GNDEM ANALZ

On be gnlk siyasi ve ekonomik analiz dergisi

18 Eyll 2007 | Say 13

Mllyetlk ve Ulusalclk: I Nesnel ve znel artlar arasnda Krt mllyetl Reelpoltn mllyet

11 Eylln ardndan: erde daha mllyet, darda daha emperyal!

Mllyetlk zel says

Arap mllyetl zerne br deerlendrme Ekonomk nasyonalzm

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Gndem Analiz
Yl: 2 Say: 13

Siyasi & Ekonomik Analiz Dergisi

indekiler
Milliyetilik ve ulusalclk: I | 4
Do. Dr. Durmu Hocaolu

Sorumlu Yaz leri Mdr Mustafa S. Tter Genel Sekreter Gkhan ven Editr Yahya Bostan Yayn Kurulu Yahya Bostan Mustafa S. Tter Eref Yalnkll Hseyin Kaya Ramazan Arkan Hakan opur M. Veysel Bilici Redaksiyon Ramazan Arkan Grafik Ahmet Burak Dalolu Adres ADAM Sosyal Bilimler Aratrma Merkezi Bykdere Cad. Naci Kasm Sok. Hseyin zer s Merkezi No: 1/1 Sisli/stanbul Tel: 0 212 356 41 85 0 212 356 41 86 Fax: 0 212 356 41 87 E-Posta: gundemanaliz@ekopolitik.org

Nesnel ve znel artlar arasnda Krt milliyetilii | 9

M. Veysel Bilici

Reelpolitiin milliyeti | 13
Yahya Bostan

11 Eylln ardndan: eride daha milliyeti, darda daha emperyal! | 19

Mustafa S. Tter

Arap milliyetilii zerine bir deerlendirme | 25

Hakan opur

Ekonomik nasyonalizm | 27
Hseyin Kaya

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Milliyetilii masaya yatryoruz

Trkiye, nisan ayndan bu yana yaananlarla milliyetiliin nemli oranda gndem belirledii bir atmosfere girdi. Artan terr, milliyeti duygularn uyanmasn ve toplumun klcal damarlarna yaylmasn hzlandrrken, Cumhurbakanl srecinde yaanan kamplama ve uzun bir sredir devam eden AB srecine kar gelien tepkiler ulusalclk syleminin gelimesine neden oldu. Bu atmosfer 22 Temmuz seimlerinde AK Partiyle birlikte ulusalc sylemden beslenen CHP ve milliyeti sylemi hareketinin temeline oturtan MHPyi meclise tad. Trkiyede yaanan siyasi kamplamann ksa ve orta vadede sona ermeyeceini ve AB sreci ile dirsek temasndaki reform srecinin sreceini gz nne alrsak milliyetiliin orta vadede Trkiyenin gndemini belirleyeceini syleyebiliriz. Bu durum bizleri milliyetilii daha iyi anlamaya ve sorgulamaya itiyor. Gndem Analiz 13. saysn milliyetilie ayryor ve Milliyetilik zel dosyas ile karnza kyor. Bu saymzda Do Dr. Durmu Hocaolu ulusalclk ve milliyetilii irdeledii akademik yazs ile Gndem Analize katkda bulunuyor. 13. saymzda milliyetilik ve ulusalcl anlamamza yardmc olacak temel kavramlar zerinde duran Hocaolunun kapsaml yazsnn ikinci blmne 14. saymzda ulaabileceksiniz. Bu saymzda ayrca Veysel Bilicinin Krt milliyetilii ile ilgili ufuk ac yazsn okuyacaksnz. Bilicinin zerinde pek de aratrma yaplmam bir konuya deindii yazsn, milliyetiliin Trk d politikasna olumsuz etkilerini irdelediimiz analiz takip ediyor. Bu analizde milliyeti sylemin zellikle Trkiyenin d politika yapmnda esneklii nasl zedelediini dikkatinize sunmaya altk. Gndem Analizin 13. says elbette bundan ibaret deil. Kavramsal ereve, Trkiyedeki farkl milliyetiliklerin yapsal zmlemesi ve olumsuz etkilerine deindikten sonra dnyada milliyetiin geldii son noktay irdeliyoruz. Sddk Tter Trkiyede sorgulanmayan, hatta kimilerine artc gelebilecek bir konuya eiliyor. Amerikan milliyetiliine farkl bir pencereden bakan Tterin yazs olduka ilgi ekici. Amerikan milliyetilii ile birlikte bu sayda Arap milliyetiliini de masaya yatrdk. Ortadouyu dolaysyla Trkiyeyi yakndan ilgilendiren Arap milliyetiliini arkadamz Hakan opur sizler iin deerlendirdi. opurun dikkat ekici analizini okuduktan sonra Hseyin Kayann, yine Trkiyede pek sorgulanmayan ekonomik nasyonalizm yazsna gz atmanz salk veriyoruz. Gndem Analizin 13. saysnda yaynlanan yazlarn muhtevas gz nne alndnda, milliyetilik zel saymzda milliyetiliin kavramsal boyutuna, Trkiyedeki farkl milliyetiliklerin yapsal zelliklerine, ABD ve Arap dnyasndaki milliyeti gelimelere ve milliyetiliin ekonomik boyutuna deinmeye altmz anlalacaktr. nceki saylarmza gsterdiiniz yakn ilginin bu sayda da devam edeceini biliyoruz. Szlerimizi bitirmeden nce aramza katlan yeni genel sekreterimiz Gkhan vene aramza ho geldin diyelim. 14. saymzda bulumak dileiyle Yahya Bostan

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Akademik Bak 4

Milliyetilik ve ulusalclk: I
Do. Dr. Durmu Hocaolu Son yllarda lkemizde vuku bulan siys gelimelerin sonucunda fevkalde geni bir alkaya mazhar olan ve en fazla dikkatleri eken kavramlar arasnda hi phesiz, Ulusalclk ve Milliyetilik dominant bir yer igal etmi bulunmaktadr. Gerek basnmzda ve gerekse de akademik evrelerde zerinde lyk vehiyle durulmayan ve esas olarak vasat siysetin kuru grltleri arasnda kaybolan bu kavramlar, ok yerde birbirinin edeeri, mterdifi gibi alglanmakta ve kullanlmaktadr ve fakat hakkat hlde, aralarnda, ciddiye alnmaya lyk ortak noktalar da bulunmakla berber, bir o kadar da - ve hatt daha bile fazla olduunu dndm farklar da bulunmaktadr. Nedir milliyetilik ve nedir ulusalclk; acaba birebir zde ayn kavramn farkl kelimelerle ifdesi mi, yoksa birbirine ok yakn gibi durmakla veya zhiren yle grnmekle - berber derinlerde byk farkllklar tayan, anlam dnyalar bire-bir uyumayan ve hatt satha vurulmayan gizli bir ekimeyi ve hatt rekabeti ifde eden, ayr dnyalara it kavramlar m? Bu etrefilli kavramlarn dnyasna giden kapy aralamak maksadyla kaleme alnan bu yazda, nce ksa bir dil analizi ile girizgh yapacak ve birka blm hlinde devam ederek siys analiz ile noktalayacaz. Girizgh: Dilde kame Prensibine Dir ncelikle dil ile ilgili u iki hussa ok ksack da olsa dikkat ekerek balayalm: Birincisi u ki, Humboldtun da byk bir isbetle belirtmi olduu gibi, her nlayan sesin arkasnda bir zihniyet vardr1 essen insan hayvandan ayran da budur; onun iindir ki hayvanlar, Descartesn ifdesiyle, insandan daha az dnyor ve daha az konuuyor deildirler, hayvanlar hi dnmezler ve hi konumazlar. Beri yandan, zihniyetler asla tam olarak zde olamazlar. Bundan dolaydr ki, tam ve hlis mnsyla, birbiriyle tpatp ayn anlama gelen iki kelime yoktur, velev ki biri dierinin yerine ikame edilmi olsa dahi; tpk, sz gelimi, Trkedeki, somut nesnel yni mahhas, concrete - bir varl ifde eden ay kelimesinin, mesel Franszcadaki lune, veya ngilizcedeki moon ile birebir ayn anlam tamamas gibi. Kez2, bir
1. Tek bana nlayan bir szck, ayn zamanda bir dncenin... vcut bulmasdr [Wilhelm von Humboldt., Harf Yazs ve Dilin Yapsyla likisi., ev.: Zeliha Knen., Felsefe Dergisi., Say: 32-33 (90/2-3)., s.141] 2. ok yakn bir benzerlii olan ve genel yaplar uyuan dillerde bile zde adlar bulamayz. Humboldtun belirttii gibi aya karlk olarak kullanlan Greke ve Latince terimler ayn nesneyi gsterdikleri halde ayn ama ve kavram dile getirmezler. Greke (mn) terimi ayn zaman lme ilevini; Latince (luna, lucna) terimi ise ayn duruluunu ve parlakln gsterir. Bylece biz apak bir ekilde sz konusu nesnenin iki ok deiik zelliini ayrp dikkati onlarn zerine ekmi oluruz. [Ernst Cassirer., nsan stne Bir Deneme., (An Essay on Man, An Introduction to a Philosophy of Human Culture., Yale University Press,

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

dilden bir bakasna hibir zaman tam ve hlis mnsyla tercme yaplamamasnn asl sebebi de budur; nk herbir kelimenin arkasnda, o dilin teekkl ettii kendine hs bir tarih, kendine hs bir alg, idrk, ve kendine hs bir alg bir kltr klimi, bir dnce ve zihniyet klimi vardr. Binenaleyh, hibir zaman hibir kelime bir bakasnn yerine aynen ikame edilemez: kame Prensibi yanltr. nk, bir bakasnn yerine ikame edilen her kelime, kendisine gre az ya da ok, yeni ve farkl bir anlam dnyas yaratr. Ve kezlik, millet ve onun yerine ikame edilmek zere tedvle srlen ulus ile yine onun yerine ikame edilmek zere tedvle srlen milliyetilik ile ulusalclk da bire-bir ayn anlam tamamaktadr, birbirlerine yakndrlar, ortak noktalar vardr, ama teknik mnda ayn (idantik, zde) deildirler; nk, ncelikle her ikisinin hem kkeni ve hem de tarih geliim sreci farkldr ve fakat daha da fazlas olarak, her ikisinin arkaplannda beslendikleri zihniyet klimleri bire-bir zde deildir, hatt, daha fazlas, bzan atacak derecede olmak zere, farkldr. Kez, kelime morfolojileri de farkldr; ulus kelimesinden ulusuluk ve ulusalclk olmak zere iki ayr kelime tretilmi ve fakat ulusulukun tutunma imkn ve baars daha az olmutur; tpk milletten milliyetilike alternatif olarak ve onun yerine ikame edilmek zere tretilen millcilikin de tutunamamas gibi. mdi: kame Prensibi aynen, mekanik bir tarzda tatbik edildiinde, ulusulukun karl milletilik, ulusalclknki millcilik olmas gerekir; yle de olmutur, ancak, dil felsefesindeki tbirle, Kelime Fabrikasyonu (Word Manifacturing) uslyle laboratuarda iml edilen bu kelimeler yaayamayarak l kelimelere dnt gibi, milliyetilikin kk olan milliyetin ulustan tretilmi bir karl
1944)., eviren: Necla Arat., Remzi Kitabevi Yaynlar., stanbul, Aralk 1980., s.129

da yoktur ve kez, yine, mesel, milliyetin ngilizce karl olan nationalityden veya nationhooddan treme nationalitism veya nationhoodism gibi - bir kelime de ngiliz lgatnda da Fransz lgatnda da mevcut deildir tabiatiyle, byle kelimelere ihtiya duyulacak bir kltr karmaasnn bu klimlerde yaanmam olduuna da dikkat edilmesi gerektir. *** Aslnda farklar hayli derin; ancak, milliyetilik ve ulusalclk kelimelerinin kavram olarak farkllklar asl bu semantik analizlerden karlabilecek gibi deildir; meselenin kk, lkemizin yaam olduu kltrel travmalarda ve onun hem sebebi hem de sonucu olan zihniyet ayrmalarnda yatmaktadr. Bu analizi, bu yaznn ileriki blmlerinde yapmaa alacaz. imdi ilk olarak, millet, ulus ve ilgili kavramlar zerinde duralm. Millet, Ulus ve lgili Dier Kavramlar 1. Millet, mmet ve Kavim Trkemize Arapadan girmi olan millet kelimesi, tarih ierisinde bir evrimleme geirerek primordiyal ekline gre hayli farkl bir anlam tar hle gelmi ve teknik seviyede en olgun ekline sanyi devrimi ve milliyetilikler ayla ulamtr. Millet kelimesinin bugnk kullanl anlam, esas tibriyle tamakta olduu mn Arapadan ziyde Trkededir. Arapada bunun yerine kullanlan kelime e-abudur (oulu: ub)3: abul-Arab (Arap Milleti), abut-Trk (Trk Milleti) gibi. Kurnda Hucurt Sresinin onnc yetinde ub kelimesi kable kelimesi ile birlikte zikredilmekte ve yle denmektedir: Y eyyuhen nsu inn xalaqnkum min zekeri we un we cealnkum uben ve qabile literef: Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk ve ub (aablar) ve kableler
3. Bkz: Mevlt Sar., El-Mevrid., Bahar Yaynlar., stanbul, 1982., s.824, s: 2

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

(hlinde) kldk ki, biliesiniz (tanasnz). Bu kullanl eklindeki hiyerariden, yni aabn kableden nce zikrediliinden, birincisinin ikincisine gre daha yksek bir seviyedeki itim bir teklatlanmaya tekabl ettiini dnebiliriz: Milletlerin, kablelerden teekkl etmesi ve onlardan daha ileri, daha mtekmil siys ve sosyal bir yaplanma arzetmesi gibi. Millet kelimesi, Arapada, esas olarak erkekler ve kadnlardan mteekkil topluluk; yhut, kan ba, soy ba, itim ba gibi balarla birbirine balanm olan insanlarn tekl ettii topluluk gibi muhtelif mnlara gelmekle berber, ekseriyetle, bir terim olarak, belirli bir soy bana atfta bulunmaktadr. Fakat Millet kelimesinin kadm mns bundan farkldr. Kurn- Kermde onbe yerde gemekte olan kelime, bunlarn tammnda da belirli bir dine mensub olanlar veya bu belirli dinin kendisini iret etmektedir4. Mterdifleri olan dier kelimeler de kavim(qawm) ve mmettir. mmet kelimesi Kurn- Kermde altm drt yerde gemekte ve topluluk, halk, cemaat, tafe; bir dinin mensuplar, bir peygambere inanp onun etrafnda toplanan insanlar mnasna gelmekte olup5, hayvanlar iin de kullanlmakla berber, bir terim olarak, en ziyde bugn bildiimiz ekliyle millet anlamnda - daha dorusu, onun ilksel (primordiyal) bir formu olarak - kullanlmaktadr. Kavim (Qawm) kelimesi ise, Kurn- Kermde u anlamda kullanlmaktadr: 1: Belirli bir soya bal olan toplum; millet; 2: eitli niteliklere ship topluluk, grup, kme, halk; 3: Olumlu (inananlar kavmi gibi) veya olumsuz (zlimler
4. Mesel, brhm Milleti terimi, (Hz.) brhimin dinini - yni btn semv-hak dinlerin kkeni olan dini - ve/ya bu dine mensub olanlar ifde etmektedir. [Baqara: II/130, 135; Hacc: XXII/78]. Kez, brhim, shak ve Ykub Milleti de ayn anlamdadr [Ysuf: XII/38]. Yhdi ve Hristiyan Milleti, Yahdilik ve Hristiyanlk dinlerini ve bu dinlerin mensuplarn ifde ederken [Baqara: II/120], dier yetlerde de [Araf: VII/88-89, Ysuf: XII/37, brhm: XIV/13-14], Kehf: XVIII/20] btl dinleri ifde etmektedir. [Bkz: Vecdi Akyz., Kuranda Siyas Kavramlar s.172-174]. Ayrca, bkz: F. Buhl., Millet., slm Ansiklopedisi., C: 8., s. 317 5. Bkz: Nihad M. etin., mmet., slm Ansiklopedisi., C: 13., 102; Vecdi Akyz., Kuranda Siyas Kavramlar., Kitabevi Yaynlar., stanbul, Ocak 1998., s.170-171

kavmi gibi) kiiler veya topluluklar6. Wensick, Qawm kelimesinin daha ziyde bugnk halk mnsna geldiini, millet mns tamadn ileri srmektedir7. zet olarak, birok yazar tarafndan sk-sk Millet ile ayn mnda kullanlmakta olmasna ramen8, Qawm (Kavm) kelimesinin, esas tibriyle, Millete nisbetle daha alt bir gelimilik dzeyini ifde etmekte olduunu; Milleti oluturan alt dzeydeki kltrel ve siys bir yaplanmaya tekabl ettiini ve Millete nazaran bir tr altkimlik olduunu syleyebiliriz. Millet kelimesinin evrimleme srecinde gnmzde kazanm olduu anlamn henz olduka yeni olarak kabl edilebileceine dir delillerden birisi de, yakn saylabilecek zamanlara kadar Trke literatrde, hl kadm mnsna bal olarak, ayn dine mensub olanlar ifde eden bir terim olarak kullanlm olmasdr. Nitekim, Tanzmat Fermnnda, mparatorluun btn Mslman tebaas Ehl-i slm ismi altnda cem edilirken, gayri mslimlerin tamm birden milel-i vesire (dier milletler) eklinde zikredilmilerdir9.
6. Bkz: Vecdi Akyz., a.e., s.166-168 7. A. J. Wensinck., Kavim., slm Ansiklopedisi., C: 6., s.453-454; Kawm kelimesinin Kurn-Kermdeki kullanl hakknda tam bir liste iin, bkz: Mahmud anga., El - Mfthu (Kurn- Kerm Lgat)., Tima Yaynlar., stanbul, 1991., s.412-413 8. Bu konuda bilhassa slmc yazarlarn iledii bu yanllklarn en mmtaz rneklerinden birisi, Ahmed Naim Babanzdenin asabiye, rklk, kavmiyetilik, milliyetilik gibi birok kavram birbirine kartrd, birok yanllk ve eliki ile dolu olan slmda Irklk ve Milliyetilik (slmda Dv-y Kavmiyet) isimli eseridir. 9. Tanzimat Ferannn konu ilgili ksm u ekildedir [Bkz.: Enver Koray., Trkiyenin adalama Srecinde Tanzimat., Marmara niversitesi Yaynlar., stanbul, 1991., 19]: Cmleye mlm olduu zere, Devlet-i Aliyemizin bidyet-i zuhrundan ber ahkm- celle-i Kurniye ve kavnn-i eriyeye kemliyle riayet olunduundan saltanat- seniyyemiizin kuvvet ve miknet ve bilcmle tabaasnn refah ve mmriyeti rtbe-i gayete vsl olmu iken yzelli sene vardr ki gavil-i mteakibe ve esbb- mtenevviaya mebn ne er-i erfe ve ne kavnn-i mnfeye inkiyad ve imtisal olunmamak hasebiyle evvelki kuvvet ve mmriyet bilakis zaaf ve fakra mbeddel olmu ve halbuki kavnn-i eriye tahtnda idare olunmayan memlikin pyidr olamayaca vzhattan bulunmu olup cls-u hmynumuz rz- firzundan ber efkr- hayriyet-i sr- mlknemiz dahi mcerred imr- memlik ve inh ve terfihi ahli ve fukara kaziye-i nfiasna mnhasr ve memlik-i Devlet-i Aliyemizin mevk-i corfsine ve arzi-i mnbitesine ve halkn kabiliyet ve istidatlarna nazaran esbb- lzimesine teebbs olunduu halde be on sene zarfnda betevfk-i tal suver-i matlbe hsl olaca zhir olmala avn-i inyet Hazret-i Briye itimad ve imdd- rhniyet-i Cenb- Peygambe-rye tevessl ve istinad birle bundan byle Devlet-i Aliye ve memlik-i mahrsamzn hsn- idresi zmnnda baz

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Bu bilgilere nazaran, hl zaman-zaman birbiriyle mterdif olarak kullanlmakla berber, Kavim kelimesinin bugnk anlamnda Millet yerine kullanlmas mahzurlu olacaktr; zra, mesel Arap Kavmi veya Trk Kavmi terimleri modern anlamda Arap Milleti veya Trk Milleti terimlerini ifde etmekte yetersiz kalmaktadr. Bunun asl sebebi, yukarda da bahsedildii zere, Kavim teriminin Millete nazaran sosyal ve tarih olarak daha alt bir gelimilik seviyesini iret etmekte oluu ve kez, ayn bir millet ierisinde muhtelif alt-kimlik shibi kavimlerin bulunabilmesidir. Nitekim, mesel, Trkologlar, genel ve btn kuatc Trk Milletinin alt-gruplar mhiyetinde olmak zere, ok fazla sayda Trk kavimlerinden bahsetmektedirler ki bunlar ayn zamanda Trk Halklar olarak da anlabilir. Ahmet Caferolu, bu kavimlerin bir ksmnn umm bir dkmn Trk Kavimleri isimli eserinde vermektedir10. Ziya Gkalp de,

1917 senesinde timiyat Mecmuasnda kaleme ald Millet Nedir balkl makalesinde11, Kavim ve Millet kelimelerini zaman-zaman e-anlaml olarak kullanmakla berber (Arap Kavmi, Trk Kavmi, Alman Kavmi, Srp Kavmi.. gibi), Kavim kelimesinin Irk kelimesi ile kartrlmasndan mtek olduunu belirtmekte ve bu kelimenin Bat dillerindeki karl olarak ethneyi teklf etmekte ve devmnda, bu kelimeyi lisanda ve temllerde mterek olan bir zmre ve Milleti ise ahsiyetini uzun mddet kaybettikten sonra tekrar ihyya alan bir kavim eklinde trif etmekte ve yle demektedir: Kavim, mterek bir dine, mterek bir devlete, mterek bir medeniyete dahil olarak ahsiyetini kaybediyor, sonra da bu mterek hayattan kendi ahsiyetini kurtararak millet nam ile meydana kyor. Kavim, bu mterek hayatlar iinde yaad uzun zamanlar zarfnda byk tahavvllete uramtr. Binaenaleyh millet suretinde yeniden doduu zaman artk tamamiyle eski kavim deildir. Olduka deimitir; binaenaleyh mutlak surette maziye rcu etmeyi gaye ittihaz edemez.12 2. Bodun Halk, Millet ve Kavim kelimeleri Trkeye girmeden nce, zamanla silinip kaybolmu
menler. III. Kafkasya ve ran Trkleri. III.I. Kafkasya Trkleri: Nogay Trkleri, Kundur Trkleri, Karaayllar, Malkarlar, Kumuk Trkleri. III.II. Azerbaycan Trkleri. III. III. ran Trkleri: ran Azer Trkleri, Kakaylar, Afarlar, Kaarlar, ahsevenler, Karadallar, Karapapahlar, Hamse Trkleri, Kengerlular, Horasan ve Boagiler, Karayler, Bayat, Karaorlu ve dier kk boylar, Trkmenler. IV. dil-Ural, Krm, Lehistan ve Romanya Trkleri. IV.I. dil-Ural Trkleri: Kazan Trkleri, Astrahan Trkleri, Bakrt Trkleri, uvalar. IV.II.Krm Trkleri. IV.III. Karaim ve Lehistan-Litvanya Trkleri. IV.IV. Gagauz Trkleri. 11. Bkz: Ziya Gkalp., Millet Nedir., Makaleler: VIII., Hazrlayan Ferit Rap Tuncor., Kltr Bakanl Yaynlar., Ziya Gkalp Dizisi: 18., Ankara, Kasm 1981., s.151-159 (lk yayn: timaiyat Mecmuas., Say: 3., Haziran 1333H/1917., s.148-155) 12. Ziya Gkalp., Millet Nedir., Makaleler: VIII., s.157

kavnn-i cedde vaz ve tesisi lzm ve mhim grnerek ibu kavnn-i mukteziyenin mevadd- essiyesi dahi emniyet-i can ve mahfziyet-i rz ve nmus ve mal ve tyin-i virg ve askir-i mukteziyenin sret-i celb ve mddet-i istihdm kaziyelerinden ibaret olup yle ki dnyada candan ve rz ve nmusdan azz birey olmadndan ..... /.....velhasl bu kavnn-i nizmiye hsl olmadka tahsil-i kuvvet ve mmriyet ve syi ve istirahat mmkn olmayp cmlesinin esas dahi mevd- merhadan ibaret olduundan femabaid ashb- cnhann dvlar kavnn-i eriye iktizasnca alenen bervechi tetkk grlp hkm olmadka hi kimse hakknda haf ve cel idam ve tesmim muamelesi icras caiz olmamak ve hi kimse tarafndan dierinin rz ve nmsuna tasallut vuku bulmamak ve herkes emvl ve emlkine keml-i serbestiyetle mlik ve mutasarrf olarak ana bir taraftan mdahale olunmamak ve faraza birinin thmet ve kabahati vukuunda ann veresesi ol thmet ve kabahattan berri el zimme olacaklarndan ann maln msdere ile veresesi hukuk-u rsiyele-rinden mahrum klnmamak ve tebaa-i saltanat- seniyyelerimizden olan Ehl-i slm ve milel-i vesaire bu msadt- hnemize bil-istisn mazhar olmak zere... 10. Trk kavimlerinin tasnifi bu eserde u ekildedir [Bkz: Ahmet Caferolu., Trk Kavimleri., Enderun Kitabevi., stanbul 1988]: I: Sibirya ve Altay Trkleri. I.I: Sibirya Trkleri: Yakutlar, Karagaslar, Soyanlar (Tuvalar), rti ve Tobol Trkleri., I.II: Altay Trkleri: Altay Kijiler, Telengitler, Teletler, Tubalar, Kumandlar, Lebed Trkleri., I.III. Abakan Trkleri (Hakaslar): Sagay Trkleri, Beltirler, Kaarlar, Koyballar, Kzllar, orlar, Kamasinler, olm ve at Trkleri. II. Dou ve Bat Trkistan Trkleri. II.I. Dou Trkistan Trkleri., II.II. Bat Trkistan Trkleri: Karakalpaklar, zbekler, Krgzlar, Kazaklar, Trk-

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

olan ve imdi tammen terk edilmi bulunan Budun (Bodun) kelimesi ayn anlamlarda kullanlmtr. Orhon Kitbelerinde bu kelimenin hayli mebzl miktarda kullanln grmekteyiz13: Trk budun yitmezn teyn, yoluk ermezn teyn ze Teri terermi.. [Trk milleti yok olmasn diye, Trk milleti feda olmasn diye stteki Teri dermi...]14 Trk Oguz begleri bodun, eidin! ze Teri basmasar asra Yir telinmeser Trk Bodun elini trni kem artat?[Ey Trk Ouz Beyleri ve halk, iitin! stte gk kmedike, altta yer delinmedike, ey Trk halk, senin devletini, trelerini kim ykp bozabilirdi?]15 ze Kk Tengri asra yagz yer klntukda ekin ara kii ogl klnm. Kii oglnta ze em apam Bumn Kagan, stemi Kagan olurm. Olurupan, Trk bodunun ilin trsin tuta birmi, iti birmi. Trt bulun koop yag ermi. S slepen trt bulundak bodunug kop alm.... [stte mavi gk (KK TENGR), altta da yeryz yaratldnda, ikisinin arasnda insanolu (kiiolu) yaratlm. nsan oullarnn zerinde de atalarm, dedelerim Bumin Kaan, stemi Kaan hkmdar olarak tahta oturmu. Tahta oturarak, Trk halknn devletini ve
13. Bodun kelimesinin Orhon Kitbelerindeki tam listesi iin, bkz: Talat Tekin., Orhon Yaztlar., Trk Dil Kurumu Yaynlar., Ankara 1988., s.128-129: bodun 14. Ongin Kitabesi., Cephe: 3. [Bkz: Hseyin Namk Orkun., Eski Trk Yaztlar., Cild: I, II, III., Trk Dil Kurumu Yaynlar: 529., Ankara, 1987s.128] 15. ...ze Teri Basmasar Asra Yir Telinmeser Trk Bodun Elini Trni Kem Artat?. [Orhon Kitabeleri (Kl Tekin)., Dou: 22., Bkz: T. Tekin., Orhon Yaztlar., s.14]

trelerini ynetivermi ve dzenleyivermiler. Drt bucak hep dman imi. Ordular sevk ederek, drt bucaktaki halklar hep alm, hep kendilerine baml klmlar. Ballara ba edirmi, dizlilere diz ktrmler.]16 Bu kitbelerden, Budun (Bodun) kelimesinin, yerine gre, hem halk, hem kavim ve hem de millet anlam tamakta olduu anlalmaktadr. Nitekim bz yerlerdeki Trk Bodun ibresi btn Trkleri kapsayan ve bu tibarla da bugnk anlamyla millet (nation) olarak kabul edilebilecek olan bir terim iken, bz yerlerde de Trklerin alt boylarn, yni muhtelif Trk kavimlerini (Ouz Bodun, Karluk Bodun gibi) ifde eden bir terim olarak gzkmekte, buna mukabil, bz yerlerde de belirli bir belde insann ifde etmektedir ki bu hliyle ahli mns da tamaktadr: Bukarak ulu bodun: Buhara ehri halk (veya, ahlisi) gibi.17

16. Orhon Kitabeleri (Bilge Kaan)., Dou: 2, 3. [Bkz: Talat Tekin., Orhon Yaztlar., s.37] 17. Orhon Kitabeleri (Bilge Kaan)., Kuzey: 12. [Bkz: Talat Tekin., Orhon Yaztlar., s.22-23]

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Nesnel ve znel artlar arasnda Krt milliyetilii

M. Veysel Bilici lkemizde zerinde salkl bir ekilde yazlmas, konuulmas en zor konulardan biri, kimi siyasilerin Krt realitesi dedii, aslnda byk lde Trk Milliyetilii arka plannda belirginleen bir Krt Milliyetiliidir. Konumuz iki adan zordur. Birincisi, sz sylemenin taraf olmak anlamna gelecei bir iddet ortam mevcuttur. kincisi, ilkine bal olarak, taraf olmak, anlamann ok tesine gemitir. Ve bunlardan kan en tehlikeli sonu ise taraf olmann iki kutuplu bir yapya indirgenmesidir; biz ve onlar. nc veya drdnc yolun var olmas ihtimali; iinde bulunulan, benliimizi kuatan ve belli llerde reten bu maddi-manevi iddet ortamnn o ylgnlk verici arlna aldrmadan meseleyi anlamay salayacak aralar temin etmekten gemektedir. Anlamay mmkn klan artlardan en nemlisi ortada anlamaya elverili bir durumun olmasdr. Trkiyede bilgi veya enformasyon reten hegemonik yaplar, zellikle popler yayn organlar, resmi ideoloji ve yapyla uyumayan tm fenomenleri yok sayma, arptma, olduundan daha az veya daha ok gsterme vb. tutumlar benimsemek suretiyle, genel bir anlam tutulmasnn ncln yapmlardr ve zellikle bu mesele, kaba bir ekonomik gereklie, anlalmaz bir cehalete veya dz bir eitim sorununa indirgenmitir. Bu sylemin doal sonucu ortada anlalmaya deer bir olgunun olmaddr. Dolaysyla bylesine nemli bir meseleden bahsetmek iin, ncelikle salkl bir bak asnn ve ayn lde salkl bir kavram dnyasnn toplumsal dncenin retildii iletiim kanallarnda dolama girmesi gerekmektedir. Yoksa meseleyi zne inmeden sathi olarak incelemek bir fayda salamayacaktr. Bu paralelde, bu yaz, en temel olana gnderme yapmak yoluyla, anlamaya giden yola k tutmaya alacaktr. Krt Milliyetilii genel olarak ana eksenli bir pencereden anlalabilir; tarihsel artlar, gncel siyasi, sosyal, ekonomik gelimeler ve bu ikisini anlamlandrmay mmkn klacak kavramsal analiz . Btnlkl bir bak as bu nn birlikteliini gerektirirken, bu yazda temel olarak kavramsal bir aydnlatmaya gidilecektir. Milletlerin ve milliyetiliklerin nasl ortaya kt, mekanizmalar vb. hususlar modern sosyal bilimler literatrnde olduka geni bir ekilde tartlmaktadr. Modernliin beii olan Avrupada, modernliin hemen ncesi hakim unsur, bilindii zere kiliseler araclyla toplumsal ethosu reten ve devam ettiren Hristiyanlktr. Ancak reform hareketleri, ykselen kapitalizm, sanayileme, Aydnlanma vb. tarihsel ve sosyal fenomenler karsnda bu durum deimitir. Geleneksel dinle birlikte bu dinin siyasal, sosyal ve ekonomik hayatta grd ilevlerin de seklerleme sonucunda aptan dmesi, Mustafa Armaandan dn alarak yazacak olursak, toplumu bir arada tutmaya yarayacak baka bir tutkaln bulunmasn gerektirdi. Bu tutkal hem akn olana bireyi

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

10

balayacak, hem de ulus devletlerin snrlar tesinde yaayanlara kar ierdekilere ortak bir kimlik-aidiyet salayacakt. Bu, z olarak milliyetiliktir. Nitekim, yine Armaana referansla, dinin ve dinsel hayat tarznn ok temel olarak insann ne olduuyla-benliiyle alakal u ana ihtiyac giderdii sylenebilir. Bunlar, bilgi (cognition), duygu (emotion) ve iradedir (volution). Milliyetiliin ulusal tarih ve edebiyat yoluyla bilgi boyutunu, milli bir coku yoluyla duygu boyutunu ve millete kar soyut bir sorumluluk olarak da irade boyutunu tatmin ettii grlecektir. Bu adan Liah Greenfeld, ok hakl olarak, milliyetiliin modernliin bir sonucu olmaktan ziyade modernliin kurucu bir esi olduunu belirtmektedir. O halde ilk temellerden birini elde etmi bulunuyoruz. Milliyetilik toplumdaki geleneksel dinsel yapnn zlmesiyle birlikte ortaya kan yeni duruma bir cevap olmann tesinde modernlemenin asli bir unsuru olarak, modernleme orann artt lde belirgin hale gelecektir. Krt Milliyetilii, bu balamda, modernleen Krt nfusun ve azalan dini atmosferin doal mirassdr. Dier yandan tam da zerinde konutuumuz bu Krt nfus ve milliyetilik arasnda zorunlu bir iliki olup olmad tartmal bir konudur. Nitekim sosyal bilimlerde st balk olarak aznlklarn tartld literatrde bir etnisitenin farkl bir ulusal grup olarak kabul iin bu etnisiteyi oluturan yelerde bu grubun dierlerinden farkl olduu bilincinin bulunmas, eitli objektif artlarla birlikte, genel olarak gerekli grlmtr. Yani bir etnik grup, farkllnn bilincine varmadysa veya byle bir bilin ortada yoksa, bu grup genel olarak kltrel bir aznlk olarak adlandrlmaktadr. Dier yandan yaznn balnda da iaret edilen nesnel artlara gelince, bunlar yle sralanabilir: 1. Topluluun genel bir adla anlmas, bilinmesi. 2. Ortak ata mitine sahip olmas. Bu, kurgu olarak da olsa, akrabalk ba olduunun grup yelerince kabul edilmesi anlamna gelir.

3. Ortak bir tarihi gemi. 4. Ortak kltr elementleri; dil, din, gelenek ve grenekler 5. Topluluun tarihsel ve sembolik olarak bal olduunu iddia ettii anavatannn olmas. zerinde yaanlan topraklar tabiri, diaspora milletler olgusundan hareketle zellikle kullanlmamtr. Bir millet olduklar, ortak bir gemi ve anayurt iddialar bulunduu halde, 1948e kadar yaklak 2000 yl sreyle iddia ettikleri anayurtlarndan ayr kalan Yahudiler buna en iyi rnektir. (Bknz. Hutchinson, John. D.Smith, Anthony. Ethnicity, NewYork, Oxford Resders, 1996) Yukarda yazan maddeler nda bir etnik grupta milliyetilii ortaya karan ve devam ettiren en nemli boyutun farkllk bilinci olduu sylenebilir. Bu adan her hangi bir milliyetilik, tarihin ve mekann her hangi bir yerinde ne konum olarak, ne ierik olarak ne de yelerinin bilincindeki yer olarak sabit deildir. Bunun en temel sebebi, bu farkllk bilincini ortaya karan ve devam ettiren en nemli boyutun dier etnik gruplarla girilen ilikinin tr olmasdr. Nitekim yaznn giri cmlesindeki Trk Milliyetilii arka plannda ykselen ve devam eden Krt Milliyetilii ifadesi bu geree iaret etmektedir. likisel olma durumu belli bir zamanda, mekanda ve belli artlar altnda gerekleir. Bu, bize ok temel bir ey syler: Ayn zaman diliminde yaayan bir milletin ben algsndan ortaya kan milliyetilik homojen deildir. Ayn zamanda teki olarak tanmlad, kendi ben algsnda boluk kaldrmayacak bir yer kaplayan muarzyla alakal algs da homojen deildir. Milliyetilik bir teki algs ierdii lde ilikiseldir ve ilikisel olduu lde de heterojen bir tabiata sahiptir. kinci temel sonu olarak unu yazabiliriz: Tek tip Trk Milliyetilii olmad gibi, tek tip Krt Milliyetilii de yoktur. Her iki milliyetilik tr de tarihsel, sosyal, siyasi ve ekonomik artlarla birlikte blgesel ve kresel

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

11

lekteki deiimlere bal olarak birbirilerine kar konulanrlar ve canllklarn da bu yolla devam ettirirler. Bu iliki, -zellikle bir ulusal devlet iinde yaayan ve kendini farkl bir etnisite olarak tanmlayan grup ve bu ulus devlet arasnda hukuk nnde eitlik, vatandalk haklar, grup haklar, asimilasyoncu ve entegrasyoncu politikalarn boyutu ve her eyden nemlisi, atma ynetimi ile ilgili bu ulusal devletin performans- farkl etnik milliyetilikleri farkl ekillerde etkileyecektir. Yaayan ve atan fenomenler olarak milliyetiliklerle alakal olarak Maykel Verkuyten ve Ali Aslan Yldzn bereber kaleme ald The Endorsement of Minority Rights: The Role of Group Position, National Context and deological Beliefs adl makalede Hollanda ve Trkiyede Trkler ve Krtlerle ilgili yaptklar aratrma sonucunda Trkiyede yaayan Trklerin aznlk haklaryla ilgili Hollandada yaayan Trklere gre ok daha fazla olumsuz dndkleri ve farkllklara kar daha tahammlsz olduklar; te yandan Trkiyede yaayan Krtlerin Hollandada yaayan Krtlere gre bu konularda daha duyarl olduklar tespit edilmitir. Aslnda bunu gndelik hayatmzdan da gzlemleyebiliriz. Adapazarnda Ahmet Kaya dinlemekle, stanbul Etilerde dinlemek arasnda ve yine stanbulda Kara Gmrkte Krte mzik dinlemekle, Gazi Mahallesinde dinlemek arasnda bir fark vardr herhalde. Dier bir temel mesele, belki de en hayati sorun, Trkiye Cumhuriyeti kurucu iradesinin sava artlar altnda olumu, olduka yalnkat ve keskin hatlara sahip, farkllklara kar ta-

hammlsz askeri bir zihniyeti yanstmasdr. Bu zihniyet, karsnda en az onun kadar keskin, farkllklara tahamml gstermeyen, siyahbeyaz dnen bir zihniyet olumasna engel olamamaktadr. Bunu sebebi, milliyetiliklerin temel tezi olan milletin ve devletin snrlarnn akmas dncesinden hareket eden kat ideolojik tutumun devletin snrlar iinde homojen bir topluluk oluturmaya ynelik iradesinin, bu snrlar dahilinde farkl kkenden gelen gruplara sadece asimilasyon yolunu ak brakarak hayat hakk tanmasnda aranmaldr. Bu seenee raz olmayan gruplar, bu mekanizmaya kar kendi ideolojilerini yaratrken hakim ideolojik ortamdan doal olarak faydalanmakta ve farkl olduklar iddiasyla ona kar karken evren algs ve ideolojinin temel parametrelerinde aynlamaya balamaktadrlar. Biraz daha gncel bir boyut ise Mustafa Saatinin tespitiyle PKKnn oynad ikili roldr. Bu ikili rol, PKKnn bir yandan Dou ve Gneydouda Krtlk bilincini gelitirip ykseltirken, dier yandan oluturduu iddet ortamndan ve gerek devletin buna gsterdii tepkinin iddetinden, gerekse yan sonular olarak ortaya kan isizlik ve geim skntsndan dolay blgede yaayan Krtlerin batya g etmesiyle bu bilincin krelmesidir. Tabi, batya g eden Krtlerin buradaki Trklerle girdikleri ilikiler de farkl bir mekanizma olarak karmza kmaktadr. Gecekondu mahallerinde yaayan insanlarn aralarnda kurduklar ilikiyle, grece olarak refah iinde yaayan semtlilerin aralarndaki iliki de belli llerde farkl olacaktr.

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

12

Tm bu artlarn dnda Avrupa Birlii sreci Krt milliyetiliinin yeniden-oluumu ve kulland dil asndan dier bir nemli boyutu oluturmaktadr. zellikle, Trkiyenin tabi bulunduu Kopenag Kriterleri iinde yer alan ve en temel ve kapsayc halini Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesinde bulan (1998de yrrle giren bu anlamay Trkiye imzalamamtr), ulusal aznlk haklar anlay, mevcut ulusal devletleri temel/ meru birimler olarak kabul eden ve aznlk haklar dediimiz fenomenin aslnda kolektif boyutu bulunan bireysel haklar olduunu syleyen ynyle Krt Milliyetiliini siyasal sahada grnmek istedii lde bu dile tabi olmaya zorlayacak ve bireysellemi, kolektif boyutunu nemli lde kaybetmi bir milliyetilik trnn ortaya kmasna sebep olacaktr. Tabi bu durumun alaca hal biraz da Krt entelijansyasnn alaca tavra baldr. rnein Diyarbakr Belediye Bakan Osman Baydemirin Diyarbakrn kale olduu ve dmeyeceiyle alakal szleri iftli bir perspektifte anlalmaldr; daha gncel boyutuyla biz farklyz havasyla mevcut siyasi rakiplerini tekiletirmek ve sandktan baarl bir ekilde kmak amalanrken, daha derin boyutuyla temel artlar arasnda saylan farkllk bilincini hem yaymak hem de yeni artlar altnda tazelemek amalanmtr. Nitekim AKP, DTPnin etki sahas kabul edilen blgede seimlerden olduka gl bir ekilde km ve bu yeni bir art olarak belirmitir. Bu, Krt Milliyetilii asndan yenilgi saylabilecek bir durum olmakla birlikte bundan sonraki srete iktidarn ve DTP li politikaclarn alaca tavrlar bu durumun seyrini etkileyecektir. te bu noktada, Baydemirin kulland dil bir sembolik sava dilidir ve farkllk bilincini derinletirmeyi amalamaktadr. ereve Anlamasnn temelinde olan kolektif boyuta sahip bireysel haklar perspektifinde ortaya kacak dil ve bu dilin kuraca yol izlenirse daha farkl bir milliyetilik yzyle karlalaca kesindir.

Sonu olarak sabit, deimeyen, tek tip bir Krt Milliyetiliinden bahsetmenin imkan yoktur. Krt Milliyetiliinin deiken doas Trk Milliyetilii, devlet politikalar, Avrupa Birlii sreci vb. i ve d etkilerle olumaktadr. Temel olarak milliyetiliklerin, etnik veya deil, ilikisel bir ortamda ortaya ktklar unutulmazsa her birinin, en azndan belli artlar altnda, diyaloga ak olduu aydnlatc bir bilgi olarak zihinlerde yer edecektir.

Trkiye 13

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Reelpolitiin milliyeti!
Yahya Bostan Yeni hkmet d politikada kkl deiimlerden yanayd. Program uyarnca blok siyasetini bir kenara brakacak ve ykmllklerimizi unutmadan btn komularmzla, zellikle dini ve manevi ilikilerimiz bulunan Mslman devletleriyle iyi ilikiler kuracaktk. D politika yapmnda nyarg ve psikolojik snrlamalardan kurtulmay amalayan, pragmatizmi temel alan, eldeki minimum aratan maksimum fayday salayabilecek bir yaklam hedefleyen bu szler 1965 ylnda kurulan Demirel hkmetinin Dileri Bakan hsan Sabri alayangile ait. Aslna baklrsa alayangilin bu szleri kulaa yabanc gelmiyor. nk benzer szler, Trk d politikasnn kimi konularda rasyonel tepkiler vermediine, d politika yapmnda Trkiyenin elini glendirecek kltrel, dini, ekonomik tm aralarn kullanlmas gerektiine inananlar tarafndan birok kez dile getirildi. Dier yandan 1965 ylnda sylenen bu szlerin benzerlerinin 2002 ylnda iktidara gelen Erdoan hkmetinin d politika mimar Prof. Dr. Ahmet Davutolu tarafndan vurgulanmas ve ancak yeni yeni uygulanmaya balanmas, Trk d politikasnn nyarg ve psikolojik snrlamalardan uzun bir sre kurtulamadnn nemli bir gstergesi. Sylemeye altmz eyi netletirelim: Trk d politika yapm sreci, sadece souk sava dneminde deil, souk sava sonrasnda da esneklii ortadan kaldran, elimizi zayflatan, karar almn geciktiren ya da ncelikleri pragmatizm ekseninden kartan birok etkenle mcadele etmek durumunda kalyor. Elbette 2002 yl sonrasnda bu ynde nemli bir iyileme saland. Dier bir deyile Trkiye son be yldr maksimum kazanm hedefleyen, psikolojik ve ideolojik snrlamalarn bir kenara brakm bir d politika grnm arz ediyor. Fakat ne yazk ki bu yaklam, d politika yapmnda kurumsallamad, konjonktrel olduu, d politika yapmnda etkin olan birka ismin grev sreleri dolduunda benzer bir izgi srdrecek kadrolar mevcut olmad iin umut vaad etmiyor. yle zetleyelim: Trk d politikas yakn gemie kadar yz yze olduu ve hala etkisini srdren ideolojik ve psikolojik engel ve yklerin etkisi altna tekrar youn bir ekilde girecektir. Souk Sava sonras kresel konjonktr hesaba katldnda byle bir yaklamn arlk kazanmas en byk kayplardan birisi olacaktr. Dpolitikann deli gmlekleri Cumhuriyet dnemi d politikasna yukardan bir bak, d politika yapm srecini snrlayan, karar almnda esneklii ortadan kaldran yapsal, ideolojik ve psikolojik birok etkeni gzler nne serecektir. ok bal yap etkin d politikaya engel! Yapsal sorunlarn banda politika yapmndaki ok merkezli yap dikkat ekiyor. rnein Trk d politikasnda Dileri Bakanl ve hkmetler, Genelkurmay Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu, istihbarat tekilat, kimi za-

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

14

man Cumhurbakanl makam konjonktre gre deien durumlarda arln hissettirebilmektedir. Dpolitika ve gvenlik birbiriyle dorudan balantl olduundan birden ok aktrn srece katlmas kanlmaz son oluyor. Bu durum sadece gvelik ile ilgili konu ve kurumlarla snrl deil. Dier kurumlar da zaman iinde d politika yapm srecine katlyor. Cumhurbakanl makamnn d politika yapm srecine konjonktrel etkisini u rnek ile aklayalm: D politikaya etki asndan Turgut zal ve Sleyman Demirel dnemleri ile 10. Cumhurbakan Sezer dnemi arasnda bir uurum bulunuyor. zal dneminin aktif belirleyiciliinin Demirel dneminde srerken, Sezer dneminde yedi yllk bir kesintiye urad hafzalarda. Ancak yeni Cumhurbakan Abdullah Glle beraber bu kesintinin sona erecei, makamn d politika yapmna dorudan mdahale edecei sylenebilir. Bu rnek, konjonktrel deiimlerin anlald zere kiilerin karakterleri bile bu sreci etkilemektedir- Trk d politika yapmnn yapsal zelliini ortaya koymaktadr. D politika yapm srecinin ok bal bir yap arzetmesini belki de en iyi ekilde Kuzey Irak sorunu resmediyor. Kuzey Iraka dnk olarak hkmet farkl bir politika izleme taraftaryken, MT mstear Emre Tanerin konuyla ilgili aklamasndaki proaktif politika vurgusu MTin de blgeye dnk aktif politika taraftar olduu izlenimini uyandryor. te yandan Genelkurmayn -Kuzey Irakn terrle m-

cadelede kilit bir corafya olduu gereinden hareketle- blgeye dnk politikas diplomasinin olanaklarn kstlarken, Cumhurbakanl makamnn hkmetten ayr bir Kuzey Irak politikas olduu hatrlanacaktr. Sezerin Irak devlet bakan Talabaniyi Trkiyeye davet etmedii bilinen bir gerek. MGKdaki hkmet, asker ve Kk yaplanmas dnldnde Genelkurmay-Kk grnn Kuzey Irak balamnda arlk kazand sylenebilir. Ancak Kke bu kez yedi yllna Gl kmtr ve Gln blgeye yaklam ile Sezerin yaklam arasnda farklar bulunmaktadr. Cumhurbakan Gln Talabaniyi Trkiyeye davet etmesi bekleniyor. Bu makamlarda gerekleen deiikliin dramatik bir ekilde politikalara da yansdn gsteriyor. Bu sreklilik ve uzun vadeli hedefler konusunda sknt yaandnn, bu skntnn da yapsal sorunlardan kaynaklandnn ak bir gstergesidir. Birincisi kadar nemli olmasa da bir dier yapsal sorun, nihayetinde karar salkl bir ekilde alndnda onu uygulayacak ara her zaman bulunur- Trk dilerinin yetimi eleman skntsdr. Elbette ki Dileri Bakanl Trkiyenin en kkl kurumlarndan biridir ancak yeni blgelere almak sz konusu olduunda yetimi eleman sknts ekilmektedir. rnein Afrikaya, Uzak Asyaya gitmeye gerek yok. Ortadounun corafi zelliklerini iyi bilen, mezhepsel ve etnik farkllklarna vakf, blgenin tarihsel geliiminin kodlarn takibeden, halklarn ve ynetimlerin reflekslerini doru hesap edebilecek, farkl dil ve le-

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

15

helere vakf yetimi eleman saymz Trkiye gibi blgede sz sahibi olmak isteyen, hatta kim ne derse desin- gizli ajandasnda bir gn kresel bir g olmay hayal eden bir devletin ihtiyalarna yant verecek dzeyde deil. Buna bir de ideolojik alkanlk ve nkabuller eklendiinde, yani Trk diplomatlar kendi oryantalizmlerini yenemediklerinde sorun giderek bymektedir. deolojik engeller: tehdit d tehdide evrilince Yukarda saylan yapsal sorun ve benzerlerinin d politika yapm srecini olumsuz etkiledii bir gerek. Ancak sorunlar bundan ibaret deil. imdi ideolojik ve psikolojik engellere geelim. tehdit algsnn d politika yapm zerinde nemli bir etkisi olduu gz ard edilemez bir gerek olarak nmzde duruyor. Dier bir deyile i tehdit algsnn ana damarlar olan irtica ve blcln Trk d politikas zerinde gzle grlr etkileri bulunuyor. nce i tehdit alglamasnn nereden kaynaklandna gz atalm. rtica ve blclk diye adlandrlan tehdit alglamalarnn arkaplan tarihsel sebeplerden kaynaklanyor. rtica tehdidi aslen Cumhuriyetin kuruluu sonrasnda gndeme geldi. Daha nce 1908 devrimi srasnda da irtica tartmalar yaanmt ancak yeni aratrmalar bu tartmalarn siyasi argu-

mandan teye gitmediini gsteriyor. ttihat ve Terakki iin deil de, zellikle Cumhuriyet bir modernletirme projesi olduu iin ve kendi varln Osmanl kltrel ve dini mirasn red zerine kurduu iin Cumhuriyet Osmanl siyasi mirasn reddetmemitir- irtica yani geriye dn abalarnn olmamas dnlemezdi. Yani Cumhuriyet elitinin irtica kaygs aslna baklrsa reeldir. nk eklen de olda- kkl deiikliklerin yaand kozmopolit toplumlarda, deiim taraftarlar olaca gibi deiime direnen kesimler de doal olarak olacaktr. te bu yzden kurulu yllarndaki irtica kayglarnn reel taban vardr. Belki bir eletiri, alglanan bu tehdidin irtica olarak nitelenmesine getirilebilir. Zira neyin ilerlemek neyin gerilemek olduunu belirlemek ok sbjektif bir itir. Blclk kaygs da gl tarihsel sebeplere dayanyor. Daha sonra milliyeti sylemle nemli oranda birbirine eklemlenecek bu kaygnn da Cumhuriyetin kuruluunda reel tabannn olduunu sylememek elde deil. Dnyann nde gelen imparatorluklarndan birisi olan Osmanl mparatorluunun kendisi gibi kresel devletler ve milliyeti akmlar karsnda ykln, avularndan kayn gren bir devlet eliti iin blclk kaygsnn uzun bir sre giderilememesi aklanabilir bir durumdur. Cumhuriyetin, imparatorluunu kaybetmi devlet elitinin topluma ve kendisine at bir yaam alan olduu kabul edilirse, Balkanlardan Ortadouya her eyini kaybetmi ve

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

16

Anadoluya ekilmi devlet elitinin Trkiye topraklarn son yaam alan olarak grd bir gerektir ve Cumhuriyetin ilk yllar iin bu kayg nemli bir hakllk pay tar. Blclk, her zaman, byk devletlerin lkeyi paralamaya ynelik uzant politikas olarak alglanmtr. Bir rnek vererek blclkle de yakndan ilintili u any anlatalm: kinci Dnya Sava srasnda Hitler mttefiki olan Rusyann topraklarn igale baladnda uyumakta olan smet nnye haber verilir. nn bu haberi aldnda yatanda uzun bir sre kahkaha atmtr. nnnn bu kahkahas ldrm bir adamn verdii bir tepki deildir. Bilakis, bu kahkaha imparatorluun atrdayarak ykldn gren bir devlet adamnn, lkesinin zayflndan endie eden, byk devletlerin hedefinde olduunu dnen, -bu kayg blnme korkusuyla tamamen paraleldir- bir devlet adamnn, Alman igali tehlikesi yznden altnda kald psikolojik baskdan kurtuluunu simgeler. Bu rnek nemlidir ve kurulu dnemi Cumhuriyet elitinin 1950lere kadar yaad psikolojiyi ortaya koyar. Zaten igale urama bunun iinde blnme ve rejimin deimesi kaygs da vardr- korkusu daha sonraki yllarda da devam etmi ve souk sava dnemi boyunca duyulan ou zaman yersiz- Rus igali kaygs nedeniyle Trkiyeyi bir bloa hapsetmitir. Peki, bu korkularn anlalabilir sebepleri hala geerli midir? Belki artk bunu sorgulamann zaman gelmitir. nk Trkiye 1950lerden artk ok ileridedir. kinci Dnya Sava srasnda Trk milleti ve ordusunun iinde bulunduu yokluu bir uaksavar fotoraf ok gzel bir ekilde betimler: ki asker bir caminin minaresindedir. Birisi drbnle gkyzne bakarken, dieri mavzerini ge doru evirmitir. O dnemde Almanlarn ya da ngilizlerin nasl bir teknoloji gcne sahip olduklar dnlrse, eldeki silah ve imkanlarn devlet yneticilerini

kaygya sevketmesi normal alglanmaldr. Peki, ya imdi? Gnmzde Trk Silahl Kuvvetleri dnyann sayl ordularndandr. Dnyann en iyi teknolojilerini kullanr, hava kuvvetleri parmakla gsterilir. Trkiyenin nfusu 70 milyonu gemitir ve giderek artmaktadr. Yine Trk ekonomisi dnyann ykselen sayl ekonomilerinden biridir ve getiimiz yl, rnein, dnyann en abuk byyen ekonomileri arasnda ba ekmitir. Eitimden sala, spordan bilime Trkiye nemli gelimeler kat etmektedir. Yani Trkiye eski Trkiye deildir. Emekli Orgeneral Faruk Cmertin de syledii gibi belki nyarglarmzdan kurtulabilirsek bu lkenin grdmzden ok daha gl olduunu anlayabileceiz. te bu yzden bu iki i tehdit algsn tekrar gzden geirmeliyiz. En azndan onlarla mcadele yntemlerini Artk korumac-defansif mcadeleyi bir kenara brakma zaman gelmitir. Bu iki tehdit ile mcadele bundan sonra aktif olmaldr. Aktiften kast krp dkmek deildir. ans verebilmek, risk alabilmektir. zgvenimizin gelimesi iin eldeki tm aralar yeterlidir. zgven ile bu iki tehdide yaklar, var olu temellerini anlamaya alr, buna gre bir politika belirlersek bu sorunlar amak iten bile olmayacaktr. Daha nce belirttiimiz gibi bu iki i tehdit Trkiyenin d politikasna yansmaktadr. stelik olumsuz bir ekilde tehditler adeta evrilerek d tehditlere dnmektedir. rtica ile ilgili rnek randr. Atatrk dnemi ve sonrasnda ok scak ilikilerimizin bulunduu ran, 1979 slam devrimi sonrasnda, rejim ihrac abalar yznden, Trkiyenin ncelikli sorunu haline gelmitir. politika tartmalarnda da bir arguman haline gelen ran slam Cumhuriyeti, Irak-ran sava sonrasnda rejim ihracndan ok yeni kurduu rejimin konsolidasyonu ile ilgilendiinden ve Trkiye ile sahip olduu ortak tehditlerden tr, Trkiyenin iliki kurabilecei lkeler konumuna ykselmitir. Ancak nemli ortak tehditleri olan iki devletin yaknlamas yine

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

17

de belli bir mesafede gereklemektedir. Son yllarda bu ilikiler belli bir dzleme otururken, Trkiye rana hala belli bir phe ile bakmaktadr. Devlet elitinin irtica kaygsna brnm nyargs u plak gerei gizlemektedir: ran hibir zaman Trkiyeye rejim ihrac edemez. nk iki toplumun mezhepleri yzyllardr birbirine kart deil, ancak rakip olarak yaamtr. ki toplumun din algs varln dierini yoklayarak elde eder. Elbette Trkiyenin ran ile ilikisi genel anlamda Trk-Amerikan ilikilerinin de etkisi altndadr. Ancak yukarda deinilen i tehdit-d tehdit al verii Trkiye-ran ilikilerinin belirlenmesinde nemli etkenlerden birisidir ve uzun bir sre iki lkenin komuluk ilikilerinin gelimesinin nnde engellerden biri olarak kalmtr. D politika yapmnda i kayglarmz pragmatizmimizi ylesine engelliyor ki u bilinen rnei, balammza tam olarak oturduu iin, vermeden geemeyeceim. Yugoslavya daldktan sonra kan i savata Trkiye hangi Bonak liderle iletiime geeceine karar verememi, Aliya zzetbegovi slamc olduu iin ondan uzak durmu, temas kurduu dier laik Bonak lider Srplarn tarafna geince zzetbegovie ynelmek durumunda kalmt. Her halde bu rnek ok ey anlatyor. Artk blclk kaygs ya da milliyetiliin d politika yapmna giydirdii deli gmleine geebiliriz. Pragmatizmin milliyeti D politikada milliyetiliin kodlarn bulmak, realizmden uzak tutumlar besleyen bu kodlarn d politikaya olumsuz etkilerini ortaya

koymak iin rnekler zerinden gidelim Souk Sava sonrasnda zengin enerji kaynaklaryla mdahaleye ak hale gelen Orta Asyadaki Trki devletlere yaklammz, rasyonel duygulardan uzak hamasi yaklammzn en gzel rneklerinden birisini tekil eder. Etnik birlikteliimizin d politika yapmnda etkili olabilecei inancndan hareketle yola klan bu srete, blge lkelerinin ihtiya ve taleplerini gz ard ettiimizden, ilikilerin temelini Trk kardeliine indirgeyip, muhataplarmzn da ayn dzlemde dnd inancna kaplarak Trkiye iin hayati nemde olan Pazar ve enerji kaynaklarna sahip Orta Asyay ak sylemek gerekirse avularmzn iinden karm bulunmaktayz. Bu balamdaki milliyeti refleksimiz dier alanlarda olduu gibi srtme ve gerilimlere dnmemitir elbette, ancak bir devlet iin hayati nem arz edecek nfuz alan kaybedilmitir. Ancak milliyetiliin dpolitikamza etkileri kimi zaman srtme ve gerilimlere sebep olmaktadr. ArapTrk milliyetiliklerinin atmasndan kaynaklanan Ortadou ile ilgilenmeme politikamz bir kenara brakrsak, zellikle Yunanistan ve Ermenistan ile ilikilerimizde milliyeti sylemlerin Trkiyenin karlarn olumsuz etkileyen sonular olmaktadr. Toplumsal psikolojinin duayeni Prof. Dr. Vamk Volkan tm atmalarn temelinde rasyonel nedenlerden ok psikolojik eiklerin bulunduunu vurgulamaktadr. Kuzey Irak, Yunanistan ve Ermenistan ile ilikilerimizin belli bir dzeleme oturamamasnda iki lke zelinde

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

18

rasyonel kimi sebeplerimiz olsa da zellikle psikolojik etkenler ncelikli rol oynamaktadr. Kuzey Irak Trkiyenin korkularn yenemedii, ounlukla milliyeti hassasiyetlerine yenik dt bir blge hedef konumundadr. Daha nce de sylediimiz gibi Kuzey Irak meselesi Trkiyenin i tehdit algsnn d tehdit saptamasna dnt nemli bir rnektir. tehdidin eitli yntemlerle ortadan kaldrlamamas ya da hafifletilememesi, Trkiyeyi Irak gibi blgenin btnn ve lke geleceini yakndan ilgilendiren bir konuda adm atamaz hale getirmektedir. Tam da bu noktada Ermenistan ile ilikilere deinmek gerekmektedir. Ne yazk ki Ermenistan ile ilikilerimiz de krdm halini almtr. Nfusu neredeyse Trkiyenin otuz bete birine tekabl eden Ermenistann, gemiten gelen kimi psikolojik kstlamalar yznden, Trkiyenin ak etkisi altna alnamam olmas byk bir kayptr. Bugne kadar Ermenistann Rusya destekli bir lke konumunda olduu gerei Rusyann doksanlar boyunca ok zayf bir grnm verdii ve Trkiyenin ayn yllarda Ermenistan kendisine ekebilme potansiyeli olduunu gz ard etmemizi gerektirmez. Trkiye gemi yllardaki hatasnn bedelini kendisinden olduka zayf bir devlet ile kurduu ilikiye dier lkelerin karmasyla, ayn devletlerin Trkiyeyi nasl iliki kurulaca konusunda ynledirmeye almasyla yzleerek demektedir. Trkiyenin gemii, tarihsel hafzas ve milliyetilik alglamasnn Trk d politikas zerindeki olumsuz etkilerinden birisi de Yu-

nanistan ile yrtlen inili kl ilikilerdir. Yunanistana kar Kurtulu Sava yllarnda verdiimiz mcadele, henz seksen be yl nce gerekleen bu mcadelenin hafzalardaki tazeliini korumas Atina ynetimine kar atacamz admlar engellemektedir. Kardak krizinde yaananlar talihsiz gelimelerin iki lkeyi savan eiine getirebileceinin ak bir gstergesidir. Elbette Trkiye Helen dnyann Akdenizde gerekletirmeye alt politikann bilincindedir. Ancak Trkiye konuya tarihsel gemii olan milliyeti duygularla yaklat iin Yunanistann on milyon nfusuyla ABye bamll her geen gn artan ve AB olmakszn blgede etkinliini srdremeyecek bir lke olduunu unutmaktadr. Halbuki Trkiyenin sadece ilk retime kaytl renci says 14 milyonu gemektedir. Gemiin getirdii milliyetilik duygularyla sarmalanm endie ve kayglar Trkiyenin zgcn grmesine nemli bir engeldir. Akas bu durum Trkiyenin elini rahatlatmaktan ziyade zayflatmaktadr. Trkiye gibi potansiyeli olan bir lkenin Yunanistan gibi bir lke ile mcadele etmek yerine, onu ekonomik, siyasi ve kltrel alanlarda etkisi altna almas gerekmektedir. Ancak AB treninin vagonlarndan biri haline gelen Yunanistan Trkiyenin etkisi altna alabilecei lke olma konumundan hzla uzaklamtr. Trkiye zayf bir komusunu rakip haline getirmitir. Bu yanlta yllardr uygulanan hatal politikalarn pay byktr.

Dnya 19

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

11 Eylln ardndan: eride daha milliyeti, darda daha emperyal!

Mustafa S. Tter Her milliyetilik ortaya kmadan nce belirli bir topluluu bir araya getiren ve bir arada tutan ortak ruhun geliimine ihtiya duyar. Bu ortak ruh genel olarak dini ya da etnik bir kkene dayal olarak olumaktadr. Milliyetilik syleminin bu ortak ruhun oluumundan nce mi yoksa sonra m gelitii ise tartma konusudur. Ama balangta ortak bir ruhun mevcudiyeti sz konusu olsa bile, belirli bir topluluu bir arada tutan bu ortak milli gramerin milliyeti bir syleme dnmesi byk bir yorum olaydr. Ortak bir ruh meydana getirmi hibir millet balangta milliyeti olarak domaz, fakat daha sonra ideolojik ve kltrel bir elbise vcut bulur. Sz konusu ettiimiz ortak ruhun gemie bakan bir gzle yorum szgecinden geirilerek ideolojikletirilmi haline siyasal kltr diyebiliriz. lkelerin d politikalar sahip olduklar siyasal kltrden bamsz dnlemez. Bilakis siyasal kltr d politikay reten esas kaynan ta kendisidir. Sistemli bir ekilde oluturulmu inan ve davranlar btn olarak da tanmlanabilecek siyasal kltr, karlalan problemleri zmek iin gelitirilmi teknikleri de iermektedir. Ayn zamanda ulusal karakterin ve ulus kimliinin oluumu da bu siyasal kltrn elverdii lde gerekleir. lkeler d politika anlaylarn belirlerken yllar iinde yerlemi inan ve davran kalplarna bavurarak politika tercihlerinde bulunurlar. Siyasal kltrn bugnden sabaha radikal bir biimde deimesi mmkn olmadndan d politika ekillenirken mevcut siyasal kltr yelpazesi iinde farkl gr ve ideolojilerden biri dierlerine baskn gelir ve ne kar. Amerikann demokrasi havarilii Bugnlerde Amerikann ad konulmam bir imparatorluk gibi davrand iddialarn dile getirenlerin zerinde fazla durmad bir gerek var. O da Amerikann demokratik imparatorluk denebilecek paradoksal-kavramsal bir ifadeye karlk gelen yeni bir deneyim yaaddr. Fakat bu deneyim ok da yeni saylmaz, balangc kinci Dnya Savann hemen sonrasna kadar geri gtrlebilir. O yllarda Amerikada oluan bir eit kltrel milliyetilik olgusu, Amerikann kendi tarihsel ve kltrel kodlarn tekrar yorumlama ihtiyac iine girmesi olarak ifade edilebilir. Bu kltrel milliyetilik Amerikan kimliinin tekrar ina edilmesi iin ideolojik temeller aramaya balad. Demokrasi ile kltr arasnda nasl bir iliki kurulaca ve bu ilikinin nasl bir ideolojik karakter kazanaca sorusu bu tarihten itibaren Amerikadaki akademik almalar iin merkezi bir nem kazand. Bakldnda Amerikann, tabiri caizse, byle

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

20

bir kltrel seferberlik iine girmesinin iki nemli sebebi olduu grlr. Birinci sebep o tarihte Amerikann Bat medeniyetinin hem temsilcisi hem de muhafz haline gelmesiyle ilgilidir. kincisi ise birincisiyle balantl olarak faizmin dourduu dnya krizinin almasnda Amerikann ba aktr olarak dnya sahnesine kmasdr. Amerika faizme kar demokratik ideallerin gelitirilmesi yolunda aba gsterilmesinin bu krizden k iin tek yol olduunu savunmutur. Fakat bu noktada baka bir sorun ortaya kmaktadr. Amerika kendisine demokrasiyi yaatacak kltr kefetme grevini bimitir. Amerikann bizatihi kendisi, soyut bir ideal olan demokrasinin pratik, ileyen, somut bir rnei olarak normatif bir anlam kazanmtr. Yani, demokratik olmak, Amerikaya bakmak ve ona gre eylemek ile ilgili bir hal almtr. Baka bir ifadeyle demokrasi belli bir kltr yorumu ile zdeletirilerek, demokratik olmak o kltrel yaam tarzna sahip olmakla mmkn olabilir hale getirilmitir. Sonu olarak II. Dnya Sava ile birlikte demokrasi retoriinin geliimiyle paralel olarak Amerika dnyann geri kalan iin demokrasi havariliine soyunmutur. te yandan 11 Eyll sonrasnda Amerika elindeki mthi frsat karmtr. ncelikle bunun ne olduunu tespit etmemiz gerekir. O frsat terrizme kar btn dnya glerinin, ki buna Mslman lkeler de dahildir, desteini alarak ortak bir mcadele yrtme imkannn btn samimiyeti ve kararllyla var olduu gereidir. Oysa Amerika bu frsat elinin tersiyle iterek uygulad yanl d politikalarla Bat dnyasn blm, Mslman dnyay ise kendisine daha da yabanclatrmtr. Amerikann terrizmle sava ad altnda Afganistan ve Iraka sava amas ve Ortadouya ynelik demokratikletirme projesi

balatmas, Amerikann Ortadou halklar nezdindeki itibarn daha da zayflatm ve blgede ciddi anlamda anti-Amerikancln yerlemesine yol amtr. Bunun bir dnya liderinden beklendii gibi deil de bu ekilde gereklemesinin altnda yatan en nemli sebep ise Amerikan milliyetiliinin sahip olduu karakterdir. 11 Eyll sonrasnda Amerikan milliyetilii dalist karakterindeki dengeleyici unsuru kaybetmi, ieride daha milliyeti bir sylem arlk kazanm, darda ise daha emperyal bir d politika anlay hakim olmutur. Amerikan milliyetiliinin iki kayna Anatol Lievena referansla syleyecek olursak Amerikan milliyetiliinin birbiriyle balantl iki ana damar bulunuyor. Demokrasiyi, bireysel haklar ve anayasay esas alan ve daha liberal bir anlay temsil eden demokratik (sivil) milliyetilik ile Bakan Andrew Jackson dneminde iyice ekillenen ve temelinde etnik-dini kkenler bulunan Jacksonc milliyetilik. Lievenin Andrew Jackson dnemine atfla tanmlad milliyetilii WASP milliyetilii olarak anlamak da mmkn. Beyazlarn, AngloSaksonluun ve Protestanln stn grld ve Amerikay Amerika yapan unsurlarn bunlardan ibaret olduu iddiasn tayan bu milliyetilik anlaynda, dier unsurlar yabanclklarn tehlikeye dntrmedikleri srece varlklarn srdrebilirler. Demokratik milliyetilik anlayn benimseyenlere greyse anayasada ifade edildii ekliyle Amerikan vatanda olmak temelinde tanmlanan milli kimlik, dini ve etnik kkene baklarak bir ayrma gitmeksizin yeterli bir tanmlama olarak grlr. Amerikada ilk olarak Savata kendini gsteren Kuzey-Gney ayrmnda corafi mekann bulan bu iki farkl milliyetilik anlay bugn hala varln srdrmektedir.

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

21

Fakat burada hemen unu sylememiz gerekir: bu iki farkl milliyetilik anlay, aralarndaki farkllklara ramen belki de Amerikaya has bir durum olarak ortak bir takm zelliklere de sahip. Bunlardan en nemlisi, ikisinin de Amerikallk ideolojisinden besleniyor olmas. ki milliyetilik de ayn kaynaktan beslenen, fakat tarihsel sre iinde zaman zaman birinin dierine baskn geldii bir yap arz ediyor. yleyse burada sorulmas gereken soru bu ortak kaynan ne olduu sorusu olmal. Ralph B. Perry, Pritanizm ve Demokrasi adl kitabnda farkl uluslar bir arada tutan Amerikallk ideolojisinin iki nemli idealden olutuunu syler. Bunlardan biri Pritanizm, dieri ise Demokrasidir. Perrye gre Amerikan medeniyeti, Pritenlerin biriktirmi olduklar manevi enerjinin zerine demokratik ideallerin yerletirilmesi ile meydana getirilmitir. Yani bir anlamda Amerikan ryasnn basit forml budur. Pritanizm sz konusu olduunda iki milliyetilik anlay arasndaki farklar nemini yitiriverir. Amerikan istisnacl olarak da ifade edilen, Amerikallarn bir ulus olarak kendilerinin tarih iinde biricik bir role sahip olduklar inanc, Pritanizmde var olan messianic anlaya dayanmaktadr. Demokratik milliyeti sylem bu inanc daha liberal bir tonda, WASP milliyeti sylemi ise daha ok radikal dini argmanlar kullanarak dile getirmekten kendini alamaz. Ama ikisi de temelde ayn eyi syler: Amerikan ulusu Tanrnn zel bir grevle seilmi mstesna ulusudur. Amerikan insan, Pritanizmden miras ald azizlik durumunu hala muhafaza eder. Priten atalarnn torunlarna brakt milli ve ruhani biyografi yle bir misyon duygusu bahetmitir ki neredeyse dnyann geri kalanndaki hi bir milliyeti retorik bu misyonun kuvvetine eriememitir. te yandan iki milliyetiliin de Amerikann demokratik ideallerine sahip k dier bir or-

tak zellik olarak gze arpar. Demokratik ideallerin sadece Amerikan devletinin deil ayn zamanda Amerikan ulusunun rettii deerler olarak gsterilmesinin yannda, bu deerlerin gelitirilmesi ve baka lkelere tanarak yaygnlatrlmas gibi idealler hemen her Amerikalnn milli vazifesi gibi grlmektedir. Amerikan milliyetiliinin dayand ana ekseni oluturan Priten misyon ile demokrasi retorii ayn zamanda Amerikan d politikasnn iki nemli gelenei olan izolasyonizm (isolationizm) ile yaylmacln (expansionizm) da temel referans noktasn oluturur. Bakan Woodrow Wilson zamannda en gl ekliyle Amerikan d politikasna hakim olan izolasyonizmin basit bir tarzda dnyann geri kalanndan el etek ekerek kendi iine kapanma eklinde anlalmas yanl olacaktr. Bu izolasyonizmin altnda-Amerikallar buna splendid isolationizm derler- Amerikann, sahip olduu kltrle, bir tepe zerindeki ehir (city upon a hill) olduu inanc yatmaktadr. Sistemin balans ayar: vatanseverlik (patriotizm) Yukarda bahsettiimiz sivil demokratik milliyetilik ile WASP milliyetiliinin mevcut iki siyasal gelenekte temsiliyetini bulduunu syleyebiliriz. Demokratlar ile Cumhuriyetiler, hi phesiz, bu iki milliyetilikten birini oy kitlesini de gz nnde bulundurarak ne karmaktadr. Beyaz Evanjelik Protestanlar Cumhuriyeti Partiye oy verirken, sekler ve liberal kesimler Demokrat Partiyi tercih etmektedir. Ne var ki bu ayrm varln hala srdrse de 11 Eyll sonras dnemde nceki kadar net deil. WASP milliyeti sylemi Amerikann ounluunda hakim olmaya balam gibi grnyor. Vatanseverlik bir anlamda demokratik kltr iinde meruluk iddias tayan bir eit milliyetilik olarak alglanabilir. Yani milliyetiliin

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

22

kula trmalayan olumsuz tnlarndan syrlarak demokrasi iinde kendine var olma alan yaratan daha liberal bir sylem. Burada hemen, milliyetiliin iyisi kts olmaz, itiraz gelebilir. Ama zaten vatanseverlik sylemi de byle bir itiraza kar gelitirilmi bir savunmann ifadesidir aslnda. Tabii burada vatanseverliin sadece tepkisel bir tutumu temsil ettiini sylemek doru olmaz. Vatanseverliin bizatihi demokratik kltrn ierdii eitlilie ramen demokrasi idealini yaatmak iin ayn topraklarda bir arada yaayan insanlar birletirici bir gce sahip olduu aktr. Amerika farkl milliyetilik anlaylarn vatanseverlik temelinde dengelemeyi baarmtr. Vatanseverlik bu anlamda Amerikan sisteminin emniyet kilidi gibidir. 11 Eyll sonras yaplan bir aratrmada Cumhuriyetilerin %71i, Demokratlarnsa %48i kendilerini ok vatansever olarak tanmlamaktadr. Yine ayn aratrmaya gre beyazlarn %65ine karlk siyahlarn %38i ayn milli duygular paylamaktadr. Bu istatistik gstermektedir ki Amerikan halk 11 Eyll sonras Cumhuriyetisinden demokratna, beyazndan siyahna milliyeti bir rzgara kendini kaptrmtr. Burada Amerikallarn kendilerini ok vatansever olarak tanmlamalar vatanseverlik ile milliyetilik arasndaki izgiyi ayrmak iin yeterli bir iarettir. Kendisini ok vatansever olarak tanmlamak artk sadece vatansever olarak tanmlamaktan farkl bir anlam ifade etmektedir. Milliyetilik gerek yzn daha net bir ekilde gstermektedir. 11 Eyll sonras Amerikada sistemin denge

unsuru haline gelmi olan vatanseverlik (patriotizm) eski ilevini gremez hale gelmitir. Hem demokratik milliyetilik hem de WASP milliyetiliinin kabullendii vatanna sevgiyle balanmak anlamna gelen vatanseverlik, bu anlamn Amerikallar iin artk yeterli grlmemesi sebebiyle eski dengeyi salayamaz durumdadr. Amerikan halk artk vatanna sadece sevgiyle balanmann yeterli olmadna, onu ayn zamanda dmanlarna kar korumak gerektiine inanmaya balamtr. Tabii toplumda oluan bu psikolojinin Bush ynetimi tarafndan kullanlmas da sreci hzlandrmtr. Neo-muhafazakarlarn milliyetilik anlay sisteme hakim olmak iin uygun koullar bulabilmitir. spanik sorunu: entegrasyon yerine asimilasyon ya da tecrit! Son dnemde patriotizm yerine WASP milliyetiliinin arlk kazandnn en iyi gstergelerinden biri, hi kukusuz, Amerikadaki spaniklere ynelik gelien tavrdr. Cumhuriyeti muhafazakarlar tarafndan Amerikan kltr iinde asimile edilememi tekilerin tehdit unsuru olarak alglanmalar iin pek ok sebep var. 11 Eyll psikolojisinin dourmu olduu atmosfer Amerikan halk nezdinde de Cumhuriyetilerin savunduklar grlerin kabul grmesinde etkili oluyor. Medeniyetler atmas teziyle n kazanan Samuel P. Hungtintonun spanik sorunu olarak dile getirdii ve ulusal kriz olarak tanmlad spanikleme, muhafazakar evreler tarafndan Amerikann ulusal gvenlik sorunu olarak alglanmaktadr. Huntington, 2004 ylnda Foreign Policy dergisine The Hispanic Challenge (spanik

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

23

Meydan Okuma) balyla yazd makalede Amerikann kar karya olduu yakn tehlikeden bahsediyor. Ona gre Amerikan ynetimi bu tehlikeden hi mi hi habersiz ve Hungtintonun yapt uyar ok ak: spanik gmenler Amerikay iki halk, iki kltr ve iki dille blnme ynnde tehdit etmektedir. Peki ama niin? nk onlar Protestan deiller ve daha da nemlisi ngilizce konumuyorlar. Ayrca beyaz olduklar da sylenemez. Geri beyaz olup olmamalar 1965 tarihli G ve Vatandalk kanununun kabul edilmesiyle resmiyette nemini neredeyse tamamen yitirmiti. Dini kimlik konusunda ok derinde var olan Protestan-Katolik anlamazlna ramen, yzeyde spaniklerin Katolik inancna sahip olmalar da kabul edilebilirdi. Fakat ngilizce konumamalar asla ve asla kabul edilemezdi ve kabul edilmedi de. Burada WASP milliyetiliinin zerine oturduu bir baka nemli ilke karmza kyor. Amerika kuruluundan itibaren tek dil, yani ngilizcenin ulusal dil olmas gerektiinin farkndayd. Amerikan ulusunu meydana getiren pek ok farkl etnik ve dini topluluun kltrel farkll kabul grse de dil konusunda asla taviz verilmedi. Bu tartmalar srerken ngilizcenin resmi ulusal dil olmas Senato tarafndan kabul edildi. Dolaysyla Huntington gibi muhafazakarlarn olmazsa olmaz artlarndan biri yerine getirilmi oldu. Gmenler eer Amerikal olmak is-

tiyorlarsa ngilizce konumalydlar. nk Amerikan ryas ancak ngilizce grlebilirdi. Amerika kuruluundan itibaren ok kltrl ve ok uluslu bir yapy muhafaza ederken ngilizceyi birletirici ve kaynatrc bir unsur olarak kullanmay baard. Ne var ki, asimile etmede baat rol oynayan dil unsuru spanikler sz konusu olduunda baarya ulaamad. spanyolca bugn Amerikada ngilizceden sonra en ok konuulan dil haline geldi ve bu, bir kltrn baka bir kltr iinde asimile olmaya kar koymak iin gerekli aidiyet bilincinin perinlenmesinde yeterli. Muhafazakarlarn spaniklere ynelik kayglarnn altnda yatan gerek ise Amerikann etnik yapsndaki hzl deiim. ABD Nfus Dairesinin yaynlad rapora gre 296 milyon nfuslu lkede farkl etnik kkenlerden gelenler arasnda en byk grubu spanik kkenliler oluturuyor ve 3.3 oranyla en fazla nfus artnn yaand kesim de yine spanikler. Yine baka bir istatistik gsteriyor ki California ve Texas eyaletlerinde yeni doan ocuklara en ok verilen isim eskiden Michael iken 1998 ylndan itibaren Jose olarak deiiyor. Yani Amerika her geen gn hzl bir ekilde, saysal anlamda bile olsa, spanikleme srecine girmi grnyor. Amerikal muhafazakarlarn kaygs bir an evvel bu spaniklemeyi engellemek ve bu istatistiki gereklerin kendilerine gre var olan korkutucu kltrel sonularn btn lkeye fark

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

24

ettirmek. Yukarda saydmz btn bu sebepler Cumhuriyeti muhafazakarlarn spaniklere ynelik sergiledikleri tutumun ok daha radikal bir hal almasna yol at. WASP milliyetiliinin, brakn farkl kltrlerin entegrasyonunu salama konusundaki kaytszln, asimilasyon kabiliyetini de yitirmesiyle, spaniklerle arasna tam anlamyla bir duvar rme yoluna gittiini gryoruz. Bugn Amerikada muhafazakarlarn savunduklar hakim gr snrlarn bir an evvel kapatlmas ve yasad spanik gmenlerin hemen snr d edilmeleri. Sonu Amerika kinci Dnya Savandan itibaren dnyann demokrasi havariliine soyunmutur. Bu demokrasi havarilii belli bir kltr ve uygarlk iddias tadndan etnosentrik ve hegemonik bir ereve kazanmtr. Amerikann son dnemde dile getirdii demokratikletirme projesi de bu sreten bamsz bir gelime deildir. Amerikann sahip olduunu dnd misyonun salk verdii tarihin ve dnyann merkezindeki biricik konumu, kendisi ve dnyann geri kalan arasnda yapt net ayrmla siyasal iddeti de gze alan emperyal politikalarn uygulanmasna sebep olmutur. 11 Eyll sonras dnemde belki de gzden kaan en nemli gelimelerden biri Amerikann d politikada uygulad emperyal politikalarn yannda ieride de giderek milliyeti bir siyasal anlayn hakim olmaya balad gereidir. Amerikann kuruluundan itibaren sistemi ayakta tutan patriotizm eski dengeleyici roln kaybetmitir. Amerikan milliyetiliinin iki ana kayna arasnda var olan ortak zellikler yerine farkl zelliklerin daha fazla n plana kmas ve birinin dieri zerinde tahakkm kurmasna imkan salamas demokratik kltr asndan ciddi soru iaretlerinin gndeme gelmesine

yol amtr. Amerikada iki farkl milliyetilik anlaynn gndelik siyasetteki temsilcileri olan Cumhuriyetiler ve Demokratlarn 11 Eyllde yaananlardan sonra ne lde birbirinden farkl siyasi sylemler gelitirebildikleri phelidir. spanik sorunu dnldnde Cumhuriyeti muhafazakarlarn kulland youn ve abartl syleme kar muhalif liberal bir demokrat siyasi tavrn kendini gsterdiini iddia etmek zordur. Bu da bize Amerikada milliyetiliin giderek prim yapt yeni bir dneme girildiinin ipularn vermektedir.

Dnya 25

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Arap milliyetilii zerine bir deerlendirme

Hakan opur Araplarn binlerce yldr kendi topraklarnda yayor olmalarna karn Arap milliyetilii yeni bir sylemdir; buna benzer olarak, milliyetilik ile kendilerini belli bir millet olarak gren insan topluluklarnn arasndaki iliki modern dnemlere tekabl etmektedir. Bu nedenle eer milliyetilik kavramndan sz ediyorsak bunun nasl anlalmas gerektiine ilikin bir yaklamn olmas gerekiyor. Milliyetilik zerine elbette birok teori var, ancak benim burada zellikle gnmz milliyetiliklerine ilikin vurgulamak istediim esas nokta, milliyetiliin ilikisel olduu ve yeni durumlarda yeni konumlar kazanddr. Bugn byk oranda etkisini yitiren Arap milliyetiliinin temel ilikisellik zemini ise sraildir. 19. yzyl ortalarnda Alman romantiklerinden esinlenerek yzyl sonlarnda ykselie geen Arap milliyetilii, 1. Dnya Savanda Araplar iin Osmanl karsnda bir bamszlk trendi olarak anlam bulmutur. Ancak Batl devletlerden umduunu bulamayan Arap milliyetileri bamszlk hayalleri iin 40lar beklemek zorunda kalmtr. Bu sreten itibaren sosyalist bir karakter kazanmaya balayan Arap milliyetilii, 1948 ylnda Filistin topraklarnda srail devletinin kurulmasyla beraber ok boyutlu bir karmaann iine dmtr. srailin varl Araplar bazen birletirirken bazen de ayrlmalarna neden olmutur ve olmaktadr. 50li ve 60l yllarda Msrl Cemal Abdlnasrn karizmatik kiiliiyle ykselite olan Arap milliyetilii, 1967deki Alt Gn Savanda srailden ar bir darbe yemitir. Sosyalist sylemler zemininde ve srail kartl ekseninde kendini anlamlandrmaya alan Arap milliyetilii, ekonomik alanda yeterli baary salayamamas ve ezilen halk kesimlerine umut verememesi, politik ve askeri alanda ise sraile kar belirgin bir stnlk kuramamas yznden 80li yllarla birlikte eski etkinliini yitirmitir. Yaznn banda milliyetiliin belirgin karakteri iinde ilikiselliin nemli olduunu ifade etmitik. Bundan maksat, milliyetiliin sabit bir zemin zerinde her zaman ayn sylem, eylem ve ynelimlerle hareket eden yekpare bir btn olmad, aksine zaman ve zemine gre farkllk ve deiiklikler gsterdiidir. Benzer bir durum Arap milliyetilii asndan dnlrse srail ile olan ilikilerin ok belirleyici olduu grlecektir. Blgedeki varl tm Arap halklar tarafndan memnuniyetsizlikle karlanan srail, politik ilikiler dzleminde tm Arap devletlerinden ayn tepkiyi grmemektedir. nk tm Arap devletlerinin ABD ile ilikileri ayn dzlemde deildir. Bu noktada ABD ile ilikilerin Arap devletleri-srail ilikilerini byk oranda tayin eder nitelikte olduu ortaya kmaktadr. ABD ile dmanca ilikiler ierisinde olan baz Arap devletlerinin srailin sylem ve eylemlerine yaklamlar da ayn dzlemde iken, topraklarnda ABDnin askeri slerini barndran ve ABD ile birtakm ittifaklar yapm olan Arap lkelerinin sraile baklar kimi zaman beklenenden farkl olmaktadr. Bu durumlarda, oka kullanlan sylemin, Filistin davasnn ortak zemini yerine farkl deerlendirme krit-

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

26

erleri gndeme gelmektedir. Bunun en yakn rneini srailin Lbnana saldrd ve Hizbullah ile yapt savata grmek mmkndr. Bu srete kimi Arap devletleri srailin saldrlar yerine Hizbullahn varl ve eylemlerine odaklanmt. Bu rnek zerinden de grlebilecei gibi, Arap lkelerinin ortak lks olduu sylenen Filistin davasnda bile ortak bir meruiyet zemini sz konusu deildir. Bugn iinde bulunduumuz durumu dndmzde, Arap lkeleri iin bir Arap milliyetiliinden mikro dzlemde bahsetmek mmkn olsa da ortak sylem ve eylem retebilen bir Arap milliyetiliinden bahsetmek pek mmkn deildir. Bugn Araplar iin en ortak zemin din iken bu anlamda da ciddi farkllklar sz konusudur ve bunlarn almas iin gerekli ve yeterli aba yoktur. Bundan dolay, byk oranda petrol gelirlerine dayanan Arap devletlerinin geleceklerinde, eer bu imkanlar zafiyete urarsa, nasl bir alm ve yaklam iinde olacaklarn bugnden konumalar gerekme-

yeniden deerlendirilmesi ve Iraktaki savan grnr kld ii-Snni geriliminin yeniden dnlmesi kanlmaz bir gerekliliktir. Bu gerekliliin icab ettiklerini yerine getirmek asndan K gibi ulus-st kurumlarn daha etkin almas son derece nemlidir. Trkiyenin bu srete Arap lkelerinin almlarna katk yapmas mmkn, gerekli ve belki de tarih bir sorumluluktur.

ktedir. Sahip klmas gereken unsurun konjonktr deil, deerler olduunu bu balamda bir kez daha hatrlamakta fayda vardr. Konjonktr ok hzl deiir, ama deerler bir toplumun anlaml bir zemine dayanmasn mmkn klar. Btn eksikliklerine ramen gerek sylem gerekse eylem dzeyinde Araplar bir arada tutan Filistin davasnn bu erevede

Ekonomi 27

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

Ekonomik nasyonalizm
Hseyin Kaya Kukusuz ki her ey gibi ekonomi de milliyetilikten nasibini almtr. Ne olduu, nasl olduu, ne anlama geldii kesin izgilerle belli olmayan ekonomik nasyonalizm, milliyetiliin ekonomik yansmalarn ifade etmek iin kullanlmaktadr. Literatrn ekonomik liberalizm ve ekonomik sosyalizm iin ok ura vermi olmasna ramen, ekonomik nasyonalizm maalesef biraz unutulmu grlmektedir. Dolaysyla ekonomik nasyonalizm teorik olarak muallkta kalm, uygulanan eitli ekonomi politikalar ile rneklendirilmeye allmtr. Ekonomik nasyonalizmin kurucu babas Alman Frederich Listtir. 19. yzyln en nemli Alman ekonomistleri arasnda gsterilen List, 1841 ylnda yazd Ulusal Politik Ekonomik Sistem adl almas ile ulusal bir ekonomik sistemin temellerini atmay denemitir. List, Adam Smithe ok ciddi eletiriler getirmi, serbest ticaret ve ekonomik liberalizmin ana varsaym olan kendi menfaatini maksimize etme prensibine kar kmtr. Listin en nemli zellii, ekonomik zmlemelerini neo-liberaller gibi birey veya Marksistler gibi toplum dzeyinde yapmamas, bunun yerine ulusu lek olarak kullanmasdr. List, ulusu canl bir organizma gibi grm ve kurduu ulusal ekonomik sistemde ekonomik olann yannda olmayan da dikkate almtr. Liste gre halklarn retken gc yalnzca, bireylerin alkanlna, tutumluluuna, ahlakllna ve aklllna ya da sahip olunan doal taban ve maddi sermayelere bal deildir. Ayn zamanda, toplumsal, politik ve sivil kurum ve yasalar ile, hereyden nce, ulusun srekliliinin, bamszlnn ve kudretinin salanmasna da baldr. Uluslarn uygarl, politik eitimi ve kudreti/gc, esas olarak kendi ekonomik durumlaryla snrldr. Ekonomi ne kadar ok gelimi ve mkemmellemi ise, ulus da o denli uygarlam ve glenmitir; [ulusun] uygarl ve kudreti ne kadar ok ykselirse, ekonomik eitimi de o denli ykselebilir. Listin baz dnceleri Bismarck Almanyasnda hayat bulmutur. Prusyada, 1834 Alman Gmrk Birliinden nceki tarife oranlar ve daha sonra Alman sanayiinin tmnde uygulanan tarife korumas ok yksek deildi. Ancak Otto von Bismarck 1870-1900 yllar arasnda, genel ekonomik durgunlukla mcadele iin gmrk duvarlarn ykselterek korumac d ticaret politikas uygulamtr. D ticarette izledii bu korumac politika, byk toprak sahipleri (Junkerler) kadar sanayicilerin de desteini kazanmasna yol am, demir ve avdarn evliliini glendirmitir. Aslnda ekonomik nasyonalizmin ilk belirtileri merkantilistlere kadar dayandrlabilir. Bilindii gibi merkantilistler zenginliin kaynan sahip olunan deerli madenler olarak grmekteydiler. Dolaysyla, bir lkenin refah ve gcnn artmas iin sahip olduu deerli madenlerin artrmas gerektiine, bunun iin de ihracat artrp ithalat ksmak gerekliliine i n a n m a k t a y d l a r. Bu politikalarn uygulanabilmesi iin gl bir ordunun varl kanlmazdr. D ticaret fazlasna

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

28

odaklanan, iktisadi btnl, milli ekonomiyi kontrol ve milletin parasal zenginliini artrmay hedefleyen merkantilizm iktisadi milliyetilik olarak da ifade edilebilmektedir.

ilebilir. Ekonomik nasyonalizmin korumac politikalarla ifade bulmas, belli snrlar ierisinde ekonomik rasyonalizmle badak bulunabilir. Uygulanan btn bu politikalarn amac Ekonomik nasyonalizmin pratik yansmalar lke refahn artrmaktr. Nitekim ekonomik genellikle korumac d ticaret politikalar olarkalknma hamleleri srasnda Almanya, ABD, Japonya gibi lkelerin korumac politikalar ak ortaya kmaktadr. Korumac politikalar arasnda bebek endstri yaklam nemli bir ie yaram grnmektedir. Ekonomik milyer tutmaktadr. Bebek endstriler argmannn liyetilik, salt milliyetilii ama edinmeden ilk savunucusu Amerika Birleik Devletlerinin lke refahn ama edindiinde kalknma ilk maliye bakan olan Alexander Hamiltondur. zerinde olumlu etkiler yapabilmektedir. Ancak ulusalc bir syleme kayp, kendini dnyOnu birok iktisat takip etse de bunlar ierisinde en iddetli taraftar List olmutur. 20. adaki gelimelerden mahrum brakma ve iine yzylda birok lke bebek endstrileri kokapanma tehlikesi her zaman gz nnde rumak amacyla politikalar retmi ve ithal bulundurulmaldr. ikamesi politikalar gndeme gelmitir. Trkiye Ekonomik nasyonalizmin ar bir ifadesi, kapal ekonomi tutkunluunda kendini gsde 1980li yllara kadar ithal ikamesi politikalar ile sanayilemeyi denemitir. termektedir. Troki 1933 Trkiyede 1943 ylnda thal ikamesi politikalar ylnda kapal ekonomik yrrle konan aznlk vergisi olarak kotalar, ithal politikalarn, dier lkelerekonomik nasyonalizmin dizginleryasaklar ve yksek gmin ekonomi ve kltrlerini inden boald bir durumu ifade etrk duvarlar uygulamaya baaryla verimli klabilen mektedir. Vergilerini verebilmek iin konmutur. sanayi dallarnn yapay varlklarn satmak zorunda kalan olarak daraltlmas ve ayn aznlklar piyasadan silinmitirler. ktisadi milliyetilie rnek zamanda da ulus topranda Prof. Ayhan Aktarn ifadesi ile olarak, Hamiltondan etyeerebilmesi iin elverili zengin ile mteebbis arasndaki fark kilenen Henry Clayn koullarn bulunmad grmezden gelinerek, aznlklardan Amerikan Ekonomik Sissanayi dallarnn yaboalan piyasann hemen Mslman temi, Japonyada uluslar pay olarak oluturulmas Trk unsurlar tarafndan doldurulaca aras ticaret ve sanayi anlamna geleceini ifade yanlgsna dld ve bu dnemde bakanlnn takip ettii etmiti. Trokiye gre gbekten devlete bal yeni iadamlar politikalar, Malezyann ekonomide kendi kenddevlet eliyle retildi. Bu, lke ekonAsya krizinden sonra para ine yeterlilik uydurmas omisinin ulusallatrlmas adna giri kna getirdii konbylece her iki ynde de geliiminin nemli lde engellentrol, ABD ve Fransann korkun genel harcamalara mesine neden oldu. nemli kurulularn neden olacakt. Trkiyenin kapal ekonomi dneminde yabanclar tarafndan alnmasn engelleme abalar, yaad tecrbe Trokinin ok Putin Rusyasnda devletin yeniden ekonomide da haksz olmadn ortaya koymaktadr. Hzla nemli mevkiler elde etmesi, inin yuann kreselleen bugnn dnyasnda hala kapal deerini belirleme ve ksa dnemli sermaye ekonomi savunuculuu yapmak ekonomik rasyonalizmle elimektedir. Hemen hemen btn hareketleri zerindeki kontrol politikalar, ABDnin elik endstrisine, Avrupa lkelerinin lkelerde korumac politikalar gndemde olsa ise tarm sektrne ynelik politikalar gsterda, ekonomi politikalarnn asl ekseninin kre-

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

29

sel piyasalardan daha fazla pay kapmak olduu unutulmamaldr. Yeni dnyada yeni ekonomik nasyonalizm Biliim teknolojisinin ilerledii, retimin ucuz maliyetli blgelere hzla kayma yeteneinin bulunduu ve finansal kapitalizmin arln iyice hissettirdii gnmzde ekonomik nasyonalizm yeniden gndeme gelmektedir. zellikle retim zerindeki bilgi tekelinin batnn elinden kmas ve gelimekte olan lkelerin dnya retiminden her geen gn daha fazla pay almaya balamas, gelimi lkelerde ekonomik nasyonalizm seslerinin daha fazla ykselmesine neden olmaktadr. Avrupadaki ekonomik durgunluk gmen iilere olan kini artrmakta, Avrupa Birliine yeni ye olan lkelere yaplan yardmlara itirazlar ykselmektedir. ABDnin ise dnya ekonomisindeki arln her geen gn kaybetmesi, da bamllnn artmas lkede panik havas yaratmaktadr. Robert Reich, The Work of Nations: Preparing Ourselves for 21st Century Capitalism adl almasnda eski sistem olarak adlandrd 19. ve 20. yzyl ekonomik sistemlerinde ABD ekonomi politikalarnda etkili olan iktisadi milliyetiliin artk fayda vermeyeceini ifade etmektedir. Reiche gre artk ulusal sermaye, ulusal irket, ulusal teknoloji veya ulusal rn diye bir ey kalmamtr. Yerli ve yabanc sermaye arasndaki ayrmn ortadan kalktn ifade eden Reich, eski sistemde ie yarayan korumac politikalarn ABD ekonomisi iin yarardan ok zarar getireceine inanmaktadr. Artk yksek nitelikli emek ekonomisi ann yaandn, dolaysyla bugn lkelerin rn deil, nitelikli emek ticereti yaptn ifade eden Reich, lkelerin sahip olduu asl deerin yksek nitelikli

lke vatandalar olduunu ifade etmektedir. Dolaysyla iyi ekonomik nasyonalizm (benign economic nationalism); her lke vatandann birincil vazife olarak kendi hemerisinin retken bir hayat iin kapasitesini artrmay benimsemesi olarak anlalmaldr. Riche gre yeni kresel ekonomi iyi ekonomik nasyonalizmi de tehdit etmektedir. Dolaysyla hayrsever ekonomik nasyonalistlere (benevolent economic nationalist) ihtiya duyulmaktadr. Bu da ancak lke vatandalarnn birlikberaberliklerini glendirerek, rnein vergi vermeye daha istekli olarak gerekletirilebilir. Kresel sermayenin artk kontrol edilemez boyutlara gelmesi ve hareket kabiliyeti dolaysyla lkeleri tehdit eder bir konuma ykselmesi yeni tartmalara neden olmaktadr. Bugn lke ekonomileri hi olmad kadar birbirlerine baml bir hale gelmi durumdadr. Dolaysyla dnyann herhangi bir yerinde yaanan sorun hemen hemen btn lkeleri yakndan ilgilendirmektedir. Dnya ekonomisindeki krlganln artmas, ABD bata olmak zere nc lkelerde ekonomik sorunlarn artk ertelenemez bir boyuta gelmesi btn dnyada tedirginlik yaratmaktadr. 1929 benzeri bir byk buhrann kapda olduu sylemi her geen gn glenmektedir. Dolaysyla olas bir kresel krizin ayak seslerinin daha da iddetlenmesi, korumac politikalarn yeni versiyonlarnn devreye girmesine neden olabilir. Mevcut iktisat literatr olas bir krizin etkilerinin minimize edilebilmesi iin gerekli politikalar retmekten aciz grnmektedir. Yaanmas muhtemel yeni tecrbeler, iktisat biliminde de birok yenilie neden olabilir.

Gndem Analiz | 18 Eyll 2007 | Say 13

GN DEM ANA LZ
30