SVEN HASSEL

ZLIKWIDOWA PARY
Tytu oryginau Liquidate Paris

Przekad Bartosz Lewandowski i Katarzyna Kope Projekt graficzny Henriette Tost Cover designed Henriette Tost WYDANIE DRUGIE Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2009

Tak si zastanawiam zagai May, przysaniajc sobie oczy rk i kierujc wzrok w stron Prawdopodobnie tak odpar Legionista, nieco znudzony. Gdyby by ryb doda Stary. I mia wystarczajce zapasy ywnoci. Tyle, e by to trwao nielichy kawa czasu. Hmm. Kto tego ju kiedy dokona? spyta w kocu. Pewnie. Tyle, e nie std. Z tego miejsca nigdy nie wyruszaj. A gdyby tak wypyn std, to gdzie by si dopyno? cign dalej May, ktremu na pewno

horyzontu czy daoby si dotrze std do Anglii wpaw?

May znw zagapi si w morze, marszczc brwi i drapic si w gow.

nie mona byo odmwi uporu w dreniu raz rozpocztego tematu. Legionista wzruszy ramionami. Zabij mnie, a nie wiem... Moe do Dover? Dupa, nie Dover - rzuci Heide. W bezporedniej linii No to ile to moe by kilometrw? May nie przestawa. Ee... ze trzydzieci. Albo osiemdziesit. W kadym razie w choler duo. No to moe sprbujemy? Na to Stary si umiechn. Poszedby na dno jeszcze zanim by przepyn poow dystansu. Moe si zaoymy? Czemu nie? Wynik jest oczywisty! Raczej! mrukn Barcelona. Poza tym jest jeszcze jedna sprawa. Gdyby zboczy z kursu, co std po drugiej stronie znajdziesz Brighton. Dover nawet nie jest w pobliu.

akurat byoby bardzo moliwe, bo jeden fragment morza od drugiego niczym si nie rni, to nie wiadomo, gdzie by wyldowa. Przy odrobinie szczcia dotarby do wybrzea Irlandii, ale gdyby je omin, to musiaby pyn a do Grenlandii. A ja i tak bym zaryzykowa odpar May. Wol do koca ycia marzn w pieruskim oceanie, ni dalej walczy w tej zasranej wojnie. I cho to moe si wydawa absurdalne, naprawd zaczlimy przygotowywa si do tej przeprawy. Kadego dnia dopywalimy nieco dalej ni dnia poprzedniego, za kadym razem posuwajc naprzd granic naszej wytrzymaoci, trzymajc si zasady, e najsabszy musi si dostosowa do najsilniejszego. Dla mnie pomys dopynicia do Grenlandii zakoczy si w dniu, kiedy to prawie utonem wskutek skurczu. Gdyby nie Gregor, mj udzia w tej wojnie by si ju skoczy. Jednak pozostali dalej naciskali na prowadzenie programu przygotowawczego. Wrcili o pnocy, kompletnie wyczerpani, ale w radosnym uniesieniu deklarujcy, e na horyzoncie widzieli wybrzee Anglii. Jeszcze ze dwa tygodnie oznajmi May i moim zdaniem damy rad.

Nie dane im byo sprbowa. Z przyczyn zupenie nam nieznanych, podwojono punkty obserwacyjne wzdu caego wybrzea i zanim May ze swoj ekip niedoszych pywakw zdobywcw Kanau La Manche zdoa obmyle sposb na ich ominicie, historia pooya kres ich ambicjom przy pomocy ldowania w Normandii. Wojna raz jeszcze wtrcia si w nasze ycie. Rozdzia 1 ZERO LITOCI W SEKTORZE 91 Ciskali granaty w sam rodek naszej grupy. Bunkier przyj bezporednie trafienie i niczym pijany przechyli si na bok, z jednym bokiem gboko wbitym w piach i drugim unoszcym si w kierunku nieba. Dach zapad si gdzie porodku. Moim zdaniem pociski granatnikowe s nawet groniejsze ni bomby. O wiele straszniej graj na ludzkich nerwach. Wydaj z siebie piekielny dwik, a padaj z reguy tam, gdzie si ich najmniej spodziewasz. W przypadku bomby jest przynajmniej jaka szansa na obliczenie przypuszczalnego miejsca uderzenia. Kolejna eksplozja. Bunkier przyj drugie bezporednie uderzenie. Tym razem dach ju cakowicie si zawali. Na gowy polecia nam deszcz piachu i ziemi, obok nas pky wielkie sztaby betonu, w oka mgnieniu zgasy wszystkie wiata. Ci, ktrzy mogli to zrobi, wydostali si na zewntrz. Majora Hink wyrzucio gow do przodu i z oskotem wyldowa na stercie gruzu. Ostronie si podnis. Twarz mia zakrwawion, a mundur w strzpach, z rozdartego rkawa groteskowo wystawa kikut jego prawej rki. To ju dwa lata miny od czasu, jak j straci. Kikut nigdy nie zosta do koca zaleczony. Z ruin zniszczonego bunkra wybiega piszczca horda szczurw. Jeden ze szczurw, spanikowany, natar na majora. Przywar do jego klatki piersiowej, odrzuci w ty swj obrzydliwy pysk, ukazujc rzd ostrych, tych zbw. May zdzieli go na odlew rk i posa lotem parabolicznym na ziemi, gdzie zwierz zostao przez jego towarzyszy schwytane i rozszarpane na strzpy. Gdzie z oddali artyleria marines nie przestawaa nas ostrzeliwa, stopniowo obracajc w ruin solidne, betonowe mury, ktre chcielimy wykorzysta do ochrony. Nacieray na nas wiee oddziay piechoty, ale dawalimy im odpr wizkami rcznych granatw. May w swej nieostronoci zbyt mocno zabuja granatem, gdy prbowa pomaga w wyciganiu ze schronu jednego z ocalaych. Zamarem z przeraenia widzc, jak zawleczka wysuna si do poowy dugoci, podczas gdy May zdawa si tego w ogle nie zauwaa. Jednak wystarczajco dobrze zna si na granatach. W tej materii bylimy, e tak to ujm, mistrzami. May ciska granaty na odlego 118 metrw, w moim przypadku byo to 110 metrw. Jak do tej pory nikt nie by w stanie poprawi naszego wyniku. Tymczasem zabawa trwaa w najlepsze od kilku godzin i pomau zaczynaa nam si ju nudzi. Czulimy si, jakbymy byli wewntrz olbrzymiego bbna, w ktry wali milion maniakw. Po pewnym

czasie zmysy staj si zbyt otpiae i wszystko wok traktuje si jak zwyky haas stanowicy to dla wydarze. Porta zaproponowa, by zagra w oczko, ale czy kto w ogle mg si skoncentrowa na graniu w karty? Nerwy mielimy napite jak struny, nastawialimy ucha w oczekiwaniu na kad zmian barwy dwikw towarzyszcych pieku szalejcemu wok nas. To, co dziao si w tym momencie, byo jedynie dziecinn przygrywk do tego, co z pewnoci miao nastpi niebawem. Prdzej czy pniej musieli rozpocz frontalny atak. Atak, ktry w zaoeniu mia nam przynie zagad. Boe Jedyny, niech tylko nie uywaj miotaczy pomieni! Jeli ich uyj, to po nas, a wiedzielimy, e tamci ani nie oczekuj litoci, ani nie maj zamiaru jej okazywa. Przecie bezporednio do nas skierowali sowa, e poddanie si to nasza jedyna suszna droga, albo bd z nami tak dugo walczy, a ostatni z naszych ludzi zostanie obrcony w proch. Pewnie, e to propaganda. Sami przecie wciskamy im identyczny kit. Skoro ju poruszony zosta ten temat, to z grob miotaczy czy te bez niej, powinnimy walczy do upadego, przyparci do muru, ale bez ladu myli o poddaniu si w naszych doskonale wywiczonych umysach. Stary sta samotnie w rogu, delikatnie chwiejc si z boku na bok. Szklanym, pustym wzrokiem wpatrywa si w hem, ktry trzyma przed sob w obu doniach. Nie zdawa sobie sprawy z tego, e obserwuj, jak dwie struki ez toruj sobie drog na jego osmolonej, pokrytej warstwami kurzu twarzy. Oto stoi przede mn czowiek, pomylaem, ktry nie jest ju w stanie duej znosi obrzydliwych smrodw, dwikw i widokw zwizanych z wojn. Atak bombowy nie ustawa. Nagle, zupenie bez ostrzeenia, dach naszej nowej kryjwki zawali si wprost na nasze gowy. Przez chwil wok panowa chaos i zamieszanie. Moja gowa, niczym zwariowana tama dalekopisu, produkowaa cigle t sam myl: A wic tak czuje si czowiek ywcem zakopany. A wic tak czuje si czowiek ywcem zakopany. A wic tak czuje si...". I wtedy nagle okazuje si, e stoj wyprostowany obok Maego i razem prbujemy utrzyma cik belk i zapobiec dalszemu osuwaniu si ziemi. May sowem si nie odezwa, tylko sta pocc si i zaciskajc zby. Miaem wraenie, e wszystkie koci ami mi si pod olbrzymim naporem. Cz mnie pragna, by May da sobie spokj z t nierwn walk, przez co i ja, bez uszczerbku na swym wizerunku, mgbym da sobie spokj ze swoj porcj ciaru i w spokoju ducha upa i umrze pod zwaami gruzu. Jednak May sta twardo dalej i zanim zdyem okry si hab, nadcign Gregor z cikim motem i jakimi podprkami. Jeszcze nas ywcem nie zakopano, ale niewiele nam do tego brakowao. Jedna strona kryjwki nadal bya bardzo niebezpieczna, wic zbilimy si do kupy, zapalilimy papierosy i bez sowa pucilimy w obieg butelk calvadosu. Jedyne dwiki, jakie si wok rozlegay, poza tymi zwizanymi z bitw rozgrywajc si na zewntrz, to aosne zawodzenie rannych. Jeden dzieciak, moe siedemnasto, a moe osiemnastoletni, wy przeraliwie w agonii, lec w rogu z nogami zmiadonymi przez cikie dziao. Jako zdoali go wycign i do oporu naszprycowali morfin, ale szanse na przeycie mia moim zdaniem nike. A ju na pewno nigdy sobie nie pochodzi.

Porta schylony szuka midzy nogami innych swoich kart, ktre podmuch rozrzuci na wszystkie strony. Legionista spokojnie rozwin ma, zielon mat i zacz gra w koci, rozgrywajc mecz na punkty pomidzy swoj lew i praw rk. Reszta z nas staa, siedziaa albo zbia si razem w kup w atmosferze takiego napicia, e przywodzia ona na myl ciciw uku. Osignlimy ju taki poziom ekstremalnego przeraenia i napicia, e za nimi czaio si tylko szalestwo, a kada przypadkowa uwaga albo banalny incydent mogy przemieni nas w dzikie bestie, wbijajce ostre pazury w swoich towarzyszy. Druga fala szczurw okazaa si wybawieniem, poniewa daa usprawiedliwienie gwatownym reakcjom, przez co najprawdopodobniej uniknlimy maej katastrofy. Godziny mijay powoli, jakby z ociganiem, jedna po drugiej niczym podczas zdyscyplinowanej procesji i wleky si tak ku nowemu dniowi albo nowej nocy. Nie wiedzielimy, ktra w danej chwili bya godzina, ani jak dugo ju tam siedzielimy. Po prostu siedzielimy i czekalimy. Nic innego nie moglimy zrobi. Niektrzy palili fajki, inni rozmawiali, jeszcze inni spali. Wikszo po prostu siedziaa gapic si przed siebie. Legionista dawno ju zdy zrolowa swoj zielon mat, natomiast May doby harmonijki i pocz nam przygrywa wci te same dwiki w liczbie szeciu. Kilku go za to zbluzgao, ale wikszo znosia ten koncert w milczeniu. Jeli jest jedna rzecz, ktrej armia bez wtpienia jest w stanie nauczy, to cierpliwoci. Na zewntrz nic nie wskazywao na to, czy by to dzie czy nastaa noc. Gste chmury dymu niczym caun zawisy pomidzy niebem a ziemi. Trudno byo sobie wyobrazi, by ktokolwiek, nawet i cokolwiek, mogo przey ten napr. W pewnym momencie Porta wycign czterdzieci dziewi kart, ktre udao mu si odzyska ze swej talii, i zacz rozdawa je najbliszym ssiadom, ale nawet jego entuzjazm musia zgasn w obliczu naszej absolutnej apatii. Po pierwsze, waciwie niemoliwe byo dojrze swoich kart bez cigego korzystania z zapaek, a po drugie - komu do diaba mogo zalee na wygranej? Nawet oszukiwa nie ma po co, w mord - Porta burkn zbierajc tali i nerwowo tasujc karty. Nikomu nie chciao si nawet zaprzeczy. Po prostu dalej oddawalimy si naszemu mczcemu zadaniu oczekiwania. A moe bycie tak co kurwa zjedli, zamiast bezczynnie na dupach siedzie! Porta obrzuci nas wszystkich zasmuconym wzrokiem. adnemu z nas nie drgn choby jeden misie twarzy. Porta wzruszy wic obojtnie ramionami, wycign swoje elazne racje ywnoci i zacz je paaszowa. Gapilimy si wzrokiem pozbawionym wyrazu. Nawet major Hinka nie zdoby si na aden komentarz, chocia otworzenie elaznych porcji, nie wspominajc ju o ich konsumpcji, byo absolutnie zakazane, chyba e zezwoli na to wczeniej oficer dowodzcy. Porta dalej beznamitnie przeuwa, wykorzystujc bagnet w roli widelca. Kiedy skoczy je, popi posiek wod uywan do chodzenia karabinw maszynowych. Nikt nie protestowa. Wszyscy mieli to gdzie. Komu by si w kocu chciao chodzi karabiny maszynowe, gdy lada moment wrg mg nas swym ogniem rozerwa na strzpy? Porta, najwyraniej niewzruszony w swej postawie, zakoczy konsumpcj czynnoci czyszczenia jedynego zba, jaki mu pozosta, kawakiem oleistej szmaty, ktrej uywa si do czyszczenia

karabinw. Potem rozsiad si z rkami zaoonymi za gow i promienistym umieszkiem zadowolenia na ustach, jak gdyby przed chwil zjad trzydaniowy posiek zakropiony butelk wina. Sia bombardowania w kocu zacza sabn. Powstalimy z ziemi bardzo ostronie, podnielimy karabiny, odsunlimy opancerzenie przykrywajce otwory strzelnicze bunkra i ustawilimy ckm-y we waciwej pozycji. Jeli ktokolwiek nadal y w tym piekle, ktre si roztaczao na zewntrz przed naszymi oczami, to trzeba to nazwa jedynie cudem. Od czasu, gdy ostatni raz wygldalimy na zewntrz, sceneria zmienia si nie do poznania. W promieniu wielu mil teren usany by wrakami. Instalacje z drutem kolczastym, ktrych zaoenie Rommel z tak czuoci nadzorowa, zniky kompletnie. Major Hinka podj kilka desperackich, acz zakoczonych niepowodzeniem, prb nawizania kontaktu z baz przy pomocy telefonu polowego. Telefonu nie byo, nie byo te bazy. Wszystkie pozycje, ktre wczeniej zajlimy, zostay zmiadone przez bombardowanie. W tym momencie wrg wylewa si z pojazdw desantowych i w liczbie wielu tysicy zajmowa pobliskie plae. Sza fala za fal postaci ubranych w mundury khaki, ktrym nawet przez myl nie przechodzio, e by moe nadal czeka ich tu jaki opr. Przecie, czy ktokolwiek mg przey t nawanic i stawi im czoo? I wanie wtedy wczyy si modzierze, wysyajc nieprzerwan lawin granatw w sam rodek hordy w mundurach khaki. Na krtk chwil piechota zawahaa si i cofna, najwyraniej zszokowana niespodziewanym przyjciem. Jednak oficerowie nie dali im chwili wytchnienia. Krzykiem wydawali polecenia i niecierpliwymi gestami oraz ruchami gowy poganiali swoich ludzi do ataku. Serie z ckm-w przelizgny si po pierwszych szeregach, koszc tuziny onierzy kad oddan seri. Miotacz ognia w rkach Porty posya im jzory piekielnego ognia, ktry lizn to tego, to owego. Wypezlimy z naszej grobowej nory i patrzylimy, jak umieraj. Tym razem bya nasza kolej na sianie mierci w ilociach hurtowych. Figurki w kolorze khaki przewracay si jedna na drug, deptay swoich zmarych towarzyszy, potykay si i chwiay, ale pary dalej do przodu. Widziaem, jak jeden z onierzy potkn si o stert gruzu i nadzia na ukryty drut kolczasty. Jego wrzask brzmia okropnie nawet i dla mojego podekscytowanego ucha. Poczuem ulg, gdy przeszya go seria z ckm-u, prawie przepoawiajc biedaka. Przynajmniej ustay te jego wrzaski. Major Hinka niespodziewanie poderwa si i wybieg na otwart przestrze, krzyczc na nas, bymy za nim podyli. Ruszylimy na rozkaz. Na czele biegli May i Legionista. Ja targaem karabin przewieszony przez rami na pasku. Uywajc wolnej rki szarpnem za granaty zaczepione na pasie i cisnem je w kierunku stoczonej masy wrogw. Wszdzie wok ludzie wrzeszczeli, pokrzykiwali, strzelali, wisieli zapltani w drut kolczasty, umierali bezgonie na przesiknitym piasku. Na wprost mnie stan onierz w mundurze khaki. Zgubi gdzie swj hem. Najpierw kolanem trzasnem go w odek, po czym znokautowaem go ciosem kolby karabinu, pozostawiem go tam lecego i pobiegem dalej. Nagle zdaem sobie spraw, e tu obok mnie biegnie Barcelona. Brnlimy dalej naprzd, a nasze cikie buciory chlupotay w morzu krwi i cia. Wrg by w odwrocie. Najpierw powoli, potem zwikszajc stopniowo tempo, a wszystko skoczyo si szalon ucieczk do morza,

ktrej towarzyszyo porzucanie uzbrojenia, masek gazowych i hemw. Oto nadeszo nasze pi minut, zatriumfowalimy. Tylko jak i po co, dla kogo to zrobilimy, jaka bya nasza motywacja? Za Ojczyzn? Za Fhrera? Aeby zdoby saw, medale, awanse, w imi honoru? W adnym razie. Nic z tych rzeczy. Kierowa nami tylko i wycznie instynkt. Za wszelk cen chcielimy zatrzyma co bardzo cennego nasze ycie. Kada minuta to koszmar. W jednej chwili walczysz rami w rami z towarzyszem broni, a chwil pniej odwracasz gow i widzisz, e to, co kiedy byo istot ludzk, teraz jest ju niczym wicej, jak tylko krwaw papk zmielonego misa i pogruchotanych koci. I na kilka chwil ci to zupenie rozbija, czujesz, e zy ci dawi, walisz si po gowie kolb karabinu i masz wraenie, e za chwil postradasz zmysy; masz ju tego dosy. A mimo to kilka sekund pniej znw wchodzisz w samo centrum bitwy, walczc ze mierteln powag, nienawidzc wszystkich i wszystkiego, walczc chcesz zabija i zabijasz dla przyjemnoci. Gdy tylko nadszed moment spokoju, myli Porty znw zwrciy si ku jedzeniu. W yciu nie widziaem, by ktokolwiek jad tyle i tak czsto, jak ten facet. I podczas gdy ten znw opycha si arciem, May rozpocz sw rutynow, makabryczn inspekcj ust zabitych onierzy w poszukiwaniu zotych zbw, ktre ostronie wyrywa i wrzuca do maej torebki zawsze obecnej przy jego boku. Stary zwyk si w tym temacie piekli, mamroczc co o zacigniciu go przed oblicze sdu wojennego, jednak pki co nie wynaleziono jeszcze takiej groby, ktra mogaby wywrze na Maym jakiekolwiek wraenie. Wikszo z nas wycigna si na ziemi za betonowym bunkrem i obserwowaa, jak Porta otwiera swoje zdobycze wojenne w postaci puszek, ktre skd wczeniej zagrabi. Pierwsza puszka zawieraa smar do konserwowania karabinw. To samo byo z drug. I trzeci, i czwart. Debil jeden, najwyraniej okrad jaki skad broni. I by jedynym, ktrego powysze najwyraniej w ogle nie mieszyo i, w rzeczy samej, przeszed do grb, zapowiadajc, e zaraz komu odrbie eb, ale tylko do momentu, gdy Legionista przyku jego uwag sugesti, e powinnimy przyczepi puszki ze smarem do rcznych granatw, oba elementy razem przywiza do laski fosforu i cisn w kierunku oddziaw wroga. Gdyby Stary zdecydowanie nie tupn nog na t sugesti, Porta bez wtpienia raz na jaki czas prbowaby uy swoj now bro. Atak rozgorza na nowo. Karabiny maszynowe rozgrzay si do biaoci. Barcelona obsugiwa wielki modzierz, jego stalowe rkawice wisiay w strzpach. Nie byo chwili wytchnienia, momentu na wyrwnanie oddechu, ani chwili na rozmylania. Albo my ich, albo oni nas - tak to generalnie wygldao i obie strony taplay si po kostki we krwi. Piaszczysty obszar, ktry nas dzieli, wczeniej gadki i srebrzystego koloru, obecnie rozbabrany, przemieni si w lepk, rdzawobrzow ma. W oddali, na morzu, wyrasta istny las masztw. Pomidzy penym morzem a pla setki odzi desantowych wypluway z siebie nowe rzesze postaci przyodzianych w kolor khaki. Wielu z tych onierzy miao zgin, nim w ogle zdoali dotrze na suchy ld. Jeszcze wicej z nich chwiejnym krokiem przebrno kilka metrw play i padao trupem. A mimo to atak trwa dalej. Wybrzee

Normandii zaatakowaa calusieka armia. Gdyby im si to ldowanie nie udao, minyby lata, zanim zebraliby wystarczajce siy, by mc sprbowa raz jeszcze. Wszyscy jak jeden m zdylimy ju do tego czasu prawie sfiksowa z pragnienia. Przestalimy si ceregieli i poszlimy ladem Porty, chepczc wod przeznaczon do chodzenia ckm-w. Bya ciepa, oleista i mierdziaa wrcz niemoebnie, ale w tym momencie cenilimy j sobie bardziej, ni szampana. Zreszt, jeli ju o zapachach mwimy, to nasz smrodek te sodycz nie zalatywa. W zupenej obojtnoci obserwowalimy, jak jaki nieznany onierz spali si na popi, trawiony pomieniem koloru czystego bkitu. To efekt uycia przez wroga nowego typu granatw - zawieray fosfor, ktry w zetkniciu z powietrzem pali si bardzo gwatownie. Rozkazujce dwiki gwizdkw raz jeszcze posay nas do boju. Nacieralimy zatem, niecierpliwie odsuwajc na bok umierajcych i rannych, z ktrych wielu prbowao przywrze do naszych stp, po tym jak dopezli do nas po nasiknitym piasku. Bylimy jednak w trakcie kontrnatarcia i nie by to ani czas ani miejsce na okazywanie wspczucia. Szybko posuwalimy si do przodu, wok sycha byo wist przelatujcych granatw, wybuchajcych zarwno po lewej, jak i po prawej stronie. Bieglimy bezmylnie, niczym zalepione roboty. Kady, kto zatrzyma si, by poduma nad sytuacj, mg od razu zosta uznany za straconego. Jeszcze wicej statkw, jeszcze wicej odzi, jeszcze wicej pojazdw desantowych. Odnosio si wraenie, e napyw mundurw khaki ldujcych na play nie mia koca. Wikszo z nich to byy dzieciaki. Caa ich wiedza sprowadzaa si do tego, czego nauczyli si w domu, na strzelnicy, podczas manewrw lub w sali wykadowej. Tutaj mieli przej chrzest bojowy i niczym szalone niewinitka biegli prosto na rze naszych karabinw. Pomau wycofywalimy si. Anglicy nas gonili. Zwabialimy ich tak dugo, a wreszcie znaleli si tam, gdzie tego chcielimy - dokadnie pod nami i w zasigu naszych miotaczy ognia. Przywarli do ziemi, szukajc schronienia za kredowymi pagrkami, ktre znajdoway si przy play. Jeli o nas chodzi, to schowalimy si pord rumowiska, jakie pozostao z betonowego bunkra, wciskajc ciaa w kratery oraz leje po bombach. Bylimy brudni, wycieczeni, cuchnlimy jak capy. Co do tego nie byo adnych wtpliwoci. W gowie pojawia mi si zupenie oderwana od rzeczywistoci myl, e moglibymy w naszym obecnym stanie zosta porwnani do dzielnych wojakw z Norymbergii, prawdziwie lojalnych sucych Partii, ktrzy maszerowali wte i wewte podczas tych swoich niekoczcych si parad, niczym nakrcane zabawki, z ca ich pomp, wyszorowanymi do czysta gbami, waleniem w bbny, trbieniem i powiewaniem maymi flagami. My za to leelimy w naszych okopach pokryci grub warstw brudu, zawszeni i pokrwawieni, a mimo to jako tak czuem, e przy nas te marionetki z Norymbergi wygldayby cakiem gupio. Rzuciem okiem na towarzysza po mojej lewej stronie. Wyszczerzy do mnie ky w czym, co ledwie mogo uj za umiech i w tym momencie do mnie dotaro, e to ju nie jest istota ludzka, tylko dzika bestia. Wszyscy bylimy takimi bestiami, wszyscy, ktrzy walczyli w tej parszywej wojnie. Naroso we mnie kajce poczucie strachu i gniewu, ktre mnie dusio, cae ciao poczo si trz, a zby

szczkay. Z caej siy zagryzem kolb karabinu, potem zaczem si wydziera. Przywoaem krzykiem imi matki, jak to robi wszyscy onierze, ktrych nerwy znienacka opuciy. To do powszechna przypado u ludzi na pierwszej linii frontu. Prdzej czy pniej kademu si to przytrafiao. A gdy ju czowieka nachodzio, to w gowie siedziaa tylko jedna myl: jak najszybciej std wypieprza! Wstawaj, w nogi, do diaba z sdem wojennym, do diaba z wizieniami, lochami i caym tym zasranym interesem! To, co mnie bardzo gwatownie zatrzymao, to kolano wbite w krzy. Jaka wielka apa chwycia mnie za gow. Drugie apsko wbio mi z powrotem hem na epetyn. Spojrzaem do gry i ujrzaem Maego. We gboki oddech i sprbuj wzi si w gar - powiedzia, jak na niego cakiem sensownie. To minie, stareki, minie... Nie ma po co panikowa, dopki nikt ci jeszcze nie strci gowy z karku. Umiechn si do mnie zachcajco, ale wszystkie jego wysiki spezy na niczym: nerwy mi puciy, a razem z nimi samokontrola. Widziaem to ju wczeniej u innych i pewnie zobacz jeszcze u wielu. Porta by moe; nawet sam May, Stary by ju kiedy bardzo bliski, Legionista przechodzi to ju kilka razy, a przecie to stary wyjadacz z czternastoma latami dowiadczenia bojowego. Pki co jednak przysza kolej na moje cierpienia i staem tak, trzsc si cay w niedwiedzim ucisku Maego. Kawakiem brudnej cierki otar brud z mojej twarzy, wepchn mnie nieco dalej w ruiny bunkra i wcisn papierosa w usta. Gdzie w zakamarku wiadomoci zanotowaem, e w naszym kierunku podczoga si Stary. Co jest? Nie czujesz si najlepiej? We gboki oddech i sprbuj si rozluni. Zaszyj si tu na chwil i zaczekaj, a przejdzie. Nie ma co panikowa, jeszcze minie kilka chwil, zanim bitwa rozpocznie si na nowo. Zachowujc spokj, wycign plaster samoprzylepny, oderwa kawaek i opatrzy mi dugie rozcicie na czole. Kiedy i jak si go nabawiem, tego nie mogem sobie przypomnie. Moje kanie nie koczyo si, ale papieros przynis mi nieco ukojenia. A przede wszystkim nie byem ju sam. Byem wrd przyjaci, ktrych obchodzi mj los, ktrzy potrafili mnie zrozumie. Wiedziaem, e byli gotowi ryzykowa dla mnie ycie, gdyby tylko zasza taka potrzeba i e podzieliliby si ze mn ostatnim okruszkiem chleba. Prawdopodobnie jest to jedyna pociecha, jak mona znale na wojnie - ta niezwyka, bezinteresowna przyja, ktra rodzi si midzy ludmi zmuszonymi razem y i walczy dzie po dniu, tydzie po tygodniu, bez koca. Stopniowo si uspokajaem. Kryzys min i wiedziaem, e przynajmniej w tej chwili mog walczy dalej. Oczywistym byo, e nastpi dalsze ataki, e nadejd niespodziewanie, bez adnego ostrzeenia. Nie byo jednak sensu nad tym rozmyla, bo w tym rozmylaniu czaio si szalestwo. Stary zaproponowa partyjk kart, wic rozsiedlimy si w naszej betonowej szczelinie i chopacy pozwolili mi wygra. Ja o tym wiedziaem, a oni wiedzieli, e ja wiedziaem, ale co tam w kocu jestemy przyjacimi. I nagle, jako tak zupenie bez powodu, zaczlimy si mia, bo cho ycie nadal rowe nie byo, to przynajmniej nie byo ju takim strasznym piekem, jak chwil wczeniej.

D-Day + 1. Dzie pniej... Kontakt z wrogiem urwa si. Straty po obu stronach byy straszliwe. Raptem tylko jedna wioska zostaa w stanie nienaruszonym. Wikszo zostaa zrwnana z ziemi. Porta po prostu dalej jad. Naprawd wierz, e on akurat mgby zje konia z kopytami i nie cierpie z przejedzenia. Wysoki, chudy, kocisty, z zapadnitymi oczami i wklsymi policzkami, jad, beka, pierdzia, znowu jad i znowu beka, przy czym wiecznie robi wraenie czowieka umierajcego z godu. I mimo to by okazem dobrego zdrowia. Machina wojenna najwyraniej zrujnowaa mu metabolizm. Tym razem urzdzi prawdziw uczt. Nigdy wicej smaru do karabinw, odkry bowiem skadzik prawdziwej peklowanej woowiny. Posiekalimy miso i podgrzalimy w naszych hemach nad piecykiem benzynowym. Porta delikatnie miesza je ostrzem bagnetu. May doda kapk rumu, ktry gdzie wczeniej zdoby. Do posiku doczy nawet major Hinka. Byo to najpyszniejsze danie, jakie mielimy okazj zje w cigu wielu dni. Staem na warcie w pobliu karabinu maszynowego. Byo to nieprzyjemne zadanie, poniewa z kadego zagbienia wyaniaa si gsta mga, ktra pokrywaa ziemi niczym caun. Od czasu do czasu rakieta lub pocisk smugowy przebija si przez mg. Moi towarzysze spali, leeli skuleni na ziemi jak psy. Pada delikatny deszczyk, a wiatr hula gdzie powyej linii mgy. Byem sam i byo mi straszliwie zimno. Prbowaem si wtuli jeszcze bardziej w poy mojego wielkiego paszcza i opuciem hem gboko na uszy, a mimo to deszcz nadal potrafi si przebi i strumieniem zimnych kropli zalewa mi plecy. Sprawd karabin. Sprawd mechanizm strzelniczy, sprawd wyrzutni usek, sprawd pas z nabojami. Robota mudna, ale od niej mogo zalee nasze ycie. Gdzie poza punktem, w ktrym, jak sdziem, znajduje si wrg, usyszaem ciche pstryknicie. Zowieszczy dwik stali. Co oni znowu mogli nam szykowa? Przez kilka minut uwanie nasuchiwaem, ale nic si nie dziao. W pewnej odlegoci, po mojej prawej stronie, rs mniszek lekarski, jaskrawoty i samotny pord dziczy. To chyba jedyny kwiat, jaki rs na przestrzeni wielu kilometrw. Jak wyglda ten kraj, nim spada na niego wojna i zasiaa w nim zniszczenie? Lasy, pola i krowy. Jaskry i stokrotki. Soczysta ziele trawy, yzna ziemia, adnie przycite ywopoty i krte drogi. A teraz? Wszystko znieksztacone i pene krwi. Zastanawiaem si, gdzie podziali si okoliczni mieszkacy, czy nadal yj i czy kiedykolwiek tu powrc. Bardzo daleko na pnocy zagrzmiaa cika artyleria. Niebo nagle przybrao kolor ciemnego szkaratu. To pewnie plaa Omaha, gdzie lduj Amerykanie. Popatrzyem w poudniowym kierunku, ledzc trajektori ognistych rakiet, przecinajcych nocne niebo i niszczcych wszystkie formy ycia, ktre znajdoway si akurat w punkcie ich zderzenia z ziemi.

10

Porta gada przez sen. Najpierw si czowiek wsuchuje w jego sowa, bo a nu powie co interesujcego, ale po chwili to zajcie staje si nudne. Jego nocne monologi s bardzo przewidywalne, bo za kadym razem dotycz tego samego tematu: jedzenia. Legionista po cichu wydostaje si ze picej pozycji i oddala si w ciemny kt. Szum, jaki robi, przywodzi na myl wodospad. Trudno zrozumie, jak kto moe spa w takim haasie, ale co dziwne, oni wszyscy jako daj rad. Legionista potykajc si powraca na swoje miejsce i stkajc lduje pomidzy Maym a Gregorem. May wysya przez sen kopniaka. Gregor przewraca si na plecy i zaczyna chrapa. Noc wloka si niesamowicie. Po jakim czasie zaczem ni, a sen by tak dynamiczny, e wyglda na rzeczywisty. W tym nie miaem znw pitnacie lat. Znw byem w Kopenhadze. Widziaem ulice, mokre i liskie od deszczu. To wanie podczas takiej nocy zapali Alexa. azilimy sobie bez celu, jak wikszo bezrobotnych dzieciakw w Kopenhadze, gdy nagle pojawili si tamci; ich czterech przeciwko nam dwm. Jednak postawilimy si im i udao nam si uciec, nie przestawalimy biec a dotarlimy do Havnegade. Jednego z nich kopnem w brzuch i cakiem byem z siebie zadowolony. Obaj nienawidzilimy gliniarzy. Punktem honoru byo stawianie si im, jak tylko potrafilimy. Nastpnego wieczoru nadaremnie czekaem przy restauracji Wivel, w pobliu stacji, poniewa Alex w ogle si nie pojawi. Umwilimy si tam, eby powasa si w okolicy kuchni. Czasem pyszakowaty szef kuchni otwiera tylne drzwi i rzuca odpadki ze stou bogatych pastwa prosto w rce zabiedzonych i bezrobotnych. Tego dnia Alex si nie pojawi. I ju nigdy wicej nie dane mi byo go spotka. Pniej dowiedziaem si, e zosta zapany podczas jednej z cyklicznych akcji oczyszczania", razem z jakim Szwedem (co on do diaba robi w Kopenhadze? Najwyraniej zabrako mu zdrowego rozsdku), po czym zosta wysany do izby zatrzyma dla nieletnich gdzie na Pwyspie Jutlandzkim. Alex kilka razy prbowa uciec, ale za kadym razem go apali. Pewnego dnia zobaczyem jego twarz w gazecie. Zadekowa si gdzie na pokadzie parowca Odyn" i razem z nim poszed na dno. Nie jestem do koca pewien, bo to byo dawno temu, ale wydaje mi si, e pakaem, gdy to czytaem. Alex by moim przyjacielem. Moim jedynym przyjacielem. Po jego mierci nigdy jako nie udao mi si pozby uczucia, e jestem absolutnie sam na wiecie. Czule, a zarazem zowrbnie, przesunem rk po lufie ckm-u. Wystarczyoby, ebym pocign do tyu wajch zabezpieczenia, a ju maszyna byaby gotowa do swojego destruktywnego zadania... Mj Boe, jak ja nienawidziem tych ich tak zwanych demokracji, witoszkowatych tyrad i niekoczcych si kamstw! Jake atwo jest zasi wygodnie i rozdawa porady, gdy si siedzi w ciepym domostwie, z penym brzuchem i rozgrzanymi stopami. A co z armi 275000 bezrobotnych w Kopenhadze? W samej tylko Kopenhadze? A moe by tak ich wszystkich rozstrzela i mie wity spokj? To by im rozwizao kilka z ich demokratycznych problemw. To ostatnie Boe Narodzenie w Kopenhadze. Jak ja dobrze pamitam te wita! Pamitam, jak przygarbiony wczyem si po ulicach miasta, trzymajc rce, na ktrych nie miaem rkawiczek, w rozdartych kieszeniach, rozkopujc nieg nogami obutymi w przetarte buty, spogldajc w gr na lnice wiateka na choince na samym rodku Radhuspladsen. Nienawidziem tej choinki. To by

11

symbol samozadowolenia i bezpieczestwa. Ich bezpieczestwa, a nie naszego. Podszedem do drzewka i zwyczajnie je osikaem, celujc w gr, jak tylko najwyej si dao, po czym odszedem, zostawiajc po sobie parujc plam moczu na skrzypicym niegu. Samotnie spacerowaem po Vesterbrogade. Za kadym oknem wida byo ma choink albo mae wiateka i byskotki. Zdrowych i wesoych wit! Wszystkiego dobrego wam wszystkim z okazji Boego Narodzenia! Wytarty slogan na ustach wszystkich. Szczliwych wit, wesoych wit. Zwyky slogan i nic wicej. Przynajmniej ja nie nadawaem tym sowom adnego znaczenia. Sprbuj zapuka do czyich drzwi i poprosi o ks pieczonej gsi ze stou wigilijnego, a zanim si obejrzysz wyldujesz dup w rynsztoku. A mimo to zw ten moment czasem dobroci i s z siebie zadowoleni, a z caym wiatem pojednani. Pewnego popoudnia, ju po Boym Narodzeniu, spotkaem chopaka, o ktrym wiedziaem tylko, e ma na imi Paul. Wikszo ludzi pieszya si do kina, bo tego dnia akurat zmienia si repertuar i pokazywano nowe filmy. Pamitam, e byo duo filmw o wojnie, a jeden o mierci Ala Capone. Wszystkie bardzo krwawe i bardzo pasujce do czasw wojny. Paul i ja siedzielimy w restauracji, pijc kaw na spk i zagryzajc croissanta. Dalej na tej samej ulicy by komisariat policji, wic aden z nas nie czu si do koca na luzie. Co by powiedzia na ofert pracy? - rzek Paul po chwili. Wyrzek to pytanie bardzo swobodnie, jak gdyby oferty pracy byy codziennoci. Popatrzyem na niego, sceptycznie unoszc brew. Prawdziwa robota, z prawdziwymi tygodniwkami paconymi w kady pitek powiedzia, Spadaj - powiedziaem. Ale ja mwi serio. znowu jakby od niechcenia.

Nastaa chwila ciszy. Spojrzaem na niego wyzywajco, nie wierzc ani jednemu sowu, prowokujc go, by kontynuowa i do koca si okreli. Po chwili po prostu wzruszy ramionami. Mylaem, e bdziesz zainteresowany. Dostaem adres na terenie Niemiec. Brakuje im w tej chwili rk do pracy, dasz wiar? S gotowi uczy ci fachu i rwnoczenie paci kas. To jest jaka fabryka... Mwi, e po roku mona zaoszczdzi cakiem niez sumk. Siedziaem przez chwil w milczcym oszoomieniu. Robota... tygodniwka... peen brzuch, ciuchy na grzbiecie i prawdziwe ko do spania... Nawet teraz trudno mi byo w to uwierzy. Zanim zdyem zada jakie szczegowe pytania, waciciel kafejki podszed do nas, machajc wciekle w kierunku drzwi: by tu pewien limit dugoci siedzenia i gawdzenia za jedn kaw i jednego croissanta. Pitnacie dni pniej razem z Paulem przybylimy do Berlina, po podry w lukach pocigu towarowego. Niedugo pniej Paul zgin podczas wypadku w fabryce, a ja w rezultacie wstpiem do armii. Po raz pierwszy od niepamitnych czasw jadem trzy posiki dziennie. Noce spdzaem w ku. Praca bya cika, cho ta w fabryce bya jeszcze cisza. Pomau przybieraem na wadze, zapadnite policzki nieco mi si zaokrgliy, minie rozbudoway. O moje popsute i poamane zby zatroszczy si
12

armijny dentysta bya to usuga obowizkowa i, rzecz jasna, darmowa. Otrzymaem elegancki mundur i poznaem smak luksusu zmiany pocieli raz w tygodniu. Nagle staem si istot ludzk. Pojem, co to znaczy by szczliwym. No i wtedy wybucha wojna, a wraz z ni nasta koniec mojego wieo odkrytego szczcia i radoci z ycia. Towarzysze, z ktrymi mieszkaem, albo zginli, albo zostali kalekami, albo przeniesiono ich do innych jednostek. Jako onierze przestalimy by istotami ludzkimi, lecz za to stalimy si niezbdnym podczas wojny towarem. Bylimy koniecznie potrzebni do kontynuowania gry na takiej samej zasadzie, jak czogi czy miny ldowe. Czasy wieej pocieli i darmowej opieki dentystycznej odeszy w zapomnienie. Bylimy brudni i obszarpani, zawszeni i cuchncy. Eleganckie szarozielone mundury, z ktrych kiedy bylimy tacy dumni, wyblaky do postaci i konsystencji starej szmaty do podogi. Puk straci swoj tosamo, wymiesza si z reszt machiny wojennej. No i wydawao si, e jest wiecznie w drodze. Maszerowalimy w deszczu, maszerowalimy w socu, w ekstremalnych upaach i podczas ekstremalnych mrozw, w niegu i mgle, po lodzie i w bocie. Gasilimy pragnienie w basenach pokrytych brudem, pilimy wod z roww. Obwizywalimy sobie stopy szmatami, gdy nasze buty byy ju zdarte. I na co mielimy czeka, co nas mogo trzyma przy yciu, dawa iskierk nadziei? Dla kadego z nas przyszo rysowaa si w jednej z trzech opcji: mona byo odnie takie obraenia, e jako niezdolny do suby zostawao si z niej zwolnionym, mona byo dosta si do niewoli i przesiedzie reszt wojny w obozie jenieckim, albo co najbardziej prawdopodobne mona byo wyldowa pod pyt nagrobkow, na jakim zapomnianym cmentarzu. Sen przerwao mi olepiajce wiato flary rozwietlajcej nocne niebo. Instynktownie rzuciem si na ziemi i podczogaem w kierunku kryjwki. Nie ma potrzeby budzi pozostaych, poniewa wszyscy zareagowali dokadnie tak, jak ja. Co te mogo si tu dzia, na tej ziemi niczyjej? Odbezpieczyem ckm. Stary wystrzeli z pistoletu i ziemia natychmiast okrya si surowym wiatem flary. Wstrzymalimy oddechy i nasuchiwalimy. Gdzie z oddali syszelimy warkot cikich silnikw, od czasu do czasu klekot ckm-u. Czogi - szepn Gregor nerwowo. Nadchodz z tej strony - zgodzi si Porta.

Stary raz jeszcze wystrzeli flar. Cisza. W ciemnociach poza zasigiem wiata z flary nic si nie ruszao, ale i tak wiedzielimy, e co tam byo. Stalimy usztywnieni, nasuchujc do blu uszu, uporczywie wypatrujc wroga. Pusty rkaw paszcza majora Hinki powiewa na wietrze. W trakcie, gdy flara wygasaa, usyszelimy zgrzyt i szczk acuchw wydobywajcy si z ciemnoci. Nadjeday czogi. Natychmiast ruszylimy do boju, przygotowujc dziaa przeciwpancerne. To bya caa armia czogw. Pod ich naporem ziemia trzsa si i dudnia. Teraz widzielimy ju pierwszy z nich, posuwajcy si w nasz stron szczytem wzniesienia jak cz dugiej, szarej kolumny prehistorycznych potworw. Pod krzyowym ogniem karabinw maszynowych podczogalimy si na teren niczyj i zainstalowalimy dziao przeciwpancerne typu Pak. Po chwili byo ju w peni gotowoci bojowej i pociski przez nie wystrzelone dotary do celu. Odgos przypomina grzmot podczas burzy, po

13

czym w niebo wzbia si czerwona byskawica. Pocisk zatrzyma si tu pod wieyczk czoowego Churchilla i to, co sekund wczeniej byo przeraajc, stalow besti napierajc, by pore swoje ofiary, teraz zmienio si gwatownie w gigantyczny fajerwerk. Pidziesit metrw na prawo od nas nadciga Cromwell. May obrci si, pooy panzerfaust na ramieniu, przymierzy zamykajc jedno oko i nacisn spust. Wystrzeli dugi jzor ognia. Cromwell podzieli los Churchilla. Ta sama scena w rnych odmianach powtarzaa si jeszcze wielokrotnie. Wiele czogw stano w ogniu, wielu ludzi spono ywcem, jednak mimo to cigle ich miejsce zajmowaa jeszcze wiksza liczba nowych. Czogi i ludzie nacierali na nas niekoczcym si strumieniem. Zniszczyli nam dziao Pak, artyleria wroga bawia si naszym kosztem. W powietrzu fruway zway gruzu i kawaki ludzkich cia. Gryzcy dym wypenia puca, pali garda i oczy. W uszach bolenie dzwonio na skutek cigych eksplozji. Leaem pasko na ziemi, z zacinitymi piciami i gow do poowy zakopan w piasku. Teraz ju wiem, dlaczego ludzie uywaj nazwy Matka Ziemia i skadaj jej hod. Nawet, gdy brudna i przesiknita krwi, tak jak w tym momencie, nadal daje poczucie bezpieczestwa. Kilka metrw od siebie zauwayem brytyjskiego szeregowca, ktry tak jak ja lea pasko na ziemi. W tym samym momencie on rwnie mnie dojrza. miem twierdzi, e obaj przygotowywalimy si by wzajemnie si zabi. Ja nie chciaem zabija. Nie czuem do niego adnej wrogoci, ale z drugiej strony nie chciaem by tym, ktry zginie. Cakiem prawdopodobne, e on myla podobnie. Zasady bitwy jasno okrelay, e jeden z nas musia zgin, wic nie byo czasu na zastanawianie si, czy aby na pewno zasady te byy dobre, czy te ze. Sprawa bya prosta i polegaa na tym, aby zabi kogo, i samemu y dalej. W rku miaem granat. Niewtpliwie brytyjski onierz te go mia. Zbami wyjem zawleczk. Pooyem go i odliczyem. Dwadziecia jeden, dwadziecia dwa, dwadziecia trzy, dwadziecia cztery... Granat ze wistem przelecia w kierunku angielskiego onierza. Po drodze min granat, ktry z podobnym wistem lecia w moim kierunku, rzuci dokadnie w tym samym momencie. Bez efektu. Zapewne obaj zareagowalimy w identyczny sposb, na czas przeturlawszy si tak, by wyj z pola raenia, dziki czemu uratowalimy skr. Podbiegem w kierunku erkaemu i wystrzeliem nerwow seri. Wybuch drugi granat. Tym razem prawie mnie trafi. Tu przed oczami byso, a gowa, cho bezpiecznie okuta w stalowy hem, pkaa w szwach. Przez sekund poczuem strach, ale za chwil ogarna mnie furia. Do tej chwili nie czuem osobistej nienawici do wroga. Zabicie go byo po prostu koniecznoci. Teraz jednak stao si perwersyjn przyjemnoci. Z ca pewnoci nie miaem zamiaru gin na bagnistych terenach Francji. Rzucilimy si na siebie. To bya zajada walka na mier i ycie, wszystkie chwyty dozwolone. Bilimy si kolbami karabinw, kopalimy si cikimi buciorami, cilimy bagnetami. Anglik trafi mnie w ydk i poczuem ostry bl. Zanurkowaem w jego kierunku z nowym zapaem. Na jego nieszczcie spad mu hem. Otrzyma ran cit w czoo gbokoci takiej, e niemal zmieciaby si tam ludzka pi.

14

Byem zbyt wyczerpany, eby kontynuowa bitw. Przez chwil nie byo to konieczne, wrg lea u moich stp. Obserwowaem go nieufnie, modlc si o to, by zmar i tym samym zakoczy ca spraw. Sam mogem go wykoczy, ale tak samo szybko jak przysza, tak szybko dza krwi mnie opucia. Facet gapi si na mnie bez wyrazu, oddychajc szybko i z blem. Po twarzy cieka mu krew, struka cieka mu z ust. Poczuem si saby i bezbronny. Bolaa mnie noga i gdyby teraz ktry z jego towarzyszy mnie tu odnalaz, to pewnie nie mgbym si spodziewa z jego strony litoci. Odwrciem si, chcc odej, ale wiszczcy oddech czowieka, ktrego prbowaem zabi, powstrzyma mnie. Z lekkim zniecierpliwieniem przyklknem przy jego boku, obwizaem mu gow bandaem najlepiej, jak tylko umiaem i wyjem menak z wod. Pij - rzekem uprzejmie. Nadal si we mnie wpatrywa, ale nie sign po wod. Na co czeka, gupiec jeden? A mu askawie przystawi menak do ust, ryzykujc, e dostan n midzy ebra? Zostawiem wod w zasigu jego rki i popdziem co si do kryjwki po naszej stronie pola bitwy, mimo i w powietrzu fruway odamki i zabkane granaty. Znalazem Legionist, ktry skuli si za poncym wrakiem Churchilla i strzela krtkimi seriami ze swego MG. W pobliu zauwayem te Maego. Jego twarz rozwietlay pomienie i wyglda icie szatasko. Z kieszeni wycignem chusteczk i ciasno obwizaem ni swoj nog. Wrg zosta odepchnity przynajmniej na chwil. Mielimy troch czasu na odpoczynek, ale poniewa mg on si okaza bardzo krtki, staralimy si go jak najlepiej wykorzysta. Porta gono konsumowa pit puszk woowiny, Barcelona puci w obieg butelk ginu, Stary bezwiednie bawi si tali kart. Gdzie z tyu, za nami, miasto Formigny stao w pomieniach. Nad Caen latay cikie bombowce Wellington, pomienie wzbijay si wysoko w niebo. Ziemia pod nami trzsa si, jak gdyby oczekiwaa jakiej katastrofy. W porzuconym jeepie Porta znalaz stary gramofon i kilka pyt. Odsuchalimy je jedna po drugiej, upajajc si dwikami muzyki, niespodziewanej odmiany po dobrze nam znanych, strasznych odgosach bitwy. Gdy przesuchalimy ostatni z pyt, wrcilimy do pierwszej. Bylimy akurat przy trzeciej rundzie przesucha, gdy w bladym wietle pojawia si grupa onierzy zmierzajcych ku nam. Wydawali si nieuzbrojeni. Nieli flag z duym czerwonym krzyem, taki sam znak zdobi ich hemy. May podnis karabin, lecz zanim zdy wystrzeli, Stary wytrci mu go z rk. Co ty do diaba cikiego wyprawiasz? A dlaczego oni zawsze zajmuj si tylko swoimi rannymi? Co jest nie w porzdku z naszymi? Jeli ktokolwiek wystrzeli w kierunku Czerwonego Krzya - powiedzia Stary gniewnie - ten May zwrci si ku niemu peen oburzenia.

natychmiast dostanie ode mnie kulk midzy oczy. Czy wyraam si jasno? Przez chwil panowaa cisza, po czym Porta si rozemia. Stary, jeste na niewaciwej wojnie! Powiniene wstpi do Armii Zbawienia. W okamgnieniu zrobiliby ci tam swoim generaem! Odwrci si i splun, ale Stary susznie nie da si sprowokowa. Nikt nie prbowa nawet podnie karabinu.
15

Zabrano ostatniego rannego, ostatnie nosze byy ju w drodze do linii wroga. Panowa spokj. I wtedy, niespodziewanie, w dalszej czci okopw mody porucznik wyda z siebie ostry krzyk i osun si na ziemi. Najwyraniej skrytobjczy pocisk trafi w cel. Nastpny pocisk przemkn ze wistem obok nas i w cigu kilku sekund okrutna walka rozgorzaa na nowo. Trzy karabiny maszynowe po naszej stronie odpowiedziay ogniem, zgino kilku noszowych. Legionista pierwszy zerwa si na rwne nogi i bieg przed nami wrzeszczc, bymy za nim podyli, jak to zreszt robi dziesitki razy wczeniej, czy to na zamarznitych rosyjskich stepach, czy te na wzgrzach pod Monte Cassino. W zajadej potyczce, ktra wynika z tej wymiany ognia, zgina prawie caa druyna sanitarna jak i ranni, ktrych ta ekipa prbowaa wynie z pola walki. Ziemi po raz kolejny pokryy trupy onierzy obu armii. Aby zebra nowych rannych, potrzebna bya kolejna ekipa Czerwonego Krzya. Atak, kontratak, przerwa. Tym dniem rzdzia mier. Nie byo litoci w sektorze 91. Porta bawi si odbiornikiem radiowym, obracajc potencjometry we wszystkie strony, prbujc wyowi donony dwik BBC spord pozostaych szumw i trzaskw, ktre wylatyway z gonika. Odbio ci? - powiedzia zdegustowany Heide. - Zapi ci kiedy na tym i odrbi eb bez zadawania zbdnych pyta. Po jakiego czorta waa to w ogle robisz? Ich sowom nie mona dawa wiary, nawet gdy uda si je w kocu dosysze. Porta podnis rk. Stul gb, na lito Chrystusa! Wanie si zaczyna! Zabrzmia dwik, jak gdyby kto uderzy w wielki gong; by to efekt zamierzony i przeraajcy. Nastpnie usyszelimy zimny i poprawny gos BBC: lei Londres, ici Londres. BBC pour la France - Oczywicie wtedy nie zdawalimy sobie sprawy, Ici Londres, ici Londres... Prosimy o uwag. Oto kilka osobistych wiadomoci: Les sanglots Dugie kanie jesiennych skrzypiec e prawie cay francuski ruch oporu take sucha tej audycji. longs des violons de l'automne". Powtarzam: Les sanglots longs des violons de l'automne". Bya to pierwsza linijka wiersza Verlaine'a pod tytuem La Chanson L'automne"-. I bya to wiadomo, na ktr wszyscy czekali wiele tygodni. Oberleutnant Meyer z Kwatery Gwnej 15. Armii, ktrego gwnym zadaniem byo monitorowanie wszystkich audycji BBC, bardzo szybko i w lekkim podekscytowaniu poinformowa o tej wiadomoci Gubernatora Wojskowego Francji, a take gwnodowodzcych w Holandii i Belgii. Zosta potraktowany z pogard, na ktr wedle odbiorcw zasuy. Te mi wane wiadomoci! Jakie bajdurzenie o jesieni. Facet najwyraniej musi by kretynem. Oberleutnant Meyer wzruszy ramionami i powrci do suchania. lei Londres, ici Londres. Nadajemy kolejne osobiste wiadomoci Les fleurs sont d'un rouge sombre. Lesfleurs sont d'un rouge sombre". To by sygna dla sieci ruchu oporu w Normandii. Helene epouse Joe. Helene epouse Joe".

16

To z kolei by sygna dla caego regionu Caen. Spowodowa ca seri prb sabotau, z ktrych wiele si powiodo: zawalay si mosty, wysadzano w powietrze linie kolejowe, przecinano linie telefoniczne. W Kwaterze Gwnej 15. Armii w tym momencie zrozumiano, e gdzie w pobliu dzieje si co bardzo zego. Czy pan co z tego rozumie, Meyer? - genera von Salmuth zapyta podenerwowany. Jesienna ballada. Kwiaty s koloru ciemnoczerwonego. Helena wychodzi za Joe. lei Londres, ici Londres.... Les des sontjetes"-. Powtarzam: Les des sontjetes". Meyer tylko wzruszy ramionami i powrci do suchania.

Przez trzy dni bya cisza, po czym wiadomoci znw zaczy zyskiwa na wigorze i wymylnoci. W rezultacie wielu niczego niespodziewajcych si niemieckich wartownikw stracio ycie, a ich ciaa z noami wbitymi w plecy wrzucano do rzek i bagien. Jean pense a Ritt"--. Jean pense a Ritt". Spiker wypowiada haso bardzo powoli, robic pauzy przed kadym sowem. Porta zamia si zadowolony. Co za stek bzdur! Jan myli o zniszczeniu Rity... Jako mi si nie wydaje, eby facet mia to zrobi. A poza tym, kim oni do cholery s? Kto to jest Jan i Rita? Dla mnie to brzmi jak jaka bajka dla dzieci. To kod - wyjani Heide, ktry zawsze twierdzi, e wszystko wie. - Kiedy byem operatorem ,,Le dimanche les enfants s'impatientent"---. Le dimanche les enfants s'impatientent". radia. Takie wiadomoci nadaje si cay czas. Ta wiadomo bya skierowana do czonkw ruchu oporu, ktrzy w Normandii oczekiwali przybycia spadochroniarzy. Ici Londres. Za godzin bdziemy nadawa kolejne wiadomoci.

Rozdzia 2 OSTATNIA GODZINA Zmarych owinlimy w pcienne cauny i, zanim zakopalimy ciaa, przy boku kadego z nich zostawilimy pust butelk po piwie zawierajc dokumenty identyfikujce zwoki. Naszym zdaniem prdzej czy pniej, by moe ju po skoczeniu wojny, kto bdzie musia zaj si zorganizowaniem waciwych cmentarzy z prawdziwymi grobami i wieloma rzdami maych, biaych krzyy. Wydawao nam si, e bdzie najlepiej, jeli podczas wykopywania rozkadajcych si zwok bd zna tosamo kadej ofiary. Std pomys na butelki po piwie i dokumenty.

17

Wydawao nam si to konieczne, by obie strony mogy mie porzdne cmentarze pene polegych bohaterw. W innym wypadku, co bdzie mona pokaza przyszym, modym rekrutom, eby wywrze na nich wraenie? A oto, panowie, groby naszych wspaniaych onierzy, ktrzy oddali ycie za ojczyzn podczas ostatniej wojny... Pod tym krzyem ley Paul Schultze, skromny szeregowiec, ktry straci obie nogi na skutek wybuchu granatu, a mimo to pozosta na swoim stanowisku i da odpr wrogowi. Ten skromny szeregowiec uratowa cay puk. Zmar na rkach swojego dowdcy, piewajc patriotyczn piosenk". Na pochwek czekao tyle cia, e pomau zaczo nam brakowa butelek po piwie. Po poranku spdzonym na cikiej pracy grabarza, dostalimy p godziny wolnego na posiek, po czym wysano nas na misj rozminowywania.. To zadanie byo o wiele gorsze ni chowanie cia. ycie onierza zajmujcego si czyszczeniem terenu z min byo w powszechnym rozumieniu wszystkich kurewsko krtkie i na pewno niespecjalnie usane rami. Byy tam miny magnetyczne, ktre wybuchay po zblieniu si do nich nawet najmniejszego i nic nie znaczcego kawaka metalu. Dlatego te musielimy odoy wszystkie metalowe przedmioty, ktre do nas naleay, zdejmujc nawet guziki i zastpujc je kawakami drewna. Poniewa nie dostalimy butw na gumowej podeszwie, wikszo z nas musiaa si zadowoli szmatami owinitymi wok stp, jedynie Porta, nasz oswojony sp, mia szczcie dosta w swoje rce par prawdziwych, amerykaskich butw z tej gumy. Na urzdzeniu do wykrywania min w ogle nie mona byo polega: reagowao ono nie tylko na miny, ale take na najmniejsze czstki metalu, wic w rezultacie, w zalenoci od indywidualnego nastawienia, albo ogarniao nas szalestwo powodowane wiecznym strachem, albo stawalimy si apatyczni z powodu nadmiernego przyzwyczajenia. Obie reakcje oznaczay kopoty. Aby mie cho najmniejsz szans przetrwania podczas pracy z minami, czowiek musi by bez przerwy uwany, mie nerwy ze stali, postpowa cay czas z najwiksz ostronoci i mie pewne rce. Tam, gdzie wydawao si, e jest najbezpieczniej, mogo czyha najwiksze zagroenie. Oczywicie to Rommel by pionierem niewinnej z pozoru puapki mierci i zastawianie jej opanowa do perfekcji. Mwimy tu o drzwiach, ktre po otwarciu wybuchaj prosto w twarz, o taczkach, ktre zagradzaj ci drog, wic po zrobieniu kroku w bok ziemia otwiera si pod tob; o drzwiach kredensu, ktre s otwarte, a ktre po zamkniciu powoduj taki wybuch, e kilka ssiednich domw wylatuje w powietrze. Do tego dorzumy jeszcze praktycznie niewidzialny drut, sprytnie schowany pod dywanem lici: onierz idcy na przedzie zaczepia o niego, po chwili p kompanii naley do przeszoci. Do tej pory wiele zdylimy si nauczy o minach, a im wicej o nich wiedzielimy, tym mniej je lubilimy. Mielimy ju do czynienia z minami P2, ktrych cay szereg czono drutem i wejcie na jedn powodowao reakcj acuchow. Znalimy te i te miny, ktre mona byo zniszczy tylko przez detonacj. I te by moe najgorsze ze wszystkich, ktre naleao ostronie rozoy cz po czci, aby mc doj do detonatora zrobionego z bardzo cienkiego szka... Jeli miae yczenie umrze lub twj umys z radoci akceptowa fakt spdzenia calutkiej godziny w poszukiwaniu jednego, konkretnego

18

elementu ukadanki, to wszystko byo w porzdku i ta praca moga ci si podoba. Jeli jednak bardziej przypominasz mnie, poccego si ze strachu i niezdarnie radzcego sobie z zadaniem, to bez wtpienia bdziesz wyglda jak so w skadzie porcelany. Poruszalimy si do przodu powoli, w jednej linii, sprawdzajc ziemi krok po kroku, bez przesadnego zadowolenia, nawet posuwajc si w ogonie, gdzie mona byo oczekiwa, e czowiek bdzie do bezpieczny. Co dziesi minut zmienialimy lidera (a take gumowe buty). W ten sposb w kadym momencie ryzykowalimy ycie tylko jednego z nas i wszyscy wiedzielimy, e okres wysiku oraz wytrzymaoci mia jakie ograniczenia czasowe. Trzymalimy si w bezpiecznej odlegoci od siebie, ostronie stpajc po ladach poprzednika. Gdy przez kilka chwil wszystko wydawao si w porzdku, a nasze serca zwalniay swj szalony galop, gruczoy potowe te jak gdyby troszk si uspokajay, mrocy krew w yach wrzask, gorczkowe machanie rkoma onierza na szpicy zatrzymyway nas w miejscu. Wykrywacz min znw wysa sygna... Wszyscy zamieramy w bezruchu. Ten, ktry akurat mia nieszczcie by chwilowym posiadaczem gumowych butw, wysuwa wykrywacz do przodu, w bok, do tyu. Namierza miejsce, ktre sprawia tyle kopotw, z ociganiem podpeza obok niego, delikatnie odgarnia grn warstw ziemi. Mija pi minut. Pi minut potu i przeraenia. Tymczasem jedyna rzecz, ktr wykopuje, to kawaek szrapnela, fragment pocisku a moe granatu. Zawsze ta sama historia. No, moe prawie zawsze. Dajemy upust napiciu poprzez wybuchy zoci i wulgarne sowa, lenie winia, ktry powiedzia, e ten teren jest mocno zaminowany, kierujc bluzgi do Sub Informacyjnych, ktre t informacj przekazay dalej, przez co odpowiadaj za nasze przebywanie w tym miejscu. Najwyraniej wizie ga, a SI to banda atwowiernych gupcw. Mamroczc obelgi, w zym nastroju, przyspieszylimy nieco nasze tempo. Naga eksplozja unieruchamia nas. Biedak, ktry akurat by z przodu, wylecia z hukiem w powietrze i wyldowa na ziemi w tysicu nierozpoznawalnych kawakw. A wic wizie mwi prawd, Suby Informacyjne nie s pene naiwnych gupcw, lecz wysoce wykwalifikowanych wywiadowcw, ktrzy odwalaj kawa dobrej roboty... przy okazji wysadzajc nas w powietrze. Moe to bya mina przeciwczogowa, specjalnie dla nich przygotowana. Jeli tak wanie jest, to ju po tobie waciwie nikt nie przeywa wybuchu miny czogowej. Z kolei jeli to mina przeciwpiechotna, to sprawy nie wygldaj a tak ponuro: moesz przey, tracc jedynie obie nogi. No c, w czasach wojny nie jest to a tak wielka tragedia. Dopasuj ci dwie cakiem fajne, sztuczne koczyny i, jeli tylko nie jeste jakim wyjtkowym wiermzgiem, to najprawdopodobniej zostaniesz wczony do programu szkoleniowego dla podoficerw. Obecnie jest tam cakiem sporo beznogich kursantw. W kadym razie mogo by gorzej. Moesz si zapisa na trzydzieci sze lat, po mniej wicej pitnastu, moe osiemnastu latach w stopniu Feldwebla, przej w stan spoczynku w wieku szedziesiciu piciu lat i dosta tuciutk emeryturk. Zatem patrzc na spraw z oglnej perspektywy, kiedy tylko nie bralimy udziau w rozbrajaniu, uznawalimy miny za mieszane bogosawiestwo. Z jednej strony ryzykowao si yciem, a z drugiej

19

na szali byy jedynie twoje nogi - z czego wynikaa wielka korzy w postaci inwalidztwa i zejcia z pierwszej linii frontu raz na zawsze. Jednak jedno trzeba od razu wyjani: utrata jednej nogi lub jednej rki nie miaa sensu. Albo dwie, albo wcale. Na froncie byo wielu nieszcznikw posiadajcych tylko jedn nog, a tych co mieli tylko jedn rk byo tylu, e waciwie uwaao si ich za zupenie normalne, w peni sprawne jednostki ludzkie. Major Hinka na przykad poegna si ze swoj praw koczyn grn dwa lata wczeniej, a mimo to przez cay czas od tamtej chwili znajdowa si w samym rodku zawieruchy wojennej. Przez chwil bya moja kolej na poruszanie si na przedzie kolumny, to ja nosiem gumowe buty, ryzykowaem utrat ycia lub koczyn. Z nerwami napitymi jak postronki, czekajc na pierwszy znak niebezpieczestwa, ostronie pochyliem si i rozgarnem kp gstej trawy. Co tam byo... co metalicznego? Bdcy tu za mn Porta i Legionista zatrzymali si. Silna pokusa, by si odwrci i uciec. Niestety, ta opcja jest wykluczona. Pomalutku pochyliem si i przyoyem ucho do ziemi. Czy ja naprawd syszaem ciche tykanie, czy ten dwik jedynie podpowiedziaa mi moja wyobrania tchrza? Czy bya to mina magnetyczna, czy z opnionym zaponem? W tym momencie byem ju mokry od potu, zby szczkay nerwowo o siebie, kolana si trzsy. No dobra, to na pewno bya mina. Chwilowo cicha, ale i tak niebezpieczna. Mniej bym si ba kobry. Koniuszkami palcw wyczuwam ksztat niewidzialnej anteny, okrgej kopuy i strasznie cienkiej szybki. Klasyczna mina przeciwczogowa. To jest wanie ta chwila. Jeli chcesz dalej y, to kontroluj si, pokonaj strach. Pamitaj o wszystkim, czego ci nauczyli... Dwa palce pod kopu, dwa obroty w lewo... ale powoli, powoli... Stuczesz szybk i po tobie, Svenie, mj chopcze! Mdl si do Boga, by nie byo tu adnego ukrytego drutu, by ta mina nie bya poczona z acuchem innych min. Te gnojki, ktre podkadaj miertelne puapki, uywaj do tego celu caej swojej przebiegoci... Dwa obroty. Ten etap zosta zakoczony. Teraz dwa milimetry do gry, trzy obroty w prawo... Nie rusza si! W mord biedne, nie rusza si! Co do diaska to moe oznacza? Nowy typ miny? Nie powiedzieli nam o jakim typie, czy co? Chryste Panie, zabierz mnie std! W dupie mam ich sdy wojenne i oskarenia o tchrzostwo! Ja chc y. Przy odrobinie szczcia wojna skoczy si, zanim zd mnie osdzi. Rozsdek podpowiada, by zawrci i ucieka. Jednak moje ciao spokojnie i z rozmysem zostaje dokadnie w tym miejscu. No dobra, nadal tu jestem. To co teraz? Wyj cholerstwo, zanim je rozbroj? A czemu nie, przecie to rwna si samobjstwu? Przez cay czas siedz bezczynnie, a mina sobie ley w ziemi, pewnie wielce z siebie zadowolona. I gapi si na mnie. Szydzi ze mnie. I wtedy w gowie pojawia si nowy, straszny pomys - a moe to jest to skurwysyskie ustrojstwo z opnionym dziaaniem? Nadal podtrzymujc kopu praw rk, lew wkadam pod spd miny. Zbami rozrywam kpki trawy, ktre rosn obok miny. Nie mogliby nauczy pieprzonych map, jak wykonywa t robot? One mogyby uywa zarwno rk, jak i ng. I pewnie lepiej by t robot wykonyway, bo nie musiayby cigle walczy ze strachem. Dlaczego nikt o tym wczeniej nie pomyla? Wykorzystuj gobie i psy, konie i winie, no to czemu nie mapy? (W Polsce

20

korzystalimy ze wi. Puszczalimy je na pole minowe, eby oczyszczay teren. Problem polega na tym, e winie maj sw warto w ywej gotwce, wic uznano, e bardziej opaca si powica ludzi. Ze mierteln rozwag, powoli przycignem min do siebie. Bya cisza ni si spodziewaem, ale przynajmniej teraz j wydobyem i ukazaa si w caej swej strasznej istocie. Wielka, brzydka rzecz. Najchtniej poczstowabym j kopem i wysa przed siebie drog powietrzn, ale t przyjemno naleao odoy do momentu, w ktrym ju j skutecznie rozbroj. Zawoaem innych, eby do mnie podeszli. Podczoga si Porta razem z Legionist. Porta, cho nigdy nie przeszed w tym kierunku formalnego szkolenia, by geniuszem mechaniki, po jednym spojrzeniu na min obrzuci mnie spojrzeniem penym pogardy. Ty cholerny idioto! e obraca to badziewie w niewaciw, kurwa, stron. To nie jest normalna, francuska ruba, powiniene si by domyli, nawet jeli to ty na ni patrzye. Odwrci si i przywoa Maego. Przynie nam szwedzki klucz. OK. Skr j ponownie do gry. OK, panowie. Trzyma gowy w d i palce w dupach! Klucz szybko si pojawi. Porta przez chwil oglda min. Potulnie zrobiem, co kaza. Legionista wytar spocone rce w spodnie. Porta podnis klucz. Pochyli si nad min, nucc podczas caego procesu jak lun piosenk: Co si z nami stanie, moja ukochana? Czy bdziemy smutni czy rado nam bdzie dana? Jak to si wszystko skoczy, moje ty malutkie? Czy zadowoleniem wielkim czy te moe smutkiem? Legionista i ja obserwowalimy go usztywnieni, jak czowiek z kijem w tyku. Porta, absolutnie opanowany, podtrzyma min obiema rkami. No prosz! - wyszczerzy zby w umiechu - Niegrona, jak niewysiedziane jajko. Odwrci si i zabuja nonszalancko, wracajc do reszty chopakw z min wepchnit pod pach, jak by to bya pika do rugby. Niespodziewanie rzuci j w kierunku Gregora. brwi. Co jest malutki? Co ci przerazio? Ty gupi gnojku - Gregor sprbowa kopn Port w nogi. - Ty gupi, porbany bkarcie! Pakujemy j - powiedzia Stary z nut zmczenia. - Nie mam nastroju na zabaw i gierki. Serce mi krwawi - powiedzia Porta. - No dalej, Sven, dawaj mi te gumiaki. Moja kolej na bycie Trzymaj! Twoja kolej! Ja jej nie dam rady dwiga! Gregor wyda z siebie okrzyk przeraenia i zanurkowa w kierunku ziemi. Porta stan nad nim, unoszc

Sprbujcie pamita, e jak do tej pory stracilimy ju przy tej robocie szeciu ludzi. bohaterem.

21

Wzi buty i przesun si na czoo kolumny, jednak ju po kilku metrach zatrzyma si, pochyli, zbada grunt i wykona ruch w kierunku Legionisty i mnie. Spojrzelimy na siebie. Wiedzielimy, co si stao: Porta napotka szeregowe miny i potrzebowa drugiej osoby do pomocy. Ktry z nas mia to by? Przez sekund zawahaem si i wtedy Legionista wzruszy ramionami i ruszy do przodu. Nastpnym razem bdzie moja kolej i ju chwil pniej aowaem, e nie zgosiem si tym razem, przez co miabym to ju za sob. Porta i Legionista czogali si po ziemi wzdu drutu czcego miny. Dawniej wystarczyo przeci ten cholerny drut i mie dziki temu spokj, ale niestety wrg by teraz mdrzejszy. Obecnie drut by pokrywany cienk warstw miedzi. Wystarczyo go dotkn czymkolwiek zrobionym z metalu, a natychmiast przebiega przez niego prd i detonowa min. Odkrycie tego nowego triku zajo nam pewien czas. Wrg by wystarczajco ostrony i nie zostawia instrukcji obsugi gdzie w pobliu, wic przed odkryciem tego nowego sekretu stracilimy kilku ludzi. Ten akurat malutki prezent by przewieszony przez drzewo i podczony do trzech granatw 10,5. Porta krzykn przez rami, lekko podirytowany. No dalej, na lito bosk! Przecie nie jestemy na mszy! Moje serce przyspieszyo chorobliwie, gdy zrozumiaem, i moim zadaniem bdzie podej tam z odpowiednimi narzdziami i usun ten cholerny detonator. Nie byo to atwe zadanie. Wielu dobrych ludzi bardzo le koczyo podczas usuwania detonatorw, a poza tym istniao jeszcze ryzyko, i wrg przygotowa jak dodatkow niespodziank, ktra miaa nas zaskoczy. Porta wspi si na poow wysokoci drzewa i trzyma cztery druty, ktre byy odprowadzone od miny. Podszedem bliej, kurczowo ciskajc narzdzia. Mielimy do czynienia z min przeciwczogow. Detonator nie by wikszy ni paczka papierosw, ale dla mnie by wystarczajco wielki. Na jednym z granatw jaki dowcipni napisa wiadomo: Do pieka z wami, pieprzone Szwaby". Wiadomo zostaa podpisana imieniem Izaak. No tak, mona byo w peni zrozumie punkt widzenia Izaaka. aden czowiek o takim imieniu nie mia szczeglnych powodw, by nas kocha. Jakim cudem szczcie dalej nam sprzyjao. Pozbylimy si zarwno miny przeciwczogowej, jak i dodatkowych puapek do niej podczonych, po czym przez kilka chwil odpoczywalimy sobie na krawdzi grobu. Siedzielimy na ziemi w ciasnym pokrgu i palilimy fajki, co zwaywszy na okolicznoci byo zajciem cile zabronionym. Co wam powiem - Porta nagle si odezwa. - Zao si, e gdyby stary Adolf przyszed tu i przez p godziny popracowa na polu minowym, to nie byby, kurwa, taki pewny siebie... Zreszt pewnie te by mu spada ch kontynuowania tej cholernej wojny! To proste przemylenie wprawio nas wszystkich w dobry humor. Siedzielimy tak i mialimy si do rozpuku, a wreszcie doczya do nas reszta grupy prowadzona przez porucznika Brandta, ktry dowodzi ca operacj. Brandt by z nami od pocztku. Od czasu do czasu znika na kursach szkoleniowych, ale zawsze do nas powraca i patrzylimy na niego raczej jak na jednego z nas, a nie jak na oficera, do tego stopnia, e nawet zwracalimy si do niego po imieniu i traktowalimy go w ten nasz

22

szczeglny sposb, czyli obscenicznie poufale. To by prawdziwy oficer linii frontu i jeden z niewielu ludzi, ktrzy potrafili wymusi na nas szacunek. Cholerne miny - burkn. - Jak tak dalej pjdzie i bdzie ich wicej, to wszyscy razem Te pieprzone miny bd nam si niy nawet wtedy, gdy po wojnie bdziemy kopa warzywa w skoczymy w wariatkowie. ogrdku. Zanim sobie przypomnimy, gdzie naprawd jestemy, to bdziemy prbowa detonowa kartofle. Porta zawsze mwi kiedy", a nigdy jeli". Przypuszczam, e wikszo z nas mylaa w kategoriach kiedy", cho bylimy zbyt ostroni, eby to powiedzie na gos. Jednak z jakiego powodu nigdy nie bylimy w stanie zmusi si do wzicia pod uwag faktu, i pewnego dnia moe przyj nasza kolej i skoczymy w rowie z butelk po piwie przechowujc nasze dokumenty tosamoci. O mierci mylao si czsto, czujc krople zimnego potu na plecach, ale w gbi duszy nikt na serio nie wierzy, e pewnego dnia to moe przytrafi si i jemu. Cakiem czsto przed wikszym atakiem pomagalimy przygotowywa zbiorowe mogiy, wykadalimy je som i zbieralimy mae, drewniane krzye. Mimo to ani razu nie wyobraalimy sobie naszych cia wrzuconych razem z innymi do tej mogiy, cho mier bya zjawiskiem powszechnym. Ile razy dziennie syszao si wiszczcy dwik pociskw z granatnika, czuo dudnienie w momencie, gdy docieray do ziemi, eksplozje, a potem okrzyki blu, by potem zda sobie spraw, e onierz, ktry sta obok ciebie sekund wczeniej, ju nie yje... Ile razy dowiadczyo si takiej sytuacji, e gino p oddziau, e wszdzie wok leeli ludzie ju zmarli bd umierajcy, a ty akurat dalej stae niezraniony? Wiedzielimy, e szczcie nie moe trwa wiecznie, a mimo to instynktownie czulimy, e akurat nasze osobiste szczcie z ca pewnoci si nie wyczerpie. Porta znw jad. Tym razem bya to puszka ananasw, ktr znalaz w porzuconym amerykaskim jeepie. Dziwne, e nigdy wczeniej nie doceniaem smaku ananasw - zaduma si. Pierwsza rzecz, jak zamierzam zrobi po zakoczeniu wojny, to pj do restauracji i tak si nawpycha, eby mi uszami poszo. To oczywicie bya zachta do rozpoczcia jednej z naszych ulubionych czynnoci: zagranie w gr pod tytuem Kiedy wojna si skoczy..." Za kadym razem wracalimy do tej dyskusji oywieni i jako nigdy nie stracia ona nic ze swego uroku, cho z caej naszej grupy jedynie Heide wiedzia dokadnie, co chce zrobi ze swoim yciem. Ju w tym momencie by podoficerem i dawno temu zdecydowa, e zgosi si na szkolenie oficerskie. Majc to na uwadze, powica cz kadego dnia, i to bez wzgldu na to, gdzie bylimy i co robilimy, na nauk dziesiciu stron Podrcznika Kampanii Wojskowych. Bezlitonie si z nim z tego powodu dranilimy, a mimo to, by moe rwnoczenie, nieco zazdrocilimy mu tej jego upartej determinacji do osignicia celu. Wszyscy wiedzielimy, cho aden z nas nie chcia tego przyzna, e zbyt dugo bylimy onierzami, by mc powrci do zwykego, cywilnego ycia. Stary twierdzi, e jedynie rolnicy bd mogli z przyjemnoci wrci do swoich czynnoci przedwojennych i pewnie mia racj. Dla mnie rolnicy to zreszt i tak bya oddzielna rasa.
23

Poka im pole ziemniakw lub szereg drzew jabkowych, a jest dua szansa, e ogarnie ich kompletne szalestwo. Wielu rolnikw zdezerterowao z prostej przyczyny - ujrzenia drzewka owocowego w penym rozkwicie. Prawie w kadym przypadku dwa lub trzy dni pniej byli wyapywani i doprowadzani przed oblicze sdu wojennego, gdzie niczym w malignie mamrotali co o winiach lub liwkach. Niestety, nie syszaem jeszcze o sdzie wojennym, ktry byby w stanie zrozumie ten nagy, nieodparty impuls, nachodzcy tych ludzi w momencie, gdy stawali w obliczu swej prawdziwej, czystej natury, wic rezultat z reguy bywa jeden - pluton egzekucyjny. Mino ju dziesi godzin od chwili, gdy wyruszylimy na nasz misj oczyszczania pola minowego. Dziesi godzin napicia, dziesi godzin marszu po ciece mierci; dziesi godzin, podczas ktrych nie byo miejsca na odpoczynek bo czy mona takowym nazwa dwudziestominutow przerw tu i wdzie, podczas gdy praca nie bya jeszcze wykonana choby w poowie? Wreszcie jednak pomau zblialimy si do koca. Wanie umiecilimy ostatni biay marker oznaczajcy bezpieczn drog dla czogw i za chwil moglimy mie moliwo relaksu. W momencie, gdy miaem wbi ostatni palik, ktem oka zauwayem co wanego. Znieruchomiaem i popatrzyem w gr. Pozostali stali sztywno jak figury z brzu i z rozdziawionymi gbami oraz oczami jak talary gapili si przed siebie. Wszyscy kierowali swe spojrzenia na porucznika Brandta. Sta nieco z boku od gwnej grupy ludzi, nogi rozstawione, ramiona odsunite od tuowia... Poczuem, jak strach wycisn grube krople potu na moich koczynach. Wiedziaem a za dobrze, co ta dziwna pozycja oznaczaa: Klaus sta dokadnie nad min. Najmniejszy ruch spowodowaby wybuch. Widziaem nawet drut, ktry do niej prowadzi. Klaus na pewno wiedzia doskonale jak my, e oto wybia jego godzina. Ci, ktrzy byli najbliej niego, zaczli si pomau cofa po swoich ladach, krok po kroku. Oni take byli w miertelnym niebezpieczestwie. Drut wskazywa wyranie, e mina bya poczona z innymi. Tylko jedna osoba wykazywaa jakkolwiek ch ruszenia do przodu w heroicznej, cho niewtpliwie samobjczej, misji przyjcia porucznikowi z pomoc - by to May. Musielimy go do brutalnie powstrzyma si; potrzeba byo nas trzech do tego zadania. Ledwie zdylimy uspokoi Maego, gdy Barcelon ogarno chwilowe szalestwo i pocz pomau czoga si w kierunku Klausa, ktry nadal sta na swojej miertelnej puapce. Zapcie tego gupiego pojebaca! - wrzasn Porta. Twarz porucznika przybraa straszny, oowiany kolor. To by jeden z najodwaniejszych ludzi jakich znaem, ale nawet najdzielniejsi ludzie mog spuchn w sytuacji, w ktrej stoj na odbezpieczonej minie. Ju przygotowywalimy strzykawk pen morfiny, wykadalimy opatrunki i bandae. W przypadku, gdyby jakim cudem udao mu si przey, bdziemy potrzebowali caego zapasu opatrunkw. Legionista wycign swj rewolwer. Jego zamiar by oczywisty: cokolwiek si wydarzy, Klaus nie powinien cierpie duej, ni to byo konieczne. Mona to nazwa morderstwem, ale ten facet od szeciu lat by z nami, walczy rami w rami ze swoimi ludmi podczas najstraszliwszych potyczek tej wojny. Kiedy znasz i kochasz kogo tak, jak my Klausa, nie interesuje ci zbytnio, jak poczuje si caa reszta wiata, tylko robisz to, co naley zrobi.

24

To, e mona da si zapa w tak gupi sposb, przez relatywnie nieskomplikowan min, ktr zreszt z daleka wida, to jedna z tych niesamowitych ironii wojny, ktre tak ciko znie w spokoju. A mimo to przypuszczam, e zwyczajnie nie da si ich unikn. Po penych skupienia dziesiciu godzinach w samym rodku pola minowego nie powinno dziwi, e czowiek moe na sekund czy dwie straci koncentracj. Na nieszczcie nawet uamek sekundy nierozwagi moe si w takich okolicznociach fatalnie skoczy. Porta nagle krzykn w stron Klausa: Skacz! To twoja jedyna szansa! Klaus zawaha si - i czy kto go moe za to wini? Powiedzie, e to jedyna szansa to jedno; zupenie co innego mie wystarczajc si, by sprbowa swego szczcia. Nadal czekalimy. mier czekaa nie mniej cierpliwie na sw ofiar, ktrej bya pewna. Po pewnym czasie - po dziesiciu minutach? a moe po pgodzinie? po dniu, tygodniu, miesicu? Wydawao nam si, e mina caa wieczno - Klaus podnis rk w cichym, poegnalnym gecie salutowania, ugi kolana i przygotowa si do podjcia swej jedynej prby... Przycisnem donie do uszu. Klaus pozosta w pozycji biegacza, ktry czeka na znak rozpoczcia wycigu. Chyba wszyscy dzielilimy z nim cierpienia zwizane z ostatnimi mylami. Dopki tak sta, by ywym czowiekiem, w momencie, gdy si ruszy, prawdopodobnie bdzie trupem. Przycisn koniuszki palcw do ziemi, przygotowujc si do swojej jedynej szansy. I wtedy nagle znw si wyprostowa. Rzucie mi wasze paszcze bojowe. Dziesi paszczy poleciao w jego kierunku. Dotary tylko trzy. May znw si zerwa do przodu, jednak Porta natychmiast zdzieli go szpadlem w gow. May z chrzkniciem osun si na ziemi. Podzikujcie mu ode mnie - Klaus rzek ponuro. Owin si trzema paszczami, jak naj szczelniej chronic brzuch i klatk piersiow. A potem raz jeszcze zasalutowa. Skacz, na mio bosk, skacz! Syszaem swj wasny szept, gdy wymawiaem t komend, ale mj gos nagle znikn w zgodnym biciu dzwonw, dzwonicych w caym kraju. Dzwony te oznajmiay wszystkim wyzwolenie Francji. Wiatr przywia nam szczliwe dwiki kurantw, wykrzykujcych, e Francja jest wolna. Ludzie zapomnieli o okropiestwach wojny, do diaba z ldowaniem w Normandii, zrujnowanymi budynkami, zniszczon okolic. Jedyne, o czym w tym momencie myleli, to fakt, e znw s wolni. Na ulicach onierze amerykascy taczyli z francuskimi dziewcztami. Viva la France! Mort aux Allemands! Porucznik Brandt napi minie. I skoczy. Eksplozja, ktra moga zniszczy bbenki w uszach, zaguszya na chwil bicie dzwonw. Nastpnie w gr polecia jzor ognia... Biegiem ruszylimy do przodu. Oderwao mu obie nogi. Jedna leaa przy jego boku, a druga Bg jeden wie, gdzie poleciaa. Cae ciao mia pokryte oparzeniami, ale nadal by przytomny.
25

Stary od razu przygotowa morfin, Porta i ja zaoylimy na jego krwawice kikuty ng opaski uciskowe. Mundur by w strzpach, w powietrzu unosi si zapach spalonego ciaa. Klaus zaciska zby tak dugo, jak tylko mg, ale za chwil zacz si prawdziwy bl i wrzaski porucznika mieszay si z wesoymi kurantami. Wicej morfiny! - zagrzmia May, ktry odzyska przytomno po ciosie szpadlem. Nie mamy ju wicej morfiny - odpar cicho Stary. May naskoczy na niego. Co to ma do diaba znaczy, e nie mamy? Znaczy dokadnie to, co powiedziaem - odrzek Stary, odrzucajc strzykawk zdegustowanym

gestem. - Nie ma ju morfiny. C jeszcze moglimy zrobi? Niezbyt wiele. Moglimy jedynie przysi obok porucznika i wspcierpie w jego agonii. Kto wsadzi mu papierosa w usta, ktre ju pomau przybieray sin barw. Wszystko bdzie w porzdku... Miy pobyt w szpitalu... Nie umrzesz. Przecie wojna si skoczya... Dasz rad. Kiedy wrcimy do bazy... Syszycie te dzwony? Wojna si skoczya!

Koniec wojny, a take rychy koniec ycia porucznika. Zmar w przecigu kilku sekund, a my powrcilimy po swoich ladach na pole minowe niosc go na ramionach, z powrotem pomidzy biae markery, ktre on nam pomaga stawia. To by kondukt pogrzebowy z triumfujcymi dzwonami w tle. May szed na przedzie. Porta obstawi ty, grajc melancholijn melodi na swoim flecie. To bya Podr dzikich abdzi" - jedna z melodii, ktre Klaus kocha najbardziej. Rosjanin, porucznik Koranin z 439. Batalionu Wschodniego, dokona razem ze swoj kompani Tatarw niesamowitego odkrycia: w amerykaskim samolocie desantowym, obok trupw trzech onierzy amerykaskich, leaa teczka wypchana po brzegi dokumentami. Koranin natychmiast przej t teczk w swoje posiadanie i razem z dowdc kompanii, ktry te by zdania, e spraw powinien natychmiast zaj si genera Marcks, jak najszybciej udali si do tego dowdcy 8. Armii. Genera od razu doceni warto odkrycia Koranina i czym prdzej przekaza wieci do 8. Armii. Ku jego zdziwieniu i oburzeniu tam zamiali mu si w twarz, twierdzc, e opowiada bzdury. Przez chwil genera Marcks by tak oszoomiony wasnym gniewem, e nie by w stanie zrobi nic innego, jak tylko usi i wrcz dusi si w niemej furii, podczas gdy jego adiutant taktownie stan nieco z boku i pocz przeglda zawarto rzeczonej teczki. Obaj mczyni byli przekonani, e dokumenty byy prawdziwe. Czy uwaa pan by moe, e Tajne Suby...? Genera wanie tak uwaa. Tajne Suby powinny by natychmiast zaalarmowane. Nie ma wtpliwoci, papiery s najwyszej wagi. Nastpnym krokiem powinno by skontaktowanie si z

26

generaem feldmarszakiem von Rundstedtem i poinformowanie go, e genera Marcks ma w swoim posiadaniu dokumenty zawierajce najtajniejsze plany dotyczce ldowania aliantw w Normandii. Plany te pokazyway a nazbyt wyranie, e prawd jest to, co do tej pory byo czystym przypuszczeniem: ostatnie ldowania byy jedynie preludium do inwazji na pen skal, takiej inwazji, jakiej przez ostatnie cztery lata wszyscy si spodziewali. Bzdura! - krzykn von Rundstedt i rzuci suchawk telefonu. Pozosta niewzruszony w swej decyzji. Plany byy faszywe. Puapka celowo zastawiona przez wroga. Podoona tam po to, by tacy atwowierni gupcy jak Marcks dali si w ni zapa. A tak w ogle, to ldowania na pewno miay na celu wprowadzenie Niemcw w bd. Von Rundstedt mia swoj wasn teori na ten temat. Z ca pewnoci alianci planowali inwazj, ale ldowania w Normandii wcale nie stanowiy preludium do niej. Uyto ich po to, by odwrci uwag wroga. Zwolni generaa Marcksa z funkcji gwnodowodzcego - von Rundstedt nakaza poirytowany. To idiota i bajkopisarz, a jako taki nie ma prawa sta na czele armii. Pozby si go.

Rozdzia 3 WZGRZE GOLGOTA Bya noc. Wracalimy gwn drog, w trzech kolumnach, do pozycji 112. Wilgotna mga, charakterystyczna dla Morza Pnocnego, wisiaa nad ziemi, przedostajc si pod ubrania i pod skr, wdzieraa si nam do garde i docieraa do szpiku koci. Maszerowalimy z tyu jednej z kolumn. Przd ju dawno znikn gdzie we mgle. Min ju pewien czas od momentu, gdy ich ostatnio widzielimy, i tak waciwie ich obecno na czele kolumny to bya raczej kwestii naszej wiary ni dowodw. Porta cho raz w yciu przesta gada o arciu. Przerzuci si jednak na drugi ze swych ulubionych tematw i wanie opowiada nam jedn ze swych niekoczcych si opowieci o kurewkach. Stary osania tyy, dziarsko maszerujc z gow wtulon w ramiona i nieodzown fajk wcinit w kcik ust, hem zwisa przywieszony na pasku karabinowym. Zawsze zwracalimy si do niego po prostu Stary. Od samego pocztku. W rzeczywistoci jego godno to Feldwebel Willy Beier i by dowdc naszego oddziau. Nie za bardzo przypomina swym wygldem onierza idealnego wedle wyobrae armijnych. Maszerowa w czarnych buciorach wojskowych, ktre byy na niego o kilka rozmiarw za due, nosi zniszczony mundur, a na twarzy tygodniowy zarost, ale i tak by najlepszym dowdc, jakiego w yciu spotkaem. Zeszlimy z gwnej drogi i wkroczylimy do czego, co prawdopodobnie jeszcze kilka dni wczeniej byo cakiem gstym lasem. Teraz jednak drzewa byy przewrcone, ziemia rozgrzebana i rozjechana przez kawalkady czogw, wok gsto leay spalone wraki, opuszczone jeepy, przewrcone ciarwki. Nie inaczej rzecz si miaa z ogromn iloci szcztkw ludzkich porozrzucanych na drodze.
27

Jezu, ci to dopiero dostali bcki - mrukn May, ktry chyba po raz pierwszy w yciu

zabrzmia, jak gdyby by w szoku. Porta na jedn litociw chwilk zaprzesta swojej dramatycznej opowieci o najstarszym zawodzie wiata. Cikie pociski - powiedzia. To nowy rodzaj pociskw modzierzowych - Heide przedstawi przeciwn interpretacj jako Och, to wrcz cudownie, cudownie! - zakrzykn Porta, klaszczc w donie. - Ju si nie mog

czowiek, ktry zawsze mia najwiesze dane. - Ich opary przenikaj przez mundury i pal ciao. doczeka chwili, kiedy zobacz je w dziaaniu. Zwglonych cia faktycznie byo bardzo duo. I nie by to jedyny widok, ktry wywoywa ciarki na grzbiecie. O jedno z drzew opierao si nagie ciao pozbawione ng. Wok nas zalegay poodcinane koczyny. May znalaz na przykad odcit gow, nadal okutan w hem, i da jej zacnego kopa, jakby to bya pika do gry w nog. Legionista, ktrego z reguy nic nie brzydzio, przykry usta doni i odwrci si od nas. S pewne rzeczy - wyjani nam - od ktrych po prostu robi mi si niedobrze. Akurat widok Tu jest jak w sklepie rzenickim - zauway Gregor z rzadkim u niego przebyskiem wyobrani. Wszdzie wisz ptusze micha. Mnie to bardziej przypomina jak kuchni z pieka rodem - odpar Porta. - Zao si, e tu jest Zamknijcie te swoje parszywe jadaczki - warkn nagle Stary. gowy bez tuowia odbijajcej si w ten sposb po ziemi to wanie jedna z nich.

tyle pieczystego, e mona by przez tydzie karmi nim poow niemieckiej armii. Zapada midzy nami niezrczna cisza. Porta wanie zaczyna swoje pytanie. Czy mwiem wam kiedykolwiek o..., kiedy nagle ziemia zatrzsa si nam pod nogami i usyszelimy huk eksplozji. Instynktownie padlimy na kolana. Gasi fajki, rozproszy si! Rozproszylimy si w popiechu. Strumie ognia wystrzeli w powietrze nad naszymi gowami. Ogie pochodzi prawdopodobnie z baterii Dora, ktre skadaj si z dwunastu dzia. Pojedynczo, pochyleni, czogalimy si wzdu muru bezzaprawowego, jakich wiele mona byo znale w tej czci kraju. Wrg czyni nasze ycie jeszcze trudniejszym, poniewa po kadej salwie zmienia pozycj, z mozoem przesuwajc dziaa w nowe, nieoczekiwane miejsce i stamtd zalewa nas strumieniem ognia. Ruszaj si, dobra? - sykn Stary. - Podchodz coraz bliej. Za chwil na nas centralnie wsid. Jego sowom nie mona byo odmwi racji: tu za nami wyrosa chmura gstego dymu, z ktrej przebijay jzory szkaratnych pomieni. Sdzc po okropnym wyciu i wrzaskach, ktre dochodziy do nas z drugiej strony ciany dymu, biedacy, ktrzy si w niej znaleli, nie mieli wikszych szans.

28

Przycupnlimy wzdu muru. Ochrona, jak nam dawa, bya bardziej psychologiczna ni rzeczywista, ale na szczcie w tym momencie nikt o tym nie mia czasu myle. Obserwator z pierwszej linii, jaki porucznik artylerii, nagle wyoni si z leja po pocisku i podszed do nas wcieky. Pokrywao go boto i krew, mia otwart ran na czole. Co si tu do diaba dzieje?! - zawoa, oczekujc wyjanie. - Kto dowodzi t band kretynw? Kogo ty nazywasz band kretynw? Porucznik podnis obie donie w gecie rozpaczy. No twoj pieprzon kompani, naturalnie! Moe bycie tak w kocu zaczli std wypierdala, Oberleutnant Lwe, ktry zastpi naszego zmarego porucznika Brandta, a zatrzs si z oburzenia.

bo cigacie na nas ogie wroga! Skuleni przy podstawie muru, podjlimy dyskusj z charakterystycznym dla nas zainteresowaniem. Porta. Jemu si wydaje, e my tu niby co robimy? Gramy w pierdolone pcheki? Bateria rakietowa znajdowaa si przy drodze zaledwie kilkaset metrw od nas. Pociski zmierzay ku nam czsto i gsto, a paszcz ognia spowija mglisty rejon w promieniu wielu kilometrw. Pozostalimy w naszym iluzorycznym schronieniu, przytuleni do siebie, kady wcinity gboko w swoich towarzyszy. Pomienie byy ju cakiem blisko. Tamci zbierali siy po drugiej stronie drogi i pewnie wkrtce sprbuj j przej i nas otoczy. Porucznik Lwe kaza poda dalej informacj, e za chwil znw ruszymy, gsiego, czym podkreli, e ma na myli jeden za drugim, a nie w nieskadnym szyku, walczc o miejsca na przedzie. Wypenilimy jego rozkaz. Ledwie zdylimy przemierzy niewielki dystans, kiedy to, odwrciwszy si, zauwayem kby ognia mknce nad drog i ldujce dokadnie w murze, ktry przed chwil by naszym schronieniem. Przez sekund wida byo sylwetk czowieka rysujc si na tle blasku, lecz za chwil posta ta wyrzucia ramiona w gr i wpada w krg pomieni. To by ten arogancki porucznik artylerii. Gdyby nie zmarnowa tyle czasu na stawianie naszego porucznika Lwego do pionu, moe nadal by y. Ale tak wyranie musiao by, o czym Porta z radoci napomkn. Przypomniaem sobie jeszcze jedno wydarzenie, kiedy to nam si udao, a kto inny mia mniej szczcia, zreszt przez czysty przypadek - wtedy te Porta skwitowa to wydarzenie w taki sam sposb. Nasza grupa krya si w lasach razem z jakimi onierzami z korpusu inynieryjnego. Lao jak z cebra i po chwili bylimy tacy mokrzy, jakbymy siedzieli na otwartym terenie. Wtedy to May, jak zwykle zniecierpliwi si wyduonym okresem braku aktywnoci. Mam tego do - owiadczy. - Czy nie moemy si po prostu ruszy std? Tak te zrobilimy i ledwie emy uszli pidziesit metrw, gdy nastpia gona eksplozja i oba drzewa oraz inynierowie stojcy przy nich rozlecieli si na kawaki. Pamitam te, e innego razu zainstalowalimy si w opuszczonym domu w jakiej wsi, ju nie pamitam gdzie to byo, i postanowilimy zagra partyjk w karty razem z grup grenadierw. Przez Najwyraniej dawno nikt mu nie da kopa w dupsko - zawyrokowa podniesionym gosem

29

czysty przypadek Porta zauway, e w jednym z rogw pokoju znajdoway si dwa druty, ktre przebiegay wzdu listwy podogowej Chwileczk - powiedzia - co to jest, to co tam? Bdc z natury i z dowiadczenia podejrzliwymi istotami, natychmiast porzucilimy karty i zaczlimy ledzi ciek, ktr biegy druty. Gocie z oddziau grenadierw pozostali na swoich miejscach, klnc nas za to, e przeszkodzilimy im w grze. Chwil pniej, idc wzdu drutu, dotarlimy za tylne drzwi i sekundy pniej, nim zdylimy dotrze do rda przewodw, dom zmieni si w sup ognia leccy w powietrze. Ale tak to ju jest. Dotarlimy w kocu do pozycji 112 i zgodnie z rozkazem przejlimy j od kompanii, ktr mielimy zluzowa. To byli esesmani nalecy do 12. Dywizji Pancernej SS Hitlerjugend. aden z nich, poza oficerami, nie mia wicej ni siedemnacie, osiemnacie lat, jednak w cigu ostatnich trzech dni ci cisi, trzymajcy prost postaw chopcy przemienili si w starych, starych ludzi o twarzach pokurczonych, ramionach skulonych tak, e niemal sigay uszu, i szklanym spojrzeniu. Ponad poowa ich kompanii zgina podczas bitwy. Gdy przybylimy, bez sowa spakowali manatki i stali tak, czekajc na sygna do wymarszu. Sprztnli nawet swoje puste magazynki. Wydawali si modelem perfekcjonisty i by to najsmutniejszy widok na wiecie. Obserwowalimy ich, jak szli i w zdumieniu krcilimy gowami. Jedynie Heide pozosta niewzruszony. Macie tutaj przykad dyscypliny! - rzek z podziwem w gosie. - C za onierze z tych dzieciakw. Powinni by oficerami, maj... widzielicie? Wszyscy mieli Krzye elazne. Pierwszej klasy, wszyscy... Boe, oddabym wszystko, eby mc dowodzi tak grup! Prosz ci bardzo - odpar lakonicznie Porta. - Dla mnie to podejrzana sytuacja. Do diaba z cholernymi bohaterami - dorzuci May, koczc tym samym dyskusj.

Gapilimy si, jak odchodz - staruszkowie w dwch kolumnach - i para za par znikaj za wzgrzem. Mieli mundury w nienagannym stanie, krok wojskowy, a ich sprzt lni poprzez mg - a to wszystko po trzech dniach cikich bojw! Zdaniem nas wszystkich, z wyjtkiem Heidego, widok ten by aosny do granic wytrzymaoci. Z kolei dla Heidego to obraz perfekcji. Oczy lniy mu, jakby by w gorczce i chyba najwyraniej nie rozumia, jak czua si caa reszta naszej ekipy. Och, id i przycz si do nich, jeli tego tak strasznie chcesz - Porta warkn. - Czy co ci powstrzymuje, ty cholerny podegaczu wojenny? Heidego sowa Porty zupenie nie ruszyy. Cakiem prawdopodobne, e ich w ogle nie sysza. Zatopi si na chwil w swoim prywatnym marzeniu o chwale. Wyobraa sobie, e jest ju oficerem z pukiem pod komend. Zauwayem, jak sign doni w okolice garda, bez wtpienia szukajc na szyi Krzya Rycerskiego, ktry w wyobrani Heidego na pewno kiedy jego szyj przyozdobi. May pokrci gow zdegustowany. Niecierpliwym ruchem zerwa dwie gazki i zwiza je razem na ksztat krzya.

30

Hej! Przymierz, moe rozmiar pasuje!

Heide popatrzy na niego nieobecnym wzrokiem i obdarzy piknym, cho faktycznie cakowicie bezmylnym, umiechem. May odwrci si i splun. Zaczo pada i zimne krople deszczu spyway po hemach i ldoway nam na plecach. W tej czci kraju naprawd panowa jaki fatalny klimat! Mga, deszcz, wiatr, boto szczeglnie boto. Nie dao si zrobi jednego kroku, eby zaraz si nim nie pokry. To bya gruba, lepka, czerwona glina, ktra uporczywie przyklejaa si do umundurowania i sprztu, wszdzie zostawiaa szkaratny py. Wrg zaatakowa tu przed witem. Nie zdawa sobie sprawy, e oddziay SS, ktre utrzymyway t pozycj przez trzy dni, zostay zluzowane, a my nie dalimy mu podej wystarczajco blisko, eby si w tej kwestii zorientowa. My te mielimy swoj uporczyw dyscyplin bojow, gdy nas ostrzeliwano nabylimy t trudn umiejtno podczas walk na froncie rosyjskim. Nasi przeciwnicy to w wikszoci oddziay z puku kanadyjskiego. Kanadyjczykw i ich sadyzmu nie cierpielimy w wyjtkowy sposb. Syszelimy opowieci, e mieli oni zwyczaj przywizywa winiw drutem kolczastym do czogw, a z ca pewnoci wiedzielimy, e gdy wpado si w ich apska, najlepsze, na co mona byo liczy, to kula w ty gowy. Po chwili do Kanadyjczykw doczyli Highlanderzy Gordona, ale do Szkotw nic nie mielimy. Zdobylimy si nawet na to, by uratowa trzech z nich, rannych, zapltanych w zasieki z drutu kolczastego. Dranie mieli pene portki strachu, bo najwyraniej myleli, e przyszlimy ich rozstrzela na miejscu. Cholera wie, skd im si takie informacje w gowach pojawiy. Przypuszczam, i to sprawka propagandy. Plotki rozsiewane przez zjadliwych urnalistw, ktrych, gdyby to ode mnie zaleao, powinno si bez zadawania zbdnych pyta szlachtowa. Cay dzie przeylimy pod cikim ostrzaem. Brytyjczycy wanie rozpoczynali atak lotniczy na Caen, wic niebo pokryy sylwetki bombowcw, a w powietrzu fruway odamki i bomby. Chryste Panie, mam nadziej, e nas tam nie wyl - mrukn Porta, pokazujc ruchem gowy Caen. - Pamitacie, jak to byo w Kijowie, gdy Rosjanie byli ledwie dwa kroki za nami? Cholera jasna, nienawidz siedzie w miastach. No a Rzym? - May podj temat z innej perspektywy. - Jeli dobrze pamitam, to w Rzymie Rzym to co innego - odpar Porta. miae cakiem niezy ubaw. A dziw bierze, e nie zostae tam kardynaem! Seria z ckm-u potargaa ziemi tu przed naszymi nosami. Barcelonie zdmuchno hem, ktry potoczy si na dno okopu - zakrzykn wciekle, gdy schyli si, aby go odzyska. Banda szkockich bkartw! Chodcie no tutaj, a poka wam par sztuczek! Na chwil rzenia uspokoia si. Na dnie okopu rozoylimy paszcze przeciwdeszczowe i usiedlimy do kart. Porcie pod krzaczastymi brwiami zalniy te jego mae, byszczce oczka, gdy co i rusz wychyla si w rne strony prbujc dojrze karty innych graczy. Heide, jak zwykle nieufny, trzyma karty przy przysowiowych orderach i dziwacznie na nie zezowa. Najprawdopodobniej by to suszny rodek bezpieczestwa: Porta znany by z tego, e oszukuje, a jego oczka to prawdziwe rentgeny. Ze
31

spojrzenia Gregora wywnioskowaem, e rozwaa numer z co najmniej picioma kartami. Odwrciem si w stron Maego, ale by daleko ode mnie, siedzia rozparty ze swymi mierdzcymi stopami podpartymi na czyjej masce przeciwgazowej, dubic jzykiem w zbach. Rany boskie, ale te jego giczoy cuchny! Od tygodni chyba nie widziay wody, a Bg jeden tylko wiedzia, kiedy ostatnim razem weszy w bliszy kontakt z mydem. Barcelona rzuci szybkie spojrzenie na swoj do i zadeklarowa: Hombre, pasuj!" gosem penym zdegustowania, po czym z impetem cisn karty na ziemi. Barcelona ostatnio w coraz wikszym stopniu uywa hiszpaskiego, bardziej ni kiedykolwiek wczeniej. Od lat rozwodzi si marzycielsko na temat lat spdzonych w Hiszpanii, gdzie walczy w wojnie domowej. Nosi nawet w kieszeni jako pamitk zasuszon pomaracz. Prosto z Walencji - zwyk nam mawia w zachwycie. Legionista podnis do i bez adnych emocji pocz j oglda. Obserwowanie wyrazu twarzy Legionisty nigdy nie przynosio adnych korzyci. Lata spdzone we francuskiej Legii Cudzoziemskiej zostawiy na nim swj lad i mia oczy zawsze spokojne i chodne, a usta markotnie zacinite. Chyba nie przypominaem sobie sytuacji, w ktrej by si zamia. Nie, na pewno nie widziaem go w takiej akcji, bo wtedy z ca pewnoci zapamitabym, z jakiej to byo okazji. Stary wydoby jakie chrzknicie z gbi garda i rzuci karty, szukajc pocieszenia w swej ukochanej fajce. W pewnym sensie Stary zawsze przywodzi mi na myl Kata z Remarque'a. Nauczy nas rozpoznawa granaty jedynie po dwiku, ktry wydaway podczas lotu. Kat dokadnie tego samego uczy swoich ludzi. Generalnie nauczy nas prawie wszystkiego na temat wojska i Bg jeden wie, ilu z nas do chwili obecnej by ju zgino, gdyby nie on. Wycign nasz oddzia z wielu nieciekawych sytuacji. Take wielu nowych, modych oficerw, prosto po akademii wojskowej w Poczdamie rzuconych w wir wojenny, miao powody, by Staremu dzikowa. Nigdy nie zapomn te Obersturmfhrera SS, ktry na pewien czas zosta do nas odesany karnie. Utrata poowy kompanii zaja mu nie wicej ni p godziny -Rosjanie okryli po cichu jego ludzi, dosownie tu przed jego nosem. Obersturmfhrer by jednym z niewielu, ktrym udao si przebi i dziki temu przey. Gdyby nie wyrozumiao majora Hinki, bez wtpienia oficer ten skoczyby przed obliczem sdu wojennego. Dziki temu sta si nagle bardzo pokorny i okaza si jednym z najlepszych uczniw Starego. Usyszaem kiedy rozmow, ktr Stary prowadzi z jednym z oficerw medycznych przy Gwnym Dowdztwie, ktry gorco popiera tez, e powinnimy wygra, poniewa jestemy lepsi ni nasi wrogowie. Niestety - odrzek Stary do sucho - nie zawsze wygrywa ta lepsza strona, niekoniecznie. No c - odrzek doktorek - by moe ma pan racj, nie znam si moe za dobrze na sprawach

wojskowych... Ale prosz mi powiedzie, kiedy dostaniemy te wspaniae nowe typy broni, ktre nam od tak dawna obiecuj?

32

Nowe bronie? - Stary podrapa si w ucho ustnikiem fajki i zamia si sam do siebie. Widzi

pan, nie pokadam za duo nadziei w tych mitycznych nowych broniach. Jestem raczej chtny do kontynuowania walki przy uyciu starych... I z tymi sowy odwrci si i wskaza na nas. Na Port z jego chuderlaw szyj i trzscymi si nogami; na Maego, czowieka wielkoci wou o wielkim sercu i maym mdku; na Barcelon, z jego fatalnym paskostopiem, na mnie - czowieka o sabym wzroku, ktry nie znosi wiata; Gregora, ktry straci poow nosa i majora Hink, ktry straci prawe rami. Wygldaj moe nieco aonie - przyzna Stary, gdy Hinka by zbyt daleko, by to dosysze ale prosz mi wierzy, e wol mie przy boku ich, ni jakkolwiek ilo nowych typw broni. To wanie tacy ludzie potrafi powstrzyma wroga, a nie te paskie rakiety i latajce bomby. Doktor westchn. No c - znw rozpocz, ale tym razem byo to pozytywne westchnicie - by moe ma pan racj. Ja tam si a tak nie znam na sprawach wojskowych... Dwa dni pniej dowiedzielimy si, e posa sobie kulk w eb. Czsto zastanawiaem si, czy aby przypadkiem uwagi Starego po prostu go nie dobiy. Na pierwszy rzut oka bowiem nie bylimy ludmi, ktrzy mogliby wzbudzi przesadne zaufanie. To, e wygranie wojny ma zalee od takich jak my, musiao nim niele wstrzsn. Zabrzmia alarm, dwikiem ostrym i nerwowym. Wreszcie nadchodzili. Horda postaci w mundurach khaki, przeskakujc przez drut kolczasty, zalewaa nas granatami, ktre poprzedzone byy falami ognia. Poprzez pomienie widzielimy ich lnice bagnety. Mieli rozkaz zajcia pozycji 112. To rozkaz od Montgomery'ego, ktry za wszelk cen chcia zdoby Caen, nawet gdyby to oznaczao strat caej szkockiej dywizji. Pozycja 112 wkrtce miaa otrzyma przydomek drugiej Golgoty. Na czele ataku byli Szkoci. Na obu flankach znajdoway si dywizje pancerne. Gregor obsugiwa modzierz 81 mm, z ktrego strzela z szybkoci karabinu maszynowego. Zgubi gdzie hem i ca twarz mia czarn od dymu, tu i wdzie wida byo lady po strukach potu. Major Hinka, z pustym rkawem paszcza wetknitym w kiesze, przej ckm i sa cae serie pociskw w kierunku nadcigajcej piechoty. Pomaga mu jeden z sanitariuszy. aden z nich nie wypowiedzia sowa, usta mieli zacinite, mundury pokryte botem. May przygotowywa dwa rczne granaty rwnoczenie. Oba wybuchy w momencie, gdy dotary do celu. May nigdy dotd nie zawid, jeli chodzi o granaty. A jeli o mnie chodzi, to miaem kopoty z karabinem maszynowym. To by model, ktrego szczeglnie nie lubiem. Z mojego dowiadczenia wynikao, e z tym cholerstwem wicej czasu spdzao si na majsterkowaniu, ni uywaniu. Tym razem, jak zreszt i przy innych okazjach, pocisk zablokowa si w podajniku nabojw. Z ostrym przeklestwem na ustach zdjem bagnet z karabinu i zaczem nim wali w winowajc caego zdarzenia. Nie przynioso to innego efektu poza tym, e pocisk zaklinowa si jeszcze bardziej. Na szczcie Porta przyszed mi z pomoc. Zejd mi z drogi, gupolu!
33

Odepchn mnie okciem, a kilka sekund pniej przywoa z powrotem do karabinu, ktry dziaa ju bez zarzutu. Podczas tych kilku sekund Szkoci-samobjcy zbliyli si i w tym momencie pojawia nam si przed oczami wirujca, kolorowa masa ludzi. Czerwony, zielony, niebieski, ty... takie adne kolory i takie niebezpieczne. Wszyscy wydzierali si jak jacy pomylecy przeskakiwali przez drut kolczasty mimo nieustajcego ostrzau i leccych w ich stron granatw. Faktycznie Montgomery'emu bardzo zaleao na Caen. Szkoci ginli na drucie kolczastym caymi setkami. Zaogi pancerne powicay swe ycie w poncych czogach. A mimo to nadal nacierali, bo Caen po prostu naleao zdoby. Oddzia trzymajcy teren na naszej prawej flance znalaz si w niebezpieczestwie, mg zosta wybity. W pobliskich okopach rozgrywaa si walka wrcz. Nasi ssiedzi desperacko prbowali walczy o ycie bagnetami, kolbami karabinw i noami, a wiedzielimy, e jeli padn, to nastpnie przyjdzie kolej na nas. Major Hinka odwrci si na chwil od swojego ckm-u. Wadczo zamacha rk i krzykn co, co zostao zaguszone przez oglny tumult. Wiedzielimy, czego si od nas oczekuje. Nie musia powtarza. Barcelona odwrci swj ckm w stron okopw i wysa rwn seri wprost w rodek walczcej masy. Zarwno nasi przyjaciele, jak i wrogowie byli ofiarami tej rzeni. Na wzgrzu Golgoty nie byo miejsca na sentymenty. Gdzie w oddali zauwaylimy bia flag: to stara, szara kamizelka, ktra niepewnie zawisa na lufie karabinu. Zauwaylimy, e w jej kierunku zblia si maa grupka Kanadyjczykw. Kanadyjczycy gestami nakazali poddajcym si Niemcom wyj z kryjwki i ustawi si w szeregu wzdu krawdzi okopw, rzuci bro, rce zaoy z tyu na karku. Usyszelimy rozkaz otwarcia ognia. Sierant podnis swojego stena i ludzie w szarych mundurach jeden po drugim padli na ziemi. Bydlaki! - wrzasn Legionista na cae gardo. Szybkim ruchem gowy przywoa Port i Maego na krtk, ale najwyraniej zdecydowan konferencj. W nastpnej sekundzie Porta zdj kamizelk z najbliszego ciaa, jakie si przy nim znajdowao, zaczepi j na swoim karabinie i pomau wypez na teren niczyj w kierunku Kanadyjczykw, ktrzy tryumfalnie schronili si w okopach stanowicych grb dla ich ofiar. Za Port czogali si May i Legionista, cignc ze sob miotacz pomieni. Porta zamacha swoj bia flag i zawoa w kierunku Kanadyjczykw. Zauwayem, e ich sierant ze stenem wsta z okopu, umiechajc si. Widziaem, jak przygotowuje si do otwarcia ognia. Jednak zanim palcem nacisn spust, rwnoczenie wydarzyy si dwie rzeczy: uruchomiony zosta miotacz ognia, a Porta cisn granat rczny do okopu. Kanadyjczycy zostali wybici w cigu kilku sekund. To bdzie dla tych bkartw porzdna nauczka - mrukn Legionista, gdy ponownie zjawi si przy moim boku. - Nie bdzie im si spieszyo do powtrzenia jeszcze raz takiej sztuczki. Nie miaem czasu na gratulacje, bowiem nadcigay czogi. To zwarta formacja Churchilli i Cromwelli, ktre zdoay si ju przebi przez nasz pierwsz lini obrony. Robilimy co si dao przy pomocy naszych dzia przeciwczogowych, ale wszdzie wok nasi porzucali swoje stanowiska i szli w rozproszenie przed nadjedajcymi czogami. Major Hinka krzykn, bymy uyli Goliatw. Byy to

34

miniczogi sterowane zdalnie, kady z nich zawiera 100 kilogramw adunku wybuchowego. Z wielk ochot rzucilimy te mae zabawki wojenne w sam rodek oddziaw wroga. Najwyraniej nigdy nie mieli z nimi do czynienia. Dwa pierwsze Goliaty, wygldajce na mae, niegrone zabawki, zostay zatrzymane przed nadcigajc kompani onierzy. Wygldao to, jak gdyby z powodu jakiego bdu mechanicznego nie byy w stanie dalej jecha. Wrg by wyranie zaintrygowany sytuacj. Najpierw onierze podeszli do nich z ostronoci, a potem, gdy nic si nie dziao, omielili si i podeszli bliej. Kto wycign aparat i zrobi zdjcie, kto bardziej miay wycign rk i dotkn Goliata. Std ju tylko o krok od znalezienia odwaniachy, ktry by obdarzy nasz miniczog porzdnym kopem. Kilku onierzy natychmiast poszukao schronienia, ale wikszo oddziau usiada sobie na drugim z czogw i z wigorem zanucia refren Tipperary". Dokadnie w tym momencie Barcelona uruchomi zapalnik. Goliat eksplodowa jednym wielkim jzorem ognia, ktry wzbi si wysoko w gr, wyrzucajc rwnoczenie w powietrze barwny asortyment ludzkich szcztkw. A to pojeby - burkn Legionista. - Jak banda dzieciakw, musz podej i wszystkiego dotkn... Nigdy nie podchod do niezidentyfikowanych przedmiotw - wydawaoby si, e to elementarz wojenny, nie? cznie wysadzilimy w powietrze siedemdziesit czogw. Siedemdziesit zag spalio si na popi. Jednake Caen musiao zosta zdobyte i zawsze w rezerwie znajdoway si kolejne czogi. Bitwa trwaa osiemnacie godzin, ze zwyczajowymi koszmarnymi stratami po obu stronach. Pod koniec tego czasu ju ani nie wiedzielimy, co si dzieje z Caen, ani nas to nie obchodzio. Przetrwao, czy pado? nie! Dosownie sekund po wypowiedzeniu tych sw padli na ziemi i zasnli twardym snem. Reszta, niczym walcy si domek z kart, pada tu obok nich. Kto chcia mie cholerne Caen? Porta nie chcia. Ja nie chciaem. Tylko Montgomery chcia mie to miasto, z tego co zauwayem. I jeli o mnie w tym momencie chodzio, to mg je sobie wzi. Wielu anonimowych Francuzw, czonkw ruchu oporu, wspierao wojska inwazyjne i nigdy nie ustalono dokadnie, ilu z tych ludzi stracio ycie. Jaki czas po tym, jak inwazja si rozpocza, Londyn bez mrugnicia okiem poprosi przywdc ruchu oporu w rejonie Caen, inyniera nazywanego Meslin, by dostarczy wojskom alianckim szczegowych informacji dotyczcych niemieckich fortyfikacji w tym rejonie. Londyn doskonale zdawa sobie spraw z ogromu zadania, jakie stawia, mona by nawet rzec, e mia wiadomo niewykonalnoci tej misji, a mimo to oczekiwa od Meslina, by ten dostarczy waciwych informacji. Meslin wysucha polecenia w ciszy, po czym zwyczajnie schowa twarz w doniach i zacz si zastanawia, jak te do diaba ma dokona tego cudu. Kada droga, czy to gwna czy poboczna, kada cieka, kada aleja prowadzca
35

Mam to serdecznie w dupie - powiedzia Barcelona. A tak w ogle, to czy komu na nim zaley? - poskary si nam Porta. - Mnie tam na pewno

na wybrzee bya mocno chroniona i znajdowaa si pod cig obserwacj. Kady dure, ktry postanowiby tam zawdrowa bez oficjalnej przepustki, byby z miejsca zastrzelony. Im wicej Meslin rozmyla nad rozwizaniami i rodkami, ktre mia do dyspozycji, tym bardziej dochodzi do przekonania, e byy one w rzeczy samej bardzo ograniczone. Mona by nawet stwierdzi, e w ogle ich nie byo. Nawet gdyby nawiza wspprac z organizacj Todt, to i tak by mia pod obserwacj jedynie malutk cz play. A tymczasem linii brzegowej byo 160 kilometrw. Mwic wprost, potrzeba byo setek, a moe nawet tysicy agentw, by mc pokry cay teren. Zadanie naleao do kategorii niedorzecznych. Meslin spojrza na sytuacj z kadej moliwej perspektywy i przekaza wiadomo do Londynu. Nie by w stanie powiedzie za wiele na temat niemieckich fortyfikacji, ale doradzi, gdzie mog sobie w przyszoci wsadzi podobne, szalone zadania. W tym jednak momencie pojawi si element przypadkowoci, ktry spowodowa zmian planw, jeden z czonkw ruchu oporu, Rene Duchez, ksywa Sang Froid", by malarzem i dekoratorem. Spacerowa po uliczkach Caen i rozmyla na ten sam temat, co Meslin, gdy zauway notk przyczepion na posterunku policji: Organizacja Todt poszukuje dowiadczonego malarza. " Przez kilka chwil Duchez patrzy na notk, rozwaajc wszelkie za i przeciw, w kocu zdecydowa, e argumentacja za" przewaa. Zawrci i poszed do biura organizacji Todt, gdzie stranik do brutalnie go potraktowa, wypychajc za drzwi, nim ten zdy otworzy usta. Duchez jednak postawi si i zada widzenia z oficerem. Stranik, ktry w ogle nie mwi po francusku, te nie wykona adnego ruchu i tak sobie oto obaj stali, patrzc zowrogo jeden na drugiego a do chwili, gdy pojawi si jaki podoficer i rozwiza spraw. Jego francuski nie by zbyt dobry, ale wystarczy, by si dogada i Duchez zosta wpuszczony za wartowni i do biura nazywanego Kontrola Prac i Obiektw Cywilnych". Kontroler zapisa jego nazwisko i adres, po czym obieca, e w cigu omiu dni poinformuje go, czy organizacja skorzysta z jego usug. Duchez zdawa sobie spraw z tego, skd wzio si te osiem dni: przez te dni gestapo przejrzy wszystkie szczegy dotyczce jego ycia, przepuci informacje na temat jego przeszoci i teraniejszoci przez drobniutkie sito. Kady detal, ktry mona by podda w wtpliwo, cokolwiek, co mogoby naprowadzi ich na lad ruchu oporu, oznaczao nie tylko odrzucenie oferty, ale take wielkie zagroenie dla jego ycia. Jednake wszystko poszo dobrze. smego dnia Duchez zameldowa si w pracy z prbkami rnych materiaw i zosta wpuszczony do biura Oberbaufhrera. By tam ledwie kilka chwil, gdy drzwi si otworzyy i wszed jeden z inynierw. Pozdrowi Ducheza i Oberbaufhrera przyjacielsko - obojtnym Heil Hitler" i rzuci na biurko zwj planw. Nie teraz, na mio bosk! - Oberbaufhrer machn zniecierpliwiony rk. Przyjd pniej, Jak uwaasz. Mnie si nigdzie nie spieszy. teraz mam za duo roboty, eby si tym zajmowa.

36

Inynier wzruszy obojtnie ramionami i opuci pokj. Plany zostay na biurku. Oberbaufhrer niechtnie rozwin je, a stojcy za nim Duchez wycign szyj, by spojrze na dokumenty. Nie mg uwierzy w to, co wanie zobaczy: to byy dokadnie te plany, ktrych Londyn tak bardzo poda, plany dotyczce niemieckich fortyfikacji wzdu wybrzea Atlantyku, od Honfleur do Cherbourg. Oberbaufhrer wydawa si zupenie niezainteresowany fortyfikacjami. Ju sama obecno planw wydawaa si wystarczajcym powodem, aby go rozzoci. Zwin je i rzuci w kt i ponownie zwrci si do Ducheza z pytaniem, ktrej farby i tapety ten zamierza uy. Sekund pniej znw im przeszkodzono, tym razem by to apodyktyczny oficer, ktry nie chcia sysze o jakichkolwiek sprawach wymagajcych uwagi Oberbaufhrera i nakaza mu przej do ssiedniego pokoju, by omwi sprawy najwyszej poufnoci". Gdy Duchez zosta sam w pokoju, w pierwszym odruchu chwyci cenne plany. Dopiero w momencie, gdy mia je w rkach, zatrzyma si i zastanowi, co powinien z nimi zrobi. Trzymanie ich przy sobie nie miao najmniejszego sensu. Jego rozogniony wzrok zatrzyma si na wielkim obrazie Hitlera, ktry wisia na cianie nad biurkiem Oberbaufhrera. Mao prawdopodobne byo, by kiedykolwiek kto ruszy ten portret, tak samo zreszt nie zanosio si na to, by kto za niego zaglda. Duchez w rozgorczkowaniu wcisn zrolowane plany za portret i wrci do swoich farb i tapet w momencie, gdy w pokoju zjawi si Oberbaufhrer. Idioci! Sami idioci! Tu s sami idioci! - Spojrza na Ducheza tak, eby da do zrozumienia, i ten nie by adnym wyjtkiem od reguy. - Jaki kretyn wymiesza cukier z cementem. I co ja do cholery mam z tym zrobi? Przesia wszystko palcami? - Chrzkn zdegustowany. - Spjrzmy raz jeszcze na te twoje prbki. W kocu ustalono kolor farby i rodzaj tapety. Ducheza poinformowano, e ma si zgosi do pracy o smej w nastpny poniedziaek z zadaniem odwieenia biur organizacji. Duchez ulotni si, najpierw gorliwie salutujc i umiechajc si tajemniczo do portretu Fhrera. To by pitek. Przez cay weekend ze zdenerwowania nie mg wysiedzie na miejscu, nagle zdajc sobie spraw z idiotyzmu swojego uczynku i oczekujc w kadej chwili najazdu ze strony gestapo. Patrzc wstecz chodnym okiem, wydawao mu si to oczywiste, e kto zauway brakujce plany najpniej dwanacie godzin po ich znikniciu i e Oberbaufhrer w naturalny sposb znajdzie winnego w nim. By bowiem nie tylko Francuzem, przez co od razu stawa si podejrzany, ale ponadto nie dao si ukry faktu, e spdzi kilka cennych sekund sam w pokoju, w ktrym znajdoway si dokumenty. Waciwie mg ju uwaa si za trupa. Sen by czynnoci niemoliw. Chodzi po pokoju od ciany do ciany, podczas gdy jego ona chrapaa w sodkiej niewiedzy. Strach, zimny, zalewajcy mokrym potem strach oczekiwania, doprowadzi go prawie do szalestwa. Przeklina siebie i przeklina Anglikw, zadowolonych z siebie na tej swojej wysepce po drugiej stronie kanau La Manche. Stukot cikich butw o bruk poderwa go niczym marionetk i przywid do okna. To patrol policji uzbrojony w lekki karabin maszynowy. Mocne wiato latarki owietlio dom i Duchez skuli si w cieniu, jaki daway zasonki. Patrol ruszy dalej w swoj stron, Duchez dorwa butelk i reszt nocy spdzi w

37

pijanym otumanieniu, mczony koszmarami sennymi dotyczcymi gestapo. Ale gestapo nie przyszo. I tak Duchez do poniedziakowego poranka zdy niemale zobojtnie na swj los. Wyruszy w kierunku biur organizacji ze swoimi wiadrami z farb i pdzlami i odkry, e ju tak przywyk do swojego strachu, e waciwie mu wcale tak bardzo nie przeszkadza. Pokaza swoj przepustk, zosta przeszukany przez stranika i wysany do biura. Oberbaufhrera przez weekend odesano do innego miejsca suby. Najwyraniej nikt inny nie mia najmniejszego pojcia, co si dziao i Duchez zosta powitany przez rozdziawione gby i podniesione w zdziwieniu brwi, gdy stawi si do pierwszego z biur celem wykonania swojej pracy. W kocu dokopano si do jakiego Stabsbaufhrera, ktry przyzna, e co tam o projekcie dekoracji sysza. Jednake Stabsbaufhrer by ju zajty w tym momencie cik artyleri i schronami, ktre uzna za o wiele bardziej interesujce, ni prace dekoracyjne. Po prostu zabierz si do pracy, jak ci przykazano - rzek grnolotnie. - Nie przychod mczy mnie duperelami dotyczcymi swojej roboty. Mam na gowie o wiele istotniejsze sprawy i nie mam czasu zajmowa si rzeczami tak bahymi. Duchez przez dwa dni ciko pracowa. Ludzie przywykli do jego widoku i przez wikszo czasu po prostu go ignorowali. Dopiero trzeciego dnia po poudniu podj ryzyko spojrzenia za portret Fhrera. Plany nadal tam byy. W ogle nie oczekiwa, e je znajdzie i nagle poczu od nowa atak paniki. Postanowi je tam zostawi, ale w ostatniej chwili zabra je i schowa w rol tapety. Gdy wychodzi z budynku, zosta zatrzymany przez stranika. By to jaki nowy go, nie zna go, a przez to mu nie ufa. Duchez nagle bardzo le si poczu. Stranik sprawdzi jego kieszenie, po czym zajrza do pciennej torby. Dobrze, moesz i. Chwilka! A co masz w tym wiadrze? Klej malarski - odpar Duchez potulnie. Klej malarski? No, do tapet. Duchez wyszed przez bram. plany. Tak? - stranik podejrzliwie zamiesza ostrzem bagnetu gst mas znajdujc si w wiadrach. Dobra, po prostu chciaem si upewni. Niestety, Francuzom nie zawsze mona ufa. Duchez zamia si smutno i odszed na mikkich nogach. Gdy tylko nadarzya si waciwa okazja, zjawi si w Cafe des Touristes, kwaterze gwnej ruchu oporu w tym regionie, i przekaza tapet z planami w rodku. Z uczuciem wielkiej ulgi pozby si obu tych rzeczy: w tym momencie nawet tapeta wydawaa si dowodem obciajcym jego konto.

Duchez skinieniem gowy wskaza na tapety, ktre mia pod pach i ktre kryy w sobie niemieckie

38

Z Caen plany przeszmuglowano do Parya, do majora Toumy na Champs-Elysees. Major Toumy, zdawszy sobie spraw z prawdziwej wartoci zdobyczy, owiadczy, e czuje si oszoomiony i zachwycony. Doda rwnoczenie, e sowa to za mao, aby opisa jego rado. Po prostu zaniemwi. Fantastycznie! Cudownie! - wykrzykn, gdy wrcia mu mowa. Nieco nerwowo klepn plany Ten facet - jak on si nazywa? Duchez? Ten facet dokona najcudowniejszego wyczynu w caej jednym palcem, jak gdyby miay si za chwil pokruszy na kawaki. wojnie... a to... - doda - i tak znw za mao powiedziane. Rozdzia 4 ZAKWATEROWANIE Maa amfibia marki VW z lekkim koysaniem przemkna obok pierwszych domw znaczcych pocztek terenu wioski i Gregor zatrzyma j z nieprzyjemnym piskiem hamulcw. Z karabinami maszynowymi w gotowoci spojrzelimy na opuszczon ulic. Bylimy gotowi do strzau przy najmniejszym choby ruchu w zaciemnionych ktach, w drzwiach czy w oknie. Bylimy jak bestie podczas polowania. Nie moglimy sobie pozwoli na adne ryzyko. Ryzykowanie czsto koczy si tym, e nagle kto przewraca st i stajesz si ofiar dla innego myliwego. Cisza bya nienaturalna, wrcz gsta. Wisiaa nad nami jak ciki koc. Pierwszy z pojazdu wysiad Porta, za nim Stary, potem ja. Gregor pozosta za kkiem, z karabinem opartym o przedni szyb i palcem na spucie. Droga bya cika i krta, prowadzia nas przez wiosk smutnych, szarych domw i zniszczonych ogrdkw, by w kocu znika gdzie w polach i lasach. Wioska nie bya niczym wicej, jak dziwnym zlepkiem domostw zaznaczonych jedynie na mapach polowych. Trzydzieci kilometrw std pewnie mao kto w ogle o niej sysza. Z broni w gotowoci podeszlimy do najbliszych domw. Z dowiadczenia wiedzielimy, e ludzie mog protestowa, czsto zreszt cakiem gwatownie, przeciwko nieustajcym daniom kwaterunku ze strony Niemcw. Z jednej strony im wspczulimy, ale z drugiej nie moglimy marnowa czasu na ktnie i wyjanienia: nasze zadanie polegao na zorganizowaniu kwatery dla kompanii, ktre waciwie w kierunku tej wsi zmierzay i gdybymy nie zdyli tego zrobi na czas, zarwno oficerowie jak i zwykli szeregowcy wieszaliby na nas za to psy. Ukradkiem, rozgldajc si wokoo i ostronie stawiajc kroki, przywracalimy wiosk do ycia. Drzwi byy na wp otwarte, zasony odsonite. Przechodzilimy od domu do domu, sprawdzajc pokoje i decydujc, ilu ludzi mona w nich zakwaterowa. Oglnie rzecz biorc, wioska przetrwaa wojn w stanie prawie nienaruszonym. Konwoje poniszczyy drogi i zdewastoway ogrdki, ale reszta wygldaa dobrze, nie wyldowaa tu nawet jedna bomba.

39

W momencie, gdy opucilimy jeden z domw i przechodzilimy przez ulic w kierunku drugiego, maa dziewczynka, siedmio- lub omioletnia, podbiega do nas i obja rczkami tali Starego. Tata! Wrcie! Wiedziaam, e wrcisz! Mwiam, e wrcisz! Helene! - z gbi domu dotar szorstki, kobiecy gos. - Co si dzieje? Co ty wyrabiasz? Kurczowo do niego przywara, a Stary sta bezradny, czujc si nieco niezrcznie. Starsza kobieta, przy koci, z czarnymi wosami odgarnitymi ze szczupej twarzy i gboko osadzonymi oczami, pojawia si w drzwiach domostwa. Rzucia tylko okiem na Starego. Nie bd niemdra, Helene. To nie jest twj ojciec. Wracaj do rodka. To on, to on! Tym razem to naprawd on!

Z nieco, moim zdaniem, niepotrzebn brutalnoci kobieta wycigna sw ylast rk i oderwaa dziecko od Starego, po czym wepchna je do pomieszczenia. Zauwayem, e kobieta ta nosia aobny strj, jak wiele Francuzek w tych czasach. Mwia w sposb sztywny i pozbawiony polotu. Wybaczcie jej. Jest niezrwnowaona psychicznie. Jej ojciec zgin pod Liege w 1940 roku, ale ona nadal uparcie twierdzi, e on wci yje. Jej matka te nie yje. Zabita podczas ataku sztukasw. Trudno sobie w takiej sytuacji poradzi. Oczywicie - mrukn Stary. Do niepewnie wyj kawaek kredy, ktrej uywalimy do znaczenia domw. - Musz podj decyzj dotyczc kwater. Pozwoli pani? Napisz na drzwiach: 1. oddzia, 3. grupa... Niech pan robi, co pan uwaa - kobieta odpara z nut goryczy. - I tak zawsze robicie, co wam si podoba. W domku obok zaoferowano nam wino. Pani domu nosia dug, jedwabn sukni, ktra bya modna pewnie z p wieku temu. Pokj mocno zajeda naftalin. Gospodarz pojawia si przy naszym boku i napenia kieliszki za kadym razem, gdy ledwie zdylimy umoczy jzyk, i powtarza bez przerwy, e jestemy mile widziani, zawsze mile widziani, bardzo mile widziani, za kadym razem gapic si na nasze mundury z jakim maniackim byskiem w oku. To byy zwyke, czarne mundury wojsk pancernych, z trupi gwk wyszyt na konierzykach. Widz, e panowie jestecie z gestapo - stwierdzi w kocu nasz gospodarz. S pewne rzeczy, ktre musz wam powiedzie na temat tej wioski. Dziej si tutaj dziwne rzeczy. Po pierwsze i najwaniejsze, a roi si tutaj od komunistw. Wrd partyzantw... Jak by tam si ich nie zwao, wszyscy s tacy sami. - Schyli si, klepn mnie po ramieniu i wskaza na ssiedni budynek. - Tam... Widzisz? O tam? To tam zamordowano piciu ludzi z gestapo. Zamordowano! Rozumiesz? Zrobili to z zimn krwi. - Wyprostowa si. - Uwaam, e powinnicie o tym wiedzie. Czowiek ubrany w strj farmera przejecha obok na rowerze. Przez kierownic przewiesi martwego kurczaka. Nasz gospodarz wskaza go, podekscytowany. Widzicie go? To Jacques. Jego brat suy w miejscowej policji. A Jacques jest w ruchu oporu. Jestem tego pewien. A to nie wszystko - gdyby prawda wysza na jaw, to okazaoby si, e jest

40

odpowiedzialny za wszystkie przestpstwa popenione w tym regionie. I wcale bym si nie zdziwi, gdyby jego braciszek by z nim w zmowie. W rzeczy samej, jestem tego pewien. - Znw napeni nasze kieliszki. - Po winnicie mie wiadomo takich rzeczy. Ja tylko prbuj suy wam pomoc. Jego ona gorliwie przytakna, a jej blade oczy o rowej powiacie nagle zabysy peni satysfakcji. Odstawilimy kieliszki i skierowalimy si ku wyjciu, zostawiajc na drzwiach napis: 1. oddzia, 4. grupa. Co za liskie mije - warkn Porta - zrobi wszystko, eby tylko uratowa swoj cenn skr. I tak to nie twoja sprawa - zdecydowa Stary. Nie mamy si tutaj bawi w gestapo. Jak dla mnie, to mg ich tu zgin nawet i cay tuzin.

W dalszej czci wioski napotkalimy Pierre'a, podejrzanego brata Jacquesa. Mia na sobie poplamiony beret marynarski, odsunity daleko na ty gowy i gdy tylko nas zauway, zerwa si na rwne nogi dosownie zzieleniay ze strachu. Berecik mu spad, po pododze potoczya si butelka calvadosu. Butelka zostaa podniesiona i zaoferowana nam gestem wyraajcym szacunek. Pierre pi nasze zdrowie kilkukrotnie w krtkich odstpach czasu, par razy entuzjastycznie zakrzykn Heil Hitler!" i wydoby z siebie potok bekotu. Niemieccy onierze s najlepsi na wiecie, panowie pozwol, e im znw napeni kieliszki. W tym momencie nerwowo zachichota, klepn Starego w rami, znw par razy wyrecytowa Zawsze tak twierdziem, a poza tym zostao to udowodnione; i wszyscy to wiedz i wygracie wojn. Heil Hitler", czym chyba chcia wyrazi swe uczucia, po czym pokaza nam zdjcie swej ony i rodziny. Jeszcze yczek... wasze zdrowie, panowie! Wygracie wojn. Wojna to wynalazek ydw, no prosz - wycign kartk papieru i szczerym gestem nam j wetkn. - To lista wszystkich tych, ktrych aresztowaem. Gdyby to ode mnie zaleao, wyczycibym cay kraj z ydkw. Przynosz nam same kopoty. Spjrzcie na Dreyfusa! Dreyfus by niewinny - Stary zaprotestowa. To bya pomyka sdowa Ale to i tak nie zmienia faktu, e by obrzydliwym ydem! Na pewno by ydem, przynajmniej tyle si zgadza - mruknem pod nosem.

Porta nagle szarpn swj karabin w taki sposb, e nawet ja si przestraszyem. Pierre popatrzy na niego oczami wielkoci talerzykw. Mwi si - rzek Porta z grob w gosie - e pracujesz dla ruchu oporu i e dzieje si tutaj wiele Co powiem?! Co powiem?! - Pierre zareagowa dzikim wrzaskiem. - A co mam powiedzie? e co najmniej dziwnych wydarze. Co powiesz na to? to stek bzdur? Od pocztku byem proniemiecki i kady o tym wie!

41

Tamci jako tego nie wiedz - rzek Porta, wskazujc ruchem gowy na dom, ktry przed chwil

opucilimy. - Na twoim miejscu, koleko, miabym na nich baczenie, nie wygldaj na twoich wielbicieli. Ale przecie ta kobieta to moja kuzynka! Kuzynki potrafi by tak samo mciwe, jak wszyscy inni.

Poegnalimy si z Pierrem, ktry zacz obgryza paznokcie, i zostawilimy na drzwiach napis kred: 2. oddzia, 1. grupa. Umiechnem si do siebie zadowolony i zastanawiaem si, czy Pierre nadal bdzie tak bardzo lubi Niemcw po tym, jak pozna Maego. Pierre zauway mj umiech i potoczy si w kierunku drzwi obiecujc nam, e ci, ktrzy bd u niego zakwaterowani, otrzymaj najlepsze jedzenie i picie. Odchodzc spojrzelimy za siebie i ujrzelimy Pierre'a w niesamowitym tempie koczcego butelk calvadosu. Prawie si zesra ze strachu - Porta zauway z obrzydzeniem. - Kolejny z galerii pierdolonych ycie w okupowanym kraju nie jest takie atwe - mrukn Stary. tekturowych bohaterw! W nastpnym domu mieszka stary chop z medalem Croix de Guerre przypitym do piersi. Przywita nas bardzo chodno. Gdy rozgldalimy si po pomieszczeniach, czulimy na sobie zimne i zowrogie spojrzenie jego oczu. Ha! Wanna! Porta z wielkim oskotem przytarga swoje znalezisko na rodek pokoju. Bya to stara, aluminiowa wanna. Maa i nieco podniszczona, ale wanna. W maych wioskach widok jakiejkolwiek wanny nalea do rzadkoci. Lepiej zarezerwuj to miejsce dla oficerw - doradzi Porta. - Oni s najbardziej z nas wszystkich uzalenieni od wody. Spotkalimy si nastpnie z burmistrzem, okrglutkim jegomociem z sumiastym wsem. Przywita nas bardzo uprzejmie i z miejsca poinformowa, e jest czonkiem Partii. Dobrze - odrzek na to Porta. - Przydzielmy mu Hauptfeldwebla Hoffmana. Wtpi, by po spotkaniu z nim ktokolwiek chcia dalej pozosta w Partii. W dalszej czci ulicy, na wzgrzu z dala od reszty wioski, sta may domek, ktry na pierwszy rzut oka wydawa si opuszczony. Podeszlimy do niego ostronie, ale nikt nie odpowiedzia na nasze walenie do drzwi, wic w kocu opucilimy go, by szuka kwaterunku w innym miejscu. Pnym popoudniem nadcign cay batalion, w swoim stylu robic wok siebie duo haasu i wzbijajc w powietrze tumany kurzu. Udao nam si wszystkich zakwaterowa, ale na szczcie za dugo ju w tym wszystkim siedzielimy, by oczekiwa od kogokolwiek wdzicznoci. No i dobrze, bo wdzicznoci nie byo - jedynie May jej dowiadczy, napotka bowiem rozpromienionego Pierra i czeka na niego widok bardzo dobrze wyposaonej piwnicy.

42

Zostawiajc reszt grupy, raz jeszcze poszedem do opuszczonego domku na zboczu samotnego wzgrza. Miaem jakie dziwne przeczucia dotyczce tego miejsca, wic zbliyem si do niego bardzo ostronie, nie od strony bramy i cieki prowadzcej do drzwi, lecz z boku, przechodzc przez dziur w ywopocie. W rodku byo jak w zaczarowanym ogrodzie. Kwiaty rosy tam w bezadzie, lecz w duych ilociach, czerwone i niebieskie, zote i fioletowe; trawa sigaa kostek, bya to jasna, soczysta trawa, nieco ciemniejsza w okolicy jaboni. Studnia, obok ktrej leao wiadro odwrcone do gry dnem i przerwany acuch, bya po czci obronita mchem i bluszczem. Przez chwil staem bez ruchu, urzeczony widokiem. Czego chcesz? Syszc ten gos, biegncy w moim kierunku skd z ukwieconej gbi ogrodu, instynktownie chwyciem rewolwer i schroniem si za grubym drzewem, ktre roso w pobliu. To bya instynktowna reakcja, ale gos nalea do kobiety i nie brzmia nieprzyjanie. Dobiega z drugiego koca ogrodu, gdzie ujrzaem mod dziewczyn, mniej wicej dwudziestopicioletni, lec na hamaku rozpitym midzy dwiema jaboniami. Podniosa si i wpatrywaa si we mnie podejrzliwymi oczami, ktre wyglday jak migday. Szukasz czego? Niczego - odparem, podchodzc do niej, ale nadal trzymajc rewolwer w doni. - Mylaem, e

nikt tu nie mieszka. Bylimy tu dzi rano, ale nikt nie otwiera... Poszukiwalimy kwater dla oddziau, ktry stacjonuje w wiosce. Rozumiem. Dziewczyna z gracj zdja nogi z hamaka. Nosia tunik w chiskim stylu, zakrywajc szyj, z dwoma rozciciami po bokach, ktre odkryway bardzo zgrabne uda. Wanie miaam zaparzy kawy. Przyczysz si? Mieszkasz tu? - zapytaem wadczo.

Oczywicie byo to gupie pytanie. Jednak w tamtej chwili widok jej odkrytych ng tak bardzo mnie absorbowa, e nie byem w stanie wysili si na co bardziej inteligentnego. Odpowiedzi by leciutki umiech, jak gdyby zdaa sobie spraw z mojego zakopotania. Czasem mieszkam tutaj, a czasem mieszkam w Paryu.... Znasz Pary? Jeszcze nie. Ale mam nadziej, e wkrtce poznam! - zamiaem si, po chwili jednak W teorii. Mj m jest w japoskim obozie jenieckim w Indochinach. Ostatnie wieci od niego Przykro mi - wymamrotaem. Wzruszya ramionami. No i po co? A gdzie indziej teraz bywaj mczyni? Albo za zasiekami z drutu kolczastego,

reflektujc si, e moje zachowanie moe by nietaktowne. - Matka? - zapytaem, znw niezrcznie. s sprzed trzech lat.

albo na stanowisku strzeleckim. Za duo wyboru nie ma, nie? Nie odezwaem si. Z tym, co mwia, nie warto byo nawet dyskutowa.

43

Jak mylisz - spytaa nagle - czy wojna szybko si skoczy?

Apatycznie wzruszyem ramionami. Oczywicie, e tak uwaaem. Mylaem o tym od kilku lat. A waciwie od samego jej pocztku. Tylko w taki sposb mona byo zachowa zdrowie psychiczne. Tutaj jest cudownie - powiedziaa. - Prawie mona zapomnie o tym wszystkim, co dzieje si na caym wiecie. A jednoczenie to miejsce mnie przeraa. Jest takie wyizolowane z rzeczywistoci, tak daleko od ludzi.... Jutro wracam do Parya. Tam jest lepiej. Warunki s cisze, ale przynajmniej czowiek nie jest taki samotny... Mylisz, e uczyni Pary miastem otwartym, tak jak to zrobili z Rzymem? Nie miaem pojcia. Nie zdawaem sobie nawet sprawy, e Rzym by miastem otwartym. W armii nigdy si o tym nie mwio. Bylimy jedynie onierzami, maszynami, ktre suchay rozkazw. Po co byo nam mwi, co si dzieje na wiecie? Dziewczyna podesza bliej. Dotkna mnie jedn rk. Dotyk by tak delikatny; dreszcz podniecenia przebieg przez moje ciao budzc do ycia zapomniane zmysy. Uniosa drug do i zdja mi okulary przeciwsoneczne, ale wiato w tak wyrany sposb razio moje oczy, e szybko z powrotem je naoya. Wybacz - umiechna si niepewnie i przepraszajco. - Nie wiedziaam... Mylaam, e nosisz Chciabym, eby tak byo - odrzekem gorzko. - Po tym, jak si tego nabawiem, przeleaem Gdzie... - machna rk. -Jak to si stao? Dostaem granatem fosforowym, gdy wyskakiwaem z poncego czogu. I tak pewnie mam je tylko na pokaz. eby wyglda bardziej atrakcyjnie... trzy miesice w ku, zastanawiajc si, jak si zabi.

wicej szczcia ni inni. Do domw wrcio tysice ludzi olepionych podczas wojny. Ja przynajmniej nie straciem wzroku. Tyle tylko, e nie mog patrzy bezporednio na aden rodzaj wiata. Wydaje mi si, e po takim zdarzeniu nie powinni ci dalej zmusza do walki zareagowaa na Jedna rka, jedna noga i jedno oko... tylko tyle potrzeba, by mc walczy na wojnie - odparem. Jak dugo tutaj zostaniecie? Nie mam pojcia! Kilka godzin, kilka dni... Takie wiadomoci znane s tylko oficerom. No tak, oczywicie - odpara, jak gdyby dopiero w tym momencie do niej dotaro - a ty nie jeste Z koszar w Paderborn... A tak naprawd pochodz z Danii. Ach, wic nie jeste Niemcem? Teraz ju jestem. Gdybym nadal mia obywatelstwo duskie, suybym w Waffen SS, czyli w moje sowa z oburzeniem. - To obrzydliwe! Popatrzya na mnie przez chwil.

oficerem? Nigdy nie umiem rozpozna tych spraw... A z jakiego miasta w Niemczech pochodzisz?

czym na ksztat legii cudzoziemskiej.

44

Opara si o drzewo, patrzc na mnie ze smutkiem To po co w ogle si zacigne? Po to, eby mie na chleb powszedni i eby mie dach nad gow. Wtedy waciwie nie byo

innego sposobu. A poza tym Na Zachodzie bez zmian" to bya moja ksika do poduszki, gdy byem dzieciakiem. Wydawao mi si, e posta zwykego onierza niemieckiego to najbardziej romantyczna posta na wiecie. Nigdy mi zreszt cakowicie nie przeszo. Naprawd? A ja zawsze mylaam, e ta ksika raczej negowaa ide wojny. Moe tak w istocie jest. Ale sprbuj to powiedzie maym chopcom! Ich jako nikt nigdy nie

przekonywa, e pokj jest bardziej fascynujcy ni wojna i e czowiek nie noszcy munduru moe by rwnie bohaterski jak ten, ktry dosta mundur, karabin i hem na gow... Poza tym nie da si ukry faktu, e w wojsku panuje wielkie poczucie braterstwa. Rozumiesz, o czym mwi? Jestemy w tym razem, w czasie wojny i w czasie pokoju, wojsko daje ci poczucie przynalenoci, daje poczucie, e jeste czci wikszej caoci. Ale dlaczego w takim razie do niemieckiej armii? - upieraa si przy swoim. - Dlaczego nie wstpie do armii duskiej? Zamiaem si. Bo jej praktycznie nie byo! A onierze nie cieszyli si w Danii popularnoci. Ludzie pluli na To pewnie dlatego Dania tak szybko pada w 1940 roku? I tak nic by nie zdziaali. Niemcy to najwiksza potga militarna w Europie. Nawet armia nich na ulicach. Na oficerw i na zwykych onierzy. Nawet policja udawaa, e tego nie widzi.

francuska za dugo nie stawiaa nam oporu. Jej migdaowe oczy zwziy si. Francja jeszcze si nie poddaa, ju ty si o to nie martw! Tak dugo, jak Anglia nie upada, tak dugo i my bdziemy walczy. A Anglia nigdy nie padnie, o to moesz by spokojny, i nigdy nas nie zawiedzie! Rozemiaem si, szczerze ubawiony jej naiwnoci. Chcesz wiedzie, za kogo bije si Anglia? Bije si tylko za siebie i za nikogo innego. Anglicy maj w dupie Francuzw. Ju raz was zawiedli. Pamitasz Dunkierk? Pamitasz, co tam si wydarzyo? - pokrciem gow - Nacje nigdy nie robi niczego dla innych nacji. Tylko dla siebie. To akurat moe by prawda - odpowiedziaa - ale dobrze wiesz, e Niemcy waciwie ju Pytasz, czemu nie zdezerteruj? A czemu nie? Inni tak robi. Ruch oporu by si tob zaopiekowa, gdyby zacz dla nich Nigdy nie zdezerteruj. Mog walczy w imi ju przegranej sprawy, ale to nie ma znaczenia. przegrali t wojn. Dlaczego zatem nie uciekniesz, pki jeszcze jest na to czas?

pracowa. Gdybym teraz si wycofa, to zawidbym moich opuszczonych w potrzebie przyjaci. A oni na mnie

45

licz, tak jak ja licz na nich. aden z nas nie mgby tak po prostu z zimn krwi zdezerterowa. Zbyt duo czasu spdzilimy na tej wojnie razem. Mj entuzjazm narasta, pooyem donie na korze drzewa tam, gdzie znajdoway si ramiona dziewczyny i mwic pochyliem si w jej kierunku. Nasza pitka. Przeszlimy razem pieko... w okopach, w czogach, pod ostrzaem wroga. Gdy si Ale wojna ju przegrana! Cmoknem zniecierpliwiony. Oczywicie, e jest przegrana! Wiemy to od wielu miesicy. Wiedzielimy to dugo przedtem, To moe zdezerterujcie wszyscy razem? Wszyscy w tym samym momencie? A dlaczego ludzie nie dezerterowali podczas pierwszej wojny wiatowej? Przypuszczam, e tu ma takie przeycia, to nie mona tak po prostu opuci drugiego czowieka.

za nim pomyleli o tym politycy. Jake to byo dla niej proste. Wzruszyem ramionami. chodzi o poczucie braterstwa. Nawet gdybymy uciekli wszyscy rwnoczenie, tak stracilibymy to poczucie... przynalenoci. Znw byoby si samotnym jak palec na tym wiecie. Nie umiem tego tak dobrze wyjani... Remarque robi to o wiele lepiej w swojej ksice. Przeczytaj j raz jeszcze, moe zrozumiesz nieco lepiej jej sens, cho ciko to odczuwa w taki sam sposb, gdy si nie wie, jak to jest by cakowicie samotnym. Wycigna rce i zawiesia je na mojej szyi. Ja jestem taka samotna - powiedziaa. - I wiem, jakie to uczucie. Wtpi - mruknem.

Wziem j w ramiona i przez dusz chwil stalimy tak, napierajc na siebie, caujc si apczywie z zamknitymi oczami, zupenie jakbymy umierali z godu. Godni w pewnym sensie by moe bylimy, godni siebie. Ju dawno tak atrakcyjna kobieta jak ona nie okazywaa mi sympatii; w rzeczy samej w ogle dawno nie miaem jakiejkolwiek okazji na te rzeczy. Jej zachta podziaaa na mnie tak, jak wypicie butelki wina na pusty odek. Ziemia trzsa si pod naporem kolumny czogw, ktre wjeday do wioski. Na policzkach czulimy gorce podmuchy z rur wydechowych i trzymajc si za rce poszlimy do domu na obiecan filiank kawy. Prawdziwej kawy! Zdyem zapomnie jak smakuje. Sczyem j powoli, w gorliwym oczekiwaniu na rozkosz, ktra bya przed nami, ale rwnoczenie pilnujc, by nie zmarnowa ani jednej kropli cennego pynu bez zasmakowania jej w peni. Jakim facetem jeste? Tak naprawd? - zapytaa. Jestem zwykym onierzem - odparem. - Czy to ma jakie znaczenie, tak naprawd?

Zamiaa si i zaprzeczya ruchem gowy. Powoli obja mnie. Wolno, z wdzikiem, zacza zrzuca ubranie i objawia si przede mn liczna niczym pierwszy raz rozwijajcy skrzyda motyl.

46

Spjrz na mnie - powiedziaem z aoci w gosie. - Spjrz na moje ubrania: splamione olejem

i botem achmany! Mwi ci - jestem zwykym onierzem. Wywiczonym, by zabija i nic wicej. Czasem wzbudzam obrzydzenie w sobie samym. A jak by mg wybra, to kim by by? Wzruszyem ramionami. Kwestia wyboru nigdy dotd Ciko powiedzie. Zbyt dugo byem onierzem, by umie samodzielnie myle. Tak bardzo si nie pojawia i pewnie nigdy nie pojawi. przyzwyczajony jestem do wykonywania polece, do cisej dyscypliny i do tego, e kto inny decyduje o moim yciu, e wtpi bym potrafi inaczej y. Na pewno by umia, gdyby tylko bardzo chcia - powiedziaa, cignc mnie w stron ka. I przez chwil yem inaczej. Przez chwil wojna toczya si beze mnie i nie tsknilimy za sob. Pod oknem przetaczay si czogi, a ja w ogle ich nie zauwaaem. Kawa styga w czajniczku a wreszcie staa si cakiem zimna. Zastanawiaem si, ile godzin uda nam si wyrwa mierci i zniszczeniu? Jedn, moe dwie. Na pewno nie wicej. Wystarczy jednak, by da mi posmak ycia innego od tego, jakie musiaem prowadzi; wystarczajco duo czasu, by z obrzydzeniem przywita obudzenie ze sodkiej pdrzemki dwikiem pici i buciorw walcych w drzwi. Uwag moj przyku haas na drodze prowadzcej za wiosk, wczeniej byo spokojnie i cicho. Syszaem okrzyki i przeklestwa, pisk hamulcw i zgrzyt czogowych gsienic, odgos cikich butw uderzajcych o wir i zachrypnite gosy wykrzykujce rozkazy. Oboje usiedlimy na ku, podaa mi koszul, a sama nacigna przecierado pod sam brod. Kimkolwiek by go, ktry wali w drzwi, najwyraniej znudzia mu si ta czynno. Rozleg si dwik rozbijania drzwi w drzazgi, a nastpnie cikie kroki na korytarzu. To by Porta, wpad na nas czerwony na twarzy i peen oburzenia. A wic tu jeste! Co ty do cholery jasnej wyczyniasz? Wszdzie ci szukam, ty gupi gnoju! Spierdalaj - odpaliem - wynocha, zmywaj si, wypieprzaj std! Nie chcemy ci tutaj. Id

poszukaj sobie kogo innego do zabawy. Porta podszed bliej, podnis moje ciuchy i cisn je w moim kierunku. Wbijaj si w ciuchy, i to szybko! Nie przyszedem si zabawia, stary - nie w momencie, gdy nadchodz Amerykace! Walczyem chwil z kbkiem ciuchw, spodni, koszuli, munduru i popatrzyem na niego. Z ktrej strony nadchodz? Jeden Bg wie! I kogo to kurwa tak naprawd obchodzi? Nadchodz - tyle ci nie wystarczy?

Oni nadchodz, my odchodzimy... Obrci si w kierunku dziewczyny i obdarzy j groteskow parodi czarujcego umiechu, ukazujc puste dzisa i swj jedyny zb, ktry lni jak kie jednozbnego wampira. Musisz mi wybaczy, kochanie. Nienawidz przerywa komu zabawy, ale jak mwiem nadchodz Jankesi. Jak to dobrze rozegrasz, to szybko znajdziesz dla niego zastpstwo.

47

Odwrci si w kierunku stou, podnis czajniczek z kaw i wetkn do niego swj wielki nochal. Po chwili jego nozdrza zagray zadowolone. Kawa! - powiedzia zduszonym gosem. Stary, jak nie zaczniesz zgszcza ruchw, to ci cign za dezercj. Ju prawie wszyscy si Wla wszystko do garda, mimo i bya zimna i pstrykniciem palcw przywoa mnie do siebie. zebrali do wymarszu. My jestemy bodaje ostatni... May, swoj drog, jest pijany jak bela. Gdy go ostatnio widziaem, to rozrabia po caej wsi... Porucznik Schmidt opuci mimo choroby ko i zapowiedzia, e postawi Maego przed sdem wojennym, jeli natychmiast nie przyjdzie do siebie, a Feldwebel Mann - znasz Feldwebla Manna? - pierwsze co zrobi, gdy si zakwaterowa, to zamkn si w sraczu i si zastrzeli... A tak, no a Obergefreiter Gert zwia. Co mnie nie dziwi. Zawsze zachowywa si jak gupia ciota. Teraz go szukaj i pewnie zapi w cigu kilku godzin - albo nawet szybciej, jak przypuszczam... Podczas niekoczcego si potoku sw Porty, ja popiesznie wcigaem na siebie moje ubranie. Dziewczyna niespodziewanie rzucia si w poprzek ka i w trakcie, gdy Porta podawa ostatni ze swoich cennych informacji, wybucha paczem. Sven, nie odchod! Dalsza walka to szalestwo. Wszyscy wiemy, e ju przegralicie t wojn... Nie mog - odparem. - Ju ci to raz wyjaniaem. Czasem warto pozwoli sobie na marzenia, Rzeczywistoci? A co to jest rzeczywisto? - zadaa odpowiedzi, podczas gdy strumienie No chyba tak wanie jest - odpowiedziaem. Porta, ktry prbowa wydubywa wosk z uszu Zosta tutaj, ukryj ci! Prosz ci, Sven! ale nie naley ich miesza z rzeczywistoci. ez zaleway jej policzki. - Krew, brud i okruciestwo. I mier w imi sprawy, w ktr nie wierzysz? niewaciw stron yeczki, rzuci j na st i popatrzy na mnie wzrokiem penym prawdziwego zadziwienia. No i po co ona tak wypakuje oczy? Nadal ma dom w jednym kawaku, nie? Wystarczajco duo jedzenia, by napeni brzuch, wystarczajco kasy, eby zdoby kaw na czarnym rynku splun z pogard. nie? Zamknij mord albo std wyjd! - powiedziaem mu uprzejmie. Odwrciem si do dziewczyny, ale ona nie chciaa si poegna. Wyszedem nie ogldajc si za siebie, yczc sobie w duchu, by marzenia mogy znale czasem sodkie spenienie, ale nie miaem zamiaru roni ez, skoro tak nie byo. Kompania staa ju w szyku na gwnym placu i nie mogem si wbi na swoje miejsce niezauwaony. Genera Mercedes natychmiast mnie zauway. Rzyga mi si chce - cign. - Wydawaoby si, e powinna by zadowolona z tego, co posiada,

48

Gdzie ty do jasnej ciasnej by? Wydaje ci si, e specjalnie dla ciebie zatrzymamy na chwil Niech pan tak na niego nie wjeda - poprosi Porta. - Gdyby pan robi to, co on wanie przed

bieg wojny? chwil robi... Wszyscy zebrani onierze wybuchli gromkim, rubasznym rechotem. Umiechnem si jak Don Juan, a genera z wciekoci zwrci si do ogu Przesta mi tu haasowa! Wam si wydaje, e tu jest jaki teatr pantomimy? Pokaz, kurwa, z magicznymi sztuczkami? Ty - powrci do mnie - jeste aresztowany! Wracaj do szeregu i nie pokazuj mi tego swojego gupiego ryja do momentu, a sam ci zawoam.... Oberleutnant! Wyprowadzi ich std, dwjkami! Genera wskoczy do swojego auta, zatrzasn drzwi i odjecha, wzbijajc wirujc chmur kurzu. Oberleutnant Lwe nacign hem i skin w moim kierunku. Do szeregu, ty zafajdany buraku... Kompania! Baczno! Kompania... w prawo... zwrot! Przez chwil popatrzy na nas krytycznym wzrokiem, jak sztywno i poprawnie stalimy w szeregach. W nastpnej sekundzie ledwo utrzyma rwnowag, gdy stu osiemdziesiciu ludzi w dzikim bezadzie rzucio si do oczekujcych na nas czogw. Sporo wysiku zajo nam, by skusi Maego do wejcia do naszego czogu. Wykaza radosn ch do wdrapania si na bok pojazdu i przepeznicia po nim w akompaniamencie okrzykw, po czym potrzeba byo nas trzech, eby wcisn go do wazu gow w d. Na szczcie, gdy ju wpad do rodka, od razu straci wiadomo, dziki czemu moglimy go kopniakami odesa w kt i zapomnie o jego obecnoci. Z dwikiem przypominajcym nadejcie grzmotu dwadziecia pi Tygrysw opucio wiosk. Naprzd - rzek Stary. - Jedziemy a do gwnej drogi. Zaadowa dziaa. Sprawdzi systemy. Z przeraajc nagoci naszo mnie uczucie nostalgii, ostre ukucie tsknoty do tego wymarzonego wiata, z ktrego mnie tak niegrzecznie wyrwano. Zaczem apatycznie wykonywa rozkazy Starego, wciskajc przyciski, sprawdzajc sprzt. A w gowie siedziaa cywilizacja. Kobiety i domy, ciepe kpiele i prawdziwa kawa. ko i ogrody, cukier i sole do kpieli. Delikatna rowa skra i zapach r... To moje oko, ty popapracu! Przepraszam - powiedziaem, wyjmujc palec z oka Porty i kadc go mocno na przycisku,

ktrego poszukiwaem Gapiem si na ciemne wntrze czogu. mierdziao olejem, gorcym metalem, ludzkim potem i brzydkim zapachem z ust. To bya rzeczywisto. Czy mi si ona podobaa czy nie - to bya rzeczywisto. Sodkie sny o innym stylu ycia zapewne doprowadziyby do szalestwa. May otworzy zaropiae oko, zauway mnie i poufale si ku mnie pochyli. Bekn, owiewajc mnie smrodem przetrawionego alkoholu, ktry mnie porazi.

49

Hej, Sven - wyszczerzy zby w umiechu i lubienie wetkn mi palucha w ldwie. Syszaem,

co tam kombinowae! Jaka bya, h? Przysunem gwatownie swoj twarz do jego. Odpierdol si! - powiedziaem. Gdy dotarlimy do miejsca, w ktrym wiejska droga prowadzia na wprost, a pagrek wiodcy do domu lea po lewej stronie, nawet nie prbowaem si powstrzyma przed spojrzeniem przez luk obserwacyjny. Dobrze, e po raz ostatni tam spojrzaem. Jacqueline staa przy ywopocie i machaa nam na poegnanie. Wioska nadal bya w zasigu wzroku, gdy poinformowano nas, e na godzinie drugiej, w odlegoci siedmiuset metrw znajduje si czog wroga. Wkroczylimy do akcji, a ja zostaem znw brutalnie wrzucony w sam rodek rzeczywistoci. Okazao si, e by to faszywy alarm spalony wrak na poboczu drogi z dwoma zwglonymi ciaami lecymi pod nim - ale raz na zawsze widok ten zakoczy moje sny na jawie. Wkrtce zapada noc, a niebo zostao rozwietlone przez blad powiat ksiyca. Czogi pary do przodu, trzsc fundamentami mijanych domw. Na naszej drodze wywoywalimy haas, ktry budzi ludzi, odsuway si zasonki, w oknach pojawiay si zaniepokojone oczy, obserwujce nasz przejazd w ciemnociach, prbujce dowiedzie si, kim jestemy poniewa na tym etapie mg to by ju kady, kto wie? Mg to by wrg lub przyjaciel, Amerykanin lub Niemiec. Trzy bataliony cikich czogw oray pola w ciemnoci, by zaatakowa Brytyjczykw z zaskoczenia. Tygrysy sunce ca szerokoci drogi. Z rur wydechowych wylatyway jaskrawe pomienie, dugie na metr. Huk silnikw atakowa przebija si przez cisz nocy, wiele domw stracio podczas naszego przejazdu szyby w oknach. Niektre budynki miay jeszcze mniej szczcia: stay dokadnie na naszej drodze i zwyczajnie zostay zniszczone, stajc si po naszym przejedzie jedynie stert gruzw. Przyjd, sodka mierci - radonie zaintonowa Legionista, przykuty do peryskopu. Ciarki mi po grzbiecie przechodz - poali si. - Masz moe co mocniejszego do picia? Maym wstrzsny dreszcze i zwrci si do Porty. Porta poda mu butelk najlepszego sznapsa, ktr zwdzi jaki czas temu z magazynu. Sznaps mia by dla dowdcy dywizji, ale na jego nieszczcie Porta trafi tam pierwszy. Wedle jego wasnych sw, Porta potrafi wyczu alkohol z odlegoci kilku kilometrw i uy swego nosa do wytropienia butelki. May zaatakowa butelk tak, jak atakowa wszystko inne - z pen werw - i wla w siebie poow jej zawartoci. Nastpnie bekn, splun pod wiatr przez luk obserwacyjny, co skoczyo si tym, e wikszo liny zawrcia w kierunku jego twarzy, przyj to szkaradnym przeklestwem, po czym wytar si kawakiem poplamionej olejem szmaty. Takie mae momenty radoci zwykle oywiay nasze podre. Jechalimy i jechalimy wiele godzin w kierunku linii wroga. Na drodze panowa olbrzymi zator, spowodowany odpadami wojny. Spalone samochody, wraki innych czogw - angielskich i niemieckich,

50

zwglone zwoki ludzkie zalegay nad i pod pojazdami. Caa kolumna piechoty leaa rozrzucona na drodze. Jabosy - powiedzia Porta bez emocji. Pamitacie t star piosenk pancerniakw, ktr puszczali kiedy przez radio? powiedzia Za bardzo ju nas nie rusza widok takiej rzeni, widzielimy ju dokadnie takie wiele razy wczeniej. nagle Barcelona bez jakiego konkretnego powodu. Zwrci si do nas wszystkich i pocz bardzo spokojnie nuci t piosenk, ktr tyle razy syszelimy w 1940 roku. Sowa nie wydaway si ju w tym momencie waciwe: Daleko za Moz, Skalda, za Renem na Frankfurt ochoczo napiera setka czogw w szeregu! Sto niemieckich czogw, Czarni Huzarzy Wodza Na podbj Francji zmierza przy gromkim hurraaa. Sto warczcych silnikw, dwiecie gsienic na koach, Sto niemieckich czogw szybko mknie po polach! Banalna piosnka z najlepszych naszych czasw teraz wydawaa si zupenie absurdalna. Zareagowalimy pogardliwym miechem - i to nie tylko nasza zaoga, inne nalece do kolumny te zostawiy wczone radio i caa kompania miaa chwil ubawu z chwilowej nostalgii Barcelony. Zamkn si! - dopad nas przez radio gony wrzask Heidego - Co jest z wami, gupie woki? Nie czas teraz na takie rzeczy! Biedny Heide! Bardzo le znosi to, jak ta wojna si toczya. Reszta po prostu dalej rechotaa, a nie moga wytrzyma ze miechu. Sto niemieckich czogw i Czarni Huzarzy Fhrera ju nie toczyli si triumfalnie przez pola, tylko prbowali desperacko toczy bitw na tyach swoich formacji, by powstrzyma nadcigajcego wroga. Nasz miech gwatownie przerwao pojawienie si dziwnej grupki podajcej wzdu drogi. Pocztkowo nie zaapaem, kto to mg by. Moe winiowie? Nie, winiowie nie byliby pilnowani przez zakonnice. Nagle zauwayem, e dziwne, przypominajce nietoperze postacie biegay we wszystkie strony, podczas gdy zakonnice nadaremnie prboway przywrci ad tej grupie - no wanie, jakiej grupie? Zmruyem oczy skryte za okularami przeciwsonecznymi. Wariaci - sykn May prosto w moje ucho. - Cholerni obkacy prosto z wariatkowa, jak pragn zdrowia! Mia cakowit racj, ewakuowano dom dla umysowo chorych w pobliu Caen, a nadejcie kolumny czogw wzbudzio panik w ich ju i tak zmconych gowach. Czmychali we wszystkich kierunkach, niektrzy klaskali i umiechali si gupkowato, inni z kolei wyli jak dzikie stworzenia. Jeszcze inni stali bezmylnie na rodku drogi z opuszczonymi ramionami, niemrawo obracajc gowy. Jaki biedny idiota rzuci si pod nadjedajcy czog i zosta przez niego zmiadony.

51

Zakonnice desperacko krzyczay i wznosiy rce ku niebu, ale obkana horda wydawaa si uparcie zmierza do samozagady. Nagle, nie wiadomo skd, pojawi si przed naszymi obliczami czowiek w biaym kitlu, ktry podszed do nas z grob w oczach. Stj! - Stary wrzasn, przewidujc katastrof. - Stj, na mio bosk! Radio nadal byo wczone. Trzy bataliony usyszay wezwanie do zatrzymania si i powoli caa kolumna czogw znieruchomiaa. Natychmiast podjecha w naszym kierunku samochd generaa Mercedesa, mknc na penym gazie i powodujc, e caa ekipa zakonnic i obkacw zanurkowaa w pobliski rw. Usyszelimy przez radio wcieky gos generaa. Co za kretyn wyda rozkaz zatrzymania si? Ktokolwiek to by, moe si spodziewa sdu wojennego za swoj czyst gupot! Rusza, nie zatrzymujemy si pod adnym pozorem! Z odgosem przypominajcym stkanie konajcego, cikie czogi znw ruszyy. Jeden z nich wjecha wprost w grup wariatw. Najwyraniej kierowca spanikowa i straci kontrol nad pojazdem, a pojazd z szarpniciem zatrzyma si na rodku drogi, ponownie powstrzymujc ca kolumn. Ciaa leay po obu stronach czogu-winowajcy. Podesza do niego stara, rozwcieczona zakonnica i zacza wali piciami w pancerz. Mordercy! Wszyscy jestecie niczym wicej, jak tylko mordercami! Nikt nie zwraca na ni uwagi. Samochd generaa znw podjecha do przodu i zatrzyma si ze zowrogim piskiem hamulcw. Przez okno wychylia si gowa majora, penego gniewu i strasznego w swojej wciekoci. Czarna klapka lnia zowieszczo na jego prawym oku. Ten idiota nie nadaje si nawet do prowadzenia furmanki, e o cholernym czogu nie wspomn! Niech kto inny zajmie si kierowaniem, na lito Chrystusa! A jeli chodzi o ciebie popatrzy na nieszczsnego porucznika, ktry nerwowo prbowa wydosta si przez waz to policzymy si pniej! Ze wszystkich durnych rzeczy na wiecie... - zabrako mu sw. Odwrci si w kierunku pozostaych i ruchem rki nakaza kolumnie ruszy do przodu. Rusza i nie zatrzymywa si! Nie obchodzi mnie, czy sam Chrystus stanie wam na drodze, nie zatrzymujemy si dla nikogo - a kiedy mwi dla nikogo, to naprawd mam na myli dla nikogo! Czy to jasne? Jeli kto si napatoczy, to jego problem. Nauczycie go, by w przyszoci nie by ju tak nieostrony. Dokadnie w momencie, gdy genera mia znowu ruszy, grupa samochodw z czerwonym krzyem podja nieudan prb wyprzedzenia nas. Pomimo da z ich strony, by ich przepuci, stalimy twardo i zepchnlimy ich do rowu. Tygrysy nie zatrzymyway si dla nikogo. Tygrysy nikomu nie ustpoway. Porucznik piechoty min nas, wdrujc na wasnych nogach, a za nim maszerowa oficer andarmerii polowej, jego ryngraf lni zowrogo. Wycign rewolwer, wyglda na czowieka, ktry nie ma chci do jakiejkolwiek formy uprzejmej konwersacji. Syszaem, jak w trakcie marszu pokrzykiwa. To sabota! Kto za to wszystko zapaci! Co za gupiec dowodzi t band kretynw? By bardzo pewny siebie. andarmeria polowa generalnie nie baa si ani ludzi, ani diaba, ani nawet samego Fhrera. Zwyky oficer by dla nich pykiem na wietrze. Na szczcie genera Mercedes nie by
52

zwykym oficerem. Za nic mia ludzi, czy diaba i wydaje mi si, e nawet sam Fhrer nie wzbudza w nim przesadnego szacunku. Tygrysy! - jego gos brzmia wzdu caej kolumny, przetaczajc si echem z jednej strony drogi na drug. - Wydaem wam rozkaz - rusza si! Nie zatrzymujemy si pod adnym pozorem! A jeli o pana chodzi - z tymi sowy odwrci si w kierunku dwch wspomnianych wyej ludzi, odpychajc andarma i zwracajc si bezporednio do porucznika - to sugeruj, by pan te swoje mae, ndzne wzeczki cign z drogi, jeli nie chce pan, bymy je zmiadyli. Ponadto - doda po chwili proponuj wybra rw jako drog transportow. Myl, e tam bdziecie bezpieczniejsi. Tygrysy potoczyy si do przodu. Pokonalimy pewien dystans nim znw natrafilimy na kolumn ludzi, prawie tak dziwaczn jak obkacy z Caen. Po pierwsze, mimo i onierze byli ubrani w mundury niemieckiej armii, to w istocie byli to przedstawiciele poowy narodowoci europejskich. Byli tu Rosjanie, Ukraicy, Kozacy, muzumascy Boniacy, Bawarczycy, Alzatczycy, Wgrzy, i Wosi. Ponadto caa ta kolumna miaa w swoich wielonarodowych gowach tylko jedn myl - myleli o ucieczce. Poruszali si w naszym kierunku, szli w bezadzie i widzielimy na tej dziwnej mieszaninie facjat panik wymieszan z determinacj. Gdy czoo tej kolumny uciekinierw mino nas, podnielimy nielich wrzaw. Niemiecka armia! - krzykn Porta radonie. Niech ich Bg bogosawi! Gdyby tylko Adolf mg to zobaczy... - wskaza na szybko

poruszajce si kbowisko ludzi z puku spadochroniarzy - Gdyby tylko Hermann mg ich teraz zobaczy! Czyby to byo moliwe - powiedzia Barcelona ze smutkiem w gosie - e przegrywamy t Nigdy! - wrzasn Porta. Halo! - zagai Stary, wychylajc si raz jeszcze A to co za jedni? wojn? Nasz miech odbija si gromkim echem od cian czogu.

To bya jednostka kawalerii. Zajechali szaleczym galopem, szlachtujc szablami hord dezerterw, ustawieni w szyku przypominajcym wachlarz, by mc obj swym dziaaniem ca t mas. Po czerwonych konierzykach rozpoznalimy w nich Kozakw generaa Wasowa, specjalistw w robocie tego typu. Mknli jak demony, stojc w siodach, piana cieka z nozdrzy ich mocnych, maych koni. Surowe rozkazy byy wydawane w jzyku rosyjskim, szable lniy i byskay. W cigu kilku minut otoczyli ca kolumn, wrzeszczc jak dzikusy. Niektrzy z nich zsiedli z koni i wbili si w sam rodek gstniejcej masy cia, machali szablami i cili na olep, a w kocu na ziemi z daleka widzielimy strumienie ciekncej krwi. Nikt nie prbowa podj jakiej walki. By moe byli zbyt wystraszeni albo panikujc w trakcie ucieczki porzucili swoj bro.

53

Tygrysy nie byy w stanie dalej jecha. Ogldalimy t scen przepenieni obrzydzeniem i nienawici. Od Kozakw mona byo oczekiwa jedynie takiej brutalnoci i niczego wicej. Naszym zdaniem niemiecka armia moga si obej bez ich pomocy. Widzielimy, jak oficer andarmerii polowej poklepuje rosyjskiego kapitana po ramieniu, najwyraniej gratulujc mu dobrze wykonanego zadania, i nasz gniew jeszcze bardziej si wzmg. Wielu Rosjan podprowadzio konie do pobliskiego strumienia, gdzie razem ze swoimi jedcami mogy napi si wody. Widok nie by jako specjalnie zaskakujcy: w puku kozackim status konia by rwny statusowi czowieka. Z koniecznoci czogi musiay si na chwil za trzyma. Kozacy podeszli w naszym kierunku, ich malutkie, czarne oczka lniy szaleczo, na futrzanych czapkach pobyskiway rosyjskie odznaki. Napity kapral, mierdzcy wdk, zatrzyma si przy naszym Tygrysie. Szabl przewiesi sobie przez bok, w jednym rku trzyma nahajk, ulubiony bicz Kozakw. Salut, gospodin! Hej, towarzyszu - Porta nagle wychyli si w jego kierunku - przepowiada ci kto kiedy Nie. A czemu pytasz? Bo ja si zajmuj przepowiadaniem. Chcesz dowiedzie si, jaka bdzie twoja przyszo? A po co? Moe si okaza interesujca. Dlaczego? - Rusek zapyta raz jeszcze w tym ich wkurzajcym, upartym tonie. Boisz si? - Porta zaszydzi. - Jako mnie to nie dziwi. Wielu ludzi boi si swojej przyszoci. Spojrza w gr na nas i zamia si. Czuem, jak pozostali a dr z nienawici przy moim boku. przyszo?

Nie maj jaj, by stawi czoo prawdzie, bo mogaby si okaza nieprzyjemna. Kozak zachmurzy si. Podszed nieco bliej i wycign sw szerok grab. Ja si nie boj. Ale nie zawsze warto wiedzie, co przyniesie przyszo. Sprbuj, a si przekonasz.

Porta zapa rk zanim waciciel mg pomyle o cofniciu jej i przybra nieobecny wyraz twarzy, ktry moim zdaniem przywodzi na myl wyczonego z rzeczywistoci imbecyla. Prostemu kapralowi ten wyraz twarzy imponowa, ale, no c, po prostu nie zna Porty tak dobrze jak ja. Hmm.. aach... hmmm. No tak! Widz - Porta cmokn w zamyleniu. - Bye kapralem u wujaszka Stalina, prawda? Nosie hem z czerwon gwiazd, tak? I stacjonowae w garnizonie w... Majkof. Mam racj? Facet przytakn, szczka mu przy tym opada z wraenia. Kady, kto tak jak my spotka tylu Kozakw w niemieckiej armii i walczy na rosyjskim froncie, mg spokojnie odgadn to samo, ale dobre strzay na pocztek spowodoway, e wok Porty zebraa si spora gromadka onierzy, gapicych si na niego, marszczcych gby z byskiem ledwie widocznego, nerwowego oczekiwania w oczach. No tak! Mam racj! - triumfalnie zawyrokowa Porta.

54

Mczyzna przeegna si i sprbowa wyrwa rk, ale Porta go nie puszcza. Czekaj! Powiem ci, co widz w twojej przyszoci... Widz dug, zakurzon drog, ktra prowadzi donikd i biegnie tak hen daleko... Nie ma machorki, wody i arcia.... Duga kolumna mczyzn, wszyscy nosz taki mundur, jak ty... Wszyscy nale do puku generaa Wasowa. A to zbieg okolicznoci! Jeste wystarczajco twardy, by znie prawd? - popatrzy z gry na faceta i nawija dalej, zanim kto mgby go powstrzyma. - Widz st, przy ktrym siedzi wielu amerykaskich i rosyjskich generaw. Pij whisky i wdk... pal grube cygara... A teraz podpisuj papiery i ciskaj swoje donie - Porta zamkn oczy, jak gdyby przeywa straszliwe cierpienia. - Co jeszcze widz! Adolf pad i wszyscy Kozacy zostaj zabrani z powrotem na ziemie ojczyste... Widz.... Widz.... - Porta bolenie zawy - Towarzyszu! Wiesz, co to Dalstroj-, prawda? No c... pokiwa mdrze gow usatysfakcjonowany. - Towarzyszu, wanie to widz! Nie za dobrze, co nie? Kozak wyrwa do i odskoczy z mieszanym wyrazem zwtpienia i nienawici na twarzy. Dziko wysycza potok rosyjskich sw, ktry by zbyt szybki, ebym mg go zrozumie, ale uamek sekundy pniej May zeskoczy z czogu wprost na kozackiego kaprala. Podnis go swym olbrzymim apskiem i cakiem energicznie nim potrzsn. Paskudny rosyjski sugusie, lepiej szybko zmie ton swoich wypowiedzi albo osobicie pejczem pogoni ci wprost do Dalstroju i uyj do tego twojej wasnej nahajki! Polecia kolejny potok sw w jzyku rosyjskim. Na pewno przeklestwa, chyba bardzo wulgarne. Jeli chodzi o bluzgi, to rosyjski nie ma dla siebie konkurencji. Dla samych przeklestw warto si go nauczy. May jedynie zadrwi i z pogard odepchn Kozaka od siebie. Ten popdzi w kierunku swojego konia, wskoczy na siodo i odjecha wraz z towarzyszami, ktrzy wykazali si rozsdkiem i na pierwsze wspomnienie o Dalstroju ulotnili si. Kozak odwrci si i gronie machn szabl w naszym kierunku, rzucajc kilka nastpnych przeklestw w naszym kierunku, ale Maego w ogle to nie ruszyo. Spada na drzewo, brudne parobasy! - zagrzmia. Puk Kozakw, pdzc przed sob grup niedoszych dezerterw, pomau znika w oddali, a do naszego czogu zbliy si porucznik Lwe z wyrazem dezaprobaty na twarzy. Obergefreiter Porta, nie pozwalam, by ludzie pod moim dowdztwem kpili sobie z naszych sprzymierzecw... szczeglnie, gdy s to ochotnicy! Jeden z kozackich oficerw wanie u mnie by na skarg - poskary si na ciebie. Prosz o wybaczenie, prosz pana - odrzek Porta cakiem szczerze. - Facet chcia si Och tak? Nie wiedziaem, e masz zdolno jasnowidzenia? Co mu powiedzia? Sam prawd - odpar Porta zraniony. To znaczy? dowiedzie, jaka jest jego przyszo, no to mu powiedziaem, i tyle.

55

Powiedziaem mu, e wrci do wujaszka Jzefa, do Dalstroju. Byle gupiec mgby to yczybym sobie, by cho raz w yciu na chwil utrzyma t swoj kapic jadaczk na

przewidzie. wodzy! - warkn Lwe z irytacj. - Sam kiedy skoczysz w Dalstroju, jak nie zaczniesz si pilnowa! No, cakiem moliwe - odpar Porta z westchniciem. Porucznik odszed, ewidentnie zniesmaczony. Kolumna znw ruszya do przodu przy akompaniamencie pohukiwania sw pochowanych w pobliskich lasach. Noc pomau przechodzia w dzie. Wewntrz czogu przygotowalimy co na ksztat niadania, nad benzynowym piecykiem rozgrzewajc namiastk kawy, a czynno ta stanowia powane ryzyko zaprszenia ognia i wysadzenia caego czogu w powietrze. Odcilimy kromki chleba z grubego bloku, ktry w armii by uznawany za bochenek i, eby uczyni go bardziej jadalnym, grubo posmarowalimy demem z burakw, ktry Porta zwin mniej wicej w tym samym czasie, co wspomniany ju sznaps. Wreszcie nasta dzie, szary i nieprzyjemny. Kolumna zatrzymaa si na chwil. Skd nadjecha puk grenadierw, wszyscy klli jak szewcy i wygldali na goci w bardzo zym nastroju, rozstawiali bateri dzia przeciwlotniczych. Porta jeszcze pogorszy spraw, podpuszczajc ich, e na pewno nie trafiliby nawet w formacj bombowcw leccych pi metrw nad ziemi. Na szczcie zanim zdya wywiza si midzy nami bjka, znw otrzymalimy rozkaz wyjazdu. Ciki Tygrys porusza si z oporem, majc tu przed dziobem i z tyu bardzo blisko poruszajce si ssiednie pojazdy. Nad gowami zjawio si kilka samolotw wroga, zrzuciy kilka przypadkowych bomb wzdu kolumny i odleciay zupenie nietknite, mimo zaciekych wysikw ze strony baterii przeciwlotniczych. W kocu dotarlimy na pozycje, ktre byy naszym celem. Dano sygna do ataku. Tygrysy utworzyy szyk, znw przypominajc sobie o swej morderczej roli. Pod naszymi koami kady kamie, kady krzak, drzewo i zagbienie terenu kryo mier, czyhajc na nieostronych pod postaci czogw, bazook, dzia, min magnetycznych i miotaczy ognia. Przez peryskop widzielimy pozycje wroga. Dla piechurw atak cikich czogw na tak wielk skal to czyste okropiestwo, wic obserwatorzy w liniach wroga mieli na nas oko od duszego czasu. Lecia ju w naszym kierunku deszcz granatw, ale mymy parli do przodu z prdkoci czterdziestu kilometrw na godzin i nic nie mogo powstrzyma naszego ataku. Zaryglowa wazy - rozkaza Stary. - Wieyczka na godzin drug. Odlego siedemset. Bardzo dobrze zakamuflowane dziao przeciwpancerne Linie i kwadraty biegay mi przed oczami. Stary klepn mnie w rami. Widzisz? Jeszcze nie. Jedyne co widz, to kilka krzakw i jakie gruzy. To wanie tam - powiedzia Stary nerwowo.

56

Nagy bysk z dziaa ujawni pooenie baterii przeciwpancernych. Pocisk min nas dosownie o centymetry. Znw pospiesznie zabraem si do roboty i przed oczami migay mi cyfry: 600, 650... punkty spotkay si i widok w obiektywie si wyostrzy. Szybciej - rzek Stary nerwowo. Wystrzeliem. Cinienie powietrza zdzielio nas podmuchem niczym uderzenie pici, rozgrzana do czerwonoci uska opada na podog. Pstryknicie oznajmio nam, e dziao znw byo gotowe do wystrzau. Chwilowo jednak nie byo takiej potrzeby: widzc, jak gruzy wzbijaj si w powietrze, bylimy pewni, e trafilimy w cel. Dziao przeciwpancerne zostao wyczone z akcji i cokolwiek jeszcze z niego zostao, zmiadylimy po chwili gsienicami czogu. Wieyczka na godzin drug! Odlego piset. Strza na wprost. Silnik zawarcza, wieyczka obrcia si i od razu zauwayem nasz cel: to Churchille, ktre mona byo atwo rozpozna po dugim korpusie i niskich wieyczkach. Byo ich sze, stay w jednej linii. Zatrzymalimy si. Tylko niedowiadczeni pancerniacy strzelaj w biegu, a aspekt szybkoci by bardzo istotny, jeli mielimy w peni wykorzysta nadarzajc si okazj. Czog, ktry stoi w miejscu, jest jak kaczka wystawiona na strza. May otworzy jeden z bocznych paneli, by sobie pooglda widowisko, jednak Stary szybko warkn za jego plecami. Zamknij to cholerstwo natychmiast! Bez paniki - odpar May ze spokojem. - Prosz pamita, e jestem Obergefreiterem, podstaw

niemieckiej armii. Stary zakl i zwrci si do mnie jako do osoby bardziej dajcej sob kierowa. Najpierw wytnij ostatniego skurwiela, a potem wyeliminuj lidera, ok? Strzelaj! Dugie dziao podskoczyo mi w rkach. Posaem jzor ognia i miaem dosy czasu, eby zobaczy, jak Churchill zakoysa si pod wpywem uderzenia, po czym obrcio mu wieyczk. Wystrzeliem w kierunku lidera. Tym razem mogem z satysfakcj oglda, jak obiekt zosta cakowicie zdezintegrowany i w powietrze wyleciaa masa wirujcego metalu. Zmieni pozycj! Porta cofn czog w kierunku zagbienia w ziemi, a ja ledziem pozostae cztery Churchille przez peryskop. Wybraem jednego z nich - wszed w mj zasig i wystrzeliem. Tym razem nie miaem tyle szczcia, strza odbi si od wieyczki. Pewnie kilka nastpnych sekund wewntrz niej nie naleao do przyjemnych, ale zdyli otworzy waz i wyskakiwali na zewntrz. Heide natychmiast odpali karabin maszynowy, a w odpowiedzi poleciaa w naszym kierunku salwa granatw. Na szczcie nie doleciay, ale i tak May, siedzcy z tyu czogu, zala si potem. Namierzyem nastpnego Churchilla w swoim peryskopie. Dugi pocisk szybko i pewnie pody w kierunku swojego celu, a mimo to czog pozosta na swoim miejscu. Przez chwil nie mogem poj, co si stao, a potem zauwaylimy cienk, spiraln struk dymu unoszc si z trafionego pojazdu.

57

Sekundy pniej nastpia eksplozja. Pomienie buchay do gry, poszukujc czegokolwiek, co mona by jeszcze spali. Zmieni pozycj! Nad ruinami. Wieyczka na godzin drug. Odlego 300... ognia! Pozostae dwa Churchille byy atwym celem. May nalega, by pozwolono mu wyskoczy na zewntrz czogu i namalowa na wieyczce sze kek oznaczajcych trafienia. Gniew Starego trudno byo powstrzyma, ale dla Maego nie istniao co takiego jak dyscyplina i groby pod jego kierunkiem to zwyke strzpienie jzyka. On razem z Port zdecydowanie ustanowili wsplny rekord iloci niesubordynacji. Za nami rozpostar si ogie zaporowy artylerii polowej. Wrg czyci ca pla 109 i kanadyjska piechota fanatycznie walczya ze wszystkim, co jej si nawino pod rce. Jeden sierant, z braku innej broni, prbowa nawet ciska w nas kamieniami. Jak zwykle stracilimy poczucie czasu. By moe walczylimy od godziny, a moe od dwunastu godzin. Zawsze wydawao nam si, e walki nie maj koca. W kocu jednak zakoczylimy t bitw i Tygrysy mogy sobie pozwoli na dugo oczekiwany postj, a wok nas zapada dziwna cisza. Jedyne co syszelimy, to trzaskanie pomieni. Wspilimy si z trudem na wzgrze, mielimy garda i puca pene oparw, ktre wdychalimy przez wiele godzin. Porta mia twarz czarn jak wgiel, prawie natychmiast zauway obiecujce ruiny lece nieopodal. By moe jeszcze tego samego dnia rano by to zamieszkay dom - teraz pozostaa z niego jedynie kupa pokruszonych cegie i spalonego drewna. Jednak mimo to Porta ruszy w jego kierunku z entuzjazmem tak wielkim, jak gdyby by to hotel Ritz - i jak zwykle jego wiara miaa uzasadnienie. Instynkt Porty w kwestii arcia i napitku nigdy go nie zawodzi, kilka minut pniej wrci z narczami butelek piwa. Rzuci nam je pod nogi i, nawet na chwil nie zatrzymujc si, by zapa oddech, obrci si na picie i ponownie ruszy w kierunku domu, krzyczc rwnoczenie. Tam jest caa skrzynia tego badziewia. To Piwo Zwycistwa i wierzcie mi na sowo - to dobre piwo. Ju opdzlowaem kilka! May wyda triumfalny okrzyk wojenny i pobieg za Port. Wrcili niosc wsplnymi siami wspomnian skrzyni, ale zanim zdylimy nacieszy si efektami tej grabiey, zauwaylimy, e jaki impulsywny dure orze ziemi obok naszych stp pociskami z karabinu maszynowego. To bkarty! - wrzasn May, gdy zanurkowalimy na ziemi w poszukiwaniu schronienia. Heide wyj zawleczk z rcznego granatu i rzuci go nad krawdzi wzgrza, w kierunku nieznanego napastnika. Tu po wybuchu posta ubrana w mundur khaki pojawia si na szczycie wzgrza, zatrzymaa si na sekund i potoczya w naszym kierunku, trawiona przez pomienie. Zanim onierz si do nas doturla, ju nie y i najwyraniej by sam, bo nikt nas wicej nie niepokoi. Niestety, dokona znacznych zniszcze, nim zgin: cay nasz cenny up straszy dziurami po pociskach i cenne krople wyleway si na piasek na naszych oczach. Porta podszed do skrzyni i z caej siy j kopn. Tyle czowiek ma z tej pierdolonej wojny! - warkn.

58

Czonkowie ruchu oporu w Caen otrzymali rozkaz zamordowania szefa policji Luciena Briere'a, ktry nie tylko cile wsppracowa z niemieck policj, ale dodatkowo mia czelno osobicie przyjani si z szefem gestapo w tym regionie, komisarzem Helmutem Bernhardem. Briere by odpowiedzialny za egzekucj wielu Francuzw. Do przeprowadzenia zamachu zgosi si czowiek o imieniu Arsene. Majc do pomocy trzech ludzi wdar si do domu Briere'a i biur przy ulicy des Fosses-du-Chateau i wrzuci wizk granatw do zamieszkaej czci budynku. Niestety, prba okazaa si nieudana i nie spowodowaa wikszych strat, a czterej mczyni mieli duo szczcia, e udao im si uciec i ich nie rozpoznano. Od tej chwili budynek by strzeony w dzie i w nocy przez czonkw Waffen SS, co powodowao, e zamordowanie Briere a w jego wasnym domu stawao si waciwie niewykonalne. Na jaki czas ruch oporu wstrzyma dziaania, godzinami dyskutujc i cigle odrzucajc nowe pomysy na przeprowadzenie zamachu, a w kocu Arsene zniecierpliwi si i oznajmi, e sam wykona to zadanie. Gdy go zapytano o metod, ktr planuje si posuy, zwyczajnie wzruszy ramionami i odrzek, e bdzie polega na swoim szczciu. W rezultacie zabi Briere'a w najprostszy sposb na wiecie, podchodzc do niego na ulicy i dwukrotnie strzelajc w gow. Briere oczywicie wyczu zagroenie w momencie, gdy Arsene zbliy si do niego, ale zamachowiec nie mia najmniejszego zamiaru drugi raz spartaczy roboty i Briere pad trupem w momencie, w ktrym odwrci si by uciec. O tej porze dnia ulica bya prawie pusta. Przechodnie, wiadkowie zamachu, podjli mdr decyzj rozpynicia si w ciemnych zaukach. Wikszo z tych, ktrzy widzieli to zdarzenie zza firanek w swoich domach, popieraa t akcj. Tak czy inaczej, Arsene mia wystarczajco duo czasu, by wyj aparat fotograficzny i spokojnie zrobi zdjcie trupowi, po czym znikn ze sceny, skrcajc w boczn uliczk. Trzy dni pniej Briere zosta pochowany przez swoich przyjaci z gestapo z honorami godnymi mczennika. Cae Caen radowao si w gos i piewao Marsyliank. Arsene, cho anonimowy, na pewno zosta bohaterem dnia. Rozdzia 5 W STYLU HEMINGWAYA W Normandii nie istniaa ciga linia frontu. Mona byo wybra si na rundk rozpoznawcz i jecha przez kilka godzin, nie widzc nawet ladu wrogich wojsk. Nadal, mimo pnej fazy wojny, natrafiao si na wioski, ktrych mieszkacy robili wraenie, jakby nie zdawali sobie sprawy z tego, e zaledwie kilka kilometrw dalej zacieke walki zniszczyy ca ludno i p armii. Bya noc, gdy zajechalimy do wioski Montaudin. Zblialimy si ostronie, bo nigdy nie mona by pewnym, czy przypadkiem nie wjeda si do gniazda szerszeni penego obcych onierzy, ale gwna droga bya ciemna i pusta, nie widzielimy ani ladu onierzy lub wieniakw.

59

O, knajpa! - zapiszcza Porta, pokazujc radonie w kierunku jedynego owietlonego budynku. -

Zatrzymajmy si i sprawdmy, czy serwuj jakie arcie. Jestem kurwa tak godny, e odek przykleja mi si do krgosupa. Gdy ju raz zacz gada o jedzeniu, Porta potrafi by przekonywajcy, a poza tym bylimy zbyt zmczeni, eby si z nim kci. Zaparkowalimy Pum na rodku gwnego placu we wsi, niczym spokojni turyci, i zmczeni, brudni oraz w wyjtkowo zych humorach, ruszylimy zesztywniae koczyny i podreptalimy z mozoem w ciemn noc w kierunku knajpy. Od dwch dni bylimy na misji zwiadowczej i bya to naprawd mudna, mczca robota. Jestem wykoczony - burkn Heide. Otworzy usta do gonego, soczystego ziewnicia, potem odwrci si i kopn jedno z cikich k Pumy. - Od tego cholernego samochodu mona dosta zajoba.. Gdzie my jestemy? - zapytaem. - Jestemy poza lini? Czyj lini? - Porta wypali sardonicznie. - Nasz czy ich? Ktrkolwiek, jeli o mnie chodzi. Kady moe si bawi w zgadywanki, ale dla bezpieczestwa zostawmy czapki w samochodzie. Wezm swj nagan - oznajmi May, z uczuciem mioci podnoszc ciki rosyjski rewolwer,

Stary podrapa si w kark, a potem w zamyleniu potar nos. To jedyne elementy, po ktrych mona nas rozpozna. ktry w tajemniczych okolicznociach zdoby w jakim momencie wojny. - Teraz ludzie ju nie s tacy przyjani. Wemy nieco zapasw - zasugerowaem. W boczne kieszenie powpychalimy rczne granaty, a rewolwery wetknlimy do grnych kieszeni kurtek. Nastpnie Legionista, z rewolwerem w doni, kopniakiem otworzy drzwi zajazdu i poprowadzi nas do rodka. Palio si jedno blade wiato gdzie wysoko na suficie, a przybytek wydawa si tak pusty, jak ulica, ktr szlimy. Salut, patron! - Legionista zawoa po francusku jak tylko najlepiej umia. - Y a des clients! Nagle zdaem sobie spraw z tego, e Heide kurczowo trzyma si mojego ramienia i pokazuje co na wprost trzscym si palcem. Spojrzaem we wskazanym kierunku i zdusiem w sobie okrzyk przeraenia. Z ciemnoci wyaniaa si dua sylwetka, zgarbiona nad barem, z jedn rk wysunit do przodu i gow opart na butelce whisky. Bez wtpienia by to Amerykanin. Pijany jak bela, ale nadal to Amerykanin. Palce Heidego dray nerwowo na moim ramieniu. Chodmy std - sykn. Nie ma mowy! - sowa Porty byy wystarczajco gone, by zbudzi. No przecie to jank... Dla mnie to moe by nawet sam pieprzony Eisenhower, nie wyjd std, dopki czego nie

wrzuc na ruszt!

60

No, ale przecie jestemy za liniami wroga... A skd ty to niby wiesz? - zapyta dziko Porta - A moe ta wielka kupa tuszczu, ktra tam

siedzi, jest za naszymi liniami? Zapa Heidego i potrzsn nim, a temu zadwiczay zby. Porta potrafi by bardzo draliwy, gdy istniaa groba, e nie dostanie arcia. Moliwe, e to on zabdzi, a nie my. Spojrzelimy na Amerykanina. Nasze wrzaski i mamrotanie przeszkodziy mu nieco i teraz z rozdziawion gb gono chrapa. Mam zamiar co zje - rzek Porta bardzo stanowczo. Legionista przytakn i raz jeszcze zawoa waciciela. Skrzypice schody po naszej prawej stronie oznajmiy, e szynkarz opuci swoje ko. Pojawi si krpy jegomo w rednim wieku, ziewajcy, z zaczerwienionymi oczami i w zatuszczonym szlafroku narzuconym na plecy. Rzuci na nas okiem i bagalnie wznis wzrok ku niebu. Jeszcze wicej Amerykanw. Boe, daj mi cierpliwo! Wacicielu - odrzek Legionista pynnym francuskim - wybacz, e zakcamy ci sen, ale czy

mona zamwi jakie jedzenie? Moe jak zup-krem, co w stylu bouillabaisse? Jeli brakuje ci personelu, chtnie pomoemy. Mczyzna popatrzy na niego z rozdziawion Francuz? Mylaem, e to kolejna grupa tych przekltych Jankesw. Ja jestem Francuzem. Moi przyjaciele to Niemcy z Legii Cudzoziemskiej, wszyscy w niej

suymy. I zmierzamy do Parya Waciciel zajazdu wetkn stopy w rozchodzone papucie i zszed do nas po skrzypicych schodach z twarz opromienion umiechem. Via des Fransais! - zakrzykn do tych, ktrzy znajdowali si na grze. - Vive la France! Schodcie wszyscy! Szybkim ruchem profesjonalisty, szynkarz sign do rzdu starych, pokrytych kurzem butelek. Instynktownie Amerykanin przebudzi si, najwyraniej jego nos zwszy okazj do kolejnego napitku. Wsy mia umoczone w calvadosie i gdyby na jego mundur rzuci zapak, to pewnie szybciej by spon ni cysterna benzyny. Zauway nas i podnis rk. Hej, macie przy sobie nieco szkockiej? Nie zaczeka na nasz odpowied, tylko obdarzy nas czarujcym umiechem i opad z powrotem w kau alkoholu. pi. Obrzydliwo - odpar Legionista. - Co si stao z jego kumplami? Cakowicie uwalony - waciciel knajpy skomentowa obojtnie. - Cae popoudnie i p wieczoru pi ze swoimi dwoma kumplami. Przyjechali tutaj rano i chyba od tego czasu nie przestawali

61

Pojechali. Wsiedli w jeepa i odjechali bez niego. A ten tu tkwi bez przerwy od tej pory.

Wszyscy powanie si mu przyjrzelimy. Lea pochrzkujc i sapic jak mors, ale ciar naszych poczonych spojrze penych dezaprobaty najwyraniej dotar gdzie do zakamarkw jego otumanionego mzgu. Otworzy przekrwione oczy, co byo okropnym widokiem. Powoli i z godnoci zacz wali w blat baru. Wacicielu, gdzie jest ta przeklta whisky, ktr zamwiem? A nie mwiem? Mam wraenie, e wszyscy Amerykanie to alkoholicy. To obrzydliwe - powtrzy Legionista. Szynkarz wzruszy ramionami

Wszyscy z pen hipokryzji powag przytaknlimy. Amerykanin zatoczy si jak marionetka w kierunku Barcelony. Wiesz co, koleko? Masz strasznie brzydk gb. Jak dla mnie, to gba Szwaba. Wiesz co? Naprawd wygldasz jak wszawy Szwab. Zanis si miechem i upad na podog, a gdy obrci si na plecy zacz piewa My Old Kentucky Home. Waciciel wskaza palcem na niego i na bar za nim. Przypadek delirium tremens, nic dziwnego. By kiedy korespondentem wojennym. Ci s najgorsi. Tak czy inaczej - zamia si - przez chwil raczej nie bdzie korespondowa. Rozbi swoj maszyn do pisania zaraz po tym, jak wypi dwie pierwsze butelki whisky. Powiedzia, e nie umiaa przeliterowywa! Rozumiecie? Nie umiaa przeliterowywa!... A maszyny do pisania kosztuj, naprawd kosztuj. Prbowaem j jako poskada, ale to duy skurczybyk, trzeba mu to przyzna, i niele j rozwali. Naprawd by olbrzymem. Prawie takim jak May. Osobicie nie miaem potrzeby, aby go drani, wic umiechnem si ciepo, gdy zdoa usi i do nas zamacha. Napij si, kolego! Zamw sobie z sze drinkw! Na mj koszt... Stary, wiesz kim jestem? obrci si w kierunku Starego. - Nie bd rozpowiada tajemnic, ale jestem kim bardzo wanym... po prostu cholernie wanym i tyle. I musz si dosta do Parya, zanim ta zawszawiona wojna si zakoczy. Czy ktokolwiek si ciebie kiedy pyta, kolego, czy trudno jest umrze? - rzuci spojrzeniem w moim kierunku. Zaprzeczyem ruchem gowy, nieco oszoomiony No to ci powiem, bo ostatnio wiele si nad tym zastanawiaem i wydaje mi si, e znam odpowied - poufale pochyli si ku mnie. - Odpowied jest prosta: nie. Po prostu nie. A dlaczego tak jest? O wiele trudniej jest dalej y ni umrze, pomylae kiedy o tym w ten sposb? Zao si, e nie jestem jedynym mylcym facetem w mundurze. Hej, ty tam! Wielkoludzie! Skin palcem w kierunku Maego, a May patrzy na niego, trzymajc rk na naganie, i pewnie zastanawia si, czy warto zdzieli tego upierdliwego Amerykaca kolb w eb i mie wreszcie wity spokj.

62

Chod no tutaj, zdradz ci tajemnic... No dalej, mwi serio! Od razu potrafi rozpozna gocia

z Alabamy i nie prbuj mi wmawia, e nie jeste z Alabamy, bo i tak ci za grosz nie uwierz... Chod no tutaj, dopuszcz ci do tajemnicy May podszed par krokw w jego kierunku, z rk w kieszeni. Zeare kiedy czarnucha na obiad? - zada pytanie Amerykanin. Na pewno kiedy zjade, ty stary czarnuchoerco! A teraz mnie posuchaj, powiem ci, skd wzi mocny towar - ciszy gos do poziomu surowego szeptu. - Za barem, trzecia pka na lewo od lustra. May podskoczy, jakby go udlia osa i pooy swoje wielkie apsko na butelkach lecych na trzeciej pce. Whisky! - wrzasn, jak gdyby wanie odkry kopalni zota. - Mona by na niej zwodowa Daj spokj z napitkiem! - zamarudzi Porta. - A co z moim arciem? pancernik! Dwie niezadowolone kobiety pojawiy si na schodach. Waciciel zajazdu skin na nie i wskaza na kuchni. Tam. Chod i powiedz, czego sobie yczysz. Porta niczym pocisk polecia w kierunku kuchni, a ja bez chwili wahania doczyem do niego, poniewa byem ciekaw, jak bdzie przygotowywa to synne bouillabaisse, o ktrym zawsze tyle mwi. Poka, co tam masz - zada stanowczo. Szynkarz rozpromieni si. Homary - powiedzia - i to kilka puszek. Dostaem - kiwn w nieokrelonym kierunku tust

doni - od Amerykanw. Oczekiwalimy nadejcia Jankesw od momentu rozpoczcia wojny, a jak ju przyszli, to co robi? Upijaj si do nieprzytomnoci w kadej wiosce od Caen do Parya. To ma by wojna? Dla mnie to... Nie dowiedzielimy si, jak chcia t wojn nazwa, poniewa w tym momencie z baru dobieg go dziki skowyt i dwik rozbijanego szka Mille diables! - waciciel dorwa gumow pak z kuchennego stou i zamacha ni nad gow. onierze, wszyscy jestecie tacy sami! Nic, tylko chlanie i bijatyki! Wskoczylimy z powrotem do gwnego pomieszczenia, zostawiajc w kuchni Port, ktry mczy si z otwarciem puszki. May i Heide leeli na pododze w miertelnym ucisku. Stary ze zrezygnowan min w kcie popija whisky. A Barcelona razem z Amerykaninem siedzieli przy ringu i dopingowali walczcych. Legionista jak zwykle trzyma si z dala. Dwa dokadne ciosy pak prosto midzy oczy wystarczyy, by rozdzieli walczc par. Opadli bez czucia, a widzowie skwitowali to gonymi oklaskami. No, niele - rzekem z podziwem. - Ale na pana miejscu trzymabym si z dala, gdy May dojdzie do siebie.

63

Merde! - waciciel gospody zakl i twardym krokiem powrci do kuchni. A ja kroczyem

zaraz za nim. Porta, zaoywszy czapk szefa kuchni i rzenicki fartuch, spojrza na nas i pomacha rk umorusan w mce. O co im poszo? Pewnie nie mwi pan po niemiecku? - Porta zapyta od niechcenia. - Mj francuski nie jest a Co? - facet spojrza na niego, nagle robic si podejrzliwym. - Jak dugo suycie w Legii? Dwa lata. Ale nie mam talentu do jzykw. Poza tym wszyscy staramy si pielgnowa ojczyst No c, co prawda nazywaj j Legi Cudzoziemsk - przytakn waciciel knajpy, drapic si Nawet bardzo dziwne - rzek Porta - ale nie mam czasu o tym teraz rozmyla. Bardziej mnie w Waciciel puci wizk sw po francusku, wic Porta i ja wymienilimy zakopotane spojrzenia. tak dobry.

mow. Nie uczymy si zbyt duo innych jzykw. w kroku. - Ale i tak wydaje si to dziwne... tej chwili zajmuje dokoczenie bouillabaisse. Poprosz o warzywa! To odcigno uwag gospodarza, ktry zacz mi podawa warzywa. Pomidory, marchewk, cebul, ziemniaki. Przekazywaem je Porcie, ktry przyj teraz rol szefa kuchni. Najwyraniej dobrze si bawi. Bd jeszcze potrzebowa tymianku i licia laurowego. A do tego jeszcze cytryn i pietruszk, jeli je masz. Podczas gdy gospodarz, wraz ze mn i dwiema niezadowolonymi kobietami, biega po kuchni, podajc i przynoszc skadniki, tnc je i skrobic, Porta z zadowoleniem miesza je w wielkim rondlu i strasznie faszujc piewa na cay gos jak obc piosenk. Wgierscy marynarze - wyjani, widzc nasz zerowy entuzjazm. - Na Wgrzech maj wira na A co ma do tego piosnka pieprzonych eglarzy? - spytaem skwaszony. punkcie bouillabaisse. To tam, wiele lat temu, zdobyem przepis. Zadrapaem kciuk na tarce do gaki muszkatoowej i odciem z p palca noem do krojenia misa. Pomau zaczem nienawidzi swojej roli pomocy kuchennej. Pi minut pniej gospodarz uzna za konieczne rozdzieli nas przy pomocy swojej gumowej paki. Panowie, prosz o spokj! Czy nie powinnimy wrci do bouillabaisse? Ma pan absolutn racj - odrzek Porta. - To sprawa najwyszej wagi. Wymaga ona spokoju,

ciszy i wielkich umiejtnoci. Albo przestaniesz si wtrca, Sven, albo wracaj do baru zalewa pa... Gospodarzu, przynie biae wino! Co najmniej dwie butelki! Nie poprzesta na daniach wina, homarw, krewetek i warzyw, zi i cytryny, poprosi jeszcze o szafran i cynamon, ryb i rum. A co jeszcze dziwniejsze - wszystko to dosta.

64

Pitnacie minut pniej, gwatownie gotujc si i mierdzc pod same niebiosa, mikstura bya gotowa do konsumpcji. Przeniosem j przez drzwi i zauwayem, e wszyscy siedz w rzdku przy barze, jak dzieci w szkole czekajce na obiad. May i Heide odzyskali przytomno. Nawet pijany Amerykanin przycign sobie stoek barowy i z caych si prbowa si na nim utrzyma. Jego nozdrza apczywie zadrgay w momencie, gdy Porta zacz podawa swoje danie. Niech mnie diabli, jeli to nie jest najlepsza rzecz, jaka mi si tutaj trafia od czasu, gdy przybyem do tego kraju - powoli na jego ustach pojawi si zjadliwy umieszek. - Ale musz wam co chopcy powiedzie: obserwuj was bardzo uwanie i myl, e was przejrzaem... Legia Cudzoziemska, niech mnie kule bij. Zachwia si na stoku rechoczc i pewnie nawet nie zdawa sobie sprawy, jak bardzo by w tym momencie bliski mierci. Widziaem, jak May woy rk do kieszeni, a Barcelona unis si nieco ze swego siedzenia. Co mam rozumie przez t uwag? - spyta chodno Legionista. Przejrzaem was chopcy... Przejrzaem was! Amerykanin obrci si na stoku i pokiwa gow w sposb, ktry oznacza, e wszystko wie. Przez chwil trwaa pena napicia cisza. Nastpnie Porta, na zupenym luzie, wyj swj ciki rewolwer P-38 i dwukrotnie wystrzeli w sufit. Gospodarz wrzasn i wcieky wskoczy na lad. Nic si nie stao - rzek Porta, wracajc do swojego bouillabaisse. - To tylko ostrzeenie, nic Przygldaem si wam - kontynuowa Amerykanin z tpym uporem gocia zalanego w trupa. Dajesz spokj! - warkn Heide. -Jeste nawalony jak stodoa! Mog sobie by nawalony, urbany, napruty, co za rnica - nie zmienia to faktu, e was wicej.

obserwowaem i doszedem do wniosku, e jestecie band ciot... Wasz problem polega na tym, e nawet nie potraficie porzdnie pi. Legionista podnis brwi. May wsta przy akompaniamencie gniewnego ryku. Reszta z nas, zdajc sobie spraw, e Amerykanin faktycznie by zbyt pijany, eby mwi do rzeczy, i nie podejrzewa naszej prawdziwej tosamoci, z ulg wrcia do swoich talerzy z bouillabaisse. Kto mnie mia nazwa ciot!? - krzykn May i podszed do nieszczsnego Amerykanina z No na lito bosk! - zagrzmia Porta. zacinitymi piciami. Podnis pust butelk po whisky i fachowo zdzieli Maego przez eb, a ten po raz drugi tego wieczoru pad bez czucia na podog. Przez chwil siedzielimy w miar spokojnie, mierzc si z naszym mierdzcym wywarem, ktry smakowa niewiele lepiej, ni pachnia, opijajc waciciela knajpy z jego zapasw whisky. Stary dyskretnie zwymiotowa przez otwarte okno, Barcelona i Amerykanin zalegli z gowami przytulonymi do siebie, a Legionista mia przezroczyst twarz. Wszyscy oni najwyraniej ostro popili, gdy mymy przygotowywali posiek w kuchni, wic czym prdzej nadrobiem karne kolejki.

65

Porta na chwil straci rwnowag, poniewa na horyzoncie pojawia si modsza z markotnych kobiet. Posadzi j sobie na kolanie i eksperymentalnie zacz wjeda rkoma pod jej sukni. Na jego twarzy pojawio si najpierw zaskoczenie, a potem zadowolenie. Hej, nie ma na sobie majtek! - zakrzykn. Amerykanin obudzi si i podnis pust szklank. Za kobiety, ktre nie nosz majtek! Za Ameryk! Za to, by Szwaby giny tysicami! Za... Co za cierwo mnie oguszyo!? Za abojadw! Za Brytyjczykw!

Przeszkodzi mu wcieky, zduszony okrzyk Maego, ktry wanie ponownie odzyska wiadomo.

Porta obciskiwa si z pojman niewiast. Barcelona zarzyga plecy gospodarza, ktry z kolei by zbyt pijany, eby cokolwiek zauway. Heidemu gowa opada wprost w mis z jedzeniem i byby si pewnie udusi, na szczcie Legionista w por go podnis. Amerykanin zwrci si do mnie z nadziej. Hej, chopie, czy moe przypadkiem jedziecie do Parya!? A syszae kiedy o podry przez Francj, ktra nie zahaczaaby o Pary? - odparem. Musz tam dotrze przed kocem tej zawszonej wojny - powiedzia, z sapaniem wydychajc w

moim kierunku opary whisky. - Musz si upewni, czy te jebane Szwaby nie wysadziy w powietrze baru w Ritzu. Bybym wam wielce wdziczny, gdybycie mnie mogli ze sob zabra. Na szczcie May odwrci jego uwag, nalewajc do miski z jedzeniem mieszank rumu, whisky i koniaku i przez chwil nie byo wiadomo, czy ktokolwiek z nas przetrwa do poranka; ta mikstura wpywaa do garda z si buchajcego ognia i skwierczaa w odku niczym wgielki rozarzone do czerwonoci. May dorwa syfon i zacz si spryskiwa jego zawartoci, a waciciel knajpy z kaniem pomieszanym z wrzaskiem wyldowa pod lad. Tylko Amerykanina to nie ruszyo. Z irytacj powrci do tematu Parya. Czy moe ktry z was, chopcy, ma na zbyciu jeepa? Mamy czog - odrzek Porta i nagle, znudzony damskim towarzystwem, zepchn kochank na Zaparkowany na skwerku? - Amerykanin podnis si z zadziwiajc zrcznoci i ruszy do

podog. -Jest na zewntrz, zaparkowalimy na placu. drzwi. -Jezu, mam nadziej, e nadal tam jest. Lokalni andarmi maj obsesj na punkcie zego parkowania. Kura jaja nie zniesie, a samochd ju odholowany. Wyszlimy za nim na ulic. Puma nadal tam bya i Amerykanin gapi si na ni jak urzeczony. Dugo mu zajo zauwaenie czego, co od razu rzucao si w oczy. Hej, a co to za pomys z tym cholernym szwabskim krzyem wymalowanym na czogu? No to kto sobie dowcip wymyli - rzek Porta gorzko. - Moe ci to zdziwi Jankesie, ale nie No i do diaba z tym, lepiej skoujmy nieco biaej farby i zaatwmy spraw. Nie mog sobie Wszystkie oczy zwrciy si ku zdradliwej swastyce. wszystkim tutaj podoba si pomys, e maj by wyzwoleni przez Amerykanw. pozwoli na to, eby jedzi po kraju i wyglda jak cholerny Szwab.

66

Podnielimy waciciela spod baru i nakazalimy zorganizowanie biaej farby. Uczyni, jak mu kazalimy. Porta razem z Amerykaninem w powadze zamalowali denerwujc swastyk, a nastpnie usiedli obok siebie na chodniku, palc papierosy i z zadowoleniem ogldajc efekty swojej pracy. Ok - rzek Amerykanin. - Zatem ustalone, zabieracie mnie ze sob do Parya. Gdy tylko si tam zjawimy, wyl przesyk do mojej gazety. Wiecie, o jakim nagwku pomylaem? - podnis prawe rami i wyrecytowa tytu - Korespondent wojenny i kierowca czogu wyzwalaj Pary, milion Szwabw poddao si". Co wy na to? Wiesz, jak robi zdjcia, bracie? Oczywicie - odpar Porta chepliwie. W porzdku. W takim razie zbierzemy wszystkich szwabskich generaw i zrobimy im fotki,

nim wykopiemy ich na ulic gowami do przodu. No dalej, dzieciaki, lecimy! Podnis si, zrobi dwa kroki w kierunku Pumy, po czym ju na amen opad z si i zwali si na ziemi na rodku placu. Jego moliwoci picia musiay wzbudza szacunek, ale najwyraniej nawet Amerykanie mieli gdzie swoj granic. Zostawilimy go lecego i sami wgramolilimy si z powrotem do czogu. Porta wykiem objecha placyk i ruszy w gr wiejskiej drogi. Nie byem pewien, czy to ja si tak unosiem i opadaem, czy te droga bya tak wyboista, czy jasne koa Catherine przed moimi oczami to iluzja, czy nowy typ broni w posiadaniu wroga. Barcelona chrapa z gow zoon na kolanach Legionisty, Stary przyciska donie do skroni. May na zmian beka i wy gosem pozbawionym wyczucia muzycznego. Pocztkowo wydawao mi si te, e i Heide prbuje co zanuci, cho nie by z niego mionik przypiewek i dopiero jaki czas po wyjedzie z wioski, gdy zgi si wp, trzymajc si za bok, zaczem mie pewne wtpliwoci. Co z nim jest? - spyta Porta niecierpliwie. Heide chrzkn par razy, po czym zwrci na To ta cholerna amerykaska whisky - wymamrota. podog czogu cae arcie i picie, ktre wtoczy w siebie tego wieczora. Smrd by tak potworny, e o wspczuciu nie byo mowy. Obrzucilimy go obelywymi sowami, ale Heide nie zwraca na to uwagi tylko zwin si w kbek i zacz krzycze. Nie zwracajcie na niego uwagi - poradzi May. Nie sdzicie, e on po prostu jest chory? - omieliem si zapyta po pewnym czasie. Wszyscy Zatrzymaj pojazd - powiedzia Stary. - Sprawdmy co z nim. Staralimy si tak wanie uczyni, ale ignorowanie faceta, ktry drze ci si prosto w ucho jest trudne.. zwrcili si ku skulonej postaci. Porta zatrzyma si przy drodze pod oson drzew. Potrzeba byo czterech ludzi, eby wydoby wrzeszczcego Heidego z pojazdu i pooy go na trawie. Strzelcie mu w eb - zasugerowa May. - Skoczcie jego mki. Na dusz met to lepsze Stul dzib - odpar Stary. - Pomcie mi go rozebra. rozwizanie!

67

Rozpilimy jego marynark, zdjlimy spodnie. Stary ostronie naciska tu i wdzie i w pewnym momencie Heide wrzasn na cae gardo i rzuci stekiem wyzwisk. Zapalenie wyrostka - Stary sucho oceni sytuacj. - Musi zosta natychmiast zoperowany, zanim to cholerstwo si rozleje... Problem polega na tym, e jedyne miejsce, gdzie mona go operowa, jest po amerykaskiej stronie. No i co wy na to? Mam ryzykowa kulk w takiej gwnianej sprawie? - Porta zapyta przeraony. - Nie ma kurwa mowy! W dupie mam jego wyrostek! Legionista pokrci gow. Naiwnoci jest sdzi, e Amerykanie bd sobie gow zawraca operowaniem jakiego niemieckiego onierza. S zbyt zajci wygrywaniem wojny i nie maj ani ludzi, ani czasu do stracenia. Ju prdzej nas wszystkich wytuk. Skrcie jego mki - nalega May. Spojrzelimy w d na zwijajcego si z blu Heidego. Porta znalaz w jednej ze swoich kieszeni skrta z haszyszem i wetkn w sine usta. May bbni palcami po naganie, a Barcelona wyglda na gocia, ktry czuje si niepotrzebny. Stary drapa si po nosie, co stanowio jasny znak, e jest zmartwiony. Heide zacz co mamrota do samego siebie w gorczce, raz czy dwa razy usyszelimy sowo Boe". No chyba troch za pno, eby o nim myle - Porta zauway surowo. Sprbujemy nawiza kontakt radiowy z jedn z naszych jednostek. Kto musi by w zasigu Stary podj decyzj. radia, chod Bg jeden wie, gdzie moe si znajdowa. Musimy prbowa tak dugo, a kogo zapiemy. Legionista wzruszy ramionami, zaoy suchawki i zacz obraca pokrta radia. Najpierw usyszelimy seri trzaskw i szumw, a potem gos: Halo, halo. Tu Betty Grabie. Raczej nie bardzo - skomentowa Legionista. Sprbowa raz jeszcze. Odezwa si nowy gos: Tu Helia 27. Tu Helia 27. Doktor pilnie potrzebny. Helia 27, Helia 27. Prbuj dalej - powiedzia Stary ponuro. Dziki Kot 133. Suchamy. Potrzebujemy chirurga - szybko zareagowa Legionista. - Mamy tu przypadek zapalenia W porzdku, utrzymujemy kontakt. Gdzie jestecie? Legionista zakl Za kogo ty mnie masz? Pilnuj swego interesu, a pki co znajd mi tego chirurga!

Kto inny te potrzebowa pomocy, ale dla obolaego Heidego to adna pociecha. Pi minut mino, zanim skontaktowalimy si z kim po naszej stronie.

wyrostka.

Po drugiej stronie nieznany operator radia zachichota.

68

Dobra, nie gorczkuj si tak. Nadchodzi lekarz. Powodzenia, kolego! - Nastpia chwila pauzy, Tu podpukownik Eicken. Skd wiecie, e to zapalenie wyrostka? No dobra, chyba macie racj. Nie wiem, gdzie jestecie, w kadym razie nie mog do was

po czym z odbiornika popyn nowy gos. Legionista szybciutko omwi list symptomw, jakie zauwaylimy u Heidego. dotrze, wic musicie sobie poradzi sami. Bd wam po kolei mwi, co robi, a od was zaley, czy postpicie zgodnie z instrukcjami - i nie odwalcie jakiej kaszany, bo bdziecie mie trupa, zrozumiano? Legionista spojrza na Starego i skin gow Ok, jestemy gotowi. W porzdku. Pierwsza rzecz - umyjcie rce w alkoholu. Nastpnie posmarujcie podbrzusze

pacjenta jodyn i upewnijcie si, e jest dobrze zwizany. Ku przeraeniu Maego, Porta od razu zacz polewa ciao Heidego czyst whisky. W apteczce nie mielimy jodyny, wic whisky wydawaa si nam wystarczajco dobrym rodkiem zastpczym. Kiedy ju to zrobicie, musicie wysterylizowa narzdzia w alkoholu. Powinnicie mie litr Mamy - odpar Barcelona zaskoczony. - Gdybym wczeniej wiedzia, to ju by go tutaj nie byo! Rozcie gaz w pogotowiu, przyda si do odsczania krwi. Skalpel naley trzyma alkoholu przy sobie.

zdecydowanie, ale nie za mocno. Cicie musi by ukone, mniej wicej dugoci dziesiciu centymetrw. Gos dalej podawa wywaone, dokadne informacje dotyczcego tego, gdzie nacicie ma zosta wykonane. Stary robi co mg, aby wykona jak najlepiej wszystkie polecenia. Zauwayem, e dziaa w sposb zadziwiajco opanowany, cho z drugiej strony pot falami zalewa mu czoo. Nie mielimy moliwoci, by pacjenta znieczuli i demoniczne wrzaski Heidego wbijay si w czaszk jak wierto dentysty. Zwizalimy go paskami z masek przeciwgazowych, ale i tak caa czwrka musiaa go trzyma. Strasznie duo krwi - zameldowa Legionista, ktry siedzc przy radiu relacjonowa nasz Nie martwcie si krwi. Uyjcie gazy i prbujcie miejsce nacicia zachowa w czystoci. operacj. Przytrzymajcie skr po obu stronach nacicia, macie do tego celu specjalne szczypce. A teraz zrbcie jeszcze minimalnie gbsze nacicie, ale nie wolno wam przebi si przez wntrznoci. Jak oddech pacjenta? Wystarczajco dobry, by mg wrzeszcze - odpar Legionista. C, trzymajcie w gotowoci mask i tlen, jeeli oka si niezbdne. Wida ju wyrostek? Jest

wielkoci maego palca, lekko zakrzywiony.

69

Stary przytakn. Heide nadal dar si w niebogosy, a May zamkn oczy na widok duej iloci krwi. Stary otar pot z czoa i pokrci gow. Musicie go jako uciszy. Dugo tak nie wytrzymam. Wybacz mi, Juliuszu. To dla twojego dobra, nie ma w tym nic osobistego. May otworzy oczy i podnis wielk, zacinit pi. Wystarczyy dwa ciosy. Okrzyki, ktre szarpay nam nerwy, ucichy, zaoylimy Heidemu na twarz mask tlenow. Pacjent otrzyma narkoz - zameldowa Legionista. Jak? Dosta w eb. Nastaa cisza. Oddycha? Jak tam jego puls? Do gwatowny. W porzdku. Niech jeden z was pilnuje pulsu i natychmiast zgasza wszelkie nieprawidowoci. Tak, mamy go. Jak wyglda? Duy i zaogniony - rzek Stary. Duy i zaogniony - Legionista przekaza wiadomo dalej. I bardzo dobrze. Z apteczki wyjmijcie dugie, zakrzywione narzdzie chirurgiczne. Odsucie

Znalelicie wyrostek?

Zaintrygowani wbrew samym sobie, wszyscy pochylili si nad otwartym podbrzuszem Heidego.

wntrznoci na boki i odetnijcie wyrostek po dolnej stronie. Nie spieszcie si i bez paniki, najwaniejsza rzecz to nie przeci jelita. Gdy usuniecie wyrostek, pozostao po nim oczycie alkoholem. Z tego, co pniej Stary nam mwi, dla niego osobicie usuwanie wyrostka Heidego byo najtrudniejszym momentem w caej wojnie. Jestem w stanie mu uwierzy. Gdy si nigdy wczeniej nie widziao czyich wntrznoci, nieatwo si poapa, co gdzie jest i do dzi nie jestemy do koca pewni, czy Stary w kocu na pewno wyci wyrostek. Jednak co tam wyci i zaszy ran dokadnie tak jak doktor mu nakaza, cakiem zgrabnie i schludnie, przy uyciu szeciu szww, ktre co prawda byy rnych rozmiarw, ale dobrze zasupane, rejon rany pokrylimy proszkiem z sulfonamidw i obwizalimy pacjenta bandaami. A najwikszy cud polega na tym, e pacjent przey operacj. Musicie zosta na miejscu przez najblisze dwie godziny, w trakcie ktrych pacjent nie moe by nigdzie przenoszony. Jeli wydarzy si cokolwiek budzcego w was obawy, zapcie mnie na tej samej fali i mwcie, co jest grane. Bd cay czas w gotowoci, ale pki co rozczcie si, zanim wrg si nami przesadnie zainteresuje. Pod koniec drugiej godziny moecie rozpocz podr powrotn do bazy, po czym jak najszybciej przewiecie go do szpitala. ycz wam powodzenia i pamitajcie cokolwiek by si dziao, nie stosujcie ju waszej narkozy.

70

Legionista zdj suchawki. Kojcy gos peen autorytetu zostawi nas samych sobie, wic czulimy si samotni i bezradni z lecym jak mumia ciaem Heidego. Uoylimy go najwygodniej jak si dao, zakamuflowalimy pojazd i usiedlimy w napiciu z karabinami gotowymi do strzau. Heide pomau wraca do przytomnoci, twarz mia cignit i blad jak ciana, ledwie wyczuwao si jego puls. Umieram! - wymamrota. A takiego szczcia to nie masz - odrzek Porta wawo - Jeli przetrwasz t rzeni, ktr ci

urzdzilimy, to przetrwasz wszystko. Zobacz, co z ciebie wyjlimy! Heide spojrza i szybko odwrci wzrok. Barcelona przyoy palec do ust. Konwj wroga na drodze. Z naszej do skpej kryjwki pord drzew, przykryci dodatkowo wasnym kamuflaem, obserwowalimy konwj samochodw pancernych wypenionych po brzegi piechurami armii amerykaskiej. W tym samym czasie trzy Jabosy pojawiy si na niebie i przeleciay nad nami tak nisko, e widzielimy bomby zawieszone pod ich kadubami. Jeli tutaj nas zauwa, to wszyscy zginiemy - burkn markotnie Porta. Kolumna nas mina, Jabosy poleciay dalej. Przez godzin mielimy spokj, po czym znw zakci go przejazd kolejnych oddziaw. Zauwaylimy ich z daleka, dwa Shermany z wyranymi biaymi gwiazdami na czele kolumny jeepw i pojazdw pancernych. W momencie, gdy nas mijay, zaogi wyglday ze swych wieyczek, piewajc i krzyczc w sodkiej niewiadomoci, e w zasigu strzau stoi nasza cika Puma, ktra, gdybymy tylko byli w nastroju bardziej agresywnym, moga im narobi niezej kaszany. Czemu im nie przyoymy? - zapyta z wyrzutem May, ktry z kolei prawie zawsze by Nie warto - odpowiedzia Porta. - Jest ich zbyt wielu. nastawiony agresywnie. - Zao si, e w ich gbach znalazoby si sporo zotych zbw. May patrzy z przejciem, jak ty kolumny znika w oddali. Nasze dwie godziny miny i przyszed czas, by zmieni Pum w ambulans dla Heidego. Wyrzucilimy przednie siedzenie i z wielkim trudem, przy akompaniamencie jkw ze strony pprzytomnego pacjenta, zdoalimy wcisn go przez waz. We si przymknij - warkn Porta - nie jeste chory, wyjlimy z ciebie kawaek ciaa, ktry zgni. Robisz z igy widy, wic si w kocu zamknij! Ominlimy gwn drog, gdy by na niej zbyt duy ruch, i wybralimy boczne, krte drki, z ktrych Amerykanie nie korzystali. Tu przed nastaniem nocy dotarlimy do bazy i Heide szybko zosta przeniesiony do polowego ambulansu. A jeli chodzi o nas, to zostalimy zacignici przed oblicze medyka i wysuchalimy wykadu na temat brakw w naszej apteczce. Okazao si, e brakowao nie tylko jodyny, ale take bardzo cennej rolki plastra przylepnego i kilku zaciskw.

71

No, chyba, e zaszylimy je w Juliuszu? - Barcelona pocz si gono zastanawia. Fakt, tak te

mogo by. Niejaki Robineau, czonek ruchu oporu w sieci Port-en-Bessin, mia wtpliwe szczcie wpa w rce Feldgendarmerie, ktra niezwocznie poddaa go pewnemu rodzajowi tortur, zarezerwowanych dla takich jak on. Bili go, przypalali, podtapiali; poamali mu rce w kilku miejscach i nauczyli go zjada wasne wymiociny. W kocu wyzna, e rozkazy wyda mu doktor Sustenda z Luc-sur-Mer. Doktora wezwano na, jak to eufemistycznie okrelono, przesuchanie". Na pocztku gorliwie zaprzecza wszystkim zarzutom mu stawianym, co sprawiao niekaman rado przesuchujcemu: im duej podejrzany si opiera, tym lepsza bya z nim zabawa. Potraktowali go tak samo jak Robineau, a mimo to doktor szed w zaparte. W kocu postanowili skonfrontowa go ze zmasakrowanym i zbitym prawie nie do poznania Robineau, liczc, e zdecyduj o jego winie na podstawie jego reakcji. Tak wic zetknito ze sob obie ofiary. Na pocztku doktor nie okazywa adnych emocji: ten kulcy si ze strachu przedmiot z twarz spuchnit do rozmiaru ksiyca w peni, z otwart, bezzbn gb, z bezuytecznymi, luno wiszcymi ramionami pokrytymi skrzepami krwi, w aden sposb nie przypomina czowieka, ktrego zna jako Robineau. Robineau by dumnym, modym czowiekiem, szerokim w barach, postawnym, nie ustpujcym nikomu. Niestety, nieszczsny Robineau pozna doktora. Przypad mu z paczem do kolan, bagajc go o przebaczenie gosem sabym jak gosik dziecka. I to wanie wtedy doktor si zaama. Mg znie tortury, ale wiadomo tego, e ten zamany wrak czowieka to nikt inny jak hardy Robineau sprzed kilku tygodni, przerosa jego moliwoci. Przyzna si do wszystkiego i zosta skazany na mier. Nastpnego dnia Robineau ponownie okreli si jako jednostka ludzka i zdoa powiesi si w celi wiziennej. Rozdzia 6 ZAGINIONY KARABIN MASZYNOWY Nasza grupa bojowa, wraz z Oberleutnantem Lwe, zostaa zakwaterowana w duym domu, stojcym niedaleko wjazdu do wioski. Zamieszkiwaa ten dom para starszych ludzi, ktrzy ledwie zarejestrowali, e trwa wojna, a prawie na pewno nie mieli pojcia, o co w tej wojnie chodzi. Przez cay okres okupacji mieszkali z przydzielonym im niemieckim oficerem - oficerem starej szkoy, ktry wci wierzy, e suy swemu imperatorowi. Przed swoim wyjazdem wyda on szalenie wystawn kolacj dla wszystkich dostojnikw z wioski, bez wzgldu na to, czy byli to cywile czy wojskowi. Gwn znamienitoci na tej kolacji by arystokrata von Holzendorf, ktry ustawicznie czyni pogardliwe uwagi o Hitlerze, nazywajc go maym, cygaskim kapralem". Dlatego te z dowiadczenia pastwa Chaumont wynikao, e niemieccy oficerowie byli ras nadludzi, odznaczajcych si niezmiern elegancj, wymienitymi manierami, o luksusowych gustach i mogcymi

72

si pochwali najlepszymi koneksjami. Ich zmieszanie w konfrontacji z Oberleutnantem Lwe byo naprawd rozkoszne. Czy to prostacko wygldajce stworzenie w brudnym mundurze i zakurzonych butach naprawd byo oficerem pruskim? Sdzc po ich minach, mieli co do tego powane wtpliwoci. Lwe krtko zasalutowa i powiedzia im, e ich dom zosta zarekwirowany. Sucham pana? - powiedzia oburzonym tonem staruszek. Powiedziaem, e ten dom zosta zarekwirowany dla potrzeb armii... Przykro mi, jeli wam to Lwe podnis jedn brew. przeszkadza, ale, jak zapewne wiecie, trwa wojna. Pan Chaumont podnis si oburzony i w obronnym gecie rozoy ramiona, blokujc wejcie. Sugeruj, sir, eby przedstawi pan nakaz rekwizycji! Oberleutnant Lwe spojrza na starego z osupieniem. Za mn kto zachichota, a stojca za panem Chaumontem ona otworzya szeroko oczy z przeraenia i niedowierzania na widok Porty, z jego jednym kem i nikczemn twarz. To skandal! - powiedziaa, a potem ujrzaa Maego idcego ciek, z narczem kabli telefonicznych i sprztu, i przez chwil miaem wraenie, e dostanie apopleksji. W rzeczy samej, May nie stanowi krzepicego widoku dla starszej pani. Co to ma by? - zapytaa, wskazujc na niego. Lwe wyjrza na zewntrz. Jeden z moich ludzi, wypeniajcy moje rozkazy - odpowiedzia rzeczowo. - Powtarzam, prosz

pani, e przykro mi jeli wam to przeszkadza, ale wszyscy musimy znosi pewne niedogodnoci. May przetoczy si spokojnie ciek na tyy domu. Za nim szed Heide, ktry doszed ju do siebie po traumatycznych przejciach zwizanych z noem i z przejciem rozwija kabel. Obaj wykonywali rozkazy i przygotowywali si do zainstalowania centrali telefonicznej w kuchni. Naprawd musz zaprotestowa, prosz pana - powiedzia pan Chaumont, trzsc si na caym ciele. - Nasz ostatni oficer by bardzo porzdnym dentelmenem, ktry nigdy by si nie zachowa w taki sposb. Ostrzegam pana, jeli nadal bdzie pan chcia przemoc wedrze si do domu, zo na pana skarg do najwyszych wadz! Prosz bardzo - serdecznie odpar Lwe. - Jeli mog co sugerowa, radz skontaktowa si osobicie z samym von Rundstedtem. Jeli on nie bdzie w stanie pastwu pomc, jestem przekonany, e genera Eisenhower ochoczo zajmie si ca spraw. Starszy pan cofn si zdumiony i uciszony, ale kiedy doszo do montowania karabinu maszynowego na dachu znw podj prb wyraenia protestu. Pan si nazywa oficerem? Jestem zdumiony! Hrabia nigdy nie zachowaby si w taki nieokrzesany sposb. On by dentelmenem pod kadym wzgldem; goszczenie go tu to bya prawdziwa przyjemno. By gociem w naszym domu, on...

73

W tym momencie May prychn gono i pogardliwie. Oberleutnant Lwe, porzdnie ju rozjuszony, naskoczy na niego, ale zanim zdy cokolwiek powiedzie Gregor Martin wpad prosto z drogi i rzuci si na sof, cay unurzany w bocie. Wrogie oddziay - wysapa. - Kilka ich kolumn zblia si do wioski... Musimy ostrzec puk... Gdzie jest Holzer? Tego przygupa nigdy nie ma, kiedy si go Wiem, gdzie on jest - powiedzia uspokajajco May. - Przyprowadz go do pana. Za pno - powiedzia aonie. - Nie ma go, wic zamiast niego wziem procenty. Feldwebel Beier, zostawiam was tu jako dowdc. Macie utrzyma pozycj za wszelk cen. Lwe chwyci lornetk i pogna do okna. potrzebuje! Wrci w przecigu piciu minut - bez Holzera, ale niosc kilka butelek calvadosu. Lwe prychn niecierpliwie i zwrci si ze zoci do Starego. Wy dwaj - zwrci si do Barcelony i do mnie - pjdziecie ze mn. Musimy jako przekaza t wiadomo. Wyszlimy za nim z domu na drog i przeszlimy przez pola. Wrogie oddziay ju atakoway wiosk, wic musielimy si cigle schyla i zgina, by unikn prawdziwego potoku granatw i pociskw smugowych. Sztab Gwny zaoy kwater w zamku i powita nas widok szefa suby uzbrojenia rozwalonego w eleganckim fotelu i popijajcego szampana. Przywita nas do radonie. Pukownik Lwe, ale to doprawdy cudowne! Nie macie przy sobie lodu, co? Waciwie nie mona go tutaj dosta, teren jest rozgrzany do czerwonoci... Mimo to, oprcz tej jednej niebagatelnej niedogodnoci, uwaam to miejsce za bardzo znone. Widzielicie ju zasony? Wymienite, nieprawda? Ci Francuzi naprawd maj doskonay gust, zawsze to powtarzam. W dupie to mam! - odwarkn Lwe. - Gdzie dowdca? W chwili gdy to mwi do pokoju wszed major Hinka. Ubrany by w koszul i bryczesy i czule tuli butelk szampana. O prosz, Lwe! Co was sprowadza? Dzieje si co? I to jak! - Lwe wycign wymit map z kieszeni i rozoy j na blacie. - Wrogie oddziay

zbliaj si do wioski. To nasza pozycja: tu jestemy - a Anglicy mniej wicej tutaj. Nacieraj duymi siami i bd potrzebowa ludzi, jeli mam ich odeprze. Szef suby uzbrojenia wysczy swojego szampana do koca, zabra si za kolejn butelk i zacz piewa przy tym sprony, pijacki kawaek. Lwe rzuci mu podirytowane spojrzenie. Ten nam si na nic nie zda w razie sytuacji kryzysowej! Major Hinka odstawi swoj butelk szampana. Zapali cygaro i pochyli si zadumany nad map.

74

W porzdku poruczniku. Nie ma powodu do paniki. Okopcie si tam, za wzgrzem, i

utrzymajcie pozycje. Zreszt, czym jest kilku angielskich odakw? Cieszcie si, e to nie rosyjskie gnojki! Radonie zachichota i wypuci gst chmur cygarowego dymu. Szef suby uzbrojenia wycign nogi na oparciu fotela. Widziaem, e Lwe za chwil straci panowanie nad sob i rozumiaem go doskonale. Zaiste, czym byo kilku angielskich onierzy, kiedy byo si bezpiecznym i korzystao z komfortu, siedziao zamknitym w zamku z zapasem szampana i grubych cygar? Lwe podnis si sztywno. Mimo to nadal prosz o jedn kompani pancern jako wsparcie, sir. Uwaam, e to niezbdne Mj drogi poruczniku - powiedzia Hinka sarkastycznie - zakadam, e wasza inteligencja i minimum, jeli mam sobie poradzi. dowiadczenie s duo wiksze od moich. auj, e nie jest w mojej mocy awansowa was od razu na dowdc caego puku. Ja sam mgbym wtedy uda si na spoczynek do Kolonii, co mi si marzy od dawna. Bez wtpienia wszyscy bymy si wtedy lepiej bawili. Niestety nie mam takich uprawnie i musimy obaj schyli czoa przed si wysz i wypeni role, jakie zostay nam przydzielone. W zwizku z tym sugeruj, by ograniczy si pan do zadania, jakim jest dowodzenie 5. Kompani i wykonywania rozkazw, ktre pan otrzyma. Mnie prosz zostawi ca reszt. Lwe podnis rk w ponurym salucie. Co tylko pan rozkae. W porzdku, Lwe, w porzdku, nie bdmy tacy przewraliwieni! Obaj jestemy nieco Nadal mamy najlepsz armi na wiecie! - powiedzia szybko Lwe. To nie podlega dyskusji. Ale jak broni dysponujemy? Mamy goe pici i uki i strzay! Major

podenerwowani. Problem w tym, e fala idzie teraz na nas i nic na to nie moemy poradzi.

Hinka potrzsn gow. - To cholernie trudna sytuacja. Jedyni, ktrzy nadal maj wietn bro, to Dowdztwo Naczelne Wermachtu. Zapada cisza. Nawet szef suby uzbrojenia wydawa si straci nieco swoj rado ycia. Major westchn. Utrzymajcie pozycje tak dugo jak si da, poruczniku. O 21.15 wyjdziemy std i przesuniemy si pitnacie kilometrw na zachd - Podszed do mapy i dgn w ni palcem. - Do tego punktu. Nie wydaje mi si, ebymy mieli w tej kwestii jakikolwiek wybr... Z kolei o 22.30 wy si wycofacie. Zostawcie z tyu oddzia, eby was osania, najlepszy jaki macie. To bdzie oddzia Feldwebla Beiera. Decyzj zostawiam wam. Upewnijcie si, e most jest wyczony z uytku zanim wyruszycie. Tak jest, prosz pana.

Jeli dostanie si w rce nieprzyjaciela nienaruszony, kto za to sono zapaci.

75

Lwe wydawa si przygnbiony i wydawao nam si, e myla w ten sposb: reszta kompanii miaa si wycofa kosztem oddziau Starego. Major Hinka te musia przejrze jego myli. Pooy mu rk na ramieniu. Tylko bez le pojtego koleestwa, poruczniku. Pamitajcie, e nie bdziecie ratowa wasnej skry, tylko cay puk, dywizj, moe nawet cay odcinek. Wiem, e to trudne, ale nie musz wam mwi, e jestemy na wojnie, chyba wszyscy zdylimy si ju zorientowa... Nie moecie sobie pozwoli na martwienie si o pojedynczy sektor, tak jak ja nie mog sobie pozwoli na przejmowanie si pojedyncz kompani. Liczy si szerszy obraz. Szef suby uzbrojenia nagle wybuchn gonym miechem. Powinnicie by dumni, poruczniku! Caa ojczyzna rzuci si wam na szyj z wdzicznoci, jak to obieca Fhrer. Tym razem Lwe nie by w stanie si powstrzyma. Podszed do mczyzny i wytrci mu butelk szampana z rki. Ktrego dnia napuszcz na ciebie Maego! - powiedzia z pogrk w gosie. Jak sobie chcesz, mj stary, jak sobie chcesz. Major Hinka wtrci si, synchronizujc zegarek z No dobrze... C, powodzenia poruczniku. Pamitajcie, e przyszo caej dywizji jest w

zegarkiem Lwego. waszych rkach. Kiedy opuszczalimy zamek i przechodzilimy pod oknami pokoju, usyszaem wysoki gos szefa suby uzbrojenia wyraajcy protest, wic oczywicie zatrzymaem si, by posucha, nakazujc Barcelonie milczenie. To dobra kompania, ta pita. Ciekawe, czy zdaj sobie spraw, e rzuca si ich na przynt... Wiesz co? Zaczynasz mi troch dziaa na nerwy. Ten cigy cynizm... To forma samoobrony. Moja rodzina powicia ju pitnacioro crek i synw ku chwale

Ojczyzny. Ja bd ostatnim. Po mnie - zawaha si. - Po prostu nie ma ju nikogo poza mn. I zaczynam si zastanawia, co powinienem umieci na rodzinnym grobowcu, ora czy elazny krzy... Nigdy nie byem szczeglnie religijny i nie mog powiedzie, eby szczeglnie rusza mnie ten numer z Gott mit uns". Nie wydaje mi si, by Gott... Kapitanie - powiedzia major Hinka - z przykroci panu przerywam, ale mam teraz waniejsze sprawy na gowie ni obmylanie szczegw waszego rodzinnego grobowca! Prosz mi wybaczy. Wzruszyem ramionami i pobiegem dalej za pozosta dwjk. Nie bya to dla mnie adna nowina, e rzucano nas na przynt. Wszyscy zdawalimy sobie z tego spraw od samego pocztku, a poza tym ju wiele razy to nam si przydarzyo i zawsze udawao nam si przey. Zimny, normandzki deszcz zacz pada na dugo przed tym, jak zaszylimy si na noc za dajcym schronienie wzgrzem. Zanim zapad zmrok, wszyscy bylimy przemoczeni do suchej nitki i dogbnie zdegustowani. Syszelimy niezaprzeczalnie odgosy kopania dobiegajce z drugiej strony wzgrza.

76

Niech te gnojki przyjd! - rycza May. - Jestem gotw! - Jedn rk obmacywa karabin

maszynowy, a drug wymierzy mi kuksaca pomidzy ebra. - Najlepiej si przygotowa, kolego. Mog przyj w kadej chwili. Nerwowo odsunem go od karabinu. To bya moja bro, ja byem za ni odpowiedzialny. May zajmowa si jedynie adowaniem. Byem najlepszym artylerzyst w kompanii i cokolwiek mg mi powiedzie May, dawno ju wiedziaem. Sprawdziem mechanizm adujcy i strzelajcy, chocia wiedziaem, e oba dziaaj bez zarzutu, bo upewniaem si co do tego ju trzykrotnie w przecigu p godziny. Ale karabiny maszynowe to wraliwe stworzenia potrzebuj duo pieszczot, jeli maj da z siebie wszystko. Nieprzyjaciel natar na nas peni si o wicie. Porta zaparzy wanie kaw - prawdziw kaw. Nie mogem sobie wyobrazi skd j wytrzasn, przypomniaem wic sobie t dziewczyn, Jacqueline, i zastanawiaem si, czy czasem nie wiczy zrcznoci, kiedy tam by. Tak czy inaczej bya to prawdziwa kawa i jej zapach nis si z pewnoci na wiele kilometrw, sprawiajc, e wielu ludziom linka nabiegaa do ust. May zawsze zarzeka si, e to wizja tej kawy sprawia, i Szkoci tak szybko si do nas przedarli przez grzbiet wzgrza. Patrzylimy jak nacieraj i nie moglimy si nadziwi ich podrcznikowej wrcz precyzji. Przebiegali dziesi metrw, padali na ziemi; zrywali si z niesabncym entuzjazmem, podbiegali kolejne dziesi metrw i ponownie przypadali do ziemi. Rwnie dobrze mogli by na wiczeniach. To by doprawdy pikny widok, tyle e kompletnie idiotyczny w obecnej sytuacji. May zacz ich gono dopingowa, a Gregor mdrze kiwa gow, kiedy zajmowa pozycj za cikim karabinem. Rekruci - powiedzia. - Nie powinni nam przysporzy zbyt wiele kopotw. Nigdy nie lekcewa wroga - powiedzia Heide, ktry mia skonno do tego typu aforyzmw.

Nie byliby tak gupi, eby wysa przeciw nam puk todziobw. Ju oni maj jakiego paskudnego asa w rkawie, nic si nie bjcie. Prawym kciukiem odcignem bezpiecznik i mocno chwyciem za kolb, rwnoczenie zapierajc si stopami o duy gaz. To byo konieczne, gdy si uywao 42: odrzut by tak silny, e nigdy nie daoby si utrzyma rwnowagi, gdyby nie porzdne oparcie. Szkoci byli dwiecie metrw od nas i zbliali si do miejsca, ktre zaminowalimy w nocy. Czekalimy w napiciu. Wkrtce powietrze wypenio si krzykami i jkami rannych i pierwsza fala cofna si, zaniepokojona. agodnie rzecz ujmujc, jest to zniechcajce, kiedy tak stoi si na skraju pola minowego, a poowa twoich kumpli ley poamana i rozczonkowana wok ciebie. Cholerni durnowaci oficerowie darli si na onierzy i rozkazywali im, eby ruszyli naprzd. May mnie trci i wskaza gow jednego z nich. Ten bieg w kierunku naszych okopw z rozwianym kiltem. Byo to malownicze, ale i idiotyczne. Ten czowiek by ewidentnie jednym ze lepych, bezrozumnych bohaterw, ktrzy rzucaj na szal wasne ycie, poniewa dali si ponie i nie kontroluj swoich emocji, i za ktrymi poda reszta stada. Poczekaem, a zbliy si na mniej wicej sto pidziesit metrw. Mj palec otoczy spust. Chciaem wystrzeli - i nagle padem ofiar uczucia, ktrego dowiadczyem ju raz czy
77

dwa razy wczeniej. Wydawao si, e znienacka mnie sparaliowao. Odkryem, e si poc, trzs; byo mi niedobrze ze strachu, palec odmwi mi posuszestwa. Wiedziaem, e jeli wystrzel, to chybi. May waln mnie gniewnie w plecy. Strzelaj, gnojku! Wystrzeliem. Pocisk chybi, tak jak to podejrzewaem. Tylko pierwszy strza mia na mnie taki wpyw. Zdarzao si tak ju wczeniej, nie wiem dlaczego. Nigdy nie pojem, jaka bya tego przyczyna. Ta chwila mina i odzyskaem pen kontrol nad sytuacj. Porucznik Lwe przybieg do mnie wcieky. Co ty do cholery wyprawiasz? We si w gar albo skoczysz przed sdem wojennym! Przeszli ju przez pole minowe, pierwsi z nich znajdowali si zaledwie o sto metrw od nas. Jeszcze chwila i zaczn na nas spada granaty rczne. Moje prawe oko, ktre ucierpiao od granatu fosforowego bardziej ni lewe, zaczo pata mi figle, piekc, bolc i, oglnie rzecz biorc, dajc mi niele popali. Mocno oparem si o karabin maszynowy, starajc si skoncentrowa na setkach ng, ktre pdziy wprost na nas. Moje minie stay. Karabin zacz wystrzeliwa grad pociskw prawie bez mojego udziau. onierze padali jak muchy. Chwila saboci mina, znowu zapaem swj rytm i czuem si czci karabinu maszynowego. Lwe poklepa mnie przyjacielsko po plecach, przechodzc obok. May podawa mi jedn tam naboi za drug. Karabin si rozgrza, puca wypeni rcy dym. Wszelki strach ju dawno znikn. Wykonywaem dobrze znane, rutynowe czynnoci i ledwie zdawaem sobie spraw z przebiegu bitwy. Zacz pada lekki deszczyk, ale teraz byo to o tyle przyjemne, e przynosi orzewienie. Pierwsze natarcie zostao odparte. Zastanawiaem si, czy ci kretyni nie zdawali sobie sprawy, e by zlikwidowa grup karabinw maszynowych potrzeba artylerii, a nie onierzy ze strzelbami i granatami rcznymi. Ci zwariowani Szkoci byli bardziej uparci i natarczywi ni Rosjanie, ale mielimy godzin na odpoczynek, zanim ponownie nas zaatakowali. Czemu nie przyl tu bombowcw? - zastanawia si May. Bo ja wiem - powiedziaem. - Moe chc zarobi na Krzy Zwycistwa? Chc caej chway dla Kto chce chway? - drwico powiedzia May.

siebie? O godzinie H zaczlimy si po cichu wycofywa, zgodnie z zaleceniami majora Hinki. Na szczcie nastpio to w trakcie chwili spokoju, kiedy nieprzyjaciele przyczaili si i lizali swoje rany, a my zadbalimy, by nie mieli pojcia o naszych posuniciach. Ostatni rzecz, jakiej nam byo trzeba, to cigajca nas zgraja rozjuszonych Szkotw, mogca nas dorwa w chwili, w ktrej bylimy szczeglnie sabi i niemale bezbronni. Przy mocie czekaa na nas niecierpliwie grupa inynierw. Jestecie ostatni? - zapyta Oberfeldwebel. Jak zwykle - przytakn May.

78

Mczyzna skin gow i zwrci si do czekajcych na niego inynierw. Po wysadzeniu mostu mogli si std zwin i mie gdzie wszystkich innych. Nic ich nie obchodzio ani co byo przedtem, ani to co miao nastpi potem. Schowalimy si midzy drzewami przy drodze, a Oberfeldwebel po raz ostatni rozejrza si dookoa. Dobra, zajmijcie si nim! Jego ludzie rzucili si w kierunku samochodu zaparkowanego nieco dalej na drodze. Oberfeldwebel wcisn dwigni detonatora. Rozlega si oguszajca eksplozja i most run do wody. Oberfeldwebel zawin si momentalnie i zobaczylimy, jak jego samochd pruje po drodze. Poczekajcie - powiedzia Legionista. - To ich poderwie do biegu... Daj im dwie minuty na dotarcie tutaj. Mia racj prawie co do sekundy. Jeszcze zanim zdylimy rozoy karabiny maszynowe, pierwsi onierze nieprzyjaciela pojawili si na przeciwlegym brzegu rzeki. Co bardziej niecierpliwi rzucali si do wody i zaczli przepywa na drug stron. May czeka cierpliwie a dotr do brzegu, a wtedy piknym lobem wrzuci midzy nich seri rcznych granatw. Dobra, starczy! - krzykn Stary. - Wynomy si std. Powleklimy si z powrotem na drog, cignc za sob ciki sprzt. Zdylimy w sam raz, by zobaczy, jak ostatnie z naszych ciarwek znikaj w kbach kurzu, koyszc si i podskakujc na nierwnej powierzchni. Gnojki! - zarycza Porta, rzucajc za nimi kamieniem. Zaczy ju nadlatywa Jabosy, wisiay nisko nad tyem odjedajcej kolumny ciarwek. Wygldao na to, e zawdziczalimy ycie temu, i odjechali bez nas. Droga bya zablokowana przez ponce pojazdy i rannych onierzy i kiedy Jabosy wrciy, by przypuci drugi atak, usyszelimy jak porucznik Lwe wrzeszczc kae wszystkim wynosi si tak szybko jak si da, co z koniecznoci oznaczao porzucenie rannych. przd. Waniejsze jest, ebymy dotarli na miejsce spotkania; nie mog sobie pozwoli na stracenie caej pieprzonej kompanii! Zajlimy nowe pozycje w zbombardowanej wiosce oddalonej o kilka kilometrw. Ktokolwiek zniszczy to miejsce, Brytyjczycy, Amerykanie, Niemcy albo, co jest najbardziej prawdopodobne, wszyscy oni po trochu, z ca pewnoci przyoy si do roboty. Ulice stanowiy mas dziur i kraterw wypenionych deszczwk. Ani jeden budynek nie zachowa si cay. Byy tam jedynie ruiny. Sterty gruzu i spalonego drewna, stosy mierdzcych mieci, zniszczonych pojazdw, ziejce dziury w miejscach, w ktrych niegdy sta rzd domw. Nie zostao ju nic wicej do zniszczenia. Wszystko, co mona byo zburzy, zostao zburzone; wszystko, co mona byo spali, zostao spalone. A nad ca t Angole si nimi zajm! - Lwe macha do nas ywioowo, przywoujc nas i wskazujc na

79

opustosza ruin unosi si sodki zapach mierci i roje wszechobecnych much, wzdtych od cigego poywiania si zgniym ludzkim misem, ktremu zawsze towarzyszyy. Nasz oddzia zainstalowa si na stercie gruzu, ktra niegdy stanowia wiejsk szko. Po obu bokach mielimy pozostae z niej ceglane ciany; przed i za nami wznosiy si olbrzymie pagrki odamkw, belek dachowych, elaznych filarw, roztrzaskanego szka, cegie oraz zaprawy murarskiej i gipsu. Oraz ludzi. Zazwyczaj, dziki Bogu, byli czciowo przykryci gruzami. Moglimy si jedynie domyla ich obecnoci. Niemniej jednak wida byo na wp zgnie ciao maego dziecka i to Porta wykaza si zimn krwi potrzebn, by je usun. Rzuci je na ulic i mimo woli zebrao mi si na wymioty, kiedy zobaczyem, jak jedna noga odrywa si od reszty ciaa. Prawie natychmiast z cienia wyskoczy wychudzony ty pies, porwa koczyn i uciek z ni prdko. Stary by jeszcze bardziej rozstrojony ni ktokolwiek inny. Wycofa si w gb siebie i nie odzywa si do nikogo przez nastpne czterdzieci minut. W trakcie wojny w armii mona byo si przyzwyczai prawie do wszystkiego, ale wikszo z nas wci miaa jaki czuy punkt, ktry nie chcia obrosn tward skr. Dla Starego punktem tym byy dzieci. Bg jeden wie, e przez kilka ostatnich lat widzielimy wystarczajco duo dzieci zabitych lub okaleczonych, by wikszo z nas pogodzia si z tym widokiem z pewn doz obojtnoci, ale Starego to nie dotyczyo. Wiedzielimy, co myli na ten temat i szanowalimy jego odczucia, wic zostawialimy go w spokoju dopki nie doszed do siebie. W okolicy poudnia niespodziewanie dostalimy poczt. Wikszo z listw miaa ju dobrze ponad kilka tygodni, ale sama nowo polegajca na otrzymaniu jakiejkolwiek poczty wystarczya, aby spowodowa nieze poruszenie w oddziale. Barcelona dosta du, szar kopert, zawierajc papiery rozwodowe. Adwokat napisa, e jego onie przyznano prawo do opieki nad dziemi. Niewierno - przeczyta na gos Heide, zagldajc nad ramieniem Barcelony. - Alkoholizm... Komu mogy przyj do gowy podobne oskarenia na twj temat? Porta splun z pogard. W trakcie tej cholernej wojny kady jest alkoholikiem, tak jak kady jest cholernie niewierny. Nie powinno si tego uznawa jako podstawy do rozwodu. Jakby tak na to patrze, caa armia mogaby za to odpowiada. Opieka nad dziemi zostaje przyznana onie - kontynuowa Heide - ze wzgldu na to, e m Jezu, tego ju kurwa za wiele! - warkn Porta, jak gdyby sam Heide by odpowiedzialny za t zosta uznany za niezdolnego do zapewnienia im odpowiedniego wychowania. decyzj. Zwrci si z oburzeniem w stron Barcelony, ktry gapi si przed siebie z markotnym, nieobecnym wyrazem twarzy. - Ja si pytam! Walczysz na frontach od pieprzonego Ebro do pieprzonego Stalingradu, i co z tego masz? Kopa w dup, ot co! I kulk w eb - doda usunie May. I kulk w eb - zgodzi si Porta, wspominajc sytuacj, w ktrej Barcelona by bliski zgonu.

Nawet masz na dowd tego blizn, i co z tego? Niezdolny, by wychowa swoje cholerne bachory! A

80

kto tak twierdzi? Powiem wam, kto tak twierdzi! Jaki gwno warty stary piernik, ktry nie odrniby granatu od wieo zniesionego jajka! Wszyscy odwrcilimy si uroczycie, by przyjrze si Barcelonie i sprawdzi, jak on to znosi. Wzruszy ramionami, ewidentnie zrezygnowany i znieczulony. Co mona zrobi? - powiedzia. - Nie mog mie do niej pretensji, prawda? Problem polega na tym, e jak ju wrcisz do domu na swoj pitnastodniow przepustk, uderza ci to do gowy. Ani si obejrzysz, a ju opiesz piwsko z kadym Helmutem, Fritzem i innym Seppem w ssiedztwie. onk zostawiasz z dzieciakami Ja tylko na chwil wskocz do knajpy zobaczy si z chopakami, nie zabawi duej ni godzink" i naprawd masz taki zamiar, serio! Tyle e sze godzin pniej nadal tam jeste i zalany jak winia opowiadasz wszystkim, jak to udzielasz si na wojnie. Problem polega na tym powiedzia paczliwie Barcelona - e oni ci zachcaj. Kupuj ci piwo, traktuj jak cholernego bohatera, nie wiesz, czy siedzisz na zadku, czy okciu... A poza tym s jeszcze lalunie powiedzia z ponur min. Wszystkie te kociaki, ktre tylko czekaj, eby je bzykn. Widz onierza w mundurze i dostaj fioa... Przed wojn nigdy nie byo z tym tak atwo. Przed wojn nie szo tego dosta ani za mio, ani za pienidze. Nawet nie chciay o tym sysze... Ale jedziesz do domu na przepustk i idziesz ulic w mundurze, a one s twoje na jedno skinienie. Normalne wic powiedzia po prostu - e korzystasz z okazji. Kto by nie skorzysta? aden z nas, w kadym razie. Potaknlimy, cakowicie si z nim zgadzajc i wyraajc zrozumienie tematu. A te laleczki s mode i samotne - cign dalej Barcelona - s mode i samotne i maj wszystko gdzie; bawisz si doskonale i zapominasz o starej krowie czekajcej w domu z wakami we wosach; warczcej, eby si przymkn, bo zbudzisz dzieci; zrzdzcej, bo si zachlae; nie chccej ci da, bo jak twierdzi, mierdzisz; pieprzcej ci nad uchem, bo wedug niej bzykne ju jak laluni... Westchn przejmujco. - Nie mona mie do niej pretensji, prawda? Nawet jeli jest star krow... Ale wierzcie mi, kiedy z tob skoczy, z radoci wracasz na cholerny front! Siedzielimy przez chwil zatopieni w rozmylaniach. Chodzi o to - powiedzia roztropnie May - e tam, w kraju, nas nie rozumiej. Za dugo nas nie byo. Si mi zdaje. Legionista otworzy ju usta, by podzieli si swoim zdaniem, ale nie byo mi dane go pozna: naga gona eksplozja gdzie na terenie wioski zmusia nas wszystkich do rozejrzenia si za jak kryjwk. Chwil pniej nastpiy kolejne wybuchy. Dwie ciany, jakie pozostay z naszej kryjwki, zawaliy si z hukiem i zmieniy w stert kurzu i gruzu. Tu przed naszymi oczami ziemia rozerwaa si i wybrzuszya w formie gejzeru bota. Wrg nas ewidentnie namierzy. By to ogie zaporowy w penym tego sowa znaczeniu, ktry trwa nieprzerwanie przez dwie godziny. Gdy tylko nieco zela, wypezlimy z naszych kryjwek i zaczlimy gorczkowo gromadzi granaty i karabiny maszynowe. To byo zaledwie preludium, prawdziwego ataku moglimy si spodziewa dopiero teraz.

81

Oczywicie nastpi. Osiem Churchilli nataro na ruiny, a za nimi cae hordy onierzy piechoty. Zobaczyem, jak Gregor i Barcelona przebiegaj przez ulic ze swoimi panzerfaustami. Barcelona przyklkn spokojnie za stert cegie i wycelowa - najbliszy Churchill zachwia si, zatrzyma si i eksplodowa. Gregor trafi w wieyczk tego za nim. Czog nie zosta zniszczony, ale wtpi, by przey ktokolwiek z zaogi. Nieco dalej na ulicy zatrzyma si Churchill. Heide podszed do niego; dokadnie i bez emocji przyczepi min magnetyczn do wieyczki, po czym ukry si w leju po pocisku tu przed tym, jak mina wybucha. Osanialimy jego powrt ostrzaem z karabinw maszynowych. Pozostae Churchille wydaway si niezdecydowane. Wykonay pobrt i zaczy wraca drog, ktr nadjechay, a May ruszy za nimi, wrzeszczc ze wciekoci i rwnoczenie miotajc w nie granatami. Jeden z czogw wybuch na naszych oczach. By to dwudziesty dziewity czog, ktry May zdemolowa osobicie przy pomocy granatw lub koktajli Mootowa - rekord godny odnotowania. Szczerze mwic, byo to brawurowe posunicie, a wikszo ludzi uwaaa, e ma szczcie, jeli udao im si zniszczy jeden albo co najwyej trzy czogi i uszo im to na sucho. May mia piekielne szczcie, chocia ja osobicie przypisywaem to talizmanowi, ktry nosi na szyi. Bya to skrka kota, ktrego zapa w Warszawie i przerobi na wcale zjadliw potrawk. Wierzy w dziaanie talizmanu tak mocno, e sdz, i gdyby go zgubi, pooyby si na ziemi i umar na miejscu, po prostu by udowodni swoj racj. Znowu mielimy chwilk przerwy na zapanie oddechu, a potem nadesza druga fala piechoty. Anglicy ewidentnie uparli si, by zaj wiosk, mimo e bya to sterta gruzu. Prawie natychmiast trzy z naszych karabinw maszynowych zostay wyczone z akcji, ale May mia przy sobie stert granatw, a jego karabin maszynowy by skrztnie zakamuflowany i w idealnym stanie. Wstrzyma ogie - wymamrota Legionista. Niech podejd troch bliej.

Cichutko, pod nosem, zacz piewa znan pie legionow: Przyjd, sodka mierci..." A nieprzyjaciel podchodzi coraz bliej, bliej, a w kocu moglimy w nim rozpozna 9. Puk Gwardii, jeden ze sawnych oddziaw generaa Montgomery'ego. Wstrzyma si, wstrzyma - wyszepta Legionista, kadc mi rk na ramieniu. - Wszystko w swoim czasie... Poczekaj, a do nas podejd. Czekalimy. Syszelimy jak miej si i nawouj, przedzierajc si przez rumowisko. Wydawali si bardzo pewni siebie. Peno tu martwych Szwabw! - usyszaem jak krzyczy jeden z nich. - Chyba wszyscy, ktrzy Tak ci si zdaje - wysapaem, a palec zadrga mi niecierpliwie na spucie karabinu mogli jeszcze spieprza, uciekli! maszynowego. Mocno przycisnem rami do broni. Stalowe palce Legionisty nadal zaciskay si wok mojego nadgarstka. Po naszej stronie May przygotowa stert granatw, zwizujc je po dwa. Pierwsi z onierzy nieprzyjaciela byli zaledwie o trzydzieci metrw od nas.
82

Ognia! - wysycza Legionista.

Nad nic nie podejrzewajcymi onierzami rozptao si prawdziwe pieko. Ci, ktrzy przetrwali pierwsz salw, od razu rozpierzchli si po lejach po pociskach i ukryli za dajcymi oson stertami cegie i zaczli dziko odpowiada ogniem na nasz ostrza. Karabin wystrzeliwa nieprzerwanie tamy nabojw; pomylaem sobie, e jeli wysidzie nagle ni z tego, ni z owego, bdziemy prawdopodobnie skoczeni. Na ulicy zaczy zalega ciaa, jedno na drugim. Wikszo z nich stanowili modzi chopcy, zieloni rekruci bez adnego dowiadczenia w walce na wielk skal. Jedynymi, ktrzy przetrwali tego typu walk, byli tacy wiarusi jak my sami; tacy, ktrzy nauczyli si korzysta ze wszystkich zmysw rwnoczenie i automatycznie; ktrzy wyczuwali niebezpieczestwo na kilka sekund przed jego pojawieniem si; ktrzy potrafili czyta w mylach nieprzyjaciela i wyprzedza jego kolejny ruch. To by pojedynek na przebiego i brutalno, a on nie by dla nowicjuszy. Masakrowalimy ich, mimo e byo nam ich al. Cigy odrzut cikiego karabinu maszynowego tak mi posiniaczy rami, e zaczo mnie naprawd bole. Prbowaem woy czapk pod koszul, by zagodzi uderzenia ale na niewiele si to zdao. Oczy mi pieky i zawiy, gardo miaem spieczone i wraliwe za kadym razem, kiedy przeykaem. Najgorsze jednak byo to, e zostao nam niebezpiecznie mao amunicji. Chwilowy odpoczynek, ktry wydua si minuta po niesamowitej minucie, a w kocu rozcign si do penej godziny. A potem wrcili, tym razem w peni si. Zaczo si od samolotw, wyjcych nad gow i zrzucajcych na nas bomby napalmowe. Tu po nich nadcigna artyleria, a za ni kolejne czogi. May chwyci min przeciwpancern i popdzi z ni w stron nadjedajcego Churchilla. Tym razem jednak nie mia tyle szczcia, co zwykle. Mina wybucha nie czynic krzywdy czogowi, a sam May zosta zwalony z ng przez podmuch. Podnis si wcieky i rozejrza dookoa. Churchill nadal tam by, nietknity, i torowa sobie drog przez stos cia. Z maniackim wrzaskiem na ustach, May rzuci si za nim, wspi si na wieyczk i wystrzela ca seri w gb otwartego wazu. Nie zadowalajc si tym rozwizaniem, wrzuci do rodka wizk granatw, po czym zeskoczy z czogu i przetoczy si w kierunku krateru po bombie. Ciki Churchill wolno obrci si wok wasnej osi, unis lekko w powietrze, zachwia w pokrgu, zgniatajc przy tym kilku onierzy piechoty pod swoimi gsienicami, wycofa si, wjedajc w kilka solidnych dbw, i wreszcie przewrci si na dzib, plujc poncym paliwem. Lwe, z twarz unurzan we krwi, wywrzeszcza rozkaz do odwrotu. Niewielkimi grupkami, jedni po drugich, kompania zacza si wycofywa. Nadesza nasza kolej i na skutek podniecenia i rozkojarzenia zaczem strzela gwatownie z biodra, zapominajc zupenie, e nie mona tego robi z czterdziestkdwjk. Barcelona i Porta ledwie uniknli mierci, a ja sam padem na ziemi wskutek potnego odrzutu. Karabin maszynowy lea niedaleko i strzela szaleczo sam z siebie, a ja znalazem si w niedorzecznej sytuacji, w ktrej musiaem si chowa przed wasn broni. Niestety jedna z kul wyobia dziur w ydce Maego. e te musiao si to przydarzy wanie jemu! May nie by

83

czowiekiem, ktry przyjmuje tego typu afront bez emocji. Obrci si wcieky, wymierzy potnego kopniaka karabinowi maszynowemu, zrani si w palec u nogi, wyda gony jk i zupenie niespodziewanie dosta prawdziwego szau. Ty gupi skurwielu, dorw ci za to! Mia na myli mnie, a nie karabin. Jako wyraz dobrej woli rzuci w moj stron ostatni granat i przypiecztowa to salw ze swojego nagana. Uwierzcie mi, e kiedy ta bezmylna masa mini i koci tracia panowanie nad sob, nie naleao wdawa si w dyskusj. Odwrciem si i pobiegem, ale polizgnem si na kauy oleju i wyoyem jak dugi. May dopad mnie w jednej chwili. Czuem jego gorcy oddech na twarzy, wielkie apska zaciskajce si na mojej szyi. Nie mogem mu si rwna pod wzgldem masy czy siy, ale samo przeraenie pozwolio mi wyrwa si spod niego. Skrciem sobie kostk w jakim kraterze po pocisku, potknem si o stert cegie, wspiem na czworakach na zbocze i znalazem si twarz w twarz z Churchillem, ktry zatrzyma si obok dwch rannych onierzy. Tu za mn pojawi si rozjuszony May. Zalepiony strachem wycignem rewolwer i wystrzeliem dwukrotnie, zupenie bez sensu, w pustk. Zrobiem jeden krok do przodu i nagle wpadem do rowu z botnist wod. Gdzie w pobliu syszaem porucznika Lwe, ktry wciekym tonem wydawa rozkazy, ale duo mnie wtedy obchodzi porucznik Lwe. Sam marszaek polny by mnie nie powstrzyma. Wywlokem si, ociekajc wod, z tego rowu, przebiegem przez pole i dyszc przyczaiem si za jakimi krzaczkami zapewniajcymi oson. onierze nieprzyjaciela zaczli pojawia si znikd, gnali jak szaleni wzdu krzakw, w ktrych si kryem. W porwnaniu z Maym byli nieszkodliwi jak niemowlaki. Zastanawiaem si, gdzie do licha on si podziewa, czy nie szpieguje mnie zza jakiego drzewa i zaczem si gorco modli, by jaki granat oderwa mu eb od reszty ciaa. Nagle dojrzaem go po swojej prawej stronie, jak przedziera si przez zarola z miotaczem ognia w rkach. Z okrzykiem paniki na ustach rzuciem si z powrotem do rowu, zaczem nim ucieka, wyoniem si ponownie okoo p kilometra dalej, przeskoczyem przez bram, znalazem si na bocznej drodze i wpadem prosto na porucznika Lwe i reszt jego oddziau. Nie byli oni, ogldnie to ujmujc, zbyt przyjanie do mnie nastawieni. Postawi ci przed cholernym sdem wojskowym, tak mi dopom Bg! - zawy porucznik. Inni stali z boku, ponurzy i wrodzy, podczas gdy on obdziera mnie ze skry. Prbowaem im powiedzie o Maym i jego dzy krwi, ale na nikim nie robio to wikszego wraenia. Dostaniesz za swoje, jak ci w kocu dorwie! - warkn bezdusznie Lwe. A gdzie karabin maszynowy? - zapyta. Wanie, gdzie masz karabin? - podchwyci Lwe, korzystajc z okazji pogorszenia mojej Ja... zgubiem go - powiedziaem. Heide obejrza mnie od stp do gw i wykrzywi usta w szyderczym umieszku.

sytuacji.

84

Zgubie? - powtrzy Lwe z niedowierzaniem. Co to ma znaczy, e zgubie? W tej jednostce nikt nie gubi karabinw maszynowych! Wracaj Ale... Nie usprawiedliwiaj si, bo to i tak na nic. Odzyskasz ten karabin, nawet jeli bdziesz musia o Gupi gnojku - wysycza Heide. - O may wos nie wystrzelae caej kompanii!

tam, do kurwy ndzy, odzyskaj go i nie pokazuj mi si na oczy dopki tego nie zaatwisz!

niego poprosi samego Montgomery'ego! Porta strzykn z pogard lin w moj stron. W tym samym momencie, jak gdyby by to sygna dla nieprzyjaciela, zala nas deszcz granatw i wszyscy rzucili si w poszukiwaniu jakiej osony. Przyczenie si do nich nie wydawao si na miejscu. Przeskoczyem wic znowu przez bram i ponownie schroniem si w moim rowie. Kiedy odwayem si podnie gow, nie byo ju nikogo i zostaem sam na sam ze swoim losem. Usyszaem stukot cikich buciorw i gosy mwice po angielsku, wic przypadem do ziemi i wstrzymaem oddech. Przeszli tak blisko mnie, e czuem zapach ich nowych skrzanych paskw i mino dobre dziesi minut zanim ponownie odwayem si wychyli gow na powierzchni. Wkrtce byem znowu w miejscu, w ktrym Churchill podjecha do dwch rannych onierzy. Czogu ju nie byo i w midzyczasie jeden z mczyzn zdy skona. Ten drugi za gapi si na mnie beznamitnym wzrokiem. Wygldao na to, e jest zbyt saby, eby wyrzdzi mi jakkolwiek krzywd, ale na wszelki wypadek kryem wok niego z noem w doni, gotw go wykoczy w przypadku jakichkolwiek kopotw. Wody! - wyszepta przynaglajco. Przygldaem mu si z niesabnc podejrzliwoci, ale by zbyt powanie ranny, eby mg by niebezpieczny. Poow brzucha mia oderwan, prawdopodobnie na skutek dziaania pocisku lub granatu, z ust cieka mu struka krwi, ktra spywaa po brodzie. Wycignem do niego rk, zapominajc, e wci trzymam w niej n, a on szarpn si aonie, ewidentnie majc wraenie, e za chwil podern mu gardo. Wetknem n za pasek, wytarem mu krew z ust i wycignem do niego paczk polowych sucharw, sugerujc, e nie chc mu zrobi krzywdy. Ostronie rozpiem jego mundur, ktry czciowo zosta wtoczony w otwart ran. Nie mogem dla niego nic zrobi. Opatrzyem go najlepiej jak umiaem, bardziej na zasadzie gestu ni czegokolwiek innego, a kiedy skoczyy mi si bandae oderwaem kawaek koszuli i obwizaem nim jego brzuch. Nadal sabym gosem prosi o wod. Nie powinien jej dosta ze wzgldu na ran brzucha, ale i tak byo wiadomo, e umiera, wic jedn rk podtrzymaem mu gow, a drug podsunem do jego ust manierk. Nie miaem adnego papierosa, eby mu da, jedynie gar czekolady. Wepchnem mu jedn lub dwie kostki do ust i pochon je z wyran przyjemnoci, a nawet sprbowa si umiechn. Gdybym mia pewno, e umrze w cigu kilku minut, zostabym z nim, ale mg tak kona jeszcze z p godziny, a

85

ten zaginiony karabin maszynowy ciy mi na sumieniu. Nikt mi nie musia tumaczy, e karabin jest duo waniejszy ni wsparcie. Mogem z honorem straci ycie, ale nie karabin maszynowy. Naoyem temu czowiekowi mask przeciwgazow, wetknem w ziemi obok niego strzelb z hemem zaczepionym na szczycie, by uatwi noszowym znalezienie go, gdyby po zakoczeniu masakry przyszli posprzta cay ten baagan. Co jeszcze mogem zrobi? Niewiele. Tylko zostawi mu reszt czekolady i wetkn mu w do zdjcie ony i dziecka, ktre znalazem w jego kieszeni. Dziki temu przynajmniej nie by sam, kiedy umiera. Trzy myliwce bombardujce wroga przeleciay z hukiem niedaleko, patrolujc teren. Poczekaem, a odlec, a potem ostronie odtworzyem swoje kroki przez wiosk. O dziwo karabin maszynowy lea wci tam, gdzie go zostawiem. W uldze, jakiej dowiadczyem, zapomniaem o podstawowym rodku ostronoci, ktrym jest skontrolowanie terenu. Podbiegem prosto do karabinu i prawie natychmiast znalazem si midzy dwoma angielskimi onierzami. Nie zastanawiaem si, skd si tam wzili, zwaszcza, e taka ilo lejw po pociskach moga waciwie kry ca armi. Zareagowaem instynktownie, jak uczyli nas na wiczeniach i jak wielokrotnie od tego czasu robiem: zgiem si wp, wbiem kolano w krocze jednego z napastnikw, a drugiemu wymierzyem szybki cios w tchawic. Dziki Bogu nie byli to weterani, bo pewnie byliby na to przygotowani. Za bardzo si pieszyem, eby ich wykoczy, porwaem wic po prostu karabin maszynowy i zwiaem z powrotem na drog, przez zbocze i na pola. Podczas gdy mnie nie byo, zmar ranny onierz. Od razu zauwayem, e jest martwy, ale nie miaem czasu przyjrze mu si z bliska. Grad pociskw rozrzuci ziemi koo moich stp, a zawracajc zobaczyem grup angielskich onierzy pod dowdztwem krzepkiego sieranta, ktrzy wspinali si za mn po zboczu. Zawrciem i pobiegem, rozstawiem karabin maszynowy mimo kul wiszczcych wok gowy i udao mi si go uruchomi w sam por. Zobaczyem, e sierant pada na ziemi, a reszta przewraca si. Miaem ju do mao amunicji: dwie tamy do karabinu maszynowego i trzy granaty rczne. Chwyciem karabin i pognaem przez pole, zgity wp, a dotarem do mojego znajomego rowu. Przez ca drog towarzyszyy mi kule, ktre rozdzieray ziemi, i moje buty. W jednym z nich zostaa oderwana caa podeszwa i w kocu potknem si i wpadem cay do botnistej wody. Dyszc i trzsc si, wyrwaem zawleczk z granatu i rzuciem go w kierunku nadbiegajcych Anglikw. Jeden z nich go chwyci, ale zanim odrzuci w moj stron, granat wybuch mu w twarz. Potem dorzuciem pozostae dwa granaty i ponownie wyruszyem w swoj szalecz ucieczk. Nie byem ju zupenie pewny, w jakim kierunku biegn, pruem po prostu przed siebie, z dala od jednego niebezpieczestwa i prosto w kolejne. Tu za zakrtem znowu wpadem na nieprzyjaciela. Ale tym razem by to tylko jeden onierz. Niewielki mczyzna o ciemnej karnacji, noszcy szary turban owinity wok gowy. By to jeden z przeraajcych Gurkhw, ktrzy, jak gosia plotka, odcinali ci uszy jak tylko na ciebie spojrzeli. Trudno byo stwierdzi, kto z nas by bardziej przeraony, ja czy on. Rzucilimy si na siebie, walczc jak zwierzta. Wymierzyem mu szybki cios w tchawic, ktry nim rzuci, ale szybko jak byskawica podnis si, trzymajc gronie wygldajcy n w doni. Podnis rk i rzuciem si na niego;

86

upadlimy na ziemi, zaczlimy si po sobie przewraca, plujc, drapic i kopic. Trzymajc sztylet w lewej rce zamierzy si, by zada mi cios w czubek gowy, rwnoczenie wymierzy mi kopniaka, ktry odrzuci mnie daleko od niego. Potem natar na mnie, a ja instynktownie pochyliem gow i walnem go w brzuch niczym rozjuszony kozio. Zachwia si. Zapaem go za uszy i zaczem grzmoci jego gow o kamienie, a zamienia si w krwaw miazg, a moje rce stay si czerwone i klejce. Nawet wtedy byem zbyt przeraony, by pozwoli mu umrze spokojnie - podniosem n, ktry mu wypad i na wszelki wypadek pchnem go w klatk piersiow. Zatrzymujc si tylko na czas potrzebny do odzyskania oddechu, zabraem karabin maszynowy i zataczajc si odszedem na drcych nogach. To bya koszmarna podr, przez pola i lasy, z przeprawami przez strumienie, kryciem si po rowach a do nocy, dopki nie natknem si na oddzia naszych inynierw i pomylaem, e mog ju przesta si martwi. Niestety nie miaem szczcia, ich dowdca potraktowa mnie z pogard, na jak z pewnoci zasugiwaem. Nie mw nic! Po prostu nic nie mw! Zgubie swoj jednostk i nie wiesz jak do niej wrci... C, mog tylko powiedzie, e aden szanujcy si onierz nigdy nie dopuciby do takiej poniajcej sytuacji! Gdyby to ode mnie zaleao, odpowiedziaby za dezercj przed sdem wojennym! - Zmierzy mnie kilkakrotnie wzrokiem, jak gdybym by szczeglnie nieciekawym przypadkiem, ktry wanie mu si objawi. - No dobra, miejmy to ju za sob! Ktry puk? Dwudziesty sidmy Panzer S.B.Y, 5. Kompania. Zajmowali pozycje w wiosce oddalonej o cztery kilometry na zachd. Moje przybycie spowodowao oglny wybuch gonych okrzykw i nawoywa, ale miaem to ju gdzie. Resztkami si zgosiem si do porucznika Lwe, ktry rozmawia wanie z Hauptfeldweblem Hoffmanem. 42. Najwysza pora - powiedzia Lwe i na tym skoczy. Powlokem si z powrotem do mojego oddziau i zastaem tam Maego, ktry by ju w doskonaym humorze. Masz kurewskie szczcie, e ci nie dogoniem! Przypomnij mi, ebym wepchn ci zby do Bardziej mnie interesuje - powiedzia Stary szorstko - gdzie si do cholery podziewae przez garda, ktrego piknego dnia, kiedy bd w nastroju! ten cay czas! Wzruszyem ramionami i nic nie powiedziaem. Rzuciem si tylko na ziemi i automatycznie zaczem czyci ten przeklty karabin maszynowy, ktry by przyczyn wszystkich moich problemw. Porta od razu dosiad si do mnie i dgn artobliwie - i do bolenie - w ebra. No? Jaka ona bya? - pyta. - Czemu jej nie przyprowadzie, ebymy wszyscy sobie pouywali? Fahnenjunker Hassel, prosz pana, melduj swj powrt z zaginionym karabinem maszynowym

87

Daj spokj - powiedziaem. - Pozwolisz? Chwil pniej rozlegy si gwizdki i porucznik Lwe

rozkaza nam si zwija; znowu si przenosilimy. Major Hinka przyszed, by nas sprawdzi, a Lwe zasalutowa. Dopiero wtedy zauwayem, e mia obandaowane czoo. Pita kompania gotowa do wymarszu, sir. Stracilimy jednego oficera, trzech podoficerw i szedziesiciu szeregowych. Jeden podoficer i czternastu onierzy jest hospitalizowanych. Czterech zaginionych... Aha! Jeden karabin maszynowy zaginiony i odzyskany. Hinka, pozornie obojtny, odda salut Lwemu i zwrci wzrok na nas. Dzikuj poruczniku. Przeszed wolno wzdu szeregu, ogldajc kadego onierza z osobna. Nie znalaz nic, co podsycioby jego gniew lub wzbudzio jego podziw, dopki nie podszed do mnie i o mao nie dosta szau. Poruczniku Lwe, czemu ten onierz jest w tak odraajcym stanie? Zapnij mundur, wsad koszul w spodnie! Poka ten karabin maszynowy. Na szczcie przynajmniej karabin by czysty i nie mona mu byo nic zarzuci. Major chrzkn i rzuci go z powrotem w moj stron. Zwrcie na niego uwag poruczniku. Nie bd tolerowa niechlujstwa! Lwe kiwn z rezygnacj gow i da znak Hauptfeldweblowi Hoffmanowi, ktry od razu wyj swj notes i oficjalnie zapisa moje nazwisko drukowanymi literami na czystej kartce papieru. Kompania wyruszya drog, buty wybijay wsplny rytm na asfalcie. Kto zacz piewa, a inni wkrtce do niego doczyli: Weit ist der Weit zuriick ins Heimatland So weit, so weit! Die Wolken ziehen dahin daher Sie ziehen wohl ubers Meer Der Mensch lebt nur einmal Und dann nicht mehr... piewaj - zachca mnie May, ktry maszerowa po mojej lewej stronie. Jestem potwornie zmczony - odpowiedziaem draliwie. - Odwal si i zostaw mnie w spokoju!

Byem zbyt skonany, by maszerowa, zbyt zmczony, by piewa. Zbyt zmczony, by zrobi cokolwiek innego ni pooy si i umrze. Powieki mi opaday i czuem, e chwiej si na nogach. piewaj, do cholery! - wysycza May. - Otwrz swoj gwnian gb i zacznij piewa albo wybij ci wszystkie zby i ka ci je pokn! Duga jest droga do domu, duga jest droga nad morze, A chmury na niebie s niespokojne i dzikie I prowadz mnie daleko od domu, od miejsca, w ktrym chc si znale, A czowiek ma tylko jedno ycie I kiedy ono dobiegnie koca

88

Znika na zawsze Jedno ycie; tylko jedno... Na pocztku niechtnie, a potem coraz goniej, w miar jak duch si we mnie wzmacnia, zaczem piewa razem z pozostaymi. Na pnocy, na poudniu, na wschodzie i zachodzie, niemieccy onierze umierali jako bohaterowie, a w ich domach, w ojczynie, niemieckie matki dzikoway Bogu ze zami w oczach i obnosiy swoj aob z podniesion gow i umiechem na ustach... Tak przynajmniej twierdzia gazeta Vlkischer Beobachter. Historia zatoczya koo. Wygldao na to, e modzie niemiecka bya skazana na to, by wiecznie powica ycie dla jakiego celu i umiera z patriotyczn pieni na ustach. Niech yje cesarz, niech yje Ojczyzna albo po prostu Heil Hitler. onierze padali jak muchy we wszystkich czterech stronach wiata przy akompaniamencie bbnw oraz trbek i nie byo adnej matki, ony, siostry, czy narzeczonej, ktra by si skompromitowaa opakiwaniem utraconego bohatera. Niemieckie kobiety byy dumne z tego, e ofiaroway krajowi takich mczyzn w godzinie potrzeby. Takie byy puapki wojny. Nie rozmawiao si o trudnych aspektach rzeczywistoci. Niemieckie kobiety nie mogy dowiedzie si o mczyznach krzyczcych w agonii, z oderwanymi koczynami, albo o ich zwglonych i cuchncych ciaach zawieszonych na wieyczkach poncych czogw, czy te porozrzucanych bezadnie po polach bitwy z rozupanymi czaszkami, w ktrych wida byo mzg. O takich rzeczach nie mwi nikt poza zdrajcami i szalecami. Wszyscy onierze niemieccy umierali bohatersk mierci, a aden bohater nie umiera w ten sposb, odraajcy i odarty z wszelkiej godnoci. Niemieccy bohaterowie z ksiek do historii byli onierzami w mundurach obwieszonych byszczcymi medalami; maszerujc piewali do wtru rozgrzewajcej krew w yach melodii trbek i bbnw, a flagi opotay na wietrze, kiedy ruszali na wojn na oczach miliona, ubranych na czarno, niemieckich matek z dumnie uniesionymi gowami. Bohaterowie nigdy nie nurzali si w bocie czy brudzie okopw; bohaterowie nigdy nie mwili o porace ani nie przeklinali dowdztwa, ktre kierowao t wojn; bohaterowie nigdy nie umierali kwilc jak dzieci, czy woajc swoje matki i prbujc wepchn sobie z powrotem wntrznoci do rozharatanych brzuchw... A jednak taki wanie by obraz wojny, jaki wszyscy znalimy, take ja i moi towarzysze. Rozdzia 7 ODKRYCIE AMERYKASKIEGO MAGAZYNU Wzdu drogi, na ponadkilometrowym odcinku, tum rzuca si w panice do roww lub z przeraeniem przyciska do ywopotw. Wygldao to, jakby jaka niewidzialna rka spychaa go, zostawiajc ziejc dziur na samym rodku drogi, gdzie niegdy byli ludzie. Ironia polegaa na tym, e byli to Niemcy uciekajcy przed innymi Niemcami. Nadjedajca kolumna ciarwek i samochodw zbliaa

89

si z niebezpiecznie du prdkoci, niecierpliwie sygnalizujc klaksonami i dajc jasno do zrozumienia, e nie zamierzaj si zatrzymywa dla nikogo, przyjaciela czy wroga. Komu si cholernie pieszy do domu! - mrukn Porta, wskakujc do rowu obok mnie. Wszyscy dzielni bohaterowie zwijaj si std, pki jeszcze jest na to czas! - powiedziaem

szyderczo. Dwie due limuzyny marki Mercedes nadjechay w nasz stron otoczone eskort z andarmerii polowej na motocyklach, ktra torowaa sobie drog przy pomocy brutalnej siy i prdkoci. Zza okien mercedesa spogldali na nas z nieco zdegustowan wyszoci schludni oficerowie o dugich nosach i wskich ustach, obwieszeni zotymi galonami. U ich bokw siedziay kochanki lub te zwyke dziwki, albo jeszcze inne panienki, pulchne i eleganckie, i patrzyy dumnie prosto przed siebie. Jedna bya na tyle gupia, by spojrze w nasz stron. Porta od razu pokaza jej sprony gest, a ona odwrcia si zmieszana, czerwona po cebulki wosw. Wydalimy gromki okrzyk zachwytu, jakbymy wanie odnieli osobiste zwycistwo nad klas, ktrej szczerze nienawidzilimy. Chwil pniej pokry nas kurz, kiedy przemkno obok nas kilka cikich samochodw transportowych, dumnie powiewajc proporczykami. Wali ich wszystkich - warkn Heide, cierpic z powodu piasku w oczach. - Pieprzeni bohaterowie z zaplecza, tylko siedz na swoich zasranych tykach, podczas gdy my odwalamy za nich ca brudn robot! S pierwsi, przy wycofywaniu si w obliczu niebezpieczestwa i olewaniu wszystkich innych! To nic nowego - stwierdzi rozgoryczony Porta. Wygrzebalimy si z rowu i powleklimy obraeni za znikajc kolumn pojazdw. Zaczlimy dogania tych, ktrzy byli przed nami, i stopniowo docierao do nas, dlaczego ich pochd by tak chaotyczny i niepewny: wszyscy byli kulawi lub niewidomi, a niektrzy z nich mieli powane obraenia. Wygldao na to, e caa ekipa medyczna nagle spanikowaa i odjechaa, zostawiajc ich na pastw losu. Biedaki wloky si wic drog jak stado owieczek i byli tak pewni tego, i zgin, e popadli w stan gbokiej, nieprzerwanej apatii. Dwch onierzy z bandaami na oczach nioso towarzysza, ktry widzia, ale nie mg chodzi; kolumna szeciu lepych, potykajc si, sza z rkami na ramieniu towarzysza za swoim przywdc, ktry chwia si o kulach; trzech ludzi pozbawionych wzroku i onierz z jedn rk nieli nosze, na ktrych spoczywaa dziwna posta podobna do mumii, zabandaowana od stp do gw. Nie mieli pojcia, jak daleko udao im si zaj. Kilka kilometrw, jeli wierzy jednemu z nich, ktrego wersj zdawa si potwierdza aosny stan, w jakim si znajdowali. Dziesitki pojazdw przejedao obok nich, wypenionych nie walczcymi onierzami, lecz oficerami z osobami towarzyszcymi. Jak jeden m wszyscy oni zignorowali kolumn rannych. Kiedy usysza o tym Lwe, zwyczajnie dosta szau. Wydawao mi si, e widziaem go w rozmaitych stadiach rozwcieczenia, od ostrego sarkazmu do dzikiej furii, ale tym razem ewidentnie przeszed samego siebie i zdaje si, e zaskoczy nas wszystkich. Wyskoczy na rodek drogi i, wymachujc ramionami, usiowa zatrzyma nadcigajcy konwj pojazdw. Ku mojemu zaskoczeniu, kierowcy
90

zaczli nerwowo wciska hamulce. Zaronity pukownik wystawi gow z pierwszego samochodu w kolumnie i zacz wygraa Lwemu zacinit pici. Co tu si do cholery wyrabia? Zjedaj std, zanim ka ci postawi przed sdem! Zejd z drogi, cierwo! Spieszymy si! Major Feldgendarmerie zeskoczy z motocykla i podbieg do Lwego, wyszarpujc pistolet z kabury. Wymachiwa rk nad gow i dawa zna kierowcy pierwszego z pojazdw, by ponownie odpali silnik. Lwe ledwie zdy uskoczy do rowu, zanim konwj wyrwa do przodu. Jeden z rannych onierzy nie by tak zwinny. Uderzony pod ktem w gow skona waciwie na miejscu. Lwe zasznurowa usta w cienk, zawzit kresk i zwrci si do Starego. Feldwebel Beier, rozstawcie swoich ludzi po obu stronach drogi, z karabinem maszynowym ustawionym w pewnej odlegoci od niej. Sierancie Kalb, zajmijcie si granatnikami. Feldwebel Blom, postarajcie si zatrzyma pierwszy pojazd, ktry bdzie tdy przejeda. Jeli nie bdzie chcia si zatrzyma - spojrza na nas znaczco - wasza w tym gowa, eby zmieni zdanie. Porta wyda dziki okrzyk radoci i zatar rce. Myl, e wszyscy podzielalimy jego odczucia. Zajlimy wyznaczone pozycje. Grupa rannych przycupna bezpiecznie w rowie, Barcelona obj posterunek na rodku drogi. Legionista wykaza si rozwag, usuwajc z niej ciao zmarego. Czekalimy zaledwie kilka minut, kiedy w oddali pojawi si szary horsch, pdzcy jak szalony, tak jakby caa armia brytyjska deptaa mu po pitach. Barcelona zacz wywija ramionami. Horsch zatrzyma si dopiero, gdy prawie ju na niego najecha i wyskoczy z niego podpukownik. Co wy wyprawiacie, Feldweblu? Co chcecie, do kurwy ndzy, osign stojc na rodku drogi jak jaki semafor? Porucznik Lwe wygramoli si z rowu i podszed do pukownika, celujc z karabinu maszynowego prosto w jego udekorowan odznaczeniami pier. Otrzymaem rozkazy, by zaj pierwszy dostpny rodek transportu, ktrego potrzebuj, by przewie swoich rannych do najbliszego punktu pierwszej pomocy albo szpitala. Jak widzicie, ja sam nie mam transportu, inaczej, rzecz jasna, bym z niego skorzysta. Musz was prosi, bycie przekazali mi swj pojazd. Pukownik nad si jak balon i nadyma si nadal, a przyszo mi do gowy, e za chwil rozsadzi swj mundur. Czy zdajecie sobie spraw z tego, jaki jest mj stopie, poruczniku? Oczywicie, prosz pana. Niemniej zgodzicie si ze mn, e ciko ranni onierze s waniejsi

ni zwyka ranga - Lwe obieg wzrokiem pojazd pukownika. - Gdyby by pan tak miy, by poprosi te trzy panie, eby opuciy samochd - mog kontynuowa podr pieszo, wygldaj na wystarczajco mode i zdrowe. Niech lepiej wezm te swoje bagae, bdziemy potrzebowa jak najwicej miejsca. Niektrzy z moich onierzy musz podrowa na leco. Czy pan oszala?! - wrzeszcza pukownik. -Mam wane spotkanie, na ktre musz zdy!

91

Przez szacunek dla paskiej rangi - powiedzia Lwe ze sztuczn uprzejmoci - nie

zaproponuj, by dotrzyma nam pan towarzystwa w drodze. Zakadam, e jest pan w stanie prowadzi pojazd? Jeli tak, moe pan powiedzie szoferowi, by wysiad i zaj jego miejsce. Prosz dopilnowa, by moi ludzie trafili bezpiecznie gdzie trzeba, a pniej moe pan sobie rwnie dobrze pojecha na to swoje wane spotkanie. Lwe umiechn si pod nosem i wskaza na naszych dwch najbardziej agresywnych ludzi, Maego i Port. Wyprocie wszystkich z samochodu i sprawdcie, ilu rannych si w nim zmieci. May i Porta z ochot przystpili do tego zadania, osaniani przez reszt oddziau. Kierowca i trzy kobiety wyszli z samochodu na drog z ponurymi minami, ale nie stawiali oporu, z tyu pojazdu umieszczono dziesiciu rannych. Jedynie pukownik sili si jeszcze na protesty. Odpowiecie za to, poruczniku! Nie ujdzie wam to na sucho! Sign doni po pistolet, ale Barcelona potrzebowa uamka sekundy, eby wyrwa mu go z rki. Lwe z alem potrzsn gow. Przykro mi, e tak do tego podchodzicie, panie pukowniku. Nie zdawaem sobie sprawy, e duch w armii upad tak nisko. Oczywicie - umiechn si do pukownika - czowiek jest nieco zacofany, walczc cay czas na froncie. Jednak jestem pewien, e pewna kwestia nie ulega zmianie i by moe dobrze bdzie, jeli panu o niej przypomn: wedug instrukcji samego Fhrera, dowdca jednostki bojowej wydaje rozkazy w swoim sektorze. Sdz, e odkryje pan, e ta polityka nadal obowizuje... Miabym cakowite prawo zastrzeli pana, gdyby mi pan grozi. To si jeszcze okae! - odpar pukownik. Tak na poegnanie ostatnie ostrzeenie: wyl swojemu dowdcy wiadomo o zaistniaej W ponurej ciszy zaj miejsce za kierownic. Lwe kiwn gow. sytuacji. Zapamitaem te wasz numer i osobicie sprawdz, czy moi ludzie bezpiecznie dotarli tam, gdzie ich wysaem. Horsch ruszy w drog. Wdziczne okrzyki rannych onierzy wci dwiczay nam w uszach, gdy usyszelimy ryk zbliajcych si pojazdw i zobaczylimy mercedesa, ktry pdzi w nasz stron ze zwyczajow eskort, krzyczc do nas bymy zeszli z drogi. Zatrzymajcie samochd! - krzykn Lwe. Barcelona elegancko zaj pozycj na rodku drogi, ale tym razem kierowca jecha dalej swoim torem, wprost na niego i Barcelona musia w ostatniej chwili ratowa si ucieczk. Zatrzyma samochd! - dar si rozwcieczony Lwe. Z oddali dobiegy nas strzay z karabinu maszynowego. Wielki mercedes wpad w polizg, zatoczy uk i wreszcie stan. Dumni z siebie patrzylimy na osob zajmujc tylne siedzenie: na generaa dywizji w penej okazaoci, ze zotymi galonami, czerwonymi jedwabnymi chwostami, byszczcymi, srebrnymi guzikami i odznaczeniami we wszystkich moliwych kolorach.

92

Tym razem upolowalimy niez sztuk - szepn mi do ucha Porta.

Bardzo powoli, bardzo dostojnie genera dywizji wyszed z samochodu przy pomocy dwch sualczych Feldweblw. Jego skrzane buty lniy i skrzypiay. Patrzc na to, jak opinay ksztatne ydki, wywnioskowaem, e zostay wykonane na zamwienie. Podszed niedbale do porucznika Lwe, a nastpnie, ku uciesze nas wszystkich, woy monokl do lewego oczodou. C, poruczniku! Mwi niskim, zwodniczo agodnym gosem. Zatrzyma si w pewnej odlegoci od Lwego i przemwi z pozycji autorytetu. Zakadam, by was usprawiedliwi, e w chwili popeniania tego karygodnego czynu nie mielicie pojcia, z kim bdziecie mie do czynienia? Lwe podszed do niego elegancko i zasalutowa dwoma palcami. Przykro mi z powodu zaistniaej niedogodnoci. Oczywicie, gdyby wasz czowiek zatrzyma Zakadam, e mielicie dobry powd, by dopuci si tego zuchwalstwa? Tak, panie generale, sdz, e uzna pan to za wystarczajcy powd, kiedy wyjani panu ca samochd od razu, nie musielibymy strzela.

sytuacj. Mam tu grup powanie rannych ludzi, a brakuje mi transportu, by si nimi wszystkimi zaj. Nie s w stanie i i wielu z nich umrze, jeli szybko nie zajmie si nimi lekarz. To z pewnoci nie moja sprawa, poruczniku. Przepraszam, ale wasz samochd jest wystarczajco duy, by pomieci bez trudu kilku moich

onierzy. Genera dywizji poprawi monokl. Musielicie chyba na gow upa, poruczniku. Bd tak dobry i przypisz wasze zachowanie nerwowej sytuacji, w jakiej si znalelicie, ale co mi si zdaje, e wy sami pilnie potrzebujecie pomocy lekarza. Moecie si uwaa za szczciarza, poniewa mam zamiar zapomnie o caej sprawie. Zacz si odwraca, ale Lwe natychmiast zastawi mu drog. Powtarzam panu, e niektrzy z tych ludzi umr, jeli szybko nie udzieli si im pomocy Mamy wojn, poruczniku. Wiele tysicy ludzi ginie kadego dnia. Naprawd nie mog sobie medycznej. pozwoli, by mj samochd zagracay zakrwawione ciaa. Zapewnienie transportu rannych nie ley w zakresie moich obowizkw. W kadym razie jestem w drodze do mojej dywizji. Mam duo waniejsze sprawy na gowie ni zapewnianie darmowych przejazdw jakim anonimowym onierzom - chrzkn. - To znaczy, niewiele znaczcym w oglnym ujciu sprawy. Czy mog dowiedzie si, ktra dywizja jest paska, panie generale? Nie, nie moe pan! Prosz askawie usun si z mojej drogi, zanim bd zmuszony wyda

swoim ludziom rozkaz do strzelania!

93

Dostrzegem, e Lwe poblad. Modliem si, by teraz si nie wycofa. Sdz, e gdyby tak zrobi, May i Porta wziliby sprawy we wasne rce, ale jeli chodzio o zasady Lwe potrafi by bardzo uparty. A wic ma pan zamiar zabra ze sob moich rannych, czy nie? - spyta tonem, ktrego nawet jeden genera dywizji nie uyby w rozmowie z drugim generaem dywizji. Zauwayem, e dwch Feldweblw wymienia znaczce spojrzenia i instynktownie przygotowaem si do ostatecznej rozgrywki. Zanim jednak pady jakiekolwiek strzay, na scenie pojawi si kolejny pojazd, lekki transporter. Zatrzyma si niedaleko od nas i zobaczylimy, e obok kierowcy siedzi Brigadefhrer SS. Wyszed niespiesznie z pojazdu i podszed do Lwego. By bardzo wysoki i smuky, z szerokimi ramionami i szczup, atrakcyjn twarz. Jego mundur by stary i sprany, pokryty kurzem z drogi i nie-ozdobiony adnymi naszywkami czy odznaczeniami. Mimo to wszyscy poznalimy w nim dowdc 12. Dywizji Pancernej SS, Panzer Meyera, najmodszego generaa w armii niemieckiej. Co tu si dzieje, poruczniku? Lwe szybko nakreli mu obraz sytuacji. Szare oczy generaa zwziy si, a mocno zarysowana szczka zacisna. ciaa. Panzer Meyer zwrci swoje zimne, przejrzyste spojrzenie na generaa dywizji, ktry zacz si niespokojnie wierci. Jestem w drodze do mojej dywizji - powiedzia popiesznie. - Ten gupi porucznik nie tylko zniszczy mi samochd, strzelajc do niego z karabinu maszynowego, ale dodatkowo zatrzyma mnie tu i przez ostatnie pitnacie minut karmi mnie bezczelnymi pogawdkami. Do jakiej dywizji ma pan zamiar doczy, generale? 21. Dywizji Pancernej. Doprawdy? - Panzer Meyer zacisn usta i unis brwi w wyrazie zaskoczenia. - To bardzo Odmawia przyjcia waszych rannych? - zapyta. Odmawia przyjcia naszych rannych - potwierdzi Lwe, nadal bardzo blady. - Cytujc jego

wasne sowa, pan genera dywizji nie moe sobie pozwoli, by jego samochd zagraciy zakrwawione

dziwne, bo wanie przed chwil rozstaem si z generaem Bayerlingiem, ktry, jak panu zapewne wiadomo, jest dowdc 21. Pancernej. Mog miao stwierdzi, e jeli chce pan doczy do tej dywizji, to udaje si pan w cakowicie przeciwnym kierunku, generale. Genera dywizji kurczowo przytrzymywa swj monokl. Czy pan mnie oskara o dezercj? Tak, zdaje si, e tak - wymamrota Meyer, jak gdyby dopiero teraz wpado mu to do gowy.

Skin gow w kierunku Lwego. - Prosz si nim zaj. Wie pan, co z nim zrobi. Lwe z kolei kiwn gow w stron Maego, ktrego nie trzeba byo specjalnie zachca. Na oczach swoich dwch zdumionych Feldwebli, genera dywizji zosta zawleczony pod sup telegraficzny stojcy

94

przy drodze, a nastpnie przywizany do niego jego wasnym lnicym skrzanym paskiem paema. Lwe zerkn na Panzer Meyera, ale ten wzruszy jedynie lekko ramionami i odwrci si. Genera dywizji zmar w paskudny sposb. Bez ladu dawnej arogancji baga o lito, do chwili gdy pociski z nagana Maego przeszyy mu serce i zakoczyy jego ywot. Jego dwaj Feldweble porzucili go przy pierwszej nadarzajcej si okazji, a my pozwolilimy im uciec, koncentrujc si na umieszczeniu pozostaych rannych w obszernym mercedesie. Konwj ruszy w drog, a Panzer Meyer pozosta jedynie, by ucisn do Lwego. Po chwili i on znikn w chmurze dymu. Ruszylimy za nimi pieszo, nagle przybici po pocztkowej euforii. Niedugo bylimy sami. Drog nadjecha charczcy motocykl i zatrzyma si przy nas. By to Werner Krum, jeden z kurierw. Przywiz nam wieci o tym, e zauwaono czogi nieprzyjaciela i naszym zadaniem byo utrzymanie drogi do ostatniego onierza i do ostatniego pocisku. Porucznik Lwe poprawi sobie banda na czole i wymamrota co pod nosem. Drugi oddzia, ustawi si za mn w jeden rzd - rozkaza Stary zarzucajc karabin na rami. Dotarlimy do niewielkiej wioski, w ktrej byo nie wicej ni kilka zabudowa. Pierwszym widokiem, ktry nas tam przywita, byo rozkadajce si ciao modego chopca. Jego mundur by wci nowy i prawie niezniszczony, ale ciao zaczynao ju gni i odchodzi od koci. Pochowajmy go - zasugerowa Stary. - Nie mog tu przebywa, kiedy to co ley obok i gapi si na mnie. Wykopanie grobu w tej yznej, mikkiej ziemi byo prostym zadaniem. Na pobliskim polu widzielimy rosnce buraki i kalafiory, a widok ten tak mnie zauroczy, e staem gapic si dugo po tym, jak inni odeszli zakopawszy ciaa. Kiedy w kocu do nich doczyem, zastaem ich w stanie pomieszanej konsternacji i podniecenia, gdy patrzyli na dwch onierzy SS, ktrych do nas oddelegowano. Wygldao na to, e gotuj co w duym garze, ale nie mogem stwierdzi, co to byo. Przymocowali hermetycznie pokrywk i kiedy si do nich zbliyem, zauwayem, e Heide ostronie wyglda zza wozu. Co ty wyprawiasz? - zapytaem. Nic takiego. Po prostu mam troch wicej oleju w gowie ni niektrzy! - odpar nieco Dlaczego? Co tam si gotuje, dynamit? Heide skrzywi si. Kiedy to gwno wybuchnie, nie bdzie ci do miechu! Co tam jest? - zapytaem. Alkohol! - odpowiedzia zwile. Alkohol? - powtrzyem. - Ale czemu gotuje si w garze? Gotuje si na wolnym ogniu. Owoce czarnego bzu i cukier, w stanie fermentacji... Czekamy a

wkurzony.

Poszedem do Barcelony, ktry krci si na obrzeu.

wybuchnie.

95

Hej! - krzykn nagle May. - Czemu przymocowalicie tam ten termometr? Jeli temperatura wzronie powyej czerwonej kreski - wyjani jeden z nich - to roztwr bdzie Jestecie popieprzeni! - wrzasn May, chowajc si razem z reszt naszego oddziau. - Od

onierze z SS spojrzeli na niego bez emocji. na granicy wybuchu. dziesiciu minut supek jest powyej czerwonej kreski! onierz wzruszy ramionami. Moliwe, ale nie mamy zbyt wiele czasu. Nie chcielibycie si napi przed przybyciem Jankesw? Chcielimy, ale nie kosztem wysadzenia si w powietrze. Rozsdnie pozostalimy w ukryciu a niebezpieczestwo mino i mikstura zostaa uznana za zdatn do spoycia. Biorc pod uwag nasze zachowanie, uznaem, e obaj kucharze zachowali si bardzo hojnie w ogle pozwalajc nam jej sprbowa, a co dopiero pomc im wysuszy cay gar. W chwili, kiedy go wypilimy, wszyscy bylimy gotowi zaryzykowa ycie dla uwarzenia drugiej porcji, ale niestety nam przerwano. May wskaza nagle na pole burakw. Oto nadchodz wyzwoliciele! Jankesi maj nosa do dobrego bimbru! Zerwalimy si w panice, ale byo ich tylko dwch. Dreptali beztrosko przez boto, zupenie nie zdajc sobie sprawy z naszej obecnoci. Bdziemy musieli ich zastrzeli - powiedzia Stary. Chyba artujesz! - zaprotestowa Porta. - Komu chciaoby si zabiera do roboty po tym cudzie?

Nikomu si nie chciao, ale jak nieustannie przypomina nam jaki dupek, trwaa wojna. Opici bimbrem i niezbyt pewnie trzymajcy si na nogach, ukrylimy si w zarolach i obserwowalimy beztroskich Amerykanw, ktrzy podeszli bliej. Jeden z nich by kapralem, a drugi szeregowym. Podeszli miejc si i rozmawiajc, a potem wskoczyli do okopu, ktry wczeniej wykopalimy dla siebie. Niedbale wytoczylimy si z naszej kryjwki i stanlimy naprzeciw nich. Jestecie aresztowani! - krzykn Heide. Co wy tu do cholery robicie? - zapyta kapral. Oddychamy wieym powietrzem - odpar Porta. - Co nie pasuje? Cholernie mi co tu nie pasuje. Powiedzieli nam, e w okolicy nie ma adnych Szwabw! Oni mwi to, co im pasuje. Sidcie i rozgocie si - zasugerowa Barcelona. - Na kuchence mamy troch bimbru. Wyskoczyli z okopu, jakby wpad tam odbezpieczony granat.

Dwaj onierze SS cakowicie stracili zainteresowanie wydarzeniami, nastawili ju drugi kocioek. Tym razem ochoczo przygldalimy si termometrowi, dopingujc go gonymi okrzykami za kadym razem, gdy supek podnis si choby o jeden stopie. Wasi koledzy - zasugerowa z nadziej w gosie Heide - musz by jeszcze daleko std?

96

Koledzy! - wrzasn kapral, nagle rozjuszony. - Nie przypominaj mi tej bandy gnojkw!

Nigdy nie dowiedzielimy si, gdzie byli ani czym sobie zasuyli na taki gniew kaprala. Wydawao si, e jest to w jaki zawiy i nieodgadniony sposb zwizane z miejscem pochodzenia. Domylilimy si, e kapral i szeregowy pochodz z Georgii, a ich byli koledzy z Nowego Jorku. I wol pieprzonych Szwabw od cholernych nowojorczykw! - krzykn szeregowy. Cholerni nowojorczycy to pieprzeni kretyni! - doda. Podzikowalimy mu serdecznie i poczulimy ku niemu sympati. Zanim bimber dojrza do spoycia, bylimy ju w najlepszej komitywie. Dwie godziny pniej siedzielimy i prawilimy sobie komplementy. Dokd... si kierowalicie... kiedy... was... zaskoczylimy? - spyta Porta, z oczami okrgymi jak sowa od wysiku, jaki wkada w wypowiedzenie kadego sowa. Kapral spojrza na szeregowego w oczekiwaniu wsparcia. Dokd... my szlimy? Szeregowy wzruszy ramionami. Bo ja wim? Nie wiedziaem, e gdzie szlim. Racja. Nigdzie nie szlim - odwrci si do Porty. Nigdzie nie szlim. Zgubilim si. W tym pieprzonym kraju nie da si tego unikn. Kada cholerna droga wyglda tak samo. To przez te durne ywopoty, jeli chcecie zna moje zdanie. Jak do licha mam si poapa, Hej! - powiedzia nagle szeregowy. - A czemu ty i ja jeszcze nie zginlimy? Bo ja wiem. Zawsze nam mwili, e cholerne Szwaby nie bior jecw. A nam, e Jankesi te nie - odparowa Barcelona. To obrzydliwe kamstwo! A wiesz, na co si kiedy natknlimy? - spyta prowokujco Barcelona. - Na czog z

Porta bekn z sympati.

ktry jest ktry? Kapral podrapa si po szczeciniastej gowie.

niemieckim onierzem przymocowanym do wieyczki przy pomocy drutu kolczastego. Niech mnie szlag, jeli to ma by branie jecw! Co wam powiem - powiedzia emocjonalnie kapral. - Chtnie postawi kade pienidze na to, e zaoga tego czogu to byli cholerni zboczecy z Nowego Jorku! Nagle usyszaem zbliajce si kroki: to by porucznik Lwe. Szybko daem zna Porcie, ktry bezceremonialnie wepchn dwch Amerykanw do okopu. Stary podnis si chwiejnie, nieco si zakoysa i utrzyma wyprostowan postaw z wyranym trudem. Nie dzieje si nic szczeglnego! Jego gos rozbrzmiewa szczeroci; wyglda dobrotliwie i niewinnie.

97

Zainstalujcie nasz oddzia w wiosce - rozkaza Lwe. - Jeden czowiek z karabinem

maszynowym powinien wystarczy jako warta na noc. Radz, eby reszta z was nadrobia zalegoci zwizane ze snem i... - Lwe przerwa nagle, wszc niespokojnie. Feldweblu Beier, czuj alkohol! Jeden z onierzy SS, z ca pewnoci majc jak najlepsze zamiary, pojawi si obok Lwego z menak pen bimbru. Moe pan troch sprbuje? To bimber z bzu. Bimber z bzu? - powiedzia Lwe, spogldajc na mierdzc ciecz w menace. - Moim Ale smakuje w porzdku. Wszyscy jestecie ubzdryngoleni! Powsta natychmiast... Druga Kompania, prezentuj bro!

zdaniem wyglda bardziej jak olej maszynowy. Lwe spojrza na niego podejrzliwie. -Jestecie pijani! - rozejrza si po naszej grupce. Nie trzeba chyba mwi, e to zadanie byo dla nas niewykonalne. aonie dwignlimy si do pionu, podpierajc si wzajemnie i chwiejc jak domek z kart. Gregor by w pijackiej piczce i nie by w stanie nawet otworzy oczu. Porucznik Lwe dosta jednego ze swoich sawetnych napadw szau. Z perspektywy czasu sdz, e mia ku temu podstawy. Bando pijanych imbecyli! Spjrzcie na siebie - jestecie tak zalani, e nie moecie si utrzyma na nogach! Chyba mona was zostawi na kilka godzin samych i liczy na to, e nie bdziecie si zachowywa jak bydo? Jezu, powinno si was zamkn w szpitalu dla psychicznie chorych przestpcw, ca wasz zapijaczon band! Podszed do Gregora i stukn go lekko w klatk piersiow. Gregor natychmiast pad na ziemi i lea tam jak trup, z nogami wycignitymi przed siebie. Spjrzcie na to! - dar si Lwe, podniecony tym, e udao mu si tak atwo znale dowd na Zastrzelilibymy ich - powiedzia z nadziej May. Gba na kdk, Creutzfeld! Waniejsze jest to, czy mielibycie cokolwiek na swoj obron, Na zdrowie - odpar May. swoje sowa. - Co do cholery bycie zrobili, gdyby nagle pojawi si nieprzyjaciel?

gdyby nagle wpad tu major Hinka na inspekcj? Nie sdz, eby mia zamiar dowcipkowa. By tak zalany, e z pewnoci dla niego byo to cakowicie stosowne wyraenie, ktrym mona powita wyszego rang oficera odbywajcego niespodziewan inspekcj. Jednak Lwe zinterpretowa to jako czyst impertynencj. Podszed do Maego w dzikim szale, a May, cakowicie skonfundowany, upuci karabin na ziemi. Jezusie Nazareski! - dar si Lwe, trzsc si ze wciekoci. Zwrci si do Starego.

98

Feldweblu Beier, to najbardziej niezdyscyplinowany oddzia w caej kompanii i wini za to

wycznie was! Prosz mi natychmiast otrzewi tych ludzi. Gwno mnie obchodzi, jak tego dokonacie; jak dla mnie mog przez ca noc biega w t i z powrotem po burakach, ale jeli za p godziny dowiem si, e chocia jeden z nich ma objawy upojenia alkoholowego, wszyscy za to odpowiecie! Odszed z wyprostowanymi plecami i wysoko uniesion gow. May mocno westchn. Co mi si zdaje, e ju nas nie kocha - powiedzia. Trudno mie do niego pretensje - odpowiedzia Stary z kwan min.

Pochyli si nad nieprzytomnym Gregorem i zacz wali go po policzkach i macha jego gow na wszystkie strony. Porta, ktry ulotni si dyskretnie w trakcie przemwienia porucznika, wyoni si z pobliskiego domu dumnie wymachujc banjo i akordeonem. Znalazem orkiestr! - dar si. No to j odnie, do cholery! - odszczekn Stary. Jak zaczniesz na tym gra, usysz nas z daleka. I ostrzegam ci, e jeli ten oddzia sprawi Jeli wrcimy - powiedzia niewzruszonym tonem Porta. Jezu, naprawd daj wam tu popali, chopaki - powiedzia wspczujco kapral.

jeszcze jakie kopoty, wszyscy trafimy do ciupy na co najmniej trzy dni, kiedy wrcimy. Amerykanie ostronie wyonili si z okopu i patrzyli w zadumie na odchodzcego porucznika Lwego. Wzi od Porty banjo i zacz na nim brzdka. Barcelona od razu porwa akordeon, Porta wycign flet, a May harmonijk. Chryste - powiedzia Stary. - Czy wy si naprawd nigdy nie zmienicie? Za pno, eby nauczy starego psa nowych sztuczek - odpar Porta. - Sprbujmy Trzech lilii...

Gotowi? Raz, dwa, trzy... Drei Lilien, drei Lilien Die pflantz' ich aufmein grab... Trzy lilie, trzy biae lilie, Posadz je na swym grobie... Gdzie w oddali bateria artylerii rozpocza ostrza, jak gdyby w odpowiedzi na nasz piosenk. Patrzylimy na ogniste lady zostawiane przez pociski, ktre z pewnoci kieroway si na Caen. Kilka chwil pniej dobiegy nas odgosy eksplozji. A za sekund cae niebo rozwietliy wybuchy, a powietrze wypeniy odamki. Porta, wci grajcy na flecie, taczy wdzicznie dookoa okopu, jak jakie stworzenie celebrujce noc witojask. Pozostali rozsdnie rozejrzeli si za schronieniem. Amerykaski szeregowiec przypad pasko do ziemi, Barcelona da nurka w stert nawozu, Winther jeden z onierzy SS - usiowa schowa si w kurniku i zaklinowa si w wejciu. Uwolni go May, ktry pocign go za nog i rozwali ca chwiejn konstrukcj kurnika. Kury rozpierzchy si panicznie we wszystkich kierunkach. Co tu si teraz, do cholery, dzieje? To znowu by porucznik Lwe. Przycupnem, drc pod stert pustych workw na ziarno, i modliem si o nag niewidzialno. Porta nadal gra na flecie i

99

taczy, a obecnie doczyli do niego amerykaski kapral z banjo i May z harmonijk i wszyscy trzej wirowali jak szalecy dookoa okopu. Co tu robi ten Jankes? - zapyta porucznik. Zacz si przedziera przez stado oszalaych ze strachu kurczakw, ale zanim gdziekolwiek dotar, sytuacja nagle i dramatycznie zmienia si. Noc zakciy gone serie z karabinu maszynowego. Poczuem, e pociski zrywaj ze mnie worki i w panice pogalopowaem w kierunku pozostaoci po kurniku. Kiedy to zrobiem, amerykaski kapral wyda gony okrzyk, zawirowa w dziwnym piruecie i wpad na dno rowu. Ujrzaem na tle nieba sylwetki biegncych onierzy i z przeraeniem stwierdziem, e Anglicy byli waciwie tu przy nas. Widziaem ich byszczce bagnety i ramiona uniesione, by zasypa nas granatami. Nie byo sensu szuka schronienia; kady musia zadba o siebie w walce wrcz. Zaczlimy broni si wszystkim, co byo pod rk: noami, widami, opatami, walczylimy te na goe pici. Ciko byo w tym zamieszaniu zachowa jakikolwiek sens tej walki inny ni pozostanie przy yciu, ale mnie przynajmniej udao si przedrze do miejsca, w ktrym mielimy ukryty karabin maszynowy. Doczy do mnie May i razem udao nam si rozstawi podprki lufy. Kilka krokw dalej zobaczylimy, jak Winther podnosi z ziemi granat, ktry niewinnie toczy si w nasz stron. Zanim udao mu si odrzuci go w stron wroga, wybuch w jego rkach. Chwil pniej oderwana gowa Winthera toczya si w nasz stron zamiast granatu. Barcelona przyj kul w lewe puco, a Gregor, dyszc i krwawic jak wieprzek ze zranionej gowy, dowlk go w stosunkowo bezpieczne miejsce za karabinem maszynowym. Mimo e martwilimy si o Barcelon, nie mielimy czasu, by zacz go wypytywa o samopoczucie. Jego ycie, tak jak nasze wasne i wszystkich innych, zaleao od karabinu maszynowego. Jak tylko udao nam si rozoy bro, May wrzasn, ebym zacz strzela. Nie trzeba mi byo tego dwa razy powtarza. Anglicy zwyciali i doskonale zdawali sobie z tego spraw, ale zaczli pada jak muchy pod gwatownym ostrzaem z karabinu maszynowego. Moglimy si wycofa, tracc przy tym wielu ludzi i wiele sprztu, przez pola w kierunku tego, co martwy Amerykanin nazywa durnymi ywopotami. Zajlimy pozycj w jaki ruinach oddalonych o kilka kilometrw. Barcelona y, ale by w cikim stanie. Byo jasne, e potrzebna jest mu natychmiastowa pomoc medyczna i w trakcie, kiedy zaatwiano transport, wszyscy zebralimy si wok jego noszy, zaczlimy obsypywa go papierosami i pienidzmi, ktre mielimy przy sobie. Barcelona szlocha aonie, osabiony z powodu utraty krwi, i baga, ebymy go nie odsyali. Co wy sobie wyobraacie? - bredzi. - e jestem jakim pieprzonym dzieckiem? Z pewnoci zachowujesz si jak dziecko - powiedzia surowo Lwe. Pooy rk na ramieniu

Barcelony. - Dobrze wiesz, e szpital to dla ciebie jedyne wyjcie. Dlaczego po prostu nie podzikujesz swojej szczliwej gwiedzie, e wci yjesz i moesz cieszy si perspektyw dugiego odpoczynku? Wielu z nas chtnie by si teraz z tob zamienio. Wojna si skoczy zanim wrc - poskary si sabym gosem. Nie ma, kurwa, mowy - powiedzia May. Lwe umiechn si.
100

Nie bd mieszny, przecie wojna nie moe si skoczy bez ciebie! Co ci powiem - wrcisz

do nas w przecigu miesica. Masz... - przeszuka kieszenie, znalaz pust paczk po papierosach i swoj zot zapalniczk. - We to. To mj talizman. Bdzie ci wspiera. Jedyny rodek transportu, jaki udao nam si zorganizowa, to by motocykl z przyczep. Owinlimy Barcelon w koce i paatk i umiecilimy go jak najwygodniej w przyczepie, z karabinem na kolanach na wypadek, gdyby musia si broni. Potem ze smutkiem patrzylimy, jak odjeda w ciemno. Dobra - powiedzia Lwe zmczonym gosem - spocznijcie, ocenimy nasze straty. Dowdca kadego oddziau robi obchd i skada raport o liczbie martwych, rannych lub zaginionych onierzy. Potem wysano goca do puku. Pi minut pniej ponownie dopad nas nieprzyjaciel. Porta patrzy w tym czasie przez lornetk. Pocisk wyrwa mu j z doni i Porta patrzy w niemym zdumieniu na jej roztrzaskane fragmenty. Gdyby nie lornetka, Porta na pewno byby ju trupem. onierze nieprzyjaciela nacierali na nas z dwch stron rwnoczenie. Znowu zostalimy zmuszeni do odwrotu. Ja pltaem si za caym oddziaem, a karabin maszynowy robi co mg, eby mnie ochroni. Byy takie chwile, kiedy pragnem nie by najlepszym strzelcem w caej kompanii i kiedy pragnem, by kto inny targa ze sob to cholerstwo pod ostrzaem wroga. W moj stron potoczy si granat. Kopnem go z caych si i z zadowoleniem zauwayem jak eksplodowa obok dwch onierzy w mundurach khaki. Dobrze im tak, skurwielom! Nie musieli mczy si z cikim karabinem maszynowym. Dogoniem reszt oddziau, ktry znalazem za nasypem ziemi. Porucznik Lwe znowu si na nich wydziera za jakie przewinienie. Grozi, chyba po raz setny w tym tygodniu, e wszystkich postawi przed sdem wojskowym. Wygldao na to, e Maego nie byo wrd nich, a nikt nie widzia, eby gdzie pad. Lwe - znajc Maego - podejrzewa, e ten zignorowa rozkaz dotyczcy wycofania si. By tu przed chwil - powiedzia Stary obronnym tonem. Gwno mnie obchodzi, gdzie by przed chwil! Chc si dowiedzie, gdzie jest teraz! Czy wy Nad niektrymi z nich mam - odpar Stary. Spojrza hardo w stron Porty. - A nad innymi nie. Jestem bliski postawienia was wszystkich przed sdem! Jeli to panu poprawi humor - powiedzia i odszed. Co ty powiedzia?! - wydar si Lwe. - Jak miesz tak si zwraca do oficera, ty... ty francuski

naprawd nie macie adnej kontroli nad waszym oddziaem, Feldweblu Beier?

Legionista wzruszy ramionami.

szczurze! Legionista obdarzy go jednym ze swoich wyniosych umieszkw. Prosz mi wybaczy, sir... - powiedziaem mikko. No? O co chodzi tym razem, Hassel? Odwrci si w moj stron.

101

Pomylaem sobie, e ucieszy si pan, kiedy panu powiem, e nadal mam nasz karabin Na mio bosk!

maszynowy. Porucznik wznis zacinit pi w stron nieba i odszed wzburzony. Reszt nocy spdzilimy stosunkowo spokojnie, nie niepokojeni ani przez oddziay nieprzyjaciela, ani przez oficerw. Nad ranem pojawi si May. Zszed do nas pogwizdujc ze wzgrza, wyluzowany jak turysta na przechadzce o wicie. W kadej rce nis du puszk z demem. Usiedlimy i przygldalimy mu si z otwartymi ustami. Zacz z nas szydzi ju z daleka. Dlaczego wszyscy tak zwiewalicie? Szkoda, e nie zostalicie troch duej. Koniec kocw miaem cay teren dla siebie... Zdobyem trzydzieci jeden zotych zbw! Jeden sierant mia ca sztuczn szczk wykonan ze zota... Szkoda, e tego nie widzielicie, to dopiero by widok! Podzielisz si? - powiedzia Porta, apczywie spogldajc na dwa wypchane worki wiszce u Wypchajcie si! - powiedzia May, na wszelki wypadek zapinajc pod szyj swj mundur. boku Maego. Czasu starczyo nam jedynie na wypicie szybkiej kawy i zjedzenie chleba z demem, a potem nadeszy nowe rozkazy: drugi oddzia mia si uda na zwiad w pnocno-zachodnim kierunku, w stron lasw Ceris. Puk chcia si dowiedzie, czy zostay one zajte przez nieprzyjaciela. Chocia raz nie padao. Soce stao wysoko ju po godzinie od naszego wymarszu i po namyle doszedem do wniosku, e chyba wolabym tradycyjne opady. Mundur, ktry przylepia si do spoconego ciaa by jeszcze gorszy ni mundur, ktry przykleja si z powodu deszczu. Stary, ktry postanowi by wobec nas stanowczy, nie pozwoli nam zatrzyma si nawet na pi minut zanim nie dotarlimy do naszego celu. Weszlimy do lasu i zaczlimy si przez niego ostronie przedziera, z broni gotow do strzau na pierwsz oznak kopotw. Nagle, na prawo od nas, usyszelimy z ca pewnoci ludzi. Stary podnis rk. Suchalimy, ale nie bylimy w stanie stwierdzi, co dokadnie si dziao. Skradajc si, posuwalimy si naprzd i stanlimy jak wryci na widok obrazka, ktry ukaza si naszym oczom. To bya caa wioska przykryta blach falist w samym rodku lasu. Zobaczylimy p tuzina onierzy w amerykaskich mundurach krccych si pord beczek z benzyn i stosami granatw. Obok stay cztery ciarwki, kada z przyczep zaadowan po brzegi amunicj. Cholera jasna - powiedzia Porta. - To magazyn broni! Co robimy? - wysyczaem. Zaczekamy i zobaczymy, co bdzie dalej. Nie wiemy, ilu ich tam dokadnie jest. Jeli tylko tych szeciu, to uwaam, e powinnimy od razu si z nimi sprbowa - zachca Mam to gdzie, nawet jeli jest ich szedziesiciu szeciu - odpar May, jak zwykle dny krwi.

Porta, zarzucajc karabin na rami.

102

Od to natychmiast! - warkn Legionista, szarpic za rami Maego, ktry ju siga po

rewolwer. Jeden z Amerykanw odszed od towarzyszy i skierowa si w nasz stron. Wydawao si, e nas nie zauway i ewidentnie kierowa si w stron zaroli z dobrze sobie znanego powodu. Tu obok mnie czuem, jak Legionista spina minie, szykujc si do ataku. Jankes nie mia nawet czasu, by krzykn, a Legionista ju dusi go za szyj i wbija n w plecy, popisujc si umiejtnociami zdobytymi w Legii Cudzoziemskiej. Pozostaych piciu mczyzn zajtych byo adowaniem beczek z benzyn na przyczep jednej z ciarwek. Stary skin na nas gow. Cicho podkradlimy si w ich kierunku, przeszlimy skuleni przez przesmyk, z uwag stawiajc stopy, tak jak uczy nas Legionista. Jeden z Jankesw odwrci si w nasz stron w ostatniej chwili. Pozostaych zaskoczylimy cakowicie. Skoczylimy na nich jak stado panter i uciszylimy ich, zanim zdyli si zorientowa co si dzieje. Bya to sztuka, ktr z koniecznoci opanowalimy walczc w Rosji. Stary rozejrza si i wskaza palcem na dugi, niski budynek z gotowych elementw. Podkradlimy si pod niego i ostronie zajrzelimy przez okna. Wewntrz, przy dwch duych stoach, siedzieli onierze, ktrzy jedli niadanie. Na zewntrz z ca pewnoci kryli wartownicy, ktrzy strzegli wejcia do budynku. Legionista i May poszli w przeciwnych kierunkach, by si nimi zaj. Reszta z nas ponuro wycigna granaty. Seria wybuchw. Ludzie przy stoach wylecieli w powietrze i wyldowali z nosami we wasnych menakach. Zobaczylimy, e Legionista i May wpadaj do rodka przez drzwi po przeciwlegej stronie, a od strony prysznicw nadbiegaj kolejni Jankesi, w zaskoczeniu usiujc osoni si rcznikami. Seria z karabinu maszynowego Legionisty skosia ich od razu, a na sygna dany przez Starego wpadlimy do rodka przez okna. Dobra, wstrzyma ogie! Jak na mj gust wszdzie dookoa jest za duo benzyny. Masz, rzu okiem na to! - krzykn May, ktry wanie otworzy kolejne drzwi i odkry za nimi arcie! - wrzasn Porta, rzucajc si na nie ochoczo.

kredens z zapasami ywnoci. Stary prbowa go powstrzyma, ale byo za pno. May odkorkowa ju pierwsz butelk whisky, Porta zdy ju wbi bagnet w puszk ananasw. Zostaw to w spokoju! - krzykn Stary. Miej serce - odpar na to Gregor. - Nie widziaem tyle arcia od czasu rozpoczcia wojny. Szampan!

Popiesznie doczy do tych dwch rebeliantw i wyda okrzyk radoci. Tego naprawd byo za duo. Wszyscy rzucilimy si w tamtym kierunku i pochwycilimy po butelce. Wkrtce podoga pokryta bya korkami dryfujcymi wawo w morzu szampana. W trakcie, gdy inni

103

pili, Porta gorczkowo napycha spory garnek kadym jadalnym artykuem, jaki udao mu si znale: puszkowan woowin, pulpetami, ziemniakami, pomidorami, bekonem, jajkami i serem... Czemu nie urodziem si Jankesem? - westchn, mieszajc z bogim wyrazem twarzy cay ten bajzel drewnian yk. Stary wyda peen oburzenia okrzyk, ale May zdawa si w peni popiera Port. Zdj z krzesa amerykask bluz od munduru i si si w ni wepcha, rozrywajc j przy tym w szwach. Korek od szampana trafi go w kark. Nie yjesz, nie yjesz! - zapiewa Heide, w pijackim widzie powracajc do czasw, kiedy by dzieckiem. Zachichota gupkowato, kiedy May rzuci w niego pust butelk. Wkrtce powietrze wypenio si tego typu pociskami. Przestacie si wydurnia i chodcie co zje! - wrzasn Porta, przekrzykujc haas. Szkoda, e omino to starego wariata - wymamrotaem, majc na myli rannego Barcelon, i Ostrzegam was - powiedzia powanie Stary. - Nie wezm odpowiedzialnoci za t hulank. To byo jak jaki niesamowity bachusowy sen. Tyle tylko, e o dziwo bya to najprawdziwsza prawda. niechccy polaem sobie szampanem ucho, zamiast wla go do ust. Sprzeciwilicie si moim rozkazom z broni w rku. - Bekn i usiowa to ukry. - Ostrzegam was powtrzy - wszystko to zapisaem w swoim notatniku. To da si atwo zaatwi - powiedzia Porta. Chwyci notatnik i szybko wrzuci go do garnka. Napij si jeszcze szampana, to ci odpry. Adolf nigdy nikomu nie urzdzi takiej uczty - stwierdzi. - Mam zamiar napisa do pana

May umiecha si promiennie do wszystkich dookoa. Twarz mu lnia od tuszczu i dobrej woli. Eisenhowera i poprosi go o przyjcie mnie do jego bandy. Zabawa trwaa w najlepsze. Chcc nie chcc, doczy do nas Stary. Heide odkry beczk koniaku i powoli wysczylimy go do ostatniej kropelki. Potem zaczlimy bawi si w rne gry. Gupie, dziecinne gry, ktrym towarzyszyo sporo histerycznego miechu i harcw. Wdrapaem si na drzewo i udawaem, a nawet byem przekonany, e jestem map. Jedyne orzechy, jakie miaem pod rk, byy to granaty, wic zasypaem nimi ziemi pod drzewem. Na skutek jakiego cudu nikt przy tym nie zgin. May i Porta podpalili beczk z benzyn i zaczli przeskakiwa nad pomieniami do czasu, a May o mao co nie spali si na popi, kiedy klapn zadkiem w samym rodku. Rzucilimy si do niego z ganic i porzdnie go spryskalimy, przez co wyglda jak gigantyczny bawan. Legionista, jak zwykle nieco na uboczu, z ponur min miesza wszystkie moliwe alkohole: rum, koniak, whisky, brandy, wdk i likier mitowy. Gregor biega w koo, szczekajc jak pies i podstawiajc wszystkim nogi. Nagle spomidzy drzew rozleg si dobrze nam znany gos. Bardzo wkurzony dobrze znany gos. Tym razem przekroczylicie wszelkie granice! Gdzie jest Feldwebel Beier?

104

Przerwalimy nasze harce i stalimy z rozdziawionymi gbami, obserwujc pojawienie si porucznika Lwego, ponurego jak gradowa chmura, a wraz z nim reszty przejtej kompanii. Gdzie on jest? - powtrzy ponurym gosem. Dugie poszukiwania ujawniy, e Stary ley na Prbowa nas powstrzyma - powiedziaem w poczuciu jakiej niejasnej i zamroczonej Wszystko to zapisa w swoim notatniku - doda usunie Heide. A jego notatnik wyldowa w garnku! wznak, chrapie jak winia i trzyma po granacie w kadej z doni. lojalnoci wobec Starego. - Sprzeciwilimy si mu - sprzeciwilimy mu si otwarcie, z broni w rku.

Gregor zanosi si miechem i znowu zacz szczeka jak pies. Porucznik Lwe wrzasn. Po prostu otworzy usta i wrzasn. Niepotrzebne byy adne sowa. i...- ostrzegawczo szepn Stary, wreszcie otwierajc oczy. - cigniecie na nas Prosz sprbowa specjalnoci Legii Cudzoziemskiej - zaproponowa May. nieprzyjaciela. Wycign do niego szklank zawierajc mikstur o niewiadomym skadzie. Lwe wytrci mu j niezgrabnie z doni i pyn wyla si porucznikowi na mundur. No i co pan najlepszego zrobi - powiedzia May. Z kieszeni wycign brudn szmat. Wychyli si, eby wytrze mundur porucznika, zachwia si po pijacku i wycign obie rce, by odzyska rwnowag. On i Lwe zwalili si na ziemi w ucisku dalekim od miosnego. Lwe, trzewy, pierwszy odzyska rwnowag. May kurczowo uczepi si jednej z jego ng, prbujc si w ten sposb podcign na nogi, a Lwe kopn go i odrzuci od siebie. Ale si wkurzy - zauway Gregor z powan min. - Jest w zym humorze. Raczej ma paskudny temperament.

May podnis si chwiejnie na nogi, znowu upad na Lwego i ponownie pogryli si w bezadnej pltaninie rk i ng. Tylko na to spjrzcie! - powiedzia z nagan Heide. - Oficer znia si do wdawania si w burd z jednym ze swoich podwadnych. Ciekawe, co miaby do powiedzenia o tym sd wojenny. Podczas gdy porucznik i May przewalali si po ziemi sczepieni ramionami, reszta kompanii z gonymi okrzykami zachwytu rzucia si na to, co zostao z naszej uczty. Usyszelimy znane i lubiane odgosy korkw wyskakujcych z butelek szampana; rozpoznalimy dwik rozbijanych butelek, dobieg do nas haas wyciganych sztucw. Byo jasne, e nasi towarzysze za nic nie odpuciliby sobie uczestnictwa w imprezie. Zobaczyem, jak jeden z nich strzela do beczki z rumem, a potem chepcze wyciekajc ciecz. Przez okno wyleciaa puszka woowiny, a tu za ni pusta butelka po wdce. Trzeci oddzia obrzuca tych z czwartego jajkami. Prawie byo mi al porucznika Lwego, ktry bezradnie si temu wszystkiemu przyglda. Wcale nie miaem mu za ze, e si na nas zdenerwowa. Nie mam do pana pretensji - powiedziaem uprzejmie. - Znaczy si, o to, e si pan na nas wkurzy. Wiem, co pan czuje.

105

Spojrza na mnie z czyst nienawici w oczach. Przyznaj, e troch mnie to zaskoczyo, ale mimo to cignem dalej. Gdyby pan te troch wypi, mgby si pan duo lepiej poczu. Bdziecie za to wisie! - powiedzia. - Caa wasza banda bdzie za to wisie! Lwe podnis obie zacinite pici wysoko nad gow. Gregor natychmiast podbieg do najbliszego drzewa i zacz zwisa z gazi, machajc nogami i wydajc mapie odgosy. May zacz go od razu obrzuca kamieniami, a ja, zazdroszczc mu, poniewa jakby nie byo zabawa z map bya moim pomysem, rzuciem si na jego nogi i prbowaem go cign. Wkrtce wszyscy trzej przewalalimy si po ziemi, zapominajc zupenie o obecnoci porucznika Lwego. To chyba Porta zada nam ostateczny i unicestwiajcy cios w gow. Z ca pewnoci to on zacz szale buldoerem i spowodowa zawalenie si caej budowli. Usyszaem, jak porucznik Lwe wrzeszczy co z caych si i udao mi si wyapa sowa grabie i rabunek", a potem dobieg mnie gos Porty ryczcego jak osio i deklarujcego, e obecnie jest onierzem armii USA i ma powody, eby przypuszcza, e jestemy Szwabami, ktrzy napadli na obz. Potem dostaem od kogo w twarz z buta i straciem przytomno. Odzyskaem j dopiero, gdy ziemi wstrzsna eksplozja, a cay obz stan w pomieniach. Zwaywszy na fakt, e prawie dziewidziesit dziewi procent kompanii byo pijane do nieprzytomnoci, z pewnoci dobrze wiadczy o naszym przeszkoleniu wojskowym to, e nikt z nas nie straci ycia i nikt nie zosta ranny, nie liczc podbitych oczu czy poamanych zbw, ktre stanowi nieuniknione nastpstwo kadej popijawy. Nieza ta libacja - powiedzia May, kiedy maszerowalimy z powrotem do bazy. - Kiedy musimy to powtrzy. W siedzibie gestapo, mieszczcej si przy Alei Focha, komisarz Helmut Bernhard, oddzia F//2A, przesuchiwa dziennikarza Pierre'a Brossolette'a. Ten ostatni zosta aresztowany na play w Normandii, skd prbowa przedosta si do Anglii, a tam mia zamiar ujawni plany powstania przeciw wadzy w Paryu. Helmut Bernhard by po prostu ostatnim z wielu przesuchujcych. Gestapo zdawao sobie doskonale spraw z tego, e Brossolette mia zamiar dotrze do Anglii. Potrzebowali dowiedzie si, kto z nim kolaborowa i dyli do tego celu z typow dla siebie starann brutalnoci. Sam Bernhard by nieco bardziej subtelny, jeli chodzi o metody, ni jego poprzednicy, a ponadto w chwili, kiedy Brossolette trafi w jego rce, byo oczywiste, e jakiekolwiek tortury natury fizycznej zabiyby dziennikarza, zanim ten na cokolwiek by im si przyda. Obie nogi poamano mu ju w kilku miejscach tak, e mg si jedynie wlec po ziemi przy pomocy rk i okci. Bernhard, oceniwszy winia wprawnym okiem, zdecydowa, e sytuacja dojrzaa do tego, by zastosowa nieco bardziej wyrafinowane metody perswazji. Potraktowany we waciwy sposb, ten czowiek wkrtce da im to, czego chc.
106

Niestety dla Bernharda, sam Brossolette rwnie zdawa sobie spraw z tego, e zblia si do kresu swoich si. W ostatnim odruchu buntu udao mu si rzuci przez okno z ostatniego pitra, kiedy uwaga pilnujcych go stranikw bya skierowana na co innego. Jego upadek przerwa w poowie drogi kamienny balkon. Gestapowcy popiesznie wybiegli na zewntrz dokadnie w chwili, gdy odbiwszy si od balkonu dziennikarz spad na ziemi pod nim. Zanim do niego dobiegli, ju nie y. Tej nocy w ramach odwetu zastrzelono omiu zakadnikw. Rozdzia 8 GENERA VON CHOLTITZ SKADA WIZYT HIMMLEROWI SS Reichsfhrer Heinrich Himmler zajmowa wraz z personelem zamek znajdujcy si niedaleko Salzburga. Wysocy i ponurzy onierze SS penili cis wart na caym terenie otaczajcym zamek. Byli to ludzie ze specjalnej kompanii SS Himmlera, z fanatycznej 3. Pancernej Dywizji Totenkopf jedynej dywizji SS, ktra nosia haftowane jedwabnymi nimi czaszki na konierzykach. Jednostka ta istniaa ju od dziesiciu lat i w tym czasie znikno bez ladu czterech dowdcw, ktrzy pokcili si z Reichsfhrerem. Dywizja T" otrzymywaa rozkazy bezporednio od Himmlera, tylko i wycznie od Himmlera i nikomu innemu nie podlegaa. Hitler nienawidzi ich i nie ufa im za grosz. Trzy due pojazdy subowe podjechay pod wejcie do zamku. Genera dywizji piechoty wolno i z rozwag wspina si po schodach, na szczycie ktrych czeka na niego SS Sturmbannfhrer, ktremu przekaza swoj aktwk. Przykro mi z tego powodu, prosz pana - powiedzia oficjalnym tonem onierz SS. - Nowe Moe zechce pan odebra mi rwnie moj bro? - zasugerowa cierpko genera. Nie, j moe pan zachowa... Prosz za mn. rozkazy obowizuj od dwudziestego lipca... Nawet sam Reichsmarschall musiaby przez to przej!

Go zosta odprowadzony do okazaego gabinetu nalecego do Reichsfhrera, gdzie obaj mczyni zasalutowali, podporzdkowujc si rozkazom z dwudziestego lipca. Genera Dietrich von Choltitz - zaanonsowa Sturmbannfhrer - przyby, by zoy raport. Ach, tak - Himmler podnis si z fotela i wycign rk do przybysza. - Prosz si czu jak u

siebie, generale. Mio mi pana pozna... Czy wolno mi pogratulowa panu awansu? Od podpukownika do generaa w trzy lata! To naprawd niezy wyczyn. Naprawd niezy. Nawet nasi oficerowie SS nie pn si tak szybko po szczeblach kariery! Genera von Choltitz umiechn si blado, doceniajc pochwa Reichsfhrera. Himmler uj go protekcjonalnie za rami. A wic, prosz mi powiedzie, jak si panu podoba w Paryu? Radzi pan sobie z utrzymywaniem Francuzw na odpowiednich dla nich miejscach?

107

Radz sobie - powiedzia ponuro von Choltitz. To trudne zadanie - Himmler pokiwa gow w gecie wyraajcym zacht, a potem wskaza Pamitka z Rotterdamu... zgadza si. Himmler zamia si. Osiemnastego maja 1940! Ma pan niesamowit pami, Reichsfhrer. Zgadza si. W mojej pracy to niezbdne. - Himmler odczy si od generaa i podszed do

palcem krzy, ktry von Choltitz nosi pod szyj. - Pamitka z Rotterdamu, jak mniemam?

biurka, ktre zawalone byo plikami papierw oraz teczkami i folderami na przerne dokumenty. Jak pan widzi, mam tu sporo okazji do wiczenia pamici! Pracy przybywa z dnia na dzie. Jest tak od chwili, gdy zaczem si zajmowa sprawami wewntrznymi... Otaczaj nas wrogowie i zdrajcy! Wrogowie i zdrajcy! Jak pan to interpretuje? Rzuci jakim dokumentem w von Choltitza, ktry spokojnie go wzi i przeczyta do koca bez adnych oznak towarzyszcych temu emocji. W imieniu narodu niemieckiego, pani Elfriede Scholtz, z domu Remarque, oskarona zostaje o nastpujce czyny: Wyznawanie od wielu miesicy defetystycznych pogldw, podeganie do odsunicia Fhrera od wadzy, goszenie, e nasi onierze stanowi jedynie miso armatnie, itp. Prowadzenie fanatycznej kampanii przeciwko Trzeciej Rzeszy. Osoba, ktra j zadenuncjowaa, niegdy wynajmowaa u niej pokj i twierdzi, e pani Scholtz nigdy nie wierzya w ostateczne zwycistwo i pogld ten wygaszaa przy wielu okazjach. Pani Scholtz znajdowaa si podobno pod ogromnym wpywem synnej powieci napisanej przez jej brata, Ericha Mari Remarque'a, zatytuowanej Na Zachodzie bez zmian. Niemniej jednak trudno uzna to za okoliczno agodzc, gdy, jak wynika z jej zezna, oskarona nie widziaa swojego brata od trzynastu lat". Genera von Choltitz cicho, bez jakiegokolwiek komentarza, wypowiedzianego na gos, lub choby danego do zrozumienia, odda pismo Reichsfhrerowi. Himmler rzuci je na biurko, wyranie rozwcieczony. mier to waciwie za saba kara dla tego typu ludzi! Zacz szuka na swoim biurku kolejnego przykadu, ktry mgby pokaza generaowi, ale jego wzrok przycign dokument opatrzony dopiskiem cile tajne", ktry podnis marszczc brwi i przejrza pobienie. By to spis wszystkich zegarkw, bransoletek, wiecznych pir, okularw, piercionkw, chronometrw, ktre zostay zebrane" w obozach dla deportowanych. Himmler odchrzkn, dokadnie zoy pismo na trzy czci i schowa je przed wzrokiem ciekawskich. Tego dokumentu nigdy nie pokae von Choltitzowi, nawet jeli jego awans z rangi podpukownika stanowi przykad zawrotnej kariery. - Generale - nagle odwrci si w jego kierunku - jak sam Fhrer powiedzia panu w Wolfsschanze, jego yczeniem jest, eby Pary zosta zrwnany z ziemi. Wezwaem pana tutaj, eby dowiedzie si, dlaczego jak dotd ten rozkaz nie zosta wykonany... Moi agenci donosz mi, e w Paryu ycie toczy si normalnym torem, jeli nie liczy kilku, jakby to powiedzie, epizodw, ktre

108

naley przypisa tak zwanemu ruchowi oporu. Von Choltitz prawie niezauwaalnie wzruszy ramionami. Reichsfhrer, nie mam wystarczajcej iloci ludzi, brakuje mi broni. Cika artyleria nadal do nas nie dotara, nikt nie wie, gdzie si obecnie znajduje... Poza tym do tej pory nie otrzymaem dodatkowych jednostek, ktre mi obiecano. Dostanie pan wszystko, czego panu potrzeba - odpar wielkodusznie Himmler. - W tej chwili jestem w trakcie ponownego mobilizowania dwch pukw wyposaonych w baterie artyleryjskie. Tor i Gamma s w drodze, wydaem te Modelowi rozkazy, by wysa panu puk czogw ZBV zapewniam pana, e to twarde sztuki! Zrobi dla pana wszystko, co im pan rozkae, pojad tam, gdzie ich pan wyle... Polegam na panu, Choltitz, w stu procentach, a niewielu jest oficerw, o ktrych mog to powiedzie. Mam nadziej, e ju wkrtce ujrz pana w mundurze Obergruppenfhrera SS! Podczas kolacji von Choltitz zosta usadzony po prawej rce Himmlera. Wspaniaa srebrna zastawa przywieziona zostaa z jakiego dworu w Rumunii, ale sam posiek okaza si w porwnaniu z ni do spartaski i miny wszystkich oficerw do jasno daway do zrozumienia, co myl o owej kolacji. Sam Himmler decydowa, ktrym z goci naley si dokadka. Olbrzymi genera kawalerii, ktremu zezwolono na jedn, marn porcyjk, zacz pod nosem mamrota o tym, e auje, i oderwano go od rozkoszy wasnego stou, by dowiadczy zaszczytnego, ale nieco mniej przyjemnego, posiku w charakterze gocia Himmlera. Jaki major wycign z kieszeni cygaro i z luboci przesun nim pod nosem, ale jedno ostre spojrzenie gospodarza wystarczyo, by zrozumia, e lepiej bdzie, jeli je schowa. Himmler nienawidzi tytoniu. W ssiednim pokoju podano kaw. Po jednej filiance dla kadego, ale tylko nieliczni dostpili zaszczytu, jakim byo otrzymanie kieliszka koniaku. Kiedy wstawali od stou, Reichsfhrer da do zrozumienia, e chciaby zamieni kilka sw z generaem, ktrego zadanie polegao na likwidowaniu ruchu oporu w Jugosawii. Oberfhrer Strauch, doszy mnie suchy, e ostatnio uaskawi pan grup dziaaczy ruchu oporu. Co takiego ma miejsce ju drugi raz od momentu, gdy zosta pan mianowany na to stanowisko. Po raz drugi da pan dowd niewybaczalnej saboci... Dlaczego? Reichsfhrer, rzeczona grupa skadaa si z szeciu kobiet i dwch dwunastoletnich chopcw... Mj drogi Strauch, doprawdy zapiera mi pan dech w piersiach! Sze kobiet i dwch

dwunastolatkw! A czy przypadkiem kobiety i dzieci nie s zdolne do aktw sabotau tak samo jak doroli mczyni? Zwaszcza, gdy maj powody, by przypuszcza, e ujdzie im to na sucho? Naprawd musi si pan wyzby tej absurdalnej wraliwoci! Nie obchodzi mnie kto, to jest, mczyni, kobiety, dzieci, zakonnice, ksia, czy bobasy na rkach matek - jeli odwa si podnie przeciwko nam choby jeden palec, macie im ukrci by! Zrozumiano? Nastpia chwila ciszy. Ilu winiw ma pan w Belgradzie? - spyta nagle Himmler. Nieszczsny Strauch spojrza na swoje stopy.

109

Dwa tysice dziewiciuset, Reichsfhrer. Jest pan w bdzie - powiedzia sucho Himmler. Wydaje si, e wiem wicej o paskich

sprawach, ni pan sam... W Belgradzie przetrzymywanych jest obecnie w charakterze winiw 3218 ludzi. Wasze sdy rozpatruj tylko pidziesit spraw dziennie. To nie do duo. Musi pan t liczb co najmniej podwoi. Strauch otworzy ju usta, by zaprotestowa, ale Himmler nie da mu doj do gosu. Jeli brakuje panu sdziw, prosz rekrutowa tylu, ilu panu trzeba! Jeli nie da si inaczej, prosz ich wybra spord zwykych ludzi... Przecie oni nie musz mie adnych kwalifikacji, na mio bosk! Mj drogi Strauch, niech pan pamita, e pewna doza surowoci jest niezbdna, jeli mamy wygra t wojn. A my j wygramy, bez wtpienia. Ale zanim to nastpi stawk, jest nasze ycie. Alianci nie oka nam adnej litoci i wcale si z tym nie kryj. Prosz o tym pamita, kiedy znowu zachce si panu mie skrupuy wobec kobiet i dzieci! Kiedy nieco pniej Himmler i von Choltitz wrcili do duej sali konferencyjnej, szef suby uzbrojenia przynis map Parya, ktr rozoy na stole przed nimi. Obaj mczyni pochylili si nad ni. Wedug moich ekspertw - powiedzia Himmler - cae miasto mona sparaliowa, wysadzajc w powietrze mosty. Udao nam si dotrze do starego raportu, ktry donosi o rnych skadach amunicji, ku naszemu zadowoleniu zapomnianych przez wszystkich. Odkrylimy ju kilka z nich i oczywicie przydadz si nam do rnych celw, ale zanim podejmiemy jakiekolwiek dziaania, musimy zdawi ruch oporu... To nasz kluczowy cel, rozumie pan? Francuzi to nasi najwiksi wrogowie, tu po ydach. Tak jest od stuleci. Himmler wyprostowa si i stan przy stole patrzc na von Choltitza. Jak pan zapewne wie, w Paryu dziaaj dwie organizacje ruchu oporu. Jedna jest komunistyczna, przewodzi jej idealista, ktry obnosi si z mundurem i odznaczeniami, do ktrych nie ma adnego prawa. Moi ludzie natknli si na niego kilkakrotnie. Komunici to zdecydowanie bardziej niebezpieczna z tych dwch organizacji... Drug dowodzi grupa intelektualistw, ktra twierdzi, e pracuje dla de Gaulle'a. Naszym zadaniem bdzie nastawienie tych dwch grup przeciwko sobie, niech si nawzajem wyniszcz i zaoszczdz nam tym samym kopotu. Zrozumia mnie pan? Oczywicie. To dobrze... Waciwie to komunistw ju prawie spotka taki los. Nie cierpi intelektualistw i

nie bdzie ich trzeba specjalnie namawia do wykonania naszej roboty. Bdziemy si nimi posugiwa, dopki nam si na co przydadz, a potem si ich pozbdziemy. Jakie jednostki dostan do dyspozycji? - spyta bezporednio von Choltitz. Ach tak... paskie jednostki... Dam wam 19. Dywizj Pancern SS Letland i 20. Dywizj Himmler spojrza na niego z uwag. Pancern SS Estland. Obie w tej chwili przebywaj w Danii. Oprcz nich moe pan dosta dwa puki Feldgendarmerie z Polski i 35. Dywizj Grenadierw Policyjnych SS... Moi eksperci obliczyli, e

110

zaminowanie miasta powinno wam zaj jakie dwanacie dni. W tym celu pozwol wam skorzysta z 912. Saperw i 27. Pancernej ZBY Jak to si panu podoba? Przyznaj, e bardzo, Reichsfhrer... o ile rzeczywicie przybd. Jeli nie, to z przykroci Generale von Choltitz, prosz mi tu nie opowiada o rzeczach niemoliwych! Ju dwukrotnie w twierdz, e moje zadanie bdzie niemoliwe do wykonania. trakcie trwania tej wojny udao wam si dokona niemoliwego - w Rotterdamie i w Sewastopolu. To, czego dokona pan wczeniej, moe pan zrobi raz jeszcze. Prosz pamita, e polegam na panu w stu procentach. Von Choltitz odwrci si i dyskretnie wsun do ust tabletk uspokajajc. Jego przesze dokonania ciyy mu, jak kamienie u szyi. Mg si atwo domyle, e jeli ktokolwiek bdzie si musia obej bez ludzi, to padnie na niego. W kocu kady bdzie uwaa, e dowid ju, e potrafi zdziaa cuda, a to czego dokona raz, moe zawsze powtrzy. W maju 1940 von Choltitz by podpukownikiem dowodzcym 3. Batalionem 16. Puku Piechoty, walczcym wraz z samolotami transportowymi JU 52 na bagiennych terenach Holandii. Przejmowa dowodzenie nad rnymi jednostkami 2. Dywizji Luftland i zacz walk w rejonie Woolhaven Rotterdam. Natychmiast zajto drogi i mosty kolejowe prowadzce do Rotterdamu, chocia przypacono to stratami w ludziach: kady zdobyty metr terenu kosztowa ich morze krwi. Zgino szedziesit siedem procent oficerw. Kiedy po piciu dniach cikich walk bitwa w kocu dobiega koca, okazao si, e straty signy siedemdziesiciu piciu procent dywizji. Holendrzy musieli by w podobnej sytuacji, albo moe i gorszej, ale genera Lehmann uporczywie odrzuca myl o kapitulacji. Dosta trzy godziny na to, by podda si bezwarunkowo i kiedy czas ten upyn, a nie nadesza adna odpowied na jego propozycj, von Choltitz wiedzia, e nie zostao ju nic innego, jak tylko zbombardowa Rotterdam. Na miasto zrzucono dwa tysice czterysta bomb burzcych i zapalajcych. ycie stracio trzydzieci tysicy obywateli. Bombardowanie dobiego koca dokadnie o 15.05 i tu po jego zakoczeniu z poncych ruin wybiegy niedobitki holenderskiej armii z bagnetami zatknitymi na bro, niedobitki ktre chciay zemci si na wrogu za zbombardowanie ich miasta. By to odwet o tyle wspaniay, co nieoczekiwany; nagy wybuch heroizmu w wykonaniu nie jednego, ale setek onierzy. Niemcy byli cakowicie zaskoczeni. Mody holenderski porucznik, miertelnie ranny, zdoa wykoczy ca grup bojow, zanim sam pad martwy. Chopiec co najwyej osiemnastoletni sia wok postrach szalejc z miotaczem ognia i wzbudzi panik wrd onierzy z co najmniej dwukrotnie duszym staem wojennym. Ze zbombardowanych ulic zaczy wyjeda mroczne kolosy holenderskich czogw, ktre majestatycznie przemierzay gruzowisko. Niemcy wpadli w panik. Zaamali si i wycofali i wanie wtedy podpukownik von Choltitz, pozbawiony wszystkich swoich oficerw i poowy onierzy, rzuci si ochoczo w samo serce tego chaosu, aby odbudowa morale wojska. Ludzie, ktrych wczeniej ogarna panika, znw wczyli si do bitwy. Innym wiar w zwycistwo przywrci sam widok oficera. Von Choltitz wasnymi rkami pomg rozstawi karabin maszynowy i zosta przy nim, a uzyska

111

pewno, e onierzy jest do, by go obsugiwa; potem popiesznie uda si do innej dzielnicy, by znowu kogo wspomc. Posuwa si do przodu metr po metrze, cignc za sob swoich onierzy. Widziano, jak samodzielnie zlikwidowa gniazdo karabinw maszynowych nieprzyjaciela obrzuciwszy je deszczem granatw, a tak dugo jak tam by, jego ludzie nie mogli zdezerterowa, wstydzc si takich zapdw. Dokadnie dwie godziny po zakoczeniu bombardowania genera Lehmann podda si by unikn dalszych nadmiernych strat w ludziach". O 17.00, za porednictwem radia, do armii dotar rozkaz wstrzymania ognia i to wanie w tym momencie holenderski pukownik Scharroo stawi si przed podpukownikiem von Choltitzem w jego tymczasowej kwaterze gwnej w Willemsbrucke. Von Choltitz by zdystansowany i niedostpny. Kiedy po jakich piciu minutach rozmowy pukownik Scharroo wycign do niego do, Niemiec nie ucisn jej. Jego zdaniem oficer, ktry si podda, nie by godzien, by nadal mieni si oficerem. Von Choltitz wkroczy na czele swoich triumfujcych onierzy do Rotterdamu i przyj bezwarunkow kapitulacj miasta. By pierwszym niemieckim gubernatorem Rotterdamu i bardzo surowym administratorem. W dniu 18 maja 1940 roku odebra elazny Krzy z rk samego Fhrera. Przed tym zwyciskim oficerem leao jeszcze sporo pilnych zada i do nich wszystkich podszed z waciwym dla niego chodnym, niewzruszonym spokojem. W pierwszych szeregach 2. Dywizji Piechoty, jego dawnego puku z Oldenbourg, szturmowa Krym i zosta zatrzymany dopiero przez budzce groz dziaa Sewastopola. Ale Fhrer zna swojego czowieka. Zdobywca Rotterdamu otrzyma rodki, dziki ktrym mg zosta rwnie zdobywc Sewastopola: modzierz Thor o rednicy 600 mm wacy ponad 140 ton; 430 mm Gamm wac 120 ton i ca bateri dzia 800 mm typu Dora wacych 55 ton. Jeszcze zanim bitwa si zacza, Hitler wyj jedn z malutkich czerwonych flag z mapy wiszcej w jego gabinecie, oznajmiajc tym samym caemu wiatu, e von Choltitz tak naprawd zdoby ju miejsce uznawane za najpotniejsz fortec wiata. Von Choltitz oczywicie nie zawid jego oczekiwa. Zarwno miasto, jak i forteca podday si mu po bombardowaniu, ktre nie miao sobie rwnych w caej historii sztuki wojennej. Von Choltitz otrzyma osobiste podzikowanie od Fhrera, a niemieckie radio w dzie i w nocy przypominao wdzicznym wspobywatelom jego nazwisko. Himmler zaproponowa mu wysokie stanowisko w SS, ale von Choltitz by typowym Prusakiem i wola armi. Himmler skry swj gniew za czarujcym umiechem wyraajcym al, a von Choltitz wystrzeli jak kometa, przecigajc nawet Rommla w jego pochodzie do sawy. Himmler odwrci si tyem do mapy Parya i zwrci twarz do von Choltitza. W przeciwiestwie do swojego gocia nie by uzbrojony, ale nie obawia si, e genera nagle dostanie szau i przypuci atak na jego osob. Jak by nie byo, genera by kim na ksztat narodowego bohatera. Himmler wzi do rki swj koniak i sta spokojnie, delektujc si zapachami emanujcymi z kieliszka umieszczonego pod nosem. Zamknite bezpiecznie w jego biurku leay ju papiery, ktre zatwierdzay promocj generaa

112

do rangi Obergruppenfhrera Waffen SS. Miaa to by nagroda za cakowite unicestwienie Parya i tym razem nie mogo by adnych wymwek o preferencjach odnonie zostania w armii. Von Choltitz - powiedzia Himmler, powoli zwracajc si w jego stron - mam nadziej, e nie ma pan wtpliwoci, co do naszego ostatecznego zwycistwa? Jeli tak jest, to zapewniam was, e s to wtpliwoci cakowicie bezpodstawne. Potrzeba nam jeszcze tylko dwch lat. Wytrzymajmy tylko przez ten czas - a wie pan rwnie dobrze jak ja, e jestemy w stanie tego dokona - a wtedy przysigam, e zwycistwo bdzie nasze... Ostatni wyczyn Aliantw, ta caa inwazja na Normandi... prychn pogardliwie. - Ostatnie podrygi umierajcego! Niech mi pan wierzy, Choltitz, naprawd musieli wyskroba resztki swoich zasobw, eby wyci ten numer. Musimy im si tylko przeciwstawi, a wtedy nie bd po prostu mieli adnych rodkw, eby nas powstrzyma. Zuyli wszystkie swoje rodki, postawili wszystko na jedn kart, liczc na to, e si zaamiemy - czego oczywicie nie zrobimy. Ale w midzyczasie, generale, pki trwamy, musimy by twardzi; musimy by brutalni. W razie koniecznoci musimy nawet by nieludzcy... zniszczenie Parya bdzie demonstracj naszej siy, a tym samym psychologicznym ciosem, po ktrym wrg si ju nie podniesie... Nada pan za mn? Genera von Choltitz wzi gboki, powolny wdech zanim udzieli odpowiedzi. Reichsfhrer, jestem zmuszony zauway, e Pary to nie Rotterdam... Pary to nie Sewastopol. Cay wiat zwrci si przeciw nam, jeli go zniszczymy - a Bg jeden wie, co si z nami stanie, jeli przegramy wojn! Mroczny umiech rozkoszy zawita na twarzy Himmlera. Neron zajmowa si bzdurami, kiedy pon Rzym. A cay wiat nadal o tym mwi... Pewnego dnia, drogi generale, wiat bdzie rozprawia o panu i o mnie. I za tysic lat nadal bd nas wspomina. Przewyszymy Cezara i Attyl! A jeli, wbrew moim przewidywaniom, przegramy bitw - to przynajmniej przegramy j w blasku sawy. - Odchyli gow i wyda z siebie gony, radosny chichot. wiat zatrzsie si w posadach na sam dwik naszych nazwisk! Himmler i Choltitz! Dzieci bd paka, a kobiety wrzeszcze, nawet najsilniejsi mczyni nie bd w stanie zapanowa nad bladoci, ktr te nazwiska wywoaj na ich twarzach. Gos Himmlera rozbrzmiewa olbrzymi dawk emocji zwizanych z oczekiwanym zwycistwem. Von Choltitz zay kolejn tabletk uspokajajc i dwoma palcami poluzowa sobie pruski konierzyk. Odwanie przerwa Reichsfhrerowi. A co bdzie, jeli dywizje pancerne Pattona dotr do Parya, zanim zdoam zniszczy miasto? A, ma pan na myli swoj rodzin! Wiedziaem, e co was trapi! - Himmler wycign do w

przyjaznym gecie i chwyci von Choltitza pod okciem. - Prosz si nie obawia o ich bezpieczestwo, osobicie dopilnuj, by nic im si nie stao. Niech pan bdzie w kontakcie z Modelem i Hausserem. Von Rundstedtem prosz sobie nie zawraca gowy. Zachowuje si jak stara baba; moe pan o nim zapomnie. A jeli chodzi o Speidela, to jest on ju jedn nog w Gemersheim -. (wizienie wojskowe w Koblencji)
113

W Gemersheim? Genera Speidel?

Von Choltitz podnis gow w odruchu nagego zdumienia, a Himmler obdarzy go tajemniczym umiechem. Moi agenci s jak najbardziej na bieco. Zapewniam pana... Uderzymy, gdy sytuacja do tego Ale przecie Speidel! ... dojrzeje. Himmler umiechn si. Von Choltitz bezwiednie wycign i zapali papierosa, a dym, tak znienawidzony przez Himmlera, owion twarz Reichsfhrera. Moe pan na mnie oczywicie polega - powiedzia von Choltitz. - Zniszczenie Parya nastpi, gdy tylko otrzymam ludzi i bro, ktre mi obiecano, ale na chwil obecn nie mam nawet wystarczajcych si, by broni Hotelu Meurice... Powiedziano mi, e mog dosta puk cikich czogw. Problem polega na tym, e nie zostao im ju nawet tyle czogw, by przydzieli po jednym do kadej kompanii. Dokadna liczba to zdaje si siedem Panter, w okropnym stanie, waciwie niezdolnych do wzicia udziau w aktywnej walce, oraz kilka Tygrysw. Oprcz tego dysponuj amunicj, ktra wystarczyaby na dwadziecia minut walki. W chwili obecnej zaogi czogw wcz si po kraju pieszo, z karabinami przewieszonymi przez rami... Nie chciabym skoczy w Gemersheim lub zosta powieszonym w Pltzensee jak zwyky przestpca, ale prosz zrozumie, Reichsfhrer, e o ile nie uzyskam koniecznego wsparcia w ludziach i broni, naprawd nie mog zagwarantowa, e bd w stanie w peni wykona rozkazy. Himmler powanie kiwn gow, jedn rk zasaniajc usta przed dymem papierosowym. Dostanie pan wszystko, co niezbdne - powiedzia. - A teraz wrmy do mapy i zobaczmy dokadnie, co ma zosta zniszczone. W caej Trzeciej Rzeszy rozdzwoniy si telefony. W Jutlandii, gdzie stacjonowaa 19. Dywizja Grenadierw Pancernych Letland, telefony wzyway j do, ponownej mobilizacji. Setki cikich pojazdw opuszczay obozy wojskowe w Boris. W Flensburg i Neumnster zaczto gromadzi szeset pojazdw opancerzonych o rozmaitym wygldzie. Saperzy w przecigu doby budowali prowizoryczne drogi. Zmartwieni dowdcy nkali swoich ludzi, by ich zmobilizowa. Bez adnego ostrzeenia pad rozkaz wymarszu dywizji pancernych, na skutek czego powsta gigantyczny zator. Jutlandia zmienia si w jeden wielki obz wojskowy W samym rodku tego chaosu 20. Dywizja Grenadierw Pancernych Estland, ktra dopiero co zostaa skierowana do Jutlandii, otrzymaa rozkaz zawrcenia. Obergruppenfhrer Wengler od razu zaprezentowa cakiem udan imitacj kogo, kto ma wanie atak epilepsji. Jego onierze z podziwem obserwowali jego wybryki i czekali z pewn niecierpliwoci na inwektywy, ktre z ca pewnoci miay po nich nastpi. Co za karowaty kretyn to wymyli?! - wrzeszcza Wengler w deszczow i szar noc. - Jak, do jasnej cholery, mam niby zawrci na tych dziadowskich drogach?

114

Nie wiem jak, ale jeli chodzi o to - odpar miejc si oficer cznikowy siedzcy na swoim

cikim motocyklu, z czarn czapk ociekajc kroplami deszczu - kim by twj karowaty kretyn, to wiem, e nikim innym jak samym Reichsfhrerem. Wengler zakl i splun, a potem znw zakl, gdy oficer cznikowy odjecha botnist drog, pryskajc spod k czarnymi drobinkami. Dobra! Rozkazy do wszystkich dowodzcych: kierujemy si z powrotem w stron Neumnster. Dokadny cel podry jeszcze nieznany. I niech wam na tym nie zejdzie cay cholerny dzie! Oficerowie natychmiast rozpierzchli si we wszystkie strony, wydajc rozkazy. Wengler przyglda si temu z niezadowolon min. By jednym z najtwardszych dowdcw dywizji pancernych i nie mia cierpliwoci do wszelkich sytuacji, ktre odcigay go od walki na pierwszej linii. Dosownie na jego oczach kolumna wojsk przemienia si z zaskakujc prdkoci w obraz cakowitego chaosu. Pojazdy zawracay na olep, wjedajc w siebie nawzajem, w rowy, w drzewa, w poty. Kilka czogw oczywicie zepsuo si i obecnie blokoway drog. Wszdzie dookoa ludzie krzyczeli i przeklinali. Kto wypowiedzia sowo sabota" i idea ta utkwia w gowach wikszoci jako udowodniony fakt. Powoli, bardzo powoli i bardzo niepewnie, olbrzymia kolumna zacza sun w kierunku poudnia. Zanim sprawy przybray nieodwracalnie zy obrt, pojazdy na jej czele zdyy dotrze do skrzyowania drg Hadersley i Tender. Niewinny Oberstabszahlmeister zbliy si do nich ze swoimi kolumnami zaopatrzeniowymi, udajcymi si do baterii cikiej artylerii na wybrzeu. Jego maleki pojazd cudem unikn czoowego zderzenia z czogiem. Samochd wymin go, niebezpiecznie manewrujc, ale czog wpad na ten jadcy obok niego i rozleg si paskudny zgrzyt i dwik miadenia gsienic, haas metalu cierajcego si z metalem, a potem oba czogi znieruchomiay. Okrzyki goszce teori sabotau, ktre nigdy tak naprawd nie ucichy, teraz rozbrzmiay z now si i przybray form zbiorowej histerii, ktra doprowadzia do tego, e nieszczsny Oberstabszahlmeister zosta wycignity ze swojego samochodu, ustawiony pod drzewem i w trybie natychmiastowym rozstrzelany. Byo prawie pewne, e biedak po prostu zgubi si, ale nawet jeli, to zapaci za ten bd bardzo wysok cen. Kolumny zaopatrzeniowe nigdy nie dotary do baterii na wybrzeu. Zamiast tego zostay odesane do dywizji piechoty przetrzymywanej w Fionii, a kilka tygodni pniej okazao si, e pociski o rednicy 210 mm nijak nie pasuj do 105 mm dzia polowych. I odwrotnie, baterie artylerii na przybrzenych klifach byy wielce rozbawione, gdy ich 210 mm dziaa zaczy wypluwa 105 mm pociski. Sabota! - woali oficerowie sztabowi. To znowu sprawka tego cholernego ruchu oporu! - wrzeszcza bliski apopleksji pukownik.

Dla zachowania fasonu rozstrzelano kilku ndznych zakadnikw. W kocu kto musia za to zapaci. witao ju, gdy pierwsze pojazdy z 20. Dywizji Pancernej wjechay do Neumnster. Wiedzieli ju, e celem ich wyprawy jest Pary i e sprawa naley do kategorii o najwyszej pilnoci. Dlatego te byo dla nich niemaym zaskoczeniem, gdy po dojechaniu do Neumnster okazao si, e jedynymi rodkami transportu, ktre na nich czekay, to dwanacie wiekowych francuskich wagonw towarowych. Drogi na
115

wiele kilometrw byy zablokowane przez 19. Dywizj Pancern, ktra rwnie zmierzaa do Neumnster. A ze wschodu w ogromnej sile nadcigaa 233. Dywizja Pancerna. Kada droga w Jutlandii bya zaklinowana i a roia si od czogw, onierzy i samochodw opancerzonych. Wszyscy kierowali si w stron Neumnster, wszystkich potrzebowano w Paryu, a zabra ich tam mia tuzin francuskich wagonw towarowych. Sabota! - wrzeszczeli rozwcieczeni kurierzy Reichsfhrera. Stracono kolejnych jecw. Rozstrzelano ludzi odpowiedzialnych za zarzdzanie stacj kolejow w Neumnster. Reichsfhrer na jaki czas da si przebaga, ale mimo to problem trwa nadal. Dwie dywizje pancerne, 14000 pojazdw i ich zaogi, utkny w Jutlandii, majc do dyspozycji tylko dwanacie wagonw towarowych! Przez trzy tygodnie dwunastolatek skazany na mier by przetrzymywany w wizieniu w Fresnes, gdzie czeka na wykonanie wyroku. Zbrodni, ktra spowodowaa, e tam si znalaz, moga by po prostu dziecica psota. Z drugiej jednak strony rwnie dobrze mg to by zaplanowany akt oporu wymierzony w nieprzyjaciela. Niemcy oczywicie woleli wierzy w t drug wersj. Chopiec skrad niemieckiemu oficerowi rewolwer na rogu bulwaru Saint-Michael i Place de la Sorbonne i mia za to zapaci mierci. Oszalaa z rozpaczy matka chopca prbowaa wszelkich sposobw, by wyrok zosta uchylony i wreszcie dotara do przedstawiciela najwyszej wadzy - generaa von Choltitza. Oczywicie jej samej nie pozwolono przeszkadza generaowi. Oficer cznikowy, doktor Schwanz, przedstawi ca spraw w jej imieniu. Jak mona byo przypuszcza, nie na wiele si to zdao. Czemu pan do mnie przychodzi z takimi banalnymi sprawami?! - krzykn zdobywca Rotterdamu i Sewastopola, gniewnie rzucajc dokumentacj sprawy z powrotem na biurko. - S odpowiednie procedury, ktre obejmuj tego typu przypadki, prosz z nich korzysta! Skoro chopak zosta skazany na mier, chyba s ku temu dobre podstawy?! Tak czy inaczej, mam do zaatwienia o wiele bardziej istotne kwestie, ktrymi musz si zaj. Prosz to zabra i nie marnowa mojego czasu. Nie byo ju nikogo innego, do kogo owa kobieta mogaby si zwrci i nazajutrz dwunastoletnie dziecko zgino z rk plutonu egzekucyjnego w Vincennes. Z jakiej niby racji czowiek o pozycji generaa von Choltitza miaby zawraca sobie gow losem zwykego dziecka? To nie przydaoby mu ani sawy, ani chway. Przysze pokolenia nie pamitayby generaa, ktry ocali dziecko od plutonu egzekucyjnego. Bd natomiast pamita generaa, ktry zniszczy jedno z najpikniejszych miast wiata... Rozdzia 9 CZY PARY MONA URATOWA?

116

Genera von Choltitz wrci do Parya. Miasto byo ciemne i ponure; pod gadk powierzchni ycia czaio si poczucie nadchodzcego zagroenia. Liczba przypadkw dezercji z armii niemieckiej bya katastrofalnie wysoka. Automatycznie wzrosa zatem te liczba stosowanych rodkw odwetowych. Tylko jednego wieczora przed plutonem egzekucyjnym ustawiono ponad czterdzieci osb podejrzanych o wspprac z ruchem oporu. Na pierwszy odstrza poszli komunici. Pewnego ranka o wicie przed oblicze von Choltitza stawili si dwaj oficerowie walczcy na pierwszych liniach frontu. Jeden z nich by generaem dywizji, noszcym czarn przepask na oku i czarny mundur korpusu pancernego; drugim by mody kapitan z oddziau saperw i ekspert w zakadaniu min. Obaj mczyni byli specjalistami w sztuce zniszczenia. W chwili, kiedy weszli do gabinetu generaa, na drzwiach pokoju wywieszono tabliczk: WSTP SUROWO WZBRONIONY. Za tymi drzwiami decydoway si losy Parya. W tym samym czasie, co owo tajne spotkanie, w apartamencie przy alei Victora Hugo odbywao si spotkanie jeszcze bardziej utajnione, w ktrym udzia brali niejaki Hauptmann Bauer, oficer w subie admiraa Canarisa, i dyplomata, ktry posugiwa si pseudonimem Farin". Hauptmann Bauer przedstawia dyplomacie faktyczny stan rzeczy albo faktyczny albo taki w jaki go postrzega, a ten sucha go z ogromnym zainteresowaniem. Panie Farin - stwierdzi oficer mwic szybko bardzo niskim gosem - cae miasto pjdzie z dymem i zmieni si w ruin, o ile nie stanie si co niespodziewanego, co mogoby pooy temu kres. Musi pan koniecznie zobaczy si z von Choltitzem zanim bdzie za pno. Dyplomata dyskretnie otar kilka malekich kropel potu z czoa. Pochon dwa kieliszki koniaku zanim udzieli odpowiedzi. Kim jest ten genera von Choltitz? Skd on si wzi? Czemu nigdy wczeniej o nim nie Sysza pan o nim, tylko nie zapamita jego nazwiska. Sysza pan o Rotterdamie, jak syszaem? mniemam? O Sewastopolu te? No c - Hauptmann Bauer skin ponuro gow - to wanie bya robota generaa von Choltitza. To znaczy, e... To znaczy, e ten czowiek jest ju dowiadczony w sztuce zniszczenia! A jak pan sdzi, czemu

to wanie jemu przydzielono to zadanie? To ten sam typ, co GeneralFeldmarschall Model - lepe posuszestwo, bez wzgldu na okolicznoci. Jakby mu da siekier i kaza odrba sobie praw rk, to by to zrobi, o ile wydajcy rozkaz byby wyszy od niego rang. Dyplomata kilkakrotnie odchrzkn. Co, hmm, co maj o tym wszystkim do powiedzenia na Bendlerstrasse? Przewanie nic. A wic dlaczego... dlaczego my, czemu pan?... Oczy Hauptmanna rozbysy zza ciemnych

okularw.

117

Jedyny powd, dla ktrego nic nie mwi, jest taki, e tych kilka osb, ktre tam jeszcze zostay Nie ma? A gdzie si podziali? Trafili tam, gdzie pana i mnie te wyl, jeli nie bdziemy ostroni - do Pltzensee. Zostali powieszeni? - zapyta ochrypym gosem. Oczywicie, e zostali powieszeni! Panie Farin, prosz posucha i powiedzie mi, co pan o tym

za bardzo si boi w ogle otworzy usta! A innych ju... nie ma.

Dyplomata otworzy usta.

myli: do Parya dotar wanie nowy puk pancerny. Stacjonuje w koszarach na Prinz-Eugen w Wersalu. Ich dowdca jest typowym przykadem ludzi, z ktrymi bdziemy mie do czynienia genera dywizji, dwukrotnie zdegradowany, stojcy na czele najtwardszej jednostki pancernej na wiecie. I mwi to z penym przekonaniem. Mog pana zapewni, e gdyby do Berlina dotara wiadomo, e nadcigaj, admira Canaris wyleciaby tak szybko, e nawet bymy tego nie zauwayli. I nie zatrzymaby si nawet, eby zabra swoj babci... A zatem co pan sugeruje? - spyta nerwowo dyplomata. - I co ja mog w tej kwestii zrobi? A tak w ogle, to czemu ich tu cigaj? Bauer przygarbi si. Czy jest co bardziej niszczycielskiego ni czog? A zwaszcza czog z 27. ZBV.. Powiem panu co jeszcze na ich temat. Puk skada si z szeciu batalionw podlegajcych generaowi dywizji Mercedesa. On sam, jak ju wyjaniaem, mia w swojej karierze dwa razy okazj zosta zdegradowanym. Wszyscy onierze, ktrymi dowodzi od czasu, gdy trafili do armii, co najmniej raz wyldowali w wizieniu. Gwat, rabunek, rozboje, sodomia - cokolwiek pan wymieni, oni maj to na sumieniu. Stanowi, najdelikatniej to ujmujc, band niezdyscyplinowanych chuliganw... Moe pan sobie wyobrazi do czego by doszo, gdyby wypuci ich na ulice Parya? Tak. Absolutna masakra... Zgadza si.

Farin wolno podszed do okna z kolejnym kieliszkiem koniaku w doni. Przez chwil tam sta, w ciszy patrzc na ulic. Krwawa ania - powiedzia w kocu. - Ma pan oczywicie racj. Naley podj odpowiednie Cieszy mnie, e si zgadzamy. A gdyby tak... - Farin zawaha si. - A gdyby tak zorganizowa barykady policyjne? Prosz kroki, eby temu zapobiec.

spojrze, Hauptmann Bauer - wskaza za okno, przez ktre wida byo sieranta patrolujcego ulic. Obrona Parya... a waciwie czemu nie? Policja wsparta ludmi z ruchu oporu... daoby si to zaatwi.

118

Jestem przekonany, e daoby si to zaatwi, panie Farin. Ale z drugiej strony obawiam si, e

Hitlerowi byoby to bardzo na rk. Przypadkiem wiem, e wanie w tej chwili batalion z brygady Dirlewanger zmierza w stron Parya. Kady onierz tej jednostki jest uaskawionym przestpc uaskawionym bynajmniej nie dlatego, e w jego sprawie wyszy na jaw nowe fakty, ale dlatego, e Fhrer nagle uzna, e nawet przestpcy mog si na co przyda. Z tego co wiem, wysano ich tu, by natychmiast sprowokowali zajcia, o ktrych ju pan wspomina. - Bauer z alem pokrci gow. Policja i ruch oporu... To kuszca wizja, ale jak dugo byliby w stanie stawia czoa potdze niemieckiej armii? Na ile oporu byoby ich sta? Obawiam si, e niezbyt wiele. Niezbyt wiele. A wic co pan sugeruje, panie Hauptmann? Wedug mnie mamy do wyboru tylko dwa wyjcia. Jedno polega na tym, by tak dugo jak to

moliwe powstrzymywa sprzt i onierzy, na ktrych czeka von Choltitz; drugie natomiast - na jak najszybszym cigniciu do Parya amerykaskich dywizji. Farin westchn. Zaczynam aowa, e nie jestem teraz w Londynie. Wierz panu - zgodzi si Bauer ze miechem. Pary nie jest najwygodniejszym miejscem na wiecie, prawda? Ale niech pan pamita, e

Niemcy to te nie raj. Admira spali ju wszystkie swoje dokumenty. A wie pan, kto zosta Oberbefehlshaberem na Zachodzie? GeneralFeldmarschall Walter Model! Ten sam! A to jest czowiek, ktry na kilometr potrafi wywszy zdrad. Wedug mnie nawet sam Hitler za nim nie przepada. Ten czowiek to dzikie bydl - powiedzia Farin gosem penym emocji. - Oczywicie sysza pan histori szampana Rundstedta? Szpiedzy Modela odkryli, e przechowuje szedziesit skrzynek szampana w piwnicy. Pi minut po tym - niech pan tylko pomyli, pi minut! - caa zawarto skrzynek zostaa wylana do ciekw. Co za strata! I jaka niepotrzebna! Kr suchy, e facet pi z egzemplarzem Mein Kampf" pod poduszk. Ja tam w to wierz. On i von Choltitz to nie onierze, tylko maszyny wojenne. Dwaj spiskowcy stali przez chwil zatopieni w rozmylaniach, a potem dyplomata dopi wreszcie swj koniak i podnis paszcz i aktwk z wyrazem determinacji na twarzy. Musimy sprawdzi, co da si zrobi. Pary naley ocali za wszelk cen. Natychmiast spotkam si z von Choltitzem i sprbuj oceni, jakie mamy z nim szanse. Byoby doskonale, gdybymy znaleli na niego jaki hak - zdobyli przewag - co, co mogoby zainteresowa koleg Modela. Wtpi, czy nam si to kiedykolwiek uda. Ten czowiek to chodzcy idea. Tak czy inaczej ycz panu szczcia. - Bauer wycign do, ktr tamten mocno cisn. - Bd si z panem oczywicie kontaktowa przy pomocy tych samych kanaw, co zwykle. Oczywicie pod warunkiem, e nadal bd w okolicy. Bd zawsze wierzy, e tak jest.

119

Farin sucha, stojc przy drzwiach, zanim je otworzy. Myl, e najlepiej bdzie, jeli wyjdziemy oddzielnie. W dzisiejszych czasach nawet Au 'voir. krawniki maj oczy... Au revoir, Hauptmann! Normandia przeistoczya si w drugi Stalingrad. Do niewoli trafio pidziesit tysicy onierzy czterdzieci tysicy stracio ycie. 27. Puk Pancerny zosta zredukowany do jednej pitej swojej oryginalnej liczebnoci, a onierze puku zostali wysani do Parya z powodw, ktre do tej pory nie zostay im ujawnione. Z ponur satysfakcj, ktrej nawet nie prbowa kry, GeneralFeldmarschall von Rundstedt zoy raport goszcy, e milion osiemset tysicy onierzy alianckich wyldowao w Normandii oraz, e tej sile przeciwstawiono aosne dwiecie tysicy Niemcw. adna dywizja pancerna nie posiadaa obecnie wicej ni dziesi czogw; niektre dysponoway jedynie picioma, jeszcze inne miay ich nawet mniej. Puki skurczyy si do rozmiaru kompanii. Sytuacja bya tragiczna, co wielokrotnie usiowa uwiadomi swoim kolegom von Rundstedt. Ale ta tragiczna sytuacja trwaa niezmieniona i nawet staruszek Rundstedt straci w kocu cierpliwo. Jaki sens ma wydzwanianie do mnie czterdzieci razy dziennie?! - wrzeszcza do suchawki. - I tak wam nie powiem, co macie robi! Nie wytrzasn wam znikd onierzy! Nie zrobi wam chyba czogw z tektury! Jedyne sensowne rozwizanie to kapitulacja, o czym zreszt mwiem ju setki razy, ale ci kretyni w Berlinie nie chc tego przyj do wiadomoci! Powinni za to siedzie, wszyscy ci cholerni debile! Mwi wam, rozkazuj nam idioci niskiej rangi! Rzuci suchawk na wideki. Telefon spad i rozbi si o podog. Von Rundstedt jedynie prychn, zapa paszcz i wybieg pdem z pokoju. Jego paszcz by pozbawiony jakichkolwiek odznacze, jakby nalea do najzwyklejszego szeregowego, mimo i faktycznie jego waciciel mia najwicej orderw w caych Niemczech. Ze wzgldu na jakie dziwactwo, Feldmarschall von Rundstedt nigdy nie nosi swoich medali, o ile nie otrzyma wyranego rozkazu, e ma to zrobi. Wcisn hem na gow i przemaszerowa przez zewntrzne biuro, salutujc krtko. egnam panw... O tej porze jutro bdziecie ju mie nowego dowdc. Mam dziwne przeczucie, e wkrtce zostan usunity! Rozdzia 10 WARTOWNIA W HOTELU MEURICE Dwaj cywile w skrzanych paszczach i czapkach mocno nasunitych na oczy siedzieli w wartowni w Hotelu Meurice. Nie mieli tam adnego konkretnego interesu, ale mimo to rozgocili si. Jeden z nich rozwali si na krzele z rkami w kieszeniach wycignitymi nogami skrzyowanymi w kostkach. Ten

120

drugi odchyli si, kadc brudne buty na stole i wodzi szarymi oczyma po pokoju i zatrzymywa wzrok na kadym przedmiocie, jakby naleay do niego. Czowiek trzymajcy stra zazwyczaj by ignorowany. - Hej, Heinrich, wiesz co? Czowiek rozparty w krzele zmieni nieco pooenie ciaa i obrci gow w kierunku towarzysza, ktry jedynie odchrzkn i podnis jedn brew. Co? Wkurza mnie to miejsce. To miasto mnie nudzi. No... Serio. Naprawd mnie nudzi. Lepiej nam byo w Lemberg. W Polsce duo si dziao, nie? No... Pamitasz t laluni Tamar z Brest-Litvovska? Co za kobieta! - spojrza protekcjonalnie na

czowieka trzymajcego stra. - Wiesz co? Ta dziewczyna dowodzia caym batalionem partyzantw! Wasnymi rkoma zabia dwch naszych generaw! Nieza sztuka, co? - Potrzsn gow. - Prawie szkoda mi byo j zastrzeli. W Moskwie - powiedzia nagle ten z szarymi oczami - robi ci pranie mzgu. Zmieniaj ci w Wiesz co? - spyta po raz trzeci jego kolega. Jeli przegramy t cholern wojn, to chyba si zupenie inn osob i wmawiaj ci, e jeste uleczony. To gorsze ni rozstrzelanie. przycz do komuchw. Serio. Jak si dobrze przyjrze, to ich program niewiele si rni od naszego. Naprawd myl, e zostan komunist. Mam w tych kwestiach wyczucie. Dziki temu udao mi si przey przez te wszystkie lata. Byem w Dirlewanger, rozumiesz. Byem... Nie interesuje mnie, gdzie wczeniej bye. Z tego co wiem, to obecnie przebywasz w Paryu, wic przesta jcze i postaraj si z tego skorzysta. - Heinrich nagle cign nogi ze stou i zwrci si oskarycielskim tonem do wartownika, Oberfeldwebla artylerii. - Mam nadziej, e zdajecie sobie spraw, i wszystkie rozmowy tu prowadzone s cile tajne? Oberfeldwebel wzruszy tylko obojtnie ramionami. Nigdy nie sysza japoskiego porzekada nic nie widziae, nic nie syszae, nic nie powiedziae", ale i tak stanowio ono jego credo; wzbogaci je jeszcze o dodatkowy element: nic nie mylae". Tak na wszelki wypadek. W wojsku czsto lepiej byo nie myle. Mylenie mogo by niewygodne, mogo wpdzi ci w kopoty. Zwaszcza w takich chwilach jak ta, kiedy nie z wasnej winy bye skazany na towarzystwo dwch parszywych typkw z gestapo, ktrzy bez adnej konkretnej przyczyny mogli sta si wredni, jeli przypadkiem nie spodobaa si im twoja twarz. Oberfeldwebel westchn cicho i bezwiednie spojrza na zegar. Jeli szczcie mu dopisze, druga zmiana dotrze w przecigu kilku minut. Zacz starannie spisywa swj raport. Co za pieprzony pech urodzi si w Niemczech i dorosn akurat w sam raz na wojn? Co go obchodzia przestrze yciowa" i inne tego typu bzdety? Jeli o niego chodzio, to w swoim domu w Dortmundzie mia a nadto przestrzeni

121

yciowej. Moe nie byo to najbardziej ekscytujce miejsce na ziemi, ale nic nie sprawioby mu wikszej radoci, ni mc tam wrci. Czemu musia mie tak pieprzonego pecha?... Gwatownie przerwa swoje rozmylania i posusznie sprawi, e jego umys sta si pusty. Mylenie byo niebezpiecznym zajciem. Lepiej go nie prowokowa. Nagle z haasem otworzyy si drzwi. Oberfeldwebel i gestapowcy podnieli gowy zaniepokojeni, ale bya to tylko - do nietypowa - zmiana warty. Dwunastu onierzy z puku pancernego wpado do pokoju robic przy tym sporo haasu. Hallo, allo, allo! - rykn pierwszy z nich, Obergefreiter Porta, gosem, od ktrego zatrzsy si ciany. - Co my tu mamy? Wskaza palcem na gestapowcw, ktrzy nadal siedzieli w swoich fotelach i patrzyli na niego zuchwale. Za Port wcisn si May. Od razu usadowi si na biurku, jak zwykle niezbyt przejmujc si dyscyplin. Ok - powiedzia radonie. - Przybylimy. Moecie im powiedzie, e ju tu jestemy, a potem Jak pan mie? - powiedzia uraony Oberfeldwebel. Moe i nieduo myla, ale szczerze wierzy moecie zmyka. w dyscyplin. - Wstacie, zasalutujcie i porzdnie si przedstawcie! Mylicie, e co to jest? Karczma piwna? To jest pruska wartownia i nie zapominajcie o tym! Spadaj - wycedzi Porta. Jeeli przyszlicie tu, by zmieni wart, to czemu do cholery po prostu tego nie zrobicie?

Wszyscy wolno odwrcili si w stron gestapowca, ktry to powiedzia. By to Peter, niedoszy komunista. Co to za jedni? - spyta Porta. Nie mam pojcia - odpowiedzia chodno Oberfeldwebel. W takim razie lepiej niech std wypieprzaj! Nie chcemy, eby jacy cywile zagracali nam Obergefreiter! - wrzasn Peter, nerwowo wstajc z fotela. - Jestem Untersturmfhrerem! Serio? - powiedzia Porta, ktry wyglda na znudzonego. - Czemu mi o tym mwisz? Wierz,

nasz wartowni. Chyba, e - naga myl sprawia, e Porta przerwa - oni s aresztowani?

e jest ci ciko, kole, i strasznie ci wspczuj, ale czego ode mnie oczekujesz? Jestem Obergefreiterem, jak susznie zauwaye, i przez nastpne dwadziecia cztery godziny jestem na warcie, pilnujc by duchy nie dorway starego generaa, ktry pi na grze. Tyle wiem i nie mog pozwoli, by cywile patali mi si po wartowni. Heinrich nagle ziewn, woy rk do kieszeni i wycign z niej kart. Tajna policja - powiedzia znuonym tonem. Porty nie wzruszya jego reakcja. Mam gdzie, czy jestecie z tajnej policji, czy z tajnej organizacji zamiataczy ulic powiedzia

Heinrichowi. - I tak nie moecie przebywa w wartowni. Przepisy to przepisy, nawet dla gestapo.

122

A nie przyszo ci do gowy - spyta gronie Heinrich - e czekamy tu wycznie po to, by ci Szczerze mwic, to nie - odpar Porta. - Wydaje mi si to co najmniej nieprawdopodobne. -

aresztowa? Porta triumfalnie woy rk do kieszeni i wyj z niej bia opask z literami Z B Y - Syszelicie o nas? - wyszepta. Obaj gestapowcy spojrzeli na opask, a potem na siebie. Co, do cikiej cholery, robicie w Paryu? - spyta Peter. Porta popuka si w swj ogromny nos i nic nie powiedzia. Drzwi znowu si otworzyy. Tym razem wszed Barcelona. Podszed do Oberfeldwebla i zgrabnie stukn obcasami. Feldwebel Blom, 27. Pancerna, 5. Kompania, melduje si w celu przejcia suby wartowniczej. Oberfeldwebel odsalutowa, najwidoczniej zadowolony, e wreszcie kto zastosowa si, aczkolwiek pobienie, do regulaminu. Oberfeldwebel Steinmache, 109. Puk Artylerii, przekazuje wart. A to co za jedni? - zapyta wskazujc kciukiem na Petera i Heinricha. - Jakim prawem dwch Barcelona przeszed z pozycji na baczno do spocznij". cywili przebywa w wartowni? Co oni tu robi? Tym razem Oberfeldwebel straci panowanie nad sob. Spytaj ich, a nie mnie, chopie! Jak ci si nie podobaj, to ich wykop! Teraz ty tu dowodzisz, a nie ja, dziki Bogu! Zapa swj hem, popiesznie zasalutowa i opuci pomieszczenie. Rozumiem - powiedzia zamylony Barcelona. Usiad na krzele Oberfeldwebla i rozejrza si po pokoju. Wreszcie jego spojrzenie wrcio do Petera, ktry ewidentnie czu si coraz bardziej nieswojo od czasu wymiany zda z Port. A moe od czasu wejcia Barcelony? Definitywnie co mu si nie podobao. Skin gow do Heinricha. Idziemy. Kto by chcia siedzie gdzie, gdzie go nie chc? Po co ten popiech? Wyjd, jak bd zwarty i gotowy. Ja jestem gotowy - powiedzia Peter. Nacign jeszcze gbiej czapk na oczy i zapi paszcz pod sam brod. Heinrich skrzywi si.

Ruszy w stron drzwi i w tym samym momencie, dziki podwiadomemu impulsowi, May i Porta ruszyli za nim i zastpili mu drog. Chwileczk! Barcelona siedzia ze zmruonymi oczami, pukajc palcem w zby i gapic si na Petera. Nagle waln rk w biurko. Senior Gomez, ale to po prostu wspaniae! Po tylu latach! Jaki ten wiat may - chyba kto ju to kiedy powiedzia? Niewane, najwyej ja to powtrz... Prosz, prosz! - zagwizda cichutko przez zby. - Musz przyzna, e twoje nowe wcielenie doskonale do ciebie pasuje, towarzyszu!

123

Peter odwrci si zdecydowanie w kierunku drzwi. Prosz mnie przepuci. May i Porta stali niewzruszeni. Przez chwil trzej mczyni tworzyli pikn scen, a potem Heinrich, ktry najwidoczniej wyczu zagroenie, przyczy si do swojego kolegi pod drzwiami. Bdziecie mieli kopoty - powiedzia - jeli tkniecie czonka gestapo. Otwrzcie drzwi! - rozkaza Peter, brzmic nieco histerycznie.

Bardzo powoli Porta wycign rami, obrci mczyzn twarz w stron pokoju i wskaza na Barcelon. By moe nie zauwaye, ale ten pan co do ciebie mwi. - powiedzia. - Moe chciaby, eby dam, eby otworzy te drzwi! - dar si Peter. Moesz sobie da ile wlezie - odszczekn si Porta z szerokim umiechem na twarzy. Chyba, e... to wszystko powtrzy?

Lepiej przymknij jadaczk, May, i rb, co ci ka. May nie dokoczy zdania, po prostu wycign okropnie wygldajcy n i zacz si nim bawi. Barcelona mia zamylony wyraz twarzy. Dwudziesty drugi czerwca 1938 - wyszepta. - Rambla de la Flores w Barcelonie... Pamitam, e poczstowae nas drinkiem w swoim apartamencie w Ritzu... Pamitasz, towarzyszu? Bo ja tak. Pamitam to doskonale. Tyle, e - Barcelona zmruy oczy, kiedy spojrza na mczyzn - w tamtych czasach, o ile dobrze pamitam, przysigae wierno partii komunistycznej. Co si stao z czerwonymi gwiazdami, towarzyszu? Tyle ich niegdy byo w waszym wzroku! Jeste szalony! - Peter usiowa si wyrwa z wielkiej apy Porty, ktra trzymaa go w miejscu. Majaczysz! Nie widzisz, e jestem Untersturmfhrerem w tajnej policji? Chyba masz oczy, co? Widziae ju pewnie kiedy Untersturmfurhera, co? Oczywicie, wiele razy - zgodzi si z nim gadko Barcelona. - Ale sam przyznasz, e dla kogo, kto zna ci jako towarzysza Gomeza, nie jest atwo zwraca si do ciebie per Untersturmfhrer"... Jaki miae stopie w Hiszpanii, Gomez? Kapitana? A moe majora? Hombre! Nadal pamitam mow, jak do nas wygosie w swoim apartamencie w Ritzu! Pamitasz j, Gomez? Naprawd chwytaa za serce! Barcelona odchyli si na krzele, zarzuci nogi na biurko, zaplt rce na piersi i jak w transie zacz spoglda w sufit. Towarzysze, czas na mowy nadszed i przemin! Teraz mamy czas czynw! Czyny, towarzysze, dla wsplnego dobra! Po to tu jestem - by doradza wam, zachca was, dawa pomoc, ktrej moecie potrzebowa i jak jestem w stanie zapewni... Czujcie si bezpieczni, wiedzc, e zawsze bdziemy za wami sta!

124

Zapada cisza. Peter zacz si nerwowo wierci. Heinrich przyglda si mu z niedowierzaniem w oczach. Barcelona gwatownie spuci nogi na ziemi i zacz si mia. To by przekrt stulecia, co nie? Czy naprawd nawrcie si na inne pogldy? - Spojrza na pozostaych. - Po tym, jak wpdzi nas w sytuacj bez wyjcia, gnojek zwin si i zostawi nas... jeszcze tego samego dnia! Nie mia nawet tyle przyzwoitoci, eby poudawa jeszcze przez dwadziecia cztery godziny! A dokd pojecha? - Barcelona spojrza na wijcego si Petera. - No, dokd pojechae? Powiem ci, na wypadek, gdyby o tym te zapomnia! Bezpieczny i zadowolony dostae si na statek razem z reszt komunistycznych gnojkw! I jakby jeszcze tego byo mao, przez ca noc chlae, rne panienki i opychae si takim arciem, o ktrym wikszo z nas moga tylko pomarzy od wielu lat! Jak si nazywa ten radziecki genera? Ten, ktry to wszystko zaatwi w ramach nagrody za bycie dobrym pionkiem na ich szachownicy i namwienie innych do walczenia w interesie partii? Jak on si nazywa? Malinowski? Tak to szo? A moe Manolito? Chyba tak si do niego wtedy zwracae, prawda? A moe tego te nie pamitasz? Peter nagle zdj czapk, otar czoo z potu i bezsilnie opad na najblisze krzeso. Tak, tak - powiedzia do zmczonym gosem. - Pamitam... Zdawao mi si, e to ty, kiedy tu Ale teraz jeste? Peter skin gow. Tak mi si zdaje. - Spojrza na Barcelon i przez moment na jego ustach pojawi si umiech. wszede, ale nie byem pewny.

Tak, teraz pamitam. By z ciebie wtedy niezy zabijaka. Nadal jeste taki dobry w strzelaniu? Barcelona nie odwzajemni tego penego nadziei umiechu. Porta sta jak posg przy okciu Petera, a May nadal pilnowa wyjcia. Pozostali z nas nadstawiali uszu i z nowym zainteresowaniem patrzyli na gestapowca, ktry niegdy nalea do partii komunistycznej w Hiszpanii. To dopiero byo niespotykane zjawisko! Podobno nadal jestem tak dobry jak kiedy - powiedzia wolno Barcelona. - A moe nawet bardziej... Od czasu, kiedy si ostatnio widzielimy, miaem sporo okazji, eby powiczy strzelanie, towarzyszu! Szkoda, e nie mog ci pokaza, ale myl, e nie spodobaoby si to naszemu generaowi z pitra wyej. Nie martw si - powiedzia popiesznie Peter. - Wierz ci i bez demonstracji. No raczej! A jeli chodzi o te sprawy z Hiszpanii - wzruszy beztrosko ramionami - to chyba s na tyle

nieaktualne, e nie ma o czym mwi? Odbbniem swoj dziak walczenia, kiedy ci poznaem. Byem bardziej wraliwy ni sdzie. Wiesz, co by si ze mn stao, gdyby kiedykolwiek dorwaa mnie Falanga? Dwanacie kulek w ty gowy - odpar obcesowo Barcelona. - I przychodzi mi do gowy sporo ludzi, ktrzy ochoczo potraktowaliby ci tak samo... ze mn na czele!

125

Peter zerwa si na nogi w panice. Porta natychmiast pchn go z powrotem na krzeso i przytrzymywa tam si. Barcelona machn rk. Zapomnijmy o tym przez chwil. Moe wrc do tego pniej. Ale zanim to nastpi, mam do ciebie pewne pytanie. Czy to ty zabie Conchit? Znalelimy j w rynsztoku za Ronda de San Pedro. Miaa podcite gardo... Paco o may wos nie oszala z rozpaczy. Zawsze powtarza, e to bya twoja sprawka. Peter zagryz wargi. To by kurwiszon. Zasugiwaa na to, eby jej podern gardo. Tylko dlatego, e bya kurw? Bya podwjn agentk. Pracowaa dla nas od kilku miesicy, a potem nagle odkrylimy, e robi Wic poderne jej gardo? - Barcelona przeszed przez pokj i stan nad pobladym Peterem. Tak po prostu? Mwi ci, e bya podwjn agentk... Mwisz! Nie mam zezna nikogo innego. A nawet jeli tak byo, to moga stan przed

to te dla tych drugich.

trybunaem Calle Layetana, a nie zdycha w rynsztoku z podcitym gardem. Patrzylimy na Barcelon zdumieni. Zazwyczaj na wspomnienie Hiszpanii stawa si sentymentalny nawet jeli mowa bya o wojnie domowej. By to kraj soca, gajw pomaraczowych, cigej sjesty, a wojna domowa bya epizodem modzieczego romantyzmu, czasem odwagi i idealizmu. Nigdy wczeniej nie widzielimy Barcelony tak ponurego i rozgoryczonego. Jeli Paco ci kiedykolwiek dorwie - poinformowa Petera - to bdziesz mia n w plecach Ta kobieta bya podwjn agentk - zaoponowa Peter po raz trzeci. - A poza tym Gwno prawda! Zabie Conchit wycznie z jednego powodu: poniewa wybraa Paco, a nie zanim si zorientujesz, gdzie jeste. wykonywaem tylko rozkazy. ciebie. Bo nie chciaa si z tob przespa. Peter wycign donie w bezradnym gecie. Starczy tego, Blom! Skoczmy na tym, dobra? Po co tak rozgrzebywa przeszo? Wszyscy robilimy rzeczy, o ktrych wolelibymy zapomnie - ty te, przyjacielu! Nawet teraz pamitam o kilku incydentach, o ktrych pewnie wolaby nie wspomina. I mimo, i masz tak wietn pami, to nie zawsze mdrze jest wyciga zbyt wiele faktw z przeszoci. Teraz jestemy obaj po tej samej stronie, wic zakopmy topr wojenny. Barcelona zrobi sceptyczn min. Peter wsta i pooy mu rk na ramieniu. Posuchaj, Blom. Jestem serdecznym przyjacielem Obergruppenfhrera Bergersa i sam te odniosem rne sukcesy. Rne rzeczy, ktre zdarzyy si w Polsce i na Ukrainie... tyle, e s cile tajne. Nic wicej nie mog ci powiedzie. Musisz mi wierzy na sowo...

126

Do czego ma doprowadzi caa ta wazelina? - spyta Barcelona. Pomylaem sobie, e skrzany paszcz wygldaby rwnie dobrze na tobie, co na mnie. Jak ci Chcesz, ebym doczy do twojej bandy? Bywaj gorsze fuchy. Nie, dzikuj! Skorzystaem z twojej rady w 1938 i do dzisiaj auj. Nie dam si na to nabra

si to widzi?

Barcelona pokrci gow i zamia si. dwa razy... a poza tym skra nigdy mi si nie podobaa. Nagle May poruszy si niespokojnie koo drzwi. Uwaga, kto idzie! Wszyscy ustawilimy si na baczno, kiedy otworzyy si drzwi i wszed kapitan z puku saperw. By bardzo drobny, bardzo szykowny - jego mundur lea jak ula, jego buty lniy i poyskiway niczym kamienie szlachetne. Od tego czowieka wiao autentycznym autorytetem, wikszym ni od tuzina generaw. Nawet ci z gestapo byli wyranie pod wraeniem. Spojrzeniem omit pokj. Jego twarz, mimo e wci moda, bya harda i naznaczona zmarszczkami, z wysokimi komi policzkowymi i mocno zarysowanymi szczkami. Jeszcze zanim otworzy usta, ju czuo si do niego respekt. By to pewien typ czowieka - typ stworzony przez wojn. Twardy jak diament, doskonay, dokadny i bezbdnie skuteczny. Nie musiae go zna, eby wiedzie jaki jest. Kapitanie! - Barcelona zasalutowa z tak werw, e mona byo odnie wraenie, e jego rami jest na sprynie. - Feldwebel Blom, kapitanie. Na warcie w Hotelu Meurice z trzema podoficerami i dwunastoma szeregowymi - przerwa. - W celu przesuchania mamy tu dwch cywili doda. Ktem oka zauwayem, e grdyka Petera porusza si nerwowo, ale ani on, ani Heinrich nie powiedzieli nic. Oficer skin gow. Co do zgoszenia? Nie, prosz pana.

Czeka na rozkaz spocznij", ale ten nie nastpi. Kapitan trzyma nas w pozycji na baczno, podczas gdy jego zimne jak sople oczy oglday pokj, starajc si zarejestrowa kady szczeg. Czy dwch cywili ju przesuchano? Tak, prosz pana. Czy bd im postawione jakie zarzuty? Nie, prosz pana. Mog odej. To czemu, do cholery, jeszcze si tu krc? Won std, zanim kto co na was jednak znajdzie! Zwrci si ostro do Petera i Heinricha,

ktrzy wyszli tak szybko, e prawie mona byo zauway oboczki kurzu, jakie za sob zostawili. Z satysfakcj zauwayem, e nie byo w ogle mowy o tym, by mogli skorzysta ze swoich praw

127

gestapo, kiedy stanli naprzeciw kogo pokroju tego czowieka. Kapitan zwrci teraz swoje lodowate spojrzenie na Barcelon. gow. Niech was ju nigdy wicej nie widz w takim stanie. Zaniedbanie w kwestii stroju prowadzi do Tak jest, kapitanie. Jak mam pana zaanonsowa? Kapitan Ebersbach. Byem umwiony. zaniedba w innych dziedzinach. Prosz ogosi moje przybycie. Co si stao z waszym mundurem, Feldweblu? Barcelona obejrza swj mundur i popiesznie zapi dwa ostatnie guziki przy bluzie. Kapitan skin

Barcelona znikn. Podczas jego nieobecnoci nadal stalimy na baczno do czasu, gdy w kocu wrci z niespokojnym modym porucznikiem pdzcym za nim. Kapitanie Ebersbach! Genera pana oczekuje. Prosz za mn... Dziki Bogu posucha go i zaraz, gdy wyszed moglimy przybra postawy przesadnie zrelaksowane. Chwil pniej znowu nam przerwano. Byli to Peter i Heinrich. Zajrzeli ostronie przez drzwi. Pssst! Poszed ju ten przystojniaczek? Przynielimy wam prezent. Znalelimy to w kredensie Pomylelimy, e moglibymy si tym z wami podzieli - doda Heinrich, zamykajc za sob w kuchni. Pomylelimy sobie, e moe wam si spodoba. drzwi. Prezentem, jaki znaleli" w kredensie, bya butelka koniaku. Dobrze byo wiedzie, e nawet gestapo przemawia czasem ludzkim gosem. Dostaniemy po pi lat w Torgau, jak nas przyapi na piciu w wartowni - zaprotestowa Ja tam zaryzykuj - owiadczy May. Barcelona, apczywie otwierajc butelk i podnoszc j do ust. Nie trzeba chyba mwi, e wszyscy zaryzykowalimy. Kiedy perspektywa napicia si jest tak bezporednia i zdefiniowana, a wizja piciu lat w wizieniu odlega, to rozsdny czowiek moe zrobi tylko jedno. Butelk podawalimy sobie z rk do rk, z ust do ust, podczas gdy jeden z nas pilnowa z uchem przy dziurce od klucza na wypadek nadchodzcych kopotw. Niech mnie szlag, jeli wiem, po kiego grzyba tu nas przysali - marudzi Porta. - Cay dzie No i co? - zapyta Peter, otwierajc paczk amerykaskich gum do ucia i starajc si wyglda tylko gadaj o materiaach wybuchowych. nie? Materiay wybuchowe to nie nasza dziaka - powiedzia Porta. - Jeli chc wysadzi to cholerne Nie wysadziliby Parya - powiedzia May. - Nie, nie zrobiliby tego. A niby czemu nie? - zapyta prowokujco Peter. miasto, to niech lepiej zrobi to bez nas. Miny przyprawiaj mnie o dreszcze. jak Jankes. - Chyba ci nie obchodzi, o czym gadaj, prawda? Tak czy inaczej trzeba ich pilnowa,

128

Opar si w fotelu, w rozchylonym skrzanym paszczu, z kciukami zatknitymi pod pachy. Zanim May zdoa przedstawi jaki sensowny argument za zachowaniem Parya, Porta pochyli si i wycign jeden z dwch rewolwerw, ktre Peter nosi w kaburze przy ramieniu. Po prostu nie zrobi tego - powtrzy May z wahaniem. Tak nam si zdaje! Kiedy byem w Katii... Nie opowiadaj cay czas o okresie, ktry spdzie w Katii! Nie mog tego znie, jeste gorszy Ale oni jeszcze tego nie syszeli... Ale ja owszem! Co si dziao w Katii? - zapyta May z irytujc tpot w gosie.

Heinrich nagle wrzasn gono. ni wrzd na tyku!

Na szczcie zanim Peter przystpi do dugiej i prawdopodobnie bardzo nudnej historii, Porta zwrci na siebie jego uwag, machajc mu przed nosem jego wasnym rewolwerem. Hej, towarzyszu! Nie chcecie si zamieni na Glicenti? Moe i chc - powiedzia ostronie Peter. - Niech no go sobie obejrz.

Glicenti zosta wyjty, dokadnie obejrzany, wzity pod rozwag i wreszcie zaakceptowany. Doszo do uroczystej wymiany. Zastanawiaem si, czy Peter zdaje sobie spraw, e mimo i wanie sta si posiadaczem jednego z najwspanialszych rewolwerw na wiecie, bdzie mia niesamowite problemy ze znalezieniem do niego amunicji. Ju miaem go co do tego uwiadomi, ale wreszcie uznaem, e Porta mi pewnie nie podzikuje za wtrcanie si do interesw. Nadal nie wiem, o co chodzio z tymi wydarzeniami w Katii - narzeka May. Pniej - powiedzia Heinrich. - Teraz musimy ju i. Wcale, e nie - powiedzia Peter.

Znowu zostalimy ocaleni - tym razem przez pojawienie si Juliusa Heidego, ktry wpad do pokoju jak zwykle emanujc skutecznoci, w mundurze jak zwykle prawidowym do najmniejszego szczegu i ze starannie ogolon twarz wyraajc czujno. Kim jest to boskie stworzenie? - spyta Peter, odprowadzajc pogardliwym wzrokiem Heidego To nasz chodzcy regulamin" - wyjani Barcelona, tak jakby Heide nie mg sam przez cay pokj. odpowiedzie na to pytanie. - wiczy, by zosta wojskowym witym. Kady jeden wosek na jego ciele umie sta na baczno. Heide obejrza Barcelon i obdarzy Petera oraz Heinricha jednym ze swoich zjadliwych spojrze. Prawdopodobnie zgad ich tosamo, wnioskujc ze skrzanych paszczy i oglnej zowieszczej aury, jaka ich otaczaa, ale nie da po sobie pozna, e jest pod wraeniem. Zamiast tego jego oczy zaczy ledzi krc butelk koniaku i marszczc brwi, by okaza swoje niezadowolenie, zwrci si do Barcelony.

129

Wiecie cholernie dobrze, e picie na warcie jest surowo wzbronione! A moe by da swojemu dupsku szans, co? - zasugerowa sympatycznym gosem Barcelona. Wkrtce skoczysz w Torgau! - odszczekn si Heide. Tak? A kto mnie tam wyle? Moe zainteresuje ci informacja, e nowy dowodzcy jest moim osobistym przyjacielem.

Heide wypcha klatk jak napompowan gumow tratw. Razem walczylimy w Rotterdamie. Wy, pijani imbecyle, pewnie nawet nie zdajecie sobie sprawy, e zaczynaem swoj karier jako kapral w korpusie desantowym. Mam wielu wpywowych znajomych. Patrz pan! - powiedzia z podziwem Porta i zrujnowa cay efekt dodajc rubasznym tonem - Co za bzdury! Heide odwrci si na obcasie w stron Porty. Jego oczy lniy lodem, a szczki zacisny si mocno. Zawsze wiedziaem, e Julius wysoko zajdzie na drabince wojskowej hierarchii, ale do tej pory nie zdawaem sobie sprawy, jak wysoko. Kiedy na niego patrzyem, miaem nagle wizj czowieka w mundurze podpukownika i z jak dziwn pewnoci wiedziaem, e nie byy to adne majaki, ale wizja jego przyszoci. Obergefreiter Porta - powiedzia zimnym gosem, typowym dla przedstawicieli wadzy - moe i jestemy obecnie towarzyszami broni, ale mog wam obieca, e ktrego dnia postawi sobie za cel oskarenie was i postawienie was przed sdem wojskowym. Pogardliwe prychnicie, ktre nagle rozlego si gdzie za mn, sprawio, e byskawicznie odwrci si w stron Maego, ktry szczerzy swoj paskudn gb i podnosi jedn, podobn do mapiej, rk, jak gdyby chcia kogo uderzy. Sprbuj mnie tylko dotkn, a bdziesz mia kopoty! - zagrozi Heide, wycigajc rewolwer. Tylko mnie dotknij, a zobaczysz jak to si skoczy... Przemoc wobec podoficera jest karalnym przewinieniem. Chyba to wiesz, prawda? Wy jestecie zbdni, ja nie! Ponadto mam zamiar przetrwa t wojn. A wtpi czy i wam si to uda. Z radosnym chichotem May wykopa pistolet z rk Heidego i zacisn swoje ogromne apska wok jego szyi. Towarzysze broni! - szydzi Heinrich. - Co za wzruszajcy widok! No i co, gnojku? Co masz teraz do powiedzenia na swj temat? Pu mnie! - dysza Heide, prbujc bezskutecznie kopn Maego w piszczel. - Chciae mnie A czemu nie? - powiedzia May, radonie umiechajc si do swojej ofiary. - Umrze za takie May kilkakrotnie potrzsn Heidem.

udusi, pieprzony durniu? Chcesz skoczy w Torgau razem z Barcelon? przewinienie moe by cakiem mio. Twarz Heidego zacza mieni si na blado i purpurowo.

130

Dobra, pu tego gnojka - powiedzia z obrzydzeniem Porta. - Jego czas jeszcze przyjdzie, nic

si nie martw... A kiedy przyjdzie w kocu odpowiednia pora, zaatwimy go elegancko, zgodnie z regulaminem, tak jak lubi. May rzuci niedbale Heidego na podog. Heinrich uprzejmie nagrodzi go oklaskami. Z zewntrz dobieg nas wyczekiwany odgos cikich butw w przejciu i wiedzielimy, e za chwil zmieni nas kolejna warta. Dziesi minut si spni, cholera jasna - marudzi Barcelona, koczc resztki koniaku i rzucajc butelk w Heidego. Poamany i krwawicy spadochroniarz Robert Piper zosta zabrany do siedziby andarmerii polowej przy ulicy Saint-Amand. Masz dwanacie godzin na powiedzenie wszystkiego - Oberleutnant Brhner zwile poinformowa pojmanego. Co si stanie po dwunastu godzinach, w czasie ktrych nie powiedziaby ani sowa, nie wyjaniono mu. Prawdopodobnie jego przeladowcy te nie wiedzieli. Moliwe, e ten problem nigdy nie zawita w ich gowach. Nie byo jeszcze takiego, ktry w cigu dwunastu godzin nie zostaby zmuszony do mwienia. Untersturmfhrer Steinbauer, agent gestapo, umiecha si tak szeroko, e jego twarz wydawaa si rozerwana na dwie czci, na myl o tym co nastpi. Dwanacie godzin! To bdzie dziecinna zabawa. Patrzy lekcewaco na obdarte z ubrania ciao spadochroniarza. Ten chyba wytrzyma nawet trzydzieci minut. To cakiem dugo. Wikszo amano po pierwszych dwudziestu minutach, prawie wszyscy padali w trakcie lodowej kpieli. Po niej czowiek wyglda jak kawa misa, omdlaego, surowego i krwawicego. Czasami tylko znalaz si kto zacity na tyle, aby kontynuowa opr, a jego mzg wykazywa resztki aktywnoci. W tym momencie powracano do staromodnego biczowania, a jeli czu si nadal na siach, nadmiar energii wypuszczano z niego za pomoc paru celnych kopniakw w brzuch lub w pachwin. Jedyny problem w tej metodzie, to wykaza tyle cierpliwoci, aby delikwent nie zmar przed udzieleniem informacji. Na koniec ulubiony sposb na spdzenie czasu - puci na delikwenta strumie wody pod penym cinieniem. To bya zabawa i niezawodny sposb na najtwardszego czowieka. Dwanacie godzin! To kawa sodyczy! Untersturmfhrer zatar z radoci rce i zaj si gorliwie przygotowaniem oskaronego do badania. Torturowany spadochroniarz zaama si po dwudziestu siedmiu minutach. Dostarczy list trzydziestu jeden nazwisk i adresw. Jeszcze tej samej nocy aresztowano trzydzieci jeden osb. Rozdzia 11 UCIECZKA Z WIZIENIA FRENES

131

Wydawao si, e baraki przy ulicy Prince-Eugene byy w stanie nieustajcego rozgardiaszu: krzyki, wrzaski, przeklestwa wypeniay powietrze, ludzie biegali w kko, oficerowie wypluwali szorstkim gosem strumienie sprzecznych rozkazw. Widoczne na pierwszy rzut oka zamieszanie kryo jednak cisy porzdek i przez nikogo niekwestionowan dyscyplin. Wszdzie byy oczy, ktre wszystko widziay, i uszy, ktre wszystko syszay. Strae, pozornie wypoczywajce w promieniach sonecznych, byy gotowe do natychmiastowej akcji w razie najmniejszego choby ladu problemw. Na chwil baraki zamilky, wydaway si na wp opuszczone. Gorce powietrze wisiao nad podwrzem. Z jego naronika dobiegaa mieszanka muzyki pukowej, trbek i bbnw, wnikajc w oglny spokj. W najdalszej czci podwrza spocona grupa rekrutw maszerowaa pod okiem rozzoszczonego podoficera. Generalnie by on zwolennikiem szkoy, e im czowiek goniej i duej krzyczy, tym lepsze osiga rezultaty. Ale dzisiaj byo zbyt gorco, wic zajcia odbyway si w zowrogiej, ponurej ciszy. Jednak na przekr panujcej tu brutalnej dyscyplinie, bya to cakiem znona kwatera. Obowizki nie byy zbyt mczce, a egzekucje, w ktrych kady musia uczestniczy raz na trzy dni, staway si czym normalnym ju po chwili. Kiedy wszystko byo powiedziane i zrobione, to w zasadzie nie byo wikszej rnicy pomidzy naciskaniem spustu w plutonie egzekucyjnym i robieniem tego samego, z wntrza czogu. Ta sama mier dla wszystkich diabw. Taka jest wojna - mwi Legionista po kadej egzekucji. Tego popoudnia trzymalimy stra na zewntrz sdu. Ci pechowcy, ktrzy mieli by sdzeni, musieli uformowa kolejk i czeka niemal tak, jak w kolejce do kina. Nieuchronnie jeden lub drugi baga nas o papierosa i nieuchronnie dostarczalimy je im. Masz chopie - Porta wycign w poowie wypenion paczk, a stranik z SD rzuci mu wcieke spojrzenie. Nie dawaj papierosw bydlakowi, zabi jednego z moich chopcw. - Tylko jemu wydawao si, e ofiara bya chopcem. Porta, jakby nagle dotknity cakowit guchot, wycign rk z zapalonym ogniem, umiechajc si zachcajco. Czowiek z SD odwrci si czerwony ze zoci. Robi dla nich to, co mog najlepszego - wycedzi Porta przez zby. - Nie bd na tyle ywi, aby mc cieszy si jutrem... Chopak opar arogancko do na biodrze. Musisz by z siebie dumny - powiedzia Gregor potrzsajc gow - Wielki statek w nocy, Mylisz, e si przejmuj? A w ogle, to wszyscy idcie do diaba! Dlaczego my? - dopytywa si Porta, szczerzc zby w umiechu. - Dlaczego nie twoi zabawni synu... a rano lekka papierowa dka, co?

czerwoni bracia z Moskwy. A tak uczciwie, co tacy chopcy jak ty w nich widz!

132

Jestem szczliwy, e jestem komunist - rzek dumnie. - Wolno proletariatu, to jedyna rzecz, Jestem tego pewien - zgodzi si Porta - ale jutro bdziesz martwy i tyle z tego bdziesz mia.

ktra mnie interesuje. Kamienna pyta nad gow, to bdzie twoja zdobycz. I cay czas, gdy ty bdziesz lea pod ziemi, oni bd przeladowa biednych, krwawicych robotnikw. Czy mylisz, e cho troch lepiej jest krwawi w Moskwie? - Porta odwrci si i splun. Id tam i sprbuj, towarzyszu. Zmienisz zdanie ju po paru dniach. To co, moe lepiej jest w nazistowskich Niemczech? Czyja co takiego twierdziem? - A jest lepiej? Oczywicie, e nie jest. Ale we Francji, tak. Zobaczyby to, gdyby tylko zacz myle. Chcesz co wygadywa przeciwko autorytetom - tak? Robisz to - tak? Bo jeste we Francji i

moesz robi rzeczy podobne do tego. Jeli chcesz co takiego zrobi w Moskwie, nie postawibym nawet paru zawszonych kopiejek, e dadz ci szans. A poza tym, ja walcz przeciwko faszyzmowi. No nie! - powiedzia Porta. - Faszyzm na moje oczy! Wiesz, co zrobie, nieprawda? Zabie jednego z tych twoich biednych, krwawicych robotnikw i walczysz cholernie ciko o przetrwanie! Moe i on by Niemcem, co rozumiem, ale rwnie by robotnikiem. Przed wojn na pewno by robotnikiem. A ty przyszede i zaszlachtowae go. Za co? Dla Francji. Walcz dla Francji, jak kady dobry Francuz! Dobra, zmieniasz sposb mylenia - rzek Porta zdegustowany. Widzisz, jak ci dopada to w kadym momencie? - doda Legionista. - Co przychodzi ze

suchania rozkazw wydawanych przez Anglikw? Mwi wam. abycie poszli i zabili kogo, albo wysadzili most, albo aby paln sobie w eb kul i latasz wokoo beczc jak stado owiec wpadajcych na siebie, aby tylko wykona to, co oni wam rozkazali. To nieprawda, ja walcz o wolno. Wolno czy komunizm? To jest jedno i to samo! Jaja sobie robisz - powiedzia Legionista. - Dlaczego nie wylesz si za sowieckie linie jako

niemiecki szpieg? Upieczesz dwie pieczenie na jednym ogniu. Ocal si chopcze przed plutonem egzekucyjnym i naucz si troch prawdy o yciu. Chopak spospnia i odwrci si. Gdzie dalej jaki czowiek kajc wydoby z siebie pytanie. O co mnie oskaraj? - Chudy jak patyk facet we francuskim kombinezonie kolejowym rozoy Na mio bosk - ostrzega go Gregor. - Gdy ju bdziesz w rodku nie powtarzaj, e jeste Ale ja naprawd nic nie zrobiem! bagalnie rce. - Przecie ja nic nie zrobiem! niewinny, wszystko, tylko nie to. Nie uwierz ci, ponadto ich rozwcieczysz.

133

Moe nie, ale to nie jest miejsce dla niewinnych facetw, wierz mi. Wyznaj wszystko, co bd

chcieli, by wyzna. Powiedz im wszystko, co im si spodoba, jeli to ci uchroni przed rozstrzelaniem. Ale co mam wyzna? Ja naprawd nic nie zrobiem. To pomyka! Wymyl co, co niewielkiego, w co mogliby uwierzy. Ale upewnij si, e jest to co, co nie Jeden ze stranikw w mundurze SD podszed z drobn porad. prowadzi na egzekucj. Na przykad bro. Nawet o niej nie wspominaj. Dostan szau, jeli tylko pomyl, e miae co z ni do czynienia. Ska ci bez wahania, jeli pojawi si tylko jaka wtpliwo na ten temat. Ale co ja zrobiem? - becza melancholijnie chopak. Och! - rozdziawi gb stranik. - Trzasne onierza stalow sztang w gow. Ale za co? - spyta zdezorientowany. O Chryste! Skd do diaba mam wiedzie? Bo moe miae na to ochot! Ale ja nie zrobiem tego, nie mgbym. Moja grupa rbna ciarwk. Nie wiem, czy to ci si na co przyda. Moesz powiedzie, e

Z pomoc przyszed stary wizienny wyjadacz. to twoja robota. Problem w tym, e te gwna zawsze sprawdzaj takie rzeczy. Robi to zawsze. I to jest ich pieprzony problem, ale zawsze sprawdzaj takie rzeczy cholernie dokadnie. A co z czarnym rynkiem? - sugerowa Porta. - To jest zawsze dobry pomys Ale ja nie znam nikogo, ale to nikogo, kto w tym siedzi. Oczywicie, e nie znasz nikogo - zgodzi si facet z SD. - To pierwsza zasada gry: nie Sprbuj wyrzuci wszystkie nazwiska i adresy z gowy - wyjani Porta. - A najlepiej, jak

przyznawa si, e zna si kogo, albo bd ci trzyma w wizieniu, a zgnijesz. bdziesz mwi, e bye sam. Czowiek bezradnie wstrzsn gow. Patrzylimy, jak oddala si w stron sali sdowej i nie dawalimy mu duych szans. Par minut pniej pojawi si przy nas. Ku naszemu zdziwieniu by cay rozemiany. Zrobiem to! I uwierzyli! Zrobie co? - spyta Gregor. Uwierzyli w co? - domaga si odpowiedzi Porta. e jestem spekulantem na czarnym rynku - odpar facet uszczliwiony. - Trzy miesice

wizienia! Po chwili odszed ze zami radoci w oczach odby niezasuony wyrok. Dyskutowalimy o tym fenomenie jeszcze par chwil, a do momentu, w ktrym ludzie z SD zaczli znowu szturcha modego komunist.

134

Gdyby to ode mnie zaleao, to bym ci powiesi! Powiesi wikszo z was, cholerni czerwoni!

Zabilicie mojego ojca w 1933 roku - moe powiesz, e bye za mody, aby to pamita. Ale przypuszczam, e jeste tak samo winny, jak reszta z was! Jeste cholernym komuchem, prawda? Zostaw go! - warkn Porta. - Zostao mu przecie tylko kilka godzin ycia. Na mio bosk! Zostaw go w spokoju! Moesz to zrobi? On jest ydem! - z zawzitoci doda facet z SD. - Wyczuj takiego na p kilometra. Jeste

cholernym ydem, may czerwony bracie? Chopak pochyli gow. Tak. Jestem ydem - przyzna. Dobrze! To bardzo dobrze! Kiedy jutro rano bd ci wychodzi oczy na wierzch, bd tam i

pomog im. Par sekund pniej chopaka wezwano do sali przesucha. Nie pojawia si ponad p godziny. A gdy wrci nie mia powodu do miechu, zosta skazany na mier, tak jak przewidzielimy. Dodatkowo pozbawiono go prawa do apelacji. Widzisz? - rzek Porta smutno, gdy odprowadzalimy skazaca do wiziennej ciarwki, majcej odwie go do wizienia Fresnes. - Nie ma powodu do dumy. Po jak choler mieszae si w ten interes z komunistami? Prawdopodobnie chciae dobrze, ale tacy ludzie jak ty nie skrc tej wojny nawet o jedn cholern minut. To nie jest tego wszystkiego warte. Ile masz lat? - spyta delikatnie Stary. - Jutro bd mia osiemnacie - po czym poprawi si. Za mody, aby umiera - gdera Porta. - Dlaczego nikt nie przeoy chopaka przez kolano i nie Osiemnacie? - spyta zadumany Stary. Po czym zwrci si do Heidego. Kto dzisiaj peni wart, czy przypadkiem nie ty? Aha - bkn niewyranie Heide, gdy jego myli kryy gdzie indziej - Tak, ja. Dwadziecia Miabym jutro osiemnacie. Zaley, o ktrej mnie powiesz. wla mu do tyka troch rozsdku, gdy bya jeszcze na to szansa?

cztery godziny piekielnej nudy. Nagle potrzsn gow i popatrzy na Starego. Bysk podejrzenia rozszerzy jego oczy. Dlaczego? Co ci obchodzi, kto obejmie dzisiaj wart? Suchaj Stary - pochylajc si do przodu cign surowo dalej. - Nie prbuj miesza si do tego interesu. Nie chc adnych kopotw. Stary nawet si nie odezwa. Tylko potar par razy palcem nos i nadal milcza. O godzinie 18 objlimy wart w bloku 4. Jest to pora dnia, w ktrej panuje w wizieniu najwikszy rozgardiasz. To pora wydawania wieczornych posikw, winiowie musz by w tym czasie eskortowani tam i z powrotem do jadalni, do cel i latryn. Hauptfeldwebel odbywa swj codzienny obchd inspekcyjny, cikie klucze przekrcano w zamkach, zawiasy skrzypiay, drzwi trzeszczay i trzaskay. To miejsce wydawao si domem wariatw. Wcisnem si za wielkie drzwi na kocu gwnego korytarza i obserwowaem teren przez krat. W celi

135

obok mnie Barcelona koczy gr w karty z trzema skazanymi. Gdzie indziej, jeszcze pod ochron wieczornego baaganu, May wkracza nielegalnie do biura Hauptfeldwebla. Wprowadzi do pokoju Port i zamkn za nimi drzwi. Porta spokojnie i jakby przypadkowo usiad na biurku podoficera i pirem Hauptfeldwebla podpisa si pod zezwoleniem na wyjcie modego yda skazanego na mier. Pismo zezwalao na wyprowadzenie winia na dalsze przesuchanie do gestapo o godzinie 19.00. Dobrze wyglda? - spyta Porta. Dla mnie ekstra! - odpar May.

Jako wamywacze i faszerze May i Porta nie mieli chyba sobie rwnych w caej armii niemieckiej. Nie byo takiego zamka, ktrego nie otworzyby May, ani takiego podpisu, ktry oparby si Porcie. Stanowczo i precyzja podpisu daway pewno, e HauptFeldwebel potraktuje go, jak swj wasny. Tylko dziki dokadnej analizie mona byo nabra podejrze o bezczelnym oszustwie. Porta podnis do gry kwadrat papieru i pokaza Barcelonie, ktry wchodzc o mao nie polizgn si na wypolerowanej pododze. Przyszed, aby nadzorowa ca operacj. Nie mylaem, e tak wygodnie jest by Hauptfeldweblem. Jakie fajne rzeczy maj te leniwe bkarty. Porta szturchn mikkie siedzisko obrotowego krzesa, za Maego zainteresoway bardziej moliwoci sofy. Barcelona nerwowo tupa obcasami przy drzwiach, a jego twarz zaczynaa pokrywa si kroplami potu. Na mio bosk! Macie w sobie mniej nerww ni para cholernych wow. Zabierajcie swoje O co to cae zamieszanie? - zaprotestowa May. - My tylko wykonujemy rozkazy, nieprawda? I to jest to, co go denerwuje - odpowiedzia Porta, otwierajc szuflad biurka. - To on nam tyki i wynomy si std!

wyda polecenie.... Wama si do biura Hauptfeldwebla i podrobi jego podpis na kawaku jakiego papierka, Gdy to zrobimy, on bdzie mia mokro w majtkach. Ach! S ludzie, ktrych nigdy nie uszczliwisz. Nigdy nie mwiem, abycie si rozwalali na krzesach i pldrowali biurko - warkn Barcelona. Powoli i metodycznie May wraz z Port obeszli pokj i starli pozostawione przez siebie odciski palcw. W tym czasie przez twarz Barcelony przebiegay wszystkie odcienie furii. Na szczcie by zbyt zajty obserwacj Porty wycierajcego podoficerski owek, aby zauway Maego, ktry wpakowa ca gar cygar do kieszeni. Chodcie ju, na mio bosk, ju dosy! Barcelona potrzsn nerwowo gow i otworzy drzwi na ocie. Porta niechtnie odoy owek na miejsce i ruszy w stron korytarza. Ostatni wychodzi May. Zamkn za sob drzwi i ostronie woy kawaek zamanej zapaki w szczelin zamka. Co do cholery robisz? - sykn Barcelona

136

Ratuj twj kark przed utrat gowy! - odrzek May. - Nigdy nie otwieraj drzwi przed

sprawdzeniem zamka. Zrobiem to raz w moim yciu i zabrao mi to dziewi miesicy z mego yciorysu. Bkart, ktry by wacicielem drzwi, wsadzi kawaek drewna do rodka, a ja tego nie zauwayem. Wic teraz, jak przystpuj do roboty, zawsze robi szybki przegld. Moesz si zaoy o swoje sodkie ycie, e jeli klawisz znajdzie swoj cenn zapaeczk w zamku, to pole wszystkich do pieka. I jeli tak bdzie, to nawet nie pomyli, e kto u niego w biurze pracowa. Dobra. Wygrae! Wiesz, co robisz, wielkie dziki! Barcelona i May opucili wizienie oddzielnymi drogami. Porta da mi znak, e wszystko jest w porzdku i razem udalimy si do celi modego yda. Teraz - szepn Porta i rzuci w stron chopaka paszcz - za to i chod z nami. Dlaczego? - podskoczy blady ze strachu wizie. - Mylaem, e to dopiero jutro? Co jutro? No, egzekucja. To nie jest jeszcze przesdzone - powiedziaem. Nie wierz wam! Dlaczego powinienem!? O Chryste - powiedzia Porta. - Rusz si, moesz? Przyszlimy ci std zabra i nie mamy czasu Ale... Nie ma adnego ale. Zapnij paszcz i suchaj uwanie! Powiem ci tylko raz i upewnij si, e

na idiotyczne pogaduszki. Pomyl, czy mgby nam troch pomc?

wszystko rozumiesz. Jak tylko odejdziemy, wyno si std i id do schodw. Gdyby kto ci zatrzymywa, mw, e idziesz do kibla. Jeli nikogo nie bdzie, zejd na parter i schowaj si tak, aby nikt ci nie widzia. Zrb to tak szybko, jak tylko potrafisz i nie haasuj. Dobrze? Jak ju tam bdziesz, znajd pierwsze drzwi po lewej stronie, one pozwol ci opuci to bagno. Zostaniesz tam ukryty a do zmierzchu. Jak tylko si ciemni popdzisz w stron najdalszego koca podwrza. Rozumiesz? Tak, ale... Chyba, e nie bdzie spokojnie - kontynuowa Porta, nie zwaajc na przerywniki chopaka. -

Sdzimy, e masz na to okoo dwch minut. Bd owietla wszystko w t i z powrotem. W przerwie midzy wiatami masz dotrze do wysunitych stray. Bd na ciebie czeka. Dobiegnij do nich, a oni reszt zaatwi. Dobrze? Zrb to, co powiedziaem, a wszystko bdzie dobrze. To proste jak sikanie - powiedziaem. Chocia byem przekonany, e ten plan nie moe si uda. Oczywicie, jeeli co pjdzie le, musz ci ostrzec, e bdziemy musieli ci zabi. Rozumiesz

co mam na myli? Jeli ci zapi, wycign z ciebie wszystko, wic nie moemy ryzykowa naszej skry bardziej ni do tej pory. Cokolwiek by si dziao, duo szczcia! - powiedziaem. Wrcilimy do strwki, aby ledzi przebieg wydarze. Porta stwierdzi, e nigdy nie obchodzili go komunici, nawet jeeli byli osiemnastoletnimi dzieciakami. Gdy zwrciem mu uwag, e mg

137

odmwi wsppracy przy tej nocnej procedurze zagrozi, e spuci mi wszystkie zby do garda, jeli si nie zamkn. Po tych sowach nasza rozmowa zamara. Chopak opuci cel, jak tylko odgos naszych krokw znik w oddali. Zamkn po cichu za sob drzwi i pobieg do szczytu schodw. Chwil nasuchiwa, ale nie sysza adnych krokw. Par sekund pniej znalaz si na parterze i odkry drzwi po lewej stronie. Drzwi zaskrzypiay jak kot w ekstazie, gdy je otwiera, a Barcelona zakry domi uszy i bagalnie spojrza w niebo. Sodki Jezu! Jeli kto usysza, co robimy... Prawdopodobnie tak moe by - mruknem cicho. Dobra. Jest na zewntrz.

Stary, ktry wyczekiwa poza strwk, otworzy drzwi i kiwajc gow w nasz stron powiedzia: Zgodnie z planem Porta i ja udalimy si, aby zamkn drzwi, ktre pozostaway dotd otwarte. Gdy tylko wrcilimy, wiata szperaczy zaczy omiata podwrze. To bya robota Georga. Powiedzia, e to jego zadanie i dobrze zrobilimy pozostawiajc mu je. wiata reflektorw zniky na dwie minuty, po czym znowu zaczy owietla plac od jednego do drugiego rogu. Ale cie zbiega nie by ju widoczny pomidzy latrynami a cian wizienia. Dobrze wykorzysta ten czas, aby znikn z pola widzenia w kcie dalekiego muru. Cikie kroki zbliay si do niego. Zgadywa, e byy to kroki patrolu, ktry mia go poprowadzi do nastpnego etapu ucieczki. Rzd olepiajcych wiate straniczych byszcza ponad nim, na szczycie muru, rozwietlajc zakamarki podwrza. Zauway patrol zbliajcy si ku niemu, prowadzili Legionista i Gnther Soest. Ich hemy, znienawidzone niemieckie hemy, ktre zmieniay twarz witego w wykrzywion mask gargulca, byskay gronie w zimnym wietle. Chopak musia mie nieliche wtpliwoci, jeli spodziewa si odrobiny sympatii przy tym spotkaniu. Gdy si zbliali do miejsca spotkania, Gnther nerwowo kl pod nosem. To by drugi raz, gdy uczestniczy w ucieczce i po pierwszym razie wzywa wszystkich witych na wiadkw, e nigdy nie da si wrobi w co takiego jak pierwszy lepszy naiwniak. To nie jest tego warte - mwi. - Nic nie jest warte na tej pieprzonej wojnie twojego ycia, a ju na pewno nie ten cholerny wizie. A Gnther wiedzia, co mwi. By kierowc czogu przez osiem lat. Do tego momentu widzia trzydziestu siedmiu swoich najbliszych towarzyszy usmaonych na mier i mia dziewi okazji, aby pj w ich lady. Dopiero za dziesitym razem dopado go przeznaczenie - ocali wprawdzie ycie, ale straci niemal ca twarz. Poncy olej niemal pozbawi go ust i brwi, ciao odpadao kawakami jak dobrze wysmaony befsztyk. Spdzi siedem miesicy w ku wodnym. Wyrwali go z obj mierci, ale ona pozostawia na nim niezatarte pitno. Rce mia jak pergaminowe szpony, a twarz jak nadmuchan purpurow mask. To by mczyzna, na ktrego jego wasna narzeczona nie moga spojrze bez wstrtu i ucieka przeraona. I teraz ten czowiek drugi raz ryzykowa ycie, aby przeszmuglowa skazaca z Fresnes. Francuza, do tego yda i komunist. Wiedzia, e pewnego dnia, po wojnie, gdy ten czowiek bdzie go mija na ulicy, spojrzy z politowaniem na jego groteskow
138

purpurow mask. Jeli rodak nie moe ukry uczu patrzc na jego twarz, to co dopiero myle o obcokrajowcu. Co po wojnie moe robi taki facet jak Gnther? Zwiza ycie z takimi samymi jak on? Ukry si w ciemnoci, gdzie nikt go nie zobaczy. Wydawao si nieprawdopodobne, aby normalni ludzie mogli spojrze na niego bez obrzydzenia. A Gnther by kiedy przystojnym mczyzn. Przywyk do pochlebstw, dziewczyny krciy si wok niego, jak na zawoanie, starajc si zwrci na siebie uwag. A teraz nawet jego siostra moga ledwie znie jego towarzystwo w tym samym pokoju. Na ostatniej przepustce udao mu si wytrzyma tylko dwa dni w domu, po czym matka doznaa zaamania nerwowego. Jak wyjani doktor, na myl, co przytrafio si jej jedynemu synowi. Po tych wydarzeniach Gnther opuci dom. Reszt urlopu spdzi w domu dla rekonwalescentw w Tols. Tam by przynajmniej w towarzystwie takich jak on, caej generacji nowych Frankensteinw stworzonych przez wojn. Byli tam dobrze traktowani, ale obowizyway ich cise reguy, jeeli chodzi o wyjcia do pobliskiej wsi. Mona byo wychodzi o kulach, na wzkach inwalidzkich, nie mie ramion lub ng. Ale nie bez twarzy. Jak im mwiono, aby nie obnia morale okolicznych mieszkacw. Bohaterowie byli uznawani, jeli posiadali heroiczne rany, ale nie byo nic heroicznego w przeyciu spalenia ywcem w czogu i posiadaniu odraajcego wygldu. Ponadto, aden z tych pozbawionych twarzy potworw nie wyraa pragnienia wyjcia do wsi. Wci pozostawali wraliwymi na ludzkie uwagi i spojrzenia mczyznami, ktrzy wiedzieli, e adna z dziewczyn nie zechce si z nimi caowa. Poza tym wikszo z nich nie miaa ust, tylko bezksztatne otwory zakoczone postrzpion purpurow tkank. Niektrzy mieli nadziej, e po wojnie kto naprawi im twarze. To by jedyny powd, dla ktrego Gnther zdecydowa si wrci do armii i zdoby wicej zasug. To by jego sposb na ycie, wiara, e armia doceni jego zasugi i nagrodzi go now twarz. Oczywicie pod warunkiem, e Niemcy wygraj wojn. Dla ludzi takich jak Gnther w zasadzie nie byo alternatywy. Patrol zrwna si z chopakiem skulonym w cieniu muru. Wizie podnis si byskawicznie z ziemi i, wczajc si w jego rytmiczny marsz, bez jakichkolwiek problemw sta si czci patrolu. agodnie zosta wprowadzony w rodek grupy i znw by niewidoczny dla wcibskich oczu. Przy kocu muru grupa wykonaa gwatowny skrt w lewo i zatrzymaa si. Legionista mwi gwatownie nie patrzc na chopaka: Znajdziesz lin zaczepion na murze. Jak tylko przejd wiata szperaczy, wa na ni. Masz okoo trzydziestu sekund, aby wej na mur i zej z niego po drugiej stronie. Potem naprawd szybko uciekaj. We to, ale uywaj tylko wtedy, gdy naprawd bdziesz musia, to jest karta identyfikacyjna, bya robiona w popiechu, wic nie jest na sto procent pewna. Sprawdzi si tylko przy przypadkowych kontrolach. wiata reflektorw przemkny po onierzach patrolu, ktrzy cienili si, aby osoni chopaka. Le przez Pary tak szybko, jak moesz. Pozostao okoo dwch godzin do witu. Udaj si do kocioa Sacre-Coeur na Montmartre. Wejd do trzeciego konfesjonau i powiedz, e ukrade kwiaty z cmentarza. Jak ci ksidz zapyta, jakie to byy kwiaty, masz odpowiedzie, e niezapominajki. Wtedy ci stamtd zabierze.

139

Ksidz? - mrukn niezadowolony chopak. Legionista a podnis brwi ze zdziwienia. A co? Moe wolisz gestapo? Oczywicie, e nie - rzek chopak i schowa si w ciemnoci. - Wiecie, jestem wam bardzo Nie mw za wczenie, jeszcze daleka droga przed tob. Znowu owietl nas szperacze. Jak tylko

wdziczny za to, co dla mnie robicie. nas min, ruszaj natychmiast. Snop wiata przesun si po patrolu. Legionista da chopcu lekkiego kuksaca, a Gnther przygotowa si do pomocy. Ale nie trzeba byo nic robi, gdy chopak by zwinny jak pantera i w par sekund znalaz si na szczycie muru. Legionista odbezpieczy pistolet maszynowy i skin na Gnthera, aby uczyni to samo. Jeli wiata reflektorw zahaczyyby uciekiniera, nie mieliby wyjcia i musieliby strzela. Wydawao im si, e jzor wiata pojawi si niemal natychmiast. Legionista tylko mocniej przycisn do ramienia empi. Dobrze jest - mrukn Gnther. wiata reflektorw regularnie paday na nich i na mury. Skierowali bro w stron miejsca, w ktrym uciekinier mia zamocowan lin. Dokadnie na chwil przed tym, jak snop wiata mia chwyci chopaka, ten znikn po drugiej stronie muru. Musia zjeda po linie tak szybko, e na pewno zdar sobie donie do koci. Ale udao mu si przeby mur bez zwracania na siebie uwagi. Legionista zabezpieczy bro, zarzuci na rami i odetchn gboko. Patrol kontynuowa obchd bez przeszkd. Stary bdzie nam wdziczny - zauway Legionista. - Ale to by chyba sen wariata. Wariata, mwisz - burkn Gnther. - Co na to wskazuje? Nie jestem pewien, co. Wic, do diaba, po co to robilimy? Nie mam najmniejszego pojcia, po co - odpar z umiechem Legionista. Ani ja - powiedzia Gnther. - Ale przysigam na Boga, e nigdy, ale to przenigdy, nie dam si

wicej wrobi w co takiego. P godziny pniej nastpia zmiana warty. Po caym wizieniu roznosi si chr gosw: Nic do zameldowania. Gwnodowodzcy 103. Puku Kawalerii, pukownik Relling, by bardzo zadowolony z pnej odmiany losu, ktra okazaa si prawdopodobnie najwikszym triumfem w jego karierze. Byo nim podwjne aresztowanie pukownika Toumy, szefa francuskiego ruchu oporu, oraz Yeo-Thomasa, agenta brytyjskiego wywiadu. Dziki schwytaniu tych dwch ludzi, Niemcy mogli uruchomi lawin aresztowa w caej Francji. Nastpc Toumy zosta genera Jussieu i by to awans, ktry dla francuskiego generaa i niemieckiego pukownika oznacza pasowanie na rycerzy generalnego okruciestwa, brutalnoci i cakowitego braku skrupuw, gdy chodzio o odbieranie ludziom ycia.

140

Fala terroru wymiataa kraj. Wielu ludzi zasztyletowano, zastrzelono, uduszono, innych mordowano na wiele moliwych sposobw, w wikszoci tak brutalnych, e ledwie mieciy si w ludzkiej wyobrani i odpornoci psychicznej. Budynki administracyjne wylatyway w powietrze, kolumny zaopatrzeniowe wyrzynano, placwki stranicze giny tuzinami, pocigi i mosty stay si tak powszednimi celami, e nawet nie komentowano ich niszczenia. wietnie wyszkolone grupy, pod dowdztwem francuskich oficerw, przeprowadziy udany atak na dowdztwo gestapo w Bourg-en-Bresse i za pomoc kulki w kark wysay na tamten wiat kadego, na kogo si wtedy natkny. Nieuchronnie, zorganizowane grupy kryminalistw przyczyy si do tej zabawy i pod parasolem ruchu oporu dopuszczay si serii kradziey, gwatw i morderstw. Wkrtce bandytw zaczli wiesza nie tylko Niemcy, ale i Francuzi... Pniej okazao si, e dua cz zbrodni bya dzieem dezerterw z niemieckiej armii oraz woskiej V Armii, hiszpaskich komunistw lub obcych agitatorw. By moe tak byo, ale bez wzgldu na narodowo schwytanych rozstrzeliwano natychmiast, bez procesu, a ciaa bez ceremonii zakopywano. Rozdzia 12 Z CZERWONYM PASZCZEM NA MONTMARTRZE Jest ju w Malakoff - wyjani Czerwony Paszcz z przekonaniem. - Przetrzyma go to nie

problem. Martwi mnie, jak go przewie przez miasto. Gdy tylko o tym pomyl, natychmiast dostaj sraczki ze strachu. Ale... musi by sposb wydostania go stamtd. Dlaczego nie poyczy ciarwki i nie wywie go po prostu? - zasugerowa Barcelona. Moglibymy podrobi rozkaz wyjazdu. Heide pokrci gow. To zbyt ryzykowne. Nigdy nam si to nie uda. Najlepsze s najprostsze rozwizania - reklamowa Porta - a najlepszy sposb, to po prostu

przespacerowa si przez miasto. Popatrzylimy na niego z powtpiewaniem. Ty bredzisz szalecze - wysapa Heide - niech tylko kto wcibski si zainteresuje tym, co robimy, i nogi z tykw nam powyrywaj! Stary podrapa si za uchem cybuchem fajki. Julius ma racj. To jest zbyt niebezpieczne. Gwniany pomys - doda May, koczc dyskusj.

Czerwony Paszcz opuci nas, aby obsuy nowych klientw. Maszerowa przez sal wielkimi krokami, a dugi biay fartuch falowa wok jego ng. Wosy na gowie i brodzie faloway mu

141

delikatnie. Twarz za mia du, pen, w kolorze pomidora, niemal ksiyc w peni. Promieniowa zawsze dobrym humorem i zwykle by spocony. Byo to bistro ze zniszczonymi stoami i krzesami, wysmarowanymi i uszczcymi si cianami, mierdzce rewolucjonistami, informatorami, dezerterami i nielegalnym handlem. Porta, ktry nas tu pierwszy zaprowadzi, by w swoim ywiole. Czerwony Paszcz usadzi nowo przybyych i wrci do naszego stolika, przynoszc swd spalenizny wprost z kuchni. Co ci powiem! - powita go May. - Robi si gorco. Popatrz - podnis solniczk. - Spjrzmy na to tak, walniemy go w gow, natychmiast

poszatkujemy i ju moemy si wynosi. Cakiem proste i nie ma co robi zamieszania. Porta zmarszczy brwi. Czy s uzbrojeni? - dopytywa si niecierpliwie. Jeli nie, to s wikszymi gupcami ni mylaem - odpar Czerwony Paszcz. To co z tego? - wzruszy ramionami May. - Zwykli amatorzy. Rozwalimy kadego, ktry Dlaczego nie dasz swojemu tykowi szansy? - spyta Heide z irytacj. - Nie masz wicej rozumu

wejdzie nam w drog. ni napuszony paw. Ju chyba jest do zamieszania wok tego komunisty, co uciek, wic nie ruszajmy nastpnego gniazda szerszeni. Gestapowcy lataj jak wciekli po caym Paryu i przeczesuj go szczoteczkami do zbw, aby znale sprawcw. I to tylko kwestia czasu, gdy ktry z nich uruchomi mzg, aby odkry, co si naprawd stao. Porta wykona jedno ze swoich pogardliwych parskni. Hauptfeldwebel jeszcze na to nie wpad. Nadal lepo przysiga, e to jego podpis widnieje pod zezwoleniem na wyjazd, nawet jeli nie pamita, kiedy je podpisa. Jest jeszcze ten gupi podoficer, ktry twierdzi, e widzia winia odjedajcego popoudniowym transportem. Porta ponownie zarechota radonie. Ale ja mgbym powiedzie co innego, gdyby mnie spytali. Gdy transport odjeda, on Oni chc myle, e chopak uciek gdzie midzy Fresnes i gestapo, wic im w tym nie Waa! - powiedzia Heide gniewnie. - Oni nie s tak gupi, jak ci si wydaje. Ten chopak zosta siedzia na dole w klozecie i gra ze mn w koci. Wic to ja powinienem si martwi. przeszkadzajmy. Tak bdzie dla nas lepiej. uznany za winnego i skazany na mier. I to bez prawa do apelacji. Ma mniej ni czternacie godzin do rozwaki. Wic wczeniej czy pniej jaki dupek zada sobie pytanie, dlaczego chciao go mie gestapo do dalszych przesucha. I std ju prosta droga do stwierdzenia, e cholerne gestapo wcale nie chciao go dalej przesuchiwa. I co wtedy si stanie? Wtedy ju skoczy si wojna - odpar zuchwale Porta. - A przy okazji, co zrobilicie z dzieciakiem?

142

Jest w kuchni - odpar spokojnie Czerwony Paszcz. W kuchni!? - wrzasn Heide. - Tutaj? A gdzieby indziej? - powiedzia Czerwony Paszcz.

Heide zamacha rozpaczliwie rkami na znak rozpaczy i waln zacinitymi piciami w st. Zrozumiaem go. Musz przyzna, e nie byem szczliwy z zaangaowania si w t spraw. Co z nim jest? - spyta May, patrzc si na Heidego. Powiem ci, co jest! - sapa Heide rozgrzany do biaoci. - Gestapo ma do dyspozycji dziewi

milionw ludzi szukajcych w Paryu tego robaka. To jest wanie to! I kiedy oni kogo szukaj, to naprawd szukaj. I jak go tylko wycign, to godziny dziel nas od chwili, gdy ten sukinsyn zacznie sypa. Czerwony Paszcz umiechn si czule do Heidego. Nie musimy si o to martwi. Nie rozpoznaj go do koca wiata. Trzymaj si, a co ci poka. Przemiana bya gotowa. Nigdy nie rozpoznabym w tym skretyniaym wiejskim matoku, pomocniku kuchennym, modzika, ktry uciek z Fresnes. Czarne wosy byy teraz nieprzyjemnie rude, pod nosem jey mu si zarost, przypominajcy sier dzika. Wielkie okulary przecinay jego twarz na p. Nosi niezgrabne buty i spodnie koczce si powyej kostek. No jak? - spyta dumnie Czerwony Paszcz. Okropny - mrukn Heide. - Lepiej bdzie dla niego, aby wyjecha z Parya. atwiej powiedzie, ni to zrobi, mj przyjacielu. Wanie - wtrci si Porta, wysuwajc wochaty nadgarstek, aby spojrze na zegarek. - Gdzie Bg to wie - powiedzia Heide, jakby szukajc okazji do nastpnej przygnbiajcej tyrady. -

oni do diaba s? Przede wszystkim nie powinni w ogle wychodzi std. Te pomys, wczy si po Paryu penym wciekych gestapowcw! Bd na pewno przesuchiwani, bez wzgldu na to, e tu siedzimy. Nie pkaj - powiedzia Porta szczerzc zby. - Legionista zna Pary jak swoje pi palcw, a w razie czego jest z nimi Gnther. Jego twarz jest sama w sobie ausweisem. Nawet gestapo nie zatrzyma bez obaw Gnthera. Tyle tylko wiesz - powiedzia gorzko Heide. Inni klienci zaczli czyni wrzaw, aby zwrci uwag Czerwonego Paszcza. Kilku bardziej krzykliwych domagao si piosenek. Karczmarz przepyn na rodek sali i ze spocon twarz, pen dobrego humoru, zacz przygotowywa si do piewania. Odrzuci do tyu gow i przy akompaniamencie starych skrzypiec, na ktrych gra Porta, oraz akordeonu modej dziewczyny zacz piewa namitnym tenorem piosenk o dumnym Paryu. Mia dobry gos i wikszo z nas miaa niezy akompaniament do picia. Nawet Heide, zapominajc si, przyczy si do chru ze dwa razy. Bistro wkrtce wypenia orgia dwikw. Gruba czarna kucharka, Jeanette, ktra jak mi wiadomo bya

143

aktywnym czonkiem ruchu oporu, staa podpiewujc i klaszczc u wejcia do kuchni. Stukalimy stopami rytmicznie o podog, a szklanki i sztuce wybijay rytm melodii o blaty stow. P godziny pniej przeylimy szok, gdy drzwi baru kto otworzy kopniciem i poprzez mrok zauwaylimy byszczce odznaki andarmerii. Wtargnli do rodka z typowym dla siebie brakiem manier, z broni nieustannie przygotowan do strzau cikimi butami niszczc podog. Atmosfera zmienia si natychmiast. Jeanette szybciutko wycofaa si do kuchni i syszelimy, jak dochodz stamtd odgosy szaleczej aktywnoci, rondle dwiczay i strzelay korki. Reszta z nas popada w gbokie milczenie. Faceci zatopili twarze w szklankach lub zaczli gwatownie interesowa si paznokciami albo wytartymi kawakami podogi. Jeli miae szans uchwyci czyje spojrzenie, byo ono pene strachu, podejrzliwoci i nienawici. Patrzylimy na siebie kompletnie zaskoczeni. Porta sta jak grzesznik ze zwieszon rk trzymajc skrzypce. Dziewczyna z akordeonem umkna daleko do kta, jak pajk sposzony snopem wiata. Dowdca patrolu, Stabsfeldwebel, sta przez chwil przy drzwiach baru, omiatajc lodowatym spojrzeniem sal. W kocu jego wzrok zatrzyma si na Porcie. Ty! Obergefreiter! Co tutaj robisz? Czy masz pozwolenie na przebywanie tutaj w nocy? Dumnie podszed do Porty, a ten patrzy na niego z wyrazem zamylenia na twarzy. Porta wyprostowa si wolno i pokaza przepustk. Widzielimy jego niech. Nie byo to w naturze Porty i chyba nie chodzio o okazanie pogardy takiemu facetowi jak ten Stabsfeldwebel. Widzia on, jak reszta z nas, e sytuacja bya daleka od bezpieczestwa. To nie byy czasy, aby zwraca na siebie uwag, a Porta nie by gupcem. Poza tym Stabsfeldwebel nie by byle kim. Znalimy go z widzenia i reputacji, jak si cieszy. Przez cztery lata on i jego komandosi spdzali kad noc odwiedzajc kady bar, klub i burdel w Paryu i nie byo nocy, aby nie wywlekli przynajmniej jednego biednego diaba na przesuchanie. By wycignitym przez Stabsfeldwebla Malinowskiego, to prawie jak usysze wyrok mierci. Miar jego sukcesw by Krzy Rycerski wiszcy na szyi. Z kim jeste? - dopytywa si, wciskajc Porcie przepustk z powrotem. Porta machn rkami w kierunku caej reszty klientw, a my usiedlimy skromnie przy stoach, starajc si wyglda jak wzorowi onierze. Malinowski spojrza na nas pogardliwie, skin gow i przeszed obok nas. Przeszukiwali bistro z gry na d. Mod dziewczyn, ktra siedziaa w toalecie i nie wiedziaa o zaistniaej sytuacji, zmuszono do otwarcia drzwi i okazania papierw. Kuchnia zostaa spldrowana. Kad puszk i skrzynk otwarto i sprawdzono. Piec przeszed szczeglnie dokadne przeszukanie. Przynajmniej dziesi minut zajo im wygrzebywanie popiou z paleniska. Jeanette patrzya na to wszystko podpierajc si pod boki, a na jej jowialnej twarzy czaio si szyderstwo. Chopakowi posano jedno spojrzenie i zignorowano go. Cae pitro powyej zostao zrewidowane. Powyrzucano ubrania ze skrzy i szaf, kredensy zostay dokadnie przetrznite, a ich zawarto znalaza si na pododze. Zrywano koce i pociel z ek,
144

materace i kodry rozpruwano, kuto i dziurawiono. Rce poszukiwaczy zanurzyy si w kadym zbiorniku i pojemniku. Po godzinie andarmi zrezygnowali z przeszukania. Ale wydao im si nieprawdopodobne, aby nie znale adnego koza ofiarnego na dzisiejszy wieczr. Malinowski sta przy barze i przenikliwie lustrowa st po stole. Jego ludzie stali obok niego, czekajc na skinienie mistrza. My za siedzielimy cichutko, ciekawi, gdzie uderzy siekiera. Powolutku Stabsfeldwebel wyj z kieszeni tali fotografii. Spokojnie je przeglda i porwnywa z obecnymi na sali, dokonujc precyzyjnej selekcji. Dwa wielkie kroki przez pomieszczenie pozwoliy mu si znale przy stoliku zajtym przez modych ludzi, ktrzy przez cay wieczr cicho sobie popijali. andarmeria niemiecka. Papiery poprosz. Sowa te byy adresowane do niepozornie wygldajcego chopaka, odzianego w szare, zuyte ubranie i twarzy bez jakichkolwiek znakw szczeglnych. by?! Myl, e nikt powany nie mg przewidzie odpowiedzi. Wszyscy chyba byli zaskoczeni, gdy jedna z dziewczt gwatownie podniosa si z krzesa i zasalutowaa. Czy ona oszalaa? - westchn May swoim dononym szeptem. Malinowski natychmiast zwrci na nas uwag. Barcelona wymierzy Maemu karccy kopniak w gole, Heide sykn gniewnie przez zby. To nie by dobry moment, aby prowokowa kogo takiego, jak ten facet. Jednak nasze ostrzeenia przyszy za pno. Malinowski by stworzeniem instynktownym. Jego zmysy podpowiaday mu, e w tym szczeglnym bistrze moe znale co wicej ni dezertera i jego dziewczyn. Zostawi paru ludzi zajtych zakadaniem kajdanek parze dzieciakw, a reszta jego psw z uniesionymi ogonami i spuszczonymi do ziemi nosami ruszya na ponowne poszukiwania. Sprawdzio si moje przypuszczenie, e szept Maego i nasza natychmiastowa reakcja utwierdzia go w przekonaniu, e warto kontynuowa rewizj nawet przez ca noc, a na pewno co znajdzie. Wiadomo byo wszystkim, e nienawidzi onierzy, ktrzy byli aktywni na froncie. Plotka gosia, e dwa dni wczeniej aresztowa podporucznika odznaczonego Krzyem elaznym. No to piknie - mrukn ponuro Heide. - Stao si. Mwiem, e tak bdzie. I wszystko przez Myl, e powinnimy zacz od kuchni - powiedzia Malinowski. tego cholernego yda. Czerwony Paszcz poruszy nerwowo okciem i zacz protestowa ze swad, wspominajc co o przypalonej zupie i zrujnowanej kolacji. Malinowski z niewinnym umiechem odsun go z drogi. Jest co waniejszego ni przypalona zupa. Ale moi klienci! Faszywe - rzek ponuro andarm. - Szukamy ci od ostatnich dwch miesicy. Teraz ci znalelimy i bardzo dokadnie ci pokaemy, co robimy z dezerterami.. . Kto ci musia pomc! Kto to

145

Niemal w tej samej chwili par nowych osb weszo do baru. Wszyscy odruchowo odwrcili si w stron drzwi. Wydawao si, e mczyzna, ktry wszed pierwszy do baru, mia twarz zakryt poczoch. Przygldajc si dokadniej, mona byo zobaczy jego wykolawione rysy. Oczy byy jak szparki, zamiast nosa mia dwa mae otworki, a usta wyglday jak obwdka ciemnej dziury. Nie mia brwi, skra na twarzy bya pokryta ctkami purpury. Na szyi usztywnionej skrzanym konierzem wisiaa wstka Krzya Rycerskiego. No dobrze - Gnther poruszy parodi ust. - Czybycie porzucili, Stabsfeldweblu, zwyczaj salutowania starszym stopniem? Malinowski strzeli obcasami i wolno zasalutowa podnoszc do do czoa. To byo minimum tego, co mg w tej sytuacji zrobi. Mg by Stabsfeldweblem Malinowskim, posiada Krzy Rycerski, ale onierz z takimi ranami mg da, co mu si podobao. Gdyby Gnther wycign swj rewolwer i zastrzeli Malinowskiego, a nastpnie stwierdzi, e zosta przez niego obraony, nikt by si nie waha przyzna racji rannemu weteranowi. Panie chory - gos Malinowskiego wydawa si peen szacunku. - Patrolujemy 18. rejon, zgodnie z rozkazem. Wanie zapalimy dezertera, ktrego poszukiwalimy od dwch miesicy, razem z kobiet, ktra mu pomagaa. Dobrze - powiedzia beztrosko Gnther. - Rozumiem, e zakoczy pan tu swoje interesy? Malinowski zawaha si. Gnther odwrci si od niego, co oznaczao koniec konwersacji. Jego obie nogi od kolan w d byy protezami, ale prawie nikt nie mg tego od razu zauway. Musia powici kilka tygodni nadludzkiego wysiku, aby si na nich nauczy chodzi, jak rwnie opanowa ruchy lewym ramieniem, ktre zbudowane byo z czterech kawakw stali. Chcia umrze w pierwszej chwili i nikt nie mia pojcia, skd wzi w sobie tyle silnej woli, aby y dalej. Mg zosta oficerem w Waffen SS, co oferowano mu zaraz po wyjciu ze szpitala. Ale on zawsze suy w czarnym huzarskim mundurze i traktowa to jako wypenienie obowizku". Z nami czu si jak w domu. Nie tylko bylimy jego przyjacimi, ale rwnie chyba jedynymi ludmi na wiecie, ktrzy mogli na niego patrze tak samo obojtnie, jak na siebie samych. W bistro znowu zalega cisza. Wszyscy z napiciem patrzyli na Gnthera. Powoli wycign papieronic, wyj z niej papierosa i woy go do pozbawionych warg ust Malinowski ju nie patrzy na Gnthera, tylko na jego papieronic. Bya wykonana ze zota, a na wieczku ostentacyjnie tkwia czerwona gwiazda z sierpem i motem. adna rzecz, nieprawda? Pamitka spod Stalingradu, jak pewnie zgadujesz. Bye kiedy w okopach, Stabsfeldweblu? Trzysta tysicy Niemcw zgino w tym miecie, czy Zamkn z trzaskiem papieronic i schowa j do kieszeni. wiedziae o tym? Ci z nas, ktrzy to przeyli, chyba zasuguj na takie drobne pamitki, chyba si ze mn zgodzisz? Ostatnie zdanie wypowiedzia cedzc kade sowo. Malinowski mao nie pk, ale nie odezwa si ani sowem.
146

Nagle ton gosu Gnthera zmieni si. Jeli ju skoczye swoj powinno, chciabym zobaczy twoje plecy. Stabsfeldwebel nie mia innego wyjcia, jak tylko opuci lokal. Drzwi zamkn ostatni z andarmw, a przez knajp przeleciao wyrane westchnienie ulgi. Wyglda na to, e przybylimy w odpowiednim momencie - zauway Legionista chodno, To mieszne - powiedzia Heide - to chyba szczyt lunatyzmu. On teraz powinien by na drugim opuszczajc swj posterunek przy drzwiach. Nastpnie podszed do naszego stou. kocu Francji. Nikt nie zwraca uwagi na Heidego, gdy bylimy zajci napenianiem Gnthera dzikczynnymi drinkami. No dobra - rzuci skromnie - czasami trzeba korzysta z przewagi, jak daj nasze zasugi. Dziewczyna z akordeonem wysza z cienia i zacza gra skoczn melodi. Porta chwyci skrzypce, a Czerwony Paszcz zacz si znowu umiecha. Heide upija si w penym odrtwieniu i nie by w stanie nic zrobi, jak tylko chrzka. May wdrowa po sali i podszczypywa tyki dziewczyn, mwi sprone arty kadej z nich, co wywoywao ponowny szok. Gnther, peen czerwonego wina, wyrwa sprzed nosa Barcelony dziewczyn w tej sukience i prbowa z ni taczy. Niech yje Francja! - dar si delirycznie Porta. Legionista wlewa w siebie systematycznie alkohol i po chwili mg si przyczy do bekotu Heidego. Gnther poda drog Legionisty, a dziewczyna w tej sukience, starajc si unikn oczami jego twarzy, chichotaa mu do ucha. Korzystalimy z cudownej przerwy, aby odetchn od wiata na zewntrz, od strzaw karabinowych, przytumionego huku wybuchw, terkotu silnikw samolotowych nad nami. Wszystko to moglimy w tej chwili ignorowa. Wojna dla wszystkich trwaa ju zbyt dugo, abymy si ni przejmowali w takiej sytuacji. Niespodziewanie Barcelona stukn mnie w ebra. Uwaga. Drzwi si otwieraj. Zesztywnielimy momentalnie, obawiajc si powrotu Malinowskiego. Tym razem bya to Jacqueline, dziewczyna, ktr poznaem w kwiaciarni w Normandii i ktra poczstowaa mnie prawdziw kaw. Wizay si z ni i inne wspomnienia, ale przede wszystkim kojarzya mi si z zapachem kwiatw i aromatem wieej kawy. Miaem troch szczcia, e spotkaem j w Paryu. Przez ostatnie par tygodni spotykalimy si ukradkiem, ale to by pierwszy raz, gdy omieliem si zaprosi j na oficjaln randk w kawiarni. W momencie, gdy wkroczya do bistro, zaraz tego poaowaem. Porta natychmiast j pozna. Miaa na sobie mikki, zielony, mulinowy strj, ktry czyni j niezwykle pikn i powabn. Masz jednak co wsplnego z tym ptaszkiem z Normandii? - spyta Porta podejrzliwie - Jak dugo si to cignie? Musisz si od niej uwolni, zanim wpadniesz gbiej. Taki zakochany ptaszek, zakochana kobieta bywa niebezpieczna. Nie wiesz, o czym mwisz - odparem chodno.

147

Nie wiem? - szydzi Porta - Nie pamitasz, jak trzepotaa powiekami do ciebie swego czasu w Co ci do tego? -Wszystko!

Normandii? To by Heide wyaniajcy si w otchani chrzkania. Teraz przyczy si do ktni. Spojrza wyzywajco na Jacqueline. Chwyci mnie za konierz i zacz chucha na mnie. Patrzy na mnie zowrogo swoimi maymi przekrwionymi oczkami. Wszystko robisz z nami! Ty i twoje francuskie ciasteczko. Moesz mie w dupie wszystko, co nas dotyczy, ale nie wpuszczaj jej do nas! Odepchn si rkami od mojej piersi i wycign rewolwer. Porta ma racj, kobiety takie jak ta s niebezpieczne. Robi si zazdrosne, nerwowe i wcibskie. Co si stao? - dopytywa si Gnther z drugiego koca stou. A co najgorsze, za duo gadaj. Barcelona zacz mu szepta co do ucha. Widziaem jak Gnther taksowa spojrzeniem kady szczeg twarzy i sylwetki dziewczyny. Barcelona spojrza na mnie i potrzsn gow z dezaprobat. Legionista odchyli si do tyu razem z krzesem i obojtnie czyci paznokcie ostrzem noa. A Jacqueline umiechaa si do mnie. Co si z tob dzisiaj dzieje? Zachowujesz si jako dziwnie. Zaprowadziem j z powrotem do drzwi i wyjaniem sytuacj. To bya cakowita pomyka. Mona przecie znale lepsze miejsce na spotkanie. Pary by po prostu niebezpieczny. Szpiedzy byli wszdzie i jeden may bd mg spowodowa, e znajdziesz si wrd martwych. Jacqueline zrozumiaa mnie doskonale. Nie zadaa nawet jednego pytania. Umwilimy si na spotkanie nastpnego dnia w innym miejscu. Cichutko wylizgna si z baru i znikna w ciemnoci ulicy. Z ulg obserwowaem jak odchodzi. Z wolna bistro pustoszao, a w kocu zostalimy sami. Czerwony Paszcz wycign map i rozoy na stole. Oczywicie - powiedzia Porta. - Obiekt jest cholernie ciki. Ma si rozumie - odpar Czerwony Paszcz - bybym zawiedziony, gdyby nie by. Jak przerzucimy to przez most? Przeniesiemy - rzuci beztrosko May. Powiedz jej, eby przepyna przez rzek. One nie pywaj. Oczywicie, e pywaj. Nie bd tak cholernie gupi! Ale to jest saby punkt - powiedzia powanie Legionista. - Mosty s dokadnie strzeone. Moe sprbowa w cigu dnia? - sugerowa Czerwony Paszcz. - Wtedy na nich jest duo ludzi.

Moglibycie przemkn niepostrzeenie. Barcelona potrzsn gow.

148

Nie damy rady. Nie mamy koniecznych przepustek. Wanie! Chodmy teraz i rbnijmy j. Ale jak przeniesiemy j przez most? Nie wiem, dopki nie staniemy przed mostem. Nie marnujmy czasu na tworzenie planw.

Niespodziewanie Porta dgn brudnym paluchem w map.

Napuszeni Prusacy cay czas planowali i widzicie, dokd to ich zaprowadzio? Osiem dni po zakoczeniu ostatniej wojny ju robili narady o nowej. Nie warto si martwi. Niech wszystko si toczy swoim biegiem. Twierdz, e powinnimy mie plan - upiera si Heide. Nie potrzebujemy planu. Mam w kieszeni par gumowych stempli z napisem cile tajne". Tylko czy one si nam do tego przydadz? Bdziecie zadziwieni - odpar Porta. - Za ich pomoc mog tworzy cuda. Rzyga mi si chce - zrzdzi Heide - le mi si robi przez was. To wszystko jest bez sensu. Jak Przypuszczam, e bd do nas strzela - wtrci May marszczc twarz. Do tej pory siedzia A jak wpadniemy na patrol? Na jaki patrol? Na pocztek na band Malinowskiego - warkn Heide. - Gumowe stemple nie pomog nam na To proste - doda Porta. - Musimy do cholery strzela szybciej ni oni. Pozwlmy uciec chocia jednemu, a caa zabawa zacznie si od nowa. aden nie ujdzie ywy - oznajmi May i pochyli si do przodu z determinacj na twarzy. Maszerowa w peni dnia po Paryu z bazook - rechota Heide. - Wszyscy pomyl, e

nie yd, to znowu... cicho.

takich chopcw. Choby nie wiem jak byy tajne.

Wemiemy bazook. dozbrajamy cholernych komunistw! Legionista podnis si. Mam ju do tego gadania - przerwa dyskusj. Zrbmy to na wyczucie. To wanie chciaem powiedzie - oznajmi Porta. To kiedy ruszamy? - dopytywa si May z podnieceniem. - Zaraz? Oczywicie nie. Zaczynamy jutro w nocy.

Pierwszy z nich pojawi si w oknie. Wspina si, po wskim gzymsie. Balansujc przez par sekund poszukiwa poniej i powyej jakiego oparcia. Nie znalaz. Nagy strza i czowiek jak liwka polecia gow w d w pustk poniej.

149

Nastpny mczyzna pojawi si w oknie. Rwnie wspi si na gzymsie. Zrcznie jak kot owin si wok rynny biegncej wzdu naronika budynku. Ostronie zacz zsuwa si w d. Rozleg si nastpny strza. Drugi czowiek doczy do pierwszej ofiary na asfaltowym podwrku poniej okna. Trzeci czowiek nie czeka na strza. Jego sylwetka przez chwil majaczya w oknie, nastpnie zanurkowa w d, aby podzieli los towarzyszy. Bomba zapalajca spenia swoje zadanie. Pomienie wypeniy wszystkie okna budynku z wyjtkiem dwch na samym szczycie poddasza. Mona byo zauway tum ludzi przy nich zgromadzony. Dwch z nich skoczyo w d przy akompaniamencie strzaw z dwch karabinw maszynowych. Gestapo nie pozostawiao adnych szans. To by moment, w ktrym opucilimy kryjwk i ruszylimy dalej. Obserwowalimy rewan gestapo na gniedzie ruchu oporu za mier czternastu tajnych agentw. Ale to byo dla nich co wicej ni rewan, to by dla nich bal. Gdy gestapowcy powrcili do pojazdw, zastali dwch kierowcw i stranika z gardami podernitymi od ucha do ucha. Taka historia miaa miejsce w Paryu pewnej sierpniowej nocy 1944 roku. Rozdzia 13 NOCNA WYPRAWA PRZEZ PARY Noc bya naprawd ciemna. Czasami tylko blade wiato ksiyca przebijao si przez chmury, ale niebo byo generalnie cae zasnute chmurami i nie widniaa na nim nawet jedna gwiazda. Paryski Malakoff by cichy i ciemny. Tylko koty wojowniczo spogldajce na siebie na rodku drogi, wydaway si by jedynymi ywymi istotami. Na chwil przestay si porusza i zaczy si nam przyglda, chwil potem, z ywotnoci dan tym zwierztom przez natur dopady siebie z dzikim piskiem. Ominlimy je po cichu. Dwch andarmw na rowerach pojawio si niespodziewanie. Mijajc nas, popatrzyli z wrodzon sobie podejrzliwoci, a May pogrozi im pici. adnego z nich! - warkn Stary. - Zapamitaj sobie raz na zawsze, e jeli bdziemy unika kopotw, nie bdziemy musieli pniej ucieka. May popatrzy ze smutkiem na dwch odjedajcych rowerzystw. Nie o nich mi chodzio, tylko o ich zote zby. Na mio bosk - wycedzi przez zby Barcelona. - Idziesz, czy zostajesz? Jeste pewien, e wiesz gdzie to jest? - dopytywa si Gnther. - Wszystkie rudery wygldaj w Wiem na pewno - odpar Porta.
150

Dogonilimy ich z Port na rogu rue Berenger i rue de Nord. tym miejscu tak samo. A ja nie czuj si w nastroju lata w kko.

Obrci si wokoo, starajc si zorientowa w ciemnoci. cianie. S ich tuziny - powiedzia Gnther, przechodzc na drug stron ulicy, aby sprawdzi. Naprawd? Nie moemy ruszy si dalej? Nie zatrzymuj ci - rzek Porta. - Kto zaprasza ci na t przechadzk? Poczekaj chwil. Boe wszechmocny! - Barcelona rzuci nerwowe spojrzenie. - Gdzie znowu tego gupka To nie jest daleko std. Pamitam, przychodzilimy tam wczeniej, po przeciwnej stronie ulicy. Obok bistro, przy ktrym zastrzelono faceta. To bistro dobrze pamitam. Szukajmy ladw kul w

Porta rwnie przeszed na drug stron i rozglda si. Stary wykona gniewny ruch rk.

Zanurkowa gdzie i znikn pod niskim ukiem na par minut. ponioso? auj, e daem si w to wrobi. Dlaczego my nigdy nie zachowujemy si, jak wszyscy inni. Dlaczego zawsze musimy pakowa si w kopoty? Bo one mnie szukaj - powiedzia ponuro Stary. Dlaczego go kto stamtd nie wycignie? - narzekaem, nie majc ochoty tego robi osobicie. Rozgldaem si po dziewczynach z tego rejonu - mrugn spronie do Maego. - Jutro Ty bkarcie - odruchowo mrukn May. - Zao si, e nawet nie spytae si, czy ma No to co? Idziemy, czy nie? - domagaem si decyzji. Tdy - powiedzia Porta. - Trzymajcie usta zasznurowane. Obejrzaem cay teren, moecie

Pojawi si Porta, miejc si radonie. wieczorem obok kina na placu Clichy. Myli o mnie. chopaka.

zaufa wujkowi Porcie... Chod Sven, nie guzdrz si z tyu. Trzymaj si blisko. Ruszylimy za nim pod niskim sklepieniem wsk botnist ciek, a do zrujnowanej stodoy. W rodku? - sykn Barcelona. W rodku - potwierdzi Porta. Wycign pochodni i skin na nasz grupk. Chodcie i macie by cicho. Przycisnlimy nosy do brudnego okna. Gregor a gwizdn cicho Walnij mnie. Nigdy nie mylaem, e mog urosn do takich rozmiarw. Przecie one s

ze zdziwienia. wielkie jak balony zaporowe. May wsadzi rk do kieszeni i zaprezentowa nam sporych rozmiarw motek. Prosto midzy oczy - powiedzia tsknie. - Wali jak gaz. Nigdy nie wiadomo, w co si wali. Nie zaczynaj gada jak furiat - baga Stary. - Wok nas pi ludzie. A my nie chcemy pobudzi Gdzie jest wejcie? - spyta Barcelona. Zaraz obok.

caego ssiedztwa.

151

Porta podprowadzi nas pod stare i cikie drzwi, ktre nie byy oliwione chyba od wiekw. Odgos zawiasw nis si echem i wraca do nas w ciszy nocnej. Gdzie w pobliu zamiaucza kocur. Przylgnlimy do ciany, nastawilimy uszy i wstrzymalimy oddechy. Na szczcie nikt si nie pojawi. Kocur przebieg obok nas, paczliwie wyjc. Jego jki stopniowo milky, gdy si od nas oddala. Zapanowaa cisza. Idziemy! Pierwszy do stodoy wkroczy May z przygotowanym motkiem. Reszta ostronie postpowaa za nim. Nagle rozleg si odgos jakby tysica puszek spadajcych ze schodw. May wyda dziki okrzyk, a nastpnie zacz kl swoimi ulubionymi bluzgami. Pojawi si w zasigu wiata pochodni. By cay obryzgany strasznie mierdzc i oblenie wygldajc ciecz. Jaki kutas zostawi wiadro pene gwna na schodach?! Zamachn si nog i jednym kopniciem posa puste ju wiadro w stron ciany. Wiadro grzechoczc odbio si od muru i poleciao w stron Maego. May wymierzy jeszcze jedno potne kopnicie. chrem zaczlimy go uspokaja, ale byo ju na to duo za pno. Legionista wyrwa z kieszeni rewolwer i pobieg w stron ulicy. Usyszelimy cikie odgosy krokw. Wer da? Wer da? - dobiegy do nas krzyki z chropawym saskim akcentem. Do diaba! - wrzasn May. - Przeklci Sasi!

Zaszarowa obok nas, dobieg do Legionisty, odepchn go i ruszy prosto w stron uzbrojonych onierzy, ktrzy zbliali si do wskiego przejcia. May by rozjuszony, pokryty cuchnc mazi, nie by przyjanie nastawiony. onierze rozpierzchli si przed nim jak krgle. Legionista z rewolwerem nie by ju potrzebny. Porta rechota ze miechu, patrzc jak dwch onierzy wysmarowanych botem panicznie uciekao, ratujc ycie. Pozostao po nich tylko par hemw i zerwany konierzyk. No i co teraz? - spyta Stary sucho. May pochwyci swj motek i ruszy z powrotem w stron stodoy. Stalimy razem przed wejciem i patrzylimy, jak znika wewntrz szopy. Wida byo bysk motka w ciemnoci. Pniej nastpi dziki skowyt. Momentalnie si rozbieglimy. Rzuciem si pasko na ziemi, zakrywajc domi uszy, ale piekielny skowyt nie ustawa. Barcelona i Heide mao si nie stratowali, cofajc si w stron ulicy. Legionista wskoczy na niski murek i natychmiast cisn mocniej w doni odbezpieczony pistolet, gotw strzela do kadego, kto by si pojawi. Skowyt wzmocniony by teraz przeklestwami Maego. Znowu rozlegy si cikie kroki. Z mojej kryjwki w kcie pod daszkiem widziaem kilku piechurw z korpusu inynieryjnego, ktrzy wbiegali na podwrze z broni gotow do strzau. Prowadzeni byli przez kaprala z pochodni w rku, miotajcego przeklestwa pod adresem sabotaystw i zodziei. Ponownie rozlegy si przeklestwa Maego. Pochodnie gwatownie zgasy, kto krzykn, rozlegy si guche uderzenia, omot padajcych cia i odgosy wystrzaw. Oglna panika i zamieszanie. Kto zacz wzywa pomocy. Zapaliem pochodni i stanem na nogach. Stodoa sprawiaa wraenie penej ludzi. Kapral gdzie znikn, jeden z szeregowcw prbowa zanurkowa w stron drzwi.

152

Obserwowaem fruncy w powietrzu karabin, ktry kolb trafi go w ty gowy. Pad jak kamie, przy akompaniamencie miechu Porty. Ale gwno - powiedzia May. - Dlaczego istniej ludzie, ktrzy nie pilnuj swoich interesw, a wtrcaj si do cudzych? Siedzia okrakiem na olbrzymiej maciorze, ktra sprawiaa wraenie martwej. Delikatnie podrapa j za rowym uchem. Dzielna dziewczynka - rzek z uznaniem. - Dzielnie walczya. Bdzie atwiej - doradza Porta - jak zapiemy j za kopyta. Zamknij si! - krzyknem porywczo. Dlaczego nie wemiemy noa i nie potniemy jej tutaj? To precyzyjna robota - odpowiedzia oburzony Porta. - Chcesz j spartoli? Szkoda, e nie widzi tego mj stary genera! - powiedzia Gregor. - Umarby ze miechu. Czy Tak - odpowiedzia May bezkompromisowo. Naprawd ? Jeste pewien? Pieprzy generaa! - warknem. - Skoncentrujmy si na wyniesieniu tej zaszczanej wini w Z maymi kopotami i z jeszcze mniejsz radoci cignlimy zwierz w stron drogi.

Tylko pi minut mino od walki o wini, a ja czuem ch do walnicia kogo w gow.

kiedykolwiek opowiadaem wam o nim?

bezpieczne miejsce. W kocu udao nam si we trzech podnie stworzenie na ramionach. Nielimy j tak, jakby bya trumn i zaczlimy maszerowa miarowym krokiem, jak na paradzie. Przez jaki czas maszerowalimy rodkiem jezdni. Ale gdy zbliylimy si do Porte de Vanves, trafilimy na spory ruch uliczny i po raz pierwszy musielimy si zatrzyma. To bya strasznie mczca robota, nie wini wielkoci gry. Nasza beztroska wzrastaa tak szybko jak opuszczay nas siy. W pewnym momencie Barcelona potkn si. Ciao wini wymkno nam si z rk i potoczyo na rodek drogi. Wy gupcy! - wrzasn Porta na myl, e szeciotygodniowy zapas misa moe by rozpaszczony przez koa ciarwki. - Podniecie j z powrotem! Zaczlimy taczy na ulicy i macha rkami, aby zatrzyma samochd, ktry ledwo wyhamowa, nieomal dotykajc lecych zwok zwierzcia. Drzwi pojazdu otworzyy si i wyskoczy z nich czowiek z naszywkami kapitana. Co jest do diaba?! - krzykn, szturchajc wini butem. I znowu uratowa nas Gnther. Zrcznie wystpi naprzd i zasalutowa. Jak wikszo ludzi, kapitan na widok twarzy weterana cofn si o krok. Jestemy patrolem ulicznym, panie kapitanie. Mamy za zadanie zabezpiecza drogi i dba o utrzymanie na nich ruchu. Kopn z dezaprobat w nasz cenn wini.

153

Zostaa porzucona na rodku gwnej ulicy przez francuskich partyzantw. Bez wtpienia liczyli

na to, e spowoduje to zamieszanie i dostarczy nam masy kopotw. Kapitan skin gow, udajc, e rozumie sytuacj. Bez wtpienia macie racj - zgodzi si. Oficer spojrza w d na martw wini. Przez jego Gdzie zabieracie t gr misa? - dopytywa si niby przypadkowo. czoo przebieg skurcz podania. Gnther spojrza na niego agresywnie. Porta zda sobie nagle spraw, e nie jest jedynym amatorem pieczonej wieprzowiny. Popiesznie doda, e meldowalimy ju o porzuconych zwokach dowdztwu i mamy je dostarczy do komendy garnizonu. Oczywicie - kapitan wyprostowa si. - Oczywicie. Oczyci drog i pospieszcie si, bo blokujecie ruch. winia zostaa pospiesznie przeniesiona na pobocze na naszych ramionach i ruszylimy dalej. Zabita winia jest jednym z najmniej nadajcych si do przenoszenia zwierzt na wiecie. Zanim donielimy j do bulwaru Saint-Michel, bylimy zmczeni i wciekli. Sprzeczalimy si jak dzieci, idc w pocie i wiskim smrodzie. Co pi minut Stary przypomina, e nie damy rady przenie tego adunku przez Pary nie zwracajc na siebie uwagi. Heide przez cay czas marudzi, e nie powinnimy prbowa przerzuci wini przez miasto za jednym razem. aden z nich nie prbowa nawet pomc nam nie tego ciaru, wic ich uwagi byy ignorowane. Paru francuskich gliniarzy jest przed nami - oznajmi Porta. Spojrzaem przed siebie, ale nie widziaem nic poza wini i plecami Barcelony, drugiego tragarza, ktry szed przede mn. Co robi? Patrz i czekaj na nas. Po prostu stoj i czekaj na nas. Jeden z nich rozpi kabur pistoletu.

Nie wyj pistoletu, ale wyglda na to, e ma ochot postrzela. Chrzknem. Jeli miaa by strzelanina, zdecydowaem, e trzeba ze wini uczyni oson. Nie musiaem na szczcie tego robi. Legionista wysun si na czoo orszaku i skierowa si do pierwszego z policjantw palc nonszalancko papierosa. Przyjacielsko zwrci si do niego. Witam, panie agencie! Czowiek podnis brew, syszc jzyk francuski, a drug, gdy zobaczy na piersi naszego kumpla Croix de Guerre. Co to jest? - dopytywa si, wskazujc na wini. Konfiskata czarnorynkowego towaru - odpowiedzia Legionista gadko. Chcesz fajk?

Drugi policjant cofn si troch, ale nadal przebiera palcami po kolbie pistoletu.

154

Facet zawaha si, ale po chwili pochyli si po papierosa. Krtki bysk i Legionista rzuci go na ziemi. Rower, o ktry opiera si policjant, z oskotem przewrci si na ziemi. Jego kompan natychmiast odwrci swj rower i nie przestajc strzela prbowa odjecha. Ale zanim oddali si od nas na bezpieczn odlego, wjecha na tust plam i przelecia gow naprzd przez kierownic, amic przy okazji barierk ze wiatami ostrzegawczymi i napisem objazd". Wlecia prosto w dziur na drodze. Lea bezwadnie na dnie sporego dou. Wzilimy barierk ze znakiem objazdu i pooylimy na szczycie otworu. Jak ju tu jestemy - zasugerowaem - moe wemiemy ich rowery? Po zwykej ktni, nie pozbawionej agresji, ustalilimy sposb transportowania wini, ktry ulyby naszym zmczonym ramionom. Pooylimy par skrzyowanych karabinw na ramach rowerw i umiecilimy wini na szczycie takiej konstrukcji. Wzgldnie atwo dwch ludzi mogo jecha na rowerach, w razie potrzeby podtrzymujc zwoki jedn rk. Pozostali, ktrzy szli pieszo, musieli naprawd biec, aby za nami nady. Rue des Ecoles. Transporter opancerzony cay wypeniony andarmeri polow zblia si do nas. Stary tylko jkn. Wicej ju chyba nie znios - mrucza. - Jeszcze nam tylko tego potrzeba. Dyskretnie usunlimy si z jezdni i skrylimy si w cieniu na poboczu. Pojazd przejecha obok nas i zatrzyma si troch dalej. Dlaczego zatrzymali si wanie tam i czy nas zauwayli, nie mielimy pojcia. Moglimy tylko patrze i czeka. Oni czego szukaj - cichutko szepn Porta i skry si z powrotem w cieniu. Pewnie nas - powiedzia May. - Sdz, e tamci gliniarze zaalarmowali ich. Powinnicie

pozwoli mi ich wykoczy, kiedy chciaem to zrobi. Gdzie blisko usyszelimy klekot karabinu maszynowego. Cay oddzia andarmw wyskoczy z pojazdu i znik gdzie w ciemnoci. Wrcili par minut pniej z grup modziey zakut w kajdanki. Wsadzili ich do pojazdu i odjechali. Takie sceny stay si w Paryu czym normalnym. Bya to nocna wojna toczona przez obydwie strony, terror rozprzestrzenia si po caym miecie. Winny czy niewinny, przecitny czowiek mg by w kadej chwili wywleczony z ka na przesuchanie lub nawet tortury. Niemieckich onierzy znajdowano z podernitymi gardami, dzieci pobite i zastrzelone. Rozpoczo si krlestwo brutalnoci, co byo znakiem, e zblia si wyzwolenie Parya. Ukrylimy ciao wiskie w niewielkim przejciu i usiedlimy na skraju jezdni, obserwujc most. Heide bezustannie gada, e za dwie godziny bdzie wita. Chyba nie mylicie o przewiezieniu tego przez miasto w wietle dziennym? Dlaczego nie? - spyta Porta agresywnie. - Jeli pytasz mnie, to uwaam, e bardziej podejrzane

jest przewoenie tego towaru w nocy.

155

Mj Boe - wyjcza Heide. - Kady zobaczy nas z tym olbrzymim pociem misa. I zaraz po

pitach bdzie nam depta p Parya. Zadgaj nas tylko za kawaek skrki z bekonu, nie mwic o caej wini. Most, jak moglimy stwierdzi, by niestrzeony. Udalimy si po nasz wini i zastalimy przy niej starowin z oczami utkwionymi w rowej grze misa, otwartymi ustami i rkami przycinitymi do brzucha. Jezusie, Mario i Jzefie! - zawodzia, gdy si do niej zblialimy - Panowie! Miejcie troch litoci dla starej kobiety! Nigdy zego sowa nie powiedziaam na Niemcw. Chwycia kurczowo Port, ktry szed na czele naszej grupki. Nigdy! Mj m zdezerterowa w czasie pierwszej wojny i od tamtego czasu nigdy do nikogo nie strzela! Jej gos rs w moc jak i wysoko. Porta zacz na ni krzycze swoj odmian francuskiego. Staruszka zbliya si sownictwem do Porty, ale z drugiej strony jej gos brzmia dononiej. Przez chwil toczyli walk rkami, a wreszcie Porta uwolni si od jej szaleczego ucisku. Wtedy zacz krzycze tak, e mogo go usysze p Europy. Ja szef! winia mj przyjaciel! Ty bezpieczna? Ty nie by bezpieczna, ty zgin! Porta zacz udawa, e strzela z wyimaginowanego pistoletu maszynowego. Staruszka spluna mu pod stopy cofna si o krok i staa zoliwie na nas patrzc. Cudowny francuski - powiedzia Legionista entuzjastycznie. - Sam bym tego lepiej nie C, myl, e jest cakiem dobry - zgodzi si Porta bez problemu. - Jeli naleysz do armii Cakowicie si z tob zgadzam - powiedzia Legionista z grobow min. Ostronie, nadchodz kopoty. powiedzia. najedcy, musisz powici troch wysiku na szlifowanie jzykw. Ostrzegawcze syknicie Gregora, ktry pilnowa drogi, zakoczyo ten dialog. Porta natychmiast wycign pistolet. May zacz si zabawia stalow link, ktrej nie wyjmowa z kieszeni przez ostatnie dni. Zbliajcy si kopot mia posta dwch modych ludzi w wieku okoo dwudziestu lat. Obaj trzymali rce w kieszeniach, co sugerowao, e nie byy one puste. Legionista wystpi uprzejmie naprzeciw nadchodzcych. Dobry wieczr. C was tu sprowadza? Wyszlimy si troch przewietrzy. Czy to zabronione? Podczas godziny policyjnej, tak.

Modzi ludzie stali patrzc na nas i wygldali na bardzo niezdecydowanych. Porta byskawicznie poprawi uoenie rewolweru w rce. Wic? - pyta dalej agodnie Legionista.

156

Nagle usyszelimy miarowy stukot cikich wojskowych butw o bruk uliczny. Szorstkie gosy niemieckich andarmw zbliay si do nas. Patrol - sykn Barcelona. Cofnlimy si gbiej w stron drzwi, gdyby patrol znalaz nas z zakrwawionymi rkami i nietypowym bagaem, nie mielibymy wyjcia, jak tylko ich wystrzela. Modzi ludzie stoczyli si razem z nami w przejciu. Bylimy zdenerwowani jak nigdy. Staruszka midzy nami o mao nie zostaa uduszona, gdy May zatka jej usta doni. Legionista przycisn kolb empi do ramienia, aby wygarn cay magazynek w kadego, kto chciaby tu wkroczy. Patrol przeszed spokojnie przed naszymi oczami na drug stron ulicy. Osiem podobnych do siebie hemw ze znaczkiem pksiyca. Na ich czele szed Oberfeldwebel. Z wygldu przypomina jednego z tych ludzi, ktrzy nie mog spa spokojnie w nocy, jeli nie dostarcz wczeniej kilku zwok do kostnicy. Patrol przeszed dalej, niczego nie podejrzewajc. Porta delikatnie zwrci si do wiskiego ryja. Nie ma wtpliwoci - powiedzia. - Daliby duo za to, aby dosta ci w swoje rce, moja tusta przyjaciko. Legionista ponownie zwrci si do dwch modzikw. Na wszelki wypadek wycignli oni pistolety. Nie byo to dla nas niespodziank, bo wiedzielimy, e je maj. Ciekawe, e byy to P-38, pistolety niemieckiej armii. adne pistoleciki macie - zauway Legionista. - Gdzie je rbnlicie, w sklepie z zabawkami? Znalelimy je. Niesamowite - brwi Legionisty powdroway w gr w udanym zdziwieniu. - I jestecie pewni, Co ci obchodzi, skd je mamy? - impertynencko zaatakowa jeden z nich. - Co masz zamiar

e nie przynis ich wam wity Mikoaj, jak to jest ostatnio w modzie? zrobi? Moe pobiegniesz na gestapo - rozemia si. - Nieprawdopodobne, jeli nie mielicie ochoty spotka si z patrolem, prawda? Legionista wystrzeli byskawicznie rk i zapa go za konierz. Jeszcze raz co takiego powiesz, chopcze, a zobaczysz jak wysoko podskoczysz! Dlaczego ich nie pucimy wolno i bdzie koniec sprawy? - denerwowa si May, owijajc na

palcach stalow link garoty. Drugi z chopakw, ktry do tej pory nic nie mwi, wysun si do przodu i rozoy w pokojowym gecie rce. Umiecha si, patrzc na nas. Na pewno nie ma powodu do ktni - mwi po niemiecku z hamburskim akcentem. mia si, Tak, jestem jednym z was. Wic nie potrzebujecie na nas napada. Nie widz potrzeby mwic do nas. wyrzucania nas. Co tutaj robicie? - spojrza na olbrzymie rowe wiskie zwoki. - To co robicie jest po prostu nielegalne, naraacie si na utrat ycia, jeli was zapi. Ja jestem dezerterem z armii, co te

157

grozi utrat ycia. Moemy to przecie nazwa rezygnacj. A przy okazji - doda - ja mam na imi Carl, a on Fernand. Tak wic jeste dezerterem - powiedzia Legionista, mruc oczy - Jeste dezerterem, Dezerterem i sabotayst - natar na nich Heide z gron wciekoci. - Czy wiesz, co robimy z nieprawda? takimi, jak ty? To samo, co wy zrobilicie z czterema ludmi dzie wczeniej. Zostali zastrzeleni z P38 i zaczynam o tym teraz myle. Nigdy nie strzelalimy do was - odpar Carl szybko. - To jest jedna z rzeczy, ktrej nie mgbym Spodziewasz si, e uwierzymy sowom dezertera? Zamknij si! - rzuci krtko Legionista. Odepchn Heidego i zwrci si do Carla. - Co robicie zrobi, przysigam.

tutaj w nocy? Carl wzruszy ramionami. Interesy... Wiesz jak jest. Hm. I spodziewacie si, e pozwolimy wam odej grzecznie i spokojnie. A jak mamy

gwarancj, e nie pobiegniecie do pierwszego napotkanego na tej ulicy patrolu? Carl rozemia si. Chyba artujesz! Mylisz, e ryzykowalibymy ycie dla wyjanienia sprawy tej zawszonej wini. Nawet gdybymy wiedzieli o tysicu waszych wiskich interesw, nic by nas to nie ruszao. Nie, mj przyjacielu, to ona - wskaza na staruszk, o ktrej zapomnielimy w tym caym zamieszaniu - to ona jest roznosicielk plotek i informacji dla swoich kumpli z bazaru. Zanim si zorientujecie, p Parya bdzie o was wiedziao. Zabibym j, gdybym by na waszym miejscu. ycie jest teraz tanie, a za ni nikt nie bdzie tskni. Stara kobieta skulia si pod murem i zapiszczaa. Przesta haasowa - przerwa Legionista. - Co si z tob dzieje? Czy kto ju na tobie pooy Ona jest na tej drodze konsjerk - powiedzia Fernand. - Jaki miaa interes, aby przebywa krzyyk? poza domem o tej porze? Mylimy ju od paru tygodni o tym, aby si od niej uwolni. Starucha krzykna i rzucia si ze szlochem Porcie do ng. Chwycia go za kostki. Legionista zapa j za rami i poderwa do gry. Suchaj babo. Uwaaj na swj jzyk, jeli chcesz pozosta przy yciu. Jeden pisk i si doigrasz. Pamitaj od dzisiaj, e ci ju znamy. Jasne? Uciekaa do domu czujnie jak krab. Carl i Fernand towarzyszyli nam do koca drogi. Jak do diaba chcecie przewie tak rzucajc si rzecz przez miasto? - dopytywa si Fernand. Przecie to nie jest co, co nazwalibycie niepozornym adunkiem, no nie? Szczeglnie przez mosty na Sekwanie. Kady z nich jest strzeony.

158

Cay czas mielimy nadziej, e may most Notre-Dame jest bezpieczny, ale byo na to ju za pno. Nikogo tam nie byo jeszcze p godziny temu - narzeka May gorzko. Musielicie myli si albo to by przypadek. Moecie zreszt si sami przekona. Fernand wzdrygn si. Naturalnie na drugim brzegu rzeki byo paru policjantw. Stalimy zaskoczeni, gdy za nami rozleg si warkot silnika nadjedajcego samochodu. winia do rowu - sykn Gnther. Jednym byskawicznym ruchem Barcelona i ja przechylilimy rowery i winia przeleciaa przez ywopot na placu Saint-Julien-le-Pauvre. Za krzakami rozlegy si niemrawe krzyki. wiskie trucho spado na dwch picych wczgw w achmanach, ktrzy natychmiast zaczli umyka w d ulicy. To by niewtpliwie pierwszy raz w ich yciu, gdy manna spada im z nieba, a oni byli zbyt przeraeni, aby z niej skorzysta. Bylimy przycinici do zej strony mostu i nie zbliylimy si nawet o krok do rozwizania problemu. Heide z uporem maniaka twierdzi, e nie powinnimy improwizowa. Stary monotonnie upomina nas pod nosem, a Fernand po raz setny gada, e wszystkie mosty w Paryu s strzeone i caa misja jest nierealna. Zawsze moemy przepyn przez rzek - zaproponowa Porta. I holowa za sob wini? Porzumy t wini - gdera Stary. - Mamy przez ni wicej kopotw ni to jest warte. Jeden z nas powinien przepyn rzek i rozwali stranikw - powiedziaem. Jeli ktokolwiek z nas zabije tych cholernych stranikw - wtrci si Heide - ju mamy ptle na Co wic proponujesz? Wywali wini. Wywali wini? - powtrzy Porta gronie Tak twierdz. Wywali wini. Od razu mwiem, e powinnimy mie plan, ale jak zwykle

Rozpocza si dzika ktnia midzy nim a Port. Spojrzaem na Legionist, ktry by specjalist w takich operacjach. szyjach.

zostaem przegosowany. A wy, e bdziemy grali ze suchu. No i co teraz? Stao si, jak mwiem. Siedzimy z tym monstrualnym cielskiem w rodku Parya. Gdzie May polaz? - spyta Barcelona, prbujc zmieni temat. Nie wiem i to mnie nie obchodzi - lamentowa Stary. - Nie powinnimy rozpoczyna tej Od pocztku, mwiem, ale nikt nie chcia mnie sucha. ebycie chocia czasami zwracali

wyprawy bez rozpoznania. uwag na to, co mwi - ali si Heide.

159

To oczywiste - dawkowa nam informacje Ferand. - Nie mog pozostawi nawet jednego mostu

niestrzeonego. Nie s gupcami. Pozostaw jeden wolny, to tak jakby zostawi wszystkie niestrzeone. Nielegalny ruch trwaby ca noc. I to jest istota sprawy. Dyskusja stawaa si coraz bardziej nerwowa. Nie sdz, aby kto zauway powrt Maego, a do chwili, gdy ten wcign midzy nas co duego i krzykn z satysfakcj: Ha! Co to jest? - spyta pospnie Stary. May promienia jak bogacz. A na co to wyglda? Znalazem j, to trumna! Zaadujemy do niej wini! Skd do diaba wytrzasne trumn? - dopytywa si z podziwem Legionista Po prostu j ukradem. Chodziem po okolicy, szukaem czego przydatnego i zobaczyem Dobra bdzie dla wini? - dopytywaem si nerwowo.

Przygldalimy si temu z bliska, a May machn woln rk. - Trumna! Musielimy mu pogratulowa. Nie mielimy adnego pomysu, a on znalaz najprostszy sposb.

trumn na podwrzu zakadu stolarskiego. Wic j wziem i przyniosem tutaj. Pasowaa dla wini idealnie. Wsadzilimy ciao do rodka i zabilimy dla niepoznaki gwodziami. Pomachalimy chopakom na poegnanie, uformowalimy orszak i pogrzebowym krokiem ruszylimy w stron mostu. Stranicy przyjli postaw pen szacunku, gdy ich mijalimy. Porta wykorzysta okazj, aby zaprezentowa swj jedyny zb i uroni par ez, ktre pozostawiy lady na jego brudnych policzkach. Pary budzi si w promieniach porannego soca. Odbieralimy wiele oznak sympatii podczas marszu przez miasto. Czerwony Paszcz i Jeanette czekali na nas w bistro, ale widzc trumn kobieta wydaa gony okrzyk i ucieka do kuchni. Nawet Czerwony Paszcz wyglda na zmieszanego. Wypadek? - spyta cicho. Nikogo nie brakuje!? My tak samo sdzimy. Poczekaj - powiedzia Porta, gdy tylko porzucilimy bezceremonialnie trumn na pododze w Policzy nas ze zmarszczonym czoem.

kuchni. Nastpnie zwrci si do Starego patetycznie. Jak si nazywaa ta winia w dawnych wierzeniach? Jak to? - spyta si Stary przejty. No bogowie i te inne rzeczy. No wiesz, Odyn i Thor i ta caa reszta. Nie mam najmniejszego pojcia. Odyn - wtrci si Porta. - Odyn mia wini. Jak j nazywa? To wanie chc wiedzie. Jak si nazywaa? Nikt nie wiedzia.

160

Pytanie obeszo wszystkich dookoa i powrcio do Porty. Rozgorzaa dyskusja, czy winia naleaa do Odyna, Frei czy Thora. May wyszed na ulic i zaczepia przechodniw i wkrtce spora grupa ludzi staa wok niego, prbujc rozstrzygn problem. Kto musi wiedzie - powiedzia Porta. Policja - powiedziaem. - Spytajmy policjantw.

Legionista chwyci za suchawk telefonu. Po chwili bardzo grzecznie i wzniole wyuszczy swj problem rozmwcy. W odpowiedzi usyszelimy stek obelg, ktry przypyn do nas z drugiego koca drutu. Nie miaem zamiaru ich denerwowa - powiedzia agodnie Legionista. Kto do diaba musi zna imi takiej sawnej wini - dolecia nas gos jakiego czowieka

mwicego do swego towarzysza. Usyszelimy te odpowied udzielon sabym, ale stanowczym gosem. Jedyna synna winia, ktr znam, ma na imi Adolf. Pniej prbowalimy rozmawia z andarmeri. Jeszcze wicej obelg i dodatkowo groba aresztowania. Kiedy opuszczalimy bistro godzin pniej, sprawa dalej bya nierozstrzygnita. winia zostaa dobrze ukryta i powierzona opiece Jeanette. Na placu Clichy zostalimy zatrzymani przez patrol. Odruchowo zadali od nas papierw, ale byo jasne, e nie one obchodziy ich najbardziej. Chc was o co zapyta - powiedzia dowdca patrolu pochylajc si konfidencjonalnie w nasz stron. - Znacie takiego faceta imieniem Odyn? Wiecie, e mia wini? Pochylilimy gowy wstrzymujc oddech. Moe wiecie, jak miaa ona na imi? Ze smutkiem wykazalimy nasz ignorancj. P godziny pniej przybylimy do barakw. Ku naszemu zdziwieniu nikt nie zmruy powiek. Wszyscy byli zajci gadaniem o winiach. Hej, wy! Nie wiecie przypadkiem, jak si nazywaa winia naleca do Thora? Mamy tutaj may zakad. Jaki oficer macha zachcajco w nasz stron. Szukamy kogo, kto by go rozstrzygn. Wydawao si, e nikt w Paryu nie zna odpowiedzi na to pytanie. A ja nie znam jej do dnia dzisiejszego. Pewnego dnia w Suresnespolicja aresztowaa dwch chopcw za niedozwolone posiadanie pistoletw. Starszy z nich mia pitnacie lat, modszy trzynacie. Skazano ich na mier. Major Schneider albo wykazywa resztki humanitaryzmu, albo ba si nieuchronnego koca wojny, w kadym razie waha si z wydaniem rozkazu wykonania egzekucji. Po paru dniach biernoci zwrci si z tym problemem do generaa Choltitza.

161

Dlaczego przychodzisz z tym do mnie? - spyta chodno Choltitz. - To jest sprawa najmniej Ale to s tylko dzieci, panie generale. S ju do dorose, aby wiedzie czym jest prawo.

wana ze wszystkich.

Major Schneider nie mg odmwi wykonania rozkazu. Chopcw rozstrzelano nastpnego dnia na Mont Yalerien. Rozdzia 14 GESTAPO KAPITULUJE Wie byskawicznie rozniosa si midzy barakami: przyjechao gestapo. Pojawili si na podwrzu i tylko masochici mieli ochot ich obserwowa. Wielki czarny mercedes parkowa przed gwnym wejciem, otoczony wtymi DKW. T informacj uzyskalimy podczas niadania. May za jednym razem pokn sze zwykych ksw i pobieg ukry trzy torebki zotych zbw pod krzakiem ry Hauptfeldwebla Hoffmana. Wszyscy nagle zaczli si gwatownie krzta, wykazujc oznaki szalonej aktywnoci. Niewielu ludzi miao normalny apetyt. Jedynie Porta niewzruszenie kontynuowa posiek, ale Barcelona zawsze twierdzi, e ma on nadzwyczajny odek. W kuchni gorczkowo regulowano wag. Francuscy pomocnicy zniknli w rozgrzanym powietrzu i nie pokazywali si przez nastpnych par dni. Major Hinka rozwanie znikn z pola widzenia. Oficer dyurny, ktry jeszcze par minut temu by obok nas, rwnie znikn. Wida, e nie tylko zwykli szeregowi pragnli unikn kontaktu z gestapo. Wydano rozkaz, aby wszyscy stawili si na placu. No tak - mrucza ponuro Heide. - A nie mwiem? Jak mylisz, po co te sukinsyny przyjechay? A skd do jasnej cholery mam wiedzie! ? - przerwaem mu wiedziony zwykym strachem. Gregor, stojcy obok mnie, by cay spocony ze strachu.

Gestapowcy zajli opuszczon jadalni. Omiu mczyzn nosio podobne do siebie, skrzane paszcze i kapelusze z szerokim rondem. Wydawao si, e to ich mundury. Usiedli przy dugim stole, a jeden z nich w kocu sali na gbokim krzele pod kolorow koron, pozostaoci po festynie Kraft durch Freude" sprzed trzech dni. Bylimy wzywani do sali i stawalimy przy dalszym kocu stou, podczas gdy gestapowcy wbijali spojrzenia w nasze twarze, w nasze dane i szukali kogo, kto mgby ich zainteresowa. Obok caej reszty siedzia ten najwaniejszy, z oczami tak wyupiastymi, jak szklane baki i z rkami dugimi jak mapa. Na rodku sali sta rzd krzese, gronie oczekujc na pierwsze ofiary.

162

Czowiek-mapa nala sobie z karafki wody i wypi kilka ykw. Cisza bya taka, e syszelimy gulgot wody w jego gardle. Pochyli si swobodnie do przodu i przedstawi si. Kriminalobersecretar Schluckbebier. Gestapo. Zrobi krtk przerw, aby informacja dotara do Jestem tutaj - powiedzia gestapowiec z przekonaniem - jako wasz przyjaciel. Chc wam pomc. naszych cikich bw. My, gestapowcy, jestemy takimi samymi ludmi jak wy. Musicie nam zaufa tak samo, jak my wam. Nagle umiech znikn z jego twarzy i zamiast niego pojawia si maska nienawici i grozy. Tylko ci, co maj co na sumieniu, musz si nas obawia! Ci, ktrzy maj poczucie winy, musz si nas obawia! Tylko ci, ktrzy zamali prawo, zdradzili kraj lub opucili Fhrera, musz unika naszego spojrzenia. Nastpna przerwa. Pozostalimy niewzruszeni, jeden czy dwch z nas skrycie ziewno. Schluckbebier powoli rozchmurza swoj twarz i stawa si jowialnym westfalskim chopem. Chodcie - powiedzia zachcajco. - Sprbujmy zrozumie si wzajemnie. Bdmy szczerzy. Ci, ktrzy maj czyste sumienie, nie musz si nas obawia. My, gestapowcy, podziwiamy was. Jestecie krgosupem naszej armii! Stamy razem i zapiewajmy nasz hymn narodowy. Facet uderza dla animuszu karafk o st. Gestapowcy piewali z pasj, cho kilku z nich wyjtkowo cienko. Skpe dwiki dochodziy z naszego koca sali. Schluckbebier patrzy na nas z zadowoleniem a do koca hymnu. Odstawi karafk na st i opar rce na biodrach. Chciabym, aby to bya wizyta czysto towarzyska. Niestety, mwic powanie, tak nie jest i, nad czym bolej, musimy porozmawia. Zrobi krok przed siebie i wyrzuci ramiona w nasz stron. ydowscy sabotayci splamili wasz honor! Spojrzaem na Port stojcego obok mnie i Wiecie - kontynuowa Schluckbebier tym samym szorstkim gosem - e czarnorynkowe wzruszylimy ramionami. transakcje s karane wedug kodeksu karnego. Wycign kopi kodeksu z kieszeni i zacz ni wymachiwa jak pochodni wolnoci. Karane mierci! Jego gos podnis si znowu o p oktawy. Rka dzierca kodeks przecia symbolicznie gardo, nie pozostawiajc miejsca na wtpliwoci co do intencji mwcy. Czarny rynek jest now plag w Europie. Pozbdziemy si czarnego rynku i uwolnimy was od ydowskiej pitej kolumny! Macha ramionami demonstrujc wyimaginowane groby. Razem zniszczymy t zaraz! Wymieciemy te brudne ydowskie winie z Europy. Wyczycimy Europ z brudnych interesw. Wytniemy ten wrzd!

163

Kriminalobersecretar stan z gron min przed frontem zgromadzonych onierzy. Pechowo pierwszy rzd zgromadzonych by stworzony przez nas. Tam! - potrzsn ramieniem i wskaza na szereg pustych krzese. Czekalimy z nadziej, e moe kto jeszcze podporzdkuje si rozkazom, kto, kto ma czyste sumienie. Wygldao jednak na to, e wszyscy zdradzilimy nasz kraj i opucilimy ukochanego wodza i teraz wszyscy obawialimy si konfrontacji z gestapo. Nikt si nie ruszy, nie mielimy wyboru, jak tylko miao wystpi do przodu i usi w pkolu oddzielonych krzese. Mwiem sobie, e to czysty przypadek; ten facet niczego konkretnego od nas nie chcia. Pragn po prostu znale koza ofiarnego, ktrego mgby rozedrze na kawaki. Problem polega na tym, e nie miaem czystego sumienia i nie czuem si pewnie. Wykoczy wod w karafce i gono bekn. Dziesi workw kawy znikno! - dar si. - Ta kawa zostaa sprzedana na czarnym rynku przez ydw! Gestapo wie o tym! Nic nie umknie gestapo! Gdzie jest kawa? Pytanie byo bardzo oglne, ale my, druga sekcja stojca na rodku pokoju, czulimy si szczeglnie podejrzani. Reszta ludzi wykorzystaa sytuacj i skoncentrowaa spojrzenia na nas, poczulimy, e opinia publiczna wskazaa na nas bez pokazywania palcami. Ktem oka zobaczyem, jak Stary dar swj stary notes na paski, Heide wyrzuci na wp spalone cygaro i sign po nowe, Gnther odrzuci gow do tyu i zawzicie studiowa rysy na suficie, Barcelona obcign mundur pod pasem, May sprawdza stan podeszwy jednego z butw, a Gregor grzeba paznokciem w zbach, jakby szuka dziur. Tylko Porta sta jak gdyby nic go to nie dotyczyo. Patrzy prosto w oczy Schluckbebiera i ani na chwil nie spuci wzroku. Zalega duga cisza. Schluckbebier jakby czeka na to, co powie Porta. Moe na jakie wyznanie. Ale Porta trzyma usta twardo zacinite. Jak sobie yczycie! - gestapowiec przenis spojrzenie na pozostaych. - Przejdmy do drugiego punktu. Trzy dni temu furgonetka pena pocieli zostaa ukradziona sprzed kwater drugiej kompanii! Bya niepilnowana tylko przez chwil! Gdzie jest pociel? Czekam! Usiedlimy i czekalimy, co bdzie dalej. Mino chyba dziesi minut. Panowaa gucha cisza. Nikt nawet nie zakaszla, nikt nie pocign nosem, nikt nie zaszura stopami. Ledwo omielalimy si oddycha, aby nie byo sycha jakiego sapania czy pogwizdywania. Gupcy! - zacz krzycze Schluckbebier, potrzsajc pici - Nie mylcie, e tak to zostawimy! My, gestapo, nigdy nie zostawiamy spraw niezaatwionych. I nie jestecie na froncie, wiecie o tym! Tu nie schowacie si w okopach, nie tutaj! Rozmawiacie z gestapo! Ci, co zdradzili Fhrera, musz spodziewa si kary. Siedem skinie gowy za jego plecami potwierdzio deklaracj. Schluckbebier mia pian na ustach, drobne paciorki liny wylatyway mu z ust. Wykonywa jaki dziwny taniec wok stou, bbnic palcami w niego tak, e a karafka spada na podog. Panie Kriminalrat!
164

Ku mojemu zdziwieniu i przeraeniu odezwa si Porta, posyajc rozszalaemu gestapowcowi najbardziej czarujcy umiech, ukazujc jedyny zb na przedzie szczki. Powiedzia pan, e gestapo nam pomoe? Pomruk niedowierzania przelecia przez ca sal. Wic? - spyta si Schluckbebier. Pokornie i z szacunkiem. Chciabym si poskary. Jestemy le traktowani. - Z przesadnym Caa druga kompania gapia si na Port.

smutkiem Porta wycign z buta zwitek dokumentw. - Przez ostatnie cztery miesice nie otrzymywalimy racji cukru - odwrci stron i wskazujc palcem kontynuowa. - Dwa gramy na czterech ludzi dziennie, tak tu jest napisane. Schluckbebier strzeli palcami. Dawa tu kwatermistrza! Dwch odzianych w skr apsw wyskoczyo z sali na poszukiwanie nieszczsnej duszy kwatermistrza. Schluckbebier ledzi kady jego krok po przekroczeniu progu pokoju. Kwatermistrzu! Powiedziano mi, e ludzie nie otrzymuj swoich racji cukru od czterech miesicy. Czy to moe by prawda? Kwatermistrz obojtnie wzruszy ramionami. Oczywicie, e prawda. Cay puk od dawna nie dosta przydziau cukru. Rozumiem. Dzikuj. - Schluckbebier triumfalnie zwrci si do Porty. - Jestemy w stanie

wojny, tylko gupiec lub zdrajca moe robi problem z jakiej gwnianej porcji cukru. Musimy znosi pewne wyrzeczenia. Twoja skarga jest odrzucona. To chciabym wnie nastpn - powiedzia pewnym siebie gosem Porta. - Przez ostatnie dwa miesice nie otrzymaem butw, chocia mi si one od armii nale. Skaryem si na to par razy, ale groono mi przemoc, jeli si nie przestan upomina. Nie sdz, aby to byo zgodne z prawem i nie sdz, e gestapo tak myli. Myl, e to jest nasz wsplny interes, jak pan to powiedzia. onierzom, ktrzy walcz dla Fhrera, wolno chyba dochodzi swoich praw bez zastraszania. Co naczelny wdz by powiedzia, gdyby o tym usysza? Zobacz, jakie buty teraz nosz. Podnis jeden z nich i pchn w stron gestapowca. Musz je sam sobie kupowa. Schluckbebier spojrza na niego z mieszanin zdziwienia i grozy. Oczywicie nie byy regulaminowe i z pewnoci nie byy wyprodukowane w Trzeciej Rzeszy. Hauptfeldwebel Hoffman niecierpliwie si umiecha. Wydawao si, e tym razem Porta posun si za daleko. No bo kto sysza o funduszu na buty? Kto sysza o funduszu na buty? - spyta znudzony gestapowiec. Ale tutaj - Porta wsadzi rk do kieszeni i wyj nastpny zwitek dokumentw - sekcja 12.365,

paragraf IVa, smy wiersz, jest napisane: Kady onierz, podoficer i oficer, ktry na wasny

165

rachunek kupi buty, ma otrzymywa dwanacie fenigw dziennie jako zadouczynienie za poniesione koszty transakcji". Porta rozsya uprzejme umiechy dokoa. Niewzruszone do tej pory twarze pozostaych gestapowcw zacz wykrzywia grymas wciekoci. Przyjechali tutaj, aby zaatwi spraw workw kawy, a teraz zostali wpltani po uszy w gupoty Porty. Jak dugo? - Schluckbebier bezwiednie zada pytanie. - Jak dugo powiniene otrzymywa Naprawd dugo! Prowadz cay czas rozliczenia. Naley mi si siedemnacie reichsmarek i pienidze? dwadziecia cztery fenigi. A za mniej wicej godzin trzydzieci sze fenigw. Hoffman zacz nagle szale w kocu sali. To mieszne! Nigdy w yciu nie syszaem o takiej bzdurze! Deputat na buty! Na mio bosk! Jest na wojnie, a martwi si o kas na buty. Chciabym wiedzie, co powiedziaby genera Choltitz, gdyby to sysza!? Ja rwnie - odpar niezraony Porta. - Takie drobne rzeczy s zmartwieniem zwykych onierzy i nie dotycz wyszych rang. Moe dla was s trywialne, ale wane dla nas tu zgromadzonych. Inni mog zawiadczy! Obergefreiter Porta. Rozkazuj wam przesta marnowa nasz czas! Jeszcze jedno sowo i bd musia zrobi co, czego poaujemy obydwaj i ty bardziej ni my! Moja cierpliwo si wyczerpuje i teraz mwi jako przedstawiciel armii, a nie gestapo. Schluckbebier chwyci czyj karafk z wod i wypi apczywie. Teraz mwi armia. Ale czy oni byli kiedykolwiek w armii? Trzecia Rzesza przywrci porzdek w armii! Przyszed czas na rze - mrukn May. Przepraszam - zwrci si Porta do Hoffmana. - Czy wie pan, e jest kategorycznie zabronione Skoczy pi i rozglda si za nastpn karafk.

straszenie lub wpywanie na podwadnych, ktrzy zgaszaj zaalenia? Czytaem o tym kiedy, mam to zaznaczone... O jest! Strona 42 wiersz 3 regulaminu... Podpisanego przez pukownika ze sztabu generaa Reiberta. Hoffman odwrci si z twarz purpurow jak burak. Widziaem, jak zaciska i rozwiera pici. Zrobio mi si go al. Wydawao mi si, e sam bym waln Port, gdy mwi to wszystko zdradziecko obudnym gosem. Schluckbebier doznawa rozdwojenia jani. Oczywicie by zaniepokojony tym, e nieokrzesany Obergefreiter zabiera mu tyle czasu. Z drugiej za strony, ten czowiek zna regulamin od pierwszej do ostatniej strony i wiedzia, jakie ma prawa. Przecie sam Adolf powiedzia: Te same prawa s dla tych na dole i dla tych na grze!"

166

W drugim kocu sali porucznik Lwe pochyli si do przodu, aby ukry umiech na twarzy. Wiele razy sam dowiadczy takiego traktowania przez Port i nie mg powstrzyma rozbawienia, widzc kogo innego wpadajcego w puapk. Obergefreiter - rzek Schluckbebier cakiem przyjacielsko i mio. - Czy wysae rachunek do Oczywicie, e tak - odpowiedzia Porta z przekonaniem. To kamstwo! To absurdalne kamstwo! Ten osio nawet nie potrafi podpisa si porzdnie, a biura kwatermistrza? Hoffmanem a zakrcio. miaby wystawi rachunek! A co do butw, ktre nosi, mog powiedzie skd one s... Ukrad je, tak samo jak wszystko, co ma! A teraz prbuje wyudzi co jeszcze od armii! Hoffman kroczy niezwykle podniecony po sali. - Obserwowaem go przez trzy lata. To psychopata, oszust i kanciarz. Gwarantuj, e to on ukrad kaw. Powinien by natychmiast aresztowany, on jest zaka armii! Rozleg si delikatny miech porucznika Lwego, do ktrego doczy si natychmiast kapitan Gickel z pierwszej kompanii. Powoli miech zacz rozrywa coraz wicej cia i wkrtce caa sala trzsa si od wycia i rechotu. Porta regulaminowo strzeli obcasami, jakby w podzikowaniu za cae przedstawienie. Panie Kriminalrat, prosz o pozwolenie odparcia tak podstpnych oskare ze strony Hauptfeldwebla. Gestapowiec unis brwi. Oczywicie, to jest twoje prawo. Rozumiem, e masz jakie dowody, ktre potwierdziyby twoje Pozwlcie mi zacz! - Hoffman podszed do pkola krzese i wskaza palcem na Maego. sowa. Creutzfeldt! Bez wtpienia czu si bardzo pewnie wzywajc takiego pajaca jak May. Zoye przysig, wic nie prbuj kama! Czy ten idiota nie ukrad butw zabitemu amerykaskiemu onierzowi? Przypadkowo okradanie zwok onierskich jest powanym przestpstwem! Jestem cakowicie przekonany, e Obergefreiter Porta nigdy nie okradby zwok - odpowiedzia May wygldajc na kompletnie zaszokowanego. - I nigdy nie widziaem, aby prbowa okrada zmarych. A co do butw, to wiem, e kupi cztery pary od sieranta ze 177. puku piechoty na dzie przed tym, jak ten podpali magazyny. May usiad i wyglda na zadowolonego z siebie. Hoffman z wraenia zagryz doln warg. To wszystko jest stekiem kamstw! Porta ze stoickim spokojem wyj z kieszeni zwitek papierw, przejrza je i okaza rachunek podpisany przez Stabszahlmeistra Busera ze 177. regimentu piechoty. Schluckbebier uporczywie poszukiwa nastpnej karafki z wod.

167

Obergefreiter Porta, wyglda na to, e macie, no, jak to tam - siedemnacie marek i dwadziecia I trzydzieci sze fenigw - doda powanie Porta. - Jeli chodzi o ciso. Lubi precyzj. Cakiem susznie! - Schluckbebier zwrci si do Hoffmana. - Prosz dopilnowa, aby temu

cztery fenigi do rozliczenia.

czowiekowi wypacono pienidze. Lepiej trzyma takie sprawy w obrbie tych czterech cian. Nie chcemy problemw z wadz zwierzchni, nieprawda? Sam mu oddam pienidze! - wysapa Hoffman, okazujc Porcie gar pen monet. Jeszcze jakie skargi, Obergefreiter? Tak, jeszcze kilka - odpar agodnie Porta. - Ale nie chc sprawia panu wicej kopotw, panie Schluckbebier pochyli si z umiechem.

Kriminalrat. Wiem, e macie duo waniejsze sprawy w swoich rkach, a poza tym jestemy na wojnie. Jeden wielki kant - mrukn Hoffman i odwrci si zdegustowany. Schluckbebier zamyli si na chwil. Bez wtpienia chcia powrci do draliwego problemu kawy. Jak ustali niewtpliw win Porty, a jednoczenie za przymknicie oka dosta poow trefnego towaru. Dziesi workw kawy! W zasadzie to bya fortuna, nawet poowa tego moga zapewni perspektyw wygodnego przetrwania pitego roku wojny. Ale Porta ewidentnie nie by takim gupkiem, na jakiego wyglda. By przebiegy i prawie na pewno mia silny instynkt przetrwania, wic powinien by traktowany wyjtkowo ostronie. A co do kawy - zacz gestapowiec na swj sposb. - To bolesne, ale zostalicie oskareni o jej Niestety tak - zgodzi si Porta. - Chciabym panu pomc, Herr Kriminalrat. Niestety, nie wiem kradzie, Obergefreiter. nic o kawie. Nawet takiego napitku nie uywam, rozumie pan? W momencie, gdy Hoffmanowi usta otwieray si z wraenia z powodu potwornej postawy Porty, drzwi do sali otworzyy si gwatownie i do rodka wpad jak burza Feldwebel Winkelmann, ktry zawiadowa magazynem. Herr Oberinspektor! - biegiem zbliy si do Schluckbebiera, wymachujc z podniecenia rkami Jeszcze raz prosz - wysapa gestapowiec. Wszystko jest w porzdku - papla Feldwebel z bogoci. - Zaginione worki stay za towarem z - Sprawdziem jeszcze raz worki z kaw i okazao si, e zgadza si ich stan!

Jugosawii. Nie powinno ich tam by, wic nikt ich tam nie szuka. To wszystko przez tych ludzi, ktrzy opiekowali si magazynem, Herr Oberinspektor. Ich ju tam nie ma. To oni wszystko pomieszali. Czasami ju mi brakuje si. Tak si czasami dzieje, gdy ludzie nie rozumiej swojej pracy. To mieszne - powiedzia Hoffman niecierpliwie - kamiesz Winkelmann. Wiesz przecie doskonale, e przeliczylimy wszystkie worki razem, przeszlimy wszystkie magazyny i przeczesalimy je dokadnie.

168

Schluckbebier, Hoffman, dwch apsw w skrzanych paszczach i Feldwebel, udali si uroczystym krokiem w stron magazynu. Siedemnacie workw brazylijskiej kawy, oznaczonych regulaminowymi stemplami armii, stao ustawionych w rzdzie jeden obok drugiego. Kady worek zosta sprawdzony, otwierano i przesypywano zawarto. Sprawdzano nawet zapach za pomoc nozdrzy. Kady worek wypeniony by dokadnie czyst i wie kaw. Dla Hoffmana byo oczywiste, e Feldwebel wcisn worki w ostatniej chwili, ale zrobi to za jego plecami. Bra przez moment pod uwag, e ci dwaj wsppracowali ze sob, ale z niechci odrzuci tak koncepcj. Porta by zbyt sprytnym zodziejem mienia wojskowego i raczej gardzi pomoc takiego amatora jak Winkelmann. Wydaje si - przyzna Hoffman niechtnie - e pomylilimy si co do kawy. No wanie - Schluckbebier nacign mocniej kapelusz na oczy. - O to wanie chodzi.

Faszywy raport, niedbaa robota, marnowanie cennego czasu gestapo. Chyba paragraf 309 wyczerpuje te zarzuty. Bez obrazy panie Hauptfeldwebel. To moe pana wpdzi w powane problemy. Naprawd powane problemy. Jeden z jego pomocnikw ju zaczyna dzwoni kajdankami w kieszeni. Caa grupa, oprcz Winkelmanna, wmaszerowaa powoli do jadalni. Hoffman by gboko zamylony, ale nie wyglda na szczeglnie zmartwionego. Ciekaw byem, co wylgao si wtedy w jego czarnym umyle. Panie Obersekretar - rzek nagle. - Gdy pan ju tu jest, to nie jest kompletna strata czasu. Chciabym zada wyjanienia incydentu, ktry mia miejsce trzy lata temu i w ktry zamieszana bya 5 kompania 27. puku czogw, II sekcja, I grupa. Oskaram ich o zdrad, odmow wykonania rozkazu, tchrzostwo w obliczu wroga. Oraz inne rzeczy - zakoczy mroczn przemow. Schluckbebier podnis surowo brwi. Czy ma pan moliwo udowodni takie oskarenie? Oczywicie! - odpar Hoffman.

Wszyscy dobrze pamitalimy cae wydarzenie. Dwa Tygrysy zostay uszkodzone dokadnie naprzeciwko linii wroga. Zostay opuszczone przez zaogi, a pukownik ze sztabu gwnego askawie wyda rozkaz, e pojazdy powinny by odzyskane. Porucznik Lwe, wiedzc, e kosztowaoby to zbyt duo ofiar od razu odmwi wykonania polecenia. Wybucha karczemna awantura pomidzy oficerami, zakoczona wybuchem zabkanego granatu, ktry praktycznie urwa twarz pukownikowi. Porta wyjtkowo niedelikatnie stan nad ciaem i zacz si wymiewa z zabitego. A do czasu, gdy cakowicie zirytowany Lwe, nie waln go na odlew w twarz. Nie byo nigdy ciepych uczu midzy nim a Port, ktry czsto podpada dyscyplinarnie i byo to traktowane jako naturalna kolej rzeczy. Ale wypadek ten doszed do uszu Hoffmanna, a ten stara si go wyolbrzymi, aby kiedy go wykorzysta. Liczy na dwie rzeczy: odmowa podporzdkowania si rozkazowi oraz uderzenie podwadnego przez oficera. Szansa wanie nadesza i Hoffman postanowi j wykorzysta. Schluckbebier sucha opowieci z coraz wikszym zainteresowaniem. Nalea do tej grupy ludzi, ktra szczeglnie nie lubia oficerw, a szczeglnie tych frontowych. Ten facet poczu swoj szans, podobnie jak Hoffman. Sprawa bya powana i jeli si j udowodni, oznaczaoby to awans dla ludzi, ktrzy j
169

ujawnili. cile rzecz biorc, caa sprawa podlegaa raczej andarmerii ni gestapo i Schluckbebier na pewno zdawa sobie z tego spraw. Ale ksek by akomy! Zwrci si do porucznika Lwego, ktry sta blady i spity. Czy to prawda, poruczniku? Nastpia chwila ciszy. Wszyscy czekalimy zdenerwowani na jego odpowied. By oficerem, ale wszyscy go naprawd lubilimy. Czy to prawda? - powtrnie zada pytanie gestapowiec. - Czy uderzy pan podwadnego? Tak - odpowiedzia porucznik bardzo cicho. Schluckbebier z afektacj okaza zgorszenie. Uderzy pan szeregowca? Pan, oficer? Dopuci si pan rkoczynw wobec swojego wasnego

onierza? Ma pan czelno si do tego przyzna? Tyrada trwaa chyba z dziesi minut, przechodzia od jednego szczytu zdziwienia do drugiego. Wzbieraa na sile i biega w kierunku szalonego i histerycznego gniewu, penego lekcewaenia i obelg wobec ogu oficerw i porucznika w szczeglnoci. Od poowy tego przemwienia Porta sta z otwartymi ustami, aby co powiedzie. Ale gestapowiec nie by w stanie wyhamowa i dopiero nastpnych par minut pozwolio mu jako tako ochon. Herr Kriminalrat - zacz Porta okropnie sodkim gosem, specjalnie zarezerwowanym na takie okazje. - Cakowicie si z panem zgadzam. Wszyscy oficerowie to winie i powinni by powieszeni. Grymas niemiaej trwogi przelecia po twarzy Schluckbebiera. Czy naprawd tak powiedzia? Tak byo, na pewno tak byo, tylko czy si za daleko nie zagalopowa? Byoby to niebezpieczne. Porta teatralnym gestem poklepa klamr pasa z napisem Gott mit Uns" Boe jedyny - powiedzia powanie. - Chro wsplnot oniersk. Oficerowie mog si zachowywa, jak chc, to ich sprawa. Wszyscy to wiemy. Tylko eby o tym Fhrer wiedzia! Jestem pewien, e moe pan szepn mu swko do ucha. Bo pan wie, jak sprawy stoj, Herr Kriminalrat. Z paskim sowem na pewno wszyscy si licz. Biedny Lwe ledwie mg uwierzy, e Porta wygadywa takie rzeczy przeciwko niemu. Moe nie byli przyjacimi, ale nigdy midzy nimi nie byo nieporozumie i zawsze darzyli si pewn sympati i szacunkiem. W swoim czasie - kontynuowa Porta - otrzymaem sporo ciosw od dowodzcych oficerw. Zwykle traktowaem to jako cz suby wojskowej. Ale afera, o ktrej opowiada Hauptfeldwebel, miaa naprawd miejsce. Przyznaj to. Byem na tyle szalony, mwi najprawdziwsz prawd, e zaatwiem spraw z moimi kumplami z GGSA. Chwileczk, Obergefreiter Schluckbebier wycign drc rk w stron pustej karafki. Tak byo - odpar Porta. Zaatwie to z GGSA? Wielka, czerwona, chopska twarz Schluckbebiera zrobia si blada. Nie bylimy tym zaskoczeni. Wiedzielimy, co to jest GGSA - Geheimes Gericht der Soldaten und Arbeiten (Tajny Zarzd onierzy

170

i Robotnikw). By to trybuna, do ktrego mg si odwoa kady najskromniejszy onierz i pracownik, wiedzc, e bdzie sprawiedliwie potraktowany. Potna organizacja, z ktr liczyo si nawet gestapo. Gestapowiec, nieszczliwie dla swojego umysu, nie mia najmniejszego pojcia, czy Porta kamie, czy te mwi prawd. Jeli Porta nie kama, to Schluckbebier powiedzia wicej ni powinien z punktu widzenia wasnego bezpieczestwa. Jeli za kama, to nie bdzie tego nigdy wiedzia z pewnoci, bo nie sta go byo na podjcie ryzyka sprawdzenia tego faktu. Jeeli Tajny Zarzd zajmowa si t spraw, lepiej byo sta z boku i czeka na swoj szans. Schluckbebier bezadnie przerzuca papiery w skrzanej aktwce. Bardzo dobrze - powiedzia srogo. - Zrobi raport. Jeeli nastpnym razem przybiegniesz do gestapo z opowieci o ydach, czarnym rynku i Spojrza gniewnie na Hoffmana. skradzionej kawie, to najpierw upewnij si, e to wszystko jest prawd, albo znajdziesz si w powanych tarapatach. Na razie masz szczcie, pucimy ci wolno. Ale jeli jeszcze raz co takiego si stanie - my nie zapominamy. Mj raport bdzie w aktach i bdziemy mie na ciebie oko. No, to by byo na tyle. Nastpnie skin gow. Oprni sal, niech wszyscy wyjd! Ty, Obergefreiter, zosta tutaj! Mam do ciebie swko. Powiedz mi, kogo znasz w Tajnym Zarzdzie? - spyta przymilnie Port. To tajemnica - odpar Porta z umiechem. - Nawet za cen ycia nie mog poda ich nazwisk. Oj, daj spokj! - gestapowiec prbowa zdoby si na szczery umiech. - To nieoficjalnie! Oficjalnie, czy nie, nie mog. Hm - Schluckbebier przyglda mu si przez chwil. - Chod ze mn do kantyny. Sala opustoszaa szybciej, ni si zapenia. Schluckbebier yczliwie obj Port ramieniem.

Porozmawiamy chwil. Syszelimy potem nieudolne prby odkrycia prawdy przez Schluckbebiera. Ja te mam przyjaci w Tajnym Zarzdzie - zacz delikatnie i niby przypadkowo. - Ciekawe, By moe - odpowiedzia Porta. - Czsto ich odwiedzasz, moe si tam kiedy spotkalimy? Bardzo moliwe - przytakn Schluckbebier. Porta zauway, e gestapowiec zacz si czy ich znasz?

nienaturalnie poci. Przez chwil milczeli. Porta siedzia z gupkowatym umiechem na twarzy, za Schluckbebier wywraca mzg na drug stron, aby znale sposb na zblienie si do niego. Masz jeszcze jak kaw? - zacz z innej beczki. Dlaczego nie? - zgodzi si Porta. - To jest ostatnio modny towar. A mwie, e jej nie pijesz!

171

Pomylaem, e zrezygnuj na chwil ze swoich przyzwyczaje i zobacz, ile lat straciem nie

pijc kawy. Schluckbebier poczeka, a ustawiono przed nimi nowe kubki i pochyli si przez st z chytrym umiechem. Jak mczyzna z mczyzn, chopie! Powiedz, gdzie ukrye towar? Towar? - spyta Porta. No wiesz, kaw! Aha.... tak, tak - Porta w idiotyczny sposb przechyli gow. - Kawa! Oczywicie! Mam przyjaci, ktrzy zapac dobr cen za prawdziw kaw. Chciabym mie kaw, aby mc im zaoferowa - ze smutkiem w gosie powiedzia Porta. - A w Nazwiska nie maj tu znaczenia, ale daj sowo, e pac naprawd dobrze! Fifty-fifty i interes Musisz chyba artowa. Dostaniesz dziesi procent i wtedy pomyl o tym. Dwadziecia! Moi przyjaciele to naprawd wpywowi ludzie. T transakcj by sobie bardzo

razie gdybym na ni trafi, to kim s twoi przyjaciele? stoi, co ty na to?

pomg. Porta zastanawia si chwil. Niech bdzie siedemnacie. Siedemnacie - Schluckbebier zrobi jedn ze swoich esesmaskich min, zmarszczy brwi,

zmruy oczy i zacisn gniewnie usta. - Jeste gupi mj przyjacielu. Nie rozumiesz chyba, e moc tak wpywowych ludzi dziaa na dwie strony. Na twoj korzy lub niekorzy, w zalenoci od tego, co im zaoferujesz. Nie powinnimy si gniewa, prawda? Porta podnis si z krzesa bez sowa. Pochon reszt kawy, zacisn pas i zamierza odej. Schluckbebier ruszy za nim, nie przerywajc agitacji. Drogi kolego! Nie miaem zamiaru ci obraa! Moe mj ton ci zrazi? Chciaem tylko Znam si na artach, tak jak wszyscy - powiedzia znudzony Porta. - Mj ojciec by sawnym troszk zaartowa! klaunem i patriot w interesach. Zazwyczaj wystpowa w ubraniach w barwach narodowych, z flag na plecach. Jak wic syszysz mam poczucie humoru i nie obchodzi mnie twj szczeglny rodzaj artw. Poza tym brzmiao to jak groba, a nie jak art. Nie, posuchaj - gestapowiec szybko pochyli si do ucha Porty i wyszepta - Jeden z oficerw ordynansowych generaa von Choltitza poszukuje kawy... I to nie dla siebie, rozumiesz! Chyba dla generaa! Chyba nie sugerujesz, e mam pomaszerowa do von Choltitza z workiem kawy pod pach? Nie, nie, oczywicie, e nie! Ja sobie z tym poradz. Mam dojcia rnymi kanaami i ani ty, ani

ja nie musimy si nawet zblia do generaa. On jest otoczony szpiegami midzynarodowego

172

ydostwa i zblienie do niego moe by niebezpieczne, chyba e wiesz, jak porusza si w tym gszczu. Czyli masz ludzi, ktrzy to zaatwi? - dopytywa si Porta uprzejmie. My w gestapo wiemy wszystko... A teraz - otoczy Port przyjacielsko swoim ramieniem -

siedemnacie procent, myl, e si w kocu dogadalimy? Interes zosta zaatwiony tego samego wieczoru. Spotkalimy si w kuchni Hotelu Meurice, eby si napi i stopniowo dojrzewalimy do tego, aby zaprosi Schluckbebiera do naszego towarzystwa. Powiedz mi - spyta niespodziewanie Porta. - Czy uwaasz siebie za czowieka kulturalnego? Kulturalnego? Oczywicie! Jestem czowiekiem kulturalnym. Nie przypuszczasz chyba, e Nie wiedziaem - powiedzia Porta. - Ale jeeli jeste czowiekiem wyksztaconym, to pom Zrobi wszystko, co w mojej mocy - obiecywa Schluckbebier napuszony. - O co chodzi? To proste - rzek Porta. - Chcemy si dowiedzie, jak miaa na imi winia Odyna. winia Odyna, to jakie wariactwo! - achn si gestapowiec. - Czwarty raz kto mnie dzisiaj Problem w tym - powiedzia Porta - czy znasz jej imi?

signbym obecn pozycj bez odpowiedniego wyksztacenia. nam w rozwizaniu problemu, ktry nas trapi.

pyta o to samo. Czekalimy, wstrzymujc oddech, na popis wiedzy czowieka z gestapo. Czekalimy tak dugo a zaczo brakowa nam powietrza. W kocu Schluckbebier potrzsn gow. To zabawne - przyzna. - Nawet z moim wyksztaceniem nie wiem jak miaa na imi ta cholerna

winia! Stranicy obozu przejciowego w La Rolande koo Beaune byli ludmi, ktrzy wierzyli, e s litociwi. Szczeglnie jeden z nich, Unterscharfhrer Kurt Reimling, twierdzi, e rozumie cierpienia winiw zbyt dobrze, ba, wrcz je z nimi dzieli. Zabij mnie razem z moimi dziemi - bagaa go ydowska matka pewnego dnia. Miaa trjk maych dzieci i w momencie egzekucji stranicy chcieli ich rozdzieli. Reimling zmieni rozkaz. Matka i dzieci pozostay razem a do ostatniej chwili. Dzieci wysa na tamten wiat w pierwszej kolejnoci. Odbyo si to szybko i schludnie, aby matka moga przekona si, e nie cierpiay. Reimling by fachowcem, jeeli chodzi o rewolwery. Niektrzy z esesmanw gosili, e winiowie wrcz dzikuj im za zadawany bl. Oberscharfhrer Carl Neubourg, przydzielony do obozu w Drancy, by jednym z nich. Jego humanitaryzm i dobro serca zaprowadziy go tak daleko, e pozwoli ydowskiej rodzinie odmwi kadisz, zanim ich zmusi, aby wzajemnie si powywieszali, jedni w obecnoci drugich. Jego dobro moga go duo kosztowa. Gdyby dowiedzieli si o tym zwierzchnicy, mgby zarobi trzy dni odosobnienia i p roku bez awansu. Na takie powicenie stranicy mogli si zdoby. Nic dziwnego, e ofiary byy im wdziczne.

173

Rozdzia 15 WIECZR W PARYU Propozycja dotyczca broni przysza do nas od podwjnego agenta o pseudonimie Szczur, ktry zatrudniony by w oddziale przyj spadochroniarzy zrzuconych we Francji. Skad umieszczony by w fabryce na zapleczu Gare du Nord. Spotkalimy si na zewntrz, Szczur zaprowadzi nas do pek penych broni. Wszystko w pierwszym gatunku - zapewnia nas - prosto od Churchilla. Ruszylimy, aby sprawdzi stan broni. Gdy to robilimy, drzwi otworzyy si i wkroczyo ociale trzech mczyzn. Kady z nich trzyma rk w prawej kieszeni swojego prochowca. Stanli przy drzwiach i patrzyli na nas, zastanawiajc si, co robimy w kryjwce z broni. Zrzuceni na spadochronach? - pytali, adresujc te sowa raczej do Szczura, ni do nas. Poradz co wam - wtrci si Porta. - Jeeli zaley wam na yciu, a myl, e tak, to wyjmijcie

rce z kieszeni... Wiecie, co mam na myli? Trzej mczyni odwrcili si w jego stron. Czy ty nam grozisz? - dopytywa si jeden z nich. Niekoniecznie, ale to zaley od waszego zachowania. Ta bro zostaa ukradziona. Czy zdajecie sobie z tego spraw? Wiecie, co si dzieje z ludmi Nieszczeglnie - powiedzia Porta. - Ale wecie jedn z nich, a zobaczymy. Nie przeszkadzajcie sobie!

zapanymi z kradzion broni?

Gos dochodzi od strony drzwi. To Gnther, ktry wanie na tak okoliczno pozosta na zewntrz. Popchn trzech ludzi do rodka, mia przy sobie radziecki pistolet maszynowy. Tak jak ju mwiem, wyjmijcie rce z kieszeni i wtedy porozmawiamy mio i grzecznie. Nie jest dobrze - zauway Legionista, gadzc kolb jednego z trzech odebranych koltw.

Podejrzewam, e jestecie amatorami. Ale to wasz problem. Przejdmy do interesw. Chcecie co nam zaoferowa za ten zom? Najmodszy z nich zgarbi si i powiedzia: Potrzebujemy broni. Chcielibymy j od was kupi. Oczywicie nie jestemy na tyle gupi, aby przychodzi tutaj z ca sum pienidzy. Wylijcie jednego ze swoich ludzi z jednym z nas i zawrzemy wtedy ukad. Jednego tylko? - zamia si Legionista. - Dlaczego nie wszystkich, ciekaw jestem? To mogoby by niebezpieczne. Dla kogo? Tum ludzi zawsze zwraca na siebie uwag - protestowa modzieniec.

174

Ale w iloci jest bezpieczestwo - upiera si Legionista. - Nie tramy czasu na dyskusje. My Ale ona nie jest wasza! Kto mwi, e nie jest? Bya zrzucona na spadochronach z Anglii. To co z tego? Kto j posiada? My, czy wy? Co macie dalej zamiar zrobi z tym problemem?

mamy bro, a wy j chcecie kupi. Ustalmy warunki, dobrze?

Przez chwil wygldali tak, jakby chcieli si na nas rzuci. Legionista potrzsn gow i delikatnie si umiechn. Nawet o tym nie mylcie, chopcy! Ta bro jest warta wicej ni wasze ycie. Robicie interesy z armi niemieck. Moemy wam wsadzi po kulce w kark, jeli bdziemy mieli na to ochot, i nikt nawet nie zapyta o powd. Nie zrobimy tego - doda wielkodusznie - jeli bdziecie zachowywa si rozsdnie. Mody czowiek wzruszy ramionami. Tak wanie bdzie. Mylelimy, e to zwyky czarny rynek. Gdybymy wiedzieli, z kim bdziemy mie do czynienia, nie przyszlibymy. Ile chcecie za to wszystko? Porta szybko wymieni cen, ale tak wysok, e nawet ja znieruchomiaem z wraenia. Kupcy zwrcili si do niego zdegustowani. Wiemy, e jestecie z cholernej niemieckiej armii. Ale za tak cen dostaniemy bro wszdzie Jeli inni sprzedaj ten towar za te same pienidze, to dlaczego mielibymy sprzedawa go w Paryu. taniej? Nastpi moment przerwy. Zaczem czu, e bro nie jest zabjczo droga. Dlaczego mielibymy sprzeda j tanio? Ostatecznie ryzykowalimy wasnymi gowami. Nie rbcie problemw - powiedzia Legionista tonem penym znudzenia. - Dlaczego marnujecie Co robimy z t trjk? - dopytywa si May. Wrzumy ich do bagna - sugerowa Barcelona. - Zgnij w nim przed kocem wojny. Tylko chwil. Ostro si targujecie i nieatwo jest z wami dyskutowa. Znajdziemy na pewno Dobrze - powiedzia Legionista. - Proponuj, aby jeden z was poszed po pienidze, a dwch Ty - Gnther szturchn pistoletem maszynowym jednego z nich. - Ty pjdziesz. I niech ci to Ile czasu ci potrzeba? - spyta Barcelona nasz czas? Sprzedamy t bro wtedy i tam, gdzie bdziemy chcieli.

Jeden z nich podnis rce do gry. pienidze. Na steny i po tysic sztuk amunicji do kadego z nich oraz dziesi rewolwerw, dobrze? pozostaych zatrzymamy do czasu powrotu waszego towarzysza. nie zajmie caej nocy.

175

Pitnacie minut powinno wystarczy. Przy odrobinie szczcia moe dziesi w jedn stron. Dobra - powiedzia Gnther - dajemy wam pi... I nie prbuj jakich sztuczek, bo twoi kumple Nie jestem gupcem.

Dwadziecia minut na zewntrz. nie bd mogli ci opowiedzie, co si stao. Gnther pozwoli mu wyj. May przygotowa dwie linki stalowe, zakoczone ptlami. Barcelona ustawi dwa krzesa w kcie hali. Dwch zakadnikw pchnito ku nim. Zwizano im rce za plecami, stalowe ptle przeoono im przez gowy i lekko zacinito na szyjach. Lekkie kopnicie w krzeso i ptla zacinie si zabjczo. Czekalimy, po niecaych dziesiciu minutach trzeci z nich wrci. Przynis dwie aktwki wypenione banknotami. Barcelona chwyci byskawicznie obydwie. To wszystko - powiedzia mczyzna kwano. - Co z broni? Uwolnilimy jego dwch wsplnikw, pilnowalimy ich, gdy wybierali z pek steny i rewolwery. Atmosfera powoli si rozluniaa. Przemycili bro na zewntrz i ukryli pod tylnym siedzeniem trjkoowej furgonetki. Poszlimy potem napi si czego do najbliszego bistro i przedyskutowa spraw granatw rcznych. Okazao si, e potrzebowali ich bardziej ni czegokolwiek innego. Szczur stwierdzi, e wie, skd skombinowa ich troch. P godziny pniej wyruszylimy w drog star francusk ciarwk z tablicami rejestracyjnymi WL (Wehrmacht Luftwaffe), ktr dostarczy agent. Mielimy pistolety maszynowe i bylimy gotowi ich uy przeciwko kademu, kto rzuciby nam wyzwanie. To bya wojna i nasza wojna w wojnie, nie chcielimy marnowa szans. Transporter z czterema andarmami w rodku poda za nami, dopki nie stwierdzi, e gra jest niewarta wieczki i znikn w tyle. Porta zatrzyma furgon przy samotnym budynku. Wyskoczylimy z wozu obserwujc uwanie wszystko dokoa. Porta nacisn dzwonek, aby otwarto nam drzwi. Szybko i cicho wspinalimy si po schodach, po cztery stopnie na raz. Na pitrze Porta gono waln w drzwi. Kto tam? Adolf i tajna policja! Otwrz albo wywaymy drzwi!

Zalega cisza. Powoli, niechtnie drzwi zostay uchylone. Porta wstawi nog pomidzy nie i futryn. Z wntrza patrzy na nas Feldwebel andarmerii. No piknie! - powiedzia sarkastycznie. - Tajna policja, co? Ten pomys to art, nieprawda? Masz racj - zgodzi si Porta. - A to jest nastpny art. Podnie rczki do gry, przecie nie mamy caej nocy. To moe ci kosztowa ycie, Obergefreiter. Zdajesz sobie z tego spraw? Nie denerwuj mnie, wtedy ja nie bd denerwowa ciebie.

I przyoy luf pistoletu do piersi andarma. Mczyzna niespiesznie podnis rce.

176

Porta odepchn go od drzwi. Reszta z nas wkroczya za nim i rozproszya si po salonie, nieomal wypeniajc niewielkie pomieszczenie. Porta waln andarma w brzuch. Facet jkn, jakby w agonii i ciko zwali si na krzeso. Pokj owietlaa maa naga arwka. Na goej pododze staa skrzynka amunicji, wok ktrej bezadnie lea stos karabinw. Zawiadywa tym caym skadem facet w szarym skrzanym paszczu i mikkim kapeluszu, typowym dla gestapo. W rogu pokoju siedziao czterech ludzi z twarzami zwrconymi do ciany, pilnowanych przez nastpnego andarma. Drugi Feldwebel siedzia rozwalony na krzele i popija piwo. Chcia si poderwa i stawi opr, ale zrezygnowa. Mielimy po prostu przewag liczebn i zaskoczylimy ich. Rce do gry - zada Porta szorstko. Mczyzna w skrzanym paszczu podda si natychmiast. Pilnujcy winiw andarm waha si przez chwil, ale n Legionisty bysn mu koo ucha i przywoa go do porzdku, niemal wmurowa w cian. Dobrze - powiedzia Porta - zagramy w guchy telefon. Wy czterej - cign dalej, cigajc z krzesa zataczajcego si z blu andarma - zamiecie si

miejscami z tymi czterema przy cianie. Nosy przy cianie i kulka w eb, jeeli ktry z was tylko drgnie! Zamiana bya naprawd efektowna. Czterech cywilw wygldao na ogupiaych, a rce im dray, jakby trzymali patelnie rozgrzane na ogniu. Czy jest tu gdzie wicej tych robakw? - dopytywa si Porta, wskazujc na okno. Na pewno - powiedzia Gregor. - Pjd sprawdzi. Co tutaj robicie? - rozpocz Porta przesuchanie trzech andarmw siedzcych z nosami przy

Gnther usiad na najbliszym krzele i odbezpieczy swj empi. murze. Zalega cisza. Oni przyszli nas aresztowa - powiedzia jeden z byych winiw z ulg. By to may, czarniawy Francuz z wypukymi oczami. - Jeszcze troch i bylibymy brudnymi plamami na tapecie. May wsadzi rk do kieszeni i wycign stalowy drut. Chcesz, abym nas od nich uwolni? Poczekaj chwil - may Francuz powstrzyma go rk. - Powinnimy dowiedzie si, kto im Dobrze - powiedzia Gnther, podszed do agenta gestapo i stukn go kolb broni w plecy. Breuer - pada pospna odpowied. - Max Breuer. Kriminalobersecretar. No to sobie pogadamy, Maksie Breuerze. To, co wy robilicie innym, spotka dzisiaj was... Powinno by zabawnie - powiedzia May uradowany.

powiedzia o tym miejscu. Musimy ich wyspowiada, bo gdy tu przyszlimy, ju czekali na nas. Wkrtce to z nich wycigniemy. Jak si nazywasz, szczurzy ryju?

Zobaczymy ile wytrzymacie!

177

Poszed do kuchni i napeni kube wod. Najpierw zagramy w gry wodne - doda po chwili. Chwyci Kriminalobersta jak szmacian lalk, zmusi, aby klkn i wepchn mu gow do wiadra. yczliwe rce przytrzymay ofiar przy ziemi, aby nie rozlewaa wody. Stopniowo topielec stawia coraz mniejszy opr. Po paru chwilach May wycign z wody gow ofiary i przypatrywa si, jak powraca do wiadomoci. Gestapowiec zacz wymiotowa i przewraca przekrwionymi oczami. Francuz pochyli si nad nim i zacz przesuchanie. Kto ci powiedzia, jak nas tu znale? Nie byo odpowiedzi. Ponowne pytanie. Facet zamkn tylko oczy i nic nie powiedzia. Francuz wymierzy mu silnego kopniaka. Nie wyczu jednak dystansu i kopnicie byo zbyt silne. Ponownie pozbawio ofiar wiadomoci. Brak ci techniki - powiedzia Legionista zdenerwowany. - Jeszcze troch i bdziesz mia trupa zamiast informacji. Z nieodzownym papierosem w kciku ust, Legionista podnis gestapowca i skropi mu twarz wod. Przekrwione oczy w kocu bysny wiadomoci. wietnie - powiedzia Legionista. - Teraz lepiej. Czy mnie syszysz? Kto da ci ten adres? - nalega Legionista. - Radz ci mwi. Nie lubi przemocy, nie mam te Sabe kiwnicie gow. cierpliwoci, aby si z tob mczy. Ju cztery razy zadalimy ci to samo pytanie. Jeli nie udzielisz mi szybko i jasno odpowiedzi, bd zmuszony zastosowa swoj terapi, aby ci pomc. Nadal brak byo jakiej odpowiedzi. Stalimy wok ofiary gniewni i w kocu Legionista westchn. Dobrze, myl, e bdzie to dla ciebie pouczajce dowiadczenie, jak si czuje ofiara... May przytrzymaj mu mocno gow. Powolutku Legionista wyj niedopaek papierosa z ust i przyoy arzc si kocwk do nozdrza Breuera. Rozleg si przeraliwy krzyk i roznis si nieprzyjemny swd palonego ciaa. Dobrze, teraz zmiana... Przypalimy ci za chwil z drugiej strony. Czy on ma jakie zote zby? - dopytywa si Porta. A co, jeli ma? - spyta May zaczepnie. - Mam do nich takie samo prawo, jak ty! Cicho bdcie! Zaatwicie to pniej! Legionista odepchn obydwch na bok i zrcznie chwyci

praw rk gestapowca. Z uwag wybra jeden z palcw i zacz go wyamywa. Zadraem syszc piekielny wrzask, drczony czowiek skrci si z blu na pododze. No jak? - spyta Legionista ciepo. Brak odpowiedzi. May zrobi krok naprzd i przycisn obcasem zranion do do podogi. Powoli zwiksza nacisk, a wycie ofiary wypenio pokj. No jak, panie Breuer?

178

W kocu drczony czowiek mia do. Niemiao wymrucza imi i adres dziewczyny. Czy co ci to mwi? - zwrci si Legionista do Francuza. Oczywicie, e j znamy. To jest ta dziewczyna, ktr przyprowadzie, Jacques! Mwilimy, Trzech z nich otworzyo szeroko oczy, patrzc oskarycielsko na czwartego z nich. aby jej nie ufa. Teraz masz dowd i to wyjania ten wielki interes! Jeden z andarmw zacz si mia. Klnc na cay gos, May rzuci si na niego i zacz tuc jego gow o cian. Stary, ktry do tej pory siedzia w cakowitym milczeniu, zerwa si i chwyci Maego za koszul. Na mio bosk, zostaw go! Skoczmy ju z t przemoc! Dobrze, dobrze - zaprotestowa Porta. - Ale nie moemy sobie pozwoli na ich ucieczk do Do diaba! - krzykn Stary. - A czy my jestemy zwykymi parkowymi mordercami? Nie, ale nie jestemy te jakimi witymi - podchwyci Porta. - Nie jest te moim celem

dowdztwa. Prawda?

wpychanie karku w ptl zastawion przez tych aosnych zboczecw. Stary gwatownie odwrci si i wyszed z pokoju. Po chwili usyszelimy trzask zamykanych drzwi i kroki Starego, zbiegajcego po schodach. Przez chwil stalimy niepewnie, po czym na znak Legionisty zaczlimy opuszcza mieszkanie. Ledwie postawilimy nogi na ulicy, rozlegy si strzay. Poczuem si lepiej, gdy pomylaem, e to nie ja, a Gnther zosta z ofiarami na grze. Spotkalimy si wszyscy razem par chwil pniej w knajpie przy bulwarze Saint-Michel, aby podsumowa drugi interes tego dnia. Porta, nie kryjc satysfakcji, schowa do wewntrznej kieszeni paczk banknotw. Co si w kocu stao z jecami? Gnther wzruszy ramionami. Wcisnlimy ich do kredensu i zamknlimy drzwi. Bd tam cakiem bezpieczni do koca Dla mnie - powiedzia Stary - jest ju dosy tego wszystkiego. Od tej chwili na mnie nie liczcie. Na mnie te - doda Heide.

wojny. Chyba e kto ciekawski zdecyduje si tam pomyszkowa.

Stary mia problemy natury moralnej. Natomiast Heide po prostu obawia si wystawi swoj karier na niebezpieczestwo. Porta na to wszystko lekcewaco wzruszy ramionami. Jak sobie yczycie. Nikt was nie bdzie zmusza. Jest nas teraz mniej do podziau zyskw, czyli wicej zostanie na gow. Przynajmniej ja tak to widz... A czy kto jeszcze chce si do nich przyczy? To wszystko z mojej strony. Ruszylimy razem z Francuzami, natomiast reszta sekcji wrcia do barakw. Pniej poszedem swoj drog, gdy miaem umwione spotkanie z Jeanette w jej mieszkaniu na Avenue Kleber. Ju na mnie czekaa. Bya raczej w pospnym nastroju. Cae to szalestwo i zabijanie - powiedziaa - staje si coraz trudniejsze do zniesienia. Nikt nikomu nie ufa. Gdziekolwiek pjdziesz, syszysz opowieci o ludziach zastrzelonych, zadganych lub uduszonych bez jakiego sensownego powodu.

179

To ju dugo nie potrwa - powiedziaem uspokajajco. - Nasze oddziay wypychane s z caej

Europy. Nawet tutaj, w Paryu, nasza dyrekcja zacza pakowa manatki. Opowiedziaem jej nasze przygody z poprzedniej nocy, o czarnym rynku i zastrzeleniu winiw. Wzdrygna si i potrzsna gow w desperacji. Widzisz, o co mi chodzi. Cay wiat chyba oszala, nawet ty. Sprzedajecie bro, ktra moe by uyta przeciwko wam samym! Nawet przeciwko tobie! Gdzie jest w tym sens? Zabijanie ludzi dla pienidzy, rozstrzeliwania, duszenie. Zabijanie przez cay czas, tylko dlatego, e ycie ludzkie stracio jakkolwiek warto! Nalaa mi whisky do szklanki, po czym znika na chwil w azience. Wrcia ubrana w japoskie kimono i usiada obok mnie na sofie. Wiesz, co wczoraj widziaam? Niektre wasze oddziay strzelay do kalek na ulicach. Zgarbiem ramiona. Jak sensown odpowied mogem jej da? Albo jakie pytanie zada? Kto si teraz troszczy o to, dlaczego jedni ludzie zabijaj drugich? Twoi przyjaciele nie lubi mnie - kontynuowaa. - Mylisz, e chcieliby mnie zabi? Na Boga jedynego - powiedziaem osupiay. - Dlaczego mieliby to zrobi? To gupie pytanie! Ludzie nie potrzebuj powodw, aby dalej zabija. Zabijaj po prostu, kiedy

Umiechna si smutno. maj na to ochot. Moe twoi koledzy maj powd, moe jeste zakochany i ja jestem zakochana, a wiesz, e zakochani bywaj niebezpieczni. Popatrzyem zadumany na jej smuke ciao okryte jedwabiem kimona. Oczy miaa jakby zamglone i lekko przymknite, wiedziaem, e jest lekko pijana. Umiechna si i przeoya nogi na sof za moimi plecami, ukazujc ich imponujc dugo. Nie ruszajmy si - powiedziaa. - Czujesz, wszystko mierdzi? A poza tym, czy co jeszcze zostao do zrobienia? Nagle poderwaa si i obja mnie ramionami. A ja gadziem j po policzku. Kocham ci, Sven. Wiesz o tym? Kocham ci! - i dodaa niespodziewanie. - Grozili mi, bo Kto ci grozi? - spytaem. - Porta, czy inni? Oczywicie, e nie! No to kto! Och! - przycisna palec do moich ust. - Nikt. To by tylko gupi art. Zapomnij o tym Ale chc wiedzie! Zapomnij o tym, Sven! Byam gupia. zadaj si z tob.

przynajmniej na t noc.

Nie wierzyem jej. Powinienem to z niej wycign. Ale ona zrzucia kimono, przytulia si mocno do mnie i wszystko wyleciao mi z gowy.

180

Sven, auj, e nie jeste Francuzem - wyszeptaa. - Nie lubi Niemcw. Nic na to nie poradz, Ale ja nie jestem Niemcem - przypomniaem jej. Ale to nie ma znaczenia. Walczysz w ich armii! Przypuszczam, e ty nienawidzisz Francuzw? A to z jakiego powodu? Bo walczysz z nami, na mio bosk! Nikogo szczeglnie nie nienawidz - odparem.

nienawidz ich!

Zaczo si ciemnia, gdy powrcilimy do rzeczywistoci. Jeanette wycigna rk po papierosy, ale paczka bya pusta. Nie mam wicej - powiedziaem. - Ubior si i przynios nowe. Dostan je na czarnym rynku, Dobrze, tylko bd ostrony. Wyskoczya z ka i pobiega nago do kuchni. Przygotuj kaw. Szybko wracaj! tylko trzeba wiedzie, gdzie szuka.

Nie zajo mi to duo czasu. Wiedziaem dobrze, gdzie i po papierosy i wrciem w cigu kwadransa. Gdy wchodziem do budynku minem dwch modych ludzi, ktrzy spojrzeli na mj czarny mundur z konsternacj. Przepchnli si przede mn w drzwiach i pospiesznie oddalili si wzdu ulicy. Patrzyem za nimi i zastanawiaem si, co robili w rodku nocy w tej okolicy, ale zaraz wyleciao mi wszystko z gowy. Wspinaem si po schodach podniecony powrotem do dziewczyny, wiadomoci spdzenia z ni nocy, palenia papierosw i picia kawy. Drzwi wejciowe byy otwarte, pomylaem, e zostawia je tak specjalnie. Sama prawdopodobnie bya ju w ku i czekaa na mnie. Miaem czterdziestoomiogodzinn przepustk, cay ten czas chcielimy spdzi razem. Jeszcze ta noc, nastpny dzie i jeszcze jeden, i wojna prawie na pewno si skoczy. Zawoaem j, gdy wchodziem do salonu. Wrciem! Udao mi si zdoby pi paczek papierosw z dwudziestu, jakie mia jaki dzieciak dosownie za rogiem. Nie byo odpowiedzi. Hej, wrciem! Nadal nie byo odpowiedzi. Swd spalenizny zacz drani moje nozdrza. Cakowicie spokojnie wszedem do kuchni. Kawa na piecu si wygotowaa, a piecyk dalej pracowa. Na pododze leaa rozcignita Jeanette. Od razu wiedziaem, e nie yje. Na moment znieruchomiaem. Po prostu staem i powtarzaem bezwiednie jej imi. W kocu zebraem si na odwag i popatrzyem na jej ciao. Zobaczyem brutalnie rozcite gardo, z ktrego jeszcze sczya si krew. Jej twarz bya ju blada i woskowa, a policzki zapadnite. Na nagich piersiach przyczepiona bya kartka z napisem: KOLABORANT. P godziny pniej, po wlaniu w siebie butelki whisky, zgasiem dziesitego papierosa i delikatnie zamknem za sob drzwi apartamentu. Poprawiem pas i sprawdziem moje dwa cikie rewolwery.

181

Zszedem na d i zapukaem do drzwi dozorczyni. Pojawia si niechtnie, z przestrachem na twarzy. Chwyciem j za gardo i przycignem do siebie. Co to byli za ludzie, ktrzy byli tu czterdzieci pi minut temu? Nikt nie wchodzi, panie onierzu! Jak to nikt!? Mw prawd! Mwi o dwch modych ludziach, ktrzy std wychodzili. Ale ja nie wiem, nikogo nie widziaam! Nie mog cay czas patrze, kto wchodzi i wychodzi z

domu! Miaa blad i przeraon twarz. Byo dla mnie jasne, e mwi prawd. Pchnem j w stron kupy szmat w kcie i wielkimi krokami wyszedem na Avenue Kleber. Pierwszy raz poczuem niepohamowan ch zabijania. Zabi! Zabi! Zabi! Zabi dla czystej satysfakcji zabijania. Tego samego wieczoru zaczo si Wyzwolenie. Dzieciak wrci do domu z kina. By spniony i przez ca drog bieg, poniewa nie chcia martwi ojca. Ale podczas biegu cay czas si mia, bo film by naprawd zabawny. ebra, brzuch i przepona bolay go od wybuchw miechu. Tato! Wiem, e jestem spniony, ale to byo takie mieszne. Znowu widziaem ten film i on jest Chopak wbieg po schodach prosto do pokoju, w ktrym siedzia ojciec i czyta. nadal taki mieszny. Ojciec umiechn si, odoy ksik i zacz w ciszy przygotowywa kolacj. Chopak skrzecza jak sroka, by zbyt podekscytowany, aby pomc ojcu w nakrywaniu stou. Dwa jajka i troch mleka - powiedzia w kocu ojciec, kiedy udao mu si wcisn jedno lub dwa sowa do paplaniny syna. - Specjalnie dla ciebie. Jest te par kromek niemieckiego chleba wojskowego i troch budyniu. Wystarczy ci, jak mylisz? Zakadasz si? - dumnie zadeklarowa chopiec. - Nawet nie jestem w poowie tak godny, jak zwykle. Znasz Jeana, tego, ktrego ojciec jest w Resistance? On mi powiedzia, e jak jestem godny, powinienem pi duo wody i u kawaki papieru. Dziki temu mona przezwyciy gd. Sprbowaem tak zrobi dzisiaj po poudniu i mj odek nie burczy! Ojciec w milczeniu obserwowa jedzcego syna. Sam nic nie jad ju od dwch dni. Waniejsze byo nakarmienie syna, przecie niedugo przyjdzie wyzwolenie. Plotki mwiy, e dwie dywizje pancerne s w drodze do Parya. Chopak dalej szczebiota. Zabili wczoraj informatora na Boule Mich. Syszae o tym? Raoul mi powiedzia! Dwch chopcw na rowerach, zastrzelili go na rodku ulicy w obecnoci wielu ludzi. Raoul twierdzi, e byli niewiele starsi od nas. Jean mwi, e powinnimy zrobi to samo, ale jeden z nauczycieli w szkole zada nam duo lekcji i nie bdziemy mieli czasu. Powiedzia, e mamy wraca prosto do domu i nie miesza si do awantur. Wiesz, e wszyscy nauczyciele boj si szkopw?

182

Odsun na bok puste skorupki jajek i wypi mleko. Chleb te znikn po chwili w spragnionym odku, ktry nie zosta napeniony nawet do poowy. Czy wiedziae, e jestem jedynym chopcem w klasie, ktrego ojciec ma Croix de Guerre z trzema palmami! Wszyscy strasznie mi zazdroszcz. Wiesz tato, e Amerykanie s ju blisko? Wszyscy szkopi w swoich czarnych mundurach zostan wystrzelani. Bistro wyleciao w powietrze wczoraj. Byo pene Boszw. Raoul mwi, e widzia peno krwi wypywajcej na ulic. Krew szkopw... szkoda, e tego nie widziaem! Jutro wyczyszcz twj mundur, Tato! Jak tylko wejd do Parya, musisz go zaoy. Czy wiesz, e oni maj tysice czogw? Mylisz, e otocz Pary? Czy... Ojciec wsta. Czas do ka... Tak, tak, wiem, e Amerykanie nadchodz, ale jeszcze ich tu nie ma. Ju tyle Ale kiedy oni przyjd? Czy mylisz, e jeszcze tej nocy? Moe - odpowiedzia ojciec. - Zobaczymy jutro rano. czasu do nas id, e wytrzymamy jeszcze chwil.

Gorca, sierpniowa noc bya duszna i wilgotna. Idc do ka, chopiec sysza, jak ojciec gasi wiato i wraca do swojego pokoju. Chwil pniej rozlega si przeraajca eksplozja. Dziecko zostao wyrzucone z ka i poleciao pod przeciwleg cian. Py i cegy przysypay jego ciao. Wszdzie by dym, a krawdzie drzwi lizay pomienie. Najpierw wycignito chopca. By cay brudny i przeraony, ale na szczcie bez widocznych ran. Chwil czasu zajo im odnalezienie ojca. Ciao wycignito spod stosu gruzu, cegie, drewna i potuczonego szka. Potem uoono delikatnie na bruku. Nawet dziecko mogo zorientowa si, e mczyzna nie yje. Zamiast twarzy mia krwaw miazg zmieszan z pyem. Dziecko zabrano do pobliskiego klasztoru eskiego. Chopiec dosta rodki uspokajajce i zapad w nerwowy sen. Nikt go przedtem nawet nie prbowa pyta, czy co przed eksplozj widzia lub sysza. Ssiedzi twierdzili, e jaki samochd zwolni na wysokoci budynku jaki mczyzna wychyli si i rzuci co w stron okna ich mieszkania. Kto inny mwi, e widzia paru ludzi znikajcych w ciemnoci. Kto twierdzi, e byli w mundurach, a kto jeszcze, e po cywilnemu. Dziecko zostao samo na wiecie. Jego ukochani Amerykanie przybyli za pno, aby zapobiec tragedii. Nigdy nie odkryto, czy to zrobili Niemcy, czy Francuzi. Czy jego ojciec by zdrajc, ktry zarobi na mier z rki rodakw? A moe by, jak wielu innych, niewinn ofiar terrorystycznych porachunkw? Nikt nigdy tego nie odkry. Tak jak wielu setek podobnych przypadkw. Bruno Witt mia wielu przyjaci w Paryu, przynajmniej tak uwaa. Gdzie byli tego szczeglnego sierpniowego dnia, nie mia najmniejszego pojcia. Wszyscy zawiedli jako przyjaciele. Teraz musia umyka wzdu Faubourg-du-Temple przed rozhisteryzowanym tumem depczcym mu po pitach. Na jego czele biega Yvonne Dubois, ktra od dwudziestu czterech godzin bya lojalnym czonkiem ruchu oporu. Wczeniej naleaa do starannie wyselekcjonowanej grupy modych kobiet, ktre miay bezporedni dostp do prywatnych apartamentw SD w hotelu Majestic. Dzisiaj chtnie odrzucia poprzednie przywileje. Jej nowym obowizkiem stao si powicenie dla ruchu oporu. W panice Bruno
183

Witt potkn si i upad. Tum natychmiast pojawi si nad nim. Jego znoszony szary paszcz porwano na strzpy, dwie gosposie walczyy o jego czapk. Yvonne Dubois przecia mu gardo za pomoc krawieckich noyc i z radoci zanurzya rce w wypywajcej krwi. Zabiam agenta gestapo! - krzyczaa i wymachiwaa zakrwawionymi rkami w stron tumu zgromadzonego po drugiej stronie ulicy. - Zabiam agenta gestapo! Nowo przybyli nie zwracali na ni uwagi, zajci swoimi patriotycznymi dziaaniami. W centrum uwagi byy dwie nagie dziewczyny, kada ze swastyk na malowan na piersiach. Tum zatrzyma si i posadzi ofiary na dwch niskich stokach na rodku jezdni. Pord okrzykw radoci i oklaskw maszynki do wosw zaczy strzyc gowy dziewczt do goej skry. Wszyscy wybiegali na zewntrz, aby przyglda si nadlatujcym Liberatorom. Matki z maymi dziemi, ktre oszczdziy sobie wielu problemw w czasie wojny dziki posiadaniu niemieckich kochankw, milutkie sklepikarki i pracownicy biurowi, ktrzy denuncjowali lojalnych Francuzw do gestapo, nieszkodliwe dozorczynie, ktre wysay na mier mas bojownikw ruchu oporu, pchajc swoje nosy tam, gdzie nie trzeba. Teraz wszyscy oni opuszczali swoje nory i pokazywali si z radoci na ulicy w rozochoconym tumie. Nagiego mczyzn posadzono na taczkach i obwoono w gr i w d ulicy z tablic zawieszon na szyi. Napisane na niej byo tylko jedno sowo: KOLABORANT. Jaka kobieta wychylia si przez okno i wylaa zawarto nocnika na nagiego czowieka. Niestety spudowaa. Cel zosta opryskany ledwie paroma kroplami, natomiast gwny strumie trafi na gow i ramiona nowo ustanowionego herosa. Wolno! - wiwatowa tum. Wszyscy nagle postanowili udowodni swj patriotyzm i przewyszy ssiadw dzielnoci, gdy pojawi si wrg. Niejeden Francuz i wielu Niemcw zgino tego dnia. Wedug tumu ulice powinny zapeni ciaa znienawidzonych szkopw, ktrzy w swojej gupocie skrzyowali miecze z dobrymi i rycerskimi Rosjanami. Akordeony gray na kadym rogu ulicy. Banjo i gwizdki przyczay si do oglnego koncertu. wiat by znowu szczliwy. Do Francji wrcia demokracja. Osobicie odpowiadaem za ochron miasta - deklarowa von Choltitz przesuchujcemu go amerykaskiemu generaowi. - Miaem rozkaz zniszczy miasto, ale gdy zdaem sobie spraw, e Hitler postrada zmysy, podejmowaem decyzje sam. Uratowaem trzech ydw od komory gazowej! - dar si oficer gestapo. - Osobicie ich Znaem jednego z pukownikw, ktrzy uczestniczyli w zamachu na Fhrera dwudziestego lipca uratowaem! Mam dowody, mam wiadkw! - deklarowa porucznik Schmaltz. - Wiedziaem, o co chodzi, ale nie doniosem wadzom. Mogem to zrobi i powinienem, ale nie zrobiem! Ryzykowaem yciem, ale milczaem. Nagle wszyscy Francuzi byli patriotami, a prawie wszyscy Niemcy odmawiali wykonania rozkazw jako niezgodnych z ich sumieniem. Pary by wolny!
184

Rozdzia 16 ODMOWA WYKONANIA ROZKAZU Byo w okolicy pnocy. W pokoju generaa Mercedesa odbywaa si narada sztabowa. Wszyscy nosili mundury polowe, kady ze zgromadzonych uzbrojony by w pistolet maszynowy. Mercedes pochyli si nad map. Musimy opuci Pary i przekroczy granic w okolicach Sztrasburga. Drugi batalion na czele. Sdz, e powinnimy spodziewa si atakw ze strony partyzantw. Teraz powychodzili z

kryjwek i s chciwi rewanu. Musimy przegrupowa si jak najszybciej. Nic, ale to absolutnie nic nie moe stan na naszej drodze. Musimy za wszelk cen odeprze wszystkie ataki. Musimy si przebi! Czy wyraam si jasno, panowie? Wszyscy oficerowie kiwnli gowami. Mercedes poprawi czarn opask zakrywajc pusty prawy oczod. W tym momencie zadzwoni telefon. Adiutant generaa podnis suchawk, przez chwil w milczeniu trzyma j przy uchu, po czym przekaza j dalej. To do pana, generale. Genera von Choltitz. Jest chyba bardzo zdenerwowany. Halo, tu mwi genera major Mercedes. A, Mercedes! Tu Choltitz, co ty czowieku do diaba wyprawiasz? Doszy do mnie plotki, e si Obawiam, si, e to prawda. W cigu dwch najbliszych godzin opuszczamy Pary i ruszamy Mercedes wyd policzki.

pakujesz i wynosisz std. Mam nadziej, e to nieprawda? w stron Sztrasburga. Na drugim kocu linii rozlega si seria okrzykw. Genera odsun suchawk od ucha, aby zgromadzeni oficerowie mogli wicej usysze. Po chwili rozlegy si miechy. Zabraniam panu robi takie rzeczy! Jestem wci pana przeoonym i nadal mam wadz. Bardzo auj, e tak si dzieje, ale otrzymaem bezporedni rozkaz od generaa Modela. Rozkazuj panu pozosta na miejscu, do czasu, gdy ja zadecyduj o odwrocie! Powinnimy by gotowi do odwrotu w cigu dwch godzin i mamy zabra cay ekwipunek. Ciki oddech generaa sycha byo w caym pokoju. Cay ekwipunek? Co pan ma na myli? Bro, amunicj, czogi? Tak, panie generale. Ca bro, amunicj i wszystkie dziewi czogw - Mercedes umiechn

si raczej gniewnie. - Musi pan pamita, e dowodz dywizj czogw pozbawion czogw. Von Choltitz parskn w suchawk. Jaki jest cel tych bezsensownych wicze, mog zapyta?

185

Mam rozkaz przej granic w Sztrasburgu, gdzie mamy si przegrupowa i otrzyma czterysta

czogw prosto z fabryki. Feldmarszaek daje mi cae dwa tygodnie na przygotowanie ludzi do walki w nowych czogach. Mercedes zamia si ponownie, a zgromadzeni oficerowie potrzsali gowami i szeptem wymieniali uwagi. To nie jest zbyt duo czasu na przeszkolenie, ale zrobimy wszystko, co w naszej mocy. Moe Generale Mercedes, jeszcze raz panu powtarzam! Absolutnie zabraniam panu opuszcza teren si pan nas spodziewa z powrotem w Paryu w cigu miesica. Francji. Poprawiam rozkazy feldmarszaka Modela, rozumie mnie pan? Moe je pan zignorowa! Bior ca odpowiedzialno na siebie! Bd w kontakcie z kwater gwn i poinformuj j o moich dziaaniach. Ale teraz nalegam, aby pan pozosta na miejscu i czeka na dalsze rozkazy! Przykro mi - odpowiedzia Mercedes cikim gosem - ale osobicie otrzymaem inne rozkazy Pan chyba zapomina, e to ja wydaj rozkazy, a nie Model! Pana dywizja przysana tutaj bya na od feldmarszaka Modela - musz w dwie godziny opuci Pary. osobiste polecenie Reichsfhrera Himmlera! Jak pan mie wystpowa przeciwko moim rozkazom! Postawi pana przed sdem wojennym! Przysigam na Boga, e to zrobi! Zapada cisza, przerywana tylko sapaniem rozwcieczonego von Choltitza. Jeste tam wci Mercedes? Tak jest. Ufam, e wyraziem si jasno? Bez najmniejszych wtpliwoci. Jeli opucicie Pary przed moim zezwoleniem, obiecuj, e zamelduj Fhrerowi osobicie o Wierz panu - odpowiedzia Mercedes chodno. Milczenie. Von Choltitz jeszcze raz zebra si w Rzecz w tym, e bez pana oddziaw nie przeciwstawi si nawet jeden dzie tym cholernym

sabotowaniu rozkazw. Boe pom mi, tak zrobi! sobie i sprbowa przekona Mercedesa do zmiany decyzji. oddziaom ruchu oporu. Strzelaj do moich onierzy ju w rodku dnia. Zastrzelili nawet jednego z moich adiutantw. Mwi panu, Mercedes, sytuacja jest dramatyczna. Rozumiem to. Jednak powtarzam to jeszcze raz, mog podporzdkowa si tylko rozkazom Ty posiadasz oddziay bojowe, Mercedes! Zaznacz to w swoim raporcie, nie martw si o to. W Oczywicie musi pan robi to, co wydaje si panu konieczne. Ale prosz mi wybaczy, musz Modela. raporcie do generaa Heiza, nie niej! zacz organizowa wymarsz. Mercedes powoli odoy suchawk. Z zadum odwrci si do oficerw. Ruszamy?

186

Oczywicie - umiechn si Mercedes. - Myl, e to konieczne. To jest najlepsze, co moemy

zrobi. Im wczeniej wyruszymy, tym lepiej. I tylko pamitajcie, nikomu, ale to nikomu nie wolno si zatrzymywa. Baraki wyglday jak mrowisko przed atakiem. Ludzie biegali przenoszc z miejsca na miejsce okrycia, bro, akta i papiery. Wok rozlega si cigy haas wywoywany przez ruszajce i hamujce samochody. Kompania rozpoznawcza ruszya na poszukiwanie dziewiciu czogw. Korzystajc z oglnego zamieszania, May i Porta zoyli niespodziewan i niezapowiedzian wizyt sierantowi. Czego do diaska chcecie!? - wydar si, jak tylko ich zobaczy. Obergefreiter Porta i Obergefreiter Creutzfeld z 5. kompanii! Przecie wiem, kim jestecie, na mio bosk! Przyszlicie mnie denerwowa? Nie widzicie, e Przyszlimy zaoferowa panu nasze usugi. A co dobrego moglibycie zrobi, do diaba? Mylelimy o pomocy przy zaadunku prowiantu. Boe wszechmocny!

mamy roboty po uszy?

Obelgi sieranta signy sufitu, odbiy si od cian i wypeniy cay pokj. Cygaro, ktre pali, zostao przez niego pogryzione na kawaki. Niech mi Bg pomoe, abym nie musia takich klownw jak wy zatrudnia do transportu Jeeli pan tak do tego podchodzi - zacz Porta obraony. Tak wanie myl. I nikt inny, tylko kompletny baran, mgby pomyle inaczej. Wedug mnie

ywnoci. armii! Porta i May, po wielkim pokazie znudzenia i dostojestwa, pozostawili sieranta samego. Zabrali zranion dum i udali si na poszukiwanie schronienia do przyjaciela Porty, sanitariusza Obergefreitra Ludwiga, ktry zajmowa wspania samotni na oddziale zakanym. Stali w oknie przypatrujc si innym, bardziej szczliwym onierzom, adujcym zapasy ywnoci na ty ciarwki. Popatrz na to wszystko - May zniy gos a do szeptu. - Skrzynki puszkowanego misa, bekon, Kawa! - powiedzia Ludwig z zazdroci. Koniak! - zaskamla May. Spjrz na tego idiot na dole - Ludwig wskaza na spoconego onierza uginajcego si pod czekolada.

lepiej byoby was zostawi w Paryu i przekaza Francuzom. Byoby to mniej kopotliwe dla caej

ciarem sporej paczki - Jak mylisz, co jest w rodku?

187

Nie wiem, ale mam ochot sprawdzi, co tam jest - powiedzia Porta pocierajc nieogolone

policzki. Cokolwiek tam jest, mog si zaoy o twoje ycie, e to jest jadalne. A wszystko, co jest do zjedzenia, jest warte zachodu. Zapi ci i skopi tyek jak wielu innym, moesz nawet straci gow - stwierdzi Ludwig Ja robi to w taki sposb - powiedzia Porta - e nigdy nie wiedz, ile im zgino. Z dzisiejszymi smutno. W ostatnim tygodniu zastrzelili paru goci z artylerii za kilka paczek papierosw. onierzami tak ju jest, nie wiedz jak wykona swoj robot i potem jeszcze zwia. Gdy ja wstpowaem do armii, nie byo onierza, ktry nie umiaby zwdzi czego w kadej sytuacji. Stawae si fachowcem dosy szybko. A teraz s takie dzwonki, ktre cay dzie potrafi siedzie pod magazynem i jedyne co im si uda dwign, to paczka fajek. To jest wanie rnica - sprostowa Ludwig - pomidzy paroma paczkami papierosw i Chcesz zobaczy, jak ja to robi? - rzuci wyzwanie Porta. - Chciabym ci nauczy jednej czy cholern, wielk pak Bg wie czego. dwch sztuczek. Wycign z kieszeni granat rczny. Powoli wyszed na podwrze i sta bezczynnie przez chwil lub dwie. Czeka na okazj, kiedy mg si niezauwaony wlizn pomidzy stosy paczek. Przy kocu podwrza stay pojemniki z paliwem, czekajce na zaadunek na ciarwki. Stanowiy doskonay cel dla granatu Porty. Nagle wyleciay w powietrze tworzc wielk cian pomieni. Oddzia zajmujcy si zaadunkiem rozbieg si we wszystkich kierunkach ratujc ycie. Sekund pniej Porta by ju przy tyle ciarwki i ciga skrzynk w kierunku Maego i Ludwiga, ktrzy, przezwyciajc mdoci zachannoci, przybiegli z pomoc. Pi skrzynek dyskretnie zniko w otchani szpitala, nim cay dziedziniec sta si zbyt gorcy, aby na nim wytrzyma. Uciszali si wzajemnie i patrzyli przez okno na skaczce pomienie i gsty czarny dym. Po chwili wszystkie baraki wypeniy si okrzykami przeraenia i zaskoczenia. Grupy onierzy wyruszyy i zaczy strzela w dzikiej panice. Stranicy, przeraeni sytuacj, mylc, e zaatakowali ich przebrani partyzanci, zaczli strzela do siebie. Fina caej tej kaszany sprowadzi si do czterech zabitych i siedemnastu rannych, niektrych ciko. W trakcie caego zamieszania Porta i May przenieli cztery skrzynie do kwater 5. kompanii. Na mio bosk - nawoywa Stary, kadc skrzynki po dwie, jedn na drugiej. - Wy jestecie zwykymi kryminalistami, wy dwaj! Nie ma nic specjalnie zego w zwdzeniu paru dodatkowych racji. Ale rzucanie granatem po to, aby rbn w zamieszaniu par skrzynek, to ju za duo! Rzygam na wasz widok. Stary odwrci si z obrzydzeniem. Twj kopot - powiedzia Porta pojednawczo - polega na tym, e, do cholery, jeste zbyt uczciwy. Sdz, e pastwo ukrado ci najlepsze lata modoci i my staramy si ci je odda. Okradanie przyjaci to co innego, ale okradanie pastwa jest normalne. Przynajmniej tak mi si wydaje. Ale nie jest powodem do rzucania granatami! - warkn Stary.

188

Ale nie moemy si te czoga przez cae ycie - odpar Porta. Masz sardynki - powiedzia - pokarm bohaterw. A ja sdz, e ty nim jeste.

May za pomoc scyzoryka otworzy puszk sardynek i poda Staremu. Ruszylimy przez Pary ciasnym szykiem i tak jechalimy a do Porte d'Orleans. Miasto byo w stanie wrzenia. Teraz, gdy si wycofywalimy, kady chcia nas dopa, a snajperzy mieli pole do popisu. Strzay z jednego z okien na poddaszu raniy jakiego podoficera. Niewielki oddzia natychmiast ruszy, aby przeszuka podejrzany dom. By pusty, poza par wyrostkw schwytanych na poddaszu, ktrzy razem ze starym niemieckim karabinem, trzscy si ze strachu zostali wrzuceni na pak ciarwki i czekali na decyzj generaa Mercedesa. Tylko par minut zabrao mu jej podjcie. Pomimo modego wieku maj by rozstrzelani. Przesunito termin wykonania egzekucji, dopki nie opucimy Parya. Rozstrzelanie ich pord podnieconego tumu mogo wywoa same problemy. Poza tym gupot byo zatrzymywanie kolumny wojska w rodku wrogiego miasta. P godziny pniej, na oczach przeraonych chopcw, podoficer zmar. Widzicie? - Porta zmusi ich, aby patrzyli na agoni. - Moe to was nauczy, co moe zrobi karabin? Uderzy ich po twarzy i kaza siedzie koo zabitego przez reszt podry. Po pewnym czasie odjechalimy dosy daleko od Parya. Zaczo szarze, wic zatrzymalimy si na postj. Egzekucj przewidziano na jutrzejszy poranek. Trudno opisa furi majora Hinki, gdy odkry nastpnego dnia, e chopcy zniknli. Porta jak zawsze pojawi si wrd podejrzanych. Heide twierdzi, e widzia Port idcego samotnie do drzewa, przy ktrym trzymano chopakw. Byo prawie pewne, e wyprowadzi urwisw w ciemno i kaza im ucieka, ratujc ycie. Natomiast Gregor i Gnther z drugiej strony przysigali, e widzieli chopakw jeszcze cakiem niedawno. Spraw porzucono z powodu braku czasu i dowodw. Myl, e nikt z nas nie mia wtpliwoci, e wersja Heidego bya prawdziwa. Barcelona wynalaz gdzie radiostacj. W kocu udao mu si ustawi na angielsko brzmicym nadawcy i z entuzjazmem zaczlimy poszukiwa dugoci fali. Dziki niezmordowanym wysikom w krceniu gakami potencjometrw, skontaktowalimy si z punktem dowodzenia 3. Dywizji Pancernej. Halo Jankesi! - krzycza Barcelona. - Czy mnie syszycie? Jak id u was sprawy? Wszystko w Halo Fryc! U nas wszystko OK, a jak u was? - do rozmowy doczy si kto z cakiem dobr Nie tak le! Powiedz mi, Jankesie, czy jest u was kto, kto pomgby nam rozstrzygn palc Zaley jak... Od czasu, jak ta cholerna wojna si zacza, prbujemy ustali, jak na imi miaa winia Odyna. winia Odyna? porzdku? niemczyzn. kwesti?

189

Wanie tak. Nastpia chwila przerwy. Naprawd mwie winia Odyna? Tak - potwierdzi Porta. Nastpna przerwa. Do diaba, czy jest jaki podstp w tym pytaniu? - dopytywa si angielsko-niemiecki gos Nie ma adnego - odpar Barcelona - to najczystszy gd wiedzy. Poczekaj chwil, spytam innych chopakw. Czekalimy niezbyt dug chwil i Jankes wrci. Hej Fryc, wci tam jeste? Tak si zoyo, e macie szczcie. Jeden z naszych chopakw jest To znaczy, e znacie odpowied? Pewnie tak, ale musicie speni jeden warunek. Jaki, Jankesie? Bardzo prosty: my wam podajemy imi wini, a wy si natychmiast poddajecie i koczymy t Dla mnie OK - zgodzi si Barcelona. - Ale fakty s takie, e jestemy w drodze do Adolfa, aby Nazywaa si Zota Szczota i nie naleaa do Odyna, tylko do Frei. Przynajmniej tak twierdzi

podejrzliwie.

Norwegiem.

cholern wojn. OK? wbi mu troch rozumu do gowy. No wic, jakie jest imi tej wini? nasz ekspert. Ogarno nas wielkie zadowolenie. Natychmiast zaczlimy kontaktowa si z innymi jednostkami, przekazujc im dobr nowin Halo, Dietrich! Znamy imi wini Odyna! Halo, Heinz! Syszae ju o wini? Halo, Wolf! Znalelimy imi wini Odyna. Tylko e to nie winia Odyna, a Frei. Nazywaa si Do diaba! Pamitaem kiedy to imi i z pewnoci nie bya to Zota Szczota. Nazywaa si

Zota Szczota Saerimner. I na pewno naleaa do Odyna. Rozgorzaa zaarta dyskusja. Jankesi z 3. Pancernej z uporem maniaka twierdzili, e nazwa brzmi Zota Szczota. Nie chcieli sysze o adnej Saerimner i twierdzili, e to faszystowska propaganda. Wolf z kolei twierdzi, e Jankesi wymylili Zot Szczot i wpuszczaj nas w kana. Nie udao si rozwiza tej sprawy. Kolumna cay czas bya w ruchu. Przekroczylimy Ren podczas olbrzymiej burzy, niebo byo stalowoszare i pada niezwykle gsty deszcz. Wzdu drogi cigny si ruiny i stosy zgliszcz. Cae miasta zrwnane z ziemi, ich mieszkacy yli w ruinach jak szczury. Czasami towarzyszyy nam gromady godujcych dzieci, ktre wycigay do nas rce cienkie jak zapaki, proszc o kawaek chleba. Wszdzie panowa odr wojny.

190

28. Dywizja Pancerna pod dowdztwem generaa Leclerca wkroczya do Parya nastpnego dnia rano. Dzwony kocielne biy w caym miecie, a tumy ogarna szalecza ekstaza. Jeli jaki Niemiec by na tyle gupi, aby pojawi si na ulicy, sam siebie wystawia na niebezpieczestwo utraty ycia. Stranicy z Fresnes zostali zamordowani przez winiw. Wszystkie kobiety podejrzane o zwizki z okupantami byy strzyone do goej skry, rozbierane do naga, a na ich ciaach malowano swastyki. Genera von Choltitz zosta aresztowany przez Amerykanw. Przez ca noc miasto byo rozwietlone sztucznymi ogniami. VIVE LA FRANCE! Zamknlimy ten rozdzia i siedzielimy patrzc na siebie. Wiecie co? - powiedzia Porta w kocu. - Nie dostarczyli staremu Choltitzowi dosy sztucznych ogni, aby wysadzi w powietrze ten burdel. Id o zakad, e jest on zajty udowadnianiem, teraz i ocali miasto przed zagad. Nigdy mu nie uwierz - powiedzia Barcelona. Poza tym - dorzuci May - pozostay wszystkie rozkazy i rozporzdzenia. Ci na grze zawsze potrafi odwrci kota ogonem. Nie tym razem - powiedzia Barcelona. Chcesz si zaoy? - spyta Porta.

Porta wzdrygn si.

191

Spis rozdziaw Rozdzia 1 Zero litoci w sektorze 91.....................................................8 Rozdzia 2 Ostatnia godzina................................................................41 Rozdzia 3 Wzgrze Golgota.................................................................63 Rozdzia 4 Zakwaterowanie................................................................88 Rozdzia 5 W stylu Hemingwaya.......................................................130 Rozdzia 6 Zaginiony karabin maszynowy........................................157 Rozdzia 7 Odkrycie amerykaskiego magazynu...............................194 Rozdzia 8

192

General von Choltitz skada wizyt Himmlerowi.............231 Rozdzia 9 Czy Pary mona uratowa?............................................253 Rozdzia 10 Wartownia w hotelu Meurice...........................................262 Rozdzia 11 Ucieczka z wizienia Fresnes...........................................285 Rozdzia 12 Z czerwonym paszczem na Montmatrze .........................306 Rozdzia 13 Nocna wyprawa przez Pary............................................326 Rozdzia 14 Gestapo kapituluje...........................................................350 Rozdzia 15 Wieczr w Paryu.............................................................374 Rozdzia 16 Odmowa wykonania rozkazu..........................................397

193