Charitropahiyan Part-7 of 13 (Gurmukhi, Punjabi Meanings)

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 114

2

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

(ufosq'gkfynkB - -ubdk)
d'jok

;fjo p[ykok w? oj? J/e okt w[uezd.


;{os e/ Ghso rV:' iB[ d{i' fpfX uzd. 1.
j[;B ijk sk eh fsq:k ik e' o{g ngko.
;qh ;[e[wko wsh oj? d[fjsk fsj ;[G eko. 2.
J/e g{s sk s/ G:' ;qh ;[G eoB ;[ikB[.
;{opho ;[zdo ;o; ikBs ;eb ijkB. 3.
ubB uks[oh e/ fpy? uzub uko gqphB.
iB[e fusq eh g[sqek rfV fpfX n"o B ehB. 4.
u"gJh

so[B Gqks GrBh G/ d'T{. oki eos fBqg wfo r:' ;'T{.
j[;B ijk fpXtk ofj rJh. gfs fpB[ nfXe d[yks[o GJh. 5.
fwfb ;kT{nB fJj Gkfs T[uko'. oki eo' ;[s so[B fsjko'.
wB e' ;'e fBtkoB ehi?. j/fo j/fo ;[s eh Sfp ihi?. 6.
e/fse fdt; phfs ip rJ/. oki eos ;[y ;" s/ GJ/.
;[s ;[zdo wksk bfy gk:'. okik e' fus s/ fp;ok:'. 7.
d'jok

Boh

rzXqph

BkrBh

gqGk

fpb'fes

nkfJ.

;[oh nk;[oh fezBqBh j/fo ojs T[oMkfJ. 8.


j/fo e[no eh Sfp ;G? X`fB X`fB ej? g[ekfo.
wfB w'sh e[zvb eBe d/s stB go tkfo. 9.
nfVb

n?;' e[no J/e fdB i" ;fy gkfJ:?.


iBw iBw fJj T{go pfb pfb ikfJ:?.
T[o GJ/ b/fj brkfJ B B:ko' ehfi:?.
j' fBofy fBofy Sfp nfws ;iB eh ihfi:?. 10.

ufosq ' g kfynkB

(ufosq'gkfynkB--ubdk)
d'jok

p[ykok Bro ftu w[uezd BK dk fJe okik ofjzdk ;h. Feb ;{os ftu
(fJzi

gqshs

j[zdk

;h)

wkB'

pqjwk

d{ik

uzdqwk

xfVnk

j't.1.

T[;

dh

fJ;soh dk BK j[;B ijK ;h, fi; dk ngko o{g ;h. T[; dh ;[e[wko wsh BK
dh F[G eoBh tkbh g[Zsoh ;h.2.
T[; s'I fJe F[G eoB BK dk ;[ikB g[Zso th ;h fi; ~ ;kok ;z;ko
F{otho, ;[zdo ns of;e ti'I ikDdk ;h.3. T[j ukb Ykb ns f;nkDg
ftu ;[zdo, us[o ns gqphB ;h. (fJzi brdk ;h) wkB' fusq dh g[sbh xV e
pqjwk B j'o e'Jh B pDkJh j't.4.
u"gJh

d'tI

G?D

Gok

itkB

j'

rJ.

okik

oki

eofdnK

eofdnK

wo

frnk.

j[;B ijK ftXtk ofj rJh. gsh s'I fpBk (T[j) pj[s d[yh j'Jh.5.
;kT{nK

(wzsqhnK)

fwb

(okDh

~)

fJ;

soQK

fejk--s[jkvk

i[nkB

g[Zso (j[D) oki eork. (fJ; bJh) wB dk d[y d{o eo fdU ns g[Zso dh
;[zdosk ~ ty ty e

ihU.6.

id pj[s fdB phs rJ sK T[j ;[y g{ote oki eod oj. ;[zdo g[Zso
~ wksk B tfynk sK (j"bh j"bh) oki ~ wB s'I G[bk fdZsk.7.
d'jok

wB[ZyK dhnK, rzXopK dhnK, BkrK dhnK fJ;sohnK (T[; dh) ;[zdosk ~
nk e tydhnK. dtfsnK, d?IsK ns fezBoK dhnK fJ;sohnK (T[; ~) ty e
nNe iKdhnK.8. (fJj) ;kohnK oki e[wko dh ;[zdosk ~ ty e
efjzdhnK. wDhnK, w'sh ns ;'B d e[zvb T[; s'I tko fdzdhnK.9.

XzB

XzB

fJe

fdB

nfVb

(nkg;

ftu

rZbK

eodhnK--)

;yh!

nfijk

oki-e[wko

gqkgs eo bJhJ sK fJ; T[go'I iBw iBwKsoK se e[opkB j[zd ojhJ. (fJ;
~) Sksh Bkb brk bJhJ ns (ed) tyok B eohJ. ;ZiB dh n;hw Sph ~
ty

ty

ihthJ.10.

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fi e' so[fB g[fo Bkfo e[no eh Sfp bj?.


T[v bgN' fJj ;zr :j/ fus w? ej?.
J/e pko fJj S?b fuefB:fj gkfJ:?.
j' iBw iBw i[r eq'fo ;[ pfb pfb ikfJ:?. 11.
nfXe e[no eh gqGk fpb'efj nkfJ e?.
i'fo i'fo fdqr oj? eS{ w[;ekfJ e?.
gow gqhfs sB fpXh fdtkBh s/ GJh.
j' b'e bki eh pks fp;fo fus s/ rJh. 12.
Boh ;[oh feB wkfj nk;[oh rzXqph.
ejk fezBqBh e{o iSBh BkrBh.
bSfw nkfd d[fs j/fo oj? T[oMkfJ e?.
j' fpB[ dkwB e? dhJ/ ;[ iks fpekfJ e?. 13.
ojh uzubk ohM:fs gqGk fBjkfo e?.
gqkBB b" XB Xkw d/s ;G tkfo e?.
jf; jf; ej? e[no i" fJe fdB gkfJ:?.
j' pj[o B B:ko' efo:? fj:? brkfJ:?. 14.
d'jok

;qh ;[e[wko wsh pjfB sk eh oki e[wkfo.


ngqwkB Sfp Gqks eh ohMs GJh fBjkfo. 15.
u"gJh

fB;[ fdB :" wB wkfj fpuko?. fej fpfX w" ;" e[no fpjko?.
Gqks bki wB wfj ip Xo?. b'e bki eh fuzsk eo?. 16.
bki eo? no[ fus ubkt?. e:' j{` e[no jkE Bfj nkt?.
fJe ufosq sp pfusq fpukfo:'. ik s/ Xow e[no e' Nkfo:'. 17.
p/;Pk o{g nkgB' efo:'. pko pko ri w'fsB ifo:'.
jko f;zrko uko[ sB Xko/. iB ;f; sho fpokis sko/. 18.
gkB upks ;Gk w? nkJh. ;G b'rB e" b:' b[GkJh.
fBqg ej nfXe eNkS fdykJ/. ikB[e fpBk ;kfJeB xkJ/. 19.
j/os fBqgs ohfM Sfp r:'. xkfJb fpBk ;kfJeB G:'.
nki[ fB;k fJj p'b gm?j'. ekw G'r o[fu wkfB ew?j'. 20.

ufosq ' g kfynkB

i e'Jh Bro dh fJ;soh iK w[fNnko oki e[wko dh Sph ~ tydh sK


fus ftu fJjh efjzdh fe T[v e T[; Bkb ik fbgNK. fJe tko i fJj e'wb
rGo{

gk

btK

sK

iBw

iBwKsoK

ns

eo' V

:[ r K

se

fJ;

s' I

pfbjko

iktK.11.
pj[s ;kohnK e[zto dh ;[zdosk ~ nk e tydhnK. B?DK ~ i'V i'V e
e[M w[;eokT[IdhnK. T[j (fJ; d) gow gqw (d pkD Bkb) ftzBQhnK j'JhnK
dhtkBhnK j' rJhnK. b'e bki dh rZb (T[BQK d) fus s'I ft;o rJh.12.
wB[ZyK

dhnK,

dtfsnK

dhnK,

d?IsK

dhnK,

rzXopK

dhnK,

fezBoK

dhnK,

:eFK dhnK ns BkrK dhnK s[S (@e{o#) fJ;sohnK sK eh, bZSwh nkfd th
(fJ;

dh)

rJhnK

;[zdosk

ty

w'jhnK

rJhnK

;B

ns

fpBk

dkw

fdZs

fte

;B.13.

(T[; dh) ;[zdosk ~ ty e fJ;sohnK w'fjs j' rJhnK ;B. gqkDK s'I b?
e XB ns Xkw fBSkto eo ojhnK ;B. jZ; jZ; e efjzdhnK ;B fe i fJe
fdB oki e[wko ~ gqkgs eo bJhJ sK fjod Bkb brk bJhJ ns fco (ed
th)

tyok

eohJ.14.

d'jok

T[; dh G?D oki e[wkoh ;[e[wko wsh ;h, T[j Gok dh nB{gw ;[zdosk ~
ty

w'fjs

j'

rJh.15.

u"gJh

oks fdB wB ftu fJ; soQK ftukodh fe fe; soQK wo Bkb e[zto owD
eo. id Gok (d foFs) dh bki wB ftu XkoB eodh sK b'e bki dh fuzsk
eoB

br

iKdh.16.

(T[j) bki sK eodh ;h, go fus ~ th v'bkT[Idh ;h fet/I th e[wko jZE


ftu BjhI nk fojk ;h. sd T[; B fJe ftfusq ufosq ftukfonk fi; Bkb
e[zto dk Xow GqFN eo fdZsk.17.
(T[; B) nkgDk t;tk dk o{g pDkfJnk ns (nkgDk) tkb tkb riw'shnK Bkb ;ikfJnk. ;[zdo jko fFzrko Foho
wkB' uzdqwk d BV sko F'G oj j'D.18.

T[s

ehs.

(fJzi

brdk

;h)

gkB yKdh j'Jh dopko ftu nkJh ns ;kfonK b'eK ~ b[Gk fbnk. oki
~ pj[s eNky ftykJ, wkB' fpBk pkD d jh xkfJb eo fdZsk j't.19.
okik (T[; dh) ;[zdosk ~ ty e w'fjs j' frnk ns fpBk sho d
xkfJb j' frnk. (wB ftu ;'uD brk---) ni oks fJ; ~ p[btktKrk ns
(fJ;

Bkb)

o[ uh

g{ ote

ekw-eq hVk

eoKrk.20.

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

phs:' fdt; fB;k ip GJh. fBefN p[bkfJ e[no tj[ bJh.


ekw G'r fsj ;kE ewk:'. G/d nG/d eS{ Bfj gk:'. 21.
d'jok

bgfN bgfN sk ;' e[nfo ofs wkBh o[fu wkfB.


Gqks GrfB e/ G/d e' ;es B G:' gSkB. 22.
;'omk

ows G:' o[fu wkfB G/d nG/d gk:' B eS{.


S?bh

Sb:'

fBdkB

S?b

fuefB:k

okt

e'.

23.

u"gJh

p/;Pk e/ G{yB ip Xo?. fB; fdB e[no eb'b? eo?.


ip GrBh e/ G{yB XoJh. bj? B e' okik e' eoJh. 24. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" pkoj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 212. 4074. nci{`.

d'jok

okik yzv p[d/b e" o[dq e/s[ fsj Bkw.


;/t o[dq eh o?fB fdB eos/ nkmj[` ikw. 1.
u"gJh

;qh feqs[ feqs wsh fsq: sk eh. n"o B pkb o{g ;w tk eh.
sk ;' B/j fBqgfs e" Gko'. fBi[ wB eo sk e/ d? vko'. 2.
d'jok

;qh fwqr B/sq ;o{g nfs d[fjs sk eh J/e.


bfj B rJh okik pv/ ufj ufj oj/ nB/e. 3.
fJzdq e/s[ Ssqh j[s' uS[ wsh bfj bhB.
ngB' s[os fBekfo wB[ p/fu stB eo dhB. 4.
u"gJh

o?fB fdt; fsj o{g fBjko?. fus w? fJj? fpuko[ fpuko?.


n?;' S?b e?;j{` g?:?. ekw G'r efo ro/ br?:?. 5.
J/e ;yh ej fBeN p[bk:'. wB GktB e/ ;dB gmk:'.
;fjufo skfj s[os b? nkJh. nkfB e[nfo ej d:' fwbkJh. 6.

ufosq ' g kfynkB

fbnk.

id fdB phs frnk ns oks j' rJh sK e[zto B T[; ~ e'b p[bk
T[; Bkb ekw-G'r ehsk, go Gd nGd e[M B ;wM ;fenk.21.

d'jok

e[wkoh
G?D

Gs

fbgN

fbgN

(fpbe[b)

gSkD

T[;
B

Bkb

o[uh

g{ote

osh-eqhVk

ehsh.

Gok

;fenk.22.

;'omk

o[uh g{ote owD ehsk ns Gd nGd e[M B ;wfMnk. fJ; soQK S?bh
B nzs ftu pKe/ ns/ e'wb oki ~ Sb fbnk.23.
u"gJh

id

T[j

t;tk

rfjD

;ik

b?Idh,

sK

oks

fdB

e[zto

Bkb

eb'bK

eodh. id T[j G?D d rfjD XkoB eodh sK e'Jh B ;wM ;edk fe okik
T[; Bkb eh eodk j?.24.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 212tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 212. 4074. ubdk.

d'jok

p[zdb yzv d oki dk BK o[dq es[ ;h. T[j oks fdB, nZ&m gfjo o[dq dh
; t k

eodk

;h.1.

u"gJh

T[; dh gsBh dk Bkw feqs[ feqs wsh ;h. T[; torh e'Jh j'o fJ;soh
BjhI ;h. T[; Bkb oki dk pj[s gqw ;h ns nkgDk wB T[; d jZE ftu d
fdZ s k

;h.2.

d'jok

T[; dh fwqrB?Dh tor ;o{g tkbh fJe g[Zsoh ;h. nBe t^v t^v oki
T[; ~ ukjD d pkti{d gqkgs B eo ;e.3. fJzdq es[ BK dk fJe Ssqh j[zdk
;h. uS[ wsh B T[; ~ ty fbnk ns nkgDk wB eY e s[os T[; ~ tu
fdZsk.4.
u"gJh

oks fdB (T[j) T[; dk o{g tydh ;h ns wB ftu fJjh ftuko eodh
ofjzdh ;h fe nfij S?b ~ fe; soQK gqkgs eoK ns ekw-G'r eo e nkgD
rb

Bkb

brktK.5.

(T[;

B)

fJe

;yh

nkgD

e'b

p[bkfJnk

ns

nkgD

gqwh

xo

Gfink. ;yh T[; ~ s[os b? e nk rJh ns fbnk e e[wkoh Bkb fwbk


fdZsk.6.

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

wB Gktzs whs e[nfo ip gkfJ:'.


fdqV rfj rfj eo sk e" ro/ brkfJ:'.
nXoB e' efo gkB ;[ nk;B pj[ ehJ/.
j' iBw iBw e/ ;'e fp;kfo ;G? dhJ/. 7.
f;t wzfdo w? ikfJ G'r sk ;" eo?.
wjk o[dq eh ekfB B eS[ fus w? Xo?.
i:' i:' i[oe? ykN ;[ xzN piktjh.
j' g{fo stB X[fB oj? B iV eS[ gktjh. 8.
J/e fdt; g{is f;t fBqg r:' nkfJ e?.
;[sk ;juoh fgs[ gqfs dJh T[mkfJ e?.
ikfJ okt e/ sho ;yh s[w :" ej".
j' jw g{ik j:k eos xoh dP? s[w oj". 9.
d'jok

;qh f;t eh g{ik eos jwoh ;[sk pBkfJ.


xoh dP?e[ jw p?fm j:k pj[fo g{i j? ikfJ. 10.
u"gJh

T[s? whs fsB fb:' p[bkJh.

ekw ohfs efo gqhs[gikJh.

efo efo e[tfs ;/i uoekt?. J/e jkE sB xzN pikt?. 11.

Gkfs Gkfs sk e" ofs ehBh. fBqg iV X[fB xzNk eh uhBh.


G/d nG/d eS{ Bfj gk:'. fJj d[fjsk e; eow ewk:'. 12.
sk ;" G'r pj[s fpfX ehB'. bgfN bgfN nk;B ej dhB'.
u[zpB nkfbzrB ehB/ fsB. G/d B bfj:' w{V oki? fJB. 13.
ekw e/b sk ;" pj[ fe:'. pj[o' S'o dPko ej fd:'.
gm? ;juoh fgsk p[bkfJ:'. wB w? nfXe iko d[y gk:'. 14.
:k e" fgsk w'fj rfj b?j?. pj[fo jw? iw g[oh gm?j?.
fuzsks[o

Eojfo

ezgkt?.

i:'

edbh

ej

pks

v[bkt?.15.

ufosq ' g kfynkB

nfVb

wB GkT[Idk fwso id e[wkoh B gqkgs ehsk sK uzrh soQK cV cV e


T[;

iBw

rb

Bkb

iBwKsoK

brkfJnk.

j'mK

d[y

eo

d{o

u{;

pj[s

nk;D

ehs.

(fJ;

soQK)

fdZs.7.

(T[j) fFt wzfdo ftu ik e T[; Bkb G'r ftbk; eodh. wjk o[dq dh
fus

ftu

e[M

th

gotkj

fus

ftu

Xodh.

fiT[I

fiT[I

wzih

dh

nktk}

fBebdh, (T[j) xzN tikT[Idh. (T[E) T[; xzN dh X[B g{oh ofjzdh ns e'Jh
th w{oy ;wM B ;edk.8.
fJe fdB (T[BQK d[nkok) fFt-g{ik eofdnK okik (T[E) nk frnk. g[Zsoh
B ;yh ~ T[mk e fgsk e'b Gi fdZsk. (T[; B fejk--) j ;yh! oki e'b ik
e s{` fJ; soQK ejhI fe w?I (e[wkoh) fJE g{ik eo ojh jK, (fJ; bJh ni)
s[;hI

d'

xVhnK

o[e

ikU.9.

d'jok

(oki B fejk--) ;kvh gZ[soh fFt ih dh g{ik eo ojh j?. (fJ; bJh) d'
xVhnK fJE p?m e fco n;hI g{ik bJh iktKr.10.
u"gJh

T[Xo T[; (e[wkoh) B fwso ~ p[bk fbnk ns ekw-eqhVk eo e gqhs ~


gqrN ehsk. }'o (@e[tfs#) Bkb (xoFD eoB s) wzih uo uo eoB brh
(ns e[wkoh) fJe jZE Bkb xzNk tikT[D brh (sK i' wzih dh nktk} ;[DkJh
B

d t ) .11.
T[; B eJh YzrK Bkb osh-eqhVk ehsh. w{oy oki B T[; ~ xzN dh

X[Bh ;wfMnk. (T[; B) Gd nGd e[M B ikfDnk fe fJ; g[Zsoh B fej' fijk
eow

ewkfJnk
T[;

Bkb

j? . 12.
pj[s

soQK

dk

G'r

ehsk

ns

fbgN

fbgN

nk;D

fdZs.

T[BQK B u[zpB ns nkfbzrB ehs ns fJ; w{oy oki B Gd B ikfDnk.13.


T[;

Bkb

(e[wkoh

B)

pj[s

ekw-eqhVh

ehsh.

fco

dotk}k

y'bQ

fdZsk.

;yh ~ Gi e fgsk ~ p[bk fbnk. (fi; eo e) :ko B wB ftu pj[s d[y


gkfJnk.14.
(:ko wB ftu ;'uD bfrnk fe) fJ; dk fgsk w?~ geV btrk ns
fco w?~ :wb'e Gi dtrk. fuzsktkB j' e Eo Eo ezpD brk fitI eb d
p{N ~ jtk fjbkT[Idh j?.15.

10

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

iko pku
u"gJh

w'o/ gqkB okfy np bhi?. Bkje w[fj B nikJ/ ehi?.


w'o' w{zfv ekN fBqg d?j?. ekgodh e/ ezm uV?j?. 16.
;[sk

pku

u"gJh

fsB efj:' so[B B fuzsk eo'. Xhoi fus nkgB/ Xo'.


s/o' np w? gqkB T[pfoj". fgs j/os s' e" gfs efoj". 17.
nkg fgsk sB ikfJ T[uoh. w' go feqgk nfXe f;t eoh.
fBi[ eo gefo w'fj gfs dhB'. jw go nfXe nB[rqj ehB'. 18.
ubj[ fgsk sj skfj fdykT{. sk ;" pj[fo ;[ p:kj eokT{.
pkfj gefo okik e" b:kJh. nkfB iko ;" fd:' fdykJh. 19.
XzB: XzB: sk e" fgs[ efj:'. eo ;" efo d[fjsk e" rfj:'.
feqgk eNkS nfXe f;t ehB'. sk s/ po T[sw s[fj dhB'. 20.
s[w go feqgk i[ f;t i{ ehBh. jwj{` nki[ skfj s[fj dhBh.
p'fb fdiB ej p:kj eok:'. G/d nG/d w{V Bfj gk:'. 21.
d'jok

fJj ufosq sj uzubk p:kj iko ;' ehB.


fgs[ j{` b? sk e' dJh ;e:' B Sb iV uhB. 22. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" s/oj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 213. 4096. nci{`.

u"gJh

uKdk ;fjo p;s ij Gko'. XoBh sb wfj nfs T[fi:ko'.


fp;[B e/s[ okik sj ojJh. eow Xow ;[fu pqs yr ejJh. 1.
;qh p[`d/b wsh sk eh fsq:. ik wfj p;s ;dk fBqg e' fi:.
;qh r[biko wsh d[fjsk fsj. ej{` B so[fB irs w? ;w fij. 2.

ufosq ' g kfynkB

1 1

:ko B fejk-u"gJh

j[D woh ikB puk b? ns w?~ ftnoE ftu B ]sw eotk. wok f;o
okik

eN

dtrk

ns

fFt

(@ekgodh#)

rb

ftu

gk

dtrk.16.

g[Zsoh B fejk-u"gJh

T[; B fejk--j B"itkB ! fuzsk B eo. nkgD fus ftu Xhoi XkoB
eo. w?I j[D so gqkD pukT[Idh jK ns fgsk d tyfdnK tyfdnK s?~ gsh
(ti' I

rq f jD)

eodh

jK.17.

nkg (e[wkoh) fgsk e'b ik e efjD brh fe wo T[s fFt ih B pj[s


feqgk ehsh j?. nkgD jZE Bkb geV e w?~ gsh fdZsk j? ns wo T[s pj[s
fwjo

ehsh

j? .18.

j fgsk ih! ub', T[j s[jk~ ftykT[Idh jK ns fco T[; Bkb ftnkj
eotkT_Idh
fwso

jK.

ftyk

(T[j)

pKj

geV

oki

b?

nkJh

ns

nk

(nkgDk)

fdZ s k.19.

fgsk B T[; ~ XzB XzB fejk ns nkgD jZE Bkb g[Zsoh dk jZE geV
fbnk. (oki B fejk--) fFt ih B pj[s fwjo dh fdqFNh ehsh j?. fJ; bJh
s?~ T[sw to fdZsk j?.20.
so T[s fFt ih B i' feqgk ehsh j?, (fJ; tk;s) ni w? s?~ T[; ~
;"Igdk jK. (oki B) pqkjwDK ~ p[bk e ftnkj eo fdZsk. w{oy (okik) Gd
nGd

gk

;fenk.21.

d'jok

fJ; ufosq Bkb T[; fJ;soh B :ko Bkb ftnkj ehsk. fgsk B jh b
e T[; ~ d fdZsk. (T[j) w{oy Sb ~ ;wM B ;fenk.22.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 213tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 213. 4096. ubdk.

u"gJh

fiE uKdk BK dk tZvk Ffjo t;dk ;h (ns i') Xosh T[s pj[s gqf;ZX
;h. T[E fp;B es[ BK dk okik ofjzdk ;h i' eow, Xow, gftsqsk, pqs ns
sbtko ftu gq p hB ;h.1.
p[`db

wsh

BK

dh

T[;

dh

fJ;soh

;h

fi;

ftu

oki

dk

wB

;dk

;wkfJnk j'fJnk ;h. T[; dh g[Zsoh dk BK r[b}ko wsh ;h, fi; torh ;z;ko
ftu e'Jh w[fNnko BjhI ;h.2.

12

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fsB fJe so[B fpb'fe:' nfws o{g eh ykfB.


bhB' ;dB p[bkfJ e? ows GJh o[fu wkfB. 3.
u"gJh

sk ;" bgfN eos o; GJh. frqj eh ;[fX ;Gj{` sfi dJh.


fB; fdB sk ;" G'r ewkt?. bgfN bgfN sk e/ T[o ikt?. 4.
d'jok

so[B g[oy so[Bh so[B pkYh gqhfs ngko.


bgfN bgfN nk;B eo? j/fo j/fo w[y :ko. 5.
u"gJh

o?fB fdt; sk ;" ofs eo?. wks fgsk s? fus w? vo?.


fg: w[fj efj:' ;`fr eo bhi?. nto? d/; g:kB' ehi?. 6.
dP? pkiB nko{fVs jP?j?I. fgs[ e' ;eb yikB b?j?I.
wB Gkts s' ;" ofs efo j". ;eb dqg ezdqg e/ jfo j". 7.
Gbh Gbh sp skfj pykB:'. sk e' puB ;s: efo wkB:'.
fgs[ e' b/s yikBk GJh. uKdk S'fo dfSBfj rJh. 8.
b/ys fJj? GtB w? GJh. j" shoE BQ?p/ e' rJh.
fwfbj' s[w? fi:s i" nkJh. i" wfo rJh s okw ;jkJh. 9.
frqj e' ;eb dop[ ;zr b? e?. T[Xfo ubh sk ;" fjs e? e?.
bgfN bgfN sk ;" ofs eo?. dqg ezdqg e' ;G jh jo?. 10.
phss poy pj[s ip GJ/. ;G jh ykfJ yikB' rJ/.
G{yh woB so[fB ip bkrh. sp jh S'fo gqhswfj Gkrh. 11.
nfVb

pj[fo ;fjo uKdk w? gj[uh nkfJ e?.


wks fgsk e/ grB ojh bgNkfJ e?.
w? i[ shoEB Xow efo:' ;' bhfi:?.
j' noX g[zB: d? w'fj n;h;k dhfi:?. 12.

ufosq ' g kfynkB

13

d'jok

T[; B ngko ;[zdosk d ykD tork fJe B"itkB tfynk. (T[; ~) xo


p[bk

o[uh

g{ote

T[;

Bkb

owD

ehsk.3.

u"gJh

T[; Bkb fbgN e nkBzd b?D brh ns xo dh ;G ;[ZX p[ZX G[bk


fdZsh. oks fdB T[; Bkb G'r eodh ns T[; ~ fbgN fbgN e rb Bkb
brkT[Idh.4.
d'jok

itkB wod ns itkB n"os (j'D eo e d'jK ftu) pj[s nfXe gqhs
tZX rJh. :ko dk w{zj ty ty e fbgN fbgN e nk;D eodh.5.
u"gJh

oks db T[; Bkb osh-eqhVk eodh, go fus ftu wksk fgsk s'I vodh
;h. (fJe fdB T[; B) gqhsw ~ fejk fe w?~ Bkb b? e fe; j'o d; tb
ub'.6.
so

(n;hI) d' x'fVnK T[s ;tko j'tKr/ ns/ fgsk dk ;kok ]}kBk b? iktKr.
Bkb wB GkT[Idh osh-eqhVk eoKrh, fi; Bkb ekw dt dk ;kok jzeko

BFN

eo

fdnKrh.7.

sd (:ko B gqfwek dh rZb ;[D e) T[; ~ uzrh uzrh fejk ns T[; d


p'bK ~ ;u eo e wzB fbnk. (T[; B) fgsk dk ]}kBk jfEnk fbnk ns
uKdk Bro ~ Sv e

dZyD tb ubh rJh.8.

xo ftu fJj fby e Sv rJh fe w?I shoE fJFBkB eoB ubh jK. i
ihT[Idh gosh sK s[jk~ nk fwbKrh. i

wo rJh sK okw pj[Vh eoBr.9.

xo dh ;koh d"bs Bkb b? e T[; Bkb gqw eo e T[Xb e/ ubh rJh.


fbgN fbgN e T[; Bkb osh-eqhVk eodh ns ekw dt dk ;kok jzeko d{o
eo

fdz d h.10.
id pj[s ;kb bzx rJ ns ;kok ]}kBk yk fbnk. id fJ;soh G[yh

woB brh, sd gqhsw ~ Sv e Gi gJh.11.


nfVb

fco

uKdk

Bro

ftu

nk

gj[zuh

ns

wksk

fgsk

uoBK

Bkb

fbgN

rJh. (efjD brh) w?I i' shoEK T[s Xow eow ehsk j?, T[; ~ (s[;hI) bt'.
ns (T[; dk) nZXk g[zB w?~ d e n;h; fdT[.12.

14

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;[fB ;[fB n?;/ puB ohfM okik ofj:'.


XzB: XzB: d[fjsk e' Bkfo ;fjs efj:'.
shoE ;eb nBQkfJ fwbh w[fj nkfJ e?.
j' iBw iBw e/ gkgB d:' fwNkfJ e?. 13.
d'jok

G'r gqEw efo iko si sjh gj{uh nkfJ.


G/d w{V fBqg B bfj:' bJh ro/ ;" bkfJ. 14. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" u"d; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 214. 4110. nci{`.

d'jok

dfSB e' okik pv' ;zGk Bkw ;[ pho.


n"ozr ;kj ik ;' ;dk bos ojs oBXho. 1.
u"gJh

;zGk g[o ;[ Bro fJe sjk. oki eos ;zGk i{ ijk.


fJe eft eb; ojs frqj tk e/. goh ;wkB ;[sk frqj sk e?. 2.
ip ;zGk fsj o{g fBjkfo:'. fJj? nkgB/ fus fpukfo:'.
:k e" Gbh Gkfs rfj s'o'. pqkjwBh jw B eS[ S'o'. 3.
J/e ;fjuoh sjk gmkJh. so[fB e[nfo sB pks iskJh.
nki[ fBqgfs e/ ;dB f;Xko'. bgfN bgfN fsj ;zr fpjko'. 4.
so[fB e[nfo wB w? :" ejh. jwoh pks Xow eh ojh.
jk Gky" s" Xow rtkT{. Bkfj eo/ pkXh xo ikT{. 5.
sk s/ isB n?; eS[ efo:?. Xow okfy w{oy ej wfo:?.
Bkfj Bkw gkgh ;[fB b?j?. ykfN T[mkfJ wzrkfJ gm?j?. 6.
sp fsB efj:' puB ;jufo ;[fB. g{iB ekfb ikT{rh w? w[fB.
sj jh nkg fBqgfs s[w n?:j[. ekw G'r w[fj ;kE ew??:j[. 7.
G'o G:' g{iB f;t rJh. fBqgj{` sjk p[bkts GJh.
T[s? d[;wBB d{s gmk:'. ;zGfj fwqs[ ;PkB eh xk:'. 8.

ufosq ' g kfynkB

15

fJ; soQK d p'b ;[D ;[D e okik gq;zB j' frnk ns (nkgDh) fJ;soh
;fjs g[Zsoh ~ XzB XzB fejk. (fJj) ;kfonK shoEK dk fJFBkB eo e w?~
nk e fwbh j? (ns wo) iBw iBw d gkg fwNk fdZs jB.13.
d'jok

gfjbK :ko Bkb G'r eo e


gj[`uh.

w{oy

oki

Gd

(fco) T[; ~ Sv e

;wfMnk

ns

rb

Bkb

brk

(nkgD

xo) nk

fbnk.14.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 214tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 214. 4110. ubdk.

d'jok

;dk

;zGk BK dk dZyD dk fJe tZvk ;{owk okik ;h fi; Bkb n"ozr}p dh


bVkJh fGVkJh j[zdh ofjzdh
;h.1.

u"gJh

T[E fJe ;zGk g[o BK dk Bro ;h fiE ;zGk ih oki eodk ;h. T[; d
xo fJe
;h.2.

fFo'wDh

(@eb;#)

eth

ofjzdk

;h,

fi;

xo

goh

torh

g[Zsoh

id ;zGk B T[; dk o{g tfynk sK nkgD fus ftu fJ; soQK ftuko
ehsk. fJ; ~ (w?I) uzrh soQK geV e s'VKrk (noEks-- ekw-G'r ftu Eek
fdnKrk). pqkjwDh j'D s
(oki

th w?I

(fJ; ~) fpbe[b BjhI

B) fJe dk;h T[; gk; Gih ns

SvKrk.3.

itkB bVeh se (nkgD

wB

dh) rZb gj[zukJh. (dk;h B T[; ~ ;wMkfJnk fe) ni oki d wjZb ftu
ikU

ns

fbgN

fbgN

T[;

Bkb

;z:'r

eo'.4.

T[; itkB bVeh B wB ftu fJ; soQK ;'funk fe wo Xow dh rZb


Nb ojh j? (Gkt-- Xow GqFN j[zdk fd;dk j?). @jK# efjzdh jK sK Xow BFN
eotk btKrh ns @BKj# eodh jK sK xo'I pzBQh j'Jh iktKrh.5.
fJ; eo e e[M nfijk :sB eoBk ukjhdk j? fe Xow ~ puk e w{oy
(oki) ~ wko fdZsk ikJ/. (T[j) gkgh id'I @BKj# Fpd ;[D btrk sK wzih
(;w s ) T[ m tk e wz r tk bt r k.6.
sd T[; B dk;h ~ fejk--(woh) rZb ;[D. (oki ~ ejhI fe) w?I eb
@w[fB# (fFt) ~ g{iD iktKrh. T[E jh j okiB! s[;hI nkg nk ikDk ns wo
Bkb

ekw-G' r

eoBk.7.

;to j'D s (T[j) fFt g{ik bJh rJh ns oki ~ T[E p[bk fbnk.
T[Xo d[FwD tb d{s Gi fdZsk fe ;zGk ~ e[^s dh w"s wko'.8.

1 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ip jh c"i ;sq[ eh XJh. npbk ;fjs fBqgfs rfj bJh.


fBofy o{g sk e' bbuk:'. G'r eoB sk ;" fus Gk:'. 9.
d'jok

so[B ebk

so[Bh

sp?

nfXe

eNkS

fdykfJ.

w{V w[rb e" nkswk fSB w? b:' u[okfJ. 10.


u"gJh

nfXe e?c sp skfj fgtkJh. pj[ fpfX skfj ro/ bgNkJh.


d'T{ J/e ykN go ;'J/. wB e/ w[rb ;rb d[y y'J/. 11.
d'jok

fBofy w[rb ;':' gfo:' ekfY bJh eotkfo.


ekfN ezm sk e' rJh ngB' Xow T[pkfo. 12.
uzubkB e/ ufosq e' uhfB ;es Bfj e'fJ.
pqjw fp;B o[dqkfd ;G ;[o ;[ogfs e'T{ j'fJ. 13. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" gzdoj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 215. 4123. nci{`.

u"gJh

i'rh fJe rjpo pB ojJh. u/Ne BkE skfj ir ejJh.


J/e g[oy g[o s/ fBfs ykt?. sk s/ sqk; ;GB fus nkt?. 1.
sjk eNkfS e[nfo fJe okBh. ik eh gqGk B iks pykBh.
;[zdfo ;eb irs s/ ojJh. p/d ;k;sq f;zfwqs ;G ejJh. 2.
sk e' BkE nfXe vo[ gkt?. J/e g[oy fsj fBs ytkt?.
fus e/ fpy? sqk; nfs Xo?. w/o' GS i[fr; wfs eo?. 3.
sp okBh jf; puB T[uko/. ;[B[ okik gqkBB s/ g:ko/.
n?;' isB e:' Bjh eoh:?. gqik T[pkfo i'fr:fj woh:?. 4.
okik sB fJj Gkfs T[ukfo:'. nGoB ;eb nzr w? Xkfo:'.
pfb eh pj[s ;wrqh bJh. noX oksqh i'rh gfj rJh. 5.
GS G'i fsj gqEw ytk:'. nfXe wd: b? pj[fo fgtk:'.
pj[fo nkg[ jf; puB T[uko/. j" nkJh fjs GiB fsjko/. 6.

ufosq ' g kfynkB

17

id'I t?oh dh \"i uVQ nkJh sK fJ;soh ;ws oki ~ geV fbnk. (T[;
bVeh dk) o{g ty e t?oh th bbuk frnk ns T[; Bkb G'r eoB bJh
wB

ftu

;'uD

brk.9.

d'jok

sd so[B ebk BK dh fJ;soh B T[; ~ pj[s nfXe jkt Gkt ftykJ


ns w{oy w[rab dh nkswk ~ fSD Go ftu u[ok fbnk.10.
u"gJh

sd T[; ~ pj[s Fokp fgbkJh ns pj[s Yzr Bkb T[; d rb Bkb


fbgNh. d'tI fJe wzih T[s ;[s ns w[rab B nkgD wB d ;ko d[y ]sw
eo fdZ s . 11.
d'jok

w[rab ~ ;[sk j'fJnk ty e (bVeh B) sbtko eY bJh ns T[; dk


rZbk eN e nkgD Xow ~ puk e ubh rJh.12. fJ;sohnK d ufosq ~
e'Jh th ;wM BjhI ;fenk, GktI pqjwk, ftFD{, o[dq, ;ko dts ns fJzdo th
feT[I

j't.13.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 215tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 215. 4123. ubdk.

u"gJh

(T[j)

fJe i'rh ;zxD pB ftu ofjzdk ;h. T[; ~ ;ko uNe BkE efjzd ;B.
Ffjo dk fJe pzdk o'} yKdk ;h fi; eo e ;G fus ftu vod

;B.1.
T[E fJe eNkS e[nfo BK dh okDh ;h fi; dh ;[zdosk dk toDB BjhI
ehsk ik ;edk. T[j ;ko ;z;ko ftu'I ;'jDh ;h ns tdK, Fk;sqK ns ;fwqshnK
~

ikDdh

;h.2.

T[; dk gsh (i'rh s'I) pj[s vodk ;h. (fJ; bJh) T[; ~ fJe nkdwh
o'} ytKdk ;h. T[j fus ftu pj[s vo wzBdk ;h wsK i'rh T[; ~ jh yk
ikJ.3.
sd okDh B jZ; e fejk j gqkDK s'I fgnko oki! ;[D'. nfijk :sB
feT[I B ehsk ikJ fe i'rh ~ wko e gqik ~ puk fbnk ikJ.4.
oki ~ fJ; soQK efj e (T_; B) ;ko Foho T[s ;[zdo rfjD ;ik bJ.
pbh dh pj[s ;kwrqh b? bJh ns nZXh oks ~ i'rh e'b rJh.5.
gfjbK T[; ~ G'iB ytkfJnk ns fco pj[s Fokp b? e fgbkJh. fco
nkg jZ; e efjD brh fe w?I so Bkb G'r eoB bJh nkJh jK.6.

18

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fij fpfX s[w GSs g[oy ;' w[fj gqEw pskfJ.


pj[fo nfXe o[fu wkfB efo G'r eo' bgNkfJ. 7.
ip i'rh n?;/ ;[fB:' c{b r:' wB wkfj.
nki pokpo ;[y ej{` fgqEth sb w? Bkfj. 8.
u"gJh

GoGokfJ

mkYk

T[m

G:'. okfB:fj

;zr

nkg[B/

b:'.

rfj pfj:k wB w? joyk:'. G/d nG/d eS{ Bfj gk:'. 9.


pv' eokj fpb'es G:'. ;ks GktofB sk go b:'.
okBh gefo skfj sj vkfo:'. ihts j[s' G{`fi efo wkfo:'. 10.
d'jok

nkgB' nkg[ pukfJ e? G{`fB i'fr:fj dhB.


bhBh gqik T[pkfo e? ufos uzubk ehB. 11. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ;'bj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 216. 4134. nci{`.

d'jok

c?be{; gkfs;kj e/ ;{o f;ezdo g{s.


;zpokfo bkis fBofy ;hofs ;{ofs ;g{s. 1.
u"gJh

oki ;ki ip jh fsB Xfo:'. gqEw izr i`fro ;" efo:'.


sk e' d/; ShfB efo bhB'. Bkw[ f;ezdo ;kj e' ehB'. 2.
pj[fo ;kj dkok e" wkfo:'. fjzd[;sk e" pj[fo gXkfo:'.
eBepik J/;Po e" fifB:'. ;kw[fj G:' skfj fsj fMfB:'. 3.
d'jok

gqEw ;[sk o{whB eh eh:' p:kj pBkfJ.


pj[fo eB"fi; eh ;[sk poh fwqdzr pikfJ. 4.
nfVb

pj[fo d/; B?gkb g:kB' fsB fe:'.


e;s{oh e/ fwqrB pj[s fpfX rfj fb:'.
pj[fo pzrkbk eh fdf; nkg[ gXkfo:'.
j' nkfB fwb:' ;' pu:' no:' fsj wkfo:'. 5.

ufosq ' g kfynkB

19

d'jok

gfjbK w?~ fJj d;' fi; Yzr Bkb fe s[;hI p`d ~ yKd j'. fco pj[s
o[uh g{ote wo Bkb fbgN e G'r eo'.7. id i'rh B fJ; soQK ;[fDnk, T[j
wB ftu pj[s c[b frnk (ns efjD brk fe) ni tork ;[y fgqEth T[s
fes th BjhI j?.8.
u"gJh

T[j npVtkJ T[m yV'sk ns okDh ~ nkgD Bkb b? fbnk. (T[; dh)
pKj geV e wB ftu pj[s gq;zB j'fJnk. (go T[; B) Gd nGd ~ e[M B
;wfMnk.9.
(T[E T[; B fJe) tZvk ;kok eVkj tfynk ns T[; d ;Zs co bJ.
okDh B T[; ~ geV e eVkj ftu ;[N fdZsk. ihT[Id ~ jh G[zB e wko
fdZsk.10.
d'jok

nkgD nkg ~ puk e (okDh B) i'rh ~ G[zB fdZsk. (fJ; soQK) ufosq
eo e fJ;soh B gqik ~ puk fbnk.11.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 216tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 216. 4134. ubdk.

d'jok

c?be{;

pkdFkj

dk

f;ezdo

BK

dk

F{otho

g[Zso

;h.

T[;

;[g[Zso

dh

;hos ns ;{os ~ ty e ekw dt (@;zpokfo#) th Fofwzdk j[zdk ;h.1.


u"gJh

id'I

T[;

oki-gkN

;zGkfbnk,

sK

gfjbh

bVkJh

izfro

Bkb

ehsh.

T[; dk dF y'j fbnk ns nkgDk BK f;ezdo Fkj ofynk.2.


fco T[; B dkok pkdFkj ~ wkfonk ns wro'I fjzd[;skB tb
nkfJnk. (gfjbK) ekBe[pi d oki (iK n?Ftoi) ~ fifsnk (ns i'
;kjwD

nkfJnk,

T[;

gSkV

uVQ
th)

fdZsk.3.

d'jok

gfjbK o{w d; (d oki dh) bVeh Bkb ftnkj ehsk ns fco Brkok
tik e eB"i d oki dh Xh ~ ftnkfjnk.4.
nfVb

fco T[j fBgkb d; tb ubk frnk ns pj[s YzrK Bkb e;s{oh tkb
fjoBK ~ geV fbnk. fco nkg pzrkb tb ubk frnk. (T[; ~) i' nk e
fwb fgnk, T[j pu frnk ns i' nfVnk, T[j wko fdZsk.5.

20

;qh

ihs

pzrkbk

Ski

d;w-rqzE

eoB

go

;kfjp

XkfJ:'.

fsB' ihfs Bkro go nfXe fo;kfJ:'.


J/egkd pj[ jB? ;{o ;kts pB/.
j' ihfs g{opfj fe:' g:kB' dfSB/. 6.
Sg?

Mkfo

yzfv:B

fpdqG

Mkfo

d/f;:B

uwfe

pkfo

yzv

Sz d

ukfd:B
p[`d/b

;zxkfo:'.

fpdkfo:'.

yVr gkB rfj y/s y[fB; yz&fv;B fpjzfv:'.


g[fB wkok;Nq fsbzr dq"V fsb fsb efo yzfv:'.
fBqg ;{opho ;[zdo ;o; wjh dJh wfj fJ;B rfj.
dSBfj ihfs gNB T[gfN;[ fe: g:kB g[fB g;uwfj. 7.
nfVb

popohB

e"

ihfs

pkj[

;kbhB

fpjzfv:'.

rop nop e' dkfj ;op dofpB e' dzfv:'.


nop yop fog[ uofp iofp fSB fJe w? wko/.
j' fjzr[bki jp;h jo/t jbph jfB vko/. 8.
wrophB e' ihfs ;op rofpB e' wkfo:'.
;op uofp:B uofp rofp riBh e' rkfo:'.
wkbB/ o

w[ b skB

wkbtk

pf;

fe:' .

j' d[zdfG ihs gqshuh fdf; i? e' fd:'. 9.


d'jok

shfB fd;k e' ihfs e? T[so fe:' g:kB.


;G d/;h okikB b? d? e? ihs fB;kB. 10.
d/; d/; e/ J/; ;G ngBh ngBh ;?B.
i'fo f;ezdfo ;/ uV/ ;{o ;o; ;G n?B. 11.
G[ i z r

Sz d

uV/ T[sok gzE e/ pho Gko/. pi/ x'o pkfdsq G/oh Brko/.
fgqEh ukb ehB' d;' Bkr Gkr/. G:' ;'o Gko' wjk o[dq ikr/. 12.
u"gJh

gqEwfj ikfJ pby e" wkfo:'. ;fjo p[ykok pj[fo T[ikfo:'.


fsfps ikfJ sbp e" dhB'. ihfs d/; ngB/ pf; ehB'. 13.

ufosq ' g kfynkB

21

pzrkb ~ fis e fco @Ski eoB# T[s jwbk ehsk. T[BQK ~ fis e fco
Bkro

(Bkr)

dF

T[s

pj[s

o'j

ftu

nkfJnk.

(fco)

Jegkd

(eob)

gqd;

ftu pj[s ;ko ;kwzs ns ;{ow wko fdZs. (fJ; soQK) g{op ~ fis e dZyD
tb

ub

fgnk.6.

Sg? Sz d

MkV yzv d ofjD tkfbnK ~ MkfVnk ns fco eq'fXs j' e uKd Bro
tkfbnK ~ wko fdZsk. (fco) fpdqG dF tk;hnK ~ ;kV e, p[zdb yzv (d
;{ofwnK) ~ BFN eo fdZsk. jZE ftu sbtko b? e, :[ZX-G{wh ftu eq'fXs j'
e yVrXkohnK ~ ;zxko fdZsk. fco wjkokFNo, fsbzr, dqVktV (d; tk;hnK
~) fsb fsb eo e eN ;[fNnk. fijV pj[s ;[zdo F{otho oki ;B, (T[BQK
s'I) Xosh b? e fco tkg; eo fdZsh. dZyD fdFk ~ fis e ns @gNB#
(Bro)

popkd

eo

fco

gZSw

fdFk

tb

Xktk

ehsk.7.

nfVb

popo dF tkfbnK ~ fis e (fco) FkbhtkjB dF tkfbnK dk ftBkF


ehsk. (fco) nop dF dh j?IeV ~ ;kV c{e e XBtkBK (@dofpB#) ~ dzv
fdZsk. fco pfrDs t?ohnK ~ up fbnk ns d[y d e (@iofp#;ZNK wko e)
fSD ftu wko fdZsk. fco fjzrbki d;, jpF d;, jot d; ns jbp dF
tkfbnK ~ wko fdZsk.8.
fco gZSw ~ fis e ;kfonK jzekohnK ~ wko fdZsk. ;ko FeshtoK ~
ufpnk ns ra}Bh d rop ~ BFN ehsk. (fco) wkbBo, w[bskB ns wkbtk
dF ~ t; ftu ehsk. (fJ; soQK) gZSw fdFk ~ fis e

@i?# dk Brkok

tikfJnk.9.
d'jok

fszB

fdFktK

fis

T[&Zso

fdFk

tb

gq;EkB

ehsk.

;G

d;K

okfinK ~ fis d X"I; gqdkB eo e Bkb b? fbnk.10. dFK dFK d ;ko


;{opho ns ;[zdosk d g[zi oki nkgDh nkgDh ;?Bk fJeZmh eo e f;ezdo d
Bkb uVQ gJ . 11.
G[ i z r

Sz d

T[so fdFk d ;ko wjkB ;{ow uVQ gJ ns Gkoh izrh tki tiD br
gJ. fgqEth v'bD br rJh ns d;K fdFktK d jkEh (@Bkr#) Gi rJ.
pj[s nfXe F'o j'fJnk (fi; eo e) wjk o[dq dh ;wkXh y[bQ rJh.12.
u"gJh

gfjbK

pby

dF

ik

wkfonk.

fco

p[ykok

Ffjo

T[ikfVnk.

fsps dF ftu gj[`u e ;dk fdZsk (Gkt t`rkfonk) ns T[; dF ~ fis e


nkgD nXhB eo fbnk.13.

22

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

ek;who

ef;eko

e;Ntko

e[b{

ep[i

eb{o

ekpb

e?mb

e"

ej

ehB'.
bhB'.

eKp'i febwke efmB gb w? efN vko/.


j' e'fN uhB e/ eNe jB/ efo e'g eoko/. 14.
d'jok

pj[fo uhB wkuhB eh fdf; e" fe:' g:kB.


b? b"vh okik fwfb:' ;kj f;ezdofj nkfB. 15.
ihfs uhB wkuhB e" pf; ehBh fdf; ukfo.
pj[fo ;w[zd wkgB fBfws wB w? eh:' phukfo. 16.
nfVb

t[ b ` d / f i:B

ihfs

nz r o/ f i:B

e"

wkfo:' .

wSbh pzdo wkfo pj[fo j[rfb:fj T[ikfo:'.


e'e pzdo e" ihfs r{nk pzdo j{` bhB'.
j' fjibh pzdo ikfJ fpi? d[zdfG ej dhB'. 17.
;ks ;w[zdqB wkfg fgqEh sb e" r:'.
ihfs o;ksb ;ks ;Por e' wr fb:'.
fJzdq ;kE j{` bfo:' nfXe fof; mkfB e?.
j' pj[fo fgqEh sb wkM gqrfN:' nkfB e?. 18.
d'jok

b'e u"dj[` pf; ehJ/ ihfs fgqEh ;G bhB.


pj[fo o{; e/ d/; eh Uo g:kB' ehB. 19.
u"gJh

phoi ;?B o{; e' okik. ik s/ wjk o[dq ;' Gkik.


ip fsB ;[B:' f;ezdo nk:'. nkfB nrwB? i[X wuk:'. 20.
sjk :[X rkV' nfs wkfu:'. fpB[ fpqD J/e ;[GN Bfj pkfu:'.
jkfo go/ fJe isB pBk:'. d?s j[s' fJe skfj p[bk:'. 21.
d'jok

e[jB g';sh sB Xo/ nkts G:' pizr.


iB[e bfjo dfo:kt s/ fBef;:' pv' fBjzr. 22.

ufosq ' g kfynkB

23

nfVb

eFwho, ekFrko, e`p'i, ekpb, e;Ntko, e[b{, eb{o, e?mb (e?Eb) nkfd
~ gqkgs ehsk. e`p'i, febwke nkfd em'o (;{ofwnK) ~ gbK ftu eN ;[fNnk
ns pj[s eq'X ftu nk e uhB dh pF[wko \"i wko fdZsh.14.
d'jok

fco uhB wkuhB dh fdFk tb gq;EkB ehsk. nr'I (T[E'I dk) okik f;ezdo
Fkj ~ b"Ivh (bVeh) b? e nk fwfbnk.15. uhB wkuhB ~ fis e uko
fdFktK t; ftu eo bJhnK. fco ;w[zdo ~ wkgD bJh (Gkt fisD bJh)
wB

ftu

ftuko

ehsk.16.

nfVb

tbzdihnK ~ fis e
j[rbh

pzdo

T[ikfVnk.

nzrq}K ~ wkfonk. wZSbh pzdo ~ fis e


e'e

pzdo

fis

fco

r[nk

pzdo

fco
nXhB

ehsk. (fco) fjibh pzdo ftu ik e fis dk X"I;k tikfJnk.17.


;Zs ;w[zdoK ~ gko eo e fco gkskb b'e (@fgqEh sb#) ftu frnk.
;Zs gkskbK ~ fis e ;tor dk okj gefVnk. fJzdo Bkb pj[s eq'X eo e
bfVnk.

fco

fgqEth

sb

ftu

nk

gqrN

j'fJnk.18.

d'jok

;koh fgqEth ~ fis e u"dK b'eK ~ t; ftu ehsk. fco o{; d; tb


gq ; EkB

ehsk.19.

u"gJh

phoi ;?B o{; dk okik ;h fi; s'I wjk o[dq tork th Gi frnk ;h.
id T[; B ;[fDnk fe f;ezdo nkfJnk j? sK T[; B nr tZX e :[ZX wuk
fdZsk.20.
T[E pj[s xw;kB :[ZX j'fJnk ns fpBk }]w br fJe ;{owk th B
pfunk. (id'I T[j ;ko) jkoB br sK fJe :sB ehsk. (T_E) fJe d?Is j[zdk
;h,

T[;

p[bkfJnk.21.

d'jok

g[okDh (@e[jB#) g';shB Foho T[s XkoB ehs j'fJnK (T[j d?Is) izr
eoB bJh nk frnk. (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB' dfonk dh bfjo s'I e'Jh
tZ v k

wrowS

fBefbnk

j' t . 22.

24

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

i' epj{` eo e' pb eo?. jkE GJ/ jhok wfb vo?.


ijk e{fd efo e'g fdykt?. s"B? m"o e{g gfo ikt?. 23.
d'jok

J/e rdk eo w? Xo? n"oB ck;h gqk;.


gku ;j;q ;Pko s/ wkos sk e" sqk;[. 24.
u"gJh

ik e" n?u rdk eh wko?. sk e' w{zv c'o jh vko?.


fo; Gfo gtB p/fr i:' Xkt?. gsqB i:' Sfsq:B Gikt/. 25.
Gkfs Gkfs fsB pho ygkJ/. w' gfj s/ Bfj iks rBkJ/.
i" fsB e/ BkwB j:k Xfo:?. J/e rqzE fJBjh e' Gfo:?. 26.
ws eoh sk e/ go vkfo:'. ;' fsB n?u rdk ;' wkfo:'.
i' e'T{ ;[GN stB go Xkt?. J/e u'N iw b'e gmkt?. 27.
oB s/ J/e g?r Bfj Gki?. mkY' pho y/s w? rki?.
nfXe okt okiB e" wkfo:'. ekfg f;ezdo wzsq fpukfo:'. 28.
d'jok

;qh fdBBkE wsh so[fB ;kj uhB e/ dhB.


;' sk go Xkts GJh G/; g[oy e' ehB. 29.
u"gJh

gfjb/ sho stB e" wko?. poSk pj[fo e'g sB Mko?.


swfe s/r e' xkfJ gqjkfo:'. frfo:' G{fw ikB[ jfB vkfo:'. 30.
G{ go frfo:' mkfY T[fm G:'. sk e" gefo ezm s/ b:'.
;[zdo pdB nfXe fsj uhB'. wkfo B dJh okfy fsj bhB'. 31.
sk ej gefo o{f;:B d:'. nkg[ T[fds oB e' g[fB G:'.
Gkfs Gkfs nfo nfws ;zxko?. iB[ dq[w gtB gquzv T[yko?. 32.

ufosq ' g kfynkB

25

u"gJh

i T[j ed jZE dk }'o brKdk sK jZEK Bkb jhok w;b fdzdk. fiE e[d
e eq'X gqrN eodk, T[E v{zxk N'nk g? iKdk.23.
d'jok

ckjh

(T[;

B)

ns

e[jkVk

f;gkjhnK

fJe

jZE

ftu

(gefVnk

wko

fdzdk

rdk

j'fJnk

XkoB
;h).

ehsk

T_;

j'fJnk

dk

(etb)

;h

ns

vo

jh

j'oBK

ftu

gzi

j}ko

;h.24.

u"gJh

fi; ~ fyu e rdk wkodk ;h, T[; dk f;o c'V fdzdk ;h. id'I eq'X
Bkb

Go

(Gkt

T[vk

jtk
b?

tKr
iKdk

ubdk

;h,

sK

gZsoK

tKr

SsqhnK

Gik

fdzdk

;h

;h).25.

T[; B GKs GKs d ;{ow ygk fdZs ;B, fiBQK dh frDsh wo gk;'I BjhI
ehsh ik ;edh. i T[BQK d BKtK ~ fJE fbyK sK fJe rqzE fJBQK Bkb jh Go
ikJrk.26.
T[; T[s fJe w;s jkEh (@eoh#) Sfvnk frnk. T[; ~ T[; B rdk
fyu e wko fdZsk. i' e'Jh ;{owk T[; T[s jwbk eodk sK fJe u'N Bkb jh
(T[; ~) :w b'e ftu Gi fdzdk.27.
(T[j) oD s'I fJe edw se BjhI Gidk ;h. (T[j) ;{owk :[ZX - G{wh ftu
yV'sk ridk ;h. (T[; B) pj[s ;ko okfinK oitkfVnK ~ (id) wko fdZsk
sK f;ezdo B (vo Bkb) ezp e ftuko ehsk.28.
d'jok

fdBBkE wsh BK dh fJ;soh (i') uhB d pkdFkj B (f;ezdo ~) fdZsh


;h, T[j g[oF dk G; XkoB eo e T[; T[s N[ZN e g? rJh.29.
u"gJh

gfjbK T[; ~ sho wkfonk ns fco eq'XtkB j' e T[; d Foho T[s
poS dk tko ehsk. fco o'j Bkb sbtko dk tko ehsk. (fi; Bkb T[j)
Xosh T[s fvr fgnk, wkB' wko jh fdZsk frnk j't.30.
(T[j) Xosh T[s fvfrnk ns fco T[m yV'sk. T[; (fJ;soh) ~ rb
s'I geV fbnk. T[; dk pj[s ;[zdo w[y (@pdB#) tfynk (sK) T[; ~ wkfonk
B,

Sv

fdZsk.31.

T[; ~ geV e o{;hnK ~ d fdZsk ns nkg fco :[ZX bJh fsnko j'
frnk.

(T[;

B)

eJh

YzrK

Bkb

pF[wko

t?ohnK

wko

fdZsk.

j[zdk ;h) wkB' s} jtk B fpqSK ~ T[ykV ;[fNnk j't.32.

(fJzi

gqshs

26

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:k

eksh feqgkB e;/ efN w? GN Gkoh G[ikB e" Gko Go/ j?.
G{s Gfty: GtkB ;dk epj{` oB wzvb s/ B No/ j?.
Gho go/ Bfj Gho G/ G{gfs b? b? Gbk Gbh Gkfs no/ j?.
s/ fJB pho wjk oBXho ;[ jkfe jiko nB/e jo/ j?. 33.
u"gJh

sp jh ;kj ;ezdo vfo:'. p'fb no;s{ wzsq fpufo:'.


pbh Bk; e' p'fb gmk:'. fus w? nfXe sqk; T[gik:'. 34.
nfVb

i' s[w jw e" ej' s' j:k s? Gkfi:?.


o{; ;fjo e/ Ghsfo ikfJ fpokfi:?.
r'b p:kpkBh w? ;G jh e" wkfo j?.
j' ekfN ekfN w{zvB e/ e'N T[;kfo j?. 35.
d'jok

pbh Bk; i'se fpy? nfXe j[s' gophB.


Xhoi

dh:k

;ezdofj

fpi?

nkgBh

uhB.

36.

u"gJh

pbh Bk; jiofsfj T[uko'. s[wj{`

nkg[

ewzdfj vko'.

s[wo/ fpBk ihfs Bfj j'Jh. nfwfs ;[GN Xktfjz fwfb e'Jh. 37.
d'jok

;[Bs f;ezdo J/ puB efo:' s?;'Jh ekw.


ewzd vkfo sk e' ro/ pKX fbnkfJ:' Xkw. 38.
nfVb

G'iB ;kfj Gbh fpfX skfj ytkfJ:'.


pzXB sk e/ ekfN Gb/ p?mkfJ:'.
S{Ns pzXB Gi:' sjk jh e' r:'.
j' nkfB b"Ifv:fj pj[fo f;ezdo e" d:'. 39.
d'jok

sk e' o{g fpb'fe e? jiofs ofj:' b[GkfJ.


b? nkg[Bh fJ;sqh eoh Y'b fwqdzr pikfJ. 40.
pj[fo ijk nzfwqs ;[B:' r:' stB eh Uo.
efo fJ;sqh u/oh bJh n"o p/rwB S'fo. 41.

ufosq ' g kfynkB

27

;t?:k

eNko, feqgkB ~ be Bkb e; e Gkoh G[iktK tkb ;{ow pj[s pb Bkb


Go j'J jB. G{s, Gftys ns toswkB ekbK ftu ed th :[ZX-G{wh ftu'I jN
BjhI jB. GhV g?D s fJj oki vod BjhI, ;r'I Gkb b b e u`rh soQK vZN
ofjzd jB. fJ; wjkB :'X B j}koK ~ tzrko tzrko e wko fdZsk j?.33.
u"gJh

sd f;ezdo pkdFkj vo frnk ns no;s{ ~ p[bk e ;bkj ehsh. fus


ftu pj[s vo g?dk j' ikD ekoB pbh Bk; (BK d d?Is) ~ p[bk fbnk.34.
nfVb

i s[;hI w?~ ej' sK (w?I) fJE'I Gi iktK ns o{; Ffjo d ftu ik ojK.
(fJj)

fwqr

fsq;Bk

tkbk

wo[;Ebh

Sbktk

(;k~)

;kfonK

(Gik

Gik

e)

wko dtrk ns f;oK ~ eN eN e febk pDk dtrk.35.


d'jok

(ty

pbh Bk; i'fsF ftu pj[s gqphB ;h. (T[; B) nkgDh fis gSkD e
e) f;ezdo ~ Xhoi fdZsk.36.

u"gJh

pbh Bk; B pkdFkj ~ fejk fe s{` nkg (T[; d rb ftu) ckjh gk.
so (nfijk ehs fpBk) fis BjhI j' ;erh, GktI pF[wko ;{ow fwb e jwbk
feT[I B eoB.37.
d'jok

f;ezdo B fJj rZb ;[D e T_j' fijk jh ezw ehsk. T[; d rb ftu
ckjh gk e

xo (fmekD) ~ pzBQ

fbnkT_Idk.38.

nfVb

pkdFkj B T[; ~ uzrh soQK G'iB ytkfJnk. T[; d pzXB eN e T[;


~ uzrh soQK fpmkfJnk. pzXBK s'A ]bk; j[`fdnK jh T[j T[E Gi e frnk ns
fJ;soh (b"Ivh) ~ fbnk e fco f;ezdo ~ nkD fdZsk.39.
d'jok

T[; (fJ;soh) dk o{g ty e f;ezdo w'fjs j' frnk ns Y'b fwqdzr


tik e T[; ~ nkgDh fJ;soh pDk fbnk.40. fco fiE nzfwqs-e[zv ;[fDnk
;h, T[Xo tb ub fgnk. (T[; B) dk;h ~ fJ;soh pDk fbnk ns j'oBK
p rwK

Sv

fdZ sk.41.

28

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

i[ fsq: o?fB e" ;/i ;[jkt?. fdt; p?fo:B yVr pikt?.


n?;h so[fB eoB i" goJh. fsj sfi n"o etB fus eoJh. 42.
Gkfs Gkfs sk ;' ofs mkBh. u/oh s/ p/rw efo ikBh.
sk e" ;zr nkg[B/ b:'. nkpj:ks ;[B:' sj r:'. 43.
d'jok

ij sk e" u;wk j[s' sjh gj{u' ikfJ.


weo e[zN ij vkfo:? wSbh j'fJ pBkfJ. 44.
u"gJh

fJzdq d/t sp wzsq psk:'. nzfwqs ;kj f;ezdo gk:'.


nio nwo wB[y: i' jP? j?. ihfs ;[ b'e u"dj{` b?j?. 45.
d'jok

sk s/ :k e' ehfi:? eS[ T[guko pBkfJ.


fis:' iok sB iV oj? nzfwqs fg:" B ikfJ. 46.
nfVb

ozGk Bkw ngSok dJh gmkfJ e?.


fpoX o{g yr e' Xfo p?mh nkfJ e?.
J/e gzy sB ofj:' B sk e" ikfB:?.
j' ik sB bfj:' B ikfJ fxqDk fi: mkfB:?. 47.
d'jok

ip? f;ezdo nzfwqs e' ghtB br:' pBkfJ.


rbs nzr gzSh sp? fBofy T[fm:' w[;ekfJ. 48.
u"gJh

g{fS:' skfj gzfS:fj ikJh. e:' s? j;:' j/fo w[fj GkJh.


;eb fpqEk tj[ w'fj ps?:?. jwo/ fus e' skg fwN?:?. 49.
gzSh pku
d'jok

gS J/e sB B ofj:' oes B ofj:' ;oho.


sB B S[Ns d[y ;" fi:s ip s/ fg:' e[Bho. 50.

ufosq ' g kfynkB

29

u"gJh

i' fJ;soh oks ~ ;i ~ ;[F'fGs eodh j? ns fdB ~ t?ohnK Bkb


sbtko ubkT[Idh j?. nfijh fJ;soh i jZE br ikt, sK T[; ~ Sv e fe;
j'o ~ fus ftu (feT[I) fbnkfJnk ikJ.42.
T[; (fJ;soh) Bkb GKs GKs dh osh-eqhVk ehsh. (T[;) ~ dk;h s'A
prw eo fbnk. T[; ~ nkgD Bkb b? fbnk ns fiE nzfwqs (@nkpj:ks#)
;[fDnk

;h,

T[E

ik

gj[`funk.43.

d'jok

fiE T[; (nzfwqs) dk uFwk ;h T[E jh ik gj[`funk. i T[; e[zv ftu


wrowS ;[N dJhJ sK T[j wSbh pD iKdk j?.44.
u"gJh

fJzdo dt ~ sd dtfsnK B df;nk fe f;ezdo pkdFkj B nzfwqs bG


fbnk j?. i wB[Zy nio nwo j' iktrk (sK T_j) u"dK b'eK ~ fis bJrk.45.
d'jok

fJ; bJh fJ; dk e'Jh T[gk eoBk ukjhdk j? fi; Bkb fJ; w{oy dk
Foho p[ZYk j' ikJ ns nzfwqs ghsk B ik ;e.46.
nfVb

fJzdo B ozGk BK dh ngZSok ~ Gfink. i' fJe p[^Y gzSh dk o{g Xko e
(e[zv d BV) nk p?mh. T[; d Foho T[s fJe yzG th fojk j'fJnk B ;wM'.
T[; d Foho ~ tfynk BjhI ik ;edk, wB ftu fxoBk g?dk j' iKdh j?.47.
d'jok

ty

id f;ezdo nzfwqs ~ ghD bfrnk, sK T[j rb j'J Foho tkbk gzSh


e jZ; fgnk.48.

u"gJh

(f;ezdo B) T[; gzSh ~ ik e g[fSnk--j Gok! (s{`) w?~ ty e feT[I


jf;nk j?I. T[j ;koh rZb w?~ d; ns wo wB dk d[y d{o eo.49.
gzSh B fejk-d'jok

(wo) sB T[s fJe yzG th BjhI fojk ns B jh Foho ftu bj{ fojk
j?. Foho ]bk; BjhI j[zdk ns d[y Bkb ih fojk jK id dk (w?I) fJj G?Vk
ib

gh

fbnk

j?.50.

30

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

Gbk G:' nzfwqs :j ghj?. jwoh Gkfs pj[s fdB ihj?.


;[fB J/ puB f;ezdo vfo:'. fg:s j[s' wX[ gkB B efo:'. 51.
d'jok

nSb S?b S?bh Sb:' fJj ufosq e/ ;zr.


;[ efp ekb sp jh G:' g{oB eEk gq;zr. 52. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ;soj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 217. 4186. nci{`.

d'jok

w;jd e' okik pv' uzdq e/s[ oDXho.


dPko go/ ik e/ oj? d/; d/; e/ pho. 1.
nfVb

;f; X[i no[ oft e/s[ g{s sk e/ GJ/.


fiB ;w ;[zdo ;{o B b'e fsj{` mJ/.
ojh gqGk fsB nfXe irs w? SkfJ e?.
j' jP? sk e/ ;f; ;{o oj/ fwvokfJ e?. 2.
d'jok

;qh fdB e/s[ wsh oj? fBqg eh pkb ngko.


nfXe s/i sk e/ oj? e'T{ B ;efs fBjkfo. 3.
;qh o;ozr wsh j[sh sk eh n"o e[wkfo.
pf; okik sk e' G:' fBi[ fsq: dJh fp;kfo. 4.
u"gJh

nfXe o'y okBh sp GJh. ifo pfo nkm N{e jP? rJh.
fJj fBqg e' Sb ;' rfj bhi?. oki: g{s nkg[B/ e' dhi?. 5.
;'ts fBofy okt rfj b:'. rfj efo J/e Xkw w? d:'.
;qh o;ozr wsh fi: wkoh. ;GfjB bjs okt efj ikoh. 6.
G:' ;{o okik i{ wfo:'. jw e' BkE BkE fpB[ efo:'.
:k e' gqEw dkj d? bhi?. uzdq e/s[ e' okik ehi?. 7.

ufosq ' g kfynkB

31

u"gJh

uzrk j't i (s[;hI fJj) nzfwqs gh bt'. wo tKr pj[s ;wI se ihT[Id
oj'. f;ezdo fJj rZb ;[D e pj[s vfonk. nzfwqs ~ ghD bfrnk ;h, go B
ghsk.51.
d'jok

Sb

ik

;eD

eo e Sb fbnk.
j'fJnk.52.

tkb

eth

S?b

ekb

(Gkt

efjzdk

f;ezdo)
j?

fe

sd

fJ;soh
fJj

eEk

fJj

gq;zr

ufosq
;wkgs

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 217tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 217. 4186. ubdk.

d'jok

w;jd dk okik uzdq es[ pVk oDXho ;h fi; d d[nko T[s d;K d;K
d ;{ow gJ ofjzd ;B.1.
nfVb

;f; X[i ns oft es[ T[; d d' g[Zso j'J. fiBQK tork fszBK b'eK ftu
e'Jh ;{owk BjhI ;h. T[BQK dh gqGk ;ko irs ftu pj[s g;oh j'Jh ;h. (T[BQK
dh ;[zdosk ~ tyD bJh) ;{oi ns

uzdqwk th wzvoKd

ofjzd

;B.2.

d'jok

oki dh gsBh fdB es[ wsh ngko o{g tkbh ;h. T[; d nfXe si
eo e (T_; tb) e'Jh ty se BjhI ;h ;edk.3. o;ozr wsh T[; dh d{ih
fJ;soh ;h. okik T[; d t; ftu j' frnk ns nkgDh fJ;soh G[bk fdZsh.4.
u"gJh

sd

okDh

pj[s

eq'fXs

j'

rJh.

(;"IeD

;kV)

ekoB

ib

pb

nZm

N[eV j' rJh. (T[; B ;'funk) fJ; oki ~ Sb Bkb geV fbnk ikt ns
oki nkgD g[Zso ~ d fdZsk ikt.5.
T[; B oki ~ ;[sk j'fJnk ty fbnk ns geV e fJe xo (Gkt
ewo) ftu pzd eo fdZsk. o;ozr wsh
tyfdnK okik efj e ;kV fdZsh.6.

ikB'

wko

fdZsk

ns

;kfonK

(fco b'eK ftu X[zwk fdZsk fe) okik ;{b T[mD ekoB wo frnk j? ns
;k~ BkE B nBkE eo fdZsk j?. gfjbK T[; dk ;;eko eo fbnk ikt ns
fco uzdq es[ ~ okik pDk fdZsk ikt.7.

32

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

okik wfo:' gqik ;G ikB:'. G/d nG/d fe~ B gSkB:'.


Gb' p[o' epj{` B fpukfo:'. nksgsq ;f;X[i go Ykfo:'. 8.
u"gJh

fJj ufosq npbk fg: rfj:'. d{i/ ekB G/d Bfj bfj:'.
okik efj eo ;tfs iokJh. fBi[ ;[s e' dhBh me[okJh. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" nmkoj ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 218. 4195. nci{`.

d'jok

gho J/e w[bskB w? ;oc dhB fsj BkT[.


y{zNkrV e/ sN p;? pkd ojhwfj rkT[. 1.
nfVb

J/e f;y: eh d[fjsk gho wzrkfJ e?.


nkBh ngB/ Xkw nfXe ;[y gkfJ e?.
;qh

ugbKr

wsh

fij

irs

pykBJh.

j' skfj o{g eh okf; ;G/ gfjukBJh. 2.


d'jok

fese

fdBB

Ghso

stB

s:kr/

gho

gokB.

;qh ugbKr wsh puh gkS/ fi:s itkB. 3.


okfJ y[;kb GJ/ eoh fsB fsq: gqhfs pBkfJ.
Gkfs Gkfs sk ;" owh fjqd? joy T[gikfJ. 4.
fBs gqfs okfJ y[;kb fsj fBi[ frqj b/s p[bkfJ.
bgfN bgfN sk ;" ow/ GKr nchw uVkfJ. 5.
ows ows fsq: stB e" ofj r:' T[do nXkB.
b'rB ;GjB ;[Bs jh n?;/ efj:' ;[ikB. 6.
nfVb

o?fB ;w/ frqfj gho jwko/ nktJh.


ohfs gqhfs eh w' ;" nfXe[giktJh.
J/e g{s w? wKfr sp? sk s/ fb:'.
j' BkE feqgk efo w' go ;[s w' e" fd:'. 7.

ufosq ' g kfynkB

33

;koh gqik B ikD fbnk fe okik wo frnk j?. fe; B th Gd nGd B


gSkfDnk. fe; B th wkVk uzrk BjhI ;'funk ns Ssq ns u"o ;f; X[i d
(f;o)

T[go

Xo

fdZs.8.

u"gJh

fJ; ufosq Bkb fJ;soh B fgq: (oki) ~ geV fbnk fi; ~ d{i ezB
se fe; B ikfDnk. okik efj e ;"IeD ;kV fdZsh ns nkgD g[Zso ~ okirZ dh

fdZ sh.9.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 218tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 218. 41935. ubdk.

d'jok

BV

w[bskB ftu fJe gho ;h fi; dk BK Foc dhB ;h. T_j y{zNkrV d
ojhwkpkd fg`v ftu ofj`dk ;h.1.

nfVb

gho B fJe ub dh Xh ~ wzrtk e nkgD xo ftu pj[s ;[y g{ote


oy fbnk. T[; ~ irs ftu ugbKr wsh fejk iKdk ;h. T[; ~ ;ko o{g
dh

ok;

;wMd

;B.2.

d'jok

e[ M fdBK pkd T[ ; gho B gq k D fsnkr fdZ s . ugbKr wsh itkB


ijkB fgS ofj rJh.3. y[Fkb okfJ Bkb T[; ~ pj[s gqhs ekfJw eo bJh
ns wB ftu nkBzd tXk e T[; Bkb GKs GKs dk owD ehsk.4.
jo o'} T[j y[Fkb okfJ ~ xo p[bk b?Idh ns Gzr s n\hw ytk e
T[; Bkb fbgN fbgN e ekw eqhVk eodh.5. (T[; Bkb) owD eofdnK
eofdnK T[; fJ;soh ~ roG mfjo frnk. ;kfonK b'eK ~ ;[Dk e T[;
us[o fJ;soh B fJ; soQK efj fdZsk.6.
nfVb

oks tb gho ih wo xo nkT[Id jB. wo Bkb pj[s nfXe gqw eod


jB. T[BQK s'I sd w?I fJe g[Zso dh dks wzr bJh. sd BkE B feqgk eo e
w?~

g[Zso

fdZsk.7.

34

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

e/fse fdBB gq;{s g{s sk e/ G:'.


;fs gho e' puB wkfB ;Gj{` b:'.
Xz B :

Xz B :

npbkfj

ykfdwB[ u kfo:' .

j' G/d nG/d B feBj{` w{oy fpukfo:'. 8. 1.


fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" T[BJh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 219. 4203. nci{z.

d'jok

nk;c yK T[wokt e/ ojs nkm ;? sqh:.


fBfsgqfs o[fu wkB/ xB/ nfXe wkB ;[y ih:. 1.
u"gJh

o';B ijK stB eh Bkoh. nkg[ jkE iB[eh; ;tkoh.


nk;c yK sk ;" fjs eo?. tj[ fsq: o; sk e/ Bfj Yo?. 2.
w'sh bkb ;kj[ e' fJe[ ;[s. sk e' o{g fd:' fpXBk nfs.
fJj fsq: skfj fpb'e:' ip jh. bkrh brB Bj eh sp jh. 3.
;yh J/e fsB sho p[bkJh. ikfB j/s eh e? ;w[MkJh.
w/oh ejh whs ;" efj:j[. jwoh Uo fBjkos ofj:j[. 4.
;t?:k

;h;/ ;okp fe c{b r[bkp fe ws feX" wdokfe ;/ g:ko/.


pkBB ;/ fwqr pkoB ;/ sotkB ;/ fe fpyh fpfy:ko/.
BkfoB e' eiokoB e/ d[y NkoB j? feX" Bhd fBzdko/.
B/j ir/ fe o`r/ ozr ekj{ e/ whs e/ B?B ;yh of;:ko/. 5.

nfVb

uzd uKdBh okfs ;iB ;" gkJh:?.


rfj rfj sk e/ nzr ro/ bgNkfJ:?.
gb gb pfb pfb ikT[ B S'o' J/e fSB.
j' phsfjz po; guk; B ikB' J/e fdB. 6.
gb gb pfb pfb ikT[ fg:k e' gkfJ e?.
fBofy fBofy d'T{ B?B oj' T[oMkfJ e?.
efo nXoB e' gkB nio jP? ir oj'.
j' ngB/ fus eh pks B ekj{ ;" ej'. 7.

ufosq ' g kfynkB

35

fesfBnK fdBK s'I pkd T[; d xo bVek g?dk j'fJnk. ;G B gho dk


puB ;u wzB fbnk. T[; fJ;soh d B"eoK B th XzB XzB fejk. go fe;
w{oy B th Gd nGd dh rZb B ftukoh.8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 219tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 219. 4203. ubdk.

d'jok

nk;\ ]kB T[wokU e'b nZm ;" fJ;sohnK ofjzdhnK ;B. T[j jo o'}
wB ftu pj[s ;[y wzBk e T[BQK ftu o[uh b?Idk ;h.1.
u"gJh

T[; dh (fJe) fJ;soh o'FB ijK ;h fi; ~ wkB' gqG{ B nkgD jZEK
Bkb pDkfJnk j't. nk;\ ]K T[; Bkb pjs[ gqw eodk ;h, go T_j fJ;soh
T[; tb o[fus BjhI j[zdh ;h.2.
(T_E) w'sh bkb BK dk fJe Fkj dk g[Zso ;h fi; ~ gowkswk B pj[s
o{g fdZsk ;h. fJ; fJ;soh B id T[; ~ tfynk, sd s'I jh T[; Bkb gqw
eoB

brh.3.
T[; B nkgDh fJe ;yh ~ e'b p[bkfJnk. T[; ~ (nkgDk) fjs{ ikD e

;wMkfJnk. woh rZb ik e fwso ~ ejhI fe wo tb feqgk fdqFNh eodk


oj.4.
;t?:k

(T[; fJ;soh B nytk Gfink--) j fgnko! so B?D Fokp Go FhF d


ikw jB, iK r[bkp d c[b jB iK Fokp Bkb wdw;s jB. pkDK tor jB
iK fjoB d pfunK tor jB, iK sbtkoK (tor fsy jB) iK }fjohb ;Zg
jB. ;[owk gk e p?mhnK fJ;sohnK d d[y ~ d{o eoB tkb jB iK BhId d
Go j'J jB. gqw ftu ikr j'J jB, iK fe; d ozr ftu o`r j'J jB. j
;yh! wo gqhsw d B?D pj[s o;-:[es jB.5.
nfVb

i uzd uKdBh oks ftu ;ZiB ~ gqkgs eo bJhJ sK T[; d Foho ~


geV geV e rZb Bkb brkfJnk ikJ. T[; T[s gb gb tkod j'fJnK
fJe fSD bJh th B SvhJ. gzikj tfoQnK d phsD ~ fJe fdB d phsD d
;wkB

th

;wMhJ.6.

gqhsw ~ gqkgs eo e gb gb T[; s'I tkoB iktK. T[; d d'tI B?D


ty ty e T[bMh ojK. T[; d j'mK ~ u{; e ir ftu itkB j'Jh ojK.
nkgD wB dh rZb fe; ~ B ejK.7.

36

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

wfo e? j'fJ u[o?b bbk e' bkfrj'.


N{e e'fN sB j'fJ B fsj sfi Gkfrj'.
fpoj ;iB

e/ pXh fdtkBh jP? wo'.

j' fg: fg: goh epo e' phu ;dk eo'. 8.


ekih ijk nbj jP? B:kfJ u[ekfJ j?.
;G o{jB e' ng[B fBeN p[bkfJ j?.
sjk mkYh jP? iPkp fBvo j?P w? eo'.
j' fJ;e fsjko/ grh B ekfB eS{ Xo'. 9.
fBofy bbk e' o{g fdtkB/ jw GJ/.
fpB dkwB e/ dJ/ ;yh fpfe e? rJ/.
efo:' tj? T[gkfJ i' fwfb:? ikfJ e?.
j' ;G ;fy s/o' dkfod d/T[ pjkfJ e?. 10.
d'jok

bfy nks[o sk e' ;yh ubh sjk s/ XkfJ.


wB

Gktzsk

wkBBh

dhB'

whs

fwbkfJ.

11.

nfVb

wB Gktzsk whs e[nfo ip gkfJ:'.


;eb fus e' ;[zdfo ;'e fwNkfJ:'.
sk e' G'rB Goh so[fB sk eh GJh.
j' nk;c ykB fp;kfo fjqd? s/ d/s Gh. 12.
fe: fpuko fus fej fpfX fg: eT[ gkfJ:?.
n;c yK e/ xo s/ fej fpfX ikfJ:?.
Gkfy G/d sk e" frqj d:' gmkfJ e?.
j' ;{o ;{o efj G{fw froh w[oSkfJ e?. 13.
;{o ;{o efo froh iB[e wfo e/ rJh.
vkfo ;`d{fee wkM rkfv G{n w? dJh.
ekfY ;iB b? r:' sjk s/ nkfB e?.
j' b? ng[Bh fsq: eoh nfXe o[fu wkfB e?. 14.
d'jok

G/d nG/d B w{V eS{ sk e' ;e:' gSkfB.


ikB:' gqkBB Skfv e? fe:' ;[ fG;s g:kB. 15. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ph; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 220. 4218. nci.

ufosq ' g kfynkB

37

woB s th u[Vb pD e gqhsw ~ uzpV iktK. Foho d GktI pF[wko


N'N j' ikD (sK th T[; ~) Sv e B GiK. ;ZiB d fpoj'I dh ftzBQh j'Jh
dhtkBh

j'

wo

iktK.

ns

epo

ftu

gJh

fBnK

eork

gJh

;dk

gqhsw

gqhsw

eodh

ojK.8.
fiE

nbQk

ek}h

j'

ns

;kohnK

o{jK

nkgD

e'b

p[bkJrk. T[E vN e ns fBoG? j' e itkp fdnKrh fe j fgnko! w?I so


fJFe ftu raoeh j'Jh fe; dh gotkj BjhI eodh.9.
gqhsw dk o{g ty e w?I dhtkBh j' rJh jK. j ;yh! w?I fpBk dzwK d
fdfsnK fte rJh jK. T[j T[gk eo fi; eo e T[; ~ ik fwbK. (ekw:kp
j'D s) j ;yh ! w?I soh ;koh raohph d{o eo fdnKrh.10.
d'jok

T[; dh pjpbsk ~ ty e ;yh T[E'I ibdh Bkb ub gJh. T[; wkDwsh


fJ;soh Bkb (T[; dk) wB ukfjnk fwso fwbk fdZsk.11.
nfVb

wBukfjnk fwso id fJ;soh B gqkgs eo fbnk sK ;[zdoh B (nkgD)


fdb dk ;kok d[y d{o eo fdZsk. T[; Bkb Gog{o G'r eo e fJ;soh T[;
dh jh j' rJh. nk;\ ]kB ~ (T[; B) fjod s'I G[bk fdZsk.12.
(T[; B nkgD) wB ftu ftuko ehsk fe fe; Yzr Bkb gqhsw ~ gqkgs
ehsk ikJ. ns nk;\ ]kB d xo s'I fetI fy;fenk ikJ. T[; (fwso) Bkb
;koh Gd Goh rZb eo e xo'I Gi fdZsk ns @;{b ;{b# efj e Xosh T[s
pj'F j' e fvr gJh.13.
@;{b ;{b# efjzdh j'Jh fvr gJh wkB' wo rJh j't. T[; ~ (xo tkfbnK
B) ;zd{e ftu gk e Xosh ftu rv fdZsk. ;ZiB nk e T[E'I eY e b? frnk
ns

pj[s

gq;zBsk

Bkb

T[;

nkgDh

fJ;soh

pDk

fbnk.14.

d'jok

(T[; fJ;soh d ufosq dk) Gd nGd w{oy (nk;\ ]kB) e[M B gSkD
;fenk. fJjh ;wfMnk fe gqkDK ~ Sv e
j?.15.

pfjFs (;tor) ftu ubh rJh

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 220tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 220. 4218. ubdk.

38

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

Jh;c i?:B w"o j? ;zwB ykB gmkB.


s[wB gmkBB e/ fs;? ;h; M[ekts nkfB. 1.
u"gJh

;qh fwqroki wsh sk eh fsq:. p;h oj? okik e/ fBfs fi:.


gow o{g sB skfj fpoki?. g;[gfs fog[ fBoys d[fs bki?. 2.
d'jok

;kdh ykB sjk j[s' fJe gmkB e' g{s.


nfXe gqGk sk eh fdg? fBofy ofjs g[oj{s. 3.
nfVb

fsj okBh sk e' frqj fb:' p[bkfJ e?.


bgfN bgfN fsj ;kE owh ;[y gkfJ e?.
sp jh b'efj efj:' fBqgfs ;" ikfJ efo.
j' yVr jkE rfj okt gj{u:' nkfJ efo. 4.
fBqg efo yVr fpb'e nfXe npbk voh.
fus ngB? e/ phu fJj? fuzsk eoh.
rfj feqgkB ssekb whs e' wkfo e?.
j' N{e N{e efo fd:' d/r w? vkfo e?. 5.
vkfo d/r so nkr dJh n"NkfJ e?.
pj[fo ;rb fsj Gfy rJh wk;[ pBkfJ e?.
;ro' ;dB fBjkfo ufeqs okik ofj:'.
j' G/d dkfJej jB:' M{m fJB w[fj efj:'. 6.
d'jok

gqEw G'r efo Gfy rJh G/d dkfJej xkfJ.


okik s/ ;kuh ojh fJj Sb fSdq pBkfJ. 7. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" fJeh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 221. 4225. nci{`.

d'jok

ekpb w? nepo rJ/ J/e fpb'e:' pkr.


joh GJh nKy? fBofy o';B G:' fdwkr. 1.
G'r wsh fJe GkwBh nepo e/ frqj wkfj.
sk eh ;w fsj[` b'e w? o{gtsh ej{` Bkfj. 2.

ufosq ' g kfynkB

39

d'jok

;zwB

]kB

gmkD

Jh;\-}?:K

dk

w[yhnk

;h.

gmkDK

ephb

(@s[wB#)

T[; ~ nk e ;h; M[ekT[Id ;B.1.


u"gJh

T[; dh gsBh dk BK fwqroki wsh ;h i' ;dk oki d fjod ftu t;h
ofjzdh ;h. T[; dk Foho pj[s jh ;[zdo ;h. T[; dh ]{p;{osh ~ ty e ekw
dt (@g;[gfs fog[#) th Fofwzdk j[zdk ;h.2.
d'jok

T[E Fkdh ]kB BK dk fJe gmkD dk g[Zso ;h. T[; dh nfs nfXe
;[`dosk dh uwe ~ fJzdo th tydk ofjzdk ;h.3.
nfVb

T[; okDh B T[; ~ (fJe fdB) xo p[bk fbnk. T[; Bkb fbgN fbgN
e ;[y g{ote owD eoB brh. sd b'eK B oki ~ ik e fejk. okik jZE
ftu

sbtko

b?

T[E

nk

gj[`funk.4.

oki d jZE ftu sbtko ty e fJ;soh pj[s vo rJh ns nkgD wB


ftu fJj ;'funk. (fco T[; B) jZE ftu sbtko geV e fwso ~ wko fdZsk
ns N'N N'N eo e dr ftu gk fdZsk.5.
dr ftu gk e T[; d jmK nZr pkb fdZsh. fco (T[; d) ;ko wk; ~
gek e yk rJh. ;kok wjZb (fpBk fe;? ra?o d) ty e okik j?okB j'fJnk
ns Gd d;D tkb ~ wko fdZsk feT[Ife T[; B w?~ M{m fejk ;h.6.
d'jok

gfjbK G'r eo e (fco :ko ~) yk rJh ns Gd d;D tkb ~ wotk


fdZsk. fJ; soQK Sb ufosq eo e (okDh) oki e'b ;uh pD rJh.7.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 221tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 221. 4225. ubdk.

d'jok

ekpb d; ftu nepo pkdFkj B ik e fJe pkra tfynk. (fi; ~)


se e T[; dhnK nyK mzYhnK j' rJhnK ns fdwkra o"FB j' frnk.1. G'r
wsh BK dh fJe fJ;soh nepo d xo ftu (ofjzdh) ;h. T[; torh ;[zdo
fJ;soh fszBK b'eK ftu BjhI

;h.2.

40

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

J/e ;kj e' g{s r[b fwjo Gkyh:?.


sk eh gqGk ;wkB ej' fej okyhn?.
ngqwkB fsj gqGk irs w?

ikfB:?.

j' n;[o/; fdB BkE fe ;f; efo wkfB:?. 3.


u"gJh

G'r wsh fBoys fsj GJh. wB pu eqw pf; jP? rJh.


fus e/ fpy? fpukfo fpukfo:'. J/efj d{sB gqrN T[ukfo:'. 4.
d'jok

;[Bj[ ;yh r[b fwjo e" dhi? w'fj fwbkfJ.


iBw iBw dkfodq st d?j' ;eb fwNkfJ. 5.
u"gJh

n?;/ puB ;[Bs ;yh GJh. ss fSB d"fo sjk jh rJh.


Gkfs Gkfs sk e" ;w[Mk:'. nkB fjs{ ej whs fwbk:'. 6.
d'jok

wB Gktzsk whs ;[G so[fB so[B e" gkfJ.


o; sk e/ o;sh GJh nepo d:' G[bkfJ. 7.
fsq: fuzsk fus w? eoh oj" whs e/ ;kE.
nepo xo s/ fBef;:? eS[ ufosq e/ ;kE. 8.
nfVb

efj:' whs ;" Bkfo stfB ;wMkfJ efo.


gqrN efj:' fg: ;kE ufosq fdykfJ efo.
nkg[B w? ;P? fJe dq[w wkM rvkfJ j'.

j' sj s/ fBef; ;iB s[wo/ frqj nkfJj'. 9.


u"gJh

whs fpjf; :" puB T[uko/. s[w n?j' fej Gkfs jwko/.
sfBe GBe nepo ;[fB b?j?. w[fj s[fj e' iw b'e gm?j?. 10.
nfVb

nepo pg[o' ejk Sbfj Sfb vkfoj'I.


G/d

gkfJ

fBe;"rh

s[w?

fpjkfoj'I.

:k w{oy e/ ;h; i{fs:B Mkfo e?.


j' fwfbj" s[fj fg: nkfJ ufosq fdykfo e?. 11.

ufosq ' g kfynkB

41

nfVb

r[b fwjo BK dk fJe Fkj dk g[Zso ;h. T[; dh ;[zdosk tork d;',
fe; ~ ejhJ. T[; dh ;[zdosk ~ irs ftu nB{gw ikfDnk iKdk ;h. T[j
~

d?Is-oki,

;{oi

ns

uzdqwk

tork

wzBDk

ukjhdk

j?.3.

u"gJh

G'r wsh B id T[; ~ tfynk (sd) wB pu eow eo e T[; d t;


ftu j' rJh. (T[; B) wB ftu ftuko ehsk ns fJe d{sh (~ p[bk e) ;k\
fejk.4.
d'jok

j ;yh! ;[D', r[b fwjo ~ w?~ fwbk fdU. w?I soh iBw iBwKsoK dh
ra o hph

eN

fdnKrh.5.

u"gJh

id ;yh B fJj rZb ;[Dh, (sd) s[os Gi e T[; e'b rJh. T[; ~
eJh soQK Bkb ;wMkfJnk ns nk e fgq:k ~ gqhsw fwbk fdZsk.6.
d'jok

T[j fJ;soh wB GkT[Idk ;[zdo fwso ~ gqkgs eo e T[; d gqw ftu


wrB j' rJh ns nepo ~ G[bk fdZsk.7. T[; fJ;soh B wB ftu ;'funk
fe fwso d Bkb jh fojk ikJ ns fe; ufosq Bkb nepo d xo s'I
fBefbnk

ikJ . 8.

nfVb

T[; fJ;soh B fwso ~ ;wMk e fejk. gqhsw gk; Sb g{ote (ufosO)


gqrN efj fdZsk fe w?I nkgD nkg ~ fJe fpqS d jmK rvtktKrh ns T[E'I
fBeb e j ;ZiB! so xo nk iktKrh.9.
u"gJh

fwso B jZ; e fJ; soQK fejk--s{` wo e'b fe; soQK nktIrh. i nepo
~ wkVh fizBh th fGDe g? rJh sK w?~ ns s?~ :w b'e Gi dtrk.10.
nfVb

(fJ;soh B fejk--) nepo sK eh (w?I sK) Sb ~ th Sb btKrh. (w?I)


w"ek

skV

fBeb

nktKrh

ns

so

Bkb

owD

eoKrh.

T[;

w{oy

f;o

ftu i[shnK wko e ns ufosq ftyk e j fgq: ! s?~ nk e fwbKrh.11.

42

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ikfBe pv/ fuBko so/ ;'ts GJh.


bfy nepo ;" ikfr B Nfo nkr/ rJh.
:k dq[w eh w[fj Skfj nfXe Bheh brh.
j' g"fY ojh ;[y gkfJ B sfi fBzdqk irh. 12.
d'jok

nkg/ nepo pKj rfj i' w[fj nkfJ irkfJ.


j" fJj jh ;'Jh oj" gBQfjB skfj brkfJ. 13.
u"gJh

n?;h pks ;kj ;[fB gkJh. b? gBjh fsj Uo ubkJh.


i{sh tj? jkE fsB bJh. ph;e Mkfo nepofj rJh. 14.
jiofs e'g nfXe sp Gfo:'. tj? fpqS wfj rvjk efo:'.
sk w? n?fu so[B tj vkoh. w{oy pks B eS{ fpukoh. 15.
nfVb

skfj fpqS wfj vkfo nkg[ fdbh r:'.


nkfB T[efo dq[w whs ekY sk e" b:'.
fwbh so[fB fg: ;kE ufosq pBkfJ pfo.
j' nepo e/ f;o wkM i{fs:B Mkfo efo. 16. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" pkJh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 222. 4241. nci{`.

u"gJh

okXktsh Bro fJe Gko'. nkg[ jkE iB[eh; ;tko'.


eqo e/s[ okik sj ojJh. Ssq wsh okBh ir ejJh. 1.
sk e' nfXe o{g T[fi:ko'. nkg[ pqjw iB[ eoB ;tko'.
sk ;w shfB GtB fsq: Bkjh. d/t nd/t ej? wB wkjh. 2.
d'jok

jhok wfB fJe ;kj e' g{s j[s' fsj m"o.


shfB GtB Ghso fpy/ sk ;w j[s' B n"o. 3.
Ssq wsh fsj bfy Seh S?b Sojo' iPkB.
o{g fpy? ;w stB eh shfB GtB Bfj nkB. 4.

ufosq ' g kfynkB

43

T[j ikD p[M e fJe fuBko d t^v fpqS jmK ;"I rJh. nepo ~ ty
ns ikr e nrtkBh bJh nr' I B rJh. (nepo d nkD s T[ ;

(fJ;soh) B fejk) fJ; fpqS dh SK w?~ pj[s uzrh brh j?. (fJ; bJh)
;[y g{ote gJh ojh jK ns BhIdo Sv e BjhI ikrh jK.12.
d'jok

i nkg nepo nk e woh pKj geV e irkt sK th T[; ~ i[shnK


wko

;[sh

ojKrh.13.

u"gJh

T[;

id pkdFkj B fJj rZb ;[Dh sK i[sh b? e T[; tb ;[Nh. T[jh i[sh


(fJ;soh) B jZE ftu b? bJh ns thj e[ (i[shnK) nepo ~ wko

fdZshnK.14.
pkdFkj sd r[^; Bkb Go frnk. T[; fpqS d jmK jh N'nk g[NtkfJnk.
T[; fJ;soh ~ fyu e T_; N'J ftu ;[N fdZsk. w{oy B e'Jh rZb B ;wMh.15.
nfVb

T[; ~ fpqS jmK ;[N e pkdFkj nkg fdZbh ubk frnk. fwso B nk e
fpqS e'b'I g[N e T[; ~ pkjo eY fbnk. (fJ; soQK dk) ;[zdo ufosq pDk e
ns nepo d f;o ftu i[shnK wko e T[j fJ;soh (nkgD) gqhsw ~ nk
fwbh.16.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 222tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 222. 4241. ubdk.

u"gJh

okXktsh BK dk fJe tZvk Bro ;h. wkB' JhFto B T[; ~ nkg pDkfJnk
j't. T[E eq{o es[ BK dk okik ofjzdk ;h. (T[; dh) okDh ~ irs Ssq wsh
efjz d k

;h.1.
T[; dk o{g pj[s T[ibk ;h, wkB' pqjwk B nkgD jZEK Bkb ;ztkfonk

j't. T[; torh fszBK b'eK ftu (e'Jh) fJ;soh BjhI ;h. fJj rZb dts ns
d?Is

wB

ftu

efjzd

;B.2.

d'jok

T[E jhok wfB BK dk fJe Fkj dk g[Zso ;h. fszBK b'eK ftu T[; tork
j'o e'Jh BjhI ;h.3. Ssq wsh T[; S?b ns ;[zdo itkB ~ ty e gq;zB j'
rJh. T[; d o{g d ;wkB fszBK b'eK ftu j'o e'Jh BjhI ;h.4.

44

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;'omk

sk e' fb:' p[bkfJ okBh ;yh gmkfJ e?.


efj:' whs w[;ekfJ ;ze s:kfr w' e" Gij[. 5.
nfVb

i' okBh fsj efj:' B fsB pu wkfB:'.


gkfJ ojh go w{V B feS[ efo ikfB:'.
jkfJ GkfJ pj[ Gkfs ojh fdyokfJ efo.
j' ofw:' B sk ;' w{oy joy[gikfJ efo. 6.
eow ekb i' bky w[jo ej{` gkfJ:?.
bhi?

jkE

T[ukfJ

s:kfr

Bj

gkfJ:?.

i' okBh ;' B/j G:' bfj bhfi:?.


j' i' tj[ ej? ;[ efo:? ;ze B ehfi:?. 7.
Gi[ okBh fsj efj:' B fsj sk e" Gi:'.
ekw e/b fjs wkB B fsj sk ;' ;i:'.
Bkfj Bkfj ;' eos Bkf;seh sj G:'.
j' sp npbk e? e'g nfXe fus w? S:'. 8.
u"gJh

so[Bh sp? nfXe fof; Goh. efmB feqgkB jkE w? Xoh.


sk e' swfe s/r ;" wkfo:'. ekfN w{zv fSs T{go vkfo:'. 9.
N{e nB/e stB e" ehB'. vkfo d/r e/ Ghso dhB'.
fBi[ gfs p'fb Xkw w? b:'. GS Gkfy nkr/ Xfo d:'. 10.
d'jok

wdok wkM u[nkfJ fsj wd efo g:k:' gh:.


bfj pko[fB w{ofy fg:' G/d B ;wM:' ih:. 11.
jkvh s[uk frb'b e?

dhBh vkfo ubkfJ.

ojs wk;[ dkBk GJ/ n;PB d:' ytkfJ. 12.


u"gJh

sk ;' ofs fiB ikfB B eoh. sk go nfXe e'g fsq: Goh.


j? fBqg e' fsjk wk; ytk:'. w{oy Bkfj Bkfj eS[ gk:'. 13. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" s/Jh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 223. 4254. nci.

ufosq ' g kfynkB

45

;'omk

okDh B ;yh Gi e T[; ~ p[btk fbnk ns w[;eok e efjD brh-j fwso! (jo gqeko dk) ;`e'u fsnkr e wo Bkb G'r eo'.5.
nfVb

okDh B T[; ~ i' fejk, T[; B T[j rZb B wzBh. (T[j T[; d) g?ohI gJh
go T[; w{oy B e[M B ;wfMnk. (T_j fJ;soh) pj[s soQK Bkb jkt Gkt
ftykT[Idh ojh go T[; w{oy B
i

;z:'r

Bkb

fes

bZy

gq;zBsk g{ote T[; Bkb owD B ehsk.6.


w'joK

fwb

ikD,

sK

jZEK

T[s

u[e

b?DhnK

ukjhdhnK jB, Sv BjhI dDhnK ukjhdhnK. i' okDh s'I gqw fwb, (T[; ~) b?
b?Dk ukjhdk j?. T[j i' ej, T[jh fpBk ;zr ;ze'u eoBk ukjhdk j?.7.
okDh B T[; ~ ;`:'r bJh fejk, go T[; B T[; Bkb ;z:'r B ehsk.
ekw-eqhVk bJh T[j T_; Bkb ;z:[es B j'fJnk. T[j BkF j'Dk T_E @BKj BKj#
eodk fojk. sd fJ;soh d wB ftu pj[s eq'X Go frnk.8.
u"gJh

fJ;soh

eq'X

Bkb

bJh. T[; ~ fyM e


;[ N fdZ s k.9.

pj[s

Go

rJh

ns

em'o

sbtko Bkb wko fdZsk ns

feqgkB

jZE

f;o eN e

ftu

geV

Xosh T[s

T[; d nBe N'N eo fdZs ns dr d ftu ;[N fdZs. (fco) nkgD


gsh ~ xo p[bk fbnk ns @ykU# efj e T[; d nr Xo fdZsk.10.
d'jok

(T[; d wk; ~) Fokp ftu gk e, fco T[; Fokp ~ gsh ~ fgbk fdZsk.
T[j w{oy T_; ~ Fokp ;wM e gh frnk ns wB ftu Gd ~ B ;wfMnk.11.
jZvhnK ns ybVh ~ r[bb pDk e ubk fdZsk ns pkeh pfunk wk; dkD
ftu gk e x'fVnK ~ ytk fdZsk.12.
u"gJh

fi; ftnesh B ikD p[M e T[; Bkb osh-eqhVk B ehsh, T[; T[s
fJ;soh pj[s efjotkB j'Jh. oki d x'fVnK ~ (T[; dk) wk; ytkfJnk, go
w{oy oki (@Bkfj#) B e[M B ;wfMnk.13.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 223tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 223. 4254. ubdk.

4 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fp;B e/s[ okik pv' i{BkrV e' Jh;.


fJzdq uzdq ;" oki X" nbfe; e? irdh;. 1.
u"gJh

;qh fsqgokfo ebk sk eh fsq:. wB eqw pf; oky:' fiB efo fg:.
nfXe so[fB e' o{g fpoki?. ;qh fsqg[okfo fBofy d[fs bki?. 2.
d'jok

Btb e[no fJe ;kj[ e' g{s oj? ;[e[wko.


ohM ojh fsqg[okfo ebk sk e' o{g fBjkfo. 3.
nfVb

Btb

e[ nofj

fpb' fe

fj:'

bbukfJ:' .

gm? ;juoh fBi[ frqj p'b gmkfJ:'.


nfXe wkfB o[fu owh joy T[gikfJ e?.
j' ekw ohfs i[s gqhsw nfXe wukfJ e?. 4.
S?b

S?bBh

Se?

nfXe

;[y

gktjh.

i'o i'o uy[ uko d'T{ w[;ektjh.


bgN bgN efo ikfj B fSB fJe S'ojh.
j' efo nXoB e' gkB e[ukB wo'ojh. 5.
u"okf;:B

nk;BB

eos

pBkfJ

e?.

ekw eb'b wukfJ nfXe ;[y gkfJ e?.


e'e;ko e/ G/d T[uo? pBkfJ eo.
j' fBofy gqGk pfb ikfj d'T{ w[;ekfJ efo. 6.
u"gJh

J/e fdt; fJfw iko T[uko'. ;[B[ okBh s? efj:' jwko'.


fifB st BkE fpb'e? nkJh. d[j{`nB jB/ e'g T[gikJh. 7.
fsq:'

pku

gqEw okt sB G/d iskT{. pj[fo YY'o/ Bro fdtkT{.


d? d[zdfG g[fB s'fj p[b?j". ekw G'r o[fu wkfB wu?j". 8.

ufosq ' g kfynkB

47

d'jok

i{BkrVQ dk ;[nkwh fp;B es[ fJe tZvk okik ;h. T[j okik fJzdo iK
uzdqwk

tork

;h

iK

e[po

tork

nEtk

irs

dk

;[nkwh

;h.1.

u"gJh

T[; dh fJ;soh fsqg[okfo ebk ;h fi; B wB ns eow eo e gsh ~


t; ftu ehsk j'fJnk ;h. T[; fJ;soh dh pj[s nfXe ;[zdosk ;h fi; dh
Sph ~ ty e fFt (@fsqg[okfo#) th bfis j[zdk ;h.2.
d'jok

ebk

Btb e[wko fJe Fkj dk e'wb g[Zso ;h. T[; d o{g ~ ty e fsqg[okfo
w'fjs j' rJh.3.

nfVb

Btb e[wko ~ ty e T[; dk ih bbuk frnk. ;yh Gi e T[; ~


nkgD xo p[bk fbnk. pj[s gq;zB j' e T[; Bkb o[uh g{ote owD ehsk.
gqhsw

Bkb

ekw

dh

ohs

pj[s

nfXe

wukfJnk.4.

gqhsw ns gqhswk (G'r d[nkok) pj[s ;[y gqkgs eo e nkB`fds j' oj


;B. T[j ;[zdo nZyK ~ i'V i'V e w[;eokT[Id ;B. (fJe d{i Bkb) fbgN
oj ;B ns fJe fSD bJh th BjhI Svd ;B ns j'mK ~ u{;d ns e[uK ~
wo' V d
T[j

;B.5.
uzrh

soQK

u"ok;h

nk;D

eod

;B.

ekw

eb'b

eo

pj[s

;[y

gkT[Id ;B. e'e ;ko d GdK ~ d;d ;B ns d'tI (fJe d{i dh) ;[zdosk ~
ty e

j;d

j'J

e[opkB iKd

;B.6.

u"gJh

fJe fdB fwso B (okDh ~) fejk --j okDh! woh fJe rZb ;[D. wsK
fes so gsh B nk e ty fbnk, sK eq'fXs j' e d'jK ~ wko dtrk.7.
fJ;soh B fejk--

fco

gfjbK w?I ;koh rZb oki ~ d;Krh. fco Bro ftu Y`Y'ok fgNtktKrh.
Brkok tik e s?~ p[btktKrh ns o[uh g{ote ekw G'r eoKr.8.

48

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

nfXe G'r efo whsfj d:' T[mkfJ e?.


nkg[ fBqgfs ;" ejh pks ;w[MkfJ e?.
f;t w' e" fJj Gks efj:' j" nkfJ efo.
j' ;' jT[ s[wo/ sho ej" np nkfJ efo. 9.
u"gJh

ip fdB J/e ;Gkrk jP?j?. wjkd/t w/o/ frqj n?j?.


fBi[ jkEB d[zdGh pikt?. e{fe nfXe ;G g[ofj ;[Bkt?. 10.
ip s[w n?; ;pd ;[fB b?:j[. sp T[m Xkw jwko/ n?:j[.
G/d fe;{ n"ofj Bfj efj:j[. G'r ;w" fsq: e' G:' bfj:j[. 11.
d'jok

s[os nkfB w' e' Gij[ ;[B[ okik ;[yXkw.


gb:' go';' j'fJ ;[s w'jB ofy:j[ Bkw. 12.
:" efj e? fBqg ;' puB frqj s/ fd:' T[mkfJ.
gm? ;juoh iko e" bhB' fBeN p[bkfJ. 13.
u"gJh

ekw G'r gqhsw ;' fe:'. fdqV efo pj[s dwkw' fd:'.
e{fe e{fe g[o ;eb ;[BkfJf;. G'r ;w? okBh e' nkfJf;. 14.
puB ;[Bs okik T[fm X:'. G'r ;w' okBh e' G:'.
i' f;t puB efj:' ;' jP?j?. gfo:' go';' ;[s frqj d?j?. 15.
nkts fBqgfs iko vogkB'. okBh ;' :" puB pykB'.
fBokgqkX w' e" s? wkfo:'. w? fsq: eS[ B s'fo fprkfo:'. 16.
f;t pu f;wfo sjk fBqg r:'. G'r eos fBi[ fsq: ;/ G:'.
ghfm c/fo frqj e' ip Xk:'. sp fsq: nkgB' iko p[bk:'. 17.
d'jok

ejk iks okik efj:' f;t ;[s dhB' Xkw.


gb' gb';' bhfi:? w'jfB ofy:? Bkw. 18.
u"gJh

gqEw iko e' p'fb gmk:'. d? d[zdfG g[fB okt p[bk:'.


pj[fo e{fe e? g[ofj ;[BkfJf;. fwstk e' ;[s e? mjokfJf;. 19.

ufosq ' g kfynkB

49

nfVb

pj[s

nfXe

G'r

eo

fwso

T[mk

fdZsk

(noEks

Gi

fdZsk).

nkg oki ~ ;wMk e rZb ejh fe fFt B w?~ nk e fejk j?. T_j j[D w?I
s[jkv e'b nk e efj`dh jK.9.
u"gJh

id
Bkb

fJe

d[zdGh

;[Gkrk

tikT[Dr

fdB
(fi;

j'trk
dh)

sK
X[Bh

wjkdt
;ko

wo

Bro

xo
~

nkT[Dr.

;[DkJh

nkgD

jZE

dtrh.10.

id s[;hI nfijh X[Bh ;[D bt' sd T[m e wo wjZb ftu nk ikDk.


(fJj) Gd fe; j'o ~ BjhI d;Dk ns ;wM bDk fe fJ;soh d G'r dk ;wK
j'

frnk

j? .11.

d'jok

j
gfbnk

;[yXkw

oki!

;[D'.

gb'f;nk

g[Zso

j'trk

(sd
(ns

s[;hI)
T[;

s[os
dk)

nk
BK

e
w'jB

wo

Bkb

oyKr.12.

G'r
fJ;

eoBk.
soQK

efj e oki ~ xo s'I Gi fdZsk ns ;yh Gi e :ko ~ e'b p[bk fbnk.13.


u"gJh

(T[; B) gqhsw Bkb G'r ftbk; ehsk ns pV }'o Bkb dwkwk tikfJnk.
e{e e{e e ;ko Bro ~ ;[Dk fdZsk fe okDh d G'r dk ;wK j' frnk j?.14.
p'b ;[D e okik Gidk nkfJnk fe okDh d G'r dk ;wK j' frnk j?. i'
fFt

puB

efjDr ,

T[ j h

j' t r k

ns

gfbnk

gb' f ;nk

g[ Z s o

xo

ftu

dDr.15.
oki ~ nkT[Idk ty e :ko vo frnk ns okDh ~ fJ; soQK efjD
brk fe s{` w?~ fpBk ngokX d wko ojh j?I. j fJ;soh! w?I sok e[M BjhI
ftrkfVnk j? . 16.
fFt d p'b ~ :kd eo e okik T[E frnk ns nkgDh fJ;soh Bkb
G'r eoB brk. id T[j fgm d e nkgD xo tb frnk sK fJ;soh B
nkgD

:ko

p[bk

fbnk.17.

d'jok

(fco T[; B nktk} fdZsh) ns fejk-- j okiB! feE ik oj j'. fFt


B xo ftu g[Zso p]fFnk j?. gfbnk gb'f;nk (g[Zso) bt' ns (fJ; dk) BK
w' j B

oy' . 18.

u"gJh

gfjbK :ko ~ p[bktk fbnk. fco Brkok tik e oki ~ p[bk fbnk.
fco e{e e Bro ~ ;[DkfJnk ns :ko ~ g[Zso eo e oy fbnk.19.

50

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fB;[ fdB okys iko e' ;[s ;[s efj efj Xkw.
f;t pu bfj fBqg u[g ofj:' fJj Sb Sb:' ;[ pkw. 20. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" u"ph; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 224. 4274. nci.

u"gJh

pkokD;h Brfoe fpoki?. ik e/ by/ gkg ;G Gki?.


fpwb ;?B okik sj ojJh. ;G d[oiB e/ db e' djJh. 1.
;[Bs e[no fBqg e' fJe ;[s po. nfws dop[ sk e/ Ghso xo.
i' npbk fsj o{g fBjko?. ;G jh dop[ nkgB' tko?. 2.
d'jok

;qh uy[uko[ wsh oj? fBqg eh ;[sk ngko.


e? ofs gfs eh g[sqek e? ofs e' ntsko. 3.
nfVb

ip uy[uko[ wsh fsj o{g fBjkfo:'.


:j? nkgB/ fus e/ fpy? fpukfo:'.
e:' j{` n?;' S?b i[ fJe fSB gkfJ:?.
j' eo' B B:ko' B?e ;dk pfb ikfJ:?. 4.
d'jok

;jufo J/e p[bkfJ e? sk e/ dJh gmkfJ.


w' e" whs fwbkfJ:? efo e? e'fN T[gkfJ. 5.
nfVb

dhi?

;yh fwbkfJ ;iB w[fj ukfj:?.

ik e/ fpoj fp;/y GJ/ fj: dkfj:?.


fi: nkts T[v fwb? ;ze e' S'fo e?.
j' b'e bki e[b ekfB eo'foe Ufo e?. 6.
;:kBh ;yh fp;/y G/d fsj gkfJ e?.
nkfB fgq:k ej gqhsw d:' fwbkfJ e?.
fBofy e[nfo fsj nzr fdtkBh ;h GJh.
j' fpoj ;w[zd e/ wkM wrB jP?e? rJh. 7.

ufosq ' g kfynkB

51

d'jok

(j[D) T[j :ko ~ @g[Zso g[Zso# efj e oks fdB xo ftu oy ojh ;h.
fFt puB wzB e okik u[g fojk. fJ; Sb Bkb fJ;soh B (oki ~) Sb
fbnk.20.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 224tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 224. 4274. ubdk.

u"gJh

fJe tkokD;h BK dk Ffjo j? fi; ~ tyD Bkb jh ;ko gkg BFN j'
iKd jB. T[E fpwb ;?B BK dk okik ofjzdk ;h. (T_j) ;kfonK gkghnK d
dbK ~ BFN eo fdzdk ;h.1.
;[Bs e[zto BK dk oki dk fJe ;[`do g[Zso ;h. T[; d xo ftu pfj;kp
XB ;h. fijVh th fJ;soh T[; d o{g ~ tydh ;h, (T[j) nkgDk ;kok XB
(T[; s'I) tko fdzdh ;h.2.
d'jok

uy[uko[ wsh BK dh oki dh pj[s ;[zdo g[Zsoh ;h. T[j iK sK osh dh


g[Zsoh ;h iK osh dk ntsko ;h.3.
nfVb

id uy[uko[ wsh B T[; dk o{g tfynk sK nkgD wB ftu fJj ftukfonk


fe fe; soQK fJj' fijk S?b (w?~) fJe fSD bJh fwb ikJ, (sd) T[; ~
fpbe[b

tZy

eoK

ns

;dk

pfbjko

iktK.4.

d'jok

fJe dk;h p[bk e T[; tb Gi fdZsh (ns fejk fe) nBe soQK d T[gk
eo e w?~ fwso Bkb fwbk d.5.
nfVb

j ;yh ! (w?~) ;ZiD fwbk d, w?~ (fJj) ukjhdk j?. T_; d ftFF ft:'r
ftu wok fjodk ;V fojk j?. (wo) wB ftu nkT[Idk j? fe ;zr ~ Sv e
T[; ~ T[v e

fwbK ns

b'e bki s

e[b dh wo:kdk ~ fJe gk;

eo

fdnK.6.
f;nkDh ;yh B T[; d ftFF Gd ~ gk fbnk ns gqfwek ~ gqhsw
fbnk e fwbk fdZsk. T[; d Foho ~ ty e e[wkoh dhtkBh fijh j' rJh
(wkB') fpoj'I d ;w[zdo ftu wrB j' rJh j't.7.

52

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

gqhsw ;:' :" fgq:k ;[Bk:'. s? w/o' wB nki[ u[ok:'.


j" j{` n?; isB eS[ efoj". ;GfjB S'fo s'fj e" pfoj". 8.
i' s[fj ej" fwsq ;' efo:j[. w'o fgsk s/ B?e B vfo:j[.
;{oi Bkw nkgB' Xfo:j[. w'fj fp:kfj b? Xkw f;Xfo:j[. 9.
sp npbk fBi[ fgsk p[bk:'. gefo pkj s/ fwsq fdyk:'.
;[B[ okik ;{oi fJj nkjh.

ukjs j? st ;[sk fp:kjh. 10.


d'jok

gqEw gqfsr:k bhfi:? :k eh np? pBkfJ.


g[fB w' e" fJj dhfi:? ;[B[ okiB e/ okfJ. 11.
ip b" fJj fJj xo oj? uV? B ;{oi nek;.
ip fJj ikfJ sjk uV/ ir w? j'fJ gqek;. 12.
u"gJh

;s: pks oki? fJj ikBh. G/d B bfy:' eS{ nr:kBh.


oki e[wkfo wzsq fJe gfV:'. dP? fdB br/ ;{oi Bfj ufV:'. 13.
d'jok

wzsqB ;' nfGwzsq efo fpo:k dJh T[vkfJ.


fB;[ BkfJe ;' ikfB:? rrB ofj:' EjokfJ. 14.
u"gJh

ip oki/ fJj Gkfs fBjkfo:'. ;s: ;{oi efo skfj fpukfo:'.


s[os p:kfj d[fjsk fsj dhBh. G/d nG/d eh pks B uhBh. 15. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" guh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 225. 4289. nci{`.

d'jok

wkbB/o e/ d/; w? wkbe"; g[o rkT[.


wkB ;kj fJe u"Xoh p;s ;[ stB? mkT[. 1.
o[;sw d/Jh stB eh ojs ;[zdoh Bkfo.
o{g ;hb ;[fu feqnk ;[G gfs eh nfs fjseko. 2.
sk e' gfs T[wokt eh eos ukeoh fBfs.
;kjijK e/ Xkw e' oky? dop[ nfwfs. 3.
Gkr fg:s pj[ u"Xoh n"o nchw uVkfJ.
nkm gjo x{ws oj? b'r j;? pj[ nkfJ. 4.

ufosq ' g kfynkB

53

u"gJh

gqhsw ~ gqfwek B fJ; soQK fejk fe s{` ni wok wB u[ok fbnk j?. w?I
e[M fJ; soQK dk :sB eoKrh fe ;kfonK ~ Sv e so Bkb ftnkj eoKrh.8.
j fwso! fitI (w?I) s?~ ejK, T[; soQK eoBk. wo fgsk s'I fpbe[b B
voBk. nkgDk BK ;{oi oy b? ns w?~ ftnkj e xo b? ik.9.
sd fJ;soh B nkgD fgsk ~ p[bkfJnk ns pKj s'I geV e fwso
ftyk fdZsk. (ns fejk--) j okik ih! ;[D', fJj ;{oi j?. fJj s[jkvh g[Zsoh
Bkb

ftnkj

eoBk

ukj[ z dk

j? .10.

d'jok

j[D jh gfjbK fJ; s'A gqfsfrnk bt'. fco j okfinK d oki/! ;[D', fco
w?~ fJ; ~ ;"Ig fdU.11. id se fJj fJ; xo ftu ofjzdk j? (sd se)
;{oi nkekF ftu BjhI uVQdk j?. id fJj iKdk j?, (sK) T_E uVQdk j? ns
irs ftu gqekF j[zdk j?.12.
u"gJh

oki B fJ; rZb ~ ;u wzB fbnk. T[; nfrnkBh B (tk;sfte) Gd


B gSkfDnk. oki
ufVQnk.13.

e[wkoh

fJe

wzsq

gfVQnk

ns

d'

fdBK

se

;{oi

BjhI

d'jok

wzsqK Bkb wzdo e pNh (r'bh) T[vk fdZsh ns fJzi bfrnk fe uzdqwk
nkekF

ftu

EoEok

fojk

j?.14.

u"gJh

id oki B fJ; soQK tfynk sK T[; ~ ;u w[u ;{oi eo e ;wfMnk.


s[os

g[Zsoh

dk

ftnkj

T[;

Bkb

eo

fdZsk.

Gd

nGd

dh

e'Jh

rZb

;wMh.15.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 225tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 225. 4289. ubdk.

d'jok

wkbBo d; ftu fJe wkbe"; g[o BK dk fgzv ;h. T[; EK s wkB Fkj
BK

dk

fJe

u"Xoh

t;dk

;h.1.

o[;sw

dJh

BK

dh

T[;

dh

;[zdo

fJ;soh

ofjzdh ;h i' o{g, Fhb, gftsqsk ns eow eo e F[G ;h ns gsh dh pj[s


fjs? F h ;h.2.
T[; dk gsh T[wokU dh fBZs B"eoh eodk ;h ns FkjijkB d xo d
nfws XB d"bs dh ofynk eodk ;h (Gkt ]}kBuh dh f}zwtkoh fBGkT[Idk
;h).3. u"Xoh pj[s Gzr ghIdk ;h ns n\hw th yKdk ;h. T[j_ nZ&m gfjo
x[zwdk ofjzdk ;h ns pj[s b'e nk e j;d ;B.4.

54

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

b'e ;eb fwfb skfj pykB?. w{oy ;kj eS{ Bfj ikB?.
i' Bo Gkr nchw uVkt?. sk ej ;[fX ej' ep nkt?. 5.
nfVb

;kj eoh fus wkM ;[ fuzs fpukfo e?.


;G XB fJB e' jo" ufosq fdykfo e?.
jiofs j{` e' dop[ ;dB jfo b:kfJj".
j' ;G ;'fcB e' w{zv w{zv e? ykfJj". 6.
jiofs i{ e' gqEw yikBk ;G b:'.
g[fB ;'fcB e' dop[ Xo'jfo Xos G:'.
pj[fo nfsE e' G/; fsq:fj gfjokfJ e?.
j' pBh eufjoh Ghso dfJ gmkfJ e?. 7.
d'jok

jiofs e' b'rB ;fjs bhB' dop[ u[okfJ.


Gfo E?bh fmeoh Xoh w[jo? eoh pBkfJ. 8.
nfVb

wkfB Fkj pj[ Gkr nchw uVkfJ e?.


x[ws x{ws sjk gju:'

ikfJ e?.

sp b" efj:' nfsE fJe fmeoh dhfi:?.


j' eki[ jwko' nki[ u"Xoh ehfi:?. 9.
d:' J/e xN c'fo pj[s fmeoh GJh.
fsB s/ J/e T[mkfJ nfsE e? eo dJh.
b? e/ ip? nshs fBoy sk e' b:'.
j' J/e eufjoh wkM ;qkg so[Bh d:'. 10.
mheqB jh e' dop[ ;eb jP? ikfJ j?.
jiofs b'rB ;fjs B eS[ XB gkfJ j?.
ekfi eq'fo e[N[tko yikB'

sp bfj:'.

j' ;fs ;qkg G:' efj:' nfsE i?;' d:'. 11.


;G ;'fcB e' w{zfv w{zfv nwbh r:'.
w[jo/ bJh fBekfo mheoh d? G:'.
nki[ br/ Ufj d/; nfsE e' wkfB:?.
j' w;bk fJj w;j{o irs w? ikfB:?. 12.

ufosq ' g kfynkB

55

u"gJh

;ko b'e fwb e T[; dhnK rZbK eod ;B, go (T[j) w{oy Fkj e[M
BjhI ;wMdk ;h. i' ftnesh Gzr ns n\hw uVQkT[Idk ;h sK d;' Gbk T[;
~ ed j'F nk ;edh ;h.5.
nfVb

Fkj B wB ftu ftuko g{ote ;'funk fe (e'Jh) ufosq eo e fJBQK


;kfonK

dk

XB

jo

b?Dk

ukjhdk

j?.

gfjbK

w?I

pkdFkj

xo'I

XB

jo

fbnktKrk ns fco w?I ;G ;'\hnK ~ w[zB w[zB e yktKrk.6.


(T[; B) ;G s'I gfjbK pkdFkj dk ;kok ]}kBk b fbnk. fco ;'\hnK
dk XB (nkgD e'b) nwkBs oy fbnk. fco nkgDh fJ;soh ~ i'rh dk G;
XkoB

eotk

Goh

eufjoh

ftu

Gi

fdZsk.7.

d'jok

b'eK ;ws pkdFkj dk XB u[ok fbnk ns


T[s uzrh soQK Bkb w'joK brk fdZshnK.8.

mheohnK

dhnK

E"bhnK

Go

nfVb

wkfB

Fkj

pj[s

Gzr

ns

n\hw

uVQk

x[zwfdnK

x[zwfdnK

T[E

ik

gj[`funk. sd se i'rh B fejk fe (w?~) fJe mheoh fdU. j u"Xoh! ni


wok fJj ezw eo'.9.
T[;

fJe

xVk

GzB

fdZsk

ns

pj[s

;kohnK

mheohnK

pD

rJhnK.

T[BQK ftu'A fJe u[e e i'rh ~ d fdZsh. id i'rh B T[; ~ b? e tfynk sK


i'rh pDh fJ;soh B

eufjoh ftu ik e

fJe ;okg fdZsk.10.

fJj ;koh d"bs mheohnK dh jh j' ikJrh ns pkdFkj th b'eK ;ws


e[M th XB gqkgs BjhI eork. sd ek}h ns e'stkb B eo'VK d ]}kB ~
tfynk (sd) fitI i'rh B efj e ;okg fdZsk ;h, T[j ;Zuk j' frnk.11.
T[j nwbh ;kfonK ;'\hnK d f;o w[zB e b? frnk (noEks ;'\hnK dk
XB mr e b? frnk). w'joK eY bJhnK ns mheohnK Go fdZshnK. ni se
T[ ;

d ;

;wMDk

ftu
ukjhdk

i' rh

dh

j? . 12.

wkBsk

gq ufbs

j? .

fJj

w;bk

irs

ftu

gq f;Z X

56

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

tk e/ ykBk B? fby:' jiofs i{ e' pBkfJ.


;qkg d:' fJe nfsE B? ;G XB r:' rtkfJ. 13. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" Sph;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 226. 4302. nci{`.

d'jok

d/; wkbtk e/ fpy? wdB ;?B fJe okfJ.


rV sk ;" okik fpfXfj n"o B ;fe:' pBkfJ. 1.
Bkw oj? fsj so[fB e' ;qh wfBwkb wsh:.
wB;k pkuk eowBk pf; efo okfy:' gh:. 2.
g{s sjk fJe ;kj[ e' Bkw[ okfJ wjp{p.
o{g ;hb ;[fu pqsB w? rfV:' fpXks? y{p. 3.
u"gJh

nfws so[fB e' o{g fpoki?. fij w[y fBoy uzdqwk bki?.
;[zdo ;w sk eh e'T{ Bkjh. o{gtzs gqrfN:' ir wkjh. 4.
ip okBh tj e[no fBjkfo:'. fJj? nkgB/ fjqd? fpukfo:'.
e? fJj nki[ p'fb ofs efo:?. e? T[o wkfo eNkoh wfo:?. 5.
bfj ;jufo fJe fjs{ p[bkJh. fus eh fpqEk skfj ;wMkJh.
w/oh ejh whs ;" efj:j[. i' w[fo nk; fi:B eh ufj:j[. 6.
d'jok

;[fB nks[o pu e[nfo e/ ;yh rJh sj XkfJ.


skfj Gb/ ;w[MkfJ e? fJj T[fj d:' fwbkfJ. 7.
nfVb

wB Gktzsk whs[ e[nfo ip gkfJ:'.


bfy Sfp b'b nw'b ro/ ;' bkfJ:'.
bgfN bgfN d'T{ ikfj so[B w[;ekfJ e?.
j' ekw e/b eh ohfs gqhfs T[gikfJ e?. 8.
sp b" okik frqj okBh e/ nkfJ:'.
nkdo nfXe e[nfo efo wdok g:kfJ:'.
frfo:' ws jP? fBqgfs ykN go ikfJ e?.
j' sp jh s[osfj fb: fsq: iko p[bkfJ e?. 9.

ufosq ' g kfynkB

57

d'jok

T[; (]}kB) d ]kdw (@ykBk#) B pkdFkj ~ fbfynk fe fJe i'rh d


;okg Bkb ;kok XB BFN j' frnk j?.13.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 226tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 226. 4302. ubdk.

d'jok

wkbtk d; ftu wdB ;?B BK dk fJe okik ;h. T[; ~ xV e (GktpDk e) ftXksk j'o (e'Jh T[; tork) B pDk ;fenk.1. T[; dh fJ;soh dk
Bkw wfBwkb wsh ;h (ns T[; B) wB, puB ns eow eo e nkgD gqhsw
~ ekp{ ftu ofynk j'fJnk ;h.2. T[E Fkj dk fJe g[Zso ;h, fi; dk Bkw
wfjp{p okfJ ;h. (T[; ~) ftXksk B o{g, Fhb, pqs ns gftsqsk ftu pj[s
uzrh soQK Bkb pDkfJnk ;h.3.
u"gJh

T[; B"itkB dk ngko o{g ;h, fi; d w[y ~ ty e uzdqwk th bfis


j[zdk ;h. T[; tork e'Jh ;[zdo BjhI ;h. T[j irs ftu (;G Bkb'I nfXe)
o{ gtkB

gq rN

id

okDh

j' fJnk
B

;h.4.

T[;

e[zto

tfynk

sK

nkgD

fjod

ftu

fJj

ftuko

ehsk. iK sK fJ; ~ ni p[bk e osh-eqhVk eoK iK fjod ftu eNkoh wko e


wo iktK.5.
T[; B (nkgDh) fJe fjsekoh ;yh ~ p[bk fbnk ns fus dh ftfEnk
T[; ~ ;wMkJh. (ns fejk--) i wo ihT[Id ofjD dh (s{`) nk; ukjz[dh j?I sK
woh ejh j'Jh rZb fwso ~ efj d.6.
d'jok

okDh d nks[o p'b ;[D e ;yh T[E Xk e rJh ns T[; (e[zto) ~ uzrh
soQK ;wMk e okDh Bkb T_; dk wb eok fdZsk.7.
nfVb

id okDh B wB GkT[Idk d';s gqkgs eo fbnk (sd T_;dh) uzub ns


nw'b

Sph

ty

rb

Bkb

brk

fbnk.

d'tI

itkB

ijkB

j;d

j'J

nkg; ftu fbgN oj ;B ns ekw-eqhVk dh ohs Bkb gqw gqrN eo oj


;B.8.
sd se okik okDh d xo nk frnk. okDh B T[; dk pj[s nkdo eo
e

Fokp

s[os

okDh

fgbkJh.
B

okik

nkgDk

wd-w;s
:ko

p[bk

j'fJnk
fbnk.9.

wzih

T[s

ik

fvr

fgnk.

sd'A

58

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fBqg eh Sfs:k T{go ngBh ghfm Xfo.


ekw e/b fdqV fe: fBi[ whs[ p[bkfJ efo.
wdok e/ wd Se/ B eS[ oki/ bfj:'.
j' b/s g;Pko/ G:' B eS[ w[y s/ efj:'. 10.
ekw G'r efo fsq: fg: d:' T[mkfJ e?.
w{V okt eS[ G/d B ;fe:' gkfJ e?.
fJj Sb S?bh S?b ;[ Sfb gfs e" rJh.
j' ;[ efp ;:kw fJj eEk sp? g{oB GJh. 11. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ;skJht' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 227. 4313. nci{`.

u"gJh

T[so d/; fBqgfs fJe ojJh. phoi ;?B ik e' ir ejJh.


phoi wsh stB po Bkoh. ikBe okwuzdq eh g:koh. 1.
nfXe e[no e' o{g fpoki?. ofs gfs eh ofs eh Sfp bki?.
i' npbk sk e' bfy ikJh. bki ;ki sfi ojs fpekJh. 2.
d'jok

J/e ;kj eh g[fsqek ik e' o{g ngko.


fBofy wdB ik e' oj? B:kfJ ubs f;o Mkfo. 3.
nfVb

J/e fdt; tj[ okfJ ny/N f;XkfJ:'.


T{u X"bjo mkfY e[nfo bfy gkfJ:'.
so[fB ;kj[ eh ;[sk ojh T[oMkfJ e?.
j' j/fo fBqgfs eh gqGk ;[ rJh fpekfJ e?. 4.
u"gJh

sjh mkfY fJe ufos pBkfJf;. v'fo pvh eh r[vh uVkfJf;.


sk w? fJj? ;zd/; gmktk. G/s fus e" fBqgfj isktk. 5.
efps[

skih e{` s[okfJ e? n;kVh UfV okj g"Dk


ikfbw

itkb

d[ jk

B? Bk

BuktDk.

nziB fdtkfJ pkV fpf;y uVkfJ e?


y[;kbh

pVkfJ

Bkb/

e?ck

uVktDk.

ufosq ' g kfynkB

59

oki dh Sksh T[s nkgD fgm fNek e ns nkgD fwso ~ p[bk e


uzrh soQK osh-eqhVk ehsh. Fokp d BF ftu X[s j'D ekoB oki B e[M B
;wfMnk ns gk; pdbdk fojk, go w{zj'I e[M B fejk.10.
ekw G'r eo e okDh B :ko ~ T[mk fdZsk. w{oy okik e[M th Gd B
;wM ;fenk. fJ; Sb Bkb S?b ns S?bh (fJ;soh) B gsh ~ Sb fbnk.
eth fFnkw efjzd jB, fJj eEk sd jh g{oh j' rJh.11.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 227tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 227. 4313. ubdk.

u"gJh

T[&Zso dF ftu fJe okik ofjzdk ;h. T[; ~ b'ehI phoi ;?B efjzd ;B.
phoi wsh T[; dh ;[zdo fJ;soh ;h. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' okwuzdq dh
fgq:k

(;hsk)

j't.1.

e[zto dk pj[s ;[zdo o{g ;h (fi; ~ ty e) ekw dt dh gsBh osh dh


;[zdosk th bfis j[zdh ;h. i' fJ;soh T[; ~ ty b?Idh sK T[j bki wo:kdk
fsnkr e ]ohdh ofj iKdh.2.
d'jok

fJe Fkj dh pNh ;h fi; dh ngko ;[zdosk ;h. T[; ~ ty e ekw dt


f;o BhtK eo e ubdk ;h.3.
nfVb

fJe fdB T[j okik fFeko yvD ufVQnk. (T[; ~) T[&Zu wjZb T[s uVQ
e e[wkoh B ty fbnk. Fkj dh itkB bVeh (T[; ~ ty e) T[bM rJh
(Gkt w'fjs j' rJh). oki dh ;[zdosk ~ ty e T[j fte rJh.4.
u"gJh

(T[; B) T[E yV'fsnK fJe ufosq pDkfJnk ns fJe bzph v'o tkbh
r[vh uVQk fdZsh. T[; ftu fJ; ~ ;[Bjk Gfink ns nkgD fus dh rZb oki
~

;gFN

eo

fdZsh.5.

efpZs

j fgnko/ :ko ih! x'V ~ s'o e, ;kv gk; d okj T[s g?Dk ns
}kfbw s nZr (tKr ;kVB tkb) d'jK B?DK ~ BukDk. ;[owk gk e ns B?D
o{g pkDK ~ ;kD T[s uVQk e ns woh ][Fh ~ tXk e Fokp ~ ]{p ghDk.

6 0

;qh

pdB

fdykDk

Bkfb

B?D

;k~

i'fV

d;w-rqzE

Sksh

t/jk

B/j[

Bkb

;kfjp

bkDk

ns/

B?Dk

bktDk.

pku/ gsq nkDk w?jh fwb/ p:k B ikDk ;kJh


:ko' ih n;kv/ gk; nktDk jh nktDk. 6.
d'jok

r[vh:k fpy? ;`d/; fbfy dhB' e[nfo gmkfJ.


sfBe pko bkrh Bjh fBqgfj gj{`uh ikfJ. 7.
u"gJh

gsh:k S'fo byh fgq: ejk. fJj gfm:' so[Bh fbfy T[jk.
:k r[vh:k go p?mj[ XkJh. fuzs B eoj[ fus w? okJh. 8.
e? r[vh:k T[go ufV nktj[. Bkso NKr so/ efo iktj[.
i' s[fj froB XoB go d/T{. ;Por ;ku efo pk; B b/T{. 9.
d'jok

wksq gS ;s ;gs fgs[ go? Boe e[b ;'fJ.


i" r[vh:k s/ G{fw gfo gsB fsjko' j'fJ. 10.
u"gJh

s[w :k e" fg: v'fo B ikBj[. ;r{nk e? :k e" gfjukBj[.


s[wo' pkb fpxB Bfj jP?j?. :k w? d/fy gkt Xfo b?j?. 11.
d'jok

wzsq ;efs s/ w? fe:k ;r{nk :kfj pBkfJ.


;ze s:kfr efo nkJh:? ;[B[ okiB e/ okfJ. 12.
u"gJh

ip oki? n?;h ;[fB gkJh. fus eh ;ze ;rb fp;okJh.


j: s/ T[sfo v'fo go ufY:'. nkBzd nfXe fus w? pfY:'. 13.
nfVb

e[no e[nfo e/ sho gj{u:' nkfJ e?.


ekw G'r e" eh:' joy T[gikfJ e?.
;kj sp br/ dPko gj{u:' nkfJ efo.
j' sp? so[fB ;" pks ejh fg: B?B Gfo. 14.

ufosq ' g kfynkB

;k~

(nkgDk)

w[yVk

ftykT[Dk,

Sksh

Bkb

6 1

brkDk

ns

B?DK

Bkb

B?D

i'V

fJ; soQK dk Bj[ brkDk. fuZmh gVQfdnK nkDk, w?~ fwb fpBk B ikDk ns
wo

gk;

nktDk

jh

nktDk

(Gkt

}o{o

nkDk).6.

d'jok

r[Zvh ftu ;[Bjk fby e (fgq: ~) e[wkoh B Gi fdZsk. }ok fizBh jtk
brh

BjhI

fe

(r[Zvh)

oki

e'b

gj[zu rJh.7.

u"gJh

fuZmh ~ y'bQ e fgq: B eh tfynk fe fJ; ftu T_; fJ;soh B fby


Gfink j? fJ; r[Zvh ftu ibdh Bkb p?m ikU ns j okiB! fus ftu
(fe; gqeko dh e'Jh) }ok fizBh fuzsk B eo'.8.
iK sK r[Zvh T[s uVQ e nk ikU, BjhI sK Nzr jm'A bzx ikU. i s[jk~
Xosh

T[s

fvrD

fdnK,

sK

;uw[u

;tor

dh

tk;h

pDK.9.

d'jok

(wo) BkBe gZy dhnK ;Zs ns dkde gZy dhnK ;Zs e[bK BoeK ftu
g?D i r[Zvh s'I sok Xosh T_s fvrDk j' ikJ.10.
u"gJh

j gqhsw ! s[;hI fJ; ~ v'o B ;wM'. fJ; ~ gzx{Vk gSkD'. fJ; ftu
(s[;hI) g?o Xo e ty b", s[jkvk tkb th ftzrk BjhI j'Jrk.11.
d'jok

w?I fJ; ~ (nkgDh) wzsq Fesh Bkb gzx{Vk pDk fdZsk j?. j okfinK d
oki !

;z r

fsnkr

ub

nkU.12.

u"gJh

id oki B fJ; gqeko dh (rZb) ;[Dh (nEtk gVQh) sK wB dk ;kok


;zr-;`e'u d{o eo fdZsk. x'V s'I T[so e v'o T[s uVQ p?mk. wB ftu
gq ; z B sk

pj[ s

tZ X

rJh.13.

nfVb

e[zto

e[wkoh

e'b

nk

gj[`funk

ns

(T[BQK

B)

gq;zBsk

g{ote

ekw-G'r

ehsk. sd se Fkj th dotk} se nk gj[`funk. sd e[wkoh ~ gqwh B nZyK


(ftu jzM{) Go e

fejk.14.

62

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

np fsq: s[wo' ;kj w? rfj wkfo j?.


fJjh X"bjo T{go s/ w[fj vkfo j?.
N{e N{e jP? ;G? g;[fo:k ikfJ j?.
j' s[fj G/N/ jw nki[ fJj? cb gkfJ j?. 15.
fBqg fuzsk fus Ghso eS{ B ehfi:?.
fBofy jwko' ufos np? jh bhfi:?.
pko fsjko' J/e B pkeB gkfJ j?.
j' jw ;' G'r ewkfJ j;s frqj ikfJ j?. 16.
wzsq ;efs j[zvhnk fsj fe:' pBkfJ e?.
gefo ekB s/ gfs e' fd:' fdykfJ e?.
pj[fo w/y G/ pkX:' fBqgfj pBkfJ efo.
j' pj[fo stB e' fe:' ;[d/; T[mkfJ efo. 17.
;kj fBoy s/ r[fv:k dJh uVkfJ e?.
efo e? ;zr ;Pko d:' fBqg[vkfJ e?.
fg:fj fBofys/ whs d:' gj[`ukfJ xo.
j' G/d nG/d B eS[ iV ;e:' fpuko efo. 18.
d'jok

;kj[ ;[sk fBofyfs gfsj r[fv:k dJh uVkfJ.


sk go pX/ pizsq E/ pkis GJ/ pBkfJ. 19.
fpjf; Bkfo fBi BkE ;' efj:' fg:fj gj[ukfJ.
fwsq jwko' ;kj fJj dJ/ dwkw' ikfJ. 20.
u"gJh

fJj Sb whs ;dB gj[uk:'. sk e' pko B pkeB gk:'.


fBi[ gfs G/d nG/d B uhB'. efp gq;zr g{oB sp ehB'. 21. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" nmkJh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 228. 4334. nci{`.

u"gJh

gbtb d/; SfsqBh oj?. p[fX wsh ik e' ir ej?.


ip sB skfj fpoXsk nkfJ;. sp fsB J/e ufosq pBkfJ;. 1.
dP? ;zd{e i{fs:B Go/. w[joB e/ e[fb ;[Bs T[uo/.
g[sq gT[sq sk fdB s/ sk e/. T[fds GJ/ ;/tk ej tk e/. 2.
d'jok

i[ eS[ ej? fgq: wkBjh ;/tk eofj pBkfJ.


nkfJ;[ w? ;G jh ub? dop[ j/s bbukfJ. 3.

ufosq ' g kfynkB

63

j fgnkoh! sok Fkj j[D w?~ geV e wko dtrk ns fJ; wjZb T[go'I
w?~

jmK

fwbD

;[N

dk

;k~

dtrk.
fJj

wohnK
cb

;kohnK

gqkgs

g;bhnK

N'N

N'N

j'

ikDrhnK.

s?~

j'trk.15.

(okDh B fejk--) j okiB! wB ftu fe; soQK dh fuzsk B eo'. (s[;hI)


j[D jh wok ufosq ty bt'r. s[jkvk fJe tkb th ftzrk BjhI j' ;erk. wo
Bkb

G'r

eo

j;d

j'J

xo

ikUr.16.

wzsq dh Fesh Bkb T[; ~ Gv{ (@j[zvhnk#) pDk fdZsk ns ezB s'I geV
e gsh ~ ftyk fdZsk. fco oki ~ (T[; B) febh Bkb pzBQ fdZsk. fco T[; ~
T[mk

nkgD

xo

(@;[d;#)

Gi

fdZsk.17.

Fkj d tyd tyd (fJ;soh B) r[Zvh uVQk fdZsh. oki ~ (r[Zvh) T_s
;tko eo e T[vk fdZsk. gsh d tyd j'fJnK gqhsw ~ xo gj[`uk fdZsk. T[j
w{oy

Gd

nGd

gSkD

;fenk.18.

d'jok

Fkj dh g[Zsoh B gsh d tyd j'fJnK r[vh ~ T[vk fdZsk. T[; T[s pzBQ
j'J tki tiD br rJ.19. gqhsw ~ (nkgD xo) gj[`uk e okDh nkgD
gsh ~ j; e efjD brh. ;kvk fwso sK fJj Fkj j? i' dwkw tiKdk ik
fojk

j? . 20.

u"gJh

fJ; Sb Bkb fwso ~ (nkgD) xo gj[zukfJnk. T[; dk tkb th ftzrk


B j'D fdZsk. nkgD gsh B Gd nGd e[M B ;wfMnk. sd eth B gq;zr
g{ o k

eo

fdZ s k.21.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 228tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 228. 4334. ubdk.

u"gJh

gbtb d; ftu (fJe) SsqkDh ofjzdh ;h. T[; ~ b'ehI p[^fX wsh efjzd
;B. id T[; dk Foho fpoX j' frnk, sd T[; B fJe ufosq yfvnk.1.
(T[; B) d' ;zd{e i[shnK Bkb Go bJ ns ;G ~ w'joK (d Go j'J)
;[Dk fdZsk. T[; d g[Zso g'so T[; fdB s'I T[; dh ;tk ftu i[N rJ.2.
d'jok

(T_j)
bkbu

eo

i'
e

efj`dh
;G

(T_;

T_;
dh)

;[yktK
nkfrnk

;wMd
ftu

ns

ubd.3.

]{p

;tk

eod.

XB

6 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

i' nkr:k fsq: eo? ;[ wkB?. i{fsB e' w[jo? gfjukB?.


nki[ ekfb p[fY wfo i?j?. ;G jh dop[ jwko' jP?j?. 4.
ip fsj fBefN e[Nzp ;Gkt?. sj p[fY:k :" puB ;[Bkt?.
fi:s br/ fJj dop jwko'. pj[fo bhfi:j[ g{s fsjko'. 5.
ip tj[ fsq:k o'rBh GJh. ekih e[Ntkofj efj rJh.
eow Xow i' gqEw eo?j?. ;' ;[s pj[fo yikB' b?j?. 6.
d'jok

eow Xow ;[s ip br/ eo? B gqEw pBkfJ.


sp b" ;[sB B dhfi:j[ jwo' dop[ p[bkfJ. 7.
u"gJh

fefse fdBB p[fY:k wfo rJh. fsB e/ fjqdB y[;kbh GJh.


eow Xow i' gqEw eo?j?. g[fB fJj pkfN yikB' b?j/. 8.
d'jok

eow Xow sk e/ eo/ nfs XB[ ;[sB brkfJ.


pj[fo ;`d{e gBQhB e/ S'os G/ fwfb nkfJ. 9.
u"gJh

fJj ufosq fsq: ;/t eokJh. ;[sB dop[ e" b'G fdykJh.
fsB e/ nzs B eS[ eo nk:'. Sb pb ngB' w{zv w[zvk:'. 10. 1.
fJfs ;qh ufosqgy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" T[Bsh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 229. 4344. nci{`.

d'jok

wkbB/o e/ d/; w? wori g[o fJe rkT[.


;kj J/e fsj mk p;s wdB ;kj fsj BkT[. 1.
wdB wsh sk eh fsq:k ik e' o{g ngko.
nkg[ wdB mme/ oj? fsj ofs o{g fpuko. 2.
u/bk okw sjk j[s' J/e ;kj e' g{s.
;rb r[BB Ghso us[o ;[zdo wdB ;o{g. 3.
u"gJh

u/bk okw ip? fsq: bfj:'. sk e' sp? wdB sB rfj:'.


so[fB sfdB s/ ojs b[GkJh. fBofy ;iB Sfp ojh fpekJh. 4.

ufosq ' g kfynkB

65

u"gJh

(T[j) fJ;soh i' nkfrnk eodh, T[j wzB b?Id ;B ns i[shnK ~ w'joK
ti'A gSkDd ;B. (T[j wB ftu ;'ud ;B fe) ni eb p[Zvh wo ikJrh ns
;kok XB ;kvk j' iktrk.4.
id ed ;kok e[N[`p T[; d BV nkT[Idk, sK T[j p[^Yh T[BQK ~ efjzdh.
ihT[Id ih fJj XB wok j?. fco j g[Zso'! (fJj) b? b?Dk, s[jkvk jh j?.5.
gfjbK

id

T[j

fJ;soh

i'

wok

feqnk

phwko
eow

j'

eork,

rJh,
T[jh

sK

ek}h

g[Zso

e'stkb

fco

]}kBk

efj

gqkgs

rJh

fe

eork.6.

d'jok

id se gfjbK wok feqnk-eow (wo) g[Zso B eo u[eD sd se wo


g[ZsoK ~ p[bk e wok XB B dDk.7.
u"gJh

e[M fdBK se fpoX fJ;soh wo rJh. T[BQK (g[ZsoK g'sfonK) d fjod


ftu ][Fh j'Jh.
b?Dr.8.

gfjbK

i'

feqnk

eow

eoBr

fco

(T_j)

fJj

]}kBk

tzv

d'jok

g[ZsoK B pj[s XB ]ou eo e T[; dk feqnk eow ehsk. fco fwb e


nkJ

ns

i[shnK

;z{de

y'bD

br.9.

u"gJh

g[ZsoK ~ XB dk b'G ftyk e fJ; ufosq Bkb fJ;soh B ;tk eokJh.


nzs ftu T[BQK d jZE ftu e[M B nkfJnk ns Sb d pb eo e nkgDk f;o
w[ z B tk

fbnk.10.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 229tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 229. 4344. ubdk.

d'jok

wkbBo d; ftu wori g[o BK dk fJe fgzv ;h. T[E fJe Fkj t;dk
;hl T[; dk BK wdB Fkj ;h.1. wdB wsh T[; dh fJ;soh ;h, fi; dh
;[zdosk pj[s nfXe ;h. ekw dt T[; ~ osh dk o{g ftuko e j?okB j'
iKdk ;h.2. T[E ubk okw BK dk fJe Fkj dk g[Zso ofjzdk ;h i' ;kfonK
r[DK ftu us[o ns ekw dt d ;o{g tork ;[zdo ;h.3.
u"gJh

ubk okw ~ id T[; fJ;soh B tfynk, sd s'I T[; d Foho ~ ekw


dt B ekp{ eo fbnk. fJ;soh T_; fdB s'A (ubk okw gqfs) b[GkJh ofjzdh
;h ns ;ZiB dh Sph ~ ty e fteh ofjzdh ;h.4.

6 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

d{sh gm? skfj frqj p'fb gmkfJ:'.


ekw G'r sk ;" pj[ Gkfs ewkfJ:'.
;'fJ ;kj ip ikfJ s/ skfj p[bktJh.
j' skfj GJ/ o; ohfs gqhfs T[giktJh. 5.
u"gJh

so[Bh T[ms ;kj j{ ikfr:'. g[SB skfj nkg[ :" bkfr:'.


iks j[sh ej so[fB psktj[. jwo' fus e' Gow[ fwNktj[. 6.
;[Bj[ ;kj w? puB T[uko'. s[wo/ fus e' Gow T[sko'.
w'j{ N{fN e?c ip rJh. b/s sp? g;tkoB GJh. 7.
d'jok

n?; fB;k efo ;kj eh dhB' pj[fo ;tkfJ.


s[os whs g? ufb rJh :ko Gih bgNkfJ. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" sh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 230. 4352. nci{`.

d'jok

d/; pktBh e/ oj? wkbt Bkw rtko.


w?B ebk sk eh so[fB ik e' o{g ngko. 1.
dhox d/j sk e' oj? g[;N nzr ;G m"o.
fdox g[;N sk ;w so[fB d[fs: B ir w? n"o. 2.
nfVb

c"idko fJe rkT[ stB e/ nkfJ:'.


g:k; xkw s' nfXe stB d[y gkfJ:'.
gkfB ufj:' ifN:k fsB d:' T[mkfJ e?.
j' fBoy stfB e' o{g ofj:' T[oMkfJ e?. 3.
fus w? fe:k fpuko i[ :k e' gkfJ:?.
J/e g[sq :k s? Gfi e? T[gikfJ:?.
nfXe pbh ;' jP? j? ;G ir ikfB:?.
j' sk e/ vhb ;wkB B n"o pykfB:?. 4.

ufosq ' g kfynkB

67

nfVb

fJe d{sh ~ Gi e T[; ~ xo p[bk fbnk. T[; Bkb eJh soQK d ekwG'r ehs. id Fkj ;"I iKdk sK T[; ~ p[bk b?Idh ns nkBzd g{ote T[;
Bkb

ekw-eqhVk

eo

gqw

gqrN

eodh.5.

u"gJh

(fJe fdB) fJ;soh T[mh, sK Fkj th ikr fgnk ns T[; ~ nkg g[ZSD
bfrnk. j fJ;soh! d;, (s{`) feE ik ojh ;h. (ns fJ; soQK) wo wB dk
Gow

d{ o

eo.6.

j Fkj ! w?I i' puB efjzdh jK, T[j ;[D', (w?I) s[jkv fus dk Gow d{o
eodh jK< id wok
wkoB br rJh.7.

nwb

N[ZN

frnk

(Gkt

d{o

j'

frnk)

sK

w?I

gb;N

d'jok

fJ; soQK Fkj dh s;bh (@fB;k#) eok e (T[; ~) fco ;ztk fdZsk ns
nkg s[ozs fwso e'b ubh rJh ns :ko B fbgN e owD ehsk.8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 230tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 230. 4352. ubdk.

d'jok

pktBh dF ftu wkbt BK dk fJe gIv{ ofjzdk ;h. T[; dh fJ;soh w?B
ebk pj[s ;[zdo ;o{g tkbh ;h.1. T[; dk Foho pj[s y[bk;k ;h ns ;ko
nzr pj[s w}p{s ;B. T[; tor
fJ;soh ;z;ko ftu BjhI ;h.2.

b`p

u"V

Foho

tkbh

j'o

e'Jh

(seVh)

nfVb

T[BQK

fgzv

ftu

fJe

\"idko

nkfJnk.

fgnk;

ns

rowh

Bkb

T[j

pj[s d[yh j'fJnk. (T[; B) gkDh ghDk ukfjnk (ns nr'I) iNh B T[; ~
T[mk e d fdZsk. T[; (fJ;soh) dk o{g ty e (\"idko) w'fjs j' frnk.3.
(T[;

B)

nkgD

fus

ftu

ftuko

ehsk

fe

fJ;

(fe;

soQK

Bkb)

gqkgs eohJ ns fJ; Bkb G'r eo e fJe g[Zso g?dk eo bJhJ. T[j pj[s
pbh

j'trk

e'Jh

j'o

ns
BjhI

;ko
df;nk

;z;ko

ftu

iktrk.4.

ikfDnk

iktrk.

T[;

eZd-ekm

tork

68

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

c"idko fJe ;fjuoh sk e/ dJh gmkfJ.


fB;k eoh XB[ d/ xB' G/d ;eb ;w[MkfJ. 5.
nfVb

;[Bs ;juoh puB sjk e" iks Gh.


Gkfs Gkfs ;' skfj so[fB ;w[Mks Gh.
gbfN fg:fj fJj Gks efj:' ;wMkfJ e?.
j' fwfb j? s[w ;" nki[ ;[ oksh nkfJ e?. 6.
c"idko go Bkfo tj? nNes GJh.
noX okfsq fsj sho fwbB e/ fjs rJh.
c{b gkB wd gkB ;/i ;[G e" ofu:'.
j' Gih f;ro fB;[ fsq:k ;[ofs n?;h wfu:'. 7.
fB;[ f;roh e' e/b so[fB fdqV gkfJ e?.
fpB[ dkwB e/ dJ/ ojh T[oMkfJ e?.
efj:' fpjf; fg: w? fJe ufos fdykfJ j".
j' fBi[ BkfJe e" wkfo fsjko/ nkfJ j". 8.
d[j{` jkE fdqV pdB Xos Gh ikfJ e?.
pkfJ GJh w[ook:" dJh T[vkfJ e?.
w{zfd w{zfd w[y oys ejkT{ eos j?.
j' d/yj[ b'r ;GkfJ fg:k w[o wos j?. 9.
u"gJh

i:' T[j ujs fe jkfJ g[eko?. w'fo nkfB e'T{ gqkB T[pko?.
s:' fsq: w{zfd w{zfd w[y b/Jh. fBe; B ;Pk;B pkjo d/Jh. 10.
nfVb

;Pk;ke[b jP? G{fw w[oSB jP? frfo:'.


rqkw

pkf;:B

nkfB

Xfo:'

nkfyB

fjfo:'.

fi:s eS{ fsq: ikfB rJh bgNkfJ e?.


j' wfb db u{sqB ;" fg: d:' ygkfJ e?. 11.
noX d[gjoh fiB eo fg:fj ;zxkfo:'.
rqkw

pkf;:B

mkY/

ufos

fBjkfo:'.

w{zfd w{zfd w[y Bke jjk efj e? ojh.


j' pks o'r gfs wo/ B p?d fwb:' dJh. 12.

ufosq ' g kfynkB

69

d'jok

\"idko B fJe dk;h ~ (p[bk e) ;kok Gd ;wMkfJnk ns pj[s ;kok


XB d e T[; dh s;bh ehsh ns (T_; tb) Gi fdZsk.5.
nfVb

T[; d puB ;[D e dk;h T[Xo ~ ub gJh. GKs GKs Bkb T[; fJ;soh
~ ;wMkT[D brh. T[E'I gos e \"idko ~ ;wMk e efjD brh fe T[j ni
oks ~ nk e s[jk~ fwbrh.6.
T[j

fJ;soh

th

\"idko

T_s

nNe

rJh

ns

nZXh

oks

T[;

e'b

fwbD bJh rJh. v'vk, gkB, Fokp ghsh ns ;'jDh ;i ~ ;ikfJnk. (T[;)
fJ;soh

Bkb

ekw-eqhVk

nfijh

wuh

fe

;koh

oks

osh-feqnk

ubdh

ojh.7.

;koh oks uzrh soQK eb-eqhVk eoB tkb (wod ~) gqkgs eo e (T[j)
fJ;soh fpBk w[Zb sko fte rJh. (T[; B) fgq: ~ jZ; e fejk fe w?I fJe
ufosq

ftyktKrh

ns

nkgD

gsh

wko

so

e'b

nktKrh.8.

T[; B (xo) ik e d'tI jZE pVh fdqVQsk Bkb (gsh d) w{zj T[s oy
fdZs. (fJj rZb) T[vk fdZsh (fe wo gsh ~) pkJh (o'r) Bkb wo'Vk j' frnk
j?. (T[j) T[; dk w{zj x[N x[N e oydh (ns efjzdh fe fJj) eh eo fojk
j?. ;kfoU b'e' ! ty', wok gsh wo fojk j?.9.
u"gJh

fiT[I jh T[j @jkfJ jkfJ# g[ekoBk ukjz[dk fe e'Jh nk e wo gqkD pukt.


fsT[I jh fJ;soh (T[; dk) w{zj x[N b?Idh ns T[; d ;[nk; ~ pkjo B
fBebD

fdzdh.10.

nfVb

;[nk;K dh x[NB Bkb (T[j) w{ofSs j' e Xosh T[s fvr ;fgnk. fgzv
d tk;hnK B nk e T[; ~ gefVnk ns (;G e[M) nZyK Bkb tfynk. (T[;
~) e[M ihT[Idk ty e, fJ;soh (fco T[; Bkb) fbgN rJh ns fBszpK Bkb
w;b e (nEtk fwX e) gsh ~ ygk fdZsk (Gkt wko fdZsk).11.
d[gfjo tb fi; B (nkgD) jZE Bkb gsh ~ wko fdZsk ns fgzv d
tk;hnK B yV' e (fJj ;kok) ufosq tfynk. T[; dk w{zj ns Be x[N x[N e
@jkfJ jkfJ# efjzdh ojh fe pks o'r ekoB (wok) gsh wo frnk j? ns d?t
Bs Bkb (w?~ e'Jh) t?d BjhI fwb ;fenk j?.12.

70

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;GfjB d/ys gfs e' wkfo:'. rqkw pkf;:B eS{ B fpukfo:'.


gfs e/ p:'r ;dB sfi rJh. sk e/ ojs ikfJ frqj GJh. 13. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" fJesh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 231. 4365. nci{`.

d'jok

fJe okik w[bskB e' fpoX Ssq fsj Bkw.


fpoX d/j sk e' oj? ikBs f;ro' rqkw. 1.
u"gJh

sk e/ Xkw g[sq Bfj G:'. okik nfXe fpoX jP? r:'.


J/e Bkfo sp n"o p:kjh. nfXe o{g ik e/ sB nkjh. 2.
;qh pvv:kS wsh ir ej?. fij bfy wdB Efes jP? oj?.
;' okBh so[Bh ip GJh. wdB e[wko fBofy eo bJh. 3.
sk fdB s/ jo nfo p; GJh. frqj eh G{fb ;eb ;[fX rJh.
gm? ;juoh skfj p[bk:'. ekw G'r o[fu wkfB ewk:'. 4.
nfVb

so[B g[oy e" so[fB ifdB fsq: gktJh.


sfBe

S'fo:'

ujs

ro/

bgNktJh.

fBofy wrB jP? ojs ;iB e/ o{g w?.


j' iB[ XB[ ufb:' jokfJ i[nkoh i{g w?. 5.
fpoX Ssq sp br/ gj{u:' nkfB efo.
okBh b:' d[okfJ fwsq fjs wkfB efo.
so/ ykN e/ pkfX skfj fdqV okfy:'.
j' Nfo nkr/ fBi[ gfs e' fJj fpfX Gkfy:'. 6.
u"gJh

ifB:s okt fpoX s[w GJ/. fybs ny/N j[s/ ofj rJ/.
s[w e" nkB iok rfj bhB'. sk s/ s[w ;G eS[ sfi dhB'. 7.
;[fB fsq: w? B fpoX jP? r:'. iok B nkfB p:kge G:'.
ej? s[ np jh ikT[ f;ekok. wko" o'M ohS Mzykok. 8.

ufosq ' g kfynkB

71

u"gJh

;G d dyd j'fJnK (fJ;soh B) gsh ~ wko fdZsk. fgzv tk;hnK B e[M


th ftuko B ehsk. gsh d ft:'r ftu
(\"idko) d xo ik e ofjD brh.13.

xo

Sv

ubh

rJh

ns

T[;

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 231tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 231. 4365. ubdk.

d'jok

fpoX Ssq BK dk w[bskB dk fJe okik ;h. ;kok fgzv ikDdk ;h fe


T[; dk Foho fpoX j' frnk j?.1.
u"gJh

T[; d xo e'Jh g[Zso BjhI j'fJnk ns okik pj[s fpoX j' frnk. T[;
B sd fJe j'o fJ;soh ftnkj bJh, fi; dk Foho pj[s o{gtkB ;h.2.
T[; B ;ko ir tkb pvv:kS wsh efjzd ;B. T_; dh ;[zdosk ~ ty
e ekw dt th Ee iKdk ;h (Gkt Fofwzdk j' iKdk ;h). id T[j okDh
itkB j' rJh sK T[; B wdB e[wko BK d (pzd ~) ty fbnk.3.
T[; fdB s' T[j ekw dt (@jo nfo#) d t; ftu j' rJh ns xo dh
;koh ;[ZX p[ZX G[b rJh. (T[; B) ;yh Gi e T[; ~ p[bkfJnk ns T[; Bkb
ouh g{ote ekw G'r ehsk.4.
nfVb

fi; fdB itkB wod ~ itkB fJ;soh gqkgs eo b?Idh j? (sK T[; ~)
fSD Go bJh th SvDk BjhI ukj[zdh ns (T[; d) rb Bkb fbgN iKdh j?.
(T[j) ;ZiB d o{g ~ ty e wrB ofjzdh j?, wkB' e'Jh i[nkohnk i{J ftu
XB

jko
sd

ufbnk
se

j't.5.

okik

fpoX

Ssq

T[E

nk

gj[`funk.

okDh

fwso

Bkb

fjs

eofdnK (T[; ~) b[ek fbnk. T[; ~ wzih jmK uzrh soQK pzB fdZsk ns nr
tZX e gsh ~ fJ; soQK fejk.6.
u"gJh

(j okiB!) brdk j?, s[;hI pj[s fpoX j' rJ j'. j[D fFeko yvD' th
ofj rJ j'. s[jk~ p[Ykg
fsnkr fdZ s k j? . 7.

nkD

xfonk

j?.

fJ;

eo

s[;hI

;G

e[M

(oki B fejk--) j okDh! ;[D, w?I fpoX BjhI j'fJnk ns B jh p[Ykg B


(w?~) xfonk j?. i ejI sK w?I j[D jh fFeko yvD bJh ubk iktK ns foS,
o'i ns pkokf;zx wko e (b nktK).8.

72

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

:" efj puB ny/Ne r:'. okBh Nko iko e' d:'.
fB;[ G/ y/fb ny/Ne nk:'. G/d nG/d iV eS[ B gk:'. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" psh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 232. 4374. nci{`.

d'jok

;fjo fpuSB g[o fpy? f;zx fpuSB okfJ.


wsh

fpuSB

Gkoik

ikfj

fpuSB

ekfJ.

1.

u"gJh

;oto

e{g

ijk

c[btkoh.

pkfJ

fpbk;

Gbh

fjsekoh.

;fosk fBefN Bopdk pj?. bfy Sfp fJzdq Efes jP? oj?. 2.
;t?:k

pkb j[sh fpqyGkB ebk fJe o{g b;? fij e' ir Gkoh.
y/b ny/Ne nkts j{` fJB okfJ ej{` tj[ Bkfo fBjkoh.
n?fu pfo:' rfj e? pjh:k fsB pks ;[Bh fJB oki d[bkoh.
e'g Goh fpB[ nkfr ioh w[y B:kfJ ojh B T[ukts Bkoh. 3.
u"gJh

sk ;" p:kj[ fBqgfs ip eh:'. Gkfs Gkfs sk e' o;[ bh:'.


o?fB fdt; fsq: Xkw fpjko?. n"o okfB:B e" B fBjko?. 4.
d'jok

sp okBh fpuSB wsh e'g Goh wB wkfj.


ghs poB sB e' G:' gkB upkts Bkfj. 5.
u"gJh

okik ;fjs nki[ jfB vfoj'. BkE ikfB fi: B?e B Nfoj'.
fJB d[j{` wkfo g{s fBqg e? j". gkBh gkB sp? w[y d? j". 6.
nfVb

dkfp ykN so rJh r[vkB pBkfJ e?.


fBi[ BkEfj G'iB w? weoh yPkfJ e?.
ohfM ohfM tj wfo:' sp? fsq: :" fe:'.
j' ikfo pkfo efo BkE ;ts ej rfj fb:'. 7.

ufosq ' g kfynkB

73

fJj rZb efj (okik) fFeko bJh ubk frnk ns okDh B :ko ~ Gi
fdZsk. oks j'D s (okik) fFeko yv e gofsnk. (T[;) w{oy B Gd nGd
e[M

th

;wfMnk.9.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 232tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 232. 4374. ubdk.

d'jok

fpuSB g[o ftu fJe fpuSB f;zx BK dk okik ;h. fpuSB wsh (T[;
dh) fJ;soh ;h, fi; dk Foho ;[zdo ;h.1.
u"gJh

fiE ;o'to, y{j ns c[btkVh ;h ns ;[ydkfJe g"D j"bh j"bh (ubdh


;h). BV jh Bopdk Bdh trdh ;h. (T[;) ;[zdosk ~ ty ty e fJzdo th
Ee iKdk ;h.2.
;t?:k

fpqyGkB

ebk

BK

dh

fJe

fJ;soh

;h

fi;

dh

pj[s

nfXe

;[zdosk

(;ko) ir ftu g;oh j'Jh ;h. fFeko yv e nkT[Id j'J fJ; oki B T[;
fJ;soh ~ ty fbnk. T[; dh pKj fyu e (T[; ~) to fbnk. fJj rZb oki
d[bkoh (okDh) B ;[D bJh. T[j eq'X Bkb Go rJh ns fpBk nZr s'I ;V
pb rJh. w{zj BhtK eo e p?m rJh ns rodB T_uh B ehsh.3.
u"gJh

id oki B T[; Bkb ftnkj eo fbnk (sd) soQK soQK Bkb T[; ~
wkfDnk. oks fdB (T[;) fJ;soh d xo jh ftuodk ns j'oBK okDhnK tb
B sedk.4.
d'jok

sd okDh fpuSB wsh B wB ftu pj[s eq'X Go fbnk. (T[; d) Foho


dk ozr ghbk g? frnk ns gkB upkDk th SZv fdZsk.5.
u"gJh

(T[; B nkgD wB ftu ;'funk fe) ni oki ;ws (T[; ~) wko fdnKrh
ns (T[; ~) gsh ikD e wB ftu }ok fizBh th BjhI NbKrh. fJBQK d'jK ~
wko e g[Zso ~ okik pDktKrh. gkDh s gkB sd jh wj ftu gktKrh.6.
nfVb

(okDh B) r[vhnK pDk e wzih jmK dp fdZshnK. nkgD gsh ~ G'iB


ftu weVh ytk fdZsh. T_j foM foM (sVg sVg) e wo frnk. sd fJ;soh
B fJzi ehsk fe gsh ~ ;kV pkb e (fco) ;"IeD ~ geV fbnk.7.

74

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fJB okik e/ r[fv:B eh:k pBkfJ e?.


sk s/ w[o gfs wfo:' nfXe d[y gkfJ e?.
:k e[sh:k

eh np jh feqnk T[xkfo:".

j' gqEw w{zfv e? w{zv pj[fo fJj wkfoj". 8.


bJ/ gqik ;G ;zr sjh nkts GJh.
ijk ykN sN rkfv d'T{ r[fv:B rJh.
;GB bfjs yB G{fw bJ/ s/ ekfY e?.
j' w{zfv ;tfs e' w{zv Bke g[fB pkfY e?. 9.
w{zfv w{zfv efN Bke pj[fo fsj wkfo:'.
T[fj fpfX gfs jfB fJj Sb :k ej Nkfo:'.
uzubkB e/ G/d Bkfj feBj{` bfj:'.
j' ;k;sq f;zfwqs o[ p/d g[okBB w? efj:'. 10. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" s/sh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 233. 4384. nci{`.

d'jok

;fjo Nze N'vk fpy? fBqgfs ebk fJe pkb.


efN ik eh fwqroki ;h fwqr ;? B?B fp;kb. 1.
u"gJh

fBqgpo ;?B sjk e' fBqg po. nfXe dop[ ;[fB:s ik e/ xo.
Gkfs Gkfs e/ G'r ewkt?. fBofy gqGk d/t/; bikt?. 2.
n?v' okfJ GkN e' ;[s sj. sk e? o{g B ;w e'T{ wfj wj.
nfXe so[B e' o{g ;[jkt?. fBofy ekfJ ezuB f;o B:kt?. 3.
ip fsq: fsB so[Bh Bo bjk. wB eqw pu wB w? :" ejk.
gm? ;juoh :kfj p[bkT{. ekw G'r fsj ;kE ewkT{. 4.

nfVb

gow gkN eh M{bfB J/e ;tkfo e?.


sk go M{bfs GJh fpuko fpuko e?.
:kjh ufV ghoh go fg:fj p[bkfJ j".
j' noX okfsq r/ xo e" skfj pjkfJ j". 5.

ufosq ' g kfynkB

75

fJ; (;"IeD) B r[vhnK pDk e oki T[s (N{Dk) ehsk j?. fJ; eo e
wok

gsh

pj[s

d[y

gk

wfonk

j?.

(w?I)

j[D

jh

fJ;

e[Zsh

dh

eos{s

T[xkVdh jK. gfjbK fJ; dk f;o w[zB e fco fJ; ~ wkodh jK.8.
;koh gqik ~ Bkb b? e T[E nk rJh fiE wzih jmK d' r[vhnK dp e
rJh

;h.

;kfonK

tyd

j'fJnK

G{wh

g[N

(r[vhnK

~)

eY

fbnk

ns

;"IeD dk f;o wz[B e fco BZe tY fdZsk.9.


T_; dk f;o w[`B e ns BZe eN e fco wkfonk. T[; ftXh Bkb gsh ~
wko e fco T[; (;"IeD) ~ ]sw eo fdZsk. fJ;sohnK d Gd ~ e'Jh th
;wM BjhI ;fenk. fJj rZb Fk;sqK, ;fwqshnK, tdK ns g[okDK ftu ejh
rJh

j? . 10.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 233tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 233. 4384. ubdk.

d'jok

Nze N'vk Bro ftu fBqgfs ebk BK dh fJe fJ;soh (ofjzdh ;h). T[;
dk be Fo tork ;h ns B?D fjoB tor t^v ;B.1.
u"gJh

fBqgpo ;?B BK dk T[E'I dk ;qFm okik ;h. T[; d xo pj[s XB ;[fDnk


iKdk ;h. T[j GKs GKs d G'r eodk ;h. T[; dh ;[zdosk ~ ty ty e
fJzdo th bikT[Idk ;h.2.
T[E n?Iv' okfJ BK dk GkN dk g[Zso ofjzdk ;h. T[; d o{g tork e'Jh
th Xosh T[s BjhI ;h. (T[; :[te dh ;[zdosk pj[s F'GkFkbh ;h. (T[; dh)
ekfJnk ~ ty e ;'Bk th f;o M[eKdk ;h.3.
id'I T[; itkB fJ;soh B T[; g[oF ~ tfynk sK wB, pu ns eow
eo e wB ftu fJ; soQK fejk fe ;yh Gi e (T[; ~) fJE p[bktK ns T[;
Bkb

ekw

G'r

eoK.4.

nfVb

(T[; B) pj[s T[sw oFw dh ghIx pDtkJh. (ns wB ftu) ftuko eo


e ghIx M{ND brh fe fJ; ghVQh T[s uVQ e gqhsw ~ p[bktKrh ns nZXh
oks s'I pkd T[; ~ xo GiKrh.5.

76

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

:k ghoh ej d?j" so/ pjkfJ e?.


o/;w eh fdqV v'o? uko brkfJ e?.
;' ik e' fBqg j{` epj{` bfj ikfJ j?.
j' ikfB ghIx u[fg ofj j? ejk fo;kfJ j?. 6.
noX okfsq ghoh frqj so/ pjkfJ e?.
v'ofj y?fu gqhswfj b/s uVkfJ e?.
okBh ;zr fsj nkfB fwbktk d/s efo.
j' ikfB e/b eh ;w? ;yh ;G ikfj Nfo. 7.
stB GkN e" fBs gqfs b/s p[bkfJ e?.
J/e fdt; frqj ojB B d/fj pjkfJ e?.
n?fu n?fu fsj b/s B S''os J/e fSB.
j' nkfB fsq:k e/ Xkw ;':' fBqg J/e fdB. 8.
okt

bfj:'

u/fo:B

GkN

p[bkfJ:'.

fpB okBh e/ ej/ ;[ iko wzrkfJ:'.


fBofy okfJ fsj efj s;eo ikrs G:'.
j' :kfj B d? j" ikfB ekfY nf; eo b:'. 9.
fBqg ikrs ;G ir/ gefo sk e' fb:'.
nkfB okt e/ sho pkfX mkY' fe:'.
;[Bs ;'o fsq: T[mh Bhd s/ ikfr e?.
j' okik s/ vo gkfJ fwsq fjs s:kfr e?. 10.
okBh

pku

d'jok

;[B[ okik nk:' j[s' s'fj jBB fJj u'o.


np jh :k e" wkfo:? j'B B dhi/ G'o. 11.
u"gJh

fsq: e' puB u'o ;[B gkfJ:'. fBqgfs GJ/ efj ;ku ;[Bk:'.
:j okBh w'o/ ;zr ojJh. np w' e" s;eo efo ejJh. 12.
nfVb

iko u'o e' puB B ;ku[ gSkfB:?.


gqkB b'G s/ pes ;GB go ikfB:?.
fJB e/ ej/ B e'g fe;{ go ehfi:?.
j' okt puB :j ;ku[ ikfB fi: bhfi:?. 13.

ufosq ' g kfynkB

77

fJ; ghVh ftu fpmk e (T[; ~) jmK bNek fdnKrh ns oFw dhnK
uko w}p{s o;hnK pzBQ fdnKrh. i fJ; ~ ed okik th ty bJrk sK ghIx
ikD e u[g eo ojrk ns fe; bJh r[Z;k eork (Gkt r[Z;k BjhI eork).6.
(T[j) nZXh oks ~ xo d jmK ghVh bNek fdzdh ns oZ;hnK fyu e
gqhsw
ns

(T[go)

ekw-eqhVk

dk

uVQk
;wK

b?Idh.
ikD

(;yhnK)
e

;kohnK

okDh

Bkb

;yhnK

T[;
jN

dk

wb

eok

fdzdhnK

iKdhnK.7.

T[; GkN ~ (T_j) o'} p[bk b?Idh ns (T[; ~) fJe fdB th xo ftu
ofjD B fdzdh ns (ghIx Bkb) bNek e (xo Gi fdzdh). T[; ~ fyu fyu
e

Bkb

brkT[Idh

ns

fJe

fSD

bJh

th

Svdh.

fJe

fdB

okik

T[;

fJ;soh d xo nk e ;"I frnk.8.


dk;hnK B oki ~ (nkfJnk) B tfynk ns GkN ~ p[bk fbnk. (T_BQK
B) okDh d ej fpBk jh :ko ~ wzrtk fbnk. okik T[; ~ ty e u'o efj
e ikr fgnk. fJ; ~ ikD BjhI dtKrk (fJj ;'u e), sbtko jZE ftu fyu
bJh.9.
oki d ikrfdnK ;ko ikr gJ ns T[; ~ geV fbnk. (T[; ~) pzBQ
e oki d ;kjwD yVk eo fdZsk. F'o ;[D e okDh dh th BhIdo s'A ikr e
T_m rJh. oki s'I vodh j'Jh B fwso dk w'j fsnkr fdZsk.10.
okDh B fejk-d'jok

wko

j okiB! ;[D', s[jk~ wkoB bJh fJj u'o nkfJnk ;h. fJ; ~ j[D jh
fdU, ;to B j'D fdU.11.

u"gJh

fJ;soh dh rZb u'o B ;[D bJh ns oki ~ fBZs tkgoB tkbh (;G
rZb) ;u ;u efj fdZsh fe fJj okDh wo Bkb ofjzdh ;h (Gkt G'r ftbk;
eodh ;h) ns j[D w?~ u'o efjzdh j?.12.
nfVb

:ko ns u'o d puB ;u B ;wM'. ;G B ;wM fbnk fe gqkD pukD


bJh (fJj) fJ; soQK pe pe eo fojk j?. fJ; d ej s fe; T_s r[Z;k B
eo' ns j okiB ! fJj puB nkgD fus ftu ;u ;wM bt'.13.

78

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;ku[ ;ku[ ;[fB okt puB Gkys G:'.


gqkB b'G s/ Bkw fsq:k e' fJB b:'.
sk s/ :k s;eo ej np jh wkfo:?.
j' fJjh G'jok Ghso rfj e? vkfo:?. 14.
gqEwfj fsq:k ;[ sk ;" G'r ewkfJ:'.
G{b ip? tj[ Xkw fBqgfs e/ nkfJ:'.
fi: bik e/ sqk; u'o fsj Gkfy:'.
j' gqhfs gSkBh fus B wkfo fsj okfy:'. 15. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" u"sh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 234. 4399. nci{`.

d'jok

eow f;zx okik j[s' e;Ntko e? d/;.


nSb wsh sk eh so[fB ;[zdfo ik e/ e/;. 1.
piq e/s[ fJe ;kj[ e' g{s j[s' ;[e[wko.
Bt" p:keoB ;k;sq yN fiB fdqV gV/ ;[Xko. 2.
J/e fdt; ;[ stB e' fBofy:' nSb e[wkfo.
np jh ofs :k ;" eo" :" efj GJh ;[ wkfo. 3.
nfVb

J/e ;yh sj us[fo gj{uh nkfJ e?.


nSb wsh e' b:' ro/ ;' bkfJ e?.
;hfu ;hfu e? pkfo irkts ip GJh.
j' ;eb fus eh pks e[nfo eh bfj rJh. 4.
e[nfo fus eh pks ;eb w[fj Gkfy:?.
gho fg:k eh r{V B wB w? okfy:?.
i' s[wo/ fi: o[u? ;[ w'fj ejhfi:?.
j' fpoj fpeb jP? gqkB fjs{ fifB dhfi:?. 5.
ejk ej' ;fy s'fj ejB Bfj nktJh.
j/fo whs e' o{g jh:k bbuktJh.
e? tk e' np jh w[fj nkfB fwbkfJ:?.
j' Bkso w'o fi:B eh nk; u[ekfJ:?. 6.
i' eS[ ej' ;fy w'fj tj? ekoi eo'.
gqkB b/s st j/s B fj: w? w? vo'.
i' s[wo/ fus u[G? ;[ jw? pskfJ:?.
j' o'fJ o'fJ efo Bho B fpqEk rtkfJ:?. 7.

ufosq ' g kfynkB

79

oki B puB ;[D e @;u ;u# fejk fe fJ; B gqkDK d b'G eo e


fJ;soh dk BK fbnk j?. fJ; bJh fJ; u'o ~ j[D jh wko fdU ns fJ; G'o
ftu

geV

;[N

fdU.14.

gfjbK fJ;soh B T[; Bkb G'r ewkfJnk. id T[j G[b e oki d xo


nk frnk (sd) nkgDh bik d vo s'I T[; ~ u'o efj fdZsk. (fwso dh)
gqhs ~ fus ftu B gSkfDnk ns T[; ~ wko fdZsk.15.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 234tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 234. 4399. ubdk.

d'jok

e;Ntko d; ftu eow f;zx BK dk okik j[zdk ;h. nSb wsh T[; dh
fJ;soh ;h fi; d e; pj[s ;[zdo ;B.1. fJe Fkj dk piq es[ BK dk e'wb
g[Zso ;h fi; B B" ftnkeoD ns yN Fk;sq uzrh soQK gVQ j'J ;B.2. fJe
fdB T[; ~ nSb e[wkoh B tfynk ns (;'funk fe) j[D jh fJ; Bkb osheqhVk ehsh ikt. fJ; soQK efj e (T_j) ekw (Gkt Bkb xkfJb j' rJh).3.
nfVb

fJe us[o ;yh T[E nk gj[zuh ns nSb wsh ~ rb Bkb brk fbnk.
(T[; d w{zj T[s) gkDh d fSN wko wko e id'I T[; ~ irkfJnk (Gkt j'F
ftu fbnKdk). (sK T[; ;yh B) e[wkoh d wB dh ;koh rZb ~ ;wM fbnk.4.
(fco th ;yh B g[fSnk--) j e[wkoh! (nkgD) fus dh ;koh rZb w?~
d; d. gqhsw dh v{`xh ghV ~ nkgD wB ftu B oy. i' so wB ftu (rZb)
uzrh brdh j? T_j w?~ efj d ns j fgnkoh! fpoj'I Bkb ftnke[b j' e
gqkDK ~ B Sv.5.
j ;yh! s?~ eh ejK, fejk BjhI iKdk. fwso dk o{g ty e wB bbuk
frnk j?. iK sK T[; ~ w?~ j[D fwbk d, BjhI sK wo ihD dh nk; Sv d.6.
(;yh

T[&Zso

ftu

fejk--)

;yh!

i'

w?~

ejIrh,

w?I

T[jh

ekoi

eoKrh. i (e'Jh wo) gqkD th b? bt, sK so fjs bJh w?I fjod ftu BjhI
voKrh (noEks ;`e'u BjhI eoKrh). i' so fus ftu u[G fojk j?, T[j w?~
d; d ns o' o' e ftnoE ftu jzM{ B tjk.7.

80

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;[Bj[ fwsqBh nki[ i[rfB w? j'fJ j".


j/s ;iB e/ gqkB nkgB/ y'fJ j".
fg: do;B eh Ghfy wkfr efo b:kfJ j".
j' fBofy bkb e' o{g ;yh pfb ikfJ j". 8.
p;sq Gr"j/ nki[ ;[GzrB w? eo".
nkfyB eh fugh:k ngB/ eo w? Xo".
fpoj w[fdqek ekBB d[j{` ;[jkfJ j'.
j' fg: do;B eh fGS:k wkr nxkfJ j'. 9.
;[Bs ;juoh puB ufeqs wB w? GJh.
nfXe e[nfo eh B/j ikfB efo e? rJh.
ubs sjk s/ GJh stB gfj nkfJ e?.
j' efj:' e[nfo ;' skfj efj:' ;wMkfJ e?. 10.
d'jok

skfj G/d ;wMkfJ e? b? rJh sjk fbtkfJ.


ijk e[nfo mkYh j[sh G{yB p;sq pBkfJ. 11.
nfVb

S?b e[no e" ip? e[nfo gkts GJh.


iB[e Bt" fBfX wjk fBXB e/ xo rJh.
fBoy so[fB e' ojh so[fB T[oMkfJ e?.
j' Gkfs Gkfs fsj ;kE owh bgNkfJ e?. 12.
J/e e[nfo sp ikfJ fBqgfs ;" :" ejh.
bgfN fsjkoh Bkfo J/e Bo ;' ojh.
eow f;zx efo e'g sjk ufb nkfJ:'.
j' nSb wsh :j G/d ;eb ;[fB gkfJ:'. 13.
gefo fBqgfs eh gfr:k dJh ubkfJ e?.
efj:' ;yh ptoh GJh rJh tj XkfJ e?.
bfoeB eh ;h y/b eos fsj mk GJh.
j' d[fs: ;yh b? gkr ubkfJ pj[fo dJh. 14.
ip t[fj fdf; fBqg ikfJ s" t[fj fdf; vkojh.
bfoeB

e/

frzd{nk

fifw

gkr

T[Skojh.

X{fo nkgB/ ;h; BkE e/ vkfo e?.


j' bfj jkfJb fsB fwsqfj d:' fBekfo e?. 15.

ufosq ' g kfynkB

81

(e[wkoh B fejk--) j fwsqBh! ;[D, ni w?I i'rD j' iktKrh. ;ZiD bJh
nkgD gqkD fsnkr fdnKrh. gqhsw d doFB dh fGy wzr e b? nktKrh. j
;yh! (w?I) gqhsw d o{g ~ ty e e[opkB iktKrh.8.
ni w?I ;ko F[G nzrK T[s GrtI p;sq XkoB eo btKrh ns nZyK dh
fugh

jZE

ftu

b?

btKrh.

fpoj'I

dhnK

w[zdoK

d'jK

ezBK

ftu

;ik

btKrh.

fgq: d doFB dh fGfynk wzr e oi iktKrh.9.


;yh fJj puB ;[D e wB ftu j?okB j' rJh ns e[wkoh d nfXe gqw
~ ikD e (T[E'I) ubh rJh. T[E'I ub e T[; (e[zto) gk; nk rJh ns (T[;)
e[wkoh

dk

fejk

e[wko

;wMk

fdZsk.10.

d'jok

rfjD

T[; (e[wko) ~ ;koh rZb ;wMk e T[E b? nkJh fiE e[wkoh p;sq ns
;ik e yV' sh ;h.11.

nfVb

T[; itkB e[wko ~ id'I e[wkoh B gqkgs eo fbnk (sK fJzi bfrnk)
wkB'

B"

fBXhnK

fe;

pj[s

fBoXB

xo

nk

rJhnK

j'D.

(T_ ;)

:[te

(e[wko) ~ ty e e[wkoh w'fjs j' rJh ns T[; Bkb eJh soQK Bkb fbgN
fbgN

owD

ehsk.12.

sd fJe fJ;soh B ik e oki ~ fJ; soQK fejk fe s[jkvh fJ;soh


fJe p`d Bkb fbgN ojh j?. eow f;zx eq'fXs j' e T[E ub e nk frnk.
nSb wsh ~ fJ; ;koh rZb dk gsk ub frnk.13.
(e[wkoh B gfjbK jh nr'I fJe ;yh Gi fdZsh. T[; B gkrb j'D dk
ftyktk eo e) oki dh grVh geV e trk fdZsh. (okDh) Gi e rJh ns
efjD brh j ;yh! s{` gkrb j' rJh j?I. T[j pfunK tKr T[E yvD brh
ns d{ih ;yh B grVh u[e e fco ;[N fdZsh.14.
id okik T[; gk; iKdk sK T[; gk; tb (grVh) ;[N fdzdhnK. pZfunK
dh fyd' tKr T[j grVh ~ T[Skb ojhnK ;B. nkgD s oki d f;o ftu
fwZNh-xZNk gk ojhnK ;B. T[BQK (;yhnK) ~ ftukb nkfJnk (@jkfJb#) ty e
(okDh B) fwso ~ T[E'I Gik fdZsk.15.

82

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ip bfr gfr:k b/B okfJ ufb nkfJ:'.


sp bfr okBh fwsq ;dB gj[ukfJ:'.
wstkoh T[B

Gkfy

nfXe

wkos

GJh.

fBqg eh fuzsk Nkfo ;eb fus eh dJh. 16.


sp oki? rfj e? fsq: e' eo okfy:'.
nkg[ puB sk e' n?;h fpfX Gkfy:'.
wstko/ w{oy f;f; e' Bfj wkfo:?.
j' j'Bjko w[fj Gh fJB eS[ B T[ukfo:?. 17.
d'jok

fBqg eh gkr T[skfo e? dhBh gqEw ubkfJ.


iko T[pkfo:' iV Sfb:' u/oh bJh pukfJ. 18. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" g?sh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 235. 4417. nci{`.

u"gJh

fsps e' fJe okfJ ;[bSB. efps ekfp e/ fpy/ fpuSB.


;qh fBqgoki ebk fsj Bkoh. ikB[e ;qh fp;B eh g:koh. 1.
d'jok

wsh fpuSB gksq sj stB ;fjo e/ wkfj.


o{g fpy? sk ;h so[fB shfB b'e w? Bkfj. 2.
u"gJh

w[iok e" p/;Pk ip nkt?. j/fo o{g fBqg e' bbukt?.


wB w? nfXe w;s jP? M{b?. fBi[ sB eh sk e" ;[fX G{b?. 3.
fus w? fuzs o?fB fdB eo?. fBqg eh nk; ;dk wB Xo?.
fej fpfX w' ;zr G'r ewkt?. ;' fdB w'fj ej' ep nkt?. 4.
d'jok

okt B sk e' j/oJh fsq: wB w? bbukfJ.


isB ek eo" i' w[M? fBqg wB Gi? pBkfJ. 5.
u"gJh

ip okik dhtkB brkt?. stB ;w? so[Bh ;[fB gkt?.


jkE i'fo mkYh jP? ojJh. gq/w nk;eh i:' fBopjJh. 6.

ufosq ' g kfynkB

83

id'I se okik grVh b?D bJh ub e nkfJnk, sd'I se okDh B fwso


~ (nkgD) xo gj[`uk fdZsk. T[BQK ~ gkrb efj e (okDh) pj[s wkoB brh
(ns fJ; soQK) oki d wB dh ;koh fuzsk d{o eo fdZsh.16.
sd oki B okDh ~ jZE Bkb geV fbnk ns nkg T[; ~ fJ; soQK
fejk fe w{oy pZu (Gkt B"eo) ~ wkoBk BjhI ukjhdk. i' wo Bkb j'Dh ;h,
j' rJh, j[D fJBQK ~ e[M B ej'.17.
d'jok

gfjbK oki dh grVh ~ T[sko e ns T[; ~ trk fdZsk. :ko ~ puk


fbnk, w{oy (oki) ~ Sb fbnk ns dk;h ~ puk fbnk.18.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 235tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 235. 4417. ubdk.

u"gJh

fsZps dk fJe ;[bZSD BK dk okik ;h i' efpZs ns ekft ftu ;{MtkB


;h. fBqgoki ebk T[; dh okDh ;h, wkB' bZSwh dk o{g j't.1.
d'jok

T[;

Bro

ftu

fpuZSB

wsh

;[zdo fJ;soh fszB b'eK ftu BjhI

BK

dh

(fJe)

t;tk

;h.

T_;

torh

;h.2.

u"gJh

T[j

id T[j t;tk w[io bJh nkT[Idh sK oki dk o{g ty e bbuk iKdh.


wB ftu pj[s w;s j' e M[bdh ;h (Gkt Budh ;h) ns T[; ~

nkgD

sB

dh

;[os

G[b

iKdh

;h.3.

oks fdB wB ftu (oki pko) ;'udh ofjzdh ns wB ftu ;dk oki dh
nk; pDkJh oydh. (;'udh ofjzdh fe) fe; soQK (okik) wo Bkb G'r eork.
w?~

d;',

T[j

fdB

ed

gqkgs

j'trk.4.

d'jok

okik T[; tb tydk BjhI ;h ns fJ;soh (T[; bJh) wB ftu bbuKdh


;h. (T_j ;'udh fe) fejVk :sB eoK fi; eo e okik wB' wo Bkb owD
eo.5.
u"gJh

id (ed ) okik dopko brkT[ I dk ;h, (sd) T[ ; ;w I pko fJ;soh


(t;tk) ~ gsk br iKdk ;h. T[j jZE i'V e yV'sh ofjzdh ns gqw ~
nkFeh

tKr

fBGkT[ I dh.6.

84

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fBqg ikB:' nkf;e GJh w' go so[fB pBkfJ.


etB gqGk :k e" brh fus fpukfo:' okfJ. 7.
u"gJh

ejk G:' nkf;e fsq: GJh. w[fj bfy fpoj fpeb jP? rJh.
w? :k e" epj{` B fpjko'. b'eB n" gob'e fpuko'. 8.
nfXe isB so[Bh efo jkoh. okik ;' e:' j{` B fpjkoh.
n"o isB sp jh fJe fe:'. ;ks r[bB d/jh go fd:'. 9.
;ks r[bB d/ wk; ibk:'. nfXe e[rzX fBqgfj ip nk:'.
jkfJ jkfJ efo rfj fsj fb:'. i' Gky:' ;'Jh fsB fe:'. 10.
d'jok

i' s[w ej" ;' w? eo' fBi[ sB r[bB B ykj[.


Gkfs Gkfs e/ GkfwBh w' ;" G'r ewkj[. 11.
u"gJh

r[b ykJ okik Y[fo nk:'. Gkfs Gkfs fsj fsq:fj pik:'.
bgfN bgfN sk ;' ofs ehBh. p/;Pk eh ;[fX p[fX jfo bhBh. 12.
p/;Pk j{` okik pf; ehB'. Gkfs Gkfs e/ nk;B dhB'.
okfJ ;eb okfB:? fp;koh. sk jh e' okfy:' efo Bkoh. 13.
d'jok

;G ofB:B okfJ e/ fus s/ d:' fp;kfo.


r[b ykJ/ okik pfo:' n?;' ufos ;[ Xkfo. 14. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" Ssh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 236. 4431. nci.

d'jok

gqrN ewkT{ e/ fpy? pki pjkd[o okfJ.


;{oB eh ;/tk eo? ;sqB d?s ygkfJ. 1.

ufosq ' g kfynkB

85

d'jok

okik th ikD frnk fe (fJj) fJ;soh wo T[s nkfFe j' rJh j?. oki
B wB ftu ftukfonk fe fJ; ~ fejVk r[D (@gqGk#) uzrk brk j?.7.
u"gJh

eh j'fJnk i fJj fJ;soh wo T[s nkfFe j' rJh j? ns w?~ ty e


fpoj'I

Bkb

ftnke[b

j'

rJh

j?.

go

w?I

(fJ;

b'e)

b'e

ns

gob'e

(dh

;fEsh ~) ftuko e fJ; Bkb ed th owD BjhI eoKrk.8.


fJ;soh pj[s :sB eo e Ee rJh go oki Bkb fe; soQK owD B
eo ;eh. T[; B (fco) fJe j'o :sB ehsk ns Foho T[s ;Zs @r[b# (row
b'j Bkb brkJ rJ dkra) brk fdZs.9.
(id T_; B) ;Zs r[bK Bkb wk; ;fVnk ns id (wk; ;VB dh)
d[orzX oki ~ nkJh. (sd oki B) @jkfJ jkfJ# eo e T[; ~ geV fbnk
ns (T[; B) i' fejk, (oki B) T[jh ehsk.10.
d'jok

(oki B fejk--) j fJ;soh! i' s{` ejIrh, T[jh w?I eoKrk, go nkgD
Foho ~ r[b brk e ]okp B eo ns wo Bkb GKs GKs Bkb owD eo.11.
u"gJh

r[b brD Bkb okik g;hi frnk ns GKs GKs dk T_; fJ;soh Bkb
owD ehsk. fbgN fbgN e T[; Bkb osh-eqhVk ehsh ns t;tk dh ;[X p[X
jo bJh.12.
t;tk B th oki ~ nkgD t; ftu eo fbnk ns eJh soQK d nk;D
fdZs. oki B ;kohnK okDhnK ~ G[bk fdZsk ns t;tk ~ (nkgDh) gsBh pDk
e oy fbnk.13.
d'jok

;kohnK okDhnK ~ oki d fus s'I G[btk fdZsk. r[b yk e oki ~ to


fbnk.

(fJ;soh

B)

nfijk

ufosq

ehsk.14.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 236tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 236. 4431. ubdk.

d'jok

ewkT{ dF ftu okik pjkd[o okfJ ofjzdk ;h. (T[j) ;{ofwnK dh ;tk
eodk ;h ns t?ohnK ~ ygk fdzdk ;h.1.

86

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

pki pjkd[o i{ :" fjqd? ;zGkfo:'.


p'fb pv/ ;[GNB e' gqrN T[ukfo:'.
efo:? etB T[gkfJ Bro ;qh wkfo:?.
j' sk s/ ;G jh p?fm fpuko fpukfo:?. 2.
d'jok

gksq sjk Bkus j[sh G'r wsh Sfp wkB.


gqEw okfJ ;" ofs eoh pj[fo ejh :" nkfB. 3.
nfVb

i' s[w ej' w[fj ikfJ skfj fpowkfJj'.


f;oh Bro s/ n?fu d"B w' b:kfJj'.
i'fo efmB s[w eNe sjk ufV nkfJ:'.
j' b{fN e{fN e/ ;fjo ;eb b? ikfJ:'. 4.
:" efj p/;Pk puB fBqgfj sj e' rJh.
f;oh Bro e/ ;jo fpy? nkts GJh.
jkt Gkt pj[ Gkfs fdykJ/ nkfB e?.
j' Gi:' w/dBh ;kj nfXe o[fu wkfB e?. 5.
fBqgfs w/dBh ;kj nkgB/ pf; fe:".
sk e' b? eo ;kE d"B e' wr[ fb:'.
pki pjkd[o i'fo eNe nkts G:'.
j' b{fN e{fN efo Bro f;oh e' b? r:'. 6.
ws gfo:' fBqg ofj:' B eS[ ikBs G:'.
f;oh Bro e" b{fN e{fN e? e" r:'.
T[sfo r:' wd ip eS[ ;[fX nkts GJh.
j' gh; dkfs u[g ofj:' pks eo s/ rJh. 7.
d'jok

fJj Sb ;/ okik Sb:' eoh fwsq eh ihs.


d/t nd/t B bfj ;efs :j fJ;fsq:B eh ohs. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ;?sh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 237. 4439. nci.

ufosq ' g kfynkB

87

nfVb

(fJe fdB) okik pki pjkd[o B wB ftu ;'funk ns t^v t^v ;{ofwnK
~ p[bk e ;gFN fejk fe fejVk T[gk eohJ fi; Bkb ;qh Bro fifsnk ik
;e. fJ; bJh ;ko p?m e ftuko eohJ.2.
d'jok

T[E fJe G'r wsh BK dh ;[zdo t;tk Bku eodh j[zdh ;h. (T[; B)
gfjbK oki Bkb osh-eqhVk ehsh ns fco nk e fejk--.3.
nfVb

i s[;hI w?~ ej' sK T[E'I d (oki ~) ik e GowktK ns ;qh Bro s'I


fyu e d{B (dh tkdh) ftu b? nktK. (fco) s[;hI seVh ;?Bk i'V e T[E
uVQkJh eo e nk ikDk ns ;ko Ffjo ~ b[N g[N e b? ikDk.4.
fJj rZb oki ~ efj e t;tk T[Xo ~ rJh ns ;qh Bro Ffjo ftu
nk gj[`uh. (T[; B) nk e pj[s jkt Gkt ftykJ ns (fco) okik wdBh Fkj
B

T[;

Bkb

gq;zBsk

g{ote

;z:'r

ehsk.5.

(T[; t;tk B) wdBh Fkj oki ~ nkgD t; ftu eo fbnk ns T[;


~ Bkb b? e d{B dk wkor gefVnk. (T[Xo'I okik) pki pjkd[o ;?Bk i'V e
nk frnk ns ;qh Bro ~ b[N g[N e b? frnk.6.
okik wd w;s fgnk fojk ns (T[; ~) e[M th gsk B brk fe ;qh
Bro ~ e"D b[N g[N e b? frnk j?. id BFk T[so frnk sK e[M j'F nk
rJh. (sd T[j) dzd ghj e ofj frnk feT[Ife rZb j^E'I fBeb u[eh ;h.7.
d'jok

dh
;wM

(fJ;soh B) fJ; Sb Bkb oki ~ Sb fbnk ns nkgD fwso (oki)


fis eok fdZsh. fJ;sohnK dh fJ; ukb ~ dts ns d?Is (e'Jh th)
BjhI

;edk.8.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 237tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 237. 4439. ubdk.

88

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

phoi e/s[ okik fJe Bkro. ;rb irs e/ fpy? T[ikro.


;qh SN S?b e[nfo sk eh fsq:. wB pu eqw pf; efo oky:' fg:. 1.
J/e fdt; fBqg ufV:' nfyN po. ;zr bJh ;juoh nfws efo.
ip pB rfjo fpy? gqG nk:'. ;PkBB s/ pj[ fwqrB rjk:'. 2.
efj:' fe fij nkr? fwqr nkt?. tj? nkgB' s[o? Xtkt?.
gj[fu ;[ sB fsj e/ fpqD eojh. froB goB s/ eS{ B vojh. 3.
nfVb

fBqg fsq: nkr/ fwqfre fBef;:' nkfJ e?.


okBh gkS/ goh s[ozr XtkfJ e?.
Gis Gis jfoBh gfs pj[ e';B r:'.
j' J/e fBqgfs ;[s bfj sk e" Xkts G:'. 4.
skfifj skiB wkfo gj{`u:k ikfJ e?.
J/e fpf;y jh wkfo:' fwqrfj pBkfJ e?.
fBofy so[fB fJj ufos ojh T[oMkfJ efo.
j' fpoj pkB sB fpXh fros GJh G{fw go. 5.
pj[fo ;[GN fifw u/fs so[fB T[m mkfY GJh.
x{ws xkfJb B:kfJ ;iB sN ufb rJh.
T[sfo j:B s/ sj d'T{ ow/ pBkfJ e?.
j' sp b" fsj mk f;zx fBef;:' nkfJ e?. 6.
fBofy f;zx e" o{g so[fB sqkf;s GJh.
bgfN bbk e/ ezm GJ/ npbk rJh.
Yhm e[no XB[ sB:' B sfBe nk;B fvr:'.
j' jB:' f;zx fsj m"o fpf;y pke' br:'. 7.
wkfo f;zx okfy:' fsj Gi:' pBkfJ e?.
nk;B u[zpB eo/ fsq:fj bgNkfJ e?.
Gkfs Gkfs fsj ofw:' so[fB ;[y gkfJ eo.
j' fpB[ dkwB npbkj{` ojh fpekfJ efo. 8.
fus fuzsk fsq: eojh fJ;h ;zr ikfJ j".
fBi[ BkfJe e" do;[ B pj[o fdykfJ j".
sk s/ eS[ ufosq ;' n?;/ ehfi:?.
j' ik s/ i;T{ oj? ngi; B ;[Bhfi:?. 9.

ufosq ' g kfynkB

89

u"gJh

phoi es[ BK dk fJe ;wMdko okik ;h (i') ;ko ;z;ko ftu gqf;ZX ;h.
T[; dh SN S?b e[tfo BK dh fJ;soh ;h. (T[; B) wB, pu ns eow eo e
gqhsw ~ t; ftu ehsk j'fJnk ;h.1.
fJe fdB okik fFeko yvD ufVQnk ns nkgD Bkb (okDh ns) pj[s
;kohnK dk;hnK b? bJhnK. id okik ;zxD pB ftu nk frnk sK e[^fsnK s'I
pj[s ;ko fjoBK ~ geVtkfJnk.2.
(oki B) fejk fe fi; d ;kjwD fjoB nk fBeb, T[jh nkgDk x'Vk
d"VkJ. (T[jh) gj[`u e T[; d
g?D s'I fpbe[b B vo.3.

Foho T[s

}]w brkJ

ns

(x'V

s'I) fvr

nfVb

oki dh fJ;soh d ;kjwfDUI fJe fjoB nk fBefbnk. okDh x'Vk Gik


e (T[; d) fgS g? rJh. fjoB Gidk j'fJnk eJh e'j fBeb frnk. fJe
(fe; j'o) oki dk g[Zso (fjoB ~ GifdnK) ty e d"V fgnk.4.
x'V ~ ukpeK wkodk j'fJnk (T[E) ik gj[`funk ns fjoB ~ (fBFkDk
pzBQ e) fJe jh sho wko fdZsk. fJ; ufosq ~ ty e okDh (T[; Bkb) nNe
rJh. (T[; d gqw d) ft:'r d pkD Bkb ftzBQh j'Jh Xosh T[s fvr gJh.5.
fco T[j fJ;soh ;{ow tKr j'F ftu nk e T[m e yVh j' rJh ns
xkfJb tKr v'bdh j'Jh ;ZiD e'b ubh rJh. x'fVnK s'I T[so e T[E d'jK
B owD ehsk. T[d'I se T[; EK s (fJe) Fo nk fBefbnk.6.
Fo d o{g ~ ty e fJ;soh G?Ghs j' rJh ns nkgD gqhsw d rb
Bkb fbgN rJh. fdqVQ j' e e[zto B XB[F ~ fyfunk ns }ok fizBk th
;fEsh s'A B v'fbnk ns pKe (e[zto) B sho Bkb Fo ~ T[; EK T[s wko
fdZ s k.7.
Fo ~ wko e T[E ofynk ns uzrh soQK osh-eqhVk ehsh. fJ;soh Bkb
fbgN e nk;D ns u[zpB bJ. fJ;soh B th ;[y g{ote T[; Bkb GKs GKs
dk owD ehsk ns fpBk dzwK jh T[j fJ;soh fte rJh.8.
fJ;soh

wB

ftu

;'funk

fe

(j[D)

fJ;

Bkb

jh

ubh

iktK

ns

nkgD gsh ~ fco Feb B ftyktK. fJ; bJh e[M ufosq nfijk ehsk ikJ
fi; Bkb i; ekfJw oj ns ngi; B ;[DBk gt.9.

90

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

J/e ;yh gqfs efj:' G/d ;wMkfJ e?.


jfoB j/s[ fsq: v{ph efj:j[ ikfJ e?.
p?B ;[Bs ;juoh ikfs fsj e" GJh.
j' i[ eS[ e[nfo fsj efj:' ypfo ;' fBqg dJh. 10.
nkg[ e[no e/ ;kE rJh ;[y gkfJ e?.
fBqg ;[fB v{ph Bkfo ofj:' f;o[ B:kfJ e?.
uzubkB e' ufos B Bo e'T{ bj?.
j' ;k;sq f;zfwqfs no[ p/d G/d n?;/ ej?. 11.
u"gJh

sk e" so[B ;zr b? r:'. Gkfs Gkfs e? G'rs G:'.


fJB iV eS[ B pks bfj bJh. ikBh v{fp uzubk rJh. 12. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" nmsh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 238. 4451. nci{`.

d'jok

;fjo f;o"i fpy? j[s' okik ;[Gq ;o{g.


ekw e/b w? nfs us[o Bo f;zx o{g nB{g. 1.
u"gJh

sk e/ ukfo g[sq ;[G ekoh. ;{opho pke' jzekoh.


okBh n"o p:kfj i' nkBh. ;'T{ roGtsh jP? p:kBh. 2.
J/e g[sq skj{ e' G:'. okBh pho wsh fsj i:'.
p:kxq e/s[ fsj Bkw Xos G/. fdiB dfodq y'fJ e? e? G/. 3.
uko' g[sq oki nfXekoh. fJj? ;'e npbk e Gkoh.
i' e'T{ T[B uko' e' xkt?. sp ;[s oki gkut" gkt?. 4.
i/;N g[sq sB wB[y gmk:'. :" efj:j[ s[fj okfJ p[bk:'.
oki e[no nkts ip G:'. sp jh wkfo e'moh d:'. 5.
fJjh Gkfs s/ d[fs: p[bk:'. tjh yVr G/ sk ej xk:'.
fJjh Gkfs fsB d[j{` p[b? e?. vkos GJh G'jo/ x? e?. 6.

ufosq ' g kfynkB

91

(T[; B) fJe ;yh ~ ;kok Gd ;wMk e fejk fe ik e (oki ~) ejhI fe


fjoB (dk fgSk eodh j'Jh) okDh v[p (w'Jh) j?. rZb ;[D e ;yh T[Xo ~ ubh
rJh ns i' e[M okDh B T[; ~ fejk ;h, (T[j) ]po oki ~ gj[zuk fdZsh.10.
(okDh) nkg sK e[zto d Bkb ;[y g{ote ubh rJh, go okik okDh d
v[pD dh rZb ;[D e f;o BhtK eo e ofj frnk. fJ;sohnK d ufosq ~
e'Jh wod BjhI ikD ;edk. fJj Gd (dh rZb) Fk;sq, ;fwqshnK ns td th
fJ;

soQK

efjzd

jB.11.

u"gJh

T[; (fJ;soh) ~ e[zto nkgD Bkb b? frnk ns T[; Bkb GKs GKs d
G'r eoB brk. fJ; w{oy (oki) B e[M th rZb B ;wMh ns fJjh ikfDnk
fe fJ;soh v[p rJh j?.12.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 238tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 238. 4451. ubdk.

d'jok

f;o"i Bro ftu fJe ;[zdo ;o{g tkbk okik


eqhVk ftu us[o ns nB{gw Fo-wod ;h.1.

ofjzdk

;h.

(T_j)

ekw-

u"gJh

T[; d F[G eoBh tkb uko g[Zso ;B i' F{otho ns jzekoh ;B. (oki
B) i' j'o okDh ftnkj fbnKdh, T[j th roGtsh j' e gq;{sk j'Jh.2.
T[; d fJe (j'o) g[Zso g?dk j'fJnk fi; ~ okDh pho wsh B iBfwnk.
T[;

dk

rJh

(noEks

ftnkxq

es[
T[BQK

BK
~

ofynk
pj[s

frnk.
dkB

pqkjwDK

dh

raohph

]sw

eo

fdZsh

fdZsk).3.

(gfjb) uko g[Zso oki d nfXekoh ;B--(T_;) fJ;soh (d wB ftu)


fJjh pj[s tZvk d[y ;h. i e'Jh T[BQK u"jK ~ wko dt, sd jh gzitK g[Zso
oki gqkgs eo ;edk ;h.4.
(T[; B) t^v g[Zso tb pzdk Gfink ns fJj efj Gfink fe s?~ oki
B p[bkfJnk j?. id oki e[wko nk frnk sd (T[; ~) wko e e'mVh ftu
;[ N fdZ s k.5.
fJ; soQK (fco) d{i ~ p[bkfJnk. T[; sbtko Bkb T[; ~ th wko
fdZsk. fJ; soQK (pkeh) d'jK ~ p[bk e wko fdZsk ns G'o ftu ;[N fdZsk.6.

92

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ukfo g[sq gqEw? jB/ g[fB gfs b:' p[bkfJ.


fJj fpfX ;" fpBsh eoh B?BB Bho[ pjkfJ. 7.
;[B okik st g[sq d' bo/ oki e/ j/s[.
i{fM wo? fSs go go/ sp w? GJh nu/s[. 8.
nf;B GJ/ nfs i[X efo ip i{M? d'T{ pho.
p;sq ckfo dP? g[sq st sp jh GJ/ ceho. 9.
u"gJh

sp fBqg g{s g{s efj o':'. ;[fX ;G Skfv G{fw go ;':'.


guJ/ ej Nhek efo gfo:'. G/d nG/d iV eS[ B fpufo:'. 10. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" T[Bskbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 239. 4461. nci{`.

d'jok

d/; efbzio e/ fBeN ;?B fpuSB okfJ.


;qh o[fu oki e[nfo so[B ik eh nfs ;[G ekfJ. 1.
u"gJh

;gs n"o okBh fsj ojJh. fsBj{` ;" fjs fBqg fBopjJh.
pkoh pkoh fsB? p[bkt?. bgfN bgfN efo G'r ewkt?. 2.
;qh o[fu oki e[nfo i' okBh. ;' wB Ghso nfXe fo;kBh.
wB wfj efj:' isB fe:k efo:?. ik s/ fJB ofB:B e" wfo:?. 3.
nfVb

gqEw okfB:B ;"

nfs B/j pYkfJ:'.

n?;h eoh gohfs i[ gfs ;[fB gkfJ:'.


XzB: XzB: o[fu oki e[nfo ej Gkfy:'.
j' fiB efb w? ;tfsB ;" nfs fjs okfy:'. 4.
Bdh sho fJe ofu:' fsqBkb? ikfJ e?.
nkg efj:' ;tfsB ;" puB pBkfJ e?.
;[Bj[ ;yh jw sjk ;eb fwb ikfJ j?.
j' jw s[w wB Gkts sj G'r ewkfJ j?. 5.

ufosq ' g kfynkB

93

d'jok

gfjbK uko g[ZsoK ~ wkfonk ns fco gsh ~ p[bk fbnk. nZyK ftu'I
jzM{ eodh j'Jh B fJ; soQK pBsh ehsh.7. j okiB! ;[D', s[jkv d' g[Zso oki
dh gqkgsh bJh (nkg; ftu) bV wo jB. (id'I) T[j i{M e Xosh T[s fvr
gJ sd w?I pj'F j' rJh.8. id sbtkoK Bkb pj[s :[ZX eo e d'tI Gok wo
rJ sd d{i d' g[Zso p;sq ckV e \eho j' rJ.9.
u"gJh

sd okik @g[Zso g[Zso# eo e o'fJnk ns pj'F j' e Xosh T[s bzpk g?


frnk. gzitA d jZE ftu oki-fsbe g? frnk (Gkt gzitI ~ oki-fsbe d
fdZsk frnk) ns w{oy Gd nGd dh rZb ~ e[M B ;wM ;fenk.10.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 239tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 239. 4461. ubdk.

d'jok

efbzio d; d

BV

fpuZSB ;?B okik (oki eodk ;h). T[; dh nfs

;z[zdo Foho tkbh gsBh dk BK o[fu oki e[nfo ;h.1.


u"gJh

T[; dhnK ;Zs j'o okDhnK ;B. T[BQK ;kohnK Bkb okik gqw fBGKdk ;h.
tkoh tkoh T[BQK ~ p[bkT[Idk ;h ns fbgN fbgN e (T[BQK Bkb) G'r eodk
;h.2.
o[fu oki e[nfo BK dh i' okDh ;h, T[j (oki dk fJ; gqeko dk ftjko
dy e) wB ftu pj[s eq'fXs j'Jh. wB ftu efjD brh fe eh :sB ehsk
ikJ

fi; Bkb fJBQK okDhnK ~ wko dJhJ.3.

nfVb

gfjbK

sK

T[;

(j'oBK)

okDhnK

Bkb

pjs[

gqw

tXkfJnk.

(T[;

B)

nfijh gqhs ehsh fe oki B th ;[D fbnk. (T[; B) o[fu oki e[nfo ~ XzB
XzB fejk fi; B efb:[r ftu nkgDhnK ;"IeDK Bkb pj[s nfXe fjs ehsk
j?.4.
T[; B Bdh d e`Y ik e fJe eZyK dk fBtk; (@fsqBkb?#) pDkfJnk ns
nkg ;"IeDK ~ pD e fejk fe j ;yhU! ;[D', n;hI ;kohnK T[E fwb e
iktKrhnK

w?I

ns

s[;hI

T[E

wB

ukj

G'r

eoKrhnK.5.

94

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

b? ;tfsB e" ;zr fsqBkb? w" rJh.


okik g? fJe gm? ;juoh d/s Gh.
BkE feqgk efo nfXe sjh s[w nkfJ:'.
j' wB Gkts okfBB ;' G'r ewkfJ:'. 6.
;tfs ;fyB e/ ;fjs sjk ;G b:kfJ e?.
o'fe dPkfo gkte e" d:' brkfJ e?.
fe;{ eki e/ j/s rJh fsq: nkg[ Nfo.
j' fJj Sb ;G okfBB e" fd:k iokfJ efo. 7.
u"gJh

d"os nkg[ fBqgfs gj nkJh. o'fJ o'fJ pj[ fpqEk iskJh.


p?m' ejk d/t e/ jo/. s'o/ jow nki[ ;G io/. 8.
s[w np sjk nkg[ gr[ Xkoj[. ios nrfB s/ fsq:B T[pkoj[.
p?mB ;" eS[ j/s[ B ehi?.

w'oh ejh ekB Xfo bhi?. 9.

t? T[s ios fsjkoh Bkoh. s[w j' p?m rop efo Gkoh.
okfJ T[mj[ fsB n?u fBekoj[. ;ku M{m w[o pu B fpukoj[. 10.
p?B ;[Bs w{oy T[fm X:'. G/d nG/d B gkts G:'.
sfi

fpbzp

nfpbzp

f;Xkfo:'.

G;w

okfB:B

ikfJ

fBjkfo:'.

11.

d'jok

;fyB ;fjs ;ts? ioh fi:s B T[poh ekfJ.


:k e" G/d nG/d i' fBqgfs iskt? ikfJ. 12. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" ukbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 240. 4473. nci{`.

u"gJh

febwkyB fJe d/; fBqgfs po. fpoj wzioh Bkfo stB xo.
nfXe so[fB e' o{g fpoki?. ;[oh nk;[foB e' wB bki?. 1.
;[GN e/s[ fJe ;[GN fpuSB. ik e/ pB/ psh ;" bSB.
o{g stB e' brs ngkok. oftB b:' iB[ e'fN T[fi:kok. 2.

ufosq ' g kfynkB

95

(T[j) ;"IeDK ~ b? e eZyK d fBtk; ftu rJh ns oki gk; fJe dk;h
Gi fdZsh fe j BkE! pj[s feqgk eo e T[E nkU ns nk e okDhnK Bkb
wB

ukj

G'r

eo'.6.

;G ;"IeDK ~ dk;hnK ;ws T[E fbnk e ns dotk}k pzd eo e nZr


brk fdZsh. (T[j) fJ;soh fe; ezw (d pjkB) nkg Nb rJh. fJ; Sb Bkb
;kohnK

okDhnK

;kV

fdZsk.7.

u"gJh

nkg d"V e oki e'b nkJh ns o' o' e pjs[ ftfEnk d;h. j d?t d
wko ! (fJE) fetA p?m j'. s[jkvk ;kok jow ni ;V frnk j?.8.
s[;hI j[D nkg T[E uoB gkU ns pbdh nZr ftu'I fJ;sohnK ~ eY'.
j[D fJE p?mD Bkb e[M fjs B eo' ns woh rZb ezBK ftu gk bt'.9.
T[Xo s[jkvhnK fJ;sohnK ;V ojhnK jB ns s[;hI fJE j?IeV Bkb
vN p?m j'. j okiB! T[m' ns T[BQK ~ fyu e pkfjo eY'. (w?I) ;Zu (efjzdh
jK), wo p'bK ~ M{m B ;wM'.10.
(okDh d) p'b ;[D e (T[j) w{oy T[m e d"V fgnk ns Gd nGd e[M
B gk ;fenk. doh ~ fsnkr e fpBk fYb ehs ubk frnk ns okDhnK dh
G;w

ik

tfynk.11.

d'jok

;yhnK ;ws (;kohnK) ;"IeDK ;V rJhnK, e'Jh th ihT[Idh B puh. fJ;


(xNBk) d (n;b) Gd nGd ~ Gbk oki ~ ik e e"D d;.12.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 240tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 240. 4473. ubdk.

u"gJh

febwky (sksko) dF dk fJe T[sw okik ;h. T[; d xo fpoj wzioh


BK dh fJ;soh ;h. T[; fJ;soh dk pj[s ;[zdo o{g ;h (fi; ~ ty e)
dtfsnK ns d?IsK dhnK fJ;sohnK wB ftu FowkT[IdhnK ;B.1.
;[GN es[ BK dk fJe ;{MtkB ;{owk ;h. T_; ftu pZsh ;" F[G r[D ;B.
T[; dk ;o{g ngo ngko brdk ;h, wkB' ;{oi B T[[; s'I pj[s nfXe o"FBh
bJh

j' t . 2.

96

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

fpoj wzioh ip tj[ g[oy fBjkfo:'.


fpoj pkB ef; nzr stB e/ wkfo:'.
fpoj fpeb jP? pkb fros Gh G{fw go.
j' iB[e ;[GN oB wkfj gqjkfo:' pkB efo. 3.
gKfue phsh xoh pj[fo ikrqs GJh.
B?BB

;?B

p[bkfJ

;juoh

fYr

bJh.

sk ej fus eh pks ejh ;w[MkfJ e?.


j' s:krj[ jwoh nk; fe whs fwbkfJ d?. 4.
i[ eS{ e[nfo fsj efj:' ;eb ;fy ikfB:'.
fsj s/ fe:k g:kB sjk gr[ mkfB:'.
p?fm:' ijk fg:otk ;/i v;kfJ e?.
j' fJ;e wzioh sjh gj[`uh ikfJ e?. 5.
p?fm:' ejk e[no ;' np? gr[ Xkfo:?.
b{fN

so[fB

wB

bhB'

ejk

fBjkfo:?.

ekw sgs sk eh ufb ;eb fwNkfJ:?.


j" efj:' wkfB fifB i'pB fpqEk fpskfJ:?. 6.
p/fr ub' T[fm sjk B oj' bikfJ e?.
fpoj sgs sk eh ej d/j[ p[MkfJ e?.
o{g G:' s" ejk n?m B gqwkfB:?.
j' XB i'pB fdB ukfo gkj[B' ikfB:?. 7.
:k i'pB e" gkfJ nfXe npbB e" Gfi:?.
:k i'pB e" gkfJ irs e/ ;[yB B sfi:?.
ip fg: jP? j" fpoX ejk s[w b/j[r/.
j' fpoj T[;k;B ;kE ;iB fi: d/j[r/. 8.
:k i'pB e" gkfJ irs ;[y wkfB:?.
:k i'pB ej gkfJ gow o; mkfB:?.
:k i'pB ej gkfJ B/j ir ehfi:?.
j' Bkje ir e/ wkM B fi:ok dhfi:?. 9.
B/j fpBk fBqg jP? j? rJ/ pykfB:?.
yVr dkB fpB ehJ/ B ir w? ikfB:?.
B/j feq;B i{ fe:' nki[ b" rkfJ:?.
j' fBofy irs e/ BkE Bkfo fBj[okfJ:?. 10.

ufosq ' g kfynkB

97

nfVb

id fpoj wzioh B T[; g[oF ~ tfynk sK fpoj B (wkB') T[; d Foho


ftu e; e pkD wko fdZsk j't. fpoj Bkb ftnke[b j' e fJ;soh Xosh
T[s

fvr

gJh.

Bkb

fvr

fgnk

(fJzi

brdk

;h)

wkB'

oD-G{wh

ftu

e'Jh

;{owk

pkD

brD

j't.3.

gzi e[ xVhnK phsD T[gozs (T[j) j'F ftu nkJh ns nZy d fJFko
Bkb ;yh ~ nkgD e'b p[bk fbnk. T[; ~ wB dh rZb ;wMk e efj fdZsh
fe iK sK (w?~) fwso fwbk d iK woh (ihT[D dh) nk; Sv d.4.
i' e[M e[ztoh B T[; ~ fejk, T[j ;kok ;yh B ;wM fbnk. (;yh) T[E'I
ub e T[E gj[zu rJh fiE fgnkok ;i ftStk e p?mk ;h. fJFe wzioh th
T[E

ik

gj[`uh.5.

j e[zto ih! fJE p?m eh eo oj j', j[D T[E ub' fiE s[;hI (fJe)
fJ;soh dk wB b[N fbnk j?. (j[D) eh tyd j'. ik e T[; dh ;koh ekw
nrBh ~ p[MkU. wok fejk wzB' ns i'pB ~ ftnoE ftu B phsD fdU.6.
ibdh T[m e T[E ub' ns ;`e'u B eo'. T[; dh fpoj'I Bkb sgdh dj
~ FKs eo'. o{g fwb frnk sK eh j'fJnk, (ftnoE ftu) n?ImDk BjhI ukjhdk
feT[Ife XB ns

i'pB uko fdBK d

gqkj[D

;wMD

ukjhd

jB.7.

fJ; i'pB ~ gqkgs eo e pj[s ;kohnK fJ;sohnK Bkb G'r eo'. fJ;
i'pB ~ gqkgs eo e irs d ;[y ~ B Sv'. j fgnko! id fpoX j' ikUr,
sK

eh

gq kgs

eo' r .

;Z iD!

fpoj' A

jkj[ fenK

Bkb

ihtB

]sw

eo

fdUr.8.
fJ; i'pB ~ gqkgs eo e irs dk ;[y wkD'. fJ; i'pB ~ gqkgs eo
e gow o; ~ gqkgs eo'. fJ; i'pB ~ gqkgs eo e irs ftu gqw eo'.
irs

ftu

ftnoE

jh

nkgDh

ikB

BFN

eo'.9.

gqw s'I fpBk irs ftu fesB jh oki j' rJ d; iKd jB. yVr dk
dkB ehs fpBk e'Jh th irs ftu ikfDnk BjhI iKdk. feqFB ih B gqw ehsk
;h i' j[D se ikfDnk iKdk j? ns T[; ~ irs dk ;[nkwh ;wM e rodB
(@Bkfo#)

M[ekJh

iKdh

j?.10.

98

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

wX[oh w{ofs fws eh p;h fus w? uhB.


pj[fo fBek;/ ikfJ Bfj B?Bk GJ/ ozrhB. 11.
wB GktB e/ B?B d'T{ u[G/ fus e/ wkfj.
;/bB i:' ;oe? go/ Bkfj fBeko/ ikfj. 12.
B?B fg:k e/ gkoXh wB w? fe:k fBtk;.
ekfY eo/ik b/fj iB[ :k s/ nfXe fp;Pk;. 13.
B?B fg:k e/ gkbB/ efo oky/ eosko.
fiB wfj iB[ M{bfj xB/ jw ;/ p?fm jiko. 14.
B?B o;hb/ o; Go/ Mbe o;B eh d/fj.
uzubkB e/ fus e" uwfe u[okfJ b/fj. 15.
;'omk

G:' ;eb sB gho ojh ;zGkfo B uho eh.


pfj:' oes jP? Bho gq/w fg:k eh gho s/. 16.
nfVb

god/f;B ;" gqhfs ejh ekj{` Bfj eoBh.


god/f;B e/ ;kE ejh Bfj pks T[uoBh.
god/f;B fsq: ;kE ej' e:k B/j br?:?.
j' N{fN soe d? iks pj[fo nkgB gS[s?:?. 17.
god/;h ;" gqhfs eoh J/e? gb Bheh.
god/;h ;" p?B Gbh Gkyh jf; jh eh.
god/;h e/ ;kE Gb' fg: B/j brk:'.
j' gow gqhfs T[gikfJ fpqEk i'pB B fpsk:'. 18.
jw ;kj[B e/ g{s d/; god/; fpjko?.
T{u Bhu e'T{ j'fJ ;eb nfy:BB fBjko?.
ej' e[nfo jw ;kE B/j efo e? e; efo j".
j' jw i?j? T[fm ejh fpoj pkXh s[w ifo j". 19.
okBh

pku

jw B si? fg: s[w? e'fN isBB i" efo j".


jf; jf; pks nB/e eS{ eh eS{ T[ufo j".
jw okuh st o{g ohfM wB w? ojh.
j' fJ;e fsjko/ ioh i[frfB jP?j? ejh. 20.

ufosq ' g kfynkB

99

d'jok

fwso
;edk.

dk

(fJ;

wX[o
bJh)

;o{g
Bso

fus

ftu

ozrhB

tf;nk

(Gkt

bkb)

ikD
j'

fco

rJ

efYnk

jB.11.

BjhI

ik

u`r

wB

brD tkb (fwso) d d'tI B?D wB ftu nk u[G jB. pofSnK tKr nzdo
dkyb j' rJ jB, e^Y BjhI ik ;ed.12. gqhsw d B?D fFekoh jB ns wB
ftu nk e t; rJ jB, wkB' ebik eY fbnk j't, fJ; dk (w~) pj[s
Go';k j?.13. gqhsw d B?D eosko B gzx{V ti'I pDk oy jB fi; ftu ;kv
tor

j}koK

ns

o;

b'e

Bkb

p?m

Go

j'J

M{bd
jB

ofjzd

ns

(jo

jB.14.
gqeko

(gqhsw

d)

o;K

d)

B?D

dh

Mbe

pV

o;hb

fdzd

jB.

fJ;sohnK d fus ~ uwe e u[ok b?Id jB.15.


;'omk

;ko Foho ftu ghV ftnkgs j' rJh j? ns p;sqK dh th ;zGkb BjhI
ojh j?. fgnko d gqw dh ghV eo e ib dh EK (nZyK ftu'I) bj{ u' fojk
j?.16.
nfVb

(e[wko
eoBh

ukjhdh.

fJ;soh
god ; hnK

fejk--)
Bkb

ed

god;hnK

Bkb

ed

rZ b

BjhI

eoBh

th

fe;

gqhs

ukjhdh.

BjhI

god ; h

fJ;soh Bkb d;', Gbk eh gqw ehsk ikJ. (feT[Ife T[j) sVke eo e N[ZN
iKdk j? ns fco nkg jh gSskDk g?Idk j?.17.
(nr'I fJ;soh T[&Zso fdzdh j?--) god;h Bkb fJe gb bJh ehsh gqhs
th

uzrh

j?.

god;h

Bkb

uzrh

soQK

j;

rZb

eoBh

T[sw

j?.

fgq:!

god;h Bkb ehsk gqw uzrk j?. (fJ; bJh god;D Bkb) pj[s gqw g?dk eo'
ns

i'pB

fpoEk

r[}ko'.18.

(nr'I T[; ftnesh B T[&Zso fdZsk--) n;hI FkjK d g[Zso jK ns dF


ftdF ftu ftuod jK. T[&Zuk iK BhtK e'Jh j'J, ;G ~ nZyhnK Bkb tyd jK.
j e[ztoh! d;, wo Bkb gqw eo e eh eoArh. n;hI T[m e fes ub iktKr
ns (s) fpoj'A ftu pzBQh j'Jh ;Vdh ojArh.19.
okDh B fejk--

j fgnko! w?I s?~ BjhI SvKrh, GktI eo'VK :sB eo bt'. jZ; jZ; e
GktI e[M dhnK e[M nBe rZbK eo'. w?I so o{g ftu wrB j' e wB ftu
gq;zB j' rJh jK. so fJFe ftu ;V e fes i'rD j' rJh jK.20.

100

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ef; efo oj/ r[wkB p/fr T[fm e? ub'.


jko f;zrko pBkfJ G/y ;fi j? Gb'.
ikBs j? ;yh nki[ i[ fg:fj B gkfJ j?.
j' ph; fp;P? tj[ so[fB sofc wfo ikfJ j?. 21.
;[Bs so[fB e' puB e[no w'fjs G:'.
;yh fis? b? rJh ub:' fss e" r:'.
fpoj wzioh ij Eh ;ki ;[Xkfo e?.
j' fBi[ jkEB ;/fi:k c{bB ej vkfo e?. 22.
bJ/ r[oi ej jkE e[no nkts G:'.
Gkfs Gkfs okBh ;" G'r ewks G:'.
u"ok;h nk;B fdqV eo/ pBkfJ efo.
j' ekw ebk eh ohs ;[ gqhs oukfJ eo. 23.
sp br sk e" fBqgs fBef;:' nkfJ eo.
efo:' rdk e' xkfJ ;[ e[no fo;kfJ efo.
J/e u'N G/ wkfo ip? okik fb:'.
j' sp npbk fsB ufos ej" fij fpX fe:'. 24.
fro/ wjb e/ so/ fBqgs ej vkfo e?.
T[mh T{u ;[o GJ/ e{e ej wkfo e?.
eo eo o'dB nfXe XoB fro fro goh.
j' wfo:' jwko' oki d?t rfs ek eoh. 25.
wfo:' fBqgfs ;[fB b'r gj{u:' nkfJ e?.
y'fd wjb s/ d/y? ejk T[ukfJ e?.
N{N NkN f;o r:' B fJe n;s[ T[pfo:'.
d/yj[ Bkfo ufosq ejk fJj mk efo:'. 26.
Xkw so/ dfp wfo:' ;GB fBqg ikfB:'.
G/d nG/d B feBj{` w{V gSkfB:'.
goik gN[eB pkfX f;oB go nkfJ e?.
j' okBh fBsgqfs Gi:' fwsq ;[y gkfJ e?. 27. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" fJeskbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 241. 4500. nci{`.

u"gJh

;[GNktsh Bro fJe dfSB. Ssq e/s[ fBqg oki fpuSB.


o{g wzioh sk eh okBh. ;[zdfo ;eb GtB w? ikBh. 1.

ufosq ' g kfynkB

101

fe; bJh fJsBk r[wkB eo oj j', ibdh T[m e ub'. jko fFzrko pDk
e ns u`r p;sq gk bt'. ikDd j' i ni ;yh gqhsw ~ gqkgs BjhI eo
;erh,

(sK)

}o{o

jh

T[j

fJ;soh

sVg

wo

iktrh.21.

fJ;soh d puB ;[D e e[zto w'fjs j' frnk. fiXo ~ ;yh b? rJh,
T[Xo ~ jh ubk frnk. fiE nkgD jZEK Bkb ;i ~ c[ZbK Bkb ;ik e fpoj
wzioh ;i ;zto e (p?mh j'Jh) ;h.22.
jZE ftu r[oi (rdk) b? e e[zto T[E nkfJnk ns soQK soQK Bkb okDh
Bkb G'r ehsk. u"ok;h nk;D uzrh soQK Bkb ehs ns ekw-ebk dh ohs ~
gq h s

Bkb

fBGkfJnk.23.

sd se T[; dk okik nk gj[`funk. e[zto B r[^; Bkb rdk dk tko eo


e (T[; ~ wko fdZsk). (T[; B) id fJe ;N Bkb okik wko fdZsk sK T[;
fJ;soh B eh ufosq ehsk, T[j d;dk jK.24.
oki ~ (fJe) Ym j'J wZjb d jmK ;[N e okDh T_uh ;[o ftu uhyK
wkodh

T[m

yV'sh.

pj[s

o'Dk

X'Dk

eo

Xosh

T[s

fvr

fvr

gJh

(ns

efjD brh--) wok okik wo frnk j?, j d?t! s{` eh jkb ehsk j?.25.
oki ~ wfonk ;[D e b'ehI nk gj[`u. wjZb ~ g[N e (oki ~) tfynk
ns pkjo efYnk. (T[; dk) f;o N[N c[N frnk ;h ns fJe jZvh th ;kps
B puh ;h. fJ;soh dk ufosq ty' (T[; B) fJE eh ehsk j?.26.
;G B ;wM fbnk fe okik wjZb jmK dp e wo frnk j?. fe; th
w{oy B Gd nGd ~ B gSkfDnk. gqik (nc;'; gqrN eoB bJh) f;o T[s
gNe

pzBQ

nk

rJh.

okDh

jo

o'}

fwso

Bkb

;[y

g{ote

osh-eqhVk

ehsh.27.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 241tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 241. 4500. ubdk.

u"gJh

dZyD

ftu

fJe

;[GNktsh

BK

dk

Bro

;h.

(T[E'I

dk)

okik

Ssq

es[

pj[s ;{MtkB okik ;h. T[; dh o{g wzioh BK dh okDh ;h i' ;kfonK b'eK
ftu ;[zdo ;wMh iKdh ;h.1.

102

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

nfXe fBqgfs e" o{g irs w? ikfB:?.


fJzdq uzdq ;{oi e? wdB gSkfB:?.
i' so[Bh sk ej Gfo B?B fBjkoJh.
j' b'r bki e[b ekfB ;[ ;eb fp;koJh. 2.
fJe Sfp wkB wzioh d[fjsk ;kj[ eh.
ikB[e ir e/ wkM gqrfN Sfp wkj eh.
Ssq e/s[ okik ip stfB fBjkfo:'.
j' ikB[e skfB ewkB wdB ;o wkfo:'. 3.
fBofy fBqgfs e' o{g wdB e/ pf; GJh.
b'e bki e[b ekfB fp;fo ;G jh rJh.
pXh fpoj e/ pkB ojh fp;wkfJ e?.
j' iB[e c{b go Gto ofj:' T[oMkfJ e?. 4.
gqEw fBqgfs e' j/fo gkB pj[o' eo?.
oj? uyB efo ukfo B fJs T[s e" No?.
nkf;e eh i:' mkfY pj[s jP? fuo oj?.
j' w'j Gi/ oki fus w? :" ej?. 5.
J/e fdt; fBqg oki stfB fsq: e' bfj:'.
w[fj T[go nNeh fsq: :" fus w? efj:'.
i' fJSk fJj eo? ;[ g{oB ehfi:?.
j' i" wkr? ofs dkB s" ;'Jh dhfi:?. 6.
u"gJh

fJj ;G pks fBqgfs gfjukBh. tk fsq: ;" Bfj gqrN pykBh.


G{gfs fpB[ npbk ne[bkJh. J/e ;juoh sjk gmkJh. 7.
jw p/X/ st fpoj fBqgfs po. w'fo fpBfs ;[fB b/j[ ;qtfB Xfo.
bgfN bgfN w' ;" ofs efo:?. ekw sgfs fg: w'o fBtfo:?. 8.
ip fJj Gkfs fBqgfs ;[fB gkJh. gsqh fsq: gqfs pj[fo gmkJh.
i" s{ gqEw BkE ej wko?. fsj gkS/ w[fj ;kE fpjko?. 9.
i[ eS[ efj:' fsj fBqg ;wMkJh. ;[ eS[ e[nfo ;" ;yh iskJh.
i" s{ gqEw ;kj[ ej wko?. s" okik e/ ;kE fpjko?. 10.

ufosq ' g kfynkB

103

nfVb

oki

dh

;[zdosk

;z;ko

ftu

pj[s

wzBh

iKdh

;h.

fJzdo,

uzdqwk,

;{oi

ns ekw dt tork ;wfMnk iKdk ;h. i' fJ;soh T[; tb nZyK Go e ty


b?Idh,

T[j

;koh

b'e-bki

ns

e[b

dh

nDy

G[bk

fdzdh.2.

(T_E) Sfp wkB wzioh BK dh fJe Fkj dh g[Zsoh ;h. (fJzi brdh ;h)
wkB' ir ftu uzdqwk (@wkj#) dh ;[zdosk jh gqrN j' rJh j't. Ssq es[ oki
~ id T[; B tfynk, (sK fJzi bfrnk) wkB' ekw dt B XB[F fyu e pkD
wkfonk

j' t . 3.

oki dk o{g ty e (T[j) ekw d t; ftu j' rJh ns ;G b'e-bki s


e[b dh wo:kdk G[b rJh. fpoj'I d pkD Bkb ftzBQh j'Jh j?okB ofj rJh.
(fJzi gqshs j' fojk ;h) wkB' G"ok c[b T[s T[bfMnk fgnk j't.4.
gfjbK oki ~ tydh ;h ns fco jh e[M ghIdh ;h. (T[; Bkb) B}oK uko
eoh oydh ;h ns fJXo T[Xo BjhI jNkT[Idh ;h. (T[j) pj[s fuo se nkfFe
tKr yVh ofjzdh ;h ns fus ftu fJj efjzdh ;h fe okik (fe; soQK) wo Bkb
;z : ' r

eo . 5.
fJe fdB oki B T[; fJ;soh ~ tfynk ns fus ftu ;'funk fe fJj

fJ;soh wo T[go nNeh j'Jh j?. fJj i' th fJZSk eo, T[j g{oB eo dDh
ukjhdh j?. i osh-dkB th wzr sK T[j th d dDk ukjhdk j?.6.
u"gJh

oki B fJj ;koh rZb ;wM bJh, go T[; T[;soh ~ ;k\ s"o s B
d;h. oki s'I fpBk fJ;soh ftnke[b j' rJh ns fJe ;yh ~ T[E (oki e'b)
G i fdZ s k.7.
j ;qFm oki! w?I sK so fpoj'I dh czvh j'Jh jK. woh pBsh ezB Xo e
;[D bt'. wo Bkb fbgN fbgN e osh-eqhVk eo' ns j fgq: ! woh ekwnrBh ~ p[ M kU.8.
id'I oki B fJ; soQK ;[D fbnk sK fco fJ;soh tb fuZmh Gi fdZsh.
(T[; fuZmh ftu fbfynk j'fJnk ;h) i s{` gfjbK nkgD gsh ~ wko d (sK)
T[; fgS'I wo Bkb owD eo.9.
T[; ~ oki B i' efj e ;wMkfJnk, T[j (;G) e[M ;yh B e[`toh ~ d;
fdZsk. i s{` gfjbK Fkj (gsh) ~ wko d, sK oki Bkb ftjko eo.10.

104

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

:" fBqg po w' ;' efj:' gqEw BkE e" xkfJ.


pj[fo jwkoh Bkfo jP? Xkw p;j[ s[w nkfJ. 11.
u"gJh

ip fJj Gkfs so[fB ;[fB gkJh. fus e? fpy? fJj? mjokJh.


w? fJj gqEw ;kj e' wko". fBqg fsq: jP? fBqg ;kE fpjko". 12.
tk okik e" Xkw p[bkfJf;. nfXe wkfB fjs G'r ewkfJf;.
rfj fdqV d[j{` iKx wfj Xo?. bgfN bgfN sk ;" ofs eo?. 13.
nfVb

ows fBqgfs e' d/fy ;kj[ eq[fXs G:'.


rfj efo gkB feqgkB ;w[fj Xkts G:'.
Bkrfo e[no nfXe wB e'g fpukfo:'.
j' rfjo Bdh e/ wkfj gefo fsj vkfo:'. 14.
u"gJh

fJj fpfX Bkfo ;kj[ ej wkfo:'. nkg[ o'fJ ;[o T{u g[ekfo:'.
d? d? w{zv G{w go wkfo:'. b'rB ;" :" gqrN T[ukfo:'. 15.
fc;b:' gkt Bdh gfs go/. jkjk d?t B feBj{` Xo/.
sfo:k j[s/ B wos/ p{fv efo. ej rfs ehB fpb'ej[ w[o jfo. 16.
j" fe;j{` fcfo w[y B fdy? j". p?fm fJeks sg;:k e? j".
:" efj iks ;dB fJe GJh. o?fB go/ fBqg e/ frqj rJh. 17.
d'jok

fJj fpfX fBqg e/ xo rJh GtB fetko uVkfJ.


b'r bj? sg;k eo? ;dB B pdB fdykfJ. 18.
nfVb

fBi BkfJe ej wkfo fBqg e/ xo rJh.


b'r by? frqj wkM so[fB fJ;fEs GJh.
fe;{ BkE e/ ;'e B pdB fdyktJh.
j' p?mh frqj e/ wkM r[fpzd r[B rktJh. 19. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" p:kbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 242. 4519. nci{`.

ufosq ' g kfynkB

105

d'jok

w?~ ;qFm oki B fJzi fejk j? fe gfjbK gsh ~ wko d ns fco woh
gsBh pD e s wo xo nk e t;.11.
u"gJh

id fJ; soQK fJ;soh B ;[D fbnk, (sK) wB ftu fJj mkD fbnk fe
gfjbK w?I fJ; Fkj ~ wko fdnKrh ns fco oki dh gsBh pD e T[; Bkb
owD

eoKrh.12.

;`:'r

(T[; B) T[; oki ~ xo p[bkfJnk ns pj[s fjs ;fjs T[; Bkb


ehsk. (T[; ~) fdqVQsk Bkb geV e d'jK NzrK ftu Xo fbnk ns

T[;

Bkb

fbgN

fbgN

ekw-eqhVk

ehsh.13.

nfVb

oki ~ (T[; Bkb) owD eofdnK ty e Fkj pj[s eq'XtkB j'fJnk ns


jZE ftu feqgkB geV e ;kjwD nk vfNnk. T[; us[o fJ;soh B wB ftu
pj[s eq'X ehsk ns Fkj ~ geV e v{zxh Bdh ftu ;[N fdZsk.14.
u"gJh

fJ; soQK T[; fJ;soh B Fkj ~ wko fdZsk ns nkg o' e T_uh ;[o ftu
g[ekfonk. f;o ~ Xosh T_s gNe gNe e wkfonk ns b'eK ~ gqrN o{g
ftu fJ; soQK fejk--.15.
(wo) gsh dk g?o fsbeD Bkb (T[j) Bdh ftu fvr fgnk j?. jkfJ
jkfJ d?t. (T_; ~) fe; th BjhI gefVnk. i sko{ j[zdk (iK sko{ e'b j[`d)
sK v[p e B wodk. ty', gowkswk B woh eh jkbs eo fdZsh j?.16.
(j[D) w?I fco fe; ~ th w[y BjhI ftyktKrh ns fJeKs ftu p?m e
sgf;nk eoKrh. fJj efj e fJe xo ftu ik tVh ns oks g?D s oki d
xo

ubh

rJh.17.

fJ;

soQK

d'jok

xo

dotk}

pzd

eoa

oki

xo

ubh

rJh.

b'ehI

;wMD br fe xo d nzdo sgf;nk eo ojh j? ns (pkfjo fBeb e) w{zj


BjhI fdyk ojh.18.
nfVb

nkgD gsh ~ wko e oki d xo ubh rJh. b'ehI ;wMd fe fJ;soh


xo ftu p?mh j'Jh j?. gsh d d[y ekoB fe; ~ w{`j BjhI fdyk ojh j?. xo
ftu p?m e r'fpzd dk r[D rkB eo ojh j?.19.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 242tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 242. 4519. ubdk.

106

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;[xoktsh Bro fJe ;'j?. ;[xo ;?B okik sj e' j?.


fusq wzioh sk eh okBh. ikB[e Sho f;zX[ wfE nkBh. 1.
d'jok

ukfo ;tfs sk eh oj? ;f; eh ;'G ;wkB.


fJzdq e/s[ fsB e' sB[i oft e/ o{g gqwkB. 2.
fusq wzioh pkw e/ g[sq J/e frqj Bkfj.
skfj fus? u"r[B ug? ;'fu gu? wB wkfj. 3.
;'sBhB e" ;[s ;fjs nfs gqskg bfy B?B.
p[vh ;'u ;o w? oj? gqrN B Gky? p?B. 4.
u"gJh

ik ;" gqhfs fBqgfs eh ikBh. g[sq ojs ;'T{ gfjukBh.


sk ;" nfXe gqhfs T[gikJh. fjs{ ikfB efo eoh pvkJh. 5.
ip tj[ oki e[no frqj nkt?. fpfy G'iB b? skfj ytkt?.
fi: s? y'fJ stB e" vkfo:'. nkg[ fBqgfs ;" ikfJ T[ukfo:'. 6.
d'jok

rkV' nwbh B j[s' rkV oj? jmtkB.


;'ch E' fsq: ejs b" gb w? si? gokB. 7.
u"gJh

fsq: fus nfXe ;'e efo Gko'. T[ms fros gfs GJ/ T[uko'.
EoEo eos ej? Bfj nkt?. sT{ puB s[soks ;[Bkt?. 8.
ej' s[ fBqg fJe p?B ;[BkT{. oki B;N s/ nfXe vokT{.
GkB SNk st ;[s fpfy d:kJh. sk s/ w? Xkts j:k nkJh. 9.
w/o' Bkw[ B fsj efj dhi?. fBi[ ;[s eh oSkT{ ehi?.
i" ;[fB GkB SNk fJj ikt?. fus e" fjs jw ;" fp;okt?. 10.
;[Bs puB T[fm fBqgfs f;Xkok. fwqse g{s fSs gfo:' fBjkok.
o't? bkr nfXe d[y gkfJf;. d? d? gkr XofB gNekfJf;. 11.

ufosq ' g kfynkB

107

u"gJh

;[xoktsh BK dk fJe Bro ;h. T[; dk okik ;[xo ;?B ;h. fusq wzioh
T[; dh okDh ;h. (T[j fJsBh ;'jDh ;h) wkB' Sho ;w[zdo ~ foVe e fbnkT[Idh
j ' t .1.
d'jok

T[; dhnK uko ;"IeDK ;B i' uzdqwk dh F'Gk torhnK ;B. T[BQK dk fJzdq
es[ (BK dk fJe) g[Zso ;h i' ;{oi d o{g tork ;h.2. go fusq wzioh
fJ;soh d xo fJe th g[Zso BjhI ;h. T[; (;"IeD d g[Zso ~) ty ty e
(iK :kd eo eo e) u"r[Dk fyMdh ;h ns ;'u ;'u e wB ftu ;Vdh
ofjzdh ;h. 3. ;"IeDK ~ g[Zso ;fjs pj[s gqskg ftu nZyK Bkb ty e fuzsk
d ;w[zdo ftu v[Zph ofjzdh go fe; Bkb y[bQ e rZb B eodh.4.
u"gJh

(T[; B) fi; Bkb oki dh gqhs (;G s'I nfXe) ;wMh, T[; ~ g[Zso s'I
fpBk gSkfDnk. T[; Bkb nfXe gqhs gqrN ehsh ns fjs{ ikD e tfvnkJh
ehsh.5.
id T[j oki e[wko xo ftu nkfJnk sK ftF?bk G'iB b? e T[; ~
ytkfJnk. T[; ~ ikB' wko fdZsk ns nkg oki ~ ik e fejk.6.
d'jok

T[j

(oki

e[wko)

gZek

nwbh

BjhI

;h

i'

seV

(nwbh

tKr

BF

~)

;jkodk. fJ;soh B fejk fe ;'\h ;h, fJ; bJh gb ftu gqkD fsnkr fdZs.7.
u"gJh

(co p D)

fJ;soh

fus

ftu

pj[ s

nfXe

d[ y

wz B k

fvrfdnK

T[mfdnK gfs gqfs fejk--. EoEo ezp ojh ;h, (e[M) fejk BjhI ik fojk ;h.
fJ;

bJh

s'sb

p'b

;[DkT[Idh

;h.8.

(T[; B oki ~ fejk--) j okiB! i nkfrnk fdU sK fJe (;`es dh)


rZb ;[DktK feT[Ife w?I oki d BFN j'D s'I pj[s vodh jK. GkB SNk B
s[jkv g[Zso ~ }fjo fdZsh j?, fJ; eo e w?I fJE Gidh j'Jh nkJh jK.9.
wok BK T[; ~ B d;Dk ns nkgD g[Zso dh ofynk eo'. i GkB SNk
fJj ;[D btrh (sK) wo Bkb wB dh gqhs ]sw eo dtrh.10.
(okDh dh) rZb ;[D e okik ub fgnk ns wo j'J g[Zso ~ Xosh T[s
fgnk tfynk. (T[j) pj[s d[yh j' e o'D br frnk ns grVh ~ u[e u[e
e Xosh T[ s gNekT_ D brk.11.

108

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

;{o B E' e?ch B E' fi:s oj? n?mkfJ.


Gys ;{w ;'ch wfo:' fpyfj B ;fe:' gukfJ. 12.
sp okik rfj e/; s/ okBh bJh wzrkfJ.
;ku[ M{m ;wfM:' B eS[ iw g[o dJh gmkfJ. 13.
;[s wkfo:' ;tfsj ;fjs fBqg ;" fe:k g:ko.
pqjw fp;B bfj B ;e? fsq:k ufosq ngko. 14.
okBh

pku

oki B;N s/ w? voh ;[B[ w/o/ g[oj{s.


ejk G:' i" ;tfs e' sT{ fsjko' g{s. 15.
u"gJh

ip fJj Gkfs okt ;[fB gktk. sk e" ;fstzsh mfjoktk.


sk ;" nfXe gqhfs T[gikfJf;. n"o fsq:fj ;G e" fp;okfJf;. 16. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" s/skbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 243. 4535. nci{`.

u"gJh

gdw f;zx okik fJe ;[G wfs. d[oBiKs d[y joB fpeN nfs.
fpeqw e[nfo stB eh Bkoh. fpfX ;[Bko ;Ku/ iB[ Ykoh. 1.
;[zG eoB sk e" ;[s nfs pb. nfo nB/e ihs/ fij dfb wfb.
ngqwkB fsj o{g ejs ir. fBofy Bkfo jP? ojs Efes wr. 2.
iks fis? fos[ gfs fifw G:'. jP? T[ikfo gkS/ pB r:'.
g[o iB ubfj ;`fr T[fm ;p jh. ikB[e p;/ Bkfj g[o ep jh. 3.
fis fis iks e[no wr G:'. ikB[e pofy feqgKp[d r:'.
b'rB B?B br/ fsj pkN?. ikB[e fpf;y nzfwqs efj ukN?. 4.
d'jok

fij fij wkor e/ fpy? iks e[no ufb ;'fJ.


B?B o`rhb' ;GB e/ G{w Sphbh j'fJ. 5.

ufosq ' g kfynkB

109

d'jok

B T[j ;{owk ;h, B nwbh ;h fe vN e ihT[Idk ofjzdk. yKfdnK jh


ftukok ;'\h wo frnk ns (nwb dh) ftF ~ guk B ;fenk.12. sd oki
B tkbK s'I geV e okDh ~ wzrtk fbnk. ;Zu M{m e[M th B ;wfMnk ns
(T[; ~) iwg[oh ftu Gi fdZsk.13. ;"IeD ;ws g[Zso ~ wko fdZsk ns oki
Bkb gqw eo fbnk. fJ;soh d ngko ufosq ~ pqjwk ns ftFD{ th BjhI
;wM

;e . 14.

okDh B fejk--

j wo fJzdo dt ;wkB gsh! ;[D', oki d BFN j'D s'I w?I vo rJh. eh
j'fJnk i' ;"IeD dk (g[Zso ;h, fco th) s[jkvk jh g[Zso ;h.15.
u"gJh

id fJ; soQK oki B ;[fDnk sK T[; ~ ;fstzsh wzB fbnk. T[; Bkb
nfXe

gqw

ehsk

ns

j'o

;kohnK

fJ;sohnK

G[bk

fdZsk.16.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 243tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 245. 4535. ubdk.

u"gJh

uzrh wfs tkbk fJe okik gdw f;zx ;h i' d[oiBK ~ ]sw eoB tkbk,
(gqik dk) d[y d{o eoB tkbk ns pj[s fGnkBe ;h. fpeqw e[nfo T[; dh
fJ;soh ;h, wkB' ftXksk o{gh ;[fBnko B ;^u ftu Ykbh j't.1.
;[zG eoB BK dk T[BQK dk nfs pbtkB g[Zso ;h fi; B nBe t?ohnK ~
dbwb e fis fbnk ;h. T[; dk ;G b'e nB{gw o{g efjzd ;B. fJ;sohnK
T[; ~ ty ty e o;s (ftu yV'shnK) Ee iKdhnK ;B.2.
T[j

fiE

iKdk

p;zs

o[s

tKr

j[zdk

ns

fgS

T[ikV

pD

iKdk.

;ko

Bro tk;h T[; Bkb s[o g?Id. (fJzi gqshs j[zdk) wkB' (T[j) ed Bro ftu
t; jh B j'D.3.
fi; fi; okj s'I e[zto bzx iKdk, (fJzi brdk) wkB' feqgk dhnK p{zdK
toQ rJhnK j'D. T[; d wkor T[s b'eK dhnK nZyhnK brhnK ofjzdhnK, wkB'
(nZyhnK o{gh) pkD nzfwqs ~ uN oj j'D.4.
d'jok

fi; fi; wkor ftu'I e[zto bzx e iKdk ;h,


oKrb j' iKd ;B ns G{wh ;z[do j' iKdh ;h.5.

(T[E)

;kfonK

B?D

110

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

fpqy X[i Bro ;kj fJe sk e/. Bkrfo e[nfo Bkfo frqj ik e/.
Bkrfo wsh ;[sk fsj ;'j?. BrofB e/ Broe ej w'j?. 6.
fsB tj[ e[no fdqrB bfj gktk. S'fo bki ej[ B/j[ brktk.
wB w? nfXe ws jP? M{bh. wks fgsk eh ;G ;[fX G{bh. 7.
itB wkor fBqg ;[s ufb nkt?. sjh e[nfo ;fy:B i[s rkt?.
uko[ uko[ efo B?B fBjko?. B?B ;?B d? j;? jeko?. 8.
d'jok

fJ;e w[;e yk;h y[oe fSgs SgkJ/ Bkfj.


nzs gqrN jP? ir ojfj f;q;fN ;eb e/ wkfj. 9.
u"gJh

gqu[o pks fJj GJh Bro w?. ubs ubs ;[ rJh fsj xo w?.
sj s/ jNfe wks fgs[ okyh. eN[ eN[ pks pdB s/ Gkyh. 10.
okyfj jNfe ikfB Bfj d/jh. Gkfs Gkfs ;" oS eo/jh.
sk s/ so[fB nfXe d[y gkt?. o'ts jh fdB o?fB rtkt?. 11.
;'omk

noh poh :j gqhfs fB;[ fdB j's yoh yoh.


ib ;coh eh ohfs gh: gkfB fpS[o/ wos. 12.
d'jok

i/ pfBsk fpofjB GJh gzE fpoj e' b/fj.


gbe fpy? fg: e/ fBfws gqkB uNe d? d/fj. 13.
G[ i z r

Sz d

fbyh gq/w gsqh ;yh p'fb nkSh. brh gqhfs bkbk GJ/ okw ;kSh.
efj:' nki[ i' w? B s' e" fBjko". xoh J/e w? tkfo gqkBkfB vko". 14.
eo' pkb p/bzp B nki[ n?:?. fJjk s/ w[M? ekfY b? ;zr i?:?.
ep? wkB[ wkBh ejk wkB ehi?. wjkoki gqkBkB e' dkB dhi?. 15.

ufosq ' g kfynkB

111

u"gJh

T[; Bro ftu fpqy X[i BK dk fJe Fkj (ofjzdk ;h) fi; d xo ftu
Bkrfo e[nfo BK dh fJ;soh ;h. (T[; dh) g[Zsoh Bkrfo wsh th T[E F'GkfJwkB
;h i' Bro d BkroK (us[oK) ~ th w'j b?Idh ;h.6.
T[; (bVeh) B T[j e[zto nZyK Bkb ty fbnk ns bki wo:kdk ~
Sv e (T[; Bkb) gqw brk fbnk. T[j wB ftu pj[s w;s j' e M[bD br
rJh ns wksk fgsk dh ;koh ;[ZX p[ZX G[b rJh.7.
fi; wkor s'I oki e[wko ub e nk iKdk, T[E jh ;yhnK ;fjs e[wkoh
rkD br iKdh. T[j ;[zdo ;[zdo BsoK Bkb tydhnK ns nZyK d ;`es eo
e

j;dhnK

ns

p' b dhnK.8.

d'jok

fJFe, w[Fe, yK;h, y[oe b[ekD s th BjhI b[ed. nzs ftu ;ko irs
ns f;q;Nh ftu gqrN j' iKd jB.9.
u"gJh

Bro ftu fJj rZb gqufbs j' rJh ns ubdh ubdh T[; d xo ftu
ik gj[`uh. (T_; ~) T[E'I wksk fgsk B toi fdZsk ns w{zj'I e"V e"V p'b
p'b.10.
(T[j T[; ~) o'e e oyd, ikD B fdzd ns GKs GKs Bkb ofynk
eod. fJ; eo e e[wkoh pj[s d[yh j[`dh ns o'IfdnK jh fdB oks pshs
eodh.11.
;'omk

fJj ;V ikDh gqhs oks fdB yoh s'I yoh j[zdh iKdh j?. fJj ib ns
wZSbh dh ohs tKr j? i' ib o{g gqhsw d ftSVB Bkb jh wo iKdh
j?.12.
d'jok

bJh
G[ i z r

i' fJ;soh ft:'rD j' e fpoj'I dk o;sk geV b?Idh j?, T[j
nZy d gbeko ftu MNgN gqkD fBSkto eo fdzdh j?.13.

gqhsw

Sz d

(T_; B) fJe f;nkDh fijh ;yh ~ p[bk e gqw gZso fbfynk--j fgnko!
okw ;kyh j? (woh so Bkb) gqhs br rJh j?. (fJj th) nkfynk fe i ni
w?I s?~ BjhI tyKrh sK fJe xVh ftu gqkD tko fdnKrh.14.
j okDh! do B eo', ni jh nkU ns fJE'I eY e w?~ nkgD Bkb b?
ikU. j wkB eoB tkb! ed sK (wok) fejk wzB bt'. j wjkoki! (w?~ ni)
gq k DK dk dkB fdU.15.

112

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ouh pkb bkbk ;G? o{g s/o/. fwb" nki[ w' e" ;[B' gqkB w/o/.
ejk wkB wks/ fco" n?m n?m/. b:' u'fo w/o' ejk fus p?m/. 16.
eo' jko f;zrko pkr" pBkt". ehJ/ fus w? u"fg phoh upkt".
T[m' p/fr p?m/ ejk gqkB w/o/. ub' e[zi w/o/ br? B?B s/o/. 17.
d'jok

puB fpekB/ e[nfo e/ ej? e[no e/ ;zr.


J/e B wkBh wzd wfs o; e/ T[wfr sozr. 18.
u"gJh

Bkfj Bkfj wfs wzd T[ukoh. Gbh p[oh iV eS[ B fpukoh.


puB wkfB frqj skfj B r:'. ;kj[ ;[sk ej[ Gis B G:'. 19.
efp:' pku
nfVb

ekwks[o jP? i[ fsq: g[oy gqfs nktJh.


x'o Boe wfj go? i[ skfj B oktJh.
i' go fsq: go ;/i Gis j? ikfJ efo.
j' gkg e[zv e/ wkfj gos ;' XkfJ efo. 20.
Bkfj Bkfj g[fB e[no n?; T[uos G:'.
pfB sfB ;fiB f;zrko so[fB e/ frqj r:'.
pkb nfXe fo; Goh ufosq fpukfo:'.
j' wks fgsk e' ;fjs fwsq jfB vkfo:'. 21.
efp:' pku
d'jok

ekwks[o jP? i' so[fB w[fj Gfi ej? pBkfJ.


skfj Gi? i' Bkfj iB Boe go? g[fB ikfJ. 22.
nfVb

e[nfo eNkoh ekfY ;[ eo Ghso bJh.


fgs[ e/ T[o jfB efY wks e/ T[o dJh.
yzv yzv fBi gkB fgsk e/ e'fN efo.
j' Ghfs e[no e/ sho iks Gh rkv efo. 23.

ufosq ' g kfynkB

113

j fgnko! fJ;soh ;koh so o{g T[s w'fjs j' rJh j?. j gqkB fgnko!
ni nk e w?~ fwb'. j wkB ftu ws j'J! nkeV nkeV e feT[I fcod j'.
(s[;hI) wok fus u[ok e feE p?m j'.16.
jko fFzrko eo', ;'jD p;sq ;ikU ns fus ftu ][F j' e gkB dk
phVk upkU. ibdh T[m', wo gqkD fgnko! feE p?m j'. wo B?D s[jkv Bkb
br jB, ub e (fJBQK d) e'fBnK (@e[`i#) (ftu t;').17.
d'jok

e[wkoh d (fJj) fte ikD tkb puB e[wko ~ ej rJ. go T[; w{oy
B fJe B wzBh (GktI) o; dhnK sozrK T[wvhnK j'JhnK ;B.18.
u"gJh

T[; w{oy B @BKj BKj# jh ejh. (T[;) p[ZXhjhB B uzrh wkVh e[M th B
;'uh. rZb wzB e T[; d xo B frnk ns Fkj dh g[Zsoh Bkb ;`:'r B
ehsk.19.
eth efj`dk j?-nfVb

i' fJ;soh ekw Bkb nks[o j' e g[oF e'b nkT[Idh j?, i' T[; ~ osh
dkB BjhI fdzdk, T[j (g[oF) fGnkBe BoeK ftu g?Idk j?. i' go-fJ;soh d
(xo) ik e gokJh ;i T_s G'rdk j?, T[j th gkg d ez[v ftu ik fvrdk
j?.20.
fco th T[j e[zto @BKj BKj# efjzdk fojk, go pD mD e ns fFzrko
eo e (T[;) fJ;soh d xo ubk frnk. sK eq'X Bkb Goh j'Jh fJ;soh B
fJe ufosq ;'funk ns wksk fgsk ;ws fwso ~ wko fdZsk.21.
eth efj`dk j?-d'jok

ekw nks[o j'Jh i' fJ;soh @wo Bkb G'r eo# dh rZb ej, sK T[; ~
i' ftnesh oshdkB BjhI fdzdk, T[j fco Boe ftu g?Idk j?.22.
nfVb

e[wkoh B eNko eY e jZE ftu b? bJh ns fgsk dh Sksh ftu wkoh.


(fco T[E'I) eY e wksk dh Sksh ftu wko fdZsh ns nkgD jZE Bkb fgsk d
pj[s

;ko

rJh.23.

N'N

eo

fdZs.

T[BQK

dhtko

jmK

rv

fco

e[wko

gk;

114

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gfjo Gr"j/ p;sq iks fBqg g? GJh.


;[s eh fJj fpfX Gky pks fsj fss[ dJh.
okfJ g{s st w'fo fBofy Sfp b[GfX:'.
j' sk s/ w/o' sks pkfX efo pfX fe:'. 24.
yzv yzv efo rkfv Ghfs so okfy:'.
puB nukBe fJj fpfX fBqg ;" Gkfy:'.
okfJ B:kfJ efo ufb e? nkfg fBjkfo:?.
j' fBe;/ jfB:? :kfj B w'fj ;zxkfo:?. 25.
d'jok

gfs wko/ eh ip ;[Bh w'fo wks X[fB ekB.


wkfo woh iwXo sp? ;[og[o ehnf; g:kB. 26.
;[fB okik n?;'

puB p:ke[b T[fm:'

fo;kfJ.

Ghs so/ s/ ;kj[ e' fwqse fBekf;:' ikfJ. 27.


u"gJh

N{e fpb'fe ufeqs jP? ofj:'. ;ku[ G:' i' w[fj fJB efj:'.
G/d nG/d B eS{ fpukfo:'. ;[s e' gefo ekfN f;o vkfo:'. 28.
nfVb

gqEw wks fgs[ wkfo pj[fo fBi[ whs ;zxkfo:'.


Sfb:' w{V wfs okfJ itB Bfj B:kfJ fpukfo:'.
;[Bh B n?;h ekB ej{` nkr/ Bfj j'Jh.
j' fsq: ufosq eh pks irs ikBs Bfj e'Jh. 29. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ d'fJ ;" u"nkbh; ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 244. 4564. nci{`.

u"gJh

gqkuh fd;k gqrN fJe Broh. yzGktfs ;G irs T[iroh.


o{g ;?B okik sj e/ok. ik e? d[;N B pkuk B/ok. 1.
wdB wzioh Bkfo stB eh. ;f; eh ;h Sfp brfs itB eh.
fwqr e/ B?B d'T{ jfo bhB/. ;[e Bk;k e'feb pu dhB/. 2.
okik fg:s nwb ;G Gkoh. Gkfs Gkfs ;" G'rs Bkoh.
g';s Gkr nchw uVkt?. g:kb/ gh guk;fJe ikt?. 3.

ufosq ' g kfynkB

115

T[j Grt egV gk e oki e'b rJh. T[; ~ g[Zso dh rZb fJ; Yzr
Bkb ejh. j okiB ! wok o{g ty e sok g[Zso bbuk frnk j?. fJ; bJh
wo fgU ~ pzBQ e wko fdZsk j?.24.
T[; ~ yzv yzv eo e dhtko jmK oy fdZsk j?. (fco) oki ~ nukBe
fJ;

Yzr

Bkb

fejk--j

okiB!

fBnK

eo',

ub

nkg

ty'.

(fgsk

dk

Foho) fBeb nkt, sK T[; ~ wko', BjhI sK w?~ wko fdU.25.


d'jok

gsh d wko ikD dh rZb id woh wK B ezBK Bkb ;[Dh, sK T[; tb


iwXkV wko e wo rJh ns ;tor ~ ubh rJh.26. okik fJj puB ;[D
e ftnke[b j' frnk ns eq'fXs j' e T[fmnk ns dhtko jm'I ik e Fkj ~
woh j'Jh jkbs ftu efYnk.27.
u"gJh

(Fkj dh bkF d) N'N ty e j?okB j' frnk. fJ; B i' w?~ fejk j?, T[j
;Zu fBefbnk j?. (T_; B) e[M th Gd nGd B ftukfonk ns g[Zso ~ geV
e (T[; dk) f;o eN fdZsk.28.
nfVb

gfjbK wksk fgsk ~ wko e fco fwso ~ wotkfJnk. (fco) w{oy oki
~ th Sb fbnk, fi; B fBnK (pko ;jh) ftuko B ehsk. fJ; soQK dh rZb
B ezBK Bkb ;[Dh j? ns B jh nr'I j'Jrh. fJ;soh ufosq dh rZb irs
ftu

e' Jh

BjhI

ikDdk.29.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 244tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 244. 4564. ubdk.

u"gJh

g{op fdFk ftu yzGkts BK dh fJe Broh irs ftu pj[s T[ikro
;h. T[; d oki dk BK o{g ;?B ;h fi; d BV e'Jh d[FN BjhI pfunk ;h.1.
T[; dh fJ;soh dk BK wdB wzioh ;h. T_; dh ;[zdosk uzdqwk torh
brdh ;h. T[; B fjoB d d'tA B?D u[okJ j'J ;B. (T[; ~) s's B BZe ns
e'fJb B p'b fdZ&s ;B.2.
okik pj[s nfXe nwb eo e eJh gqeko Bkb fJ;sohnK ~ G'rdk
;h. g';s, Gr ns n\hw yKdk ;h ns (fJBQK BfFnK d) gzikj e[ fgnkb gh
iKdk

;h.3.

You might also like