Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
ASENKRON MOTOR KUMANDA TEKNKLER
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. G VE KUMANDA EMALARINI ZMEK ............................................................... 3 1.1. Kumanda ve G Devre Elemanlar Sembolleri ........................................................... 4 1.2. Devre emalarnn izimi............................................................................................. 6 1.2.1. G Devresinin izimi .......................................................................................... 6 1.2.2. Kumanda Devresinin izimi ................................................................................. 7 1.2.3. emalarda Tantma aretleri ............................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 15 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. KUMANDA VE G DEVRELERN KURMAK ......................................................... 16 2.1. Motor Kumanda Teknikleri ........................................................................................ 16 2.1.1. Asenkron Motoru Kesik altrma..................................................................... 16 2.1.2. Bir Ynde Srekli altrma .............................................................................. 19 2.1.3. Birden ok Kumanda Merkezinden altrma................................................... 21 2.1.4. Paket alterleri ile altrma .............................................................................. 24 2.1.5. Motorun Kilitleme Devreleri le Devir Yn Deiimi ...................................... 30 2.1.6. Asenkron Motoru Zaman Ayarl altrma........................................................ 36 2.1.7. Asenkron Motoru Hareket Snrlamalarna Gre altrma ............................... 43 2.1.8. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun altrlmas.............................. 47 2.1.9. PTC Balantl Faz Koruma Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas.................................................................................................................. 55 2.1.10. Faz Sras Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun Sabit Yn artl altrlmas.................................................................................................................. 57 2.1.11. Ar ve Dk Gerilim Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas ....................................................................................................................................... 58 2.1.12. Sv Seviye Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas............... 60 2.1.13. Sa Sol Rlesi le Asenkron Motorun altrlmas......................................... 61 2.1.14. Motor Koruma ve Kontrol Rleleri ile lgili lem Basamaklar....................... 62 2.2.1. Uygulama 1.......................................................................................................... 63 2.2.3. Uygulama 3.......................................................................................................... 64 2.2.4. Uygulama 4.......................................................................................................... 65 2.2.5. Uygulama 5.......................................................................................................... 66 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 67 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 68 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 69 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 70 3. SSTEMN ALIMASINI TEST ETMEK...................................................................... 70 3.1. Gvenli alma.......................................................................................................... 70 3.1.1. Sisteme Enerji Girii............................................................................................ 70 3.1.2. Sistemin alma Parametrelerinin Uygunluu................................................... 71 3.1.3. Sistemdeki Hareket Btnlnn Kontrol....................................................... 72 3.1.4. Sistemin stee Uygun almasnn Kontrol.................................................... 73 i
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 74 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 75 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 76 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 77 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 78 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 79 KAYNAKA ......................................................................................................................... 80
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 522 EE 0121 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Asenkron Motor Kumanda Teknikleri Kumanda devre elemanlar, eitleri, asenkron motor kumanda teknikleri, bunlarn uygulanmas, asenkron motorlara yol verme teknikleri ve bunlarn uygulanmas, eitleri, balantlar, zellikleri ile bu sistemlere kullanlan kumanda teknikleri ile uygulamalarna ynelik bilgi ve becerilerinin verildii renme materyalidir. 40/32 Kumanda Devre Elemanlar modln tamamlam olmak. Asenkron motor kumanda devrelerini kurmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda istenen sistem iin kumanda ve g devresini TSE, tesisleri ynetmelii ve artnamelere uygun kurabileceksiniz. Amalar stenen almay salayan kumanda tekniine gre, kumanda ve g devrelerini normlara uygun izebileceksiniz. Sistemin istee gre alabilmesi iin gerekli kumanda ve g devresini tekniine uygun kurabileceksiniz. Kurulan sisteme enerji vererek altrp artnamede ya da standartta istenen almay salayp salamadn kontrol ederek aksaklk var ise giderebileceksiniz. Atlye ortam, kumanda deney panolar, kumanda devre elemanlar, kumanda malzemeleri satlan i yerleri, kumanda sistemleri kuran i yerleri ve kumanda sistemleri kurulu iletmeler. Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
MODLN TANIMI
SRE N KOUL YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Sanayide i makinelerinin arza yapmadan almas, retim ve verim iin ok nemlidir. Bu, ancak teknolojik gelimelere uygun yaplm koruma devreli otomatik kumanda sistemleri ile salanr. Motor kumanda sistemlerini gelitirebilmek ve mevcut sistem iinde arzaya bilinli ekilde mdahale edebilmek iin konu ile ilgili temel bilgileri kavram teknik elemanlara olan ihtiyacmz her geen gn artmaktadr. Kumanda devre emalar arza yerinin belirlenmesi ve giderilmesinde ok nemli bir yardmcdr. Bu nedenle devre elemanlarnn sembollerini iyi bir ekilde kavrayp uygun g ve kumanda devre emalarn izebilmelisin. nk devre emalarnn dz yazdan tek fark semboller ile ifade edilmi olmasdr. Yani devre elemanlarnn sembollerini, kumanda ve g devresi izim tekniklerini ve motor kumanda tekniklerini rendiind,e emaya baktnda sanki dz bir yaz metnini okuyor gibi anlayabilecek ve bu modl sonunda edinecein bilgi ve beceriler ile devre takibi ve arza bulma ilemlerini ok kolay bir ekilde gerekletirebileceksin. Unutmamalsn ki eitimin temel amac, bireyi mmkn olan en yksek mkemmeliyet dzeyine ulatrmaktr.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
stenilen almay salayan kumanda tekniine gre, kumanda ve g devrelerini normlara uygun izebileceksin.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yaplmas gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
Kumanda ve g devresinde kullanlan izim normlarn aratrnz. eitli kumanda devrelerini inceleyerek en ok kullanlan normu tespit ediniz.
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve kumanda devre sistemleri kuran i yerlerini gezmeniz gerekmektedir. Kumanda ve g devrelerinin almalar hakknda bu i zerine alan teknisyenlerden n bilgi edininiz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.
1. G VE KUMANDA EMALARINI ZMEK

Bir konuyu bilmen kadar bildiin bu konuyu bakalarna anlatabilmen de ok byk nem tar. Bazen sz ile bazen de yaz ile belirli bir elemannalmasn ifade edebilirsin; fakat szn ve yaznnyetmedii yerlerde anlatmak istediklerini farkl ekilde de ifade etmek durumunda kalabilirsin.
Resim 1.1: letiim
Bunun tek yolu da szckleri karekterize etmen, yani Resim 1,1de de grld gibi sembolletirmendir. te, g ve kumanda devrelerinin iziminde de ncelikle bilinmesi gereken sembollerdir. Gsterim ekilleri farkl da olsa sembollerin anlatt devre elemannn alma ekli deimez. nemli olan, ortak anlalabilir olan sembollerin kullanlmasdr. nsanlar tarih boyunca anlatmak istediklerini belirli sembollerle karakterize etmiler ve anlamann bir yolunu bulmulardr. Kumanda ve g devrelerinde de anlatlmak istenen eyin ksa ve z olarak anlalr bir ekilde yaplmasnn da en kolay yolu semboller ile ifade edilmesidir.
1.1. Kumanda ve G Devre Elemanlar Sembolleri

Farkl lkelere ait kumanda ve g devre eleman sembolleri Tablo 1.1 ve Tablo 1.2de gsterilmitir.
Tablo 1.1: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri
Tablo 1.2: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri
1.2. Devre emalarnn izimi

1.2.1. G Devresinin izimi
G devresi; otomatik kumanda devrelerinde motorun ektii akmn getii devredir. Yani ebeke ile motor arasnda motorun ektii akm yolu emasdr. Enerji akn gsteren ana hatlarla ana devre elemanlarn gsterir. Bu nedenle burada kullanlan kontaklar ve dier devre elemanlar kumanda edilen motorun ektii akma dayanacak ekilde seilir. Gerek kumanda devresi, gerekse g devresi iziminde kesime durumlarna dikkat edilmelidir. ki izginin (iletkenin ) kesitii yerde elektriksel balant (ek) varsa mutlaka belirtilmelidir. ekil 1.1de ekli olarak ve ek yaplmadan kesien iki izginin gsterilii verilmitir.
( a)
(b)
ekil 1.1: letken ek balantlarnn emalarda gsterilmesi a) Ekli olarak b) Ek olmadan
ekil 1.2de grld gibi Amerikan ve TSE normunda g devresi dikey olarak izilir ve ema iziminde enerji giriinden balanarak sigorta, kontaktrn kontaklar, ar akm rlesi ve motor eklinde tanmlanr. G devresi iziminde kullanacam elemanlar tespit etmek iin motorun gc, hangi artlarda alaca, ne tr motor koruma elemanlar kullanacam belirledikten sonra devre elemanlarn (Resim 1.2de grld gibi ) doru srayla yukardan aaya doru yerletirip uygun balant eklini izmeliyim . izimimi ebeke fazlarndan ( L1 - L2 - L3 ) sigorta kontaklar giriine, sigorta konta kndan ( e2 ) ilgili kontaktrn g kontaklarna ( M ) , g kontaklarndan ar akm rlesi kontaklarna ( e1 ) ve son olarak da motorumun giri ularna ( U V W ) balayarak tamamlam olurum.
Resim 1.2: G devresi elemanlar ve sembolleri
(a) ( b) ekil 1.2: G devresi izim emas a) TSE normu b) Amerikan normu
1.2.2. Kumanda Devresinin izimi

Kumanda elemanlarnn bulunduu devredir. emalarn iziminde Resim 1.3te grld gibi devre elemanlar sistem almazken gsterilir.
Resim 1.3: rnek bir kumanda alma panosu
Karmza kan problemin zmnde doru elemanlarn seilmesi ok nemlidir. izim yaplrken elemanlarn yerletirme srasna dikkat edilmelidir. Kullanlacak elemanlar doru olarak seildikten sonra uygun alma mant kurulmal, devre elemanlar teker teker yerlerine konulmal, her devre eleman yerletirildikten sonra alma gzden geirilmeli, eksiklikler uygun sraya gre yerletirilmeli ve bu ilem istenilen alma ekli elde edilinceye kadar devam ettirilmelidir. Kumanda devresi izilmeye balanlmadan nce Bizden istenilen nedir? Sorusu cevaplandrlmaldr. Bundan sonra istenilen alma ekli iin hangi devre elemanlarn semeliyim? Bu elemanlar alma ekillerini dikkate alarak hangi srayla yerletirmeliyim ve bu ilemleri tamamladktan sonra kurulu bu devrenin akm yolu takibini nasl yapmalym? En son olarak da hangi norma gre izim yapmam gerekir? Sorularna cevap verebilmeliyim. Kumanda devresinin iziminde seilen izim eklinin ( normunun ) de anlalabilir olmas da ( Herkes tarafndan bilinen veya yaygn olarak kullanlan norm ) nemlidir. Ayrca ekil 1.3te grld zere farkl lke normlarn da ayn izim ierisinde kullanmamalym, yani Amerikan normu ile balayp Alman veya TSE ye gre izime devam etmemeliyim. Bu ekilde anlam karmaasna ve yanllklara sebebiyet vermi olurum. 8
ekil 1.3: Kumanda emas izimi gsterili ekilleri
Yukarda yaptmz aklamalar dikkate alarak rnek bir izim yaparsak; rnek: Sadece start ( Balatma ) butonuna bastmzda almas istenilen bir asenkron motor iin gerekli kumanda devresini kurunuz. Gerekli kumanda devresini izmeye balamadan nce u sorularn cevabn verebilir olmam gerekir. 1) Benden istenilen nedir? Bir asenkron motorun sadece start butonuna basl olduu srece almas 2) Buna gre hangi devre elemanlarn kullanmam gerekli? Asenkron motoru altrmak iin bir kontaktr, bu kontaktre enerji uygulayacak olan start butonu, stop (durdurma ) butonu, motoru koruyabilmem iin bir ar akm rlesi, Sistemi koruyabilmem iin sigorta. 3) Bu devre elemanlarn hangi sraya gre yerletirmeliyim? Sigorta, ar akm rlesi, stop butonu, start butonu, kontaktr. Bu soruya verilen doru cevaplar bana kumanda devresini izebilmemde yardmc olacaktr. 9
imdi verdiim cevaplar dikkate alarak benden istenilen kumanda devresini izmek iin setiim elemanlar srasyla ( Resim 1.4te grld gibi ) yerlerine koyalm.
Resim 1.4: Kumanda devre elemanlar ve sembolleri ( Amerikan normu )
Daha sonra devre elemanlarn alma srasna gre akm yolunu takip ederek srasyla ekil 1.4te grlen izimimizi yapalm. Fazdan (L1) sigorta giriine, sigorta kndan ar akm rlesi kapal kontana, ar akm rlesi kapal konta kndan stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan kontaktr bobini giriine, kontaktr bobin kndan ntr (N) noktasna girerek izimimizi tamamlam oluruz.
ekil 1.4: fazl asenkron motorun kesik almasna ait rnek ema
Yine devrenin almasn ekil 1.4ten kontrol edelim. Akm; sigorta, ar akm rlesi kota ve stop butonuna kadar ular. Start butonuna basldnda kontaktr enerjilenir ve motor alr. Start butonundan elimizi ektiimizde akm devresini tamamlayamadndan kontaktr enerjisi kesilir ve asenkron motor durur. alma eklini kontrol ettikten sonra, izdiim kumanda devresi benden istenilen problemin zm oluyorsa kumanda devresini baaryla tamamlamm demektir. Eer istenilen problemin zmne ulaamamsam devrenin almasn yeniden kontrol etmeli ve eksikliin nereden kaynaklandn bulmam gerekir. Bunun iinde setiim kumanda elemanlarn, alma sralar ve yerlerine gre yeniden kontrol etmeli ve kullanmam gerekli olan bir devre eleman var ise onu da dikkate alarak yeniden izim yaparak devrenin almasn kontrol etmeliyim. 10
1.2.3. emalarda Tantma aretleri

Kumanda devre emalar izilirken sembollerin dnda tantma iaretleri de kullanlr. Devrede bulunan elemanlar adlandrmak amacyla kullanlan bu iaretler, belirli kurallar ierisinde konulmaktadr. emalarda kullanlan iaretlerden bazlar Tablo 1.3te verilmitir. Tabloya baktmzda rnein kontaktr C, M, N harfleri ile gsterilmektedir. TSE normuna gre izilen emalarda kontaktrler C harfi ile gsterilir. Eer devrede birden fazla kontaktr varsa bu kez C1, C2, C3 gibi adlar alr. Amerikan sembolleri ile izilen devrede kontaktrler M veya A harfleri ile gsterilir. Devrede birden fazla kontaktr bulunmas halinde bu isimler N, B, C, D eklinde olur. Devrede ar akm rlesi ve sigorta gibi elemanlarda e1, e2, e2 harfleri ile gsterilir. Ayrca devrenin zelliine gre kontaktr ve kontaklar DD (Dk devir), YD (Yksek devir), I (ileri), G (geri) eklinde de gsterilebilir. Kumanda devresi iziminde devre elemann yanna konulan harf iareti (M, e, TR, OL gibi ) ayn kontaktrn kontaklar yanna da konulmaldr. Eer kontaklara ad verilmezse hangi devre elemanna ait olduunun belirlenmesi zorlar.
ARET
C,M,N d , TR e , OL a k
DEVRE ELEMANI
Kontaktrler Yardmc kontaktrlerrleler, zaman rleleri Sigortalar, Koruma rleleri alterler Bobinler, Kondansatrler
Tablo 1.3: emalarda kullanlan tantma iaretleri
11
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki sorularn g ve kumanda devre izimlerini yapnz. 1. fazl asenkron motorun kesik srekli almasna ait kumanda emasn iziniz.
2. fazl asenkron motorun kesik srekli almasna ait kumanda emasn iziniz. (Yardmc Rleli )
12
lem Basamaklar
G devresi iin tespit edilen devre elemanlarnn sembollerini iziniz ve ema zerine tantma iaretlerini yaznz. G devresini oluturan elemanlar arasndaki balantlar iziniz. Kumanda devresi iin belirlenen elemanlarn sembollerini iziniz. Kumanda devre elemanlar arasndaki balantlar belirlenen alma tekniine gre iziniz.
neriler
Kullanacanz sembollerin normunu belirleyiniz. izime hangi normla baladysanz btn sembolleri bu norma gre iziniz. Elemanlar arasndaki balantlar izerken kesime (Ek) noktalarna dikkat ediniz. izimin enerji uygulanan noktadan ntr noktasna olacak ekilde yaplmasna dikkat ediniz. izimde devre elemanlarnn alma ve yerletirilme srasnn soldan saa doru (yukardan aaya doru) olduuna dikkat ediniz. iziminizi tamaladktan sonra devrenizin almasn akm yolu takibi yaparak kontrol ediniz. Akm yolu takibinin enerji uygulanan noktadan ntr noktasna doru olduunu unutmaynz. Devrenizin almasnda hatalar bulduysanz. alma iin gerekli olan esiklikleri tespit ederek izimi tekrar yapnz ve devrenin almasn yeniden gzden geiriniz.
13
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Soru Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 Sorular G ve kumanda devresi iziminde seilen normun nemi yoktur. G ve kumanda devresi iziminde ayn devre iinde farkl normlar kullanabilirim. izimde devre elemanlarnn alma srasnn nemi yoktur. Devrede akm takibi enerji uygulanan noktadan ntr noktasna doru yaplr. G ve kumanda devresi iziminde kesime ( Ek ) noktasna dikkat edilmelidir. izimde tantma iaretlerinin konulmas gereklidir. izimde farkl devre elemanlarna ayn tantma iaretleri konulabilir. izimde C, M iaretleri kontaktr ifade eder. Doru Yanl
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
14
PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Sra Nu
1 2 3 4 5 6
DEERLENDRME KRTERLER
izimde kullanacanz normun hekes tarfndan kullanlan norm olmasna dikkat ettiniz mi? izime hangi normla baladysanz, btn sembolleri bu norma gre mi izdiniz? Devre elemanlar arasndaki balantlar izerken kesime ( Ek ) noktalarn gsterdiniz mi? iziminizi enerji uygulanan noktadan ntr noktasna olacak ekilde mi yaptnz? iziminizde devre elemanlarnn yerletirme srasnn soldan saa doru ( yukardan aaya doru ) olmasna dikkat ettiniz mi? iziminizi tamamladnzda almasn akm yolu takibi yaparak kontrol ettiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier faaliyete geebilirsiniz.
15

AMA
Sistemin istee gre alabilmesi iin gerekli kumanda ve g devresini tekniine uygun kurabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr. renme Faaliyeti-1de anlatlan temel sembolleri bilmelisiniz. G ve kumanda devre elemanlarnn alma prensibi ve i yaplarn renmelisiniz. Tanma ilemleri iin internet ortam ve g ve kumanda devre elemanlarnn satld i yerlerini gezmeniz gerekmektedir. G ve kumanda devre elemanlarnn kullanm ekil ve amalar iin ise bu sistemleri kuran kiilerden n bilgi almanz gerekir. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.
2. KUMANDA VE G DEVRELERN KURMAK

2.1. Motor Kumanda Teknikleri
2.1.1. Asenkron Motoru Kesik altrma
ekil 2.1: Kesik altrma kumanda ve g devre emas ( Amerikan normu )
16
Hassas ayarlama gereken ilerde yani oparatrn kontrolnde alan makinelerde baz motorlarn kesik almas (Sadece start butonuna basl olduu srece alma) istenebilir. Bu gibi durumlarda ekil 2.12de grlen kumanda devresi kurulur. ekil 2.1deki devrede balatma ( start ) butonuna basldnda M kontaktr enerjilenerek g devresindeki normalde ak kontaklarn kapatr. Bylelikle ebeke gerilimi sigorta ve kontaklar zerinden motora uygulandndan motor alr ve kendisinden beklenen grevi yerine getirir. Balatma butonu zerinden elimizi ektiimizde ise buton kontaklar alarak kontaktr bobini enerjisini keser. Kontaktrn enerjisi kesilince g devresi zerindeki kapal olan kontaklarn aar ve motoru durdurur. Bu durumlarda uygun g ve kumanda devresi ekil 2.12de gsterilmitir.
ekil 2.2: Kesik alma kumanda ve g devre emas ( TSE normu )
2.1.1.1. Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.2de grld gibi fazdan (L1), sigorta kontann giriine, sigorta konta kndan ar akm rlesi (OL) kapal kontann giriine, OL kapal kontan kndan stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplarak kumanda devresi balants tamamlanr.
17
2.1.1.2. G Devresinin Kuruluu ekil 2.2de grld gibi fazlardan (L1-L2-L3), faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontalarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna ( U V W ) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular ise ( Z X Y ) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. 2.1.1.3. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 lem Basamaklar Kesik alma kumanda ve g devresini iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
18
2.1.2. Bir Ynde Srekli altrma

Bu devrede istenilen, start (Balatma) butonuna bastmzda kontaktrn enerjilenerek kontaklarn kapatmas ve asenkron motorun bir ynde ( Sa Sol veya leri Geri ) srekli olarak almas, yani balayan hareketin stop (Durdurma) butonuna baslncaya veya sisteme uygulanan enerji kesilinceye kadar devam etmesidir.
ekil 2.3: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas ( TSE normu )
Srekli almann salanabilmesi iin mhrleme denilen ilemin yaplmas gereklidir. Mhrleme start butonu ular ile kumanda ettii kontaktrn normalde ak kontaklarnn paralel balanmas ile yaplr. Start ( balatma ) butonuna balanan bu kontaa mhrleme konta denir. ekil 2.3te b2 balatma butonuna basldnda C kontaktr enerjilenir ve ak ( C ) olan kontaklarn kapatr ve motor almaya balar. Balatma butonundan elimizi ektiimizde, buton kontaklar alr ve daha nce buton zerinden geen kontaktr akm bu kez, kapanan C ( Mhrleme Konta ) konta zerinden geer. Kontaktr ( Yani motor ) bylece kesintisiz olarak almasna devam eder. Motorun almas, durdurma butonuna baslncaya veya sistemin enerjisi kesilinceye kadar devam eder. b1 durdurma butonuna basldnda kontaktr bobininin enerjisi kesildiinden, kumanda ve g devresindeki kontaktr ( C ) kontaklar alr ve motor durur.
19
ekil 2.4: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu )
2.1.2.1. Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.4te grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine, sigorta konta kndan ar akm rlesi (OL) kapal kontann giriine, OL kapal kontan kndan stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. Daha sonra start butonu giriinden kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, kontaktr normalde ak konta kndan da start butonu kna balant yaplarak (mhrleme ilemi ) kumanda devresi balants tamamlanr. 2.1.2.2. G Devresinin Kuruluu ekil 2.4te grld gibi fazlardan (L1-L2-L3), faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. 2.1.2.3. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz.
20
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
lem Basamaklar Bir ynde srekli altrma kumanda ve g devresini iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.3. Birden ok Kumanda Merkezinden altrma

stenildiinde veya gerekli olduunda asenkron motorlara birden fazla yerden de kumanda edilebilme imkn vardr. Bu durumda motorun bulunduu yerde bir start stop buton grubu ve dier kumanda merkezinin bulunduu yerde de bir startstop buton grubu bulunur. Bu ekilde kumanda ileminde dikkat edilmesi gereken kural; devredeki btn stop (durdurma) butonlarnn seri, btn start (Balatma) butonlarnn paralel olacak ekilde balanmasdr. Ayrca ikinci kumanda merkezine gidecek kablo says en olacak ekilde balant yaplmaldr. Ancak bu ekilde farkl yerlerden kumanda imkanna sahip olunabilir. Bu ilem gerekletirilmedii takdirde farkl kumanda merkezlerinden ayn alma eklini elde etmemiz mmkn olmaz.
21
ekil 2.5: Birden ok kumanda merkezinden altrma g ve kumanda emas ( tse normu )
ekil 2.5teki devrede b2 (Balatma) butonuna basldnda C kontaktr enerjilenerek kontaklarn kapatr ve motor 1. kumanda merkezinden almaya balar. Motorun almas b1 (Durdurma) butonu baslncaya kadar devam eder. stenirse asenkron motor b3 (Durdurma) butonuna baslarak da devreden karlabilir veya b4 (Balatma) butonuna baslarak da almas salanabilir. 2.1.3.1. Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.5teki devreye gre fazdan (L1) sigorta kontann giriine (e3), sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal konta kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan b3 stop butonu giriine, b3 stop butonu kndan b2 start butonu giriine, b2 start butonu kndan kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. b4 start butonu ile b2 start butonu paralel balanr. Daha sonra b2 veya b4 start butonu giriinden kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, kontaktr normalde ak konta kndan da b2 veya b4 start butonu kna balant yaplarak (mhrleme ilemi ) kumanda devresi balants tamamlanr. 2.1.3.2. G Devresinin Kuruluu ekil 2.5teki devrede fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. 22
ekil 2.6 : Birden ok kumanda merkezinden altrma g ve kum. emas (Amerikan normu)
ekil 2.52.6da grld zere motor herhangi bir kumanda merkezinden altrlp dier bir kumanda merkezinden durdurulabilir. Ayrca motor ayn kumanda merkezinden altrlp durdurulabilir. stenildii takdirde kumanda merkezi saysn da (3, 4, 5, 6 gibi ) artrmann imkan vardr. Bunun iin yaplmas gereken yukarda bahsettiimiz kural uygulamak. Ne kadar kumanda merkezi kurmak istiyorsak bu merkezlerdeki btn stop butonlarn seri ve btn start butonlarn da paralel balayarak bu ilemi gerekletirebiliriz. 2.1.3.3. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz.
23
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
lem Basamaklar Birden ok kumanda merkezinden altrma kumanda ve g devresini iziniz . Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.4. Paket alterleri ile altrma

Bir eksen etrafnda dnebilen ard arda dizilmi birka dilimden oluan ok konumlu alterlere paket alter denir. Paket alterler kumanda devrelerinde butonlarn yerine de kullanlabilir. Paket alterler Resim 2.1de grld gibi ard arda dizilmi ve paketlenmi dilimlerden oluur. Dilim says arttrlarak ok konumlu paket alterler yaplr ve bu sayede karmak kumanda problemleri zlebilir.
24
Resim 2.1: eitli tip paket alterler
Paket alterlerin ekonomik oluu ve motaj kolayl gibi avantajlar vardr. Bu avantajlarna ramen kk gl makinelerin altrlmalar dnda pek kullanlmazlar. Daha ok devre ama kapama anahtar olarak kullanlrlar. Paket alter devrelerinde motor koruma rleleri balanmaz, birden fazla yerden kumanda yaplamaz, frenleme devreleri yaplamaz, paket alterin bulunduu devrede devre kapal iken enerji kesildiinde devre almsa enerji tekrar geldiinde devre kapal kalacandan motor ve benzeri tketici cihazlar kontrolsz alabilir.
25
2.1.4.1.eitli Paket alter Uygulama Devreleri OnOff Paket alter ile Fazl Asenkron Motorun Direkt almas
ekil 2.7: OnOff paket alter ile direkt altrma emas
Resim 2.2: On-Off paket alter
Genellikle kk gl asenkron motorlarn altrlmasnda (ta motorlar, kk gl aa kesme tezgahlar gibi) kullanlrlar. L1, L2, L3 fazlarn 2, 4, 6 numaral kontaklarna, motorun U-V-W ularn da 1, 3, 5 numaral kontaklarna baladmzda devrenin almas iin gerekli olan balanty yapm oluruz.
26
Resim 2.2de grlen paket alterlerin alma diagramna batkmzda ( ekil 2.7 ) sfr konumunda paket alterin btn kontaklar ak olduu grlyor. Yani bu konumda asenkron motor almyor. Paket alteri bir konumuna aldmzda ise btn kontaklar kapanarak asenkron motoru altryor. alma diagramnda ak kontaklar boluk, kapal kontaklar arp (X) eklinde gsterilmitir. lem Basamaklar
lgili devre izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 lem Basamaklar On-Off paket alter ile fazl asenkron motorun direkt alma devre emasn iziniz. Uygun kumanda kablolarn belirleyiniz. Kumanda kablolar ve paket alterin avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz . Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn avometre ile belirleyiniz. 4 5 6 7 8 Devre balantlarn yapp kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. almay kontrol ettikten sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. Devre balantlarn sknz Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
27
Enversr Paket alter ile Fazl Asenkron Motorun Devir Yn Deiimi
ekil 2.8: Enversr paket alter ile devir yn deiimi emas
Kk gl motorlarda devir yn deitirme genellikle paket alterle yaplmaktadr. Bu yntemin en byk sakncas koruma rlelerin kullanlmamasdr. ekil 2.8deki alma diagramnda da grld gibi devir ynnn deiimini salayacak kpr balantlar alterin iinde retici firma tarfndan yaplmtr. L1,L2,L3 fazlarn alterin 2, 4, 10 kontaklarna, motorun U-V-W ularn da 1, 5, 9 numaral kontaklarna balayarak alma iin gerekli balanty yapm oluruz. Bylece alteri ( Resim 2.3 ) 1 konumuna aldmzda motor bir ynde( Saa ),2 konumuna adlmzda da dier ynde ( sola) dner. alma diagramnda ak kontaklar boluk, kapal kontaklar arp ( X ) eklinde gsterilmitir.
Resim 2.3: Enversr paket alter
28
lem Basamaklar
lgili devre izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 lem Basamaklar Enversr paket alter ile fazl asenkron motorun devir yn deitirme devre emasn iziniz. Uygun enversr paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz. Kumanda kablolar ve paket alterin avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn avometre ile belirleyiniz. 4 5 6 7 8 Devre balantlarn yapp kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. almay kontrol ettikken sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. Devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
29
2.1.5. Motorun Kilitleme Devreleri le Devir Yn Deiimi

Asenkron motorlarda devir yn deiimi iin ekil 2.9da grld gibi fazlardan herhangi iki tanesinin yerini deitirmek yeterlidir.
ekil 2.9: fazl asenkron motorlarda devir yn deitirme
Tabii ki fazlarn bu yer deitirme ilemi el ile deil, kontaktr veya paket alter yardm ile yaplr. Motorlarn dn ynnn deimesinde motor bir ynde dnerken dier ynde alma ile ilgili kumanda devresinin almamas istenir. almas durumunda fazlar aras ksa devre olacandan tesisat ve ebeke zarar grr. Bunu nlemek iin kilitleme devreleri uygulanr. Bunlar: 1. Butonsal kilitleme 2. Elektriksel kilitleme 2.1.5.1. Butonsal Kilitleme
ekil 2.10: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas ( Amerikan normu )
30
ekil 2.11: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas ( TSE normu )
Devrenin almasn aklamadan nce kullanlan butonlar tanmamz gerekli. Butonsal kilitlemenin yaplabilmesi iin kumanda devresinde ift yollu butonlarn kullanlmas gereklidir. Bu butonlar hem start butonu hem de stop butonu grevi grdklerinden normalde ak ve normalde kapal olmak zere iki konta vardr. Butona basldnda stteki normalde kapal konta alr ve alttaki normalde ak konta kapanr. Butondan elimizi ektiimizde her iki kontakta normal konumunu alr. ki yollu butonlar jog butonu olarak da anlrlar ekil 2.11deki devrede b2 ( leri yn ) butonuna bastmzda akm, balant kablosu ( jog butonundaki ) b2 butonun alt konta, b3 butonun st kontandan geerek C1 kontaktr enerjilenir. C1 kontaktr ak olan kontaklarn kapatr ve motor ileri ynde almasna balar. Motorun geri ynde almas istendiinde ise b3 butonuna baslr. b3 butonuna basldnda ilk nce C1 kontaktrnn enerjisi kesilir. Kapatt kontaklarn aarak motorun almas durur. Bu srada akm b2 butonun st konta ve b3 butonun alt kontandan geerek C2 kontaktrn enerjiler C2 kontaktr ak olan kontaklarn kapatr ve motor geri ynde almasna balar. Motorun durdurulmas iin stop butonuna baslr veya sistemin enerjisi kesilir.
31
Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.11de grld gibi fazdan (L1), sigorta kontann giriine (e3), sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan ileri yn butonu (b2) st konta giriine, ileri yn butonu (b2) st kontan kndan geri yn butonu (b3) alt konta giriine, geri yn butonu (b3) alt konta kndan geri yn kontaktr (C2) bobin giriine, geri yn kontaktr (C2) bobin kndan ntre balant yaplr. Sonra ileri yn butonu (b2) st konta giriinden (b2) alt konta giriine balant yaplr, (Jog butonu) (b2 ) alt konta giriinden (b3) st konta giriine (b3) st konta kndan ileri yn kontaktr (C1) bobin giriine, ileri yn kontaktr (C1) bobin kndan ntre balant yaplr. Daha sonra b2 veya b3 alt konta butonu giriinden kontaktr ( C1 - C2 ) normalde ak kumanda kontaklar giriine, kontaktrlerin normalde ak konta kndan da b2 ve b3 alt konta kna balantlar yaplarak (Mhrleme lemi ) kumanda devresi balants tamamlanr. G Devresinin Kuruluu ekil 2.11de grld gibi fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn (C1) normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. Daha sonra devir yn deiimi iin fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz sras ( L1-L3-L2) deitirilerek C2 kontaktr balanr ve g devresi balants tamamlanr. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
32
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
lem Basamaklar Butonsal kilitlemeli devir yn deitirme kumanda ve g devre emasn iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.5.2. Elektriksel Kilitleme
ekil 2.12: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)
33
Dn yn deitirme devrelerinde saa dn yn kontaktrnn normalde kapal konta, sola dn yn kontaktr bobinine seri balanr. Sola dn yn kontaktrnn normalde kapal konta da saa dn yn kontaktr bobinine seri balanr. Bu ekilde yaplan balantya elektriksel kilitleme denir. Bu ekilde balant yaplan devrelerde enerjilenen kontaktr kapal olan kontaklarn at iin dier kontaktr start butonuna baslsa dahi kendisine seri balanm olan kapal kontak alm olduundan enerjilenemez ve devir yn deiemez. Bu durum her iki ynl alma iin de geerlidir. Motorun devir yn deitirilmek iin nce stop butonuna baslarak motor durdurulur. Daha sonra dier yn butonuna baslarak alma salanr. ekil 2.13teki kumanda devresinde b2 start butonuna bastmzda C1 kontaktr enerjilenerek (Ak kontaklarn kapatr, kapal kontaklarn aar) motor ileri (saa) ynde almasna balar. Bu durumda b3 geri (Sola) yn balatma butonuna baslsa dahi C2 kontaktr bobinine seri bal olan C1 konta ak olduundan C2 kontaktr enerjilenemez ve devir yn deimez. b1 durdurma butonuna baslarak sistemin enerjisi kesilir. Daha sonra b3 balatma butonuna baslarak motor geri ynde almaya balatlr. Bu durumda b2 butonuna baslsa bile C1 kontaktr bobine seri bal olan C2 konta ak olduundan enerjilenemez ve devir yn yine deimez. Devir yn deiimi iin yeniden b1 durdurma butonuna baslmaldr.
ekil 2.13: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (TSE normu )
34
Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.13te grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine (e3), sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan ileri yn (b2) start butonu giriine, ileri yn (b2) start butonu kndan C2 kontaktr kapal konta giriine, C2 kontaktr kapal konta kndan ileri yn kontaktr (C1) bobin giriine, ileri yn kontaktr (C1) bobin kndan ntre balant yaplr. Sonra ileri yn mhrleme ilemi b2 start butonu kontaklar ile C1 kontaktr normalde ak kontana balanarak yaplr. Daha sonra fazdan (L1) geri yn (b3) start butonu giriine, geri yn (b3) start butonu kndan C1 kontaktr kapal konta giriine, C1 kontaktr kapal konta kndan geri yn kontaktr (C2) bobin giriine, geri yn kontaktr (C2) bobin kndan ntre balant yaplr. En son olarak da geri yn mhrleme ilemi b3 start butonu kontaklar ile C2 kontaktr normalde ak kontana balanarak kumanda devresi balants tamamlanr. G Devresinin Kuruluu ekil 2.13te grld gibi fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn (C1) normalde ak g kontalarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. Daha sonra devir yn deiimi iin fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz sras (L1-L3-L2) deitirilerek C2 kontaktr balanr ve g devresi balants tamamlanr. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
35
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 iziniz.
lem Basamaklar Elektriksel kilitlemeli devir yn deitirme kumanda ve g devre emasn Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.6. Asenkron Motoru Zaman Ayarl altrma

Bir asenkron motorun belirli zaman aralklarnda almas veya almann zamana bal olarak balamas veya durdurulmas isteniyorsa bu devreler kurulur. Zaman rleleri; kontaktr kombinasyonlarnn kumanda, yol verme, devir yn deiimi, koruma ve ayar devrelerinde, zamana bal kumandalarn altrlmasnda kullanlr. Kumanda iin gerekli zaman sreleri geni snrlar iinde ayarlanabilir. Resim 2.4te grld gibi eitli tiplerde retilirler. alma ekillerine gre iki tipini incelersek. Bunlar: 1. Dz Zaman Rlesi 2. Ters Zaman Rlesi
36
Resim 2.4: Deiik tip zaman rleleri
2.1.6.1. Dz Zaman Rlesi ile altrma Bobibinine (devresine) enerji uygulandktan sonra ayarlanan sre sonunda kontaklar konum deitiren devre elemanna dz zaman rlesi denir. ekil 2.14teki devrede motorun start butonuna basldktan belirli bir sre sonra almas ve durmas isteniyor. (Bu sre zaman rlesinin zaman ayar aral ile snrldr.)
ekil 2.14: Dz zaman rlesi zaman gecikmeli alma g ve kumanda emas (TSE normu )
37
ekil 2.14teki devrede b2 start butonuna basldnda C1 yardmc kontaktr enerjilenir, ak olan kontan kapatarak devrenin srekli olarak enerjili kalmasn salar.C1 kontaktr enerjilendii anda zaman rleside enerjilenerek ayarlanan sre iin saymaya balamtr. Ayarlanan sre sonunda normalde ak olan kontan kapatarak C kontaktrnn enerjilenmesini salar. C kontaktr enerjilendikten sonra ak kontaklarn kapatr ve motor bylece zaman gecikmeli olarak almaya balam olur. Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.14teki devrede fazdan (L1) sigorta kontann giriine, sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan b2 start butonu giriine, b2 start butonu kndan yardmc kontaktr (C1) bobin giriine, yardmc kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. Sonra b2 start butonu giriinden yardmc kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, yardmc kontaktr normalde ak konta kndan da b2 start butonu kna (Mhrleme lemi ) balant yaplr. Daha sonra b2 start butonu kndan zaman rlesi bobini giriine, zaman rlesi bobini kndan ntre balant yaplr. En son olarakta, b2 start butonu kndan zaman rlesi normalde ak gecikmeli kapanan konta giriine, kontak k C kontaktr bobini giriine, bobin kda ntre balanarak kumanda devresi balants tamamlanr. G Devresinin Kuruluu ekil 2.14deki devrede fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur.
ekil 2.15: Dz zaman rlesi zaman gecikmeli alma g ve kum. emas ( Amerikan normu )
38
lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 lem Basamaklar Motorun zaman ayarl altrlmas iin gerekli kumanda ve g devre emasn iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz . Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Zaman rlesini en ksa sreye ayarlaynz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.Ayarlanan sre sonunda devrenizin almasn gzlemleyiniz. Zaman ayarn deiik srelere ayarlayarak bir nceki ilem basaman tekrarlaynz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.6.2. Ters Zaman Rlesi ile altrma Bobinine (devresine) uygulanan enerji kesildikten sonra ayarlanan sre sonunda kontaklar konum deitiren devre elemanna ters zaman rlesi denir.
39
ekil 2.16: Ters zaman rlesi ile altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu )
ekil 2.17: Ters zaman rlesi ile altrma g ve kum. devre emas ( TSE normu )
ekil 2.17deki devrede b2 start butonuna basldnda C1 yardmc kontaktr enerjilenir ak olan kontan kapatarak devrenin srekli olarak enerjili kalmasn salar.C1 kontaktr enerjilendii anda zaman rlesi de enerjilenerek ak olan kontaklarn (d) kapatr ve C kontaktr enerjilenerek motor alr. b1 stop butonuna basldnda C1 yardmc kontaktr ve zaman rlesinin enerjisi kesilir. Fakat motor almasna devam eder. Motorun bu alma sresi zaman rlesinin enerjisi kesildikten sonra ayarlanan sreye kadar devam eder. Sre sonunda zaman rlesi d kontan aarak motoru devreden karr.
40
Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.17de grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine, sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan b2 start butonu giriine, b2 start butonu kndan yardmc kontaktr (C1 ) bobin giriine, yardmc kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. Sonra b2 start butonu giriinden yardmc kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, yardmc kontaktr normalde ak konta kndan da b2 start butonu kna (Mhrleme ilemi ) balant yaplr. Daha sonra b2 start butonu kndan zaman rlesi bobini giriine, zaman rlesi bobini kndan ntre balant yaplr. Sonra stop butonu giriinden C1 yardmc rle ak kontana, ak kontak kndan zaman rlesi normalde ak gecikmeli alan konta giriine, kontak k C kontaktr bobini giriine, bobin kda ntre balanr. C kontaktrnn mhrlemesi C1 yardmc kontaktr ak konta ularnda yaplarak kumanda devresi balants tamamlanr. G Devresinin Kuruluu ekil 2.17de grld gibi fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna ( U V W ) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular ise ( Z X Y ) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur. lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
41
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
lem Basamaklar Motorun zaman ayarl altrlmas iin gerekli kumanda ve g devre emasn iziniz. ( Ters zaman rlesi ile alma ve durma ) Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz . Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz . nce kumanda devresini kurunuz. Zaman rlesini en ksa sreye ayarlaynz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.Ayarlanan sre sonunda devrenizin almasn gzlemleyiniz. Zaman ayarn deiik srelere ayarlayarak bir nceki ilem basaman tekrarlaynz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
42
2.1.7. Asenkron Motoru Hareket Snrlamalarna Gre altrma
Resim 2.5: Snr anahtar uygulamas
ekil 2.18: Snr anahtar ile alma g ve kumanda devre emas ( TSE normu )
Devrenin almasna gemeden nce snr anahtarnn tanmn ve alma eklini hatrlarsak: 43
Hareketli sistemlerde bir hareketin durdurulduu baka bir hareketin balamasna yarayan devre elemanna snr anahtar denir. Snr anahtarnn i yaps ift yollu butonlarn i yapsndan farkl deildir. Normalde kapal bir st kontak ve normalde ak bir alt konta vardr. Ani temasl snr anahtarlarnda hareketli para snr anahtarnn pimine ( ve makarasna ) arptnda (basn uyguladnda) kontaklar konum deitirir. Basn ortadan kalktnda bir yay vastas ile tekrar eski konumlarna dnerler.
Resim 2.6: eitli tip snr anahtarlar
Yukardaki aklamalar da dikkate alarak; ekil 2.18deki devrenin almasn anlayabilmek iin izdiimiz rnek resme ( Resim 2.5 ) bakarsak burada bir yk vagonunun ileri hareket etmesi, durmas, geri ynde hareket etmesi ve durmas isteniyor. Bu ilemi gerekletirebilmek iin hareketin balang noktasna snr anahtar ikiyi (e5), hareketin biti noktasna da snr anahtar biri (e4) yerletirmemiz gerekmektedir. Bylelikle hareket snrlamalarn salam oluruz. ekil 2.18deki kumanda devresinde b2 start butonuna bastmzda C1 kontaktr enerjilenerek motor alr ve vagon ileri ( saa ) ynde hareketine balar.Bu durumda b3 geri ( Sola ) yn balatma butonuna baslsa dahi C2 kontaktr bobinine seri bal olan C1 konta ak olduundan C2 kontaktr enerjilenemez ve devir yn deimez. Vagon durma noktasna geldiinde snr anahtar 1in pimine (veya makarasna) arpar. Snr anahtar bir (e4) kontaklar konum deitirir ve normalde kapal olan kontan aarak ileri yn alma C1 kontaktrnn enerjisini keser ve motor durur, dolaysyla vagon da durur. Daha sonra b3 balatma butonuna baslarak C2 kontaktr enerjilenir, motor alr ve vagon geri ( sola ) ynde hareketine balar. Bu durumda b2 butonuna baslsa bile C1 kontaktr bobine seri bal olan C2 konta ak olduundan enerjilenemez ve devir yn yine deimez. Vagon durma noktasna geldiinde snr anahtar 2nin pimine ( veya makarasna ) arpar. Snr anahtar iki (e5) kontaklar konum deitirir ve normalde kapal olan kontan aarak geri yn alma C2 kontaktrnn enerjisini keser ve motor durur dolaysyla vagonda durur. alma bu ekilde istee bal olarak devam eder.
44
Kumanda Devresinin Kuruluu ekil 2.18de grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine (e3) , sigorta konta kndan ar akm rlesi (e1) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b1 stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan ileri yn (b2) start butonu giriine, ileri yn (b2) start butonu kndan C2 kontaktr kapal konta giriine, C2 kontaktr kapal konta kndan e4 kapal konta giriine, e4 kapal konta k ileri yn kontaktr (C1) bobin giriine, ileri yn kontaktr (C1) bobin kndan ntre balant yaplr. Sonra ileri yn mhrleme ilemi b2 start butonu kontaklar ile C1 kontaktr normalde ak kontana balanarak yaplr. Daha sonra fazdan (L1) geri yn (b3) start butonu giriine, geri yn (b3) start butonu kndan C1 kontaktr kapal konta giriine, C1 kontaktr kapal konta kndan e5 kapal konta giriine, e5 kapal kontak k geri yn kontaktr (C2) bobin giriine, geri yn kontaktr (C2) bobin kndan ntre balant yaplr. En son olarakta geri yn mhrleme ilemi b3 start butonu kontaklar ile C2 kontaktr normalde ak kontana balanarak kumanda devresi balants tamamlanr. G Devresinin Kuruluu ekil 2.18de grld gibi fazlardan (L1-L2-L3) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta kontaklar kndan kontaktrn (C1) normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Daha sonra devir yn deiimi iin fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz sras (L1-L3-L2) deitirilerek C2 kontaktr balanr ve g devresi balants tamamlanr.
ekil 2.19: Snr anahtar ile alma g ve kumanda ( Amerikan normu )
45
lem Basamaklar G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 lem Basamaklar fazl asenkron motorun hareket snrlamalarna gre altrma iin gerekli kumanda ve g devre emasn iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz. lk nce ileri yn butonuna basarak devrenizi altrnz ve snr anahtarnzn pimine basarak ileri yn almann durmasn salaynz. Daha sonra geri ynde altrma butonuna basarak devrenizi altrnz ve snr anahtarnn pimine basarak geri yn almann durmasn salaynz. Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
46
2.1.8. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun altrlmas

2.1.8.1. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motoru Bir Ynde Srekli altrma Kontaktr Yardm ile Bir Ynde Srekli altrma
a) TSE normu
b) Amerikan normu
ekil 2.20: Bir fazl asenkron motorun srekli alma g ve kumanda emas
ekil 2.20a da b2 balatma butonuna basldnda C kontaktr enerjilenir ve ak (C) olan kontaklarn kapatr ve motor almaya balar. lk anda ebeke akm ana sarg ve yardmc sarg zerinden geer, motor kalknma devrine ulatnda yardmc sarg santrifj anahtar yardmyla (Motor devrine ulatnda kontan aarak) devreden kar ve ebeke akm sadece ana sarg zerine uygulanr. Motorun almas, durdurma butonuna baslncaya veya sistemin enerjisi kesilinceye kadar devam eder. b1 durdurma butonuna basldnda kontaktr bobinin enerjisi kesildiinden, kumanda ve g devresindeki kontaktr (C) kontaklar alr ve motor durur. Motor durduunda satrifj anahtarda eski konumuna dner ve bir sonraki almaya hazr hale gelir.
47
Kumanda ve G Devresinin Kuruluu
ekil 2.20 bde grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine, sigorta konta kndan stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. Sonra start butonu giriinden, kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, kontaktr normalde ak konta kndan da start butonu kna balant (Mhrleme ilemi ) yaplr. Daha sonra fazdan M kontaktr normalde ak kontana, normalde ak konta k ana sarg giriine, ana sarg k ntre balanr. En son olarak fazdan M kontaktr normalde ak konta giriine, normalde ak kontak k yardmc sarg giri ucuna, yardmc sarg k ucu santrifj anahtar giri ucuna, santrifj anahtar k ucu kondansatre, kondansatr k ntre balanarak kumanda devresi balants tamamlanr. lem Basamaklar
G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz. lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 lem Basamaklar Bir fazl asenkron motorun kontaktr yardm ile bir ynde srekli altrma iin gerekli kumanda ve g devre emasn iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
48
Bir Fazl Yayl Paket alter ile Bir Ynde Srekli altrma
ekil 2.21:Bir fazl asenkron motorun srekli alma diagram ve emas ( yayl paket alter ile)
Bir fazl motorlarn dier bir altrlma ekli de ekil 2.21de grld gibi yayl paket alter ile yaplr. Yayl paket alter 0, 1 ve START ksmlarndan olumaktadr. Yayl paket alter ile altrmada santrifj anahtar kullanlmaz. Paket alteri 1 konumuna aldmzda sadece ana sarg enerjilenir ve bir dnme hareketi olumaz. alteri start konumuna alp ksa bir sre start konumunda tutup yardmc sargda devreye girerek motor almaya balar. alterden elimizi ektiimizde iindeki yay sayesinde START konumundan 1 konumuna dner ve yardmc sarg devreden kar. Kumanda ve G Devresinin Kuruluu ekil 2.21de fazdan alterin 2 numaral kontana giri yaparz. 1 numaral k ucunan ana sarg giri ucuna, ana sarg k ucundan 5 numaral kontak giriine balarz. 3 numaral k ucundan yardmc sarg giri ucuna, yardmc sarg k ucundan kondansatre, kondansatr k ucu 5 numaral kontaa balanr. 6 numaral kontan da ntre balayarak kumanda devresini tamamlam oluruz. 2 numaral kontak ile 4 numaral kontak arasndaki kprleme ilemi retici firma tarafndan yapld iin biz bu kontaklarda herhangi bir balant yapmayz. lem Basamaklar lgili devre izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
49
lem Nu 1 2 3
lem Basamaklar 1 fazl yayl paket alter ile bir ynde srekli alma devre emasn iziniz. Uygun 1 fazl paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz. Kumanda kablolar ve paket alterin avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn avometre ile belirleyiniz.
4 5 6 7 8
Devre balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. almay kontrol ettikten sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. Devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.8.2. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun Devir Ynnn Deitirilmesi Kontaktr Yardm ile Devir Yn Deiimi
ekil 2.22: Bir fazl asenkron motorun devir ynnn deitirilmesi ( Amerikan normu )
50
Bir fazl motorlarda devir yn ana sargdan geen akmn ynn deitirerek veya yardmc sargdan geen akmn yn deitirilerek yaplr. ekil 2.22deki devrede ileri yn start butonuna basldnda I ( leri ) kontaktr enerjilenir ve ak kontaklarn kapatr. Ana sarg enerjilenir. Devir ynn yardmc sargdan deitirdiimiz iin akm; ileri ynde alrken santrifj anahtar, kondansatr ve yardmc sarg zerinden devresini tamamlar ve ileri ynde motor almaya balar. Motor devrine ulatktan sonra santrifj anahtar kontan aarak yardmc sarg devreden kar ve motor sadece ana sarg ile dnmesine devam eder. Stop butonuna bastmzda I (leri) kontaktrnn enerjisi kesilir, kapal kontaklarn aar ve motor durur. Santrifj anahtarda at kontan kapatarak bir sonraki almaya hazr hale gelir. Kumanda ve G Devresinin Kuruluu
ekil 2.22deki devrede kumanda devresinin kuruluu fazl asenkron motorun devir yn deitirme devresinde olduu gibidir. G devresinde ise fazdan ileri kontaktr ak kontak giriine, ak kontak k ana sarg giriine ana sarg k da ntre balanr. Sonra ileri yn ak kontak ularna geri yn ak kontak ular paralel balanr. Daha sonra fazdan geri yn kontaktr ikinci ak kontana, ikinci ak kontak k yardmc sargya, yardmc sarg k kondansatre, kondansatr k santrifj anahtara, santrifj anahtar k geri yn nc ak kontaa, 3. ak kontak k da ntre balanr. Geri yn 2. ak kontak kndan ileri yn 2. ak kontak giriine, ileri yn 2. ak kontak kndan ntre balat yaplr. En son olarak da fazdan ileri yn ikinci ak kontak giriine, 3. ak kontak girinden santrifj anahtar kna balant yaplarak devre tamamlanr. lem Basamaklar
G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
51
lem Nu 1 2 3 4 5 6
lem Basamaklar Bir fazl asenkron motorun kontaktr yardm ile devir yn deitirme kumanda ve g devre emasn iziniz. Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. nce kumanda devresini kurunuz. Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz. lk nce ileri altrma butonuna basarak devrenizi altrnz. Bu srada geri altrma butonuna basarak geri almann devreye girip girmediini gzlemleyiniz.
Daha sonra geri altrma butonuna basarak devrenizi altrnz. Bu srada ileri altrma butonuna basarak ileri almann devreye girip girmediini gzlemleyiniz.
8 9 10 11 12 13
Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresini altrnz. Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. G ve kumanda devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
52
Enversr Paket alter Yardm ile Devir Yn Deiimi
ekil 2.23: Bir fazl asenkron motorun devir ynnn deitirilmesi (Enversr paket alter yardm ile)
ekil 2.23teki devrede fazl motorlarda olduu gibi bir fazl motorlarn da enversr (Monofaze) paket alter ile devir ynn deitirebiliriz. ekil 23te grld gibi paket alteri 1 konumuna aldmzda 1-2, 7-8, 9-10, 11-12 kontaklar kapanarak motor ileri ynde hareket etmeye balar. ( Bu devrede yardmc sargs devreden kmayan 1 fazl motor kullanlmtr ) leri ynde hareketi durdurmak iin paket alter 0 konumuna alnr ve motor durur. Geri ynde altrmak iin alter 2 konumuna alnr. Bu durumda 3-4, 5-6, 9-10, 1112 kontaklar kapanarak motor geri ynde almasna balar. Geri ynde hareketi durdurma iin paket alter 0 konumuna alnr.
53
Kumanda ve G Devresinin Kuruluu
ekil 2.23teki devrede fazdan alterin 11 numaral kontana giri yaparz. 12 numaral k ucundan ana sarg giri ucuna, ana sarg k ucundan 10 numaral kontak giriine balarz. 9 numaral giri ucuda ntre balanr. 1 numaral k ucundan yardmc sarg giri ucuna, yardmc sarg k ucundan kondansatre, kondansatr k ucu 5 numaral kontaa balayarak gerekli balanty yapm oluruz. 2 6,10 numaral kontak, 1-3 , 5-7 numaral kontak arasndaki kprleme ilemi ile 4- 8 -12 numaral kontaklar arasndaki kprleme ilemi retici firma tarafndan yapld iin biz bu kontaklarda herhangi bir balant yapmayz. Enversr paket alter ile yardmc sargs devreden kan bir fazl asenkron motorun devir yn deitirmek iin ekil 2.24te alma diyagram grlen enversr paket alter kullanlr.
ekil 2.24: Bir fazl yardmc sargl motor enversr alteri
lem Basamaklar
lgili devre izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz.
54
lem Nu 1 2 3 emasn iziniz.
lem Basamaklar Enversr paket alter ile bir fazl asenkron motorun devir yn deitirme devre Uygun enversr paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz. Kumanda kablolar ve paket alterin avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn avometre ile belirleyiniz.
4 5 6 7 8
Devre balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. almay kontrol ettikken sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. Devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.1.9. PTC Balantl Faz Koruma Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas
ekil 2.25: PTC balantl faz koruma rlesi balant emas
55
Gvenlik devre elemanlarnn kullanm ve dikkatli kumanda devresi tasarm, kumanda sistem gvenliini hibir zaman tek balarna garanti altna alamazlar. Gvenli bir alma ancak sistemin g kumanda ve koruma elemanlarnn doru seilip kullanlmasyla elde edilir. Sanayi tesislerimizde yaygn olarak kullanlan elektrik motorlarnn 2 faza kalarak ar snmas ve yanmas ska karlalan arza kaynaklarndan birisidir. Motor korumasnda vazgeilmez bir eleman olan termik manyetik rle ( Ar akm rlesi ) akm ayarlarnn yksek tutulmas nedeniyle koruma ileminde yetersiz kalmaktadr. Bota alan ve kk gl motorlarn ksa sreli iki faza kalmas sarglarda ar snmaya neden olmaz. Bu ekilde uzun sreli almas halinde ise sarglar snacandan dier koruma rleleri veya sigortalar devreyi aacandan sorun zlr. Fakat byk gl motorlarda iki faza kalma veya bir faz geriliminin artmas ( veya azalmas ) sonucunda sarglar ksa srede snr. Bu durumda devrenin enerjisinin ok ksa srede kesilmesi gerekir. te bu olumsuz etkileri ortadan kaldracak ekil 2.25te i balants grlen PTC balantl motor koruma rlesi (Resim 2.7) balca ayr fonksiyonunu yerine getirir.
Resim 2.7: PTC balantl motor faz koruma rlesi
Bu fonksiyonlar; Motorun herhangi bir nedenle iki faza kalmas. Her faz mevcut olduu halde, fazlardan birisinin geriliminin nominal gerilimin %20 nin altna dmesi veya ykselmesi. Motor sarg ssnn ar artmas durumunda ok ksa srede ( 0,2 sn) motor kontaktrn aarak motoru devre d brakr.
56
Balant ekli: ekil 2.25teki devrede 2 numaral ucu ar akm rlesi kapal kontana, ar akm rlesi kapal (T1) konta k stop butonuna, stop butonu k start butonuna, start butonu k L1 fazna balanr. Start butonu ularnda kontaktr ak konta balanarak mhrleme yaplr.3 numaral ucu kontaktr bobinine, kontaktr bobini k ntre balanr. PTC ular ekil 2.25te gsterilen ptc ularna balanr. N ucuda ntre balanarak balant tamamlanr.
2.1.10. Faz Sras Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun Sabit Yn artl altrlmas
ekil 2.26: Faz sras rlesi balant emas
Resim 2.8: Faz sras rlesi
fazl asenkron motorlarda devir yn fazlardan herhangi ikisinin (L1, L2L1, L3L2, L3) yeri deitirildiinde deimektedir. Faz sras rlesi (Resim 2.8) ters faz olaynn hayati nem (Faz srasnn yani devir yn deiimi istenmeyen motorlarn) tad fazl sistemlerin korunmasnda kullanlr. Rle giriine ebeke fazlar L1, L2, L3 fazlar doru srada balandnda (ekil 2.26 ) rle zerindeki k yanar. k rlesi (C1) brakk (Kontaklar kapal) konumdadr. Eer fazlarn yeri deiirse rle zerindeki k sner ve k rlesi enerjilenerek kontaklarn aarak motor enerjisini keser. Bu durumda iki fazn yeri deitirilerek sistem tekrar eski haline getirilir ve normal alma salanr. Balant ekli: ekil 2.26daki devrede 2 numaral ucu L1 (faz) balanr. 1 numaral ucu kontaktr bobibine, kontaktr bobin k ntre balanr. N ucu ntre balanr. L1, L2, L3 ular rle zerinde gsterilen srayla balanarak balant tamamlanr.
57
2.1.11. Ar ve Dk Gerilim Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas

2.2.11.1. Dk Gerilim Rlesi
ekil 2.27 : Dk gerilim rlesi balant emas
Resim 2.9 : Dk gerilim rlesi
fazl ani amal bir dk gerilim kontrol rlesidir. fazl sistemlerde dk gerilimden zarar gren elektronik kumanda ve kontrol sistemleri, motor gibi ekipmanlarn korunmasnda kullanlr. Dorudan ebekeye balanarak cihaz zerinde yer alan ayar dmesinden gerilimin alt snr ayarlanr ( Resim 2.9 ).ebeke gerilimi ayarlanan deerin altna dtnde normalde ekili olan rle ani olarak brakr ve k konta konum deitirir. Gerilim normale dndnde rle kendini resetler ve tekrar ekili konuma dner. Dk gerilim korumas olan cihazlarda gerilim deeri normal deerin %50 altna dt zaman cihaz ani ama yaparak k rlesini gecikmesiz olarak aar. Balant ekli ekil 2.27de 2 numaral uca L1 ( Faz ) balanr. 3 numaral ucu kontaktr bobinine, kontaktr bobin k ntre balanr. L1, L2, L3 ular rle zerinde gsterilen srayla balanr. Ntr ucu N ile gsterilen uca balanarak balant tamamlanr.
58
2.1.11.2. Ar Gerilim Rlesi
ekil 2.28: Ar gerilim rlesi balant emas
Resim 2.10: Ar gerilim rlesi
fazl ani amal bir ar gerilim kontrol rlesidir. fazl kumanda sistemlerinde kompanzasyon panolarnda ar gerilimden etkilenen kondansatr, elektronik kumanda ve kontrol sistemleri, motor gibi ekipmanlarn korunmasnda kullanlr. Dorudan ebekeye balanarak cihaz zerinde yer alan ayar dmesinden (Resim 2.10 ) gerilimin st snr ayarlanr. ebeke gerilimi ayarlanan deeri atnda rle ani olarak eker ve k kontan kapatr. Gerilim normale dndnde rle kendini resetler ve tekrar ekili konuma dner. Ar gerilim korumas olan cihazlarda gerilim deeri normal deerini %50 at zaman cihaz ani ama yaparak k rlesini gecikmesiz olarak aar. Balant ekli ekil 2.28de 2 numaral uca L1 (Faz) balanr. 1 numaral ucu kontaktr bobibine, kontaktr bobin k ntre balanr. L1, L2, L3 ular rle zerinde gsterilen srayla balanr. Ntr ucu N ile gsterilen uca balanarak balant tamamlanr.
59
2.1.12. Sv Seviye Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas
ekil 2.29: Sv seviye rlesi balanarak asenkron motorun altrlmas
Sv seviye rleleri endstriyel tesislerde ve yerel kullanmda yer alan depolarda iletken svlarn seviyelerini kontrol etmede ve svlarn boaltlmasnda kullanlrlar.
Resim 2.11: Sv sevi tespit rlesi
ekil 2.29da k rlesi, iletken sv st seviye elektroduna ( U ) ulatnda eker ve alt seviye elektrodunun (L) sv ile temas kesildiinde brakr.( pompa motorunun bo sv tank ile almasn nlemek iin) 60
B terminali, taban seviyesini hassasiyetle belirlemek iin tankn gvdesine balanmaldr. Eer tank iletken olmayan bir malzeme ile yaplmsa B terminaline bir elektrot balanmaldr. R (k) (elektrotlar aras empedans) deiik svlar iin n paneldeki bir dme yardmyla ayarlanabilir. Rle ekili iken Resim 2.11de grlen n paneldeki krmz LED yanar. Balant ekli ekil 2.29da rlenin 4 numaral ucu ar akm rlesi kapal kontana, ar akm rlesi kapal kontak k kontaktr bobinine, kontaktr bobin k ntre balanr. U, L, B ular ekil 2.29da gsterilen ekilde rle zerine balanr. A ucuna faz girii yaplr. B ucu ntre balanr. Fazdan 1 numaral uca giri yaplarak balant tamamlanr.
2.1.13. Sa Sol Rlesi le Asenkron Motorun altrlmas
ekil 2.30: Sa Sol rlesi balant emas
Resim 2.12: Sa Sol rlesi
ekil 2.30daki devrede kullanlan motor bir tane olursa motor saa sola dner. Ancak iki ayr motor olursa motorun birincisi saa dnerken ikincisi sola dner. nversr rle ( Sa-Sol Rlesi ) otomatik sistemlerde otomatik konum ( Yn ) deitirici olarak kullanlan ve bu ilemi zerinde yer alan zaman ayar ile belirlenen aralklarla tekrarlayan endstriyel bir rndr.
61
ekil 2.31: Sa sol rlesi ekili kalma sresi emas
Endstriyel uygulamalarda sa-sol rlesi ( Resim 2.12 ) sanayi tipi amar makineleri, boyahane sanayisinde kullanlan ksaca motorlarn belirli aralklarda dn ynnn ters evirmek amacyla kullanlr. Motorun saa veya sola dnme ilemi cihaz iinde yer alan sa ve sol rle diye adlandrdmz 2 adet rle ile salanmaktadr. Sa ve sol rlelerin ekili kalma sreleri (t1) birbirine (ekil 2.31de grld gibi) eittir. Tek ayar dmesi ile ayarlanr. Rlelerin brakk konumda olduu durma sreleri (t0) fabrikasyon olarak ayarlanr. Balant ekli ekil 2.30da grld gibi a2 numaral uca faz girii yaplr, a1 numaral u ntre balanr.2 ve 5 numaralar ulara fazdan balant yaplr. 3 numaral u C1 kontaktr bobinine, kontaktr bobin k, C2 kontaktr kapal kontana, C2 kapal konta k ntre balanr, 6 numaral ucu C2 kontaktr bobinine, C2 kontaktr bobini k C1 kontaktr kapal kontana, C1 kontaktr kapal kontak k ntre balanarak balant tamamlanr.
2.1.14. Motor Koruma ve Kontrol Rleleri ile lgili lem Basamaklar

Motor koruma rleleri , sv seviye tespit rleleri , sa-sol rlesi gibi devre elmanlarnn temel yaplar ayn olmakla birlikte retici firmalarn balant ekilleri baz farkllklar ierebilir. Bu balant ekilleri rn ile birlikte retici firma tarafndan verilmektedir. Sizlerde retmeninizden veya modl kitapcnzdan faydalanarak kullanacanz koruma ve kontrol rlelerinin gerekli balantlarn ok kolay bir ekilde yapabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.
62
lem Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 Devre emasn iziniz.
lem Basamaklar
Uygun kumanda kablolarn belirleyiniz. Kumanda kablolarn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapnz. Devre balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz. almay kontrol ettikken sonra iinizi teslim ediniz. inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz. Devre balantlarn sknz. Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.
2.2. Otomatik Kumanda le lgili Deiik Uygulamalar

2.2.1. Uygulama 1
fazl iki motor, aada belirtilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz. Birinci motor start butonuna basld srece alacaktr. kinci motor ise start butonuna basldktan sonra srekli olarak alacaktr. Stop butonuna baslnca sistemin enerjisi kesilecektir.
ekil 2.32: 1. uygulama devresine ait kumanda emas
63
2.2.2. Uygulama 2
fazl drt motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz. Sistemde drt motor vardr. Her motorun ar akm rlesi konta kendi kontaktr devresinde olacaktr. Starta basldnda btn motorlar alacaktr. Stopa basldnda veya herhangi bir motorun ar akm rlesi attnda tm sistem duracaktr. Sistemde birtek stop ve start butonu kullanlacaktr.
ekil 2.33 : 2. uygulama devresine ait kumanda emas
2.2.3. Uygulama 3
fazl iki motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz. Starta baslnca her iki motorda alacaktr. Motor sadece starta basl olduu srece alacak. Starttan elimizi ektiimizde 1. motor hemen duracak , 2. motor ise 30 sn daha alacak ve duracaktr. Stop butonuna basldnda ise btn sistem duracaktr.
64
2.2.4. Uygulama 4
fazl iki motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz. Starta baslnda birinci motor alacaktr. Stopa basldnda ise birinci motor duracak ikinci motor almaya balayacaktr. kinci motor dakika alp kendiliinden duracaktr.
65
2.2.5. Uygulama 5
fazl motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz. motor 0-1 paket alterler ile altrlacaktr. Hangi motorun ar akm rlesi atarsa atsn kendisi duracaktr ve krmz sinyal lambasn yanacak ve korna alacaktr. Sistemde motorun altn gsteren bir yeil lamba ve hangi motorun arzaya getiini gsteren bir krmz lamba olacaktr. ( 3 Yeil 3 Krmz Lamba ) Sistemde bir tek korna vardr. Her kontaktrn 1 tane normalde kapal konta vardr.
66

3 Fazl asenkron motoru iki kumanda merkezli ve ileri geri butonsal kilitlemeli olarak kumanda ve g devresini iziniz.G ve kumanda devresini kurunuz.
lem Basamaklar
ema veya projeyi inceleyerek gerekli elemanlar temin ediniz. Sistemdeki alacak alclarn ve kumanda elemanlarnn emada belirtilen yerlerine montajn yapnz.
neriler
Sizden yapmanz istenilen ii doru anlayp uygun kumanda devre elemanlarn semelisiniz. Kumanda elemanlarnn avometre ile salamlk kontrollerini yapmalsnz. Setiin kumanda devre elemanlar ve alclarn montajn yaparken elemanlarn ebatlar ve balant ekillerini dikkate almalsn. Bunlar dikkate almadnda kumanda elemanlar ve alclar yerletirmede sknt yaayabilirsiniz. Kumanda elemanlar arasndaki balantlar srasna uygun olarak yapmalsnz. Balantlar yaparken akm yolu takibini yapmay unutmamalsnz. (Enerji uygulanan noktadan ntr noktasna ) Kumanda elemanlarnn yerletirilme srasnn soldan saa doru olduunu unutmamalsnz.
Sistem elemanlar balantlar yapnz.
arasndaki
gerekli
67

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.
Soru Nu 1
Sorular
Asenkron motoru bir ynde srekli altrma iin mhrleme kontana ihtiya vardr. Birden ok kumanda merkezinden altrma iin yaplmas gereken ilem stop butonlarn paralel start butonlarn seri balamaktr. Paket alter ile altrma devrelerinde hibir saknca yoktur. fazl asenkron motorlarda devir yn deiimi iin fazlardan herhangi iki tanesinin yerini deitirmek yeterlidir. Asenkron motoru belirli zaman aralklarnda durdurmak iin snr anahtar kullanlr. Bir fazl motorlada devir yn deiimi ya ana sargdan ya da yardmc sargdan geen akmn yn deitirilerek yaplr. fazl asenkron motorlarda devir yn deiimi zaman rlesi yardm ile yaplabilir.
Doru
Yanl
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
68

Sra Nu
1 2 3 4 5 6 mi? Kumanda devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini yapabildiniz mi ? Mhrleme ileminin neden gerekli olduunu anlayabildiniz mi? Balantlar yaparken akm yolu takibini yapabildiniz mi? Motor koruma ve kontrol rlelerinin devre balantsn yapabiliyormu sunuz? Herhangi bir kumanda devresini emadan okuyarak devreyi kurabiliyor musunuz?
Kumanda ve g devre elmanlarn doru olarak seebildiniz
Evet
Hayr
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier faaliyete geebilirsiniz.
69

AMA
Gerekli ortam salandnzda kurduunuz sisteme enerji vererek altrp artnamede ya da standartta istenen almay salayp salamadn kontrol edecek aksaklk var ise giderebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Kurulu kumanda panolarn ve alma ekillerini inceleyiniz. G ve kumanda sistemine eneri giriinin nasl yapldn inceleyiniz. G ve kumanda sistemleri iin kullanlan iletkenleri ve kesitlerini inceleyiniz. Kumanda sistemi iin alnan gvenlik tedbirlerini inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam ve kumanda devre sistemleri kuran i yerlerini gezmeniz gerekmektedir. Kumanda ve g devrelerinin almalar hakknda bu i zerine alan teknisyenlerden n bilgi edininiz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.
3. SSTEMN ALIMASINI TEST ETMEK

3.1. Gvenli alma
3.1.1. Sisteme Enerji Girii
Sizden istenilen, kumanda sisteminin gerekli izim ve balantlarn yaptktan sonra devrenizin almas iin gerekli enerji giri balantlarn da yapmanzdr. nk bu noktaya kadar kurduunuz sistemde enerji yoktu. Resim 3.1de grld gibi sisteminizi standart kumanda uygulama panolarnda veya Resim 3.2 de grld gibi kendi hazrladnz kumanda elemanlarnn yerletirildii rayl sistemde yapm olabilirsiniz. imdi yaptnz ii altracak gerekli enerji giri kablolarn balamaya geldi. Eer almanz standart panolarda yapm iseniz devrenin almas iin paket alteri Off ( 0 ) konumundan on ( 1 ) konumuna almanz sisteminizin enerji girii iin hazr hale gelmesini salayacaktr. Eer hazrladnz rayl sistem zerine kumanda devrenizi kurmusanz size en yakn g panosu faz klarndan ( L1 , L2 , L3) panonuza enerji kablolarn ekmelisiniz. 70
Resim 3.1: Standart kumanda uygulama panosu enerji giri ksm
Resim 3.2: Kumanda elemanlarnn yerletirilebilecei rayl pano
3.1.2. Sistemin alma Parametrelerinin Uygunluu

Kurduunuz kumanda sistemindeki ( Resim 3.3 ) devre elemanlarnn alma ekillerinin sizin istediiniz ekilde olup olmadnn veya sizden istenilen alma eklini salayp salamadnn kontrln de yapmanz gerekmektedir. Gerekli enerji hatt ekilmi mi? Kumanda sisteminde gerekli mhrleme devresi kurulu mu? Elektriksel kilitleme gerektiren devrede gerekli elektriksel kilitleme kontaklar bulunuyormu? Zaman ayarl alan devrede zaman rlesi ayarlanan sre snrlar doru mu? Snr anahtar ile kontrol edilen devrede snr anahtar doru ekilde yerletirilmi mi? Veya kullanlan motor koruma rleleri gerekli snrlar iinde ayarlanm m? Balantlar kataloglarnda belirtilen ekilde yaplm m yaplmam m? Kumanda devre elemanlar ve koruma rleleri motor etiket deerlerine uygun seilmi mi? vb. kontroller yaplr.
71
Resim 3.3: Kurulu kumanda panosu kesiti
3.1.3. Sistemdeki Hareket Btnlnn Kontrol

Kumanda sistemlerinde hareket btnlnn salanmas esastr. Kullandm devre elemanlar almas istenilen srayla alyor, devre elemanlar kendilerinden beklenen ii istenilen ( Resim 3.4 ) ekilde ve zamanda yerine getirebiliyorsa sistemin hareket btnl salanm demektir.
Resim 3.4: Kumanda panosu son kontrollerini yapan teknisyen
72
3.1.4. Sistemin stee Uygun almasnn Kontrol

Sisteminize enerji uyguladktan sonra sizden istenilen alma ekline gre srasyla almay balatnz. rnein, fazl asenkron motorun srekli alma devresini kurduumuzu ve enerjilendirdiimizi dnelim ve buna gre uygun alp almadnn kontroln yapalm.
ekil 3.1: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu )
ekil 1.1deki devrede start butonuna bastmda kontaktr enerjilendi, asenkron motor almaya balad. Elimi starttan ektiimde motor srekli almyor. Veya starta bastm; fakat kontaktr enerjilenmedi. Start butonuna bastmda kontaktr enerjilendi; fakat motor almad. Bu gibi durumlarla karlatmda hemen g ve kumanda devre emasn alp hazrladm kumanda panosunu emaya bakarak tekrar gzden geirerek ve eksiklikleri tamamlayarak yeniden almasn test etmeliyim. ema ve kumanda devremdeki balantlardaki kontrollerde hata bulamadm ama devrem yine de almyorsa bu kez de kumanda devre elemanlarm kontrol etmeliyim. Kumanda ve g devresinde arza yapan elemann yerine yenisi konulabilir. Her ne kadar devre kurmaya balamadan avometre ile salamlk kontrollerini yapm olsam da devre elemanlarnn salamlk kontrollerini yeniden yapmalym. Btn bu kontroller sonucunda arzay buldum, devrem sorunsuz ve benden istenilen ekle gre alyorsa veya devrem hibir sorun yaamadan istenilen alma eklini saladysa kurduum kumanda sistemini gvenle teslim edebilirim.
73

Soru: renme Faaliyeti2de g ve kumanda devresini kurduunuz uygulama devresini enerjilendiriniz.
lem Basamaklar
Sistemin yklenmesini salaynz. Sistemin hareket btnln ve devamlln kontrol ediniz. Hazlanan sistemde kontrol ve koruma bildirimlerini test ediniz. Uyar ve kontrol sonularna gre sisteme mdahele ediniz. Yaptnz iin kontroln yaparak teslim ediniz.
neriler
Kumanda sisteminize enerji salayacak alteri anz. G ve kumanda devre sigortalarn anz. G ve kumanda devresinde yapm olduunuz balantlar son bir kez daha gzden geiriniz. Kurduunuz sistemde g devresini devre d brakarak sadece kumanda devresinin almasn kontrol ediniz. Kumanda sisteminizde kullandnz devre elemanlarnn sizin istediniz ekil ve srada alp almadklarn gzlemleyiniz. Kumanda devresi almas istenilen ekilde ise sistemi durdurup g devresi balantsn yapnz. Kumanda devresi almasnda hatalar var ise almay durdurunuz. Oluan arzay gidermek iin gerekli olan eksiklik ve hatalar ilgili kumanda emas ve balantlarnz kontrol ederek dzeltiniz ve almay yeniden balatnz. stenilen alma eklini saladysanz g devresi balantsn yapnz. Motor koruma elemanlarn kullandnz devrelerde kk arzalar oluturarak koruma elemanlarnn almalarn test ediniz. rnein kumanda devresinde faz koruma rlesi girilerindeki fazlardan bir tanesini karp motorun iki faza kalmasn salayarak veya faz sras rle balantsnda fazlarn srasn deitirerek koruma rlelerinin almalarn gzlemleyiniz. G devre balantsn yaptktan sonra sisteminizi yeniden altrnz ve motorun almasn gzlemleyiniz Kurduunuz sistem sizden istenilen ekilde alyorsa kurduunuz sistemi teslim ediniz.
74

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.
Soru Nu 1 2
Sorular
Kumanda sisteminin almasn g devresinden bamsz olarak kontrol edebilirim. G devresinde oluabilecek arzalar kumanda devresini etkilemez. G ve kumanda devresinde arza yapan devre eleman yerine yenisini koyamam. Btn sistemi yeniden yapmam gereklidir. G ve kumanda sistemindeki koruma elemanlar arza durumunda btn sistemi durdurur. Koruma elemanlar seiminde kumanda ettiim motorun etiket deerleri nemli deildir.
Doru
Yanl
4 5
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
75

Sra Nu
1 2 3
Deerlendirme Kriterleri
Kumanda panonuzun enerjilendirilmesi iin yapmanz gerekenleri biliyor musunuz? Kumanda ve g devrenizi altrrken gerekli gvenlik tedbirlerini aldnz m? Devrenizi altrrken nce kumanda devresini enerjilendirip kontrol ettiniz mi? Alcya faz sras deitirerek enerji veren devrelerde elektriksel veya butonsal kilitlemelerin doruluunu kontrol ettiniz mi? Motoru alma anndaki olumsuzluklardan koruyacak ar
Evet
Hayr
akm rlesi vb. elemanlarn deerlerini doru olarak ayarladnz m? Zaman rleli almalarda zaman rlesinin alma sresini tekniine uygun ayarladnz m? Snr anahtarlar ile almada ilk alma konumuna uygun olarak snr anahtarlarn konumlandrabildiniz mi?
6 7
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz.
76
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.
G ve Kumanda emalarn izmek A)G ve kumanda sembollerini doru olarak rendiniz mi ? B)G ve kumanda devresi izim kurallarn rendiniz mi ? C) emalarda tantma iaretlerini rendiniz mi ? Kumanda ve G Devrelerini Kurmak
Evet
Hayr
A) Mhrlemenin nasl yapldn rendiniz mi ? B) Birden ok kumanda merkezi kurabilmek iin gerekli kural rendiniz mi? C) Butonsal kilitlemede jog butonunun yapln endiniz mi? D) Butonsal kilitleme ile elektriksel kilitleme arasndaki fark rendiniz mi ? E) Dz ve ters zaman rlesinin alma eklini rendiniz mi? F) Motor koruma rlelerinin alma prensiplerini rendiniz mi? Sistemin almasn Test Etmek A) G ve kumanda devrelerinin kontroln rendiniz mi ? B) G ve kumanda devrelerini altrmadan nce yapmanz gereken ilemleri rendiniz mi ?
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. 77
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 Y Y Y D D D Y D
RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 D Y Y D Y D D
RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D Y Y D Y
78
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Kumanda ve G Devre Elemanlar Kataloglar. nternette Kumanda Devre Elemanlar Tantm yapan Firmalarn Siteleri. Kumanda ve G Devre Kurulumu zerine Hazlanm Kitaplar. Kumanda ve G Sistemleri Kuran letme ve Teknisyenler
79
KAYNAKA KAYNAKA
GENTAN Ceyhan, Yavuz TRKMEN, Kumanda Devreleri 1, zmir 1989. GRKEM Abdullah, Atlye 2, Ankara, 2004. r. Gr. KIRMIZI Doan, Ders Notlar, Ankara, 1996. SIEMENS, alt ve Enstalasyon Teknii Seim Katalou 2005/2006, 2005. ENTES rn Katalou, 2005. www. emas.com.tr, rn Katalou, 2005. Federal Elektrik Genel rn Katalou, 2003.
80

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ASENKRON MOTOR KUMANDA TEKNKLER

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

1. G VE KUMANDA EMALARINI ZMEK

Resim 1.1: letiim

1.1. Kumanda ve G Devre Elemanlar Sembolleri

Tablo 1.1: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri

Tablo 1.2: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri

1.2. Devre emalarnn izimi

ekil 1.1: letken ek balantlarnn emalarda gsterilmesi a) Ekli olarak b) Ek olmadan

Resim 1.2: G devresi elemanlar ve sembolleri

1.2.2. Kumanda Devresinin izimi

Resim 1.3: rnek bir kumanda alma panosu

ekil 1.3: Kumanda emas izimi gsterili ekilleri

Resim 1.4: Kumanda devre elemanlar ve sembolleri ( Amerikan normu )

1.2.3. emalarda Tantma aretleri

Tablo 1.3: emalarda kullanlan tantma iaretleri

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

2. KUMANDA VE G DEVRELERN KURMAK

ekil 2.1: Kesik altrma kumanda ve g devre emas ( Amerikan normu )

ekil 2.2: Kesik alma kumanda ve g devre emas ( TSE normu )

2.1.2. Bir Ynde Srekli altrma

2.1.3. Birden ok Kumanda Merkezinden altrma

2.1.4. Paket alterleri ile altrma

Resim 2.1: eitli tip paket alterler

ekil 2.7: OnOff paket alter ile direkt altrma emas

Resim 2.2: On-Off paket alter

Enversr Paket alter ile Fazl Asenkron Motorun Devir Yn Deiimi

ekil 2.8: Enversr paket alter ile devir yn deiimi emas

Resim 2.3: Enversr paket alter

2.1.5. Motorun Kilitleme Devreleri le Devir Yn Deiimi

ekil 2.9: fazl asenkron motorlarda devir yn deitirme

ekil 2.10: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas ( Amerikan normu )

ekil 2.11: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas ( TSE normu )

2.1.5.2. Elektriksel Kilitleme

ekil 2.12: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)

ekil 2.13: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (TSE normu )

2.1.6. Asenkron Motoru Zaman Ayarl altrma

Resim 2.4: Deiik tip zaman rleleri

2.1.7. Asenkron Motoru Hareket Snrlamalarna Gre altrma

Resim 2.5: Snr anahtar uygulamas

Resim 2.6: eitli tip snr anahtarlar

ekil 2.19: Snr anahtar ile alma g ve kumanda ( Amerikan normu )

2.1.8. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun altrlmas

Kumanda ve G Devresinin Kuruluu

Enversr Paket alter Yardm ile Devir Yn Deiimi

Kumanda ve G Devresinin Kuruluu

ekil 2.24: Bir fazl yardmc sargl motor enversr alteri

lem Nu 1 2 3 emasn iziniz.

ekil 2.25: PTC balantl faz koruma rlesi balant emas

Resim 2.7: PTC balantl motor faz koruma rlesi