6cV iy. Tr; vefpeO.v;; oiTr/iyrtZcn. 'h ^cov/i enube vox audiretur dicens , : « Hic est filius
Xeyou(ya' -r Outo'; e^Tiv d Yio'; uou 6 (zya- « meus in quo bene complacui prout sacer
» ,

-r rviTo;, ev (o eu(io'/cr,(7a, -f xa6a77cp 6 ie- ille cnim miraT-

Matthffius significat : perculsi

po; MaT^aTo; eTTiTviu.aiveTai ^ij* tco irapa- culo corum qua3 auribus audierant, et multo
20 ^o'^coyap T(ovr,"/40UTi'jy.£'vcovy.aTa7:Xay£'vTe;/cal tcrrore obruti, proni humi jaccut. Interea

^e'et TToXXcp TTepiTye^evT^; TVpTivet; £7:1 y?;; perpcram Eusebius intelligit cvangelica di-
xaTaJcXivovTai. IlXr.v TTapavoeT a£v xal Ta cta, simulquc tollit inde miraculum, factum
euayy^Xua Eu(;£Sio;' eQa''p£'. b\. oaou y.al t6 non miratus, sed ut formam ostendat nec
Oauaa , ou t6 7:payiJt.a 6au(7.a(,(ov, Iva hl -vri^ scnsui pcrcipiendam, nec operceffingendam,

25 {xopfpriV exeiOev aXvi7:Tov Xot7:6v jcal (xveztyet- simulque corpus ipsum fuisse immutatum
pr.Tov (iei^rj, co; xai to Gcoaa [/£T£G/C£ua(j6at (proinde nullam relinqui imaginem pin-
auTo (e^ ou u:r,h\ ovTiva ouv u^^oX^X^i^^ai tov gendi rationem) , et factum essc aliquid aliud,
ciKOvr^ovTa Xo'yov), y.a'^ ti yeyovevai [/.•/)f^' av ct jam plane non existere. Ubinam stabit
eTt t6 7:apa7:av u7:ap^ai. Rai 7:ou cr/fGeTat mutatio isthajc, aut inquo distinguctur, nisi
30 Ta T-?,; [AeTa^oX-?.;, r\ ev tiv. 6£iy_6-/{(j£Tat , ei substratum aliquid mutationi detur, quale-
(i.71 Ti u7:o/C£'^tj(.evov 7:epl o 'h (/.eTaooX-/i ^o6et'/), cumquc dcmum est? Etcnim in Divinitatis
(i7:otov ouv xai et^/j; et; yap 6eoT-/iTo; ^u(7tv naturam nihil umquam rerum conditarum
oux (XV Tt Twv yevYiTcov y.ai TcXouvtcov ev •/Cti- et finitarum cx creaturis transferetur
<j(i.a(;t (jteTaGTa'//) (xv 7:oTe , y.av (;.upta-/Ct; [iXa- ctianisi sexcenties blasphemus Euscbius
S5 c(pTO[i.(ov E'j(7£6to; a7:o9at'v/iTai (2) (xTiT^jta crumpat (creatura prorsus erit liomo vel
oe xat (5 •/caTa tov 2cfjT-7)pa (XvOp 037:0;), )cai in Christo), et illud omnino repugnat, ut
ct[;-rI/avov ye touto, co; ucTepov "^ia Tcov lua- ulterius ex Patrum sentcntiis demonstra-
Tpijccov ^oy[/.a'Twv e/.i^et^oiy.ev. bimus.

(1) 'E7t'.7r,|j[.a£v£Tai, Matlh. xvil , o, — (2) 'A7io^aiv£Tai , B.

 : :

410 NICEPHORI AlNTmRHETICA.

CAPUT XXII.

Oti (xsra^oXviv x.cd cuyy^uctv tv)? avSpwTTivvi? (puaew; XpKJTOu £V tvi tvi? GeoT?iTO?
ouciot ^o^a^ei Euai^ioq.

Quod mutationem et confusionem humanse nalurse in divinam. essentiam docet Eusebius.

Eti ty;; auTy;? aTOTvia; a7:£iXyi|A(/,8Vo; Sed et eadem insaiiia correptus ait

« Igitur si tum illius in carne forma tan-

-f Ei 0'jv to't£ vi ev cx^yX auTOu (;.op<pyi tam potuit
« sortiri virtutem, ab iiihabitante
-r TocauTVi? £>.ay£ ()uva(/,£w? TwOo? tvj? evoi-
« in ea Deo mutata ,
quid opoitet dicere tum
5 i- /.ouGvi; auTv; Oeo^TviTO? iJieTaSV/iOsfca ti
,
« quum , exuta mortalitate , et corruptionem
-r /p'/i Xeyeiv , 0T£ t-^v Ovv;To'T-/iTa a-jro^uc, >ial
« abluens , speciem servilis formae in Domini
-r T-/1V (pOopav a7rovnj;aL/.£VOi;, tvi? tou ^oulou
«et Dei gloriam transtulit, et parta videlicet
-r p-op9v;? To £1^0? eii; tviv tou ^ecTOTOU xal
« de morte victoria, peracto in coelos ascensu,
-f 0cou oo'^av p.eTa(j/tcuacaTO, (/.eTa tviv xaTa
10 -f Tou 9ava'Tou vix.viv, x.al [/.eTa Tviv et? oupa-
« consessu demum in regio throno, ad dexte-

-r vouc avo(^ov , xal j/.eTa tviv ev tw Paci- « ram Patris ,

potitus est ? » Ita ex modo
-f Xi/iw Gpo'vcj) au,(pi Tsc ^e^ia tou IlaTpo; transfigurationis formam servilem amplius
-f tfopeuijiv 5 -r Atto tou "/.aTa tviv [/.£Ta.ao'p^a)Civ quamdecuit exaltans, etbonoreeamafficiens
TpoTuou a7:o(7£{/.vuvcov T'/iv ^ou>.iy.-/iv t/.op<pr,v quo nec Christus eam prosequi dignatus est.
15 z)^e'ov VI y.alw; £ly£ xal Taur/i Ti(/.cov
, v^ [/.-/i^e Inde postquam de transmutatione verba
XpKjTO; TeTt(/.vixe.
facere coepisset, ultra progressus formam
Kal Tvii; p.eTaSoV?,? dvTeuGev jtaTap^a?,
ipsam et speciem sublatam esse dicit.
TTpo-.wv, y.ai auTviv v/iv |/.op(pviv )cal to el^o?
Porro de Christi in coelum reversioue lo-
a7cec/'.£ua(jGai "kiyei. EtTa {/.£Ta TauTa 7r£pl
20 T-fl? oupavou;
quutus , nec utrum cum eo corpus ascen-
eii; (/.vo'6ou tou XpiGTOu tov
>.o'yov
derit memorare dignatus est. Christum
7roiou[/.evo? ,
[/.vi(^at/,ou ^e cuvavievat
auTO To (7w[j,a, [/.-/i^e [Av/fi/.vic (z^icov cuvGpo-
vero dum allegat ut dilectum et unigenitum

vo'v T£ auTov, xal GU[/.§a(;t>;£U£iv x.aGop.oXoycov Filium una cum Patre iuthronizatum et re-
Tco IlaTpt, ota Yiov (zya^rviTov /.at [/.ovoy£v?
,
guantem, denique intendit ex iis, quae ante
25 Po'JX£Tat >.0t7T0V Ota TCflCVTCOV TCOV 7rpo/.£ta£vwv dicta sunt , hanc suam sententiam stabilire
To oedoyp.£vov /.aTopOouv (to ^£ riv, to [/.vi nempe, Christum non debere imagine re-
ypvivat ypa'9£G0at tov Xpt(jTov) (pvi[/.l ^vi a77o' praesentari , eo scilicet quod forma servilis
TE TOU p.£Ta§£§>.-^cOat T-/1V TOU ^OuXoU [/.Op- in divinitatem tranformata fuerit (ut ex iis
tpVlV £IC G£0'TVlTa (cb; y,y.\ Iv TOt? [/-£T£7v£tTa
quae postea in medium proferet, majori cum
30 d-/l>.c6(7£t Ta 7Tap' aUTOU £/.TtG£[Jt£Va TviXauy£-
claritate exhibetur) ; sed et multo magis
(7T£povJ , /.at £Tt [/.a>i>>ov xaTtz Tjpo^crSafjiv aTwO
quod in ascensione mortalitatem exuerit,
TOU TVIV Gv71To'T-/;Ta (X7vO^£^UcGat /.at TViV (pGo-
ct deposuerit corruptibilitatem , et in Dei
pav (X7:ovt(];acOat [xai] £t? tv;v tou 0£ou ^o'^av
gioriam reversus fuerit, et ex caeteris ar-
[/.£T£(7>c£uacGat(i), /.at tcov (X>;Xcov cov (2) ev-
35 TauGa 7rap£0£TO. gumeutis quae hic apposuit.

(1) M£T£(TxeOacrTai, A. — (2) 'A),).cav twv evTaOOa A, B, C.

 ,

COMRA EUSEBIUM. 411

II.

fe7riTyipr,T£0V o oOv avayxauo; ei suto^co- Atqiie hoc loco nocessc est ut \ideainus

rai 6 ^.oyo? auTw. ilq (xsv yap ou (/.STaSeSXr,- luini rem suam ea qua par est rationc iusti-
Tai 71 {Jt.op(p-/i excivY) xal to £160; v.i; Gco'Tr,TO<; tuerit. Quod eaim ista forma ac species in

<p'jciv, (b? ouTo; vo[/.i{^6i (xal yap ai;.vj'yavov divinitatis uaturam nou est mutata, ut liic

5to'jto ysvs^jOai , r/^/; xal 7rpo'c9ev £ipv;Tai), iNoster suppouit (quod quidem fieri nou po-

xal {xapTuper -/i aV/jOeia auTr,, >cal tcov a/cpi- test, ut jam supra memoratum est), et yeri-

€to; er£(7X£[xpLevcov Tr,v twv rpayaa'Ttov (p'Jciv tas ipsa testatur, ct fidcs incorrupta et er-

xal Ttov doyixaTtov Tit/.tov Tr,v opOrjTViTa, t6 rorismiuimc suspccta eorum qui rerum
a7r>.av£; xal av£T:t7.rj7:TOV. E'! 8i ti; xaO' naturam et dogmatum uostrorum ortho-
*o u7:o'6£civ TOUTO ^O'//) , Tto (p0.ov£ixto cuy/.a- doxiam studiosc indagaverunt. Si quis au-
6iCTau.£V0(; (e^rei^r, [xa>.>.ov £/0p6; xal (piXo'- tem hauc hypothcsiu admittit, ct liomiui
veixo; 6 tocoDtov aceSr,; (^oy(7.«TicTYi; EOce'- litigioso asseutiatur (nam Eusebius, dogma-
€10; , x,al oia TuXeiCTtov octov £7rty£tpr,t/.a'Ttov tistes quam maximc impius, coutrovcrsiam
ep"/()[;.£vo; xal Tr,v oixeiav ac^Seiav xpaTLivai et litem amat et plurimis quam potest ra-
*5 ^'.aytovZoaevo;) , Totxoe Tiva T^e^et ' to? eiTr^p tiocinationibus propriam impietatem cor-
TOO JJL£Ta€£S>.r,cOa'. £l'v£X£V oux £^6v Tr,v [/.op- roborare satagit), haec fere proferct : Si
9VIV ypaipecOai, (xva^yxr, 0^7701» 7:a'vT(o? ex toD proptcr trausformationem uon licct imagi-
£770u.e'vou 77p6 Tou u!.eTaS£^.rcOai cuvo.(/.o'Xo- ncm facere, utique uecesse erit, secuudura
yetv t6 (J^rv ypa^p^cOar iva e^p' exiXTepa 6 id quod sequitur, ut conliteamur ante traus-
20 auTo; Xoyo; |/.£'voi ao!.a'77TfOTO?. E^; ou ovi t6 figuratioucm imagincm faciendam fuissc :

eua^opu.ov Tr aiTvicacr, 77£piiCTaTat. tou Trav- ut cadem ratio iu utramque partem firjua sit.
Tto? eX^Tv t6 '^r,Touit£vov, xal ouTto? et? tou- Ita jam par erat Augustce postulanti annuere
vavTiov 7reptTeTpa7wTai auTio Ta co(pict/.aTa. et dare quod quaerebat atque sic sophis-
:

Et yap y.at ev^v >.£y£tv (/.£Ta&£§Xv;c0at tviv matacontrariam in partem versa evaserunt.
25 (/,op(prv, 6'7:£p aouvaTov, (zXX' ouv ye Tr,v Trpo Etiamsi euim licuit dicere formam esse
T'?,; (/.£Ta€o)/?;!; ypa<pr,v (i) £V /pt6[/.act tu/6v immutatam (quod fieri nequit), certe pictu-
VI £T£pfo; TTfo; ota/.£/acay[/.£vviv (.'j), ou/ opw ram qua3 ante transfigurationem adumbrata
Tt; 6 cuvavayxaCfov avr,pv;cOat >.o'yo?* (/.£V£tv fuerit coloribus, aut quovis alio niodo, uon
yap auTr,v ay.'^vviTOV ecp' etdo; T£TU77COTat video quid nos cogerc possit ad illam ex rc-
30 ou^ev av t6 (x^reip-YOV t(r,. Ou yap oi'<Jciiy/.'ri
,
rum natura auferendam; nihil enini illam
£'! xat ooO£'//i t6 (zp/£Turov £i; t6 e'7r£tTa impedivisset forma? sua3 primitivae immu-
(/.£TaSa>>>.£tv ev xtvr^cet xai ccXXottocet Tuy/a- tabiliter immanere. iXulla cniin cst nccessi-
vov TTavTV) xat TriXVTfo;, xal tou rpo'j77ap^av- tas, arclietypo semel dato, eoque motus et
To? £*t(iou; Tr? ypaipvii; Tr,v (xvaipectv e77tvo£i- mutationis capace, funditus et omniuocogi-
35 cOat.Ttov yap rap^iVTOJv xai (paivo[/.£Vfov 6'77toi; tare quod sic ctiam deleatur imago speciei
e/ouci vuv at ypacpai, ou/ 6'77oj; xaTa t6 u.Ck- prfeexistcntis. rictura; cnim repra^scntaut
Xov e(;ouci i/,£TaS^aX>.o'[/.£va , xai ou/ o^^ow? Tt; imuc atque apparent, non autem
qua3 adsuut
£C£cOat (/.eXXot ,
yp(X(f/£Tat , aXX ottoTo; vuv quomodo ea post mutationem cruntj imagi-
ecTiv tjoC77£p oui^£ £t T^Ovaiv) Tt?, Yi^Ti xai Tr,v nem enim ahcujus pingimus taiem qualis
ftO Tou £'toou; Tou TeOvvixoTo; cpr^cei Tr,v etx^^va lunic est, nou qualis erit; et si quis moritur,
6 ccocppovaiv cuvTeOvavat xai cuvot/ecOat (3)* is qui mentis sanae cst, nou dicet imagiuem

(1) rpa^ti, B. C. — (2) KexapaYtAEvov , B. C. — (3) Iyvoi/r,i7e(T0»'., A, D.

 412 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
^ia(T£(j(o<j0ai yap [AaXXov w; aTc' auTvii; t-/iv mortui simul commortuam esse et ablatam,
|;,vfl'[7//5v Tou 5taTot/o(Ji.£voi» xal to sloo?, xap' immo potius dicet
memoriam et lineamenta
ol? TOUTO £(>7:0U^a(7Tai , fe)? t6 £15C6? (5ia[A£V0V mortui, apud eos quoruni id interest, ma-
<7iivr/]pviG-^'(7£(;6au gis etiam conservatum iri.

CAPUT XXIII.

A-Ko^ei^iq OTt y-al ^ccaikeXi y.cd (/,(xpTup£; v/.TZxkat, kxtcc t6 eI^^o? xyiQ [Aop^pvig avt(7To'pv)VTai.

Probalur quod reges et martyres antiquitus secundum suam formam depingebantur.

5 H o\}'/\ ^'h p-aXXov Jtal twv TCp()T£pov ^t- Verum enimvero nonne eorum qui multo
TYiXXayo^Ttov Tov Piov cd £ixo'v£(; w? tgc KoXkx ante vita defuncti erant imagines erigi so-
tlq u'(7T£pov (xv£(JT-/iXwvTai, xal Tc5v eir' e^ou- lent, eorum prsecipue qui dum viverent
(7iat(; [^.aXiOTa xal (X^u6p.a<5t )taT(X ttiv Trapou- auctoritate ac dignitatibus insignes erant, aut
cav (^w/iv £[7,7rp£^la'vTcov, 7] JtXeo; >c«l f)o'^av rerum gestarum gioria inter suos praevale-
10 £7cl >caTopOc6[;-a(Jt tictiv £V£Y/,ai/.£vtov •
OuTco '/.cd bant? Sic quoque mos invaluit apudChris-
Tu)v Geicov [/.apTupcov 6au[/.a(7ta viXiJca oivivu- tianos imaginibus venerari inclyta et celebra-
3C0TWV, xat uTTEp Xpt(7Tou xai TYi; £UGe§£ta(; tissima certamina divinorum martyrum, qui
(Xv^pt(ja[X£Vcov , xai [^.^X^pt; at|j!.aTO; yevvtxw? res mirificas gesserunt, quique pro Christo
avTt5(,aTacTa'vTcov tvi (x^xapTiix, Xpt^jTtavo^ t6 et religione fortes se praebentes, « usque ad
15 (xv£')ta6£v £6o(; -TT^^puXaxTat ev eixo'Gi Ttijtixv
sanguinem animo nobili restiterunt pec-
Tou; tepou; £/t£tvou? xal (X0t5t[A0U(; (xOXoui;, cato; » eaque efficta proponere tamquam
xai TauTri (Zvt(JTopouvTa; xai utt' 6'^{;tv (XTrav-
virtutis exempla omnium oculis subjecta. Sic
TO)V (xyovTa; (o; ixv^peiai; ux()^£iy[/.a ovi[;.o- enim quicumque illorum fortiter facta con-
(Jt£U£tv. n^jTc Ta Tvii; £X£tv(ov y£Vvaio'r/iTo; templantur ad rerum divinarum desiderium
20 avopayaO'/i'[xaTa toui; evopcovTa^; Trpo? 6£tov ac virtutis aemulationem propelluntur. Quid
TToOov xai 'CriXov (xp^r/i; ^ieysipetv. Tt ovi ouv igitur impedit quominus depingatur et Yer-
t6 (xvTt(jTaTouv xai t6v O^tov Ao'yov [/.opcpyiv
bum divinum, quum nostram formam as-
T71V vi^JL^TEpav (xv£tXvi(p()Ta , x.at TfiXetov (Xv6p(o-
sumserit, subque veri hominis, qualis est,
TTOV £V £'to£t TO) xaO' v^tj.^x; TOi; £7Vt y^; o^O^VTa, nostra in imagine, sic a terrae incolis visum
25 xat (i.-/i'T£ Tcov T'^? ^cOTnToq TrXeovexr/ip.iZTCov sit , ut licet Divinitatis numquam pleni-
exGTavTa, p.vi^e tviv TTTcoj^^eiav Tvjv (xv6pco7i:tvviv
tudines amiserit, tamen nec vitee humanae
7rapatTvi(7a[/,£vov, OTTOTepai; ey.(7Ta'(jvi? t-^;
[///i^^'
miserias recusarit, et cum neutra natura
^u(7£(o; Tvii; xaT' auTviv t^to^TviTOt;, xa6a7uep (7U-
proprietatem suam amiserit ,
pingatur, in-
vvi6e5 Toi;(i) euGeSouat XptGTtavoi; e^ '''PX"^'^' quam, ut mos erat ab initio Christianis piis,
30 xa6' viv [Aop^viv (xv6p(07roi; T^OeaTai, eixovi-
sub forma qua hominibus conspectus est,
i^etv xat ypa(p£tv, xav 7rX£iou$ [jieTaSoX^xi; xai
etiamsi joculator ille ac phantasticus Euse-
(/.£Ta[Aop(pcoa£i? T£paT£uo[J!,£vo(; xai ^avTaGtou-,
bius plures mutationes et transfigurationes
(;.£V0(; £7irtvo-fl (2) Eu(7£Sto; 5 Rai rouTot^; ou-
sibi finxerit ? Equidem neminem qui sanam
0£'va (XVT£p£lV TCOV £pp(0[/,eVVlV TVIV ?)p£va
habet mentem, his contradicturum puto. In
jsx£XTvi[jt.£V(ov ot[j!,af ^ia 7ra'(jvi? yap £txovo-
omni pictura enim et historia hoc ita esse,
ypaipta; xat t^jTopta; (X^ra^Jtv £[/,(pave; xai et^;
omnibus notum est et evidens.
7rpou7rTOv touto xa6tGTaTat.

(1) Tot; deest in D. — (2) 'ETttvoEt, B, C.

 ,

CONTRA EUSEBIUM. 413

CAPUT XXIV.
Oti (i) 6 XpiCTo; £v £i^£i To) xaO' vi|xa(; £i)tovi^£Tai (2).

Quod Chrisdis in specie noslra imagine depingitur.

-r A>>>.a T-/;v Ovr,To'Tr,Ta aTT£^'J<JaTO , xal « Sed inortalilalem exuit, et a corruptela

T-r.v cpOopav aTC£vi^{;aTO (3). -r

" se liberavit. »
-r

npo^oO^?, £1 po'J>.£i , OTi xai £1? To ao'caTOv Adde sis quod visibile in invisibile tran-
sit et temporaneum in illud quod tenipus
,
5 To opaTov p.£T£tci , xal £i; To ayoovov to
non habet, quod creatum est in increatum ,
u77o'ypovov, xal to xtictov £i; axTiCTOv, xal
et alia id genus sibi contraria confictuque
oca aX>.a ToiaijTa avTix^iTai, aTwEp avarXaT- facilia, adeo sunt monstrosa et ambigua.
T£iv oia To aX>.o'xoTov xai 7ra'Xi{/.€o>.ov £u- At mortalitatem nemo pingit, ut dixerim,
TOTEC. AXX' o'j Tr,v Ovr,To'TYiTa Ti; ypa^£i, sicut nec formationem secundum quod in ,

natura suaj^te cst non enim haec in quan-

:

10 (pairafiv av, wcttcO oud£ t"/iv {/.o^pcpwciv auTot

tuni sunt incorporea, in se conspici possunt,
xaO' a-jTa. Ou y^p a'v£u ctoLtaTo; £Cp' dauTa
nec nigritudo siue
siquidem nec albedo ,

7:0T£ 0£Wpr,0r'<7OVTai (4),£TT£t U,Vl'^£X£UXo'Tri; VI

substrato esse possint ; ita ut una cum cor-
jj!.£Xavo'Tr;; 'j770X£ia£V0u ^i/a uTTOCTaf^v av, iva pore decedente imago quoque abscedat : sed
0'//ou,£vw (5) cuvoiy^oiTo xal 71 ypacp-/]'* aXXa illud circa quod hujusmodi proprietates
TauTa, t6 w; sunt, id est corpus, ila quidem spectatur,
15 t6 Tv^pl viTOi ccoi7-a, £i xal
ut si vel illae absint, corporalis certa species
Ta'jTa aTT^ivai £Tjy£v, aXXa to ys cojaaTixov
semel existens ,
qualis aliquando visa est
eIi^o? aTTa^ u—ocTav, oiovwcpO'/i ttote, TravTw;
talis omnino et iinagine et pictura exprimi
xai £txov'.cOrIc£Tai xal ypaiprlcfiTai. poterit.

CAPUT XXV.
Tlepl PaTTTic^aaTog, xal tzSx; 6 TcaXaioc vij/.wv avOpojTTO? cuvecTaupwOvi.

De haplismate^ et quomodo vetus homo noster concrucifixus est.

20 npox£''cOw ^£ r,Lf.iv £1? 7rapaf^£iy(;.a ot- j

Sit nobis pro peculiari exemplo id quod
x£tov T£ xai EyyuTaTOj , t6 xaO' TiU.y.q Ofitov ad manum est, divinum apudnos lavacrum.
XouTpo'v.-rE7:£t^r, yapoi ivXptCToi (6) paTTTt- « Quum enim, in Christo baptizati, conse-
-7- cOevte; cuvETacpri-^.^v auTw i^ta toG ^XT:ri- « sumus cum illo per baptismum in
pulti
-f CjjtaTO? £t; Tov ^oi^oLzo'/ , xai 6 ^raXato; « mortem etiam vetus homo nostcr simul
,

25 "^ r,{Jtwv avOpojTTo; cuVcCTaupojOvi, tva xaTap- « crucifixus est,ut aboleatur corpus pcccati
-r yviOv; t6 cw7.a T-^; ai/.apT-^a;, tou jAr.xeTt " quominuspeccato serviat, » sicnos purga-
-r ^ouXc-JEtv T^ aaapTta, -r xa0atpo|7.£0a p.u- nmr mystice secundum inteliectum, omnem
CTtxw; xaTa t6v (y) voou[;,£vov, Ttacav Tr,v £X peccati maculam et squalorem abluentcs, et
T-/i; aj/apTia; xrXttia xaiTov outtov a7rovt7wTo- sicutarrhain, incorruptibilitatis munus ac-
30 [/.£vot,xaiappaSwva wc7:£p a-pOapcta; t6 ^woov ci])ientes, per lidcm et sanctitatem filii Dei
d£y_0{y.£voi, /^ta ttictew; t£ xat aytacji.ou T£xva noininamur, partus spiritalis doloribus re-
0£ou /pr,aaTt'(o[-/.£v Tar? 7:v£U[;.aTtxat? wStctv generati. Inde iios, Christo facti conformes,
avay£vvwa£vof e^ ou xai cuapLopipot XptcTou, quicumque credidimus, perficimur ; hinc

{i) "0-ri deest in A. —

(2)XapaxTr,pij;£7at A. (3) — quoad sensum ex allalis vcrbis p.410expressum. —
hahenl nostri codd. ohelisdislincta, quasi
'ATtEvi-i/aToluTC 0£w(>r,Ori<7£Tai, B, G. D. — (S) Oixo[A£v(ov, B, C. Ol/ofiE-
(-4)

Eusehius adducerelur adductum quidem auluuio, scd

: vov D. — (6) XpiffToi. Rom. vi, 3. — (7) Tov, D solus.
 , »;

414 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

01 7V67iriGT£U/tOT£? a7roT£'Xou{/.£Ga •
y.cd 6 x^t' liomo secuudum Dei imaginem, pulcliritudi-
et>iova 0£oij ^^ajJ-TupuvETai avGpco7i;o?, sva- ne divinaintraipsumillucescente, illumina-
cTpa^TTOVTOi; Tou Geiou y.aXlou; auTw. Clq ouv baptismum hoc corpus,
tur. Sicut igitur per

xaTa To pa7rTt<7(xa to (joip.a (i), touto ^ti t6 nimirum tiaec caro visibilis non perit, nec ,

5 cpaivo'p-£vov (7apx.iov, ou oioXkuxai , ouoe ota- corrumpitur ( sacrorum enim Magister lioc
(pG£ip£Tat (ou^£ yap touto xex^Xvixev 6 i£po- corpus non vocavit peccatum sed malignitas ;

[xucjTVi; a[/.apTiav , aXX' /] y& evoty.ouaa xa;tta in nobis inhabitans et per corpus consum-
xai ^t' auTOU t£Xoujj!.£VV1, Tcacja ax.aGapcia y.at mata, omnis spurcitia et nequitia, heec sunt
7rov/)pta, a £Cpvi /.aTvipyocjGat cSti/.a tvi; (zp.ap- de quibus dicit corpus peccati aboleri ,
quo
10 Ttai;, ycaG' o y.Qa^Act btoox/kzuy.ocji^j (3cvGpco7rot scilicet homines mundo et cupiditatibus ser-

/tal Toi"? 7raG£(7tvJ" outco 7rca? xat eTrl tcov (aj vierunt) : sic fere in his quae nobis proposita
VUV 71[/,rv 7tpOX£t[J!,£VCOV UTiOXviTrTeOV £5C TCOV sunt, intelligenda sunt superhumana pro iis

(xvGpcoTiivcov CTaG[;-co[;.£vot; Ta UTiep avGpco7rov. qui secundum hominem cuncta metiuntur.

H p.ev yap Gvvitotvii; xai vi ^Gopa aTre^pa tv]; Mortalitas enim et corruptio refugiunt a
15 Cco-^i; y.ai (X(pGapcria? , tou Getou, cpvjp.t, Ao'you vita et immortahtate ,
quum Yerbum Dei
avGpcoTvtcrG^VTO? "/.at tou dta aapxo; y£y£v/]- holno factum est , et passioni per carnem
[7.£V0U TvCcGoUC, Xai T-^'? CcoOTTOtOU (XVaGTaCTfiCOi; obnoxium, et a resurrectione vivifica quae
^ta(pavco; (xvtcyoua-/];. T6 (ie Geiov crcoy.a, tvi palam et sursum emicuit. Divinum autem
(xcpGap(7ta Xe^Xap.Trpucrp-Evov, xai tou cuv/]vco- corpus , immortalitate illustratum et lumine
20 f.£vou A()you Tco cpcoTi 6Xtx,co? 7r£ptauya^o'[/.£vov, Verbi uniti penitus circumradiatum , tale
[j(.£[t£vvi;c£v (i'(pGapTOV /.at (xGavaTov, /.at oiov remansit, quale Yerbum decebat, incor-
eTTpeTje tw Aoyco (7co[j(.a. ruptum et immortale.

CAPUT XXVI.
OTt (3) p,£Ta[;.op(pcoG£v t6 Gco[xa Xpt(7Tou Yih xat aGa'vaTOv eyfiveTo Xey^t Eucl^to?.

Quod (ramfiguralum Christi corpus , incle factum esse immortale dicit Eusebius.

-f AXka [j.£Ta(j(.£!/,o'pcpcoTat, ^vict, xat (X7i:r,- Sed transfiguratum est, inquit, et im-
«

-f GavaTi(7Tai, )cat (x^pGapTov ecTtv. -r « mortalefactum est, et evasit incorruptum.

25 EtTa [/.eTai/.opcpcoGsv xat^x^raGavaTtcGev at- Num vero ita transfiguratum et immor-

[jtevvixe Gco[7.a, vi ou •
Et [/.ev ouv [7,£[y.£V7ix£
tale corpus tale permansit, nec ne? Si

[xaTato; EuceStou opaTat Xo'yo<;,

perraansit, Eusebii dicta inauia deprehen-
/,at ou^^ev
duntur, et nihii ad nos. Sin non permansit,
vi^xrv 77p(xy[j,a ecTai. Et ^£ ou [A£[j!.£'vvi)4£v, ou^e
nec ergo transfiguratum est; ergo nec im-
[j!.£Ta[j,£[;,o'p(pcoTat • (xpa oui^e (zGavactav /,at
mortahtatem nec incorruptibilitatem induit
30 (ZcpGapctav £vo£6uTaf ouoe yap etvEV elq o
si quidem non erat in quod transformare-
(/,£Ta[/,opcpcoGvi'c£Tat, ou(3£ •/•|V Tviv (x^aMacioLN
tur ,quomodo incorruptibihtatem in-
nec
£VO(JceTat. Ev Ttvt yap TauTa, et p.-/j v.ai:a. t6 dueret. Qua enim alia in re poterat hoc
cco[j.a ; Kat ^^toc touto ou/. e^-^v Xeyetv auTco fieri, nisi in corpore? Quam ob rem non
p.£Ta[7,ep.opcpwcGai •/) (XX"/iQavaTtcGat,ou/. 6'vto; licuit illi dicere transfiguratum simul et im-
35 £v oj TauTa G£cop^/iG-/]C£Tat •
(zXV (XTo^rov /.at mortalem eum esse factum, dum uon esset,
TQ evvo^iv ouTco?, [7,(xXXov ^e tloX (X«^uvaTov. in quo heec cernerentur. Quod absurdum
EcTtv (xpa t6 co)p,a, xat olov ©eou cco[jta. utique vel cogitatu, et impossibile est. Est
Et de oux ecTt cco[ta, ouxouv e(pGapTat xat igitur corpus, dignumque Deo corpus. Quod

(1) T6 paTm'Tii.o(To? <yw|ia, B, C. T6 In primo loco non habet A.-— (2) 'Ex T(iv, A.— (3)TituluspauloalilerinD.
 COMRA EUSEBIUM. 415

d-Kolbiks. , xav ei; 0£ov eiTro». EuceSioi; xav si corpu.s non est, sequitur quod corruptum
oTTtocoDv jxeTa^eSXr.ffOar xai, ou^ev twv eTr'
pcriit, et.si Euscbius iu Dcum iilud vel ut-

auTw >.oycov c)iact6>,£Ta'.. cumquc comcrsum asserat; jiiiiil crgo iii

illius scrniouihus cst quod cousistat.

E'.Ta Tt ttot' av £'i-/i o-ep t6 tyiv 6vYiT0Tr,Ta
Quidnam porro erat quod cxcepit corpus
5 a77o6'j(7a[jt.€vov xal Tr,v «pQopav a-ovt<|(a{/.£VOV
illud, dcposita mortalitatc et corruptcla ab-
£(;e6£c;aTo; AOavarria xai acpGaccr-^a 7Ta'vT(o;
luta^' Omniuo immortalitas et incorrupti-
TTOu. Tc ouv (paae^v; «pOsipeiTi (x^Oapcjia, xai vi
bilitas. Quid igitur dicendum? anuciutcri-
(xOavariia a7r()XXuci.v A)vX'oux e-jti Xciyov eyov mit incorruptibiiitas,
5
ct immortalitas cxitio
TouT() y£, 0'j6' av ti; avo'JCTaTOi; xal ocippo- Atqui lioc scnsu plane carct ncc vel
cst.^ ,

19 ve^cTaTo? (p()£y^a'.To. E-ei ev Tivi TauTa e'jp£- amentissinms diccrc ausit. Atenim quanam
Gr(C£Tai r, (jO)G-/i'c£Taij a<pGapcta; ^e 'i^iov, 0'j in re haec invenientur aut stabunt "^
Immo
t6 (pGeipciv xal (XTVoXX^Jeiv, (xXXa (JuvTvipeiv xal proprium cst incorruptibilitatis non perdere
GO)i^£iv , xal {X£Tai7T0iyei0'jv £77*1 t6 (X{/.e'.vov xal ac corruptioui darc , scd conscrvare et sal-
(xel w(7a'JTtO(; e/ov, o'jx ei; t6 p,yi ov (XTrayeiv, ^ inque melius conformare et stabilire
are, ,

in pcrpctuum, nedum ad nihilum trudat;

15 xal Tr,v (pOopotv tC5v ev 01? av y£votTO uTrepo-
cxpellere deuique corruptelam a rebus ea
pu£'-v. 0'jTto yap xal t6, -r 'h cap^ a'jTO'j
infcctis. Sic cnim illud Caro ejus corrup-
«
-f 0'jx £i(i£ dia(pOopav V xaTStT^ >.o'yiov, cuvTrr
tioncm non a idit « , sccundum dictam revela-
pfiicGai (xcpGapTov xal 5ia(Jt6'(£cOai t6 irpcic-
tiouem docet id quod assumtum fuit, iucor-
Xr,aij.a Ex^ioacxai (X|J!.£Ta§X'/iTov (xtjt.<pto oe
rnptibile atque immutabile servari in sua
20 Trepl TajTov xai xaTa TauT6v u7ra'p^ai a;j.rr
iucolumitate, quod utrumque fieri in eodem
yavov (1)' eirei ouv TauTa o'jTto; eyei, 'h ^k et codcm tempore nequit. Quae quum ita se
y.o^o^h Tou oo'JXou £X£'^v/i , -fi £v ctof.aTi Geto- habeant, quum forma illa servilis quae in
pou{;.£V7i , Gv/iT-/i xal (pGapT-/! T:po'T£pov u7:-^p- corporc ccrnitur, mortalis ct corruptibilis
yev , eiTa £{/.TreXacaca TauTvi xal irpocfpijca prius fuerit ;
postea incorruptibilitas ei ac-
25 y\ a(pOapc'-a ttiv [xev ^Oopav e^ripvixe xpaTatto; ccdens eamque penetrans corruptelam totis

xai [xeTacTOi/citocaca , £1? a.hyyxaioi.^J oL-n-

viribus expulerit , ct , mutatione facta, ad
immortalitatem conduxcrit, corpusque in
yay£, xal a'(pOapTOv Xoi7:6v ^iactoi^ei t6 cco[j.a,
posterum incolume custodierit, ncdum ad
oux =t; t6 (jl*/i ov (X7rriyay£, Xa[jL'(Tpo'Tepov ^e
uibilum redigcret, immo splcndidius ac Deo
(xoXXov xai Geoei^ecTepov ^ie^uXa^cV ouxouv
similius conscrvavcrit : crgo forma rcfingi-
30 10 (y.op<p-/i (xva7:XaTT£Tai [/.ev £7:1 t6 (xcuyxp'i-
tur, ad id quod iucomparabiliter melius est
Tto; a[Jt.eivov (xvaSaivouca , t6 ^e eivat [/.op-
evecta, ucc tameu forma esse desiit. Igitur
^9| (2) o'jx (x^To^eSXrrxe. Toiyapouv e7r£u^/i quoniam cst corpus, et corpus incorrupti-
cto[/,a ecTi, xal cto|/,a acpOaoTov , xal [/,op(p"/i bile , et in eo forma remanet , ac postea fi-

Trepl auTo ecti , xal tx^t/.op^to^tevov cto[«,a ecTi guratum est corpus multo quam antea prae-
35 xpeiTTCivto; VI irp(>T£pov [/.axpto , xal ypa<p£Tat stantius : haud dubie et pingitur et lineis

OviTrou -jravTto; xa'i 6pi5^eTai, xav [/.-/i (xv£/-/]Tai circuniscribitur : invito licet co qui con-
6 TVi; cuyyuccco; Gep^jLto; Trepieyfj^A^vo; 05 t6
quiquc transfigurationis
fusioni adco favet,
,

Tvi; [JLeTaSoX-fl? 7rp'j^rjij.a xaxco; e^ricxeua^tov

problcma perpcram iustrucns iis quae jam ,

prolata sunt, haecce addit :

Tori; (pOacaciv 7rpoc£7ray£f
fto -7- Ouxouv (3) xal -/i Tou ^ouXou p.op (pr, £v '< Quae quum ita sit servi forma, omnis
-f TOtouToi? yivo[X£'vvi , £^ oXtov 6'Xri [leTaSe- « omnino mutatacst iu lumenejus ineffabile
-r 6Xv)Tai eTTt ^to; a'jTOu (i'ppviTOV xal avex- « et iuenarraudum, lumeu ipsi Deo Verbo

(I) 'Aouvaxov, forte melius, sctl tantum in A. — rio ctisccptatinnc cuni Palama, Eupc))ii et Iconomacho-
(2) Mop^riv, B, C. — (3) O'j/.o0v. Incipiunt cxccrpla rum crrorcs rcfricantc , liabita coram imper. Joanue
Nic. Grcgora;, ab co allatain celebri dc tuminc tliabo- Cantacuzcno, a° i551, llxsl, lyi, lib. xviu, xix.
 ,

416 IVICEPHORI ANTmRHETICA.

^iYlV/iTOV auTw Tw 0eco Aoyw xpeTrov «pco?, < conveniens, </wod nec oculus vidit, nec
-r OTTSp 6<pOa>^aoi; oux et^^e, xal ou? oujc •/]V.ou'je, « auris audivit, nec in cor hominis ascen-
-r >cal £7Vi )tap^iav avOpwTrou ou>c ave^v) (i). -^ « dit. »

CAPUT XXVII.

^uXkoyify^.ol TCpl [xsTaS^oVfl? xai TpoTTTi?.

Argumenta de mutatione et conversione.

6 jj.ev EuGE^iou Xo^Yo; toiouto; xal outw? Hactenus Eusebii sermo, in quo quidquid
5 ejfwv xal TO Tcav auTw evTauOa t-^? aceSeia? impietatis in eo est, exserit. Quo autemdoc-
e^yfpTUTar ottoi ol auTw (pe'p£i Ta t-^5 x.evr,q trinse et dogmatum inanitas euni adducat,
TauTVi; ^i^acjcaXiai; xal tou ^oypLaTO?, (o; quam brevissime disquiremus , et conside-
evi [;.a7;t(7Ta cuvTojv-WTaTa xaTOTTTEucwp-ev •
rabimus quaenam sit et qualis mutationis
xal 077010? 0-/] y.al octi? 6 T-?i? {xeTa^oV^? ratio.
10 TpoTTOc, £77icxe'|aG0ai 7i:£ipa(jc6{jt.e9a. Quidquid enim mutatur, aut per se id ,

Il(xv t6 [;-eTa6a););o'[;,evov , •/] xaO' auTO est, circa substantiam mutatur (quod qui-

•/iToi y.aT' ouciav [AeTa^aXXeTai (6 ^-/) Trepl dem in ortu et in interitu apparet), aut

yeveciv y.al (pGopav OecoperTai), •/) -xaTa ti twv in aliquo accidente idque bifariam aut
; :

ev auTto* xai touto otyto? •

•/) yap xaTa t6
enim ratione quantitatis mutatur, cujus-
modi esse videtur incrementum aut diminu-
15 TCOcrov [AeTaS^a^XXeTat , xaO' 6 'fi au^-fian; xal
tio aut quoad qualitatem
; qualem esse ,
•/1 [/.eicoGi; ^eiy.vuTar •/) xaTa t6 Ttoiov, e^ ou
alterationem patet. Atque hic omittendum
e[;.<paiveTai •/! aXXoiwai;. HapeTeov Ta vuv
est aut de loco dicere, aut de tempore aut ,

T()77ou ye eivexev Xayeiv, )^po'vou, -^'

tivo?
-/i
quacumque de motu distin-
alia re quae in
aXXoU TtOV £V XlV/f(7£l 0£COpOU[X£V(OV, £77el 77p6;
guitur quse
: commodi
scilicet nihil huic
20 ouoev yp^/i'G!,p.ov y,aTa t-/iv 77apou(Jav (JuvT£X£r nostrae queestioni afferunt. Secundum quod-
c'/t£(j;iv. Ka6' 677010VOUV Twv £ip^/i[t£'va)V t()- nam igitur liarumce definitionum genus
77C0V (2) 6 Gau[;.(zci0(; OUT05 tyjv xaTa Xpt- retulitnugator ille servilem Christi formam
CTov ^ouXiy.-/iv [Aopcp-zjv (t6 £Cj(-/i[taTtc[;.£'vov ( corpus nempe specie distinctum et configu-

cw[Aa y.ai t£tu7w(o[X£'vov , coi; •/^[aiv y£ '/.aX xyj

ratum, uti visum est nobis et veritati, quod
25 aX^/iO£ia ^oy.£f, ^-fi -/cal yp(X(p£Tai y.al opi^eTai,
nimirum pingitur etlineis definitur, quippe
eiTrep et? [///16 ev tou y.aO' r,^.oii; cc6[/,aTo?, Tat';
quum qua est corpus, a corpore nostro
nihil vere differat), eamque esse omnem
aX'/iOeiai? , JtaO' ca)[7.a , oiev/fvoy^ev) , e^ oXcov
omnino mutatam asserit , idque confidenter
6'X"/iv [teTaSeSX^/icOa', aTTO-paiveTat, xal touto
et acerrime?
OapcaXeoj; y.al exOup-OTaTa;
Nam si quoad qualitalem mulatio est,
30 Etp-ev y.aTaT67rot6v[«,eTa6'£'SX'/iTat, y.£y.tv/i-
pronum est incidere in alterationem. Haec
Tat [7.£V 7rp6c; (zXXotcoctv •
di ecTt [/.£Tac^'/iu.a-
-fi
alteratio est alicujus notae specificae trans-
Tt.Gtj.Qi; 5(_apa)tT-/ipo'(; Ttvo$, v; xaTa Tt tcov tou formatio , aut secundum quid eorum quae
U77oy.£t[;.£'vou7rpay[/.aTOi; £^aXXay/i ^coptCTco; , /i subjectae rei propria sunt, mutatio superve-
dytoptCTCOi; £7rtcu[;-§atvouca (3)* aTiTcp (xXXowv niens separatim vel inseparabihter; qua
35 [tev xat otdipopov tou 7rpoT£'pou ^£t/cvuctv, ou scilicet fit ut alteratum aliquid , diversum-

[///iv ^£ y£ dXXo Tt t6 dXXotou^t^vov d^r^py-d- que ac prius videbatur , appareat, minime

^£Tat* ou ydp x.aO' auT6 •/iyouv ouctco^co; tamen aliud efficiatur : si quidem alteratio

(l)'Avl6yi. Is.LXiv, A. — (2) TpoTtwv, B, C TpoTtovDprimamanu.

; — (5) Ivix63civov)(ja, B, C; deinde 87t£p Greg.
 , ,

CONTRA EUSEBIl M. 417

u.6Te^a>.£v , aXX i/. Tc.oOde tov auTov toio'v6£ Iiaiid per se seu essentialitcr mutavit , scd

xaTa t6 -tvoiov yevsTOai tt£7:oi71x.£ •

toOto illud ipsuiu ex tali jani tale, sccunduni
qualitatem, efficitur; hoc autem minime
§' ou"/C ecTiv e^ oXwv oXov [xeTa^eoXrcOai •
to
TvavTw; u-o(jLe'v£i gco:^o'[/.£vov.
cst omne per omnia imniutari : substra-
Yotp u7:o/t£i[jt.evov
tuni enim omnino integrum nianet.
s Ei ^e xaTa t6 ttog6v p.eTe'€a>.£v, a'j:;r,!jtv
Si auteni in quantitate niutatio fuit , in-
Tiva Yi y.£uociv £(^£;aT0 Tiva (i) •/caiTwapaX
crementuni rcs accepit aut diminutionem
Xay/jv, -/caTa Tov <jwu.aTix.6v oyxov, [^.eye^Oei
et varietatem jaiu in pondere corporali
,

^ievE-j^xaia •
aTCep ecTi (2) ToCi ye '/i^'/! irpoij-
magnitudine diflerens. Et hoc quidem est
TTasyovTo; '/tal Ei^OTr^-of/.ixEvou £-:t(6o(J'.; •/;
additamentum aut imminutio praeexstantis
10 U9£<:i;^ OL>X ou^£ TauTa oiXko ti Trapa to e^ rei et propria specie distinctae sed ne hoc ;

iayr.^ u7:a'p^av ttoiei'' aXX' ejt Tocou^e t6v quidem primitivam rei conditionem permu-
auT6v TOCo'v6£ y.cixoc. t6 Trr.Xr/tov yevEcOai tat, quiii cflicit ut idem e tanto jam tantum

•
ou-/c,ouv ouoe xaTa toutov tov fiatsecundum quantitatem. Igitur ne illo
jreTTO^/iJcev
quidein quo diximus modo , forma tota ex
TpoTOV e^ oXtov ok-fi {jLeTa€e^-/;Tai •fi [AopipTri'.

toto mutata est.

15 Ti ouv ecTiv ; XeiireTai Xe^-yeiv xaO' aur/;v
Quid igitur? Restat dicere eam circa se
[;.eTa€e^-?,cOa'.. Touto ^e Trepl T-/iV ouTiav
ipsam esse mutatam. Hoc autem mutatio-
auT-/iv •/i^-/i T-/1V [X£Ta6oX-/iv evoei^xvuTai , — epl
nem in ipsa jam suhstantia factam indicat,
(pOopa 6£ojp£iTai. Er^l ouv
r,v f\ Y£'v£<7i; •/.al -/i
quahter ortus et exitus apparent. Quum
wt;.oXo"j^/lTai ri[/.rv t6 tou XpicTou ccou.wriy.ov igitur couveniat inter nos speciem Christi
jo uTTap^av £i(^o; ("/.al touto ou(i' av auT6? o'w.at corpoream esse (id quod opinor, ne ipse ,

aovrOeir, •
r^o/.ei' •y^tp eu-p^toiAOveiv tcocw; irepl quidem infitias ierit : satis enimsane judi-
T-ziv eE apy/i? UTvapdiv •
e-Twel ~o'0£v auTco •/,
care videtur circa primum ah ortu statum :

[jL£Ta€oX-/i Tropi(iOr^c£Tai [y.£TaS£6X-/;Tai o£ quod si non unde ilh permutatio sup-

esset,
;)

*/taT' auTGv e^ 6'Xcov oX//] •/! ToiauT^/i (j(.op(p"/i

pcditahitur?), juxta autem ipsuni immutata

yevea^co? et; <pOopav, xal

sitomnis omnino forma prorsus uecesse est :
»5 Traca avay/.^/i e/C r/t
utmutata fuerit ex ortu in exitium, et ex esse
Tou 6'vTo; £'!; t6 [/.•/;oa{;.w; eivai x,r/copr,-/,£vai.
ad non-essc recesserit. Igitur si secundum ip-
Ei Toivuv •/caT' auT6v e^ oXojv 6'X^/i [7.£Tao£-
suni omnis omnino mutata est, nihil ex ea
S^X^/iTai , ou^£v apa auT/;; u7:oXw£X£i.7VTa'.. E/c-
jam residuum exstat; ergo corpus periit et
Tco^cov ouv t6 ccoL/.a, -/.ai ECj/OapTaf xai ouTe
evanuit nec corpus, nec forma, nec ahud
;

30 (TcoLta , ou't£ [7.op<p"/; , out£ (xaXo Ti XotTvov iaxi. quidquam superest. lu hunc itaque demen-
Ei; ToiouTov auTOu? t-?i(; (XToria; poOpov xal tiae atque impietatis abyssum eos artificiosa

ibitx^ -fi <je<JO(piCL/.£'v/i */cat (XTTeioT^xr/i tou "ko- atque lepidissima argumentatiouis circuitio
you )caT£/.p'/i'iJ(.viC£ TrepiTjeTeia (3). detrusit.

CAPUT XXVIIT.

Ti £(jTiv oucia xai £vu7:(icTaTov £TCt XptCTou.

Ouidsil subslantia ac hypostaseos additameniumin Chrislo.

AXXa •/caTa)co[jt.^{/£ueTat Euce^to; •

-r EtcI
Sedelcgaulibusverbis praedicatEusebius,
« eam (formam) in himen ineffabile, inenar-
35 -r (pco; (xppr,TOv >cai avejcof/^i^^/^TOv -/caiTco 0£w
« raiidum et quale Deum Verbura decet,
,

-r Ao^ycd 7:pe'-ov, Ta'iTViv [;,eTa6£6X-7,cOai. -r « iiiiinutatam essc. »

(I) Tiva decst in A ct Greg. — (2) "H ettI, Grcg. iil cxiinium reccntioris scholac magistrum , ab antiquis
est, caro Christi. — (5) IfeoiirsTEia. In tolo illo capile, ad modernos iyyzi^iWna, xriv ),«|i7i(xoa. Nostro eriim
aliisque similibus , Nicephorum una cum Damasceno pr.-nluxit indubie , maxime in hoccapite, Aristoteles
diceres veteris dialecticfe discipulum diligentem et quem conluli , de ortu et interilu cap. IV et V.
1. 27
 , ;,

418 ISICEPHORI ANTIRRHETICA.

Kal Ti av m TouTO to ^w?, C^lTstv STCa- Jaui quaeratur necesse est quoenainsit illa

•
ou yap titco caipw; , o Tt ecTiv , 6 lux? Nondum cnim clare quid sit , illus-
vaY/.£?
modo quod
ysvva^a; uTii^ule vuv, OTi p pvov tw 0ew trissimus Yir
hoc solum addit quale Deum Verbumdecet
declaravit, nisi

Ao'yw TTpexov TrpocOeU , ei; uaTepov rU epet

:

op.w; xpo? (i) Ta ^e^oypiva

•
id infra magis dilucidabit. Nos autem doc-
5 e)4^viXoTepov

auTw ev Tco 7rapo'vTt tov Xo'yov vif^.ei; e^era- trinam ejus prout etiam nunc profertur, ex-

{coaev (2). Tt ouv scttiv ;

apa oucria tk; /.al evu- pendamus. Quid igitur lux illa est? an sub-
xo'(7TaTOV xaO' auTO u(peGTO? (3) x,ai [;.•/] ^eo'- stantia aliqua et essentia per se subsistens,

[Aevov eTe'pou xpo? uxap^tv (4); vi TCOto^Tvi; nec ad subsistendum alterius ope indigens?

10 acc6p!.aT0? >cat avouGio? , ev aXkta to elvai an qualitas incorporea et substantia carens,

oO/. ev eauTYi, Gecopoup.evov eyouca; et respectu alterius, non per seipsam, exis-

AXK' et [/.ev oucrta eaT'., TCOTepov ayyeXi)f/]'; tentia gaudens ?

£7761 y.al ayyeT^o? (^w?, y.al tou TrpcoTou xal At si substantia est, an angelica? siqui-

avcoTocTco (5) (pcoTO? [;.ap[J.apuy/i xal 0.7:6- dem angelus quoque lux , immo primi et
15 >.ap.<|ii?. A)vX' OU-/C av touto el7rev(6) •
ou yap av celsissimi luminis coruscatio et fulgor. Ne-
£iy-ovicp.ou xal ypa(p-^? ypacp-ziv xou ^i£'(puye. quaquam lioc dixerit; non enim effigiei

MfXOTupe; axapa^ypairToi Ta Upa >;o'yta, et picturae crimen effugisset. Testes appello

'^vuaGeov twv oXcov ^irW<j)tet TrpocTaTTOVTa, indeclinabiles , Scripturas sacras : quippe

xal Mcoce'a tov xpocTaTTo^ixevov, Tcpa^TTOVTa quum edoceant nos Deum universitatis jussa

20 Twv XepouSip. exeivcov ttjv 7uor/i<7iv , et x.al Moysi dedisse , et data Moysen excepisse ,

ouTo; Ta? Oeia? «ptova? aTravaivsTai. ut faceret Cherubim , etsi bomo ille yocem

Ei ^e Oeta oucta ecTi, tzSo; elq touto [/.eTco- divinam respuat. Si vero substantia est
y^TO 5 ei [;.ev ev i^ia (7) uTTOGTaaei xai )caO divina, quomodo in lumen transiit? Si in
eauTviv [j.£Te)vOou(7a, Oecopou^xev/j xai oiov aXko propria bypostasi et secuudum se conside-
25 x,au^t)tova7roT£[/.o[A£V7i7rpo''7co77ov,x.alTrpo? (8) rata transiit, et ita divisa ut sit alia propria-

TVIV TOU Ao'yoU OiaTTpeTTOV £[7.9£p£iaV, [7,-/lO£- que persona ,

quae cum Verbo congruit et
UAX TCOV £V TYJ Tpia^\ VOOU[A£VCOV cu[.t7i:apu- assimilatur, nulli earum ,
quae in Trinitate

T^OGTaaa ^cal cuy.^pueica, TeTpa? ca^co? 'ri

percipiuntur , hypostasi coexistens et coa-

Tpia; auTco (ZTCOT£Te>,£aTai. Ral opaxs co; lescens ,

patet quod isti Quaternitas facta est
30 ^i^Xo^TtjJ.o; Trepl tyiv Ofitav ou(7tav Euae^^io?, Trinitas. Videte porro quanto erga substan-
a^Oovia u7;o(jTac£cov ttV/iOuvcov xal aui^cov Ta tiam divinam studio, Eusebius in illo perso-

a7rX'/i'0uvTa xal a[/,etcoTa, xal tt^xcvii; T'^<; 6tcco(>- narum incremento augeat et multiplicet ea
ouv u(p£'(7£coi; VI 7r>>£ova(7[jtou TcavTaTractv (zve- qua3 augeri minuive nequeunt, et ab omni
77i^e/.Ta. Et §£ ei; t-/iv tou Ao'you ouyyy- privatione aut redundantia abhorrent. Siu
S5 Oei(7a (9), ^cal co(77V£p Guvou^^tcoO^T^^a 7rap-^l- autem in Verbi personam substantia couces-
0£v u7vo'(7Ta(Jtv ,
[;.£Ta 7rX£tovo? t*/i; £uyvco- sit , ac quasi consubstantialis ei facta est
[/.ocuvvi; 7cpo(70"/i/,'/iv /.ai au(;victv tyi tou Ao'you tunc apertiori liberalitate Eusebius augmen-
auT*/i 5tr5(octv u7rocT!ZC£f viTt); ouy. aXkri Tzaocc tuni adjicit Verbi hypostasi, queepro natura
T'/iv Tou IlaTpo? ouciav Tviv cpuctv(io) ecTi, sua non alia est quam Patris substantia, nec

ao Tco yapa)CTViptCTt/-co oe T-zi? tdto'TriTOC [;.o'vov nisi quoad generationem singularem sibi et

/.aT<5c Tviv yevv/ictv (^ta^pipouca. distinctivum vindicat characterem.

(1) npo; deletur in A. — (2) 'E;£Tacwij.£v Greg. — Greg. — (7) 'Ev deest in codd.; y-sd in Greg. — (8)

(5) 'Ytfiaxoiz ib. — (4) "IfTtap^iv. Cf. Damasc. Dialect, EUiriv Greg. — (9) l^u^Mac». B, C, et Greg. — (lOj
cap. IV, p. 11 . — (5) 'AvooTaxou B, C, —(6) Eiuoi Tfi cpuaei ib.
 : ,

COMRA EUSEBIUM. 419

CAPUT XXIX.
Oti [ZYi irepiYpa9ou.evr; Tr? avOpwTTivr? pp^pv;? avoiy}(.n TaTuaOY) r/i OeoV/iTi 7rpoffa(|/at.

Owod necesse est , si incircumscripla esl forma humana Christi, in ipso pati divi-
nilalem.

0'jT(o; TTpo? Ty;v \j7:tDT7kr'oTt xal aTrpoc^sa Sic natuvam superahiindantcm nec rei ul-

/.aTa^ailiXsuofXSVo; (p-Jciv , Tr^v sauTou caow; liuscgontciu amplificando aifatiniinsaniani ,

6x.~oar£'Jci p.aviav wcts '/.al cJvOsGiv £-1 suain divuliiat, adix) ut ctiain concrctioncni

TYi? 6x£pyiT:>.wac'vr.; xai Tcadr,; aTvXoTriTO?

iii substantia qux ])raRtcr omneni simplici-
tatem cst simplicissima , excogitct; unde
5 U7r£p£>c£'.va 0'jcta; ettivo^iv , e^ r,; xal iraOo?
necesse est iii bcata et impassibiii divinitate
e^ avay/tr,; £'i/£Tai £7:1 tt; ua/capia; xal a-a-
passionem locum habere , et in ea nonnulla
OoC; 0£o'Tr,To; , x,ai t:ou x.a!. a— ;'.y.ac(7.aTa creationis simulacra ac creaturarum ma- ,

^av^icv /CTic£(o; xal twv £v y.Ti(7U.aci tiv£?

nifesta quaedam delincamenta apparere :

^apaxr/fpcov £u.(pa<7£i; (i)* y.al ^-/i /tal eO^To' innno a cro ea constituit hoc ipso sermone
10 yi TOUTw Tw Xo'y(o , l'v« viv e; ap/-^; y.aTa ut quam ab initio contra Unigenitum mo-
ToO Movoyevoij; xaxoupyiav eTfi/CTaiv^Vjia^av?; licbatur malignitatem , eamdem palam per
ev TOUTot; 7:apaGr/fG£'.£, Aoi y.xiciJ.ci a'jTov, haec manifestaret , ut illum proderet esse
xal eT£po(pua r/;? toO IlaTpo; a7;oo/vr, ou- crcaturam, Patrem natura subsis-
alia ac

cia?. TouTo yap toii; Apeiavoy.aviTai? (2) r,

tentem. Haec enim est apud insanos Arii
discipulos substantia3 ct hj^postasis identi-
15 T^? oucia? xal u^roTTacEcji; ^ouXsTai TauTo-
tas et temperatura per confusionem illorum ;
TY)? xal 71 xaTa cuyyuciv ava>cpaci(; •
ex£''v(ov
namque vox est quam horum aliquis sic
yap ecTiv -ri <p(ov/i tout(ov tivo; XeyovTO?.
exprimit

CAPUT XXX.
Ilepi Apeiavwv ^o^ri^ (3).

De Arianorum sententia.

-T Hxouca, «prclv, aTTo ty;!; Oeiai; ypa<p-^i;, « E sacraScriptura, inquit, accepi Verbum
OTt 7:£p 6 Tou 0£ou Ao'yo5 yevoLtevo; av- Dci quod factum cst homo, vocatum esse
OptoTco;, Incou; £;cV/iO-/i. Auto? ouv ectiv Jesum ipse igitur est qui crescebat. No-
;

20
6 77poy.o'77T(ov (^)" \i.r, yoi^ |7,o'. ^i£>.r,; £va lim equidem dividas Christum quem ,

XpiCTCiv Tou IlauXou icr,puccovT05 •

x.al unum Paulus praedicut. Qui vero si pro-
£1 7wpoxo7irr,v £7ri(i£yo'[/.evo; (paiveTai, aTe)>r,; gressum ccpisse visus est, ergo imperfectus
apa •
'/cal ttw; 6 toiouto; ico; ecTai Toi est ;
quomodo igitur talis quum sit, Patri
eauTOU IlaTpi; (5) -f suo idcm ilie aequalis erit.''»
23 Ec; o'Jv a7T£ip6jv pXac<pr,[;.i(ov [Aiav Taur/iv Ex immensis igitur blasphemiis hanc

(1) 'EiA^av^t; B. — (2) '.\f-£io[jLaviTai;. Hoc peculiari lat. — (5) A6;a 'Apeiavwv. Tainqiiam tituliim ista B
verbo Vctcres 8olcl)anl -\rianos dicere, (|uo nomiuc unus atldidil. — (4) II&oxotitcov. Manilesto respicit Luc.
appellandos eos Constanlinus imperator epistola prKCC- II, 52. Kai 'lyj-joO; nc^oiy.o^K-i ao^ifx xat f,).ixt(x. (4) lia- —
perat. Inde , ut unum proferam Naziauzenus, orat, , xpi. Ex multis ariana labc depravatis qui locum bunc
XX in Rasilium Arium vocat [Aavia; £7t(*).v|Aov; et orat.
, pervcrsum in sensuni vcrtcrunt pra;cipuas quum partes
XXIX , idcm xriv 'Apaiov Y.x/.u>i ovoiAaijQsvTav (xaviav appel- Tlicodorus Mopsucstenus cgerit, bunc maxime liic desi-

27.
 420 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

TTiV ()iOiLoiyov (pwvvjv TtapsOsaeOa, dviXoijcav unam vocem citavimus diviuitati adversam;

W5 ou^ev Tvapa Apeiavor? , wv EuceSio? vi quaeque osteudit apud Arianos ,

quorum
a/cpoVoT^i? , ouaia ^f/fveyxev uTCOCTaVeoj? , ei; arx Eusebius erat , substantiam nihil ab
ev^ei^iv Tou /.axw? ^o$a'^£iv auTov twv p.op- Iijpostasi differre, ut demonstretur pravo
5 (pwv T71V f;-STa^oV/iv xal ava^cpacriv, e^ ou y.cd ipsum animo cogitavisse formarum muta-
t6 u/^ Ypa^pecOai XpKiTOV e^oyp.aTiCev, aTve- tionem mixtionemque unde inferat Chri- ,

vavTia? Tou t"^? E-/-x,V/i(7ia? >cal twv TraTe^pwv stum non pingi et ab Ecclesise Patrumque
,

<ppovfl'aaTO? iwv •
(5)? TzoXkuyou twv cuyypa;/.- sententia in alteram partem secedat. Ita

fAocTwv auTOu (i) t6 ^ucaeSe? xapiGTavei. niultis in locis quanta sit in libris ab eo

10 ToiauTa [;!.ev Ta ex twv exeivou (xpywv ava- scriptis impietas patefacit. Haec igitur in
cpavevTa exTOTra xal TrapaXoya, ei t6 (pw; illius principiis absurda atque insana, ubi
emvo t6 (xppviTOV ouciav eivai >.eyot. lunien illud ineffabile substantiam esse dicit.

II.

Y77o'XotTCOV 5' ouv e(7Tt ^viTeiv' d TCOWTViTa Reliquum est ut quaeramus, si hoc in-
avouciov elTce, ti cufA^ai-
corporeum et non substantiale appellarit
TOUTO ac(6[jt.aTov ri

qualitatem, quid inde erit? nimirum esse

15 vei; ol(?v aTC()ppoiav Tivo^^a) oucta? xal (XTirau-
effluxum substantiae et splendorem, in quem
•

yacf^a, ei; viv {/.opcpvi £'>t£iv/i (;.eTa6£SV/iTai

7]
illa forma transierit. Atqui nihilominus ex-
a>.V ou^ev vittov 'h xacwv £cj(_aTvi u^pi; xal trema contumelia et absurditissima in cor-
ctTOTCia Tw Oettj) 7rpocTpi<]>6Tat caJ[/,aTt. Aco- pus diviuum impingetur laedetur enim in :

eo et pessumdabitur existentiae ratio, et hoc

€rIcatT0 yap av t6v tou etvat Xdyov, xal TauT'/i
20 AXkoiQ Tt ouoe
modo quid non existens [corpus Christi] fu-
t6 (XvuTirapzTOV 6icayO"/i'ceTat.
turum est. Nec vero quid tandem sit qua-
£v6v(3)'nOt()TViTau7rox.etj/.evou oiyaxaO^eauTviv
litas per se sine subjecto monstrare po-
oTi 7roT£ ecTt ^ta^ety^O-^vai, xav tcov ouctto- test etiamsi eam inter substantiales qua-
,

^cov (4) auT-/iv ^iTTOt Tti;- -/1 xat ei? ouctai; {/.epo? litates annumeraveris quae nimirum in ;

substantiae participationem extoUitur sicut

(5) xapaoeiyp-aTO?
:
(xvfxyeTaf (o; 0' eiri eiTrefv,
exempli gratia , ens mente conceptum non
25 ouxav ToXoyt^cov ttou cucTaivi u7rox£t[Jt.£vou aveu,
subsisteret sine substantia, quale est ani-
eCTt t6 'CcoOV, 6t (AV) 7:po'Tepo'v Tt; UTTCiOotTO
mal nisi prius supposueris substantiam
,

aicOviTtxvfv cocauTco; xat

oiKTiav
animatam sensuque praeditam. Eodem
•
£[/,(j;uyov ,

et t6 Ov/it6v '/1 aOavaTov, vj Tt tcov TotouTcov. etiam modo, si cogitetur mortale aut im-
Ev Ttvt y(zp av cyotvi tviv uxap^tv ; <l>poOoov mortale aliudve simile. In quo enim ha-
ouTco t6 TauTa beret existentiam In nihilum igitur abiit
"?

so ouv x.at C(o[j!.a, '/.ax. t*/]; tcvi? y.ai

sic quoque corpus estque haec blasphemia ,

T-^ 77poTe'p(Z ^\oL(j'Yf\^ixq ty e-7011' 6'[J(.co; ^' ouv

priori consimilis. Quamquam eum censet
3tTtCp.a t6v OfilOV AoyOV OW^AEVOV, OUO£V (X7V£t-
Verbum divinum esse creaturam, veri-
)c6? et; auTov */tat tvJv capxa , in; tw (5[/.oto)
simile est credere etiam carnem in Verbum
xaT* auT6v 7rpoc^pa[/.oucav ,
[/.£Tec}t£U(xcOat essetransmutatam ; quippe per similitu-
35 ^o^a^£tv. dinem cum verbo ad ipsum quasi prope-
rantem.
gnalum esse putem. Haec enim sunl illlus vciba his con- Deum, accessionem et incremenfum accipiehat. Gal-
sentanea quae asservavit nobis Leontius in libro III con- land. Biblioth. PP. XII, p. 692, d. Cf. Petav. Theol.
tra Eutycbianos et Nestorianos : /Etate quidem profi- dogm. De
, t.

incurnat. lib. xi , 2. (I) Auxw B, C. — —

cit, processu temporum; sapientia vero, secundum (2) Ttvd Tivo; Greg. —
(3) "Evecti ib. (^jOuffiwSiov. —
—
progressum temporum intelligentiam acquirens ; gra- Cf. Damasc. Dialect. cap. 5i, t, i , p. 56 ed. Leq.
tia autem, suscipiens virtutem intelligentias et cogni- (5) "Oi; eui Codd.
tioni consentaneam, deinceps gratia, quas illi erat apud
 ,

COMRA EUSEWUM. 421

CAPUT XXXI.

Ilcpl TYi; Twv AoxyiTwv 7:XavYi<;.

J)e Docelarum errore.

O {jiev oOv TT.i (xeTaSoV/;? xai ava/CpaGSto; Hujuscemodi igitur mutationcm mixtio-
TOiouTo; aoT(o s^rlvuGTai TpoVo?, xal Ta £5C£t- ucmqucillc conciuna\it, ct talia sunt ca quae
6cV cju-^aivovTa ToiauTa. n-/ivixa ^s x.al indc scquuntur. Quali \ero et cui tcmpori
770 Tc divipTiTTai TauTa, '^r.Terv oujc a77eoi/<.o? accommodata f uerint, qua^rere non mihi
licec

5 oiaai. Kal eipyiTa». f^-ev EugsSuo, oia i^i- absonum \idetur dc quibus Eusebius quae
;

oo/.To •
avcoOcv rH r,[xst; , auTOu ye evsxev scnscrit cffatus est. IVos vero, illius occa-
,

xal Tcov ec; ap^^; ;cai auTr; tt;; to'j Ao^you sione , rem altius rcpetentes, et ab illis qui
(japjtwTeco; Tviv t^? ^ox/ceco; eiVayovTCov TzXci- ab initio et in ipsa Verbi incarnationc Do-
vy;v xaTap^avTe; , Jcal coGTrep ev i^tToinebi^ (i) cclarum inducebant errorem ,
per modum
10 Tpo'r(p, ev ppayeT tov Xo'yov TrpoayovTc; cxaminis breviter sermonem deduccntcs, Yi-

idcow.cv oia xal cctt' auTOu tou ypo'vou auToTi; dcamus qualia de isto tempore [nativitatis]

ccvacpavr^TcTai. Ei y.h yap ejc TrapQev./C-^i; vvi- inferenda sint. Nam si inde ab utero Yirginis
ouo? xal eQ aur^(; tv;c TTCcoTr,? (2) cuXX-/i^eCf); vi et post primam conceptiouem forma servilis

oouX'.-/,-/; (i.op9r, fAeTe€e'^XYiTo Te xal ave/.e- mutata mixtaque est , operae pretium est
15 xpaTo, i^nTeiv a;'.ov ei yeyevvviTai t6 appr.Tov queercre an quod natum est, fuerit ineffa-

xal ave/t-^iyiyrTov. Ou yap 7T6piye'yov£ «pucei bile et incnarrandum. Haud enim licuitna-
yevTiTTi 77poa'yeiv t6 a'pp-/iTov ^ta yevecreco; •
turae creatae, ut id quod est ineffabile per ge-

71 o(o(T0U(7'. 7Tpo'Tepov auTr.v u.£Ta€e§X-?,<36a'. nerationem profcrat. Potius ergo concedent

TTjv TiXTOucav, iva tw 6|/.oicp cuveveyOe'//; t6 prius pcrmutatam esse qua? peperit , ut si-

20 6'aoiov, xal avaXoyco; xal ^rpoGOuw? e'^-/i (3) niile simili uniretur, et convenienti modo ac
7:p6? TYiv Tou £[y.oepou; a7:o'Te^iv , e^retTrep naturae congruo fieret partus prognati si-
cpcoTOi; (puctc (4)5 '/ca'. Gcou.aTO; 7Tapa ttoXu /.al milis ,
quandoquidemlucis natura et corpo-
a77ci'pcp Tcp eV/lXXay[j!.c'vci) Oir[veyx.ev. Ato7cov ris plurimum atque immane differentia di.s-

0'jv, aoXXov 5e x.al aOuvaTov xal 77apa(ppo tinguuntur. Absurdum est igitur, immo
25 cjvr,; erl 77oX'j -/i/.ov TauTa voetv Te xal <ppa- prorsus impossibile a mente sana cogitari
(^civ. talia et enuntiari.

CAPUT XXXII.

OTt (X£Ta TO'j 7:po(yXrI(jt.{;.aTo; 77po-?,X6£v (5) ex T-fl? ayta? nap6e'vou 6 0e65 Ao'yo?.

Quod cum asmmta carne de beata Virgine Verbum Deusprocessit.

Hl/.tXi yap -/Cal di; 6 t-^; aX/iOeia; £/£i Nos enim id ([uod veritati consentaneura
Aoyo;, o'j yup.vov, aXXa [y.£Ta to'j ^TpocXr'^;.- est, profitemur, quod Vcrbum non nudum,
p.aTO; iy. tt;; ayia; FlapOe^vou 77po-/iXeXu6£vat sed cum assumta carne e Virgine sancta na-
30 t6v Xoyov rjij.rj\rjyfj\iijxy. Ei dl xai y£vv/i6-/;vat tum est. Quod si fieri potuisset ut sic nas-
Exeivco; (6") £V£^£'/£TO, 0'j/C av e^£t [;.eTaf/.op- eeretur, transfiguratione non fuisset opus,

(i) -E? iliTi^iuK, B , C. — (2) -F.f aOT-?;; •nocnr,;, •/.ai ivOpwTto-j 9U(Ti; in B, C, D. (n) npoE).vi).u6ev, A.
D. — (3) "tSei, B, C, D. — (4) Additur infeliciler — (6) 'Exeivo;, B.
 ,

422 INICEPHOm ANTIRRHETICA.

(pw(7eo);, auToOsv epucvi? to £^'/ipvip-e'vov tvi? siquidem hinc liabitura fuisset [Christi]
ou yap etyev elq o
forma id quod nos exceditet altius splendet.
(^--opfpY)? xal uTre^pXap-Trpov *

Non enim erat unde in lumen converte-

p-£TaSa);Oi >>ap.7rpo'r/iTO? , to' ye airaC £'?
retur, id quod semel jam ad summuni splen-
axpov 71X0V (pai(^po'TV]TO? ,
y.al cpw; voepov doris fastigium ascenderat, et lumen erat
5 uTrapyov xal appviTov. Ei ^e e7u' auTvii; tt]'? intellectuale et ineffabile. Sin autem in ipsa
(xeTauLopffiwcrew? ^i^oTat, Taj(a ttou xal exui- transfiguratione concessum est lumen istud,

eauTOu ^aveiTai EuGe^ioi; p.v) e^

Eusebius multo quam revera erat , appare-
Y.if)XtQoc,
bit modestior, ut qui non ab ipso ortu hoc
apj^-^5 TouTO TiO£j/.evoi;.
statuere maluerit.

CAPUT xxxni.

Oti oi T-^? avTiGe'T0U [xoipa? ^o^a^ou(7iv sv tco lop^avvi TeOetocOat TovXpiGTov xal Xiov
)C£xV?icr6at , Eucre'^iOi; ^e ev rio [/.eTap.opipcoGei.^Xe^yei.

Quod ii qui ab opposita parle stant docent Christum in Jordane factum fuisse Deum ,

filiumque vocatum, Eusebius vero idem de transfiguratione dicit.

ilaTZB^ oi Tive; tvii; avTiGeTOU (;.oipa; ,

Quemadmodum aulem aliqui a parte op-
10 ^iaipeTty.vi'(; Xeyco, xal ex. ^iap.eTpou p.ev icTa- posita eam , dico quae dividit , ad diame-
[/.evvi;, icv)? r^e t'/iv xax,iav y,cd aOeo^TviTa, trum quidem diversa, sed perversitate atque
<\iikov avGpcoTTOV )(_pi'7TO[J'.ayouvTe; exevoXo'- impietate aequalis, Christi nempe persequu-
yviGav eivai tov Kuptov aTTO ^e tou xaTa tov tores ,
proferunt stulte Dominum fuisse
lopoavviv (3a7vTi(j(/,aT0; , ^C (zpeTVjv uTcep- merumhominem, nec nisi peracto baptismo
*5 ^a>.Xoucav xaT' eu^oxiav sv auTco xaTCoxv]x,£- in Jordane fluvio , et superveniente virtute
vai Tov 0£ov Ao'yov (i) •
outco ^vi xcd outo; ,
juxta Dei Patris beneplacitum, in ipsoDeum
xaO' ov [/.eTa[/.e[;.(>p(pcoTai(2) y^p()vov,T*ov capxa Verbum habitasse : sic quoque Noster 'as-

p.eTaSeSVrjcOai xal (Xvaxexp^xcOai. 7;e'y£f xal serit carnem, quo tempore transformata est,

yeyovev co^JTuep e/ceivoii; t6 p{X7rTicri/.a , outco mutatam et temperatam f uisse, ut quam istis
20 07\ xal TouTw ou(j(7e^eia; e(p(3(jiov vi [xeTa- baptisma , eamdem huic impietatis ansam
|/.o'p^coci(;. Ev TOUT015 ^e xpcx; tco a.ae^zi xal transfiguratio praebeat. At non solura im-
'Xvipcooei; eTt xal (Xvo'vito'v ti ^eixvuTat* £t yocp pium se gerit, sed ineptum etiam ac rlemen-
to't£ (XVaxexpaTai , ttco; 7rap*flV tw >.o'yco -/i
tem. Si enim tunc temporis commiscebatur

(1) Aoyov. Carpocrates scilicet ct Cerinthus in cam- «TtofiaTO!; (XTi6 Trj; TlapOevou '
tv' oTav 6 "Apxwv xaTaxptviri t6
dem conspiravere insaniam , Jcsum fuisse humanilus tStov Klia\j.a. 9av(XT(i), tw aTaupw, auT^i £X£ivri ev tw cwfjiaTi
progenitum ; in quem post baptismum Christus , hoc Tpa9£t(7a, (X7C£y.6u5a[j.£V7i t6 (jw[xa, xat T:poffri)>a)ffa<Ta Ttpo; t6
est, aiebant , Spiritus sanctus, in cohimbse specie, il- fuXov, xat Opta;j.6£uo'a(7a ot' auTou t(3c; (xp/(i; xai T(i; e?ou-
lapsus postquam passus est Jesus Christum
est; at , atac, (j.-o £up£6?j yv\j.^-}] , oi.\}' £vou(7ETai t6 ev tco (iSaTt , ote
revolasse sursum , Jesum aulem resurrexisse. Cf. Ire- £6a7tTti^£TO , avTt Tvj; CTapx6; exeivy]; IxTETUTtwjXEvov (7U)[j.a.

nfeum contra Hxres. lib, i, c. 24, 11, c. 3; Augustin. Ablutus ciuidem est in Jordanc, sic vero ahlutus, ul in
de Hasres. c. 7; TertuUian. de Prsescript. c. 68; Epi- aqua cffigiem assumeret ac schema corporis quod
phan. Hcsres. xxvni. In insigni libro Origcni ascripto, virgo edidit ; ideoque , qitando Princeps de creafura
de Haeresium refutatione , quem nupcrrime in luccm siia sumet mortis judicium in cruce , hxc forma quce
dedit E. Miller, sane de christianis graicisquc litloris corpori coaluit, a corpore exuta , clavisqne confixa in
bene meritus, c re nostra sunt quac legimus p. 257, ligno, palam per illud triumphans principatus et
ubi de Cerinthi doctrina Kal [j.£to t6 ^6in-:i<j\),oL xaxeX-
: potestates (Coloss. 11, 4S), ne nuda ciuidem invenietur
OeTv el; auxov ['IriaoOv] t6v tv)? uTOp iol oXa aOSEvTiat;, tov sed eo vestita corpore quod in aqua, baplismatis tem-
XpiffTov, £v eiSei TieptoTepa; •
xat t6t£ xyipyEat t6v yv(j)(tt6v pore, ipsius carnis loco, confictum est. Ha?c paido fu-
IIaT£pa, 7at ouvatxstq £7TiT£),£crat ,At noslra lucu-
x. t. a. sius duxi descril)enda , scilicet qua? pra;cipuam Doce-
lentius illustranturex liis quaj paulo infra p.2G7 deDo- tarum sententiam, quam Nostcr toties regerit et impetit
cetis perhibentur : 'EXoucTaTo Eii; t6v 'lop5av/iv, EXoOaaTo perspicuam exhibeant. —
(2) M£Ta(j.E|i6pa!a)T0,D. Idem
6t tOtcov xal aepaYtffij.a ^aSwv ev tw uSaTi tou ^^^^''''''ll^^vou habet in tilulo [J.oipac liyovai.^.
 , ,

CONTRA EUSEBIUM. 123

(jap^ TpoTspov ; Ei tj.h irJia xal ava aspo? xal in (Ihristo oaro, quonam pacto priiis illa

Tpo'-(o t-^ twv evavTicov Vorbo adcrat ? Si scorsuni ct parlicularitcr,

(Ix: £V 7:aoaOe(J£a); ,

aut quasi juxta crat posita, cccc in coutra-

inrayeTa'. f^o';-/; , /.al -epiTreTTTor/tc Gacptoc,
i'iam illaiii opinioncm inducitur, ct incidit
oOsv (puvsTv sTrou^a^sv, e-! Se, to; auTto oo/Cci,
apcrtc quod dcvitarc satagebat. Sin
iii iliud
5 (yuvy[v(oTO , Ti ^-/i-oTe u.r. t6 ic, OL^y/,<i v.eTa- autcm, ut ipsi quidem yidctur carounita ,

6£o7/^G0a'- y.al avaxex.paGOa'. Isyoi, xaTX to'j; crat Verbo, curnam igitur non ab ortu ait

^i^aaxaXou;, xal Tr; oavTa(Tia; yev- fuissc immutatam tcmpcratamque, pcrinde

ea'jTO'j
ac magistri sui et Pliantasticorum parentcs,
v/]'Tooa;* Iva 5tal [Jt.a'X>.ov Tr.>.auY£'<7T£pov auToO
quo ipsiusdogma manifcstius elucerct? At
ex^avEi-/; to (^o^yaa ; a),\a (;.cTau.op<ptoC£i; xal
transformati<Mies ct in coelum ascensiones
^^avaSacei; £'1; oOpavov); TTpoiayeTat, xaOaipaiv pr.Ttcndit, ct sic 'quidcin sententiam pro-
jxaXXov o'JT(o ye r (yuviCTavoiV t6 i6iov (ppo- priani dcprimit potius quam crigit. Si cnini

VYijxa. E'! (y.ev yap rp6 TOu^e £T£p(o; eIy£V r, caro alitcr primitus schabuit, oimiino se-
quitur cam aliquatcnus visibilem fuisse et
cap^, TTavTOj; 7to'j t6 (Xx.oXouOov ;tal (ipaT-/i
sul) imagine repi\Tscntaudam. Quod si caro
r,v xal £i/.ovt^eTO. Ei '^e w.eTa^r.Oeica o'j
mutata jam non depingitur ergo dcsiit csse ,

15 Ypa<p£Tai, (X-(oX£(j£ t6 eivai '^apc;, xal -ra^VTa

prorsus et omnes suas carnis scilicet, pro-
, ,

auTr; Ta to; <7aox6; id'.(otAaTa* diaireTrTtoxcV prictates amisit crgo sublatum quoque
;

0'jv a(pavi(jO£v xal t6 (7(oaa. Ei f^£ fJjoz t6 corpus cst. At si nec prius dcpingitur, ma-
TTslv eypacpeTO , ca(p(o; Trpoepy^Tai auT^o i^ nifcstum cst quod ad ortum usque Christi

Ta Tr,; ^o/.r^T^oi;. IIw; yap /.al

Phantasia ab illo regeritur. Nam quomodo
(zoyr; :7c'-
post hffic passus est Christus , si fuerit totum
20 TTovOc XpiGT(>; y.£Ta Ta-jTa, oC 6'Xou [j.czx-
corpus transinutatum? et remanserit id si
6eSXri(/.£vou to'j G(6t;.aTo; (i); Kal tou uoifjyevj
f[uod pati posset, quod necesse erat saltem a
eidoTo; (5'.a(7(o,o{/.£vou , lo; //.'.cTa e^isi Oci- viro sapientissimo dcmonstrari quomodo il- ,

/.vueiv T^iv (7ooojTaTOv, 7:oi; t6 (xppviTov touto lud incffabilc ct inciiarrandum, etco maxime
iiomine incorporeum, undenam et e quo la-
/.al (XV£/.S^ir^yyiTOv, xal TauTV) 0"/i TvavTto; /,al
tcnr sanguinem et aquam scaturicrit, aut
25 (x<7t6aaTOV, TTCiOev, /.al e/. Troiit; TwXeupa; t6
uno verbo dicam, quomodo passum sit id
ai(/.a /.al t6 udtop av£oXu(7ev, V| o^Xto; 7ve'7Cov-
quod impassibile faetum est. Quod si Euse-'
Oev, 7Ta(7ye'.v yj:f\ 7r£'pu/,ev. Et oe /,al Tto (ptoTi bius huic lumini concesserit habere latus et
TOUTto e^i^ou TT^^euoav eyeiv /.al '7(oaa (^ioo- corpus organis instructum, elementisque
yavouy.evov, xal e/, (7TO'.y£''tov guvc^^t^; (2) compositum ut jam nccesse sit existere
,

corpus incorporeum paradoxa istius modi ,

3* (o; (xvayxr, Etvat xat (7t6(;.a (X(7f6[;,aTOv, T0 7Ta-
res erit illius sapicntia? specimen , circa
pafio^jv Tr,; £X.etvou av eiri coota;, Tvepi ry
quain dogmata ejus egrcgia sane et
ardua
Twv 'ioyjJt.aTow t6 [/.eya>.o(pue; xat i-iz^oG- nimis vidcre cst. Sed jam ad illud rcdeun-
€>.viTOv. AXX' i-fxvyy.zw) t6v Xo'yov oOev dum est a quo sermo incoepit, ut ad sequen-
£x?£'?r,/.e, xal twv ^;-^; e7;tV/i7UT£OV. tia progrediar.

(1) Iwjiato;. Euscbius, Arianorura morc, ncc a Ni- bcbant vchit dolorem, famem, sitim, et id genuscae-
:

cephori deterrilus accusalionc plus scmel impacta,
forsitan cx lot ambagibus sc utcumquc cxemissct, in
ipsam Verbi naturam passioncm refunclcndn. Nam
Ariani, fjuum naluram tilii Dci a palcrna divcrsam
ct ca longe infcriorcm cxistimarcnt, eamdemquc cum
carne conjunctam locoanimnn cssecredcrcnt, quidquid
m Cbristo incrat, vel ah co gestuni erat buniilc, Dco-
que minus dignum, utpotc ex iinbecillioris couditione
naturac, totum hoc qualecumquc
divinitati illius ascri-
lcra; adeoque precandi ct invocandi affcctus creatura;
consentancos, sivc, ut supra vidimus, cujusdam munia
saccrdotii , legationisquc ministcrium , ac probrosa
rcdcmtionis piacula, quan non immerito Niccpborus ab
Euscbio fuisse in Cbrisli contumcli.iVn impic accepta
exprobravit. Cf. Euseb. adv. Sabellium opusc. i, p. 3.
Sismond. cdit. Demonstrat. evanrjel. hb. v, c. 3,
p. l-iO, cd. Morcll. —
(2) Suvecttuc a prima raanuscri-
ptum in A; ouvedTO); D.
 424 NICEPHORI AjNTmRHETICA.
CAPUT XXXIV.
6ti [xeTa Tviv ava<7Taciv a{y.eTa§>.y]To; (i) 6 XptGTO? (opa^Qv) toi'? aTTOCTToVji; (a).

(^Mod pos< resurrectionem Christus apostoUs visus est minime mutatus.

Ei ^e [AeTa Tviv avaaTaciv (3) tv;v ex ve- Si, post resurrectionem a mortuis, illam

xpwv eiTire toc tyi? (y.eTaSoV7i<; yeyev^GGai, a>.X' factam esse mutationem asserit, responden-
wpaO-/) Taf? yuvat^lv, at y.ca twv -ttoo wv exetvou dum erit quod visus est a mulieribus quae
aTCTOVTai -jriCTWGei tou cto^xaTo?' xai Toti; pedes ejus tetigerunt, ut sibi persuaderent
vere corpus esse, et postea a discipulis cum
SfAaOyiTat? eretTa , oig (jU[X[;,eTe(jj(_e Tpo^vj? Te
quibus edit bibitque , haud tamen ex lege
xat TTO^crew; , oi» vo'(/.w <pu(7ec0(; , ouo' w? j^pvi-

TOUTcov (/(pQapTOV yap XotTrov to

naturae yel necessitate coactus ( nam corpus
^cov viv
ejus incorruptibile erat, nullaquere egebat);
(jwt/,a, xai ou oviTtOu tivo? eoefTO •
(7(o[Aa oe
sed corpus una et latus perfossum monstra-
ot/.(og jtat T-/1V ^topuyet(7av xT.eupav Trapeoeixvu,
bat et clavorum stigmata manibus infixa,
10 y.at Twv viXcov tou? tuttou? ou? )^ep(7tv ej^^wv
quibus etiam fidem faciebat discipulis, quod
e«peoe, f^t' cov y,al extaTOUTO tou? [taOviTa? [///)
ante passionem non alius fuerit nec alius ,

(xXXov eivat -jvpo tou TvaOou; , (x.W auTov post passionem spectandus. Quodnam igi-
s5tetvov x,at [/.STfx t6 xaOo? 6p(6[;-evov. Tt ouv tur id quod assumtum est nisi corpus ? et ,

t6 avaV/1'pOev, ei [j!,-/i
(^co^xa; xai ti to t-/iv quodnam illud transeundi et procedendi et
15 |/.eTa€aTtx-/iv xal TropeuTixviv ej^ov eve'pyeiav, de loco migrandi in alterum facultate pree-
xai TViv ex to^ttou et^; to^ttov [/-eTa(7Tactv ; xat
ditum? et quomodo coelum versus sublime
7U(0i; y-flOev 7cp6? '

oupavou; p.eTecopi^o'[v.evov
tollitur? Nonne haec omnia , corporis mu-
nia? Qualis istius amentia! Si vero post
a'tp6Tat ; % ouoe TauTa aco^ocxoq ; T*^; exetvou
illam in coelos reversionem, divinius aliquid
[/.bpovTYi(7ia(;
et/.S ! et ^ee [/.eTa tviv et? oupavou;
et sublimius quam apostoli Eusebius ima-
20 avo^ov eotxe 6eoet$e'(7Tep()V Ti xai u^}^-/i>.o'Tepov
ginatus Deique conspectu digoius et
sit , ,

Twv (X7ro(7T()Xcov (pavTa'(e(70at 6 Euce^to?, xai

arcanius quam angeli evidentissimum de- ,

Tcov ayyeXcov OeoTTTixcoTepcjv Tt xat [/.ucTTtxco- mentige et iusanae mentis argumentum est.
Tepov, [/.avia (^acpvi; xat Trapacppocuvvi^ ^(>j^a- Hi enini Christum corpore praeditum non ,

«TVi; yvc6pt(7[/.a. OuTot yap GeGco[/.aTco[/.e'vov, privatum quum ascenderet conspexe-

,
,

25 ou yu[/.v6v Gc6[/.aT0(;, T6vXpt(7T6v (Xvio'vTa Te- runt et ab angelis qui missi obviam erant,
;

Ge'avTaf xai 7i:p6(; t(ov 7rapa7ve[/-7co'vTcov Te (xy- ipsum eodem modo venturumesse, quoeum
ye^Xcov xaTvjxouov tov auT6v Tp(i7rov eT.eu^^e^jOat viderant, didicerunt. QuinetiamneStephano

xaO' ov ^v) xai ecopaxe(7av. H ou^e 2Te(p(xvco quidem fidem habiturus, alta licet voce cla-

exetOeTo av S^taxexpayoTt, a Trape^ayev auTw

manti, quantopere ipsum, dum pro veritate
pugnaret, juverit tum portarum coelestium
30 T"fl; (zXvjOeta? u7repaOXouvTt vi twv oupavtcov
apertio illa, tum adytorum coelis subli-
illa
xuXcov (XvaTTTU^t?, xai vi twv U7rep auTou?
miorum contemplatio qua tantus glorise ,
a^uTcov Oea, xaO'viv t6 tvj; ^o^^vi; a77auya«7[/-a
splendor per speciemhumanamathletae os-
ev Tw e't«3et tco av0pco7veico, tco (xycovi«7T-^ tzx-
tentatur, quantum natura nostra, oculis
pa^eixvuTai , xaO' 6'<70v r ^ucjt? -fi xaO' Y)[/-a(;
carnis expurgatis, videre potis est. Sic my-
35 (japx6? 6[/.[/.act xexaOap[/.e'vot; evopav eyxeyco- stice docemur carnem non fuisse depositam,
pvixev. OuTCo ^vj [/.u(yTaycoyou[jLeOa [/.v) a770- nec divinitatem corpore privatam ; immo
T£OerG0at TV)V (7apxa, v) yupivYiv etvat vuv (7c6- esseChristum cum eo quod assumsit, et fore
[/.aTo? TV)V OeoTv^Ta* ixXX' eivat Xot(7T6v [/.eT(3t venturum, iieque vero idem esse cum aliquo
Tou 77pOGX-/f[/.[/.aTO? xat vi^etv to ^e [xeTa Ttvo; esse et eumdem esse. Quare carnem non

(1) Kal (Jtxp^TCTo; ad(]it D, — (2) Tot; (xv6pto7toi;, A. — (3) Mstoc xr,v ex vexpwv (ivd(7T(X(iiv A, B.
 ;

COiMRA EUSEBIUM. 425

elvai , xal Ta'jTov eivai , oO TauTov •

f^io ou mutatam fuisse rccte diccndum cst ; actum
li.eTaSsS^.rTOai Xe'yciv tt.v ca'p)ta otXyiOe? , xai vero dc Eusebio, qui futiliuin iniaginum et
oi/eTai EOceSioi; cpacy.aTcov Te xai 77Xa<j[j(.a-
,
lictionum farragine mentcm infarsit suam.
Twv Tr,v eauTou ^uyry aroirV/ii^a?. AXXa At nos intcrim missum facientes Eusebium
5 Te'a); raei; Ta EucyeSioi» Xrpr^jxaTa yaipeiv
nugatorcm , ct figraenta \enautem , ipsam
cacavTe? , jcal (pavTa'7WXorouu.evov aTToXifJi.-
rcrum dc quibus quaestio est , naturam con-
xavovTe; (i), xal rpo; auTr.v twv 77paY(xaTwv
sidcrantcs , diccmus :
TYiv (p'j<jtv aTCoSXeyavTe;, exeivo epoD{xev

CAPUT XXXV.

Oti Ta 0'j(j'.xa xal oo(7ic6^r, oO (xeTaSaXXovTai, xal irepl tcov TepacTuov Mcoceco;.

Quod qux sunt in natura et essentia rerujn non mutantur^ et de Moysis prodigiis.

10 Ot'. oudev Tcov ovtcov toC (pu(Tixo'j xal Quod scilicet in rerum natura niliil essen-
ou(Jic66ou; XcJyou e^icTatxcVov [xeTaSaXXeTai, tialcm ct substantiae suae legem egreditur,
•
oCkX r,dpa(7u.e'vov e'(?Tr,y.e xaO' ov 7rap<z to'j atque immutatur : cuncta autem lirmiter
xTicravTo; ye^yove Tporov •
ev auTco yap co; .stant juxta Conditoris sui lcgem; in quo, ut
or,jj(.ioupy(o 01 xaO' exa<JTOv tcov yeyovo'TCov Creatore , fundatae sunt quas novimus rebus
15 eyvco'7[jt.e'vo!. eva7:o'xetvTai Xciyoi' eT^ei outco ye crcatis inliaercntcs etpropriae rationes : nam
xal Tou eivai oXco; ei; t6 \l-}[ ov ex(7T*/ic7eTai sicquidcm [constitutam naturae legem egre-
xal (pOapr^TeTai. H yap TroioTviTt •/) 7ro(7o'T^/iTt diendo] omnino ctiam ex esse in non-esse
T\ eTe'pa) tcov 7:apa-/.o).ou0ouvTOiv z^ (p'j<7ei delabcrentur et interirent. Nam sive quali-

xai T^ Tiepl auTo xiv/fcrei xal evepye''a (/.eTa- tate , sive quantitatc , sive aliis quibuslibet
20 ^a^Aov, a>Ao'.coO-/i'(7eTai. H; av evvo*fl'(7eie ti; quae naturae ejus et motum proprium et vir-

xaTTi Toij NeiXcoou pe''Opou 7:aXai yevo'[/.evov. tutem spectant, res aliqua mutatur, prorsus
IIoioTriTi yap L;.eTa€aX6v epuOaiveTai [xev alia cfficitur. Quod ctiam videre cst in Nilo
(poivi<7(7o'[/.evov , o'j {7//iv ^e t^?,; coco^ou; tou fluminc antiquius pcractum : [sed non ita

<7Toi/e'^ou xal iu^/pa; ex€£'€-/;x£ cp-Jceco; , xal est]. Nam qualitate mutata, crubuit veluti
25 d^f.Xov i^ (ov ToT; [/.ev AiyuTTTtO'.; al[7.a <pa'.vo'- purpura minime tamcn humidam
tinctus,
(j!.evov TTixpov -r.v xal (X7rp<i(7iTov , feSpaioi; ^e ct frigidam fluidi elemcnti naturam exuit,
yXuxu Ti (2) -/.al 7ro'Ti[/.ov. Outco ^•/1 xal -/i
siquidcm quod visum cst ^Egyptiis cruor
paSdo; (Z7r6 yetpo; (3) Mco<7£'co; xaTia y^; amarulcntus ct inamoenus, Hebraeis idem
pi7rT0U[xev/; , ei; c/r[Ji.a [/.eTa?a'>.X£Tai 6'oeco;, dulce erat ct potabilc. Sic rursus et virga de
90 Trv Tou -xtver^^Oat rpoGXa€o'j(7a ^rapia tou Moysis manu humi projecta in scrpentis for-
7Tpo(7T(ZTTOVTo; d'jva[/.'.v, TO'j ^'jXco^ou; ^e riiam abiit, motus facultatcm e potestate prae-
ei<iou; 0'j7:oTe acpe^TTriXev. A(p' ou TraXiv e^rei- cipicntis adcpta, miniiuc tamen exutaligui
^•/•.[Aixe^vou Tou oXxou (4), e7:l (7y/f[/.aTo; -/i
spccie ; inde volumine simul et tractu inhi-
pa^do; xaOi<7TaTat. ITpo; <^e '/.al •/] /etp xaTa bito, in formam suam virga rcvertitur. Ad
55 xfJX^rou; ev^uvou^ra xal exOeou^^a , -/iXXotcoTO haec ct manus in sinum inducta et prodiens,
(/.ev TO'j /pcoT6; Xe^^pcoi^a t-/;v e^^tcpavetav xat alia facta est , utpote quac mutato colore
xaTei/.opipo^jTo t6 ^'^'^[/.op-pov , T-rj; 7:ptv e^eoj; leprosa apparcbat, et ,
qua dcformis erat,
Tou /p(6[/.aTo; ^^taXXa^^^cou^^a •
a)Xa |/.£[j(.e'v/)xe immutata , consuetoque colorc dcstituta

(|)'A7to).i7t6vTi;B, C. — (2)r).uxO iz-ArA B, C. Exod. VII, 20.— (3)'A7t6 deest in AetD. — (4) KbXuou B, C.
 ;

426 NICEPHORI ANTmRHETICA.

Tcpo? To e| oi^yriq d-KOX.a^iaTCf.^f.hYi £i<^o; )iai t6 sed in ea species primitiva obtinuit , nec
eivat (i) velo ou^au-w? aTro^e^Xvjxe. Kal (pwi; iimquam manus esse desiit. Et lux illumi-
nayit Israelitas eodem tempore quo tenebrae
piv icpaviXiTa; xaTViuya^s, c34oto? oe y.aTa
iEgyptios castigabant. Et quidem flamma
TauTov AtyuTTTioi»; i/.6laCe. Kal (^.'^v y.al (plo^

5 XaX(^alV.-/i £tcI [;.e'ya ^iaipeTat y.al aviCTaTai,

Chaldaica in immensum tollitur et emicat,
ob saevam fomitis abundantiam et indus- ,
aoOovia T0'j u^Tey-xaufAaTO? , y-al gttouo-^ twv
triam corum qui lignum copiosum et facile
U7T£7o'vTwv TO ^at{^i7^£? Tvi? uV/i? xal euTirpvi-
flagrans flammae ministrant. At quod
CTOV •
akly. Ba^uXwvioi; pev xpviaTvfpio?
Babyloniis iucendium ferale erat, sanctos
viv y.a.1 oXeGpto?, oatois oe Ilaioi tw cpcoTi
Pueros benigna luce circumfulsit adeo ut ;

10 xeptsXajxTre , tv] Jtatvo7rotviOetV/i ^pocw Tcapa novo roris genere, ad nutum omnipotentis
Tvi? Oeta; ^uvaaew;, Xap-TCpou? xat 7Tept<pavet; Dei, illos in medio fornace splendidos et
ev (/.eV/i xa{/,ivw (t6 irapa^o^ov) otacrw^CouGa" circumfulgentes, mirum! conservaret; nec
xat ou Ti ye twv ^utjty.wv optcaaTcov t6 Trup vero extra rerum naturam ignis trans-
ey.y.eycopvixe. AvjXoucrt ^e y.at oi ay.aOapTot oat- gressus est. Testes etiam sunt spiritus im-
15 [7-ovei; T'^; p.ev ayyeXiy.-^?, viv e^ a^yy,^ ekayo'/, mundi, qui angelicam a principio sortiti
oux ey.^atvovTe? cpucecoi;, toO xaXou §e yvt6p!,-/i
naturam, nec ab ea egressi, a summo bono
mente discedentes, inCreatorem perduelles,
TrapaTpaTTe^VTei; , y.at xaToc tou ^-/if/.toupyou
ideoque e splendoris lumine dejecti ob ,
TpayviXtaaavTe;, xai ^ta touto exTV^TrTwxo^T^?
superbiam tenebrae facti sunt et permanent
Tou ^coTo; Tvi'; Xap.Trpo'Tv;TO(; , cxo^toi; ota TViv
sic omnis malitise auctores ut sibi ipsis ,
2" exapGtv xat yeyo'vact xat uTvap^ouat , ttovvi-
ac nobis pessima quaeque inferant. Ita in
pia? 6h Tiaa'/]i; textovc; ovt£? eauToti; Te xal aliis quoque" videre licet quotquot Deus
vipv xaxta? yivoVTai TTpo^Eevot. OuTto xa7:i inde ab initio miracula operatus est. Quod
Twv aXXcov ecTTiv t^etv oca Trotcov ©eo; TeOau- si cuncta quae factafuerunt, terminum et ra-

[xaTOupyvixe t6 avexaGev. Et Totvuv Ta yeyo- tionem non mutant, quibus sunt a Creatore
*' voTa TvavTa tov opov xat Xoyov oux a[;.etbei ordinata fundataque(nam in ipso rerum
xaG' 6v Trapa tou XTicavTO? TeTaxTai t£ xai omnium , vel antequam sint factae , rationes

viopa.GTat ( xat yap ev auTw xal 7rp6 tou sunt ac species, sicuti constant, et : « in ipso
« sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae
yevEiGat tcov oXcov ot Xo'yot , xal Ta eidv)
« absconditi,atque sic se habent omnia
»),
y£yovo'Ta cocTTTep u^e'cTvixe , -r xai ev auTto (2)
30 miraculose gesta quanto magis hoc insoli-
;
-r TtavTe; 01 G-/i<7aupoi t-^; yvcocrsco? xai Tvji;
tum et omni ratione majus mysterium, ipsis
-r ao^ta; aTTOXpuipoi -f), xat uavTa outco? ev
angelis occultum, propter nos et in hac
Gau[/aTt xet^Tat, ^ro^cco [xaXXov t6 xatvo^rpeTvec
nostra natura operatum , non rerum es-
TOUTO xat TravTa vouv uTT^paTpov [/.ucTviptov,
sentias egredietur I Immo in miracubs su-
xai auTor; ayyeXot; a7rc)Xpu^ov , ^t' vi[/.a? sv pranaturalibus idem clara luce videbitur.
35
Tv; xaG' :o[Aai; cpucet TeXou^aevov, tcov Xcjycov Quomodo, si naturaipsa in iis quse naturam
0'jx excTatv) Tvi; (puceco;; AXX' ev toi'; UTcep excedunt, mutatur, et alia esse apparet, boc
cpucrtv ^taXa[/.7rov 6paG-^'creTat Gau[Aa(Ji. nco; divinum factum incredibile esse reputa-
yap av bitur.*^
e'tye -h (pucti; auTvi ev Tofi; U77ep cpuctv
a[7.etSeTat,T6 xaTopGou[/.£Vov ecTat Tuapaoo^ov ;

(t) Kal t6 el6o; eivat y/ip D. — (2) 'Ev aww, Coloss. 11, Tf.
 ,, —

COxMRA EUSEBIUM. 427

CAPLT XXXYT.

riepi Tvi; Osiai; capxwcew;.

De (livina incarnalione.

I. Cliristiis quiim sua ab ortu miracula sic tompcra- — III. Proetcrquam quoil allcgavilEusebius, qui cuncta
vit, ut quiecumquo patrarct, numquam atlimcrct nalu- adco funditus ct niixtim evertit, IV. Ut ncc a
ram, — II. Ita ct oninem incarnationis rationcni insti- Patrc caro absit, ncc matri Christus sit re vera consub-
tuit, qua nonabstulit hominis naturam, scd inslauravit; stantialis.

0'jTWi; 0'jv to e^ ap7;/i?) £>'- TTapSev.xy;? pi^"/;c, Qiicmadmodum igitiir qiium, primum c

'7'jXX-/;<]/eco; xal CTopa; av£'j, 6 Geio; y.Xaoo; virginali radicc ramus divinus, absqucope-
ava^p^j; Tr.v oi/C rlpLenj/e
ratione liominis et seminc, superata natura,
UTCep<p'jio; ,
<p'j(jiv

non ablata, exortus estmatri in utero ge-

,
Ysyove ^e Tvi x'jO':popO'JC-/i fA-/;Tpl ':rapa7w>>-/;ato;'
stanti eonsimilis factus est, qua exeausa mi-
5 >cal Ta'jT-/; "yiveTa'. Oau{/.a t6 Oaoaa* 0'jTe yap
raculum vere fitmiraeulum) nonenimpuer-
71 Texo'jca T/.v TrapOeviav (jeGuXviTai , 0'jTe
pera Airginitatc privata est, nec partus ob
[y-r.v 6 To'xo; utto tv;; rapOevia; (pu)ia(770U.£v/;;
virginitatis integritatem impeditus) eodcm :

aoOo'po'j xex('i>>uTa'. •
0'jT(o; aov; xetpo;, v£- modo Christus manus contrectatione mor-
*/too'j; e^aviGTTjCi XpiCTo; x.al — oclv 'j>>iy,or; tuos resuscitat, et pedibus corporcis mare
1 7re^e'Jei -ireXaYo; , /cai OaTvaTCv;; aypiaivouav,; sulcat, etper tcmpestatem commotam super
uTTep xu[/.aTWv y.ouoi^£Tat, /.al —viXoupyei tu- undas tollitur; et eaeco lutum ingcrit, hinc
(p).(o , Tv;; <p'JG£(o; ^-/^aioupyo; yvoipi(^o'(/,evo;, natura; opifex creditus, et visum impertitur.

xal t6 ^Xe^ireiv yapi(£Ta'.. Maxpov av £'{•/;, Longum esset, immo infmitum ac impossi-

{/.a>.Xov ^£ aTTOpov xal aixrr/avov Xeyetv

bile mcmorare, quot miracula in servi forma
permancns ediderit et quanta nostri causa
,
15 oTa TeoaToupycov e'v t-^ to'j douXou (Ji.op9'^
in corpore suo passus sit quffi quidem ut ;
,
^ieTeO.ecev, "^Ta To raOcov rraox'. ot' Y,v.a;
insonat tuba theologica, « si scripta forent,
viveyxev, a oic^' av t6v x'3Gaov yoiorcai ypa-
« nequc totus mundus caperet. »
<p(){;.eva -fl
OeoX^iyo; ca^XTTiy^ poa (i).

IT.

Ta; youv (pucwa; ^uvai/,£'.; y,cd he^yela^ ,

Vires itaque naturales ct facultates, item
jo /.«'. Ta xoiva 7Ta'0v) xai a^',a?Xr,Ta /.aTa tou; passioncs communes et constantes, secun-
^i^afj/caXou; tv;? Exx,Xr,C'!a; eiTTeiv ou/t <z7:e- dum Ecclesife doctores, enuntiare non omisit.
Xire •
TiXeiov de tov opov xal ouaioy)-/] r^; •/.aT' Integrum porro et substantialem terminum
auTov avOpojTT^iTrjTo; TravTayo-j diaceao^/.e, humanitatis suae ubique conservaTit ; et om-
y.ca ev ^raciv e/wv Ta '/.aO' 'fi[f.a.q, Ta uTrep nia qux in nobis sunt habens ,
quae supra
25 /ipia? aretpya^CeTO •
xal 6 t'7;; Oeavi^pi/.-/^; (a) nos suntefficiebat, ideoque theandric.T virtu-
evepyeia; dic^paivSTO Tpc>T:o;. Out(o OavaTO) tis modum exhibebat. Ilac ratione morte sua
toiw /cal ipuTiJcco /.aTaX^jct t6v OavaTov, xal x.a- naturali mortem destruit, et diabolum, qui
Tapyet t6v t6 JtpaTo; (3) eyovTa tou OavaTou morlis habet impcrium, abrogat.Neque vi
Ata'?oXov o'j ^ta xal OetV.-/; e^ou<j''a 7rpo(7yp^/;<ia'- aut potestate divina in lioste aufercndo usus

(1) Boa. Joan. XXI, i5. —

(2) 0£avofi-/yi;. Dionys. infcrens Pscudodionysium Ncstorio rcccntiorcm aut
Areop. 0/)p. passim , de quo enidite disputavit Lc- Monophysitarum labc suspectum. —
(5) KaTapyEi t6
quicn. ia di;f. Damasc. p. xlii'; inde (amcn subtilius xpaTo; A, B, C.
 , ,,,

428 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

(Jisvo?j IXwv Tov 5^Gpo'v' vofXM Sl aywviai; est, sed legitimo certamlMC manus conserens,
xara tviv auu.Tzkoy.ri^ t-^? p.ayyi?, tov avTi- adversarium subegit; ct sic e mortuis
TuaXov yetpwCTap-evo?. Outw (/.8Ta Tviv ex vs-
redivivus , ac pristinam in pulchritudinem
xpwv avaSico<7iv (i), ei? to apyaibv xaXXo; (jls-
restitutus, hominis naturam nec dimisit,
5 TaGTOtyetwcrai;, oux excTvicra; tviv <puciv , ou^e
nec in deitatis mutavit substantiam ; immo
tlq Oeo^TyiTO? ^.zrcc^.ei^^cn; ouGiav *
a.^ot>ioiLG\.a ^e
immortalitate potius atque incorruptibi-
[/.aXXov xal a«pOap<7ia xaTaxalXuva; , u.zxol

TV)? a'jT-^i; {y.opipvi? to^ p.aOviTafi; e^xcpavi^eTaf

litate exornatus , in eadem forma se dis-
cipulis suis exhibet qui spectaculi insoliti
0? ov) Tw 7rapaoo'^(t) {)7repex,7rXayevTe? tv;i; 6ea; ,

10 eoo'xouv TTveuaa Gecopeiv. Ti ouv ©rjcl, tvjv admiratione perculsi, spectrum sibi videre
(pucrtv TV)v xaO' Tiiy-a; 7rt(7TOup!,evo(; 5
-^ '^''viXa- vidcbantur. Quid igitur dicit , in ipso esse
-r <pvfcraTe' [xe y.al iV^eTe , OTt TrveiJp-a aapxa probans nostram naturam? « Palpate et
-r )cai 6(7Te'a oux ej(_et , xaOco; efxe OecopeiTe " videte , quoniam spiritus carnem et ossa
-r e/_ovTa (2). -f « non habet, sicut me videtis habere. »

III.

15 IloCf ouv e^ oXojv oXv; [xeTaSXviOsf^^a Ubinam

VI
igitur forma illa omnis omnino
(xop(p-/i e7rl cpco; appv)Tov xat ctvex^tvfyviTov xat immutata.in lumen ineffabile et inenarran-
o^OaXfxot; ccvGpwTTtvot; cc^rpo^^^SXeTrTov ; c^pa dum humanisque oculis impervium.f* Num-
VI Gocp^ , xat Ta 6(7Te'a TauTa eTTi Oeo'TviTo; quid caro et ossa illa in deitatis naturam
9u(7tv (;.eTaSe'€XvivTat; -f TauTa etatv a 6<pOaX- transabierunt? Hoc est « quod oculus non
20 -f p-o; oux ot^e [xal ou; oux « vidit, quod auris non audivit, nec in cor
-Hjcou^^e (3)j xai
f xap^tav
« hominis ascendit. » Etenim haec esse
s'7ri ctvOptoTrou oux ocve^v). -r OTt \j.h
atque
sancta, et de caetero incorruptibilia ,
UTrepayta xat ayOapTa to Xot7rov , y.at Traavi;
integriora quam ut sermone enuncientur
xaOapoTvjTo; Xo'yov u7:ep§atvovTa , ou^^et;
nemo non dicet qui rectee fidei et imma-
av dta[/.cptSaXot tcov et; 77t'(7Ttv tviv opOco; xat
culatae nomen dederit , ita ut tamen minime
25 c«|jt,co[;.vfT(0(; e/ou-jav viy(/evcov, cpucreco; «^e Oeta; eadem naturae divinae participare dica-
oux av et7:ot[/.ev. AXXa xaTCc to (ppo'vy|^.a t-^; mus. Nam natura , dum juxta Ecclesiae
Ey.xXr,(7t'a; tov eauTvi; Xo'yQV 'h 9U(7i; cc6"(ou<7a, sententiam , incolumis in genere suo per-
eti; TO u7Tep ^u^jtv 6^k tou cuvvivco(xevou (4)
t"^; manet, ad ea quae supra naturam sunt, vi
Ao'you ^uva'[;.eco; ccvetGtv, vii/.iv appa^cova 77a- Verbi uniti sursum tendit Yerbi scilicet,
, ;

30
ps/.o^^fo;, xaToc tviv xoiv/iv xai ^.iXkouGccJ a quo nobis arrhabo preestatur, ut in
7ra'vTcov flcva'(7TaGtv , Trpo; (X^Oapatav (jieTa-
communi omnium futura resurrectione

<7TOtyjtcoOvi<7ecrOat , xai tvjv t-^; Oeia; eixo'vo;

ad immortalitatem transforraemur et rursus
in beatum divinse imaginis consortium
euxXviptav c«7roXvi'(|/eG0ai. IIco; ouv xaT Euae'-
veniamus. Quomodo igitur , secundum
btov To XTicTTov [xeTaxe)(_c6p'/ixev eauTou, xal
Eusebium id quod creatum est , a se
,

35 axTt(jTOV ye'yovev; v) to vipypLevov, ei? t6 avap-

ipso deficiendo , increatum evasit? Aut
yov (/,eTet<7i ; xal t6 yevectv <7y6v, e7;i t6 (zyev- quomodo id quod habet principium
vviTOv xal t6 ev xp^; t6 ci'ypovov xat
; J^po^vco, ; principii factum est expers ? Aut quod
TravTa oaa. tviv vi[xeTe'pav yapaxTvipi^et <puciv, genitum, ingenitum? Aut quod tempo-
eTct T-/JV u7repoucrtov [/.eTaTrecpoiTvixe (pu(7tv; IIco; raneum sine tempore ? Qui demum quod-
,

40 y-lf-x Toc ocvTixet[/.eva 7i£pt t6 auT6 xai xaToc cumque naturam nostram distinguit in ,

TauTov , £t; ev t-^ (^iucei cruve'XOotev; e7:et (/.vi^e naturam supersubstantialem abiit? Quo

—
(1) 'ATTofjiWiv A, B, C. —
(2) "ExovTa. Luc. xxiv, 59.
"Hxouue. Uncinis inclusa omisere A et D, nec
forsan inconsulto :

—
tantum enira ea quae cernuntur dis-
(3) putatio requirit. (4) 'Hvwnevou B, C.
 ,

TESTIMOM.V PATRUM. 429

oiov TS xa; TOiaura; svavria; xal oucuo^ei; pacto ca qiiae sibi circa idem et secundum
Oia(popa; sv [j.ia x.al T-i^ auTy; cuvuTrap^ai rcpugnant, iu id convcrgent quod na-
idciii

tura sua ununiest? quum nequaquain lieri

(p-jcsi- ^iaipsiv yap [^.aXXov xaO' a; svjTCap-
possit , ut diflereutiai adeo contrariai atque
youci cpucsi; TCSCpu/caci , "Ttpo; jxiav de utto'-
essentiales inuna eademque natura coexi-
5 (TTaciv cuvr.veyOat, cocrsp eirl XpiCTOu ai stant; potius enim ita comparata sunt ut
cuvdpaaoucai <pucei; uro'cTaciv (j(,iav }cai tyiv pro singulari sua natura se destruant quam
auT-r,v aTpeTTTco; , acuyyuTto; -/cal a^taipeTco; ut in unam hy])ostasin coeant, prout in Cliri-
sto convcnicntes natura; unam eamdemque
au£T£>.£cav •
ou yap ^uciv oTTOia vi (i) Eu-
hvpostasin inimutabiliter , sine mixtione et
csSuo rapa-XacOerca xal cuYyuOeica , xaO'
inseparabili niodo ,
perfccerunt ; minime
1" r.v xai TraOo; tvi aTaOei xai axYipaTco tou Yiou
vero talem naturam ,
qualis est ab Eusebio
OeoTviTt , ei; auTviv T£Tpay.(X£'vyi; t-^; cap-/,6;, confictaetconfusa, inqua passibile cum im-
rpocTpi^l/eTat. passibili ctcum integra Eilii deitate (quippe
in quam mutata fuerit caro) iufligetur.

IV.

E>tCTair, yap outco ys cuVTtOeae^vYj tt;; ot- Sicenim composita [Filii natura], a pecu-
xeia; a7:>o'Tr,To;, /catouTe TwOeco xal IlaTpi liari simplicitiite recederet, nec consubstan-
15 ecTai daooucto;, a.T:'kr,q ye ovTi (puceco;, [Ti yap tialis esset Deo ac Patri qui simplicis est na-
xai i naTr,p capxl (2) cuvTeOr^ceTat) •
ouie t'^ turaj (aliter enim vel Pater carne compositus

jitr,Tpi xai -/lu.rv, oTt ou (jt£T£Xay£ 0£ta; oucta;* a fieret), nec Matri ac nobis, quia divinae sub-
ravTa xaTacx£ua':^£tv Tr; £x.£ivou £CTiv (3) stanliae non particeps facta est : quae oninia
etOe(>T-/iTo;. AW otyeTai (;.£v auTco y.oa ctvaTe'- confingere istius Eusebii impictatisest. Nam
20 TpaTTTataTra;^ T-^;otxovou.ta; Xo'yo;' u.ocTatov apud eum omnis incarnationis ratio in nihi-
oe a'jT(o TO O£iov xr^puypia, -xat i];o'(po; Tr,vaXXa>; lum abit et subvertitur ; et inane ipsi strepit
p-/lu.aTa (4) Tcov A770CT(iXcov xai HaTfipwv toc dixinum praeconium , et flocci fiunt dicta

^o'yaaTa. Et yap eauTviv -/i (puct; £xX£Xot7T£ Apostolorum Patrumque dogmata. Nam si

rou r, OL^yr\ (5) Tou •xaO' Tip-a; (pupau.aTO;; natura seipsam deseruit , ubi ,
quaeso , est
i5 Tcou -h TTapa Tot; TrtcTOi'; TCpocooxcoafiv/i tou fundamcntum assumtae massae humanae?
XptcTou [y.£Ta c(6aaTo; fiXeuctc ; Tiva rpo; Lbi Christi cum corpore adventus, quem
Tov 0e6v xal IlaTepa 7:apaxXr,Tov £yo(/.£V ; Ti; fidelesexspectant? Quem apud DeumetPa-
oe 6 7:pecoeu£tv u7;£p -/ijjlwv ut:6 otXavOpco- trem habemus advocatum ? Quis idoneus pro
7:ia; eiOco; ; Tt; 0£ , cuv£Xo'vTa £t7:£tv , xai nobis per charitatem interpellare? Ecquod,
30 ro'0£v •/•aiv ^£oae'voi; t^?,; £vt£'jO£v ^or^O^ia; ut paucis absolvam, et undc erit nobis, in-
xai to(p£X£ia;, -h ov/)ct; (6), e; okoi^ oXr,; [j.£- digcnli])us ope et auxilio coelesti, adjumen-
TaS£oX-/i(x(/.£v/i; T^; ^uceco; ;
tum , si omnis omnino natura immutetur?

CAPUT XXXVTI.
Ti ecTi xatvoTO(/.ia (pucEco; £v t^^ O^ia oixovotAta.

Quid sil innovalio nalurxin divina incarnadone.

Ti ouv ; ou xatvoToaouvTat «pucetc £7:1 tou Quid igitur? quaesierit aliquis : annon
xaTaXptcTov (7.ucT-/;ptou; (pr^cete' Tt;. Katvo- naturae circa Chrisli mysterium innovantur ?

(1) •OTtoiav B , C, —
(2) lapxi deest in A, B, C— twv, A, D. — (5) 'H aTtapxr) B, C, D. — (6) 'Qvriai;
(3) KaTaffxEva^iivtf,; exeivoy f<rrl B , C. — (4) 'PTi(xd> A, D.
 430 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
Top-ouVTat [;ivj ou ^.tTa^oiXko^Jxai oe* aXXo yap Innovantur sane , sed non transmutantur.
p.8TaS'oV/i, )ial JcaivoTO{;.ta eTSpov •
t6 p.ev yap Aliud euiin est transmutatio, atque aliud in-

cpOopa*; £(7Ti TTOiviTUov, xal Tou? £t:1 Tvi' (^uaei novatio. lila enim interitus causa est, et na-
xaO' ou? uTr-flp^eXo'you; ^ia>j[xatv£Tai- xaivo- turae rationes in quUjusexsistit, interturbat.

5 TOpLia ^e 7r£pl TOV TpO^TTOV TOU UTTOX.etpJvOU Innovationis e contra ea conditio est, ut circa
irpayp.aTO? GUViGTacrOai iire^fpux.^, T^po; ev^et^iv modum rei cui accedit , consistat, ut pate-
Te T/i'? Geia; xal ajy.ayou ^uvap.eco;, y.at -Trpo- faciat divinani invictamque virtutem, iisque
voia? Ttov oi)tovop.oup,£'v(ov £vex,£v xapa^o^oti; prodigiis stupendis perficiantur ea quae divi-
a7roT£Xoufy.£Vvi Gaujy.aai" ouoa[/,tO(; 7ipvvia£v-/ic nae oeconomiBe procurandae accommodentur,
10 t6v dauT'^? 6'pov t-^c (puG^co?. Outco 0£6; av- uec tamen natura terrainos suos umquam
GpcoTTOi; ^ia (pi"XavGpcoTCt'av yiveTat, xal >c£- transiliat. ItaDeus liomo fit per charitatem,
vouTai TTic eauTou ^o'^vi(; ItcI [xapov vo'afc) et gioria sua se sponte exuit paulisper, lege
cruy>caTaSaG£coi; •
[y.e-aSoXviV cJe auT6v tt^ttov- accommodationis. Ultra vero omnem impie-
Gfivai xat, dTTCocrouv ivvoetv, ^ucrcreS^tai; axa'(7vi? tatem esset cogitare, ipsuni qualemcumque
15 £77£'y.£tva. Kat IlapGevo? Tt')CT£i y.ai (X7r£tpo'ya- subiisse mutationem. Sic etiam Virgo in-
[xo;, (i'v£u (TTiropai; xai (7uXXviJ;eco?, vo[xot; ouy nupta parit, sine semine aut operatione viri,
uTretxouaa (pucecoc. TauTa yap to jcatvoTO- ulique naturae legibus non obnoxia. Hoc
[;.ou[;.evov, £7rei uTrep GecrjJtov (puc£coc t6 ytvo'- igitur innovatum est, quippe supra naturae
[xevov. ©£()$ yap Y,v [7.eTa tou 7cpocrX-fl'[y.[j!.aTO? leges factum. Deus enim et quod in assumta
20 t6 Tt5CTo'[7.evov, tva y,at ©£6; o avGpcoTVOi; /^aptTt carne natum erat, ut homo per gratiam
y£'v/iTat. Deus fiat.

CAPUT XXXVIII.

Oti ei; t6 e; a.^X'^^ naXXoi; avaTfe(!poiTV))4ev vi ctvGptoTreia cpuct? (i).

Quod ad pristinum suum decus rediil humana natura.

Et ^e ^et (2) Gapp-4(7avTa et^reiv xai b^n- Quod si necesse est liberius loqui, rerum-
XoTepcov Tivcov xai [j.ucTt)ccoTc'pcov (x'(|;acrGat, que sublimiorum et quae mysterium peni-
ou [A()vov oux e^£'(7TV]xev ou^e [xeTa^E^V/iTai tius sapiunt, meminisse, non solum natura
25 -fi <pu(7i; /] xaG' 'ni>Mq , alV '/i(^v) xat et; t6 e^ nostra non seipsam abalienavit, nec mu-
a^yyit; (xva^re^DtTVi^ce Xa^ATrpuvGet^^a , xaG' ov tata est sed jam ad pristinum splendorem
;

' Tp()7r0V TCapa TOU OVl[./.l0Upy0U £')CTt(7Tat, t6 £X rediit et eo modo quo a Creatore condita
,

T'^; a^aapTia? £TC£t'caxTOV aXajoc, (Z7:ovt^}/a[;.£vvi, est, adscititia peccati labe abluta, in Christo
y.at £ti; t6 d^yaiow (xva^pa[Aou(7a ev XptCTw pristinum candorem recuperavit , et, ut ita

30 x.a'XXo; , xai co? av £i7vot Tt?, Et? £auTviv e7ra- dixeris, ad se ipsam reversa est. Pariter ac
V£XGoU(7a* Caq £t Tt? t^Ol J(_pU(76v liXvi 77CO? Tvi si videris aurum viliori alicui materiae im-
(ZTt[;.OTe'pa cruyx.aTa[;.£[;.ty[y.£vov,£7r£tTa £u [xaXa mixtum, et igne posthac penitus repurga-
oia TTupo? (xva)caGapG£VTa, exi tviv otxetav tuni, ad peculiarem reverti sui coruscatio-
e7ravt()VTa Xa[;-7rpo'TViTa. Oy(xp u7:o'ypeco? ouca nem. Quod enim , obligata ad legis obser-
35 ota Tviv TYi'? evToX-/i(; Tvip-/ictv, Trjv (xGava(7t'av vantiam , uon implevit , ut scilicet immor-
Xe^yco -/.at (y.(pGap(7tav (Xva^vica^^Gat , ou 7ve7:X-/i- talitate ct incorruptibilitate se ornaret
pcoxe* TouTo XptGT6; (^t(5c Tvi? oixeta? (7uy)ca- I
hoc Christus per suam demissiouem sibi

(1) 'H aveptoTtoTvis D. — (2) A9i A, B.

 ;

TESTBIOMA PATRUM. 431

'^a.^oLnzio!; avecwdaro. OukoOv ou TauTov r reslituit. Iirgo mulatio non idem cst quod
w? oOv to'j Ao^yov» inuovatio. Sicut igitur Verl)i natura in-
u,eTa^oV/i Tr, y.aivoTO|xia, -/i

9'JGi; xaivcoOeiGa (i) ou [XSTa^eSXr.Tat , ou^e novata ncm est pennutata, ita nec caro.
^ cap^. Ei yap TauTTiv ei-oi ti? [AeTaSeSV?;- Quicumquc enim hanc dixerit mutatam,
oOai, xaxeiVTiv TTra^vTco; efei* cbv oOciev aTO- illam utique dicet omniuo mutatam quo ,
5

TJcoTeoov r, Kapavoty.coTepov. Ex.etva o'/i oOv nihil absurdius, nihil amentius. Tali modo
EOtsoio; xal tov Oeixe>.iov Eusehius nugari , et posito prius impietatis
xevoXoyrlca; d ,

Tr.; aaeSeia? TTCiO/caTx£aXou.evo;, xal aei eTCi fundamento, progredi ad majorcm sempcr
xajtia (iaouTepai; Tai? ^Xaccpvi- perversitatem graviorihus suhindc contra
Tfoicov jcal ,

10 pLiai; xaTa XpicToO e-iTiOe'tAevo; , oujt a7;o- Christum hksphemiis usus, non destitit

Xyiyet , (piVjvei/Ccov aei TOi? e^r,? aTCO/cpuTTTeiv umciuam semper studcns ea quae pra3ce-
,

ei; ^uccpr,u.iav toc (p6a<yavTa' exicy.e^l^o^jji.eOa dunt novis obscurarc cavillationibus. Sed
yap oia Ta [AeTa TauTa Yp3c<pci.
jam A idehimus quae postmodo scrihit :

CAPUT XXXLX.

Oti Te^Xeov d Euce'SiO(; apve^Tai tyiv aapxcociv XptCTOu.

Quod Eusebius prorsus Christi incarnationem negat.

-r Hco; 0'Jv, <pr.cl, Ti; Tcov a6uvaTcov e(pi- n Quonam igitur pacto, ait, aliquis quod-
*^ -r xoiTO ; -w; Se ty;; o'JTOi Gauu.acTr;; y,in « ficri nequit, agct ? Quomodo formai adeo

ye eTc
« mirandte ct incomprehensihilis (si fas est
-^ aV/;-TOU ijLopfp-^;, e'i yyr, [Jiop^riV

evOeov xal voepav ouciav, eixova

« formam appellare divinam illam et intel-
-r JcaXctv T*/iv
« ligihilem naturam) imaginem quisquam
-r Ti; ^coypaipr^ceiev ; -r
« delineahit? »
Ti TOUTCOV TCOV >.OyCOV (ZTTeUXTO^TepOV , 7)
Quihus verbis quid scelestius aut magis
20 (xvocicoTepov ouo' av r\ ev auTco evepyouca
;
impium ? Annc vel illa quidem quae iu ipso
^uvatxi; -/.aTa Tvi; to'j Movoyevo'j; cuy/.aTa-
opcraturpotentia, contra Unigeniti humilia-
€(x.cHo^ TOiauTa TeTo'Xt;.r,x.e cpOc'y^acOai. Ti tionem, talia auderet effutire? Qua enim re
yap §•/) "TTpo; avaipeciv TauT-fl; e/.6r,>,o'Tepov clarius prohavitse illamvoluissedestruere?
A (/.ev o'jv ev toi; s-avco yp',cTOt/.aycov cuve- Jam vero quaj in superiorihus pugnam con-
'5 TiOei, TauTa vjv eTTc^epya^eTai ^uc<pri[j.(>Tspov. tra CJiristum ciendo composuit, ea nunc
0'jy.£Ti capE, 0'jxeTi cco[y,a, ouy.e'TC avOpco-eiov funcstiorihus verhis perlicit. Aon jam caro,

eiSo; •
(x-r^pvriTai a'jTco ic, o^Xcov oXn rj ^uct; x.al non corpus , non forma ulla humaua. Tota
t6 TTpo^cXr.^JL^jLa, y.al 6iepp'j'r,y.e T:ii.s^(x. e^dcpOaX- ex toto natura et incarnatio denegantur,

p,cov ajTou. Ti yap ttoTc' ecTi [^.opcpvi aXrjTTTo;

omniaquc indiscriminatim ex ejus oculis
elapsa sunt. Quid cnim sit forma incompre-
30 xal a[/.o'p(pcoTO; , a'jT(); Te eyvco y.al oi aijTOU
hensihilisacinformis, idipse novit, ejusque
eicovTai [7,'JCTai, Tr,; OoXepa; y.al (iop6opco(iou;
sjmmystai cognoscent, qui de turbido et
(pavTacia; Te y.al (ioy//;ccO); dT-ou; e/.—eTTwy.o-
hitoso j)liantasia3 et apparentia^ fontc pro-
Te; Tou; pua>ca;. Oijtoj yap ec,riOavicOai Tr,v
luviem omnem suam ehiberunt. Nec enim
cap/.a, 0'jT4 tjc Oeo-apadoTa Xo'yta , o'jTe
doctrina a l)eo rcvclata, nec Patrum quis-
35 Ti; Tuiv raTe'pcov r,[i.iv TrapafU^iiojy.ev. A[/eTa- (|uam docuit, carnem isto modo cssc dcJc-
CXr.Tov ^t ccTTavTe; rapprcia /.r,p'j'ccouci. tam. Oranes vero eum non fuisse mutatum
HoXXa de vuv fJaTToXoy/fca; /cal (pXuapr^ca; magna cum fiducia pronuntiant. Eusebius

d y^icxo^a.-/jiq , ei; toutov )taT£'X*/);e Tr; (xce- vero, iste Christi adversarius, nugaci garru-

(1) KevcaeeiTa A, D.
 , ,

432 JNICEPHORI ANTIRRHETICA.

€eia? Tov PuOov. Ei p/i yap p.opcpri ttoXXo) litate iii liaiic abyssum se dedit
impietatis
praecipitem. Nam si forma non multo prius
7rpo'T£pov, o'j^£ (Twaa* et ^e oi» aoi^.u ;i),
exstitit, neque corpus quod si non corpus, ;
£i?
ou(^£ ca'p^- Ti ouv >.£''7r£Tat >>£y£iv auTo'v ; 'h
nec caro fuit quid ergo ei restat dicere ?
:

To [x-/i(^ap!.w? £y-ytop-^cai t-/iv tou

p<^a[/.-?i' Aut quod Domini caro ad nihilum prorsus
5 Kupiou aapx.a ,
(avi^e £V auTw hc(.c6'C,ecbcci redacta est nec in Christo natura nostra re-
,

T-^v -/^aETEpav <puGtv •

VI avaxpaOsrcav xat manet : aut quod adeo commixta et coadu-
tyj heioc oucia, eT£po'v Tt g^uvO^tov nata est substantiae divinae , ut ex composito
cuyyuOfircav
diversam perfecerit substantise speciem, quae
aTTOT^^Xecrat oucta; el^o?, o [jl-4t£ G£ta oucia,
nec divinoe, nec humanae substantiae simpli-
u,'^'t£ avOpcoTireiaiuvTeOevxaOapw; ecTt. Totau-
citer correspondere videtur. Is quippe sub-
10 TV) yap T(ov jtaTa auy/yaiv (7uy/<,£x,pa[X£'vcov
stantiarum, quae coramixtione temperantur
xal acpavi'(o[j.£Vcov ouatwv vi cuvoooi; (2). et CYanescunt, concursus esse solet.

CAPUT XL.

OTt aXXo? 6 £771 0eou Oecopoufxevo? A(>yo?, xat £T£p6; £7rt rfl? capjtojceco?.

Quod aliler se habet Verbum in Deo spectatiim, et aliter in carne.

AlV eiTkep aV/i7rTo; -ri tou ^ouXou [/.opcpvj Sin autem servi forma incomprehensibilis
tb[y.o>>o'yviTat ^e /,at -ri Oeia [;.op^-/i a'>v)7rTo; est, divinamque rursus formam concipi et
ovTCOi; y.ai a/taTavo^viTO?, ev Ttvt «paverTat cogitari non posse in confesso est in quo :

15 0£ou 7Tpoi; avOpco7rov -ri ^tafpopoc; y.ai yap differentia inter Deum
hominem appare- et

TauTov £CTai a[J.(po'T£pa , 07r£p Trpo? tco £lvat

bit ? Utrumque enim idem erit, id quod non
solum blasphemia est, sed etiam non
fieri
pXac<pvip.ov , xat to aouvaTov £^£1. Etv^io-^
potest. Quumenim aliter se habeatVerbum
yap oX^Xo; 6 £7ri 0£w O£copoup.£vo; Aoyo?, '/.cd
in Deo spectatum, aliter in carne, ubinam
Tvi? Capy.O? eT£pO? (3), 7V0U Gco0vic7£Tat TOC
proprietates quae ulrique naturae addicuntur,
20 exaTepa <pucr£'. yv(opt(^oy.£va t^(.(o[;.aTa ; x,at yap
servabuntur? quippe quae secuudum com-
evavTtco; aXXviXai; 'iyouai xaTa tviv xoivviv /tat
munem et veramEcclesiaedoctrinam, ab in-
ukrfyrt Tvi; Ex.vSk-riaiaq ^o'^av, cb; xai 7rpo'<>0£v vicem sunt diversae, ut supra diximus. Quo-
eioviTai •
e^ cov TzGic, to ev y.cd TauTov e7t' modo ex his unum idemque in utraque na-
a[X(porv y.aOopiGO'/{ceTai; Tjo^Oev ouv 7iraliv •/^[y.rv tura definietur ? unde porro nobis Evangelii
25 6 Tou EuayyeXiou (7TrI(7£Tat >o'yo; ; ttou tou ratio constabit ? quid cogitandum de disci-

[/.aOrjTOu •/! £7rt t-^? 77>>£upa? t-^; xetpo; eTca- pulo latus digitis contrectante? quid sibi vult

^•/1'; Tiou To aval^/i<pO£v, xai 7ra>tv cbcauTco?

ascensio et futurus eodem modo reditus?
quid illud « Videbunt eum quem transfode-
:

eXeucr()[j!.evov ; 7rou to'^ -r oi|;ovTai (4j et; ov

« runt? » Hoccine umbra et simulacrum vi-
£^£>C£VT'/icav -rj 'h c»y.ta TauTa y,cd fv.a^.y.Toi.
debitur propter incomprehensibilitatem ?
30 ^ia Tou aX-fl'7kT0u ^o'^eiev ;

(1) El 5£ouo£(TW|jLaB. —
(2) lOvooa?, liaDc et alia id respectu, primo in Deo Patre
ante incarnationem
genus habentur strucle deiinita in uno ex opusculis ixW.o; £711 0£w deinde post incarnationem
6£(»)poujj.£vo? ,

S. Mdximi opoi ocdoopoi. T. II, p. 78-80.

:
(5)"Et£- — im T^; (japy.o; htpoc, , intellexisse manifestum est. Haec
po;. Diligenti , ut ait Hieronymus ac vigilanii verbo , notaveram , quum meas in manus devenit codex D,
usus esl , ne quod in codicem A ad litulum irrepsit, in quo hunc quidem eumdem titulum legi , nisi quod
idem vocabulum (xXao; sic repeteretur , ut innueret non alloc, sed £T£po? , perspicue et apposite habeat.
quasi duplex esseVerbum ; unum enim vero sub duplici — (4) 'Oi^/ovxai, Ps. XXI,
 :

COTRA KLSEBIUM. 433

CAPUT XLT.

Oti •/.al Tot cwaaTa riawv [xsTa Trjv avaGTaciv ava^XoicoTa p-evouTtv.

Quod pos( resurrectionem immulabilia maneut corpora nostra.

Tiva S' av xal OTTOia ra riU.eTepa c(oL/.aTa QiiDC et qualia corpora iii comnmni ab
oninibus cxspcctata rcsurrectionc futura
eiTj, xaTa tt.v xoivr.v ravTwv Trpocdo/CtoL/.svr.v
ad quid transfigurabuntur, ut sacra
sint, et
avacTaciv, jcai -po; o Ti p.eTacr/rjaaTicOeir, r,

loquitur Scriptura, et cuinam corpori con-

Gr.al To Xoy.ov, y.al tivi ouaL/.opowOrlcsTai
formanda sint percuntanti, forte illius essct
5 <yoS(/.aTi,£i~cv av TravTw; aV/f—Tco a)//;T:Ta(i),
incrcdibilis responsio et simul insania, aut
oude ctoaaTi o).(oc, Tr,; £x,£ivou TOirapafio^ov
quiE comprebcndi neqneunt incomprebensi-
f,

>tal irapavoia;- [xeTacyviaaTicSr^aeTai

^o^TTi;
conformatum iri, aut omnino nulluni
l)ili

vap £/C oOapTo3 eJ; aflpOapciav, y.al £X Ta7:£'.- futurum esse corpus. ^am mutalunitur e
v(o(;£co; £1? {/(!/o; £'Jx.V/:pia; £).ac£i' 0'J (Ariv y» corruptibili specie in incorruptibiUtatem, et
10 To eivai cojixaTa icapaip£Or^C£Tai, o'jt' oOv e\ liumilitate ad summum pervcnient gloriaj
£/.o/c£Ta'. Tr,; oi/C£ia; xal ^ucix'^; -/.aTacTa- fastigium. iXequaquam vero corpora suam
Cc(o;' avacTr^C£Ta'. ()k i/. Ovy;ToO aOa'vaTov. deponent naturam, nec de statu suo pecu-
^7T£ip£Tai yap, or.civ, ev «pOopa- syfiipETai liari naturalique rccedcnt resurget autem e :

-r

Cu^ipfiTai £V ocTtaia, £y£ip£-

mortali quod immortale est. « Seminatur
-r ev ctfpOapcia"
« enim, dicit Apostolus, incorruptionc, sur-
15 -r Tai £v ^o;r, •
c:T£ip£Ta'. £V occOev^ia, iyEi-
« get in incorruptione Seminatur in igno-
;

-r p£Tai £v (iuvaa£i •
c~£ip£Tat ccoaa '}uyf/Cov,
« biUtate, surget in gloria; seminatur in
-r ey£ip£Tai ccoaa zvfiujAaTf/io^v. -r Hbri {/.£v
seminatur
« inlirmitatc, surgct in Yirtute ;

oOv /cal Ta vuv tcov oi)cai(ov ccoaaTa TTV^uaa- « corpusanimale, surgetcorpus spiritale. »
Tf/ca icTiv, T/i £vof/.0'Jcri TO'j nv£'JaaTo; £V£p- Tmmo lioc ipso jam momento corporajusto-
2oy£ia' T-/*,vf/.a'jTa ^£ X£7:T0T£pa /,al /.ou(po'T£pa rum spiritalia sunt pcr inbabitantem Spi-
ecTai , oia /.al ^t' ixepo; 6y£Tc0ai (a), -/.al ritus virtutem ; tunc Tcro tenuiora et le-
TTvsuaaTi/.^oTfipa- '/cal 77apaj;,£V£rcOa'. t-^ cap-/.l \iora crunt , ita ut ycI per aerem Yolare
a'jT(ov To 77V£'jaa ^ir,v£-/Cto; O'. 0£O<pavTop£; possint et e\ adant spiritaliora ; atque spi-

E^ cwaa ecEcOat ritus eorum carni immanebit,

perpctuo
(pxciv. fcjv ;cal cap-/.7. •/.«!

sicut theologi dicunt. Tnde fides cst carnem

M 7:iCT£'J£Tai. Hco; o-jv (xVitttov to XpiCTOU
corpus futura esse. Quomodo igitur,
C(o{JLa, eiTa cuai/,opcpo'j(/,£va ou/. ot>.r,7:Ta; AW et
Christi corpus capi non poterit si ea quae ,

evTauOa £"X£'y/£Ta'. E^jceSio; xal t"/iv tv;; (xva-

ipsi erunt ccmformia non sunt incomprc-
CTOcCcCo; •/;0£t-/;/.co; yoi:.'.'/^ •/cal •/.a^/.o) x.a/.ov
bensibilia? Hoc autem loco Eusebius con-
TTpocTiO^i;* 2ad^ou-/.aro; ^f/.aico; vo[ai-
\incitur et rcsurrcctionis abrogasse gratiam,
•/cal

so cO/c£Ta'.. nV/iv cuvu7:7;^/-/;c£i /.avTauOa tou et malum malo cumulavisse. Jure igitur
^'.'iaC/CaXou auTOu Ta (pac[/.aTa /cal (pav£pov sadduca3us vocal)itur. Sed bic quoque ma-
y£v/iceTai Ttov Xo'ytov to cuyyeve';* eyet yap gistri ipsius \isiones occurrent , et ser-
(0(^6 Ta Tou ctOetoTaTOu jM'>tv£VTo; Trpo; Kov- monum affiuitas enim
manifcstabitur. Sic

cJapov Tov 2apa^/C'/ivov (3) y£ypa[/.(;.£va. concepta sunt quai impiisimus Manes ad
Condaruiu Saracenum scripsit

(4) 'A).r,7iT(ddccstinB.C.— (2) At' a£po; xerffOai, B,C. (tehujus cpislolfc auclorilalc dubium ; nonnullis enim
— (3) Ko/capo/ -0/ la&axr,vo/. Sic codd. noslri omnes. niulto recciilius quain oportuil, visum est hujuscc
Unde percrrorcm lcgitur in Fabricio, loco iufra cit. gcntis noincn, (juod certc Piiiiius, Muiictc longc an-
KoOoapov. Nolandus obitcr locus inter velustissima in titjuior, primus iorsitan , suis libris inscruit. Cf. Am-
quibus Saracenorum gens appelletur. Nolim indc til mian. Marccllin. lib. xiv. c. 4.

f.
^^
 — , — »:

434 NICEPHORI ANTIKRHETICA,

CAPUT XLII.

Kara tvi? Ma'vou (i) ^o^v);.

Contra Manetis sententiam

-f ioui^aiwv (2)[3ou>.0(j-£vwv7TOTe};tOa(7ai(3) « Cum Judaei (2) aliquando Christum

-r Tov XpiaTOV, xvX TV!? xapavoy.iai; «utwv « lapidare Yeilent, jamque in eo essent ut
-f T-/1V To'Xaav (4) £''? epyov ixyy.yeh , si^ei^g « scelestum peragerent consilium, supremae
-r ca^w; lauTOu ouciav 6 tou avojTocTco (5)
Tvjv
« Lucis Filius essentiam suam perspicue
5 V <pwT05 uto'i;- Kcd yAcoq (6) auTwv r^tsXOwv, « monstravit per medios enim digressus,
;

-f ouj(_ wpaTO (7) • V] yap auXo; fxop^-/) « non conspiciebatur. Immaterialis enim
-r cu(7-/vi[;.aTi(7aaevvi to zl^o; zr.; capxo; (( forma, quae speciem carnis sibi configu-
-r 6paT-/i (8) [X£v ou)t -/iv s^J^viXafpaTO ^k ou^a- " raverat, jam
non erat visU)ilis contrecta- ;

-r p.wg oia To p.v]ae[;.tav eyeiv xotvwviav « batur autem nullo modo quia materia ,
10 -f TVjV u>.v]V
(9) Tcpo? To auTtov •
[j.ia yap f^an; « nullam cum immateriali init communio-
-r To oXov et xal capxo; wparo u.qdq-/]. f-
,
« nem. Totus enim iu una eratnatura, licet
Ex TouTwv wg eoi^cev Euce^to; twv lo'ywv « carnis forma videretur. «
6p[7.c6[;,evo; to (xV/itttov sttI tv;? ^ouXtx.vi; [;,op-
His igitur fretus orationibus , Eusebius
(p-^? TrpeG^euei [^s^aio^TaTa •
ou yap Tof; Oeioi;
servili formae incomprehensibilitatem enixe
15 Xoytoi? (io)TTrpoGe(7/_vi-^£vai vipe^TK^ev. I^xoue yap
vindicat ; non enim verbis divinis animum
ToG 2coT-^po? XfiyovTo? , ou t6 ocXvixtov voluit advertere. Audiebat enim Salvatorem
eauTOu, vi avGpcoTCOi;, £Trty.vipu(7GOVTo;* ukV loquentem, neque vero suam ipsius incora-
6'ti -t OTav £'XO'/i 6 Yio; tou (XvOpcoTTOU ev
prehensibilitatem, qua homo, pronuntian-
^ T-^ ^o'^-/i auTOU (n). Kai* [xlXXet epys- tem, sed : « Quando Filiushominisvenietin
-r cOai 6 Tto; tou ccvOpcoTTOu ev t-^' ^o'^'/i « gloria. >' Et : « Venturus est Filius hominis
-r auTOU p.£Ta twv (xyyeXcov auTOu twv
, « in gloria sua cum angelis suis sanctis. « Et
-f cxyiwv (12). Kal p.v]'v oTav xaOicvi £tcI Opo'- « Quando sederit in throno glorise suae. »

-r vou r^o'^vi; auTou (i3). Kai- eav xopeuOw, El : « Si abiero, parabo vobis locum. » Et
-f £Tot[;.a(7W u[;.iv to^ttov (14). Kai- oux (X^vf(7w « Non relinquam vos orphanos ; sed veniam
25 -f u[xa; op^avou;, aXV £p)(_o[y.ai TCp6;up.a;(i5j. « adhuc modicum, et non videbitis
ad vos ;

-f Kal [Aix.p6v, xal ou G^wpsi^Te [j.v xaX Kokiv « mc et iterum modicum, et videbitis me.
;

-f [^.up6v,/taio(];£(70£[;.s(i6).ElTa-xal2wT-:opa « Salvatorem exspectamus de

Et rursus :

-f d'KeY.6zyj^u.zbix i^ oupavwv (17), xal 6'ti 6 « coelis. » Et quod : « Dominus in jussu, in

-f Kupio; £v x£X£uc[/.aTt, £v (pwvvi (zpyayve- tubaDei, descendet
« voce archangeli, et in
30 -f >,ou xal £v aaXTTiyyi 0£ou xaTa€vi'(7£Tai
,
« de coelo. » Et : « Exspectantes beatam
-f (ztt' oupavou (18). Kai* Trpo^j^^^jro^^j.^vo'. tvjv
manifestationem gloriae magni
« spem et
f- [^.axapiav sXTti^a xai £/n(p(zv£iav t-^; Jesu Christi.
^o'^'/i; « Dei et Salvatoris nostri »

-f Tou [xeyaXou 0eou xai 2wTvipo; vi[j(,wv Ivi^tou

f- Xpi(7Tou (19). f-

(1) MavevTo; B, G.— (2) 'louoaiwv. Gf. notam qufe su- (9) Tyj; iiXyi;, ib, (1 0) AoYot; D.— (11) Auxou. Marc. —
pra p. 403, eadem dedit post Fabricium Maius locis viii, 58. (12) —'Ayiwv. Malth. xvi, 27. (15)Autou.
ibid. cilat. his variantibus : auTrjv triv T6),iAr,v el; Ipyov Forsitan Matth. xxvi, 6-i. —
(14) Tottov. Joann. xiv, 5.
aYEtv — aua/£!xaTi(j|jivn (?). God. — (3) At6aj(7ai ttots — (Ib) 'V|Jia;. Ih. 18. —
(16) "OJ/Eaei [i.z. Ib. xvi, 16.
Perizonii , n» 49, in Bibl. Leydensi asservatus, apo- —(17) OOpavwv. Philipp.
20. (18) OOpavoO. m, —
graph. rec. cod. Vindobon. (4) To),[j.r;V, ib. — Thessal. iv, (19) 15. —
Xptffxou.Tit. ii, 15. Hicincora-
(3) 'AvMTaTou, D. ct cod. Pcriz. (6) Msaov Periz. — modius desinit capituhim in codicibus nostris, quod
— (7) 'QpdTo, Luc. IV, 50. (8) 'Opato? Periz. — — tamcn c titulo inferius incoepissc manifestum est.
 ; ;

COMRA ElSmUM. 435

IIou 0'jv evTaOOa to aV/iuTov xaTa"Xy.o9-/;';c- Quoniodo igitur incomprelicnsibilitas ista

-rai (i); to yoDv x.aOrcOa'., /ta'. epyccOai, y.a'.

coiuipictur? >am scdere, et veuirc, ct des-
ccndcrc, et modicum, non videri, et et
xaTaSrlaeoOai, xai [;.i;cfiov, <cal oj OstofcicOai,
rursus manifcstari cuinam omniuo rei ,
jcal sricpav/f^jccOa'., T''vo; av sr-/) aX>>0'j y; rav-
ascribi poterit, nisi corpori, et corpori bu-
5 Tto? (7c6y.aTo; >cal cwaaTo; avOf(o-S'!o'j, o bri
niano, quod sane comprcbcnsibile est Quo i'

xai JcaTaXr;— To'v e<7Ti T:to(; yap ou /caTaV/i-

enini pacto illud non potest capi quod a
;

rTov y.aTaX-/i7:Tor? avOcwroi; Oe(opoua£vo'v Te comprchcnsibibbus bominibus aspici, et

xai TrV/;cia!^ov , -/cal (j^riXa^coijLcvov (2) appropiuquari, et tangi potest?

CAPUT XLIII.

O-co; 'Euai^ioq vocpav xa>.ei ouc^av Tr,v p.op!pr,v orsp eiGlv o'. ayyeXoi.

Ouomodo Eusebius inleUiyeulem vocat uaturam angelorum.

EreiTa -/cai voepav y.oCktX o^jciiav t-/;v p.op- Postmodum eliam iutelligeutem substan-

Noepav 61 o-co; tiam appcllat formam. Sed operae pretium

10 cpriv. jcal T^^OsTai ^r,TeTv a^iov.
est quiercre quo sensu voce Nospa utatur.
Noepa ouGia, ayye^o;. Noepol yap ayyeXoi,
Substantia intcUigens est angelus. Angeli
xai (jcevToi y.al votitoi •
to aev tco voeiv, to ^e
enim sunt intcliigentes ; sed etiam intelli-
Tw voeiGOai , ToijTO ev Tr xaO' eauTO'j? o'j- gibiles quidem qua intelHgunt hoc
: illud ,

cicoae'vov Tapa toG XTiiGavTo; eyovTeg 0'JGSi' autcm qua inteUiguntur, id quod a Creatore
15 voepol (Aev yap eiciv, co? ev ppayeieiTbeiv, ocot, in particulari sua natura effectum tenent.
Intclligentcs cnim sunt quotquot spiritus,
Tco eivat vo'e; , Ta U77epxe''aeva vov)Ta voougi*
ut paucis absolvamus , eo ipso quod in-
voviTol oe, 0'. Tvapa tcov 'jjpeiaevcov voepcov
telligunt ,
quae supra sunt intelligibilia
vooujAevoi. Kal ^'jy^h f^e voepa ouai^a >.e'yeTai,
intelligibiles autem qui ab intelligen-
,

(o<; -fi Tcov avOpcoTTcov (|^u/yi, ^oougol xaO' oGov tibus infra positis intelUguntur. Sic anima
2» oic^v Te Ta u-ep^aSr.xfiTa •
o'j (/.•/;v xal vo'/it-/;,
dicitur substantia intelligens quatenus ,

0'j yap v/v. voepov 'jTroSeSrjXo; u^' 0'j vo'/;0-/;-

anima liumana novit, in quantum fieri po-
test, quai supra jaccnt; non aeque intel-
ceTai* -ri a>.oyo; yap vj;uj(_'/i xal avou; ly.eT'
Ugibihs non cnim habet inteUigens sub
,
-

a'jT'/;v ecTt. Kai Ta'Jr/; oia^e^pci aXXrfXojv voepa jcctum a quo intelUgi possit. Anima enim
xal voriTa(3)- ocXXa to-Jtcov ou^ev ouTe Gco(;.a rationis expers, nec habens intellectum,
25 0'jTe capxiov ' ocGcot/.aTa ^e xal a-jXa. Ato iUam sequitur. Et in boc quidem vospa et

0'jde a'!G0r''7e'. T-/i uX'.-xcoTe'pa xal xaO' r,[i.oiq

vor.Ta differunt. Sed ex bisce cor- nuUum
pus, ncc caro est. Sunt enim incorporea et
OGov ye eTTi t-/; ^uGei t'^ eauTcov uTrayeTai.
immatcriaUa proinde nec a materiaU
,
Noepav <ie Tr.v dvOicozou 0'jc''av e'i TOi xaXe^v
scnsu ,
quabs noster est , ea sic quidem,
oo'/.oifi OTav TCpo; t6 oXov t-^; cuvTeOei[;.e'v7i;
,
prout natura sunt , Quod si percipiuntur.
30 Toij avOpco-ou u— OGTaGeco; d— -^do'. , ex Tr]; cui substantiam hominis nominare intelli-
Tcov ixepcov xoivcov^a; dvTii^i«^o'vTcov dXX-/i'Xo'.; gcntem placuerit ubi ad totum composita) ,

Ta Tcov voepav
bominis hypostasis animum adverterit, ex
'/JXr^GcOJV ovoy.aGoi, e7;ei ex
communionc partium quoe sibi mutuo prae-
^\j'/r,i voepd; xal GcoaaTOi; 6 xaO' exacTOv
bent ct concedunt appcllationes, intelligen-
u(pe'GTr,xev avOpcoTTOs.
tcm illam nominal)it, quia cx auima intelli-
gcnte et corporc homo unusquisque subsistit.

(1) KaTa6r|(T£Tat A, B, C. —
(2) TviXa^o-jjjLEvov tcres, Areopa<r. (^/eca/. ///Vr.cap. i, 4o. Maximi Sc/ioiia
B , C. — (3) Nor,Ta. De hoc discrimine cf. iiitcr Ve- t. 2. 1G0, p. 258, 2C8; Damascenus de Fule orlliod.

28.
 , ,,

436 NICEPHORT AINTIRRHETICA.

CAPUT XLIV.

6x1 Eucs^to; jcal oi Apeiavol a^|;i»pv ttiv capxa XpiCTou Xeyouciv /cal (b; voepav (a-^

cuoviTecOai.

Quod Eusehhis et Arimii sine anima dicunt esse Christi carnem nec eam utpote
, intelli-
gentem, imagine esse rcpreesentandam.

AX)^a. TOUTO EuceSicp, yiyouv Apeiavoi"!; im Veriim enimvero hoc Eusebio, id est Aria-
T'fl? xaTa Tov 2coTY]pa uTCOCTaTecoi; aTreipviTaf nis, negatum est quod ad Salvatoris hypo-

vj^uyYji; yap aveu t-/]v tou oouXou avei- stasin spectat, credentibus sine anima euni
[/.op<p7iv
servi formam assumsisse. lidem rationalis
V/i©£vai auTov ^o^aCouciv. Avti ^\>yr,<; ^i ev
animai loco divinitatem ponunt atque ,

^auT-^ 'koy^xyiq tvjv Geo^TVjTa TiOevTat, y-ca [/.lav

unam naturam compositam e divinitate et ,

©uciv cuvGeTOV, To r/. GeoV/iTO; xai Gapx,6; carne compaginem, defmiunt. Hac de causa
cuyx.pi[/.a, opiCovTau Aio xal t-/iv ay.^y,(x a.y,y.- etiam carnem una cum divinitate appcllant
TaV/iTCTOv [AeTa Tvi'; G£o't-/ito; cuvop.o^Xoyouciv.
incomprehensibilem, Quomodo igitur for-

IIw; ouv TVjv aveu vj;uyvi; Xoyix'/]; [/.op<pyiv, viTot

mam quae anima rationali non praedita est
aut solam carnem , corpusque ipsum in suo
1" t6 <7ap/.iov [xo'vov, y,cd Gco[/.a auT6 6'7rep ecTt
genere proprie sumtum intenigentem
, iste
xaTa Tviv t^tav ouctav, voepav ouctav y.aXet^ nuncupat substantiam? Hoc enim ad hunc
TOUTO yap ouoe'TTCo x.at <jvi'[/.epov ouTe axvi- usque diem nec audivimus umquam, nec
Xo'a[/.£V, OUTe £'yVCO[/.£V, 0U0£ Tt; TCOV £77£CX.£(/.- novimus ac ne unus quidem eorum qui vel
,

tantisper rerum naturam indagaverunt,

(/.evcov p.t/cp6v youv t-/;v tcov Trpay[/.aTcov (puciv
probaturus est. Sic igitur quicumque et
*5 CU[J!,<pvi'C)£t£V. ti.0 OUV XtVvic£CO; T-^'; OTTCOCOUV,
motus et virium et actionis est particeps
ouvap.£c6; T£ xai £V£py£ta; (/.eTecTtv, ouy dc,
non ut simplex corpus sed ut animatum ,

a7r"Xco; cc6[/.aTt, aXV co; £[/.(|/uycp cc6[/.aTt y.at corpus et caro. Haec enim animse sunt pe-
capxl ecTat" <|/uy-^; yap TauTa , vi xat t6 ^viv culiaria quae ipsis et vivere et moveri con-
,

xat t6 xtvetcGat auTot; yapi^eTaf toutcov oe cedit his autem qualitatibus proprium est
;

formari et habitu distingui , et organis

20 i^tov t6 p.£[/.opcptocGai , -/.at £cy/i[/.aTicGat ,
dimensionem et
instrui, triplicemque liabere
^iojpyavcocGat t£, xat t-/iv TpiTT*Plv £/_£tv dta-
caetera quae ad carnem corpusque pertinent.
CTaciv xat TaXXa oca capx6; xat cc6[/.aTo;.
Eorma enim praecipua ac propria hominis est
Mop<pvi yap [J.aXtCTa xai xuptco; avGpc^TTOU species corporis organici et animati ; inde
t6 tou opyavtxou xat £[/.(|/uy^ou cc6[xaTo; eii^^o;* demum est quod capi valeat. Haud dubie
igitur (nam sic nobis ideo ansam praebet ille
25 ^16 XoiTCOV xai xaTei'X*/i7VTat. MrjTCOT' ouv , w;
cogitandi )
quum intelligentem formam
voetv vip.tv evTeuGcV evot^coct, voepav xaXcov
illam appellat, sive vospav substantiam, per
Tviv [/.op^viv exeivvjv ouctav, xaTa-/pc6[Aevo; Tvj
vocis abusum, dum dicere vo/itviv, sive in-
X£^£t , avTt Tou vo*/iTviv ouciav £rp-/)xev (ouTco teliigibilem substantiam debuisset (saepis-
yap £7vt xXe'ov ev t-^ cuvviGeta TeTpiTVTat), sime enim sic vulgo usurpatur vox vospb?),

30 ouoev Ty) xuptoXe^ia 7rpoc)(^c6v, dictionis minime respicit propinetatem.

lib. II, c. XIX, t. I, p. 185. Inler recentlores, Petav. lulog.ad Hist. phil. orient. Tb. Stanleii Arastclod.
de Angel. lib. I, e. iii, n. 4; Jo. Cleric. ind, phi- 1698. Yales. ad Euseb. Hist. Eccl. Pot. p. 193.
 COiMRA EUSEBIUM. 437

II.

TouTO o av xal Guvaipoy.evov tc5 Tvi; a— a- Quod autcm cum dogmate Phanlasticae
TrV?.; ^O/tyfaew; ^oy^x^: st:' avatpsaei rpo- lucrcsis collatu)!!, proficcre potcrat ad aboli-
y£ipi^o'tJ!.cvov eypr,Gi|/c'Jcv toO xaTa aV/;Oc'.av tioiicm homiuis sccundum vcritatcm a Deo
TW 0£IO Ao'yW T7pO'7£'.Xr,;J!.U.£VOll avOptOTTOU, TO'J
Vcrbo assumti, quique ex anima intelligentc

* i/. (j/uy-T;; vcspa; -/.al ^vOy'.-/,-?,; /.a'. Gwy.aTOi;

ac rationali ct corporc constat , sccundum
di\inuin Ecclcsi;c catholica^ ct apostolicie
(j'jv£i7TwTo;, /.aTa to ivOcov t?,; xaOo)a/cr; "/.al
pra'C()nium; cujus cjuidcm crfigicm dcpictam
aro(jTO>.ixr.; Ey.yJXr,c7''a; y.r^p-jyaa •
o'J ^r, /Cal
rcginai cxpostulatio rcspicicbat, quatcnus de-
TO a— £'.y.o'v'.(7[/.a ty;; PaGil-.oo; slycv -fi ocWr-
lineamentis circumscripta et picta cerneba-
G'.;, y.aO' o £(opaTO £'!)cov.^O(;.£vov xal ypaoo'-
Adqnamduinlitterasd(^dit vanas atque
tur.
n {;.£voV 77p6; r,v aaTaico; y.al a>,7.ox,OTCo; tov absurdas, in vocibns vospcti? et voYi-cal? sese jac-
"^Ayvi 770'.0'Ja£vo; , vo^par; te y.al voviTaT; £v- tans, eamdem istam mulicrem dccipit, di-
<7ep.vuvo'[A£vo; )^e';£<7i, TrapaloyJ^^Tai 7:a>>iv Tr,v ccndo quod quod nec sensu,
intclligibilc (eo
avOpcorov, cb; to'j voy;Toij ^?,0£v, tco HrtiZTOi ncc manu capi potest), nihil habebit, unde
xal av£— ty£ip-/)'T(o , to'j ypa^^^cOai Xo'yov ouy describatur. Scd quum Eusebius nusquam
*^£^ovTo;. A.W o'jdaaco; Tt tcov xaTa Tr.v O^tav videre vult quicquam eorum quai circa in-

Gapjccoctv aXr,Ocov (i) cjvt^cTv eO^Xrl^^a; Euoe-

carnationcm divinam vera sunt, nequc in

€io;,ev
uUa re admittit distinctionem, ncque alterutri
[xr,devi Te ^ia(7T£'.laij.£vo; , 0'jT£ tcov
formae suas impertit proprietates, sed omnia
(Aopfpcov £/caT£pa (2) Ta oty.£ta vetaay.evo; ,
miscct ct confundit per id quod capi ct in-
7:avTa 61 (iU-^^yecov >;al cu7.0'jpcov ^ta to'j
tclligi quod carne ct corpore
ncquit, astruit
'''
aAriTTTOu y.ai vo£po'j, /taTaGy.£uaC,£t to acapy.ov
carct et totum
, ut videbamus magnum
, ,

jtai a(7(6L/.aTOv,y.at oXov, co; e^oxei,y,aTa(7£t'Ga;

illud lucarnationis Verbi mystcrium con-
Tr; ot/Covo(;.'^a; to'j Ao'you to [^.e'ya [xuGTviptov, cutit, ac demum (id quod illi haud dubie
£']xo'tco; £/C to'j (XjcoVjuOou touto 'jTrap^av auTco, consequcnter emergit) contendit rationem
(X770(patv£Tai >wOt7:6v jj.7\ £^ty.£(70at Xoyov (^co- non admittcre, ut uUus sit locus depingendi
25 ypao^iv Tov XpiCTr^v. Hco; yizp av (xpy£TU7:ou Christum. Quo cnim pacto effigics pingatur,
(/.Y) u7:ap-/ovTo; £']y.cov ypa^petvi ; outco tviv to'j ubi exemplar primigeniura abest ? Sic servi

oou>.ou (y.op<p-/iv (X7:6 7:o>>ly;; £uvo!^a; £^at'pcov

formam per nimiam charitatem toUendo, ad
t6 avu^^o^CTaTov
inane ac nihilum reduxit.
ei; (X7:rr^aye xai avu7:apy.TOV.

III.

AX>.a Tt; oi-Jct Tr,; ouTOi 'koiij.Tzc.aq pXac^p-/)- At quis insignis hujusblasphemice cumu-
5* (xia; t6 U7:£poyxov; 01 EyovTe; (oTa (Z)co'J£tv, lumferet? Vos, qui aures habetisad audicn-
ay-ourjaTE , y.al ivoiTicaTe 7:p6; tt;; yaotTo; dum, auditc, et per gratiam ipsam percipite
a'jTr,;, y.al Oau^j.arraTe* Oappw bk >.£'y£tv, [j.-/\6t auribus ct miramini; dicere ausim quod vel
Tou; 7:£(ppay[/.£va Ta cJiTa oia—iSo^ f^ty.-/;v ii qui aures aspidis instar obduratas habent,
e/ovTa; (3), xat 7:p6; Tr,v dy.oooLfjiv t7,(; (zV/;Oc'^a; minimeque apertas ad audicndam veritatem,
35 avati^OrToijvTa; , (Zvey.Ta r^yetoOat Ta xaTa ea quae contra incarnationem divinam prodi-
T^; 0£'!a; capy.dic^co; T£paToVjyo'j[J.£va. Ti Quid
giosa fcruntur, ferre se posse negent.
ouv o-^>j.i j
rj->. 6 (/.£v 0£to; At^o^i^toXo; (4) Tr,v dicam igitur?Quoddivus Apostolus non re-
T-^; L;.o;(py;5 7:pocviyop'!av 0'jy, (/.7:£puOptcov, 6 spuit forma; appellationcm, Christum utique
t6v Xpt(7T6v eywv £v eauTw XaXojvTa , xat in sc habcns loquentem, et de ipsa substantia

(1) 'A/.rfiH; D. — (2) 'E/.aTeoa; B, C. — (3) 'Ey.ovTa; ; alludit Ps. LVii, 5. — (4) 'A7t6(no),o;. Philipp. 11, 6.
 438 WICEPHOllI ANTIRRHETICA.

£tc' auTvi? T^; arroppviTOu xal a>caT0VO[;-a'(7TOu quae ineffabilis et innominata est, hoc voca-
TiGvicriv ouGiai;, xai tov [y-ovoysvTi Tiov TauTvi bulum ponit, unigenitumque Eilium Patri
TTpoTOuetcov Ttp IlaTpl xal 6[;.oouciov a7:o- vocabulo illo assimilat, et consubstantialem
^aiveiv PouXofxevo?, -f o? ev [^-op^vi 0£ou uxap- facere vult , dicens Qui quum iu forma
: «

^ ouj^ apTirayixov yjy/iw-TO t6 clvai (( Dei esset, non rapinam arbitratus est esse
-r y wv, (pyi<ylv,

Ocw -r" (bcauTco; xai vipJv cu[Acpua

« Deo » tum similiter eumdem
se aequalem ;
-r i(ja
nobis quoque cognatum indigitans eadem ,
^£iy.vucov, ^ia r/i'; auT'?i4 6vo[y-a(jia; -posiciXval
voce deinceps utitur, eumque nostram as-
Tr,v y.aG' 'ri^.S.^; cpuciiv aviCkyid^hy-i oucy^upi^STar
sumsisse naturam affirmat « Semetipsum, :

-r fiauTov y^.p j cpviclv^ ey-svcocs [;.op(p-/iv §ou-

« inquit exinanivit
, formam servi acci- ,
^^ -T Xou >.a^fa)V -r Euce^ioi; ^e ouoe t'^ cap>ci
,
piens » Eusebius autem ne carni quidem id
:

TOUTO Trapaycopei, ouciav ^e voepav y.al(X[y.op-

coucedit substantiam vero intelligentem et
,

^ovx-aAeuEi yap TauTov oucia xai [/.opipvi, co? informem nuncupat. Si enim constat idem
^£(^£ty.Tai , ou(^ev (xpa £T£pov >;£y£i, v; [;.opcp-/iv esse substantiam et formam, nihil aliud
a[Aop(pov. dixit quam « informis forma. »

IV.

15 Kp£tTTOV'. ouv Tivt x.at Tuactv a770pp-/l'TCO Sic meliore aliquo et omnibus abscon-
)tai (ZTcox-expu^JtpLEV/i £^u[;.vy)C£v av 6vo[Aacta, dito et arcano vocabulo illam celebrasset,

TOCOUTOV a770C£[^.VUV£tV 7r£tp(0[J.£V0; T-ZjV TOU qui tantum annititur illustrare servi for-
^OUXOU [AOp^VlV, OCOV T"^? TOy ^eCTTOTOU UTr£p- mam, quantum est eam ultra Domini ex-
atpetv [^.eyaTv^to^TviTo; •
£7V£i xal £7Vt tv)? 6£ta; tollere majestatemj prius quippe circa di-
20 oucia? xat auTo; [/,opcp-/iv 7rpcov)v £ip*/ix,£. Touto vinam substantiam ipse eo formae verbo
o£ 7vota; [/.avta; u7irepSol-/iv ou xape^Xauv^t ', usus est. Hoc vero quousque non processit
aXka yap ouj(_ tva Ti[J.-/ic-/i , xaGuSpic/i ol xai insania?? Atqui uon honoris causa, sed ut

teXeov to' ye £7r' «utov d^a^avtcr, •

ouo£ yap insultaret Deo, ac omnino quantum in ipso

av obO^tdq Ta 7:apa€£6Xvip.£'va (i) auTco cu[/,7re- erat, Verbum aboleret, hoc fecit. Non alio

25 paivetv coeTO [AuGo>.oy/i'[xaTa, oia t.v toc tou modo putabat fore ut absolveret propinata

c^-/l'p-aTo<; xai tvi; 6[/.oto'T-/iTO? T-Tic, capxcoceco? ipsi fabularum deliramenta, qualia erant
y.ai T-zi; ixMOLy.^datfsic, }^£y6p.£va' ^£ixvuct 61 de forma, de carnis similitudine et de
ev TOUTOt; a[;.a xai T'/i? alaCovEtai; to uTrep- mixtione vocabula. Per hoec porro osten-

9£p£; ,
cbi; £vG££CT£'pav Ttva xatvoTO[/.G>v 666v, dit arrogantiae magpitudinem, quasi subli-
30 co(pcoT£'pav iTtC, ocTvocTo^Xtxvi'; [xeyaXovota; oia'- miori ingressus via ,
jactat se prudentius

V/l^iv x£XT-/icGat (X77auGa^t'(6ty.£vo? , xat tcov apostolica magnanimitate consilium nactum

IlauXou [;.£Tpcov u7r£p£XTetV£cGat •
co; et; t£- esse, Paulique mensuram adeo transgressum,
TapTOV oupavov (XvaTCT^^vat xai a7ropp*/iTOT£pcov ut quartum usque coelum volatu attigerit,
(xxoucat p-/i[Jta'Tcov. A.uto'G£V §£ auTOu xaTa- resque adhuc secretiores audierit. At hinc
35 (pav/K; -h aTcovota. Apa y(5cp ou Tcactv xaTa- quidem ejus vecordia elucet. Quis non clare
^-/iXov , cb? Tou Ma'vevTo; xai cov eC-/iX(oce videt Manetis et ejus sectatorum odiosam
(iioi^AjoiW 'h XapuS^i; (2) 5 £7vtV/ii; yap £X£t'- Deo charybdim? IIU enim et Noster eodem
voi; xai auTco t6 Gep[J.6v ei; (XC^S^tav ot£- impietatis ardore flagrabant. Haec autem
CTiou^acTat. TauTa ^e cb? £vavTia ecTi t7\c, contraria esse religioni Christianorum et ab
XptcTiavcov G£oc£^eiaq , xai Tvi? xaGoXix-^? Ecclesia catholica aliena, quis sauae mentis

(1) npo6;6XYiiAevaB,C,D.— (2) Xap^jSSi?. AUudit ad supra inter Testimonia Patrum Isidorus Pelusiota
quoddam captiosum Manetis dilemma, quod paulo luculenter exposuit. p.363.
 :

CONXRA EUSEmUM. 439

Ex)cXriTia? aXXorpta, Tiva av twv eye(ppov(ov Iionio auticqiii honiquc coinpos judicii, non
xai uyia /tai aoTiov tov XoyifTp.ov xs/CTTiasvojv vidcati' ' Omiiiacnini ohvia sunt inlclligcn-
XaOoi; -f IlavTa yap evoj-ia toi;; cuvioOti ,
« til)us, et rccta scicntiam imcnientihus »,

-r xal opOa TOi'; eOpiCJcouat yvtoGiv, -r ycypa- dicit Scriptura.

TCTai (ij. AXX' orep ev Toi TcapovTi 7:pocOe^- Scd qua3 in procsenti addcre dictis operai
vai TOi; £'!pY;ii.c'voi; a^iov, XexTe^ov av eiVi. prctium cst, jam fucrit proferendum.

CAPUT XLV.

IIwi; lepe^a 6vo{y.acT£ov tov ypi(jTO[;.ayov EuTe^tov.

Ouomodo Euscbium Chrisli inimicum dicere licet Sacerdotem?

I. In eo qucmque sacerdolem maxiraoagnoscencium guinem Cbrisli verc ac reapse converfantur IH. Hanc ; —
quod juxla evangelica dicla in sacram credat Euclia- aulem mysterii rationem omnem funditus ab Euscbio
risti im ; —
II. Eudiaristiic vero sacramcntum lolum destrui, una et totius rci cbristianse disjici inslitutum,
in eo consistcre, quod panis et vinuni in corpus et san- Nicepborus egrcgie demonstrat.

I.

IIio; iepea ovoaacTeov Euce^iov.»* yi irto? Qui saeerdotem appellare fas cst Euse-
(;.£Ty;v tepwGuv/;; auTco , TOiauTa opovoDvTi "/.al
biuiu aut quomodo erat particeps
? sa-
i^oyi/.aTt^^ovT'. (ei ye outoc exefvo; cttiv 6 t*^?
cerdotii, quum talia sentiret et doceret
i(Ka'.7as£'(ov OpuXou{/.evo; apyiepeu;) , a ou^et?
(si([uideui idem est qui et Caesariensis per-
T(o Ttov aXv;Oto; iepoTeXecTtov Tre^ppo^v/ixe ; Ti
euXoyia; -apa twv
hihctur antistcs), qualia nullus umquam
yap ei::oi to tv;? ai;'^(ov
verus sacrorum dispensator sentit? Quid
TeXouaevov Oetbv ;i.ucT7i'piov ; •/ij^.ei; ouv (xal

yap rapa twv l^ptov Euayy£X''(ov ^i^a- namque dicturus est de divino Benedictio-
(2)
iscxojA^Oa) TTiCTeuop-cv (o; auTo? 6 Kupio? xal uis mysterio quod digni saccrdotes perfi-
0£o; r,a(ov Tvi vuxTi xaO' NOTANDUM ciunt? Nos utique (sic enim e
2H.MANTE0N 71V e[;.£XA£V ex.ooTo? Toi^;
ciRCA sacris accipimus Evangeliis) cre-
IIEPi CTaupoi^Gi y''v£cOai, p.ucTi-
SACRA Ac dimus ,
quod Dominus ipse ac
xw; xaTa to a7:opp-/iTOV (3)
TfiN AnoN DEiFicA Deus noster, qua nocte traden-
eauTOV 0uc7a;, toi; [;.aOvi-
20 KAI OKOnOlfjN MYSTERiA dus crat crucifigcntibus eum,
TaT; ^E^iwxev (4) e[/.oayeiv
3n*2THPinN
quum mystice, juxtaarcanum, semetimmo-
(5). Toi> atoi/.aTO? auToi; xai Toi)
atjy-aTo; eaTTisiv, toii; av-
lasset, discipulis suis manducandum dedit

(1) rJYcaT-.Tai. l'rov. vin 9. Eadem Niccpborus

. nomacbos eo pressius urgebat, quod certissime constat
apposuit sunra ad Mafinrlis locuni, p. SS-i. (2) liO- — illos ab orlbodoxis, (|uoad Eucbaristia! lideni, non discre-
aYyj/twv. Mattb. xxvi, 215; Marc. xiv, 22; Luc. xxii, passe. Quod discrtecvincunt conciliabuli copronymiani
19 I Cor. Xi, 2i.
;
—
(3) MuTTr/.w; xaTot lo i-6^^r,i'y'. \erba in act. vi synod. vii rccitata , qiuc et liic snb-
Inniiitur Disriplina Arrani, maximc dc sacramento a dcre juvat, pnnclarum scilicct teslimoniuni illius fidei,
prima Cbristianorum a^tatc inj-tituta ct religiosissime qu;e |)erpetuo ut Iconomacbos inler et ortbodoxos, sic
scrvata usquead Nicepbori tempora, immo etiam iitinc inler Grajcos Lalinosqiie omnium tcniporum viguit
silenlio sacfrtiotis sacra perlicifnlis consecrata. Cf. Lc- ToO-o yap y.at iTrpaYixaTtO^aTO , w; £q;r,(j.Ev , 6 osoTioTri;
brun, Ejplic. dela Messe, t. ii, disscrt. -1 . D. Gui^ranger, XoiTTo;, OTto); /.a6d7i£p Tr|V capy.a , t^v ave/.aSs, T(») oixeiq}
trutitut. liturg.
—
p. 141-I4.J, iii, p. 17.
t. i, (4) 'toto- — xaTdt ;pufftv aur^; ivcj^eto; eOetoaev 6|xot(«); xat
a.-^>.'X(7\>.G} ii,

Tov Tfj; EO/aptaTta; dprov, (^:, (i.\i\jlr\ et/.ova t»]? qjycTty.Yi;

•

xEvC. (5) M-JiTT.ptwv, sic B, C, D. Tota Nicepbori ar-

guincntatio ia hoc insigni loco tam Eusebiuni quam Ico- aapxo; cta Trji; tov aytoy llve\3(j.aTo; £TTt(fOtTyi<rsw; dYtai^o-
 :

440 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

TiTUTTOi; (i) voviTw; lyjtpaOsvTwv, £ipyi54t6; (2)* de corpore suo acbibendum de sanguiiiesuo,
-r "kdiStTe , ©aysTe *
toGto iari to (jwjxa [/.ou, antitypis spiritaliter attemperatis, dicens :

-r Jtal toSto' ecTTi to aljAa' [xou, to ttii; xaivo? « Accipite, manducate: hoc est corpus meum
-r ^ix()-/]y.-nq. Kcd touto xotsi^Te £t? ttjv ep/iv « el hic est sanguis meus, novi testamenti
5 -L avapLvriCtv. « Ethoc facitein meam commemorationem. »

II.

Uiaq oOv akmx^s^ vjv (3) y.al voepov Y.(n Quo igitur pacto illud omnem fugiet
av£X,oir;yviTov to ^aivo'a£vo'v t£ xal [;.£T£J(_o'-
sensum aut sermonem, nec nisi spiritale
erit quod apparet ac de quo participatur,
|7,£vov , y,al PpwTov y.al ttotov yt,vo'[7.£vov TOt?
yap
quod cibus fit ac potus iis qui de eo com-
[;i.£T£you(7iv5 71 sv auTOi? yj^-^^^-, w; aXv)-
municanti* Quibus quidem sacramentis ve-
10 Oco5 apprjTo'; T£ £<7Ti (4) xal aXviTCTo;* ou [xviv
rum est eam inesse gratiam quae nec enun-
Ta y£ £V 6(pOaX[/.oi? avOpwxivoii; £[j(,<pavvi )t£i'-
ciari , nec concipi potest ; nihilominus sub
[;,£va, xal £V jbpwc^i xai tto^g^i ytvo^^/Eva.
oculis hominum posita jacent, et in cibo ac
A7V£p Toivuv 3cai v][A£T; vuv 7rpocrcp£po[X£v xaTa potu versantur. Interea qu*
nos etiam
cru[,>.€o7^ov (5), Tov apTOv <pvi[;.l xal tov olvov, nunc in symbolum offerimus panem ,

15 7ri(jT£uo[/.£V ax>.iv£GTaTa, xai 6p!,o)iOyou[/.£v oti dico et vinum, firmissima fide credimus
£7Viy.V/l'c>£t UoaTiy.vi (6) , £Tiri<poiTV]'c>£l T£ T'fl TOU et confitemur quod invocatione sacerdo-

(xevov , 6ctov Gwfxa euooxYiffi ytveffSai, [xeTiTeuovTo; tou ev sancto, sacrata sunt, non item post invocationcra. Plaue
[j.£T£V£-£i £/. Tou xotvoO Ttpo; To aytov TY)v avaqjopav Ttotovi- Grfficis vcteribus solemne fuit dvTiTUTra corporis et san-
UpEw;, //oc c/i/m e< industrie gessit , ut diximus
(j.£voy guinis Christi eodem sensu dicere, quo latini symbola,
(eadem enim fere paulo supraexstant), DominusJesus, et hodierni sacras species. Fit demum sole clarior Ni-
ut sicut carnem quani suscepit , profria secundum cephori sensus, ex iis quae Allatius protulit, exscripla,
naluram sanctificatione ex ipsa iinitione deificavit; ex Antirrhelico II, cap. 5. 'AvTiTUTta qe £t ttou leybdri ,
similiter et Eucharistix panem
ut veram naturalis , ou [j.£Td Tov dytaCTuov TouTO , d>,>.d Ttpo Tou dyia(70v)vai
carnis imaginem, per sancli Spiritus adventum sanc- Sic ubi vero anlitypa dicta sunt, non posl
£x>.r)6r)(7av.

tificatum, divinum corpus fieri voluit, mediante sa- sanctificationem , sed antequam consecrentur, ila nun-
cerdote , qui oblationem de communi separans , ad cupata sunt, Allat. De Consens. eccles. occid. et orient.
sanctificationem elevat. Ex toto contexlu liquel inlel- c. 1225; cf. Combefis. Auctuar. PP. t. i, p.
XV, p.
ligendam essc per a-J^Euoyi £t-/.6va veram reprGCsenta- 267; Manipul. rerum Constantinopolit. p. 220, 221 ;

tionem, seu realem prxsentiam. Omne dubium tollent Harduin. De Sacram. alt. p. 269; Damasc. de Fide
quae hactenus inedita accipimus ex ipso Nicephoro in orthod. tom. Anastas. Hodeg. c. xxiii, in Bibl.
i, 275, a ;

ni Antirrhetico, capite 11, ubi secura facientes Icouoma- PP. Lugdun. 8S5 ; Elias Crelens. in orat. i,
l. IX, p.
chos inducit ex£>.£\ja£ toi; ayiot; a-jTou (;.7.6r|Tat; xat aTTO-
: Nazianz. no 165. Albertini ea de re cavillationes noster
(jToXot; Ttapaoouvai ot' ou r)pac9r) tipiyiJ.y.-zo^ tuttov £i; stSpta T outteus satis apte videlur (praef. oper. S. Gyrilli Hie-
auToO, Vva oia rTj; lepaTixii; avaywYV);, xav £t £x [j.£Tox,yi; xat rosolym. cap. xi , p. ccxxiv edit. Venet.) explosisse.
6i(7£'. ytV£Tai >,a6a)[/.£v (b; xuptw; xal a>,rj6aj; (ToJij.a auToO. — (2) Etpr)xa);. Apostolum primo , deindc Matlha;um
uMandavit sanctis suis discipulis et apostolis, in ea re loc. cit. maxirae rescribit. —
(5) ^Hv dcest in B, C.
quam voluit, tradere typum in corpus suum, ut per — (4) "EaTt deest in A. —
(5) i;u|j.6o>,ov. Uti veteres
sacerdotalem oblationem, ex participatione et institu- dicere consueverant tum symbola comessalia , id est,
tione, vere et proprie corpus ipsius acciperemus. Hanc corrogationes sive munuscula quae in affeclus et grati-
vocem ^s.Gzi liquido explicat tuni Damascenus 1. 1, p. 554, tudinis signum praestabanl, tum symbolum portionem
a, ct ejusdem crudilus editor ad not. 1 tum Nicepho- ;
quamdam comcstivam quara secura invitatus quisque
rus, qui de more suo super haec abundantiore et quam in noiinuUis conviviis fercbal , sic ad Cbristianos ma-
planissima expnsilione disserit. — (I) Tot; dvTtTuTrot; navit usus earadera adhibcndi voccm qua tum oblala in
voriTw; EYXpaeEvTwv. Primus Theologorum pater, Ire- sacrificio, tum acccpta insacra synaxidonadesignarcnt.
na;us, dixit: «lemperamentum calicis, » quasi toO itoTY)- — (6) 'EiTtxXriaEt tEpaTixr), ETii^otTrjTEt t£ trj tou Tcavaytou
piou Eyxc ac7t;, iv, 58 et aHas TxoTVjpia otvw xExpa[j.Eva i, 5.
: nv£u[j.aTo:. Scxccnta sunt tcstimonia Veleruin de invo-
Hic spirilalis expresse declaratur accessio anlityporum, cationc illa qua* in priscis orientaliumquorumcuraque
vor)T(I)i;, quae omnem
prorsus excludat permanentium liturgiis recitatur post Cbristi verba Hoc est corpus :

panis et vini substanliarum commixtionem. Celebris fuit meum , etc. Quibuscum conscnliunt tum Gallicana
vel viii et IX saeculo disputatio hac de voce avTtTUTca tot vetus liturgia, quam edidere Tboniasius ct Mabillonius
litibus agilata. Damascenus, Anastasius , Synodus vii, 208) ; lum ritus Africante ecclesiaB,
(de Liturg. gall. p.
Nicephorus phiries , caeterique deinceps Grseci af- quae, teste Fulgcntio (ad ilonim. lib. 11, c. 6), postu-
iirmarunt panem et vinum a Basilio iu iilurgia no- iabat mitti Spiritum sanctum ad Dona sanctificanda.
minari dvTiTUTia , quando , nondum invocalo Spiritu Cf. Iren. adv. Hxres. iv, 25, p Justin. apoU 1, 65. ;
 :

COMRA EUSEBIUM. 441

iravayiou IlvE-JaaTo; ,
{jlixttixco; x.al aopa- cerdotali, ct superveniente sanctissimo Spi-
Tw; <j(ou.x XccToij xal alaa aXr,Ow; a-rroTi- ritii, ea mvstice ac invisibilitcr in Corpus et

>.0'ju.eva , 'j-ohiyoiu^a. , Tvpo? TS aaapTuov Sauguincm Christi vcra reeflectarccipimus,

in remissionem peccatorum , et in sordium
acpSTiv, xal u.oX'j'7u.ou Kal pJjrou TravTo; ^j;u-

ac maculae cujuslibct spiritalis et corporcae

5 yt/coij TC /.al cco7,aTixo'j xa6ac<Tiv (i). Ta 0'jv

•j-'
cinundationcm. QucC igitur prae oculis no-
ot|^'.v r.atov £pyo'a£va , xal '/z^o\ rspiyp^c-
stris adjaccnt, ct manibus ambiuntur, ct
<po'u.£va, xal o^^o-j-j-.v £^£CTa yivoa£va ,
doMtibus consumuntur, qui fit ut cadcm nec
roOcv /v.rv a"Ay;T7Ta , x.al av£/coi-/{y/;Ta , /.al
scnsibus capi, ncc cnunciari, nec nisi in-
vo£pa oav^^Tai (2); Ar.Xo; 0'jv E^jce^io; xal videantur? Liquet
tcllcctu comprcliendi
!0 voviTor; jcal aicOr.TOi'; ooOa^.ixor; avaicO'/;- igitur Euscbium oculis et spiritalibus et
T£'joa£vo; , xa- aTTEiO-?; TO'JTOt; eauTov x.a- corporeis ca^cutiisse, nec istis credidissc, si-
Giira; xal 77£pl Ta Ocra' TravTX 7:a'vT"/; aTTO- mulque circa liicc divina omnia onniino
c^paX^^oaEvov. abcrravisse.

ed. vcnct. p. 85 , b ; S. Fiimillan. epist. 75 intor Cy- caveritis carnem Filii hominis, et hiberitis ejus sancjui-
prian. Basilius de SpirilH S. cap. xxvii , cd. Maurin. nem, non habcbitis vitam i'n vobis. Hocctiam discipulis
t. III, p. 5i, e. not. f.; Cyrillus llierosolyni. Catechet. exbibebat Accipite, manducate Corpus meum, dicens,
:

Mi, Maurin. eilit. Venet. p. 510, d Da-

tuijst. III,
niasccn. de Fide orlhod. lib. iv cdit. Lequien t. i.
p. 208, d, not. 2. Nemo luinc ritum videtur luculcntius
etposuisse quam Combcfisius in marj;ine ail llomil.
de Sabb. sanct. ejusdem Uamasccni « Non fieri scilicel
Iransnmtationem sine invocatioiic, qua; vel antecedat,
nti Latinis, vel consequalur, uti Gnecis, verba Domini
; non « imagincni corporis inci«. Queniadmodum enini
, ,
ex sacra Virgine carnem per Spiritum sanctum sibi
ipse produxit, aut, si opus est ex uostris quoque id
exponerc, qucmadmodum panis ct vinuni et aqua na-
: turaliter iii Corpus et Sanguincm edenlis ac bibentis
transmulantur, ncquc diccnnis umquam aliud coipus
diversum a primo fieri ita etbfficsupernaturaliter, in-
:

in qiiibuslamen sil ipsa vis, idipsum semper nobis opc- vocalionc sacerdotisetsancti Spiritusadventu, iiiCorpus
rantibus, quod semeiClnistus sed lamensint religiosc : et Sanguinem Cbristi transmutantur iiaiiiquc boc peti-
;

dicta el protanti myslerii majeslate. » — (1) KaOapatv. lio sacerdotis continet; ct non duo intelligimus, sed
Nemo erit intcrpres locupletior Niccpbori, quaniNice- unum ct idcm ficri credimus. » — Eadcm fere babet
pborus ipse, et celeberrimo quidcm e loco , quem pri- Anaslas. in Hodego et Damascen. de Fide ortlwdox.
mumanno l^jlGregoras in disccptatione,dequaacium Mirabor obitcr unde fiat ut splendidus ille locus quasi
supra, p.4l5,multacumlaude
protulil (Hist. Byz. xxiv. nimia admiratione minus elfecerit cautos tum D. Cel-
el latine eodem fere
p. 1139. Bonn.); deinde, advcrsus Sacramentarios Al- lcrium qui bis illum reposuil gallice
lalius, Harduinus, Combcllsius, et auctores libri de Per- loco (t. xviii ,
tum Auct. de Perpetua
p. -470 et 486) ;

petua circa Eucharistiam fide: ab aliis Niccpboro, ab Fide, qui semel ct itcrum in eadem pagina Niccpboro
aliis Tbcodoro graplo, ulrique a nonnuUis , nunc soli simul el Tbcodoro confuse bunc ascribunt locum (lib.
Niccpboro tribuencuim,cx.l»i^ iaud. 11, c. 5. 'HasT; Yap III c. de cajtero quam pracclarissime illustra-
XV) , ibi
ouTi cixova, ouTi T\J7tov TO'j owaaTo; ey.civoy TavTa /eyo- tum.
,

— B, C, D. Etsi ortbodoxi Iconoma-

(2) <I'av£tTat
(Xiv, e'. xat irjaoo/i/.ui; EirtTcXeiTat , a).X' aOxo t6 ciitj.r toO cbos, ut diximus, circaEucbaristiam baberent consen-
Xsi-jToO (t6 Greg.) TcOewpivov auroO y«P wtiv ri ^wvt) tientes, dissenlicbant tamcn ob nonnullas vocum novi-
)ivovTO; , « OTt a< (iiv, C) |Ar) ^i-(r,it Tr,v tjapxa t^^O V'.oO tates quas Ha;reticorum protervia solet, vcl quum re
,

ToO iv^f u)ZO"j , auToO to alp.a , oOx. ixETc ^a)r;v ev

xai ixiriTt non crraiit, efiutirc. Uiide Nicepborus alias sic Mani-
iauTct; » (cauru) , B, C). ToOto /.at toi; (j.aOr|Tat; Tcapcoiooy monam impetit de Cherubin. vii « Constantinus vero :

< ),siocTE, zi^txz t6 (jwua (lou' » /eyiov, ouyi Tr,v et/.ova toO lconomacbus iinagincm Christi quod nobis dedit vocat,
ouaaTo; aou' d); y*o i'"- tt;; ayta; Hapflsvovi Tr,v <jdpxa ota Cbrislus ad manducandum quomodo
igilur idem dici-
;

ToO IIvcvaaTo; toO ayto-j Ea-jTo") {mfjir^nnio , £>. y_p-/) oj xat tur corpus Clirisli et imago Clirisli? Quod est enim
ex Ttiiv y.af)' r,aa; toOto 3r,).ti)aai, (LaTisp (w; Gr.) 6 dpTo; alicujus imago boc cor|)us ejus cssc non potcst; ct
,

xai 6 otvo; xai t6 uowp ipvKTixo); ei; ffoijxa xal ai|xa toO rursus qiiod est corpus, non potest cssc cjus imago.
e7'jto"/To; y.ai TttvovTo; jx.£Ta6a).)cTat , xat oOx dv £'.i:'/1[j.ev Quod eiiim iinago alia cst ab co cujus est imago. Quod
(ei:TO(j.cv ib.), EXEpov ah)(xa YtvEdOat itapd t6 TipoTEpov outw si Kiriiim dicil Scriptura imagincm Patris , at si non
STixatTaOTaO:iEp;"j(j);ciTtx).r,7Et ToO'l£pE'JovTo;('l£p£'Joa£vou, natura, bypostasi tamcn el persona differl Filius a
C. *lcpaT£'jo'/To; D et Gr.), i~iz.'i'.Tr,';zi te toO d-ifio-j Ilvij- Patre. Si igitur sanclnm Corpus qiiod in commnnionc
(laTo;, £•.; Twaa toO XpfjToO (jiETaSa/./ETat toO:o
y.ai at(ia ' sacra sumitur, imago Cbrisli est, aliud dicitiir esse
ydp xai r, toO iEpEO); aiTr^Tt; £/.£t, xai o'j oOo TaOTa vooOaEv, prader corpiis Cbristi nullum enim corpus alicnjns
;

d/.X' £v xai t6 a-JTO TniTrjo^iEv yivEiOat. Nos autcn ncqiic est imago, ejus sicul imago si vcro pars Cliristi est, :

imnginem , ncque figuram corporis

diciums, illius b;cc ct non aliud, pnctcr Cbristum, recidet corpus in duo;
licct symbolicc conficiantur; sed ipsiim Cbrisli corpus qiiiii potius Cbristus babebit infinitas partes corporis. »
deilicatum ; illius eniin loqucntis vox cst Sisi mandu- : Canis. Lect.lAnt. 11, p. 11, p. 15.
 ;,:

442 NICEPHORI ANTmRHETICA.

III.

Ei ^.vi yap '/\ capl d ia(jto(^6Tat, iva x.ax' enim caro iiicolumis permanserit,
Nisi
aiiT-^v, {AoD^^Xov 8l auTTjV £y.eivviv Ta TeXou[xeva adeo ut intueamur per eam esse, immo vero
xapa Tou IIveuaaTOi; pT^eTTwj^.ev (i), Tt ec7Tai eam ipsam esse mysteria Spiritus virtute
To ispoupyoup^evov ; yap tov Aoyov eiTvoi
peracta, quid jam erit sacrificium ? Vel enim
71

dicturusest iste, uti aequalibus ariano furore

c^ayia!^o'{/,evov,xaOa xai ^omTori; xaT' «utov
5 Apetof/.avirai? xat auTw to
percitis visum est (cujus rei penes ipsum
Itc' pXaG(p'/if/.ov
blaspliemia esto : Yerbum mactatum fuisse
effTw, /] TTavTco? ye apTOU xoivou xal oivou
vel ipsenon nisi communem recepit panem
j,».eT£tXvi(fiev, ouoevt Tpo^Trco iy, tcov f^oxouvTCov
et vinum, ex iis quae ab illo videbantur im-
Tcap' auTco GueaGat c?j(p£}^rjt;.e'voi; vi x.e/.aGaou.e'-
molari, nihil percepturus emolumenti aut
VO?' oia TOl TOUTO TCOV l£pWV p.UCTTTlptCOV Xat
expiatiouis exinde se a sacris mysteriis et ab
:

10 Tiacvi; i£paTt'/.'o? ra^eco^^a), (>u)^)^v]'Si^vjv ^e et- omni sacerdotali instituto, uno verbo dicam,
Tretv, •/.at TCa'cjri<; e-^x.V/iatacTtx-^? y.aTaaTaGeco;, ab omni Ecclesiae ratione et Christianoruni
xal TV]? XptGTiavcov [/.otpa; eV.TTTcoTOV eauTov parte extorrem ,
quum talia effutiit , consti-
TotauTa -/.evoT^oywv (XTretpyacaTo , oiXkioq Te tuit ; immo etiam Christum ipsuni inimicus
• xat (zyvota; vi aTrar/;? 6 j^pt^jTop.ay^oc tov
ille Christi iguorantiae arguit , aut fraudis
15 Xpt(7Tov ypacperai, xat TuaOo; TTavTCOv TraGwv passiouemque omnium aerumnosissimam ei
intentabit. Aut enini Christus ignoravit car-
j^^aT^eTTcoTepov 7rpo(7Tpt^|;cTat. H yap viyv()vicev
nem se non habiturum esse, quum disci-
OTt ouj^ e^ei TVjv cap"/.a Ta tcov p.u^jTViptcov
pulis mysteria tradidit auteosdem decipieus
;
TOt; p.aGviTai? £VTe);Xo'[/-evO(; , vi auTou; Te
una et quoscumque futuros evangelicae prae-
£(;aTraTcov xal TcavTa; oaot tou euayyeXtxou
dicationis auditores, illud quod salutem
20 x-/ipuy[/.aTo; xaTvi'-/.oot e^jLelXov £C7£(;Gat, OTrep non sit allaturum, id se frustra et incassum,
dta(jco(73tv ou/. •/i[y.e7^Xev, co; (Z7:aTecbv et//^' "kiyii velut defraudator, subministrare dicit. Qua
jraptCeGGat. TauTr,? t-^; p>.a(7(pvip(.ta; Tt av vero blasphemia quid detestabilius?
y£voiTO [/.lapcoTepov ;

CAPUT XLVI.
KaTa Tcov Ta Geta [/.u^JTvfpta XptcTTOu ei/Co'va ccoj^.aTo? Xey(iVT(ov.

Adversiis eos qui dicunt divina Chrisli mysteria esse corporis ejus imaginem.

AW ot'y£ TouTou (poiTviTat y.ai TauTa Ta At islius sectatores eo devenerunt impu-

-=' ayia /.at Gebacjj.ta xat Geta p.ucT-/ipta £ty,ova dentiae, ut eadem haec sacra ac veneranda
ccop.aTOi;, ou/. auTviv TViV (zXriGetav 'i/^j^i^zct. divinaque mysteria imaginem tantum, mi-
XnpcodriGat T£To)v(//^'xa(;t (3), >cat t-/iv Trpo; nime vero verilateni Corporis Christi habere
auTa dizijpeiy.v (ja^poi; ev^et/.vup.evoi, [3i^e).upot sustineant, sibi haec in odio esse palam de-
30 [/.(xXXov Tri; aXoyta; vi t-?i; ^uGce^eta; auTvi; clarantes, magis ob insauiam abominandi,
(ZTroTpo'7ratoi. EvTeuOev ecp' £T£pav >taTViyoptav quamdeipsaimpietaledetestandi. Atexinde
xat uSptv T-^i; xaGoXtjcvi^; E/C/'.);vi(7t'a(; 6 a.^joaioq aliud excitaturus crimen ac injuriam in ca-
9£p()[;.£vo; (paG-/.£f tholicam Ecclesiam, pergit impius ille, et ait

(1) B)iTi:o[i£vC, D. —
(2) lT(xff£wi; B, C. (3) TeTOA- — Iconomachorum gregem lioec abliorruisse conslal; sit
lj.ri/a(7t. Quinam praecise sint isti Calvinianae sententiae ergo necesse esl ignota qusedam secla ab alterutra ra-
antesignani, non liquet. Tam enim Arianorum quam dice clanculum oborta et exsliucta.
 ; ,

COMRA EUSEBIUM. 443

CAPUT XLVIT.

Kara twv tou? aXviOei; Xpi(jTiavou? £i^w>.o>.aTpa; T^e-j^ovTwv.

Adversus eos qui veros Christianos esse idolorum cuJlores asserunt.

-r Ei p-"/;(i) "C/ii; aTTiCTOi; eOvsGiv du.oiW5 Ta « jVisi forlc quis, velut infideles geutes,

-r {xr/^aix-^ p-indajjLco; eoixo^Ta eauTto ti? avatco- « talia sibi piiixeril, quae nullo modo suut
•
pofor<7£'-cv, ioGzzo Ycaoeu; u.r.oh eoi/COTa
n [archetypol similia, periude acpictorsem-
-T
« per a simililudine aberraus : istiusmodi
-r Ypa'ocov Toioi^e (2) yap xa/.eTvoi av ei^colo-
5 -r TOioijVTei; TTOTe Oeov (3) C05 riyoOvTa'.,
« euiinidolorum opificcs, sive quum Deum,
vi , yi
» ut opiuabautur, aut heroa quemdam ut ,
-r Tiva, cb; av <pafev, r,oc6cov, vi ti tcov toioJtcov
« aiebant, couderent quuin alia id ge-
; sive
-f ->.aTTeiv x.al aTireixa^eiv e6e'>.oicV , oO^ev
« nus fingere vellent aut exprimere^ nihil
-r o[xoiov oOfje eyyu? (4) otoi Te ovTe? vpacpeiv, « umquam Deo simile aut proximum deli-
-r aXXo^JcoTa c/.iaypajpo-jciv avfioeix,e).a cy/]- « neare vakieruut, uec uisi ludicra adum-
10 -f [/.aTa ^iayapatTOVTe;. -r « brantes , lunnauas tantum larvas con-
0'jjc e'op'.^e Tr,v yXcoCTav 6 avo'cio; xal « finxere. » Nihil liugua hrerente exhorruit
e^ayiCTo; , cocauTOj; ty; eOvDtri ifkoir/] Tr,v scelestus ilie acnefarius, quum ad ethnico-
Twv Xpi^JTiavcov 6iaXr,^!,".v TiOe^y.evo? , twv rum errorem amandaret Christianorum dis-
ereyvwxoTcov tov eva xal [j.o'vov (^wvTa xal cipliuam eorum nempe qui unum verum
,

15 a>.r,Oivov 0eov,xal atjTco f;.o'vco Tr,v aXr.Or, >^a-

ac unice viventemDeum agnoscunt, cui soU
veram rependuut adoratiouem, quumque
Tpeiav TpoGfpepovTwv, xal t*^ Oeia xai a-op-
divina^ huic ac ineffabili doctrime, ea quae
prTco ^o^-fl Ta TYJ; ^^zkv^iaq xal ^eicru^ai-
turpitudo.ac impietas idolorum habet, im-
L;.ov'!a; repiaTTTWV [j.w[7.*/;'aaTa 5 Ovto)? xaxwv
pingeret vitupeiia ! Enimvero servorum
oo'J>.cov aOcTerv cJcTTOTe^^av xal eTrav^CTacOai
improborum est evertere domiuium ac re-
jo x'jp'-OTV]Ti! 0'jTw ^UTyvoSacov 6 aOXio? (5) Trepl
adversus heri potestatem usque
bellare ;

Ta; ayav Xa[j.7:pa; /.al [j.syicTa; e-jepyeaia; adeo ingratum erga tanta et tam splen-
ille se
cbv ex Tri(; toO Aciyou ctjy/.aTaSariew; £T'Jyo- dida nobis ex: incliuatione Verbi collata
[y-ev, ^ei/.vuTai. T'' yap ou/, -Jifj-eXXe Trj? ea-jToO beneficia ostendit. Quid enim ille sua im-
aOeoTrjTO? a^'-ov ^paceiv d /.aTa Tr; toG pietate dignum jam non erat scelerate

25 Movoyevou? OeoTyjTO? Tr,v yXwccav TcapaOri^a? commissurus, qui adversus Uuigeuiti mnjes-
xai dix-^i^ouXov TiOel; Tr,v TvavTOJv [3aciX'-^a latem linguam exacuerit qui ad servi con- ,

(p'Jcriv, Tr,v u77epo'J(jtov 0'jC''av to'j Aoyou, xal dilionem deprimeret naturam omnium re-

xaTa'ycov ei? XTtC[j.a (e^ 0'j /,al aOctav f^'.xa'^o);

rum reginam, ac super omnia exstantem
substantiam inter creaturas dejiceret (inde
ij.aXa Tr,v Tota'JTr,v ol IlaTepe; rpocrjyjpeu-
estquod juste quidem taleiu hoeresiu Palres
30 cav aips^Jtvj, aTorov oe KTfiTTO) rpocTiOst;
athcam appeUarint), qui stultiliam stultilia3
xal Tr.v TTpocXr^oOetcav Toi Xoyco «p-jctv ct; t»d
addiderit uaturamque a Verbo assumtam,
,

ov T:eptir7Ta; o'j Oe''co (poSo) xaij-TvTrjjj.evo;,

jxri ,
ad nihilum deduxerit, uec Dei timore dc-
o'j Tr; euayo'j? r,[j-wv 7:'-'7Te(o; a-loc-jOet; to territus, nec veneralus quod iutemerata
Cc^ac^j.tov xat T:oinrt^ 'J77epave<7TYi/.o; Tr; fides nostra colit, quodquc uUra omnem
35 xTtceoj; creaturam transcendit?

(1) El|ivi. Eadem Niccplionis ^afferl alias cod. D. itj. — (i) "O\i.owi ovoi y«P oloi xiih. — (S) '0 aO/ioi;

col. 134. — (2) ToixJTa fap D, ib. —

(3) tl Ttote Oeov, -/.ai itepi B, C.
 ,;

444 NICEPHOEI AINTIRRHETICA.

CAPUT XLVIII.

Ti s(JTiv et^wXov, xal xaxa ri el'pviTai eii^wXov, y,ai ocraj^w; erpvjTau

Quidsit idoJum, et quomm sensn dicatur, et quot modis.

lingua in Deum Ut
rebellis et audax !

5i; TauTov ayti^ ou oe'^te Ta oupx.i(jp-£'va xal non est verecundatus una cogere quae im-
azeTyoivKTp.eva [;.a>ip(p, y.al p.iyvuetv Ta aai- mane immensum separantur, et
distant et in
•/.Ta, y.ai oOoev oiy/pepeiv Ta Oe^a Trpo; Ta aOea inconfusa confundere, eademque sint velle
5 xal £vaye'(jTaTa , ou^ev u.£'crov y.aOapo'j xal divina et Deo abominanda ac impiissima,
ax.aOapTOu zloo)c , ouo£ (pwTo; ~po; G/Coto; nihil immundum inter et mundum discer-
oiacpopav 6ioou;! toGTir^p yap, «prjalv 6 avoaio;, nens, necqnid intersit alumineadtenebras!
ol TWV £'Io(61wV TTOf/lTal TTpo; 0'j6ev OTIOUV Quemadmodum enim, inquit impius ille,
Twv ovT(!t)V p.yio£ ev uTvap^ei y£yovo'T(ov ttoj- idolorum fabricatores,quum ea quae nuUibi
10 xoTc, o'jc)£ Trpo? Ti eiy.aaaiev eli^^o? eyovTe;, in rerum nalura sunt aut fuerunt umquam,
xev/jv xal [^.aTaiav TrjV 'vijyriv eTrii^^ety.vuvTai, nec ullam omnino specicm habentsecundum
xai T'J7rou? y.a>ctoc y.al aOeco? Tey.TaivovTe? quam figurentur, vanam et fulilem exserunt
ava7:Xa'crGouatv •
ouTto ^y) y.al £7rt tcov Oettov industriam, et simulacra malitlosa arte ac
e'-/tTU7ctoj/.aTtov a tou 2t»JT-^po; */i[/.fov XptcTOu nefanda fingunt : sic quoque evenire in sa-
*5 T-/JV [/-v/i'p.-/iv •y.al T?iv t^eav tou 7:avayi'ou xat cris imaginibus quse Salvatoris nostri me-
C(oap-/iy.ou c7t6;j.aTO(; auTOu (i), xai [y//iv "xal moriam , ac sanctissimi et vitae principium
T-/1V 7rpoc*/iyoptavr/.oeixvuTai, (ju[j!.Saivetv (fk'ri- habentis Deiparae corporis figuram atque
vacptov o'j y.aT*/ipuOpta(7e* p.*/i^e TauTa 7too'; Tt nomen exhibent, insana lingua asserere
apyeTUTTOV ety.ai^eaOat et^o? xaOo(3t'Co'[j.£VO?. non erubuit, sccundum archetypum ali-
20 KatTot £(jO' OTe •y.at 'iiptotov Ttvtov xat izXXto; quod imagines esse delineatas contendens.
[/.e'ya ti xaTiz tov [3tov ^f/ivuy.o'Ttov etxova? Quin imrao interdum heroum aut virorum
(zyaX[y.aT07rotouvTe; , et$ [/.v*/i(/.*/iv ot Tt[xiovT£; alius gejieris magno facinore per vitam insi-
(Xv^Oeaav (2)- £vO£v £[;.(pav/]; xaOt(7TaTat [j.-/i (^£ gnium imaginem ad servandam eorum me- ,

T(D e^ (zpy*^'; u7ToaT*/ivai ttiv tou Ao'you cixp- moriam veneratores eorum erexere. Inde
25 y.to(7tv ooc;aJ^o)v •
et xou xat Trept to. irpwTa proculdubio constat Eusebium ne ab initio
xoGto? youv e[xeTpt'a{^ev. P^t ^' ouv 7rpo? [/.*/]- quidem incarnationem Verbi veram existi-
oev £Ofx(^? •/! Tou 2(OT*/ipo(; eixwv ye^yovev masse', etsi de primordiis aliquantisper se
o'jo£ (xpy^£'TU7rov 7r(XVTC0(; e^et Trpo? acpop-oiou- continebat. Jam imago ad nihil
si Salvatoris
p.e'v/1 ypa(p-/i(7eTaf r^^ ^ta ^rizvTtov auTtp similefacta est, nearchetypum quidem om-
30 ),«[/,7rpvo; ^f/iyt6vtc>Tai. IIco; o'Jv oux eyOpo; nino habebit, cui collata imago similis refe-
oia7rp'j(jioi; twv euayyeXf/.tov t£ y-at rpo(p*/iTt- ratur; idque omnibus nervis palam ab eo
'/M^ y.*/;puy[/.(XTO)v 6 8-jG(je^'/]q ; oTt [/.ev yap disputatum et defensum est. Quomodo igitur

(1) Zojapyixou co}[iaTOi o.viov. Sic conceptisverbis VIII , 25. Principium qui et loqitor vobis , et : xiv, 6.
Dionysius Arcopagita nppellavit Bcalissima; Virginis Ego sumvia, veiitas et vita; inde B. Virgo, mater
corpus. De Div. Nominibus vii § 2. '£11 tviv Gsav toO principii ct vilx , quae auctorem vitx in utero gcssit,
^wap/iv.ou y.ai
,

GiOoo/cu <7(jo[j.aTo; cuvr/T|),'j6a[j,ev. Nemo meritoappellatnr!^wapy_iy.ri,<7(o(jia ^wapyiy.ov. — (2) 'Avi-

non \idet quam simillimum esseutrumque Dionysii et esaav, Ad bffic usque ab bis oOSe <pa)T6; Ttpo; ffxoTo;,
Nicephori locum. Dionysius vero sua ab ipsomet Evan- textus in codice G obelis ornatur ,
prout dislingui so-
gelio accepit duobusex locis Joannis invicem collatis
, ient qua: ex auctore laudanlur.
 :

COMHA EUSEBIUM. 445

irocTav e'jay^'e)axYiv icTopiav, xa6' ry ri.eT' av- non infcnsus hostis Evangelicoe ac proplie-
OpojiTwv Tov Kufiov av£Grpa'oGa'. o akr.^hi tica' pncdicationis impius ille erit? Omnem
oldcXo^yo;, oia toJtwv twv 'Xo'y(ov avaisei, ouim cvangelicam historiam , secundum
or.Xov Trpo? oe, oti x.al toi"; r3oov;T'.-/.oi'; toG
quam iu homiuibus convcrsatum esse

* IIveujAaTo? Xoyioi; avTixpii? avTixaOiCTaTai,

Christum veritatis verbuni testatur, talibus
diclis subvcrli apcrtum est. Pryeterea pro-
Oi' ojv ty;? ouovoata; ::co^tay£'ypa7TTai ( ' ) ''^^
phelicis Spiritus oraculis pra^fracta froute
{AUCT-/;piov oO/. acuaoave';. 11 w; yap o-r/. vivav-
resistit, in quihus iucarnationis myste-
TiwTO Tin XeyoucY, ypa-^-^ Ei^oaev (2) auTov,
•
-r
rium magno consensu aute dcscriptum
xal 0'jx ei/ev ei^oc, oCi^e xaXXo; aXXa to •
cst. Quouam cuim modo nou adversaretur
10 -ir el^o? auToO aTiaov, e^tXeixov [3) 7:apa tou; Scripturcediccnli > Yidimus cum « etuon : :

-r uiou? Tcov av6pw-(ov , x.al avOoto—o; ev '< hiibebat specicm, ueque decorem sed spe- ;

— Tzlr.y?, (ov, xal e'!^(o; oe'peiv [xaXax.iav. Kai n cies cjus inhouorata , deficicus pra; filiis

— 0'jto; Ta; au.apTia; •/;u.tov «pepei, y.a'. Trep'.

'< hominum : et homo in plaga , et sciens

-r •i^u.(ov oduvaTa: •/.al •i^u.ei'? eXoyicaaeOa « fcrre iufirmitatcm. Et iste peccata nostra

*5 -f auTov eivai ev TOV(p xal ev '!>—

« portat, et pronobis dolct, « et nos rcpu-
TTX*/:y?;
« tavimus eum esse in labore et in phiga [sul)
-r 0£O'j (4) xal £v xa}C(6(7£i •
a'JTo; ^e eTpau-
« Deo] , ct iu afflictione. Ipse autem vulnc-
-7 (/.aTicO"/) ^ia Ta; avoaiac •/,atov xal [/,£[xa-
« ratus est propter peccata nostra,et inlir-
X,a'-/C'.(JTai 6ia Ta; a(/.apTt'a; •/,a(ov. -r
« matus est proptcr iniquitates nostras. »
Ap' ouv 0'j (jaoto; oia TravTtov <7T*/;XiT£ue-
Nonue manifeslis probris per haec cuncla
20 Tai, e^ o)v(ov oX-/;v, tva to^; a'JTO'j rpocyp'/"'- proponitur, quumomnemomnino, ut ipsius
ctoaat pY^aaot, T^/iv to'j ©eoCf A^iyou (y-£Ta vcrbis utar, Verbi Dei veram in canic ma-
<Tap-/.o; aX-/;0-?, £7ri<pav£tav /.aTapvou[i.£VO(; 5 xat nifestationem negaverit? Ila prorsus.
xavu ye.

CAPUT XLIX.
KaTa Ttov [;.£Ta^oX'/iv xat aXXotoiCtv £tti XptGTOu Xeyo'vT(ov.

Adversus eos qui mulationem et alterationem in Christo essedicunt.

AXX' ouTo; (j •/piGTO[j-ayo? irpo'; t£ T-/iv Verum iste Christi inimicus, postquam
25 OeoXoyiav a.Tiou.ctyou.z^jrj^ y.ou. Trpo? t-zjv oixo- tam his quae Dei quam quoe hominis sunt iu

vo[Jt,''av TToXe[;.to; xaOfJTa^j.evo; , •/.ai (zOE^^j.ot;

Ciiristo infeslo obstitit animo, inventa mala

eTTc^^up^^T^/tiov (;')) Ta (zO£C[/-r)T£pa, y.cd Trpo?

pessirais cumulans , et ad graviores pro-
gressus blasphemias, post pauca addit
jA£t^ova pX.a(J(p^/;[;-tav aipo[;-£vo?, (AeTa ^ootyecc
«Nobis minus a^quum c^sc ut lalia aga-
ToiauTa ypa^ef
" mus, hauddubie, oj^iuor, ctipsaliinc col-
so -r H[J.iv ^£ oTi (A-/1 ^'aatov Ta TOtaijTa,
(( ligis ingcri. Sin auttMU forma; noudum iu
-r 7:avT(o; 7T0u •xai aur/; cu^j-SaX.X^t;. AXX' £t
« Deum mutatffi, sed ejus quod ante iinmu-
-r p.-/; T-?,; £•!; Geov ^.tzoL^Ar.hitarn; [Aopo*^;, « talionem erat , corpusculi hujus scilicet
-r (zXXa Tou TTpo T"/;; ^.izc/.^jo\r,c, (japy.tou, auToij « mortahs, imaginem dicis tea nobisexqui-
r or\ Tou Ov/iTou, T-/iv eixova (p^/;; TTap' •/.[v.wv « rere... »

35 -r aiTeiv... -r Ecce cliam nunc illiusl)lasphemia3, quan-

EvTauOa to rav t-/;; pXac<5p'/;[xia; aTrap- tacumque est , absolvitur quam cvidentior

(1) ripoYtYpanTat B , C. — (2) Iv.oojiev. Is. 1,111,' 2. prlscis inlerprc(it)us latinis; sctl ca Procopius Tlieodo-
— (3) Kai i-Alv.Tiui. Texl. vulgal. —
(i) 'Vuo C-)iO'J. Iltcc siano ot Aqiiihn trihuit. Sequuti sumus vcrsion. anti([.
ia vulgalo lcxtu gra^co desiderantur . et in oninibus apud D. Sahbalii. t. 11, p. ()09. — (.'^))
'E^eupiffxtov B.
 446 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

Tt^si TpavscTSoov p,'/idevl 7rapa7i:£Tacp,aTi enunciatio, neque ullo velamine ad impie-

,

tatem tegendam utitur, sed erumpit aperte

TTOo? T?iv acs^siav ^pwfj.svo(;' aTrapa/taXuTCTco?

^e ypi(JTO[;.aycov oi» y.aTa^u£Tai. IIpocGeK in Chri.stum rebellis. Quum enim inhis quae
supra praemiserat, specie tenus assumtam
yao £v ToT? avo^riv to £V cy/faaTi av£!,7^-^-

t6 OfXOUOfAaTt
fuisse servi formam, et in similitudinem
5 <p8ai T-/1V TOS^OUXOU ppCp-/lV, £V
carnis peccati nec in ipsa carne (eo sensu
,

capxo; aaapTia?, oux auTYiv Tr,v capxa, xa-

perverso verba accipiens), in
apostolica
xw; Ta a7rocTO>.ty-a £3t^£-/_o'p,£vo? , t6 ava/.£-
ipsam Divinitatem redundare divinae trans-
xoacOai aur/iv Tvi 6£o'r/iTi r/iv £•/. r^; G^ta?
mutatamque om-
figurationis varias vices,
tt£Taaopfflc')C£co; p,£TaSoX*/iv t6 e^ oO^cov oV/iv
,
nem omnino serviiem formam, nec jam ap-
10 {;.£TaS£^-/icrOat
, t6 [Xvi^£ p.op(p-/iv eti xa- pellandam esse formam, et similes infideli-
X^icOat , t6 Toi'; aTiricTOi? £'Gv£Ci 7:apa7rV/i- bus ethnicis Christianos habere ritus et
cico; £y£iv Toc XpiCTiavcov £G-/i xai pjcr/ipia, mysteria, ex quibus dogma ipsius astruxit;
e^ cov >caT£CX.£ua(^£ t6 ^e^oy[X£Vov, vuv cuu.7T£- nunc ad summum atlingens, in Deum con-
paivcov £i?C-i)£6v(i) p.eTaoeSXYjcGai r/iv capxa Yerti carnem confidenter statuit, nudam-

TiGeTat, yufxvvi 0£o? que hanc Dei vocem profert, nec velamine
15 GapoouvTCOi; rlo ©cov/i'

77pocav£ycov, [i.-/i^£v6? T:po/'.a7;U[/.[xaTO(; , 7i outi- ullo, nec quovis loquendi modo opus illi

ToUTOU 0£ est. At tanta illius blasphemia quid erit im-

VOCOUV Tpo'7TOU 7vpOCij£rjG£l?. "K^Ot;
portunius?
P>.ac(p-/i[Jt.iav Ti av yevoiTO ^opTi/.coT£pov j

CAPUT L.

nap!Z^£iy[xa yikwj thoX £Vcoc£CO(; acuyyuTOU twv ^ucecov XptCTOu ^uo.

Exemplum a sole petitum deinconfusa utriusque naturse inChristo unione.

}lu.eXc, yap /.aTa t6 (X7rocToXt/.6v xvipuy^Aa, Enimvero juxta Apostoli praeconium, id

est Ecclesiae doctrinam, assumtam esse car-
20 '/ifot T-^?fexy.>.'/ictai; t6 ^ti^ac/.aX^tov^a), t£G£w-
£uc£€c5; 7i:£7rtCT£u/.a[;.£V,
nem pie credimus; quippe quae corruptio-
cGat t6 TzaodXriiJ.ii.y.
nem exuerit et mortalitartem , ad meliora
eTTEt^ri r/iv ^.h cpGopav /.al r/iv GvnTo'r/iTa
transcendit. Divinarum enim coruscatio-
a7r/iy.cptacTat, [/.£T£CToty_£tfc)Tat 0£ iid t6 [SeX-
num scintillas excepit, in Deum evecta vir-
Ttov. Tcov yizp G£tcov [;.ap[;.apuycov zaq Xa[;--
tute et gratia Verbi Dei in ea inhabitantis.
£^£;aTO, t£G£oj[A£VOV r?i ^uva[A£i xat
25 7:ri^o'va? Quatenus autem Dei corpus est , sancta
Y(ZpiTt Tou £votX'/i'cavTO? auTw 0£ou Xoyou , est, vivifica, ineffabili luce plena , omnium-
xat /-aG6 0£ou cw[;-a, a'yio'v £CTt ,
^coo7vot6v, que particeps Verbi pulchritudinum et ,

9cot6; a<ppa'cTou 7re7rXvipco[;-£Vov, ttt^xvtcov tcov omnibus ejus plenitudinibus ad cumuium

Tou Xoyou xaXcov x£XOivco/.rr/.6(; , xai 7T(Zvto)v aucta exornataque facta demura, ex unc-
;

7rX£OV£XTVlf7-aTCOV xaTaTrXouTOuv, tione, eadem ac ipse Ungens nec tamen :

30 aUTOU TCOV
t6 xpfcav, peculiari excedens proprietate nec in di- ,
xai xoc[;.ou[-r.£vov, xat y£'yov£v 6'TC£p
vinam conversa naturam. Et ut exemplo
^ta T-^? yptc£co?- ou t-^? otx£t'a? £^tcT(X[;-£vov
utar minus sublimi ac de re spissiore, nobis
t^to'r/iTo? , ou^E £i; Getav [-f.£Ta(potr^cav ou-
vero perquam familiari (nec enim ahter nisi
ciav. Kai tva 7capa^£ty[;-aTt afxu^poTEpco xat
ex his quae penes nos sunt ea quae sunt su-
r^£ otx£toT£pco ypvi'ccri[;-at (ou
35 7ra/uT£pco, vi[;-tv
per nos capere licet) ,
quemadmodum solare
y^xp av aXXco? ri £X tcov xaG' -ri[>^oiq Tot'? uTr£p
corpus, a Creatore, ut vehiculum esset pri-
•rii).S.<;
im^akltii s^ov) ?
wc7r£p t6 •/iXta/.6v
migenii luminis, conditum, postquam ipsi
ccoaa 6yr,[;-a tw 7rpcoToyo'vcp ^coTt Trap^sc tou unitum est etcontemperatum iumen, nullara
^vi[;-ioupyou xaTacxeuacG^v , £7r£t^v) -^'vcoto habuitpartem luminis experlem, neccorpus

(1) 'AnAwi; addit unus D. — (2) AiSaax^xXtov B, C male, communi et consuelo errore.
 ,

CONTRA EUSEBIU>[. 447

auTo) eyxpaOev to (^ioq , o-jdevo; [xspou; aXat;.- quidem umquam desiit, splendore autem io-

r.Qu^ U7709aivo[ji.£vou , To p.2v eivai ccojxa oujt sili luminis totus ex omni parte coriiscat.

arciiXsGc Tvi Xaa77por/;Tt 6e toS eair£(pif/to'To;

Siiniliter, quantum parvis licetmagna me-
,

tiri , Christi corpus , missa corruptela

«pwTo;, oXov 8i oXo'j TrepiauY^^e^ifi- O-j- ,

ejusque consectariis, e divina.' majestatis

5 Tto; to; ex uiixptov Ta (/.eyaXa Te/.a-/ipacOa'.,
gloria ac splendore tolum omnino illustra-
xal t6 XpiTToG ctoaa , i-euy/i rt (pOopa xal Ta
tnm est , ila nt corpus miniine essc desie-
£/. tt; oOopa; aTreX-ziXaTai cuaT;Tto|y.aTa , tyi
rit, iniino tanto magis idem exstet ac in-
TT,; GeoT-ziTo; 60 VI ''-^ti tw otoTi 6^ oXou oXov colnme servelur, quanto incorrnptins est.
xaTaXaaT:o'JV£Tai, oO t(o y.-h slvai ctoaa iXemo autem veliin luiic exemplo ma-
10 aXXa Tto elvai xal ^iacto^ecOai TToXXto •/.aOa- liliose inhcvrescat ; ac si primum conlictum
ctoTepov. Mr^c'.; de y.a/coupyto; £7T'.oue'cO(o Tto fuisse corpus, deindc aVerbo indnlum in-
TTapaf^s^-yaaTi , d:; 6iar:£-XacOa'. t6 ctou.a ,
nuoret. Utenimsoientsimilitudines haud ex

eiTa 'jTTO^e^uxevai tov Xoyov uTTicyvo-Ji/.Evto* omni respeclu rebus quce assimihuitur co-
o'JTe yap Ta •77apade'^j'u.aTa 77avTr] eoue toT; aptari , sic aliter sc incarnationis ratio

Twasa^eiyaaTa o'JTe 6 Tr; o'!y.ovo{;.ia;

habet. Insimul namque caro
simulque ,
15 lo^i £'!c', ,

Verbi Dei fuit caro, ratione una et meute

Tpo'7:o; 0'jTto; eyei. Aaa yap capc;, aaa GeoO
animata iiocquisque pius credit, hoc pree-
:

Aoyo'j cap^, Xoy./.io; ei/u-/foa£vy) xal vocpco;

dicat. Exindead mortale istud corpusculum
ToTi; £'jc£S£'ct 7:£7:icT£UTai /,ai xvicuccETat.
iterum ille inverecunde recunit, suam ipse
fevTauOa xal a-j-Ot; £7:1 t6 Ovvitov capx''ov
sententiam etiam nunc manifestaturus. In
avaicyJvTto; 7:aX'.v6poa£t TViv a'jT6; a'JTOu
20 ,
quo deinde probabiliter exponendo despe-
So^av iiJLoavi^tov xai vuv. IIpo; X01776V a7:au- raus (iiam haud illi verba facere eo loci ia
^•/[ca; (£7:£t auTw XoyoTCOteiv £X£iO£v ou Trepte- promptu non ha])uit fallacia argumeuta
fuit :

y£V£TO* ou yap ecyev 6'ti av a7c6 tou Ov/jtou Tcepl qu3e a mortali petere posset coram mortali
Qv/ir/lv yuvai/.a cootc/iTaf rw; yap to 0v/it6v muliere. Quonam quippe pacto quod mor-
25 o'j ypa7rTo'v ;) e7:t tou; 7:aXato'j; xaTa^euyet taleest, haud erit forma derinitum?), ad
veteris populi leges refugit , ut lateat fe-
v()aou;, tli; av XaOot ^i' a-jTtov ipevaxt^tov t6
minam quid fraudis ex illis subnectat; to-
y'j'vatov, xat 7:p6; t6 ypaaij.a aT:£tci t6 7TV£'jp.a
tus jam in littera, spirituin abjicit et post
xaTo'7:'.v Oey.Evo; , y.oa ot; t6 xaTa (l) cap-/.a
habet ; sibique e carnalis Israel institutis
icpa-/;X v£vop!.tCTO xaOo7:Xi?^£Tat •
iva Ta tw
arma capessit, ut quae nova Dei gens ac
JOVEO) /.al 7:£0t0UCt(O TOU 0£OU XatO 0£(O £V
spiritaliSjDeo inSpirituct veritate serviens
,

nv£U{/.aTi xai aXv.Ocia XaTp£uovTt xai Tcpoc-

et tam decenter quam pie adorans , vcnera-
X'jvo'jVTi 0£O7:o£7:(o;' xai ocito;,
\ ^'11 Tiat6a£va r/.
lur , ea funditus evellat et susquc deque
paOcwv a'jTtov xaO^^Xot xat •/.aTac£'^c£t£v. Ou evertat. INon enim quae circa mortcm aut
yap ^r, Ov/it^-Jty,; xat aOavacta •xai TxYky. immortalilatem aliavc id gcnus quaesliones
» e*/.£'!vou irpo^-ifaaTa t-/,v •/i{/-£T£pav 6|;.oXo- nostram fidci confessioneiu ac scntentiam
/ \?k/>- 'i f- > '" A"v%'''^ umquam pcssumdabunt. Sed quuiu « gra-
ytav xat oo^av 7.0i5-/;catT av 7:ot£. AXX £7w£i
« viter fastidiat Christus vel in imagine ,

Pao'j'; £CTtv 6 XptcT6;, -xat £v £i-/.ovt PX£-

xa^' Euce'-
« conspectus tum Eusebio, tum ejusdem
>'

T:o'a£vo; EuCE^ito T£ xat Tot;

impietatis asseclis, indc esl quod depictum
6tov T*/;v aceS^tav, ^ta to'jto ypaooaevov p.ev
eum si iutuetur, desipiat ac mcereat; sin
»0 Jti^Oopiov, aX'j£t xai £7:aXyuv£Taf ir/; ypacpo'-
minus, bene cst, acloctatur.
u.£vov ^£ , CT£'py£i •/Cai £7TtyavuTat. Ex xa-/.0'j
Dc malo auteiu ruit in pejus: namque
xaxto -/eioovt 7:ept7:'^7:T£t •
ou [aovov yap
(^£
non lantuin cumAri;mis, sed cum Judneis
dpfitavi^ojv aXXa xal joui^aii^tov (2) ev toT; eau- eliain facere ex suis dictis convincitur. Quid
TO'j Xo'yot; ^ei*/CvuTat. Ti yap (p-/ictv
; enim dicit?
(1) Tcji xati B, C. — (2) 'AX).« xal 'Iou5af!;<ov in solo cod. D.
 ,

448 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

CAPUT LI.

Ti £(7Tiv, M:h 'Koi-/]Gr,q d(i.oio){xa oax h rw oupavw avoj.

Quid est illud : non facies similitudinem qualiumcumque in coelo ?

-r Apa yap touto' ae [/.o'vov oisXaGs to « Numquid igitur te illa sola latet lectio

ava'yvtoGj;.a, £v w d 0£o; vo^aoOsTeT ^/h « qua Deus lege sanxit, ne fieret similitudo

TTOieiv du.oiwr/.a ,
(jlv)'t£ twv oGa ev tw ou- « qunliumcumqne, sive quae in coelo sur-

-f pavto, p//iT£ Toiv o(7a £V T-^ yv; >taTa>; vi « sum, sive quae deorsum in terrasunt?
5 -r £'<7TIV 0T£ £V Ly.-/.)^-/) (7l'a TO TOIOUTOV Yl aUTV) « An hoc tu in Ecclesia, vel ipsa legisti vel
-f •/) 7:ap' a>"Xou touto -/ixouaa; ; -f « cib alio lectum audivisti? »

TaT? cy.iaii; 7Tpo(7xaO£^o'p.£vo? , xal to T;a- Qui umbras figurarum amplexus, suee
yo; T'A? £auTou (^iavoia? oux, aTTO^uaa? tou mentisobesitatemnondum divulsita iittera,
Ycau.(/.aToc, Tirpo? tyiv y_apiv ouy. avav£u£t tou ad spiritalem gratiam non assurgit. Ab le-

10 riveuaaTO?. Ex, yap twv ttoo; louoatou? t£- galibus enim apud Judseos per Mojsen a
0£(77ri<7L/.£'vwv Tou? Tzoky.i 6ic(, Mtocew? Tvapa Deo institutis procedeus , Judaeus ille re-

0£ou d v£'o? lou^aTo? dpac6[X£vo; y.aTa tou cens, alterque Annaaut Caipha, in sermo-
£uayy£7vUOU "Xo^you , (o(77r£p Ti; aXXo? Avva? v) nem evangelicum invehilur, et illinc ad
Ivaia^^a?, £(paXX£Tat, -/.al t'^ xaO' -/i^/.a? 7;t(7T£t fidem nostram accedit ,
quasi Judaeus quis-
15 £X£iO£V7:pocay£Tai, ola Iou^a!,V.d(; xaTTViXo? xcc- que tabernarius, adulterans Ecclesiae nos-
'

TaxiSr^/iXEucov -/iiAtov To (x^oX.ov xal xaOapdv ttI? trae candidam ac mundam praedicationem ,

fiKxlvicia; •/.-/ipuyi/.a , /.al £/. tcov t-?,; (7apxc6- et ex umbraticis carnis legisque eleraenlis
^ou; y.ai vop.f/.-?; (Z[;.aupo'TV]TO? ir:\ TOi; (i) t-^; ad spiritalem evangelicamque iiluminatio-
Tou nv£u[;.aTOC -/.al t-^? ^uayysT^i/.vi? Xajxirpo'- nem sermonem accommodat. Attendit mi-
20 TViTo; (xp[xo'{^£Tat' ou (7uvt£i? d p.£'ya; ^oy[xa- nirae magnus ille magister propter quae et
Tl(7Tri? COV £V£/.£V /.at TtCl Ta TCOV Vo'[/.COV £/.£t- quoramnam intuitu haec legalia inslituta

vcov 7rpocT£Tay.Taf Tot; yap Trpd; tov <7xo7rdv fuerint. Cuique enim aninium ad religio-

T'?,? eucrs^Eia? tov vouv (Z7V£uOuvou(7tv ou/4 a(i'/i- nem investigandam recte vertenti ambi-
Xov, cb; Tw TcaXat i(7pa-/;XtT-/i Xaco (^t(6pi(7Tat. guum non eruit haec pro vetere Israelitico
25 E7T£t apTi 0£d; Tvi? atyuxTta/.-?; /.aTa^uva- populo definita esse quum Deus ab iEgy-,

CT£ta? auTOUi; £^atpou[7.£vo;, /.at tcov xaT' ptiorum tyrannide eos recens exemisset,
At'yu77Tov ^i5£Xuy[;-(XTcov (ZTraycov xat Trpdt; et ub idolis aegyptiacis aversos in divinae
Tviv Ostav xat (xX-/iO-? yv(0(7tv £77av(zy(ov ^ta Ta^; veritatis converteret agnitionem , eosque
xod; Tou? IlaTepa; STrayysXtai; <7(6(£iv vjO^X^. juxta datas patribus suis promissiones vo-
30 Kat yap (Z(7T-/iptxT0t Trpd; 0£OG£'§£tav £Tt luit servare. Etenim etiam tunc in Dei ser-
£Tu'y/avov, Trspi Ta y/itva (7Tp£(po'[X£voi , xai vitio debiles erant, ad terrena proclives,
(zXloTotot; sOecrtv £VTp£<po'[;.£vot. 12; av [/.vi [A£- alienis in consuetudinibus innutriti, Id-
Ta[A£V?Gav auTOt; p.£pvi[X£vot; tcov £77t Tvi; circo ne secus memores ac desiderio capli
£t(3coXt-
a.Xko^y.T:7iq xaT£tOt(7[X£vcov, Trpd? t-/iv rerum in extranea regione vigentium, ia
35 xr,v £7wtCTp£'(poivTO [i^^^Xuptav aiyu77TtaCovT£; aegyptiacam idolornm amentiam contende-
(d'Tt y£ 7ravTcov ^Ovcov [;.a'XiaTa AtyuTVTtot 0£t- rent (quippe prae cunctis gentibus vEgyptii
Gl^at[J.OV£CTaTOt),7:pOCTaTT£t (7TOty_£lCOVCO(77r£p superstitiosissimi) , lege sanxit « ne cujus-
-r [/./) 7i:ot£tv (l) TTavTd; d(J.oico[y.a ,
d'(7a £V tw « quam fieret similitudo eorum quaecumque

(1) ToT? deest in codicihus A, B, C. — (2) M9i muv>. Exod. xx, 4.

 COMRV EUSEniUM. 449

-r ouoavw, -f to'jTc'<;tiv r,'X''o'j xai ceV/fvr,; « sunl in ca'lo, •> id est, solis el lunae, alio-

xal Tc5v oXXtov 6/, T(ov xaT' o'jpavcov ccgts- rumque cajlestiumastrorum, » et quaicum-
pcov, -r xal Tfciv oira £v y?, -r diaiTcov.svcov « que iu tcrra, » auimalium nempc hic de-
J^cocov, £Ti jcai Tcov v/iyouavcov ev 'jdaci, {y.r,^£ gentium, aul in aqua natantium ; nc uUam
5 7:C0CX.UV£IV a'JTOi;, U.r,6£ XaTC£'J£lV TYI XTICc'. adorarent, aul eoleront prccter croalorem
xaoa Tov y.TicavTa, fr/TS u.r.v 6aiaoc'.v utto- creaturain ; nc umquam coram infandis pro-
X'J7:t£'.v ccXacTOfciv •
a'jTco ^e [;.o'vco, oia 0£(~) cumborontdavnonibus; nocullidomum nisi

x,ai o£C7:fiTri xal XTicTr, tcov oXcov, Tr,v Trpe- ipsi,uni scilicct Deo, Dominoqueet Creatori
TTOucav 'XaTC£'!av xal to ceSa; ava— t£iv. T6 rcrum universarum, debitamsolverent ado-
10 ixev ouv aiTiiiv xal oi; Tict v£vc)atcTai caOc'c. rationem et bonorem. Undenam ergo et qui-
AaX' et— £p (xttXco; t6 -t ou T:oir^c£t; xavTo; busnam ba^c pra?ccpta fuerint, manifcstum
-r 6(;.oicouLa -f £ipY;TO, icco; av £tye ycopav £7:1 est. Sed si simpliciter et siuc adjectione
TCOCov 6 Xvoyo; a'jTco* STTet^ri ^£ TrpocxetTat dixisset: • non facies cujuscumque reisiuii-
Tivcov 0'j TTOtviTeov, OTt ^r, Tcov ev XTicst xai « lilutliuem, » fortasse locum baberc posset
15 Tcov 6aooo'JXcov, xal otou evsxcv •
-r6'Tt ou jjl"/; ilbus sermo. Quoniam vero dislincle addi-
-r 7rcocx'jvr[c£t;, o'j6£ ar, XaTp£'JC£t; a'jToi; •-r tum cst quarum rerum vetcntur fieri imagi-
TTOia; •/',Xi6io'"/iTo; 0'jx av ei^/; xal 7:acavo''a; nes,utiquecrealurarum cidemDomino sub-
<xvaa£CTOv (i), ezt to'j; a7^*/iOtvoij; to'jAo'i'ou ditarum, et quamobrem boc vetetur « Non :

7Tpocx'jvr,Tai; xai txKoli ^rkXu^aafivou; TauTa adorabis , neque servies ipsis», quanta ille

20 xal fita77T'JcavTai: a^TacouOa^rC^tv, a Tof; 77a- fuerit dementia oppletus et stoliditate, qui
^^afjT; xai ve'ov 77od-/;Youa£vci; 77p6; £uc£?£tav talia vcris accommodaverit Yerbi adoratori-
r,^-/i 0£C77'^^£Tat; Ttyap av -/.{Atv to'jtcov ^£ric£t£ bus, iis sciUcet qui dudum eadem liaic flocci

Tcov vo'acov, or.ou "^e oudl TaXk(x to'j 77a>.ato'j faciunt ac dospiciunt, ea nempe veteri tan-
vo'aou afp-/; toT; yz cJj; a>,-/;Oco; Tr,v (2) vjciyyzki- tum populo, recens in viam pietatis inducto,
25 X"/;v (xc77acaa£vot; voaoOcCiav apaf-JcsTat; 6'cov assignata? Ut quid enim nobis istiusmodi
yap t6 6tr,A>>aYij!,£'vov tcov v6[J-cov xaT'^6coa£v. praeceptis opus erit, quum neutiquam caetera
Ex£t tA£v -r 0'j (pov£'jcet; •
-r £VTa'jOa ^e •
-r l/-'/)
antiquatailegis edicta eos qui vere evangeli-
-r 6pYi<iO-?; Tco a6£X<pco cou •
xat [^.£t'Cova Tau- cam suseepere disciplinam attinent.^ Quan-
-r r/;; aya^T^r.v o-j^ei; £^£1 , tva (3) t-/;v (|;uy_-/iv tum enim mutatum sit abillis legibus, videa-
30 -r auToD 0-^ U7:£p tou cpiXou (4) auTOu. -r Kax£t mus. llic quidem legitur « Non occides » : ;

p.ev -r 0'j (jLOf/£'Jc£t; •

-r ivTauOa §£ •
-f 0'j6£ illic vero « Noli fratri tuo irasci. Etmajo-
:

-r e(;.€>.£']/£i; 77p6; t6 £T7tOua-7;cat •

-f xai Ta; « rem cbaritatem nemo babet, ut animam
ap-/a; Toiv aaapTr,aaTcov, cb; aiTta; 77poava- « suam ponat pro amico suo. » Hic sane Non :

CT^^XXct TCoV 77pa;£COV. Kat 77(xXat [;.£V -rO'JX « adulterabis» ; illicautem, « Non aspicies
l5-r £7:tOua^/;cet; tov (xypov to'j rV/iC''ov •
-r vuv « adconcupiseendum;»etinitiapeccatorum,
o£ -f 77co),-/;co'v cou Ta u77apyovTa xai ^6; ut aclionum causas, interdicit. Et olim dic-
-7- T^TwyoT;. -r Kat o'j [Jt-e/pt toutou tCTaTai •

tum est :<' Nou concupisccs agrum proximi

otXXa xai t6v cTaucov aro£tv xai (xxo).ouO£tv « Ycnde quai possides,
,
« tui ; » nunc vero :

eYX£>,£'J£Tat TtO CUVT(XTTOVTl. E^SCTt (S) ^E « et da pauperibus. » Nec eo usque sislitiir :

bo Toi; 3o'j>,o[;-£vot; Ta toutoi; (xvaXeYecOat 77apa- sedMagisteretcrucemtollcrcctscquise pra;-

rX-f,n\7.' iva TOt; £7:£^to'vT£; £7:1-
[j-.-/! 7:o>.>vOt;
ci pit ei qui cum eo consentit. Scd quicumque
77>.cTov t6v >.6yov [;.-/;-x'jvoj[j.£v. Et TOtvuv Ta volueiit, bis colbgat similia , ne per multa
ve'a Ttov 7:aXatcov (xcuYxp''Tco; u;:e'p"X£tTai xai
discutiendo longior sermo producatur. Si

(1) •EmVe-jTov D. — (2) Tr;, deest in A, B, C. — (">) "Iva tI; D. — (4) T(5v 9i).(dv D. — (5) 'JiSov 5e D.

I. 29
 450 INICEPHOEI ANTmRHETICA.

TWV VOt/.l^O[;-£VOJV TO ^iai)opov tocoutov, ttw? ergo nova lex veterem sine ulla comparatione

aGuvsTov y.op.t^-fl y.al avo'viTOV, to -fou 7C0f/f- transcendit, ac tanfum sit iiiter utriusque
oux.

c&iq 7:avT0? op.oicojy-a, -f Kal toc toutw rpoG- preecepta discrimen, quomodo non insulsum
X£ip.£Va, £7Cty,-/ipUCG£tV •/l[Xtv, TOl"? (bv 7j Tvt-TTi; stultumque erit, illud: << non facies cujus-

5T0u; oupavou? uTT£pvvi)(_£Tat , y-al toi"; TTEpi- cumque similitudinem, » et reliqua, nobis re-
xocp.iot? •/! £>>TCi? ou 7;£ptypa9£Tat , c/Xkk Ta cantare, quorum quidem fides praeler coelos

6p(6[/.£va U7:£pavt(7y£t, xai Tvpo? Ta voouf^.sva omnes transmeat, spes autem ita mundi am
Ytv£Tat. £5C£tva T-fl? V7i7VtoV/]To;, TauTa T-/ic T£- bitunon circumscribitur, utpotius visibilia

>.£to'T'/iTOi; •
£mva Tcpo; tov >taTa capxa iG^a.vfk transcendat, et in invisibilibus bonis consi-

10 xal Toug (i) 7r£pi y/iv xat x.()(j[/.ov iXuc7:co|y.£- stat. Illa parvulorum, bsec perfectorum ; illa

vou; (a)' TauTa Trpo? tov 77V£u[;.aTtxov "/tai vouv sunt Israel linjus carnalis, aut bumi et in
opwvTa 0£ov, Tcov [y.aTatojv xal a7t"/iy£(7TaTCt)V mundo repentium; boec autem spiritalis cu-
TOCouTov xaTa(ppov/i(javTa,xai w,ovovouyt 7rpo? juslibetmentiscicDeumintuentis, vanaqueet
V/iO"/]V xat auTcov Ttov 6vo[/.aTcov eXacavTa. falsa adeo despicientis, ut oblivione vel eorum
15 Ex£tvaTwv v/nrta'(o'vT(ov £Ttxal 7:pocx£y-/ivoT(ov nomina obruat. Illaquidem sunt puerascen-
Tai; crxtar<; xai tw ypafAjxaTt , xai ^ta TauTa tium adbuc et adba^rentium umbris ac lit-
o£op.£va)v ya'>,axTO? "/^ai Trpo; t-/iv CT£p£toT£pav terae ;
quibus idcircolacte opuscst, nec dum
TpO<p-/lV £7TtT^/l^£taV T£CO; OUX d^OVTCOV TVlV datur commodasolidioris cibi facultas: bsec
£^IV •
TaUTa T(OV T£>,£tOU[;.£V(OV T(0 nv£U[/,aTt, vero consummatorum in Spiritu ac in subli-

20 xai £tc t6 u(]/o? T'/i<; O^ta? £xv/iy[/.£vcov yv(6c£co;, mitatem diviuffi agnitionis provectorum, et

xat TTpo; T-/1V T£X£(fJT£pav Tpo^-ziv £yy£yu[J!.va- ad perfectiorem cibum sensus animae ha-
C[j:£vcov Ta T'7ii; ^"^y/i; atc6-/iT-/ipia , ota tviv bentium exercitatos, firmamque circa pul-

TTpo; t6 xa>,6v riS-/i Ky.yiaiaiv. IIw; oOv tcc cbrum stabilitatem. Quomodo jam quae ex-

ouTco? ui];-/iXa t£ xal u7:£pxo'c[j.ta, tcov Ta7r£t- celsa et mundo sublimiora sunt, bisce hu-
25 vcbv xat 7T£piy£tcov, (b? dXaTTOvcov xat XaTO^TtV milibus ac terrestribus, inferioribus utique
auToi; £yvcoc[/.£'vcov, 7Tpoc^£-/iOvicovTat ; Iloto; ac posthabendis, indigebunt? aut quae lcx
vo^JLOi; Toi? U7r£p V()[Aov T(x -/caTa v6[;.ov £7rt- viris supra legem positis ea quae secundum
^•/,pucc£cO«i; Acuv£To; ouv EuceSio? xat (ztto- legem sunt prornulgabit? Insanit igitur Eu-
7rV/iXTo; , cuvapTwv Ta acu[;.SaTa , xat tcov sebius et delirat ,
qui irreconcilianda cou-

so T£0£C7rtc[y-£vcov 6XoTpo'7rco; •/iyvo"/ixcb? 'rio'fi to uectit, penitusque ignorat legalia prsecepta

ctTTapaSV/iTov (3). jam non posse cum nostris comparari. .

CAPUT LII.

OTt oiXpiCTtavoi T-^ (^coapj(_f/c-^ Tpta^t xai oupavico 0£(o XaTp£uo[J!.ev.

Quod Christiani adoralionem vivifcanli Triadi et coelestl Deo prwstamns.

K£(paXatov ^e e7ri toi; X^yojxevot; • i-nzi^-h Prgecipuum autem et caput dicendoruni

e^TE^av^v ri[J.vj 'h '/apt; tou 0cOU 'h 2coT'/i-
boc est quando nobis apparuit gratia Dei,
:

acilluxit sedentibus in tenebris et in umbra

pto;, iiziXoi^.^^i t£ Tot; £v cxoT^t xat <yxta(4)
salutare lumen, verum et innaccessum, uni-
35 xaO-/i[J(.£vot; t6 (pco; t6 aV/i0tv6v xat (Z7rp6-
genitus Dei ac Patris Tilius, Verbum Deus,
ciTov, 6 Movoy£v/i; Yto; tou 0£ou xat Ila-
qui litteram solvit et spiritum perfecit; efflo-
Tp6;, 0£6; Ao'yo; 6 xaTaXur/i; tou yfa[j.-
ruitque divinae agnitionis praeconium, ubi-

(1) Kai Toi; A, B, C. — (2) 'I),UG7t(0[X£voi;, ih. — atSia;; xa9£i;o|ji,£vot;. Cf. Isai. IX , 2 ; Jerem, XIII , 46;
(5) 'AnapaxXyiTov D. — (-4) Sxta. Addil D : %Tii-zo\) -z^c. Mattli. IV, 16 ; Luc. I, 79.
 , ,

COMTIA El SKBTUM. 451

ixaTo; xal T£>£'.tor/i; toS TCvsuaaTo;, rivOrTs cumque lcrra sub sole patct : tum qutcvis
^e tt; OeoYvtocia; t6 x*/;p'jyy.a xaTa rra^jav daMTioniaciC idololatriie vesania sublata est.

r>iV i)^' r,>>i(o xaT£Ufi»vo'aevov , a7Te"X-/iXaTai rsos inde fuimus ab invisibilis Principis

aev TTa^ra (ia'-j;.ov',x.r. x.al- ei^wXu-/) ivXav/;

•
tyrannidc liberati, iiou amplius in adora-
5 a7r-/i>,XaYu.£0a ^e t^; Tupavvi^o; toO aopaTco; tionem creatura^, Creatore postbabito, in-
xaO' T,u.cov ^uvacTeuovTo;. Oux.e^Ti Tvi xTice'. sanientes : Deo viventi et \ero, ac uni-
sed
rapaTov XTi(javTarpo(j>'.uverv {xetxaTaicojAeOa- \ersitatis Domino, ipsi soli debitam adora-
Tcb ^covTi ds. y.a'. aV/.Oivoi 0£(o xal TcavTcov tionem in Spiritu fideliter priestamus. Ipse
ozGTzovr, r/;v auTw |ao'vco Trpe^Troudav XaTpe'!av nobis, saiutare verbum adeptis , diviniorem
10 £v TTV£uu.aTi 7:pocoe'3oa£v 0'. riCToi. Yre^ei- sanc scientiam ostcudit, ct disciplinam tra-
^ev Tifxiv, ToT; tov ccor/ipiov ^e^eyjjLevoit; Xo'yov, didil perfccliorem, coclestesquc legesconsti-
TYiv 0£'.OTe'pav *^"/(0'7iv, xal u<|/-/;>.0Tepav eic/iyr'- tuit, pcr quas rccedunl vetera ;
quandoqui-
(jaTO roX-.Tciav, xal vc>i/.ou; r^u.Tv eOcTo ouca- dem nova ac vera fuerunt rebus in urabra
viou;- 6C (bv re'rauTa'. Ta raXaia- erei^r, av- et sub littera positis subrogata ,
priscarum
15 TetcvixTai Ta vea xai aX"/;0-^ tcov ev cxiaT? lcgum baud amplius iudigebimus. Ubinam-
tTi y,£it/.£'vcov xal YP^ftJ^-w-aTi , ouxeTt tcov ra- que veri sunt Triadis adoratores , Patrem
Xaicov T^arv de/Gci vo'acov. EvOa yap oi alr,- adorantes qui in crelis est, Deum quidem et

Otvoi Tr; Tpiado^rpocx.uv/^TaiTov evoupavoi"!; Patrem esse appellandum ab ipso edocti

rpocxuvou^Ji naT£'pa,0£ov t£ kxI IlaTEpa £rt- Salvatore; qui Cbristumiaduerunt, et sacro
20 jtaXeicOai rap' auTou tou 2coT-^po; ^£^t^ay{;.£- ejusdem sanguine sigiilali sunt, acsalutari
voi, 01 Tov Xp'.(jT6v £v.'^£^uty.e'voi, xai tw tiu.ico i)aptismate communiti com-
; et, ut omnia
auTou al'y.aTt y.aTec^ppay.cp.Evot, xal tco cco- plectar, qui cuncta veterum imagiuum vel
mpuo T£T£'.y!.ct;.£Vot parTic(xaTt, x.al cuve- iu legc simulacra abnegaverunt ,
pro iis-

X()VTa ilr:zi'K ravTa tcov raXaiwv y.ai ev vo'a(o que omnem charitatis disciplinam, eamque
25 arr,pvy,a£'vot Turojv , racr,; ^£ tv;; ev yaptTt omnino novam acceperunt quomodo bic :

xat xaiv^; roXiT^iag avOr,pviae'voi , rcoi; oux. absurdum non erit ,

prtfiterque sensum
aXoyicTov evTauOa -/.al ra'crj5 avaicOr.cta? omnem , illud illis regerere : « Non fa-
£r£'x£'.va, t6 -f ou rotr^C£t? ravTO? 6aot'co{/.a -f « cies cujuscumque similitudinem? » Qui-
r^piOpuXeicOat ; O yap touto tvi E/,/,}//icta cumque Cbristi Ecclesiae talia obmurmu-
:y.
30 XptcTOu ert'!^r,a'.',cov, avo-/iTo; 'ivTco; ecTt, y.y.i rat,mente prorsus captus est, ac similis ju-
rpoceoixco; tco Ttvi rpocTa'TTovTt {/,vi roieTv benti non fieri cx natura impossibilia, puta
txr, roietv retpux.ev oiov tco avOpcorco to i/-/i ut qui bominem volare inbil)eat, aut qui de-
trTacOat , vi tco rciocoaevco ^ei/cvueiv tov XiOov monstrarc contendat lapidem non loqui
OTt [i-h ^Oe-i^eTat, y.atT6 rijp oti (a.-/i ']^u/et, x.ai aut ignem frigefacere, aliave id genus. At
35 ei Tt TouToi; roocjaotov. IlfjOev o'jv TauTa xai curuam et quid attendens bsec iste prae-
Ti PouXrO^i; rpotcy£Tai ; oj; roXXaxt; etpr^Tai, tendit? Ut sa^pc dictum est, iucarnationem
r/iv ca'py.coctv tou Ao'you xai t-ziv o')//!^ otxovo- Verbi, universamqueipsius dispensationem
(xtav 6a<pavco; e^oavJaevo; (^avTacio'jTat quum manifeste ejuraverit, pbantasmata
0'Maevo; r/;v Oetav <puctv cocrep raOoucav £>!; sectatur, fingens sibi divinam naturam
40 eaur/iv T(o (;.iav eivat x.a'. r/iv a'jr/iv, (xcTa r?,; quasi in se perpessam, quippe quae cum
capxo; cuyxpaOercav y.at cuyyuOeTcav, o'jtoj cnrne una sit et cadem , contemperata
^Vi xav TaT; iepoypa^''at; etxovrCecOat •
y.al et confusa , sic etiam in sacris imagini-
rpoVojv yap epet oTt -j- ouy r.yoijiv.ai ^ty.atov bus rcpraescntari. Tnde enim prosequutus
-r et'icoXoX«Tp(ov 8-.y,yy tov 0e6v -(^awv £V ait : Minime lequum esse duco, infidelium
•<

uh V 6'.xo'vt reptipepetv •
-f eret (y.r,^e Te^Xetov xaTa « morc modoque Deum nostrum in ima- ,

29.
 452 ISICEPHORI ANTIRRHETICA,

T-^v avOpwTTor/iTa TOV XptCTOV syiVCOGX.SV. -f « gine circumferri ;

» Rif|nidem nec Cliri-

Ao' ouv, (b; oux. £t^o'Ta? auTou? TOuxaO' riUMq stum perfectiim secundum humanitatem
t;.u(7Tvipiou TrjV ^uvat/.iv y.al tov Xoyov T'^g
agiiovit. Nonne igitur sequum est ut illi
qui ignorant mysterii nostri virtutem et
7:tcT£co; , oux a>.>^OTpiou; viyeTcrGai t-^? x.aOo-
•
ralionem censeaiitur abEcclesia alieni? Ita
6 Xi/.-^$ £xxXy)<7tai; ^ixatov ; TravTt ttou ^r^Xov
prorsus liquet, ct annuentquicumquerectc
xai Twv eucppovouVTcov cutj.(^aXiv aTCavTS?.
sentiunt.

CAPUT LIII.

Oti xat T(ov au)^wv XepouStp, xpOGdTa^e 0£o; yevsGGai et/to^va?.

Quod et spiritaJiiim CheruMm Deusfieri imagines mandavit.

I. Praemissa in Eusebium quadam dllemmatis velli- Textus ex utraque parte allegat; — IV. Provocat ad
catione , — II. tum antinomiam in lege deprehendit, Ezechielis teslimonium, — V. Deinde ad Moysen et
qua liinc las osset, illinc nefas fieri imagines ; — III. Josue, eadcm in sequenlibus capitulis expositurus.

I.

TouTWV ouTw; etpvip.£vwv , xay.£tvo ot(/.ai Quibus ita dictis, illud putem addendum
xpocOctvat a^tov. Oujc otoa yap o Tt TvaOwv esse.Non satis video qui fiat ut Eusebius
EucE^toi; Twv p.£V vo(/,wv otq £oo'y.£t Trpo? adeo se magna voce renuntiet vindicem le-
10 cupLp.ayiav £y.x£r(jOai T-fl? eauToO ^6^'fiq ,
p.£- gum, quas in suae suppetias sententiae pu-
ya);o'<p(ovO(; ytveTat XTipu^, tcov ^£ [X£t' £}C£t- tabat positas esse ;
quum interea usque
vou; TeO£G7ricp.£vcov y.aTa tocoutov aXoyvi- adeo quae ab iisdem sancita sunt , contem-
ca;, cb? [7.vio£ tvii; ottcocouv a^tcocat p.v/)'[7.-/];. nit, ut ne memoria quidem ullomodo digna
noT£pov oux £t; ^£ov V£voatcOat UTTfit^Xvi^co;, v) ipsi aestimenlur. Noime industria omisit,
15 cb; avTtTralou; x.ai Tro^^^p.tou^XuctT^^Xoiiv auTco quia l)oc utile ipsi erat, leges sibi adversas
eOeXovTvi; TTapaXElotTTe ; Ti ouv ; x,aTyiyop'/)'c£t et repugnantes? Quid ergo? Ipsumne iucu-
Tou vop-oOeTOu , ola ^Yi evavTta eauTco OecTTt- Scibit legislatorem ,
qui contrarias sibimct
^OVTO?, VI (Avi TiO£[;.£vo; ToT; ^£UT£pot;, ^ia- leges dederit, an , omissis secundis tabubs,
ypa|£Tat xat Ta 7rpc)T£pa ; AXk' oTt [/.ev primas etiam eradet.i^ Sed quod ipsi consuc-
20 cuv/iOe; auTco v^' 0£ta £'!; a£t aTuouajfecOat tum sit divinas semper contraire sententiae,
oo'^vi , oud£t; Tcev £t; TT^rpav Tvi'; ^ucc£?oij; ambiget nemo eorum qui in cognitiouem
exeivvi; viyp.£Vcov atp£C£co; ap.ipiyvoy^ceifiv. impiae illius haereseos venerunt.

II.

Et oe ^.71 et? TrpouTTTOV d^jaf.ayyvzia^ e^co- Nisi enim in apertam incidisset impu-
XtcOev y.at OpacuTyiTO^^ouy. av ot[j!.at tcov ejc yj^u- dentiam et audaciam, non adeo derisisset

25 cotj TeTopveu[;.c'vcov Xepou€t[x a7r£cy.co'|»£ uou Cherubim ex auro ornatorum fabricam

. TViv TTOtriCtv, ouoe tcov oca e^ u(pavTtx.vii; rijyfi^ neque ex opere textili eorumdem coram Foe-
xaTa Tviv Tralatav cxviv/iv Trpos^eSXviTO* e^ deris veteris arca propositorum. Necesse
ou £0£i otaTVjv X^youcav vo[;.oO£Ctav •
notvi'c£i; igitur erat ex eo quod lex statuerit :
« haec fa-
TaijTa, xal toc c£oac[j,ia toij XptcToij £t/CO- « cies, » veneranda? Christi imagines dilige-
30 vtcfxaTa CT£py£iv , xai t^ XptcTiavwv £T;o'[jt£- rentur,obtineretque cultus, perpetuaChris-
 CO^TRA EISKBIUM, 453
^ /

vov Tzxzx^omi 'iJJi-a'', t-?,; a>tatpou ^s xal lianorum Iraditionc continuatus , ab in-
ctTOTVou (piXovsix.ia; £uO'j; aTTO-aJscOai. Ei vap commoda autom slultaque iuvidia iliico su-
i^ia TO' Ou ro'.-/i'(Jet;, a-cudo/.civ e-^s». aoo- pcrscdcrctur? Si cuim pcr liicc : « Tu noa
[noUn^xi Xci^TOv, TTO^.Xo) p.aXXov ^ia to''
" facics, " ncccssc fuit vetarc nc ulla fieret
similitudo Chrisli, quautomagis pcr istud:
5 noi-/;'J£i;, cjvaivsiv i/frv stjcovt^ecOxi- xal to
« facics, » oportuit commcndari imagines;
£1/40; 0'jt<o; e/si •
cuvrx.e o' av , w; twv
idcoque cvidcusct conscntaneum esf,siquid
-apa TOi; aOeoi; Oco'r/;To; £/o'vt(ov u77o'Xyi'J/iv
umquam, Deo prohiberi, nc abimpiis fiat
a
XTiTaaTtov a-ooa<jx£'. 0£o; -oietv tt.v 6ao«o-
crcaturarum locum J)ei habentium simili-
c.v. Ai' a'jTtov yap ol avo'v;TOi t7, ^aiaovix,-^
tudo co quod pcr eas insipientcsindaenio-
;

10 £;a77a'TYi u--/f'yovTO. Toiv ^e w; £yyuTaTw y.al num fallaeias iuduccbantur. Eorum \cro qui
irepl 0£ov i^ipuy.evtov evTe^XXeTai yivedOai xry Dco proxime accedunt, ac circum illum con-
ojxoiwciv, (o'JT£ /.al Tor; 6771 "^r.q /.xtx ti youv sistunt, maudat ipse dcscribi similitudinera,
STreyv(o>to'c'.0£OV a7:y;/-/;aaTa( I ) xal UL<.y/r,uoi.-^ ut mortalibus Dcum aliquantisper agnosccu-
Tiva Twv iJ7T£poupavi(ov ^tay.o'ca(ov ey.7Tp£77£iv tibus quiTdam supercoeleslium ordinum
15 ii; o av £'.•/) T'.u.ra xai ayia, o £X.£'.0£v £7:a- imago rcsultans ct imitatio lucescat. Quae
yeXXoy.evo; *^'v(ocO-/;';ccOa'. tcov oX(ov 0£o; di- vcro quam sauclae siut ac \cnerabiles, ipse
per haec anuunliatus Deus, ut cognoscatur
^ac/.sTO)* Ta'JT-/i (/.ev o'Jv, e^reioyi ^i^iocOai t-/)v
universorum conditor, praccipiat. Proiude
TO'j 0£Ou do'^av eT6'p(o aO£y.'.TOV, xal Ta; 0£ia;
quouiam ucfas est Dei gloriam alteri dare,
ap£Ta; toi; yTwU^TTOi; e/Cvey.^cOai aO^ojTaTOV •

etiam divinas virtutcs ullas signis fabrefa-

20 -r 0'j ya'p £CTiv, 0'j"/. ecTiv o; £v vecpE^Xai; T(o
ctis assignare impiissimum est : « Non est
-r Kupuo ic(oO-/fceTai, '/i ev utoi; 0£O'j ov.oko- " euim, non cst ullus qui in nubibus aequa-
-r 0-/i'c£Tat (2), -r (o; ttou Ta 77po(p-/iTt/.a eV.^t- « bitur Domino, aut in filiis hominum
oa'cx£t >.o'yia , T(o TraaTTav U7w£pav(p>ctcp.£v/;v « Deo similis crit, » uti enarrant alicubi
eivai xat 7TavT(ov £;-/;pr,cOat t-/;v a7To'ppv;Tov eloquia Prophetica, co quod in excelsis al-
25 5tai 'j77epouctov ^uctv. Tot'; ap/atOTe'pot; ^ioc tissima est, ct cunctis sublimior substantia

Mt«)Ce'(o; OecTTiJ^eTaf ineffabilis ac supersubstantialis. Antiquis

pcr Moysen mandatum est :

IJI.

-r Ey(o(3) et|;.t R'Jpto; 6 0£o'; cou, 6 e^aya- « Kgo sum Dominus Deus tuus ,
qui
-r foi'^ C£ e/. yy;; AiyJTTTOu, e^ ot-/cou ^o'jXeta;. « eduxi te de terra yEgypti, de domo servi-
-r 0'J>^ lcovTat cot Oeoi £T£pot TrXr.v £(;,ou. « tutis. Non erunt me.
libi dii alii praeter

30 -r Ou rofflcet; ceauTto eidwXov, ou^e —ct^izrjq « Non facies tibi idolum, nec cujusquam
-r 6pt.oi(ou,a oca ev t^o cjpavio av(o, xal oca n similitudiuem corum quaecumquc sunt
,

-r ev zr, yr, y.aT(o , /,ai oca ev toT; u^actv « in ca3lo sursum, et quaecumquc sunt in

-f u7roxaT(OT?,;y7;;^ 0'j rpocxuv/icei;, rA^ky.ri « aquis sublus terram nou adorabis ea, ;

-r XaTpe-jcet; auToi';. -r Kai p,-/iv -/cai £Tc'p(oOf « nequecoles. »

S5 -r $'jXa^£cOc c^^i^pa TaT; ij/u/ai'; 'jl/.wv OTt Atqui ctiam alibi : « Et custodietis valde
-r ou/C £ifi£T£ 7Tav 6aot'(oy,'/ ev t-^ -/ii/eoa r, « animas quoniam non vidistis
vestras,
-T £Xa'X"/;ce K'Jpto; T065 'Jaa; ev \oicr,^ t^o K similitudincm in die qua loquutus est
-r opet, 6/4 (7.e'cou tou 7T'jpo';^ u.r, oi^^oy.r.nr^-ze « Dominus ad vos iu Choreb in montc, ,

(1) 'Airr,/r,!J.aTa. Ilajc Niccplioro plaf<?nt, quac scmcl TYJ; i5ia; !pua£w; aYaOwv 6 0co; evcTUTtoxie... Ta |jLi|Jiri(j.aTa,

iterumquc rcposuit, uti infra |)n''. -409. Maxinic dc- olov Tivi y.Tipov (7yr)ixaTt •('i.Mvr,^ npOTVJTttiXTa;. — (2) 'IdO)-
sumta e Nysseni Oral. vi. opp. t. 1. p. 8I0. d. Tuiv y*? Or,(T£Tai. A, D. Ps. Lxxxvm. 7. — (5) 'liyw- Ex. ix, 2.
 454 NICEPHORI ANTIRRHETICA.

-r xal iT0ivf(7ViTo -JJMV auToT? yXuTrxov daotoj;^.a « de medio ignis, ne feceritis iniquitatem,

-r Kai Tracrav siV.ova. Kal p//i avag}.st|>a? a? n et non faciatis vobis ipsis sculptilem si-

-r Tov oOpavov , xai i^tov tov 7i>>iov y.vX Tviv « militudinem et omnemimaginem... Etne
-f celyfvvjv xal tou? acTepa;, xal •navTa tov « suspiciens in coilum , et \idens solem et
5 V xoaaov toO oupavou, xal uXav/iOeK;, Trpocry-u- « iunani et stellas et omnem ornalum coeli,

-r vr'(7yii; auTot'i; y.al T^aTpeuGvi? auToT? (i). -f « adores ea errore deceptus, et servias iliis.

TauTa piv otou evsxev XeyeTat «pavepov. T-/iv Quorsumtalia edicta fuerint nemo non
yap uo'v6) Tto 0ew 7rpoci-/f)tou(>av >;arpe''av Te videt. Debita scilicet uni Deo adoratio
y,od 7:pocx.uvvi(7tv (XTreipyei Tvi x,Tiaet, 77po(7(pe'- et cultus ne creaturae exhibeatur inter-
10 pecOat, xaOaipvfGetv ^e auToti; y.ai twv eOvwv dicit ;
jubetque ab illis auferri gentium
;vpo(7TeTay-Tai Ta oe^^xapLaTa' eirel oTt ye simulacra. Ouod enim non omnino vetavit
7Too(7xuvet(70ai ou TwavTvi xexwluy.c yeipoTTOtviTa, adorari opera manuum , ostendent quae ad
Ta x,aTa t-/]V TraXai gx.viv/;v ovi'XwGef Tcpo? veterem arcam spectant; quam intuens
yap auTViv 7r(X$ 6 Xao? opwv Trpocexuvef et- omnis populus adorabat quaeque referebat ;

15 xova ^e Twv oupaviwv e(pepe x,al Tvji; XTtc^ew;, ccelestium rerum et creationis imaginem
71? 6 TUTTO*; Tw tepo(pavT"/i Trpo; 0£ou Trapa- cujus exemplar vati a Deo ostensum erat;

^e^etxTai , xai twv ct^uau.oixm ttic, aXrfieiac, quoe demum easdem babebat mysteriorum
ilyi Toc (yujJt^oXa, veritatis figuras.

IV.

ATrep dvj xai auTa e^ uXvi; TCe770ivi[j.eva Haec autem de materia facta erant, atque
20 Trpo(7Xuv/iT(z Te viv x(XVTa xat (xyta. OTroTa ^e venerationi proposita et sancta fuere; qua-
xal oca 'n 2oXo[7.wvto; co(pia xat ^uvacTTCta lia autem et qusecumque effecerit Salomonis
E^etpyacTTat , xat aTrep 6 ireptcovujy.o; exervo; sapientia et potentia; paritcr et quaecum-
queceleberrimum iilud templum contineret
et^e vao; twv acw[;.aTwv p.oppwp.aTa, toi?
spiritalium rerum simulacra cuivis ea di- ,
pouXop-evot; rpiXo7ro'vw; et;epeuvav Trap-/ico[j^£v,
ligenter scrutari volcnti eo lubentius per-
25 ertet xai >i[.'-tv XcTrTO^Tepov ev eTe'pot; irept tou-
miltemus, quod ipsi nos paulo subtilius dis-
Twv ^tetXviTrTat. IIpo; ^e' ye y.at ota tw Oe-
seruimus. Praeterea quse sanctus vir Eze-
C7re(7iw Ie'(£yi-/iX wTTTai y-cd X£ypvi[;,(XTtcTat,
Scripturae diviuae
chiel vidit ac enarravit,
Ta GeoTrapa^i^^oTa oiaca(pet Xrjyia (2). KaTa manifesto declarant. Etenim secundum pa-
Te yap tou; TOtyou; xuxXw tou otaypapo- rietes in circuitu templi, quod ipsi descri-
30 {xevou xal 7rapaoetxvu[;.evou vew xat Ta Ovipw- ptum monstratumque est, caelata signa
[t.UTCi X£pouSt[A -/iv Ta yeyXu[/[7.£va xai cpoi- cherubinaea et palmae erant; qua3 quidem
Vf/.£(;* a ^vi xaTa Ta; a<\iz\i^ei<; exetva; o^j^eti; ad vatis oculos falli nescios condita fuerunt

eT£TU7rwTo Te x.at 7rpotCTo'pviTO, ev ot; xai «zyia ac depicta, in quibus et Sancta sanctorum;

aytwv. Kat 7rX*/ipvi ^o^vii; Kupiou tov oiy.ov

domum autem Domini gloria impletam
aspiciebat , ubi etiam pronus in faciem ce-
ssTeOeaTai (3), ot£ xai 7rpviv/i; £X£tO£v y.ocri-
cidit; et audiit exacerbanti domui Israel
TrtTCT£V •
vixouev Te Trpo; tov TrapaTrtxpatvovTa
gravius imperari, ut illico supersederet ab
olx.ov Tou tcpaviX ep.SptOecTepov aTrotpaivecOat
impietatibus suis et ab omnibus transgres-
c?TroX-/iyeiv euOu? twv (xvo[;.iwv auTwv xai twv
sionibus, quibus testamentum Domiui de-
oca Tviv otaOvix"/iv Kuptou Trapa^atvovTec; e^e-

(!) AOtoT;, Deuter. xv, 17. — (2) Aoyia. Ezech. xli, 18. — (3) TeSeaTai. Ib. xuii, 4-5.
 COMRA EUSEBllM. 455
€-^Xoi)V Ta ayia, xxOaTTsp d-/i )tai vCv ocwv.cv spicientes, sancla ejiis contaniinahant ; co-
Trapa tcov avoaouvTOJV ttijcco^tsoov y.al ^i^rr deni niodo ([iio eli.im nunc sacra iinpic
Xo'JVT<ov Ta Ttov ayiwv £x.£!!vcov ayuoTEpa aOsco; conculcari Aidemus ab iis qui acerjjius in-
T£AO'j;x£va. Ap' oOv, iva toi"; a-jToi"; ejCiivco
saniunt, cl sancliora quam illa Saiicta Sanc-
lorum prolanant. IVumquid , ut ipsius
5
y pr^acoy.ai Xoyoi? , TaijTa [jlovov ^XaOfi tov
scrmonihus ulamur, Iktc solum sapienlissi-
GO<p(oTaTov, Y) /cal ETspa TzKtXnioi. ^'.aTV£<p£uy£v
mum latuerunt Eusebium, aut alia ctiam
avayvcocjAaTa Trpo? tov auTOv <jxoto'v t£ /.al
multa pra^lerieruntloca, qua^ finem eumdem
Xoyov £pyoacva /.al tv.v i/.£ivo'j Optau.S£'j'ci
eamdeinqiie rem spectant, ipsiusque insa-
TTapaippocovy.v ; x.tvduvsusi yap tw ovti XeXvi- niam ducunt in triumphum? Etenim vi-
10 Ofivai sx.sTva ^v;, a-sp Tract toT; sOeXougiv detur ignorasse ea quae quibuslihet vo-
£X^a£>,£Tav xal ^eovtcos |;.£Tay£iO''i^£cOa'. , £'!; lentibus mcditari,et, ut oportct, tractare
rpourTOV y.al Ej^.oavv; TTpoxsiTai. RaOa'TC£o iii promptu etad manus ponuntur.
sunt,
yap a77£''py;Tai tx-/i ttoi^Vv toi"; i^ I(7pa-/iX twv Quemadmodum enim vctatur Israelilis, ne
xaTa Tr.v jct^.tiv 6|y.o''co(ji.a, tco £i!; XaTp£'!av t£ fiat simulacrum rerum creatarum, co quod

isx.al 7:pocx'Jvv)(7iv tco aXXoTpico y.ai TTOvnpco

adorationis causaetsummi servilii, extraneo

ctvaTiOsGOat, teOeg— '.TTai

ac maligno talia erigantur, deinde iisdcm
^£ \j.z'zol TauTa Ta
in legibus sancitum est facienda esse taher-
y.aTa Tr,v Gxrvr,v TwOir.O/ascOai , a 7706; ^o'cri;
naculi ornamcnla qua; sane ad gloriam
:

y.al TijJ.-^; to'j voji.oO£TOuvTO; 0£ou xai co;

et honorem legislatoris Dei et tamquam ipsi
0'lx.£ia x.aT£G/.£ua';^£TO •
0'JTco ^yfTCOu TO?; au-
propria parabanlur; sic eisdem etiam alihi
20 ToT; x.al £T£'pcoOi v^voy.oOsTriTO co; £v TOi;
ut quum vetera ac sacra
,
eratedictum ,

Upor; y.al TwaXaioT'; vo[;.o'.; 01 £VTuyyavovT£; mandala legerent, scirent tam nefas esse
£rGOVTa'. a \j/r, yori ttouiv co; aXXo'Tpia (xri facere qua^ nonoportuit, uti extranea, quam
TTOiviTEOV, a o£ cb; oixei^a ©cco xal ol; £'jap£- esse facienda qna.'cumque vero Deo conve-
CTriTai 770ir,T£'a £iva'.. niant ac beneplacita sint.

25 r£'ypa77Tai (l) TO''vUV £V tco AsutTf/.co •

Scriplum est igitur in Levitico : « Non
-r Ou 7ro'.riG£T£ u^Xv auTor; y£ipo77oi'r,Ta ,
« facietis vobis ipsis manufacta , neque
-r rj'jf)e yXu77Ta. Ou6£ cvr^ry a.vot.QTrim'xz « sculptilia ; neque titulum erigctis vobis,

-r •J(J'.lV, 0U^£ XlOoV G/407TOV Cr/;G£T£ £V T-^ « neque lapidem signum ponetis in terra
-r yvi uiy-cov 7rpoG/.'Jv7iGai auTco *
syw yap £t|/,i « adorandum illum Ego enim
vestra ad :

30 -^ K'jpio; 6 0£o; uy.cov- -r OcaTS ola vov-oOfiTst « sum Dominus Dcus vester. A^^idetis quoe- »

0£o; , Tco'^; £'!'icoXix,cov G£^aG[/.a'TOJV tov nam Deus sanxerit circa idolorum simula-
toic6Tr,v £^£''pycov Xao'v •
a ^y) avaXoyov tco •
cra, ut ah illis populum arceret suum ea ;

-r ou 770'.r'G£t; TravTo; 6[J!.otco[/a. -r Tt ^£ prorsus consentanca sunt hisce : « Non

TTOt^tV £yp-C> TWV 7T£p'. Qzh^i ViV/.ZV TTaXlV facies cujuscumquc similitudincm. »

35a/.ou£'.v £;£GTf ^taT£Ta/.Tat yap £v Tri pt§Xo) Scd quid faciendum crat Deo haud alie-
Tou A£UT£povot;.''ou (2) Tota^£- -r EGTat 71 av num, permc licct audias : ha3c enim san-
-r 'h^i^'^ oi%^jr~z Tov iopc^av/;v £'!; Ty.v y?;v cita sunt in libro Deuteronomii : « Erit
•f ry K'jpto; 6 0£o; ^t^iojGt Got, xal GTvfG^t; « quacumque Jordanem, in
dic transieritis
f G£auTo> o'j'o XtOou; fy.£yaXou; , /.al /.ovta'Gct; « terram quam Dominus Deus dat tibi, ct
-r auTou; /.ovta, xai ypat|;£t; etti tcov XiOcov « statucs tibi ipsi duos lapides magnos, ct
-r 77a'vTa; to'j; Xoyou; tou vo'[J.ou to'jtou, cb; < l.cvigabis cos calce, et scribes super lapi-

(1) rsYpaTiTai. Lcvil. xxvi , 1 . — (2) A£'JT£fovoii.io\j. xxvii ,4,2.

 456 NICEPHORI ANTmHHETICA.

V av c>\agYiTe tov lop^av/iv. -f EtTa Ppa/u « des hos omnia verba legis hujus, post-

UGTSpOV-r Xal 0'//-0§0[Jt.'/l'(7ST£ S/CSl Ou(7iacT-/i- «'quam transieritis Jordanem. » Et iterum

-r piov £X T^iOwv, ou)', £7vi^a>.£t'i; auTOi"!; ci- post pauca : « Et aedificabis ibi altare ex
-r ^vioov, AtGou? dXo/.Xvipou? (i) oiy.oooavi(j£t?, « lapidibus; non immittes in eis ferrum.
5 -r To Gu(jtaGT7]'piov Kupuo TCO 0£CO GOU, xal « Lapides integros aedificabis altare Domino
-r (xvot(7£t? £tt' auTw (a) Ta 6Xo>cauTcoj;,aTa
Deo tuo,
« et offeres super illud holocau-
•f Kupuo Tco 0£co (70U (3)-/,alGu(j£i;£X-£tOuGtav
« slomata Domino Deo tuo. » Et post hgec
-r (Tcor/iptou. -r Kal p,£Ta TauTa £ti* -rKal
insuper : « Et scribes super lapides istos
-r ypa^f^^i? £xl twv >.iGcov toutcov TravTa tov
« omuem hanc legem manifeslo valde. »
10 -f vo'(y.ov TOUTOV ca(pco5 (j^O(ipa. -r TauTa
Haec porro quantum arcae faciendae prae-
(b? Tco 7iroi£t(jGai T71V G/tviv/iv axoT^ouGov ti?
cepto consentanea sint, quis diffitebitur?
^ta|A(ptSaXoi; Il^pi ^g tcov £V toi'; £'Gv£Gi cs.-

Saa[;,aTcov (4)7rpo(7T£TaxTaf -r Trpo^Gfi/E c£au- At de gentilium simulacris haec ordinata

-r Tco [i.-/]t:oxz .^taGvi ^taG-/i>'.viv TOt; £y>caGvi- fuere : « Attende tibi ne quando ponas tes-

15 -r p,£vot; £7rt tvi; yvi; ei; viv cu £t(7Trop£u-/i £t? « tamentum iis qui sedent super terram, in
-r auTvfv -r >cat otou ^vi ycH^i-^j -r [a-/]'tvots « quam iugredieris in eam. « Et cujus rei
-r yEvviTat 7vpo'cr5tO[j(.[xa sv u[;,iv. Tou? Pco[/.ou? intuitu? « Nequando fiat offendiculum in
r auTwv /.a.bikziTZ ' xat tsc? (7T-/iXa? auTcov « vobis, aras eorum destruelis, et statuas
-f auvTptt]^£T£, /cat Ta a>.G-/i auTcov iy.y,6^txe , « eorum conleretis, et lucos eorum excidetis,
20 -f y,at Ta yXuTVTa tcov Gscov auTwv xaTa/cau-
« sculptilia deorum eorum comburetis in
-r <7£T£ TTupt. Ou yap [>.•/) TvpoGXUvriaviTS Geco
« igne. Non enim adorabitis deos alienos :

-r £T£pcp. O yap Rupto? 6 0£o? ^rfkbnov

« Dominus enim Deus, zelans nomen; Deus
f 0V0[/.a , 6 0£Oi; "/.at (^V1>vCOT'o'? £GTf p,v{7T0T£

G^cov auTcov. xat Gu-

« zelalor cst. Ne forte fornicentur post
-f £)C7ropv£u'Gou(7t o^utGco

25 -f CJOUGt TOt? G£Ot; aOTCJV (S) Xat XaXfiGOUGt

« deoseorum, eteis sacrificent,etvocentte,
,

-f C£, 5tai (pay/ii; twv GuGtwv auTcov. -r « et comedas de sacrificiis eorum. »

CAPUT LIV.

OTt iviGou; 6 Tou Nauvi li^ioxx; U Tou lop^tzvou GT-/iXa? av£Gvi/t£v.

Quod Josue filius Nave lapides de Jordane in titulos erexit.

AW y£ Tou Nauv) 77ai? tGaptGp.ou? tcov Sed et filius Nave juxta numerum tri-

(pu>.cov >^t'Gou(; y.aTa t-/iv tou lop^avou ^ta^a- buum, ad Jordanis transitum, abelectis ex

Gtv Tou? ey. Tcov (pu>^cov (a7uoX£y.Tou; aip£tv y.z-

tribubus lapides erigi jubet, non eo sane

30 >.£U£Tat
animo ut aversandi, aut sinehonore essent;
\6j , ouj(_ cb; (p£ux,Tatou? VI aG-/i[/,ou; ,
sed utinsigni memoriae inservirent. « In si-
aXka. xai Xtav £TutGvi[;.ou(; •
-f £ii; gvi[7,£Tov yocp ,
« gnuraenim, inquit, stabuntfuturisposthac
-f (pvict, GTriGOVTai Tat; [j!,£T£'7r£tTa y£V£ati; •
-r
« generationibus, » quasi angelos diceres et
ot(Z TtV£; (xyy£\oi xai */f/ipu)t£(; tcov Gstcov T£pa-
praecones divina testaturos prodigia ..ic

GTtCOV Xat [A£ya>.£tCOV >taTaGT*/lGo'[J,£VOl. Eco >.£-

magnalia. Omitto etiam nunc referre Moysi
35 yctv Ta vuv OTt '/.at Mcoc-7i(; auTCK; XtGtva? -KkoiAai; ipsi mandatum fuisse, ut lapideas tabulas
Xa^£U£tV Vo'p!.OV 0£OU d£^0[;,£'va; 77pOGT(ZTT£Tat poliret, Dei legem exccpturas (quae quam
((1)5 o' ouv Ttixtat, /.ai [X£G' ota; ^d%'fiq, Tt ypv; venerabiles fuerint et quanta in gloria,

(1) AiQoi; 6).ox).r,poi; B, C. —(2) AOtoc A. — (3) Soy Exod. xxxiv, 12; Deuter. vii,12; vn,2, 5. (5) Autwv. —
huc usfiue B , C , in loco aclduclo. — (4) IsgaijaaTwv. Caetera desuntin B, C. —
(G) KsXeviiat, Jos. iv.
 COMRA EISEBIIM. 157

Xeyetv; evOa x.«l /taTa?e?r,-/.c'vai tov Kuoiov, quid opiis est cdisseram? lllic ncmpc dc-
riTi; 770 Te eGTi Ocou /.a-a^aGi; , >.e'ycTai. E^ scciidissc Dominiim refcrtiir, ct qualis
(bv xal To ]Vlco(je'co; do^aCsTai t:oo'c(o-ov, (o; fiicrit isto J)ci dcsccnsus. Kxiiidc ctiam
{/./loe TCpo<7'-Tov XoiTTOV TOi; opcoGi Yivo't/.evov)* ]\Iovsis facics adco resplcnduit, ut plebs
5 e!p' (ov ^r, xai evTUTro-jicrOai Z'h'. aTtep 67:1 TaT";
Ccctcra oculis sustincre non valeret); qui-

7r>va;l Tai; TrpoTepai; eyeypaTTTO

biis iuscribi jussum est quae primis in
, OTTorai (^r,
tabulis cxarata fucrant, qualcscumque tan-
e/csfva'. •jTrroyov ai ttoo; t(o ooei cyediaGOjr^ja'.
dcm ill;c fucrint in montc dolatue ac divino
xal 6ei'(o da>4T'JX(p ypaoo'y.evat. A; {7.r, a^iov
digiloscripta' quibusqnumaccipicudis mi-
:

eivai Xa^DV Trapavoy.oOvTa xal 7wa'ooivov uTzrjSi-

nus dignum cssc popuium piicvaricatorem
10 ^a^rOa'. /.oiva; 6 voaoOe^Tr; Vctocov a770ooi'i;a;
,
ct tcmulcntum slaluissct lcgislator eas de ,

cuve'Tpi'|ev. AXXa 6-/i xal 0'j'7ta'7T*/i'ptov i/. yr; manibus projiciens contrivit. Sed et altare
Te )cai >.iO(ov aTu,-/i'T(ov tco 0etp TCOiyiOrcccOai de terra et lapidibus non sectis a Deo man-
e77iTe'Tpa77Tai, eo' (o ava©e'pciv Ta 6\oy,auT(6- datum estpcrfici, in quo offcrenda csse ho-
[xaTa evou.t^eTO. locausta statutum est.

CAPUT LV.
OTt Hcaia; GTrfXviv eceaOai tco Kup''(p ev T(p otX(>) auToO' 77poXe'yei.

Quod Isaias tiluhim Deoinejus domo erigendum esse prxdixil.

*^ Tt ^e 6 {/.e'ya; Hcaia; (i) (/.eya"Xo<p(6v(o; ev Quid autem est quod Isaias ille magnus,
77veui/.aTt rpoavajcexpaye- -r Tri' •oae'pa ey.etvvi
suaptc mngna \occ in spiritu propbclico

Kupuo At-
clamavit : « Die illa erit altare Domino in
T- ecTat OuctacTvfptov t(o ev -/(opa
« tcrrai-Egypti, ettitulusad tcrmiuum ejus
-r yu77Ti(ov •
•/,at <7T-/iX^/i 77po; to optov auT-?,;
" Domino. » Igitur bisce omnibus innui-
-r Ttp Kup'^(p.-r Ou-/C0'jv v/. T.OL-ntxiv —y.^inzy- tur, iis qui mente firmiori invaluere, neque
20 T«t, (b; T0'j; Tov voOv epp(oae'vou; [jf/fTe T^avra esseoraittcndasimpliciter, nequcaccipienda
Ta vevoaoOeTYiae^va 77epi Ttov TotouTfov a^tXto; quaecumque de bujusmodi rebus in lege
sancita suut. Nec eniin atro calculo omnia,
a77O77e'a77e(j0at, (/.•/i'Te 77avTa T^poctecOai. 0'jtc
nec omnia albo sunt notauda qualia vero :

yao 7;a'vTa •/.aTayvto(JTe'a, ouTe 77avTa TtLf/iTea^

sint,et qua de causa, nemo non videt. Sed
aXXa ^rXov aTiva, xai (o^^ eve^/.ev. Dapa ^e ye
apud bunc ingeniosissimum bomincm, qui,
25 T0'jT(p ^r, Ttp ayav cuveTto "Ky.vzcc cuy^eovTt prout lubct, cuncta miscet neque sacrurn ,

(5); cpt^Xov auTtp, ToO ayiou to ^i^yrX^j-) ou ^tto- a profano, ncqiic munduin ab immundose-
piCTai 0'j^e ToO /taOapoO t6 a-/.aOapTov. ccruitur.

CAPUT LYI.

OTt Iay.(loS 6 77aTptapy/i; CT^/JXriV ecT*/icev.

Quod Jacob patriarcha tiluhim fecit.

IIw; ^e ^-/i auTov (/.o'vov Ta x.aTa ^v/ Qui fit aulem ut illum unumlatcant, qua?
77aTptap-/-/;v ia^/.tb§ eXaOev, o'jtoj; evi^^/iXa x.at Jacobuni spectant palriarcbam. ea quum
*
^*'
e/.77UCTa xact Tu-^avovTa J
yeypa77Tat yap sint omnibus nota ac divulgata ? Scriptum
-r E^-?,XOev (2) Ia'/Ctb€ a776 toO (ppc'aTo; tou cst enim « Exiit Jacob a putco juramenti,
:

•r op-/Cou -/.ai e77ope'J0-/i ei; Xapa'v. Kat a77-/iv- << et piofeclus est in Cbaran. Et occurrit

-r T-/ice T(>77(p, xat e/40ty./iO-/] i/.eX' e^iu yap 6 « loco, et dorraivit ibi : occiderat enim soL

(1) 'Hffata;. XIX, 19,— (2) •E^f.XOev. Gen. xxvui, 10-12, 16-19.
 458 NICEPHORI ANTIERHETICA.
-r vi)tio?. Kat tka^t^i «tto twv XiOwv tou to- « Et sumsit ex lapidibus loci, et posuit ad
-r :tou, xal eOviy.e xpoi; y-ecpaXyi? auTOu, /.ai « caput suum, et dormivit in loco isto, et
-r e>coi[7,vfGy] ev tu totvc») e>ceivtp , xal evuTTVia- « somniavit. « Postbaec de ostensa scala
Ta T"4? o^pGeiicvi? y.Xi(xa/.o;
sermo est, et de angebs, et de incumbente
-f gOt). -f Effl' ot?
Deo, ac promittente possidendam esse ter-
5 xal Twv d^^yi^koi^j •/,y.\ tou eTt£(7T'/jpty[xevou
ram , demum de seminis benedictioue.
0£ou, ai TS STrayyeT^tat Tvi? xaTaGyecew; tvi?
« Tum surrexit Jacob de somno suo, et
yr^c, , y.ai ai tou CTCpaaTo; euT^oyiat. -f Etra
« dixit : quia est Dominus in loco boc, ego
-r e^viyepGrj lax.wS ex. tou utvVOU auTou, xai
« vero nesciebam. » Et limuit et dixil :

-f eixev oTt E(7Tt Kupto; ev tco toxw toutco, « Quam terribilis est locus bic : non est hic
10 -f eycb oe ouy. -^'cietv. Kai e©oSviOvi , y,at etTiev. « aliud nisi domus Dei , et bfec porta coeli.
f iM ^oSepog 6 To'7iO? ouTo; (i) ! Ou>c eaTt « Et surrcxit Jacob mane, etsumsit lapidem,
-f TOuTo aXV v) oty.o; 0eou, xat auxvi -fi uuXvi « quem supposuerat ad caput suum, et ibi
Tou oupavou. Kat aveaT'/] lay.co^ to irpoyt « statuit illum in titulum, et superfudit
xat eXaSe tov XiOov ov UTueOvixev e^cei Trpo? « oleum in cacumenejus, et vocavit nomen
15 -f xe^aV/i? auTOu , y.ai ecrvicjev auTOV (jT-/iX*/iv,
« loci illius : Domus Dei. » Quibus post
>tat e7re'yeev eXaiov eTTt to (/.y.oov auTrj?, y.at pauca subditur : « Et lapis iste quem statui

ejcaXece t6 ovop.a tou to'77ou exeivou otxo?

« titulum, erit mibi domus Dei. » Num igi-
tur baecDeus reprobavit, uti Eusebio visum
-f 0eou.-f Ot? eTiayet {/.eTa ppaj^^ea '
-f x,at 6
est?Minime. Quin immo eadem grata ba-
XtOoi; ouTo; ov e(JTV](7a <7T"/iV/iv,£(7Tat p^oi otjco;
bet et accepta nec dubitandum ex iis quae ;

20 -f 0eou. -f TtouvJ (XTvayopeuet TauTaOeo;, cb;

« Vidienim, inquit,
post eadem loquitur :

Eu(7£Stco oo)cet'; ouoa[/.co;, (xXXa Kai 7wpO(7teTat,

« quaecumque tibi Laban fecit; Ego sum

xat (X7rO(3e'jreTat •
)cat or^kov e^ cov auTco |AeTa « Deus qui apparui tibi in loco Dei, ubi

TauTK -/pvi|7.aTt(£f -f Ecopaxa yap (2), ^vi(7tv, « unxisti mibi titulum, et vovisti mihi vo-
-f o(ja <70t Aa^av Troteu Eyco £ip,i 6 0e6? 6 « tum. »

25 -f ocpOet; Got 2V To'7vco 0eou , ou viXeti|^a<; [;.ot Post baec audiamus quid, inter nostros
-f ey.et (7TviXviv, y.ai vju^co [y.ot £U)(_viv. -f doctores sacros, magnus Gregorius ait
IIp6; Tau-a tcov y.aO' y/|xa? lepoptucjTcov 6 « Jacob autem sublimem quamdam sca-
[J.iyaq Ti <pvi(7t rpviyo'pto? (3)
» lamconspicatus cst, angelosqueascendeu-
;
« tes, ac coUimnam haud sine mysterio ere-
-f laJccoS ^e y.XtiJLaxa [/.ev u(J^viX-/iv e^pavTacjOvi
« xit lapidem salutis nostree
(fortasse ut
30 -f Ttva , xat (zyye^Xcov clvo^o^ , y.at CT-Aviv
« causa unctum signiiicaret), atque in ejus
•f aXctcpet (y,u(7Tty,co(; ('t(7co; iva tidv uTrep vii;.cov
« quem conspexerat honorem, loco cuidam
•f aXet^pOevTa XtOov 7vaoa^viXw(7-/i) , xai etoo?
« Eacies Dei cognomentum imposuit. Et >-

-f 0£ou To'7rco Ttvt 7rpoG'/iyopiav oto(o(7tv zlc,

ibidem hujusce rei commen-
quae sunt aliae
-f Tt[/.riV Tou oipOsvTO?. -f Kat oiXka ogu eyxco- dationes.
35 (xta evTauOa ^te'^et<7tv ' oDCkk toXc, (zX-/iO£tat; Sed reapse « hic est Deus noster, nec aes-

-f ouTo? (4) 6 0£6i; •/ip.cov, y.ai ou XoytcO-/iG£- « timabitur alius ad eum , » aliquis in
-f Tai eTspo? 7rp6(; auTo'v,-f ev TiveujAaTt twv spiritu sanctorum virorum nobis accla-
Oeo(po'pcov Tt? •/i[/.iv (5) (/.vafflOeyyeTat. EtTa Ta mat. Deinde quid sequilur? « Post baec in

(1) OOTo^deest In A. — (2) Tap. Gcnes. xxxi, 12, Scite additnr ab editore Sanmaurino : « Si lectionem
^5. — C addit in margine tou (ieol6yo\>.
(5) Tp-riyopio;. owo; 0£oO praetuleris, lege Gen. xxviii, 12, 17 , 19.
Contuli hunc locum cum cdit. Maurin. t. p. 509, i
,
Sin alteram eiSo? 0£oO , lege Gen. xxxii , 24, 50. Si
nec nisi unam detexi lectionem in loco insigni varian- aperiendum sit quid hac de re sentiamus, aptior nobis
tem pro editis ol/.o; 0c/jO, codd. nostri omnes habent videtur lectio facies Dei , quia hic prsecipue de visione
;

eIoo^ ©eoO. Ila quinque alii codd. Fatetur Billius in no- Dei disputatur. y> — (4) Outo;. In cod. A nolatur
tis se in priori editione sic verlisse auctoritate codi- 'l£p£[j.ta; : solent enira veteres eo nominc designare
cum, neque hanc lectioncm improbandamjudicat. Sed prophelam Baruch qui nostra habet cap. iii, 06,
in secunda editione prstulit oTxo; ©eoO , domus Dei. 08. — (5) 'H[j.Tv deest in
,

B , G.
 COMRA EUSEBIUM. 459

£^9i? Ttva; -r MeTa TauTa eVi TYii; yr,q o)(pOY:, « terra \isus est et cum liominibus con-
-r xal Tof; avOptoTTOi; cuvavecTpafpr,. -r OOto? ' versatus est.Hic igitur qui sine spccie
»

6 av£iO£o? , 6 avo'[/.oio? , 6 ao'paTo;, o{xoio<; cst, sine similitudine, nec conspici potcst,

xaTa T:a'vTa, "/wpl; aaaoTiai; 7rpo<7).a-

similis uobis per omnia absque peccato,
,
TOf/.iv ,

5 ^wv t6 riU.£T£pov, yeyovev •

w; ^e xal ttxOo; quum spccicm nostram assurasit, faclus
cst. Quin postquajn \isus cst, susccpisse
uxep Tiawv 6 ooOsl; xaTEi-^e^aTo , tcov 0£o>>o-
eum passioncm pro[)tcr nos alius sanctorum
ywv aXXo; rpoavaiw^^ojvr./.s X^ywv -r AvOpto-
Dci valum tcslatur , dicens : « llomo in
-r 7ro? (i) £v 7:\-nyr, oi^J, x,al £i^w; ^£p£iv v.a-
« plaga posilus, et sciens ferre infirmita-
-r Xaxiav. Kal oTi oOto; Ta; aaapTia; r,[^.cov
« tem. El iste peccata nostra portat, et pro
10 -:.
oouvarai, xal
<p£'p£i, x,al 77£pl •/^acov •r,t;.£i;
« nobis dolet, et nos repulavimus eum esse
£XoYKjau.£Oa
'T'
auTov £'.v:<!, £v 7:ov(o I
,
7
•xai ev « in labore, et in plaga sub Deo, et in af-
-r ~)//i'y^ 67:6 0£ou, y,ot.\ £v /.«•/ccoc^i. Auto; « llictione. Ipse autem vulneratus est pro-
-f 6e eTpaujAaTtcOr, 6ia Ta; avojJM'a; 7ip.cov,xal « ptcr peccata nostra, ct infirmatus est pro-

-r [i.e{/.aX,a'/Ci(jTa'. dia Ta; aj/,apTia; •/i[j!,iov. -r « pter iniquitates nostras. »

CAPUT LYII.

6t'. a7:6 Tcov a7wOCToXcov auTwv ecTiv -fi Trapa^ocri; toD eixovt^eaOai t6v Xpi(JTo'v.

Qiiod ex Aposlolis ipsis oritur tradilio Chrislum imagine depingendi.

15 TaijTa 01 (X7:' (xp-y^; aOTo'77Tat xal 67:"/ipeTai HiPC a primordio testes oculati ac mi-
ToG \6yo\} •yev()U£voi rapao£(ic6-/.a(j'.v ou oo*/.-/i'- nistri sermonis tradiderunt fuisse non in ap-
CEi, o'jr)e (pavTac^a c'jv alr.Oeia oz T^eiz^ot.y- parentia aut ludicra visione, sed in veritate
,

{;.aTeuy,£va, xai a'|£uoco; T£T£).£(7[A£Va, xal 01

et effectu peracta, omnique procul dubio
consummata illi, inquam, a quibus pri-
;
TauTr,v TYiv (TcoTrlptov d£;y'[/evoi tou Ao^-you
20 Tcepl Guy/.aTa^ac.v, /.aO' £'.60; ideiypr,.
mum cxccptum est Verbum, quum ad nos
'/ii/.a;
usque desccndit, qua in specie ostensum est
Kal w; [/.exx rr,q dou)<i'x.*^; [J.op<p-7;; (Ji;pOYi Trpoc-
idcirco, quod in servili forma \isum est,
o[/.i'>.-/'Ica; Toi; £7:1 y^; , Ta t£ OaujxaTa t£X£- dum in terra convcrsaretur, ac uti Deus,
(jtoupywv, cb; 0£6;, xal Ta 7:a6^/i u7:o[/.£Vcov,
miracula peregit ct suslinuit passioncs ,

tb; avOpw7:o;, ixvtc7Topo'j[/.£V co<7rep ev yoy-[>.- quatenus homo tam littcris

, quam picluris
25 iJ.xciv, o'jTw ^•/1 "/.al ev 7:'^va^i, touto iraT^e; eum dcscribimus. Hoc pucri a patribusno-
7:apa 7:aT£pwv 7:ap£iX7i(poTe;. ilv Trq euae- stris traditum suscipimus. Horum pictatem
ipsi nos scctantcs, imaginibus sacris curam
•

Seia; [/.£Ta7:oto'j[7.evot , Ta tepa 7:£pt£'7:o[X£v

£t"/tovt''7[j.aTa, '/.at t6 rpo<j-^'/COv c£'Sa; 7:po<7Vc'[xo- impcndimus, et juslo cas prosequimur bo-
nore. Per illas majestalem Dei, qui noslri
if.ev ^C (ov t6 u'io; tou dt'r,|Aa; eauT^v x£V(6-
gratia .semetipsum exinanivit ac bumiliavit,
30 (javTo'; Te •/.ai Ta^^eivcoaavTo; <j{;.oXo-youvT£;
confitentes bymnis cclel)ramus atque doxo-
(y.vu[j.vou[J!.£v Te •/.ai do^aCo[7.ev • y.a'. ouTe to;
logiis. rseque tamen eas \clut deos adoi amus
Oeot; 7:po<7'/Cuvo'j[J'.£v ( a^^aye t^T;; (ZTOTriia;!)
(apageistam insaniam !),nequecumcreatura
0'jT£ T-T; '/.Ticei t6 avr,t/.{;-£'vov 0£(o [;.ovto <7£Sa;
bonorem Dco uni dcbitum communicamus
7:po'7<p£co[/.£v •
7:)//iv yap a'jTOu 0£6v o'j yivto-
J)cum quippe pra?ter ipsum alium nullum ,

35 cY.rju.zw. A'jT(o yap xai <^t' £x.£tvojv T^pocayop.Ev novimus. jpsi cnim bauc pcr imagiucs prav
T-/1V 7:po'7^/.uv/ic7tv , o'j T^/i XTtCct xat T"^ T-?;; stamus adorationcm; non ad crcaturam, ncc
uXti; <7uvTa7:etvouj/.£v Ta7:£tv(>r/;Tt. 0'jxojv at- ad bujusce materiae vilitutem eum demitti-

(1) 'AvOowto;. Is. liii, 3, 4.

 460 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
ayMvio^LiiQot.'^ oi Tfiq iLy.yl-riaiciq xaTvfyopoi y.cd mus. Quapropter pudore suffundanlur ho-
T-fl? a>iviOeta<; ffyxiTzaloi , /.oa t6 xaXov £Trai- stes Ecclesia? ac verilatis adversarii; qui
veiv oux- £i^o't£(; , ou^£ ttjv twv EvavTiwv ota- quod pulchrum est landibusncscientes e.xci-
pere, nec quale iutercedat discriuien diver-
^opav £^ a[7.aO£i«i; /tai aTT£iO£La? £yva)x.£vai
sis in rebus, pra^ imperilia et infidelitate
5 /.aTar^£/o'[;-£voi. TauTa ^.h £v toutoi; xelgOw
dinoscere valent. Sed haec hactenus Ad Eu-
Trpo; ^£ TaE'jC£^iou TraXiv vi(-/.tv iteov. Aiicyu-
sebiuni nobisrevertendum est. Totus est in
c'CC,ZT:ai yap oTt p.vK^E £v tv)' Ey./cXvicria t6
eo quod numquam simile quid in Ecclesia
TOiouTOV fiivai, j7."/fT£ TCap' aXXou tviv paaiXu^a
fuerit, nec a quolibet Regina umquani au-
•
a;cv)/CO£var 6t' o ^victiv
dierit; quamobrcm ait

CAPUT LYIIT.

O Ti Euci^Sio? i<7Top£t TTEpl Tou (Zv^piavTO? XpiGTOu Y,OL<. TV)? alp.oppoouGrj:

Quid Eusebius enarrarit de statua Christi et de Hsemorrhoysa.

I. Eusebius eplstolEC scriptor , cum codem hislo- merito et sapicnte rcdarguendus, — IV. In judaicum
rico non constat. — II. Alia debuit censere dc idolis, impegit scandalum, — V. Iterumriue in errorem de-
alia de sacris imaginibus, — III. Unde vcl a muliercula cidit Docctarum.

10 -T Ouyl ol x.aO^oV/i? Tvi'; oi-/.oup.£VV](; E^wpi- « Nonne per nniversum orbem ejecta et
-r cTai.xal ro'ppco twv Ex.x.Xvicuov Xpi<jTou (i) « procul ab Ecclcsiis Christi amandata sunt
-r 77£(puyac)£UTai toc TOiaijTa 5
p.o'voi(; t£ wJiv « Nobis prae cunclis vetari ejus-
heec talia?
— p.Vi £^£ivai t6 TOloijTOV 7V0l£?V 7Tap(3C TTr^XG'.
« modi aliquid facere ab omnibus clama-
« tur. »
•V P^So^viTai. -r
15
Eo loci praeler rem non erit inquirere an
ZviT£iv (X?iov £VTaijOa , £1 Exetvo? ouTo';
hic idem sitEusebius qui talia dixerit, idem-
£(7Ttv EucE^to; , 6 TauTci t£ Xeycov , xai 6 tvjV
que historiae quae yocatur ecclesiasticae scri-
xaXouij.EV/iv Ey,xXvi(7iacTix,viv icToptav cuvGEt?.
ptor. Si alius est, isli dumtaxat impietas
Et p.£v y(zp £T£po(; outc)? £(jTtv, dciQtia^ auTco imputanda et in Salvatoris incarnationem
[;.o'vov iy/cXviTEOv, xat Tvjv elq t*/iv tou 2coTV]pO(; impudens insultatio; sin autem est idem qui
20 oixovo[;.iav uSptv •
£1 ^£ eiq 6 xax£t xat cb^£ hic et ibi loquitur, nonne jam praeter impie-
(pO£yyo'[j,£VO(; Tuyyav£t , ttco; ouyt 7:p6; t-^ tatem, etiamamentiee acdelirii erit reus, ut
dai^eia. 7rapa7rX-/i^ta? ri^-fi y,a,l 77apavoia; oCkto- qui in suis libris adeo contraria palamosten-
GviTat, cb<; T(XvavTt'a ev Toi'; dauToij X()yoi(; dat.^* Hoc namque loco, ab universo orbe

(X7T:ocpatvo[7.£VO(; ; £VTaO0a yap xaO' 6'Xvi(; tvj?

exulare ac procul ab omnibus Christi eccle-

25 otxou[;.£v/i; i^coptaOat xai

siis cxpelliChrisli sacrasimagines omni ope
7To'ppcj) tcov Ey.x.X-/i-
praecipit ; illic vero enarrat , uti posthaec
C7twv XptdToij ^^^(puya^^EucrOat toc i£pa Toij
exponelur, divinam Christi statuam, quam
XpfJToij £^£t/COvic[/.aTa ^taT£tvo'[Jtevoc , £/C£rcr£
morbo sanata mulier liffimorrhovsa erexit,
"^pa^^^i, cb(; £v ToT; [y.eT(Z TauTa 7:apaT£0vi'-
aliasque simul
ipsum se ocuiis usurpasse;
GETat To'v T£ O^lbv (ZV^ptaVTK TOU Xpt-
(2J ,
Christi imngines, nec non et apostolorum,
30 (jToij, 6v O^paTT^uOer^Ta tou tt^xOou^; at[Ao'p-
VI
dehneamentis servatas fuisse et coloribus
pou; yuvvi (XV£«jTvi'(7aT0, y,a\ o^n TrapaXaSetv depictas. Sic ergo ille veritatem aversatus.

;i) XfiiTxou deest in B, C. — (2) IIapaT£6r,ffexat. Vid. iufra, cap. lxx.

 COMRA EUSEBIUM. 401

£T£pa; TS aO e-lxova; Xci<>Tou, xal [xy.v xal rcctaquc fidci nostropdogmata,semet(lojicit,

Tcov a770CTo'Xtov £v ypacpai; cto^oasva;, ^>.x dehcllatorqiie sui i[)siiis, ducitiir iii triuui-
/ctoy.aTcov icTopri/.fva',. OjTto tt,; a).r/Jc'!a; pliuui. Sic euiiu ab initio Aaferriina usus
)cal T<ov x.aO' ry-a; opOtov ^oy(/.aTtov a::o- crat deei[)iendi [)critia, ut viderclur im[)iis-
5 coaXXoasvo; TTspiTpaTreTai, /cal lauTto (i) aTiro- simam lueresim celare ; indeest quodipsius
[j!.ayo(;.£vo; Opiau.ScJcTai •
oijTto yotp scapy?;; indolcui ad recideudum prtEcipitem ,
pro-
To TTavoupyov E^STrer/idcUTSv, iva 86i-/\ ttiv nam ad erranduin, mutatu facilem olim Pa-
«OctoTaTr.v XavGavEiv arosciv •
£v6£V auToij to truin insignioresdeuuutiaverunt. « Si enim,
~a>.iy.boXov, x.a'. £U77aca'oocov, y.al ca^ito; u.£- "inquiunt, im[)iis non licet impoiiere ma-
10 TaoaXXo'(A£vov, Ttov IlaTeotov ot £T;ioav£'cT£- « num ad sacra ministcria ,
jure incrito-
poi y.y.l rraXat jtaTaypa^pouciv (2). -f Ei ^e « que vetitum ipsi talia agerc, quip[)c lio-

-r aviepo'.; Trpo; Upaiv £pyaci'av iyyeipEiv ou iniui impio, videtur. » Nos igitur ad ca qujK
-f Oci/.iTov, 6'./.a'^to; [7,aXa [/.vi i^^iva', auTw Ta supra sunt, haec reponimus. Si iiiquirentis
-f ToiauTa -0',£lv loc av.aoto a-ooai'v£Tai. -r quidcm Regina} petitio fuisset dc signis ct

15 Hjzer; 0' ouv Trpo; Ta 7rpo'/4£iy,£va TauTa idolis quae gentes venerantur nosmet ille
,

X£'yo{X£v £1 |j.£v TTspl ^ostvtov x.al a Ta eOv/i sui haheret suffragatorcs : hsc enim quai
eidtoXa <j£^ei, ty;; aiTouc-/;; 6 Xo'yo; •/iv, cuvet- autea cxstitere et faclasunt, simul ac ap-
TO^v o-/i'7rou 7:avTto; */tal -^a^t; auTto 7:oor,z'/r I)aruit Salvator, procul duhio amandata
(A£Oa* TauTa yap to Trplv >tal ovTa '/.ai yivo'- fuereac suhlata. Sin autem de iis quoe nobis
20p,£va, £7rioav£VTo; tou Itor^po; , £;t6p'.cTai manifestant Salvatoris incarnationem , ct
(b; aXr.Oto; -/.a'. /,aT-/fpy/;Tat. Et ^£ Trepl Ttov memoriara iiobis proponunt magnae ejus
ea<pavt?^ovTtov •/ijy.tv t/.v 2toT-/{ctov (3) ca'px(o- in horaines charitalis, et ad nos usque de-
civ, y,al aTTsp ei; p.v/fa-/;v r/;; pisyaX-/;; a'jTOu quidem prius non eraiit,
scensionis (qua3
Trept -/laa; <ptXavOpto7:''a; y.at cuyxaTa^aceto; scd poslerius secundum lucarnationcm a
25 £vay£t (^rpdxepov ou/. ovTa , ucTepov ^e Trapa {jdelibus facla sunt), de his, inquam, si

Twv •jre7rtcT£U"/tdTtov xaToc t-/iv Oetav oi/,ovoL;.'^av quarit Regina, quid tunc diccmus, iiisi

ysyovev) atT^t", Tt £pou{;,£v 5 •/) to; orav XaX-^ quod, quum Eusehius falsa loquifur, loqui-
To <{*£udo; EucE^to;, r/, Ttov t(^ttov XaX^i" (4) turde propria sententia?

II.

T-7;; yap twv aX^//Jtov dpOdT'/;To; -/.aTaXa- enim regulae insultans, ut scn-
Veritatis
30 (ov£ud{j.£vo; 7rpd; to f^fic^oyjji.evov , tov Ttov tentiam instrueret suam, eorum quae in
7rpoy.£t(j.£vtov 7:eptTp£7r£t Xdyov (touto yap apertosunt, pervertitrationcm : illud plane

a7raT*/i; t6 i^iov), dvTa

erroris iugeuium cst. Qux igitur Ecclesiae
^•7;; (5) Jtat 10; ^fMis.
sunt, de iis statuit ac si nec in Ecclesia, nec
ev E/./.X^/;c'^a Ta t-^; E/t/,X^/;c''a; ,
{j.r'T£ rap'
umquam a quolibctaudita fuisseut : idcirco
oTououv •/,-/.ouc'j,£'va •/,Yei'Tat •
dtd a^rayoosust
dehisce pelitionem respuit, quasi nulli Iio-
35 T"/iv Trept auTtov at'T-/,ctv, o)^ p.^/^d^ £^£Tva'^Ttva
minum quidquam simile liccat facere;
7rot£tv xt67roT£ •
£7r£i, o-/;ci, rravToOev £'^t6-
qui|)pe ait hauc undecumque ahacta esse ac
ptCTai -/.at 7:e<puyad£UTai. 1/,'.y.if.ciy w ouv missa procul. Inani igilur vcntilationc di-
(oc7rep 7:pd; Ta [j,^/idaato; atr/.Oe^vTa iJ.Tt^k xr, micaiis adversus ca qua.' ncmo ab eo qiia\si-
air/jcet cuaoatvovTa, tov Xdyov 7rXaTTd(j,£vo; vit, ct quae nihilcum pelitioue communc

(1) Tay-ro) B, C. —
(2) KaTaYpaso-jffiv, Cod. A po- lwTr,p;ov aOTou B , C. — (4) 'louoatwv Xa/.ei, ij). — (5\
suit in marginc '.VOavaTto; B, C D, 6 ayio; 'AOava-
; , ToO yap t?,;, ih.

crio;. Sed fruslra contuii omnia Athanasii opp. — (5)

 462 NICEPHORI ANTIRBHETICA.
^iaTiOsTat, y-al to"? k tt,? (y-aTaioV/iTo? twv habebant, fictum sermonem coraponit, et per
y-aTa- inania Yani ratiocinii sophismata Reginae
Xo-^j^icfxwv Trpox6/_£ifi(7;x£Voi; co(pi(7[j,aai

yoviTeusi Triv aiTvicacav. Ersl ouv e-/-eiv/i to roganti fucum facit. lila siquidem quum
7CoOoU[;,eVOV ola TO TiTKTTOV £p'/ip£l(7|;.£V0V £V quod fidei in Christo fundataj
nihil desiderat

5 XplGTW (l) £/0'JCa aiT^r, ^e TTfzXlV 7Vp6? TO consentaneum non sit, hic \ero rursum se
^oxoijv arEKpivaTO, Traliv aTroTu^XtoTT^i irpo;
ad phantasiam refert; rursum a veritale

T-/1V (xX-fl'0£iav , y.v.1 p.iyvuei toc (X[;.i/,Ta xal deductus cseculit', et inconfusa ac inter se

(zxoivwvviTa, xalvato0£ouGuy/iaTaTiO7i(7tv (i>) ahena miscet, Deique templo idola accom-

ei^coXa, x.otvwvtav t£ cpWTi Trpo; cxo^to?, >tal modat, et communionem lucis et tenebra-

10 cu[A(p(6vvi(jtv Xpt^JTOu TTpo? BeT^iap, ougg^ow? rum, Christique cum Belial impium inducit

Bi^toGi '
xal ou ^£^t£ T?i(; pXaG(p-/i[j.ta? t6 consortium. Nec horruit blasphemiae suae
u7i:£poy)cov. Hv yixp at £txo'v£c £t^ TauTov cumulum. Christi enim et BeUal commi-
epyovTai, t6 svTEuOev (3) aTOTTOV cuvayo'[A£vov scentur imagines : penes eum sit quodcum-
£7t' auTw £tvi* (o(T7V£p yao Ta? 7rl£t(jT0V aX- que insipientise hinc colligitur. Nam utille

i5>.-/iX(ov ^t£Gr/iy.uta? ©u(j£t? avo-/iT(o; cuy)(_£t, naturas omnino diversissimas stulte con-

ouT(o<; xai ol; [;.7i^£[xia xotviovta 7:po'(J£(jTt fundit , sic quae nihil inler se commune ha-
(X^taipo'p(o; (4) £1? TauTov 7;£pt(zy£t. bent, permixtim tamen in unura concihat.

III.

Kat Ta [A£V sxeivou V/ip(o§-/l[AaTa TotauTa* Haec ipsius sunt nugamenta ; satis erunt
d^yJati 81 auTw ei? eXey/^ov Tvj? otxetac ad ipsius stoliditalis ac proterviae argu-
20 ace^XTVjpta? /.ai Tjapavoia?, airep [;.txp6v
mentum evidens afferendum ,
quae paulo
infra digressus ait : « Nescio enim quomodo
U770ca; Xe'y£t' -f ou>t 016 a yap, (pvi^jtv, 6'Tr(o?
« quaedam muliercula manibus tenens duos
-7- yuvaiov Tt [;.eTa yeipa? 7vot£ ouo Tiva<;
« quosdam imagine pictos ,
quasi phiioso-
-f (pepouca xaTayeypa^aixevou? (o? av (^CKqcq-
« phos, verba seminaret, ac si essent ima-
-r (pou; aTieppnLe Xdyov (o; av etev IlauXou
, ,
« gines PauU aut
Salvatoris. Ego quidem
25 -f xat Tou 2(OTvipo? oux. v/io Xeyetv ouTe
, « dicere haud yaleo, nec unde id sibi sum-
-7- 67To'0ev 'XaSouca , ou't£ oOev touto [/.a- « serit, nec ubinam didicerit. »
-r Oouca. -f Per haec verba se probris datEusebius, si-
Ex, TouT(ov (JTviAiTeueTat £auTW7r£pi7ri7:T(ov bimetobloquutus, nec uUum praeocuhsha-
EucdSto? , y.vX (b; ou^£[j.ia xa^' ocpOaXp.ou? bens rei sacrae a profana discrimen. Ecce
30 auToij aytou xai ^t^-riXou ota/.ptct?" a yap enim quae ab Ecclesia declarat abesse, nec ab
[;.-^'t£ £lvat £v E/./.V/icta [;,vi'Te T:ap' otououv hominum ullo audita, immo ab universo
,

7]y.oucOai, y.ai £i;(optcOai iy. r:a(j'r\(; Tvj; oi/.ou-

orbe exulare, nunca muliercuhs circumferri

p.£vrj; vuv yuvata (5) 7repi(p£petv (x6ew?

confidenter Cuirauhercula dicerepote-
ait.
£(pvi ,

rat « Haec mea

: non est adinvenlio, sed
Xe^yet. Ei7T£V ^' av auT(o t6 yjvatov, (o; -f- oux,
« a venerandis Patribus ad nos devenit
35 e[/.6v t6 e(p£up*/i[;.a' akV av(oOev ex. 7raTep(ov
« nihil quicquam commune habens cum
6ct'(ov •ii[;.tv 7;apaoeooTat , ouo' o^rojcouv t'^
« gentilitia spurcitie. Quamquam tibimet
eOvt/t'/! xotvtovouv [j.ucap()TviTt , y.av tout() cot
« de Hffimorrhoyssa muhere ipsa antiquitas
-r 7:ept t'/iv aip-o'ppouv yuvaiV.a 'KCfXaiox'/]^
'h
« enarravit ecce tamen Christum ab hac
,

-r (7.v£(^(oyp(zcp'/icev , etTa t6v XptCT^v X'r,c xaO' « nostra natura expelUs , nec uUam ipsi
M -T '/]\i.oc.i; iyJ^rjXktic, (puceco?, [/.'/loe o^rotav ouv « formara tribui posse sustines ,
quem
auTw [xopip^/iv vuv (xve/_o'[/.evoi; (pe'petv y.at ^ta « proinde slatuis neutiquam esse depingen-

(1) 'Ev XpiffToJ non liahent A, B, G. — (2) Suy/.^xTa- ib. — (5) ryvaiov, ib.
Tteexai B, C. —
(o)'£vTau8a, ib.— (4) TauTa d3ia;p6pw;,
 COINTRA EUSEBIUM. 463

-r ToijTO jAr.^e ypaoecOa'. vo[xoOcTet(;. 0£ov ^e « dum. Sed tii, qui in liac re omne putas
-r To zav eivai •/lyoujji.svo; , o IlaOXo; Ti roT av n csse Dcum, dic mihi, Paulus quid libi esse

-r etvai ffoi ooxei; iTo'Te xal :tco; ei? OeoTYiTo; -' vidcalur? Quando ct quomodo divinam
-r ^u^Jiv |AeTa?£'§Xr,Tat ; ojgts [;//''i' auToO ' in natnram nuUatus cst? quippe nec

5 -r et/Co'va TTpocoeyecOai •
ou^eaia yap Trapa « ipsius iniaginem ullam recipi vis : nam
-r aol ev T^/i twv £i-/tovwv aOTwv "JTpoTaycoy/i « nulla a lc in admissis spectatisque ima-
f "/cal Oea ^iacTO>.rj. -r « ginibus stntuitur differcntia. »

IV.

AlV lijxet? ye oro^cov to ev Tof? eiistvou Tnlcrim nos quanla sit in istiusce scri-
>.0Y0t? 7:apaXoyov toi; tcov aX^Xox-c^Tcov auToij ptis desipientia, iliis qui absonas cjnsdem
10 V/;p'/;tJ!.5CTCov a/4poaTat; •/caTalrii^ou.cV.ETTijpepet nugas legunt, videndum relinqucmus. Sed
^x< >/ «V
auTo;" — Iva
^x i\ [j.r,dz
N\«/
eTSpot idem adjicit « Ut ut fuerit ne ista, caite-
Oi u.r,ds. auT"/) : ,

-r G/tav(^a7sti^otvTO, a(p£Ao't;.evo; TauTr.v xap' « ri\ e offenderentur , imaginem siistuli

tov co-
« camque penes nie retinui. Sapientem
-r eu.auTOV •/aT£<7/ov. -r 0'J/C oi{Aat
illum, opinor, non fiigit, ex allata cujusvis
©ov lcXr,0£'vat , cb; £vOa Tivo? eix.wv 7:po-
imagine, ideo ejusdem archetypi omnino
15 xeiTai, evTaOOa TcavTco; /cai -f] toC apycTurou
refricari memoriam ;
quam si quis a?grc
iLvr,'j.'fi a\>vziaoiys.TC(.i' £(p' •/, o'Jc*y(^epatvovTt to
tulerit inde huic soli suboritur scanda-
,

c'/cavfJaXov £va770Ti-/CT£Tai. il; 0'jv •/C*/ipucco'-

lum. Ut igitur pradicatus a Paulo Chris-
p.svo; na'JXco XptCTo; ecTaiipco[j.£'vo; lou- tus crueifixus Judaiis quidem scandalum ,

^aiot; [;-£v c-/,av^a7.ov, £Ov£ct ^£ [/.copta (i), Groecis vero stultitia fuit sic illi idem ima-
,

20 oGtco ^/] Y.-A auTco XptcTo; e'.-/iovtC[X£'vo!; */.a- ginc depictus et prae oculis positus, utpotc
Ooocoy.svo; , ola Io'JoalV,c'o tov Tpoirov, cz-av- Judaica} mentis Iiomini parit scandalum
^a^vov 7rpo'-/t£iTat •
§ta ToijTo acpatpefTat, idcircoimaginem remoYct, non ut caetero-
ouy OTTCo; tcov aXXcov, aXV ottco; to icJtov rum, sed nt proprium ipsius scandalum
cuva^eXotTO c/.avdalov. Et yap 6 t*/;; tou simul auferatur. Haud dubie euim si pra^-
25 auTco
dicatio Incarnationis Salvatoris ipsi scan-
ScoTTpo; oi/.ovo[/.ia; T^o^yo; c-/,a'v''!)aXov
dalum exstat, cum Juda^is acccnseri debet,
•/f/)pucco[;.£vo; 7;po-/C£tTai ,
[7.£Ta louoatcov
abjicicns siquidem Christianorum per-
T£Ta^£Tai, T^/.v XptCTtavcov T£>.£toT"/iTa £c;co-
feclionem. cnim non solum
Christianis
Oo'J(/.£vo? •
XpiCTtavot; yap o'j [j.o'vov o'j c/.av-
non oritur indc scandalum immo potius ,

^aXov ^£'avuTat , a.X>.k "/cat caoECTepa

^-/i
clarior evadit divinae praedicationis manu-
30 'Toij Oeiou )cr,p'JY[xaTO(; yetpaycoy^a y.at d-/;-
ductio et explicatio; sicut ctiam Picium
Xojct;- xaOa77ep ^r, /,at T6 ev ypaepai; Euay- Evangelium, cujus virtutem crassiore ,

yeXtov (2), ou T-/iV ^uva[7.tv, et •/cat 7ra-/uTepov, quidem modo ac vividiorc animis im-
^[/.(pavTf/CcoTepov f^' 6ij.oi<;, a7ro<p£'povTat. IIpoc- pressam auferunt. At illi refundatur in
,

•/cetcOco ^e auTw et; "/car/)yoptav -/.at -fl tou crimen vel muliercula! fides, quai quum
35 yuvaiou ^ricTti;, v) /.aTa XptCTtavo'j; x.ai 7rpaT- cadem ac Christiani ct egit et credidit,
Touca •/cai 77tcT£'Jouca , t'/iv r/cetvou (XTriCTiav i.stius incredulitatem scandalumquc sta-

xal t6 C"/.avdaXov e^pcopac^v £Tot[/.oTaTa.

tim dcprehendit. Quibus illico subjicit
« Ncc censui satius esse ad alios talia
To'JTOt; £7:ayet £'jOu?' -r Ouy •/|'yo'J[/.£vo; •/caX.co;
« per Yulgus emitti nc videamur morc ,

-f e/,2iv et; eTepou; 6'Xco; e/.cpepstv TaijTa, tva

(1) Mwpia. I Cor. II. — (2) E-jd-itiho-j . Quodnam cos ac intcrLatinos Bi6iiaftts/oWa/a, edisserencli locus
fucrit Evangelium ev Ypaqjaii;, idcm forte apud Gr;c- crit AdAntirrh. in Mamon, Jll. Cf. Proleg. p. lxxi.
 464 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
genlilium Deiim nostrum in imagine cir-
-f p ^oxwasv 5''///iv ei^co"Xo)^aTpO'JVT(ov tov «

« cumfeiTc. ')

-f 0£ov vi[7-wv £v e'>>o'vt TTsptcpepsiv. -f

6i7Ti? piv ecTtv, ov riys.iTO 05ov sv ei)Co'vi Quis ille sit quem censet Deum in imagine
ei(^e'vai xal twv circumlatum, penes ipsum fuit rescire, uli
Trepioepo^ixsvov, sx.eivou '/iv ,

et penes liodiernos phantasticoruni secta-

5VUV TVi; ^0X.-/fC£C05 UTTaG-WTWV OTt ^£ T-flV
tores. Quod autem abneget prorsus susce-
Trpocei^Xriy.lJ.evvjV fj.op<p-/iv TeXeov a77r'pvviTat,
ptam fuisse formam ex praemissis , osten-
^ia Twv TTpcorjV auTw £ip-/i[j.e'vcov edvi7^o)Gev
dit quando dixit « Dummodo fas sit :
,

•/ivua eleyev -f el' ye yp-/i eTi (7.op(p-/iv xaXeiv. -f

eam formam appellare. » Atqui quod
nXriv OTt TauTa 'Xeycov ou To'ppco twv vo'(7(o
liaec dicens haud multum se ab iis qui
10 (Aavia? Pe?X-/it;.e'vcov eauTov xaOiCTVict, 7:avTi amentia laborant alienum slatuerit nemo ,

T(o caffle'; •
eTretye oteTai aXo'yco; x.al acuve- non \idet, quum tam absurde quam im-
Tco; , (b; Ta lepa t*1o? toij Ao'you capx.^ocre^o? perite opinetur sic sacras Verbi incarnati
,

cuu.^oky. (p'jciv 0£O'j auT'/iv x.aO' auTr,v et/co- reproesentationes depingi , ut Dei natura
vf^eiv Tcpo; Tcov icpoypa(pouvTcov (xvcGr/fXcoTar secundum se a pictoribus sacris propona-
15 ^io y.cd ia(Dy.Gs.ic Tiva? eiocoT^oXaTpeia; rpo- tur: idcirco dum quaedam idololatriae signa
diserte describit, nec prorsus Incarnalionis
ayei, p.-^'Te to [7-ucT-/ipiov Tvii; oijcovojy.ta; cu-
mysterium intelligit, ncc pictorum fidem,
VIWV p.yfTe T(OV aVl(7TOpO'JVT(OV TVIV TitCTtV
,
eorumque pro pietate zelosam indolem ac
xal To 7:po; euce'^eiav CTTOUi^ai^ov eiowi; -/.al
fervidam agnoscit. Deinde post illa ,
:

^iaOepp.ov. Elia e-l toutoi;'

CAPUT LIX.

TtecTiv el yap eyv(o[7.ev, ^ncl , xaTa capxa XpicTCJV* a.Xkoi. vuv ou/ceTi yivc6cx.0[J!.ev.

Quid est illud: « Si enjo.^ inquit, Christum semndum carnem novimus , sed nunc jam
non novimus. »

20 -r Ilau^Xou T£ ay.ou(o TravTai; 'fi[J.y.q Tcai- «Paulum enim audio a quo omnes doce-
~- ^euovTO? , ar,>ieTi. toi; capy.i/.oi'? TTpoca- « mur haud amplius carnalibus adhaerere.
,

Ei y(xp £yv(0[A£v, ^vict, xaTa capxa « Et si cognovimus, inquit, Christum secun-

-f V£7£tv.

-r XoiCTOV, aXky. vuv ouxeTt ytv(6c/.o;x£v. -r

« dumcarnem, sed nuncjam nonnovimus.
fevTauOa To uav tou )^o'you tvi; x.aTa Nunc omnem sui de Christi Incarnatione
XpicTov cap/.(6c£(o; ^uc(p-/i[j.ta<; ,8ouX£Tai /.a- sermonis uequitiam intendit absolvere, ta-
25

Tay.).£t'etv, toi; ccpaXepco? y.at avocico? auTw libus fundamentis, mendacio et impietate

emrjYavviGeTct caOpot; ot/Cooo[;.-4L/.act /.al xa- innixis, aedibusque adeo male iustruciis

/.ot; /.a/.rjV eirtOeii; tviv x.opcovi^a. Aet oe malam coronidem impositurus. Yisus enim
yetocov eauTou (patvo'[;.evo;, ev toT; 7:po; xa~ semper seipso pejor, ad eversionem In-
Oatoectv Tvi; tou Kuptou evavOpcoTTviceco; x,at carnationis Chrisli et ad carnis offendicu-
30

T'/i? caox.oi; 77po'cx,o[x[;.a jcax.co; t£ /.at eTTt- lum malitiosc ac fraudulenter accipieus,

cipalco; £x.^eyo'[y.£voi;, £t; fi^^atcoctv t?'? dauTou in suae impietatis defensionem apostolica

^ucc£§£i!a;, Ta; (/.TTOCToT^ix.a? 7:poa'y£i ^cova;. dicla producit. Procul namque ab Apostoli

Iloooto yap xou Tr,; t£ tou (Xttocto^Xou ota- menle tentoria figit , et ab Ecclesiae ac Pa-

55 vota; ec/f/fvviTai , x.al tou e>ix.V/iciacTix.ou )cat trumsententia toto coelodecidit. Nullatenus
TTaTptxou cppov/i^aaTo; 7TavTa7Taciv (X7:oTTe7TTco- enim docent aliata verba, uti visum est ipsi,

xev. Ou yap, (0? (Xutco ^ojceT, [y.eTaSeS^^vicGai immutariomuiuocarnem Domini ac penitus

 COMRA i:usi:biu[\i 405

^i' oXou xal avriO-^crOai Tr.v cj.yA.T. to'j Iviioio'J dcslrui, scd jam non nmplius esse carneis

Ta 7:'oo/.£iy.cva sx.di-bacxc', Ir.^j.x^y.' a>.Xa to affeclionibus obnoximn, piita siti, esurici,

|ji.T,/ceTi TOi? cap/tvxoi!; uTTOXcTcOa'. TCaO-/;'u.a(7'.v, lassiliidinielca-teris,

quibus carnis infirmi-
olov d^^-i/-/] xai TCSivr, /cal y.o'— co x,ai Tor: aXXoic lasoslcndisolctjquiecumquedemum, prieler
5 o-ra ty;; cacy.o; ev^ci/.vjTa'. T/iv aoOevc-.av (i), peccalum, noslrie sunt passioncs, eas in
/.al /wpl; aaapTta; r.asTspa TcaOr, Ta-jTa vjv Cbrislo nunc non amplius cerni , eo quod
£v Xo'.CT(o ar, Yt''w*^'i£'>^o''-i "'•> £''^a'. Xoirov jam sit impassibilc ct iucorruptibile divi-
a— aOs; /.al a^GapTov to Ociov toO XficrToC! num Cbristi corpus; inde perslare idcm
cuiu.x' u.v/iV/ dk a'jT0 aaETa^-jX-ziTOv dia56v{')r,v absque mutationc apcrte codem asseveratur
10 jty;pu(7acTai , (o; a-JTai a.'. TraTpi/Cal cpcovxl loco, quod subjicienda Patrum testimonia
aiJTi/.a fir,Xclj(Jou<7'.v. Eti toi; eipr.y.evoi; Tiva illico demonstrabuiit. Sed prccdiclis alia
rpo-TTiOsl; a Tr.v £/C£ivo'j 6i£X£yy£'. ayvcoi/.o- qua^dam addit quie cjusdem prol)ant in-
C'jvv,v, (pr,ci' sciliam, quuui dicit :

CAPUT LX.

Oti y.apTupEr E'jC£^io; (iTi o-. a7:6 Mav£VT0? Tr,v £'!/,o'va auToGi £(^opuoo'poi)v.

Quod Eusebim refert d Maniclueia Manelis imaijinem sateUilio circumseplam.

-r 2i'J.cova Tov u.ayov Xo'yo; v/zi Traoa « Fama fcrt Simonem M.igum ab impiis
i^ -r TOi; aOfioi; aip£CuoTa'.; 77poc/.uv£rcOa'., £v « exinauima malcria re-
baereticis adorari,

~r a6'J7co uX-/] /.aTav£Yoau.a£vov. EOccoor^ca- « pra-seutalum. Yidimus quidem ipsi uos

-r [/.£v Sa /.ai auTol tov t^; fj.av''a; £7:covu- << Manetem, cujus nomen ab insaniaductum
-r [xov (?.) U7;6 Twv Maviy^a-xov £'!/.rjVL dopu- < imagineabasscciissuisfuisscbonoratum :

-r <popo'j'u.£vov (3)' •/lu.rv bk oir:iior,xa.'. Ta « uobis autem ejusmodi res est interdicta. «-

»0 -^ ToiauTa.
Quid igitur?Simoniani et Manichteinonuc
-r
liaec ad suorum magistrorum honorem fc-
Ti o'Jv ; 01 Ivj.oi^jid y.>. y.xi MavcVTi<ia'. 0'j
cerunt (nemo sanus, ut reor, hac dere dis-
TCpo? Tiar,; tcov «b id ac/.aXcov Ta'JTa 'idoy.-
sentict),idque cgerunt erga impuros ho-
cav ( 0'j^£va oiaat tojv vouv £/o'vtcov y.-/i
mines ac Deo odibiles? Enimvero ad supre-
aXXcoi; e/eiv ep^Tv) xal TauTa (jLiapcov xal OcO-
mum lionorcm fit copusopta. Sic crga cos qui
25 CTuycov av0pco7rcov5 T'.u.r, "^ko ri avo)TaTco6opu- adrcguaiidum elccti sunt, antiquitus obti-
(pooia. 0'JTco yo'jv /.a7rl tcov pac'.X£'J£'.v Xayo'v- nuisse consuctudo cernitur, ut eorum ima-
Tojv avcoOcv /caT£'.Oic(X£Vov opaTa'. yivo'{/.cVov gines multo c:nn honorc a subjectis habc-
Ta; ^(/.'"jva? auTcov rapa tcov u7rvi/Co'cov dik TVJ.r,^ renlur. Vclim igitur aliquis isli dixerit
(xyecOa'. ttoXXv;;. Eitt^v o'jv -xv ti; Trpo; a.\j-:6^- « Insigiicm te tiiiaccusatorcm esse, 6
50 AaaTrpo; c£auTo'j /.ar/fyopo; , co Euc£?'.£, Ensei)i ! propiia verha prolitcutur. Quid
Ti caiis;e est cur noii ipse quoquc Dominum
6ia Tcov ot/.EUov Xo'ycov ivie^/z.vuc '/.'.. ^rl^wOTS

tov ceauTou
luum ac Hegem uuiversarum rcrum, quatc-
yap [y.r, /.al auTo; tov o£C7;o'Tr,v

His in marginc A apponitiir toO dzo-

(1) '.ATOevctav. : vissima usque lcnipora dnras^e ncc omnino sive Teui-
'fo\w, id csl Sazianzeni : (lesideraiitur trimcii in Iri-
, plarinrum si\c Alhif^onsitim (jiiibwsilain ij^iiotum fuiss-e
bu-; codicibus obclorum sif,'la (juie solent auctoris , osteudiiiil plura tijslimonia ac monuiin'iila,qu.'c
circum-
locum dc verbo cilatum includcre; unde |)ulcm Nice- lalam imagincm vario cbaractere dislinctam, nunc ba-
pliorum alliisisse tanlum ad Na/ianzoni orat. xlv, 9 culo iniiixam , niinc basla siinixani , astante s itcllilio

(0/)]j. t. i,col 8^)1 b iihi similia leguntur.

, e ; S.').^, , asscclariini , exbibeiil. ll;cc aul siinilia in Euscblo l(i;it

(2) .Mr/ta; sTjwvjixov, nempc Mavr,Ta aul Mr/?,; ciijus , auctor aigumcnti. —
(3) A'ko't tov ^opo-jjj.evov. Sic A
nomen cx codenccterc con^icio Patribus solemne fuil. vel cxpunxit, vel oinisit mulla qu;t! tum ad sensum
,

Qui dcincrps describitur Manicb;coruin rilus ad no- luiu a'l subscqucnteni cxposilionein requlruntur.

1. 3o
 466 MCEPHOP.I ANTIRHHETIGA
xal ^o.r:Ckiy. tcov oXcov, y.aOo r£ipv;v3v avOpco- uus Iiomo facUis est, imaginis honore pro-
"Koq^ ^C
6i' £i)4ovo; TSTtariX.a; , stc auTOV oj
sequaris, nec adeum quasi ad archetypum,
imaginis occasione, honorem reCeras? Ut
apysTUTCov ^ia Tvj? £ix,o'vo? TrjV lavjV oivc/.-

quid non eruhescis ad islorum erga niagis-

(p£pcov ; TTco? oOv oux aic)'?i' r/iV ixsivojv Tcpo?
tros gratum animum, tu quum sic ingrato
5T0i>; xaG7iy£[xo'va? gyyvcof^.oGuvviv, ayvcoao'vco;
erga tuum Domiuum sis?Quia, inquis,nobis
cu x£pl Tov cov o£(j7roTYiV oia/.£iu.£voi; ; Oti
talia interdicuntur. Scd iterum tua in insi-
•h\J.vi aTC£ipy)Tat, 9-/i?, Ta ToiauTa; AXk' a.vo-n-
pientia deprehenderis , haud atlendens de
TaiVCOV 77a>.lV laXcOC OU CUVl£i; c'0V £V£X,£V
, ,
quihusnam hoec dicantur, naeniis semper
TauTa >.£y£Tai, Tr£pl ol Ta [/.ocTata tov vouv incumbens. Quale jamistos Manichseos iuler
ioa£l a7racyoXouu,£vo?* xou ya'p coi T-fl? Mavi- et te discrinieu est? Isti siquideni re et uo-
j^aicov To oia<popov «pavTacia?; >cax.£fvoi yap mine amentes, aiunt in phantastica tanlum
ouTco p.aivo'(;.£Voi Xlyouci cj^'/][j.ot.Ti ^iv.y.ivio humani corporis specie non in verilate ,

ccoaaTo; avOpco77£LOU, |J!,yi xaT? aXrjGfiiaic 6^6-^- Christum hominem apparuisse. Ceeteroquin
vai Tov XpiCTOV avSpcoTzov •
^io Xoittov y.ax.£t- apagesis ab illis lalia! Quid ergo de his que-
15 votc aTTEipviTai Ta ToiauTa. Ti ouv £x.£ivoi? relashabes,quorumdeprehenderisexcepisse
p.£[/-(p'/l , cbv cuu.oaiv£iv eiXou toTi; ooyfy-actv doginata? Sed quum « et tibi fastidit Chris-
;

ukV oTt -f [3apu; coi ecTiv 6 XpiCTo? xal Iv

tus, vel in imagiue conspectus, » haec facere

-r ^'kfizojj.evoq touto ^oav oux. ave-

non sustines. Qualem ergo yeniam nactu-
£ty.o'vi. , -r
rus es, qui adeo ingratus et perversus erga
y/]. Iloiai; ouv T£u^r cuyyvcop.-/)*; , oucyvco[/.cov
Dominum tuum inveniris, ut vel quum alios
20 y-tX-l OUCTpOTVOC i^-P'' TOV Ol/.£ToV ^£C7rOT71V
probe agentes intueris, ne his quidem id
ocpOEl;, cocTS [;.vi^£ toi? eu Tioteiv £t^o'ct cuyyco-
concedas ? Unde non tantummodo impietatis
petv TauTa; iva f;/^ [/,()vov t-^c ceauTou aTrtcTia; et pravitatistufe, sedet proximidamnorum,
y.cd ouc^ouTviai; , riS'n ^e xat Tvi<; tcov TceXa; in magno et incorruptibili judicio, diguas
pXabvi^; £771 Tou [/.eyaXou £X.£ivou xai a^£y.acTou poenas exsolves. »

25 xptTViptou a^ta? Ta? (i) ^i-Aa.q ucpe^vx;. Ti ouv Sed quid , institutum de his sermonem
cu[;.77£paivcov tov eTTt TouTOtc loyov, «pvici; prosequutus, ait?

CAPUTLXI.

EuceSiou 7C£pi Tou* Maxactoi xaGapot tvi xapota (2), Tcpo; touto Xuct;.

Eusebii circa illud : « Beatimundo corde, » [difficuUas et] sohilio.

r 0£ov 70UV Kuptov Tov IcoTvipa •/i[/.cov oao- I

« Deum Dominumque Salvatorem
ergo

-r XoyOUVTE? , CO; 0£6v td£tV £UTp£',Tt'Co'[X£Oa

nostrum confitentes, ad illum tamquam
-r 7vac'/i CTvour^l^ */aGapavT£; auTot Ta? lauTwv
« Deum intuendum aceingiinur alacres,
« omnique cum sludio corda nostra abster-
30 -f y.apciiiai;, cIj; av iViot^A^v auTov y.£xaOap[/.£-
« gimus,ut eum videamus emundati. Beati
-r vot.-r May,a'piot yap 01 x,aOapotT'^ /.apoia,
« enim mundo corde., quoniam ipsi Deum
-r OTt auTot Tov fc)cov oyovTai. — Jlt o£ zy.
« videhunt. Si autem abundantiore cura,
f TTEptoucta? , Tvpo T-/i; [/.eXXouc^/)*; 7:pocco7Tov
« ante futuram illam de faeie ad faciem vi-
-r eii; Trpoccoitov o^];£co; t£ xai Gea? Toij 2co- « sionem intuitioncmque Salvatoris nostri,
35 -T- T-7i'po; '/ij/.cov Ta? eiy.o'va; auToi 7r£pi 'KoXkou « imagiues tanti feceritis quemnam exce!- ,

-f TtO^cOe, Ttva [AaXXov ayaOov (coypa'(pov « lcntiorem ipso Dei Verbo, pictorem ha-
-f auToiji Toij 0£ou Ao'you 'iyoi[j.f^ civ\ -f « bebimus? »
OpaT£ y,(A vijv £t? ocov auTco Ta t"/!? pXa- Videte etiamnunc in quanlam blasphc-
(1) 'Exsivou et w.; non liabcnt B, C. — (2) Kapcia, oscilantia. Niccphoro cnini lifcc argumcnla non mo-
Deesse quid vidctur aut Epitomatoris , aut scriptoris rito Iribuenda vidcntur.
 COMRA I-USKBIUM. 467
(jfpru-ia; Gsoy.ayouvn alpsTa'. •
ri re yap ei; tov niitUii ille Dci iniiniciis assiirgnt : nam cjus
Movoysvv; TTapoivia 6ia p,'jp{wv 6'fTwv auTco advci'sus Monogcnain pclulantiu scxccntis
rs7rpaya.a'T8UTai >>o'y(ov /.Ttcraa yap 7:avTa- jain cjusdcin verbis clTerl)uit ; crcaturam
yoO xal TToiYiaa TspaTsucTat eivai. O 7:ec'. t-?,?
cuin csse puram conditumquc opus ubique
,

liariolatur. Apagc ab illo dc incarnationc ac

5 capjcw^cco; auToD y.ai to-j aoi^ciToq aT:eioriTai
corporc Cbristi scrmoncin ! Quid ergo vide-
rap' «Otco Xo'yo;. Tt oOv r^o*/teT; uTroTiGiTai
tur? Aulumat ni fallor , , Cbrislum baec
VOeiV, OTl cb; TTpO? T/.V Gciav 0'JGiaV aTTOTct-
di\issc', quasiad divinam res[)iciens essen-
voaevo; TauTa oOe'yye'Tai, axI jtaTaaoSa-
liam, nc co usquc gloriatur infclix bomo, ut
peueTat (xev 6 «ieiXaio;, ou/^ eTepto? vi co; 0eov Deum ipsum videre se , nec alitcr quam in
10 ideiv •
077cp ou(iev aXko ecTiv •/) 0eov aTrXco; siinplici essenlia, ct, sicuti est, intueri con-
xal cb; eyet (p-JGcco; ifietv* urepe-/.TeiveTat ^e tend:il,pertingcns nltra bcatorum gloriam;
ty;? tcov aytcov a^ia?, "/.al aetl^ova toutcov ota ac quasi quidam purior ct oculatior ad di-
Ti<; "/.aGap';'iTepo; xai ^ioTTTf/icoTepo? (i) 77po; vinam naturam contcmplandani, subliiniora
T'/iv T"^; Gcia; ouceco; e77077Ttav, tdetv xaTS- ccrncre se prolitclur.De quibus Tbcologus
•* 7rayye'X).£Tat, cov 6 ,a£V GeoXoycov aTrecpr^vaTO • unus dcclaravit «Dcum ncmo vidit um-
;

« quam» et aller rursus insisteus eidem de

-f 0eov ouf^et? ec6pax.e 7:c677otc (2) •
-r e-epo;
8' au Ger.yoptac eyouLevo:, -r ov
Dco scntentiae « qucm vidit nullus bomi-
:
Tr; auT-?,;

— num, ncc viderc potcsl. » Iinmo intcr Vi-

ctocv ouoei; avuoco7:cov, ouoe trjetv ouva-
dentcs Deum poicntissiinus audiit: « Non
-r Tat(3).-r tSXkx \J.r{^ xai 6 ev Oeo'7:Tat; xpa-
vidcbit bomo facicm Sed mcam et vivet. »
20 TtcTo?, •/i/4oucV -r ou [J.*/i tfV/;
(4) avOpcoTro; to quis cst quiTbeologorum altissimammentem
-r 7:pocco7:ov [;.ou, y.ai '(-/((jeTat. -r AXXa Tt;
transvolarit? At quid borum memini? Si-
ouTco T-/1V Tcov GeoXoycov [j-eyalovotav U7:£- quidcm illc cst qui supra mundanas virtutes
oi~-:'n ; /cal Tt Xeyco toutcov ; et u//; /cat transiliit, cxpcditusnmndo etcorporcliber,
Ta; uT^epy.ocy.toui; 6uva'a£t; U7:epava6^e'^-/ixe , omncmque sub pcdibus vidit matcrialium
'5 xaTa).i7:cov xocraov xat acojxa , v.yX Twac/;; uXi- rerumaml)itum;etvisibiliausqueadeotrans-
x-/;; xaTa^povrca? cyiazbi;, x.al U7:£p^a; Ta grcssus est, ut supra crcationcm universam

opcoaeva, cottc uTcep t-/",v /.TtGiv yevecOat, stctcrit, atquesupercoelestes oidincs supera-

xai Tcov U7:ecoupavtcov 'jTzz^y/j^ai c)ta'/.o'caojv,

vcrit, Deum ncmpe vidcrit, Dci essentiaui
contcmplatns? Qnisalius ille, nisiEusebius
•/.at ti^ctv 0£ov "/.at oto'; ecTt t'/iv ouciav (:"))
est, quioculisanimtepurisomniqucbumana
30 /taTavo^Ticat •
Ti; Se aXXo; •/) EuceSio; 5 O;
ac mundiali infirmitate exemtis, Esseu-
/taOaoot; -/.ao^ta; oav.act xat aatyect izcx.cxq
liam illam superesscntialem, ipsisSerapbim
avOocoTTtv/i; •/cat uXf/.-?,; T:poc7:aOeia; t-/;v u7:£p-
invisibilcmrsolus se visurumesse jaclabun-
ouctov x.at ToT; ^soa^^ia aOecopTiTov ouctav dus ait, vanisqueanimis tumefaclus? Ex eo
GeacacGat f/.o'vo;a7:auOa(^t'C£Tat, x£vat; £>.7:'.ctv qiiod in crasso carnalique intellectu Scrip-
*5 U7:cocpucc6a£vo;. E/. tou 7:ay£'co; x.at cap"/.t/.co; turas a Dco traditas acccpit, et formam
xavTauGa Ta Geo7:apa'doTa ex,^e'yecGat >.o'yta, scrvi duxcrit esse quid invisibile ac sine

Non (lccrant fiuibiis vitiosa lectio

(I) A'.o-T'./.toTip'.;. tum vilam respiciat , nec aliud milii videturrespexisse;
vidcbatnr, coriigcnila in Aior.-y.y.finzyO- uli ad uni-
;ic , vel ut dicat nemincm possc Deum lam pcrfccte nosse
cum Plutarclii excmplum , Morii). p. 1095 , E. Eux)£'- quam seipsum ipsc cofrnoscit, quod ncmo diffitetur ; vei
oy;v Yia^o/Ta -/.a. oio-Tiv.a, Xvlandcr crncndavil lcgcndo ut dicat visioncm, Dci in Beatis, clarani licct ac pcrspi-
SioTTTpi/a. Scd non ila vo\ infrcqufiis, nec adco rara csl cuam , quam Grtcci dicuiit •/caTd)T|'l/'.v, quasi nullam
siguificalio co loci usurpata. — (2) ll(i')7roTe. Joann. i, esse, si cuni illa comparelur, qua Deusvel scmctipsum

18; I Joann. iv, 12, — (o) Ay/aTai. I Tini. vi , JG. — videt, vol tolus, olo; in-.i 7?,-/ ovni^x-i, comprchendilur.
Erod. XXXIII.
(4) 'loY). —
(^i) Tr.v o-j-yiav. Iliuc priidcn- Eodcin sensu solcnt accipi Palres grtcci plures , Chry-
tcr nccomitcraccipicnda qua; multa scqtiunlur, fjiiibus sostomns ncinpe, Cyrilliis iilcrqiic, Basiiiiis Nyssc- ,

Noster videtur Grajcoruin nonnullorum crrori favcrc, nus, ijiii Niccphoro ipsi sua tradidissc vidcntur. Cf.
Deum umqnam posso a crealuris vidcri ncganliuni. Pclav. Tlieolog. dognutf. dc Deo, lib. vii, c. v, vi.
Intclligendiis cniin cst Nostcr vel ul prxscntcm tan- p. 287 cl sqq.

3o.
 468 INICEPHORI ANTl HRHETICA.

6 T"/iv Tou f^ou)^o'j [J.o^ory zlc, TO aOiarov /.al hypo.stasl, hinc personarn divinae essentiae

avuTCo'(7TaTOV Gsixs^o;, TirpoawTrov Trj Osia re- im!){)nit,quain puris oculis conspicieiidi spe

cia7i:T£t CDucsi, x.aTif^^av 6(pOa>.w,or; '/.aOapoi; pnscilur. Quaiis illa Jingua, qiiae in malum
e^-/foTyiTaL (i). Iloia yT^cocca Trovvjpa -/.al etconira Deum erumpens, et ad impietatem
5 Geoaayo?, rpo; aae^siav •/^x.ovvij;.£Vvi, TOiauTa acumiiiata , non dubitavit, quae
talia affari

ewOsY^aTO, a ou'i£ 6 Tvi'? a[/,apTia; supsTv;; nec ipse peccati inventor ac primns in Deum
y.al -pwTO? xaTa toO 0£ou Tpa/jilia^aai; t£- rebeilis sustiuuit? Ille quidem « posuit os

To'>avix.£v;-f OuTo; sOeto £1.; oupavov to <7To'aa « suum in cffilum, ct lingua ejus transivit

-r auTOu y.al vi yXwdcra auTou oivi^XOev £7:1 tv;'? « in terram , et iniqnitatem contra Excel-

10 -r y^?(2), /Cal a^i/.iav et; Tou^jfo; iXaXviusv. -f « sum loquutus est. » Arceatur enimvero
AXX' VI p,£v a7To'7T'X-/ix.TOi; /.al £^£(7Tvi)',uia biy.- hujusce mensinsania furens, necsui compos,
voia TiToppco 0cou /.al t-^^ XpiGTtavwv Gsoco- procul a Dei Christianorumque sacra disci-
oiaj; a7r£Xauv£G0(o. %T:zi oe to aX^Xo^Tpiov plina! Sed quum aliena redarguimus, jam
or/iAsy^^aiJ-ev, £7:1 to u(|^viAov auTot tou Osiou ipsi sublimitatom divini prseconii dicturi

15 £77ayy£X[7.aTo; ioi|X£v, y.al oia 6 aX-/i07i; ttsoI aggrediamur , et quaj seimo veritatis de
TOUTOU Xo'yO; £/_£t,, TI 770T£' £(7Tl TO o^j^ccOat eodem habet, ipse nos docens quid sit illud :

0£ov Tou? /.aGapou; Tvi x,apoia v^jAa? iy.^i-' « mundi corde Deum videbunt, » oralionc
,

oa'(j>c(ov, ^iaX'/n];o'u,£Oa. comprehendemus.

CAPUT LXIT.

Ilepl Tvi; Geta; tpucscoc, oti aXviTrTo; eGTiv.

De divina nalura, quod sit incomprehensibilis.

I. Ardua de rc dicturus , appellat PaU-es doctrina riorehominc, — II. In quo niirum in modum relucet
subliiniores, quoriim verbis spleudidc asscrit iucom- Dco similis pulcbritudo. — III. Quasi sol in speculo,
preliensibilcm Dei uaturam, Nyssenum inaximc sc- sic Dcus in mcnte pura , sive justi , sivc resipiscenlis
quulus cxponenlem quid sit , mundos corde ridere peccatoris. — IV. Qua; quum nullus iutellcxit Eusc-
Deum, sive in virtutibus Dei exterioribus, sive in inte- bius, merito vapulat: inderetexitur libri argumentum.

Kai 7:po>C£i'(jGw<jav riU.iv tcov otdacx.aXcov Nobis autem iterum afferantur magistro-
20 TTfxXtv ai (pcoval tcov ev %ve6[i.ixTi 0£oij £too'Tcov
rum tesUmonia qui in Spiritu Dei loquuti,

"kakth |;,U(7T"/i'pta aq o-/i co; £vi uAIigto. (3) sunt mysteria, quorum dicta quantum ,
,

fieripolest, breviantes, paucisperstringamus

£7TiT£ao'|7.£Voi , cuvsvlyx.cojj.ev £v [ipayeT tcov
ambitum multarum oa de re sententiarum
Ota 7:X£t()VC0V £iprj|X£VCOV iwolCOV TVJV 7T£pt(jTa-
pluribus vcrbis expositarum eis modo in- ,

civ , Tcov oi/C^tOTspcov Tco cx.o^vco ocvTeiV/iw.p.e-

haen^ites quae scopo nostro conducunt,
,
25V0t, 7.a0o(jov olo'v T£, cb? p-£V G£''a (pudi;
'ri
quantumscilicetnecesseest UL demonslretur
aUTO OTl 7rOT£ £'(7TtV, OUT£ v5 Xvi7rT-/l OUT£
,
divinam naturam pcr se tam mente quara
Xo'ycp p7|T-/]. AX'/17:to; y(zp iazi y.al (zv/y.^ppa-
sermone capi non posse. Incoinprehensi-
CTo; y.oii (y.V£7riy£tpviTo?, xal Traavi; (zoptcrTta? biMs namquc est et inenarranda ct inexpU-
U7:£p£X.£tva iza.cav t£ yvcoGtv -/.at vo^-zictv u7r£p- cabilis ; longeque omnein inlinitatem, om-
30 e/.§aivouca' 7Tpo; viv "Koiny. vo£pa ouva[7.t; nem nolitiam aut ideam Iranscendens

(1) 'E^r.TidTYiTai B, C— (2) rri;. Ps. Lxxil , 9, ubi quem polissimum eo loci intenderit, incidi landem
et

plurimus sermo est, IfJcVTOEi; Q0pav6vT6(7T6|j.aa{iTiov7.al insigncm Nysseni orationem, quam certo certius cst
In
riy/toc-Ta auTtov, -/.. t >.. Nec ibi quas Nostcr addit, invc- folam luisse Nostro pra^fixam quum omnem suam ,

niuntur. — (3) 'O; vi' iJ.d).iaTa. Quum satis diu qujesi- telam relcxit. Est autem o\;\\.\oyideBealitudinih. inler
Yissem quibusnara cx fontibus Nosler raaxime bauserit, Opp. 1. I. p. 810, edit. Morelli, 1G18.
 COMRA KISEBRIM. 469
ad qunm qu.Tvis intclligens virlus drficit,
tTTXTa'-- OJTc yap Xoyoi; j o-jTS yvtOGl; , 0'JTS
qiiivis scionrue progrcssus sisUtur; nulla
cpavTaGia ([uippc luijuscnumiatio agnitio nulla ncc
c)o'c'/, o-JTc a'jT-/;; icTi •
-act yap , ,

abaTo'; icT'. x.al aupociTo; x.al -avrwv twv

opiiiatio, aul iniaginatio; nemini namque
,

adeunda aut accessa ;omnibus quoe

ct
5 ovTwv i'^r,zrrJ.vrr. , y.al u-ep ravTa Ta ovTa
cxstant suhlimior, ct supcromnia quotquot
urcp-j-j^Tuo; •jTTcpidpuy.iv/; (i). Kai rl; oOi^cl;
sunt supercmiucnti cssentia transcendcns.
>,'j'yo; av iy.xoiTO aa-/;'yavov yap to^; -j-so
Cui quum par nullus sermosit (ecquis enim
f

)>oyov i77'.CaT£'Jciv,) Ta-JTriV ciy/i aa^XXov y;

valet loquclis piii;stantiora perlingerc?)
Xo'yo; -ap-^TTr.-jiv •
/iy.iv (^s oTi s^tti [xovov i/.
polior ilii laus sileutium, quam loqucla.
10 Ttov TTcpl a'jT-/;v yiv(o(7y.£Ta'. eafpaTci; Tiva;
, >iol)is autem e.\ iis qujc circa eam incidunt,
y.al y.—rr/yyj.-.i'. aa'jrica, /.al Ta'jTa TOi; lioc solum cognoscitur quod exsistat :

xs/.aOapw.ivoi; tov vo'jv a7:o>.a';7.T:o'jGa. adum])rationes eniiu ct a longe cvanidos

Ti 0'jv iiTtv o-£o 6 xaOaoo; Tr.v •/.xc- sonos iis tantum quibus pura mens est , de
o'-av /.aTO'^£Ta'. ; tcov 6p£/.Tc~)v to £'-yaTOv, suo splcndore ostendit.
lo T-/;; [7.a/.apio'T-/;TO; to a/.poTaTov (2), tcov
Quiil igitur quod a mundis corde
cst ,

ayaOtov -avTtov
vidcbilur? Votorum cumulus ultimus; leli-
-/^ '::-/iyri , r, avclaTTtoTo; /.al
cilatis summuni lastigium bonorum om- ;
a/.£ V to To ; , TO appr,TOv oto;, -/i a-po^TiTo;
nium fons, isque perennis et incxbaustus;
ofica. Dto; 0'jv Oca^jo-.TO to 7:oOo'Ja£vov ;
lux iiienarranda, et (lecus inacccssum!
opaTo; u.£v 0co; 6 o^J-rs'. ao'paTo; i/. twv
, ,
Quomodo crgo vidcbitur quod desideratur?
20 TTcpl a'jTOV (3) O£''tov ivspy^itov /.ai '^'jva- tametsi natura Deussua oculumrefugiat, fit
ixctov (4)7 '^^^ "J^po? '^^J uJ/"/;!'^^ xal av/.yixevov tamen visibilis per eas quai circa illum sunt
i— a'^po'Jcr'.v ru.wv tv;v o'.a'vo'.av , /,al 7706; Tr,v divinas etTieientias ct virtutes; qure ad ex-
Tr; 0£i'a; xaTavorlijSto; ro^r.youct, u.£yal£io'- cclsam usque et exaltatam cssenliam men tem
r/iTa ,
ytv£Taf o'j to ti clvai t"/;v rjjniyiv elcvaut n(~stram, eauKjue mauu dedueunt ad
25 i/.xaX'j7wT0VTa , to ()£ Tr,; ayaO(>Tr,TO;
(Iivina3 agnilionis sul)Iimitatcm , nec tamen
J^-£y^--
>.£rov -h^jX^ iiTznr^y.ivrj'^-:'/.. A>>X' o'j t6 yvtovai
iii suocsscnliam revelaut, sed ejusdem
essc
nobis immcn^ain bonitalcm mnnifeslant;
Tl 77£pl 0£oij U-OVOV t/.a/.aciOV- T0'JT0 Y^'-2 /.ai
ncquc \ero noscere tantum aliquid de Deo
dia Tv;; to'j yAcjjyj Tooia; ttoa^^oT; ic£y£-
est bcatitudo (Iioc enim multis vel mundi
veTO (5J^ a>.>va t6 ev ea'jTw Tiva £/_£iv tov
sapiontia pra^stitit), sed ut in se ipso aliquis

(1) Kol 'jT.z^<.wj\>.vrr, def^untin B, C. — (2) 'Ay.poTatov. iil)us et effcclis Deum considerantes, ef eumdem inlra
Audi Nysspnum sic in B,C desci iptum ut tanlum pro recto nos inlial)ilantcm pcr grali;im coutem|)lantcs. Il)id,
rasu ol)li(|ui pon.iiitur : 'II \ivi vji ir.y.^^ti''.% T-yTaJTr,
Promissio
cap. V, 7; Nyss. p. 812, d.
rcxi ex A et loco se(|uenti.
—
(5) lUp! aJToJv, B, C, cor-
—
(jj; r.ysAVi^x: to iiy.yi-yxvi •zf,; [j.azaf-tOTr|TO;. (4) AyvdaEtov, lisdem fcrc
rcrte tanta csf ut superel exlremum termimnn beati- verl)is ait Nyssenns 'O ifdp t^ <pv«£i dopaTo;, opaTo; TaT^
:

tudirtis. Et paulo infra: OJy.'.jv 6 tov Oioi lo(l)v , ri-i iv^pviiii; vtvETat , £v TtTt toT; r:io\ axiJV/ y.aOopw|j.svo;.
OTTip iiTTtV iv 'J.-('u.'jlx)-l /.T.-.OL/.fjfdi , XoO lOilV i'J/£ , TriV
0:7. Qui nalura invisihilis cst , per quasdam qux circa
aTi/ c'J-r,Tov II«or,v , Tr,v iioiov aTlacrtav, Tr,v dOavaTov ijsum animndverlunlur proprielales cf/icienliis et ac-
|i.a/.acioTr,Ta , Tf|V aTs>.£yTr|Tov CiaTiAStav , Tr,v a/.r,x.Tov liunibus visibilis fil alque conspiciius. Ibid.St^, d.
£035O(7>/r,v, t6 (i)r,9tvov 9«i>;, tyiv 7TV£'j[j.aT'.xy;v y.al y/y- Vctercm scfjuor, prout exstat in Morelli cditione, in-
y.:iav q^ajvr.v , Tf,v aTTpOTtTov o6;av, to otr,vEy.:; aYa)/.'.ajj.a ,
tcrpretationem. Hicsit iiilcrpros illc , liaisimus ct nos
t6 Trav avaOov. Ergo qui Dcum
quidquid in bonis vidit , ad liiec multiplicis scnsus verl)a : 0£t(.)v EvEpyEiiov y.ai ouvd-

numeratur, per hoc quod vidit adcplus est : vitam ,

[Liu>-/. « Ex anli((uoruai placitis , inquit Petavius , aflir-
sine flne atcrnam inrorriiplihiUlalnn immorlalcni
, ,
mari polcst illas £V£pY£ta; esse scii divinx menlis nolio-
bealiludiwm, rcguuni sine fine, l.rtitiam ronlincntcm, ncs, non ut actioncs qua^daiii sunt, vcl potius ipsa Dci
verum lumen , spiritualem ct dulrem vocem , gloriam siihstantia actionis cl ivspYsta; morc a nobis spectata;
inucressnm perpeluam crullalioncm, omne denique scdutrernm creandarum fornias continent, esse earum
,

bonum. Wvcc velim non ol)stent (|iiin rum sapacissimo ideas et e.rctnpla. » De Deo, lib. iv, 10, per lolam. —
Pftavio scntias Nyssenum ac Niceplionini de ea Dei (.^)) 'j;?£Y£'v£To. Ilcriim Noster Nysseniim exscripsit :

cognitionc loqui ((uiim in |)i!ESenli vita Iiomincs con-

, Tevoito ydp dv i(7to; y.at Tot; tou aloovo; touto-j coiot; , ota
sequunUir, etr|uideni diiplici modo videlicet, ex opc- :
Tf,; Tou 7.(3i7u,ou £0ap(xo<7Tia: }[ -9); U7t£px£'.[;.evr,; (josia; xe
 470 NICEPHORl AJNTIRriHETICA.

0£ov [xax,apiov, xara t6 evto; viixwv Eivai tvjv haheat Deum, felicitas in eo coiisistil; jnxta

PaaiXsiav tou 0£oS )f/]pu(7(7o'p.evov t6 y«P illud quod evangelizalur, "RcgnumDei intra
ywpviTov x-aTavo-^^aswc [;iTpov ev nos esse.» Quae nobis enim est accessibilis
'/il/.h Tvis

•j^pav ecTiv. intelligentiae mensura, ea nobis ipsis inest.

11.

5 OuTwg yap 6 TrTnxcra? 'ri[J-oli; t6 e; ap/vi? Nam quemamodiim formalor hominum

0£6; T-?i' Tr; (pu(7£(o? -ri^/MW xaTac/.su-^ Tvi; Deus, quum ab initio nostram conderet na-
i^ta? (pu(7£w? £V£TuxwG£ Tc5v (xyaOwv Tou; y^a- turam, ex ipsius natura nobis indidit quae-
paXTvipai; xal Ta p-ifj//i'[;.aTa (i). A>,)^a TauTa dam bonorum lineamenla ac simililudi-

'/l xaxia £7i:£i(7£XGou(7a a7r-/i[xaupoiG£ xal ciy^^'/i" nes; sic illa, superveniente malilia, sordida
10 (jTa T:£7roiv]5C£ , Toi; a.lG-/<^oXq £yx.aTaxpui|^aGa evaserunt ac inutiiia, foedisqueoblectavela-
7ipo'/<,a7.u[JL[;.aGiv. Ei toivuv t6v eTfeiGeXGovTa mentis. Si quis autem illatnm ex peccati

Tt? f^ia Tr; aW/^oic, a[J.a^i:iy.c puT^ov ot' eTTi- lurpitudine maculam per diiigentem \itae

l^.eX^ia; piou (X7:ox,)^ucviTai , /«al tov £vt6; laborcm deterserit, ac interiorerahominem,

avGpoJTTOV, ov xap^iav 6 Aoyo? y.aT0V0[xa(ei quem quidem cor Vcrbum nuncupavit,
15 ^iaxaGapoi , ava);a[7.(|i£t TraXiv t6 Geoeti^e? emundaverit; splendebit iterum Deo simi-
•/.yXkoq 5 xal £V tw i^iw '/.vllii z'7iC, (puG£w? lispulchritudo, et in hac propria pulchritu-
tv)? Gfitac xaGopa tviV £r/.o'va (2). O? yap 6 dine mens divinse naturse imaginem in-

T-?,; el-/.6vo; e7ravaopdy.-/iT£ dv eauToT; t6 !IriTou[X£Vov £-/£T£'

•A'A cyvd|j.£(jo; Forsitan enim eiiam sapien-
xaTav6r|7i;. ,

tious hujus sxculi per aptitucUnem atque concinnita- Nam ciuod a ie capi et comprehendi potest , Dei con-
tem mnndi si(pern;i; sapientix atque potenfix animad- tcmplationis in modus est quippe quum is qui te
te ;

versio cogniiioqtie contingere possit. Ibul. 814, D. — formavit, tate honum statim ita naturae quasi inessen-
iiaverit sive consuljstantiaverit et incorporaierit
(1) IMi|j.ri|j.aTa. Eadcm modo ad verbuni , inodo diversa
,

paulisporbabet Nyssenus, quibus nostra lubet iUustrare tui enim fahricationi et constitutioni Deus sux natura^
simukpic e nostiis Nysscni cdita corrigcre levitcr. honorum simulacra simiiitudinesque et quasi imita-
Deum inducit ad hominem verba facientcm T6 yap ao\ :
menta impressit et informavit, Sed vitiositas divinam
y_wpriT6v Trj; toO 0£ou jtaxavoricsw; [j.JTpov sv croi tazi ,
imaginem refercnti signo circumfusa , honum turpi-
oOtw toO iT>,aaav-6; <T£ t6 toio-jtov aya^ov sOO-j; Tri 5UT£i hus velamentis ohductum et occultatum, inutile tibi
y.aTouciwTavTo; '
toov yap Tvj; lota; cpuff^w; ayaOwv 6 0£o; fecit. Si igitur diligenti et accurata vita spes (lege

£VETU7TCi)(j£ Tvj u^ y.aTacf/.Juri toc [j.t[j.-/iu.aTa , oi6v Tiva •/.•/ic.6v sordes) illitas et ohrutas rursus ahliteris, resplendehit

aXiiixaTi y/.u^-f,; TOOTUirtiio-a;

•
a.}X !] •/.a-/.!a t(»j 6eo£tO£t /_a- in te divina ptilchritudo . Quemadmodum inferro
pay.r/iot TTEpf/uOcTcra , a/p-z-iTTOv £Tcot'r,c;£ crot t6 ayaOov fieri solet ,
quum id ,
quod paulo ante nigrum erat
U7Toy.£-/.pu[j.|j.£vov ToT; a".cr/pot; 7Tpo-/.a/,u[j.!J.aatv. El ouv aTTO- per cotem detracta ruhigine, splendores quosdam in se
XAUffeta; Trd/.tv 6t' £7Tt[J.e/.£ia; piou t6v ETrtTTXaCTOEvTa t?, -/.ap- ad solem refulgens et nitores edit : ita homo quoque
Sia (jOU puTTOv, dva/.aij.J/£t c-otTO OiOtoe; •/dW.o;. "OcTTEp £7it internus, quem cor Dominus nominat , quum sordes
Tou cto^/ipou YtvEffOat TiEsuxEv, OTav 6t' d-/(.6vri; tou tcj Y"-i- ruhiginosas quse propier pravum situm ,(aut cum
[j.vwc?0-/i 6 TTpo 6/.tyou ij.E/.a; , auyd; Ttva; ds' eauTou 7Tp6; t6v Nicepboro, si malueris propter pravum amorem) in
f(),tov crTi/.6tov •/tat ),a[j.iTri56va; £-/.ot5toc7tv outo); xat 6 evoov forma cffloruerunt , ahsterserit , rursus cum originali
dvOpwiio;, 6v -/.apotav 6vo[j.d^£t 6 Kupto;, eTietodv dTto^JTrjTat et jmncipali forma similitudinem recuperahit ac ho-

t6v luiO-r\ puTcov t6v otd tou jrov/ipou eupwTo; (legit forle nus erit. Nam quod honi simile honum prorsus est.
minus apte Niccpborus epwTOc) ETravOricravTa t-(i \s.oyyri Ergo qui seipsum videt, in seipso quod desiderat , in-
Tid/.tv dva)T,4i£Tat Tr,v Ttpo; t6v dpy_£TU7Tov [Nicephoriis vi- tuetur : atque ila heatus fit qui corde piiro prxditus
detur lcgisse dp-/aTov ) 6!J.ot6TriTa , •/.al dyaOo; £5Ta(. T6 est, quoniam dum suam purilatem iniuetur, per ima-

ydp dyaOw 6ij.otov, dyaOov TtdvTti); our.ouv 6 EauTov (miuus ginem formam principalem animadvertit. Quemad-
placet illud quod sapit auOaoEiav, quam lcctio noslra modum enim ii qui in speculo solem vident , etiamsi
auTo P;.£t:ci)v ev eauTw ; legil A : a-JTw pA£7toov) ^Ibhm^ ev coplum ipsum flxis oculis non contueantur, nihilo-
iauTw t6 7ToOou[j.£vov pXejcet •
•/.at outw ytveTat [jia-/.dpto; 6 secius in splendore specvli solem vident, quam illi qui
•xa0ap6; Tri -/.apSia, oTt 7Tp6; Tf,v toiav -/.aOap^TriTa pXe^rcov ev ipsum orhem solis intuentur, ita , inquit , et vos
T^ et/.6vt •/.aOopqt t6 dp-/£TU7TQv. "Do7T£p ydp ol ev -/aT^TTTpw etiamsivires vohis non suppetant ad contemplandum et
opwvTE; Tov viXtov, xdv 7ip6; auT6v t6v o-jpavov d7ro6),£-
(j.-/)
animadvertendum lumen inaccessum, si ad eum qui ah
'Lcoctv dTEve;, ouoev eXaTTOv opwCTi tov f|),tov ev T-7i tou -/.a-
initio in vobis constitutus cst, ad imaginis decorem ac
T^TTTpou a-jyri t65v TTpo; auT6v d7to6XeTc6vT(ov tou fiXtou t6v gratiam reversi fueritis, in vohis ipsis quod qua:ritis,
xuxAov ouTW, cpr)cri, xai u[j.£i;, -/.dv dTov^Te 7rp6; -/.aTavorifjtv hahetis. — (2) El-/.6va |Nyssen. ibid. 815, B : 'O ^rdan; Tfi;

(fWTo; , edv £7ri Tf^v e; dpyfj; iyxaTaaxeuacrOeTcrav u[j.tv y.dptv XTiffcw; xat e[i.7TaOou; otaOEiew; Triv eauTOu -/.apoiav d7rC(-/ca-
 COMRA KlSliBRuM. 471

jtaTepp-JTTwasvo; (>{dr,po;, zl tov lov aTToCe-^Or, tucbitnr. Oncmadmodiim cuim fcrrum

xal •/.aOapOs'//;, a'jya; aTTOzr/iojca^; ttso; tov sqiialorc iurccliim, abrasa scmcl fcrriigiue

viXiov S/ciidtoGiv o'jT(o dr, y.0L\ tov uofV/) pu— ov ac dcposita , sciutillas ad soleui emicautcs
eTTEi^av ar:oaa-/;':;e'.£ , tov fUa toO rovrpoC» projicit, sic ille ubi sordcs corraserit rubi-
5 epojTO? £77avO-/;'aavTa tti {xop(p-i^, raXiv ava- giuosas quae ob amorem pravum in forma
'kr,^zzoLi Tr.v rpo; to apyaiov opLoioV/iTa, x.al cflloriicruut, iterum iu priucipii revertetur
ayaOo; ETTai. simiiiludiucm, bouusque erit.

III.

Tw yap ayaOo) oy.otov to ayaOov -a'vT(o;- Si quid ciiim simile est bono, id ipsum
o'j5to'jv auTo pX£77(ov ev eauT^o , t6 T7o6ou'y-£- bouum procul dubio est. Hoc quisque in
10 vov pX£7w£'. ' xal 0'jT(o; y.vETai u.ax.aoio; 6 seipso vidcus quod desiderat intuetur; ,

xaOapo; T'/i xapoia, oti Trpo; Tr.v i^iav JcaOa- exiude fit beatusmuudo cordc, quod suam
poTr.Ta pX£7w(ov, ev Tri eixovi x,aOopa t6 aoye- ipsius puritntem intuitus, in imagine spe-
Turov. ilGTTep yap oi ev toI; xaTOTTTpoi; culatur arcbetypum. Sicut enim ii qui in
xaOop^ovTe; tov v;Xiov, /.av ij/r, (i) 7:p6; tov spcculo solem inspicientes, etiamsi ad coe-
15 o'joav6v aTcV^^o^sv, o'j6ev eXaTTOV a-jTov 6o(o- lum aciem oculorum non inlenderiut, nibilo-
civ (2) ev Tr, Tou /.aT07:Tpo'j auyvi t^ov 77p6; miuus solem in lioc speculi splcndore vi-
t6v •/i'X'.a/-'"jv evaTevi,o'vT(ov •/.'J*/.Xov •
0'jT(o xal deut, quamqui ipsiussolisorbem iutuentur;
6 aTOVtov Trpo; •/.aTav()-/;'7iv to'j a^rpoGiTOu ilasiquisbebesin percipiendaluceiiiacccssa,
oojToc , ei Itzi t-/,v e; c(.r/r,q £y/,aTac-/.£ua- ad banc rccurrerit gratiam quie pric sc fert
20 cOe^gkv yioiv T-?i; ei-zcovo; avxopa[j'.£'iTai , £v
imaginem priniajvam, in scipso quod quaerit,
eauTw t6 '(rjToi>|7.evov e/ei. KaOapoT^/i; (3) babebil. Muudumeuimcsse,acpassionisex-
yao y.oii a.T^y.^v.n /.al /.'XY.ryj rravT^; aXXoTptw- malo quolibet alienum, bocde-
perlem , ct a
ct; '/1 Oetoci; ecTiv. Ei ouv TauTa ev auT(p,
mum csl divinum fieri. Quae si apud te fue-
6 0e6; 77avT(o; ev a'jT(o. OTav o'jv ajy.iy/j;
riut, in te prorsus Deus est. Quando ergo
25 TTac-/;; •/ca-/t'^a; , x.al 77aOou; ^XEuOepo; •/) -/.al
mcns ab omiii nequitia pura est , nec affec-
7:avT6; x£/topicy.£vo; {;.oXuc[xo'j 6 iv a^jTtf)
tibns irretiiur, neculla sorde squalet, in ea
Xoy.C[j-6;, [/.a/.apio; outo; r?,; 6;;uw7:ia;, 6'Tt
visiouis acumeu quod euim im
e.st beatffi :

TO TOi; [/-/! xaOapoT; aOlaTov e-/.-/.aOapO£l;

mundusnon videt, novit repurgatusmente.
xaTcvo-flGE. Ka-- t-?,; uX-./.-?i; a-/X'Jo; Ttov -•?;
Demta ipsius ab ocubs matcriali caligine
,» d»uv/;; 6aaa'T0)v aoaio^O^ic^/;;, ev xaOapa t-^
pura cordis screnitate splcndidum feli-
in
x.ap^ia; aiOpia T^/;Xauy(o; pXe^rei t6 [/.a-
T'^; cilatis baurit spectacnlum. Hoc quippe est
*
y.a'piov 0£'a[/.a. To'jto f^e' ecTiv xaOapo^r/i; sanctitas, sivc simplicitas; bae
'h
munditia :

6 ayiac[j.6; , •/! arXoTr,;, ravTa Ta Toiaura .suut luminosai e divina natura emicantes
Ta <po)TO£i^-7; t^?; Oeia; 0'jC£(o; aTuauyacy.aTa, quibusDcus cernitur. Atquonam
hcintilia»,

35 ^t' (ov 6 Oeo; -/-aOopaTa'- t6 ^£ ottoj; -/.aOa-

modo liat ali(|uis corde mundus, ex evau-
•

po; Ti; yivETai t-?. -/.ap^ia 6'.a t?,; £'jayye-

,
trelica doctrina discere est.
Xf/.^?; ^'.(^ac/.aX''a; [j.aOeiv e^ecTi.

Tr,; 6eia; 5'j7£0); y.aOooa r/)v usquc adhx'C 6 0e6; 6paTai,pcne adverbum exscribilur
6r,oa;
y.ova.
, £•/ t(7) ISioj xa).)£'.

^ui 'or 5Hum a'j ow»< rrealura alque viliosa

e'.-

Nysscnus, paucis variantibus Mo)yajj.aTo; : zaOap. — \>.r\

affectione expurgavit, in sua ipsius puUhriludine di-

611(71-/ —
ToO-o OE eaxi Tt ; mendosc pro £<7tiv f^ -xaOapTr;

vinx naturx imafjineminluetur. (1) Mh dcest in C. — quod tamcn satis clarc in tolo textu continetur, ut fa-

— (2) Kaeocw-Jiv B, C. — (oj KaOaooxr,;. E xindc cile oniiUi vel supplcri possit.
 472 jNlCEPHORI AISTIRRHETIGA,

IV.

TouTWV ouTO)? eipviaevwv, xal 6 t^? aV/i- Quse quum ita dicta sint , nec igitur
Osia; XptCTToO lo^yo? ou ^iaTreorsrTat ^/tal tcov Chrisli sermo veritatis intercidet, nec theo-
,

GeoTvoVwv V] ^o'c;a o'j ^iadi£UGO-/;(jeTai. Clv o\j6h logoium sententia mentietur. Quorum nihil

Guvisl? EuGs^ioc Ta a-0 /.ap^ia? puTrapa y.al Eusebius intellectu percipieus, cordis sui

5 ^uGw^v] ael a-epeuyeTai , twv p).aG(p-/facov pus atque venenum evomere non desinit,
^oyaaTCov ouoaaw? a(piGTap.£VOi:. Igco? ti; nec umquam blasphemis dogmatibus re-

oOx, a>catDco? u~oV/)J^£Tai TTpo; to ysco^s; xal ccdit. Per me non s!at, nec abs re est, quin
uXix.ov ^po'vvij.J!,a Tcov zr, apstavr//^ TiO^.uOsVa, vi
ob terrenum ac materialem sensum eorum
ctOeia eiTreiv ^ixaio'T£pov , y.£>cpaT'/]p.s'vcov aivo- qui ariano polytheismo aut atheismo , ut

10 SlsTvojv, OTi 0£ov e/ceivov a7rex.d£-/£Tai, ov rectius loquar, sese tradiderunt , censeatur
ZTIGTOV elvai ^o^a^ouGi , xal toutov co; x,ti- ille existimasse Christum esseDeum ,
quem
Gp.a aiGOviTco; -JTpoGWTkOv Tupoi; xpo'Gco7rov ifieiv hicreaturam faciunl; adeout hunc, creatura
£— ayy£l7^£Tai. AlT^a TauTi p.£v cbo£ £y£TW • quum sit, seusibili quadam visione de facie

/.aioo? ^' av £i-/i 'XoiTTov xal xpo; Tai; aXkac, ad faciem se intuituruiu esse profiteatur.
15 a; •7rap-/:yay£ y_p-/iG£t; 6 Map.wva; £vO£V^£ Sed hactenus haec : jam enim tempus estad
aTTtlvai, at ^igi tcov y.aO' riaa? OEOipopc-^v av- alia divertendi teslimonia quae Mamonas ad-

6pC0V, 077W; l'6cO[J.£V , £1 TO XpO? TOU? e/i^tVOU duxit, et desumsit enostris Deo plenis vali-

5^t(^aGxa'Xou; Gu[;.(pcovov c)taGc6(^ouGt° Oauy.a- bus, ut videamus an constet horum cum

GW|;.£v T£ r/cetOev tou cuvayriy£p/.o'To; T'/iv istius magistris consensus , immo ut com-
(GUV£GtV. pilatoris demiremur inteliectum.

CAPUT LXIII.

IIsplypriGecov cbv Tcpo£&a}t£TO 6 Map.wv^x; tou aytou Fpviyoptou NuGn^, sv oti; Xeyef Apetcore
Xsyco xat A£Ttco.

De testimoniis qux Mamonas produxit sancli Gregorii Nysseni in quibus dicit :

« Ario dicoet Aetio »

I. Objectum Nysseni locum ex inlegro restituil, — 1 deinde retorquet, — IV. Atfjue in Mamonec vertit op-
II. Adamussim interpretatur, — III. In Eusebium |
probrium.

I.

Kat TupcoTO? [X£v -riu.h 6 i£po; y.aA^tGOw Et primus quidem nobis appclletur Gre-
rpnyoptoi; Tr; NuGaec/iV 6 i£pap/_*/]<;, £7r£t x.ai gorius, Nyssenorum episcopus : quando-
ayvtGTa
'y/j ttou 7:ap auTOi Totc T:ap' EuGeoiou quidem ab isto illinc adducta proxime
'P

TETaxTat Xo^yot? •
xax- tou et? tov oaatjxova Eusebii dictis adjacent; cujus testimoniumi
25 [/e'yav BaGiXetov GuvT£Tay[7.£vou auTco errtTa- ex eiogio fuuebri quod de consauguineo
cptou 'fiijX-^ ^taX^yecOco" outco 61 (fy.ay.zi' Busilio magno instituit, nobis hic profera-

-f E^ret^-/] yap (i) -i^ 7r£pi Ta H^oika. tcov tur. Sic se habet :

-r iy.v0pc67tcov [^.avta tco xripuy^/.aTt tou Xpt- " Posteaquam enim hominura insania

(I) Tou NucYi; in margine Gf. opp. t. ii, p. 915, D;916, A.

 COMRA EISKBUM. 473
(7T0'j xaTcaSecOyi, -/.yX kxvzo. y,v ev iaii-ioi^ circa deortim slmulacra pr.nedicalione
r/)r, /.y). aoxvicao) toc twv (jiaTaiwv cs^a- omnia sacra iua-
Chrisli exstiucta cst, ct

Ty.aVwv (i), (^ia raGv;; oysf^ov ty;; oi/tO'j-

niiim niiinimim abolita nc dc mcdio sub-
lata, quum per universum oibein pieta-
y.sV/i; TO'j y.rp-Jyi^.aTo; tt;? stjGsSsia; ooi-

T/^avTo;, wTTc Tov £-i/C3aT0'jVTa Tr; av-

tis priEconiiim pervaserit; adeo ut qui
fraudis humanic principatnm tenet, ex
0:oj77ivr.; aTraTVi; TravTa/oOsv i^sipysaOai,
omni parle exturbaretur et ob difftisum ,
TW Xpi-TTO-J (2) dv07.XTl TT.i; rjiy.OWJ.i-
Chrisli nomcn pcr totum orbein iudc ,
v/;: i;c>a'jvoy.evov •
cooo? f^e c'; '/,y:/.<.yM
e\pellcrclur , iuterca iste ad mnlitiam
(.<)N 6 TT,; x.a/.t»; 6'jc£T'/;c oiix 7i77o'ov;«Jc
., ,
callidtis, invcntorqiic mali, a j)ravo uon
10 — TTOV/ipa; eTCivoiai;, w; tc 7:a'liv /eipa
'jtto rccessit cousilio, quo per fraudem denuo
T.w.zyi 61'a-aTv;; £a'JTw To avOooj-ivov obnoxium sibi redderet genus bunia-
a»,' £v T.zrjoyyj.x-:'. XpiGT'.avi<7u.o'j Tr,v si- niim : scd et sub larva christianismi
wXoXaToeiav y.aTa to >s£X7;0o; e-av/jyave simnlacrorum cultnm latenter reduxit,
TTciTa; Toi*; idioi; crocpiGaaai to'j; rpo; snorum opc sophisinatiim persuadens iis
15 — auTov dpwvTa; ar, a77ocTr,vai xvi; y.TiTSw;* qui in ipsum respiciebant, ne deficerent a
a>>).a Ta'JTr,v TTpouy.uveiv , -/.al Ta-JTr.v ce'-
creatura, sed cam adorarentet veneraren-
CsTOat /.ai 0£ov To ro'//;y.a oieaOai
tur, et creaturam Deum csse putarent,
, , T-fl
qiia; lilii nomiue vocarelur. »
Toij Tioiji '/.Xr^c^i 6voaa'(o'{A£vov. -r

II.

TaijTa rapaOc'y.£Vo; 6 May.wva;, a-so £00- Ha?c Mamonas apposuit : plura inutilia
20 f
j;£V avovr^Tw; £yciv £»!; cjvryopiav toG £a'JToij csse persuasus atl sute scntentiaj palroci-

oo'y(j.aTo;, Ta e^y;; toIj Xo'you a-£/.o'Jij^aTO

• nium, qucc in orationc succedunt, dissimu-
lavit; ne subsequcntium hominum nomi-
iva \j:)\ i/. twv £7:ayoy.£'vwv TrpoGWTCoiv i—i-
nibus liquerct ,
qua3 demum esset crcaturae
oYilo; y£'v/)Tai, ti; TCOTe viv vi ;iTicry.aTo"Xa-
adoratio, dc qua Nyssenus disserit, neu ex
Tp£''a, vi; £'v£/.£v 6 IlaTv^p (^'.aXeyeTat, xal uq
iisdem unus deprehenderetur esse magister
25 TouTwv ^wpaO-]^ xal 6 £/.£'!vo'j 8'.^y.r:'/.ix\oi
luiscbius.
Eu-jeSio;.
2X0AI0N. SCHOLION.
[Asi eiosvai oti Mauwvac, w; xai £v (xXXoi; ttoX- [Opera) pretimTi altendcre quod Mamonas, uli
Xoi? ou^jasSriia?, xai Tr,v TracouTav /or,(7tv £<paXG£u- solet se.xccntis aliis locis proterve agere, sic
(T£v. Ou uovow Y^p Tou:; TTpodTaTa? Tr,; a(7£o£i«; (ZTre- iu cadcm hac cilalicne falsaritis est: pnrumha-
30 xp'j'i/aTO, (5j? xal 6 ayuoTaTo; Xty.r/idpo; aijTOv c7Tr,- biiil inipiclalis coi vplia?os cehisse ,
qtiod san-
XtT£u£f aXXa xai to tou Vtoij ovojjta tou
£i; to clissimus Niccphorus i[)si viltipcrio dedil ; sed et
XptSTOu ovoua u£T£'oaA£ • xa\ Tr,v O^oXoytav l'ilii m Christi notnen immutavit, sermonem-
ei; Tr;v oixovou.iav (3) uiTr^vaYcV. Ki? y^? "^^v £;- qiie Verbtitn Dci ies|)icienlein ad Cliristi dis-
aYiTTOv o^ov aijTOu oijTto; X£iTai to pr,Tov xai 0£ov pcn.«alioncm Iradiixil. Eleniin qiniin a pcs^^imo
3'"'
To 7roir,ua otecOat, Trj toj Xcigtou y.Xr,7£t ovoua!^o'- cjusscoi)0 iion alicnnm esl dicLiim illud Deu7n ,

(jiivov, TO Tou Ytou ovoy.a £i; TO TOU Xpt(7Tou u£- xstimari crealuram nominc Chrisli nuncupa- ,

T-V£vxa;, 0);; zal u£Ta uiKpov cpr,7'.v* « 'AXXa to tain eo Inci Filii nomcn in locum Christi
:

« TOU XotffTOU OVOua £7T'.0£'vT'.«(; Tr, /.TtT^l TaiJTV) transtulit ita ut ibi paulo post habcat ; « Scd
,

(1) T^xTwvceSafjpidTa B, C. — (2) T(ji Xpi-jTou o/oiiaT-., coucilii II. locum obscurum, cui
Nicicni simul ac
sic codd. v; quod duxi nolandum ol) subsrqncns sclio- lucom altulit
Niccplioro, loc. laud. p. 2!2G , c. ,
,

—
iion cod. A. in quo sublilius dissciitur de alia liujus (5) Ol/.ovoaiav. Vix opus cst cxplicarc tritissima apud
loci lcctionc Tw ToO VtoO 6 oy.oLTi , pcrinde nc iiifra ie- Gr.ijcos nomina; fpiorum qiia; ad divinam Voil)i
gitur TY) TvJ VfoJ x/r,':-'. ; 1i.t;c ultiniascriplor A sagittulic naturam portii)ont Oto/oyia considerat , qii.Tj ad Ciirisli
subduxit; idcm enim, ut videlur, codicem .V scrinsit,cl iiaarnationein iiab;t oi/.ovo!J.ta. Multa de utraque Feta-
scholion digessit, nec indiligenter pr<e oculis iiabuil : vius De incarnat. iv, 1 , p. 1 ; cf. Cbrysosl. infr. p. '581.
 474 mCEPHORI AINTIRRHETICA
« TrpoiTxuvEiv, xauT-/) AaTp£u£iv, » OTrep ri Toii aytou « Chrisfinomine creaturse imposito, illam ado-
« rpr,Yopt'ou otrjyrjCTic; [ou/J outojc iyn, aXXa xb ToTi « rarent, illi servirent, » quod non habet sanc-
« Yiou ovo[jia. »
] tus Grcgorius, sed e contra Filii nomen. ]

Eysi ^s ouTco; £uGu; y.aTa cuve/^eiav toc

Sic autein hal)entur quae illico eodem
5 yeypaafxeva -f Et ^e e)c p//i ovtwv eGTtv
•
-/i
tenore scripta fuerunt :

-f XTi<7t;, xal Tvi; Ostai; ouciiai; /caTa tviv i^tav

« Quodsi exrebusquae non essent, [Ver-
cpu(7tv, [xvi^eva TrotetcGai tou-
•f -/iT^^OTpuoTai « bum Dei sit] creatura, quee ab divinaessen-
-r Tou Xo'yov * aXkk to tou Xpi<7Tou ovo(Aa « tia quantuni ad propriam ipsius attinet
,

-f £7:t6eVTa? , Tvi xTtfJsi TauTvi TrpcG/.uvetv , « naturam, aliena est, minime eam rem cu-
10 -r TauTvi >aTp£U£iv, Iv aup-!o Ta; eluu^a; « rarent; sed Clnisti nomine creaturae im-
-r T-^; ccoTvipta; £X.£iv, Tvap' auT"^; (i) ava- « posito, banc adorarent, buic ser\irent, in
— U-SVEtV T"/1V Xpi(7lV •
Xal oXlOQ £[/.Tr£Gcbv 6 « liac spem salutis baberent, ab bac judi-

-r ATrocTaTv;? avGpcoTCOi;, v:S.Gixv auTou Tviv

« cium exspectarent. Et uno Ycrbo, irruens
Ap£tcp t£ Xlyco xai
« in homines Apostata idoneos sua reple- ,
-f "/.a^ctav i/cavoti; y^cop-!o<7at ,

15 -f AeTico, Euvo[Aico xat Euoo^tco, xai rco;

« vit malitia, Arium dico et Aetium , Eu-
« nomium et Eudoxium,
ac preeter hos,
-f TouTot; /,ai TToXTvoti; (2) oiXkot.q ' oC cov
« multos etiam alios per quos deficientem :

-f £xX£i-7T0u<7av -/i^vi TVjV £t^coXo>.aTp£tav Tca)^tv,

« jam simulacrornm cultum sicut dictum ,

-f /.aGw; £ioyiTat, tco 6vo'{AaTt (3) tou Xpi-

« est nomine christianismi denuo reduxit,
,

-f cTiavt(T|jt.ou £7:avriyay£ , xat xaT£/.paT£i twv isque obtinuit morbus bomines

« eos ,

20 -f avGpCOTCCOV TCOV T'^ >>aTp£UOV-

•/! V0'(70?, /,Tt<7£t « scilicet qui creaturam magis quam Crea-
-f Tcov (4) Tvapa tov KTtVavTa , co; xal x9i gu[/,- « torem colunt, ut eliam Imperatorum illius

-f t^j.y.yioc tcov tots PaatXlcov t"/iv aTrax^/iv « temporis auxilio dcceptio firmaretur, et
-f )tpaTuv£G6ai, xal TvaVa; Ta; UTT^peyouGa; « omnes praecellentes principatus pro hoc
-f OLoyoi.c, T-^? TOtauT-/;; uTrepjJ.ayJciGat (5j voVou^
« morbo propugnarent. Quumque omnes
25 -f Xai TkOCVTC/JV [J.t/.pOU 0£lV (ZvGpCOTVCOV TkpOC TO
« propemodum homines ad partem quae
« praevalebat transissent tunc Magnus Ba- ,
-f £7rt/,oaTouv [t£TaT£G£VTCov, to'ts 7:apa TOU
« sibus aDeo ostenditur qni, quemadmo- :
-f 0£ou (Zva^etxvuTat 6 [J.£yai; BaatX^to; , /.a-
« dum Achaabi temporc Helias , sacerdotio
-f G(X7r£p £711 Tou Ayy.rjfj [d HXta;, /,al
(6jJ « jam propemodum collapso auxibum
-f T-/i; ispcoGuv/i; vii-y/i Tpd^rov Ttva 7:£7tTco-
« preebens tamquam lucernam , quae dele-
30 f "/.uta; (xvTt7;a[7.^avd[;.£vo; , co(77:£p Ttva )^u- « cisset fidei sermonem per
, inhabitan-
f- yvov £/,X£Xoi7idTa, tov itiC, 7irt(7T£co; Xdyov « tem in se gratiam rekicere denuo fe-
f- ^ia T-7i<; £Vot/,ou(7-/); auTco yaptTo; (zva).a'[7/vj^at « cit. »

-f TraT^iv 7:£7rot-/i/,£ (7). -f

III.

Kal Ta \).h tou IlaTpo; TotauTa- aTU£p Haec sunt Nysseni vcrba : quae quam
35 (o; 7:o>.7^-/iv avotav -/cat a(ppo(7uv/,v Y.oL'ioLyit\. (S) aperte ostendant multam esse Mamonae in-
Tou Ma[j(.cov(X,7Trap(X77'X'/iya' T£ auTOv /,at (Xvd"/iTov scitiam et amentiara, eumque Yehementer
(3C7vo^£txvuctv, ouosva ot[;.at tcov crcuCppovouvTcov esse mente vesanum et excordem, iiemo, ut

^ta7r£(p£uy£vat. HdT^pov (9) yap /,aG' dauTou reor, nisi desipuerit, non \iderit. Utruni

Ttat^a; TauTa 7:apa}v£};ot77£V, }] tou; £VT£uc,o- enim ipse sibimet iUudens ea temere omi-
.Q {JLEVou; (3ou/,oX£tv [A-/iyavc6;j.£vo;;
Ttva yap av sit an lectoribus facere fucum molitus
,

(1) ITapa TauTr;? edlt. — (2) Touiot; toW.gi; a).Xot; redundat, ac forle legendum : BafftXeto?, o? v.a6a7;£p IttX

B, C 01' o.\j-:5>'i D. — (5) Tw ovou.aTt. Vox ulraque e Tou 'AyjxoiS T?,c, X. T. ),. — (7) "ETTOtriTev cdit. — (8)
typis exciciit in edito fextu, uti infra tyj ante 7.Tt.j£t. "Ey7.££t, A.Inc{uo margini tantuni e( altera manu in-
(•i) Tr)v xTtctv ),aTp£u6vT(Dv E. — (5) 'r7r£p}j.ay_£a6a B. — seritur : IlaTpo; TotauTa a7t£p (I>; uoAArjv avotav xat
(6) 'O 'IlXia; xat desiderantur in codicibus ; Kat certe dtppoffu-''ov £YXset Tou.
 (XhMKA EUSEBIUM. 475
Twv xal jtaTa {x'//.pov(i) [y-STsyovTcov >vo'yo'jT£ cst? ^empc quis vcl tantisper mcnte non
xal ci)V£G£co; XaOoi, w; oiiO£v twv £'!pY,i;.£vcov
captns aut sensu non penlitus, coniperlum
uon liabebit , uihil oniuino esse in aliatis
Tw Ocooopco £t:1 Tr,v £ixo'va Xpi(7T0'j ava(p£-
sancti viri verbis , quod ad Cliristi imagi-
p£Ta'. ; n£pl a-JToij 0£ toD ivpcoTOT-j-rrou ectIv
neni attineat? Kciuidem dc co , arebetypo
^ a'jTco 6 ^.oyo; E-l tivi yap -fi xprc; x^iTai seilieet scrmo , ju-
est. Etenini ])eues quem
xal Tiva xciT/.v oi avOpco7:oi avau.evo[Jt.£v, dieinni manet? et qualem judicem nos bo-

xav xaxco; ol aO^oi ECciV/fcpac. Ilpo^TEpov ^£ miues exspeetamus, luee eliamsi secus im-
6 IlaTr.p Tr.v £t«5'coXo>.aTp£'-av ex— o6wv y£y£- j)ii ^ysscuus autem primum,
intellcxerint?
quuni idoh)latriam dixit luisse de mcdio su-
VT,c6a'. Ei—cov, £-7fyay£ tigi —aAiv eu.ir^TTTCo-
l)latam, tumiutulit quosnamiterumDiabo-
" x£v 6 ^iaooloc, OTi TOi; repl Ap£iov xal to-j; lus invaserit, Arium scilieet ejusque seeta-
•
<7i»yxaT£'.>.£ytj(.£vo'j; tores

IV.

TauTov ()k £1— civ E'jG£^'-ov , xav p^rfu.viv EuseLius vcro , ut de eo loqnar, licet
£771 6vo'[xaTo; , tco — poeV/iXuOsvai tco ypovco ctiam ob nonnullum acti tcmporis spa-
ille,

l^.ixpov , oox e-otrfcaTO vOv, Tr,; a'jTri; yap tium ue uomine ([uidem cum meminerit
, ,

15 £
£(7T'. (7ui/.u.op'^a; , xal 6 exxc-To; xal ovot/.acTTo'-
ejusdem tamcu factionis fuit, immo inter pri-
TaTO;, xal Tr.; ac£^c'-a; xp7i7:l; xat O^aeXio;
mos et nominatissimos, impietatis veluti ba-
sis ac fuudamcutum , uti sexcentis ejusdem
X£ia£vo; , co; ev |7-up''oi; ^.^iyoi; c^ia tcov cuy-
scriptorum loeis (^stenditur. Quaenam porro
ypaa(/.aTcov a'jToCf o£'-xvuTa'.. KaToc TTOia; yap
IitTre.sisest, quaeumsivcBasiliusille Magnus
aipsceco; 6 OeTo; Bac^-Xcio; a)>).0'. t£ tcov
si^c eaeteri Patres acriter nudo corpore de-
,

20 7:aT£pcov 0'- cuvax{/.a'cravT£; a7:£cVJ<7avT0, xal

certavcrint, aut fortiora sustinuerint pro fi-
Tou; TYi^Xixo^JTOu; aycova; 'jTrep t-^; £'JC£^£ia;
de certamina, beroiec propugnantes ? nonne
^trfv^yxav apicTe-JovTe; ; r; 0'jyl xaTOc Tr,; coiitra banc Deo invisam Arianorum amen-
OeocTuyo^j; twv Ap3iavi?^o'vTcov u.avta; ecTVicav; tiam? Quorum sane nonnulli diserte desi-
cbv T',v£; xal E'JC£^tou cb; OEpaco; 7:pocTa- gnaveruut Euscbium tamquam istius ba^" ,

25 Te'JOVTo;T-^; atpEceoj; [/.£'avr,vTat . Ilco; oe O'jo£ reseos streuuissimum dcfensorem. Jam vero

Tcov Tr,vixauTa xpaTO'JvTcov vi eTrrfpeta 7:£7:£t- qui fit ut ne imperatorum quidcm vexatio

XcV, 0'j £rv£X£V TOt; £UCc^O'JCtV £7r£OU0VT0 xat

cdocuerit ]\rariinuam qua de re pios perse-
quuti fueriut? atqui veritas clara et mani-
TOiye 0'jtco 'koi^.-ox y.yX eT^t^^av/;; (2) vi akr-
festa illa est, pnrsentia verba non propter
Oeia 77coxetTai, OTt o'j tcov etx^jvojv XpicTO'j
Clnisti imagines dieta esse ; sed velut con-
30 yapiv Ta 7:apo'vTa £ipr,Taf (ilV ota xaTa tou
tra Unigenitum mota est insolentia quorum-
Movoyevo'j; Trapa tcov Tr,vtxac)£ ySpt;
-fi
dam, qui creaturam eum et servitii consor-
XTt'c(;-a xat ouA^^fyAov TtOeu.evoiv tov XTtCTr,v
tcm esse duxerunt, eum scilicct qui ipsorum
a'jTcov xai ^£C7:o'Tr,v to'j 7:avT6; xal x'Jpiov creator cst ct domiuator omuium ct Domi-
,

kyXoc Tov |jt£v Trept to'j XTtcaaTo; vi Trapa- nus? Detorquens autem ille sermonem ad
3i '^or,coi.^ >.o'yov 6 tt; XTicet tco ovTt >.aTpe'Jojv, creaturam, aut reap.se cam religiose colit,
6 Tr, AcTapTVi tco ypucco 7wpocx'jvcov xai Tcji dum Astarten sive aurumadorat, et, quod
XafAwc p^£).'JyaaT, tt; xotAta 5o'j).ouu.£vo;xat cst idolum Cbamos, vcntri et cupiditatibus

TOi; T^aOectv, fjVTOj; ev cxo'T£t ^ta7:ope'j£Tat, inscrvit , et vere in tencbris amhulans, nihil

xal o'jx ."yvcoxev, ouoe cuv7;xev •

a).).a v£vocr.xe
novit intellexitve , sed iegrotavit insipien-

ac'jv£TOV Excov a7:oxcu(l»aaevo;, xat ot'

tia ; aut sponte haee verba oecultando, et
uo To •/)

ob l-^uscbium doctorem caeteris quoquc pcr-

E'jC£'^tov Tov ^t'^acxa),ovxaiTot'; aXXot; Trpoc-

(1) llfOTesov Twv xav (j.-./pov A, E. — (2) Kat Siacpavr); Ttav-oOev f, ih — (3) Tr,v xtitiv ... x6 poeXuyiAa B. C.
 476 NICEPHORI ANTIRRHETICA
(OTroi^, xa6' (ov -h xarviyopia Trapa toCi lla- sonis , quas
crimen Njssenus vocavit
in
Tpo? (papexai , guvou; dcpOsl? , tou? ttoX^oui; sese beuevolum preebens multitudinem la- ,

XavGavciv •/ivou[xevo; p.eipax.uoovi? tviv opsva tere arbitratus, puerilem se mcutc ostendit
,

et dignum qui a pueris illudatur. IVihil

sx.cpavco? oeiJcvuTai, xal toO T:cdC,zn^a\ a^io; '

enimvero talia differunt a nugis puerili-

5 ouc)£v -^'ap TauTa vvi-uo'i(ov 4;c».i(7|/.a'T(ov , (b;
bus. Sic igitur Eusebius iis testibus qui as-
aXv]0(o;, c/ievvfvoyev •
out(o? asv EucreSio? ex twv
senliri videbantur, ut creationis adorator
oo^a'vTcov cuv/ii^opetv, x.Ticip.aTo};aTp-/i5 ovto);
deprelienditur , atque assensio stultorum
TTeipcopaTat , xai, (o(|;0-/i tvoIX-^; xar/i-^ociiag •/!
in multam accusationis causam manifesto
Twv avoviTcov c7uv7iyopia y£p.oucra.
redundat.

Oudev oe 0au[/.ac7Tov v. x.avTauOa touto Cseterum noli mirari cur eo usque devene-
10 TTe^TTOvOe Ma;7,cova; •
e^zel nyt^o^^ ev -ko.giv ritMamonas, quum in omnibus fere scriptis
auTou Tof; caOpo^ xal aTrai^euToi? (juyypap-.- ejus futilibus et ineptis, res offendas incon-
p.a(7i To 7.zy.y,-(jv eupic/.eTai xal (xcuveTOV ola cinnasetinsulsas : qualia sunt qua; affert ex
ev TOt"; Tou Oeiou AOavaatou fi), a xaToc ei- Divo Atbauasio , u])i de idolis agit ;
qualia
^coXcov auTco 7te7i:pay|;.aT£UTai" ola tou aoii^t- ex illustris Cyrilli in Isaiam prophetam
15 aou KupiXXou, ev to^ et.? tqv 7rpocp-/i'T-/iv H(7aiav Commeutariis. Quoe quum perperam acce-
Y7:op.v/]'[/,ac7iv •
a ^-/i 7rap£^viyou[;.£vo<;, xaiTrpoi; perit, et ad propriam ipsi detorserit sen-
T-/1V oixccav 6o'^av £7ricupo'(/.£vo?, y£>,(o; TOt? tentiam, risum movet cuique peritiori vel
Guv£T(OT£'poi; xat Xoyi-/.-?j(; p.eTacyou^^t 7:au^£u- logiccE disciplina; baud experti. Eo namque
cmq 77po'x,£iTai. TLoXk'7ic, yap £vt£uO£v T-/ic loco stultitia plenus est et inscitia ,
quan-
^" aoeATepia; xai doquidem
a7i:aioeu(7tai; £[;.77e7rAvicrTat, eTuei ipsi pronum fuerit a magistro-
ouTe T^^ (70(pta xai Guve'c£t t(ov ^t^acxaX(ov rum sapientia ct intelligentia non recedere,
TrapaxoXouO-Ticat eu77opov auTco Treptyeyovev ,
neque in veritatis indagatione animum
ouTe TCpo; T'/iv t-7i; (zX*/iOcta; .speuvav tov vouv recte voluit dirigcre. Sed quid est, inquiet
aTTSuOijvat TTpoetXeTO. Tt ^' av, Tt; e't7rot, Tcept nonnulhis , de Epistola admirabilis Nili
25 ye Tvi; tou Gau[y.actou NetXou 7rpo? OXu[;.7rto'- ad Olympiodorum? adeo usque tanti viri
ocopov e7vtcToX-/i; j ottcoi; vevo'OeuTat xat cecu- doctrina ab isto fraudata fuerit ac subrepta,
X'/iTat 77ap' auTco -/i tou (zv^po; (^t^acxaXta, ct vafre occultata. Sola enim iuserta buic
xat a770X£'xpu7TTat • j/,o'va oe Ta ev auT"7i' tou cpistoloe argumeuta Olympiodori ad usum
OXuj/.7rtoocopou £[/.(pcpo'[y.eva Xo'yta u(peXo'f7.evo;, suum arripuit, ct, quasi fuissent ab Nilo ipso
30 (b; ovi 77apa tco NetXco yeypa.aj/.eva , £V Tot; scripta, in suis libelHs tam fraudulenter
eauTOu Xo'yot; coaXepco; xat avo-/fTco; evTs'- quam incpte ingessit. Et alia bcne multa si-

Tay^e. Kat ^zXetcTa eTepa 7iapa7:X"/icico; zyovxa. milem proe se fcrunt stultitiam. Sic enim est
AXXa TotouTOv Yi Tupavvi; xat to aXoyov tyrannis ac vecors audacia , ut caecutiens
Opa'co; , iTi (zyXut t"?; (zxpaota; xai auOa- prae protervia ac confidentia vel ad pedes
35 oia; , xai Twv ev ttoci t*/iv yvtociv (/(patpoujj.e- posita dinosci uou valeat; quemadmodum
vov ob'v Tt 7i:(Xcyoucf oi T-flV (i7:Tfx-/iv aicO-/ictv fitiisqui visussensumamiserunt : ignorant

(1) 'AOavacriov. Locum prffihent Acta concilii Nic. ii, diunt , eos c[ui non audiunt, orant : creatura enim a
ex orat. contr. gent. paulo post priricipium : Tlw; o-j/. creatura numciuam salvabitur. Haud immerito li;ec
ECTTtv E).£r|<rai tou; toc y.Tto-jjio-.Ta (7£6o[X£vou: ; oxt ot pXETrovTe; synodus risu exccpil et uno verbo cxplosit , tituliini
Tot; [XYi p).£iio\ji7t 7rpoi7£'J7/jvTat , xai ol dxoOvvTe; toT; [J.vi repetendo BaSat Tr); Tiapavota;!... tou fdp 6£a-:T£atiu
:

dxououat. KTiTij.a ydp uiio y.Tt(7(j.aTo; o'j5etcot£ crtaOriTeiat. TTaTpo; xaTK toov EiSoiXtov TauTa ctayopEuaavTo;. Pap3^
Quomodo non rnisereamur eorum qui creaturas colunt? quanla amentia!... quum enim egregius pater contra
Quoniam hi ciui vident, eos ciui non vident et qui au- ; idola hcec promulgaverit . Mansi, Concil. xiii, 299-502.
 COMRA EUSEBIUM. 477

a^TloYiasvoi • oO yap rTac.v oj avTiV/;'iLovTai eniin qn;i; ceperint. ant rcjccerint , et

r o-£0 rxoctWovra'. , x.al tcov g'ji/.osoo'vtcov eornin quue prosnnt , nulluin valcnt facere
o'j cjyycopoOv tzoiv.oHu.'. Tr.v atpsciv. Ei (liscriinen. Sin antcm et alioruin Patrum
61 ro'j /cal aX)vCov flaTiiCov ocoval iXr.^ii' tcstiinonia sincera aut conficta adducantur,

5 T£ /; 7:c-'Xa<j{/.£vat ^spovTa'. , xr,; a-jTv;; £v- (liia' cuiudom in scnsum abcant, perspicuo
voia; £yo{ji.£va'., rpo^v^Xov co; £i; xaTr.yopiav, evadent iu accusalionem Eusebii, ncdum
o'J yap cuvviyopiav, Eu«7£oiou Tcpox^icov- in dcfensionem, cruntquc in cjusdcm im-
Tai , xa: TT,; i;c£ivO'j a.'J.a.hio!.; y.xi oiwoiot.; pcritiie ac araentice damnationc , uti illico

£0>S yy_ov co; a'jTi/.a r,y.£t; 7:apacr/;'coiJ!.£v. ostondemns.

CAPUT LXIV.
KaTa ATCoXtvaciou.

Contra ApoUinarem.
10 npOTaTTEGOco yap vuv o T;ap' E'JG£6iou Vclim cnim adducatur ctiam nunc quod
"Xtybv.; Tvi; ava;'.pac£co;, riToi cuyy'Jc£co; tcov ab eo dictum est de cominixtione sive con-
•/caTa XpicTOv o'j(j£cov >.o'yo;. fusione duplicis in Christo naturae.

E^-/l yap (i) TCpo'T£pov •

oti -r Kal o ^i Dixit enira antea : « Corpuscuium qu(j

-T rt^.oi; 'jT£pi£SV/f()-/i capx.iov, Tr, 86^-/] t-?,; « propter nos indutus est, divinitatis glo-
*^ -r 0£o't'/ito; ava-/.c;cpac6at u',£tJt.aOv;V.aa£v. -f « ricfi coramixtum esse didicimus. »

Ot£ '/.ou. 7i{;.£r; tkiyou.z'^ oti tcov IlaT^ccov Diximus quidcm nos e Patribus aliquoi;

Tiv£; T"/;v cp(Ov/;v 7:ap-/;T"/i'cavT0 oik tov avouv hanc vocem repudiasse, propter stultuin
AuoXivapiov y.y). to'j; to'jt(o -/.aTa/.oXouOr^- ApoUinarera et cjus sectatores, qui utrius-

cavTa; , cuvaloiO"/;v tcov 0'JC£Crjv xal cuvou- que nalunc coinmixtionem et consubstan-
20 aioiCVJ /.al aoavicu.ov, coc-cp Eucc^-jio;, 77P£-
P tiationem atcpic abolitioncra, haud .secus

c^cucavTa;. Oi yap 6£;av.£voi etti t*/;; •/.aO' ac Euscbius, patrocinantur. Qui vcro haiic
uTTOCTaciv £V(oC£co; /.aAw; /.al £uc£?co; £^£'-- Yoccmaccepere, de unione hypo.statica recte
Xr/^aci. ac pie eara sumserunt.

CAPUT LXI
Xp-/^c£i; ayuov IlaTfipcov 7:£pl acuyyuTOu dvcocfici); xai adiaip^Tou u7:ocTac£co;.

Teslimonia sanctorum Patrum de inconfusa unione et indivisa Persona.

A'.

To'JTOt;' 7:aoaTiO£cO(ocav tcov IlaTscojv ai

I I
Hic subjiciantur sanctorum testimonia
psocovat, ou; C'jv/iyo'pou; E'jc£€'^ou 6 Mau.cova; Patrum, quos Eusebio suffragaturos ]\Iaino-

cuv£"/.aX£C£, y.cv. C/co7:r[coj'j.£v a'JTO'j Tr.v c'Jv£- nas appeliavit ; ct attendatur an non istius
c.v, ct Tv;; 7:poO£C£(o; ou dtri[7.apT£v, (0CTT£p 7:£pi solertia a proposito dcfeccrit , uti jam de
Toij n^piypaTTTriu (2) ::pOc-/.T£0£iTai. Circumscripto cxpositura est.

*t*
TouXpvioiiTOMor, £/. T-7;; 7:po; Kaica'- Chryso.stomi episcopi Constantinopoli-
50 piov (3) [Aovayov £7:icToX-?,;, ^.zxoc r/// ^£UTc'pav tani, ex cpistola ad Cxsarium raonachum
auTOU £Vjp''av
•
post .secundum cxilium ejus :

(I) 'K^r, vip. Cf. supiM, p. /)84 cl405. — 2) IFoos/.- ullus c toxtu gncco plura asservavciit, comnioduin si-
TdOiiTa'.. Mciniiiit CNidciitiT |ir;C(C(lentcin lcstiiiionioruni inulcticquuin visum cst,ad lidem nuiiujiiecoditiiin
inilii

syllogcn de ('lirislo rirrumsnipto, vid. supra p. 55G- nostrorum, loca cjusdcin tria, caque insigniora rediii-
570. — (5) ll&o; K'x:'7y.'J.'-i/. Quum scniel ct ilcrum Ni- tcgraiv, apposita vetcri inlcrprctationc quain unicus ,

cepliorus liaiic laudaverit cpislolain , ncc alius ferc haclenus codix llorentinus suppedilavit. l^rimus recen-
 478 NTCEPHORl ANTIRRHETICA.
Et dicas forsitau, ab errore ad id quod
«

-r xpeiTTOV sV/iT^uOevai , Jial yapiv oaoXoyeiv melius est venisse te et gratiam confiteri ,

-r TOt; TVjV GaujxacTVjv £/<,£ivviv coi 7;pocx.O[/.i- admirabilem iilum protulerint li-
his qiii

caci (2) pi^Xov, viv apiGTViv Ta y.a)^>i(7Ta

brum quem maguum esse optima tua no-
,
•f
minant scripta qui splendide praedicat
5 -f crou aroxaXoGci ypa'aaaTa , TVilauyco; (3)
,

concursum essentialem et commixtionem

-r ^tayopsuoucav (4) (7uvdpop//iv ou(7ic6^7) y.al
sacram factam ex deitate et carnis, uuam
-r p^iv OsfJTTECiav ysysvvi^jOat (5) Osottito'? ts
autem ex hoc perfici uaturam. Istud mira-
-f )tal (jap/.oi; ,
[xtav ts evTeuOsv a7UOTeXe(j6-^-
bitur insipientis Apollinaris inconsidera-
-f vai (6) ^u(7tv. TouTO, Oaujj.a(7ie (7), tou tio ista eorum qui introducunt contempe-
:

10 -f Tapa^ppovo; Aro^Xivapiou t6 (y.To'Tcviji.a (8) rationem et (ruvaXoia)>,v, id est, commixtio-

-r auTV) Twv £i(7ay()VT(ov xpa(7iv /.vX cjuvaXoi- nem impiissima intentio. »

-r cpviv (9) VI ^uc(7e§e(7Ta'TVi aipec'.;. -f Ex eadem Epistola :

Ex T-^? (10) auT*fl; STriCToT.-^?

•
« Sic et hic divina Evtopuc^xdr,;, id est, in-
-r OuTCo; x.(xvTauOa (i i) t'^; Oeia? evu^ou- undante corporis natura, unum Filium ,

15 -r p.£v-/i; (i2; Tco cc6(/.aTt ^uceco?, eva Yiov, unam Personam utraque haec fecerunt;
-r ev Trpo'cco7:ov, tsc cuvap.(po'Tepa (i3) (X7T£- agnoscendumtameninconfusam et indivisi-
-f T£>.ec£. rvojpi^()(j(.evov [Jt.£'vToi acuy/^u- bilem rationem, non in una solum natura,
(14)
oux sed in duahus perfectis. Si enim unius
-r Tco? (xoiaipeTco i^i5) >>o'yco- £v ixiS. ijAy/]
,

akX £V oucl T£)^£iai;. EtcI ytxp

quomodo id quod inconfusum est quo- ,
-r <puc£t, (16),
modo quod indivisibile quomodo unitio ,
20-r[xia;, Tcco; t6 (17) cccuyy^uTov ; rcoi; t6
dicitur aliquaudo ? Sibimet ipsi enim uni-
-r (x^tai'p£TOV ; ttw^; £'vcoci?>.ejrO£r/i TTOTe (18)5
ri, quse uua cst, aut confundi, aut dividi,
-/i

-r eauTvi yap r/iv t/.iav IvoucOai cuyyeTcOJai,

impossibile est. Quod ergo infernum evo-
, vi

-r VI (^iatoEicOai, (XouvaTOV. IIoioi; ouv aov.i;

muit uuam in Christo naturam dice-
,

-r £^vip£u^aTo (19) [/.lav eTcl XpiCTOu (20) re? »

25 -f Xey^iv (puctv ;-f

llorum Pelrus martyr Vermilius perpauca , in locis

, Tltuhis est in quodam codice Syl viniano , tou Xpu(to(tt6|j.&u
communihus , prffilibavit ; nec tamen codicem nec , Trpo: Kai(jdpiov. Damascenus habet y-ocxa 'A7toA).ivapioTwv.

Bibliothecam uUam indicavit. Longo posttempore Eme- Videtur EuthymiusZigabenus]egisse7rp6;'Ay.d/.tov.Idem

ricus Bigotius multum slbi favissc fortunam autu- codex Salvinlanus plura addit qu£e nec latlne nec grtece
niavit, quum incldit in codicem llorentinum apud RR. alias exstant. Cf. Chrysost. opp. t. III p. 895; Canisii ,

PP. Dominicanos, in monasterio S. Marci, asservalum. lect. Basn. t. I, p. 251 Maffei Istoria diplomat. Ve-
Neu vero typls mandatum apographon Parislis prodi- rone,!?^^, p. 263. — ;

(I) UdvTw-. H<)ec simulhabent

ret, obslltlt Censor, cui ambigua vox de S. Eucharislia Damascenus, Anaslaslus Slnaita et Leontius Hierosoly-
minus placebat. Clanculum vero irrepsere exemplaria mltanus. —
(2) npoy.otJ.iaact edit. (5) 'O; i-ri/.ri.yjywz. —
in Hollandiam in Angliam
ubique detestari ubivis Anastas. in codlcc Clarom. nunc Oxonlensi. (4) Ata- — —
artes
,

monachorum tanlum ihesaurum invi-

,

Eccleslaj
;

Yopsucacrav ihid. (5) —

r£Y£vvia6at deest in Leontio.
dentlum. Quorum lamen egrcge P. Harduinus eamdem (G) TeAiaOyivat Leont. —
(7) Qa.\j\i.aij\.e. Hic stupeas
edidit confidenter, nec nlsl umbras in illa reformidari velerislntcrpretis ignorantiam, oscitantiamve, quiillud
ostendil. Inimo haec prope ludicris iarvls amandavitP. 6a'jtj.d(7t£, ac si 6au|j.d(j£iE lcgerelur, mirabitur vertit.

Lequienius, in dissert. HI, Damascen. quaspurium esse Sic autem interpreleris oportet HcBC est , vir ad- :

totum opus asscrult. Hlnc et inde ullro cltroque multa : mirande, insipienlis ApolUnarii dbsurditas. Montfau-
at rumor increbuit, recantavitque male feriatus viator CON. Item Harduinus Ista , vir eximie, Apollinarii
:

Maxim. Mlssonlus codlcem ilorcntlnum in tencbrls desipientis absurdilas cst. —

(8) T6 a.^i&f\\}.a. Anastas.
Erebi damnatum Iri. Quid pUira? Basnagius, Canisianas — (9) i;yva).£icp-ov, B; 2uva).t7r,v, C. — (iO) "Lti t/. tt;^;,

lecliones editurus, orbi iillerario nuntiavit iterum se da- B, C. — (11) OuTO) y.at evTa06a, ed. — (12) 'liviopuo-daYi;.

lurum Epistolam, quam e coclice Digotiano dilacerari Damasc. slc legisse vldetur intcrprcs et parlter in
jussit Princeps Serenissimtis. Hinc Maffel ad eumdem
epislola qua testatur vidisse se codiccm, iucoluinem ,
quo desunt tlo 0co[j.aTt 9U(7£o>;
Damasc. et cdit. —
(15) T6 (juvaixsoTepov.
(14) rvo)ptcr[xov videlur lcgisse
—
integrum, omnibus obviuni , signaculo distlnclum hic vetus interpres. — (IS) :\otatp£T(j y.c^t dauY/uTtp, Da-
ubi cplstola exstat, abs se demum dlligcnlissime recen- masc. et Lcontius. — (16) 'Ev [j.ta u.ovr| «priast alias.
—
,

sltum. Hanc recensIonem,rarissimam qiu(lem,notasque — (17) Hou t6 , et slc deinccps Damasc.

exlmias pane omisK Basnagius, vlx suspicatl sunlrccen- (18) lloT£ deest in Damasc. uti mox t-^v [Atav et r\ guy-

tiorcsChrysostomi editores,per|iauci denmm non igno- ysicrOat. — (19) 17oT'3; (iv/-,; yjpEulaTo. Ib. notandum ea-
ravere. His ergo nominibus ignoscarnonueglexisse hanc ciem fcrc Athanasium ad Epictetum habere. — (20) Tou
versionem,nec eacpiae Nicephorus diligenter exscripsit. XpiiTou , Leonl, diti Xpi(7T(7), edit.
;
 COM RA EUSEBIUM. 479

E/, rfl? auTv;!; STTiiTO^r; , too; Ttji TsXei •

Ex eadcni cpistola, vcrsus fiiicm.

-f TouTiov (i) Ta; xsvoowvia; (2) exxXt- « Horum istas uovitates vocum dcclinan-
— vovTc; ayaTCr,T£ ,
rpoTspov (3) « tcs, charissimc, ad id {[uod projacet, re-
e7Tav£).0(o(7,£v (4"^ , vjcs^lq xal (5) >.iav n vcrtamur. Pium et valdcpiuin, Cliristum
5 — £'j(7£o£; TCiv OavaTW TTEpioXrOevTa (6) " qui morte circuindatus cst, confitcri iu
Xci^TTOv oaoXoy^iv (j) ev O^otxti t£'>.£'.ov, « diviuitalc pcrfcctum et iu humanitate per-
xal £v av6f(0770Tr.Ti TeO.eiov (8) , £va Ytov « fcctum, unum liMuin unigcnitum, non di-

-r jMovoy£vy; , oO oia'.po'jy.£vov £1; uuov ^ua'^a, « vidcndum iu lihorum dualitatcm ;

por-
(pspovTa 02 0|/.(o; £v £auT(o t(ov ay(opti7T(ov « tantcm tamcn in scinctipso indivisarum
10 -T o'jo <p'Jc7£(ov acyyy-JTOu; Ta? (9) i^io'TriTa?' " duaruni natiirariim inconvcrlihilitcr ])ro-
-r oux aXXov -/tal aXXov (y.Yj yevoiTo) aXX' £va « prietates, non altcrum et altcrum ;
(ahsit !)

-r xai Tov auTov Tov Kupiov ir.GOuv ©eov Ao'- « scdunum et cuindcm Doiniiiuin Jcsum
-^ yov (10), ca'f)t«7i;xeT£pav (i r)7ia<p'.eca£vov, « Deum Vcrbum, carne nostra amictum, et
-f xal auT/jV (12) 0'jx a-iuyov xai avo-jv, d); « ipsa uon inanimata aut irrationabili,
15 -r 6 dtjcTCs'^-/;? ATToXivapio; £'.TC£v(i3\-r « sicut impius Apoliinaris dicit. »

B'.

y ToCf aytou KvPIAAOV, i/, tou Tcpo? AX£- Sancti Cvmi.Li, ex Profiplwnelico Sermo-
^avopeT; ncoc^(ovy;Tix,ou •
iie ad Alexandriuos.
Eyw TO <;uy5t£X.pa;i.£Vov y.aTac^£/o{/,ai [Maii Scriptor. veler., tom. vii part. 1
(14) , ,

— Tiov (pu(7£(ov £pya^£Tat. p. 7.]

20 Ex Tou auTou •
ilu.ouoO'/; yap r,u.Zv — r, Ex eodem [ibid. p. 8, 18 et 46.]
diaicc6£t(j(ov. Ex eodem [ibid. p. 8, col. 1 in fin. et p.

Ex TO'j a'JTOU" Kal X^XuTai t-/;v u)i6- 132, 133.]

T"/]Ta. Ex codem [ib.eod. coi. in cap. et p. 133.]

E-/C TO'j a'jTOu •

Ei yap •/texpavTai Ejusdcm , e Commentario in epistolam
^'-^Y/}-
25 bv.aot.i r/jot.wia^-fiair/. Apostoli ad Hehrscos.
To'j a-jTOu, £X. T-^; £piJt.-/;v£tai; t-?;; 7:po; [Ibid. t. viii, part. 11, p. 147. Gailand.

E^paiou? TO'j ATTOTTCiXou stjkjtoX-^; •

Kai o'j Bihl. PP. XII, p. 746.]
oy;xou — £/c rapOevou va^o. Ex eodcm Commentario :

« Si quando Unigcnitus asscritur carni

E'/C TO'j a'jTou 'jrop.v/fy.aTo; •
-r V.l yfxp

30 "T y.al XsyoiTO •riVoioOat capx.l xaO' 'J77o'c7Ta(Jiv « quoad pcrsonam unitus, minime dicimus
6 IVIovoycV/;; , aKK o'j/C ava/uT'/.» Ttva T"/iv
« ullam alterutrius naturae in altcram fac-
-r £i; aXXriXa? twv <p'JGe(ov 7T£7uoayOat '^xij.i^^
• « tam fuisse confusionem, scd, utraque ila
u.^vo-jT/;; lie aaXXov £x,aT£'ca: TouO' 07:£p ut est mancute, carni Ycrbum copulatum
intcliisinuis. »
ecttIv, r.vtoTOai capx.l voou'7.ov tov A6- '<

35 -7-
yov (
I 5). -r

(I) TouTwv.
lliPC supra NiccplionisrtUiilf rat, p. o.j6. loca Niccpliorus accepit ex Anastasii syllogc , iisdem
— (2) Kaivo^tovia; legebat intcrpres. (o) To Ttpo- — omnino vcrhis eodcm fcrc ordine , nisi quod quartus
,

y.eijxc/ov, edit. ct ipsc Nifcpli, iii primo loco. (4) — lof iis iu Aiiaslasio aiitc ti-rtiuin occurrat ct qiiod cdi- ,

't)Owii£v, C idcni iil cditi iii primo loco. — (.")'i IvJTiSi; tiis tcxtiis siih prinii loci iiiitium, errorc lorte typogra-

oJYap/iav.C;
;

LJ-riSi; v.at dccst in cod. Basn. — pliico, liaheat T;avaoE/oij.ai pro y.aTaoe/oij.ai. Correctio-

(0) Ilev.A),r,0£'/Ta , il). cod. C. — (7) 'OiJ.o>oy(I)iJ.£v, ih nem ipsc Anastasiiis his pr.Thet ibidem, quum idem lo-

(12) Kai a-j-ov, ib. (15) VAr.t dccst in pr —

loco Nicephori. —
(1-4) liyo\uxi. Qnatuor haec Cyrilli Pl'. t. xii, p. 750, A.
 480 INICEPHORI ANTIRRHETICA.

CAPUT LXYI.

Rara Eucs^iou [y.STaSolviv xal aXXouocriv XpKTToS leyovTOi;.

Conlra Eusebiiun immiitalionem et dlterationem in Christo asserentem.

Kal TCcpl {/.£V Tvi? avaxpaVcw; TauTa. E^"^? Hacteims vero de commixtione natura-
riim. Deinde proferendi cssent in mediuui
^' av et,'-/; xal ou; xspi Tr;<; u.£TaooV?i; t/,;
Eusebii serinones de immutatione servilis lor-
§ouXt>tri(; p.opcpvii; Tvo-.eiTai }.o'you; EuaeSto;
mcE et consequenter loca patronoruni ejus,
;

-TTapaGecOai- eTcopvw; §£ -/tai. tou; twv cuvv;-

secundum praecedentium seriem. Dicit enim
5 yo'pwv /caTa ttjV 7i;poa'you(jav
axoXouOiav. E(p-/)
« Forma, juxta divinam transfigurationem,

yap* -f Mopip-/) xaTa

—
tviv Osiav i7.£Taaop(pcocriv,
tantam —
delineabit. » Adde ad omnium
-f TOcauTr,; -f (i) (^coypafpviceie. Kal to cumulum et evidentiorem blaspliemiam ,

T^avTcov EayaTov TTpoi; p>.a(j<p-/i[;.iav e/.^-ffko-

quod dicit : ,« Sin formae nondum in Deum
T£pav, OTi -r tl [JL-/1 T7); £t; ©eov ^.s.ia^\rr « mutatae, sed qualis erat ante immutationem
10 -r Oeiivii; aopcpri? . a»va tou xpo Tvis [i.£Ta6o- « hanc corpusculi ejus, imaginem quaeris. »
-r)^"^; Gapx.iou auTou Tviv £r/,o'va (p-/i;. -f Quibus dictis cunctis Cliristum a corpore
Ata TOUTCov 81 TvavTCov a7r-/i);7;a6£ G(o[;.a- penitus excludit, ac Cui si-
si scripsisset : «

XpiGTOv, co(7T£ x.al Tou ypa©£aOai- quidem forma non superest, nec corpus est,
To; Tov
ou Trpo^creGTiv, cco[/.a £gtiv,
humanum utique nec demum essentia », ;
bi yap L;.oo<pvi o'jc>£
si quidem pro essentia , forma accipitur,
15 avOpcozivov ^r,>.ov, vi ou^£ ouGia •
s.'i
y£ xal
quatenus haec in divina et ineffabili essentia
£tcI tv)? ou^jia; -ri [^-opcpv) eiV/iTCTat, o -/.av tv)
cernitur. Quod si corpus amplius non est,
Osta xal a7ropp-/iT(o O^copeT-ai ouaia. Et (^£ ou/C
videamus iterum an ipsi consoneut unavoce
£CTi Gcoaa, et-^co^J.sv Traliv £'! cuvcoda toutco
praedicti defensores
01 cuv/iyopoi ypa(pou(jiv.

Tou aytou Aqanasiov, ix xou xaTa Sancti Athanasii, ex libro contra ApoUi-
2Q i*
• narem secundo.
ATToT^ivapiou "Xo^you f^£UT£pou
o^euGCig [Opp. ed. Bened. Patav. t. i, p. 761 B.]
£v §£ Tvi (2) drio'v.

16- Ejusdem, ex Iibro de Incarnalionc.

Tou auTOU, £5t Tou 7r£p!. (ZvOpoiTT-/ic£co;

you- Tlacyov p.£V yap (3) — t«^£iv ^ia(pop(Xv. [Galland.Bibl PP. t. xii, p. 683 E.]

25 E/, Tou auTou "Xoyou •

OOev (4) — eve- Ejusdem, ex eodem libro.

C/STO.
[Opp. ed. Bened. 1. 1, p. 56, A.]

Tou auTou £X- T-/i; Trpo; ETrty.TViTov £7vt- Ejusdem, ex epistola ad Epictetum.
—
,

cToV?.; AuTo ^e (5)

• a^OapTov. [Ibid. B, C.]

(^l) 0£lav. Addiiut in textu B et C : EOffegioy tou Tanta fuit dlligentia omnibus Athanasianls cdltorlbus
384 in mlnimis varietatilvLis lectlonum colllgeiidis, ut nilill
dpi.av&u. Kadem hic rcferiintur quse supra p. et
— ipsl ducamus omlttcndum Igltur [jiiriv deest in codl-
38S,
EtTa •
tribus dissecta laciniis Mopir,...
Ti ^iyE^'' avaixa^iv,
\i.s-:a.Slr,<nX^'x.

v.ai Tr,v £: tou;

:

cibus B, C; legunt A, B, C ota7tt(jTr,0-?i...o'j itX^Tov. —

V-^'^^^ "^'O^
xp'/'i

oupavou;... avex5tYiYr,T0V. — "EuEtta oti '

ntJi- t^; _Oa'j[xa- (5) AuTo o£. Varlalur una lectio eaque inslgnissima

aro?... !;a)Ypa3r,a£i£. — "Ev(2) Lect. oETvi. var. OTtw; av tres enlm codlccs Nostrl legunt {.'Trcpoupd/tov /oyov, pro

£v fiavdTW — Tasvl toO —crtoaaTo; aou.ol^^cOai. Juvat edito uT£pav9p(07ttvov. VI.v dubito quln edita lectio

indigitare Athanasii vocem, veteribus haud ita frequen- oriunda sit e siglis qulbusdam male intellcctis aut po-
lein, familiarcm voro Nicephoro : "Jva Tr,v JTtb r,u.wv sltis ANON proOYNION. Hanc enim corrcc-
apij.oariTai dvadtafitv. Ut liro nohis resurrectionem con- tionem Leontil Interpretatio lullna ajmd Gallandium ex
cinnaret. — (5) ITdij/ov aiv y6.p. Eadem Leonlius pro- Canisio [Bibl. PP. xii, (585) confirmat, dum transtullt
tulilinlib. 11, contra Nestor. et Eulych. — (ij "OOsv. indutum vero coelesle Verhum.
 COMRA ELSEBIUM. 48(
Tou a-jToCf, ejt toU x.ata Aociavwv rpiTou Ijusdom, cx tcrtio libro adversus Arianos.
Xoyou- Ev yo-Jv (i) — c-j TTasayiv/) •
[Opp. t. II, p. II, p. 474, B.]
Ettci^-;) (Je xai avaOsaaTcov •J77o'/p£(6? ecTiv Klsi jam anatliematibu.s obruatur Euse-
Eucc'0105 TTpocy.si-jOto a-jTco TajTa •
j bius, tameii illi ct ha'c reponaiitur.

A'.

5 J Tou (/.eya^Xo-j rPHroPIOV toO Gso^oyoy, Magni GREGonii theologi , ex cpistola ad

£K zr,<; 77p6; KXr.fioviov i-i-TToX-^? A' •

Ei Ti; a-QTsOcicOai vCfv (2) — t6 GaQy,i(jy

Cledonium.
[Opp. edit. Bcncd. 1. 11, p. 8G, C.]
Tr; OeoT^/iTo?.
ToO aUTO-J, t6 Wot.G/OL
Ejusdem, ex oratione in Sanclum Pascha.
£/4 TO'J £'!; Xo'yo'j •
Av
)o £i; o'jpavo-j; av'//i (3) — KiT^wr/.z xat ttoui. [Ibid. t. I, p. 865, A.]
ToCi aJTou, £x ToD Trspl Yto-j Xoyou B'- Et; Ejusdem, cx oratione de
xal {;.2(7tT-/i,-
(4) — T-?;; aaapTta? -/lae-Tfipa. [Ibid.,t. l,p. 550, C.J
Filio.

E'.

t ToO XpvioitOMOV, sx. tou et; 7>,y ol^x- Chrysostomi, ex oratione inAscensionem
V/;'|tv ToD- !2ojT-/;po; Xoyou (:"))* Salvatoris :

*^ -T E— aVOOOV TO'IvjV ^cTTTOTtX.r.V £O0Ta"Co- «HancigiturDomini rcTcrsionem festa dic

-f [/.£v, xaO' -r.v TTpo; Ta oOpavia tv;v •/jaeTe- « celebramus, in quainterca-lestia naturam
-r pav <p'><;iv a£T£(7T'/;'7£v •
(XV£(7Tr,Cc yao tov « nostram transtulit.l{estituitenimcorporis
-f fiauToij vaov 6 evof/.riCai; ©eo;, xat « sui tcmplumipse Dcus ibidcni inbabitans,
cuv^tt-/;'-

yay£v (6)
n sibiquc proprium indumentum rcsumsit
-f ea-jTco t6 ot/.erov £v^'jaa, 6 t6 at-
« qui aetbcrcum transmeavit mare. Divina
-r Oeptov TZEO.ayo; Tr^pattoijaa^vo;. Tv; p.£v Oeta
« quidem natura in perpetuum cuncta adim-
-r <puG£t 6f/;v£-/Cto; Ta TravTa — X-/;pcov •
t-^ ^£
« plet, per banc vero dispensationem secun-
f xaTa ca'p/.a ot/.ovo'y.t'a , TTcoTecov aev 6776
« dum carnem,primum subterram dcscen-
•f yviv (7) eXOtbv, {JcT£pov ^e ^j.tzot. t-zjv /.aT(X
« dil, dcinde, rcportata de morte victoria,
-r ToC OavotTou vt/.-/;v tco ot-/C£t(;> c(ou.citi t6 « proprio corpori suo coeieste patefecit ha-
^^
-r oupavtov (XTTOTrV/^pwca; oi/.-/;Trjptov. -r « bitaculum. »
Kai [;.£Ta Ttva^
Et post aiiqua :

-7- ^coToeifi-/;; [/ev aopaTO /.ai -/i tcj cto- « Cujus quidcm corusca apparuit corpo-
-f [/.aTo; Ofia •
TtTiv yap O^ttov a/.T''vtov i^i- « ris facics, quae divinoruju radiorum exce-
-f ^aTO Ta; Xa[X77-/;;^o'va;* av/fyaye ^£ auTO « pit scintillas carneni vero in coeios sus-
:

^" -r et; otjpavo'j;, Tr,v -/it/.eTcpav cpuciv U77£A- « tulit, is qui naturam nostram induerat,
f-Ootov ,va 70'.; e77i '^r,; paTov T:otr,cr, r<
ut iiabitantibus in terra facilem ad coe-

(1) nsa$£7t. Dejidcrantur in codicibiis nostris tvj-o Mz-jlxr,;. Cum Iribus regiis codicibus et qiiinque col-
P/E-o-Ts;, TTa/iv, — forsitaii glossema. (2) NO/. Co- — bcrtinis ([uinqiicnostri faciunt dc conlirmanda Icctione
dices noslri liabentTr,-/ capy.a cum antiquioribus cdilis
;
nov;c cdilionis £/avOsw-/,o£w;. (y) Aovo-j. Ncquc —
reccnliores legunt tt,v i^ivt <;ic>v.oL, quod rcdimdarc hunc ncqnc sequcnlem, sive in genui-
in A.^censionem,
videtur. Sedcum optimis mss. nostriexliibcnt Wioir^Ta : nis, sivc in spuriis Cbrysostomi scrmonibus, diu licct
ToO aoyj.nzo- —
-r,- TTuio-j^ria; aOtoO —
i/i')r, v.t.'. 'y.trjyr,. qu.Tritantcs iuvcnissc nos, minus sanc mirabilur,
,

— (3) 'Avir;. Iteni mcliori^ nol.i; lcctiones habemus : quis^iuis mcmiiieril a Photio recenscri cjusdcm Cliry-
'Iv' it. ToO (irrepsit mcnduni in nolam cdilorum , quain sostonii sernioncs duo ct viginli in Asceiisioncm, scp-
cx teitlu corrigcrc i^rDiiiptum cst) 01; /.•x-iiibdr/. Al \>:'-, tcmdecim in 1'entecoslcn (cod. xxv) quorum (juidcin ,

codices nostri soli ct oiiinfs constanlcr babcnt 'E/ : rctas tulil pcrpaucos pars vcro ma jor aut dclilcscit aut
iia-j-.v 01; iic niTi'j:r,/.z , duin editi in illud conspirant : pcriit. — (6) Iuvr,Yayiv,
;

B, C. — (7) Ttto yrjv. iMcndos.

'£v nici ts ol;, vix qnidcm mcjiore lcclionc.
(4) — |j(.£7 dccst in E.

T. 3i
 482 NTCEPHORl ANTIRRHETICA,
-f Tov 0'jpavov. Nscp&X'/) oyyiu.a 7T£TTo^/iTai t-!o? « lum \iam daret. Nube.s facta e.st liujusce
avGpa)7r!.'v/i? auTou 77£pi€o>>-^?, y.v.y.eiTry stco- « liumauitatis, qua induebatur, Tchiculum,
You[/.evo(; Trpo; oupavov [i.ZTiaT/iaz tq ol-
« delatamque abs se stolam peculiareni iu
xeiov ev^upia. iicTuep toivuv tv;? £>'. IlapOsvou
« ccelumusquc instituit. Sicut igitur, quum
« de Alrgine natus supra naturam fuit
est,
5 -r Yevvvffjeco? uTrep <pu(7iv vi x.uyici;, ouTto? xat
« partus ejus, itadum ad ccelos revertitur,
-r TV]; ei; oupavou; avooou Tuapa^o^ov to
« fit prodigio simile spectaculum. »
Gau|xa. -r
Ejusdem, ex oratione de Pentecosle :
Tou auTOu, iy. tou ei? tviv IlevTejtocT^/iv
« Etenim nisi magna generi nostro bona

Xo'you- -r Ei yap p!.£ya>.a ayaGa 6 0£o?

[j.-/j
« Deus concedere voluisset, sic nostras sur-
10 -r Trept Tou yevou? vi|i.a)V £^ouXeTO, ou/C av tviv « sum non assumsisset primitias. Antea igi-
-r a7rap)(_-/iv •/lawv eT^abev avw T7po toutou [/,ev « tur dum iu coelum oculos attollebamus,
-r ouv £1? Tov oupavov pX£7rovT£?,xai Ta? aaw- « etVirtules spiritales mente intuebamur,
•r p.aTOUi; £Vvoouvt£? Auvaf;.£i?, Ga(p£(;T£pov « clarius sane bumilitatem nostram prae
T-/1V £UT£Xeiav £copcoijt.£v Tviv -^p.ETfipav a7T0 « superis Virtutibus cernere erat. Nunc
15 -r T-^? cuy/.piceco; twv avco Auvafy.ecov. Nuv ^£ « vcro quoties lubet considerare nostram no-
-f OTav pou'XrjGco[;.£v zry £uy£V£iav r,[Acov t^eiv,
« bilitatem, oculos in coelum attoUimus, in

~ et? Tov oupavov p^Xe^^rou.ev , ei^ tov Gpo'vov

« ipsum summi regis thronum : illic enim
« primitiae nostra; sedent. Ita de coelo
-r auTov Tov pacOa-;to'v em yap e'^ •/lu.cov
« revertetur Filius Dei, nos judicaturus. »
-r (x.%a^'j(j] y.aG-/iTai* outco xal e);£U(yeTac 6 Yioi;
Ejusdem, ex homilia xiv in epistolam ad
20 "r Tou 0£ou £/C Tou oupavou xpivcov •yi[/.ai;. -r
Romanos.
Tou auTOU, iy. Tr.q tvooi; Pcoaaiou; e7ri(>T0-
x, p. 623,
[Opp. edit. Bened. noviss., t.
V^5 >.o'you T£G(7ap£(7/.ai^£-/iaTou (i j •

A, B.l
Ou^£ yap a[;.apTcoXov (japxa — (xOfxvaTov Ejusdem, ex Commentario in epistolam
eipy<XGaTo. ad Philippenses.
25 Tou auTou, £'/ r^; ep[jL*/iveia; T-/i; Tcpo? [Ib., t. XI, p. 284 et 285, ed. vet. 268,

$t>.l7r7Cr,Ct'0U5 eTTKJTO).^; •
D, E.]
A^X' ev {Jt-op^-^ 0eoij (2) — (xXX' •)ivco[/,£'v/i?.

Z'.

*f Tou (zytou Rypiaaot, i/. tcov et? t-/iv Sancti Cyrilli, ex Commentariis super
E^ooov Y7ro[/.v/i[/.a'Tcov
•
Exodum
so -r Et7r£ Kupto; (3) tw Mcocet* £tG£V£y- « Dominus ad Moysen « Mitte ma-
Dixit :

-r X£ (4) T'/iv '/_£tpa crou et; tov xoXtvov go\j (5), « num tuamin sinum tuum, » etceteraquae
-r xat Ta iirn; iy.clae x,ei[i.eva. Xetpa xai « ibidem exstant. Manum ac dexteram Dei
— oe^tav Tou 0£ou xat IlaTooi; tov e^ auTOu « Patrisque esse Filiumipsius secundum na-
-r xaTa i^uctv Ttov -ri GecjTTveucTTo; 6vo[7.ai^£t « turam Scriptura divinitus inspirata diserte

35 -r rpa^^/i. -f » asserit. »

Kat [/.£T(X Tiva* Et post aliqua :

-r H;et yap -xaTa xatpou? 6 Kupto; •/)[/.cov « Veniet enim posthaec Dominus noster
-r l-ricouq XptfjTo; ev t-^ t-/^; G£o't^/ito; ^o'^-/i (( .lesus Christus in suoc divinitatis gloria et

(t) T£ff5ap£jy.aio£y.dTO'j. Habenlur tamen

Homil. in paulo dlversJum : Mi\ a\jy/£u>it.v/ , d)la \j.rfii o\'j-:M\).y/,

xin ; cditis A facil

cum B, C iavent conjectura Savi-
; £l; f)s6:, tlc, Xpiaxbz, tUTm toO ©eoO Eadcm
Leontius
lii legenlis dvaij.a/srracrOa'. pro ava;j.d/£r?Oai. E vero cor- inseruit iii lib. iii contra Nc.stor. Gall. Bibl. I'P. xii,
rigitur in aliud plaiie diversum dvaSvicrEaOat. (2) : — G72. — (5) Kvf.iQ;. Exod. iv, 7. — ({) liiasveyxov,
0£ou.Oper<e prelium cstcolligere totum locum ab cditis lext. vulgat.
 CONTRA EUSEBTUM. 483

-r xal 6'.>.ixpivcia , xaiToi To eivai )caO' rjaa; '< iiitcgritate, ct quod in eo secuiiduni nos
-r avaro^^TkVlTov £/tov. -r « crat, incohime rcmansit. »

TauTT.v T-/1V /pv;<jiv ev to^; sauToD p6£).'j- Hunc locum ^lamonas in suis protervis
poi; xal xaTa:7T'j(7T0i; GMyy^xu.it.a.aiv d IMaT.- ac detcstandis scriptiunculis proposuit.
5 [y.a)va; -assOsTO. Oj to avo'-/iTov xai >>vipco(^£; Cujus quis non Tchementcr ohstupesceret
Ti; o'j)t av u7r£p£/t77)^aY£''V; ; w; o'j/t •^(j6£to xaO' stoliditatem ac nugamcntum, quum non
eai»TO'j xal toO i/.£yaXo'j a'jTOy o'.daGy.a'Xo'j scnscrit agere se in sese ipsum et in ma-
EuG£ot'ou ~paTTtov. gistrum suum magnum Euscbium ?
Tou auTOu (iyiou Kup'->,>wOu, ex Tou diGt)vO- Sancti Cyrilli, ex dialogo in illud Quod :

10 yiy,o'j 2uvTayaaTo;* OTi el; 6 XpiCTo'; *

unus
A.p' ouv cuy^s/uvTai (i) — a(x-/;yavov yap.
est Chri.^lus

[In sylloge Leontina

:

apud Canisium, 1. 1,

Tou auTou, i'A tcov e— iX'J(7eiov Tuiv Trpoc- p. 67.3, ct .Maium, t. vii, p. 135.]
eve/Oeicwv TTc^JCctov Tto a-jTco p.a/.apuo Ku- Ejusdcm, ex Responsionibus ad interro-
aiXko) Tvaoa Tioesiou 6ia/.(Dvou xal Ttov cx.ds.\-
gationes beato Cyrillo propositas a Tiberio
15 (ptov, £v '/.£oa7.a''oi; IB ex tou extou
, /.£<pa>.atou, diacono ct Fratribus suis, in capitulis xii,
•Trpo; TO'j; XeyovTa;, OTi ou/C (XvsV/fcpOvi {xeTa vr capitulo , advcrsus eos qui dicunt
T'^; evcoGeiar,; auTto (7ap;co; 6 Xpi(7TC>; •
iv co ' quod non ascenderit Christus cum unita
xal Trpo; to'j; >.£'yovTa; , oti to (XvaV.-i^pOev sibi carne ; » simul et adversus cos qui
cco{/.a T-/; (xyta Tpiadi cuy/.£'-/.paTai.
dicunt, corpus quod ascendit fuisse sanctae
20 -r O-t ^e '/cal (XveXrl^pO-/) p,eTa t'^; evcoOeicr,;
Trinitati coutemperatum :

auTw capxo;, ttco; av £vooia'c£ie Ti;j Tdv « Enimvero quod ascenderit cum carne
yap e/. v£>tpcov £y/;y£pu.evov a'JTdv c)-?,>wOV
« sibi unita, quis dubitandi locus? Eumdem
d'Ti "ycaOd voe^Tat /.oa 7:£©-/iv£v (ivOpcoT^o; « enim procul dubio e mortuis suscitatum,
a'jTd; , /.£/.aO'//.£v 6 nar/ip ev oe^icc tou « prout agnitus est et exstitit homo, Pater
25 -1-
Opo'vou T-/i; {/.£ya>coc'Jv/i;, ev toi; 'J(|/-/iXoi';
« constituit in dextera sedis majestatis ejus,
uTTEpavo) (st) TTac^/;; ap/_"^; >'.al £^oucia; (3),
5
« inexcelsis, « supra omnera principatum,
y.ai */tuoi(iTr,To;, /.al TravTd; ovoj/.aTo; (3vo-
« ct potestatem, et Dominationem, et super
[xa^ou.£vou (4)- -T H^ei Te outco "/.aTa */cai-
(( omne nomen quod nominatur. » Ac ve-
po'j;, xal ap*/.ecei Tvpd; touto twv (zyicov
vox
« niettempore suo et sat erit ad , Iioc
30
f otyyc^Xcov •/! cpcov/;, toT; O£co[/.e'voi; auTdv (xva-
• « angelorum, qni contemplantibus eum as-
-r SaivovTa [;.£Ta zvj iv, v£/-pcov avaSicociv,
« ccndcntcm, post rcsurrectionem ex mor-
T OLVoi.oct.^^h-i £'!p^/;-/.OTcov (5)* -r OuTo; d
« tuis palam dicebant « Hic Jesus qui :
,

-r lr,co'j; d ava>-/;'pO£l; (io' -jfAcov , o'JTo;

« assumtus est a vobis, ipse venict quemad-
T e>.e'jc6Tai dv toottov ihtoLnoLohz a'jT(>v tto-
« inodum vidistis eum euntem in coelum. »

35 -r p£uo'u.£vov £i; T(DV oupavo'v. -r Et (xev o'Jv ot T-/;;

« Si igitur ascensionis testes oculati Ver-
-f (xva>.-/;(|/£co; auTOu y£yovo'T£; Oecopol yupdv
« bum carne destitutum conspexerunt, ita
-r T-/i; cap*/.d; Tdv Ao'yov TeOeavTat , o'jt(o;
« sane velim aliquos autumare etiam illum
-r auTov -/.al •/;;£'-v urovoeiTCocav tivs;- e-I ^e
« esse venturum. Sin vero ipse certiores
to-j; (xyiou; (X7:ocTfj>ou;, Td
7:e77>.-/ipo(p(>p^/;*/.e
« feccrit sanctos apostolos, quum illis con-
ao -r <j/rjXao^/;Tdv auToi; ^ei^a; ctoy.a, -/.al 0'jtco;
« trectandum corpus cxhibuit ut talis a.s- ,

-r (xveX-/i(pO'/i ouTOJ 7:a>',v e>£'JceTai , Jtal o'>/.

,
« sumtus fuit, ita itcrum revcrtetur adeo ;

av ia'.|/£'JcatTO
5i'»'-'j Tcov aytojv IlaTEoa^v d 67:'
« ut sanctorum Patrum de eo sermo nos
-r auTw >o'yo;. A»a u.rM e/.eivo' Tive; ^av-

Vide eunidcm locum p. 563. — _ (4) 'Ovo;j.a:;o[j.£vo'j. Phil. ii, 9. (5) El(,r,Y.6iu>t.
12. —
(1) SuY/.r/.yTai.
(2) Tirepavw'. Ephes. i, 21 (5) Kai —
3'jva[X£w;
.
addil E.
,

Acl. Apost. I,

3i.
 484 IVICEPHOR[ ANTiRRHETICA,

-r Ta'(£(j9w(jav xaxai? '

[iM^ve p.viv urovosiTCo- non fefellerit. Verum nolim illudsibi non-
— cav, oTi. To svtoOsv Tco Ao'ycp Gcoaa t-^ tvi; nuUi secus effingant aut suspicentur, car-
ayia? Tpia^o; cuyjcsxpaTai (piiceu Ay.vi- nem nempeVerbo unitam, sanctae Trini-
-r
tatis naturae attemperari. Impossibile si-
yavov yap t-^v a7:o'ppviTov sxetvviv y.al
-r
quiciem est ineffabilem hanc essentiam et
5 -f uTTsp^pua, /cal iravTo? eTrexetva )4al voO x«l
superessentialem, et omni mentis aut lo-
-r Xoyou vooup-evviv oufJiav, TrpocOyiV/iv Tiva,
quelae facultate sublimiorem, suscipere
-r Jcai [X(z);t(7Ta t-/iv e^coOev xal eTe'pa; cpuceco;,
additamentum quodcumque , maxime
-r fWacOai Xa^etv. Ecti yap ev toi; y,aO'
extrinsecus et alterius naturae . Est quidem
-r eauTVjV xavTeXeia , y.al ouTe {^.eictXitv stti-
sua utrique perfectio : nec ullam ulla pa-
10 -r ^e^STai Ttva, dta to (XTpe'7CTco; x.at (XvaX- titurimminutionem, quum singula sine
-r T^otcoTco; ey^etv (xet , ouTe p.*/iv ,
co; ecp-ziv mutatlone aut alteratione semper consis-
-r TCpocOvlJcr,; av ^e'otTo Tivo?. IleptTToloyouct tat,neque, uti jam dixi, uUo indigeat
-r Toivuv ex. TroT^lvii; (xu.aOta?, y.aTia cuyx,pa- additamento. Itaque supervacaneura fe-
-r ctv vlyouv cuvouctcoctv ev 1'^, cpucet iriq runt sermonem, qui per com-
inscitiae

15 -r ayta; Tpta^o^; ycopr.cat to ccoaa Xe^yovTei;.

mixtionem aut essentiae communionera
in sancta^Trinitatis naturam transferri cor-
-r Ataxei'[7-£0a yap ou)(_ ouTco? vip.ei'? * ixXV
pus enuntiant. Longe aliter a nobis exis-
-r opOviv £/0{J!.ev Tepi tou iravTcov -/lawv 2coT-fl-
timatur; haberaus nimirum de Christo
-r po; XpiCTOU TViV §o'^av evavOpcoz-^cat yap
omnium nostrum Salvatore sententiara
-r auTov (pa{/.£v, tov Movoyev^ tou 0£ou Ao'-
rectam : hominem dicimus
quem scilicet
20 -f yov oux ei; cap/ca tviv i^tav ^.tTcnzovi]-
,
factum esse, unigenitum Dei Verbum,
-r cavTa cpuctv, a>>X' e/. Tvi? (iyia; IlapOe^vou non co sensu quod propriara substantiara
-r Xa€(>vTa auTvjv, -/i^ovTfx Te cuv auTvi' ttXviv in carnem demutaverit, sed quod car-
-r ev T'^ ^o'^vi Tou IlaTpo; [xeTiz twv (zytcov nem ex sancta Virgine susceperit, atque
-r ayye'Xcov. -r cum illa sit utique in gloria Patris, cum

25 Tou auTou, e/. tou xpo; Ep[Aetav Xc)you sanctis angelis, venturus. »

TrpCOTOU- Ou^' (iTwOTepaV TCOV £7Vt XptCTOU (i) Ejusdem, ex libro primo ad Hermeiam.
— (a7wOcoS-/iceti; (xCtco[xaTcov.
[Opp., t. V, p. i,p 405, B.]
Ejusdem ex epistola ad Succensum ,
,
Tou auTou, £/. Tvi; Trpo; 2ou/.£vcov eTTrt'c*/.o-
episcopum Diocaesariensem :

7:ov Atoxatcapeia; e^riCToV/;? A *

30 MeTa TTiv (xvcccTactv (2) — ej^^ov ev eauTco.

« Post Resurrectionera erat quidem
« corpus idem quod passum est, sed huma-
,

Kal (;.eTa Ppaye'^' « nx prorsus infirmitatis expers. »

0eou ^e cb; e^pvjV — outco otaxei[j-eOa. Et paulo post [Opp., t. V, part. 11, sect. i,
TOU aUTOU, £>C TOU TptTOU TO[/.OU TOU )caTa col. ^39, D, E, 140, A].
NecToptou •
Ejusdem, ex tertio tomo adversus Nesto-
35 Ou yap OTt yeyove (3) — icTtv 6 E[/.[/,a- rium.
vou*/).. Tou auTOu, e/. tcov 1yokioi\ (4)' [3Iaii Script. veter.^ t. vii, p. 11, p.294.]

-r 0eo(; tov y.aToc cpuctv 6 A(>yo?, ev 6[/.ot- Ejusdem, ex Scholiis :

-r coaaTt avOpco^ucov y^yove, y.at cy-/it;.aTt eupeOvi

« Deus quum Verbum secundum
esset

u7rapy_cov evTauTco « naturam, in similitudiuem hominum ftic-

-r cb; (i'vOpco7vO;(4)' '•'va eii;

(1) X&ia-rou. Idem lociis exstabat supra, p. 364. — SsTouTo aLa-fiyAvov. —

(5) r£yov£. Haec allulit Justinianus

(2) 'Avacmcrtv. Opp. Unani tantum lectionem indigilare imperalor contra Monophysitas , loco laud. Suppletur
est,nec spernenaam "Oit (j.£T£6).yi6ri 6 Aoyo; el; Tr,v Trj;
:
e codicihus nostris vox uiia sub finem , sensui prorsus
capxo; oiucfiv, (io-Ttep fap tovto atxYixavov. Quae tam facile neccssaria ibi enim legitur : '£v ciuaEt ts xai imspoyri
—
:

decurrunt, quam impedile lextus editus, ni fallor, cor- GeoTYiTo; tov ouSjv-^ttov iffTtv. (4) 'AvOfWTTo;. Pliilipp.

ruptus "Oti [j.jT£6),-/ibyi 6 Aoyo; el; cpOatv capxo; tw ),e-

: , n, 7. —
(5) I.yoli(jiv. Latine exstant apud Leontium
Yeiv ix.£Tax£y_wpvixevai rPiv GsoTYiTa ei; cpyffiv aapxo;, (iiaTtep in Galland. xii, 674, D.
 CONTRA KUSKBUM. 485

-f voYiTai To cuvaaooTSfov, ours ^piXo; av- I

« tum est, ethabitu inventum ut homo ; ut
-r OpwTTo;, o'JT£ (xr.v avOpco77o'TrjTo; diya xal « quum sit alioqui unus, in eodem ipso
-r <7afxo; 6 Ao^yo;. -r « intelligatur utrumque , neque scilicet

To'j a'jToij, E/t Tv;!; Tcpo; Ba>w2piavov Itzi- « nudus honio, neque Yerbum humanitate
5 CToX"^; •
0'jx,o'jv oaoXoYOuasvo); (i) — ioia; n et carne destitutum. »

auTO'j capy.o';. Ejusdem, ex epistola ad Vakrianum.

Toij auToij, Ia to'j xaTa 2uvo'jaiaTT(ov [Opp., t. V, p. i,p. 160, A.]
^oyou. Nal ar.v xai e; oupavo'j (2) — eu- Ejusdem, e\ libro adversus Sijnusiaslas.
Teyvia; e7vi(JTyi'jJi.ova. [Maii Script. vet., vii, p. i, p. 27.]

Z'.

10 t To'j ayiou rPHroPIOV N-j^-v); , eV. twv Sancti Gregorii Nysseni, ex libro adver-
jcaTa A7:o>.tvapiou loywv •
sus ApoUinarem :

-r E'' 0'jv {^'5j (puGixov T"^ (jOLo/1 t6 riyeao- « Si igitur naturale est earni habere quod
y,a0c6; cpviGiv 6 ATroXivapio;, « ei prajsit , sicut ait Apollinaris pra^esse
-r v;'J£<jOai ,
,

r.yeaovixov 61 o^an t6 Oeiov, tvw; li Ta'JTa

« vero ex natura convenit Deo, quomodo
-f
« qui hffic concedit , decernit unara ex utro-
15 -r ^u^o'j;, £v £^aoyy;; aaoo^Teoa t^ cpucei cko-
< que naturam a principio esse.'' quum om-
V oi^eTai ; Ilaciv (i'vTo; 7:pod-4)>ou, 6'Tt £T£po;
« nibus pateat aUam esse rationem subjecti,
-r Toij 'J7:oy£ipiou, x.al a'X7>o; TOtj £7C'.(7TaToijv-
« ct aliam praepositi et aliud essc quod ;

-r To; 6 Xo'yo;' xal (xXXo t6 7T£<pux6; oovi- « natum cst ut a duce viae dirigatur, et
-f y^icOai , xai dTepov 77(xXiv co ^u(ji; t6 -^y^-
« aliud id rursus, cui insitum est ut dux
20 -r aov£ijov CTiv. Ei ouv ev toi; evavTioi; « prieeat ? Si ergo in contrariis proprie-
-r t^bu-ju.amv -/i OaTepou toutoov 0£ojp£TT«i « tatibus cernitur natura alterutrius, carnis
-r (pu(7t;, T*^; capxo; Xeyco xal tvi; 0£(>tvito;, « scilicet et divinitatis, quomodo duae na-
-r 7:w; (/.lai ai ^uo £ictv ; -r « turae sunt una ? »

To'j auToij £/. ToG */.aT(x Euvo[xi'ou Xcjyou

• Ejusdem, ex libro adversus Eunomium.
—
,

[Opp., ed. 1638, t. II. Gf. p. 156, A.]

25 0'jtco xal (xXr,0iv7i; bttI t6 a^pOapTOV.

ir.

•j* AM'I'IAOxIOV £7:t<7X07:ou Ixovtou, ex Toij Amphilochii , episcopi Iconiensis, ex li-

i:p6; Apeiavou; ^^'jyou* bro adversus Arianos :

-r Aia'xp'.vov Ta; (pucei;, T*/fv ts Toij 0£ou ,

« Distinguito naturas, turaDei, tum ho-
-r xal Try Tou avOpoj7:ou- oui^e yap /.aT' « minis neque enim per ruinam Dei horao
:

30 -r e)C7:Tcoc»iv 0£oij y£yov£V a'vOpco7:o; , ouTe « factus cst, neque per incrementum ex

-r xaTa 7:po/.07:rjV ic, (XvOpfoTrou 0£'"j; '

0e6v « homineDeus est; Deum eum et hominem
-r yap xal avOpco7:ov le^yotxev. -f « dicimus. »

0'.

•)* To'j (xyiou MEeOAiOV e^riTXo^^ou Muptov, Sancti Meihodii , Myrensis episcopi, iu
ei; TTiv u7:aravTrIv. occursum Domini.
35 kXk' ei; 7:£'vTe ifi^inx) 7:rlyei; (4) — ev auTco [Galland. Bibl.PP., iv, p. 814.]
6ia|i,e'vouaav.

(1) '0|Ao/&Yoy^£va);. Eacletn habet laline Caiiisius, anud Gall. xii G70, b. Scd el ullima verba
. groccc dcdit
ibid. — (2) Oufavoy. Lccl. var. u:Torjr.r,<rat xi; av. — Maius in Script. vet. vn, p. 1, p. 133. — (4) Urr/iiii;.

(3) Ovv. Latine tantum cxstant in Canisii Z,ec<. anliq. Var. TTpooiaYf iiXiVJ*'' — '0'j OwJ «jaoxuffiv.
 486 NICEPHOW ANTIRRHETICA.
Ei ^e ypvi y.al erepa? Ttva? pyfcret; [Xixpa; Si operae pretiiim est alia qusedam loca
ouva^oucai; Tai; 77po7;a6^ou(jaii; 77po(7e77ev£Y- breviora praemissis accedere consentanea,
xetv, TauTa? TTpo^jGeiTijxev ejrouaag wi^e
•
eccilla dabimus.

r.

E/. zou opou ayia? Trejx-TCTVig cruvo^ou, xe- Ex definitione sancti Concilii quinti , in
5 ^aXaiov Z •
capitulo VII.
Ei Ti$ ev f^ucl cpuceci — e(7Tco (xvaOejxa. [Conc. C. P. II. anatliem. vii, Mansi
VIII, p. 874.]

K'.

*| Ey, ToG 6'pou t-^? e>tTvi? (tuvo'^ou

•
Ex definitione vi Concilii.
Ov yap Tpo^TCOV vi Ilava-^ia — ©eto GewOev [Concil. Constantinopol. III gener. vi,
o^ov. act. XVIII. Mansi, ibid. t. xi, 382.]

CAPUT LXXII.

Ap.^pociou Me^io>.(xvwv, Tvepi (xvaxpaGew;, ti iari.

Qiiid Ambrosius Mediolanensis de confusione dicat.

A'.

10 t Tou aytou Ambpoiiov, ext(j)io'7rou Me- Sancti Ambrosii, episcopi 3Iediolanensis,

dioT^avtov , ex twv xpo? FpaTtavov ^aGtlea •
e scriptis ad Gralianum imperatorem.
(t>\jXa.E,oi[j.iv — ex-aTe^pa o^uaK; e(7Tt. [Opp. t. II. p. 485. ed. Maurin. Cauis.
Tou auTou, iy. tvi? epi/.viveta; tou cupt,- Lect. ant. t. i. p. 548. Vide supra, p. 360.]
'
^oko\j Ejusdem,ex Interpretatione sijmboli.
15 Tou; ^e XeyovTa; (i) — >taOo>.t/.-/i fejt- [Maii Script. vet., t. vii, p. 7.]
xXvicta.

M'.

*f Tou (zytou E^tPAlM, eV. tou rept Ayoii^-fiq Sancti Ephrtemii, de Charitate.
A(pOap(7ta £(7Ttv vi cf.vdGia.aii; (4) — 9O0- [Galland. Bibl. PP. xii. 684 , B. Vide
pav e(puya^eu(7ev. supra, p. 370.]

N'.

Tou 2Q*P0NI0r, Sanctl SoPHRONii, archiepiscopi Hieroso-

20
t (xytou (xpyt£7:icxo7rou

iepoco)^u{;.wv ejt t-^? Trpoi; Ovo'piov Tua^TCav

,
lymitanorum, ex epistola dogmatica ad Ho-
•
Pwpi.'/i<; §oy[;.aTf/tvi<; eTrtcToV/i;

Ta yap /.aO' u7;()CTactv — (pepeTat Pa-

norium papam Romanum.

paOpov. [Mansi Conc. xi, 476, C.]

(1) AeyovTa;.
Latine exstant in Canlsii Lectionib. T^. Leontius cadem protulit, cademque legit, ut fert
antiq. apud Galland. loc. cit. p. 671, E. Textus noster latinus opus ei fuisse ut suscitaretur a
interpres :

gra!cus ab edilo differt in quatuor locis, quoruni unus Patre. Yarianl alia uonnulla v) 7rae-/iT6v 0e6v
: t6v —
prfficsteris nolandus "H&c os-^aOat ir^i; Tcapa tou IlaTpo;
: 0£6v /oyov — (TviyxeOiiTa;. — (2) 'Avdi7Ta(Ti;. Eadem
d-/a(jTa'7£(jo;, ubi editus : llapd tou [h/s.(i[j.azo- dvaTTda-ew;, sunt supra, p. 570, cl vidcntur Iribuenda S. Ephrso-
quod putem derivatum ex nolis compendiariis mh pio mio, patriarchcC Antiocheno, sub fmem saec. vr.
 COMRA KCSEJ51LM. 487

Kal {xeT^ Tiva •

Et post aliqiia
Ai •yap TO'. c^'j<jZ'.; au.£Ta6X-/]T0i — ev [Ibid, p. i76.]
•J7;oaTa(7£i (Jiia dicdgi/.vjTO.

CAPUT LXVIII.

Ilepl TeXeuov twv o'Jg£(ov.

i)e perfeclis naluris.

Ilepl [Jt.£v 6yj TO'JTfov , tx twv IlaTe^swv Scd ct dc his quidcm alia similia sanc-
5 Toia'JTa. Ot'. Ss, Te^^veio? ©eo? oiv 6 Aoyo; toriim Patrum loca lcgunto. Quod autem
Vcrbum Deus utiquc perfcctus perfccto
,
T£>>£uo avOpwTTw •JivtoTat, Tco VA (|^'jy?i; >.OYU-?,;
,

Jiomiiii unitum sit, consistenti ncmpe in

>ial voepa; nal (jto;i,aTO(; cuY^t^iJJi-e^vto (oij vap ratioiiali ct intclligcnte anima atque cor-
f/.epixal ai cuve>.Go'jaai (pucet^, w; Euce^ito xal pore (uon enim pcr partes couvenere
Apeiavoi; /cal A77o>>>>ivaptcrTaT; ^o-/t£i, a<{;uyov
scorsim natura^, uti Euscbio, Arianis et
Apollinaristis placuit , a Domino nempe
10 y.al avouv avOpo)T:ov yytikr.^^ivy.'. tov Kupiov),
assumtum esse homincm sinc anima aut
•/cai TToXiv £X. iTO^Awv 61'-^^ Ttov ieptov ^K^a» mcntc), itcrum hac de rc e\ multis sancto-
GxaXcov T-?i; E^/,/c>>^/;(7ia; 7wapa0yi(7O[/.e0a. rum magistrorum Ecclesiae dictis pauca pro-
poucmus.
^

Tou ayiou AlONrilor, wepl Seitov Sancti Dionysii Areopagitae ex libro de

t e/c to-j ,

•
6vo[JLaT(ov

13 H ^£ Oeap/f/.-/) ayaOo^T^/;; — - ave^ei^e twv

Divinis Nominibus.

oixeitov ctyaOwv. [Videsupra, p. 355, 356.]

0'.

*|* To'j ayiou AOANAllor, £•/. tou repl r/i? Sancti Athanasii, ex sermonc de salutari
(7(oT-/;p'.(odou? Tou XptcTou £7ri<pav£ia? >>o'you •
Chrisli Epiphania.
IlavTa £Xa€£v eic IlapO^vou — •/caivoTuot^/iatv [Vidc supra, p. 354. Cf. Maii Scriptor.

20 epya(7ai;.evo;. veter. t. vii p. ii. p. 292].

n'.

Tou 0EOAoror, el; to ^oi-nxicjj.oi.' Nazianzeni, de Baptismo.

*f*

Olov avOpto-ov — f?,; (xjxapTta?. [Opp. t. I, p. 728, Cf. p. 355].

P'.

*{*
Tou ay''ou Eni<I>AMOr, ertTXO^-JTOU K'j'- Sancti Epiphanii , episcopi Cypri , ex li-

irpou, £/. Tr.q >.£yo[A£v/i(; pt^ou Ay/Cu poiTO'j* bro qui dicitur Anroralus.
25 0(7a yap ev avOptoTrto — [3ptoy,aTo; tou [Opp. ed. Pctav. t. u, p. 81 , C. Cf.
Ota€()Xou. p. 356.]

r.

f Tou (xytou AM<MA0XI0r, e/, Tr.q TTpo; Saucti Ampiiilochii, ex cpistola ad Seleu-
2e>eu^/.ov iTzinxrAr,;' cum.
 488 MCEPHORI AMIRRHETICA.
6 XpKTTo; Yio; tou 0£Ou (i) — ttiv aXvf- [Vide supra, p. 360.]
Oeizv.

r.

*f Tou ayiou E^PAIM, i/. tou £i; tov M«p- Sancti Ephrem, ex sermone de Margarita.
yapiT-ziv Xoyou •
[Grsece exstant in Script. veter. Maii,
5 TeT^stav eyzi — £i; toui; oupavou;. t. vn, p. I, p. 18]

Y'.

*f Tou ayiou KrPlAAOr, i/. twv 7:p6; 0£o- Sancti Cyrilli ex scriptis ad Theodo-
,

^oViov Tov pacA^a •

sium imperatorem.
Ou yap TTOu t6 au.£ivov — t6 (xu<7T'fl'piov.
[Opp. t. V, p. n, §11, p. 17, E.]
Tou auTou, xp6? t6v auTo'v Ejusdem, ad eumdem.

10 npoc£yp*/-i<jaTO ^£ — '/.al avu-aiTia raO'/;.

[Ibid. p. 18, D.]
Ejusdem, adeumdem.
Tou auTOu , 7:06; t6v auTov •

0>.ov o).r, — iy. 0£ou Ao'yov.

[Ibid.]
Ejusdem, ex Commentario in Epistolam
Tou auTou, i/. tou Y7TO{y.v/]'[7.aTo; t-/;; Tirpo;
ad Hehrseos.
ESpaiou;*
[Galland. Bibl. PP. xii, 730, R, C. Maii
15 Ei yap y.yX vooivTO (2) Tw Xoyco vaov. Script. vet. vii, p. 18.]
Tou auTou , iy, tou ^£UT£pou piSXiou tcov Ejusdem, exsecundo libro Thesaurorum
•
©•/icauptov, •/'.^(^aXai.ov y.§ in capitulo xxiv.
ricoi; ou"/. aTOTUov — 6'[j.oia izcko/hv. [Opp. t. V, part. I, p. 285, D, E.]

OuToj; ouv (^ia tcov 7rpox.£t[;.£vcov p-/c7£cov Ex his igitur praemissis Patrum nostro-
20 7WV O£0«7o<pcov naT£pcov •/i[/.(ov, TCkzioq avGpci> rum a Deo sapientium testimoniis, per-
770; £•/. '\i'jyr,^ y,cd (7c6[J!,aTo; 6 Xpt(7T6; y.vX 0£6; fectus liomo ex anima et corpore , Christus

oo^aCcTai, xal TeXfiioi; Qtoq Deus et nobis demonstratur quemadmo- ,

•/i;i.cov (^G7r£f 8ri
auT6; avu[7,v£rTat •
•/.al •/.aT'/)py/iTai Xoi7:6v
dum aliunde et perfectus Deus preedicatur
simulque pessumdantur Arianorum acphan-
Tcov Ap£iavi(^o'vTcov y,ai <5avTa(7tou[y-£va)v toc
tasiastarum inania sensa, tum ex iilorum
25 pd^lupa ^o'y[/,aTa, £/, T£ tcTjv •'^ox.ouvtcov auTOt";
auctoritate quos sibi patronos ducebant
cuv/iyo'pcov, £/. T£ Twv T"^? 77apa<ppo(7uv/i; au-
tum ex illorum sententia qui amentiam eo-
Tcov y.ar/;yo'pcriv, co; [j.-/ii^a[Ao'G£V £y£tv tcov rum damnant adeo ut nullum omniuo lo-
;

77£7rXav/)|/,£vcov "koyw auTcov t6 '/.atptov

•
cum habeant falsa istorum commenta.
*.

*|* ©EOAOTOr (3), e77t<7>',()770u Ay/.upcov, iy.

Theodoti Ancyrani episcopi ex homilia ,

So Tou £t; T-/;v 0£oto'"/.ov y,cd £i; t6v 2u[/.£cova in Deiparam et Simeonem :

Xdyou.

(I) Ocoij. Nec fruslra eadem Nicepliorus retulit;'iiide Ut diligentem leclorem necesse non est ilerum mo-
siquidem corrigam incommodam lectionem quje supra neam de ancipiti quaistione quam paulo supra (p. 348
habctur 'O -/.aTa Tr,v ftsoTriTa aTTEpavTw; te y.o.i dTTici-
: et549) pro virili spero Ibre ut ne-
parte tractavi , «ic

Vpdfw; xa Tdna 7r£pi£xwv v.od oiot/.djv , quffi per me minem fugial, eo loci rursus occurrere tum scriptorem
licet latine vertas Qui secundiim divinitalem im-
: eumdem litigiosum , tum ipsammet homiliam dubiis
mensiis est et incircumscriplus , possidelque omnia scatentem quoc quum
nos antea non mediocriler sol-
et gubernat. —
(2) Noo-JvTai Canis. tojv y.ai 8jj,'l/u/dji76ai.
,

licitavit, jam nunc molestores forle in angustias aget ac

Maius. ToO £[j.'!/'j/_uji76ai codd. nostri. (3) OtoScJToy. — difficiliorem conlroversiara movebit. Exstat siquidem
 C0> rRA EUSEBIUM. ^i89

nobis quidem ita faclus cst

-n-Y'0V2 0'jTio; rixiv (,£V
[i, <pco; « Etcuiiu
vyvwceco;- TOi? 61 i; [lcp ar.X rencTe-jy.o''?! <
lumcu atiuitionis, iis autcm qui in Israel

-f ^o'^a, ^r,u.o<7i£'jOeiGYi; t^? ejATveTVKJTeui/.evri;

« crcdidcruut, iiloria : quum divulgata sit

-r auTor; 6eia; cjyy^ctor.q aV/iOecTaTr,; xai

« data iu fidcm illorum Scriptura Dei vcris-
5
« siiua ac iu onuiibus firmissima. Ostcudit
-f PcSaiOTXTr,; xaTa T7a'vTa. YT^edei^e yap tov
« cnim omui crcatura' pcculiarcm prophctiee
-r ouerov t/; — poorTeia; >tap77ov Ir.coGv Xoi-
absolutum
« fructum, Jcsum Christum ,

-r CTov rac-/i 'zr, XTicret , apTiov £'v 6co't71ti

« humauitate perfectum. »
in dcitatc ct in
-r y.ctl Te^^eiov ev avGo(0770T-/iT'.. -r
Ecce nuucadductusest Theodotus Galata,
de xai vjv 6 Fa^XaTia;
riapsO.riTVTa'. ex.
non eo nomine quod insiguis theologus ab
10 0eo'<ioTo; , o'j/^ w; a^io^Xoyo; ti; (i) irapa Ecclcsia judicctur, sedquod vcritatis inimici
Tr,; Ex/.Xvicia; xc'.voaevo;, Tcji ^e to'j; evav noniudla tanKiuam ab eo dicta liugant ct in
Tio'j; Tr; aXy]6eia; pr^cs'.; a'jTO'j Trapa-Xaca- mcudacii sui dcfcnsioucm viudiccnt quod ,

(Ac'vo'j; £'!; <7'jvr,yop'^av to-j »{/cU^ou; -/calcrv • uon crubcscunt scelcsti illi passim actitare.
0— £p rravTayv; Troierv oi avocrio'. oo/, Xuoy.vouci. Etcuim quscumque de circumscripto secun-
JsKaOaTTep yap Trepiypa—Tov to xaTa cao/ca dum carnem Christo Thcodotus docet, in iis

do;a^wv tov XpiGTOv o Oari^oTo; o-JTo;, itaTV]-

sane eorum adversarius csse, minime vero
defcusor videtur: uli discrte ex divorum Pa-
yopo; , oO yap cuv/fyopo; a^jToT; coTTTai' co; ev
trum ubide Ctrcwm.scrip/o,per-
tcstimoniis,
Tot"; TO'j ncp'.ypa77TO'j xaTa Ta; yzr^azn; twv
hil)uimus. Itaque quum asscrit Christum
O£ryo'pcov IlaTepcov irpoc^sOea^Oa. OiiTco ^r,
et Dcuui nostrum tam perfectum essc divi-
20 y,avTa'jOa T£'Xciov Tov XoicTOv xal 0£ov •/lacov
quam humanitate pcrfcctum recta
k 't nitate ,
,

£v OeoTviTt, y.od av0pco77OTr,Ti X7ip'J(7<Jcov TeXeiov,

adversus Eusebium via graditur iste enim :

a77£vavTta; EiicreS^tcj) leTat, T-/iV Te>.etoTviTa utriusque in Christo natur^ pcrfectiouem,

Tcov xaTa XptcTov «p-jcecov , ola ^-/i Apeiavt- utique Ario addictus, abucgavit. Ha^c igitur
CovTt, 77ap-/iTria£'vco. Kat TaijTa {xev co^e. O77(o; dicta fuerint. Quod autem Verbum sit per-
25 6 e x.al 6 Aoyo; TeXeto; 0co;, y.ai ev £X.acTr, fectus Deus, et quod in uuaquaque trium
Tcov Tpicov u^^ocTacecov 6X'.x,(o; -/i Oeo'"/;; 'J77ac- pcrsonarum cx intcgro diviuitas sit, quod-
/£t , xal 0'j j;.£pt*if/i Toij Aoyo'j 0'j<7ta (jtEpi/f^ Tvi
que non per unam sui partcm Verbi essentia
av0pc677ou parti tautum humanae substautiae coaptetur,
0'jcta cuvr,77Tat , cb; ot O^oaayouv-
prout blatcrant hi Dei hostes, quae sequun-
Te; ^X'japo'jct , Ta £77ayo'u,£va ^rjXc6c£t -/cal
tur iterum ostensura sunt.
30 a'jOt;.

X.

*|* To'j p.eyaXo'J a770CTo'>.ou nAVAOr, 77po; Magni apostoli Palli, in epistola ad Co-
KoXacca^r;* lossenses :

-f Oti £v aoTco (aj y.aTot/.et' 77av to 77Xrr Quia in ipso inhabitat omnis pleniludo

homilia Theodoli in Deiparam et Simeoncin , a Com- nequicquam e nostris qua; hic damus, ne YP^ qui-
:

befisio, ul (lixi, c codicc Mazarin;co cdila. Me dcm adinvcni, tamclsi cdita homilia vidclur integra
auteni prinium fugcral huic erudilo viro non omnino salis, ct continuo cursu (lucrc, ncc aliam quisque um-
pnterniissum fursse Niccphori textum a MnzariniBo quam meminerit codcm litulo inscriptam. Sed Epi-
lanlopcrc divcrsum. Invenimns quip])C nostra ab co phaniiis diaconus qui in sccunda synodo Nicwna, qua^-
inscrta, scu polius abscondita in forulis nolarum dam Tbcodoto perpcram ascripta scitc dijudicaiis
(juibus sancti Procli C. P. homilias adornavit (Gailand. omnia ejus scripla videlur diligcnler rcccnsuissc, qiicm-
IX, p. G26). Ilinc nullo auclorc nisi Niccplioro ipsi libet scrinoncm in /)e(param et Simeonem alto silcnlio
compcrlum fuit hanc. orationem , (juam Amphilo- pra^lcriit. Quarc firnnis nobis animus cst, data occa-
cliianam csse cnnjpccrat , nniiis csse ct mcrito jtirc sionc, Tbcodoliaiios cxcuticnili codiccs ct in allero
Tlicodoti Ancyrani. Quod (|iium niilii causa fiicrit cur volumint! cnmdcm , si Dcus dcdcril, qiu-cstioncni cnii-
ilcrum ctattentius homilifc cjusdcm nunc grocca, nunc cleandi. — (1)'MwIoyj^. Cf. quse supra, p. 348 ct 568.
latina revolvercm , attonitus et anxius diu quacsivi — (2) 'Ev avT(7) , Coloss. n, 9.
 490 NICEPHORI ANTIRRHETICA.
f pcopia TYiC, GeoTviTO? crtoaaTDctoi; , xai eaze divinitalis corporaliler, et eslis in illo re-
-r ev auTcp TreTrT^viptop.euoi •
o? eaTtv 'o x,e(pa7.-/i
pleti ; qui est caput omnis principatus et
-r TraV/i; oi^yri^; xal e^oucia? , 4- 6 XpiGTo;
potestatis, Christus, procul dubio.
^V)XoVOTl.
Et iterum Quia in ipso complacuit om-
Kal 77a>.iv •
v OTi £'v auTto (ij euooV/jG£ :

-r rrav To Tr>.-flpco[7,a-/.aToix//i(7ai, xal ^i' auTou nem plenitudinem inhabitare et per eum
-r aTCoxaTa^XXa^ai Ta wavTa ei; auTo'v. -r reconciliare omnia in ipsum.

W.
•f*
Tou a-^tou AlONrsiOY, Tuepl '/ivto[;.£v/)? y,ai Sancti DioiMysii , de copulata et distincta

^iaxexpip-evv)? 0eo>.o*j'ta;, y.ecp. B •

Theologia, capitulo 11.

10 TouTo [xev ouv /.al ev aXXoi; (2) — Qeo'-

[De Divinis Nominib. t. i, p. 418, D;
T'/iT05 avaTiOecOai.
419, A.]
Tou auTOu , repl to Te^Xo? tou auTou
/.e^aX. TauTa? vip.ei'; Ta? y.oiva; — 6Xo'tvito? Ejusdem , circa fmem ejusdem capituli.

a7vapaTV)pvfTto?.
[Lbid. p. 429, A, edit. Paris. 1644.]
15 Tou auTOu , £/«, Tou TTSpl Oeuov ovopLaTtov

JceipaX.. A • Ejusdem, de Divinis Nominib. cap. i.

OOev ev TiraGvi cj(_e^ov — t'/)V avOpioTCivviv

[Ibid. p. 378, D; 379, A.]
eGj^aTiav.
Iii promtu erat aliis sexcentis testimo-
EvvjV ^e /tal aXXac [xupiag TrapaOeffOai
20 (ptova; GTViXiT£uou(ja? tT|V Eu(7£^iou a.ai-
niis probrosam traducere Eusebii impie-
^eiav y.al Ttov {xaO'/)TeuO£VTtov auTto t6 '(]ki-
tatem et discipulorum ejus insipientiam.

Oiov •
(xXX.' apy,£(7£i -ye vuv TauTa TOi? ucp' tov Caeteris vero praetermissis , hoc sane satis

auTol (7U'j'y.£xXv)'xa(Ti PaXXoixe'voui; 6pa(j0ai erit \idisse eos vel ab illis impetitos, quos
TtOV (xXXtOV <X7roX£l7rO[J!.£VtOV. in auxilium sibi convocavere.

CAPUT LXXIX.
Opo? ooy^.ax\.y.hq [Aop(p-^i; jcai 7rpo(jfoTrou

Definitio dogmatica formx et persona}

25 T-^'? [A£V ouv xaOoXDC-/)? Yjy.vX't](jic/.<; t6 (pp()- Statuit Ecclesiae catholicae seutentia ejus-
v/)[/.a y.al twv TauTvi? xaOvi-^e^/.o^vtov 6 Xo^-^oi;, que antistitum carnem neuti- doctrina ,

ou^a[/,65? [;.£TaSe€X-^cOai v) c^jyy.fyyG^oi.u tv)V quam in divinitatis naturam trausmutatam

(7(zpy.a C15 TVjv T-/]? Oe()T"/)To; <pu(7iv ^o^(x(^ei
*
aut immixtam fuisse; meliorem autem in
eirl TVjV xpeiTTOva ^e ie'vai. xaTacrTa(7iv, eTuei- statum transiisse , eo quod corruptibile
30 Toi t6 cpOapTov (Z(pOap(7i'av 7i[/,(pi£(7Tat, xal t6 incorruptibilitatem induerit , et immortali-
OvVlT(DV TVIV (zOava(7taV 7T£7;l0UT"/)>teV •
OU [/.VjV tate se mortale ditarit; non autem eo sensu
auTo' yt t6 el6o; tou xupiaicou ct6[/,aTo; [/.e- quod Domini corpus genus commutaverit
TaTTe^vof^cOai , ouTe f/.v)V e^eGTV^xevai tvi(; (pu- suum, aut extra naturam rerum abierit;
czdiii; •
TeTvfp-/iTai yap toGTrep 6 Ao^yoi; (xvaX- quandoquidem sicut Verbum immutabile
(1) 'Ev aiJTw , ib., I, 19. — (2) 'Ev «Xaoi?. In his et Kal tviv aTtXoiriTa — Tri; uiT£pa[j.epta; — TptcuTTOffTaTov Trj;

seqiientibus locis has babuimus varias lectiones loco

;
uiTep'2uou? — st; t6 eivcct. Ita saepius adduxit Nicephorus
l" : Kal Tiaw.; a.\jir,; au.epw; — Tri 6).i-o6tv)ti oXoteXoO; ; Areopagilam , nulhis , licet -/.p^.TtxwTaTo;, de illius
loco u" "Htouv dyaOoupsTteT;
: ea tojv cpatvovicicov aOOjvTta dubitans, exemphjm utique sequutus Leoulii,
etpviTai 7tpo£yvw(7(j.£vovi — £7ct t?,; blr,;, auT^;; loco 111° : Damasceni, Maximi, Anastasii, etc.
 COMRA EUSEBIUM. 491

XouoTo;, 0'JTW xal t6 x.aT' aoTov avOpwTTivov mansit, sicetiam liumaiiitas in eo firma
aTfc-Tov. Ttov yap cjvdpaiAouctov O-ocTa- porstitit. Qiium enim naturu! hypostaticc
Tijcui? JcaO' evwGiv adiaiTracTov cpucetov oOd'
coeunt in unionem indissolul)ilom liaud ,

coMsciuus unam in altcram coaluis.se, sed

OTTOTspav si; Tr,v eTepav TerpatpOat do^a'Cot;.£v,
utrani([uc in nativa sua perscvcrarc pro-
5 ey.aTspav de ev ty, «puTixr oiau!.e'voucav i^io-
prietato. Quue quidem proprietas , rospcctu
TrTi •
Taur/i yap tJievr^vo/e 7:p6; Ta T£Tpay.-
ad ca qua' intcr sc coalescunt, onmino
[/.£va £54 T?;; rp6; aXV/iXa cuy/uTi/tr,; (xi^eto;
dilTort a confusa commixtione, qua res in-
xai (/.lav (pyciv aTTOTeXoDvTa. A yap Tr.v toio'-
tcr sc omnino in unam naturam consum-
T/Ta dia(7t6^£i Ttov (p'J(7£tov, ev |/.£v aTroTeXei mantur. Quod enim naturarum conservat
10 TTpo^TtoTTOV, TiTO'. uTTo^cTaccv (>caOa-£p /4al £-1 proprictatom unam pcrHcit pcrsonam seu
,

TO'j avOptoTTivou (7-jyy.^iu.oiXoq X£y£Tai), o'j (;-"/;v liypostasin (quod idem ct dc hominis com-
66 ei; TaoT^v tyj ^'Jcei cuvep/eTai. Ou^e».; positione dicitur) nec tamen iu unum ct ,

yap ouTto; a77o'rXr,y.To; , v) tocoutov tv); idom natura sua confunditur. Et sanc ncmo
aXr,0£ia; aTTOC^aXe-.y] , toCTC (/.lav eiTreiv adoo amcns aut a vcritatis via tanlopcre
cst,

15 ouciav xal Tr,v auTViv t{/uy?,; T£ /tal ctoj/.aTo;

aherrat , ul unam camdemquc animic ct cor-
poris, neduni diviuitatis et humanitatis suh-
(x-/f Ti ye 0£o'tv;to'; ys "/tal avOptoTroTviTo;.
stantiam esse dicat. Ita censentes thcologi
OuTto; 6p0o5;T£/cal ^tXi/ipiVcCTaTa (ppovouvTe;
tam recta quam evidentissinia fide statuunt,
01 0£O<pavTop£; (i), iva •/^atv £>c 0£o'r/iTo; xal
quod unus Christus et Eilius et Dominus e
avOpto-o^TYiTo; axoT£T£X£'cOai XpicT^v xal
divinitate et humanitate nobis perfcctusest
20 Yi6v /tal Kupiov ^oyy.aTii^oucv •
o^Xov 0£6v totus quippe Deus cum humanitate quoad
t6v a'jT6v [jLeTa t-^; (XvOpto7:o'T"/iTo; ^ia t-/;v
diviuitatom, homo cum et totus divini-
OeoT-flTa , 5cal oO.ov (ivOptoTTOv (/.eTa t-?;; OeoT-/;- tatc quoad humanitatem. Ad haec notatu
To; ^ia T-/;v avOpoj7To'T^/iTa. napacri(J!,avT£'ov dignum est, si apud aliqucm Patrum
^e 6'ti ei ttou e-jp^Oci'/; (/.cTa77£7:oi-/;cOai t6 scriptum rcpereris, « corpus ad gloriam
25 cto(J!,a 77p6; OelV/jV 6o'^av 7Tapa Ttov IlaTepojv divinam comrautatum essc; » id non se-
Xeyo'aevov , ou xaTa t"/jv EuceStou Trapavoiav cuudum dementiam Eusebiauam dictum
esse « ad gloriam » enim, non « ad natu-
:
eipr,Tai* 77p6; 6o'(;av yap, ou 77p6; tpuctv Xe'-
ram » dicunt, quod maximopere differt.
youciv, ev ot; ttoXu t6 ^ia'oopov '
77p6; ^e t6
Hoc autcm sibi vellc eos liquct : in me-
aixetvov ava(poiT-7icai Xsyeiv auTOu; u77oX^/177TcOV.
liorem statum rediisse. Quum igitur Eu-
30 E7:ei o'jv (pviclv 6 EuceSio; 6'ti (j'.£TaS£SX"/iTai
sebius dicat Christi carnem transmutatam
cap^ TO'j XpicTou, y,y.l ^ia touto ou ypa- nos e contrario,
•fi
esse, ob idque non pingi ,

(peTai, (paiy.£v "/lu.et;, 6'ti e77et^-/i oi Oetot ^t^a'- quum eamdem sancti doctores non mutatam
cxaXot Xeyouciv oti ou (Jt,eTaSeSX'/iTat, ^ta affirment, ob id dicimus pingendam.
TO'JTO ypa(pr[ceTai.

CAPUT LXXX.

rTepi Tou (x^ptavTo; xal tH^ (pu£''c'/i; Potixv/i;.

De Chrisli slalua el jiixla succrescentc herba.

35 AXX' e^p' £T£oav evT^uOev 77apaopocuv/iv Scd jam uos ad aliam ^lamonaj deraentiam
TO'J ]\Ia|/tOVa (JL£Tl(X£V •
6771 TOi"; 77poXa?ouct vcrtamus.Praitcr cnim pra;missa,Eusebium
yao 77apayei y.al a'jOi; t6v E'jC£oiov t6v 77ep'. rursus de mulierc iijcmorrhoysa introducit

(I) 0£o?avTop£;. Hic In margine A afltlitur : OJTt.j; cnimvero eailem mullotics teligit in prxgrantli operc
6 Nuor,; ^riiiv s/ xw xe^a/aiw xaTa £uvo|Atou. Nyssenus adversus Eunomium.
 492 NICEPHORI ANTIHRHETICA.
Tvi'; yuvaixo? xvi'? ai|Aoppou Xo'yov 7roio'j[;.evo5, disserentem (qui locus in Historia quam
6v T-^ cuyypa<p£icrvi auTco Ejt/tV/iciarrTwTi Ic to- composuit ecclesiasticaoccurrit), quem ait

pia £VT£T£Ky£ (l), «pafJXWV OTl OV) CTVlll- mulieri illusisse, quasi ethnica de consuetu-
T£U£'. TVjV avOptoTirov, w; iOvi/i-^ cuvvi6£ia tw dine, ob acceptum a Salvatore beneficium,
^ £'j£py£T-^<;Oat utto toS 2(OTVipo? tov ya);/touv seream statuam erexerit. Sed opportuuius
avoptavTa ir)pucraTO. AXX' £u/.aipo'T£pov xto$ Mamonas revera se dat subsannandum : qui
Tw ovTt (7TVj>.iT£u£Tai, ola ov) aTay.Twv /.al nuUum magistro suo morem gerens ,
petu-
auTou Tou Si^oLGT.ySkou xaTacppuaTTo^p.Evo;. lanter in eum insultat. Ille siquidem mitiore
Ex.^rvo? [X£V yap eTCl£l)t£GT£po'v Tt £VTau9a quodam animo hic agens, statuam nuncupat
^^*
oiaG£a£vo;, av^piavTa y.oCkzi '/.al £ao'va tou eximium mulieris opus, et ab ea dicit Sal-
Kuptou (p£p£iv £i7;£ To T-^ij yuvaiy.o? 91X0- vatoris imaginem exhiberi. Hic vero Ma-
T£7vviu,a* ouTOc ^£ 6oa<jUT£co'v T£ y.al aXo- mouas, protervius et stultius adversus Sal-
y(oT£pov x.aTa tv^; tou 2(OT-^po; ^[/.tov Gco[j'.a- vatoris nostri incarnationem invectus
T(6c7£(o; opjxcov, xal y.aGuSpi'(£iv ^oy.(ov, yaX- conviciantique similis, imagunculam vilem
*5 x,ouv ciTToy.aX^r ^(6^i,ov , y.al 6k uAv eOvix"^ eeneam dicit ; deinde Eusebium eam quidem
Guvv,6cia y£yov£'vat, aTTOi-^E^eTai tov Eu(7£'§iov fuisse ethnica consuetudine fusam, enarran-
XfiyovTa* Ta o£ T£X£(;toupyoup'-eva 6aup.aTa tem excipit ; eumdem tamen celebrantem
Tiapa Tvi? cpuo[;.£'vvi; Upa; PoTavvi; [cpu^iGVi? portentosa mlracula cujusdamherbae sacrae,
[/.E/pi^ajJ Tou y.pac7r£'(^ou tvji; tou yaXxou ^t- crescentis ad fimbriam usque aeneae diploi-
20 ttXoVcJo;, y.ai to d^oq T"^; poTavv)? w; ^evov, dis ,
genere quidem ignotee, sed cui inerat
aX£^iTVipiov T£ TTavTOicov vo'(j(ov Tuyyavov remedium depellendis multimodis morbis
£CU[xvouvTa ^ta)cpou£Tai 6 Tvi? otjcovojxta; praesentissimum , haec vellicat incarnationis
ey6po; y.al t(ov XptcTTOu 6au[7.aT(ov ctva^to? •
inimicus, et Christi miraculis indignus
6v £t p/fl' Ti (zXXo , Ta youv ^aujJ^-aTa auTa xa- homo quem, ;
si nihil aliud, ipsa certe opor-
25 Tato£cat £0£i, xal tviv c'.[j.£t'Xiy.TOv auTOu xai tuit miracula pudore perfundant mentem-
,

ctv atcyuvTov y.aTaOpaucat yv^ojj.viv , xai et; que ejus obstiuatam et impudentem con-
cuvat(j6vi(7iv ctyayeiv tcc ^t' cov (3) TauTa fringant , eoque sensu afliciant , ut ea per
T£X£tTat, TtLtvicrai Te y.ai (Z(77uot(ja(76at. IlotXtv quae talia aguntur , honore et amore prose-
yap Ta ^eooy^/.eva dvavTtoi? £7_£iv, xaTa to quatur. Ecce iterum quae ipsius opinioni
30 £t(o06g, u7T0T£'[JLV£Taf /caiTot X^yovTa, y.ai et; repugnant, ea ut solet succidit
, , Eusebium
;

auTov oia[j.e'v£tv tcc roxe 6au[/,aTOupyou[xeva, scilicet scribentem , suo adhuc tempore ea-
Jtat 6'v}/et TTapaXaSeiv tvi xoXet xa6' viv eTrpotT- dem obtinere miracula ; et ipsi urbem illam
TeTO £7Ttovi[/.v;<7avTa (Kat(7c<peta ^e viv 'fi ^i- ingredienti statuam esse conspectam (erat
XiTtTTou, rjV Ilavect^a (4) ^oivty.e; ^rpocayo- autem urbsCaesareaPhihppi, quam Phoenices
peuouct), Te^ectcOat ^e '/.cd tov otxov t'^; yuvai- Paneada vocant) ; immo etiam tunc conspici
y.6;, ou 7:p6; toi"!; TruXtoc?i >cai auTvi? e>C£tvvi<; t6v domum mulieris, ad cujus januam stabat
ctyoptccvTa,xai dq v/u cj^-/]U.ot.TOi u7Tctp7^ovTa, effigies ipsius, sub ea videlicet forma genu :

y.aTaxXivo'[j.£Vov £7tI yo'vu , txvTt/cpu tou Oetou nempe flectentis, et e regione divinae statuae
ctyotXt/.aTo; ex,TeTap.evov to) yetpe xat ue- ambas manus tendentis, more supplican-
'•o TeuovTt 7rpoGeoty.o'Ta. EtTa t^oj[/.£V Tt Tvepi lium. Audiamus eum suara hac de re sen-
TOUTCOV Eu(7e6^t'(0 e^E^OXTO. tentiam aperientem

(1) 'EvT£T£ux£. Lib, VII, c. 18, p. 265, edit. Vales. bitavi.— (o) ToO 6t' 6v, B, C. —
(-4) IlavectSa. Cum

Mogunt. 1672. —
(2) a^ueior,; [ilypi. Tametsi desit in Eusebio confer quse ante eum retulit Magnes (supra,
tribus nostris codicibus, idsupplere exEusebio non du- p. 552, 555). Locus bodie vocatur Banias. Cf. p. 496.
 COMRA EUSEBIllM. 493

CAPLT LXXXI.

Oti (i) tcov AttoctoXcov xal tou A(i£>><^oOc'ou lax-wSou £i>co'vei; ev iepocoXuaoi; avtciopeiVTai
i:, acy^; ut;o tcov [jLaOriTcov auTcov.

Quod apoatolorum et Jacobi fralri!> Domini imagine.^i ab initio fuerunt in Ilierusalem

ab iUorumdiscipuUs depictx.

I. Eusebium in llistoria sontleritcm eadem qunc in dem rclata apponit; deinde baud incleganter asserit
epistola ad Constantiani iisdem Noster exceptionihus Iliemorrboysam nou elbnicam , sed juda;am fuisse. —
redarguit ; — II. luimo |)ro|iriis rofellit testimoniis de IV. Concludit tum ILrmorrboysam tum sacras ima-
—
,

sancti Jacobi catbedra. III. Tum miracula al) co- gines esse oniuis ctliuico! superstitionis immuncs.

I.

-r Kal OauaaGTOv ou^iev, (pvici, tou; TraXai « yec vero mirandum cst Gentiles a Ser-

-r e^ eOvcov euepYSTr.Oe^VTa; 7:apa tou ScoTviooc « vatore nostro beneficiis affectos liaec prae-
-r TauTa 77e7:o'.r,X£'vai , OTe xal tcov aTTOCTo'- « stitisse ;
quuni et apostolorum Petri et

-r Xcov auTO'j Ta; eix.ova; rie^Tcou y.x\ riauXoi» « Pauli , Christique ipsius coloribus ima-
5 -r xal auToij dvi toO XpiCToij 6ia ypcoaaTcov ev « gines ])ictas ad nostram usque menioriam
-r YP^toai; (7co^oae'va; iTTopvfGaaev •
eJxo^Tco; « servatas noverimus : quippe priscis illis

-r Tcov (2) TTaXaicov a77apa<^'j^a/.TCo? co; av « absque uUo discrimine tamquam serva-
-r c7coTxpa; e9vi/.-]n cjvYiOeia Trap' auToT; toOto « tores ,
gcntili quadam consuetudine, co-
-f Tiy.av eicoOo^Tcov. -7- « lere bujusmodi bonoribus solemne erat. »

10 TauTa oOv Ta EuGeSiou l'/;prI;7.aTa* TwocoriV En nugas Eusebianas! Supra enim, ut

{xev Y^tp^ cocTrep Trpoe^eOcaeOa, -/^vixa 77po; tyiv monstravimus, quum ad Constantiam regi-
Paci^Xi^ia KcovcTavTiav eypaoe, oteSeSaioijTO nam scriberet, asseruit bunc depingcndi
xaO' oXr,; Tvi? oi/.0'j[J-£'v/i; Tr.v lepav Ta'JTr,v morem per omnem terram repudialum
£';;cop'^cOa'. ypaor,v, xal Tzoppco Tr,? Ex.y.Xr,cia; fuisse, et tota procul ab Ecclesia fugatum.
15 7weo'jya(ie'jcOai. NGv oe £7rl tcov Trpoxeiaevcov Nunc vero ex iis modo allatis, quantum
<0(; eauTco ca(pco; (xvTiy-aOicTaTat , ou^e^va av sibimet apertc contradicat , nemini saiicE

oiaat Tcov vouv eyovTcov Trpo? (za(pt€oXiav mentis, opinor, ullus ambigendi locus erit.

t^^iv. Et ^oijv 770>>£[;.to(;, co; a)//;Oco;, -/.al ctVTi- Sin igitur, quod reapsc est, adversarius
Geto; a'jTo; Tri; oi/.e''^; 00'^v;; yvcop'!'(£Tat baberi debeat et impugnator suae ipsius opi-
20 Tivo; aoa twv E^c-jOev >caTr,yC)pcov 7:poci^£r,0r^ nionis, quid igitur opus erit extraneis accu-
cfiTat ; vi Ti; ttot' aXXo? ri o-JTo; xaO' eauTo-j satoribusP aut quis alius acipse, in seme-
Tr,v v}/Y;(pov £^o''c£t ; Ato , aXXo^Tpio; t-^; xaO' tipsum sentcntiam feret? Quarc alienus a
•fli/a; euayoij; oaoXoyia; 7T30copaae'vo:, Twoppco sincera nostra confessione deprebensus
Tcov Tr,; y.aOoXtx.r,; Ex./iX-/;cia? rjptc;xa'Tcov, extra terminos Ecdesiai catliolicaj , cum dis-
*5 ^otr/iTai; fj(jLO'j /.at ij.'JcTai;, eXaOei; auXt- cipulis ct doctoribus suis , ejectus commo-
cOr^c£Tat. Opcov §£ Tr,v £uc£^-/; -/.ai ap-/atoTa- rabitur. Sed in pia et pei^-intiqua Ecclesia;
TV)v T-?,; E>c"/cX^/;cia; -/.paTO^jcav 77apa''Joctv, tradilione, ut pudorein suum boc vclo ol)-
7:po-/,aX.ua(jLa t-^; a-lcyjvr,;, Tr,v £Ovt/./;v ctvTi umbraret, etbnicam, ubi cliristianam, in-
T^?,; /ptCTiavf/.-?;; £;£'jp£ cuv/;0£tav. venit consuetudincm.

[i) "Oti. Nescio qua oscilantia tilulus dle in codicc incipiat : HjoI twv. — (2) Ll/.o; twv, B, C.
 494 NICEPHOW ANTIRRHETICA.

11.

Eixoi ^' av Ti; -rcpo; aurov SK^acavt^wv At dixerit nonnemo, ut

illius quasi retor-

CO<777£p a'JTO'J TOV >.o'yOV, Xal CTV1>.IT£U(0V 6y,oij queat sermonem , simulque derideat turpi-
To aTreptcxeTTTOv •
dsdo^aOoj TauTa t£co? £Gvtx-?i ter ejusimprudentiam Permittamus ista
: ((

huc usque ethnico de more facta esse, o Eu-

<7uv7,G£ia Y£y£vvi'(7Gat, d) EucfiSts ! T: coi oom
sebi! quid tibi videtur de throno magni
5 Tou Gpo'vou ivEXfiv Tou [y.EyaXou la/.w^ou (i)
Jacobi , Dei fratris
qui primus Hierosoly-
,
Tou a^£>.(poG£ou (2) , 0? irptoTO? Trji; l£po-
mis praefuit ? quem tu dicis hucusque esse
co}^up.tTcov £C,7]y/f(7aTo 5 ov cpri; £i? ^eupo
servatum, a fratribus traditum per succes-
'77£il)u}vayp.£V0v , /taTa oiaooj(_-/jv Trapa tcov
sionis ordinem, et omnibus palam ostensum,
ai^£7^(pwv -TT^piETTo^p.Evov x.al Tra(7t (7a(pco? s-i-
,
et quem cum religione, propter viros san-
10 d£i>:vua£vov, x,al oiov 7r£pi tou? ccyiou; av^pa; ctos et amoris Dei gratia, inquis, Veteres
Tou G£0(pi>.ou? £V£x,£v, 01 Tra^Xaioi xal [/.£ypi gou usquead te servavere et bactenus asservant.
oi£(jco'(o'v T£ y.ai aT:occ6'{^ou(7i ni^aq. Ti^kiyzK;- Quid dicis? An etiam lignum ethnica de
apa p.r, y,al to ^uXov EGvtxyj' cuvviG^ia £Ttacov consuetudine venerabantur ? Haud dicturus
cJtaGco^ovTE;; ou/, av £'.x£?, co? £ycoy£ ol[/.af es, ut opinor. Sed et amoris Dei gratia.

15 aXXa Tou G£0(piXou; £V£y.£v. ElTa to [/.£v ^uXov

Siccine lignum illud ac thronus servi ho-
noratur, amoris Dei gratia Domini autem ;
xal 6 Gp(ivo; Tou douXou, tou GeocdiXou; £V£-
imago minime per Dei caritatem, immo vero
X£V • Toij A£(77ro'TOu ^£ '^ etx.cov, ouyl Tou Oeo-
de more ethnico ? His autem quid insanius
^llou; £'V£X,£V, (ZXX' £OviX,yi (7UV/lO£ta 5 TOUTOU
aut inauius? Quidni rectius et justius e.st
^e Tt (xXoycoT£pov •/) [xaTai()T£pov ; -jrco; yap ou/.
cultu divino prosequi quae Dei sunt
,
quam
20 oi/.£t()T£pov y.al ot/.ato'T£pov Ta tou 0£ou quae^ervi, amoris Dei gratia? «
aeSgtv , Tou G£0(pt>.ou; ev£/.£v ;

III.

TotauTa [/.£V, co<; to etxo?, e^-?iv £i7r£tv Trpo? Haec, ut par erat, illi dici poterant, quem
auTo'v ecTt oe 6p(xv auTov evTauGa [;,ept{^o'p.£- hic videsis circa pietatem divisum. Quoad
vov r£pi T-/1V euae^^tav. IIpoi; [;.£V yizp toc enim attinet miracula per statuam paracta,
25 TeXou|7.eva Trapist tou (Zv^ptizvTOc Gau[/.aTa boni consulit non enim iis quae ipse viderat,
;

euyvcoi/.ovet", Tati; ot/.etat? ou/. £ycov oiT:iaTzXv fidem non habere poterat. Itaque factis ipsis
o4i£(7t. Atio utt' auTcov Twv 7rpay[/,aTcov ayyo- constrictus , vel invitus ad veritatem trans-
[;.£vo? , auTO[J.ol£t /.ai ou/. ^OiXcov •rrpi^? ttiv fugit ; circa rationem vero agendi minus ve-
.•/10£iav
(zX-/i'G£i •
aTravat(7yuvT£'. ^££ xat GTactaC,et recundum ac pacificum se praebet. Hinc enim
2" 7r£pt TOV TpO^TTOV (3j *
o^O^v /.at Tr,v £Ovt/.-/]v ethnicumobtenditmorem, et ex fidei nostrae
7rpot(7y£Tat cuvr^G^tav , 7r£pt to a/,£patov /.at sinceritate et candore multiplex habet scan-
a^oXov T-^i; xaO' /i[/.a? 6p6'^; 7rt(7T£(o; 7ravTa- dalum. Unde est quod juxta gentiles et e
y()0£v c"/tavf)aXt'{^(3[/,£vo;. 6'[/.coi; o ouv 7ro'0£V consuetudine etlinica mulier quee ex illa cu-
6'Tt ii, eOvwv /,at eGvt/.^/i cruv/iOeta T/ii; taTpetai; ratione salva prodiit, prae admiratione sua,
9K>/ 1 /*A/
^^ £/.£tv/;i;£7rtTeTeuyp'.ev/i
\>N/
evOauij.aTtTovavopiavTa
'r\

illam statuara erexit? At enim nihil apud

TOUTOVt e/.Te)tT-/i'vaTO 5
ouc)£v yap £Tr' auT"^ eam gentilitatis detegitur : erat enim oriunda
eOvt^tov /.aTa(paiveTat (4)" T'^i; Teyixp Ilaveix- e Paneade, quae Judaeorum imperio suberat.

longius non aberant in Eusebio,

(i) 'laxcoSou. Ht-cc primsevBe, nuUa vero sanctior ac major quam sedes
un(ic ipsius contradictiolepidior capituiumnempexx apostolica Petri quffi locum dedit duplici festo in tola
lib. VII de statua quam Hxmorrhoysa posuit proxime
:

ecclesia celeberrimo. —
(2) 'Ao£).:pou eeoo , B, C.
sequitur, pag. 26o , cap. xix, De throno Jacobi (3) ToTOv, B, C. —
(4) KataipaivExai. Nolanda
bffic

episcopi. Antiquis ecclesiis sanctfe fuerunt catbcdrfP singularis Niccphori sententia.

 CONTRA EUSEBIUM. 495

^o; roXrTi; 0'j<7a £T'Jyyavsv, r^xn; utto t/.v Fert namqiic fama Pliilippum totrarchaiu ,

loudaicov £TS^£t ioyry. Ao^yo; yap ^I^rXiTTTTOv Herodis filium, Caesarcae nomcii induxisse,
TOV TSTCap/rV, TOV Ho(odo'J dfi£X<p0V, !;-£T0- in Cirsaris amicitiaui fortasse se ilJo lempore
vou.d'7a'. KaicrdpEiav , Tvi Kaicafo; £'jvoia insinuanlem. Praiterca se ibi mulieris domi-
5 Txya To TrvixaijiTa rpo<7TiO£ty.£vo;. Kal a'jTO'j ciiium conspcxisse scripsit. Ipsam vcro
ro-j Tr,v oixr.civ «'jtv;; T^OsaaOai dvEypa^l^c. maxime uou etiniicani esse illud exlnbct,
MdXiTTa <^£ o'j/t iOviy.r.v o-jTav TaciCTYiijiv (i), quod quum gratiam furata esset, quidedit
OTi xXi^I/acav Tr.v ydoiv (2) 6 Tr.v ydpiv oo'j;
gratiam , liliam eam , appellavit iidelem ,
GuyaTEoa TTiTTr.v TTpocr.-yoosucs^-rWdpfJEi^S),
« Coulide, dicens, filia, fides tua tc salvam
10 -r Xi'y(ov, O^jyaTco, -/i tticti; cou ceco^xs c£. -t
fecit. » Hoc vcro ethnicis nondum dictum
ouTo d£ oux, £y vi/co'.; t£(o; £A£y£T0. Kai or, Aoi /]
fuerat. Testis Cliananaia , Plioenissa, quae
XavaviTi; •/( <I>0'!!vicca, x,a'^TOi (Jt.£Td Tri; Oau-
jjLa^oaivr,; £X£ivr,; Trpocspyoasvri 7:''ct£(o;, ou
cum admirabili illa fide accedens , non filia

0uydr/;p, dX^Xd K^jojv djto-Jouca' -rOu/. £^£CTt

tamen audit, sed canis : « Non licet , ait ,
pa-
« nem filiorum mittere canibus » et « jVon ;
(4), ^ctksXv tov apTOV T(ov texvojv
15 -r ydp, <p7;cl :

Tol; xuvapioi;. -r Kai- -r 0'j/C d7T£CTdXr,v (5) « sum missus, nisi ad oves qua3 perierunt
-r

-r £1 'J''h ei; T3( TToo^aTa Ta aTToloA^jTa otxou '<domus Israel. » Tempus enim vocationis
-r lcoariX, -r Ka'-po; ydp o'J7T(o t-^; twv sOvdiv gentilium nondum aderat. Quid? nonne
£cp£CTr//t£ xXriC£(o;. Ti oe ouyl y.al ^(o irapa- etiam paralytico dictum est : « Tiii , remit-
2oXuTiX(o eipr.Tai •
-r Ts/.vov (6), dipscovTai cou « tuntur tibi peccata tua?» Aliamque mu-
-r ai daapTiai cou; -r Kal dXX-/:v Tuyoucav
lierem sanatam Abralise filiam nuncupat :

idcsoj; A^pada OuyaT£pa 7Tpoc'/.£X,V/i-/C£v (y), d

quffi docent minime esse de gentibus quos
Sif^dc/.s'. o'j"/C £^ iOvoiv £lvai tou; TsO^paTTSU-
sanavit , sed Judaeos potius fuisse et pccu-
(i£vou;, iou^a'Iou; ^£ ;xdHov /.al T£xva tou
liariter dictos filios Abrahae. Haec etiam
25 A6oad|i, ypToiJLaTi^ovTa;. TauTa '/.al toT; {/.a-
discipulis suis mandavit, « non eundum
O^rjTaT; 7Tpoc£T£Ta"/CTO, £t; 6(iov iOv^ov (8) {/.•/)

f d7T£p^/_£cOai -/cal ei; 7:6>.iv 2a{Aap£tTwv csse in viani geutium, nec in urbes Samari-
, y/)]

eice'o-/£cOai. tauorum. »

IV.

-r A>.Xa T(o voy.oj , ©•/icl , T(o TwaXvauo « At etiamtunc, inquit ille, in veteri lege

6ao''(07.a r,6ri d7T£ip^/jT0. -r AXkv. « fieri similitudinem vctitum erat. » At

30-r7TO'.;rv

IsXuTat qui nunc judaica et vetera soluta sunt ut ,

vjv Ta iou^ai/.d •/cal 7Ta"Xa'.d , OTi
illis nova ex cliaritate sufficerentur. Et qui
dvTC.c^r/.Tai^y) Ta v£a t'7;; /dpiTo;. Kal 6 iTplv
prius nondum visuserat, et idcirco nulJi
u.r, 6p(6y.£vo; , "/.al 6'-d to'jto ja^/j 6{;.oio'j'-
assimilatus , nec ullo modo dcpictus , uti
(jL£vo;, [J.rt^i ypacpo'|J.£vo; vuv (b; d'vOpoj7To;
,
homo nunc apparuit , ct liomiiiibus ostcn-
^io /.aO' dvOp(67TOi; idiozvAzo'
35 7T£<pav£'oo)Ta'. •

sus cst : quare iu illo quod humauum est

ypdccTa'. /.al 6aoi.O'jTa'. to dvOpoj^rivov, •/.al
dcpingitur et quod dcpictum cst adoratur
,
;

7Tooc/.'jv£iTai vuv TO ypa^fi[jt£vov , o'j/. a'jTo non in ipsum per sc (more Yeterum al)er-
^i' dauTo ( •/.aOd7T£p 'ro ^raXaiov •/,u.apTdv£T0, rantium, mcritoquc idoh)latritC crimine
^l' 0'J TO V.^Oi'k(Ay.T^V>^ TOi; 0'JTOJ 7TpdTT0UCtV proptcr liKC opcra diffamatorum), scd per
&0 £rr£yodo£To) , d>>Xd ^id tov 6y.o'.0'jy.£vov, y.cn siinilitudinem et rcspcctu ad cum cui ho- ,

«o' ov To Ti'X(6'j.£vov dva9£'p£Tai. 0'J TDobr},^ nor illc rcfcrtur. >'onne ergo manifestum cst

C. — Xa-.'.-/. Ha,'c Niccplini a 'ATii^Ta)/,/. .Matth. xv, 2/*. — (0) Texvov. Matlh. i.v,
(1) Ilef,iirtr,';i/,B,
Nvsscno acccpit. —
(2)

(3) OaoT;-. dccst in B, C. .Matlh.

ii> r.^;)

2_ _ (7) llcoa/.cx/.yi/sv. Mallh. x. — (8) 'EO/wv. Matth.

ix", 22. — (4; «l'/.^i. .Matlh. XV, 20; Marc. vii, 20. — x^
f). — (9) "AvTeioyi/.OYi, cod. E.
 496 NICEPHORl ANTIP.RHETICA.

ouv w? ouy. sOvuvi GUv-/;G£ta -h

GepaTisuOeraa (i) hanc muUerem sanatam minime ex ethnica

TOUTO 7re7ro'-/iX£V, aXXa ttjV y^apiv tou £U£p- consuetudine egisse , sed benefactoris mu-
ysTOu CTViXiT£uouffa, co(7T£ y.al Tat? p.£T£7r£tTa nus memoriae cousecrasse , ut portentum

•yeveai? t6 Gauaa Tapa7r£[x<pO-/i'3e(jOaL (2) seris inde posteris deputaretur?

(1) 'Q; r, OspaTtsuOsTca iOvty.v) B, G, D.

(2) napa7isu.?fJviff£«>9ai.
tationem, fusius licet expositam,
sius rcstringere, confirmare paucis, et ad duo maxime
rcducere capita , prinium niliil fuisse in liKmorrhoysa
(7'jy/i6£icf
, illam ingressi ipsam conspeximus. » Nec enim tam-
Omncm Nicephori argumen- quam ad Pbidia; Minervam quamdam profectus est, sola
abs re non erit pres- invitante arte, sed tamquam ad statuam venerandam,
Chrislo positam ab ipsochristianismi ortu,piuraquepri-
scffi rcligionis monumentum (cf. auct. noviss. Bibl. PP.

carpendum, deinde ex luic historia infercndum san- p. 2G5). Idcm innuunt verba, quaj Nicephorus paulo
ctarum imaginum cuUum minime csse reprobandum. durius excepit , quibus miracula succrescenlis herbae
Quoad primum, Nicephorus sic abunde piam mu- occasione peracta satis candide futetur. Petavio demum
lierem ab omni crimine vindicavit, ut ncminem sanum Eusebius haud omnino omnem carpsisse iraaginum
vel modernos refricatfe Iconomachia} patronos
inter cultum habelur (Cf. de Incarn. lib. xv, c. xm, n. 3).
quicquam illi putem obloquuturum (estis mihi cst : Quum adhuc incolumis exstaret imago hacc, Basilius
nuUi obnoxius exceptioni, RichardusMontacutius [Ori- Magnus eadem pia ilineris intenlione dicitur a Cappa-
ginum ecclesiast. p. 86) : «Niliil in hac historia
t. 11, dociaadPhilippiCaisarearadevenisse, teste Joanne Da-
reprehendi potesl, inquit , nihil in hoc faclo sanata; masceno aut Hierosolymitano in oratione ad Gonstanli-
illius mulieris, quod non liceat cuivis Christiano imilari. num Gopronymum abeodemCombefisioedita(Tamasc.,
Habetur femina in statua repra;sentata de geniculis , opp.> I, p. GIO). Philostorgius, in imaginessacrashostis
adorans, velut illa olim cccidit, ad Jesu genua provo- Eusebio infestior, postquara retulit eadera contigisse
luta; habemus illain manus in formam supplicantis cx- miracula deinde dirutam fuisse statuam haec addit
, ,

tendentem. Recte baic fatemur sic repra^-

in illa statua «Imagincmvero(fidelesclirisliani) ponentesindiaconico
sentata ,
quam volebat illa pia mulier rei olim geslaj Ecclesia; convenicnler accurarunt. ipsam tum decentiori .

£|£iy.6vt(Tij.a ad posteritatis memoriam propagari. Exten- honestantessitu,tumimpensioriin spectaculumanimoet

debantur supplicantum manus desumlum de vetustis- : ut cum voluptatcadirent, exemplaris desideriura osten-
sima consueludine. Habemusper expressam vovuy.),i(jta7 lantes. » Pauca idem interserit, quibus (7c6aa[x6v qui-
feminam suas preces, suam indigentiam, suamhumili- dera et 7rpo(7y.uvr|(jiv iniaginibus in suo opere materiali
latem exprimontem. spectatis, nequaquam adhibcndam esse affirmat, 6£pa-
Ad secundum inde argumentum ducit nos idem, alio Treiav vero, id est obsenantiam, non dcnegat. Sed grae-
tamen pede pergens «Sed non habemus, inquit,
; cum textum variis emendatum prajstat legere T6v 6e
:

aut habere possumus , quod scquitur, feminam co- av&pidvxa [j.Etadr/iffdfjievot iv xto r?i; 'Ey.7./r|ijta;6iaxovty.(jJ xa

ram statua venerantem, feminam statuae supplican- 7cp£7tovTa i(iz^6.nivo'i , aeoovTi; [xev ri 7rpO(jy.yvo0vT£; oOoa-

tem statuaj duliacum cultum cxhibentem

, nedum , [xd);' 0'j ydp rjv 6£[J.t; ya'/.y.'r,-i v) d),),Yiv {;).y)v 7Tpocry.'JV£tv aiJTO

venerationem latria> aut divinum cultum reiativum ;

6£ toOto ( legendum auT(5 oe TouTtp , ct supplendum Tt-

statua; sunt et hominum fflaTiJ.a-ira quibus hoc per- ,

(j.6)vT£;), aTda£t t£ (7£(JLvoT£p(x xat iu> (j.£6' r|6ovf,; eTityotTav

suadent Loyolilfc, etc. » Qiiibus quidem ego me 1<x> TOTCtp t6 eloo; 6£pa7I£'J(70[J.£VOU; , t6v 7t£pt t6 dp7_£TUZ0V

una ciim sancloNicephoro , aliisque iarvis bene mullis 7t66ov c7;tOitxvu|j.cvot. Hisce Valcsius ex codice Bo-
velim accenseri quibus vereor ne intersit vel ipse
;
charti commodiorem exliibet lectionem, eamque censet

Lutherus 6 |j.ay.a(iiTri; quem una cum Eleclore Saxo-

,
verissimam, t6 £t&o; 6£pa7t£U(76[j.£vot , id est, imaginem
niffi, in pictura operibus Beati proefixa, Ghrislo cruci- illam observaturi , scu qualenicumque prajstituri vene-
fixo adgeniculanlera et supplicantcm videre est, teste rationcm. Quoquo modo lcgantur, audire mihi videor
eodem Monlaculio, ac moneute prudenter nemincm Magnelem noslrum, testem antiquissimum ffique ac
posse liffic Euscbii aut Luthcri dicla gestaque suis ,
pientissimum, immo forte oculatum « Imaginem :

oggercre quin temere irruat , et frustra ferro di-

,
mulier a;re fuso ad vivum cxpressam sic posterilati
verberet umbras. » tradidit ut res non olim facta , scd hodic fieri videa-
Aggrcdianiur tamen cominus Agedum aut om- : , tur. » Eadera ac Magnes, Eusebius et Philostorgius
nino deneganda fides Eusebio cffiterisque rem vere , clariusquc cullum enarrant Sozomenus (lib. v, 21);
gestam, statuam de visu conspectam cnarrantibus, Cassiodorus [Hist. Iripart. vi, 4I);Germanus Constan-
aut veruiu huic imagini cultum adba^sisse admitlen- tinopolitanus (Concil. viii , pag. 9G6) ; Gregorius II
dum. Quicumque enim Veterum de renea Christi (Acla S. Arlemii apud Surium xiii kal. nov. c. 98) ;
statua pancadensi testimonium dederc, iisdem pariter Chronographus caeteris forsan antiquior (juem nuper
testimoniis cultum asseverant , ne Eusebio quidem edidit Cramer {Anal. Paris. t. 11. p 89); quibus
excepto, nec Philostorgio aperle Ariano , qui nihil velim addas Astcrium Amasenum, Antipalrum Bo-
ipsis nisi nonnullam imaginis vencralionem dispii- strenum , Joannem Malalam , quos anlea ( p. 535)
cuisse perhibenl Eusebii locus tolies a Nicephoro
; adduximus. Hi crgo suut statuis similes et hominum
regeslus neminem dubitare sinil, ([uuni dicil : «Quippe c.d(7[j.aTa, quibus persuadetur antiquilus imagini pane-

prisci absque ullo discriniine, genlili quadam

illi , adonsi praestitum fuisse nou solum duliacum cultum ,
consueludine, tamquam servatorcs rolere hujusinodi , sed latriffi venerationem aut divinum, ut aiunt, cultum
honoribus consueverant. » Quid quod eruditissimo relalivum. Cf. Joann. Chrysost. Trombelli , de cnltu
Combefisio videlurEusebiusin imaginemhanc religione Sanctorum disserl. ix, t. 11, p. 11, p. 187-205; A. Fa-
non expertem fuisse quum ipse testatur ob eam,
Cod.apocr.N.
bricius, T. t. 11. p. 430. Ulerque fusius
iter se ad Gaisaream habuisse « Nosque adeo url)em : et dilisenler liac de re disseruit.
 COTRA i:i:si:iui M. '107

CAPL T lAXII.

rispi AcTepiou.

De Aaferio.

Ori (^k TcX.ar'c».ov y,v to rpayu.a (i) t-^; .Alonumonluin fccissc fidei suae hane nui-
TOo yovawu -n^iCTSto; , ttsiOstco to'j; a-i-jToy; licrcni, incrcdnli crcdant Astcrio, qnicuni-
AcTspio; ocT'.; ttots 6 a-jTwv quc tandcni illc sit qui ad(>o praiclarnm dc
(2), ei'/; y)

ipsa rclcxil cncomiuia ; in quo, lanlani

aTv^vo; (ov, aiYxXa oia v.; yS)'r:i e^uoaivcov
lidcni ac Noluntatis ardorcni \cliemcnlcr ini-
5 s'yxco;j.ia •
Tr.v t^ictiv ex.eivr.v x.al —?,; Trooatpc-
ratus, illud aitadmoduiu iuissc prctclarG
<i£o>; To Ocp[/,ov u7:ep£/t-)//iTToaevo;, xal t6 6ri
actuin, ut ad vindicandum cvangclii pra'-
Oauy.acTOTcCov oti ttco et; «^uvriyopiav eov),
,
coninm cadcm lia?c statua erccta lucrit.
TO'j e'jayy£>.'.;to'j /.via^Jyy.aTo; t6 aya).aa tcTa-
Postquam ciiiin Grfficorum ac Juda^orum
lOai (3\ Ereu^/; yap EXV/fvcov x.ai loix^auov filii fabulis ac sannis nobis illndcrcnt, rati
10 raf^ie; •/.(oawi^o-jvTS; "/.aTeyXe^jal^ov, 01 avoi7.6tv Lciii Evangclinm obsistcrc , ct nihil iii co
euVjTs; To E-jayyiXiov, co; >,oyou; [j.ovov s'py(ov nisi vcrba opcribus A acua dccantari indc , coii-

y-/;pe'JovTa; a-^e-jGai , £Xr().ey[j.£voi aruJvTe; victi pudorc suffundcl)antur, jam

abcuntcs ,

•/ic^uvovTO , 7:p6; to Traciv 'j-' o^li'.v 77po-/.ei'- ncquc omnium oculis expositum tcstimo-
[^.cvov avTcoTTerv o'j fiuvaacvoi. EijT^/i^/Cc yap 6 nium intucri valcntes. Astitit cnim sa-
15 lepo; avdpia; /.•/;pu:; c.co-cov y.a'. [j.a'pTu; ou
crum illud signum , prajconis instar muli
,

ac tcstis, haud sermone, sed operc ac cffc-

)wo'yoi;, oiKk' epyot; /.al — oayi/.ac. "/.xl 6c'a
ctu ,spcctaculoquc conspieuo indccHna-
>ia(pav2i a-apaypazTO;.
bilis.

CAPUT LXXIII.

riepl Toij avopiavTo; XpiCTOu , ov x£/.)>ocp£v Ma^i[j.tvo;, "/.al IouXtav6; 6 irapaSaT'/]; y.aGeOvcV.

De sitalua Chrisli , quam Maximinm suffuratiis esl , Julianus vero aposlala dejccif.

K£"/.).oo£vat oe a'jT6v t6v £i^co)^o).aTo'/iv Hauc iiiiaginem suiTcptam fuissc ab idolo-

MaCt[xtvOV (4) , *C"'A0TUTC0'jVTaXpi(7T6v £V TCO rum cultorc Blaximiuo ,
qni Cliristo invi-
20 ayaX[j.aTi , d 61 /,'/: aD.oj; t'. -eol a'jTou del)at iu statua ,
quamvis alitcr ctiam ea dc
XeycTai , cly,oi "/.al outoj (juv/;ve'"/Oai. ^l^a^jl rc rcfcratur , ita sc rcm hal)uissc constat.

yap 0'. Ta; e/."/.Xr,'7'.a'7Tf/.a; '.TTopia; avaTa- Aiuntcnim historiaj ccclcsiastica} scriptorcs,

^atAevoi , co; 6 Xpi<7T0'j £/0p6; "/.al TrpAe^jxio; ,

hostcm Christi ct advcrsarium infcnsum,

(i) IFoaYix*- Scliolion in margine B el C sic cxslat ostenderel Dei miraculum, et mulieris gratum, ani-
, et

lr,u.avT£'civ zisi toO /xi.wj i.if^.-^Kvr.r,:, Xy.n-.vj , Sv iT.wr.nz mum , Mariininus

nisi illc qui ante Conslaniinum ,

i\ Witlnrx. 7t7.pa Xp-.axoO aiaoppocjira. — (^2) ".VTTEoto;. Sunt Rumanus iinperalor fnil , iinpius idolorum cullor et
cl alias in .inlirrhet. 11 el iii, duo Nicepliori capila Christo in statua invidens xncam slatuam suslulis- ,

de codeni argumento. —
(">) "I<jTa<;Oa'.. lloc enim vi(len- set, elsi rei farl.v meinoriam anfcrrcnonpotuit. Edit.
lur innuerc Asterii vcrha apud IMiolium, hibliulh. Uollioni. Kmo, p. l.')07. — (2) Mariaivo;. Unus cst
cod. CCLX-Xi Kal o-jo:v iAti)'/vt cojlJ-cOat tov avootavTa
: Asterius luinim asscrtor ; Comljelisiiis Io\i f[iii(lem con-

[U/fii vOv, 7.7.1 0£i/.vj-tv au.^6T£pa, y.xi To-j 0:00 t6 Oa-j- jectnra, vull ipsi Maviininum pro Juliano luisse. Procul
|i.a<7iov , y.ai Tr,; vj TcaOo-JTr,; t6 y_apt7Tr,pt-,v^ £•. (i.r) Ma;t- duhio .Maximiiuis ille cst Galcrii nopos, qui Ca;sar rc-
|iTvo; £/.£tvo; , 6 ttso toO K(ov«7TavTivo'J rr.; 'Puaatwv ao;a; nnntiatus a. C. riO"), .Kgyptn pra^luit ot Syria; , V.x-
Pai7t)£ia; , «vriO jiowAO/aTor,; v.ai o^JiiiSr,; o)v , /.ai !Jr|/.OT'j- sarcjc mansit inlVa annum o'jG, il)i((ue in Ciuislianos
itiLv Ev To) aYa^.utaTi Tov XpiijTOv, avit"/£TO r?,; :to/ix'/r,; xov atrocissime sa>viil, vir supcrslitionc amcns, adco([ue
7_a).y.6v, £t y.ai ix/i Tr,v av/ar^v Toiv Yivoufvwv. £"/ slalua Clirislianis cunrlis inrensus nt mirnm non sit iliiiin vel

ad nustrn vsque lcmi>oru servala fuisset , ul utruiitnue in statuam iciieaiii ruiorcm cvomuis.se suum.

1. 32
 498 NfCEPllOrj AIS TIRRfTETICA

6 anro«7Tar/i? x.al rupavvo; iouXiavo? (i) ,

o apostatani nempe ac tyraiinum Julianum
u^psiToS Kti- qiium malo omine adeptus Romanorum
Y.T/Soq Tvi? Pwaauov ap^a;, i^'

y.aTa7rpaTTo'a£VO? tov
imperium impetu in Creatorem actus
,

cavTo; -/if^/l TiravTa ,

cuncta jam in eum moTeret, hanc statuam

avr^ptavTa toutovI /.aO^T.cov, to eauTou pao;
dejecisse, inejusquelocum substituisse turpe
5 avTav£(7T7i(J£ (a)" CX.-/1TCT0U ^£ /.aTappayevTo;
sui ipsius iigmenlum; irruente vero su-
£^u7:£pO£V elGTZiT^TSi y£ a[xcpt T-fl y.£oa7^-?i to
,
perne tempestate illico fulgur imaginis
,

xp-/i(Tr/ipiov, y-ai pi/pi (TTepvwv auTwv to pp£- caput incidit, el per medium usqueadpectus
Ta; [to ^i^wlov^S)] xaTappyiyvufji, y-al to ^i£p- frangit idc^lum, ct fracta pars omnis prona
pcoyoca-av y.aTaTTp-/iV£; £7tI yTiv 77pO(7ap(xac7£Tat terrae alliditur (cujus quidem aemulatus ac
10 (ov 'C-r{k(x>a<xc, y.al t-/iv aai^zia^ [xii7.7i(7aa£voc sequutus impietatcm hic Noster Julianus al-
£(p'-/i[Acov iou"Xiavoi;, Ta TrapaTrV/fcia im toi; ter, similiaprorsus Christi imaginibus intu-
£^pac£)' to Upi^v Trapa lit); signum vero sacrum a fidelibus in a^dium
XpicTou 6i;.oi(6[;.actv (^£

tEpou; T£0-/icauptCTat ^o'[;.ou;,

sanctarum thesauro delatum usque ad ha^c ,
xtCTor; Tvpo;

AXkk Guyx.£-
tempora asservatum est. Sed iterum in me-
£vOa TO r/iviy.a^£ <-^t£(puX(XTT£To.
dio permittatur ethnica consuetudo. Quid
15 7(ooy]G0co xatTvaltv -/i
iOvty.-/) cuv-^'0£ta. Tt ouv
ergo (ut quam primum ad antiquiora gesta
(iva xocoTOv ItwI tcov 7wa>.atT£p(ov tov T^oyov
referamus sermonem) ? Quis irridebit Deum
(y.vot(jcoix£v), ^tafACfi^xvfc^Tai Tt;0£ov, r/iv y.aToc
quod benigne acceperit oblatum a patriar-
Tov 7waTpta'py"/iv A€paa[j. Ouctav 7:po(7t£'[;.£vov,
cha Abraham sacrificium , et oracula cosli-
y,al xp7)G[X0u? avcoO^v tco ^wp^cSuTvi cra^co; tus data grandaevo Patri palam revelaverit,
20 avadjatvovTa (4), vivt'y.a yak^y.uotQ ^O^atv £7ri quando scilicet Chaldaicis usus ritibus, vi-
Toi"!; Tcov'(c6cov ^tjf_0T0[;.-/i'[/.«ctv(5) (X7:£X.£)(^pyiTo ctimis per partes dissectis litavit?

CAPUT LXXIV.
Ilepi lay-coSou tou xaTpt(xpy^ou.

De Jacoho palriarcha.

Tt ^£ Trpo; Tov laxcbS (X7:o(pav£tTat £7:1 r/i Quid porro contra Jacobum proferet, qui
07£ta Tcov xptcov xai tcov Tpixycov Ta; ^vM^ouq in coitionem arietum et hircorum virgas

a7:o(pVjt(^oVTt (5); Tt rauTa, tou; i/. yvi^II^p- dccorticavit? Quidisthaec, accessisse viros

y.ai papSixpou y£vv/iO£VTt tco 2cor?ipi de terra persica et barbara ad nascentem

25 oiy.riQ

XpiCTw 7:po(7to'vTa; , y.ai papSapty.oti; 'ihtai Salvatorem Christum, et barbaricis demori-

raXla t£ y.al tov It^avcoTov dcopa 7:po(7(p£pov- bus inter plura thus obtulisse? Quid de istis

ra?; Tt av ot-/i'G£Tai £y.£tvou;; [iapSapt^^ovTai; illesentiet? 4n barbarico ritu agentes reji-

a7:o7:c'a(];£Tat , vi tov ^£^a'[;.£vov ouy. (Zfpvi^jEi^ ciet , excipientemve eos Christum conviciis

[;.£[;,^|/£COi; ; EtTa XpiCTOu Ey.y-V/i(7ta ic, lou- impetet? Deinde Christi Ecclesia ex Judaeis
30 'h

^atcov y.at EXV/i'voiV Trpof^viXco; cuyy.£'y.V/iTat. et Graecis manifestccoaluit. Quid ergo? Quo-
Tt ouv; £7:£t§'/i lou^alot Ta; £V ruTTOt; xai niam Judaei in figuris et umbra adhuc car-

octa 7.aTp£ta; capy.ty.co; £Tt xal tco rcajd naliter et juxta litterae crassitiem servientes,

Tou ypa[;.[;.aTo; 7:pocav£'j(_ovT£; tw twv oXcov universorum Deo sacrificia obtulerunt, Eu-
35 0£co T:poc£y.o'[xt*(ov , ouy. dvey.Ta -/iv Euc£bicp sebius ferre non potuit eidem prsestari lio-

ra? 7:V£U[Jt.aTty.a; Oucta; auTco (Xva7:£[/.7:£cOat, stias spirilales, prout fuimus spiritaliter

(1) 'Iou)>i(xv6;. EaJcm fcrc iiarrat Sozomenus, lil). v, exscripslt Cassiodorus in Hist. iripart. vi, 42. (2) —
21, p. 629, cdit. Valcs. Mogunt. , Juliani nempe ab 'Av£crTY-|Cr=v, A, E.—(3) F.'io(ri),ov pro glossa liahcndum
delapso staluam clcjeclam, diu rcuiansisse,
ig;ne coclitus videtur rarioris vocabuli cjnod pricccdit. — (4) 'Avayai-
ipso tesle, fuligiae fulniinis fcmclalam. Hfcc de Socrale vovTi codiccs riostri. — (5) Av/oTo\t.-i]a<x.<ji.v, Gen. xv , 9.
 COMRA r

x.aOa -vsuaaTixw; ds^ii^ayacOa ; £'! os xai edocli? Siii niitcm Cr.Tci lionorcm signis
fi^Xrvs; ^'j^/ji; xai >.i6o'.; to G£?a; avaicOr,- et saxis praj amcntia alTcrcl)ant , uon ado-
ToOvTS; avYiTTTOv, 0'j rpoTy.Kvr.Taov r.txiv to randuiu nobis crit diviuum liguum crucis,
Osiov ToCi GTaupoij (i) ^'jXov, r, tov >>iOov to'j aut monumcnti? An quia
la[)idcm dcifcri

5 Oeoi^oyou jxvr^aaTo; (2); r, oti xay.to; xal aOew; pravcct imj)i() ritu abominandis dwmonibus
'^a'^7.o<7'.v aXiTrcioi; eOuov, [/.r, TrpocrayOe'//) tw illi immolabnnt, rerum omnium couditori

Twv oXojv ^rjj-io^jcyw y.xl 62 17770 Tr, suyr, xal l)omiuo([Uc |)rccatio aut sacrificium nou of-

6'j(7ia irapa ti(7i; IlapaXpiGTiavor; 8l xal Ta fcrctur a|5ud ali([uns ? A[)ud Cbristiauos au-
£/t£iv(ov T£a£vr, £•!; i£0O'j; oI.'x.o'j; [i.£T£GX.£ua- tcm illorum faua iu a^dcs sacras couAcrsa
1(1 c-ol: , xal aracaTrXw; Ta twv £C(oO£v p.£Ta- sunt, at([uc omnia prorsus immutata sunt
£uOai?^£Tai, xal Trpo; Ta r,tA£T£pa ^'-ax.0(7[y.£iTat, extrauea, et ad usus nostros accommodata;
;tal £; ivaywv x.al ax.aOapTor/ Trpo; Ta x.aOapa ex impuris scilicet et profauis iu pura ac sa-

ical ayia L«.£T£vr[v£X.Tat (3) •

l'va £uc£?(o; x.al cra abierc, ut pic ct iunocentcr pcracta, Do-
6(iiw; £7TiT£7.0'j[/.£va, T(o 6zc—6rri 0£w Ta uiia mino Deo jam peculiaria et convenicntcr
ibGsoTTp^Tww; avaT'.0£a£va aia~p£770i£v. AXKx ti i[)si consccrata cnitescant. Scd ut quid de
Trp»); TauTa x.at/.v£tv xal diaTTOVEicOai to ttXIov, bis ampliusopus est dcfatigariac insudare?
i^^iv 77a>.'.v TO'j; <7uvr,Yopou; o[;.o'(7£ ywpo^v ^al Quum liccat iterum defcnsorcs una conve-
xaTa Ta-jTov £77a(p£VTa; i^^e^v tv;; cuij.ipojvia; nicntcs ct iu unum manifesta concordia con-

TO ax.pib£; spirantes ad amussim videre.

;

CAPLT LXXV.
Tou (xywu rp-/iYopiou Ap!7.£vta; ypvfGSt;.

Sancti Gregorii Armeniorum iUuminaloris testimonia.

io MapTu; yko r,t;.iv 6 [i.iyoL^ [/.apTu; eic^-/;'- Testis enimvero nobis martyr maenus
i7£Tai, d Tri; Ap[j.£viwv t6 (pw; Tvi; OEoy^/to- acccdet : lux nempe Armeniorum, qua Dei
(7ia; £77'.Xa'[J.^|/a; TpriYO^pio; (4), y-Oii t6v OsTov agnitio iiUs resplcuduit, Crcgorius, a quo

fl) 1,-Tjyj-j. Valct Niccphori ar-^umentuniniaxiineiti plures ritus, inquit saplcntissimus Petavius, ab gentili-
sui aevi lioni»iuaclio.> ([ui co usfiue non ausi sunt insa- bus usurpari solitos, qui quidem nulla per sese labe ac
nire, ut sanclae crucis adorationeni tolicrent, uti fert flagitio essenl obliti, ad christianam religionem traductos
acrosticliis Ignatio cuidam ejusdem sectic ascripta. esse jam tum ab cxordio Christianismi, ne illi quidem
"Iva y.ia-u/r,; to;; KaTW lEoa; Aoyl:^ negare possuut, ([ui invidiamEcclesi;c catbolicc cx gen-
rvdiaiv T£ Tr,v cr,'/ i'J.^ Avr, TtAeoN 0£i;yi; tilium caeremoniaruni consortio ac similitudine faciunt.»
N6u.ov oiouiv.7.- ITA VPON i^ypv^^-i [lovoN Dc Incarn. xv, 13, 5. Sed ncino copiosius buc de re dis-
'.\Tca:'.oT; 0£ t£ Xvixr,; 0)r,; utiO seruit quam Marangoni. Delle co.se geniilesche e prof.
Toi7_oYpoc5iii7'Jat
'loou yxo a-JTOv o\
o U)ov w; toIv svOioFi
Miy./y-o: tznnorl
traspnrtale ad nso delle Chiese. Roma;, ITii. —
(4)
rpr,Y6p'.o;. Acla S. Gregorii cognomcnto Illuminatoris
'O; v.y.oTtoiov ey/ ApaTTo-jTt tuttoN
Stiltingus digessit, in Bollandiana sjilogc, ad diem xxx
Quibus utcunujue respondeant velira lii versiculi
septembris (t.viii, scpt. p.^iOGjjubi tum primuni edidit
:

Ll Iii3, Cliristo Deus, morlales muncra lanrlis grfEca, auctorc Agatbangclo co.cvo, cx quibus latina, ut
Servcnt iil(|iie tiii m;incat icvcreiilia scciis
,
vidclur, decerpla. Eadein armcniaco lcxlu ct qu»<iom
Nominls, cfligicin jiissisli fin^crc solam
primigenio scripla dcdit II. P. Joann. Bapt. Auchcr in
Salvifiric criicis : ast fubriiia dcspicis artis
Figmciita, iiii|>onil i|ii:c viil^ns, morc |irofaiin,
Sanclilogio suo, ad xxx scptcmb. Qui tamen conqucrilur
Parictiliiis ; scd crnt rcgiim crrtaiiiina soivcns Agathangclum a Bollandista Sliltingo paulo duriiis et
Vinccrc si^n^ dedit, nijiiiinis sciilprnda cudcinlis. iniquiiis habiliim. Grcgorius vcro Armciiia} illuminalor,
Sicacrosticiiidalegito: ir.NATIlJ KArXFIMA liN.NOFJN niliil scrinto rcliquit quod ad nos usque pcrvcnerit. Quae
ITaVPOX. Ifjualio gloria, crnrem inlelligcre. — (2) eniin co loci Niccpborus adducit, ex Actis dcsumiin-
Mvr.uaTo;. Atlcnto Luc. xxiif, a3, liic dcsij,Miari pulcm (iir, taiii Agatbarigelo quain Grcgorio ascribciiila .

autla|)ide5S( puldiri Dominici^aut saxiim ad ostium ejus Epistola vero quic tamijiiam llluminatoris dirigilur ad
revolutum. de quo Ilieionymiis appositc in lipitaphiu S. Jacobiim Nisibenuin, jiidicc crudito cditore Anto-
Pautedixit « ingressa scpulchruin re.siirrerHonis oscu-
: nello, errorc manifcstissimo taiitum nomen pr.ne se fert,
labatur lapideni, quem nb oslio moniiinenti ((j.-r.iJ.aTo:) Canoiies dcmum cjusdcm, quos c Nicicna syiiodo ab
amoverat angclus. » — (3) M£-£vr,v£/.Tai. « Sauc com- ipsius lilioaiunt cxceptos,lsaacus Magiius suisinscruissc
 )00 MCEPH JU AmiR R Hia CA I

Xoyov sv ol; ev x-"^ «x.[7/?) twv

7,ot.xriyr,aoi.z senno divmiis emaimvit; dum esset in pe-
xiv^uvwv xa!, Tw (7/.a[X[7-aTi twv aywvtov eTt riciilorum angustia ct palaestra certaminum,

wv, y.aiTor? [y-apTupiJcoi; idpwcri 7r£ptpp£o'[a.evo(;. etiaiiitunc m:irtyrii sudore inspersus, ad

TTpoi; Tov Tcov oXtov 0e6v TOV £ljy^ap!,(7T-fl'piOV Dcutn universae naturae eucharisticum ac
5 ou.oO' y.ca U£'<tiov cuvTiGeii; >o'yov (ij, TOia^e suppliccm scrmonem edidit, in quo de his
Tiva TouTwv ev£/.£v ^i£^£p^£Tat (2) : quae nunc agimus inter alia dicit :

-f Exei^v) 7iya7rr,<7av 01 avOpcoxoi C£o£'-v « Quum amarent homincs venerari imaai-

-f Ta; avOpco7ro[y.o'p(pou? ei/.ova? (^uloylur^TOu; « nes liomini similes , in ligno operariorum

-r T£yV/l TWV T£X.To'vcov, £y£'v£To AuTo; aV/jOiv/i « arte sculptas , factus est Ipsc liominis
10 -r £i>:cov avOpcoTTOu *
tva Toug £ix.ovox,TicTai; « imago ; ut quicumque imagines con-
-r /.y-l ei/covoyluipou? (3), /.al etx.ovoXaTpa; « dere, ct sculpere, et colere solebant, eos

-r Tvi loiof. £uovi T'?,; 0£o'r/iTO? UTTOTa^-/). Ral « verae imagini ipsius divinitatis addicerct.

-r £7r£i6yi (4) XfJav 01 avOpcoTcoi cuv^OicOe^v- « Et quum hominibus esset solemne ina-
-r T£; (5) Ta cl<\iuy<x. dooAoc Ta v£x,pa (6) " nima idola et mortua adorare , factus est
15 -r TTpoc/.uveTvjiyevcVo Autoi; vexpa ei/.cov ev tco « Ip.se in cruce imago mortua, et mortem
-f craupco, x.al arweOave, xal atj/uyoi; yeyovev « obiit, ct inanimis factus cst ;
quo citius
-r Iva oia tou cuvviOou; Iv Tayei auTOu? utto- « per assuetum modum eos imagini verae
— Ta^v) T71 u)ia £i>tovr tov oe CTaupov coi; <> subigerct ; instructai[ue velut in hamum
-f ayx.icTpov (y) y.aTac/.£uaca?, to cooaa « cruce , corpus orbi universo in pabu-
20 -r auTou 7T0i-/]'c-/i pp(o[7.a (8) t'^ oi/.oua£vri ,
« lum praeberet, ut omnes inescando vena-
-7- 07Tco; ev toutco 0'/]p£uc'/i TTOcv-a; £t; T'/iv « retur ad regiam suoe divinitatis mensam
-r pact}^t/.-/iv Tpa7T£Cav Tvi'; Oco'tvito; auTou, « communicandam. Et pro ligneis anagly-
v Kat avTt Tcov yXuTTTcov ^uXojv, e^rviCe tov « phis crucem infigit in mcdituHio orbis
,

-r CTaupov ev [;.£'cco Tvi; oi/,ou[X£vrj;' tva ot « terrarum ut quilius mos crat ligna ado-
,

25 r £OicO£'vT£; (9) 7Tpoc/.uv£tv Ta ^uT^a , ^ta « randi eadem iHi consuetudine persuadc-
,

-r T-/i;(io) TOiauT-/]; cuvviOei'a;(i i^TTtcTeuccoct « rentur ipsius adorare cruccm, et penden-

vkletur, ut alia ab aliis secernerc nemo hucusquc va- Costadoni de symholo Pisc. § 50 ; Lami deliciae erudit.
luerit. Sanctas vero noster, multo et sasvissimo tor- t. II, 84G, etc.) prajler notissima, qua; exscribere pi-
p. ;

mentorum gcncre sub Tiridato regc cruciatus , martyr geret, Clementis Alexandrini canncnde Christo ; Am-
quidem ct magnus merito censetur , non tamen eo brosii in Hexamer. hb. v Chrysostomi serm. in An- ;

nomine quod ncccm pro llde subicrif. (1) Aoyov. — dream: Severiani Gabalitani homil. apud Boltari Rom.
Exslat ille scrmo prolixus in Actis laudatis, in qui- sottcrr. t. iii, p. 50; Eucherii form. spirifal. in Bibl.
bus tria quaj sequuntur fragmcnta inseruntur num. 34, PP.w, 831; S. Petrus Chrysolog. serm. xlvii S. ;

p. 357, c, et num. 5o, p. 558, b. Stiltingum omnino Prosperi depromissionib. p. ii, c. 39, etc. pauca nunc ;

latuit Nicephori testimoniuni, quo luculenter liquet primum adducero juvatc Meliloniana clave, Spicilegio
hanc orancm sancti orationem esse sreculo ix multo nostro inscrenda «Piscis, Dominus JcsusCliristus, tri-
:

antiquiorem, nec fuissc , ut Stiltingus innuit, a recenti bulationls igne assatus, in Evangelio Posucrv.nt coram ;

interpolatore Aciis postmodum assutam. Hactenus cjui- eo partempiscis assi favummellis... Hamus, divinitas
et

dem nulla erat corum mentlo in aucforibus graicis sx- Fdii Dci, quae carne Indutahituit, sicut hainus in esca;
culo xii antiquior; circa enim hanc a-fatem appcllantur de quo liamo Domiuus ad Job loquens ait Numquid :

ab Euthymio monacho, a sancto Nicone, ab Isaaco catho- attrahere poteris Leviathan hamo tuo ? (^ma. idem
lico, aNiccphoro ctGregorio presbylcro. Cf. Tillemonl, hostls humani gencris dum ore piscis escam corporis ,

Mem. pour 1'hist. eccl. c. v, p. 112. —

(2) AisUoyzzai. Domini pcr passionem raomordlt, cnecalus est per po-
Additur infra textura in codice C. Tou ayiou rf/^Yopiou
—
tentiam divinltalis cjus. d.append. v. n.9. (8j 'ETroiei
Acta Boliand. S. Jacobus Nisibenus, qui et
—
Trj; iJ.£Yd),-o; 'Apij.£via;. (5) lit/.ovo:;;i/,o'j:, Acta Bolland. PpoJiji.a ,

— (4) 'E-Kuor,-Kep r^aa.^j ibld. — (5) ZwrflivTz; ibid. — (6) filius sororis sancti Grcgorii Illuminatoris , ab co
Eiow).a Toc vEy.pd. Cf. Magnctcm supra p. 524, 1. 24. non muUum sermone xiv de Pascha n. vi.
recedlt In
— (7) 'Avy.KjTpov. Cuvo ne fe
,

incidisse credas in se- Dominus nostcr dedit nobis carnem suam in escam...
,

quioris a'vi sanc hrec venerandam sa-

quisquilias : ct fecit aquam vitii' jluere e ventre suo... nobis vero
piuntantiquitafem; proitcrquam enim quod In vetustis ipsc pepcndit in cruce et per eum a morsu Satan.r
imaginibus piscis liamo dcprehensus Christus , ercpti sumus. ^dil. Antonelli, ]). 345; apud Galiand.
essc auf Christlanus a s:\-culo crcpfus invcnitur Jiibl. PP. I. V,p. Ci. —
(9) 'r/JoOsvTE; ibid.— (10) Tr,;
(Bottari, Homasolterran. pl. xlv; Aringlii 1. 1, p. 550; decst in A et E. — (1 1) -uvr/jia; ibid.

i
 COMa.V LLSEmU>I. 501

f Trpo^y.-jvjrv Tov CTaupov auToO, xxi Tr,v tcm desursiini, ad spccieni liomiiiis, ima-
-r iT.i^ni avOpw7:o[/,op(pov (i) suova. -r gincin.
Kal p.cO" STcpa- Et post alia :

-r Kal STTSt^/i iv (j-jvr.Ocia r.Tav oi avGow- » Quaiido(|iiid('m consucvcraiit liomincs,

-r 770'. cJopatvs-jOat si; Ta icoa twv eidwXwv
ad dclubra idolorum fcslive colUctari in
-f £v x.vi<7at; (2) a? TOi"; avj/uyoi; Trsocjsospov,
adii)il)us ([iias inanimis nuinini])us porii-
-r ^'.a toOto /cal auTO? s^aXsca; t/.v oi/CO'j-

-r (/£v/;v 2']; tv;v c^ay/iv to'j Yio'j co'j gobant, ca til)i causa fuit cur, convocat
(3),
-r /tal ciTTc;' () jxoV/o; (jlo'j £r70ay;j.£vo?, xal orbe univcrso ad iinmolationcm Tilii tui,

10 -r t6 ^cTttvo^v (;.0'j riTOiaaGfj.evov (4). Kal diccres : « Yitulus mcus mactatus est, et
-r e~X7iO'jva; TViV eucppocuvrjV a~o too CTau-
mcum conviviuraparatum. » Etcumulasti
-r po'j Tou Yio'j co'j(5), xal eyopTaca? 77a'vTa
bonitatcm pcr Eilii tui cruccin. ct satiasti
-r Ta 77£paTa aTTO to'j CwotvoioO auT0'j (7c6-
omiies fmes terrai vivilico tuo corporc. »
-f aaTo; (d). -f
15 Kal [/.st' oXiya* Et paulo post :

-f Kal Itzv.o-}] eTTivov oi avOpco-oi t6 aii^.a « Et post(|uam potaverant liomincs sacri-

-f Tcov O'j(j'.cov ev Tw XaTpe-Jciv toii; ^aiu.oai, liciorum sanguincm , dum doemoncs ado-
-f oia TO-jTO £/.£vcoG£ t6 i^iov aijxa i-l to'j rarcnt, indc fuit(|uod proprium sanguinem
f- GTa'jpo'j' Iva t6 qjIov ccvtI toO yXuTTToO (y)* exliauriret in cruce, ut pro scuiptili li-

f /.al a'jTr, r, avOpco-o'[7.op(po? et/.cov, av-rl t-^; gnum essct; et pro cxsecranda imagine
-f p6£X'jpa? £ixo'vo; •
/.al t6 aiaa auToO (zvtI similliina liominis imago; ipsius dcmum
-f Tcov aiaaTcov tt;; /.vV/;? (8), yfivrjTai ava- sanguis, pro sanguinil)us adipuni, fieret
-f /.a''viGi; Tcov GcoaaTcov, ei; t6 avaOaX>.£iv renovatio corporum , ac dcnuo llorcrct
f- Tr,v (/.vOpco-o'TV]Ta. -f humanitas. »

25 Kal Ta y,£v toO ay''o'j [xapTupo; ToiaOTa* Hucusque sanctus martyr. Nobis Yero

(1) Iv.yova. Eadem ct sequcntia lcvitcr mnt.ita ad- tiani) errore lahantur in idolis; scd corum vice, alio

r duxit Isaac calholicus, qui lloruit anno 1 1 io [Invcct. plane sensu quam idolorum (vide ai\ idolulatrarum?)
in Anuciiios ad llicrcs. xix, liibl. I'I'. t. xx, p. 12o0, ac Jud,vorum, theandricam imaginem intemeratam
H). Cui constantcr diccnli liursuni quoque scribit : Dei veri ac Salvatoris nostri Jesu Christi, ejusque
Gregorius magnx Armeni,v , simul ac Niccplioro servorum ,
pingant atque erigant ; nec jam velint
nostro si fldem dederis liabebis \ctuslisslmuiu quod
, errare in ner/olio idolorum , neu Jttdais effici simi-
sciam dc crucifixi iniagine lcslimonium. Ilac aulera les. Ct'. Mansi Concil. t. i , p. G7; t. xn , acl. i, Con-
mirum in modum consonant cum canonc cclebcrrimo cil. Nic. II, p. 1017. —
(2) 'Ev xvr,T£civ , Acta Bol-
concilii .\nlioclicni de quo S. Innocentius pp. nicminit land. 'r.v •/.'/'.'jtai a toi; B C. (5 ) To'j XptcToO (7ou —
—
,

incpist. XVIII, quodqnc Palrcs Concilii vii liabitum Acta Boiland. (4) 'ilTotjj.acy.evov. Matth. xxil , 4.
csse apostolorum lem])orc volunl ; immo ibidem canon — (5) ToO i7Ta'jsoO Tou, Acta Bolland. Mcndum cor-
dicilur a saucto martyrc 1'ampliilo asscrvatus, ot ab rigc (juod codem irrcpsit ^woTitoO. (G)ToO cto[j.aTo;.
: —
codem cx Origenis Bibliotbeca cxceplus. Sic ciiim lcgi- Ilicc in Actis iutcrsciuntur "O ettiv p5(L[j.a xai ijwy) t-/.a-
:

lur : To-j ayio-j '.cryOij.apT-jpo; IIa!J.-^i>0'j ix ir,- bi ".Vv-rto/cia voTaTr, udfjt Tot; (70t; 7:pO'j'/.'jvr|Tat; £•.; TTdTavTrjvJT^^oOoavov.
Ttiiv diTO^TTO/.wv (j'jvooi"/.(Iiv a.'j\Ciyi y.avovwv \}.iyi:,, iCri vjr,t- Tou; 6£ y.r, potj/.ou.£vo'j; 7iapaY£v£(70at £t; Tr,v t(5v Ya|J.wv
Grnuv £t; -},•! 'QptYEvou; pt6AtoOr,y.r,v. « Sancti martyris •/.lf,(ji'i Trj; 7tv£U|AaTixr,; <70u dydTtr,!;, r.Toijiarra; £1; t^v
Pampbyli cx apostolorum Anliocbcna synodo, boc cst, attovtov •/.olrtavi, xai tov OdvaTov 6/£0p;ov, -/.at dT£/.£uTyiTov
pars qua'dam corum synodicorum canonum, qui iuvcnli xoi^^tv xal £7;£t6r, £tpwYov y.ai £7ttvov. .. Qu,V esca est et vita
sunt in Origcnis bibliotbeca. » ToO •re/.avdirOat to'j; [j.yi
abundantissima omnibus cultoribus tuis per totum
oti)^0(i.£vo'j; ct; Ta ciow/.a •
d/./.' dv-^ty.oviljctv Tr,v Gcavooty.r.v terrnrum orliem. Los vero qui nolunt venire vocati ad
dypavTov yEtpo7:otr,Tr,v CTr,/r,v to'j d/.r,6tvo'J (-)cO"j x.av XwTr.po; nuptias spiritalis tui convivii, prxparasli ad p^vnam
i\^Gi'i 'Ir^ToO XptTTo^j , y.at twv auTo-j OcpaTrovTwv, dvTf/.fj .vternam, ct ad morlem perniciosam ac condemnatio-
Twv Etow/.wv (forte £tow/.o/,aTpw'/) y.at 'Io'joatwv, xai |Ar,/C£Tt nem numquam finiendam. Et quoniam comede-
irXavoTOai £t; £iow).a, u.r,0£ 6[iOtO'j(j0ai TOt;'Iouoatot;. Qua; bant, elc Ibid. 558, b. Alludilforsanad Ps. clxviii, 5 :

cxstanl vcrsioncs tum Aiiastasii tiim vulgata Syn. vii 0»« posuit fines tuos pacem, ct ndipc frumenli saliat
haud satis sunl accural;n cgo cuni Combcfisio icd-
: sic
,

te. —(7) ['/.'jTXTo-J 5O/.OV, Acta Bolland. (8) K'/r,(7Yi;, —

dam : A'e ii qui salvantur (\d est fideles ac Chris- iv (I) dvaxatvwai;... yey^^vs ibid.
 502 MCEPIIORI AINTIRRHETIC A
71[Aiv ^e y,avTeu6sv y.a\ ^ta TravTcov, xal ox; tiim ex istis, tum per omnia, iitl et ipsa^ res

auTa 8/t^oa Ta 7:pay[y-aTa, TrsTrtcTeuTai y.al conclamant, creditum est ac palam renun-
o)[xoXoyviTat , oti EX>;vivs? ex. Tvj? oeiGioai- tiatum, Gra^cos scilicet ex daemonum su-
[JLOVo? 7r)^av7]c siri T-/iV Gciav yvcociv [;.£T£Ta- perstitione transiisse in agnitionem Bei, et
5 ^avTO , y.al Tarc )caT£i6ia[;-£vat(; auTOt; Gu^jtat? indiguisse consuctis sacrificiis, ut recte .ad
£TCt raXq 7rV£U[;.aTiy.at; eu [j.eTa^a^Xo^aevot a-rcE- spiritalia convcrsi, iis uterentur : adeo ut
yprjcravTO *
outwi; o[/Lota TaijTa e^' 6[/,oloi?, similia quidem ex similibns, diversa Yero
oOy 6[/.otw$ T£Xou[xeva. Ilept oe twv loui^at- ratione,.pcragerentur. Quid de judaicis sa-
;cc5v Gucriiov Tt ^(^pvf ye 'kiyei.v, coq 7;v£up.aTi)cw; crificiis neccsse cst edisseram, qualiter ac-
10 G£(opou[/.evat vi[./.eTepat ytvovTat , tcov tuttcov cepta per spiritum nostra iacta fucrint,
(JLeTetlvi[;.[A£vcov 7:poi; tviv alioG£tav, y.av Tv^.eT- typisque secundum veritatem immutatis
CTov ota t6 ypa[7,[j.a ^t£(7TviV,ac?tv ,• maxima ex parte juxta litteram antiquata ?

CAPUT LXXVI.
Oti ot <potT'/iTai Euce^tou (paCTXOuaiv oti [xeTevoviGev, xat 7;po(jeTeGyi Tri opG^j xicrret, oVep

e(7Tiv tj^euoei;.

Quod Eusebii asseclo) dicunt eum pwnilmsse, et in reclam rediissc fidem; hoc au-
tem esse falsum.

EXvileyjCTat ouv EuG£^toc [AaTviv t6 CouAincitur ergo Eusebius animosam sa-

'

Gep^JLov

tyk; 7rt(7T£co; t'^? T£G£pa7t£u[/£vvi; eTCt Tvi (jTacrei natae mulieris fidemob erectam quasietlmico

15 Tou av(^ptavT0(;, cb; eGvtJcvj cuvviGeta 7rpa^a- de morc statuam, frustranea carpsisse ac-
(771?, xaTatTtco^xevo? •
OTvoTEptoGEv y(xp auTvJ!;
cusatione. Undecumque enim pium ejus

t6 TCtCiTOV £^£Ta^o'[7.£VOV £yx.c6|Xta (7.£ytC7Ta

facinus considerctur, quam maximam lau-
,

0l(7£t. Ou yap dem asscquutura est. Nullam eniniinjuriam

[XCOLf.QV aUT'?i £7wtX,lc6c7£t£ , xai
illi impinget, quin cadat ipse, vel a suis
TrecreiTat uto tcov <>uvviyo'pcov ^aXkoi^.zvoq •

obrutus defensoribus; cadet etipse non mi-

20 TrecerTat §1 ou^ev tittov xai Ma[xcova;, toui;
nori Mamonas ruina, qui quot appellavit
<7uy>c£x)^-/l[/.£Vou; auTcp et? cuv/iyoptav jcaTvi- patronos, tot sibi induxitaccusatores. Quo-
yopou? 7rpoayo'[;.£voc. Ot ^£ toutcov vuv 7rpoa- rum interca propugnatores, aninio obsti-
<77vt(7Tat T71V <|^uyjiv 7re7rcopo)[y.£Voi, xai (XC7uve- nati, nec quod pulcbrum, nec quod utile
TouvTe; 7:ept t6 xaT^ov y.at (7U[;.(p£pov, ou^e percipientes, ne ipsorum c[uidem, vereor,
25 TOU(; oiV-eioui;, eu ot(^a, ^E^ovTat [^.^'pTUoa? • proprios testes audient , ut suam nimirum
tva Tvi dauToSv oqC;/] cuGTvfacovTat, tv^? Euc;£- opinionem
stabiliant , Eusebiique tenaciter
otou )cax.ooo^ta; TrocVToGev (XVT£j(^o'[Aevot. Ou amplectantur impietatem. Quem omui ope
y.at u7r£pa7woXoyou[7.£Vot
tueri annitentes, allegant quod demum pali-
(pacrtv, 6i; -/i^vi yvco-
nodiam cantaverit, Ariique beeresi valere
Gvxo(.y-^fjaq xai ri^ Apetou aipe'(7£t yatpetv '•tTicbv,
jussa, rectee adbaeserit doctrina^, et in Ec-
50 Tw opGco Xo'ycp 77poc£G£TO, x.at ToT; Tvi; E-A.xk-n-
clesiai censum redierit. At nesciunt insani
cta<; £'(7Ttv £vaptG[;.to?. Kat ou cuvtactv ot
Euscbium, bic ubi firmiter instruxit furoris
avatcGviTot, 6'Tt evGa t6 Tri? (zpetavf/C-^? [xavta; Ariani officinam, in eadem suain macbinain
cuyy.ey.po'T-/i)cev IpyacT-^iptov, evTauGay.atT6T-/i(; pbantastica^ doctrinoe fabricavisse. Similis
^avTactcooou; ooy.-/fc£coc p.viyav/i[JLa £T£)ct/vk- cnim utrinquc tum quoad tbeologiam, tum
35 To, 6[/.ou )cai )caT(x TauTov «ept Te r/iv GeoT^oytav, quoad >'erbi ceconomiam blaspbemia penes
 COMHA ELSKBILM. 503

ipsuni cst. At dixcritaliquis, quod si ita ab

{xov. EiTTOi ^av T'.; oti £'! Trapa t^; Ex/tV/icia; Ecclesia \isum est, al)olcrciitur ca ctiam quae
s^e-^oxTo (2), xaTrlpyrTO av auToO •/.otx -y. docucrit , scriptaquc cjus dissipata evaucscc-
^o'y[AaTa, xal 6'-app'j£VTa •/•'pav.cTa'.. Ei i;./;
rcnt. Enimvcro nisi antca ipse reprobas-
5 vao 7TooT£oov TaOTa r,0£Tr,<;£v, oux, av tco sct sua , cum Orthodoxoruni partc iion
6p0o')o';o |X£pc', 7:oT£ y.cy,o'.v(ovrx£'.* xal u.aTr.v
comnuuiicassct. Undc iuejus scriptisipsivos
ufy.ei; toT; cjyyfiajAaaciv a-jToO iTT^.Opa^uvccO^.
lcmcrc confiditis; rcliquum est ut dcmum,
E^£i Xoirov xai Oaa; TauTa (JiaTCTucavTa;
liis coutemtis, ad pictatem transcatis.
auTOfAoXriGai Tpo; t"/iv eua£^£iav«

II.

10 KalouTto [A£v Ta xaT' E'jcr£?tov 7:e<pcopa<70(o. Hactcnus hocc de Euscbio. jVostrum autcm
Kal -/ly-a; ye £(^£'.(3) t-^ ^i.y.-fv.c.y. to'j Aoyou, crat, Vcrhi gladio ct Spiritus virlute, amaru-
xal Tr fVjvay.£'. to-j IIveuaaTo; , toij TrixcoG lcntie bcsticE caput amputarc , at([ue ctiamsi
OviGiou Trv xcoaXriv £XT£'7.ovTa;, xav aixoa forsitan extrcma pars, exigua quidem et ini-
770'j xal ai^cavri Traoacrxa-^cr, to o'j'ca'.ov, auTOU bccillis, resultet, hic tandem sislcre sermo-
15 770U >>onrov aTTepEiTai tov Xoyov. AIX' tva {Ar,
ncm. Sed nc subrcpcns et iu scipsam revo-
Tuv^XKT^Joacvov xai ei; eauTO cruciTpeofiv.cvov,
hita adhiic vidcatur spirare, ct rcctam
^o^£icv £a7Tvouv 77(05 Eiva'. , xal 7wCay[;.aTa
fidcm tuentibus rcm facesscre, pauca quae-
77«p£^r, TOi; TO'J OpOoij >^OyOU TwOO^CTr^XOT'. ,

dam ex impiis ct stolidis, quui rcstant,

ppa/£'a Ttva twv aTTOA^icpOEVTcov avoa!,'(ov xal
scriptiunculiscolligcntcs, facilcm dc illorum
"^^
aX)>oxo'T(ov <7UVTayaaTwv avaX^Caaevoi, to £v

auToT'; ^u<jGe€£?xal [y.aTaiov OpiaaS£'Jco[7.£v(4).

inipietatc ct vanilate triumplmm duccmus.
r[apa'you<7i yap xal eTepa; yyr.mic, 7Tapa7vXa- Ad alia enim dolosc citata divagautur ; ne-

<ja'aevoi* ou yao £vicov a'l piSXc. at <j>>o'x>>rpot, que tameu aliquorum libri integri et ge-

xal yvrlcioi [-'•e'/pi tou ^eupo £upr,VTai ^tcottote, nuini hucusquc iuventi sunt, tametsi erroris
25 xaiTO'. ^ToAla ^ir,peuvr,craa£'v(ov Twv 7rpoe<7T'/i- patroui multi multa rimati fucriut. INostri
xoT(ov Trc TTXavr;' Ta yoijv r,[jt,£T£pa, xal Ta'JTa autcm libri, iiquc a persequutoribus com-
xaTa7:'.a7Tpaa£va 7Tapa twv oi.ojx^jvtojv xal
numquam
busti et pcssumdati , defcccre :

^iacpO£ipoa£va,oacoi; o'jdai/.(o; £x7;£>.oi7:£. Xapi-

quippc ut supcrstitcs sint, pra;stat vcritas.
(^eTat yap auTot; to cco^ecOat. -h a>.-/i'Oe'.a (5)

(1) 0co).oYi'av — Nolissima (iistinctio theo-

ol/.ovo|i(av. (5) 'A).r,0£'.7. Deindc in fjnatuor codicibus nostris sequi-

logorum frifccorum, qu.e paucis cxplicalur pag. -478. tur pars liujus ««//rWie/jrnv postcrior orfwnviw pseu(|o-
— (2) -|>:ro£y.To A, I). —0)
KOcTcoiov. Kai v.y^ £0£'.. (>piplianumi scu 7i'j)/ij/ia«jV/em, in altero lomo, statira

CcBtera desunt in B C. — (*) eiiasxSf^fftoacv B, C— ul sc fausta dcdcrit occasio , c tenebris eruenila.

GLOSS.E THEOTISCyE BERTINIAN^..

Inamsgloria, i^ rtili'lp. Avaritia, scatj c^ivi^a.

Invidia, abant (abauts?) Ve>tris lngluviks, Kflacii rii)ai.

Ira, abulcji. Llxuria, fivin lust.

Tristitia, unfvcuui^a. (Cf. r.raff. i, 105-, iii, 701, ; iv, 1.33).

E\ Sanbcr<iniano , nunc in
codicc l)iI>liotbcra verso, conlinuo post hsec : ExpUcit libdlus de conflictu
Bononiensi asservato, inscriptoquc lvi, folio ullimo vitiorum atque virtutum.
504 INICEPHORI AISTIRRIIETICA.
Nam quia his vii superbia) vitiis nos copulatos doluit, idcirco Redemtor noster ad spiritale libe-

rationis prselium Spiritu septiformis gratia; pleuus venit. Sed habent contra uos hajc singula exerci-

tum suum :

Inobediektia, l)unov mni (l). Pertinacia, lUTiCJ.

Jactantia, rl)uom. DiscoRDiA, ui^uejut.

Hipocnisis, liba. Et noii ita ut prasumtioues oriuntur (2)...

CONTEINTIOES, lUlCJ. (Cf. Graff. II, 45;iii, 23; iv, 137, 539, etc.)

GLOSStE REMIGIAN.^.

INCIPIUNT QU^STIONES DE DIVERSIS SERMONIBUS

SUPER CANONES INTERPRETANTIBUS (3).

Pragmaticum, causa. cum volantem et diviimt propter eam.

CoNNiVENTEs, cousentienles. IloRREscENS, dispicicus , seu in rustica
Obtitii, tituU (4). provcrbia : Egiro.
RusTicAs parrochias, id cst, agrcstes par- Philacteria, id est, decem verba legis vel
rochias (5). scriptnra vana, ciuod ligat homo aut su-
Cardinales diaconi, id est, ubiqucindomo pcr caballum (7), autsuper caputsuum.
sanctorum ad episcopatum consecrali. Formata littera, ab epi-
id est, sigillata
Seditiosus, id est, qui rixas vel dissensio- scopo.
ncs, vel injurias [exercet], nec non qui Temelici, joculatores (8).
diciturin ruslica parabola (6) Plebeios psalmos, id est, rusticos psalmos
AuspiciuM, id est, qui vidct avem contra vcl cantus sine auctoritate, etc.

(1) lluc usquc velus scriplura cectera in margine tuia papx Gregorii suh anaihemate interdicta. Ex
infcriori
;

habcntur, scripta manu xvii Sfcculi. — mullis quffi sive ad calcem codicum, sive in marginibus
(2) hi codicc, baibarc lcgilur et nonitatnt 'praesump-
: sunt, nonnulla tanlum obiter accepi, venam aliis, silu-
tiones oriuntur, deinde rolium, forcipe misere exscc- bcl, bauriendam indicaturus. —
(i) Obtex, codcx,
tum, delicit. — (3) Ex codice Kcmcnsi, olim sancti formula, apud Gangium. —
(5) Parrochias, baud tcm-
licmigii, nunc inscripto, 513-510, fol. 195 vo, col. 2. nendumglossema, dc antiquitate ruralium paroeciarum.
Codcx oliin pcnes liincmarum fuit, ut |)lures maximi — (G) Parabola, scu loquela. Vox vcro rustica omissa
pretii, ibideni asservati, quos antistcs cclcbcrrimus, est. — (7) Cahallum. deest in Gangio, idem ac CA-
propria forsitan manu, vario quoque lemporc, nunc PELLUs,n. 1. ih. — (8) Joculatores. Cf. ibid. Thymele,
diaconus, nunc abbas, nnnc arcbicpiscopus, dcdisse se THYMELici. Qui plura de vocibus gcrmanicis requirel,
lestatus cst. His glossis pnemittilur: Expticit consti- adeatGraflii lexic. locis cilat. etm, 105; v, 581; vi, 589.
 505

APPENDICES
AD TOMLM PUIMIM.

I. Eragmontum Sancto Ireiuvo pcM-pc- Variorum erudilorum leclioues et

rani, iit videlur, astriplum. notae iii Inscriptionem grsecam et

II. I'raunu'uta foi)tica (onciUi Micwni. chrislianani, yJngustoduni^ reper-

in. rommod/rt/j/carniciidcuuoreconsilmn. tam.
IV. Map;ni Crusii disscrtatiouum dc Ma VI. Addenda et corrigenda.
gnete epitome ct Magnetis excerpta. Vll, Indiccs.

I.

S. mEN.EO
ASCRIPT.\ liOMlLIA SIVE COMMENTARIUS VALDE DUBLE AUCTORITATJS.

EX HOMILIARIO SECUNDO.

yjiifinpi y^fiftujljniifi ^lfutlrL.nnli lun.LU^okinniby uuiulruu/ jujnujiLul\iiiiLiiifU

i } /rftlrii.lrujj :

SANCTI IRExNEI, ASSECLE APOSTOLORUM, HOMILIA DE FILIIS ZEBEDEI.

'ytiijiij-iuir JhnHrqiiii- *h %uj ifuiin Tunc accessil ad cum maler fiUorum Ze-
niiiiL.iiijL (.) Ir^Irfih-ujj <^uj%nlrn^ "P^
f
hed;m cum fiUis suis , adorans et petens ali-
ij^Lnij^p^ l^iLf^inijji, Irfilflif^i ufiuq.iu^liIriniJ
quid ab eo (1).

f W n uiiniunli l/li nlnnuu Ij. n( iluijniii^ luaues quidem uon sunt lii sensus, ncc

niuin iLuiliun iuil uii^l' "'/''/^'/'7/ ujnni^ frustranea ^ erba, eo loci proposita : prae-
qnL iiia^njij , nn II iiujilujOujii.ujIiIi liilii
missa procemii instar, nonnullam liahent
ni^ili nliiiiniL, Ij. iijiiiinltJiiiiii^[J liLjb uitLui^
cura prius expositis couvenientiam :
Jflni iiliiJjpiLlrujiulj :

(( '\uijL(rtiJiP ifujuiIruiL » : 1 \ujiinitf' Tunc accessit. Intcrduin virtus miranda

unjiLiuu iipujljfujliunlji uiiLuipli^
fi^'!- uobis cst, non solum ob exemplum, sed
unifJltLjjIj,it( illinijlijuji nliijiiilJ% , iiiji

II. n truiifiuliuilil^li- nniiilinli InJi uinlrii,

etiam attento temporc ;
qualem esse dicam,

qnn onhljiulijuiniuiLn liuiljluuf^ijin uiiini verbi gratia ,

piUMuaturum fructum uvae,

E\ codice arnicnlo apiul KK, l'P. Mecliilarislas R. P. Gahriel Aizavouski, cf. Prul. p. x, n. xvi, —
Mndobonenses asservato foL 57 -4o, interprclc
, (1) MaUh. XX, 20.
 506 IREN^l H03IIL1A
qnj [uiuqnqnj, liujiP Pqnj , liuiiT ujj^nj aut fici aut quodcumque pomum, a quo
nLnnLD , huliqiKu/lIii q^^uiLuiuuinni-P-hi-^
pubescente nemo maturitalem(l)quaeritaut
U[iIj np ni luhnnl^, b. n^ qliuiuiuinlr inu^
intcgritatem ; tametsi vero imperfectum (2)
13-nLAi uimqnjli , '^l P^h "- nLuiiliun-n
puiiql^u ^i^ inlruifl^, ij^^ujulruii qnq^ nonniliil aliquis ^ideat , acinum tamen
linjijU n^ ^ninl^ ftpplL qu/iiufhmuib , uiii decerptum non spernit, quasi inutilem sed ;

fifi.fili. qlfiu^jnLfu ^iflj fj.lrnhiui qmtrunL.^ uti prsematuro tempore apparentem libenter
n^ umnui^ujp.ufbh-^
p^iL^^lijun^^mujlf^l^,
arripit, nec attendit an aciuus perfecta gau-
i^^t^P^ "'-^tub "'^lJlll'^ qlfmmmnb-mi
<^lr^nnL-p^^Lliij- luji [hjq_nL^h ilmqjJm^
deat jucunditate ; immo Yoluptatem inde

luilfp, qli Ifmlj^uujL. (^mJujlitrmi dujU raptim accipit, eo quod prius ille quam
qmjiuh IrpL-Uru '^^^njhuil^u II |^ umnL^mh- caeteri appareat. Eodem modo et Deus, quum
jnpa-miP mlruujUl^ q^mummmtjlrmiu , videt fideles sapientiam licet imperfectam
Ph"lh'" ^- JuJ[tifijmunfimuil,u nLihnh'h
Iiabentes ac modicam fidem, minime hujus-
qlufmumnL.p^ftUi , h. uni.ii lih^
'l^'^^
L.mmh , ujji^n^jufhlfmmmpnLp-hL^h ^m^ modi respiciens defectum , ideo eos non re-

J^U^^Lt (^'"U iflr^JI^ , mjiJifLfibL. qljuJh^

jicit; quin immo, uti pra^maturos fructus,
^um^mu uimnuq^nq^nilhl^ , II ihjqnihj\i blande salutat et excipit, et honorat animam
Ll.ufmmnul^ quihl^Vh mn.mplihmnlrmi-
quamlibet, virtute, licet haud absoluta, in-
P^h^nk'" ^'^ "^ Ifmmmpb-iujuil^u nLhhnb
signitam. Indulget ei, utpote in prodromis
1ujn_mplihnL.p^lnfh% , "hlrpl^ 'hJm, Jmu%
qli [t 'hm^m^mt-liquh l^, II n^fil^ qji 'hmfu consistenti (3), eamque diligit quia ceeteris

^mh quJJiijh jmi^i^jJimlibmn qfxmnl^pim^ promtior , benedictionem sibi quasi praeoc-

%ni-IJbL^uh %
cupavit.
yywqmif.u uijunplilf l^ finm^^mjyVxum^
Propterca Abraham, Tsaac et Jacob, pa-
<,mlf b. i^mlfnfj. <^mfrp% Jlrii mrLmL-lri
^pm^h iimjiuh u^m^jjriji^ Irh , bfinbL. n^ tres nostri ,
prse omnibus demirandi sunt,

'^Ph "Ul^ini-ffi^^hnjhufl^u n^ mn.mph qui scilicct tum primum virtutis exempla de-
hmgujh, ijjji^qli^n^m ulf^qfLh miLmpft^
derunt. Quot sunt martyres Danieli similes.*'
'hnt.pbm^ tfnt^rjfi^h ^^^m^hfi b% tjlfujj^
:

^mlj/i b^h
Quot, inquam, martyres aemuli trium Ju-
(tfiftb^i- q*]\m^fil^l^ '[[fnij^

bFC^'- ?^/^/'" iTujljlfnthjiih '^ (\mfib-iifhh- venum in Babylone, quorum tamen eadem
u. umlfmjh n^ mjhiifl^n ff.pbijmu jhpm.^
ac illorum non est commendata memoria.^
muilf hnijm ^fpbc iJunnm \\ tuiih q{i :

'hn^m ulfl^qf^ II miLuiOjih '2('m%uinfmn<^ illi siquidem primitia; ac priniordia fuerunt

lrqbhufmqmfi.lrpnL.p^lrujljij-b^ nmni.m^ fructificationis. Hinc Deus jussit illorum vi-
bm qhnguj ijmptjh Lf.fibi' b 'hmluLijJjI.
tam describi, a subsequentibus imitandam,,
llj^l' bqlrinjh j

(l) '^tnt.iniJuj[,ni-PftL.Vh xqualUatem. Sic cod. sponte defluit. Sed et putem mnxime respici,
aliud

armen. cuisi ncnipc ficus quasdam, tw TtcTraivscreac praecurrunt

qiire
levis accesserit inutatio,habobis„<^u/„nL-
meminit eorum Plinius Hist. nat. xvi, 26:
'litiL.piiLhj^u^ maturitatem. — (2) ^puja^uun-npwuil^u
ca^tera;
«Ficus, inquit, ctprfecoces « babet, quas Atbcnis pro-
particulariter , sensu strictiori qiiasi inlerpres grajce
, (Iromos vocant. » Hinc mox noster adducit Osee, ix,
legeril: [jEpiy.w;. Sic et infra \puj,ri,ut,^npujuil;^u £upov tov '[(Tpayj)., y.ai (Ij; (jxoTtov
:
10 : 'O? (7xacpu).Yiv ev Epyiij.(i)

,l[iJujuutni.pi,L.'u nL^ijl,g[hj sapienHam habeant parti- £v avv.ri 7rp(i)t|J.ov jiaxEpa; auTdiv eTSov. Quasi uvani in
cularem. — (3) In prodromis consistenti. llpooooij.o:^ deserto inveni Israel , et sicut prima poma ficulnex
olvo; dicilur vinum quod ex uvis nondiim calcatis sua vidi patres corum.
 DE 1 lUIS ZEBEDAil. 507

1 ^/- II li iiiiiiiiiL, II fiiin rti^iih 1 iitnnL.iuar At sic apud Deuiu accipi virtutem, uti

iiiiiii iiit>[iliiti /cJ /ii.^i /iriif' '- iliini iiiOliiiiliii

ueinpefrnctiuiin ])riniitias, audi ipsummet
iiitni/iijij, ini II lii/liii hn/iiiii iiiiiljli,H l^fiii/i l.

Vl\ uvani, iiiquit, in deserfo inveni Israel,

ii/iiiiiiitiii jiiiliiiiiiituuih if tiih i/l\iiiitiij/, ,
I

/i hiin/iL. il/(l itt II /ltinihiiii<fiiiii iJ<fitinilll

et sicul ficus prnnnaluras, j)atrcs vestros.
J^/iii )) : 1 111/ i/h i/hiiijli /i niiiL/i II ii<piu^
It.iquo nou sohnn healani prcTdica (1) fidcm
Lutut^i 1 i>ittu<^iuifitt- , it/t <^iuLutuiuinlitu-
/itut/lt u iJiii/n/ittliiu/ plii/ I /•/itti<^tui/iit. , Abralias quia credidit; \isue Abraham mi-
uifiniuL. «/o" 'li/h i/tuiii/li iii/iJtut/ tuilL'^ quau-
rari? Intuere ([uo pacto \ir unus
,
illc
^ittiili ['/"-/iP. ui^/ntuii^/i Itninti ui/i uitii h
ilh/n/inu/3^/ruilili , i//itiij1i %ui u-tiili/riuL.
doquideni iu nuindo sexcenti errorc conta-

up.tiJ/i/ytiiui^inuL^/JhL-li : Mtt/t/// // iiptuii^ minati eraut, solus ille pietatem agnoTcrit.

tufUtii/ p^il '^"^""'/'^/ ' Ii/lwlji- /i/c5
Yisnc tc iu slnporem Daniel rapiat? Inluere
q t\tutf./r/ittfli iinuui/i2k'tuij/ruti uiil/iitt^
BabAlon illam, florc fastuquc impietatis
nnninni^P^triLit/liL , /u uiJlr%/rp/ruib n./rii^

triui h Jhriu- /l.%ui h *//»/' /r/^/ruii qiui^ii/r^ supcrbientem ,

illieque omncs omuino pec-
inipi, h ptuq fclpuiii/,11 q r/ ui n*li l ^h i^ii cato maueipatos. At illc ex imo cmcrgens,
i/hrnuinii , /l iiin. nuirjijii[iilii//ri/i /i.tii/it,^ salum cxspucbat peccatorum, ct iu dulccs

uiui^innL-p/rnfljlj P"'-/' r/uiLr//rui^ tjini-^ pietatis aquas immergi gestiebat. Similiter

0ujjri : l.njliii//yit /i. iiijJ-J^ £^ii[ '/"1/(1
nunc cirea illam filioruni Zebcdaei
et
u/ii/Lni/ii (.} /riLh-ii/ruij , Jft Jf^tinjli
matreni , noli dumtaxat iu ea mirari quae
upujli^uiiiLun jnnnU iLittuiijli , uijj /i. /i
de tempore quo haec
joquuta fuerit, sed et
J-iiii/uiiiui///,^ijnnnL.iri£itij'li iiiuluij :
\^y"li^
dixerit. Quandonam aecessit ad Eedcm-
J-lulT t/lriiJi/rijujL. luil '[ip/lfi^- "^ 'l!i^['
jitt/tnLp /rufli , /i. n^ J^"^ torem? ^equc post resurrectionem, neque
^.'"['"'j/'l'll
LLiljiii^uiU %nnLLi , /l /lUrf^nLjb/ri/i trqb/rjj post pra-dieationcm nominis ejus, neque

IJtiirf.tuL.nnni ptrufliU %nfiLu , ttiji post instaurationem rcgni ejus (2), sed
pjl^
tn/rtiiiiflfli iLiii/ri Lii'.tifli, «1 <yLULiJiiih/f Domino dicente : Ecce ascendinms Hiero-
/riuMi/rt/pj^ \/tnLtrtui/l,tr, /l "/irf/i t/iJi/it/.rrj
sohjmam, et FiJius hominis tradeiur Ponti-
t/iuinUh hu>iu<^LLfbtiijittni/rtnjtn /l ^i /^ it//tuiij,
eum, lerlia
ficibus et scribis, et occident et
/i. nniu/liii/uhn/fli ttliuj , /'-j/'['hl' LUl-nLii
die resurget (3).
J"Th^ )) :

HcEC Salvator dc pcissiouc cnarravit et

Qyp/^h fu jturtujtf 11 iiunjiiinufUutfj /l

crucc; his pra'diee])at passionem, uec eam

/tiui^t ii/tutnillrinil^ rf.ni-2 '"/(/>['* ^ f/f"['^
iuinLuliifu n/t iiin Dtii<^ttilitiijuiii//rtntiUjtu^ pcr Pontilices fuluram essc prol)rosissimam
lI^ui fJ2^Utiii/lri/tn/r/[tti.ij/riui /f/t- /rLfliii[tui At illa aliter audierat dc pas-
diffitebatur.
h i/liP ["'-/•"'1 juiqtiirf-ti jtuft^ mortem
'"J/"/]^' sionum dispcnsatiouc. Sahator
tiunufUuinU Lnlittii.[iL,'UnLlJ /rtint • ttij/
prcTnuntiabat; ct illa immortalitatis glo-
ihn/ihyij iiinii<^i ^iiittnrf/^/i, /i. 'Uiii ifu/li^

t/iii<^ni /r riJnun.t/li /iilii[/t/, [i- tn/^/ili tj/r^ riam postulabat. AsserebatDominus sisten-
/[iti^ij ii/li/, p^ /r fj /^ <^ufUi[ /rfiI/rui[J,jiiiUi[lt^ dum essc sibi impiis coram judicibus; tit

itiu^li /fitil ufUuii.^nl^'ii tf

LULnuiL.n[iiuipi- /i.
illa judicii istius immemor, tamquam a ju-

rum solcmn.s scntcnfia paulispcr ad Ch.l.astarum

ii)Bealam pr,vdica, quasi inlcrnrcs nr.T oculis in .

la">C" q;';e sa,.a.n a.m.iui-

lr«lu gneco sic lcgissct aut quid si.uilc ,;.a/.aot-. , commcnla clellcclcns, ca
£0oam.6V,=. - (2) Ejus. Nota.ida aut I.enici, aut Vctc-
:

tatcm sapiat. {o)- Resurget. Matlh. xx, 18, 1 J.

508 IREN.EI HOMILIA DE FILTIS ZEBEDM.
Ijuj n< hnnhfi- uiti. n^ujinlrnlriuiiJLfi^lr^ dice requirebat : Da, inquit, quod ul Filii
'Ijuijii, uijiJi[S[iItl. [i qujmuJL.nfil, -i^ujjijl^p.
mei isti secleant, imus a dexlris^ et alter a si-
(( ^nLii, ujul^ , ijji npqfi^pu ^if 'iiuinif^^L

ujpJl; ^ui-irJl; , U. iffi juj<^lrlil^

nistris, in rjloria rita ( ) . Passio liinc dicitur,
iffi [^q Y'
1

ihujn.uli j>ni-iPi )) 9 ujnfuinujljii uiiil^ , U. illinc regnuni intelligitur. De cruce loque-

uinpuJini-P IilAj nuuiljfi' lujnuitLii IijujjIuj
batur Salvator, et illa gloriam impassibileni
[uuji-ul^ri '^'['^ll'^ y ^i- iiuiljjj^unjujnhj[i
tjihuin^ijbljuj inh-uujljl^n'. | nn l^n nLn^iu contemplabatur. HiEcigitur,ut dixi, admi-
uuujIjjujIjuji, npujt^u ujiiujn^ij , uijnnnn randa est, non solum de co quod pctit, sed
lubfffihujijlj il^iuijlj , ujji II h Khuiifujljujljl^^ib

jnpnLiF etiam dc tempore quo petit.

^^ujjifhujglb :

y^L. Ifphujif ijujjb jLUjnl^ufuj^uib ujjb Passa quidem illa est, non solum uti pia,
n^iI^ujjb^p.filrLmLujnl^ijfuj2in,uiji hnnlrL
qJuiuiL ujS-
sed tamquam mulier. — Etenim considera-
ijlllfb J •^Y^uj%ijli II <^ujt-tu^

tnujg bnptu fJ.tu'bhrj'b uiijjntn II

vit et credidit, ejus edocta verbis, fore ut
, IrfJI^
lUfia-ujb l^ ilnuntut-D ^uji/Jilruii uiiiutuj^ in gloria Christi regnum tloreat, et ambu-
ni-pirujljb ^t\nhninnijh, h. iiun^ujjftunh
let in latitudine per orbem, et pietatis prae-
ilijj^btuj^ p.ujtjiJhul3-trtuJh. juj^/uiun^h , L
iu7i7ii-tfL jUJff.nL^btrj [LUjnl^uiinjmnL.G^Irijj^ conio augeatur. Intellexit, uti erat, eum qui
uj^ ^tupnqnL^liLb- lnltuijuJL. nnujl^u hi- humilis videbatur, omnem tradidisse et ac-
l^lfb, p^l^ Jli^bjjflrrL i^ lunbujn<^ nhJiuLp,
Jujufblrujg II jtuili^intuhlrujn
cepisse promissionem. Quaeram alias, quum
nlunu.^
innLJii '.
^ifbifplrgliij ^ J-tuJiu^bttilfh de hac humilitate sermo erit, an Dominus
lun^ljtup^^ni-IJ^Iruibn , tfli ijnt-ifl^ ilituljhijl^
regni petitionem cxcludat. IUa autem cogi-
ij^ujjcjnL lu^n^b^ijJiturLubtunpuijnt-P Irtu^
*bjib- ijJiniut. tuS- Irp l^ n^ ^ nLblrjnn tavit eamdem sibi non affuluram fiduciam,
tjbnjb ^ujJijjpJiuljni-P^liLb [i ^^filr^utuj^ quum in angelorum apparitione, ab angelis
'luJtjlJ IrphLh-Qj , L- ^ ^^nh^uiiuliiuii niiiuj^
ministrandus est, et ab omni militia coelesti
uujunjihtujj L.juiJh'bijjjb ntuLntuu hnli
biuL.njituij ujui^bhj^^Jijj uuiijju' lun.tihjniJ famulatum accepturus. Assumens ergo seor-

Jliujjb ijcllf'^ jujn.ujbJlib tnhrjLn^ sum, in loco remoto, Salvatorem, ca enixe

lubqfi^p <^ujj^nLtuS- , np ij.lrnijjnujbijl^
petebat ab illo qute omnem naturam hunia-
.ptuli tjujilh^bnijb Jiunnliujjlhj nbni-^
IJhtfbu :
nam excedunt.

(1) Jua. Ibid. 21.

 II.
^09

DE FHAGAIKNTIS VWUU CONCU.ir NIC^NI

MOMTr.M SFCUNDl EDITOUIS.

Absit, cliristiane lcctor, iit creclas me qualia-

tibi liiec Fragmenla qtiae-
(larn coplica
cniiiqne prinii (^oncilii Nicivni Fragincnta taniqnani incdita coiicilii INicxni
priniiis cl.
propinarc, qna* ipseinlihronotissinio in\cni, scilicct in CatiL- (;. Zoega cciidit,

loQo codiciini Copticoiuni nianuscriptoruin Miisci /jors^iani,

qneni innnortalis ille ( icori^ins Zoej>a conscri})sit. Scd fatnni
libri Fragnicnlis ipsis illnstrandis niininie i^rofuit. (^nnni cla-
rissimns auctor, sudantc adliuc prelo, ad nieliorcni vitani
niii;ravisset et prope subse([uutus esset Miecenatis ejns de-
,

cessns, lis inter ntriusque hauedcs tlc jure pnbhcandi lil)ri

nio\ oliorta estet pcr mnltos annosprorogata, ita nt foha tineis
potius f[uain cruditis lectoribns destinata viderentnr; neque et insoniil Ca-
lalogo Miisci
adliuc lio(he sciri [)Otest, quo loci editio fere tota lateat, Ro- Borgiaiii ;
qiiae

nianis l)il)lio[:>olis, ad quos niniti recurrernnt, de re tanti mo- una ciim illo sic
delitescunl,
menti ne verl3um([ni(lemederedii^nantil)us. Indeevenit ntCa-
talogus iste interrariores libros numeretur, ([uum vix ali([uot
ejns exenq^laria in am[:)hssimis inveniantur bibliothecis,
ac si nnum subinde [)rostet, [iretio senqoer immani veneat.
Quid([uid de abscondito v(d [lotius se[)nlto sit
libro ,
nt hisloiicos
omnes aut tlieo-
Fragmcnta i[)sa ([luc denuo evulganda censui, ([uis est qni logos,

pcrtractavisse se, autetiam nomine nosse [:)rofiteatur? Summi

qnidcm illi liomines, qui lestituendo Ji,gy[)ti veteris ser-
moni incubucrunt, e fonte isto vocabula quirdam erueru.nt,
sed a [)hilologis ad historicos aut thcologos nnlla rernm
transmissio fuit, et ([uamvis nostra a^tas artem [lerfecerit
cruendi ct reco2,noscendi ([uid(ruidde requalibet in libris la-
tcat c[uicum([uc probatissnnos, etiam recentiores
, liistoria3 ,

Christiana* libros explorabit, ne mentionem quidem Frag-

mentorum, c[na^ G. /oega publici jnris fecit, nllibi inveniet.
Ea si viri docti ut nnllius [irctii contemsissent des[)ectus ,

sui causam [oancis sallcm verbis rcnuntiavissent. Sed silent

omnes, ([ui re ipsa explorata non siluissent.
, ,

An [^rimus \pse cditor re[^erti a se metalli [)retium co- itiam romanos,

pi;elerierint,
gnoverit nescio; c[ua^stionem doctorilins diviiKc legis dum ,

ad [)ro[oositiim sibi fiiicm [)ro[ierat, relif[nisse, sul)si(lio tan-

rum adver-
integric versionis latina^ ct (juaiituinjicri potiiit,
huin rcdditd' pv?c^X.\lo VidaUw. Scd nciiio,([uod jam dixi
^

adfuit ([ui tanti viri vocem ne Iloma' ([uidcin exciperet 0[)i-

, , ,

tulantc ctiain ista (]o[)tica' littcratura^ oblivione, c[uain [)Ost

fclices (ieorgii, .Mingarcllii et Zoegic i[)sius (^onalus, ([uis non
 510 DE l-RAGMEMIS MCyEM CO^CILII
miraretiir, nisi profanae .Egyptiao?e antiqnitatis stiidium,
.ab immortali Francisci Cliampollionis ingenio prolatnm
minora studia tamquam arboris procerte umbraculo eneca-
visset, quum relic[ui?e christianorum librorum enucleandis
artis liieroglyphica? mysteriis prodesse tantum posse clein-
cepsvideantur. Sed quamquam neminem ab hoc usu Coptici
cademoblivione
ac cseteri rhris- sermonis grammatico deterream, immo adversus hl:)eriores
tianorum copti-
corum iil»ri, quosdam nostra^ ?etatis mystagogos urgeam necessitatem
traditic a Christianis linguee vestigiis insistendi, si cjuis ve-
lit in studio antiquissim?e, vel disciplin?e, vel historia^ pro-
ficere attamen nostris assentire minime vellem qui dum
; ,
,

nov?e, quam
dicunt, philosophiaj sectatores anilem mona-
chorum .'Egypti scurrilitatem aspernantur, patriam Antonii,
dum in veritate doctrinre catholic?e mansit, tamquam mem-
brumvitacarenslanguissesibifingunt. Ipse ego, quimorosam
prorsus imme-
ritojureobruta. Copticorum scriptornm loquacitatem horruissem nisi me ,

spes impulisset cognitionis antiquic jEgypti ulterius propa-

gand^e quum propius ad humilem istum fontem accessi
,

mira quadam simplicitate allectus tantum abfuit ut me ,

moroe itineris t?ederet, ut contra invento citra exspecta-

tionem thesauro l?etarer, et electa? vine?e operarios obse-
crandos deinceps censeam, ne jam a sulco abstineant, cujus
feracitatem Syriaca vindemise probe contuleris.
UndeSynodioa
Habes christiane lector hujusce mete confidentia^ do-
, ,

illa primi.im jn- cumentum neque enim exspectavi ut alii fructum Fragmen-
:

vit in acade-
micis Aclis torum Concilii Nic?eni perspicerent; sed ipse quamquam ,
expcnilerc ;
rudis exponere conatus sum quidquid novi et gravioris
,

momentireliquias istas indagando invenerim; quem qualem-

cumque laborem invenies inter ActaHumaniorumLitterarum
Academi?e. Sed hic tantummodo laborem meum in compen-
dium redigere volui, ne studiosi viri quasi in Labyrinthum ,

sine filo prcTcipites acti, meritas de me faciant querimonias.

deinde eadem
Fragmenta Concilii Nic?eni, vel potius synodici li])ri de
bic describere, CoQcilio Nica?no, quatuor, ut ita dicam, frustulis constant,
ciiii) lalina
versione quse Georgius Zoega, p. 0.^2 sui libri, his verbis descripsit.
(cNuM. c. Lix (codicum Sahidicoriun, seu dialecto superioris
« 7Egypti__conscriptoriun). Folia novem lacera ,
pagin?e
« 10— KC-.II^— UH: g(5 — OB : quatuor paginte conti-
« gu?e notis numeralibus destituta?. Characteres classis vii ad
« VIII transeuntis. Fragmenta actorum Concilii Nicieni, qua hic
« sistimus iiitegra,una cumversione^quantumfieripotuit, ad
« verbum reddita. » Qu?eco/zf/^Y^<7G. Zoegavocat, foliaintelli-
genda censeo ejusdem magnitudinis et scripturie quam ea quae
antecedunt , et quse sine dubio ad eumdem codicem perti-
 MOMTliM. 511

iicant. Speciinen litterannn v\. ((liloi' non dcdit, scd si exeni-

j)la VII ejus et viii c/((ssis adeas, ad Catal()i>i calcem exarata,
noii tantani codici anti(|uitatcin assi<^nal)is.
Fi'ai!incntuni niiniiun, ciuod ciuatnor foliis constat, et ideo ii>q"oriimpin
^,. .
'
,. 'i. . ,. i ,... . siint Svmboli
1
totius lasciculi (liinKJiain ([uasi partem elticit, paulo post pars (in.Tiiam,
ratiiini(|ii(' lire-
inclioatum Svinhohnn iilud lidei Sicicnic incipit, cniclausula vis sciilciitia ,

su])est de numero et anctoritate ratrum quiiSiciea' interfue- nomiiia «'t

scriiilJDnps;
siil)-

rnnt, necnon ])i'cvis formula cpia Arins etpriccipui Ario con-

senticntcs IhTietici anatliemati/.antur. Jnse(uiitnr liatercnlns
Episcoporum Concilii ^iicjcni, pra^missa sul)scrij)tione Osii,
Corduljensis Episcopi, et pres])yterorum a Sylvestro Papa
legalornm. Series Episcopornm xxi provinciis et nominil)us ,

jam recitatis, post eos cpii Pamphylia^ pnrfuerunt, injuria

temporis vcl potius clnistiaiiic pacis inimicorum interci-
, ,

pitnr.
In Fragmento secundo, folii nnius, habes iternm nltimam in 11° cjiis-
dem S\nil)oli
sed Ijreviorem Syinl)oli, non sine ({uadam variatione par- , pr,rn; altera , et
confulatio vi\
tem, ciim initio tantum prolixioris iKcrcsium refutationis. inclioala liaoi cti-

QucT refutatiointertioFragmento,duoruin foliorum, finem coriim;

liahere videtur, snppositis Ilnlini cn)usclam Arcliiepiscopi

In lir, intcr
epistola, et narratinncula de duhio episcopornm qni Niciierc pliira,senten-
fnerunt numerO; am])obns, ut ita dicam, scholiis, vel notis, tix nicxnse;

vel appendicibus, ad calcem operis remissis. 'ram(|uam aliam

appendicem, sed momenti majoris, licet mutilam, Sententias
sancti Concilii icstimabis quic ultimam tertii Fragmenti
,
,

partem occupant.
Quartnm,duorum etiam folioruin, sex priornmCanonnm, in IV sex oano-
nesinveiiiunlur.
deficiente tantum initio primi et sexti fine, cpios Patres Ni-
caMios promulgavisse constat, versionem (*ontinet.
Panca in primo Fragmento invenies ignota (jra-cis ant
Tiatinis codicibus secundum, verborum saltem delectn, no-
;

vnm est; tertium perfecta novitate pollet cpiarto pretinm ;

conciliat discrej)ans a vulgatis conceptorum vcr])orum va-

rietas.
Nunc de lucro dicendum ciuod ,.fracrmentis istis compara-
. . .
,
' 1 , .
'^ l
1'«"^'-^ p'- emit-
uenam
litiiniiiic
. ,

tur. Ac ^primnm, ntlnstorica suhsidia memorem, liaterculum varii -cneris

.1 . •11-
Episcoporum, sineclubio
•
1
propius ad excmplar gra^cum accc-
1 siihsidia exindc
spcraresit;

dentcm cum
cjiisdem documenti versionibus latinis cjua'
, ,

in Conciliorum collcctione circnmferuntur, mendarum col-

luvie scatentiljus, non sineutilitatecontuleris. \ ideljis etsul)-
scriptionesemendatiusexaratas, et summamnumeri episcopo-
rum cujusc[ue provinciicenuntiatam,etvirornmautcivitatuin,
ex /Egvpto pra'cipuc et rcgionibus circumvicinis, nomina
accuratius ex])ressa ita ut ctiam sedcs c[iucdani a[)|)areant
,

([uorum antistites nus[)iam interPatres Nictcnos recensentur.

 512 DE FRAGM. NIC. MOINITUM.

Fornmlas Symboli, et ante omnia priorem, nonsinefructu

perlegeris vicle sis an melius genuina verba referat, collata
:

etiam celeberrima S. Athanasii ad Jovianum epistola, quam-

quam ille ipse Concilio interfuit, et ibi non ignobiles partes
egit; seci nihil in tali monumento non accurate perpenden-
dum.
Phira in jam memorata diatribe notavi de parte Fragmen-
torum qu?e nuscjuam alibi invenitur, prDecipue de Scntentiis
sanctce Synocll , e cpiibus mihi visum est Nicnenos Patres
eodem modo de Libero Arhitvio et Gratia sensisse, cpiae Con-
cihum Tridentinum definiendo sentiendum esse serius de-
crevit. Sedmaximumemohunentum historiadisciplina? catho-
licicpercipiet e contextu iii et vi Canonis, necnoii e Legatorum
Sylvestri Pap?e subscriptione, cjuibus perpensis magis, nisi ,

fallor, ehicebit antiquitas pr?erogativa3 et summi magisterii

Cjuie ad Fpiscopum Rom^e, S. Petri successorem, pertinent,

qnove tcmpore iEtatcm iSy/ioc//c/ cujus veisionis Fragmeuta itcrum edi-

,

conscripia pie- nnjs, sivc sit, sivc uoii sit ilhicl ipsum quod S. Athanasium
laqne videan-
tur;
.^. p ,, n•i*i'rr'
scripsisse lerunt (cle quo nilnl ausim aiinniarej, cTStimare
licet nondistantem a tempore ConciUi etsi paucissima
ita ,

cpi.Tdam verba interpolata deprehendimus; et, si conje-

cturam facere licet primam partem sub Constantino ipso,
,

secundam Constantio filio ejus regnante conscriptas esse

, ,

credimus. Secl, ne reus temeritatis videar cjui sentiet ahter ,

materiam argumentorum ex me ipso accipiet.

qiiid .icmnm Quicl fecerini cpio facihus christiane lector, litempossis
, ,

eSljamnava- dirimcre, paucis expediam. Textum copticum ad verbum

verit.
retuli immutatis tantum cjUcT prioris typothetT mendae
,

perspicuT sunt et tribus solummodo locis lacunas explevi

,

cpiarum G. Zoega dualjus ahter subvenit, aUeram talem

cjualem lelicjuit.
In versione latina , verbis contextus pressius etiam cpiam
ipse Zoega institi, reprehendendus cjuidem , si sermonis
elegantiam pr?etuleris, sed acceptior profecto eis, cjui, Copti-
cum sermonem horrentes, verborum ignorabilium sinceram
et puram imaginem requirent.
E brevissimis G. Zoeg?e schohis ea tantum retidi, e c|uibus
commodum alicjuid erui potest CTteraomisi. Pauciora etiam ;

mea, et necessariatantum, inserui,nejustam libri molem am-

plificarem prolixius unum exstat c]uo cruvouTiy.co? e coptico
: ,

textu cum latino collato series Patrum Nic?enorum usque ad

Pamphyliam restituitur c[uod satius duxi cpiam sub coptico
:

contextu versionem ipsam nominum episcoporum et civi-

tatiuii referre.
 •y I 3

FRAGMENTA YERSIONIS COPTIC^

LIBIU SYNODICI
DE PIU.MO CONCILIO OLCUMKxMCO MCENO
A ZOEGA GEORGIO PRIMUM EDITA
NUNC DENUO RFXUSA

CIM EMENDATIOMBLS ET NOTIS ET VERSIOSE LATINA PI.ANE NOV \

ciira cl studio

CAROLT LENORMANT

Academitie liumaiiiorum liKeiarum socii.

I.

[m] e^oAgJui nnoTTG. noTGin e^oXg,JU noTem. nnoTTe jujue

e^oXgu nnoTTe jutjuie. nTAqs^noq. fiTAqTAJUioq <5.n. OTgoJUO-
oTCioc ne jun neiojT. nenT^nTpq «jujne e^oXgiTooTq ncTgfi
juinHTe jufi neT^izjui nKAg. nenTdqei enecHT CTKHHTfi dnon
fipajjue dTUJ CT^e nenoTZdi. <5.q2^ic<5.p^. Aqppojue. <5.qjuo.

dqTOJOTn ^JUL nuegu^ojunT fi^ooT. dq^ojK e^p<5.i unHTc.

ATOJ qnHT eKpme fincTongufi ncTuooTT. <5.Taj TfiniCTCTC e-

nenn<5. ctotaa^. neTzoj z.e juiuoc ze <5.TOToeia| ujojne nqojoon

<5.n nCs nojHpe. h ze nq«^oon<5.n Jiin<5.TOT2^noq. h ze nTdqujojne

I.

(p. XIX.) ex Deo, lumen e lumine, Deum verum e Deo vero, qui genuit
. . .

eum, non creavit eum; consubstantialis est Patri; illc a quo omnia facta sunt in
coelis et super terram qui descendit propter nos ipsos homines et propter salutem
;

nostram carnem suscepit , homo factus est mortuus est, resurrexit tertia die,
, ,

ascendit in coelos, et veniet judicare vivos et mortuos; et credimus in Spiritum

sanctum. Qui autem dicunt tempus fuisse quo non existebat Filius , vel eum non
I. 33*
514 FRAGMEINTA

eKoXgju nGTeneqtyoon <5.n h efi.oXgn KegTnocTACic h kc ot-

ciA. eTZcujujuioc en«jHpe jannoTTe ze oTCtunT ne h ze
a^<?.q(i^ifi.e. n&i fiTeiJUine tk&ooXikh ckkXhcia dn<5.eejaATi^e
UJLIOOT :

!\c2iOKei fiTeige nneniCKonoc nT<5.Tca)0Tg eTCTng02^oc

CTOTAd^ CT^e TniCTic
T<5.i TC TTiiCTic fiT&TKddc cgpdi n6^i fineiOTe. a|opn juen ctKc
TJLifiTpeqxioTd fidpioc eq25:a)jujuoc enojHpe jutnnoTTe 2^e

OTCOJHT ne. [k] dTOJ GT^e fiKegAipCTIKOC THpOT . eTC

cdfieXXioc ne jufi c(:)aJTinoc jafi ndTXoc ficdjaocdTeTc
(jafi niu<5.nix<5.ioc i-ifi OTdXen-j-oc ) jafi jadpKiajn. <5.Ta>

Tfi<5.n<5.oeja<5.Ti^e figdipcTiKOC n<5.i fiT<5.Tca>0Tg " e2^fi tkaoo-

XiKH CKKXHCid. n<5.i fiTdTKATdKpine juijaooT fiCTi no^jaTo^e-
jafiTOjjaHn fienicKonoc fiTdTcaiOTg. ctc ne ndi ncTpdn jafi

neTen<5.pxi<5. Jufi ncTnoXic. dTOJ necnoT2^<5.ioc figjagdX

jannoTTC dTcnoTz.<5.^e eerKX<i6.e * finpdn finpjuLTdndToXH.
eT^ez:e jane (fine)fic<5.nejafiT (netyoie) hat fioTCT(cTd)cic
fiOTajT (gi2^fi)n<5.i eTfiie ngdipecic
GTTdcio rdp '^
<5.n fiOTnpoca>non fiOTOJT fioe ficAfiieXXioc.

exstitisse priusqiiam gigneretur , vel eum exstitisse ex eo quod non exsistebat,

vel ex alia subslantia, aut alia essentia, dicentes Filium Dei creaturam esse, aut
mutabilem esse, liosce catholica Ecclesia anathematizat.
Ita placuit Episcopis congregatis in synodo sancta propter fidem :

Haec est fides quam constituerunt patres nostri, in primis quidem propter blasphe-
miam Arii, dicentis Filium Dei creaturam esse (p. XX), et propter ahos haereticos
omnes, inquibus sunt Sabellius, etPhotinus, etPaulus Samosatentis(etManichaei et
Valentinus) (1), et Marcio, et anathematizamus haereticos istos qui convenerunt
adversus Catholicam Ecclesiam, quos condemnaverunt CGCXVIII episcopi qui
congregati sunt, quorum sunt nomina cum provinciis et civitatibus suis ; et dih-
gentissimi servi Dei curaverunt inscribenda nomina Orientalium, propterea quod
Occidentalibus non operse pretium fuit simul quaestionem habere super illis,

haereseon causa(2).
Non honorantes enim personam unicam sicul SabeUius ,
qui profitetur Patrem
 PIUMI CONCILII MC.EM. 515

GqxuDJUiuoc eneiuDT ze fiToq cto fiwjHpe ayo» nToq oii ne

nenfiA e^or<L6.L. ^.AX<?. fiee junecgdi fiwjopn ctkh egp^ii gfi

TCTn^02^oc finiK&id. GTgouoXorei xe ot<i ne neioJT gfi

OTJue <5.Ta) oTA ne nojHpe jutuonorenHc gfi otjuc atud ota

ne nenfi<i eTOTd<?,K gfi oTJue. Tfi<5.n<ieejutATi^e z^e on

fineT2iUL>jutJuioc fiee juinATXoc ncduocATCTC. [k<5.] ze (fiTe)

no^Hpe (juinnoTTe^ Aqo^oon dn (fi«^opn ') jutuApiA Tn<ipeenoc.

aXXa ze fiT<5.quja>ne gjui nTpcTxnoq KATdCAp^. <5.tud xe otct
n«^Hpe uen juinnoTTe otct nXoroc 2\e on JunnoTTe neTcyoon
ufi neiuDT 2^in eneg. nenTdfiK<5. niu o^uDne eAoAgiTooq. <5.tud

eT^HHTfi <5.q2^ic<5-p^ <5.pppuDue ^jui U6.pi<5. Tndpeenoc. Tfi-

An<5.eeu<5.Tii^e z^e ^ on fineTT<5.0To fio^ounT finoTTe. ufi ne-

T<5.pnd juinXoroc ctc n<5.i ne nttjnpe juinnoTTe 2^e nqojoon <5.n.

CT^e ndi r<5.p Tfi<5.n<5.eeu<5.Ti^e figAipecic niu fiT<5.n2iooT <5.tud

TUdni<5. CTueg JuiufiT<5.ce^HC finApidnoc:

ctKc thictic z.e on <5.c2\OKei fiTcige nnenT<5.TCUD0Tg eTno(T
ncTn^02\oc atud <iTgTnorpdc^e fiTniCTic fiopeo2^ogoc fiTeige
f\6\ neniconoc. noTA ac noTA fineniCKonoc fiTOTei totgi
fiJUinoXic ufi neTen<5.px»<5.. 2ie ^niCTCTe fiTeige

esse qui Filius, et illum etiam qui Spiritus sanctus; sed ad normam primi scripti
propositi in Concilio Nica^no, confitentes unum esse Patrem vere, et unum esse
Filium unigenitum vere , et unum sanctum vere, anatliematizamus
esse Spirilum
etiam eos qui dicunt, sicut Paulus Samosatensis (XXIj, Filium Dci non exstitisse
ante Mariam virginem(3), nec priiis exstitisse quam gigneretur secundum carnem,
et aliud esse Filium Dei, aliud qiioquc Vcrbum Dei, qui exstitit cumPatro ab tcter-
nitate, a quo omnia facta sunt, ctqui, propternos suscepta carne, homo factus est
Anathcmatizanuis ctiam cos qui tres deos renuntiant, et eos qui
in Yirgine Maria.
negant Verbum esse FiliumDei, ut qui onmino non sit; propterea enim anathc-
matizamus haireses omnes quas diximus, ct (in primis) furorcm, impiclate
plenum Arianorura.
,

Super fide igitur ita placuit congrcgatis in maxima synodo, et subscripscrunt

super fide orlhodoxa hoc modo episcopi, singuli episcopi siugularum civitatuni
cum provinciis suis : ita credo.
33.
516 FRAGMESTA
Tex^ecic nneniCKonoc nTCvngo^iOC nnfK<iid g^ TniCTic :

Kdi 2\e fie np^n ^ fineniCKonoc hai fiTdTgTnorpdcJje. n&i

nTdTCUDOTg gn niKAid edTgTnorpAcf^e ^6. TniCTic fiopoo-
2\o^oc :

e^oXgen gfi Tcn^iniA [k^] gocioc gfi thoXic koptotKh.

^nicTCTe nTCige K<5.T<ioe eca^pncHg : — S.HKon m\ lonoKfi^oc
nenpec^TTcpoc. <5.ngTnorpAcf)e g<5. nenenicKonoc ctc nd-
^pcjjjLiH ne. eqniCTCTc nTCige K<5.T<5.ee ecojpncng :

Elenchus episcoporum Concilii Nicaeni super fide :

Hsec sunt nomina episcoporum qui subscripserunt : illi ipsi qui congregrali sunt
Nicaese, qui subscripserunt super fide orthodoxa.
Ex Hispania Osius ci\ itatis Cordubae : « Ita credo quemadmodum supra scriptum
est. » Yito et Innocentius presbyteri : « Subscripsiraus pro episcopo nostro qui epi-
scopus Romse est; ita credit quemadmodum supra scriptum est(4). »

p^^Roxe (5)
!\Xe^<5.n2.poc nApxneniCKonoc fipAKOTe fiTeKHjuie.
HAKHJLie jafi oh^acic ceeipe juiJuifiTH.
'K^d.c gfi CKHOiA. <5.2i<5.juLAnTioc gn Koeic. TiRepioc gfi ojuioti.
r<5.ioc gfi TndnTOC. noTAJuojn gfi ^Hp<5.KXeTC opoi2.oc ^.

Zxcupooeoc gjui neXoTcion. <5.noK. ..... npdo. . (cj:>iXinn)oc

gjuL ndnecf^econ. (<5.pK)eTion gju cf^<5.p^<ifooc. <5.nTioxoc

gu juLft^e. ncTpoc gfi gnnc. TTp<inoc gfi dnTinooT. nXoT-
ci<5.noc gfi ciooTT. 2xfoc gn tkudot. <5.pnoKpdTa)p ^fi <5.Acj^o-

Kp&nuDH — le.
KdTXl^TH JUtfi HATKeXl^TH CTfiTne.
CAp<5.niajn gn AnTinTproc. 2.10C gn Tn<5.pdTonfon. cerenToc
gfi TeTX»p<5- ^a)nTpoc gfi ^<5.kh. ceKOTHTOC gju nToXja<5.ic.
T<5.KHc ^fi J^epenfKH. — q.
 PilLMI CONCILII NICiENI. 517

MdigojoT ne nATndAecj-nH. eTCipe juunT\j/ic. [Kr.]

. . .eniCKo noc
^n ce AdCTH. (eTce)^ioc ^n KdiCApeiA. ca^i-
noc gfi K<iz.<5.p<i. Xorrmoc gfi <5.CK<iXcun. ncTpoc gfi niKonoAic.
jUAKpmoc gfi lAuniA. jua^ijlioc gfi eXcTeeponoXic. ndTXoc
gfi AJid^iJui^.noTnoXic. idnoT&pioc ^^fi ^iepix^- ^ioz^ujpoc
gfi ^ACOTXujn. CA^moc ^fi <i^ujtoc. n<5.-
<5.eTioc gfi 2MnTi<5..

Tpoc|:)iXoc gfi CKTOonoXic. dCKXnndc gn rd^A. neTpoc gft

i<5.Xu)n. dn^oxoc gn rdnnTOTXioc :

M<5.igu>0T ne ndTccj^iomiKH CTeipe jujufiTcnooTC.

Cnnujn gfi TTpoc. <5.nAni<5.c gfi tttoXju<5.ic. ju<5.rnoc ^fi z.a-

ju<5.CK0c. eeo2^ujpoc gfi ciz.u)n. eXA<5.TiKoc gfi TpinoXic.

rpnropioc gfi ^htoc. judpmoc gju n<5.XuTpon. e<5.2\oneTC gfi

X<5.^oc. <5.n<iToXioc gfi ejueTC<5.. cj:>iXokaXoc gju n<5.ni<5.c. ct-

no2\opoc gfi <5.nT<5.p<5.Toc. Si6.X?\6.oc gfi eepce<5.
NdigujoT ne n<5.TCTpi<5. junecHT cTeipe juJufiT<5.qTe gfi

TCTHne.
- 6TCT<5.eioc gfi <5.n-|-oxi<5.. ^nnoRioc ^n ceXeTKi<5.. eeo2iOTOC
gfi X<5.02^iKi<5.. <5.X4>ioc ^fi <5.n<5,jui<i. cf^iAo^enoc ^fi giep<5.noXic.
c<iA<5.ui<5.c gfi KcpudniKoc. nepnepioc gfi c<5.uoTC<5.TUJn. <5.p-

XhX<5.oc ^fi TnepioxH. eTc()p<5.nTion gfi 2^<ineon. [kz.] cujiXoc

gfi r<5,K<5.Aujn. 4)<5.X<5.toc fix^penicKonoc. ^dccoc gfi

CeTKU<5.THC. c<5.^idnoc gfi gp<5.c|^<5.nTHC. KepOHTIOC gfi X<5,-

picc<i:

M<5.i^ujoT ne n<5.TCTpi<5. fiTne CTCipe ju\(;ic.

GTCTdeioc ^fi <5.peeoTCd. n<5.TXoc g,fi neoK<5.ic<5.pi<5.. cipiKoc

gfi KTnpoc. ceXcTKioc x^pGnicKonoc. ncTpoc gfi ktt<5.Aot.

nir<5.cioc gfi <5.^or<5.T<5.non. ^<5.X<5.noc ^fi K<5.pfiLOTAon. u<5.niKioc

^fi eniui<5.. hXikohoc gfi <5.^<5./\<5.c :

518 rRAGMEINTA

HdigoJOT ne n«5,T<ip^^id GTGipe ncooT.

HiKOJUidXoc ^n KoTCTpon. KTpiUDn gfi cf^iXd^^cX^iA. rGnnd-
HGTC nz^io

M&lgUDOT nC ndTJULGC0n02^<lJUId GTGipC fi^OT.

6oaA<5.c gfi G2\GCCd. i^.Kaj^oc gn cipmoc. dn^ioxoc gn

picidHH. juiGpG<5.c ^u. juAKGz^oHOTnoXic. iUL)<5.nnHc gfi ncp-
cmoc:
MdigajoT ne hatkiXikiagtgipg jajutfiTOTG.

0GO2xa)poc gfi TApcoc. Ajucfjiujn gft cnicJ^AniA. nApKiccoc gfi

Gpo-[-<5.noc. najTCHc ^fi KdTd^<5,XXajn. niKHTHc gfi cJjXa-

KiAnoc. GT2^TJua)n fix^penicKonoc. ndTXmoc gfi <5.z.dnajn.

JUdKG2iO[KG]
GC^ JUIA CrdC H . pJUpA
A^ioco Kiccoc ^fi Gn onoXic :

KdlgUJOT nC n<5.TK<5.Tm<5.2^0KI<5. GTGipG fia^JUOTH.

^GOHTIOC gfi K<5.IC<5.pi<5.. GTTTX»<5.nOC gfi TGAnOH. CpiOpiOC
gfi KoXX<5.ni^.. TiJUOOGOC gfi KOJU<5.non. cTccJ^dnoc fix^p-
cnicKonoc. puL>2.ajn fix^penicKonoc. ropronioc x^P^tti-
CKonoc. n<5.TXoc ^n cndnia.
NdigaJOT HG n<5.Tnocr fig<5.pjuGni<5. GTGipc fiqTOOT.
6TA<5.piOC g,fi CG^ACTIA. GTHOIOC gfi C<5.2.UjXon. GTKpOJUIOC
X^penicKonoc. 0Go4)^.nHC x^P^TTiCKonoc
H<5.l nC nATKGg<5.pjUGni<5. GTGipc ficndT.
ApipTGTC ^fi OApjUGniA. <5.piKHC gfi o<5.pjuGni^.
Ndl 2^G n(GTgJU n)TIOCTTOnTOC GTGipC fityOJUHT.
6TTTXJ<?-noc gfi AJUdcid. GTpnpioc gfi Kojudnujn. ^hpakXioc
^fi cnXajn :

Hdi 2\G ncTgju nnoHTOC JunoXGJU^.ni<5.KOc ojOJunT.

^orrmoc gfi nGOK<5.ic<5.pi<5.. 2iOJunoc gfi Tpdnc^oTnTon.
CTp«5.T0Xl0C ^JU niTGOTC:
 iMjnii co^cii>ii Nic./i:iM. 510

Nai ne n^.Tn<iJUicj;>/\oroni<i erejpe najojunT.

OiX<iz.eA4iJOC gu noJunioTTToXic. eTTTX«oc ^fi <5.JUdCTpid :

Mdi ne ndTrdAAdTiA cTcipe fi^oT.

IUnx<? P«oc ^fi ArKTpA. z.iKdcioc gfi T<iTeidc. epex^ioc gn
TJUAOTCOJnT. KopKonioc ^fi Kinujn. cf)iXd2\eA4>»oc gfi ^h^mot-
noXic
Nai^ujot ne n<iTdci<ieTeipe ficooT.
0eajn<5.c gfi ktcikoc. oeo4><5.nToc gfi e^^ecoc. [kC] cupioT

^fi HXi...eTTTX«ocgfi (TcuTpnd. JUHe(pHc) ^fi icjuinTCon.

JU<lK<5.piOC gfi hXiOT :

Mdi ne n<5.TXT2ii<5. cTcipe fiujuoTn.

ApTejmeTUDpoc gfi c<5.p2.ic. c<5.p<5.ndc gfi eT<5.Aeipd. e^2^o-
jutdcioc ^ju 4)iX<iAeXcf)id. noXXion ^n ^dpeoc. AKUjnoc gfi

TpinoXic. ^LponTioc gfi <5.rKTp<5.. ^^.n-foxoc gfi dTXiXidnoT-

noAic. juidpKoc gfi TAnTuun :

KdigoJOT ne n^.Te<:j^pHrid CTeipe fic<5.tA^q.

HoTHHXioc gfi X<5.oz.iKi<5.. c:f)X<5.KK0C gfi CTndnTOin. npoKO-

nioc gfi c<5.n<5.Ta>. niCTOc gfi uDCdnuun. dOHndcOTOjpoc ^ju
juepifiCTC
(M<5.i ne) n<5.Tn(ici2.i<5. CTCipe JUJu)fiTcnooTC.
gfi ^iKonion. (thXc ju<5.xoc gfi <5.T(pi<in)oTnoXic.H(cT-

XO^^ ^^ ne<5.no?\ic. ctttx^oc ^fi ciKion. (oT)p<5.nioc ^fi

XiJuenuDn. TdpdKioc gfi <5.ndui<5,. n<5.TpiKioc gfi AXdTCTC.
<5.r<5.eTJUioc gfi AJUopAi<5.nH. noXTK<ipnoc gju JUHTponoXic.
<5.K<5.THJUioc gu n<5.Junon. gHp<5.KXioc gju Kepeci<5.. eeoz^UDpoc
gfi OTcm :

N<5.i 2^e ne n<5.TXTKi<5. eTcipe ficn<5.T.

Az^UDH gfi tXtKI<5.. eT2\HJU0C gJU n<5.T<5.p<5.

M4.I 2.e ne n<5.Tn<5.Ju4)TXi<5. cTeipe fic<5.«jq.

520 riUGMENTA
11.

G^oXgiTOOTq nGTgfi janHTG jufi nGTgJXJU nK<5.g. nGn-

[jUL^]

T&qG! GnKOCJUOC GT^G noT2^di nnpojJUG GAqcfjopGi fiOTCdp^.

^.qofrrgicG <5.Ta> dqjuoT. AqTOJOTn gju njuGgtyojunT figooT.
dq^u>K GgpAi XinHTG. Aqgjuooc gi TOTndu junciujT. n<5.i
GTHHT GKpmC finGTOng JUfi HGTJUOOTT. ATOJ TfiniCTGTG
GnGniiA GTOT&dfiL fipcqTAn^o. ncTnHT g^oX^itju nciojT :

nGT2ia>JUJU0C i.e dTOTOGioi ojUDnG iinaiHpG ujoon <tn. 6.ruj z.g

nqwjoon dn fi(Ji n«jHpG iinnoTTG gdOH iindTG JUdpid znoq.

H 2^G fiT<5.qwja>nG g^oX^ju hgtg nGqujoon dn h G^oXgfi kg-
OTCid. H 2^G «jdqtyi&G H 21G a|dqna)ajnG fiCTi nwjHpc junnoTTG.
nGT2^a) ^G findi fiTGiJuinG tk<5.ooXikh dTOJ fidnocToXiKH gkkXh-
cid naip2^ jujuooT g^oX. atoj cGipc jujuoot fiujjujuo gthictic
GTOTdd^ fiT<5.ca|a>nG gfi niKdid TnoAic. Tdi fiTdnfiGiOTG
GTOTdd^ KddC Ggpdl. 21GK<5.C CpC OTOH HIJU ndtyOJnC GTTd-
2^pHT G^pdl G2iaJC :

TcTHgOAOC fiTdcajajnG gfi TCTJUcf)a)nid fincniCKonoc.

fiTdTCaJOTg GflGTGpHT gfi TGIgOJUoXorid fiOTUJT. GTGipG
figOTO G<A^JunTa|GJUfiTajjuHn finGniCKonoc. fiTdTcajoT^ [juh]

cKoXgfi TOIKOTJUGHH THpC :

II.

(p. XLVII) ... ab eo qua3 in coelis et super terram, qui venit in mundum propter
salutem hominum ut assumeret carnem-, passus et mortuus est; resurrexit tertia
die, ascendit in coelos, sedit ad dexteram Patris veniens judicare vivos et
; ilie

mortuos. El credimus in Spiritum sanctum et vivificantem, qui procedit a Patre.

Qni dicunt tempus fuisse quo Filius non exsistebat, et non exstitisse FiiiumDei, do-
necMariagigneret eum, vel eum exstitisse ex eo quod non exsistebat, aut ex alia
essentia, vel mutabilem aut convertibilem esse Filium Dei, qui igitur ista ita dicunt,
hos catholica et apostolica Ecclesia (a se) disjungit, et facit aiienos a fide sancta quae

fuit in Nicaea civitate, illa quam patresnostri sancti stabiliverunt, ut omnes con-
firmarentur super eam.
Synodus quai facta est consensu episcoporum, convenientium invicem in con-
fessione una, cum essent numero plusquam GGGXVIII episcopi congregati e terra
omni habitabili.
 PRIMI r.ONCILII MCiEiNI. 521

Gtgi ag kata TdKoXoTOid fiTniCTic. fiTdTgojuoXorei

JUUOC gfi OTgHT nOTUDT. TfiCTO c^oX fiTniCTic fic&^XXioc.

nAi eT2iajjuiuoc eneia^T jufi nu^Hpe jufi nennd CTOTAdK 2ie

OTgTnocTdcic fioTOJT ne. n<ii V6,p fiTeiuine cenXdHA. ct-

zajjujuoc xe otciojt ne eqo fiojHpe dTOJ ze OT^iHpe ne eqo

neiojT. gojudioc nennd eT0T^,<5.S. ct^^ojjujuoc 2^e OTTTpoca>-

non fiOTOJT ne eqo fi«jOJunT fipdn. n<ii z.e eT2^aj jujuoot

dTOTon^ eKoA 2^e gfi«jJUJUo ne eTniCTic CTCOTTOJn. <tnon
2^e Tfi^ojuoXorei juneiojT eneiojT ne <5.Taj nojHpe enujnpe
ne <5.Taj nenfiA ctotaa^ enenfid eT0Td<5.K ne. ajojunT fip^n
tyOJUnTC figTnOCTdCIC. OTJUfiTCpO nOTUJT. 0T0TCI<5. fiOTUJT.
OTJUfiTnoTTC noTOJT. 0Tenepri<5. fioTOJT :

Gtci 2\e TfiCTO e^oA fiTniCTic ficj;>ajTinoc. neT2^ajjuJuoc

z:e gdOH jundTC ncuJTHp ojajne e^oXgJU ju<5.pi<5. nqtyoon ah.
dXX<5. neq2^ajJUJU0C 2^e <inerp<5.cf)H juen npoc^HTCTC CT^HHTq.
fiTdqujajne z^e ne2i<5.T JuneoToeioj fiTdC2inoq

III.

[^e] c^opei jD.npajJue eq2^HK e^oX «j<5.Tfi noKe. <5.q2^i juncajJUA

Adliiic per consequentiam fidei quani uno animo confessi sunt, repudiamusfidem
Sabellii, dicentis dc Patre cum Filio et Spiritu Sancto substantiam unam esse.
Qui ita senliunt errant, dicentes Patrem essc qui etFilius, et Filium qui et Pater;
pariter de Spiritu sancto : dicentes personam unam essc tribus nominibus ;
qui ista
dicunt, se alienos ostendunt a fide recta. Nos aulcm confilcmurPatrem esse Patrem,
Filium esse Filium, sanctum csse Spiritum sanctum iria nomina, tres
et S])iritnm :

substantias; regnum unum, essentiam unam, divinitatem unam, cfficaciam unam.

Repudiamus adliuc fidcm Piiotini, dicentis Salvatorem, donec exstaret c Maria,
non exstitisse profitebatur quidem dc co sanctas Scripturas prophetavisse, sed
:

exstitit (ille) inquiunt, quo tempore (Mariay pcpcrit eum.

,

III.

(p. LXIX.) Gcssit homincm perfectum citra peccatura ; assumsit corpus o Maria,
522 FRAGMENTA
e^oX^ju JUApjA ATO» GAqzi nTe\|/TXH Jufi nnoTC dTUJ gUD^
niju eqo^oon giji nptujue. nqo dn ficndT aXXa ota ne nzoeic

ic nexc. ota ne nppo. oTd ne n<5.px'€;peTC. OTnoTTC xxn

OTpoiJue ficeo dn ficn&T aXXa ota e^qp ot<5. noTOJT. fiTdq-
tyojne dn gfi OTJUfiTdTOjOjne. dXX<5. fiTdqw^ujne ^fi othoCT
nx<5-P*c fiTCTOiKonojuiA :

PoTc^moc n<5.pxHeniCKonoc eqcgdi.

Tfip<5.a^e ejuATC ejudTe e2^fi OTon niJU cTKOinuDnei fijuju<5.n

g,fi Jun<5.pd2\ocic fiTniCTic ctotoz. ncTOTOz 2\e ne nTcXion

K<5.T<5. TJUfiTnOTTe dTUD KdT<5. TOIKOHOJUId fiJUfiTpUJJUe. COTOZ
V6.p n6\ T2\l2\<5.CK<5.Xl<l fiTJUnTnOTTC gfi OTOTCId fiOTOJT. ecoT-
ong eJ&.oA <5.tul> ecT&2^pHT ficTi oojuoXori<i fiTeTpidc ^fi ne-
i|rHX00Te fiJuniCTOc. ottcXioc (Te tc ToiKonojui<5. fiTJUfiTpaj-
jue gfi oTJUfiTTcXioc. Tei|;TXH ncaj<i<5.T dn fiXd&T <5.coTUJng
ndn eKoX. neTKomuunei i.e jufi TCiniCTic cea|oon fijujudn t&i
CTOTTCd^o jujuon epoc [oJgiTfi ic nexc nen2^oeic. n<5.i neooT
HAq jufi neqeiujT fi<5.r<5.ooc jufi nenn<5. eT0T^.<5.^ «j<5. eneg
fieneg. ^dJunn :

el assumsit animam, una cum mente etquaecumque sunt in liomine. Non est duo,
sed unus, Dominus Jesus Christus. Unus est Rex, unus est summus Pontifex. Deus
et homo non sunt duo, sed unus, qui factus est unus unicus. Non quod exstiterit
ex impossibili sed exstitit per magnam graliam dispensationis.
,

Rufinus archiepiscopus scribit.

Gaudemus maxime super omnes qui participes sunt nobiscum traditionis fidei
sanse. Sana autem est perfectio secundum divinitatem et secundum dispensationem
humanitatis; sana nimirum doctrina divinitatis in essentia una. (Sic) manifestalur
et confirmatur confessio Trinitatis in animabus fidehum. Perfecta etiam dispensatio
humanitatis in perfectione. Anima quae niilla re indigebat manifestata est nobis.
Qui participes sunt hujus fidei, nobiscum sunt, quae tradita est nobis (p. LXX)
a Jesu Christo Domino Nostro de quo
; gloria sit iUi cum Patre bono et Spiritu
saucto in saecula sseculorum. Amen.

V
-
 rRlMF CONCHJI MC.EM. 523

Gneiz^H dTzooc 2^e neniCKonoc ceeipe ngOTO eojufiTaje-

JunTtyxiHn gfi TCTHne. nTcpe necnHT 2^e ^cuk enKOJUiT<i-
TOJn fioTCon ^.gfinog gfi nndAXdTion «j<ize jufi necnHT. ze
dtiCiJJTxx ze jQneoToeiuj fiTCTngoZiOC ep^6.n neniCKonoc
THpoT guooc gi ncToponoc ficeonoT «^<5.T(5en «jJUfiTtye-

JUfiTojJULHn fieniCKonoc CTgJUiooc ^izfi ncToponoc. eTojdn-

TOJOTn 2\e ficcAgepdTOT a|dT^fi «^JUfiTtyeJutfiT^jric juu<5.t

GTO figoTO ctKc ndi JunoTeoj neg ngo)^ e^oX 2^e

fioTd.

OTHp ne neTz.u)K. ottc ncTO figoTO junoTCiJue eneqpdn.

<5.XX<i CToidnnuDg epoq cTUDn uj<iqzi neme JuneTgiTOTUuq.

jufific<5. o<5.H 2.e dnguj^ (xuXn e^oX egoine ze nenriA

junguDjSL

CTOTddK ne nuegJufiT\J/ic eqfiJUJUdT eq^fiTOOTOT CTT^igo

ep<5.TC fiTniCTic eTCOTTOJn. ctKc n<5.i <5.t2^ooc 2^e gOTO e-

«^jufiTajeJUfiTUjUHn.

TcTngo2iOC finiK<5.i<5..

[o<5.] TcTngo2\oc finiKdiA.

NernujjuH fiTCTngo2^oc CTOTdA^.

IlnoTTc neiuDT OT<5.r<5.ooc ne. ic nexc n2^oeic ne atud nnoTTC.

Qiiod vcro dictum cst episcopos esse niimero plus quam CCCXVIII; quum fratrcs
olim ad romitalum venissent, magnates quidam in palatio cum eis colloquuti :

audivimus tempore Concilii , episcopis omnibus sedentibus in thronis, qui nume-

rabant eos , invenisse CCCXVIII episcopos in thronis suis sedentes : seJ assurgen-
tibus eis et stantibus, CCCXIX inveniebant, uno insuper addito. Quapropler nullo
raodo discernere poterant quanta esset eorum numcri plenitudo, neque ejus qui
supererat nomen dignoscebant ; sed quando veniebant ad eum numcranles, assu-
mebat faciem vicini sui. Denique res ipsa revelata est quibusdam, scihcet Spirilum
sanctum esse (trecentesimum) dccimum nonum, eos adjuvantem ad rectam fidem
stabihendam. Quamobrem diclum est eos fuisse plurcs quara CCCXVIII.

Synodus Nica^ffi (expHcit).

(p. LXXI.) Synodus Nicaese.

Sententiaj synodi sancta).

Deus Pater bonus est. Jesus Christus Dominus est et Deus. Bonus est Spiritus
 524 rRAGMENTA

OTArAOoc ne nenrid eTOT<5.<5,^. nnoTTe eTejtAfiTcj goTeiTe

OTTe jufi ^AH ojoon nTeqjunTnoTTe. fiToq rdp ne T^pxH
ATOj n2^ajK juinTHpq. juri KTicjud «joon gfi TCTpiAC. dXXd
fiToq n2^oeic <?.qca)nT ilnTHpq. jun ncTO n2^oeic eAd&T ^n
fieqg^HTC. dq^ fiOTATTe^OTCion iinTHpq. 2^eKdc epe ne-
npogAipecic oTOjn^ c^loA. ATcnpo^Aipecic fig,oeine ojucoot
-n.

^ATJU nexo ^.TUJ dC2^dCT0T n^pd ndrreXoc. genKOOTe 2^e

<5.c2^iTOT edJunTC. nne nnoTTG cfiT XddT eqgooT. nKCZ^&i-

juonion CTgooT dngri tctcj^tcic 6.?\X6,^n TCTnpogdipecic.
HKedrreXoc ag junnoTTe TeTnpog<?.ipecic <5.c2^<?.ctot ^ju n<5.-

r&eon CT&piCKe JunnoTTC THpoT encTgHT jujuin jujuoq jufi

neTTdcio. TecJ^TCic r<5.p JunnoTTC ncpxp»<5, <5.n nX<?,<5.T eS.oX-
gfi nenTdTojajne THpoT. nTHpq z^e fiToq PXP'<^ JunnoTTe.
OTTC nneqojddT <5.n fiX<5.^.T nq(5lu eqoT02^. (o^) eTOT2^<5.i
v<Lp THpoT giTfi TcqenepriA jufi neqoTOjaj. iXne nnoTTC
cfiT }\6.6.r eiJUHTCi e^oAgiTOOTq XineqajHpe. ncoJnT r<5.p

THpoT iinnoTTe neqnfid dT^<5.ne iiJUOOT. epe nnoTTc jue

fineTca)Tiji ficcuq. neTca>TiX 2.e ficajq coTTUin gfi TCTnpo-
gdipecic. epe Tcnpog^iipecic 2.e ijinpa>jue gfi neqg^HTe.

sanctus. Deiis non habet principium nec finem divinitatis suse. Ipse enim est prin-
cipium et consummatio universi. Nulla creatura est in Trinitate. Secl dominus ille
creavit universum. Nemo est qui dominetur alicui ex operibus ejus. Dedit liberum
arbitrium universo, ut voluntates manifestentur. Voluntas nonnullorum collocavit
eos coram Christo, et extulit super angelos, ahos detrusit iii infernum. Deus nihil
malum creavit. Daemones quidem, mali non sunt sua natura, sed sua voluntate;
angelosautemDei, vokmtassuaerexit adbonum,p]acentesDeoomnesipsocordesuo
et sua ipsa gloria. Natura enim Dei nulla re opus habct ex eis quae facta sunt. Univer-
sum autem ipsum Deo opus habet. Nulla re indiget ut salvus permaneat (p. LXXII) ;

omnia salva fiunt per potentiam et voknitatem ejus. Deus nihil creavit nisi per
filium suum. Creaturas Dei omnes Spiritus ejus auget. Deus amat qui obediunt
ei. Qui vero obediunt ei, recte pergunt in voluntate sua. Yoluntas hominis inest
 vmm coNCTur mc/ent. 525

giTfi n<L\ V6.p <?.TJUiOTTe egome finpuDue 2ie <irreXoc ^n-

KOOTe ze 2\<5.iJLia)n

rieTOTUDoj ecujTJUi nc<?. nnoTTc qndzicjuiH eneqfiToXH. n<ii

2.e fiTeiume qn^iujopnq eTCKKXHCiA. neTnqojuDpn juuaoq ah

eTCKKXHCid eq<iJueXei eneqoTZAi u<iT<5.<iq. ncTnHT ep^Tq
jutnnoTTc eqcuDOTg egOTn fiOT^OHOiA «jopnK eTCKKXH-
n<5.q :

ciA. JumficajG eTCKTCxnH. ^^ckac epe nnoTTe cjulot eneg-

^HTC fineK()iz. neTOjOjpn jujuoq eTcqTcxnH ndp<5. nni

junnoTTc epe neq^uD^ nd«jUDne ^n 0TJUfiT<5.T^0Te dJUdgTC
, :

finenT<iKCOTJULOT g,jui nni ilnnoTTe kah CKoidnpguD^ h ck-

juootye dTUD nrndpno(^e dn...

IV.

OTCTO CgnKCC
. . . T. n<ii fiTeiJUtme nK<5.nuDn ujUDn juuuoot epoq eTpeTpKXn-
piKOC.
— gopoc — enei2^H 5. dgdg figuDK o^uDne n<5.p<5. nKAnuDn
fiTeKK/\HCI<5. glTfi OTdHdrKH H glTfi gCnKepUDJUC CTCnOT-
Zid^e eKeguDK. guDCTc puDJue niju figeoniKoc gju ncT^ioc
e<5.Tei egoTn eTniCTic edTK<5.0Hrei jujuoot fiOTKOTi fixponoc.

rebus quac pertinentei. Idcirco enim vocati simt aliqui inter homines Angeli, alii

autem I3irmones.
Qui vult obeclire Deo audiat pra^cepta ejiis talis homo properet ad ecclesiam.
:

Qui non properat ad ecclesiam, neghgit suam ipsius sahitem qui refugit ad Deum, ;

auxilium. Propera ad ecclesiam, postea ad artem tuam, ut Deus

sibi congeril intus

benedicat operibus manuum tuarum. Qui properat ad artem suam praiter domum
Dei, erit opus ejus in temeritate. Retine quj.c audivisti in domo Dei, etiamsi labo-
res aut iter facias, et non peccabis.

IV.

hos hoc modo regula rccipit ut liant clerici.

Canon II. Ouoniam multa facla sunt contra canonem Ecclesiie, sive pro[)tcr
necessitatem, sivc propter alios iiomincs aliis rebus studentes, ita ut homines om-
nino vita sua ethnici, in fidem intromissi, nequc instructi nisi per lempusbrevis-
 526 FRAGMENTA
. . . .A . . . ndl . . .

n OTga)K Gnd(noYq) 6.n ne GTpe g(a>) fiTeiJume tyuDne 2^in

nooT egp<ti. K<5.i r<ip nGTo^ajG nG GTpG nK&THXOTJUGnoc p

OTnocT noTOGi«^ GTKdOHrGi jujuoq JundTGqzi ^dnTicjUA. atoj
jufificd Tpcqs^i fiCG2\0Kixjid^G jujuoq. nojAZC r<ip jundnocTO-
Xoc OTCung jujuoq gKoX GqztujuAJioc. 2^g noTToXfG fi^ppG ah
nc. ZGK<ic finGq2^icfigHT nqgc Ggpdi GTKpiJUd htg n2.iAKo-
XOC .[]....,... (jUA)pOT (Kd)OAipOT
junAi fiTGiJUinG fiCGno2iq G^oXgJu nGKAHpoc. nGTn^pn^oX
(Tg finAi guic Gq^oT^G eTno(T fiCTngoz^oc gfi 0TJUfiT2^dci-
gHT. fiToq neTnAKmz^TneTc eTpeTno2^q eKoXgJU ncKXHpoc.
— 8opoc r — ctKc neT2^i figencgijue e^oTn encTHi cTpcT-
GiA) fiJUJUdT. <5.Tno(r e^oX gfi ot-
fiCTn^02iOC ctc neiguj^
ojuDcuT eKoX. 2^e fineeniCKonoc ottc npec^TTcpoc (h ZiidKO-
noc H }\6.Ar JuneKXnpoc epe) gfi (cgi jue ot ha) gTno (z^oxgt dn
e) pooT

— 8opoc A —
OTecniCKonoc 2^e on eTn^.Kd.oiCT<5. jujuoq.
neTojoje juen ne cTpe OTon niJU CTgfi Ten<ipxi<5. ei ojdn-

T0TKdoiCT<5. jujuoq. eojUDne ngujK JuoKg eT^e OT<5.n<5.rKH

2ie

eCgl2iaJ0T H CtKc n2il<5.CTHJUd fiTeglH. TdHdrKH TG GTpe

simum
non bonum est opus ut eodem modo deinceps fiat. Etenim oportet catechumenum
longo tempore doceri antequam baptisraum recipiat, et postea operae pretium est
,

ut probent eum. Sermo enim Apostoli evidens est, dicentis : « Neophytus non sit,

ne superbia sua cadat in judicium diaboii »

auferant eos ita ut ejiciantur e clero. Qui vero ha3c transgreditur, adversatus Magno
Concilio cum elatione animi is pericuhim incurrit ut ejiciatur e clero.
,

Canon III. De his qui recipiunt muHeres in domos suas, ut habitent cum eis.
Magnum Concilium hoc strictissime interdixit, ne qua ab episcopo, aut presbytero,
ant diacono, aut ullo ex clero muher recipiatur (6).
Canon IV. De episcopo etiam instituendo, oportet ut omnes qui in provincia,
conveniant ad eum instituendum. Si autem res difficiUs propter necessitatem quam-
dam incumbentem eis, aut propter itineris distantiam, necesse est saltem ut tres
 PRIMl CONCTUl MC.EM. 5-27

tyouHT fieniCKonoc cojoTg enxd. noTOiT. epc neniCKonoc

[
JTHpoT eTficecooTg <tn \|rr4)i^e nuJUAT dTUJ eTCHnHnei ''

giTfi ncTcgAi. TOTC ficep Tcx^po^iOniA. nTAxpo z.e fine-

g^HTC THpoT eTUjOjne gfi totci finen<5.px*<5. eTCTAzpoq
giTJii neniCKonoc nTjiiHTponoXic.
— 8opoc e — cT^e ncTOTnAKAdT giKoX fice«^cune fidKoinoi-
HHTOC giTfi nenicKonoc fiTOTei totci finen<5.px»<5.eiTegJLine-
KXnpoc eiTC gJunTdrjuid junX<5.oc. neTnpenei dn ne gojCTe
ncT epe goine n^nozoT e^oX eTJUTpe gfiKOOTe zitot egoTn.
udpe neniCKonoc zoot nqgf CTjgujT ep(ooT) CT^e ot figuD^K .

<iT]K<5. THTTfi gl^oX <5.Tp THTTfi fidnOCTnArCUrOC. JUH CT^e

OTJUfiTgHT«^HJUi H 0T^TUL»n H CT^c OTXoiCTe fiTC neniCKonoc.
zeK<ic epe n^uj^ n<5.«^ajne ^n OTe^cTdCic ecopz. <5.cp<5.n<in 2^e
xe OTgoi^ en<5.noTq ne eTpe gfiCTn^oz^oc «jujne ficon cn<5.T
Tepojune gfi totci totci finendpx*<5.. xeKAC epe neniCKonoc
THpoT finen<5.pxi<5. ndcujoTg encTepHT. ficeo^me ficd ^fi^H-
THJUd fiTeiJume <5.tuj fiTC nfiT<5.Ta^d2^e fic<5. neniCKonoc go-
juoXoroTJuenoc OTUDng eKoX[ jeoTon niju gujc atk<5.<5.t

giKoX eTXorojc eT(TeeT fiTCige. ty<5.nTe TKomujTHC finenic-

Konoc H fiToq fiTC neniCKonoc CTJUJUdT ^ n^.T fioT\(;Hcj^icJU<5.

jujufiTa^engTHq ncjKUJ ndTe^oX. ncTngOAOC 2\e JU<5.poT«jajne

episcopisimulcoadunentur. Episcopi omnesqui non convenerint, ibisuffragabuntur

et lilteris suis consentient. Tunc fiat manuum impositio. Omnia autem quae agentur
in singulis provinciis confirmabuntur ab episcopo metropolis.
Canon V. De excommunicentur ab Episcopis cujusque provincia»,
ejectis ita ut
sive de clero sint, sive de ordine populi, non decct ut ii quos alii expulerunt, ab
aliis recipiantur. Episcopus mitlat ut interroget eos Quapropter ejecti fuistis el
:

excommunicati ? an propter invidiam, aut contentionem aut deniquc culpani ,

episcopi ? ita ut rei fiat diligens examinatio. Visum est autera nobis rem bonam
esse synodum fieri bis in anno in singulis provinciis, ita ut episcopi omnes congrc-
gentur invicem, ad hujusmodi quacstiones excutiendas ut qui consensu omniuni
:

maledixerunt episcopo, manifestentur omnibus merito ejecti et sic remaneant ,

donec coetus episcoporum aut episcopus ipse loci dct eis sententiam misericordiie
 528 FRAGMEISTA PRIMI CONCILII ISICTENL

ftTGigG. OTGi juen gdOH juinegjuie figooT. 2^eK<?.c gja nTpeTqi

juiJUinTgHT^xfHja niju fiCdKoX juijuoot eTT<5.Xo egpdi uxM^iX)-

pon cTOTAd^ juinnoTTe. TCTngoz^oc 2^e JUJUie^cnTe ju<5.pec-

cyujne junKOJTe junoenonepon ^.

— 8opoc ^ — ncuJHT^ ndpx<5.ion JU<ipoT«jujne CTJunn efi.oX.

n&i eT gfiKHJue atuj tXi^th jufi TnenT<5.noXic. gujCTe nenic-

Konoc fipdKOTC nqujuune eTHTcj c^otcia juju<5.t egoTn en&i
THpoT. enei2iH ncuunT ne ndi fineniCKonoc ngpujAJie. ^o-
judioc on ndTAn^oxi<5. atuj nKeceene fienApx*^?.. JUJUfiTnoCf
judpoTgdpeg epooT gfi TCKKXHCid. neiKCT 2\e, JU<5.peqa|UDne
eeqoTong e^oX. ze eojojne epaj<5.n ot**. p eniCKonoc x^P'c
nnoO' fieniCKonoc fiTen<ipx»<5. ctc n<5.px*eniCKonoc ne . . . .

qua relaxet eos. Synodi autem una quidem ante tempus quadragesimale,
ita fiant,

ut, omni invidia deposita , donum sanctum Deo offerant; synodus vero secunda
tiat circa autumnum.

Canon YI. Mores antiqui permaneant, nempe qui in TEgypto et Libya

stabiles ,

el Pentapoli , ita ut Episcopus Alexandrise hsec omnia habeat in potestate sua,

quoniam hic est mos episcoporum Romanorum, pariter etiam de Antiocheno et
aliis provinciis, servari primatus prserogativas in Ecclesia(7). Illud vero manife-

stum sit, si quis episcopus factus sit sine maximo provincisc episcopo, qui archi-
episcopus est

NOT^ AD TEXTUM GOPTICUM.

'
Forte scribendum erat kitattu30tii. (Z.) ^ Textus mss. habet Ae iterum, quod sphalma

Sed sensus verbi ccdotz, congregari, conve- Z. prior agnovit.

nire, nihil impedit. ^
In mss. legitur: iiAiAeMupAiJ. Emenda-
tlonem Zoegse in textum recepi
nec semel. :
^ Puto pro eerrpA4)e. (Z.)
Quse hoc genus nimis perspicua sunt deinceps ,

*=
Suspicor scribendum fuisse bttaoto. (Z.) notare supersedi.
Nihil mutandum. s 2uva(v£iv. (Z.)
'^
Zoega verbum quod deest ita supplet : *i
<I)0ivo7rwpov. (Z.)
M^Hpe quasi Paulus Samosatensis dixisset
Lego MCUMr vel mcuojmt a cum et sic
:
J

Filium Dei non fuisse fiiium Mariae : sed ab

hujus doctrina sententia infra. Advertendura tamen quod vox eodem
,
ista abhorret. Quapro-
fere sensu occurrat.... ue neTCOiMT rAp
pter supplevi : Miyopn
ante. Vide infra in
fragmento secundo (p. 520) non exstitisse Fi-
:
ne xiM jyopu {consuetudo ejus erat ab ini-
lium Dei, donec Maria gigneret eum. tio...). CBeterum comt significatu creaturx,
 A>>()rATio>i:s. 529

cuonT significatu dispositionis obvia sunt j

(uniiT, vd coirr significatu consnetitdinis
in Sahidicis. (Z.) Cl. Peyron exempla verbi 1 in Lcxico suo cougessit.

NOT.i: Al) VEllSIONE.M LATINAM.

(1) Nihil, in tcxtu quem Zooga pubiici juris «crcdo, quemadniodum dictum est. Victor —
fecit , invenitur, unde verba (|nic uncis indusi « et ^inccntius preslnteri Uomani, pro venera-

hauriri potuerint. Krrori manifcslo descri- X bili viro papa et cpiscopo nostro sancto Syl-

bentis subveni : scripsi tamen ova.\(]ii'I'0(; :

' vcstro, subscripsimus, ita credentes sicut su-
« pra scriptum est. » (Mansi, t.ii, p. 692 ct
nam in versione latina Zoegse legimus : > Ma-
nicluvi et Vti/endtts {Vttlrnlinus . »
6\)7.] Littcra ,s in quam desinit vox credentes,
ob afiinitatcm initii proxima; vocis sicut, irrep-
(2) Significationem hujuscc coli milu suppe-
ditavit scholion latine conceptum (inod in Col- sisse videtur. Si enim credente reposueris, tex-
lectione Conciliorum (Mansi, t. ii, p. 6G.>) in- tus copticus et latina; versiones consentient. —
venitur « ... proptcrca (juod Oceidcntalcs non
:
Ca:lerum dc gcnuino Legatorum sancli Sylve-
• similiter qusestiouem de liajresibiis liabuis- strinomine, Vitone Vincentio collatis intcr e.\, ,

• sent. » Additis enim duobus tantummodo ver-

se libris, omnino li(iuet.

bis et uno immutato, cum textu copfico a nobis (o) Infra subjiciuntur guvottti/.w; coliata no-
restiluto optiiiie consoiiat « Propterea (|Uod :
mina episcoporum ac civitatum, quac quum in

« Occidentales non simul ((uaistionem de ha^re-

versione coptica , tum in latiuis aut graicis do-

" sibus (instituere opus) habuissent. » Zocgam cnmentis inveiiiuntur. Vid. Pramionitum secundi
editoris, p. 512.
lacunns minus felicitcr explevissc, in mcmo-
rata diatriba demonstravi apud eum le-itur
CoUimna prima copticuni documcntum lati-
— >:
: :

nis litteris rcpiaisentat. In secunda, priorcm

(iTBCjxe Line(^iiiie;ii(;Aii(niuT (,*yooii)
catalogum, in tertia posteriorem, utrumque a
IIAV riO'i*Cv(TuVKi
'/ iloVtOT ^AV AU) Labbffioin CollcctioneConciliorum (Mansi, t. ii,
Ae) iiiiAi oTBe ii2Aipecic. c/Tiicic idcm p. 093 et G1J7) relatum, descripsi. Signum nume-
rale alterius I, alterius II in notis repetitum in-
esse ac graecum i^vi^/^it^i; Zoega arbitratus est.
venics.
(3) V. notam d ad textum copticum.
Leviora, in nominum descriptione, vel copticl
(4) Cf. subscriptiones latinas in Collectione
interpretis, vel aliorum sphalmata sustuli. For-
Conciliorum :
mas insolentiores ad littcram, sed italicis elc-
I. Osius , episcopus civitatis Cordubensis,
«
mentis,exaravi; chorcpiscoposastericodistinxi;
" provincia Hispanite, dixit Ita credo sicut su- :
omnia ad ordinem ab yLgyptio scriptore serva-
" perius scriptum est. Victor et Vincentius — ,

tum,re(legi. INotulas subjeci,C(iuibuseruipotest

« presbyteri urbis Komae, pro venerabili viro quaiiti latcrcuhis nostcr momcnti sit ad resti-
" papa et cpiscopo nostro Sylvcstro, subscripsi- tucndam Patrum INicanorum veram legiti-
« mus, ita credentes sicut supra scriptum est. >-
mamque scriem.
II. « Osius, Cordubensis episcopus, dixit Sic :

.^^.GYPTUS XV.

NOMINA EPISCOPORUM NOMINA. CIVITATUM.

COPT. L\T. 1. L\T. u. COPT. L\T. I. L\T. n.

1 Athas. Allas. Agathus'. 1 Scetc. Scli edia Sch cdia ^

2 Adamanlius. Adamantius. Adamnntiiis. j. Kois. Cynopolis. Cynopolis"

=•
Alias \, Agathus II male nomen yEgjpliacum re- latine exslant Snjlhiaca regio, Scyalhis , Scytho-
,

polis, et emendatius Scete.

ferunt, cujus etymon AT-^ACC sine labore , grtpco
•^
Cynopolis gr.x-cum nomen cst civitatis fpiam ^Egyp-
aTtovo; , vcl potius «xdtaa;, nptime rospondet.
lli KOeiC vel KAIC vncahant. Cl". Clianipollioncm
*>
Verum nnmcn in coplico lcxlu tantiim h;il)es , sed
[kgypte sous les Vharaons, t. i p. 301) qiii tamen
forma potius gncca, quiiin in .iliis libris semper iiive- , ,

cnnsensum (|iicm liir sistiniiis iioii animadvcrtil. Ni-

nialur »yiH T, nomen regionis, aut urbis, cujus forma;
mirum irgyptiiis scribaegricco iionien paliiumrcsiituit.

T. 3/-
*
530 ANNOTATIONES
NOMINA EPISCOPORUM. NOMINA CIVITATUM
COPT. L\T. I. LAT. II. COPT. L\T. I. LAT. II.

3 Tlberius. Tiberius. Tiberiu.s. 3 Thmuis. Tentyra. Tylicis'^.

/, Cajus. Cajus. Gajus. 4 Panau. Ptemythis. Thmuis.

5 Potamon. Potamon. Potamion. 5 Heraclea. Heraclea. Heraclea *.
Sethroidos.
6 Dorotheus. Dorotheus. Dorotheus. 6 Pelusium. Pehisium. Pelusium.
7 Apoc/. . . . 7 Prno
8 Philippus. Pliilippus. Philippus. 8 Panephysis. Panephysis. Panephysis^.
9 Arbetion. Arbetio. Arl)etion''. 9 Pharbsethus. Pharbetus. Pharbaetus.
10 Antiochus. Antiochus. Antiochus. 10 Memphis'. Memphis. Memphis.
1 1 Petrus. 11 Hnes''.
12 Tyrannus. Tyrannus. Tyrannus. 12 Antinoe. Antinoe. Antinoe.
i3 Phisiauus. Volusianus. Pelusianus '. i3 Siut. Lycopolis. Lycopolis"".
i4 Dius. i4 Tkou".
i5 Harpocrator. Alphocration. Arpocration. i5 Alphocranum. Waucratis. Jlfusia °.
Secundus, Secundus. ......... Ptolemais. Ptolemais,

LIBY^ UTRIUSQUE VI.

1 Sarapion. Serapion. Serapion. Antipyrgos. Anlipha. AntipargusP.

2 Dius. Titus. Titus. Paraetonium. Paraetonium. Paraetonium
3 Segentus. Secundus. Secundus. Teuchira. Taacina. Taneiun.
4 Zopyrus. Zephyrus. Zopyrus. Bace. Barce. Barce.
5 Secundus. Ptolemais.
6 Taces. Dates. Dachis. Berenice. Berenice. Berenice.

^ Scribae grreci et latini haeserunt in nomine Thmui- j Copt. UHB6 pro U6IIC|I. Vide Champoll. {l.l.
dis , cui I Tentyram substituit, dum apud II Tyticis
I, p. 364).
prorsus incognitum legilur.Erravit iterum idem, quum ^ Hnes nil aliud csse quam Heracleopolim Magnam
nomen Thmuis (quod Thomeis scribit) Gajo dicavit
Graecorum jam dixi. Cffiterum de civitate ipsa et de
cujus sedes apud riAIJAV ( in laterculo Nicaeno Petro, ejus episcopo, exemplaria graeca et latina silent.

riAUTOC) exstabat. Pro Panau, cujus nomen grae-

' Pelusianum einon Volusianum legeudum esse Go-

cura ignoratur, I Ptemythim habet quod ad ostium ,

plicum HAOTeiAHOC demonstrat,
Nih Pliathmeiicum referri potest, a quo Panau non En babes iterum vernacuhim nomen
•" civitatis
muUum abfuit. Cf. Champoll.(/./. ii, p. 182) ,
qui monuit quam Graeci Lycopolim vocabant, ab aigyptio scriptore
Panau inferioris iEgypti urbem, nullo modo cum Pa- restitutum.
nopoli confundendam esse. Nomen civitatis Tkou , sicut alterura ff>ie5, Graeci
"
e Zoega ad vocem 2HpAK\6TC epOlAOC !
aut Latini scribae fastidiisse videntur , nisi quod pro
Tkou, Antaeopolim more hellenico scribere potuissent
« Rehnqultur hoc loco spatium album, quod sibi quid
quidquid de eo sit, inlocum Hnes, et Petri episcopi ejus,
« velit non perspicio. Nihil enim omissum esse appa-
irrcpsit mentio Alexandri , Alexandriae patriarchae
« ret ex episcoporum numero. BpOlAOC autem ad- qui, in coptico laterculo, prior et exlra ordinem no-

«jungendum vitletur ad ^npAKABTC, quamquam minatur et in vicem Dii , cpiscopi civitatis Tkou
; ,

invenimus Secundum , Ptolemaidis antislitem, qui nA

« puncto ab eo distinctum ut sit Heracleopolis Se- ,
aliam Ptolemaida, scilicet Libycam, pertinet. Gelasius
« throidos. » Nimirum duo exstabant in /Egyplo civita-
quoque Cyzicenus in dcsiguanda Ptolemaide erravit
teseodem nomine Heracleopolis quarum ,
prior, seu
{Hist. Conc. Nic. ii, 7).
Magna 2ljec hngua vernacula audiebat;
,
posterior , °Errant omncs de qiiindecimo isto .^gypti episcopo :

seu Parva, cognomine Sethroidos distinguebatur. Infra nomen ejus Harpocration , potius quam Harpocrator
Hnes, $en Heracleopolis Magngs episcopum invenies. videtur fuisse. I, qui viri nomen nou bene exaravit,
f Nomen septimi episcopi cujus initium AFIOK in sedem Naucratis probe solus descripsit. Alphocranum
coptici textus permixta etmale confusa praebet nomina
coptlco textuinvenitur, frustraahbi qussiveris. In htte-
episcopi Harpocrationis, et c\yii&[i% Naucratis : graeca
ris npAO forsitan latet pars nominis Prosopis. vocabula aurem indigenac scriptoris facile fefellerunt.
s Charapoll. {l.l. u, p. 202) formam lalercuH nostri P En habes in coptico textu optiraum corrupti apud

nAlie(|)eCOII citavit, coilato nAHCcbcOCI quod Graecos et Latinos documenti exempiar, in eo qiiod ad
Libyam altinet. Antipyrgos , cui Serapion praefuit,
in aho libro invenitur; utrique respondet Ilavsi-ufft:;
alil)i focdum et mutilum apparet. Pro Dio, I et II Tilum
Gra>corum, quam I et II babent.
scripseruut, quo jure nescio. Teuchiram, sea Arsinoen,
^ Nomen Arletion textus coplicus adversus I tuetur.
quis in Taucina , vel raweo, vel raMC/iJsagnosceret?
 AD 1 HA(iMK:NTA COCILII INIC^M. 531

PAL.tlSTIN.-E XIX.
NOMINA EPISCOPORUM NOMINA CIV1T.\TUM.
COVT. LAT. I. LKX. M. COPT. LAT. I. LAT. U.

Macarius. Macarius. I Hierosolynia. Hierosolyma ''.

Gerniamis. Gernianus. 1 Neaj)olis. Neapolis.

Gajanus. Sel)astia.
4 INIariiis. Maxiinus. Scbaste. Scbaste. Scbaste.
5 Euscbius. Kiiscbius. Eusel)ius. Caesarca. Caesarea. Caesarea,
6 .Sabiiius. Cajanus. Sabinus. Gadara. Gadara. Gadara.
7 Longiiius, Sa[)iiiiis. Loiiyinus. Ascalo. Ascalo. Ascalo.
8 Petrus. Longimis. Pelrus. Nicoj)olis Nicopolis. Nicopolis.
() Macrinus. Pciius. iNIacrinus, 9 Lunnia. Liinnia. Liinnia.
10 Maximus. JMacriiius. iMaxiinus. 10 ElcutheropolisElcutheropolisEleutheropolis
1 1 Paulus, Maxiinus. l'aulus. I I Maxiiniano- Maximiano- Maximiano-
I^olis. jjolis. polis.
Pauhis, IMaximinopolis
12 Janiiarius, .Taiiuarius. Jaiiiiarius. I 2 Hiericho, Jericho, Hiericho.
i3 Diodorus. HcHodorus. Hehodorus. l'i Basuton. Zabulon. Zabiilon.
i/i Actius. Aetius. Actius. !/• Dintla. Lydda. Lydda.
i5 Sabinus. SiUanus. Silvanns. l5 Azotus. Azotiis. A/.otus.
i6 Patropliilus. Patro|)hilus. Patrophihis i6 Scythopolis, Scylhopolis. Scythopolis.
17 Asckpias. Asck'j)ius. Asclepas. Gaza. Gaza. Gaza.
18 Petrus. Pctnis. Petrus, 18 lalon. Ahila. Aila.
19 Antiochus, Antiochus. Antiochus. Capitolias. Capitolias. Capitolias.

PHOENICES XII.

Zenon, Zenon. Zenon. 1 Tyrus. Tyrus. Tyrus.

Ananias. JEneas. iEneas. 2 Ptolcmais. Ptolemais. Ptolemais,
INIagnus. Magnus. Magnus. 3 Damascus. Damascus. Damascus.
Theodorus. Theodorus. Thcodorus. 4 Sidoii. Sidon. Sidon.
Hclhiticus. Hclhinicus. Hellanicus. 5 Trij)olis. Tripolis. Tiipolis.
6 Gregorius. Grcgorius. Giegorius. 6 Betos'. Berytus. Bcrytus.
7 Mariniis. Martiiius. Mariniis. 7 Palmyra. Palmyra. Palmyra.
8 Thadoneus. Thalassus. Thadoniiis. 8 Lazns. Alala". Talasia *.
9 Anatohus. Antonius, Anatolius. 9 Eniesa. Emisa, Emisa.
10 Phikicahis. Plulocahs. Philocalus. 10 Paiiias. Panias. Panias.
1 1 Synodorus. 1 1 Anlaradus '.

12 Balhins. 12 Thersea,

Secundum Ptolemaidi pr.-pfuisse constat : nonne erra- fuit audicnlis errorc /Egyptiis nullum discrimen A et
,

Terunt scrih.-c (jui alteruiu Secundum Teuchirx assigna- T facicnlibus. De varietate uominecivitatis AilcB, quam
verunt? cerGIIT(3C saltem in coplico lextu Teu- coptus lAAOII scripsit, videlexicagcographi.^e veteris.
chirfc prfcsul audit. Lillcra p cxcidit in dcscriplione '
BHTOComissasyllabainteriori vocisIiHpVTOC.
nominis Barces sed de appellalionc episcopi ejus, Zo-
:
" Ncque Alala apud I , ncquc Talasia II slare pos-
pyri, copticus scriptor cuiu II consenlil. Secundus isle, sunt : in AAif.OC coptici scriptoris agnosco Lasam
celebcrrimus Ptolemaidis episcopus, omnibus lalcrcu-
Gi»corum C'a/<iWioe«,Perica; civitatcm. Si (juceralur cur
lis, si coplicum excipias. exsulal, V. not. n. Deveralec-
IMiotnice urbibus amnimerclur,^ cadcm qiucstio erit de
tione nominis ejus qui licrcnicen rexit, nihil coraperlum.
Damasco Codesyrinc, de Emisa Apamenes, de Cvsarea
1 De seric cpiscoporum Pala!stin;p, ciii in coptico
du Palmyra longius in deser-
Paneadi Tiaclionitidos,
texlu quatuor iioiiiina episcoporum et Iria civitulmn
lum Syri;c provecta, qu.T omiics simul in cadein cata-
(lesuiit, optime consenliunt .rgyptius ct II cnjiis auclo-
logi parlc sub tilulo Pha-nices includuntur. Ca?terura
rilas , opitiilante nostro , advcrsus I sole clarius clu-
in llin. .l«/.etXot. Imp. uiboin ThelseamCoclesyrix
cescit. I, (\ui Gadaram Cajano nescio cui assi<,'navit
invciiimus, non niiiltuiii a Talasia II abliorret.
qiia;
et deinceps (jualuor episcopos exilio mulclavit, addito ' Episcopi Antaradi et Orthosi.v (ulriusque ad Plice-
pra^lercaPaulo falsa? Maximinopolis , posl \cram
,
nicen pertiiientis ) nullibi ali.is in catalogis Patrum
Maximianopolim, episcopo, lurbam sponte sua fecisse
Nic.cnonim app.Trenl : jam Zoega Orlhosiam in OCip-
deprehcnditur, BAC/.VOII pro Za6«/owe, mera lil-

CUA coplici lcxtu ngnoverat ; vide tamen aii melius

torarum liypallage csl. AIHTIA pro i-ydciascriptuin
Thirza Saniaria; congruat.
34.
 532 AiSi\OTAriONES

SYRI^. INFERIORIS XIV.

NOMINA EPISCOPORUM KOMINA CIVITATUM.
COPT. LAT. I. LAT. u. COPT. LAT. I. LAT. II.

I Eiistathius. Eustathius. Eustathius. 1 Antiochia. Antiocliia Anliochia.

a Zenobius. Zenobius. Zenobius. 2 Seleiicia. Seleucia. Seleucia.
3 Theodotus. Tlieodorus. Theodorus. 3 Laodicea. Laodicea. Laodicia.
4 Alphius. Alphius. Alphiiis. 4 Apainea. Apamoa. Apamea.
5 Philoxenus. Philotimus. Philoxenus. 5 Hierapolis. Hierapolis liierapolis.
6 Salamias. Salomonus. Salamcnes. 6 Germanicia Germanicia. Germanicia.
7 Pejperius. Piperiiis. Piperius. 7 Samosata. Samosata. Samosata.
8 Archelaus. Archelaus. Aichelaus. 8 Perioche\ Doliche. Doliche.
9 Euphrantius. Euphration. Euphration. 9 Dancon^. Balanese. Balanea;.
10 Zoilus. Zoilus. Zoilus. 10 Gabala. Gabala. Gabala.
11 Phalatus. Palladius. Bajadus. 11
12 Bassus, Bassus. Bassus. 12 Zeugma. Zeugma. Zeiigma.
i'i Sabianus. Bassianus. Cassianus^. i3 Raphanaea. Raphan?ea. Raphanaea.
i4 Gerontius. Leontius. Gerontius. i4 Larissa. Laiissa. Larissa.

SYRL^ SUPERIORIS IX.

I Eustathius. Eustathius. Eustasius. I Arethusa. Arethusa. Arethusa.
2 Pauhis. Paulus. Paulus. 2 Neocaesarea. Neocaesarea. Neocaesarea.
3 Siricus. Syricius. Diritius. 3 Cyprus \ Cyrrhus. Cyrrhus.
* * *
4 Seleucius. Seleucius. Seleucus. 4
5 Petrus. Petrus. Petrus. 5 Cytalu. Gindara. Gindara''^
6 Pegasius. Pegasius. Pegasius. 6 Abogalanoii. Acoraba. Arhocadainns^^
7 Balanus. Bassonius. Bassionus. 7 Carbula. Gaba. Gabala".
8 Manicius. Mauricius. 8 Epimia. Epiphania,
9 Heliconius. Gerontius. Abela. Coara ^'^.

ARABI^ VI.

I Nicomachus. Nicomachus. Nicomas. 1 Bostra. Bostra. Bostra.

2 Cyrion. Cyrion. Cyrion. 2 Philadelphia. Philadelphia. Philadclphia.
3 Gennadius. Gennadius. Gennadius. 3 Jabriida. Burna.
4 Severus. Severus. 4 Sodoma. Sodoma.
5 Sosipater. Sopater. 5 Bethauna. Balanca.
6 Severus. Severus. 6 Dionysias. Doso.

* «Archelaus Dolichenus in omnibus catalogis le- ma?um Acoracam vel Acorabam ('Ay.opd-/.a r\ 'AxopaSa)
« gitur. Forte Doliche dicla IlEptoxri, quod statio erat habes I Acordbam dedit.
:

« prfesidii. » Z.
cc Gaha, Gibea, Geha, Gahaa ad Judaeam attinent,
* AAIJ6QIJ pro Ba)>avaiwv, errore audientis.
Gaba/a jam in Syria inferiore recensila est Gahhula :

y Haerent omnes
nomine episcopi Raphanaeae. Si
in
catalogo a Morellio edito fides, Bassianum prfetuleris.
Chalcidices, velpotiiis Cftai^/^on, sub KApBOVAOM
coptici documenti latet.
Caeterum pro 'Paaavaia , aegyptius interpres ^pA-
6niUIA forle
'•''
pro 'ATraiieia ( Seleucidis ) ; Apa-
c|)AKiTHC scripsit, unius litterae confusione ('f pro
meam Mesopotamiae, qua?non ita a Zeugmate distabat,
6); nam coptico sermone spiritus aspcr praemisso ? jam in Syria inferiori invenimus Epiphania ad Oron-
:

exprimitur. tem , quam I refert, urbs Apamenes fuit. Mirum hic

KTnpoc pro Kuppo?, errore manifesto. discrimen inter copt. et l. Alter ABAAAC , forlasse
^" Gindarus, rivoapo; Gracorum , urbs Cyrrho con- Abelam. Decapoleos, alter Coaram, urhem Chalcidenes,
habet. II de sede ista et de antecedente silet. Hierocles
termina ; in KTTAAOV coptici textus, idcm nomen
alteram Abilam 'EiTapxia tpotvixr); Ai6av/i<7ia:, alferam
habes , ob k liltera; cum T , t cum A, A cum P affi- Palffistina? sccundae adjudicavit. Cajterum pari confu-
nitatem, prout mos jEgyptiorum voluit; caret etiam sione nomina virorum pcrturliata invcnies, si catalogos
littera N prima syllaha. ulriusque Syriae contuleris. Hassianus Raphanxx iii
^^ Abogalanon coptici textus, vel Arhocadamum 11 seplimo loco Syrias superioris iterum apparct ; et I,
quod saepius occurrit, qnis omnino novit? Apud Ptole- qui Leontium Larissx dederat , Gerontium Coarx
 \D IHAGMENTA CONCILH MC;EM, 533

iMESOPOTAMLt: VL
KOMlN\ EPISCOPORUM | NOMINA CIVITATUM.
COPT. LAT. I. LAT. 11. COPT. LAT. I. L.VT. II.

I Elhalas. Etliilaus. Etoliiis. 1 Eilcssa. Edcssa. Edessa.

2 Jacobiis. Jacobiis. Jacobiis, 2 Sirinos. Nisibis. Nisibis".
3 Anliocluis. Aiilioclius. Antiochus. 3 Risianc. Rhcsana.
Rhcsiiia.
4 Mereas. -MariMS. JMaiTus.- /i
MaccdonopolisMacedonopolisiMacedonopolis
5 Joanncs. Joannes. Joaiiucs. 5 Pcrsa. Persis. Persis^^

CILICLE XL
1 Thcodorus. Thcodorus. Theodorus. I Tarsiis. Taisus. Tarsus.
a Amphion. Ainphion. Anipliion. i. Epiphania. Epiphania. Epiphania.
3 Narcissus. IVarcissus. Narcissus. 3 Erolianns^^. Ncroiiias. Neronias.
/i
Moyscs. Moyses. Moscs. l\Cataballon. Castabala. Castabala.
5 Nicetes. Nicetas. Nicetas. 5 Phlabias. Flavias. Flavias.
*
6 Eiidvinon. Eud.xMiion. Eudeiiiins. 6
7 Pauiiiius. Pauliiiiis. P.iuliiuis. 7 Adana. Adana. Adana.
8 Macedonius. Macedonius. Macedoiiiiis. 8 Mopsuestia. Manxiston.
Ilesvchius. Hesvchius. 9 Ale.xaudriarai- Alexandria,
9
nor.
lO Tarcondiman- Tancondimau- I o jEgjie. .^gae.
tus. tus.
1 1 Narcissus. Narcissus. Narcissus. II En opolis. Hierapolis. Irenopolis'"'.

GAPPADOCI^ YIII.

1 Leontius. Leontius. Leontius. 1 Caesarea. Caesarea. Caesarea.

2 Eulvchianiis. Eupsychius. Eupsychius. 2 Tyana. Tyana. Tyana.
3 Ervtliiius. Eiiphrasiiis. Erythriiis. 3 Ciillania. Colonc. ColoneJJ.
/j Tiinutheus. Timotlicus. Timothcus. .'i
Comaiia. Cibistra. Cybistra'''',

agnoscit, dum alii Gerontium Larissx sistiint, copt. nes(jT,vrv t:-K,tl'i, V. yt Tiapa xrci Meaiov Mc<nr|v6; y.at Msffvivr^
Heliconium Abelx praeficit, 'ii-Xt<sV t\)c.w.vi. Apud Hieroclem Heppr) legitur,

Nonien Sisibis, dc quo non ambigitur , propter

«=<= ^^ epOTIAMOC pro NspovtoSo;. Vide quae ad Gin-
et famani urbis, et gloriam episcopi ejus S. Jacobi ,
darum , et Sisibim jam dixi , ubi major etiam apud
Nisibcnsis, inire depravalum est in coplico le.tlu. Niliil
aegyptium scribam immutalio.
aliud lamcn in hoc qua;ras, nisi vocahuhim male dc-
scriptum.
»'''
In coplico to.tu lcgitur... KICCOC ^M eKI...
ff Coplicum inslrumentum id cximii subsidii prae- OMOC I habet : yarcissus HierapoUs; in II inveui-
bet ,
qiiod a^gyptius intcrpres siimmam numcri cpi-
mus: Sarcissus de Irenopoli. Sed utLabba;us bene
,
scoporum cujusquc provincii! retulit quod in nliis
de qua
,
animadvertil, Irenopolis ipsa est Neronias ,

libris iiicassum qu;cras. Eii liabes lucuientum liiijus

supra. Hieiapolis Ciliciic ab llicrocle memoratur.
utilitatis docuiiienluin : coiistat iiumcro inscripto seriei
Ji Morelliiis babet KoXwvsia;, cui favet Ilicrocles,
episcoporuni Mesojiolamia) ,
quiiHpic prtcsulcs bujus
provincia; concilio .uiruis.sc ; scd alii calalogi sub boc '^''Hic impcdita omnia. Si Latinos sequaris , Timo-

titulo quatuor lantum i-cnuiitiant, sejunclo a cmleris thens Cyhislr.v pricfuil, E Ipidius Autcm , vel ^m6ro-
Joanne , cpiscopo Persidis , ([uasi c Persarum genlc sius Comanam Cappadoci.i! rexit. Sed Elpidium apud
episcopus quidam, romano impcrio minimc snbditus, cosdcin invenimus eliam infra, apud Ponti episcopos
sesc concilio universali applicuisset. Si coptico aiitem Comanv cpiscopum quod valdc suspectum.
altcrius :

Iii documento ulramquc Comanam liabe-

a?gyptio
interpreli fidcs , cujus verba sunt : UUAIIIIMO 2ii
mus, rflpparforiram sub Timotheo, Ponlicam sub Eu-
M6pcillOC, Joannes liic non Persidis , in gcnerc , rcrio, diversum, Idem inlcrprcs,
non ita ab fi^/pidjo

sed urbis episcopus fuit, quJE Persa nuncupabatiir. iibi alii Ambrosium Comanas prioris
Elpidium aiit ,

Stcpbanus cniin Byzantinus , Persam uibibus Meso- cpiscopiim, memorant, 7'au/o Spaniam adjudicat. Scd
potamia; annnmcrat : FUiTa tto/.i:. Ttaoa tw EOspaT») . ubi tcriarum Spania ista ialuit? Zocga in Asponam
y.at lajjLo^jdToi; , scilicct ad ripam Euphralis Samosatis pcriculum fecit
, non sine veri similitudine iiaraque :

urbs isla Trocmoruin in Galatia Cappadocia; con- ,

oppositam. Forma IIBpCIMOC grfeco asu eliam ,

terniina fiiil.
comprobatiir : nainque, addit Stephanus, oy/aTov oi xal
534 ANNOTATIONES
NOMINA EPISCOPORUM. NOMINA CIVITATUM.
COPT. LAT. I. LAT. II. COPT, LAT. r, LAT. II

* * *
5 Stepliamis. Stephanus. Stephaniis.
6 Rhodon. Rliodon. Rhodo. 6
* *
7 Gorgonius. Giegorius. Gorgonius. 7
8 Paulus. Elpidius. Ambrosius. 8 Spania. Comana. Comana.

ARMENIyE MAJORIS "

IV.

1 Eularius. Euloglus. Eulalius. 1 Sebastia. Sebastia. Sebastia.

2 Euethius. Evethius. Evethius. 2 Sadolon. Satala. Sataia.
3 Eucromius. Euphronius. Eudromius. 3
*
4 Theophanes. Theophanes. Theophanes. 4

ALTERIUS ARMENI^ II.

1 Aristeus, Arsaphus. Helenus. 1 Armenia. Sophene. Pontus.

2 Arius. Acritcs. Aristecisus. 2 Armenia. Diospontum. Diospontum.

PONTI III.

1 Eutychianus. Eutychianus. Eutychius. 1 Amasia. Amasia. Amasia.

2 Eurerius. Elpidius. Elpidius. 2 Comana. Comana. Coniana.
3 Heraciius. Heraclius. Heraclius. 3 Zela. Zela. Zela,

PONTI POLEMONIACI III.

1 Longinus. Longinns Longinus. 1 Neocaesarea. Neocaesarea. NeocEcsarea.

2 Domuus. Domiius. Domnus. 2 Trapezus. Trapezus. Trapezus.
3 Stratolius. Stratophilus. Stacophikis, 3 Pityus. . Pityus. Ptiionta.

PAPHLAGONIiE III.

1 Phihadelphius.Phihidelphus. Pliiladelphus. 1 Pompejopolis. Pompejopolis. Pompejopolis.

2 Eutychius. Eutychius. Euphronius. 2 Amastris. Amastris. Amastris.
3 Petronius. Petronius. 3 Juuopolis. Neapolis.

GALATItE V,

1 Pancharius. Pancharius. Macarivis. 1 Ancyra. Ancyra. Ancyra.

2 Dicasias. Dicasius. Decasius. 2 Tavia. Tabia. Pergamum.

" Provinciae quam copticus interpres TIIOCT niacae civilatis , intimis jEgypti recessibus prorsus
,

IJApueillA, Armeniam Majorem \oca.l, iion ^r-

ignotfe, transtulit, ita ut pro nnoUTOG
IJGT^U
menix Magnse veterum, sed Armenia; Primx rcspon- rirAAATIKOC, vel simpliciter TGT^U nnOM-
det. Armenia autem Prima, quam sic designare versus
TOC, ll(erenn) nocnoilTOC, expleta bene,
Constanlini Magni tempora coeperunf cum Armenia,

ut Zoega plerumque solct, lacuna, scripsit. Sed neque

Minori Plinii, Parva Strabonis, Pontica Appiani, aple narn I Euphronium , vel
latinos sine culpa invenies :

congruit. Non mireris igilur latinos Minorem appel-

YiotnisEudromiumetTheoplianem, ambos Cborepiscopos
lavisse Armeniam quse aegyptio scriptori Major est.
,
Armeni;e Primrc, Cappadocia? agglutinavit et titulum :

Sublato aulem hoc iinpedimenlo, multa et magis in-

Ponti , scu Galatici seu proprie dicti, omislt. II au-
,

tricata supersunt. Sed ])rimo Sahidicitm noslrum

tem primum Armenia; superioris episcopum omisit
vituperio solvere non possumus, quum Diosponttim,
et numerum episcoporum Ponti Heleno nescio quo
pro Ponto scripserit. Hfesit enim noster in nomi-
auxit, quem Ponio ipsi auctoritate sua praifecit. Quae
nibus sedium Arinenia; superioris quapropter bis
;
prior mcmoralur, sedes Armeniaj superioris , an So-
scripsit Aristeum , aut Arium episcopum Armenise.
phene fuit ut I teslatur, valdc dubito. Sophene enim
,

Quum auteni laterculi gr<Ecus auctor, sine ullo dubio
ambas partes Ponti cognominibus propriis dislinxisset,
nltcrum Galaticum , alteriim Polemoniaciim copticus
interpres ad priorcm provinciam appellationem arme-
nomcn esi provincict', non urbis : et nullam sedein, in
Catalogo Patrum Nicffinoruin, provincite nomine de-
,
signatam invcnunus.
 Ai) 1 RAGMEMA COXIIMI NICJJiM. 535

NOMIN^ IPISCOPORUM. NOMIN.V CIVIT.VTUM.

COPT. I VT. I. I.\T. II. COIT. I.U. 1. LVT. II.

3 Ercclitliius. Kii-liiis. Erfchthiiis. '3 Tninitsorit. Plataiut. Dauniasia""".

4 CoiTOsiiis. Goij^oiiiiis fi Ciiia"". Clymia.
5 Philacklphiiis. Philadelphiis. Philiuiclphius. 5 Ileliopolis"". Juliupolis. Euliopolts.

ASLE VI.

1 Theonas. Theonas. Theonas. 1 Cyzicus. Cy/.icus. Cyzicus,

2 Theophantes. Meiiophantes. Menophantcs. 1 Ephesus. Eplicsus. Ephesus.
3 Oiioii. Oiion. Arion. 3 Iliuin. Iliuni. Iliuin.

4 Eutyehius. Eutychius. Eutvchius. 4 Sinyrna. .Sinvrna. Sinyrna.

5 Meliires. Mitiires. Mithrcs. 5 Icniptsoii, Popnna. Ypasia pp.
6 Macarius. Paulus. IVIarinus. 6 Elio. Andera, Liolypontiuin ''''

Paulus. Panea.

LYDLE VIII

i Artemidorus. Artemidorus. Artemidorus. 1 Sardcs. Sardes. Sardes.

1 Sarapas. Soron. Sarnon. 2 Tliyatira. Thyatira. Tiiyatira.
3 Hfbdomasius. Etlivmasius. Thomasius. 3 Philadelphia. Philadclphia. Philadelphia.
4 Pollion. Pollion. P(jllioii. 4 Raris. Pepera. Baris'*.
5 Acogius. Agoyns. Agogius. 5 Tripolis. Tripolis. Tripolis.
6 Bronlius. Eloreiitins. Florenlius. 6 Aiicyra. Anticyrra. AncyraFerrca.
7 Antiochus. Aiitiochus. Antiochus. 7 Aurelianopolis.Aurcliopolis. Aurcliopolis".
8 Marcus. Marcus. Marcus. 8 Tniiton. Standitn. Stnnduni^^,

PHRYGI.E VII.

1 Nunechius. Nunecliius. Nunecliius. 1 Laodicca. Laodicea. Laodicea.

2 Flaccus. Flacciis, Flaccus. 2 Synantoii. Sana. Sanauin.
3 Procopius. Procopius. Procopius. 3 Snnato. Svnnada. Symiada".
""^ Zoega Pulo hic et in Daumasia, Aau.ai7wv, aliis-
: ccs quis objeccrit Ilium
Heliesponti silum crat. Si
« quc qunc legunlur in catalogis, laterc Themiaonium vctus num(|uam
ruderibus suis surrexisse, operaj
c
« Phryjria! optime ; sed noster \ix tetigit, quod
») : prelium cnt aninuim lectoris ad Alexandriam Troadem
alii fffidc dilaniant. Cajteruni apud Hieroclcra Themi- adverlcrc, civitalcm mediocri intervalloa Pergami rui-
sonium Pisidix a Phnjgio dislinctum invenitur. nis dissitam et qune liii nomen rursus sibi vindicarc
,

"" Cina eadcni ac Cixna Galaliae Hierocles Cyn- : potuit. Si Elxa fuisscl, minus ambigeretur.
nam meinoiat. " Burim plerique , ut Noster, Pollioni adjudicant.
""
Noinen Ileliopolis, Galatiie uibis, apud llicroclem Sed Karis inter Pisidiic urbcs, a veteribus recensetur,
elProcopium lcgitur Juliopulis quidcm scu Gor- ; , et Peperensis I ad Perperenem Lydia; in aniinum rc-
dium in Gaiatia recenscri potuit sed II, Kuliopolis
, : vocal Perperenes el liaris numos insignes liabcmus.
; et
scribendo, coptico nostro sulTiagari videtur. Placenl aiiis liayx, vera Lydire civilas.
PPln titulo hujus scdis, ubiquc miserc dcpravato ,
s^NoHem Aurelianopolim c documenlo coptico ex-
laterc ,
quod alii jain conjcccruul , cpiscopum Ihjpx- pungcrc ;
quamquam alii iu Aureliopolim conscntiant,
penum, id est Hypapparum , nullus duhito , opitulanto et jam a Commodo nunii iiujus uri)is inveniantur.

in primis nostro, dum ieiinT(U)ll, pro 'r7:a;7ir,/w/, ^^SIandita I, Standum fcre oiiinium, nomina sunt
scribil. prorsus inaudita. TcVIIT(()ll iEgyptii documenti
1'' In cauda venenum : Provincifc omnes ,
quarum ad Tanlalidem referri posset, quamquam civilatem
cataiogiis clarc incipit, in lcncbris desinunt. Iiiler islam, Sipylum poslerius nuncupntam, a tcrra; m()tu
Macarium et Marinum scxliv linca; lilcm dirimuiit cversam fuissc constat scd in codein situ Archxopolim
:

calalogi qni Macrinum denunliant. Sed istc, cui sedi floruissc, IMinium auclorem liai)eiiius, ct vetustissima
pracfuil? Oniilto cl PaulumAndera', qui apud I legitur, nomina Clirislianis non displicuissc lioccc laterculo
et Paulum Panea' ,
quem II sexto ipsi subjecit, in- comproi)atur si non Ilio veteri, quod Asia; Minori
:

quirendum supra in ambagibus Cappadocia». Sinc dii- supra rcstitui , fides , ncmo sallein in Sudoma , vel
bio Macrinus iirbcm rcvit ab Ilio non ila discrepan- Sodomis Arabia; ci\ilatem ad iacum Aspbaltitem silam
tem sed jam vidimus Orionem Ilii episcopum quid
: ;
non agnoscet, cujus Ci. de Sauicy nupcr ruinas repperit,
si aitcrum Ilium relus fuit, alterum novum? At sailcm qiiamquam ejus niliil nisi nomen superfuissc pierique
exemplaribus Macrini scdcs Liolypontium^ aut
in aiiis sil>i iingant.
melius llioelesponti nuncupatur, in quo facile agnoscas ''^ Hccsit Noster in simililiidine nominis duarum ci-
IUum Hellesponti, scilicet llium recens , quod ad fau- vitatum ,
qiiarum aitcra , Synaos apud plerosquc ct
536 ANNOTATTONES AD FRAGM. CONC. NIC.

NOMINA. EPISCOPORUM. KOMINA CIVITATUM

COPT. LAT. I. I.AT. II. COPT. LAT. 1. L\T. II.

A Pistiis. Pisticus. Pistinus. Osani. Azani. Axia.

5 AthenasodorusAthenodorus. Artemidorus. 5 Merineus. Uoiyleum. Dorium.
6 Eugenius. Eugenius. 6 Eucarpia. Eucarpia.
7 Flaccus. rlaccus. 7 Hieiapolis. Hierapolis.
Leon. Doa.

PISIDI.^ XII.

1 Eulalius. Eulalius. I Iconium. Iconium. Iconium.

J. Vx *^ &
& v^ » •

2 Telemachus. Telemachus. Telemachus. 2 HadrianopoIis.Hadriauopolis .Scoma.

3 Hesychius. Hesychius. Esicius. 3 Neapolis. Neapolis. Neapolis.
4 Eutychius. Eutychius. Eutychius. 4 Sicion
**. Seleucia. Seleucia.
5 Uranius. Uranion. 5 Liinen. Selge. >y

6 Taracius. Tarsicius. Tarsitius. 6 Apamea. Apamea. Apamea.

7 Palricius. Patricius. Patricius. 7 Alateus. Amblada. Adliada.
8 Agathymius. Agapainus. Apagnius. 8 Anwrdianc. Lisinia. Loinen.
9 Polycarpus. Polycarpus. Polycarpus. 9 Metropolis. Metropolis. Metropoli
lo Acatemius. Academius. Academius. 10 Pampon. Paros. Piapi.
1 1 Heraclius. H(;racliMS. Theodorus. 1 Bcresia. Baris. Barata.
12 Theodorus. Theodoriis. Hcraclius. 12 Usin. Usa. Usa.

LYCI II.

IAdon. Adon. Odon. I Lycia. Bycia. Lycia ".

a Eudemus. Eudaemus. Eudemus. 2 Patara. Patara. Patara.

PAMPHYLI^ YIL
numo?, Synados apud Socratem et Niccpborum audit tis , ct in Piapis II dignoscitur. AIU6IJU3II urbem
altera Synnada sine dubio nuncupatur Sanaus a ; ,
Limenilem designat , scriptoi ibus sacris non ignotam
Synao diversa, in Hieroclis Pbrygia Pacatiana inveni-
ct qu;c lale nomen obtinuit, quamvis Pisidia nullo
tur. Scripsit etiam copticus inlcrpres Ozanos , pro
modo usque ad liltus maris porrigatur. Sed quid de
Azanis vel polius Aizanis, Merineum pro Dorylieo :
sed erroribus islis facile remedium invenitur. ultimo vocbaulo , OTCIIJ vel Usis senticndum? Olym-

-^"CIKIOII pro CIA6VKIOII, omissa per incu- pius sallem, episcopus Ouudcw/, inter patres Lycaonios
Chalcedone sedit.
riam scriba; interiori syllaba ACT : S£).£w/-siwv.
" Si duo e Lycia episcopi Niceeae interfuerunt, quem-
yyPosl Seleuciam, si Apameam et Metropolim ex- admodum posterior Palaram optimo jure sibi vindicat,
cipias, pcrturbata fere omnia.. Amhlada , Amorium, sic ]irior sedem propriam habere , neque tamquam
Baratam, agnovisse nonnulli credunt Amorium enim : episcopum Lycia; gcneraliter designari debuit Bycia ;

Phrygiae, Pisidia; conterminafuit, etJSerafa vel Barata I verum nomen innuit nubem dissipandam recen-
:

Lycaonim non procul abfuit a Pisidia, cui, si con- tioribus Lyciopleustis reiinquo. Unus ex eis, G. H.
jecturis istis fides , bic adderetur. Propius ad verum Waddington, optima; spei juvenis, Cibyram suggessit,
accedimus, cum Bari Pisidiaj, ct Mordiseo, quod vetus et in pluribus aliis locis mihi opem tulit auspicatis-
nomen Apollonix in Pisidia ex Slepbano Byzantino simam.
constat. Pappa etiam in riAUnoiJ coptici interpre-

Zoega textum hiulcum propter libri ma-

(6)
Quanti momenti sit copticus sexti cano-
(7)
nuscripti lacunas reliquit de eorum quse sup- : nis contextus ad corrigendas ejusdem lemmatis
plevi sensu nou dubito sed an bene indolem
: quai circumferentur versiones, in supra merao-
copticisermonis observaverim mihi ipsi plane ratadiatribe fusius demonstravi quae hic, bre- :

incerlum quapropter me totum

: et sine ulla ,
vitalis causa, omnino omittere censui. Videsis,
animi confidentia, sententiee peritiorum subji- Aclorum Academix humanioriim liUerarum,
cio. vol. XIX, p. 248 seqq.
 EXCl RSrS 1\ COMMODI VNUiM. 537

III.

EXCURSUS IN CO.MMODIANI CAmFEN APOLOGETICUM

NOVIS CURIS RFXOGNITU>f.

In singulis quidem hujiis tomi fasciculis, prrccipue vcro in edendis Commodiani carminibus,
hns ego Icgitimas, utrcor, germanic criticcs regulas pro viriii duxi servandas ; scilicet, in vete-

rnm monumentorum editione, nt aiiint, principe, et maximc si ex ali(iuo singulari antiquissimo

codice ms. illa deproraantur , eoqiie magis si carmina sint, opus esse disccdere a lectione
nihil
codicis : immo rem posccre, ut, quantum fieri possit , eadcm lectio rctineatur, exclusis tantum
apertissimis librarii mendis, qua; tamen distinguerc omnium cst. Xumijuam lectorem failo, dum
ego non fallor in intclligenda rcctcque reddenda antiqui codicis scriptura. Deiiide vero liberum
cuique lectori critico est, induccre meliores leetiones, castigare depravata, supplere qua; desunt.
Vix enim secus agere non periculosumputem, ct pracipue quum de carminibus Veterum agitur,
quorum similes rhythmi sunt. Dclicatumenimartificiumillorum est, neque nimium in iis castigan-
dis audendum, nisi de medela adhibita lector moneatur, cui meditanti forsitan melior in mentem
venire possit.Hascertclcges sanxerunt ettradiderunt multi mei antecessores et magistri, in primis
cll. Muratorius ctMaffeius; quibus suffragantibus, ratum mihi ac prorsus confirmatum est, exsti-

tisse apud Latinos peeuliare versuum genus, in quo minimum, ne nullum dicam, locum habuere
metrorum leges ac prosodiai regula;; multas vero ac pwnc totas partes rhythmus et accentus ob-
tinuere. Quum veronos propemodum penitus lateat qua^uam fuerint apudLatinos rhythmorum et
accentuum conditiones, arduum sane opus est versus rhythmicos rccensere et emendare. Nihilo-
minus haud otiosum omnino autumavi Commodianicarmen novis recognoscere curis, quo strictius
nonnullis in locis repetatur codicis lectio, et apcrtius hujuscemodi rhythmorum indoles et ratio
dignoscatur. iSec defucre amicissimi ct eruditi viri, Fr. Did)neri, sine quo favente et emendante,
nihil lucem prodit, sivc in latinis, sive
tuto in in litteris gra!cis, animadversiones ct consilia

multa, quotquot nimirum ex ingcnio fclicissimo et incrcdibili benevolentia exspectaveris. Unde

his recrcatus subsidiis, multam in spem adducor, opcllam hujus
fore ut alii paritcr eruditi viri
tomi mei benigne excipientes, non Comniodiano lantum, scd Juvenco, Hilario aut Nicephoro
nostro manum emendatricem majore cum solerlia et dextcritate admoveant. Cuique enim peri-
tiori ha;c Commodiani recantare juvat, scnsu parce retorto :

I Tii si vulnus liabes, lierbam medicumfjiic require.

Id tantum censores rursus monebo iterum, caveant scilicet nc forte metrorum rationem illic ha-
beant, ubi rhylhmorum et accenfuum lcges delicalissima; ac pene ignola; tantummodo quae-
rendse sunt, neu ancipites nimium ct diligentiorcs artem cxpostulcnt, ab auctore ex industria re-
pudiatam « Nec ego, inciuit,
: composite dixi, sed negligendo. » Hacteiuis hajc. In qualcm-
cumquc Coramodiani rccensionem fcstinandum.

V.l.Z)eM7W.UItima,siIubet,corripiatur,utiquc corripere, ut etiam in medio dictionis idem ob-

naturabrcvis. Solemniortamen Commodiano est tineat. Lucret. i, 119. «Per genteis italas om-
hanc vocem per syna^rcsim contrahere, more niuw. qua; clara clueret. » —
iii, 440. « Quum

Graecorum Homeri in primis, et Atticorum,

,
semel ex omnibus ablata rcccssit. »

quibus consuetum est una syllaba dicere Ocol?, V. 2. Videtur dccsse syllaba duplex tule- :

©£00?, Oaov. Cf. infra V. G70, 745,

13, 10.>, Gfi.j, rif [longe aut j;ro67//] ab errore nefando.

7 85,etc. Item in Instmc/. editis passim. Hinc V. 8. Incipit versus, ut pra;ccdens, ab ec-
multis in locis rectius forte legeretur Deiis, thlipsi Commodiano usitatissima,(iua plerumquc
quam Doininns, puta v. 50, 436, 7.3G, etc. cum >n aut vitatur hiatus, aut corripitur vocalis,
Et mlnslrucf., v. 10, 512, 875. « Iii lege pra;- etiain consonante subsequenti. Cf. 5, 10, 25,
cepit Deus cocli, terra;, marisquc. » Quamquam 27, 33, 34,35,64, 65, 87, 91, 110, 127, 135,
contraria vico nonnullis in locis
satius esset 149, 152, 181, 220, 221, 350, etc
Dominus pro Dcus^ ut in v. G62. Caeterum V. 9. Melius forsitan legcndura : Sed gra-
adeo frequens est priscis poetis vocalem ante m tias Domino.
538 EXCURSUS
V. n. Erudito V. F. Diibnero placeret :
tra- V. 49. Omnino legendum Pharaone ne-
ditorum;mm displicuitcodicislectio, quse.rhyth- cato.^' Cf. v. 274.
mo convenit, et cumTertuliiano faoit, Cor. Mil. V. 53. Indubie scribamAnnum pro anno- :

iv; et Arnobio iii, 13 : Neque traditor alicu-

rum, uti infra v. 55, multum pro multorum :

qui enim versus sic restituendus esse videtur

Jus esse scientix potis cst,etc. :

V. 13. Adeo insolens est vere; ut non de- «Hunc ergo, quum legitis multura praeconia
sit qui legat: tunc vcre agnovi. Deinde sylla- [vatum.]
bse duse desiderantur, forte : [ccelis'] Deum. V. 54. Cave ne ob notara invenisse mutes
V. l.S. Vix dubium quin legendum sit cum optirae enim dicitur Deus quasi invenisse viam
eodcraViro vulneris ictus ; solent enim Lon-
:
carnis pro nobis, seu carnem suscepisse.
gobardi notarii seribere os pro i«, et r cum s V. 56. Serius nobis suggestum est Norunt pro :

confundere. Prseterea ex correctionemale super- nerunt; meminerint euim rhythraum evertit.

posita, deinde in textum intrusa, v. g. passus V. 57. Commodianus amat interdum, eoque
vulnera^id demum potuit legi vulneris auctor. :
voeabulo et quasi dactylo ulitur pro interim.
V. 20, 21. Hexametri ratio omnis usque Cf. paulo infra v. 83.
adeo perturbatur in codice, ut per eumdem V. 60. Non tantum ibi placeret Moses, sed
virum modo laudatum liceatadmiltatur rhyth- et Mose, juxta Hebrseos; omnino legam deinde:

mus trochaicus ejuscemodi de Christo docemur.

Ingerunt iit tiimnlnm V. 62. Hic nonnulla deesse videbantur.
Sepulclirum plaudent diviti V. 66. Legito Sese sub antrum.
:

Mntabnntnr panpere V. 7 1 72. Anxie quidcm, utinara bene, legi uti

,

yeste lia'C fastidia.

exstat. Est enim cui aliud arrideret, nimirum :

V. 23. Corrige typorum sphalma, et lege « Quam quidera partera hominum non sit mo-
Cspsare dignus. Hanc enim nostram lectionem derata vetustas, [hxc] sic erit ut perna, m.inime
paulo audaciorem gnari homines non damna- salfacta» quasi dixissent kU-\cdLVi\salfacere sal- ,

bant, sublato tamen puncto incommodo post

fieri, uti alias Commodianus habet incinefacta :

dignns. favitla.
V. 24. Legam
lubenter fragili, ac si dixis-
:
V. 74. Nota vim accentus in c/flwamw5.
set inopi^ pauperi.
V. 77. Sensus in hoc versu requirit 7W5sa,
V. 36. Lubeutius nonnihil adderera cur[nos] :
et rhythmus in sequenti forsitan monitus : « Nec
similemus. accepit eos monitus, » i. e. jussa, ne idem bis
V. 37. Habes in prxhere laudes insigne ponatur.
exemplura dactyli rhythmici, postposita metri V. 7 9.Haud8egrelegam Quis modo deliquit. :

qiiantitate.
V. 82. « Contrarios autem perdit sua vita su-
V. 38. Idcirco ejusdem generis est, et solet
perbos. » Sichabeto timendum enim ne Longo-
:

initio versuum apponi. Cf. 112, 259, 358, 941 bardici codicis sphalmata duo bis me fefelleiint.
et in Inst. 408, 563, 717. Cseterum sexcenties
V. 87. Nihil mihi visum est, in scrutaudis
occurrit hirritus eiisio,qu8e aut accentuum vim,
hujusceraodi carminibus, geque arduuin ac sub-
aut pccuiiarem Afrorum pronuntiationem vul-
tile quam proclilicorum et encliticorum. vim,
,
gari molliorem innuir. Videtur enim littera ca- Pronum quidcm
usum legesque dinoscere. est
nina fuisse omissa, qiium legeretur illud, v. 667, alterutrura suspicari in illo versu, tum in pri-
« sunt rccordati legendo ;» et668: «sed perseve- rao pede, tumsecundo bovum
in et malum
,

rantes... » et v. 719: «sunt adhortati dicentes; in quo pa-

esl. In primis notandus est, v. 375,
item 779 et 781:'<citius recordari debemus... tet eara esse vim procliticorum, ut nec synalse-
Insuper hoc addit immortales esse futuros. phffi, nec hiatus ullum locura haberi sinant.
Item in versu 801, quem paulo aliter legam ac
Pefe, et dabo tibi, et babebis gentes hajredes.
primumedidi: « Septimasederitinitium perse-
quutio nostra. » Constantcr incipit duobus bre- Similia paulo infra prsebent v. 113 : qui-
yihm perseqm\ et quEe exinde derivantur. No- ciuidest, unum est ; v. 1 19, sumtus est; v. 728,
tandi in primis v. 816 et 817 : consequuti sunt impii nomen v. 927 etc. ; ,

Exsurget interea snl) ipso temporo Cyrns adde quse mox ad v. 93 annotantur.
Qui terreat liostes et liberet indc Senatnm. V. 88. Licet etiam legere po.v;!/ac/wm. :

Demum cf. v. 55, 83, 906, 919, 925, 942, V. 89. Elisio ,
prffiter Commodiani usum,
947, eto. antejam aliquando usurpatur, cf. 930.
V. 40. Plura abundabunt, nisi legatur: Sed V. 90. Disce Deus. Hic ponendus numerus
et monsiravit ; neccrit rhythmus, nisi elidatur versuum, qui interdura vagatur extra locura.
hirritus in fortia, cujus ultima ob ceesuram V. 93. Operse pretium est ad hunc vcrsum,
producitur. de re theoiogica egregiura, insignem regulam
V. 41 Forsitan sed pro ef.
. adducere,qua niultisin locis, sive obrhythmo •

V. 48. Mallem 31oses. rum artilicium, sive ob pronuntiationis consue-

 L> COMMODIAMJM. 539

tudinem, sibilus ciiditur. Hinc ul)i\is occur- V. 133. Ultimam versus syllnbam scito cli-
runt d<\ct\ liejusmodi, v. 123, iujus nec; v. 1 44, sam ob \ocaU'in initio scqucntis oecurrentein.
pro i/iisfiis sin/imuin; v. 87 7 , virlii/ias clu- V. 137. Producitur plerumquc monosyllabiis
cuiif. Nolim liac tibi videantur inmiania nimis, initio vcrsus ; cf. at, v. 547 ; ac, v. 686 ; et, v.
quippc quff vci aurotu ivtatis auctoribus non 14, 111, 213,267, 288, 365, 374,441,445,
dcesse, c.xempin nonnulla ostcndunt. 879; ///, V. 6, 190, 212, 287, 343, 870, 947; is,

V. 92, 226; nec, V. 27, 431, 744, 795; Aoc,

Nec potest ionios niietns rvqiiare seqnrnrlo.
Virg. .En.\\\, \l\,v{ in Cirt.
Illinc jnratos secnm traiiit v.a
Valor. Flacc. Arg. vi.
Qui potest plus, nrsnet piMis ut soppe minntos ;
Jlagnus comrst; ul avjs tnicat ac( i()itiT.
Varro, in Margopoli, T.zy. ap/?,;.
Idcra apud Gra?cos frcquentius, uti quod su-
pra notatur ad v. 3S, 87 ; de utroque facilc per-
suasum me faciunt lum notissima de attica cor-
reptione(cf.Hermann. inAdditam.ad Orphica,
p. 735-7 58; Clarke in excursu ad obscrvat.
Heyniivol. VII. p. 410-412); tum ea qure de
V.362;?//,V.88, 151, 197,281, 353,414,491,
basteinas. 881; sed, V. 40, 94, 404. 464, 7 27.
V. I4l.quidni lcgerim r/e/w7ic^o.^sanemclius
quam defunctos. Cajterum syllaba una in hoc
versu abundat, dum excidit altcra in v. 114,
ubi forte dchinc supplendum.
V. 150. Habcntur hic luxata ossa qua? a^gre
rcpoiienda sunt, neque ausus fui tentarecuram,
ne nova vulnera vulncribus iufeirem. Intcrim
vir eruditus SKpe landatus, manu solerti sua, ut
solet, etfelicitcr medica, unam litteram dextere
tangcns, apposuit « Propter qua; scorias tan-
:

Yersu Gra'corum heroico, maxime Homerico tas. . ' Etenim Virgilius ipse eleganter in Ciri
scripsit Fr. Spitzner et qute disseruit dr media
,
V. 247 :

sijll. pentam. Grxcor. elegiaci Fr. Tr. Frie-

... tam tristibns istis
demann (Lips. 1816, p. 09, 105\
.Sordibns et scoria patiar tabescerc lali.
V. 96. Conjicit vir cruditus Distribitil mi- :

noribus [esse]^ potentes, qunsi majores minori- Scoria., id est, luctu, mcerore. In quo notan-
bus prxesse. dum primam corripi in scoria pra^ter usuin
V. 98. iYz/n/aquasi nunti; ultima correpta, communcm, omnino juxta Commodianum
sed ;

utpluries, nec obstante crasi manifcsta. Ibidem
diiioscere, uti infra, v.
repta.
V. 101. Non effugit Diibncrum correctio ne-
1 12, ('//;?o.sc/prlma cor-
deinde voluisse frustra Scaligerum intrudercsm-
bic, qunsi scoria esset vox sordida, «[j.expo?, niti-
doqueillo poematio indigna; tum ex uno dum-
taxat codice eoque recentissimo plerosque
,

cessaria Sibi conscia sola est.

: modcrnos pro scoria accepisse morbo,(.[\xot\ om-
V. 102, 103. Eidem placeret aliter distin- nino olct glosscma. Nihil CcCtcri mutant, ct pro
guere et legere « Sine fmc Aut requie to-
: tuenda quantitate syllaba;, ut ipsi nos eodem
tum torquet quasi flammea virtus. » Etcnim jure, ad syna^resim confugiunt. Unum omnino
sic iMaro, .Kneid. , i.\, 95 : « Torquct qui si- estCanuio exomplum, ctquidem dubium, qnod
I dcra mundi. Et Tullius, Acad., iv, 39 «Terra
> : interpretatur scufica, seu scortea, id cstllagel-
circum axem se summa celeritate convertit et lum ex scorto. Per eumdem virum de quosupra
to/r/uef.» Item Ovidius, .Vef. ir, 70: «Sidera- non sfat quin vcl infra eadem vox invcniatur,
que alta trahit, celerique volumine tonjuct. » scilicvt v. 870, ubi C(idcx habct: «In ista /i/.s7o-
V. 105. Idem maluit Illa sed secreta, et v. : ria si » Confklentcr enim Ic-
fidclis ire ncgavit.
109 restituit e codice iransfi(juratus.V)?'m([e\. git « in ista scoria,
: » eodcm planc scnsu quam
110, omnino requirit Angelis. : in V. 150, et in Virgiliana Ciri. Hac ipsi inda-
V. 111. Verbvr/i hic audiendum de Verbo gine ductus, in altcro cditi f.ommodiani loco,
Dei,eodem sensu quosupradixit egregie, v. 92; idem vidcor mihi detegcrevocabulum, quasi pro
« Is erat in Vcrbo positus. » sordibus accipiendum. Hocenim contiiuuis loci
V. 113. Deesse putem syllabam unam : {in'\ sensusinnuit Inde i/i hisscoriis dir/n morluus
:

immenso lumine [numine?] sohis. fiieris, tnmen iSon bibo dicis. Instr. v. 1215,
:

V. 111 et 1 15. Ha;c mutila, hiante texlu, sen- Editi vero textusbabct nunus apte :

suque deficiente. Fortc, intcrrogandum .uhifa-

Iii hisloriis (inm mortnns, non l)il)o, dicis.
cies, oculi, os, membrain immenso illonumine?
aut incipiendum Cuifacies; unus dein aut
: Ncglecta; igitur vocis jam tria darentur cxem-
altcr \ersus excidere potuit, in (|uibus fortcVe- pla, prolVcto nonnullam rci philologica;
(luffi

terum consuetai allegoriae de Dei membris tan- pcritorum attentioncin niercantur.

gerentur. V. 154. Forte abactos.
V. 117. Expunge ptinctum in finc, et lege V. 155. Pigct mc rcjecissc in notis voccm
melius Numinc de tanto.
: haud ila sequiorcm, immo forte et rhythmum
V. 122. Scribc sese. fcincic jugiiia.^^M', ({uuin dcbuisscm miuus hajsi-
V. 124. Solet aCommodiano corripi ulra([uc tans sciibere litfaci/ierosum Cain.
:

iu semper. Cf. 1 29 sempiternas. V. 163. Toties vidi iu codice oet rpro wets,
540 EXCURSUS
ut incommode ubi non erat timor, tlmuerim, tius in christianis concionibus publicis habeban-
non scribendo prius. tur, inde magis egregium accenlum receperunt.
V. 174. Maiira : «rapinas in gaudia; » et v. Pura forsan ac pretiosa codicis lec-
V. 294.
177. « Quos nnWdi. » Vioprxlator, quasi praeferatur aut proferatur,
V. 178. Adeo constanter prima in ille corri- consentanea nempe laud. loco Act. iv, 12 « in :

pitur ut eam haud immerito esse Commo-

,
quo oporteat nos salvos fieri. » Sane piaculo sit
diani legcm statuendum sit, sicut fuit antiquo- pretiosas liujuscemodi veteris Latii reliquias
rum poetarum scense latinae. Cf. 191, 204,215, qualescumque abolere.
235, 244, 2(18, 354, 381, etc. V. 298. Vix ac ne vix quidem non tetigeram
V. 180. Melius forte « Errabant ductl. »
: sufficientem hujus loci, vulnere adhuc hiantis,
V. 199. Obtineat omnino codicis lectio jlo- : medelam fruenda enim in nota propositum
;

rere enim aliquando etderebus raalis usurpatur. quam proximeaccedit ad/rw^?/AC«, veram scili-
V. 205. Forsan respectu ad Genes. iv, 8 : cetindubiaraque lectionem, rarissimamquidem,
Egrediamur foras. Quod iunueret esse legen- teste A. Geliio, vocem , et derivato inde verbo
dum « Quidni foras egredimur.»
: frui amoeniorem. In v. scq. stare potest nostra.
V. 207. Neque illibeiiterunamaddiderim sjM- V. 312. Expunge comnia.
labam « r/<?perdat. V. 318. Absolvecorrectionem o6/v/#.
V. 212. /rt istis codex habet, recte nam idem ; V. 32 Forte vivet.
1 . :

hic valet quod modo diximus de ille. V. 325. Non nemo aliter refinxerit « (Jt qui :

V. 216. Irrepsit apertum sphalma noluerunt credidcrit sic sit quasi sumat ab inde. » i. e.
,

pro voluerunt. ab ipso Christo.

V. 219. Quod mihi jacuit interturbatum V. 331. Commaexcidit post rfe/ec^MW.
perpensa jam Commodiani indole, idem reetius V. 333. Absonum non esset depositus, ut in
mihi erit ponendum quam tentata liberius codice. Attamen mlnstruct. vii. v. 11. legitur
restitutio. « In vulnere positi. »

V. 222. Fortee^ venii ipse; el 228 Improvidi. V. 337. Forte elegans inest quoddamencli-
V. 229. Absque dubio, formam. ticorum artificium, quod non Latinis, maxime
V. 230. Nec rainus tutoservandum caronala: habita accentus ratione, inauditum est. Cf. 361,
optime siquidem dictum pro incarnatione. 362, 365, 3G6, 367, 368, 376, etC.
V. 232. Insigne exemplum hiatus audacter V. 340. Et displicet, quin forte redundat.
conterati. Nec minus audax ipse Virgilius: V. 342. Versus est spondaicus, ut alia non
Et vera incessu paliiit dea. llle ubi matiem, pauca.
JEn. I, 405. V. 359. Euisse quasi diphthongo incipit , ut
alias passim.
Innumera suut optimorum auctorum exempla
quibus, quasi vi legis, hiatus omittitur in cee- V. 375. Duplici exemplo patet nullam esse
auctori nostro hiatus formidinem nec ferme ,
sura, et anteaspirationem aut pausara, maxi-
me cum ullam in rliythmis vim elisioni esse. Eadem
dictionibus extraneis. Nihil apud Gree-
plane licentia Virgilius ipseplus semel Utitur in
cos solemnius. Cf. 375.
Ecl. VII, 53, JEri., xn.
V. 264. Iramo fundamina, ne quid hepta-
raetri abundet; eodem modo corrigendum in Sfant et jnnipeii ct castane.T liiisntae.
Saiicta ad vos anima atque illiiis inscia culpae.
Instruct., XXX, v. 339 :

Nec multum a Coramodiano Persius recessit in

Est Dei lex prima fundamcn posterae legis.
Sat. iii, V. 60.
V. 266. Sanctorum videtur glossema expun-
Discite, o miseii, et causas cognoscite rerum ;
gcndum.
V. 274. Nullus jam dubito quin legendum : immo nec Flaccus, Epist. I, ix, 38 :

Vita necala. Cf. v. 49. Si me amas, inqiiit, Paulum, hic ades. Inteream si.

V. 279. Quam poposcit correctio nostra, ve-

V. 384. In illo implexo prae cffteris loco nil
niam vix meretur; ([uidni legendum : « Jam mirum alia aliis prseplacere, scilicet
caro desierat. » Audendum erat tutius ad v. 281
et 282, ubi pro ut alacritas, haud ita male con- Quales eos dicam, anteqnam dispersi fiiissent,
Quos nec exsulatus fregit, sed inciiat ipsos...
jiciebam ut charitccs, deinde in novam legem. :

V. 286. Rectius pro rhythmo scribendum Ac si dixisset : « Jam illi miseri, quomodo ina-
lesse nes adeo fabulas fingunt, ut turpi magi nomine
291. Notanda vis accentus est in illo
V. Christiim dehonestent ( cf. v. 47 ), prophetas- 1

versu et tribus sequentibus , uti et in v. — que missos faciant Qualem dixerira impietatem
I

238, 227, 254, 294, 310, 356, 395, 494, 548 ad eorum, nondum per orbem palantium, quos
555, 680, 857. Plerumque ha;c insignioradesu- etiam nunc excitatatque exacuit exilii vis, ne-
muntur e lectionibus sacris, quse quum frequen- dum ipsos frangat ac demittat. Si magus fuerit,
 l> CO^IMODIAMM. >41

etc. "Porro rarissima siint exenipla luijusce no- tuendo illud : «Et erit respectus in sermonibus
minis exsu/dtus sed tritum convicium iliud
,• ejus. »

judaeorum Christo mayiam exprobrantiura. Inv. 493 mihietiamnumdelendum vidctur/w.

V. 390. Aiiis placuit retinere jnaf/num, i. e. V. 494. Cave ne ob notam nihil innovetur.
« Hi prtc sua in Deum proter\ia, illi maiini no- Ca:tcrum haud parum consuetas rei metricai
men dctreclant." Consuctc apud Commodianum legcs offendit Commodianus, quum constanti
iiifinitivus liocce modo adducitur. (luodaramodo usu, primam in posscssivis suus,
V. 392. /•'/«<? sub ipsa optimis auctoribus sua, suwn producit, caeterum in eo morem
.

liaud abiudit. accentui gerens. Cf. 59S, G59, 700, 709, etc,
V. 396. Placcl)ateruditis conjectancum istud: V. 499. Arridcret Si cupiant. :

« donec mea verba sanescant.» Quod tameu in V. 500. Suspicor in his insulsis « videant :

textum inducerc nolui quum ironice Nostcr , quum p(e/)rni, » latcre aliud : « videant quuni
dicere potuerit « Nlc, tantum audient, quum,
: iinplc/uin in illo. »

Dei deficientibus annis, ipsius verba senio ta- V. 505. Commatc

vcrsus claudendus est.
buerint. V. 509. Mdctatus ad aras. Hac semcl ite-
V. 41J. Excidisse nonnulia vel interlurbari rumque c Virgilio Noster accepit cf. Instruct. :

colligitur ex ultimis « sortcm(/we miserunt. : LXXIII, v. 14.

Ila necesse est in v. 41G supplcre syllabam, V. 519. Legendum videtur : « inquit, [quia]
forte " [in] tribus boris. lu codice » Et tenebrre
: >- subdole.
faclae tribus horis ad sextam. » Immo ct in v. 4 1 V. 521. Omnino non respuendum, « stultos
lege Aniosinn nisi accipiatur dacfylus iste,
: , magis evanescere, » quasi, reddere stultiores.
vel inCommodiano insolcntissimus, /jro/;/jf/r/w. V. 534. Jam legendum rcor nobis data /ex. :

Sequens vero remanct incomtus et v. 419 V. 541. Desiderare putem duas syllabas :

subobscurus. Respexisse putem eum ad quod an- « jani (lualiter {ilic]. »

notavi,advaticinium Amosdeauferendis soicm- V. 54G. Haudinimeritotaeduit insulsicodicis :

nibus et sabbatis. ipsu det.

Y. 423. Quidni : IIoc volo; et 425 : " contra V. 518 et 554 egregie demonstrant quid in
omnia? » rhythmorum mimero valeant -^Oo? et TvaOo,-. Cl".
V. 44.5. Rectius certe « de Domini raorte, : qiiffi supra reccnsui ad v. 291, et lege plerosque

ilem in sequenti de [.s-^] ipso refcrre. » Quod

: « Scriptura; sacra; textus.
vero in v, 147 aliis niisi definicndum, ecceforte V. 5GI Corrige « sese precando.
. :

delinierit alius solertior conjiciendo « Aut si : V. 565. Itcm : '^sec/o venirent.

putant illud, migravt i. e. negligunt et sub- , V. 572. Aliter distinguito « principes ccelo- :

vertunt universa quaj dixit. rum, in altis.

V. 4.51. Forte : « declinetur in illinn , » i. c. Haud illepide mihi suggcstum cst
V. 578.
quum in Christum reflecti debeat sensus Scrip- esse legendum « Nil nisi os faciunt,
: id est,
I turarum. fingunt tantum eloquium, sed de vita recte in-
V. 45.5. Incomtum aliquidin fine. Anne ma- stituenda silent. »

lucris : talis edictus, pro edictum, uti supra V. 582, Mclius esset: prxmio ni forte re-
monitus, diclus, etc. ? rjantur.
V. 4G4. Absque dubin jam scribercra : « cx V. 594. Lubenlissime legam cura erudito
meo decreto. viro » pluscu/a dando. » Et cum eodem in se-
:

V. 4G5, 4G7, 475.« /)<? illa pnnendi — Jcjusti quenti « pretium quxrit sapiens » aut forte
:

morte clara;itur : » ha?c et his simiiia praipo- quxsit e vetustiore loquela desumtum.
,

silioni de connexa Africani amant. Cf. 578, V. 604. Kcdundaret alicubi syllaba una, nisi
580, etc. et in edit. Instruct. v. G, et Davisii mcmineris consuetara in esl sihili elisionem, po-
notam. sitioncmaccentuum, et vocalium corrcptionern :

V. 471. Melius demissum. Item v. 477. : « agon est pro ipso diurnum.»

Jusfujn^ si qua. Sin id verum, certe elegantius. V. GOG. Copriajudicat-dr. Sic habel/w.s//-. xi,
V. 481. Vir eruditus seepe laudatus subtili- v, 6, Incopriat cives unus dctcstabilis omnes. »
ter ffique ac confidentcr proponit « Et ruta V. 609. Haud displicerct legere :" ipse spes
caesa.» Festus « ruta cxsa dicuntur qute ven-
: est, » nisi ob evidcntem rcdundantiam prima ,

ditor possessionis, sui usus gralia , concidit illa vox omnino essct delcnda, prajpropere for-

ruendofjue contraxit. sitan scripta pro spcs, ut dcinccps delcrctur.

V. 48G. Forte: « in illo. » V. 61 1. Ibi c conlra quod dcsideratur sup-
V. 487, 488. Haud inconcinna bracbylogia plendum puta « dixit, [quum] sit Ueus.
;
:

usus, primum Intcrrogcmus eumquie-

dixit : « V. 617. Aut )nuti, aut mu/i lcgcre pcr me
tum,» 1. c. uti habct Scriptura sacra « pro- : licet; discrtc habct codex )nu/ta. Quo (juid :

bemus patientiam ejus.» Hinc succurritesse le- lirmius slatuatur, ncccssc est repcriatur liu-
gendum "Condemnemus p,um... dicentem ; » in- juscc historitc fons qui penitus mc fugit.
542 EXCURSUS
V. 802. Nescio an cuiquam placuerit « En
\. G30. Centria potius signilicat conviciunu
:

Cangius enim edidit ex vetere glossario Centro, :

januam pulsat , et cogitatur adesse. Nemini >

coDviciator.
veronon probabitur necessaria correctio : «^rwa?

sane vestitueris cito trajiciet, Gothis, etc.

V. 634 et 63.5.Sicmelius bffic :

V. 806. Etiam optimi scriptores cum lectione

Hic legem iarlaream derupit verboprafisenti, codicis faciunt millia gentes; quam quidem
:
Elevat 6 lumulis Lazarum die quarta fcetentcm.
melioribus avibus excepi et retinui ad v. 853:
Versus liic uterque dat legem Juvenco sole- homines septem millia.
ranem, qua plerumque in pede quinto diphthon- 820. Legendumne discimus, an dixim.us, al-
gos corripit. Cf. p. 584. ludens scilicet his qua?. habet alias de Nerone
V. 637. Forte : « Juvenis ; surrexit. » Antichristo? Cf. Prolegomena et Instruct. v. 626
V. fi47. Adesse pro esse, utsupra v. 35. seqq.
\. 650. Leg. « Qvum fuit rogatus, » cui re- V. 824. Hsesi aliquandiu an legerem natis ,

spondet Tum, in versu sequenti. cui favebat codex.

V, 654. Perperam dividitur insanierant V. 831. Hresit mihi aqua iterum; emersurus
deinde, pendere nonnuUis placeret. forsitan legendo, sensu activo « cum nece Ne- :

V. 674. Conjiciebatur « Et lex sancto7'um, : ronis, » quasi cum csede jussu ipsius peracta.
ab idolis mundos haberi. Quippe neccsse est supersit truculentus impera-
V. 677. Forte « [umquani] servire. » Dcesse
: tor, ut caetera quae sequuntur sibi constent. Dc
duas syllabas, non ambigendum. quibus cf. Sibyll. carm. loc. cit. in Proleg.
V. 678. Conjecere « puros esse lavacris. »
: V. 833-834. Quam operosum fuerit iucom-
Quidni •.puro scse lavari, psene ut codex? tos illos versus sine ulla distinctione congestos
V. 683. Ordinem muta « Aperiunt passm : apposite et recte constituere, inde jam lector
valvas. » perspiciet duobus enim islis vox una, sensus
:

V. 687. Aliter interpungito < idohs servit, : pene totus et omnis ordo desunt. Sic igitur scri-
iterum tricesima quserit. bendum :

V. 695, 696. Luxatum parumper locum eraen- signat populiim [venturum'] in nomine Ciirisfi
F.t

daveris baud inscite, legendo « Si quasris ostia : De cjuibus qiiammulti qiioniam illi ciedeie nolunt, ctc.
nulla,utpossis ccetitus assurgere. V. 837. F^orsitan : « flumlna quoque [ille]
V. 700. Firmiiis codici adbaererc juvat re- iratus.
scribendo « de suo facta , » baud inusitatum
:
V. 845. Alio ordine rectius « exorant preci- :

pro suafacta. bus Neronem.

V. 707. Venit addcnda vocula : « eorum , V. 858. Item: « iiMile. r,

[«?<], exaudire. V. 864. De duobus cum Nerone Caesaribus,

V. 716. Da commainfine, utlegas « ex asse : cf. Instruct., v. 626.
suorum, gux si prius poteris; » punctum vtroin V. 870. Nonnullus vix dubitat quiusit legen-
fme 729. Deinde sequens 730 commate finiatur. dum in ista scoria, utsupra, cf. 150.
V. 733. Ncque suspicio deest esse legendum : V. 874-875. Vereor ut minus bene apposita
nec hodie. fuerit distinctio xli. Erit enim forte cui non
V. 743. Irrepsit quum conjunctivum pro , displicebit legere Corda tremiscunt Quam-
: « ,

cum praeposit. Deinde, nisi forte codex obstitis- quam sit martyribus aptum tot funera ferre. »
set, in votis erat legere : projectus. caeterum insignis est locus ad probandum a;vo
V. 748. Leviter tetigi gravissim.um vuhius ; martyrum esse auctorem nostrum accensen-
videant periti an commodiusmedeanturperhanc dum. »

altcram lcctionem « In quorum sscpe iJeum in-

:
V. 883. Rhythmus postulare videtur mace-
cenf/wn^ sanguine diri, id est diris in mancipia raverat.
sffivitiis iram Dei instigant et exacuunt. » Y. 896. Nihil omnino impedit quin cura co-
754. Leviori quoque brachio, fateor inbre- , dice legatur igne, aut si malueris ignis.
viuscula nota, explicatur nodus, cui solvendo V. 903. Turbaturque Nero ...visum. Helle-
impar reraansi. Nihil enira propemodum ad nismum sapit, nec ab ipsius Horatii abludit in-
rem nostram h\Q\i strenia Dea, in Varrone lau- genio.
data. V. 907. Lege : « in Urbcm. »
V. 777. Deficientibusmefroetsensuisupplen- V. 910. Etcodiciset editionis vulnera felici-
dum : « sperat , ea^spectans crescere canos, id ter obduxit medica manus peritior « Novissi- :

est viveread seram usque sencctutem. me nudam adigunt incendio factam, id ost nu-
V. 783. Alias Commodianus eadem. Instr. datam penitus, opibusque et viris desolatam.
LXXX, V. 8. V. 912-913. Ut diflicilis ille nodus explice-
V. 785. Solis in agone, quasi « in nova vita.» tur, necesse primum est advertatur quaidam re-
V. 793. Absque ambage nunc legam « ecce : latio inter potentum et brufi; quasi his rebus
videmus. « florentes, illic deperditis imbelles et attoniti
 l^ COM^IODIANUM. 543
deindc legitimam esse aiiam lectionem iniqiio fervunt^ aliaquc affcctata; vetustatis satis con-
in tcmpore. Quibus praemissis, jam omnino non scntiunt Commodiani ct Afrorum latinitali.
est insulsuin sie totum audire Usquc ailoo ta- : « \953. Cf. Inslruct., \. 070 ct seqq.
.

bescant conia potentum, ut praanuustia amcn- V. 959. Uorte puratx. :

tes, nec scnict adinvcniant, stolidis similes et \. 973, 974. Collalis Instruct., v. 678, 679.,
attonitis, in illo tcrunmoso lcmpore. » melius forte csset :

V. 919. Accipitur, opinor, //?e/ce.squasi poena;;

Kvpavoscit enim tei ribilis illc tyianiiiis,
et loca, •lentes singukc.
l-.l fiigit in Bore, ac venil cnin exercitu magno.

V. 021. Jam paulo audacior in liis notulis,

proponam libenter : < Quum spec- ipsi Judaii Y. 9.S3. Forte. ea promissa capianl.
tant vincere Romam. V. 985. Cf. Instruct. xuv.
V. 928. Omnino necessc cst sic distinguere: V.997. Ha^c pene dixerim in Inslruct., v. 694
«Urbis perditio Nero est; liic, tcrru; totius. continuari Ecce diu tacui sulTercns tanto
: <

V. 933. Uliythmo nonnihil deest vix conji- ; tempore veslra, etc. »

ciam « Ut Dcus [tandem] illis subveniat... «
: V. 1000. Suppctium. iNeutro genere gaudet
V. 935. Cf. Instruct. xlii de populo absconso Commodianus ,
cui placucrunt ignominium ,

sancto, et Curm. sibijll. I. it. v. 168-178. blasphemium, infatnium, variis in locis In-
V. 940. Qua^ mihi, eadem quoque aliis haesit sfruct.
aqua. ^'onnemo tamen scite subdidit : << Sed V. 1011. Fa similitudinc 5 est /•, maxime in
netnini odiuni ullum. ar,ij.zu'i i^., planum cst legere : « Quurum salus
V. 941. Idem fere in Instnict. ad v. 665 : erit. »

f Non natus ante patrem moritur ibi ne- , V. 1018. Scribe, nihil haisitans : « Tot mala
que, etc. » fcrvunt \)Vofcri'enl. »

V. 942. Lucjunt m codice, ubi iufra, v. 1018 V. 1019. Forte: subitanex mortis in umbra.»

Cseterum, qualiscumque Coramodianus esse videbitur (quod enim dicere placuit Rigaltio
iste

prioris carminis editori, idem ego posterius exhibens, regeiam lubenter), tandem nostro ScEcuIo
apparuit squalidus, tamquam ex vinculii, ac diutino apud barbaros situ, vindictas posccns. Utinam
prsestantiorem inveniat vindicem, a quo benigne excipi ac foveri mereatur, maculisque sive in
nostro carmine sive \\\ Inslruclionum poemate innstis emundetur. Si quis enim hoc vario-
,

rum poematiorum corpus attente cum nostris contulerit longe plura inveniet sphalmata, despe- ,

rataque loca aut luxatissima, etiamsi adeo multa pcne insanabilia in hoc textu noslro rcmansisse
non difliteamur. Neque me usque piget illam suscepisse, haud sine subsidio, Commodiani tractandi
spartam, quin nonnulla obitcr ex Insiructionibus proponam autoscitantiusedita, aut nondum vel
post Schurzfleischii, Davisii etGallandii curas, nitidetersa acelimata. Satis mihi erit carmina abs-
quc ullo commentario, paulo aliter quam in editotextu proferre, et uncinis includere qua^ addenda
existimabam.

Vers. 3. -T.lernnm fieri qiioniam [ed. qiiod) discrodiint ins( ia corda.

Veis. 10. In |pge |)ia;cp[)it Deiis (erf. Domiiiiis) co-li, tprrse, marisqiie.
Vers. 14. Gens rudis ante Movsen [jani] sine lege niorat;i [ulio ordinc in cd.).
Vers. 13. Qinim Dpus oinni|iotens oinaret (ed. exornaiel) miiiuli iiatiiiatn.
Vcrs. 32. Kt tinsi {ed. tiiigere) lanas docucnint, qiiirqnc (ed qn.TCiimqiie) tjeriintiir.
Vers. 02. Kr^o si illiim voras.^ict {ed. devo.asset) .Saliirmis [in islis, /unc edili in v. sequenli reponunf].
Vers. G3. leniiioriliiis, qiiis jain tiiiic] pliicliat, illo deruncto.
|

Vers. Ci. Saliirniis iii lerris spniiil et ild dpCecit [ed. dplecit in illi^].
Vers. 60. lllnm iioii aliqiiis proiilielavit |iatre renasci (erf. iiropliolavit praeiiasci).
Vers. 68. [Malini) sediiiiiiil per vates liistoriae coidict.T.
Ve.s. 87. Zelo marilali, Dpiis iiominatur ulcisceiis [ed aduliscens).
Vcrs. 218. Exlricare siiam diim (piaMunt [mercede] vitain.
Vers. 2j3, Omiiino scd \os ipsos [deinentp.s], perderc vullis.
Vers. 309. Sangiiis enim fratris ad me claniavit in alliiin (ed. proclaniavil).
Vers. 4?0. Da niiiic eigo Deo, traiiilis diim moraris {ed. moreri.-i), lionorem.
Vcrs. 703. Siijipetinm [tiiiic] nulliim crit, ctc. (cadeni in nostris v. 1000).
Vers. 757. Bis Dpo ppccat qiiisiinis {ed. (\\\\) litcs fralri pioteiidit,
Vers. 7i8. Uinle non prriigips peccatiiin prisliiia (cd. jirisca, cf. 8.T1) seclans :

Vers. 7.i9. Seinel es loliis aqiia niiin (ed. loliis, iiiiiinpiid) poteris doiiiio mergi?
:

Vers. 927. Refriijcrare (si prajccd. \\\ed.) cupis, admartyri/.are (cd. adm.irlyrisa).
Vers. 939. Matroiia (cd. nialroiia-) vis p.>se cliri->liaiia , iil sa'ciili domiias.
Vers. 1213. PihPiido siiperbis; inferior meiilc (ed. iuterior a menie) iccedis.
Vm. 121,'). Iiide in iiis scoriis (ed. Iiisloriis) dnm mortuus, non biho, dtcis.
544 MAGNUS CRUSIUS

IV.

MAGNI CRUSII
DISSERTATIO^UM DE MAGNETE SYNOPSIS ET EXCERPTA.

Nemo post sanctum Nicephorum CP. seque ac Magnus Crusius, olim in academia Georgia
Augusta Goettingensi facuitatis theologica; decanus, dedita cura, necdum tamen integra, de
Magnete disseruit. Quum enim ipsi Parisios iter habcnti contigerit non tantum bibliothecae regise
rariores mss. codices, quoad libuit, evolvere, sed et ipsius custodis J. Bovinii schedas excutere ad
nutum, immo forsitan et Anselmi Bandurii opus prjcio paratiim propius intueri edenda quam
,

proxime recepit Magnetis fragmenta omnio, sive ex Parisiensibus codicibus, siveex Ottoboniano,
cujus ilii copiam iterum fecit Bovinius, simili usus liberalitate, qua cum ipso olim noster D. Ste-
phanotius eadem communicarat. Utrumque meminit Crusius, altum vero deBandurio siientium
tenet, eo magis demirandum, quod Anselmus noster Bovinio in familiarissimis erat, edideratquea
multis annislibellumNicephorianai editionis prodromum, ubi de Magnete multa, quse Fabricius Bi-
bliothecse grsecse inserta,per totam Germaniam divulgavit. Ut ut fuerit, primas operis sui lineas
Crusius descripsit in Disaert. epistol. ad D. Chr. Wormium, episcopiim Sialandix in Dania
( Lips., 1728); dcinde, Horatii niraium memor, quod inceperat nonum prerait in annum, donec
a. 17 37 publici juris fecit libellum, seu partem operis priorem prffiiixo hoc titulo
,
Disputatio :

inauyuralis hislorico-theologica, exhibens notitiam et 0£oXoYou[ji.£va Macarii Magnetis, exfrag-

mentis huctenus deperditi operis apoloyetici pro christiana religione, adversus gentiles con-
scripii, depromta.) in-4°, Gotting., p. 56. Septennio iterum elapso, dum frustra ex Itaiiae regio-
nibus certiora de monumentis hujus auctoris rarissimi exspectaret, telam toties interruptam
retexere, nondum tamen perficere sategit,etalteram edidit dissertationem inscriptam l)e 0£o- :

Macarii Magnetis ex fragmentis operis dcperditi 'AiroxpiTixwv, pro christiana reli-

XoYouij.c'voK

gione adversus gentiles conscripti, erutis, et admeliorem intelligentiam adversx partis perpetuo
parallelismo scriptorum Porphyrii illustrntis, in-4", Gotting., p. 108. Utin priore historicam et
criticam M-agnetis notitiam exhibuit, sic in posteriore de re theologica et polemica in duabus
acturus erat sectionibus, in una scilicet dogmata a Magnete proposita in altera errores eidem
,

vel vere vel faiso imputatos exacta trutina perpensurus. Prima autem, quee exstat iina, ne In-
tegra quidem est, etsi quam latissime ad paginas usque octo et centum vir eruditus excurrerit.
Spem tantum dandi csetera fecit, iis nempe verbis, quffi multis desideria addent, multis immi-
nuent « Quum vcro, iuquit, expediundis singulis argumentis dogmaticis haud suffecerint circum-
:

adhuc supersint doctrina de Fide et Justificaiione,

scripti disputationis limites, gravissimseque
de Eucharistia ex Magnetis verbis non minus contra Pontificios quam Reformatos vindicanda,
itemque de Resurrectione et Vita xterna; pvimum hai occupabunt locum in subsequutura disserta-
tione II, quaisimul sectionem III, deerroribus ac najvis manichxismi, arianismi, origenianismiet
nestorianismi,quorum insimulatus fuit Macarius Magnes, absohet. » Hactenus Crusius. Verum
nemo nondolebit quod nec hic promissis satisfecerit, sed in uno hoc substiterit, ut nonnulla Mag-
netis 'A7:offTCa(jii.aTta, hic illic in amplissimis disjecta commentariis, nec suo digesta ordine, nec
servato codicum tenore , prout libuit , admodum tseduit ambas disser-
exhibuerit. Costerum nos
tationes Magni Crusii ad manura habuisse, nisi quum jam omnes pene voluminis hujusceplagulas
typis mandavissemus; utramque enim variis in locis salis aegre deteximus, priorem in locupleti
bibliotheca Societatis Jesu, Parisiis; posteriorem, tantum in regia ejusdem urbis bibliotheca, qua?
toties desperatis studiis suppetias et solatium dedit. Rarior ctenim ultima, qux quidem ipsosmet
F-dhr\c\iiux Bibliothecx grcccx cowihmaioves, nt videtur, cffugit. Nequeextraoleas vagari videar,
dum utraraque eo loci brevi compendio perstringam, eo prasertira fine, ut exinde accipiam frag-
menta Magnetis quse nuspiam alibi occurrunt. Gallandium enim, qui unus fere, nec indiligenter,
Magnetis omnia exstanfia serael iterumque collegit, satis multa maximi pretii una cum utraque
Crusii dissertatione, latuerunt. Latuisse pariter ea cl. M. Routhium, quo niliilominus nemo ma-
jori cum cura aut religione Patrum antenicsenorum Reliquias sacras undequaque corrasit, inde
collegi, quod apud cum tara de Magnete quam de Crusio altum silentium est, uno tantum ex-
cepto loco ubi obitcr vapulat Magnes, uti spurius auctor et valde sublestse fidei.

J

<^ I. Argiancnfi occasio ct inslitutio. « Intor
antiquissima Ecclcsioe clMJslianff monumenta,
quorum memoriam vel ipsa vctuslatis injuria,
vcl intVnsorum Ecdcsirc liostium invidia atqiic
malitia obliterasse videtur, suo pariter jure ccn-
scnda sunt, pauciora quidem, scd longe raris-
sima, Macarii Maijnetis fragnicnta, ex ipsius
Lihris 'ATToxpiTixwv ad T/tcosfhcnein, confra
Gentiles Evancjclia calmnniantcs exccrpta.
Auctorcm nomino in tain
clesiasticx atquc littcrariai ambitu
tum, diuque ncf^leclum; cujus tamcn
satis
nomcn, scripta et mcrita peniiius nosse, omnium
ccrte eruditorum, ac pra^cipue eorum qui veri-
tatcm reiigionis christianai strenue defcnsam
amant, quam ma.xime intcrest. » Ea igitur e\-
cerpta edcre Crusius Maf^nus pollicclur, quaj
olim a cl. v. Joanne Bovinio, regiorum codd.
mss. curam gcrente, acccpisse se haud sine grali
animi memoria testatur. « Cujus dignissimas,
inquit, hic non possum non
dcs, quum
suas speciatim observationes de Ma-
gnete data opera collatas, bcncvole mecum com-
municare haud detrectaverit; ex quibus proinde
mehaud parum profecisse... ingenue profiteor."
§ II. Expensis rcccntiorum
netejudiciis; in primis veroDavidis Blondclli,
in Pseudo-Isidor. et Turrian. vapulantib. pro-
leg.,p.7; deindefldm. Alberlini, de Sacramenlo
Eucharistix lih. ii, p. 420, Daventr., 654 ; tum
Chi". Sandii, de Veteribus Scriptoribus cccle-
siaslicis, p. 19; etTenlzelli in Exercitationib.
selectis, part. post., p. 23.5 mitioros deindc et
jcquiores referuntur, confirmanturque senten-
tia; J. Alberti Fabiicii, in
torun) ac syllabo scriptor. dcveritate religionis
christianx, p. 63 et 7 0, et in
lib. V, c. I, p. 27(); [quihus addore est Keil,
ibid. tom. 29G; G. Cave in Scriploribu.s
VI,, p.
ecclesiaslicis, tom. i, p. 135; Tillcmont., His-
toire des empereurs, lom. iv, p. 487; I). 11.
Ceillicr, Ilisloire des autcurs ccclesiastiqucs,
tom. IV, p. 276; M. Le Quicn in Oriente chris-
tiano, t. I, p. 697, et in Damasc. opp., tom. i,
p. 271 Galland. 1'ibliotheca veterum Pa-
; audacter retuiit ad annos rotro mille et quadrin-
tru)n,U)n). iii. Proley., p. xxxiv, et p. 541;
Harles. addenda ad introd.
tom. II, p. iT, p. 358.]
§ Inde primum di.^^quirit Crusius utrum
III.
nomc/i Macarti auclori nostro sit proprium,
an appcllativum; placuit postcrius, ncc tamen
in eo invenimus qui(l(|uam, sivc ([uod addatur
supra annotatis, p. 308, sivc undc mutetur opi-
nio nostra ibidcm e.xposita. Deinde suhjicit,
quod affme est,
I.
DE 3IAGNETE. 545
NOTITU HISTORICA.
§ IV et V. ftrum nomcn 3faf/ncf/sproprium
sit f/ciilis eadcmquc omnino ac nostra
an viri ;
sentit,necsinesimili dubio tuctur;quibus tamen
apposite confort Cononis narrationem, a Photio
cxcerptam ad cod.c\.\\\\\ \ qua Niccphorus
,
illustralurad ha;c pauloobscuriora « Indigena) :
autem Magnetes dicti, qui, quod fortasse inde
quum in alias oras, tum in asiaticam tcrram
transmigrassent, eo factum estutquaedam illic
vasto historiai ec- fundata" urbes Magnesia; ab iis appcllaia; sint.
fore incofrni- Cf. ibid., I. 1 1-15. Pra^tcroa ostcndit Caveum ot
Fabricium pcrpcram confudissc Magnetcm illum
cum prcsbyteroHierosolymitanoejusdem nomi-
nis, quem intcrfuisse concilio Antiocheno a. 265,
S. Gormanus patriarcha CP. solus mcminit.
§ ^T. Indc digreditur ad episcopos Mafj-
nesianos, quos eodem ordine ac Quienius in
Orienfe chrisf. ]. ]., usque ad Nicophori tcm-
pora, rcccnsct; satius illi procul dubio omit-
tendos, quum ipsi, uti et nobis, valde inccrtum
deprffidicare lau- sit an Magnes fucrit Magncsianus episcopus.
§ VII. Verumtamon hunc ipsum fuisse cpi-
scopum satis erudite adversus Tillemontium
male dubitantem demonstrat, tum ex upap/ou
titulo ,
quem solis opiscopis solemncm constat
iniquis de ]\Ja(j- fuisse apud veteres ecclcsiasticos auctorcs ; cf.
Eusebii Hist. eccles., v, 24; Tertullianum, de
Baplismo, xvii ; concilium Carthaginense iii,
can. 2G; tum ox sacerdotali vestequam in pic-
1 tura libri, Nicephoro testo, Magnes ille gerehat:
hancautcmepiscopisfuissein usutestanturHugo
Menardus in appendice ad Sacramentarium
: fjregorianum, p. 2G1 J. Braunius, de Veslitu ;
sacerdotum hebrxorum, lib. ii, c. 2, p. 379;
JJelectu aryumen- cap. 5, p. 445; Henricus Valosius, ubi de He-
morrhoysa) statua a;nea ad Euscbii Hist. eccl.
liibliotheca fjrccca, v. 24 ; E. Gottl. Heineccius in disseitat. de ha-
bitu ct insifjnibus npostolorum sacerdofalibus;
Tcrtullianus, dc Palfio, n. vi; Theodoretus,
in Historia ecclrsiastica, v. 27; Socrates, ibi-
dem,u, 48; Hioronymus, de Nepotiani obitu,
xiii ; I5()na, de Rebus litvrfjicis, p. 83.
^^ V Operosior quastio cst in tr-ra Magnetis
1 1 .
xlate assignanda. PrinuisTurrianus Magnetera
genlos, scu aChiisto nato circiter cl (opus dog-
in Ilist. linfj. fjr., matic. ffc jusfificaf. Roma?, 1551). Ant. Pos-
sevinus, duobus demtis.^aiculis eumdom circa ,
a. cccvin floruisse existimavit. Th. IJozius Eu-
guhiiuisswculi tantumviscriptorcm osse asseve-
rat. Nicephorustandom primuscertiora piEcbiiit,
([uum compcrit sanctum viruin vixisse « annos
ciica trccentos ex quo primum apostolici divi-
nique praiconii lux effulsit. » Ilinc Crusius :
« Magnopere exiude falli liquet eos qui Mag-
35
 546 CRUSIUS MAGISUS
netem nostrum, ut novum aliquem nc nupcrum
grseculum calumniantur, quum sciiptoribus sa;-
culi IX, beneexploratis omnibus circumstanliis,
satis jam tunc pcrspectum fuerit, auctorem
istum setatemsseculiiTi, vel incipientissseculi iv
pree se ferre. Nec est quod adversariis suspecta
esse queant ea quae de istius auctorisantiquitate
in ailata disputatione statuuntur; expediebat
enim imaginum defensoribusfidem vellicare, et
infringere antiquitatem pariter atque auctorita-
tem imminuere qui suis opinio-
iilius scriptoiis,
nibus repugnare videbatur, et quem adversarii
Iconomachi multo labore, tamquam testem lide
dignissimum, contraipsos produxerant.
§ IX. Idem colligitur ex criteriis libri in-
teriiis, tum nempe ex titulo qui sapit vetustis-
simos religionis christiana; patronos, adversus
gentilium calumnias decertantes,atqiieex eodem
argumento de monarchia strenue rem tuen-
tes christianam; tum e prsecipuo totius operis
scopo , qui adversus celebrem quemdam sui
temporis philosophum, de quo infra, dirigitur.
Quid quod Hadrianus imperator in fragmentis
nostris iViagnesianissicin exeraplum disputatio-
iiis adducitur, ut lis illa omnis ab eevo Hadriani
non adeo longo remota videatur intervallo
§ X. Quae insuper coufirmantur ex narratione
deStatua Paneadensi, « queequippe rcs, inquit
Magnes, non olim facta, sed hodie fieri videa-
tur. » Porro statuam illam a Maximino tyranno
sublatam fuisse [post Astcrium, Sozomenum,
Philostorgium Nazianzenum Nicephorusj
, et Tertulliano recentior, Atlianasio autem et
(Cf. supra, p. 332,3:33, 496, .599} tesfantur
multi recentiores.
[Quibus demum addereilludjuvat, quoderu-
ditum Crusium fugissevidetur, nempe haudob-
scureMagnetem respexisse ad portentosam illam
inyEgyptoMemnonisstatuam loquacem, p. 330,
1. 10, de qua Letronnius disertissime scripsit,
et inter multa pererudite ab illo exposita defi-
nivit circa tempora ab Hadriani eevo haud mui-
tum distantia, increbuisse ac sensim evanuisse
Memnonii signi famam {Inscriptions cVEgypte,
tome II, p. 324 seqq). Deinde quum in frag-
mentis infra adducendis, Symmachus interpres,
qui floruit circa annum ccv, diserte adducitur,
quumque Noster post Maximinum referri ne-
queat, consequens est illius setatem medio
saec. III esse tuto inscribendam.]
§ XI, XII et XIII. Diluuntur Tillemontii ob-
jectiones, quarum prima desumitur ex hujusce-
modi mentione templorum christianorum Sed : «.
et Christiani sibi domos maximas construunt,
in qua convenientes precantur. » Quinimmo
inde miruin in modum setas Magnetis, ut supra,
eruitur; certo euim constat tum Clu-istianis
fuisse hujusmodi sedes magnas, teste Lampridio
in vita Alexaudri; Lactantio, de Morte perse-
quutorum, c.xii Eusebio passim, 11, 3; vii, 30;
; Rcgia, altfrum in Colbertina (Cf. Montfaucon,
VIII, 2, p. 293, !J94, 316; lib. ix, p. 362, etc.
tum locumin quoChristiani conveniebant vix:
desiguatum post Constantini M. tem-
fiiisse sive
pora oadem aidium appellatioae, sive ante eum-
dem templi nomine insignitum.
Secunda vero e commentario Macarii in Ge-
nesim petita (cf. infra, p. 550), vix ad rem nos-
tram facit, ut ad aliam libenter transcurram, ex
argumento, ut aiunt, negativo conflatam nempe ;
a silentio Eusebii et Hieronymi. Sed, praeter-
quam quod non omnia veteris Ecclesiae monu-
menta ad iMorum manus pervenerunt, quod et
ipse Eusebius testatur de non paucis obscuriori-
bus aut rarioribus, qualem fuisse retulit Ma-
gnetem Nice|)horus; non desunt in Magnete
sumraffi antiquitatis indicia; immo in ipso de-
prehmisi crrorer^, saltem ut Nicephoro visum est,
majorem forte antiquitatem quam quidem sae-
culi III ad finem vergentis ratio patitur, lucu-
lenter innuunt. Hinc clauditur disquisitio illa
de Maynetis xtate probato cl. Joan. Bovinii
judicio, quod ex autographo ipsius exscribere
haud injucundum foreCrusius autumavit, cnufe
tamen accipiendum « Sane si constat Magne-
:
tem ante Origenis terapora floruisse, ut quidam
existimarunt, floruisse enim necessc est ea ipsa
? ffitate, qua erroribus illis nou defuere magni
auctores sed interim dum tantse vetustatis ar-
:
gumenta, nobis certa non suppetant tutius fuerit
cum Nicephoro patriarcha et aliis Iconomacho-
rum adversariis Macarium Magnetem sseculo
integro statuere juniorem, ut Origene quidem
concilii Nicseni Patribus sijl)sequalis habeatur. »
§ XIV. Jara ad auctoris scripta, scilicet Ato-
y.ptTix.a, et Commeniarium in Genesin, pergen-
dura. « Quamvis hodienum adhuc integra ad
manus nostras haud pervenerint, pretiosa tamen
a7T0(T7racaaTia quam plurima, aliaque ejusdem
scriptoris fragmenta ad doctrinam ecclesiasti-
cam perquam utilia, nostro tandem sgeculo in
prsesfantissimis bibliothecis felieiter inventa, e
tot sseeulorum tenebris demum. eraersisse raaxi-
mopere gaudemus. » Haic Crusius, quem nescio
quo fato, omnibus fere qui de M;ignete inquisie-
runt communi, h:!ud suis absolutum votismors
abstulii. Eo loci titulura 'A7roxpiTix.wv quem ssepe
excussimus, pariterquedistinetionem in quinque
libros , variorumque codicum mss. inscriptio-
nes regerit.
§ XV. [Codicumrecensioneraab eodem minus
accurate digestam de novo pro viribus institui-
mus.
Primus est Venetus sancti Marci, in quo
cxstititopus integrum ; ex illosuaTurrianus par-
tim grtece, partim latine edidit; quempapyra-
ceum et sine tabulis, u° A. xiv inscriptum,
exhibentanti(jui ca'alogi bibl.S. Marci, (|Uorii!n
apngraphonduplex vidit Bc)vinius,|unum inhib!.
Bibl. biblo, t. i, p. 47(i). Nec jam amplius ex-

stat, al>I;»tus forte nut surrcptus a qoodam
panifv lcuafo, dnn Dirtjo lluitndo dc .Mciidozzd^
df qiio graviter coiuiuoritiir DDmeiiii-us Moliiio,
ii) epistola Venetiis ad Joannem iMeursium a.
1622 soripta, qutc rcperilur iiitcr epistolas Mar-
quardi Gudii in Sylln}:;^' lUirinanniaiia, p. 130.
CtTle ibidem non exstare lidem IVeerunt plu-
resbibliotheca? prjesides in cpistolis quum I{.)vi-
nio, tum Crusio datis; idem ti-stati sunt M. K\\-
toiiius Z:iiU'tti et Aiit. HoDojoanDes in
bibliotheeae catalou;o insiiini, edito Venet. 1740;
idem (luoquo cl. AbbasMorclliin disscrt. de pu-
bliva S. Maici bibliolhcca ;CI". Viiloison \nec-
dota yrxc, t. ii, p. 264\ et in litteris ad Fabrieii
editorem Uiwks. (Add. ad Introduct. inhist.
lintj. gr.., t. ir, p. 358). Quod vcro Lamius in
Anecdolis liltcrar. (t. i.\, p. 29) conjcccrat, latcre
prctiosum hunc codicem in bibliothcca Scoria-
lensi, ab onmi jam spe vacare jussit erudilus
V. E. Millcr in catalogo illius l)ii)lioth('ca) nu-
per ab eodem quam diliiienter cdito.
2" Vcnetus altcr , Marcianus nempe diii,
ciijus mcntionem innnit Villoison ib.
3" Vaticanvs quem unus indicavit catalogus
niss. olim peiics episcopum Morwicensem asscr-
valus, liis nempe conceptis veibis, qure retulit
J. E. GrabiuS : MaYV7,To; i/, Toiv noo:, ~'EAA-/i-a;
xpi(j£0)v ;
quem codiccm opeicE pretium esset di-
ligentius investigarc.
4° Oltobonianus, quem descripsit Stephano-
tius,ad ustim Bovinii, a quo sua quum Grusius
accepisset Coimnentarii in Genesini fragraenta,
ea hic illic dispertitiis est potius quam edidit.
o" Codix -4(7/////.s' Statii, quein ad manum
habuit Th. Bozius Eugubinus , de sign. Kccl.
Dci, lib. XIV, t. II p. 7-4 et 7,5.
6" ct 7" Coisliniunus duplcx, 112 et 11,3,
ubi paucula obitcr occurrunt.
8"- 10" Hef/ii 364, 901, 1323, qui insignem
exliibent locum de PLucharibtiaj saciamento, de
quo infra.
1 l°ctNicephoriani codices duo, Colber-
12**
tinus unus, alter Coisliniamis quos iu prole- ,
gomenis dcscripsimus p. lxix.]
§ XVI. Nonnulliuspretii est institutaaCrusio
in 'ATTo/.piTi/.wv iiJajnctis scopum disputatio.
((Scopus, inquit, ille rcfertur ad oppugnandos
Gra;cos,spcciatimquc a confutandum cclebicm 1
quemdam ejus aetatis i^hilosophum qucm plura
ipsum fuiise Porphynum Syrium seuTyrium
Duunt
1" j-J-^tas. Porphyrius enim natus
ccxxxiii; Romffi fuit Plolini discipuhis
aniio
ccLxiii, ibique scptuagcnario major obiit anno
ccciii porro supra jain demoisstratum vixisse
: Tlieodoret., ibid.; Euscb., Pra;p. evang. x, 9 ;
Magnetem circa niedium vel sahem fiuem sae-
euli erai christiaiiEe iii.
2" Indoles ejusdcin phiiosophi, quem
phorus dcsignat « docliina profana tuinidum,et
in sacra dogmata tcrribile supercilium attollen-
DE MAGNETE. »47
llis- tem, surc que nrtls fallacibus
conclusiuncnlls,
probabilil)USi|uc argumcntatioi)il)US simplicitati
fKlei nostr» illudi'ntcm -r^c, a7rAdTr,To; tou u.'jc7Tr,-
piou Tou xaO' ^1x5? xaTaxoLfjiEuouevov (supra, p.
300, I.5-14V» Porphyrio uti^juc rcferunt non
sublime solum ac valiclum ingcnium fuissc, sed
ct vehcmcns ai(|ue aliquo furore admixtum;
hincapud Euscbium TO-.aiiTa xaTaxoaiTv^-jai; dicilur,
(|uod iiimirum ad fastiim ct ostcntationem verbu
ejusdem •'ua composuciit ; et S. Cyrillo audit 6 Opacu?
xaO' r.awv llopsupio;; undc perapte Holstcnius :
1 Nequc alinm ego, inquit, causam fuisse dixe-
rim rabidi illius odii quo adversus christianam
rcligioncm prte caileris furebat ,
quam quod
animus atriC bilis fermento turgrns ct nimia eru-
ditiouis copia indatus scmetipsum non capcret.
3° Placita philosopltica. Primum cnim ((uein
Magncs impugnat philosophum, constat « illius
fuissc opinioiiis qua; Monarchiani
fautorcm ,
statuit, » ut Deum vcllct proprie monarcham
haud dici posse, nisi imperaret diis; hinc me-
rito a gentilibus deos appcllari quos Clirisiiani
angclos vocant, qui ncc pati, ucc mori, ncccor-
rumpi natura sua possunt, utpotc Divinitati
propiorcs. Atiiue ha?c exacte conveniunt cum
Porphyrii sentenlia , qui juxta cum aliis coaj-
a-o- vis philosophis ejusmodi -oXuOiiav vencrabalur,
qua, ut Maximi Tyrii verbis utar, « Deum unum
essfi statucbat, rcgcm omnium et patrem multos
;
vcro additos esse dcos alicnos, qui Supremi il-
lius lilii siiit ct quasi in imperio collegje.» Cf.
Porphyr. de Abstinent. ad (ir. Jlor., lib. ii, p.
30; Euseb., Prxpur. ecanyel., iv,c. 19, p. 166 ;
Huct. Quxstion. Alnctaa. p. 108; ct Crusium
M. infra ad ©ioXoYouasva. Dcindc similem con-
sen um vcrborum Purphyrii de imaginibus deo-
rum, qualia ex eo adduxit Euscbius, observare
liccbit, si confcrantur cum iis quae in gra;ci phi-
losophi argumentatione pro idololatria apud nos
rcpcriuntur. INcc minus ca quaj Magncsde sacrili-
ciis et daemonibus disputat, faciuntcuin oraculo
Apollinis(iuodEuscbiusex PorphyriilibroXoYiwv
ciiXo^oiiai; rctulit (Prxp. evang., iv, 7), astipu-
lantc Thcodorcto (Tlierapeut. sernwn. vii).
4" Accedit porro quod philosophus ille , Ma-
gnctis advcrsarius, religionis christianseetScri-
pturic sacra; tum veteris, tum novi Tcstamenti
us^jue adco giiarus est, ut frcquentcr ad sacra
tcslimonia provocare non dubitans, iulcr alia
in- adduxcriL Mattl). xxii, 29, 30; Exod.,xxxi, 18;
Gcnes., x\iii, 16; Exod., xxii, :;<8, Eumdcia
est anno prorsus fucum vesanae gentilium idololatriai ob-
duccre tcntivit Porphyrius, in sacris liltcris
intcr sua; aitatis philosophos versatissimus. Cf.
liieronym. Kp.,acl Painmach.cij Luc. Holslen.
Porphgr. fragni. (apud Fabric, c. xi, p. 271).
ii)
]\ice- [llicldius Crusius, cui non difliteor non-
nulia advcrsari ((ua; leviori forsilan brachio
amovisseexistimabilur. Philosopho nanuiue illi
35.
548
qiiocum Magneli nostro res est, inter prcccipuos
ciiaractercs Nicephorus ascripsit eum fiiissc
maxime aristotelica doctrina imljutum; quod
PorphyrioPlatoni palam addicto Kgerrime con-
venire fatendum est. « Verum,
tantoveritatis studioexceliuit, ut non teraeread
iinamaiiquamsectam.velutad scopulum, adiia;-
serit, necjuraveritin cujusquam magistri verba.
Interim duos sibi polissimum elegerat duces,
quorum vestigia premeret Piatonem atquc ,
Aristotelem, quos in prsecipuis doctringe capiti-
bus inter se consentire e prolixo opere proban-
CRUSIUS MvVGISUS
morabilia, inter qua) potissimum eminct lucu-
, lontissimum Magnetis tcslimonium de vera pra;-
sentia corporisetsanguinis Cliristi in sanctaEu-
charistia, [e quo perpaucanec nisi citare juvat,
iu([uit Crusius, grBeceexstanlia,qufficumquatuorcodicibuscon-
tulimus. Pleraque enim nobis asservavit Joannes
patriarcha Antiochenus, seeculo xii, in sylloge
inedita de Sacris Mijsteriis : quam nobis pra3-
stant codex Coislin. cxvseec. xiii et tres regii,
CCCLXIV'', CiMI, MCCCXXIII. SSBC. Xltl, XIV et
XV. Persuasum facile habuerim ad haec respe-
xisse Zachariam Cretensem quum de fide ,

dum susceperat. Hoc demum libenimum philo- Orientaliuma Cardinale Lotharingio interroga-
sophandi genus quod paulo ante ab Ammonio tus , adduxit Magnetem , uti supra retulimus
Alexandrino fuerat introductum maxime prse- p. 306.Neque ex alio 1'onte videtur Allatius ac-
placuit Porphyrio adeoque eum ad classem
, cepisse, quae contra Creygthonum p. 503 alle-
eclecticorum referri satius est. » Altera, nec mi- gavit. Ex hoc uno loco fit quoddam perpetuum
nimn, oritur difficultas in eo quod Magnesianus Eucharistiam testimonium Sed prsestat
fidei circa .

philosophus quasi Hadriano suppar duplici ex immo angelica Aqui-

hsec aurea laudare verba, :

indicio innuitur. ISihilominus, si Crusio fides, natem enim quisquc sibi audire videbitur :

Porphyrius, quamvis anno post Hadrianum

OO/. ei7Ttv Eij/_apt(7T{a tutto; tou (7a)u.aTo; ^ y.at tou at-
cxx floruerit, ac cc ferme obierit, islum im- [jiaTo; c^ &7t£p Ttvl; d eppaii/t^jorjiTav 7r£7rripto[j.svot tov vouv <",
peratorem potissimum in sua de monarchia [j.d/,),ov oi f (7(i)(J.ay.at at[j.a [XptcrTou]. "ApTov youv 'i.i^wi irci

divina disputalioue tamquam recens imperan- 0dpy.a , y.at otvov t6 alt/.a STratosuaev riadt; eu/.OYa); £'-t Yri;
eivat t6 ctiij.a ... OuTc crap? S tou itiJTripo; TptJoyotiEVi^ ^Oet-
tem monarcham adducere potuit, quum eo pcTat, ouT£ E;ava/,t'(7y.£Tat t6 ai[j.a 7rtv6[xevov oXk' 6 Tpwytjjv •

tempore Adriani memoria adhuc vigeret, ma- [xev e"t; avi^ricrtv ^eioiv 6uv(i[j.£o)v epy_£Tat '> t6 6e TpwY6[j.£v(iv
'

xime apud philosophos, quos ille in aulam pri- £(jTtv (ioaT:(ivr|Tov •

eTiEto-/) T/i; (ioaTrav/iTou cpU(7£io; Xo^ytJ Ttvt

familiarissimos habuit. Jam (TUYY£V£; u7Tapy_£i, xat (ixcopKjTov.

mus induxit et
nunc eruditi videant an merito me pigere opor- Eucharistia non esi tyjnis {vel figura) corporis et
teat indubiam non habuisse, incertamque :eli- sanguinis, quod quidani fahulati sunt mente capti,
sed poduscorpuset sanguis(Chrisli) quum igituream
quisse hanc de Magnetis adversario philosopho
qux caro est, vocatpanem, et euni qui sanguis cst vocat
quaistionem sane difficillimam.] vimini, docuit tios convenienti consequenlia ex tcrra
§ XVH. Magnetis FrcKjmentorum decem esse corpus ... Neque caro Cliristi manducata corrum-
analysis abunde apud nos exslat iu arguraento pitur, neque snnguis potatus consumiiur; sed qui edit
divinis virtutibus angescit : quod vcro editttr, consumi
duplici quod fusius explicuimus p. 302 et 316. non polesi ; quoniam, minime consumtibili naiurx
§ XVI 11. Snmmam fragmeiitorum ex opere cognalum quodammodo est, nec ab ea separabile.]
'ATToxptxixwv editorum Crusius ita digessit :

Ex libro r superest niliil prater ea qua) par- HaecTurrianus, de Eiicharistia contra Vo-
tim Crusius, nos vero ex integro damus. lamimPolonum, p. 93 edii. Flor. 1575, Paris.
Ex libro ii et v diserte Turrianus adduxit ea 1577 ; Th. Bozium, de Signis Eccl. Dci, tom.
'

quihus philosophum discrcpantiam evangelis- II, lib. XIV, p. 74 et75; Jodoc. Coccium, The-

tarum Christianis objicicntem magnes conCu- ,

saur.cathol., ii, p. 607 (edit. Colon., 1626);
tat, atque simul nonnulla quse videntur invicem Jul. Ca;s. Bulengcrus ad Casauboni exercitat.
adversantia, conciliat, in eo quod jubct historiae i64;Leo AIIatius,Quienius, Lamius
diatrib., p.
evangelicse lilteram , non curiosa prurigine, apud Gallandium, Biblioth. vet. Patr., t. iii,
sed simplici animo inquiri. Ita Turrianus latine p. 511.
^ro Episl. pontific.yWh. ii, cap. iii, (p. 120. Ex eodem
libro iii locus exstat de sacrificiis
edit. Par. 1573, al. 165), etgra3cein.Sc/io/m deemonibus gentilium mactatis, in quo Magncs
apologetic. ad Const. apostol. (Venet. 1563;, ,
dccretum apostolicum desanguine et suffocatis
p. 182). explicat, latine quidem apudTurrianum in iibr.

Ex libro m excitantur verba maxime me- 2}ro canonibus Apostolorum contra Magdebur-

qua fidos catalogo impresso, « il)l occurrit Ma-

•''
Si ihid. — ^ 'A/,),a -/.aT' al-rfitnxv ai[J.a xat cr(S(j.a XptffTou, ib.

cariiMagnetis, auctoris liactenus inediti, fragmentum — s OuT£ (T(xp?. Incipit locus a Joannc Antiocheno ci-

sat longumy> p.51. Immo pauca3 linerc , nec plurcs tatus, sub hoc titulo in 4 codd.: Ma^/.aptou Mayvr,To;, e*

quam in C5?teris cotlicibus. Auctor calalogi Magneti T(iv TTpo; "E),/.^/iva; auTo-j aTcoy.picecov. — '' AtpiTat Alla-
ascripsit locnui soqucntom ex quodam geronlico de- tius et posteum Gallandius, aliique ; inter sc codices
cerplum. —Paulo aliter Turrianus in edit. l^ quam
'' uostri IV concordant. —
Hanc cdilioncm Gallandius
'

sequitur Gallland. OJ yap r'>r.o; cwLiaTo:, c Ouoi tO- — minus accuratam asserit, quam tamen Crusius scquu-
7;o; atjj.aTo.:, ib. —
"fl; Tive; ih.
'' —
^ Tov vovv, deest tus flsl.
 Di: MAOCTi:. 549

genses , lib. i, cop. 5, p. l'> nl. 21 ; Gnllaiul., Ilorum sormonum frac;menta ex Em. C. Otto-
ibid. p. \\xi\ ; urineca vero ((uic (i:illaiKlium, honi ms. codiec depromta U. V. D. Stephano -
ca3terosc[ue peuitus etYumTuut, tledit iilem Tur- tius ad laudntissimum Roivin transmitti curavit,
rianus in Sc/ioliisy/\Tcis ad (Jonstilufiones iipo- qui endem Intine vcrsa ntciue cmendata cum aliis
siolivas Clcmentis roin. , p. 182, edit. Vcnet., fraiimentis cjusdcm auctoris in lucem cdere
15G3. constitucrat, nisi pra'mntura mors huic instituto
Ex llb. IV. Fragmentum unum exstat npud obicem posuisset. Haud ultra historiam creatio-
Turrlnn. \^voepisf. pontijiciis, lib. ii, cnp. 13, nis et iapsus hominum sc extcndunt istai com-
p. Io4 A, inThessnl. iv, 17, grccce ct Inliuc. mcntationcs Mngnetis , qunrum plura in se-
Ex lil). Prollxum frngmentum de fide
v. quenti disscrtationc ioca inseruntur, qua; ct ego
Abraham, quo de aretissimo \inculo fidei dis-
in scdulo repctenda curabo. »
seritur, cxstnt yr. et lat. apud ejusdcm Opus Y\xc primti Magni (jusii diatriba his verbis
docjiuaticum de Jusfijicafione, Romaj, l.).jl, absolvitur novissimis tanKiunm cmortunli nut
,

Ex eodem demum opcrc, nullo libro indicnto, votivo Inpidi inscriptis « Specialem doginatum
:

desumitur scholiuni deJuda proditore wjvclum atquc crrorum auctoris nostri pcrlractntionem
in marjjine co;l. Coisl. c\ii, adeo vero evani- altera disi)Utatione complccti, vcl, si convenicn-
dum ut rescribl iiequcat. tius ita visum fuit , una cum ipsis operis de-

§ \1X. Recensito A-oxftTtxtov opere, Crusius perditi fragmentis, tamquam rclictis cx nau-
yeiVitadMagnefis Commenfarios, seu, ut fertti- fragio tnbellis, publico eruditorum dcsidcrio
tulus, Sermones in Gencsim, « qui et ipsi, in- sntisfacturus, gra;ce ac latine exponerc haud
quit, ad hoc usque tcmpus cruditis ignoli fuerunt. refrngabor. »

0EOAO1OVMENA.
II.

Prolixiorem lianc alteram dissertationem brevius prajcedentem eoque lubcntius perstrin- quam
gemus, quod pauciora de ipso Mngnctc in ea inscruntur, pleraque vero in immensum cxcurrunt,
ct magna cx partc pertinent ad veternm patruni, philosophorumquc plncitn, ut tam cum illis
consentire qunm ab his ditferre auctor judicetur qua3 sat crit capitum titulis aut argumentis;

indicasse, citationesque referre ad tcxtum ipsummet nostrum, eaque tantum diligenter exscribere
qua; Gallandius, cffiteriquc omnes aut oraiserunt, aut penitus ignoraverunt, nec etiam memiaere
Fnbricii continuatores, quibus posterior illa disscrtatio rarissima videtur defuissc.

§ I. iSon systemn nliquod thcologice digc- p. 310. Crusius enim in eumdem Clementino-
stum , sed OjOAovo^aiva tantum ex fragmentis rum locum incidit).
Magnetis proponendn veniunt. § VII. At Porphyrium in primis Magnes con-
§ II. Thcolofji porro tituliim omni cx parte futasse vidctur; hinc ibi et passim omnia Por-
Mauncti nostro debcri, nemo facile inficiabitur phyrii opera excutiuntur, in primis fragmenta
qui ipsius iNicephori vcrba (p. 30G, I. v-xj per- quaj post Ilolstcnium Fabricius Bibliothecx
penderit. grxcx, t. IV, p. 206, inseruit.
§ III. Primum illiusdoctrina de aucforifate § VIII. Eadem Magnes confirmat, dum falso
divina Scripturx sacrx contra Porphyrium jactatam solis, luna;, stcllarum, immo elemen-
\indicatur, in eo maxime notanda quod tum lit- torum mundi diviuitntcm graviter retundit
tera; adha^ret, ut contradictionum apparentia (p. 330, I. i-x);
scite dissipetur § IX. Diimquedeimaginibus atque simulacris
Tum f§ IVj haud respuit modum interpre- Deorum sermonem instituit (ibid., I. xx, xxx).
tandi lilteram ex allegoria, chribtinnis usita- § X. Quacde more suo Crusius cum Porphyrii
tum auctoribus, a Porphyrio vero reprobatum : plncitis, ncc non lamblichi et Procli prolixe con-
quoJ luculcnter ostcndunt loca mox addu- fert.
cenda. Intcrim satis apte meminit eamdero
§ XI.
§ V. Ex sacris divina; Scripturaj fontibus objoctioncm cx loco Exodi : /)iis non malt-
,

Magnes hausit et tradidit sinccrn et ortliodoxa dices, a .Mngnete discrtc explosam , regestam
religionis christianaj dogmata de Deo ct vera fuissc tum a Celso apud Origenem (lib. viii,
vionarchix divinx indote. c. 38, p. 770); tum a .luliano Apostata, quem

§ VI. Quibus egregie subvcrlit philosopho- Porphyrii vestigia freciucnter legisse constat. Cf
rum placita et gentilium innnes de summo Deo apud Cyrill. Alex., lib. vii, CovtraJul., p. 288.
diisque injerioribus disputationes (Cf. not. i, § XII. Hanc omnera de Deo disputationem.
 550 MAGNUS CRUSIUS.
claudit cxciirsus de variis nominibus et generi- £[j.'!/Uxov, T-o; Tou PaTi/.ew; ojjloiotyitoc duo),au£iv , oOx Iv
TTopsupiot xat (7y.ri7iTp(;) xat otaor,tj.aTt Tr,v d^tav £[j.satvovTi
bus Deorum, quse quaiii male ciim ipsn diviiii- TouTot;
(£7C£i \j.rfA t6 dp7_£":u7tov i-i rjv), d),),' ev tco /.t/.o'j\i.fr
tatis substantia couveniant, Magnes dijudi- crOat Trjv diOapatav xai dOavaffiav xat Toutoi; ydp dp£Triv.
canda proponit, Tt[j,r|0£t; 6 dvOpcoTTo; Tr,v Tup6; t6 TtocoT^TUTrov £tx6va o^j.oia-

§ Xlll. Tum Magnetis primum profertur

TriTi otao^toi^et. 'JCTrsi o\ xai auTEHoufjioTri; t6 paot/.tx6v xat
£7;-/10[X£vov Tvi; cpuceci); tou dvOptoTTou y.at 7ip6; TTiv Oetav {[-
perspicua ejus confessio de Chrisio, Filio Dei x6va £[j.9£pE; Tipo^avEo-TaTov CEtxvutJt , xat xaTa toutov t6v
?«??^m/Yo, exfragmentisOttobonianisCowwe?^- ),6yov xat /ttpcov Oeou ipyov 6 dv6pa>7ro; , otd t6 Tt[j.tov tyj;
tarii in Genesim : xaTaffXEuyj; pouAr,; ydp evipyeia t6 Ttdv.
'

Ac Cffiterac qindem creaturiie solo verho prodnclse simt.

T6 yap noti^<T6)[j.£v avOpwTrov v.ai' e'.y.rjva yiasTspav y.al
,
Homo aulem pinccipnnm quiddam praelerea babuit ia
Y.a.V OJJLOIWTIV oOojV STEpOV 0£l'-/.V\;<JlV, OTl C7UU.6o{iX(i)
, /)
crcatione. Nam liahita ante (ieliheratione creatiis est , iit
eXpv^uaTO 6 llaTr,p Tto [AOvoYsvst auToiJ to) Viw in\ Tri toutou
ex eo ostendcreliii', eNcellentein esse eam cicaturam.
y.aTaa-xev;-/) , 6; jgti t6 dTtauYarjfj.a Tvi; o6£ri; xata t6v 'Atto-
Quippi! illiid... (ut snpra § .\iii). Quoniain ifaque iit di-
nio\ri-i xat yo^pay.TYjp Tr;; uTcoffTaasw; auToO. Ouie yap £vr,v
ctniii est, liomo in niiindum fanKiiiam rcx csl introduclus,
a),/.(i) Ttvl (iu[j.6ou),(i) 7.£/pr,a6c.i , r\ tw ^tovTi xal uuoTTa-
probahiiiter etiam secundiim iinaginem Dci faclus est.
Ttx^j) auTou AoYo), T(o anapa),),a7.T(>) auT&u xaT' dy.ova xai
()|)orlchaleiiin) aliisimneialiiriim, veliiti iinagiiicm qiiam-
Ofj.ottoctv, xai '.aoouv^xfjKo.
dam spirantcm, rci.^is siinilitndincgandcre^non in piirpura
Qiiippe ct scciilro et diadiniate digniiatem ostentanle (qni|)[)e
« illiid : faciaimcs Iiomineni secundiim ima-
ginem nostram ct secxindum simiiitudinem, niliil aliiid
nec i|)siim archelypnm in hiserat), sed eo (piod ornare.
indicat, ni,*;! qnod Patcr in iiujiis fonnatione (oiisiliiirio
tiir incorrnptihilitafe, immorlalilate ac virfiite. Nam liis
iiSMS est Filio siio nnigcnito qiii splendor est glorix,
bomo ornalus formam prototypi siaiililndine expressam
,

jnxfa apostoiiim (Hrhr. scrvat. Qiioniam vero ipsa (piO(|iie liheitas regiam et emi-
i) et figura substantiai cjus.
\ ,

Ner, eniin licel)at iillo aiio consiliaiio nti qnam vivo et licntem natura! hiimanac. dignitatcm , ct similitndinem
,
per se snbsistente ejns Verbo, qnod sccnndnm imaginem cjiis cnin (liviiia iniagiiie evidentissimam ostcndil, eliam

ab eo nihil differt et aeqiialem babet potentiam. » Ib. liac ratione homo inanuum Dci opns est, propter forma-

p. 54, 55. tionis sune excellenliam : nani tofum iliud o|ius consiiii
esl. » Ih. p. 83, 8').

§ XIV. Magnetis doctrina de crcatione et Quse descriptio tanto magis in auctore nostro
frustra conjicta xternitate nmndi luculenler
observanda cst, quominus antiquiores Ecclesiae
palet sive ex antea citatis, sivc ex alio cjusdem
Patres, ante mota Pelagiana certamina, de
commcntarii fr.igmento, quod sequitur :
imngine divina quidquam dislinctius asserere
_'0 yap ToaouTov oupavou xal yr,z xat QalicGriZ
[j.EyE^o; fuerint soliti. Maxima namque pars corum
).6y(o UTioo-TriTatj.cvo; KollSi p.d).).ov Tiapaosfjov l7.av6; xa-
, imagincm Dei niliil aliud esse statuit, quam vel
TaiuTEucrat pr,[i.axi , xat ).6y(o pt^too-at 7:av6),6'.OJ yoi^Aov '

ipsas facultates mentis naturales, vel donaSpi

a),),' (o; EtpriTat, 6'.a Tr,v 7rp6; t6v (xvOpcoTtov T'.[j.r,v y.at q;u-
Toupyo; ytvsTat, [j.uGTixto Ttvt Xoyto, dxa[j.aT(o; [Cr. dxajxdv- ritus sancti, quffi iu regeneratione homines acci-
T(o;] , t6v cs x6ff(j.ov £x Tou y.-h ovxo; et; t6 elvat Ttapdycov pinnt de concreata autem justitia et sr.nctitate
:

GiXriaei. vix ulla est mentio temporis enim ratio aut :

Nam qui tanlnm coeli, tenan ac maris niolcm verbo

<< adversariorum absentia non suppeditavit ipsis
fnndassef, niiilto magis liorlnm poterat dicto planinre, et ansam distinctius loquendi [videinter addenda,
beatissimnm fundiim veibo conserere. Sed tpicmadmo-
patrum loca quae cum Nostro pene-nd verbum
dum dictum est, ut hominem honore afliceret, etiam ar-
boriiin arcana qnadam ratione factns est cnitor sine nl!o ,
faciunt].
labore, nempe
qni muiiduni bnnc ex non esse ad csse sola §XIX. Quinimmo Lajjsurn Adami ita descri-
volimtate perdn\erat. » Ib. p. 59, 60. bit Magues in fr.igmcntisejusdem Comjnentarii,
§ XV. SpeciatimdisseruitMagnesf/ccref^^zowe quod libcrtate sua abusus conditionem obedien-j
H
angelonnn, quos a Deo prorsus dissimilcs, et tiai Creatori debitaj neglexerit, at(jue pcr trans
inter prcpstantissimas creaturas primo loco po- gressionem pra^ccpti divini to a-Tretpoxaxov sivi
sitos, naturaque spiritali, incorrupta et immor- innocentiam morum amiserit, mortalitatemqui
tali gnuderedeclarnt (p. 319, 320). peccati invexerit

§ XVI. Quibus et idem definiit quid sentiret "OvT0)v ouv auT(ov iv Tto 7rapao£t(j(o tv;; Tpuopf];, v6[j,ov oi-
de conservalione et f/ubernatiotie
creatiorie, ocoatv auTot; 6 0c6; £7tt £0Epy£(7ia toO OEtHat [).£v j^euOEpav ,

Tr.v (suTtv £v Tr] auTEcouo^t^xrjTt , dTtooEiEat os to; U7r6 0£(j7:6-

corporum ccetestium , ut vix in iis immorari
TYiv xai xr,0£[j.6va Eifji, ).£ycov ouxo); "
« 'A7t6 7iavT6; Hv)ou Toij
Crusio necesse fuerit « £v T(o 7iapao£i5(o PpoJTEt tou IQ.ov toO yt-
ffiayr;. 'A7t6 os
§ XVJf et XVIII. Uti nec in asserenda honii- « vci)(7X£tv xa),6v xai Ttovr.pov ou (sdyEaOe a.n auTou. 'II ck

nis creatione, ejiisqite iniagine divina, et iin- « dv rip.eptx cdyr|(j6£ aTr' auTou, OavdTto aTioOavsIaOs. » Tovt

E(jTtv Ovritot ECJEoOe" outo) ydp 6 Zu[(.tJ.a7_o; riotj.riv£U(jcv

•

morialitate aninise atquc Jibcrtale nisi quod ,

" -Q dv ri[j.£p(X ^ayr, d7t6 tou ?u),ou, Ovvito; ecrr). » '.Mla
ind^ occnsio data sit idein frngm.cntum ip.- ij.r,Tt; UTto/.d^ot. OTt t6 ?u),ov TOtauTri; ^v cu(j£(o;, cb; yv^octv

signe, jam iaudatum, absolvendi :

Ttap£7_£tv xa/,ou xat TtovripoO ou ydp or) p/.aS£p6v ev t(o ita-
'

pao£ia(o Ti rjv. "Opo; 6e eTEOr) ev t(o (jputto^^Ttp^; yuij.vaciav

Kct Td [j.ev (z),)a xTtT^/.aTa priLi.aTt [j.6vti) Ttap-or.Tat " 6 os Tv;; £)EuG£pOTr|To;. Kat OTt ou t6 ?u),ov atTtov yvtoaeco; T(p
avOpcouo; saysv gEatpETov Tt xaTd iriv 7iotr,(Tiv Txapd TauTa. 'A6a(x yeyove, B'?ilov. 'H ydp evTOAr, co; 7:p6; eio^ta dtxf (o
BouAr;; yap Trporiyoujjivr,; Ey.TiaO-^ tva i/. toutou oziyjiri , E660ri, t6 T£ xa/6v xal Ttovr,p6v, Trjv Te uTtaxoriV xat ttiv
OTiTiep XTti^ia Tt|j.tov U7idp7_ci. T6 yao, llotri-rojjj.sv, x. t. a."..'. Ttapaxor,v (OGTc r) i v(o(jt; Ttpou/.aSs f/jv evTo^.rjv. AeSoTat oi
•

\Ly:v.'/r, zov-w , cb; EtpriTat ,

pa(7t).eu; 6')(j:r£p v.r;rc/Jir\ ev 6td t6 , (o; e'tpr,Tat
a'JT-/-| auTEEoutjiti) pou),'/^[jtaTt xtvou[J.£-
,

xoo-[j.(o
6 dvOp(o7i:o:, stx6T(o; y.at xaT' Etxova OeoO yeysvriTat. vov t6v dvOpcoTtov , ejt' doeia; te e/ovTa d7t6 TtdvTcov (X£Ta
Eoei ydp t6% u.£),),ovTa dp/_£iv Ttov d),),cov, (0(j7i£p Ttvd sty.ova Xa[j.6dvet7 tcov d),),cov oevSpcov, evo: Ss [aovou v6[j.(o TtposTaTTO
 DE MAGiNETE. 551

|Uvov irr/EffOai to-jto vtvwdxeiv, w; yiro Scirjtorrjv iati tov mum IIippolytiPortucnsis,cujus verba in omni-
xal Tr,v evTo),r)v SsowxOTa. bus cditisoperibus desiderantur,accepta tandena
n Qnnm
ilaqne essent in paradiso volnptalis, Dons pio habcsecodd. parisicnsihus rcgiis 1825 et 1828:
gna beiifvolciitia datiis lo^cin nt o^lfniat hbfrani qiii-
,

dem essc lioii-innni iiatiirani, eo (|ii()ii siii Jnns sit ; atta-
inen liemonslrel eos siib.iiomino it cnratoie csse. Sic an-
tem ait Ejt omni liguo, quod es/ in Itorlo, cnnicsdone
:
comedcx. Ex
ligno aulem cognoscendi bonum et ma-
lum, non comedelis ex eo. Qwi nulem die comedeiilis
ex eo, morle moriemini ; linc c.st morlalcs crilis. Nam
Symmaclins ila interpretaliis csl Qua aulem die come-
N£xp(iv Ya? (T/sTtYiv eitoisi tw vexpuOevTi 6ia t^v (i[i.apTtay.
T(o yap v£xc(it (xaapTTiaaTa exovTt Tiepi t6 awaa qiOopixv euY)-
paivE t6 Sepaa.
« Mortunm enim tegumentum fecit liomini per pecca*
tum morluo, (pium pcllis signilicavcrit conii|)tionem
, qnoad corpus in lioiiiinc pcccatis mortuis circumdato. u
-.

deris ex lignn, morlalis /ulurus es. Scd nemo exisli- Haec et alia quum
Crusius siraul expcnderit,
met , eam Inisse liijni naliiram i.t cojjiiilioncm alTcrret
, Magiietis sentcntiain initiorcra accepit in sen-
boiii et mali nec cniiu i|iii>l(piain in paiadiso iioxinm
:
suin, (|uod scilicet sub iiistoricanarralione lit-
erat. Scd in planta Ii.tc coiulitio posila cst aii exercitinm
libertalis. Ac li^nnm ipiiilcm non (nisse Adamo caiisam
tera^ ctiam illud signilicari, primos homines post
cognitionis liipiet. Lex eniin ei (iati est tani(piam iitrnm- pcccatum corpore frai;ili ac mortalifuisseindu-
qnescieiili et bomim et malnin, ct obcdientiam et innbc- tos, voiuptatibus cainis deditos, et innumcris
dientiani. llaipie cogiiiiio lci;em antcccssit. l.c\ veio data
ohuoxiosmalis atquc miseriisobnoxios redditos.
est, iit liomo, ipii, nt dixiimis, libeia voliiiiiale moveba-
tnr, liccnliaiiKpic babcbat e\ cictcris arboriliiis Irncliiin §XXI. Ex his jam per se sponte colligitur
percipicndi , ct ab nna diimtaxat abstinere per lci;em jii- ([uid Magncs de pt'Ccato originali senserit [idem
bcbalnr, hoc scirct siihdilum se e.^sc Duiuino , ei ueinpo nonuuUi coliigcre videntur e comparatione au-
qiii et legem (iedissct. » Ib. p. 94, 95.
gclorum atquc hominum mortalium adducta
Interjecfa deinceps historia de seduclioiie
p. 313]. Hic porro Magnetis locus tauto magis
serpentis, quoniodo hohtis naturai no.slra; tanto in pretio hahendus est , quum Dion. Petavius
hoiuinis hoiiori invidens, hciiuin udvcrsus eum gi secos Patres originalis criminis fcre raram ucc
susceperit, mendaciociue suo effecerit, ut ambo disertam mentionem^criptis suis attigisse pro-
contemtores Dei fierent, tristissimuin lapsus unntiet. Dogm. theol. de Incarnat., lib. xiv,
eftcctuin exponit ex co<rnitione nuditalis ipso-
c. 2, § 1, toin. VI.
rum et terrore juslitiae diviiia;, quam ad poenam [Ut universum de Magnetescrmonem, quan-
promeritam concitaverant, adeo ut amoena pa- tum in nohis situm est, ad exitum deducamus,
radisi sedes statim mutaretur iis in accrbum
niiiiljam superessc visum est, nisi quod non-
tribunal tremcndumque piaetorium. His smn- uullas lectionum varictates, quaj hiscc notis ul-
matim (utinam ex integro!) e.xpositis, paulo timam metam imponant, co loci eurcinus inse-
infra iterum Magnesadducitur
rcndas, excerptas \idelicet e codicihus Coislini-
MsTa ~6 TOAariaa zl; a-j^ifjvi saOiJvtc; to-j TtTaicaaTo;, ano xciii et regio mccl, semcl ct iterum, pro
T(p 0'.axpiTt7.(5 y.iaToOvTa; cooii), xai y.p'j;iT£(jOa'. iTi'.&(bvTa'.
virili parte, a iiobis excussis : quibus ad cu-
Tov i>dOr|TOv o^Oa/aov, y.al Tra&aiToOvTai Triv irpoooov, y.al
dvaoOovxa'. Tr,v ;z'x^6.n-z'xn<.'i
mulum accedent advcrsaria pauca in quibusdam
<> Post facinns intellectis lapsn siio provi-
aii(la\ illiid locis textus quem supra edidimus.
deiifi niclii pcrcclliintiir
, et eiim, qnem laterc iiil potcsf, P. 302. 'lCTtiy.f.fji;.... Yivoy.svr, Tiapa xtov 7rpo£-
ociilnm lalcic coiiaiitur, et prodiie detreclant, et coiam cTtoTojv X. T. a.Tilulus ille facilem suspicandi lo-
sisti icfiiginnl. » Ib. p. 08.
cum praibuit, hanc ccnsuram fuisse a Nicephoro,
Et post pauca non suo tantum nomine, sed plurium in persona
Ato iva (iri xaxo; (xOavaTo; -fl
(xvOpcoTto;, OvriTOv auTov a-nt- digestam. Inde solet Maguus Crusius, quum li-
^YjvaTO 6 Oco:, v£-/.p6Tr,Ti TTipiSa/cjjv. ToOto yiip ol ospiJ.dTivot
bellum hunc meminit, auctores ejus inducere
yiTiivc; ariixatvouTi auo toO Xoyoy t/j; Td^jv 'C,ii>wi vey.pio^jcO);"
OTtw; toO (jtoaaTo; y.ai Tr,; 0£(j£(j);r, daapTta
o-.a Tv;; /'JoiCi); orthodoxos antistitcs, quasi collatis studiis ad-
TMnrt aJT07:p£(xvw; [Eniend. Diihii. Cius. mi:ndose a-JTo- versus Iconomaclios conccrtautcs. Verum Nice-
TtpETavo;] otasOapf,.
phori esse, uti et caitcra, eodemque titulo,
« Itaqnc ne liomo maius iinmortalis es.set , eiim Deiis
proprium et genuinum opussatis aperle demon-
niorlalitatc indnlnm mortalcin rcddidit. ]Mam id ipsiim
tiinica; pclliceae signiticant, liabila ralione morlis aiiima-
strat totius libLlli tenor, in quo scilicet ipse pccu-
liliiis illatii'; iit pcr corporis dissoiiitioncm ipsiim (pio'pic liarcm inquisitionem, industriamque suam lucu-
vinculi corporci peccatum peiiitiis abolcretur. » Ih. p. 99. lenter exponit, atqiie dc quovis tillam operam
§ XX. Haud ahs re fuit expressara in his ul- cum co communicautc, altum hahet silcntium,
timis verhis scntcntiam de lunicis pelliccis d\- Ficri tamen potuit ut Nicephori libcllus, coram
lij^enter excuteie et conferre cum placitis simi- antistil)us in synodis quibusdam ob sacras ima-
libus iVletiiodii apud Photium ad cod. ccxxxiv ;
gines habitis publice lectus, communi approba-
Originis in Ao//??7. vi ad LevUic; Ircna;! «c/- lionc commcndatus fuerit. lu co igitur sisten-
versus Heeres., lib. m, c. 37 \ Valentiniaiiorum dum esse putcm ab ipsomet Nicephoro scriptam
(apudLrenaium, iib. i, n. 10 ; Tertullianum adv. esschanc 'E7Tiy.pwiv seu Dijudicationem testi-
Valentin. c. 14 et de Resurrect. cant. 7 C!e- ; moniorum contra vcraia Jidem advcrsus sacras
mcntcm .Mexandriiium in Slromat. lih. lu); Dnafjines cxccrptonim , dvctam nihilominus
Procopii Gazaii in Comment.ad Genes.., iii, et ex auctoritate et cum suflVagio eorum qui
Justini martyris de Rei>urrec(. iuter opp. ac dc- luendx in Ecclesia reclx doctrinx prxstint.
552 MAGINUS CRUSIUS.
P. 303, 1. IX. Lcgendum rcclius non esse : P. 312 , L XIV. xupieuov t'^ Oscci Geotj; ib.. Si
illis temere. L. xxii. —
TriWt ts t^ legen- paulo minus intelligitur quod exstat latine ah
dum, ut Coislin et rcg. (deinceps indicandi sub iis qui thesi sunt Dii, pcr me licet legas ab :

litteris D et E. Ultimum Crusius exscripsit) et iis qui adoptione sunt Dii, nec proprio nomine

ipse A., in quo additum ir^, non correctum te, appellantur. Vox enim Oiat;, apud dialecticos
quod in nota 5 dicendum erat. aristotelicos frequens, quid adventitium signifi-
P. 304, I. II- Notam indicatam supple tt; : cat. —L. XXI. Sic distinguendum X£Y£t, xal :

oy.oXoyia uterque codex. Sed recte D. et E. lia- Yap. —L. XXIV. dclendum videtur comma, ae
bent TauTr, ffTot/£l T7). Nimirum iotacismus erat mulandus accentus 6 ovtoj; O^o;, o& tv^i; ouata?
:

corrigendus. Sic enim a pr, m. A TauT/icrTu/si : 6 y.o-^Qc, [xapTup£i Trj O^oTviTt, id est vere Deus , cu-
Tv) oaoXoyia, quod secunda m. male mutavit in jus divinitati ipsa siibstanlix ratio siiffraga-
TUyVl. L. V. TV,V TOUTCiU CTTOUOai^ElV E. — tur. Atque hoc ipsum invenimus iterum inspe-
L. VIII. '/i/ouaa D. TcapaxcAsuai? E L. XII. p.r|T£ cto cod. A, oO. — L. XXXV. Hunc quidem lo-
T^ cptXauTta D, E. cum ,
qui me satis vexavit , eodem sensu pro-
P. 305., 1. XV. YXtYyoaEvou;... xai tyjv u7to'0£(7iv duxit Crusius ac illorum quidem ipse Deus
:

D, E. —
L. XVIII. £VT£u;a(ji.£vot(; D. haud ita bene creavit substantiam., illi autem initium exsi-
Crusius leg L oux ai/o,a£v et Siaopdaat. L. — slendinullum in eo deprehenderunt. Item ille
XXX. "EdTlV [JtEV OUV Jb. ejusdem — Sub fmem eos, quos subditos habet, scit consei^vare; ii
columnsc ironice audiendum ultima « Facile vero, dum
subditi sunt, nihil ei gratijicantur. »
—
:

est, inquit, vel ex ipsa inscriptione inteliigere P. 313, I. VI. (;uY/po);ji.aTi!^ovTai E. L. XV.
fraudem , et malitiam vafri hujus ac recocti Diibnerus conjecit aXV aYaTcr,; (repete ^ta), £T£-
scribse deprehendere... » poTvjTo? r,YJ[^-ovcu£t cptX., collective dictum quod
P. 306., 1. I. D et E, sicut A : Tt; av. Dubncri modo erat £T£poY£vo)v.
corrcctio est. Piacuit Crusio sictitulum 'ATuoxpt- P. 314, 1. II, Ta [v.EYdlXa E. — L. XXII. Cor-
exponere « Dabat titulus ille lectori lianc
Tixiov : rige Xo'yw.
suspicionem quasdam fuisse qusestiones ante P. 315, 1. XV. £vO£p[xo)(; E. — L XXVII. Alitcr,
controversas vel ad disceptandum propositas, si lubet, interpretare Crusio
, cum
« Ita qui :

ad quas vocabulum illud pertineret et quarum verffi virtutis beatitudinem accipere vult, eam
sive solutionem, sive examen indicaret. abeo, qui natura Deus est, si petat, non leeditse
P. 307 , 1. VI. D et E consonant cum A ad ipsum ; ab angelo autem petens, vel ab aliquo
not. 1, 3, et Diibneri quidem correctionem egre- incorporeo superioris ordinis qui adoptione, uon
gie confirmant ad not. 4. — L. xvii. xaTapqavTa natura sit Deus,damnum grave accipit, accipere
E. — L. xxv. D. L. XXVI. D, E.
GUYYpacf^r) — : id volens quod si dederit is qui possidet, seipsum
xai ^ £;(o9£v. —
L. XXXI. Solus habet E Iv Ite-
;

virtute spoliet necesse est. » In uota 3 dele—

patq. —D xat £T£poi(; male. L. xxxii. £u- — « £/£iv cod. ; » recte enim habet l/st.

-jrpETTw? E. Ibidem multo mallm IvtaTopouasvov, P. 317, I. III. corrige xat Ocp[ji,aiviiv ex A. et
oIj dativum. D. — L. XVII. scribe Ta Y^p sine av, quod certe
P. 308, 1. V. MaYvr,To?. D L, IX. Exci- non suo loco positum. Nimirum cod. A ra youv
dere in Crusio tria verba paulo ante legit enim : a pr. m. dcinde ab eadem, ut videtur, muta-
—
,

sine distinctione : £yvo)u£v x^t' auTo'v. tum in Ta Y«pv, ubi v delcre oblitus, L. xxi.
P. 309, I. XVIU TTpovipyjaEVojv E. — L. XXV. corrige Ta t^c; nam Ta; typographicum sphal-
:

malim to [^tevTot. — L. xxxv. itam malim 6[jlo- ma. — L. XXIV. melius an(e axoXouOo)i; virgula
Ycvoiv xai Tr,v aut-/iv c&uatv I/o'vto)v. ponetur, —
L, xxxiv, lYY^^y-ouatv.
P. 310, delenda nota 2. -^ Notam 3 ita legas P. 318, 1. II. Distinguit E hocce modo to
« Diibnerus scribendum putat to tv,; tou ©cou TrpETTOv ni&^xc, toI; ^zoic, 7i:otouvT£<;, qui Deos cultu
Trp07r,Yopta;; id CSt, ri tou 0, 7rpoar,Yopta, syntaxi convenienti colunt. —
L. v. recte Crusius cum
non rara. codd. legit cxxpo)Tr,ptacOcivi, quod temere apud
1. XIV. Lege tivojv.
P. 311, L. xx. Ta 'deest — nos mutatum. —
L. xi. -^ (T/^oXr,v (XYovTa^; E, bene.
in D. In pra?cedenti 1. minorem distinclionem Cod. D cum A consentit. —
L. xv. corrige xa-
ponas post av£TiO£aav, etl. XXI dele ambas vir- TaciXcuoca£i£ ex frlbus codd.
gulas. —
L. XXX, corrige £i xal Ta [^.aX. ex A et P. 319, 1. XI. [jL£T£tXr,)(o'Ta(; corrige ex A. et D.
D. Error ex compcndio literaj simillimo na- — L. XVI. (jiSaaTot; decst in D, Ecum Nice-
—
<;

tus. Cod, D habet hic illic iii marginibus, uti phoro I, XXIX, distinguit, ut supra. L.xxx.
plerumque A btXX-/]^, quandoque 6 /picTtxvoi;,
, (xij.-xiiSoXov ib. male. —
L. xxxiv. Uefragantibus
prout Philosophus aut Magnes loquitur. In duobus nostris codicibus, qui rerum distinctio-
animo erat sedulo hBec notare verum excide- : nem punctis et obelis raanifestant, Crusius le-
runt interdum in editis nostris ejusmodi appel- git : XotTiov Tvjv TTcpt TO)v <x'{-{£koi-</. At fatcndum
lationes, immo plurics Magnes minus bene legenti textum attente, hanc distinctionem cui
Macarius audit. favet E, minime displicere.
 DE MAGNETK. 553
P. 320, 1. \ii, dele notam 1 codex cnim cum, qui pi\TStantior cst, tencat. » — L. xi et xii,
—
;

ava/.Topov. L. XIX, iravriVupi^ouTav. INoiiniliil Crusius ultima TrapaopaaTixw; clariusque lcgit

difncullatis erat in ca voce insolcnfiori cxpli- ineuntefcre idoloialria sive simutacrorum eri-
canda eodem raodo Crnsius cam \idctui- inlcl-
; gmdnrum fuiidationc. L. xix , Plnra per- —
lcxisse in latiori versione sua " <iua' imiiiorla- : pcram c t\pis propter similia excidcrunt, qua)
lilads mitncre (jaiidet. » Cf. p. 3i'7, not. t. — tandcm rcstifuere est : ^tovT£(;, xai euapsijTstv auToS
L. XXXV, TO Ypauaa D. ota Trj; lauTwv 2^0)7,; czouOa^ovTe;. — L. xxvii cor-
P. 321, ad not. 1. Sana suiit. Dclc virgulam rige ou oEovTai cx E et ipso A. Deinde delcnda
anfe c\i, ct I. v. scribe vj^iavi, oCkVj. to. parentliescossigna.
P. 322, I. VIII. corrige a or^ x., sic enim codd. P. 329, I. iN, corrige to xal TCadtv ex tribus
trcs. — L. ix.dcle [a-o] pendct cnim i;cniti-
: codd. — L. XIV, Yuva'xo7TO.£t D.
vus a cuv£'/£iav. — L. xwii, corrige /.x-.-x-vSii\;. P. 3:50, I. III, lcge ijtr|0£. — L. xii, TrpoTritofjtev
— L. xxxviii, corr. riaTspov. D, E. ipseque A. a pr. m., sed tt radendo in <;

P. 323, 1. IV, corrige oiotew; twv ex codd. E mutatum. —

L. xxix. Ex tribus codd. scribe :

et A. OU TOV £UAOYO-JVTa TlU.a , 0U0£ TOV XaXo)vOYOUVTa Tl-

P. 32 I, I. xxiiT. Aliter Crusius intcrpungit, y.o)ptat; au.uv£Tai. Jiencdicentem non honoraty
et logit cumK, sub nnem hujusce loci : Tr,v malcdicentem non ulciscitur. Tiva apud nos
axpaT-/;TOv uXr,v oavTa^oa^.vo;, Or,pav to aOi'aTOv sv irrcpsit per lapsnm in apographo.
Oiojota v£x:a a^.dyw; uttoto-wv....
Substantiaiii iii- P. 331, I. 11, delc £x cum A ct D. L. viii, —
coi/iprehensibilcm somiiians ; depreliensurum Ti|xo')a£vot D, E. quai scriptura melius convenire
denique se rei. mortux conte.mplatione, sperans videtur. —
L. xviii, xav u£'/pi? D. L. xix, —
id quod cerni miniine potest. in latinis adde si qui vecordcs. : L. xxi, ot —
P. 32G, I. V, rectius oOsv^aiTO. Tr,v 7rpo')Tr,v ib. —
L. XXIII, lirapavTc? habcut trcs
P. 327, I. IX, virgnlam pone post TpoTrw. — codices, nec aliter Crusius ac nos intellexit. —
L. XXX, lAAr.vtxio; delendum, uncini autem de- L. XXXI, ar,v abest in D. L. xxxv, i\Cki-^~ —
lendi I.xxxii. /0£(r, D.
P. 328, 1. III. Vereor ne incommode Crusius P. 332, 1. XII, in textum latinum irrepsit con-
ita distinxerit xal toutwv y^vou.£'vwv cac&w^ xaTa
: stituil pro constitui. — L. xiv, scribe auvtaffiv,
(iXr^Oitav, Twv 6-^Oevtwv 6 ASpaau.. His evidenter aAA r\ i/.., sine i, quod tres codd. omittunt. —
et revera perfectis, Abrahumus eorum qui visi L. XVI leg. £i; Toua-.{<av£; ex A. — L. xxi, li^povi-
erant. Sed cum eodem ct codicibus tribus lc- xr,v E.
gendum i^(yiAu.0L lin r, Ypa'-?^'--. nec simuiacrum P. 33 4, I. X, lege Tou; Xoyou; tou; auTou ex
sculpit, nec imaginem in tabella pingil Zr,T£t tribus codd. — L. xv, lege ~£pi auTot xal ciaxet-
est lapsus in apographo. An vero qua? hunc— a£vo;. — L. XVII, (jto'vov Ta Toiv E, malc, item
locum sequuntur, Magneti merito idem ascrip- I. XXI, £7Tt/£tp-/"^7ou!7tv. — L. xwii, iu cod. A
serit, etiam nunc dubito. Caeferum non deesse £w a£v A. scriptum. — L. XXXII. TraXtvoaTr^ato-
vetustissimas imagines quai pati'iarcham eum- aev.
dem, asfantibus angelis, rcprajsenlant, nonnulla P. 33.5, I. VIII. lcge (TuvtTTav £ixato).OYtav ex
prima2\ 02 a;fatis monumenta ostendunt. Tcstis cst tribuscodd., et dele notam 2. L. ix. ab/pw;... —
omni cxccptione major Eusebius in Demonstrat. Ata. —
L. xiv. corrige sphalma typographicum,
evangel. lib. v, 9 (p. 234, ed. Col.); quem locum xaTa!^£u/0£'vT£<;.
a Joanne Damasceno adductum, de Imaginib. Ncc jara Magneti, ne([ue Magno Crusio vale-
orat. III (t. I, p. 367, e), miror fuisse tani a dicendum mihi est, quin ab utroque divcrso de
Crusio M. in amplisslmis suis dissertationibus noinine vcniam impefrem ab illo quidem, quod ;

neglectum, quam a Nicephoro, in proiixo illo post tantos viros frustraneo nisu editioni accin-
Antirrhetico adversus Eusebium, in quo solet ctos,ad me usque homuncioncm quasi laceratus
malesanam Caisariensis sententiam de Sanctis ac multis in locis disjectus devenerit , seram
Imaginibus, maxime ex illius libris explodcre. et ingloriam excepturus ex iniqua oblivione
Quibus crgo jam supplendum vidctur, exscri- vindictam. Hujus vcro bona pace velim con-
bendo locum, utique brevem Kat OicjpEiTat y^ ^U : questus fuerim, vcibo forsifan interdum usus
Oiupo oiaaevouca r) T£p£5tvOo<;* 0'i
Y^p 'tw 'Afipaau. duiiorc, quod in doctissimis dissertationibus suis
I:ti;£V(oO£vt£;, £TCi Ypoc-f-vi; avax£ta=vot, ouo aiv £xa- nullum fcrme locum Magncfis infcgruni dcdcrif,
T£pO)0£V, Uiao; 0£ 6 Xp£tTTWV U~£p£/0)V Trj TtaV^. omiscrltque pene ex intcgro univcrsum sancfi
« Atque etiam nunc ibidem permanens terebin- Nicephori commentarium. Landandus intcrim
thus conspicitur. Qui enim ab Abraham hospitio quocl firmo s;itls pede viam primus straverit,
execpti sunt, sic pictura r^qirxsentantur (vetus (luam nisi libcllos cjiis sors milii tcm[)orc oppor-
interpr. minus bene ut hatjct scripfura),x\\. duo
: tuno invidisset, ipsius vcsligiis insistcns, hand
quidem hiuc inde cernantur, medium vcro lo- ajquispassibus, scd tutus et alacer, institissem].
554 DE INSCRIPTIOIVE AUGLSTODIINENSI

V.

DE INSCRIPTIONE GR^CA ET CHRISTIANA

m COEMETERIO SANCTI PETRI VU STRATA A.

REPERTA, INFRA URBEM AUGUSTODUNENSEM,

ILLUSTRATA VARIORUM NOTIS ET DISSERTATIONIBUS, IISQUE PARTIM INEDITI3.

Vix in Incem ernpit ,paucisab hinc annis, titulus ex agroiEduensi nuper effossus, quum una
I.

oranium laude el adniiratione conclamatum est, vix in toto inscriplionum christianarum thesauro,
aliam umquam exstitisse aut rerum pondere insigniorem, aut elegantia verborum. Cui enimvero
quum nostrates quique eruditissimi principem locum facile assignaverint; tum certatim suffra-
gati sunt externi, Germani scilieef, Batavi simul et Britanni; quin ipsa in Urbe, in qua prope-
modum prae nimia illorum copia et frequentia, viluere ejusceraodi monumenta, non dfcfuere viri,
omnimodae antiquitalis christianae indagandae assuetissimi, quos in admirationem quoquc rapuic
ut eorum verbis utar, illa priscse setatis gemmula illud poemation elegantia grsecanica venustis-
,

simum, iliud demum insigne cimelium,quo tum iEduorum civilatem, tum cseteras omnes Gallias
jure merito gloriari oporteat.
At quum opiimo Deo ita placuerit eam nos nancisci fortunam, nt inter primos hunc titulum ex
humo excipere, et pree omnibus in apertum divuigare contigcrit, haud abs re nostra duximus,
huic primo Spicilegii Solesmensis fasciculo ultimam manum falcemve admoturi, variorum eru-
ditorum notas et disquisitiones in hoc epigrarama colligere ac perstringere, quarum nonnullse, nec
illae quidem exigui pretii,
multa cum humanitate nobis iransraissee, primam lucem etiam nunc ex-
spectant, multoque jurc mcrentur.
Primum vero necesse visum est paucis referre ipsam lituli inventionem. Anno mdcccxxxix,
II.

die junii xxiv, quura pioe peregrinationis intuitu, et inmemoriam S. Reveriani, episcopi yEduensis
et martyris, hac die reverend. D- d'Hericourt ejusdem urbis episcopo placuisset, comitante viro
erudito Devoucoux, mihi araicissimo, invisere sancli Petri a Via strata coemeterium, utmulta olim
praeditum religione, ita nunc desolatum, ecce utrique ofiVnsus est lapis ex humo illa ipsa hora
effossus, inter maceriee dirutse rudera facile conspicuus. Jacebant sex fragmenta antiquitus dis-
rupta; emicabant litterse graecae cjuae cujusque diligentiam sollicitare videbantur. Jussit igitur dili-
gentis&imus Antistes, colligi indeque auferriac deportari in minus
sedulo venerandas sevi reli(iuias,
qiioddam seminai-ium, quo forte degebam, edocendis huraanioribus littcris deditus. At cobibere
me non valui quin paulo post ad cocmeterium avolarem, et susque deque everterera maceriae ad
quatuor usque in altum pedes erutse rudera, donec septimum ejusdem tituli detegerem fragmen-
tum, minimum quidem sed non minimi pretii; in eo quippe nomen viri a quo erectus est titu-
lus, absque dubio legitur. Cseterse vero etiam periere ruinae; tria enim aut quatuor fragmenta desi-
deraiitur.
III. In promtu tamen conspectum quasi sub oculis liabere. Excisus nempe
erat tituli integri
ex antiquo marraore, pretioso, italico, ut videtur, perinde ac multa ejusdem aevi monumenta quae
in diem ex eodera agro TEduensi ubivis eruuntur; sculptus in tabellara oblongam, ima parte bre-
viorera ; vixqiiatuor digitis spissara, latitudine quidem 1 ped. 6 p. 5 I., altitudiue vero 1 ped. 6 p.
consiantem; hiiic et inde cavatis in parte postica forulis, quibus olim iufixa fuisse dixeris fcrrea
quaedam retinacula; parle vero antica scriptam undecira graecarura litterarum lineis, quasi levi manu
in summa area exaratis, cursivo pene dicam charactere. Sed exactissima imago, huic tomo prae-
fixa, facit ut a describendo fusius titulo sermonem abstineam. Quem vero non pigeret ita lapi-
dem fuisse, a multo terapore, putridis in aquis inmiersum ac delibutura humorequeac madore ,

adeo corrasum, ut pulvisculo alicubi similis, levi digito absque periculo tangi nequeat?
IV. Quonara autem terapore abrasae fuerint eedes in quibus epigramma prostabat, nec temere
 GR.^ilCA ET CJIRISTIANA. 555

deniiiam, nec tamen a vero longe abfuero, dum ad inundantium barbarorum colhiviem usque
ricunerim; id cniin innuitur cx ipsiusmet loci annosa cclcbritate. Ut ^'Mui vetcres antiqua Ro-
mauoium germanitate superbiebant sic primuin vctercs Cbii>tiani quum in Urbo, lum in Au-
,
,

giisli virilafe « sanguine ct agonc propinqui, » sacra in caMnctcrii dclubris cxcrcenda oceultarunt,
Quum igitur, Viam stratam Scqiianorum primo tcrme ab oppido lapidc, plurima sepulcro-
juxta ,

rum columbaria ac polyandria in suburbio jaccrent, co loci crux primum stctit; illic vetuslissima;
ecclesia; S. Pctro et S. Stepbano nuncupat:c; illuc depositi primrevi antistites, Amator, Sim-
plicius, Kvantius, Rbcticius, Cassianus, aliique. Ac dcmum ibidem, ul vidctur, conditum baptiste-
rium vctus, in qiio, sic cnim mos Gallorum tulit (1), mortuos scpcliri sokMiiiie crat. Atquoties a
Romanis aut Larbaris, ultro citroquc vclut a;stu rcciproco rccunciitihus, urbs ipsasubversa est,
totics in eo suburbicario coemeterio crcvcre congcsfa; aidiumquc tumulorumque ruina;. Attamen a
tcmporibus Grcgorii Turonensis, qui eadem loca frcquenler adiit, diserte([ue descripsit, levior
videtur fuisse terra sanctorum ossibus; ut inde constanter pax obtinucrit, ct singulis fere sfficulis
undc([uaque peregrini tuta via iliuc confluxcriiit. Iiv.mo quasi agminc longo ct ambilioso convc-
nerc rcges et imperatores , Carolus ncnq)c Calvus (A. 8-40), Roberlus pius (A. 1015), alii(iue
primores , muncra et vota sancto ioco nuncupaturi (-2). Haud tcmcre igitur duximus cundum
esse ad vetustissimam bujus coemetcrii dcsolationcm, si quis scirc cupit (|uaiidonam subversjB
fuerint [edes, quarum in parielibus, cx alia forsitan ruina ajdificatis, inserta fuit ba;c marmorca
tabella, ac proiiule altius quof[ue repctendum tcmpus quo epigramma cxaratum fuit.
V. Prajter enim varios e re palaiograpliica , liturgica, bistorica pctilos cliaractercs, quibus alii
et ipsi nos alias bujusce inscriptionis a;tatem certis in limitibus instiluimus, prirnis intuentium
oculis pateteam referendam esse tempori quo in Augustoduncnsi civitate simul florcrent gra^canicEe
littciaeet asiatica ccclesiaj disciplina. Porro fria sunt in primordiis ccclcsi* Augustodunensis in-
tcrvalla satis distincta; primum cnim per caitcras Gallias, ignoti ([uidam aposloli ro-
illac, uti ct

maiii fldti semina jeccrunt. Deindc, grsecorum Patrum Potbini ct Ircnsei assccla;, pra;euntibus
tantis ducibus , Divi Joannis disciplinas cx Asia sccum in Galliam attulere; postremo , incunte
sseculo III, truculcnta ceede Irencei et suorum,cum immenso jacentis ecclcsia; Lugduncnsis luctu,
patrata, tandcm niissi aRomario Pontifice novi aposloli, tertia quasi vice, Christuin in Galliis dis-
seininarunt. Inde liquet medium tempus nostrum, ncquc aliud qua;rcndum; quod
totuin esse
scilicct intcr annos clx et ccu continetur. Qua quidem tempcstate, vix dubium vixisse auctorcm
inscriptionis nostra), quem greecum fuisse vcl ab Asia oriundum, ex scrmonis elegantia et quodam
asialicaj scriptuiae charactere, conjiccre par est. Tum vero non solum yEduorum juvenes magna
cum celchritate litteris gra;cis indulgent, scd ctiam videtur civitas pcne tota £XAr,vii^£'.v. Exstaiit si-
quidem in platcis sedificia communia quibus iiiscribuntur epigrammata grseca, intcr qua; videlicct
ffirarium dictum raCocpuAaxiov , et ara templi Apolliiii dica'a. Pra?terea monet nos Eumenius ac-
ccrsitum in urbcm fuisse avum suum, ab Athenisoriundum, ut rbctorum disciplinas cdocertt (3).

Hacteuus bac. Qua; jam nuperrima iuscriptionis fortuna, paucis enarrandum.

fuerit
VI. Titulo ut dixi, e coemeferio ad Gymiiasium allato, agrc exspectavcram primas feriarum
,

a scholis vacantium boras, quas scrufando thesauro hucusque iiicoguifo accommodarem. Quid-
quid primo oculo haurire licuit, tanfa me voluptatc affccil ut, arreplo rudi pcnicillo et promliore
,

calamo, iconem raptim expressam epistolamque scriptam festinantius miserim, consilia cruditi
V. Bonnetli, aiiorumque subsidia impefraturus. Vix autem acccplfe littera;, inscio me, vcrum sua-
dente gnaro tanta; rei judice, Rad. Rociictte, in vulgus emissa; sunt 4), cruciitos quidcm bonos

(1) Greg. Turon. Vit. Palr. vn, conc. Aiitissiodor. Eoclcm vero sacculo ad fincm inclinantc coemcterium
a. 5.78, c. XIV Martene. De antiq. Eccl. ritib. lil). i,
;
illud omne ccclesias (piiiKiuc
,
inniimcra vivoium et
,

c. I, art. n, n. 20. —
,2) Haec olim fusius descripsimus moituorum moniincnta collabeiitc simul ccclcsia) pa-
,

\nAnnal. philos. christ. scr. ui t. r, p 171. S.eculo

, tri;c(|ue rorluna, idcm unusque tuiho miscre perflavit.
ultimo \ix incocpto, usque adco iiicuriosi posteri, fasti- — (3) Kducerel. Q'uini iuter nvum suum et scipsum
diosi(|ue lorpucrant, ut anuo 1727, Bencdiclini duo ol) duns alios MiBiiianis scholis pra-fuisse rlietorcs idem
litlerarum studia iter agentes, tam iamosuiu ccemete- liumenius, ipse ad octogesimuiu iillra annum mapister,
rium essc quasi derclictum conquererentur. cc [Cc retuleril, facillime hujusce aivi lempora cum atate in-
cimetiere] est tel encore que Grcgoire de Tours le scriplionis concordant. Nummus Julia^ MamnwTie re-
dcipcinl , mais daus la derniere ucgligcnce el il est , ccnlcr iiivcntns indical siih Alctamlro remansisse
surprenaul qu'un lieu aussi venerable soit comme ALduor., uiTacdiis hahcl, diviliis ct vuluplalibus opu-
abandouncj, )> Voyage de deux Benedict. t. i p. 102. ,
lentus. — (4) iSunl. Ann. de 1'hilos. 2" scr., t. xix.
556 DE INSCRIPTIONE AUGUSTODUNENSI.
adcommonendum salis idonese,censoribustamen facilioremin prsedamdatse. Hasenimvero arrodere
alii ; aiii rem sane novam ufrumque bona pace egit, in magno Urbis tbeatro, doctis-
scrutarl (t);
simus ac Rev. P. Joann. Petr. Seccbius, a quo solemnis ad Academiam pontificiam concio ea de re
babita est et in vulgus postmodum edita (2). Interim ipsi nos, consiliis aut jussuplurimorum exci-
tati, viris quidem prsestantissimis suppetias confercntibus, in aream iterum descendimus (3), ma-

jores aliis stimulos, quoad liceret, addituri, nedum ullo m.overemur studio lauream affectandi
(celari enim subsiglis L. J. C. nomen, quod prius, invito rae, prodicrat, satiusvisum est). Incre-
brescente autem tituli fama, Joannes Franzius, C.Bocckbio inedendo magno Inscriptionum grx-
carum corpore ascitus, raonumentum iEduense erudita diatribetam in vernacula, quam in lingua
gallica illustravit; ratus « necotiosum esse, nec crimini vertendum, quodidem in utraque lingua
disseruerit, praterquam enim, inquit, quod res ipsa per se magni facienda est, ac titulus, cajteris
christianee antiquitatis reliquiis preestantior est, et quam latius evulgandus, nobis scquum visuni
est, regionem illam in qua prodiit tanti momenli x£iiji.-/]Atov, propria ipsius litigua cohonestare (-1). »

Eodem fere tempore prodiit alia duplex et accuratior forte dissertatio una auctore D. Win- :

dischmann, in Diario de re theologica bavarico inserta (5) altera, curante Th. Borett, notis
;

E. Leemans aucta, in simili sylloge batavica (G).

Dum ad plagas usque septemtrionales tituli nostri fama perveniret, sic italicis quoque in
regionibus suum eidem decus remansit et accrevit, ut erudito abbati Ludovico Polidori, locum,
ut videtur, dederit, etiam post amplissimam de Pisce symbolico, auctore Costadoni, disserta-
tionem (7), idem suscipere argumentum in tribus articulis, Mediolani, a. 1843, in sylloge dicta
Vaynico catholico, editis (8).
Interea anno sequenti 1844, ipse ego iter habens apud Britannos , ansam arripui sciscitandi
viros egregios, quid de ejusdem inscriptionis restilutione sentirent. Penes me quidem est a
raultisannis humanissima aeque ac doctissima Christoph. Wordsworth epistola (9), quam, ipso
annuente, nunc primum magna ex parte proferam. Demum
faustum felixque mihi fuit tantam
obtinere a duobus eruditissimis Germanis benevolentiam, ut ab uno, doctore scilicet J. Franzio,
quem supra laudavi, acciperem novam lectionem, ipsique annexum commentarium (10), eum-
dem nimirum qui in iv tomo Corporis Inscriptiomm grxcarum propediem inserendus est;
alter vero quem numquam satis laudavi, F. Dubner, subtilissimam, ut solet locorum diffici- ,

liorum indagationem, pene ad usus meos, in se susciperet (1 1). Quaj certe, cuique actis agendis-
que, ut par est, gratiis, publici juris facere non distulero.
VII. Inde primum colligere est inscriptioncm hanc iEduensem, ut est caiteris commendabilior,
ila fuisse prteomnibus tot virorum illustrium studiis collatis commendatam. Deinde, eo magis
rairandus est eoruradem circa prsecipua capita consensus, minusque ingrata in rainutioribus discre-
pantia, quod pleiique loco, terapore, religione sejuncti, seorsim ac pene alio aliis ignoto, incara-
dem tamen rei summara, quasi consilio capto, conspiravere. Demum id omnibus compertum explo-
ratumque est in illo titulo mirum in modura elucere priscorum Christianorum fidem, quam nemo
non deprehendet symbolo hodiernsecathoIicEe Matris Ecclesiae omnino consentaneam. Nunc singulis
iolerpretibus locus dandus est, ex ordine temporum, ac prsemittenda pars epigrammatis, quse
iiituenti sive lapidem, sive ejus schema simillimum huic tomo praefixum, indubia prorsus cen-
sebilur.

p. 195, 1 sept. 1839. —

(1) Scrutari. Ecluen. 22 dec. a runiversite de Beilln, etc. Berlin, 1841 , 55 p. in-8.
'J859. Pierquin, Lettre d M. Viguier sur le poisson- _ (5) inserfa. ^lxdjb^ fiiv t^eoIogif(f;e Stteratuv.
D>eu, 1 nov. 1839, typis ed. 1840, 22 p. — (2) Edita. Jaln-ang, 1842, funftes Heft. Rcgensburg. Verlag
Eptgramma gr. christ. de primi secoli
dove era d'uopo e commentato dal P. Giamp.
supplito von Gcorg Jos. Manz. p. 587-595. —
(6) Batavica.
De KalhoMek. Het marmeren opschrift van Autun
Secchi della C. di Gesu. Roma , 1840, recitata del
1845 et 1814, p. 525, raaart. p. 165. —
(7) Disser-
giorno u Guigno , p. 42, in-8. —
(5) Descendimus. fationem. Calogcra. Syll. opttsc. pr. t. xli, a. 1749. —
Annal. de Phil. 3= serie t. i, 1840, mars, p. 165
,
(8) Editis. Prndiit separatim sub hoc titulo Del :

t. II, 1841, jauvier, t. iii, p. 7, fevrior,

juillef, p. 7;
pesce, come simbolo di Christo e dei Cristiani, artic.
p. 85; 1842, t. y, mars, p. 165; 1843, mars, t. vii, „i, 1843, p. 67. —
(9) Epistola, dat. kal. martii,
p. 252. —
(4) Cohonestare. S(;rtftlid)i'§ 3)enfmat anno 1845. (10) rom»?pn7arH(H? cum humanissima
non Qtutlin, etc.MonMmenfc/treYicw dylM/MM, explique
par 3. Franz, docteur en pliilosophie, professeur p. e.
epist. dat. Bcrolin. die 11 aug. 1850.
feret. Parisiis, jul. 1851.
—
(11) Susoi-
 GR.ECA ET CIIRTSTT VNA. 557
b>

IXOTOZ O['j:avioj Oc]lON T EN OS HTOPISE MN

• • •

XPHSE AABh[v -JH- AMBPOTONEN .BPOTEOI;

• ' •

OEZnESlQNTAAT^covJNTHNIMNOIAEOAAnEOiYXr.v
TAAZINAENAOISn).OTTOAOTOTZO0IHC
SQTHPOSrUriQNMEAIHAEAAaMBaN[£ (ipwcriv]
EIOIEniN- -NlXOTNEXGJNnAAAMAIS •

IXOTI-X AP- AAIAAIU)AEZnoTaSCOT|c:]

ST0 THPSEAITAZOME<l>Q;TOeANONT(oN
AZXANAIE •••EPTCOMQKE- •PiZMENEOTMQ
CTNM OiZINEMOISIN
I MNHSEOnEKTOPITo
CAPUT I.

L. J. C.

VIII. 'IXOVOI oOpaviou BeTov y^vo;, i^Topt ff£u.vtr)

Primum enim totius fidci christiana; cardo in
Xor,(j£, liSio' 2!ior,v duSpo-cov £v ppoieot; co vertilur, ut Cbri^tus crcdatur Dci lilius et
Gsc-soiw/ OoaTwv •
Tr,/ ar,-', cpi).£, Oa/.-£0 'l\)yj;/, mundi Salvator. Quaj omnia uno vcrbo veteris
Toaijiv aEvaoi; t:).o'j-:oooto-j croqjir,;.
• aevi Christiani , obtincnte arcani discipliiia ,
S(i)xr,5o; 6' 'Ayitjjv |j.£).tr,o£a ).atjLSav£ Pptootv
'Ecieis, TTiv' d6r,v 'JX01'N iy^uii -a).aaai!;. confiteii solcbant lX(r)Ti:, id cst 'lr,cot;? Xpia-
:

To;, 0£oj YVo^ i]t.)r/-|p. Ab illa igitur nofissima

iXOVI y^jotT' aca" Ai)aiw, AEij-OTa Iw-cip,
tessera (2) vides exordiri tum carminis utriim-
X-j6'. [JiotriYT,Tr.p, c£ AtTa^oas, cto: ~b b%i(j^txwi I

'A(7/avo=i£, i;aT£p TJ)aw •/.£7ap'.aa£V£ O-jjj.o) ,

que partem tum, acroslichidis artificio, quin-
,

il j / (ir.Tpt Y^^JV-Spr), (7'Jv t' oix£toT(7iv Eaoiotv , que versus primos, immo forte initium et finem.
'Ix60o; £ipr,vr,, [jLvr.oso IIsy.Topioy.
Ouov Yivo;, Cbristianus ncmpe;etcnim
'I/Ouo;
« Piscis cn-Icsli.s divinvim geiuis, infcgeriimi pectoris Tertullianus, eo ipso tempore « nos pisciculi, :

n Kslo, assnmta vita imniortaii, inler mortale.s, inquit, secundumChristum, "pisces, » et alias :
« Satratis in lympliis : Inam, amitc, cuiifovc animam
id cst, quibusaquabaptismatissuflicit. Et Hie- >-
« Aqnis pereniiiiins mnnilica! sapieiiliaj;
« Saivatoris(|nc Sanctoiiini snavem accipe cilinm : ronvmus clarius de Bonoso ait « quasi /ilius :

« Maiidiica, bibc affatini, Piscem in manibus liabeus. ixevoc (3). ..

AilPiscEM raea effnndalnr oratio : «Te enixe precor, "IlTopt (7£uvto. Vox ultima graice sonat ncscio
Domiiie Salvator, quid sanctum ac venerabile, ut per eam Cliris-
« Sis niilii dii\ propitins, te qiiBcso, o liix mortnorum! tiani non morum modo innocentiam et gravifa-
« Astbandec palcr, mco carissime aninio,
« Tii cnm matredulcissiiiia simnl ac familiaribus mcis,
tem, sed virginitatem ac sanctimoniam Deo sa-
« Cum pace Piscis, mcmciito Pettorii. cratam videantur designavisse. Ejusmodi erant
forte virgines MapiTiaa csavri et iMaptwa GEavv), ,

IX. Epigrammatis duplicem esse partem vel a;j.s';j.7rTo); Sit.Wacja, quarum infra tituli laudanfur.
ex mctri varietate liquet; major autem iu rcbus Inde ad lafinos forte venil vox fcre similis \'c-
differentia. Hic tnim exposita omnis insti- nerabilis, qua, teste Giossario Cangiano, inter-
luendi ncophyti ratio; illic jam consummati dum significalur vita monastica; quod uno sal-
ClHJstiiini pise prcces cffusae. In priore parte, tcm exemploconfiimare est, et quidem notis-
alloqui vidctur quidam aiitistes baptizandos, simo, scilicet inifio vita; S.Benedicfi a\n\dGr(i-
ut sncra rite capessant in posferiore maximc : gorium magnum « Fuit vir vitx venerabilis,
:

refcrtur ipsiuspoetai, ejusdem forteac antistitis, gratia Beineuictus et nomine (4). »

pietassiveergaSalvatorem, si\e erga defunctos Xpr,(7s, pro /p/i-ja'., uti niox 1i-zol^oij.z pro Xixa-

parentcs. Coijtat, et sexccntis aliis titulis xstxs vcl xIts pro

Primum igitur prajco sacer, tres initiandi xEiTai (vid. infra).

catcchumcni ritus prajcipuos singulis in disti- AaStov. Adeo persplcuumcst vocabulumillud,
cbis dcscribit: in primo, tradilionemfulei pcr littera ultima tantum exccpta, ut missa licri
symbolum; in secundo, gratitB per baptismum ncccsse sit hajc et alia variorum eruditorum :

iii tcrtio, Christi per Eucbaristiam enuntiat (l). Xpy; c£ aXXo) TTpocpepsiv —
Xpr,<7£ AaXwv x. t. >.. Nc-

Cf. Ann. de Phil. chr6t. m' scr., I. m p. 8G. colla d' opuscoli scienlifici el filog. l. xu, ann. 17i9.
—
.(1)
I). iMarlcnc. de Anl. Eccl. liit. lib. i, c. i
,

, art. G, — (3) 'I/.0'Jo;. Epist. ad Chrom. Cf. Clem. Alex. ad

n. 2; art. xi, n. 10; art. xiii , n. 2; art. xx n. 11. ,
calccni Pxdarj. t. i
, p. 512. 'lyOO; (iYvoJ;. Adde
— (2) Tessera. Cf. Dissertaz. sopra il pesce , come (|no(l lioiniiics dicnnliir OsoO y^vo; iii Actib. Aposf.

timbolo dei primi cristiaui , in Syllogc inscripta : Rac- xvu, 28. — (i) Ci'. Mabillon. Annal, bened. iii, GUi.
558 DE INSCRIPTONE AUGUSTODUNENSI
minem offendat /agwv cnm y£voc conjunctum lavacro regenerationis prodeuntibus, dicere so-
Ut flt , xotxa TO voou[J.£vov. lebant (4) « Baptizatus es, signatus es regio
:

ZioTiV aaSpoTOv Iv epoTEOt;; OsaTrsauov uoaTOJV. charactcre, coepisti consequi aiuionamde mensa
« Christum scilicet ore primum, dein opei e con- regis tui, initiatus venerandis illis magnificis-
fiteare, ut in baptizatus, vitam adipiscaris
illo que sacramentis, quse norunt illi quibus nosse
immortalein. « Exiiibentiir in Diognelis episfola fas est.
Christiani, innocui corruptioni ob- in mundo Quin nos Deo Optimo gratias agere par
noxio simiies aniniEe immortali in mortali cor-
,
est, quo certe ita providente, lapis ille tot ca-
porevigenti (l) : 'AGavaTo^ v) i|>ii-/_)j Iv Ov-/]toJ cxt)- sibus et saeculis obrutus, omnimodis jam hia-
voVxaTi xarotxsT xai XpiCTTiavoi Trapoixouaiv Iv cpOap-
' tibus fatiscens, hunc de Eucharistia locum du-
TOi?, Tr|V Iv oupavoi? acpOap-jtav Kooa8t'/o[xsvoi ., plici rima prope absumtum, sic tamen asserva-

Fide igitur scrmone et opere insiructa, via- vit, ut eo viso, omncs absque ulla fere contro-

que strata ad baptismum, ad majora pergitur : versia, vix uno verbo excepto in primam et ,

Tviv C7,v, ^i^^E, OaX-jTEO ']'U/7|V, u. a. tt. <j, Versus unam lectionem nostram amice conspiraverint.
3 rite spor.daieus est; sensu vero translato usur- At sole clarius estmirum in modum consentire
patur OaXTio), quasi OaXAstv -oiw, apud Areopa- universae Ecclesise catholicee fidem , sive cum
git. De diviiiis Nom. vi, 13. insigni illo titulo-f' sive cum coaivis.veterum
Sunt quibus prseplacet sinuulis in distichis jEduorum apostolis (.5) ;
quibus accedant plura
distinctam concludere scntentiam , unoque te- de syinbolico pisce monumenta quse in
illo

nore legere : ©ectteciojv uSdtTwv Tr,v cr|V, cpiXs eadem reperta regione, ad Euchaiistiam viden-
OaXTT£0 vl/u/riV , uo^civ acvaotc t:. c. Neque iiiis tur pertinere qualis est ferrea imaguncula (6)
:

obstatquod eidem verbo varius casus connecta- viri infulis conspicui, quem S. Joanni evangelistse

tur, uodtTOjv-uSafftv illud enim volunt in optimis ; haudahsimilem dixeris , scilicet sinistra manu
auresesetatisauctoribus annotari (sjjUtinAnacr. sustinentis calicem, et dextra ostendentis pis-'
XLix, V. 2-4: cem calici insidentem, quasi dicturi
Aupiv.ri; axous Mouo-y); , "EoOts, TtTv' aor|V i/.6uv, x. t. a.
4>t>07taiY[io-'6; te Bay./ou,
'ExepoTtvoou; evau/.ou;. Huc quoque pertinet vetus lapis ad ostium mu-

Aliis vero contorta nimis videtur ejusmodi
ac prorsus ab elegantiatituli abhorrcns.
cfipaci;,
Caiterum respcxisse videtur ad Ephes. v, .'26 tw
XouTOto Tou uoaTo; xaOapica? aut Tit. III, 5
XouTpou TraXiYysviCJta; xat avaxaivtoceoji;. Nec mi-
nus commode cum hisce facit Kheticius Augus-
todunensis, iii unico jam exstante loco ex tract.
De Baptismo,, bis apud August. laudato (3).
seiDivionensis asservatus, in quo apostolis uo-
vem in novissima coena recumbentibus, stante-
:
que Christo ac panem benedicente, omnibus
oiot , :
nimbo distinctis, interest quidam absque nimbo
adgeniculatus, ut, pauperis instar, piscem e
mensa porrectum recipiat. Legitur autem in
epigraplie semicirculari extrenio operi circum-
scripta, saec. xi referente
:

«Haucigitur pririCipalem esse in Ecclesia [erf. Esta Deus niitis lons viviis veia((
: : : : : : vifis :

ecclesiamj indulgentiam neminem prseterit, iu f- Fio vite mcritis saccr

: est cil)iis : : : : israelitis (7).

qua antiqui criminis pondus exponimus , et X. Ad ceetera jam pergamus diificilius absol-
debemus, ubi
[quBe?] ignorantise nostiae facinora venda; ob immanes enim lapidislacunas, plera-
et veterem hominem cum ingenitis sceleribus que dubiis scatent. In v. 7 multis magnaj au
exuimus. ctoritatis viris placuit intrudere piscem (jali-
V. 5 et 6. Jam nuncparvulis , ut aiebant, e Ixwn, a Christo diversum, neque facilius in aliis

(1) Vigenti. Justin. Opp. ed. Maur. pag. 497. — los, ad la>vam C. I, ad dextraiuM. B. Quod ad coenam

(2) Annutari. Brunclv. Analect. t,- i, pag. 107. Cf. Eucharisticam attinet Idem fere quod supra, cernitur
,

Matdiise , Ausfiihrliclie griech. Grainni. Syntax. iu vitreis ccclcsiarum cathedralium Bituricensis, Ro-
§651, n. 5, p. 1S29, in ed. Leips. 1855. Item thomagensis et Argcntinensis. Hoc vero loco decem
Secchius sibi vintlicavit ad OaTrTstv iEschyl. Sept. cum Cliristo assident duni duo meiidicis similes, ;

contr. Theb. 1008. Cf. Brunck. ibid. v. 20S.

v. — procuinbunt; duo paritcr pisccs in miMisa porrigunlur.
,

(5) Laudato. In Jiil. \\h. i, 7; opus imperf. i, Adeo frequens esl Piscis in coena; eucliaristicee mensa,
6(1. Maur. t. X. p. 899. —
(4) Solebant. Au^'. de Catacl. vel in primis Ecclesi» nascenlis monumenlis ut salis ,

lib, I, c. I Origen. Hom. IV in Josue.

; (5) Apostolis. — mirari nequeam cur abbati de Monteleoni placuerit lia-
Cf. Ireu. Contr. hxres. iv, c. xviii, 5, et in prirais riolari piscem in coena Leonardina eo nomineappositum
fragmenta Pfalliana apud Fabric. Opp. S. Ilippol. fuisse, ut inde monachis, cibo quadragesimali attcren-
—
,

t. II, p. 64, item et Munteriana Analect. p. 26. dis, nonnihil solatii pryestaretur. Cf. Vitraux de Dour-
(6) ImaguHcula, asscrvala iu niuseo erutl. V.G. Bul- , ges , cur. C. Cabier et A. Martin, pag.
190, tab. v,
liot. — Pict. exstat apud D. Planclier.
(7) Israelitis. apparat. studior. xii, xiii Guillon de Montleon, le Cd- ;

Hist. de Bourgogne , t. iii. Penes nos sunt alia cjus- nacle de Leonard de Vinci. Milan, 1811, p. l65-l()o;
modi ex eadcm regione monumenta intcr quije lapis ,
Boltaii Roma sott. pl. xiii, p. 105, etc. Ad v. 5 nolan-
in quo insculptus piscis cum quatuor litteris ad angu- dumquodiac et melneophytisofferebantur. Marten.i. /.
 GR.i:CV ET CHRISTIANA. 559
titulis ((viam in rcriim natm-a leporiiindum, qno rabilis dulcclumon jim non amisisli: habebas
interturbalnr inoommode omnis inscriptionis cnim tecum [T\0VN] immortalem super om-
nostrae tcnoi'. Eos forte nimium (Ittirruit vo\ nia; pictas cnim tua tc pcrpetuam ad vitam
paulo insolentior XiXauo, quam t^imen rctinuisse ducit (1' . "

me non piguit. Hwc

vero [)osterior pars, a tcs- \I. Scd ad rem. V. 8. initium
e diverticulo
sera,sicut prior , orditur; 'I/Oj; cnim tam in prcestitit Diibnerus. 'Uyr^Tf,^babcnt pluries car-
medio, (juam in capitc et in iiiietituli hnhetnr. mina sibyllina, quaj cum nostris omnino con-
Eodcm fcrc modo 'I/.Oj; mcdins intcrest in- sonant. In his lcgitur, ferc ab initio |)roffimii,
sculptus in alia inscriptione jam nota eo loci ,
V. 16 ilsoioO' vjYriTopa xdauoo; v. 48, 49 :
:

releyenda, tum quia n\inns rectc edita vidctur, 'H[Atv Te iiTr,vr| uTiETaUv itivTa ppoToiiriv
tum quia exinde nostris, in scqucnle versu, lu\ FFavTW/ 0' r;Yr,Tf,pa xaTioTr,iT£v OiOTiu/.TOv.

iionnulla offunditur :
V. 9 penc ex intcgro eruitur e lapide.
M«ptTi[xa (T£iAVY), yXyxc&bv q;ao; oO xaTS/EtJ/a; V. 10 facile conjicitur, ncc n)ultum laboran-
'ILnyj; yao |jL£Ta toO [IXOVN] TvavaOava-ov/.aTa 7:avTa. dum in una ant altera voce aliter rcstituenda.
tuiTsoita yao Tta/TOTJ ai Ttpoayet.
'I/O Jo; Eipr^vr,. Hoc dcmum de penu
(7/)
V. 1 1 .

Hanc inscriptionem primus edidit Boldctli no^tranihil hcCsitans intiilimus: quai cnimdccst
(Ciinifer.f. 3 7 0,; deinde Lupi JnscrijJ. Sev. praepositiva particula c'jv i/Otio; ctpr,vr„ ex eadem
p. 192', Miiratori [Thesnur. mcmviii), Marini supcrius iterata supplctur. Nemo hic non audiet
\lavriz. a!b. p. 183); qui, quum in iapidc, sub solemnissimam et quasi nccessai iam prisca; Ec-
iinem versus 1 , hcec tantum superessent oO : clesiae ad suos defunctos apprecationcm Cum : •<

xaT...o(£T.['a;, in his dcpravatis legciunt ou y.i-.i- snnciis i n pace.' (Boldctti, 52;. Cum Dcoini)ace
X'j-ia;, quoddivinando iiiterpretabantur : lumcn (ib. 41!), 420, 411). Uodanus pacc ( Maii p. ,

tuuin non exatinxisii, respectu ad parabolamx 401, 8). Elpryr\ aoi (ib. 4 I G, ;3, (j, 4). In pacc
virginum, Mattli. xv. Deinde ultimum vcrhum 422, 4). Sed nc acta agamus,
et in Ciiristo (ib.
qui in marmore esse 7rpoa-£i vidctur, iilis fuit ineditas indicare juvat inscriptioncs africanas,
TtpoTiOst, quasi ~poxiOY)ai. In primis i^cnuinam penes D. Leemans in museo Lcydensi asserva-
lectionem restiluit cl, U. Rochelte [lUem. de tas, in quibus ferc omnibus baec inscribi solent:
VAcud. des In.^icr. t. xiii, p. 22.5), in co tamen Vita in pace.
a lectione nostra reccdeus ((uod v. 2 legit et V. 1 1. Mv/-^CT£o frcquenter pro ixvri^iOriTt, uti
distinguit Trav aOavarov. Praiterquam aulem oj(J£o, opT£o, a£i(7£o, xa-ao/,G£o, alia(|ue id
gcnus.
quod cjusmodi dictio in monumcntis christiaiiis HiXTopiou. Quod conlidcntcr olim dixeram
omnino insolens est, notandum ((uod metrum Pcctorium vovisse simul titulum ac fccisse, me
omi*ino non rcquirit distinctum ct absolutum pcne persuasum faceret piissima (luaidam in-
Ttav quod enim forte veteres graeci rcfugissent,
;
scriptio, nuperrime inventa (3) in coemeterio
recentiores dicere non dubitant, prima prodiicta S. Agnetis, via Nomeritana. In mullis, uti vi-
TravaOavaTo;. Deinde sicut dicitur rccte irava- dcrc cst, cum epigrammate nostro facit, quasi
piCTo; xaxa iravTa , ita ibi iegendum 7ravaOava-co<; metrica, ejusdem aetatis, scd non cleg;iutiae :

xata TravTa. Atovjoio:, voTTto; |

av.ax.o;, evOaoi xiT j t£, |xeTa T(ov
Sed maximopere considerandus est qui in a I
yiwv [jLvr,(j/.ioO£ j
oz /.al r,tj.(i")v ev Tat j ; aytat; •jtitov
irpcU/a; (i/c), xal toO y\\t<^xiiQ:, xat ypa^^/av to;.
meditullio hujusce tituli insculpitur 'IXOVIS ge- ! (

rainus,cum mcdia anchora, cruciformi, qua Subcjt anchora inclinata, cum avicula in ra-
Christum cruce appensum, immo duplicem ejus mis insidente ct foliolis. Hacc ita pci" sc liqucnt
naluram aut preedicationem in V. ct iN- Testa- ct cum nostris manifcste conscntiunt ut in iis

incnto significari suadent piura veterum Patrum immorari pigeat.

testimonia. Alii minus bene in hoc signo volunt Nnnc de continua
acrostichide paucis agen-
innui di:os fideles, aut duos populos, refragan- dum cogitabatvir erudilus, dc quoiiifra, exci-
:

tibus aperte titulis nec tcstimoniis satis faven- disse subinitio v. lOvoculam £ii, ((uam, eoquod
tibiis (l). eodem hoc signo latere totius in-
In forte metrum evertcrct postmodum erasam ,

scriptionis clavem puto ct exprimi voccni ,

autumat: ea vero rcstilutii , continuo legen-
'I\01'N, quam cjusdcm carminis scusus requi- dum : 'l/0'j; zlc, iv. , ((uod et Eranzius primum
rit; nec aliud ibidem significari, nisi Mariti- ediderat. iNulla ccrte in lapide abrasa; voculae
"mam spe in Christum , forsan et ccelesti viatico vola, ncc vesligium. Vidc crgo utrum maliicris
communitam, commcndari Maritima vene- : >< cum plerisquc acrostichida quinto concludere

\\(')i.—{% f)u- limi' forsitan abludit, idcm((uc conjiccre est de

j)/.9ris
(1) Faventibus. Cf. Polidori diss. l.

cit. Uiide iniiius bcnc viri ((uos uti magislros suspicio, iitulo Marinn.v , ({ucm dcscripsit eriidilc
\'enerabilis

hanc admiscre vcrsionem : « Miiritiina Venerabilis. lu- l{ \{iu\iA[c[ib., p. 98 ,nisilcj;ciidumsit .Murciana, ubi

raon luuin exstinxisli ; —

hubcbas onim lecum p7-or- Tliif^rscli cdidil Maoxr/vr,, ccrto diceiida «Jei/.vr;. l£L(.vti;
:

sus umnem immortalitatem; picljis cuim lua semjicr— miiius rcclc. — (5)G.Machi. S. .1. Monumenti dellc arti
te prodil. » Tesserie clirisliaaac simul et nomiui Mari- cristian.primiliLe. Rom. 1841, ad tabul.xL , p. 101.
 560 DE INSCRIPTIONE AUGUSTODUNENSI
versu, an quod vix ausim suspicari, accipere : sive fuerint illa sepulcrorum ac coemeteriorum
'I/Ou? eU «(71 ; videlicet Christus in locis ivferis
: diverticula , ubi primum cum 'I/euo; filils,
conversatus est ; sivc haec ioca sint terrarum, tamquam viator a suis uon receptus, confugium
quando vidimus emaple^wm gratix et veritatis; fecitfO.

GAPUT II.

J. P. Secchi, S. J. inter mortales vitam immortalem ; tum inse-

rendum esse XaXwv pro Xc<6wv , ct GaTTTe pro
XII. 'I76U0; oOpaviou GeTov yevo; T^topi ciiAvai 6ctXTT£o; OaATTio vero tam metro esse contra-
XprjC-£, ),a),wv (jpwvyjv «[xSpoxov ev ppoxeo'.!;
0£(7Tt£cta)v uoatwv xriv 0r,v, c^O.t, biniE <pu/r)v,
rium , quam ob concelto ridicolo repudian-
"rSao-tv devdot? Tr/.o-jToSotou (jocpiri;. dum. In secunda autem parte, utampliorhario-
IIwTripo; 6' dytwv iandi campus, ita , ne ceecutias
"
fji£>,ir,S£'a )dij.6av£ Pptoaov pressius inhae- ,
"EgOi^, ouotv 'Jy_8uv lyoiv 7ra)d[Aat<;.
7ttv£,
rendum est exstanti litteraj; quffi tamen prorsus
'lyOut y_r,peta ya)t),atw , SsairoTa ctTiTcp,
Eij£to£tv [xriTr,p ae /iTa^e [j.e, cpii; xo 6av6vTwv. posthabenda est, ut cum erudito viro legas in
'Acydv6£t£ iTdT£p, twij.w x£yapic[j.£ve SutjLto, V. 7 : 'Ix,Oui /Yipsia ^('Aiky.U'). Quidni jam impe-
iuv [J.ritpt Y)ux£pri, cuye /at Saxpuotctv eaoTfftv quod modo refugit concetlo
gerit ipse in id ,
'l),a<T6£i; rioO aio [j.vr;ff£o n£;<.To&toto (2).
ridicolo? immo verendum ut hellenistae talia
Exposita, ut supra, (ituli inventione (cap. I), repudient, ac necessario requirant: i/Ouo; /7,p£>a.
lextum vireruditus reccnsuit (cap. 11). In quin- Cui non tritum illud Homericum % ziyix /_-i'pri
qiic tantum primis versibus inesse voluit acro- (7£u £(7oaat (3)? Mitto quod ffigre lapis favet
stichidis artiiicium ex una voce 'lypk pctitum. ultimo verbo IIsxTopioto. At diserte demonstravit
In priore quidem parte, qua^ Salvatoris oracula vir cruditus (cap. iii) tum ex ritibus quos titulus
depromif, ea legerc non dubitavit quai forte, innuit, tum ex arcano piscis^ tum ex acrosti-
inspecto lapidc, aut re attentius perpensa, non chide carmine, tum ex annalibus Ecclesiae M^n-
protulissct nimirum i/Quo; Gstov yevo^; idem esse
: ensis, monumentum esse sajculo 11 desinenti
ac ty(6u;, 0£ou Tto';; deinde a Christo Deo suscipi aut inchoanti iii ascribeudum.

CAPUT III.

Xp^(T£, /,a6(bv %r,y/\-i (5) d[j.6poTov ev PpoTEOt;

J. Fbanz.
G^-jTtectwv uoaTOJV Trjv ariv, (piXe, 6d)ireo «l^^yrjv
XIII. Secchiana; diatribse, ut videtur, inscius, "rSactv aEvdot; 7t)outo56tou ccicptr);.
IwTrjoo; 6' dYtwv p.clre\rjia. Xdij.Save PpdJctv.
alia et forte saniora dedit cl.V. J. Franzius; ''Ei76i£, TTive ),a6(jv, ly_6uv t/or/ 7ra),d[j.at;.
quse quum me-
in peculiari dissertatione cujus 'fy_6u; r/_Oui Y<ip yoi'/.u.aiM (6), oiar^oxy. aufzs.p,
mini, primum tetigisset, eadem iterum rccog- t>j cu doccr)Trip (7), C£ AtTdi^0[X£, ffldi; t6 6av6vTWv.

novit accuratiore recensione, quam ex apparatu 'Aay_av6at£ TcdT£p (8j, Tto[j.w y.syapicjj.iv^ 6u(i(j),
Zuv [r/jrpt."-'. y * xai d6£),(B£totctv (9) E\j.oXijiy,
tomi IV Corp. inscript. grxc. atque e schedis 'iy_6uv(10) 6pS)v uiou(ll) [j.vr|O£0 n£y.Toptou(12).
suis vir eruditione ct liberalitate insignis me-
cum perbenigne communicavil. Sed eheu ! hunc « Est titulus sepulchralis ex sseculo aut se-
virum pluribus noniinibus illustrem, editurum- cundo exeunte, aut tertio ineunte, memorabile
que prope diem in quarto Bokhiani thesauii ey.emplum disciplinse arcani exhibens. Pectorius
tomo innumeros christianos titulos, ecce imma- quidam in memoriam defunctorum parentum,
tura mors pridem eripuit! Siut ergo quasi no- ac, ni fallor, fratrum monumentum in bapti-
vissima defuncti viri, verba quse sequuntur sterio, ut videtur (vide Greg. Turon. Vitx pafr.
'Iy_6uo: oupavtou (XYtov(4) "^vio;,, ^Topt (7£[j.vw VII, 2), posuit, inscriptis versibus quibus lau-

(1) Infcros aliquando in bonam partem fuisse ,

sicib. refer. ad Belvlicr. Anecd, gr.p. 1235. — (7) lu eT
maxime a nostris, acceptos, testalur, inter jjlura, locus xot(j.-/iTr,p ib., quasi y.ot[j.-/iTwpj ut inNazianz. — (8) ^^ <>u
Hilarii splendidus : in Ps, cxvni , jib. xv, 8, p. 553. dva; c(iT£p ib.— (9) lii cu[j.[j,dpTup6; icTt yo-^i:, /-«i ToTctv

(2) lX0rc, Patre Deo Deus, immortalia sancto ib. — (10) IXerc Ell AEl acroslicbis referebat ibid.
Mortalcs inter corde loquulus ail. Respcctu ad Ilebr. xiii, 8. — (11) "IXaOt xai J/uyrj; ed. i.

Rite sacri.s anima sepelilor, amice, sub undis: — (12) Piscis coelestis sancta proles pectore augusto
Divcs ab feternis mente redibis aquis : valiciiiia edidit, compos fontis immorlalis inter mor-
Sume cibum, sanctis quem dat Servator alendis ; lalcs aquarum sanctarum. Animam tuam, amice, fove
Mande, bjbe, amplectens IXOrN ulraqno manu aquis pcreniiibus locupletis sapicntioe. Salvatoris san-
Orbaviro mater galiioeo pisce, Redcmlor, ctorum dulccm sume cibum, sumtum ede ctbibc, pi-
Cernere to prece mc petiit, lux luce carentum. scem in manibus tonens. Nam tu, Domine Salvator,
Aschandce pater, vita inibi carior ipsa piscis es, probe opem [sive auxilium] ferens pisci Ga-
Tn cum malre mea nato lacrymante pialus lilfco [kl est cbristiano] tibi su|)plico, luci mortuorum.
;

^Pectorii, Pater, ip?e tui memor esto precanlis. Ascliandaje, paler mibi cbarissime, mea cum matre...
— (5) liiad. VI, 407. —
(4) ©elov meiius inedit prima.— ct fratribus raeis piscem aspiciens iilii mcmento
(5) Xpy) a' (XXXwv irivetv ib. — (G) 'Iy_w xeuoi Ya'« Xt),«ito Pectorii.
,
,
 (in.KCA IT CIIIllSTIANA. 561

dantur sacramcnta (Baptismus ( Kucharistia\ t tera V omissa esse putanda est, ul procedat qua;
ct doti;nia dc resuircctione carnis, oratione ad Windischmanno debctur 1\9VG l/Oui y^? lcctio :

disciplinam illius ictatis composita. In finc auc- '(Oihj-xio).Constructio ((uae sit apparct ex sequcn-
tor petit a patre ut, una ciim nialre iVatiibus- tibus vcrbis tribus EO co doiarj-r^p; itaque post
que, sui mcmiucrit, verba I\(r)VN £/o)v Tz^laavK, , prseclare adjccta
>omen patris videtnr fuisse '.XirxavraTo;, quod sententia est ad dogma de resuriTctione carnis
,

nunc ex peculiari quadam pronuntiationc scri- refcrenda alt Ydo, oscTtoTa ctoTsp, ti I/Oui; su doc-
:

ptum cst^A-r/avoaio?, posito / pro x ct o pro -. cT,Tr,p i/Oui YaXiXauo. Hffic ct qua; scquuntur :

Inter A ct I, e.xcidit littcra .V, sive minorc illa c£ 'ki-i^o<j.s , oio; Tb OivcJvmv, in memoriam re-
niodulo rxarata, ut facilc cffugere oculorum vocant formulam solemnem epitaphiorum
aciem potucrit, sive per incuriam omissa a qua- christianoruni : ^orfin tw ctco oouXo). INam doT-
dratario (Cf. v. 3, 5, 7, 8;. Nomen matris v. 10 CYir/ip est por,0();; i/Ovx; doffcrjT-Jip est r/Ou; Po'/i-
in lacuna interiit, nec certa iiliulratione rcsti- Or,T'.xo'<;, subsfanfivo adjecti vicem gerente
promtu
tui potcst, ctsi in est conjicere rXaiuca ut alias. Additum cst adverbium zZ quod
vel rXux£ca. Potesttamen supprcssum csse no- formis substantivis »que ae adjcctivj^s et parti-
men matris, ut cpitheton solum intcrierit, ex. cipiis adhiberi potest. Omissum est eT; notaque
gr. v),UX£i-^. verbi evx\ ellipsis, in tali prjcsertim apostrophe.
Xl\ . V. 1, 2. Schema Tcpb; -b CTrovooutjLEvov Nihili est quod ibi Sccchius proposuit, Eu^ioslv
('(h(K XaStov)notavit Secchius, licet falso is yi^joq qui prajterea non intclligens solemne vitium esse
ad ipsum Christum rcfercns, falsoque legens in verbo \i-:ot.^o'j.i (pro )viTd^oy.ai , vid., Elem.
),a).wv. Immo vocabulo 7^'^^; nunc intelliguntur epigr. gr., p. 249), constructioucm verborum
apostoli. Itaque participium Xaowv refertur aut procudit ouini ratione destitufam : sed missa
ad singuios apostolos (quasi eV.aoTo; Aaoojv), aut facimus ct Iktc et reli((ua qua; a Secchio aliis-
ad unum ex iis, quem in mente babuit auctor, que de ultimis vcrsibus conjcctata sunt.
quum tres versus scriberet.Fueruntque qui con- XV. In artc mctrica licentias quasdam sibi
jicerent intelligi Joannem, quia in iis quse se- indulsit auctor ;
quo pertinct \. 3. OdXTrao ^u/r|V
quuntur, inuicia esscnt doctrina; ejus evangelii. V. 5. Xdnioavc Sptociv; v. G. t/Ouv correpta ultima,
Idem Secchius quum v. 2 poneret owvr,v,con- quam licentiam non dubitavimus repetere v. 1 1

structionem verborum vss. 3, 4 pessumdedit; Epigrammatis prior pars tribus (Tistichis ele-
nam genitivus OcUTrsTiwv GoaTcov non ad verbum giacis constat quibus duo hexametri subjecti
:

se(|uens pertinet, sed pendet a voce qua; v. 2 sunt; altcra uno hexanietro et uno disticho :

in lacuna inleriit. Ea vox autem est 7Tr,Yvi ex Eu- cujusmodi variationis metrorum e.xempla ex-
Male Secchius OaTT-rs
sebii Hist. cccl., v. i.-vi. sfant plurima. Neque verum est quod Sccchius
pro 6d/.-nEo, genuina
lectio est; simukiue
quffi contendit ultimum versum et ipsum hexame-
prodit sentcntiam revocandam ad Ev. .Toann,, trum csse, deceptus foliolo vel aliosigno in fine
vu, 37. Nec fclicius idem v. 5 ppwfjiov legebat. apposito quod nunc obliteratum ad similitudi-
:

Vocem uniceverara suppeditat Ev..Toan.

[3p(oc'.v ncm clementi jnoxime accedere videtur.
VI, 27. —
Xaowv rectc dedit Pitra [([uod
V. G. Compendium scripturic V pro OY bene se habet.
tamen duxit mutandum ob e/wv paulo post, , Cf. Corpiis Inscript. gr., vol. iii, n' 4701, et
et supra AdaSave, )a€o')v]. Ingeniosa Sccchii con- PsalteriumSedulii apud Monffaucon. Pala^ogr.
jectura qua v. 7 l/Ol; vaXiXalo; tribuitur , ad in- gr.., p. 237. Quinque prioribus versibus conti-

vcniendam veram lectionem invitavit. Quippe netur acrostichis l.\(-)VC. [Extr. Corp. Inscript.
quum in lapide discrte notetur csse PA/.lXAlo), grsec. vol. iv. mss. ] Subscriptuin erat :

nec probabilis sit forma XiXaiw, inter P et A lit- Jo. Fra^z. Berolini, die xi aug. iS.^iO.

CAPUT IV.

XorjTe ).a),(3v TtYiYviv aagporov bi fico-ioii

D. WlNDISCiniANX.
Oin-^iinioyi uoaTtov tyjv (7r,v, <fOt, OaATteo (I) tj/uxriv
XVI. Quem supra laudatum vides, AVin- W "roaTf/ cxEvao:; ti).ouxoootou ao^tr]:.
I(i)Tr,po; 0' [J.i/xrfiix /,d((i6avc Pptooiv
"
dischmann paulo post primam Franzii editio- a.y<.(ti-i

'J''.oOtE, r.v/z, ouotv 'IXWriV e/.tov :i:a),!X|j.at;.

nera, suara quoque protulit sententiam, nonnul- yo.WMU), oeuTTOTa (jwteo,
'I/Ou; i/J)'Ji ya.0
lis quidcm in locis prolicuam : lu et Oit7;vr,-:r,p (2), at ),'.Ta?oiX£, qptli; t6 OavovTtov
'AOavaTOv, ctojTcO (.3), x. t. X.
'ly/Juo; oOpaviou (xyiov ysvo; rjTopt c£(ivw

(1) Vel OinTEo ib. — (2) Vel eotvr.T-;;? ih. — (5) Ca;- mit cifiabcucm
Strrtlifdcn
-ipcv^cn
oi^ttlidicn 5Daffcra
cinc unflcrO(icf)C
lafcc
OucUt/
ckcr
untcr bcn
fccqratc) bcine
teraeadtm sunt ntque apuil Fran/. etlit. i. Haiic ipse / : ( :

Scclc/ arcuiit/ in tcm cmicj flic^cntcn Wcanijfci rcid)uiniicbcn«

Windischmann tietlil in vern.tcula lingiia intorprela-
bcr *IiJcif«()cit ; nimm tic ()oniiifiifc Slpcifc lcis §ci(antci( lcv >}ti-
tionem :
(iqcn ; ip unb tvinf, fccn /vifd) in (jcitcn tpanfccn (taitcnb. !l;cnn

„ laa ^citigc ®cf(^(c.fit kc^ f)imni(if<f)cn tJifcfjea «crfunbcte 3if(^ bi\t S)u, ^txx unb (Sr(ofcr, bcm 9a(i(difd)cn gifd;c»

I. 36
 5G2 DE INSCRIPTIONE AUGUSTODINEISSI
CAPUT V
Th. BoRr.ET. /priae pro /p^Tai, sic autem construere : ore^xvw

epigrammatis (^or/jv afji^poTOv ev p^oiioiq uSaxoJV OEaTTEauov idem

XVII. Nonnihil sane luijusce ;

nempe ac si legeretur ysvo? Oslov i/_Ouoc ou-

laudi defuisse arbitrarer, dum eruditorura Ba- :

paviou XaSo (^wr,v auSpoTOv ev [ipOTEot?, TOUTEfftt

tavorum studia in eodem illustrando desidera-
^o)rjv uoaTWv Oc(j7r£aitt)v, xai /prjffat auToTi; rJTopi
rentur. Fausta autem sorte contigit ut sym-
a£pi.vw, sive /p^iat viTopi acj^-vco ucaat 0£aTT£(iioi<;,
bola quoque conferret sua Th. Borret, mihi tunc
ignotus, jam inter amicissimos habendus :
xat Xa6£ ouTOii; C^oriV ap.SpoTOv Iv PpoxEOt;. V. 7. —
Borret auctor nobis est prsecipuus , cur confi-
cui insuper consilia addidit et subsidia vir in
omni re antiquaria judex haud ultimi subseilii denter legamus t/Out /£uoiT'apa, XtXatw. V. 8. —
C. Leemans, museo Leydensi praipositus, insi-
Idem eo loei Franzu primam editionera, minus
gnis Hieroglyphicorum Hori Apollinis editor.
bene sequitur HueT xoip.r)T7]p, X. T. a. Vox illa
:

ultima Grsccis omnino inaudita est, quam post-

Uterque, uti et plerique, nullus dubitat quin in-
scriptio sit ad sajculum secundum , circa M. Au- modum Franziusipse expunxit. V. 9, 10, 11, —
tempora, tuto referenda. In parte 1" eadem haud segre legisset Leemans : 'Ac/^avopivs TraxEp
relii

quse supra cap. 1. Borret recipit, aliter tamen

— IXaOt xai (pro [j.v/]cOr,Tt) (|/u/r]<; II^xto-
[jLV*^(7£0

distinguitet interpretatur; in parte, Pectorii 2'' piou (1). —

Hsec vero nemo non censebit esse
iuseri orationem pro parentibus existimat.
haud ineleganter illustranda ex alia inscriptione
Eadem fere sentit Leeraans qui totum ti-
nuper in Sicilia, juxta urbem Modicam , in
Ispicansc vallis loco dicto Cyclopiitn specu
tulum ad hsec diserte asserit esse reducendum :

reperta, quam idem Borret satis luculenter

1° monendum esse queraque ut per baptismum
fiataqua; in vitam coclestem salientis et oeternae
exposuit (2).
sapientia;compos 2° ut ad sanctumEucharistise
;
..NirENETEA....TECEN
convivium accedat ; 3" ut Christo preces exsol-
vat. 4" His monitis Pectorius obtemperat
PPOII<AAANAnN cf^PEBAP!
Christum deprecatus, suosque, patrem scilicet, AN HMEPAPENPIOICMNH^eAY
raatremque et filios , nisi forte filios dicat con- Tl YO KYPIOC .

gregationis suaealumnos, hortatus ut eadem sibi

precum suffragia, memores sui ipsius, prsestent. Sic ille legit

'Iy_9uo? oupavtou Oetov yevoi; viTopi ge[i,vu) NirEN (3)? IteX [ftu] t£(J£v (pro (iTsXeuTviaev)
Xp-oTS" AaSwv i^wrjv d[j.SpoTov sv PpoTsot?, Tupo i' KaXavSwv (pp^Saptojv (pro (C^Spapiojv rifi.ep [a]
0£(j7i£(7ta)v uoaTwv Triv oyiv, (bI\b, 6d),7r£0 '\)\>yjiv, •/. x. X.
'Ap [eo;], £v aytoti; (4) '[xvriaO[r)TO)] (vel [y.vr)ffO£iy],

Verum Leemans placuit, in 2" v. legere auTrj; (vel auTOu).

CAPUT VI.

Ch. WORDSWORTn. DumeniraRom8e,MedioIani,Monachil,Berolini,

Leydse et Parisiis omnium studia in unum con-
XVIII. Neque Britanniam piguit etsi littora , ferrentur monumentum, ipse perBritanniam iter
sint littoribus contraria, nosque non tantum agens, non distuli quin hanc causam deferrem
Oceano et sole, sed moribus et sacris alieni ab ad Cantabrigiensium primores, quosnoveram rei
Anglis videamur, vectigal quoque suum, pro antiquarise studiosissimos, datis scilicet litteris ad
suis opibus, huic vere catholico titulo impendere. unum ex illis spectatissiraum, Ch. Wordsworth,
$8mivt()ev (obcv : DiutjcBvingev) ; 3)tc[) f(cf)c ict) an, bcvSDu ba^ Neem de honigzoete spijze van den Zaligmaker der
unftcvblic[|e Sicl)t bcv iikvftovbciicn mcincv 3ecte gefc()cnft I)aft Heiligen Neem, eet en drink , den Ichtys in uwe
:

(obev : 3)id) f[c()e id) an, Sid)t bev a>evftovt'encn bev 3Du mcincv
"
,
handen houdende. Tot Ichtys, vensche ik, vloeije
©eele gctictt tlft)!
onze bede o Heer en Zaligmaker, Gii zijt de Gever
;

Huc usque Windischmann, (j[uem excipietFranzius der rust! U smeeke ik, o Licht dez afgestorven
„ D !l)u (fvfcfung^»53iciftcv, 2)u Sabfat meines (5iemiitt)ci^, gedenk Pectorius. » i
fmb 2)iv genet)m ffliit^cugcn, fo fei aud) gnrtjig ben 2)teinen,uub (2) ^a^pos»!/. D' Schubart titulum invenit et edidit f
gcbcnfebevScel' unfeves i)JectoviDg. "
in diario inscripto : 3fif[d;rift flJV bic 2lltertt;um§;
(1) IlexToptou.En titulum totum bataviceexpressum, anffenfcl;aft , n° 83, n" lv. — (3) Hic legendum no-
ex eademBorretirestitutione ((Hel goddelijke Geslacht
: men defuncti, aut defuncta;. — (4) 'Aytot;. Nihil ego
^
1
van de hemelsche Visch heeft met zijn eeibiedwaardig moror quin legam , uti scribitur ,
£v ritoi:. Equidem 9
gemaed de volgende godspraak gegevcn Neem : Hesychiiis inter paucissimas voces lalinas suo Lexico ^
aan, mijn Vriend , liet Leven der onster felijkhcid inserlas , oiapprioYiv habet Iltoc' EOffeSii;. Totus tituhis
:

in de hemelsche Slroomen eu verlevendig mve ziel

, latine sonat : Ant. X. Kl. februar. die. martis, in
door dc eeuwige Wateren der gaafrijke Wijsheid. piis, etc
 (.a ECA i:t christiana. 5G:i

capitulo \Vestiiionasloriensi ascitum, ct insiuni « .Tain vero priorem illam qu;dem primltiis ab

Theocriti editione comniendabilem. Mearum aucloris inanu veiiisse credideriin, e.\hibere inihi
auttm litterarum sumraam uno versiculo juvit liceat.

absolvcre, ncque nunc vacat plura bic refirre : 'ly.Ouo; oOpavioy OeTov y^voi; YiTopt (TEavo)
Xpfint /.aoiov ivf\yy]'i daSpoTov ev fipoTcOi;
Mvoiio nexTOfioy, fi.vi^<7£6 x£ xai "IX0VOC r.awvl
&tc-r:i'}iuij (lodTwv Tr)v (tt|v, qpiXc, "viXireo <^uy^v
"roa-Tiv aEvaoi; uXoutoootou (TO^tr,;,
Ex amplissimo erudili viri rcsponso ncocsse _

I(«)Tr,po; o' 6lY i(Jv (leXir^oex ),du.6av£ odpxa •

est prsecipua capita tantum seligantur :

'K(tOi£, TTiv;, Tiaiv lyb-j-i i/jj)'/ 7Ta)du.atv.

« Milii quidem plane persuasum est, nt illud pri- < Kt hac quidein hnctenus. Nunc
ad ca?tera per-
nnim aniniadvertam, huiic titukim duabus |)nrti- gainus. Prior illa, uti jam vidimus, invitationem
bus essc coiiilatum, qunrum prior sex versibiis ad .sacrameiita percipienda complectitur. In po-
constans, posleriori' ioiige sit antiiiuior. ^ ide niodo steriore vero inscri(.tiouis parle, ut miiii quidem
quantopere hi sex versus cajteris quinque prccni- yidetur, leguntur voces suinma cum bnctitia banc
te;int, sive ad linguain spectes, sive ad nuiiieros. invitalioiiem audimtis et ad cliristiana} gratiie
Diversitatem quoque scriploris et teinporis ari;uit a'j[i6o).a et opyava participanda
promtissime festi-
metri varietas. \ ides eiiim prius iiiscrrptionis nantis. Qiios quidem animi sui affectiis exprimere
mfmbruin (ut ita diram} iiierum esse ehgiacum, vid.'tur qui secundam tituli partem scripsit, et
is

posterius vero heroicis (ultiino tantiiin excepto) qui, ut'ex versu ullimo liqiiere arbitror, Pectorius
continuo tenore lluere. Neque vereor iie sententia: est appellatus...
inea} relrageris, quiiin sex illos priores versus a « Ilic igitur Pectorius, quicumque demum is
scriptore grajcie lingua; et poetici sermonis callen- fucrit, his fercverbis invitationi in priori inscri-
tissiino; posteriores vero hos quinque ab ingenio plionis parte conceptaj rcsponrJere videtur
rudi adinoiliim et pene barbaro prolhi.xisse aflir- « O sacer Piscis (Salvatorem alloquitur),
salvc
niem. lii illius sex versibus seinel tantuin offendi- « mihi etenim cupidissime desidero ( ),r/.auo), Do-
!

nms, ubi v. 3., ^a/uso <^'j/.r,v, o ante duplicem lit- « niine, corpus tuum {quod milii jam obtulisti).
teram d- brevem nianere patitur [cf. qua? siipra p. « Veni igitiir, ductor meus! obsecro te {alli-.6^J),
5.j8.]. Quod tamen in hiijusmodi inscriptionibus « lumen mortuornm immortale et seinper ni.me !

non s-ine exemplo est. At lierrle in bujus qiiatuor « mecum in meo Pectore (Hic ad noinen suiim
iieroicis et uno pentametro (bono sane aiiiino et « Pectorium videtur alludere), Salvator, meo animo
alftctu compositis, cui solcecismos non illi-
pio « acceptissime. Propitius sis et servi lui memine-
benter coiidonavcris) quam inulta sunt quae « ris Pectorii. »

inerum barbarisinuin redolentl Versu ultimo, ut Jam vides quibus fere rationibus gra^cos Pecto-
unum e plunbus, idque manilesiiss nuim vitiuin rii vestri versus restituendos esse censeam; sed

indigitem legimus u.vr.<j£o, qtiod nusquam gen-

, illos plane et (TToixr,o6v exscribam :

tium exstitit [cf. supra p. 559.], neqiie exstare 'l7.9u;. ),i)aia), 6£(77toTa,
X*'F' V-'^'->
«P* (7(I)(j.a
poterit salvis gramniaticorum pra^ceptis. Alia bu- SoO" £/,6' rtyriiiip, ai )tTd!;w, 9(0; t6 OavovTcov
jusmodi mox indii^abo... 'AOdvaTOV, (jCOTEp, Ttoij.^;) •/.£/asio-|j.£v£ Ouixto,
<<Prior inscriptionis pars, quae ecclesia vel bap- Lw y.ol det xat u.£tvov i-n a-zffiinnv/ £y.ot<ytv.

listerii parietibus aflixa fuisse videtur, ad snnctis- "tXaOt -/.at oou/ou (/.vu7£o ll£XTopiou.

sima Ecclesia; cbrisliana3 mysteria percipienda Quod ad ).'.).ai(o v. 1, et).tTd!;a), v.2, attinet, verba
invitat et accedentem ad ea his fere vocibus allo-
, ha^c, ut arbitror, cadentis suut, immo vero jacen-
quitur tis bellenismi. Quod de u.vr,cr:o quoque v. 5. supra
« Cbristus, divinus ille IXOVC (hoc est, 'iri^ou; monui...
a XpiaT6;0£oO Vio; IwTr.p), fontem divinarum aqua- llabes jain, vir ainicissiine et reverende, quae •

rum, scilicet, agiias baptismi lusiricas, suinere mibi de lioc venerando christiana} antiqtiitatis et
« diiinaliis est (tuin vero sumsit, i/.ags, quum 6p0ooo;ia; 6vT(<j;/aOoA!/.r,; Mionumeiito, et nobilissi-
« ip.se baplizatus est, et sic aquas ad alios bapii- ma sancti Irena^i ecclesia nou iudigno, dicenda
« zandos sanctificavit,) ct cordi pio (riTopt ai|j.v(3 videntur.
« /yr;'7t) fontcm immortalem mortabbus.
pricstitit « Tii vcro qiinnta me voluptate affeceris lilteris
« Quare, age, tuum animuin fovearis his perenni- tiiis et serinonibus quos tecuin jucun(lissiino.s Lon-
« bus aquis sapientiffi beatificse. Immo age, liiic (linii et Cantabrigiae, ut el olim Parisiis, mihi ha-
" veni (av' -oV/), et, baptismo jam tinctus, accipe bere contigit, haud facile dixerim. Ccrte mea! vo-
« carnem dulcissimnm;ix£).'.r,o£a (jao/.a)Salv;;toris tui. ces, precesque niimquam deerunt, ut cliristianae
« F.de, bibe, piscem prcliendens tiiis manibus (TEaiv dp/ato/oYia; quain nactiis es spartam ornarc pcrgas,
« T:a)dLia'.v). » ita ut qui fructus per Patres vestros, egregios iilos
« VA hic quidem, vir ornalissime, prioris luijus- bcnedictinos Montefalconium, i\labillonum, Salia-
co lituli parlicuhc sensus esse videtur. Quain va- tieruin, lUia-uin, aliosque, ct nuperrime per e.\i-
lida vero ad catholicam veritatem stabiliendam, mium vestri ordinis pra^sidein J)om. Guerangc-
et ad bai^reticam pravitatem de Chrislo Deo, de rum ((|uein meo noinine ore salute>), in univer-
divina sacrameiitorum dignitate, profligandam, te- sum orbem reduiidarunt, sic per te quoque copio-
stiinoiiia siippeditet, non sine sumnia voluptate sissime exubereiit ad Dci inimort;ilis gloriam et
videinus. Kl lianc priorein inscriptionis paitein Ecclesiffi pacem ct emoliiineniuiii.
anliquitus in marmore exstitisse, posterioiem vero « Vale, vir op!iine, et iiie ut amas, amarc pergc.
ab aiia, eaque longc receutiore manu odjectam Scribebam Leaiiiiniitoniac, iii agro Warwicensi,
fuisse, pro comperto babco. kal. marlii A. S. MDCCCXLV.
36.
564 DE INSCRIPTIOiNE AUGUSTODUNENSI.

CAPUT VII.

Fred. Dubner, Notandura in lapide exstare post ^ap lineolara

quee ad Y minusculum forte iiiflecti potest.
Ut mihi quidem pergratum luiic rerum et
« At versu sequcnti pronum est in ipso le-
littorarum christianarum commercio indulgere, gere lapide ah initio CYOI, apicibus ultimis
:

ita non injucLindura fore lectori putem hujusce-

sensim evancscentihus; vix autem dubiumquin
modi exemplum, haud itafrequens, proposuisse.
sit in illis legendum cuOt; quod illic Franzius
His tandem fmem simui et prseclaram coroni-
aocfc/]Trip, recte positum esse censeo. Huc usque
dem est impositurus mihi et muitis, sive extra-
critice exinde jam divinationi campus patet,
:
neorum, sive nostratium dilectissimus Dtihner,
uti ex immani diversitate restitutionum II-
quem omnes undecumque ,
quasi ad commune
qnet. Vix autem ah ultima Franzii editione re-
eruditionis ya^oi^uXaxiov convenientes, frequen-
cedere est; nisi qucd in v. 10, ubi locus reman-
tare solent. Cui igitur quum nuperrinie exactis-
sit ab ioijio vacuus, voculara supplendam esse
simum inscriptionis schema ohtulissem maxi- ,
putcm, £u videlicet; quod, quura una forte syl-
mis licet implicitus curis et negotiis, pro sua
laha vcrsusahundaret, deindedelerijussumest
promtissima henevolentia, in schema illud quam
integra jam erit a primo ad ultimum versura
attentissime introspiciendum, totus et ultro de
acrostichis hujuscemodi 1X0 vc eic Aei.
sccndit. Quse exiude notavit germanicc, com-
Adde, quod permagni ad hujusce inscriptio-
mentatione quasi extemporali , hreviter per-
nis laudem inferest, eam esse eruditi viri, uti
striugam.
fere omnium, scntentiam omnino i-atam , hune
V. 1-5. Eadem ac Franzlus legit, et inter-
titulum tam in priore quara in posteriore parte
pungit similiter, nisi quod Osiov e nostris accepit
proayiov. —
V. e.Uno verho a nobis differt,
eximia nitere elcgantia; ejusderaque auetoris
csse ulramque sectionem inde effici quod in
quippe qui litterarum extritarum vestigiis et ,

priorc nec ahsolvitur acrostichis, nec integra

spatiolo maxime congruum esse judicaverit :

continetur. Consequens est fore ut iila lectio

(dictum sicut xpiu.a lauTO) lcOiet xai r.vjz:,
\j-{iyi'j
longe sit sincerior ac germanai scriptioni si-
I Cor. XI, 29); quod quidem, bona venia dixe-
rim, minus placet eo namque labefactatur
;
milior, quffi tum acrostichide perpetua obtinebit,
tum majori preestiterit concinnitate ; ac proinde
egrcgia illavirtus in hac plane evangelica p/,a£t
ad palmam quam proxime accessisse ejusdem
insita ectOu, ttive... quihus si addideris Gytav,
:

viri reslitutionem tolam ferme ex homericis

,
sensus evadit metaphoricus acpene evanescit,
contextam vocibus, sine ullo metri splialmate,
nec continuse sententiae satis apte cohceret.
quam ex integro relegere non piget suhjecta ,

'Ea^:z, TtTv' uyiav, ix6uv g/wv 7:a>d[j.at?, ipsius interpretatione.

Circa difricillimum v. 7, ipsummct audi de 'ly.Ouo; C/Opavtou 6aov ysvo;' yitopi ffeuf.o)

germanico versum :
XpviTE' AaSwv 7triYr|V a;j.6poTov ev ppoTirjt;
©ETTtsTtwv uoaTfov, Tr,v cr|V, z.D.t, 6a/.7Tio '\i\''/jfl''
« Primum post litteras IX sequitur fere eva-
"r6a<jtv devdoii; nAouToSoTOU co^ir,!;.
nida : quae tamen innuit facile P: vix euim ac nc JIwTripoc o' dyiwv [j.e),iy)0£a ),d[j.6av£ ppwctv,"
"EcrSie, TTiv' uyiav, 'JX0rN e/wv
vix quidem O vel fuerit. Deinde minusculse 7Ta/d|J.ai;,
'JyOui (xpsitb ydp) ra).i),ai()), oEcuoTa cwTEp,
cujusdam litterse, in mcdia lineainserfa;, vesti- £u6( doccyiTr.p, oe ),iTd(^o[J.£, ©o5; t6 6av6vTWv.
gium inest; tuml stat aperte; denique implexa 'Ac-/avoaie TtdTcp, twij.w x£y_ap'.c[j.£v£ Oup.w,
[Eu] ouv |J.rjTpt ^io'/ Sidyot;, xat ToTctv £[j.oictv,
duarum litterarum lineamenta , quibus ha-
'JyJJuv 5' eicopowv [j.vyic£0 llr/.TOptou.
buerim persuasum scriptorem voluisse mendum
XPEIA pro XPEIA utcumque resarcire. Emi- « Piscis corlpslis [Chrisli] divina proles [Aposioli el
Patres] peclorc augdsto vaUciniiim edidit « Qni acce-
tum demum puncta duo qua
:

cant in his ad
jicris iiinnorlaieni intcr morlales rontciii divinorum la-
interpungendum fere comparent. Hinc per me liciiin, tnam, amicc , animam (ove |ierennil)ns aqnis di-
licet omittantur aliorum restitutiones minus lantis sapientiao; et Salvntoris pie vivenlium dnlcem
cape cibum ede, bibe sanitutem, riscEM tenens ma-
commoda;; accipiantur vero Franzii (cf. quse :

iiibiis. M
supra, p. 558, col. 2, x.) et ^Vindischmanni [Chrisliano] (nam necessitas iirget),
J;iin pisci Gaiiliieo
iectiones nonnihil emendatae, ut totus in hunc Dominc Salvator, propere adveni aiixilinm ferens, tibi
modum versus restituatur :
snppiico, qiii cs liix delnnctoinm. Asclianda^e pater, mco
carissiine auimo, telicitcr vitam agas cimi matie et oin-
'lyji\)l (xpSK** Y*P) ra)>i),aiw, oeamm. cwTsp. iiibus meis,PiscEM autcni aspiciens mcmento Pectorii. »

IXeY£ €1C AEI,

JESLS CHRISTIIS HERT ET HODIE , IPSE ET IN S.ECULA.
 \L 565

ADDENDA ET CORRIGENDA,
JN PAIITK PRIORE.

S. PAPIAS.
Prolfg. iN, I. 28 , sa'cuh \ir, lep;. \iii. — Job. XXIV, 10; decimo,ioi\n. xii, 24; tinde- —
P. V, Melitoiiiani tcxtiis friislula dedi adoo e\i- ciino, !^-ov. XI, 20 ; —
duodeciino, Matth. iii, 2. 1

gua, ut ea notis instrucresupersedens, ne sacrfr P. 1. Huic Papia; loco alludit aperte S. Ma-
([uideni ScripturcC loca dcsignavcrim, hictamen ximus in Schol. ad cap. vii, dc ficcl. ffirrarc/t.:
indicanda, utpote divcrsa in muliis a vulgata cdi- Ila-ia; ev Toi T-TasTto «Gto-j riioAif;) Toiv Kupi7xwv
tionc: locopnnw, Is, v, I Matth., xxi, 3; aut 'KvrjVriTStov Ta; cia ci-sv £v ctva-
Marc. xir, 1 ; —
secinido, Ps. lxxix, 9;
;

fer- —
,

a-oAau7£'.; /..
cTaiTS'.
[ipt.Ju.aTtov

Papias lihro IV Domi-

t. a.
tv)

(io, Cant. C. II, 15; —

quorlo^ Num. xrii, 2-1, nicaruin suarum f-i.ipl.anatiomnn, scripsit forc
25 —
quinto et sexto, Joan.xv, 1 ; scpliinn, — in rcsurrectionc vohiptates qua) percipiuntur ex
;

Matth. IX, 17; —

octavo, Joau. vi, 51; nono, — eibis, etc. . .

S. IREXtlUS.
Prolcg. p. vH. Ad opusc. iii in syllabo Syria- oiaoo/o; ; apud Basilium de Spirif. S. xxix, 6
ci codicis habeturdiserte fecerunfeis (forsitan
: lYYu^TiovaTTocTd/tov yivdy.Evo;; apud Hieronymum
melius f/); deinde Tlieodorus Cyrensis, pro epi.^-f. Liii, rir aposfolicoruin tcmporum ; rir
Throdorefo, ut iiqiict. Posterius correxi; prius \U'm apostolicus apud Theodoret., fficrefirar.
iiitactum reliqiii. f(dml., lib. I, 5. Augustinus demum eum non
P. 3, Assrcfa fnif aposfolorum, quo t;tuIo longr a feinporibus apostoloruin fuisse tcstatur.
iion scmel Irenaus fuit insignitus. Audit enim — In not. I. I, dcicto postE puncto, leg. f: cod.
apud Epiphanium ad haires. xxiv, 8, ctTTOTToXtov — P. 7., not. V, leg. f.uc, x\i, 3G.

A^ONVMUS DE SOLEMMTATJPUS , ETC.

Ut vctuslissimi anonymi dr solemnitati- logicffi, alias, si vacat, excutienda; qii» ad ,

bus, etc, nomenaut notitia quali^cumque hau- Joannis pp. I, pontificatum referendie vidcntur.
riatur, necesse erit excutere quosdam codices non Hffic vero collectanea saeculi vi, ante viii apud
ila raros de re computatoria similiter fere di- Britannos et Scotos circumferebantur hinc in ;

gcstos. Inter plures quos variis iii bibliothccis codicibus Britannicis solent libellis Bedaj de ra-
vidimus, trium recensionem prseoculishabemus, tione temporum prffifigi in Parisiensi vero Al- ;

iinius Parisiensis, secundi Londincnsis, quorum cuini operil)us de codem argumento pramittun-
Icctiones diligenter supra attulimus; tertii vero tur. — P. 21, imbecillifati, lege iinbe-
10, I.

Oxoniensisex Bibliotheca IJodleiana. Iii singulis, cillitafis. —

P. 11,1. 25, «///, leg. aliis. Ib., —
ordiiie levitcr mutato, continentur epistolse de not. 12. Qu» in Prolegomenis tractare ad hunc
computo Pascliali, ascripta; Theophilo Alexan- locum animus fuit, satius visum estea omittcrc,
drino /V;.vc/<«.s/no diacono romano, Prolerio,
, aut ahlcgare Icctorcin ad notas ampliores ct ad
Cy/77/o Alexandrino, Dioni/sio tlxiguo, Anato- altcrum insignem S. JNicephori locum de co-
lioLaodiceno, f*hilippo., ffilario, Victorio, Mu- dom argumento, p. 439 sqq. — Ib., not. 35, lin.
/7«o Alexandrino ac dcmum Bonirci cuidam, ultima, arf. ii, Abstinui vcro me
leg. art. iii.
primicerio Nolariorum Joannis papae ; quiicajteris ab cxponendo, uti pollicchar, Sedis apostolic;e
reeentior, agmen claudit, saeculoque scxto certc primatu, sollicitante licet loco in quo luculenter
ascribendus cst. In illius epistola liactenus, ut iiinuitui", ne ligna iii sylvam ferre merito
vldetur, incdita, plures iuseruntur nota; chrono- cxistimarer.

MURINUS ALEXANDRIINUS.
Codex Bodleianus inscripttis f^f/gby lxiii, Christi. — L.r,,fuifmundiconstrvcfio. — L. 7,
cum texlu nostro collatiis ab erud.
,

V. Coxio, ufraquc rcfonnatio. —

L. H,facla ex pofcnfia.
has dedit lectionum varietates: — L. 10, addit sol. L. li, inlu.xii mundo. —
P. 14, col. 1, 1. 4, rcdemtio per crucein sit — L. 19, ?</ in eodem. L. 21, Pasclia, —
56G ADDENDA ET CORRIGENDA.
quod est typus pasclur Christifnturi pcr omnia — \,factifsest serpens. — L.
L. 1 mor- (i\,per
irifinem. Ex initio tijpiis namque Christi. tem. — L. fines sxculi...
17, in redeamus.
Col. 2, I. 4, si uccederit judicium. — — 19, efficiamur... regnum Dei.
L. 18, et
L. 7 , luno. XVI, post XII. —
L- 12 , Domi- Eadcm scquuntur ac in codicibus Cotto-
deincle
niciis in quo. —
L. 13, fuit anie xii hal. niano et Sorbonico, quse potiusad Colicctorem
apr. quod est nocte. —
L. 15, iii feria, quani ad Murinum referam Post hxc enim :

X Kal. , \y feria. —
L. 16, quo dictum est omnia breviler dicam quod numquam factus
ita. —L. 20, transcursum ad regnum Dei. est Pascha apiid Judxos ante xii Kl. apr. etc
Pag. 1,5, col. I, 1. 2, Dominico. L. 4, A:!- — in Proleg..! p. xiii, i. 2G, legendum et ejus-
—
:

(jyplo , quse versa cst. L. G ct 7 , quid dem rei computatorise peritissimus.

serpens persuasit homini, hoc est Diabolus? In notis, p. 14, col. 2,ad n. 12. Quse Murinus
Nortem. — L. 9, id est om. — L. 10, sed ut babet de septem gradibus Ecclesise, ita promtum
sanarct. — L. 12, ut solvcrct. — L. 13, si est audire de septem ordinibus, tribus nempe
homines. — L. 19, cl oin. sacris, episcopatu , sacerdotio et diaconatu,
Col. 2, 1. 1, ita ut liberetur. —
L. ^, in et quatuor minoribus ab omni antiquitate no-
Pascha passionis qui est serpens.
Christi., — tissiniis, ut nec multa super his nec pauca, ,

L. 7, fugit? Quando mortificaius est Chris- etsi aliud spoponderim verba supervacanea
—
,

tus. L. 9, adprehcnde, id est, Christi my- faciam. Videsis J. Morini Commentar. de Sacr.
steria in novo, ut illiid:posteriora mea videbis. ordinat., p. 3, p. ii et 12, § 6, 7.

DIONYSIUS ALEXANDRINUS.
Quem modo laudavimus, eruditissimus J. Discipl. in adm. sacr. Poan. lib. ix, c. 3-0.
Morinus abunde prsestabit ad Dionysium illus- \nProleg. p. xiv, 1. 20, faec. x, lege: S3ec. xii.
trandum quidquid e veteris Ecclesiaj discipli- P. 17 COl. 17, I. 17, p. 787, leg. p. 789.
,

na ad poenitentium sive publicorum sive la- — P. 18, coi. 2, not. 3, ubi u-ko lege uTrsp et
tentium absolutionem pertinet , in Comm. dc vice versa.

Elsiquodcumque noverim adCommodianum
addendum aut corrigen-
esse de re pbilologica
dum,pro modulo absolvcrim in excnrsu peculi-
ari paulosuprap. 537, pauca non injucundum
erit hicsubdere de traditionibus aut fabulis Ju-
dseorum, qui commenta sua videntur Nostro
minus cauto venditasse. « Habent enim, inquit
Fagius, ad Deuteron., xxx, 3. (Critic. sacr.t. 1,
p. 1346), Judeei vanissimam fabulam de dccem
tribubus Israel, quas adhuc alicubi, nescio qui-
bus in montibus et ultra fluvium quem ipsi
Sabbaticum appellant, inclusas
quas tandem erupturas et se per illas ex priB-
senti captivitate redimendos stulte credunt.
Vulgo illos bie rotf;en Sufecn appellant de qui-
Lus inpreculis stultaqua^damac multafabulosa
COMMODIANUS.
magnificentissima celebrans spectacula, Judseo-
rum captivis ad ostentationem cladis eorum
abutebatur ; conspicit autem in itinerefluvium
cognitione dignissimum. Is fluit medius inter
Arcas et Rapbinseas, Agrippse regni civitates.
Habet autem quoddam peculiare miraculum.
Nam quum sit, quando fluit, plurimus, neque
meatu segnis, taraen interpositis sex diebus, a
fontibus deliciens, siccura exhibct locum videre.
Deinde, quasi nulla mutatione facta, septimo
die si.milis exoritur; atquc huncordinem semper
detineri dicunt, eum observarc pro certo compertum est; nnde
etiam Sabbaticus appellatus est, a sacro Judseo-
rum septimo die sic nominatus. » Hactenus hsec
; Sed et Comraodianus alterum flumen raemo-
rat, omnino diversum, v. 803 :

jactant et canunt. » Cito trajiciet, Gotliis irrunipentibus, amnem

Quodvero ad fluvium xWnxn Sabbaiicum atti- Rex Apolion...
net, ad quem facile credam respexisse Commo- Danubium puta neque otiosum erit ad inqui-
:

dianum ad v. 935, 952, 953 : rendam Comraodiani setatem satis obscuram,

Smit autem Judsei trans Persida flumine claiisi...
Hic erit populus, qui nunc est extra repostus;
Siccalo jluvio, repctet iu terra Juda?a....
Fluvius igitur ille 6ic\\m' Sabbaticus eo quod
lingunt illum per totam hebdomadam lapi-
des trahere, et in Sabbato quiescere. Plinius
oiap^V)07]v asseruit lib. xxxi, c. 2 « In Judeea
fluvius Sabbatis omnibus siccatur. » Quae qui-
dem referenda esse putem ad Josephum de Bello
Md., lib. VII, c. 24, ubi legitur « Titus ali- : Ihiraen Danubius, quem tandem, utZosimusre-
quamdiu Beryti commorabatur. Inde autem re-
versus, et per omnes quas obiret Syriae civitates
pauca de Gothorum irruptionibus raptim anno-
tare. In eo eruditi satisconsentiunt Gothos, qui
et Tacito sunt Gothones, a Scandia oriundos,
, nullum cum Romanis certamen habuisse ante
aunum Chr. ccxv; nec nisi post Maximini, ex
eadem gente, imperatoriscscdem, attigisse etpo-
: pulabundos invasisse fines imperii, praedam uti-
que posthac ab ipsis diripiendam. Quibus quidein
, obex ac imperii propugnaculum pra;cipuum fuit
fert,multocumtumultuacimmensoagmine,duce
Cniva, anno Decii ii, Christi vero ccl, trajece-
 \I)I)I:M)A tT COHKKili.NDA. 567
runt. Innuit sane Commodianus, loco supra .'il- Piolry. ad Conimodianum^ p. xvir, 1. 19,
lato.dum liccccanerct, Gotliosnondumcitra nnes (/uos sane lcg. (/ux sane p. xxii, 1. 21, sus- —
imperii iriiipissc, nc(|uc tr.ijccissc Uumen intcr- picari lubet sub hac laliorc appcllatione Anli-
medium, ac proindc riiytliiDos compcgissc suos, chri.sti Latims, aut AaTcivo;, cumdcm proisus
:

nti jam argumcntis staluimus, ante an-

variis ah Iicmco ct Commodiano designari iNcroncm,
num Ciiristi ccl. Exstat dc Ciolhorum cladc mo- qucm , sivc arcani lege, sive persequutionum
numcntum Ecclesia;cciebirrimum, scilicit Grc- mctu, lortc non licuit xu^io; nuncuparc.
gorii Tluiumaturgi Epislotd. canonicn, dala a. r. 21, col. 2, not. 4,'vide p. 538. — P. 2 4,
ccLViii; quse canonev Gotlios et Korados memi- col. 1, not. 3, lin. ult. lege minori potentix.
—
:

nit, totaquc conscripta vidttur ut Cliiistiano- P. 15, col. 2, not. .'>, his exponcndis dcfuit
nim ixhac Barharoiiim incursione in capli-
qiii locus in Prolrfjoni., nunc vcro tcmpus. Ci'. si va-
vitatem incidcrant, sahiti consulerctur. Cl\ cat, Pctav. Theoloijic. dofjm.de .Anijelis. lih. II,
Zosim. lih. i, p. 28, cd. Oxon.; Gall. Jiibl. PP., cap. VI et VII.— P. 37, eol. 1, not. l, qua; pro-
t. III, Proleg., XXVII, et p. 408; Tillcmont, Ilisf. mittcbam Mediomontani codicis schemata ,

desemper,, t. iii, p. 131, 2iG, 242, oissqq. tcmporo opporluno milii prajsto non fucrunt.

S. HTLARIIS PICTAVm^SIS.
Ad Galatas, p. 1^1, col. 1, I. 2, interpuu- a Dco, conseqiienterex illis promissionibusquai
gendum nu lius Petri et coeterorum , prxcel-
: ad cum facttc sunt, jure [mendose^w.t'] ct ipsi ac-
lenlem. —
P, .)3, c. 2, I. 11, dclendi <j.r,'na/M, cipilis. —
P. 7 7, col. 1, 1.5, multuin; sic codcx;
-

qui tamcn frequenter usurpantur, quotics scili- videanmeliuswn///rtwj. P.79,col. i,l. W.fuis-
cct interpres, in Apostoli persona, suos videtur se, l.fecis.sc; — /6. , c. 2, 1 . 21
, corrige coiX.Jlgren-

alloqui. Egregia sanc cxponendi ratio, acplane tis. et notam dclc —

P. 80, col. 2, 1. 5, lege etillos; :

Hilariana; quam idcirco duximus peculiari si- — ib., 1.21, forte pricdicat. P. 8 c. 2, 1. 39 —
— 1 ,

gno dislinguendam. P. .S4, c.2, I. 8, lcg. ad- ct 40, vix credam non csse aliquid mutandum
versa docere videntur, nullius. P. 58, col. 1, — scilicet SpiriUdem etiam interpretationem vo-
:

I. II et 12, intcrturhari videtur in codice lcgi- lunt vocari i/lorum dcsipicntium. Ib. Qvx —
tima vcrhorum series et constructio , ut mclius hic in iio'ulis tangere refugimus, eadcm, ob ar-
legatur : Nam et discrctio hsec divinx gratise gumenti digniiatem, uberius tractanda, ad se-
non cxcausn est dispcnsala.
alia P. 5'J, col. — qucntcm tomum et ad AJclitoniana; clavis Pro-
1, I. 10, delepunctum, ct Icgito qui a Judcca
—
: lcgomena satius cst remisisse. P. 82, c. 2, 1. 34, —
venerant ad eos solus cgo; ,col. 2, 27, I. gubenali, corr. gubernati. P. 83, c. 1, 1. 12 , —
prxcellenti insi(jni : vox ultima glosseraa sapit. uncinis include; eo quia per...justificatio. —
— P. GO, col. 1, 0, post //)^e//?«'.s.sc^ signum
I. P. 84, c. 1,1. 7,lege: datum;—'ib., col. 2,1. 1 1,
interrogandiponendum.Uesponsiosequitur: uli- minus bcne distinguitur puncto, pro comraate :
que magnam omnium fecisset separationem peecato, ad comparationcm. P. 85, c. 4, —
nullo ullro {foriasse ul(r(() etc. P. G2, col. 1, — I. 30, fortc: ipsa prxvidens seq2ientia. P. 80, —
I. 22, legendum Quod si Deus; : col. 2, I. 2, — col. 1, 1. 18, 19, corr. cod. in nostra conversa-
—
:

—
delendum ad; ib., col. 1, in not., 1. 13 et 14, tione; ib., col. 2, I. 29, comina necessarium
forte legendum: expressa cst violentia; deinde est postcircumcisi; —
ih., 1. 42, 43, decsse aut
aliter distinguendum peccati negligentia : , interturbari nonnulla putem, ut legam haud in-
quidem sua ; quia dum. — P. G4, col. 1, I. 17, vitus : /j fre(/uentia scnsuum tatis qualis solct
leg. optima; — col. 2, 1. 1 5, f. constiluor; — ih. fieri in mediis constricto necessiiatibus
1. 20, comma pro puocto
a lcgc ponendum : anlejudicem, ipse si vivdicare verilatem tem-
si nunc. —
P. 70, col. 2, 1. 32, 33, aut legcn- pus invenerif.—P. 87, col. l, 1. 34, fortc conse-
dum rt nem/ne, autdeinceps/)2<^f^. P. 72, col. — quenter. —
P. 88, col. 2, I. 42, legendum sane:
2, I. 18, explicandus fortc locus, legendo Vir- : ad illorum doctrinam. —
P. 90, col. i, j. 29,
tute cnim doctrinx... nobis aderal. P. 74, col. — insuadibilia, I. 44 insuadabilr. Sic codex :

1, I. 24, forte prxcrpti vitx principium.

: P. — posttrius ccrte corrigendum; col. 2, I. 29, —
75, e. 1,1. 10, implexus iteium locus, quem comma expungcndum post mortalitatem. —
tainen, restituta voce una aut altcra, mutatis- P. 91, col. 45. Incidit eo loco importuna
1. I.

que distinctionibus haud ECgrc cxplicavciiin

, distinctio ct adjectio infelix; pcr me licet legas:
hocce modo « Sicut cnim ad Christum qui nrc slatus ille qui tunc erit, patitur illos qui
—
: ,

ex Abraham est copulationem accepistis, in

, faiia agunt parlicipare. P. 92, col. 2, I. 5,
idipsuni Abrahx
senien rcpulamini necessnrio, vaTicC glori.c, addcndum appctifores. P. 94,
: —
et horum eritis cohxredc--, quoniam ut itli[co(\. col. 1, I. 34, confixissr, ]c<;c confinxisse.
et illi], et vos participatis promissionihus illis Ad
Ephesios, p. 96, ad 7iot. 1. Nemini mi-
qua; ad illum factcC sunt a Dco, patrcm (|uidcm rum sit ciir ab Ililariana scntcntia bre\itcr eo
eumdem ascribentcs vohis, benedictioncm vcro loci exposita, alias a rae, quod promiseram, fu-
568 ADDEiNDA ET CORRIGEINDA.
sius illustranda , omnino abstinuerim. Variis Ad Philf.monem. P. 150, col. 2, 1. 4, totus
enim binc inde soUicitatis interpretibus, adeo assentior viro erudito sajpius a me laudato, qui
singularem esse inveni illam Hilarii conjectu- conjicit legendum esse ooytxaTo? scrupulosita- :

ram,ut eam lectoripurnmputam relinquere nec tcm ; inde vero occasio mihi est prudentem mo-
temere, nec immerito statuerim quse porro ve- : nendi lectorem sexccntis borum commentario-
lim sic perpendantur, ut inde liqueat interpretem rum locis se prodere aut sub horrida latinitate
nostrum, inter vetustissimos ac primos qui Apos- latere auctorem IXXvjvii^ovTaet greecorum Patrum
tolum exposuerint, maxime e latinis, esse recen- in familiaritate versatissimum. Quod apprime
scndum. —
Ib., col. 1, 1.26, deesse videtur bono- Hilario convenire ut ego alias , sic bene
—
,

r?««,quod occurrit infra, col. 2, 1. 29. P. 98, — multi notarunt. P. 151 , col. 1 , I. 14, me-
col. 2, 1. 8, lege: dictis quoniam. —
volo, commonere quam convenire cui for-
lius csset ,

P. 99, col. 1,1. 12, codicis apertum mendum sitan fecit idem verbum paulo
temere locum
emenda « Cbristi : autem apostohm. — 100, » P. supra positum.— //[>. I. 30, deest, ni fallor, ne-
col. 1 L 9, forte melius exlubet dignos;
, :
— gativa; tota enim interpretis doctrina docet esse
?6.,1. 37,certo sic distinguendum pcrspiritum, : legendum co quod ad non delinquendum [om-
:

et quam magnx erunt. P. 103, col. l,inegre-
giumhunc locumincidit primo spbalma leviuscu-
lum, 1. 19, ubi legendum salufis; tum I. 32 et
33, bisirrepsitincommoda prsepositio adimmor-
iale, ad illud, utrobique, ni fallor, expungenda.
— nino, id est, ad vivendum sine ullo peccato ,
ut saipius dicit] nemo dominus est, seu omnino
potest. —
P. 151, col. 2, I. 33, molestissimo
typorum mendo connectitur id quod distin-
guendum erat ut quidquid in debitum et :

— Si cui otium fuerit commentarium ad bBec contractum hdihelWY. P. 152, col. 1,1. 32, —
nonnullum evolvendi plura praesto erunt, nec ,
perpensa re maturius, putem expungendum at~
despicienda in Critic. sacr. t. y,co1. 561, 562; tendere, quod addidi, et legendum planius :
sed in primis relegere est Theolog. clogm. Pe- « Ita ut non invidealur contemplationi ordi-
tavii de Jncarnat. lib. ii, c. 7 ; lib. xii, c. 17, nis seu a cujusque ordinis ratione non detra-
,

ubi de more suo Petavius egregie disputat esse batur. » Paulo infra contemplatio rei idem est
Christum, qua Deus cst, angelorum caput; bo- ac respectus ad rem. Ib., 1. 40 , legc : per- —
minumvero,quabomo; immoutrorumqueetiam spicere ex. —
P. 154, col. 2, 1. i, 2, melius
qua bomo est; utpote caput totius Ecclcsige ex forte Archippus autArchippi. Memorari sensu
bominibus, angelisque conflata?, non tantum cx activo solet a Nostro coustrui cum genitivo. —
primatu et excellentia, sed imperio et auctori- Ib., 1. 32 , habere qui aliquando
relineri potuit
tate, ac vitaliquodam in subditos influxu. P. — vel apud Tullium, pro habitare dicitur. Cf. Ci-
1 10, c. 1, 1. 11, l2,comma reponendumposi in- cer. Fam. vii, 6; Sallust. Catilin. vi, l; Plaut.
ducens ; et in not., 1. 7, lege eidem P. 112, liacch. 1, 2, 7 Quis isthic habes ; et alias
: :

c. 1,1. 35 necesse est legatur participatione

: : rt(/o.^c5cms /mc Artfti?^. Quiuimmo Juvencus noster
etiam gentes dignse. P. 113, col. 2, 1. lo, — p. 218, V. 368 « Et qui dwmo%\s habuere in col-
:

nonne depostulas?
:
—
P. 114, col. 1, 1. 12, 13, libus arces. » — P. 1. 18 et 19,
155, col. l,
vix alibi Intrusa est distinctio sequior, quam novam curam bic videtur desiderare.
locus
in bunc locum quem velim legas continuo
, : Illud quidem : projiositi svi , commutatione
Et crat taliter pro illis. Post positam gratise idem, respicit ad quod prsecedit fidei commu- :

narrationem, concludit dogmaticos sermones. — nio. Se redundat. Caitera sic intelligantur qui
P. 1 18, c. 1, I. 10, lege (fuoniam pro quarn. :
— propositi swjperversi commutatione, idemser-
:

P. 124, col. 1,1. 7, liEesi aliquamdiu utrum ie- vitium exsequendi sollicitudinem susceperat.
gerem et scriberem Et similitudine, immor- : Onesimus scilicet iile qui per susceptam com-
ialitatis ejus catisam percepimus. P. 125, — munionem ejusdem fidei, jam sollicitusaestiman-
col. 1 1. 30,
, expungendum forsitan codicis dus est et pronus ad propositum suum fideliter
glossema ratione. :P. 127, c. i, 1. 23, leg.— obediendi exsequendum.» P. 156, col. 2, lin. —
nemo est; ib. in not. l Pauca uti legimus bsec , ultim. leg. pertinet. P. 157, col. 2, 1. 14, —
in pagina sequenti ponenda sunt, ad banc vocem nemo non leget « Causam volens discere, » ut :

copulationem , co\. 1, I. 24. P. 128, c. 1, 1. 27, — p. 158, col. 1, 1. 13 « Quanto magis tibi. » :

— 132,
leg. deitatis. 10, P. c. 1, I. leg, si is qui. Varia fragmenta. P. 159, in not., col. 2, lin.
— P. 136, 22, \eg.xter7ias;\.
col 36, W05-
1,1. 1 , lege versiculus. Grgecum.
: P. 162, col. —
tramtunc. — P. 137, eaqueedisseruitHilariusde 1 I. 7, leg.
, Viveret. P. 164 , col. 2 , I. 2, —
episcopis et presbyteris, facilem dabant ansam miiiorem pone distinctionem post debebatur
texendaedissertationi ampIissimBe. Cf. Petav. de et I. 14, post deceptam ; ac dcmum I. 39 , post
ecclcsiastica Hierarchia, lib. iv, p. \25, opp. doctrinx. —
Interea multa innuunt illud frag-
tom. iv.edit. Antverp. P. 140, notanduscstlo- — mentum in Genesin re vera ejusdem esse
cus in Hrabano restituendus, in quo 1. 20 legen- auctoris ac prsecedentes commentarios. Praeter-
d\im custodiri. —
P. 144, c. 2, 1. 29, leg. vo- quam quod in notis ad textum hac de re subjici-
cans quas. tur, velim advertatur attente modus passim in-
 ADJ)LM)A ET CORRlGKiNDA. 569

terro^andi rspcrior ex Hi'ariimore,p. 160, ij) utrique commentario peculiaria, v. c;. rcpedta
c; IGl, 1, b, c; Hi.i, I, fl;imple.\cC plorumque comi/irmoratione, 1G2, 1, c; cxcrp/is propriis
verljorum et plirasium circuitiones, p. (> , 2, c; 1 i vocabulis pro sinn propriis vocabulis, ib.; ille —
IG2, 2, a; frequens usus subjunctivi tcmporis, Kvam evertit, id est, dcpravavit, p. 164, 2, a;
mnximeprceteriti, p. Ifj4, \,b,c; 2, /;,r;(iu(rdam ne alia regeram ((ua; suo loco memini.

S. RIlKTlClllS.
Contingit, psene inseiome, ut in hoc tomo in- peculiariter usurpatum, crponerc scWicet, pro
serantur omnia qua tanti viri supersunt; ecce dcponcrc. Cf. Hil. opp. ed. Paris, p. 1308, a ;
enim habcs, p. 17 3, fragmentum (Jommentarii l;jl6,./"; 1317, </, e; 13IJ), 6. Verbum illud
in Cantica Cant., et p. 557, pauca verba qua^ in eo scnsu rarius usitatum est Cyprlano ep. li et
nobis Augustinus asscrvavit ex tractatu dr i.xxiv,et Firmiliano/6. ep. l\xv. Nequctamen
Jhiplismo in quo ((uidcm loco abs re non sit
: in classicis auctoribus omnino desunt cxempla
verbuni hidicare a Riieticio simul et ab Hilario in quibus exponere idem est ac abjicere.

JUVENCUS.
Pracipuas quasdam ac peculiares Juvenci priore , lege , ah illo.
/lic P. xli, lin. ult. —
lcges aut licentias, tam a consuetis rei poetica; et Verba quasi e Juvcnco excitata paulo diversain
metricee regulis alienas, quam cajteris vatibus eo leguntur ,
p. 172, v. 38.— P. xliii,I. 40.
christianis, ipsique Juvenco in Historia evan- Forte imperfectum adduxi vcrsum, cui liben-
(jelica solemnes, proponemus : ter alium sufiiciam , utpote magis ad rem, e
I" Hiatus omittitur in ca^sura : in Genes. 2 ; pag. 193, v. 809.
in Ex. 98, 317 ^ 758; in Jos. 4, 68, 85 , 122, Munsura dat jiissa Dcus hoc ordine leges.
,

131 21Z;fragm, 15, 582, 685, 755.

, P. 171, not.3, pro viii, leg. ix.
I. 175, —
veterum Latii poetarum voces li-
2" Obsoletse v. 112, meVwx?, pediscquis. P. 177, v. 216
.,
—
benter excitantur in Gcii. 17; in /:ixod.\. 278,
:
forte restituendum « Ac ne praitrepidus refera

—
:

303, 305, 738, 754, 883 ; J/t 705^6 267 S(iq. incepta, sub actu. >- P. 178, v. 223, infelic'^
376 sqq. vuineri molestiorem, fatcor, adhibui medelam ;
Diphthongus ad nutum corripitur in voci-
3" expunge quidquid uncinis includitiu'. Altus me-
bus extraneis ac nominibus propriis, maxime in tro satis convenirct. — P. 181 , v. 337 , nihili
hexametri fme: in Genes. 45, 46 in Exod. 63, ; est quod annotatur vidcndum vero an alio in ;

fragm. 16.
84, 4 32; in Jos. V27; codice legatur Quadrupcdirmque /lominumque
—
:

plerumque brevis, vi caisuraj:

4° Producilur ct tellus tota replctur. P. 183, v. 406, legc
in Genes. 14, 54; in Exod. 211 270 27 5 , , , cumcodiccD :JamqucDcuspicco. — P. 184, not.
286, 308, 332, 335, 354, 369 379 504, 599, , , 1, Juvenci expositio, insignis quidem, illustra-
725, 758, 770, 796, 806, 809, 914, 924, 933, tur aliis hujusce voluminis locis qua; sigillatim
935, 1056, 1058, 1230, 1290, 1291, 1308, etc indicaturus est Rcrum ac scntenliarum indcx
5° Ali(iuando prima versus syliaba maxime , ad hanc vocem Chkistus, P. 187, v. 563 ,
: —
in monosyllabo, autante aspirationem,produci- insulsam omitte notam 1. Versus autcm ille, si
tur, in Exod. 112, 115, 118, 339, 550, 723, quid addcndum est sic cxplebitur (^ui sit , :

1117 1153, 1193 inJos., 349, 446, 4 76

, ; ; gloria, dum honore pollens ; in tertio quidem
fragm. 491 , 726, 876. phaleuci pede aut (luid deerit, aut omittenlur
,

6" Aliquando diphthongus aut longa produci- simul hiatus ct correptio forte ob subsequen- ,

tur in quinti pedis dactylo, in Exod., K-1 , tem aspirationem.— P. 192, v. 764, necesse est
153, 221 307, 324, 424, 456,663, 776, 779, aliter legatur Quum solapcrarva, uli p. 247,
:

—
,

889, 1220; .fos. 23, 355, 523.m V. 823. P. 197, v. 972, hic Juvcncus videtur,
7" Accentus solus variis in locis vidctur quan- more Commodiani solcmnissimo, litteram cani-
titatem defmiisse, in Exod. 240, 341, 724, nam \occ enoDni elisissc, ut dua; priores
in
791, 7Qd:,fragm. 207. corripiantur. —
P. 203, v. 1208, nihil haisitans,
8" Quffidam Juvencus constanter nsurpavit, legeris multisque.
: P. 204, v. 1260, melius —
peculiari quadam ac solemni licentia, in lusce legetur ^jw^an/, ex cod. A. P. 207 v. 1386 — , .

nimirum dictionibus pdternus, novalia, novO- Vatis pvovutes temerevenitccodicibusqui con-

—
:

rum, debes , tertid die profdna, Ixvigatis , , stanter habcMt ?y///.s. V. 1392. Sic fert nume-
sese, fio, /Jfjdmis, Libdnon, quuternus. rorum scrics, sed ob nonnullos in locis peregri-
9" Alia demum in ipso prorsus rara el singu- nisvagantes, exactiusultimus vcrsus crit 1389.
laria : trdnsmeaverc , tentdttdnr, violat^ idold — P. 210, v. 66, corrige foedum sphalma ty-
—
(semel) , sdlurus , mlsericors , frdternus , pographicum quorum pro quorum. :
P. 212,

Maria. V. 136, pone interrogativum punctum post

Prolegom. ad Juv. P. xxxvii, I. 25, llle a jubes'/ —

Ib. V. 156, en leetio unice vera :
570 ADBENDA ET CORRIGENDA.
« Tormentum murale geriint » iit in Virgilio, ripis fluminis. —
P. 248, v. 864, Fegoro aut
/En. xii ,921 : « Murali torniento concita saxa fegori distincte legitur in codicibus, qui alias ,
fremunt. » Ib.\. 165, commate versus clauda- p. 221, v~ 496, habent non minus expresse,/a-
tur. —P. 2l3,v. 173, in fine lege Amri. P. — gobus. Hsec
: genus innuunt Juvenco et alia id
218, V. 369, forte avt curvas colunt. P. 220,— varios textus prseluxisse sacri latinos interpretes.
V. 439, leg. Et siquaterdcnus — bis; — ibid. v.
876, Phineus, ut 895 etp. 221,
Ib. V. forte v.
463, actus, l.artus, ib. innot. ubi 5, 486, —
iii, lege 887, non
i. V. deest, Ib. v. nihil forte
— P, 221, not. memorent. — P. 224,
1, leg. ccntum insuper. — P. 249,
in ter 983, Jlgypto, v,
argumento col. 1, 8,
1. vindemia
leg. 2, MgypU. —
; col. 250, 960,
I, — P. P. V. leg. frifx.
— P. 225, 25, dele
.,

I.28, leg. vero rebellibus. 251 v. 991-993, sensum prava dis-

V. pervertit
addilur; —
,

quod in unclnis 30, nosfra

ib. v. unde legendum Imbelles cohibete
tinctio ; :

etiam convivia morem snb lege tenent.

ccelesti domi, mens saucia turbat Ssepe viros fortes,
Ut liquet ailusisse Juvencum Christianis con- omnique in tempore belli Parcife. Deinde se-
viviis suo tempore ac regione sua usurpatis quitur egregius sane versus, quo pateat quid
ita me piget nihil deptehendisse unde ex illo in hisce poetis chrislianis caesura valeat; iu
indicio aut aetatem Nostri, aut regionem tuto il- promtu enim erat cum Virgilio dicere <^Parcite
—
:

lustrare queam. P. 226, v. 39, qiur prsesens subjectis et debellate superbos. » Verum Ju-
est, I. qux prxtentis. ~
Ib. proque synagoga, vencus maluit « Parcife supplicibus et debel-

— —
:

g^wedelendum. Ib. n. 7, leg. explicat. P. late superbos. » Alia vero licentia, eodemque
227, v. 102, post orsa dele punctum. P. 228, — Maronis versu utitur in hoc hendecasyllabo
—
:

v. 131, I. corpora pura placent. P. 232, v. «Parcif siibdiiis et pios reservat. » P. 252, v. —
296, leg, mnnere pacem. —
P. 235, v. 190 1020, forte vitate ritus. Ib. v 1023, leg. —
forte quumque prophetarmn. —
P. 236, v. 4 39,
,

xferna, aut xterni. — P, 258, v, 1202, hunc

uncinis include {fecimus ignari). P. 240, — numerum pone ad ultimum versum demtis
—
,

\. 610, natis, \eg.nafus. P. 243, not. 4, col. 2, duobus, ob numeros quosdam alienis in locis
I, 20, excidit ultima littera in subsequutas. disjectos. Ita p. 207, ad v. 1392, pone 1388; et
— P. 246, Quam dandam esse promisimus in p. 223, pro V, 586, computa 585. Quibus adde
nota2 7lnas^«s« or/iYviffiv , eam quidem partim V. 54 in Genesim et 37 in Judices ; summa erit
edidit. Chr. Frehern a. 1804;verum inte- 3266. —
P. 259, col.2, in notislegel. 4ct5; in
griorem forte in sequentibus Spicilegii tomis glossam. stolidam;
. . .1.6, 7, Promus ; — —
invenies. — P. 247, v. 838, melius forte sub : I. 3, charactere; — I. 23, aliquid simile.

IN PARTEM TOMI POSTERIOREM.

S, VICTOR CAPUANUS.
P. 266, col, 1, lin. ult, humectam in cod. tura; sacrse indicandus erat, iFa^oc?. xx, 5. — P.
facile confunditur cum humidam. P. 271, — 275, initio, not, 2, adde sic cod.; -v. 276, col. 2,
col. 2, 1. 29, leg, phantastica. —
P, 272, in not,, I, 9, excidit ultima littera laferis; — ib. I. 19,
col. 1, 1. 8, leg, characfere. —
P. 27 3, c, 1, 1. 16, 20, sic cod. forte dimissa... dimittebaiur et
:

forte mandato, —
P. 274, col 2, 1. 2, locus Scrip- domus; — ib. in not., lin. ult. leg. lineamentis.

JOANNES DIACONUS,
P. 279 et 286, adHieron^^mi librum deFrugi prselucentibus iis indicibus , coepit investigare
et Luxorioso, operae pretium est annotare non quinam codices superstites essent, quinam am-
solum saeculo vi, sed a ix ad xiv usque ssecu- plius non exstarent. Hic porro, praeter Hiero-
lumexstitisseopus illud Hieronymi incognitum, nymi opuscula diversa in diversis codicibus dis-
nisi forte sit Epist. ad Dam,asum xxi. Quum jecta, sigillatim recenset et asservari testatur in
enim per Alsatiam iter agens, Colmarienses co- librariatomos lxxxv, inter quos vi loco Canones
diccs excuterem el cartas Murbacenses, favente Hieronymi et Pelagii, et vii de Luxorio ef
publicse Bibliothecae custode, incidi in catalo- Frugi. De quo, sicut de caeteris omnibus, una
gum veteris Bibliothecae Murbacensis, diges- cum Sigismundo erumpere est in hunc ge-
fratre
tum circa annum
1464, sub abbate Bartholo- mitum 6 utinam omnes fvissent invenfi aiif
: Et
maeo de Andolo {d'Andlaw), a quodam fratre possent recuperari? —
P. 280, 1, 5, leg. Michex
Sigismundo, viro perquam diligenti et prorsus — !. 9, leg. Origenes: P. 284, col. 2, I. 16, —
erudito, qui quum ipse antiquos librariffi rotu- Pnradisi add. Gen. ii. P. 285, insulsam tolle —
los invenisset, quibus contincbantur libri a sse- distincticr.em ad haic « honio Adam et mulier :

culo IX et a primis abbatibus monasteri.o datis, Eva verefacti.» — P, 286, col, l, I. 20, nobis,
 ADI)i:.NDA ET CORRIGENDA. 571

item add. de». iii, 22. — P. 200, not 1, 1. 3, — P. 299, col. 1,1. t^cornjiesphalmatadno qui-
miranilum. — 1». 2i)3, not. \, Jrcit Moi/.^es, — bus scnsus omnis pcssumdatur, ct icf;e PlKirao :

P. 290, col. 2, 1. 0, nocficoncidif, lcg. concedit. rex ^ujypfi virijicarinolebaf; 1. 24 nam si. — ,

S. INTCEPHORUS.
P Ad Muynetis fesfiuionia, cf. dissert. 1. 21,C0rr. XpiGTOv.
P. 353,
M. Macario Muyncte, p. 54-l-o53,
Crusii l)c Piget quoJ in pnginam 354, et scquenteui
nee omilte annolata ad calcem, p. 5ol-.'>3:5. menda noinudla typorum in loca non sua
ir Ad Teslimonia lxx\ Pafrnm adrersus obcrrantium irrepsere, quse omnium lectorum
Iconomac/ios, p. 337, I. 19, £'jfr,-ai D, E. est facili negolio corrigcrc; qualia, I. 2, tl-
P. 339, 1. 2.) lCije oo;^Covri.)V cum codd. A, : Xc/pivou; ; I. 8, eTO' s^r,;; — I. 12, opou; I. 23,
E, D. E tantuin habet tou XpicTou.
P. 340, 1. .5. Stricta rcrum scries excUidit P. 355, I. 19, plurcs lectionum varietates
distinctionem, (juam post Tjy/avii invehi posse E praibet, plerumque rclinendas : r, o£ t^; 0£-.tp-
duximus favente cod. E ut singnlorum Pa-
, , /ixr,i; (XYaOdTYjTOi; (XTceipoTaT-^i (6iXavOpo)7Tia — (xaX'

trum clogia et loca scorsim ponerentur. Qua; si ev (xXr,0£ta aeO^qei Toiv xaO' r,aa; -(v^ou.iTr, TravTwv.
dispiicuerit uncis include ir^-i^ zuv/i^n:
, com- , P. 356, I. 5, ad £;opiav numcrusin nota male
ma deinde pone et continuo lei;e usque nd ponitur; lafine vero lege : posl secundum ipsivs
—
,

TTpoxeicOw. Latina autem incipient «Sedquo- : exiliinn; — I. 2, scribe ex Ancorafo; I. 18,

—