Id do

Spis treci
Przykadowy rozdzia
Skorowidz
Katalog ksiek
Katalog online
Zamw drukowany
katalog
Twj koszyk
Dodaj do koszyka
Cennik i informacje
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik
Czytelnia
Fragmenty ksiek
online

Kontakt
Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 32 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
Helion 19912011

wiato, aparat, ujcie.

Kreatywne techniki
owietleniowe
Autor: Bob Davis
Tumaczenie: Marcin Machnik
ISBN: 978-83-246-2954-1
Tytu oryginau: Lights, Camera, Capture: Creative Lighting
Techniques for Digital Photographers
Format: 215215, stron: 232
Namaluj wiatem niepowtarzalne fotografie!
Jak twrczo czy rne rodzaje i rda wiata?
Jak osiga studyjn jako owietlenia poza studiem?
Jak pracowa z rozmaitymi lampami i modyfikatorami wiata?
Zmie ISO, czas otwarcia migawki i przyson, jedno rdo wiata ustaw na pen moc, a drugie
na poow, wiato o takiej barwie najlepiej ustaw z boku Bob Davis udowadnia, e w studiu
czy poza nim od pocztku do koca to fotograf panuje nad wiatem. Pokazuje take, e niewane,
jak dobry i drogi sprzt bdziesz mie nie osigniesz podanych efektw, dopki nie zrozumiesz
i nie zaczniesz kontrolowa wiata na swoich zdjciach. Dziki niemu przestaniesz postrzega
fotografi jedynie przez pryzmat suchych, technicznych parametrw, lecz zobaczysz w niej take
fascynujc alchemi czenia wiate o rnych barwach, mocy czy rdach. Tylko tak
skomponujesz naprawd magiczne obrazy.
Bob Davis znany fotograf gwiazd sprawi, e tak jak on staniesz si profesjonalnym badaczem
wiata. Dziki temu ju we wasnej wyobrani bdziesz potrafi ukada pikne kadry, przewidujc
efekty, ktre osigniesz podczas fotografowania przy rnych warunkach owietleniowych.
Dowiesz si, czym jest barwa wiata i jak z ni twrczo eksperymentowa. Nauczysz si waciwie
dobiera rodzaje i kolory wiata oraz jego odlego i pozycj wobec fotografowanego obiektu.
Zrozumiesz, jaki wpyw na jako wiata ma rozmiar jego rda i jak kierunek jego padania
wpywa na tworzenie si rozmaitych cieni. Opanujesz techniki mierzenia wiata i pracy
z rozmaitymi lampami, dyfuzorami czy softboksami. Na koniec poznasz kreatywne metody pracy
z owietleniem, takie jak stosowanie barwionych wiate, dugie ekspozycje z lamp byskow
czy tworzenie wietlnych ornamentw.
Dziki tej ksice:
zrozumiesz relacje midzy ISO, przyson a czasem migawki oraz efekty uycia rnych
obiektyww
nauczysz si poskramia bezporednie soce i korzysta z zalet zotych godzin
poczysz rne rodzaje wiata dla uzyskania ciekawych efektw
dowiesz si, jakiego zewntrznego sprztu owietleniowego potrzebujesz i jak
z niego korzysta
zaczniesz eksperymentowa z modyfikatorami wiata
osigniesz studyjn jako owietlenia poza studiem
dowiesz si, co zabra ze sob w podr i jak w peni wykorzysta dostpne rda wiata.
Ujarzmij potg wiata rozwi swoje fotograficzne umiejtnoci!

Kontrolowa nie wi at a

Spis treci
Rozdzia 1. Wprowadzenie.......................................................................19
Zosta badaczem wiata............................................................................................ 22
Odczytywanie diagramw owietlenia........................................................................ 24
Liczy si jako, a nie ilo......................................................................................... 26

Rozdzia 2. Zrozumie wiato................................................................31

Dostrzeganie i rozpoznawanie wiata........................................................................ 32
Liczy si jako, a nie ilo......................................................................................... 35
Temperatura barw...................................................................................................... 38
Balans bieli................................................................................................................. 40
czenie rde wiata.............................................................................................. 44
Praca ze wiatem zastanym....................................................................................... 45
Modyfikowanie wiata zastanego............................................................................... 45
Zote godziny............................................................................................................... 50

Rozdzia 3. Krtko o podstawach fotografowania...............................55

O co chodzi w ekspozycji?........................................................................................... 56
Czas nawietlania................................................................................................. 58
Przysona.............................................................................................................. 59
ISO....................................................................................................................... 61
Jak mierzy wiato..................................................................................................... 63
Histogram jako narzdzie do precyzyjnej korekty balansu bieli................................. 66
13

wi ato, apar at, ujcie

Przysona i gbia ostroci........................................................................................... 67

Czas nawietlania i rejestrowanie ruchu.................................................................... 67
ISO i szum cyfrowy..................................................................................................... 71
Formaty plikw........................................................................................................... 72

Rozdzia 4. Sprzt owietleniowy...........................................................77

Lampa byskowa na aparacie...................................................................................... 79
Sterowanie zewntrznymi lampami za pomoc aparatu............................................ 79
Radiowe systemy bezprzewodowe............................................................................... 82
RadioPopper......................................................................................................... 82
Quantum FreeXWire........................................................................................... 83
Mini i Flex firmy Pocket Wizard.......................................................................... 83
Baterie, baterie i jeszcze raz baterie........................................................................... 85
Owietlenie studyjne................................................................................................... 86
Modyfikatory wiata................................................................................................... 87
Dyfuzor flesza....................................................................................................... 87
Inne dyfuzory....................................................................................................... 87
Softboksy.............................................................................................................. 88
Strumienice, wrota i plastry miodu...................................................................... 88
Filtry i ele.................................................................................................................. 89
Podstawowy zestaw owietleniowy.............................................................................. 89
Mj zestaw................................................................................................................... 93
Lista sprztu......................................................................................................... 93

14

Kontrolowa nie wi at a

Rozdzia 5. Wykorzystaj w peni swj sprzt owietleniowy.............99

Poznaj swj sprzt..................................................................................................... 100
Tryby pracy aparatu.................................................................................................. 100
Praca w trybach manualnych................................................................................... 102
Tryby preselekcji przysony lub czasu....................................................................... 106
Preselekcja przysony (Av).................................................................................. 106
Preselekcja czasu (Tv)........................................................................................ 107
Tryby pracy lamp byskowych................................................................................... 109
E-TTL................................................................................................................. 109
Tryb automatyczny............................................................................................. 112
Tryb manualny................................................................................................... 112
Poszerzenie tematu, czyli jak dziaa flesz................................................................. 114
Synchronizacja flesza z krtkimi czasami nawietlania (FP).................................. 115
Synchronizacja z drug kurtyn............................................................................... 118

Rozdzia 6. Kontrolowanie wiata.......................................................123

Proste techniki z jedn lamp.................................................................................. 124
Bezporedni flesz................................................................................................ 126
wiato odbite..................................................................................................... 127
Bysk wypeniajcy............................................................................................. 131
Lampa byskowa poza aparatem............................................................................... 133
Sterowanie kilkoma lampami byskowymi............................................................... 137
Rozstawianie kilku lamp byskowych....................................................................... 138
Regulowanie jasnoci......................................................................................... 142
Modyfikowanie wiata fleszy.................................................................................... 145
15

wi ato, apar at, ujcie

Znaczenie modyfikatorw wiata...................................................................... 147

Mieszane rda wiata............................................................................................ 148
Dopasowanie temperatury barwowej fleszy........................................................ 152
Co zrobi, gdy rda wiata s trzy?................................................................. 155
Problem z temperatur barwow? Wykorzystaj go kreatywnie!......................... 156
Niech to dziaa na korzy zdjcia........................................................................... 158
Fotografowanie grup................................................................................................. 164
Mniejsze grupy................................................................................................... 169

Rozdzia 7. Kreatywne owietlenie....................................................... 175

Barwione wiato...................................................................................................... 176
Dugie ekspozycje z lamp byskow......................................................................... 180
Synchronizacja z drug kurtyn........................................................................ 182
Zestaw fleszy............................................................................................................. 184
Synchronizacja z krtkimi czasami nawietlania.................................................... 187
Tworzenie wietlnych ornamentw........................................................................... 188

Rozdzia 8. Podrowanie lekkie jak wiato.....................................193

Co masz w torbie?..................................................................................................... 194
Jak wybra sprzt?.................................................................................................... 195
Bd kreatywny w kwestii akcesoriw...................................................................... 196
Optymalne wykorzystanie nieznanych lokalizacji.................................................... 197
Bd przygotowany na niespodzianki.......................................................................200
Radzenie sobie z ywioami......................................................................................200

16

Kontrolowa nie wi at a

Dodatek A. Sowniczek........................................................................... 209

Dodatek B. Strony internetowe, ktre warto odwiedzi..................221
Polecane strony internetowe..................................................................................... 222
Producenci sprztu................................................................................................... 223
Systemy radiowe................................................................................................. 223
Lampy byskowe................................................................................................. 223
Torby fotograficzne............................................................................................. 223
Modyfikatory wiata.......................................................................................... 224
Statywy owietleniowe....................................................................................... 224

Skorowidz..................................................................................................225

17

2
Zrozumie wiato
PROCES NABYWANIA NOWEJ UMIEJTNOCI MOE
BY DOBR ZABAW. Pomyl na przykad o tym, jak uczye si
wiza buty. Najpierw kto wiza je za Ciebie. Potem pokazano Ci, jak
to zrobi. By moe dano Ci kartk albo nauczono zdania lub piosenki
w celu uatwienia zapamitania kolejnoci tajemniczych i zawiych ruchw
sznurwki, ktre doprowadzaj do powstania wspaniaej kokardy trzymajcej
buty na nogach. Po jakim czasie okazao si, e nie potrzebujesz ju
przypominania, poniewa wizanie butw stao si czym, co potrafisz robi
instynktownie. Uczenie si rozumienia natury wiata wyglda podobnie.
Na razie potrzebujesz wskazwek, ktre pomog Ci w wykorzystywaniu go
dla swojej korzyci, lecz wkrtce bdziesz to robi odruchowo.
2.1. Ustawianie wiata do tego zdjcia byo wietn zabaw. Widzisz, jak postacie wydaj
si by wyranie podkrelone? To wszystko kwestia owietlenia. Zdjcie zrobione aparatem
Canon EOS 5D Mark II; obiektyw 16 35 mm ustawiony na 17 mm; 1/125 s, f/4, ISO 400, tryb
manualny
31

wi ato, apar at, ujcie

Do zdjcia 2.1 zostay wykorzystane cztery flesze. Byy to dwie lampy Quantum Q T5D-R
z adapterami bezprzewodowymi QNexus TTL, ktre umoliwiaj komunikacj z fleszami
Canona lub Nikona, oraz dwie lampy Canon 580EX II. Wszystkie pracoway w trybie TTL
z dyfuzorami Gary Fong Lightsphere i wszystkie zostay wyzwolone za pomoc umieszczonej na aparacie lampy Canon 580EX II, ustawionej jako Master, za porednictwem nadajnika i odbiornikw RadioPopper. Ta lampa pracowaa w trybie E-TTL II, ale nie miaa
udziau w owietlaniu sceny. Lampy Quantum Q pracoway w grupie A i owietlay boki helikoptera. Modelka zostaa owietlona jedn z lamp Canon 580EX II w grupie B z zaoon
strumienic. Intensywno bysku grupy B zostaa zwikszona. Kokpit zosta owietlony
lamp 580EX II ustawion na 1 EV (Exposure Value, czyli warto ekspozycji) w grupie C
z zaoonym dyfuzorem Gary Fong Lightsphere.

Zawsze oceniam wiato, nawet gdy nie mam przy sobie aparatu to najwaniejszy element mojego stylu fotografowania. Powiniene zacz postrzega wiat w inny sposb. Musisz sta si badaczem wiata. Gdy ju opanujesz tajemn sztuk identyfikowania owietlenia, ktre odgrywa rol w fotografowanej przez Ciebie scenie, zainteresujesz si tym, jak
mgby je zmodyfikowa z korzyci dla siebie. Nastpnym krokiem jest wprowadzenie
dodatkowych rde wiata, dziki ktrym osigniesz oczekiwany efekt. Za pomoc owietlenia moesz kierowa uwag ogldajcych, tak jak zrobiem na przykad na zdjciu 2.1.
Gdyby mia zapamita z tej ksiki tylko jedno zdanie, powinno ono brzmie: Zosta
badaczem wiata. Zrb z niego swoj mantr. Jakie wiato dostrzegasz w scenie? Jak
moesz je wykorzysta? Jak moesz je ulepszy?

Dostrzeganie i rozpoznawanie wiata

Byby zdziwiony, wiedzc, jak wielu fotografw nie wykracza mylami poza sprzt, ktry
trzymaj w rce, czyli aparat. Jeszcze bardziej zaskakujcy jest fakt tak czstego ignorowania wiata. Niestety, zlekcewaenie owietlenia w trakcie sesji natychmiast rzuca si
w oczy podczas ogldania uzyskanych sabych zdj.
Aby uchwyci wiato, musisz umie je zidentyfikowa, okreli, skd dochodzi i w ktr
stron zmierza oraz jaki ma wpyw na fotografowan scen.
32

Kontrolowa nie wi at a

2.2. Tej fotografii wystarczyo delikatne municie wiatem. Jest prosta, ale jake efektowna! Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 1D Mark III; obiektyw 70 200 mm IS ustawiony na 150 mm; 1/25 s, f/3,5, ISO 1000, tryb manualny z automatycznym balansem bieli

Zdjcie 2.2 zostao owietlone w bardzo prosty sposb. Uyem jednej lampy Canon 580EX II
pracujcej w trybie E-TTL II z zaoonym dyfuzorem Gary Fong Lightsphere, ktr wyzwoliem
nadajnikiem Canon Speedlite Transmitter ST-E2 z nadajnikiem i odbiornikiem RadioPopper.

W rozdziale 4. Sprzt owietleniowy znajdziesz wicej informacji na temat

dostpnego wyposaenia.
Dobrze jest postrzega wiato jako co, co rozbudowujesz warstwami. Baz jest wiato zastane i z tego punktu zaczynasz tworzy pikne pejzae wietlne. Oczywicie dziki dyfuzorom
33

wi ato, apar at, ujcie

i odbynikom moesz manipulowa wiatem zastanym i poprawia je zgodnie ze wskazaniami swego serca. To jest wanie druga warstwa. Lampy byskowe tworz ewentualn trzeci
warstw. Nie zadrczaj si jednak przesadnym planowaniem. Czasem najprostsze ustawienia
pozwalaj uzyska fantastyczne fotografie obejrzyj zdjcie 2.2, a zobaczysz, o co mi chodzi!

2.3. Wystarczyo jedno rdo wiata umieszczone za t par, lecz czy efekt nie jest niesamowity? Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 1D Mark III; obiektyw 70 200 mm IS
ustawiony na 100 mm; 1/125 s, f/3,5, ISO 160, tryb manualny
Zdjcie 2.3 zostao wykonane przy uyciu jednego flesza Canon 580EX II, ktry by ustawiony poza aparatem, pracowa w trybie E-TTL II i mia ekspozycj skorygowan o +2/3 EV.
Gowica bya bez jakiejkolwiek nakadki, jedynie zoom zosta rcznie ustawiony na 50 mm,
aby skupi wiato na modelach. Bysk jak zwykle zosta wyzwolony za pomoc nadajnika
Canon Speedlite Transmitter ST-E2 z nadajnikami i odbiornikami RadioPopper.
34

Kontrolowa nie wi at a

Istnieje wiele sposobw korzystania z lampy na aparacie w celu ulepszenia wiata. Jednym
z przykadw jest usuwanie cieni z twarzy modeli w soneczny dzie za pomoc bysku wypeniajcego. Inne opcje to odbicie wiata flesza lub zaoenie na niego modyfikatora, na przykad
dyfuzora Gary Fong Lightsphere. Dalsze moliwoci s rne: uyj pojedynczej, starannie ustawionej lampy Speedlite (jak na zdjciu 2.3), zestawu dwch lub trzech lamp albo wielu bezprzewodowych fleszy, aby doda owietleniu gbi i trjwymiarowoci, jeli tego wymaga scena.
W wikszoci moich prac przede wszystkim rozwaam jako wiata, a nie dostpn ilo.

Liczy si jako, a nie ilo

Aparaty cyfrowe najnowszej generacji s po prostu niewiarygodne. W przyzwoitym owietleniu
moesz ustawi niemal dowoln warto ISO z dostpnego zakresu i uzyskasz fantastyczne
rezultaty. Dodatkowa korzy z fotografowania z wyszym ISO jest taka, e aby uzyska niezwyke zdjcia, nie musisz nosi ze sob penowymiarowych lamp studyjnych. Krtko mwic,
dla uzyskania oczekiwanego rezultatu potrzebujesz znacznie mniej wiata, ni mylisz.
Sprbuj w mniejszym stopniu zastanawia si nad tym, ile wiata Ci potrzeba, a w wikszym nad tym, co chcesz uzyska. Aby efektywnie wykorzysta wiato, wyobra sobie
zdjcie, ktre masz nadziej zrobi, oce owietlenie sceny i zacznij kolejno dodawa
lampy i akcesoria w taki sposb, eby uzyska to wyobraone ujcie.

Wsk azwk a
Wspczesne aparaty umoliwiaj fotografowanie z wyszymi wartociami ISO ni
te, do ktrych moge przywykn, zwaszcza przy uyciu lamp Speedlite. Szczegowo omawiam to w rozdziale 3. Przetestuj rne ustawienia wiata i wykonaj kilka
fotografii tej samej sceny, zwikszajc za kadym razem ISO, eby sprawdzi, na jak
wysokie moesz sobie pozwoli. Sprbuj, moesz si naprawd zdziwi.
Twj proces mylowy mgby wyglda tak: Chciabym, eby na tej fotografii (zdjcie 2.4)
samochd by kluczowym elementem kadru, lecz jest on jasnoczerwony, a ja nie chc, eby zupenie zdominowa ujcie, poniewa pozujcy czowiek jest waniejszy. To wietny cel! W adnym miejscu nie ma mowy o bezwzgldnej iloci wiata, jak powinien otrzyma okrelony
element. Jest za to wskazana hierarchia wanoci: model ma priorytet, natomiast samochd
35

wi ato, apar at, ujcie

powinien znale si na zdjciu, lecz

najlepiej, gdyby wtopi si w to mimo
swej winiowo-jabkowej czerwieni.
Zamiast zamartwia si iloci (Czy
ta scena jest wystarczajco mocno
owietlona?), mylisz w kategoriach
jakoci (Ktre miejsca powinienem
owietli dostpnym wiatem?).
Nagle oglna ilo wiata przestaje
mie znaczenie, a liczy si jasno
poszczeglnych elementw wzgldem innych. Chcesz, aby model by
janiejszy ni samochd. Jak si domylasz, w chwili, gdy podje tak
decyzj, stae si badaczem wiata
i wykonae wany krok w procesie
konstruowania swojej fotografii.
Skoro ju zgadzamy si co do tego,
e wszystko sprowadza si do jakoci, przyjrzyjmy si czynnikom,
ktre j determinuj.
2.4. Czuem, e w tej sytuacji lepiej bdzie rozjani modela, a nie samochd.
Dowietlenie pojazdu mogoby sprawi,
e zdominowaby on kadr, dlatego postawiem na kreatywno. Twrczym
akcentem jest lampa Speedlite z czerwonym filtrem elowym, podkrelajca
kolor samochodu. Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 5D Mark II; obiektyw 24 70 mm ustawiony na 46 mm;
1/50 s, f/3,2, ISO 50, tryb manualny
36

Kontrolowa nie wi at a

2.5. To zdjcie stanowi wietny przykad zrnicowanego balansu wiata porwnaj

kolor ta z barw wiata emitowanego przez lampy Speedlite. Zdjcie zrobione aparatem
Canon EOS 1D Mark III; obiektyw 50 mm; 1/15 s, f/4, ISO 800, tryb manualny. Scen owietla pi lamp Canon Speedlite pracujcych w trybie E-TTL II i wyzwolonych przez nadajnik
Canon Speedlite Transmitter ST-E2

37

wi ato, apar at, ujcie

Temperatura barw
Gdy wkraczamy na teren fotografii, pojcie bieli natychmiast staje si zagadkowym
i skomplikowanym konceptem.
W codziennym yciu nie musimy przejmowa si barw wiata. Ludzkie oko wietnie dostosowuje si do zmieniajcej si bieli, poniewa umys nieustannie porwnuje
wszystkie aspekty obserwowanego wiata i moemy okrelon barw postrzega jako
idealn biel.
Z kolei aparat to tak naprawd bardzo proste urzdzenie. Jego sercem jest matryca, ktra
skada si z tysicy drobnych elementw wiatoczuych. Elementy te nie maj inteligencji, tylko po prostu mierz ilo czerwonej, zielonej i niebieskiej barwy w danej scenie.
W oparciu o ten pomiar aparat konstruuje dla nas plik z obrazem. Problem polega na
tym, e wiato, ktre dla nas jest biae, dla aparatu moe mie silne zabarwienie.
Na przykad zimne wiato sprawi, e zdjcie wyda si niebieskawe, natomiast ciepe
nada mu odcie czerwieni. To na zdjciu 2.5 ma ciepe zabarwienie ze wzgldu na arwki wolframowe, ktre emituj wiato o temperaturze okoo 3000 K.
Temperatura wiata lub inaczej temperatura barwy jest mierzona w kelwinach.
Ta skala funkcjonuje w odwrotny sposb, ni mgby oczekiwa. Zwyczajowo mwi si, e
czerwie jest ciepa, a bkit zimny, lecz na skali Kelvina im wysza temperatura, tym
bardziej niebieski ton. Dlaczego?
20000 K Bezchmurne niebo
10000 K Zachmurzone niebo

Rysunek 2.6 przedstawia skal Kelvina. Zwr uwag na to, e czerwone tony (ktre okrelamy jako ciepe) s w rzeczywistoci na jej zimnym kocu, a tony niebieskie (okrelane
jako zimne) s na kocu ciepym.

6500 K Soce w poudnie

3100 K arwka
1800 K Wschd soca

Spjrz na rysunek 2.6. Skala powstaa w oparciu o kawaek idealnie czarnego metalu
rozgrzewanego w palniku. Jeli kiedykolwiek trzymae ig nad zapalniczk, widziae,
jak zmienia kolor. Najpierw stanie si czarna (ze wzgldu na sadz). Nastpnie rozgrzeje
si do czerwonoci. Jeli bdziesz kontynuowa podgrzewanie, zbieleje, a potem z gorca

38

Kontrolowa nie wi at a

stanie si niebieska. Skala Kelvina funkcjonuje w nastpujcy sposb: jeli owietlenie

w pomieszczeniu wydaje si mie kolor podobny do metalu rozgrzanego do 3000 K, mwimy, e wiato ma 3000 K, co oznacza czerwone zabarwienie. wiato dzienne ma okoo
5500 K, a zimniejsze barwy znajduj si jeszcze wyej na skali.

2.7. Na tym zdjciu moesz zobaczy efekt wykorzystania naturalnego owietlenia i skali Kelvina. Balans bieli zosta ustawiony na tle, dlatego postacie maj cieplejszy odcie.
Efektu tego moesz uy w kreatywny sposb do stworzenia ciepej, przyjaznej atmosfery.
Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 1D Mark III; obiektyw 70 200 mm IS ustawiony na
145 mm; 1/320 s, f/4,5, ISO 200, tryb manualny
39

wi ato, apar at, ujcie

Zdjcie 2.7 zostao wykonane staromodnym sposobem podczas zachodu soca i z odbynikiem, lecz dodatkowo skorzystaem z funkcji ustawiania temperatury wiata w kelwinach
w celu ocieplenia modeli.

Balans bieli
Temperatura barw ma znaczenie przy fotografowaniu, poniewa generalnie preferujemy
wzgldnie neutralne zdjcia, to znaczy takie, na ktrych szaro jest szara, a czowiek ma
zdrowe, ludzkie barwy.
W aparacie da si ustawi temperatur wiata bezporednio w kelwinach, lecz istniej te
inne sposoby. Przypuszczalnie Twj aparat posiada kilka standardowych ustawie balansu
kolorw. Najczstsze moliwoci to flesz, wiato soneczne, zachmurzone niebo, cie, arwka, lampa fluorescencyjna, a do tego zapewne jeszcze par innych. Prawdopodobnie
masz w aparacie take moliwo korekty manualnej, ktra polega na ustawieniu balansu
bieli w oparciu o punkt odniesienia.

Wsk azwk a
Aby sprawdzi sposb ustawiania temperatury wiata w kelwinach w swoim sprzcie, signij do instrukcji obsugi.
Aby rcznie skorygowa balans bieli, rozstaw owietlenie zgodnie ze swoim planem i wykonaj zdjcie szarej karty. Moesz je ustawi jako punkt odniesienia, przez co kada kolejna
fotografia bdzie korygowana wzgldem niego. Jeli zaley Ci na naprawd czystym kolorze, dobrym pomysem bdzie nieznaczne rozmycie ostroci, gdy aparat otrzyma wwczas
do przetworzenia prostsz barw.
Widziae ju zdjcie ze wiatem sonecznym i odbynikiem. Spjrz na kolejny przykad,
ktry demonstruje wspaniae efekty tworzenia wiata zgodnie ze swoimi zamierzeniami
nawet po zachodzie soca.
2.8. Ta fotografia bya ciekawym wyzwaniem. Jak widzisz, postacie s do dobrze odseparowane od
ta, a to za spraw wiata! Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 5D Mark II; obiektyw 16 35 mm
40

ustawiony na 17 mm; 1/640 s, f/4, ISO 200, tryb manualny, automatyczny balans bieli

Kontrolowa nie wi at a

41

wi ato, apar at, ujcie

Zdjcie 2.8 zostao zrobione z lamp Canon 580EX II umieszczon poza aparatem i pracujc w trybie E-TTL II z zaoonym penym filtrem CTO, ktry ociepli jej wiato na
podobiestwo blasku zachodzcego soca. Aparat mia wczon funkcj synchronizacji
z krtkimi czasami nawietlania. Nie korzystaem z adnego modyfikatora wiata. Na
gwce flesza rcznie ustawiem zoom na 70 mm w celu uzyskania naturalnego winietowania i wyzwoliem go przy uyciu nadajnika Canon Speedlite Transmitter ST-E2 z nadajnikiem i odbiornikiem RadioPopper.

Twj aparat ma take funkcj automatycznego balansu bieli, ktra zazwyczaj daje zaskakujco dobre efekty.

Wsk azwk a
Staraj si uzyskiwa jak najlepsze obrazy od razu podczas fotografowania, aby jak
najmniej czasu spdza w cyfrowej ciemni. Wikszo problemw, na jakie natrafisz
przy obrbce, znacznie atwiej rozwiza na etapie wykonywania zdjcia.
Wane jest to, e ustawienie balansu bieli wpywa tylko na zapisywane przez aparat
pliki JPEG. Jeli korzystasz z plikw RAW, balans bieli wpynie tylko na pocztkowy
sposb wywietlania zdjcia, lecz wszystkie dane uchwycone przez matryc zostan
zapisane, co umoliwi pniejsz korekt tego ustawienia. Mimo to zawsze powiniene
stara si wybra moliwie najlepszy balans bieli przy fotografowaniu, jeszcze przed
jakkolwiek obrbk.
Zarwno sprzt Canona, jak i Nikona ma funkcj bracketingu balansu bieli. Polega ona
na tym, e po wykonaniu fotografii aparat zapisuje kilka plikw JPEG przetworzonych
w nieznacznie rnicy si sposb, czyli kady z innym ustawieniem balansu bieli. W ten
sposb moesz zabezpieczy si przed bdn ocen barwy wiata.
Aparaty Canona na przykad maj tendencj do nieznacznego ocieplania zdj (czyli nadaj im czerwone zabarwienie), wic czsto fotografuj z ustawion ogln korekt balansu o cztery punkty w stron bkitu. Dziki temu wszystkie elementy kadru ulegaj
ozibieniu i zdjcie prosto z aparatu ma bardziej naturalny wygld. Sprawd w instrukcji
obsugi swojego modelu sposb korzystania z bracketingu balansu bieli.

42

Kontrolowa nie wi at a

2.9. Gdy pierwszy plan

jest mocno owietlony, to
staje si znacznie mniej
zauwaalne.

Oczywicie

w tym przypadku efekt

zosta wzmocniony przez
pytk

gbi

ostroci.

Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 1D Mark

III; obiektyw 70 200 mm
IS ustawiony na 200 mm;
1/30 s, f/3,2, ISO 800, tryb
manualny

43

wi ato, apar at, ujcie

czenie rde wiata daje olniewajce efekty. Do wykonania zdjcia 2.9 zostay wykorzystane cztery flesze umieszczone poza aparatem: Canon 580EX II w kokpicie samolotu
w grupie C i trybie E-TTL II, wyzwolony przez RadioPopper, dwie lampy Quantum Q w grupie B i trybie E-TTL, take wyzwolone przez RadioPopper, oraz Canon 580EX II Speedlite
w trybie E-TTL II w grupie A, ustawiony wysoko po lewej stronie modelki. Wszystkie lampy
zostay wyzwolone za pomoc umieszczonego na aparacie flesza Canon 580EX II Speedlite
pracujcego jako Master. Jego funkcj byo tylko wczenie wiata i nie mia on udziau
w owietleniu sceny. Zwr uwag na kko na diagramie, ktre oznacza samolot.

czenie rde wiata

Jeli tak duo czasu powicilimy kwestii uzyskania waciwej temperatury barw z jednego rda wiata, nie bdzie zaskoczeniem, e dodanie kolejnych rde rnego typu
wymaga jeszcze wicej uwagi.
By moe robie ju kiedy zdjcia na przykad w czasie koncertu klubowego. Sala jest
zazwyczaj owietlona kilkoma arwkami, ktre daj wyranie czerwonawe wiato. Ich
temperatura wynosi okoo 3200 K, co odpowiada temperaturze arzenia si wkna. Zesp moe sobie zainstalowa w rogu sceny listw z diodami LED, ktre zawsze stanowi zagadk, poniewa nasycenie bardzo jasnego koloru jest nietypowe. Nawet jeli listwa
emituje biae wiato, bdzie siaa spustoszenie z powodu nieprzewidywalnych efektw
wynikajcych z nierwnoczesnego ganicia diod. W innej czci sali moe by lampa
halogenowa, a do tego masz jeszcze flesz.
To powane wyzwanie, zwaywszy na fakt, e do ustawienia balansu musisz wybra jedno
rdo wiata. Moesz zaoy na flesz filtr elowy, ktry ociepli lub ochodzi jego bysk,
lecz zazwyczaj rozwizanie jest tylko jedno moliwie najlepiej owietli modeli i pogodzi si z dziwnymi kolorami w tle.
Trzeba jednak doda, e gdy zostawisz owietlenie ta bez zmian i skupisz si na pierwszym planie, czsto uzyskasz niezwykle twrcze efekty (zobacz na przykad zdjcia
2.5 i 2.7). Taka sytuacja moe rzecz jasna zdarzy si zawsze, lecz najczciej ma miejsce
44

Kontrolowa nie wi at a

o zmierzchu lub po zmroku, gdy wkraczasz w wiat najrniejszych rde wiata. Jej
dobr stron jest to, e jeli aparat jest zbalansowany pod ktem flesza (ktry ma barw
mniej wicej podobn do wiata dziennego), to bdzie miao ciepe zabarwienie, co zazwyczaj stanowi przyjemny efekt fotograficzny.
Moesz oczywicie dopilnowa, aby pierwszy plan by owietlony mocniej ni to. Na przykad na zdjciu 2.9 to wydaje si ciemniejsze od modelki, co redukuje efekt rnicy w balansie kolorw.

Praca ze wiatem zastanym

wiato zastane to istniejce owietlenie sceny bez dodatkowych rde. Nie ma nic zego
w rozpoczciu sesji od wypakowania dziesitek lamp z baganika samochodu, jeli jednak
chcesz zosta dobrym fotografem plenerowym, nie moesz walczy ze wiatem zastanym,
lecz musisz z nim wsppracowa.
Przykady wiata zastanego? Zamy, e fotografujesz w ogrodzie. Promienie soca przedzierajce si przez drzewa? To wiato zastane. A wiato odbijajce si od budynku po
drugiej stronie? Take. Moesz te fotografowa w budynku (lub w samochodzie, jak na
zdjciu 2.10) w blasku soca wpadajcym przez okno. On rwnie jest wiatem zastanym.
Gdy ustawiasz zdjcie, nie zapominaj, e wiato zastane to nie tylko soce. Stanowi je
latarnie na ulicy, reflektory sceniczne i dowolne inne rodzaje owietlenia w danym miejscu.

Modyfikowanie wiata zastanego

Istnieje wiele sposobw modyfikowania wiata zastanego. Jeli blask ulicznej latarni
wpadajcy przez okno ma negatywny wpyw na Twoje zdjcie, rozwizanie jest proste zaklej okno za pomoc worka na mieci i tamy klejcej. Pamitaj, e moesz
zablokowa wiato w rnych miejscach. Jeli chcesz uwzgldni okno na zdjciu,
we drabin i zaso samo jego rdo. Przyklejenie arkusza tektury z boku latarni
powinno zapobiec wpadaniu wiata przez okno. Jeli bdziesz potrzebowa jakiego
45

wi ato, apar at, ujcie

46

Kontrolowa nie wi at a

owietlenia, zawsze moesz rozway wiato, ktrego rdo znajduje si we wntrzu.

Soce take mona zablokowa, moe to jednak by
trudne w pewnych sytuacjach. Niektrzy fotografowie
korzystaj w tym celu z olbrzymich namiotw (lub
duego patio), lecz istniej take inne rozwizania.
Moesz zaopatrzy si w zestaw dyfuzora z odbynikiem na statywie rozproszone wiato soneczne nie
bdzie ju rzucao typowych ostrych cieni i owietli
scen w rwnomierny i przyjemny sposb.
Jeli chcesz je cakowicie zablokowa, czarny papier lub
materia pomagaj w zagodzeniu blasku. Namiot potrzebny do modyfikowania wiata sonecznego w przypadku zdj w plenerze musiaby by nieporcznie duy.
Wtedy lepszym rozwizaniem moe okaza si przesunicie terminu sesji na pochmurny dzie. Moesz te
zmieni lokalizacj lub poczeka, a soce znajdzie si
na bardziej odpowiadajcej Ci czci nieba. W przypadku
zdj plenerowych warto za kadym razem rozejrze si
wczeniej w wybranym miejscu, aby poczu jego klimat.
Wicej informacji na temat odbynikw i dyfuzorw znajdziesz w rozdziale 4. Sprzt owietleniowy, w ktrym szczegowo omawiam elementy wyposaenia zwizane ze wiatem.
2.10. To zdjcie zostao wykonane wycznie w wietle
zastanym. Jedyn wprowadzon modyfikacj byo uycie ciepego odbynika, ktrym asystent odbija wiato
do wntrza samochodu. Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 5D Mark II; obiektyw 15 mm rybie oko; 1/60 s,
f/4,5, ISO 400, tryb manualny
47

wi ato, apar at, ujcie

2.11. Wykorzystanie w peni zalet zotych godzin moe przynie absolutnie

rewelacyjne rezultaty. Zdjcie zrobione aparatem Canon EOS 1D Mark III;
obiektyw 70 200 mm IS ustawiony
na 200 mm; 1/500 s, f/3,2, ISO 320,
tryb preselekcji przysony

48

Kontrolowa nie wi at a

49

wi ato, apar at, ujcie

Wspomniaem wczeniej o dyfuzorze. Zasadniczo jego zadaniem jest tworzenie wraenia,

e rdo wiata jest znacznie wiksze ni w rzeczywistoci. wiato z relatywnie maego
rda (takiego jak lampa byskowa, soce lub arwka) jest silnie ukierunkowane i zazwyczaj rzuca ostre cienie. Aby ich unikn, uyj dyfuzora na przykad duej pachty z materiau lub tworzywa sztucznego rozcignitej na ramie. wiato, ktre przez niego wieci,
ulega znacznemu zmikczeniu i staje si znacznie bardziej korzystne dla osb na zdjciu.
Powd, dla ktrego dyfuzor pozwala uzyska korzystne wiato, jest zasadniczo taki sam
jak w przypadku zdj zrobionych w pochmurny dzie, ktre zazwyczaj wychodz lepiej
ni te w penym, bezporednim socu. Cienka warstwa chmur midzy Tob a socem
dziaa jak gigantyczny dyfuzor. wiato nie wieci bezporednio z jednego punktu, lecz
zostaje przez nie rozproszone i w efekcie staje si przyjemne i mikkie. W takim wietle
ludzie wygldaj znacznie lepiej ni w penym socu.
Poza blokowaniem lub rozpraszaniem wiata moesz je take odbija za pomoc odbynika. Odbyniki maj rne barwy, ksztaty i rozmiary, lecz najpopularniejsze s biae,
srebrne i zote. Jak wiesz, dyfuzor umieszcza si midzy rdem wiata a obiektem, natomiast zadaniem odbynika jest odbicie wiata w stron obiektu.
Jeli na przykad musisz sfotografowa kogo w penym socu, moesz zmikczy wiato
dyfuzorem, wypeni cienie odbynikiem umieszczonym z nieowietlonej strony modela
lub poczy obie te metody.

Zote godziny
Portretowanie w czasie zotych godzin bywa problematyczne, lecz jeli waciwie je wykorzystasz, efekty bd niesamowite. W zalenoci od miejsca na kuli ziemskiej zote godziny trwaj od kilku minut do okoo godziny i wystpuj tu po wschodzie soca lub
tu przed zachodem. W tym czasie wiato soneczne ma cieplejsz barw (zawiera wicej czerwieni) i jest bardziej mikkie. Tak owietlone krajobrazy wygldaj jak skpane
w olniewajcym zotym blasku std nazwa zote godziny.
Ze wzgldu na to, e w tych porach dnia wiato nieustannie si zmienia, wykorzystanie
w peni jego zalet moe sprawia trudnoci. Odrobina planowania i przemylane uycie
50

Kontrolowa nie wi at a

2.12. To pene dramatyzmu zdjcie powstao w oparciu o sztuczne owietlenie uliczne oraz
wiato tylne. Emanuje ono magi za spraw wietlistego obrysu pary. Zdjcie zrobione
aparatem Canon EOS 1D Mark IV; obiektyw 70 200 mm IS ustawiony na 200 mm; 1/500 s,
f/2,8, ISO 500, tryb manualny

dodatkowego owietlenia pozwalaj jednak uzyska naprawd wspaniae rezultaty, czego

przykadem s pikne portrety par ze zdj 2.7 i 2.11.
Zoty blask o tych porach dnia jest zazwyczaj korzystny dla fotografowanych osb. Jest on z natury agodniejszy ni bezporednie wiato soneczne, a jego ciepa barwa w niezwyky sposb
podkrela kolory skry i oczu. Ten efekt jest do specyficzny i moe Ci si nie spodoba, lecz
nie zaszkodzi poeksperymentowa i sprawdzi to samodzielnie. Fotografowanie w trakcie zotych godzin stanowi spore wyzwanie dla Twoich umiejtnoci pracy ze wiatem, wic nawet
jeli Ci si nie spodoba, bdziesz mia dobre wiczenie na jeden wieczr.
51

wi ato, apar at, ujcie

52

Kontrolowa nie wi at a

2.13. Klasyczne zdjcie w moim

standardowym ustawieniu: wietny obiektyw z dyfuzorem Gary Fong
Lightsphere na lampie Speedlite.
Zdjcie zrobione aparatem Canon
EOS 1Ds Mark III; obiektyw staoogniskowy 85 mm; 1/40 s, f/3,5, ISO
1000, tryb manualny. wiato lampy byskowej na aparacie zostao
poprawione przy uyciu dyfuzora
Gary Fong Lightsphere

53

Kontrolowa nie wi at a

Skorowidz
A
akcesoria, 196
akumulatorki, 85
Av, 106

B
badacz wiata, 22
balans bieli, 40, 42, 66, 155
barwa flesza, 155
barwa wiata, 22
barwione wiato, 176
barwne filtry elowe, 162
baterie, 85
bezporedni flesz, 126
bezporednie soce, 187
bezprzewodowe wyzwalanie lamp, 81
biel, 38
blokowanie wiata, 50
bysk wypeniajcy, 130, 131
Bob i Dawn Davis, 222
bracketing balansu bieli, 42
budowanie nastroju fotografii, 176
bungee ball, 196

C
Canon Flash Work, 222
cie w ksztacie serca, 20
ciepe wiato, 38
CTO, 42, 155
cyfrowy szum, 71
czarno-biae zdjcia, 71
czas nawietlania, 58, 67, 172
dugi czas nawietlania, 172

rejestrowanie ruchu, 67
czas otwarcia migawki, 26, 58, 68

D
deszcz, 200
diagramy owietlenia, 21, 24
dugi czas nawietlania, 172
dugie ekspozycje z lamp byskow, 180
dopasowanie temperatury barwowej fleszy, 152
dostrzeganie wiata, 32
dyfuzor, 23, 33, 35, 50, 53, 87, 92, 147, 169

E
ekspozycja, 56
czas nawietlania, 58
idealna ekspozycja, 59
ISO, 61
przysona, 59
E-TTL, 109
E-TTL II, 111
EV, 32
evaluative through the lens, 109
Exposure Value, 32

F
fajerwerki, 57
filtry, 89
filtry CTO, 42, 155
filtry elowe, 155, 162, 176
flesz, 114
Flex, 83
formalne zdjcia grupowe, 166
formaty plikw, 72
225

wi ato, apar at, ujcie

JPEG, 56, 73
RAW, 56, 73
fotografowanie, 55
czas nawietlania, 58
ekspozycja, 56
fotografowanie grup, 164
fotografowanie przy bardzo sabym
owietleniu, 172
gbia ostroci, 67
FP, 115

G
gbia ostroci, 43, 61, 67
gorca stopka, 78

H
histogram, 63, 64, 66
korekta balansu bieli, 66
trjkanaowy histogram, 66

I
idealna biel, 38
idealna ekspozycja, 59
ilo wiata, 36
intensywno bysku, 104
ISO, 26, 35, 61
szum cyfrowy, 71

J
jasno zdjcia, 56
Joe McNally, 222
JPEG, 42, 56, 72

226

K
kierunek padania wiata, 22
kompozycja, 164
kontrolowanie wiata, 26, 123, 124
balans bieli, 155
bezporedni flesz, 126
bysk wypeniajcy, 130, 131
dopasowanie temperatury barwowej fleszy,
152
fotografowanie grup, 164
fotografowanie przy bardzo sabym
owietleniu, 172
lampa byskowa poza aparatem, 133
mieszane rda wiata, 148
modyfikowanie wiata fleszy, 145
regulowanie jasnoci, 142
rozstawianie kilku lamp byskowych, 138
sterowanie kilkoma lampami byskowymi,
137
wiato odbite, 127
techniki z jedn lamp, 124
to, 158
trzy rda wiata, 155
wesela, 169
korekta balansu bieli, 66
kreatywne owietlenie, 175
barwione wiato, 176
dugie ekspozycje z lamp byskow, 180
synchronizacja z drug kurtyn, 182
synchronizacja z krtkimi czasami
nawietlania, 187
tworzenie wietlnych ornamentw, 188
zestaw fleszy, 184
krtki czas otwarcia migawki, 115

L
lamele, 114
lampa byskowa, 23, 79

Kontrolowa nie wi at a

baterie, 84, 85
dugie ekspozycje, 180
intensywno dziaania, 104
lampa byskowa poza aparatem, 133
lampa na aparacie, 35, 79
lampa Speedlite, 79
modyfikatory wiata, 87
producenci, 223
sterowanie zewntrznymi lampami za
pomoc aparatu, 79
synchronizacja flesza z krtkimi czasami
nawietlania, 115
synchronizacja z drug kurtyn, 118
synchronizacja z migawk, 114
system bezprzewodowy, 79
temperatura barwowa flesza, 152
tryb Master, 81
tryb Slave, 81
tryby pracy, 109
wyzwalanie, 22
zasada dziaania flesza, 114
lampa studyjna, 86
liczba f, 67

czenie rde wiata, 27, 44

M
matryca aparatu cyfrowego, 56
mieszane rda wiata, 148
migawka, 104
Mini, 83
moc flesza, 143
modyfikatory wiata, 87, 147, 197, 224
modyfikowanie wiata fleszy, 145
modyfikowanie wiata sonecznego, 47
modyfikowanie wiata zastanego, 45

montowanie trzech lamp na jednym statywie,

184

N
nastrj fotografii, 176
naturalny wygld zdjcia, 20
niedowietlone zdjcie, 56

O
ocena wiata, 32
odbicie wiata flesza, 35
odbijanie wiata, 130
odbynik, 40, 50
odczytywanie diagramw owietlenia, 24
odlego od rda owietlenia, 22
odsuwanie rda wiata od tematu, 142
optymalne wykorzystanie nieznanych
lokalizacji, 197
owietlenie, 20
owietlenie studyjne, 86
owietlenie tylne, 202

P
planowanie, 34
plastry miodu, 88
pliki, 72
JPEG, 42, 73
RAW, 42, 56, 73
Pocket Wizard, 83
podrowanie, 193
akcesoria, 196
modyfikatory wiata, 197
niespodzianki, 200
optymalne wykorzystanie nieznanych
lokalizacji, 197

227

wi ato, apar at, ujcie

przytwierdzanie aparatu do rnych

obiektw, 196
sprzt, 195
wyposaenie, 194
ywioy, 200
podstawowy zestaw owietleniowy, 89, 91
pomiar wiata, 63
portrety, 50, 156
poruszone zdjcie, 68
pprzymknite oczy, 112
preselekcja czasu, 107, 132
preselekcja przysony, 105, 106, 117
problem pprzymknitych oczu, 112
problem z temperatur barwow, 156
producenci sprztu, 223
przenone rda wiata, 26
przewietlone zdjcie, 56
przewidywanie ekspozycji, 59
przysona, 26, 59, 67, 104
gbia ostroci, 61, 67
przytwierdzanie aparatu do rnych obiektw,
196
punktowe owietlenie twarzy, 198

Quantum FreeXWire, 83

skala Kelvina, 38, 39

softboks, 21, 88
Speedlite, 79
sprzt fotograficzny, 93
sprzt owietleniowy, 77, 99
stabilizacja obrazu, 68
statywy, 224
sterowanie kilkoma lampami byskowymi, 137
sterowanie zewntrznymi lampami za pomoc
aparatu, 79
Strobist, 222
strony internetowe, 222
strumienica, 88
styl fotografowania, 32
synchronizacja flesza z migawk, 114
synchronizacja z drug kurtyn, 118, 182
synchronizacja z krtkimi czasami
nawietlania, 115, 187
system bezprzewodowy, 82
system radiowy, 82, 223
system stabilizacji obrazu, 68
szum cyfrowy, 71

RadioPopper, 26, 82
radiowe systemy bezprzewodowe, 82, 223
RAW, 42, 56, 72, 73
regulowanie jasnoci, 142, 143
rejestrowanie ruchu, 67
rodzaje wiata, 20
rozmycie ruchu, 57
rozpoznawanie wiata, 32
rozpraszanie wiata, 50
rozstawianie kilku lamp byskowych, 138

nieg, 200
wiato, 20
barwa, 22
wiato boczne, 20
wiato odbite, 127
wiato soneczne, 22, 40
wiato tylne, 51
wiato zastane, 45, 104
wiato arwek, 22
wiatomierz, 63, 66
wietlne ornamenty, 188

228

rozumienie natury wiata, 31

ruch, 67, 74

Kontrolowa nie wi at a

techniki z jedn lamp, 124

temperatura barwowa, 38, 148, 156
flesz, 152
portrety, 156
temperatura wiata, 38
to, 43, 158
torby na sprzt, 94, 223
trjkanaowy histogram, 66
tryb E-TTL, 20, 109, 111
tryb FP, 115
tryb manualny, 66
tryb Master, 26, 139
tryb Slave, 81
tryb synchronizacji bysku z krtkimi czasami
nawietlania, 117
tryby pracy aparatu, 100
Auto, 100
Av, 106
preselekcja czasu, 107
preselekcja przysony, 105, 106
Program, 100
tryb automatyczny, 100
tryb manualny, 101, 102
Tv, 107
tryby pracy lamp byskowych, 109
E-TTL, 109
przedbysk, 112
tryb automatyczny, 112
tryb manualny, 112
Tv, 107
tworzenie wietlnych ornamentw, 188

warto ekspozycji, 32
warto ISO, 35, 61
wesela, 169
wiatr, 200, 204
widzenie wiata, 22
wiele lamp byskowych, 138
wrota, 88
wybr sprztu, 195
wykorzystanie nieznanych lokalizacji, 197
wysoki klucz, 64
wysokie wartoci ISO, 62, 71
wywietlacz aparatu, 63, 64
wywoanie wraenia uczestnictwa, 74
wyzwalanie lamp byskowych, 22

rda wiata, 22

ustawienia lamp, 24

Z
zabezpieczanie aparatu przed ywioem, 200
zachd soca, 42
zamraanie ruchu, 68
zdjcia grupowe, 164
zdjcia na zewntrz, 169
zestaw fleszy, 184
zestaw owietleniowy, 89, 91
zewntrzne pojemniki na baterie, 85
ziarno filmu, 71
zimne wiato, 38
zote godziny, 48, 50

ele, 89
ywioy, 200

229