Մուրացան՝Լուսավորության կենտրոնը

ԱՌԱՋԻՆ ՍԵՐԸ
Գիշերվան մութը գետինն առել էր: Մեկ ոտդ քարին դի!ելի",
#ա$ար տե% &են էր տալի": Եր'անա (երդն ու Նորագե%ի (ա%երն)
դաոել էին դիվանոն+ (նակարան: Ամեն մեկ քարի, ամեն մեկ թ,ի
տակի) #են+ իմանում էիր) քո #ոգեառ #րեշտակը ն"տա-, քե$ ա
մտիկ անում, որ "ա% "ա% կուլ տա: .ատա%ա- /անգին ,ր,րել
ու$ում էր "ար ու &որ (աթմիշ անի, իրար գլ0ով տա: Մեկ (արակ
քամի) է" "ար"ա,ելի "#աթին) մեկ տ0ուր &են (երում էր, կտրվում,
էլ եդ քարա,ներին տալի", լ"ո%ի "իրտը 0որովում:
«1ոգի ունեի, դու էիր, ա20 դու.
34ւր տվիր ին& նրան, որ ե" քո "իրու
5րվիմ, 0որովվիմ. ո6! երկինքն լ"ի,
36! երկիրն իմ !որ գլու0" տակով անի:
Երա( է" "#աթին) որ ե" քարանամ
7արի0ան իմ 8ան) գլ0ովդ ման տամ,
Մեկ շվաքդ էլա երե"ի" կընկնի4,
3ր #ո%" էլա իր #ա"րաթը մեկ առնի
Ըն!ի4 !է6ր ա!ք" էն 9րը 0ավարում,
3ր ":թա վառվե+ է" կրակն իմ "րտում.
Ըն!ի4 Ա"տվա- ին& է" շուն!ը տվե+,
3ւ քե6$ 5" 8րատար գլ0ի" ռա"տ (երե+:
;ա2< որ !եմ կան!ում, դո%ում են քարերն,
Ա20 որ !եմ քաշում, "ա"անում "արերն.
=ա<+ ա20 Երա( &են" քե$ էլ #ա"նո4ւմ ա,
>ե ին& էրում միա<ն, վա2< քո ;անուն վա2<:
1ոգի" #անդարտ, մեր գե%ի դաշտերումն,
?ա%կի, 8րի վրա, #ոտում, !իմանումն,
Ար'ն ու լու"ին, ա"տ%եր ու #րեշտակ
?ի-ա%ում իմ #ետ" ամեն @ամանակ:
Aե$ տե"ա թե !է, ա"տ%" թեքվե+ավ.
Նոր աշ0ար, նոր 9ր ա!քի" (ա+ էլալ.
;արդին էլ թաքուն ե" մոտանալի",
Ա"տ%ին էլ ա!ք" տ0ուր ք+ելի",
1են+ իմանում էի իմ գլ0ի" կանգնա-,
Bու ե" ա!ք" ու "իրտ" թո%ել մոլորա-:
/անգին ա մնա+ել իմ #ու<", աավեն.
7արի0ան իմ 8ան) ,ակ քո ,ան8արեն,
Ի2ն!ե" է" 8րին մատա% տամ իմ 8ան,
3ր դու !ե6" տե"նիլ ) ա$ի6$ 7արի0ան:
Երա( ի4ն! #ալումն ա անմե% #ոգիդ,
Երա( "ո6ւր դիավ էդ արդար "րտիդ.
>ե դու էդ 0որումն, ա20 ե6" է" &որում
Իրար կարոտու էրվում, տո!որվում:
34վ ան9րենի տանը կկարոտի,
34վ !ար գա$անի տե"ին #ա"րաթ կըլի.
=ա<+ քո շուն!ն էդ տե% էլա- @ամանակն,
3ր (երնի" էլ դնեն նրանք թուր ու դանակն,
էլի կաշտեմ ե" նրան+ ոտի #ո%ը,
>աքլի երե"ի" ,ռեն քո քո%ը:
Cու"ինն ամի տակն մտավ, մթնա+ավ,
Անշուն! քարերն են լ"ում) ա20) իմ +ավ.
34ւր է6ն "ուր(, արդար մեռոնի լի"ը,
էն "ուր( կենարար արինն ու մի"ը,
Սուր( Գեորգի #րաշքն, "ուր( Գե%արդի շնորքն,
էն արագա#ա"` "ուր( Սարգ"ի $որքն,
3ր մեկ Dար անեն, թո6%) #ոգի" առա8
Առնեն, որ !մնամ քո "իրովն մեռա-:
7արի0ա6ն իմ 8ան) ար'ն որ (ա+վի,
5լ !ե6մ ու$ում, !ե6մ, որ ա!ք" լի" տե"նի:
Մեկ #են+ շուն!դ առնիմ, աա #ոգի" տամ,
Երե"" ոտիդ տակն դնեմ, թուլանամ.
3ր դու իմանա") քու կորա- ;անին
Մեկ քե$ ուներ, մեկ իր 0ավար #ոգին,
էն էլ քե$ տվե+, որ 5" աշ0արքումն
>ե դու նրա անունն !ա#ե" քո "րտումն,
Երկինք ու երկիր կմնան նրան ,ակ,
.8ն8վի նրա ա20) դառն #իշատակ:
=ա6+ էդ "ուր( երե"դ) դու իմ #րեշտակ) (ա6+.
Մեկ -ունր էլ դնեմ առա8իդ !ոքա-,
1ետո թո6%) /անգին գերե$ման" ըլի,
էրվա- "րտին ա20) "առը ատան կու$ի:
=ա6+ էդ "ուր( երե"դ) արեգա6կ իմ) (ա6+,
Aանի շուն!" (երնում" ա, դեո ա!ք" (ա+»:
5"ե" էր էրվում, մ%կտում տարա(ա0տ երիտա"արդն, 8իվան
;անին) Ջրենդ#ե+ի ռե" .արո<ի որդին) /անգվի %րա%ին ն"տա-,
մեկ մութը քարա,ի տակի կու! էկա-, ա!քը Եր'անու (երդի,
"արդարի ամարաթի վրա ք+ա-, "առա-: 5ն տե%ը որ +երեկը 9րը
Dաշին էլ) %ուշն իր թ'ովը մոտանալի") "ար"ա,ում էր, ուր տե%, որ
քար ու #ո%) արնի #ոտը մարդի ք<ալլում էին ++ում, է" ո%որմելին)
գլ0ի+ը &եռք վեր+րա-) էն $ար#ուրելի "#աթին էկել, ն"տել, իր "'
9րը լա+ էր ըլում: Aար ըլեր կ#ալ!եր, (ա<+ նրա "իրտը աառա@ի+ էլ)
ավելի էր նդա+ել: Մա#ը նրա ա!քին 0ա% էր թվում, ն#ա0 տե%ն
էին /անգին, քամին իրան+ (արկութ<ունը, կատա%ութ<ունը
թա,ում, նրա ակա8ն ու դոշը -ե-ում, որ իր 8անին 5լա ա,"ո" գա,
գլու0ն առնի, կոր!ի, (ա<+ նրա 8անը որ վրեն !է6ր, 0ելքը գլ0ի+ը որ
թռա-, ա!քը արինը կո0ա-, ի4ն! կիմանար, ի4ն! կվա0եր: Ա0ր ո4ւմ
էր կոր+րել, որ նա դիմանար:
Ա!քը Արա%ի %րա%ին էր ":թա (ա+ արել, աոա8ին) նրա մարմանդ
8ուրը, Մա""ա ու Ալագ<ա$ի "արերը տե"ել, նրան+ դոշերին ման
էկել, նրան+ ալվան -ա%կները քա%ել, նրան+ քա%+ր ա%(րների վրա
քնել, վեր կա+ել: Երե0ութ<ունի+ նրա մե- գոր-ը, նրա
ուրա0ութ<անն էն էր, որ ք<ա#լան &իու վրա ն"տա-, <արա% ա"ա(ը
ք+ա-, իր թա<դաշ տ%երքան+ #ետ) <ա :որ" դու" գնա, <ա 8իրիդ
0ա%ա, <ա մ$րա0ը &եոին Aրդերին) Dամ(ում, !ոլում ոա"տ (երի ու
նրան+ գլ0ին) իր տ%ամարդութ<ունը ,որ&ի: Երե"ի, թշերի
%րա%ները դեռ նոր էին "կ"ում -ա%կիլ, որ "իրտն էլ #ետը քի! — քի!
"կ"ե+ ,ո0վիլ: Մին!' էն @ամանակը) մեկ "իտակ լա!ակ (!իքիլա),
մեկ կարմիր, <ա ալ քո%) ա!քովն ընկնելի") #են+ իմանում էր) թե մեկ
անմա#ական #ով երե"ին դիավ, "իրտը մի քի! թրրտում, միտքը
#ետը գնում, ա20 էլ որ քաշում, արատա"ունքն էլ շատ անգամ) որ
ա!քը լ+վում, 0ավարա+նում էր, էլի դեռ !է6ր իմանում, թե ատDառն
ի4ն! ա: 1են+ իմանում էր, թե "արերի գլ0ին, !ա<իր !իմանի մի8ին ըլի
իր "իրտը թա%ա-: Eանը որ !է6ր #ամ(երում, է" տե%արենք էր դու"
գալի", #որի+, մորի+ քաշվում, որ իր դարդը մարդ !իմանա,
արտա"ունքը, !տե"նի, ու է" թ,ի տակին, էն ա%(րի %րա%ին) էնե"
քշվա-, գ@վա-) գլու0ը վեր դնում, արեգակի, իր շվաքի #ետ 0ո"ում,
ու է" #ալին ն%%ում, որ (ալքի քնով էլա իրան մի քի! #ովա+նի,
A<արամի, Աշ% Fարի(ի, Aեշիշ G%լվի 0ա%երն ու ատմութ<ունը) որ
Աշ%ները !էին ատմում ու #ետն էլ իրան+ "ա$ը (ան ք+ում, ու$ում
էր) էլ ո6! ուտի, ո6! 0մի, գիշեր, +երեկ մեկ "ա$ էլ ինքը &եռն առնի,
"արե"ար, աշ0արքե աշ0արք ընկնի, որ ինքն էլ էն 9րերը քաշի, որ
(ալքի իրան էլ Ա"տվա- մեկ էնե" <ար, մեկ էնե" #րեշտակ ռա"տ
(երի, որ գիշեր, +երեկ մոտին ն"տա-, ո6! քնի, ո6! ա!քը թերթի, #են+
նրան մտիկ տա, նրա գովքն անի, նրա #ոտն առնի, նրանով
կշտանա:
;արդեվառի ա"ն էկել, 9րը մոտանում էր: ;անու մեր) Սոնի
0աթունը կոները վեր քաշա-) "ա% շա(աթը ո6! ա!քը քուն էր էկել, ո6!
միտքը $արար, աշար էր, որ #ա$իր էին անում. (ու%լամա դրա-
գառներ, 0աշա- #ավեր, &կներ շինել, #ա+ի մե8 կոլոլել էին: Aաթին,
թերթին, լոշին, (ոքոնին #ո) ո6! թիվ կար, ո6! #ամար: Hունկն ու մոմը,
գան&անակը վա%ու+ էին առել, #ա$իր արել, մատա%ա+ու ա!առի)
մի"ն էկել, անկա8ները կո0ել էր, էնքան իր քե:ին թո%ել էին) որ
կանա! 0ոտումը ման գա, !ա%անա: 3վ մեկ $ինք ու $արդ ուներ,
է"ե" 9րվա #ամար էր ա#ում, որ ք+ի, դու" գա, իր գլու0ը
աշ0արքին, ալամին +ու<+ տա. 3վ նոր շոր !ուներ, կարիլ էր տալի",
ով &իու ռա0տ, <ա լավ ա"ա( !ուներ, <ա (ա$արի+ն էր առնում, <ա
,ո0 ու$ում: Ջա#ել #ար"ն, ա%!իկ #ո) ամ"ով առա8) #արիր անգամ
գլ0ըները շինել, ա!քըները դե% դրել, #ա<լու առա8ին #ա$ար անգամ
կու! ու &իգ արել, էլ եդ !#ավանել, էլ եդ քանդել, նե%ա+ել, էլ եդ
նորեն շինել, իրան+ ատկերին, գ<ովդին, շորերին մտիկ արել, իրար
թաքուն շ#ան+ տվել ու մտքներումը #ա$ար մեկ (ան ան+ էին
կա+րել, թե ո4ր "արի ետ'ի+, ո6ր !ոլի տակի+ իրան+ "իրա- ու$ա-ը
տեր էն 9րը լի" ընկնիլ, որ երա$ումը էնքան նրան+ տան8ել էր,
առա8ներին 8իրիդ 0ա%ալ, իրան+ <ա 0ն&որով, <ա վարդով 0,ել, որ
իրան+ մուրա$ը մի կատարվեր: Fուշ էր գլ0ըներովը թռել, նրանք
նրա #ամար էին ա20 քաշել, #ով էր երե"ներին դիել, #են+ իմա+ել
էին, իրան+ "իրա-ի շուն!ն ա. -ա%կի #ոտ էին առել, <ա վարդ
-ո+ըները դրել, #են+ գիտա+ել էին) նրա6 #ոտն են առնում, նրա
&եռը -ո+ըները դնում, նրան երե"ներին կ+նում, էնե" էր
"իրտըները թա, տալի":
1ինգշա(թի առավոտը ով Ջրենդե# մտներ) #են+ կիմանար, թե դաշտ
ու &որ թ' են առել, ու$ում են, որ թռ!ին. Սիտակ լա!ակի ու կարմիր,
ալ քո%ի շո%քը մեկ դ#ի+ էր արեգակի ու #ովի #ետ 0ա%ում, թուր ու
թվանքի, <արա% ա"ա(ինը) մ<ու" կո%մի+ լ"ի #ետ ե-ին տալի",
,ա<լում, դա( ու $ուռնա, "ա$, ք<աման!ա քարերին) էլ #ոգի 5ին
տալի", վեր կա+նում: Ջա#ել տ%երքը ք<ա#լան &իանոն+ վրա) ու$ում
էին իրար կտրատեն, էնքան էին դռների, !ոլի երկենութ<ունը !ա,ել,
&իանոն+ #ոգին առել, որ #ար"ն 9%լուշա% էլ մի շուտով դու" գա, մի
Dամ,ա ընկնին, մի իրան+ մուրա$ն առնին) իրան+ #ունարը 8ա#ել
ա%!կերան+ը շ#ան+ տան, նրան+ "րտին մի դիր գան ու #ետո գնան
?ա%կեվանք, որ իրան+ ու0տն անեն, վարդեվորի տոնը էնտե%
կատարեն:
3վ 1ա<ա"տանու "ուր( աշ0արի մե-ութ<ունը, նրա դրա0տանման
դաշտերի #ոտն ու #ամը, 5ն -ա%կա,թիթ &որերը, էն անմա#ական
ա%(րների 8ուրը, ու 1ա<ո+ անմե% ա$գի #աքու"տը, ուրա0ութ<ունը,
0ա%ը, (արեաշտութ<ունն ու ա"տվա-ա"իրութ<ունը կամենում էր
տե"նի, նրա գառը որդո+ ա$ի$ երե"ին նա<ի, մուրա$ն առնի, է" տե%
ետք է գար, ?ա%կեվանքի -երին տի կանգներ, որ իմանա) թե 5"
երկնանման (ար&րութ<ունի+ էին 1ա<ք իրան+ աշ0արին մտիկ
տալի", Մա""ա, Ալագ<ա$ի վրա 0նդում, Նո<ան տաանը,
Cու"ավոր!ու կանթե%ը, "ուր( Գե%արդավանքն, է8միա-ին ու Hոր
;իրա( միտքըները (երում, կրակի ե" վառվում, ար-վի ե" թռ!ում,
ամի #ետ (ար&րանում, 8ան ու արին 8րի ե" մատա% անում, որ
իրան+ լի" #ո%ի+ը !$րկվին, !#եռանան, "ուր տան, "ուրը քաշվին,
(ա<+ 5նտե% արին, 5նտե% մեռնին: Սրանք էին, որ 1ա<կա վե#
"իրտը վառե+ին, ;ա%արշակ իրան+ -ո+ը քաշե+ին, Eիգրանին թե
տվին, Eրդատին 1ռովմա ետ (երին, ;ռամշաու#ի վ"եմ միտքը
(որ(ոքե+ին, որ 1ա<ա"տան իմա"տութ<ան տան շինի: Սրանք էին, որ
Մով"ե" Hորենա+ին տե"նելի") վերանում էր, Ե%իշե ատմելի")
0ո<անում, ;արդան, ;ա#ան Մամիկոն<ան արին վեր ա-ելի") նո6ր
#ոգի առնում, Ներ"ե" Iնոր#ալի, Ներ"ե" Cամ(րոնա+ի գովելի")
#րեշտակի լե$ու "տանում: 5լի "րանք էին, է" "ուր( "արերը, որ
8ր#ե%ե%ովն աշ0արը քանդվելի", Ա"տու-ո ա!քը մեր աշ0արի վրա
մնա+ քա%+ր, մեր աշ0արն ընտրե+ արդար Նո<ի (նակութ<ան
#ամար, էնքան ա$գեր էլ, որ "ար ու &որ ոտնատակ տալով, թուր թրի
տվին, որ մեր ա$գի շվաքն աշ0արքի երե"ի+ը կտրեն, իրանք
,!ա+ան, իրանք վեր8ա+ան ու էլի մեր "ուր( #ավատը, մեր արդար
1ա<ո+ որդիքը) է" 9ր էլ կան, է" 9ր էլ իրան+ 9րենքն ու լե$ուն)
"րտներումն, (երնըներումն ունին, ու իրան+ լավութ<ունովը,
աշ0ատա"իրութ<ունովը, 0ելոքութ<ունովն ու
#ավատարմութ<ունովը) ամեն ա$գի "իրելի, ամեն երկրում գովա-)
կան ու կմնան ու իրան+ ընտիր #ոգին ո6! կ,ո0են, ո6! կմոռանան:
է" երկնքի դոշն էր, է" 9ր մեր ու0տավորների գալու տե%ը: էլ գե% !է6ր
մնա+ել) որ տե%ի+ը ոկ !գա, էլ տուն !է6ր մնա+ել) որ ին! ունի
!ունի, թո%ա, է" տե% գա: 36ր &որը մտնեիր է" 9ր, ո6ր ա%(րի վրովն
ան+ կենա<իր, որ նո6ր թամաշա, նո6ր ուրա0ութ<ուն !ի6 ա!քիդ
առա8ը գա, ո6ր քարի, -առի տակի+ն ա"ե", որ կրակի մու0ը, "ա$ի,
0ա%ի &ենը) !է6ր վեր ըլում: .արելի ա, (ա$ի քնթի մա$, -ու-ը
(արակ, գլու0ը #ա"տ) մարդ ա"ի, թե ու0տ գնալի" ետք է գլու0դ
քաշ գ+ա-, լալով գնա", (ա<+ միթե անմե% ուրա0ութ<ունը Ա"տու-ո
ընդդե4մ ա, որ մարդ է"ե" 9րն էլ իր "իրտը կոտրի: 1ետին ա%քատն
էլ էնքան աշար էր վեր+րել է" 9ր #ետը, որ ամի" նրան #երիք էր,
(ա<+ նա իրան դարդումը !է6ր մենակ: Ամեն ռա"տ էկո%, էն <ա(անի
<ադն էլ, թուրք էլ որ ըլեր, #են+ ա!քըներովն ընկան թե !է տի
կան!եին, ուտա+նեին, 0մա+նեին, էնե" Dամ,ու ք+եին: Aանի4
ա%քատի ա!ք է" 9ր ետք է կշտանար, !էկո%ին էլ) իրանք էին $ոռով
իրան+ "ու,րի վրա քաշում, էկո%ը #ո) գլ0ըների վրա տե% ուներ:
Ամեն մեկ կանա! տե%, ամեն մեկ ա%(<ուր) նրան+ մանգ$իլն էր,
նրան+ "ե%անը: Eե"ա-ին ե" ի"կու<ն 8ա#ել տ%երքը &իու+ վեր էին
թռ!ում, #ար"ն ա%!կանը ու"ուլով վեր (երում, !ա0մա0 տալն ու
կրակ վառելը մեկ "#աթվա (ան էր, աշարը #ո) (եռներով,
0որովա-ի շամ,րները կրակի վրա էին դնում, իրանք կարգով
ն"տում, որը #ա+ն էր ,ռում, որը ա!քը !ռում, որը գինու գավը, որը
0որովա- #ավը, իրար տալի", #ա+ ուտելի", ու #ետը "ա$ ա-ում,
0ա% ա"ում, ար գալի":
— Ա20) լավ ա!ք տի, որ մեկ էլ է" "ար ու &որը տե"նի, — մեկ $մեկու
ա"ում էին, — քանի6 է"ե" մե$ նման էկո% գնա+ո% տե"ել, (արովել
են "րանք, իրանք մնա+ել, նրանք գնա+ել: Aանի (երնըներում"
շուն! կա, մեր կ<անքը վա<ելենք: Ա2< տ%ա ա-ա6, դրա "ուր( (ա@ակին
%ուր(ան, մեռա- տե%" էլ կու$եի որ գ<ոռում" ա-են: Երե0ե6ք)
Ա"տվա- ին! մուրա$ ունիք, է6ն կատարի, -առա եմ "ուր(
?ա%կեվանքի $որութ<ունին, ո4վ ա նրա դռնի+ը դարդակ ետ դառել,
որ մենք ետ դառնանք: Մերն էլ մեր ու0տատե%երը, մեր "ուր(
0ա!երն են մնա+ել, որ նրանք էլ մե$անի+ երե"ները
թեքեն, էլ ո4վ մե$ Dար կանի: 1ա2 ա!քներ" լի", մեր (անը 0եր ա, է"
-ի-եռնակը որ -լվլալով վրըներով" թռավ, (արի նշան ա: Ա"տվա-
տա) մի տե% #ա"նինք, ու0տըներ" անենք, մատա%ներ" մորթենք,
0ունկ ու մոմ վառենք, քե:, քե:) էն @ամանակ տի արա-, է" ի2ն! ա:
Ա2< տ%ա) տո մի "ա$դ քոքի6ր, տե"նինք) Ա"տվա- ի2ն! տուն ա
տալի" քե$: Eո 90տ տարի "ուր( .արաետի ա"ը ա#ել, ու0տդ
կատարել, գնա+ել, դիլակդ առել ե", էլ ի4ն! ե" -ում ա#ո%ի ե")
(երանդ ,ակել. #ունար անի", շ#ան+ տո6ւր, 5լ ո4ր 9րվա #ամար ե"
ա#ում: Ա#ա6) ա!քներ" լի", DանDը թռավ, ա!ք" շլում ա, #միկ որդե
որ ա, Dամ,որդ լի" կընկնի. անի-ա- ըլիմ) թե որ իմ դուշմանն 5լ ըլի,
!քաշեմ, !(երեմ, մեր գլ0ավեր'ը !ն"տա+նեմ:
Bուք է"տե% կա+ե6ք, ե" մի "արը նի ըլիմ, ա!ք ա-եմ, որ 0ո"ք" "ուտ
!ի6 դու" գա: — Մի քի! վա0տ ան+ կա+ավ թե !է) մեկ էլ էն տե"ան) որ
երկու մարդի թ'ի+ը (ռնա-) քարքաշան անելով) (երում ա:
Արեգակը մի քի! թեքվե+ թե !է6, մեր ու0տավորքն էլ եդ &ի ն"տե+ին:
Jիու վրի+ն էլ մեկ 0ելիմ տե% դեռ իրար գինի, մա$ա էին թավա$ա
անում, "ա$ ա-ում, քե: անում, &ի քշում, 8իրիդ 0ա%ում, թվանքի ու
,շտովի &ենը #ո) երկինքն էր #ա"ել:
Իրիգնա#ովն ընկել, արեգակը ար'մտի դուռն էր #ա"ել, որ մեր
ու0տավորների տուտը ?ա%կեվանքա ,եշը #ա"ավ: ?ա%կըների
#ոտն ու ալվան ռանգները, ա%(րների ք!ք!ո+ը ու %շերի &ենը)
մարդի #ոգին 8անի+ը #անում էին: Iատը #են+ ու0տատե%ը տե"ավ
թե !է, ի"կու<ն &իու+ը վեր էկավ, -ունր դրե+, ա%ոթք արե+, մեկ 0ելիմ
տե% էլ !ոքե!ոք գնա+: էն անշուն! քարերն էլ ա!ք էին առել,
-ի-ա%ում: Մո%նու+ը մեկ քանի վարդաետ, տիրա+ու էին էկել, որ
@ամ ա"են, ատարագ անեն: Սրանք էլ արկեշտութ<ամ( դռանը
կանգնել էին, էկո%ին ա8ըները տալի", 9ր#նում էին, ու նրան+
ար'շատութ<ուն 0նդրում: .նիկ, ա%!իկ, տ%ամարդ, մե-, "տիկ
էնե" էին իրար 0առնվել, ին!ե" գառն ու ո!0ար: Aար !էր
մնա+ել, որ !ըլի$եին, #ո% !է6ր մնա+ել, որ երե"ներին !ք"են, <ա
(երանները !ք+են, որը դոշին էր -ե-ում, որը !ոքա-) ա%ոթք անում:
Ամեն մեկ քարի #ա$ար մոմ կար վառա-: 5" էլ որ ր-ան) էրի+ը դու"
էկան ու ամեն մարդ իր թադարեքի #ետ էր: ?եր մարդիկը
վարդաետի մոտ գնա+ին, 8ա#ելները իրան+ դա"թի մի8ում) 8ուր
էին (երում, կրակ վառում, #ար"ն ա%!կերքն էլ իրիգնա#ա+ը
ատրա"տում:
=ա<+ ա20) ին! է" #ադա%ին մեր ;անու #ալն էր, Ա"տվա- ո6! շ#ան+
տա: Ին! երե0ութ<ունի+ էնե" 0ուլ, մուն8) նրա "իրտը քրքրել էր, է"
9ր ա!քի աոա8ին կենդանա+ել էր, #ոգին տանում, 8անը #անում: էն
ո4ր #րեշտակն էր նրա ա!քովն ընկել, որ լի"ը !քա%եր, 0ելքը !մա%եր:
Kամ,ի դեռ կե"ը !#ա"ա-) #են+ է8միա-նի դու$ը #ա"ան) &իանը
կատա%ե+ան: Մե<դանը լեն, թամքի վրեն, որ մեկ թվանք էլ !տրաքե+,
քառա"ուն &իավոր, որը մ$րա0ով, որը 8իգով) Իրար ետ'ի+ ընկան,
թո$ ու դումանն արեգակի լի"ը կալավ: էն %$%ուն կռվումն էլ) է"
կրակը !է6ր վառվիլ, ին!ե" է" տե%: 34վ !գիտի, որ Ջրենդ#ե+ի
1ա<երը կտրի! տ%ամարդ են, ու &իու %աշը (ռա-ին ե") էլ ո6! "ար
ա!քըները կգա, ո6! -ով: էնքան տ%ամարդի մի8ում էլ, ;անու #ատը
մեկն էլա !կար: Lարա% ա"ա(ի շո%քը ա!ք էր քոռա+նում. նրա (ո<ն
ու ատկերը) տե"նո%ի ուշք ու միտքը #ետը տանում: A+ա- 8իրիդը
էլ դարդակ !է6ր ան+ կենում: է" կրակվա- @ամանակին մեկ գել Ս'
8րի %ամշի մի8ի+ը դու" ր-ավ, #արիր թվանք (ա+
էլավ, գ<ուլլեն տե% !ի6 #ա"ավ: ;անին &ին թռ+րե+, թե ո6ւր #ա"ավ,
էլ !ի6 #ա<տնի, մեկ էլ որ էն թո$ակալա- ա!քը !ի6 (ար&րա+րե+, "ար
ու &որ մեկ -ա, տվին, -ի-ա%ե+ին, էլ եդ &ենըները կտրե+ին, ինքը
#ո) տե%նուտե%ը մնա+ քարա+ա-, կանգնա-:
Նրա թմ(րա- ա!քին էր տե"ա-ը երա$ թվում) "իրելի կարդա+ո%,
(ա<+ 9րը Dաշին երա$ն ո4ւմ ա!քը կգա: «;անի6, ներք'ի+ը մեկ &են
էր գալի",– ;անի6, քո "իրտը քանդո%ը է" անմե% ատկերն ա, որ
ա!քը քե$ ա ք+ել: 1եր !ունի, անմեր, եթիմ ա, է" ա%քատ #ալ'որն էլ,
որ դրան առա8ն ա արել, (ո(իկ ոտով տանում, իրեք 9ր ա տանի+ը
դու" ա էկել, որ դրան էլ տանի ու0տ, որ Ա"տվա- (ալքի դրա
մուրա$ն էլ տա, դրան էլ մեկ Dար ըլի: Մեկ շեն 98ա%ի+ էդ մեկ եթիմն
ա մնա+ել, #երնըմերը +ավով #ինգ 9րվա մի8ումը կոտորվել, քեռի,
#որա0եր կռվում, գ<ուլլի առա8ին ,!ա+ել, մալ դովլաթ անիրավի
&եռ ընկել ու դա, էդ անմե% #րեշտակը դռնեդուռն ընկել: ;ա6նի)
մտիկ արա6 դրա էն արդար երե"ին, դրա լու"աթաթա0 ա!քերին,
դրա վարդագե% (երնին, ու թե "իրտ ունի", եդ դառի6ր, տե6") քար ու
#ո% ի4ն! կրակ են ա-ում գլ0իդ»:
Ա20) քարը (ալքի թե ոտն առներ, եդ դառնար, (ա<+ ;անին ո4ւր
կերթար: Ա%(<ուրը աոա8ին էր ք!ք!ում, արեգակը ետ'ին լլում,
;անու "իրտը արեգակի+ էլ ավելի էր (ա+ էլել, (ա<+ շուտով ամերը
գլու0 (ար&րա+րին, շուտով նրա #ոգուն !ոքե+ին: Արտա"ունքն)
ա%(րի+ն էլ ավելի էին $ոռ տալի", որ ա!ք ու "իրտ #ովա+նեն, (ա<+
ներ"ի կրակն ու (ո+ը (ոլորը +ամաքա+նում, ակը 0ավարա+նում
էին: Ի2ն!ե" մոտանար, ի2ն!ե" #եռանար: 3ւ0տավորների թո$ը
քի! քի! մոտանում էր, ո%որմելի երիտա"արդի լերդն ու թոքը
!որանում: Նրա տե"ա-ը մեկ տա"նը #ինգ տարեկան ա%!իկ էր, %որդ
ա, շորերը կտրատվա-, երե"ն ար'ն էրա-, (ա<+ ա!քը որ ա!քին
!առավ, #ա$ար թուր "րտումը ++վե+ավ, ո6! "անե+, ո6! դու"
Dոթռե+, որ մնա+ա- #ոգին ու 8անն էլ) նրա ոտի տակին տա:
1ալ'որը) Dամ,ի+ը (ե$արա-) քուն էր մտել: 1են+ գիտե", երկնքի
լի"ն երե"ին տտում ըլեր, էնե" անմե%, #անգի"տ էր նրա քունը:
7արի0անը) (է" էր էն անմե% #րեշտակի անունը)) որ աշ0արքումն էլ
ո!ով !ուներ, էն -երի+ը "ավա#ի, էն ո"կեթել գլու0ը դրել նրա դոշին,
մեկ &եռով #ով էր տալի", մեկ &եռով 8րի #ետ 0ա%ում: Երկնքին
նա<ելի") #են+ գիտեիր) նրա #ոգին շն!ի #ետ դու" ըլեր գալի", որ
Ա""անի+ 0նդրի, էն #ալ'որի շվաքն էլա) իր եթիմ գլ0ի+ը ակա"
!անի: էնե" "ա"տիկ &ին քշելով էլ էկել էր ;անին, (ա<+ 8արդվա-
-երունին ո!ին! !է6ր իմա+ել, 7արի0անն էր &ենի+ն իմա+ել, որ
էկո%ը 1ա< Aրի"տոն<ա տեր ըլիլ, էլ !է6ր վա0ե+ել, !է6ր իր (արի
#ոգե#որ քունը կտրել, մա$ն երե"ին էր քաշել, !ունքի գլ0ինը գդակ
էր, ու մոտովն ան+ կենալի") (ե%ա:իլ ունքի տակի+ը ա!քը մի
տտե+, որ ;անու ոտն ու Dամ,են (ռնե+: Hո"ք (ա+ աներ, լե$ուն
!է6ր (ռնում: Eե"նում էր) որ է" էն ատկերն ա, որ իրան գիշեր, +երեկ
տան8ում էր, լի" !է6ր ընկնում, (ա<+ երե"ին մտիկ անիլն էլ !է'ր
#ամար6&ակում, !ունքի երկու"ն էլ 8ա#ել, երկու"ն էլ %արի() էն ի4ն!
ան"իրտ, ան9րեն մարդ տեր ըլիլ, որ անտե", անDանա! ա%!կա)
9րը Dաշին) (ա+ ա!քով մտիկ անի, ո4ւր մնա+, #ետը 0ո"ա: 1ա<ի
արի4ն !է6ր նրա "րտումը, որ է"ե" ան9րենք (անը (ռնի: Ջրին
մոտանար, վա0ում էր, թե 8իվան 7արի0անը ա#ու) իր վա"տկա-
#որը վեր կա+նի, քնա#արամ անի, ու նրա էկա- Dամ,են, նրա կերա-
կաթն անի-ի: 1ոգին վառվել էր, ա!քը "'ա+ել, ոտները քարա+ել,
&եռները թուլա+ել: Kարը որ կտրվե+, &իու 8իլավն առավ &եռը, մեկ
քարի վրա թինկը տվե+, &եռը դոշին 0ա!ե+ ու է" (ա<աթին ա"ե+:
«Ի2ն! արի, ա20 ին! արի.
Jե$ ա2< "արեր) ի4ն! արի.
>ե մե%ք ունիմ, #ոգի" ա6ռ,
Արի6, #րեշտակ իմ) արի6:
Սրտով" գնում ա) ա20) արին.
36! !ար գիտեմ, ո6! (արին.
Աշ0ար" ա դառն, ու 0ավար.
1ոգի", մարմին" ի4ն! արին:
Ա20 "առն է, "առ է" գետին,
Ջիգ<ար !ունի, մեր "րտին
>ուր ա 0,ում ու տանում,
Մեր թո$ը տալի" է6" գետին:
34ւմ ա"եմ դարդ") որ լ"ի,
5լ +ավ" ուրիշի եդ !ա"ի:
>ո6%) "իրտ" մենակ 0ավարի,
1ա"րաթ մնա Aո լ"ի:
.անա!ել են "ար ու &որ.
Ե" եմ ա20) քո ու0տավոր.
Bու 5լ թե &են" !ե6" լ"իլ,
>ո6% "անեն ին& "ար ու &որ»:
34ւմ անկա8ն ընկներ 5" &ենը, որ "իրտը ,ուլ !ի գար: 7արի0անի
էրվա- "րտի <արեքը (ա+ էլան, ա!քը ք+ե+ երկինքը էն անմե% կու<"ը
ու էլ !իմա+ավ) թե ի4ն!ե" (երնի+ը դու" էկավ:
«Lարեք" էլ եդ (ա+ էլան,
Ա2< իմ կորա- -նո6%ք 8ան)
Mոր #ո%ն ին& #մար) ա20 ,ակվե+,
Ա"տ%երն &ե6$ #մար (ա+ էլան:
Եթիմ, անտե6ր) "ուք ու լա+
>ո%ե+ աշ0ար") քո մեռա-
Սրտի #ամար, որ տան8վի".
5լ ի4ն! ունի", գլու0դ լա6+:
Ա20 "ր(ի ե" 8ուր արա6,
Սրա ոտի #ո%ն :ու0ա6րա,
է" Aրի"տոնեն էլ !ըլի,
Ա2< #ո% ին& էլ 8ուր արա6:
Ան+վորական) ի4ն! ե" "րում
>ուրդ ու "իրտ" կտրատում.
7!ի6ր, է" "#աթն #ոգի" տամ)
3ր ո6! #րում ա, ո6! "րում»:
5" 0ո"քը դեռ (երնումն էր, որ ու0տավորների տուտը (ա+ էլավ:
Ըն!անք ա որ գետինը մի քի! դրմ(դրմ(ա+, #ալ'որն էլ քնի+
կշտա+ել էր, ոտնա&ենը որ անկա8ն ընկավ, ա!քը (ա+ արավ:
3ւ0տավորներին տե"նիլը, գդակը վեր+նիլը ու &եռը դեմ անիլը մեկ
էլավ, որ մեկ ո%որմութ<ուն տան: 1արիր տե%ի+, որը ուտելիք, որը
թա"ը, որը ,ո% դեմ արավ: ;անին ու$ում էր) իր (ոլոր 8անն էլ նրան
տա. !է6ր #ամար&ակվում: 1ալ'որն էն ա, տվա- (աների վրա
մ0իթարվել, 9ր#նում էր, որ գնա+ո%ների շատ ,ա<ն ան+ կա+ավ:
;անու ոտը տե%ն ու տե%ը !որա+ել, ո6! աոա8 էր գնում, ո6! եդ, որ
մոր ա!քը նրան առավ: Նա էլ է" էր ու$ում, շլինքը -ռել, մնա+ել էր
քարա+ա-: – 1ա) ու$ում ե") որ դրան+ էլ #ետըներ" տանինք) ;ա6նի
8ան,– որ մերը (երան (ա+ !արե+, քի! ր-ավ, ոտներն ընկնի, մոր
դոշը #ամ(ուրի: – Aո 0աթրը ե4ր( կկոտրեմ) ար'իդ մատա%: ;ե6ր
կա+ (ա6(ի 8ան) վեր, էդ երե0են էլ #ետդ (ե6ր, ի2ն! ատկեր ունի,
#են+ իմանա", Ա"տու-ո Գառն ա. <արա( ո4ր 8րատար #երնըմերն են
քե$ կոր+րել, ա2< անմե6% երե0ա) երե"ի+ը #են+ իմանա") լի" ա վեր
թա,ում: Ա20) #են+ իմանա") իմ կորա- 1ոի,"իմեն ըլի, – ա"ե+
ա"տվա-ա"եր կնիկը, ա!քերը "արերին ք+ե+, #ալ'որին մեկ ուլա0ի
վրա դնիլ տվե+, 7արի0անին իր գավակն առավ, ;անու
արտա"ունքը !որա+ավ, ք<ա#լան &ին թ' առավ, թռավ: 7արի0անի
ամեն մեկ գլու0ը @ա@ տալի", <ա ա!քը (անալի", ու$ում 5ր "ար ու
&որ քանդի, տակ ու գլու0 անի, ընկերներին #ո) 8րիդի տակին) քի!
էր մնա+ել) որ "անի, որ մեկն 5լ ա իր #ավանա-ին մտիկ !անի,
ա!քով !տա, տամարն կրակի ե" 5ր տալի", ա!քերը կա<-ակ 5ր
թա,ում, (ա<+ #են+ 7արի0անին տե"նում 5ր թե !է, <ա մոտովն ան+
կենում, ոտ ու &եռը թալանում, շուն!ը (երնումը մնում էր կավա-:
Սար ու &որ <ա երե"ին վարդի ե" (ա+ էին ըլում -ի-ա%ում,
,ա<,ա<ում, <ա #են+ իմանում էր) թե երկինք, գետինք կատա%ե+ան,
իրար տի ուտեն, ;անուն էլ #ետը: է"ե" #ա$ար միտք "րտովն
ան+ էին կենում, նրա արինը "առ+նում, կամ վառում: 3ւր տե% որ էլ
վեր 5ին գալի", նա երե0ի ե" <ա -ուլը-ուլ 5ր ըլում, <ա 8րի %րա%ի,
քարի վրա կանգնում, ա!քերը գնում, 0ելքը մա%վում: Ա20) աոա8ին
"ե6ր, ո4ր կրակը 5նե" կերի, կ,ոթոթի, ո4ր թուրը 5նե"
լերդա0որով կանի, ին!ե" դու:
34ւմ ?ա%կեվանքի "ուր( "արը, նրա ,!!ա- -ա%իկները, նրա
երկնանման գլու0ը) 5նե" կքաշեր, կտաներ, ին!ե" ;անու
"իրտը: Kամ,են դառել էր նրա #ամար) մեկ տարվա Dամ,ա, ո6!
ր-նում էր, ո6! #ատնում: Գե8դանգե8 #են+ "արի դոշը #ա"ան թե !է,
;անին որ !ոքե+ ո6!, 0ելքը գլ0ի+ը գնա+. Mէ6ր իմանում) թե <արա(
իրա մուրա$ն 5լ տե% կ#ա"նի, թե !է6: 3վ 0ունկ ու մոմ կվառեր,
մատա% կմորթեր, նրա "իրտն 5ր մատա% դառել, նրա շուն!ն ու
լե$ուն) 0ունկ ու մոմ: Իրիգունը որ կրակի -ու0ը, Dրագների լի"ը,
քամու "լ"լո+ը, 8րի ք!ք!ո+ը, մութն ու 0ավարը, ա"տ%երի -ի-ա%ը,
-ա%կների (ուրվառը) իրար !ի 0առնվե+ին, նրա #ոգին էլ էնե"
0աոնվե+. էնե" իր ներ"ը տակ ու վեր արե+: Hալ0ը) (ե$արա-)
քուն էր մտել. ;անին էնքան իր "իրա-ի երե"ին նա<ե+, որ մոր #ետ
քուն մտավ, #ալ'որն 5նքան 5ր 9ր#նել նրան, որ քար ըլեր, կ-ա%կեր:
— Ին& ար'շատութ<ուն մի6 ու$ի6ր) ա2< -եր. աի,– ա"ում էր
մտքումը, ար'" էլ քո &եռին, 8ան" էլ, է" 0ավար "իրտը մի (ա+ արա,
5դ արդար &եոովդ մե$ մի 9ր#նի6ր, մե$ &եռ &եռի տո6ւր, #ետո ե6"
#ոգի" #անեմ էդ քո մնա+ա- 9րերը մ0իթարեմ:
Cի"ն<ակն Ալագ<ա$ի -երի+ը ա!քը (ա+ արե+. Եր'անու դաշտի
երե"ին -ովի ե" կանգնա- (ու%ը "իտակե+, դառավ
լու"ակամար: Գիշերվան +ո%ն #ա$ար տե%ի+ վովոում, ,լ,լում էր:
;անու ա!քին 5նե" էր եր'ում) թե երկնքի+ը քուլա քուլա լի" 5ր
վեր գալի", #րեշտակի &են 5ր լ"ում, 0նկան -ա%կի #ոտ առնում,
7արի0անի 5ն +ո%աթաթա0, լու"ակոլոլ երե"ին մեկ 5լ որ մտիկ
!արե+, մեկ 5լ 5ն անմե% ատկերը) որ շուն!ը քաշելի") !տե"ավ, ուշ
ու միտքը գնա+: Ինքն 5լ !իմա+ավ) թե ի2ն!ե" տե%ի+ վեր կա+ավ,
#եռա+ավ, (ա<+ #են+ մի քի! ոտը ,ո0ե+, #են+ գիտե" մեկը ,եշի+ը
քաշե+, էդ (երե+, էլ եդ 7արի0անի մոտ !ոքա+րե+: >ե ին! (երնի+ը
դու" 5կավ, ինքն էլ !իմա+ավ, (ա<+ ով "իրտ ունի, նա կիմանա, նա
կ+ավի:
«Cի"ն<ա6կ) ի4ն! ե" դու" էկել,
.անգնել, ա!քդ (ա+ արել,
3ր իմ 0ավար "իրտ" մաշե",
Ա2< երե"իդ մեռնեմ ե":
Aե$ "տե%-ո%ն, լի" տվո%ն,
3րի ոտի ե" եմ #ո%ն,
Անշուն! տե%ովդ, որ քե$ տվե+
Cի". իմ շուն!" ո4ւր քաշե+:
Ա20) մեկ ա!քդ (ա+ անե")
Eե"նի" իմ #ալն, էլ եդ 0,ե".
Ա2< իմ "րտի դու քանդո%)
Aանի6 քնի", քա6նի) 920:
Մեռնիլն ին& ի4ն! ք<ար կանի,
Bեռ քե$ !ա"ա- իմ "րտի
Hոր#ուրդն, ի4ն!ե" #ո%ը մտնիմ.
5դ լի" երե"իդ մեռնիմ:
Արին" "րտում" +ամաքե+,
Եր( ա!քդ քնին քե$ տվե+,
>ո6%) երա$ում ա20) տե"նիմ
Aե$ իմ դոշի") ու ,!վիմ»:
;անին !է6ր իմանում թե &ենը մոր անկա8ն էր ընկել, ան"ա" ա!քը
(ա+ արել ու մտիկ անում, որ տե"նի, վեր8ն ի4ն! կըլի: Mէ6ր ու$ում
որդու էն քա%+ր &ենը կտրիլ տա: 3%որմելի երիտա"արդը էնե"
կ"կ-ու որ ն%%ա+ ո6!, գլու0ը իրան իրան +ա-ա+ավ, #են+ իմա+ավ
քար էր) որ երե"ը վրեն դրե+, (ա<+) ի2ն!ե" "ա"անա- վեր թռավ,
եր( 7արի0անը ոտը քաշե+:
― ;անի 8ան) մեր տունը քանդե+իր, մեր անունը (եդնամ արի6ր, էդ
ի4ն! #ալի ե") քո մերը մեռնի, — ա"ե+ ո%որմելի կնիկը ու որ վրա !ի6
թռավ, որ որդուն, եդ (երի, !ունքի "ա 7արի0անի ոտի շորշո,ը որ
!առավ, #են+ իմա+ավ) #ոգին էլ #ետը քաշե+ին, մեկ ա0ի+ն ավելի)
էլ (ան !ա"ե+ ու &որնըվեր ընկավ: է" &ենը&որը, ոտի շ,լթո+ը ;անու
#որ անկա8ն էլ ընկավ, 7արի0անը #ո լե%աատառ) !է6ր իմանում,
թե ուր կոր!ի: 1ալ'որի Dտովը որ !ընկավ, "ա էլ դո%դո%ալով ա!քը
(ա+ արե+, "ր(ե+, երե"ին 0ե!ը #անե+) ու #են+ լ"ե+, ին! ան+ էր
կա+ել, ինքն 5լ ;անու #որնըմոր ետ'ի+ն ընկավ: 7արի0անն 5լ
ո4ւր կը մնար, որ իր #երը գնա+:
;անին 5նե" ուշագնա+ մեկ քարի վրա ընկել, #ոգու #ետ կռիվ էր
տալի", մերը նրա գլու0ը գոգը դրա-) իրան "անում էր, որ
մ<ու"ներն էլ #ա"ան: Ին! -նո%քն էին անում) Ա"տվա- #եռու տանի,
քար !մնա+, որ գլ0ըներին !տան: 1են+ իմանում 5ին 0ա!ն ա իրան+
որդուն ատմել, գ@վա+րել: 1երը !ոքե+, #ալ'որը #ետը, 7արի0անն
5լ) 5" #ադա%ին որ վա0ելու ու ամա!ելու վա0տը !էր, (ա<+ +ավելու
ու կ"կ-ալու) &եռները 0ա!ե+, ;անու մոր առա8ին !ոքե+: «Ա"տվա-)
,առքդ շատ) է" "իտակ մա$ի" 0ե%D արի, մե%ավորը ե6" եմ, ե6",
ին& ատ@ի6ր, իմ գլ0ի" թո% կրակդ վեր գա»: 1երն էր գոռում, իրան
կտրատում: «32վ Մա<ր Ա"տվա-ա-ին) որ Aո ոտն ենք էկել, է"
գերե$մանի դուռը #ա"ա-, ա%քատ #ալ'որի" #ոգին ա6ռ, է"ե"
(արի -նո%ա+ $ավակը մի2 կոր+նի6ր, իրան+ (ա6շ0իր, "րա 8իվան
ար'ին 0ե%D արի6, "րա մուրա$ը ի2ն!ե" ե" իր ,որումը թո%ում,
երե"" ոտիդ տակն) Ա"տվա-», — #ալ'որն էր մ%կտալով ա"ում: «Ա20
ի6ն! արի, ի2ն!) տեր իմ Արարի! Ա"տվա-) որ իմ ոտը որտե% մտնում
ա, էնտե% ու$ում ե" քանդիլ: Եթիմ, անտերին մկամ քո արեգակն էլ ա
0եթ ա!քով նա<ում: 34ւր ին& "րան ռա"տ (երիր, որ իմ մե%քի 0աթեր,
"ա !ար!արվի: =ա" ըն!ի4 էր երեկ էնե" ուրա0: Ին& որ !է6ր տե"ել,
իմ շուն!ը որ !է6ր իմա+ել, իմ դառը շուն!ը, "րա արդար "իրտը) ե4ր(
է"ե" կ%տորվեր, ե4ր( "ա է" 9րը կընկներ: 1րե" !ոքել եմ առա8իդ,
#երնըմեր" գլ0ի+" ակա"ա+րիր, ին& որ( թո%իր) իմ 9ր" 0ավարի,
իմ ա!ք" դու" գա: 3ւ0տ էի գալի", որ մեկ Dար գտնիմ. դու է" 8իվան
տ%ին ին& ռա"տ (երիր, որ իմ դարդին դարման անի. Ա20)
քարանա6ր թո% ոտ", կուրանա6ր թո% ա!ք", "ա !ի6 ին& տե"ներ, "ա6:
Իմանում եմ "րա դարդը, է" գիշեր, է" գիշեր… ա20... վա2<... »:
Ա60 "ա էլ է"տե% գնա+... Ա"տ%երը ելա+ել, "' քարա,ների, 0որ
էրերի (երնի+ը) #են+ գիտե" դ@ո0քն ըլեր քի! քի! (ա+վում, որ
նրան+ "ա% "ա% կուլ տա: «1ա) -առա եմ Aո "ուր( $որութ<ունին)
Մարիամ Ա"տվա-ա-ին, ,ոքր վա0տի+ "կ"ե+ 7արի0անը էլ եդ դելը
տալ, ա"իլ. գիտեմ իմ #որնըմոր ա%ոթքը դեռ ին& վրա <ա. ե" ի2ն! եմ,
որ է"ե" 98ա0ի $ավակ դառնամ, է"ե" մեր ունենամ, է"ե" #եր:
Իմ ար'ա0աշ երե"ին, իմ կտրատվա- շորերին, իմ (ո(իկ ոտներին
մտիկ անո%ը) ո%որմութ<ունի+ ավելի, ին& ի2ն! լա<ա% կանի, որ #ետ"
էլա 0ո"ի: =ա<+ ին! իմ (արի #րեշտակն ին& ա"ում ա, կանեմ, #րե"
դոշ" (ա+ եմ անում, որ ոտներն ընկնիմ, "ա էլ թո% եդ գա, որ իմ #ալ"
տե"նի, ին& տիրութ<ուն անի: Ամա որ ին& լա<ա% !անի, ո4ր 8ուրն
ընկնիմ, ո4ւր կոր!իմ»:
«Մե%ավորի" ին& նա<ի6ր,
Ա!քդ մի (ա6+) ին& նա<իր:
Սիրտ "րտի որ մեկ ու$ե+
Սիրա-ն) #ո ա20) իրն ա իր»:
Ա"ե+, ու ;անու մոր Dտովն ընկավ:
=ոլորի մի8ին #ալ'որի 0ելքն էր մի քի! գլ0ին: Նրա արդար #ոգին
նրան ա$դե+, որ է" "ր(ի ատի@ !էր, "րտի ատի@ էր: Իր #ոգեորդու
0որ#ուրդն էլ) իր (երնի+ն էր լ"ել, էլ ի2ն! (ա0տավորութ<ուն նրա
#ամար "րտով կու$եր, քան+ է": «Եթմի տերն էլ դու ե") ,առքդ շատ
ըլի) Ա"տվա-». 1ոգո+ քաշե+ ու ա!քերը լիքը) տե%ի+ը վեր կա+ավ:
;անին երա$ումը տե"ել էր, որ մուրա$ի ո"կեթա"ը վարդ
մանիշակով $արդարա-) իրան դեմ արին: Մեկ քա%+ր #ով, որ
երե"ին էլ !,!ե+, շուն!ը քի! քի! վրեն էկավ: Ին!ե" մեկ անուշ քնի+
որ ա!քը (ա+ !արե+, #են+ էն իմա+ավ, որ մեկ &եռ իր &եռը (ռնել, մեկ
#րեշտակ առա8ին կանգնել, երե"ը շուռ էր տվել: «Ա"տվա- &ե$ ի
միա"ին -երա+նի, -ա%կա+նի,– որ #ալ'որն էլ) (երանը (ա+ !արե+,
0ո"քը (երնումը մեռավ, ;անու 0ելքը կորավ: Mա,ի+ը դու"
ուրա0ութ<ունն էլ մարդու կթմ(րա+նի, ուր մնա+ տրտմութ<ունը, որ
մեկ րոեի+ առա8) նրա #ոգին առել էր: — Aե4$ էր, որ տե"ա) ա< իմ
#րեշտակ) ո4ւր եմ, ի4ն! տե%, է" ի4ն! &են էր, որ անկա8" ընկավ. է"
ի4ն! շո%ք էր, որ երե"ի" դիավ, է" անմա#ական #ոտը ո4ւմ &եոի+ն
էր, որ քաշե+ի: Անիրա6վ, "ուտ երա$, ին! ե" ին& տան8ում, որ
տե"ա-") էլ &եռի" !ի6 մնալ, եր( որ ա!ք" (ա+ անեմ, !է6, !է6, երկինքն)
իմ 98ոռքը, է" !իմանը, քարա,ը իմ դոշակը, ա6!ք) (ա+ !ըլիք. ա6ր')
դու" !ի6 գա": 36վ "ուր( գիշեր) -ա-կի6ր երե"", -ա-կի6ր, որ էլ վեր
!կենամ, է" երա$ումը մնամ: >ո6%) երա$ումը քո #ա"րաթն առնեմ)
ա2< իմ #ոգի, իմ ար', էլ 9րը, էլ արեգակը, էլ աշ0արք") ին& !ե6ն
ետքը, !ե6ն: ;անին որ է"ե" ուշագնա !է6ր 0ո"ում, գիշերվա
@ամի կո!նակը 0,ե+ին, — թուլանար էդ &եռքը, որ իմ #ոգի"
0առնե+, մուրա$" կտրե+,– ա"ե+ ու էնե" շշմա- որ վեր !ի6 թռավ,
ոտները մնա+ գետնին կա-, որ 7արի0անն էր 0տտել, գլու0ը) մոր
դոշին կա-, #երն ու #ալ'որը գլ0ին կանգնել) &են տվին: – 3րդի
8ան) ա6!քի լի". թե էդ էր քո մուրա$ը, մե$ ո4ւր էիր "անում, մե$
ու4ր "ա% "ա% գերե$մանը տանում: ;ե6ր, վե6ր) ար'իդ մատա%,
թո6%) քանի ա!ք" (ա+ ա, մեկ &եր "երն էլ 9ր#նեմ, &եր ար'ը &ենն
ա-ելի" տե"նիմ, &եր կարմիրի կաեմ, #ետո #ո%ը մտնիմ: Արդարն
արդարին կ"իրի, եթմին տի "իրտն առնի", 9րն ուրա0ա+նե", մալ
ու դովլաթ ի2ն! $ատ ա, եր( "իրտը իր ու$ա-ը !ի6 Dարի, իր %"մաթին
ռա"տ !ի6 գա: Սա6րեր, &ո6րեր, ա2< "ուր( ?ա%կեվանք, ա2< Մա<ր
Ա"տվա-ա-ին) ա2< 1ա<ո+ լի" աշ0ար#, լի" #ավատ, դուք "րան+
քոմակ ըլիք, "րան+ ար'ը ա<-առ ա#ե6ք, ե" մե%ավոր եմ, "'երե",
— Ա"ե+ (արեգութ #երն ու երկու $ավակին էլ 0տիտն առավ: — Aո
մուրա$ն է"տե% տեր կատարվիլ) ;անի 8ան, — մերը ա!քը երկինքը
ք+ե+, երե0եքան+ը դոշին կ+րե+: — 1ռի,"իմե" նո6ր գտա,
,առքըդ շատ ըլի) Ա"տվա-. որդիք" էլ եդ 80տվե+ին, էրնակ իմ
ա!քին, իմ ար'ին, էլ ի4ն! դարդ ունիմ: Սո6ւր( ?ա%կեվանք) թո%)
արտա"ունք" քե$ ա"ի, թե "իրտ" ի4ն! #ալի ա: է"ե" #րեշտակին
Dարո%ը, որ դո6ւ մե$ ռա"տ (երիր, դո6ւ մե$ (աշ0ե+իր, էլ ի4ն! դարդ
կունենա աշ0արքում": էկե6ք, &եր 8անին մեռնիմ, էկե ք, &ե$ մի6
դոշի" կ+նեմ, "իրտ" #ովանա: Ա"տվա-) ին!ե" տվի6ր, էնե"
ա#ի6ր:
Սուր( ա%ոթարանը #են+ էն ա կարմրատակել, DկDկում էր, որ մեր
"իրա#արքը աոա8ին անգամը իրան+ 9րումը կարո% էին իրան+
մտքումը #ա"տատ ա"իլ, թե ին! իրան+ "իրտն ու$ում էր, Dարե+ին:
Երկու"ն էլ ամոթու, "իրու) կրակ էին դառել, վըռշնել, ա!քըները
գետինը ք+ել, "իրտըները -ա-ուկ իրար գլ0ով տիտ էին գալի":
Առավոտու ա"տ%ն ու #ովը) #ա$ար տե"ակ լի" ու #ոտ նրան+
երե"ովն, շն!ովն էին տալի", ու նրան+ (երնի ու "րտի անուշ #ոտը
-ա%կներին, "արերին, վեր8 ամենա<նի երկնքին տալի": Cե$վով ե4ր(
կարեին ա"ել, եր( կ#ամար&ակեին, ին! որ նրան+ մտքովն ան+ էր
կենում: Նրան+ ու$ա-ը է" "#աթին, <ա մեկ 0որ քարա, էր, <ա մեկ
մութը մեշա, կամ մեկ #ով) -առի քոլգա, կամ մեկ -ա%կավետ 8րի,
ա%(րի %րա%. !ա<իր, !իման) որ &եռ &եռի տվա- ն"տին, ո6! 0ո"ան,
ո6! -տան, ո6! ուտեն, ո6! 0մեն, #են+ էնե" իրար նա<են, իրար
"իրեն) ու -առ ու թու,, 0ոտ ու -ա%իկ, 8ուր ու քամի) նրան+ վրա
0նդան, նրան+ #ետ -ի-ա%ին: Ա20) ո4վ !ի առա8ին "երի #ամը
տե"ել, #արարաթն իմա+ել) որ էլ երկարա+նեմ: 34ր անմե% "իրտը !ի6
վկա<իլ) թե է" երկնա<ին կրակը, որ ":թա մարդի #ոգին վառում ա,
մարդ) երկրումը ման գալի", երկընքումն ա իրան կար-ում: Aունը
"ա$ ու ք<աման!ա <ա դառնում, միտքը վարդ (ա+վա-, անմա#ական
դրա0տ, աառա@ քարն 5լ "իրտ ա աոնում) մե$ ավետիք տալի":
Սիրտդ #ա$ար (ան ա ու$ում) "իրելուդ #ամար անի, ա"ի, լե$ուդ,
&եռդ !ի6 $որում, շատ անգամ մարդ տ0րում, "արե "ար 5 ընկնում,
թե տե"նի) "իրելին 5լ կը գա, նրա վրա կ+ավի4, նրան միտքը կ(երի4,
թե "ար ու. &որ իրան կուտեն: Ամ"ով #ետը ն"տա- վա0տն 5լ, որ
ետք է #եռանա", #ա$ար անգամ "իրտդ քաշում, երե"դ ինքն իրան
շուռ ա գալի") որ մեկ էլ եդ դաոնա", մեկ էլ "իրելուդ շուն!ն առնի",
ոտը #ամ(ուրե":
5" #ալումն էին մեր անմե% "իրա#արքը, որ #անկար-, մեկ էլ որ
ա!քըները !ի6 (ա+ արին, ո%8ունի &ենն ընկավ անկա8ները, ու
ին!ե" մեկ 0որ, անուշ քնի+ երկու"ն էլ վեր թռան, եր( մոտըների
կանգնո%ները) գլ0ները մոտա+րին) որ ո%8ուն տան, ո%8ուն
առնին: «Ա20) թե է" մտքով էին առա8ին մարդիկը ա"ում, «ո%8ո<ն
տո6ւք միմեան+ ի #ամ(ո<ր "ր(ութեան», #րեշտակ էին նրանք, ու ո6!
մարդ, երկու"ն էլ մտքըներումն ա"ե+ին: Գիշերվա @ամը,
ատարագի կե"ն էլ ան+ էր կա+ել, մատա%ների ա%ն 9ր#նել,
%ն&ները վրա էին դրել, եկե%ե+ին դառել էր լի", 0նկի, կնդրկի
#ոտը #ոգի էր թմրա+նում, մեր "իրա#արքն էնտե% կանգնա-) ո!ին!
!էի6ն իմա+ել, ո%8ուն տալի" էլ) նրան+ "իրտը #են+ մեկ թըրտա+ ու
էլի մտավ իր անուշ երա$ը: Նրանք մին!' վեր8ը) է6ն էին տե"նում, որ
մեկ լու"աթաթա0 #ոգի) անմա#ական #ոտով, վարդա"ակով
$արդարվա-) նրան+ գլ0ին տիտ էր գալի", նրան+ "իրտը #ետը
տանում, նրան+ աներ'ութա(ար ա"ում) որ արդար "երը աշ0արի+"
!ի6, երկնքի+ն ա էկել, որ էլի մե$ երկինքը տանի, թե մենք նրա
"ր(ութ<ունը անարատ, ան0ա0տ ա#ենք, մեր "իրտը !արին
!տանք: է" երա$ումն էին) որ (իրդան(իր 0ալ0ը իրար գլ0ով
դիավ, նրան+ $արթա+րե+: Nամի մե8տե%ը մեկ &են էր դու" գալի",
որ ավելի #ոգու &ենի նման էր: 1ա$ար թաքուն 0որ#ուրդ, #ա$ար
մուրա$, 0նդիր, մե%ք էնտե% էին լի" ընկնում: ;անու, 7արի0անի
անունն 5լ որ !տվին, նրան+ մի"ը "ր"ռա+, 0ելքները թռավ: =ա<+ 5"
0որ#ըրդավոր &ենը) նրան+ 9ր#նում, գովում, "ր(ի կամքը #ա<տնում
5ր, թե «5նե" "եր ո"կեգրով ա երկնքումը գրա-) եր( մարդ "րտին
կ#ետ'ի, ' ո! մալի6 կամ դոլվաթի, ա%քատի ա!քը կ"ր(ի, ' ո!
#ար"տի ար-աթին թամա# կանի, 0%Dին, եթըմին կ(ա0տավորի, ու
ո6! շենին 5լ կ0%Dա+նի, "իրով "երի գինը կիմանա, ու ո6! ,ո%ով,
դրամով կառնի»: 5" &ենը ընկնավորի 0ո"քն 5ր) "իրելի6 կարդա+ո%,
դու լավ գիտե") որ նրան #ոգին ա տուն տալի", նրա ա"ա-ը միշտ
Dշմարիտ ա ու անատDառ կատարվում ա: Ի2ն! կերով, 5դ իմ
(անը !ի, որ #ար+նեմ, Ա"տու-ո #րաշքը անքննելի ա, ե" ո4վ եմ, որ
իմանամ, (ա<+ դու լավ գիտե") որ ընկնավորի #ոգին ա 0ո"ում, ու
ո6! (երանը:
Nամը դու" գալով 5ր, որ 0ալ0ը կրկին իրար գլ0ով դիան. 5լ ատ,
էլ քար !է6ր մնա+ել, որ !#ամ(ուրեն, երե"ները !ք"են, շատ #ար"ն ու
ա%!իկ իրան+ դոշի շարքն ու Dտի $ինք"ն էին է"տե%, էնտե%)
գան&անակի տե%ակ վեր դնում: Aանը"ի, ա20) քանը"ի "իրտը
"#աթի !ար0ի ե" տտում էր, եր( էն 8րի տակն 5ր գնում, որ
98ոռքի+ը նրա վրա <ա կաթում, ում մուրա$ը տեր կատարվիլ: 3վ
երկու #ոգի" էր, տ%ա տեր (երիլ, ով ա$ա,, իր նա"ի(ը Dարիլ) #ետ
դառնալի": Iատի արտա"ունքը ուրա0ութ<ունի+ն 5ր կաթում,
շատինն 5լ տրտմութ<ունի+ը) որ 8ուրը նրա վրա !է6ր կաթել: «Իմ
մե%քը շատ ա #ալ(աթ) որ Ա"տու-ո ռա#մն էլ, "ր(ի գութն էլ
ին&անի+ ակա"ել են», է"տով էին իրան+ մ0իթարում է" մուրա$ի+
ընկա- 8րատարները: Aանի ա!ք մեր ;անուն ու 7արի0անին էրնակ
էր տալի", ո2վ կարա ատմիլ: =ա<+ նրանք դեռ էլի ո6! իրար #ետ
ն"տիլ կարո% էին, ո6! 0ո"ալ, ո6! մտիկ անիլ, !ունքի "ուր( "ակն ու
0ա! ավետարանը միա<ն կարեն է" իշ0անութ<ունը տալ, (ա<+ #են+
է" էր, որ նրան+ էրում, ,ոթոթում էր. "րտըներն ու$ում էին իրար
կ!ի, ա$գի 9րենքն ու ադաթը !է6ին թո%ում: Nամը դու" էկավ:
.երակըրները #ա"ել էր, #արիր տե% 0ալ0ը (ոլորեշուր8, 8ոկ 8ոկ
ն"տա-) քե: էին անում, իրան+ 9րը 0ոշ անում: >վանքի, $ուռնի,
"ա$ի &ենը երկինքն էր #ա"ել: Սար ու &որ +ն-ում էին, (ա<+ մեր
"իրա#արքը 5լ 5" աշ0արքումը !էին, որ է"ե" #ա"արակ (աներին
մտիկ անեն: Նրան+ #ամար աներ'ու<թ "ա$ի &են էր գալի", էն 9րն էլ
է" "րտով, է" քե:ով ան+ կա+րին, րիգնա@ամը, մ<ու" 9րվան ա%ոթքն
էլ արին, ու ամենը մեկ կտոր 9ր#նա- #ո%, 0ա!ալվա, ու իրան+ տան
մնա+ո%ների մատա%ի ,ա<ը) #ա+ում, շորում, շուշում) վեր+րին ու
#ա$ար անգամ ա20 քաշելով, էրի քարերը #ամ(ուրելով, երե"ներին
0ե!ը #անելով, դոշըներին -ե-ելով) կամա+, կամա+ Dամ,ա ընկան,
ու դեմը գնում, դեմը երե"ները շուռ տալի") ?ա%կեվանքա "արին
մտիկ տալի", ա%ոթք անում, ա20 քաշում, ա!քըներին #ու, տալի",
(երանները (ա+ անում:
Արեգակը մեր մտնելով էր, որ մեր ու0տավորա+ -երը) ,ետի
կարմն8ի մոտ /անգվի %րա%ն #ա"ավ: 36վ ?արավ ա%(րի գլ0ին
մեկ անգամ ն"տել ա, կու$ի որ "ա% տարի էնտե% իր 9րն ան+ կա+նի:
Մեկ 0ա!ի, "ր(ի $որութ<ուն 5լ "ա ունի: Սրանի+ էլ թուրք ու #ա<, ով
#ավատով մոտանա, իր մուրա$ն "տանում ա: Ջրին մտիկ անելի")
#ա$ար (ան ա ընկնում ա!քովդ. շարք, ,ո%, երկաթի կտոր, մե0,
ուլունք, ի4ն! ա"ե") որ նրա մի8ումը !կա. որ (արեաշտ
ու0տավորը) էկել, մե8ն ա ք+ել, ու0տը կատարել, գնա+ել: Ա%(րի
գլ0ի քարը #ո) "ա% տե% !ունի, էնքան մե0 ա մե8ը ++ա-: 3վ "րան+
&եոը տա, մի8ի+ը #անի, &եռը կ!որանա, էնքան ա "ր(ի #րաշքը:
Aանաքռու տակի+ը մեկ ք"ան ոտը /անգվի %րա%ի+ը #եռու, ա8ու
կո%մի+ը) մութը շվաքի տակին դու" ա գալի" է" անմա#ական
ա%(<ուրն ու, #անդարտ. մարմանդ) գնում, /անգին թա,ում: Ն#ա0
տե%ը !են անունը ?արավ ա%(ուր դրել, որ #ամ #ոգով ա մարդի"
-արավը կոտրում, #ամ մարմնով:
է"տե% էր) որ արոն .արոն իր 9%լուշա%ի ու (արեկամների #ետ)
մտավ, (արդ, (ուրգ վեր ա-իլ, կրակը !ա% անիլ տվե+, որ վեր8ին
գիշերն էլ էնտե% քե: անեն: ;ա%ու+ էր նա "րտով ու$ում, որ է"
ա%(րի #ամը մի առնի: Iատն ա"ե+ին) որ էնտե% !մնան, !ունքի ոտի
վրա էր, ու %րա% տե%, թուրքերն էլ #ո) գիլի ե" էին %@վ@ում գիշեր,
+երեկ է" &որերումը: =ա<+ ռե" .արո<ի անկա8ը !մտավ: «Eա"ը
&իավոր մենակ է6" թրի" %ուր(ան կանեմ, ի4ն! եք վա0ում», նրան+
ա"ե+: ;անու "իրտը) #են+ գիտենա") իմանում ըլեր, որ նրան+
գլ0ին մի (ան ա գալա+ուկ, (ա<+ #որի+ը քաշվում էր: 7արի0անին
մտիկ տալի", "ար ու &որ նրա գլ0ին լալի", վա2< էր տալի", (ա<+ ի4ն!
կարեր անիլ: 1են+ գիտե") /անգին նրան ա"ում ըլեր,––«ա6ռ
"իրելուդ, ն"տի6ր վրե") &ե$ տանիմ մեկ թաքուն տե%, է" տե% &եր
մա#ն ա, ո4ւր եք կանգնել». (ա<+ էլի #են+ է" :քրումը) որ /անգվի
,ր,րա- %րա%ին !էր կանգնել, ու դեմը 8րին նա<ում, իր ա!քի գետը
(ա+ թո%ում, դեմը իր "իրելուն երե"ը շուռ տալի", -ու0ը քթովը
#անում, մեկ &եռ որ Dտովը !ընկավ, երկու գա$ -ուլ էլավ: — Eո գի@
ե", գի@. իմ տ%են ըլի", ու է4դ "րտի տերն: Մթնագիշերի4+ն ե"
վա0ենում, թե /անգվի 0ըշշալու+ը. 8ա#ելի գլ0ին 0ե4լք կըլի:
Գդակդ կոտրի6, (ա6+ քնի: Aանի իմ 8անը "ա% ա, քե$ ո4վ մեկ 0եթ
ա!քով էլ ա մտիկ կանի: Արի6, արի6, գնա6նք, քե: անենք: Գե%ը
#ա"նինք, քե$ էլ քո մուրա$ին կ#ա"+նեմ, էդուր #ամար ի4ն! ե"
դարդ անում,– է" ա"ո%ը ;անու #երն էր: Aարը 8ու%ա( կտար, (ա<+
;անու (երնի+ը մեկ 0ո"ք էլ ա դու" !եկավ:
Գիշերվան մութը &որամե8ը 0ավարա+րել էր: Ամեն մեկ քարա, ու
էր) (երանները գա$անի ե" (ա+ արել, մտիկ էին տալի": .րակը
DրDըթալով) որ մու0ը քուլա քուլա !է6ր (ար&րանում ու (ո+ը
-առերին, 8րերին տալի", #են+ իմանա") #ա$ար տե%ի+) թուլի,
#արամի, "ատանա, քա!կեր) ատամները %ն8րտա+նում, թրերը
"րում) #ա$րվում ըլեին, որ (ի(ադի նրան+ վրա թա,ին ու #ոգիները
առնին: Երկինքը, %որդ ա) ար$ էր, (ա<+ Ա(արանու դ#ի+ը մեկ
"առը քամի որ վա0տ վա0տ !է6ր ,ռն!ալով) է" քարերի գլու0ը
-ե-ում, տեր'ները 0շշա+նում, #են+ իմանա") (ոլորը (երան էր առել
ու &են տալի", որ ամեն մարդ իր գլու0ը ա#ի: =ա<+ "ա$ի ու դա<րի
&ենը մեկ դ#ի+, /անգվինը մ<ու" կո%մի+) էնե" էին մեր
ու0տավորների միտք ու ական8 (ռնել, որ թո, տրաքեր մոտըներին,
!էին իմանալ, !էին տե%ըների+ը @ա@ գալ: Սիրտըներն էլ #ո) ուրա0
էր, ուրա0, էլ ի4ն! էր ակա": =ա<+ ա20) մարդ էն տե%ը տի միշտ
9<ա% կենա, իր գլ0ի թադարեքը տե"նի, որտե% որ կար-իք !ունի:
Iատ ու քի!ն Ա"տվա- գիտի, թե ի2ն!քան վա0տ էր ան+ կա+ել,
գիշերվա ո2ր տե%ն էր, #են+ էն էր ու$ում ռե" (տանուտեր) .արոն իր
թա"ը 0մի ու որդուն, #ար"ին 9ր#նում էր, մեկ թվանք որ !ի6 գոռա+,
"ար ու &որ $ար$անդե+ին ու ք"անի+ ավելի &իավոր, ,իադա
>արաք<ամա թուրըները լոկա-) <արա% ա"ա() կրակի" տալով)
վրա թա,ե+ին: Ա"տվա- ո6! շ#ան+ տա. "ար ու &որ ոտն առան, որ
,ա0!ին, ր-նին, (ա<+ մեր ո%որմելի ու0տավորների #ամար ո6!
,ա0!ելու տե% կար, ո6! -ա-կվելու, անիրավ կրակն էլ) նրան+
ա!քըները (ռնում, #արամուն ա#ում էր, իրան+ լի" ք+ում: է"ե"
վա0տը կիմա+վի) թե տ%ամարդն ո6վ ա, ո6ւմ գլ0ումը 0ելք կա,
կռնումը #ունար: 3ւմ էն շորշո,ն դի!եր, 5նե" վա0տին, #ոգի" 5լ
#ե6տը կտար, (ա<+ Ա"տ-ուն ,առք, թվանքի գ<ուլլեն անկա8ին
ք"վելով) որ ան+ !ի6 կա+ավ, քա8ն ռե" .արո ա"լանի ե" տե%ի+ը
վեր թռավ ու ըն!անք թուլին &եռնե &եռը կ#ա"ներ, նա էլ իր դա"թեն
#ա$րե+ ու տա"ն րոե !քաշե+, թուր էր) որ !ր0կում էր, արին էր որ
շլթկում, -կլակին տալի": Ա"տու-ո ո%որմութ<ունի+ը մեր տ%երքը մեկ
տե% 5ին, թուր ու թվանք գլ0ավեր'ները) -առերի+ը քաշ: — E%երք)
&եր ար'ին %ուր(ան) մենք ու0տի+, "ր(ի դռնի+ն ենք գալի", 5"
անի-ա-ները) թուլութ<ունի+, #արամութ<ունի+: Eվե6ք, 8արդե+ե6ք)
"րան+ 5կա- Dամ,են քոռանա: 3վ իմ գլու0ը "իրում ա, իմ #ա+ը
նրա ա!քը (ռնի, թե &եռը եդ քաշի: Գե%ամի8ին են "րանք %ո!ա%,
!ունքի &եններ" կարD ա, է"ե" տե%ն ո6վ կ#ար+նի: 1արաք<աթ
արե6ք) &եր 8անին մեռնիմ: Aարերի տակը մտե6ք) 9%լուշա%ներիդ
մե8 արե6ք, թե մենք կկոտորվենք, էն @ամանակը նրան+ Dարն էլ)
Ա"տվա-: Ե" &ե$ !լ"ե+ի, ամա է" էլ մեկ 8ոկ քե: ա, մեկ քանի շուն էլ ա
կ"ատկա+նենք, թո6%) մեռնինք, "րտըներում" էլ ա դարդ !ի6 մնալ:
Իրեքը առա8ի" թավալ են տալի", &ե$ տե"նիմ, ?արավ ա%(րին 5լ
մեկ 9ր թուրք մատա% անենք, մե$ վրա !ի6 (արկանալ, !վա0ի6ք: — է"
ա"ո%ը ռե" .արոն էր: Նա որ է" "րտին էր էն -եր տե%ավ, ;անին ու
նրա իգիթ ընկերները ի4ն! #ալի կըլեին: A"անի+ ավելի էլ "րանք
էին. (ոլորը 8ոկովի տ%երք: 1ա<ն արինը ա!քը !առնի, թե !է "ար ըլի
առա8ին, !ի դիմանալ: .րակը #են+ էն "#աթին ոտնատակ տվին, եր(
#արամին վրա տվե+, ու ամենը մեկ քարի տակ մտան: >վանքի
գ<ուլլեն կարկտի ե" 5ր վեր թա,ում: 1արամին #են+ իմա+ավ) թե
(իրադի վրա տալովը) նրան+ #ա0ի+ը կգա, (ա<+ ա!քը դու" 5կավ,
ինքը մնա+ կրակումը, (ա+ տե%ը, գ<ուլլի առա8ին: Իրան ք+ա-ը
քարին էր դի!ում, մեր տ%երքան+ը) նրան+ գլ0ին, կամ դոշին: Եդ
դառնալ !է6ր կարելի, !ունքի !որ" կո%մը ,ակել էին: =ոլորն էլ տի
մատա% ըլեին) որ է" #ադա%ին մեկ (արակ &են ա20 քաշե+, -%րտա+
ու մեկ >արաք<ամա ուրա0 ուրա0 &են տվե+,–ե" իմը Dարե+ի, դուք
&եր գլու0ը լա+ էլե6ք: Սարդարին է"ե" 0ն&որ մեկն էլա դեռ
,եշքաշ !ի6 արել: 3վ &եռին Dար ունի, #ետ" գա, դրան+ի+ մե$ 0եր
!ի6 ըլիլ: է" 0ո"քերի մի8ովն էր մեկ (արակ, կտրվա- &են գալի". —
;ա2նի... ;ա6նի... ա20... ին& տարան... ո2վ ին& Dար կանի...
;անին /անգին էլ ընկներ, ի4ն! կDարեր: .ատա%ա-ի ե" գ<ում
էլավ: Ռե" .արոն ու մ<ու"ները #արամու ոտն էին ու$ում կտրիլ, ի4ն!
կիմանա<ին: Eարա(ա0տ երիտա"արդը թռավ, ո4ւր, ինքն էլ !է6ր
գիտում: 1արամու որը կոտորվել, որը ,ա0ել էր, որ մեր քա8
ու0տավորքը գե8դանգե8) քարերի տակի+ը դուր" էկան, կրակ
վառե+ին, (ա<+ գիշերը 0ավար, /անգին կատա%ա-, &որ ու քարա,)
0որ, -առ ու 8ան8ալ ամեն տե% (ըռնա-, 7արի0անն ու ;անին,
0ալ0ի ա!քի լի"ը) կորա-, (աթմիշ էլա-, ո4ւր գնա<ին, ո4ւր գտնեին.
3%որմելի #երը) որ ;անի !է6ր &են տալի", գլ0ին տալի", 8րատար
մերը, որ 7արի0ան !է6ր կան!ում, քարերին -ե-վում ու լալի", "ար ու
&որ #ետըները "ուք էին անում, կրակ վեր ա-ում: — Սարեր գլ0ի"
քանդվե+եք, քարեր #ոգի" #անե+ե6ք, թո6% ե" էլ ա20 քարա+ա-
է"տե% մնամ. Ին& թա%ե6ք: ;անի) արի, 8ան" #անի6, քե$ տամ #ոգի",
ու /անգվի մի8ին իմ գլու0" ե" թա%եմ, էլ լա+ ու "ուք !լ"եմ: ;ա6նի)
ա20 ա!ք" դու" #անի6. 8անիդ մեռնիմ, ո4ւր տանի է" 8ուրն ին&: է"
#ո%ն ի4ն! անի, որ մնա+ինք անորդի: 36! 8ուրն ա &են") ա20) լ"ում,
ո6! քարն իմ +ավ" իմանում, ե" եմ ու$ում, "իրտ" Dոթռեմ, &եռ"
(ռնա- !են թո%ում: