Jeta Galileut

Gazeta Kritika
http://gazetakritika.net/literatur/galileu/galileu_breht.html
BERTOLT BREHT
Jeta e Galileut
- dram Prktheu nga origjinali
Petro Zheji
PERSONAZHET
Galileo Galile Andrea Sarti Zonja Sarti ekonomja e Galileut, e ma e Andreas Ljudoviko Marsimi nj djalosh i pasur Kuratori i universitetit t Padues Sagreto, mik i Galileut Virxhinia e bija e Galileut Ferderxhoni punonjs thjerzash Doxhi
1 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Kshilltar Kozimo Medii duke i madh i Firences Marshalli i oborrit Nj teolog Nj filozof Nj matematikan Nj dam e moshuar e oborrit Nj dam e re e oborrit Nj lak i duks s madh Dy murgesha Dy ushtar Nj plak Nj prelat trash Dy shkenctar Dy murgj Kardinali inkuizitor Kardinal Barberini, m von papa Urban i VIII Kardinali Belarmin Dy sekretar (murgji) Dy dama t reja Filipo Muua dijetar Gafone rektor i universitetit t Pizs Nj kngtar rrugsh dhe e shoqja e tij Vani pronar i nj fonderie Nj npuns Nj npuns i lart Nj far individi Nj murg Nj fshatar Nj roje kufiri Nj shkronjs Burra gra fmij.
2 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
1. Galileo Galilei, msonjs i matematiks n Padua, do t demonstroj doktrinn e re t Kopernikut mbi gjithsin. Dhoma e varfr e Galileut n Padua. Mngjes. Nj unak Andrea i biri i zonjs s shtpis, i sjell Galileut nj got me qumsht dhe nj franxholl. Galilei (lahet sht xhveshur lakuriq gjer n brez, turfullon, sht n qejf). Vr qumshtin mbi tryez, por mos i prek librat. Andrea - Nna thot q duhet t paguajm shitsin e qumshtit. Ndryshe do pritet, zoti Galile, kur t bj nj rreth e rrotull shtpis son. Galilei - Duke qeshur duhet t thuash prit kur t prshkruaj nj Andrea. Andrea - Makar dhe ashtu, si tu plqej, vetm se, si t thuash po t mos e paguajm, ather ai zoti Galilei do t prshkruaj nj rreth rrotullim. Galilei - Sa koh q prmbaruesi i gjyqit, zoti Kambion do t vij nga ne si ndonj fill pe, di t m thuash Andre largsi do t zgjedh ai vall mes dy pikave? Andrea - (Duke u skrmitur) at m t shkurtrn. Galilei - Mir di kam pr ty. Ja vshtro atje pas tabelave t yjeve. Andrea - Nxjerr nga pas tabels s yjeve nj model t madh prej drrasave t sistemit t Ptolemeut. Andrea - sht kjo? Galilei - nj astrolab, kjo plak tregon sikundr mendonin t vjetrit se qysh lvizin yjet rreth toks. Andrea - po qysh? Galilei - po ja ta shikojm. Dhe si pun e par fillo prshkrimin. Andrea - n mes sht nj gur i vogl. Galilei - Toka Andrea - Rreth e rrotull jan njra mbi tjetrn ca guaska Galilei - sa? Andrea - tet Galilei - sferat e kristalta Andrea - mbi guackat jan ngulur ca rruzuj... Galilei - yjet Andrea - ka edhe ca rripa mbi t cilat jan shkruar ca fjal Galilei - far fjalsh? Andrea - emra yjesh Galilei - pr shembull? Andrea - rruzulli i poshtm, qnka hna. Kshtu shkruan ktu. Ai n maj Dielli. Galilei - H dhe tani vre diellin t lviz. Andrea - (i lvizi sferat) qnka gj e bukur fort. Vetm se kshtu sikur u mbylln brenda. Galilei - (duke u fshir) po kt ndjeva edhe un kur e pash kt plak pr her t
3 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
par. Kt ndiejn, kshtu si ne edhe ca t tjer (I vrvit Andreas peshqirin q ti fshij kurrizin). Mure sfera dhe palvizshmri. Pr dy mij vjet me radh njerzimi ka besuar q dielli si edhe t gjitha yjet e qiellit vrviteshin rreth tij. Papa, kardinalt, princat, dijetart, kapidant, tregtart, e gjer edhe shitsit e peshkut dhe nxnsit e shkollave kujtonin se qndronin mbi kt rruzull t kristalt pa lvizur. Po tani ne do t dalim, Andrea q andej. Sepse koha e vjetr vajti e shkoi dhe atisi nj koh e re. Ka nj shekull q njerzimi sikur di po pret. Qytetet jan t ngushta, ashtu edhe mndjet e njerzve. Paragjykime, murtaj dhe me hi asgj. Por ajo q ishte do mos jet m do mos mbetet ashtu si ishte, sepse miku im, do gj lviz. Dua t besoj se tr puna ka nisur me anije. Anijet jan zvarritur prej kohrave m t lashta, vetm aty ktu buz bregut, por befas ja u vidhen brigjeve dhe ajn drejt e n det t thell. Npr kontinentin ton t vjetr kalon goj m goj nj fjal, pastaj patur edhe ca kontinente t tjer, dhe prej ather kur anijet tona zn e shkojn atje, kudo npr t gjitha kontinentet, njerzit thon duke qeshur se oqeani i madh i tmerrshm spaskej qn vese nj pellg i vockl. Papo lindi nj qejf i madh pr t zbuluar shkakun e t gjitha sendeve n bot, prse guri bie, kur e lshon nga dora, dhe si e qysh ngrihet kur e hedh lart. Di zbulohet do dit ndonj gj e re. Gjer edhe pleqt njqindvjear u luten t rinjve tu thrrasin n vesh se sht zbuluar ndonj gj e re. Shum gjra jan gjetur, po akoma dhe m shum mbeten pr tu gjetur, ndaj ka dhe pr brezat e ardhshm plot e plot pun. Kur isha akoma djal i ri, m qlloi t shikoja n Sieni dy murator q pasi u hngrn nja pes minuta me fjal aty dhe e zvendsuan shpejt e shpejt rutinn njmijvjeare t vendosjes s blloqeve t granitit me nj mnyr t re t vendosjes s litarit. Atje dhe kuptova q koha e vjetr kishte marr fund, dhe se kishte ardhur nj koh e re. Shpejt njerzimi do t njihet si duhet me banesn e tij, me kt trup qiellor mbi t cilin rron ato sa thon librat e vjetra, nuk i mjaftojn m atij. H dhe pikrisht atje ku mijra e mijra vjet qe ngulur e kishte zn vnd besimi, rrit tani dyshimi, dhe tr bota po thot: po ashtu vrtet thon librat, por lruani t shikojn edhe nj her vet. Dhe jan koka as pr at t vrteta m t shenjta dhe dyshojn gjer edhe pr ca gjra n t cilat nuk dyshonte kurr njeri. Dhe sht ngritur tr kjo pun nj e re e till q spyet fare ngre prpjet gjer edhe kindat arpunuara t rrobave t pasur t princave dhe t prelatve dhe u zbulon prposh atyre ca kmb her t shndosha e her t holla si tonat. Doli se qielli paske qen bosh. Ndaj dhe plasi an e mban nj gaz Por ujrat e toks vn n lvizje cilindrat e veglave vagave dhe npr kantieret e ndrtimit t anijeve dhe npr punishtet e litarve dhe t velave pesqind krah lvizin sipas nj renditje t re. Dhe ja tek profetizoj e them se njerzit edhe pa ikur kjo koh e jon, do t zn t flasin pr astronomi gjer edhe n treg. Do t shohim duke shkuar n shkoll gjer edhe bijt e shitsve t peshkut. Dhe tr ktyre njerzve t etur pas do gjje t re, do tu vij mir kur t marrin vesh se astronomia e detyron edhe tokn t lviz. Nj her e nj koh mendohej se trupat qiellor jan ngulur npr kube t kristalt q t mos binin, kur tani, ja ne kemi marr zemr dhe po i lm q t mbahen pezull e lirisht n hapsir, pa ndonj ndales dhe lvizin pa u prmbajtur q t gjith, ashtu si kundr edhe anijet tona lvizin pa u prmbajtur e pa ndales. Dhe toka vrtitet me gzim rreth diellit, dhe vrtiten me t gjithashtu edhe shitset e peshkut dhe tregtart, princat kardinalt edhe papa vet. Gjithsia humbi brenda nj nate qendrn e saj dhe t tilla qendra t nesrmen n mngjes doli se kishte patur nj sasi t panumrt. Kshtu q mund t ziret si qendr tani secila apo asnjra prej tyre, sepse u mor vesh befas se paskej patur shum e shum vend rreth e rrotull... Anijet tona lvizin tej larg npr det. Yjet tona lvizin tej larg npr hapsir e gjer edhe
4 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
n lojn e shahut torret kan zn e lvizin lirisht npr t gjitha drejtimet. Si thot poeti: Andrea - O mngjes i par i fillimit O frym e ers q Nga brigje t reja vjen... H po pijeni qumshtin sepse do tu vijn njerz. Galilei - I kuptove ato q t shpjegova dje? Andrea - far? Ato pr Kopernikun dhe pr at vrtitjen e tij? Galilei - Po Andrea - Jo po si dashkeni q ti kuptoj. Qen shum t vshtira dhe un n tetor mbush 11 vje. Galilei - Kurse un pikrisht q edhe ti ti kuptosh. Sepse pr kt edhe un punoj, pr kt edhe blej me parat e qumshtit ato librat e shtrenjta. Andrea - Sidoqoft un shoh q dielli n mbrmje sht gjetk, jo atje ku qe n mngjes. Ather pra sht e vrtet se nuk lviz. Galilei - Sheh far sheh ti? Ti nuk sheh asgj. Ti ve se zgurdullon syt. Po se i zgurdullove syt, sdo t thot se pa (Merr dhe e vendos legenin me gjith mbajtsen e hekurt n mes t dhoms). Ta zm se ky ktu sht dielli. Ulu (Andrea ulet mbi nj karrige, Galilei qndron n kmb mbas tij). H tha tani thuaj ku e ke diellin, n t djatht apo n t majt? Andrea - N t majt. Galilei - Po si i bhet q t ndodhet n t djatht? Andrea - Dihet se si, duhet ta lvizin pr andej. Galilei - Ska ndonj mnyr tjetr? (E ngre Andrean bashk me karrigen dhe e shpie n kndin e kundrt t dhoms. Ku sht dielli tani? Andrea - M t djatht Galilei - Mir po a lvizi? Andrea - Jo nuk lvizi Galilei - Po kush lvizi? Andrea - Un Galilei - (duke ulritur) Gnjen hajvan karrigia Andrea - Por edhe un me t! Galilei - Natyrisht, karrigia sht toka. Ti ri mbi t. Zonja Sarti (q ka hyr mbi t ndrkaq n dhom pr t ndrequr shtratin dhe i ka vn re t gjitha): jan kto q po bni kshtu zoti Galile, me tim bir? Galilei - E msoj zonja Sarti q t shikoj. Zonja Sarti - Duke e hequr osh npr dhom. Andrea - Mama lre kt muhabet, ti kto gjra nuk i kupton. Zonja Sarti - Ashtu? AH PO TI I KUPTON? TI? Nj zotni i ri do t marr msime. sht veshur shum mir dhe ka me vete nj letr rekomandimi. (Ja jep letrn). sht rrezik tia prishni mendjen Andres tim gjer n at pik q t m thot ndonj dit q dy e dy bjn pes. Q tani dhe i ngatrron t gjitha ato sa i keni treguar. Ja dje mbrma desh t m kandiste se toka na vjen gjoja rrotull diellit. I sht mbushur mendja fukarait top se nj zotni i quajtur Kopernikus na e paska gjetur kt me hesap. Andrea - Pr se nuk sht vrtet q Koperniku e ka gjetur at me hesap, zoti Galilei? Ja thuajani ta dgjoj! Zonja Sarti - Sa vrtet ja paski thn nj marrzi t till? Po prse apo q ta prhap npr t katr ant e shkolls dhe q ata zotrinjt priftrinj t m vin e t m qahen q tim bir flet kundr fes? Turp, turp t kini zoti Galile. Galilei - (duke ngrn mngjes): Un dhe Andrea, Zonja Sarti, pas ca diskutimesh t
5 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
rrepta dhe duke u prshtatur mbi ca krkime tona t prbashkta, kemi br ca zbulime t cilat nuk duam ti mbajm fshehur nga bota. Ka zn fill, zonja Sarti, nj koh e re, nj koh e madhe, n t ciln po do t jet qejf i madh t rrosh. Zonja Sarti - Ja na qnka! Po shpresoj q n kt koh t re, zoti Galilei do ti paguaj t paktn qumshitsit t prapambeturat (duke i treguar letrn e rekomandimit). Ju lutem shum, sht i vetmi nder q ju krkoj, mos shikoni ta prcillni m kt sikundr i prcjellin dhjetra t tjer gjer tani. Si sht puna e t prapambeturave t qumshtit, e dini dhe vet ... (Del). Galilei - (duke qeshur) Lrmni t pi t paktn qumshtin rehat. (Andres) H po ather jo se spaska kuptuar gj. Andrea - Hi gj skam kuptuar, po q ja thash asaj ato, e bra q ti shes mend. Po ato q treguat dje nuk ka se si t jen t vrteta. M that se toka vjen rrotull edhe rreth vetes s saj dhe jo vetm rreth Diellit. Po ve karrigen e vrtitt vetm rrotull legenit se ta kishte vrtitur edhe rreth vetes un po do t qesh gremisur prdhe (e lvizi krahun prpara). Ky sht fakt! H de, prse nuk e vrvitt at karrige. Po sepse ather do provohej se un do t gremisesha gjith po ashtu edhe nga toka po t qe ajo t vrtitej vrtet rreth vetes. Ja pra e shikoni dhe vet... Galilei - Po m duket sikur t demonstrova se... Andrea - Ashtu, ashtu po sonte natn e mendova mir e mir me kok time kt pun dhe e kuptova q sikur toka t rrotullohej vrtet ather po un do t rija kok posht tr natn e nats. ja kshtu dhe ky sht fakti! Galilei - (merr nga tryeza nj moll) Ja shiko ta zm se kjo sht toka. Andrea - Mos merrni gjithnj t tilla shembuj, zoti Gelile. Se kshtu mund t na provoni sa her q t doni. Galilei - E v molln n vend mir. Andrea - Nj njeri i shkatht mund t provoj me shembuj t doj. Po un ama se zvarrit dot rrotull rrotull mbi karrige at nnoken time si m hoqt zvarr juve qpar mua. Ndaj pra e kuptoni dhe vet se far shembulli i keq sht ky. Po sikur molla t jet, bije fjala, toka? Si i bhet ather? Ather po vete fyq tr puna, ja kshtu, ua them un! Galilei - (qesh) Sdashke ta marrsh vesh. Andrea - a sma bni dhe njher provn? H, po si, nuk sht e vrtet q ather do t vareshim natn me kok posht? Galilei - Jo prse. Ja, vshtro ktu. Kjo sht toka. Dhe ky ktu je ti, q rri mbi t. (Shkul nj ashkl nga nj cung druri aty dhe e nguli n moll). Dhe ja tani toka po vrtitet. Andrea - Dhe tani un po varem me kok posht. Galilei - Kush e tha? Pa shiko njher mir? Ku sht koka? Andrea - (Tregon molln) atje posht. Galilei - si? (e vrtiti molln prsri) mos nuk sht vall atje ku qe? Mos nuk i ke vall prap kmbt posht? Dhe nuk vazhdon t qndrosh drejt, (e shkul ashkln dhe e vrtit). Andrea - jo po mir, prse un se ve re fare kt lvizje. Galilei - sepse merr dhe ti vet pjes n t. Edhe ti, edhe ajri mbi trupin tnd dhe t gjitha sa jan mbi glob. Andrea - po prse m duket sikur Dielli lviz? Galilei - (duke vrtitur molln me gjith ashkl): Ti sheh tr kohs vet tonn, ajo rri atje ku sht dhe ndodhet gjithnj posht dhe ndaj pra pr ty ajo nuk lviz. Dhe pa vshtro tani se ka sipr? Tani ke mbi krye llambn, h dhe tani q e vrtita ke mbi krye tani. Andrea - (duke imituar vrtitjen): Sobn Galilei - Ku ndodhet llamba? Andrea - Posht. Galilei - Aha, e po ather?
6 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Bukur vrtet, skam them! Tani po tani do ta le me goj hapur at nnoken time! Hyn Ludoviko Marsili, nj djal i ri dhe i pasur. Galilei - U bm ktu si n mulli... Ludoviko - Mir mngjesi, im zot. Mua m quajn Ludoviko Marsili. Galilei (duke hetuar letr rekomandimin e tij) Vini nga Holanda? Ludoviko - Ku kam dgjuar t flitet shum pr ju, zoti Galilei. Galilei - Familja juaj paska n Kampanja ca ifligje. Ludoviko - Im m do qe t hap syt e t shoh bhet rreth e rrotull e ka e nuk ka n kt bot. Galilei - Dhe ja n Holland u than se ktu n Itali jam un? Ludoviko - Dhe duke qen se im m ka qejf q t marr pak er dhe nga shkencat ather po... Galilei - Pr msime private paguhen 10 skudi n muaj. Ludoviko - Fare mir im zot. Galilei - Pr se interesoheni? Ludoviko - Pr kuajt Galilei - h Ludoviko - Duhet t dini, zoti Galilei se ato shkenca mua spara m hyjn n kok kollaj. Galilei - h, kur qnka kshtu, do t paguani pesdhjet skudi n muaj. Ludoviko - Fare mir zoti Galile. Galilei - Do t merrem me ju n mngjes se skam koh tjetr. Ti ec Andrea, mbetesh that. Se e kupton dhe vet ti po spaguan. Andrea - Un po shkoj. Ta marr molln? Ta marr molln? Galilei - Merre. Andrea del. Ludoviko - Duhet t kini shum dallim me mua. Edhe sepse e mbi t gjitha nga q n shkencat punt bhen ndryshe nga e do arsyeja e shndosh e nj njeriu. Ja n marrim, bie fjala, at tubin q shesin atje n Amsterdam. E vshtrova e strvshtrova me kujdes t madh dhe ja vura re q kishte nj kllf me lkur jeshile dhe dy thierza: nj t till (tregon me dor nj thjerz konkave) dhe nj t ktill (tregon nj thjerz konvekse). Pyeta e m than q njra paskej qn pr zmadhim, tjetra po pr zvoglim. E po tani do njeri me mend n kok sdo shum q ta kuptoj se kto dy thierza duke qen t kundrta me njra tjetrn, duhet q at q bn njra ta bj tjetra e t vij ksisoj puna n kandar. H po ke par ti, sishte kshtu! Me at plak atje njeriu i shikonte gjrat pes her m t mdha se qen ap e mso shkencn pastaj po deshe! Galilei - gjra qen ato q shiheshin pes her m t mdha. Ludoviko - Majat e kambanarve qen, pllumbat dhe t gjitha ato sa qen larg. Galilei - Dhe ju i pat vet, me sy ato kambanat e zmadhuara? Ludoviko - Po im zot. Ludoviko - dhe ai tubi kishte dy thjerza? (bn mbi nj cop letr nj skic). Pak a shum kshtu? (Ludoviko poho me kok) Sa koh kan q e kan shpikur? Ludoviko - Ma ha mendje se kur u largova nga Holanda skishte vese ca pak dit q kishte dal. Sidoqoft porsa q kishin filluar e po e shisnin. Galilei - (me nj ton thuajse miqsor) h po u duhet fizika/ pse nuk mirreni me rritjen e kuajve. Zonja Sarti hyn pa u ndier. Ludoviko - Im m thot se duhet pa tjetr dhe pak shkenc. Se sot e dini dhe vet q njerzia dhe vern q sht ver dhe e pi shkencrisht.
7 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Mund t zgjidhnit fare mir nj gjuh t vdekur, a mund ti hynit, bie fjala Teologjis. Kjo sht m e leht. (Ver e zonjs Sarti). Nejse mir do vij pra ather t martn n mngjes. Ludoviko del. Galilei - m shikon ashtu. Msimin un e pranova. Zonja Sarti - sepse m pe mua. Kuratori i universitetit sht jasht q pret t hyj. Galilei - Le t vij, kjo sht me rndsi kjo pun do t sjell ndofta 500 skudi dhe ather sdo t kem m nevoj t jap msime private. Zonja Sarti - hyn kuratori. Galilei ndrkaq sht veshur dhe shnon koh pas kohe mbi nj cop letr ca shifra. Galilei - Mirmngjes. M huani ju lutem nj gjysm skudo (kuratori nxjerr e i jep nga qesja nj skudo. Galilei si ia jep monedhn zonjs Sarti). Drgoje Andrean tek mjeshtri i syzave. I thoni t bler dy thjerrza. Sipas ktyre masave ktu. Kuratori - Kam ardhur tju kthej lutjen q keni br pr ngritjen e rrogs gjer n njmij skudi. Nuk mund t ndrhyj e t prpiqem mjerisht pr punn tuaj pran Universitetit. Sepse si e dini, kolegjet e matematiks nuk i sjellin universitetit ndonj prfitim. Matematika sht n mund t shprehemi kshtu, nj zanat q se nxjerr bukn. Jo se republika nuk e vlerson at ashtu si mendon, zoti Galilei, por sht puna q matematiks nuk sht aq e nevojshme sikundr q sht filozofia dhe jo aq sikundr q sht teologjia. Por ve ajo u jep atyre q e njohin dhe e lvrojn nj knaqsi t rrall. Galilei - (krrusur mbi letrat e tij) sidoqoft zoti i dashur, un si dal do t rroj me 500 skudi. Kuratori - Por zoti Galileo ju jepni gjith vetm dy msime nga dy or n jav. Dhe nga ana tjetr fama juaj e jashtzakonshme, ska dyshim se ndjell rreth personit tuaj nxns t panumrt edhe nga ata q kan me se i paguajn msimet private. Mos nuk kini vall ndonj nxns t cilit i msoni privatisht? Galilei - Kam dhe m tepr se na duhet. Rri e msoj tr kohn botn po skam nevoj dhe un vet t msoj? Se o zot i madh, nuk jam po aq i ditur e i trditur si ata zotrinjt e fakultetit t filozofis. Jam kokgdhe un dhe sdi thuajse asgj, ndaj dhe kam nevoj ti hedh koh pas kohe dituris sime ndonj mballom. Po qysh e tek t mirem me kt pun? Kur duhet nga ana tjetr, tu vihem krkimeve e zbulimeve. Kjo shkenc ime, zot i dashur sht akoma tepr kureshtare dhe e babzitur, se skemi sot gjer edhe mbi problemet m t mdha vese ca hipoteza po me prova. Po qysh mund t prparoj un n punn time kur pr t mbajtur frymn gjall duhet t ngjiresh gjer ti mbush mendjen ca mendjefishkurve se dy drejtza paralele piqen n prmbarim? Kuratori - Mos harroni se republika vrtet nuk paguan aty ktu ndonj princ, por siguron ve lirin e krkimeve. Ne pranojm si dgjonjs n Padua edhe protestant dhe u japim atyre doktorat. Zotin Kremoni ja sja paditm inkuizicionit kur na provuan, po, na provuan zoti Galilei q kishte shprehur ca mendime antifetare. Jo vetm por dhe i ngritm rrogn kudo gjer bile edhe n Holland dihet mir se n republikn e Venedikut inkuizicionit nuk i shkon fjala. Dhe kjo pr ju, duke qn astronom, duke pranuar pra n fushn e nj shkence ku koht e fundit pr doktrinat e kishs nuk tregohet m respekt i duhur. Galilei - Pr ve zotin Xhordano Bruno q prhapte teorin e Kopernikut e dhat n dor t armiqve t tij n Rom. Kuratori - Jo pr at arsye, jo nga q prhapet teorin e Kopernikut e cila me q ra fjala, sht e gabuar por sepse ai nuk qe venedikas dhe as ishte ngarkuar nga ne me ndonj pun a ofiq. Ndaj pra dhe ssht rasti t m zini n goj ktu t djegurin... dhe me kt rast u them dhe kt: ndonse ky ktu sht nj vend i lir, prap nuk u kshilloj q kt emr mbi t cilin rndon mallkimi i rrept i kishs ta zini n goj or e ast me kdo. Galilei - Mbrojtja q ju i bni liris s mendimit, duhet t pranoni se sht nj pun me
8 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
leverdi, apo e kam gabim? Duke hapur fjal se gjetk inkuizicioni sundon dorlshuar e djeg k t doj, mblidhni ktu me mime t lira ajkn e profesorve. At mbrojtjen tuaj nga inkuizicioni ju jo se e jepni falas, gj me sa u paguani njerzve q merrni n pun ca rroga q ska si t bhen m t ulta e qesharake. Kuratori - Ssht e vrtet! Ssht e vrtet, ssht e vrtet, por far prfitimi do t kishte nuk m thoni sikur t qet i lir t merreshit tr kohs vetm me krkime n qoft se do murg injorant i inkuizicionit do t mund tu ndalonte shkurt t mendonit? Ska trndafile pa gjemba, ska princ pa murg, zoti Galile. Galilei - Por prfitim nuk m thoni edhe ju, mund tu vij nga liria e krkimeve n ske koh t lir q tu kushtohesh? bhen rezultatet? Ndofta do tregoni ndonj dit atyre zotrinjve t sinjoria kto studimet e mia mbi rnien e trupave (tregon nj vandak me dorshkrime) dhe do ti pyetni nse vlejn q t m japin nota akude m tepr. Kuratori - Ato vlejn pafundsisht m tepr zoti Galilej Galilei - Jo pafundsisht me ar vetm ajo q sjell ar. N kini nevoj pr t holla duhet t m afroni ndonj gj tjetr. Pr diturin q shisni, mund t krkoni vetm aq sa sht fitimi q do nxjerr prej tij ai q do ta bler. Kshtu bie fjala me filozofin q zoti Kolombo sheh n Firence, u sjell prindrve nj fitim prej t paktn ndonj dhjet mij skude n vit. Ligjet tuaja mbi rnien e trupave kan br shum zhurm, e pranoj. N Paris dhe n Prag ju duartrokitn me buj. Por zotrinjt q ju duartrokasin atje, nuk i paguajn universitetit t Paduas at q ju i kushtoni atij. Ju merr n qaf vet profesioni q ushtroni zoti Galilej. Galilei - E kuptoj tregti e lir, krkime t lira dhe tregti e lir e krkimeve t lira kshtu? Kuratori - - Ah zoti Galilej, jan kto fjal? Do t m lejoni tju them se kto vrejtje tuaja ironike un nuk arrij ti kuptoj dot gjer n fund. Tregtia e lulzuar e republiks son sm duket se sht dika pr tu prbuzur. Dhe si murator i vjetr i universitetit, aq m pak pastaj mund t pajtohem, kur sht fjala pr punn n shkenc, me at tonin tuaj... duhet ta them... ca mndjeleht. Galilei - - Kthen syt i brengosur nga tryeza e tij e puns. Hidhni nj sy n ast, situats n t ciln rrojm. Kini parasysh skllavrin nn krbain e t cils krruset e rnkon shkenca npr vendet e tjera, ku lkurn e kapakve t dorshkrimeve t lashta e prdorin pr t br kamxhik, ku duan t din si e tek bie guri, por vetm ka shkruar vall pr kt Aristoteli ku syt prdoren vetm pr t lexuar dhe ku sht nevoja, thon pr ligje t reja mbi rnien e trupave, gjermesa rndsi kan vetm ligjet e trupave t gjunjzuar? Dhe ja krahasoni me t gjitha kto gzimin dhe haren e madhe me t cilat republika i pret mendimet tona qofshin t guximshme. Ktu ju mund t punoni. Ktu ju mund t krkoni. Askush nuk ju mbikqyr askush nuk u mban nn zgjedh. Tregtart q e din mir se do t thot pr ta, n luftn me konkurrenc q u bn qyteti i Firences, nj plhur me cilsi m t mir, e dgjojn fort dashamir e t interesuar thirrjen tuaj pr nj Fizik sa m t mir. Por edhe fizika, nga ana tjetr, i detyrohet s teprmi n zhvillimin e saj nevojs s prmirsimit t makins endse. Qytetart tan m t shquar interesohen me t madh pr krkimet q ju keni ndrmarr dhe vin e u vizitojn, dhe vin e i hetojn e i studiojn me kujdes kto zbulime. Dhe jan t gjith njerz kto, u them, pr t ciln koha sht flori. Mos e prbuzni tregtin zoti Galile. Askush ktu nuk do t lejoj q t pengoheni sadopak n punn tuaj q njerz t paditur tju sjellin ndonj vshtirsi. Ktu ju mund t bni zoti Galile punn tuaj. Galilei - (me dshprim): Po. Kuratori - Dhe pr sa i prket ans materiale t shtjes pa shikoni po mos na bni prap ndonj gj t bukur, si ai raporti i famshm me t cilin (ze e numron me gishta) pa ditur asgj nga matematika, mund ta ndash nj vij n sa segmente t duash, mund t nxjerrsh rrnjn katrore dhe kubike t numrave e t prllogaritsh interesin e prbr t kapitalit, mund t riprodhosh planet e parcelave t toks n prpjestime m t mdha e t prcaktosh peshn e gjyleve t topit.
9 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Nj pes me hi! Kuratori - Pes me hi nj instrument q ka entuziazmuar e habitur pa mas autoritetet m t larta t Republiks son nj mjet q sht burim fitimesh t mdha? Edhe vet zoti gjeneral Stefano Gritti, gjer edhe ai, sht n gjendje, fal ktij instrumenti, t nxjerr leht leht rrnjn katrore t numrave. Galilei - Po, keni t drejt, sht mrekulli e vrtet. Thuaj si t duash Priuli, po m kini vn n mendime. Priuli kam ndofta dika pr ju, dika n at lloj si sht dshira juaj. (Merr letrn me skicn) Kuratori - Vrtet? E po ather puna merr fund! (ngrihet) zoti Galilei, ne e dim q ju jeni nj njeri i madh. Nj njeri i madh, por ve, n kam leje ta them, edhe i paknaqur. Galilei - Po un jam i paknaqur; ndaj dhe t kishit patur pak mend n kok duhej t m paguanit m tepr! Sepse un jam i paknaqur nga vetja, kurse, ju, ju po bni mos q t jem nga ju... E pranoj m vjen mir, zotrinj venecian q m bni vend duke i prdorur shpikjet e mia n arsenalet tuaja me fam, n kantiere, n fonderit tuaja t topave. Por edhe ajo ssht h pr h vese nj hipotez. Pa mi jepni ato thjerzat. Andrea - Gjysma e skudos nuk mjaftoi. Mu desh t l peng kasketn. Galilei - Po si do t bsh dimrit pa kasket? (Pauz, Galilei vendos thierzat mbi letrn me skica). Andrea - do t thot hipotez? Galilei - Hipotez do t thot kur nj gj ziret e mundshme por nuk kan n dor fakte pr ta provuar se sht e vrtet. Bie fjala. Felie atje, tek dyqani i zdrukthtarit; me foshnjn n krah. T thuash se ajo e ushqen at me gji, kjo sht dhe mbetet nj hipotez gjersa t vesh atje dhe ta shikosh se sht vrtet ashtu. Merre me mend kij parasysh pastaj, prpara yjeve jemi si ca krimbtha me sy t turbullt, q shikojn fare pak. Teorit e vjetra n t cilat njerzit kan besuar me mijra vjet po shkoqen dhe shemben krejt tani. Nga kto ngrehina gjigande kan mbetur me pak dhog tani se n ato skelat me t cilat prpiqen t mbahen n kmb. Ligje ka shum atje, por q shpjegojn fare pak; sa n hipotezn e re ka pak ligje, q shpjegojn shum gjra. Andrea - Po ju sikur ma provuat. Galilei - Ju provova vetm q mund t jet e vrtet. Se duhet t dish, se si hipotez sht e shklqyer dhe sbie n kundrshtim me gjsend. Andrea - E zoti Galile, dua dhe un t bhem fizikan. Galilei - E besoj se n shkencn ton ka shum e shum probleme q presin akoma t zgjidhen. Pa vshtro nj her ktu, Andrea. (Shkon n dritare dhe sheh prmes thjerzs pa ndonj interes t madh). Andrea - O zot, o Shn Mri e madhe, sa afr po sa afr duken tani t gjitha. Kmbann Campanile t vjen ta kapsh me dor. Ja tek lexoj gjer tek ato shkronjat me bakr atje: Gracia Bei Galilei - Kjo do t na sjell 500 skudi. Galilei i dorzon republiks s Venedikut nj shpikje t re. Nj arsenal i madh n limanin e Venedikut. Kshilltar me n krye dozhan. Mnjan miku i Galileit Sagredo dhe Virgjinia pesmbdhjet vjeare, q mban n dor nj jastk t kadift me nj dylbi afrsisht 60 centimetra t gjat t futur n nj kllf lkure me nj ngjyr t kuqe t ndezur. N tribun Galilei, pas tij nj pshtetse pr dylbin, q mbikqyret nga thjerza beres Federconi. Galilei - Shklqesi! Signjoria e lart! si msues i matematiks n universitetin tuaj t Padues, si dhe drejtues i Arsenalit tuaj t madh ktu n Venedik, i kam vn kurdoher vetes si detyr jo vetm q ta meritoj plotsisht prgjegjsin e nderuar t msuesit por edhe krijoj republiks s Venedikut nj eprsi nprmjet shpikjeve t mia t dobishme. Me nj knaqsi
10 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
t thell dhe me prvojn e duhur, marr guximin t eksperimentoj dhe tu paraqes juve sot nj instrument krejt t ri, dylbin time a teleskopin tim nj aparat ky ideja e t cilit lindi dhe u realizua ktu n arsenalin tuaj me nam n tr botn mbi bazn e ca parimeve q skan si t bhen m shkencore duke ardhur si fryt i t gjitha kto krkimeve durimplote 17 vjeare t shrbtorit tuaj besnik. (Zbret nga tribuna dhe z vend pran Sagredos) (Duartrokitje. Galilei prkulet.) Galilei - (Sagredos me z t ult) Nj koh humbje e kot! Sagredo - (me z t ult) Por do t paguash kasapin, or plak. Galilei - Po, kjo atyre do tu sjell fitime. (prulet prsri). Kuratori - (ngjitet n tribun) Shklqesi! Sinjori e lart! Ja dhe njher si kaq e kaq her, nj faqe lavdie n librin e madh t arteve q mbulohet srisht me shenjat e Venedikut. (Duartrokitje t Zjarrta) Nj dijetar me fam botrore, ju dorzoi juve dhe vetm juve nj instrument pr t cilin n rast ta shumfishoni dhe ta hidhni n treg, do t ket padyshim krkesa t mdha. (Duartrokitjet shtohen) Dhe ve ksaj, si mund t bindeni fare leht, me ann e ktij instrumenti n koh lufte ne do t mundim t prcaktojm numrin dhe llojin e anijeve armike plot dy or para se t vihemi re prej tyre. Kshtu q do t jemi n gjendje, duke ditur fuqin e tyre t vendosim n kohn e duhur n se duhet, sipas rastit, ti ndjekim, apo ti sulmojm, apo t largohemi prej tyre. (Duartrokitje t stuhishme) Dhe ja shklqesi, Sinjori i lart, zoti Galilei ju lutet t m merrni kt instrument t shpikur prej tij, kt dshmi t ndritur t intuits s tij, do t thoshja, nga duart e vajzs s tij t magjepshme. (Muzik Virgjinia del prpara, pastaj prkulet, dhe ia zgjat dylbin kuratorit i cili ia kalon pastaj Federconit. Federconi e vendos dylbin mbi pshtetse dhe e drejton; doxheja dhe kshilltart ngjiten n tribun dhe vn n sy dylbin. Galilei - (Sagredos) St premtoj dot se do ti duroj dot gjer n fund kto karnavale. Kta zotrinj kujtojn se sht fjala gjith gjith pr ndonj lodrth t leverdisshme, por kt radh sht ndryshe puna, kt radh sht fjala pr dika shum m t madhe. Natn q shkoi ia drejtova at Hns. Sagredo - E pe? Galilei - Se nuk ishte drit e saj Sagredo - far? Zotrinjt kshilltar Zoti Galile, dalloj fare mir fortifikatat e Santa Rozita. Ja njerzit mbi anije atje duke ngrn drek. E paskan shtruar me peshk. H, po a e dini se po m vjen dhe mua uri? Galilei - (Sagredos) T them un, astronomia, q ka mbetur njmij vjet mbrapa, ka mbetur se ska patur dylbi. Nj kshilltar Zoti Galile! Sagredo - Me ty e kan. Kshilltari - me kt plak u shikoka ca m mir nga duhet. Do tu them damave t mia q t mos lahen ktej e tutje mbi ati Galilei - H, a e di se nga prbhet ajo Kashta e Kumtrit Sagredo - Jo, se di. Galilei - Un tani e di. Kshilltari - Nj plak e till, zoti Galilei, i ha dhjet skudi. (Galilei prulet)
11 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Virgjinia - (Duke i hequr udh Ludovikos te i ati) Ludoviko do tu prgzoj, baba. Ludoviku - (i turbulluar) Ju prgzoj imzot. Galilei - E kam br m t mir. Ludoviko - Ashtu, im zot, vrtet se ja e shoh, kllfin e paska t kuq, kurse atje n Holland e kishte jeshil. Galilei - (Duke u kthyer nga Sagredo) Ka ardhur puna deri atje, sa ndofta me kt instrument do t jem i zoti t provoj nj far doktrine... Sagredo - mblidhe veten! Kuratori - Ato 500 skudit, zoti Galilei, si luan topi tani! Galilei - (pa ja vn veshin). Nuk do t ngutem natyrisht t nxjerr prfundime t parakohshme. Doxheja nj burr i trash dhe i ndrojtur, i sht afruar ndrkaq Galileit dhe prpiqet me ca gjeste mngjarashe dhe pa lezet, ndonse kujdeset t mbaj n t njjtn koh edhe dinjitetin, ti trheq vmendjen. Kuratori. Zoti Galilei, shklqesia e tij, Doxheja. (Doxheja i shtrngon dorn Galileit) Galilei - Ah, po t 500 skudit! Jeni i knaqur Shklqesi? Doxheja - Mjerisht ne na duhet t gjejm kurdoher nj pretekst pr senatort, ndryshe po si knaqim ashtu si duhet shkenctart tan. Kuratori - Ndryshe pr ta nuk do t kishte pasur as ndonj stimul apo jo zoti Galile. Doxheja - (duke vn buzn n gaz) Ashtu, ashtu na duhet nj pretekst. (Doxheja dhe Kuratori e shoqrojn Galileun tek kshilltart q e rrethojn. (Virxhinia dhe Ludoviku largohen ngadal) Virxhinia e kreva mir detyrn time? Ludoviko - Po them se mir e kryet. Virxhinia Ne po ti ke kshtu? Ludoviko - Oh, hi asgj. Sidoqoft nj kllf jeshil nuk do ti rrinte prap keq. Virxhinia M duket se t gjith jan t knaqur me baban. Ludoviko - Kurse mua pr veten time sa kam filluar e po i hyj tani shkencs. 3. 10 Janar 1610. Me an t dylbis Galilei zbulon n qiell disa fenomene q vrtetojn sistemin e Kopernikut. I paralajmruar nga nj mik i tij mbi pasojat e mundshme t ktyre zbulimeve Galilei vazhdon ti qndroj besnik besimit t tij n arsyen njerzore. (Studioja e Galileit n Padu. Nat. Galilei dhe Sagredo ngjeshur mir n ca pallto t trasha, pran teleskopit. Sagredo - (duke par prmes teleskopit, me z t ult) Buza e draprit ssht e dyst, po gjith e dhmbzuar dhe e valvitur. N pjesn e errt, pran cakut t ndriuar duken ca pikla drite. Vin njra pas tjetrs. Rrjedh syresh nj pirg drite q prhapet duke u rritur mbi disa siprfaqe gjithnj e m t mdha ku shtrihet e bashkohet me zonn e madhe t drits. Galilei - Si i shpjegon ti kto Pika t ndritura? Sagredo - Skan si shpjegohen. Galilei - Jan male. Sagredo - male mbi nj yll? Galilei - Male gjigande. Majat e t cilave ndriohen nga dielli n lindje e sipr sa koh q rreth e rrotull prmbi shpate sht akoma nat. A e v re se si drita z e shprndahet. Duke zn fill nga majat m t larta, posht npr lugina? Sagredo - Po kjo bie n kundrshtim me tr ato q astronomia ka thn q prej 2000
12 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
vjetsh. Galilei - Ashtu, po. Ata q ti po sheh tani, se ka par, me prjashtim tim, asnj njeri tjetr. Ti je i dyti. Sagredo - Po Hna smund t jet nj tok me male dhe me lugina, ashtu si sikundr dhe Toka smund t jet Hn. Galilei - Hna mund t jet nj tok me male dhe me lugina dhe toka mund t jet nj yll. Nj trup i zakonshm qiellor, si ka me mijra. Ja pa vr syrin dhe njher. E sheh pjesn e eklipsuar t Hns krejt n errsir? Sagrado Jo. Tani q po v re me kujdes shquaj atje nj drit t dobt, t hirt. Galilei - t jet vall ajo drit? Sagredo -? Galilei sht drita q vjen nga toka. Sagredo - Kjo ska kuptim! Si mund t jap drit toka me malet, pyjet dhe detrat e saj, si mund ti jap drit them, duke qen nj trup i ftoht? Galilei - Ashtu si kundr jep dhe hna. Sepse t dy kta yje marrin dritn e diellit, ndaj pra dhe ndriojn. sht Hna pr ne jemi ..... Dhe her na duket si drapr her si gjysm rreth, her na duket e plot dhe tjetr se shohim fare. Sagredo - Ather pra mes Hns dhe Toks spaska asnj ndryshim? Galilei - sht krejt e qart q ska. Sagredo - Ska as dhjet vjet q n Rom u dogj nj njeri. Quhej Xhordano Bruno dhe kt thoshte dhe ai. Galilei - Po, natyrisht. Dhe ja po e shohim. Mos ja hiq syt dylbis Sagredo. Ja ti sheh atje mes qiellit dhe Toks q nuk ka asnj ndryshim. Sot sht 10 Janar i vitit 1610. njerzimi shkruan n ditarin e tij qielli mori fund! Sagredo - Kjo sht e uditshme. Galilei - Kam zbuluar dhe dika tjetr akoma. Dhe kjo sht ndofta dhe me uditshme. Zonja Sarti - (duke hyr brenda) Kuratori. (Kuratori hyn me vrull) Kuratori - M ndjeni pr orn e von. Do t m bni nj nder t madh po t m jepni mundsi t flas sy ndr sy. Galilei - Ato q keni pr t m thn mund ti dgjoj fare mir dhe zoti Priuli. Kuratori - Por ndofta do t jet nj gj e paplqyer pr ju q zotnia ktu t marr vesh at q ka ndodhur. Ka ndodhur mjerisht dika, krejt po krejt e pabesueshme. Galilei - Duhet t dini Zoti Priuli, se zoti Sagredo sht msuar t dgjoj kur sht me mua, lloj lloj gjra t pabesueshme. Kuratori - Kam frik, kam frik... (duke br me shenj nga dylbit) Pr kt sht fjala, pr kt djall instrument pr t cilin ja tek mund tua them tro, tani, po desht mund ta flakni se ska asnj vler! Sagredo - (vjen rrotull npr dhom i shqetsuar): Si kshtu? Kuratori - E dini se kjo shpikje q ju e quajtt fryt i puns suaj 17 vjeare mund t blihet fare mir pr dy skudi n do udhkryq t Italis? Dhe t fabrikuar bile dhe n Holland? Ja tani n liman nj anije holandeze po shkarkon n liman 500 cop dylbira t tilla. Galilei - Vrtet? Kuratori - Nuk di, o zot, si ta shpjegoj gjakftohtsin tuaj. Sagredo - far, pikrisht, ju shqetson n kt mes? Po a e dini ju q me ndihmn e ktij instrumenti zoti Galile ka br n botn e yjeve studime t mahnitshme? Galilei - (duke qeshur) mund t shkoni dhe vet, Priuli. Kuratori - Jo mua m mjafton pr nj pjes ai zbulimi q ka br se ju jam njeri q pr nj rrangall si kjo ktu vete e ja bj rrogn zotit Galile, dy her m t madhe. sht vetm nj
13 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
gj e rastit n se zotrinjt e Sinjoris q duke shpresuar te di do t mund ti sigurojn republiks me ann e ktij instrumenti i cili gjoja mund t prodhohet vetm ktu, nuk kan vn re, duke par me t, n udhkryqin aty, nj shits t rndomt ambulant, t zmadhuar 7 her duke shitur ca dylbira t tilla pr nj cop buk. (Galilei qesh me t madhe) Sagredo - I dashuri zoti Priuli, ndofta nuk jam n gjendje ta moj si duhet vlern e ktij instrumenti pr sa i prket tregtis, por ve u them, vlera e tij pr filozofin, sht kaq jashtzakonisht e madhe, sa q... Kuratori - Pr filozofin! ka t bj zoti Galilei, matematikan me filozofin? Zoti Galilei dikur keni shpikur pr qytetin nj pomp uji tepr t plqyer. Dhe ai sistemi i juaj i vaditjes vazhdon t funksionoj gjith si m par? Ashtu edhe endsit e lvdojn m tepr makinn tuaj. Si t pritja pra q t ndodhte kjo q ndodhi? Galilei - Mos e merrni kaq rrmbyer Priuli. Udhtimet npr det jan, gjith si m t gjata, t pasigurta dhe kushtojn nj djall e gjysm. Ndaj dhe ne duhet t kemi nj or, nj far ore t sigurt n qiell. Nj udhrrfyes pr anijet. H dhe tani un kam arsye t plot t mendoj se me ndihmn e ksaj dylbie do t vrojtojm me saktsi disa yje q kryejn ca lvizje shum t prpikta. N ca harta t reja lundrime mund t kursehen, Priuili me milion skudi. Kuratori - Lerini ato. Mjaft, tepr ua kam vn veshin gjer tani. Si shprblim pr kt ton miqsor q kam treguar tr kohs ndaj jush ja, virem n loj, dhe jam br gazi i tr qytetit. Un do t mbetem n histori si nj kurator, t cilin e hoqn pr hunde duke e gnjyer me nj dylbi q svlente hi as nj grosh. Ndaj pra dhe ju po t keni arsye t plot q t qeshni me mua e m vini n loje se 500 skudet ju i hodht n xhep. Por ve ja ua them dhe u lutem t m zini bes se jam nj njeri i ndershm dhe ja u them se kjo bot m sht pshtirosur fare. (Del duke prplasur dern) Galilei - madje i inatosur ai sht simpatik. E dgjuat i sht pshtirosur bota, q ska pun t leverdisshme. Sagredo - Mos di dika ti pr ato instrumentat holandez? Galilei - Ta merr mendja, por vetm nga fjalt e bots. Por ktyre guhakve u kam ndrtuar nj instrument q sht par nga cilsia, dy her m i mir. Se qysh do t punoja dot me at prmbaruesin e gjyqit q m trokiste n der njmij her ditn? Ashtu dhe Virgjinia do t ket nevoj s shpejti pr paj. Shkoll po nuk ka fare. Dhe un po, nga ana ime blej nj qere me libra dhe jo vetm nga ato mbi fizikn. Shto dhe mbi kto t gjitha q m plqen t ha mir. Kur ha mir dhe paq, ather po dhe m vin ca idera t shklqyera. Djallo o koh. Ata m paguajn m pak se i paguajn atij qerrexhiut q u sjell vozgat me ver. Dy barr dru pr dy leksione n matematik. Po vrtet jan me prparimtar se ata t principatave, por ve jan dhe koprrac. Tani u shkula m n fund 500 skuda, por borxhe kam prap, kam dhe nga ata t till borxhlinj q presin 20 vjett q t lahem me t. Vetm 5 vjet t m linin t merresha me punn time dhe do t isha n gjendje ather ti provoja t gjitha. Prit, se dua t tregoj dhe nj gj tjetr. Sagredo - (ngurron ti afrohet teleskopit) E di Galilei, q sikur m vjen frik... Galilei - Do t tregoj tani nj nga mjegullnajat e ndritura t bardha si qumsht t Kashts s Kumtrit. H, a e di se nga se prbhet kjo mjegullnaj? Sagredo - jan yje, yje t panumrt. Galilei - Kostelacioni i Orionit ka pesqind yje t palvizura. Kto jan botrat e shumta, yje t tjer t panumrt. Galilei - Kostelacioni i Orionit ka pesqind yje t palvizura. Kto jan botrat e shumt, yje t tjer t panumrt pr t cilt fliste i djeguri. Ai si kishte par, por ja i parashikoi. Sagredo - Por edhe sikur, fundja edhe toka jon t jet nj yll, kjo prap nuk e provon tezn e Kopernikut se ajo gjoja sillet rreth diellit. Sepse nuk ka n qiell ndonj yll rreth t cilit t vrtite ndonj tjetr. Ndrsa rreth Toks ja vrtitet Hna.
14 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Sagredo, un pyes veten kam q pardje q pyes veten. Them: Ku sht Jupiteri? (drejton teleskopin). Puna sht se pran tij ndodhen katr yje t cilat mund t dallohen vetm me dylbi. I pash ato t hnn por nuk mora ndonj shnim pr pozicionin e tyre. Dje i pash prsri. Dhe do t kisha vn dorn n zjarr se asnjeri nga t katr sqe m n at pozicionin e par. H, Ixhmerkto sic mir an. Sie stehen wieder andere (26) H, po kjo sht? Sikur qen katr? (shum i tronditur) Pa shih dhe ti njher! Sagredo - Un shoh tre. Galilei - Ku sht i katrti? Ja tabelat. Duhet t prllogarisim lvizjen e tyre. I shtohen t tronditur puns. Skena errsohet, por n horizont dallohet fare mir Jupiteri dhe satelitt e tij. Kur ndizet prap drita, ata gjith vazhdojn t t rrin ulur krrusur mbi tryez, hedhur trupit mantelin e dimrit. Galilei - Pra u provua. I katrti ska se si, duhet t ket shkuar pas Jupiterit, ku dhe nuk duket. Ja tek ke tani nj yll q vrtitet rreth nj tjetri. Sagredo - H, po sfera e kristalt n t ciln sht ngulur Jupiteri? Galilei - Po vrtet ku sht ajo tani? Dhe si qenka i ngulur ky Jupiteri gjersa rrotull tij vijn rrotull t tjera yje. Nuk ka pikmbshtetje n qiell, nuk ka vendqndrime n univers! Ky sht nj diell tjetr! Sagredo - Qetsohu! Ti mendon shum shpejt. Galilei - far shpejt, ore burr i dheut! At q ti po e sheh tani, se ka par akoma asnjeri. Ata kishin t drejt! Sagredo - Cilt ata? Nxnsit e Kopernikut? Galilei - Ata dhe ai tjetri. Tr bota sht kundr tyre dhe prap ata kishin t drejt. Kjo sht pr Andrean. (Rend si i mendur te dera dhe thrret) Zonja Sarti! Zonja Sarti! Sagredo - Galile, duhet t qetsohesh! Galilei - Sagredo, duhet t shqetsohesh. Sagredo (duke lvizur teleskopin) Hesht de thrret ashtu si i marr? Galilei - Tundu de, rri ashtu si nj hu gardhi, kur zbulohet ndonj e vrtet? Sagredo - Nuk rri si nj hu gardhi, apo dridhem nga frika se mos sht e vrtet. Galilei - Si the? Sagredo - Mos t kan ln mend fare? Nuk e kupton se n belara futesh me kt pun n qoft se sht e vrtet kjo e re apo nuk? Dhe n qoft se do t thrrassh n t katr ant se Toka na qenka nj yll dhe jo qendra e gjithsis. Galilei - Po dhe tr kjo gjithsi e strmadhe me t gjitha yjet dhe planetet e saj nuk vrtitet aspak rreth Toks son t vockl si mendojn njerzit... Sagredo - jan q t gjitha vese yje dhe planete! H po zoti ather ku sht. Galilei - do t thuash me kt? Sagredo - Zoti! Ku sht Zoti? Galilei - (me inat) Atje nuk sht. Si nuk sht as ktu mbi dhe, n past atje ca qenie t gjalla q do t ndeshin ta krkonin at ktu ndr ne. Sagredo - Po d asht ather Zoti? Galilei - m pyet mua, un nuk jam teolog, po matematikan. Sagredo - Ti je pikspari njeri. Ndaj dhe t pyes, ku sht Zoti ktu n sistemin tnd t bots? Galilei - Ndr ne, n mos po gjkundi. Sagredo - (thrret) Po kt thoshte dhe i djeguri. Galilei - Kt thoshte dhe i djeguri.
15 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Sagredo - Ndaj dhe e dogjn. Skan kaluar as dhjet vjet nga ajo dit... Galilei - Sepse ai sishte n gjendje ta provonte kt, ai thoshte se vetm kshtu duhej t ishte. Sagredo - Galilei, t kam pandehur gjithmon pr njeri t menur. 17 vjet n Padia dhe tre vjet n Pizedi u parashtrove me durim qindra e qindra studentve sistemin e Ptolemeut, q pajtohet me t dhnat e shkrimeve t shenjta dhe sht pranuar e konfirmuar nga kisha sipas ktyre shkrimeve. Ti mendoje, ashtu si dhe Koperniku se ai sistem sishte i vrtet, por prap ua msoje prap at t nxnsve t tu. Galilei - Sepse sisha n gjendje t provoja akoma asgj. Sagredo - (me mosbesim) Dhe mendon tani se puna ndryshon. Galilei - Ndryshon shum! Dgjo ktu Sagredo . un kam besim te njeriu; dhe kam besim rrjedhimisht edhe n arsyen e tij. Pa kt besim un nuk do t kisha fuqi as t ohesha n mngjes nga shtrati. Sagredo - Si do t them ather dhe un, n ta nuk kam besim. Nj prvoj e hidhur dyzetvjeare e bashkrojtur me njerzit m ka bindur se arsyeja tek ta nuk pi uj. Se tregon nj bisht t kuq komete, t fut dhe frikn n bark dhe t shohsh t ikin nga shtpit e tyre me vrap. Po se? Sa t thyejn zverkun udhs. Dhe parashtroj prkundrazi, nj t vrtet, dhe prvoja me t shtat arsyet dhe do t shohsh q ato t qeshin me ty. Galilei - Kjo ssht e vrtet, ti shpif. Nuk e kuptoj se si mund t duash shkencn, kur mendon kshtu. Vetm t vdekurit skan arsye. Sagredo - Arsye ma quan ti dinakrin e tyre meskine? Galilei - Nuk e kam fjaln pr dinakrin e tyre. E di fare mir se ata e quajn gomarin kal dhe kur duan ta shesin dhe kalin gomar kur duan ta blejn. Ja dhe tr dinakria e tyre. Plaka q pa ra se t vihen n udh pajor me dor t ashpr mushkn me nj mbingarkes trshre, lundrtari qkur hedh harxhet q i do pr rrug mendon tufanin dhe bunacn, fmija q rras beretn mbi kok kur i thon se do t bjer shi, jan kta, t gjith kam shpres un, sepse q t gjith kta, po han arsye! Po un besoj n pushtetin e mbl t arsyes mbi njeriun. Ata nuk mund ti bjn ball asaj pr nj koh t gjat. Ska asnj njeri t m shoh mua duke lshuar nga dora nj gur (ai lshon prdhe nga dora nj gur dhe duke thn sakaq) ja, nuk bie. Tundimi i provave sht shum i madh. Ato e kthejn dhe e bjn pr vete pjesn m t madhe, dhe me kalimin e kohs q t gjith. T menduarit sht nj nga knaqsit m t mdha t njeriut. Zonja Sarti - (hyn brenda) Desht gj zoti Galile? Galilei - (q sht vendosur prap pran dylbis dhe mban shnime, me nj ton tepr miqsor). Po, desha Andrean. Zonja Sarti - Andren? Po sht n shtrat q po fle. Galilei - se zgjon dot? Zonja Sarti - Po prse vall e dashki? Galilei - Di dua ti tregoj q do ta gzoj. Do t shikoj dika, posi neve t dy ktu, se ka par akoma, q kur sht sajuar dheu asnjnjeri. Zonja Sarti - Prap ndonj gj me at dylbin tuaj? Galilei - Prap me dylbin, zonja Sarti. Zonja Sarti - Dhe pr kt u dashka ta zgjoj n mes t nats? desht apo ju shptoi, zoti Galile? Ka nevoj t ngopet me gjum ai. Mos pritni tua zgjoj, se kjo sht pun q sbhet. Galilei - Vrtet/ Zonja Sarti - Vrtet, Po! Galilei - Zonja Sarti ndofta na jepni ndonj ndihm t vogl. Ja, na ka pjellur belaja me nj shtje mbi t ciln kemi lexuar shum libra, smerremi dot vesh. Nj shtje q ka t bj me qiellin, e me yjet. Dhe q mund t prmblidhet me dy fjal kshtu: Cili i vjen rrotull njri tjetrit, i madhi t voglit apo i vogli t madhit?
16 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Zonja Sarti - Me ju njeriu, zoti Galile, se ka kollaj: Vrtet m bni nj pyetje, a doni t fryni prap laron me mua? Galilei - Vrtet, zonja Sarti. Zonja Sarti - Ather po do tju prgjigjem ft e ft. Nga ne t dy, kush i ka sjell gjellt njri-tjetrit, un juve apo juve mua? Galilei - Ju, mi sillni. Por u them ajo gjella dje vinte ca si e djegur. Zonja Sarti - Po prse mu dogj, nuk pyetni? Sepse e lash tenxheren n zjarr q tju sillja kpuct. H apo nuk jua solla ato kpuct, jo po thoni se ssht e vrtet. Galilei - Ka shum mundsi. Zonja Sarti - Dhe bj kt sepse jeni nj njeri me shkoll dhe m keni pajtuar tju shrbej dhe m paguani. Galilei - Qart qart. Skam m as ndonj dyshim. Natn e mir zonja Sarti. (Zonja Sarti del duke qeshur). Galilei - Dhe ca njerz t till se kuptuakan dot t vrtetn? T rrmbejn nga goja, nuk thua? (Ndjehet nj kamban q bie pr shrbesn e mngjesit. Hyn Virgjinia me Mantel dhe me nj fener n dor. Virgjinia - Mirmngjesi, baba. Galilei - je ngritur kaq hert? Virgjinia - Do t vete me zonjn Sarti n mngjesoren. Do t vij dhe Ludoviku me ne. Si ka qen nata, baba? Galilei - E kthjellt? Virgjinia - Kam leje ti hedh nj sy? Galilei - Prse? (Virgjinia sdi t prgjigjet). Ssht de loj q t luash. Virgjinia - Jo, baba. Galilei - Le q kjo dylbi u duk mal e doli mi, si do ta dgjosh tani nga t gjith. sht nj plak q e blen kudo n rrug tani pr tre skudi dhe q paskej qen shitur m par n Holland. Virgjinia - Ske par m n qiell ndonj gj t re? Galilei - Pr ty, jo asgj. Vetm ca njolla t vogla, t turbullta n majt t nj ylli t madh, iche werde irgenwi die Aufmeramkei auf a sie lenekenmussen (teksti rusisht: 4I). Pa ja varur s bijs, duke folur me Sagredon: Ndofta do t m mbushet mendja ti quaj Konstelacion Medici pas emrit t Gandukes t Firences. (Duke u kthyer prsri nga Virgjinia) dgjo, Virgjinia, ja nj gj q do t interesoj q t merren vesh ndofta do t vemi t banojm n Firence. U kam shkruar nj letr atyre atje, i pyetn se granduka mund t m marr n oborrin e tij si matematikan. Virgjinia (t cils i shklqejn syt) N oborr? Sagredo - Galilei! Galilei - Mik i dashur, dua koh t lir. Dua prova. Dua t mbush barkun. Dhe n at pun atje nuk do t jem i detyruar t oknis n kok t nxnsve privat sistemin e Ptolemeut po do t kem koh, koh, koh t lir pr t prmbledhur prova e prova t reja. Sepse ato sa kam tani nuk m mjaftojn! Skam ve ca coprlina t shkputura, t shprndara andej ktej? Me tr kto nuk i kundrvihem dot tr Bots! Skam asnj prov mbi ekzistencn e nj trupi q vrtitet rreth diellit. Por do ti gjej provat, do t gjej ca prova t tilla q tua mbush mendjen t gjithve q nga zonja Sarti e gjer sipr tek Papa. Vetm nj merak m ha, se mos nuk m pranojn n oborr. Virgjinia - Me siguri q do t pranojn, baba, me yjet e reja e me t gjitha. Galilei - ap n at meshn tnde! (Virgjinia del)
17 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - rrall e tek m qllon t shkruaj ndonj njeriu t madh.(i zgjat Sagredon nj letr). H, thua, e kam mir? (Sagredo lexon me z t lart fundin e letrs). Por asgj tjetr skam aq mall sa q t ndodhen sa m pran jush, ktij dielli t ri q po lind q t ndrioj tej pr tej kt shekull... Sagredo - Granduka i Firences ssht as nnt vje fmij. Galilei - E di e shoh se toni i letrs sime t duket si ca shum servil. Kurse un po kam frik se mos sht m pak servil dhe m tepr zyrtar nga do t dshiroja. Nuk e di n se kam mundur t shpreh dot nj besnikri dhe nj prvojtshmri t sinqert. Nj letr t prmbajtur dhe me dinjitet dhe pr kt sht i zoti t shkruaj do panangjerist i merituar i Aristotelit? Por jo un? Nj njeri si un q t aj rrugn dhe t zr vendin q i takon me t drejt duhet t hiqet zvarr barkas. Dhe ti e di mir e un i prbuz tr ata njerz q jan ditur, por e do sjan t zot t nxjerrin dot as bukn e gojs (Zonja Sarti dhe Virgjinia, kalojn duke shkuar n mesh, para tyre). Sagredo - Mos ec Galile n Firence Galilei - E prse. Sagredo - Sepse atje sundojn priftrinjt. Galilei - N oborrin e Firences ke dijetar me nam. Sagredi Lekaj. Galilei - Do ti z pr zverku dhe do ti heq zvarr n dylbi. Edhe priftrinjt, Sagredo, jan njerz. Edhe ata si njerzit e tjer si shptojn dot ngasjes s provs. Koperniku krkonte; mos harro q tu zinin bes numrave t tij; kur un krkoj q tu zn bes vetm syve t tyre. Ku e vrteta sht shum e dobt q t mbrohet duhet ather t hidhet n sulm. Do ti z pr zverku dhe d ti detyroj t shohin me zor prmes ksaj dylbie. Sagredo - T shoh, Galile, n nj udh t rrezikshme. sht nj nat e kobshme ajo kur njeriu zbulon t vrtetn. Dhe sht nj ast verbimi ai kur z e i beson arsyes s njerzve. Pr k thon q i ke syt n ball? Pr at q ka shkar n tatpjetn e korruptimit ja pr ke. Qysh sht e mundur q t mdhenjt e ksaj bote ta ln t qarkulloj lirisht nj njeri q di t vrtetn, qoft at makar edhe at mbi ca yje t largt? Kujton ti se Papa do ti a ver veshin asaj t vrtets tnde, kur ti thuash se gabohesh dhe se do ta pranoj edhe vet, m n fund, se ka qen i gabuar? Kujton se do t mjaftohet t shkruaj qet qet n ditar 10 janar 1610 qielli mori fund? Si dashke t largohesh kshtu nga republika me at t vrtetn tnde n xhep e t biesh me kmbt e tua e me gjith dylbi n grackat e prindrve dhe t priftrinjve. Aq i zorshm n t besuar n shkencn tnde, je i lehtbesonjs si nj fmij n t gjitha ato sa mendon se mund ta sheshojn arritjen e qllimit tnd. Si i beson Aristotelit po i beson dhe granduks s Firences. Kur t pash q pari n dylbi, tek vije re ata yjet e ri, mu b nj ast sikur po t t shihja ashtu mbi turr drursh t ndezur dhe kur dhe pastaj q kishe besim n provat, mu b sikur m poi hundt era e mishit t djegur. Dhe un e dua shkencn, por m tepr t dua ty miku im dhe pastaj. Mos shko Galile, n Firence. Galilei - Ve n mos m pranofshin! Duket mbi nj perde faqja e fundit e letrs drejtuar Granduks s Firences duke u dhn yjeve t reja q kam zbuluar emrin e ndritur t familjes Medici e di mir q, nse ngjitja n botn e yjeve bhej qmoti pr lavdrimin e perndive dhe t sundimtarve emri i ndritur Medici do t bj, n kujtim, yjet, t pavdekshm. Un nuk lakmoj gj tjetr prve jush ve q t m quani nj nga shrbtort tuaj besnik dhe t prunjur pr t cilin ske nder m t madh pas atij q t jet lindur vasal i juaj, dhe skam dshir tjetr m t flakt ve q t ndodhet sa m pran jush, ktij dielli q po lind q t ndrioj tej prtej kt shekull. Galileo Galilei 4
18 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei e kmben Republikn e Venedikut n oborrin e Firences. Zbulimet e tij priten me mosbesim nga qarqet shkencore t Firences. Shtpia e Galileit n Firence, Zonja Sarti n salln e studios s Galileit gatitet pr t pritur ca mysafir. I biri i saj, Andrea sht ulur e v n rregull ca harta. Zonja Sarti - Qkur mbrritm shndosh e mir n kt shum t lavdruarn Firence, m ra kurrizi duke pastruar e spastruar tr ditn dyshemet. Dhe mos po do t t dal gj nga kjo? Gj prej gjri. T qe q n kto shpikje t kish gj send me vler do e kishin ditur t part njerzit e fes a do mos e kishte ditur njeri. se kam shrbyer kaq vjet me radh tek monsinjor Filippo dhe sja arrita tja marr dot kurr tr pluhurin e biblioteks kaq e madh po kaq e madhe po qe? Ca goxha qitape veshur sipr dhe posht me lkur dhe vjershurina hi, asnj pr be! H dhe aty monsinjori q ishte shpirt njeriu, papo i kishin zn dy ok kallo mender n prapanic nga t ndenjurit prmbys mbi shkencat. Ja kshtu. dhe nj njeri i till do mos pikaste dot name ta qysh e tek pastaj paskej qen puna? Si qenka kjo?... Ndaj dhe ky t part e madh q do t bhet sonte do t jet nj turp i madh, ja do t jet sa mos t kem sy e faqe ti dal nesr qumshitsit prpara. E dija un po i thash pa i kshillova q tu nxirrte n krye zotrinjve nj dark me maj, me qengj t pjekur e me t gjitha dhe pastaj po ti shpinte t shihnin me dylbi. Po sdeshi e sdeshi t m ver veshin (duke prqeshur Galilen) U kam gatitur nj gj tjetr ma tha. Dikush posht troket n der. Zonja Sarti - (vshtron n nj pasqyrz n dritare t ashtuquajtur spiun O zot i madh, po ja tek atisi granduka. Dhe Galilei ssht kthyer ende nga universiteti (zbret shkallt me vrap dhe zmbrapset dhe i hap udh Kozimo De Madii, granduks s Toskans, Marshallit t Oborrit si dhe dy damave t Oborrit). Kozimo - Dua t shoh dylbin. Marshalli i Oborrit - Ndofta zotrija juaj do t bj durim sa zoti Galilei dhe zotrinjt e tjer t kthehen nga universiteti. (zonjs Sarti) Zoti Galile shprehu dshirn q zotrinjt t shqyrtonin Yjet e reja t zbuluara prej tij dhe t cilat po i ka quajtur pas emrit t familjes Medici. Kozimo - Ata skan besim te dylbit, hi skan besim!?... Ha po ku qenka q se shoh? Zonja Sarti - Lart, n dhomn e puns. (Ganduka kthen syt nga shkallt, pret a e sheh zonjn Sarti q pohon me kok, dhe ngjitet lart me vrap. Marshalli i Oborrit - (nj burr tepr i moshuar) Lartsia juaj! Duhet ngjitur pa tjetr lart? Erdha me t vetm me t nga q ai edukatori i tij ishte i smur. (duke u kthyer nga zonja Sarti). Zonja Sarti - Mos kini frik, si ndodh gj. sht dhe im bir sipr. Kozimo - (duke hyr lart n dhomn e puns s Galileit) Mirmbrma! (djemt prshndetin njri tjetrin duke u prkulur sipas rregullave. Nj pauz. Andrea vazhdon punn e tij. Andrea - (duke imituar msonjsin e tij). U bm ktu si n mulli!... Kozimo - Keni shum vizitor? Andrea - Vin rrotull, shtyhen, zgurdullojn syt dhe si hyjn ashtu dhe dalin, tap q tap! Kozimo - E kuptoj. Kjo sht?... Tregon dylbin Andrea - Ajo. Po nuk lejohet ta prek njeri me dor. Kozimo - Po kjo ktu sht? (Tregon nj model druri t sistemit t Ptolemeut). Andrea - Ai sht sistemi i Ptolemeut. Kozimo - Ku tregohet se si dielli vjen rrotull toks? Kshtu.
19 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Po, ashtu thuhet. Kozimo - (ulet mbi nj karrige dhe e merr modelin n prehr) Msuesi im ka marr nj t ftohur, ndryshe do t kisha ardhur m shpejt. Qenka mir ktu... Andrea (i shqetsuar, ecn jak e eja i pavendosur, duke hequr kmbt zvarr, duke i hedhur syt her her djaloshit t huaj gjer m n fund, si bn dot ball ngasjes dhe nxjerr nj maket t dyt, nj model t sistemit t Kopernikut) Po puna qndron n fakt kshtu! Kozimo - Cila pun? Andrea - (duke treguar me dor modelin Kozimos) Mendohet se sht ashtu por (duke treguar me dor modelin e tij) sht prkundrazi kshtu. sht toka q vrtitet rreth diellit dhe jo Dielli rreth Toks? E kupton? Kozimo - Vrtet thua? Andrea - Ta merr mendja. Kjo tani sht e privuar. Kozimo - Vrtet?... Se di prse sduan e sduan t m len t takohem me plakun. Dje ishte prap pr dark nga ne. Andrea - Po ju sikur si besoni, h. Kozimo - Jo, prse, e besoj. Andrea - (duke treguar me nj gjest t rrmbyer, modelin n prehrin e Kozimos) Bjer ktu, se kupton dot ti at! Kozimo - Pse, ti do ti mbash t dyja? Andrea - Bjer t them, mos e kujton ndonj lodr? Kozimo - Jam gati t t jap, por ve sillu pak m i njerzishm me mua. Andrea - Ik or hajvan. Hajt nma tani se njerzishm a jo njerzishm do ta kput me nj paravesh q t habitesh. Kozimo - Mos m prek me dor; more vesh? (Zn t rrihen dhe rrokullisen aty paspak prdhe). Andrea - H, pa t tregoj un se si prdoret nj model. Lshoje! Kozimo - E po na, ja dhe si tani u b cop! Mos, se do m thyesh dorn! Andrea - Ta shohim tani se kush ka t drejt, un, apo ti. Thuaj pra toka vrtitet, ndryshe do t t bie me ok ballit. Kozimo - Kurr! Kuqo i djallit! T msoj un si t sillesh. Andrea - Kuqo? Mua Kuqo? Vazhdojn t rrihen n heshtje. Posht hyn Galilei bashk me disa profesor t Universitetit. Pas tyre Federconi. Marshalli i Oborrit - Nj paqefllk i leht, zotrinj, e pengoi edukatorin e lartsis s saj, zotin Suri, q ta shoqroj lartsin e saj ktu. Teologu - Asgj me rndsi, shpresoj. Kshilltari i Oborrit Absolutisht jo! Galilei - (i zhgnjyer) Lartsia e saj nuk qenka pra ktu? Marshalli i Oborrit - Lartsia e saj sht lart. Ju lutem zotrinjve t mos humbin koha. Oborri pret t dgjoj me padurim t madh mendimin e dijetarit t Universitetit instrumentin e jashtzakonshm t zotit Galile dhe mbi yjet e reja, t uditshme t zbukuruar prej tij. Ngjiten lart. Fmijt kan dgjuar zhurmn e njerzve posht dhe rrin t qet tani dhe sndihen. Kozimo - Erdhn. Lshom. Brofin n kmb q t dy. Zotrinjt - (duke ngjitur shkallt)... Jo gjithshka sht n rregull, krejt n rregull. Fakulteti i mjeksis mendon se n kto smundje n qytetin e vjetr nuk duhen marr si pr murtajn. Miazmat n kt temperatur do t kishin ngrir. E keqa m e madhe n raste t tilla sht paniku... Jo, jo asgj tjetr, vese nj val gripi, si ngjet rndom n kt stin... ska
20 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
asnj arsye pr t dyshuar? sht gjithshka n rregull, krejt n rregull; zotrinj. Prshndetin grandukn. Galilei - Jam i lumtur, lartsia juaj, q m jepet rasti ti njoh n pranin tuaj, kta zotrinjt me ca gjra t reja. Kozimo i prulet, n nj mnyr tepr ceremoniale, t gjithve, edhe Andres. Teologu - (duke vn re pr tok modelin e thyer t Ptolemeut) Do t thosha se ktu di sht thyer... Kozimo krruset me t shpejt, e ngre modelin e thyer dhe ja jep at, njerzishm. Andrea si trheq mnjan vjedhurazi modelin tjetr. Galilei - (prpara dylbis) Sikundr lartsia juaj duhet ta dij, ne astronomt jemi ndeshur koht e fundit n llogarit tona, me vshtirsi t mdha. Ne prdorim pr kt qllim nj sistem shum t vjetr sistemin e Ptolemeut, mendohet se lvizjet e yjeve jan tepr, po tepr shum t ndrlikuara. Planeti i Venusit bie fjala, duhet t kryej ca lvizje pak a shum t tilla... (Vizaton mbi tabel trajektoren epiciklike t Venusit, sipas teoris s Ptolemeut) Pos edhe n se i pranojm t vrteta kto lvizje, ne nuk jemi prap n gjendje t prcaktojm me saktsi vendin e trupave qiellor. Ne nuk i gjejm ata n at vend ku duhet pikrisht t ndodheshin. Le ti shtojm pastaj ktyre t gjithve faktin se ekzistojn t tilla lvizje pr t cilat sistemi i Ptolemeut nuk jep absolutisht asnj sqarim. Lvizje t tilla kryejn pikrisht, me sa duket dhe ca yje t vegjl, t zbuluara nga un rreth planetit t Jupiterit. Do t ishit t mendimit pra ather zotrinj, t fillonin, si pun e par, nga ca vrojtime mbi Jupiterin e mbi, konstelacionin Medii? Andrea - (duke treguar fronin prpara dylbis): Uluni, ju lutem ktu! Filozofi - T falemnderit, djalthi im. Kam frik se nuk do t jet nj pun kaq e thjesht. Zoti Galilei, prpara se t prfitojm nga shrbimet e dylbis suaj t famshme, m jepni knaqsin t zhvillojm bashk nj diskutim Tema: A sht e mundur ekzistenca e disa planetve t till? Matematikani - Nj diskutim formal. Galilei - Mendoja q por se t vinit syt n dylbi, smbetej m asgj pr t diskutuar. Andrea - Ktu, ju lutem. Matematikani - Ashtu, ashtu?... Po ju e dini mir se pse t vjetrve nuk mund t ekzistojn yje q t vrtiten rreth nj qendre tjetr ve toks dhe se t tilla yje q t mos ken n qiell ndonj mbshtetje. Galilei - Po. Filozofi - Dhe pavarsisht nga mundsia e ekzistencs s t till yjeve, mbi t cilat matematika (kthehet duke u rekulur nga matematikani) shpreh nj dyshim, un, do t dshiroja, si filozof, tu bja me tr modestin e duhur kt pyetje: A jan t nevojshm t tilla yje? Aristotelis divini universum... Galilei - Nuk do t qe m mir t vazhdonim bisedn ton n gjuhn e popullit? Kolegu im, zoti Federconi, nuk di latinisht. Filozofi - Mos vall ka rndsi q t m kuptoj. Galilei - Po. Filozofi - Krkoj ndjes. Kujtoja se mos ishte thjerzbrsi juaj. Andrea - Zoti Federconi sht thjerzbrs dhe shkenctar. Filozofi - T faleminderit, djalthi im. Po t jet se zoti Federconi ngul kmb... Galilei - Ngul kmb un. Filozofi - Argumentimi im do t humbas nga shklqimi i tij por jemi n shtpin tuaj... Tabloja e bots e Aristotelit hyjnor me ato sferat e tij mistike muzikore dhe kupolat e kristalta dhe me rrotull-lvizjen e trupave t saj qiellor dhe me ngushtkndsin e trajektores diellore dhe me misterin e tabelave t satelitve dhe pasurin e katallogjeve t hemisfers jugore dhe konstruksionin e dritsuar t rruzullit qiellor, sht nj ndrtes e pajisur me nj rregull dhe
21 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
bukuri t till sa duhet t mdyshojm e jo m pak po shum para se t kuturisim dhe t prishim nj t till harmoni. Galilei - Po sikur Lartsia Juaj t vshtroj tani me dylbi kto yje sa t pamundura aq dhe t padobishme? Matematikani - Ather shtyresh me ngasje t gjegjesh se dylbia juaj zoti Galile, duke treguar nj di q nuk mund t ekzistoj, nuk mund t jet nj dylbi t cils mund ti besojm. Galilei - far do t thoni me kt? Matematikani - Do t kish qen shum e dobishme, zoti Galile, t na parashtronit arsyet q ju shtyn t bnit hipotezn se n sfern m t lart t qiellit t pandryshueshm mund t ndodhin yje dhe planete q lvizin lir dhe pa mbshtetje. Filozofi - Arsyet, zoti Galile, arsyet! Galilei - Arsyet n nj koh kur po tu hidhet nj sy vet yjeve dhe shnimeve t mia, fenomeni do t provohej ather vetvetiu? Ky diskutim zotrinj ska asnj kuptim. Matematikani - T mos trembesha se mund t nxeheshit edhe m tepr akoma mund t thosha fare mir se ato q tregon dylbia dhe ajo q ekziston n realitet, jan dy gjra krejt t ndryshme. Filozofi - Oh, jo, ske si t shprehesh me nj takt mirsjellje m t madhe. Federconi - Ju qysh, mos mendoni se ne i kemi vizatuar ato yjet medii mbi thjerzat e dylbis? Galilei - Se ke hile dhe shkurt duam tua hedhim? Filozofi - Si do ta bnim dot kt, n prani t Lartsis s Saj?! Matematikani - Pavarsisht e quajm fmijn tuaj t vrtet e fmijn tuaj t adoptuar, ska dyshim se sht fjala ktu pr nj instrument fort t ndritur dhe q ka rn n nj dor fort t shkatht... Filozofi - Dhe ne jemi fort t bindur, zoti Galilei se as ju as ndonj tjetr nuk do t guxonte ta quante me emrin e shumndritur t familjes Medii ca yje ekzistenca e t cilve do t vihej n dyshim. Prkulen t gjith thell-thell prpara granduks. Kozimo - (kthen kokn rreth e rrotull nga damat e oborrit). Mos nuk jan n rregull punt me yjet e mi? M e vjetra nga damat e Oborrit (granduks) Me yjet e lartsis suaj punt jan krejt n rregull. Zotrinjt pyesin n se ekzistojn vrtet. Pauz. M e reja e damave t oborrit thon se me kt instrument mund t shohsh dhe qimet e Arushs s Madhe. Federconi - Po, dhe si t gjitha sa jan pr t par tek demi. Galilei - Po dhe qimet e Kashts s Kumtrit. Pra ather Zotrinj, doni t shikoni apo jo? Filozofi - Oh, natyrisht, natyrisht... Matematikani - Natyrisht... Pauz? Befas Andrea u kthen kurrizin mysafirve, i jep trupit prpjet dhe largohet duke kaluar prmes skens. E ma bn ta ndaloj. Zonja Sarti - pate kshtu? Andrea - Kta jan hajvan! Shkputet nga e ma dhe ikn me vrap. Filozofi - I gjori djal, gjynah... Marshalli i Oborrit - Lartsi, zotrinj, mos sht nevoja tu kujtoj se Matematikani - I dashuri Galile, un e kam zakon, sado e demoduar q mund tju duket t lexoj her pas here Aristotelin dhe mund tju siguroj se ja atje un mund tu besoj plotsisht
22 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
syve t mi. Galilei - Ashtu dhe un jam msuar me kt si profesort e fakulteteve i mbyllin syt para fakteve edhe shtiren sikur skan par gj. U tregoj shnimet e mija, dhe u v n dispozicion dylbin time q t binden edhe vet dhe m citojn Aristotelin. Por sduhet harruar q Aristoteli skishte dylbi. Matematikani - Jo, skishte, skishte vrtet! Filozofi - (zmadhshtor) N sht fjala ktu q t hidhet balt mbi Aristotelin, mbi nj autoritet q njihet njzri jo vetm nga tr shkenca e vjetr por edhe nga vet etrit e mdhenj t Kishs, ather po vazhdimi i ktij diskutimi do t m dukej krejt i teprt. Un refuzoj t marr pjes n nj diskutim t kot. Basta! Galilei - E vrteta sht pjell e kohs dhe jo e autoritetit. Padituria jon sht e pafund, le ta bjm t paktn nj milimetr kub m t vogl! Prse t mundoheni t dukeni q tani kaq t menur kur mund t bheni m n fund ca m pak budallenj! Kam patur fatin e jashtzakonshm q t m bjer n dor nj instrument i ri q na lejon ta shikojm nj grimc t gjithsis nj grimc fare t vogl, t gjithsis, ca m nga afr. Prfitoni prej tij. Filozofi - Lartsia juaj, zonja e zotrinj, ku vall e pyes veten, do t na shpien t gjitha kto? Galilei - Un mendoj se si dijetar ne skemi prse pyesim se ku mund t na oj e vrteta. Filozofi - (me t egr): Zoti Galile, e vrteta mund t na shpjer sdihet se ku! Galilei - Lartsia juaj! Ktyre netve tr Italia do ti drejtoj dylbit qiellit. Hnat e Jupiterit nuk e zbresin mimin e qumshtit. Por ato sjan par kurr dhe ja ekzistojn. Q kndej njeriu i rrugs nxjerr prfundimin se mjafton q t hapsh syt q t shikosh shum e shum gjra t tjera! Ju e keni pr detyr tia vrtetoni kt! Nuk jan lvizjet e disa planetve t largta ato q e bjn sot Italin t var vesh e sy n prgjim porse lajmi se ja po lkunden tani ca doktrina q jan mbajtur tr kohn si t patundura. Dhe t tilla po ka shum e jo nj e dy. Zotrinj, le t mos i mbrojm m kto doktrina t lkundura! Federconi - Ju, si profesor, duhet t ndihni q t shemben. Filozofi - Un do t dshiroja, q ky njeriu juaj ktu t mos fuste hundt me ato kshillat e tij n kt diskutimin ton shkencor. Galilei - Lartsia juaj! Puna q kam kryer n arsenalin e madh t Venedikut m ka vn n kontakt t prditshm me disenjator, me ndrtonjs, me instrumentabrs. Kta njerz m kan msuar lloj metoda t reja pune. Ashtu pa shkoll si qen ata i besonin dshmis s pes shqisave t tyre, sypatrembur e pa e ar kokn herher se ku nj dshmi e till mund ti shpinte... Filozofi - Oho... Galilei - ... Duke i ngjar n kt pik detarve tan q ktu e njqind vjet m par braktisn brigjet tona, pa ditur n brigje t reja do t zbarkonin vall dhe n se, ekzistonin, n prgjithsi, t tilla brigje. Pr t gjetur prap sot at kureshtjen e lart q ka qen lavdi i vrtet i Greqis s vjetr, u dashka shkuar me sa duket npr ato kantieret e anijeve. Filozofi - Nga t gjitha sa dgjuam ktu, mua nuk m mbetet pik dyshimi se zoti Galilei do t gjej ndr hamejt e limaneve plot e plot admirator. Marshalli i Oborrit - Lartsia juaj, ju v n dukje me keqardhje se ky bashkbisedim jashtzakonisht interesant e instruktiv u zgjat pak si shum. I kujtoj lartsis s saj duhet t shplodhet pak prpara ballos. Pas nj shenje t marshallit t Oborrit, granduka kthehet nga Galilei me nj reveranc. Suita nxiton t largohet. Zonja Sarti (i z rrugn granduks dhe i zgjat nj pjat me mblsira) nj gjevrek Lartsia Juaj? Ajo m e vjetra nga damat e oborrit i heq udhn granduks jasht.
23 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - (duke i ndjekur pas me vrap) Po do t mjaftonte zotrinj. T vinit nj her syrin n dylbi! Marshalli i Oborrit - Lartsia e tij zoti Galilei nuk do t ngurroj m t krkoj mendimin tezat tuaja, t astronomit m t madh t kohs son, teat Kristofor Klavius, kryeastronom i Kolegjit roman n Rom. 5 Galilei vazhdon i patrazuar krkimet e tij pa ar kokn pr murtajn. Mngjes hert. Galilei di vizaton i krrusur mbi skicat e tij pran teleskopit. Hyn Virgjinia me nj ant pr udh. Galilei - Virgjinia! Ka ndodhur gj? Virgjinia - Manastiri u mbyll, na than t kthehemi n shtpi. Ne Arcetri pati pes rrath murtaj. Galilei - (thrret) Sarti! Virgjinia - Ktu rruga e pazarit ka q sonte natn q sht bllokuar. N qytetin e vjetr ka pasur dy t vdekur dhe tre t tjer po ndodhen n spital. Galilei - Prap e mbajtn t fshehur popullit tr kt pun gjer n astin e fundit. Zonja Sarti - (hyn) Po ti ktu Virgjinia - Murtaja! Zonja Sarti - Oh Zoti i madh! Po mbledh plakat (Ulet) Galilei - Mos mblidhni asgj. Merrni me vete Virgjinin dhe Andrean! Un po krkoj shnimet e mia. (Nxiton me vrap pas n tryezn e tij dhe mbledh gjith me ngut t madh atje ca letra. Zonja Sarti i vesh ndrresa q vjen ai atje me vrap nj mantel e shkon e mbledh ca linjta shtrati dhe ushqime. Hyn nj lake i granduks. Lakei - Pr shkak t smundjes Lartsia e tij la qytetin dhe u nis pr n Bolonj. Por nguli kmb q edhe zoti Galilei ti jepej mundsia t largohej e t strehohej n nj vend t sigurt. Pas dy minuta do t jet ktu, prpara ders nj karroc. Zonja Sarti - (Virgjinis dhe Andreas) dilni menjher. H na merrni edhe kt me vete. Andrea - Po prse? po sm the prse, un nuk vete. Zonja Sarti - Ka rn murtaj, djali im. Virgjinia - Do t presim baban. Zonja Sarti - Zoti Galilei, jeni gati? Galilei - (duke pshtjell dylbin me nj mbules tryeze) Virgjinia dhe Andrea le t hipin n karroc. Ja erdha dhe un. Virgjinia - Jo pa ty nuk nisemi. Zure tani t mbledhsh dhe librat? Epo ather sdo t bhesh dot kurr gati. Zonja Sarti - ja erdhi dhe karroca. Galilei - Hajt Virgjini, bhu vajz e mir. Po t mos hipni n karroc; karrocieri sdo tua zgjat shum, dhe do tu lr ktu. Me murtajn sbhet shaka. Virgjinia (kundrshton, ndrsa zonja Sarti e nxjerr me zor jasht bashk me Andrean) Ndihmojeni q t mbledh librat; ndryshe po nuk do t vij kurr. Zonja Sarti - (thrret nga dera e shtpis) Zoti Galilei karrocieri nuk do t pres! Galilei - Zonja Sarte, nuk mendoj se do t bj mir t shkoj. sht nj rregull i madh atje... Jan vrojtimet e tre muajve t cilt po duhet ti flak posht n se nuk do t vazhdoj akoma edhe nja dy net t tjer. Le pastaj q murtaja tani sht prhapur nga t katr ant. Zonja Sarti - Zoti Galilei! Zbrit menjher! Ju qysh mos u mendet? Galilei - Ti ec, ec me Virgjinin dhe me Andrean pa ja erdha dhe un.
24 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Zonja Sarti - Pas nj ore rrug ziret dhe menjher do mos dal dot q ktej. Hajt de zbritni! (Ve veshin) shkoi! Duhet ta ndaloj (del). Galilei sillet jak e eja npr dhom. Zonja Sarti kthehet shum e zbeht, pa at bohen q mbante pak m par n dor. Galilei - Ti sje n vete. T rrish ktu vetm nga puna e gjells!... (Rrmben shkrimet e tij) mos pandehni zonja Sarti se jam i marr. Po m besoni nuk mund ti le tr kto vrojtime t m shkojn dm. Kam armiq t fort dhe duhet ti mbledh prova t sigurta pr t provuar tezat e mia. Zonja Sarti - Skini prse m krkoni ndjes. Por qe e arsyeshme kjo pun ssht hi. Prpara shtpis s Galileit n Firence. Galilei del dhe i hedh syt rrugs. Kalojn dy murgesha. Galilei - (u flet) Sm thoni motra, ku mund t blej ca qumsht? Sot ai qumshitsi nuk erdhi dhe ekonomen se kam ktu. Njra nga murgeshat Dyqanet jan hapur vetm n qytetin e poshtm. Murgesha tjetr Q andej dilet (Galilei pohon me kok) Tamam rruga! Dy murgeshat bjn kryqin, murmuritin nj lutje dhe ikin me vrap. Kalon nj burr. Galilei - (i flet) Nuk jeni ju ai furrxhiu q na sjell bukn? (Burri pohon me kok). E keni par ekonomaten time? Ka q dje mbrm q ka dal nga shtpia dhe ssht kthyer ende burri tund kokn. Hapet nj dritare prball dhe nj grua zgjat kokn jasht. Gruaja - (duke thirrur) Ikni! Ndr ata atje posht ka rn murtaja! Burri largohet i tmerruar. Galilei - Dini gj pr ekonomen time? Gruaja - Aha ekonomja juaj u rrzua dhe ra prdhe ja atje n rrug. Po duhet t kishte ditur. Ndaj dhe iku. Qysh nuk i vret pak ndrgjegja kta njerz (mbyll dritaren me zhurm). Duken n rrug ca fmij. Vn re Galilein dhe ikin me vrap duke thirrur Galilei kthehet n ann tjetr dhe sheh dy ushtar me korac t hekurta q afrohen. Ushtart - hajt, futu shpejt brenda! E vn prpara Galilein me ushtat e tyre t gjata. Kyin dyert nga jasht. Galilei - (n dritare) Mund t m thoni i ndodhi asaj gruas? Ushtart - Ca si ato hidhen n grop, t plehrave. Gruaja - (prap n dritare) Tr ajo rrug atje posht sht e molepsur. Prse nuk e bllokon. Ushtart shtrijn nj litar tej prtej rrugs. Gruaja - Po kshtu do mos hyj dot njeri n shtpin ton. Kndej nga kjo an ssht nevoja ta bllokoni. Ktu ska pik smundje, ktu. Ndal! Ndal! Po dgjoni ore! Im shoq ka dal n Pazar, qysh do t vij tani ktu? A njerz pa shpirt. A egrsira t egra!... Dgjohen t qart dhe britmat e saj. Ushtart largohen. N nj dritare tjetr duket nj grua plak. Galilei - Di digjet atje posht. Gruaja plak - Kur dyshojn pr murtaj as q marrin fare mundimin ta fikin. Tani t gjith atje e mbajn mendjen, tek murtaja. Galilei - Sa ngjasin punt me njerzit! I till sht sistemi i qeverisjes s tyre. Na presin dhe na hedhin tej si degn e smur t ndonj fiku q nuk bn m kokrra. Gruaja plak - Kt mos e thoni. Nga e keqja e kan. Galilei - Vetm jeni n shtpi? Gruaja plak - Po. Im bir m drgoi nj pusull. I qofshim fal zotit, e mori vesh q dje se ktu dikush vdiq dhe ja nuk u kthye fare n shtpi. Ktu n lagjen ton kt nat ka pasur njmbdhjet raste.
25 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Sia fal vetes q nuk e largova me koh ekonomen time q ktu. Mir un se ashtu kisha nj pun q duhej br sa m par dhe se linja dot por ajo skishte ndonj arsye t mbetej ktu. Gruaja plak - E ku do t vemi q t ikim q kndej? Kush do t na mbledh, kush do t na pranoj? Skeni prse e bni veten fajtor sepse e pash vet me syt e mi. Ku shkoi kndej sot hert n mngjes, aty nga ora shtat. Ishte e smur se kur m pa q po dilja nga dera e shtpis pr t marr bukn mu vodh q t mos e kuptoja se si qe dhe t mos ua mbyllnin shtpin. Po atyre su shpton gj. Dgjohen ca trokllima. Galilei - sht kjo? Gruaja plak - Prpiqen ti shprndajn me rroptam ret ku jan mbledhur farat e murtajs. Gailei qesh me t madhe. Gruaja plak - Qysh ju bn zemra t qeshni?! Befas nj burr varet posht dhe v re litarin. Galilei - Hej, ti atje1 Jemi t bllokuar dhe sna ndodhet gj pr t ngrn. Burri sht larguar ndrkaq me vrap. Galilei - Po slihet tjetri t vdes ktu nga uria. Ej! Gruaja plak - Ndofta di do na sjellin. Ndryshe po, do t vij un, natn ve, tu ve prpara ders, n qoft se skini frik, nj kan me qumsht. Galilei - Hej! Hej! E po duhet t na e veni veshin! Duket befas prpara litarit, Andrea. Ka nj fytyr t prlotur. Galilei - Andrea! Po ti ktu? Andrea - Erdha dhe n mngjes hert. I rash ders po nuk ma hapt. More vesh nga njerzit e... Galilei - Po si nuk u nise fare? Andrea - U nisa, por n udh e sipr nga karroca. Virgjinia, ajo po shkoi. Mund t hyj brenda? Gruaja plak - jo, kt se bn dot. Po ec atje tek ato Orsulint. Atje. Andrea - Isha atje po sm lan ta shoh. sht shum smur. Galilei - Bhen tre dit sot q je nisur. Andrea - Aq sa mu deshn t vija ktu. Se nj her m kapn. Galilei - (me keqardhje). Tani mos qa. H, e di, un gjat ksaj kohe prap di kam gjetur. Do t ta tregoj? (Andrea pohon me kok duke qar) Po vere veshin mir, ndryshe nuk do ta kuptosh dot gj. A t kujtohet q ta tregoj njher at planetin Venus? Mos vr re zhurmn nuk sht gj. Dhe at kujtohet? E di se kam par? Ajo sht si Hna. E kam par edhe si rruzull edhe si drapr. Po ksaj i thua ti. Mund ti tregoj t gjitha vetm me nj bilet t vogl dhe me nj qiri. Kjo tregon se as ky planet nuk ka drit t tijn t vetn. Ai vrtitet rreth diellit sipas nj rrethi t thjesht. H, thuaj, nuk sht kjo nj mrekulli? Andrea - (gjith duke qar) Po dhe sht nj fakt. Galilei - (me z t ult) Nuk e mbajta un Andrea hesht. Galilei - Po, natyrisht, sikur un t mos kisha qndruar ktu, kjo do mos kishte ndodhur. Andrea - Po tani do tu besojn? Galilei - Tani i kam t gjitha provat q krkoja. Sa t marr fund kjo pun dhe do nisem dhe do vete vet n Rom q tua tregoj. Rrugs tatpjet vren dy burra me maska, me ca purteka t gjata dhe ca shporta. I zgjasin, n krye Galileit dhe pas tij gruas plak, me ato purtekat ca buk. Gruaja plak - N at shtpin prball sht nj grua me tre fmij. Jepini dhe asaj.
26 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Na u than buzt, na u than. Skemi nj pik uji (t dy burrat ngren supet) do t vini prap nesr? Nj nga t dy (me z t mbytur, nga shkaku i shamis me t ciln ka zn gojn) Kush e di sot do t bj nesr. Galilei - Kur t vini prap mund t m sillni nj libr q m duhet pr pun? Njri nga t dy (duke qeshur mbyturazi) Koha pr libra sht tani. Nuk thua mir, q smbett pa ngrn. Galilei - Po e keni kollaj se do tua jap ai djaloshi, ai nxnsi im atje. sht nj hart, Andrea, n kohn e orbitimit t Mrkurit t ciln po e ka humbur. A m gjen dot n shkoll? (T dy burrat jan larguar). Andrea - do tua gjej pa tjetr zoti Galile. (del). Galilei trhiqet nga dritarja. Nga shtpia prball gruaja plak del dhe ve nj kan me qumsht prpara ders s Galileit. 6 Viti 1616: Collegium Romanum Instituti krkimor i Vatikanit, konfirmon zbulimet e Galileit. Nj sall Collegiumi Romanium n Rom. sht nat. Klerikt e Lart, grupe priftrinjsh dhe dijetarsh. Galilei vetm n nj rreze, nj atmosfer gazmore. Prpara fillimit t skens dgjohen ca t qeshura t forta. Nj Prelat i trash (duke mbajtur me dor barkun nga gazi) O marrzi! O marrzi! Do t desha t m prmendnin nj tez t cils t mos i besonin. Nj dijetar - Psh. q juve monsinjor, ju sht prer oreksi. Prelati - Do ta besojn! Do ta besojn vetm mos qoft ndonj gj e arsyeshme se ata, jo, ata nuk e besojn. Dyshojn se ka vrtet djaj. Por q toka vjen rrotull si ndonj eshkl druri n at ujin e Hendekut, n kt sdyshojn ata. Sancte siplicitas, thjesht si e shenjt. Murgu (duke u shtn) Po m mirren mendt. Toka po vrtitet shum shpejt. M jepni leje, zoti profesor, t mbahem pas jush (shtiret sikur lkundet dhe kapet pas njerit nga t dy dijetart). Dijetari i par (duke imituar) Po kjo tok plak qenka dehur prap pash at zot! (mbahet pas tjetrit). Murgu - Mbahuni! Mbahuni. Po gremisemi. Mbahuni po u them! Dijetari i dyt Dallohet tani. Ja Venusi nuk u shtrembrua vetm gjysma e pasme. Ndihm! Sajohet nj grumbull murgjish q duke qeshur tr kohn bjn sikur ndodhen mbi nj anije dhe rrahin t kapen andej e ktej q t mos vrtiten n det nga troshitjet. Murgu i dyt - Ah vetm t shpejtojm pa na vrvitur mbi Hn. Se atje o vllezr, ka ca male me ca maja tmerrsisht t thepisura. Dijetari i par - H po dhe ti nguli kmbt fort atje dhe jepi trupit pas. Murgu i par - Mos shiko posht, se mua m mirren ment. M przihet dhe u them. Prelati (enkas me z t lart n drejtim t Galileut) Przihet? Przihen ujrat n Collegium Romanum? Ssht e mundur. T qeshura. Nga dera e pasme dalin dy astronom t Kolegjiumit. Heshtje. Heshtje. Murgu i par - Si smbaruat akoma? Skandal! Astronomi i par - (me inat) Se mos ne? Astronomi i dyt - Si do ti vej vall filli ksaj pune? Se kuptoj dot Klaviusin. Si sht e mundur tu zsh bes tr ktyre profkave q jan prhapur n shkenc kto pes dhjet vjett e fundit. N vitin 1577, n sfern e tet n at pra m t lartn, n sfern e yjeve t
27 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
palvizshm ja u ndez zjarri i nj ylli t ri, m i qart dhe m i madh se sa gjith yjet e tjer rreth e rrotull. Por skaloi as nj vjet e gjysm dhe prap u shua e ra e prap u zhduk, n hi. E po ather si u dashka e pyetur se si sht puna tani me prjetsin dhe panderrueshmrin e qiellit? Filozofi - Ato po ti lejosh edhe qiellin edhe yjet do t shkatrrojn. Astronomi i par - Po, po. Ku vemi kshtu? ktu e pes vjet m par danezi Tiho Braha prcaktoi udhn e nj komete. Kjo udh zinte fill atje diku sipr hns dhe prshkonte nj pas nj t gjitha sferat e kristalta mbartset materiale t trupave qiellor t palvizshm. Kometa n fjal nuk ndeshte n asnj qndres gjkundi, dhe sa qe drita e saj shmangej sado pak. Nuk lind ather pyetja: Ku qenkan ather ato sferat? Filozofi - Kjo prjashtohet. Dhe udi po udi, si sht e mundur q nj njeri si Kristofor Klevius, astronomi m i madh i Italis dhe kishs, t ulet gjer atje sa t humbas kohn e tij duke marr n shqyrtim ca gjepura t tilla? Prelati - Skandal! Astronomi i par - Mirret po, q ke me t! Rri atje dhe vshtron pa reshtur sa i han syt n at djall dylbi! Astronomi i dyt - Dhe tr ky sherr, ja u them un, filloi nga q n shum e shum gjra, edhe gjatsin e dits diellore edhe numrin e eklipseve t diellit dhe t hns, edhe vetqndrimin e trupave qiellor kemi koh q i prllogaritim pas tabelave t Kopernikut i cili po qe Heretik! Murgu i par - sht m mir, pyes un? T gabosh tre dit n kalendar parashikimin e eklipseve t hns apo t humbsh shpirtin tnd n kt e n at jet? Nj murg fare i that dhe i holl (del prpara me nj bibl t hapur n dor, dhe ngul gishtin me fanatizm n ca rreshta aty). Qysh thuhet ktu n shkrimet e shenjt? Qndro diell n Gibson dhe ti o Hn n luginn e Ahallonit. E po si ndalon dielli po t jet se nuk lviz fare, sikundr pohojn tani kta heretik. Apo mos shkrimet e shenjta gnjejn? Astronomi i dyt - Jan ca fenomene t cilat ne astronomt i kemi vshtir ti shpjegojm, po se mos sht e thn q njeriu duhet t kuptoj e ti shpjegoj t gjitha? 7 Por inkuizicioni e ve doktrinn e Kopernikut n Indeks (5 Mars 1616) N shtpin e kardinalit Bellarmin n Rom. Nj ballo n kulmin e saj. N vestibul dy murgj shkronjs luajn shah dhe mbajn shnime mbi mysafir. Hyjn Galilei, e bija e tij Virgjinia dhe dhndri i tij Ludoviko Marsili q priten me duartrokitje nga nj grup i vogl zotrinjsh dhe damash me mask. Virgjinia - Do t krcej vetm me ty, Ludoviko. Ludoviko - Ajo karfica mbi supe t sht zbrthyer. Galilei Virgjinia - Vrma dorn mbi zemr. Galilei - (i ve dorn mbi zemr). Rreh fort. Virgjinia - Dua t dukem m e bukur. Galilei - Duhet pa tjetr, n mos po ata nuk do t besojn q vrtitet. Ludoviko - Se mos vrtitet vrtet? Galilei qesh. Tr Roma u ka n goj. Po duke filluar q nga kjo mbrmje, imzot, do t mbajn n goj bijn tuaj. Galilei - Por thon se nuk sht ndonj zor i madh t jesh e bukur n Rom n pranver... Ktu edhe un mund t dukem gjer diku si ndonj Andonis i dashur (shkronjasve)
28 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Duhet t pres ktu zotin kardinal (t bijs dhe Ludovikut) Ecni dhe zbavituni. Prpara se t hyj n salln e ballos, Virgjinia kthehet me t shpejt. Virgjinia - Baba, si barberi n Via del Trionfo m shrbeu mua t par dhe la katr dama t presin. Ju njihte dhe ai. (del). Galilei - (shkronjsve) Qysh mund t vazhdoni t luani akoma shahun e vjetr? Ngusht, ngusht! Tani kudo luhet ndryshe: Figurat e mdha mund t lvizin n t gjitha drejtimet. Torreja, ja kshtu (e tregon se si) dhe kali, po kshtu, ndrsa oficeri kshtu dhe kshtu. tani ka hapsir sa t duash dhe ke hapsir t ndrtosh plane sa t duash. Shkronjsi i dyt - Ah, po duhet t dini se kjo metod si shkon pr shkak t rrogs s vogl. N mund t lvizim ja vetm kshtu (bn nj lvizje t shkurtr). Galilei - Prkundrazi, zot i dashur; prkundrazi. Sepse kush rron me t madh edhe rrogn e ka m t madhe? Duhet t prshtatesh kohs. Nuk duhet vozitur vetm gjat orgjive. Duhet dal nj her edhe n det t thell... Nj kardinal tepr plak prshkon skenn i shoqruar nga nj murg. E v re Galilein por nuk ndalet, pastaj kthehet si me ngurrim dhe e prshndet duke u prkulur. Galilei ulet. Nga salla e madhe vijn gjer aty ca zra fmijsh q kndojn n kor fillimin e vjershs s famshme t Lorenc Mediit mbi kalimin e shpejt t kohs e t jets s njeriut: Galilei - Po, Roma... nj fest e madhe apo jo? Shkronjsi i par - Karnavali i par pas tr atyre viteve me murtaj. Ktu jan paraqitur familjet m t mira t Italis: Orsinit, Villanisit, Mukkolit, Poldenjerit; Kapit: Lekit; Esteniset, Kolombinet... Shkronjsi i dyt - (e ndrpret) Hirsija e tyre kardinalt Dellarmini dhe Berberini. Hyn kardinali Bellamini me nj mask qengji dhe kardinali Berberini me nj mask pllumbi. Maskat ata i mbajn me skopje prpara fytyrs. Berberini (me gishtin tregues nga Galilei) Dielli lind e perndon dhe kthehet prsri n vendin e vet Kshtu thot Salmoni. Po Galilei thot vall? Galilei - Njher kur isha i vogl, hirsi, u ndodha mbi nj anije dhe kur ajo u nis, thirra: ja, ja bregu tek po lviz! Por tani se bj m at gabim tani e di se bregu nuk lviz por lviz anija... Berberini - E holl! E holl kjo! At q sheh me sy Berarmin, si bie fjala qiellin me yje q vjen rrotull, nuk duhet ta besosh, se kjo na qenka si puna e anijes me bregun. Por duhet t besosh prkundrazi q sht toka ajo q vrtitet tjetr pun se kt se ve dot re. Kshtu, apo jo? e holl kjo! Sidoqoft ato hnat e Jupiterit jan kock pr ata astronomt tan dhe un dikur mjerisht i kam kullotur syt, Bellarmin npr ca libra astronomie. Dhe kjo sht dika q t ngjitet dhe st ndahet si puna e zgjebes. Bellarmini - Duhet t ecim me koh, Berberini. N qoft se hartat e yjeve mbshtetur mbi nj hipotez t re ua lehtsojn mundin e udhs detarve tan, le ti shfrytzojn prse ja kto harta. Ne sna plqejn ato teorira, q bien n kundrshtim me shkrimet e shenjta. (prshndet przemrsisht me dor dik n salln e ballos). Galilei - Por n shkrimet e shenjta thuhet Kush fsheh gurin, pret mallkimin e zotit. Fjal e urt e Solomonit. Berberini - I urti e fsheh diturin e tij. Fjal e urt e Solomonit. Galilei - Atje ku ke buaj, atje po stallat jan t ndyra. Po m e madhe sht dobia q vjen nga forca e buajve. Berberini - Kush e mban n fre arsyen e tij, sht m i mir nga ai q pushton nj tr nj qytet. Galilei - N u theft shpirti, shteron me t dhe trupi. (Pauz) A sthrret vall e vrteta me z t lart? Berberini - Mos vall mund t shkele m kmb mbi thngjij t ndezur dhe t mos
29 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
djegsh tabanet? Mir se kini ardhur n Rom, miku yn i dashur Galile. H po e dini se qysh ka lindur Roma? Na qen njher n nj koh, sipas gojdhans, dy foshnja q u mblodhn dhe u ushqyen me qumsht nga nj ujkonj. Q nga ajo koh t gjitha foshnjat sa jan duhet t paguajn ujkonjn pr qumshtin e saj. Por edhe ujkonja nga ana saj prkujdeset q ti ken me bollk t gjitha knaqsit sa jan, t ksaj e t asaj bote, toksore dhe qiellore duke filluar nga bisedat me mikun tim t ditur Bellarmin dhe gjer n tri a katr dama me fam ndrkombtare t cilat po t m lejoni mund tua tregoj... E shpie Galilein pas n salln e ballos. Galilei e ndjek pa qejf. Barberini - Jo? Ah, si ngul kmb pr nj bised serioze. E po mir, makar edhe ashtu. Po ather, lrmni tu pyes, i dashur miku yn Galile: a nuk u duket q ju astronomt nuk krkoni tjetr ve si e si ta bni shkencn tuajn me t leht e t rehatshme. Ju mendoni me rrath me elipse e prdorni andej e kndej kudo konceptin e shpejtsis s njtrajtshme dhe lvizjeve t thjeshta, truri juaj sht n gjendje ti rrok e ti kuptoj. Mir po sikur zoti, q i qofshim fal, tu jap urdhr trupave t tij qiellor t lvizin, bie fjala, kshtu. (Prshkruan me gisht n ajr dhe me shpejtsi t ndryshuar, nj kurb t ndrlikuar). Si do tu ven filli ather, nuk m thoni tr atyre prllogaritjeve tuaja? Galilei - Zoti dashur, sikur Zoti, perndi yn ta kish ndrtuar botn t till (prsrit lvizjen e Berberinit ather po dhe ne do na i kish ndrtuar trut gjith po ashtu (prsriti gjithpo ato lvizje n mnyr q kto udht e shiheshin nga ne si me thjeshtsi. Un i besoj arsyes. Barberini - Kurse un pr veten time mendoj se arsyeja n kto pun sht e pamjaftueshme (duke br me shenj pr nga Galilei). Ai hesht. Sjellja e tepruar si jep leje t thot se e pamjaftueshme mund t jet, ndofta kjo arsyeja ime... (Qesh kthehet n balustrad). Bellarmini - Miku im arsyeja ka caqet e saj na shohim rreth e rrotull vetm gnjeshtra, krime, dobsira. Ku sht pra ather e vrteta? Galilei - (Me inat) Un i besoj arsyes. Bellarmini - Pa mendoni njher se sa ju desh t lodhen etrve t kishs si shum dhe shum t tjerve pas atyre q tu japin ca pak kuptim ksaj bote (e cila po, nuk sht me t vrtet e vshtir? Merrni me mend nj her at egrsin mizore t atyre q i zhveshin lakuriq e i rrahin pr vdekje me fshatart npr ifligjet e tyre dhe mendoni nj hop pr budallallkun e madh t ktyre varfanjakve q u puthin pr kt atyre kmbt? Galilei - Ky sht turp i madh! Tek po vija ktu pash rrugs... Bellarmini - Prgjegjsin pr t gjitha kto fenomene t cilat ne nuk jemi n gjendje ti kuptojm dhe jeta po dihet, prbhet tej pr tej syresh ne ua veshim qenies supreme, themi se ajo ka nj far qllimi se t gjitha kto ndodhin sipas nj plani t madh? Jo, njeriu nuk e mbledh mendjen dhe nuk qetsohet vrtet kshtu plotsisht por ja tani ju arrini gjer atje sa ti vini faj ksaj qenie supreme sepse nuk ditka gjoja mir as se qysh lvizin trupat qiellor, kurse ju, po i kuptuakeni fare mir. E po, si u duket e arsyeshme nj gj e till? Galilei - (duke u munduar t shpjegohet) Un jam nj bir besimplot i arsyes... Barberini - Jo, po kjo sht shkurt e tmerrshme! Ky dushkerka t na provoj fare pa t keq se spaska injorant m t madh nga Zoti n punt e astronomis (Schnitzer). E po qysh mos vall zoti yn spaska studiuar aq sa duhet astronomin prpara se t prpilonte ato shkrimet e shenjta? Ah mik i dashur! Bellarmini - Nuk ju duket m e mundshme edhe ju se Zoti duhet t ta njoh at q ka krijuar vet m mir se sa nj nga krijesat e tij? Galilei - Ah, por zotrinj, njeriu mund t gabohet jo vetm n gjykimet e tij mbi lvizjen e yjeve por edhe gjithashtu n interpretimin e bibls... Bellarmini - Se qysh e tek duhet kuptuar bibla kt pun e din m mir teologt, nuku? Galilei hesht. Ja e shikoni, tani ju heshtni (u bn shkronjsve nj shenj) Kshilli i shenjt vendosi sot
30 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
natn q doktrina e Kopernikut, sipas s cils Dielli qndron gjoja n qiell pa lvizur dhe kshtu shrben si qendr e gjithsis kur Toka nuk qenka gjoja qendr e gjithsis por prkundrazi lviz, t quhet si e pathemelt, absurde dhe heretike. Jam i ngarkuar tju ftoj juve t hiqni dor nga kto mendime (shkronjsit) prsrite kt. Shkronjsi - Hirsia e tij, kardinali Bellamine, i drejtohet t siprprmendurit Galileo Galilei dhe i thot se Kshilli i shenjt ka marr sonte natn vendim q doktrina e Kopernikut sipas s cils dielli qndron n qiell i palvizur dhe ndodhet n qendr t gjithsis, kurse toka nuk qenka gjoja qendra e gjithsis dhe sht n lvizje, t quhet si e pathemelt, absurde dhe heretike? Un jam ngarkuar tju ftoj juve t hiqni dor nga kto mendime. Galilei - do t thot kjo? Nga salla vjen gjer aty nj strof e kngs s knduar nga kori i fmijve. Berberini i lutet n nj gjest Galileit t heshti sa koh q ndihen zrat e kngs. Vejn veshin dhe dgjojn. H po faktet? Me sa kuptova un, astronomt e kolegjit roman i aprovuan shnimet q u paraqita... Bellarmini - Po, dhe me shprehjen e knaqsis m t thell n nj form q nuk ka se si mund tu nderoj m shum... Galilei - Po ather... Bellarmini - Kongregacioni i shenjt e ka marr kt vendim pa hyr n shum hollsira. Galilei - E kuptoj. Kjo do t thot ather se do krkim shkencor i mtejshm... Bellarmini - sht plotsisht i garantuar, zoti Galile, n prshtatje me msimet e kishs, sipas t cilave n t vrtet nuk mund t din por kemi t drejt t krkojm (prap prshndet dik n sall) Ju mund ta prdorni fare bukur kt teori si nj hipotez matematike. E kini kt t drejt. Shkenca Zoti Galile sht bij legjitime dhe fort e dashur do t thoshja, e kishs. Ne nuk besojm se ju kini ndrmend tua humbisni njerzve besimin te kisha. Galilei - Besimi humbet ather kur e keqprdorin... Barberini - Ashtu? Shiko pa shiko (Qesh me t madh, i rreh Galilei kraht, pastaj E VSHTRON NGULTAS DHE Z E FLET ME NJ TON MIQSOR). Se mos nxirrni nga banja edhe foshnjn, miku im i dashur Galile. Se as ne vet nuk e bjm nj gj t till. Ne kemi nevoj pr ju se sa ju pr ne. Bellarmini - Mezi pres tu bj t njohur me matematikanin m t madh t Roms, me komisarin e kshillit t shenjt i cili ka pr ju nj konsiderat jashtzakonisht t madhe. Barberini - (duke e zn Galilein nga krahu tjetr) Dhe pasktaj kthehet prsri n qengj. Edhe ju do t kishit br mir t vinit ktu i veshur me rrobat e nj doktori t nderuar t skolastiks, miku im. sht maska q m lejon t shprehem sot ca lirisht. Veshur kshtu si jam me nj kostum t till, mund t m dgjoni duke pshpritur n vesh; sikur t mos kishte Zot apo ather po duhej shpikur. Dhe tani hajt t vem prap maskat tona. Po Galilei i gjor nuk ka asnj mask. Kardinali Ballarmin dhe kardinali Barberin, i ven krahun Galileit dhe e marrin me vete. Shkronjsi i par - E shkrove at frazn e fundit? Shkronjsi i dyt - Ja at po shkruaj Shkuajn t dy me zell t madh E mbajte shnim kur i tha se i beson arsyes? Hyn kardinali inkuizitor. Inkuizitori - Biseda u zhvillua? Shkronjsi i par - (mekanikisht). N krye erdhi zoti Galilei me t bijn e tij. Ajo sot u fejua me zotin... Inkuizitori e ndrpret me nj gjest. Zoti Galilei na shpjegoi nj lloj t ri sipas t cilit nuk mund ti lvizsh figurat n kundrshtim me t gjitha rregullat, npr t gjitha drejtimet.
31 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Inkuizitori - (e ndrpret prsri me nj gjest) proces-verbalin. Shkronjsi i par i zgjat procesverbalin. Kardinali inkuizitori ulet. Kalojn npr skena dy dama t reja me maska t cilat e prshndesin kardinal inkuizitorin n nj reveranc. Dama e par - Kush sht ai? Dama e dyt Kardinal-inkuizitori. Largohen duke qeshur. Hyn Virgjinia, kthen kokn rreth e rrotull, di krkon. Inkuizitori - (nga qoshja e tij) Bija ime... Virgjinia - (ec e trembur nga q e vuri dot re menjher) Oh, hirsi. Pa e par n sy inkuizitori i zgjat dorn e djatht, ajo afrohet, bie n gjunj dhe i puth unazn. Inkuizitori - Nj mbrmje e mrekullueshme. M lejoni tu bj urimet e mia pr fejesn. Nuk do t dshironit t mbeteshit pr gjithnj n Rom? Virgjinia - Jo akoma. Duhen br kaq e kaq prgatitje pr dasm... Inkuizitori - Pra do t ndiqni atin tuaj n Firence. M bhet qejfi. E marr me mend shum se sa e ndjen nevojn tuaj? Sa matematike sht nj shoqe jete ca si e ftoht, apo jo? ndaj dhe nj qenie e gjall, me mish e me gjak n nj ambient t till sht krejt ndryshe. Nj njeri i leht mund t humbas kaq po kaq leht n botn e strmadhe t yjeve. Virgjinia - (i merret fryma nga tronditja) ju jeni shum i mir hirsi. Po sht e vrteta un nga t gjitha kto skuptoj asgj. Inkuizitori - E kini seriozisht? (Qesh) Po n shtpin e peshkatarit nuk han peshk. Babushi juaj do t qesh jo pak kur t marr vesh se ju, bija ime t gjitha ato sa dini mbi botn e yjeve i kini marr vesh nga un (shfleton proces-verbalin) Lexova ktu se novatorit tan, m i madhi nga t cilt, si e pranoj tani tr bota, sht padyshim babai juaj, q sht vrtet nj njeri i madh, nj nga m t mdhenjt q ka ekzistuar, mendojn se n prfytyrimet tona mbi rndsin e ksaj toks son t dashur jan ca si t ekzagjeruara. Q nga Prometeu, nj i urt i lashtsis e gjer n kohn ton, njerzit kan menduar se gjithsija, tr rruzulli i kristalt, n zemrn e t cils ndodhet toka ka nj seksion trthor pothuaj 20 mij her m t madh se ai i toks. Bukur fort i madh si e shikoni, por jo q, por kta novator tani, prkundrazi ca si tepr t vogl. Po tu zm bes tr atyre hapsirave shtrohet tej tej kaq larg sa mendja sta kap dot dhe largsia e toks nga dielli e cila na sht dukur gjithnj tepr e madhe, del se na qenka tani tepr e vogl, kaq e vogl sa t mos prfillet fare n krahasim me largsin e ksaj toks son t gjor nga yjet e palvizur q jan ngulur n sfern e jashtme t kristalt. Kaq e vogl sa q gjat prllogaritjeve, as q e marrin fare parasysh. H, dhe a mund t thuhet pas ksaj, se kta zotrinjt novator nuk rrojn me bollk t madh? Virgjinia - qesh qesh gjithashtu edhe inkuizitori. Inkuizitori - N fakt, disa zotrinjt t kshillit t shenjt ktu para ca kohe nuk e ndiejm veten t fyer nga nj tablo e till e gjithsis, n krahasim me t ciln ajo e sotmja duket si nj kuadr fare i vockl, kaq i vogl sa t varsh n qaf magjepse t ndonj vashe t re. Kta zotrinjt kan frik se n ca hapsira t tilla kaq t mdha mund t varsh fare mir do perlat po dhe n mos po dhe do kardinal. Madje rrezik q i plotfuqishmi t mos ndjek dot me sy as papn vet. Po, sht pr t qeshur... por un u gzova kur mora vesh se do vazhdoni ti qndroni afr prindrit tuaj t cilit ne bija ime, po e mojm t gjith kaq shum. Ah, po nuk m kujtohet, rrfeheni tek... Virgjinia - Tek at Kristofori i Ursuls s shenjt. Inkuizitori - Po, po, m vjen mir q paski vendosur t mos e linit baban tuaj vetm. Ai ka nevoj pr ju. Se sa e si ju kt nuk e merrni ndofta dot me mend, po sht vrtet kshtu si u them. Jeni e re, shum e re, me mish, gjak e asgj tjetr... Por edhe madhshtia ssht kurdoher nj barr e rnd pr ata t cilt zoti i ka veshur me madhshti. Oh, jo kurdoher. Asnj nga t vdekshmit e gjor ssht aq i madh sa t mos ket nevoj prmendsh n lutje. Por un po ju vonoj, bijz e dashur, dhe mund t bsh xheloz dhndrin tuaj si dhe prindin tuaj t dashur pr ato pak gjra q u tregova pr yjet, t cilave po u ka ikur koha tani. Ecni shpejt
32 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
t krceni dhe mos harroni ti bni t fala at Kristoforit nga un. Virgjinia prshndet me nj reveranc t thell dhe del. 8 Nj bised Pallati i ambasadorit Fiorentin n Rom. Galilei bisedon me nj murg t vogl, pikrisht me at t cilin pas mbledhjes s Kolegjiumit Romanum i tregoi me z t ult, mendimin e astronomit t Paps. Galilei - Flitni, Flitni, Rroba q keni veshur ju jep t drejt t thoni t doni. Murgu i vogl - Un kam studiuar matematik, zoti Galilei. Galilei - Kjo do tu sillte ndonj dobi vetm sikur tu detyronte t pranonit her pas here se dy e dy bjn katr. Murgu i vogl - Zoti Galile, bhen tre net q n sy sv dot gjum. Nuk dija se si t pajtoja kt dekret q lexova me satelitt e Jupiterit t cilt po i pash vet me syt e mi. Sot vendosa t shrbej n meshn e mngjesit dhe t vija ktu tek ju. Galilei - Q t m thonit se ata satelitt e Jupiterit nuk ekzistojn. Murgu i vogl - Jo. Un mund at deprtoj n frymn e pas t cils sht prpiluar ky dekret. Ai m zbuloi rreziqet q fshihen pr njerzimin n ca krkime ca si tepr fre-lshuar dhe un vendosa t heq dor nga astronomia. Por prap sht nj pun me rndsi t madhe pr mua tu tregoj juve arsyet q mund t shtyjn edhe nj astronom t vogl q t heq dor nga thellimi i mtejshm n nj teori t caktuar. Galilei - Marr guximin tu them se pr mua kto arsye jan t njohura. Murgu i vogl - E kuptoj fare mir marazin tuaj. Ju e keni fjaln pr ato mjete t jashtzakonshme q prdor kisha pr t mbajtur n kmb pushtetin e saj. Jo un se kam atje e kam gjetk. M lejoni tu flas pak pr veten time. Rrjedh nga nj familje fshatare. Kam lindur dhe jam rritur n Kampanj. Prindrit e mi jan njerz t thjesht. Ata din t gjitha ato sa duhet ditur pr ullirin, dhe sdin pas asaj asgj tjetr. Duke ndjekur fazat e Venusit, m bhet se i kam parasysh ata prindrit e mi q rrin atje pran vatrs s bashku me motrn dhe han darkn e tyre t thjesht, me buk e me djath. Shoh mbi kryet e tyre trart e tavanit t nxira nga nj ty shekullor dhe shquaj shkoqur ato duart e tyre t ashpra, t vrar nga puna dhe nj lug t vogl ndr to... rrojn keq por edhe gjer ndr fatkeqsira fshihet pr ta nj far rregulli. Ky rregull shfaqet n lloj lloj mnyre e n t gjitha punt, duke filluar nga fshirja e dyshemes n shtpi dhe ndrrimi i stinve n fushat e ullinjve e duke sosur me pagimin e taksave. T gjitha mynxyrat q u bien mbi kok ashtu dhe ato mbartin n veten e tyre nj far ligjshmrie. Kurrizi i tim eti krruset prher e m tepr po jo menjher po dal nga dal n do pun pranverore t zakonshme n ar. E gjith po ashtu edhe lindjet t cilat e kan br nnn time nj qenie po thuaj pa seks, kan ardhur njra pas tjetrs n intervale t caktuara. Por forcn, tr forcn q duhet q, duke u qullur n djers, ti heqsh zvarr shportat npr monopatet me gur, pr t lindur fmij apo dhe fundja e shkurt pr t ngrn buk, ata i gjenin, ata i nxirrnin nga ndjenja e pandryshueshmris dhe e nevojshmris q u ngjallte vet pamja e toks, e pemve q gjelbroheshin rishtas do vit, e kishs s vockl t fshatit nga dgjimi i bibls do t diel. Ata siguronin se syt e Hyut qen mbi ta dhe ndiqnin tr kohs hetonjs n mos po edhe t shqetsuar e me ankth dhe se tr ai teatri i bots rreth ishte ndrtuar pr ta, q ata ashtu vepronjs, ashtu puntor si qen t mund t dilnin faqe bardh n role t vogla e t mdha q u kishin caktuar. do t thoshin pra kta njerz sikur t merrnin vesh nga un se rrojn mbi nj grumbull t vogl gursh q vrtitet pa reshtur n hapsirn e zbrazt dhe lviz rreth nj ylli tjetr, duke qen vet nj yll si ka shum, dhe nj yll i madh mjaft i paprfillshm? Dhe prse do t vinin pas ksaj tr at durim dhe tr at prvojtje dhe tr
33 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
at vetprmbajtje n t mir dhe n t keqe? do t duhen pas ksaj tr ato shkrimet e shenjta t cilat i shpjegojn t gjitha dhe tregojn dhe argumentojn, prse t gjitha jan t nevojshme edhe djersa, edhe durimi, dhe ja q tani doli se qen mbushur me gabime? Jo un shoh syt e tyre t tmerruar, shoh se qysh e lshojn lugn mbi rrasn e vatrs, shoh se si e ndiejn veten t tradhtuar t gnjyer... Pra, askush si mban syt mbi ne, thon ata. Ne duhet t kujdesemi vet pr veten ton, vet kshtu si jemi; t paditur, pleq t sfilitur?... Askush nuk mendoi pr ne nj rol m t mir prve ktij ktu toksor, t mjer, t ngulur n nj yllth fare t vogl, n nj yllth mbi t gjitha aspak t pavarur rreth t cilit po svrtitet asgj. Skamja jon ska asnj kuptim, t vuash nga urija do t thot t mos kesh t hash dhe jo t vesh n prov forcat e tua, t punosh do t thot shkurt e vetm t krrussh kurrizin dhe t trheqsh e jo t kryesh nj heroizm. E kuptoni tani prse n at dekretin e kongregacionit t shenjt un gjeta nj prdllim fisnik pr nnn time, nj mirsi t madhe shpirtrore? Galilei - Nj mirsi shpirtrore? Sigurisht, ju mendoni kshtu: ska m asgj, vera u pi, buzt e tyre u than, le t puthin pra rason. Po pse ska asgj? Kush tha? Prse rregulli q sundon n kt vend duhet t jet pa tjetr ai i hambarve bosh, dhe nevoja vetm t rropatesh gjersa t vdessh? Dhe ku pa? mes ca vreshtash t begata, ndan ca arave me grur... Jan fshatart tuaj n Kampanj ata q mbulojn shpenzimet e luftrave q bn zvendsi i Krishtit prdllues n Spanj dhe n Gjermani. Prse e vendosi Tokn si n qendr t gjithsis? Po q froni i shn Pjetrit t mund t qndroj n qendr t toks? Ju keni t drejt, fjala ssht vrtet pr planetet por pr fshatart e Kampanjs. Dhe mos u gnjej mendja t m flitni mua pr bukurin e fenomeneve q jan pranuar nga lashtsia i pasksh zbukuruar. A e dini si prfitohet nj perl n gjirin e guasks Margaritae fera? Kjo ndodh kur smurt nga nj smundje e rrezikshme prmes futjes n trupin e saj t nj trupi t huaj, t nj thrrmije rre, bie fjala, ajo nuk mund t bashkekzistoj me t dhe ja e burgos n nj membran. Po gjat ktij procesi munt t marr fund edhe vet. N djall t ven perlat, un preferoj guackat e shndosha. Virtyt i dashur nuk ka t bj me skamje. Sikur prindrit tuaj t kishin qen n gjendje t mir dhe t lumtur, ata po do t zhvillonin n veten e tyre virtytet e mirqenies e t lumturis. Kurse tani kto virtyte varfanjaksh t sfilitur mbijn dhe rriten mbi ca arra t sfilitura dhe ato t zott e tyre dhe un pr veten time heq dor syresh. Pompat e mija t reja t ujit, zoti i dashur, mund t bjn ca udira m t mdha se sa tr ajo llomotitja juaj qesharake mbi njerzore. Pillni dhe shumohuni, sepse arat po nuk jan pjellore dhe luftrat u krasitin pas. Mos e thoni q ti gnjej ata njerzit tuaj? Murgu i vogl - (tepr i tronditur) Jan ca arsye t larta q duhet t na bjn t heshtim, sht fjala pr qetsin shpirtrore t ca njerzve fatkeq. Galilei - A doni tju tregoj nj sahat t punuar vet me dorn e tij nga Venuto Qellini t cilin e solli sot n mngjes ktu karrocieri i kardinalit Ballarminit? Mik i dashur si pr t shprblyer q un nuk ua prish qetsin shpirtrore, ja bie fjala, njerzve tuaj, autoritetet m dhurojn gjith po at ver q nxjerrin me djersn e ballit, prindrit tuaj dhe po balli dhe fytyra e tyre po dihet jan figura e zotit. Sikur un t pranoja heshtjen q krkojn nga un, q do t kisha vepruar kshtu, ska dyshim, i shtyr nga ca arsye jashtzakonisht t poshtra, pr t rrojtur e t gjitha t mirat, pr t mos e vn veten n belara t tjera e t tjera si kto. Murgu i vogl - Zoti Galile; mos harroni se un jam prift. Galilei - Prift por gjithashtu dhe fizikan. Dhe ju vut re se si Venusi ka ca faza. H vshtro nj her atje! (bn me dor nga dritarja) E sheh Priapin e vogl mbi prrua atje pran atij druri t dafins? Ai sht zoti i kopshteve, i zogjve dhe i hajdutve, nj idhull t ndyr dymij vjear fshatarak. Ai gnjente m pak nga t gjith. Po nejse... Edhe un jam bir i kishs. E dini satirn e tet t Horacit? E kam lexuar her pas here tr kto dit, t ndihmon t ruash ekuilibrin shpirtror (merr n dor nj libr t vogl). Ja se thot ky Priapi i Horacit, kjo statuj e vogl n kopshtet eskuiline. Ja fillon kshtu: Si mendoni a ish e mundur pr Horacin q t mos prmendte ktu fronin dhe t vinte n
34 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
vend t tij vargje karrige(!) e po imzot i mir, ndjenja ime e s bukurs do t fyej sikur fazat e Venusit t mos paraqiteshin n tablon e gjithsis ashtu si e do e vrteta q t paraqiten. Un nuk mund t shpik ca makina pr nxjerrjen e ujit nga lumenjt, sikur t mos i vihem t studioj mekanizmin e madh q shpaloset prpara syve t mi, mekanizmin e qiellit me yje. Shuma e kndeve t nj trekndshi nuk mund t ndryshoj n prshtatje me krkesat e kishs. Trajektoret e trupave fluturues nuk mund ti prllogaris n mnyr q kto llogaritje t shpjegojn njhersh dhe fluturimet e shtrigave mbi fshes. Murgu i vogl - Po nuk mendoni se e vrteta si e till do t dal vet n shesh edhe pa ndihmn tuaj? Galilei - Jo, kurr! Kurr! E vrteta del n shesh po aq sa e nxjerrin n shesh. Ju i prshkruani fshatart tuaj n Kampanja sikur t mos qen tjetr ve ca myshk i mjer n ato kasollet e tyre. Si mund t mendoni se shuma e kndeve mund t vij n kundrshtim me nevojat e tyre? Sikur at vet t mos lviznin, ather po as ato instalimet m t prsosura vaditse do mos mund tu vijn kurr n ndihm. Djall o pun! Un shoh at durimin e tyre hyjnor; por ku sht vall ai inati i tyre hyjnor? Murgu i vogl - U lodht! Galilei - (I hedh nj vandak me dorshkrime) Mos harro se ti je fizikan, biri im. Ja ktu jan treguar arsyet e baticave dhe t zbaticave q ven n lvizje oqeanet. Po ti kto nuk duhet ti lexosh! More vesh? Ah, po i lexon. Ather pra, e njeh jo se njeh veten si fizikan? Murgu i vogl harrohet pas leximit t dorshkrimeve. Moll nga druri i dituris. Ai ja e kafshoi. Mbi t bie nj mallkim i prjetshm dhe prap makut fatkeq, srri dot pa e ngrn gjer n fund. Her her m vjen t mendoj se do t kisha dashur m mir t m mbyllnin n nj burg t nndheshm, t m futnin thell thell nn dh t gjall; n nj vend ku t mos hynte dot asnj rreze drite, mjaft q si shprblim t arrija t kuptoja se sht vall drita. Dhe m e keqja nga t gjitha sht se t gjitha ato sa di, duhet tia rrfeja bots. Ashtu sikundr nj kriminel. Ky sht nj ves, ske asnj dyshim se sht nga fillimi gjer n fund nj ves keqndjells. Sa koh akoma do t jem i detyruar ta thrras t vrtetn time vetm n vrim t oxhakut kjo sht shtja, e vetmja shtje tani. Murgu i vogl - (duke treguar nj shfaqje t dorshkrimit) Se kuptoj dot kt fraz. Galilei - Ta shpjegoj un, ta shpjegoj un. 9 PAS NJ HESHTJEJE TETVJEARE GALILEI MERR VESH HIPJEN N FRONIN PAPAL T NJ PAPE I CILI SHT DHE VET SHKENCTAR. KY LAJM I JEP ZEMR Q T FILLOJ RISHTAZI KRKIMET E TIJ N NJ FUSH T NDALUAR. NJOLLAT E DIELLIT Shtpia e Galileit n Firence. Nxnsit e Galileit Federcon murgu i vogl dhe Andrea Sarti i cili sht br burr tani jan mbledhur pr ca pun eksperimentale. Posht Virgjinia dhe zonja Sarti qepin ca t linjta pr paj. Virgjinia - Qepja e pajs sht pun m e lezetshme. Kjo sht pr t mbuluar at tryezn e mysafirve. Ludoviko i ka qejf mysafirt. Po duhet punuar me kujdes e ashtu si duhet se e ma e tij i kontrollon nj pr nj do fije. Ajo sht dakord me librat e babait ashtu si kundr dhe at Kristofori. Zonja Sarti - Ka tr kto vite q spo shkruan m asnj libr. Virgjinia - Duket nga q e ka kuptuar edhe vet se sht gabuar. Nj klerik tepr i lart atje n Rom m shpjego, shum e shum gjra pr astronomin. Largsit jan ca si tepr t mdha. Andrea (shkruan n tabel rendin e dits) E enjte pasdreke. Lundrimi i trupave Prsri
35 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
vez, lagen me uj, peshon; gjilpr eliku; Aristoteli. Marrin shnime nga librat. Sjellin sendet e msiprme t tjert lexojn. Hyn Filipo Muciius, meso burr. Duket i tronditur dhe nervoz. Mucius - A mund ti thoni zotit Galilei t m pres. M mallkoi pa t dgjuar mir. Zonja Sarti - E dini dhe vet q nuk do tju pres. Mucius - Do t m bni nj nder t madh, e zoti do tjua shprblej po t luteni pr kt nga ana ime. Duhet t flas me kt pa tjetr. Virgjinia - (vete n shkall) Baba! Galilei - H sht? Virgjinia - Zoti Mucius! Galilei - (ngrihet rrmbimthi, shkon n shkall i ndjekur nga nxnsit e tij. Desht gj? Mucius - Zoti Galilei, ju lutem t m lejoni tju shpjegoj ato vende n libra n t cilat parashtrohet si mund t duket, nj dnim i doktrins s Kopernikut mbi vrtitjen e Toks. Un kam... Galilei - far doni t sqaroni akoma? Ju jeni dakord me dekretin e Kongregacionit t shenjt 1616. Ju keni t drejt t veproni si t doni. Po vrtet ju keni studiuar ktu matematik, por kjo sna jep asnj t drejt q t pretendojm t dgjojm prej jush se dy e dy bjn katr. Ju keni t drejt t plot t thoni se ky gur (nxjerr nga xhepi nj gur t vogl dhe e lshon prdhe) porsa u ngjit sipr mbi ati. Mucius - Zoti Galile, un... Galilei - Mos nisni t m thoni tani se si e tek jeni ndodhur n pozit t vshtir? Mua as murtaja sm bri dot t heq dor nga vrojtimet e mia Mucius - Zoti Galile, ka edhe m keq se murtaja. Galilei - Un u them kt: Ai q snjeh t vrtetn ssht vese nj injorant. Por kush e njeh dhe e quan gnjeshtr, ai sht kriminel i shporrur nga shtpia e ime. Mucius - (me z t mekur) Keni t drejt. (del jasht). Galilei kthehet prsri n studion e tij. Federconi - Mjerisht! Kshtu sht e vrtet. Ai ssht aspak njeri i madh dhe sdo kishte patur asnj vler sikur t mos kishte qen nxnsi juaj. Por tani sigurisht thon: Ai i ka dgjuar t gjitha ato pr sa u mson nxnsve t tij dhe i detyrohet t pranoj se jan t gjitha gnjeshtra. Zonja Sarti - Ai njeri m dhimbset. Virgjinia - Babai e kishte aq pr zemr dikur. Zonja Sarti - Di dua t t them prpara se t martohesh. Ti je akoma shum e re, nnn nuk e ke e ja yt at po ve ca copza akulli mbi uj. Sidoqoft nuk do t kshilloja ta pyesje pr ndonj gjsend q ka t bj me martesn. Kt jo sepse jam e sigurt se nuk do ta hiqte nga goja kt muhabet tr javn dhe bile edhe gjer n tryez faqe t rinjve dhe do t thoshte ca gjra t tmerrshme q si ngrn as buajt, sepse ky njeri ska ditur kurr se sht turpi ska patur kurr nga kjo ndjenj as nj gjysm skudi. Por se kam fjaln aty, un e kam fjaln pr t ardhmen se qysh do t jet vall? un jam nj grua e paditur dhe shum gjra nuk i di. Po q sipas mendimit tim n nj pun kaq serioze nuk do futur verbrazi. Ndaj dhe mendoj se duhet t shkosh tek ndonj profesor i Universitetit t t bj horoskopin dhe ather po do t dish se qysh tek sht ajo puna tnde. H po prse qesh? Virgjinia - Po sepse kam qen atje ku m thua. Zonja Sarti - Dhe t tha? (tepr e kureshtuar). Virgjinia - Tre muaj rresht duhet t ruhem shum sepse dielli ndodhet nn shenjn e Bricjapit. Por pasksaj rendi i yjeve do t jet tepr i mbar dhe ret do t shkoqen. Po t mos i heq syt nga Jupiteri, mund t vihem n do udh, sepse un po jam vetm Akrepi. Zonja Sarti - H, po Ludoviku?
36 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Virgjinia - Ai sht nj luan (pas nj pauze t shkurtr) duhet t jet m sensual. Pauza Virgjinia - E njoh kt t ecur. sht Rektori, zoti Gafone. (hyn zoti Gafone, rektori i universitetit) Gaffone - Kam ardhur q t sjell nj libr, i cili prindit tuaj ndofta do ti interesoj. Por ju lutem shum, mos e shqetsoni, n emr t zotit, zotin Galilei. Nuk e di se si, po kam prshtypjen se do minut q i vjedhim ktij njeriu, ja vjedhim Italis. Po e le n dor leht e i matur kt libr n dor dhe po largohem n maj t gishtave. (del). Virgjinia ia jep librin Federconit Galilei - Prse flet? Federconi - Se di (lexon grm pr grm) De maculis solis... Andrea - Mbi njollat e Diellit. Dhe nj tjetr akoma. Federconi ja zgjat librin me inat. Andrea - Dgjoni se kujt ja kushton! Autoritetit m t madh, ndr t gjallt n fushn e fiziks, Galileo Galileit. Galilei harrohet prsri pas librit t tij. Andrea - Lexova traktatin mbi njollat te Fabricius nga Holanda. Ai mendon se jan grumbuj yjesh n lvizje ndrmjet Toks dhe Diellit. Murgu i vogl - A nuk ka vend ktu, zoti Galile, pa t dyshuar? Galilei nuk prgjigjet. Andrea - N Paris dhe n Prag mendojn se sht nj far pluhuri q lirohet nga dielli. Federconi - Hm Andrea - Federconi e virka n dyshim. Federconi - Ju lutem shum, mua lrmni rehat. Thash vetm hm dhe asgj tjetr. Un jam thjerzlmonjs dhe lmoj thjerrzat, kjo sht puna ime; dhe ju po vshtroni prmes tyre dhe hetoni qiellin dhe ato q shikoni atje nuk jan njolla, po maculia. E po qysh mundem ather t dyshoj n gjsend? Sa her duhet tu them akoma q nuk marr vesh nga librat se sdi ti lexoj se jan shkruar n latinisht. (Gjestikulon n inat e sipr me peshoret). Nj nga kupat e peshores bie prdhe. Galilei afrohet dhe krruset dhe e ngre i heshtur. Murgu i vogl - N dyshim fshihet nj far lumturie. Se prse as nuk e di. Andrea - Gjat ktyre dy javve t fundit jam ngjitur do dit me diell sipr n ardak, nn ati. Mes tjegullave deprtonte nj rreze e holl, tepr e holl drite. Dhe ishte e mundur t kapje mbi nj fije letre nj shmblltyr t prmbysur t diskut diellor. Dhe vura re nj njoll t madhe sa nj miz prndar anash si gjithandej si ndonj re. Dhe srrinte n vend po zhvendosej. Prse, zoti Galilei, nuk i vihemi dhe ne studimit t njollave? Galilei Sepse tani po merremi me studimin e trupave lundronjs. Andrea - Ato koshat e rrobave t nns jan plot me letra. Kan ardhur nga an e ans dhe tr Europa do t dij mendimin tuaj. Autoriteti juaj sht rritur kaq shum sa nuk mund t heshtni m. Galilei - Roma e ka ln autoritetin tim t rritet, sepse kam heshtur. Federconi - Porse tani sado t heshtsh. Galilei - Po q t m pjekin n zjarr si proshut, eh jo se bj veten. Andrea - Mendoni pra se njollat kan t bjn me kt shtje Galilei nuk prgjigjet. Andrea - Po kthehemi ather tek kto copzat tona t akullit. Ato jan pa rrezik. Galilei - Mir thua Teza jon Andrea? Andrea - Lidhur me lundrimin e trupave, mendojm se ajo q ka rndsi n kt rast
37 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
ssht forma e trupit, por vetm fakti q ky trup sht m i rnd a m i leht nga uji. Galilei - Aristoteli thot? Murgu i vogl - Discua latus platique... Galilei - Prkthejeni, prkthejeni! Murgu i vogl - Nj rras e gjer dhe e pllot akulli mund t lundroj mbi uj ndrsa nj gjilpr e hekurt fundoset. Galilei - Prse Akulli; sipas Aristotelit, nuk fundoset? Murgu i vogl - Sepse sht i gjer dhe i pllot dhe nuk e an dot kshtu ujin. Galilei - Mir (merr nj cop akull dhe e vendos n legen. Duke rnduar mbi akullin un e zhyt at n fund t ens. Po ja tani i heq duart, nuk rndoj mbi t. ndodh? Murgu i vogl - Ai ngjitet rishtaz mbi siprfaqe. Galilei - Pikrisht, sht e qart se gjersa t ngijitet ai qenka n gjendje kt radh, ta aj ujin. Apo ssht kshtu Fulgencio? Murgu i vogl - Por prse n prgjithsi rri mbi uj? Duke qen si akull uj i ngjeshur, ai sht m i rnd nga uji. Galilei - Po sikur t ishte n uj i holluar ather si? Andrea - Duhet t jet m i leht nga uji, ndryshe nuk do t rrinte dot mbi t. Galilei - Ehe Andrea - Ashtu sikundr nuk mund t qndroj mbi t as nj gjilpr e hekurt. T gjitha sa jan m t lehta sa uji lundrojn mbi t, t gjitha sa jan m t rnda fundosen. Kjo pikrisht duhej provuar. Galilei - Jo, Andrea. Sillma ktu at gjilprn. Uji sht m i rnd se uji, kshtu apo jo? Andrea - Po. Galilei - e v gjilprn mbi nj fije letr dhe e lshon n uj. Galilei - Duhet t msosh, Andrea, t mendosh i matur pa nxituar. po ndodh? Federconi - Gjilpra rri mbi nj siprfaqe! O Aristotel i shenjt, po ty st paskan kontrolluar asnjher! T gjith qeshin. Galilei - Arsyeja kryesore e varfris s shkencave qndron n pseudopasurin e tyre. Detyra e tyre ssht q ti hapin dyert nj diturie t pafund por q ti ven kufi ca lajthitjeve t pafund. Filloni t mbani shnime. Virgjinia - bjn ata atje? Zonja Sarti - Sa her i dgjoj ashtu duke qeshur, seprse m kap nj frik. Me k tallen vall kshtu, pyes veten. Virgjinia - Teologt kan kumborat, fizikant gazin. Ja kshtu thot babai. Zonja Sarti - Por m vjen mir q tani t paktn nuk vshtron m aq dendur si nj her n at tubin e tij. Ajo ishte dhe m keq. Virgjinia - Tani vetm v tr kohs ca copra akulli mbi uj dhe kjo sht nj pun nga e cila, them, ska si t vij ndonj dm i madh. Zonja Sarti - Nuk e di. Hyn Ludoviko Marsili n rroba udhe, i shoqruar nga shrbtori i tij q mban plakat. Virgjinia i del prpara me vrap, i hidhet n qaf. Virgjinia - Prse nuk m shkrove n do t vije. Ludoviko - Isha kndej rreth e rrotull, u hodha nj sy vreshtave tona n Buciole dhe ja sqesh m i zoti t prmbahem. Galilei - (duke kapsallitur syt si bjn rndom njerzit dritshkurtr) Kush paska ardhur kshtu? Murgu i vogl - Ludovikua, pse, nuk e shikoni? Galilei - Ehe, po, po Ludovikua. (I del prpara) H qysh ven kuajt.
38 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Ludoviku - Fare mir, im zot. Galilei - Sarti, tundu se do ta djegim. Na sill n kan nga ajo ver e Sicilis, nga ajo e vjetra. Zonja Sarti dhe Andrea dalin. Ludoviko - (Virgjinis) Sikur je zverdhur ca. Jeta n fshat do t t bj mir. Nna t pret t shkosh atje n shtator. Virgjinia - Prit t tregoj fustanin e nusris (ikn me vrap). Ludoviko - Kam dgjuar, im zot, se leksionet tuaja n Universitet i dgjojn sot me mijra student. Me se merreni tani? Galilei - Me lloj lloj ikrrima t dits. Kalove gj nga Roma? Ludoviko - Po se mos harroj: nna m porositi tju shpreh admirimin e saj lidhur me taktin e lavdrueshm q treguat me rastin e atyre orgjive me ato njollat e diellit n Holland. Galilei - (that) Ju faleminderit. Zonja Sarti dhe Andrea sjellin aty vern dhe ca gota. Mblidhen t gjith rreth tryezs. Ludoviko - Roma ka prap tani pr muajin shkurt at bisedn e asaj dits. Kristofor Klavius shprehu shqetsimin e tij, njollat n diell mund t bhen shkas q t fillonte prsri ai cirku i toks q i vjen rrotull diellit dhe mund t zr fill i tri nga e para Andrea - Ska asnj rrezik. Galilei - Po kemi ndonj lajm tjetr me rndsi nga qyteti i shenjt, ve shpresave mbi ndonj gjynah tjetr timin? Ludoviko - Ju sigurisht e keni marr vesh se ati i shenjt po vdes? Murgu i vogl - Oh! Galilei - Dihet se kush ja ka zn vendin? Ludoviko - Flitet pr Barberinin. Murgu i vogl - Kardinali Barberini sht matematikan. Federconi - Nj shkenctar mbi fronin e Paps. Nj pauz. Galilei - Kshtu pra, ata paskan nevoj tani pr ca njerz q si Barberini marrin er nga matematika. Bota po vihet n lvizje. Ke pr t par, Federconi, se do t vij pa tjetr dita kur sdo t jet m nevoja t kthejm kokn rreth e rrotull me frik si ca kriminel kur ta themi se dy her dy bjn katr. (Ludovikos) Kjo ver Ludoviko m shijon. Ti thua? Ludoviko - sht mir. Galilei - E njoh kt vresht. Ndodhet mbi nj shpat t rrpir dhe gurore dhe rrushi thuajse sht krejt i kaltr. Kjo ver m plqen. Ludoviko - Po, im zot. Galilei - Nuk ka asnj shenj hije. Dhe pothuaj e mbl, por vetm pothuaj jo m shum. Andrea pastro vendin ktu, hiqi t gjitha me akull, me gjilpr dhe me legen. Gzimet e mishit un nuk i prbuz! Dhe si duroj dot ca njerz shpirt-frika q i quajn ato dobsi. Gzimi, ja them un, sht nj shkenc m vete Murgu i vogl - far doni t bni? Federconi - Do t fillojn prsri me at cirkun e toks q sillet rreth diellit. Andrea - (kndon nn buz). Shkrimi i shenjt thot, ajo nuk lviz. Dhe doktort Vrtetojn se ajo vazhdon e vazhdon t mos lviz. Ati i shenjt e kap pr veshi Q t rri urt. Dhe prap lviz ajo. Andrea Federconi dhe murgu i vogl nxitojn t afrohen tryezs s madhe t puns dhe heqin q andej do plak t teprt. Ne mund t zbulojm se edhe dielli vrtitet gjithashtu. H po kjo Marsili si t duket?
39 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Ludoviko - Prse tr ky shqetsim? Zonja Sarti - Nuk besoj se do t zini prap zoti Galilei; me at tubin e djallit? Galilei - Tani e kuptoj prse nna jote t drgoi ktu tek un. Babbeni pap! Shkenca do t bhet nj pasion dhe krkimet nj gzim i vrtet. Klaviusi ka t drejt, kto njollat e diellit po m ngjallin nj kureshtje t madhe. T shijon kjo vera ime, Ludoviko? Ludoviko - Sikur ua thash, im zot. Galilei - Ta shijon vet? Ludoviko - (that dhe prerazi) M shijon. Galilei - Dhe thua, do t jesh i zoti ti marrsh vern dhe vajzn nj burri pa i vn kusht q t heq dor nga zanati i tij? Ske t bj me astronom me bijn time? Se mos i gjen gj vithet e saj nga fazat e Venusit? Zonja Sarti - Mos u bni kaq i rndomt. Po vete t thrras menjher Virgjinin. Ludoviko (hidhet dhe e ndalon) Martesa n ca familje si sht imja nuk prfundohen duke marr parasysh vetm trheqjen seksuale t palve. Galilei - Pra ty t paskan lejuar tet vjet me radh q t martohesh me time bij, duke pritur q un t kaloja me sukses kt afat prove. Kshtu? Ludoviko - Gruaja ime duhet t bj nj figur t mir edhe n kishn ton t fshatit. Galilei - Mos do t thuash se ata fshatart e tu do t pranojn e jo ti paguajn detyrimet e tyre sipas rastit q e shoqja e ifligarit sht apo ssht nj njeri i shenjt? Ludoviku - Gjer diku. Galilei - Andrea, Federconi! Sillni pasqyrn e bakrt dhe ekranin. Do e presim mbi t shmblltyrn e diellit q mos na vriten syt, kjo sht metoda jote, Andrea. Andrea dhe murgu i vogl i sjellin atje pasqyrn dhe ekranin. Ludoviko - Ju, im zot, keni nnshkruar nj her nj koh n Rom nj deklarat pas t cils betoheshit t mos ngatrroheshit m n at punn e Toks q vjen rrotull diellit. Galilei - Ah, ja na qenka. H po ather kishim nj pap reaksionar. Zonja Sarti - Kishim. Po shenjtria e tij ska vdekur ende. Galilei - Ja dhe pak! Ja dhe pak... Vini mbi ekran nj rrjet me meridianet dhe paralele. Do ti vihemi puns sistematikisht. Dhe ather po do t jemi n gjendje tu prgjigjemi letrave t tyre, apo sthem mir Andrea? Zonja Sarti - Ja dhe pak Ky njeri i peshon pesdhjet her, me radh ato coprat e tij t akullit para se ti prdor dhe kur vjen puna pr ndonj plak q bn pr punn e tij, beson symbyllurazi. Nxnsit vendosin ekranin. Ludoviko - N ndodht q shenjtria e tij t vdes, zoti Galilei, papa q do t vij pas tij, cilido qoft q dhe sado e madhe qoft dashuria e tij pr shkencat, duhet t ket parasysh gjithashtu se sa e madhe sht dashuria q ndjen pr t familjet m t shquara t Italis. Murgu i vogl - Zoti e krijoi botn fizike, Ludovik, zoti e krijoi dhe mendjen njerzore, Oh zoti do ta lejoj dhe fizikn. Zonja Sarti - Galilei di dua dhe un tani t t them. E kam par tim bir duke kredhur gjer n gryk n gjynah me tr ato eksperimente me tr ato teorira dhe observacionet dhe skam menduar t bj dot asgj. Ti ngrite krye kundr pushtetit t kishs dhe more njher prej tyre nj paralajmrim. Kardinalt e lart u prpoqn t binin n rrug t drejt, tani t kandisnin, u morn me ty si me ndonj kal t smur. Ca koh mundi i tyre svajti dm, se vure mend, po ktu e dy muaj t shkuara menjher pas lajmit t ri t zura q kishe nisur t merreshe prap fshehurazi me ato Observacionet e mallkuara atje mbi ardak. St fola ather si duhej t kisha folur, por q pr t kuptuar kuptova t gjitha. Dhe vajta i ndeza shn Josifit nj qiri. Po kt forc tani skam forc t duroj. Kur rrim e bisedojm bashk t dy flet shtuar me mend si nj njeri q ha arsye, thua se di se qysh duhet t sillesh, sepse kto jan ca pun t rrezikshme. Po, ja, nja dy dit me ato eksperimente dhe u kthyem prap atje ku
40 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
ishim n mos m keq. Q e humbas shpirtin dhe vete n ferr vet nga q sndahem nga nj njeri heretik si ti, kjo sht puna ime, por se ti nuk ke t drejt t shkelsh me kmbt e tua t mdha mbi lumturin e bijs tnde. Galilei - (duke shfryr) Sillni teleskopin. Ludoviko - Xhuzepe shpjeri prap plakat n karroc. Shrbtori del Zonja Sarti - Ajo kt nuk do ta duroj dot. Duhet tja thoni vet (Ikn me vrap pa e lshuar kann nga dora). Ludoviko - Zoti Galilei ne bashk me nnn e kalojm tre t katrtat e vitit n ifligun ton n Kampanj dhe mund t sigurojm se ata fshatart tan nuk bhen fort merak pr traktatet tuaja mbi satelitt e Jupiterit. Puna npr ar sht shum e lodhshme. Por pran, me gjithat, ata do t shqetsoheshin s teprmi sikur t merrnin vesh me ca sulme mendjelehta kundr doktrins s shenjt t kishs mbeten akoma pa u ndshkuar. Mos harroni se kto qnie t mjera n at gjendjen e tyre t shkatrruar i ngatrrojn dhe i bjn t gjitha lmsh. Jan vrtet si bagtia, se kini iden. Porse dgjojn q mbi nj trung molle ka mbir gjoja nj kokrr dardh, aty dhe sia varin puns dhe rrin e llapin tr kohs qysh e mund t ndodhi kjo pun. (shtiret i interesuar) Shiko, shiko! Ludoviko - Jan njlloj si bagtia. Kur vin n iflik q t ankohen pr ndonj gj t kot, im m detyrohet t jap urdhr q t rrahin me kamzhik para syve t tyre nj qen, sepse vet kshtu kujtohen q duhet t jen t shtruar, t sjellshm e korrekt. Ju, zoti Galile, duke hedhur syt nga karroca ndofta vini re rastsisht arat t mbuluara teje me misrin e blert. Ju hani pa menduar ullinjt dhe djathin ton dhe se kini fare iden me sa pun e mund nxirren t gjitha ato, a se sa mbikqyrje e madhe duhet... Galilei - Un djaloshi, i ha ullinjt e mi dhe nuk harroj sakaq t mendoj (me t vrazhd) H, po ti po m humbet kohn. (U thrret nxnsve) E vendost ekranin? Andrea - Po, do t vini? Galilei - H, po nuk rrihni me kamzhik vetm qent, Marsili q tu binden apo e kam gabim? Ludoviko - Zoti Galile, ju jeni nj kok e madhe. Gjynah! Murgu i vogl - (i habitur) Po ju kanoskrka! Galilei - Ska faj se e di q un mund ti bj fshatart e tij t ngren krye, tu lind n kok t tjera mendime atyre q u shrbejn dhe atyre q e sundojn. Federconi - Po si n mnyr? Asnjeri syresh nuk di latinisht? Galilei - Po. Mund t shkruaj n gjuhn e popullit pr shumicn jo n latinisht pr pakicn. Pr mendimet e reja ne kemi nevoj pr njerz q t punojn me kraht e tyre. Kush sht i interesuar t njoh arsyen e gjrave. Ata q e shohin bukn vetm mbi tryez nuk duan ta din si e kan gatuar. Ktyre maskarenjve u plqen t falnderojn m mir Zotin se sa bukpjeksin. Por ata q e bjn bukn, do t kuptojn se asgj nuk lviz po nuk u vu n lvizje. Ajo motra jote n presn e ullinjve, Fulgencio nuk do t habitet, por ka shum mundsi prkundrazi q t qesh me t madhe kur t marr vesh se dielli nuk sht ndonj stem e praruar fisnikrie, por nj lev dhe se toka lviz sepse at e v n lvizje dielli. Ludoviko - Ju, me sa shoh un, e paskeni vendosur. Ju do t mbeteni gjithnj nj skllav i pasionit tuaj. M shfajsoni prpara Virgjinis, se mendoj se do t jet m mir t mos takohemi tani me t. Galilei - Paja sht kurdoher ne dispozicionin tuaj. Ludoviko - Ditn e mir (largohet) Andrea - Shum t fala nga ne t gjith familjes Marsili, tr sorollopit tej pr tej. Federconi - T cilt i japin urdhr toks q t mos lviz nga frika se mos u shemben kalat.
41 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Si dhe eneeve. Si dhe Villaleve. Federconi - dhe atyre ervilleve. Andrea - dhe atyre Lekeve. Federconi - dhe atyre Pirleoneve. Andrea - T gjith atyre q puthin kmbt e Paps vetm ather kur si shkel mbi popullin. Murgu i vogl - (tek aparatet) Papa i ri do t jet nj njeri i kulturuar. Galilei - Kshtu pra ne po fillojm nga studimi i njollave t diellit t cilat po na interesojn, dhe i vihemi ksaj pune, duke e marr mbi veten ton do rrezik e duke mos patur shum besim n mbrojtjen q ndofta do t na jap papa i ri. Andrea (ndrhyn) Por me besim t plot se do ti shkoqin ato hijet e yjeve t zotit Fabriciuo dhe avujt e diellit t dijetarve t Prags dhe Parisit dhe do t provojm m n fund vrtitjen e Diellit. Galilei - Jo vetm me shpres se do t provojm vrtitjen e Diellit. Un nuk kam ndrmend t provoj se kam patur gjer tani t drejt, dhe dua prkundrazi t shoh n kam patur a jo t drejt. Por prpara se t supozojm se, kemi t bjm me njolla, si na intereson m fort, le t supozojm m mir se kemi t bjm me ca bishtra peshku. Po do t dyshojm prsri e prsri pr t gjitha. Dhe nuk do ti vihemi ksaj pune me nxitim, po shtruar e me ngadal si breshkat. Dhe ato q do t gjejm sot do ti fshijm nesr nga tabela dhe do ti shkruajm prap kur ti gjejm prap edhe nj her. Dhe at q dshirojm t gjejm, do ta shikojm me mosbesim. Kshtu do ti vihemi vrojtimeve t diellit duke qen qind pr qind t vendosur q t provojm palvizshmrin e Toks. Dhe kur t mos mund ta bjm kt, vetm ather kur t dshtojm plotsisht e pa asnj shpres, ather e vetm ather kur t jemi katandisur keq, do zm t pyesim duke lpir plagt e marra; h po mos kishim vall t drejt m par kur mendonim se ska se si toka duhet patjetr t vrtitet? (shkel syn) Dhe n qoft se hipotezat e tjera, prve ksaj, do na bien nj nga nj nga duart, ather, do mos kemi m asnj pik mshire pr tr ata q llapin pa e hetuar punn, pa u marr me krkime. Hiqeni mbulesn nga dylbia dhe drejtoheni nga dielli (Vendos pasqyrn prej tunxhi). Murgu i vogl - E dija q kishit zn t punonit. E mora vesh kt kur pash se nuk e njoht zotin Marsi li. Fillojn punn t heshtur. Kur n ekran shfaqet shmblltyra e flakryer e diellit, hyn brenda me vrap, veshur me fustanin e nusris, Virgjinia. Virgjinia - Ti e dbove baba! (I bie t fikt. Andrea dhe murgu i vogl i afrohen me nxitim) Galilei - Duhet ta zbuloj kt pa tjetr. 10 Gjat dhjetvjearve q vin m pas, doktrina e Galileit prhapet gjersisht n popull. Pamfletistt dhe kngtart e rrugve i rrmbejn idet e reja. Natn e Karnavalit t vitit 1638 shum qytetar t Italis zgjodhn pr procesionet e gildave t ndryshme me rastin e karnavaleve, ca tema astronomike. Nj ift i uritur aktorsh endacak, me nj vajz t vogl pes vjeare dhe me nj foshnj dalin e ndalen n sheshin e tregut, ku turma, pjesrisht me maska, po pret procesionin e karnavaleve,. Aktort kan me vete ca boe, nj daulle si edhe ca pajime t tjera. KNGTARI ENDACAK DUKE I RN DAULLES Banor t nderohem, dama dhe zotrinj. Para se t filloj procesionin i karnavaleve t gildeve, ne do t ekzekutojm nj kng q porsa ka dal n Firence, tani, koht e fundit q kndohet an e mban n tr Italin e Siprme dhe t ciln e sollm gjer ktu me shpenzime t mdha. Kjo kng titullohet Teorit dhe mendimet e frikshme t zotit fizikan t oborrit Galileo Galilei; si nj parashikim i
42 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
parakohshm i t ardhmes (kndon). Kur Zoti u bft fora! Me goj kuvendoi E thirri pran diellin dhe mir e urdhroi T mbaj sikur ish lypsar dhe shrbtor Nj llamb plot me drit rreth lmshit toksor Se zoti pr secilin kish qejf e kish dshir, T sillet rreth e rrotull atij q ish m i mir. Dhe zun t vrtiten, t gjith, npr er, Dhe rrotull t fortit t vij i dobti i mjer, Dhe rrotull me t parit; si najrin qiellor; T vij qark i prapmi n lmshin toksor Dhe rrotull paps sillet kardinali; Dhe rrotull kardinalit t vij qark peshkopi, Rreth prqark peshkopit t sillet sekretari Dhe rrotull sekretarit t vij rrotull Popi Dhe rreth e rrotull Popit t sillen shrbtort Dhe populli e t vegjlit, dhe pulat, qent e horrat. Ky njerz t mir sht rendi i madh ordinum, sikundr thon zotrinjt Teolog, rregulla aeternasi, rregulli i rregullave por, far njerz t mir ndodhi vall? Kndon: Dhe u ngrit n kmb aher ky Doktor Galilei; Dhe Bibln tej e flaku dhe hodhi nj vshtrim, Shqyrtoi me teleskop prqark n rruzullin Dhe diellit i foli: Qndro nga rrug e vjetr! Tashti ti sdo t vrtitesh, o creatio Dei, Aspak si gjer m sot; po n nj rrug tjetr Tashti do vij rrotull, do zot, do zotri; Ha! Rrotull shrbtorit shrbenjsit e tij! ... Kshtu pra zotrinjt, sikur se shohin dot Q zotrinjt zun t bhen m t rrept! Po kjo sdo kokarje, se kush sdo dasht sot Q m n fund t jet i zoti i vetes vet Q shrbtori i shkret n pun t mos vin; Si qeni i kasaphans t mos mse t rrinte, Q dhe djaloshi i meshs n mesh mos shrbente, iraku i padronit t shlodhej t dfrente? Jo, jo, o njerz: Bibln mos dgjoni kot: Litari i holl i gryks kputet shum leht! Mos tish litari i trash, kush sdo deshte sot Q m n fund t jet i zoti i vetes vet? Dy zonja paskan dal t blen peshk n treg, Po mundsisht blen, si blinin, smund t ket,
43 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Se shitsja e tregut nxjerr pite edhe gjevrek Dhe peshkun e frguar filloi ta haj vet! Themelet muratori fort mir i ka rrnuar; Merr gurt e pronarit, dhe q t t nderoj Por kur ky n fund, shtpin e ka ndrtuar, Hyn n shtpin e re q vet t banoj! Jo, jo, o njerz Bibln mos e dgjoni kot: Litari i holl i gryks kputet shum leht Mos tish litari i trash, kush sdo t deshte sot Q, m n fund, t jet zoti i vet vetes? Sot bujku i skllavruar i bie me grusht t zoti Drejt munte tulli i prapm pa frik e pa derman; Buksh, sllava veruar u jep fmijve plot Nga qumshti q pr priftin e ruante vean. Jo, jo, o njerz bibln mos e dgjoni kot, Litari i holl i gryks kputet shum leht; Mos tish litari i trash, kush sdo ta deshte sot Q m n fund t jet i zoti i vetes vet. E shoqja e kngtarit; Kngtari: Jo, jo, o Galilei, bre burr, prfundo, T ha t shqyen qeni pa gojza, o mor i shkret. T mos i vinin gojzn turinjve jo, or jo; St le ai t jesh zot i vetes vet. T dy bashk: Ju q lshoni britma e vaj mbi dhe, Haj mblidhi tashti forcat pr lumturi dhe jet. Dhe nga doktori yn, i miri, Galile; Msoni shptimtarin, t mirn abece. Kngtari Banor t nderuar, vshtroni zbulimin e jashtzakonshm t Galileo Galileit: Toka q sillet rreth diellit! (i bie daulles me t fort) E shoqja e kngtorit endacak dhe vajza e tij dalin prpara. Gruaja mban n dor nj shmblltyr n trash t diellit, kurse vajza, duke ngritur mbi krye nj kungull, q paraqet tokn, vrtitet rreth gruas. Kngtari tregon vajzn e ekzaltuar dhe n nj mnyr t till duke kryer nj salto mortale t rrezikshme sa her q ajo zhvendoset n hope hap pas hapi n ritmin e goditjeve t daulles. Prap n thellsi t skens dgjohen ca daulle. Nj z i trash (thrret): Po vjen procesioni! Hyjn dy rreckaman q trheqin nj qerre, n t ciln mi nj fron qesharak sht ulur e rri Granduka e Firences me nj kuror kartoni, veshur me ca rroba thesi, q ka vn syrin dhe sheh n nj teleskop. Mbi nj tabel sht shkruar Ruani telashet. Ndjekin pas katr burra me maska q mbajn nj plhur t madhe. Ata ndalen dhe vrtitin n ajr nj kukull q paraqet nj kardinal. N njrn an del nj xhuxh me nj plhur me nj pankart mbi t ciln sht shkruar Epoka e re. Nga turma shkputet nj varfanjak me paterica, dhe krcen duke
44 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
rrahur me to dheun dhe bie m n fund plasur dhe me zhurm. Hyn maj kambalecave nj kukull tepr e madhe q paraqet Galilein, prulet prpara publikut, nderon prpara tij nj fmij mban n dor nj bibl t strmadhe, faqet e s cils jan fshir kryq e trthor. Kngtari Galileo Galilei, shkatrronjs i bibls! Turma qesh me t madhe. II Viti 1633: Inkuizicioni e fton shkenctarin me fam botrore n Rom. Nj dhom pritjeje dhe nj shkall n pallatin Medii n Firence. Galilei dhe e bija e tij presin t futen tek Granduka. Galilei mban n dor nj libr t madh. Virgjinia - Po zgjat shum! Po! Ja prap ai burri q erdhi ktu pas nesh (tregon nj njeri q kalon pran tyre dhe ulet atje n nj qoshe pa ar kokn pr t). Galilei - (Nuk sheh mir nga syt) Nuk e njoh. Virgjinia - Po mua po ma z syri dendur kto ditt e fundit, se si m vjen, kam frik... Galilei - bhesh e marr! Jemi n Firence, sjemi te banditt e Korsiks. Virgjinia - Po vjen rektori. Galilei - Ja atij i trembesha un. Ky hajvan do t filloj t m aj kokn me ato llafet e tij q skan t sosur. Zoti Gafone zbret shkallt. V re Galilein, nxiton ti kthej syt gjetk dhe duke kaluar pran tyre i prshndet sapak me kok. Galilei - Po ky pati? Prap sot nuk sheh mir nga syt po mu duk se nuk na prshndeti fare. Virgjinia - (Mezi tundi kokn) far shkruan atje n at librin tnd? Se mos thon q sht heretik? Galilei - Ti si tepr po sorollatesh kishave. Kto t ngriturat heret dhe t rendurit n moshn e mngjesit po ta prishin shndetin. Ti qysh pa mua po falesh? Zbret shkallt n at ast Vani. Virgjinia - Ja zoti Vani - Pronari i asaj fonderis pr t ciln ti i bre skicat e furrs s shkrirjes. Vani - A ju plqyen ato shaptoret q ju drgova, zoti Galilei? Atje lart, flitej pr ju. Thonin se ju paskeni qen prgjegjs pr ato pamfletet kundr bibls q jan shitur para ca kohsh kudo. Galilei - Shaptoret skishin t shar, ju faleminderit shum edhe njher. Por sa pr ato pamfletet q m thoni, pr ato sdi asgj. Bibla dhe Homeri ja kto jan librat e mija t preferuara. Vani - ashtu qoft, po prap nuk bj keq se prfitoj nga rasti q tju siguroj se ne, njerzit e industris, jemi me ju. Vrtet, spara marr vesh kush e di se sa nga lvizja e yjeve dhe t planeteve por sidoqoft pr mua ju jeni nj njeri q lufton pr lirin e t lshuarit t ca lndve t reja q skan qen m par. Merrni, bie fjala at kultivatorin mekanik q kan shpikur n Gjermani dhe t cilin ju na e prshkruat. Vetm brenda vitit q shkoi n Londr doln 5 libra pr bujqsin, kurse ne ktu do tjua dinim pr nder t na botonit t paktn ndonj libr t vogl pr ato kanalet e Holands. Jan gjith po ata zotrinj q ju nxjerri vshtirsira juve, q nuk i lejojn mjekt n Bolonj t ajn kufomat pr studim. Galilei - Juve Vani do tjua dgjojn zrin. Vani - Shpresoj. A e dini se n Amsterdam dhe n Londr ekzistojn tani tregje parash dhe jan hapur ca shkolla profesionale? Atje dalin vazhdimisht n shtyp ca njoftime e lajme t reja t kohs? Kurse ne ktu sjemi t lir as t nxjerrim t holla. Ktu jan kundra ngritjeve t fonderive sepse thon q grumbullimi i nj grupi t madh puntorsh n nj vend t vetm shpie gjoja n imoralitet. Un solidarizohem plotsisht dhe trsisht me ca njerz t till si
45 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
jeni ju zoti Galilei. N e pat q duan tju bjn ndonj t keqe, mos harroni, ju lutem, se keni miq q ju prkrahin n t gjitha degt e tregtis dhe t industris. Duhet t dini se keni me vete t gjitha qytetet e Italis Veriore. Galilei - Me sa di un askush ska ndrmend t m bj ndonj t keqe. Vani - Jo? Galilei - Jo! Vani - Sipas mendimit tim n Venedik ishit m i sigurt. Ka ca m pak nga kto rrasot e zeza atje. Dhe q andej ju mund t bni luftn tuaj. Un kam ktu zoti Galilei nj karroc udhe dhe ca kuaj t mir. Q ta dini. Galilei - Sjam nga ata un q arratisem. Rehati m plqen dhe e moj. Vani - Dihet. Po pas atyre q m zuri veshi atje lart nuk pret puna. Nuk e di po, kam prshtypjen se ja pikrisht tani do kishte qen m mir q t ndodheshit larg Firences. Galilei - Pallavra! Granduka sht nxnsi im, dhe ve ksaj sido q t jet puna nuk do t pranoj kurrsesi t m hedhin lakun n qaf. Vani - Me sa e shoh zoti Galilei, nuk dini ti dalloni mir miqt nga armiqt. Galilei - Po di ta dalloj fare mir forcn nga dobsia. (I kthen kurrizin me rrmbim dhe largohet). Vani - Ashtu qoft. U ndiht e mira! (largohet). Galilei - (Kthehet te Virgjinia) donjeri n kt vend pavarsisht n se e n far ndien veten t fyer, do t m bj prfaqsonjs t tij. Dhe n se pa n ca shtje q mua nuk m interesojn fare. Un kam shkruar nj libr mbi mekanikn e qiellit dhe kaq. Dhe do t bjn me t, mua kjo fort pak m intereson. Virgjinia - (Me z t lart) Nuk e din q ti kritikove rnd t gjith ato q ndodhn natn e fundit t karnavaleve? Galilei - Po, jepi mjalt ariut, pa prit, n qoft i uritur, t t haj dhe krahun. Virgjinia - (Me z t ult) Po nuk m thua, baba, Granduka tamam pr sot t ka ftuar? Galilei - Jo, un vet i drgova fjal se do t vija q t takohesha vet me t ktu. M tha ti sillja librin. Ka paguar pr t. Shih se mos z dot ndonj nga kta npunsit e lart dhe qahu se po na ln t presim shum. Virgjinia - (sht shoqruar nga ai tipi i dyshimt, i afrohet njrit prej shrbenjsve t pallatit). Zoti Hin o lartsia e tij sht lajmruar se im at pret t takohet me t? Npunsi - Ku ta di un? Virgjinia - Prgjigje sht kjo? Npunsi - Prgjigje, po. Virgjinia - Duhet t tregoheni i njerzishm. Npunsi i kthen kurrizin dhe thrret aty dik, gjith duke shkmbyer here pas here ndonj vshtrim me tipin e dyshimt. (kthehet) Thot se Granduka sht akoma i zn. Galilei - Sikur di m zuri veshi pr shtjen e njerzillkut. Si sht puna? Virgjinia - Jo, po vetm e falnderova pr at njoftimin e tij t njerzishm. H, po nuk mund ta lesh ktu at libr? Po humbet shum koh. Galilei - Po filloj t pyes veten se sa vlen tani kjo koh... Ndofta sbja keq t pranoja at ftesn e Sagredos dhe t vija e t kaloja nja dy jav n Padua. Me shndetin po si kam edhe aq mir punt. Virgjinia - Po pa librat ti srri dot. Galilei - Nj pjes t asaj vers sicilishte mund ta ngarkojn n dy a tri arka n karroc. Virgjinia - Duke thn gjithmon se smban po lvize. Dhe mos harro pastaj se pallati t ka tre rroga borxh. N kujton se do t t ndjekin me ato parat nga pas, gabohesh. Galilei - Po, ke t drejt.
46 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Kardinali inkuizitor zbret shkallt. Duke kaluar pran prkulet thell prpara Galileit. Virgjinia - far krkon Kardinali inkuizitor bab ktu n Firence? Galilei - Se di. Jo nuk po sillet pa respekt. E ja q bra mir q erdha n Firence dhe qndrova gjat ktyre viteve i heshtur. Kta m lvduan dhe m strlnduan kaq shum se tani jan t detyruar t m pranojn si jam. Npunsi - (thrret) Lartsia e tij Granduka. Kozimo de Medii zbret shkallt. Galileo i del prpara. Kozimo qndron nj hop, duket pak i hutuar. Galilei - Desha ti dorzoj Lartsis tuaj dialogun tim mbi dy sistemet m t mdha t bots... Kozimo - Ah, po, si i kini punt me syt? Galilei - Jo fare mir, Lartsia juaj. N qoft se Lartsia e saj m lejon un kam ktu librin t cilin... Kozimo - Gjendja e syve t tua m shqetson. Po, m shqetson n fakt. Ajo m tregon se ju e prdorni ndofta dylbin me zell disi t tepruar, apo e kam gabim. (Vazhdon udhn, pa zgjatur dorn t marr librin). Galilei - Nuk e mori librin, h, po kjo? Virgjinia - Baba, kam frik. Galilei - (Me z t mbytur po i vendosur) Mos e bj vet. Sdo t kthehemi n shtpi, do t shkojm fill te xhamprapsi Volpi. Jam marr vesh me t, q n oborrin ngjitur me mejhanen aty te ndodhet vazhdimisht nj qerre me ca fuira bosh q mund t m nxjerr jasht qytetit. Virgjinia - Pra, ti e dije se... Galilei - Mos e kthe kokn. Bjn t largohen. Nj npuns i lart (zbret shkallt) Zoti Galilei - jam ngarkuar tju ve n dijeni q oborri i Firences nuk sht m n gjendje t kundrshtoj m gjat inkuizicionit t Shenjt i cili u fton pr hetime n Rom. Karroca e Inkuizicionit t shenjt, zoti Galilei, po ju pret. 12 Papa Nj sall n Vatikan. Papa Urbani VIII (dikur kardinal Barberini) pret kardinalin inkuizitor. E veshin gjat audiencs me rrobn e shenjt. Dgjohen jasht zhurm dhe prplasje kmbsh. Papa (me z shum t lart) Jo! Jo! Jo! Inkuizitori - Ather pra at i shenjt ju dashki tja thoni kt profesorve t t gjitha fakulteteve, prfaqsonjsve t t gjitha urdhrave t shenjta dhe tr klerit mbar q kan ardhur ktu mbushur zemrn me besim fminor n fjaln e perndis t shfaqur n shkrimet e shenjta? Ata erdhn q t marrin nga shenjtria juaj vrtetimin e besimit t tyre dhe ju po doni tju thoni atyre se t thnat e shkrimeve t shenjta nuk duhen quajtur t vrteta. Papa - Un nuk lejoj q tabelat e prllogaritjeve t shkatrrohen. Jo! Inkuizitori - Kta njerz thon se e keqja, e tr e keqja ka ardhur nga kto tabela t prllogaritjeve dhe jo nga fryma e revolts dhe e dyshimit. Por nuk sht kshtu, puna nuk sht t llogaritet, nuk sht te tabelat. Dhe kt shqetsim q sht n radh t par n mendjen e tyre po mbrrin mbi tokn e palvizshme. Numrat na detyrojn, thrrasin ata. Po q nga kan dal vall kta numra? T gjith e din se burimi i tyre sht tek dyshimi. Kta njerz dyshojn tani n t gjitha. Po mos vall ne duhet ta ngrem shoqrin njerzore mbi themele t lkundur t dyshimit dhe jo m si gjer tani mbi besimin. Ti je zoti im, po un nuk e di un dyshoj q kjo sht nj gj e mir. Kjo sht shtpia jote dhe kjo sht gruaja jote po
47 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
un nuk e di, un dyshoj n duhet a sduhet t bhen t miat. Dhe nga ana tjetr, dashuria e shenjtris suaj pa artin, t cils i detyrojm tr ato koleksione t bukura, keqkuptohet ktu n nj mnyr t tmerrshme, t turpshme si duket qart nga mbishkrimet npr muret e shtpive t Roms Ato q i ln Roms barbart po ja rrmbejn tani Barberint H, po jasht shtetit? Zotit i ka plqyer ta vr n fronin e shenjt n prov t rnd. Politika spanjolle e shenjtris suaj nuk kuptohet nga ca njerz q nuk jan aq mendjempreht sa duhej t qen, ata shprehin keqardhjen e tyre pr grindjet tuaja me perandorin. U bn 15 vjet tani q Gjermania sht shndrruar n nj kasaphan, njerzit vrasin njri tjetrin me citate nga bibla n goj. Dhe tani q nj murtaj, nga lufta dhe nga reforma numri i t krishterve ka rn gjer n ca pak grushte njerzish, n Europ hapet fjal se ju gjoja keni lidhur me Suedin luteriane nj aleanc t fsheht, me qllim q t dobsoni perandorin katolik. Dhe n t njjtn koh kta matematikan kta krimba t ndyr, drejtojn dylbit e tyre drejt nga qielli dhe e njoftojn Botn se shenjtria juaj edhe ktu; n kt hapsir t fundit, n t vetmen hapsir n t ciln akoma askush nuk ka futur hundt, edhe ktu i shkasin kmbt. Lind pyetja, q nga t ket lindur vall gjith ky interesim i madh pa nj shkenc t till abstrakte si sht astronomia, rndsi ka se si e tek vrtiten ato rruzuj atje lart? i hyn n thes kjo njeriut t thjesht? Tr Italia gjer tek ai stallieri i fundit sht molepsur nga shembulli i lig i ktij fiorentini dhe sdi tjetr ve t llap tr kohs pr fazat e Venusit. Po h pr h akoma askush ska nisur t vras mendjen njhersh pr t gjitha ato sa mbahen npr shkolla e gjetk si ca t patundur, zgjedha e t cils sht kaq e rnd pr t duruar? do t ndodhte vall sikur t gjith kta njerz t prirur pr do mkat dhe veprim do t zinin ti besonin vetm arsyes t tyre? Dhe si i menduri arsyen pikrisht n e shpall si instanca t fundit. Sapo q t vinin n dyshim Jesus Navinin e kishte ndaluar diellin, at do ti parashtronin at dyshimin e tyre t ndyr mbi autoritete t larta? Qkur kan filluar t ajn n detet dhe m erdhi fjal un pr kt nuk kam ndonj kundrshtim kan zn dhe e mbajn besimin tek nj sfer prej bakri, t cilin e quajn kompas dhe jo m tek zoti. Ky Galilei, q kur ishte djal, fliste e shkruante pr makinat, se me makina mund t bheshin gjoja mrekulli. far mrekullira. Zoti tyre, sidoqoft, nuk u duhet, por pr far mrekullira sht tamam fjala? E siprmja dhe e poshtmja do mos mund t dallohen kndej e tutje m, mes tyre do mos ket m asnj ndryshim. Aristoteli, me t cilin, ata, me q ra fjala, sillen si me ndonj qen t ngordhur, ka thn, dhe at her her e citojn, se ather druga e vegjs do t endt vet dhe harpa do t binte vet, ather mjeshtri nuk do t kishte nevoj pr ndihm dhe zotrinjt nuk do t kishin nevoj pr shrbtor. Dhe tani, atyre u duket, se ja kan arritur m n fund ksaj kohe. Ky njeri e di mir at q bn kur i shkruan ato veprat e tij astronomike jo n gjuhn latine; por n gjuhn e popullit, n t folmen e shitsve t peshkut dhe t tregtarve t leshit. Papa - Kjo nuk flet sigurisht pr nj njoll. Do tia them... Inkuizitori - Ca i ndreqn, ca i blen. Npr portet e Italis s Veriut ato hartat e yjeve pr lundrim t zotit Galilei krkohen gjithnj e me nj kmbngulje t madhe. Dhe n kt pik jemi t detyruar t lshojm pe, sht dhe interesi n kt mes. Papa - Por kto harta jan prpiluar mbi bazn e tezave t tija heretike se ktu sht fjala pikrisht pr lvizjen e disa yjeve, sht fjala pr n lvizje e cila, po t mohohet doktrina e tij, del se sht e pamundur. Ti dnosh kto doktrina dhe t pranosh pastaj, nga ana tjetr, ato hartat e tyre q rrjedhin syresh; kjo sht kontradiktore, kto dy gjra nuk mund t rrin bashk. Inkuizitori - E prse do t mos rrinin? N po ndryshe edhe nuk mund t veprojm. Papa - M falni n se nuk po mund t prqendrohem dot n ato q po thoni, por kjo rrahje kmbsh po m bn nervoz. Inkuizitori - Mbase ajo, shenjtria juaj mund tu flas shum m tepr nga un. Mos sht thn q tr kto njerz t largohen me krimbin e dyshimit n zemr? Papa - por fundja m n fund ky njeri sht fizikanti m i madh i kohs sht, drita, mburrja e Italis. Ssht ndonj sharlatan dhe ka miq. Versajn. Oborrin vjenez. Ata do t
48 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
thon se kisha e shenjt qenka br nj grop plehrash pr paragjykime t mykura. Jo, nuk duhet vn kurrsesi dor mbi nj njeri t till! Inkuizitori - Praktikisht nuk sht nevoja t shkojm me t sa larg ai sht q mund t bj mkat. Do t thyhet menjher. Papa - Po, vrtet, ia di lezetin t mirave t ksaj jete, m tepr se do gj tjetr nga ata q njoh un. Ai dhe kur mendon, me epsh mendon. Nj ver t vjetr e nj mendim t ri si thot jo ai. Po sidoqoft un nuk dua n asnj mnyr nj dnim t fakteve fizike. Nuk dua q t lindin ca parulla luftarake armiqsore: Pr kishn dhe pr arsyen. I dhash leje q ta botoj librin e tij me kusht q n fund t shpreh bindjen se fjala e fundit i prket fes dhe jo shkencs. Dhe si e mori kt parasysh. Inkuizitori - po si n mnyr se? N librin e tij diskutojn nj budalla, i cili natyrisht mbron pikpamjet e Aristotelit dhe nj njeri i urt i cili po sigurisht prfaqson vet zotin Galilei. Dhe kujt vall ja v n goj at vrejtjen prfundimtare q ju i krkuat? Papa - H, po kjo tani? Kush pra e fsheh at mendimin ton? Inkuizitori - Jo ai njeriu i urt. Papa - Kjo ska dyshim sht nj paturpsi. Apo kjo zhurma n korridor nuk durohet. Tr bota qnka mbledhur atje? Nj pauz? Papa ka prfunduar tani veshjen. Papa - E shumta q mund t lejoj, sht q ti tregohen, n rastin m t lig, veprat e torturs. Inkuizitori - Kjo mjafton, Shenjtria juaj. Zoti Galilei po merr vesh mir nga veglat... 13 GALILEO GALILEI 6 Mohon para inkuizicionit m 22 qershor 1933 teorin e tij mbi lvizjen e toks. Na pallatin e ambasadorit fiorentin n Rom. Nxnsit e Galileit presin ndonj lajm. Murgu i vogl dhe Federconi lozin sipas mnyrs s re duke i lvizur gurt n t gjitha drejtimet. Virgjinia sht gjunjzuar n nj qoshe dhe falet. Murgu i vogl - Papa nuk e priti. Diskutimet shkencore tani morn fund. Federconi - Kjo ishte shpresa e fundit. Ishte pra e vrtet ajo q i tha ather, kur qe akoma Kardinal Barberini: ne kemi nevoj pr ty. Se ja tani sht i tyre. Andrea - Do ta vrasin. Federconi - (i hedh nj sy vjedhurazi) Thua? Andrea - Po, sepse ai do t mos heq dor kurr nga besimi. Nj pauz. Murgu i vogl - Kur nuk t z gjumi natn t vijn n kok lloj lloj mendimesh t uditshme. Ja sonte natn, bie fjala, mendoja tr kohs q sbri mir q u largua nga Republika e Venedikut. Andrea - Atje ai se shkruante dot librin e tij. Federconi - Kurse n Firence po nuk e botoi dot. Murgu i vogl - H dhe mendova akoma n se ndofta nuk do tia linin ndofta se at gurin e vogl q mban prher me vete n xhep, gurin e tij t provs. Federconi - Aty ku do ta shpien; njerzia shkon n ca rroba pa xhepa. Andrea - (thrret) Jo kt nuk e bjn dot kta! Por edhe sikur ta bjn, ai prap nuk do t heq dor. Kush nuk e njeh t vrtetn ssht vese nj injorant. Por kush e njeh dhe e quan t gnjeshtrt, ai sht nj kriminel. Federconi - As un nuk e besoj, dhe do t doja, sikur ta bnte kt, t mos rroja m, por ata kan forcn.
49 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Me forc nuk mund t bhen t gjitha. Federconi - Ndoshta. Murgu i vogl - (me z t ult) E mbajtn n burg 23 dit. Dje e morn n pyetje pr hern e fundit. Dhe ja mblidhet sot kshilli (duke ngritur zrin ta dgjoj Andrea) Kur dy dit pas dekretit, erdha dhe i bra nj vizit ktu, ulm bashk ja atje dhe ai m tregoi statun e vogl t Prispit atje pran ors s Diellit, n kopsht, ja duket fare mir q ktej dhe krahasoi veprn e tij me nj vjersh t Horacit ku nuk mund t ndryshoj asgj, ku do gj ishte ashtu si duhej t qe. Foli pr sensin e t bukurs q e shtynte t krkonte t vrtetn. Dhe prmendi moton e njohur: Hiemet aestate, et prope et proval, usque dum vivam et ultra. (N dimr dhe n ver, afr sht larg, sa t rroj dhe pas vdekjes). Andrea - (Murgut t Vogl) Ai ka treguar atij se si qndronte prpara kolegjit roman sa koh q ata eksperimentonin dylbin e tij. Tregoja! (Murgu i vogl tund kokn) Mbajti nj qndrim t shkujdesur si prher. Pshteti duart mbi apoj, nxorri barkun jasht dhe tha: Ju lutem t tregoheni i arsyeshm, zotrinj! )Imiton, duke qeshur; Galilein). Pauz. Andrea - (duke treguar Virgjinin) Ajo lutet t heq dor. Federconi - Mos e ngit. Q kur erdhn dhe biseduan me t e humbi fare torruan. Kan thirrur t vij ktu nga Firencja rrfenjsin e saj. Hyn ai tipi i dyshimt n pallatin e Granduks n Firence. Tipi i dyshimt - Zoti Galilei do t jet s shpejti ktu. Do t ket nevoj pr nj shtrat. Federconi - E liruan? Tipi i dyshimt - Pritet q zoti Galilei - t heq dor nga orn pes n nj seanc t Inkuizicionit. Ather do t bjer kambana e madhe e Shn Markut dhe teksti i heqjes dor do t lexohet botrisht. Andrea - Un kt nuk e besoj. Tipi i dyshimt - Pr shkak t turms s madhe t njerzve npr rrug, zoti Galilei do t prcillet ktu n pallat q nga dera e pasme e kopshtit (largohet). Andrea (duke ngritur befas zrin) Hna sht nj Tok dhe nuk ka drit t vetn. Ashtu si Venusi nuk ka drit t vetn. Dhe ashtu si Toka dhe vrtitet rreth diellit. Kurse rreth Jupiterit vrtiten katr hna, t cilat ndodhen n lartsit e yjeve t palvizshm, por ca nuk jan t ngulur n asnj sfer. Dielli ndodhet n qendr t gjithsis dhe nuk lviz, kurse Toka po nuk sht qendr dhe nuk sht e palvizshme. T gjitha kto ai na i ka treguar. Murgu i vogl - Dhe ska forc n bot q ta bj t padukshme at q tanim u duk. Heshtje. Federconi - (Sheh n dritare orn me diell n kopsht) Ora pes. Virgjinia lutet me z m t lart. Andrea - Spres dot m. Ata po shtrembrojn t vrtetn. Andrea dhe Murgu i vogl zn vesht. Por nuk dgjojn ndonj kamban. Pas nj pauz t vogl gjat s cils dgjohet vetm murmurima e Virgjinis q lutet, Federconi tund kokn n shenj mohimi. Andrea dhe murgu i vogl varin kraht posht. Federconi - (me z t ngjirur) Sndihet asgj. Ora pes e tre minuta. Andrea - Qndroi. Murgu i vogl - Nuk hoqi dor. Federconi - Jo. Oh, si lum un. Prqafohen. Gzimi i tyre ska t prshkruar. Andrea - Pra forca spin uj. Sbhen dot t gjitha me forc. Injoranca u mund, ajo nuk paskej qen e pamposhtme. Kshtu pra: njeriu ska frik si trembet vdekjes. Andrea - Po sot do gj ndryshoi. Njeriu ngriti kokn. I sfilitur nga vojtjet, ai thot mund
50 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
t rroj. fitore e madhe u arrit nga q nj njeri tha: jo! At ast dgjohet tingllima e kmbans te katedrales s Shn Markut. T gjith ngrin n vend. Virgjinia - (ngrihet) Kambana e Shn Markut! Shptoi nuk u mallkua! Nga rruga vjen zri i tellallit q lexon heqjen dor t Galileit Zri i tellallit - Un Galileo Galilei, msues i matematiks dhe i fiziks n Firence heq dor nga ato q kam pohuar se Dielli vrtitet gjoja rreth qendrs s Gjithsis dhe qndron n vend pa lvizur. E mohoj kt, dhe i mallkoj me zemr t qruar dhe me besim t sinqert t gjitha kto lajthitje dhe herezi ashtu sikundr dhe do lajthitje e mendim tjetr q vjen n kundrshtim me kishn e shenjt. Errsohet. Kur bhet prsri drit dgjohet akoma tingllima e kmbans e cila pastaj pushon. Virgjinia ka dal. Nxnsit e Galileit kan mbetur aty. Federconi - Ai kurr sta shrbyer punn si duhet. Ti sje n gjendje t blesh as nj pal pantallona dhe as ti shtypesh veprat e tua. Ke duruar e ke duruar tr kohs vetm se kjo ishte nj pun pr shkencn. Andrea - (me z t lart) Mjer ai vend, q nuk ka heronj. Hyn Galileu. Ka ndryshuar aq shum gjat procesit sa snjihet pothuajse fare. Ai i dgjoi fjalt e Andreas. Past nj hop n prag t ders q ta prshndesin. Por nxnsit zmbrapsen prej tij dhe ai kalon ngadal; me hapa t pasigurta, nga q ssheh mir nga syt, vete tek nj karrige dhe ulet. Nuk e shoh dot le t shporret. Federconi - Qetsohu. Andrea - (I thrret Galileut) Shptove plncin tnd t shtrenjt. Galilei - (I qet) Nmni nj got uj. Murgu i vogl i sjell Andreas nj got uj. Askush sia var tani Galileit; i cili, i tkurrur dhe i heshtur, v veshin n prgjim. Dgjohet prap zri i tellallit. Andrea - Po t m ndihni, jam prap n gjendje t lviz. Murgu dhe Federconi i ndihnin Andreas q t bj pr nga dera. Dgjojn zrin e Galileit dhe ndalen. Galilei - Jo! Mjer ai vend, q ka nevoj pr heronj. Bie perdja Prpara perdes s rn lexojn: Mos vall nuk sht e qart se nj kal q bie nga nj lartsi prej tri a katr brryle mund t thyej kmbt, ndrsa nj qen do mos psonte gj, si gjithashtu sa edhe nj mace q do t binte nga nj lartsi tet a dhjet brryle, a nj karkalec q do t binte nga maja e nj kulle dhe nj milingon po gjer edhe nga hna. Dhe ashtu sikundr dhe kafsht e vogla q jan prafrsisht m t forta dhe m solide se sa t mdha, ashtu po dhe bimt e vogla mbahen m mir. Nj lis dyqind brryle i gjat nuk mund t ket degt e tij n prpjestim me nj lis t vogl dhe natyra nuk mund ta ler nj kal t bhet i madh as njzet kuaj bashk dhe as nj gjigand q t rriste dhjet her n madhsi, pa ndryshuar prpjestimin e gjymtyrve ve at t eshtrave, t cilat do t duhej t forcoheshin prtej nj trashsie t prpjesshme. Mendimi i zakonshm se makinat e mdha dhe ato t voglat jan gjith po aq t forta, del qart pra se sht i gabuar. Galilei Discorsi 4
51 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
1633-1642. Galileo Galilei rron me nj shtpi fshati n afrsi t Firences, duke qen gjersa vdiq rob i inkuizicionit. Discorsi) Nj dhom e madhe me tryez, kolltuk lkure; dhe nj glob. Galilei, plak dhe gjysm i verbr tani, zhvillon tepr i vmendshm nj eksperiment me nj rruzull prej druri varur mbi nj pshtetje t prkulur, n paradhom sht ulur e ruan nj prift. Dikush troket n der. Prifti e hap dern dhe hyn nj fshatar q mban n dor dy pata t rrjepura. Virgjinia del nga kuzhina. Tani sht nj grua rreth t dyzetave. Fshatari - Msht thn ti dorzoj ktu. Virgjinia - Nga kush? Nuk e di t kem porositur ndonj pat. Fshatari - Kam urdhr t t prgjigjem nga shtegtar. Del Virgjinia vshtron patat e habitur. Prifti ja merr nga dora dhe i heton me mosbesim. Pastaj ka then i qet dhe ajo ja shpie; zn pr zverku, n dhomn e madhe tek Galileu. Virgjinia - Nj shtegtar ta drgon kt peshqesh. Galilei - sht ajo Virgjinia - Nuk qenka i zoti ti shohsh? Galilei - Jo (afrohet) Pata. Mos thoshte se kush i drgon? Virgjinia - Jo. Galilei - Ia merr nga dora. E rnd. Nuk do t bnja keq, thua, ta haja ja tani pak nga kjo. Virgjinia - Ske prse t jesh akoma i uritur. Tashti porsa hngre darkn. Dhe sm thua t kan prap syt? Mos e shihje dot ca andej nga tryeza? Galilei Ti je hije. Virgjinia Po, jam n hije. (del me gjith patat) Galilei Thuaj ti bj me moll. Virgjinia (murgut) Duhet t thrras doktorin e syve. Babai smundi ti shoh patat dot as nga tryeza. Murgu Pr kt duhet nj autorizim i Monsinjor Karpul. Prap vete e shkrojti. Virgjinia Ma diktoi mua librin kot m pyesni se e dini mir. Ju kini faqet 131 dhe 132 dhe ato m t fundit. Murgu sht skile i vjetr ai. Virgjinia Spo bn asgj jasht rregullave. Pendimi i tij sht i qart. Un mbikqyr vazhdimisht (i jep patat). I thoni atyre atje n krahin tia pjekin mlin me ca moll dhe ca qep. (kthehet prsri n dhomn e madhe). Dhe tani hajt t kujdesemi pr syt ton, t ln topthin rehat, mjaft u tororise me ta dhe t ma diktojshe nga letra jon e prjavshme e kryepeshkopit. Galilei E ndjej veten m mir. Na lexo ndonj gj nga Horaci. Virgjinia Gjer dhe javn q shkoi Monsinjor Karpule t cilit ne po i detyrohemi shum, m thoshte se kryepeshkopi e pyet vazhdimisht si t duken ato citatet dhe pyetjet q t drgon. (Ulet dhe bhet gati t shkruaj). Galilei Po. (dikton) Jam dakord me propozimin e Kardinal Spoletit lidhur me litar barazit rebele, dhe pikrisht q sht shum mir ti japsh t afrmit nga n emr t dashuris s krishter nj orb q t mbushin barkun se sa tu paguhej nj shum e madhe t hollash pr ato litart e tyre pr anije e kambana. Sepse duket m i urt t forcohet besimi i tyre se makutria e tyre. Shn Pavli thot: Vepra e mir nuk humbet kurr. H qysh t duket? Virgjinia E mrekullueshme baba! Galilei Po nuk t duket se mund t nuhasin ndonj ironi, thua? Virgjinia Jo, kryepeshkopit do ti bhet qejfi shum. sht aq njeri praktik si... Galilei Po bj ashtu si m thua ti. H, vjen m tej? Virgjinia Kur jam i dobt, ather jam i fort. Galilei Nuk do t kompromentojm.
52 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Virgjinia Po prse? Galilei - vjen tjetr m posht? Virgjinia Nga letra e tret e Apostol Pavlit drejtuar efeseve: ... e ta kuptoni se q t duash krishtin sht shum m shum nga do dituri. Galilei - E falnderoj veanrisht hirsin tuaj pr at citatin hyjnor nga letra e efeseve. I nxitur prej saj un gjeta n veprn ton t pakrahasueshme edhe kt (citon prmendsh) Atij t cilit i flet fjala e prjetshme sht e lir nga shum pyetje A kam leje, tu shprehem me kt rast pr ca shtje t miat personale? Mua vazhdojn t m qortojn akoma q shkrova nj her nj libr mbi planetet dhe yjet n gjuhn e popullit. Kjo nuk do t thoshte aspak se, duke vepruar n kt mnyr, un kisha ndrmend t propozoja se librat mbi ca tema shum t rndsishme, si bie fjala, teologjia, t shkruheshin n zhargonin e shitsve t makaronave. Argumenti n mbrojtje t shrbess fetare n latinisht, sipas t cilit duke qen se kjo gjuh sht universale ather po t gjith popujt e bots e dgjojn meshn e shenjt n nj mnyr identike, m duket mua si jo krejt e goditur, meqense ca njerz t pakt dhe ca qesndiss t cilt po dihet kan nj arroganc q sdo tia dij hi pr asgj kta ca njerz t till, mund t bjn vrejtjen, them se n kt mnyr asnjeri nga popujt do mos kuptoj dot n kt mnyr dhe tekstin. Un, pr veten time jam gjithmon i gatshm t heq dor nga do t kuptuar i leht i gjrave t shenjta. Latinishtja e Amvones q e ruan dhe e mbron t vrtetn e prjetshme t kishs kundr kureshtjes s njerzve t paditur, lind besim; kur shqiptohet nga priftrinjt t dal nga gjiri i klasave t ulta me theksin dhe t folmeve vendse. Jo, prishe kt. Virgjinia - T gjitha? Dikush troket n der. Virgjinia del n paradhom. Murgu hap dern. sht Andrea Sarti. Tani sht nj meso burr. Andrea - Mirmbrma. Kam ndrmend t largohem nga Italia e t vete n Holland q t merrem atje me pun shkencore dhe m kan lutur q duke kaluar ktej t kthehem e t shoh dhe di tu tregoj pastaj pr ta. Virgjinia - Nuk e di n ke dshir t t takoj. Ti ske ardhur kurr asnj her gjer tani. Andrea - Pyete. Galilei e njeh Andrean nga zri, po nuk lviz nga vendi. Virgjinia hyn brenda dhe i afrohet. Galilei - Andrea sht? Virgjinia - Po. Ta dboj? Galilei - (Pas nj pauze) Thuaj t hyj brenda. Virgjinia i prin Andreas brenda. Virgjinia (murgut) svjen ndonj rrezik nga ky. Nj rrens nj koh ish nxnsi i tij, kshtu q tani sht armik i tij. Galilei - Virgjinia - Na ler vetm, Virgjinia. Virgjinia - Dua t dgjoj se do t na tregoj (ulet). Andrea - Si jeni, si shkoni (ftoht). Galilei - Afrohu. H bn ti? M fol pr punn tnde. Kam marr vesh se merresh me hidraulik? Andrea - Fabricius n Amsterdam m porositi t informohem se si jeni. Pauz. Galilei - Mir jam. Kujdesen shum pr mua. Andrea - M vjen mir q mund ti tregoj ATIJ SE JENI MIR. Galilei - Fabricius do t gzohet kur ta marr vesh. Dhe ti po dhet ta informosh se duhet t rroj me t gjitha komoditetet e do.. Me thellsin e pendimit tim, kam mundur t merrem me sy t mir nga eprort e mi gjer n at pik sa q t lejohem t merrem nn kontrollin fetar, e n nj shkall modeste, me pun shkencore.
53 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Po, dhe ne kemi marr vesh se Kisha sht e knaqur deri tani me ju. Nnshtrimi juaj i plot e ka br punn e vet. Thuhet se autoritetet kishtare kan konstatuar me knaqsi se fal nnshtrimit tuaj n Itali nuk sht botuar m mbi tezat e reja as edhe nj vepr. Galilei - (Duke vn veshin n prgjim) Mjerisht ka vende q i vidhen tutels s kishs. Kam frik se kto doktrina t dnuara atje vazhdojn t zhvillohen. Andrea - Heqja dor nga ana juaj ngjalli dhe atje ca pasoja q e gzuan kishn. Galilei - Vrtet? (Pauz) keni ndonj t re nga Dekarti n Paris? Andrea - Kur mori vesh se hoqt dor e kyi thell at traktatin e tij mbi natyrn e drits n nj sirtar. Nj pauz e gjat. Galilei - Jam n merak pr disa nga miqt e mi shkenctar t cilt i kam udhhequr dikur n rrugn e gabimit. Kam marr t paktn msim nga ko q hoqa dor un? Andrea - Q t kem mundsi t merrem me pun shkencore, po gatitem t shkoj n Holland. Nuk u lejojn buajt, at q nuk i lejojn Jupiteri. Galilei - E marr vesh. Andrea - Federconi pastron prap thjerzat, diku n nj dyqan n Milano. Galilei - Ai sdi latinisht. (qesh) (Pauz) Andrea - Fulgacio, si murgu yn i vogl hoqi dor nga krkimet dhe u kthye prsri n gjirin e kishs. Galilei - Po. Pauz. Galilei - Eprort e mi parashikojn se s shpejti do t shrohem krejt shpirtrisht. N kt drejtim po korr ca suksese shum m t mdha se pritej. Andrea - Ashtu. Virgjinia - Zotit i qofshim fal. Galilei - (me t ashpr) Virgjinia ap e hidhu nj sy patateve. Virgjinia ngrihet e del me inat. Kur kalon pran tij murgu i flet. Murgu - Ai njeri sm plqen. Virgjinia - Ssht i rrezikshm. Ju po e dgjoni bisedn. (Duke u larguar) Na kan sjell ca djath dhie. Murgu i bie pas Andrea - Duhet t udhtoj tr natn q t arrij kufirin. Mund t ngrihem? Galilei - Nuk e di Sarti prse ke ardhur... Q t m shqetsosh? Un rroj i matur dhe mendoj i matur, q kur jam ktu. Por, ndodh her her q z dor prap pa dashur nga ato t vjetrat. Andrea - Un nuk desha tju shqetsoj, zoti Galilei. Galilei - Barberini tha se kjo pun t ngjitet dhe st ndahet m keq se zgjebja. Ai ska mundur ti shptoj asaj as vet. Ka shkruar prap. Andrea - Vrtet? Galilei - Mbarova s shkruajturi Discorsin Andrea - Si that? Bisedn. Bisedn mbi dy degt e reja t shkencs: Mekanikn dhe ligjin e rnies s trupave? Ktu? Galilei - Oh, kta ktu sma kursejn as letrn as penn. Eprort e mi sjan hi budallenj. Ata e din se njerzve i rrnjosur nuk zhduket dot as me sot as me . Ata m mbrojn nga pasojat e kqija, duke m marr e duke m fshehur do faqe t re. Andrea - O zot i madh! Galilei - The gj?
54 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Andrea - Po ju ln t rrihni uj n havan! Ua japin at letrn dhe at penn sa t qetsoni veten! Po si jeni i zoti dhe t shkruani ather duke ditur si sht puna? Galilei - Oh un jam rob i zakoneve t mia. Andrea - Discorsi n duar t priftrinjve! Ndrsa Amsterdami, Lioni dhe Parisi jan t uritur pr to. Galilei - Po ja sikur e dgjoi Fabriciun tek qahet e rnkon duke rrahur me grusht kraharorin e majm; pr vete m ndodhet jasht rrezikut n Amsterdam. Andrea - Dy degt e reja t jan njlloj pothuaj sikur t ken humbur! Galilei - Por si ai si t tjert do t ngrihet zemra pesh padyshim kur t marrin q un i vura n rrezik mbeturinat e mjera t komoditetit tim dhe nxora nj kopje, fshehurazi, si t thuash, nga vetja ime, duke prfituar nga grimcat e fundit t drits s ktyre gjasht muajve t fundit. Andrea - Keni nxjer nj kopje that? Galilei - Mendjemadhsia sm ka ln gjer m sot q t zhduk. Andrea - po ku e kini? Galilei - Dhe n mashtroft syri yt, nxirre dhe hidhe tej. Ai q i ka shkruar kto fjal, ia dinte mir rehatit nga un. Pr mendimin tim sht kulmi i budallallkut tua japsh atyre kto dorshkrime. Dhe meqense un po nuk dita t mbaja veten larg nga do pun shkencore, ather po mund ta merrni.. kopja n fjal ndodhet n glob. N qoft se vendos ta shpiesh n Holland ather po mban mbi veten tnde tr prgjegjsin. N kt rast do t thuash se e ke bler nga dikush q kish mundsi t konsultohej me origjinalin n Kolegjin e shenjt. Andrea shkon te globi. Nxjerr kopjen q andej. Andrea - Discorsi! (E shfleton dorshkrimin). Andrea - (lexon) Un i kam vn vetes pr detyr q ta krijoj nj shkenc t re q do t mirret me nj fenomen fort t vjetr, lvizjen. Me an t eksperimenteve mund at zbuloj disa veti t saj mjaft t rndsishme. Galilei - Di duhej t bja dhe un me kokn time. Andrea - Po kjo do t ver themelet e nj fizike t re. Galilei - Fute n gji. Andrea - Kurse ne mendonim se ju kishit dezertuar. Dhe un isha ai q m tepr nga t gjith e kam ngritur zrin kundr jush. Galilei - Kt e kam marr vesh. Un t msova ty shkencn dhe mohova t vrtetn. Andrea - Po kjo tani i ndryshon t gjitha. T gjitha. Galilei - Ashtu? Andrea - Ju e fshihnit t vrtetn. Nga armiku. Ashtu dhe n fushn e etiks ju na lat n nj shekull prapa. Galilei - Na e sqaro kt, Andrea. Andrea - Bashk me njerin e rrugs ne thonim q Ai m mir vdes se sa t heq dor Ju u kthyet Hoqa dor do t rroj Duart tuaja jan t flliqura. U tham ne. M mir t flliqura, se sa bosh... Galilei - M mir t flliqura se boshe Tingllon ca si realiste. Tingllon ashtu si m plqen mua. Shkenca moral i ri. Andrea - Duhej ta kisha kuptuar kt m par nga t tjert. Isha nj 20 vje kur ju i shitt senatit t Venedikut nj dylbi t shpikur nga t tjert dhe ja un pash se ju ditt t gjenit pr kt instrument nj zbatim t pavdekshm. Miqt tuaj tundin kokn kur ju shihnin duke u prkulur prpara nj fmije n Firence, por ve shkenca fitoi kshtu nj euditor. Ju jeni tallur gjithnj me heronjt. Njerzit q vuajn, m mrzitin thonit. Dhe fatkeqsit, thonit, akoma, jan rrjedhim i llogarive t gabuara dhe kur ke t bsh me pengesa, n kt rast largsia m e shkurtr mes dy pikave mund t ndodh q t jet gjithashtu nj kurb.
55 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Galilei - Po m kujtohet. Andrea - Dhe ndaj pra ather n Vitin 33 kur e pat m vend t hiqnit dor nga nj tez popullore e doktrins suaj, un duhet ta kisha kuptuar q ju e bnit vetm pr tu larguar e ti vidheshit nj beteje politike fare pa shpresa dhe t vijonit kshtu punn tuaj t vrtet shkencore. Galilei - E cila qndron... Andrea... N studimin e vetive t lvizjes, e cila po sht nna e makinave t cilat mund ta bjn tokn kaq t rehatshme sa q mund t heqsh dor nga qielli. Galilei - Dhe! Andrea - Ju fituat kshtu kohn e nevojshme pr krijimin e nj vepre shkencore t ciln vetm ju mund ta shkruanit. Ndrsa sikur nga dshira e lavdis, ti kishit sosur ditt tuaja mbi nj turr dru, ather fitimtar do t jen ata. Galilei - Ata po dhe jan fitimtar. Dhe nuk ekzistojn t tilla vepra shkencore t cilat mund ti krijoj nj njeri i vetm. Andrea - Po prse paskeni hequr dor ather? Galilei - Hoqa dor sepse kisha frik nga dhimbjet. Andrea - Jo! Galilei - Ata m treguan veglat e torturs. Andrea - Pra nuk kishte n mes asnj plan. Galilei - As edhe nj. Pauz. Andrea - (me z t lart) Shkenca njeh vetm nj urdhr: Kontributin shkencor. Galilei - At un e dhash. Mir se urdhrove n hendekun e ujit, o vllai im n shkenc dhe kushriri im n tradhti... E ha peshkun? Un kam peshk. Po era e qelbur q ndien, nuk vjen nga peshku, jo po nga un. Un shes, ti blen. O ngasje pamposhtme e librit, e plaks s shenjt. Nga kjo t thahet goja dhe heshtin t gjitha mallkimet. Bekuar qoft kjo shoqria jon prej batakshish, pre pone-pilotsh. Nj rrezik q dridhen nga frika e vdekjes. Andrea - Frika e vdekjes sht gjithshka njerzore. Dobsit njerzore nuk kan t bjn me shkencn. Galilei - Jo, Sarti im i dashur, un dhe kshtu si jam tani them se mund tu tregoj ca gjra q lidhen me shkencn q ju i kini ushtuar veten (Hyn Virgjinia me nj pjat) (Lidh duart mbi bark dhe flet me ton akademik) Gjat orve t mia t lira, dhe or t lira tani kam plot, kam studiuar rastin tim nga shum pikpamje dhe jam menduar thell mbi mnyrat sipas t cils bota e dijetarve, n t ciln nuk bj m pjes, do t m gjykoj. Nj tregtar leshi, edhe ai po duhet t prkujdeset t blej m lir dhe t shes m shtrenjt po edhe sidomos q tregtia e leshit t mund t zhvillohet pa pengesa. Ndaj pra dhe t ndjekurit e shkencs, krkon nj guxim t jashtzakonshm. Shkenca ka t bj me nj dituri e cila prftohet prmes dyshimit. Duke krijuar nj dituri pr t gjith dhe mbi t gjith ajo priret t vej t gjitha n dyshim. Por rreth pjess m t madhe t popullsis princrit, ifligart dhe priftrinjt krijojn nj mjegull vezulluese e mjegull bestytnish dhe fjalsh t vjetra, nj mjegull q i fsheh makinacionet e ktyre njerzve. Skamja e disave sht e mome sa malet, dhe q nga maja e katedrave ajo shpallet gjith po aq e shkatrrueshme sa dhe malet. Arti yn i t dyshuarit sht prhapur n shum popuj. Ata na e shkuln teleskopin nga dora dhe e drejtuan nga shtypsit e tyre. Dhe kta njerz egoist dhe mizor t cilt i kan prvetsuar si t panginjur frytet e shkencs pr veten e tyre. Dhe kta njerz egoist ndjen befas vshtrimin e ftoht, hetonjs s shkencs, drejtuar nga skamja 200 mij vjeare por artificiale e cila po rezulton se mund t zhduket, po t zhduken shtypsit. Ata na mbuluan me kanosje dhe me ryshfet, para t cilave, shpirtrat e dobt nuk mund t rezistojn. Por a mund ti kthej kurrizin n pjesn m t madhe t popullit dhe e vazhdojn t mbetemi prap shkenctar? Lvizjet e
56 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
trupave qiellor jan br tani m t qart por lvizjet e zotrinjve pr popullin kan mbetur akoma t palvizshme. Lufta pr matjen e diellit u fitua fal dyshimit, por se fal besimit lufta e amviss romane pr qumsht sht prap e humbur. Shkenca, Sarti ka t bj me t dyja ato luftra. Njerzimi, duke u penguar n kt mjegull mijvjeare paragjykimesh dhe fjalsh t mome, tepr i paditur q ti shfrytzoj plotsisht forcat e tij; nuk sht n gjendje gjithashtu t shfrytzoj gjithashtu se ato forca t natyrs q zbulohen prpara tij. Cili sht qllimi i puns tuaj? Un mendoj se qllimi i vetm i shkencs sht lehtsimi i jets s vshtir t njeriut. Dhe n qoft se shkenctart, t friksuar nga sundimtart e tyre egoist, do t knaqen vetm duke grumbulluar dituri pr hir t dituris, ather shkenca mund t mbetet uloke dhe makinat e tuaja t reja do t sjellin vetm vojtje t reja. Me kalimin e kohs do t zbulohen t gjitha sa mund t zbulohen, porse prparimi juaj n shkenc do t mund t jet vetm nj prparim q do tu largoj nga njerzimi. Dhe hendeku mes juve dhe njerzimit mund t bhet nj dit prej ditsh aq i thell, sa q britms se ngazllimit tuaj pr ndonj zbulim t ri, do ti prgjigjet nj ulurim e prbotshme tmerri. Un, si shkenctar kam patur mundsira q si ka patur kurr asnjeri tjetr ve meje. N kohn time astronomia zbriti n treg. N kto rrethana krejt t jashtzakonshme, qndresa e nj njeriu do t kish sjellur si pasoj tronditje t madhe. Sikur un t kisha qndruar ather shkenctart hulumtonjs t natyrs, do t mund t prpunonin dika si betimin e hipokratit t mjekve betimin solemn q ti prdorin diturit e tyre vetm pr t mirn e njerzimit. Kurse brenda kushteve q jan krijuar tani mund t shpresohet, n rastin m t mir, n nj brez shpiksish xhuxhmaxhun t cilt mund t pajtohen pr ti shrbyer se fardo lloj qllimi. Dhe prve ksaj mbi t gjitha Sarti, un u binda se nuk m kanos kurr asnj rrezik. Vite me radh un isha gjith po aq i fuqishm sa qen dhe autoritetet. Por un ua dhash diturit e mia sundimtarve q ti prdorin q t mos i prdorin, q ti keqprdorin, ashtu si u shkon prshtat qllimeve t tyre. Un e tradhtova profesorin tim. Nj njeri q bn ata q kam br un, nuk mund t durohet kurrsesi n radht e njerzve t shkencs. Virgjinia i ka dgjuar t gjitha kto pa lvizur pjatn mbi tryez. Virgjinia - Porsa je pranuar n radhn e besimtarve. Galilei - Ashtu vrtet. H dhe tani dua t ha. Andrea i zgjat dorn? Galilei e shikon por nuk e shtrngon. Ti je dhe vet msues tani. Si pra ta bn zemra t shtrngosh nj dor si kjo e imja? (Vet n tryez) Se qe nj shtegtar q m drgoi dy pata. Kam mbetur gjithmon si ngrnsi i madh q kam qen. Andrea - Po nuk mendoni tani se ka ardhur nj koh e re? Galilei - Jo, kt prap e mendoj. Ajo erdhi vrtet. Kij kujdes kur t kalosh pran Gjermanis me t vrtetn fshehur n gji. Andrea - (Nuk i bn zemra t largohet) Prsa i prket vlersimit q i bt autorit pr t cilin biseduam nuk di t them. Por nuk mund t besoj q ajo analiz juaj asgjsonjse do t jet fjala e fundit n at shtje. Galilei - Ju faleminderit, zot (fillon t haj). Virgjinia - (duke shoqruar Andrean) Nuk m vjen mir kur vin e vizitojn ca t vjetr... Atij si bn mir se tronditet (Andrea largohet. Virgjinia kthehet) Galilei - Si mendon, kush t na i ket drguar vall kto patat? Virgjinia - Andrea jo. Galilei - Jo ndofta ai. Si sht nata sot. Virgjinia - (n dritare) E kthjellt. 15
57 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
1637. Libri i Galileit Discorsi i kalon kufirin Italian. Nj qytet i voglth n Itali. Mngjes. Tek zbarra e dogans luajn ca fmij. Andrea pret s bashku me karrocierin gjersa rojet e kufirit t kontrollojn dokumente t tij. Ulet mbi nj snduk t vogl dhe lexon dorshkrimin e Galileit. N ann tjet t zbarrs duket nj karroc udhtimi. Fmijt kndojn: Maria mbi nj gur ndenji Kish veshur nj kmishz trndafili Kmisha ish e grisur Por kur erdhi dimri i ftoht Ajo veshi prap at kmish E grisur sdo t thot e shqyer... (100, 149, 106) Roja e kufirit - sht arsyeja q largoheni nga Italia? Andrea - Jam shkenctar. Roja e kufirit (shkronjsit) shkruaj: arsyeja e largimit, shkenctar. Duhet tju kontrolloj plakat (rrmon npr plaka). unaku i par (Andreas) Nuk duhet t rrini ktu (tregon kasollen prpara s cils Andrea sht ulur) Atje banon nj shtrig. unaku i dyt Marina plak nuk sht hi fare shtrig. unaku i par T t sprdredh dorn? unaku i tret Ajo sht shtrig q ke me t. Natn ajo fluturon n ajr. unaku i par Sikur t mos kishte qen shtrig prse n qytet si jep askush asnj pik qumsht? unaku i dyt Si fluturoka ajo n ajr. Kt se bn dot asnjnjeri! (Andreas) pse, mund t fluturoj njeriu? unaku i par (duke treguar t parin) Ai quhet Xhuzepe. Ai sdi asgj sepse nuk shkon n shkoll, ai i ka t grisura pantallonat. Roja i kufirit - libr sht ai? Andrea - (pa ngritur kokn) Ky sht nj libr i Filozofit t madh Aristotel. Kufitari (me mosbesim) po ky tani sht? Andrea - Ai ka vdekur q kur. Fmijt ecin duke prqeshur Andrean, duke par pllmbt e tyre t duarve sikur t qen libr lexonin ashtu duke ecur. Kufitari (shkronjsit) Pa shih se mos ka gj aty pr fen. Shkronjsi - (duke shfletuar dorshkrimin) Spo gjej dot gj. Kufitari - Po, kot sa t krkosh ska njeri q ti nxjerr sheshit ato q do t fsheh. (Andreas) duhet t vini nj firm q ju kontrolluam t gjitha. Andrea ngrihet e i pa vendosur dhe, duke vazhduar t lexoj largohet, hyn bashk me kufitarin n at shtpin aty. unaku i tret (duke i treguar kufitarit sndukun) Ktu ka dika e shikon. Shkronjsi - Po pak m par nuk qe? unaku e solli shejtani? sht snduku i tij. unaku Jo thua kshtu ky sht snduku i atij shtegtarit. unaku i tret Un pr veten time nuk shkoj atje. Ajo u ka br kuajve t Passit magji. Pas bors un i pash vet nga nj vrim n ati dhe i dgjova se si kolliteshin. Shkronjsi - (i afrohet sndukut por ngurron dhe kthehet) Djallo pun. E po fundja m n fund ne si dalim do ti kontrollojm t gjitha? Edhe kjo na duhej. Kthehet Andrea me nj kan me qumsht. Ai ulet prsri mbi snduk dhe vazhdon t lexoj. Kufitari (del fill pas tij me ca letra n dor) Mbylle prap arkn. H i kontrollove t gjitha?
58 of 59
2/13/2009 4:21 PM
Gazeta Kritika
Shkronjsi - T gjitha! unaku i dyt (Andreas) Ju jeni dijetar, apo jo? ather pa na thoni, a fluturon dot njeriu n ajr? Andrea - Prit pak. Kufitari Mund t kaloni. Karrocieri merr arkn. Andrea ngre sndukun dhe bn t largohet. Kufitari Ndal, po ai snduk tani sht? Andrea - (duke u zhytur prap n leximin e dorshkrimit) Me libra. unaku i par sht snduku i shtrigs. Kufitari Gjepura. Qysh mund ta magjepsi dot ajo nj snduk? unaku i tret Kur e ndihmon shejtani, pse Kufitari (qesh) Eh kjo ktu spi uj. Hape! E hapin sndukun. (Pa qejf) sa cop jan? Andrea - Tridhjet e katr. Kufitari (shkronjsit) T duhet shum koh? Shkronjsi - (Ka zn e po rrmon prciptazi n snduk) T gjitha t shtypura h, kini hallin e mngjezit q se kini ngrn dot akoma? H, po un duhet t hidhem nj vrap, edhe te karrocieri, si, q ti marr takaen pr shitje shkndi t shtpis? Kur do kem koh ta bj po t m shfletoj nj pr nj tr kto libra ktu? Kufitari Po, duhet tia marr patjetr Pasit, ka taksn. (i bie sndukut me shqelm) Hajt ska t (karrocierit) Merre! Andrea largohet me karrocierin i cili i sndukun. unaku i tret (duke treguar kann q ka ln Andrea )Jo. unaku i par Kurse snduku u zhduk. Ja, e shikoni q ish shejtani dora vet. Andrea - (duke kthyer kok pas) Jo, isha un. Mso ti hapsh mir syt. Pagova dhe mimin e qumshtit dhe at t kans. Le ti mbetet plaks. H, po un si jam prgjegjur akoma, Xhuzepe, pyetjes tnde. Pr kt, duhej t qe pajisur t paktn me nj makin. Po nj makin t till sot akoma nuk ka. Ndofta dhe do t mos ket kurr se njra sht ca si tepr i rnd. Dhe ne Xhuzepe dim akoma shum gjra. Ne jemi vetm n fillim. Fund
59 of 59
2/13/2009 4:21 PM

Jeta Galileut

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jeta Galileut

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gazeta Kritika

You might also like