Dos Tiempos

kwento sa panulat ni BX 2011

Prlogo - Moderno y Antiguo Sa kikilalaning modernong mundo ng makalumang panahon .. Makikita ang mga nagtataasang gusali, nagsisikipang kalsada dahil sa traffic na dulot ng dami ng sasakyan, mga taong nag-uunahan sa pagpasok sa trabaho, mga batang abala sa paggawa ng mga homeworks, magkakadikit na kable ng kuryente at telepono, nangingitim sa kulay ng tubig at hangin dahil sa polusyon, gabundok na basura, mga magka-kapitbahay na abala sa pagtsitsismisan pagsikat pa lang ng araw, dumaraming populasyon ng tao, ibat ibang klase ng mga sasakyang pribado at pampasahero, mga nagkalat na sakit na hindi malaman kung ano ang lunas, pagkaing puno ng preserbatibo, mga bar at disco na nagpapatugtog ng malalakas na musika, nauusong electronic gadgets, ibat ibang klase ng pelikula, magulong mundo ng pulitika, mga nagsisigandahang hotels at resorts, nagkikislapang mga alahas na ibat iba ang hugis at anyo, mga hayop na ginagawang alaga, mga kabataang abala sa paglalaro ng PSP, mga taong madalang na lang pumunta sa simbahan, ang pakikipagrelasyon sa pamamagitan ng palitan ng text at private messages, sa gitna ng modernong mundo makikita si Timothy. Lumaki si Timothy sa piling ng mga lolot lola niya, palaging wala sa bahay ang mga magulang niya dahil laging abala sa negosyo nila. Pina-intindi ng mga matanda kay Timothy na para sa kanyang hinaharap ang ginagawa ng mga magulang niya, para na rin makaranas siya ng magandang pamumuhay habang lumalaki siya. Kulang man ang nilalaang oras ng mga magulang, sinisugurado naman nila na naibibigay ang lahat ng pangangailangan ng nag-iisa nilang anak, binibili ang lahat ng gusto niya at pinag-aral sa pribadong paaralan. Ang laki ng pasamalat ng mga magulang ni Timothy dahil lumaking ang anak nila na maganda ang asal, dahil na rin siguro sa impluwensiya ng kanyang lolot lola. Marangya man ang pamumuhay nila, hindi siya marunong mag-aksaya ng mga gamit at pagkain, at kung madalas ay pinapamigay kung ano man ang sobra. Timothy, congratulations, as expected ikaw valedictorian ng batch natin pagbati ng isang kaklase niya sa high school. Salamat maikling tugon niya. Nag-alala nga ako sayo kasi muntikan ka ng malampasan pag-aalala naman ng isa niyang kaklase. Oo nga, ng dahil sa History Subject natin ay muntikan na akong malaglag sa pagka-valedictorian sabi ni Timothy. Ano ba kasing nangyari sa iyo, talaga bang nahihirapan ka sa subject o pinagtripan ka lang ng teacher natin. Baka type ka kaya pinahirapan ka ng husto biro ng isa niyang kaklase. Pareho. Ewan ko, bakit nahihirapan ako, siguro hindi ako interesado sa History, ayokong pag-ukulan na panahon ang nakaraan na at sinabayan pa ng silahis na teacher na walang ginawa kungdi batuhin ako ng napakaraming tanong para lagi niya akong nakaka-usap kwento ni Timothy. Tapos ang baba pa ng ibinigay na grades sayo, baka gusto niyang ulitin mo ang subject niya para makasama ka niyang muli biro ng mga kaklase niya.

Buti na lang at matataas ang grades ko sa ibang subjects at marami akong ECA kaya nakabawi sa mababang grade na binigay niya dugtong ni Timothy. Tama na nga yan, importante ga-graduate na tayo bukas ng high school pag-iiba ng usapan ng kaklase niya. Timothy, saan nga pala ang party mo? tanong ng kaklase niya. Sa bahay lang, konting salo-salo lang at kayo lang ang imbitado ko sagot ni Timothy. Ikaw talaga, napaka-humble mo, kung tutuusin pwede kang mag-organize ng house party sa buong batch natin o kaya out-of-town tayong magbabakarda papuri at mungkahi ng katabi niya. Alam niyo namang ayoko ng party, at kung sa bahay naman maaabala naman ang mga kasama namin, ayokong mahirapan sila ng dahil lang sa akin si Timothy. Ang bait mo talaga, pati kalagayan ng mga kasambahay ninyo ay iniisip mo rin sabi ng isa. Kahit na binabayaran sila, hindi ko naman sila pwedeng abusuhin o bigyan ng maraming trabaho. Alam niyo naman na masaya na akong kayo ang kasama ko, gusto kong kayo lang ang paglaanan ko ng oras bago tayo mag-college. Siguradong madalang na lang tayong makita-kita noon kasi iba-iba tayo ng papasukang kolehiyo. Basta sulitin natin ang bakasyong ito na wala tayong naaabusong ibang tao mungkahi ni Timothy. Siempre sabi ni Good Boy kaya dapat sundin natin biro ng isa. Anong Good Boy, parang gusto mo na akong makuha ni Lord? tila pagtatampo ni Timothy. Hindi ganoon ang ibig kong sabihin, ang bait mo kasing kaibigan, kahit na medyo siga-siga ka. Parang kapag ikaw ang nagsalita yung tipong kailangan naming sumunod sa bawat sasabihin mo paliwanag niya. Tama na nga iyan, baka maniwala ako sa inyo pa-simpleng sabi ni Timothy. Pupunta ba ang mga magulang mo sa graduation natin? tanong ng isa niyang kaklase. Hindi maikli at malungkot na sagot ni Timothy. Bakit naman? Sino ang magsasabit ng mga medalya mo? tanong ulit sa kanya. May business trip daw sila sa Paris. Sinubukan nila na kahit isa lang ang maka-dalo, kaya lang di talaga pwede, kailangan doon ang presensya nilang dalawa. Katulad ng dati, lolot lola ko ang kasama kong aakyat sa entablado sagot ni Timothy. Di ka ba nalulungkot? susunod na tanong sa kanya.

Kung minsan nakakalungkot din, pero iniisip ko na lang na kung hindi dahil sa ginagawa nila, hindi ko mararating ito. Imbis na magtampo ako sa kanila, nagpapasalamat na lang ako dahil maginhawa ang buhay ko sagot ulit ni Timothy. Ibang-iba talaga ang ugali mo sa pangkaraniwang mayaman, napakababa ng kalooban mo at napakabait mo pa, meron nga lang halong konting pagka-siga biro sa kanya. Loko-loko talaga kayo, ako na naman ang pinagtripan ninyo si Timothy. Maglaro na lang kaya tayo mungkahi ng isa. Taguan? patanong na mungkahi ng isa sa kanila. Masyado na tayong matanda para doon. Kung mag-patintero na lang tayo susunod na mungkahi. Marurumihan ang mga damit natin, at wala tayong pwedeng pagguhitan dito tanggi ni Timothy. Alam ko na, yung paborito nating laro noong unang taon pa lang natin dito mungkahi ng isa at sabaysabay silang nagtakbuhan. Bago sila mag-graduate ng high school, ninamnam nila ang huling sandali sa paaralan nila at sa mga oras na iyon ay naglalaro sila ng batuhan ng buto ng sampalok.

Sa kinikilalang lumang panahon ng modernong mundo .. Makikita ang mga batong-bahay, mga kalsadang pinagsasaluhan ng transportasyon at tao, mga taong abala sa pagdidilig ng mga tanim na halaman sa hardin nila, mga batang masayang naglalaro sa labas ng bahay nila, mga lampara na nagbibigaw ng liwanag sa mga bahay tuwing gabi, sariwang lasa ng tubig at preskong simoy ng hangin, bulto ng mga tuyong dahon sa bakuran ng mga bahay, mga magkakapitbahay na nagbabayanihan, mga magkakakilalang tao dahil sa konti pa lang ang mga naninirahan, ingay ng yapak ng kabayo dulot ng paghila ng kalesa, malulusog na pangangatawan ng mga tao, sariwang prutas at gulay, huni ng ibon at musika dulot ng paghampas ng hangin sa mga puno, paglalaro ng sungka, palabas na sarsuwela sa plasa, simpleng pamumuno ng alkalde, natural na ganda ng ilog at dagat, simpleng palamuti sa katawan na gawa sa mga nagkalat na kabibe sa dalampasigan, mga hayop na malayang natitirahan sa kanilang likas na tirahan, mga kabataang masayang naghabulan sa burol, sabaysabay na nagsisimba ang mga magkakapitbahay tuwing araw ng Linggo, ang panghaharana para mapasagot ang kanyan iniirog, sa gitna ng makalumang panahon makikita si Javier. Si Javier na lumaki sa payak na pamumuhay. Natutong umasa sa sarili dahil na rin sa kulang na atensyon at pagkalinga ng mga magulang dahil sa dami nilang magkakapatid. Maparaan kung mag-isip at puno ng diskarte kung kumilos, yang ang tamang paglalarawan sa kanya. Imbes na maiingit siya sa atensyon na binibigay ng mga magulang sa ibang kapatid, nilaan niya ang kanyang oras para kumita at makapag-ipon para matupad ang mga pangarap sa buhay.

Sa kabila ng simpleng pamumuhay ay punong-puno ng pangarap si Javier para sa sarili niya. Gusto niyang makatikim ng kaginhawaan na tinatamasa ng mga makapangyarihang tao sa lugar nila. Umaasa na tumigil na siya sa pagtatrabaho para mabuhay, nais niyang siya naman ang pagsilbihan ng ibang tao. Javier, mukhang malayo na naman ang narating ng utak mo pagkantsaw sa kanya ng isang kabaryo. Hindi naman, naiisip ko lang kung paano mabuhay ng maginhawa tugon ni Javier. Huwag ka ng umasa na makakahaon tayo sa payak nating pamumuhay, pinanganak tayo dito at dito rin tayo mamatay paliwanag sa kanya. Sa ganyang pag-iisip natin kaya hindi tayo umaasenso si Javier. Anong nais mong ipahiwatig? tanong sa kanya. Karamihan sa atin ay kuntento na sa ganitong pamumuhay, masaya na sa kakarampot na kinikita. Dapat matuto tayong mangarap, at gumawa ng paraan para matupad ito para makalawa tayo sa simpleng pamumuhay. Kung alam mo lang kung paano mamuhay ng maginhawa? si Javier. Tila ba naranasan mo na ang matiwasay na pamumuhay? tanong sa kanya. Pinagmamasadan ko kasi ang pamumuhay ng mga pakapangyarihang tao sa lugar natin, napagtanto ko lang na ang gaan ng pamumuhay nila, di na nila kailangan magtrabaho at meron pang mga taong naninilbihan sa kanila para tugunan ang ibang pangangailangan paliwanag ni Javier. Napakataas ng pangarap mo. Malamang aabutin ka pa ng maraming taon para mangyari iyan, o kaya ay kailangan mo ng isang matinding himala tugon ng kasama niya. Isa pa yan, kaagad kasi kayong sumusuko, kailangan lang na maniwala sa pangarap mo sagot ni Javier. Ibaon mo na lang sa bukid ang pangarap mo at baka sakaling mamunga ng maraming palay, at sa ganoon ay marami tayong aanihin muling kantsaw sa kanya. Paano mo makukuha ang kamay ng babaeng iniirog mo kung palagi ka na lang dito sa bukid. Gugustuhin ng mga babae dito ang mga lalaking maykaya sa buhay para gumaan ang kanilang pamumuhay si Javier. Ikaw talaga babae na naman ang nasa isip mo. Kaya nga wala kang napapasagot kasi kung sino-sinong babae ang pinapasyal mo sa plasa biro ng kasama niya. Hindi naman sa ganoon, sayang naman ang taglay kong kagwapuhan kung isang babae lang ang makikinabang pagmamayabang ni Javier. Ang swerte mo nga, kahit ilang araw kang magbabad sa ilalim ng araw tila ba hindi nasusunog ang balat mo, hindi katulad namin na halos magmukha na kaming uling dahil sa itim papuri niya kay Javier.

Alam ko naman iyon, kaya nga nararapat akong makisalamuha sa mundo ng mga mayayaman para may pakinabang naman ang hitsura ko, hindi itong nakatambak lang ako sa bukid pagmamayabang ni Javier. Magpigil ka nga sa mga pinagsasabi mo at baka may makarinig sayo, isipin na inaalipusta mo ang katayuan natin sa buhay pagsaway sa kanya. Hayaan mo silang marinig ng buong bukid na ito kung paano mangarap ang isang Javier pasigaw na sabi niya sa gitna ng bukid. Sige ka, baka mapahamak ka sa mga ginagawa mo sabi ng kasama niya. Ikaw ba, hindi nagsasawa sa buhay dito sa nayon? tanong ni Javier sa kasama. Siguro tama ka nga, kuntento na ako sa pamumuhay ko dito. Ang hirap naman kasing mangarap, tila ba imposible na tayong maka-alis dito sagot niya. Basta ako, naniniwala na balang araw makaka-alis din ako dito sa lugar natin pagmamataas na sabi ni Javier. Kung sakaling mangyari iyon sana ay huwag mo akong kalimutan paki-usap ng kasama niya.

Dalawang tao. Galing sa magka-ibang lugar. Iba ang kinikilalang oras. Nagmula sa gitna ng magkabilang mundo. Namuhay sa magka-ibang panahon. Magka-iba ang kinalakihang kultura. Pagtatagpuin ng tadhana.

Prologue. Modern and Antique.

Prlogo Dos: Reunin Year 2008 Sa isang sikat na unibersidad sa Maynila. Ako po si Timothy Bermudez, labing pitong taong gulang pagpapakilala niya sa kanilang Filipino I na subject nila. Maraming salamat Ginoog Bermudez. Talaga ngang nababagay ang iyong hitsura sa klaseng ito dahil isa kang moreno, taglay mo ang mga pisikal na katangian ng isang natural na Pilipino pagpansin ng propesor kay Timothy. Pagkatapos niya ay isa-isa pang nagpakilala ang iba pa niyang kaklase, hanggang sa makarating sa pinadulo ng klase. Javier Hernandez po, labing walong taong gulang. Galing po ng Vigan nahihiyang pagpapakilala ng pinakahuli sa kanilang klase. Ginoong Hernandez, kahanga-hanga na ang isang katulad mo na mala-Kastila ang kaanyuan ay nanggaling din sa Vigan. Maaari ka nang umupo utos ng propesor. Hinahangaan ko ang lugar na iyon, nakarating na ako doon ng ilang beses. Sobrang namangha ako sa lugar, talagang iisipin mong bumalik ka sa panahon ng mga Kastila at panandalian mong makakalimutan ang modernong lugar na ito. Sana nga ay mapanatili ng gobyerno natin ang pag-preserba sa nasabing lugar para maranasan din ng mga susunod na henerasyon kung paano mamuhay ang mga Pilipino noong sakop pa tayo ng mga Kastila. Ito yung lugar na hanggang ngayon ay kinikilala nating makalumang panahon sa modernong mundo. patuloy na pagpuri ng propesor sa lugar. Sa ngayon ay ipapaliwanag ko muna sa inyo kung paano ang proseso ng pagkalkula ko ng inyong mga grado at iba pang dapat ninyong malaman sa klaseng ito paliwanag ng propesor. Natapos ang klase nila, at nagsilabasan na ang mga magkakaklase. Saktong pananghalian na kaya nagpasya silang kumain. Habang papunta sa school canteen si Timothy, nakita niya ang isa sa mga kaklase niyang lalake na mag-isang naka-upo sa bench sa labas ng kanilang gusali. Nagpasya siyang lapitan ito dahil wala naman siyang kakilala sa ibang mga kaklasi. Karamihan sa mga kabarkada niya ay sa ibang kolehiyo nag-aral at yung kokonting kakilala niya na nag-aaral din doon ay ibang kurso naman ang kinuha. Di ba kaklasi kita? naglakas loob na tanong ni Timothy. Oo maikling tugon ng lalaki. Brads, Timothy ng pala sabay abot ng kamay. Javier, pare, Javvy na lang, para hindi halatang galing sa probinsya nahihiyang pakilala niya sabay nakipagkamay kay Timothy.

Ano pa bang ginagawa mo dito, di ka pa ba kakain? tanong ni Timothy. Sige, mauuna ka na, mamaya na lang ako kakain sabi ni Javvy. Sabay na tayong pumunta ng canteen, wala rin kasi akong kasabay kakain pangungulit ni Timothy. Hindi pa kasi ako gutom, mamaya pa naman ang susunod na klase natin kaya marami pang oras para kumain paliwanag ni Javvy. Kung hindi ka kakain ngayon, pwede bang samahan na lang kita dito? pangungulit pa rin ni Timothy. Baka naman magutom ka kapag sinamahan mo ako dito? tanong niya. Ayos lang ako at isa pa wala pa rin akong kakilala sa mga kaklase natin, pwede ba kitang maging kaibigan? balik na tanong ni Timothy. Oo naman. Sa totoo nga rin nahihiya akong makipagkaibigan sa iba kasi galing akong probinsiya, baka walang gustong makipag-kaibigan sa akin si Javvy. Huwag mong isipin yan, di porket galing ka sa probinsiya ay iiwasan ka nila. Kailangan mo lang lakasan ang loob mo at isa pa, hindi ka nga mukhang probinsiyano, tama nga ang propesor natin kanina, mukha kang Kastila pagkumbisi ni Timothy. Salamat maikling sagot ni Javvy. Ano, di ka pa ba nagugutom? tanong ulit ni Timothy. Ang totoo niyan, kulang kasi yung pera ko, kailangan ko talagang magtipid nahihiyang sabi ni Javvy. Huwag kang mag-alala, ililibre kita na muna kita ngayon sabi ni Timothy. Naku, di ba nakakahiya yan, ngayon pa lang tayo nagkakilala tapos ililibre mo na ako nahihiya pa ring sabi ni Javvy. Di ba mag-kaibigan na tayo? Dapat wala ng hiya-hiya pa. Kung ayaw mong magpa-libre, ikaw na lang sasamahan kong maupo dito habang naghihintay tayo ng susunod na klase pagtatampo ni Timothy. Paano akong hindi sasama sayo kung kinokonsenya mo ako. Sige na, sasama na ako sayo at kumain na tayo pagpayag ni Javvy. Tara na, baka dumami na ang mga tao sa canteen at mahirapan tayong maghanap ng pwesto pagyaya ni Timothy. Lumipas ang mga araw na silang dalawa ang laging magkasama. Madalang lang kung makihalubilo sila sa iba nilang mga kaklase. Pareho silang naging komportable sa isat isa. Laging nagtutulungan sa kanilang mga takdang aralin at iba pang proyekto. Javvy, may tanong pala ako sayo? si Timothy.

Ano iyon? tanong ni Javvy. Bakit pala nahinto ka ng isang taon sa pag-aaral? Siguro naman wala kang naibagsak na mga grado mo dati kasi matalino ka naman? pag-usisa ni Timothy. Ang totoo niyan, hindi na dapat ako tutuloy ng kolehiyo. Dahil sa kahirapan, di kaya ng magulang ko ang tustusan ang matrikula ko kaya nagpasya na lang sila na makipagtrabaho rin ako sa bukid. Pero dahil sa nangarap akong makatapos ng kolehiyo, himalang sinuwerte ako at may tumulong sa akin kwento ni Javvy. Anong ibig mong sabihin? tanong ulit ni Timothy. Nag-alok kasi ng scholarship ang munisipyo namin sa tulong ng ibang maykayang pamilya, at pinalad naman akong mapili. Yung nga lang di na ako nakahabol sa pagrerehistro noong nakaraang taon. Pero masaya naman ako kasi nakilala kita sabay tingin ni Javvy kay Timothy. Masaya rin ako na kasama ka, una pa lang na pagkakita ko sayo magaan na ang loob ko kaya hindi ako nagdalawang isip na magpakilala sayo paliwanag ni Timothy. Salamat, napaka-swerte ko sayo. Hindi ko aakalain na makakatagpo ako ng isang kaibigang tulad mo si Javvy. Salamat din kasi tinanggap mo ang pakikipag-kaibigan ko si Timothy. Lumipas naman ang mga buwan na mas lalong lumalim ang pagsasamahan nila. Tuwing katapusan ng linggo o kapag nakaluwag sa pag-aaral, pinapasyal ni Timothy si Javvy sa mga sikat na pasyalan at tanawin sa Lungsod. Ang laki talaga ng MOA, nakakahilo naman kung lilibutin natin ito ngayong araw pagkamangha ni Javvy. Sinong nagsabing tatapusin natin ikutin ang MOA ngayong araw na ito? Di naman ito nawawala at pwede tayong bumalik dito kahit anong araw, basta nakaluwag tayo si Timothy. Kain muna tayo, ako naman ang manlilibre sayo ngayon, meron kasing sobra sa pera ko pagyaya ni Javvy. Huwag na, ipunin mo na lang iyan, malay mo bigla kang mangailangan, para may huhugutin ka patanggi ni Timothy. Sige ka, kapag di ka pumayag magtatampo ako sayo sabay kunwaring hikbi ni Javvy. Ang kulit mo talaga, huwag ka ng mag-drama dyan. Darating din ang araw na pagpapalibre ako sayo. Huwag muna ngayon, mas kailangan mo yan pagtutol pa rin ni Timothy. Sige, uwi na lang ako kung ayaw mo talaga sabay alis ni Javvy.

Eto naman, para ganoong bagay lang. Huwag ka ng umiyak paghabol ni Timothy kay Javvy sa gitna ng maraming tao sa pamilihan. Sinong nagsabing umiiyak ako? pagtatampo pa rin ni Javvy. Ako si Timothy sabay kiliti sa beywang ni Javvy. Ano ka ba? May kiliti ako dyan, tigilan mo na nga iyan at nakakahiya sa mga tao pagpigil ni Javvy sa pangingiliti ni Timothy. Hindi ako titigil hanggang di ka pumapayag na ako ang manlibre ngayon pangungulit pa rin ni Timothy. Ang kulit mo talaga, sige na, payag na ako, ikaw na naman ang manlilibre pagpayag ni Javvy. Dahil sa harutan nila ay di sinasadyang matumba silang pareho, at sa gitna ng maraming tao, ay di sinasadyang maglapat ang kanilang mga labi. Ang kulit mo kasi pagsaway ni Javvy. Kung una pa lang pumayag ka na, di sana di mangyayari ito si Timothy. Tahimik. Nagustuhan mo naman biro ni Javvy. Ikaw rin naman, alam ko naman matagal mo ng gustong matikman ang labi ko kaya sinadya mong magpahabol sa akin at kunwari nagpatumba ka pagsabay sa biro ni Timothy. Ah ganoon pala, maghanda ka sa akin paghamon ni Javvy. Huwag po, maawa ka sa akin, huwag dito, maraming tao si Timothy. Piningot ni Javvy ang tenga ni Timothy, di nya ito tinigilan hanggang makarating sila sa food court. Ayan, namula tuloy ang tenga ko pagmamaktol ni Timothy. Ikaw kasi ang kulit mo, kung ano ang pinagsasabi mo ang dami pa namang tao si Javvy. Di naman nila tayo mapapansin dahil abala sila sa maraming bagay, sige na nga kain na tayo pagyaya ni Timothy. Lumipas pa ang ilang buwan, mas lalo pang lumalim ang pagsasamahan ng dalawang magkaibigan, halos nga hindi na sila mapaghiwalay. Madalas ay tinutukso rin sila ng mga kaklase nila bilang bagong magkatipan, pero di na nila binibigyan ng importansya iyon, ang mahalaga ang masaya silang magkasama. Mas dumami pa ang napasyalang lugar at masasayang karanasan nila. Isang araw nagyayayang mamasyal si Javvy sa Manila Bay.

Bakit dito ka pala nagyaya? tanong ni Timothy. Gusto ko kasing makita ang paglubog ng araw sa baybayin ng Maynila sagot ni Javvy. Ang lalim naman. Oo pala, nanggaling ka ng probinsiya, walang ganito doon pabirong sabi ni Timothy. Ikaw talaga, lagi mo na lang akong inaasar sabi ni Javvy sabay kurot sa pisngi ni Timothy. Araw ko, masakit yon pagtatampo ni Timothy. Sorry kung nasobrahan ang kurot, ikaw kasi umandar na naman ang kakulitan mo si Javvy. Ikaw naman ang bilis ng mga kamay, at dahil kinurot mo ang pisngi ko, eto ang sayo si Timothy sabay pisil sa ilong ni Javvy. Bigla na lang tumahimik si Javvy. Sorry na, alam mo namang nagbibiro lang ako, gumanti lang naman ako sayo nababahalang sabi ni Timothy. Gusto ko lang kumalma ang pakiramdam ko kaya nagyaya ako dito, gusto kong panoorin ang paglubog ng araw at ang sabi nila dito daw ang pinakamagandang pwesto seryosong sabi ni Javvy. Uy, emote biro ni Timothy. Eto naman, seryoso na nga ako, at may sasabihin pala ako sayo sabi ni Javvy. Ano yon? tanong ni Timothy. Tim, mahal kita sabi ni Javvy. Anong sinabi mo? gulat ng tanong ni Timothy. Mahal kita sigaw ni Javvy. Huwag ka ngang sumigaw, nakakahiya sa mga tao. Sige na, naniniwala na ako sabi ni Timothy. Ibig sabihin mahal mo rin ako? tanong ni Javvy.

At dahil doon, nagbakasyon sila sa Vigan.

Prologue Two: The Meeting

Prlogo Tres Camino Taong mil ochocientos noventa uno (1891), tag-init. Yago, kanina ka pa naghihintay? tanong ni Miguel sa binatang kaibigan. Hindi, kadarating ko lang, nauuna lang ako sayo ng ilang minuto sagot ni Yago sa labing walong taong gulang na kaibigan. Nag-alala ako ng husto, baka naiinip ka sa paghihintay nahihiyang turan ni Miguel. Huwag mo ng pansinin yon, ayos lang ako. Saan nga pala tayo pupunta? tanong ni Yago. Maaliwalas ang panahon ngayon, gusto mo bang mamangka sa ilog? tanong naman ni Miguel sa kasama. Sige, sobra akong natutuwa sa ideya mo sabik na sabik na pagpayag ni Yago. Naglakad ang mag-kaibigan papuntang ilog. Dumaan sila sa isang kalye kung saan nakahelera ang mga malalaking puno magkabilang gilid na nagbibigay lilim sa dinadaan ng mag-kaibigan. Napaka-payapa at tahimik ng lugar, sa tuwing tumitigil sa pag-uusap ang magkaibigan, ang musika ng huni ng mga ibon ang naririnig nila. Tila tuwang-tuwa ka sa pamamangka natin? tanong ni Miguel. Ang totoo niyan ngayon ko pa lang mararanasang makasakay ng bangka, wala kasing ilog sa amin paliwanag ni Yago. Huwag kang mag-alala, magaling akong mag-sagwan kaya walang mangyayaring hindi maganda sa atin sa ilog paninigurado ni Miguel. Kampante naman ako kapag ikaw ang kasama ko sabi ni Yago sabay tingin kay Miguel. Bakit nakatitig ka sa akin? tanong ni Miguel. Ang sarap kasing tignan ng mukha mo, ang kisig paghanga ni Yago. Ganoon ba? nahihiyang sabi ni Miguel. Naniwala ka naman sabi ni Yago sabay tapon ng isang mahinang suntok sa braso ni Miguel. Aray ko, ang sakit, humanda ka, gaganti ako sigaw ni Miguel na nabulabog ang mga ibon. Habulin mo ako hamon ni Yago. Sige, maghanda ka sigaw ulit ni Miguel.

Naghabulan ang magkaibigan, binulabog ng mga yapak at sigawan nila ang tahimik, malawak, payapa, at mahabang daanan papuntang ilog. Kahit na pagod sa habulan ay ramdam pa rin nila ang sariwang samyo ng hangin at ang lilim na dulot ng mga naglalakihan puno. Ayan na ako sigaw ni Miguel. Habol ka pa, ang layo pa kaya ng agwat mo pangungutya ni Yago. Patuloy pa rin ang habulan nila. Sandali lang, suko na ako, hindi na kita maabutan pagsusumamo ni Miguel. Takbo ka lang, malapit na tayo sa ilog patuloy na pangungutya ni Yago. Mauna ka na, hinihingal na talaga ako pagsuko ni Miguel sa habulan. Ang hina mo pala, sige kita na lang tayo sa ilog sabay takbo ng mabilis ni Yago. Nakarating na sa ilog si Yago, pagkahilamos at pagkainom ng sariwang tubig ay nagpasya muna siyang maupo para hintayin ang kaibigang humahabol sa kanya. Makalipas ang ilang minuto ay wala pa rin si Miguel, dahil sa pag-alala ay nagpasya siyang balikan ang kaibigan, at natagpuan niya itong nakahiga sa daan. Miguel sigaw ni Yago habang tumatakbo sa nakahandusay na kaibigan. Miguel, Miguel, gising, nagmamaka-awa ako pagsusumamo ni Yago. Palapit ang tenga ni Yago sa ilong ng kaibigan para tignan kung humihinga pa ito ng saktong bumangon naman si Miguel kaya hindi maiwasang mabunggo si Yago at aksidenteng pumatong ang katawan ni Yago kay Miguel. Ang bilis ng pangyayari at sa huli ay naramdaman na lang nilang magkalapat ang kanilang labi. Dahil sa pagkakabigla ay kaagad kumawala si Yago sa pagkakapatong. Pasensya na sabi ni Yago sabay abot ng kamay kay Miguel para tulungan siyang bumangon. Ayos lang iyon, kasalanan ko naman si Miguel. Ano ang ibig mong sabihin? tanong ni Yago. Wala naman talagang nangyari sa akin, ginawa ko lang iyon para makaganti sayo paliwanag ni Miguel. Sinadya mong humandusay sa daan para mag-alala ako, at kapag nakalapit na ako ay susuntok ka naman sa akin? tanong ni Yago. Oo nahihiyang tugon ni Miguel. Tahimik. Aray ko sigaw ni Miguel matapos dumapo ang kamao ni Yago sa kabilang braso niya.

Ikaw kasi, pinag-alala mo ako ng sobra-sobra. Tayo na nga sa ilog para makapa-mangka na tayo naiinis na sabi ni Yago. Patawad na, gusto ko lang naman makaganti sayo pagsusumamo pa rin ni Miguel sa kaibigan. Sige na nga, sagutin mo na lang ang tanong ko si Yago. Ano? tanong ni Miguel. Nagustuhan mo ba yung halik natin? pabirong tanong ni Yago. Di natin sinadya ang nangyari at di maganda yon, dapat babae at lalake lang ang naghahalikan sagot ni Miguel. Sabagay tama ka. Pabayaan mo na lang iyon sabi ni Yago. Hindi ka na ba galit? tanong ni Miguel. Sinong nagsabing galit ako? tanong ni Yago. Akala ko galit ka sa ginawa ko kanina sabi ni Miguel. Yung paghalik mo? tanong ni Yago sabay ngisi. Nakaka-asar ka talaga, hindi iyon, yung pagbibiro ko? tanong ulit ni Miguel. Ang kulit mo rin, sinabi ko na ngang hindi ako galit sabi ni Yago. Bakit malungkot pa rin ang mukha mo? tanong ni Miguel. Para makuha ko ang atensyon para dito sabi ni Yago sabay suntok ulit sa braso ni Miguel. Araw ko, nakakatatlo ka na. Ayaw ko na, masakit na paki-usap ni Miguel. Pasensya na, nakakatawa ka lang kasing pagmasdan sabi ni Yago. Ngayon ginawa mo namang nakakatuwa ang hitsura ko pagtatampo ni Miguel. Hindi iyon ang nais kong ipahiwatig. Ang kulit mo din asar na sabi ni Yago. Ihinto na nga natin ito, tayo na at sumakay na tayo ng bangka pagyaya ni Miguel kay Yago ng marating ang tabing ilog kung saan naroon ang bangka nila. Meron palang paminggwit dito. Maminggwit din tayo ng isda pagyaya ni Yago. Bitawan mo nga ang mga iyan, hindi sa amin yan, meron sigurong mga mangingisda na naka-iwan dito pagpigil ni Miguel.

Isasauli rin natin pagkatapos nating gamitin, ako ang bahala sayo paninigurado ni Yago. Kung ano-anong kalokohan ang nalalaman mo. Sige, kung gusto mong mamingwit, magkuhay ka na ng mga bulate utos si Miguel. Maaaring ikaw na lang ang maghanap ng bulate, natatakot kasi ako pagtanggi ni Yago. Ang lakas ng loob mong mamingwit, takot ka naman pala sa mga bulate. Sige, habang kumukuha ako ng bulate, ayusin mo ang mga pamingwit muling uto ni Miguel sa kaibigan. Sige, basta huwag mong ilapit sa akin ang mga bulate paki-usap ni Yago. Gusto sanang ihagis ni Miguel ang mga bulateng nakuha niya kay Yago para makaganti ito sa mga mahinang suntok na inabot ng mga braso niya, pero ninais niyang huwag ituloy ang plano para makabawi naman ito sa ginawang niyang paghiga sa daan na naging dahilan ng sobrang pag-alala ng kaibigan niya. Ang ganda palang mamangka sabi ni Yago. Tila ba ngayon ka pa lang nakasakay ng bangka? tanong ni Miguel. Naranasan ko na dati sa ibang lugar, pero iba dito sa lugar ninyo, sobrang payapa at langhap pa ang sariwang hangin paliwanag ni Yago. Ihanda mo na ang mga pamingwit at kapag nakarating tayo sa parteng iyon ng ilog ay pwede ka ng mamingwit sabi ni Miguel. Miguel, bukod sa akin, sino pa ang mga kaibigan mo? tanong ni Yago. Ang totoo niyan, ikaw lang ang kaibigan ko sagot ni Miguel. Wala ka bang ibang kakilala? muling tanong ni Yago. Ayaw kasi ng papang ko ng lumalabas ako ng bahay sagot ni Miguel. Anong maaaring dahilan ng papang mo bakit ayaw ka niyang palabasin? tanong ulit ni Yago. Gusto niya lagi akong nasa bahay para bantayan ang mamang ko sagot ni Miguel. Ano bang nangyari sa mamang mo? tanong ulit ni Yago. Wala naman, gusto lang ni papang na laging merong kasama si mamang sa bahay. Si papang kasi laging nasa labas para maghanapbuhay, at tuwing ganitong araw lang ako nakakalabas kasi nasa bahay naman si papang. Pinapayagan naman niya ako para kahit wala akong kaibigan ay makapasyal naman ako paliwanag ni Miguel. Buti na lang at laging nagkakataon na nagkikita tayo kapag lumalabas ka sabi ni Yago.

Masaya nga ako at nakilala kita sabi ni Miguel. Ako rin masaya ako kapag kasama ka si Yago, sabay tingin kay Miguel. Napatingin din sa Miguel kay Yago, matagal, tila ba huminto ang oras para sa kanilang dalawa. Huni ng ibon, mahinhing pagaspas ng mga dahon, at mayapang daloy ng tubig ang maririnig habang patuloy ang patitinginan nila. Sabayan pa ng maamong sikat ng araw, berdeng paligid at mga nagkalat na ulap sa bughaw na langit. Tahimik. Yago, mukang meron ka ng nahuling isda panira ni Miguel sa katahimikan ng paligid. Oo nga, mukhang malaki ito, ang hirap hilain sabi ni Yago. Gusto mo bang tulungan kitang humila? pag-alok ng tulong ni Miguel. Hindi, ayos lang ako dito, huwag mo akong alaalahanin pagmamayabang ni Yago. Sige pa, konti na lang at mahihila mo rin sa Miguel. Ayan na, nahuli ko na. Ang laking isda nito, ihawin natin mamaya masayang sabi ni Yago. Sang-ayon ako diyan, pagdating natin sa pampang ay gagawa ako ng baga para makapag-ihaw pagalok ni Miguel. Ayan, nahuli ko na. Sandali, parang merong gumagalaw sa paa ko ninenerbiyos na sabi ni Yago. Sandali tignan ko si Miguel. Pero bago pa makagalaw ni Miguel ay nakita na ni Yago ang mga nakatakas na bulate na nagkalat sa bangka at ang ilan ay gumagapang na sa paa niya. Biglang naglulundag si Yago sa bangka dahilan upang matumba siya at di sinasadyang muling madaganan si Miguel at naglapat na muli ang kanilang labi, sa pagkakataong ito, mas madiin at matagal. Nakalimutan ang mga bulate, nabitiwan ang pamingwit, nakawala ang malaking isda, muntik na silang mahulog sa bangka, mas lumakas pa ang huni ng mga ibon tila ba nasasayahan sa nangyari sa dalawang magkaibigan.

Prologue Three Walkway

Captulo Uno Amigos First Semester, AY 2010 Nasa isang Internet Caf si Timothy, hinihintay ang mga kaibigan niya, napagpasyahang huwag munang pumasok sa unang araw nila sa ikatlong taon nila sa kolehiyo, tatambay muna sila doon tapos papasyal sa mall. Literal na Internet Caf, kasi hindi ka pwedeng pumunta doon kung gagamit ka lang ng internet o kung magkakape ka lang, dapat sabay, habang nag-iinternet ka dapat ka ring umorder ng kape sa kanila, at kung iinom ka ng kape obligado ka ring gumamit ng internet. Kung grupo naman kayong pupunta doon, dapat sa bill nyo, makikita na gumamit ng internet at uminom ng kape. Kung hilig mong mag-browse ng internet para mag-upload ng pictures, mag-check ng mail, makisali sa mga social networks, mag-post ng tanong at maghintay ng sagot, mag-aral ng ibat-ibang language, magdownload ng kahit ano basta libre, maghanap ng recipe na matagal mo ng gustong iluto, mag online shopping kasi tinatamad magpunta sa mall, makipag chat sa mga kaibigan at para makahanap din ng makaka-date, maghanap ng mga source codes, gumawa ng blog o website, magbasa ng balita at tsismis, mag post ng comments at shoutout, mag share ng file, mag-advertise, maghintay ng update sa mga inaabangang kwento, mag-save ng mga paboritong pictures, maghanap ng trabaho, manood ng videos, manghagilap ng advise, makibalita sa inaabangang reality show at serye sa TV (locat at international), maghanap ng mga translation ng mga salitang hindi naiintindihan, magpost ng review sa bagong produkto o pelikula, maglaro ng DOTA at online Poker game, tignan ang bahay sa pamamagitan ng GPS, hanapin ang kahulugan ng pangalan, tignan ang sinasabi ng iyong zodiac sign, mag-back-up at mag-share ng music at video files, maki-update sa mga bagong uso sa mundo ng fashion at technology, tumingin ng picture at interesting facts tungkol sa ibang bansa para alam kung saan pupunta kapag gusto mong magbakasyon habang uminom ng ibat ibang klase ng kape, tulad ng Affogato, Caff Americano, Caf au lait, Caf Bombon, Caff latte, Caf mlange, Espresso, Romano, Cafe mocha, Ca phe sua da, Cappuccino, Cortado, Eiskaffee, Flat white, Frappuccino, Galo, Greek frapp coffee, Iced coffee, Indian filter coffee, Instant coffee, Irish Coffee, Kopi susu, Liqueur coffee, Macchiato, Mochasippi, Naked Coffee, Turkish coffee, Vienna coffee, Yuanyang at sabayan mo na rin ng ibat ibang klase ng cake slice, crpe, sandwhich, cookies, tarts, burger, salad (vegetable at fruit), at ice cream ay pwede kang tumambay dito. Makalipas ang isang minutong paghihintay ni Timothy ay dumating din ang isa sa mga kaibigan niya, si Chigo. Kasing edad niya, 19 years old din, 510 ang taas, medyo singkit ang mata, tama lang ang tangos ng ilong, maputi, laging nakabukas ang pang-itaas na butones ng school uniform nilang polo na maluwag sa kanya yung tipong napilitan lang siyang pumasok hindi talaga siya mukhang estudyante, at kung civilian naman ay para siyang miyembro ng isang hip-hop group kung pumorma. Pagpasok pa lang niya sa Internet Caf ay isa-isa ng bumati sa kanya ang ibang mga naka-tambay doon na kapwa estudyante rin nila. Chigo, musta na? tanong ng isang babaeng malapit sa pintuan, gusto sanang makipag-beso beso kaya lang iniwasan lang niya. Eto, ok lang. Sa susunod, kung hahalik ka, bilisan mo ng konti ang kilos pabiro niyang sagot. Chigo, anong update sa Clean and Green Campaign Project? tanong ng isang lalaking nadaanan niya na ninakawan ng halik sa pisngi.

Open pa ang registration kung sino ang gustong sumamang mag-linis ng school grounds sa susunod na Sabado. Salamat sa halik sagot ni Chigo. Bakit siya pinagbigyan mong makahalik sayo? protesta ng babaeng malapit sa pinto. Sorry, mabilis siya, sabi ko naman sayo kailangang bilisan mo sagot ni Chigo. Mr. President, kailan ang socialization nights natin? tanong ng isang freshman na di mawari kung ano ang sekswalidad. After two weeks, kaya dapat maghanda ka ng isusuot mo, basta magmukha kang babae o lalake, pwede na iyon pabirong sagot ni Chigo. Na-approve na ba ang Plan of Actions natin for this School Year? tanong ng isa pang lalaking ka-officer niya sa Student Council. Last summer pa po, nabigyan ka ba ng kopya o sinadya mong hindi basahin? balik na tanong ni Chigo. Ito naman, masyado kang masungit, nagbibiro lang ako, eto na, kiss na lang kita sabi ng huli niyang kausap, sabay halik sa pisngi ni Chigo. Ayan, edi kung lagi kang ganyan di ako nagsusungit masayang sabi ni Chigo. Chigo, ang daya mo, ako ang unang dinaanan mo pero hindi mo ako pinahalik protesta ulit ng babae sa pintuan. Bawi ka na lang sa susunod na pagdaan ko dyan sigaw ni Chigo sa kanya. Sabay alis ng babae dahil sa pagkadismaya na siya namang ikinatuwa ni Chigo. Timyong bati ni Chigo kay Timothy. Santiago, umayos ka dyan pagbabanta ni Timothy. Sorry, nagbibigo lang sabi ni Chigo. Nakita mo ba si Patsy? tanong ni Timothy. Di nga, di pa ba nag-text sayo? tanong naman ni Chigo. Hindi rin, pero on the way na siguro yon sagot naman ni Timothy. Gusto ko ng magbrowse sa internet, ganyan naman kasi ang rules ng shop na ito, hindi ka pwedeng mag-internet kung hindi ka o-order ng kape reklamo ni Chigo. Pasalamat ka na lang at pwede tayong umarkila ng isang table dito, na pinapayagan nila na kahit isa sa atin ang iinom ng kape at isa naman ang nag-iinternet paliwanag ni Timothy.

Ewan, ang arte kasi nila, pero atleast pasok pa rin tayo sa rules nila. Eto na pala si Patsy sabi ni Chigo. Pagkabukas ng pinto ni Patsy, merong mahinang hangin na bumuga sa maputing mukha niya dahilan upang magalaw ang buhok niya. Hinayaan nalang niya iyon kasi alam naman niyang babalik sa ayos ang malambot niyang buhok. Pag-apak ng 19 anyos na magandang dalaga, huminto ang lahat, tumigil ang barista sa pagtimpla ng kape, tumigil ang pagtulo ng tubig sa faucet, nag-hang ang lahat ng screen ng computers at POS, hindi mahigop ang kape mula sa tasa at baso, hindi rin bumuga ng malamig na hangin ang aircon, nanahimik ang mga babae sa pagpapalitan ng updates sa mga paborito nilang artista, tumigil din ang mga lalake sa pag-uusap tungkol sa mga crush nilang babae at lalake, habang si Patsy ay diretso pa rin sa paglalakad patungo sa mesa ng mga kaibigan niya, ilang hakbang na lang ay malapit sa siya sa kanila ng bigla siyang matapilok, buti na lang at nakahawak sa posteng malapit sa kanya kaya naagapan ang pagbagsak niya. At dahil doon, bumalik na ang lahat sa pagkilos. Samantalang si Patsy, diretso lang sa paglalakad, deadma lang, di naman kasing laki ng problema ng paglala ng populasyon at polusyon ng Pilipinas, palalang traffic sa kalsada, kaka-isip ng mga contestants ng ibat ibang beauty pageants kung paano makakamit ang World Peace, nagkalat na mga basura sa mga lansangan at ilog, pataas na presyo ng mga bilihin at hindi pagtaas ng sahod ng mga empleyado, corruption sa gobyerno, nakakalbong kagubatan na sanhi ng matinding baha tuwing may bagyo, nagkalat na snatcher at holdaper sa paligid, kakulangan ng mga classroom at libro kaya nahihirapan sa pag-aaral ang mga bata, ibat ibang uri ng bisyo na sumisira sa buhay ng mga kabataan, paghahanap ng pagkain ng mga nahihirapan nating mga kababayan, problema sa pabahay ng gobyerno, coup de etat, pagtaas ng unemployment rate, problema sa lovelife ni Kris Aquino, o kung paano ipapa-alam ng isang tao ang kanyang sexual preference. Kahit na maraming beses ng nabigo si Patsy na kanyang Grand Entrace, tuloy lang kasi alam niyang darating din ang araw na mape-perfect din niya iyon. Timi Boy, Chigo, kanina pa ba kayo naghihintay? tanong ni Patsy na hindi talaga inintindi ang pagkatapilok niya. Hindi naman, halos kadarating ko lang din sagot ni Chigo. Isa ka pa, Patricia, kapag hindi ako nakapag-pigil, mayayari kayong dalawa ni Santiago pagbabanta ni Timothy. Sige na, Timber sabi ni Chigo. Ikaw kasi, ano pang alam mong effect, at talagang nagpalit ka ng pangalan medyo nakukunsuming sabi ni Patsy. Oo nga, naalala mo pa ba ng magpalit siya ng pangalan? tanong ni Chigo kay Patsy. Oo naman, siguro pag-gising niya isang umaga, nagsawa na siya sa kakatawag na kanya ng Tim kaya bigla niyang kinuha ang cellphone niya at nagtext sa lahat ng nasa phonebook niya simula ngayon Timber na ang itawag nyo sa akin kwento ni Patsy. Di pa nakuntento, nag-shout-out pa sa social networking ng From now onwards, you can call me Timber dugtong na kwento ni Chigo sabay tawa.

Oo nga, tapos meron pa, pagpasok sa school noong second year tayo, namigay pa ng leaflefts na may nakalagay na My name is Timber at naka-post pa ang picture niya, pero sosyal, colored print-out yon kaya naman wala kang nakitang nagkalat na papel sa school ground, di gaya kapag eleksyon na binabasura ang mga leaflefts na binibigay ng mga kandidato patuloy na pagku-kwento ni Patsy. Exaggerated naman kayo kung mag-kwento, nagtext lang naman ako, yung mga kasunod di ko na ginawa nahihiya at naasar na sabi ni Timber. Ikaw kasi, ano pang naisipan mong palitan ng pangalan mo? tanong ni Patsy. Wala lang, trip lang, para maiba naman, di ba astig pakinggan? tanong ni Timber sa kanila. Oo nga, astig na astig pakinggan, TIMBER pang-aasar ni Chigo na sinabayan ng tawa ni Patsy. Santiago Jimenez, Patricia Ramirez, kapag hindi kayo tumigil, hindi ko babayaran ang bill natin para sa kape at internet babala ni Timber. Hala, kumusta naman iyon, magkano mong nabili ang kumpletong pangalan namin at kung makatawag ka ay parang inarkila lang namin sayo biro ni Patsy. Tama na yan, baka mapikon na si Timyong, este Timi Boy, este Timber pala. Patsy yung laptop mo, labas mo na para maka-connect na ako sa Wi-fi nila at para makapag-kape ka naman. Aray sigaw ni Chigo. Ikaw kasi, ang kulit mo asar pa rin si Timber pagkatapos pingutin sa tenga si Chigo. Hihinto na ako, Timber, Timber, Timber, Timber, Timber, hindi na kita tatawagin sa ibang pangalan katulad ng .. aray sigaw ulit ni Chigo. Kapag tinuloy mo iyan, hindi ko bibitawan ang magkabilang tenga mo, wala akong pakialam kahit mangawit ako sa pagtayo ko dito sa likuran mo si Timber. Timber, Timber, Timber, Timber, Timber, tama na po, masakit na po pagmamaka-awa ni Chigo. Timi Boy, tama na yan, namumula na ang tenga ni Chigo paki-usap ni Patsy. Anong sabi mo? galit na sabi ni Timber at lumapit kay Patsy. Kuya, huwag po ang tenga ko, baka mamula rin at hindi babagay sa gintong hikaw ko pagmamaka-awa ni Patsy sabay takip sa tenga niya. Sino naman ang nagsabing tenga mo ang pipingutin ko? tanong ni Timber. Salamat po, kuya Timber, akala ko pipingutin mo rin ang tenga ko maginhawang sabi ni Patsy. Kung pwede ko namang gawin ito sabay tusok ni Timber sa magkabilang beywang ni Patsy. Timber, tama na, Timber, tama na, hihinto na kami ni Santiago paki-usap ni Patsy.

Patricia, tumigil ka dyan, pati ako dinadamay mo pagsaway ni Chigo. Tumigil na si Timber sa pangungulit sa dalawa at umupo na sa pwesto niya. Konting katahimikan. Na-miss ko kayo, kumusta ang summer ninyo? tanong ni Timber. Ok lang, enjoy naman ang bakasyon namin sa Bohol ng family ko sagot ni Patsy. Mas enjoy ang Asian Cruise namin ng mga pinsan ko. Ikaw Timber, anong ginawa mo? tanong ni Chigo. Sa bahay lang, nakakatamad kasing lumabas, alam nyo naman na laging wala ang parents ko at kayong dalawa ang close friends ko malungkot na sabi ni Timber. Sana pala sinama ka na lang namin sabay na sabi nina Chigo at Patsy. Ok lang iyon, ayaw ko naman ma-istorbo ang bakasyon nyo with your family. Tawagin ko na ang waiter, ano ang order nyo? tanong ni Timber sabay kaway sa waiter. Isang fondante crpe at hot chocolate sagot ni Chigo habang busy na sa pagharap sa laptop ni Patsy, nasa harapan na nila ang waiter. Chocolate cake at java chip chocolate frapuccino si Patsy. Hindi ka naman kayo mahilig sa chocolate? tanong ni Timber. Ok lang yan, diet naman ako last summer, ngayon lang babawi sagot ni Patsy. Clubhouse at iced caffee mocha si Timber. Habang naghihintay sa order nila ay naging abala ang tatlo sa kwentuhan nila kung ano ang iba pa nilang ginawa noong summer. Madalang lang kasi ang communication nila para daw ma-miss naman nila ang isat isa at para mas maraming oras ang maibigay sa pamilya nila, siempre si Timber ang mga lolot lola pa rin ang kasama niya sa buong bakasyon. Pagkatapos ng kalahating oras ay dumating na ang order nila, pero patuloy pa rin sila sa kwentuhan. OMG, is that Javvy? tanong ni Patsy. Oo nga, Timber di ba close kayo ni Javvy noong first year? tanong ni Chigo. Uy, mukhang papalapit sa atin kinikilig na sabi ni Patsy. Siya nga, bakit pa siya bumalik? tanong naman ni Timber.

Chapter One Friends

Captulo Dos Oferta Taong mil ochocientos noventa uno (1891), tag-init.

Kaibigang Yago, magandang araw sayo bati ni Miguel sa kaibigan. Buenas tardes, amigo sagot ni Yago. Kanina pa ako naghahanap, andito ka lang pala sa plaza sabi ni Miguel. Patawad aking kaibigan, nalibang kasi ako sa paglalakad at hindi ko namalayan na nakalayo na pala ako sa ating tagpuan paliwanag ni Yago. Huwag mong bigyan ng pansin iyon, hindi naman ako nahirapan sa paghahanap sayo. Saan mo gustong magtungo ngayon? tanong ni Miguel. Gusto kong pumunta sa isang lugar na makikita ko ang buong nayon sagot ni Yago. Meron akong alam na perpektong lugar para sa iyo magiliw na tugon ni Miguel. Nilisan ng magkaibigan ang plaza, masaya silang naglakad patungo sa lugar na sinasabi ni Miguel. Nadaanan nila ang simbahan kung saan makikita ang mga prayle na nagmamasid sa mga dumadaan na tao, at merong mga iilang Mestizo at Kastila na lumalapit sa kanila para magbigay galang. Miguel, dito tayo dumaan pagyaya ni Yago ng makita ang isang kalye na puno ng mga nakahelerang bahay na bato sa magkabilang gilid at mga kalesa na bumabaybay sa batong kalye. Hindi pwede dyan pagsaway ni Miguel. Bakit hindi pwede o ayaw mo lang? tanong Yago. Tignan mo nga ang hitsura natin kumpara sa kanila paliwanag ni Miguel. Ano namang masama sa hitsura natin, makisig naman tayo at maayos naman ang suot nating kamiseta at salawal sabi ni Yago. Yun na nga ang problema, kapag nakipaghalubilo tayo sa kanila, magmumukha tayong mga alipin. Tignan mo naman ang mga kababaihan, ang gagara ng mga kasuotan nilang gawa sa pinya at seda, na dinagdagan din ng mga naglalakihang alahas patuloy sa pagsaway ni Miguel. Ano bang masama doon, hindi nila pagmamay-ari ang kalsadang ito, kahit tayo ay may karapatang dumaan dito sabi ni Yago at tuluyan ng nakipagsabayang naglakad sa mga Mestizo at Kastila sa kalsada, at wala ng nagawa si Miguel kungdi sundan ang kaibigan sa paglalakad. Sa susunod nga ay mag-dahan-dahan ka naman sa mga kilos at desisyon mo, kapag napahamak tayo sa ginawa mong ito .. di na natapos ni Miguel ang sasabihin nang sumabat si Yago.

Ano, hahalikan mo na naman ako? mapang-asar sa sabi ni Yago. Wala akong sinabing ganyan, baka ikaw ang nagkagusto sa paghalik sa akin. Mamaya na nga natin pagusapan ito, baka meron pang ibang makarinig sa atin. Naalala ko, meron ka palang sasabihin sa akin? pagpapa-alala ni Miguel kay Yago. Amigo, meron ng iniirog ang puso ko nahihiyang sabi ni Yago, dahil sa kahinaan ng boses niya ay hindi narinig ng kaibigan ang kanyang sinabi. Ano? Hindi ko narinig, ang hina kasi ng boses mo. Pwedeng paki-ulit naman paki-usap ni Miguel. Uulitin ko kung mahahabol mo ako natutuwang sabi ni Yago sabay takbo. Huwag mong dalhin ang kakulitan mo dito . muli, di na natuloy pa ni Miguel ang sasabihin dahil tuluyan ng tumakbo ang kaibigan. Parehong nag-ingat sa pagtakbo ang mag-kaibigan, kahit nagkukulitan ay ayaw nilang maka-istorbo sa mga Kastila, sa mga nagpapanggap na mga Kastila, at sa mga Pilipino na merong katayuan sa buhay. Bahagyang lumingon si Yago para tignan kung malayo ang agwat ng kaibigan niya ng biglang natumba dahil meron siyang nabangga. Lo siento, seor paghingi ng paumanhin ni Yago sa nabanggang lalaki na nakasuot ng barong tagalog. Seor, patawad po, di po sinasadya ng kaibigan ko ang mabangga kayo si Miguel na mabilis na nakahabol. Nakaka-aliw naman kayong dalawa natutuwang sabi ng lalaki. Pasensya na po talaga muling pagsusumamo ni Miguel. Walang anuman yon, mga iho. Mabuti ako ang nabangga ninyo, kung yung ibang mga kabayan natin na nag-aastang mayaman ang naiistorbo ninyo, siguradong makakadinig kayo ng mga hindi kanais-nais na salita. Nakakatuwa nga, pinapakita nilang relihiyoso sila dahil sa nalakihang rosaryong ornamento na suot nila sa kanilang leeg, pero mas daig pa nila ang mga Kastila kung mang-alipusta ng mga kapwa nila mahabang paliwanag ng lalaki. Maraming salamat po sa paalala si Miguel. Mas maiigi kung umiwas kayo sa lugar na ito, hindi ko sinasabing hindi kayo nababagay dito pero para huwag kayong mapahamak paalala ng lalaki. Salamat po, at hayaan po ninyo na pagsasabihan ko itong kaibigan ko sabi ni Miguel sa lalaki. Gracias, seor pasasalamat ni Yago sa lalaki. Walang anuman mga iho, mag-ingat kayo. Adios paalam ng lalaki. Adios, seor sabay na wika ng mag-kaibigan sabay kaway ng kamay sa lalaki.

Nang makalayo ang lalaki ay hinila ni Miguel ang kaibigan sa isang makipot na pasilyo para pagsabihan at maka-iwas na sa mga dumadaang tao. Ang kulit mo kasi, sinabi ko naman sa iyo na huwag tayong dumaan sa kalyeng ito napipikong sabi ni Miguel. Wala namang masama na dumaan sa kalyeng ito, ang masama ay ang pagmamataas ng mga kababayan natin at ang pagpipilit nilang magpanggap na mayaman para mapansin ng mga Kastila. At sa ginagawa nilang iyon, para na rin nilang binasura ang katauhan nila paliwanag ni Yago, na merong halong galit sa boses niya. Mag-dahan-dahan ka nga, baka meron makarinig sa atin dito pagbabawal ni Miguel. Bakit ako matatakot sa kanila? Mas gugustuhin ko pang lumabas sa kalye na ganito ang suot ko, simpleng tela ang gamit at walang sinusuot na kahit ano mang ornamento sa katawan, dahil sa hitsura kong ito, makikilala ako ng ibang tao na meron pagmamahal sa bayan pagpapatuloy ni Yago. Masyado ng nagiging seryoso ang usapan natin, tayo na nga at magtungo muna tayo sa ilog at uminom ng sariwang tubig para kumalma ang pakiramdam mo pagyaya ni Miguel. Hindi naman maiinit ang ulo ko, ang sa akin lang naman, dapat ay huwag nating ipagkanulo ang ating pagkatao kapalit ng karangyaan sa buhay. Mas magandang matamasa ang karangyaan kung pinagpaguran ito pagtatapos ni Yago. Parehong tahimik na tinahak ng magkaibigan ang daan papunta sa ilog. Sa pagkakataong ito, hindi muna nangulit sa Yago at hindi na rin nagsalita si Miguel para walang masabi ang kaibigan. Makaraan ang ilang minuto ay narating nila ang ilog at sabay na uminom ng sariwang tubig. Patawad sa inasal ko kanina. Hindi ko lang kasi maatim ang ginagawa ng ating mga kababayan panimula ni Yago. Hindi mo naman kailangan bigyan ng pansin yon, at kagaya nga ng sinabi mo, dapat tanggapin natin kung anong meron tayo sabi ni Miguel. Malamang na tama ang tinuran mo, siguro nga ay masyado lang akong nagpa-apekto. Hayaan mo, sa susunod huwag na tayong dumaan doon si Yago. Di ba meron kang sasabihin sa akin? muling tanong ni Miguel. Mamaya na, kailangan ko ulit kumuha ng lakas ng loob. Saan nga pala tayo tutungo? tanong naman ni Yago. Pupunta tayo sa burol, di ba gusto mong makita ang kabuuan ng bayan sagot ni Miguel. Tayo na at baka gabihin tayo. Malayo pa ba ang burol mula dito? muling tanong ni Yago. Malapit na lang, kalahating oras pa ang lalakarin natin sagot ni Miguel.

Hindi na nagreklamo si Yago, basta na lang siya sumabay sa paglalakad kay Miguel, at patuloy siyang nanahimik. Hindi mawari ni Miguel ang katahimikan ng kaibigan, kung dala pa ba ito ng pagkainit ng ulo niya o sadyang kumukuha lang talaga siya ng lakas ng loob para sa sasabihin. Nang mapansin ni Yago na walang tao sa paligid nila ay hinawakan niya ang kamay ng kaibigan habang naglalakad sila. Kailangan pa bang hawakan mo ang kamay ko? tanong ni Miguel. Oo, baka kasi maligaw ako sagot ni Yago. Ganoon ka pala kapag maiinit ang ulo, di ka pala maka-usap. Dapat pala sayo ay kinukulit natutuwang sabi ni Miguel. Anong ibig mong sabihin? tanong ni Yago. Habulin mo ako sigaw ni Miguel at bumitiw sa pagkakahawak ng kamay kay Yago. Ang daya mo talaga, hindi ako handa pagtatampo ni Yago, pero wala na siyang magawa kungdi habulin ang kaibigan sa dahilang ayaw niyang mawala sa paningin nito kasi hindi niya alam ang daan papunta ng burol. Lumipas din ng ilang minuto ang habulan nila. Kahit na pagod ay presko pa rin ang pakiramdam dala ng sariwang simoy ng hangin sa paligid. Yago, bilisan mo, ang bagal mo naman pangungutya ni Miguel sa kaibigan, siempre una siyang nakarating sa taas ng burol. Dinaya mo kasi ako sagot ni Yago. Maupo muna tayo sa paanan ng malaking puno para makapagpahinga tayo pagyaya ni Miguel sa kaibigan. Ang ganda ng tanawin dito, ang gandang pagmasdan ng bayan mula sa taas ng burol namamanghang sabi ni Yago. Oo naman, maswerte tayo kasi sinabayan pa ng pagpapakita ng bahaghari, tignan mo sabi ni Miguel sabay turo sa makulay na bahaghari. Napakagandang tanawin, at mukhang nakikisabay pa ang mga paru-paro sa pagsasaya natin masayang sabi ni Yago. Tahimik. Parehong ninamnam ng magkaibigan ang pagtanaw sa magandang tanawin na sinabayan din ng musika na dulot ng huni ng mga ibon. Salamat sa pagdala mo sa akin dito. Ngayon pa lang ako nakakita ng ganitong kagandang tanawin seryosong sabi ni Yago sabay tingin sa mukha ni Miguel.

Madalang lang kasi akong makapunta dito, may kalayuan kasi at tinatamad akong maglakad na mag-isa. Bakit nakatingin ka sa mukha ko? tanong ni Miguel. Mas magandang tignan ang paligid kung meron ka ring tinitignan na makisig na kaibigan paglalambing ni Yago. Tumigil ka nga diyan, ako na naman ang napagtuunan mo ng pansin sabi ni Miguel sabay tayo at kumuha ng ilang piraso ng maliliit na bato. Miguel, hindi ako nagbibiro, gustong-gusto ko talaga na pagmasdan ang mukha mo. Kapag hindi tayo magkasama, lagi kong hinahanap ang makisig na mukha ng kaibigan ko paliwanag ni Yago. Hindi ako naniniwala sayo. Ano nga pala ang sasabihin mo? tanong ni Miguel. Nahihiya pa rin ako, pwedeng sa susunod na lang na pagkikita natin pabirong sabi ni Yago, tumayo na rin siya mula sa pagkaka-upo sa paanan ng malaking puno, tumabi siya sa kaibigan na patuloy pa rin ang paghagis ng mga bato sa hangin. Sige na, sabihin mo na pangungulit ni Miguel. May tinitibok na ang puso ko nahihiyang sabi ni Yago. Bakit namumula ang pisngi mo? Wala namang masama kung ipagkalat mo ang nilalaman ng iyong puso. Ikaw talaga ang lakas ng loob mo pagdating sa kulitan, pero naduduwag ka pala pagdating sa pagibig panunukso ni Miguel sa kaibigan. Hindi kasi ako sanay, hindi ko maipaliwanag ang pakiramdam. Kung bubuksan mo ang puso ko, mas maganda pa sa tanawing ito ang makikita mo malambing na sabi ni Yago. Sino naman ang mapalad na dilag na nakabighani sa puso ng aking kaibigan? tanong ni Miguel. Tahimik. May nasabi ba akong hindi maganda? muling tanong ni Miguel. Hindi isang dilag ang iniirog ko lakas loob na pag-amin ni Yago at pumuwesto sa likod ni Miguel, yumakap siya sa bewyang at nilagay ang baba sa balikat ng kaibigan. Anong ibig mong sabihin? tanong ni Miguel, parang merong sariling utak ang mga kamay niya na humawak sa magkabigkis na kamay ng kaibigan niya. Miguel, ikaw ang tinitibok ng puso ko pag-amin ni Yago, sabay tingin niya kay Miguel at dahil sa pagkabigla ay tumingin si Miguel sa likod dahilan upang magtama na naman ang kanilang mga labi.

Chapter Two Proposal

Captulo Tres Separacin Year 2008 Sembreak Salamat sabi ni Timothy kay Javvy. Para saan? tanong ni Javvy. Para dito, sa bakasyon na ito sagot ni Timothy. Wala iyon, ako nga ang dapat magpasalamat kasi naka-uwi ako ng walang gastos. Salamat sa libre, I love you sabi ni Javvy. I love you, too sagot ni Timothy. Sana na-enjoy mo ang bakasyon mo sa lugar namin tanong ni Javvy. Oo naman, alam mo naman na matagal ko ng gustong magpunta dito, salamat at pinagbigyan mo ako sagot ni Timothy. Pasasalamat ko na rin sayo dahil sa lahat ng naitulong mo sa akin sabi ni Javvy. Sayang lang kasi hindi ko nakilala ang pamilya mo panghihinayang ni Timothy. Kung sa amin kasi tayo natulog, siguradong mahihirapan ka lang doon, sabi ko naman sayo na maliit lang ang bahay namin, at isa pa baka maubos lang ang pera mo paliwanag ni Javvy. Ayos lang iyon, gumastos din naman ako sa tinutuluyan nating kwarto sabi ni Timothy. Sige, hintayin mo ako dito, sunduin kita kapag merong tao sa amin para makilala mo sila pagbawi ni Javvy. Sana nga hindi sila busy sa bukid ngayon para makilala ko naman sila. Mag-ingat ka, hintayin kita dito sabi ni Timothy sabay halik kay Javvy. Sige, magpahinga ka muna dito, siguradong mapapagod tayo sa biyahe mamaya paalam ni Javvy. Pag-alis ni Javvy, naalala ni Timothy na bumili ng pasalubong para sa lolot lola niya kaya lumabas muna ng hotel na tinutuluyan nila. Nag-lakad-lakad siya hanggang nakakita siya ng bilihan ng empanada. Habang naghihintay siya ay meron isang lalaki na kasing edad niya ang lumapit sa kanya. Pare, ikaw ba yung kaibigan ni Javier? tanong ng lalaki. Oo, ako nga sagot ni Timothy. Mag-ingat ka sa kanya, manggagamit ang taong iyan babala ng lalaki. Anong ibig mong sabihin? nalilitong tanong ni Timothy.

Ganito yan, nang mabalitaan niya na nag-aalok ng scholarship ang mayor, niligawan ni Javier ang babaeng anak ng mayor. Siempre sinagot siya ng babae dahil patay na patay siya kay Javier. Ang daming naghahangad sa scholarship na iyon, pero dahil sa paki-usap ng anak sa mayor at sa pinakitang kunwaring kabaitan ni Javier sa pamilya nila, sa kanya napunta iyon kwento ng lalaki. Parang imposible naman ang sinasabi mo. Matalino si Javvy kaya niya nakuha iyon pagtatanggol ni Timothy. Oo, kaya nga niya nagawa iyon dahil sa talino at diskarte niya, alam niyang marami siyang kaagaw kaya kinailangan niyang gumawa ng paraan, at nagtagumpay siya. Nang makuha ang gusto niya, halos hindi na niya kausapin ang anak ng mayor, nagdadahilan siya na marami daw pinagkaka-abalahan sa pag-aaral niya. Sa madalang na pagkakataon, tinatawagan niya si Mayor para kunwaring kumustahin sila at ang anak niya, pero ang totoo, pakitang-tao lang niya iyon para hindi mawala ang scholarship sa kanya pagpapatuloy ng lalaki. Nasaan yung anak ng mayor ngayon? tanong Timothy. Sa ibang bansa siya nag-aaralan. Isa nga iyon sa mga nagamit na dahilan ni Javier para hindi na niya maka-usap ang anak ng mayor. Bago iyon, marami pa siyang ginamit na tao dito pero dahil sa madiskarte siya, lahat nalulusutan niya iyon. Tignan mo ngayon, alam mo ba kung nasaan siya? tanong ng lalaki. Hindi maikling sagot ni Timothy. Ayon, nagpunta kay Mayor. Napag-alaman kasi ni Mayor na ilang araw na kayong nandito, at sigurado akong nagdadahilan na si Javier ngayon kung bakit hindi siya kaagad naka-bisita pagpapatuloy ng lalaki. Ganoon ba? tanong ni Timothy. Pare, sigurado akong hindi ka naniniwala sa akin, pero mag-ingat ka sa kanya pagtatapos ng lalaki at tuluyan ng lumayo kay Timothy. Hindi naniwala si Timothy sa mga sinabi ng lalaki, inisip niya na na-inggit lang siguro yon kay Javvy. Minabuti na rin niyang huwag sabihin sa katipan ang nangyari para hindi masira ang huling araw ng bakasyon nila.

Year 2010, Internet Caf Timber, mag-iisang linggo na ng muling magpakita Javvy sabi ni Patsy. Anong gusto ninyong gawin ko? tanong ni Timber. Mag-tumbling ka sa harap namin sarkastikong sagot ni Chigo. Ano pong order ninyo? tanong ng waiter.

Dating order namin sagot ni Patsy, sabay pa-cute sa gwapong waiter. Sorry po, bago pa lang ako dito sabi ng waiter. Isang fondante crpe at hot chocolate sagot ni Chigo, sabay kindat sa waiter. Chocolate cake at java chip chocolate frapuccino si Patsy, na pinanlakihan ng mata sa Chigo. Clubhouse at iced caffee mocha si Timber, natawa na lang sa kanyang mga kaibigan. Ok po, Ill serve your order after twenty minutes sabi ng waiter sabay tingin kay Chigo. Muli na namang kinulit ng dalawa si Timber pagka-alis ng waiter. Timber, ganito lang yan, gusto lang namin malaman kung bakit ganoon ang naging reaction mo sa pagdating ni Javvy panimula ni Chigo. Sa pagkaka-alam kasi namin, sobrang close kayo noong first year tayo, talagang hindi kayo mapaghiwalay, as in pagpapatuloy ni Patsy. Ang daming nag-iintriga sa inyo dati, at marami rin ang nakakakita sa sweetness ninyo si Chigo. Hindi naman sa nangingi-alam kami, curious lang kami sa nangyari sa inyo, gusto lang naming malaman kung bakit hindi mo pa siya kinaka-usap simula ng dumating siya si Patsy. Ok, maybe its about time na sabihin ko na sa inyo ang nangyari sa amin panimula ni Timber. Makikinig kami sabi ni Chigo, sabay lapit ng dalawa kay Timber. Alam nyo naman na simula pa lang ng klase noong first year tayo, kaming dalawa na ni Javvy ang magkasama. Tama kayo, hindi talaga kami mapag-hiwalay kasi parehong nag-eenjoy kami sa isat isa. Kahit sa grouping dati pinipilit namin na kaming dalawa pa rin ang magkasama. Kahit nga kapag weekend nagkikita pa rin kami, kung minsan pumupunta sa amin, pero madalas pinapasyal ko siya pagpapatuloy ni Timber. Pakiramdam mo na bata siya na kailangang ipasyal ng magulang niya? tanong ni Chigo. Hindi iyon, alam niyo naman na galing siya sa probinsya at gusto ko na maging familiar siya sa Maynila sagot ni Timber. Tapos? tanong ni Patsy. Sa araw-araw na pagsasama namin at sa pagiging malambing niya, di ko naiwasang mapamahal sa kanya pag-amin ulit ni Timber. OMG, ibig sabihin kalahi mo si Chigo, isa ka ring bisexual nabiglang sabi ni Patsy.

Huwag kang maingay baka merong maka-rinig sayo pagsaway ni Timber. Brads, welcome to the club, ikaw ha, di ka nagsasabi. Bakit ka nahihiya, kailangan nga maging proud ka pa masayang sabi ni Chigo. Hindi naman sa kinakahiya ko sabi ni Timber. Hindi ka pa handang ipagsabi na bi ka? tanong ni Patsy. Hindi rin, pero hindi naman kailangang ipagkalat pa, masaya na ako sa tanggap ko sa sarili ko kung ano ako sagot ni Timber. Anyway, masaya ako kasi kahit sa amin lang ay inamin mo. Tuloy ang kwento utos ni Chigo. Pero pinipilit ko ang sarili ko na pigilan ang nararamdaman ko sa kanya, kasi alam ko straight siya at kapag umamin ako baka masira lang ang magandang samahan namin. Ayaw ko naman umiwas sa kanya kaya pinagpatuloy ko na lang na itago ang nararamdaman ko para sa kanya. Hanggang isang araw, niyaya niya ako sa Manila Bay, ang sabi gusto niyang makita ang sunset. Habang pinagmamasdan namin ang paglubog ng araw, sinabi niya sa akin na mahal niya ako kwento ni Timber. Ang sweet, and another OMG, bi din si Javvy kinikilig at nabiglang sabi ni Patsy. Oo maikling sagot ni Timber. Bakit ganyan kayo, hindi naman kayo nanganganak, pero dumadami kayo. Daig nyo pa nga ang mga bampira at gremlins kung magpadami ng population natatawang sabi ni Patsy. At least ang mga bampira nangangagat at ang gremlins ay nababasa ng tubig kaya sila dumadami, pero kayo wala namang ginagawa pero patuloy pa ring ang pagtaas ng bilang ninyo, isama nyo na itong waiter na ito sabay tingin ni Patsy sa waiter na naghahatid ng order nila. Tumigil lang sa pagtawa si Patsy ng subuan siya ng chocolate cake ni Chigo. Eto naman, nasira tuloy ang lipstick ko. Pwede mo naman akong subuan, hindi ako tatanggi, huwag mo lang akong bibiglain kunwaring pagtatampo ni Patsy. Ang ingay mo kasi, kung makatawa ka parang sa iyo ang lugar na ito sagot ni Chigo. Sige, behave na ako sabi ni Patsy. Anong sinagot mo kay Javvy? tanong ni Chigo. Sinagot ko siya. Tutal mahal ko na rin siya kaya wala ng dahilan pa para tanggihan ko ang alok niya. Iyon ang isa sa mga pinakamasayang araw ko. Mas lalo akong ginanahan sa pag-aaral at mas naging masigla ang buhay ko. Masaya kami sa piling ng isat isa kaya wala kaming pakialam sa sasabihin ng ibang tao. Alam namin na merong naaasiwa kapag nakikita kami, pero hindi namin inintindi iyon. Umikot ang mundo ko sa kanya, lahat ng oras na pwede kaming magsama susulitin namin kwento ni Timber.

Kaya pala hindi namin kayo maka-usap dati, pagkatapos ng klase ay sisibat na kayo sabi ni Chigo. Sayang, ang dami pa namang mga babae na gustong magpakilala sa inyo pero hindi nyo binigyan ng pagkakataon si Patsy. Matalino si Javvy, lagi kaming mag-kasamang nagre-review, nagpapalitan ng notes, kung minsan nagaadvance study pa kami sa mga subjects natin. Kaya kahit na kami, ay hindi napabayaan ang pag-aaral namin pagpapatuloy ni Timber. Mukhang okay naman ang samahan ninyo pero bakit .. sabi ni Patsy. Mahintay ka, di pa tapos ang kwento ni Timber pagpigil ni Chigo kay Patsy. Minahal ko siya ng husto, ang dami ko rin binigay sa kanya, cellphone, iPod, mga damit at sapatos. Ako rin ang gumagastos sa mga lakad namin, kung minsan gusto niya siya naman ang manlibre pero tumatanggi ako kasi alam kong mas kailangan niyang ipunin ang pera niya. Nakapag-aral siya dito dahil sa scholarship project ng mayor nila at sakto lang ang binibigay na allowance sa kanya. Ang mga magulang niya ay hindi nakakapagbigay ng pera sa kanya kasi kulang din ang kinikita nila para sa pamilya nila pagpapatuloy ni Timber. Ayos na ang lahat, sana, nagsimula lang kaming nagkaproblema noong kalagitnaan ng second semester. Bigla na lang siyang nag-iba, nawala ang paglalambing niya, unti-unti na ring nabawasan ang oras niya sa akin. Kinausap ko siya at ang sinabi ay meron daw problema ang pamilya niya, nag-alok ako ng tulong pero tumanggi siya. Sa halip, naki-usap siya sa akin na bigyan ko muna siya ng panahon para mapag-isa. Dahil sa pag-mamahal ko sa kanya, ginawa ko ang gusto niyang mangyari at ako naman ay binuhos ko ang oras sa pag-aaral kwento ni Timber. Hanggang matapos ang second semester, nakita ko siya na merong kasamang babae, mayaman daw. Inisip ko na pinagpalit na ako ni Javvy at noon ko lang pinaniwalaan ang sinabi ng lalaki na lumapit sa akin sa Vigan, masakit mang isipin pero ginamit ako ni Javvy. Hindi na rin ako gumawa ng paraan para kausapin siya pagtatapos ni Timber. Bakit nanahimik kayo? tanong ni Timber sa dalawa. Di ko expected na ganoon pala ang nangyari sa inyo. Paano ka naka-recover? tanong ni Patsy. Wala, nag-kunwari akong ayos ang lahat, parang normal lang, nakipagkita sa mga kabarkada ko noong bakasyon at sinulit ko ang oras sa bahay na kasama ang lolot lola ko. Hinayaan ko na ang oras ang humilom sa sugat ng puso ko sagot ni Timber. Ngayon, kumusta ka naman? tanong ni Chigo. Ok lang, sabi ko naman sa inyo na wala na iyon, kaya lang bakit ngayon pa siya dumating, kung kailan masaya na ako sagot ni Timber.

Chapter Three Break-up

Captulo Cuatro Respuesta Saan kaya magandang magtungo ngayon? tanong ni Yago kay Miguel, habang naglalakad sa parke. Dito na lang muna tayo sa parke sagot ni Miguel. Huwag dito, tignan mo naman ang mga kabataang Kastila, ang yayabang nilang umasta, pakiwari nila ay sa kanila ang lugar na ito sabi ni Yago. Mukhang natatakot ka sa kanila? tanong ni Miguel. Ako mananakot, gusto ko lang silang iiwas sa mga suntok ko ang mayabang na sabi ni Yago. Ano? takang tanong ni Miguel. Baka kapag nagtagal tayo dito ay di ko mapigil na makipag-buno sa kanila, siguradong kawawa sila kapag natikman nila ang mga suntok ko patuloy na pagmamayabang ni Yago. Masyado ka naman yatang bilib sa sarili mo? biro ni Miguel. Gusto mo patunayan ko sayo akmang tatayo na si Yago para lapitan ang mga kinaiinisang Kastila. Huwag na, sige naniniwala na ako sayo. Masyado lang maiinit ang ulo mo, wala naman silang ginagawa sa atin pagkalma ni Miguel sa kaibigan. Anong wala? Tignan mo naman kung paano sila umasta, nasa lugar natin sila pero tayo ang walang lugar na mapaglibangan. Kung makikihalubilo tayo sa kanila ay siguradong itataboy lang tayo naiinis na sabi ni Yago. Umalis na tayo dito at baka mapa-away ka ng wala sa oras, marami pa naman naglilibot na gwardiya sibil pagyaya ni Miguel. Saan mo naman ako dadalhin? tanong ni Yago. Gusto mo bang bumalik sa burol? balik-tanong ni Miguel sa kaibigan. Ayaw ko munang magtungo doon kunwaring pagtatampo ni Yago. Bakit? tanong ni Miguel. Gusto ko kapag bumalik ako doon ay masagot mo muna ang tanong ko biro ni Yago. Nanahimik na lang si Miguel dahil sa pag-aalalang kukulitin na naman siya ni Yago sa inaalok na pag-ibig ng kaibigan. Sinabayan naman ni Yago ang pananahimik ni Miguel habang naglalakad sila. Aray ko sigaw ni Miguel. Pero patuloy pa rin ang paghila ni Yago sa kamay ni Miguel.

Saan mo ba ako dadalhin? tanong ni Miguel. Sa kampanaryo sagot ni Yago, sabaw ngisi sa kaibigan. Baka makita tayo ng mga prayle pagsaway ni Miguel. Abala sila sa misa sagot ni Yago. Baka mapahamak na naman tayo sa gagawin natin pag-aalala ni Miguel, pero hindi siya makapaglag dahil mahigpit pa rin ang pagkakahawak ni Yago sa kamay niya. Akong bahala sayo, dapat maka-akyat na tayo bago pa man matapos ang misa para walang makakita sa atin paliwanag ni Yago. Ikaw ang bahala, lagot ka sa akin kapag napahamak na naman tayo pagbabanta ni Miguel sa kaibigan. Nakarating sila sa taas ng kampanaryo ng sampung taong gulang na simbahan na bato na kapwa humihingal. Pero napawi ang pagod nila ng malanghap sa sariwang hanging sumalubong sa kanila at ang magandang tanawin sa ibaba nila. Ang ganda din pala ng tanawin dito masayang sabi ni Miguel. Mas maganda sa paningin ang nakikita ko ngayon sabi ni Yago habang nakatingin sa mukha ni Miguel. Huwag mo akong titigan ng ganyan, alam mo naman na naiilang ako kunwaring pagtanggi ni Miguel. Tahimik. Bakit pala di na lang tayo magsimba? tanong ni Miguel kay Yago. Ayaw ko matigas na sagot ni Yago. Dahil ba sa suot natin? tanong ni Miguel. Alam mo naman na hindi ko kinakahiya ang suot natin, mas gusto ko pa nga ang suot nating kamiseta at salawal kaysa sa magarang kasuotan na tumatakip din sa pagkatao nila paliwanag ni Yago. Bakit ayaw mong magsimba? pangungulit ni Miguel. Paano ako maniniwala sa sermon ng mga prayle kung taliwas naman ang tinuturo sa mga kinikilos nila panimula ni Yago. Anong ibig mong sabihin? tanong ni Miguel. Hindi mo ba nakikita. Kunwari ang babait nila kapag nagmi-misa, pakinggan mo, kunwari mahinahon pang magsalita. Kung pakapangaral parang totoo silang mabait pero paglabas ng simbahan kahit nakasuot ng abito ay amoy na amoy ang kasamaan nila pagpapatuloy ni Yago.

Ano bang nangyari sa tatlong Pilipinong pari? tanong ni Miguel. Simple lang naman ang hinihiling nila, gusto lang nila ng pantay na paningin kagaya ng mga Kastilang prayle, pero pinaghinalaang sila na nag-uudyok ng rebolusyon laban sa Espanya at dahil doon ay pinatawan sila ng kamatayan sa pamamagitan ng pag-garote sa kanila matigas na paliwanag ni Yago. Ganoon sila kabilis mambintang? tanong ni Miguel. Oo, dahil ayaw nila na mapantayan sila ng mga kabayan natin, gusto nila sila lang ang may hawak sa kapangyarihan pagpapatuloy ni Yago. Kung ganoon naman pala ang ginagawa ng mga prayle, bakit ang dami pa ring pumupunta sa simbahan para pakinggan ang sermon nila tanong ni Miguel. Karamihan sa kanila ay mapagkunwari din, mga kabayan natin na pilit tinatakwil ang lahi natin, sa kabila ng magarang damit at naglalakihang alahas, nakaka-awa lang silang tignan. Akala siguro nila ay kapanalig na nila ang mga Kastila, pero ang totoo ay pinagtatawanan lang sila ng mga banyagang mananakop paliwanag ni Yago. Bakit naman sila pinagatatawanan ng mga Kastila? tanong ni Miguel. Dahil alam ng mga Kastila na kontrolado nila ang mga pobreng kabayan natin sagot ni Yago. Mukhang seryoso na ang kaibigan ko paglihis ni Miguel sa usapan. Pasensya na, alam mo naman na kapag ganyang usapan ay madaling mag-init ang ulo ko paliwanag ni Yago. Hinayaan muna ni Miguel na kumalma ang pakiramdam ni Yago. Kahit naman siya ay ayaw niya ang mga ginagawa ng mga dayuhan sa lugar nila, pero wala itong lakas ng loob na maglabas ng saloobin kahit sa kaibigan niya. Madalas ay nananahimik na lang ito o di kaya ay nakukuntento na lang sa pagtatanong at pakikinig. Maya-maya pa ay bumalik na ang kakulitan ni Yago. Ano ka ba? pasigaw na sabi ni Miguel pagkatapos siyang itulak ng mahina ni Yago habang seryoso itong nagmamasid sa paligid sa bintana ng kampanaryo. Masyado ka naman kinabahan, di ka naman mahuhulog diyan pagkalma ni Yago sa kaibigan. Ikaw kaya ang itulak ko diyan? pagbabanta ni Miguel. Akmang lalapit na si Miguel ng salubungin siya ni Yago na yumakap sa beywang niya. Ano na? tanong ni Yago. Ano? balik tanong ni Miguel.

Ano ng sagot mo sa tanong ko? tanong ulit ni Yago. Ano ba ang tanong mo? si Miguel. Isang lingo ko ng tinatanong sayo naiiritang sabi ni Yago. Ulitin mo, di ko kasi maalala pabirong sabi ni Miguel. Meron ka rin bang nararamdaman para sa akin? tanong ni Yago, habang namumula ang pisngi niya. %#$&*@#$ sagot ni Miguel, na sabay naman sa pagkalembang ng kampana. Ano? pasigaw na tanong ni Yago habang nakatakip ang tenga para mabawasang ang ingay na pumapasok sa tenga niya. Sabi ko, baba na tayo, masyadong malakas ang tunog ng kampana, baka mabingi tayo halos matuyo na ang lalamunan ni Miguel sa pagsigaw. Tayo na, mas maiigi nga kung bumaba na tayo pagpayag ni Yago. Pagkababa nila sa kampanaryo ay nakisabay sila sa mga taong kakagaling lang sa misa para lumabas ng simbahan. Naglakad-lakad ang mag-kaibigan hanggang sa makarating sila sa ilog. Bakit kasi ako ang napili mong paglaanan ng pag-ibig mo? tanong ni Miguel. Hindi ko rin alam ang sagot, ang alam ko, pag-ibig itong nararamdaman ko para sayo kinikilig na sagot ni Yago. Ang dami-daming babae diyan na pwede mong ibigin si Miguel. Anong magagawa ko kung sayo tumibok ang puso ko namumulang sabi ni Yago. Biglang nanahimik si Miguel sa mga tinuran ni Yago. Kaya gumawa siya ng paraan para malihis ang usapan nila. Tara, ligo tayo sa ilog pagyaya ni Miguel. Wala naman tayong dalang ibang damit sabi ni Yago. Maghubad tayo, wala namang ibang nagpupunta dito sabi ni Miguel sabay hubad ng lahat ng saplot niya. Isuot mo nga ang salawal mo, baka merong dumating at makita kang hubot hubad dito utos ni Yago. Tila ba naduduwag kang mag-alis ng mga saplot mo sa katawan paghamon ni Miguel kay Yago habang nakababad na siya sa ilog.

Ako pa, sige maghuhubad na rin ako sabi ni Yago sabay alis ng lahat ng damit. Huwag kang mag-alala, walang magnanasa sa katawan mo dahil walang nagpupunta dito ng ganitong oras panigurado ni Miguel. Tila ba sarili nila ang mundo habang kapwa silang hubot hubad na naliligo, naghahabulan at naghaharutan sa ilog. Ano yung sagot mo kanina? tanong ni Yago habang nakaharap siya kay Miguel. Hindi mo ba ako sasaktan? balik tanong Miguel habang ipinatong ang dalawang kamay sa balikat ni Yago. Hinding-hindi kita sasaktan nasasabik na sagot ni Yago, at humawak sa magkabilang beywang ni Miguel. Hanggang kailan mo ako mamahalin? tanong ulit ni Miguel. Hanggang tumitibok ang puso ko sagot ni Yago. Takot ako sabi ni Miguel. Saan? Kanino? tanong ni Yago. Sa lipunan, paano kung malaman ang tungkol sa atin? balik tanong ni Miguel. Hindi naman natin kailangang isigaw sa harap ng mga tao, tama na yung masaya tayong magkasama sagot ni Yago. Biglang napatigil si Yago sa sasabihin. Teka, ibig bang sabihin ng mga tanong mo sa akin ay tinatanggpap mo na ang pag-ibig ko? tanong ni Yago. Tumango lang si Miguel bilang tugon sa sagot ni Yago. Mahal kita, pangako ko iingatan kita bulong ni Yago kay Miguel habang magkayakap na sila. Mahal din kita, dati pa, natatakot lang ako, sana huwag mo akong papabayaan sagot ni Miguel, at mas humigpit pa ang yakap niya kay Yago. Tila ba hindi nila wari ang malamig na hangin na dumadapo sa hubad nilang katawan sa gitna ng ilog, at sa muling pagkakataon ay naghalikan sila, mas maiinit, mas mapusok, mas maalab.

Chapter Four The Answer

Captulo Cinco Lluvia Year 2009 First semester Eto ang panyo sabay abot nito ni Timothy kay Patsy. Timothy, maraming salamat sabi ni Patsy. Timber na lang, para maiba naman seryosong sabi ni Tim. At kailangan sabayan ng name change ang malakas na ulan biro ni Patsy kay Timber kahit na umiiyak ito. Ikaw nga sinabayan mo rin ng paghagulgol mo ang ulan biro ni Timber sa umiiyak na si Patsy. Ano ba yan? sigaw ni Timber. Merong isang lalaki na biglang sumugod sa waiting shed na kinatatayuan nila ni Patsy. Timothy, Patsy, sorry paghingi ng tawad ni Chigo dahil sa muntikan na niyang matulak ang dalawa palabas ng waiting shed. Ok lang iyon, alam ko namang di mo sinasadya. Gusto mo rin namang kaagad makasilong dito para hindi ka mabasa ng ulan mahabang sabi ni Timber. Salamat, Timothy tugon ni Chigo. Update lang kita, nagpalit na siya ng pangalan, Timber paliwanag ng umiiyak na si Patsy. Nice name bro, initial ng pangalan mo, Timothy Bermudez paghanga ni Chigo. Salamat maikling tugon ni Timber. Patsy, bakit ka ba umiiyak? diretsong tanong ni Chigo. Hindi kasi ako nakasali sa mga finalist for Ms. University naiiyak na sagot ni Patsy. Bakit daw, you deserved to be on the contest pagpapalakas ng loob na sabi ni Chigo. Yun nga, after all the effort hindi man nila ako napansin, mas pinili pa nila yung mga graduating students na dinadaan lang sa make-up ang face value nila naaasiwang paliwanag ni Patsy. Malay mo hindi mo pa time, kung ikaw gusto mo bang makipag-compete sa kanila? tanong ni Timber. Sabagay, walang effort ang pagkapanalo ko kung sila ang makakalaban ko pagmamayabang ni Patsy. Mukhang napalakas yata ang hangin? biro ni Chigo.

Chigo, pero in fairness naman kay Patsy, mukhang may point siya. At isa pa, siguradong mananalo siya sa Best in Talent dahil sa pagbubuhat niya ng sariling bangko panggagatong ni Timber sa biro ni Chigo, at sabay silang nagtawanan. Hindi na ba kayo naawa sa akin, na-reject na nga ako tapos pinagtatawanan niyo pa ako malungkot na sabi ni Patsy. Pinapasaya ka lang namin, tama na ang pag-iyak. Darating din ang oras para makasali ka sa contest si Timber. Salamat, Timber. Mukhang malungkot ka din? tanong ni Patsy kay Chigo. Ako, malungkot, hindi ah. Kailan nyo ba ako nakitang nalungkot sa klase natin? pagtanggi ni Chigo. Chigo, kita ko sa mga mata mo ang kalungkutan pagpapatuloy ni Patsy. Ok, maglalakas loob na akong sabihin sa inyo. They removed me from the list of candidates running for Student Council Officer malungkot na sagot ni Chigo. Bakit daw? Ikaw na yata ang pinaka-active na Class President sa College natin tapos hindi ka nila isasali takang sabi ni Timber. Because of my sexual preference, because Im bisexual. Hindi daw ako magiging magandang halimbawa sa mga kapwa natin estudyante pagpapatuloy ni Chigo. Hindi naman pwede iyon, hindi dapat gawing grounds yon para i-reject ka nila from list of candidates. Mas deserving ka pa nga compared sa ibang candidates naiinis na sabi ni Patsy. Unfair sila, hindi ibig sabihin na straight sila they can perform better or be a good model to other students matigas na sabi ni Timber. Hayaan na muna natin sila, its theyre last year sa college at ako, meron pang ibang pagkakataon mahinahong sabi ni Chigo. Thats good, salamat at naka-relate ako sabay yakap ni Patsy kay Chigo.

Year 2010, Internet Caf. Lagi ko talagang naaalala ang pagkabuo ng friendship natin tuwing umuulan sabi ni Patsy habang umiinom ng maiinit na kape, habang nakatingin sa pagpatak ng ulan sa labas ng shop. Senti mode? tanong ni Chigo habang busy sa pagharap sa laptop. Tama si Patsy, ako rin lagi kong naaalala yung nagsisiksikan tayo sa maliit na waiting shed habang sinasabayan ninyo ng pagsasabi ng mga problema ninyo ang pagbuhos ng ulan kwento ni Timber. Sandali lang, ibig sabihin kaya nandoon ka rin kasi may problema ka kay Javvy? tanong ni Chigo.

Ang hina talalga ng pick-up mo, oo naman pero hindi lang siya nagsalita noon biro ni Patsy. Eto naman, kung makapang-husga parang perpekto na, kahit na maganda ka lagi ka na namang natatapilok kapag may grand entrance ka pagganti ni Chigo kay Patsy. Sige na, quits na tayo. Timber, bakit hindi mo kina-usap si Javvy after ka nyang iwan? tanong ni Patsy. Whats the point, yung mga kilos niya, yung pag-iwan sa akin, at yung pinagpalit niya ako ay sapat ng dahilan para malaman kong tinapos na niya kung ano man ang namamagitan sa amin. Thats the least thing I can do, ako na nga ang iniwan ako pa ang gagawa ng paraan to talk to him paliwanag ni Timber. Sabagay tama ka. Kumusta ka naman ngayon? tanong ni Chigo. Masaya, kasi meron na akong Mitos sa buhay ko masayang sabi ni Timber. Akala mo ikaw lang, kami na ni Migui pagbubulgar ni Patsy. Siempre hindi ako papahuli dyan, sinagot na ako ni Milton kinikilig na sabi ni Chigo.

Taong mil ochocientos noventa uno (1891). Irog ko, maraming salamat sa pagmamahal at panahon na nilalaan mo sa akin maaliwas na sabi ni Yago. Salamat din sa pagdala mo sa akin sa kakaibang mundo ng pag-ibig, hindi ko inakala na posible tayong magmahalan sagot ni Miguel. Wala naman pinipiling kasarian ang pag-ibig, ang dapat naging gawin ngayon ay ang mag-ingat sa mapagmasid na mata ng lipunan. Gusto ko mang isigaw sa buong mundo na mahal kita ngunit mas nais kong ingatan ka laban sa sasabihin ng ibang tao malungkot na sabi ni Yago. Nararapat lamang na ganyan ang gawin natin, ako rin naman ay hindi pa handa na ipakilala kita sa mga magulang ko si Miguel. Ang importante masaya tayong magkasama, kung paglalaanan natin ng panahon ang posibleng masabi sa atin ng ibang tao, tayo lang ang mahihirapan paliwanag ni Yago. Sobrang mahal kita, ayokong mawala ka sa akin kaya mas nanaisin kong ilihim ang pagmamahalan natin para mas matagal kitang makasama si Miguel. Wasto ang iyong tinuran. Irog ko, sobrang saya ko sa mga nagdaang buwan na kasama kita. Kahit na hindi madalas ang pagkikita natin, sapat na iyon para mapasaya mo ako ng labis masayang sabi ni Yago. Irog ko tawag ni Miguel.

Ano iyon, irog ko? tanong ni Yago. Mukhang masungit ang panahon, nararapat sigurong lisanin muna natin itong burol para hindi tayo mabasa ng ulan pagyaya ni Miguel. Tayo na at baka abutin tayo ng malakas na ulan sabay takbo ni Yago. Ang daya mo talaga sigaw ni Miguel, pero wala na siyang magawa kungdi tumakbo na rin para abutan si Yago. Pero kahit anong bilis sa pagtakbo ng magkasintahan, ay naabutan pa rin sila ng malakas na ulan. Ayos ka lang ba, irog ko? tanong ni Yago. Giniginaw lang ako, maki-silong muna tayo sa kamalig na iyon pagyaya ni Miguel. Huwag doon, sa iba na lang tayo sumilong, baka kasi magalit ang may-ari pagtanggi ni Yago. Iyon na ang pinakamalapit na pwede nating silungan, wala naman siguro diyan ang may-ari, ang lakas ng ulan para pumunta diyan pagpipilit ni Miguel. Wala ng nagawa si Yago kundi sundin ang nais ng kasintahan. Pagdating nila sa loob ng kamalig, hindi pa rin tumigil ang panginginaw ni Miguel. Bakit ganyan ka na naman makatitig, nakita mo na ngang giniginaw ako pagtatampo ni Miguel. Irog ko, huwag kang mag-alala, paiinitin kita seryosong sabi ni Yago. Hinalikan ni Yago si Miguel at kahit sobrang init ng salubong ng mga labi ng katipan ay nagawa niya iyong sabayan. Hinawakan ni Yago ang magkabilang pisngi ni Miguel, samantalang ang huli ay abala ang mga kamay sa pagkapa ng katawan ng kahalikan niya. Irog ko, patawad malumanay na sabi ni Yago. Huwag kang mag-alala, handa na ako sabi ni Miguel, muli ay ginawaran niya ng isang maiinit na halik sa labi si Yago, pababa patungo sa leeg. Inalis ni Miguel ang kamiseta ni Yago para mapasadahan din ng mga labi niya ang dibdib ng katipan. Kahit na malakas ang tunog na dulot ng pagbagsak ng ulan, puro mga ulos ni Yago ang nangingibabaw sa pandinig ni Miguel, lalo na ng ibaba na nito ang salawal ng iniirog niya. Sinadya niyang huwag munang pansinin ang mala-kahoy sa tigas na nasa harap niya, para mas lalong manabik si Yago. Sinibasib niya ng halik ang paligid nito at hinayaan niyang tumama ito sa leeg niya. Nang hindi na nakatiis si Yago, hinila niya pataas si Miguel para muli niya itong mahalikan, hindi niya binigyang pansin ang pambibitin na ginawa ng katipan, bagkus mas nanabik siya sa paglapat ng labi niya sa hubad na katawan ng kasama niya. Para magawa iyon, inalis niya ang kamiseta ni Miguel, hinalikan sa labi, pababa sa leeg, hanggang sa makarating sa dibdib nito. Habang nagpapakasawa ang labi niya sa

isang dibdib, abala naman ang isang kamay nito sa pagpisil sa kabilang dibdib. Salitang ginawa iyon na Yago na dahilan upang humiway sa sarap si Miguel. Yagoooo bulalas ni Miguel. Irog ko, ibababa ko na paghingi ng permiso ni Yago. Ibinaba ni Yago ang suot na salawal ni Miguel matapos pumayag ang huli. Nabigla si Yago sa nakita pero hindi niya iyon pinahalata, at kagaya ng ginawa ng katipan niya ay hinalikan muna niya ang paligid nito. Makalipas ang ilang minuto, hindi na napigilan ni Yago ang sarili, dinilaan ang ulo ng naghuhumindig sa tigas na nasa harap niya. Yagoooooooo sigaw ni Miguel. At tuluyan ng nilukuban ng bibig ni Yago ang ari ng katipan. Kasabay ng ulan ay ang pagtaas-baba ng bibig ni Yago at kasabay ng ingay ng bagsak ng ulan ay ang paghuhumiway sa sarap ni Miguel. Tumagal din ng ilang minuto ang si Yago sa ginagawa niya bago sila nagpalit ng pwesto Miguel. Kaya mo ba? tanong ni Yago. Para sa irog ko, kakayanin ko panigurado ni Miguel. Sa unang pagkakataon, natikman ni Miguel ang kanina pang nasasabik na alaga ng katipan. At sa bawat galaw ng bibig niya siya namang dahilan para humiway si Yago. Irog kooooooooo si Yago. Hindi nila ang lamig na dulot ng ulat, hindi naging hadlang iyon para tumigil sila sa ginagawa nila, bagkus, sinabayan nila ng indayog ang bawat hampas ng hangin, at bawat bagsak ng patak ng ulan sa bubong na kamalig ay maririnig din ang ulong ng magkatipan. Sa unang pagkakataon ay napag-isa nila ang kanilang katawan, naglalabas ng sobrang init ang mga halik, ang mga yakap, ang mga indayog ng katawan nila, ang mga pisil sa katawan ng bawat isa. Dahil sa pagniniig nila, napatuyanan nila kung paano nila kamahal ang bawat isa, kung paano kainit ang dulot ng pagmamahal nila. Irog ko malambing na pagtawag ni Miguel sa katipan. Malapit na sagot ni Yago. Isang matamis na ngiti ang ginawad nila sa isat isa bilang pagtatapos ng kanilang pagniniig. At kasabay ng pagtatapos nila ay ang pagtila ng ulan.

Chapter Five Rain

Captulo Seis El Acontecimiento Congrats sa success ng University Week Sobrang enjoy ako sa mga booths Ang ganda ng choices sa movie booth kaya kahit pinanood ko na dati ay pinanood ko pa rin ngayon Parang professional ang mga shots ng mga kasama sa contest Nakakapagod yung marathon kaninang umaga pero enjoy Na-inspired naman ako sa Tree Planting at Feeding Program Ang hirap ng mga tanong sa quiz bee, kaya kahit matatalino ang mga contestants ay pinagpawisan din sa pagsagot Excited na akong manood sa Mr. and Ms. University mamayang gabi This is the best University Week ever Yan ang mga pagbati at papuri na naririnig ni Chigo mula sa mga estudyante at faculty na nakakasalubong niya. Salamat, pero hindi ko kayang solohin ang mga papuri ninyo. In behalf of the Student Council body, maraming salamat ulit ang pa-humble na sagot ni Chigo sa mga estudyante at faculty members. Kitang-kita talaga ni Chigo na masaya ang mga estudyante at faculty na patunay lang noon na naging successful ang mga programs at events na pinagpaguran ng mga kasama niya, at siempre sa pamumuno niya. At sa huling araw ay gaganapin ang final event, ang Socilization Night. Self Expression yan ang theme na naisip ng grupo ni Chigo sa huling gabi ng University Week nila. Naglagay sila ng isang banner na pwedeng sulatan ng mga estudyante kung ano ang kanilang saloobin at kung ano man ang gusto nilang isulat. At kagaya ng theme, hinikayat nila na magbihis ang mga estudyante kung saan sila magiging komportable, pwedeng formal, semi-formal, casual, Hawaiian, anime inspired, naka-maskara, kahit ano basta ma-express nila ang sarili nila sa pamamagitan ng kanilang kasuotan. Naka-assign na magbigay ng Welcome Address si Chigo bago ang simula ng event, hindi katulad ng iba na natatakot magsalita sa harap ng maraming tao, sanay na siya sa ganitong eksena. Ladies and gentlemen, lets welcome Mr. Chigo Jimenez for his speech pagtawag ng host kay Chigo. Sa mga panungkulan ng Unibersidad na ito, sa pamumuno ang ating pinakamamahal na Presidente, kasama ang mga guro, estudyante, at mga panauhin, isang mapayapang gabi sa lahat.

Maraming salamat sa mga faculty, sa mga kasamahan kong officers, volunteers at sponsors, dahil kung hindi sa kanila ay hindi magiging successful ang buong Foundation Week natin. Marami akong nakakasalubong na bumabati sa akin, pero ayaw kong solohin ang papuri dahil alam kong marami rin ang naghirap, nagpawis, at nagpakapagod para maging maganda ang lahat ng events. Siguro maraming nagtatanong kung bakit Self Expression ang naging theme ng gabing ito, simple lang, gusto namin na maging malaya kayong mamili kung ano ang isusuot at magiging ayos ninyo. Hindi katulad kung nag-set kami ng dress code, halimbawa formal o masquerade, siguradong merong hindi komportable o mahihirapang maghanap pa ng isusuot. Gusto naming maging komportable kayo, katulad ko, aaminin ko nahirapan akong naghapan sa Egyptian Emperor inspired costume na suot ko ngayon, pero dito ako komportable at ito ang gusto kong isuot, kaya ito ang napili ko. Masaya akong makakita ngayon ng iba-ibang klase ng kasuotan, merong naka-formal, sports uniforms, anime, fairy, national dress, at kung anu-ano pa. Pero bukod sa costume, gusto rin naming mangyari sa gabing ito ay i-express ang sarili natin, naglagay kami ng banner para maisulat o mas maiigi kung masabi natin sa mga kaibigan o kakilala natin kung ano man ang gusto nating sabihin. Sa atin ang gabing ito, ang gabi kung saan pwede tayong maging malaya sa pamamagitan ng pag-express ng ating sarili. Hindi ko na hahabaan ang sasabihin ko para masimulan na natin ang gabing ito, pagtatapos ni Chigo sa kanyang talumpati, na puno ng kasiyahan sa mukha. Let give Mr. Chigo a round of applause pasigaw na sabi ng host. Dahil doon, dumagundong ang ingay sa buong gymnasium na dulot ng masiglang palakpakan. Bading, bading. Kaya ka nanalo bilang Presidente ng Student Council dahil nagkalat na ang lahi ninyo sigaw ng ilang estudyante na matapos ang palakpakan. Paalis na sana ni Chigo sa stage pero dahil sa narinig ay nagpasya siyang manatili doon, nagdadalawang isip pa sana siya kung sasagutin niya iyon o papabayaan na lang. At nanaig ang una pagkatapos niyang mag-isip. Kinuha niya ang mic sa host at muling nagsalita. Salamat sa pag-express ng iyong sarili. Naghangad akong tumakbo dati sa Student Council last year, pero ni-reject ang application ko dahil bisexual ako. Hindi raw ako magiging magandang halimbawa sa mga estudyante. Ngayong nanalo ako, sasabihin din ninyo na dahil iyon sa pagiging bisexual ko. Kung minsan ay hindi ko alam kung saan ko ilulugar ang sarili ko, pero naiisip ko, hindi dapat husgahan ang kakayanan ng isang tao dahil sa kanyang sekswalidad. Kung ano man ang pwedeng maabot at mga naging achievements ng isang tao, iyon ay dahil sa kakayahan, talino at abilidad niya, hindi iyon dahil sa bisexual, bading, tomboy o straight, o kung meron mang kinalaman ang sekswalidad, maliit na porsiyento lang siguro iyon. Hindi ibig sabihin na straight ka ay mas malaya kang kumilos sa lipunan, mas marami kang magagawa, at mas magandang halimbawa ka. At ang pagiging bisexual ay parang nakakahawang sakit sa lipunan, walang kwenta, at masamang halimbawa. Sana baguhin natin ang ganoong paniniwala. Sana huwag husgahan ang tao base sa kanyang sekwalidad, maliit lang na bahagi ng pagkatao natin iyon.

Self Expression siguro isa pang kailangan nating i-express ay ang ating naging desisyon sa buhay, partikular na ang pagpili ng sekswalidad. Sa kaso ko, masaya ako sa pagiging bisexual ko, kahit na alam kong maraming mapaghusgang mata na laging nakatingin sa akin. Dito ako masaya, kagaya ng pagiging masaya ninyo sa pagiging straight na lalake at babae. Sa gabing ito, masaya akong i-express sa inyong lahat na isa akong bisexual, ito ang pinili ko, paninindigan ko ito, dito ako masaya. Muli, magandang gabi at maraming salamat sa lahat pagtatapos ni Chigo, sabay alis sa stage. At kahit hindi sinabi ng host, dumagundong muli ang ingay sa buong gymnasium, sa pagkakataong ito, mas malakas.

Chigo, isang kampay para sa napakaganda at sobrang inspiring sa speech mo kanina pagbati ni Timber. Isang kampay din para sa pagkapanalo ni Timber sa Quiz Bee sabay taas ng shot glass ni Patsy. Siempre kailangan din nating i-celebrate ang pagkapanalo ni Patsy sa contest masayang bati ni Chigo. Pagkatapos ng event sa gymnasium, nagpasyang magpunta sa isang bar ang magka-kaibigan para ipagdiwang ang kani-kanilang naging success sa nagdaang Foundation Week. Hindi nga ako nanalo, 1st runner-up lang ako malungkot na sabi ni Patsy pagkatapos niyang inumin ang isang shot ng vodka. Ok lang iyon, para sa amin ikaw ang panalo. Mukhang niluto nga yung resulta, ikaw ang crowd favorite pero yung isa yung nanalo sabi ni Timber. Salamat, friend talaga kita sabay ngiti ni Patsy kay Timber. Bakit kasi tinagalog mo ang sagot mo, ang lahat ng finalist English ang pag-sagot nila? tanong ni Chigo. Ay, excuse me. Ano ba ang theme na naisip mo, di ba Self Expression? Kaya nag-express lang ako ng sarili ko, mas komportable akong sumagot sa Tagalog, at gusto ko ring ipahiwatig sa lahat ng dapat talaga Tagalog ang gamitin nating lengwahe. Hindi naman ibig sabihin na kapag nag-English ka ay mas matalino ka o mas magandang pakinggan ang sinasabi mo. Huwag pakinggan ang lengwahe, pakinggan yung laman ng sagot mahabang paliwanag ni Patsy. Sabagay tama ka. At bigla tuloy akong nahiya, hindi ko napansin ang point mo malungkot na sabi ni Chigo. Ok lang iyon, bati tayo ngayon, hindi kita aawayin, its your night, Chigo masayang sabi ni Patsy. Yes indeed, isa pang kampay para kay Chigo, para sa success ng Foundation Week sabay taas ng shot glass ni Timber na sinundan ng dalawa niyang kaibigan.

Salamat, kahit kayong dalawa lang ang nakapansin sa effort ko, masayang masaya na ako, walang halong kaplastikan seryosong sabi ni Chigo. Walang ganyanan, ayokong magdrama dito sabi ni Patsy. Oo nga naman, after all you deserve all the praises, isa ka talagang magaling na leader papuri ni Timber. Guys, padating na si Migui ko, after 48 years ay nakapag-park din siya ng kotse niya. Kayo ang dadaya ninyo, hindi nyo sinasama ang mga partners ninyo, hindi ko naman sila aagawin sa inyo biro ni Patsy. Hindi kasi pwede si Mitos, masyadong mahiyain sabi ni Timber. Parang si Milton, mahiyain din malungkot na sabi ni Chigo.

Taong mil ochocientos noventa uno (1891). Bakit kailangan nating ilihim ang nararamdaman natin? tanong ni Yago kay Miguel. Yon ang nararapat nating gawin sa ngayon sagot ni Miguel. Di ba mas maganda kung ilahad natin ang ating pagmamahalan para maging masaya at mas malaya tayong maka-kilos pangungulit ni Yago. Kasi, merong mga bagay na nararapat munang itago, hindi lahat ng bagay ay kailangang isiwalat sa buong katauhan medyo naiinis na paliwanag ni Miguel. Paano kung hilingin ko sayo na gusto kong umakyat ng ligaw sa inyo? tanong ni Yago. Bakit mo naman gagawin iyon? balik tanong ni Miguel. Nais kong makilala ang pamilya mo at para mahingi na sa kanila ang kamay ng pinakakamamahal ko seryosong sagot ni Yago. Pinapakaba mo naman ako ng husto sa nais mong gawin balisang tugon ni Miguel. Irog ko, gusto na talaga kitang masolo, matagal ko ng ninanais na makasama ka sa isang bubong, kahit na maliit lang na tirahan sapat na sa akin iyon, basta kasama kita pangungulit ni Yago. Nais rin ng puso ko na makasama ka, pero paano tayo mabubuhay kung pareho tayong itatakwil ng mga magulang natin? tanong ni Miguel. Pwede tayong magtanim ng gulay, mag-alala ng manok, mamitas ng prutas sa gubat, at mamingwit ng isda para may makain tayo. At kung merong mga natira, maaari nating ilako sa bayan paliwanag ni Yago.

Irog ko, payag ako sa nais mong mangyari, pero.. naputol ang dapat na sabihin ni Miguel ng marinig niyang tumatawa si Yago. Anong tinatawa mo? tanong ni Miguel. Irog ko, patawarin mo ako, nagbibiro lang ako. Alam ko naman na mahal na mahal mo ako panimula ni Yago na medyo natatawa pa. Sang-ayon ako sa mga tinuran mo, hindi lahat ng bagay ay kailangan nating ipagsabi, at mas maigi kung ilihim ito. Kagaya ng pagmamahalan natin, siguradong itatakwil tayo ng mga pamilya natin at ng mapanghusgang lipunan kapag nalaman nila ang namamagitan sa atin. Sa ngayon, kuntento na akong madalang lang tayong magkita at sa burol na ito tayo nagkikita. Sa ganitong paraan, alam ko, mas tatagal ang relasyon natin seryosong paliwanag ni Yago. Salamat, irog ko malambing na tugon ni Miguel, sabay halik sa labi ni Yago. Irog ko, kailan ko nang umalis sa ngayon, gusto man kitang makasama ng mas matagal pero malayo pa ang lalakarin ko at baka abutan ako ng gabi sa daan paalam ni Yago. Ako rin naman, kailangan ko ng umuwi, panigurado ko kanina pa ako hinahanap ng magulang ko sabi ni Miguel. Tumayo ang magkatipan mula sa pagkaka-upo sa tuktok ng burol, ang burol na madalas na tagpuan nila. Bago sila bumaba, nagyakapan sila ng sobrang higpit, tila ba iyon ang nagsilbing pabaon nila sa isat isa hanggang sa muli nilang pagkikita. Kasabay noon ang unti-unting paglubog ng araw. Nang maghiwalay sila ng landas, nakita ni Miguel na pumasok si Yago sa loob ng kamalig kung saan sila unang nagniig. Nagtaka siya kaya minarapat niyang sundan si Yago, hindi naman sa pagdududa pero gusto niyang malaman kung anong gagawin ng katipan niya sa loob ng kamalig. Akmang papasok na si Yago ng marinig niya ang paghagulgol ng isang tao sa likod niya, at nang humarap siya dito nakita niya ang luhaang si Miguel. Nabigla man siya sa pangyayari pero pinilit niyang maging kalmado para makapagpaliwanag kay Miguel. Lalapit na sana si Yago kay Miguel pero lumayo ang huli. Irog ko, magpapaliwanag ako matigas na sabi ni Yago. Sino ka ba talaga? Saan ka nanggaling? mga tanong ni Miguel. Irog ko, pakinggan mo ako, please pagpupumilit ni Yago. Dahil sa sobrang pagkabigla sa nakita, tila hindi naririnig ni Miguel si Yago kahit handa na siyang magpaliwanag sa totoo niyang katauhan. Irog ko, kumalma ka muna para makapag-usap tayo ng maayos. Hindi ko ninais na lokohin ka, sasabihin ko naman talaga sayo pero hindi ko alam kung paano ako magsisimula pagpapatuloy ni Yago. Ayaw kong makinig sayo, hindi kita lubusang kilala kaya hindi ko alam kung mapapaniwalan ko ang lahat ng sasabihin mo pagtuloy pa rin sa pag-iyak sa Miguel. Yayakap ulit si Yago pero tuluyan na itong tumakbo

Chapter Six The Event

Captulo Seite La Verdad Dahil sa galit ay sobrang bilis ang ginawang pagtakbo ni Miguel, pero kahit anong bilis niyang tumakbo alam ni Yago na maabutan pa rin niya ang katipan. Hindi mapapalagpas ni Yago ang araw na iyon na hindi nakaka-usap ang katipang si Miguel. Habang abala sa pagtakbo ang dalawa tsaka naman bumuhos ang malakas na ulan, kasabay ng tuluyang paglubog ng araw. Dahil sa dilim ay nahirapang hanapin ni Yago si Miguel, pero nagpatuloy pa rin siya. Miguel? pagkakita ni Yago sa isang tao na naka-upo sa mga ugat ng isang malaking puno. Tulong mahinang sabi ni Miguel. Anong nangyari sayo? tanong ni Yago. Hindi mo ba nakikita, dahil sa basa ang daanan ay nadulas ako dahilan upang mapilay ang paa ko masungit na sagot ni Miguel. Tulungan na kita sabi ni Yago. Huwag kang lalapit sa akin sigaw ni Miguel. Irog ko, kailangan matignan ko ang pilay mo, dadalhin kita sa kamalig pagpupumilit ni Yago. Ayaw ko, hindi kita kilala kaya hindi ako hihingi ng tulong sayo patuloy na pagtanggi ni Miguel, kahit na sobrang sakit ang nararamdaman dulot ng pilay niya. Irog ko, isipin mo na lang na isa akong estranghero na napadaan dito at tutulungan ka pangungulit ni Yago. Pareho lang iyon, paki-usap huwag ka ng magpumilit dahil mas nararagdagan lang ang sakit na nararamdaman ko pilit pa ring pagtanggi ni Miguel. Irog ko, kung ganyan ang nais mo, mamarapatin ko pa ring samahan kita dito. Hindi ko maatim na iwanan kita dito na ganyan ang sitwasyon mo panunuyo ni Yago, umupo na siya sa tabi ni Miguel. Sadyang makulit ka talaga. Kung nais mo talagang tulungan ako, sige, papayag na akong dalhin mo ako sa kamalig pero iwanan mo na ako doon pagsuko ni Miguel, alam kasi niya na hindi niya matatalo ang kakulitan ni Yago. Binuhat ni Yago si Miguel, kahit nahihirapan siya ay pinilit niyang makarating sila sa kamalig para hindi na sila mabasa ng ulan at pakapag-patuyo na rin sila ng damit at katawan. Ano pang ginagawa mo dito? masungit na tanong ni Miguel. Irog ko, naghahanap ako ng lampara para mainitan at magkaroon tayo ng liwanag dito sagot ni Yago.

Sa pagkakatanda ko kasi, ang usapan natin kanina ay iiwanan mo na ako dito. Wala sa usapan natin na sasamahan mo pa ako. Makaka-alis ka na, kaya ko na dito pagsusungit ni Miguel. Irog ko, hindi ko kayang gawin iyon patuloy pa rin si Yago sa paghahanap ng lampara at posporo. Ihinto mo na nga ang pagtawag sa akin ng irog, simula ngayon ay tinatapos ko na kung ano man ang namamagitan sa atin seryosong sabi ni Miguel. Tatanggapin ko lahat ng gusto mong mangyari, pero hindi ko kayang iwanan ka dito na ganyan ang sitwasyon mo. Sasamahan kita dito hanggang hindi tumitila ang ulan at ihahatid pa kita sa inyo para alam kong ligtas ang pag-uwi mo malungkot na sabi ni Yago. Yan ang huwag na huwag mong gagawin, kahit kailan ay hindi ko ipapa-alam sayo kung saan ako nakatira pagtanggi ni Miguel. Malungkot na tinanggap ni Yago ang lahat ng masasakit na salita at desisyon ni Miguel, alam niya na malaki ang nagawa niyang kasalanan sa katipan at wala siya sa posisyon para tumanggi kay Miguel. Ang alam niyang gawin ngayon ay ang magpaliwanag kay Miguel, kahit na mag-sungit pa ito. Matapos ang ilang minuto, ay nakahanap din ng lampara at posporo si Yago. Miguel, hubarin mo muna ang kamiseta mo para hindi lamigin ang likod mo. Eto, may nakita rin akong kapirasong tela doon, ibalabal mo sa katawan mo para hindi ka rin tuluyang lamigin panunuyo ni Yago. Walang magawa si Miguel kung hindi sumunod, alam niya na para rin sa ikakabuti niya iyon. Pagkasindi na lampara, siya namang tanggal ng kamiseta ni Miguel, dahilan upang maaninag ni Yago ang hubad na katawan ng kasama. Nais niyang yakapin si Miguel para maiinitan pero alam niyang tatanggi siya, kaya minabuti niyang huwag na lang kulitin at bilang respeto na rin. Miguel, akin na ang paa mo. Hihilutin ko ng bahagya para mabawasan ang pamamaga at ang sakit pag-alok ng tulong ni Yago. Akmang tatanggi sana si Miguel pero dahil na rin sa sakit na dulot ng pilay niya ay pumayag na rin siya. Alam mo. hindi pa man tuluyang nagsisimula si Yago sa sasabihin niya ay pinutol na ni Miguel yon. Paki-usap, pumayag na akong samahan ako dito sa kamalig, kaya sana huwag ka ng mag-aksaya ng panahon para magpaliwanag, hindi ako makikinig sayo muling pagsusungit ni Miguel. Tila walang narinig si Yago, gusto niya talagang magpaliwanag kay Miguel. Noong una akong nakarating sa bayan ninyo, sobrang natuwa ako dahil ibang-iba ito sa lugar namin, mayapa at tahimik. Nagmasid-masid muna ako sa lugar ninyo, naglibot at pinag-aralan kung paano kumilos at magsalita ang mga tao. Ginawa ko iyon para hindi ako mapag-kamalang galing sa ibang lugar panimula ni Yago. Wala ng magawa si Miguel kung hindi makinig, nakita niya sa mga mata ni Yago na seryoso siya kaya naman hinayaan na niya itong magsalita.

Isang araw habang naglalakad ako sa plaza ay nakita kita, unang kita ko pa lang sayo ay magaan na ang loob ko. Lalapitan na sana kita ng bigla naman lumapit ang mga kapatid mo sayo. Kung dati ay dalawang beses sa isang buwan lang ako magpunta dito, dumalas iyon ng makita kita. Hindi ako mapakali noon hanggat hindi kita nakikilala kwento ni Yago. Sa mga sandaling iyon ay panandaliang nakalimutan ni Miguel ang galit na nararamdaman kay Yago, tila ba mas ninais niyang balikan na rin ang mga ala-ala nila noong bago pa lang silang magkakilala. Tanda mo pa ba noong una tayong magkakilala? tanong ni Yago. Oo, sa harap ng simbahan, nabunggo mo ako sagot ni Miguel. Sinadya ko iyon, wala na kasi akong maiisip na dahilan para makilala ka. Bawat linggo na pagpunta ko dito, nasasabik akong makita ka. Masaya ako kapag kasama ka, tila ba nawawala ang lahat ng mga suliranin ko sa buhay. Noong una pa lang ay gusto ko ng ipagtapat sayo ang lihim ko, kaya lang inunahan ako ng takot, takot na hindi mo ako paniwalaan at layuan mo ako, kaya pansamantala ko munang itago sayo yon pagpapatuloy ni Yago. Inayos niya ang lampara para mas lalong mainitan ang pakiramdam ni Miguel. Hindi ko sinadyang umibig sayo, gusto na kitang layuan noon dahil alam kong masasaktan kita. Pero malakas ang pagtawag ng puso ko sa pangalan mo. Kahit na alam kong komplikado ang lahat, nagtapat pa rin ako ng pag-ibig sayo. Mas lalong sumaya ang buhay ko ng dahil sayo, binigyan ng panibagong sigla ng pagmamahalan natin ang buhay ko. Sa bawat lundag ng puso ko dahil sa sayang nararamdaman ko kapag kasama kita, ganoon naman ang sakit na dulot ng pagbagsak nito dahil sa paglilihim ko sayo. Miguel, maniwala ka, wala akong intensyong maglihim at saktan ka, aaminin ko rin sayo, kumukuha lang ako ng tamang pagkakataon pagtatapos ni Yago. Sino ka ba talaga at saan ka nanggaling? seryosong tanong ni Miguel. Ako si Timothy Bermudez, mula sa panahong 2010 sagot ni Yago.

Taong 2010. Internet Caf. Ano? sigaw ni Patsy. Anong ibig mong sabihing galing sa ibang panahon si Mitos? tulalang tanong ni Chigo. Oo, nagkikita kami sa taong 1891 masayang sagot ni Timber. Timber, hindi mo naman kailangang mag-imbento ng kwento, mga kaibigan mo kami kaya naiintidihan ka namin kung bakit hindi mo pinapakilala si Mitos sa amin, kung bakit hindi siya nakakasama sa mga gimik natin at kung bakit wala kang pinapakitang pictures niya paliwanag ni Patsy. Hindi ako nag-sisinungaling pagpapatuloy ni Timber.

Ok, sige, aaminin ko na rin, taga-ibang planeta ni Milton ko kaya hindi ko rin siya maiharap sa inyo. Pumapara ako ng space ship sa may kanto namin para may masakyan ako papuntang Jupiter, doon kami madalas mag-date. At iyong mga picture niya na pinakita ko sa inyo, edited lang ang mga iyon. Oo, isang alien si Milton panimula ni Chigo. Seryoso? nalilitong tanong ni Patsy. Eto naman, kaagad naniwala, nakikisakay lang ako sa biro ni Timber natatawang sabi ni Chigo. Guys, hindi ako nagbibiro, seryoso ako pangungumbinsi ni Timber. Noong una, gusto kong magtampo sayo, kasi hindi mo kaagad sinabi sa amin na bisexual ka at nagkaroon ng relasyon kay Javvy. Pero dahil kaibigan ka namin, tinanggap namin iyon, pero sa pagkakataong ito ang hirap tanggapin at paniwalaan naguguluhang sabi ni Patsy. Ano ito, sort of time travel? tanong ni Chigo. Oo, ako ang nakaka-balik sa panahon nila, sa nakaraan pag-amin ni Timber. Ano ang susunod mong aaminin sa amin, pinsan mo Spider-man? tanong ni Chigo. At kinakapatid mo sina Aquaman at The Flash? panggagatong ni Patsy. Ang totoo mong mga magulang ay sina Superman at Wonderwoman na sakay ng Invisible Plane kaya hanggang ngayon ay hindi pa namin sila nakikita pagpapatuloy ni Chigo. Hala, issue yan patawang sabi ni Patsy. Baka naman magkasalubong tayo sa susunod kong pagpunta sa Jupiter? tanong ni Chigo. Baka sa susunod ay aminin mo sa amin na kaya mo ring magpalit ng anyo o nakakabasa ng isip si Patsy. Ano pa kaya ang susunod mong aaminin sa amin, alam ko na, baka sabihin mo sa amin na nasa Atlantis ang resthouse ninyo? pangungutya ni Chigo. Hindi, OA naman iyon, pwede pa na nagkikita rin sila ni Peter Pan sa Neverland sabi si Patsy sabay tawa. Siguro isa kang Mutant? tanong ni Chigo kay Timber. Hindi, malamang Gremlins, baka ibang Timothy ang kasama natin noong nagpalit siya ng pangalan tapos ngayon ibang Timothy na naman ang kasama natin. Maawa ka, ibalik mo na sa amin ang kaibigan namin paki-usap ni Patsy kay Timber, sabay tawa. Alam ko na, isa siyang bampira at kinukwento lang niya sa atin ang karanasan niya noong 1891 sabi ni Chigo sabay tawa ng malakas. Dahil sa tawanan nina Patsy at Chigo, lumapit sa kanila ang isang waiter para bawalan sila.

Sir, Mam, pasensya na po, kung pwede po pakihinaan ang tawanan ninyo nakaka-istorbo po kasi sa ibang customers magalang na sabi ng waiter. Sorry, hindi na mauulit. Dont worry, behave na kami sabi ni Patsy. Yan, kayo kasi kung ano-ano ang pinagsasabi ninyo sermon ni Timber sa dalawang kaibigan. Ikaw nga diyan, kung hindi dahil sa biro mo hindi kami nakakapag-isip ng ganoon sabi ni Chigo. Seryoso, totoo ang mga sinabi ko muling pangungumbinsi ni Timber sa mga kaibigan. Assuming na totoo ang mga sinasabi mo, buti naiisipan mong ipagtapat sa amin ngayon ito? tanong ni Patsy. Ok sige, hindi ko aalisin sa inyo ang pagdududa kasi alam kong mahirap talagang paniwalaan. Nagkaproblema kasi kami ni Mitos, nalaman kasi niya ang sikreto ko kaya hindi niya ako kinakausap ngayon. Kailangan ko kayong mga kaibigan ko para may mapag-sabihin ako ng problema ko ngayon panimula ni Timber. So, kung hindi pala kayo magkaka-problema ay hindi mo pa sasabihin sa amin? pagtatampo ni Chigo. Hindi sa ganoon, alam kong mahirap paniwalaan at kagaya kay Mitos ay kumukuha ako ng tiempo para sabihin din sa inyo. Alam ko mali ako na hindi agad sabihin sa inyo ito, aaminin ko ang mali ko at pangako sa susunod ay hindi na ako maglilihim sa inyo. Kung kailangan i-text ko sa inyo ang bawat ginagawa ko kapag hindi tayo magkakasama ay gagawin ko para patunayan sa inyo na seryoso ako panigurado ni Timber. Ok, Ill expect that. Simula bukas kailangan i-text mo sa amin kung anong oras kang nagising at kung ano-ano pa ang ginagawa mo hanggang sa pagtulog mo panggagatong ni Patsy. Bakit Mitos ang pangalan niya? Di ba masyado namang moderno iyon para sa panahon nila? tanong ni Chigo. Ang totoo niyang pangalang ay Miguel Tomas Chavez, pina-ikli ko lang na Mitos para mag-mukha namang modern ang dating. At sa katunayan ang pakilala ko sa kanya ay Yago Martinez, para naman bagay ang pangalan sa panahon nila paliwanag ni Timber. Sa mga pangalan pa lang pala nag-sinungaling ka na .. sabi ni Patsy. Sorry, kailangan ko lang kasing gawin iyon para babagay naman sa mga panahon ang mga pangalan namin pagputol ni Timber sa sasabihin ni Patsy. Eto ang importanteng tanong, paano ka naman nakakapunta sa taong 1891, sa sinasabi mong nakaraan? tanong ni Chigo.

Chapter Seven The Truth

Captulo Ocho Espejo Summer Vacation 2010 Simula na ng bakasyon nina Timothy at katulad noong nakaraang taon, naiwan siya kasama ang lolo at lola niya. Ang mga kaibigang sina Patsy at Chigo ay merong kanya-kanyang lakad sa ibang lugar kasama ang mga pamilya nila. Maagang gumising si Timber noong araw na iyon, pagkatapos niyang magligpit ng higaan ay dumiretso siya sa kusina para mag-almusal. Kagaya ng dati, meron ng nakahandang pagkain sa mesa pero sa madalas na pagkakataon ay mag-isa lang siyang kumakain dahil abala sa pag-eehersisyo ang lolot lola niya. Pagkatapos niyang kumain ay naligo at nagbihis na siya. Dude, paalis na kami going to Palawan text ni Chigo kay Timothy. Pagkabasa ng text ay tiempo naman ang pagtawag ni Patsy sa kanya. Hello bungad ni Timothy. Tim, iwan muna kita, paalis na kami papuntahang Hong Kong at pagkatapos ng ilang lingo didiretso naman kami sa Singapore malungkot na sabi ni Patsy sa kabilang linya. Huwag ka ng malungkot, dapat nga masaya ka dahil kamasa mong magbabakasyon ang pamilya mo sabi ni Timothy. Sayang kasi, ito sana ang unang bakasyon natin nina Chigo tapos di man tayo magkakasama si Patsy, sa kabilang linya. Hayaan mo na, mas maraming oras naman ang pagsasamahan natin sa school pagpasok natin, for now, enjoy your time with your family panunuyo ni Timothy. Paano ka? Wala kang kasama, pati si Chigo aalis din nalulungkot pa ring sabi ni Patsy. Huwag mo akong alalahanin, sanay akong mag-isa tuwing bakasyon. Meron namang ibang paraan para mag-enjoy ako, kaya ko naman mag-mall mag-isa, mag-laro ng online games, at mag-aral na rin paliwanag ni Timothy. Ikaw talaga, bigyan mo naman ng panahon na magpahinga ang utak mo. Huwag yung puro aral na lang, mag-relax ka muna pangungumbinsi ni Patsy. Opo, ako ng bahala sa sarili ko dito, kung may time ka, magpadala ka ang message sa akin paki-usap ni Timothy. Oo naman, ako pa. Kahit na magkakalayo tayo at gagawa pa rin ako ng paraan para magkaka-usap pa rin tayo nina Chigo. Sige, Ill call you when we reach Hong Kong paalam ni Patsy. Ok, ingat. And regards sa family mo paalam ni Timothy.

Pagkaputol ng tawag ay nag-reply naman si Timothy kay Chigo. Kakatawag lang ni Patsy, paalis na rin daw sila text ni Timothy. Oo, nasabihan niya ako kanina. Ingat ka diyan, ha. Pag-uwi namin ikaw ang una kong pupuntahan reply ni Chigo. Ang kulit nyong dalawa, kaya ko ang sarili ko dito. Enjoy your vacation with your family, huwag mo akong intindihin text ulit ni Timothy. Ok, ingat ka diyan, paalis na kami reply ni Chigo. Kayo rin, ingat, enjoy and have fun. Regards pala sa family mo paalam ni Timothy. Nakaramdam din ng lungkot si Timothy dahil sabay pa ang pag-alis ng kanyang mga kaibigan, pero ayaw niyang magpakita ng kalungkutan sa kanila para hindi maapektuhan ang pag-alis nila. Alam ni Timothy ang gagawin kapag nalulungkot siya, makagpagbasa lang siya ng libro siguradong sasaya na siya. Naalala ni Timothy na sa susunod na semester ay magkakaroon sila ng Philippine History na subject at dahil alam niyang hindi niya gamay iyon kaya minabuti niyang magsimula ng magbasa ng mga aklat tungkol sa nakaraan ng bansa. Mas gugustuhing magbasa ng libro ni Timothy kaysa magbasa ng mga articles sa internet kaya nagpunta siya sa library sa bahay nila upang maghanap ng libro. Makalipas ang ilang oras ay wala pa rin siyang nakikita kahit isang libro kaya nagpasya siyang pumunta sa bodega nila kung saan nakatago ang mga antique collection ng Papa niya, naisip ni Timothy na baka pati ang mga libro tungkol sa kasaysayan ay doon din niya nilagay. Nagtungo si Timothy sa ibaba ng kanilang bahay, papunta sa bodega. Nakakatakot ang hitsura ng bodega dahil na rin sa mga lumang kagamitan na nakatago doon dagdagan pa ng isang pupundit-pundit na ilaw na nagbibigay ng bahagyang liwanag sa buong kwarto. Nakakatakot man pero malinis naman iyon, kapag umuuwi ang Papa niya ay naglalaan siya ng oras para magtanggal ng mga alikabok sa mga koleksyon niya. Ayaw na ayaw niyang ipalinis ito sa iba, kahit pa kay Timothy, dahil baka makasira sila. Pagpasok ni Timothy sa bodega ay isa-isa niyang binuksan ang mga lumang aparador at tama siya sa kanyang hinala, doon tinatago ng Papa niya ang mga libro. Noong una ay nawirduhan din si Timothy kasi bakit kailangan ding isama ng Papa niya ang mga History books sa antique collections niya, pero hinayaan na lang niya iyon, ang importante ay may nakita siya at makakapag-simula na siyang mag-aral. Palabas na ng bodega si Timothy ng bigla siyang napahinto, tila merong isang kakaibang pwersa na tumatawag sa kanya. Minabuti ni Timothy na ilagay muna ang mga hawak niya libro sa pinakamalapit na lumang mesa na nakita niya. Hindi niya rin maipaliwanag ang mga nangyayari sa loob ng bodega sa mga oras na iyon. Alam niyang wala siyang ibang kasama sa bodega kaya mas naging masigasig siya sa paghahanap ng kung ano man ang tumatawag sa kanya. Inisa-isa niya ulit tignan ang mga lumang kagamitan hanggang sa isang bagay na lang ang natitira.

Isang malaking bagay na naka-pwesto sa dulo ng bodega na nakabalot ng itim na tela. Pagkalapit niya sa bagay na iyon ay naramdaman niyang doon nanggagaling ang pwersang tumatawag sa kanya, ang pwersa na halos humila na sa kanya papunta sa bagay na iyon, ang pwersa na hanggang ngayon ay hindi pa rin niya maintindihan, ang pwersang nangungulit sa kanya na tanggalin ang telang nakabalot sa bagay na iyon. Pagtanggal ng tela, ang susunod niyang nakita ay nasa loob siya ng isang kamalig na imbakan ng sakosakong bigas.

Second Semester 2010, Waiting Shed sa labas ng campus Malapit na ang Christmas break panimula ni Patsy. Anong plano nyo? tanong ni Chigo. Baka pupunta kami ng Thailand, doon kami magse-celebrate ng Pasko at Bagong Taon sagot ni Patsy. As usual, sa bahay lang ako. Swerte na ako kapag naka-uwi ang magulang ko bago mag-Pasko malungkot na sabi ni Timber. Sama ka na lang sa amin sa Bohol, doon kami magse-celebrate ng pamilya ko pag-anyaya ni Chigo kay Timber. Naku, tama na iyong nakikita ang pagmumukha ko sa inyo kapag merong birthday at kung ano pang okasyon, iba ito, Pasko ito kaya dapat kayong magpa-pamilya lang ang magkakasama paliwanag ni Timber. Sabagay mainit naman ang Pasko ni Timber kasi mapupuntahan niya sa Mitos, or should I call him Miguel? tanong ni Patsy. Mitos na lang para hindi halata natatawang sabi ni Chigo. Sige na, Ill call him Mitos na lang kahit walang koneksyon ang mga sinabi ni Chigo biro ni Patsy. Iyon pa ang ang problema ko, hanggang ngayon di pa rin kasi nagpapakita si Mitos kapag pinupuntahan ko malungkot na sabi ni Timber. Ganito lang iyan, kahit naman ako sa posisyon ni Mitos, di rin kita kaagad kakausapin. Sa katunayan nga hanggang ngayon hindi pa rin ma-absorve ng utak ko kung paano kayo nagkikita panimula ni Chigo. Tama siya, tayo nga nasa modern era na tayo pero nahihirapan pa ring maniwala sa time travelling mo, si Mitos pa kaya na nasa nakaraan. Kahit magpakita ka lang ng Gameboy sa kanya ay matatakot na sayo paliwanag ni Patsy. Bakit naman siya matatakot sa Gameboy? natutuwang tanong ni Chigo.

Ang ibig kong sabihin, ikaw na nasa nakaraan, tapos magpapakita ka sa kanya ng isang modernong bagay na wala sa panahong iyon, siempre matatakot ako sayo kasi di ko alam kung saan nanggaling yung bagay na iyon muling paliwanag ni Patsy. Ano ang magandang gawin ko? nalilitong tanong ni Timber. Hayaan mo muna siya, bigyan mo siya ng panahon para makapag-isip. Alalahanin mo na nasaktan siya at hindi simpleng insidente ang nangyari sa inyo sagot ni Patsy. Kung ako sa kanya parang mas madali ko pang tatanggapin na nabugbog ako ng mga Kastila natutuwang sabi ni Chigo. But on a serious note, youve done your part, nakapag-explain ka na sa kanya. Hintayin mong maintindihan niya ang mga pangyayari, huwag mong pilitin ang sarili mo na maayos na ang sitwasyon ninyo ni Mitos si Chigo. Salamat. Pero gaano ako katagal maghihintay? tanong ulit ni Timber. Ang kulit mo rin, si Mitos lang ang nakaka-alam kung kailan ka niya kakausapin. Sa ngayon ay ihanda mo ang sarili mo sa susunod ninyong pagkikita pabirong sabi ni Chigo. Pero kita pa rin sa mukha ni Timber ang pagkalito sa kabila ng maraming paliwanag ng mga kaibigan niya. Timber, ganito lang iyon. Ilagay mo ang sarili mo sa sitwasyon ni Mitos panimula ni Patsy. Paano? tanong ni Timber. Halimbawa si Mitos naman ang nakakapunta dito, sa hinaharap niya. After weeks of friendship merong namagitan sa inyo at naging kayo nang biglang putulin ni Timber ang sasahibin ni Patsy. Ayos lang sa akin iyon, hindi naman importante sa akin kung saang panahon at lugar siya nanggaling sabi ni Timber. Mukhang di pa tapos si Patsy sa sasabihin niya pagsaway naman ni Chigo kay Timber. Andoon na ako, its easy for you kasi naranasan mo na iyan. Ang point ko, pagkatapos mong mahalin siya ng sobra-sobra, as in malalim na talaga ang emotional attachement mo sa kanya, tsaka mo malalamang meron pala siyang tinatagong sikreto. Sabihin na nating hindi mo nga concerned kung saang lumapot ng mundo siya nanggaling, ang concern ko, the fact na nagsinungaling siya sa iyo, na hindi niya sinabi kung sino talaga siya. Anong mararamdaman mo? tanong ni Patsy. Muling nanahimik si Timber. Alam namin matalino ka, kung nakaya mong ipasa ang Philippine History na kinakatakutan mo dati, kaya mo ring lampasan ito pampalakas ng loob ni Chigo kay Timber. Hindi pala ganoon kadali, hindi pala lahat nadadaan sa pagbabasa ng aklat panimula ni Timber.

Alam mo, madali lang naman solusyunan yan, nagiging mahirap lang dahil may time-travel element na kasama, yung lang naman ang pampagulo si Patsy. Maraming salamat talaga sa inyo, kung wala kayo malamang hindi ko makakayanan ito masayang sabi ni Timber. Basta, hayaan mo lang. Kung sa susunod na pagbalik mo doon ay hindi mo pa rin siya makita, subukan mo ulit sa susunod na araw. Panigurado ko, kaka-usapin ka rin niya dahil meron naman kayong pinagsamahan paliwanag ni Chigo. Change topic naman tayo, how is it there, I mean anong hitsura ng lugar natin noong panahong iyon? tanong ni Patsy. Maganda ang lugar natin noon, walang polusyon, wala kang maririnig na ingay na dala ng tsismisan at mga sasakyan, walang nagtataasang gusali. Sa panahong iyon, malalanghap mo ang sariwang hangin kahit saan ka magpunta, ang tubig sa ilog ay sobrang linaw, ang mga lumang simbahan at bahay na bato ngayon ay kakagawa pa lang noon. Ibang-iba talaga ang panahon noon, mas maganda pa sa mga pinapakita sa mga pelikulang ganoon ang tema kwento ni Timber. Ibig sabihin hindi talaga naipapakita ng mga ganoong pelikula kung ano ang hitsura noon? tanong ni Chigo. Actually, hindi. Masyado pang moderno ang mga pinapakita kumpara noong panahong iyon. Pero masasabi ko na rin na talagang nag-eeffort sila para makuha ang hitsura ng lugar natin noon paliwanag ni Timber. Bakit hindi mo kunan ng picture o kaya video ang nakaraan? tanong ni Patsy. Hindi pwede, sinubukan ko na dati pero hindi ako makatawid sagot ni Timber. Sayang naman. Ang ganda siguro noon, meron kang sariling kuha ng lugar noong panahon na iyon. Pero siguro hindi talaga pwedeng magdala ng modernong kagamitan sa nakaraan, kasi kung makikita ito ng mga tao ay siguradong pagkakaguluhan nila at baka maka-apekto pa sa kasaysayan natin paliwanag ni Chigo. Well said, di ko alam na kaya mo palang sabihin iyon natutuwang sabi ni Patsy.

Nagsimula na ang maikling bakasyon nina Timber para makapagdiwang ng Pasko at Bagong Taon at kagaya ng dati makakasama na naman niya ang lolot lola sa pagdiriwang. Halos araw-araw kung tumawid si Timber sa nakaraan at umaasang makikita at makaka-usap ulit si Miguel, at kagaya ng mga nakaraang araw ay muling pumasok si Timber sa bodega nila. Pumunta sa pinakadulong bahagi para alisin ang itim na telang bumabalot sa malaking salamin na nagiging pinto niya para makabalik sa nakaraan.

Chapter Eight Mirror

Captulo Nueve Lucha Pagkatawid ni Timber sa salamin ay narating niya ang nakaraan, sa kamalig na isa sa mga naging saksi na mga maiinit na tagpo sa buhay nilang dalawa ni Miguel. Tinakpan ni Timber ang salamin ng isang malaking sako para hindi makita ng kung sino man ang posibleng makapasok sa kamalig. Maya-maya pa ay nagpalit na siya ng damit, mula sa suot niyang polo shirt at shorts ay pinalitan niya ito ng kamiseta at salawal. Muling nag-ikot-ikot si Timber sa mga lugar na madalas nilang puntahan ni Miguel. Sa plaza kung saan una niyang nakita si Miguel at muntikan ng makipag-away sa mga kabataang Kastila ang nanglalait sa mga lokal na nakatira sa lugar na iyon. Sa harapan ng simbahan kung saan niya sinadyang binangga si Miguel para makilala ito at kung saan madalis niyang marinig ang pang-aalipusta ng mga prayle sa mga nasasakupan nila. Sa kampanaryo kung saan niya sana ipagtatapat ang kaniyang pag-ibig. Sa malinis na ilog kung saan lagi silang namimingwit ng isda para meron silang makain at sa kabilang bahagi ay ang gubat na kinukuhanan nila ng prutas. Sa burol kung saan siya nagtapat ng pag-ibig kay Miguel, iyon din ang lugar na nabibigay ng magandang tanawin ng buong nayon. At sa katapusan ng araw ay muling magbabalik sa Timber sa kamalig kung saan naganap ang unang pagni-niig nila ni Miguel. Habang papasok siya sa kamalig ay sumasabay ang agos ng luha sa magkabilang mata sa bawat hakbang niya. Tanda na lubos siyang nagsisisi sa nagawang paglilihim na naging dahilan upang mawala si Miguel sa piling niya. Ngunit kahit anong pilit niya, alam ni Timber na hindi niya pa rin mapipilit ang kapalaran para magpakita sa kanya si Miguel. Sa pagtawid ni Timber sa salamin papunta sa kasalukuyan ay naalala niya ang nangyari sa kanila ni Javvy, pakiramdam niya ay magkatulad na sila ni Javvy, parehong nakasakit ng tao. Dahil doon ay mas tumindi pa ang naramdamang galit ni Timber kay Javvy, ang galit na akala niya ay matagal ng nawala pero muli itong pumasok sa pagkatao niya ng muling nagbalik ang taong nanakit sa kanya.

Pagkatapos ng maikling bakasyon ay muli na naman nagkita-kita ang mga magka-kaibigan. Timber, musta na? masayang tanong ni Patsy pagkakita sa kanya pagpasok nila. Ayos lang maikli at malungkot na sagot ni Timber. Shocks, bagong taon tapos nakasimangot ka. I have something here to cheer you up sabi ni Patsy sabay bigay sa paper bag na kanina pa niya hawak-hawak.

Eto pala ang sinasabi mong surprise. Maraming salamat talaga masayang sabi ni Timber pagkabukas niya ng paper bag na naglalaman ng isang Mickey Mouse stuffed toy na galing sa Hong Kong Disneyland. Alam kong matagal mo ng gustong magkaroon ng ganyan, kaya hindi na ako nagdalawang isip na bilhin yan pagkakita ko doon paliwanag ni Patsy. Mararagdagan na naman ang collections ko ng Mickey Mouse. Nasaan na pala si Chigo? tanong ni Timber kay Patsy. Andito na ako sigaw ni Chigo mula sa likod nila. Kumusta ang bakasyon ninyo? tanong ni Patsy sa kanya. Ayos lang, ang saya talaga ng pakiramdam kapag kasama sa bakasyon ang buong pamilya magiliw na sagot ni Chigo na bigla namang kinalungkot ni Timber. Anong regalo mo sa amin? pag-iiba ng usapan ni Patsy, sabay turo niya sa nakayukong si Timber kay Chigo. Nakalimutan kong bumili sagot ni Chigo. Bawi na lang ako, labas tayo ngayon at sagot ko ang lahat ng gastos pagyaya niya sa mga kaibigan. Di tayo papasok? tanong ni Timber. Hindi, sigurado naman akong hindi pa papasok ang mga prof natin sagot ni Chigo. Paano kung dumating sila? tanong ulit ni Timber. Ok lang iyan, maiintindihan nila iyan, at kahit dumating pa sila, sigurado namang wala tayong gagawin. At isa pa, manlilibre si Chigo, kailangan nating sulitin yan. Sige na, alis na tayo pangungulit ni Patsy kay Timber. Oo na, sige na, payag na ako masayang sabi ni Timber. Kagaya ng usapan nila, namasyal ang tatlong magka-kaibigan. Nagpunta sa mall, kumain ng tanghalian, nanood ng sine at namili ng bagong damit at ibang mga gamit. Salamat naka-ngiting sabi ni Chigo bago maghiwa-hiwalay ang magka-kaibigan. Para saan? Ikaw nga ang naglibre sa amin tanong ni Timber. Akala ko kasi ako rin ang magbabayad ng mga pinamili ninyong damit natatawang sabi ni Chigo. Hindi naman kami ganoon ka-abusado ni Timber para ipabayad pati ang personal naming mga gamit, pero kung gusto mong bayaran, ok lang, eto ang resibo sabi ni Patsy sabay abot ng mga resibo ng mga pinamili nilang damit ni Timber.

Kayo talaga, sige, Timber ingat ka sa pag-uwi. Ako na ang maghahatid kay Patsy, mukhang hindi na naman siya sisiputin ng boyfriend niya biro ni Chigo.

Nang malapit na Timber sa kanila ay naramdaman niyang merong sumusunod sa kanya kaya binilisan ang paglakad. Sobrang kaba ang nararamdaman niya dahil unang pagkakataon pa lang na nangyari sa kanya ito. Mas matindi pa ang nararamdaman niyang kaba ngayon kumpara sa kaba na nararamdaman niya tuwing naghihintay sa pag-uwi ng mga magulang niya sa mga espesyal na okasyon sa buhay niya. Timber sigaw sa kanya ng isang pamilyar na boses mula sa likod. Javvy mahinang usal ni Timber, kahit matagal niyang hindi naririnig ang boses na iyon alam niyang kay Javvy boses iyon. Kumusta na? tanong niya kay Timber. Hindi maintindihan ni Timber kung bakit niya nilapitan si Javvy kahit na nakakaramdam ito ng matinding galit sa kanya. Kanina masaya, pero nang makita kita ay bigla na lang nag-iba ang paligid ko, pakiramdam ko nasa palengke ako na napapalibutan ng mga isda, ang sangsang ng amoy nanggagalaiting sabi ni Timber. Para naman wala tayong pinagsamahan niyan. Ganyan na ba talaga kasama ang tingin mo sa akin? tanong ni Javvy. Pasalamat ka pa nga at hinarap kita asar na sabi ni Timber. Timber, nagmamaka-awa ako, kausapin mo ako kahit sandali lang paki-usap ni Javvy. Hindi bagay sayo ang magmaka-awa sabi ni Timber, pero alam niya na konti na lang ay bibigay na siya at kakausapin si Javvy, kahit na puno ng galit at poot ang isip niya, hindi naman kayang magalit ng puso niya kahit sa taong nanggamit sa kanya. Please, kailangan kitang kausapin. Mahal kita seryosong sabi ni Javvy. Mahal mo ako, bakit, kailan? tanong ni Javvy. Sa maniwala ka at hindi minahal talaga kita. Ayaw na ayaw ko ang makipag-relasyon sa kapwa lalaki noon pero ng dahil sayo, nagbago ang pananaw ko. Hindi ko na inisip iyon, ang importante ay maramdaman ko ang pagmamahal pag-amin ni Javvy. Kailan nangyari iyon, bago o pagtapos mo akong gamitin? muling tanong ni Timber, habang namumuo ang mga luha sa mata niya. Tim, kaya umalis ako ng walang paalam kasi ayaw kong masaktan ka paliwanag ni Javvy.

Sa palagay mo hindi ako nasaktan sa ginawa mo galit na sabi ni Timber habang tumutulo na ang luha niya, biglang nanumbalik ang sakit na naramdaman niya dati. Pinagsisihan ko ang pag-iwan ko sayo, di ko sinasadya si Javvy. Sira-ulo ka pala, pagkatapos ng ginawa mo sa akin sasabihin mo ngayon na hindi mo sinasadya naiiyak pa ring sabi ni Timber. I want you back, na-realize ko na hindi ko kaya na mawala ka sa piling ko patuloy pa ring pagmamakaawa ni Javvy. Tigilan mo na ako, Ive learned my lesson, ayaw ko ng magtiwala sayo at ikaw ang klase ng tao na hindi na dapat pa binibigyan ng pangalawang pagkakataon galit na sabi ni Timber, akmang tatalikod na siya para iwanan si Javvy ng biglang hinablot ng huli ang mga kamay ni Timber. Nipalit ang mukha ni Javvy ang mukha niya kay Timber, sa ganoong posisyon ay dama nila pareho ang mainit nilang hininga. Ako na nga itong nakiki-usap sayo, tatanggi ka pa. Alam ko naman na hindi mo ako matitiis, kung hindi kita makuha sa matinong paki-usap, idadaan ko sa santong paspasan pagkatapos ng huling kataga ay sinunggaban ng halik ni Javvy si Timber, noong una ay lumalaban pa ang huli pero matapos ang ilang segundo ay bumigay din siya. Siya namang pagtawa ng maitim na parte ng utak ni Javvy, alam niya ang halik na iyon ang susi para muli niyang magamit si Timber. Muli niya itong peperahan para masustentuhan niya ang mga luho nya, na isang dahilan ng mga awayan nila noon, imbes na ipadala sa pamilya niya na nasa probinsiya ay mas gusto pa niyang gamitin sa personal na interest. Natulala si Timber sa nangyari, ganoon pa man ay nakita niya ang ngiti sa labi ni Javvy na simbolo ng kanyang tagumpay sa masamang balak niya kay Timber, ang ngiting mas nagpa-dagdag ng galit kay Timber. Bakit mo ginawa iyon? galit at sigaw na tanong ni Javvy pagkatapos niyang matumba dahil sa malakas na suntok na ginawad ni Timber sa kanya. Kung sa palagay mo nakuha mo ako sa isang halik lang, nagkakamali ka sigaw ni Timber sabay talikod para iwanan na si Javvy. Ngunit mabilis na nakatayo si Javvy at muli niyang hinablot ang kamay ni Timber. Pagkadampi pa lang ng palad ni Javvy ay kaagad namang bumitaw si Timber at ginawaran ulit ng isang malakas na suntok si Javvy na naging dahilan ng muli niyang pagkatumba. Ganyan pala ang gusto mo, kung hindi rin kita muling makukuha mas maganda siguro kung ipagkalat ko na lang ang sikreto mo nang-aasar na babala ni Javvy kay Timber habang tumatayo siya. Pa-a-ano mong na-la-man? nauutal na tanong ni Timber. Pagkatayo ni Javvy ay pinagmasdan niyang maigi ang mukha ni Timber, nakita niya dito na sobrang pagaalala. Ayan, nahuli kita. Ang totoo niyan ay wala naman akong nalalaman tungkol sayo, pero base sa ekspresyon ng mukha mo, meron kang tinatagong malaking sikreto. Isang sikreto na kapag nalaman ko

ay gagamitin ko laban sayo paliwanag ni Javvy sabay bitiw ng isang nakakalokong ngiti. Alam mo, ikaw kasi ang tao na hindi nawawalan ng sikreto, salamat sa mga suntok mo na nag-alog sa utak ko kaya bigla kong naalala. Huwag kang mag-alala, malalaman ko rin ang tinatago mong sikreto at kapag nalaman ko na, mag-ingat ka pagbabanta ni Javvy kay Timber. Pagkatapos magsalita ay siya na ang mismong umalis habang pinupunasan ang dugo sa labi niya.

Samantala si Timber ay pinagpatuloy ang naudlot na paglalakad pauwi sa kanila. Sa ilang suntok na dinampi niya sa mukha ni Javvy, mas lalong lumaki ang galit na naramramdaman. Galit na hindi alam kung kanino, galit ba kay Javvy o galit sa sarili niya. Nalilito, hindi niya alam kung nawala na ba talaga ang galit niya kay Javvy o ginagamit lang niyang dahilan iyon para piliting mawala ang galit sa sarili. Pagkauwi ni Timber ay kaagad siyang pumasok sa kwarto niya, hindi pinansin ang mga kasambahay na nagtatanong kung kumain na siya. Pagkatapos niyang maligo ay nagbihis na ng pantulog pero makalipas ang ilang oras ng pagkahiga sa kama ay muli siyang nagbihis. Lumabas siya ng kwarto at isang lugar lang ang alam niyang puntahan noong oras na iyon, ang bodega. Ang bodega na naglululan ng mahiwagang salamin na daanan niya patungo sa nakaraan. Ang salamin na naging dahilan ng kanyang pinakatatagong lihim, ang lihim na naging dahilan para makilala niya sa Miguel, ang lihim na siya ring dahilan kung bakit hindi niya nakaka-usap si Miguel ngayon, ang lihim na naging dahilan ng labis na kalungkutan niya, ang lihim na nagbago sa pananaw niya sa buhay, at ang lihim na nangangambang malaman ni Javvy, na pagnagkataon ay maaaring sumira sa buhay niya. Sa maraming minutong pagkatitig ni Timber sa salamin ay naramdaman na naman niya ang pwersa na naramdaman niya noong una niya itong makita kaya hindi na siya nagdalawang isip na pumasok pa dito.

Miguel mahinang usal niya pagpakita niya sa isang lalaki paglabas niya ng kamalig. Miguel muling niyang turan at sinundan niya ang lalaki sa gitna ng madilim na paligid. Patuloy pa rin ang pagtakbo niya, habol, takbo, habol, takbo, habol pa rin siya pero patuloy pa rin sa pagtakbo ang lalaki. Sa bawat tapak ng mga paa niya sa lupa ay mas lalong tumitindi ang pagnanasa na muling makita, mahagkan, at mahalikan ang iniirog niya. Ang poot at galit ay unti-unting napalitan ng saya na nagdulot ng liwanag sa kanyang puso. Huminto sa pagtakbo ang lalaki nang marating niya ang ilog. Miguel tawag ni Timber sa lalaki. Sa unti-unting pagharap ng lalaki sa kanya ay unti-unti ring gumuguhit ang isang napakatamis na ngiti sa labi ni Timber.

Chapter Nine The Fight

Captulo Diez Crcel Bago pa tuluyang makita ni Timber ang mukha ng lalaking nasa kanyang harapan ay bigla na lang bumagsak ang katawan niya sa lupa. Pinalo ng kahoy si Timber kaya siya nawalan ng malay. Pagkabagsak niya ay dinampot siya ng dalawang lalaki at dinala sa isang lugar na malayo sa kamalig. Kinulong siya sa isang selda dahil napagkamalan siyang kasama ng lalaki na hinahabol nila kanina. Ang lalaking iyon na kangawis ni Miguel ay napagalamang espiya ng mga Kastila sa mga lokal na grupo na nagbabalak ng himagsikan laban sa bansang Espanya.

Nagising si Timber dahil sa lamig ng tubig na binuhos sa kanya. Kung makikita niya ang sarili niya ay siguradong maaawa din siya sa kanyang hitsura. Kahit na wala siyang malay ay binugbog pa rin siya ng mga kalalakihang miyembro ng grupo para siguradong manghina siya at hindi makatakas paggising niya. Bago siya nilabas sa selda ay piniringan muna siya, pagkatapos ay dinala sa isang mas malaking kwarto. Pina-upo siya sa isang silya sa gitna ng kwarto, tinali ang mga kamay at paa para hindi siya makawala. Tanggalin ang piring pasigaw na utos ng pinuno ng grupo sa mga lalaking naka-tayo sa magkabilang gilid ng upuan ni Timber. Pangkatanggal ng piring ay pupungas-pungas pa ang mga mata ni Timber, nahihirapan siyang idilat ang mga ito dala ng matagal na pagtulog at pagkapiring sa kanyang mata. Gusto niyang punasan ang magkahalong tubig at pawis na tumutulo sa kanyang noo para hindi tuluyang tumagos sa kanyang mata pero huli na ng naramdaman niyang naka-tali ang mga kamay niya. Umabot ng ilang minuto bago naging komportable ang patingin ni Timber sa kanyang paligid. Sa harap niya ay tatlong lalaki na naka-upo sa harap ng mesa kung saan nakapatong ang lampara na nagbibigay ng liwanag sa buong kwarto. Nilingon ni Timber ang buong kwarto at kahit konting liwanag lang ang dulot ng lampara ay alam niyang maraming tao ang nakapalibot sa kanya. Hindi sukat akalain ni Timber na hahantong siya sa ganitong pangyayari. Mula sa hindi pakiki-usap ni Miguel sa kanya, hanggang sa galit niya kay Javvy, ngayon nasa ibang oras siya at bihag nga mga taong gustong maghimagsik. Pangalan? tanong ng pinuno. Hindi makasagot si Timber dahil na rin sa iniindang sakit sa katawan at sobrang gutom. Sagot sigaw na utos ng lalaki sa tabi niya sabay suntok sa sikmura ni Timber. Kitang-kita ng lahat ng tao sa kwarto kung paano mamilipit sa sakit si Timber pero hindi awa ang nararamdaman nila sa para kanya kungdi pagkamuhi, galit sila sa mga kalahi na gusto silang ipagkanulo sa mga Kastila na umaapi sa kanila. Pero ang hindi nila alam ay walang kinalaman si Timber dito, isa lang siyang hamak na tao na galing sa ibang panahon na napagkamalan lang nila. Yago mahinang sagot ni Timber.

Pinuno, Yago daw po ang pangalan pag-uulit ng isang lalaki sa tabi niya, halos hindi na kasi marinig ang pagsasalita ni Timber. Tila ngayon pa lang kita nakita dito. Saan bayan ka nanggaling? matigas na tanong ng pinuno kay Timber. Nagbulung-bulungan din ang mga tao sa loob ng kwarto senyales na sang-ayos sila sa pinuno nila dahil wala kahit isa sa kanila ang nakakita kay Timber sa lugar na iyon. Tuwing magkikita sila ni Miguel ay madalang lang kung makisalamuha sila sa mga lokal doon, madalas sa mga tagong lugar o mga lugar na hindi madalas puntahan ng mga tao sila nagkikita. Hindi pa rin makasagot si Timber sa mga tanong dahil sa sakit ng kanyang katawan, at dahil doon ay isang suntok na naman ang tumama sa kanyang sikmura. Sagot sigaw ng isang lalaki sa tabi niya pagkatapos siyang sikmurain. Dahil sa suntok ay pinilit pa rin ni Timber na sumagot dahil ayaw na niyang magkatanggap pa ng isang suntok. Sa ka-bi-lang ba-yan po paputol-putol sa sagot ni Timber. Sino ang nag-utos sayo upang mag-espiya sa aming samahan? muling tanong ng pinuno nila. Pinilit pa ring sumagot ni Timber kahit na namimilipit sa sakit ang katawan niya. Tahimik. Umaasta na ang isang lalaki upang suntukin ulit si Timber ng kusa na siyang magsalita. Wala po akong kinalaman, hindi po ako espiya. Bumibisita lang ako sa bayan ninyo sagot ni Timber. Huwag ka ng magkaila pa. Merong mga nakakita na sa iyo kasama ng iba pang espiya. Saan kayo nagtatago? Sino ang nag-uutos sa inyo? sunod-sunod na tanong ng pinuno. Hindi ko po sila kilala. Yung lalaking hinahabol ko po kagabi malamang napagkamalan kong siya ang kaibigan ko. Matagal ko na po siyang hindi nakikita at dahil sa kagustuhan kong maka-usap siya sa inakala ko na yung lalaki kagabi ay ang kaibigan ko paliwanag ni Timber. Sa sakit ng pakiramdam niya ay pinilit pa rin niyang makapagsalita para mawala ang pagsususpetsa sa kanya bilang espiya. Sino naman ang kaibigan mo dito? takang tanong ni pinuno. Halos lahat ng mga kabataan dito ay magkakakilala at sila lang ang nagsasama-sama dito dugtong ng pinuno. Hindi sumagot si Timber dahil ayaw niyang mapahamak si Miguel, naisip niya na baka madamay pa ang katipan kung ipagtatapat niya sa pinuno na siya ang tinutukoy na kaibigan. Muling umaasta ang isang lalaki sa tabi ni Timber ng sumenyas ang pinuno na hayaan lang siya. Ipatawag si Miguel utos ng pinuno sa mensahero ng grupo. Laking pagtataka ni Timber kung bakit alam ng pinuno na si Miguel ang kaibigan nito gayong hindi naman niya sinagot ang huling katanungan sa kanya.

Samantala, hindi mapakali ang magkaibigang Patsy at Chigo dahil hindi pumasok si Timber sa klase nila ng buong araw. Nasaan na kaya si Timber? Ngayon pa lang ako nag-alala ng ganito sa kanya nababalisang sabi ni Patsy. Oo nga, dati tumatawag o nagte-text siya kung hindi papasok sagot ni Chigo. Anong oras siya huling nagtext sayo kagabi? tanong ni Patsy. Alas nuebe ng gabi ng huli siyang mag-text. Sayo, anong oras huling nag-text? balik tanong ni Chigo. Ganoong oras din siya huling nag-text sa akin. Tinawagan ko siya pagkatapos pero hindi na sumasagot. Nahiya naman akong tumawag sa landline nila kasi gabi na sagot ni Patsy. Sa palagay mo ano ang nangyari sa kanya? muling tanong ni Chigo. Ewan ko rin, clueless ako. Hindi nga ako makapag-concentrate sa klase kanina kasi iniisip ko siya sagot ni Patsy. Habang naglalakad sila ay nakita nila si Javvy na pasalubong sa direksyon nila at nagkatinginan ang magkaibigan, pareho nilang naisip na malamang merong kinalaman si Javvy sa hindi pagpaparamdam ni Timber sa araw na iyon. Javvy, anong ginawa mo kay Timber? masungit sa salubong ni Patsy sa kanya. Pagkatapos niya akong bugbugin ako pa ngayon ang may ginawang masama sa kanya matapang na sabi ni Javvy sabay turo sa mga marka ng bugbog niya sa mukha. Kilala namin si Timber, alam naming hindi niya magagawa iyan kahit kanino pagtatanggol ni Chigo. Anong hindi, eto na nga ang ebidensya, oh. Kung gusto ninyo kausapin ninyo ang mga security guard sa subdivision nina Timber, kung hindi lang sila dumating malamang hindi lang ganito ang aabutin ko sa kaibigan ninyo paliwanag ni Javvy. Siguro may ginawa kang masama sa kanya kaya ka niya binugbog? masungit pa ring tanong ni Patsy. Kinausap ko lang naman siya, gusto ko sanang makipagbalikan sa kanya sagot ni Javvy. Makipagbalikan? takang tanong ni Chigo. Pagkatapos mong gamitin at iwan ng walang paalam si Timber ngayon makikipagbalikan ka sa kanya tugon ni Patsy na sa tono ng pagsasalita ay parang sa kanya ginawa iyon. Ok, aaminin ko, makikipagbalikan ako sa kanya para gamitin siyang muli. Siya lang ang makakatulong sa akin sa muli kong pag-aaral dito paliwanag ni Javvy.

Tignan mo, ang kapal talaga ng mukha mo galit na sabi ni Chigo, umaasta siyang susuntuhin si Javvy pero pinigilan lang siya ni Patsy. Chigo, huwag. Hindi siya karapat-dapat para sa suntok mo. Ang kapal ng mukha mo na ipagtapat sa amin iyan . pinutol ni Javvy ang dapat na sasabihin pa ni Patsy. Sandali, let me explain, please paki-usap ni Javvy sa dalawa. Tumahimik ang magkaibigan dahil na rin sa pakiusap ni Javvy. Sa kabila ng rebelasyon niya ay naramdaman ng dalawa ang sinseridad sa paki-usap ni Javvy. Oo, dahil sa nasabi kong iyon ay nabugbog ako ni Timber. Hindi ko sinasadya na muling masaktan si Timber sa muli naming pagkikita. Nabigla rin ako ng magpakita siya ng galit, galit na noon ko pa lang nakita sa kanya kaya nataranta ako. Hindi ko na rin nga namalayan na ganoon ang mga lalabas na salita sa bibig ko panimula ni Javvy. Kita ng dalawang magkaibigan ang pangingilid ng luha ni Javvy at kung paano niya ito punasan. Ang gulo mo rin, no? Akala ko ba gusto mo lang siyang gamitin? sunod-sunod na tanong ni Patsy, gusto niyang ipakita kay Javvy na hindi siya naaapektuhan sa drama niya. Ganoon na rin ang nasabi ko kay Timber kahapon kaya gusto ko na sanang panindigan na gagamitin ko lang siya. Pero kahit anong pilit ko sa sarili ko, nangingibabaw pa rin ang pagmamahal ko sa kanya pagamin ni Javvy. Mahal? Ikaw, mahal mo si Timber? sarkastikong tanong ni Chigo. Sabi ko na nga ba hindi kayo maniniwala hula ni Javvy, sabay punas ng huling patak ng luha niya. Kahit sa sarili ko nahirapan kong aminin na mahal ko pa rin si Timber. Noong una hindi ko alam ang dahilan kung bakit ako nagbalik dito, pero nang makita ko siya muli noon ko lang na-realize na siya pala ang binalikan ko dito. Alam ko mahirap para sa kanya ang patawarin ako, pero gusto ko pa ring humingi ng tawad pagpapatuloy ni Javvy. Tahimik. Alam kong maling-mali ang ginawa ko kahapon dahil mas lalo pang nagalit si Timber sa mga sinabi ko. Ngayon ay hindi ko na alam kung paano pa ako makakabawi sa kanya, mas mahirap ngayon na ipa-alam at ipadama na mahal ko siya pagtatapos ni Javvy. Pagkatapos magsalita ay iniwan ni Javvy ang dalawa, hindi rin siya makapaniwala na naipagtapat niya iyon kina Patsy at Chigo na galit din sa kanya. Pero bukod kay Timber ay silang dalawa lang ang pwede niyang pagsabihan. Nagulat ang magkaibigan sa mga narinig mula sa taong nanakit kay Timber. Ayaw nilang maniwala pero kita sa mukha ni Javvy ang sinseridad niya. Naiwan silang tulala dahil sa mga rebelasyon ni Javvy. Sa palagay mo ba totoo ang mga sinabi ni Javvy? pagbasag sa katahimikan ni Chigo.

Kahit na totoo pa ang mga iyon, mukhang matatagalan bago maniwala si Timber. Siempre mas uunahin niya ang pag-ayos sa problema nila ni Miguel sagot ni Patsy. Speaking of Miguel, baka naman pumunta doon si Timber, nag-usap na sila at dahil sa sobrang saya ay hindi pa siya bumabalik suhestyon ni Chigo. Ano ka ba? Hindi pa uso ang pakikitulog sa mga kaibigan noong panahong iyon, sa pagkaka-alam ko mahigpit na pinagbabawal iyon kahit sa mga anak na lalaki paliwanag ni Patsy. Oo nga pala, naalala ko rin yung kwento ni Timber dati na kahit gusto niyang magpalipas ng gabi doon ay hindi pwede. Dapat daw bago gumabi ay maka-uwi na si Miguel sa kanila at kahit gustuhin ni Timber na matulog doon ay wala naman siyang makakasama kwento ni Chigo. Paano kaya kung puntahan natin siya? tanong ni Patsy. Sa kanila? balik tanong ni Chigo. Sa nakaraan. Tatawid din tayo sa salamin sagot ni Patsy. Nababaliw ka na ba? Di ba sabi ni Timber walang kasiguraduhan na doon din sa panahon na iyon tayo makakapunta. Kasi dadalhin lang tayo ng salamin sa lugar na gusto ng puso natin. Ikaw, nakakasigurado ka ba na gusto ng puso mo ang magpunta sa panahon na iyon? tanong ni Chigo kay Patsy. Tama ka nga. Mas mabuti siguro kung hintayin na lang natin si Timber, sigurado ako may dahilan siya kung bakit hindi nagparamdam ngayon pagsang-ayon ni Patsy. Oo naman, baka dalhin lang tayo ng salamin sa ibang lugar o panahon dahil iba-iba ang gusto natin. At isa pa, hindi ko kasing tapang si Timber para tumawid sa salamin pagtatapos ni Chigo.

Gising sigaw ng isang lalaki kay Timber. Umagang-umaga ay inistorbo ang mahimbing na tulog ni Timber sa kanyang kulungan. Hindi pa man siya nakakabawi ng lakas mula sa gutom at pampupugbog na ginawa sa kanya ngayon ang ginigising na siya. Hindi pa handang bumangon si Timber ngunit napilitan siya ng makita ang isang piraso ng tinapay at isang basong tubig na nasa harapan niya. Daig pa ni Timber ang hindi nakakain ng isang linggo dahil sa kasabikan niya sa pagkain. Alam niya kulang pa ang mga binigay sa kanya pero pwede na iyon para pangtawid gutom. Pagkatapos niyang kumain ay muli na naman niyang narinig ang boses ng pinuno ng grupong dumakip sa kanya. Palayain ang bihag utos nito sa mga lalaking nagpapabantay kay Timber. Laking pasasalamat ni Timber lalo na ng makita niya ang pamilyar na mukha na kasama ng pinuno.

Chapter Ten Prison Cell

Captulo Once Beginning Ayos ka ba na? tanong ni Miguel kay Yago. Oo naman, nang makita kita kanina, biglang nawala ang lahat ng sakit na naramdaman ng katawan ko at nang sinabi mong pitanawad mo na ako ay naglaho ang lungkot sa puso ko at nararagdagan ang sayang nararamdaman ko kapag nakikita ko ang mga matatamis mong ngiti sagot ni Yago. Tigilan mo na yan at hindi mo na ako madadala sa mabulaklak mong pananalita usal ni Miguel. Miguel, maraming salamat sa pagpapatawad sa akin. Yun ang isang bagay na hinahangad ko simula pa noong magbukas ang taon na ito seryosong sabi ni Yago. Mamaya na ako magsasalita, ang importante ngayon ay gumaling ang mga sugat at pasa mo pagaalala ni Miguel.

Namukhaan ng pinuno na si Yago ang nakita niya na kasama ng anak na si Miguel noong isang araw sa plaza. Pagkatapos ng pagtatanong sa kanya ay muling binalik si Yago sa kanyang selda at dahil sa sobrang pagod ay kaagad itong nakatulog. Hindi na niya namalayan ang pagdating ni Miguel na siniguro sa ama na walang kinalaman si Yago sa pag-eespiya sa kanilang grupo at bumibisita lang ito mula ibang bayan. Naaasiwa man si Miguel pero pinagtapat sa ama na nagkaroon nga sila ng alitan at siya rin ang dahilan kung bakit naroroon si Yago ng ganoong oras sa kanilang lugar. Kaagad naman naniwala ang pinuno sa kanyang anak na si Miguel dahil kahit noon pa man ay hindi ito nagsinungaling sa kanila. Bilang gantimpala na rin sa pagiging mabait na anak ay pinakawalan ng pinuno si Yago. Pinaliwanag ng pinuno na napagkamalan lang si Yago na kasama ng nag-eespiya sa kanila. Hindi na rin nagawang humingi ng paumanhin ang grupo kay Yago dahil sa kahihiyan. Hindi ko naman kailangan ang paumanhin ang ama mo sabi ni Yago kay Miguel na nagpupumilit na kausapin ang ama upang humingi ng despensa kay Yago. Nararapat pa ngang bayaran ang pinsala na nagawa sayo pagpupumilit ni Miguel. Hayaan mo na. Ang importante ay pinalaya na nila ako at magkasama na tayo. Isa pa, kung muli akong haharap sa kanila, malamang marami na naman silang itatanong sa akin. Mabuti na itong ganito paliwanag ni Yago. Ikaw ang masusunod. Sa ngayon ay maligo ka na muna sa ilog para mas madali kong malinis at magamot ang mga pasa at sugat mo utos ni Miguel kay Yago. Hindi mo ba ako sasamahan? tanong ni Yago kay Miguel na may kasamang pilyong ngiti na tila ba nang-aakit ito. Ikaw ha, napaka-pilyo mo. Kakalabas mo pa lang sa kulungan kung ano-ano ng kalakohan ang pumapasok sa utak mo nahihiyang sabi ni Miguel. Sino kaya ang mas pilyo? Niyaya lang kitang maligo, ano bang masama doon? biro ni Yago.

Tama na nga ito, tapos na akong maligo kanina at isang terno lang ng damit ang dala ko, para sayo lang. Habang naliligo ka ay ihahanda ko na ang mga halamang gamot na itatapal ko sa mga sugat mo paliwanag ni Miguel. Pagkatapos magtanggal ng saplot sa katawan ni Yago ay dumiretso ito sa ilog upang maligo. Pinulot ni Miguel ang mga saplot ni Yago at pagkakita sa mga ito ay naramdaman niya ang hirap at sakit na dinanas ni Yago sa loob ng kulungan. Dahil sa punit-punit at natuyong mantsa ng dugo ay hindi aakalain na mga damit pala iyon.

Aray, irog ko, dahan-dahan naman sigaw ni Yago na nakakaramdam ng sobrang sakit sa bawat pagtapal ni Miguel ng mga halamang gamot sa kanyang mga sugat. Nasa tabing ilog sila, si Miguel ay naka-upo samantalang si Yago ay nakahiga at ang ulo niya ay nakasapo sa mga binti ng una. Akala ko ba naghilom na ang mga sugat mo noong makita mo ako? tanong ni Miguel. Alam niyang hindi na sasagot ni Yago dahil sa tagal ng pananahimik nito. At isa pa, nararapat siguro na huwag mo muna akong tawaging irog, paki-usap ni Miguel. Bakit, natatakot ka bang merong makarinig sa atin? Ikaw ha, hindi mo sinabi na lider pala ng grupo na gustong maghimagsik ang ama mo may bahid na pagtatampo ni Yago kay Miguel. Ang totoo niyan, kahapon ko lang rin nalaman ang tungkol kay ama. Mainam nga at nakilala ka niya dahil kung hindi malamang hindi ka na makabalik sa panahon ninyo panimula ni Miguel at pagkatapos ay isang buntong hininga ang kanyang pinakawalan. Yago, masaya ako na kasama ka, sa katunayang nga ay nalungkot din ako noong hindi tayo nagkikita pero mas nanaig pa rin ang sakit na nararamdaman ko. Sa ngayon malamang wala na iyon pero hindi pa ako handang dugtungan kung ano man ang namagitan sa atin paliwanag ni Miguel. Alam kong labis ang sakit na naidulot ko sayo pero nakiki-usap ako na bigyan mo ako ng pagkakataon para patunayan sayo na magbabago na ako, hindi na ako maglilihim paki-usap ni Miguel. Yago, nakapag-desisyon na ako. Siguro isang babala iyon para sa atin, maaaring magkaroon pa tayo ng mas malaking suliranin kapag nagkataon. Masaya na ako bilang kaibigan mo malungkot na sabi ni Miguel. Kung iyon ang nais mo, iyon ang susundin ko nangingilid na ang luha ni Yago dahil sa mga narinig. Kung siya ang masusunod ay mas nanaisin niyang dugtungan ang kanilang naudlot na relasyon. Masakit sa kanya ang desisyon ni Miguel pero naisip niya na maaaring tama ang dating katipan niya at masaya na siya na napatawad na nito. Isa pa, ang dami ko pang hindi alam sayo kaya paano magiging tayo ulit. Ano nga pala ang itatawag ko sayo? birong tanong ni Miguel. Yago na lang, mas sanay tayo sa ganoong tawagan. Timber ang tawag sa akin ng mga kaibigan ko sa panahon namin. Kung sakaling iyon din ang itatawag mo sa akin malamang magtaka kung sino man ang makarinig sa atin mahabang sagot ni Yago. Tila napapawi na rin ang kanyang lungkot sa tuwing tinitignan niya ang maaliwalas na mukha ni Miguel.

Sa muling pagtawid ni Timber sa salamin papunta sa kasalukuyang panahon ay maraming nagtaka kung sino ang may gawa sa mga pasa sa katawan niya. Nakagawa naman siya ng dahilan at pinaniwalaan siya maliban kina Chigo at Patsy. Kagaya ng pangako ni Timber sa kanila, hindi niya nilihim ang nangyari sa kanya at pinagtapat din ng dalawa na gusto siyang balikan ni Javvy dahil mahal niya talaga ito.

Tim, sana maniwala ka sa akin. Nabigla lang talaga ako sa mga nasabi ko panimula ni Javvy, niyaya niyang mag-hapunan si Timber sa isang restaurant upang magka-usap sila. Sa una ay ayaw pumayag ni Timber pero dahil sa pangungulit ng kaibigan niya ay sumama na rin siya. Sana bigyan mo pa ako ng panahon para paniwalaan ang mga sinabi mo. Wala na akong nararamdamang galit pero dahil sa nangyari sa atin ay hindi mo naman ako masisisi kung hindi kaagad bumalik ang pagtitiwala ko sayo. At isa pa, dapat rin pala akong humingi ng tawad dahil sa pagkakabugbog ko sayo noong isang araw paliwanag ni Timber. Wala iyon, kulang pa nga iyon kumpara sa sakit na naidulot ko sayo dati. Alam ko matagal mong dinamdam ang sakit na dulot ng ginawa ko sayo at handa akong bumawi para mapatuyanan ko sayong nagbago na talaga ako paki-usap ni Javvy. Mahirap kung pipilitin ko ang sarili ko na tanggapin ang alok mo. Mas maganda siguro kung maging magkaibigan muna tayo. Sa ngayon iyon muna ang maibibigay ko sayo at sa tingin ko ay magandang paraan iyon para makapag-simula tayo paki-usap ni Timber. Tatanggapin ko ang alok mo at pangako hindi na kita bibiguin. Kung sakaling makagawa ako kahit isang bagay upang masaktan ka, lalayo na ako at hindi na magpapakita kailanman pangako ni Javvy. Pagkatapos ng gabing iyon ang pinangako ni Javvy na magpapakatino na siya para mapanindigan ang pangako niya kay Timber. Nagsikap din siya sa pag-aaral at ang pamilya niya ang naging inspirasyon. Oo, naging mabuti na rin ang pakikitungo ni Javvy sa kanyang pamilya at madalas na siyang umuuwi sa kanila. Kung minsan pa nga pinagsasabihan siya ng kanyang mga magulang na hindi naman niya kailangang madalas umuwi dahil sayang ang nagagastos na pamasahe pauwi. Pero nagpumilit pa rin si Javvy at hindi siya pumapalya na magdala ng pasalubong at kung may sobra siya sa kanyang sahod bilang part-time model ay nag-iiwan siya ng pera sa pamilya. Minsan nga ay sinama niya ulit si Timber sa Vigan para mamasyal, kasama din sina Chigo at Patsy. Ang dalawa ang namangha sa ganda ng lugar at kahit paano ay nadama nila ang pakiramdam ni Timber sa tuwing tumatawid siya sa nakaraan. Humingi din ng tulong si Javvy sa tatlo para maka-usap ang mga kaibigang nasaktan niya. Naghanda sila ng munting salo-salo at dumalo ang mga inimbitahan ni Javvy. Sa kalagitnaan ng salo-salo ay nagsalita si Javvy at malugod naman nilang ibinigay ang kapatawaran. Sabi pa nga nila ay iyon lang ang hinihintay nila mula sa kanya. Pagbalik nila ng Maynila ay mas lalo pang naging mas malambing si Javvy kay Timber pero alam nina Chigo at Patsy na kahit na napatawad na ng kaibigan nila si Javvy ay hindi niya ito kayang sagutin dahil kay Miguel.

Kahit lagi silang nagkikita ni Javvy ay hindi nakakaligtaang puntahan ni Timber si Miguel. Lingo-lingo ay naglalaan siya ng panahon para bisitahin si Miguel. Alam ni Timber na malabo ng magbago pa ang desisyon ni Miguel pero patuloy pa rin siyang nakikipagkita sa kanya dahil sa masaya siyang kasama ang dating katipan. Kahit na walang relasyon na namamagitan sa kanila, mas higit pa doon ang sayang nararamdaman niya. Si Miguel lang ang taong nagbibigay ng kakaibang saya sa puso ni Timber. Nawala man ang halikan at pagniniig nila, sapat na kay Timber ang makasama si Miguel Naging mas maingat din sina Miguel at Yago sa kanilang pagkikita sa kadahilanang marami pa rin ang nagdududa kung saan nga ba talaga nanggaling si Yago. Kalimitan ay sa kamalig, ilog at burol na lang sila nagpupunta, hindi na sila bumalik sa plaza at kampanaryo dahil maraming tao ang nandoon. Yago, maraming salamat sa muling pagtanggap mo sa akin malambing na sabi ni Miguel habang namamangka sila, si Yago ang nagsasagwan. Dapat ako yata ang magsabi sayo nyan? takang tanong ni Yago. Maraming salamat kasi tinanggap mo ako bilang kaibigan, kahit na alam kong mas higit pa doon ang gusto mong mangyari paliwanag ni Miguel. Miguel, tanggap ko iyon, ako nga labis ang saya ko dahil pinatawad mo ako sa kabila ang aking paglilihim malungkot na sabi ni Yago. Shhh, nararapat lang na ibigay ko sayo iyo iyon. Alam ko kulang pa iyon pero sana pagdamutan mo na at hanggang doon muna ang kaya kong ibigay sayo. Yago, masaya ako na nakilala kita, kahit na galing tayo sa magkaibang panahon ay nagka-intindihan naman ang ating damdamin masuyong tugon ni Miguel. Ako nga, hindi ko inakalang mangyayari sa akin ito. Sa dami-dami ng tao sa pinanggaligang kong panahon ay ako pa ang mapalad na nabigyan ng ganitong oportunidad sagot ni Yago. Yago, gusto ko ring sabihing mahal kita seryosong sabi ni Miguel. Talaga? nabiglang tanong ni Yago na kitang-kita naman ng kaharap ang pagliwanag ng kanyang mga mata at tila nawala lahat ng pagod niya dahil sa pagsagwan. Oo, aaminin ko mahal pa rin kita, pero katulad ng nasabi ko sayo, hindi pa ako handang dugtungan ang namagitan sa atin dati at kung sakaling maging tayo ulit, sa palagay ko walang itong patutunguhan kaya nagpasya ako na maging magkaibigan na lang tayo muling paliwanag ni Miguel. Tama ka nga, mas maigi na maging magkabigan tayo. Mas masaya nga ito pagsang-ayon ni Yago. Salamat sabi ni Miguel, pagkatapos ay isang halik sa labi ang ginawad niya kay Yago. Hindi naka-kilos si Yago, gustuhin man niya itong sunggaban ng halik ay hindi maaari sapagkat gusto niyang respetuhin ang kanilang pagka-kaibigan. Minsan na siyang nagkamali at ayaw na niyang maulit ito at higit sa lahat, ayaw niya ulit mawala si Miguel sa kanya.

Katulad ng ginagawa nila dati, sinulit nila ang buong araw na magkasama sila. Tuwing umaga ay sasabayan nila ang pagsikat ng araw sa taas ng burol, pagkatapos ay mamimingwit ng isda, kapag nagutom ay iihawin ang mga ito, hindi rin mawawala ang habulan nila patungo sa susunod nilang pupuntahan, bago matapos ang araw ay muli silang sasakay sa bangka at paglubog ng araw ay ihahatid na ni Miguel si Yago sa kamalig. Paalam. Sana sa pagbalik ko sa panahon ko makita kita ulit tugon ni Yago kay Miguel bago siya tumawid sa salamin. Sana nga, kung sakali mang magkita tayo sa hinaharap siguradong matanda na ako o kaya naman ay patay na ako bago ka pa ipinanganak biro ni Miguel sabay yakap ng mahigpit kay Yago. Huwag kang magbiro ng ganyan, basta ang alam ko masaya ako sa pagkikita natin ngayong panahong ito muling turan ni Yago.

Sa kasalukuyang panahon naman ay hindi alam ni Timber na susurpresahin siya dapat ni Javvy, nagdala siya ng cake, pastry, at chips para mag-DVD marathon. Alam kasi niya na isa ito sa mga libangan ni Timber. Hindi nabanggit ni Timber sa mga kasambahay nila ang naging problema nila ni Javvy at sinabi ni Timber na lumipat ng ibang eskwelahan ang huli kaya hindi na siya muling nakakadalaw sa kanila nang minsang magtanong ang mga ito. Dahil sa pagiging inosente nila, malugod nilang pinapasok ni Timber nang kumatok siya noong araw na iyon at dahil nga tiwala pa rin ang mga kasambahay nila ay sinabihan nila si Javvy na dumiretso siya sa kwarto ni Timber. Pagpasok ni Javvy ay kaagad niyang hinanap si Timber pero hindi niya ito nakita. Tinawag niya ang mga kasambahay pero tila hindi siya naririnig dahil abala sila sa kusina at ibang gawaing bahay kaya naman hindi na niya sila inabala. Alam ni Timber ang pasikot-sikot sa bahay kaya nagkusa na lang siya na hanapin si Timber. Sumilip sa kusina, sa likod bahay, sa hardin, sa swimming pool, sa sala pero hindi niya ito nakita. Pabalik na sana si Javvy sa kwarto ni Timber ng may madaanan siyang isang bukas na pintuan. Isang parte ng bahay nina Timber na noon pa lang niya nakita, noong una ay ayaw niyang pumasok doon pero iyon na lang ang tanging parte ng bahay na hindi niya napuntahan pero ng makita niya ang ibang gamit ni Timber na nakalagay sa isang lumang mesa sa bungad ng bodega ay naglakas-loob na siyang pumasok. Sa unang pagkakataon ay nakita ni Javvy ang antique collection sa lugar na iyon, kahit na galing siya sa lumang lugar ng Vigan ay namanggha pa rin siya sa mga nakita, karamihan kasi doon ay galing pa ng ibang bansa. Sa paglilibot ni Javvy ay hindi niya namalawan na na-ikot na pala niya ang buong bodega, palabas na sana siya ng mapansin ang salamin sa dulo kaya lumapit siya. Sa buong pag-aakala ni Javvy ay ordinaryong salamin lang ito, humarap siya dito at inayos pa ang buhok, aalis na sana siya ng makitang lumiwanag ang salamin. Sa pagkakabigla niya ay nasilaw siya at tinakpan ang mga mata, nang maramdaman niyang wala na ang liwanag ay tinanggal ang mga kamay na nagsilbing takip ng mata at nakita niya si Timber sa salamin. Noong una ay nagtaka si Javvy kung bakit nasa loob ng salamin si Timber pero napako ang kanyang paningin sa kaibigan. Aliw na aliw siyang pagmasdan si Timber habang nagsasagwan ito at mas naaliw pa si Javvy nang makita ang malinis na ilog at luntiang kagubatan, alam ni Javvy na ibang-iba ang lugar na kinaroroonan ni Timber. Pero biglang nag-iba ang hitsura ni Javvy ng makita ang kasamang lalaki ni Timber. Muli ay napako ang tingin niya sa kanilang dalawa, hindi man niya marinig ang pinag-uusapan ng dalawa, nararamdaman

niyang merong namamagitan sa kanila. Kasabay ng bawat pagsagwan ay pumasok sa utak ni Javvy na ang lalaking kasama ni Timber ang dahilan kung bakit hindi nito matanggap ang inaalok niyang pag-ibig. Kasabay ang pag-ihip ng hangin ay bumalik ang galit ni Javvy sa kanyang puso, galit sa lalaking kasama ni Timber. Kasabay ng bawat agos ng tubig sa ilog ay ang pagpatak ng mga luha ni Javvy. Timber, bakit? Kulang pa ba ang ginawa ko para sayo? mga tanong ni Javvy sa sarili habang umaagos ang luha mula sa kanyang mga mata. Nasaktan si Javvy sa nakita at hindi niya sinasadyang magalit. Habang lumuluha siya ay nakita niya pa rin ang pagpasok nina Timber at Miguel sa kamalig upang tumungo papunta sa harap ng salamin. Kahit hindi nakita ay kaagad namang naisip ni Javvy na ang salamin ang gamit ni Timber para tumawid mula sa magka-ibang panahon. Bago pa man tuluyang lumusot si Timber sa salamin ay nakapagtago na si Javvy. Pagkatawid ni Timber ay tinakpan ni Miguel ang salamin sa nakaraan samantalang si Timber ay nakalimutan niya itong takpan dahil sa sobrang kasiyahan. Malapit na siyang lumabas sa bodega ng maalala na hindi pala niya natakpan ang salamin kaya bumalik siya. Pagkakita niya sa salamin ay nakatabi na doon si Javvy, may hawak na kahoy. Hindi na nagtaka si Timber kung bakit nandoon si Javvy at kung ano ang plano niya. Magkaharap sila at ngayon ay pareho na silang luhaan. Ang luha ni Javvy ay dala ng galit at inggit samantalang ang mga luha ni Timber ay dahil sa pagmamaka-awa. Bakit? tanong ng luhaang si Javvy. Magpapaliwanag ako paki-usap ni Timber. Huli na, hindi mo na siya makikita galit na sigaw ni Javvy. Nagmamaka-awa ako, huwag mong ituloy ang binabalak mo muling paki-usap ni Timber. Pero wala ng ibang naririnig si Javvy ng mga sandaling iyon. Ang tanging umiikot sa utak niya ay dapat mabasag ang salamin para wala ng dahilan si Timber na makita pa ang lalaki sa ibang panahon, si Miguel. Hhhuuuwwwaaaggg!!!!! sigaw ni Timber kay Javvy na makita niyang inangat niya ang kahoy at ipapalo niya ito sa salamin upang mabasag, pero kahit anong gawin ni Timber alam niya wala na siyang magagawa pa upang makabalik sa nakaraan para magkita silang muli ni Miguel. Pagkatapos niyang sumigaw na nagkalat sa kanyang harapan ang bubog ng salamin na naging daan niya pabalik sa nakaraan.

-FIN -

Epilogue The Letter

April 2012 Nakatapos ng college ang magka-kaibigan. Sa madalang na pagkakataon ay sama-sama silang nag-out of town. Gusto ng pamilya nina Chigo at Patsy na magdiwang sila sa ibang bansa pero humiling ang dalawa na sa Boracay sila magpunta para bago sila magtrabaho ay makasama nilang lumabas ni Timber. Sa pagkakataon din iyon ay inamin ng dalawa sa kaibigan nila na sila na, habang nakaupo sila sa dalampasigan at pinagmamasdan nila ang paglubog ng araw sa karagatan. Timber, kami na ni Patsy nahihiyang pag-amin ni Chigo. Binatukan ni Patsy ni Chigo. Aray, bakit mo ako binatukan? sigaw ni Chigo. Ikaw kasi, parang kinakahiya mo ako pagtatampo ni Patsy. Kung kinakahiya kita sana hindi na natin sinabi kay Timber ito o mas mabuti na hindi na naging tayo paliwanag ni Chigo. Si Timber ay pabaling-baling lang ang tingin sa dalawang kaibigan, depende kung sino ang nagsasalita. Tignan mo, sa tono ng pananalita mo parang nagsisisi ka pa na naging tayo patuloy pa rin sa pagtatampo si Patsy. Hon, huwag ka ng magtampo, sigurado ako hindi mo na naman naintindihan ang sinabi ko panunuyo ni Chigo. At ngayon sinasabi mo pang makitid ang pag-iisip ko naluluhang sabi ni Patsy. Wala akong sinabing ganoon, my point is hindi kasi ako sanay, alam mo naman na ikaw ang unang girlfriend ko muling paliwanag ni Chigo. Anong tinatawa-tawa mo dyan? tanong ni Patsy kay Timber. Wala lang, alam ko darating ang panahon na magiging kayo. I just cant imagine kung paano ninyo imamanage ang relationship ninyo knowing na lagi kayong hindi magkasundo sa mga bagay-bagay si Timber. Magagawan din namin ng paraan yan. Bago pa lang kami at alam kong masasanay din kami sa piling ng isat isa sagot ni Chigo sabay halik sa pisngi ni Patsy. I love you malambing na sabi ni Patsy kay Chigo. I love you more sagot ni Chigo at ginawaran pa ng isang halik si Patsy sa labi.

Masaya si Timber sa pinasukan ng mga kaibigan, alam niya na magkakasundo din sila balang araw. Kagaya ng inaasahan, nag-graduate ni Timber bilang Magna Cum Laude ng batch nila. Nang mabasag ang salamin ay mas lalong pinag-butihan ni Timber ang pag-aaral, alam niya na kahit magmukmok siya ay wala ng paraan para muling mabuo ang salamin at magkita silang muli ni Miguel. Bukod sa pag-aaral ay sumama na siya sa mga ibang projects ni Chigo para mas dumami pa ang pagka-abalahan niya. Madalas ay tinutulungan niya rin ang mga kaklase niya na gumawa ng kanilang mga research papers. Nag-volunteer din siya na maging student assistant sa college nila kapag may libre siyang oras. Noong nakaraan bakasyon ay sumama siya sa kanyang mga magulang sa business trip nila sa Europe na labis namang ikinatuwa ng mga ito. Matagal na kasi nilang gustong isama ang kanilang anak sa ibang bansa pero siya lang ang tumatanggi, ang dahilan niya ay wala naman siyang gagawin doon at maiiwan lang sa hotel na tinutuluyan nila at mas gugustuhin niyang makasama ang lolot lola sa bahay. Natuwa rin ang mga matanda dahil away nilang nagkukulong lang sa bahay ang kanilang apo, madalas nilang sabihin sa kanilang apo dapat mag-enjoy siya habang bata pa lang dahil kapag nagsimula na siyang magtrabaho o tumanda na ay hindi na niya mararanasan pa iyon. Masakit sa kanya ang nangyari, si Miguel ang taong nagpapasaya sa kanya pero hindi na pinahintulutan ng pagkakataon na makita siyang muli. Dinamdam niya ng husto ang pangyayari pero mas nangibabaw sa kanya na kailangan niyang pagpakatatag. Gusto man niyang sisihin si Javvy sa nangyari pero hindi rin niyon maibabalik pa ang salamin, kaya pinatawad na lang niya ito. Samantala, kagaya ng pangako niya ay lumayo si Javvy kay Timber. Isang e-mail lang ang pinadala ni Javvy kay Timber bago ito tuluyang lumayo.

Tim, Alam mo kung gaano kita kamahal at alam ko rin na muli akong nagkamali kaya ako na ang lalayo. Aalis na ako sa unibersidad para hindi na ako makagawa ng paraan para masaktan ka muli. Lalayo ako pero hindi ko maipapangako na hindi mo na ako makikitang muli. Plano kong maging full-time model at kung sakaling papalarin ako ay may posibilidad na makita mo ulit ako sa mga print-ads. Paki-usap, kung sakali mang makita mo ako sa mga mababasa mong magazines, sana makita mo ang isang tao na nagmahal sayo, hindi ang taong nanakit sayo. Gusto kong magtagumpay sa larangan ng modelling, para sayo, ikaw ang magiging inspirasyon ko. Alam ko ng hindi ako karapat-dapat sa isa pang pagkakataon kaya hindi ko na hihingiin sa iyo yon, pero umaasa ako na balang araw ay magkita tayo ulit at sana maging magkaibigan. Javvy.

Sa maikling panahon ng pagiging modelo ni Javvy ay unti-unti siyang sumikat. Masasabing isa siya sa mga most promising model pero hindi iyon nilalagay ni Javvy sa kanyang ulo. Sa magulong mundo na pinasok niya, nanatiling mababa ang kanyang loob. Lagi pa rin niyang pinapasyalan ang kanyang mga magulang sa Vigan at nag-iipon na ng pera para ma-ayos ang kanilang bahay at pamuhunan para sa negosyong itatayo sa lugar nila, siya na rin ang nagpapa-aral sa kanyang mga kapatid. Sa tuwing tinatanong siya ng media kung ano ang sikreto niya sa kanyang unti-unting pagsikat, hindi niya nakakalimutang pasalamatan ang isang kaibigan na nagbago ng buhay niya. Isang beses ay nadulas siya sa isang interview at nabanggit ang pangalan ni Timber bilang kanyang inspirasyon. Parang free taste na ino-offer sa mall ang nagawa ni Javvy, pagkatapos ng ilang oras ay

dinagsa siya ng mga reporters at nagtatanong tungkol kay Timber. Para malihis ang issue at hindi na madamay pa si Timber ay umamin si Javvy na isa siyang bisexual.

ISANG PAPASIKAT NA MODELO, BADING!!!!! Yan ang usapan sa media sa mga susunod pang mga araw, pero hindi nagpasindak si Javvy lalo na sa mga bading na reporters na insecure sa career niya. Alam niya na gagawa at gagawa sila ng paraan para pigilan ang kanyang pagsikat, pero pursigido si Javvy, tutuparin niya ang pangako niya kay Timber na maging isang sikat na modelo kaya dapat niyang malagpasan ito.

Im proud of my sexual preference. Aaminin ko, hindi madaling aminin ito kasi alam ko kung paano manghusga ang ating lipunan, pero ng dahil sa pang-aapi ng ilan sa mga katulad ko ay nalaman ko na kailangan kong ipaglaban ito. Naniniwala ako ng marami pa ang mga bading at bisexual na nagtatago dahil ayaw silang mahusgahan ng lipunan, ang lipunang gumawa sa amin. Wala kaming kasalanan pero kung itrato kami ng iba ay para kaming nadapuan ng nakakahawang sakit. 2012 na, siguro panahon na para maging open na tayo sa ganitong bagay. Mas madaling kumilos kung malaya ka at hindi natatakot sa mga matang nakatingin sa bawat kilos mo. Sa mga nanghuhusga sa akin, payo ko po sa inyo na tignan nyo muna ang inyong mga sarili bago kayo magsalita

Sa paglabas ng press statement si Javvy, merong mga sumuporta sa kanya lalo na iyong mga naglakas loob na ipahayag ang kanilang sexual preference. Mas lalong sumikat si Javvy, hindi na alintana ng mga tao kung isa siyang bisexual, hinahangaan siya dahil sa kanyang pagiging totoo. Sa kabila ng pagiging busy niya sa trabaho ay hindi pa rin niya nakakalimutan si Timber.

Akala ko ba hindi mo na kakausapin si Javvy? tanong ni Patsy. Ayaw ko na nga sana sagot ni Timber. Bakit nakikipagkita tayo sa kanya ngayon? tanong naman ni Chigo habang hinihintay nila si Javvy sa isang mall. Naisip ko lang na ano pa ang sense na matagal ko na siyang pinatawad kung hindi ko rin naman siya kakausapin paliwanag ni Timber. Worried lang kami sayo, baka kasi tuluyang madikit ang pangalan mo kay Javvy at gawan ka pa ng issue ng media pag-aalala ni Patsy. Kaya nga sinama ko kayo, atleast kahit may makakita sa amin ni Javvy ay hindi kami pagdududahan natatawang sabi ni Timber. Ibig sabihin gagawin mo lang kaming panakip butas, kung ganyan pala hindi na ikaw ang kukunin kong best man sa kasal namin ni Patsy next year pagtatampo ni Chigo.

Eto naman, hindi na mabiro. Gusto ko lang kayong maging witness sa ipapakita ni Javvy, may kumausap daw sa kanya na malayong kamag-anak sa Bulacan at may ibibigay sa akin paliwanag ni Timber. Ang weird, bakit ikaw ang bibigyan nila ang regalo samantalang si Javvy naman ang sikat parang wala sa sariling turan ni Patsy. Nag-text na si Javvy, nasa baba na daw siya. Doon na daw tayo kumain ng tanghalian kasi nagluto sila para sa atin pagyaya ni Timber sa mga kaibigan. Pagkakita ng tatlo kay Javvy ay pare-pareho silang namangha sa angking kakisigan ng binata. Lagi nila itong nakikita sa mga print ads pero iba pala kapag sa personal. Ang laki ng pinagbago ni Javvy, kung noon ay gwapo na siya, mas lalo pa siyang naging gwapo ngayon. Hindi nakakapagtaka na kahit umamin siya na bisexual ay marami pa ring mga babae, bading at bisexuals ang humahabol sa kanya. Halos hindi magkibuan ang apat sa sasakyan na minamaneho ni Javvy, pero si Patsy ay hindi maitago ang kilig niya, para siyang teen-ager na nakasama sa unang pagkakataon ang matagal na niyang crush. Tim, salamat pagbasag ng katahimikan ni Javvy. Para saan? nalilitong tanong ni Timber. Para sa lahat, kung hindi dahil sayo hindi ko mararating ito sagot ni Javvy. Huwag mo akong pasalamatan, kahit wala ako alam ko mararating mo iyan. Ikaw ang dahilan ng pagbabago mo, huwag mong isisi sa akin natatawang sabi ni Timber. Ok na ba tayo? I mean can I call you anytime to have coffee with me? sunod-sunod na tanong ni Javvy. Kahit hindi lang coffee, dinner, breakfast, out-of-town, you can have Timber all the time kinikilig na sagot ni Patsy. Umaayos ka nga diyan naasar na sabi ni Chigo kay Patsy, at umayos naman ito. Na-realize niya na hindi akma sa edad niya ang kanyang kinikilos sa loob ng sasakyan at hinayaan na nilang mag-usap ang dalawa. Totoo? nagagalak na tanong ni Javvy. Siguro, depende kung pwede ako at dapat libre mo biro ni Timber. Sure, walang problema natutuwang sagot ni Javvy. Pumayag si Timber hindi dahil sa namangha siya sa hitsura ni Javvy, gusto lang niyang patunayan sa sarili niya na wala na siyang tinatagong galit kay Javvy. Matapos ang ilang oras ay nakarating na sila sa Bulacan at tinungo ang bahay ng malayong kamag-anak ni Javvy. Noong una ay walang ideya si Timber kung bakit nandoon sila pero lahat ay naliwanagan noong

magpaliwanag ang may-ari ng bahay, ang nag-imbita kay Javvy. Niyaya niya ang mga ito sa kanilang sala at doon nag-simulang magsalita. Nang marinig ko ang pangalan ni Timber sa interview mo ay hindi ako mapakali. Para bang narinig o nakita ko na ang pangalan niya dati pa. Hanggang sa naalala ko na meron akong tinagong isang bagay para sa kanya panimula ng singkwenta y siete anyos na matanda, tinawag niya ang isa sa mga apo niya at ipinakuha ang isang lumang kahon na kahoy na halos kasing laki ng kahon ng isang pares ng rubber shoes sa kanyang kwarto. Sa akin po? takang tanong ni Timber na hanggang ngayon ay hindi pa rin makapaniwala kung bakit siya bibigyan ng isang bagay ng taong hindi niya kakilala. Oo, ikaw si Timber, di ba? balik na tanong ng matanda. Pero bakit po? muling tanong ni Timber. Ibinigay sa akin ito ng tatay ko sabi ng matanda sabay kuha sa kahon na inaabot ng apo niya. Galing pa ito tatay sa lolo ko. Sabi niya darating ang oras na makikita namin ang nagmamay-ari sa pangalang naka-ukit sa itaas ng kahon, kay Timber sabay turo ng matanda sa kahon na ikinamangha naman ng apat sa harapan niya. Paano nalaman ng lolo niya ang pangalan mo? halos sabay-sabay na tanong ng tatlo kay Timber. Malay ko. Wala rin akong ideya. Lolo, pwede po bang malaman ang pangalan ninyo? tanong ni Timber sa matanda. Oo naman, nakalimutan ko palang magpakilala sa inyo. Ako nga pala si Miguel Tomas Chavez III sagot ng matanda. Nanlaki ang mata ng apat at kahit walang salitang lumabas sa kanilang mga bibig noong mga sandaling iyon ay alam nila na apo siya ni Miguel, ang lalakit katagpo ni Timber sa nakaraan. Nagtataka nga ang pamilya namin kung paanong nagkaroon ng kakilala si lolo sa panahong ito. Noong una ay inakala namin na hula lang ito ni lolo kasi mahilig daw siyang magsabi ng mga mangyayari sa hinaharap hanggang sa binawalan kami ni tatay na hayaan na lang namin iyon, alam daw niya na may sariling dahilan si lolo kaya respetuhin na lang namin iyon at sundin ang habilin niya paliwanag ng matanda. Patuloy pa rin sa pananahimik ang apat. Kaya nga ng marinig ko si Javvy na nabanggit ang pangalan mo ay nagpatulong ako sa mga anak at apo ko para hanapin ka turo ng matanda kay Timber, pero hindi nila alam kung saan at paano magsisimula hanggang sa may nakapag-sabi nga na malayo naming kamag-anak itong si Javvy, tutal sa kanya namin narinig ang pangalan mo kaya nararapat lang na sa kanya kami humingi ng tulong at laking pasalamat ko at hindi niya kami binigo kwento ng matanda. Misteryo pa rin sa amin kung paano ka nakilala ng lolo ko, gusto man kitang tanungin pero siguro na wala ka ring ideya, kagaya nga ng lagi naming iniisip dati malamang isa lang ito sa mga hula ng lolo ko.

Pasensya ka na at naabala ka niya, eto nga pala ang kahon pagtatapos ng matanda sabay abot ng kahon kay Timber. Maluha-luha na si Timber ng abutin ang kahon pero pinigilan lang niya ito at baka magduda ang matanda na talagang magkakilala sila ng kanyang lolo. Napag-usapan na kasi ng apat noon pa na hindi na muling lalabas pa ang kwento tungkol sa pagtawid ni Timber sa nakaraan para na rin sa ikakabuti nito. Nasaan na po pala ang lolo ninyo? tanong ni Timber sa matanda. Dadalhin ko kayo sa kinaroroonan niya, sandali lang at tatawagin ko ang bunso kong anak para ipagmaneho tayo papunta doon pagyaya ng matanda. Tumayo siya at pumunta sa kwarto para magpalit ng damit. Ibig sabihin kamag-anak ko ang siya? tanong ni Javvy sa tatlo, kahit hindi man niya binanggit pangalan ni Miguel, alam nila siya ang tinutukoy niya. Oo maikling tugon ni Timber. Maraming gumugulo sa utak ni Timber habang papunta sila sa kinaroonan ni Miguel. Naisip niya na kaya pala magaan ang loob niya kay Javvy kahit na ilang beses niya itong nasaktan dahil may koneksyon sila ni Miguel, malayo man ay ramdam ito ni Timber. Gusto nya rin sanang buksan ang puso niya kay Javvy sa pagkakataong ito pero naisip niya na hindi tama ang pangyayari dahil maaaring nakikita lang ni Timber si Miguel kay Javvy. Ito ang lolo ko at katabi ang tatay ko turo ng matanda sa puntod ng dalawa. Nakita nyo po ba ang lolo ninyo? tanong ni Timber sa matanda. Sa kasamaang palad, hindi na. Bago ako ipinanganak ay binawian na siya ng buhay. Nakilala ko na lang siya sa kwento ng tatay ko noong bata pa ako sagot ng matanda. Nag-alay ng dasal at nagsindi sila ng kandila sa dalawang puntod. Itay, nagawa ko na po ang habilin ni lolo sa atin. Lolo, naibigay ko na po ang kahon kay Timber at eto, kasama ko pa siya ngayon tugon ng matanda sa mga puntod, at nangilabot silang lahat ng maramdaman ang malamig na hanging dumaan sa kanila kahit na mataas ang sikat ng araw. Hindi takot ang nangibabaw sa kanila, kungdi saya dahil alam nila na tanda iyon na masaya din ang dalawang namayapa dahil sa pagkakabigay ng kahon kay Timber. Sige, mauna na kayo, dito muna ako sabi ni Timber sa kanila ng magyaya ng umalis ang matanda. Maiwan na rin ako dito para may kasama si Timber, puntahan ko na lang kayo sa bahay ni Lolo Tomas, sumakay na muna kayo sa sasakyan nila paalam ni Javvy kina Chigo at Patsy. Alam niya na kailangang mapag-isa ni Timber kaya minabuti niyang maghintay sa sasakyan niya.

Labis ang tuwa na nararamdaman ni Timber, hindi man niya nakitang buhay si Miguel ay natagpuan naman niya ang kanyang puntod. Kahit paano ay mabibisita niya ito kung kelan niya gustuhin. Kanina pa niya gustong buksan ang kahon pero hindi ito mabukas-bukas dahil may lock. Hanggang sa maalala ni Timber ang susi sa kwintas na suot niya, bigay ito ni Miguel sa kanya noong huli nilang pagkikita. Napagtanto niya na sinadya ng kapalaran na maibigay iyon sa kanya para siya lang ang pwedeng magbukas ng kahon. Pagkakuha sa susi ay kaagad niyang ipinasok sa lock ng kahon, hindi nga siya nagkamali, iyon ang susi ng kahon. Pagkabukas na tinignan ni Timber ang laman, mga ginuhit na larawan ni Miguel ng burol na may bahaghari, ang hitsura ng nayon mula sa taas ng burol, ang kampanaryo, ang bangka sa ilog, ang kalye na naglalaman ng mga Espanyol, ang plaza, ang kamalig at ang salamin kung saan makikitang naka-upo si Miguel habang nakikita ang repleksyon ni Timber sa modernong panahon. Pagkatapos niyang tignan at itupi ulit ang mga larawan ay may nakita pa siyang isang kakaibang papel, kakaiba kasi mas maputi ito kumpara sa mga naninilaw na papel na ginuhitan ni Miguel. Kinuha niya ang papel, binuklat ito at nakita niya ang sulat kamay ni Miguel. Iniirog kong Yago, Lubos akong nagagalak sapagkat nabigyan ako ng kakaibang pagkakataon na makilala at makasama ka sa sandaling panahon. Sa sandaling mabasa mo ito, naway makarating sayo itong sulat, ay maaaring wala na ako sa mundong ito, pero huwag kang malungkot dahil babaunin ko ang lahat ng alaala nating dalawa, ang mga alaala na sariwa pa sa iyo sa mga sandaling hawak mo ang kahon na ibinigay ko sayo. Ginawa ko ang kahon na iyon para ilulan ang mga masasayang karanasan natin. Napagtanto ko na walang kasiguraduhan ang ating susunod na pagkikita kaya ibinigay ko ang susi sayo para mabuksan mo ito sa sandaling maipasa ito sayo ng aking angkan. Sa mga sandaling ito, habang ginagawa ko itong sulat, ay nalalapit na ang aking pakikipag-isang dibdib sa isang dalaga na ipinagkasundo sa magulang ko. Aayaw sana ako ngunit tadhana na rin ang nagpilit sa akin kaya pumayag na ako. Hindi mawawala sa isip ko ang unang araw ng pagkikita natin, ang habulan natin patungo sa simbahan, sa ilog, sa burol, sa plaza, at sa kamalig. Hanggang ngayon ay nahihiwagahan pa rin ako sa paraan ng ating pagkikita pero mas binigyan ko ng oras na namnamin ang ating mga masasayang sandali. Labis akong nanangis noong mga araw na inaabangan kita sa salamin ngunit hindi ka na nagpakita muli, batid ko na naging abala ka na o kaya naman ay nabasag ang salamin dahilan upang hindi ka na makatawid. Umabot din ng ilang buwan bago ko tuluyang iniwan ang salamin at natanggap sa sarili na hindi na kita muling makikita. Iginuhit ko ang mga larawang nakalulan sa kahon upang maikulong ko sa kapirasong papel ang mga magagandang pinagsamahan natin, kapag nalulungkot ako, ang mga papel na iyon ang nakakapagpasaya sa akin. Maraming taon ko silang naging inspirasyon at umaasa ako na ganoon din ang gagawin mo. Maraming salamat dahil iminulat mo ako sa hinaharap na panahon, nagagalak ako dahil kahit hindi ko marating ang oras na iyon ay parang nakita ko na rin. Mula sa paglaya ng Pilipinas sa bansang Espanya, sa muling pagsakop ng ibang lahi katulad ng mga Amerikano at Hapones, hanggang sa tuluyang maging malaya ito mula sa mga banyagang mananakop. Nakakalungkot mang isipin pero mga kapwa Pilipino din pala ang magkaka-away sa hinaharap. Nais ko sanang makita kung paano binago ng makabagong teknolohiya ng mundo ngunit hindi na maaari. Batid kong maraming tao sa hinaharap ang mas bibigyan ng pansin ang mga hindi kanais-nais na mga pangyayari, pero sisiguraduhin ko na ituturo ko sa mga magiging anak ko kung paano kagandang mamuhay sa kabila ng mga ito.

Lagi kong dalangin na magkikita tayong muli, ngunit nabatid ko na hindi na iyon nararapat dahil papasaok na ako sa panibagong yugto ng aking buhay. Yago, sa pagkakataong ito ay ikakahon ko na ang ating mga alaala sapagkat gusto kong magsimula na bagong buhay kasama ang aking magiging asawa, pero hindi nangangahulugan na makakalimutan kita. Maaaring itatabi ko muna ang mga iyon pero maglalaan ako ng malaking puwang sa puso ko para sayo. Ikaw ang magiging inspirasyon ko sa pagbuo ng aking pamilya, marami kang naituro sa akin mula sa hinaharap at mula doon ay huhugot ako ng mga magagandang aral para maisalin sa aking mga anak. Hahabilin ko ang kahon sa aking mga anak pero katulad na pangako ko sayo, hindi ako magbabanggit sa kanila kung paano tayo nagkita at kung ano man ang nalalaman ko sa panahong daratnan nila. Maraming salamat sa pagmamahal at inspirasyon. Sa pagbukas mo sa akin ng ibat ibang klase ng buhay at pag-ibig. Hangad ko ang kaligayahan mo sa taong mapipili mong ibigin.

Nagmamahal, Miguel Tomas 1898 Hindi na mapigilan ni Timber ang pag-agos ng kanyang mga luha pagkatapos niyang mabasa ang sulat. Naka-upo pa rin siya sa harap ng puntod ni Miguel, ang kanang kamay ay hawak ang sulat at ang kaliwang kamay ay haplos-haplos niya ang lapida. Sa gitna ng kanyang pag-iyak ay muling dumampi ang malamig na hangin sa kanyang katawan, tanda na nandoon si Miguel, ramdam nga ni Timber na nakayakap ito sa kanya at pinapatahan siya sa kanyang pag-iyak. Tim, tara na, baka gabihin tayo pauwi, dadaanan pa natin sina Chigo at Patsy sigaw naman ni Javvy mula sa kanyang sasakyan na ilang metro din ang layo mula kay Timber. Itinaas lang ni Timber ang kanyang mga kamay tanda na narinig niya ang sinigaw ni Javvy. Aalis na ako, muli kitang dadalawin. Sana mabigyan man lang ako ng isa pang pagkakataon para mayakap kita paalam ni Timber sa puntod ni Miguel. Muli niyang itinupi ang sulat at nilagay sa kahon kasama ng iba pang mga papel, isinara niya at dinala niya ito. Kagaya ng ginawa ni Miguel ay gagawin niyang inspirasyon ang mga iyon at magsisilbing mga alaala niya sa nakaraan. Muling naramdaman ni Timber ang malamig na hangin at batid ni Timber na nagpa-paalam lang si Miguel. Naglakad na siya patungo sa kinaroonan ni Javvy ngunit nakatalikod ito. Javvy sigaw ni Timber sa kasama para malaman na papunta na ito sa kanya, pero laking gulat niya ng makita si Miguel sa katauhan ni Javvy pagharap nito, at dahil sa sobrang tuwa ay tumakbo na siya. Pagkapatong ng hawak niyang kahon sa kotse ay kaagad siyang yumakap sa taong kaharap niya. Miguel Yago -WAKAS-