MATEMAT K B L M TAR H -1 Matematik retmeniKRFEZ (Hseyin CRE) Bu konu mada sizlere, Matemati in nas l ba lad ve hangi a amalardan geerek

k gnmze geldi ini anlatmaya al aca m. Bir Matematik tarihcisi olmad m , anlatacaklar m n okuduklar m n bir sentezi oldu unu, orjinal al malar inceliyerek haz rlanmam bir konu ma oldu unu belirtmek isterim. Matematik insanl k tarihinin en eski bilimlerinden biridir. ok eskiden, Matematik say lar n ve ekillerin ilmi olarak tan mlan rd . Matematik de, di er bilim dallar gibi, geen zaman iinde byk bir geli me gsterdi; art k onu bir ka cmle ile tan mlamak mmkn de ildir. imdi syleyeceklerim, matemati i tan mlamaktan ok, onun e itli ynlerini vurgulayan szler olacakt r. Matematik bir ynyle, resim ve mzik gibi bir sanatt r. Matematikilerin byk o unlu u onu bir sanat olarak icra ederler. Bu a dan bak nca, yap lan bir i in, geli tirilen bir teorinin, matematik d nda u ya da bu i e yaramas onlar pek ilgilendirmez. Onlar iin nemli olan, yap lan i in derinli i, kullan lan yntemlerin yenili i, estetik de eri ve matemati in kendi iinde bir i e yaramas d r. Matematik, ba ka bir ynyle, bir dildir. E er bilimin gayesi evreni; evrende olan her eyi anlamak, onlara hkmetmek ve ynlendirmek ise, bunun iin tabiat n kitab n okuyabilmemiz gerekir. Tabiat n kitab ise, Galilenin ok at f alan szleri ile, matematik dilinde yaz lm t r; onun harfleri geometrinin ekilleridir. Bunlar anlamak ve yorumlayabilmek iin matematik dilini bilmemiz gerekir. Matematik, ba ka bir ynyle de satran gibi entelektel bir oyundur. Kimi matematikiler de ona bir oyun gzyle bakarlar. Matematik, kullan c s iin ise sadece bir arat r. Matemati in ne oldu unu, onun iine girdikten sonra, bilgimiz lsnde ve ilgimiz ynnde, anlar ve alg lar z. Anlad m z ve alg lad m z n ise, file dokunan krn, fili anlad ve alg lad ndan daha fazla oldu unu hi sanm yorum. Matematik szc , ilk kez, M.. 550 lerde, Pisagor okulu yeleri taraf ndan kullan lm t r. Yaz l literatre girmesi, Platon la M.. 380 lerde olmu tur. Kelime manas renilmesi gereken ey, yani, bilgidir. Bu tarihlerden nceki y llarda, matematik kelimesi yerine, yer lm manas na gelen, geometri yada eski dillerde ona e de er olan szckler kullan l yordu. Matemati in nerede ve nas l ba lad hakk nda da kesin bir ey sylemek mmkn de ildir. Dayanak olarak yorum gerektiren arkeolojik bulgular de ilde, yorum gerektirmeyecek kadar a k yaz l belgeleri al rsak, matemati in M.. 3000 2000 y llar aras nda M s r ve Mezopotamyada ba lad n syleyebiliriz. Heredota ( M.. 485-415) gre, matematik M s rda ba lam t r. Bildi iniz gibi, M s r topraklar n n %97 si tar ma elveri li de ildir; M s ra hayat veren, Nil deltas n olu turan %3 lk k s md r. Bu nedenle, bu topraklar son derece de erlidir. Oysa, her sene ya anan Nil nehrinin neden oldu u ta k nlar sonuncunda, toprak sahiplerinin arazilerinin hudutlar belirsizle mektedir. Toprak sahipleri de sahip olduklar toprakla orant l olarak vergi dedikleri iin, her ta k ndan sonra, devletin bu i lerle grevli geometricileri gelip, gerekli lmleri yap p, toprak sahiplerine bir nceki y lda sahip olduklar toprak kadar toprak vermeleri gerekmektedir. Heredot geometrinin bu lm ve hesaplar n sonucu olarak olu maya ba lad n sylemektedir. Matemati in do u u hakk nda ikinci bir gr de, Aristo (M.. 384-322)

taraf ndan ileri srlen u gr tr. Aristo ya gre de matematik M s rda do mu tur. Ama Nil ta malar n n neden oldu u lme-hesaplama ihtiyac ndan de il, din adamlar n n, rahiplerin can s k nt s ndan do mu tur. O tarihlerde, M s r gibi lkelerin tek entelektel s n f rahip s n f d r. Bu s n f n geimi halk veya devlet taraf ndan sa land iin, entelektel u ra lara verecek ok zamanlar olmaktad r. Kendilerini me gul etmek iin, ba kalar n n satran, bri, go... gibi oyunlar iat ettikleri gibi onlar da geometri ve aritmeti i, yani o zaman n matemati ini icat etmi lerdir. Bu her iki gr de do ru olabilir; rahipler geometricilerin i ini kolayla t rmak istemi , yada da t m n adil yap ld n kontrol iin, gen, yamuk gibi baz geometrik ekillerdeki arazilerin alanlar n n nas l hesaplanaca n bulmu ve bu ekilde geometrinin do mas na neden olmu da olabilirler. Matemati in yaz l tarihini be dneme ay raca z. lk dnem M s r ve Mezopotamya dnemi olacak; bu dnem M.. 2000 li y llarla M.. 500 l y llar aras nda kalan 1500-2000 y ll k bir zaman dilimini kapsayacak. kinci dnem, M.. 500-M.S. 500 y llar aras nda kalan ve Yunan Matemati i dnemi olarak bilinen 1000 y ll k bir zaman dilimini kapsayacak. nc dnem, M.S. 500 lerden kalklsn ba lang c na kadar olan ve esasta Hind, slam ve Rnesans dnemi Avrupa matemati ini kapsayacak olan 1200 y ll k bir zaman dilimini kapsayacak. Drdnc dnem, 1700-1900 y llar aras nda kalan, matemati in alt n a olarak bilinen, klasik matematik dnemini kapsayacak. 1900 lerin ba ndan gnmze uzanan, ve modern matematik a olarak adland r lan, iinde bulundu umuz dnem de be inci dnem olacak.